Skip to main content

Full text of "Opera omnia"

See other formats 


Gougle 


This  is  adigital  copy  of  a  biK)k  ihal  was  presLTVvd  for  guiiLTalions  on  library  sIil-Ivl-s  ru-lbre  il  was  carefully  scaniiL'd  by  Googlu  as  parl  of  a  projccl 

to  makc  thc  world's  books  discovcrablc  onlinc. 

Il  has  survivcd  long  L-nough  for  llu-  copyrighl  lo  cspirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  onc  that  was  ncvcr  subjccl 

to  copyrighl  or  whosc  lcgal  copyrighl  Urrn  has  cxpircd.  Whcthcr  abook  is  in  thc  public  dornaiii  may  vary  country  tocountry.  Publicdomain  books 

arc  our  gatcways  to  thc  past.  rcprcscnting  a  wcalth  of  history.  culturc  and  knowlcdgc  thafs  oftcn  dillicult  to  discovcr. 

Marks.  notations  and  othcr  margiiialia  prcscnt  in  thc  original  volumc  will  appcar  in  this  lilc  -  a  rcmindcr  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  linally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  librariL-s  u>  digili/L-  public  doniain  niaUTials  and  niakL-  Uiltii  widcly  acccssiblc.  Public  doniain  books  bclong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  llu-ir  cuslodians.  Nl-vltiIil-Il-ss.  this  work  is  cxpcnsivc.  so  in  ordcr  to  kccp  providing  ihis  rcsourcc.  wc  havc  takcn  stcps  lo 
prcvcnt  abusc  by  coninicrcial  parlics.  iiicIliJiiil:  placing:  lcchnical  rcstrictions  011  automatcd  qucrying. 
Wc  alsoasklhat  you: 

+  Make  non-commerciai  u.se  ofthefilvs  Wc  JcsigncJ  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals.  and  wc  rcuucst  thal  you  usc  thcsc  filcs  for 
pcrsonal,  non-commcrcial  purposcs. 

+  Refrain  from  mttomutvil  qtterying  Donot  scnd  autoniatcd  uucrics  of  any  sort  to  G(K>glc's  systcni:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation.  optical  charactcr  rccognition  or  othcr  arcas  whcrc  acccss  to  a  largc  aniount  of  tcxt  is  hclpful.  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
uscofpublic  domain  matcrials  for  thcsc  purposcs  and  may  bc  ablc  to  hclp. 

+  Maintain  attribittion  Thc  Googlc  "watcrniark"  you  scc  on  cach  lilc  is  csscntial  for  inforiiiiiig  pcoplc  about  this  projcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  maturials  ihrough  Googk'  Uook  Scarch.  Pk-asL-  do  not  rcmovc  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc.  rcmcmbcr  that  you  arc  rcsponsiblc  for  cnsuring  that  what  you  arc  doing  is  lcgal.  Do  not  assumc  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  b(K>k  is  in  thc  public  domain  for  uscrs  in  thc  Unitcd  Statcs.  that  thc  work  is  also  in  thc  public  domain  for  uscrs  in  othcr 
courilrics.  Whclhcr  a  book  is  slill  in  copyrighl  varius  from  counlry  lo  counlry.  and  wl-  can'l  offcr  guidancL'  on  wliclhcr  any  spucilic  lisl'  of 
any  spccilic  biK>k  is  allowcd.  PkasL-  do  not  assumc  that  a  b(K>k's  appL-arancL-  in  Googlu  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhcrc  in  thc  world.  Copyrighl  iiilriiigciiicnl  liability  can  bc  quitc  scvcrc. 

About  Google  Book  Search 

GooglL-'s  niission  is  lo  organi/c  thc  world's  information  and  to  makc  it  univL-rsally  accL-ssibk-  and  lisl-1'uI.  Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovLT  Uil'  world's  books  wlulc  liclpniL!  amhors  aiid  publishurs  ivacli  ncw  audiuncus.  You  cau  scaivli  Lhrough  llic  liill  lc\l  of  ihis  book  on  llic  wcb 
al|--.:.  :.■■-:  /  /  bQQkj  .  qooqle  .  com/| 


&■ 


> o 


I  *~v 


PATROLOGIiE 

CURSUS   COMPLETUS 

SEU  BIBLIOTHECA  UNIVEBSALIS,  INTEGRA,  UNIFORMS,  COMMODA,  OECONOMICA, 

(WNII M  SS.  nm\l  DOCTOREIH  SCRIPTORDMP  BGOLBSIASTIGORIfJli, 

SIVE  LATINORUM,   8IVE  ORiBCORUM, 

QVI  AB  MVO  APOSTOLiCO  AD  TEMPORA  INNOCENTII  tli  (ANNO  1816)  PRO  LATINIS 
ET  CONCILII  FLORENTINl  (ANN.  1439)  PRO  GRJECIS  FLORUERUNT  : 

RECUSIO    CIIRONOLOGICA 

OMNIUM  QUiE  BXSTITBRB  MONUMENTORUM  CATHOLIG.B  TRADITIONIS  PER  QUINDEGIM  PRIMA 

KCCLESLE  SJECULA, 

JUXTA  EDITIONE8  ACCURATIS3IMAS,  INTBR  8B  CUMQUB  N0NNULLI8  CODICIBUS  MANU8CRIPTIS  COLLATA8,  PERQUAM  DILIQBN- 

TBR   CASTIOATA;   DI88BRTATIONIBUS,  COMMBNTARIIS,    VARII8QUE    LBCTION1BUS   CONTINBNTBR    ILLUSTRATAj  OMNIBU9 

0PBRIBU8  POST  AMPLIS8IMA8  EDITIONES  QUiB  TRIBU8  NOVI88IMIS  8ACCUU8  DEBE.TTUR  AB80LUTA8  DBTBCTIS,  AUCTA  \ 

INDICIBU8  PARTICULARIBUS  ANALYTICI8,  SINGULOS  8IVB  TOMOS  8IVB  AUCTORBS  ALICUJU8  MOMBNTI SUBSBQUBNTI- 

BU8,D0NATA;  CAPITULIS  INTRA  IPSUM  TBXTUM  RITB  DISP08ITIS,  NECNON  BT  TITULIS  8INGULARUM  PAOINA- 

RUM  MAROINBM  8UPBRI0RBM  DISTIN0UBNTIBU8  8UBJECTAMQUE  MATBRIAM  SIGNIFlCANTIBUS,  ADORNA-     . 

TA ;    OPBRIBU8    CUM     DUBIIS,    TUM     APOCRTPHI8,     ALIQUA    VERO    AUCTORITATE    IN    ORDINB 

AD    TRADITIONBM  KCCLKSIASTICAM   POLLBNTIBUS,  AMPLIFICATA  ,' 

DUCENTI8  BT   AMPLIUS   LOCUPLETATA   INDICIBU8   AUCTORUM    8ICUT   ET  OPERUM,   ALPHABBTICI8,    CHRONOLOOICIS,    8TATI- 

STICIS,   SYNTHBTICI8,  ANALYTICI8,   ANALOOICIS,   IN  QUODQUB   RBLIOIONIS  PUNCTUM,   DOGMATICUM,    MORALB,   LITUR- 

OICUM,    CANONICUM,    DISCIPLINARB,    HISTORICUM,    BT    GUNCTA    AUA    SINE  ULLA   BXCBPTIONB;   8BD   PRAE88RTIM 

DU0BU8    INDICIBUS    IMMENSIS    BT    GENKRALIBUS,    ALTERO     SCILICBT    REHUM,    QUO    CONSULTO,    QUIDQUID 

NON   SOLUM   TALIS    TALISVB   PATER,    VBRUM    BTIAM   UNUSQUISQUB    PATRUM,    NK    UNO     QUIDBM    OMISSO, 

IN      QUODLIBET     THBMA      SCRIPSERIT,      UNO      INTUITU      C0N8PICIATUR  J      ALTBRO     SCRIPJURiE 

SACRiE,    BX  QUO   LECTORI    COMPKRIRB    SIT    OBVIUM    QUOIAM    PATRES   BT  IN  QUIBUS    OPBRUM 

8U0RUM     L0CI8     SINGULOS     SINOULORUM     UBRORUM     S.    SCRIPTURiB    VFR8U8,      A    PRIMO 

OBNBSBOS  U8QUB  AD  NOVISSIMUM   APOCALYPSIS,   COMMENTATI  8INT I 

EDITIO   ACCURATI88IMA,    CJBTERI8QUB    OMNIBU8     FACILE    ANTKPONENDA,     81    PBRPBNDANTUR    CHARACTERUM     NITIDITA5, 

CHARTiB     QUALITA8,      INTBORITA8      TEXTUS,      PBRFECTIO     CORRECTIONIS,      OPKRUM      RBCUSORUM      TUM      VARIBTAS, 

TUM  NUMERUS,   FORMA    VOLUMINUM    PBRQUAM    COMMODA    SIBIQUB  IN  TOTO  PATROLOOIiB  DBCUR8U    C0N8TANTBR 

8IMILI9,     PRBTII     EXIOUITAS,      PRiBSBRTIMQUB     I8TA     COLLBCTIO,     UNA,     MKTHODICA     BT     CHRONOLOOICA, 

8BXCBNTORUM    PRAOMBNTORUM    OPUSCULORUMQUB    HACTBNUS    HIC    ILLIC    8PAR80RUM,    PRIMUM   AUTBM 

IN  NOSTRA  BIBLIOTHBCA,  BX  OPBRIBUS   BT  MSS.  AD  OMNBS  iBTATES,  LOCOS,  LINOUAS  FORMA8QUB 

PBRTINBNTIBU8,  COADUNATORUM. 

SERIES   LATINA    PRIOR, 

IN  QUA  PRODEUNT  PATRES,  DOCTORES  SCRIPTORESQUB  ECCLBSLE  LATIN^ 

A  TERTULLIANO  AD  INNOCENTIUM  IU. 

AGGURANTE   J.-P.    MIGNE, 

BIMIotheeje  Clerl  anlverste, 

SIVE    CURSUUM    COMPLETORUM    IN    SINGULOS    SCIENTLE    ECCLESIASTKLB    RAMOS    EDITORE. 


PATROLOGI.E  TOMUS  CLXXVI 

"     HUGO '  DE  S.  VlGTORE. 


PARISIIS, 

APUD  GARNIER  FRATRES,  EDITORES  ET  J.-P.   MIGNE  SUGCESSORES, 

IN  VIA  DICTA    AVENUE-DU-UAINE,  189,  OLIM  CHAU9SBB-DU-UAINB,    1». 

1880 


CLICHT.  —  Ex  TTPIS  Pauli  Dupokt,  12,  VIA  DICTA  Bac-d'A9nieres.  —  1836.12.79. 


•  • 


•        • 


•      •   •       • 

•••    ••• 


•  •  • 


•  , 


SifiCULUM  XII. 


HUGONIS 


DE  S.  VICTORE 

CANONICI  REGULARIS  S.  VICTORIS  PARISIENSIS 

TUM  PIETATE,  TUM  DOCTRINA  INSIGNIS 

OPERA  OMNIA 

TRIBUS  TOMIS  OICESTA 

EX  MANUSCRIPTIS  EJUSDEM  OPERIBUS  QU/E  IN  BIBLIOTHECA  VICTOBJNA 
SERVANTUR  ACCURATE  CASTIGATA  ET  EMENOATA,  CUM  VITA  IPSIUS 
ANTEHAC  NUSQUAM  EDITA 

STUDIO  ET  CtDUSTRIA 

CANONICORUM    RE6ULARIUM 

REGALIS    ABBATLE    S.    VICTORIS    PARISIENSIS 

(Rothomagi  1648,  fol.) 

EDITIO   NOVA 

ftPURIlS  ET  ALIENIS  IN  APPENDICEM  AMANDATIS,  ORDINK  POTIORI  DONATA,   PRiGPATIOllIBUS 

AMPLISSIMIS  VARIISQUE  OPUSCULIS  AUCTA  ET  ILLUSTRATA 

ACCURANTE   J.-P.    MIGNE 

BIBIilOTHBC/E    CLERI   UlVlirERSiC 

;•; :  ?lVE.      .%,  •     -  . »     *  :    •  "  • 
CURSUUM  COMPLETORUM  IN  SINGULOS  SCIENTLC  ECCLESIASTlGiE  RAMOS  EDITORE 


TOMUS     SECUNDUS. 


PARISIIS, 

A.PUD    GARNIER    FRATRES,    EUITORES    ET    J.-P.    MIGNE    SUCGESSORES 
IN  VIA  DICTA  :  AVENVE  DV  MAtNE,  189,  OLIM  CHAVSSBE\DV  UAINB,  117, 

1880 


ELENCHUS 


AUCTORUM  ET  OPERUM  QUI  IN  HOC  TOMO  CLXXVI  CONTINENTUR 


HUGO  DE  SANCTO  VICTORE. 

Opera  Dogmatiga. 

Institutiones  in  Decalogum GoL       9 

Summa  sententiarum 42 

De  sacramentis  fidei  Ghristianae 183 

De  arca  Noe  morali 618 

De  arca  Noe  mystica  . 682 

De  vanitate  mundi 704 

De  eruditione  docta 740 

De  potestate  et  voluntate  Dei 839 

De  quatuor  voluntatibus  Christi 841 

De  sapientia  animae  Christi * 845 

Epistola  de  virginitate  beatae  Mariae 857 

De  modo  dicendi  et  meditandi 875 

Opbra  Mystica. 

Eipositio  super  regulum  S.  Augustini 881 

De  institutione  novitiorum 925 

Soliloquum  super  arrham  animae 951 

De  laude  charitatis 969 

Demodoorandi 977 

De  arte  meditandi 987 

De  fructibus  carnis  et  spiritus 997 

Epistol*. 

Epistol®  tres 1011 

Appendix  ad  opera  Dogmatica. 

De  claustro  animae  ./%  ::  :••£  .::•;.. v  ••  .  *•  ........ 1017 

,••••••    •  . : .  •  ••••. 

Demedicina  anim#."!#:.:  :.  ^ •*:%•:.•.] .v  •,..* :•:"{  :• iilO 

De  nuptiis  carnalibus  et  sfiiritualibus.  ^ 1137 

Index  Alphabeft&s  <  (  }:::"  ••*•*.  VT.::.#::^/;%^; 1240 

r        ▼*•    ••    ••..•.....       •    :••••••  W  w  t  : 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE 


GANOMGI  REGULARIS  S.  YIGTORIS  PARISIENSIS 


OPERUM  PARS  SECUNDA. 


DOGMATICA 


UNSTITUTIONES 


IN    DECALOGUM   LEGIS   DOMINICjE 


Quarum  haec  sunt  capita 


Cap.  I.  De  tribus  prccceptis  prioris  tabulce.  — Cap.  II.  De  septemprceceptis posterioris  tabulce.— 
Cap.  III.  De  ordine  prceceptorumDei. — Cap.  IV .De substantiadilectionis,  et  de  charitate  ordinata . 

Cap.  I.  —  Detribusprceceptisprioristabulce.    A  rasse,  sed   etiam  homines  legimus,  nec  tamen 


Audi,  Israel :  Deus  tuus,Deus  unus  est,ipsum 
adorabis,  et  ei  soliservies  (Deut.  vi).  Non  hoc  to- 
ttim,  de  pnecepto  est  quod  dicitur,  quia  ante  pra> 
ceptum  per  admonitionem  ad  obedientiam  audito- 
ris  animus  pneparatur.  Audi,  Israel.  llic  nota 
obeUientiam.  Deus  tuus,  hic  nota  gratiam.  Deus 
unus  est,  hic  doctrinam  ;  quasi  diceretur  :  Obe- 
dientiam  exhibe,  gratiam  intellige,  veritatem 
agnosce.  Quod  audis,  hoc  est  obedientia,  quam 
exigeri8.  Quod  Deus  tuus,  est  gratia  prevas- 
nientis.  Quod  Deus  unus,  veritas  qua  illumina- 
ris  et  pernceris.  Deum  tuum  audi,  qui  tibi  mise- 
ricordiam  jam  exhibuit,et  necdum  tamen  a  te  ser- 
vitium  accepit,  ut  scias  ab  ipso  esse  utrumque, 


propterea  alicubi  reprehensos  invenimus  ?  Et  in 
Novo  Apostolus  quidem  etiam  fideles  ad  servien- 
dum  superioribus  et  pnulatis,  summopere  exhor- 
tatur.  Sciendum  ergo  est  quod  alio  modo  homi- 
nes  adorantur,  et  alio  modo  Deus  adorari  prae- 
cipitur  :  usu  namque  veteri  superiores  quivis  ab 
inferioribus  adorari  dicebantur,  quando  eis  sive 
in  curvatione  genuum,  sive  capitis  inclinatione 
ab  hl8  reverentia  exhibebatur.  Deum  autem  ado- 
rare  est  ei  totam  mentem  per  humilitatem  ac  de- 
votionem  substernere,  et  ipsum  principium  ac 
finem  omnis  boni  credere.  Quod  ei  soli  nos  debere 
nemo  est  sanae  mentis  qui  ambigat.  Unde  ipse 
quoque  per  prophetam  de  se  testatur,  dicens : 


scilicet,  et  quod  a  te  exigit  opus  virtutis,  etquodg  Gloriam  meam  alteri  non  dabo  :  et  laudem 


tibi  promittit  pra?miumretributionis.A  udi,Israel 
id  est,  ausculta,  acquiesce.  Omnis  enim  virtus  ab 
obedientia  incipit,  quemadmodum  omne  vitiumab 
inobedientia  procedit.  Frustra  namque  velinobe- 
dienti  gratia,  vel  contumaci  doctrina,  vel  non  in- 
telligenti  pra)ceptunidaretur.  Idciroprimum  audi, 
Israel,  ut  si  obediens,  Deus  tuus,  ut  devotus 
existas,  Deus  unus  est,  ut  veritatem  agnoscas. 
Deinde  sequitur  prajceptum  :  Ipsum  adorabis, 
hoc  pertinet  ad  fidem.  Et  eisoli  servies,  hoc  per- 
tinet  ad  operationem.  Fides  enim  operans  ex  di- 
lectionc  pcrfectum  facit,  quia  nec  opus  sine  fide, 
nec  fides  cui  tempus  suppetit,  accepta  est  sine 
opere.  Proptera  adora  recte  credendo,  servi  bene 


meam  sculptilibus(Isa.  xlii),  Deservitute  vero 
idipsum  competenter  intelligi  potest,  quia  nimi- 
rum  omnis  ille  rectissime  soli  Deo  servire  dici- 
tur,  qui  et  secundum  Deum  homini  superiori  hu- 
militer  se  subjicit,  et  ubi  causa  Dei  impugnatur 
fidenter  contradicit,  qui  cavet  soliicite  ne  in  sua 
servitute,  vel  pro  timore  hominis  contra  Deum 
quid  faciat,  vel  terrenae  retributionis  lucrum  in 
intentione  coelesti  prsemio  anteponat.  Sed  in 
Graeeo  manifestior  sententia  expressa  est.  Grseca 
namque  locutio  divinam  servitutem  ab  humana 
proprio  vocabulo  distinguit  quod  Latinitas  non 
habet  :  ibi  enim  Dei  servitus  latria,  et  humana 
duKavocatur.Etob  hoc  idololatne  appellati  sunt 


operando.  Qua?ri  autem  potest,  si  id  quod  dixit,  q  qui  eam  servitutem  quam  Deo  debuerunt,  idolis 


ci  soli,  ad  utrumquc  referendum  est,  ut  dicatur, 
I]>sum  solum  adorabis  et  ei  soli  servies  ?  Sed  hoc 
quomodo  stare  poterit,  quia  sa?pe  in  Veteri  Tes- 
tamento  sanctos  viros  non  solum  angelos  ado- 

Patkol.  CLXXVI. 


exhibebant.  Sed  Latina  lingua  utramque  sub 
eodem  nomine  servitutem  comprehendit,  et  prop- 
terea  obscurior  signifiatio  facta  est,  cum  dici- 
tur  :  Ei  soli  servies,  quod  in  Gra?co  ambiguum 

1 


JU^ 


11 


HTTGONTS  DE  S.  VTCTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


12 


non  est.  Sod  cum  hoc  pneoeplum  ad  Patrom  per-  A  tum  illud,  quod  in  ropromissione  Sabbatum  pro. 


tineat,  quare  dictum  est  :  Ei  suli  servics,  quasi 
otiam  Filio  et  Spiritui  saucto  serviendum  non 
sit?  Voruin,  quod  dictum  est,  soti,  non  cxcludit 
coinmunioneiu  Filii  ot  Spiritus  sjincti  :  sod  quid- 
quid  Dous  non  ost.  Pater  autem,  ct  Filius,  etSpi- 
ritus  sanctus  unus  Deus  est,  et  ipso  solus  ado- 
randus  ost,  oiquo  soli,  et  non  alteri  sorviendum 
ost.  oavidelicet  servitudo,  qua»  ei  soli  debita  cst. 
Nam  et  in  Evangolio  cum  dicitur  :  Ncmo  novit 
Patran^  nisi  Filiu.s  (Matth.  xv),  etc,  non  uti- 
que  Spiritus  sanctus  a  Patris  cognitione  cxclu- 
ditur.  cum  ipse,  etiam  profunda  Dei,  tosto  Apos- 
tolo  (ICor.  n),  scrutotur.  Sod  est  eiusmodi  lo- 
quendi  genus,  ut  dicatur,  nemo  nisi  ille  videlicet 
qui  non,  hoc  est  quod  ille. 

llis  pro  brcvitate  transcursis,  ad  soquens  man- 
datum  discutiendum  transeamus,  quod  tale  est : 
Nc  assumas  nomen  l)ci  tui  in  vanum  (Exod. 
xx).  TIoc  ad  simplicem  littonv  sonsum  taliter  in- 
telligi  debet,  ut  mnndi  Doi  hoino  in  vanum  non 
assumat,  id  est,  vel  ad  mendacium  confirman- 
dum,  vel  ad  idolum  vonerandum,  scilicet,  ut  ne- 
que  idola  nominedivino  honoret.  neque  falsitati 
nomen  Doi  assooiet.  Mvstice  autom  nomen  Dei 
\\\  vunum  iissumeiv,  ost  Filium  Dei  visibilem 
per  humanitatem  factum  creaturam  existimare. 
Jn  vanum  quippe  nomen  Doi  assumit,  qui  Filium 
Dei  feternum  ex  temporc  ccepisse  credit.  Nomcn 
siquidem  Patris  Filius  dicitur,  quia  in  Filio,  et 


Sabbato  suis  Deus  dilectoribus  pollicetur.  Duo 
igilur  stint  Sabbata  extcrius,  unum  Dei  ct  unum 
hominis  :  et  duointerius,  ununi  Dei  et  unum  ho- 
minis.  Sabbatum  Dei  illud,  quoexterius  ab  opere 
cessasse  dicitur,  sacramentum  cst  illius  interio- 
ris  sabbati  ejus  in  quo  ipsius  a.<terna  immortali- 
tas,  immortalisque  a>ternitas  perpetua  et  incon- 
cussa  heatitudine  perfruens  nullo  unquam  la- 
horc  fatigatur.  Sabbatum  hominis,  quod  ei  exte- 
rius  visihiliter  servandum  pnecipitur,  saeramen- 
tum  est  interioris  Sal)l>ati,  ubi  mens  sancta  per 
bonam  eonscientiam  a  servitutc  peccati  quies- 
cens  in  gaudio  Spiritus  sancti  jucundatur.  IIoc 
Sabbatum  quisquis  in  pnesenli  vita  ita  servave- 
B  rit,  ut  nullis  consentiat  malis,  perveniet  in  fu- 
tura  vita  ad  illud  internum  et  a^ternum  DoiSab- 
])atum,  ubi  nulla  sentiet  mala,  sicut  dictum  est : 
Et  crit  Sahbatum  pro  Sat/hato,  mensis  pro 
mcnsc.  Istud  itaque  pneeeptum  speeialiter  ad 
Spiritus  sancti  personam  referri  videtur,  cum  di- 
citur  :  Ohscrca  Sabbaturn,  ut  videlicet  in  pr.e- 
senti  suscipiamus  eum  et  custodiamus  intra  nos 
in  gaudium  bome  consciento,  quatenus  eum  in 
futuro  susripere  et  possidere  mereamur  in  gau- 
dium  vita*  aderiue.  Ihecigitur  sunt  triaprajcopta 
primne  tabula*,  in  quibus  pnecipue  Doi  dilectio 
commendatur,  et  tota  Trinitas  unus  Deus  a-qtut- 
liter  adoranda  et  colenda  piwcipitur. 
Cap.  ii.  —  De  septem  mandatis  secundte  ta- 


per  Filinm  Pater  invisibilis  manifestatnr,  non  C  ftwta*. 


solum  quando  per  ipsum  mundus  factus  est,  ve- 
rum  etiam  quandoper  ipsum  homo  est  redeinp- 
tus.  Sane  qni  Filium  Dei  hominem  factum  cou- 
fitontur,  nequaquam  in  vanum  nomen  Dei  assu- 
munt,  quia  quem  credunt  hominem  per  id  quod 
assumpsit  ex  tempore,  Deum  verum  agnoscunt 
per  id  quod  fuit  ex  a»tcrnitatc.  Potest  adhuc  ali- 
ter  intelligi.  quod  dictum  est :  Ne  assumas  no~ 
men  Dci  tui  in  vanum.  In  vanum  namquc  no- 
men  Dei  assumunt,  qui  Filium  Dei  ad  sc  nris- 
sum,  etprosua  salutc  incarnatum  contemnunt. 
Quid  est  crgo  dicerc  :  Ne  assumas  nomcn  Dci 
tvi  invanum,  nisi,  Sicut  veneraris,  et  adoras 
eum  propter  hoc,  quod  ab  eo  factuses;sic  ado/a 


Septem  alia  secunda  tabula  continebat,  qua«  ho- 
minem  ad  dilectionemproximiinstruunt.  Etpro- 
pterea  septenario  distinguuntur  :  quia  in  pne- 
senti  vita  tantum  qtue  septem  diebus  volvitur. 
nostra  charitas  pietatis  operibus  exercetur  erga 
proximum  ;  postea.consummatis  operibus  etfini- 
tis  laboribus,  per  contemplationem  pariter  cum 
proximo  beatificanda  est  in  Deum.  Amor  ergo 
proximi  et  temporalis  est,  quantum  pertinct  ad 
exhibitionem  operis ;  eta>ternus,quantum  pertinot 
ad  effectumdilectionis.Primumpra»ceptum  secun- 
dye  tabuke  ad  patrom  pertinet  hominem,  sicut 
primum  primie  ad  Patrern  Deum,  utrobique 
paternitas  pramonitur,  utrobique  principii  digni- 


eum,  et  venerare  proptcr  hoc,  quod  al>  eo  es  re-  T*  tate  honoratur,  quia  secundum  quemdam  mo 

1  4.*-  •  •  *   •  1      •  t         ^  •  j  «  ^  1  •  1  1  •••  *  • 


domptus,  qui  non  minus  tibi  contulit  cum  rede 
mit,  quam  curn  creavit  ?  Ad  cumdem  spectatsen- 
sum,  <[uod  ipse  Filius  in  Evangelio  discipulis,  et 
per  discipulos  omnibus  in  se  credentibus  dicit : 
Crcditis  in  Dcum.  ct  i)i  hic  crcditr  (Joan.  xiv) 
modesta  quidem  (ut  decuit  pium)  insinuatione 
nos  admoncns,  ut  inlelligamus  eum  non  solum 
adoranduiu  a  nolns  in  sua  divinitate  qua  condi- 
dit.  sod  in  humanitatc  etiani  qua  redomit. 

TiTlisim  pr.cceplum  est  :  Obscrra  dicm  Sah- 
la H  []}ci't.  v)  Quatuor  Sabbata  eoinniemorare 
viddur  Sc/ij»tura.  Priinum  illud,  in  quo  Deus 
prrfeclis  opcribus  suis  requievisse  dicltur.  Se- 
cuniium  illud  rpiod  liliis  Israel  carnaliter  custo- 
diendum  mandatur.  Tertium  illud,  quod  populo 
Dei   spiritualiter  s<u-vandum  pra^cipitur.  Quar- 


dum  sic  habemus  principium  nascendi  per  gono- 
rationem  a  patro  homine,  sicut  principium  cxis- 
tendi  f^r  conditionera  accepimus  a  Deo  Patre. 
Kt  paternitas  hominis  sacramenttimest  ctimago 
divinfo  patemitatis.  Ut  discat  cor  humanum  in 
co  principio  quod  videt.quid  deboat  1 111  prineipioa 
quo  est  etquod  non  videt.  Sic  ergo  dictum  est  : 
Honora  patrem  tuum  ct  matrcni  tuam,  vt 
hcnc  sit  tibt\  ct  sis  lonr/ccus  sujicr  terram 
(Dcv.t.  v)  Sicut  suporius  dictum  est  in  primo 
pnrcopto  prima»  tabuho.  ita  et  hic  non  totum  ad 
pnocoptionem  pertinet  quod  positum  ost.  Sod  ibi 
quod  pneterpneceptum  erat,  praMiiissum  ost,  hic 
subjunctum  ost  :Audt\  Israel,  Dcus  tuus9  Dcus 
unus,  hoc  totum  ante  praiceptum  prcomittitur, 
ipsum  pi\eceptum  postea  subcnfertur  :  Ipsum 


V  , 


13 


INSTITUT.  IX  DECALOGUM. 


14 


adorabis,  et  ci  soli  servics.  Hic  pra?ccptum  pne-  A  pnosumat.  Hoc  oriim  sequeuti  mandato,  prohibe- 


eedit,  honora  patrem  tuum  et  matrcm  tuatn, 
•leinde  subjungitur,  ut  benc  sit  tibi,  ct  sis  lon- 
gcvvus  sv.pcr  tcrram.  Quid  est  orgo  quod  ibi 
ante  pnoeeptum  causa  pneeepti  subinferlur,  nisi 
t[uia  Deus  diligendusestproptijrseipsum,et  homo 
propler  Deum  f  Nam  et  amor  parentum  si  ad  so- 
lam  carnem  respicit,  spirituale  pramium  nonac- 
quirit.  Kx  Deo  igitur  prius  in  nobis  est  proptor 
.[uod  postea  diligendus  cst  a  nohis,  quia  ejus 
^ratia  nostra  dilectio  pravenitur,  et  nostra  di- 
lectio  per  ejus  gratiam  excitata  subsequitur.  ln 
patribus  autem  carnis  nostra»,  si  ad  id  soluin  be- 
neliciuin  nostra  dilectio  tenditur,  quo  carnaliter 
ab  illis  nostrum  meritum  pnovenitur,  quia  ultra 


tur  cum  dicitur  :  Non  falsum  tcstimonium  di- 
ccs  (ibid.).  Etquiaab  opcro  bosionis  diu  so  co- 
hihore  noii  potest,  qui  meutem  suam  ab  inten- 
J,ione  et  voluntate  hodendi  non  cohibet.  sequitur 
et  dicit:  Non  concupiccs  tucorcm  proxi 'mi  tv.i  : 
nec  concuptsces  rcm  pro.rimi  tui  (ibid.)  Ut  non 
nKrcheris,  non  concupiscas  iixorem  proximi  tui ; 
ut  furtuni  non  facias,  non  concupiscas  rein 
proximi  tui.  Ihoe  sunt  decem  pwcepta,  qiue  pri- 
nue  perfectionis  viam  ot  semitam  pandunt  di- 
roctionis.  Prinia  enim  perfectio  per  bonam  opc- 
rationem  hominem  in  senietipso  dirigit.  Seeundu 
per  eharitalem  proximi  in  latum  cxpandit.  Ter- 
tia   per  eharitateni  Doi  iu  altum  extollit.  (Juia 


earnis  aftectum  et  supracarnisintuitum  noupro- B  denarius    prinuo    porfectionis   liueam  porrigit, 


Jicit,  ad  perfeotionem  pnernii  spiritualis  non  pcr- 
tingit.  Ergo  propter  vitam  aternitatis  diligendus 
ost  auctar  vitto  tcmporalis,  utscilicet  non  hocdi- 
ligatur  quia  hanc  ab  illo,  imo  per  illum  vitam 
accepimus,  sed  quia  per  illum  vitam  intraturi 
sumus.  Bene  ergo  cum  dictum  essct:  Honorapa- 
trem  tuum,  subjuncta  estcausa,  ut  benc  sit  tibi 
<-t  sis  lon<ja>vus  super  terram,  scilicet  viven- 
tiuin,  quia  hoc  cliligere  debemus  in  auctorc  viUe 
hujus,  quod  ab  illo  per  hanc  vitam  ad  vitam  fu- 
turam  initiati  sumus.  Et  pulchre  honoranti  prin- 
cipium  suum  longuevitas  promittitur,  quia  Deo 
per  dilectionem  adruerere,  aiternitatein  promere- 
tur.  Sanc  quantum  spectat  ad  seusum  littera», 


centenariussecuiubeexpandit  lattitudinem  :   mil- 
lenarius  in  altum  summan  tollit  perfectionem. 

Cap.  III.  —  De  ordiric  prwccptorum  T)ci. 

Ordinem  autem  ipsorum  pnoceptorum  Dei  sine 
consideratione  transire  non  oportet.  Nam  siordo 
vivcndi  est,  utique  et  ordo  pnecipiendi.  Primuin 
ergo  attendc  quod  dicatur  tibi,  ut  adorcs  Dcum 
tuum,ct  scrvias  illi,  hoc  est  primum  pnecep- 
tum.  In  adoratione  agnosce  Jidem,  iu  servitute 
intellige  bonam  operationem.  Post  lmec  secundum 
praceptum  sequitur  :  Ut  nomen  Dci  iui  in  ca- 
num  non  assumas,  quatenus  verbuni  veritatis 
in  ore  tuo  sit  proptor  veritatem,  ut  post  iidcin 
iluobus  modis  parentes  nostros  honorarc  debe-  q  cordis  sequatur  confessio  oris.  Primum  dovotio 


lmis,  et  obediendo  eis  videlicet  in  omnibus,  his 
oxceptis  in  quihus  Dei  Patris  dilectio  non  ofTen- 
ditur,  et  eos  (quantum  nostra  facultas  suppetit) 
adjuvando.  Sed  et  de  patribus  spirilualibus,  id 
cst  pradatis  nostris,  idipsum  intelligere  nihil  irn- 
podit,  quibus  obedientiam  debemus  quantum 
nostra  habet  possibilitas,  et  auxilium,  imo  ser- 
vitium  quantum  auppetlt  facultas. 

♦Secundum  pra?ceptum  est :  No.i  occides  (Deut.  v) 
Convenienter  sane  cui  in  pracedenti  mandato 
vita?  longrovitas  promittitur,  hic  ne  alienam  vi- 
tam  exstinguat  prohibetur,  ut  hoo  ex  charitate 
Dei  sit,  quod  principium  suum  honorans  ad  vi- 
t  im  qiue  finem  nescit  inhiat  :  hocvero  exehari- 


ad  bonam  conscientiam,  postea  exemplum  operis 
ad  bonam  famam,  novissime  verbum  praulica- 
tionis  ad  doctrinam.  Deinde  scquitur  tertiuni 
prajceptum,  et  dicitur  tibi,  ut  Sabbatum  obser- 
vcs,  hoc  cst  mentis  quietem  custodia:;,  .ut  non 
pertuboris  ex  advcrsis  forisoccurrentibus  pro  ve- 
ritate.  Sed  discas  cssc  pacilicus  eliam  inter  illos 
qui  pacem  oderunt,  pnediees  veritatcm,  et  non 
omittas  charitatem.  Ha?c  sunt  tria  puocepta  pri- 
maj  tabuhe,  de  iis  que  pertinent  ad  Deuni.  Post- 
quam  sequitur  secunda  tabula  de  iis  qiue  spec- 
tant  ad  proximum.  Primum  ergo  pneceptum  so- 
cunda  tabuho  est,  in  quo  tibi  praeipitur,  ut  ho- 
uorcs principium  tuum,  ut    riiam  lonci<rcam 


tate  proximi,  quod  ad  vitio   alieruo  linem  nulio  ij  habcre  jwssis,  quoniam  qui  non  honorat  eum  a 

quo  esl,  dignusetft  utretinore  non  possit  id  quod 
est.  Secundum  :  Non  occides,deblto  subsequitur 
ordinc,  quia  si  observando  primum  hujus  tabu- 
h«  pnoceptum,  vis  esse  lon(jo?vus  supcr  terratn, 
rationi  et  dictamiui  natuneeonsonum  ost  ul  oc- 
cidas  neminem,  nec  videlicet  alii  euipiam  quod 
tibi  factum  nolis,  facias.Cui  otiamtertium,  quar- 
tum  et  quintum  concordant,  nam  sicut  tibi  non 
solum  vitani  vis  osse  salvam,  sod  et  conjugoin,  ct 
rom,  etfainain,  vis  habore  inviolatain,  ita  deoet 
vt  tion  ma:ehcris,  n<ot  furtum  faeias,  tt<m  fal- 
sutti  tcstittionium  dic,(Ls,i\\\o  postreinoproxiino 
in  tribus  nocero  possis,  in  vita.  roelfaina.  Porro 
<[uia  ad  justilicatiouojn  uou  salis  ost  fonnidine 
]hoiuo  coliibere  ah  illicitis  manuin,  sed  necosse 
ost  ut  Dei  etvirtutisamorecohibeamus  etmente, 


cnideUtatis  odio  se  relaxat. 

Deinde  sequitur  tertium  prafceptum  :Non  mcc- 
ehaberis  (ibid). :  et  quartum  :  Non  furtum  fa- 
ci>s  (ibid.).  Non  mcechaberis,  lioc  pertinet  ad 
vitam  propriam  :  Non  furtum  facics,  hoc  por- 
tinet  ad  vitam  alienam.  Supraonim  jussus  ost  et 
suain  et  alterius  vitam  conservare  ;  hic  jubotur 
«•t  suam  et  alterius  vitam  nonuedcre.  Justumest 
f-nim  ut  in  via  vlUc  corruptionem  caveat,  <jui  in 
].*utria  vitam  incorruptamexspectat,etqui  vitam 
proximi  per  apertam  violentiam  non  opprimit, 
«>tiam  per  fraudem  occultam  in  iis  qiuo  ad  usuin 
vivendi  data  sunt  oi  non  noceat.  Et  non  solum 
ipse  per  se  non  noceat,  sed  nnjuo  nocenti- 
bus  et  nocere  voloutihus  sua  auctoritate  vol- 
attcstationc  liduciam  aut  firmamentum  prastare 


15 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


1G 


ben*  subduntur  duo  reliqua,  ut  neque  uxorem  A 
neque  rem  concupiscas  proximi. 

(1)  Gap.  IV.  —  De  substantia  dilectionis  et 
charitate  ordinata. 

Quotidianum  de  dilectione  sermonem  serimu», 
ne  forte  non  animadvertentibus  nobis  scintillet 
in  cordibu8  nostris  et  exardescat  ignis  flammam 
faciens,  aut  totum  consumens  aut  purgans  to- 
tum.  Exeonamque  totum  cstquod  bonum  est,et 
totum  quod  malum  est  ex  eo  est.  Unus  fons  di- 
lectionis  intus  saiiens  duos  rivos  effundit.  Alter 
est  amor  mundi,  cupiditas  :  alter  est  amor  Dei, 
charitas.  Medium  quippe  est  cor  hominis  unde 
fons  amoris  erumpit,  et  cum  per  appetitum  ad 
exteriora  ducilur,  cupiditasdicetur:  cum  vero  de- 
siderium  suum  ad  interiora  dirigit,  charitas  no-  B 
minatur.  Ergo  duo  sunt  rivi  qui  de  fonte  dilec- 
tionis  emanant,  cupiditas  et  charitas.  Et  omnium 
malorum  radix  cupiditas,  et  omnium  bonorum 
radix  charitas.  Ex  eo  igitur  totum  est  quod  bo- 
num  est,  et  totum  quod  malum,  ex  eo  est.  Quid- 
quid  ergo  illud  est,  magnum  est  quod  in  nobis 
ett,  et  ex  eo  totum  est,  quod  inest  nobis,  ex  hoc 
autem  amor  est.  Quid  est  amor,  et  quantum  ? 
quid  est  amor,  aut  unde  est  amor  ?  Et  sermo  Dei 
de  amore  loquitur.  Nunquid  hoc  negotium  non 
potius  illorum  est  qui  amorem,  qui  pudicitiam 
prostituere  consuevrunt  ?  Ecce  quam  multi  qui 
ejus  mysteria  volentes  suscipiunt,  quam  pauci 
qui  ejus  verba  in  lnedium  proferre  non  erubes- 
cunt.  Quid  igitur  nos  facimus  ?  Forsitan  multa  G 
improbitate  frontem  fractam  habemus  qui  non 
verecundemur  amorem  dic*atum  formare,  quera 
et  impudici  aliquando  non  possunt  sine  verecun- 
dia  in  verbis  exprimere.  Sed  aliud  est  investigare 
vitium  ut  eradicetur,  aliud  exhortari  ad  vitium, 
ut  virtus  et  veritas  non  ametur.  Nos  igitur  inves- 
tigamus  et  quserimus  ut  sciamus,  et  scientes  ca- 
veamus  :  quod  illi  investigant  ut  sciant,  sed 
sciant  ut  faciant,  quid  illud  in  nobis  sitquod  de- 
sidera  nostra  sic  multifariam  dividit,  et  cor  nos- 
trum  in  diversa  deducit.  Invenimus  autem  hoc 
aliud  non  ese  pneter  amorem,  qui,  cum  sit  mo- 
tus  cordis,  secundum  naturam  singularis  et  uni- 
cus,  secundum  actionem  autem  divisus  cum  se 
inordinate  movet,  id  est,  ad  ea  quae  non  debet,  jj 
cupiditas  dicitur,  cum  vero  ordinatus  est,  chari- 
tas  appellatur.  Ipsum  ergo  hunc  cordis  motum 
quem  amorem  appellamus,  qua  definitione  si- 
gnare  poterimus  ?  Expedit  nobis  propius  intueri 
eum,  Ne  lateat  aliquatcnus,  et  non  sciatur,  prop- 
tereaque  nec  caveatur  cum  malus  est,  nec  appe- 
tatur  aut  inveniatur  cum  bonus,  de  quo  et  cum 
malu8  est  tanta  mala  vcniunt,  et  cum  bouus  est 
tantabonaprocedunt.  Ipsum  igiturquomododif- 
iinimu8,  investigemus,  consideremus,  quiu  oc- 
cultum  est  quod  quaeritur,  quantoque  interius 
collocatum  est,  tanto  magis  in  utraque  parte 
cordi  dominatur.  Igitur  videtur  amor,  et  amor 


est  dilectio  cordis  alicujus  adaliquid  proptcr  ali- 
quid  :  desideriumin  appctendo,  et  in  perfruendo 
gaudium:  per  desiderium  cuerens,requicscens  per 
gaudium.  Hicbonum  est,  et  liic  malum  est  tuuin, 
cor  humanum,  quia  nec  aliunde  bonum  es  si  bo- 
num  es,nec  aliunde  malum  es  si  malum  es  :  nisi 
quod,  vel  male,  vel  bene  amas,  quod  bonum  est. 
Nam  omne  quod  est,  bonum  est ;  sed   cum  id, 
quod  bonum  est,  male  amatur,  illud  bonum  est, 
et  hoc  malum  est.  Igitur  nec  qui   amat  malum 
est  :  nec  quod  amat  malum  est :  nec  amor  quo 
amat  malum  est,  sed  quod   male  amat,  et  hoc 
omne  malum  cst.  Ordinate   ergo  charitatem,  et 
jam  malum  nullum  est.  Magnara  rem  commen- 
darevolumus,  si  tamen  valemus,  quod  volumus. 
Omnipotens  Dcus,   qui  nullo  indiget,  quia  ipse 
summum  et  verum  bonum  est,  qui  nec  de  alieno 
accipere  potest  quo  creseat,    quoniam  ex   ipso 
sunt  omnia,  nec  de  suo  amittere,  qno  decidat, 
quoniam  in  ipso  immutabiliter  consistunt  uni- 
versa  :  ipse  rationaiem  spiritumcreavit  sola  cha- 
ritate,  nulla  necessitate,  ut  cum  sua*  beatitudinis 
participem  faceret.  Porro   ut  idem  csset   aptus 
tanta  beatitudine  perfrui,  fecit  in  eo  dilectionem, 
spirituale  palatum,  quoddam  significans  ad  gus- 
tum  dulcedinis  interna»  :  quatenus  per  ipsam  vi- 
delicet   dilectionem  sua3  felicitatis  jucunditatem 
saperet,   eique  infatigabili  desiderio  coha>reret. 
Per  dilectionem  ergo  copulavit   sibi  Deus  crea- 
turam  rationalem,  ut  ei  semper  inhrerendo,  ip- 
sum  quo  beatificanda  eratbonum,  et  ex  ipso  quo- 
dammodo  per  affectum  sugeret,  et  de  ipso  per  de- 
siderium  biberet,  et  in  ipso  per  gaudium  posside- 
ret.  Suge,  o  apicula,  suge   et  bibe  dulcoris    tui 
inenarrabilem8uavitatem.  Immergere,  etreplere, 
quia  ille  deficere  nescit,  si  tu  non  incipias  fasti- 
dire,  adhaere  ergo  et  inhaere,  sume  et  fruerc.  Si 
sempiternus  gustus  fuerit,   sempiterna   quoque 
beatitudo  erit.  Non  jam  pudeat  nos  neqne  poo- 
nieat  de  amore  fecisse  verbum.  Non  poeniteatubi 
tanta  utilitas   :  non  pudeat  ubi  talis  honestas. 
Igitur  per  amorem.  sociata  est  factori   suo  crea- 
tura  rationalis  :   solumque  est  dilectionis  vin?.u- 
lum  quod  ligat  utrosque  in  idipsum,  et  tanto  fe- 
licius  quanto  fortius.  Propter  quod  etiam,  ut  in- 
divisa  societas,  et  concordia  pcrfccta  utrobique 
haberetur,  germinatus  est  nexus  in   charitatem 
Dei,  et  proximi,  ut  per   charitatem  Dei  omnes 
uni  cohsererent,    per   charitatem   proximi   om- 
nes  ad  invicem  unum  fierent,  ut  quod  de  illo  uno 
cui  omnes  inhaerebant,  quisqucin  semetipso  non 
capcret,  plenius  atque  perfectius  per  charitatem 
proximi  in  altero  possideret,  et  bonum  omnium 
fieret  totum  singulorum.  Ordinate  ergo  charita- 
tcm.  Quid  est  ordinate  charitatem  ?  Si  desiderium 
estamor,  bene  urat:sigaudiumestbene  quiescat 
Estenim  amor  (sicut  dictum  est)  dilectio  cor- 
dis   alicujus   ad  aliquid   propter    aliquid    :    de- 
siderium  in   appetendo,   et  in  perfruendo  gau- 


(1)  Gapitulum  hoc,  sub  titulo  De  substantia      tum  exhibent,  Extat  etiam  inter  opera  S.  Augus- 
dilectionis,  mss,  codices  ut  opusculum  distinc-      tini,  tom.  VI,  col.  843,  edit.  Migne. 


17 


DE  SACRAM.  LEGIS  NATURALIS  ET  SGRIPT^. 


18 


dium  :  per  desiderium  currens,  ct  requiescens  A 
por  gaudium  :  currens  ad  illud,  requiescens  in 
illo.  Ad  quid,  aut  in  quo  ?  Audite,  si  forte  expli- 
care  possimus,  quo  currere  debeat  amor  noster  : 
aut  in  quo  requiesccre.  Tria  quanlam  sunt,  quie 
amari  bone  aut  male  pqssunt,  id  est  Deus, 
proximus,  et  mundus.  Deus  supranosest :  proxi- 
m us  juxta  nos  est  :  mundus  subtus  nos  est.  Or- 
dinate  ergo  charitatom.  Si  currit,  bene  currat :  si 
requiescit,  bene  requiescat.  Desiderium  currit  : 
gaudium  requiescit.  Propter  quod  gaudium  uni- 
fonne  est,  quia  semper  in  uno  est :  nec  vicissitu- 
dine  variari  potest.  Desiderium  autem  mutabili- 
tatem  suscipit,  et  idoirconon  se  continet  in  uno, 
sed  varias  species  repnesentat.  Omnis  namque 
cursus  aut  de  illo  est,  aut  cum  illo,  aut  in  illo  ad  g 
«juod  est  Quomodo  ergo  currere  debet  desiderium 
nostrum  ?  Tria  sunt :  Deus,proximus,et  mundus. 
TriaDeu8,duoproxiraus,et  unum  mundus  habeat 
in  cursu  desiderii  nostri,  et  'est  in  desiderio 
ordinata  charitas.  Amor  namque  per  deside- 
rium,  et  de  Deo,  et  cum  Deo,  et  in  Deum 
ordinate  currere  potest.  De  Deo  currit  quando 
de  ipso  accipit  unde  eum  diligit.  Gum  Deo 
currit,  quando  ejus  voluntati  in  nullo  con- 
tradicit  In  Deum  currit,  quando  in  ipso  requies- 
cere  appetit.  H*  sunt  tria,  qua?  ad  Deum  perti- 
nent.  Duo  sunt  proximi.  Potest  enim  desiderium 
de  proximo  currere,  sed  in  proximum  non  po- 


test.  De  proximo,  ut  de  ejus  salute,  ct  profoctu 
gaudeat.  Gum  proximo,  ut  eum  in  via  Dci  et 
comitem  itineris,  et  socium  perventionis  habere 
concupiscat.  Sed  in  proximum  non  potest,  ut  in 
homine  spem  et  fiduciam  suam  constituat.  Haec 
sunt  duo,  qua>  ad  proximum  pertinent,  id  est,  de 
ipso  cum  ipso,  non  in  ipsum.  Unum  est  mundi, 
de  ipso  currere  :  non  cum  ipso,  aut  in  ipsum.  De 
mundo  desiderium  currit,  quando  inspecto  foris 
Dei  opere  per  admirationem  etlaudem,  ardentius 
intus  ad  ipsum  se  convertit.  Gum  mundo  curre- 
ret,  si  se  pro  mutabilitate  temporalium,  sive  de- 
jiciendo  in  adversis,  sive  elevando  in  prosperis, 
huic  sa^culo  se  conformarct.  In  mundum  curre- 
ret,  si  in  ejus  delectationibus  semper  requiescere 
vellet.  Ordinate  ergo  charitatem  :  ut  desiderium 
currat  de  Deo,  cum  Deo,  in  Deum  ;  de  proximo, 
cum  proximo,  non  in  proximum  ;  de  mundo,  nec 
cum  mundo,  nec  in  mundum.  Et  in  solo  Deo  re- 
quiescat  per  gaudium,  quia,  si  gaudium  est, 
amor  bene  quiescat ;  si  desiderium  est,  amor 
bene  currat.  Est  enim  amor,  sicut  dictum  est,  di- 
lectio  cordis  alicujus  ad  aliquid  propter  aliquid : 
desiderium  in  appetendo,  et  in  perfruendo  gau- 
dium,  currens  ad  aliud,  requiescens  in  illo.  Hsbc 
est  ordinata  charitas,etpra3teripsam  omne  quod 
agitur  non  ordinata  charitas  est,  sed  inordinata 
cupiditas. 


DIALOGUS 

MAGISTRI  SIGNANDI  PER  M.  ET  DISGIPULI  SIGNANDI  PER  D. 

Loquitur  prior  discipulus. 


D.  Quid  fuit  priii8quam  mundus  fieret  ?  M.  So- 
lus  Deus.  D.  Quandiu  prius  fuit  ?  M.  Ab  «eterno. 
D.  Ubi  fuit  cum  nihil  esset  proeter  ipsum  ?M. 
Ubi  modo  est,  ibi  fuit  et  tunc.  D.  Ubi  estmodo  ? 
M.  In  semetipso  est,  et  omnia  in  ipso  sunt,  et 
ipse  est  in  omnibus.  D.  Quando  fecit  Deus  mun- 
dum  ?  M.  In  principio  (Gen.  r).  D.  Ubi  factus 
est  mundus  ?  M.  In  Deo.  D.  Unde  factus  est 
niundus  ?  M.  De  nihilo.  D.  Quomodo  factus  est 
mundus.  M.  Prius  in  materia  simul  facta  sunt 
omnia  :  postea  vero  in  hac  qua  nunc  mundus 
cernitur  forma,  per  sex  dies  composita  sunt  et 
ordinata  universa.  D.  Quomodo  poterat  mate- 
ria  prius  esse  quam  fonna  ?  M,  Materia  illa  non 
oinnino  sine  forma  fuit  ;  sed  tamen  informis 
prius  fuisse  dieitur,  quia  in  prima  sui  condi- 
tione  tam  decentem  et  tam  aptam  (sicut  nunc 
habet)  adhuc  formam  non  habuit.  D.  Quare  vo- 
luit  Deus  prius  creare  rudem  materiam  :  quasi 
non  potuerit  simul  cum  forma  creasse  eam  ?  M. 


G  Voluit  prius  ostendere  quid  esset  creatura  ex  se, 
et  quid  ex  beneficio  Greatoris  deinde  accepisset ; 
ideoque  priuscreavit  essentiam,  postmodum  for- 
mam  indidit.  D.  Gui  ostendebat  hoc,  quando 
adhuc  nemo  erat  qui  hoc  videre  poterat  ?  M. 
Erant  jam  tunc  angeli  quibus  hoc  ostenderetur, 
ut  foris  in  rebus  conditis  viderent,  quod  in  seip- 
sis  intus  agnoscerent ;  ne  et  ipsi  gloriam  quam 
acceperrnt  sibi,  sed  conditori  suo  tribuendam  pu- 
tarent.  Nobis  quoque  hoc  ostenditur  ;  qui  et  si 
illud  quando  factum  est  non  vidimus,  quod  ta- 
men  factum  sit  (sacro  eloquio  referente)  audivi- 
mus.  D.  Ubi  vel  qualis  fuit  prima  illa  materia 
priusquam  formaretur  ?  M.  Ibidem  confusa  ja- 
cuit,  ubi  nunc  ordinata  subsistit.  Nam   terra  in 

I)  eodem  in  quo  modo  est,   hoc  est :  medio  loco 
constituta,  tribus  reliquis  elementis,  id  est  aqua, 
etaere,etigne,  inunaadhuc  caligine  confusis undi- . 
que  involvebatur,  qua>  videlicet  confusio  circum* 
qua  que  terram  ambifcti&  \&u\^^^\&%\i^&^^ 


19 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


20 


occupabat,  quantiim  nunc  universitas  creatura-  A 
rum  complectitur.  Formam  jam  tunc  terra  qua- 
lemcunque  caeteris  potiorem  habuit,  sed  involuta 
ailque  obducta  necdtim  apparere  potuit  quod 
fuit.  Reliqua  tria,  ut  dictum  est  omnimodo  con- 
fusa  erant  et  indigesta,  in  modum  cujusdam  ne- 
bulre  in  hoc  quod  nunc  aer  et  coelum  tenet  spatio 
suspensa.  Quam  caliginem  tenebrosam  tenebras 
Scriptura  nominavit  :  qute  in  principio  super  fa- 
ciem  abyssi  (qua3  adhuc  nondum  imj)leta  erat) 
collectione  aquarum  desuper  oppansa?  pende- 
bant. 

D.  Quae  formatio  facta  est  prima  die  ?  M.  Lux 
facta  est  prima  die  (Gen.  i)  :  quce  quidem  jam 
prius  inter  caetera  materialiter  creata  f uerat ;  sed  R 
nunc  primum  ut  lucere  posset  et  illuminare,  ab 
aliis  segregata  est  adque  distincta.  D.  Qualis 
existimanda  est  fuisse  lux  illa  ?  M.  Sunt  qui  as- 
serunt  nubem  lucidam  fuisse^quae  sicut  sol  modo 
circumferebaturambiensterram;  quae  dum  supe- 
riores  mundipartes  oriens  lustrabat  diem,  occasu 
autem  suo  ad  infera  descendens  absentata  luce 
fecit  noctem.  Inde  distinctos  et  appellatos  vo- 
lunt  tres  illos  primos  dies  in  exordio  creaturarum 
priusquam  sol  et  caetera  luminaria  conderentur. 
D.  Ubi  dicendum  estmodo  esse  lucem  illam  ?  M. 
Dicunt  modo  in  superioribus  setheris  partibus 
circumquaque  dispersam  csse,  et  adhuc  videri 
posse  si  non  major  illam  solis  claritas  abscon- 
deret  ;  nocte  vero  ex  illa  adhuc  luce  diligenter 
considerantibus  demonstrari  quasi  quasdam  te-  G 
nuissima3  nebulae  lucidas  contra  firmamentum 
reliquias  dispersas,  quas  omnino  major  diei  cla- 
ritas  ab  oculis  intuentiuin  celat. 

D.  Quae  formatio  facta  est  secunda  die  ?  M. 
Firmamentum  factum  est  secunda  die  (ibid.), 
quod  quidem  et  prius  ipsum  materialiter  crea- 
tum  fuerat ;  sed  huc  usque  indiscretum  et  in  illa 
universali  confusione  permistum  manebat.  Nunc 
autem,  id  est  secunda  die,  erutum  a  permistione 
et  in  formam  redactum  positum  est,  ut  inter 
aquas  superiores  et  aquas  inferiorcs  divideret  ; 
sic  scilicet  ut  illi  confusioni  in  modum  nebula3 
circa  terram  pendenti  medium  veniens  quodam- 
modo  illam  intersecaret,  et  ambitu  suo  circum-  ~ 
quaque  complectens^  partem  infra  se  clauderet, 
partem  extrinsecus  separaret,  id  est  ut  ab  ipsis 
aquis  qua»  in  divisione  extrinsecus  sive  superius 
remanserunt,  firmamentum  medium  inter  aquas 
et  aquas  totum  circumquaque  ambiretur,  aquae 
autem,  quae  intrinsecus  sive  inferius  relict»  sunt, 
totae  ab  ipso  firmamento  ex  omni  parte  claude- 
rentur.  Pars  ergo  aquarum  in  divisione  super  fir- 
mamentum  remansit ;  pars  alia  infra  ambitum 
iirmamenti  conclusa,  totum  circumquaque  aeris 
spatium  implens  occupavit.  D.  Estne  credendum 
adhuc  esse  aquas  super  firmamentum  ?  M.  Sic 
putatur  ;  quia  et  Scriptura  sacra  diversis  inlocis 
hoc  manifeste  confirmat,  sicut  est  illud  Psalmis- 
tae  testimonium  :  Aquce  quce  super  coelos  sant 
laudent  nomen  Domini  (Psal.  cxlviii). 


D  Quomodo  possunt  aqua3  super  coelum  con- 
sistere  ?  M.  Glacialiter  vel  (quod  magis  credibilc 
est)  ad  similitudinem  illius  primi  chaos  firmiter- 
ibi  Riispenduntur  penduhe  ad  modum  nebuke  le- 
vis,  qualis  in  principio  natura  omniuin  aquarum 
f-uisse  putatur. 

D.  Quau  fuit  formatio  diei  tertiu;  ?  M.  Aqiuc 
illa3  qua3  sub  firmamonto  pcndentes  renianserant 
compacta»  sunt  ad  invicem  ;  et  pondere  tandcin 
deorsum  pressa»  congregata>  sunt  in  locum 
unum  (Gen.  i),  id  est  in  magnam  illam  abyssum 
quam  priusdesuperobtexeraut :  undcet  nunc  ad 
omnes  terrarum  partes  per  thracones  et  alveos 
suos  derivantur.  Gongregatis  autem  aquis,  cuepit 
apparere  arida  (ibid.),  hoc  est  terra,  qua?  prius 
caligine  illa  etconfusionc  involuta  latuit;  quam 
apparentem  Deus  germinibus  suis  vestivit :  et  sic 
completum  est  opus  diei  tertke. 

D.  Qua*  formatio  facta  est  die  quarta  ?  M.  Lu- 
minaria  condita  sunt  in  ccelo,  id  est  sol  el  luna  et 
stella?  ;  ut  lucerent  super  terram,  et  illumiua- 
rentillam,  et  tempora  cursu  suo  distinguerent 
(ibid.). 

D.  Quae  formatio  facta  est  die  quinta  ?  M. 
Aves  et  pisces  facti  sunt  de  aquis.  Aves  deinde 
in  aere  collocata3  sunt ;  pisces  in  originali  sede 
permanserunt  (ibid.). 

D.  Qua?  formatio  facta  est  die  sexta  ?  M.  Bes- 
tia3  et  caetera  animantia  quae  vivunt  super  ter- 
ram  de  terra  creata  sunt.  Gonsummatis  autem 
et  pra?paratis  omnibus.  postremo  (eadera  tamen 
sexta  6ie)  factus  est  homo,  qui  universa?  doini- 
naretur  creatura?.  D.  Quare  aves,  quai  in  aere 
collocatae  sunt,  non  sunt  factae  de  ipso  aen\  si- 
cut  pisces  deaqua,  et  bestia?  pariter  et  lioino  de 
terra  ?  M.  Quia  aer  talem  non  habet  corpulen- 
tiam  ut  de  eo  animal  fieri  possit  aicut  et  de 
terra.  D.  Quare  novissime  factus  est  homo  ?  M. 
Quiahomo  universa?  creaturae  prapficiendus  fuit, 
congruum  erat  ut  prius  mansio  ejus  pra?para- 
retur,  postmodum  ipse  ordinatis  omnibus  quasi 
possessor  et  rector  introduceretur  in  orbem  ter- 
rarum.  Haec  igitur  sunt  opera  conditionis  qua» 
sex  diebus  fecit  Deus  atque  complevit,  ante  om- 
nem  diem  creans,  tribus  primis  diebus  dispo- 
nens  et  ordinans,  tribus  sequentibus  exordi- 
nans  :  prima  discernens,  secunda  distinguens, 
tertia  disponens,  quarta  exornans  ccelos,  quiuta 
aerem  et  aquam,  sexta  terram.  D.  Quare  sex  die- 
bus  fecit  Deus  opera  sua,  et  septima  requievit  ? 
M.  Senarius  quia  ex  partibus  suis  constat,  si- 
gnum  perfectionis  est ;  et  idcirco  voluit  Deus 
sexdiebus  complere  opera  sua,  ut  ostenderet  se 
in  iis  qua?  fecerat,  nec  superfluum  aliquid  po- 
suisse  nec  reliquisse  imperfectum.  Gompletis  au- 
tem  sex  diebus  septima  demum  die  requievit 
(Gen.  n),  id  cst  ab  opere  cessavit ;  non  quod  ipse 
quasi  fatigatus  requie  indigeret,  sed  ut  nobis  si 
secundum  moclum  et  mensuram  nostram  opera 
bona  et  perfecta  facere  studuerimus,  requiem  fu- 


21 


DE  SAGRAM  LEGIS  NATURAUS  ET  SCRIPTiE. 


22 


turam    promitteret.   D.  Quomodo    septima  die  A  summun  ct  verum  perfectumque  bonum  etita  ab 


Deus  requicvisse  dicitur,  cum  ipse  in  Evangelio 
dicat  :  Pater  meus  usque  modo  operatur  et 
eao  operor  ?  (Joan.  v.)  M.  Deus  multis  modis 
operari  dicitur.  Estnamque  opuscreationis,estet 
opus  dispositionis,  est  opus  propagationis,  et  est 
opus  gubernationis  ;  Opus  creationis  ante  om- 
nem  diem  fecit ;  opus  dispositionis  sex  diebus 
complevit  ;  opus  propagationis  usque  in  finem 
Meculi  non  deserit  ;  ab  opere  gubernationis  us- 
que  in  &ternum  non  cessabit.  D.  Si  septima  die 
primum  requievit  Deus,  quid  ergo  egit  ab  initio 
prima*  diei  postquam  lucem  fecerat  usque  ad 
exortum  sequentis  quando  firmamentum  facie- 
bat  ?M.  Si  propius  rera  intueri  velis,  invenies 


fleterno  in  se  et  per  se  beatus  fuit,  ut  ejus  gloria 
et  beatitudo,  quia  arterna  et  incommutabilis  crat, 
non  possctminui,est  quiaplena  et  perfecta  fuerat, 
non  posset  augeri.  Nullo  igitur  indigens,  sed  bo- 
num  quod  ipse  erat  et  quo  beatus  erat,  cum  aliis 
participare  et  alios  in  illo  et  per  illud  beatificare 
volens,  nulla  necessitate,  sed  sola  charitate  crea- 
vit  rationalem  creaturam,  id  est  spiritus  rationa- 
les,  jussitque  ut  ipsi  partim  in  sua  puritate  per- 
sisterent,  partim  ut  carue  vestiti  corpus  huma- 
num  ad  vitam  et  ad  sensum  animarent.  Illis  ergo 
spiritibus  qui  corporibus  sociandi  erant,  locum 
et  habitationem  in  terra  constituit ;  illis  vero  qui 
in  suo  puritate  permansuri  fuerant,  mansionem 


nequaquam  Deum  prima  die  post  exordium  lucis  B  in  ccelo  collocavit.  Illos  quidem  per  dignationem 


ab  omni  penitus  opere  quievisse  ;  quia  non  so- 
lum  hoc  quod  lux  facta  est  ad  opus  ejus  perti- 
nuit  ;  sed  etiam  quod  directa  est,  donec  peracto 
circuitionis  suae  ambitu  cursum  consummavit. 
Primum  igitur  ut  opus  suum  aperfecto  incipe- 
ret,  lucem  orientem  fecit;  et  inde  eam  dirigens, 
primum  vespere,  deinde  mane,  id  est  primam 
diem  mmplevit.  D.  Nunquid  ita  de  operibus  re- 
liquorum  dierum  inteiligendum  ?  M.  In  his  ego 
nihil  temere  affirmare  velim  ;  quia,  etsi  simili- 
ler  de  opere  diei  secundae  dici  possit,  quod  pri- 
mum  firmamentum  inter  aquas  et  aquas  fecerit; 
deinde  cursum  ejus  usque  ad  exortum  diei  ter- 
tki'  direxerit  tamen   quia  de  motu   firmamenti 


in  summo  constituens;  istos  per  dispensationem 
in  imo  disponens,  ut  et  istos  quandoque  per  obe- 
dientiam  ab  imo  ad  summaproveheret,etillosper 
obedientiam  in  summo  confirmaret.  D.  Quare  vo- 
luit  Deus  spiritus  sociare  corporibus,  cummajoris 
excellentiaj  fuissent  in  sua  puritate  persistentes  ? 
M.Voluit  in  illis  ex  creatione  ostenderequod  post- 
modum  facturusipse  in  illis  fuerat  ex  dignatione. 
Quia  enim  in  rebus  creatis  nihil  excellentius  est 
spiritu,  nihil  terra  infimius  atque  corruptibilius, 
dum  corpori  de  terra  facto  et  corruptibilem  mate- 
riam  habenti,  rationalem  spiritum,  id  est,  ani- 
mam  rationalem  tribuit,  in  unum  quodammodo 
consortium  et  societatem  summis  ima  conjunxit; 
necdum  certum  experimentum  invenimus  :  hu-  q  ostendens  quia,  quod  erat  corpus   spiritui,    hoc 


jus  quiestionis  nodum  alio  si  placet  modo  dissol- 
vamus.  Potest  namque  non  inconvenienter  dici 
non  ita  in  illis  sex  diebus  Dominum  sui  operis 
seriem  continuasse,  quasi  nullo  interim  inter- 
vallo  temporis  opus  intermiserit ;  sed  quia  nul- 
lum  in  operando  diem  intermisit,  septima  autem 
die  sic  demum  ab  omni  opere  quievisse,  ut  nec 
alia  pra?ter  ea  quae  jam  facta  fuerant  deinceps 
crearet,  nec  aliter  quam  disposita  jam  erant 
(quantum  ad  ordinem  pertinet  universitatis)  dis- 
poneret.  Neque  enim  aliquid  postmodum  numero 
universitaiis  addidit,  neque  ordinem  universita- 
tis  in  aliquo  commutavit.  D.  Etquidquod  adhuc 
quotidie  novse  creantur  animae.  M.  Nihil  tamen 


quadommodo  spiritus  erat  sibi.  Et  sicut  excel- 
lentiam  spiritus  infirmitati  corporalis  naturse 
conjuxerat  una  creationis  conditio,  ita  humilita- 
tem  creaturse  spiritualis,  exceUentiae  Greatoris 
sociare  debuerat  unapietatisdignatio.  Fecitergo, 
ut  dictum  est  corpus  hominis  de  Umo  teme  et  ins- 
piravit  ei  animam  rationalem  quam  creavit  de 
nihilo  (Gen  n),  ut  in  corpore  obedienter  viven- 
tem  ad  consortium  Ulorum  spirituum  qui  sine 
corpore  vivebant,  id  est  angelorum,  quandoque 
simul  cum  corpore  elevaret ;  et  pariter  utrosque 
ad  participationem  gloriae  suae  attoUeret,  quate- 
nus  et  in  spiritum  et  in  spiritu  corpus  glorifica- 
ret ;  et  quantum  prius  summa  per  dispensatio- 


novum  addici  dicitur ;  quia  ipsa>  animae,  licet  de  n  nem  incUnavit  dum  conderet,  tantum  nunc  ima 


mhilo  creatae  nunc  primum  esseincipiant,  tamen 
quodammodo  etiam  tunc  iu  similitudine  sua 
ereatae  fuerunt.  Et  ut  breviter  id  quod  mihi  di- 
cendum  inde  videtur  tibi  absolvam,  universa 
tunc  facta  sunt  ut  nihil  postmodum  fieret  quod 
X>rius  vel  in  materia  vel  in  simiUtudine  creatum 
non  fuisset. 

D.  Ultra  adhuc  in  his  operibus  digna  inquisione 
video,  quae  quidem  nolens  pneterire  compellor ; 
ne  forte  in  hujusmodi  si  te  plus  justo  detineam, 
ad  aUa  quae  restant  magis  necessaria  non  per- 
tingam.  Nunc  ergo  si  placet  adhominem  reverta- 
mur,  ut  causam  creationis  ejus  mihi  admodum 
desideranti  aperias.  Quia  profecto  dignum  est  ut 
qui  omnia  propter  ipsum  facta  jam  credimus, 
e  tiam  curipse  f actus  sit  non  ignoremus.  M.  Deus  qui 


per  dignationem  exaltaret.  D.  Quare  non  creavit 
Deus  homines  simul,  sicut  angelos  creaverat? 
M.  Quia  voluit  ut  unum  esset  humani  gene- 
ris  principium.  D.  Quare  hoc  voluit?  M.  Ad 
retundendam  superbiam  diaboli.  Quia  enim 
diabolus  superbe  aliud  a  Deo  principium  esse 
appetiit,  ut  magis  confunderetur  ejus  elatio, 
hoc  homo  accepit,  quatenus  etiam  in  eo  di- 
gnitatem  simiUtudinis  Dei  haberet,  quod  sicut 
iUe  rebus  omnibus  creationis  principium  cx- 
stitit,  ita  iste  esset  omnibus  hominibus  princi- 
pium  generationis ;  et  omnes  homines  dum  se  ab 
uno  et  unum  esse  cognoscerent,  omnes  se  quasi 
unum  amarent.  D.  Quare  facta  estmuUer?  M.  Iu 
adjutorium  generationis.  D.  Quare  de  viro  facta 
est  ?  M.  Quia  si  aUuude  f_st«\.,  \tftf*»-  ^\\^\^\x_m 


23 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.    -  DOGMATIGA. 


2\ 


non  esset.  D.  Quare  <le  latere  facta  est  ?  M.   Ut  A  homo  per  proeceptum  natune  conservare  bonum 


ostenderetur  quia  in  consortium  creabatur  dilec- 
tionis  ;  ne  si  de  capite  facta  fuisset,  pneferenda 
videretur  viro  ad  dominationem  ;  aut  si  de  pe- 
dibus,  subjicienda  ad  servitutem.  Quia  igitur  viro 
nec  domina  nec  ancilla  parabatur,  sed  socia  ;  nec 
de  capite,  nec  ne  pedibus,  sed  de  latere  fuerat 
producenda,  ut  juxta  se  ponendam  agnosceret, 
quam  de  juxta  se  sumptam  didicisset :  Missit 
igitur  Deus  soporem  in  Adam,  et  tulit  unam 
de  costis  ejus  (Gen.  n),  et  exinde  mulierem  fa- 
bricavit.  D.  Quare  dormienti  potius  quam  vigi- 
lanti  voluit  costam  subtrahere  ?  M.  Ne  putaretur 
illi  eam  poenaliter  abstraxisse.  D.  Quomodo  de 
sola  costa  fieri  potuit  mulier  ?  Nunquid   aliquid 


quod  habuit  sed  per  illud  non  potuit  bonuiii 
quod  necdum  habuit  adipisci.  Neque  enim  mcri- 
tum  esse  poterat  homiui  si  vel  vitaret  noxia  vel 
salubria  appeteret,  siveadutrumlibet  mediis  ute- 
retur  :  quoniam  in  his  omnibus  non  tam  pneei- 
pientis  aiTectum  quam  connnodum  obedientis  at- 
tenderet.  ltaque  ut  homo  aliquid  promereri  pos- 
set,  necessarium  fuit  ut  piwceptum  disciplinji* 
adderetur,  sed  hoc  neque  de  pneceptionne  neque 
de  prohibitione  sumi  poterat,  ne  si  vel  eadem 
Deus  pneciperet  aut  prohiberet,  meritum,  ut  dic- 
tum  est,  obedienti  non  esset ;  aut  si  mutaret 
mandatum,  ipse  sibi  contrarius  fieret.  Oportuit 
ergo  ut  de  concessionc  sumerentur,   sic  tamen  ut 


aliud  Deus  illi  costaj  ad  augmentum  extrinsecus  3  per  ipsum  prajceptum  concessio  non   mutaretur, 


addidit,  aut  novum  alliquid  concreavit,  aut  ipsa 
in  semetipsa  costa  multiplicari  ccepit  ?  M.  Si  ad 
mulieris  corpus  perficiendum  illi  costre  Deus  ex- 
trinsecus  augmentum  addidit  (cum  illiud  quod 
addebatur  multo  majus  fuit  quam  ipsa  costa  cui 
addebatur),  inde  potius  mulierem  factam  Scrip- 
tura  dixisse  debuit  unde  plures  substanciaj  su?e 
partes  accepit.  Similiter  si  id  quod  costa?  in  aug- 
mentum  venit,  de  nihilo,  factum  creditur;  cur 
eam  de  viro  factam  dicimus  et  non  potius  de 
nihilo,  cum  illud  ejus  quod  de  nihilo  factum 
esse  multo  majus  sit  quam  id  quod  de  viri  sub- 
stantia  in  corpus  illius  transivit?  Restat  ergo 
ut  credamus  costam  illiam  in  semitipsam  multi- 


id  est  ut  non  prajceptum  naturam  coprumperet, 
sed  inobedientia  praivaricatori  non  natura  noce- 
ret.  Gum  autem  de  concessione  naturali  pnv?cep- 
tum  disciplinie  formandum  fuisset,  congruum 
fuit  magis  ut  secundum  prohibitionem  hoc  ficret, 
ne  diabolus  posset  obedientiam  calumniari ;  etiu 
uno  tantum  non  in  pluribus,  ne  obedientia  vale- 
ret  abhomine  excusari.  Si  igitur  homo  in  hacobe- 
dientia  perstitisset,  post  tempus  deiinitum  aDeo 
ad  illud  summum  bonum  quod  in  ccelis  ei  prte- 
paratum  fuerat,  sine  mortis  dolore  transferri  de- 
l)uerat  cum  omni  prole  sua  in  consortio  bea- 
torum  angelorum  aHernaliter  victurus.  D.  Quare 
Deus  indigentiam  in  homine  esse  voluit  ?  M.  Ut 


plicatam  nullum   extrinsecus  augmentum   sus-  q  inde  occasionem  exeroitationis  sumeret ;  et  ipsa 


cepisse.  D.  Quomodo  potest  fieri  ut  aliqua  res 
crescat  cui  nihil  aliunde  apponitur  ?  M.  Plus  est 
de  nihilo  aliquid  facere,  quam  parvam  substan- 
tiam  in  seipsum  multiplicare. 

D.  Gertum  est :  quapropter  ea  quae  restant  pro- 
sequere  M.  Factos  igitur  extra  paradisum  in  pa- 
radiso  posuit,  informans  praeceptis  vitae  et  disci- 
piinae.  D.  Quare  homo,  quiin  paradiso  mansio- 
nem  habiturus  f uerat,  extra  paradisum  facus  est  ? 
M.  Ne  benificium  Dei  imputaret  natune,  sed  gra- 
tiae.  D.  Quibus  prteceptis  informavit  Deus  homi- 
nem,  cum  eum  collocaret  in  paradisum  ?  M.  Duo- 
bus,  id  est  prsecepto  natura),  et  prrecepto  disci- 
plina).  Duo  namque  bona  praeparat  Deus  homini : 


exterior  indigentia  interiorem  ei  indigentiam  de- 
monstraret.  D.  Ante  peccatum  fuit  mortalis  an 
immortaiis  Iiomo  ?  M.  Utrumque  potestate,  neu- 
trum  necessitate  ;  utrumque  postea  futurus 
necessitate,  neutrum  potestate ;  alterum  prius 
per  culpam,  alterum  deinde  per  gratiam. 

D.  Ubi  est  paradisus?  M.  Gur  qiueris  quod 
vides  ?  Ad  orientem  ingressus  tuus,  hoc  est  lig- 
num  vitac  quod  conspicis.  D.  Quare  vocatum  est 
lignum  vita3  ?  M.  Quia  talis  in  eo  virtus  estutejus 
fructus  possit  vitam  hominis  a  mortis  et  omnis 
iniirmitatis  molestia  defendere.  D.  quod  est  lig- 
num  scientise  boni  et  mali  ?  M.  In  quo  pra;vari- 
catus  est  Adam.  D.  Quare   sic  vocatum   est?   M. 


aliud  temporale  et  aliud  seternum,  utrumqueple-  n  Adam  antequam  peccaretbonumetmalumscivit: 

A.  /»  A  A1A  •!**  11  ^"^     1  «1  i  •«•  A.  ^.       '  ~~*. 


num  et  perfectum.  Alterum,  id  est  temporale  bo 
num,  plenum  in  eo  posuit ;  et  alterum,  id  est 
a?ternum,  plenumei  proposuit.  Illi  quoddederat, 
custodiam  apposuit  pra?ceptum  natura> ;  ad  illud 
quod  proposuerat,  viam,  aperuit  pra?ceptum  dis- 
ciplinaB.  Prteceptum  naturaj  continet  prceceptio- 
nem,  prohibitionem,  concessionem ;  prseceptio 
naturalis  fuit  discretio  per  quam  ei  inspiratum 
est  quse  essent  natune  sua'  necessaria ;  prohibi- 
tionaturalis  fuit  discretio  perquamnaturaliterei 
insinuatum  est  qua?  essent  noxia :  concessio  dis- 
cretio  fuit  eorum  qua^  erantmedia,  id  est  quibus 
uti  et  non  uti  sine  incommodo  potuisset.  Si  igi- 
tur  homo  per  naturale  proeceptum  imbutus  negli- 
gentiam  cavisset ,  divina  providentia  nulla  eum 
violentia  opprimi  permitteret.  Poterat   namque 


bonum  quidem  et  per  scientiam  et  per  expenen- 
tiam,  malum  vero  per  solam  scienliam.  Post- 
quam  vero  lignum  vetitum  tetigit,  malum  tum 
etiara  per  experientiam  cognoscere  ccepit ;  non 
tamen  natura  ligni,  sed  inobedientia  hominis 
scientiam  contulit,  dum  per  experientiam  mali 
etiam  bonum  quam  stricte  fuerat  tenendum  agno- 
vit.  Itaque  nomen  hoc  non  ex  natura  quam  ha- 
buit,  sed  ex  occasione  quam  pnestitit,  ligno  indi- 
tum  esse  credendum  est.  D.  Quomodo  pnevariea- 
tus  est  homo  ?  M.  Videns  diabolus  quod  homo 
per  obedientiam  illuc  ascenderet  unde  ipse  per 
supcrbiam  ceciderat,  invidit  eietquiaper  violen- 
tiam  ei  nocere  non  poterat,  ad  fraudem  se  con- 
vertit.  Ne  autem  fraus  illius  si  nimis  occultare- 
tur  caveri  omnino  non  posset,  non  permissusest 


25 


DE  SACRAM.  LEGIS  NATURALIS  ET  SCR1PT.E. 


26 


per  aliud  animal  tentare  nisi  per  serpentem,   ut  A  appetitum  commodi  ad   augmentum  in  felicita- 


naturalis  astutia  serpentis  malitiam  proderet  ten- 
tatoris ;  ut  per  indumentum  quod  foris  erat 
homo  cognosceret  quantum  ejus  qui  intus  rege- 
batur  versutiam  cavere  debuisset.  D.  Quomodo 
tentatus  est  homo  ?  M.  Exteriori  tentatione  tan- 
tum.  D.  Quae  est  exterior  tentatio  ?M.  Suasio  ali- 
cujus  facta  vel  signo  vel  verbo  ut  ille  cui  fit  ad 
consensum  peccati  inclinetur.  D.  Quaeest  interior 
tentatio?  M.  Motus  primae  delectationis  per 
quein  ad  peccandum  impellitur.  Haec  autem  dif- 
ficilius  vincitur,  quia  interius  oppugnans  de  nos- 
tro  contra  nos  roboratur.  Propterea  diabolus  ve- 
niam  non  meruit,  quia  nulla  tentatione  peccavit ; 
homo  vero  qui  exteriori  tantatione  pulsatus  ceci- 


tis  retinendo ;  quia  sicut  augmentumgloriae  fuis- 
set  in  justitia  persevcrauti  non  posse  ab  amore 
habito  boni  tepescere,  ita  modo  cumulus  miseriao 
est  ab  appetitu  boni  non  posse  se  (quamvis  illud 
adipisci  nequeat)  cohibere.  D.  Utrum  volens  au 
nolens  deseruit  homo  appetitum  justitiae  ?  M.  Si 
nolens  deserutt,  violentia  potius  appellanda  est 
quam  culpa ;  si  autem  volontas  praecessisse  in  eo 
dicitur,  jam  ipsa  desertio  justitiae  primum  pec- 
catum  fuisse  negatur ;  nec  poterit  inveniri  unde 
talis  voluntas  ei  advenierit  ut  vellet  bonum  dese- 
rere ;  quia  nec  a  seraetipso  velle  ali  _uid  potuit, 
nec  a  Deo  quidquam  praeter  commodumet  jus- 
tum  velle  potestatem  accepit.  D.   Tamen  cum 


dit,  tanto  gravius  plectendus  erat,  quanto  leviori  B  deseruit  voluisse  credendus   est  quod  fecit  M. 


impulsufueratprostratus.  Ettamen  quia  aliquam 
in  cadendo,  ut  ita  dicam,  violentiam  sensit, 
idcirco  hunc  tandem  Dei  gratia  ad  veniam  erexit. 
Nos  vero  quanto  graviorem  in  peccando  tenta- 
tionis  violentiam  patimur.  tanto  leviori  piaculo 
ad  gratiam  amissam  renovamur.  D.  Quo  ordine 
tentatus  est  homo?  M.  Diabolus,quia  viditmulie- 
rem  utpote  infirmiorem  et  minus  ratione  vigen- 
tem,  facilius  fraude  circumveniri  posse,  primum 
eam  agressus  est  interrogatione ,  volens  ani- 
mum  ejus  elicere  ut  ex  responsione  ejus  collige- 
ret  qualiter  eam  de  coetero  alloqui  debuisset.  D. 
Quare  non  horruit  mulier  serpentem  loquentem 
sibi  ?  M.  Quia  eum  noviter  creatum  officium  lo- 


Recte  hoc  diceres  si  desinere  aliquid  esset  facere. 
Quiaautem  ille  non  velle  coepit  quodprius  noluit, 
sed  tantummodo  quod  prius  voluit,  velle  desiit, 
non  necesse  et  ut  hoc  aut  volens  aut  nolens  fe- 
cisse  dicatur.  Voiuit  tamen  ab'quid  quod  volendo 
quia  cum  isto  velle  non  potuit,  desiit  istud  velle 
quod  voluit ;  nec  ideo  illudvoluit  quia  velledesiit ; 
sed  potius  ideo  istud  velledesiit  quiailludvoluit. 
D.  Quare  ergo  magis  dicitur  peccasse  in  eo  quod 
istud  velle  desiit  quam  in  eo  quod  illud  velle 
inccepit?  M.  Quia  si  hoc  velle  non  desineret,  sive 
illiud  sive  aliud  volendo,  nunquam  peccare  po- 
tuisset.  D.  Quid  est  ergo  justitia?  M.  Mensurain 
appetitu  commodi.  D,  Quid  est  appetitus  justi- 


quendi  a  Deo  accipisse  credebat.  D.  Quomodo  al-  q  tise;  M.  Amor  Mensurae.  D.  Quid  ergo  voluit   ut 


locutus  est  eam  ?  M.  Comedite :  et  eritis  sicut 
dii  scientes  bonum  et  malum  (Gen.  iii)  Per  tria 
tentavit,  per  gulam,per  vanam  gloriam,per  avari- 
tiam.  Est  autem  gula  immoderatus  appetitus 
edendi ;  vana  gloria,  amor  propriae  laudis ;  ava- 
ritia  immoderatus  appetius  habendi.  Per  gulam 
tentavit,  cum  dixit :  Comedite,  Per  vanam  glo- 
riam,  cum  dixit :  Eritis  sicut  dii.  Per  avari- 
tiam  cum  dixit :  scientesbonum  et  malum.  D. 
Vellem  ut  ipsam  radicem  istius  peccati  expli- 
cares  :  et  sicut  demonstrati  mihi  quo  ordine  pa- 
tratum  sit,  ita  etiam  quid  sit  ostenderes.  M.  In 
primo  homine  Deus  duo  posuerat,  videlicet  ap- 
petitum  justi,  et  appetitum  commodi;  unum,  id 


hoc  velle  desineret  ?  M.  Voluit  aliquid  extra  men- 
suram.  D.  Nunquid  et  hoc  velle  peccatum  non 
fuit  ?  M.  Non  quod  hoc  voluit  peccatum  fuit,  sed 
quod  hoc  volendo  mensurae  volendi,  id  justiae  ap- 
petitum  amisit.  D.  Quidvoluit  extramensuram? 
M.  Sirailitudinem  Dei  appetiit.  Peccavit  itaque 
homo  in  hoc  quocl  deseruit  appetitumjusti,etpu- 
nitus  est  in  retento  appctitu  commodi.  D.  Quo- 
modo?M.  Dupliciter  punitus  est  in  appetitu  com- 
modi ;  sive  cum  ab  his  quae  ordinare  appetit  res- 
tringitur,  sive  quia  ad  inordinata  commoda  appe- 
tenda  relaxatur.  In  altero  est  poena  in  altero  est 
pcena  etculpa.  D.  Unde  venit  homini  ut  appetat 
inordinata?M.  A  pcenapeccati.  D.  Modum  requiro. 


est  appetitum  justi,  secundum  voluntatem ;  alte-  r>  M.  Deus  fecerat  primum  corpus  hominis  sanum  et 


rum,  id  estappetitum  commodi,  secundum  neces- 
sitatem .  Illum  autem  ideo  voluntarium  esse  cons- 
tituit,  ut  in  eo  homo  promereretur,  sive  bene 
eum  retinendo  cum  posset  deserere,  sive  male 
deserendo  cum  posset  retinere.  Hunc  autem  ne- 
ce8sarium  propterea  esse  voluit ;  quatenus  in  eo 
remuneraretur,  sive  ad  poenam  si  illum  desereret, 
sive  ad  gloriam  si  illum  retineret.  Et  idcirco  illi 
effectum  suum,  id  est  justitiam  inseparabiliter 
adjunxit,  isti  vero  effectum  suum,  id  est  commo- 
dum  separabilem  proposuit,  quatenus  homo  vel 
fllo  8olo  amisso  hujus  et  illius  affectus  perde- 
ret ;  vel  illo  solo  retento  hujus  et  illius  effectum 
retineret.  Sed  homo  hoc  solum  quod  potuit  fecit; 
et  quia  appetitum  justi  sponte  deriliquit,  idcirco 
juste  et  justitiam  et  commodum  perdidit;  solum 
Patrol.  CLXXVI. 


integrum.  Integrum  quidem,  quia  nihilinerat  ad 

perfectionem ;  sanum,  quia  nihil  inerat  adcorrup- 

tionem.  Sed  in  utroque  talem  conditionem  posue- 

rat  ut  nec  integritas  nec  sanitas  sine  adminiculo 

posset  conservari.  Itaque  in  rebus  creatisforinscus 

quaedam  ordinavit  quae  ad  conservandam   atque 

tuendam  incolumitatem  sive  integritatem   ejus 

valere  potuissent ;  horum  autem  providendorum 

curam,  et  officium  spiritui  qui  corpori   praeside- 

bat  injunxit.  Ne  vero  illo  exsequendo,  si  ex  sola 

hoc  prasceptione  non  etiam  ex    amore   impleret, 

servili  condione  premeretur,  dedit  ei  Deus  affec- 

tum  quo  corpus  suum  amaret,  ut  sicut  ejus  inte- 

gritatem  et  sanitatem  diligeret,  sic  etiam  omnia 

quae  ad  illam  conservandam  valerentlibenter  pro- 

videret.  Rursum  rie  vel  in  illus  queerendis  labor 

2 


27 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


esset,  vel  in   sumendis  periculum,  indigentiam  A  aeternae  merito  descendisset.  Itaque  dilatui 


simul  et  appetitum  carnalem  certa  mensura  tem- 
peravit;  quatenus  ei  ad  fomentum  et  pauca  suf- 
ficerepossent,etadsatietatem  modica.  Itaquepru- 
dentia  carnis  tam  labor  quam  oblectamentum  et 
exercitatio  futura  foret  si  homo  justitiam  tenuis 
set.  Scd  quia  spiritussupra  elatus  appetitum  suum 
intra  mensuram  cohibere  noluit,  idcirco  meruit 
ut  jam  subtus  per  infinitos  labores  dissipatus  in 
appetitu  carnis  suae  mensuram  tenere  non  possit. 
Fregit  enim  Deus  mortalitate  integritatem  cor- 
poris  humani,  et  ab  hoc  pluribus  jam  fomentis 
indiget  quam  prius,  tam  ad  reparandam  incolu- 
mitatem  quantum  periit  quam  ad  conservandam 
quantum  remansit.  Hunc  illa  dura  neccssitas  gi- 


judieium  ejus  ne  damnandus  inveniretur.  Et 
eum  Deus  ad  salutem  praeordinaverat,  locu 
spatium  correctionis  et  poenitenti.e  conc 
quatenus  eum  interim  per  gratiam  suam  t 
efficeret,  quem  tandem  non  solum  misericor 
sed  etiam  juste  ad  salutem  judicare  potu: 
D.  Quis  est  locus  paenitentiaj  quem  Deus 
cessit  homini?  M.  Mundus  iste.  D.  Et  quo 
spatium  paenitentiae  ?  M.  Vita  prsesens,  id  e: 
initio  mundi  usque  in  finem  saeculi.  D.  ! 
magnae  sunt  inducias  istae  :  sed  velim  ut  < 
adhuc  quare  mundum  istum  voces  locum  p 
tentiae  ?  M.  Quatuor  sunt  loquar  :  unus  in  qu 
solum  bonum  et  summum  bonum,  et  unus  in 


gnitur  ut  extra  ordinem  natura  appetitum  exten-  B  est  solum  malum  et  summum  malum ;  unu 


dat ;  ut  non  solum  naturam  custodiat,  sed  etiam 
vitium  natura^  expellat.  Spiritus  enim  sicut  ei 
naturaliter  datum  est  commodum  carnis  suae  di- 
ligere;  sic  naturaliter  etiam  habet  ut  ejus  incom- 
modum  non  possit  amare.  Sciendum  tamen  est 
quod  haec  necessitas  concupiscendi  non  ideo  culpa 
non  est  quia  necessitas  est ;  quia  ut  esset  h_ec 
necessitas,  non  necessitas  causa  fuit,  sed  volun- 
tas.  Hoc  tamen  de  omnibus  veraciter  dici  potest, 
quod  nihil  anima  appetit  quanturalibet  inordi- 
natum  videatur  nisi  propter  aliquod  commodum 
vel  conservandi  boni  vel  mali  removendi ;  sicut 
verbi  gratia  dum  coitum  appetit,  extinguere  cu- 
pit  carnis  pruriginem,   dum  cibum  appetit  vel 


quo  estsolumbonum  non  tamen  summum  bos 
et  unus  in  quo  est  bonum  .et  malum,  nec  : 
mum  bonum  nec  summum  malum.   D.   Ve 
ut  exempla  singulorum  propo  neres.  M.  In 
est  solum  bonum ;  et  summum  bonum  ;    ir 
ferno   est    solum  malum  et  summum  mal 
in   paradiso   est  solum  bonum  non  tamen 
mum   bonum;   in   mundo  est    bonum    et 
lum,  nec  summum  bonum  nec  summum  ma! 
D.  Quare   distinxisti  loca  ista?  M.  Paradisu 
locus  inchoantium  et  in  melius  proficientiui 
ideo  ibi  solum  bonum  esse  debuit ;  quia  crea 
a  malo  initianda  non  fuit ;  non  tamen  sumn 
ut  esset  in  quo  illi  qui  initiabantur  profiedtff 


potum,  gulae  ardorem.   D.  Si   omnis  appetitus  G  tuissent.  Ccelum  est  locus  confirmatorum ;p 

_  _  _  •        __.T"i 


commodum  appetat,  commodum  autem  suum 
appetere  tam  in  bono  conservando  quam  in  re- 
movendo  malo  naturae  datum  sit,  ut  quid  haec 
concupiscentia  homini  in  culpam  reputatur  ?  M. 
Non  ideo  peccat  quod  commodum  suum  appetit ; 
sed  quod  inordinate  appetit.  D.  Non  potest  inor- 
dinate  non  appetere  ?  M.  Non  potest.  D.  Quare 
non  potest  ?  M.  Propter  infirmitatem  suam.  D. 
Quare  infirmatus  est  ?  M.  Quia  Deus  integrita- 
tem  natura^  passibilitate  mortalitatis  confregit. 
D.  Quare  hoc  fecit  ?  M.  Video  quo  tendas.  D. 
Quae  tamen  causa  fuit  ?  M.  Gulpa  hominis.  D. 
Ergoperculpamsuamad  hanc  necesaitatem  venit. 
M.  Ita  est. 


rum  et  per  discipiinam  ad  summum  profe* 
pertingentium.  Unde  solum  summumque  bo 
in  eo  collocatum  est.  Infernus  eet  locus  confij 
torum  malorum  et  disciplinam  irrecuperabi 
deserentium ;  et  ideo  ibi  solum  et  summum  mt 
positum  est.  Mundus  est  locus  errantium  et  ] 
randorum  ;  et  ideo  simul  bonum  et  malum  i 
ordinatum  est,  ut  per  bonum  quidem  consol 
nem  accipiant,  per  malum  vero  correctioi 
Non  tamen  summum  bonumautsummuinrm 
ibi  est,  ut  sit  quo  et  persistentesinmalodefh 
et  recendes  a  malo  proficere  possent.  Goelum 
tur  est  in  summo  infernus  est  in  imo  ;  in  m 
paradisus;  inter  imumet  medium  mundus.H 


D.  Non  igitur  eum  excusat  ista  necessitas.  M.  ^  igitur  qui  a  medio  ceciderat  (quia   ad  repar 


Non  potest  excusare.  D.  Sed  quid  faciet  ?  M. 
Quaerat  adjutorium  gratiae  et  dicat :  De  necessi- 
tatibus  meis  erue  me,  Domine  (Psal.  xxiv  si- 
cut  dicit  Apostolus  :  Infelix  ego  Jiomo,  quis  me 
liberabit  de  corpore  mortis  hujus  ?  Gratia  Dei 
perJesum  Christum  Dominum  Nostrum  (Rom. 
vii).  D.  Ergo  homo  nisi  per  gratiam  Dei  liberari 
non  potest?  M.  Nonpotest.  Dicimus  enim  quod 
honio  inappetitu  justi  derelicto  sponte  peccaverit; 
in  appetitu  commodi  retento  dupliciter  punitus 
sit;  sive  quiaab  ordinatis  commodis  restringitur, 
sive  quia  ad  inordinata  commoda  relaxatur.  In 
altero  pcena,  in  altero  p(£na  et  culpa.  Quia  igitur 
homo  tali  poena  multatus  est  per  quam  culpanon 
purgaretur  sed  cresceret,  nisi  fuissetliberatusper 
gratiam,  per  hanc  pcenam  ad  pcenas  damnationis 


nem  exp^tabatur)  inter  imum  et  modium  c 
candus  erat.  D.  Ecce  diu  expectatur  homo 
quid  faciet  ?  M.  Non  poterit  invenire  consil 
evadendi.  D.  Quid  ergo  prodest  judicium  dil 
si  homo  non  potest  liberari  ?  M.  Per  se  non 
test.  D.  Per  quem  igitur  ?  M.  Ille  qui  per 
tiam  suam  differt  judicium,  oportet  interin 
per  eamdem  gratiam  ostendat  evadendi 
silium. 

D.  Ergojudex  reo  consilium  dabit?  M.  E 
net  interim  personam  judicis,  et  assumet  pe 
nam  conciliatoris.  D.  Quando  veniet  ?  M.  In 
poribii8  novissimis.  D.  Quare  tandiu  differt 
ventum  suum?  M.Ut  permittat  prius  homini 
periri  defectum  suum.  Venient  prius  patriar 
et  prophetae  et  legislatores,  venient  justi  et 


29 


DE  SACRAM.  LEGIS  NATURALIS  ET  SCRIPTiE. 


30 


pientes,  quserent  et  non  invenient ;  laborabunt  et  A  Siveseipsum  daret,  digna  recompensatio  non  es- 


deficient,  promittent  multi  et  nulli  ostendent. 
Cum  autem  omnes  defecerint  et  multis  promis- 
sionibus,  multis  etiam  verbis  prolatis  siluerint, 
tunc  ipse  proferet  unum  verbum  et  dabit  consi- 
lium.  D.  Quod  consilium  dabit?  M.  Nunquidego 
conscius  sumsecretorumDei?  Secretum  est  etab- 
sconditum  hoc  concilium  a  saeculis.  D.  Tamen 
temporibus  novissimis  manisfestum.  Proetereasi 
nos  ad  redemptionis  sortem  pertinero  volumus 
justum  est  ac  decens  ut  ejusredemptionis  nostra 
modum  non  ignoremus.  M.  Consilium  hoc  in  eo 
fuit  qualiter  homo  juste  vel  a  potestate  diaboli 
eripi,  vel  Deo  posset  reconciliari.  D.  Desidero 
admodum  scire  qualiter  hoc  fieri  potuerit.   M. 


set.  Videns  ergoDeushominem  sua  virtute  jugum 
damnationis  justw  evadere  non  posse,  misertus 
est  ejus  ;  et  primo  gratuito  pnevenit  eum  per  so- 
lam  misericordiam,  ut  deinde  liberaret  per  jus- 
titiam  :  hoc  est,  quia  homo  ex  se  ju8titiam  eva- 
dendinon  habuit,  Deus  homini  per  misericor- 
diam  justitiam  dedit.  Neque  enim  ereptio  homi- 
nis  perfecte  rationabilis  esset,  nisi  ex  utraque 
parte  justa  fieret,  hoc  est,  sicut  Deus  justitiam 
habuit  hominem  requirendi,  ita  et  homo  justi- 
tiam  haberet  evadendi.  Sed  homo  hanc  justitiam 
nunqam  habere  potuisset,  nisi  Deus  ei  per  mi- 
secordiam  eam  tribuisset.  Ut  ergo  Deus  ab  ho- 
mine  placari  posset,    dedit  Deus   gratis  homini 


Causam  hominis  prius  considera ;  et  tunc  facile  3  quod  homo  ex  debito  Deo   redderet.    Dedit  ergo 


poteris  videre  qua  justitia  sit  liberatus.  D.  Et 
ipsam  mihi  demonstrari  cupio.  M.  Causa  homi- 
nis  adversus  duoR  constitit,  id  est  adversus  Deum 
et  adversus  diabolum ;  quapropter  non  te  pigeat 
si  hanc  ipsam  causam  quasi  sub  triimi  pe.Ksona- 
rum  conformatione  explanem.  D.  Totdm.me  iu 
expectatione  posuisti.  M.  Tresincausamveniunt, 
homo,  Deus,  et  Diabolus.  Deo  Diabolus  iujuriara 
fecisse  convincitur;  quia  servum  eyds9AA  ^t  ho- 
minem,  et  fraudulenter  abduxit,  et  violenter  te- 
nuit.  Homo  injuriam  fecisse  convincitur  Deo ; 
quia  et  praeceptum  ejus  contempsit,  et  se  sub 
manum  alienam  ponens  sua3  servitutis  damnum 
illi  intulit.  Item  diabolushominiinjuriam  fecisse 


homini  hominem,  quem  homo  pro  homine  Deo 
redderet;  qui  (ut  digna  recompensatio  fieret) 
priori  non  solum  asqualis  sed  et  major  esset.  Ut 
ergopro  homine  redderetur  homo  majorhomine, 
fajcj,ds.  esi  Pejd^  ^o.mo  pro  homine,  et  dedit  se 
J^or^  hoinir.i  ut  ¥e"  acciperet,  ab  homine.  Incar- 
natus  est  Deus  Dei  Filius,  et  datus  est  hominibus 
Ijteu;  homo  Chmtus,  sicut  Isaias  ait :  Puer  na- 
fus  e$t  ncbis  {Isa.  11),  etc.  Quodergo  homini  da- 
tus  est  Christus,  Dei  fuit  misericordia ;  quod  ab 
homine  redditus  est  Christus,  hominis  fuit  justi- 
tia.  In  nativitate  enim  Christi  juste  placatus  est 
Deus  homini ;  quia  talis  homo  inventus  est  pro 
homine,  qui  non  solum,  ut  dictum  est,  par,   sed 


convincitur ;  quia  illum  et  prius  bona  promit-  q  et  major  esset  homine.  Ideo  in  nativitate  Christ 


tendo  decepit,  et  post  mala  inferendo  laesit.   In- 

juste  ergo  diabolus  tenet  hominem,  sed  homo 

juste  tenetur;  quia  diabolus  numquam  meruitut 

hominem  sibi  subjectum  premeret ;  sed  homo  me- 

ruit  per  culpam  suam  ut  ab  eo  premi  permitte- 

retur.  Licet  enim  ignoraret  falsum  esso  quod  dia- 

bolus  promisit,  non  tamen  ignoravit  quod  illud 

(etiam  si  verum  esset)  contra  Creatoris  volunta- 

tem  concupiscere  non  debuit.  Juste  ergo  homo 

subjectus  est  diabolo  quantum  pertinet  ad  cul- 

pam  suam ;  injuste  autem  quantum  pertinet   ab 

diaboli  fraudulentiam.  Si  ergo  homo   talem  pa- 

tronum  haberet  cujus  diabolus  in  causam  adduci 

posset,  juste  dominio  ejus   homo   contradiceret ; 


angeli  pacem  mundo  nuntiant,  dicentes  :  Gloria 
in  altisimis  Deo,  et  in  terra  pax  hominibus 
bonce  voluntatis  (Luc.  11).  Sed  adhuc  supererat 
homini  ut  sicut  restaurando  damnum  placaverat 
iram  ;  ita  quoque  pro  contemptu  satisfaciendo 
dignus  fieret  evadercpcenam.  Sed  hoc  convenien- 
tius  fieri  non  poterat,nisi  ut  poenamquam  non  de- 
bebat  sponte  etobedienter  susciperet,utde  poena 
quam  per  inobedientiam  meruerat  eripi  dignus 
fierot.  Hanc  autem  pcenam  homo  peccator  sol- 
vere  non  poterat ;  qui  quamcumque  pcenam  susci- 
peret,  non  nisi  digne  et  juste  (propter  primi  con- 
temptus  reatum)  sustineret.  Ut  ergo  homo  justo 
poenam  debitam  evaderet,  necesse   fuit  ut  talis 


quia    nullam  diabolus    causam  justam  habuit  ~  homopro  homine  pcenam  susciperet,quinihilpce- 
cmare  sibi  ina  in  hnminft  vp.nHip.arA  rlphnpHt    Pa-      nie  debuisset.  Sed  talis  nullu8  inveniripoteratnisi 


quare  sibi  jus  in  homine  vendicare  debuerit.  Pa 
tronus  autem  nullus  talis  inveniri  poterat  nisi 
Deus.  Sed  Deus  causam  hominis  suscipero  noluit ; 
quia  homini  adhuc  pro  culpa  sua  iratus  fuit. 
Oportuit  ergo  ut  prius  homo  Deum  placaret,  et 
sic  deinde  fiducialiter  Deo  patrocinante  cum  dia- 
bolo  causam  iniret.  Sed  Deum  rationabiliter  pla- 
care  non  poterat,  nisi  damnum  quod  intulerat 
restitucret,  et  de  comtemptu  satisfaceret.  Homo 
vero  nihilhabuit  quoddigneDeopro  ablato  damno 
recompensaret,  quia  si  quid  de  irrationabili  crea- 
tura  redderet,  pro  rationabili  sublata  minus  es- 
set.  Sed  nec  hominem  prohomineredderepotuit; 
quia  justum  et  innocentem  abstulerat,  et  nemi- 
nem  nisi  peccatorem  invenit.  Nihil  ergo  homoin- 
venit  unde  Deum  sibi  placare  posset ;  quia  sive  sua 


Christus.Christusigituret  nascendo  debitum  ho- 
minis  Patri  solvit,  et  moriendo  reatum  hominis 
expiavit ;  ut  cum  ipse  mortem  pro  hominec  quam 
non  debebat,  sustineret,  juste  homo  pro  ipso 
mortem  quam  debebat  evaderet,  et  jam  lo- 
cum  calumniandi  diabolus  non  inveniret ;  quia 
et  ipse  homini  dominari  non  debuit,  et  homo 
liberari  dignus  fuit.  Idom  itaque  et  judicium 
nostrum  et  causam  nostram  fecit.  Unde  psal- 
mista :  Quoniam  fecisti  judicium  meum  et- 
causam  meam  (Psal.  ix).  Gausam  nostram  fecit ; 
quia  debitum  Patri  pro  nobis  solvit,  et  moriendo 
reatum  expiavit.  Judicium  vero;  quia  descen- 
dens  ad  inferos  et  portas  mortis  frangens  capti 
vitatem  qu»5   ibidem  tenebatur  liberavit.    Judi- 


31 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


cium  ergo  diaboli  adversus  Deum  factum  est  sta-  A  quasityrannumetviolenterinalienodomim 


tim  in  principio  saeculi ;  judicium  hominis  ad- 
versus  diabolum,  in  pasione  Christi.  Judicium 
hominis  adversus  Deum  differtur  usque  in  fi- 
nem  saeculi.  Et  ideo  homo,  si  prius  per  Christum 
Deo  reconciliari  voluerit,  potest  judicium  suum 
sine  timore  damnationis  praestolari.  D.  Hic  con- 
grue  debueras  modos  judicandi  distinguere,  qua- 
tenu8  ea  quie  hic  de  judicio  dicta  sunt  ex  alio- 
rum  collatione  valeam  et  manifestius  discernere 
et  verius  approbare.  M.  Quatuor  sunt  judicia, 
videlicet  secundum  praescientiani,  secundum  cau- 
8am,  secundum  operationem,  secundum  retri- 
butionem.  Secundum  praescientiam  judicati  fui- 
mus  antequam  essemus ;  secundum  causam  judi- 


expulsurus.  Et  quid  omnes  priores  sand 
anti  incarnationem  ab  initio  fuerunt  electi 
laverim,  nisi  milites  quosdam  optimos 
venturum  in  acie  praecedentes,  ipsis  quibi 
sanctificabantur  sacramentis  quasi  quibus 
muniti  atque  praecincti.  Quid  item  eos  q 
incarnationem  usque  ad  finem  electi  subs* 
lur,  nisi  milites  alios  non  tamen  alium,  sed 
regem  suum  praecedentem  unanimiter  atqi 
criter  sequentes,  habentes  et  ipsi  novi  armi 
tamen  ad  eodem  armati,  et  contra  diaboh 
gnaturi.  Sunt  igitur  sive  praecedentes  sive 
quentes,  unius  regis  sacramenta  portant 
regi  militantes,  et  unum  tyrannum  supei 


camurex  quoesseincipimus,  quando  boni  et  mali  B  illi  venturum  praecedentes,  isti  praecedente 


sequentes.  Vides  ergo  quomodo  omnes  ab 
usque  ad  finem  boni  sunt  Christi  ?  Neqi 
diabolum  vincunt,  nisihi  soli  quisunt  Ghr 
Ergoab  initio  Christiani  fuerunt?  M.  Nihil 
D.:  §qd:multi  aliter  existimant.  M.  Vis  idi 


sumus ;    secundum    operationem    judicamur , 

quando  operibus  foris  ostendimus  quales  intus 

apud  nos  sumus;  secundum  retributionem  judi- 

camur,  quando  in  percipiendji  nierjc^de  operum 

cogno8cemus,  quales  ab  aetenio  #pud  Detim  pfa£- 

visi  fuimus.  Ex  his  quatuor  judiciis"  dao  sunt '"  ;QY)cJwi€iurs;o8tendi?D.Volo.M.Tria  sunt  te 

occulta,    judicium   secundum^prjeescientiam  et      per  quae  praesentis  saeculi  spatium  decurri 

judicium  secundura  causaqi^jel  id§o3n  fi|Lhun\a^"r#0tuqae6t  tempusnaturalislegis;  secundum  t 

num  judicium  non  recipYtur :  chio"  mJfiiifeSta,  id  :  3^ipfa^iegls;tertium  esttempusgratiae.  P 

cst  judicium  secundum  operationem,  et  judicium 

secundum   retributionem,  in  quorum  altero,  hoc 

est  judicio  secundum  operationem,  hominibus  a 

Deo  in  praescnti  j udicandi potestas datur ;  alterum 

vero  hoc  estjudicium  secundum  retributionem, 


est  ab  Adam  usque  ad  Moysen;  secundum  a 
usque  ad  Christum  ;  tertium  a  Christo  us 
finem  saeculi.  Similiter  tria  sunt  genera  hon 
id  est  homines  naturalis  legis,  homines 
scriptae,  hominesgratiae.  Homines  natural 


nonabhominibu8sedaDeochoramominibusjudi-  q  dici  possunt  qui  sola  naturali  ratione  vitan* 


cabitur.  Sed  judicium  secundumpraescientiamoc- 
cultumestet  immutabile;  judicium  secundum 
operationem  manifestum  et  mutabile.  Judicium 
§econdum  retributionem  manifestum  et  immuta- 
bile.  Judicium  secondum  operationem  imago 
quodammodo  est  sacramentum  judicii  secun- 
dum  retributionem ;  qua  illud  manifestat  cau- 
sametpraescientiaminnuit:  hoc  vero  manifestabit 
causam  et  confirmabit  prrascientiam. 

D  Quid  ad  nos  pertinuit  quod  Christus  diabo- 
lum  vicit?  M.  Christus  propterea  Filius  hominis 
dicitur,  quia  humana  natura  quae  in  primo  parente 
per  peccatum  senuerat,  in  Christo  renovata  quasi 
ad  juventutis  robur  refloruit ;   et  justum   fuit 


dirigunt ;  vel  potius  homines  naturalis  le 
cuntur  qui  secundum  concupiscentiam  i 
nati  sunt  ambulant,  Homines  scriptae  leg: 
ii  qui  exteriobus  praeceptia  ad  bene  viv< 
informantur.  Homines  gratiae  sunt  ii  q 
a8pirationemSpiritus  sancti  afilati  et  illumi 
ut  bonum  quod  faciendum  est  agnoscant 
flammantur  ut  diligant,  et  corroborantur  i 
ficiant.  Et  ut  idem  manifestiori  distincti 
gnificemus,  homines  naturalis  legis  sunt 
mali;  homines  scriptae  legis,  ficte  boni  :  h< 
gratiae,  vere  boni.  In  primo  genere  conti 
pagani ;  in  secundo  Judaei ;  in  tertio  Chri 
Ista  tria  genera  hominum  ab  initio  nui 


etiam  secundum  legem,  ut  pro  patre  decrepito  et  r>  u^°  tempore  defuemnt,  tamen  tempus  na 


quasi  per  defectum  aetatis  debili,  Filius  validior 
roborecontratyrannumcongressiim  faceret,  et  ut 
ejus  victoria  non  ipsi  sed  illi  praecipue  pro  quo 
pugnaverat  ad  libertatem  valeret.  Nam  et  idcirco 
Filius  Dei  Filius  hominis  fieri  voluit,  ut  illud  de 
homine  sumcret  in  quo  homo  pro  homine  diabo- 
lum  superarct.  D.  Nunquid  non  etiam  ante  pas- 
sionem  Christi  fuerat  diabolus  a  quibusdam  ho- 
minibus  ejectus?  M.  Fuerat,  non  tamen  nisi  per 
passionem.  D.  Quomodo potest  hocfieri?M.  Sicut 
passio  Christi  nunc  praeterita  credentes  sanctifi- 
cat,  ita  nunc  futura  credentes  sanctificabat.  D. 
Qua  ratione  poteris  hoc  confirmare?  M.  Quid 
Verbum  incarnatum  dixerim,  nisi  regem  qui 
huuc  mundum  intravit  per  assumptam  humani- 
tatem  cum  diabolo  bellaturus,  et  cum  exinde, 


legis  ad  aperte  malos  pertinet ;  qui  illi  1 
numero  plures  et  statu  excellentiores  ft 
Tempu8  legis  scriptae  ad  ficte  bonos ;  qui 
hornines  in  timore  servier^tes  opus  mund 
non  animum.  Tempus  gratiae  ad  vere  bon< 
tinet ;  qui  modo  etiamsi  numero  plures  no 
tamen  statu  sunt  excellentiores,  et  Dei 
publice  anteferuntur  etiam  ab  iis  qui  ei  ir 
contradicunt.  Scias  ergo  quocunque  temj 
initio  mundi  usque  ad  finem  nullum  fui 
esse  vere  bonum  nisi  justificatum  per  gr 
gratiam  autem  nunquam  adipisci  potuis 
per  Christum,  ita  ut  omnes  sive  praecedenl 
sequentes  uno  justificationis  remedio  a 
agno8cas.  Aspice  ergo  castra  regis  nostri  < 
exercitus  ejus  in  armis  spiritualibus  fulge] 


83 


DE  SAGRAM.  LEGIS  NATURALIS  ET  SCWFTB. 


84 


quanta  praecedentium  sequentiumque  populorum  A 
multitudine  stipatus  incedat. 

D.  Vellem  ut  nunc  tanti  regis  exercitum  mihi 

sigiUatim  describeres  ;  qui  et  quales  milites  ejus 

ab  initio  f uerint ;  quae  arma,  quos  hostes  habue- 

rint,  ubi  et  quando,  et  qualia  bella  gesserint : 

quomodo  vicerint,  quae  postremo  praemia  (victoria 

consummata)  perceperint.  M.  Postquam  primus 

parens  generis  humani  propter  inobedientiae  cul- 

pam  a  paradiso  exsulans  in  hunc  mundum  venit, 

diabolus  jus  tyrannicum  in  illo  exercens,  sicut 

prius  fraudulenter  seduxerat,  ita  postmodum  vio- 

lenter  possidebat.  Sed  Dei  providentia  quae  hunc 

adsalutem  disponebat,  sic  justitiae  rigorem  per  mi- 

sericordiam  temperavit,  ut  eumad  tempus  quidem 

ab  illo  premi  permitteret,  et  tamen  ne  ab  illo  in  g 

aeteraum  premeretur,  ex  ipsa  ei  poena  remedium 

praepararet.  Itaque  jam  tunc  ex  ipso  mundi  exor- 

dio   sacramenta  salutis  suae  homini  proposuit 

quibus  eum  sub  exspectatione  futurae  sanctifica- 

tionis  consignaret :  quatenuseaquisquis  fide  recta 

et  spe  firma  propter  obedientiam  institutionis 

divinae  perciperet,  etiam  sub  jugo  positus  ad 

consortium  Ubertatis  pertineret.  Proposuit  ita- 

que  edictum  informans  et  hominem  erudiens,  ut 

quicunque  eum  salvatorem  atque   liberatorem 

exspectare  eligeret,  ejusdem  suae  electionis  vo- 

tum  in  perceptione  sacramentorum  ejus  appro- 

bare  debuisset :  «  Proposuit  et  diabolus  sacra- 

menta  sua  quibus  suos  sibi  alligaret,  quatenus 

ab  illis  qui  ejus  imperium  detrectabant  quanto  q 

eos  manifesUus  discerneret  tanto  securius  deti- 

neret.  Gcepit  ergo  genus  humanum  mox  in  partes 

contrarias  dividi  aliis  diaboli  sacramenta  susci- 

pientibus,  allis  vero  suscipientibus  sacramenta 

Ghristi :  et  f actae  sunt  duae  f amiliae :  una  Ghristi,  al- 

tera  diaboli.  »  Diabolus  ergo  videns  quod  generis 

humani  propago  quam  in  radice  sua  vitiaverat. 

quamvis  tota  cum  corruptione  nascendo  prodiret, 

non  tamen  tota  in  eadem  renascendo  innovata  per- 

sisteret,  statuit  per  eos  quos  possidebat,illos  quos 

amittebat  persequendo,  premere  ;  tanto  tunc  am- 

pliusadinferendam  violentiampraesumens,  quan- 

to  se  prius  meminerat  fraudulentiapraevaluisse.  Ve- 

rum  haecmaUgni  versutia  machinatio,divinae  mise- 

ricordiae  dispensatio  f uit,  ut  videlicet  homo  confir-  _. 

matus  pergratiam  contra  eum  justitiam  suam  de- 

fenderet,quam  per  eum  prius  seductus  deseruit.  In 

quo  nimirum  convenienter  etiam  superbiatyranni 

confunditur,  quod  modo  hominem  mortalem  et 

infirmum  per  tormenta  superare  non  praevalet 

quem  antea  nulla  infirmitate  circumdatum  sola 

persuasione  seduxit.  Tam  diversa  igiturinten- 

tione  opus  unum  perficitur,  cum  diabolus  suos 

milites  ad  persecutionem  et  violentiam,  Ghristus 

vero  suos  ad  patientiam  exhortatur.  Quia  autem 

diabolus  ab  initio  sive  per  se  siv6  per  suos  non  ob 

aliud  bonos  impugnat  nisi  ut  eis  justitiam  tollat, 

et  boni  non  aliud  per  hanc  pugnam  exigunt,  nisi 

ut  suam  justitiam  non  amittant,  patet  profecto 

quod  ipse  cum  non  valet  quod  vult  ad  effectum 

perducere,  semper  a  bonis  vincitur,  etiam  si  foris 


praevaluisse  videatur.  Ergo  cum  miUtes  diaboU 
exterius  violentiam  inferunt,  miUtes  Ghristi  in- 
terius  per  patientiam  vincunt.  D.  Ergo  sacra- 
menta  Ghristi  arma  sunt  ?  M.  Non  solum  arma, 
sed  et  medicamenta.  D.  Quomodo  ?  M.  Medica- 
menta  sunt,  quia  sanant  infirmos ;  arma,  quia 
protegunt  sanos.  D.  Quid  est  sacramentum  ?  M. 
Sacrae  rei  signum.  D.  Quot  modis  flunt  sacra- 
menta  ?  M.  Tribus ;  Id  est  rebus,  verbis,  factis. 
Rebus,  ut  in  aqua,  in  pane,  in  vino,  in  sale,  in 
cimere,  in  oleo,  in  igne  et  in  caeteris  hujusmodi ; 
verbis,  ut  est  Trinitatis  invocatio  et  alia  quae  in 
benedictionibus  sive  consecrationibus  vel  conju- 
rationibus  virtutem  divinam  habentia  verba  pro- 
feruntur ;  f actis,  ut  est  crucis  signaculum,  incur- 
vatio  genuum,  expansio  manuum,  et  caetera 
quaecunque  taUa  sunt.  D.  Quare  dicitur  sacramen- 
tum  sacras  rei  signum?  M.  Quia  per  id  quodforis 
visibile  cernitur,  aUud  interius  invisibile  signifi- 
catur.  Verbi  gratia :  Ut  per  aquam,  remissio  pec- 
catorum;  per  ignem,  ardor  charitatis;  per  oleum, 
misericordia ;  per  salem,  sapientia,  etc.  D.  In 
taUbus  ergo  salutem  quaeret  homo  cum  ipse  ra- 
tionaUs  sit,  et  dignior  in  conditione  sua  rebus 
insensatis  ?  Quomodo  ista  salutem  dare  possunt 
et  languoribus  animarum  mederi ;  cum  ipsa  sint 
corporaUa,  nihil  praeter  speciem  visibUem  haben- 
tia  ?  M.  Est  prorsus  aUud  ibi  praeter  id  quod 
ocuUs  corporeis  cernitur;  et  ipsum  est  quod  invi- 
sibiUter  peccatorum  maculas  mundat,  et  languo- 
ribu8  animarum  medetur.  D.  IUa  ergo  virtus 
unde  venit  ?  M.  Non  ex  iUius  natura  quod  ibi 
visibUe  cernitur ;  sed  ex  operatione  Spiritus  sancti 
qui  in  iUo  visibiU  invisibUiter  operatur.  D.  Nonne 
hanc  eamdem  virtutem  ad  reparationem  hominis 
sine  exhibitione  veladminiculorerum  corporaUum 
Spiritus  sanctus  praestare  potuisset?  M.  Posset 
ntique  si  veUet.  D.  Quae  ergo  causa  fuit  ut  ista 
instituerentur,  ut  homo  quasi  in  istis  quae  infe- 
riora  sunt  et  indigniora  juberetur  salutem  quae- 
rere,  cum  solus  Deus  sit  a  quo  homo  salutem  et 
debeat  quaerere  et  possit  sperare  ?  M.  In  istis, 
non  ab  istis  jubetur  homo  salutem  quaerere ;  sic 
ut  eam  cum  adeptus  fuerit,  sciat  se  ab  iUo  qui 
eam  in  istis  quaerere  jussitaccepisse.  D.  Dic  ergo 
cur  praecepit  Deus  homini  in  ejusmodi  rebus 
salutem  quaerere?  M.  Ut  humUiaretur  homo  et 
erudiretur.  HumiUaretur  quidem  dum  cogitur 
nunc  jacens  in  inferiori  bonum  suum  quaerere ; 
quod  prius  cum  staret,  a  suo  superiori  contempsit 
accipere.  Gongruum  ergo  praecedentis  superbiae 
morbo,  subsequentis  humiUtatis  medicamentum 
apponitur,  ut  videUcet  homo  qui  prius  Deum 
(perniciose  elatusin  semet  ipso)  despexeatpostmo- 
dum  salubriter  humiUatus  sponte  se  etiam  in 
sen8ibiUbus  rebus  praeter  Deum  substernat.  Ad 
doctrinam  etiam  sacramenta  proposita  sunt  ho- 
mini,  ut  per  ea  quae  exterius  aguntur,  quid  sibi 
interius  exhibeatur  possit  agnoscere  D.  Ergo  in 
omni  sacramento  plus  esse  credendum  est,  quam 
id  quod  solum  videri  et  corporaU  sensu  percipi 
potest  ?  M.  Duo  ibi  sunt :  unum  quod  exterius 


35 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


36 


sensu  corporali  percipimus,  quod  proprie  sacra-  A  citur,  de  charitate  autem  spes  generatur ;  quia 


mentum,  id  est  sacrae  rei  signum  dicitur;  alterum 
quod  non  videmus  sed  credimus,  quod  recte  res 
sive  virtus  sacramenti  nominatur.  D.  Quid  inte- 
rest  inter  signum  et  sacramentum  ?  M.  Signum 
solum  ex  institutione  significat;  sacramentum 
etiam  ex  similitudine  repraesentat.  Item  signum 
rem  significare  potest,  non  confere.  In  sacramento 
autem  non  sola  significatio  est,  sed  etiam  effica- 
cia;  ut  videlicet  simul  et  ex  institutione  significat, 
et  ex  similitudine  repraesentet,  et  conferat  ex 
sanctificatione.  D.  Utrum  potest  aliquando  sa- 
cramentum  pro  signo  accipi  ?  M.  Improprie  pro 
sola  significatione  sacramentum  vocatur.  D. 
Quid  si  dixerimus  illas  Veteris  Legis  figuras  signa 
tantum  fuisse  futurorum,  non  sacramenta,  et  B 
spiritualem  gratiam  (quae  in  illis  dabatur)  me- 
diantibus  iis  quae  futura  erant  sacramentis  fuisse 
collatam  ?  M.  Si  quis  sacramenta  priora  effectum 
sanctificationis  habuisse  negaverit,  nonmihi  recte 
sentire  videtur,  in  hoc  tamen  dignitatem  sequen- 
tium  indubitanter  praeferimus,  quod  illa  et  visi- 
bilia  et  signa  visibilium  fuerunt ;  ista  vero  cum 
sint  visibilia,  ipsa  quidem  tantummodo  invisibilis 
gratiae  sacramenta  sunt.  Idcirco  saciamenta  gra- 
tiae  primum  per  invocationem.  Trinitatis  sanctifi- 
cationem  in  se  suscipiunt,  ac  deinde  sanctifica- 
tionem  conferunt ,  ut  sint  ex  sanctificatione 
sanctificantia,  atque  hoc  ex  sua  sibique  coelitus 
indita  sanctificatione  conferant  quod  illa  per  haec 


fides  ad  cogitationem  pertinet,  charitas  vero 
amor,  spes  fiducia  est. 

D.  Brevitter  velim  ut  horum  diffinitione  pro- 
posita,  ipsa  mihi  manifestius  distinguantur.  M. 
Fides  est  voluntaria  absentium  certitudo  supra 
opinionem  et  infra  scientiam  constituta.  Gharitas 
est  amor  Dei  propter  ipsum,  et  amor  proximi 
propter  Deum.  Spes  est  fiducia  futurorum  bono- 
rum  ex  gratia  Dei  et  bona  conscientia.  In  hoc 
etiam  fides  et  spes  differre  videntur  :  quod  fides 
de  praesentibus  prasteritis  simul  et  futuris  esse 
potest  :  spes  de  solis  futuris ;  fides  de  nostris  et 
alienis ;  spes  solummodo  de  nostris.  Fides  de 
bonis  et  malis ;  spes  de  solis  bonis. 

D.  Quid  est  sacramentum  fidei?  M.  Duobus 
modis  intelligi  potest  sacramentun  fidei  :  sive 
ipsum  sacramentum  quod  est  fides  ;  sive  sacra- 
mentum  fidei,  id  est  fidelium,  quo  fideles  utuntur 
et  sanctificantur.  D.  Qua  ratione  fides  sacra- 
mentum  dicitur?  M.  Sicut  sacramentum  bap- 
tismi  cum  dicitur,  non  aliud  sacramentum  quain 
ipsum  quod  est  bahtismus  significatur,  ita  et 
sacramentum  fidei  ipsam  fidem  quae  sacramen- 
tum  est,  nonnunquam  accipere  solemus.  Porro 
caetera  omnia  ideo  sacramenta  fidei  dicuntur, 
quod  ad  eos  tantum  qui  fidem  habent  sanctifi- 
candos  instituta  sint.  Ipsa  vero  fides,  ut  dictum 
est,  sacramentum  est,  propterea  quod  sicut  in 
baptismo  et  in  aliis  sacramentis  aliud  est  quod 


conferre  consueverant  ex  sola  horum  significa-  q  foris  ostenditur,  atque  aliud  spiritualis  virtus 


tione. 

G.  Quae  sunt  illa  sine  quibus  saius  ab  initio 
haberi  non  potuit  ?  M.  Tria  sunt,  id  est  fides,  et 
sacramenta  fidei,  et  opera  bona  :  quae  a  principio 
ad  obtinendam  salutem  homini  proposita  viden- 
tur.  His  milites  Ghristi  semper  usi  sunt  :  in  fide 
robur  in  sacramentis  fidei  arma,  in  operibus 
bonis  tela  accipientes,  quibus  contra  diabolum 
pugnaverunt.  Sane  quemadmodum  neque  robur 
inermi,  neque  arma  sine  viribus,  aut  tela,  contra 
fortem  armatum  prodesse  possunt  dimcanti ;  ita 
quidem  fides  sine  operibus  et  sacramentorum 
sanctificatione,  et  rursus  sine  fide  sacramenta, 
aut  opera  salutis  efiectum  non  habent. 


quae  intus  exhibetur ;  sic  aliud  est  fides  qua  nunc, 
sicut  dicit  Apostolus,  Deum  quasi  per  speculum 
in  cenigmate  cemimus  (I  Cor.  xin) ;  atque  aliud 
visio  manifesta  qua  eum  postea  facie  ad  faciem 
(ibid.)  contemplantes  visuri  sumus.Fides  igitur  sa- 
cramentum  est  visionis  futurae;  et  ipsa  visio  vir- 
tus  est  ejus  sacramenti  quod  est  fides.  D.  Doceri 
nunc  velim  quae  res  ad  fidem  pertineant  ?  M.  Duo 
sunt  :  Greator  et  creatura.  Haec  sana  fides  ita  dis- 
cernere  debet,  ut  nec  creaturae  divinitatem  Greato- 
ris  attribuat,  nec  Greatori  infirmitatem  creaturae 
ascribat ;  id  est,  nec  Deum  concludat  tempore, 
nec  creaturam  tendat  aeternitate.  Nam  quodlibet 
horum  fiat :  fides  necesse  est  detrimentum  patia- 


D.  Quid  est  fides  ?  M.  Paulus  dicit  fidem  esse  ^  tur.   Sequitur   autem  ut  fides  cum  recte  inter 


substantiam  rerum  sperandarum,  argumen- 
tum  non  apparentium  (Hibr.  xi).  D  Qualiter 
hoc  accipiendum  putas  ?  Quaecunque  vel  futura, 
nec  dum  sunt;  vel  praeterita  jam  esse  desierunt ; 
vel  praesentia  veritatem-^sui  a  sensibus  nostris 
sive  cognitione  abscondunt :  haec  omnia  quantum 
attinet  ad  nos  quodammodo  non  sunt  :  sed 
quia  per  fidem  de  his  omnibus  quasi  existentibus 
quaedam  in  nobis  certitudo  nascitur,  non  imme- 
rito  ipsa  fides  et  non  existentium  substantia,  et 
non  apparentium  argumentum  appellatur.  Porro 
illud  considerandum  est  quod  sola  fide  nemo  po- 
test  placere  Deo  nisi  charitas  illi  sociata  fuerit, 
ut  sit  videUcet  fides  operans  ex  dilectione.  Atta- 
men  fides  fundamentum  quedammodo  est  et 
principium  boni  in  homine,  de  qua  charitas  nas- 


Greatorem  et  creaturam  diviserit,  •  recte  etiam 
offerrestudeat  Greatorishonorem  suum  tribuendo, 
ut  videlicet  confiteatur  omnia  ab  ipso  et  per 
ipsum  facta  esse,  ipsum  vero  non  aUunde  sed  a 
semetipso  sine  principio  et  fine  subsistere.  Deinde 
sequitur  tertium,  ut  videlicet  eum  quem  Crea- 
torem  confitetur  omnium,  credat  etiam  et  exspec- 
tet  hominum  salvatorera.  Et  utbreviter  perstrin- 
gamus,  haec  sunt  quibus  nihil  unquam  minus 
recta  fides  habere  potuit,  ut  unus  Deus  credatur, 
factor  omnium  et  hominum  salvator.  Nam  UU  qui 
creaturam  pro  Deo  colentesgemino  errore  decepti, 
vel  creaturam  aeternam,  vel  Deum  temporalem 
esse  credebant :  quid  isti  aUud  fecisse  dicendi  sunt 
quam  excellentiam  factoris  operi  et  infirmitatem 
facturas  tribuisse  Greatoris?  Rursus  phUosophi 


37 


DE  SAGRAM.  LEGIS  NATURALIS  ET  SCRIPT.E. 


88 


gentilium:  quia  fidemdeSalvatore  nonhabebant,  A  quodpostea  sub  lege  scripta  circumcisio  aut  sub 


quamvis  inter  Creatorem  et  opus  suuni  discernen- 
dum  minimefallerentur,  nequaquam  tamenfideles* 
appellandi  sunt,  quia  fidem  salvatoris  non  habue- 
runt.  D.  Qualem  fidem  hnbuerunt  antiqui  de 
Salvatore  venturo,  maxime  ii  qui  circa  primordia 
«eculi  existentes  nondum  adhuc  Scripturas  in 
quibus  adventus  ejus  promittebatur  acceperant? 
M.  Non  necesse  est  ut  dicamus  omnibus  qui  tunc 
fideles  erant  adventum  ejus  in  carnem,  crucem  et 
resurrectionem  manifeste  revelatum  fuisse ;  cum 
etiam|apo8toli  qui  cum  praesentem  in  carne  vide- 
runt  (quorumfide8etjustitiaab  ipso  Salvatoreprae- 
dicatur)  hoc  ignorasse  legantur.  Credebant  tamen 
se  salvari  per  eum  quomodo  et  quando  ei  placuis- 


gratia  baptismus ;  videlicet  ut  et  ipsi  ab  omni 
peccato  sive  originali  sive  actuali  justificati,  in- 
termembra  illius  computarentur,cujusfideet  sa- 
cramentis  sanctificabantur.  Eamdem  quippe 
passio  Salvatoris,  praBcedentibus  sacramentis, 
id  est  sive  oblationi  sub  naturali,  sive  circumci- 
sioni  sub  lege  scripta,  virtutem  et  efficaciam 
sanctificationi$  contulit,  quam  subsequentibus 
et  succedentibus  confert  :  hoc  solo  excepto  quod 
sacrificia  et  oblationes  non  ita  sub  naturali  lege 
quemadmodum  circumcisio  sub  scripta  et  bap- 
tismus  sub  gratia  ad  necessitatem  salutis,  sed 
ad  cultum  devotionis  fiebant,  sola  tunc  fide  jus- 
tificante  et  purificante  credentes.  Et  rursum  hoc 


set;sedquodmorteilliu8redimendies8ent(excepti8  B  etiam  in  circumcisione  excepto  quod  illi  priores 


puucis  quibus  hoc  a  Deo  revelatum  fuerat)  eos 
ignorasse  ex  hoc  patenter  ostenditur,  quod  et 
Petrus  Domino  mortem  suam  prsedicenti  contraire 
nititur  (Math.  xvi);  et  caeteri  apostoli  omnes  in 
morte  ipsius  desperasse  potius  leguntur,  adeo  ut 
ipsi  propter  crucem  jam  desperantes  dicerent  : 
Nos  autem  sperabamus  quod  ipse  esset  redem- 
pturus  Israel  (Luc.  xxiv).  Qui  enim  ipso  vivente 
redemptionem  speraverant,postea  autem  ipso  mo- 
riente  «lesperant ;  patenter  ostendunt,  quia  quod 
per  mortem  ejus  redimendi  fuerant  nescierunt. 
D.  An  hoc  illis  prioribus  sufficere  poterat  ad 
salutem,  ut  crederent  eum  creatorem  omnium, 
et  salvatorem  exspectarent  venturum  f  M.  Po- 


patres  quamlibet  justi  et  Deo  placentes  ante  da- 
tam  hostiam  regni  coelestis  januam  mtrare  non 
poterant ;  sed  tantum  in  sinu  Abrahae,  id  est  in 
requie  tranquilla  servabantur,  quousque  ille  ve- 
niret  qui  pro  nobis  moriens  et  resurgens  per  as- 
sumptam  carnem  coelos  ascenderet,  et  omnibus 
in  se  credentibus  ac  se  seqnentibus  viam  aperi- 
ret. 

D.  Si  eadem  virtus  in  illissacramentisfuitquae 
in  istis  est,  quid  causae  erat  ut  illa  cessarent  et 
ista  succederent  ?  M.  Manifestior  veritas  in  istis 
declaratur  ;  et  justum  erat  ut  sicut  paulatim  pro- 
cedente  tempore  crevit  agnitio  fidei,  ita  etiam 
alia  sacramenta  instituerentur,  quae  etsi    aliam 


terat  hoc  eis  tunc  sufficere  cum  caeteris  sine  qui-  q  sanctificationem  gratiae  spiritualis  non  cenfer- 


bus,  ut  dictum  est,  fides  placere  non  poterat, 
in  iis  duntaxat  qui  tempus  bene  operandi  habe- 
bant,  id  est,  cum  susceptione  sacramentorum  et 
exercitatione  bonorum  operum  per  charitatem 
et  spem  fide  roboratam.  D.  Ergo  postea  crevit 
fides  ?  M.  Duobus  modis  crescit  fides  :  per  cons- 
tantiam  et  cognitionem.  Alii  fidem  habent  cogni- 
tione  magnam,  etparvam  constantia  ;  alii  cogni- 
tione  parvam  et  constantia  magnam.  Apud  Deum 
autem  pretiosior  estmagnafidei  constantia  quam 
cognitio  magna.  Antiqui  igitur  sancti  fidem  ha- 
bebant  plures  cognitione  parvam  et  magnam 
constantia  ;  sicut  e  contrario  nunc  multi  fidem 
habent  cognitione  magnam  etconstantiaparvam. 
D.  Quae  sacramenta  erant  sub  lege  naturali  ? 


rent,  eamdem  tamen  manifestius  panderent.  Erat 
quippe  idem  Salvator,eademfides,eademgratia:  il- 
lic  venturi,  hic  exhibiti.  Sed,  quia  ipse  per  quem  sa- 
lus  dabatur  adhuc  longe  erat,  ejusdems  alntis  signa 
obscura  esse  debuerunt,  ut  paulatim  ejus  ad- 
ventu  appropinquante  et  fides  amplius  cresceret, 
et  gratia  evidentius  se  manifestaret.  Ideo  pri- 
mum  per  oblationem  et  postea  per  circumcisio- 
nem,  ad  ultimum  per  baptismum,  expiationis  et 
justificationis  sacramentum  formari  institutum 
est ;  quia  ejusdem  mundationis  forma  et  simili- 
tudo  in  oblatione  quidem  occulte  innuitur,  cir- 
cumcisione  vero  evidentius  exprimitur,  per  bap- 
tismum  autem  manifesta  declaratur.  Primam 
namque  justificationem  accepit  homo,  ut  pro  re- 


M.  Oblationes  et  sacrificia  et  decimse.  D.  Qua      mediis  salutis,  exterioris  substantiae  partem  of- 


ratione  haec  sacramenta  vocantur  ?  M.  Quia  sa- 
cr«e  rei  signa  sunt.  D.  Cujus  ?  M.  Remissionis 
peccatorum.  D,  Quomodo  ?  M.  Substantia  homi- 
nis  duplex  est :  alia  interior  quae  ipse  est ;  alia 
exterior  in  rebus  quas  possidet.  Voluit  ergo 
Deus  ut  homo  de  exteriori  substantia  sua  sibi 
oblationem  faceret,  ut  justa  recompensatione 
dum  id  quod  exterius  a  Deo  acceperat  devote 
redderet,  id  quod  interius  de  semetipso  perdide- 
rat  Deo  tribuente  recuperaret.  Per  fidem  ergo  et 
oblationes  sive  sacrificia  timc  remissionem  pec- 
catorum  acceperunt  quicunque  veterem  homi- 
nem  deponentes,  hoc  est  Adam,  membra  novi,  id 
est  Christi  facti  sunt.  Idem  namque  in  illis  obla- 
tiones  et  sacrificia  fide  mediante  operabantur, 


ferret  Deo,  partem  ad  usum  proprium  retineret, 
quatenusin  hoc  facto  disceret  ea  quae  intrinse- 
cus  bona  erant  Deo  tribuere,  quse  vero  mala, 
sibi  imputare.  Sed  hoc  signum  de  longe  sump- 
tum  magis  docuit  hominem  quid  esset  quam 
quid  fieret.  Igitur  cum  tempus  advenisset  quo  ve- 
ritas  declarari  debuerat,  datum  est  ei  remedium 
circumcisionis  sacramentum,  ubi  dum  ab  inte- 
riori  substantia  hominis  pars  non  quidem  natu- 
raliter  superflua,  sed  ejus  quod  superfluum  est 
figura,  praeciditur ;  jam  manifestius  illa  peccati 
circumcisio  quam  in  interiori  homine  gratia  per- 
ficit  demonstratur.  Quia  autem  circumcisio  exte- 
riores  sordes  et  enormitates  quae  foris  sunt  rese- 
cat,  ablutio    autem    maculas  etiam    lnteriores 


39 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


40 


emundat ;  jam   manifesta  veritate    adveniente  A  ista  quae  homini  ad  poenitentiam  conceditur,  tota 


Christo  circumeisio  cessare  debuit,  ut  illud  sa- 

cramentum  succederet,  quod  perfectam  hominis 

emundationem  et  interiorem    anima)   candorem 

(quem  in  ipso  et  per  ipsum  sacramentum  adi- 

piscitur^posset  declarare.  Videnturergoilla  prima 

sacramenta  quasi  quaedem  umbra  gratiue  spiritua- 

lis  ;  illa  vero  quae  postea  secuta  sunt  quasi  quae- 

dam  imago»  et  (si  ita  dicendum  est)  lineamenta 

veritatis  habentia.  Ista  vero  non  jam  umbra  vel 

imago,   sed  corpus   veritatis  ;  in  quibus  (quia 

plenarie  salutis  effectus  datur,  et  evidenter  osten- 

ditur)  quasi  spiritus  in  corpore  viventi  exteriori 

motione  se  prodit ;  sic  in  eis  vita  gratiae  invisi- 

bilis  clari8sime  demonstratur. 


obedientiie  deputatur.  Quia  igiturhomo  in  malis 
agendis  ex  propria  concupiscentia  in  diversa  dis- 
trahitur,  in  bonis  vero  agendis  sola  obedientiae 
regula  gubernatur  ;  ideo  in  malis  cavendis,  quae 
habet  ex  semetipso  et  per  semetipsum  facere,  po- 
test,  singulatim  instruendus  erat,  ad  bona  vero 
agenda  ad  obedientiam  solummodo  revocandus, 
ut  ibi  per  sententiam  alterius  salubrius  disceret 
quid  ipse  agere  debuisset.  Cum  enim  jubetur 
homo  patri  et  matri  honorem  deferre,  non  hoc  ad 
carnales  parentes  solum  referendum  est;  sed  hoc 
potius  ei  praecipitur,  ut  quod  in  mandatis  suis 
aliquando  contempsit,  nunc  propter  Deum  ho- 
mini  superiori  obedientiam  atque  honorem  exhi- 


D.  De  operibus  restat  nunc   ut  quae  dicenda  B  here  non  dedignetur. 


sunt  aperias.  M.  Tria  genera  factorum  sunt  : 
qu®dem  sunt  omino  bona  qnae  nunquam  licite 
praeteriri  possunt  ;  quaedam  omnino  mala  sunt 
quse  numquam  licite  committi  possunt ;  quae- 
dam  sun  t  media  qua3  sive  flant  sive  non  fiant  nec  cul- 
pa  est  nec  meritum.  Quae  sic*ergo  se  habent  ut  nun- 
quam  licite  fieri  possint,  illa  tantummodo  lex 
naturalis  prohibuit ;  illa  vero  quae  nunquam  li- 
cite  possunt  praeteriri  sola  praecepit,  media  om- 
nia  ad  utrumlibet  relinquens.  De  illis  autem  quae 
vel  praecipienda  vel  relinquenda  erant,  unum 
tantum  praeceptum  in  corde  hominis  posuit : 
Quod  tibi  vis,  id  aliis  feceris  ;  quod  tibi  non 
vis,  aliis  ne  feceris  (Matth.  vn;  Tobice  rv),  ut 


D.  Ecce  demonstrasti  tria,  id  est  fidem,  et  sa- 
cramenta  fidei  et  opera.  Nunc  superest  ut  in  his 
qui  haec  habebant,  qualis  aut  quanta  eifecta  sit 
reparatio  ostendas.  M.  Si  sumipum  bonum  homi- 
nis  contemplatio  praesentis  Dei  esset,maxime  quia 
ad  perfruendum  hoc  homo  primus  conditus  cre- 
ditur,  merito  fides,  per  quam  absentem  quodam- 
modo  videre  incipit,  initium  boni  et  principium 
restaurationis  ejus  memoratur.  Nam  quoniam 
homo,  qui  peccando  cognitionem  Dei  perdidit, 
per  fidem  iterum  illuminatur,  ut  eum  videre  at- 
que  cognoscere  possit ;  patet  quia  id  per  quod  ei 
primum  bonum  quod  perdiderat  redditur,  jure 
exordium  restaurationis  ejus  vocatur.  Quae  res- 


ex  sui   videlicet  consideratione  homo   disceret  q  tauratio  scilicet  secundum  incrementa  fidei  cres- 


qualem  se  erga  proximum  exhibere  deberet.  Sed 
postea,  cum  lex  subintrasset,  et  disciplinam  vi- 
vendi  arctiorem  proponeret  coepit  ex  iis  quae  me- 
dia  erant  quaedam  excipere,  et  ex  eis  alia 
per  preceptionem  ;  alia  per  prohibitionem 
in  alteram  partem  tantum  locare,  ut  que- 
madmodum  primo  homini  in  paradiso  Deus 
de  cencessione  naturali  unam  pro  praecepto 
disciplinae  exhibitionem  exceperat,  ita  modo  fi- 
liis  ejus  non  ex  una  veritate  stantibus,  sed  per 
vari08  errores  dissipatis,  non  unum  de  conces- 
sione  naturali  praeceptum  disciplinae  quasi  pro- 
bandis,  sed  quasi  corrigendis  etreparandis  multa 
formaret,  ut  quantomagis  se  in  mediis  temperare 


cit,  dum  homo  per  agnitionem  amplius  illumi- 
natur  et  inflammatur  perdilectionem.  Fides  igi- 
tur  ipsa  est  per  quam  reparatur  homo  et  in  qua 
ei  bonum  amissum  redditur,  ut  per  eam  paula- 
tim  cognitione  pariter  et  amore  crescens  ad  ple- 
nam  illam  visionis  felicitatem  pervenire  merea- 
tur.  Sicenim  justus  quandiu  inhoc  corpore  exis- 
tens  peregrinatur  a  Domino  vivere  habet  ex  fide, 
quemadmodum  beatus  cum  eductus  dehocergas- 
tulo  fuerit  et  introductus  in  gaudium  Dominisui, 
vivere  habebit  ex  contemplatione.  Sed  mira  Dei 
dispensatione  agitur  quod  nunc  interim  malitia 
hostisantiqui  ad  impugnandos  et  persequendos  fi- 
deles  relaxatur  quatenus  videlicet  hoc  homini  repu- 


discerent,tanto  levius  inconcessa  cavere  valerent.  D  teturpromerito,si  nunc  perfidemambulans  viam 

_  _  _  *"^  «  ,        _  •  «.  _     _1     • A__  _         _____         J _  • 


D.  Quae  fuerunt  illa  quae  lex  naturalis  fa- 
cienda  aut  vitanda  proposuerat  ?  M.  Illa  septem 
quae  postea  lex  scripta  in  secunda  tabula  de  di- 
lectione  proximi  mandabat.  Primum  erat :  ITo- 
nora  patrem  tuum  et  matrem  tuam,  ut  bene 
sit  tibi,  et  sis  longavus  super  terram  ;  secun- 
dum  :  Non  occides  ;  tertium  :  Non  mcechabe- 
ris  ;  quartum  :  Non  furtum  facies  ;  quintum : 
Non  falsum  testimonium  dices  ;  sextum  :  Non 
concupisces  uxorem  proximi  tui ;  septimum  : 
Non  concupisces  rem  proximi  tui  (Deut.  v). 
Primum  secundum  praeceptionem  factum  est ; 
sexalia  secundum  prohibitionem.  D.  Quare  de  , 
non  faciendis  snum  tantum  praeceptum  datum 
est,  et  de  faciendis  plura  ?  M.  Primum  pecca- 
tum  hominis  fuit  inobedientia ;  et  idcirco  vita 


veritatis  etiam  vel  impugnatus  non  deserat,  qui 
prius  visione  praesentis  Dei  roboratus  sola  persua- 
sione  prostratuserat.Ut  auteminhocpraelio  invic- 
tus  stare  possitetbonumsuum  illaesum  custodire, 
dantur  ei,  utdictum  est  jam,  in  sacramentis  ar- 
ma  quibus  se  muniat,  et  ln  operibus  bonis  tela 
quibus  hostem  prosternat,  ut  scilicet  fidei  chari- 
tate  et  spe  adjuncta  interius  pariter  roboretur  et 
vincat.  Jam  (ut  existimo)  satis  demonstratum  est 
tibi  quali8  fides  et  quae  sacramenta  aut  quae  opera 
illis  sanctis  primis  ad  obtinendam  salutem  fue- 
runt  necessaria. 

D.  Quandiu  duravit  status  iste  priorum  ?  M. 
Usque  ad  Abraham.  Tunc  etenim  volens  Deus 
populum  suum  in  unum  congregare  et  ab  infide- 
lium  coUegio  sequestrare,  ut  non  solum  in  una 


41                                           SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  I.  43 

fide,  sed  etiam  in  una  essent  societate,  vocavit  A  tura  aliquando  tempus  resurrectionis  significat 

Abraham,  ut  eum  de  terra  sua  educeret,  ut  per  quod  post  praesentem  (quae  septem  diebus  cur- 

illum  unum  et  in  illouno  omnes  qui  ab  illo  nas-  rit)  vitam  sequitur  :  aliquando  tempus  gratiae  in 

cituri  aut  illum  secuturi  erant  a  pristina  conver-  quo  aeterna  bona  servientibus  Deo  promittuntur. 

satione  educens  in  unam  societatem  novae  vitae  Merito  igitur  illa  prima  circumcisio  quae  sacra- 

congregaret.  Gui  etiam  praecepit  ut  circumcide-  mentum  erat  aliarum  duarum,  jussa  est  fieri  die 

ret  pellem  praeputii  sui  in  signum  sibi,  posteris  octavo,  ut  ostenderet  quod  in  tempore  gratise 

in  exemplum  ;  tantum  ad  priorem  statum  supe-  corda  circumcidenda  erant  per  emundationem 

raddens  quatenus  per  hoc   signaculum  populus  iniquitatis,  et  in  tempore  resurrectionis  corpora 

Dei  ab  infidelibus  discerneretur,  quousque  ille  per  depositionem  corruptionis.  Propterea  autem 

viveret  qui  non  solum  de  filiis  Abrahae,  sed  de  8olis  masculis  data  est  circumcisio  carnis,  quia 

universis  etiam  gentibus  fideles  colligeret,  ac  per  sacra  Scriptura  per  masculinum  sexum  animam, 

hoc  non  jam  per  signaculum  carnis  in  genere,  per  muliebrem  vero  carnem  significare  solet ;  ut 

sed   per  signaculum  baptismatis   secerneret  in  videlicet  ostenderetur  quod  illa  exterior  circum- 

emundatione.  D.  Nunquid  non  etiam  olim  ante  cisio  animabusjustificationemcontulit,  sedcarni 

«liluvium  fideles  ab  infidelibus  discreti  erant  ?M.  B  non  abstulit  corruptionem.  Gultellus  de  petra 

Erant ;  sed  post  diluvium  rursus  humanum  ge-  factus  Ghristum  significat,  de  quo  dicit  Aposto- 

nus  ad  unum  populum  redactum  in  Abraham  se-  lus  :  Petra  autem  erat  Christus  (I  Cor.  x),  qui 

cundo  di8cerni  ccepit.  D.  Qualiter  fiebat  circum-  tollit  peccata  mundi  (Joan.  1).  In  carne  praepu- 

cisio  ?  M.  Praeceptum  fuit  ut  puer  masculus  oc-  tii  idcirco  jussa  est  fieri  quoniam  ad  remedium 

tavo  die  nativitatis  suae  circumcideretur  in  carne  data  est  contra  originale  peccatum,  quod  a  pa- 

praeputii  sui  cultello  de  petra  facto.  D.  Quae  fuit  rentibus  contrahimus  per  illud  membrum  pro- 

ratio  ut  sic  fieri  praeciperetur  ?  M.  Tres  sunt  cir-  pagati.  D.  Quod  ergo  mulieres  remedium  habe- 

cumcisiones  :  una  in  carne  tantum  exterius,  quae  hant  quae  non  circumcidebantur  ?  M.  Fidem  et 

sacramentum  est ;  duae  aliae  quae  sunt  res  et  vir-  oblationes  sive  sacrificia  :  ipsam  quoque  circum- 

tus  sacramenti.  Altera  quae  fit  in  praesenti,  quan-  cisionem ;  non  tamen  suscipiendo  sed  credendo. 

do  per  depositionem  iniquitatis  mens  circumcidi-  D.Quiddicendum  estde  pueris  ante  octavamdiem 

tur.  Altera  quae  in  futuro  fiet,  quando  per  depo-  morientibus,  quoniam  ad  illud  remedium  perve- 

sitionem     corruptionis     corpus    circumcidetur.  nire  non  poterant,  salvine  fuerant  an  damnati  ? 

Prima  igitur  est  in  carne  ;  secunda  in  mente  ;  M.  Hoc  Dei  judicio  relinquendum  mihi  videtur. 
tertia  in  corpore.  Octonarius  vero  in  sacra  Scrip- 


SUMMA  SENTENTIARUM 

SEPTEM   TRAGTATIBUS   DISTINCTA. 


Tract.  I.  De  tribus  virtutibus  theologalibus  :  fide,  spe  et  charitate.  De  sacratissima  Trinitate, 
et  de  fide  Incarnationis  Verbi. — Tragt.  II.  Decreatione  et  statu  angelicae  naturce. — Tract.  III. 
De  creatione  et  statu  humance  naturce.  —  Tract.  IV.  De  sacramentis  in  generali  et  prceeptis 
divinis.  -  Tract.  V.  De  sacramento  baptismi.  —  Tract.  VI.  De  sacramento  confirmationis, 
eucharistias,  peenitentice,  et  extremce  unctionis.  —  Tract.  VII.  De  sacramento  conjugii. 

PRiEFATIO. 

De  fide  et  spe  quce  in  nobis  est,  omni  poscenti  rationem  reddere,  ut  ait  Petrus  in  Epistola  sua, 
parati  esse  debemus  cum  modestia  et  timore  (I  Petr.  m).  Itaque,  ut  pariter  servetur  modestiain 
sermone,  timor  in  as8ertione,pro/anas  verborum  novitates,  ut  Apostoluspnecipit  vitemus(I  Tim.vi); 
et  in  nullam  partem  praecipiti  assertione  declinemus.  Melius  est  enim  non  elocjui  (ubi  sine  periculo 
non  erratur)  magna,  quam  definire  contraria.  Seb  ubicunque  possumus  auctontatum  vestigia  sequa- 
mur,  ubi  vero  certa  deest  auctoritas,  his  potissimum  assentire  studeamus  ,  qui  maxime  autoribus 
accedunt ;  et  non  de  sensu  suo  praesumentes,  scripturas  ex  pietate  interpretantur.  Scriptura  enim 
sancta,  ut  aitbeatus  Augustinus,  altitudine  superbos  irridet,  profunditate  attentos  tenet;  magnos 
veritate,  parvulos  nutrit  affabilitate.  Si  qua  igitur  obscura  nobis  occurrerint,  sit  nostri  propositi  pri- 
mum  ad  auctoritates  confugere ;  deinde  cjuid  nostri  temporis  sapientes  de  illis  sentiant  in  medium 
conferre ;  et  cur  potius  hos  quam  illos  imitari  placeat  (et  ratione  et  auctorilate  simul  concurrentibus) 
pro  facultate  nostra  in  lucem  ponere 


TRACTATUS  PRIMUS. 


GAPITULA. 

Gap.  I.  De  fide.—  Gap.  II.  De  spe  et  charitate. — Gap.  III.  De  flde  antiquorum. — Cap.  IV.  De  quib  g  « 
constet  fides.—  Gap.  V.  Despiritu  creato  utrum  sit  localis.—  Gap.  VI.  Dedistinctione  Trinitatit 
Patj*ol.  GLXXVI.  3 


43 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


44 


Gap.  VII.  De  nominibuspersonas  Trinitatis  distinguentibus. — Cap.  VIII.  De  cequalitate  Patris, 
et  Filii  et  Spiritus  sancti.  —  Cap.  IX.  Quod  desancta  Trinitate  nihil  dicatur  secundum  acci- 
dens.  —  Cap.  X.  De  diversa  nominum  acceptione.  —  Cap.  XI.  De  personarum  appropriatis. 
Cap.  XII.  De  prcescientia  et  prcedestinatione.  —  Cap.  XIII.  De  voluntate  Dei.  —  Cap.  XIV.  De 
omnipotentia  Dei.  —  Cap.  XV.  Defide  incarnationis.  —  Cap.  XVI.  Quod  Christus  simul  ani- 
mam  et  carnem  assumpsit.  —  Cap.  XVII.  Quod  Christus  omnia  infirma  nostra  prceter  pecca- 
tum  susceperit.  —  Cap.  XVIII.  An  Christus  sitcreatura.—  Cap.  XIX.  An  in  morte  Christi  se- 
parata  fuerit  divinitas  ab  humanitate. 


Cap.  I.  De  fide. 
Et  quoniam  fide  (tanquam  mensura  rectudinis) 
omniamoderanda  sunt,  ne  quidut  superfluum  dif- 
fluat,  dicente  Apostolo  :  Unicuique  Deus  divisit 
mensuram  fidei  (Rom.  xii)  ;  de  ea  in  primis  est 
videndum  quid  sit,  etquas  partes  habeat.  Fides, 
ut  ait  Apostolus,  est  substantia  rerum  speran- 
darum,argumentum  non  apparentium(Heb.xi) 
Substantia  rerum  sperandarum  quiaper  fidemin 
nobis  subsistunt  speranda.  Speranda  vocat  bona 
illa  seterna  quae  desideramus,  ut  sunt  immortali- 
tas,  et  caetera  qure  in  nobisper  fidem  jam  subsis- 
tunt,  in  futuro  per  experientiam.  Argumentum 
non  apparentium ,  id  est  probatio ;  quia  si  quis 
dubitat  inde,  non  possunt  aliquando  probari  hu- 


A.  videtur  quibusdam  quod  ex  fide  et  charitate  ait 
spes.  Ut  enim  dicit  Augustinus  in  lib.  De  fide  et 
operibus :  Fides  quae  per  dilectionem  operatur, 
fundamentum  est :  non  fides  daemonum  qua  ipsi 
credunt  et  contremiscunt.  Et  si  spes  est  ex  fide 
operante  per  dilectionem ;  tunc  ex  fide  et  charitate. 
Sed  quod  auctores  frequenter  hunc  ordinem  po- 
nunt :  fides,  spes,  charitas ;  hoc  ideo  fit,  ut  dicunt, 
quia  charitas  major  est.  Ula  tamen  opinio  (ut  mihi 
videtur)  sic  potest  solvi.  Spes  est  certitudo  ex  prae- 
cedentibus  meritis :  non  debet  intelligi  ex  meritis 
praecedentibus  ipsam  spem,  quia  nullum  meritum 
praecedit  spem ;  sed  praecedentibus  illud  quod  spe- 
ratur.  Hoc  distat  inter  fidem  et  spem,  quod  fides 
est  de  praeteritis,  ut  sunt  nativitas  et  passio 


mana  ratione.  Ut  si  quis  quaereret  unde  scis  par-  g  Christi ;  et  de  praesentibus,  ut  quod  in  altari  est 


tum  virginis,  futurum  etiam  statum  electorum  : 
non  habeo  aliud  argumentum,  nisi  quod  credo  in- 
dubitanter  quod  prophetae  et  alii  qui  per  Spiritum 
sanctum  locuti  sunt ,  super  illis  dixerunt,  quos 
Deus  nullo  modofalleret,  cum  in  eisloquereturet 
miracula  faceret.  Et  cum  ex  magna  parte  videam 
completa  quae  dixerunt,  caetera  non  dubito  com- 
plenda  quae  restant.  Est  itaque  fides  substantia 
rerum  sperandarum ,  quantum  ad  nos  ;  argu- 
mentum  non  apparentium,  quantum  ad  alios. 
Sod  hac  diffinitionemagiso8tenditur  effectus  fidei 
quam  quid  ipsa  sit ;  nec  etiam  omnes  partes  fidei 
comprehendit,  cum  speranda  non  praeterita,  sed 
futura  tantum  contineat :  Quare  sic  difl&niri  po- 
test.  Fides  est  voluntaria  certitudo  absentium 
supra  opinionemet  infra  scientiam  constituta. 
Voluntaria;  quia  non  cogitur,  absentium,  id  est 
sensibus  corporis  non  subjacentium ;  supra  opi- 
nionem^quiaplusest  credere  quam  opinari ;  infra 
scientiam,  quia  minus  est  credere  quam  scire. 
Ideo  enim  credimus,  ut  aliquando  sciamus. 
Gap.  II.  De  spe  et  charitate. 
Defideoritur  spes,  quae  sicdiffiniri  potest :  Spes 
est  fiducia  futurorum  bonorum,  ex  gratia  Dei 
et  ex  bonaconscientiaveniens.  De  fide  tanquam 
fundamento  omnium  bonorum  spes  et  charitns 
oriuntur ;  quia  nihil  potest  sperari  vel  speratum 
amari  nisi  prius  credatur;  credi  autem  potest 
quod  non  speratur  vel  amatur.  Licet  simul  sint 
tempore  et  non  prius  fides  (quae  meritum  habet) 


verum  corpus  Christi ;  et  de  futuris ,  ut  est  im- 
mortalitas.  Spes  autem  de  futuris  tantum  est ; 
item  fides  est  de  bonis  et  malis ;  spes  de  bonis 
tantum  adipiscendis.  Spes  namque  alicujus  in- 
commodi  magis  debet  desperatio  a  bono  quam 
spes  appellari.  Illud  quoque  sciendum  est  quod 
fides  est  solummodd  de  iis  quse  non  videntur. 
Gregorius  Homilia  tertia :  Apparentia  non  habent 
fidem,  sed  agnitionem.  Item  in  Dialogo :  Cum 
Paulus  dicat  :  Fides  est  substantia  rerum  spe- 
randarum  ,  argumentum  non  apparentium 
(Hebr.  u)  :  hoc  veraciter  dicitur  credit,  quod  non 
valet  videri.  Nam  credi  jam  non  potest,  quod  vi- 
deri  potest.  Thomas  aliud  vidit,  aliud  credidit; 
hominem  vidit,  et  Deum  confessus  est  dicens  : 
Deus  meus  et  Dominus  meus  (Joan.  xx).  Credi- 
mus  ut  cognoscamu8 ;  non  cognoscimus,  ut  cre- 
damus.  Quid  est  enim  fides,  nisi  crederequod  non 
vides  ?  Fides  ergo  est  quod  non  vides  credere  ; 
veritas  quod  credidisti  videre.  Videntur  tamen 
quaedam  auctoritates  velle  quod  fides  etiam  de  iis 
quae  videntur  sit,  ut  in  Joanne :  Nunc  autem 
dico  vobis  priusquam  fiat,  ut  cum  factum  fue- 
rit  credatisfJoan.  xm).  UndeAugustinus  :Quid 
sibi  vult,  ut  cum  factum  fuerit  credatis  f  Nam 
et  ille  cui  dictum  est  :  Quia  vidisti  credidisti 
(Joan.  xx) ;  non  hoc  credidit  quod  vidit.  Cerne- 
bat  carnem ;  credebat  Deum  in  carne  latentem. 
Sed  si  dicimu8  credi  quaa  videntur  (sicut  dicit  ali- 
quis  se  oculis  suis  credidisse)  non  tamen  ipsa  est 


quam  spes  et  charitas,  tamen  in  causa  fides  prae-  ^  quae  aedificatur  in  nobis  fides;  sed  ex  rebus  quas 

cedit  spem  et  charitatem,  quia  inde  speramus  et 

diligimus  quodcredimus;  similiterexspe  charitas, 

quia  ideo  diligimus  futura  bona,  quia  speramus. 

Quod  enim  speramus  nos  adepturos,  h6c  diligi- 

mus.  Sed  quia,  ut  auctoritas  dicit,  spes  et  certi- 

tudo  veniens  ex  praecedentibus  meritis  ;  et  item  : 

Sinemeriti8  sperare  non  spes,  sed  praesumptio 

debet  dici ;  et  sine  charitate  nullum  meritum  : 


videmus  agitur  innobis,  ut  ea  credantur  quae  non 
videntur.  Idem  Augustinus  in  libro  Quaestionum 
Evangeliorum  :  Est  etiam  fides  rerum ,  quando 
non  verbis,  sed  rebus  ipsis  praesentibus  creditur; 
cum  jam  per  speciem  manifestam  se  contemplan- 
dam  praebebit  sanctis  ipsa  Dei  sapientia.  Do  qua 
fide  rerumluciuque  ipsius  praesentiaforsitan  Pau- 
lus  dicit :  Justitia  enim  Dei  revelatur  in  eo  ex 


45 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  I. 


46 


fidein  fidem  (Rom.  i).  SedpotestdiciquodAugu- A  (Rom.  i).  Et  non  dicit  manifestum  illi.  In  hoc 


stinus  hoc  dicat,  non  de  sacramento  fidei,  sed  de 
re  fidei.  Est  enim  ip«a  fides  qua  nunc  Deum  cer~ 
nimus  per  speculum  in  cenigmate  (I  Cor.  xuij, 
8acramentum  illius  futuraevisionisqaa  Deum  vi- 
debimus  facie  adfaciem  (t&ttZ.)sicutiest.  Potest 
quaBii  an  Petrus  habuit  fidem  passionis  Ghristi 
quam  oculis  vidit,cum  fides  non  sit  apparentium. 
Ad  quod  dici  potestquod  nonfidem,  sed  agnitio- 
nem  inde  habuit,  nisi  ut  solet  abusive  dici :  credo 
oculis  meis.  Sed  in  hoc  quod  vidit,  nullum  meri- 
tum  fuit  si  credidit ;  sed  in  hoc  quod  illum  cre- 
debat  Deum  esse,  quem  videbat  in  Ugno  pen- 
dere.  Fides  itaque  quae  est  ad  aedificationem,  de 
non  apparentibus  est. 


profecto  quod  ait  manifestum  est  in  illis,  plane 
ostendit  quod  in  illis  erat,  unde  Deum  noscere 
poterant.  Gum  vero  subjungit :  Deus  illis  reve- 
lavit  (ibid.),  ostendit  quod  ratio  rlumana  per  se 
insufficiens  esset  nisi  revelatio  divina  iUi  in  ad- 
jutorium  adesset.  Revelatio  divinaautem  fitduo- 
bus  modis  :  interna  inapiratione  et  disciplinse 
eruditione,  qnae  foris  fit  per  facta  vel  per  dicta. 
Humana  etiam  ratione  poterant  Deum  scire ; 
quia,  cum  humana  mens  36  non  possit  ignorare, 
cit  se  aUquando  coepisse,  nec  hoc  ignorare  po- 
test,  quoniam  ;  cum  uon  semper  fuit,  sibi  ut  es- 
set  subsistentiam  dare  non  potuit,  ut  ergo  esset 
hoc  ab  alio  se  ccepisse  cognoscit.  Quem  idcirco 


Solet  qu»ri  de  fide  utrum  sit  virtus.  Prosper  ex  b  non  ccepisse  constat ;  quia  si  ab  alio  ccepisset, 


dictis  Augustini  :  Tres  sunt,  inquit,  summse  vir« 
tutes,  fides,  spes,  charitas.  Et  Apostolus :  Credi- 
dit  Abraham  Deo9  et  reputatum  est  ei  ad  jus- 
titiam  (Galat.  m)  Item  fides  habet  meri- 
tum ;  sed  nihU  habet  meritum  nisi  virtus. 
Quidam  -tamen  dicunt  quod  non  sit  virtus, 
propter  iUud  ApostoU  :  Si  habuero  omnem 
fidem,  charitatem  autem  non  habeam,  nihil 
sum  (I  Cor.  xni),  ubi  innuit  quod  fides  sine 
charitate  possit  haberi;  sed  nuUa  virtus  sine  cha- 
ritate  potest  esse.  Sane  tamen  potest  dici  quod 
fides  per  dUectionem  operans  sit  virtus,  sine  di- 
lectione  non  est  virtus.  Si  oponatur,  tunc  sunt 
duae  fides  :  non  sunt  duae  sed  eadem  aucta,  unde 


primus  omnibu6  existendi  auctor  esse  non  pos- 
set.  In  administratione  etiam  visibilium  et  gu- 
bernatione,  divinam  sapientiam  et  bonitatem  po- 
terant  deprehendere.  Apparet  itaque  quod  etiam 
ante  legem  per  ea  quae  facta  sunt  invisibiUa  Dei 
a  creatura  mundi  conspici  potuerunt.  Per  legem 
8criptam  caepit  crescere  cognitio  fidei.  Tunc 
enim  iUe  caepit  promitti  per  quem  fieret  libera- 
tio,  sciUcet  Messias  ;  nondum  tamen  modus  re- 
demptionis  plenecognoscebatur.  Semper  tamen 
et  ante  legem  et  in  tempore  legis  fuerunt  aliqui 
quibus  fides  incarnationis  revelata  |fuit,  qui  ve- 
lut  eolumnae  Ecclesiae  essent.  Quaeritur  de  iUis 
simpUcibus  quibus  non  erat  facta  revelatio  (cre- 


iUud  :  Adauge  in  nobis  fidem  (Luc.  xvn),  ut  q  debant  tamen  Deum  esse  et  remuneratorem  spe- 


enim  dicit  Hyeronimus  :  Quantum   credimus, 
tantum  dUigimus  ;  et  e  diverso. 

Gap.  III.  De  fide  antiquorum. 
Nunc  de  cognitione  fidei  quam  antiqui  habue- 
runt,  et  quomodo  aucta  sit  per  legem  Moysi  et 
EvangeUum,  dicendum  videtur.  Est  enim  fides 
aUquando  parva  cognitione,'et  magna  constan- 
tia  vel  devotione.  Magna  devotione  fuit  in  mu- 
Uere  illa  cui  dictum  est :  0  mulier,  magna  est 
fides  tua  !  (Matth,  xv.)  AUquando  magna  co- 
gnitione,  et  parva  constantia  vel  devotione,  ut  in 
Petro  ~quando  negavit,  et  in  nobis  etiam  :  quae 
non  adeo  Deo  placet.  Et  quia  non  potest  esse  pe- 
nitus  sine  cognitione  fides,  Ucet  non  perfecta ; 


rantium  in  se)  utrum  salvati  sint  ?  Quidam  di- 
cunt  eos  non  esse  salvatos  propter  istas  auctori- 
tates.  Augustinus  ad  Optatum.  IUa,  inquit,  tan- 
tum  fides  salvat,  qua  credimus  nullum  hominem 
liberari  a  contagione  mortis,  quam  prima  nati- 
vitate  contraxit  nisi  per  unum  mediato- 
rem,  cujus  mediatoris  fide  etiam  UU  salvi 
facti  sunt  qui  priusquam  in  carne  veniret 
crediderunt  in  carne  venturum.  Eadem  nam- 
que  fides  est  et  nostra  et  iUorum  ;  quoniam 
quodiUi  crediderunt  futurum,  nos  credimus  fac- 
tum.  Idem  in  Ubro  De  correctione  et  gratia  : 
Nemo  Uberatur  a  damnatione  quae  facta  est  per 
Adam  nisi  per  fidem  Jesu  Christi.  Gregorius  su- 


Deus  tamen  sic  ab  initio  temperavit  notitiam  jy  per  Ezechielem  :  Et  qui  prceibant ,  inquit,  et 


sui,  ut  sicut  nunquam  totus  potuit  comprehendi, 
sic  nunquam  prorsus,  potuit  ignorari.  Ideo  au- 
tem  totus  noluit  manifestari,  ut  fides  haberet 
meritum  ;  nec  totus  occultari  ut  infideUtas  de 
ignorantia  non  excusaretur.  Et  est  qusedam  fides 
vel  cognitio  fidei,  sine  qua  nuUo  tempore  po- 
tuit  8alus  esse  ;  sciUcet  cognoscere  Deum  esse, 
et  remuneratorem  esse  sperantium  in  se  ;  juxta 
Ulud  Apostoli :  Oportet  accedentem  ad  Deum 
credere  quia  est,  et  quod  remunerator  est  spe- 
rantium  in  se  (Hebr.  xi).  Sed  cum  Deus  invi- 
sibilis  sit,  juxta  Ulud  :  Deum  nemo  vidit  un- 
quam  (Joan.  i)  ;  quomodo  indicari  potuit  ?  Par- 
tim  humana  ratione  partim  divina  revelatione. 
Quod  utrumque  apostolis  estendit  cum  dicit : 
Quod  notum  est  Dei,  manifestum  est  in  illis 


qui  sequebantur,  clamabant  dicentes  :  JBo- 
sanna  filio  David  (Matth.  xxi),  et  ca3tera.  Quia 
omnes  electi,  qui  in  Judsea  esse  potuerunt,  sive 
qui  nunc  in  Ecclesia  sunt,  in  mediatorem  Dei  et 
hominum  crediderunt  et  credunt.  Augustinus  De 
nuptiis  et  concupiscentia.  Eadem,  inquit,  fides 
mediatoris  salvos  faciebat  antiquos  justos,  pu- 
siUos  cum  magnis ;  quia,  sicut  credimus  nos 
Christum  in  carne  venisse,  ita  iUi  venturum ;  si- 
cut  nos  mortuum,  ita  UU  moriturum ;  sicut 
nos  resurrexisse,  ita,  UU  resurrecturum  ;  et 
nos  et  ilii  ad  judicium  vivorum  et  mortuorum 
venturum.  Et  ideo  dicunt  isti  quod  nullus  de  an- 
tiquis  potuit  salvari,nisi  istaquatuor  admininum 
crederet ;  scilicet  venturum,  moriturum,  resur- 
recturum  et  ad  judicium  venturum.  Sed  quibus 


47 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


48 


non  erat  revelatio  facta  hoc  penitus  ignorabant.  A  non  est  ei  illud  esse  quam  sapientem  esse,   im- 


Quomodo  ergo  hoc  credebant  ?  Alii,  quibus  ma- 
gis  assentimus,  dicunt  eos  fidera  Christi  velatam 
in  mysterio  habuisse  ;  et  quod  alii  quibus  reve- 
latio  facta  erat  sciebant  et  credebant,  hoc  isti 
(etsi  nescirent)  credebant :  commiserant  enim  il- 
lis  fidem  suam.  Unde  in  Job  :  Boves  arabant  et 
asince  pascebantur  juxta  eos  (Job  i).  Isti  erant 
asinae  pascentes  juxta  boves.  Sicut  hodie  in  Ec- 
clesia  multi  simplices,  etsi  ita  distinctae  nesciant 
Trinitatem  assignare,  credunttamen  quiain  fide 
et  humilitate  adhaerent  illis  qui  et  hoc  sciunt  et 
credunt. 

Opponitur :    Gum    hoc    esset    habere    fidem 
Christi   velatam   in  mysterio,    credere   scilicet 


mensum  esse,  a3ternum,  bonum,  justum.  Gum 
autem  dicitur  justus,  sapiens,  et  caetera  ;  non  di- 
versitatem  proprietatum  ostendimus  quae  in  Deo 
nulla  est,  sed  diversos  effectus  quos  Deus  ope- 
raturin  creaturis.  Gum  enim  dicitur  justus,  in- 
telligimus  quod  juste  judicat ;  cum  sapiens,  quod 
sapienter  omnia  facit  et  gubernat ;  cum  miseri- 
cors  quod  misericorditer  peccatoribus  parcit.  Au- 
gustinus  contra  Arium  :  Intelligamus,  inquit, 
Deum  quantum  possumus  sine  qualitate  bo- 
num,  sine  quantitate  magnum,  sine  indigentia 
creatorem,  Hine  situ  prajsentem,  sine  loco  ubique 
totum,  sine  tempore  sempiternum,  sine  com- 
mutatione    mutabilia     facientem    nihilque    pa- 

Deum  esse  etremuneratorem  sperantium  in  se,  b  tientem.     Quod    si     quis    Deum    ita    cogitat 

et  philosophi  hoc  crederent :  tunc  habebant  fidem 

Christi  velatam  in  mysterio.  Sed  auctoritas  di- 

cit  eos  non  posse  humana  ratione  fidem  incar- 

nationis  habuisse  :  ipsi  vero  nihil  credebant  nisi 

qnod  humana  ratione  poterat  comprobari.   Sed, 

ut  diximus,  bobus  arantibus  per  fidem  et  humi- 

litatem  adhaerere  :  hoc  erat  habere  fidem  Christi 

occultam  in  mysterio,    quales   fuisse  putamus 

quosdam  gentiles,  ut  viduam  Sareptenam  et  Job. 

Et  ita  dicimus  simplices  illius  temporis  credi- 

disse  omnia  qui  a  nos  credimus,  qua  credebant 

credentibus.  Sed  in  tempore  gratise  jam  non  suf- 

ficit  Deum  esse  credere,  sicut  tunc  ;  quia  mani- 

festatio  veritatis  jam  facta  est.  Etenim  secundum 


et  nondum  potest  invenire  omnino  quid  sit , 
pie  tamen  caveat  quantum  potest  aliquid  de  illo 
sentire  quod  non  sit.  Haec  divina  substantia  ubi- 
que  tota  est,et  in  ipsa  suntomnia.Quodomnia  in 
Deo  sint,  Joannes  testatur,  dicens  :  Omnia  in 
ipso  vita  erat  (Joan.  i),  id  est  immutabiliter, 
quia  eorum  dispositio  et  ordo  in  ipso  fuit  ab 
seterno.  Non  enim  in  Deo  coeperunt  esse,  quae  in 
actu  et  ortum  habent  et  mutabilitatem.  Quod 
Deus  ubique  et  in  omni  creatura  sit,  ipse  ait  per 
prophetam  :  Coelum  et  terram  ego  impleo  (Jer. 
xxiii).  Et  alibi :  Si  ascendero  in  coslum  tu  il- 
lic  es  ;  si  descendero  ad  infernum  ades  (Psal. 
cxxxviii).  Item  Sapientia  :  Quae  attingit  a  fine 


tempora  profectusest  et  rnensura  fidei,  Cornelius  q  usquead  finem  fortiter  (Sap.  vnr),  idest  a  mi- 


habebat  fidem,  sed  quse  non  sufficeret  ad  salu- 
tem,  unde  Augustinus  :  Acceptse  sunt,  inquit, 
eleemosynae  Cornelii  antequam  crederetin  Chris- 
tum,  nec  tamen  sine  aliqua  fide  donabat  et  ora- 
bat.  Nam  quomodo  invocabat  in  quem  non  cre- 
diderat  ?  Sed  si  posset  sine  fide  Christi  esse  sa- 
lus,  nec  ad  eum  mitteretur  Petrus.  Ex  quo  ap- 
paret  quod  licet  crederet  hoc  idem  quod  antiqui 
simplices ;  tamen  propter  temporis  qualitatem 
jam  non  sufficiebat.  Post  supra  dictapartes  fidei 
prosequamur. 

Cap.  IV.  De  quibus  constet  fides 
Duo  sunt  in  quibus  maxime  fides  consistit: 
my8terium  divinitatis  et  sacramentum  incarna- 


nima  creatura  usque  ad  maximam,  vel  ab  una 
extremitate  usque  ad  alteram  ;  et  disponit  om- 
nia  suaviter  (ibid.).  Sed  aliter  omnia  in  Deo  ; 
et  aliter  Deus  in  omnibus.  Omnia  in  Deo  non  per 
essentiam  ;  quia.  ut  dicit  Augustinus  :  Quidquid 
in  Deo  est  Deus  est  ;  sed  ut  diximus,  per  dispo- 
sitionem.  Quia,  ut  idem  ait  :  Sicut  arca   ante- 
quam  fiat  est  in  mente  artificis,  ita  omnia  in 
Deo  ab  seterno.  Nec  tamen  sequitur :  ergo  ab 
aeterno  fuerunt,  sed  in  Deo  ab  aeterno ;  quia  si 
in  Deo  coepissent ,  jam  in  eo  esset  mutatio.  Solet 
opponi  sic.  Si  creaturas  in  Deo,  quia  sciuntur  ab 
eo   antequam  fiant ;  ergo  mala  in  Deo,   quia 
sciunlur  ab  eo  antequam  fiant.  Sed,  ut  dixi,  crea- 


tionis.  Ac  primum  de  illa  parte  fidei  quse  perti-  ^  tura3  sunt  in  Deo,  quiaeorum  dispositio  etcausa 


net  ad  unitatem  divina*  substantia3  videamus. 
Sicut  enim  ratio  approbavit  Deum  esse,  ita  et 
unum  esse  affirmat,  ut  principium  omnium 
unum  sit  et  finis.  Si  enim  duo  essent,  vel  utrum- 
que  insufficiens  esset,  vel  alterum  superfluum  ; 
quia,  si  aliquid  deesset  uni  quod  haberet  alte- 
rum,  non  summe  perfectum  esset.  Si  vero  nihil 
uni  deesset  quod  haberet  alterum,  cum  in  uno 
omnia  essent,  alterum  superflueret.  Est  ergo 
unum  principium,  unus  auctor  omnium  ;  quod 
(ut  juvetur  ratio)  multae  auctoritates  probant.  Ut 
in  propheta  Moyse  :  Azidi,  Israel :  Dominus 
Deus  tuus,  Deus  unus  est  (Deut.  vi).  Et  ideo 
vere  unus  est ;  quia  incoramutabilis,  invariabilis. 
Apud  enm  namque  non  est  ulla  permutatio, 
nec  visissitudinis  obunmbratio  (Jacob.i) ;  quia 


in  eo  est ;  malorum  vero  non  est  auctor  Deus. 
Ut  enim  ostendimus,  creaturae  non  sunt  in  Deo 
per  essentiam  ;  Deus  vero  in  omni  creatura  est 
per  esseutiam.  Quidam  tamen  calumniatores  ve- 
ritatis  dicunt  eum  per  potentiam  et  non  per  es- 
sentiam  ubique  esse ;  quia  eum  contingere  pos- 
sent  inquinationes  sordium  si  ubique  esset  es- 
sentialiter.  Quod  ita  frivolum  est,  ut  nec  respon- 
sione  dignum  sit,  cum  etiam  spiritus  creatus 
sordibus  corporis  (etsi  leprosi  vel  quantumcun- 
que  polluti)  inquinari  nonpossit.  Postremo  qua> 
ratur  ab  eis  quid  potissimum  de  eo  conceden- 
dum  sit,  vel  quod  nusquam  per  essentiam  sit, 
vel  quod  ubique,  vel  quod  alicubi,  ita 
quod  non  ubique.  Sed  quis  audeat  dice- 
re  quod    nusquam  divina   essentia  sit  ?   Quis 


49 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  I. 


50 


etiam  quod  alicubi  et  non  ubique  ?  Si  enim  ita 
alicubi  est  divina  essentia  vel  substantia  quod 
non  ubique,  ergo  localis  est.  Goncedant  ergo  quod 
ubique  est  essentialiter.  Nam  auctoritas  Augus- 
tini  quam  solent  inducere,  illorum  errorem  po- 
tius  quam  juvet  destruit  :  Hsec  scilicet  qua  dicit 
Deum  ubique  esse  non  locis,  sed  actionibus  ut 
errorem  foveant,  fures  veritatis  efficiuntur.  Sic 
namque  est  in  auctoritate  illa.  Deus  ubique  est, 
cui  non  locis,  sed  actionibus  appropinquamus. 
Fatendum  est  itaque  Deum  in  dmni  loco  veraci- 
ter  et  essentialiter  esse,  nec  tamen  loco  compre- 
hendi  ullo,  quoniam  incircumscriptibilis  est. 
Quod  ipse  Augustinus  alibi  ad  Dardanum  testa- 
tur  dicens  :  Non  quasi  spatiosa  magnitudine  opi- 
nemur  Deum  per  cuncta  diffundi,  sicut  humus 
aut  lux  ista  diffunditur  ;  sed  ita  potius  sicuti  est 
sapientiain  duobus  quorum  neuter  sapientior, 
sed  alter  corpore  grandior.  Una  sapientiain  utro- 
que  non  est  in  majore  major,  nec  in  minore  mi- 
nor;autminorin  unoquam  in  duobus;itaetDeus 
sine  labore  regens,sine  onere  continens  m  undum  in 
coelo  totus,  in  terra  totus,  et  in  utroque  totus  ;et 
nullo  contentus  loco,  sed  in  seipso  ubique  totus. 
Ideo  ubique  esse  dicitur,  quia  nulli  parti  rerum 
absens ;  ideo  totus,  quia  non  parti  rerum  par- 
tem  sui  praesentem  exhibet  etalteri  parti  altcram 
partem  in  seipso  ;  quia  non  continetur  in  eis  qui- 
bus  praesens  est,  tanquam  sine  illis  esse  non  pos- 
sit.  Nam  spatia  locorum  tolle  corporibus,  et  cor- 
pora  non  erunt ;  tolle  ipsa  corpora  qualitatibus , 
non  erit  ubi  sint,  et  ideo  necesse  est  ut  non  sint. 
Opponitur  :  Hodie  fit  nova  aliqua  creatura, 
sicut  anima.  Prius  nihil  erat  ipsa,  quia  de  nihilo 
facta,  non  erat  Deus  in  eo  cum  nihil  erat ;  modo 
est  in  ea  :  ergo  est  hubi  non  erat  prius.  Mutabilis 
est  igitur.  Sed,  quemadmodum  si  nubes  opponi- 
tur  radio  solis,  non  est  tamen  radius  alibi  quam 
prius ;  nubes  vero  est  ubi  non  erat,  sed  radius 
non ;  quia  nubes  ubi  radius  erat  ibi  coepit  esse. 
Ita  Deus  cum  antequam  creatura  illa  esset  ubique 
foret,  ibidem  erat  ubi  illa  facta  est :  non  ergo  modo 
alibi  quam  prius.  Ita  etiam  dicimus  de  mundo  et 
de  omnibus  creaturis  :  quae,  licet  non  semper 
fuerunt  (cum  auctoritas  dicat  Deum  in  singulis 
esse),  non  tamen  est  ubi  non  erat;  quia  ubique 
sine  loco  veraciter  est,  sicut  sempiternus  sine 
terapore ,  ut  Augustinus  dicit.  Quamvis  igitur  ad 
plenum  discutere  non  sufficimus,  indubitanter 
tamen  credimus  Deum  ubique  essentialiter  esse; 
nec  sine  eo  potest  aliquid  subsistere  etiam  per 
momentum  ex  omnibus  quae  fecit ;  quia  omnia 
continet  etpenetratet  a  nullo  continetur;  qui  non 
potest  comprehendi  pro  sui  immensitate,  nec  pro 
8ui  puritate  maculari,  nec  pro  sui  simplicitate 
dividi.  Augustinus  ad  Dardanum  :  Non  solum 
universitati  creaturae?  verum  etiam  cuilibet  parti 
ejus  totus  pariter  adest.  In  codem  :  Fatendum 
est  ubique  esse  Deum  per  Divinitatis  praesentiam; 
sed  non  ubique  perinhabitantis  gratiam.  Propter 
hanc  enim  inhabitationem,  ubi  procul  dubio  gra- 
tia  dilectionis  ejus  agnoscitur,  non  dicimus  : 


A  Pater  noster  qui  est  ubique  (etiam  cum  hoc 
verum  sit;)  sed  qui  est  in  ccelis  (Math.  vi),  Di- 
camus  igitur  Deum  in  omnibus  creaturis  esse  et 
aequaliter  esse  per  praesentiam  deitatis  sive  per 
essentiam ;  per  inhabitantem  vero  gratiam  non 
in  omnibus,  sed  in  bonis  tantum ;  nec  aequaliter, 
quia  quanto  meliores,  tanto  abundantius  in  eis 
habitat,  id  est  perfectius  abeo  cognoscitur  et  diligi- 
tur  :  Sicut  anima,  ut  Augustinus  dicit  ad  Hierony- 
mnm  de  origine  animae,  per  omnes  particulas  cor- 
poris  tota  simul  adest,  nec  minor  in  minoribus  nec 
in  majoribus  major ;  sed  tamen  in  aliis,  attentius, 
in  aliis  remissius  effectus  suos  exercet,  cum  in 
singulis  particulis  corporis  essentialiter  sit.  In 
malisnonest  Deusperinhabitantem  gratiam;  qui 

B  non  illuminantur  ab  eo.  Unde  :  Lux  in  tenebris 
lucet,  et  tenebrce  eam  non  comprehenderunt 
(Joan.  i).  Sicut  lux  solis  perfundit  oculos  caeci, 
sed  non  capitur  eo.  Ronos  vero  illuminat  lux 
ista,  sed  non  aequaliter.  Augustinus  ad  Darda- 
num  :  Gum  Deus  qui  ubique  est  non  in  omnibus 
habitet,  etiam  in  quibus  habitat  non  aequaliter 
habitat.  Nam  inde  est  illud  quod  Eliseus  propos- 
cit,  ut  dupliciter  in  eo  staret  spiritus  Dei  qui  erat 
in  Elia  (IV  Reg.  n).  Et  unde  ab  omnibus  sanctis 
alii  sanctiores  sunt,  nisi  abundantius  habeant 
Deum  habitatorem  ?  Ihi  quoque  ab  eo  longe  esse 
dicuntur  qui  peccando  dissimiles  facti  sunt ;  et 
ei  appropinquare  dicuntur  qui  similitudinem 
ejus  bene  vivendo  recipiunt.  Est  ergo  Deus  ubi- 

q  que  per  praesentiam  sive  per  essentiam;  et  aequa- 
liter  in  omni  loco;  sed  non  est  in  loco,  id  est, 
non  est  localis. 

Gap.  V.  De  spiritu  creato,  utrum  sit  localis. 
Quaeritur  de  spiritu  creato,  utrum  in  loco  vel 
localis  sit.  Quidam  volunt  et  dicunt  quod  non  sit 
localis  nec  in  loco  :  nimis  inhaerentes  iati  senten- 
tiae  Augustini  superGenesim.  Gorporalis  creatura 
mevetur  per  tempora  et  loca;  spiritualis  vero 
tantum  per  tempora.  Moveri  per  tempus,  est  mo- 
veri  per  affectiones,  ut  de  tristitia  in  gaudium, 
discendo  etiam  quae  nescit,  ut  in  angelis,  in  hoc 
enim  prius  et  posterius  consideratur.  Deus  nec 
per  tempora,  nec  per  loca.  Sed  ubi  Augustinus 
dicit  :  Spiritualis  creatura  non  movetur  per  loca; 
hoc  intellexit,  non  habet  localem  circumscriptio- 
nem.  Ea  enim  quae  habent  dimensionem  loco  cir- 
cumscribuntur,  quoniam  eis  secundum  locum 
principium  et  medium  et  finis  assignatur.  Spiri- 
tus  vero  creatus  non  habetdimensionem;  et  q  lia 
tamen  terminum  habet,  quia  ita  est  hic  quod  non 
alibi,localis  estlicet,  non  faciat  distantiam  in  loco; 
quia,  etsi  multi  spiritus  essent  hic,  non  coangus- 
tarent  locum  ut  minus  de  corporibus  contineret. 
Solus  igitur  Deus,  quia  intra  se  omnia  continet, 
juxta  illud  :  In  quo  vivimus,  movemur,  et 
sumus  (Act.  xvii)  :  nec  habet  -terminum,  nec 
loco  continetur.  Sed  quidquid  habet  terminum 
secundum  aliquid  locale  est.  Ambrosius  in  libro 
De  fide  :  Sic  eaim  Isaias  dixit  :  Quia  missus  est 
ad  me  unus  de  Seraphim  (Isai.  vi).  Et  Spiritus 
quidem  eanctus  missus  dicitur;  sed  seraphin  ad 


D 


51 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.    -  DOGMATTCA. 


52 


unum,  Spiritus  sanctus  ad  omnes.  Seraphin  mit-  A  Hic  videndum  est  quare  in  sancta  Trinitate  illa 


titur  in  ministerium,  Spiritus  sanctus  operatur 
mysterium.  Seraphin  de  loco  ad  locum  transit, 
non  enim  complet  omnia,  sed  ipsum  repletur  a 
Spiritu.  Hic  plane  dicit  Ambroaius  quod  angeli 
locales  sunt. 

Gap.  VI.  De  distinctione  Trinitatis 

His  consideratis  restat  de  iis  videre  quae  perti- 
nent  ad  distinctionem  personarum  Trinitatis;  et 
prius  testimonia  auctoritatis  inducamus.  In  Ge- 
nesi  dicitur :  Faciamus  hominem  ad  imaginem 
et  similitudinem  nostram  (Gen.  n).  Per  nume- 
rum  pluralem,  Trinitatem  ostendit.Et  Psalmista: 
Dominus  dixit   ad  me  :  Filius  meus  es  tu 


persona  quae  a  nullo  est  appellatur  Pater.  Ideo 
scilicet  quia  de  substantia  sua  genuit  Filium. 
Sapientia  Patris  seu  Verbum  dicitur  Filius,  quia 
genita  ab  ipso  Patre.  Unde  Psalmista  :  Eructavit 
cor  meum  verbum  bonum  (Psal.  xliv).  Qui  a 
Patre  et  Filio  procedit,  dictus  est  Spiritus  sanc- 
tus ;  quia  inspiratur  a  Patre  et  Filio  ad  sanctifi- 
candum ;  et  tamen  non  venit  sine  Patre  et  Filio ; 
quia  Trinitas  indivisaest.  SedinspirariaPatre  et 
Filio,  hoc  est  illi  esse  a  Patre  et  Filio ;  quod 
aeternum  illi  est  qui  datur  ex  tempore  et  accipitur. 
Sicut  Spiritus  sanctus  donum  est  Patris  et  Filii ; 
et  cum  datur,  ex  tempore  datur;  et  dari  a  Patre 
et  Filio  non  aliud  illi  est  quam  esse  a  Patre 
(Psal.  n).  Et  Joannes  :  In  principio  erat  Ver-  B  et  Filio;  quod  aBternum  iili  est  et  non  temporale 


bum9  et  Verbum  erat  apud  Leum,  et  Deus  erat 
Verbum  (Joan.  i).  Hujus  quoque  investigationis 
et  considerationis  habet  ratioquaedam  exemplaria 
in  iis  qusB  facta  sunt.  Deus  enim  qui  in  se  videri 
non  potest,  in  opere  suo  manifestatus  est.  Nam 
sicut  sapientia  hominis  non  videtur  ab  homine 
ipso  ni8i  quando  manifestatur  per  verbum,  ita 
sapientia  Dei  non  potuit  agnosci  donec  manifes- 
taretur  per  opus  suum,  quod  est  quasi  extrinse- 
cum  verbum,  sapientiam  Dei  quodammodo  reve- 
lans,  sicut  per  verbum  oris  manifestatur  ver- 
bum  cordis,  id  est  cogitatio  mentis.  Et  quia  inter 
omnes  creaturas  magis  accedit  ad  similitudinem 
Del  rationalis  creatura  (ea  enim  sola  ad  imaginem 


qui  datur  ex  tempore.  Sic  quod  spiritus  est  Patris 
et  Filii,  aeternum  illi  qui  ex  tempore  inspiratur  a 
Patre  et  Filio.  Beda  in  Homilia  prima  post  as- 
censionem  :  Cum  spiritus  gratia  daturhominibus, 
profecto  Spiritus  mittitur  a  Patre,  mittitur  a 
Filio,  procedit  a  Patre,  procedit  et  a  Filio ;  quia 
et  ejus  missio  ipsa  processio  est  qua  ex  Patre  et 
Filio  procedit.  Augustinus  in  libro  quinto  De  Tri- 
nitate  ait :  Procedit  non  quomodo  natus  sed  quo- 
modo  datus  :  quod  enim  datum  est,  et  ad  eum 
refertur  qui  dedit,  et  ad  eos  quibus  dedit.  Idem  : 
Si  non  procedit  nisi  cum  datur,  nec  procederet 
utique  nisi  prius  esset  cui  daretur.  Nam  donum 
potest  esse  anteqnam  datur,  donatum  autem  nisi 


et  8imilitudinem  Dei  facta  est)  in  seipsa  potuit  q  datum  fuerit  nullo  modo  dici  potest. 


humana  mens  vestigium  Trinitatis  invenire  evi« 
dentius  quam  in  caeteris.  Vidit  enim  quoniam  ex 
seipsa  nascitur  sapientia,  quae  est  in  ipsa,  et  quo- 
niamipsadiligit  sapientiam  suam;  et  ita  procedit 
sapientiademente,etde  mente  et  sapentiaprocedit 
amor,  quo  ipsa  mens  diligit  sapientiam  genitam 
a  8e.  Et  sunt  simul  haec  tria  et  tamen  una  est 
substantia  in  qua  sunt  haec  tria,  scilicet  mens,  sa- 
pientia  et  amor.  Et  sunt  haec  tria  inter  se  dis- 
tincta;  quoniam  mens  nonestsapientia  vel  amor, 
nec  sapientia  mens  vel  amor,  et  tamen  unitas 
substantiae  non  recedit.  Et  conscendit  mens  ab 
istis  ad  Creatorem  suum,  et  considerat  eum  sa- 
pientiam  habere.  Et  quoniam  nunquam  sine  sa- 


Hic  magna  oritur  quaestio  quare  illa  tria  quaB 
in  anima  sunt  non  dicantur  tres  personae,  sicut 
illa  quae  horum  similitudine  in  Deitate  reperta 
sunt,  tres  personae  dicuntur  et  sunt.  Ad  quod 
potest  dici  quod  ideo  non  sunt  personae,  quia  sunt 
affectiones  mutabiles  circa  animam.  Aliquando 
enim  anima  est  sinc  notitia  et  amore.  Nec  potest 
dici,  notitia  hominis  est  homo,  vel  amor  hominis 
est  homo ;  sed  sapientia  Dei  Deus  est,  amor  Dei 
Deus  est ;  qui  a  non  est  in  Deo  aliud  ab  ipso. 
Tres  igitur  personae;  unus  Deus,  una  substantia, 
una  natura;  tres  personae;  Pater,  Filius,  Spiritus 
sanctus.  Sed  Pater  anullo  est,  unde  Augustinus  : 
Pater  est  principium  Trinitatis,  hoc  est,  in  Tri- 


pientia  fuit,  conaiderat  etiam  quod  sapientiam  D  nitate;  quia  non  est  principium  sui  ipsius ;  sed 


suam  semper  dilexit,  et  quod  amorem  ad  eam 
,semper  habuit.  Est  enim  amor  coaeternus  aeterno; 
quia  coaBternae  sapientiae  ejns.  Rursus  considerat 
quod  non  potest  in  Deo  aliquid  diversum  esse  ab 
eo.  Et  ita  sapientia  Dei,  Deus  est ;  et  amor  ejus 
Deus  est.  Et  ideo  unitas  manet  in  Trinitate.  Et 
haec  Trinitas  est  Pater  qui  a  nullo  est,  et  sapien- 
tia  Patris  quae  a  Patre  genita  est,  et  Spiritus 
sanctus  qui  ab  utroque  procedit,  qui  saepissime 
in  Scripturis  amor  Patris  et  Filii  appellatur.  Et 
sunt  istae  tres  personae  distinctae ;  sed  tamen  una 
substantia,  unus  Deus,  Augustinus  in  libro  De 
Trinitate :  Tres  personas  ejusdem  essentiae  vel 
tres  personas  unam  essentiam  dicimus,  tres 
autem  personas  ex  eadem  essentia  non  dicimus, 
quasi  aliud  quod  essentia,  aliud  quod  persona. 


ab  eo  Filius  et  Spiritus  sanctus,  et  ipse  a  nullo. 
Quod  a  Filio  procedat  Spiritus  sanctus  auctorita- 
tes  multashabemus.  Apostolus  :  Dominus  misit 
spiritum  Filii  clamantem  in  corda  vestra  : 
kbbapater  (Oal.  iv).  Et  in  Evangelio  :  Virtus 
Dei  de  illo  exibat  (Luc.  vi).Graeci  tamen  dicunt 
Spiritum  sanctum  procedere  tantum  a  Patre  et 
non  a  Filio.  Hoc  autem  ideo  dicunt,  auia  in  Sym- 
bolo  apostolorum  nulla  fit  inde  mentio,  hoc  est 
in  Credo  minori,  nec  in  Symbolo  quod  fuit  datum 
in  Nicaena  synodo  :  in  flne  cujus  habetur,  qui 
aliter  dixerit  anathema  sit,  quod  nos  ita  exponi- 
mus :  qui  aliter,  id  est  contrarlum.  Sed  cum  istud 
non  sit  ibi  affirmatum  vel  negatum,  non  dicimus 
illi  Symbolo  contrarium. 


53 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  I. 


54 


Cap.  VII.  De  nominibus  personas  Trinilatis 

distinguentibus. 

His  praemissis  videndum  est  quod  in  sancta 
Trinitate  sunt  quaedam  nomina  distinguentia  per- 
Bonas,  sunt  et  alia  unitatem  naturae  vel  substan- 
tiae  significantia,  ut  haec  nomina,  Deus  omnipo- 
tens,  aeternus,  immensus;  et  haec  dicuntur  secun- 
dum  substantiam.  Non  enim  aliud  est  illi  natura 
esse  quam  Deum  esse,  omnipotentem  esse,  aeter- 
num,  immen8um,  justum,  sapientem  et  similia, 
et  ideo  sicut  una  essentia  et  non  tres;  ita  unus 
et  non  tres  unus  omnipotens,  unus  aeternus,unus 
immen8us,  et  caetera.  Augustinus  in  libro  sep- 
timo  De  Trinitate  :  Quia  hoc  est  illi  esse  Deum, 
quod  esse  :  tam  tres  essentias  quam  tres  deos 
dici  fas  non  est.  Sunt  et  alia  nomina  quibus  dis- 
tinguitur  Trinitas.  Pater,  ingenitus  genitor  :  et 
haec  conveniunt  Patri  tantum.  Filio  soli  conve- 
niunt  baec  alia ;  Filius  genitus,  natus,  Verbum, 
et  alia  similia.  Spiritui  sancto  haec,  Spiritus  san- 
tus,  donum,  procedens  a  Patre  et  Filio;  et  haec 
nomina  significant  proprietates  quibus  personae 
distinguuntur.  Solius  namque  Patris  est  pro- 
prium  esse  Patrem,  esse  ingenitum,  quia  a  nullo 
est.  Proprium  Filii  genitum  esse  a  Patre.  Pro- 
prium  Spiritus  sancti,  a  Patre  et  Filio  procedere. 
Sed  in  hoc  quod  Pater  est  Deus,  omnipotens,  sa- 
piens,  et  caetera  :  non  distinguitur  a  Filio  et  Spi- 
ritu  sancto,  quia  et  Filius  Deus,  omnipotens,  et 
similia ;  et  Spiritus  sanctus  similiter. 

Quaeritur  cum  Spiritui  sancto  non  conveniat 
genitum  esse,  si  esse  ingenitus  dici  possit.  Au- 
gustinus  ad  Oriosum  :  Spiritum  sanctum  nec  ge- 
nitum  nec  ingenitum  fides  certa  declarat ;  quia  si 
dixerimus  ingenitum  duos  patres  affirmare  videbi- 
mur ;  si  autem  genitum,  duos  filios  credere  cul- 
pabimur.  Iem  Orosius  ad  Augustinum :  Volun- 
tate  genuit  Pater  Filium  annecessitate?  Augusti- 
nus,  necvoluntate,  nec  necessitate;  quianecessi- 
tas  in  Deo  non  est,  praeire  voluntas  sapientiam 
non  potest.  Nam  quidam  nostrum,  cum  eum  in- 
terrogasset  haereticus,  utrum  nolens  an  volens  ge- 
nuerit  Pater  Filium,  laudabiliter  respondisse 
fertur.  Dic,  inquit,  et  tu,  haeretice,  Deus  Pater 
necessitate  est  Deus.  an  voluntate  ?  Si  dixisset 
necessitate,  grandis  absurditas  sequebatur;  si 
voluntate,  respondebatur  illi,  ergo  voluntate 
Deus  est  non  natura.  Itaque  sicut  Pater  natura 
est  Deus,  ita  natura  genuit  Filium.  Et  haec  geni- 
tura  aeterna,  ineffabilie  est.  Unde  propheta  :  Ge- 
nerationem  ejus  quiz  enarrabitl  (Isa.  lii.)So- 
lent  quidam  sic  opponere.  Non  est  aliud  Filium 
gigni  a  Patre  quam  esse  a  Patre.  Ad  quod  dici- 
mus  quod  cum  Filius  et  Spiritus  sanctus  a  Patre 
sint  aiiter  tamen  Filius  est  a  Patre,  aliter  Spiri- 
tus  sanctus.  Augustinus  :  Spiritus  quoque  a  Pa- 
tre  est,  sed  non  quomodo  natus  estimo  quomodo 
datus.  Filius  etiam  a  Patre  procedit,  ut  ipse  os- 
tendit  in  Joanne,  dicens :  Ego  ex  Deo  processi 
et  veni  in  mundum  (Joan.  viii.)  Et  ita  Filius  a 
Patre  et  procedendo  et  nascendo';  Spiritus  vero  a 
Patre  non  nascendo,  sed  procedend*.  Uterque 


A  enim  procedit  a  Patre,  sed  ineffabili  et  dissimili 
modo.  Non  itaque  Spiritus  sanctus  genitus ;  quia 
cum  sit  a  Patre  et  Filio,  si  genitus  esset  jam  ha- 
beret  duos  patres,  et  sic  in  trinitate  esset  confu- 
sio  in  qua  et  duo  patres  et  duo  filii  essent.  Quid 
autem  sit  gigni,  quid  sit  procedere,  in  hac  vita 
8ciri  non  potest.  Augu8tinus,inlibro  secundo  De 
Trinitate  de  hac  genituradicit:Non  est  aliudilli 
esse  de  Patre,  id  est  nasci  de  Patre,  quam  videre 
Patrem;  aut  aliud  videre  Patrem  operantem 
quam  pariter  operari.  Sed  quis  hoc  intelligit  I 
Ambrosius  deTrinitate :  Quomodo  Filius  sit  ge- 
nitus,  impossibile  est  scire;  mens  deficit,  voz 
silet,  non  hominis  tantum  sed  angelorum ;  su- 
'  per  angelos,  super  cherubim,  super  seraphim, 

B  super  omnem  sensum  est.  Credere  jubemur,  dis- 
cutere  non  permittimur.  Aufer  argumenta  ubi  fi- 
des  quaeritur.  Idem :  Licet  scire  quod  natus  sit, 
non  autem  licet  discutere  quemadmodum  natus 
sit.  Quidam  tamen  de  ingenio  suo  praesumentes 
dicunt  senon  nescire  ejusmodi;  adhaerentes  illi 
auctoritati  Hieronymi  super  Ecclesiastem.  Quis 
in  8acri8Scripturis8aepi88ime  nonproimpossibili, 
sed  pro  difficili  ponltur,  ut  ibi :  Generationem 
ejus  quis  enarrabit  t  Sed  hor  intellevit  Hierony- 
mus  de  generatione  quae  fuit  secundum  carnem, 
quae  aliquo  modo  enarrari  potest. 
Quaeri,solet,cum  generatio  Filii  a  Patre  nec  prin- 
cipiumhabet  nec  finem(quia»ternaest)utrumde» 
beat  dici,  Filius  semper  gignitur,ansemper  geni- 

G  tus  est  ?  Gregorius  super  Job :  Dominus  Jesus 
Chri8tus  in  eo  quod  virtus  et  sapientia  Dei  est,  de 
Patre  ante  tempora  natus  est ;  vel  potius  quia  nec 
coepit  nasci,  nec  desiit,  dicamus  verius  semper 
natus.  Non  possumus  autem  semper  dicere  nasci- 
tur,  ne  imperfectusesse  videatur.  At  vero  utaeter- 
nus  designari  valeat  et  perfectus,  et  semper  dica- 
mus,  et  natus :  quatenus  et  natus  ad  perfectionem 
per  tineat,et  semper  ad  aeternitatem.Quanquam  hoc 
ipso  quod  perfectum  dicimus,  multum  ab  illius 
veritatis  expressione  deviamus ;  quia  quod  fac- 
tum  none8tnonpote8tdiciperfectum.  Ettamenin- 
firmitatis  nostrae  verbis  Dominus  condescendens, 
inquit:  Estote  perfecti  sicutet  Pater  vester 
coelestis  perfettus  est  (Matth.  v.)  Et  in  Psal- 

jy  mo  dicitur :  Ego  hodie  genui  te  (Psal.  n.)  ho- 
die  dixit  quia  non  praeterit  illa  generatio  :  genui, 
quia  initio  caret. 

Cap.  VIII.  De  cequalitate  Patris  et  Filii 

et  Spiritus  sancti. 
Supradictis  adjiciendum,  quod  licet  Filius  de 
Patre,  non  tamen  posterior  Patre  vel  inferior  pu- 
tandus  est,  sed  coaeternus,  coomnipotens,  consub- 
stantialis^  coaequalis  FiliusPatri  etFilio  Spiritus 
sanctus.  Augustinus  in  libro  De  Trinitate :  Sic 
coaeternus  est  Patri  Filius,  sicut  splendor  coaevus 
est  igni,  et  esset  aeternus,  si  igni  esset  aeter- 
nus  Et  est  notandum  quod  Filius  aequalis  est 
Patri  secundum  substantiam,  non  secundumprc- 
prietatem  quia  distinguitur  a  Patre.  In  eo  enim 
quod  Filius  est  unus  Deus  cum  Patre,  una  na- 
tura,  una  substantia,  aequalis  est  Patri ;  aed  «e- 


55 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


cundum  quod  de  Patreest  genitus,  non  est  aequa-  A 
lis  ei.  Ergo  intequalis  ?  non  est  verum ;  quia  se- 
cundumhoc  quodPater  est  ingenitus;filiusgenitus 
nec  aequalitas  nec  in  sequalitas  consideratur.Idem 
et  de  Spiritu  Sancto.  Augustinus  in  quinto  libro 
De  Trinitate  :  Quia  vero  Filius  relative  ad  Patrem 
dicitur,  non  secundum  quod  ad  Patrem  dicitur 
sequahs  est  Patri  Filius.  Sed  secundum  quod  ad 
se  dicitur,  sequalis  est  patri  filius.  Quidquid  au- 
tem  ad  se  dicitur,secundumsubstantiamdicitur: 
rcstat  ergo  utsecundumsubstantiam,aequalis8it  , 
Patri.  Eadem  ergo  dtriusquc  substantia.  Hujus 
senctae  Trinitatis  uon  debet  dici  pars,  una  de 
tribus  personis.  Tota  enim  Trinitas  est  una  sub- 
stantia,  simplex  et  individua.  Nec  sunt  aliquid 
majus  duae  personse  quam  una,  vel  tres  quam  B 
duae.  Gum  enim  unaquaeque  illarum  sit  divina 
substantia  etpllae  tres  eadem  substantia ;  non  tres 
sunt  majus  atiquid  quam  una.  Augustinus  :  In 
Trinitate,  quae  Deus  est :  Pater  est  Deus,  Filius 
Deus,  Spiritus  sanctus  Deus;  et  hi  tres  unus 
Deus.  Nec  hujus  Trinitatis  tertia  pars  unus  Deus 
est ;  nec  major  pars  est  duo  quam  unus,  nec  ma- 
jus  aliquid  sunt  omnes  quam  singulae  personae  ; 
quia  spiritualis  non  corporalis  est  magnitudo. 
Idem  :  Non  quoniam  Deus  Trinitas  est,  ideo  tri- 
plex  putandus  est  Deus  :  alioquin  minor  esset  in 
singulis  quam  in  tribus  pariter. 
Cap.  IX.  Quod  desancta  Trinitate  nihil  dicatur 

secundum  accidens. 
Hoc  etiam  considerandum  est  quod  de  sancta  q 
Trinitate  nihil  dicitur  secundum  accidens.  Quod 
enim  secundum  accidens  dicitur,  mutabile  est ; 
sed  in  Deo  nihil  mutabile.  Non  tamen  omne  quod 
dicitur  de  Deo  secundum  substantiam  dicitur ; 
quia  quaedem  secundum  relationem  vel  proprie- 
tatem  dicuntur,  ut  Pater,  Filius.  Augustinus  in 
libro  quinto  De  Trinitate.Accidens  dici  non  solet 
nisi  aliqua  mutatione  reicuiaccidit  amitti  potest, 
In  Deo  autem  secundum  accidens  nihil  dicitur, 
quia  ei  nihil  accidit.  Nec  tamen  omne  quod  dici- 
tur,  secundum  substantiam  dicitur.  Secundum 
substantiam  dicuntur  quae  sine  aliquo  respectu 
relationis  dicuntur,  vel  quae  unitatem  divinae, 
substantiae  exprimunt :  ut  Deus,  Omnipotens,  et 
similia.  Et  haec  omnia.  ut  ait  Augustinus,  de  sin-  j) 
gulis  dicuntur  personis,  et  non  pluralitersed  sln- 
gulariter  de  tribus  simul  dicuntur.  Sicut  enim 
PaterDeus,omnipotens,sapiens,  a;ternuset  caite- 
ra;ita  Filius  Deus,omnipotens,  et  caetera ;  et  Spi- 
ritussanctu8similiter.Et  istitresunusDeus,  unus 
omnipotens  ;  et  sic  de  omnibus  quae  secundum 
substantiam  dicuntur :  excepto  hoc  nomine  per- 
sona.  Gum  enim  hoc  nomen  persona,  secundum 
substantiam  dicatur;  de  singulis  enim  potest 
enuntiari  personis,Pater  est  persona,  Filius  per- 
sona,  Spiritus  sanctus  persona;  non  tamen  po- 
test  dici  isti  tres  una  persona.  Augustinus  :  Per- 
sona  ad  86  dicitur  sicut  Deus,  et  similia.  Hoc  au- 
tem  solum  nomen  est  quod  cum  dicatur  de  singu- 
lis  ad  se,  pluraliter  non  singuraliter  accipitur  in 
gumma.  Et  eit  inventum  hoc  nomen  persona,  ut 


56 

Augustinus  ait,  ut,  cum  qua^reretur  quid  tres  vel 
quid  tria,  uno  nomine  responderetur,  scilicet 
tres  personae.  Augustinus  :  Ideo  tres  dicimus  per- 
sonas,  non  ut  aliqua  intelligatur  essentiae  diver- 
sitas,  sed  ut  vel  uno  vocabulo  responderi  possit 
cum  dicitur  quid  tres  tria.  Idem  :  Gum  quaeritur ; 
qui  tres  vel  quse  tria  dicentur  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  sanctus  dictum  est  tres  personoe,  quo 
nomine  non  diversitatem  inteUigi  voluit,  sed 
singularitatem  noluit,  ut  non  solum  ibi  unitas 
intelligatur,  sed  Trinltas.  In  Trinitate  namque 
non  est  diversitas  (quia  quahs  Pater  talis  Fi- 
lius)  sed  distinctio.  Nec  singularis  dicendus  est 
Deu8;quiajam  esset  tantum  una  persona.  Au- 
gustinusinlibro  quaestionum  Veteris  et  Novae 
Legis :  Unus  quidem  est,  sed  non  singularis  :  ha- 
bet  et  exterius  in  mysterio  alterum  qui  sit  cum 
altero.  Ambrosius  de  fide  ad  Gratianum  impera- 
torem.  Quod  unius  est  substantiae  separari  non 
potest,  ut  non  sit  singularitatis,  sed  unitatis.  Sin- 
gularitas  ad  personam  pertinet ;  unitas  ad  na- 
turam. 

Hinc  non  parva  oritur  quaestio.  Gum  hoc  no- 
men  persona  teste  Augustino  secundum  substan- 
tiam  dicatur,  et  cum  haec  sjt  definitio  personae  ; 
persona  est  rationalis  substantiae  individua  na- 
tura,  quomodo  sit  intelligendum,  Filius  est  alia 
persona  a  Patre,  hoc  enim  sane  potest  dici,  Pater 
estpersona,idest  rationalis  substantia;  Filiusest 
persona,id  est  rationalis  substantia.Item  cum  di- 
cimus  Pater  et  Filius  etSpiritus  sanctus  sunt  tres 
personae,nonpossumusdiceretres  rationales  subs- 
tantiae.  Ad  quod  potest  dici :  quando  per  se  dici- 
tur,  Pater  est  persona,  filius  est  persona,  sane  ita 
exponitur;  Pater  est  persona,  id  est  rationalis 
substantia;  sed  per  additionem  restringitur  si- 
gnificatio,  ut  Filius  est  alia  persona,  id  est  dis- 
cretus  per  aliam  proprietatem  ;  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  santus  sunt  tres  persoiue,  id  est  discreti 
per  tres  proprietates.  Sicut  enim  cum  dicitur  Fi- 
lius  est  Deus  non  distinguitur  a  patre ;  sed  cum 
additur  filius  est  Deus  de  Deo,  jam  fit  distinctio. 
Ita  cum  dicitur  Pater  est  persona,  filius  est  per- 
sona,  nondum  fit  distinctio ;  sed  cum  additur  alia 
personavel  perpluralemtrespersonaejam  distinc- 
tio  notatur.  Si  quis  hanc  quaestionem  convenientius 
potest  solvere  ;  ego  nulli  praejudico.  Praeterea  est 
unum  nomen,  scilicet  Trinitas,  quod  de  nulla 
persona  singulatim  dicitur,  sed  omnibus  simul; 
nec  est  substantiale,  sed  pluralitatem  designat 
personarum.  Et  ita  quaedam  sunt  nomina  in 
sancta  Trinitate  quae  dicuntur  singulatim,  et  non 
conjunctim,utPater,FiliusetSpiritu8sanctu8,quae 
ad  proprietatem  referuntur  :  quaedam  conjunc- 
tim  et  non  singultatim,  ut  Trinitas;  quaedam 
singulatim  et  conjectim,  ut  Deus,  omnipotens,  et 
similia. 

Gap.  X.  Be  diversa  nominum  acceptione. 

Modo  considerandum  est  quod  illa  nomina  quae 
ad  unitatem  divinae  substanti»  pertinent,  per  de- 
terminationes  quandoque  etiam  sine  determina- 
tione  accipiuntur  in  personarum  distinctione,  ut 


57 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  I. 


W 


sapientiabonite8,ad8ubstantiamenirareferuntur;  A  quaestio  difficttis,  siin  Deo  trespersonae  dicuntur 


quia  trespersonae  suut  unasubstantia,  una  sapien- 
tia,  una  bonitas.  Sed  tamen  cum  dicitur  sapientia 
Patris,  ad  Filium  tantum ;  bonitas  Patris  et  Filii ,  ad 
Spiritum  sanctum.Similiter  8piritus,charitas ;  tota 
enimTrinitasunus8piritu89unacharitas;  Sed  cum 
additur  sanctus,  cum  etiam  dicitur  charitas  Patris 
et  Filii,  solummodo  ad  Spiritum  sanctum  referun- 
tur.  Pater  enim  est  spiritus,  Pater  etiam  eanctus, 
Bed  non  Spiritus  sanctus.  Solent  etiam  sine  appo- 
sitis  determinationibu8  personas  signiflcare  haec 
nomina,  ut  per  sapientiam  intelligatur  Filius,  ut  in 
Proverbiis  Salomoni  sssepissime,  per  bonitatem 
Spiritu8  sanctus.  Hoc  etiam  nomine  spiritus  usus 
est  Hieronymus  in  significatione  personarum.  sic 


esse  quia  potens,sapiensetbenignu8est,quarenon 
potius  quatuor  velquinque,  vel  multo  plures,cum 

sitfortisjustus.misericors.piusetcaeteraTAdquod 
dici  potest  quod  quaecunque  dicuntur  de  Deo,  et 
creduntur  veraciter  inDeo,  ad  h83c  tria  rcferuntur. 
Si  enim  fortisdicitur  incorruptus,incommutabilis, 
et  similia,  totumhoc  potentiaeest.  Si  providus,  in- 
spector,  intelligens,  totum  hoc  sapientiae  est.  Si 
pius,  man8uettts,  misoricors,  totum  hoc  bonitatis 
est.  Et  in  his  tribus  summaperfectio  est.  Ubi  enim 
concurrunt  ista  tria,posae,  scire,  velle  (quod  beni- 
gnitati8est),nihildeest.Sialiquodhorumtolla8non 
est  summa  perfectio.  Est  ergo  Trinitas  perfecta, 
quac  non  potest  minui,  nec  potest  augeri.  In  cren- 


dicens  in  psalmo  confessionis.  Tres  spirituspos-  B  turishujus  sanctjE  et  individuae  Trinitatis  signa 


tulat  David,  dicens:  Spiritu principali  confirma 
me;  spiritum  rectum  innova  in  visceribus  meis; 
Spiritum  sanctum  tuumne  auferasame(Psal. 
l.)  Qui  suntisti  tres  spiritus  ?  Principalis  spiritus 
Pater  est;  rectus  Spiritus  Filius;  Spiritus  sanctus, 
Spiritus  sanctus.  Ecce  quod  Hieronymus  dicit  tres 
8piritus,  id  est  tres  personas.  Augustinus  quoque 
in  libro  De  doctrina  Christiana  tres  res  dixit  ad 
pluralitatem  personarum  respicientes;  aitquippe 
sic :  Res  aliae  suntquibus  fruendum  est,  aliae  qui- 
bus  utendum.  Illae  quibus  fruendum  estnos  beatos 
faciunt.  Hlis  quibus  utendum  est,  tendentes  ad 
beatitudinem  adjuvamur.  Si  redire  in  patriam  vo- 
lumus,  utendum  est  mundo  non  fruendum.  Res 


apparent.Signum  potentiae  estrerumimmensitas; 
eapientiae  pulchritudo ;  bonitatis  utilitas.  Et  ita 
perhaecquae  foris  sunt,invisibilia  Dei  cognoscuntur 
a  creatura  rationali.  Sicut  nomina  substantia,  de 
quibus  prius  diximus,  dicuntur  de  singulis  per- 
sonis ;  similiter  illa  nomina  quae  respectu  creatu- 
rae  competunt  Deo  temporaliter,  velut  haec  no* 
mina,  Dominus  creator.  miserator.  Ut  enim  Au- 
gustinus  ait  in  libro  De  Trinitate  :  Non  ante  fuit 
Dominus,  quam  ejus  esset  servus.  Itaque  tempo- 
raliter  coepit  esseDominus;  quoniam  creatura  in 
tempore  facta  ccepit  ei  subservire.  Similiter  cce- 
pit  Deus  esse  creator,  in  tempore  ex  quo  fecit 
creaturam.  Non  enim  creavit  eam  ab  aeterno,nec 


igitur  quibus  fruendum  est,  Pater  et  Filius  et  q  creatori  est  coaeterna.  Et  cum  pater  sit  Dominus 


Spiritus  sanctus.  EademqueTrinitas  unaquaedam 
res  est  communisqueomnibus  fruentibus  ea.  Frui 
autem  estamore  inhaerere  alicui  rei  propter  seip- 
sam.Patet  itaque  quod  eadem  nomina  modo  ad 
unitatem  substantiae,modo  ad  pluralitatem  per- 
sonarum  significandam  ponuntur.  Similiter  haec 
nomina  potentia,  sapientia,  bonitas  nomina  sub- 
stantiae  sunt,  et  singulis  personis  aequaliter  con- 
veniunt ;  et  tamen  saepiseime  in  sacra  Scriptura 
per  potentiam  Pater,  per  sapientiam  Filius,  per 
bonitatem  Spiritus  sanctus  intelligitur  Et  quare 
hocfiat,bonumest  quaerenti  satisfacere.  Gum  hsec 
nomina,  Pater,  Filius,  Spiritus  sanctus  translata 
sint  a  creaturis  ad  ipsum  Greatorem,  ne  videantur 


etcreator,  et  Filius  simiiiter,  et  Spiritus  sanctus: 
non  tamen  tres  Domini  sed  unus  Dominus,  non 
tres  creatores  sed  unus.  Quod  aliqua  dicantur  de 
Deo  temporaliter  et  sine  ejus  mutatione,  Augus- 
tinus  ostendit  per  aimilitudinem  rei  quae  incipit 
esse  pretium  sine  sui  mutatione,  in  libro  quarto 
De  Trinitate.  Nummus  cum  dicitur  pretium  re- 
lative  dicitur  nec  tamen  mutatus  est  cum  esse 
coepit  pretium,  neque  cum  dicitur  pignus ,  et  si 
qua  sunt  similia.  Si  ergo  nummus  nulla  sui 
mutatione  potest  relative  dici ,  quanto  magis 
deimmutabili  substantia  Dei  accipiendum  est, 
ut,  quamvis  temporaiiter  incipiat  dici,  non  ta- 
men  substantiae  Dei  aliquid  accidisse  dicatur, 


qnodinnobissignificant  inDeo  significare,  attri- j^  8ed   illi  creaturaa  ad  quam  dicitur.  Quod  ergo 


buitur  Patri  potentia,Filio  sapientia.  In  hominibus 
enim  pater  est  prior  filio,  filius  patre  posterior;  et 
ex  antiquitate  in  patre  defectus ;  ex  posteritate  in 
filio  imperfectio  sensus  solet  notari.  Attribuitur 
ergo  Patri  potentia,  ne  videatur  priorFilio,etinde 
impotentior ;  Filio  sapientia,  ne  videatur  poste- 
rior,  et  inde  minus  sapiens  Patre  vel  inferior.  Nec 
dicitur  Filius  sapientia,  ideo  quod  ipse  solus  sit  sa- 
piens  cum  tota  Trinitas  una  sit  sapientia ;  nec 
Pater  potentia  quodipse  solus  sitpotens  cum  tota 
Trinitas  *it  una  omnipotentia;  sed  ibi  magis  di- 
eendum  f uit  ubi  plus  dubitari  potuit.  Unde  dici- 
tur :  Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem. 
Spiritus  etiam  solet  poni  ad  rigorem  significan- 
dum,  et  crudelem  solet  denotare;  et  ideo  bonitas 
vel  benignitas  frequentius  appellatur.  Hic  oritur 
Patbol.  CLXXVL 


incipit  temporaliter  dici   quod  ante  non   dice- 

batur,  manifestum  est  relative  dici;    non   se- 

cundum  accidens  quod  ei  acciderit,  sed  secun-* 

dum  accidens  ejus  ad  quod  djcitur :  Patet  itaque 

qued  Deus  ex  tempore  est  Dominus  et  creator ; 

et  tamen  verum  est,  Dominus  omnium  est  ab 

sBterno,  et  creator  ab  aeterno ;  sed  non  ab  aeterno 

dominus  nec  ab  aeterno  est  creator.  Nec  mirum 

videri  debet  quod  aliquid  dicitur  ei  ex  tempore 

competere.  Nam  assumpsisse  carn^m  ex  tempore 

convenit   ei;   et  h6c  nomen  Ghristus  ex  tem- 

poras  convenit  Filio  Dei ,  Ghristus  tamen  ab 

aeterno  est. 

Gap  XI.  De  personarum  appropriatis. 

Quaerendum  est  utrum  proprietates  illae  quibusdis- 

inguuntur  personae  sint  ipsce  personaet  Quodperso- 

o 


00 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


60 


n®  distinguanturper  proprietates,  babetur  in  illa  A  nihil  prohiberet  eum  ingenitum  dicere  ;  quia  nec 


auctoritate,  in  essentia  unitas ;  et  in  personis  pro- 
prietas;  et  in  alias  multis  auctoritatibus.  Quidam 
tamen  voluerunt  dicere  quod  proprietatesillae  non 
essent  ipsae  personae,  opponentes  illud :  si  per  eas 
discernuntur  persona?,  quomodo  sunt  ipsa3  perso- 
nae!  Quos  auctoritas  et  ratio  confutat.  Dicit  enim 
Augustinua.  Quidquid  in  Deo  est,  Deus  est.  Ergo 
proprietas  Patris  Deus  est ;  quia  proprietas  Patris 
est  ipse  Pater.  Non  tamen  dicetur  ita  simpliciter, 
proprietas  est  Deus  vel  Pater ;  sed  proprietas  Pa- 
tris;  8icut  non  dicitur  voluntas  est  Deus  ita  abso- 
lute;  sed  voluntas  Dei  est  Deus.  Quid  est  cnim  pro- 
prietas  Patris,proprietas  Filii,  proprietas  Spiritus 
sancti,  nisi  istae  personae  intersc  discreta»  ct  distinc- 


ideoqui8quePater,  quia  ingenitus,  nec  ingenitus 
ideo,  quia  Pater.  Ideo  nonad  aliquid,  sedadse  inge- 
ntius  dicitur.  Genitusverodici  non  potest  nisi  ad- 
aliquid.  Ideo  quippe  Filius,  quia  genitus  ;  et  quia 
Filius  utique  genitus.Sicut  autem  Filius  adPatrem, 
sic  genitus  ad  genitorem ;  et  sicut  Pater  ad  Fi- 
lium,  sic  genitor  ad  genitum.  In  hoc  loco  notan- 
dum  est  quod  cum  Filius  sit  sapientia  a  Patrc 
genita,  et  Pater  sit  sapiens  sapientia  sua ;  utrum 
Pater  sitsapiens  sapientia  a  se  genita.  Augusti- 
nus  dicit  hoc  non  esse  concedendum.  Si  enim 
esset  sapiens  sapientia  genita  ex  se  (cum  ei  sit 
esse  quod  sapientem  esse)  jam  Pater  a  Filio  ha- 
beret  esse,  non  Filius  a  Patre.  Non  est  ergo  Pa- 


t»>  ?  Hieronymus  ad  Dnmasum  papam  de  explana-  B  ter  sapiens  sapientia  genita  ex  se ;  sed  sapicntia 


tione  fidei:  Gonfundentes  Arium  unam  emdemque 
substantiamTrinitatis  dicimus:  Impietatem  Sabel- 
lii  declinantes,  tres  personas  expressas  sub  proprie- 
tate  distinguimus.  Item  :  Non  enim  nomina  tan- 
tummodo,  sed  etiam  nominum  proprietates,  id 
est  personas  vel,  utGrrcci  exprimunt,  hypostases, 
id  est  subsistentias  confitemur.  Ecce  quod  Hiero- 
nimus  dicit  proprjetatcs,  id  est  personas.  Ideo 
Deus  simplex  dicitur  sive  non  amittendo  quod 
habet ;  seu  quia  aliud  non  est  ipse,  et  aliud  quod 
in  ipso  est.  Ratione  6tiam  potest  eis  obviari  hoc 
niodo,  Si  tres  proprietates  vel  relationes  in  Deo 
Runt  quap  non  sunt  ipsa  divina  substantia,  ap- 
paret  non  fuisse  solam  ab  aeterno  divinam  sub- 


ingenita,  qua?  ipse  est.  Pater  enim  est  sapientia 
ingenita.  Si  opponitur :  cum  Pater  sit  sapiens,  vel 
sapientia  genita  ex  se  vel  alia.  Non  est  verum. 
Quia  una  sapientia  tota  est  Trinitas ;  sed  in  Pa- 
tre  ingenita,  in  Filio  genita.  Sicut  dicitur  Filius 
est  Deus  de  Deo,  lumen  de  lumine,  principium 
de  principio:  Patcr  non  est  Deus  de  Deo,  princi- 
pium  dc  principio ;  ergo  alius  et  aliud.  Non  est  ve- 
rum ;  quia  unus  Deus  cum  Filio,  et  unum  princi- 
pium  omnium  creaturarura.  Pater  enim  princi- 
pium  Filii,  quia  de  eo  Filius  ;Pater  et  Filius  prin- 
cipium  Spiritus  sancti ;  tota  Trinitas  unum  prin- 
cipium  omnium  creaturarum.  Similiter,  licet  Pa- 
ter  non  sit  sapiens  sapientia  genita  ex  se  ;  non 


Btantiam,  quae  Trinitas  est.  Sed  sola  Trinitas  est  q  tamen  est  alia  sapientia  sapiens.  Augustinus  De 


ab  ajterno  qua?  tinus  Deus  est ;  fateamur  igitur 
tres  personas,  vel  tres  illarum  proprietates  unum 
Deum,  unam  essentiam  et  unam  divinam  sub- 
stantiam :  illas  tres  personas  esse  vel  illas  pro- 
prietate8.  Quod  quamvis  longe  sit  a  sensibusnos- 
tris  et  ab  humana  ratione,indubitanter  tamen  credi 
oportet,utenimaitGregorius:  Fidesnon  habetme- 
ritum  cui  humana  ratio  praebet  experimentum;  id 
est  in  ea  parte  in  qua  humana  ratio  pnebet  experi- 
mentum.  Non  enim  fides  est  contra  rationem,  sed 
supra  rationom.  Et  ideo  qui  nil  credere  vult  nisi 
quod  ratione  comprehendit,  ut  philosophi,  non  ha- 
bet  meritum  fides  ejus;  sed  qui  illud  quod  rationi 
non  est  contrarium,  et  tamen  est  supra  rationem 
credit.  Unde  Apostolus:  Prope  est  verbum  in  ore  ~ 
tuo,ct  in  corde  tuo  verbum  fldei  (Rom.x),  prope 
quianon  est  contrarium  rationi,  sed  supra  ratio- 
nem.  Quid  sit  proprium  Patris,  supra  assignatum 
est;  scilicet  csse  ingcnitum ;  quod  est  esse  Patrem. 
Nec  turbet  quod  Augustinus  dicit ;  Non  est  idem 
ingenitum  dicero,  quod  Patrem  dicere  :  quia  Pa- 
ter  dicitur  ad  Filium,  sed  ingenitus  nullam  rela- 
tionem  notat.  Et  ideo  non  est  idem  dicere  Patrem 
esse  ingenitum  et  esse  Patrem ;  sed  ideminsancta 
Trinitate  est  esse  ingenitum  et  esse  Patrem  ;  si- 
cuti  idem  est  esse  sapientiam  Patris,  et  esse  Fi- 
lium  ejus,  et  esse  verbum  Patris.  Sed  tamen  il- 
lud  nomen  Filius  notat  relationem,  ct  non  illud, 
scilicet  verbum  vel  sapientia.  Augustinus  in  libro 
DeTrinitafe.  Non  est  idemingcnitum  dicerequod 
est  Patrem  dicere ;  quia,  etsi  Filium  non  genuisset, 


Trinitate  :  Si  solus  Filius  intelligit  Patri  et  sibi 
et  Spiritui  eancto,  illud  consequitur  ut  Pater 
non  sit  sapiens  de  seipso,  sed  de  Filio ;  nec  sa- 
pientia  sapientiam  de  se  genuit,  si  ea  sapien- 
tia  Pater  dicatur  esse  sapiens  quam  genuit; 
ubi  enim  non  est  intelligentia,  nec  sapientia 
esse  potest.  Ac  per  hoc  patet  si  Pater  sibi  non 
intelligit,  et  Filius  intelligit  Patri,  profecto  Fi- 
lius  Patrem  sapientem  facit.  Et  si  hoc  est  Deo 
esse  quod  sapere,  et  illi  essentia  quod  sapientia, 
non  Filius  a  Patre  (quod  verum  est),  sed  a  Filio 
potius  Pater  habet  essentiam,  quod  falsura  est. 
Est  ergo  Deus  Pater  sapiens  ea  quae  ipsa  est  sa- 
pientia,  et  Filius  sapientia  Patris. 

Solet  a  quibusdara  talis  fieri  quaestio.  Deus  Pa- 
ter  genuit  Deum  Filium,  etita  Deus  genuit  Deum, 
quod  sane  potest  concedi.  Legitur  enim  de  Filio : 
Deus  de  Deo,  lumen  de  lumine.  Si  vero  quaera- 
tur,  quia  Deus  genuit  Deum,  an  se  an  alium  ? 
Neutrum  est  concedendum.  Quod  non  genuit 
alium  Deum,  manifestum  est,  quia  non  est  Deus, 
nisi  unus.  Quod  non  sit  concedendum.  Deus  ge- 
nuit  sc,  Augustinus  ostendit  in  libro  De  Trini- 
tate,  dicens:  Qui  putat  hujus  potentiaa  Deum 
esse,  ut  seipsum  genueerit ;  eo  plus  errat,  quo 
non  solum  Deus  ita  non  est,  sed  nec  spiritualis 
creatura  nec  corporalis.  Nulla  enira  res  est  omi- 
nino  quae  seipsam  gignat;  et  ideo  non  debet  dici, 
Deus  genuit  se.  Non  enim  divina  substantia 
genuit  seipsam  nec  etiam  aliam  divinam  subs- 
tantiam;  sed  pcrsona  Patris  genuit  personam 


61 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  I. 


62 


Filii.  Praterea  sciendum  est  quod  sicut  Trinitas  A 
inseparabilis  est,  ita  inseparabiliter  operatur. 

Quidquid  enim  operatur  Pater,  hoc  idem  Filius 
et  Spiritus  sanctus    operantur.    Opponitur  :  Soli 
filio  convenit  assumpsisse  carnem,    sed  hoc  est 
quaedani  operatio  :  igitur  aliquid  operatur  Filius 
quod  non  Pater  quod  non  Spiritus  sanctus.   Ad 
quod  dicitur  quod  licet  inseparabiliter  operentur 
Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus  ,  tamen   ali- 
quid  convenit  uni  quod  non  aliis.  Quod  per  si- 
mulitudinem  ostendunt  sancti.  In  radio  namque 
solis  sicut  inseparabiliter  adjunguntur  splendor 
et  calor  tamen  splendor  illuminat;  calor  exsiccat, 
nec  calor  illuminat,necsplendor  exsiccat.  Simili- 
ter  in  sancta  Trinitate,  tota  Trinitas  operata  estin- 
carnationem  Filii.  Tota  enim  Trinitas  operata  est  b 
ut  homo  ille  esset  et  ut  verbo  uniretur ;  sed  non  ut 
totiTrinitati  uniretur.  Ergoillaoperationonmagis 
Filii  quam  Patris  ;  sed  unio  Fillii  et  non  Patris- 
sicut  solius  Patris  vox  de  nube  audita  est :  Hic 
est  Filius  meus  dilectus  in  quo  tnihi   corapla- 
cui  {Math.  m),   et  ca?tera.  Si  enim  essot  vox  Fi- 
lii  vel  Spiritus  sancti,  falsum  esset  :   Hic  cst  Fi- 
lius  metis.  Non  cst  enim  Filius,  sui  ipsius  vel 
Spiritus  sancti  Filius.    Et  tamen  tota  Trinitas 
operata  est  vocem  illam,  sed  soli  Patri  convenit, 
quia  sokis  Pater  per  cam  significatus  est.  Sicut 
etiam  solus  Spiritus  sanctus  in  columba  appa- 
ruit,  cum  tota  Trinitas  eam  operata  sit.  Sed  solus 
Spiritus  sanctus  in  ea  apparuit,  quia  ipse  solus 
per  eam  significatus  est.  Quaeritur  an  aliter  Spi-  q 
ritu8  sanctus  fuerit  in  columba  illa  quam  in  aliis 
creaturis,  Respondetur  :  non  aliter  quantum  ad 
pnesentiam  vel  essenttam  divinitatis,  sicut  jam 
diximus,  quae  est  in  omnibus  creaturis  et   aequa- 
liter ;  sed  quantum  ad  significationem  aliter. 
Cap.  XII.  De  prcescientia  et  pradestinatione. 
Cum  omnium  quae  operatur  Trinitas  prajscien- 
tiaejus,dispositioet  voluntas  actum  prajcedat,obo- 
ritur  investigatio  de  praescientia  Dei  et  de  providen- 
tia,de  priedestinatione  et  voluntateetpotestate.Et 
est  scienduin  quod  sapientia  Dei  propter  diversos 
affectuspluribus  appellatur  nominibus,  ut  sunt  : 
8cientia,providentin,8cientia,praedestinatio,dispo- 
sitio.  Scientiaest  existentium,  pnescientia  futuro- 
rum,  providentia  gubernandorum,  dispositio  fa-  ^ 
ciendorum,  praedestinatio  salvandorum.  De  pra3S- 
cientia,soletquaeriutrum  ipsa  sit  causa  rerum,  vel 
ipsaeres  causa  praescientiae.SedutBoetiusin  libro. 
De  cons.  philos,08tendit,neutrum  est  concedendum 
SienimquiapraescianturaDeo,ideoessent  (cum  et 
malapraesciantur)  jam  essetpraescientia  causa  ma- 
lorum.quodpenituscaret  ratione.  Itemsi  resquia 
futurae  sunt,  ideo,  praesciuntur  a  Deo;  tunc  quod 
temporale  est,  causa  est  ejus  quod  aeternum  est. 
Origenes  tamen   super  Epistolam  ad  Romanos 
dicit :  Non  propterea  aliquid  erit,  quia  id  Deus 
scit  futurum;  sed  quia  futurumest,  scitur  a  Deo 
antequam  fiat.  Quod  sic  potest  exponi  quia  f  uturum 
est,  id  est  quod  futuram  est  ut  ibi  non  notetur 
causa.  Sicut  enim  Isaiaspraedixit  caecitatem  Judae- 
orum  futuram.  dicens  :  Dedit  eis  oculos;  ut  non 


videant  (Tsa.  vi) ;  nec  tamen  ideo  facta  est  quia 
ilie  praedixit;  scd  quod  futurum  erat  ille  praedixit. 
Ita  Deus  ab  aeterno  praescivit  caecitatem  illam^sed 
non  ideo  facta  est  quia  praescivit;  sed  quia  futura 
erat  cam  praescivit ;  quem  nihil  potest  latere.  PraB- 
scientia  improprie  dicitur  in  Deo.  Apudeum  nam- 
que  nihil  f  u  turum,  nihilproeteritum;  in  eo  nec  prius 
est  nec  postcrius.  Sed  quantum  ad  res  quae  nobis 
futura}  sunt,  Dicimus  eum  futura  praescire;  quod 
quantum  ad  eum  est,  est  ea  tanquam  praesentia 
scire.  Dicit  auctoritas  quod  ejus  scientia  non  po- 
test  augeri  nec  minui.  Nonenim  pluspotest  scire 
qui  omnia  scit;  nec  minus,  qui  non  potest  obli- 
visci.  Opponitur  de  hoc  quod  Hieronymus  dicit 
super  Habacuc  :  Absurdum  est,  inquit,  ad  hoc 
Dei  deducere  majestatem,  ut  sciat  per  momenta 
singula,  quot  culices  nascantur  quotve  moriantur; 
quae  pullicum  et  muscarum  sitmultitudo,quotve 
pisces  natent  in  aquis,  ct  similia.  Non  simus  tam 
fatuiadulatoresDei,  utdum  potentiam  ejus  etiam 
ad  ima  detrudimus  in  nosipsos  inj  uriosi  simus  eam- 
dem  irratiouabilium  et  rationabilium  providen- 
tiamessedicentes.Quod  quidamitaexponunt :  Ab- 
surdum  est  ad  hoc  Dei  deducere  majestatem,u  t  sciat 
permomentasingulaquotculices,|etc.  Scit  quidem 
quiaeum  nihillaterepotest  ;sed  nonpermomenta, 
utnosquisimulomnia  scirenonpossumus.  Alii  sic 
exponunt:  Absurdum  eatad  hoc  Dei  majestatem, 
etc.utsciatquotculices,ita  ut  habeat  inde  curam. 
NonenimDeocuraestdebobus(/Cor.ix),seddeho- 
minibusestcura;quiaadeorumcustodiamangelos 
delegat.Unde:  Angeli  eorum  semper  videntfa- 
ciemPatris  (Matth.  xviii). 

Potestctalia  difficilisoppositiohicfieri.  Est  ali- 
quis  qui  nunquam  lecturus  est,posset  tamen  esse  ut 
ipse  legeret ;  quseritur  utrum  Deus  hunc  lecturum 
sciat,annon.  Nonpossumus  dicerequod  scit  eum 
lecturum^quiahocfalsumestquodipsesitlecturus. 
Augustinusinlib.  adRenatum :  Quid  quod  ipsaex- 
inanitur  praescientia  si  quod  praescitur  non  erit? 
Quomodo  enim  recte  diciturpraesciri  futurumquod 
futurumnonest  ?Sidixerimus:Nonsciteum  lectu- 
rum ;  opponitur :  Potest  esse  ut  iste  legat,quod  si  es- 
set  utique  sciretur  a  Deo,  ethoc  potestesse ;  ergo 
potest  esse,  ut  sciatur  a  Deo ;  ergo  plus  potest 
scire  quam  sciat,  quod  penitus  falsum  est.  Hujus 
qua^stionis  solutionem  aliorum  judicio  relinquo. 
Mihi  tamen  videtur  quod  neutra  illarum  sit  con- 
cedenda.  Si  quis  enim  quaerit,  scit  hunc  lecturum? 
non  dicam  :  Scit  eum  lecturum,  vel  nescit  eum 
lecturum  ;  sed  scit  eum  non  esse  lecturum.  Nun- 
quam  enim  Deus  nescit  hoc ,  vel  non  scit 
hoc  (cum  eum  nil  lateat)  dicendum  est.  Hco 
distat  inter  praescientiam  et  proedestinationem ; 
quod  praescientia  de  salvandis  et  damnandis, 
praedestinatio  de  salvandis  tantum.De  praedestina- 
tisnullus  damnari;de  reprobis  nullus  potest  salvari 
Reprobi  sunt  praesciti  ad  mortem;pra3destinati  prae- 
visi  advitam.  AugustinusDecorrectioneetgratia. 
InApocalypsi  dicitur:  Tenequod  habes,nealius 
accipiat  coronam  tuam  (Apoc.  iii).  Si  enim  alius 
non  est  accepturus  nisi  iste  perdldatW,  ^«t\.w&  ^aN. 


63 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —   DOGMATICA. 


64 


electorum  numerus.  Idem :  Praedestinatus  electo- A  vis   nondum   sint  justificati,   digni  cmciuntur 


rumnumerusnecpotestaugfiri  nec  minui.Opponi- 
tur  quod  possit  minui  ;quia  omnes  damnari'pos- 
sunt.Quicunquc  enira  salvatur,exgratiasalvatur; 
etquodgratisdatur,  possot  nondari.Similiterpro- 
baturquodposset  augeri;quiaomnespossunt  sal- 
vari;nisienimpossent8alvari,nonimputandumcs- 
aeteisquoddamnantur.  Solutio  :  Verum  est,  non 
potest  augeri  numerus  praedestinatorum,quia  hoc 
non  potest  esse,  ut  aliquis  salvetur  ita  quod  non 
sitpraedestinatus.Non  potest  minui;  quia  hoc  non 
potestesse,  ut  aliquis  praedestinatus  sit  et  damne- 
tur.  Per  se  enim  verum  est,  iste  potest  damnari; 
quod  ideo  verum  est  quia  posset  non  esse  prae- 
destinatus,  sed  non  est  verum,  iste  praedestinatus, 


justifiYatione  ;  et  item  praecedit  in  aliis  peccato- 
ribus  quo  digni  sunt  obstinatione.  Sed  quid  intel- 
ligerevoluerit  nescimus,  nisi  forte  dixerimus  tum 
hoc  intellexisse  quod  supra  diximus,  tum  retrac- 
tasse.  Quidam  tamen  hanc  auctoritatem  sic  ex- 
ponere  conantur;  venit  de  occultisshnis,  id  est 
ut  merita  eorurn  occultissima  fiant.  Gillebertus 
sic  :  Nisi  homo  peccasset,  nullus  damnandorum 
nasceretur;  sed  quia  peccavit,  simul  damnandi 
cum  salvandis  nascuntur.  Salvandi  loco  eorum 
qui  tunc  nascerentur;  damnandis  nullorum  loco, 
sed  ad  exercitium  et  coronam  bonorum.  Item  quae- 
ritur  an  ab  aeterno  praedestinatos  dilexerit.  Ita 
est.  Ergo  et  Paulum.  Sic  est.  Et  aequaliter ;  quia 


potest  damnari ;  quia  non  potest  utrumque  esse  3  non  dilexit  cum  plus  ab   aeterno  quam  quando 


ut  praedestinatussit  etdamnetur.  Similiter  verura 
est,  iste  potest  salvari ;  sed  non  est  verum,  iste 
reprobus  potest  salvari,  quia  non  potest  hoc  esse 
ut  reprobus  sit  et  salvetur.  De  praescientia  solet 
opponi :  Deus  praescivit  hunclecturum,  vel  aliud 
hujusmodi;  sed  potest  esse  ut  ipse  uon  legat  : 
ergo  potcst  non  esse  quod  Deus  praescivit ;  igitur 
potest  falli  praescientia  Dei.  Sed  sicut  diximus  de 
aliqua  re  futura  si  hoc  futurum  est,  scilicet  quod 
iste  legat,  non  potest  esse  quiu  illud  sit ;  non 
enim  potest  esse  ut  futurum  quid  sit  et  non  eve- 
niat,  et  tamen  hoc  quod  futurum  est  potest  non 
non  evenire,  quia  ita  futurum  est  ut  possit  non 
esse  vel  futurum  esse.  Similiter  si  praecitum  est, 
non  potest  non  evenire;  quia  non  pote»t  esse  ut 
prae8ci  tum  si  t  et  non  e  veniat;  et  tamcnhoc  quod  prae 
8citumc8t,potestnonevenire.  Quod  ideoverumest 
quiaposset  nonesse  praescitum.  Quod  ideoverum 
estquiapossetnonesse  praescitum.Necinde  sequi- 
tur,ergopotestfallipraescientiaDei;  qui  tuncfalle- 
retur8iutrumquees8et,scilicet  et  quodjpraescitum 
esset  evenire,etquod  non  eveniret.Cum  praedesti- 
nattodivina  sit  electio  juxta  illud  Apostoli:  Quos 
elegit ante mundiconstitutionem  (Ephes.i) ;  so- 
letquaeri  quarehuncelegerit  Deus  magis  quam  il- 
lumTutdeJacobetdeEsau.  Quidamdicunt :  Hunc 
elegitquiatalemfuturumcumessepraescivit,quiin 
eumcrederetetserviretei.  Sedhoc  Augustinus  re- 
tractatin  libro  Retractationum,  plane  ostcndens 
quodsipropteroperafuturaelectus  esset,  jam  non 
exgratiajelectio  esset.  Si  enim  ex  operibus ,ut  ait 


persequebatur  Ecclesiam  Dei;  quia  quod  erat 
futurum  de  eo  ei  erat  praesens;  et  hoc  non  secun- 
dum  merita;  sed  secundum  praemia  quae  ei  aH 
aeterno  paravit;  et  tamen  malum  ejus  odio  habe- 
bat.  Et  nota  quod  omnes  tam  bonos  quam  malos 
secundum  naturam  aequaliter  diligit  quia  nihil 
odit  eorum  quos  fecit  (Sap.  xi);  non  tamen 
aequaliter  diligit  bonos  secundum  praemiorum 
praeparationem,  nec  malos  aequaliter  odit  secun- 
dum  pcenarum  praevisionem.Sed  quaeritur  utrum 
Judam  dilexerit?  Resp.  Ita  ab  aeterno  tantum 
quantum  modo  secundum  naturam ;  habuit  tamen 
odio,  quia  talem  videbat  eum  futurum.  Et  nota 
quod  Judas  potuit  salvari,  nec  tamen  reprobatus 
potuit  salvari.  Disponit  Dcus  tam  bona  quam 
mala.  Unde  queritur  an  omnia  tam  bona  quam 
mala  sint  in  ejus  dispositione  ?  Ita  est,  dicunt 
quidam ;  et  habent  auctoritatem  ab  Augustino 
dicente  :  Nulla  reliquit  Deus  inordinata.  Et  alibi : 
Malarum  voluntatum  Deus  est  ordinator.  Et  ite- 
rum :  In  potestate  maiorum  est  malum  velle;  sed 
utrum  hoc  vel  illud  malitia  perficiant  in  potestate 
Dei  est,  dividentis  tenebras  et  ordinantis.  Sed  alii 
opponun  t .  Si  Deus  mala  disponit,tunc  mala  placen  t 
ei ;  sed  hoc  est  falsum,  quia  non  placent  ei  mala; 
sed  mala  fieri  placet  ei  propter  universitatem. 
Propter  hanc  oppositionem  dicunt  quidam  quod 
non  disponit  mala;  sed  disponit  do  malis  eliciendo 
inde  aliquid  quod  prosit  bonis  :  ut  de  Nerone 
quod  Pctro  profuit,  de  Decio  quod  Laurentio ; 
quia  non  vult  aliquem  ita  stare  otiosum  in  repu- 


Apostolus^am nou  estgratia(Rom,  xi).  Idem  in  D  blica  sua  quin  sibi  serviat.  Quod  tamen  servitium 

libroDe  praedestinatione:  Non  quia  futuros  tales 

non  esse  praescivit  ideo   elegit,  sed   ut  jessemus 

tales  per  ipsam    electionem     gratiie   suae  qua 

gratificavit  nos  in  dilecto  Filio  suo.  Cum    ergo 

praedestinavit  opus  suum  praescivit.  Iclera  Au- 

gustinus  super  locum    illum  in  Malachia  pro- 

pheta  :  Jacob  dilexi,   Esau   odio  habui  (Ma- 

lac.   1),  dicit  :   Cui  vult  miseretur,  et  quem 

vult  indurat  (Rom.  ix).  Sed  haec  voluntas  Dei 

non  pote8t  esse  injusta.  Venit  enim  de  occul- 

tissimis  meritis;  quia  et  ipsi  peccatores  cum 

propter  originale  peccatum  unam  massam  fece- 

rint;  tamen  inter  illos  nonnulla  est  diversitas. 

Praecedit  ergo  aliquid  in  peccatoribus  quo  quam- 


quia  mala  intentione  fit ;  eis  sic  servientibus  ma- 
lum  est. 

Gap.  XIII.  De  voluntate  Dei 
Nunc  de  voluntate  Dei  restat  videre.  Voluntaa  Dei 
prima  cst  causa  omnium,  et  ideo  immutabilis. 
Aliae  euim  causae  mutabiles  sunt,  quianon  sunt  pri- 
mae;  et  ideo  saepe  fallunt.  Sed  haec  quia  non 
habet  aliam  ante  se,  falli  non  potest  vel  mutari.Et 
quiavoluntasDeiprimacausaestomnium^cumdi- 
cicitur  hoc  ideo  est  quia  Deus  voluit,  non  est  quae- 
rendum  quare  voluit.  Primae  enim  causae  nulla  est 
causa.Gum  igitur  voluntasDei  una  sit(quae  estipse 
Deus,  qui  unus  est)  proptereffectus  tamendiversos 
dicuntur  plures  voluntates  Dei.  Unde  Propheta  : 


65 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  I. 


66 


Magnaopera Dominiexquisita inomnes  volun-  A 
tate*  ejus  (Psal*  cx).Sicut idemPropheta  propter 
diversos  effectus  misericordiae  et  justitiaeDei  dicit 
pluraliter  :  Miseuicordias  Domini  in  aiternum 
cantabo  (Psal.  lxxxviii).  Et  alibi :  Justitice  Domi- 
ni  lcetificantes  corda  (Psal.  xviii).  Gum  tamen 
(quantum  ad  ipsum  Deum)  una  sit  misericordia, 
unasit  justitia,quseest  hoc  quod  ipse.Sicet  de  vo- 
luntate.  Nam  voluntas  Dei  in  sacra  Scriptura  ali- 
quando  accipi  tur  ipsa  quae  idem  est  cum  Deo,  et  ipsi 
coaeterna  est;  et  haecvoluntassemper  impletur.  De 
hacdicit  Apostolus:  Volunlatiejus  quisresistitf 
(Rom.  ix.)  Et  alibi :  Ut  probetis  quce  sit  voluntas 
Deibona  etbeneplacens  etperfecta  (Rom.  xn).  Et 
potesthaecvoluntas  beneplacitum  Deiveldisposi- 
tio  appellari.  UndePropheta :  Qucccunque  voluit  B 
fecit  (Psal.cxui) ;  id  est,  quaecunque  disposuit  se 
facturum.  Aliquando  prseceptio  vel  prohibitio  Dei 
voluntas  Dei  dicitur ;  quia  signa  sunt  divinae  vo- 
luntatis.  Ut  signa  irse  appeilantur  ira  ;  ita  signa 
dilectionis,dilectio.  Et  dicitur  iratus  Deus  et  ira  in 
eo  non  est;  sed  signum  tantum  quod  foris  fit  quo 
Deus  iratus  ostenditur,  ira  appellatur,  ut  in 
JSgyptiis  submersis.  Ita  pracceptio  vel  prohibitio 
(quia  indicant  nobis  quid  Deus  velit  ut  fiat  vel 
non  fiat)  voluntas  nominantur.  De  qua  Dominus 
in  Evangelio  :  Fiat  votuntas  tua  sicut  in  ccelo 
et  in  terra  (Matth.  vi).  Et  alibi :  Qui  facit  vo~ 
luntatem  Patris  mei  qui  in  ccslis  est,  ipse 
frater  meus  et  soror  est  (Matth.  xn).  Gontra 
hanc  voluntatem  multa  fiunt.  Augustinus  in  libro  c 
De  spiritu  et  littera  :  Infideles  quidem  contra 
voluntatem  Dei  faciunt,  cum  ejus  Evangelio  non 
credunt.  Sicut  praeceptio  et  prohibitio  signa  sunt 
voluntatis  divinse,  ita  et  operatio  et  perinissio  et 
ideo  in  scriptura  sacra  saepe  appellantur  voluntas 
Dei.  Unde  illud  Apostoli :  Vult  omnes  salvos  fieri 
(I  Tim.  u).  Quod  ita  exponit  Augustinus  in  libro 
De  correctione  et  gratia.  Vult  omnes  salvos 
fieri ;  id  est  nos  facit  velle.  Ecce  quod  illa  quaB 
operatur  in  nobis  voluntas  Dei  nominatur.  Simi- 
liter  et  permissio.  Unde  illud  Apostoli :  Quem  • 
vult  indurat  (Rom.  ix).  Et  Augustinus  in  Enchi- 
ridio  :  Non  fitaliquid  nisi  omnipotens  vclit  fieri; 
vel  sinendo  ut  fiat,  vel  ipse  faciendo.  Nen  dubitan- 
dum  est  Deum  benefacere ;  etiam  sinendo  fieri  ^ 
qucecunqueuunt  mala.Non  enim  haec  nisi  justo  ju- 
dicio  sinit;  etprofecto  bonum  est  omne  quod  jus- 
tum  est.  Habemus  itaque  quatuor  signa  divinoo 
voluntatis.  Haec  sunt  praeceptio,  prohibitio,  opo- 
ratio,  permissio;  cum  tamen  Dei  voluntas  una  et 
immutabilis  permaneat.  Quare  diligenter  est  in- 
tuendum  ubi  loquatur  Scriptura  de  ipso  Dei  be- 
nepiacito,  ubi  et  de  signo  beneplacili.  Gum  enim 
invenitur  :  vult  Deus  bonum,  non  vult  malum; 
de  benaplacito  Dei  intciligitur.  Vult  bonum,  id 
est  approbat,  judicat  sibi  concordare  ;  non  vult 
mala,  id  est  non  approbat,  non  judicat  sui  siml- 
lia.  Et  quamvis  non  vult  mala;  tamen  vuit  mala 
esse.Ad  quod  videndum  quod  quuulam  sunt  bona 
in  se  et  ad  aliud;  et  quacdam  bona  ad  aliud  et 
non  in  se;  et  qusedam  bona  in  se  et  noa  ad  aliud. 


Ea  quae  sunt  bona  in  se  et  ad  aliud,  vuit  Deus, 
id  est  approbat,  et  vult  ea  esse,  quia  ad  aliud 
bona  sunt,  sicuti  omnia  bona  quao  fiunt.  Bonain 
se  et  non  aiiud,  ut  bona  quae  possent  fieri  et  non 
iiunt,  ea  vult  Deus;  qnia  vult  omne  bonum,  id 
est  approbat;  sed  non  vult  ea  esae,  ki  est  non 
approbat  ea  esse ;  quia  non  sunt  bona  ad  aliud. 
Quae  sunt  mala  in  se  et  ad  aiiud  bona,  sicut  mala 
quse  uunt,  ea  non  vult  Deus,  id  eslnon  approbat;  et 
tamen  vuit  ea  esse,  quia  bonum  est  ea  esse.  Nisi 
enim  veiiet  quod  mala  essent,  nulio  modo  esse 
possent.  Sicut  enim  ea  vellet  non  esse,  et  non 
possethoc  efucere,  impotens  esset;  sicut  et  nos 
sumus,  qui  quod  volumus  quandoque  non  pos- 
sumus,  itaque  non  possent  esse  male  nisi  vellet 
ea  esse.  Eo  namquo  invito  quomodo  aliquid  fieret, 
cum  dicat  Scriptura  :  Voluntati  ejus  quis  re* 
sistitf  (Rom.  ix).  Gum  igitur  Deus  ab  aeterno  in 
praescientia  et  sapientia  sua  omnia  tam  bona 
quam  mala  viderit,  inter  omnia  iila  vidit  ipse 
quaedam  quae  si  essent  bona  in  se,  essent  et  ad 
aliud ;  ct  ea  non  solum  voluit ,  sed  et  esse  vohiit. 
Vidit  et  aliaquae  si  essent,  licet  in  se  bona  essent, 
non  tamen  ad  aliud ;  et  ideo  etsi  approbet,  qui 
sine  causa  nihil  vult  esse,  noluit  ea  esse.  Itcm 
cum  viderit  alia  quae  in  se  mala  et  ad  aiiud  bona, 
voiuit  ea  esse.  Quid  enim  melius  est  esse,  an  ea 
quo3  sunt  bona  in  se,  tantum,  an  ea  quao  et  si 
non  sunt  bona  in  se,  tamen  ad  aliud  aunt  bona? 
Ea  utiquo  quee  ad  aliud  sunt  bona.  Non  tamen 
ooncedimus  si  vult  ea  esse  quod  et  vuit  ea ;  nec 
iiiud,  si  sunt  bona  ad  aliud,  quod  tunc  sunt  bona. 
Gum  itaque  aliquis  peccat,  contra  voiuntatem 
Dei  facit ;  quia  contra  praeceptum  cjus,  et  quia 
non  vuit  Deus  quod  facit ;  et  tamen  facit  quod 
vult  esse.  Verbi  gratia  :  Judaei  Ghristum  crucifi- 
xerunt,  occidendo  contra  voluntatem  Dei  fece- 
runt;  et  tamen  voiebat  Deus  illud  malum  esse, 
quia  ad  aiiud  bonum. 

Solent  quidam  sic  opponere.  Voluit  Dcus  Pater 
Ghristum  pati  et  mori;  ergo  voluit  ut  Judasi 
flagellareat  et  occiderent  eum  :  et  ita  fecerunt 
quod  volebat  Deus.  Quod  non  est  ita  conceden- 
dum ;  quia  cum  actus  esset  maius  illorum,  non 
placebat  Deo  qui  nullum  malum  vult,  et  si  piaccret 
Deo  ut  esset  actus  ille.  Ita  enim  solent  accipi  haec 
verba  :  Iste  facit  quod  vult  Deus;  id  est  quod 
facit  remuncrat,  gratum  hibet.  Patotigitur  quod 
Deus  vult  malum  esse,  et  tamen  non  vult  malum; 
nec  vult  ut  aiiquis  faciat  malum,  quia  inde  non 
remunerat,  imo  punit;  sedbonum  vult  esso,el  ut 
homincs  iliud  faciant,  quia  gratum  habet  et  re- 
munerat.  Et  hoc  cst  quod  Augustinus  dicit  iu 
Enchiridio  :  Voiunlas  Dei  scmper  impletur,  utdo 
nobis  aut  a  nobis.  Do  nobis  impletur,  sed  non 
tamen  impiemus  eam  quando  peccamus.  A  nobis 
impietur  qnando  bonum  facimus.  Ideo  enim  faci- 
mu8  quod  Dco  scimus  placere.  Augustinus.  Haec 
sunt  magna  opera  Domini  exquisita  in  omes 
voluntates  ejus  (Psal.  cx);  et  tain  saniecit&?  ^.^- 
quisita  utcum  an^eMc^.  ^V.  XvsxTtvaAv».  ^t^ssXwx-^  ^^.- 
casset,  id  oat  non  cruod  VWft^  %a\  v^^n^\x\\.\\«^ 


67 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


68 


fecisset;  etiam  per  eamdem  creaturse  voluntatem  A  ita  necfolium  sine  causa  de  arbore  cadit. 


quae  factum  est  quod  Greator  noluit  impteretur 
illud  quod  voluit,  bene  utens  etiam  malis  tanquam 
summe  bohusad  eorum  damnationem  quos  juste 
praedestinavit  ad  poenam.  et  ad  salutem  eorum  quos 
benigneprsedestinavitad  gratiam.  Quantum  enim 
ad  ipsos  attinet,  quod  Deus  noluit  fecerunt;  quan- 
tum  vero  ad  omnipotentiam  Dei,  nullomodoid  effL 
cere  valuerunt.  Hoc  enim  ipso  quod  contra  Dei  vo- 
Iuntatem  fecerunt,  de  ipsis  facta  est  voluntas  ejus. 
Propterea  namque  opera  Domini  exquisita  in 
omnes  voluntates  ejus;ut  miro  et  ineffabili  modo 
non  fiat  praeter  ejus  voluntatem,  et  quod  etiam 
contra  ejus  voluntatem  tit  (quia  non  fieret  si  norl 
sineret),  et  hoc  utique  non  nolens  sinit  sed  vo- 


Cap.  XIV.  De  Omnipotentia  Dei. 
Nunc  de  potestate  Dei  dicendum  est.  Quod 
Deus  omnia  possit,  multae  auctoritates  dicunt. 
Augustinus  in  libro  Quaestionum  Veteris  et  No- 
vse  Legis  :  Omnia  quidem  potest  Deus  ;  sed  non 
facit  nisi  quod  conveniat  vcritati  ejus  et  justi- 
tiae.  In  eodem  :  Potuit  Deus  simul  cuncta  facere ; 
sed  ratio  prohibuit.  Dicendum  est  ergo  Deum 
omnia  posse.  Opponitur  quod  dicit  in  libro  De 
spiritu  et  littera  Augustihus  :  Omnipotens  non 
dicitur  Deus  quod  omnia  possit  facere  ;  sed  quia 
potest  perficere  quidquid  vult,  ita  ut  nihil  valeat 
resistere  ejus  voluntati  quin  compleatur,  aut  ali- 
quo  modo  impedire  eam.  Ad  quod  potest  dici 


lens ;  nec  sineret  bonus  fieri  malum,  nisi  omni-  B  quod  Augustinus  ubi  dicit  :  Omnipotens  non  di- 


potens  et  de  malo  posset  facere  bonum.  Grego- 
rius  :  Multi  voluntatem  Dei  peragunt  unde  mu- 
tare  contendunt;  et  consilio  ejus  resistentes 
obsequuntur  ;  quia  hoc  ejus  dispositioni  militat, 
quod  per  humanum  studium  resultat. 

Potest  opponi  hpc  modo.  Bonum  est  malum 
esse  ;  sed  omnis  boni  Deus  est  auctor ;  ergo  fa- 
cit  malum  esse.  Quod  non  est  ita  concedendum  ; 
quia  tunc  fierent  mala  eo  auctore.  Sed  potest  dici 
quod  facit  ut  malum  esse  sit  bonum  ;  ipse 
enim  operatur  malum  in  bonum. 

De  pracceptione  et  prohibitione  solet  ita  opponi. 
PraecepitDeus  quod  nonvultessejquiamultisprae- 
cipiuntur  bonaquaeipsi  non  faciunt,ut  Judaeissae- 


citurquod  omniapoesit,  tamlarge  accipit  ibiom- 
nia,  ut  comprehenderet  etiam  mala,  quae  non 
vult  Deus  nec  potest.  Idem  in  libro  De  Symbolo : 
Deus  omnipoten8nonpote8tmori,non  potestfalli, 
nonpotestmiserfieri,  non  potest  vinci.  Haecitaque 
ethujusmodi  absit  ut  possit  omnipotens!  Acper 
hocnon  solum  ostenditveritas  omnipotentem  esse 
qui  ista  non  possit  ;  sed  et  cogit  veritas  omnipo- 
enttem  non  esse  qui  haec  possit.  Patet  itaque  quod 
Deus  est  omnipotens,  quia  potest  omnia  quse 
vult.  Absolute  etiam  potest  dici  quod  possit  om- 
nia,  nec  tamen  potest  peccare  ;  quia  hoc  non  est 
aliquid  de  omnibus.  Sed  si  opponitur  de  actio- 
nibus  nostris,   ut  ambulare,    et  caetera,  potest 


pissime  prsecepit  quaenonfecerunt;sedneceratin  q  dici  quod  ad  ejus  omnipotentiam  pertineant,  li- 


beneplacito  Deiut  illafacerent,  velquodilla  essent; 
quia,  sicut  jam  diximus,  quidquid  Deus  vult  esse 
(cum  omnia  possit)  iliud  totum  est;  alioquin  im- 
potensesset,  si  veliet  aliquid  esse  et  non  esset.  Si- 
militer  prohibet  malum  facere  alicui  (ut  eisdem  Ju- 
daeis  ssepissime)  et  tamen  facit  illud  malum.  Vole- 
bat  enim  Deus  illud  malum  esse;  quia  nihil  potest 
essenisi  Deus  velit  illud  esse.  Unde  apparet  quod 
praecipit  aliquando  quod  non  vult  esse;  quia  nihil 
potest  esse  nisi  Deus  velit  illud  esse;  et  quod  vulr 
esse  prohibet.  Sed  si  vult  esse,  quare  prohibet?  si 
non  vult,  quare  pra^cipit?  Adquod  potest  dici  quod 
ideo  praecipit  illud  quia  bonum  est  illi;  et  Domini 
est  praecipere  servo  quodbonum  est  in  se,  et  quod 
bonum  est  illi  cui  praeciplt.  Et  si  placet  Domino  ju- 
vareservum  ut  illud  faciat  misericordia  est;  si  non 
placet  juvare,  justitia  est.  Similiter  prohlbet  servo 
malum,  quia  in  se  malum  et  illi  malum  cui  prohi- 
bet;  et  Dominl  est  servo  prohibere  malum  ut  non 
habeat  excusationem.  Est  etiam  hic  videndum  quod 
licet  bonum  sit  isti  quod  praecipitur,  ei  non  tamen 
bonum  universitati;  etquod  prohibeturlicet  ei  ma- 
lum  sit,  bonum  est  universitati.  Et  quiamajus  bo- 
num  est  quod  totius  quam  quod  partis  ost;  et  minus 
malum  quod  unius  partis  et  maj  us  quod  totius;  ideo 
quod  bonum  est  uni  et  non  universitati,  non  vult 
esse;etquod  malum  est  uni  et  bonum  universitati, 
vultesse,  ne  bonum  universitatis  impediatur.  Ni- 
hil  enim  iitquoduniversitatibonumnonsit,  quam- 
vis  judi-cia  Dei  nobis  occulta  sint.  Sed  ut  dicitur 
ni  Job  :  Nihil  in  terra  sine  causa  fit  (Job  v) ;  et 


D 


cet  in  se  non  habere  possit ;  non  enim  potest  am- 

bulare,  et  tamen  potest  facere  ut  ambuletur.  Gon- 

siderandum  arbitror  utrum  Deus  plura  possit  fa- 

cere  quam  velit  facere  vel  faciat.  Augustinus  in 

Enchiridio  :  Omnipotens  voluntas  multa  potest 

facere  quae  nec  vult  nec  focit.  Potuit  enim  effi- 

cere  ut  duodecim  legiones  angelorum    pugna- 

rent  contra  illos  qui  eum  ceperunt.  In  Evange- 

lio  Matthaeus  .*  An  putas  quia  non  possum  ro~ 

gare  Patrem  meum  et  exhibebit  mihi  plus 

quam  duodecim  legiones  angelorum  t  (Matth. 

xxvi.)  Unde  et  idem  Augustinus  :  Tunc  in  cla- 

rissima  luce  sapientiaa  videbitur  quod  nunc  pio 

rum  fides  habet ;  quam  immutabilis  et  effica- 

cissima  sit  voluntas  Dei,  quam  multa  possit  et 

non  velit,  nihil  tamen  velit  et  non  possit.  His 

auctoritatibus  patet  quod  multa  possit    Deus 

quae  non  vult ;  ratione  idem  potest  probari.  Non 

vuit  Deus  omnes  justificari ;  et  tamen  quis  du- 

bitet  eum  posse  ?  Augustinus  in  libro  De  natura 

et  gratia :  Dominus  Lazarum  suscitavit  in  cor- 

pore  ;  nunquid  dicendum  est  non  potuit  Judam 

suscitare  in  rnente  ?  Potuit   quidem  sed  noluit. 

Ad  illud  quod  dicimus  Deum  posse  facere  qiifie- 

dam  quae  non  vult  facere,  opponitur  illud  quod 

Augustinus  dicit  in  hbro  De  symbolo  :  Hoc  so- 

lum  non  potest  Deus  quod  non   vult ;  etiam  ita 

videtur  quod  non  possit  facere  aliquid  quod  non 

vuit.  Sed  ita  exponendum  est  iUud  .*  Hoc  solum 

nonpotest  Deus  quod  non  vult.  Id  est  nihil  po- 

test  facere  nolens  ;  non  enim  potest  esse  ut  no- 


69 


SUMMA  SENTENTIARUM.   -  TRAGT.  I. 


70 


leiis  faciat  aliquid,  qui  cogi  non  potest.  Item  op-  A 
ponitur :  Quidquid  potest  Deus  facere,  potest  velle ; 
sed  qulddam  potest  facere  quod  non  vult;  potest  igi- 
tur  velle  quodnon  vult ;  et  si  potest  velle  quod  non 
vult,  mutabilis  est  voluntasejus,  nec  est  aeterna  ; 
sed  incipit  aliquid  velle  quod  prius  non  volebat. 
Augustinus  in  libro  Confessionum  loquens  ad 
Deumait:Neccogerisinvitusaliquid,quiavolunta8 
tua  nonest  major  quam  potentia.  Major  autem  es- 
set  si  teipsoraajor  esses.  Undc  videbitur  quod  non 
posait  Deus  facere  aliquid  quod  non  vult f acere ;  et 
nihil  potest  velle  nisi  quod  vult .  Ad  quod  dici  potest 
quodvoluntasDeiaccipiturmultis  modisut  supra 
as8ignatumest.  Aliquando  pro  effectu  di vinae  vo- 
luntatis;aliquandoproeaqua3  iu  Deoest,  quae  est 
ipseDeu8.CumAugustinu8dicit,multa  potest  fa-  B 
cereDeus  quaenon  vult,  ad  effectuni  respexit;  qua3 
nonvult^idestquae  non  operatur,  potest  operari. 
nonenimex  impotentia  dimittit,et  secundum  hoc 
pote8tdici:Pote8tDeusvellequodnon  vult.  Sed  si 
deipsaDelvoluntate  loquimur  quaeest  hocquod 
ipse,  nihil  potes  t  facere  nisi  quod  vult  et  nihil  po  tes  t 
vellenisiquodvult.  Idemenim  est  velle  quod  esse  ; 
idem  etiam  velle  quodposse.  Etideo  Augustinus 
dicit:Nonestmajorvoluntas  quam  potentia.  Vel 
hoc  velalio  competenti  modopotest  praedicta  con- 
trarietas  solvi.Non  est  pramittendum  hic  quosdam 
soientia  inllatos  dicere  Deum  non  posse  f acere  aliud 
quamfacitjVeldimitteredehis  quse  facit  aliquid. 
Quod  ita  volunt  asssignare.  Quidquid  Deus  facit 
bonume8tfieri  etjustum  (Nonenim  potestfacereni-  c 
aiquode8tjustum),  etquodbonum  estlleri,nonde- 
betnonfieri;igiturnon  debet  Deus  dimittere  quse 
facit,etquod  non  debet  non  potest ;  ergo  non  potest 
non  facere  qu»  facit.  Similiter  probant  quod  non 
potest  aliud  facere  quam  facit,  hoc  modo.  Quod  non 
facit  non  debet  fieri,  quiasi  deberet  lieriilludface- 
ret ;  etquodnon  debet  fieriaDeonon  potestfieriab 
eo :  ergo  non  potest  facere  ea  quse  dimittit  facere. 
Sed  ut  mihi  videtur,  sub  hoc  verbo  latet  vene- 
num.  Si  enim  dicimus  non  debet  Deus  illa  fa- 
cere  ;  inferunt  ergo  non  potest  facere.  Si  dicimus 
debet  illa  facere  ;  ergo  non  potest  dimittere  quin 
faciat,  sed  neutrum  de  Deo  concedendum  est.  Ut 
enim  ait  Augustinus  :  Fuit  alius  modus  possibi- 
lis  Deo  ;  sed  nullus  nostrae  miseriae  sanandae  ^ 
convenientior.  Nec  tamen  dicemus,  debuit  alio 
modo  redemisse  mundum  vel  non  debuit  ;  quia 
nihil  ipse  ex  debito  sed  sola  bonitate  facit.  Ho- 
mines  ex  debito  faciunt ;  quia  meliores  inde  fiunt 
vel  deteriores  si  non  faciunt. 

Solent  dicere  quidam  quod  ea  quee  facit  Deus 
non  potest  meliora  facere  ;  quia  si  posset  facere 
et  non  faceret,  invidus  esset.  Augustinus  in  lib. 
Quaest:  Deus  quem  genuit,  quoniam  meliorem 
se  generare  non  potuit  (nihil  enim  Deo  melius) 
debuit  a»qualem,  si  enim  potuit  et  noluit,  invi- 
dus  est.  Et  ex  hoc  volunt  dicerc  quod  si  posset 
Deus  res  lneliores  facere  et  non  faceret,  invidus 
esset.Sed  non  valet  simile ;  quia  Filium  genuit  ex 
substautia  sua.  ldeo  cum  ex  substantia  sua  Fi- 
liuin  genuit,  si  posset  aequalem  generare  et  non 


faceret,  invidus  essset.  Alia  vero  quae  non  ed 
substantia  sua  fecit,  meliora  potuit  facere.  Au- 
gustinus  super  Genesim  :  Talem  potuit  Deus  ho- 
minem  fecisse,  qui  peccare  non  posset  nec  vellet, 
et  si  talem  fecisset  quis  dubitet  eum  meliorem 
fecisse  ?  Quaerendum  est  qualiter  intelligant  rem 
non  posso  esse  meliorem.  Sive  ideo  non  potest 
esse  lnclior  quia  summe  bona  est ;  quod  ni  esset, 
creatura  suo  Creatori  ajquaretur,  sive  ideo  non 
potest  esse  melior,  quia  majus  bonum  quod  ei 
deest  ipsa  capere  non  potest ;  quod  si  ita  est  po- 
test  esse  melior  si  fiat  capax  majoris  boni,  quod 
ipse  qui  fecit  potest.  Illa  tamen  locutio  est  ambi 
gua  :  Deus  potest  melius  facere.  Si  enim  ita  op- 
ponatur,  potest  melius,  id  est  majori  eapientia 
aliquid  facere,  falsa  est,  quia  non  potest  augeri 
sapientia  ejus  ;  sed  hoc  modo  vera  est,  potest 
melius,  id  est  rem  meliorem  facere. 

Cap.  XV  De  flde  incarnationis. 
Nunc  de  illa  parte  Mei  est  agendum,  quae  ad 
sacramentum  incarnationis  pertinet,  ut  ait  Apos- 
tolus  :  Missit  Deus  Filium  suum  in  similitu* 
dinetn  carnis  peccatiy  ut  damnaret  peccatutn 
de  peccato  (Rom.  viii).  Quibus  verbis  ex  parte 
aperit  mysterium  incarnationis.  Ad  hoc  enim 
venit  in  mundum  ut  damnaret  diabolum,  et  ho- 
minem  liberaret.  Sed  cum  in  mundo  esset  Filius 
Dei,  qui  ubique  est,  quomodo  venit  in  mundum  ? 
Venit,  quia  visibilis  apparuit.  Solet  quaeri  quare 
non  Pater  nec  Spiritus  sanctus  carnem  assump- 
sit,  sed  solus  Filius  ?  Ad  quod  potest  dici,  quod 
Patrem  non  decuit  ;  quia  ei  non  convenit  mitti 
ab  aliquo  cum  non  sit  ab  alio.  Neque  Spiritus 
sanctus  carnem  assumpsit ;  ne  alius  esset  filiua 
in  humanitate,  et  alius  in  divinitate ;  et  ita  es- 
sent  duo  filii  in  Trinitate.  Eflt  igitur  persona 
Filii  incarnata,  ut  idem  qui  erat  fiiius  iu  divini- 
tate,  e88et  liliu3  in  humanitate.  Erat  et  decens  ut 
sicuti  per  sapiantiam  suam  Pater  mundum  fecit, 
itaper  eamdem  redimeret.  Et  quia  in  homine 
utraque  corrupta  erat  natura,  scilicet  anima  et 
corpus  ;  utramque  suscepit  ut  utrumque  libera- 
ret.  Nec  tamen  personam  hominis  suscepit;  na- 
turam  suscepit  et  non  personam.  Augustinus 
in  libro  De  lide  ad  Petrum  :  Deus  enim  Verbum 
personam  hominis  non  accepit,  sed  naturam.  In 
Christo  enim  duae  sunt  natura*,  divina  et  hu- 
mana ;  et  tres  substantise  :  caro,  anima  et  ver- 
bum  :  sed  nou  duae.  persome.  Alia  enim  natura 
Deus,  alia  homo  ;  sed  non  alia  persona  Deus,  et 
alia  illo  homo.  Ut  enim  Augustinus  dicit  ad  Fe- 
licianum  :  Aliud  est  Dei  Filius,  aliud  filius  ho- 
minis  ;  sed  non  alius.  ldem  filius  Dei  de  patre 
aliud,  aliud  de  matre  ;  sed  non  alius  Ad  illud 
quod  diciturnon  assumpsisse  pcrsonam,opponitur 
sic:  Animam  et  corpus  suscepit,sed  haecBunt  una 
persona :  igitur  suscepit  unam  personam,  quod  ita 
solvuntquidam.Istaduosimuljunctasuntunaper- 
sona  ;  sed  autequam  assumercnluraverbo,  quia 
non  erant  simul  juncta,  nec  erant  una  persona. 
Ula  enim  assumendo  univit;  ct  uniendo  assunvj- 
8it.  Sed  tamen  poteat  oip&oui  c\\xsA  vve&xs^  ^" 


71 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


72 


tionalit  substantiaetindividuae  naturaB  (quaB  diffi-  A. 
nitio  est  personae),  Igitur  si  assumpsit  animam, 
etiam  personam.Quodutique  sequeretur  eiprius 
esset  anima  quama  ssumeretur .  Est  nam  que  anima 
persona,  sicut  angelus,  Quid  enim  esthomo  nisiani- 
mahabenscorpu8  ?Sedideo  non  assumpsit  perso- 
nam;quia  non  erat  persona  quod  assumpsit.  Ani- 
mam  namque  creando  assumpsit;et  assumendo 
creavit.  Eadem  oppositio  fieret  sic.  Filius  Dei  ho- 
minem  assumpsit,  sed  nullus  homoestqui  nonsit 
persona.  Quod  satis  concedimus;  sed,  ut  diximus, 
non  erat  ille  homo  priusquam  assumeretur.  Licet 
enimcorpu8essetprius,nontamen  anima.  Itaque 
non  asRumpsithominemqui  prius  esset,sed  assu- 
mendocreavit.  Tamennon  videtur  concedendum, 
assumpsit  aliquem  hominem ;  sed  simpliciter  ho-  B 
minem,quodtamensicprobari  posse  videtur.  As- 
sumpsit  hominem  qui  in  cruce  perpendit,  qui  de 
Spiritu  sancto  conceptusest.ergoaliquem.  Hoc  vi- 
d^tursophisticumesseutistudaliud.  In  praeterito 
anno  vidi  illum  qui  est  epis  copus:ergo  aliquem  vidi 
episcopum.Sedquidquid  in  hujusmodi  verborum 
controversiaconcedatur,hoc  indubitanter  tenea- 
musquodnonassumpsitpersonam.Ut  enim  dicit 
AugustinusiCum  de  rebus  constat,  in  verbis  non 
esthabendacontroversia.Praedictae  tamen  quaes- 
tioni  rursus  potestillud  adjungi.  Si  ideo  non  estper- 
sonaassuropta,quianonfuit  homo  ille  antequam 
aesumeretur  a  Verbo ;  tunc  ille  homo  ex  quo  fuit  as- 
sumptus  personafuit.  Et  si  homoa  Verboassump- 
tus  persona  est,  cum  ille  sit  unitus  Verbopersona  C 
estunita  verboet  sic  persona  est  unita  personae, 
quodnonestitaconcedendum.  Non  enim  est  alia 
personahomoaasumptus  aVerbo;sed  unapersona 
cumVerbo.Legitur  namque:  Homoassumptus  est 
in  unionem  persomenonnaturae;quianon  estuna 
naturacum  Verbo,sedunapersona.Sicutenim  ani- 
ma  et  caro  ost  unus  homo:ita  Deus  ethomo  unus 
est  Christus,  quamvis  multo  major  unio  sit 
inter  Deum  et  hominem,  quam  inter  animam  et 
carnem.  Major  namque  unio  est  inter  spiritua- 
lem  et  spiritualem  naturam,  quam  inter  spiri- 
tualem  et  corporalem  potest  esse.  Deus  vero  est 
spiritualis  natura,  et  homo  spiritualU  natura. 
Unde  tanta  est  unio  inter  Deum  et  hominem, 
ut  Deus  dicatur  homo,  et  homo  Deus,  sed  nec  £> 
anima  dicitur  caro,  nec  caro  anima.  Item  :  Ilia 
persona  Christus  est  verus  Deus  et  verus  homo  ; 
sed  non  potest  dici,homo  est  caro,homo  est  anima. 
Homo  est  Deus  sic  exponitur,  id  est,  unitus 
Deo;  Deus  est  homo,id  est,  unitushomini.  Quam 
expositionem  ego  non  improbo  ;  sed  tamen  mihi 
videtur  quod  plus  in  istis  verbis  contineatur.  Si 
enim  nihil  aliud  dicitur  his  verbis,  homo  est 
Deus,  nisi  homo  unitus  est  Deo  ;  quare  non  po- 
test  dici  caro  est  anima,  cum  sit  unita  animao  ? 
vel  anima  est  Deus,  cum  sit  unita  Deo  ?  Itaque 
ideo  dicitur,  homo  est  Deus,  Deus  est  homo  ; 
quia  ille  idem  qui  est  homo,  est  Deus  ;  et  ille 
idem  qui  est  Deus  est  homo.  Unde  Propheta  : 
Homo  natus  est  in  ea,  et  ipse  fundavit  eam 
Altissimus  (^mLujulvi).  Et  in  Joanne  :  Nemo 


ascendit  in  ccelum  nisi  qui  descendit  de  ccelo 
(Joan.  in).  Ut  enim  Gregorius  dicit :  Ipse  tera- 
poralis  ex  matre,  aeternus  ex  Patre;  ipse  qui  fe- 
cit,  ipse  qui  factus  est.  De  hoc  solet  quaeri,  homo 
assumptus  est  Deus,  utrum  sit  concedendum. 
Sed  cum  Augustinus  dicat,  homo  assumptue  est 
unigenitus  Dei  Filius  ;  non  video  qua  fronte  ne- 
gari  posset.  Quidam  tamen  ejus  negativam  con- 
cedunt,  homo  assumptus  non  est  Deus;  id  eet 
humana  natura  non  est  divina.  Ed  quod  hunc 
sensum  habeatprobantauctoritateHieronymi  qui 
ait :  Verbum  est  Deus,  non  caro  aseumpta.  Qu» 
auctoritas  nihil  contra  nos  facit.  Nulius  enim 
concedit  haec  verba,  caro  assumpta  est  Deus,  vel 
humana  natura  est  Deus.  Licet  enim  idem  sit 
homo  assumptus  vel  humana  natura,  differen- 
tiam  tamen  faciunt  in  modo  dicendi,  sicuti  Deus 
non  est  aliud  quam  divinitas ;  et  cum  dicatur 
homo  est  Deus  :  non  tamen  dicitur  homo  est  di- 
vinitas.  Hoc  enim  esset  dicere,  homo  est  divina 
natura.  Ut  euim  dicit  Ambrosius  :  c  Nou  versi- 
biiitate  naturae,  sed  unione  personse  et  homo 
Deus,  et  Deus  homo.  > 

Cap,  XVI.  Quod  Christus  simul  animamet 
carnem  assumpsit. 

Prseterea  hoc  indubitanterestcredendum,quod 
non  prius  carnem  (ut  quidam  dixerunt)  et  deinde 
animam  assumpsit,  sed  simul  univit  sibi  ver- 
bum  Dei  carnem  et  animam.  In  hoc  vero  differre 
non  inveniuntur  sapientes.  Quidam  dicunt  quod 
caro  illa  quam  de  Maria  suscepit,  quadraginta 
diebus  formata  sit ;  et  ea  jam  formata  scilicet  li- 
neamenta  hominis  habente,  verbum  Dei  simul 
univit  sibi  et  carnem  ipsam  et  ipsam  animam.  £t 
hoc  volunt  habere  ex  auctoritate  Augustini  su- 
per  Joannem,  ubi  dicitur :  Solvite  templum  hocy 
et  in  tribus  diebus  excitabo  illud.  Dixerunt 
ergo  Judcei  :  Quadraginta  et  sex  annis  (Joan)9 
ii),  etc.  Super  quemlocum  dicit  Augustinus:  Hic 
numerus  convenit  perfectioni  Dominici  corporis; 
quia,  ut  dicunt  physici,  tot  diebus  forma  humani 
corporis  perficitur.  Alii  volunt  dicere  quod  ut 
primum  separata  est  caro  illa  per  Spiritum  sanc- 
tum,  habuit  aliquam  membrorum  distinctionem, 
sed  adeo  parvam,  ut  oculis  non  subjaceret ;  sed 
per  illos  quadraginta  dies,  de  quibus  loquitur 
Augustinus,  perfecta  et  notabilis  fuit  facta,  et  in 
ipso  momento  separationis  carnem  et  animam 
suscepit.  Et  istis  magis  assentiunt  auctores.  Gre- 
gorius  :  Angelo  nuntiante  et  adveniente  Spiritu, 
mox  verbum  in  utero  ;  mox  intra  uterum  Ver- 
bum  caro.  Augustinus  in  libro  De  Trinitate  : 
Non  esset  hominum  et  Dei  mediator,  nisi  idem 
Deus  idem  homo  in  utroque  et  verus  et  unus  es- 
set,  Quam  servilem  formam  a  solo  Fiiio  suscep- 
tam  tota  Trinitas  (cujus  una  est  voluntas  etope- 
ratio)  fecit.  Non  autem  in  utero  Virginis  prius 
caro  concepta  est,  postrnodum  divinitas  venit  in 
carnem  ;  sed  mox  ut  verbum  venit,  in  utero  (ser- 
vata  veritate  propriae  naturae)  factum  est  caro  et 
perfectus  homo  ;  id  est,  in  veritate  carnis  et  ani- 
m»  natus  est. 


73 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  I. 


74 


De  carne  illa  cui  unitum  est  Verbum  quaeritur  A  porum  proficiendo  in  sapientia  qua  semper  plenua 


utrum  prius  in  Maria  fuit  caro  illa  obligata  pec- 
cato  (1#)>  Quod  ita  fuisse  Augustinus  dicit;  sed 
in  ipsa  separatione  per  Spiritum  sanctum  mun- 
data  fuit,  et  a  peccato  et  a  fomite  peccati.  Ma- 
riam  vero  totam  prorsus  a  peccato,  sed  non  a 
fomite  peccati  mundavit ;  quem  tamen  sic  debi- 
litavit,  ut  postea  non  peccasse  credatur.  Augus- 
tinus  De  natura  et  gratia  :  Excepta  sancta  vir- 
gine  Maria,  de  qua  propter  honorem  Dei  nullam 
prorsus  cum  de  peccatis  agitur,  habere  volo 
qusestionem,  inde  enim  scimus  quod  ei  plus  gra* 
tiaB  sit  collatum  ad  vincendum  ex  omni  parte 
peccatum,  quod  concipere  acparere  meruitquem 
constat  nullum  habuisse  peccatum.  Hac  ergovir- 


fuit  ab  hora  conceptionis  :  Quoniam  in  ipso,  ut 
Apostolus  ait,  hdbitat  omnis  plenitudo  divini- 
tatis  corporaliter  (Coloss.  n). 

Solet  a  quibusdam  quaeri  utrum  anima  Christi 
sapientiam  omnium  rerum  habuerit.  Dicunt  qui- 
dam  quod  non  habuit  omnem  scientiam  nec  om- 
nia  scivit  quae  Deus  scit;  quod  ita  volunt  pro- 
bare :  Anima  illa  creatura  est,  sed  in  nullo  aequatur 
creatura  Creatori;  non  ergo  scit  quiquid  Deua  scit. 
Item  si  anima  illa  cum  Deo  aequalem  habet  sa- 
pientiam,  falsum  erit  Deum  in  omni  bono  majo- 
rem  habere  sufficientiam  quam  ejus  creaturam. 
Item  dicit  Apostolus :  Solus  spiritus  Dei  scru- 
tatur  omnia,  etiam  profunda  Dei  (I  Cor.  n) ; 


gine  excepta,  si  omnes  sancti  et  sanctae  congre-  B  igitur  illa  anima  non  potest  scire  omnia.  Ad 


gari  possent;  quid  responderunt  nisi  quod  Joan- 
nes  ait :  Si  dixerimus  quia  peccatum  non  ha~ 
bemuSy  nosmetipsos  seducimus  et  veritas  in 
nobis  non  est  (I  Joan.  i).  Sed  si  igitur  caro 
Christi  in  Maria  et  in  aliis  de  quibus  descendit, 
fuit  obnoxia  peccato;  quomodo  solvetur  istud  : 
Levi  decimatus  est  in  Abraham  (Hebr.  vn),  et 
Christu8  non  est  decimatus  in  Abraham  ?  Quod 
ita  solvit  Augustinus  :  Levi  decimatus  est  in 
Abraham,  quia  inde  per  concupiscentiam  descen- 
dit,  Chri8tus  non  est  decimatus  in  eo,  quia  caro 
Chri8ti  non  descendit  inde  per  concupiscentiam. 
Sed  nonne  in  David  et  in  Mariam  per  concupis- 
eentiam  eadem  caro  descendit  ?  Non  tamen  caro 


quod  potest  dici  quod,  licet  anima  illa  unita 
Verbo  Dei,  sciat  quidquid  Verbum,  non  tamen 
aequatur  ei  in  scientia,  quia  illi  inest  per  natu- 
ram  illa  scientia,  animae  per  gratiam.  Item  quod 
opponitur  :  Deus  in  omni  bono  habet  majorem 
sufficientiam  quam  creatura  ejus :  hoc  ibi  dictum 
esse  sciant,  ubi  aliud  creaturae  bonum  a  bono 
Creatoris  invenitur,  sed  cum  sapientia  illius 
animae  non  sit  alia  quam  divina  sapientia,  quo- 
modo  potest  fieri  comparatio?  Indubitanter  nam- 
quedicendum  est  quodalia  sapientiaquam  divina 
non  fuit  in  Christo.  Si  enim  sapientia  anim» 
Christi  alia  esset  a  divina  sapientia,  minor  esset. 
Si  minor  esset  sapientia  illius  animae  a  sapientia 


Ghristi ;  quia  hoc  esset  dicere  quod  in  Christum  C  Dei,quomodoilludtotumcomprehenderet?Minui 


descendisset  per  concupiscentiam,  quod  falsum 
est  penitus.  Quinam  voluntdicerequodsicut  ante 
peccatum  in  Adam  fuit  illa  particula  munda  et 
8ancta,ita  et  post  peccatum  in  ipso  etinomnibus 
successoribus  recta  linea  usque  ad  Mariam  con- 
servata  sit.  Et  hoc  dicunt  se  a  Gregorio  habere. 

Quod  homo  ille  ab  ipsa  conceptione  plenus 
gratiae  et  veritatis  fuerit,  et  quod  tantam  habue- 
rit  sapientiam  qnod  augeri  non  poterat  :  multaB 
auctoritates  testantur.  Jeremias  :  Novum  faciet 
Bominus  super  terram;  femina  circumdabit 


ergo  scivit  homo  ille  quam  Deus.  Ideo  ut  illam 
veritatem  firmiter  teneamus  quod  illa  anima  nihil 
ignoravit,sedomniascivit;dicendum  estquod  non 
alia  sapientia  erat  anima  illa  sapiens;  sed  in  Deo 
per  naturam,  in  illa  anima  per  gratiam.  Quod 
autem  dicunt.  Solus  Spiritus  Dei  scrutatur  om- 
nia,  magisfacit  contra  eos:  statim  enim  suppo- 
nit  Apostolus  :  Nos  autem  Spiritum  Dei  habe- 
mus  (ibid).  Sed  illa  anima  prae  omnibus  Spiritum 
Dei  habuit.  Gontrapravitatem  illorum  dicit  Joan- 
nes  evangelista  :  Spiritus  aliis  ad  mensuram 


virum  (Jerem.  xxxi)  gremio  uteri  sui.  Quid  est  *  datur;  sed  Christo  non  est  ad  mensuram  datus 
hoc  femina  circumdabit  virum;  nisi  quia  ab  {Joan.  m).  Sed  cum  in  Christo  sint  duae  natura, 
ipsa  conceptione  perfectus  homo  secundum  sa-  videamus  utri  sit  spiritus  datus,  an  divinae  an 
pientiara,  licet  non  secundum  quantitatem  cor-  j)  humanae.  Divinae  non  convenit  dari,  sed  dare  : 
poris  (ut  voluerunt  quidam)  scilicet  quod  tantus     est  ergo  humanae  naturae  datus  spiritus  sine 


in  utero  quantus  in  cruce?  Ab  ipsa  enim  conce- 
ptione  unxit  eum  Deus  oleo  lcetitice  prceparticU 
pibus  suis  (Hebr.  i).  Sed  ad  hoc  videtur  opposi- 
tum  illud  quod  dicitur  in  Evangelio  :  Jesus  pro- 
flciebat  cetate  et  sapientia  apud  Deum,  et  apud 
homines  (Luc.  n).  Sed  potest  dici  quod  si  non  in  se 
proficiebat  sapientia,  proficiebat  tamen  in  homi- 
nibus,  qui  scilicet  de  sapientia  ejus  proficiebant 
et  meliores  fiebant.  Sicut  solet  dici :  proficit  iste 
in  episcopatu  suo;  non  quod  aliquando  sapientior 
fiat,  sed  quia  bene  instruit  alios  apud  Deum  et 
apud  homines,  id  cst,  ad  honorem  Dei  et  ad  pro- 
fectum  hominum.  Beda  super  Lucam  :  Recte 
dicitur  plenus  sapientia,  non  per  intervalla  tem- 


mensura,  sed  ubi  non  est  mensura  non  est  termi- 
nus;  igitur  illa  anima  scivit  omnia.  Si  enim 
quaedam  scivit,  quaedam  non ;  cum  mensura 
scivit;  quia  terminum  habuit  scientia  ejus.  Ful- 
gentius  multa  opponit  contra  illum  errorem,  as- 
serens  quod  omnium  rerum  scientiam  habuit 
anima  illa  auctoritate  Apostoli,  ubi  ait :  In  quo 
sunt  omnes  thesauri  sapientice  et  scientice  Dei 
absconditi  (Coloss.  u).  Ratione  quoque  poteat 
idem  probari  hoc  modo.  Nihil  scit  aliquis  quod 
ejus  anima  nesciat;  sed  hoc  omnes  concedunt 
quod  Christus  omnia  scit  :  igitur  ariima  ejus  scit 
omnia.  Sed  quamvis  supradictis  respondere  ne- 
sciant,  adhuc  tamen  nobia  opponunt.  Si  anima 


(1*)  Hicloquitur  secundum  communem  sui  temporis  opinionem,  quo  nondum  E^\&^\a.^&£&  fcrite 
nierat  ecutiendum. 


75 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


76 


llla  scit  omnia  quia  unita  est  scienti  omnia,  ergo  A  moderatus  qui  naturaliter  inest  omni  homini,  et 


debet  dici-  omnipotens,  quia  unita  est  omnipo- 
tenti.  Ad  hoc  dici  potest  quod  naturaliter  anima 
est  capax  8cientia3 ;  et  illud  ei  collatum  est  sine 
mensura  cujus  ipsa  naturaliter  capax  est,  sed 
cum  idem  sit  esse  Deum  quod  omnipotentem  esse, 
non  potuit  illud  conferri  creaturae. 
Gap.  XVII.  Quod  Christusomnia  infirma  nostra 
prceter  peccatum  susceperit 

Post  supradicta  videndum  est  quod  dicit  Leo 
papa  :  Dominus  noster  suscepit  omnia  infirmita- 
tis  nostrae  praeter  peccatum.  Ut  enim  probaretur 
verum  corpus  habere,  suscepit  defectus^corporis, 
famem,  sitim,  etc,  ut  probaretur  veram  animam 
habere,  suscepit  defectus  animae,  scilicet  tristi- 
tiam,  timorem,  et  caetera  hujusmodi. 

Hicpotest  opponi  quodignorantiam  nonhabue- 
rit,  et  tamen  ignorantia  non  est  peccatumj  non 
ergo  omnia  nostrae  infirmitatis  suscepit.  Ad  quod 
potest  dici,  quod  sicuti  concupiscentia  peccatum 
est,  et  tamen  post  remedium  sacramenti  non  im- 
putatur  nisi  consentiatur  illi  motui,  ita  ignoran- 
tia  eet  peccatum ;  et  tamen  non  imputatur  nisi 
negligentia  sit,  de  qua  dicitur  in  Apostolo  :  Qui 
ignorat  ignorabitur  (I  Cor.  xiv).  Sed  invincibilis 
ignorantia  non  imputatur  :  est  tamen,  ut  assi- 
gnavimus,  peccatum.  Omne  enim  quod  separat 
inter  nos  et  Deum  peccatum  dicitur ;  sed  per  ista 
Deo  dissimiles  sumus  et  ab  eo  recedemus  :  et  ideo 
dicuntur  peccata.  Si  opponitur  quod  non  habuit 


sine  peccato  est,  sicut  fames  et  sitis  ;  et  ille  fuit 
in  Ghristo,  horruit  quippe  mortem.  Est  etiam  no- 
tandum  quod  in  Ghristo  fuerunt  dune  voluntates. 
Dicit  namque  Augustinus  :  Non  est  alia  voluntas 
Patris  quam  Filii ;  et  secundnm  iUam  voluntatem 
voluit  Ghristus  pati  et  mori,  sicut  et  Pater  vole- 
bat.  Sed  et  alia  voluntas  quae  naturaUs  appetitus 
potest  dici,  cujus  est  noUe  mori.  Et  juxta  volun- 
tatem  hanc  dictum  est :  Non  mea  voluntas,  sed 
tua  fiat  (Luc.  xxu).  AUbi  :  Non  veni  facere  vo- 
luntatem  meam>  sed  ejus  qui  misit  me  Patris 
(Joan.  vi).  Sed  in  eo  semper  praevaluit  voluntas 
rationis  qua  idem  volebat  cum  Patre.  Quod  duae 
voluntates  fuerunt  in  Ghristo,  habemus  a  rnetro-^ 
B  politanasynodo,  in  quafuit  Macharius  archiepis-" 
copus  damnatus ;  qui  asserebat  in  Christo  uon 
fuisse  duas  voluntates.  Solet  etiam  quaeri  utrum 
aUquid  oraverit  vel  desideraverit  quod  non  impe- 
traverit.  Quidam  volunt  dicere  quod  non  sit 
exaudita  Ula  oratio  qua  ipse  orabat :  Pater  si 
fieri  potest  transeat  a  me  caUx  iste;  quia  ex  hu- 
mana  infirmitate  iUud  orabat.  SimiUter  volunt 
dicere  quod  ipse  secundum  humanum  affectum 
voluerit  salutem  omnium.  Unde  iUud  :  In  siti 
mea  potaverunt  me  aceto  (Psal.  lxviii)  ;  id  est 
cum  desiderarem  fidem  iUorum.  Sed  cum  ipse 
dicat  in  Joanne  :  Non  pro  his  rogo  qui  de 
mundo  sunt  (Joan.  xvn);  non  videtur  quod 
unquam  oraverit  nisi  pro  salvandis.  Non  enim 


poenitentiam,  hoc  non  est  aUquid  inter  omnia  q  videtur  conveniens  quod  ejus  oratio  non  fuerit 


nostrae  infirmitatis.  Quod  tristitiam  habuit  et 
timorem,  in  Evangelio  habemus  :  Tristte  est 
anima  mea  usque  ad  mortem  (Math.  xxvi; 
Marc.  xrv).  Et  alibi  :  Ccepit  Jesus  pavere  et  tce- 
dere  (Math.  xiv).  Augustinus  :  Tristitiam  sic  as- 
sumpsitquomodo  carnem.  Si  enim  non  fuit  tristis 
cum  Evangelium  dicat :  Tristis  est  anima  mea 
usque  ad  mortem,  ergo  et  quando  dicit  Evange- 
lium  :  Dormivit,  non  dormivit.  Jesus  ergo  fuit 
tri8tis  ;  sed  voluntate  suscepit  tristitiam  veram. 
Ambrosius  :  Suscepit  ergo  tristitiam  meam,  su- 


exaudita;  vel  quod  ipse  aUquid  oraverit  quod 
Patri  sciret  non  placere,  cum  ipse  omnia  sciret. 
Gap.  XVIII.  An  Christus  sit  creatura. 
A  quibusdam  solet  quaeri  utrum  sit  conceden- 
dum  :  Ghristus  est  creatura.  Non  videtur  per  se 
concedendum.  Nam  si  creatura  est,  initium  ha- 
bet.  Si  habet  initium,  non  fuit  semper.  Sed  cum 
determinatione  potest  concedi  :  Ghristus  est  cre- 
atura  secundum  quod  homo ;  quia  secundum 
quod  homo  habet  initium.  Nec  tamen  per  se 
concedendum  est,  Ghriatus  habet  initium.  Am- 


scepit  voluntatem  meam.  Gonfidenter  tristitiam  *brosius  quoquemultis  argumentis  probat  adver- 
nomino  qui  crucem  praedico.  Inveniuntur  tamen  sus  Arium  quod  non  sit  creatura  Ghristus,  vel 
aUae  auctoritates  quae  videntur  a  Salvatore  tristi-  adoptivus  fiUus.  Quamvis  enim  non  FiUus  Dei 
tiam   et  timorem  rcmovere.   Hieronymus  :  Ne  t%  per  naturam  secundum  quod  homo,  quia  non  est 


passio  in  ilUus  animo  dominaretur  per  passionem, 
caepit  contristari.  AUud  enim  est  contristari ;  et 
aUud  incipere  contristari.  Item  :  Erubescant  qui 
putant  Salvatorem  mortem  timuisse,  et  passionis 
pavore  dixisse  :  Pater  si  potest  fieri  transeat  a 
me  calix  iste  (Math.  xxvi).  Augustinus  :  Infir- 
mos  in  se  praesignans  ait  :  Transeat  a  me  calix 
iste.  Non  enim  vere  Doniinus  pati  timebat  tertia 
die  resurre^turus  cum  averet  Paulus  dissolvi  et 
esse  cum  Christo  (Philip.  i).  Ad  quod  dicendum 
eet  quod  est  quaedam  tristitia  et  quidam  timor, 
quae  in  tantum  dominantur  auimoet  submergunt 
rationem,  ut  hominem,  Dei  contempto  praecepto, 
ducant  in  peccatum;  sicuti  Petrus  timore  negavit. 
Et  de  hujusmodi  loquuntur  auctores  quando  di- 
cunt  Ghristum  non  timuisse.  Sed  est  quidam  timor 


ejusdem  substantiae  cum  Patre  secundum  quod 
homo ;  non  tamen  adoptivus.  Adoptivus,  enim 
est  qui  cum  prius  esset  non  fiUus,  adoptatur 
postea  in  fiUum.  Sed  non  prius  homo  Ule  quam 
FiUus  Dei  fuit.  Si  ergo  quaerantur  a  me  :  est 
Ghristus  Filius  Dei?  concedam,  sed  cum  deter- 
minatione.  Ghristus  secundum  quod  homo,  est 
FiUus  Dei.  Si  dicatur :  per  naturam  an  per  adop- 
tionem  ?  neutrum  concedam,  sed  per  unionem. 
Unde  Apostolus  :  Qui  prcedestinatus  est  Filius 
Dei  in  virtute  (Rom  i).  Praedestinatio  enim  non 
secundum  quod  Deus,  scd  secundum  quod  homo 
ei  convenit.  De  hoc  dicit  Ambrosius  :  Quidquid 
habet  FiUus  Dei  per  naturam,  habet  FiUus  homi- 
nis  per  gratiam.  Solet  opponi :  Deus  est  aeternus, 
immensus,  immortaUs  :  ergo  homo  iUe  aeternus, 


77 


SUMMA  SKNTKNTIARUM.  —  TRACT.  I. 


78 


immen8U8  et  immortalis.  Sed  homo  ille  ex  tem-  A  quae  est  Ghristus,  non  est  una  pars  Deus,  et  alia 


pore  est  mortalis  et  passibUis.  Ad  quod  potest 
dici  quod  sicuti  dicitur  Deus  passus,  mortuus, 
crucifixus,  unde  Apostolus  :  Dominum  glorice 
crucifixerunt  (I  Cor.  u) ;  et  tamen  Deus  in  na- 
tura  sua  non  potest  mori,  non  potest  pati,  sed 
per  unionem  hominis  dicuntur;  de  Deo  haec  om- 
nia,  ita  et  quae  Dei  sunt  dicuntur  de  homine  illo 
per  unionem  Verbi.  Unde  Propheta.  Homo  natus 
est  in  ea>  et  ipse  fundavit  eam  (Psal.  lxxxvi). 
In  Joanne  :  Nemo  ascendit  in  ccelum  nisi  Fi- 
lius  hominis  qui  de  ccelo  descendit  (Joan.  iii). 
Sed  opponitur :  Si  homo  ille  aeternus  est,  ergo 
caret  initio;  quod  falsum  est,  habet  enim  initium 
ex  tempore.  Sed  non  sequitur  de  homine  si  est 


homo.  Si  enim  partes  integrales  esset  illius  per- 
sonae,  tunc  esset  augmentata  illa  persona  propter 
assumptum  horninem.  Augustinus  :  Ghristus  est 
una  pcrsona  geminae  substantiae,  nec  tamen  Deus 
pars  hujus  personse  dici  potest  :  alioquin  Filius 
Dei  antequam  formam  susciperet  non  erat  totus  ; 
et  crevit  cum  homo  divinitati  ejus  accessit. 

Solet  quaeri  utrum  Ghristus  peccare  potuerit. 
Quod  quidam  volunt  probaro  auctoritate  illa. 
Potuit  transgredi  et  non  est  transgressus  : 
malum  facere,  et  non  fecit  (Eccli  xxxi).  Sed 
hoc  non  putamus  dictum  de  Ghristo;  sed  de 
sanctis  hominibus.  Item  opponunt :  Ghristus  ha- 
buit  liberum  arbitriunu:  ergo  in  utramque  par- 
aeternus  quod  caret  initio;  quia  prima  estfigura-  B  tem  poterat  flecti.  Sed  hoc  non  valet  cum  etiam 


tiva.  Sicut  non  sequeretur,  Deus  crucifigitur, 
moritur  :  ergo  desinit  esse  vel  vivere.  Ut  enim 
dicit  Augustinus,  videndum  est  quid  de  quo  se- 
cundum  quid  dicatur.  Quaeri  etiam  solet  utrum 
Chri8tus  babuerit  Mem,  spem  et  charitatem.  De 
charitate  certum  est;  ipse  enim  ex  charitate 
posuit  animam  pro  fratribus.  Quod  spem  habue- 
rit  habemus  in  Psalmo  ;  Conserva  me,  Domine, 
quoniam  speravi  in  te  (Psal.  xv) ;  et  in  alio  : 
In  te>  Domine,  speravi  (Psal.  xxx),  quos  psal- 
mos  exponunt  auctoresde  Ghristo.  Sed  Apostolus 
dicit  :  Spes  quce  videtur  non  est  spes,  quod 
enim  videt  quis,  quid  speratf  (Rom.  vin). 
Christus  autem  omnia  videbat.  Sed  illud  dicit 


angeli  habeant  liberum  arbitrium ;  et  taraen  ita 
sunt  confirmati  per  gratiam  quod  peccare  non 
possunt.  Sed  multo  magis  credimus  illum  homi- 
nem  Deo  unitum  per  gratiam,  confirmatum  esse 
ab  ipsa  conceptione.  Item  opponunt.  Ilie  homo 
poterat  non  esse  Verbo  unitus ;  et  si  non  esset 
unitus  Verbo,  peccaret  sicut  alii  homines;  ergo 
potuit  peccare  ille  homo.  Sed  hoc  non  negamus 
quin  peccare  posset  homo  ille  si  non  esset  unitus 
Verbo ;  sed  postquam  fuit  unitus  Verbo,  peccare 
non  potuit.  Si  enim  potuit  peccare,  et  damnari 
potuit,quia  peccatum  sequitur  damnatio.  Sed  quid 
absurdius  quam  quod  Filius  Dei  (qui  erat  homo 
ille)  damnari  posset !  Hic  notandum  est  tres 


Apostolus  de  spe  secundum  quod  in  nobis  est.  q  status  esse  hominis ;  et  videndum  est  quid  de 


Quod  fidem  habuerit  non  est  concedendum.  Qua> 
ritur  autem  an  aliquid  sibi  meruit  :  certum  est 
enim  quod  membris  meruit.  Quod  sibi  etiam  me- 
ruit  Apostolus  dicit,  ubi  ait  :  Propter  quod  et 
Deus  exaltavit  illum  (Philip.  n),  etc.  Et  in  Pro- 
pheta  :  De  torrente  in  via  bibet  :  propterea 
exaltavit  caput  (Psal.  cix).  Meruit  corpori  suo 
et  immortalitatem  et  impassibilitatem.  Scd  cum 
ipse  innocens  esset,  hoc  totum  debebatur  ei ;  et 
ita  non  ex  merito  hoc  habuit.  Potest  tamen  ali- 
quis  mereri  quod  sibi  deberetur,  ut  filius  cui 
deberetur  hsereditas  Patris,  promeretur  eam  Patri 
serviendo.Quod  animae  nihilpromeruerit  Ghristus 
multi  dicunt;  et  quod  animae  ejus  nihil  accreve- 


unoquoque  susceperit  Dei  Filius.  Primus  status 
ante  peccatum  in  quo  fuit  homo  conditus.  Se- 
cundus  status  ad  quem  per  peccatum  est  lapsus. 
Tertius  status  ad  quem  post  resurrectionem  est 
inferendus.  Primus  status  possibilitatem  habuit 
moriendi,  non  necessitatem.  Secundus  status  ne- 
cessitatcm  moriendi  habet ;  necessario  enim  mo- 
ritur.  Tertius  status  necessitatem  moriendi  non 
habet  ut  secundus,  nec  possibilitatem  moriendi 
vel  peccandi  ut  primus.  De  primo  statu  habuit 
mori  Ghristus  posse,  vel  posse  non  mori ;  soia 
namque  voluntate  mortuus  est.  Unde  et  dicitur  a 
quibusdam  :  Voluntate  mortuus,  voluntate  mor- 
talis  erat,  natura  immortalis ;  quia  cum  esset  aine 


rit ;  perfecte  enim  ut  dicunt,  beata  erat;  quia,  ut  n  peccato  (quod  est  causa  mortis)  nunquam  more- 


Joannes  dicit,  Hcec  est  vita  ceterna,  cognoscere 

te  et  quem   misisti  Jesum  Christum  (Joan. 

xvn).  Gregorius  quoque  ita  dicit  :  Non  habuit 

anima  Christi  in  quo  proficere  posset.  Probari 

tamen  hoc  potest,  quod  etiam  animae,  promerue- 

rit,  et  quod  animae  accreverit  aliquid  post  pas- 

sionem.  Prius  enim  habuit  timorem  et  tristitiam ; 

sed  post  pas8ionem  nec  tristari  potuit,  nec  tur- 

bari.  Accrevit  ergo  animae  illi  impassibilitas  ut 

jam  pati  non  possit ;  quare  non  solum  corpori, 

sed  et  anima3  promeruit  glorificationem  et  impas- 

sibilitatem.  Sed  quod  dicit  Gregorius  :  Non  ha- 

buit   anima  Ghristi  in  quo  proficere  posset   : 

intelligendum  est  de  scientia  et  de  dilectione. 

Non  enim  poterat  augeri  ejus  scientia  vel  dilectio. 

Illud  quoque  sciendum  est  quod  Ulius  personae 


retur  si  vellet.  De  secundo  statu  habuit  defectus 
istos,  famem,  sitim,  etc.  De  tertio  statu  habuit 
non  posse  peccare. 

Potest  quaeri,  cum  posset  Ghristus  mori  morte 
non  illata  ab  alus  et  in  ea  redimere  humanum 
genus :  quare  voluit  mori  tali  morte  in  qua  facta 
est  multorum  damnatio,  sicut  Judae  et  aliorum  ? 
Ut  nos  traheret  ad  dUectionem  sui.  Quanto  enim 
graviorem  mortem  pro  nobis  sustinuit;  tanto 
magis  eum  dUigere  debemus. 
Gap.  XIX.  An  in  morte  Christi  separata  fuerit 
divinitas  ab  humanitate. 

Prajterea  solet  quaeri,  utrum  in  morte  separata 
sit  divinitas  ab  humanitate.  Quidam  volunt  di- 
cere  quod  a  carne  separata  sit  divinitas,  non  ab 
aniina,  quibus  noa  est  creta\ul\uaL  wuai&s&\s>fe 


79 


HUGONIS  DE  8.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


papa  :  Ex  quo  hominem  assumpsit  non  deposuit.  A 
Et  hoc  omnes  religiosi  tenent,  quod  nec  a  came 
nec  ab  anima  separata  est  ilta  divinitas  post 
illamineflabileui  unionem.  Non  enim  est  ilivinitas 
bia  incaruata  ;  nec  bis  assumpsit  carnem.  Indu- 
Mtanter  ergo  ex  quo  Dei  Filius  factus  cst  homo, 
aetnper  Deus  homo,  et  homo  Deus.  Anima  enim 
■eparataest  acarne;  seddivmitits  aneutro.  Unde 
et  ita  exponit  Augustinus  verba  illa  :  >  Potesta- 
tem  habeo  ponendi  animam  meam  et  iterum  su 
mendi  eam.  »  Non  divinitas  animam  deposuit 
sed  caro  animam  posuit  in  morte,  et  eam  as 
eump&it  in  rcaurrectione.  Item  in  libro  ad  Feli 
cianum  dicit  Auguatinus  :  Sicut  in  sepulcro  car- 
nem  suam  non  deseruit  sic  in  utero  virginis  eam 
conascendo  formavit,  sic  ergo  non  discedente  q 
vita  mortuus  cst,  aic  passus  est  non  pareunte 
vitse  potentia.  Erat  enim  uno  atque  eodem  tem- 
pore  totus  in  inferno,  totua  in  CQ3lo.  Erat  apud 
inferos  resuiTectio  mortuorum;  erat  super  coelos 
vita  viventium.  Vere  mortus,  vere  vivus,  in  quo 
et  mortem  susceptio  mortalitatis  oxcepit  ;  et 
vitam  divinitas  servata  non  perdidit. 

Opponitur :  Si  Dei  Filiua  non  ect  separatns  ab 
hominein  ipsa  morte,  ergo  nuncnon  desiithomo 
ease  :  aed  homo  mortuus  non  eat  homo ;  nec  igi- 
tur  tunc  erat  horao,  quod  quam  frivolum  sit  ma- 
nifestum  est.  Ita  enim  posset  dici  :  modo  non  est 
homo ;  quia  non  est  animal  rationale  et  mortale, 
quod  penitus  falsum  est.  Cum  enim  dicebant  hoo 
etiam  philosophi  :  homo  mortuus  non  est  homo, 


vel  non  est  animal  rationale  mortale  :  loqueban- 
tur  de  hoinino  secundum  hunc  statum.  Item  op- 
ponitur  :  Si  tunc  erat  homo,  vel  mortalis  vel  im- 
mortalis,  sed  mortalis  non,  quia  morluus ;  im* 
mortalis  nondum,  quia  post  resurrectionem  tan- 
tum.  Ad  quod  nos  satis  concedimus  quod  nunc 
nec  mortalis,  nec  immortalis.  Objiciunt  lamen 
auctoritatem  Anastasii,  liaric  scilicet :  Maledictus 
qui  hunc  totum  hominem,  id  est  animam  et  cor- 
pus  quod  assumpsit  denuo  assumptum  vel  libe- 
ratum  post  terlium  diem  a  mortuis  resurrexisso 
non  confitetur  :  Fiat  liat.  Ad  quod  dicimus  Anas- 
tasium  loqui  contra  iilos  qui  negahant  ejus  re- 
surrcctionem  :  et  putabant  quod  in  morto  deti- 
neretur  ille,  qui  solus  inter  mortuos  liber.  Et 
ideo  dixit  hominem  denuo  assumptum,  id  est 
liberatum  amorte.  Item  Ambrosuis  super  illud  : 
Clamavit  voce  magna  dicens  ;  Deus  Vcut 
meus,  quare  me  dereliquistit  (Math.  xxvn). 
Clumathomoseparationemdivinitatismoritums. 
Nam  cum  divinitas  mortis  libera  sit,  utique  mors 
esso  non  poterat  nisi  vita  discedcret;  quia  vita 
esl  divinitas.  Sed  Ambrosius  intellexit  divinita- 
tem  separari  ab  homine  illo  per  hoc  quod  morti 
exposuit  hominem  illum,  sicutin  psalmo  :  Quare 
me  dereliquisti  (Psal.  xxi),  id  est  morti  expo- 
suisli ;  non  quod  derelictus  sit,  vel  ab  eo  divini- 
tas  separata  sit.  VidebaturenimdorelinquiaDeo 
vel  divinitas  discedere;  cum  non  ostenderet  eom 
defendendo  suam  potentiam. 


TRACTATUS  SECUNDUS. 

DE   CREATIONE   ET  STATU    ANGEUCJS   NATURSI. 


Cap.  I.  De  ereatione  rerum  et  pr&cipue  angelorum.  —  Cap.  II.  De  statu  angeli  in  principio 
creationis  ejus.  —  Cap.  III.  De  statu  angelorum  statim  post  creationem  eorum. —  Cap.  IV.  D* 
excellentia  luciferi  ante  lapsum  et  pozna  post  lapsum.  —  Cap.  V.  De  ordinum  distinctione. 
Cap.  VI.  De  missione  angelorum. 


Cap.  i.—  De  creatione  rerum  et  praecipue  an- 
gelorum. 
Pertractatis  partibus  fidei  adjiciendum  videtur 
de  prima  rerum  creatione.  Cum  Plato  dixerit  tria 
esseprincipia;  materiam,  formam,  opiflcem:  fides 
Catholiea  unum  principium  credit  esse  omnium 
rerum,  Deum  scilicet  cujus  bonltu  omnium 
rerum  caum  fuit.  Cum  enim  tnnnme  bouus  et 
perfccie  bealus  a?terrialiler  esset,  voluit  aliquos 
osmo  participes  ama  beatitudinis.  El  quia  non 
i  nisi  per  intcl- 
r  Unto  magis 
i  ut  intelli- 
.,,!■  ret, 
icmodo  dlstinxit, 
oet  angeli 


C  sisset.  Ad  quod  potest  dici  quod  licet  anima 
dignior  esset  sine  corpore ;  tamen  corpori  voluit 
Deus  eam  sociari,  ut  in  humana  conditione  osten- 
deret  novum  exemplum  teterme  unionls,  quas  cst 
inter  splritum  et  Deum.  Videbatur  enim  creatursa 
quod  non  posset  uniri  suo  Creatori.  Sed  cum 
spiritus  (qui  excellentior  creatura  est)  tam  inflnue 
creaturte  sicut  est  corpus  in  tanta  dilectione 
uniatur,  ut  uon  possit  coarctari  ad  hoc  ut  velit 
eam  relinquere;  patet  spiritum  creatum  eodem 
modo  tam  summo  bono  uniri  posse.  Ideo  etiam 
animtt  sunt  associataj  corporibus ;  ut  in  eis 
Domiuo  finnulentur,  et  verumet  summum  bonum 
promereantur. 

l'.um  itaque  in  angeloe  et  homlnes  distincta  sit 

p  rationalis  creatura;  primum  de  angelis  agendum 

videtur.  De  quibus  considerandum  est  quando 

'«erint;  nbi  facli  fuerint ;  quales  etiam 

Qtusdam  auctoritates  videntur  velle 


81 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  II, 


82 


quod  ante  omnem  aliam  creaturam  facti  sunt  A     Solet  a  quibusdam  quaeri  utrum  boni  an  mali, 


angeli.  Unde  illud :  Prior  omnium  creata  est 
sapientia  (Eccli.  i) ;  quod  de  angelis  dictum  cst. 
Gui  videtur  contrarium  quod  dicitur  in  Genesi : 
In  principio  creavit  Deus  ccelum  et  terram 
(Gen.  i).  Si  enim  haec  in  principio  creata  sunt, 
nihil  ante  coelum  et  terram  factum  est.  Et  in 
propheta :  Initio  tu,  Domine9  terram  fundasti 
(Psal.  ci).  Quare  dicendum  videtur  quod  simul 
creata  sit  et  angelica  creatura  et  corporalis.  Unde 
illud  Salomonis  :  Qui  vivit  in  ceternum  creavit 
omnia  simul  (Eccli.  xviii)  ;  id  est  spiritualem 
et  corporalem  naturam.  Et  ita  non  prius  tempore 
creati  sunt  angsli  quam  illa  corporalis  materia 
quatuor  elementorum.   Tamen  prima  omnium 


justi  an  injusti,  beati  an  miseri  creati  sunt.  Eos 
fuisse  bonos  in  primo  exordio  creationis  constare 
debet,  id  est  sine  vitio.  Non  enim  creator  optimus 
auctor  mali  poterat  esse.  Sed  nec  justi  nec  injusti 
tunc  fuerunt,  nec  aliquam  virtutem  tunc  ha- 
buerunt.  Est  enim  omnis  virtus  meritum,  et 
omne  meritum  ex  libero  arbitrio;  sed  liberum 
arbitrium  semper  est  ad  futurum  et  non  est  ad 
praesens  et  prseteritum.  Quod  enim  est  non 
pptest  tunc  non  esse ;  et  quod  non  est  non  potest 
tunc  esse :  et  ideo  in  potestate  liberi  arbitrii  non 
est.  Non  igitur  erat  liberi  arbitrii  ut  tunc  essent 
boni,  quod  tunc  erant  ex  creatione;  vel  raali, 
quod  non  erant,  sed  in  posterum  tantum.  Sicut 


creataest  sapientia;  quia  si  non  tempore prsecedit,  B  aliquis  sedens  in  potestate  habet  ut  stet;  sed  non 


tamen  dignitate.  Hieronymus  tamen  in  epistolam 
ad  Titum  aliud  videtur  sentire  dicens ;  sex  millia 
necdum  nostri  temporis  implentur  anni  :  et 
quantas  prius  eeternitates,  quanta  tempora, 
quantas  sseculorum  origines  fuisse  arbitrandum 
est ;  in  quibus  angeli,  throni,  dominationes  ser- 
vierunt  Deo,  et  absque  temporum  vicibus  atque 
mensuris  Deo  jubente  substiterunt  ?  Cui  auctori- 
tati  quidam  adhserentes  dicunt  cum  mundo 
tempus  coepi8se;  quoniam  non  fuit  mutabilitas 
ante  mundum;  et  tamen  fuisse  angelos  astruunt 
immutabiliter  et  intemporaliter.  Nos  tamen  quod 
dictum  est  prius,  magis  approbamus;  et  quod 
Hieronymus  dicit,  ex  dictis.  Origenis  fuit,  nec 


tunc ;  non  enim  potest  ut  tunc  stet ;  sed  in  fu- 
turum.  Et  ideo  dicimus  eos  in  principio  creationis 
non  habuisse  aliquam  virtutem  vel  justitiam, 
nisi  acciperemus  virtutem  naturalem,  ut  ratio, 
ingenium  et  hujusmodi.  Nec  possumus  dicere 
quod  injusti  essent ;  quia  sine  vitio  erant.  Et  cum 
essent  sine  vitio,  erant  non  miaeri ;  cum  pcena 
non  prsecedat  culpam,  nec  tamen  beati ;  quia  non 
sunt  creati  in  beatitudine,  sed  ad  beatitudinem. 
Si  tamen  aliqua  auctoritas  dicat  eos  in  ipsa  crea- 
tione  just08  vel  injustos  vel  beatos  fuisse,  beati- 
tudinem  vel  justitiam  vocat  illum  statum  sine 
miseria  et  sine  vitio.  Opponitur  a  quibusdam 
hoc  modo :  Si  in  principio  creationis  non  ha- 


asserendo  dictum  est  sed  dubitando  dixit,  inqui-  q  buerunt  virtutes  et  beatitudinem,  tunc  fecit  Deus 


rendo  quantas  aeternitates,  etc,  arbitrandum  eat 
prius  fuisse,  etc. 

Ubi  facti  fuerunt  quseritur.  Et  videntur  auc- 
tores  velle  eos  fuisse  factos  in  coelo.  Unde  in 
Evangelio :  Videbam  Satan  sicut  fulgur  de 
ccelo  cadentem  (Luc.  x).  Nec  appellamus  hic 
ccelum  firmamentum  quod  secunda  die  factum 
est,  sed  coelum  empyreum;  id  est,  splendidum 
quod  statim  repletum  est  angelis,  illam  scilicet 
superiorem  partem  usque  ad  quam  machina  illa 
elementorum  adhuc  indistincta  porrigebatur. 
Simul  enim,  ut  diximus,  creati  sunt  angeli  et 
illa  corporea  materia.  TJnde  Augustinus  exponit 
ita  locum  illum  :    «In  principio  creavit   Deus 


eos  imperfectos ;  sed  non  decuit  eum  qui  summe 
potens  est  et  perfecte  beatus  aliquid  facere  imper- 
fectum.  Sed  potest  dici  quod  erant  perfecti ; 
quoniam  habebant  quidquid  habere  debebant. 
Dicitur  namque  perfectum  tribus  modis :  secun- 
dum  tempus,  secundum  naturam  et  universaliter 
perfectum.  Secundum  tempus  perfectum  quod 
habet  quidquid  tempus  requirit  et  convenit 
secundum  tempus  haberi;  et  hoc  modo  angeli 
erant  perfecti ;  secundum  naturam  quod  habet 
quidquid  debitum  est  vel  expedit  natura  suae  ad 
glorificationem ;  et  hoc  modoperfecti  post  confir- 
mationemfuerunt  angeli,quomodo  eterunt  sancti 
post  resurrectionem.  Universaliter  et  summum 


ccelum   et  terram  ;  »   cceium,  id  est   angelos  ;  n  perfectum  est  cui  nihil  deest;  quod  estsoliusDei 

•  •  j  «  1     .  •  •  *~~     j*i  TTT         T\  .*       A  m  _t_       m.  *  m 


terram,  id  est  corpoream  machinam,  in  cujus 
superiori  parte  facti  sunt  coeli,  id  est  angeli.  Sed 
ai  in  ccelo  erant;  quomodo,  ut  legitur  in  Isaia, 
diceret,  Lucifer :  Ascendam  in  ccelum,  ponam 
sedem  meam  ad  aquilonem:  et  ero  similis 
Altissimo  t  (Isa.  xrv).  Sed  ibi  vocat  coelum 
sublimitatem  Divinitatis. « Ascendam  in  ccelum,  > 
id  est  ad  aequalitatem  Deitatis. 
Gap.   II.  —  De    statu    angeli    4*   principio 

creationis  ejus. 
Deinde  restat  videre  quales  facti  fuerint.  In  pri- 
ma  conditionne  tria  videnturesse  attributa;  essen- 
tia  indivisibilis  et  immaterialis,  et  ideo  indeficiens 
per  rationem  naturaliter  insitam ;  intelligentia  spi- 
rituali8;liberum  quo  que  arbitrium  quo  poterat  sine 
violentiaadutrumlibet  propria  voluntate  defleoti. 


Gap.  III.  De  statu  angelorum  statimpost  crea- 

tionem  eorum. 
Quales  fuerint  angeli  in  creatione  jam  diximus. 
Statim  autem  post  creationem  quidam  sunt  con- 
versi  ad  creatorem  suum;  quidam  aversi.  ConverU 
ad  Deum,  fuit  diligere ;  averti,  odio  habere.  In 
conversis  quasi  in  speculo  lucere  ccepit  Dei 
sapientia,  qua  ipsi  illuminati  sunt.  Aversi 
excaecati  sunt,  nec  reluxit  in  illis  divina  sapientia; 
quia  aversi  sunt  a  lumine,  tanquam  speculum  a 
facie  videntis.  Sed  illis  stantibus  et  istis  ruentibus 
discrevit  Deus  lucem  a  tenebris,  lucem  fecit  et 
discrevit;  quia  quod  boni  erant  donum  fuit. 
Tenebras  non  fecit,  sed  discrevit  ab  eis  lucem.  Et 
ita  angeli  prius  creati;  unde  dictum  est :  Inprin- 
cipio  creavit  Deus  coslum  (Qen.  i).id  estangelos. 


83 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


84 


Deinde  formati   quando   sciiicet  ad  Creatorem 
sunt  conversi.  Unde  dictura  est :  Fiat  lux  (ibid.) 

Sed  quaerendum  est  utrum  aliquid  collatum  sit 
istis  post  creationem  per  quod  diligerent  ?  Quod 
ita  est,  scilicet  cooperans  gratia ;  sine  qua  non 
potest  proficere  rationalis  creatura.  Eadem  enim 
cadere  per  se  potest;  sed  proficere  non  potest 
nisi  gratia  cooperante.  Unde  videri  potest  quod 
non  sit  imputandum  illis  quod  ceciderunt,  sine 
gratia  enim  cooperante  proficere  non  poterant ; 
sed  illa  non  est  data,  nec  culpa  eorum  f uit  quod 
non  est  data;quiain  eis  nulla  culpaadhuc  praeces- 
serat.Ad  quod  potest  dici  quod  quibusdataest  gra- 
tia  illa,  non  f uit  data  ex  merito,  quia  adhuc  nullum 
erat  meritum;  sed  quod  aliis  non  est  data,  eorum 
culpa  fuit ;  non  qua3  praecessit  tempore,  sed  in 
causa ;  quia  sicut  gratia  in  illis  est  causa  meriti, 
et  tamen  tempore  non  praecessit  meritum  ipsum: 
ita  in  istis  culpa  fuit  causa  quare  ex  judicio  Dei 
justo  gratia  non  daretur,  et  tamen  hoc  non 
tempore  praecessit  illud;  quia  cum  Deo  omnia 
aint  pnesentia,  non  egel  alicujus  testimonio.  Ut 
primum  aliquis  peccat  juste  potest  eum  judicare, 
non  post  sed  simul ;  quod  si  placet  differre, 
misericordia  est.  Illorum  culpa  in  hoc  potest 
considerari;  quia  licet  sine  gratia  cooperante 
(quam  nondum  acceperat)  non  possent  proficere, 
tamen  per  id  quos  eis  collatum  erat  ex  gratia 
creatrice,  poterant  non  cadere.  Nihil  enim  in  eis 
erat  quod  ad  hoc  eos  compelleret.  Et  si  non 
declinassent  propria  voluntate;  quod  aliis  datum 
est,  daretur  et  istis. 

Quaeritur  utrum  aliqua  mora  fuerit  inter 
creationem  eorum  et  casum?  Ad  quod  potest 
dici  quod  non  fuit  mora ;  et  tamen  illud  prius, 
istud  posterius,  sed  sine  intervallo.  Non  enim 
semper  fuerunt  mali,  ut  quidam  dicere  volunt 
pro  illa  auctoritate.  Ab  initio  homicida  fuit; 
et  in  veritate  non  stetit  (Joan.  vm).  Sed  non 
dicitur  in  initio  hoc  fecit,  sed  ab  initio,  id  est 
statim  post  initium ;  et  in  veritate  non  stetit ;  id 
est  non  permansit,  si  in  ea  fuerit.  Homicida 
potest  dici  sui  ipsius,  quia  et  ipse  appellatur 
homo,  ut:  Inimicus  homo  hoc  fecit  (Matth.  xiii). 
Yel  ut  Augu8tinus  exponit,  ab  initio,  id  est  ex 
quo  homo  fuit,  homicida  fuit ;  quia  eum  per 
invidiam  in  mortem  praecipitavit.  Item  dicit 
Augustinus  super  Genesim  :  Non  frusta  putari 
potest  ab  initio  temporis  diabolum  superbia 
cecidisse,  nec  fuisse  antea  ullum  tempus  quo  cum 
angelis  sanctis  pacatus  vixerit  et  beatus ;  sed  ab 
ipso  primordio  creaturae  apostatasse.  Quia  ut  ait 
Dominus,  non  stetit  ab  initio,  ex  quo  ipse  creatus 
est,  qui  staret  si  stare  voluisset.  Quae  auctoritas 
supradicto  modo  potest  exponi. 
Gap.  IV.  De  excellentia  Luciferi  ante  lapsum, 
et  pcena  post  lapsum. 

Inter  eos  qui  ceciderunt  unus  fuit  excellentior 
omnibu8  aliis,  et  non  solum  illis  qui  ceciderunt, 
aed  et  aliis  omnibus  cum  fuisse  excellentiorem 
videntur  auctores  velle.  Quemadmodum  Job  dixit: 
Ipse  est  principium  viarum  Dei  (Job  xl).  Et  in 


A  Ezechiele:  Tu  signaculum  similitudinis plenus 
scientia  et  perfectione  decoris  in  deliciis  pa- 
radisi  (Ezech.  xxvin).  Quod  sic  exponit  Grego- 
rius :  Quanto  in  eo  subtilior  est  natura ;  tanto  in 
illo  imago  Dei  similius  insinuatur  expressa.  Item 
in  Ezechiele  :  Omnis  lapis  prctiosus  operimen- 
tum  ejus  (ibid.),  id  est  omnis  angelus  operi- 
mentum  ejus;  quia,  ut  dicit  Gregorius,  in  aliorum 
comparatione  caeteris,  clarior  fuit.Undeappellatus 
est  Lucifer  ;  quia  non  unus  ordo  sed  unus 
spiritus  putandus  est.  Quia,  ut  dicit  Isidoras, 
postquam  creatus  est  absque  aliquo  intervallo 
profunditatem  suae  scientiae  perpendens  in  suum 
Creatorem  superbivit,  et  ut  dicitur  in  Isaia  Deo 
aequari  voluit,  dicens :  In  caslum  conscendam, 

B  super  astra  cosli  exaltabo  solium  meum,  et  ero 
similis  Altissimo  (Isa  xiv).  Similis  esse  voluit; 
non  per  imitationem,  sed  per  aequalitatem :  et 
non  solum  aequalis,  sed  etiam  quod  superior  esse 
voluit  videtur  auctoritas  illa  velle :  Extollitur 
supra  omne  quod  dicitur  aut  quod  colitur 
Leus  (II  Thes.  n). 

Et  quia  contra  Greatorem  suum  in  tantum 
superbivit,  dejectus  est  in  istum  caliginosum 
aerem  cum  omnibus  illis  qui  ei  consenserunt;  et 
hoc  ad  nostri  probationem  ut  sint  nobis  admini- 
cuium  exercitationis.  Non  est  eis  concessum 
habitare  in  ccelo,  quae  est  clara  patria ;  nec  in 
terra,  ne  homines  nimis  infestarent ;  sed  in  aere 
caliginoso  qui  est  carcer    eis    usque  in  diem 

q  judicii.  Tunc  enim  detrudentur  in  barathrum 
ipferni  secundum  illud:  Ite>  maledicti,  in  ignem 
ceternum  qui prosparatus  est  diabolo  et  angelis 
ejus  (Matth.  xxv).  Et  sicut  majoris  scientiae  sunt 
vel  minori8,  ita  habent  majores  vel  minores 
praelationes ;  quia  quidam  uni  provinciae,  quidam 
uni  homini,  quidam  uni  vitio  praesunt.  Unde 
dicitur  spiritus  superbiae,  spiritus  luxuriae.  De 
hoc  autem  dubitatio  est  utrum  modo  omnes  in 
isto  aere  sint  usque  in  diem  judicii;  an  aliqui 
eorum  in  inferno  inferiori  sint,  quod  de  auctori- 
tate  non  multum  certum  habemus.  Quidam 
tamen  volunt  dicere  quod  Lucifer  qui  plus  caeteris 
peccavit,  statim  illuc  demersus  sit;  et  etiam 
quidam  ex  aliis.  Origenes  etiam  dicit  quod  illi 

0  qui  a  sanctis  juste  et  pudice  viventibus  vincuntur, 
non  habont  potestatem  amplius  tentandi  alios, 
sed  statim  illic  demerguntur :  quod  satis  verisi- 
mile  est.  Origenes :  Puto  etiam  sane  quod  sancti 
repugnantes  adversus  illos  tentatores  et  vincentes 
minuant  exercitum  daemonum  velut  quam  plu- 
rimo8  eorum  interimant ;  nec  ultra  fas  sit  ullum 
8piritum  qui  ab  ullo  sancto  caste  et  pudice  vivendo 
victus  est,  iterum  impugnare  alium  hominem. 
Sciendum  quoque  est  quod  boni  angeli  ita  sunt 
confirmati  per  gratiam  quod  peccare  non  possunt; 
mali  autem  ita  obstinati  per  malitiam  quod 
bonum  facere  non  possunt. 

Ad  hoc  opponitur  quod  liberum  arbitrium 
habent :  ergo  in  utramque  partem  possunt  flecti. 
Sed  inde  non  dicitur  liberum  arbitrium,  ut  in  loco 
suo  ostendemus,  sed  liberum,  id  est  volontarium; 


85 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  II. 


86 


et  boni  non  necessitate  cogentc,  sed  libera  volun- 
tate  a  malo  abslinent ;  similiter  et  mali  a  bono. 
Item  opponitur  de  hoc  quod  Hieronymus  dicit : 
Solus  Deus  est  in  quem  peccatum  cadere  non 
potest;  caetera  cumliberi  arbitrii  sint  in  utramque 
partem  flectere  voluntatem  suam  possunt.  Sed 
qualiter  hoc  intelligendum  sit,  ex  his  vcrbis 
Isidori  conjicere  possumus.  Angeli  mutabiles 
natura ;  immutabiles  gratia.  Unde  videtur  con- 
cedendum :  Boni  angeli  possunt  peccare  ex  sua 
natura,id  est,eorum  natura  non  adhoc  repugnat, 
nec  tamen  concedendum  est,  boni  angeli  possunt 
peccare.  sed  potius  non  possunt  peccare,  id  est 
gratia  per  quam  sunt  confirmati  ad  hoc  repugnat. 
Et  quanquam  mali  sint  per  malitiam  obstinati, 
tamen  vivacem  sensum  non  amiserunt :  Quia,  ut 
dicit  Isidorus,-  triplici  acumine  scientiae  vigent ; 
subtilitate  naturae,  experientia  temporum,  reve- 
latione  superiorum  potestatum.  Augustinus : 
Spiritibus  malis  quidam  vera  de  temporalibus 
rebus  nosse  permittuntur,  partim  sensus  subtili- 
tate,  partim  experientia  temporum  callidiore 
propter  tam  magnam  longitudincm  vitae;  partim 
a  sanctis  angelis  quod  ipsi  ab  omnipotente  Deo 
discnntet  jussu  ejus  sibi  revelantibus.  Aliquando 
autem  idem  nefandi  spiritus  etiam  quae  ipsius 
auctoris  sunt  velut  divinando  praedicunt.Quaeritur 
utrum  praescii  fuerint  sui  casus.  Ssd  si  suum 
casum  praescierunt ;  aut  vitare  noluerunt,  et  ita 
8tulti  et  maligni  erant  ante  casum ;  aut  vitare 
voluerunt,  sed  non  potuerunt,  et  ita  erant  miseri 
antequam  caderent.  Propter  haec  inconvenientia 
dicit  Augustinus  super  Genesim,  eos  sui  casus 
non  fuisse  praescios. 

Cap.  V.  De  ordinum  distinctione. 
Post  supradicta  videndum  est  quod  Scriptura 
novem  ordines  angelorum  testatur  esse  in  pluri- 
bus  locis.  Et  inveniuntur  in  istis  ordinibus  tria 
terna  esse ;  et  in  unoquoque  tres  ordines,  ut  Tri- 
nitatis  similitudo  in  eis  prae  aliis  creaturis  im- 
pressa  videatur.  Sunt  enim  tres  ordines  superio- 
res,  trea  inferiores,  tres  medii.  Superiores  :  sera- 
phin,  cherubin,  throni ;  medii  :  dominationes, 
potestate8,  principatus  ;  inferiores :  virtutes,  ar- 
changeli,  angeli.  Hic  igitur  videndum  est  quid 
appellemus  ordinem,  et  utrum  ab  ipsa  creatione 
fuerit  illa  distinctio  ordinum.  Ordo  angelorum 
dicitur  multitudo  coelestium  spiritualium  qui  in- 
tra  se  prae  aliis  in  aliquo  dono  assimilantur  :  ut 
seraphin  qui  prae  aliis  ardent  charitate;  sera- 
phin  enim  interpretatur  ardens.  Gherubim,  qui 
prae  aliis  in  scientia  eminent,  cherubin  namque 
interpretatur  plenitudo  scientios.  Thronus  in- 
terpretatur  sedes.  Throni  ergo  vocantur,  ut  Gre- 
gorius  ait,  qui  tanta  divinitatis  gratia  replentur, 
ut  in  eis  sedcat  Deus,  et  per  eos  judicia  sua  de- 
cernat.  Dominationes  qui  potestatem  principa- 
tuum  transcendunt.  Principatus  vocantur  qui 
sibi  subjectis  dum  quae  sunt  agenda  disponunt : 
eis  ad  explenda  divina  mysteria  principantur. 
Potestates  qui  hoc  potentius  caeteris  in  suo  ordi- 
ne  acccperunt,  ut  virtutes  adversae  eisque  subjec- 


A  ta3  earum  refrenentur  potestate  ne  homines  ten- 
tare  valcant  quantum  desiderant.  Virtutes  dicun- 
tur  per  quos  signa  et  miraculafrequentiusfiunt ; 
archangeli  qui  majora  nuntiant ;  angeli  qui  mi- 
nora  nuntiant.  Et  quia  majus  donum  est  chari- 
tas  quam  scientia ;  ideo  superior  caateris  ordo  a 
digniori  nomen  accepit.  Item  majus  est  scire 
quam  judicare.  Scientia  namque  informat  judi- 
cium.  Sic  et  de  aliis  colligi  potest  per  singula  ;  ot 
ita  secundum  excellentiain  donorum,  assignatur 
excellentia  ordinum.  Et  tamcn  sicut  Gregorius 
ait  :  Illa  dona  omnibus  sunt  communia.  Omnes 
enim  ardent  charitate,  etscientia  pleni  sunt ;  sed 
quanto  superiores,  tanto  excellentius  prse  aliis  ea 
possident.  Gregorius  :  t   In  illa   summa  civitate 

B  quisque  ordo  ejus  rei  nomine  censetur,  quam  in 
munere  plenius  accepit.  » 

Hic  oritur  quaestio  hujusmodi.  Si  quisque  ordo 
plenius  possidet  donum  illud  a  quo  nominatur, 
tunc  cherubin  in  scientia  praeeminet  omnibus  ; 
sed  qui  magis  diligit  plus  cognoscit  (tantum 
enim  cognoscitur  quantum  dHigitur  Deus)  ;  igi- 
tur  seraphin  non  solum  in  charitate,  sed  etiam 
in  scientia  praeeminet.  Unde  quidam  sic  expo- 
nunt  auctoritatem  illam.  Ejus  rei  nomine  ordo 
quisque  censetur,  quam  in  munere  plenius  acce- 
pit.  Plenius  non  ad  omnes,  sed  ad  inferiores  in- 
telligitur,  vel  nos  possumus  dicere  quod  illa  com- 
paratio  fiat  non  ad  angelos,  sed  ad  alia  dona,  Si- 
cut  enim  in  hominibus  cum  idem  habeat  plures 

q  virtutes ;  tamen  unam  plenius  aliis  :  ut  Job  pa- 
tientiam,  David  humilitatem  :  ita  et  in  angelis. 
Unde  sic  exponi  potest  illa  auctoritas  :  Ejus  rei 
nomine  censeturquam  in  munere  plcnius  accepit. 
Nonplenius  aliis  angelis  omnibus,sed  aliisdonis. 
Hic  restat  inquirere  utrum  ordines  isti  a  crea- 
tione  sui  fuerint.  Quod  ita  fuisse  constat,  cum 
auctoritas  dicat  de  singulis  ordinibus  aliquos 
cecidi8se.  Sed  ex  alia  parte  non  potest  dici  quod 
tunc  charitate  arderent.  Non  ergo  videtur  quod 
tunc  esset  seraphin.  Ad  hoc  potest  dici  quod, 
quamvis  in  principio  creationis  non  arderent 
charitate,  tamenin  hoc  erat  ille  ordo  discretus  ab 
aliis,  quia  ad  diligendum  habilior  caeteris  erat. 
sicut  enim  videmus  in  corporibus  quod  in  natura 

n  sua  qusedam  sunt  aliis  magissolida  et  firma,ma- 
gis  otiam  aliis  munda  et  ciara  ;  sic  et  in  illis  spi- 
ritualibus  naturis  convenientes  eorum  puritati 
et  excellentiae  et  in  essentia  et  in  forma  differen- 
tiae  gradus  in  ipso  conditionis  exordio  potuerunt 
esse,  quibus  alii  superiores,  alii  inferiores.  Supe- 
riores  qui  natura  magis  subtiles,  inferiores  qui 
natura  minus  subtiles,  et  sapientia  minus  pers- 
picaces  conditi  sunt.  Sed  istas  discretiones  invi- 
sibiles  invisibilium  solus  ponderare  potuit  :  Qui 
omnia  in  numero  et  pondere  et  mensura  fecit 
(Sap.  xi). 

Quaeritur  an  omnes  ejusdem  ordinis  pares  sunt 
et  aequales.  Quod  quibusdam  visum  est.  Sed  il- 
lud  non  potest  stare  cum  Scriptura  dicat  Lucife- 
rum  cunctis  aliis  excellentiorem  ;  quem  constat 
fuisse  de  ordine  supremo,  et  tameuuvwii^^&fc 


87 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


88 


cseteris  fuit  excellentior.  Sicut  enim  omnes  vir-  A  tantum  inferiores  ordines  ?  Quia  saepius  et  quasi 


gines  unius  ordinis  sunt,  et  tamen  alius  excellit 
alium  in  virginitate ;  sic  et  in  angelispotestesse. 
Legimus  quod  decimus  ordo  de  hominibus  im- 
pleri  debeat.  Mali  enim  angeli  cum  de  singulis 
ordinibus  caderent,  fecerunt  unum  ordinem;quia 
in  malitia  similes,  licet  improprie  in  eis  dicatur 
ordo.  Et  ille  decimus  ordo,  ut  Scriptura  dicit,  de 
hominibus  restauratur.  Sed  cum  Gregorius  dicat 
assumendos  esse  homines  in  ordines  angelorum ; 
quidam  in  ordinem  superiorum  qui  scilicet  ma- 
gis  ardent  charitate  ;  quidam  in  ordinem  inferio- 
rum  qui  scilicet  minus  perfecti  sunt ;  non  vide- 
tur  quod  decimus  ordo  de  hominibus  fiat,  sed  no- 
vem  tantum  remaneant.  Ad  quod  potest  dici 


ex  officio  injuncto  hoc  habent  iili  duo  ordines. 
Nec  debet  indignum  videri  si  etiam  superiores 
mittuntur  ;  cum  et  ille  qui  Greator  est  omnium 
ad  haec  inferiora  descenderit.  Unde  videtur  quod 
Michael,  Gabriel,  Raphael  de  superiori  ordine 
sint.  Nec  sunt  nomina  ordinum  sed  spirituum. 
Michaei  interpretatur  quis  ut  Deus;  Gabriel, 
fortitudo  Dei  ;  Raphael,  medicina  Dei  ;  Dicit 
Scriptura  quod  angeli  sunt  deputati  ad  custo- 
diam  hominum,  ut  in  Evangelio  :  Angelieorum 
semper  vident  faciem  Pztris  (Matth.  xvni). 
Gregorius  etiam  dicit  quod  quisque  habet  unum 
bonum  angeium  sibi  ad  custodiam  deputatum  ; 
et  unum  malum  ad  exercitandum.  Gum  enimom- 


quod  secundum  convenientiam  donorum  quam  B  nes  boni  angeli  desiderent  bonum  nostrum  et 


babent  cum  angeiis  dicuntur  assumendi  in  ordi- 
nes  angelorum ;  sed  secundum  naturam  quam 
babent  differentera  ab  iilis,  alium  ordinem  dicun- 
tur  facturi. 

Et  quamvis  de  hominibus  restauretur  quod 
lapsum  est  in  angelis  (propter  quod  ait  Aposto- 
lus :  Prqposuit  Deus  instaurare  omnia  in 
Christo  quce  sunt  in  ccelo  et  quce  in  terris 
(Ephes.  i)  non  tamen  inteliigendum  est  quod  so- 
lummodo  propter  illos  qui  ceciderunt  factus  sit 
homo.  Licet  enim  angelus  non  cecidisset ;  homo 
non  minus  factus  esset.  Unde  Gregorius  dicit 
quod  non  sunt  homines  eiecti  juxta  numerum 
eorum  qui  ceciderunt ;  sed  juxta  eorum  nume- 
rum  quipermanserunt.  Gregorius  :  Quia  superna  q 
civitas  ex  angeiis  et  hominibus  constat,  ad  quam 
tantos  humani  generis  credimus  conscendere, 
quantos  illic  contigit  angeios  remansisse,  sicut 
scriptum  est :  Statuit  terminos  gentium  juxta 
numerum  angelorum  Dei. 

Gap.  VI.  De  missione  angelorum. 

Yidentur  quaedam  auctoritates  velle  quod  non 
omnes  angeli  mittantur.  Ut  in  Daniele  :  MiUia 
millium  ministrabant  ei ;  et  decies  millies 
eentena  millia  assistebant  ei  (Dan.  vu).  Dio- 
nysius  :  Superiora  iila  agmina  ab  intimis  nun- 
quam  recedunt,  quoniam  ea  quae  praeeminent 
usura  exterioris  officii  nunquam  habent.  Istis 
auctoritatibus  dicunt  quidam  quod  non  mittun- 
tur  nisi  inferiores.  Sed  eis  opponitur  illud  quod  jy  est  ibi  quod 


communiter  saluti  omnium  studeant ;  ilie  tamen 
qui  deputatus  est  alicui  ad  custodiam,  eum  po- 
tius  ad  bonum  hortatur,  sicut  legimus  de  angelo 
Tobiae,  de  angelo  Petri  in  Actibus  apostolorum. 
Similiteret  maii  angeli  cum  desiderent  malum 
omnium,  tamen  magis  incitat  eum  maius  ange- 
lu8  qui  permissus  est  ei  ad  tentandum. 

Sed  dubium  est  nec  de  Scriptura  habemus  de- 
terminatum^itrum  pluribus  unus  sit  datus  ad 
custodiam,  an  singuli  singulis.  Sed  cum  electi 
tot  sint  quot  et  boni  angeli  sunt ;  plures  constat 
esse  inter  bonos  et  malos  homines  quam  boni  an- 
geli  sunt.Quomodoergo  singuii  etboni  et  mali  ho- 
mines  habent  singulossibi  ad  custodiam  legatos? 

Praeterea  sciendum  est  quod  cognitio  angelo- 
rum  usquead  judicium  augeri  potest.  Unde  il- 
lud  quod  in  Isaia  Domino  ascendente  angeti  qua> 
runt :  Quis  est  iste  qui  venit  de  Edom  tinctis 
vestibus  de  Bosral  (J*a,LXin.)Et  in  psalmo:  Quis 
est  iste  rex  glorice  ?  (P*aJ.xxin.)Itaquedici  po- 
test  quod  eorum  cognitio  non  decrescit,quianihil 
obliviscuntur  cum  sint  confirmati  per  gratiam ; 
sed  potestorescere  usque  ad  futuram  consumma- 
tionem ,  quando  fixi  et  immobiles  erunt  in  eo 
quod  scient,ut  nec  plus  nec  minus  scire  possint. 

Ad  hoc  quod  diximus  angelorum  cognitionem 
augeri  posse,  videtur  oppositum  quod  dicit  Isi- 
dorus  :  Angeli  in  Verbo  Dei  sciunt  omnia  ante- 
quam  fiant.  Gregorius  in  libroDialogorum:  Quid 
est  ibi  auod  nesciant  ubi  scientem  omniasciunt  ? 


Isaias  dicit :  Volavit  ad  me  unus  de  seraphim 
(Isa.  vi).  Quod  ita  solvit  Dionysius  :  Hi  spiritus 
qui  mittuntur  sortiuntur  eorum  vocabulum  quo- 
rum  gerunt  officium.  Unde  dicunt  illum  angelum 
qui  missus  est  ad  Isaiam  ut  mundaret  labia.  pro- 
phet»,  de  ordine  inferiorum  fuisse  ;  sed  appella- 
tum  seraphin,  quia  veniebat  incendere  et  con3u- 
mere  delicta  prophetse.  Item  dicit  Apostoius: 
Omnes  sunt  administratorii  spiritus  in  rni 
nisterium  missi  (Hebr.  i).  Unde  videtur  qui- 
busdam  quod  omnes  mittantur  ;  et  quod  ille  qui 
missus  est  ad  annuntiandum  sanctum  sanctorum 
fueritde  supremo  ordine.  Si  opponitur.  Quare 
ergo   non  omnes  appellantur  angeli  ;  sed  duo 


Sed  potest  dici  quod,  et  si  videant  (imo  habent 
eum  in  quo  omnes  thesauri  sapientice  sunt 
\Coloss.  n)  non  tamen  ibi  cognoscunt  nisi  quan- 
tum  ipse  vult  eis  aperire  ;  et  tamen  dicuntur  om- 
nia  scire,  id  est  nihil  ignorare.  Nihil  enim  igno- 
ratqui  scit  quidquid  scire  debet,  et  quidquid 
Deus  vult  eum  scire.  Per  omnia  enim  voluntas 
eorum  divin»  concordat  voluntati ;  nec  aliud 
volunt  scire  niai  quod  eos  scire  cognoscunt  Deum 
velle.  Meritum  angelorum  dicitur  esse  in  hoc 
quod  desiderant  bonum  nostrum  et  nostro  pro- 
fectui  student.  Unde  Apostolus  :  Et  kngeli  nos- 
tri  sunt  (Hebr.  i). 


89 


SUMMA  SENTENTIARUM.  -  TRAGT.  m. 


90 


TRACTATUS  TERTIUS. 


DE    GREATIONE    ET    STATU   HUMANiE    NATURJE. 


GAPITULA. 


Cap.  I.  De  operibus  sex  dierum.  —  Cap.  II.  De  creatione  hominis.  —  Cap.  III.  De  formatione 
mulieris.  —  Cap.  IV.  De  statu  hominis  ante  peccatum.  —  Cap.  V.  Quare  non  horruit  mulier 
serpentem.  —  Cap.  VI.  De  peccato  primi  hominis.  —  Cap.  VII.  De  gratia  habita  ante  pecca- 
tum. —  Cap.  VIII.  De  libero  hominis  arbitrio. —  Cap.  IX.  Quod  liberum  arbitrium  ad  futurum 
tantum  se  habeat:  et  de  ipsius  statu  quadruplici.—  Cap.  X.  Quare  peccatum  primi  hominis 
posteris  imputctur.—  Cap.  XI.  Quid  sit  peccatum  originale.—  GAV.  XII.  De  ratione  originalis 
peccati.  —  Cap.  XIII.  De  peccato  actuali.  —  Cap.  XIV.  De  peccato  in  generali.  —  Cap.  XV.  In 
qua  natura  sit  peccatum.  —  Cap.  XVI.  Qui  sint  modi  peccandi.  —  Cap.  VII.  Quce  sit  differen- 
tia  inter  dona  et  virtutes,  etquce  sint  septem  dona  Spiritus  sancti. 


Cap.  I.  De  operibus  itaque  sex  dierum.        A 

Sicut  diximus  :  inprincipio  creaturarum  crea- 

rtt  Deus  ccelum,  id  est  angelos  et  terram  (Gen.  i), 

scilicet  illam  materiam   quatuor    elementorum 

adhuc  confusam,  quae  dicta  est  chaos  :    et   hoc 

fuit  ante  •mnem  diem.  Restat  igitur  videre  quo- 

modo  per  sex  dies  illam  materiam  distinxit.  Si- 

cut  in  Genesi  dicitur :  Prima  die  facta  est   lux 

(ibid.).  Quidam  expositores  dicunt  quod  lux  illa 

fuit  quoddam  splendidum  corpus  quasi  lucida 

nubes  qusedam,  quae  sicut  sol  circumferebatur 

ortu  et  occasu  suo  diem  et  noctem  faciens.   Alii 

dicunt,  quod  lux  illa  quae  facta  est  prima  die, 

fuit  angelica  creatura   ad  Creatorem  conversa, 

aicut  jam  diximus ;  secunda  die  firmamentum 

factum  est,  ut  divideret  aquas  ab  aquis.  Beda  B 

dicit  quod  urmamentum  sit  de  acquis  consolida- 

tis  quasi  crystallinus  lapis ;  quod  satis  verisimile 

est  cum  et  color  eju&indicet  hoc.  Quidam  tamen 

expositores  videntur  velle,  quod  igneae  naturae 

sit.  Quod  aquae  super  iirmamentum   sint ;   et  in 

Genesi  cap,  i)  habetur,  et  etiam  in  Propheta : 

kquce  quce  super  coslos  sunt  benedicite  Domino 

(Psal.  cxliii).  Quales  sint  aquae  illae  nobis  non 

est  certum.  Sed  ut  dicunt  expositores,  vel  glacia- 

liter   solidatse  sunt;  aut  vaporaliter  suspensae 

ad  simulitudinem  vaporis,  id  est  f umi,  quod  veri- 

simile  est.  Tertia  die  congregatce  sunt  aquce  in 

locum  unum  et  apparuit  arida  (Gen.  i).  Quarta 

die  facta  sunt  luminaria  (ibid.)9  ut  essent  in 

signa  et  tempora ;  id  est  ut  per  ea  distinctio  tem-  C 

porum  fieret.  Ex  quo  enim  creatura  fuit  et   tem- 

pus  fuit ;  quia  non  potuit  creatura   esse  sine  mu" 

tabilitate,  et  ubicunque  motus  est,  ibi  prius  et 

posterius.  Nec  aliud  est  tempus  nisi  mora  de  illo 

quod  prius  est,  in  id  quod  posierius.   Sed  ante 

luminaria  non  erat  illa  distinctio  temporis  ;  guae 

modo  est  per  solem  et  lunam  et  stellas.   Quinta 

die  produxit  aqua  pisces  et  volatilia.  Unde  illud  : 

Partim  remittis  gurgiti,partim  levas  inaera. 

Sexta  die  produxit  terra  animalia  diversi  generis; 

et  in  eadem  die  post  omnia  factus  est  homo  ad 

imaginem  et  aimilitudinem  Dei.  Et  merito  factus 
Patbol.  CLXXVI. 


est  homo  post  omnia ;  qui  omnibus  praeferen- 
dus  erat.  Sicut  processimus,  videtur  ista  se- 
ries  et  plures  expositores  velle  ut  scilicet  ante  om- 
nem  diem  illa  informis  materia  facta  fuerit,  sicut 
diximus,  simul  cum  angelis ;  postmodum  per  sex . 
dies  ex  illa  materia  genera  rerum  sint  distincta. 
Quibusdam  tamenvideturquodnon  per  intervalla 
temporum  fact®  sunt  illse  distinctiones  rerum, 
sed  simul.  Sed  cum  Moyses  loqueretur  rudi  po- 
pulo  et  carnali,  oportebat  eum  loqui  de  Deo  sicut 
de  homine  aliquo  qui  opera  sua  per  moras  tem- 
porum  format  et  perficit.  Unde  Augustinus :  Quod 
a  Deo  potuit  simul  fieri,  ab  homine  simul  non 
potuit  dici.  Nec  nos  negamus  quin  Deus  illud 
potuisset  fecisse  si  ei  placuisset.  Nec  AugustinuR 
iilud  asserit,  sed  dicit :  Potuit  simul  fieri.  Item 
Augu8tinus  :  Quia  illud  unde  fit  aliquid,  etsi  non 
tempore,  tamen  origine  prius  est  quam  illud  quod 
inde  fit;  potuit  Scriptura  dividere  loquendi  tem- 
poribus,  quod  Deus  faciendi  non  divisit  tempo- 
ribus.  Qui  istis  auctoritatibus  adhaerent,  illos  sex 
dies  appellant  sex  operum  distinctiones :  quae  se- 
cundum  eos  simul  facta  sunt,  sed  ordine  dici 
oportuit.  Prima  tamen  seatentia  est  probabilior. 

Septima  die  requievit  Deus  ab  omni  opere 
quodpatrarat  (ibid.);  quianon  fecitpostea  nova 
genera  rerum.  Sedopponitur  illud  quoddiciturin 
Evangelio  :  Pater  meus  usque  modo  opera- 
tur  et  ego  operor  (Joan.  v).  Operatur  enim  qrfo- 
tidie  novas  animas  creando  ;  propagando  etiam 
unum  de  alio.  Sed  hoc  non  est  facere  nbva  ge- 
nera  rerum.  Licet  enim  modo  creatur  anima 
nova,  nihil  tamen  novum  additur,  cum  et  prius 
anima  fuerit.  Alia  littera  in  Genesi  dicit : 
Requievit  Deus  die  sexta.  Sed  utrunque  verum 
est ;  et  quod  ille  die  sexta  requievit ;  quia  in  sex 
diebus  omnia  complevit ;  et  quod  die  septima  re- 
quievit,quia  sexta  die  consummataet  septima  in- 
choata  a  generibus  rerum  distinguendis  cessavit. 

Hic  potest  quaeri,  cum  in  sex  diebus  omnia  com- 
pleverit  opera,  et  post  illo  sex  dies  nihil  novi  ad- 
diderit ;  quare  procedimus  numerando  dies  us- 
que  ad  septimam,  si  dicitur  quia  septimaest  alia 


91 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


92 


ab  illis;  sic  et  octava  alia  ab  illis,  et  nona,  et  A  dici  anima  ad  similitudinem  Dei,  quia  immortalis, 

_  — .  .  _  _-_.  «>  «  •  •  ■_  •  _    •  »    •     _         _      _  _ *1a  ^  1       •  1  •  __  -    *  ■  *•_  •_"-_  -    _    . 


sic  de  aliis.  Sed  non  sunt  alise  in  distinctione  re- 
rum;  similiter  et  septima  alianonfuit  indistinc- 
tione  rerum ;  quia  non  fuit  in  ea  alicujus  operis 
distinctio  facta ;  sicut  in  illis  sex ;  facere  enim 
8eptimam  diem,  non  fuit  facere  aliud  genus  re- 
rum,  quia  jam  praecesserat  dies.  Ad  quod  potest 
dici  quod  licet  in  septima  die  non  f uerit  aliquod 
opus  factum,  tamen  fuit  ibi  aliquis  status  rerum 
scilicet  consummatio  omnium,  et  ideo  usque  ad 
eam  procedimus,  et  post  eam  statim  reincipimus. 
Gap.  II  De  creatione  hominis. 
His  excussis  restat  agere  de  creatione  homi- 
nis,  de  lapsu  ejus,  et  de  reparatione.  In  Genesi 
dicitur:  Faciamus  hominem  ad  imaginem  et  si- 


indissolubilis.  Augustinus  in  libro  De  quantitate 
animae  :  Anima  est  facta  similis  Deo ;  quia  im- 
mortalem,  id  est  indissolubilem  fecit  eam  Deus, 
sed  ex  nihilo.  Augustinus  :  Quod  de  Deo  est,  ne- 
cesse  est  ut  ejusdem  sit  naturae  cujus  et  ipse  est, 
ac  per  hoc  etiam  quod  immutabile  sit.  Anima 
vero  mutabilis  est ;  non  ergo  est  de  ipso ;  si  au- 
tem  de  nulla  alia  re  facta  est,  procul  dubio  de 
nihilo  facta  est,  sed  ab  ipso  Deo.  Gorpus  vero  for- 
mavit  de  limo  terrae,  cui  animam  inspiravit.  Unde 
in  Genesi :  Insufflavit  in  faciem  ejus  spiracu- 
lum  vitce;  id  est  ei  animam  inspiravit.  Sed 
utrum  in  corpore  an  extra  corpus  creata  sit,  non 
multum  ex  auctoritate  habemus  certum.  Augus- 


militudinem  nostram(Gen.  i).  AdimaginemDei  B  tinus  tamen  super  Genesim  deanimaprimi  homi 

«.  _.  s>m  •  _  •  •  •*»«■  *_  __._.._ 


factus  est  homo  secundum  animam.  Sicut  enim 
imago  rei  cernitur  in  speculo,  ita  anima  in  sui 
ratione  Deum  cognoscere  potest.  Unde  illud  :  Sig. 
natum  est  super  nos  lumen  vultus  tui,  Do- 
mine  (Psal.  rv).  Ut  enim  in  facie  cognoscitur 
homo,  ita  in  ipsa  ratione  tanquam  in  sua  ima- 
gine  cognoscitur  Deus,  homo  itaque  imago  Dei 
est  per  rationem.  Unde  Apostolus:  vir  est  xma- 
gino  dei  et  gloria  (I  Cor.  xi),  id  est  ad  imagi. 
nem  ejus ;  quia  non  est  ei  usquequaque  similis . 
Filiu8  autemimagoestPatris  etnon  adimaginem; 
quia  quidquid  habet  Pater,  totum  habet  Filius 
per  naturam.  Homo  vero  est  ita  imago  Dei  quod 
ad  imaginem ;  quia  non  per  naturam  sed  partici. 
pationevelimitatione  habet  ea  quaeDeitatis  sunt.  G  lierem  formavit  (Gen.  n). 


ni8  videtur  dicere  quod  extra  corpus  facta  fuerit, 
et  propria  voluntate  illud  subintravit.  Sed,  sicut 
ipsemet  dixit,  magis  quaerendo  super  Genesim 
quam  asserendo  locutus  fuit.  Sed  quidquid  de 
anima  primi  hominis  dicatur,  de  aliis  verisimi- 
lius  est  ut  in  corpore  creentur.  Si  quaeratur  in 
qua  aetate  factus  sit  homo.  Augustinus  dicit; 
Adam  continuo  factus  est  sine  ullo  progressu 
membrorum  in  aetate  virili,  ut  virga  *de  manu 
Moysi  continuo  conversa  est  in  draconem. 

Cap.  ni.  De  formatione  mulieris. 

Sicut  legitur  in  Genesi :  Misit  Deus  soporem 
in  Adam  et  tulit  unam  de  costis,  et  ex  ea  mu 


Deus  namque  est  ipsa  sapientia,  justitia,  boni- 
tas ;  sed  homo  non  est  ipsa  sapientia,  justitia 
bonitas,  sed  potest  esse  sapiens,  justus,  bonus,  et 
similia.  Augustinus  in  libro  De  Trinitate  :  Homo 
est  imago  Dei  adimaginem ;  quia  non  est  asqualis 
Patris,  sed  quadam  simililudine  accedit.  Filius 
imago  etnonadimaginem;quia8equali8  estPatris. 
Et  esi  notandum  quod  non  solum  adimaginem 
Patri8,  sed  etiam  totius  Trinitatis  factus  est  homo, 
cum  scriptum  sit :  Faciamus  hominem  ad  imagi- 
nem  et  siinilitudinem  nostram.  Nostram  dixit,  id 
est  totius  Trinitatis.  Etest  notandum  quod  imago 
appellatur  ipsa  imago  impressa  in  re  aliqua,  et 
res  in  qua  imprimitur.  Unde  et  ipsa  ratio  imago 


Hic  quaeri  potest  quare  non  creavit  Deus  homi- 
nes  simul  sicut  angelos.  Quia  voluit  ut  unum  es- 
set  principium  generis  humani  ad  retundandam 
superbiam  diaboli,  Utenim  ejuselatioconfunde- 
retur :  hoc  homo  accepit  quod  diabolus  per  su- 
perbiam  appetiit,  scilicet  principium  esse.  Ut  si- 
cut  Deus  omnibus  rebus  existit  principium  crea- 
tionis,  ita  homnibus  esset  principium  generatio- 
nis.  Est  et  alia  causa  quare  ex  unovoluit  esseom- 
nes,  ut  dum  cognoscerent  esse  ab  uno,  se  quasi 
unum  diligerent.  In  quo  facto  mysterium  Christi 
et  Ecclesiae  figuratum  est.  Sicut  enim  mulier  de 
latere  viri  dormientis  facta  est,  sic  Ecclesia  de 
sacramentis  quae  de  latere  Christi  dormientis  in 


dicitur,quaBanimaeJe8ttanquam8igilumimpre88a-  ncruce  profluxerunt,  scilicet  sanguis  et  aqua.  San- 


et  homo  imago  dicitur.  Augustinus  in  libro  De 
Trinitate :  Aliud  estTrinitasresipsa,  aliudimago 
Trinitati8  in  re  aliqua,  propter  quam  imaginem 
similiter  et  illud  in  quo  bnpressa  est  imago  dici- 
tur.  Sicut  imago  Dei  dicitur  simul  et  tabula  et 
cpiodinea  pictum  est;  sed  propter  picturam 
qu83  in  ea  est.  Ad  similitudinem  Dei  factus  est 
homo,  quia  innocens  et  sine  vitio  factus  est. 

De  angelis  solet  quaeri  utrum  ad  imaginem  Dei 
(cum  nusquam  legatur)  sint  facti.  Sed  licet  non 
sit  scriptumnonest  inde  dubitandum.  Quod  enim 
de  homine  dicit,  hoc  et  de  angelis  intelligi  voluit. 

Dicitur  et  aliter  homo  ad  imaginem  Dei  quia 
sic  ut  ex  Deo  omnia,  ita  ex  Adam  omnes  hoini- 
nes.  Sed  hoc  modo  esse  ad  imaginem  Dei ;  non 
oompetit  nisi  primo  homini.  In  hoc  etiam  potest 


guine  enim  redemit  fideles ;  aqua  abluit  peccata 
in  baptismo. 

Solet  quaeri  utrum  cum  addittone  rei  extrinse- 
cus  sumptae  de  costa  illa  facta  sit  mulier  ?  Quod 
quidam  solent  dicere.  Sed  si  ad  perficiendum  cor- 
pus  mulieris  de  costa  illa  Deux  extrinsecus  aug- 
mentum  addidit  (cum  istud  quod  addebatur  ma- 
jus  fuerit  quam  costa  ipsa)  potius  de  illo  mulie- 
rem  factam  Sciptura  dicere  debuit,  unde  scilicet 
plures  substantioe  suae  partes  acceperit.Restat  er- 
go  ut  dicamus  costam  illam  in  semetipsam  multi- 
plicatam ;  et  ex  ea  mulierem  formatam  nullo  ad- 
ditiamento  extrinsecus  sumpto.  Majus  enim  fuit 
de  nihilo  aliquid  facere,  quam  illam  parvam  sub- 
stantiam  in  seipsam  multiplicare.  Idem  dicimus 
de  illis  quinque  panibus  evangelicis  (Matth.  xrv). 


98 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  III. 


94 


Quaeritur  utrum   in  natura  illius  costae  esset  A  naturalimotu.HabetergoDeus,  in  semetipso  abs- 


ut  inde  fieret  mulier.  Ad  hoc  videndum  est  quod 
omnium  rerum  quae  fiunt,  causaj  in  Deo  ab 
aeterno  fuerunt.  Ut  enim  homo  sic  fieret,  et 
equus,  et  similia,  in  Dei  dispositione  ab  seterno 
fuit.  Et  istae  dicuntur  in  Scriptura  primordiales 
causae;  quia  istas  aliae  non  pra^cedunt.  Et  quam- 
vis  una  sit  causa  omnium,  divina  scilicet  dispo- 
aitio,  quae  non  est  aliud  quam  ipse  Deus,  tamen 
propter  effectus  plures  pluraliter  dicit  Augusti- 
nus  primordiales  causas  omnium  rerum  in  Deo 
esse.  Unde  etiam  inducit  similitudinem  artificis 
in  cuju8  dispositione  est  qualis  futura  sit  arca  vel 
quadrata  vel  oblonga.  Ita  etiam  in  Deo  uniuscu- 
jusque  rei  antequam  fieret  causa  et  dispositio 


conditas  quorumdam  factorum  causas,  quas  rebus 
conditis  non  inseruit,  easque  implet  non  illo 
opere  Providentiae  quo  naturas  substituitut  sint; 
sed  illo  quo  illas  administrat  ut  voluerit,  quas  ut 
voluit  condidit.  Quorum  si  hoc  unum  erat  quod 
ita  facta  est  mulier  de  latere  viri  dormientis,  non 
habuit  hoc  rerum  prima  conditio  ut  femina  om- 
nino  sic  fieret ;  sed  tamen  hoc  habuit  quod  sic 
fieri  posset. 

Sicut  corpus  mulieris  de  corpore  viri  traductum 
fuit,  ita  voluerunt  quidam  quod  anima  ipsius 
iEvae  de  anima  viri  propagata  esset,  et  omnes 
aniinae  pneter  primam  de  traduce  essent  sicut  et 
corpora.  Sed  Hieronymus  hoc  sub  anathematepro- 


a.ternaliterpra.cessit.  In  naturis  vero  quarumdam  B  hibet,  inducens   hanc  auctoritatem   Prophelie 


rerum  non  omnes  causae  praecedunt.  Inservit 
namque  Deus,  ut  Augustinus  ait,  quasdam  cau- 
sas  rebus  secundum  quas  aliqua  ex  eis  prove- 
niunt,  ut  de  hoc  semine  tale  granum,  de  hac 
arbore  talis  fructus,  et  ut  qui  juvenis  modo  est, 
tali  tempore  senescat,  et  similia.  Et  hae  quoque 
appellantur  primordiales  causa3,  licet  non  mul- 
tum  proprie  dicantur.  Habent  enim  causas  ante 
se  quae  in  Deo  aeternaliter  fuerunt ;  quae  et 
increatae  sunt,  et  universaliter  primae  sunt.  HlaB 
autem  quae  in  creaturis  sunt,  universaliter  primae 
non  sunt,  sed  tamen  in  suo  genere  primae  sunt, 
ad  posteriora  enim  primae  sunt.  Sed  ideo  ista3 
etiam  primordiales  dicuntur;  quia  in  prima  con- 


Qui  finxit  singillatim  corda  eorum  (Psal. 
xxxu).  Ubi  satis  innuit  quod  non  de  anima  ani- 
mam  creat  Deus;  sed  singillatim  de  nihilo  eas 
fecit.  Augustinus  tanen  nihil  inde  asserit,  sed 
quasrendo  refert  de  anima  diversorum  sententias. 
Quorum  quidam  voluerunt  quod  simul  omnes  cre- 
atae  essent;  quidam  quod  non  simul,  sed  de  tra- 
duce.  Alii  quod  nec  simul,  nec  ex  traduce,  quam 
sententiam  Hieronymus  asserit. 

Gap.  IV.  De  statu  hominis  ante  peccatum 

Tulit  Deushominen,  etposuit  in  paradisium 

voluptatis  (Gen.  n).  Quibus  verbis  plane  ostendit 

Moyses  quod  extra  paradisum   creatus  sit,  et 

postmodum  in  paradibum  positus.  Quod  ideo  fac- 


ditione  rerum  quae  facta  est  in  sex  diebus  eas  q  tum  dicitur  quia  non  erat  in  eo  permansurus, 


Deus  inseruit  rebus  et  sicut  creaturae  mutabiles 
8unt;  ita  et  hae  causae  mutabiles  sunt.  Gum  enim 
sit  in  juvenis  natura  ut  aliquando  senescat,  mu- 
tari  tamen  potest.  Sed  illae  quae  in  Deo  sunt,  et 
iucreatae,  et  immutabiles  sunt.  Dispositio  enim 
Dei  mutari  non  potest,  quia  Deus  immutabilis 
est.  Apparet  itaque  ex  his  quod  omnium  rerum 
causaa  in  Deo  sunt.  Quaedam  vero  in  naturis 
rerum  sicut  ostendimus  de  semine,  de  arbore ;  et 
haec  dicuntur  fieri  secundum  naturam,  id  est  se- 
cundum  usitatum  cursum  rerum.  Aliorum  vero 
in  boIo  Deo  et  non  in  naturis  rerum  causae  con- 
eistunt,  ut  illud  quod  virga  arida  floruit  (Num. 
xvti);  quod  asina  locuta  fuit  (Num.  xxu),  et 


velne  beneficium  Dei  imputaret  naturae,  sed  gra- 
tia3.  Paradisus  in  parte  orientali  a  sanctis  fertur 
esse  locus  eminentissimus,  ut  nec  aquae  diluvii 
illuc  pertingere  possent,  in  quo  erant  ligna  di- 
versi  generis,  lignum  vitae,  lignum  scientiae  boni 
et  mali,  et  alia  plura.  Lignum  vitae  appellatum 
est  quod  talis  naturae  erant  fructus  ejus,  ut  de- 
fenderent  a  mortis  accessu,  et  omnis  infirmitatis 
molestia.  Aliud  erat,  lignum  scientiae  boni  et 
mali;  quod  non  a  natura  nomen  habuit,  sed  ex 
occasione  quam  praestitit.  Non  enim  hoc  in  na- 
tura  sua  habuit,  ut  conferret  scientiam ;  sed  hog 
ex  prohibitione  inde  secuturum  fuerat;  ut  quam 
cito  homo  comederet  de  fructu  ejus,  tam  cito 


similia.  Et  haec  dicuntur  fieri  per  miraculum ;  jy  sciret  per  experientiam  mali,  quod  distaret  inter 

m  *  m  _«  m         m  __     a  ^*^       *  ^  _  _     _   ^  • _     _ __L  ___  A.  ________    ___.    I  ___.  ________  _______  —   ___.    ___l       _■_  _____  ___  ___  ____    _____ 


quia  contra  naturam  fiunt  ipsarum  rerum,  id  est 
non  secundum  causas  illis  rebus  a  Deo  insertas. 
Inter  haec  ponit  Augustinus,  quod  de  costa  facta 
est  mulier.  Non  enim  erat  in  costa  causaliter  ut  de 
ea  fieret  mulier,  sed  in  Dei  potentia  qui  non  alli- 
gavit  naturis  rerum  potentiam  suam.  Augustlnus 
super  Genesim  :  Alius  est  ergo  modus  quo  illa 
herba  sic  germinat;  illa  non  sic  germinat;  sic  illa 
aetas  parit,  et  illa  vero  non;  homo  loquitur,  pecus 
loqui  non  potest :  horum  et  talium  modorum  ra- 
tiones  non  tantum  sunt  in  Deo,  sed  ab  illo  etiam 
in  rebus  creatis.  Ut  autem  lignum  aridum  floreat 
fructum  gignat;  ut  femina  in  juventute  sterilis 
in  senectute  pariat;  ut  asina  loquatur,  et  similia, 
dedit  quidem  Deus  naturis  quas  creavit,  ut  ex 
eis  etiam  haec  fieri  possent,  non  ut  haberent  in 


bonum  quod  reliquerat  et  malum  quod  invene- 
rat.  Habuit  namque  prius  scientiam  boni  et  mali : 
boni  per  scientiam  et  experientiam ;  mali  per 
scientiam  tantum  et  non  per  experientiam. 

Hic  videndum  est  de  statu  hominis  ante  pecca- 
tum.  Sicut  dicit  Apostolus  :  Primus  Adam  fac- 
tus  est  in  animam  viventem  (I  Cor.  xv);  id  est, 
corpus  sensificantem  quod  erat  adhuc  animale. 
Egebat  enim  alimonia  ciborum.  Mortale  etiam 
habebat  corpus.  Poterat  enim  mori,  poterat  et 
non  mori ;  poterat  peccare,  poterat  non  peccare ; 
sed  completo  obedientiae  numero,  transferretur 
ad  illum  statum  in  quo  nec  mori  posset  nec 
peccare.  Erat  igitur  ante  peccatum  immortalis, 
scilicet  potens  non  mori,  non  immortalis  quod 
non  posset  mori.  Et  si  non  peccaaet^  \&  ksy^s^- 


95 


HIWONIS  DB  S.  VICTORS  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


96 


nu8  dicit,  esset  in  paradiso  torus  immaculatus,  A  quod  bomo  per  obedientiam  illuc  ascenderet  unde 


conceptus  sine  libidine,  partus  sine  dolore. 

Quales  vero  si  non  peccassent  nascerentur 
eorum  filii  utrum  mox  ambulare  et  loqui,  et  caa- 
tera  facere  possent :  nobis  de  auctoritate  certum 
non  est.  Augustinus  tamen  videtur  velle  quod 
ut  primum  nati  essent,  hsec  prsedicata  facere  pos- 
sent,  sic  dicens  :  Movet  si  primi  homines  non 
peccassent  utrum  fllios  tales  habituri  essent  qui 
nec  lingua  nec  manibus  uterentur.  Nam  propter 
uteri  necessitatem  fortasse  necesse  fuerat  parvu- 
108  nasci;  quamvis  enim  exigua  pars  sit  corporis 
coeta,  non  tamen  propter  hoc  parvulam  viro 
conjugem  Deus  fecit.  Unde  et  ejus  filios  poterat 
omnipotentia  Creatoris  mox  editos  grandesfa- 


iste  per  superbiam  ceciderat,  invidit  ei.  Et  qui 
prius  per  superbiam  factus  fuerat  diabolus,  id 
est  deorsum  fluens;  per  invidiam  factus  est 
Satan,  id  est  adversarius.  Unde  et  mulierom 
tentavit  in  qua  minus  quam  in  viro  rationem 
vigere  sciebat.  Et  ne  illa  tentatio  nimis  occulta 
foret  et  ideo  caveri  non  posset;  non  nisi  per  ser- 
pentem  tentari  fuit  permissus,  ut  per  indumen- 
tum  quod  foris  erat  versutiam  tentanis  advertere 
posset.  Augustinus  super  Geneeim  :  Cum  accedere 
ad  tentandum  diabolus  non  posset  nisi  permissus; 
non  per  aliud  potuit,  nisi  perquod  permittebatur. 
Cap.  V.  Quare  non  horruit  mulier  serpentem. 
Quaeritur  quare  non  horruit  mulier  serpentem. 


cere  sed  ut  hoc  omittam,  poterat  certe,  quia  hoc  B  Quia  cum  noviter  creatus  esset,  ofncium  loquendi 


multis  animalibus  praestitit  ut  eorum  pulii  quam- 
•vis  sint  parvuli,  tamen  mox  ut  nascuntur  cur- 
rant  et  matres  sequantur.  Contra  homini  nato 
nec  ad  incessum  pedes  idonei,  nec  manus  saltem 
ad  scalpendum  habiles;  et  juxta  se  jacentibus 
mammis  magis  possunt  esurientes  flere  quam 
sugere.  Proinde  infirmitati  mentis  congruit  haec 
infirmita8  carnis.  Sed  cum  Augustinus  in  hoc 
nihil  asserendo  dicat,  non  absurde  videtur  qui- 
busdam  quod  tunc  exspectaretur  setas  in  parvulis 
adilla  facienda  et  similia.  Non  quod  ex  vitio 
tunc  non  possent,  sed  ex  conditione  naturae, 
sicut  a  cibo  non  penitus  abstinere  poterant ;  nec 
tamen  illud  ex  vitio,  sed  ex  natura  conditionis. 


a  Deo  accepisse  putavit.  Hoc  modo  tentatio  facta 
est.  Primum  interrogatione  aggressus  est,  ut  ex 
respon8ione  ejus  colligeret  qualiter  eam  de  caetero 
alloqui  debuisset.  Cur  non  comeditis  de  ligno 
scientice  boni  et  malif  (Qen.  ra.)  Ad  quem 
mulier  :  Ne  forte  moriamur  (ibid.).  In  quo 
verbo  dedit  locum  tentati  cum  dixit :  Ne  forte. 
Unde  diabolus  mox  inquit :  Comedite  et  eritis 
sicut  dii  (ibid.).  Per  tria  tentavit ;  per  gulam 
cum  dixit :  Comedite;  per  vanam  gloriam,  cum 
dixit :  Eritis  sicut  dii;  per  avaritiam,  cum  dixit : 
Scientes  bonum  et  malum  (ibid.).  Gula  est  im- 
moderatus  appetitus  edendi ;  vana  gloria  amor 
propriae  laudis;  avaritia  immoderatus  appetitus 


Hic  potest  sic  opponi  :  Si  non  peccarent  nun-  ^  habendi.  Cum  tentatio  alia  sit  interior,  alia  exte- 


quam  morerentur,  et  si  non  comederent  non  pec- 
carent;  igitur  si  non  comederent  nunquam  more- 
rentur  :  poterant  itaque  sine  alimonia  vivere.  Ad 
quod  dicimus  quod  non  solum  peccarent  si  de  li- 
gno  vetito  comederent,  sed  etiam  si  concessis  non 
nterentur  cum  naturaliter  appeterent.  In  hoc 
enim  facerent  contra  naturae  rationem,  quae  ad 
hoc  data  erat  ut  licitis  uterentur.  Item  opponitur : 
Gum  fames  sit  poena  peccati,  nisi  peccasent  fa- 
mem  non  paterentur;  sed  sine  fame  superfluum 
videtur  comedere.  Ad  quod  dicitur  quodlicetnon 
p eccassent,  appetitum  comedendi  haberent,  quo 
habitOjUtfamemprsevenirent  concessis  uterentur. 
Bt  ille  appetitus  naturalis  est  et  moderatus;  fa- 
mes  vero  immoderatus  appetitus  edendi  est. 

De  hoc  statu  quem  ostendimus  erat  transfe- 
rendus  homo  cum  omni  prole  sua  sine  mortis 
dolore  ad  illud  summum  bonum  quod  in  coelis 
eis  paratum  erat.  Sicut  enim  duae  naturae  sunt  in 
homine,  corporalis  et  spiritualis;  ita  duo  bona 
homini  praeparaverat  Deus,  temporale  et  aeter- 
num.  Et  quia  prius  quod  animale,  deinde  quod 
spirituale;  temporale  prius  datum  fuit.  Alterum, 
id  est  aeternum,  non  tunc  datum,  sed  propositum 
fuit.  Ad  illius  quod  dederat  custodiam  praaceptum 
naturae  apposuit  Deus.  Praeceptio  naturalis  fuit 
discretio  per  quam  ei  inspiratum  est  quee  naturae 
suae  essent  necessaria,  et  quse  noxia.  Ad  illud 
quod  proposuerat  promerendum  preeceptum  dedit 
obedientiae,  dicens  :  De  ligno  scientice  boni  et 
mali  ne  comedas  (Gen.u).  Yidens  ergo  diabolus 


rior;  exterioritentatione  homoesttentatus.  Tenta- 
tio  exterior  foris  fit  signo  vel  verbo,  ut  ille  cui  fit  ad 
consensum  peccati  inclinetur.  Tentatio  interior  est 
motus  pravae  delectationis  per  quam  animus  ad 
peccatum  impellitur;  et  multo  difficilius  vincitur. 
Homo  igitur  qui  exteriori  tentatione  pulsatus 
cecidit,  tanto  gravius  puniendus,  quanto  leviori 
impulsu  fuerat  prostratus. 

Cap.  VI.  De  peccato  primi  hominis. 
In  hocloco  videtur  inquirendum  quae  fuit  origo 
et  radix  illius  peccati.  Augustinus  super  Genesim : 
Non  esset  hominem  dejecturus  tentator,  nisi  in 
animo  ejus  elatio  praecessisset  comprimenda. 
Unde  quidam  volunt  quod  dntequam  cederet  ten- 
D  tationi,  habuit  illam  elationem.  Sed  cum  elatio  vi- 
tium  sit,  inde  sequitur  quod  ante  peccaverit  quam 
tentationi  cederet.  Non  igitur  suggestione  prius 
peccasset,  cum  auctoritas  dicat  quod  ideo  pecca- 
tum  diaboli  sit  incurabile;  quia  non  suggestione 
sed  propria  cecidit  superbia.  Homo  vero  quia  per 
se  non  cecidit  sed  per  alium,  surgere  potuit  per 
mediatorem.  Et  ideo  illa  auctoritas  sic  potest 
exponi  :  Non  erat  tentator  hominem  dejecturus 
scilicet  in  has  miserias,  nisi  elatio  in  animo  ejus 
praecessisset.  Non  dicopraecessisset  suggestionem, 
sed  post  suggestionem  praecessit  in  animo  ejus 
finem  et  completionem  peccati  ipsius.  Alioquin, 
et  sidiabolus  suggessisset,  ad  suggestionis  tamen 
effectum  non  pervenisset.  Sic  enim  diceremus :  non 
erat  hominem  dejecturus  in  peccatum  ubi  elatio 
praecessisset  tunc  antequam  peccasset  elationem 


97 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  III. 


96 


habuisset.  Potest  etiam  dici  quod  non  erat  homi-  A  quod  auditis  verbis  illis  :  Eritis  sicut  dii,  adeo 


nem  dejecturus  in  actum  illius  peccati,  ut  scilicet 
pomum  vetitum  comederet,  nisi  elatio  praecessis- 
set.Est  enim  superbia  radix  omnis  peccati.  Audiens 
enim  mulier  :  Eritis  sicut  dii,  elata  est  in  super- 
biam;  quae  superbia  erat  comprimenda  per  poenas 
illad  peccatum  secuturas.  Sed  cum  natura  homi- 
nis  sine  vitio  esset,  solet  quseri  unde  ille  consen- 
sus  mali  processerit?  Ad  quod  videndum  est 
quod  Deus  in  primo  homine  duos  posuit  appeti- 
tus;  videlicet  appetitum  justi  et  appetitum  com- 
modi.  Appetitum  justi  secundum  voluntatem;  ut 
in  eo  homo  promereri  posset,  sive  bene  retinendo 
cum  posset  deserere,  sive  male  deserendo  cum 
posset  retinere.  Appetitum  commodi  secundum 


intumuit  ut  crederet  verum  esse,  quod  diceba- 
tur.  Adam  vero  non  est  seductus  ;  quia  non,  ut 
ait  Augustinus,  credidit  illud  verum  esse,  sed 
putavit  utrumque  fleri  posse  ut  et  uxori  morem 
gereret,  et  per  poenitentiam  Deo  satisfaceret. 
Minus  ergo  peccavit  qui  de  venia  sogitavit.  Ex 
quibus  apparet  quod  major  fuerit  in  muliere  su- 
perbia  quam  in  viro  :  igitur  et  majus  peccatum. 
Mulier  quoque  peccavit  in  Deum  et  proximum ; 
vir  in  Deum  tantum.  Item  mulier  magis  punita 
fuit,  cui  dictum  est  :  In  dolore  paries  filios 
(ibid.),  etc,  unde  apparet  quod  plus  peccavit. 

Opponitur  de  hoc  quod  dicit  Isidorus  :  Tribus 
modis  peccatum  geritur  :  ignorantia,  infirmitate, 


necessitatem;  non  enim  potest  homo  non  appetere  B  industria.  Ignorantia  peccavit  Eva  ;   quia,  ut  ait 


commodum  suum,  et  ideo  istum  cum  necessitate 
posuit  Deus  in  homine  ut  in  eo  remuneratur 
homo.  Unde  in  inferno  hsec  maxima  erat  poena 
impiorum;  quod  semper  appetent  commodum  et 
nunquam  assequi  poterunt,  sicut  augmentum 
gloriae  bonis  quod  ab  amore  habiti  commodi  te- 
pescere  non  poterunt.  Et  in  hoc  appetitu  commodi 
mensuram  posuit  Deus,  ut  quse  appetenda  essent, 
etquando,  et  quomodo  homo  appeteret.  Sed  quia 
ultra  modum  commodum  appetiit,  scilicet  esse 
sicut  dii,  justi  protinus  appetitum  deseruit.  Et  in 
hoc  peccavit  ojuia  justitiam  deseruit;  non  enim 
ideo  peccavit  quia  commodum  suum  appetiit;  sed 
quia  illud  appetendo  justitiam  deseruit,  quod  fuit 


Apostolus,  seducta  fuit  (I  Tim.  u).  Adam  in- 
dustria  peccavit;  quia  non  seductus(ibid.),  sed 
sciens  et  prudens  peccavit.  Petrus  infirmitate 
deliquit.  Gravius  est  infirmitate  quam  ignoran- 
tia  peccare  ;  gravius  quoque  industria  quam  in- 
flrmitate.  Industria  peccat  qui  studio  et  delibera- 
tione  malum  perpetrat ;  infirmitate  qui  casu  vel 
perturbatione  delinquit.  Ex  his  verbis  videtur 
asseri  quod  plus  peccavit  vir  quam  femina.  Ad 
quod  potest  dici  quod  secundum  aliquid  plus 
peccaverit ;  in  hoc  scilicet  quod  major  delibera- 
tio  videtur  fuisse  in  viro  quam  in  muliere  et 
quod  majoris  scientise  erat ;  et  cui  plus  committi- 
tur,  plus  abeo  exigitur.  Nec  tamen  dicemus  ab- 


appetere  commodum  ultra  mensuram.  Justitia  C  solute  quod  plus  peccaverit ;   sicuti   de  aliquo 


namque  est  mensura  in  appetitu  commodi.  Fuit 
igitur  peccatum  primi  hominis  desertio  justitiae, 
quod  Apostolus  vocat  inobedientiam. 

Quaetitur  utrum  voluntas  peccatum  illud  praB- 
cessit  ?  Sed  non  videtur  quod  voluisset  aut  deli- 
berasset  justitiam  deserere ;  voluit  tamen  illud 
appetere,  propter  quod  justitiam  deseruit.  Potest 
itaque  dici  quod  volens  deseruit  jostitiam,  quia 
voluit  illud  propter  quod  deseruit ;  nec  tamen  vo- 
lebatutjustitiamde8ereret,  sedvoluit  illud  prop- 
ter  quod  justitiam  deserebat.  Voluntate  itaque 
ju8titiam  deseruit,  non  quod  voluntas  illud  in 
tempore  praecederet ;  non  enim  verum  est  quod 
omne  peccatum  voluntas  tempore  praecedat,  cum 


presbytero  et  de  aliquo  laico  diceremus,  si  com- 
mittant  homicidium,  laicus  ex  longo  odio,  pres 
byter  ex  subita  ira  :  non  posset  absolute  dici 
quod  ille  ordinatus  plus  peccaverit,  et  tameil  se- 
cundum  aliquid  plus  peccavit,  in  hoc  scilicet 
quod  fecitoontra  ordinem  suum.  Soletquaeri,  cur 
Deus  hominem  tentari  permisit  quem  tentanti 
cessurum  esse  sciebat  ?  Augustinus  sic  solvit  is- 
tam  qusestionem  :  Non  mihi  videtur  magnse  lau- 
dis  futurum  f uisse  hominem,  si  propterea  posset 
bene  vivere  quia  nemo  male  vivere  suaderet : 
cum  et  in  natura  posse,  et  in  potestate  haberet 
velle  non  consentire  suadenti  Deo  adjuvante.  II- 
lud  quoque  solet  quseri:  quare  creavitDeus  homi- 


et  ipsa  voluntas  peccatum  sit,  sed  de  actu  illud  jy  nem  quem  sciebat  esse  casurum,  cum  sit  summe 


dicitur  quod  omne  malum  ex  voluntate  procedit ; 
sicut  ille  actus  scilicet  comestio  pomi,  quod  a 
quibu8dam  dicitur  primum  peccatum  in  homine, 
quod  satis  potest  concedi.  In  uno  enim  peccato 
et  reatus  est  et  actus ;  nec  dicuntur  duo  peccata 
sed  unum.  Ut  qui  habet  voluntatem  homicidii 
perpetrandi,  et  postea  perpetrat ;  non  tunc  aliud 
peccatum  facit,  sed  quod  habebat  prius  in  vo- 
luntate,  tunc  facit  in  opere. 

Quaeritur  uter  eorum  plus  peccaverit,  an  mu- 
lier  an  Adam.  Sed  sicut  Apostolus  dicit  :  Adam 
non  est  seductus,  imo  mulier  (I  Tim.  h).  Mu- 
lier  interrogata  inquit  :Serpens  seduxit  me,  ut 
in  Genesi  (cap.  ui).  Vir  autem  interrogatus  non 
ait  :  Mulier  seduxit  me,  sed  dedit  mihi  et  man- 
ducavi  (ibid.).  Mulier   in  hoc  dicitur  seducta, 


pius.  Eadem  qusestio  de  angelis  qui  ceciderunt. 
Augustinus  super  Genesim:  Gumperinjustos  jus- 
ti,per  impios  pii  proficiant;frustra  dicitur  ut  non 
crearet  Deus  quos  praesciebat  malos  futuros.  Gur 
enim  non  crearet  bonis  prof uturos?  Quia  sicut prae- 
vidit  quod  mali  essent  futuri ;  sic  etiam  praevidit 
de  malefactis  eorum  quid  boni  esset  ipsefacturus. 

Gap.  VII.  De  gratia  habita  ante  peccatum. 

Nunc  restat  inquirere  quam  gratiam  homo 
ante  peccatum  habuit,  et  utrum  per  eam  potuit 
stare  an  non.  Ad  quod  videndum  est  quod  sine 
apposita  gratia  proficere  non  poterat,  sicut  et  de 
angelis  diximus  ;  sed  non  declinare  ab  eo  quod 
acceperat  per  gratiam  sibi  in  creatione  collatam 
poterat.  Aliud  enim  est  facere  bonum,  aliud  de- 
clinare  a  malo.  Per  illud  adiutoTVxaa^*^  qj&r^ 


99 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  U.  -  DOGMATICA. 


100 


acceperat  in  creatione  poterat  declinare  a  malo  ; 
ed  sine  super  apposita  gratia  non  potejat  ipse 
acere  bonum.  Augustinus  in  libro  De  correp- 
tione  et  gratia  :  Si  hoc  adjutorium  vel  angelo, 
vel  homini  cum  primum  facti  sunt  defuisset 
(quoniam  non  talis  natura  facta  erat  ut  sine  di- 
vino  adjutorio  posset  manere  si  vellet)  non  uti- 
que  sua  culpa  cecidisset.  Adjutorium  quippe  de- 
fuisset,  sine  quo  manere  non  posset.  In  eodem  : 
Dederat  Deus  homini  bonam  voluntatem  ;  in  illa 
quippe  eum  fecerat  rectum :  dedit  adjutorium 
sine  quo  in  ea  non  posset  permanere  si  vellet, 
et  per  quod  posset ;  ut  autem  vellet  reliquit  in 
ejus  arbitrio.  In  eodem  :  Acceperat  si  vellet  posse; 
sed  non  habuit  velle  quod  posset.  Nam  si  ha- 
buisse,  utique  perseverasset.  Istis  auctoritatibus 
patet  quod  homo  poterat  per  id  quod  acceperat 
in  creatione  non  cedere  tentationi.  Nisi  enim  ta- 
lis  fuisset  factus  quod  posset  non  cadere  et  ten- 
tanti  resistere,  sicut  dicit  Augustinus,  non  sua 
oecidi88et  culpa. 

Opponitur  quod  homo  sine  gratia  cooperante 
poterat  proficere,  hoc  modo.  Poterat  homoperil- 
lud  adjutorium  creatricis  gratiae  non  consentire 
suadenti,  sed  hoc  meritum  esset,  et  omne  meri- 
tum  profectus  est :  igitur  per  eam  proflcere  po- 
terat.  Ad  quod  dicimus  quod  ipsum  non  consen- 
lire  malo  non  est  meritum,  sed  hoc  quod  maio 
non  consentiendodiligiturbonum.  Non  enim  est 
meritum  in  hoc  quod  declinatur  a  malo  ;  sed  in 
hoc  quod  declinando  a  malo  fit  bonum.  Nec  ta- 
men  unum  sine  altero  esse  potest.  Ita  dicimus 
quod  si  homo  vel  angelus  declinasset  a  malo,  ha- 
beret  utique  meritum  et  proficeret ;  sed  non  in 
hoc  quod  a  malo  declinasset,  sed  in  hoc  quod  a 
malo  declinando  bonum  diligeret,  ad  quod  ege- 
bat  gratia  cooperante.  Ad  illud  vero  primum  suf- 
ficiebat  adjutorium  creatricis  gratiae.  Habebat 
enim  homo  ante  peccatum  exlibero  arbitrio  et  ex 
illo  adjutorio  gratiae,  posse  non  peccare,  id  est 
vitaremalum;  sed,  ut  diximus,  egebat  gratia 
cooperante  ad  bonum  perficiendum.  Post  lap- 
sum  vero  non  solum  cooperante,  sed  etiam  gra- 
tia  operante  eget.  Operans  gratia  facit  a  peccatis 
surgere  ;  facit  etiam  vellebonum.  Cooperans  gra- 
tia  volenti  cooperatur  ut  bonum  faciat.  Sed  ante 
lapsum  non  egebat  nisi  cboperante  ;  nondum 
enim  ceciderat,  et  ideo  non  egebat  gratia  per 
quam  surgeret,  sed  ea  sola  per  quam  proficeret. 
Post  lapsum  vero  operans  praecedit  quse  movet  et 
excitat  cor.  De  qua  dicit  Propheta  :  Et  gratia 
ejus  prceveniet  me(Psal.  lviii).  Hsec  inspirando 
praevenit,  hsec  adjuvando  prosequitur.  Primo 
enim  gratia  operatur  sine  nobis  :  et  ibi  nihil 
meretur  homo  quia  tunc  accepit  bonum  velle  ; 
sed  post  utitur  accepta  voluntate  et  cooperatur 
gratia,  in  quo  meritum  hominis  est.  Non  enim 
est  meritum  hominis  in  hoc  quod  accipit  bonam 
voluntatem,  quia  ibi  nihil  facit ;  sed  in  hoc  quod 
accepta  utitur.  Unde  Apostolus :  Gratia  Dei  sum 
id  quod  sum  ;  et  gratia  ejus  in  me  vacua  non 
fuit  (I  Cor.  xv).  Et  hoc  in  simili  potest  videri. 


A  Prius  fit  ferramentum  ut  per  illud  homo  aliquid 
faciat,  quod  non  per  86  incidit,  sed  ducente  manu 
artificis.  Ita  voluntas  prius  erigitur  operante 
gratia,  qusB  erecta  ad  bonum  operandum  juva- 
tur  et  ducitur  per  cooperantem  gratiam.  Unde 
Apostolus  :  Velle  adjacet  mihi,  perficere  autem 
oonum  non  invenio  (Rom.  vn).  Sed  gratia  ope- 
ratur  velle  et  perficere  (Philip.  n).  Operatur 
velle  hoc  spectat  ad  operantem  ;  perflcere  ad 
cooperantem.  Solet  quaeri  utrum  homo  ante  lap- 
sum  habuerit  virtutes.  Quidam  dicunt  quod  non 
habuit,  quod  sic  volunt  ostendere.  Fortitudinem 
non  habuit,  quia  cessit  pravae  suggestioni ;  nec 
justitiam,  quia  contempsit  prseceptum  Dei ;  pru- 
dentiam  non  habuit,  quia  sibi  non  cavit ;  tem- 

B  perantiam  non  habuit,  quia  aliena  appetiit.  Sed 
illud  satis  concedimus  quod  non  tunc  habuit 
quando  peccavit ;  sed  quod  prius  non  habuerit 
non  est  concedendum,  cum  Augustinus  dicat  in 
quadam  homilia  :  Adam,  perdita  charitate,  ma- 
lus  inventus  est.  Item  :  Princeps  vitiorum  dum 
vidit  Adam  de  limo  terrae  ad  imaginem  Dei  fac- 
tum,  pudicitia  armatum,  temperantia  composi- 
tum,  charitate  splendidum,  primos  parentes  illis 
donis  ac  tantis  bonis  spoliavit,  pariterque  pere- 
mit.  Ambrosius  ad  Sabinum  :  Quando  Adam  so- 
lus  erat  non  est  praevaricatus  ;  quia.mens  ejus 
adhserebat  Deo.  Quidam  vero  asserentes  dicunt 
quod  ex  quo  aliquis  habet  charitatem  non  potest 
eam  amittere.  Opponitursicadillud  quod  diximus 

q  Augustinus  ad  Julianum  comitem  :  Charitas  quae 
deseri  potest  non  vera  fuit.  Ad  quod  dicimus 
quod  vera  dicitur  duobus  modis,  et  quantum  ad 
permanentiam  et  quantum  ad  substantiam.  Non 
fuitvera,id  estpermamenset  constans.Item  sittibi 
fons  propriuscui  non  communicet  alienus.  Sed  non 
citur  qui  futurus  est  alienus,  id  est  malus  ;  sed 
qui  tunc  est  alienus.  Dum  enim  malus  est  non 
potest  habere  charitatem  ;  tamen  qui  futurus  est 
alienus  potest  modo  habere,  vel  qui  modo  est 
malus  potest  alio  tempore  habere.  Stultum  nam- 
que  videtur  dicere  quod  in  hac  vita  aliquis  ita 
conflrmatu8  sit  quod  non  possit  malus  fleri ; 
quod  in  alia  vita  tantum  promittitur.  Fatemur 
itaque  eum  charitatem  habuisse,  et  postea  per- 

D  didisse.  Nec  tamen  aliquis  putet  nos  dicere  quod 
in  ipso  exordio  creationis  habuit,  sicut  supra  de 
angelis  diximus  ;  sed  post  creationem.  Non  enim 
statim  cecidit  sicut  Angelus  ;  sed  per  aliquam 
moram  in  paradiso  fuit,  cum  Scriptura  dicat  so- 
poratum  eum  fuisse,  animalia  etiam  ante  eum 
ducta  quibus  nomina  imposuit.  Quseritur  utrum 
prsescius  fuerit  sui  casus.  Ad  quod  dicimus  quod 
sui  casus  prsescius  non  fuit,  sicut,  et  de  angelo 
diximus.  Et  hoc  illa  eadem  ratione  probatur 
quam  ibi  diximus.  Augustinus  quoque  super  Ge- 
nesim  idem  dicit :  In  poenam  hujus  peccati  ejec- 
tus  est  homo  de  paradiso  in  locum  istum  mise- 
riarum.  Sicut  dicitur  ibi  :  Ejecit  eum  Leus  de 
paradiso  ne  forte  comederet  de  ligno  vitce  et 
vivat  in  aternum(Oen.  m).  Heec  verba  videntur 
velle  quod  si  postea  comedisset  nunquam  more- 


101 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  III. 


102 


retur  ;  sed  ex  alia  parte  factus  est  mortalis  prop-  A  habeamus  cum  pecoribus,  communem  sensum  et 


ter  peccatum.  Quomodo  igitur  peecato  rema- 
nente  non  moreretur  ?  Adquod  dicitur  si  non  pu- 
niretur  ista  poena,  scilicet  morte,  puniretur  gra- 
viori  ;  quia  nunquam  finirentur  miseriae,  quae 
modo  finiuntur  morte,  sicut  et  diaboli  miseriae 
nunquam  finiuntur.  Sed  quia  hoc  certum  de  auc- 
toritate  non  habuimus,  volunt  quidam  dicere 
quod  si  comedisset,  postea  non  conferret  et  im- 
mortalitem  ;  et  sub  tali  sensu  exponunt  verba 
illa  :  Ne  comedat  de  ligno  vitae,  id  est  indignus 
est  illo  ligno  vesci  quod  prius  conferret  immorta- 
litatem.  Et  ideo  ne  posset  ad  illud  accedere,  po- 
sita  est  ante  paradisum  quaedam  ignea  custodia 
scilicet  flammeus  gladius  atque  versatilis  qui  mi- 


appetitum,  liberum  arbitrium  nos  ab  eis  discer- 
nit,  penes  quod  omne  meritum  consistit.  Gum 
enim  nulla  vi,  nulla  necessitate  cogatur  ;  non 
immerito  beatitudinem  seu  miseriam  promere- 
tur.  Sensus  et  appetitus  nec  beatum  nec  mise- 
rum  faciunt ;  alioquin  bruta  animalia  beatitudi- 
nis  vel  miseriae  possent  fieri  participantia.  Inge- 
nium  quoque  et  memoria  et  caetera  similia,  nec 
justum  nec  injustum  constituunt.  Siquidem  nec 
tardum  ingenium  nec  labilis  memoria  imputa- 
tur.  Sola  itaque  voluntas  quae  semper  libera  est, 
•t  nunquam  cogi  potest ;  merito  apud  Deum  ju- 
dicatur.  Ea  semper  a  necessitate  libera  est.  Ubi 
enim  necessitas,  ibi  non  est  libertas  ;  ubi  non  est 


nisterio  cherubin  ante    paradisum   volvebatur.  B  libertas,  noc  voluntas  :  et  ideo  nec  meritum. 


Gladius  iste  signat  passiones  hujus  vitae  praesen- 
tis,  ojuae  urunt  ad  tcmpus,  sed  transitoriae  sunt. 
Cherubin  plenitudo  sapientice  interpretatur,  et 
significat  charitatem.  Ad  esum  itaque  ligni  vitae 
per  tribulationes  multas,  et  per  charitatem  quae 
est  plenitudo  scientiae  post  peccatum  redire  fuit 
necesse.  Gum  enim  cherubin  cum  flammeo  gla- 
dio  sit  ad  ostium  paradisi,  non  potest  homo  ad  il- 
lum  ingredi  nisi  transierit  per  flammeum  gla- 
dium.  Solet  quaeri  utrumprius  de  ligno  vitae  co- 
medissent.   Augustinus   De    baptismo  parvulo- 
rum  :  Recte  profecto  intelliguntur  ante  malignam 
diaboli  persuasionem  abstinuisse  a  cibo  vetito 
atque  usi  fuisse  concessis  et  praecipue  ligno  vi- 
tae.  Sed  hoc  non  videtur  sub  assertione  dictum. 
Cap.  VIII.  De  libero  arbitrio. 
Praeter  alias  poenalitates  pro  peccato  illo  incur- 
rit  homo  poenam  de  passioue  liberi  arbitrii.  Ut 
enim  Augustinus  dicit  in  Euchiridio  :  Homo  male 
utens  libero  arbitrio,  et  se  perdidit  et  ipsum.  Vi- 
dendum  est  itaque  quid  sitliberum  arbitrium,  et 
quale  ante  peccatum,   et  qualiter  depressum  sit 
per  peccatum.  Sic  potest  diffiniri  :  Liberum  ar- 
bitrium  est  habilitas  rationalis  voluntatis  qua 
bonum  eligitur  gratia  cooperante,  vel  malum  ea 
deserente.  Et  consistit  in  duobus  :  in  voluntate 
et  ratione.  Liberum  namque  dicitur  quantum  ad 
voluntatem ;  arbitrium  quantum    ad  rationem. 
Rationi8  est  videre  quid  sit  eligendum  vel  non  ; 


Ca.p.  IX.  Quod  liberum  arbitrium  ad  futurum 
tantum  se  habeat :  et  de  ipsius  statu  quadru- 
plici. 

Praeterea  sciendum  est  quod  liberum  arbitrium 
solummodo  ad  futura  se  hahet.  Quod  in  praesenti 
est  non  est  in  potestate  nostra,  ut  tunc  sit  vel 
non  sit ;  sed  utrum  in  futuro  ita  ae  habeat  vel 
non,  in  potestate  liberi  arbitrii  est.  Nec  ad  om- 
nia  futura  se  habet ;  sed  ad  ea  tantum  quae  pos- 
sunt  fieri  et  non  fleri.  Nunc  videndum  est  quale 
fuit  ante  peccatum.  Et  possunt  notari  in  homine 
quatuor   status  liberi    arbitrii.  Ante  peccatum 
nihil  impediebat  ad  bonum  ;  ad  malum    nihil 
compellebat  :  tunc  sine  errore  ratio  judicabat ; 
G  sine  difficultate  voluntas  bonum  appetebat.  Post 
peccatum  vero  (antequam  per  gratiam  sit  repa- 
ratum)  premitur    a  concupiscentia  et  vincitur. 
Post  reparationem   (ante    confirmationem  quaB 
erit  in  futuro)  premitur  sed  non  vincitur.  Post 
confirmationem  nec  vinci  poterit  nec  premi.  Est 
namque  triplex  libertas  :  a  necessitate,  a  pec- 
cato,  a  miseria.  A  necessitate  et  ante  peccatum 
et  post  aequaliter  liberum  est.  Sic  enim  tunc  cogi 
non  poterat,  ita  nec  modo ;  haec  libertas  aequali- 
ter  est  in  omnibus  :  non  minor  in  malis  quam  in 
bonis,  tam  plena  post  peccatum  sicut  et  ante  pec- 
catum.Est  alia  libertas  a  peccato,scilicet  de  qua  di- 
cit  Apostolus :   Ubi  spiritus  Dominijbi  libertas 
(IlCor.  m).  Etalibi:  Cumservi  essetispeccati,li- 


voluntati8  est  appetere.  Et  ita  ratio  tanquam  pe-  j>  berifuistis  justitice  :nuncautem  liberati  apec- 


dissequa  monstrat  viam  consulendo  illud  quod 
videt  faciendum,  dissuadendo  contrarium  ;  vo- 
luntas  tanquam  domina  ducit  secum  rationem  ad 
quodcunque  fuerit  inclinatur.  Non  enim  trahi- 
tur  voluntas  a  ratione,  sed  solummodo  mons- 
trat  ratio  quod  appetere  debeat  voluntas.  Ratio 
vero  trahitur  a  voluntate,  etiam  in  iis  quae  sunt 
contra  rationem.  Naturaliter  namque  ratio  con- 
tradicit,  hoc  est  non  illud  esse  faciendum  indi- 
cat  ;  et  tamen  vincitur  et  consentit.  Et,  quoniam 
in  his  duobus  consistit  liberum  arbitrium,  soli 
rationali  creaturae  datum  est.  IUa  enim  sola  inter 
creaturas  voluntatem  habet  et  rationem.  Bruta 
animalia  habent  sensum  et  appetitum  videlicet 
sensualitatis  ;  sed  voluntate  et  ratione  carent,  et 
ideo  liberum  arbritrium  non  habent.  Gum  itaque 


catOyServi  autemfacti  Deo  habetis  fructum  in 
sanctificationem(Rom.\i)Istam  libertatem  homo 
peccando  amisit :  et  hoc  est  quod  Augustinus  ait : 
Homo  male  utens  libero  arbitrio  se  perdidit  et 
ipsum.  Non  est  amissa  libertas  a  necessitate  ; 
sed  libertas  a  peccato.  Qui  enim  facit  peccatum 
servus  est  peccati  (Joan.  viii).  Hanc  libertatem 
quidem  a  peccato  illi  soli  habent  qui  per  gratiam 
reparantur  ;  non  quod  penitus  sine  peccato  sint, 
sed  quia  non  dominatur  eis  peccatum  :  et  haec 
proprie  appellatur  libertas.  In  malo  autem  fa- 
ciendo  non  liberum  proprie  dicitur  arbitrium  ; 
quia  ratio  discordat  a  voluntate.  Judicat  nam- 
que  ratio  faciendum  non  esse  quod  voluntas  ap- 
petit.  In  bono  concordat^  ratio  voluntati ,  eique 
non  contradicens  servit.  fexv&fc  K.\i^^s^^\sv.^ar 


106 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORK  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


104 


chiridio  :  Ipsa  autem  est  vera  libertas  propter  A 
recte  faciendi  lioentiam  i  et  pia  servitus  propter 
obedientiam.  Et  ita  apparet  quod  in  bonis  et  in 
malis  voluntas  libera  est  a  necessitate  :  sed  in  so- 
lis  bonis  libera  est  a  peccato.  Unde  Augustinns 
in  libro  De  gratia  et  libero  arbitrio  :  Semper  in 
nobis  voluntas  libera  ;  sed  non  semper  est  bona. 
Aut  enim  justitia  libera  est  quando  servit  pec- 
cato,  et  tunc  mala  est ;  aut  peccato  libera  est 
quando  servit  justitise,  et  tunc  est  bona.  Est  ite- 
rumlibertas  a  miseria,  de  qua  ait  apostolus  Pau- 
lus  ad  Romanos.  Et  ipsa  creatura  liberabitur 
a  servitute  corruptionis  in  libertatem  glorice 
Filii  Bei  (Rom.  vm).  Hanc  libertatem  in  prse- 
senti  nullus  habet.  Potest  enim  in  praesenti  homo 
liber  esse  a  peccato  ;  quia,  ut  supra  diximus,  B 
quamvis  sine  peccato  nullus  sit,  tamen  ex  quo 
non  regnat  peccatum  in  homine,  liber  est  a  pec- 
cato  ;  sed  a  pcena  peccati  nullus  liberatur  in 
praesenti.  Ex  praedictis  constat  in  quo  per  pec- 
catum  sit  diminutum  liberum  arbitrium  ;  quia 
tunc  nulla  difficultas  ad  recte  volendum,  nul- 
lum  impedimendum  de  lege  membrorum  ad  bo- 
num  perficiendum  ;  sed  modo  antequam  per  gra- 
tiam  liberatum  sit  a  peccato,  nec  velle  nec  per- 
ficere  bonum  potest.  Sicut  diceremus  de  aliquo 
compedito  :  non  potest  hic  ambulare,  id  est  in 
potestate  sua  non  habet  tamen  concederemus, 
possibile  est  hunc  ambulare  quia  potest  evenire 
ut  solvatur  et  ambulet.  Hunc  nostrum  defectum 
Apostolus  comemorat,  inquiens  :  Velle  adjacet  G 
mihiyperftcere  autem  bonum  non  invenio  Rom. 
vn).  Nisienim  liberetur  per  gratiam  intus  ope- 
rantem  et  excitantem  cor  non  potest  ipsum  ar- 
bitrium  erigi  ad  bonum,  unde :  Si  Filius  vos  li- 
beraverit,  vere  liberi  eritis  (Joan.  viii).  Et 
postquam  liberatus  fuerit  nisi  juvetur  per  gra- 
tiam  cooperantem  non  potest  perficere  bonum. 
Et  ita  indiget  modo  operante  gratia  per  quam  li- 
beretur  ;  et  cooperante  per  quam  ad  promeren- 
dum  juvetur:  cum  ante  peccatum,  sicut  supra 
diximus,  sola  gratia  cooperante  indigeret.  Prius 
enim  quam  caderet  non  indigebat  liberatore,  sed 
cooperatore.  Hoc  modo  hic  solet  opponi.  Ante- 
quam  aliquis  reparatum  habeat  liberum  arbi- 
trium,  donec  scilicet  in  peccatis  est,  habet  ipse  £> 
liberum  arbitrium  :  igitur  potest  in  utramque 
partem  flecti.  Itaque  vel  liberum  non  est  arbi- 
trium,  vel  si  est  liberum  cum  in  peccatis  adhuc 
est,  potest  ipse  bonum  velle ;  et  ita  videtur  quod 
antequam  detur  gratia  possit  bonum  velle.  Sed 
ita  est  hic  sicut  in  compedito  illo  qui  scilicet  non- 
potest  ambulare  antequam  solvatur ;  et  tamen 
per  se  verum  est,  possibile  est  hunc  ambulare, 
vel  hic  potest  ambulare.  In  eodem  sensu  simili- 
ter  non  negamus  de  illo  peccatore  vel  paganovel 
quolibet  alioquin  possibile  sit  eum  bonum  velle, 
vel  quin  possit  bonum  velle ;  sed  non  nisi  hoc 
modo  scilicet  si  detur  gratia  per  quam  liberetur 
et  quae  ei  cooperetur.  Aliud  est  velle  simpli- 
citer,aliud  est  velle  bonum.  Sicut  aliud  est  timere 
gimpliciter,   aliud  est  timere  Deum.   Aliud  est 


mare,  aliudest  amare  Deum.  Et  timere  et  amare 
simpliciter  prolata,  affectiones  sunt :  cum  addita- 
mento/virtutes.Velleestnobis  per  naturam;  velle 
bonumpergratiam.Simplices  namque  affectiones 
insuntnobis  naturaliter  tanquam  ex  nobis  addita- 
menta  ex  gratia.Unde  Augustinusin  libro  Retrac- 
tationum :  Quaedam  suntmagna  bona,quaedamme- 
dia,quaedamminima.Virtutesquibusrectevivitur, 
sunt  magna  bona.Species  quorumlibet  corporum 
8ine  quibus  recte  vivitur,minima  sunt  bona.  Poten- 
tiaB  animi  sine  quibus  recte  vivi  non  potest,  me- 
dia  bona  sunt.  Virtutibus  nemo  male  utitur.  Ca> 
teris  autem  bonis  et  mediis  et  minimis  non  so- 
lum  bene,  sed  et  male  uti  quisque  potest.  Et  ideo 
virtute  nemo  male  utitur  ;  quia  opus  virtutis  est 
bonus  usus  istorum  quibus  et  non  bene  uti  pos- 
sumus.  In  mediis  bonis  reperitur  liberum  arbi- 
trium  ;  quia  et  male  illo  uti  possumu8,sed  tamen 
tale  est  ut  sine  illo  recte  vivere  nequeamus.  Bo- 
nus  autem  usus  ejus  jam  virtus  est,  quae  in  ma- 
gnis  reperitur  bonis  quibus  nemo  male  uti  potest. 

Ex  hac  auctoritate  patet  quod  voluntas  inter 
bona  media  sit ;  bona  voluntas  inter  magna  bona 
quae  non  per  naturam,  sed  per  gratiam  inest  no- 
bis.  Et  tamen  potest  dici  quod  etiam  mali  natu- 
raliter  volunt  bene  ;  et  ita  videtur  quod  ante 
8usceptam  gratiam  aliquis  habeat  velle  bonum  ; 
sed  nihil  aliud  est  naturaliter  velle  bonum  quam 
rationem  judicare  illud  esse  bonum.  Sicut  ali- 
quia  tyrannus  dicit :  Ego  vellem  esse  bonus  mo- 
nachus,  exire  de  saeculo,  et  similia.  Iste  naturali- 
ter  appetit  bonum  ;  sed  eum  non  delectat  bonum. 
Unde  nec  proprie  dici  potest  velle  bonum,  nec 
habet  meritum  illud  tale  velle  ;  sed  illud  quod 
est  cum  delectatione  boni,  quando  scilicet  pla- 
cet  ei  bonum  et  in  proposito  habet.  Unde  Apos- 
tolus  :  Leus  qui  operatur  in  nobis  velle  et  per- 
ficerepro  voluntate  bona  (Philip.  n),  Prius  est 
voluntas  bona  per  naturam,  quae  non  habet  ine- 
ritum  ;  sed  postea  fit  bona  per  gratiam,  et  tunc 
habet  meritum. 

Praeterea  sciendum  est  quod  non  ideo  dicitur 
liberum  arbitrium  quod  aequaliter  se  habeat  ad 
utrumque,  scilicet  ad  bonum  et  ad  malum  :  cum 
per  se  possit  quis  cadere,sed  per  se  non  potcst  re- 
surgere  nisi  juvetur  a  gratia  Christi.  Per  se  enim 
sufficit  ad  malum  liberum  arbitrium,  sed  non 
sufficit  ad  bonum  per  se.  Boni  etiam  angeli  non 
carent  libero  arbitrio  ;  et  tamen  ita  sunt  confir- 
mati  ut  non  possint  esse  mali.  Similiter  mali  an- 
geli  non  carent  libero  arbitrio  ;  cum  tamen  ita 
sint  obstinati  ut  non  possint  esse  boni.  Liberum 
itaque  arbitrium  ex  eo  dicitur,  quia  est  volun- 
tarium.  Quod  enim  boni  angeli  non  possunt  mali 
esse,non  facit  necessitas,  sed  confirmata  per  gra- 
tiam  voluntas.  Quod  mali  non  possunt  boni  esse, 
non  facit  ulla  coactio,  sed  voluntas  obstinata  in 
malo.  Ettamen  isti  naturaet  illi  mutabiles  sunt. 

Unde  Hieronymu8  :  Solus  Deus  est  in  quem 
peccatum  cadere  non  potest ;  caeteri  cum  sint  li- 
beri  arbitiii  in  utramque  partem  possunt  flecti. 
De  Deo  etiam  legitur  quod  liberum   arbitrium 


105 


SUMMA  SKNTENTIARUM.  —  TRACT.  ffl. 


106 


habet.  Ambrosius  ad  Gratiamim  :  Spiritus  ubi 
vult  spirat  (Joan.  iii).  Apostolus  quoque  dicit, 
quia  omnia  operatur  unus  spiritus,  dividens 
shigulis  prout  vul  (I  Cor.  xn).  Prout  vult,  in- 
quit,  id  est  pro  libero  voluntatis  arbitrio,  non 
pro  necessitatis  obsequio.  Nec  est  aliud  liberum 
arbitrium  in  Deo  nisi  divina  voluntas,  quae  non 
necessitate,  sed  sola  bonitate  omnia  facit.  Ejus 
enim  natura  bonitas  est. 

Gap.  X.  Quare  veccatum  primi  hominis  posteris 

imputetur. 
Post  peccatum  primi  hominis  et  pcenam  quam 
assignavimus,  quam  inde  incurrit,  videndum  est 
quare  imputetur  posteritati  ejus.  Omnes  enim 
qui  ab  eo  per  concupiscentiam  descendunt, 
obnoxii  sunt  illi  peccato,  et  pro  illo  rei  sunt 
originalis  peccati.  Ad  quod  potest  dici  quod  ideo 
imputatur  omnibus,  quia  omnes  illud  commi- 
serunt,  ut  Apostolus  dicit :  In  quo  omnes  pecca- 
verunt  (Rom.  v),  quod  ita  potest  exponi  :  In  eo 
omne8  peccaverunt,  id  est  peccato  rei  tenentur. 
Ut  enim  dicit  Apostolus  :  Per  unius  inobedien- 
tiam  peccatores  constituti  sunt  multi  (ibid.). 
Quod  inde  est  quia  per  legem  peccati  ab  eo 
descendunt.  Non  ideo  imputatur  eis  quia  in  eo 
tunc  fuerunt  originaliter,  cum  et  Christus 
secundum  carnem  in  eo  tunc  fuerit;  sed  quia 
per  concupiscentiam  quae  venit  de  peccato  illo 
inde  descenderunt.  Et  ita  potest  dici  quod  ideo 
imputatur  toti  posteritati ;  quia  in  effectu  hujus 
peccati,  id  est  in  lege  peccati  de  hoc  veniente, 
concipiuntur,  videlicet  in  concupiscentia.  Furtum, 
homicidium  et  caetera  non  imputantur  posteris ; 
quia  non  iit  ipsa  generatio  secundum  effectus 
illorum,  id  est  secundum  motum  de  illis  venien- 
tem.  Solet  a  quibusdam  praedicta  quaestio  sic 
solvi :  Ideo  illud  peccatum  omnibus  imputatur 
posteris  et  non  alia,  quia  illud  peccatum  in 
paradiso  commissum  gravissimum  fuit ;  quia 
ignorantia  non  induxit  eum  ad  peccandum,  nec 
fragilitas  carnis;  quia  anto  peccatum  neutrum 
fuit  in  eo.  Unde  adeo  maximum  fuitillud  peccatum 
quod  etiam  naturam  mutavit.  Tota  enim  natura 
hominis  per  peceatum  illud  corrupta  fuit.  Augus- 
tinus  De  civitate  Dei :  Tanto  majore  injustitia 
violatum  est  illud  mandatum,  quanto  faciliore 
potuit  observantia  custodiri.  Nondum  voluntati 
cupiditas  resistebat,  quod  de  pcena  transgressionis 
secutum  est  postea.  Sed  non  videtur  absolute 
concedendum  quod  illud  peccatum  gravius  omni- 
bus  aliis  fuerit ;  cum  legatur :  Qui  peccat  in 
Spiritum  sanctum,  non  remittetur  ei  neque  in 
hoc  sasculo  neque  in  futuro  (Matth.  xn ;  Luc 
xii  ;  Marc  iii).  Sed  illud  peccatum  primis  paren- 
tibus  postea  fuisse  condonatum  dicunt  auctores. 
Augustinus  in  libro  De  baptismo  parvulorum : 
Sicut  illi  primi  homines  postea  juste  vivendo, 
unde  merito  creduntur  per  Domini  sanguinem 
ab  extremo  liberati  supplicio,  non  tamen  illa  vita 
meruerunt  ad  paradisum  revocari;  sic  et  caro 
peccati  et  si  remissis  peccatis  homo  in  ea  juste 
vixerit,  non  continuo  meretur  eam  mortem  non 


A  perpeti  quam  traxit  a  propagine  peccati.  Ad  hoc 
quod  diximus  in  Adam  fuisse  omnes,  solet  sic 
opponi :  Sic  omnes  qui  descenderunt  a  Gain  in 
Adam  fuerunt,  per  illam  substantiam  quam 
accepit  Gain  in  primis  parentibus,  ibi  exstiterunt; 
sed  in  illa  particula  qua3  in  Gain  fuit  propagata 
non  tot  atomi  fuerunt  quot  homines  ab  eo 
descenderunt ;  unde  non  videtur  verum  quod 
substantia  uniuscujusque  f  uerit  in  primo  parente. 
Ad  quod  potest  dici  quod  quamvis  illa  particula 
primum  fuerit  valde  parva,  tamen  nulla  substan- 
tia  exteriori  in  eam  transeunte  augmentata  est, 
et  facta  est  magna;  tanta  scilicet  quanta  in 
resurrectione  erit.  Fomentum  enim  habet  a  cibis; 
sed    non    transeunt  cibi  in  ipsam    humanam 

B  sub8tantiam  ;  quod  ita  probari  potest :  Puer  qui 
ea  moritur  die  qua  nascitur,  in  illa  natura  resurget 
quam  habiturus  erat  si  viveret  usque  ad  plenam 
acitatcm  nulla  aegritudine  vel  vitio  corporis  impe- 
diente.  Unde  apparet  quod  etiam  si  viveret  non 
aliunde  sumerentur  partes  illiud  substantiae;  sed 
in  se  augmentarentur  sicut  costa  de  qua  facta  est 
mulier,  et  sicut  quinque  evangelici  panes.  Nec 
tamen  negamus  quin  cibi  et  in  humores  et  in 
carnem  transeant :  unde  quidam  homines  gros- 
siores  sunt  quam  debeant;  scd  illa  superfluitas 
non  erit  in  resurrectione,  qui  non  est  de  veritate 
humanae  naturae.  Veritas  humanaB  substantia3 
dicitur  quod  in  primis  parentibus  fuit ;  et  illud 
solum  in  resurrectione  erit.  Sed  illae  partes  quae 

q  de  cibis  fiunt,  et  in  quas  transeunt,  tanquam 
superflua  deponentur. 

Gap.  XI.  Quid  sit  peccatum  originale. 
Deinceps  inquirendum  est  quid  dicatur  origi- 
nale  peccatum,  et  quare  originale  dicatur.  Quidam 
dicunt  quod  originale  peccatum  sit  debitum  quo 
tonentur  omnes  pro  peccato  primi  hominis ;  quia 
pro  illo  omnibus  debetur  pcena  aeterna  nisi  per 
gratiam  liberentur.  Isti  dicunt  quod  originale 
peccatum  non  sit  peccatum;  sed  si  Scriptura 
quandoque  vocat  illud  peccatum,  astruunt  quod 
ibi  peccatum  pro  pcena  peccati  accipitur;  et  sicut 
pro  peccato  parentis  quandoque  exsulant  filii 
secundum  justitiam  saeculi,  ita  ex  justitia  Dei 
omnes  tenentur  rei  pro  peccato  illo ;  et  ita  secun- 

n  dum  istos  in  anima  pueri  nullutn  peccatum  est. 
Quia  dicunt  ipsi :  Si  anima  pueri  nunquam  pec- 
cavit,  non  est  in  ea  peccatum;  et  tamen  concedunt 
quod  in  ea  est  originale  peccatum,  quia  tenetur 
debito  peccati.  Sed  plane  contra  Apostolum  lo- 
quuntur  isti,  cum  apostolus  dicat:  Per  inobe- 
dientiam  unius,  peccatores  constituti  sunt 
multi  (Rom.  v).  Ecce  quod  Apostolus  vocat  eos 
peccatores  antequam  regenerentur ;  sed  si  tantum 
esset  poena  et  non  culpa  in  istis,  ut  ipsi  aiunt, 
non  peccatores  essent.  Item  dicit  Apostolus :  Per 
unum  hominempeccatum  intravit  in  mundum> 
et  per  peccatum  mors  (Ibid.).  Aliud  peccatum 
quod  intravit ;  aliud  ipsa  pcena  quae  innuitur  in 
verbis  Apostoli.  Alii  dicunt  quod  originale  pecca- 
tum  sit  inobedientia ;  et  haec  inobedientia  in 
omnibus  est  antequam  renascantur.  SM.  xssa. 


107 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


108 


videtur  quod  puer  inobediens  sit ;  quia  nihil  A 
unquam  fuit  ei  imperatum.  Et  qui  nondum  potest 
ratione  uti,  quomodo  aut  obediens  aut  inobediens 
potest  dici  ?  Inobedientia  namque  voluntatis  est 
ut  obedientia ;  sed  peccatum  originale  non  est 
voluntarium.  His  itaque  omissis,  dici  potest  quod 
originale  peccatum  est  concupiscentia  mali  et 
ignorantia  boni.  Unde  Ausgustinus  in  libro  De 
correptione  et  gratia  :  Sunt  omni  homini  ista  duo 
poenalia :  ignorantia  et  difficultas.  Ex  ignorantia 
error,  ut  probet  falsa  pro  veris ;  ex  difiicultate 
cruciatus,  ut  resistente  et  torquente  dolore  carnalis 
vinculi  non  possit  a  libidine  temperare.  Sed  potest 
opponi :  cum  anima  pueri  nondum  aliquid  velit 
vel  nolit,  quomodo  concupiscentiam  mali  habet? 
Vitium  est  in  ea  non  actus,  quod  probatur :  cum  B 
venerit  ad  annos  discretionis,  tunc  concupiscit 
malum  et  dimittit  bonum. 

Similiter  opponitur :  Gum  nondum  aliquid  de- 
beat  scire,  quomodo  ignorantiam  habet?  Sed 
sicut  in  oculo  caeci  in  nocte  vitium  caecitatis  est, 
sed  non  apparet,  nec  discernitur  inter  videntem 
et  caecum  nisi  luce  veniente  ;  sic  et  in  puero 
vitium  est,  sed  nondum  apparet,  sed  veniente 
tempore  in  quo  deberet  bonum  concupiscere, 
malum  ignorare,  ignorat  bonum  et  concupiscit 
malum.  Item  opponitur  :  In  baptismo  remittitur 
peccatum  originale,  sed  post  baptismum  remanet 
concupiscentia  mali,  et  ca^tera ;  et  ita  non  videtur 
quod  in  baptismo  remittitur  peccatum  originale. 
Sed,  ut  dicit  Augustinus :  Licet  remaneat  concu-  q 
piscentia  post  baptismum,  non  tamen  ad  reatum; 
quia  his  qui  renati  sunt  non  imputatur,  sed  hoc 
est  remitti  peccatum  originale,non  imputari.  Licet 
enim  concupiscentia  carnis  sit  in  baptizato,  tamen 
non  imputatur  ei  nisi  eat  post  concupiscentias. 
Quod  si  fiat,  non  jam  originale,  sed  actuale  est. 
Augustinus  De  nuptiis  et  concupisr entia :  Ex  hac 
carnis  concupiscentia  (quae  licet  in  regeneratis 
jam  non  reputatur  in  peccatum)  quaecunque 
nascitur  proles  obligata  est  originali  peccato.  Et 
paulo  post :  Dimittitur  concupiscentia  carnis  in 
baptismo,  non  ut  non  sit,  sed  ut  peccatum  non 
imputetur  :  hoc  est  enim  non  habere  peccatum, 
non  esse  reum  peccati.  Item  :  Quo  modo  alia  pec- 
cata  praetereunt  actu  et  remanent  reatu,  ut  homi-  t^ 
cidium  et  similia ;  ita  et  econtrario  fieri  potest  ut 
concupiscentia  praetereat  reatu  et  remaneat  actu. 
Ecce  ex  his  auctoritatibus  patet  concupiscentiam 
mali  esse  peccatum  originale,  sub  qua  continetur 
ignorantia  boni,  quoniam  ex  ea  est.  Nisi  enim 
praecessisset  concupiscentia  mali,  non  esset  secuta 
ignorantia  boni.  Et  inde  est  quod  quandoque 
reperimus  in  sacra  Scriptura  pluraliter  peccata 
originaUa,  quia  diversa  sunt  ignorantia  boni  et 
concupiscentia  mali :  quandoque  singulariter  re- 
perimus  peccatum  originale ;  quia,  sicut  diximus, 
unum  istorum  ex  altero  est.  Unde  et  sub  eo  vel 
in  eo  continetur. 

Gap.  XII.  De  ratione  originalis  peccati. 

Post  hoc  videndum  est  quare  dicatur  illud  pec- 
catum  originale.  Ideo  scilicet  quia  ab  origine 


trahitur ;  id  est  a  parentibus,  quando  generatur, 
aliquis  traducit  ipsum  peccatum.  Unde  David:  In 
peccatis  concepit  me  rnater  mea  (Psal.  l).  Hic 
potest  opponi  hoc  modo :  Gum  aliquis  generatur, 
sola  caro  a  parentibus  propagatur ;  quoniam,  ut 
superiu8  diximus,  animae  non  sunt  ex  traduce ; 
etiam  in  ipsa  propagatione  carnis  nondum  infun- 
ditur  anima,utphilosophidicunt,sedjam  efifigiato 
corpore.  Id  quod  Moyses  in  Exodo  manifestissime 
ostendit,  dicens  :  Si  quis  percusserit  mulierem 
prcegnantem  et  abortivum  fecerit,  si  adhuc 
informatum  fuerit,  multabitur  pecunia;  quod 
si  formatum  fuerit,  reddet  animam  pro  anima 
(Exod.  xxi) :  formatum  intelligit  jam  animatum. 
Quod  si  in  ipsa  propagatione  transmittitur  a 
parentibus  peccatum  originale,  videtur  quod  in 
eo  sit  peccatum  originale  quod  propagatum  est. 
Sed  illud  adhuc  inanimatum  est,  et  omne  pecca- 
tum  animae  est ;  quomodo  ergo  in  illo  semine 
peccatum  poterit  esse  ?  sicut  enim  virtus  in  anima, 
ita  et  omne  peccatum.  Ad  quod  potest  dici  quod 
non  solum  anima  obnoxia  est  vinculo  originalis 
peccati,  sed  etiam  caro ;  non  quod  sit  in  carne 
illud  peccatum,  sed  ex  corruptione  carnis  illud 
contrahit  anima :  nisi  enim  caro  in  concupiscentia 
traduceretur,  illo  peccato  anima  non  teneretur. 
Unde  invenitur  quod  Christus  non  habuit  carnem 
peccatricem,  sed  similem  carni  peccati  (Rom.Yui); 
quia  illa  caro  non  ex  concupiscentia  viri  de  matre 
fuit  propagata,  sed  operatione  Spiritus  sancti. 
Gaeteri  habent  carnem  peccatricem ;  non  quod  in 
carne  sit  peccatum,  sed  causa  peccati.  Augustinus 
De  fide  ad  Petrum :  Dum  sibi  invicem  vir  et  mulier 
miscentur  ut  filios  generent,  sine  libidine  non  est 
parentum  concubitus :  et  ob  hoc  filiorum  eorum 
ex  carne  nascentium  non  potest  sine  peccato  esse 
conceptus,  ubi  peccatum  in  parvulos  non  trans- 
mittit  propagatio,  sed  libido.  Apparet  itaquequod 
in  ipsa  conceptione  transmittatur  peccatum  origi- 
nale;  quia  nisi  conceptio  sic  fieret  in  carne,  anima 
ex  carnis  unione  concupiscentiam  non  contraheret. 

Si  quaeratur  quid  sit  illa  corruptio  quam  in 
carne  diximus  esse,  utrum  peccatum  sit  an  non? 
potest  dici  peccatum,  id  est  poena  peccati,  scilicet 
sicut  solemus  accipere  peccatum  culpam;  sed 
ipsa  peccatum  non  dicetur.  Sed  quod  in  carne 
corruptio  peccati  sit,  per  effectum  potest  sciri,  ut 
in  vase  scitur  esse  vitium  per  hoc  quod  reddit 
vinum  acidum. 

Item  solet  qaeri  :  Gum  parentes  alicujus  per 
baptismum  mundati  sunt  a  peccato  originali, 
quomodo  potest  filius  contrahere  peccatum  illud  ? 
Quod  Augu8tinus  in  libro  De  baptismo  parvu- 
lorum  his  similitudinibus  ostendit:  Quo  modo 
praeputium  per  circumcisionem  aufertur,  manet 
tamen  in  eo  quem  genuerunt  circumcisi;  quo 
modo  et  palea  quae  humano  opere  tanta  diligentia 
separatur,  manet  tamen  in  fructu  qui  de  purgato 
tritico  nascitur:  ita  peccatum  quod  mundatur 
per  baptismum,  manet  in  eis  quos  genuerunt  bap- 
tizati.  Item  in  eodem  :  Ex  hoc  enim  gignit  quod 
adhuc  vetustum  trahit,  non  ex  hoc  quod  in  novi- 


109 


SUMMA  SENTENTTARUM.  —  TRACT.  IIL 


110 


tate  promovit  eum  inter  filios  Dei.  Non  enim  gene-  A     Opponitur :  Quod  si  decedant  a  corpore  ante 


rant  parentes  filios  suos  secundum  generationem 
illam  quadenuo  sunt  nati;  sed  potius  secundum 
eam  qua  carnaliteret  ipsiprimum  sunt  generati. 
Prseterea  solet  quaeri  qua  justitia  teneatur  pec- 
cato  illa  anima  innocens  a  Deo  creata,  cum  non 
sit  in  potestate  ejus  illud  vitare.  Non  enim  est  in 
potestate  liberi  arbitrii  illud  vitare  vel  non,  3um 
nondum  utatur  libero  arbitrio,  et  cum  non  sit 
prius  in  corpore  illo  cruam  sit  obnoxia  illi  peccato. 
Quod  ita  solvunt  quidam  :  Ideo  anima  illa, 
quamvis  ex  traduce  non  sit,  sed  noviter  a  Deo 
creata  et  munda,  rea  est  illius  peccati,  quia  cum 
infunditur  corpori,  invenit  illud  corpus  aptum  et 
idoneum  ad  peccandum,  et  in  hoc  delectatur,  et 


baptismum,  sequalem  habent  pcenam ;  si  statim 
post  baptismum,  aequalem  habent  coronam,  et  ita 
videtur  quod  in  ipsa  creatione  indifferentes  sint. 
Sed,  sicut  nos  jam  diximus  in  Tractatu  liberi 
arbitrii,  ea  quae  sunt  ex  ipsa  creatione,  ut 
ingenium,  memoria,  nec  plus  nec  minus  beatum 
constituunt,  vel  poena  dignum  faciunt. 
Cap.  XIII.  De  peccato  actuali. 
Postquam  de  originali  peccato  diximus,  adji- 
ciendumvidetur  de  actualibus,  de  quibus  primum 
videndum  est  quod  non  imputantur  posteris, 
juxta  illud  Ezechielis :  Non  ultra  erit  istud 
proverbium  in  Israel :  Patres  nostri  man&u- 
caverunt  uvam  acerbam,  et  dentes  filiorum 


ex  hac  tali  delectatione  contrahit  peccatum  illud.  B  obstupuerunt  (Jerem.xxxi;  Ezech.xviu).Anima 


Sed  si  hoc  esset,  non  originale,  sed  actuale  dici 
deberet.  Si  enim  ex  delectatione  est  hoc  peccatum, 
non  est  alienum  sed  propriae  voluntatis :  cum 
Augustinus  et  alii  vocent  illud  alienum.  Augusti- 
nus  in  libro  De  baptismo  parvulorum:  Manifestum 
est  alia  esse  unicuique  propria  peccata  in  quibus 
ii  tantum  peccaverunt  quorum  sunt  peccata; 
aliud  illud  unum  in  quo  omnes  peccaverunt. 
Itaque  dicendum  putamus  occultam  esse  Dei 
jnstitiam  qua  illius  peccati  anima  tenetur  rea, 
quod  non  est  in  potestate  sua  vitare,  et  quod  ipsa 
propria  voluntate  non  commisit.  Ut  enim  Aposto- 
lus  dicit :  Incomprehensibilia  sunt  judicia  Dei, 
et  investigabiles  vice  illius  (Rom.  x). 


quce  peccaverit  ipsa  morietur.  Filius  non  por~ 
tabit  iniquitatem  patris  (Ezech.  xvm).  Ad  hoc 
videtur  contrarium  quod  dicitur  in  Exodo  :  Ego 
reddo  iniquitatem  patris  in  fllios  usque  in 
tertiam  et  quartam  generationem  iis  qui 
oderunt  me  (Exod.  xx ;  Leut.  v).  Sed,  sicut 
Hieronymu8  dicit,  hoc  dictum  est  de  filiis  imitan- 
tibus  patrum  mala ;  quod  innuitur  per  finem  illius 
auctoritatis,  ilis  qui  oderunt  me.  Si  enim  filius 
non  imitatur  peccata  patris,  non  inde  punietur. 
Opponitur :  Si  de  imitantibus  illud  intelligendum 
est,  quare  solummodo  usque  in  tertiam  et  quartam 
dixit,  cum  omnes  qui  imitantur  peccata  parentum, 
in  qualibet  generatione  sint,  illis  teneantur?Quod 


Solet  etiam  quaeri  utrum  voluntarium  sit  an  q  ita  sancti  solvunt :  Ideo  dictum  est,  in  tertiam  et 


necessarium  illud  peccatum.  Sed  quod  non  sit 
voluntarium  constat  per  supracdicta.  Iterum  si 
dicatur  necessarium,  non  debet  imputari.  Et  ideo 
voluit  dicere  quidam  quod  nec  necessarium  nec 
voluntarium.  Propheta  tamen  dicit :  De  necessitar 
tibus  meis  erue  me,  Domine  (Psal.  xxiv).  Unde 
non  videtur  absurdum  quod  dicatur  necessarium. 
Si  quis  iterum  quaerit:  Gum  Deus  qui  facit 
animam  ipsam  immaculatam,  sciat  eam  ex  cor- 
pore  maculam  contrahere  peccati,  et  quandoque 
ante  baptismum  separatum  iri  morte  ab  ipso 
corpore,  et  sic  damnari ;  quare  eam  corpori  con- 
jungit  ?  Re8pondemu8  hoc  idem  quod  superius  : 
scilicet  occultam  Dei  justitiam  esse. 


quartam,  quia  usque  ad  quartam  magis  solet  eve- 
nire  ut  filii  imitentur  facta  parentum,  cum  adhuc 
eis  nota  et  velut  praesentia  sint.  Augustinus  de 
temporali  poena  illud  exponit ;  quia  in  ultione  pa- 
rentumpuniuntur  saepefili  temporaliterpro  pecca- 
tis  parentum,  ut  caeci  nascantur,  vel  claudi  post  or- 
tum  fiant,  vel  quavis  alia  poena  afficiantur .  Sed  in  f u- 
turo,8icutApostolu8ait  unusquisque  onussumu 
portabit(Galat.  vi).Hieronymus  superEzechielem 
dicit  in  nobis  esse  quasipatrem  suggestionem  car- 
nis,filium  primum  impulsum  cogitationis  ad  peo 
candum;  ethaec  est  prima  proles.  Nepos,  si  decre- 
verit  facere  vel  opere  compleverit.  Pronepos,  si 
non  solum  fecerit  quod  malum  est ;  sed  etiam  in 


Solent  quidam  sic  opponere :  Gum  anima  in  ^\  BU0  scelere  glorietur,  et  haec  est  quarta  generatio : 

___  ____.    _.__._.!,__ .  .«      .  "~^ _  _____  _ _ _ _.• _     _•  _;  a 


corpore  creetur,  nec  prius  sit  in  corpore  quam 
in  illo  peccato  teneatur :  igitur  cum  primum  est, 
maculam  peccati  habet.  Itaque  nunquam  talis 
est  qualis  creatur  a  Deo.  Greatur  namque  a  Deo 
innocens;  sed  nunquam  innocens  est  cum  sit 
maculata  cum  primum  est  creata.  Sed  dicendum 
quod  Deus  creat  eam  mundam,  id  est  ex  creatione 
nullam  maculam  habet :  et  ita  talis  est  quantum 
ad  creationem,  qualem  creat  eam  Deus.  Semper 
est  enim  bona  et  munda  quantum  ad  creationem. 
Propterea  solet  quaeri  an  sint  omnes  animae  ex 
creatione  aequales;  an  sint  aliae  aliis  excellentiores, 
sicut  et  in  angelis  fuit?Et  videtur  pluribus  quod  ex 
ipsa  creatione  una  sit  habilior  ad  intelligendum  et 
memoriterretinendum  quam  alia  :  quod  satispro- 
babile  est. 


non  quod  tres  praecedant  generationes;  sed  dicitur 
quarta  a  primo  motu  (qui  est  quasi  pater)  posita. 
Deus  ergo  primum  et  secundum  stimulum,  scilicet 
cogitationes  (sine  quibus  nullus  esse  potest),  non 
punit  ad  damnationem ;  sed  tertiam  et  quartam 
generationem,  quae  sunt  peccata  ad  mortem.  Ad 
probationem  cujus  rei,  quod  scilicet  primus 
motus  non  punitur,  Gham  peccante  dum  irrideret 
nuditatem  patris,  non  ipse  qui  risit,  sed  filius 
sententiam  suscepit :  Maledictus,  ait,  Chanaan, 
servus  erit  fratrum  suorum  (Gen.  ix).  Quae 
enim  justitia  est  ut  pater  peccaverit  et  in  filium 
sententia  proferatur,  nisi  fieret  propter  hujusce- 
modi  significationem  ? 

Cap.  XIV.  Depeccato  in  generali. 
Assignavimus  differeiiUam  tatat  ^\\go__&s.  <&- 


iii 


HUGONIS  DE  8.  VIGTORE  OPP.  PARS  n.  —  DOGMATIGA. 


actualia  peccata,  nunc  indifferenter  de  peccato  A  quod  est  in  corpore  sive  illius    quod    e 


dicendum  est.  De  quo  haec  quatuor  inquirenda 
sunt :  quae  sit  causa  peccati,  quid  dicatur  pecca- 
tum  esse,  et  quare,  et  in  quibus  modis  dicatur 
fieri.  Gausa  enim  omnis  paccati  est  voluntas  a 
Deo  deficiens.  Augustinus :  Omnium  bonarum 
rerum  causa  est  Dei  bonitas;  malorum  vero  causa 
est  deficiens  a  Deo  et  mutabilis  voluntas,  prius 
angeli,  deinde  hominis.  Si  quaeratur  quid  sit 
peccatum  vel  malum,  potest  responderi :  Nihil, 
juxta  illud :  Omnia  per  ipsum  facta  sunt ;  et 
sine  ipso  factum  est  nihil  (Joan.  i).  Ut  enim 
dicit  Augustinus :  Malum  nihil  aliud  est  quam 
privatio  boni.  Itaque  malum  non  est  aliquid,  sed 
alicujus  privatio.   Quidquid  enim  est  vel  opus 


creaturis  :  sed  cum  unumquodque  istorunc 
lum  sit,  aliud  est  culpa,  aliud  est  poena  el 
culpa,  aliud  nec  culpa  nec  poena,  sed  |ad  pof 
Illius  namque  boni  quod  in  anima  est,  con 
et  peccatum  est  et  culpa.  Boni  siquiden 
jusmodi  incorruptione  vivimus  Deo,  corruj 
elongamur  a  Deo.  Sicut  diximus,  in  di 
praecipue  bonum  animae  consistit  :  quae 
cognitio  veritatis  et  amor  virtutis.  Gogni 
corruptio  ignorantia  potest  dici.  De  qua  Apoa 
Qui  ignorat  ignorabitur  (I  Cor.  xrv)  A 
corruptio,  cupiditas>  quae  est  radix  om 
malorum  (I  Tim.  vi).  Et  quanto  magis  c 
haec  ignorantia  et  cupiditas,  tanto  magis  b 


Dei  est,  vel  opus  hominis  imitantis  Deum.  Quod  B  animae  corrumpitur,  el   secundum  hoc    « 


peccatum  non  sit  opus  Dei  manifestum  est ;  nec 
opus  hominis  imitantis  Deum,  quia  per  peccatum 
recedit  a  Deo.  Illud  enim  potest  dici  opus  imi- 
tantis  Deum,  quod  operando  non  recedit  a  Deo, 
ut  domum,  et  similia.  Quasi  subtiliter  volumus 
haec  pensare,  potest  dici  quod  quidquid  est,  opus 
Dei  est.  Operatur  namque  Deus  duobus  modis  : 
quaedam  per  se,  sicut  naturalia ;  quaedam  per 
servos  8U08,  sicut  artificialia.  Gum  ergo  per  servos 
8U08  illa  faciat,  constat  eum  et  ipsa  facere.  Unde 
potest  dici  quod  quidquid  est,  opus  Dei  est ;  sed 
malum  Dei  opus  non  est,  nec  igitur  aliquid  est. 
Sed  malum  cum  nihil  sit,  quomodo  potest  bonum 
corrumpere  ?  Augustinus :  Abstinere  a  cibo  non 


dicitur  corrumpi.  Gum  anima  enim  sit  subsl 
incorporea,  secundum  substantiam  sui  noit] 
corrumpi,  sed  secundum  bonum  quod  parti 
Hic  potest  quaeri  in  quo  amplius  con 
potest  anima,  postquam  caret  illis  duobus,  < 
tione  scilicet  veritatis,  et  amore  virtutis. 
enim  non  sit  ibi  nisi  substantia  ipsa  et  vi 
sicut  in  daemonibus  vel  in  malis  hominibus 
iterum  peccant  cujus  boni  dicetur  con 
ipsum  peccatum  ?  Aliud  bonum  ibi  non  es 
ip8a  natura  quae  deformata  est;  sed  ipsf 
potest  corrumpi  secundum  essentiam,  quis 
plex  et  incorporea  est,  nec  virtus  in  ea  est 
possit  corrumpi.  Unde  ergo  privari  potest?  G 


est  aliqua  substantia :  et  tamen  substantia  cor-  q  namque  postquam  semel  privatur  visione 


poris,  si  omnino  abstineatur  a  cibo,  langueacit 
et  frangitur.  Sic  non  est  substantia  peccatum ; 
sed  Deus  substantia  est,  ut  verus  cibus  rationalis 
creaturae.  Sed  cum  malum  dicatur  privatio  boni, 
vivendum  est  cujus  boni.  Ad  quod  vivendum  est 
quod  bonum  differenter  dicitur.  Deus  est  sum- 
mum  bonum,  cujus  essentia  bonitas  est.  Idem 
est  ei  bonum  esse  quod  esse.  Itaque  sicut  non 
potest  non  esse,  cum  ipse  careat  principio  et  fine; 
sic  non  potest  non  esse  bonus,  cum  essentia  ejus 
bonitas  sit,  et  ideo  hujus  boni  nulla  potest  esse 
privatio.  Greaturae  dicuntur  bonae  participatione; 
et  ideo  possunt  privari  a  bono  suo.  %Et  sicut  sunt 
duae  creaturae,  spiritualis  et  corporaUs,  ita  duplex 


potest  amplius  privari.  Ad  quod  potest  dici 
quanto  magis  diligit  injustitiam,  tanto  ] 
privatur  justitia,  non  amittendo  justitiam  • 
non  habet,  sed  habilitatem  recuperandi  eam 
utique  bonum  est.  Quanto  enim  injustior, 
magis  a  justitia  recedit,  ita  et  in  aliis.  Sici 
quis  infirmus  quanto  magis  infirmatur, 
magis  sanitate  privatur;  non  amittendo  sani 
quam  non  habet,  sed  quia  ab  ea  amplius  el 
tur :  illa  etiam  bona  naturalia  quae  adhuc ' 
anima  ut  ratio,  ingenium,  memoria,  et  cae 
tanto  amplius  deteriorantur  et  obtenebn 
quanto  magis  anima  peccatis  deformatur. 
Cap.  XV.  In  qua  natura  sit  peccatun 


bonum  creaturae.    Aliud    namque    bonum   est  jj>     Nuncdicendum  videtur^inquanaturapecc 


spiritualis  creaturae,  aliud  corporalis.  Bonum 
spiritualis  creaturae  maxime  consistit  in  duobus : 
in  cognitione  veritatis  et  in  amore  virtutis.  Bo- 
num  corporeaB  creaturae  est  vel  in  ipsa  vel  extra 
ipsam.  Bonum  in  ipsa,  integritas  est  sensuum  et 
affectionem  secundum  quinque  sensus;  bonum 
extra  ipsam,  ordinata  distributio  in  creaturis. 
Quod  enim  haec  corrumpuntur  vel  emendantur, 
pro  homine  est;  et  quidquid  bonum  est  vel 
malum,  homini  bonum  est  vel  malum. 

Triplex  itaque  est  bonum  hominis ;  aliud  extra 
ipsum,  quod  scilicet  est  in  creaturis;  aliud  in 
ipso.  Et  quod  in  ipso,  aliud  in  anima,  aliud  in 
corpore.  Et  ita  triplicia  sunt  mala.  Universaliter 
enim  cujuslibet  boni  privatio  malum  dicitur; 
sive  illius  boni  quod  est  in  anima,  sive  illius 


dicatur  esse,  verum  in  spirituali,  an  in  corp 
an  in  utraque.  Sed,  ut  jam  diximus,  non  ojuc 
corruptio  boni  peccatum  est,  sed  illius  bon 
tum  quod  est  in  spirituali  natura.  Appareti 
quod  in  sola  spirituali  natura  culpa  vel  pecc 
potest  esse ;  nec  negamus  quin  etiam  in  cor 
natura  malum  sit.  Unde  in  propheta :  Na 
malum  in  civitate  quod  Dominus  non  f 
(A  mos,  iii)  .  Sed  malum  vocat  pcenam,  non  cuJ 
ut  infirmitates  et  hujusmodi.  Et  cum  natur 
nis  bona  sit  sive  corporalis  sive  spiritualis,  cc 
non  esse  malum  nisi  in  bono.  Unde  Augusl 
Nullum  est  quod  dicitur  malum  si  nullui 
quod  dicitur  bonum,  nec  malum  potest  esa 
ubi  est  aliquod  bonum.  Item  Augustinus  : 
est  malus  homo  nisi  mala  natura?  quia  hon 


113 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  III. 


114 


tura  est ;  et  si  homo  aliquod  bonum  est  quia  A 
natura  est,  quid  est  malus  homo  nisi  malum  bo- 
num?  sed  bonum  quia  homo,  malum  quia  iniquus. 
Qui  ergo  dicit  quod  malum  est  hominem  esse, 
aut  quod  bonum  est  iniquum  esse,  incidit  in  illud: 
V®  iis  qui  dicunt  bonum  esse  malum  et  malum 
esse  bonum  (Isa.  v).  Hic  videndum  est  utrum 
mali  actus  debeant  dici  peccata  an  non.  Quidam 
dicunt  quod  omnes  actus  indifferentes  sint,  ut  nec 
boni  nec  mali  dicantur  quantum  ad  se;  sed  dicitur 
bonus  actus,  quia  fit  bona  intentione  malus  quia 
mala  intentione.Utoccidere  hominemzelojustitiaB 
bonum  est,  ex  odio  malum  est:  per  se  nec  bonum 
nsc  malum.  Unde  Ambrosius  :  Affectus  tui  operi 
tuo  nomen  imponunt.  Gui  sententise  sic  opponitur: 
Si  omni8  actus  indifferens  est,  tunc  adulterari  et  B 
pejerare  actus  indifferentes  sunt ;  sed  isti  actus 
non  possunt  nisi  mali  esse :  igitur  non  omnis 
actus  est  indifferens  ?  Quod  ita  ipsi  solvunt : 
Adulterari  et  pejerare,  nec  tamen  actum  notant 
sed  et  vitium ;  et  ideo  quamvis  haec  non  sint  in- 
differentia,  non  tamen  minus  aotus  ille,  scilicet 
agere  cum  muliere  et  jurare,  indifferentes  sunt. 
Itaque  secundum  actus  istos  non  sunt  peccata. 
Nec  ideo  dicitur  occidere  hominem  malus  actus 
quia  peccatum  est ;  sed  quia  mala  intentione  pro- 
cedit :  aic  et  in  aliis.  Sane  tamen  potest  dici  quod 
malus  actus  peccatum  sit:  sub  hoc  sensu  occidere 
hominem  peccatum  est,  id  est  actus  peccati.  Duo 
enim,  ut  Augustinus  dicit,  considerantur  in  pec- 
cato  :  actus  et  reatus.  Actus  in  opere,  reatus  in  G 
roluntate.  Ut  in  hoc  peccato  quod  homicidium  est 
reatus  est  ipsa  voluntas,  vel  vitium  voluntatis : 
qua  manente  homo  reus  est  sive  sit  actus  sive 
nondum  fuerit,  sive  jam  praeteritus  fuerit;  et 
utrumque  appellatur  homicidium  consuetudine 
loquendi  et  usu  Scripturae ;  nec  duo  sunt  peccata, 
vel  duo  homicidia,  sed  unum  et  idem,  licet  diver- 
818  modis,  scilicet  voluntate  et  actu.  Duobus 
namque  modis  malum  dicitur,  substantive  et 
adjective.  Ipsa  corruptio  vel  privatio  boni  quae 
fit  in  anima  non  solum  mala  est,  sed  etiam  ipsum 
malum  eet,  id  est  malitia,  ut  injustitia  et  similia. 
Actio  dicitur  mala  non  quod  sit  ipsum  malum, 
sed  mali  exibitio. 

Cap.  XVI.  Qui  sint  modi  peccandi.  D 

Duobus  autem  modis  peccatum  committitur,  ut 
dicit  Isidorus,  cupiditate  et  timore :  dum  quisque 
vel  vult  adipisci  quod  concupiscit,  vel  timet  ne 
incurrat  quod  metuit.  Item  homo  peccat  in  se,  in 
Deum,  in  proximum.  Hlud  quod  fit  in  Deum  dicitur 
delictum  :  ut  perjurium,  indigna  participatio  sa- 
cramentorum;  quae  peccata  dicuntur  in  Deum 
fieri,  quia  in  istis  major  contemptus  Dei  est.  Aliae 
quaa  sunt  in  nos  et  in  proximum,  non  delicta,  sed 
peccata  dicuntur.  Delictum  quoque  appellantur, 
quando  relinquimus  facere  quod  jubemur;  pecca- 
quando  facimus  quod  prohibetur,  et  tamen  indif- 
ferenter  alterum  pro  altero  ponitur.  Item,  ut  dicit 
Gregoriu8,  septem  sunt  vitia  capitalia;  haec  scili- 
cet :  superbia,  invidia,  ira,  acidia  vel  tristitia,  avari- 
tia  gula  luxuria.  De  istis  quasi  septemf ontibus  om- 


nes  animarum  corruptiones  emanant.Nec  dicuntur 
haec  capitalia  quod  majora  sint  aliis,  cum  alia 
aeque  magna  sint  vel  majora,  sed  capitalia  a  qui- 
bus  oriuntur  omnia  alia.  Nullum  enim  est  quod 
ab  aliquo  horum  non  exortum.  Superbia  est  amor 
propria  excellentise.  Nec  vitium  est  quod  excel- 
lenter  amamus,  sed  qnia  illud  quod  bonum  est, 
scilicet  excellentia,  participatione  usurpare  nobis 
contendimus,   quari    singulari   possessione.   Et 
sunt  quatuor  species  superbiae,  ut  Gregoriur  di- 
cit :  Prima  est  cum  homo  bonum  quod  habet  sibi 
attribuit ;  secunda,  cum  credit  a  Deo  esse  datum, 
sed  tamen  pro  suis  meritis;  tertia  cum  se  jactat 
habere  ea  quas  non  habet;  quarta  cum  cgeteris 
despectis   singulariter  vult  videri.  Haec  ultima 
species  vicinius  proximat  diabolo,  qui  prae  c»3te- 
ris  omnibus  angelis  voluit  esse.Ex  superbia  primo 
loco  nascitur  invidia ;  quae  est  odium  aliena)  feli- 
citatis.  Gum  enim  superbus  videat  proximum  in 
eodem  loco  sequaliter  vel  prae  se  exaltatum,  inci- 
pit  invidere  illi.  Et  inde  ex  levi  injuria  incitatur 
ad  iram  erga  proximum.  Ira  est  interni  doloris 
impatientia.  Ista  tria  omni  interiori  bono  homi- 
nem  spoliant.  Tria  enim  sunt  diligenda  :  Deus, 
proximus,  nosipsi.  Superbia  tollit  Deum;  invidia 
proximum;  ira  seipsum.  Deinde  sequitur  acidia, 
id  est  mentis  confusio  sive  interna  tristitia.  Et, 
quia  mens  humana  sine  aliquo  gaudio  vivere  non 
potest,  amisso  interiori  evagatur  ad  exteriora; 
quod  facit  avaritia,  quae  est  immoderatus  amor 
habendi.  Et  cum  jam   delectatur   exterioribus, 
prius  delectatur  vitio  quod  est  proximum  naturae* 
scilicet  gula.  Inde  luxuria,  quae  est  libidinosae 
voluptatis  appetitus.  SuperbiaB  supponuntur  cae- 
tera  non  quod  de  illis  praedicetur;  sed  post  eam 
ponuntur  ut  matrem  aliorum.  Est  enim  superbia 
initium  et  radix  omnium  malorum  (Eccli.  x). 
Sed  iterum  legitur  :  Cupiditas  radix  omnium 
malorum  (I  Tim.  vi);  non  itaque  superbia  radix 
omnium  malorum.  Ad  quod  potest  dici,  quod  in 
superbia  est  avaritia,  cum  superbia  sit  amor  pro- 
priaa  excellentiae.  Ut  enim  Augustinus  ait  :  Quid 
avarius  illo  cui  Deus  non  sufficit?  Vel  potest  dici 
superbia  radix  omnium  malorum,id  est  malarum 
affectionum;  cupiditas  vero   omnium  malorum 
radix,  id  est  actionum  malarum. 
Cap.  XVH.  Quce  sit  differentia  inter  dona  et  tnr- 
tutes9  et  quce  sint  septem  dona  Spiritus  sancti. 
Contra  illa  septem  vitia  sunt  virtutes  quas  pa- 
riunt  septem  donaSpiritus  sancti.Inter  dona  autem 
et  virtutes  haec  est  differentia  quod  dona  sunt 
primi  motus  in  corde,  quasi  quaedam  semina  vir- 
tutum  jactata  super  terram  cordis  nostri;  virtutes 
quasi  seges  quae  ex  ipsis  consurgunt.  Sunt  enim 
effectus  donorum  hahitus  quidam  confirmati  jam 
boni.  Et  dicuntur  septem  dona  Spiritus.  Unde  in 
Apocalypsi  :  Vidit  Joannes  septem  spiritus  dis- 
currentes  ante  thronum  Dei  (Apoc.  l).  Spiritus 
dicuntur,  id  est  aspirantes  vel  aspirationes  quae 
prsecedunt  virtutes;  et  sunt  dona  solummodo  et 
non  merita.  Virtutes  sunt  et  dona  et  merita.  In 
Ulis  operatur  Deus  sine  nobis;  in  istu  Q^*t»&a 


115 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA. 


nobi8Cum.  Ex  timore,  qui  est  initium  sapientiae  A  attendent,  majestatem  et  pietatem;  ex  maje 


(Psal.  cx),  nascitur  humilitas;  exspiritu  pietatis 
mansuetudo  nascitur  ;  et  ita  per  singula  quae 
numerantur  ibi :  Beati pauperes  spiritu  (Matth. 

v),  etc. 

Sed  hic  videndum  est  quod  quatuor  sunt  timo- 
res,  ut  Augustinus  inquit  :  servilis,  mundanus, 
initialis,  fiUalis.  Servilis  est  cessare  a  malo  pro 
pcena  ab  homine  instanti,  retenta  tamen  volun- 
tate  mali.  Mundanus  est  cessare  a  bono  propter 
poenam  quae  timetur  ab  homine,  nt  in  Petro  fuit. 
Et  est  praeterea  timor  divinus,  timere  Deum  pro- 
pter  paenam  vel  praesentem  vel  gehennalem.  Si 
tantum  timet  Deum  propter  poenam  sine  dilec- 
tione  boni,  languor  est  et  poenae  tormentum  ha- 


reverentia,  ex  pietate  dilectio.  Itaque  majest 
timebunt,  id  est  ei  cum  reverentia  subditi  e: 
Solet  quaeri  utrum  in  Ghristo  uterque  timor 
rit.  Quod  filialis  timor  in  eo  fuerit  constat.  I 
rentiam  enim  Deo  exhibebat  secundum  huma 
tem.  Initialis,  ut  quidam  dicunt,  non  fuit  i 
De  illo  quippe  dicit  Joannes  in  Epistola  : 
fecta  charitas  foras  mittit  timorem.  Sed 
dubitat  Ghristum  summe  perfectam  hab 
charitatem?  Item  timor  initialis  timor  68 
hennae,  sed  Ghristus  non  timuit  gehennam 
esset  immunis  ab  omni  peccato.  Unde  certus 
quod  illae  poenae  nullomodo  comprehend 
eum.  Sed  opponitur  quod  Isaias  enumerat  se 


bet;  quod  scilicet  malorum  est,  et  servilis  est  B  dona  fuisse  in  Ghristo  dicens  :  Requiescet  s 


timor  iste.  Si  autem  timet  adjuncta  jucunditate 
boni,  initialis  est;  et  hic  timor  est  initium  sapien 
tiae;  quoniam  homo  incipit  sapere  et  gustare 
Deum  ubi  timor  et  spes  se  invicem  comitantur. 
Unde  legitur :  Timor  non  sine  spe  est ;  et  quanto 
plus  bona  voluntas  crescit,  id  est  charitas,  tanto 
magis  timor  poenae  decrescit.  Si  vero  sola  sit  di- 
lectio,  filialis  fit  et  castus ;  qui  permanet  in  sae- 
culum  saeculi.  Itaque  constat  quod  timor  initialis 
non  est  sine  charitate  :  non  dico  perfecta,  sed 
inchoativa.  Unde  Joannes  in  Epistola  sua  dicit : 
Perfecta  charitas  foras  mittit  timorem  (IJoan. 
rv),  scilicet  initialem.  Ubi  innuit  quod  licet  non- 
dum  perfecta,  tamen  est  charitas  in  timore  ini- 


eum  spiritus  sapientice  et  intellectus^  spi\ 
consilii  et  fortitudinis,  spiritus  scientv 
pietatis,  et  spiritus  timoris  Domini  (Isa 
Sed,  ut  dicunt,  quod  est  membrorum  attrib 
Ghristo.  Non  enim  habuit  Ghristus  illud  dc 
in  se;  sed  in  corpore  suo.  Item  opponitur  eisqu 
Christo  plenitudo  omnium  donorum  fuit;  igil 
in  Ghristo  illud  donum  fuit.  Quodipsi  itasoh 
Non  habuit  Ghristus  in  se  singula  dona  cuxi 
habuerit  poenitentiam  pro  peccatis,  quae  quo< 
Deidonumest;  et  plenitudinem  donorum  om 
habuit,  quia  ei  nihil  ad  perfectionem  defuit 
si  timorem  initialem  vel  poenitentiam  sec 
consimilia  (quae  etsi  dona  aunt,  imperfecti 


tiali.   Servilem  et  mundanum  timorem  prohibet  q  tamen  sunt)  habuisset,  sine  dubio  non  p« 


Christus,  dicens  :  Nolite  timere  eos  qui  occidunt 
corpus  tantum,  animce  vero  non  habent  quid 
faciant  (Matth.  x).  Post  de  initiali  timore  sub- 
jungit,  dicens  :  Sed  eum  timete  quipotest  ani- 
mam  et  corpus  in  gehennam  mittere  (ibid.). 
Quem  non  praeciperet,  nisi  in  eo  charitas  (tametsi 
nondum  perfecta)  esset.  Et  est  notandum  quod 
aliquando  in  divina  Scriptura  iste  timor  appella- 
tur  servilis  quod  servili  sit  affinis;  quia  utrobique 
timore  paenae  cessatur  a  malo  opere ;  sed  hic  timor 
cesare  facit  a  malo  opere  et  non  a  voluntate; 
iste  vero  et  opere  et  voluntate.  Beda  super  Para- 
bolas  dicit  quod  uterque  timor  cessabit  in  futuro. 
Cui  videtur  contrarium  quod  dicit  Psalmista  : 


tionem  darent,  sed  vitae  perfectae  initium  tai 
facerent.  Aliis  videtur  quod  in  Christo  i 
illud  donum  quod  est  timor  initialis ;  nec  t 
concedendum  est  :  in  Christo  fuit  timor  init 
Timor  namque  Domini  unum  donum  est  d< 
septem,  non  duo;  sed  duos  effectus  habet.  S 
dum  unum  effectum  dicitur  initialis,  secui 
alterum  castus  et  filialis ;  et  secundum  hui 
fectum  fuit  in  Christo.  Fuitigiturin  Christo 
donum  quod  est  in  aliis  timor  initialis,  et  nc 
men  fuit  in  Christo  timor  initialis,  quianon  8 
dum  effectum  illum  habuit  Christus  timorem. 
sunt  duo  quorum  unus  fidem  imperfectam  h 
alius  perfectam  et  constantem  :  unam  ta 


Timor  Domini  sanctus  permanet  in  sceculum  ^  dicimus  eos  habere  fidem,  unam  virtutem 


soeculi  (Psal.  xviii).  Sed  potest  sic  exponi  quod 
dicit  Beda :  Uterque  timor  cessabit,  id  est  uterque 
effectus  timoris.  Effectus  initialis  timoris  est  ti- 
mere  puniri.  Effectus  filialis  est  timere  separari. 
Unde  Augustinus  :  Timor  castus  gratis  amat, 
non  timens  puniri  sed  separari.  Non  enim  timent 
perfecti  puniri  gehennali  poena,  sed  separari  in 
praesenti  per  aliquam  culpam,  in  futuro  vero  nec 
puniri  nec  separari  timebunt ;  et  tamen  erit  ibi 
timor,  scilicet  reverentia.  Duo  enim  in  ipso  Deo 


tamen  inde  sequitur  :  si  habent  eamdem,  e 
imperfectam,  igitur  et  ille  imperfectam.  Et 
probabilius  videtur  quam  quod  prins  dixi 
Quidam  concedunt  haec  verba  :  Christus  h 
timorem  initialem  et  gehennam  timuit,  et  t: 
certus  erat  quod  non  posset  eum  comprehen 
Ut  si  aliquis  in  magna  turri  positas  timeret 
cipitium  ex  quodam  horrore,  quamvis  c 
esset  quod  non  rueret. 


•  »jp 


117 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  IV. 


118 


TRACTATUS  QUARTUS. 

DE  SACRAMENTIS  IN  GENERALI  ET  DE  PRiECEPTIS  DIVINIS. 


CAPITULA. 

Cap.  1.  De  sacramentis  in  generali.  —  Cap.  II.  De  sacramentis  legalibus.  —  Cap.  III.  De  praceptis  primee 
tabula.  —  Cap.  IV.  De  qualuor  pHmis  praceplis  secundce  tabulm.  —  Gap.  V.  De  quinto  prcecepto  secunda 
tabuke.  —  Cap.  VI.  De  sexto  et  septimo  pracepto  secundw  tdbula.  —  Cap.  VII.  De  dileetione  proximi.  — 
Cap.  VIII.  De  dilectione  Dei. 


A  dignitati8  esset  ut  non  ipsa  sibi  bonum  esset,  sed 
id  solum  quod  est  summum  bonum  (cum  aliis 
rebus  hoc  quod  sunt  sit  bonum  suum,  ut  lapidi 
ligno),  ut  iUud  obtineret  ante  peecatumnon  aliud 
oportebat  nisi  ut  desideraret,  quia  si  desideraret  co. 
gnosceretbonum8uum  esse;  si  autemsciretsuum 
essebonum,  sciret  illud  melius  se  esse;quiaquid- 
quidestbonum  alicujus  extraipsummeliusesteo; 
quod  si  sciret  melius  se  esse,  subjictret  seei  ethoc 
desideriohaberetillud.  Quiatantae  libertatis  est  ra- 
tionalis  natura,  ut  nunquam  possit  bonum  illud 
habere  nisi  volens,  unde  ipsa  sola  in  judicium 
venit.  Sed  quia  per  superbiam  illud  bonum  amisit, 
per  humilitatem  recuperare  oportet.  Sed  non  suffi- 
cit  in  hoc  solo  humiliari  ut  subjiciaturDeo ;  quia 


Cap.  I.  De  sacramentis  in  generali. 
Contra  peccata  tam  originalia  quam  actualia, 

de  quibu8  jam  diximus,  inventa  sunt  sacramento. 

rum  remedia,  de  quibus  hsec  tria  consideranda 

sunt :  quid  sit  sacramentum,  quare  institutum, 

et  in  quibus  consistat.   Augustinus  :  Sacramen- 

tum  est  sacrse  rei  signum.  Idem  :  Sacramentum 

est  invisibilis  gratia3  visibilis  forma,  ut  in  sacra. 

mento  baptismatis  figuratur  ablutio  interior  per 

illam    exteriorem  et  visibilem.    Unumquodque 

enim  sacramentum  ejus  rei  simulitudinem  debet 

habere  cujus  est  sacramentum.  Unde  Augustinus : 

Si  enim  sacramenta  quamdam  similitudinem  ea- 

rum  rerum  quarum  sacramenta  sunt  non  habe- 

rent,  omnino  sacramenta  non  jessent.  Opponitur 

quod  praedicta  diffinitio  non  solis  competat  sacra-  B  et  hoc  ante  peccatum  debebat,  post  quod  plus  fa- 

cere  oportet.  Et  ideo  sunt  instituta  sacramenta 
ut  non  solum  Deo  subjiciamur,  sed  etiam  infe- 
riori  naturse,  ut  in  istis  quaerat  homo  salu- 
tem  sed  non  ab  istis.  Magna  enim  humilitatis 
exhibitio,  in  istis  visibilibus  et  homine  multum  in 
ferioribus  salutem  quserere.  Propter  exercitatio- 
nem  sunt  instituta,  quia  cumhomo  non  possitesse 
sine  exercitationeut  removereturamala  exercita- 
tioneet  superflua,  etexerceretseinbona,instituit 
Deus  sacramenta  et  eorum  certa  loca,  ut  in  ec- 
clesis  audiatur  missa  et  ibidem  sacerdoti  confes- 
sio  fiat,  et  similia.  Tria  sunt  genera  exercitatio- 
num :  unum  ad  aedificationem  animse  pertinet, 
secundum  ad  corpus  fovendum,  tertiumad  anim® 
subversionem.  Primum  indixit,  medium  conces- 


mentis,  cum  et  ante  sanctificationem  hoc  con- 
gruat  aquse  ut  sit  visibilis  forma  invisibilis  gra- 
tifie ;  qula,  sicut  aqua  afuferuntur  sordes  corporis, 
ita  per  gratiam  sordes  animae.  Sed  ut  solis  sacra- 
mentis  competat,  sic  intelligendum  est :  Sacra- 
mentum  est  visibilis  forma  invisibilis  gratiae  in 
eo  collatse,  quam  scilicetconfertipsum  sacramen- 
tum.  Non  enim  est  solummodo  sacrae  rei  signum, 
sed  etiam  efiicacia.  Et  hoc  est  quod  distat  inter 
signum  et  sacramentum ;  quia  ad  hoc  ut  sit  sig- 
num  non  aliud  exigit  nisi  utillud  significet  cujus 
perhibetur  signum,  non  ut  conferat.  Sacramen- 
tum  vero  non  solum  significat,  sed  etiam  confer. 
iflud  cuju8  est  signum  vel  significatio.  Iterum  ho0 
interest ;  quia  signum  potest  esse  pro  sola  signi- 


catione  quamvis  careat  similitudine,  ut  circulus      sit,  ultimum  prohibuit.  In  tribus  consistit  sacra- 


Tini  ;    sed  sacramentum  non  solum  ex  institu- 
tione  significat,  sed  etiam  ex  similitudine  reprae- 
8entat.  Sicut  enim  jam  dixhnus,  sacramentum 
debet  haberealiquam  similitudinem  ejus  reicujus 
dicitur  sacramentum.  Sciendum  quoque  est  quod 
sacramentum  appellatur  quandoque  in  sacra  Scrip- 
tura  res  sacra  et  mystica,  sicut  sacramentum  in- 
camationis.  Deinde  videndum  est  quare  sacra- 
menta  instituta  sunt.  Tria  sunt  propter  quaa  ins- 
tituta  eunt:  propter  eruditionem,  humiliationem, 
exercitationem.  Propter  eruditionem ;  quia  cum 
homo  ante  peccatum  haberet  cognitionem  veri- 
tatis  et  tunc  sine  medio  posset  Deum  videre,  per 
superbiam  excsecatusest;  et  ut  ad  cognitionem  re- 
deat  necessaria  sunt  haec  visibilia  per  quae  erudi- 
tur  meus  ad  intelligenda  invisibilia.  Propter  hu- 
miliationem:  quia  cum  rationalis  creatura  tantae 


mentum  :  rebus,  factis,  dictis.   Rebus,   ut   sunt 
aqua,  oleum  et  similia.  Factis,  ut  sunt  submer- 
sio,  insufflatio.  Dictis,  ut  est  invocatio  Trinitaiis. 
Hic  potest  quaeri :  Cum  in  istis  sacramentis  prse- 
cipue  hominis  salus  consistat,  quare  ab  initio  non 
fuerunt  constituta  ut  ab  initio  esset  sacramen- 
tum  baptismi,  sacramentum  confirmationis,  etc. 
Ad  quod  potest  dici  quod  sicut  paulatim  crevit 
per  intervella  temporum  agnitiofidei,ita  congrue- 
bat  ut  tunc  obscuraessentsacramenta;  modo  quia 
veritas  in  lucem  venerat  manifesta.   Cum  enim 
circumcisio  et  baptismus  signa  sint  ejusdem  gra- 
tiaB  intus  a  peccato  liberantis,  manifestius  hoc  in 
baptissimo  significatur  quod  abluit  totum  corpus, 
quam  in  circumsisione  quae  unius  partis  tantum 
pelliculam  auferebat.  Itaque  ab  initio  mundi,  et 
in  tempore  naturalis  legis  et  in  tempore  scriptee 


119 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


120 


legis  contra  peccata  et  originalia  et  actualia  fue- 

runt,  sacramentorum  remedia.  Prius  sacrilicia ; 

ut  hostia  Abel,  Noe  et  aliorum  fidelium.   Postea 

non  solum  sacrificia,  sed  etiam  circumcisio,  quae 

fuit  tempore  Abrahae  imperata.  Gregorius  in  Mo- 

ralibus:   Quod  apud  nos  valet   aqua  baptismi, 

hunc  egit   apud  veUres  vel  pro  parvulis  sola 

fides,  vel  pro  majoribus  virtus  sacrificii,  vel  pro 

iis  qui  de  stirpe  Abrahae  prodierunt  mysterium 

circumcisionis.  Sed  cum  pro  parvulis  sacrificia 

offerentur,  quomodo  verum  erit  quod  dicit  Gre- 

gorius  :  sola  pro  parvulis  fides  ?  Ad  quod  potest 

dici  quod  per  sola  non  excluduntur  sacrificia;sed 

dicitur  sola  fides,  id  est  nuda  et  in  mysterio  ve- 

lata  tunc  fuisse  in  parvulis,  id  est  in   iis  quibus 

non  erat  revelatio  facta  futurae  incarnationis.  Pro 

majoribus  virtus  sacrificii ;  quia  perfecti,  quibus 

revelatum  fuerat  mysterium  incarnationis,  vktu- 

tem  sacrificiorum  intelligebant,  quid  scilicet  si- 

gnificarent   illa  sacrificia.  Gircumcisio  Abrahae 

imperata  fuit,  quee  octava  rdie  fiebat  et  lapideis 

cultris.  In  carne  praeputii  ideo  justa  est  fieri ; 

quia  in  remedium  instituta  est  contra  originale 

peccatum  quod  a  parentibus  contraximus  propa- 

gati  in  concupiscentia,  quae  in  parte  illa  magis 

dominatur.  Et  significabat  circumcicio  carnis  cir- 

cumcisionem  mentis ;  quia  mundatur  anima  a 

vitiis.  Octava  die  ideo  fiebat  quod  per  octavam 

significatur  resurrectio,  quae  erit  post  hanc  vitam 

quaB  volvitur  septem  diebus ;  et  ibi  erit  perfecta 

circumcisio  quando  liberabitur  caro   a  servitute 

corruptionis.  Duplex  itaque  erat  res  illius  sacra- 

menti :  circumcisio  a  peccatis  quae  et  in  anima, 

et  circumcisio  a  peccato  et  ab  omni  poena  peccati 

qui  erit  in  resurrectione,  et  in  anima  et   in  cor- 

pore.  Constat  itaque   tres   esse  circumcisiones. 

Prima  est  sacramentum;  et  duae  sunt  res  illius  sa- 

cramenti.  Cultri  lapidci  Christum  significabant. 

Unde  Apostolus:   Petra  autem  erat  Christus 

(Joan.    i);  qui  scilicet  tollit  peccata  mundi 

tl  Cor.  x).  De  mulierebus  autem  qu3eritur  quod 

remedium  contra  originale  peccatum  haberent. 

Respondetur :  Fidem,   oblationes,  et  sacrificia. 

Solet  quaeri  etiam  de  parvulis   quae  moriebantur 

ante  octavam  diem,  quod  remedium   haberent, 

vel  utrum  damnarentur.Beda  videtur  dicere  quod 

damnarentur.    Qui  nunc  per  Evangelium   terri- 

biliter  ac  salubriter  clamat :  Nisi  quis  renatus 

fuerit  eoo  aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest 

introire  in  regnum  Dei  (Joan.  m),  et  ipse  du- 

dum  clamabat  per  legem  suam  :  Masculus  cujus 

prceputii  caro  non  fuerit  circumcisa  peribit 

anima  illa  de  populo,  quia  pactum  meum  ir- 

ritum  fecit.  (Gen.  xvn.)  Sed  melius  .videtur  hoc 

Dei  relinquendum  judicio  quam   temere  aliquid 

definire.  Quaeritur  quid  distat   inter  baptismum 

et  circumcisionem  quantum  ad  efficaciam.  Beda : 

Idem  salutiferae  curationis  amxilium  circumcisio 

in  lege  contra  originalis  peccati  vuluns   agebat, 

quod  nuncbaptisimusagere  revelatae  gratiaetem- 

pore  consuevit,  excepto  quod  regni  coelestis  ja- 

nuam  necdum  intrare  poterant ;  tamen  in  sinu 


A  Abrahae  post  mortem  beata  requie  consolati  su- 
pernae  pacis  ingressum  spe  felici  exspectabant. 
Gap.  II,  Le  sacramentis  legalibus. 
Dicto  quae  fuissent  remedia  ante  legem  contra 
peccata,  restat  videre  quae  sunt  superaddita  per 
ipsam  legem.  De  qua  consideranda  ista  sunt : 
quare  sunt  data,  et  quibus,  et  quando,  et  ubi. 
Lex  scripta  ideo  data  est  ut  repararet  legem  na- 
turalem,  et  reviviscere  faceret  quae  per  peccatum 
abolita  erant,  et  ut  populum  rudem  legalibus  fi. 
guris  ad  futuram  veritatem  praepararet.  Primum 
efficit  per  naturalia  decem  praecepta.  Secundum 
per  figurativa,  ut  de  agno  paschali,  et  similibus. 
Quibus  data  est :  semini  Abrahai,  id  est  duode- 
cim  tribubus  quae  a  duodecim  filiis  Israel  proces- 

D  serunt.  Hic  potest  quceri :  Quare  istis  solis  ?  Ad 
quod  potest  dici  quod  ideo  uni  populo  sit  data  et 
non  omnibus,  quia  in  figuram  fuit  proposita. 
Unde  Apostolus  :  Omniain  figuracontingebant 
illis  (ICor.  x).  Et  sufficiebat  in  uno  ostendere 
quod  causa  figurae  et  exempli  proponebatur.  Sed 
a  Deo  nova  lex  imperatur  omnibus,  quae  non  est 
figura  sed  res  ipsius  figurae.  Et  cum  essent  in  po- 

.  pulo  illo  perfecti  aliqui,  mediocres,  pessimi,  per- 
fectis  in  signum  fuit  data,  sicut  circumcisio 
Abrahae ;  mediocribus  in  paedagogum,  ut  facienda 
doceret,  vitanda  prohiberet,  errata  puniendo  cor- 
rigeret;  pessimis  ab  irato  judice  in  vindictam 
data  est,  ut  qui  in  sordibus  est  sordescat  adhuc 
(Apoc.  xxn).  Econtrario  bonis  a  patre  pio  pro- 

q  visa  est :  ut  qui  justus  est  justificetur  amplius 
(ibid.).  Quando  data  est  lex?  Quinquagesimodie 
ab  exitu  de^Egypto  et  immolationepaschalis  agni 
Sic  et  nova  lex  data  est  apostolis  ,  id  est,  Spiri- 
tus  sanctus  scribens  in  corde,  quinquagesimo  die 
post  immolationem  veri  Agni  Jesu  Ghristi.  Ubi  ? 
In  monte  Sinai,  sicut  sermo  perfectionem  conti- 
nens  notat,  quem  Christus  facit  in  monte.  In 
Veteri  sicut  in  Novo  Testamonto  tria  continen- 
tur:  promissa,  sacramenta,  praecepta.  Promissa' 
Veteris,  bona  temporalia,  unde  et  Vetus  dicitur ; 
in  quibus  tamen,  licet  obscure,  figurabentur  ae- 
terna.  Promissa  Novi,  beatitudo  aeterna.  Sacra- 
menta  illius,  circumcisio,  quae  ante  legem,  et 
observantia  Sabbati.  Sacrificia    etiam  multa,  ut 

3  agni  paschalis,  et  similia,  quae  cum  non  essent 
prius  superaddita  sunt  in  lege;  per  quae  etiam 
futura  veritas  manifestius  quam  prius  monstra- 
batur  etsi  adhuc  occulta.  Sacramenta  Novi :  bap- 
tismus,  etc.  Ideo  autemDeus  bruta  animalia  sibi 
immolari  voluit,  ut  populum  in  suo  cultu  exer- 
ceret,  et  eos  ab  idololatria  removeret,  ne  scilicet 
ea  daemoniis  immolarent. 

Cajp.  III.  De prceceptis  primce  tabulce. 
Nunc  de  prseceptis  restat  dicere.  In  praeceptis 
comprehenduntur  naturalia  et  figurativa.  Natu- 
ralia  dicuntur  illa  decem  quae  naturali  manant 
lege  ;  nec  inscprita  sunt  lege  inchoata  sed  reno- 
vata,  quia  per  peccatum  erant  deleta.  Haec  sunt 
illa  decem  mandata  quae  et  moralia  dicuntur ; 
nec  sunt  terminata  in  nova  lege,  imo  perfectius 
adimpleta.  Figurativa  ad  tempus  data  sunt,   ad 


121 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  IV. 


122 


futuram  veritatem   praesignandam  a  Deo  sun t  A  Observadie m  Sabbati(Exod.xx),  idest  exspecta 


premissa,  et  veritate  adimpletafinemacceperunt. 
In  illis  decem  praeceptis  dilectio  Dei  et  proximi 
imperatur.  Tria  quae  in  prima  tabula,  ad  dilec- 
tionem  Dei ;  septem  alia  quao  in  secunda  tabula, 
ad  dilectionem  proximi  referuntur.  Primum  prae- 
ceptum  primae  tabulae  tale  est :  Dominus  Deus 
tuus  Deus  unus  est :  ipsum  adorabis  et  ipsi 
soli  servies  (Deut.  vi ;  Matth.  iv).  Inde  viden- 
dum  est  quod  alia  est  servitus  quae  soli  Deo  exhi- 
benda  est,  quae  Graece  dicitur  latria  ;  et  alia  quae 
etiam  hominibus  potest  exiberi,  quae  Graece  di- 
citur  dulia.  Debemus  etiam  hominibus  reveren- 
tiam  exhibere,  sicut  praecipit  Apostolus,  sednon 
sicut  Deo.   Unde  illud  :  Honorem  meum  nulli 


requiem  per  bonitatem  Dei,  id  estSpiritum  sanc- 
tum. 

Cap.  IV.  Dequatuorprimis  prceceptis  secundce 

tabulce. 
In  secunda  tabula  primum  praeceptum  ad  car- 
nalem  patrem  refertur ;  sicut  primum  primae  ta- 
bulae  ad  Patrem  ccelestem ;  quod  tale  est :  Honora 
patrem  tuum  et  matrem  tuam,  ut  sis  longce- 
vus  super  terram  (Exod.  xx).  In  his  honora 
quae  contra  Deum  summum  non  sunt :  obediendo 
et  in  necessitatibue  suis  quantum  potes  subve- 
niendo.  Ut  sis  longaevus  super  terram,  scilicet 
viventium.  Secundum  praeceptnm  est :  Non  occi- 
des  (ibid.).  Homicidium  fit  istis  modis:  manu, 


dabo  (Isa.  xlii).  Honor  iste  est  illa  reverentia  g  lingua.  consensu.  Judaei  enim,  quamvis  manu 


quam  soli  Deo  exhibemus ;  quod  est  totam  men- 
tem  per  humilitatem  et  devotionem  ei  subster- 
nere,  et  ipsum  principium  et  iinem  omnis  boni 
credere.  Et  hoc  modo  solus  Deus  est  adorandus. 
Et  ista  8ervitu8,  sicut  diximus,  latria  dicitur  apud 
Gra?cos.  Unde  idololatne  dicuntur  qui  hunc  cul- 
tum  creaturaetribuunt,  servientes  creaturae  potius 
quam  Creatori ;  scilicet  quod  Dei  est  idolo  attri- 
buentes,  de  quo  dicit  Apostolus  quod  nihil  est 
idolum :  Idolum  nihil  est  in  mundo  (I  Cor.  viii). 
Quod  nec  de  materia  dictum  est,  sicut  de  lapide 
vel  ligno,  quoniam  creaturae  Dei  sunt ;  sed  de 
forma,  videtur  esse  dictum.  Deo  namque  dicitur 
forma   et  illud  proprie  idolum  dicitur,  cui  impri- 


Christum  non  occiderunt,  linguis  suis  tamen  oc- 
ciderunt.  Consensu  quoque  voluntatismultihomi- 
cidae  sunt;  unde  :  Qui  odit  fratrem  suum  homi- 
cida  est  (I  Joan.  in).  Judici  licet  occidere,  et  si 
zelo  justitiae  hocfacit  non  committit  homicidium. 
Tertium  praeceptum  :  Non  mcechaberis  (Exod. 
xx).  Duplex  et  fornicatio  :  spiritualis,  de  qua  di- 
citur:  Perdidisti  omnes  qui  fornicantur  abste 
(Psal.  lxxii)  ;  et  corporalis  de  qua  agitur  hic.  Et 
in  Evangelio  prohibet  Christus  omnem  iliicitam 
concupiscentiam,  dicens :  Qui  viderit  mulierem 
ad  concupiscendum  eam,  jam  mcechatus  est 
eam  in  corde  suo  (Matth.  v) :  in  lege  enim  in- 
choata  sunt  haec  mandata,  et  in  Evangelio  con- 


mitur  forma  aliqua  ut  colatur  tanquam  Deus  ;  r  summata.  Quartumpraeceptumest  :  Non  furtum 


quae  forma  non  est  opus  Dei  sed  opus  hominis 
imitanti8  Deum :  quare  nihil  est.  Quidquid  namque 
est,  vel  est  opus  Dei  vel  opus  hominis  imitantis 
Deum.  Itaque  idolum  nihil  est;  id  est  illud  prop- 
ter  quod  idolum  appellatur.  Vel  ita  dictum  est  ac 
8i  diceretur :  corporeus  angelus  nihil  est.  Non 
negatur  angelum  esse,  necque  corpus ;  sed  ex 
illiis  duobus  unum  esse  negatur.  Itaque  qui 
dicit,  idolum  nihil  est,  negat  esse  aliquid  illud 
quod  ipse  putabant  esse  idolum,  scilicet  unam 
personam  ex  simulacro  illo  et  spiritu  praesidente 
con8tantem,  sicut  ex  corpore  et  anima  constat 
nnuB  homo.  Putabant  enim  quod  viveret  idolum 
et  loqui  posset  tanquam  persona  constans  ex  si- 


facies  (Exod.  xx).  Sub  furto  comprehenditur  sa- 
crilegium ;  quod  est  auferre  vel  sacrum  de  sacro, 
vel  non  sacrum  de  sacro,  vel  sacrum  de  non  sa- 
cro.  Sacrum  appellatur  quidquid  mancipatum  est 
cultui  divino,  sive  sit  templum  sive  res  templi. 
Rapina  etiam  sub  f urto  comprehenditur  Qui  enim 
furtum  prohibuit,  rapinam  non  permisit.  De  qua 
inquit  Augustinus :  Quandiu  res  propter  quam 
peccatum  est  non  redditur,  non  agitur  pceniten- 
tia  sed  fingitur.  Sub  rapina  usura  comprehendi- 
tur.  Hieronymus  :  Usuras  quaerere  aut  fraudere 
aut  rapere  nihil  interest :  Commoda  f ratri  tuo  et 
accipe  quod  dedisti,  et  nihil  superfluum  quaeras. 
Augustinus  :  Usura  est  plus  accipere  quam  dare. 


mulacro  et  ex  spiritu  illi  simulacro  praesidente ;  ^  Quod  filii  Israel  JEgyptiis  fecerunt  non  fuit  fur- 


et  illud  tale  nihil  est.  Secundum  praeceptum  est ; 

Non  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum  (Exod. 

xx).  Et  sicut  praeceptum  primum  pertinet  ad  Pa- 

trem,  ita  istud  ad  Filium.  In  vanum  nomen  Dei 

assumit.  qui  credit  Fillium  Dei  tantum  esse  ho- 

minem.  In  vanum  assumit,  qui  eum  non  adorat, 

et  quia  ab  eo  factus,  et  quia  ab  eo   redemptus. 

Unde  et  ipse  dixit :  Creditis  in  Deum  f  et  in  me 

credite  (Joan.  xiv)  Ut  intelligamus  eum  nonso- 

lum  adorandum  a  nobis  in  Divinitate  qua  condi 

dit,  sed  etiam  in  humanitate  qua  redemit.  Unde 

Propheta :  Adorate  scabellum  pedum  ejus  quo- 

niam  sanctum  est  (Psal.  xcvm).  Qui  enim  eic 

adorat  humanitatem  Christi  Jesu,  id  est  eum  qui 

in  humanitateredemit,  non  creatorem  sedcreatu- 

ram  adorat.Tertium  adSpiritum  sanctum  pertinet. 
Patbol.  CLXXVI. 


tum,  quia  ex  familiari  mandato  hoc  facerunt.  Si 
enim  ille  qui  legem  edit  aliter  praecipit,  non  tran- 
sgreditur  legem  qui  ei  obedit. 
Cap.  V.  De  quinto  prcecepto  secundce  tabulce. 
Quintum  praeceptum  est :  Non  falsum  testimo- 
nium  dices  (2fo?od. xx).Hicprohibetur  perjurium; 
sed  quiaomne  perjurium  est  mandacium,  dicen- 
dum  est  quid  sit  mendacium  et  quod  mendacium 
8i t  perjurium.  Augustinus  :  Mentiri  est  contra 
hoc  quod  animo  sentitur  loqui.  Opponitur  de  Ja- 
cob  qui  patri  dixit :  Ego  sum  Esau  (Gen.  xxvn), 
matre  consolente,  quod  ipse  contra  conscientiam 
dicebat :  vere  enim  sciebat  se  non  esse  Esau.  Au- 
gustinus  tamen  inquit :  Jacob  quod  matre  fecit 
auctore  ut  patrem  fallere  videretur,  si  diU^xV&x 
attendatur,  non  eat  meft&roixHx^  **&  iu<^\fefroib.< 


123 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


124 


Item  opponiturde  Josephqui  fratribus  suisdixit :  A  confirmatum.  Si  aliquem  alteri  facturum  se   aU- 


Per  salutem  Pharaonis  exploratores  estis 
(Gen.  xlu)  ;  et  dixit  se  augurari  in  scypho,  quod 
tamen  verum  non  fuit.  Dicunt  quidam  quod  men- 
dacium  fuit,  sed  non  tale  mendacium  quod  pec- 
catum  8it.  Dicunt  enim  quod  non  omne  menda- 
cium  peccatum  sit,  sed  illud  solum  quod  dicitur 
intentione  fallendi.  Intentio  autem  Jacob  erat 
matri  obedire.  Similiter  Joseph  non  indebat  fal- 
lere ;  sed  non  tam  cito  volebat  se  manifestare. 
Sed  hoc  non  videtur  velle  Augustinus  dicens 
quod  nec  pro  vita  alicujus  mentiendum  sit.  Me- 
liusitaquevideturesseut  eosnonesse  mentitosdi- 
camus,  sed  familiari  mandato  hoc  dixisse,  sicut 
et  Hebraei  excusantur  a  furto,  familiari  mandato. 


quid  mali  jurare  contingit,  melius  est  frangere 
juramentum  quam  implere.  Debet  autem  poani- 
tere  quia  temere  juravit.  Isidorus  :  Non  est  con- 
servandum  sacramentum  quo  malum  incaute 
promittitur.  Velut  si  quispiam  adulterae  perpe- 
tuum  cum  ea  permanendi  fidem  polliceatur  :  to- 
lerabiiius  est  enim  non  implere  sacramentum 
quam  permanere  in  stupro.  Beda :  Denique  ju- 
ravit  perDominumDavidinterficereNabal  virum 
stultum ;  sed  ad  primam  intercessionem  Abigail 
feminae  prudentis  minas  remisit,  ensem  in  vagi- 
nam  revocavit  neque  aliquid  culpae  perjurio  tali 
se  contraxisse  doluit,  (/  Reg.  xxv).  Item  dicit 
Isidorus:  Qui  arte  verborum  jurat,  Deus  quiins- 


Cum  enim  mater  Jacob  per  Spiritum   sanctum  B  pectator  est  cogitationum  sic  aspicit  ut  cui  ju- 


hoc  ei  praeciperet,  matri  obediendo  Spirituisancto 
obtemperabat.  Item  opponitur :  Si  quidquid  di- 
citur  contra  hoc  quod  a  Spiritu  sancto  est  est 
mendacium,  tunc  illud,  Ghristus  est  verus  Deus 
et  verus  homo,  cum  dicat  Judaeus  contra  cons- 
cientiam  :  sednullus  auderet  dicerehoc  essemen- 
dacium.  Ad  quod  potest  dici  quod  illud  est  verum 
quod  dicit,  non  mendacium ;  et  tamen  ipse  men- 
titur,  sicut  justus  putans  se  verum  dicere  falsum 
dicens  non  mentitur,  Augustinus  in  Enchiridio : 
Nemo  sane  mentiri  judicandus  est  qui  dicit  fal- 
sum  quod  putas  esse  verum ;  quia  quantum  est 
in  ipso  non  fallit.  sed  ipse  fallitur.  Ille  potius 
econtrario  mentitur  qui  dicit  verum  quod  putat 


ratur  intelligit.  Quod  sic  exponodum  est :  Arte 
verborum,  id  est  quiad  fraudandum  alium  jurat : 
Deus  tunc  vere  sic  aspicit.  Ut  ille  qui  injuste  de- 
cipitur  intelligit.  Si  autem  aliquid  pro  vitando 
periculo  non  ut  proximum  laedat,  [sed  ut  se  vel 
alium  a  necessitate  liberet  veritatem  dixerit,  et 
tamen  per  hanc  veritatem  aliud  occultaverit 
quod  revelatum  periculo  foret,  non  peccat  :  sicut 
Abraham  de  Sara,  Soror  mea  est  (Gen.  xx),  non 
est  mentitus ;  cum  illa  esset  soror,  id  est  cogna- 
ta ;  et  si  illud  jurasset  non  peccassset. 
Gap.  VI.  Le  sexto  et  septimo  prceceptis  secun- 

dce  tabulce. 
Sextum  praeceptum  :  Non  concupisces  uxorem 


falsum.  Item  Augustinus:  Mendacium  est  falsa  Qproximi  tui  (Exod.  xx).  Septimum  :  Non  con- 


significatio  vocis  cum  intentione  fallendi ;  quod 
sit  debet  intelligi,  cum  intentione  fallendi  quae 
tuncinest  velpostea  advenit.  Quandoque  enim 
cum  aliquid  promittit,  non  tunc  habet  volunta- 
tem  fallendi.  Item  Augustinus :  Gum  causa  hu- 
militatis  mentiris,  *i  antequam  mentireris  pec- 
cator  non  eras,  mendacio  reus  efficeris.  Si  enim 
te  peccatorem  dicis  et  ita  non  credis,  veritas  in 
te  non  est.  Item  dicit  Augustinus  quod  pro  salu- 
te  alterius  non  sit  mentiendum.  Celare  namque 
licet  veritatem  ut  nonprodateum  qui  quaeritur  ad 
occidendum ;  sed  negare  non  debetveritatem.  Op- 
ponitur  contraillud:Sibonaestintentio;  bonaest 
operatio  sed  qui  negat  sividisseillum,cumtamen 


cupisces  remproximi  tui(ibid  ).  Hic  opponitur 
de  hoc  quod  Dominus  in  Evangelio,  cum  supple- 
ret  illud  praeceptum  :  Non  moechaberis.  (ibid)., 
dicit  Dictum  est  antiquis :  Non  mcechaberis. 
Ego  autem  dico  vobis  :  Qui  viderit  mulierum 
ad  concupiscendum  eam,  jam  mcechatus 
est  eam(Matth.  v).  Sedhocnon  fuit  superaddere, 
cum  in  lege  idem  prohibeatur,  ut  in  hoc  praecep- 
to  :  Non  concupisces  uxorem,  proximi  tui.  Hic 
enim  concupiscentia  prohiberi  videtur  sicut  ibi. 
Ad  quod  potest  dici  quod  vere  hoc  praeceptum 
bene  intellectum  et  actum  prohibet  et  volunta- 
tem  ;  et  qui  hoc  praecepto  sic  intellocto  et  opere 
et  voluntate  a  malo  cessabant,  non  homines  Ve- 


videritbonaintentionefacitutlibereteumamorte.  ^  teris  Testamenti  sed  Novi  dicendi  sunt;  et  lex 


Ad  quod  potest  dici  quod  non  debet  dici  bona  in- 
tentio  illa  quse  non  est  secundum  scientiam,  licet 
sit  pia.  Hoc  enim  debet  habere  bona  intentio  et 
ut  sit  pia  et  ut  sit  recta ;  quia  non  est  virtus  mi- 
8ericordia  sine  justitia.  Quidam  tamen  dicunt 
illud  non  esse  peccatum,  et  hoc  dixisse  Augusti- 
num  ad  terrorem,  ut  homines  a  mendacio  deter- 
reret.  Opponiturde  obstetricibus  et  de  Raab  quod 
pro  taU  mendacio  remunerataB  sunt.  Sed,  sicut 
Augu8tinus  :  Non  promendacio  suntrenumerataB, 
sed  pro  pietate.  Duo  enim  in  hujusmodi  menda- 
cus  attenduntur  :  affectus  pietatis  quo  haec  di- 
cuntur,  et  ipsum  mendacium  :  affectus  remune- 
ratur  nonmendacium.  Jocosa  mendaciaetironiae, 
mendacia  non  sunt.  Nunc  videndum  est  quid  sit 
perjurium  :  Perjurium  est  mendacium  juramento 


eis  sic  intellecta  non  vetus  sed  nova  erat.  Et  se- 
cundum  hoc  in  EvangiUo  nuUa  superadditio  facta 
est;  sed  explanatur  quod  ibi  occultum  fuerat. 
Sed  cum  utrumque  prohiberetlexbene  inteUecta, 
secundum  quod  non  Uttera  sed  spiritus  dicenda 
erat  ;  carnales  autem  alterum  tantum  inteUi- 
gebant  scilicet  actum  prohiberi,et  hoc  secundum 
Utteram  legis.  Unde  Ulud  :  Littera  occidit,  spi- 
ritus  autem  vivificat  (II  Cor.  iu).  Et  secundum 
hoc  facta  est  superadditio.  Ut  in  hoc  praecepto  : 
non  concupisces  res  proximi  tui ;  utrumque  pro- 
hibetur  et  voluntas  et  actus.  Actus  secundum 
quod  Uttera  sonat ;  scih>et  non  agas  foris  per 
quod  concupiscere  videaris.  Voluntas  prohibetur 
in  hoc  praecepto  spirituaUter  inteUecto.  Unde  et 
Augustinus  dicit :  Hoc  inter  Vetus  Novum  Tes- 


185 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  IV. 


126 


tamentum  distare  videtur;  quod  ibi  actus   prohi-  A  8U0  bono,  quam  quod  ego  privarer  meo  ;  nec  in 


betur,  in  Novo  voluntas  et  actus.  Vetus  Testa- 
mentum  accipit  Augustinus  litteram  non  spiri- 
tam,  sicut  et  Apostolus  ubique  facit. 

Gap.  VII.  De  dilectione  proxi  mi 
In  istis  septem  praeceptis  dilectio  proximi  con- 
tinetur.  Unde  in  Levitico  :  Diliges  proximum 
tuum  sicut  teipsum  (Levit.  xix);  id  est  in  his  in 
quibu8  diligis  teipsum,  scilicet  in  habendis  bonis 
»ternis.  Vel  ita  :  sicut  teipsum,  id  est  in  quibus 
vis  te  diligi,  scilicet  in  necessariis  subministran- 
dis.  Nec  est  intelligendum  sicut  teipsum,  id  est 
quantum  teipsum,  sicut  quidam  exponunt.  Quae- 
ritur  utrum  debeamus  omnes  aequakter  diligere, 
an  unum  plus  alio.  Quidam   dicunt  quod   par 


aliquo  contra  perfectionem  facerem,  si  etiam  es- 
som  adeo  perfectus  sicut  Paulus  fuit.  Et  in  hoc 
etiam  potest  ordo  charitatis  considerari;  quia 
Deum  prae  omnibus  diligere  debemus,  scilicet  toto 
cordc,  tota  anima,  tota  mente  (Matth.  xxii); 
post  ipsum  nos  ipsos ;  tertio  loco  alios.  Undeillud : 
Diliges  proximum  tuum,  etc.  Nisi  enim  prius  di- 
ligat  se,  quomodo  alios  poterit  sicut  se  diligere  ? 
Cap.  VIII.  De  delectione  Dei. 
Gharitas  est  amor  honestus  qui  ad  eum  finem 
dirigitur  ad  quem  oportet.  Amor  est  bona  erga 
alterum  propter  ipsum  voluntas.  Unde  Tullius  : 
Amicitia  est  voluntas  erga  aliquem  bonarum  re- 
rum,  illius  causa  quem  diligit.  De  dilectione  Dei 


effectus  charitatis  omnibus  impendi  debeat;  sed  B  quam  ad  nos  habet  quaBritur  utrum  aequaliter 


in  operibus  charitatis  ordo  servandus  est.  Unde 
Paulus  :  Operemur  bonum  ad  omnes  :  maxime 
autem  ad  domesticos  fidei  (Galat.  vi).  Ethoc 
videtur  Augustinus  velle  ita  dicens  :  Omnes  aeque 
diligendi  sunt ;  sed  cum  omnibus  prodesse  non 
possis,  iis  potissimum  consulendum  est,  qui  pro 
locorum  et  temporum  vel  quarumlibet  rerum 
opportunitate  nobis  magis  conjuncti  sunt.  Quod 
Augustinus  dicit,  omnes  aeque  diligendi  sunt,  ita 
potest  exponi :  Omnes,  id  est,  natura  in  omnibus 
aequaliter  est  diligenda,  vel  salutem  omnium  de- 
bemus  aequaliter  diligere.  Si  enim  aliquis  plus 
diligit  salutem  patris  vel  amici  quam  aliorum, 
non  est  hoc  ex  charitate  sed  ex  affectu  carnali  qui 


omnes  diligat.  Ad  quod  videndum  est  quid  sit 
dicere,  Deus  diligit  istum,  quod  est,  Deusappro- 
bat  opera  ejus;  et  sub  hoc  sensu  potest  dici  quod 
magis  unum  quam  alium  diligit.  De  eodem  etiam 
potest  dici  quod  modo  magis  diligit  eum  quam 
prius,  id  est  magis  approbat  ejus  opera  quam 
prius.  Vel  magis  diligit,  id  est  ei  gratiam  suam 
amplius  infundit  quam  prius.  Eum  enim  dicitur 
diligere  quem  facit  diligere  se  et  cognoscere,  in- 
fundendo  ei  gratiam  suam.  Appellatur  etiam  di- 
lectio  Dei  ipsa  divina  electio;  odium  Dei  ipsa  re- 
probatio  :  Dilexi  Jacob,  Esau  odio  habui  (Afa- 
lach,  i).  Et  alibi  :  Qui  elegit  nos  ante  mundi 
constitutionem  in  charitate  (Ephes.  i).  Et  in  alio 


naturalis  est;  nec  est  culpabilis,  sed  hic  non  est  (j  loco  :  Propter  nimiam  charitatem  suam  qua 


perfectionis.  Opponunt  quidam  :  Quem  Deus  ma- 
gis  diligit  et  nos  magis  debemus  diligere.  Itaque 
bonum  et  justum  magis  debemus  diligere  quam 
alium.  Ita  etiam  probatur  quod  magis  alios  quam 
nosmetipsos  debeamus  diligere;  quandoquidem 
scimus  eos  meliores  nobis  et  a  Deo  magis  diligi. 
Ad  quod  dicitur  quod  in  homine  duo  sunt  dili- 
genda  :  natura  et  virtus.  Natura  aequaliter  dili- 
genda;  virtus  autem  magis  vel  minus  diligenda, 
secundum  quod  major  vel  minor  fuerit.  Et  ita 
magis  debemus  diligere  bonum  istius  quam  illius, 
quia  magis  est ;  non  tamen  naturam  magis  vel 
miaus,  vel  magis  salutem  unius  quam  alterius 
cupere  debemus. 


dilexit  nos  Deus  ;  et  cum  essemus  mortui  pec- 
catis  nostris  conviviflcavit  nos  in  Christo 
(Ephes.  n).  Et  secundum  hoc  potest  dici  quod 
magis  diligit  unum  alio,  id  est  majorem  coronam 
praeparavit  ei.  Sed  non  potest  dici  in  ista  accep- 
tione  quod  eumdem  modo  plus  modo  minus  dili- 
gat.  Ab  aeterno  enim  tantum  dilexit  unumquem- 
que  quantum  modo  diligit.  Et  Paulum  tantum 
diligebat  etiam  cum  malus  erat,  quantum  modo 
diligit;  non  tamen  malum  ejus  diligebat.  Ei  enim 
omnia  sunt  praesentia;  et  quod  de  Paulo  in  tem- 
pore  futurum  erat  apud  Deum  praesens  erat,  et 
talem  eum  diligebat  qualis  futurus  erat  (quod 
apud  eum  futurum  non  erat)  et  qualem  in  prae- 


Sed  opponitur  quod  eadem  ratione  magis  debeo  jy  sentia  eum  ab  aeterno   elegerat.  Augustinus  in 


diligere  bonum  alterius  quam  meum,  quia  majus 
est.  Satis  potest  concedi,  sed  non  in  eo  magis  di- 
ligoquam  in  me.  Ut  si  bona  vestis  alicujus  magis 
mihi  placet  quam  mea  minus  bona,  non  tamen 
magis  cuperem  illi  esse  suum  quam  nihi  meam. 
Et  si  alterum  necesse  esset,  mallem  illum  carere 
sua  quam  ego  carerem  mea.  Ita  hic  dicitur  quod 
licet  bonum  illius  majus  sit  quam  meum,  si  alte- 
rum  istorum  necesse  esset,  mallem  illum  carere 


libro  De  Trinitate  :  Absit  autem  ut  Deus  tempo- 
raliter  aliquem  diligat  quasi  nova  dilectione  quae 
in  illo  ante  non  erat;  apud  quem  nec  praeterita 
transierunt,  et  futura  jam  facta  sunt;  qui  omnes 
sanctos  ante  mundi  constitutionem  dilexit  sicut 
praedestinavit.  Sed  dum  convertuntur  et  veniunt 
ad  eum,  tunc  incipere  ab  eo  diligi  dicuntur.  Et 
cum  malis  iratus,  bonis  placatus  dicitur  :  mutan- 
tur  illi,  non  ipse. 


Explicitus  est  tractatus  quartus  De  sacramentis  in  generali  et  prceceptis  divinis. 


187 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


128 


TRACTATUS  QUINTUS. 

DE  SAGRAMENTO  BAPTISMI. 

CAPITULA. 

Cap.  I.  De  baptismo.  -—  Cap.  II.  Quce  sunt  consideranda  in  baptismo.  —  Cap.  III.  De  forma 
baptismi.  —  Cap.  IV.  Quid  sit  sacramentum  baptismi.  —  Cap.  V.  De  susceptione  baptismi.  — 
Cap.  VI.  Utrum  parvuli  sine  baptismo  salventur.  —  Cap.  VI.  De  justificatione  adultorum  ante 
susceptionem  baptismi.  —  Cap.  VIII.  Qui  possintbaptizare.  —  Cap.  IX.  Utrum  sit  baptismus 
cum  verba  corrupte  proferuntur.  —  Cap.  X.  De  materia  baptismi.  —  Cap.  XI.  De  responsione 
patrinorum.  —  Cap  XII.  Utrum  quis  in  utero  matris  baptizari  possit.  —  Cap.  XIII.  De  cate- 
chismo  et  exorcismo. 


Gap.  I.  De  baptismo. 
Post  legem  Moysi  successit  lex  Evangelii,  de 
cujus  sacramenti8  deinceps  dicendum  est  :  et  pri- 
mum  de  baptismate,  quod  in  sacramentis  Novi 
Testamenti  primum  est.  Baptismum  Ghristi  prae- 
muntiavit  Joannes  suo  baptismate  quod  sola  aqua 
et  non  spiritu  fiebat.Unde  ipsemet  dicit : Ego  bap- 
tizo  in  aqua  in  pcenitentiam  (Matth.  m).  Sola 
enim  corpora  abluebat,  peccata  vero  non  tollebat. 
Ad  quid  ergo  utile?  Ut  praeparet  ad  baptisma 
Christi.  sicuti  catechismus  baptismum  praecedit. 
Quod  autem  se  dicitbaptizareinpoenitentiam,sic 
potest  exponi,  id  est  docens  poenitentiam.  Poeni- 
tentes  enim  baptizabat.  Et  ita  licet  baptismus  ille 
nullam  conferret  remissionem  eis,  tamen  perpoe- 
nitentiam  et  circumcisionem  quae  habebant,  adhuc 
statim  poterant  salvari.  Vel  ita  potest  exponi  : 
Baptizabat  in  paenitentiam,  idest  in  signum  poe- 
nitentiae.  Signaculum  enim  erat  poenitentiae  bap- 
ti8mus  Joanis,  quia  sicut  aqua  abluit  corpora, 
itapoenitentiamundanturanimae.Itaquebaptismo 
Joannis  Novi  Testamenti  sacramentum  caepit  insi- 
nuari.  Unde  iliud  :  Lex  et  prophetce  usque  ad 
Joannem  (Matth.  xi).  Non  quod  in  Joanne  ter- 
minata  sitlex,  cum  adhuclegaliahaberentstatum, 
sed  quia  ejus  abolitio  ibi  coepit  ostendi.  Si  enim 
ante  passionem  legalia  finem  habuissent,  non  tunc 
paschalem  agnum  cum  discipulis  Christus  cele- 
brasset.  Si  quaeritur  quibus  verbis  Joannes  trade- 
ret  baptismtfm,  non  habemus  de  auctoritate  cer- 
tum.  Quidam  tamen  dicunt  quod  in  nomine 
venturi.  Itom  si  quaeritur,  quare  non  conferebat 
remissionem  peccatorum  ?  quia  ad  hoc  non  erat 
institutum,  sed  ut  viam  praepararet  baptismi  Chris- 
ti.Habentenimsacramentavim  etefficaciam  exin- 
stitutione.  Joanne  baptizante  venit  ad  cum  Chris- 
tus  ut  baptizaretur  ab  eo  in  Jordane;  non  quod 
ipse  egeret  qui  sine  peccato  erat ,  sed  ut  aquas 
sanctificaret.  Ibi  enim  collata  est  aquaeilla  efficacia 
ut  quicunque  postea  mergeretur  in  eam  invocato 
nomineTrinitatiSjConsequeretur  remissionem  :  et 
tunc  institutum  est  baptisma  Christi,  in  quo  tota 
Trinitas  operatur  remissionem,  cujus  praesentia 
ibi  apparuit :  Spiritus  in  columba,  Filius  in  ho- 
mine,  Pater  in  voce.  De  his  qui  a  Joane  baptizati 
erant,  iterum  quidam  sunt  baptizati  baptismo 
Ghri8ti.  Alii  non  sunt  postea  baptizati :  sed  ma- 


A  nuum  impositione  facta  super  eos  acceperunt 
Spiritum  sanctum.  Sed  solet.  quaeri  quare  isti 
iterum  baptizati,  et  non  illi.  Dicunt  quidam  quod 
de  baptismo  Joannis  praesumebant,  quod  illi  non 
faciebant.  Hieronymus  in  Epistola  de  unius  uxo- 
ris  viro  dicit  :  Quia  Spiritum  snnctum  nesciebant 
qui  Joannis  baptismum  accceperant,  iterum  bap- 
tizati  sunt,  ne  qnisputaret  et  gentibusacJudaeis 
aquas  sine  Spiritu  sancto  posse  sufficere. 
Cap.  II.  Quce  sunt  consideranda  in  baptismo. 
In  sacramento  baptismatis  haec  consideranda 
sunt  :  institutio,  causa  institutionis,  forma  bap- 
tismi,  quod  sacramentum,  quid  res  sacramenti. 
Institutio,  sicut  diximus,  facta  fuit  quandoChris- 
tus  ad  batismum  venit.  Causa  institutionis  ut  in 

3  baptismo  homo  a  peccatis  resurgeret.  Est  enim 
contra  peccata,  tam  originalia  quam  actualia, 
remedium.  Sed  cum  per  circumcisionem  et  alia 
sacrata  legaUa  idem  fieret  apud  antiquos  quod 
per  baptismum  et  caetera  sacramenta  apud 
nos,  potest  quaeri  quare  illa  cessant  et  illa  succe- 
dant.  Unde  Apostolus  communem  ponit  solutio- 
nem,  cum  dicit  :  Hcec  omnia  in  flgura  contin- 
gebant  illis.  (I  Cor.  x).  Itaque,  postquam  acces- 
sit  veritas,  figurae  cessaverunt.  Ideo  etiam  cessare 
debuerunt,  ut  duo  populi  in  unum  jungerentur. 
Abhorrebant  enim  Gentiles  Judaeorum  caeremo- 
nias;  et  ideo,  ut  Judaei  et  Gentes  unus  populus 
lierent,  necesse  erat  removere  causam  inimicitiae. 
Quod  Apostolus  manifestat,  dicens  :  Et  medium 

q  parietem  solvens  inimicitias,  legem  mandato- 
rum  decretis  evacuans  (Ephes.  n).  Circumci- 
sionisetiam  sacramentum  imperfectum  erat,quia 
solis  viris  congruebat;  sed  qui  legem  venitadim- 
plere,  perfectum  voluit  sacramentum  :  et  qui  do- 
lores  nostros  portavit,  ab  hujusmodi  dolore  nos 
voluit  liberare,  et  suavissimum  conferre  sacra- 
mentum  baptismi  quod  nullus  abhorreret. 

Solet  quaeri  an  circumcisio  amisit  statum  suum 
ex  quo  baptisma  fuit  institututum.  Ad  quod  po- 
test  dici  quod  in  illis  dimiserat  statum  quibus  ista 
novitas  sacramentorum  nuntia  erat,  et  ab  eis 
credita  et  recepta ;  in  aliis  adhuc  habebat  statum, 
et  conferebat  eis  remissionem  usque  ab  illud  tem- 
pus  quo  ipsa  veritas  per  apostolos  ubique  praedi- 
cari  et  manifestari  coepit,  quando  scilicet  dictum 
est  eis  :  Prcedicate  Evangelium  omni  creaturce 


129 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  V. 


180 


(Marc.  xvi);  quod  fuit  post  resurrectionem.  Sic  A  cepistis  baptisma  in  nomine  Jesu  Ghristi,  qui 


opponitur  quod  illa  duo  sacramenta,  scilicet  cir- 
cumcisio  et  baptisma,  cum  idem  conferrent,  non 
debuerunt  simul  habere  statum.  Potest  dici  quod 
non  habuerunt  simul  statum  quantum  ad  eosdem. 
Cap.  III.  De  forma  baptismi. 
Formam  hujus  sacramenti  tradidit  Ghristus 
cum  dixit  :  Ite>  docete,  baptizantes  eos  in  no- 
mine  Patris,et  Filii^et  Spiritus  sancti  (Matth. 
ix viii ).  Et  in  ista  forma  debet  tradi  sacramen- 
tum.  Legitur  tamen  in  Actibus  apostolorum  bap- 
tizasSe  apostolos  in  nomine  Christi  (Act.  xix» ; 
in  quo,  sicut  dicit  Ambrosius,  tota  Trinitas  in- 
telligitur.  In  hoc  enim  nomine  intelligitur  qui 
unctus  est,  scilicet  Fillus,et  aquo  unctus  est,.sci- 


tertia  die  resurrexit  a  mortuis.  Illa  enim  tri- 
na  immersio  typum  Dominicse  exprimit  se- 
pulturse,  per  quam  Ghristo  consepulti  estis  in 
baptismo.  Item  Gregorius  Leandro  episcopo 
De  trina  mersione  baptismi  :  Nihil  verius  res- 
ponderi  potest  quam  quod  ipsi  sensistis,  quod 
in  una  fide  nihil  officit  Ecclesiae  consuetudo  di- 
versa,  quia  cum  tribus  subsistentiis  una  subs- 
tantia  est,  reprehensibile  nullatenus  potest  esse 
infantem  in  baptismate,  vel  ter  vel  semeltin- 
gere  ;  quoniam  et  in  tribus  mersionibus  persona- 
rum  Trinitas,  et  in  una  potest  divinitatis  singu- 
laritas  designari.  Ecce  quod  ex  ista  auctoritate 
licet  semel  mergere  tantum,  nobis  tamen  videtur 


licet  Pater,  etper  quem,  scilicet  Spiritus  sanctus.  B  quod  magis  sit  usus  Ecclesiae  sequendus.  Haimo 


Ambrosius  in  libro  De  Spiritu  sancto  :  Gum  enim 
dicitur  in  nomine  Domini  nostri  Jesu  Ghristi,per 
unitatem  nominis  impletum  est  mysterium  ;  nec 
a  Ghristi  baptismate  Spiritus  separatur.  Si  enim 
Christum  dicas,  et  Deum  Patrem  a  quo  unctus 
est  Filius,  et  ipsum  qui  unctus  est  Filium,et  Spi- 
ritum  quo  unctus  est  designasti.  Scriptum  est 
enim  :  Hunc  Jesum  a  Nazareth  quem  unxit 
Spiritu  sancto  Deus  (ibid.)  Hinc  volunt  habere 
quidam  quod  si  aliquis  baptizetur  in  nomine  Pa- 
tris  tantum,  vel  in  nomine  Filii  tantum  (si  non 
intelligit  errorem  inducere)  baptizatus  sit,  nec 
debeat  rebaptizari.  Quod  nobis  de  auctoritate 
non  est  certum,  sed  ex  illa  auctoritate  Ambrosii 
per  simile  volunt  et  hoc  dicere. 

Cap.  IV  Quid  sit  sacramentum  baptismi. 

Nunc  videndum  est  quid  sit  sacramentum  et 
quid  res  sacramenti  in  sacramento  baptismi.  In 
omni  enim  sacramento  ista  duo  consideranda 
sunt.  Hic  potest  appellari  sacramentum  ipsa 
aqua  sanctificata.  Augustinus  De  catechismo  : 
Debetis  scire  cur  virtus  illius  aquae  et  aniniae  pro- 
sit  et  corpori.  Non  enim  cmnis  aqua  mundat ; 
8anctificatur  haec  per  consecrationem  verbi.  Tolle 
enim  verbum,  et  quid  est  aqua  nisi  aqna  ?  Acce- 
dit  verbum  ad  elementum,  et  fit  sacramentum. 
Res  hujus  sacramenti  est  interior  ablutio.  Et 
ipsa  trina  immersio  sacramentum  dicitur  vel 
Trinitatis,  vel  sepulturae  triduanae.  Et  alia  multa 


super  Epistolam  ad  Romanos  :  In  suo  sensu 
abundabat  Gyprianus,  quoniam  semel  mergebat 
in  baptismo  parvulos  ;  quia  quod  intelligebat 
studiose  implebat  bonis  operibus  abundando,  li- 
cet  hoc  nescius  delinqueret.  Sed  quia  bonis  ope- 
ribus  abundabat,  postea  correptus  a  Deo  abun- 
davit  altiori  sensu,  ter  illos  mergendo. 

Gap.  V.  De  susceptione  baptismi. 
Deinde  restat  videre  quod  quidam  sacramaa- 
tum  et  rem  suscipiunt :  alii  sacramentum  et  non 
rem  ;  alii  rem  et  non  sacramentum.  Sacramen- 
tum  et  rem  sacramenti  suscipiunt  parvuli  ubi- 
cunqueet  aquibuscunquebaptizantur  in  nomine 
sanctae  Trinitatis,  in  quibus  non  requiriter  pro- 
q  pria  fides.  Adulti  quoque,  si  propria  fide  acce- 
dunt,et  sacramentum  et  rem  sacramenti  habent. 
In  istis  propria  fides  requiritur,  sine  qua  nullam 
remissionem  consequuntur.  Sacramentum  et  non 
rem  iUi  qui  ficte  accedunt,  vel  sine  fide  et  corde 
impoenitenti.  Augustinus  :  Omnis  qui  jam  suse 
voluntatis  arbiter  est  constitus,  cum  accedit  ad 
sacramentum  fideUum,  nisi  pceniteat  veteris  vi- 
tse,  novam  inchoare  non  potest.  Ab  hac  poeniten- 
tia  cum  baptizantur  parvuli  soli  immunes  sunt ; 
nondum  etiamuti  possunt  Ubero  arbitrio.  Petrus 
quoque  in  Actibus  apostolorum  sic  loquitur  ad 
Judaeos,  dicens  :  Agite  pcenitentiam,  et  bapti- 
zetur  unus  quisque  vestrum  (Act.  n).  Sed  su- 
pradictis  opponitur  iUud  quod  dicit  Ambrosius 


sacramenta  in  hoc  sacramento  occurrunt,  ut  in-  -q  super  locumiUum  :  Sine  poenitentia  sunt  dona 

A/|       •  •  •  *  •  fvy     •        •  A.      A.  •  A.  A.  a^  m  ,^       m       ^^  _^  9  __        ,        9  _  9 


suffLatio,  invocatio  Trinitatis,  quae  sunt  partes 
hujus  sacramenti ;  quorum  singula  non  appellan- 
tur  sacramentum  baptismi,  sed  in  eo  continen- 
tur.  Baptismus  est  immersio  facta  cum  invoca- 
tione  Trinitati8.  AUa  enim  qua?  praecedunt  ad  de- 
corem  sunt  et  ad  reverentiam  ;  sed  non  est  in  eis 
vis  ipsius  sacramenti.  Baptismus  enim  interpre- 
tatur  unctio.  Potestenim  baptismus  appeUariip- 
sum  elementum  sanctificatum  ;  sed  non  ita  pro- 
prie.  In  hoc  loco  dicendum  est  quod  tertio  de- 
bet  fieri  immersio.  Augustinus  :  Postquam  vos 
credere  promisistis,  tertio  capita  vestra  in  sacro 
fontedemersimu8,  qui  ordo  baptismi  dupUci  mys- 
terii  significatione  celebratur.  Recte  enim  tertio 
mersi  estis,  qui  accepistis  baptisma  in  nomine 
Trinitatis,  recte  enim  tertio  mersi  estis,  qui  ac- 


et  vocatio  Dei  (Rom.  xi).  Gratia  Dei  in  bapti- 
simo  non  requirit  gemitum  vel  planctum  :  et  om- 
nia  gratis  condonat.  Sed  hoc  est  dictum  de  ge- 
mitu  exteriori  quia,  etsi  desit  pcenitentia  exte- 
rior,  non  minus  condonantur  omnia.  Sed  quod 
Gregorius  dicit  poenitentiam  quadraginta  dierum 
indicendam,  ad  experientiam  fit,  ut  sciatur  quo 
animo  qu&rant  baptizari,  quandoque  enim  si- 
mulatorie  quaerunt  baptizari.  Item  opponitur  il- 
lud  Augustini,  ex  lib.  v  De  unico  baptismo  :  Non 
impeditur  baptismi  gratia  quominus  peccata  di- 
mittat  omnia,  etiam  si  odium  fraternum  in  ejus 
cui  dimittuntur  animo  perseverat.  Solvitur  hes- 
terna  die  et  quidquid  supra  commissum  est,  sol- 
vitur  etiam  quod  commissum  ipsa  hora  momen- 
tanea  quse  est  ante  bapUsmum  «*.  vcl  Y$»b\rag&.- 


131 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


smo.  Deincep8  autem  continuo  esse  reus  incipit 
non  8olum  consequentium,  sed  et  praeteritorum 
dierum,  horarum,  momentorum,redeuntibus  om- 
nibus  quse  dimissa  sunt.  Sed  hoc  non  secundum 
se  dixit,  cum  Dominus  in  Evangelio  dicat :  Si 
non  remiserilis  hominibus  ex  corde  peccata 
eorum,nec pater  vester  remittet  vobis  peccata 
vestra  (Marc.  n).  Li  quoque  Augustinus  alibi 
dicit :  Tunc  valere  incipit  ad  salutem  baptismus, 
cuin  illa  fictio  veraci  confessione  recesserit.  Op- 
ponitur  illud  Apostoli:  Quicunque  in  Christo 
baptizati  estis  Christum  induistis  (Gal.  iii)  Sed 
dicimus  in  Ghristo  baptizari  eos  qui  in  confor- 
mitate  Ghristi  baptizantur,  ut  moriantur  vetus- 
tati  peccati,  sicut  in  Ghristo  per  mortem  vetustas 
peccati  crucifixa  fuit.  Augustinus  aliter  solvit 
hoc,  dicens  :  Induunt  autem  homines  Ghristum 
aliquando  usque  ad  sacramenti  perceptionem  ; 
aliquando  usque  ad  vita3  sanctificationem,  atque 
illud  primum  et  bonis  et  malis  potest  esse  com- 
mune.  Rem  et  non  sacramentum  habent,  sicut 
martyres,  et  appellatur  ipsum  martyrium  bap- 
tismus,  quia  vicem  baptismi  complet.  Opponitur 
de  hoc  quod  in  Evangelio  legitur  :  Nisi  quis  re- 
natus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto9  non 
potest  intrare  in  regnum  Lei  (Joan.  ni.)  Sed 
consuetudo  est  Scripturse  determinare  praeceden- 
tia  per  sequentia.  Dicit  enim  alibi :  Qui  perdi- 
derit  animam  suam  propter  me  inveniet  eam 
(Matth.x.)Itetn:  Qui  me  confessus  fuerit  coram 
hominibus,  et  ego  confit  ebor  eum  coram  Pa- 
tremeo(ibid.)Deil\i8qvA  fidem Ghristihabent,sed 
articulo  necessitatis  non  possunt  sacramenta  sus- 
cipere,  quaeritur  utrum  salventur  auctoritas  et 
ratio  videntur  approbare.  In  Evangelio  dicit  Do- 
minus  Qui  crediderit  in  me9  etiamsi  mortuus 
fuerity  vivet  (Joan.  n).  Et  alibi :  Sicenim  di- 
lexit  mundum9  ut  Filium  suum  unigenitum 
daret,  ut  omnis  qui  credit  in  ipsum  non  pe- 
reat,  sed  habeat  vitam  ceternam  (Joan.  ni)  Sed 
opponitur  illud  :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex 
aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest  introire  in  re- 
gnum  Dei.  Nisi  enim  persequentia  determinare- 
tur,  illud  falsum  esset  quod  martyres  sine  bap- 
tismo  salvarentur.  Augustinus  De  unico  bap- 
tismo,  libro  quarto,  dicit  baptismi  vicem  ali- 
quando  complere  passionem,  ut  in  latrone  illo 
cui  non  baptizato  dictum  est  :  Hodie  mecum 
eris  inparadiso  (Luc  xxiii).  Beatus  Gyprianus 
nonlevedocumentum  assumpsit  :  Quod  etiamat- 
que  etiam  considerans,  invenio  non  solum  pas- 
siones  pro  nomine  Christi  id  quod  deerat  ex  bap- 
tismo  posse  supplere,  sed  etiam  fidem  conver- 
sionemque  cordis,  si  forte  ad  celebrandum  mys- 
terium  baptismatis  in  augustiis  temporum  suc- 
curri  non  potest.  Neque  enim  latro  ille  pro  no- 
mine  Ghristi  crucifixus  est,  sed  pro  facinoribus 
suis.  Neque  quia  crediditpassusest,sed  dum  pa- 
titur  credit.  Quantum  igitur  valet  etiam  sine  vi- 
sibili  sacramento  baptismus,  quod  ait  Aposto- 
lus  :  Corde  creditur  ad  justitiam  ;  ore  autem 
confessio  fit  ad  salutem  (Rom.  x),  in  illo  la- 


A  trone  declaratum  est.  Sed  tunc  impletur  i 
biliter  mysterium  baptismi,  cum  non  conter 
religionis  sed  articulus  necessitatis  excludi' 
dicunt  quidam  hoc  retractasse  Augustin 
quod  falsum  est.  Non  enim  sententiam  ret 
vit,  sed  exemplum  quod  de  latrone  indu: 
Augustinus  in  libro  Retractationum  :  Gum 
rem  vicem  baptismi  passionem  posse  haber< 
satis  idoneum  posui  exemplum  illius  latr 
quia  utrum  non  fuerit  baptizatus  incertu 
magisque  baptizatum  fuisse  credendum  est, 
brosius  de  Valentiniano  :  Ventrem  meum  « 
et  prophetico  utar  exemplo,  quia  quem  reg< 
turus  eram  amisi,  ille  tamen  gratiam  quar 
poscit  non  amisit.  Istis  auctoritatibus  patet 

B  sufficit  fides  sine  sacramento  non  habei 
tempus,  quod  et  ratio  probat.  Sicut  enim 
tismus  sine  propria  fide  valet  parvulis  no 
lentibus  habere  fidem,  ita  fides  non  valer 
habere  sacramentum  debet  valere.  Item  i 
negabit  ante  baptismum  fidem  et  chari 
posse  haberi ;  multi  enim  cum  fide  et  cha 
ad  baptismum  accedunt.  Nullus  etiam  n€ 
eos  tunc  posse  mori ;  et  si  tunc  morirentui 
fidem  et  charitatem  habeant,  certum  est  eo 

.  damnari.  In  charitate  enim  nullus  damnatuj 
dicunt  non  posse  esse  ut  aliquis  habeat  fid 
charitatem  et  moriatur  sine  baptismo.  Non  < 
ut  dicunt,  permitteret  eos  mori  sine  bapt 
Sed,  ut  mihi  videtur,  cum  ipsi  non  sint  < 

q  liarii  Dei  stultum  est  et  temerarium  eos  h 
firmare.  Item  qiii  hoc  dicunt,  scilicet  nullui 
vari  sine  baptismo  vel  martyrio,  auctoritat 
bis  opponunt  :  Augustinus  DeHde  ad  Pet: 
Ex  illo  tempore  quo  Salvator  dixit :  Nisi  qu 
natus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  nc 
test  introire  in  regnum  Dei ;  absque  sacrai 
baptismi  praeter  eos  qui  in  Ecclesia  catholia 
baptismate  sanguinem  fundunt,  nec  regnui 
lorum  potest  quisquam  accipere,  nec  vitam 
nam.  Item  ex  dictis  Anselmi  episcopi :  Cafc 
minum  quamvis  in  bonis  operibus  defunctu 
tam  habere  non  credimus,  excepto  duntaxa 
sacramentum  martyrio  compleat.  Sed  haec 
milia  de  contemnonnibus  dicta  sunt.  Si  quis 

p.  contemnit  sacramentum  baptismatis,  caeteri 
sufficiunt. 

Gap.  VI.  Utrum  parvuli  sine  baptism 

salventux. 
Quaeritur  de  parvulis  qui  sine  baptismat 
riuntur,  non  ex  contemptu  religionis,  sed 
non  potest  succurri  eis  necessitate  aliqua:  u 
salventur  ?  Ad  quod  dicitur  quod  non  salva 
quia  non  habent  fidem,  quae  in  adultis, 
diximus,  cum  non  sit  contemptus  religion 
cem  baptismi  supplet.  Et  quod  non  salvenl 
multis  ostendtt  locis  Augustinus.  Tamen,  u 
ait  in  Euchiridio,  mitissima  omnium  poeni 
illis,  qui  praeter  peccatum  originale  nullui 
super  addiderunt.  Hic  quaBri  solet  si  capta 
tate  aliqua  a  paganis  interficerentur  pueri  u 
salvarentur,  an  non,  cum  pro  Christo  cuju 


133 


SUMMA  SENTENTIARUM.  -  TRAGT.  V. 


134 


tres  eorum  sunt  cultores  occiderentur  ?  De  quo  A  delibus  plerumque  permittitur  ex  dictis  Isidori 


nihil  definitum  habemus.  Videtur  tamen  quod 
ejus  misericordia  quae  parvulos  ab  Herode  oc- 
cisos  liberavit,  et  istos  non  despiceret,  si  ideo  oc- 
ciderentur;  quia  in  Christum  credituri  ab  illis  cre- 
dituri  ab  iilis  crederentur.  Sed  quia  non  habamus 
inde  aactoritatem,  divino  judicio  relinquamus. 
Cap.  VII.  De  justtficatione  adultorum  ante 
susceptionem  baptismi. 
De  adultis  qui  cum  fide  et  dilectione  corde  con- 
trito  ad  baptismum  accedunt,  quaeritur  utrum 
ante  baptismum  justificati  sunt?  Quod  videtur 
illa  auctoritas  velle  :  Peccator  quacunque  hora 
ingennuerit  vita  vivet  (Ezech.  viii).  Item  :  Corde 
creditur  ad  justitiam  (Rom.  x).  Et  alibi:  Justus 


episcopi.  Romanus  pontifex:  Non  hominem  judi- 
cat  qui  baptizat,  sed  Spiritus  Dei  subministrat 
gratiam  baptismi,  licet  pagamus  sit  qui  baptizat. 
De  his  qui  a  mulieribus  baptizantur  quaeritur 
utrum  rebaptizari  debeant  ?  Quidam  dicunt  quod 
rebaptizandisint,  pro  ista  auctoritate  exconcilio 
Carthaginensi  quarto  :  Mulier  baptizare  non  prae- 
sumat.  Sed  non  est  praesumptio  quod  necessitas 
cogit.  Isidorus  quoque  dicit:  Qui  a  mulieribus 
baptizantur,  rebaptizandi  non  sunt.  De  illis  quo- 
que  qui  ab  haereticis  baptizantur  quaeriturutrum 
rebaptizari  debeant.  Beda  :  Sive  haereticus,  sive 
8chismaticus,  sive  facinorosus  quisquam  in  con- 
fessione  sanctae  Trinatis  baptizet,  non  valet  qui 


ex  fide  vivit  (Rom.  i).  Ex  quo  cum  habet  fidem  Bbaptizatus  est  a  bonis  Catholicis  rebaptizari,  ne 


et  dilectionem,  spiritum  habet  inhabitantem.  Sed 
scriptum  est  inlibroSapientiae:£pi'n7u$  sanctus 
displince  effugiet  flictum;  et  non  habitabit  in 
corpore  subdito  peccatis  (Sap.  i).  Unde  videtur 
quod  jam  sit  mundatus  a  peccatis.  Sed  si  per 
fidem  et  cordis  veram  contritionem  jam  solutus 
est  a  peccati8,  quid  in  baptismo  ei  postea  remit- 
titur?  enim  quod  in  baptismo  nihil  remittitur  ei, 
cum  prius  sint  ei  remissa  peccata.  Ad  hoc  potest 
dici  quod  quamvis  iste  de  quo  loquimur  jam  jus- 
tus  sit,  quia  non  habet  voluntatem  peccandi  et  de 
praeteritis  dolet,  tamen  nondum  justificatus  est, 
cum  adhuc  debito  peccati  teneatur.  Cum  enim 
vulnus  per  confessionem   cordis  jam  ostensum 


confessio  vel  invocatio  tanti  nominis  videatur 
annullari.  Augustinus  ad  quaestionem  Orosii  : 
Quamvis  unum  baptisma  sit  et  haereticorum, 
eorum  scilicet,  qui  in  nomine  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  sancti  baptizant  in  Ecclesia,  catholica, 
tamen  qui  extra  Ecclesiam  baptizantur  non  su- 
munt  ad  salutem  baptismum,  sed  ad  perniciem, 
habentes  formam  sacramenti,  virtutem  ejus  abne- 
gantes.  Ideo  eos  Ecclesia  non  rebaptizat,  quia  in 
nomine  sanctae  Trinitatis  baptizati  sunt,  ipsa  pro- 
fecto  sacramenti  forma.  Augustinus  in  libro  De 
fide  ad  Petrum  :  Si  in  haeresi  quacunque  vel 
schismate  quisquam  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et 
Spiritus  sancti  baptismi  sacramentum  accepit, 


sit  medico,  restat  ejus  recipere  medicinam.  Sed  c  integrum  sacramentum  accepit ;  sed  salutem  quae 


quis  nesciat  sacraraenta  esse  medicamenta?  Unde: 
Qui  sanat  contritos  corde  et  alligat  contri- 
tiones  eorum  (Psal.  cxlvi).  Nec  sufficit  medico 
vulnus  confiteri,  si  contemnitur  ejus  medicamen- 
tum.  Itaque  constat  quod  pro  peccatis  suis  adhuc 
debet  medicinam  sacramenti  suscipere.  Nondum 
igitur  est  a  debito  peccati  solutus,  quare  nec  a 
peccato  plene  justificatus  cujus  debito  adhuc  te- 
netur  Sed  post  susceptionem  sacramenti  plene 
mundatu8  est ;  et  si  moreretur  tunc  sine  dilatione 
iret  in  gloriam.  Si  opponitur  quod  nullum  pecca- 
tum  impunitum,  diclmus  quod  ipsa  contritio 
cordis,  mors  quoque  ipsa  etiam  erubescentia  quam 
patitur  dum  nudus  baptizatur,  non  relinquunt 


virtui  est  sacramenti  non  habebit,  si  extra  Eccle- 
siam  catholicam  ipsum  sacramentum  habuit.ltem 
Augustinus  super  Joannem  :  Baptismus  talis  est 
qualis  est  ille  in  cujus  potestate  datur;  non  qualis 
est  per  cujus  ministerium  datur.  Idem  :  Potestas 
baptismi  in  nullum  transit ;  sed  ministerium 
transit  in  bonos  et  malos.  Non  exhorreat  columba 
ministerium  malorum ;  sed  respiciat  Domini  vo- 
luntatem.  Quid  tibi  facit  malus  minister,  ubi  est 
bonus  Dominus  ?  Neque  qui  plantat,  neque  qui 
rigat  est  aliquid  ;  sed  qui  incrementum  dat 
Deus  (I  Cor.  iii).  Si  superbus  fuerit  minister, 
cum  diabolo  computatur ;  sed  non  contaminatur 
donum  Christi.  Quod  per  illum  fluit  purum  est, 


peccatum  impunitum.  Sed  si  aliquisfidem  habens  t%  quod  per  illum  transit  liquidum  est.  Item  :  Per 

lapideum  canalem  transit  aqua  ad  areolas.  In 
canali  lapideo  nihil  generat ;  sed  hortus  plurimos 
fructus  affert.  Item  nos  dicimus :  justos  esse 
oportet  tanti  Judicis  ministros.  Sint  ministri 
justi  si  voluerint;  si  autem  noluerint  esse  justi 
qui  in  cathedra  sedent  Moysi,  sccurum  me  fecit 
magister  meus  de  quo  dicit  ejus  Spiritus :  Hic 
est  qui  baptizat  (Joan.  i).  Juxta  auctontates 
praedictas  indubitan  ter  dicimus  quod  per  quem  cun- 
que  detur  baptismus  si  ibi  servata  forma  fuerit 
sacramenti,  id  est  in  nomine  ganclae  Trinitatis 
traditur;  non  sunt  rebaptizandi,  quia  sacramen- 
tum  baptismatis  habent,  rem  vero  sacramenti 
non  habent  si  errori  eorum  consentium.  Kt  ideo 
cum  ad  Ecclesiam  veniunt  instruuntur  de  fide, 
et  per  manus  impositionem  accipiunt  Spiritum 


cum  dilectione  velit  baptizari  et  non  potest,  arti- 
culo  necessitatis  interveniente,  credimus  eum  per 
ineffabilem  Dei  misericordiam  a  praedicto  solvi 
debito.  Quandiu  enim  potest  solvere,  tenetur  nisi 
solvat ;  sed  cum  jam  non  potest,  et  tamen  vult, 
non  imputat  ei  Deus.  Non  enim  alligavit  Deus 
sacramentis  potentiam  suam ;  et  quamvis  per  sa- 
cramenta  salutem  dare  dccreverit,  potest  tamen 
et  dat  sine  eis  salutem. 

Cap.  VIII.  Qui  possunt  baptizare. 
Nunc  dicendum  est  quibus  sit  concessum  vel 
licitum  baptizare.  Constat  baptisma  solis  sacer- 
dotibus  esse  traditum,  ejusque  ministerium  nec 
ab  ipsis  diaconibus  expleri  est  licitum  absque 
presbytero  vel  episcopo,  nisi  his  procut  absentibus 
languori8  cogat  ultima  necessitas,  quod  laicis  fi- 


135 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


sanctum.  Manus  impositio  aliquando  unctione  J.  ubi  non  est  intentiobaptizandi;  sicutetmi 


chrismatis  fit,  aliquando  sine  chrismate  oratione 
dicta  super  hominem.  De  illis  qui  ab  haereticis 
baptizantur  nescientes  cos  haereticos  esse,  et  in 
nullo  eorum  errori  consentientes,  potest  dici  quod 
sacramentum  et  rem  sacramenti  suscipiunt ;  et 
tamen  cum  ad  Ecclesiam  veninnt,  manus  supe- 
rimponitur  eis,  ut  ostendatur  error  detestari.  Illi 
veroqui  ab  hsereticis  baptizantur  et  non  in  nomine 
Trinitatis,  cum  ad  Ecclesiam  vcuiunt  rebaptizari 
debent ;  nec  dicitur  iteratio,  quia  prius  baptisma 
Christi  non  susceperant.  Gyprianus  tamen  et  qui- 
dam  alii  dicunt  hsereticos  non  posse  baptismum 
Christi  tradere ;  et  eos  qui  apud  haereticos  bapti- 
zantur  rebaptizandos  esse.  Gyprianus  :  Oportet 


quando  in  balneum  immergunt  pueros  ini 
nomen  Trinitatis  ;  sed  ^uia  baptizare  non 
dunt  non  est  baptismus.  In  omni  enim  sacra 
ista  duo  necessaria  sunt,  ut  forma  sacramer 
vetur  et  intentio  illud  celebrandi  habeatur 
Gap.  X.  2)e  materia  baptis?ni. 
Quare  in  aqua  tantum  baptismus  fiat,  ] 
super  Epistolam  ad  Romanos:  Quaerit  s 
quare  in  aqua  solummodo  et  non  aliquai 
vino  baptisraus  consecretur.  Gui  respondit  J 
Ambrosius  idcirco  uniformiter  id  fieri  in  ac 
intelligatur  quod  sicut  aqua  sordes  corpoj 
vestis  abluit,  ita  baptismus  maculas  anim 
desque  vitionim  emundando  abstergit.  Ai 


sanctificari  aquam  prius  a  sacerdote,  ut  possint  B  nus  reddit  hanc  causam  ut  nullum  inopia 


baptisma  sua  peccata  abluere.  Quomodo  autera 
aquam  sanctificare  potest,qui  ipse  immundus  est, 
et  apud  quem  Spiritus  sanctus  non  est,  cum  Do- 
minus  dicat  in  libro  Numeri :  Quaacunque  tetigerit 
immundus  immunda  erunt  (Num.  xix).  Quis 
autem  potest  dare  quod  ipse  non  habet?  aut  quo- 
modo  potest  spiritualia  agere,  qui  ipse  amiserit 
Spiritum  sanctum  ?  Et  idcirco  baptizandus  est  et 
innovandus.  Sed  Cyprianus  et  alii  hoc  dixerunt 
de  haereticis  extra  formam  Ecclesise  baptizantibus, 
qui  vere  non  tradunt  baptismum  Christi ;  vel  ex 
ignorantia  hoc  dixerunt,  quod  videtur  veUe  Au- 
gustinus  De  unico  baptismo  ita  dicens :  Martyrem 
gloriosissimum  Cyprianum,  qui  apud  haereticos 


saret,  quod  posset  si  vino  vel  oleo  fieret ; 
communis  ordo  baptizandi  materia  esset 
omnes.  Vel  ideo  in  aqua  ;  quia  de  Christi 
aqua  manavit.  Si  de  aliquo  dubitatur 
baptizatus  sit,  baptizari  debet.  Non  enim, 
cunt  sancti,  judicatur  iteratum  quod  n< 
factum.  Sed  quaeritur  an  secundo  conferat 
ptismus  remissionem?  Quod  non  est  concede 
quia  si  illud  fieret,  saepe  baptizandum  esse 
matre  causa  necessitatis  baptizatur  filius, 
a  viro  debet  separari,  Deusdedit  Romanus 
fex  dicit  separandam  esse.  Aliorum  decrc 
gant :  quibus  magis  credimus.  Ut  enim  Cl 
in  Evangelio  dicit,  sola  causa  fornicationi 


vel  schismaticos  datum  Christi  baptismum  nole-  q  dimitti  debet  (Matth.  xix). 


bat  cognoscere,  dum  eos  nimium  detestaretur, 
tanta  ejus  merita  usque  ad  triumphum  martyrii 
eonsecuta  sunt,  ut  et  charitatis  qua  exceilebat 
luce  obumbratio  illa  fugaretur ;  et  ut  si  quid  ha- 
bebat  purgandum  passionis  falce  ultima  tollere- 
tur.  Nec  nos  (quia  baptismi  veritatem  in  haereti- 
corum  iniquitate  agnoscimus)  ideo  Cypriano 
meliores  sumus;  sicut  nec  Petro,  quia  gentes 
judaizare  non  cogimus. 

Cap.   IX.    Utrum    sit  baptismus    cum    verba 

corrupte  proferuntur. 

Quaeritur,  si  quis  corrupte  profert  verba  illa, 

utrum  baptismus  sit  an  non  ?  Zacharias  papa  Bo- 

nifacio  :   Retulerunt  mihi  nuntii  tui  quod  fuerit 


Cajp.  XI.  De  responsione  patrinorun 
De  responsione  patrinorum  quaeritur  in 
persona  fiat.  Cum  enim  quaerat  sacerdos:  1 
ptizari,  et  patrinus  respondeat :  Volo ;  < 
est  quod  non  in  sua  persona  respondet.  Ite; 
quaerit:  Credis  in  Deum,  etpatrinus  respc 
Credo ;  si  in  persona  pueri  responderet  no: 
tur  verum  cum  puer  nondum  credat.  Si 
dicatur  subtali  sensu  :  Credo,  id  est  crec 
est ;  temeraria  videtur  responsio  cum  non i 
certus.  Augustinus  dicit  quod  sacramentu: 
appellatur  fides  :  et  subtali  sensu  ven 
quod  puer  credit,  id  est  sacramentum  fidei 
pit.  Augustinus  ad  Bonifacium  £piscopum 


sacerdos  in  eadem  provincia  qui  latinam  linguam  ^\  que  parvulum,  et   si  nondum  fides  illa 


penitus  ignorabat,  et  dum  baptizaret  nesciens 
Latine  loqui,  infringens  linguam  diceret :  Baptizo 
te  in  nomine  Patria,  et  Filia,  et  Spiritus  sancta ; 
et  quod  propter  hoc  consideratum  rebaptizare.  Sed 
si  ille  qui  baptizavit,  non  errorem  introducens 
aut  haeresim,  sed  pro  sola  ignorantia  Latinae  lo- 
cutionis  infringendo  linguam  quod  suprafati  su- 
mus  baptizatis  dixisset,  non  possumus  consentire 
ut  denno  baptizentur.  Solet  quaeri  de  illo  qui  pro 
ludo  vel  mimice,  commemoratione  tamenTrinita- 
tis  immegitur,  si  rebaptizandus  sit.  Augustinus 
inde  nihil  definit,  sic  tamen  loquens  :  Si  totum 
ludicre,  mimice,  joculatorie  agitur,  utrum  appro- 
bandus  esset  baptismus  qui  sic  daretur,divmum 
oraculum  implorandum  esse  censerem.  Sed  non 
videtur  sapientibus  quod  debeat  baptismus  dici 


credentium  voluntate  consistit,  jam  tamc 
sacramentum  fidelem  facit.  Nam  sicut  < 
respondetur,  ita  etiam  fideles  vocantur,  n< 
ipsam  mente  annuendo,  sed  ipsius  rei  sac: 
tum  percipiendo, 

Cum  homo  in  baptismo  liberetur  ab  om 
cato,  solet  quaeri  cur  non  et  a  poena  pecca 
dorus  de  sumrao  bono :  Si  a  poena  praesent 
nes  liberarentur  per  baptismum,  ipsum  p\ 
baptismi  pretium,  non  illud  aeternum.  Ergc 
reatu  peccati,  manet  quidam  temporalis  pc 
illa  vita  frequentius  quaeratur  quae  erit  a 
omnibus  aliena. 

Gap.  XII.  Utncm  quis  in  utero  matris  baji 

posset. 

Quaeri  soletutrum  aliquis  baptizari  pose 


187 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  VI. 


138 


adhuc  in  utero  matris  sit.  Isidorus:  Qui  in  mater-  A 
nis  uteri.8  sunt,  ideo  baptizari  cum  matre  non 
possunt ;  quia  qni  natus  adhuc  secundum  Adam 
non  est,  secundum  Christum  nasci  non  potest. 
Neque  dici  enim  regeneratio  in  eum  potest,  in  quem 
generatio  non  praecessit.  Augustinus  ad  Darda- 
num.  Nec  renasci  quisquam  potest  antequam  na- 
tus  sit.  Sed  opponitur  de  Joanne  et  de  Jeremia,qui 
ab  utero  sanctificati  sunt.  Legitur  enim  de  Joanne 
in  Evangelio  Lucae.  Et  spiritu  sancto  replebitur 
adhuc  ex  utero  matris  suce  (Luc.  i).  Item: 
Exsultavit  infuns  in  utero  (*&itf.).Sedquomodo 
plenus  Spiritu  sancto  nisi  a  peccato  mundatus 
esset  ?  Et  ita  videtur  quod  prius  renatus  quam 
natus ;  et  prius  secundum  Ghristum  natus  quam 
secundum  Adam  nasceretur.  Augustinus  in  Libro  B 
ad  Dardanum  :  Si  usque  adeo  in  illo  puero  acce- 
leratus  est  usus  voluntatis  et  rationis  ut  intra  vi- 
scera  materna  jam  posset  agnoscere  et  credere, 
quod  in  aliis  parvulis  ut  possint  aetas  exspectatur; 
in  miraculis  est  habendum  divina^  potentise,  non 
ad  humanse  trahendum  exemplum  naturae.  Nam 
quando  voluit  Deus  etiam  jumentum  locutum  est. 
In  eodem  dicitur  de  Jeremia :  Priusquam  exires 
de  vulva,  sanctificavi  te  (Jer.  i).  Tamen  illa 
sanctificatio  qua  efficimur  templum  Dei,  non  est 
nisi  renatorum.  Nisi  quis  renatus  fuerit  denuo, 
non  potest  introire  in  regnum  coslorum  (Joan. 
m),  Non  enim  renascitur  homo  nisi  prius  nasca- 
tur.  Unde  illa  sanctificatio  Jeromiae  potest  secun- 
dum  praedestinationem  non  inconvenienter  intel- 


ligi,  sicut  filios  appellat  Evangelium  nondum 
regeneratos.  Ecce  quod  Augustinus  dubitanter 
loquitur  inde ;  et  nihil  inde  asserit.  Potuit  enim 
esse  ut  ab  utero  apeccatooriginali  mundarentur; 
sed  non  est  de  hoc  in  aliis  regula  trahenda  quod 
in  istis  per  miraculum  est  factum.  Et  hoc  verisi- 
milius  est.  Vel  licet  non  sint  mundati  ab  utero  a 
peccato  originali  :  tamen  sanctificati,  quia  judi- 
cium  sanctificationis  sciUcet  quod  praedestinati 
essent  in  eis  ab  utero  apparuit.  Dicit  enim  Augus- 
tinus  in  eodem  libro:  Non  est  dictum:  Gredidit  in- 
fans  in  utero,  sed  exsultavit.  Nec  ipsa  Elizabeth 
dixit:  Exsultavit  in  fide ;  sed  exsultavit  in  gene- 
ratione,  Et  potuit  ista  significatio  esse  rei  tantae 
a  majoribus  cognoscendae  non  a  parvulo  cognitae. 
Cap.  XIII.  De  catechismo  et  exorcismo. 
De  illis  qua3  praecedunt  baptismum  videndum 
quid  conferant  ut  exorcismus  et  catechismus. 
Exorcizare  est  adjurare,  ut  exi  ab  eo,  spiritus  im- 
munde;  et  catechizare  est  instruere,  ut  de  symbolo 
etaliisrudimentis  fidei.  Symbolum  dicitur  signum 
vel  collatio:  signum,  quia  eo  fideles  ab  infidelibus 
discernuntur ;  collatio,  quia  in  eo  apostoli  omnem 
fidei  integritatem  contulerunt.  Discessuri  enim  ab 
invicem  symbolum,  id  est  totius  fidei  collationem 
ediderunt.  Ista  quae  praecedunt  baptismum  non 
confenint  remissionem.  Ad  quid  ergo  valent?  Mi- 
nuunt  diaboli  potestatem,  ut  de  aliquo  etiam  vi- 
demus  quod  signo  crucis  minus  potest  in  eum 
diabolus.  Quidam  tamen  volunt  ut  extunc  inci- 
piat  remissio,  quod  non  videtur  esse  verum. 


TRACTATUS  SEXTUS. 


DE  SAGRAMENTIS  CONFIRMATIONIS,  EUCHARISTLE  ET  EXTREMiE  UNGTIONIS. 


CAPITULA. 

Cap.  I.  De  sacramento  confirmationis.  —  Cap.  II.  De  sacramento  altaris.  —  Cap.  III.  Quod  tria 
sunt  in  sacramenio  altaris. —  Cap.  IV.  De  forma  hujus  sacramenti. —  Gap.  V.  Do  errorequo- 
rundam  circa  sacramentum  Eucharistice.  —  Gap.  VI.  Quare  in  dudbus  fiat  speciebus.  — 
Cap.  VII.  De  duplici  sumptione.  —  Cap.  VIII.  De  apparenti  fractione.  —  Cap.  IX.  Quid  partes 
significent.—  Cap.  X.  De  pcenitentia. —  Cap.  XI.  Quando  salvatur  homo  apeccato. —  Gap.  XII. 
Quid  sit  pcenitentia.  —  Gap.  XIII.  Utrum  peccata  redeant.  —  Cap.  XIV.  De  duabus  clavibus. 
Cap.  XV.  De  sacramento  olei  seu  unctionis  extremce. 


Cap.  I.  De  sacramento  confirmationis.  C 
Nunc  de  sacramento  confirmationis  videndum 
est.  Dicunt  auctores  quod  hoc  sacramentum  a 
8ummis  sacerdotibus  tantum  dari  debet.  Sicut 
in  tempore  apostolorum  ab  eis  solummodo  datum 
fuit ;  et  si  ab  alio  traderetur,  irritum  haberetur. 
Ex  quo  enim  quodlibet  sacramentum  contra 
institutionem  celebratur,  irritum  deputatur.  Eu- 
sebius  papa  :  Manus  impositionis  sacramentum 
magna  veneratione  tenendum  est :  quod  ab  aliis 
perfici  non  potcst  nisi  a  summis  sacerdotibus. 
Nec  tempore  apostolorum  ab  aliis  quam  ab  ipsis 
apostolis  legitur  esse  factum,  nec  ab  aliis  quam 
qui  eorum  locum  tenent,  unquam  perfici  potest 


aut  fieri  debet.  Nam,  si  aliter  praesumptum  fuerit, 
irritum  et  vacuum  habebitur ;  nec  intra  eccle- 
siastica  reputabitur  sacramenta. 

Quaeritur  quae  sit  efficacia  hujus  sacramenti, 
scilicet  cum  in  baptismo  plene  sit  aliquis  mun- 
datus ;  quid  conferat  ei  istud  sacramentum  ?  Ad 
quod  dicitur  quod  in  baptismo  datur  Spiritus  ad 
remissionem ;  hic  datur  ad  robur.  Rabanus :  No- 
vissime  a  summe  sacerdote  per  impositionem 
manus  Paracletus  traditur  baptizato,  ut  roboretur 
per  Spiritum  sanctum  ad  praedicandum  aliis  quod 
ipse  in  baptismo  est  consecutus.  Hoc  sacramen- 
tiim,  dicit  Melciades  papa,  majori  veneratione 
tenendum  est  quam  ipsum  baptisma,  quia  majo- 


189 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  -  DOGMATIGA. 


140 


ribuSjidest  summis  pontificibus  est  commissum.  A  Cap.  III.  Quodtria  sint  insacramentoaltaris. 


Nonenim  majus  dicitur  quod  majorem  efficaciam 
habeat,  cum  parvuli  possint  salvari  sine  isto.  De 
adultis  dicunt  sancti,  quod  nec  sine  isto  possunt 
8alvari,8i  ex  contemptu  vel  negligentiadimittitur. 
Cap.  II.  De  sacramento  altaris. 
Post  sacramentum  baptismi  sequitur  sacramen- 
tum  altaris.  Per  baptismum  abluimur  a  vitiis ; 
per  sacramentum  altaris  reflcimur.  Et  ha3C  sunt 
duo  principalia  sacramenta  quibus  et  a  malis 
homo  liberatur,  et  bonis  impletur.  Et  quia  non 
possunt  refici  corda  nisi  prius  munda  fuerint, 
praecedit  baptismus,  sequitur  communicatio  alta- 
ris,  quae  est  sacramentum  sacramentorum.  Unde 
per  excellentiam  dicitur  eucharistia,  id  est  bona 


Nunc  videndum  est  in  hoc  sacramento,  quid 
sacramentum,  quid  res  sacramenti.  Tria  hic  con- 
siderare  opportet :  unum  quod  est  sacramentum 
tantum,  alterum  quod  est  sacramentum  et  res 
sacramenti,  tertium  quod  est  res  tantum.  Sacra- 
mentum  et  non  res,  sunt  species  visibiles,  id  est 
panis  et  rini ;  et  ea  quae  ibi  visibiliter  celebran- 
tur,  ut  fractio,  depositio,  elevatio.  Sacramentum 
enim  est  sacrae  rei  signum.  Signum  autem  est 
quod  praeter  speciem  quam  ingerit  facit  aliquid 
in  mentem  venire.  Haec  autem  visibilia  faciunt  in 
mentem  venire  mortem,  vel  sepulturam  vel  ad 
coelos  ascensionem ;  et  totum  ordinem  rei  cujus 
sacramenta  sunt.  In  hoc  etiam  species  panis  et 


gratia.Inhocenim  sacramento  non solum  gratia,  B  vini  dicuntur  sacramenta  corporis  et  sanguinis 


sed  ille  a  quo  est  omnis  gratia  sumitur.  Hujus 
sacramenti  figura  in  Veteri  Testamento  praecessit, 
scilicet  manna,  quod  populo  Judaeorum  in  deserto 
fuit  datum.  Et  sicut  manna  non  fuit  datum  nisi 
post  transitum  maris  Rubri,  ubi  uEgyptiis  sub- 
mersis  liberabantur  Hebraei,ita  et  baptizatis  tan- 
tum  tradi  debet  hoc  spirituale  manna  Dominici 
corporis.  Et  sicut  illi  pane  illo  corporali  pervene- 
runt  ad  terram  promissionis,  ita  et  nos  per  deser- 
tum  hujus  saeculi  peragrantes  ad  terram  viven- 
tium  hoc  coelesti  pane  perducimur.  Unde  et 
viaticum  appellatur.  De  hoc  pane  dicit  propheta: 
Parasti  in  conspectu  meo  mensam  adversus 
eos  qui  tribulant  me  (Psal.  xxn),  Hujus  etiam 


Dominici ;  quia  sicut  pane  et  vino  prae  omnibus 
aliis  cibis  sive  potibus  corpus  reficitur,  ita  illo 
vero  cibo  veroque  potu  anima  ad  veram  vitam 
nutritur.  Gum  Ecclesia  quoque  saepissime  in  sa- 
cra  Scriptura  dicatur  corpus  Ghristi,  et  hujus 
corporis  panis  et  vinum  sacramenta  esse  leguntur; 
quia  sicut  panis  ex  multis  granis  efficitur  unus, 
vinum  ex  multis  racemis  in  vinum  confluit ;  ita 
ex  plurimis  membris  Ecclesia,  quae  est  corpus 
Chri8ti,  adunatur.  Sacramentum  et  res,"  ipsum 
corpus  Christi  et  sanguis  :  res  quantum  ad  illas 
speciesquibus  significatur.Haec  res  iterum  sacra- 
mentume8talterius,8cilicet  unitatiscapitis  et  mem 
brorum  quam  efficit  fides  corporis  et  sanguinis 


figura  sacramenti  praecessitin  pane  et  vino  a  Mel-  q  Domini ;  et  ista  res  sacramenti  virtus  appellatur. 


chisedech  oblatis.Unde  Ambrosius :  intellige  ante- 
riora  esse  mysteria  Ghristianorum  qunm  Judaeo- 
rum.  Hoc  sacramentum  Dominus  noster  Jesus 
Ghristus  in  ccena  discipulis  tradidit,  ubi  institutio 
hujus  sacramenti  primum  facta  fuit.  Gausa  insti- 
tutionis,  ut  esset  remedium  contra  rediviva  pec- 
cata.  Si  enim  nobis  necessaria  fuit  illa  manifesta 
praesentia  Jesu  Christi  qua  cum  hominibus  con- 
versatii8  fuit,  ut  in  ea  posset  flagellari,  mori  pro 
nostra  redemptione ;  ita  necessaria  est  in  tota  ista 
praesenti  vita  ejus  praesentia,  eo  modo  quo  posset 
panis  vivus  qui  de  coelo  descendit  manducari. 
Unde  ipse  dicit :  Nisi  manducaveritis  carnem 
meam  et  biberitis  meum  sanguinem,  non  ha- 


Dicitur  etiam  spiritualis  caro  Christi.  Hieronymus 
in  Epistolam  ad  Ephesios:  Dupliciter  intelligitur 
caro  Christi,  vel  spiritualis  illa  atque  divina,  de 
qua  ipse  dicit :  Caro  mea  vere  est  cibus  (Joan. 
vi),  vel  caro  quae  crucifixa  est  et  sepulta.  De  hac 
spirituali  carne  dicit  Jesus  :  Qui  manducat  car- 
nem  meam,  in  me  manet  et  ego  in  eo  (ibid.). 
Istam  carnem  manducat,  qui  per  fidem  Christo 
connectitur  et  conformatur.  Augustinus  :  Nulli 
aliquatenus  ambigendum,  unumquemque  fide- 
lium  corporis  et  sanguinis  Dominici  tunc  esse 
participem,  quando  in  baptismate  Christi  mem- 
brum  efficitur ;  nec  alienari  ab  illius  panis  cali- 
cisque  consortio,  et  si  antequam  illum  panem 


bebitis  vitam  in  vobis    (Joan.  vi).  Itaque  quiex  j)  comedat  de  hoc  saeculo  migraverit,  in  unitate 


nimia  dilectione  se  exhibuit  qui  posset  lancea 
vulnerari,  ut  nos  suo  sanguine  mundaret :  et 
modo  usque  ad  finem  saeculi  talem  se  exhibet  qui 
possit  in  sacramento  manducari,  ut  ejus  partici- 
patione  membra  sua  uniantur  capiti,  et  a  pecca- 
tis  liberentur  quotidianis.  Quod  autem  dicimus 
talem  ac  talem;  humanum  dicimus  propter  infir- 
mitatem.  Cum  enim  idem  corpus  quod  in  cruce 
pependit,  in  sepulcro  jacuit,  indubitanter  fatea- 
mur  eBse  in  altari;  et  tantum  hic  quantum  et  ibi 
fuit,  et  modo  est  ad  dexteram  Patris,  non  est 
dubium  ipsum  corpus  Christi  in  altari  sua  non 
carere  forma,  sed  ibi  visibiliter ;  in  altari  invisi- 
biliter  latens  sub  forma  aliena. 


corporis  Christi  constitutus  est,  sacramenti  quo- 
que  illiu8  participatione  non  privatur,  quando  in 
se  hoc  quod  illud  sacramentum  signat  invenitur. 
Itaque  tria  in  hoc  sacramentb  consideranda  sunt:  - 
species  visibiles,  quae  sacramentum  sunt  et  non 
res,  et  verum  corpus  Christi  quod  sub  specie  est 
panis  et  vini,  tertium  ipsa  etficacia  sacramenti, 
quae  spiritualis  caro  Ghristi  et  virtus  sacramenti 
appellantur,  ut  diximus. 
Cap.  IV.  De  forma  sacramenti  eucharistice.   " 
Forma  hujus  sacramenti  est  commemoratio  il-  ^ 
lorum  verborum  quae  in  ccena  Christus  dixit, 
quando  discipulis  corpus  et  sanguinem  dedit,  di- 
cens :  Accipite,  hoc  est  corpus  meum  (Matth. 
xxvi),  etc.  Et  sicut  tunc  panem  illum  et  calicem 
in  verum  corpus  et  in  verum  sanguinem  verbo 


141 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  VI. 


142 


suo  commntavit,  ita  indubitanter  credimus  verba  A  sed  solum  sacramentum  et  non  rem  ipsam.  Et  ut 


illa  a  sacerdote  eo  ordine  et  ea  intentione  dicta 
panem  et  vinum  in  verum  corpus  Ghristi  et  in  ve- 
rum  sanguinem  commutare.  Haec  autem  tria  ad 
istud  sacramentum  necessaria  sunt.  Ordo.  aclio, 
intentio.  Ordo,  ut  sit  sacerdos;  actio,  ut  verba  illa 
proferat ;  intentio,  ut  proferat  ad  istud.  Quando- 
que  enim  aliquis  sacerdos  profert  verba  illa  ut 
alium  doceat  quomodo  hoc  facturus  sit ;  sed 
non  habent  tunc  illam  efficaciam,  quia  non  ad 
hoc  dicuntur.  Quamvis  autem  substantia  panis  in 
corpus  Christi  convertatur,  non  tamen  corpus 
Christi  augmentatur  inde.  Si  quis  quaerat  quo- 
modo  fieri  possit  ut  substantia  panis  in  aliam 
substantiam  transeat,  videlicet  in  corpus  quod  in 


dicunt,  appellatur  corpus  Ghristi  sicut  dictum  est 
in  Apostolo :  Petra  autem  erat  Christus  (I.  Cor. 
x),  non  re,  sed  significatione.  Sed  ipsa  Veritas  sa- 
tis  ostendit  quid  a  nobis  credendum  sit,  dicens  : 
Accipite,  hoc  est  corpus  meum  (Matth.  xxvi). 
Item  Ambrosius  in  libro  De  sacramentis  :  Ante- 
quam  consecretur  panis  est ;  ubi  autem  verba 
Ghristi  accesserint  corpus  Ghristi  est,  et  ante 
verba  Ghristi  calix  est  vini  et  aquae ;  ubi  autem 
verba  Ghristi  operata  fuerint,  sanguis  efficitur. 
Idem  :  Sermo  Ghristi  qui  potuit  ex  nihilo  facere 
quod  non  erat,  non  potest  ea  quae  sunt,  mutare 
in  id  quod  non  erant  ?  Item  Eusebius  Emisenus : 
Invisibilis  sacerdos  visibiles  creaturas  in  substan- 


sepulcro  jacuit,  quod  in  coBlum  ad  dexteram  Pa-  B  tiam  corporis  et  sanguinis  sui  verbo  suo  secreta 


tri8  ascendit,  et  quomodo  non  augmentetur  illud 
in  quod  transit,  ejus  voluntati  et  potentiae  ascri- 
batur  qui  idem  corpus  de  virgine  et  sine  viri  se- 
mine  prodire  fecit.  Ambrosius  :  Praeter  natur» 
ordinem  virgo  generavit ;  et  hoc  quod  conficimus 
corpus  ex  virgine  est.  Idem  :  Quid  hic  quaeris  na- 
tara  ordinem  in  Christi  corpore,  cum  praBter  na- 
turam  sit  ipse  Domini  partus  ex  virgine?  Et, 
quamvis  non  sit  post  consecrationem  panis,  neque 
vinum  quod  prius  erat  panis  et  vinum  ;  species 
tamen  remanet,  sapor  etiam  remanet.  Videtur 
namque  panis,  videtur  vinum.  Habet  etiam  eum- 
dem  saporem  quem  prius,  cum  tamen  non  sit  panis 
materialis  neque  vinum  materiale ;  sed  vera  caro 


potestate  commutat.  Gregorius  in  Dialogi  libro 
quarto :  Est  quidem  etiam  in  peccatoribus  et  indi- 
gne  sumentibus  vera  Ghristi  caro,  verusque  san- 
guis  Ghristi;  sed  essentia  non  salubri  efficientia. 
Si  etiam  non  est  alia  auctoritas,  aufficeret  quod 
universalis  hoc  tenet  Ecclesia,  cui  semper  adest 
Christus  ut  ait :  Vobiscum  sum  usque  ad  cbn- 
summationem  sceculi  (Matth.  xxviii).  In  Vita 
etiam  sancti  Basilii  legitur  quod  eo  agente  divina 
my  steria  Hebraeus  quidam  se  Ghristianis  commis- 
cuit,  muneris  mysterium  explorare  volens, 
viditque  infantem  in  manus  Basilii;  et  commu- 
nicantibus  aliis,  venit  ipse,  dataque  est  illi  hostia 
vere  caro  facta.  Unde  credens  ad  mirabile  Chris- 


Christi,  verus  sanguis  Ghristi.  Quod  fit  tribus  de  q  tianorum  mysterium  in  crastino  baptizatus  est  a 


causis  ut  scilicet  fides  comprobetur,  quia  de  his 
quae  non  videntur  est  fides  ;  ne  etiam  siimere 
abhorreamus,  et  ne  ab  infidelibus  irrideremur  si 
nos  sanguinem  sumere  viderent.  Quaeritur  in  quo 
sit  illa  species  et  sapor  ille.  Non  enim  possumus 
dicere  quod  sint  in  substantia  panis  et  vini  cum 
non  sit  ibi  substantia  panis  et  vini,  sed  verum 
corpus  Christi,  nec  audemus  dicere  quod  sint 
corpori  Christi.  Non  enim  habet  corpus  Christi 
rotundam  figuram  in  se,  sed  qualem  in  judicio 
vi8uri  sumus.  Sed  cui  creare  de  nihilo  et  formatum 
et  formam  fuit  facile,  mutare  formatum  et  conser- 
vare  formam  non  erit  difficile ;  et  ut  praeter  subs- 
tantiam  subsistat  efficere.Itaque  ad  mysterii  ritum, 


Basilio.  Illud  quod  eos  in  illum  errorem  inducit, 
in  pluribus  iocis  sancti  exponunt  quomodo  intel- 
ligendum  sit :  Non  hoc  corpus  quod  videtis  man- 
ducaturi  estis  ;  id  est  non  in  hac  specie  cernentes 
sicut  putatis,  sed  in  sacramento.  Alii  volunt  dicere 
quod  verum  corpus  Christi  sit  in  altari ;  scd  ne- 
gant  panem  in  ipsum  commutari.  Dicunt  namque 
panis  substantiam  aduihilari  et  non  in  aliud 
transire;  et  ea  substantia  adnihilata  sub  illa 
specie  remanente,  corpus  Christi  esse.  Quos 
supradictae  auctoritates  confutant. 
Cap.  VI.  Quare  in  duabus  sumatur  speciebus. 
Nunc  dicendum  videtur  quod  licet  in  duabus 
sumatur  speciebus;  tamen  in  utraque  integer 


ad  gustus  suffragium,  remanent  ista  subsistentia  jy  Ghristus  sumitur.Non  enim  corpussine  sanguine 


ad  corpus  Domini  quodammodo  obtegendum,quod 

in  forma  et  in  natura  sua  sub  illis  vere  persistit. 

Cap.  V.  De   errore   quorumdam  circa  sacra- 

mentum  Eucharistice. 

Contra  praefatam  veritatem  et  olim  et  nunc  qui- 

damdicere  praesumpserunt.  Etquia  clarius  fit  In- 

men  comparatione  tenebrarum,  illorum  errorem 

non  silentio  praeterire  nobis  visum  est.  Occasione 

illorum  verborum  quae  Ghristus  dixit :  Non  hoc 

corpus  (2)  quod  videtis  manducaturi  estis,  et 

bibituri      illum      sanguinem     quem    fusuri 

sunt  qui  me  crucifigent  ;  sed  sacramentum 

aliquod  vobis  commendavi ;  quidam  ausi  sunt 

diccrein  altari  non  esse  veritatem  corporis  Ghristi 

(2)  De  con8ec.  dist)  2,  c.  Non  hoc  corpus. 


vel  sanguis  sine  corpore  esse  potest ;  sed  ideo  in 
duabus  speciebus  sumitur  ut  significetur  hujus 
sacramenti  effectus  duplex.  Valet  enim,  ut  ait 
Ambrosius,  ad  tuitionem  corporis  et  animae ;  et 
quod  sumitur  in  pane  valet  ad  utrumque,  et  si- 
militer  quod  in  vino  sumitur,  quia  et  in  pane  to- 
tum  et  integrum,  et  in  vino  similiter  totum  et 
integrum,  et  in  vino  similiter  totum  et  inte- 
grum  sumitur.  Sed  si  in  pane  tantum  sume- 
retur,  alterum  tantum  significaretur,  scilicet  quod 
ad  tuitionem  corporis  valet ;  et  iterum  si  in  vino, 
tantum  sumeretur  (licet  hoc  sufficeret  ad  corporis 
et  animae  tuitionem)  tamen  hoc  solum  significa- 
retur  quod  pro  salute  animae  sumeretur.  In  san- 


148 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


144 


guine  enim  anima  significatur.  Itaque  rn  duabus 
sumitur  speciebus,  quia  redemptio  est  corporis  et 
animae.  Animam  cnim  a  peccatis  liberat,  et  corpus 
resurrectioni  futuraB  praeparat.  Unde  etiam  in 
Veteri  Testamento  legitur  quod  postem  utrumque 
sanguine  agni  livierint  Hebraei,  quia  in  iEgypto 
liberati  sunt  ab  angelo  exterminatore  (Exod.  xn). 
Per  utrumque  postem  anima  et  corpus  significan- 
tur.  Gregorius :  Quid  namque  sanguis  agni  sit 
jam  non  audiendo,  sed  bibendo  didicistis;  qui 
sanguis  super  utrumque  postem  ponitur  quando 
non  solum  ore  corporis,  sed  etiam  ore  cordis  bau- 
ritur.  Integer  Christus  sumitur  in  utraque  specie; 
scilicet  illa  persona  inqua  sunt  iUae  naturse,divi- 
nitas,  caro  et  anima ;  et  tamen  in  solum  corpus 
Christi  transit  ille  panis  materialis,  sicut  integer 
Christus  in  cruce  et  tamen  sola  caro  vulnerata 
fuit.  Item  notandum  est  quod  non  duplex  sumptio 
debet  dici  quamvis  in  duabus  sumatur  speciebus; 
quoniam  unum  sacramentum  est  et  una  benedic- 
tione  consecratum.  Unde  non  bis  sed  semel  tan- 
tum  communionem  dicitur  accipere  qui  in  illis 
duabus  sumit  speciebus,  nec  debet  dici  iteratio 
hujus  sacramenti  nisi  secundum  eamdem  spe- 
ciem. 

Cap.  VII.  De  duplici  sunptione  :  bonorum  et 

malorum. 
Post  supradicta  videndum  est  quod  et  boni  et 
mali  sacramentum  corporis  et  sanguinis  Domini 
sumunt ;  rem  vero  sacramenti  boni  tantum  acci- 
piunt.  Sacramentum  in  hoc  loco  ipsum  corpus  et 
ipsum  sanguinem  Domini  appellamus ;  rem  vero 
sacramenti  ipsam  eflicaciam  sacramenti ;  quam, 
ut  superius  diximus,  Hieronymus  vocat  spiritua- 
lem  carnem  Christi.  Idem  namque  Judas  accepit 
cum  Petro.  Idem  dico  quantum  ad  essentiam, 
scilicet  verum  corpus  Christi ;  sed  non  idem 
quantum  ad  efficientiam.  Petrus  enim  ad  vitam, 
Judas  ad  damnationem.  Augustinus  :  Sacramen- 
tum  aliquibus  ad  vitam,  aliquibus  ad  exitium  ; 
res  vero  sacramenti  omni  homini  ad  vitam,  nulli 
ad  exitium.  Item  :  Ad  quid  paras  dentem  et  ven- 
trem  ?  crede  et  manducasti.  Itaque  virtutem  sa- 
cramenti  habent  qui  corde  credunt  sive  sacramen- 
tum  suscipiant,  sive  non.  Sed  qui  sine  fide  ope- 
ranteperdilectionem  accedunt,  etsiinsacramento 
verum  corpus  Ghristi  accipiant,  rem  tamen  sa- 
cramenti  non  habent.  Qui  nisi  pollutum  ducerent 
sanguinem  testamenti,  considerarent  horren- 
dum  esse  incidere  in  manus  Dei  viventis  [Hebr. 
x).  Qui  enim  indigne  manducat  et  bibit,  judi- 
cium  sibi  manducat  et  bibit  (ICor.  xi).  Indignus 
est  ille  qui  in  crimine  est.  Indignus  etiam  est  qui 
irreverenter  tractat.  Eadem  tamen  patientia  et 
istos  tolerat  Deus,  qua  ipse  toleravit  Judaeosirri- 
dentes,  et  conspuentes,  et  crucifigentes.  Itaque 
sicut  dupliciter  intelligitur  caro  Christi,  sicut 
diximus,  ita  et  sumptio  corporis  et  sanguinis  Do- 
mini  duplex  esse  dicitur,  scilicet  sacramentalis  et 
spiritualis.  Sacramentalis  (quae  communis  est  et 
bonis  et  malis)  sine  spirituali  non  prodest.  Spiri- 
tualis  quae  fide  percipitur  et  sine  sacramentali 


A  (ubi  non  est  contemptus  religionis)  sufficit.  De 
hoc  sacramento  ita  loquitur  Augustinus  in  libro 
Sententiarum  Prosperi :  Hoc  est  quod  omnibus 
modis  approbare  contendimus  sacrificium  Eccle- 
siee  duobus  constare,  duobus  confici  :  visibili 
elementorum  specie  et  invisibili  Domini  nostri 
Jesu  Christi  carne  et  sanguine  ;  sacramento  et  re 
sacramenti,  id  est  corppre  Christi,  sicut  Ghristi 
persona  constat  et  conficitur  Deo  et  homine,  cum 
ipse  Christus  verus  sit  Deus  et  verus  homo;  quia 
omnis  res  illarum  rerum  naturam  et  veritatem  in 
se  continet  ex  quibus  conficitur.  Est  igitur  sacra- 
mentum  et  res  sacramenti  idem  corpus  Christi. 
Item  caro  ejus  quam  forma  panis  opertam  in  sa- 
oramento  accip.imus,  et  sanguis  ejus  quem  sub 

B  vini  specie  ac  sapore  potamus ;  caro  videlicet 
carnis  et  sanguis  sacramentum  sanguinis,  carne 
et  sanguine  utroque  invisibili,  intelligibili  spiri- 
tuali  intelligitur;  significatur  corpus  Ghristi  visi- 
bileetpalpabile,plenumgratiaetdivinaniajestate. 
Quomodo  sit  intelligendum  quod  dicit  Augusti- 
nus,  caro  sacramentum  carnis ;  videndum  est  et 
sciendum  quod  illa  visibilis  species  appellatur 
caro  ea  consuetudine  Scripturae  qua  solent  sacra- 
menta  earum  rerum  nomina  sortiri  quarum  sunt 
sacramenta.  Invisibilis  et  intelligibilis  dicitur 
caro ;  quia  secundum  illam  speciem  non  videtur 
caro,  sed  intelligitur;  et  est  sacramentum  carnis 
visibilis,  palpabilis,quae  ad  dexteram  Patris  est ; 
et  est  sensus :  Caro  Christi  secundum  illam  spe- 

q  ciem  in  qua  non  videtur  caro,  sed  panis,  est  sa- 
cramentum  sui  ipsius,  sucundum  visibilem 
speciem  quae  in  dextera  Patris  potest  conspici. 
Cap.  VIII.  De  fractione  apparenti. 
Quaeritur  de  fractione  illa  qua3  ibi  videtur,  cujus 
sit,  vel  in  qua  re  sit.  Cum  enim  non  sit  ibi  aliud 
quam  corpus  Christi  quantum  ad  substantiam,  si 
in  aliqua  re  est  illa  fractio  in  corpore  illo  erit ; 
sed  ex  alia  parte  non  audemus  dicere  quod  cor- 
ruptibile  sit  corpus  Ghristi  quia  immortale,  im- 
passibile.  In  hoc  etiam  reprehendit  Christus  car- 
nalem  discipulorum  sensum  qui  putabant  sicut 
aliam  carnem  in  partes  dividendam.  Quidam  di- 
cunt :  Non  est  ibi  fractio,  sed  videtur  tantum  et 
non  est.  Quibus  opponitur  quod  si  illud  est,  fal- 
litur  sensus  noster  cum  dicat  Ambrosius  :  Nihil 
falsum  putandum  esse  in  sacrificio  veritatis,  vel 
sicut  in  magnorum  praestigiis,  ubi  delusione  qua- 
dam  falluntur  oculi  ut  videatur  esse  quod  non  est 
omnino.  Sed  dicunt :  non  fallit  nos  visus  nec  fal- 
litur.  Quod  esset  si  crederetur  sic  frangi  ut  vide- 
tur.  Nec  illusio  est  quod  ad  utilitatem  ct  non  ad 
deceptionem  fit,  sicut  nec  illud  quod  Christus 
ostendit  se  duobus  discipulis  in  forma  peregrini. 
Alii  dicunt  quod  sicut  species,  panis  est  ibi  et  non 
est  alicujus  rei.quae  ibi  sit,  sed  panis  qui  fuit,  et 
non  est ;  ita  fractio  est  ibi,  sed  non  est  alicujus 
rei  quae  ibi  sit,  sed  fractio  panis  cum  tamen  ibi 
non  sit  panis.  Et  hoc  videtur  velle  Apostolus  di- 
cens  :  Panis  quem  frangimus  nonne  partici- 
patio  corporis  Domini  estf  (I  Cor.  x).  Quia  est 
indubitanter  credendum  quod  in  unaquaque  illa- 


D 


145 


SUMMA  SENTENTTARUM.  —  TRAGT.  VI. 


146 


rum  partium,  totum  et  integrum  corpus  Christi  A  sona  Deus  et  homo ;  ubique  per  id  quod  Deus  est, 


est.  Augustinus  :  Quando  Christus  manducatur, 
ita  manducatur  ne  occidatur  ut  manducetur ;  nec 
quando  manducatur  de  illo  partes  facimus.  Et 
quidem  in  sacramento  sic  fit.  Item:  Norunt  fideles 
quemadmodum  manducent  carnem  Ghristi,  unus- 
quisque  partem  suam  accipit;  per  partes  mandu- 
catur  et  manet  integer ;  totus  in  ccbIo,  totus  in 
corde  tuo.  Ecce  juxta  sacrae  Scripturae  auctorita- 
tes  integrum  et  incorruptum  manensin  se  corpus 
Christi  manducatur  et  corpus  Christi  dividitur  in 
sacramento.  Magnum  est  et  inscrutabile  istud 
my8terium  :  credere  jubemur,  sed  discutere  pro- 
hibemur.  Augustinus  in  libro  Sententiarum  Pro- 
speri.  Cum  igitur  frangitur  hostia,  dum  sanguis 


in  coelo  per  id  quod  Deus  et  homo  est. 

Eoclem  modo  et  illud  exponitur :  Pauperes  sem* 
per  habebitis  vobiscum  ;  meautem  non  semper 
habebitis  (Matth.  xxvi).  Quod  exponunt  sancti 
secundum  eam  praesentiam  quae  conversatus  f ue- 
rat  prius  cum  illis  manducans,  bibens  et  caetera 
faciens.  Item  Augustinusloquensalibide  corpore 
Domini  ponit  haec  verba  :  ipsum  et  non  ipsum, 
quod  sic  intelligendum  est :  ipsum  essentia  non  ip- 
sum  visibili  forma.  Hieronymus  in  Isaiam :  co- 
medunt  cibos  impietatis  dom  non  suntsancti  cor- 
pore  et  spiritu ;  nec  comedunt  carnem  Jesu,  nec 
bibunt  sanguinem  ejus.  Augustinus  Da  civitate 
Dei :  Nonsunt  dicendi  manducare  corpus  Christi, 


de  calice  in  ora  fidelium  funditur,  qui  aliud  quam  g  qui  non  in  membris  computantur  Christi.  Deni- 


Domini  corporis  in  cruce  immolatio  ejusque  san- 
quinis  de  latere  effusio  designatur  ? 

Cap.  IX.  Quid  significentpartes. 

Sergius  papa :  Triforme  est  corpus  Domini. 
Pars  oblata  in  calicem  missa,  corpus  Christi  quod 
jam  surrexitmonstrat,  pars  comestaambulantem 
adhuc  super  terram  ;  parsin  altariusquead  finem 

■ 

missae  remanens  corpus,  jacens  in  sepulcro;quia 
usque  adfinem  saeculicorporasanctorum  in  sepul- 
criserunt.  Quia  veromorte  Dominiliberatisumus, 
hujus  rei  nos  esse  memores  in  edendo  carnem  et 
potando  sanguinem  (quae  pro  nobis  oblata  sunt) 
significatur.  Per  aquam  quae  in  calicem  ponitur 


que  ipse  dicit :  Qui  manducat  carnem  meam, 
etbibit  meum  sanguinem,  in  me  manetetego 
in  eo  (Joan  vi).  Quod  intelligendum  est  de  illa 
spirituali  et  divina,  de  qua  supra  locuti  sumus. 
Do  iis  qui  sunt  extra  ecclesiam  ut  excommuni- 
cati  et  manifesti  haeretici,  quaeritur  utrum  con- 
ficiant  corpus  Christi.  Quibusdam  videtur  quod 
quamvis  sit  eis  ad  damnationem  tamenconficiant; 
quia  ordinationem  non  amiserunt  in  qua  datur 
potestas  illud  conficiendi.  Aliis  videtur  quod  nec 
excummunicati  nec  manifesti  haeretici  conficiunt. 
Nullus  enim  in  ipsa  consecratione  dicit  offero, 
sed  offerimus  ex  persona  totius  Ecclesiae.  Cum 
autem  alia  sacramenta  extra  Ecclesiam  possint 

populus  significatur ;  quae  idcirco  cum  vino  offer-  q  fieri,  haec  numquam  extra,  et  istis  magis  videtur 

tur,  ut  populus  passione  Christi  redemptus  intel-      assentiendum. 


ligatur. 

Solet  quaeri  si  oblivione  vel  negligentia  aliqua 
non  opponeretur  aqua,  utrum  irritumfieret  sacri- 
ficium.  Sedquiadeauctoritatenihil  inde  habemus, 
de  nostro  sensu  nihil  asserere  de  his  audemus. 
Hoc  tamen  dicere  possumus  quodhujusmodigra- 
viter  puniendus  esset. 

Quod  intincta  non  debeat  dari  eucharestia,  ex 
decretis  Julii  papae  habetur ;  quia,  ut  dicit,  soli 
Judae  panem  intinctum  Christus  dedit.  Sed,  ut 
Augustinus  super  Joanem  dicit,  non  tunc  Judas 
corpus  Chri8ti  accepit,  sed  solum  panem ;  prius 
vero  acceperat  cum  discipulis. 


Cap.  X  De  posnitentia. 
Sacramentum  poenitentiaeredeuntibusad  Deum 
seinper  est  necessarium,  «  Est  »  enim  »  poeniten- 
tia  secunda  tabula  post  naufragium ;  »  quia  post 
baptismum,  si  quis  vestem  innocentiae  peccando 
amittit,  per  poenitentiani  recuperare  poterit.  A 
poenitentiaincoepit  praedicatio  Joannis.  Dicit  nam- 
qae  :  Agite  pcenitentiam,  appropinquabit  reg- 
num  coslorum  (Matth.  iii).  Quod  dixerat  praeco, 
illud  docuit  posteaipse  Christus  inprincipiosuae 
praedicationis,  dicens  :  Agite  poenitentiam,  appro- 
pinquabit  regnum  coelorum.  Et  merito  illud  prae- 
misit  ut  istud  sequeretur ;  quia   ut  ad  regnum 


Breviter  de  hoc  sacramento  quaedam   exsecuti  ~  coelorum  perveniatur  in   adultis,   poenitentiam 

•  T  A  a  «  i  «  m      *^J  •  *        t  Y"v •  •  A  •  *  "        *  A  A.  •  • 


sumus ;  inde  tamen  auctores  multum  obscure  et 
ut  videtur  secundum  verba  contrarie  loquuntur, 
quorum  aliquas  auctoritates  ponamus.  Augusti- 
nus  :  Donec  saeculum  finitur,  sursum  est  Domi- 
nus ;  sed  tamen  hic  etiam  nobiscum  est  veritas 
Domini.  Corpus  enim  Domini  in  quo  surrexit  uno 
loco  esse  oportet ;  veritas  autem  ejus  ubique  dif- 
fusa  est.  Quod  ita  intelligendum  est.  Gorpus  Do- 
mini  uno  loco  esse  oportet  secondum  visibilem 
formam,  id  est  in  ea  forma  in  qua  videri  potest ; 
veritas  ubique  diffusa  est,  id  est,  divinitas  vel 
ipsum  corpus  ubique  celebratur.  Potest  enim  re- 
ferri  quod  dicitur  ejus,  vel  ad  Christuni  vel  ad 
corpus  ipsum.  Ideo  diximus,  ubique  celebratur, 
quia  nonestdicendumubiqueesse  corpus  Christi : 
quod  est  solius  divinitatis.  Augustinus :  Unaper- 


praeire  oportet.  Poenitentia  incipit  a  timore  qui 
est  initium  sapientiae  (Psal  cx).  Timore  enim 
gehennalis  poenae  ad  poenitentiam  homo  compel- 
litur. 

In  poenentitiaconsiderandasunthaec  tria:  com- 
punctio,  confessio,  satisfactio.  Compunctio  estin 
contritione  cordis  :  quae  nascitur  ex  recordatione 
praeteritorum  malorum  etex  timore  judiciifuturi. 
Confessio  est  proprii  actus  cum  sui  accusatione 
exsecratio.  Unde  illud  :  Justus  in  principio  ser- 
monis  accusator  est  sui  (Prov.  xvm).  Satisfa^- 
tio  post  confessionem  fit  per  jejunia,  oratio- 
nes,  etcoetera  bonaopera  Compunctiopraecipitur 
in  prqpheta  ubi  ait :  Scindite  corda  vestra  et 
non  vestimenta  vestra  (Joel.  n).  Confessio 
in  Epistola  Jacobi  praecipitur  cum  dicit :   Confl- 


147 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


148 


temini  alterutrum  peccata  vestra  (Jacob.  viii).  A  tatem  dedit)  peccata  dimittit ;   sed   aliter  Deus 


Satisfactio  ubi  ait  Joannes ;  Facite  fructus  dig- 
nos  pcenitentice  (Matth.  iii).  In  his  qui  habent 
tempus  haec  tria  suut  necessaria,  nec  sufficit  u- 
num  sine  aliis.  Non  enim  sufficit  corde  confiteri 
nisi  ore  confiteatur  qui  tempus  habet,  nisi  etiam 
fructus  poenitentiae  faciat. 

Opponitur  de  hoc  quod  maximus  episcopus  di- 
cit :  Invenio,  inquit,  quod  Petrus  fleverit,  non 
inveniquiddixerit :  lacrymasejus  lego,satisfactio- 
nemnon  lego ;  lavat  enim  lacryma  delictum,  quod 
voce  pudor  est  confiteri.  Quod  ita  exponi  potest, 
quod  voce  manifesta  pudor  est  confiteri;  occulte  sa- 
cerdoti  confiteri  quandoque  sufficit.  Vel  potest 
dici  quod  ista  institutio  in  novo  Testamento  non- 


aliter  homo,  Deus  enim  ex  semetipso.  Et  per  se- 
met  ipsum  peccata  dimittit  Quando  vult,  homi- 
nes  autem  non  ex  se,  sed  ex  gratia  in  eis  et  per 
eos  operante,  peccata  dimittunt.  Et  ita  verum  est 
quod  solus  Deus  peccata  dimittit.  Sicut  et  illud  : 
Tu  es  solus  qui  facis  mirabilia  (Psal.  lxxi). 
Et  tamen  non  negatur  quin  et  homines  miracula 
faciant,sed  non  ex  se,sicuti  Deus  exse :  item :  Ne- 
mo  bonus  nisi  Deus  (Marc.  x),quia  ex  se  bonus. 
Nec  tamen  negamus  homines  bonos  esse,  sed  non 
eodem  modo  quo  Deus. 

Sed  ut  apertius  videamus  qualiter  Deus  sine 
homine  solvat,  et  qualiter  per  hominem :  prius 
inspiciamus  quomodo  ipse  peccator  ligatus  eit. 


dum  facta  erat,  quando  scilicet  Petrus  pceniten-  B  Duobus  enim  peccator  ligatus  est :  caecitate  men- 


tiam  de  peccato  egit ;  et  ideo  sine  confessione  oris 
potuit  veniam  consequi. 

Cap.  XI.  Quando  solvatur  a  peccato. 
Solet  quaeri  utrum  solvatur  homo  a  peccato,  ut 
primum  habet  veram  cordis  contritionem.  Quod 
videtur  illa  auctoritas  velle.  Dixi :  Confitebor  ad- 
versum  mei  injustitiam  meam  Domino  :  et  tu 
remisisti  impietatem  peccati  mei  (Psal.  xxxi). 
Item  :  Peccator  quacunque  hora  ingemuerit, 
salvus  erit  (Ezech.  xvm).  Sed  si  per  contritio- 
nem  cordis  solutus  est  a  peccato,  in  confessione 
ori8  non  solvitur  ;  ad  quid  ergo  confessio  oris  est 
utilis  ?  Et  si  ante  confessionem  oris  solutus  est 
a  peccato.  Sed  si  per  contritionem  cordis  solutus 


tis,  videlicet  et  proeadebitofuturaedamnationis; 
peccato  enim  et  pcena  peccati  tenetur.  Per  ve- 
ram  cordis  contritionem  solvitur  a  ccecitate  men- 
tis ;  qui  enim  mortuus  fuerat  jam  vivit,  et  quia 
vivit  interius  illuminatus  est ;  sed  tamen  adhuc 
debitor  est  donec  satisfaciat  Ecclesiae.  Ecce  quod 
jam  de  monumento  prodiit,  sed  adhuc  ligatus 
est ;  quia  debito  futurce  poenae  nondum  solu- 
tus.  Venit  ad  sacerdotem  non  ut  se  justum  osten- 
dat,  sed  peccatorem.  Gonfitetur  peccatum  suum 
sacerdoti,  qui  ei  justam  satisfactionem  injungit; 
non  enim  ad  arbitrium  suum,sed  juxtaarbitrium 
sacerdotis  satisfacere  debet,  et  tunc  solvit  eum 
sacerdos  adebito  damnationis  futura^  id  estDeus 


est  a  peocato :  a  quo  solvit  eum  sacerdos  ?  Dicunt  q  per  sacerdotem.  Sed  si,  ut  ipsi  dicunt,  antcquam 


quidam  quod  illudquod  sacerdosdicitur  solvere, 
non  est  aliud  quam  solutum  ostendere  :  simili- 
ter  dicitur  ligare,  id  est  ligatum  ostendere.  Et 
hoc  videtur  probari  istis  auctoritatibus.  Ait  Do- 
minus  in  propheta  :  Ego  solus  deleo  iniquitates 
et peccata  populi  (Isa.  xliii).  Item  Ambrosius: 
Ille  solus  dimittit  peccata  populi  qui  solus  pro 
peccatis  nostris  mortuus  est.  Item  Hieronymus 
super  Matthaeum  :  Quodcunque  Ugaveris  super 
terram,  erit  ligatum  et  in  ccelis  (Matth  xvi), 
etc.  Hunc  locum  quidam  non  intelligentes  aliquid 
sibi  sumunt  de  supercilio  Pharisaeorum,  ut  dam- 
nare  innoxios  vel  solvere  se  putent  noxios,  cum 
apud  Deum  non  sententia  sacerdotum,  sed  reo- 


rum  vita  quseratur.  Unde  in  Levitico  ostendere  ^  vere  contritus  in  via  salvationis  conetituitur ;   si 

j~a:v.,,~  ;,,u~~f^- l^-^r,;  /r___.    --rr»\  .  ~..~r,         _ •  __.  .  x _* _.--. i-..-„  ««««*     a^i  ^-^a  ____,:_ 


ad  sacerdotem  veniat  plene  mundatus  est,  nec 
jam  tenetur  illo  peccato  ;  mentitur  si  se  injustum 
et  peccatorem  confitetur,quod  dicere  omnino  de- 
viat  a  fide  Ecclesiae.  Sed  opponitur  quod  a  prae- 
dicto  debito  jam  prius  solutus  erat  per  cordis 
contritionem  :  Quia  cor  contritum  et  humilia- 
tum  Deus  non  despicies  (Psal.  l).  Unde  in  alio 
psalmo  :Dixi :  Gonfitebor  adversus  meinjustitiam 
meam  Domino,  et  tu  remisisti  impietatem  peccati 
mei,  juxta  quod  alibi  dictum  :  Quoties  ingemue- 
rit  homo,  omnium  iniquitatum  ejus  non  re- 
cordabor  (Ezech.  xviii).  Exquibus  inferri  posse 
videtur  debitumper  cordis  contritionem  jam  esse 
solutum  ;  quod  etiam  ratione  confirmatur  ;  quia 

si 


se  sacerdotibu8jubenturlepro8i  (Lev.  xm);  quos 
illi  non  faciuntleprosos,sed  discernunt  quimundi 
vel  immundi  sunt.  Ita  et  hic  cum  pro  officio  suo 
sacerdos  peccatorum  audierit  varietates,  scit  qui 
ligandus  sit,  et  qui  solvendus.  Sed  istas  auctori- 
tates  ita  interpretari  debemus,  ut  non  auferamus 
quam  Deus  potestatem  tribuit  hominibus.  Dicit 
namque  ipsa  Veritas :  Quorum  remiseritis  pec- 
cata  remittentur  eis  ;  et  quorum  retinueritis 
retenta  erunt  (Joan.  xx).  Item  postquam  Chris- 
tus  Lazarum  suscitavit,  ait  discipulis,  Solvite 
eum  (Joan.  xi),  hoc  non  fuit  solutum  tantum  os- 
tendere,  sed  solvere.  Videndum  est  itaque  quod 
et  Deus  solvit  a  peccato,  et  quod  etiam  homo 
solvit,  sed  aliter  homo,  aliter  Deus,  et  quodDeus 
dimittit  peccata,  et  quod  homo  (cui  Deus  potes- 


enim  tunc  moreretur,  salvus  esset.  Ad  quod  dici- 
mus,  quod  vere  invisibilis  sacerdos  eam  qui  vult 
confiteri  et  non  potest  ab  hoc  debito  solvit  : 
sed  quandiu  illud  potest,  nisi  ore  confiteatur  non 
absolvitur.  Certum  namque  est  quod  ille  qui  ha- 
bet  cor  contritum  vult  confiteri ;  sed  istam  bo- 
nam  voluntatem  deserere  potest.  Nihil  enira  vult 
homo  dum  est  in  hac  vita,  quod  non  possit  nolle ; 
et  si  hac  voluntate  amissa  nollet  confiteri  et  tunc 
moreretur,  nulli  est  dubium  eum  damnari  pro  illo 
peccato  quod  confiteri  noluit.  Nullum  enim  pec- 
catum  impunitum,  aut  enim  homo  punit,  aut 
Deus.  Liquet  itaque  eum  a  debito  futurse  pcenae 
non  fuisse  solutum  in  contritione.  Hoc  ideo  dici- 
mus,  quia  solent  quidam  dicere  eum  non  pro  pec- 
cato  illo  puniendum,  sed  procomtemptu.  Apparet 


149 


SUMMA  SENTENTIARUM.   -  TRAGT.  VI. 


150 


igitur  quodsolusDeusdimittitpeccatavivificaQdo  A  queretur  :  igitur  non  est  pcenitens,  quodnosbene 


interiu8  per  gratiam ;  et  quod  sacerdos  dimittit, 
non  intus  vivificando,  sed  a  debito  futurae  poenae 
absolvendo  per  eamquam  injungitsatisfactionem. 
Quod  vero  dicunt :  Peccator  quacunque  hora  in- 
gemuerit,  salvus  erit.  De  iis  dictum  putatur  qui 
instante  articulo  necessitatis  tempus  satisfactio- 
nis  habere  non  possunt;  acsi  diceret :  Qua- 
eunque  hora  in  hac  vita  vere  poenituerit.  in  fu- 
tura  vita  non  peribit.  Vel  de  omnibuspotest  dici : 
Quacunquehora  peccatoringeruuerit  salvus  erit; 
quia  tunc  peccantis  salus  incipit.  Itemque  de 
psalmo  oponitur  :  Dixi :  Confitebor,  et  tu  remi- 
aisti  impietatem  peccatimei.  Impietaspeccatirec- 
tissime  ipsa  mentis  excoinmunicatio  dicitur  quae 


concedemus,  scilicet  quod  tunc  non  est  vere  poe- 
nitens.  Sed  quod  olim  non  fuerit  nullatenus  a 
Catholicis  est  dicendum.  Illud  quod  Isidorus 
dicit :  Inanis  est  poenitentia  quam  sequens  culpa 
coinquinat ;  sic  est  intelligendum.  Inanis  scilicet 
carens  fructu.  Est  enim  fructus  poenitentiae  vi- 
tare  poenam  gehnnalem  et  adispci  gloriam.  Est 
enim  illa  poenitentia  mortua,  sicut  et  alia  bona 
propter  superveniena  malum  et  quanquam  mor- 
tua  sint  illa  bona,  non  tamen  audet  aliquis 
dicere  quod  non  fuerint  bona.  Ita  et  de  poe- 
nitentia  priore  dicimus,  quod  vera  poenitentia 
fuit,  si  habuit  cor  contritum  ;  etlicet  modomor- 
tua  sit  sicut  et  alia  priora  bona,  Utnen  revivis- 


solviturin  compunctione :  nondum  tamen,  utdixi-  3  cere  potest,  si  de  isto  quod  postea  commisit  poe- 


mus,  plene  solutus  est.  Sicut  enim  de  vulnere 
priu8  ferrum  extrahitur  ut  post  medicina  super- 
ponatur,  ita  et  prius  peccati  impietas,  scilicet  illa 
interna  caecitas  de  corde  tollitur,  ut  post  sacra- 
menti  medicina  per  sacerdotes  superaddatur .  Sunt 
enim  sacramenta  quasi  emplastra. 

Caj>.  XII.  Quid  sit  pcenitentia. 
Postquam  de  iis  diximus  quae  in  poenitentia 
consideranda  sunt,  dicendum  est  quid  sit  poeni- 
tentia.  Ut  vero  ait  Gregorius  :  Poenitentia 
est  perpetrata  mala  plangere  et  plangenda  non 
committere.  Nam  qui  sic  alia  deplorat  ut  alia  ta- 
mencommittat;adhuc  poenitentiam  agere  aut  igno- 
ratautdi88imulat.Quidenimprode8t  sipeccata  lu- 


nitens  fuerit.  Quod  iterum  dicit  Ambrosius  :  Si- 
cut  unum  baptisma,  ita  est  una  pcenitentia.  Dic- 
tum  est  de  solemni  poenitentia.  In  eodem  enim 
capitulo  Ambrosius  supponit  quae  tantum  pu- 
blice  agitur.  Solemnis  poenitentia  dicitur  quse  fit 
in  manifesto  extra  Ecclesiam,  scilicet  quaede  gra- 
vibus  peccatis  tantum  injungitur,et  de  iis  quima- 
nifeste  Ecclesiam  lseserunt.  Et  olim  illa  pceni- 
tentia  non  iterabatur  et  adhuc  quidem  in  quibus- 
dam  ecclesiis  hoc  servatur  pro  reverentia  sacra- 
menti ;  nec  injungitur  illa  solemnis  pcenitentia 
iterum  criminaliter  peccanti,  sed  datur  aliquod 
consilium.  Itaque  nos  non  litterse  quae  occidit, 
sed  spiritU8  qui  vivificat  sectatores ;  non  ideo  di- 


xuriae  quisdefleatjetadhucavaritiseaestibusanhe-  q  camus  aliquem  non  pcenitere  quia  iterum  delictu- 


let  ?  Haec  verba  Gregorii  magis  quam  sensum 

quidam  attendentes,  dicunt  non  amplius  ad  mor- 

tem  peccare  eum  qui  semel  pcenitet,  etsi  amplius 

eum  contingat  ad  mortem  peccare,  non  fuit  pce- 

nitentia  quam  prius  egit.  Alias  quoque  inducunt 

auctoritates  ad  idem  ostendendum.  Isidorus  de 

summo  bono.Irrisorestenim  poenitensqui  adhuc 

agit  quodpcenitet,  nec  videtur  Deum  poscere  sub- 

ditu8,  sed  subsanare  superbus.    Isaias  peccanti- 

bus  dicit :  Lavamini,  mundi  estote(Isai.  l).La- 

vatur  et  mundus  est  est  qui  et  praeterita  plangit, 

et  flenda  iterum  non  committit.  Lavatur  et  non 

est  mundus  qui  plangit  jquae  gessit,  et  post  la- 

crymas  ea  quae  fleverat  repetit.  Item  :  Inanis  est 

pcenitentia  quam  culpa  sequens  coinquinat.  Am-  _  sed  si  postea  ad  mortem  peccat  redeunt   omnia 


rus  sit ;  sed  ideo  veraciter  poenitere  quia  de  praete- 
ritis  dolet,  et  ut  alia  committat  tunc  non  habet 
in  voluntate.  De  David  namque  legitur  quod  post 
poenitentiam  peractam  cum  jam  ei  esset  dictum : 
Transtulit  Dominus  peccatum  tuum  a  te  (II 
Reg.  xn) ;  commisit  illud  peccatum  pro  quo  tot 
millia  hominum  perierunt,  scilicet  quia  populum 
numeravit. 

Cap.  XIII.  Utrum  peccata  redeant. 

Dicunt  aliqui  quod  ille  qui  habet  cordis  contri- 
tionemetcondignamfacitsatisfactionem  pro  prae- 
teritis  peccatis  vere  consequitur  remissionem, 
etsi  tunc  morereturnonincurreret  damnationem ; 


brosius,  de  unica  poenitentia :  Reperiuntur  qui 
saepius  agendam  poenitentiam  putant  qui  luxu- 
riantur  in  Christo.Nam  sivereagerentinChristo 
poenitentiam,  iterandam  non  putarent.  Idem  :  Si- 
cut  unus  baptismus,  ita  est  una  pcenitentia.  Sed, 
quoniam  non    littera    sed    spiritus  vivificat 
(II  Car.  m) ;  sensum  auctorum  insupradictisins- 
piciamus.  Pcenitentia  est  perpetrata  mala  plan- 
gere,  et  plangenda  non  committere,  id  est  de  prae- 
teritis  dolere  et  non  tunc  ut  iterum  peccet  in  vo- 
luntate  habere.  Non  enim  judicatDeus  hominem 
pro  iis  qua3  f utura  sunt  et  non  praesentia  ope- 
re  seu  voluntate ;  nec  nulla  probabilitate  sequi- 
tur  (si  poenitentia  est  perpetrata  mala  plangere 
et  plangenda  non  committere)  et  iste  committit 
plangenda :  igitur  non  fuit  pcenitens.  Sed  hoc  se- 


etsi  tunc  moreretur  de  omnibus  puniretur.  Ethoc 
volunt  probare  illa  parabola.  Serve  nequam,  om- 
ne  debitum  dimisi  tibi  quoniam  rogasti  me : 
nonne  ergo  oportuit  et  te  misereri  conservi 
tui  f  Et  iratus  Dominusejus  tradiditeum  tor- 
toribus,  quousque  redderet  universum  debu 
tum.  Sic  et  Pater  meus  coelestis  faciet  vobis, 
si  non  remiseritis  unusquisque  fratri  suo  de 
cordibus  vestris  (Afatth.   xvm).  Item  Hyerony- 
mus  :  Si  non  dimiserimus  ex  corde  quod  in  nos 
delinquitur,  et  hoc  quod  per  pcenitentiam  dimis- 
sum  erat,  anobis  exigitur.  Idem  dicit  Gregorius  : 
Sed  istisopponitur  illud  quod  in  propheta  legitur: 
Non  consurget  duplex  tribulatio  (Nahum.i). ' 
Vel  juxta  aliam  translationem.  Non  judicabit 
Dominus  bis  in  idipsum^  q\x<A  &&\&ssi  «&.  ^& 


151 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


152 


8alvandis.  Quidam  dicunt  nec  habent  pro  incon-  A 
venienti,  si  duplex  tribulatio  super  alios  consur- 
gat;  vel,  ut  dictum  est,  quod  non  hic  est  suffi- 
cienter  punitum  si  postea  punitur  non  est  du- 
plex,  sed  una  tribulatio  et  una  punitio. 

Sed  iterumopponitureisquodsatispotest  esse, 
ut  aliquis  post  condignam  poenitentiam  crimina- 
liter  peccet.  Nec  potest  negari  quin  illa  poeniten- 
tia  suflicienter  peracta  fuerit ;  quia  si  peractailla 
pcenitentia  mortuus  esset,  nullam  pcenam  inde 
habuisset.  Ad  quod  ipsi  dicunt  quod  nisi  sit  cum 
perseverentia  non  est  sufficiens.  Aliis  (quibus  ma- 
gis  videtur  assentiendum)  dicunt  quod  pro  illis 
peccatispro  quibus  Deo  per  poenitentiam  satisfecit 
non  sit  amplius  puniendus  ;  etiam  si  postea  vel 


Gap.XIV.  De  duabus  clavibus. 
In  hoc  loco  dicendumvidetur  de  clavibus  quas 
habent  sacerdotes.  Dictum  est  Petro  et  in  Petro 
aliis  :  Tibi  dabo  claves  regni  ccelorum  (Matth. 
xvi).  Videndum  quid  sint  et  quando  dentur,  et 
qui  habeant.  Istae  claves  sunt  discrelio  et  potes- 
tas.  Prius  enim  est  discernere  qui  sunt  ligandi 
qui  solvendi ;  et  post  utendum  est  potestate.  In 
consecratione  per  ministerium  episcopi,  dantur 
hae  claves  solis  sacerdotibus.  Sed  non  videtur 
quod  vel  soli  vel  omnes  sacerdotes  habeant  eas  ; 
quia  multi  ante  ordinationem  habent  discretio- 
nem  qui  sint  ligandi,  qui  etiam  solvendi,  plures 
post  consecrationem  carent  illa  discretione;  et 
ita  non  omnes  sacerdotes  illas  duas  habent.  Quod 


8imilia  vel  graviora  committat :  Non  enim  judi-  B  satis  concedunt.  Sed  melius  videtur  ut  dicamus 


cat  Dominus  bis  in  idipsum,  sed  pro  ingratitu- 
dine,  scilicet  quia  gratiae  ojua  ipsi  condonata  fue- 
rant  priora  ingratus  fuerat,  eum  vere  fatendum 
est  gravius  esse  puniendum. 

Inde  est  etiam  quod  Ecclesia  difficiliorem  ei  in- 
jungit  poenitentiam  quam  primo  fecisset.  Illud 
vero  quod  dicitur  in  parabola.  Non  exiet  inde  do- 
nec  reddat  universum  debitum ;  sic  exponendum 
videtur.  Universum  debitum  vocatur  non  illud 
quod  jam  condonatum  erat ;  sed  potius  miseri- 
cordiam  quam  aliisimpenderedebuitpro  eoquod 
a  Domino  misericordiam  acceperat,undedicitur  : 
Qua  mensura  mensi  fueritis  remetietur  vo- 
bis  (Matth.  vn).  Haec  enim  parabola  de  miseri- 


et  8olos,  et  eos  omnes  illas  habere.  Licet  enim 
aliquis  ante  consecrationem  habeat  illam  discre- 
tionem,  non  tameh  in  eo  clavis  est ;  quia  non  ha- 
bet  ex  officio  hoc  facere  nec  potest  claudere  vel 
aperire.  Quare  non  est  in  eo  clavis.  Iterum,  in- 
discretus  sacerdos,  etsi  careat  illa  discretione, 
tamen  habetofficiumsicdicernendi;etita  siusum 
ejus  non  habeat  eam  tamen  videtur  habere.  Et 
juxta  hoc  potest  dici  quod  in  consecratione  dan- 
tur  omnibus  illae  duae,  id  est  offlcium  exercendi 
discretionem  et  officium  exercendi  potestatem. 
De  hujusmodi  tamen  ubi  contra  fidem  nihil  vel 
contra  auctoritatem  dicitur,  satis  potest  concedi 
utrum  libet.  Gregorius  tamen  in  Tractatu  Evan- 


cordia  est,  ac  si  diceretur  si  aliis  non  vultis  mi-  G  geliorum  sic  dicit :  Illi  soli  habent  in  carne  positi 


sereri,  sicut  misertus  est  vobis,  peccata  condo- 
nando,  Pater  coelestis :  hoc  debitum  exigetur  a 
vobis. 

Illud  quod  dicunt  expositores  quod  dimissum 
erat  perpcenitentiamexigetur  avobis;  ad  terro- 
rem  dictum  esse  videtur.  Nec  tamen  negamus 
quin  Deus  si  districte  vellet  agere,  posset  juste 
pro  eisdem  punire  quae  ipse  prius  dimiserat ;  ex 
quo  homo  suscepti  beneficii  ingratus  existit.  Si- 
cut  et  qui  de  servo  liber  factus  est,  tam  graviter 
potest  ofFendere  Dominum  quod  jure  in  servitu- 
tem  redigatur ;  sed  quoniam  in  Deo  non  est  justitia 
sine  misericordia,  verisimilius  est  ut  non  ulte- 
rius  pro  dimissis  puniat. 


ligandi  ac  solvendi  potostatem,sicut  sancti  apos- 
toli,  qui  illorum  exempla  simul  cum  doctrina  te- 
nent.  Iterum  ex  dictis  Origenis :  Haec  potestas 
8oli  Petro  concessa  estet  imitatoribus  Petri.  Nam 
quicunque  vestigia  Petri  imitantur,  recte  habent 
ligandi  et  solvendipotestatem.  Sed  aliud  est  non 
recte  et  digne  illlud  posse  aliud  est  nonposse 
absolute.  Quod  non  possunt,  non  habetur  il- 
lis  auctoritatibus  ;  sed  quod  recte  non  pos- 
8int.  Illud  quod  Petro  dictum  est  :  Quod 
eunque  ligaveris  super  terram  erit  ligatum 
et  in  ccelis  ;  et  quodcunque  solveris  super 
terram,  erit  solutum  et  in  ccelis  (ibid.).  Sic  est 
intelligendum :  Quodcunque  solveris  secundum 


Solet  quceri  de  iis  qui  sunt  in  duobus  crimini-  d  claves  tibi  commissas  vel  quodcunque  ligaveris 


bus  utrum  possint  de  uno  per  poenitentiam  satis- 
face  dum  remanent  in  altero.  Quod  videtur  velle 
Gregorius,  super  Ezechielem  dicens  :  Pluit  Domi- 
nus  super  unam  de  civitatibus  (Amos.  iv),  et  cae- 
tera,  eum  ille  qui  proximum  odit  ab  aliis  vitiis  se 
corrigit,  una  eademque  civitas  ex  parte  complui- 
tur,  et  ex  parte  arida  remanet  (ibid).  Quia  sunt 
qui  cum  quaedam  vitia  resecant,  in  aliis  graviter 
perdurant.  Ad  quod  dicitur  quod  etsi  minus  ma- 
lu8  fiat  (quod  est  ex  parte  complui)  non  tamen 
delet  omnino  illud  delictum  talis  poenitentia.Non 
enim  potest  simul  vivere  et  mortuus  esse.  Et  si 
nondum  vivit  nec  vere  poenitet ;  compluitur  ita- 
que,  sed  non  irrigatur. 


secundum  illas  claves,  erit  solntum  et  in  coelis, 
vel  ligatum  in  coelis ;  id  est  approbatur  a  Deo 
ligatumvelsolutum.Si  autem  injuste  aliquem  li- 
gantvelsolvunt,nonestapudDeumligatu8  vel  so- 
lutusnisiipse  contemptor  fuerit.  Nec  dicimussa- 
cerdotem  inj  uste  aliquem  ligare  vel  solvere  ex  quo 
adhibet  tantam  discretionem  quantampotest.Nam 
etsiilleinjusteligeturquantum  adse;  Ecclesia  ta- 
menillud  juste  facit,  et  ipse  Ecclesiae  in  hoc  debet 
|obedire.  Verbigratia :  Aliquis,  derelictauxoresua, 
transit  in  aliam  provinciam,  et  ibi  aliam  duxit 
uxorem  quam  posteavul  dimittere  recognoscens 
se  aliam  habere;sed  si  forte  datis  judiciis  prorsus 
non  poterit  testibus  illud  probare,  excomminicat 
enim  Ecclesia  nisi  ad  secundam  redeat,et juste  hoc 
facit  Ecclesia  cuiin  hoc  debet  obedire. 


158                                       SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  VII.  154 

Si  opponitur  quod  non  potest  cum  istasalvari  A  titur  vere  periculosum  estet  damnabile.  Hoc  sa- 

cum  aliam  legitimam  habeat  uxorem,dicimus  ex-  cramentumin  quibusdam  ecclesiis  solet  reiterari, 

cusari  per  obedientiam  quam  defert  Ecclesiae  ;  cum  dicat  Augustinus  sacramentum  non  esse  ite- 

semper  tamen  quasi  invitus  debitum  reddat.  Ali-  randum,et  nulli  sacramento  faciendam  esse  inju- 

qui  tamendicunt  EcclesiaBin  hoc  non  debere  obe-  riam. 

dire  cum  sciat  Ecclesiam  falli ;  non  tamen  con-  Sed  contra  illud  potest  opponi  de  sacramento 

temnat,  sed  timeat  et  revereatur  excommunica-  altaris :  saepe  enim  iteratur  ineodem.  Dicuntqui- 

tionem.  dam  iliud  dictum  esse  de  sacramento  baptismi  et 

Si  autem  opponiturillud :  Quodcunque  ligaveris  de  sacramento  ordinationis,qua3nunquam  debent 

super  terram,erit  ligatumet  in  coelis.  Dicunt  liga-  iterari  ;  sed  de  aliis,utdicunt,non  est  illud  intel- 

tus  est  in  ccelo,  id  est  aDeo  approbatur  quod  Ec-  ligendum.Sedmeliusestut  deomnibus  generaliter 

Alesia  fecit ;  non  tamen  ille  reus  est  apud  Deum  dicatur.  Gum  enim  dicitur  :  Sacramentum  non 

Vel  8ic  :  Quodcunque  ligaveris,  et  caetera.  Eorum  esse  iterandum ;  non  est  intelligendum  de  sacra- 

meritisexigentibus  subaudiendum  esse  dicunt.De  mento  secundum  partem  sui ;  sed  secundum  se  to- 

iis  vero  qui  indiscrete  et  non  secundum  claves  tum.  Verbi  gratia  :  Gum  baptizatur  aliquis,bene- 

sibi  commissas  solvunt  vel  ligant,  dicitur  in  pro-  B  dicitur  aqua  per  invocationem  Trinitatis,si  in  ea- 

pheta  :  Vce  iis  qui  vivificant  animas  quce  non  dem  aqua  iterum  baptizaturalius  eadem  benedic- 

vivunt  ,  et  mortificant  animas  -quce   non  mo-  tio  aquae  scilicet  invocatio  Trinitatis  qua  sancti- 

riuntur  (Ezech.  xjii).                                          -  ficatur  aqua  iteratur,  nec  tamen  dicitur  iterari 

CAP.  IV.  De  sacramento  olei  seu  extrema  unctionis.  baptisraus ;  quia  pro  parte  iterata  non  iteraturip- 

Praeter  supradicta  estetaliudsacramentum,sci-  sum  sacramentum.  Sed  si  illa  sanctificatio  aquse 

licet  unctioinfirniorum,quae  fitoleoconsecratoper  iteraretur  et  in  eadem  persona  hoc  fieret,  tunc 

episcopum.  Hoc  sacramentum  institutum  fuit  ab  injuria  fieret  sacramento.  Ita  et  de  sacramento 

ipsis  apostolis,  unde  in  Epistola  Jacobi  :  Si  quis  altaris   vel   unctionis,   licet  iteratio  fiat  quan- 

infirmatur  in  vobis,inducat  presbyteros  Eccle-  tum   ad   personam    quae    iterum    snscipit   sa- 

sias  et  orent  super  eum,  ungentes  eum  oleo  in  cramentum  ;   tamen,   quia  non    iterum   bene- 

nomine  Domini  (Jacob.  v).  Sicut  in  aliis  sacra-  dicitur  eadem  hostia  vel  idem  oleum,  non  ite- 

mentis  ;  ita  et  in  isto  aiiud  est  sacramentum,aliud  ratursacramentum.  Si  enim  proparte  iteratadi- 

res  sacramenti.  Sacramentum  ipsa  inunctio,  res  cuntur  ha3C  sacramenta  iterari,eadem  ratione  et 

sacramenti  remissio  quae  ex  interiori  unctione  baptismus  iteratur;cumibi,ut  diximus,partisfiat 

confertur.  Est  enim  in  eadem  Epistola  canonica;  q  iteratio,6cilicetilliussanctificationisquamsu8cipit 

Et  si  in  peccatis  fuerit  remittentur  ei  (ibid).  aquaperinvocationem  Trinitatis. 
Et  si  ex  contemptu  hoc  sacramentum  praetermit- 


TRACTATUS  SEPTIMUS. 

DE  SAGRAMENTO  CONJUGII. 

CAPITULA. 

Cap.  I.  De  exordio  conjugii.  —  Cap.  II.  Quod  bona  sit  res  conjugium.  —  Cap.  III.  Quod  sine 
peccato  fiat  aliquando  concubitus  conjugalis.  —  Cap.  IV.  Quos  sint  bona  conjugii.  —  Cap.  V. 
De  variis  consuetudinibus  conjugiorum  juxta  diversitatem  temporum.  —  Cap.  VI.  Quid  ad 
contrahendum  conjugium  tempore  gratias  sufficiat.  —  Gap.  VII.  Quod  juramentum  de  fu- 
turo  non  faciat  in  prcesenti  conjugium.  —  uap.  VIII.  Quod  interfidelem  et  infidelem  non 
contrahatur conjugium ; sed  inter  utrumque fidelemvel infidelcm.  -  CAV.IX.quodfidelibus  eon- 
jugibusuno  viventenequeataliusaliicopulari,—  Gap.  X.Quodpersoncedevotcevideanturposse 
facereconjugium  et  quce  non. — Cap.  Xl.Quod  cognati  non  debentnisipost  gradum  septimum  co- 
pulari.  —  Cap.  XU.Quod  in  spiritualicognationenonpossitfiericonjugium.CAP.XIll.  Utrum  sibi 
conjugiivaleantquise  prius  adulterio  cognoverunt. — Cap.  XIV.  Utrum  inter  servilem perso- 
nanx  et  liberam possit  contrahi  conjugium.—C&v.  XV.Qua  cetate  possitjieri  conjugium.Chv. 
XVI.  Quod  a  furi osis  non  possit  contrahi conjugium.  Cap.  XVII. Quod  jrigidi  non  possint  fa- 
cere  conjugium.—  Cap.  XVIII.  De  stabilitate  conjugii. —  Cap.  XIX.  De  causis  divortii  conju- 
galis. —  Cap.  XX.  De  spirituali  fornicatione.  —  Gap.XXI.  De  secundis  nuptiis. 

Cap.  I.  De  conjugii  exordio.                 D  ter  hanc  relinquet  homo  patrem  et  matrem  et 

Conjugium  quod  et  matrimonium  appellatur  ab  adhcerebit  uxori  suce  (Gen.n).    Jam   nunc  de- 

institutione  Creatoris  antequam  peccasent  homi-  monstrandum  est,  arbitror,  propter  quas  causas 

nes  sumpsitexordium.  Legimus  enim  in  Genesi,  soleatfiericonjugium.Estergoconjugiicausaprin- 

fa4rtaprimamuliere,virumpo8textasim(peroseju8  cipalis,  spes  prolis;  propter  quam  primi  homines 

kxruenteDomino)  prophetice  pronuntiasse.  Prop-  conjunctisunt  a  Domino  dicente :  Cresciteet mul- 

Ratrol.  (fcxXVL  6 


15* 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  U.  —  DOGMATIGA. 


156 


tiplicaminilGen.  i).  Secunda  est  post  peccatum  A  conjugio  loquens  his  verbis  :  Quod  sanis  posset 


Adae  vitatio  fornicationisJuxtaApostolum  dicen- 
tem  :  Unusquisque habeatpropriam  propter  for- 
nicationem  (ICor.  vn).Praeterea  sunt  aliaihones- 
tae  causae  de  quibus  nihil  vel  parum  scriptum  in- 
venitur,velut  inimicorum  reconciliatio  et  pacis  re 
dintegratio.  Sunt  etiam  alia3  minus  honestae,  si- 
cut  viri  vel  mulieris  pulchritudo  ;  quae  animos 
amore  inflammatos  frcquenter  impellitadineun- 
dum  conjugium  ut  suuin  valeant  explere  deside- 
rium.  Quaestus  quoque  ct  amor  divitiarum  fre- 
quenter  causa  est;  etquaedamaliaquae  perseani- 
madvertere  potest  quicunque  diligentiam  adhi- 
bere  voluerit.  Nec  credendum  est  quibusdam  qui 
dicunt  nullatenus  esse  conjugium  quod  contrahi- 


esse  officium  aegrotantis  est  ad  remedium. 
Gap.  III.  Quod  sine  peccato  fiat  aliquando  con- 

cubitus  conjugalis. 
Jam  ad  praesens  videtur  inquirendum  an  totles 
peccent  viretmulierquoties  commiscentur.Scien- 
dum  est  igitur  quodcoitus  cum  extranea  muliere 
peccatum  est.Omnisautem  illecoitusqui  fit  contra 
naturam  cum  quaeunque  fiat  muliere  criminosus  et 
abominabilis  est.  Goitusetiamcum  propria  conju- 
ge,8i  fiat  solummodo  pro  explenda  voluptate,cul- 
pabiHsest;  sed  per  conjugium  venialiset  perle- 
vem  satisfactionem  excusabilis.  Unde  Augusti- 
nus  de  bono  nuptiarum :  Hoc  quo  conjugati  victi 
per  concupiscentiam  utuntur  invicem  ultra  ne- 


tur  propter  causas  posteriores,id  est  propter  pul-  b  cessitudinem  liberosprocreandi,ponamin  iis  pro 


chritudinem  velalias.  Gonstat  enim  conjuges  fieri 
quicunque  ex  communi  consensu  se  invicem  reci- 
piunt,  quamvis  amore  inflammati  ad  explendum 
deBiderium  conveniant  Et  enim  hoc  manifestissime 
liquetperexemplum  patriarchaeJacob,qui  Rachel 
magi8quamLiam  sibi  copulare  voluit  causa  pul- 
chritudinis,  dicente  Scriptura  ;  Lia  lippis  erat 
oculis,Rachel  decora  facie  et  venusta  aspectu, 
quam  diligens  Jacob  ait :  Serviam  tibipro  Ra- 
chel  filia  tua  septem  annis  (Gen.  xxrx).  Eadem 
res  in  Deuteronomio  declaratur  his  verbis  :  Si 
videris  in  numero  captivorum  mulierem  pul- 
chram  ei  adamaveris  eam,voluerisque  habere 
eam  uxorem,  introduces  in  domum  tuam 
(Deut  xxi). 

Cap.  II.  Quod  bona  res  sit  conjugium. 

Quia  vero  eunt  quidam  haBreticiqui  detestantur 
nuptias  et  judicant  damnabilem  viri  et  mulieris 
copulam  conjugalem  ;  ad  praesens  dicendum  est 
utrum  resbona  an  mala  conjugium.  Affirmamus 
igitur  conjugium  rem  esse  bonam  et  nullo  modo 
malam.  Quod  apparetnon  solummodo  ex  hoc  quod 
conjugium  Dominusprimus  instituisse  legiturin 
Genesi,  dicens  :  Crescite  et  multiplicamini 
(Gen.  i) ;  sed  etiam  per  hoc  quod  Ghristus  in 
Gana  Galilaeae,  vinum  in  aqua  mutata  nuptias 
miraculo  commendavit  (Joan.  n)  ;  et  postea  in- 
ter  virum  et  uxorem  (nisi  causa  fornicationis)  dis- 


quibus  quotidie  dicitur  :  Bimitte  nobis  debita 
nostra  sicut  et  nos  dimitimus  debitoribus  nos- 
tris  (Matth.  vi).  Non  autem  videtur  illcrum  coi- 
tus  culpabilis  qui  cum  euis  conjugibus  causa 
prolis  generanda)  etiucultum  Dei  educandae  com- 
miscentur  ;  vel  qui  suis  conjugibus  exigentibus 
reddunt  carnis  debitum.  Hoc  enimex  auctoritate 
Domini  videtur  approbari,  quod  post  diluvium 
cum  jam  homines  sine  concupiscentia  carnis  non 
possent  commi8ceri,  tamen  virum  et  mulierem 
ad  generandum  praecepit  copulari,  dicens  :  Cres- 
cite  et  multiplicamini  (Gen.  viii).  Quod  utique 
Dominus  non  jussisset  si  nullo  modo  sine  pec- 
cato  fieri  posset  coitus  conjugalis.  Dominus  enim 
q  peccata  prohibet,  nec  propter  bonum  praecipit  fa- 
cere  malnm.  Illud  quoque  Domini  praeceptum 
Augustinus  considerans  conjuges  causa  prolisco- 
cuntes  non  peccare  aflarmavit,  sic  dicens  in  libro 
De  bono  conjugali :  Conjugalis  concubitus  gene- 
randi  gratia  non  habet  culpani ;  concupiscentiae 
vero  8atiandae  (sed  tamen  cum  conjuge)  propter 
tori  fidem  venialem  habet  culpam.  Si  autem  op- 
ponit  aliquis  dicens  omnem  carnis  delectationem 
esse  malam  et  peccatum  sine  qua  non  potest  fleri 
coitus  conjugalis,  respondemus  equidem  quod  ta- 
lis  delectatio  mala  est,  quia  peccati  pcena  est  ; 
sed  tamen  non  omnis  carnis  delectatio  peccatum 
est.  Etenim  verisimile  est  carnem  Domini  nostri 
Jesu  Christi  quae  semper  fuit  immunis  a  peccato 


sidium  fieri  prohibuit.  Apostolus  quoque  dicit :  ~  delectatam  esse  requiescendo  post  fatigationem 

■mv  »        „  —   -.  ~.  ~.  ~-J.      ••'     .O.IX.J    /  T     /1«„        w«~v\  /~*s*.~*  „1.1     ^"^  .  1  y  A  «  T"V      1  1        L  • 


Virgo  non  peccat  si  nubat  (I  Cor.  vn).  Constat 
itaque  rem  bonam  esse  conjugium.  Gujus  opus, 
id  est  sexuum  commistio  inter  primos  homines  et 
eorum  successores  sine  carnis  incentivo  et  ardore 
libidinis  omni  tempore  compleretur,  si  homines 
in  obedientia  sui  Greatoris  permansissent.  Et  si- 
cut  eleemosynam  dare  bonum  est  opus  et  remu- 
nerabile,  ita  coitus  viri  et  mulieris  bonus  et  re- 
munerabilis  esset  qui  tunc  ageretur  absque  omni 
vitio  et  sola  intentione  generandi.  Quia  vero  ho- 
mines  transgressione  sua  carnalem  concupiscen- 
tiam  incurrerunt,  sine  qua  nequeunt  vir  et  mu- 
her  commisceri  ;  idcirco  factus  est  actus  ille  ma- 
lus  et  reprehensibilis  nisi  excuseturper  bonacon- 
jugii.  Quod  autem  per  conjugium  excusetur  tes- 
tatur  Augustinus  super  Genesim   ad  litteram  de 


et  comedendo  post  esuriem.  Delectatio  namque 
talis  omni  homini  naturalis  est  post  transgres- 
sionem  priorum  hominum  ;  et  nisi  sit  immode- 
rata  non  est  peccatum.  Similiter  delectatio  quae 
sentitur  in  coitu  naturaliter,  nisi  sit  immoderata, 
non  videtur  esse  peccatum  in  conjugibus  qut 
causa  prolis  coeunt  vel  debitum  reddunt.  Excu- 
satur  enim  penitus  conjugium,  nec  usquam  legi- 
tur  pro  ea  conjuges  aliquam  pcenam  sustinere, 
quamvis  nullum  peccatum  remaneat  impunitum, 
Videtur  ab  hac  sententia  beatus  Gregorius  dis- 
sentirc  et  testari  quod  conjuges  sine  pcccato  ne- 
queant  commisceri,  dicit  enim  :  Romanorum  ab 
antiquis  temporibus  semper  usus  fuit  post  ad- 
mistionem  conjugis,  et  lavacri  purificationem 
quaerereet  ab  ingressu  Ecclesiae  paululumse  tem- 


157 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRAGT.  VII. 


158 


perare.  Nec  hoc  dicentes  culpam  deputamus  esse  A  simul  duas  sibi  ferminas  copulasse  ;  et  hoc  fac- 


conjugium ;  sed,  quia  ipsa  licita  admistio  conju- 
gum  sme  voluptate  carnis  fieri  non  potest,  a  sa- 
cri  loci  ingressu  abstinendum  est ;  quia  ipsa  vo- 
luptas  sine  culpa  nullatenus  esse  potest.  Nos  au- 
tem  si  priores  auctoritates  et  rationes  sequi  vo- 
lumus,  determinemus  beatum  Gregorium  hoc 
dixisse  de  illa  voluptate,  id  est  immoderata  libi- 
dine  proquaexplendaconjugesfrequentercoeunt ; 
non  quia  semper  hoc  faciunt.  sed  quia  nulli  sunt 
conjuges  qui  valeantillam  semper  evitare.  Quia 
igiturtalemvoluptatemaliquando  conjuges  incur- 
rebant,  ab  ingressu  Ecclesiae  post  suam  commis- 
tionem  temperabant. 

Cap.  IV.  Quce  sint  bona  conjugii. 


tum  reprehenditurin  Lameth,  quiapro  explenda 
voluptate  carnis  compertum  est  eum  hoc  egisse. 
Postea  vero,  multiplicato  humano  genere,  cum 
jam  fere  omnes  falsos  deos  adorarent,  paucissi- 
mis  in  cultuuniusDeipermanentibus  permissum 
est,  imo  specialiter  injuctum  est  cum  duabus  vel 
pluribus  eodem  tempore  matrimonium  contra- 
here.  Quod  idcirco  factum  est  ne  illis  paucis  et 
filiis  eorum  deficientibus  notitia  et  cultus  Dei 
oblivione  deleretur.  Nec  illud  fuit  institutioni  Do- 
niinicse  contrarium.  Quamvis  enim  Dominus  in- 
ter  duos  conjugium  inchoaverit,  non  tamen  si 
urgeret  necessitas  inter  plures  lieri  prohibuit. 
Moyses  autem  a  tempore  legis  interdixit  fieri 


Nunc  quae  sunt  bona  conjugii  breviter  inqui-  £  conjugia  cum  matre  propria,  cum  noverca,  cum 


ramus.  Sunt  igiturtria  bona  conjugii :  fides,  pro- 
les,  sacramentum ;  de  quibus  sic  dicit  Augusti- 
nus  :  Bonum  nuptiarum  tripartitum  est :  fides, 
proles,  sacramentum.  In  fide  attenditur  ne  post 
vinculum  conjugale  cum  altero  vel  altera  con- 
cumbatur  ;  in  prole,  ut  amanter  suscipiatur,  re- 
ligiose  doceatur  ;.  in  sacramento  ut  conjugium 
non  separetur,  et  dimissus  aut  dimissa  nec  causa 
prolisalteri  conjungatur.  Etattende  quod  tertium 
bonum  ideo  vocatur  sacramentum,  quia  signum 
est  sacne  rei,  hoc  est  inseparabilis  conjunctionis 
quae  est  inter  Ghristum  et  Ecclesiam.  Praeterea 
sunt  alia  conjugii  bona  velut  vitatio  fornicationis 
et  amicitia  viri  et  mulierisex  societate  procedens 


sorore,  cum  nepte,  cum  amita,  cum  matertera, 
cum  nuru,  cum  propriae  uxoris  filia.  Permisit 
autem  separationem  fieri  ex  coujugibus  legitime 
copulatis  dato  libello  repudii.  Et  arbitror  quod 
sufficiebat  illo  tempore  ad  contrahendum  conju- 
gium  alterna  viri  et  mulieris  in  necessariis  rebus 
providentia,  et  consensus  de  solvendo  carnis  de- 
bito  ;  ita  tamen  quod  mulier  promittebat  ae  fi- 
dem  tori  viro  servaturam,  vir  autem  poterat 
aliam  ducere.  et  dato  libello  repudii  uxorem  di- 
mittere.  Superveniente  autem  tempore  gratiae, 
cum  jam  populus  fidelis  ad  copiosam  multitudi- 
nem  excrevisset,  redacta  est  lex  matrimonii  ad 
priorem  et  honestiorem  institutionem  ut  solus 


conjugali  ;  et  aliquando  pax  inter  homines  sibi  q  goli  jungeretur,  qua  copulatione  unius  Ghristi  et 


prius  hostiliter  adversantes.  Sciendum  est  au- 
tem  inter  quasdam  personas  aliquando  contrahi 
conjugium  in  quo  nullum  tamen  de  praedictis  bo- 
nis  potest  inveniri.  Gontingit  enim  ut  aUqui  con- 
junganturnoncausaproUs,  nec  pro  vitando  malo 
fornicationis  ;  ex  quorum  conjunctione  nec  inter 
ipsos  nec  inter  aUos  amor  aut  concordia  provenit. 
Gap.  V  Devariis  consuetudinibus  conjugiorum 
Quia  homine8  diversorum  temporum  diversas 
leges  et  consuetudines  in  conjugiis  habuisse  co- 
gnoscimus,  idcirco  diversos  status  conjugii  juxta 
diversitates  temporum  breviter  transcurramus.  A 
principio  temporis  inter  duos,  id  est  solum  vi- 
rumet8olam  muUereminchoatum  est  conjugium, 


unius  Ecclesiae  conjunctio  honestius  designatur. 

Prohibitum  est  etiam  ne  intra  septimum  cogna- 

tionis  gradum  aUqui  sibi  matrimonio  jungeren- 

tur.  Quod  factum  est  ut  extraneos  quos  nuUus  jun- 

gebat  cognationis  affectus,  charitas  ex  societate 

conjugaU  proveniens  coUigaret.  Separatio  quoque 

per  UbeUum  repudii  est  penitus  interdicta. 

Gap.VI.  Quidad  contrahendum  matrimonium 
tempore  gratias  sufficiat. 

Jam  nunc  videamu3  quid  ad  contrahendum 

conjugium    tempore  gratiae  sufficiat.  Gredimus 

igitur  sufficere  duarum  idonearum  personarum 

legitimum  de  conjunctione  consensumjuxta  auc- 

toritatem  Nicolai  papae,  qui  dicit  :  Sufnciat  se- 


per  os  Adae  dicenteDomiuo:  Erunt  duoin  carne  n  cundum  leges  solus  eorum  consensus  de  quorum 


una  (Gen.  n).  Et  est  verisimile  quodinter  perso- 
nas  duas  et  non  plures  contractum  fuisset  per 
omnem  successionem  temporis ;  si  primi  homines 
in  obedientia  permansissent,  tunc  enim  homines 
absque  carnis  incentivo  cocuntes  fiUos  Deo  sub- 
ditos  generassent,  et  nunquam  opus  fuisset  aU- 
quem  virum  simul  duabus  uxoribus  copulari, 
propter  cultumDeidilatandum,cum  omnes  unum 
Deum  cognoscerent  et  amarent.  Post  conjunctio- 
nem  primi  viri  et  primae  muUeris  fiUi  et  filiae 
eorum  matrimonio  sunt  conjuncti ;  sed  unus  uni 
tantum.  Hoc  autem  quod  eo  tempore  frater  so- 
rori  suae  conjunctus  est,  constat  ob  hanc  causam 
evenisse  quod  non  inveniebantur  aUae  muUeres 
et  aUi  viri  quibus  filii  et  fiUae  Adam   conjunge- 
rentur.  Primus  autem  omnium  Lameth  legitur 


conjuctionibus  agitur.  Qui  consensus  cum  solus 
in  nuptiis  forte  defuerit,ca3teraomnia  etiam  cum 
ipso   coitu  celebrata    frustrantur.   Unde  etiam 
Joannes  Chrysostomus  dicit  :  Matrimonium  non 
facit  coitus,  sed  voluntas.  Beatus  quoqueAmbro- 
sius  de  eadem  re  sic  ait :  Non  defloratio  virgini- 
tatis  facit  conjugium,  sed  pactio  conjugaUs.  Jam 
nunc  restat  ut  verba  in  praedicta  diffinitione  con- 
jugn  posita  breviter  expUcemus.   Ideo  diximus 
duarum  personarum  ;  quia  hoc  tempore  cum  una 
muUere  non  simul  cum  pluribus  initur  conju- 
gium,  dicente  Apostolo  :  Propter  fornicationem 
unusquisque  uxorem  suam  habeat  et  unaquas- 
que  virum  suum  (I  Cor.  vn).  Dicendo  uxorem 
suam  et  non  suas  indicavit  quod  Ghristiano  <ho- 
minfr  non  Uceat  habere  simul  plures.  Ideo  autem 


159 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


160 


idonearumpersonarumdiximus;quia  multaesunt  A  non  sunt,conjuges  appellandae;  non  quiacelebra- 


maneries  hominum  quibus  non  licet  inter  se  vel 
etiam  cum  aliquibus  aliis  personis  facere  conju- 
gium,  de  quibus  latius  postea  disseremus.  Ideo 
diximu*  legitimum  de  conjunctione  consensum  ; 
quia  eos  qui  conjunguntur  sic  opportet  con- 
sentire  ut  invicem  spontanee,  se  recipiant,  quod 
judicatur  fieri  si  in  desponsatione  minime  con- 
tradicant.  Gonsentit  enim  qui  minime  contradi- 
cit,  juxta  illud  Pandectarum  :  Intelligitur  filia 
semper  patri  consentire,  nisi  evidenter  dissen- 
tiat.  Et  alibi  :  Quae  patris  voluntati  non  repu- 
gnat,  consentire  intelligitur.  Quando  autem  con- 
sentiendo  se  invicem  recipiunt,  in  illo  consensu 
continetur  quod  dum  ilterque  vixerit  sibi  in  ne- 


tio  nuptiarum  defuerit,  sed  quia  consensus  con- 
jugalis  non  adfuit. 

Cap.  VII.  Quod  juramentum  defuturo  nonfa- 
ciat  in  prcesenti  conjugium. 
Quaeri  potest  an  sufficiat  conjugio  ad  prae- 
sens  contrahendo  juramentum  de  futuro,quando 
scilicet  in  superadulta  aetate  vir  jurat  mulieri 
quod  eam  accipiet  in  futuro,  et  mulier  idem  ju- 
rat  viro  :  nec  ad  praesens  se  recipiunt  nec  adhuc 
fidem  tori  servaturos  se  promittunt.  Est  enim  ve- 
risimile  quod  juramentum  pertinens  ad  futurum 
non  facit  conjugium.  Hoc  enim  quod  Augusti- 
nus  et  Isidorus  dicunt ;  ex  prima  dispensationis 
fide  conjuges  appellari  et  quod  leges  dicunt  :  il- 


cessariis  providebunt ;  nec  carnis  debitum  nisi  ex  B  lam  esse  legitimam  uxorem  (quamvis  minime  do- 


communi  consensu  sibi  substrahent,  et  quod  fi- 
dem  custodient.  Debent  autem  ad  hos  consentire 
ex  voluntate,  non  ex  coactione.  Coactus  enim 
consensus  (qui  necconsensus  appellari  debet)  mi- 
nime  conjugium  facit.  Sicut  testatur  Urbanus 
Sanctio  regi  Aragonum  scribensinhaec  verba.  De 
neptis  tuae  conjugio  quam  te  cuidam  militi  da- 
turum  necessitatis  instante  articulo  sub  fidei  pol- 
licitatione  firmasti,  hoc  discernimus  ut  si  illa  vi- 
rum  illum  omnino  (ut  dicitur  renuit)  nequaquam 
eam  invitam  et  renitentem  ejusdem  viri  cogas 
conjugio  sociari.  Quorum  enim  unum  corpus  est, 
unus  debet  esse  et  animus.  Ex  hac  auctoritate  in- 
telligitur  conjugium  fieri  inter  consentientes  et 


tata  sit)  cui  vir,  tactis  sacris  Scripturis,  vcl  in 
oratorio  juraverit  se  illam  uxorem  habiturum  ; 
de  juramento  et  desponsatione  illa  intelligendum 
est  quando  vir  et  mulier  se  invicem  recipientes 
jurant  se  fidem  tori  et  alia  jura  conjugii  ad  prae- 
sens  et  deinceps  servaturos.  Tale  enim  juramen- 
tum  facit  conjugium,non  illud  quod  pertinet  sim- 
pliciter  ad  futurum.  Cum  enim  non  fiant  conju- 
ges  nisi  illi  qui  se  ex  consensu  ad  praesens  reci- 
piunt ;  quomodo  conjuges  appellari  possunt  qui 
nondum  hoc  fecerunt,  sed  in  futuro  se  facturos 
jurando  promittunt  ?Iterum  si  ex  juramento  ad 
futurum  pertinente  se  invicem  ad  praesens  reci- 
piunt  et  efficiuntur  conjuges,cur  jurant  in  futuro 


8pontaneos,  et  non  inter  renuentes  et  invitos.Ve-  q  se  facturos  quod  ad  praesens  efficiunt  ?  Stultum 


rumtamen  si  contigerit  eos  qui  inviti  et  coacti 
conjuncti  sunt  per  aliquod  temporis  spatium  co- 
habitantes  familiariteretamicabiliter  conversari, 
et  diu  in  suo  consortio  remanere  cum  habeant 
opportunitatem  discedendi,  profectovidetur  quod 
consensus  sequens  suppleat  illud  quod  praece- 
dens  coactio  minuerat.  Consensum  praedicto  mo- 
do  diffinitum  sufficere  credimus  ad  contrahen- 
dum  conjugium,  licet  dos  defuerit  et  sacerdotalis 
benedictioet  alia  nuptiarum  solemnia,  vel  etiam 
ipsa  sexuum  commistio  sine  qua  conjuges  vere 
appellari  possunt,  sicut  ex  conjugio  virginis  Ma- 
riae  et  Joseph  evidenter  estdeclaratum.  Illudau- 
tem  quod  Evaristus  papa  dicit :  Aliter  legitimum 


vel  etlam  falsum  est  jurare  aliquid  in  futuro  esse 
faciendum  quod  in  praesenti  sit  effectum.  Iterum 
si  ex  quo  juraverunt  tam  cito  efficiuntur  absque 
dilatione  conjuges,  tunc  verum  est  quod  nonpos- 
sunt  jurare  hanc  rem  se  facturos  antequam  eam- 
dem  efficiant.  Sed  quae  res  est  quam  non  possint 
homines  promittere  vel  jurare  antequam  ipsam 
perficiant  ? 

Cap.  VIII.  Quod  inter  fidelem  et  infidelem  non 
contrahatur  conjugium. 
Nunc  de  personis  quae  non  sunt  idoneae  conju- 
gio  prosequamur.  Christianus  cum  Judaeo  vel 
gentili  non  potest  facere  conjugium.  Nam  etiam 
in  Veteri  Testamentoprohibitum  est  fideles  viros 


non  fit  conjugium  nisi  dotetur  uxor  et  a  sacer-  ^  ducere  uxores  infideles,  Domino  dicente  :  Nec 


dote  benedicatur  ac  solemniter  accipiatur  ;  non 
ideo  dictum  est  quin  solus  consensus  faciendo 
conjugio  satisfaciat  ;  sed,  quia  non  adeo  honeste 
et  legitime  conjunguntur  quando  clam  et  furtive 
copulantur  illis  praetermissis,  quae  ad  honesta- 
tem  sacramenti  leges  fieri  praecipiunt.  Leo  quo- 
que  non  negat  fieri  ex  consensu  solo  conjugium 
quamvis  sic  dicat.  Cum  societas  nuptiarum  ita 
ab  initio  constituta  situtpraetersexuum  conjunc- 
tionem  etiam  haberet  in  se  Christi  et  Ecclesiae 
Bacramentum,dubium  non  est  eam  mulierem  non 
pertinere  ad  matrimonium  in  qua  docetur  nup- 
tiale  non  fuisse  mysteriuro,etc.  Nam  hoc  dicitde 
concubinis  quae  cum  ad  tempus  a  viris  assumptae 
sint  absque  consensu  permanendi  et  permissione 
fide  conjugalis  et  celebratione  mysterii  nuptialis 


uxorem  de  filiabus  eorum  accipies  filiis  tuis  ; 
ne  fornicari  faciant  filios  tuos  in  deos  suos 
(Exod.  xxxiv).  Juxta  quod  Domini  praeceptum 
Judaeorum  conjugia  cum  gentilibus  merito  Es- 
dras  separavit.  Sicut  autem  constituit  Dominus 
in  Veteri  Testamento  ita  observatur  in  Novo. 
Unde  Augustinus  ad  Pollentium  :  Illud  de  his 
conjugibus  agitur  qui  sibi  primitus  copulantur 
ne  nubatfemina  nisi  suaereligionis  viro,vel  nevic 
talem  ducat  uxorem.  Idem  enim  jubet  Dominus, 
docet  Apostolus,  utrumque  praecipit  Testamen- 
tum.  Quaeri  solet  an  hoc  tempore  Judaei  inter  se 
et  alii  infideles  contrahant  conjugium.  Unde  Au- 
gustinus  in  libro  primo  De  adulterinisconjugiis: 
Cum  coepisset  Evangelium  gentibus  praedicari, 
jam  conjunctos  gentiles  gentilibus  comperi  con- 


161 


SUMMA  SENTENTTARUM.  —  TRACT.  VH. 


162 


juges.  Et  paulo  post  :  Non  contra  jussionem  Do-  A 
mini  gentiles  ambo  fuerant  conjuncti.  Idem  in  li- 
bro  De  bono  conjugali.  Bonum  nuptiarum  per 
omnes  gentes  atque  omnes  homines  in  causa  ge- 
nerandi  est  et  in  fide  castitatis,  quod  autem  ad 
populum  Dei  pertinet  in  fide  sacramenti.  Inno- 
centius  de  eodem  :  Sola  peccata  in  baptismo  di- 
mittuntur  nec  uxorum  numerus  aboletur.  Nam  si 
a  Deo  praeparatur  viro  uxor,  et  quod  Deus  con- 
junxit  homo  non  separet  (Matth.  xix),quomodo 
inter  peccata  ista  credamus  possedimitti?  Exhis 
auctoritatibus  apparet  inter  infidelesesse  conjugia 
quod  etiam  auctoritate  Apostoli  maxime  confir- 
matur  qui  permittit  hominem  ad  fidem  venien- 
tem  cum  infideli  conjuge  remanere  (/  Cor.  vn), 
quod  utique  non  faceret  nisi  copulam  conjuga-  B 
lcm  inter  eos  esse  cognosceret.  Notandum  est  ta- 
men  quod  quorumdam  verba  auctorum  videntur 
hanc  sententiam  infirmare,  velut  qusedam  aucto- 
ritates  quibus  dicitur  quod  inter  infideles  non  sit 
vera  pudicitia.  Sed  nil  obest  cum  etiam  idem  ve- 
raciter  dici  possit  de  Christianis  conjugibus  qui 
perverse  operantur  ;  in  quibus  nulla  virtus  per- 
fecta  est.  Illud  etiam  quod  dicit  Ambrosius :  Non 
debere  matrimonium  imputari  quod  extra  Dei 
decretum  est  quia  Deo  lit  conjugium  ;  non  id- 
circo  dictum  est  quia  non  sit  conjujium,sedquia 
non  est  firmum,  imo  solubile  est  ut  monstrat 
Apostolus. 
Cap.  IX.  Quod  fidelibus  conjugibus  uno  vivente 

nequeat  alter  alii  copulari.  q 

Si  vir  fidelem  habet  conjugem,  neuter  eorum  al- 
tero  vivente  potest  alii  se  legitime  copulare.  Unde 
Clemens  ex  dictis  Petri  :  Prima  species  adulterii 
est  virum  propria  uxore  solummodo  non  esse  con- 
tentum,etnulierem  nonproprio  tantum  se  servare 
viro.  Cum  autem  frequenter  contingat  quasdam 
mulieres  quarum  viri  in  bello  vel  in  captivitate  vel 
inlonginquaperegrinationecreduntur  esse  mortui 
viris  aliiscopulari;  merito  quaeripotestansecuuda 
cop-jlatio  sit  conjugium  adhuc  viventibus  viris 
prioribus,  cum  inde  non  habeatur  manifesta  auc- 
toritas.  Hoc  tamen  certum  est  quod  reddidebent 
viris  prioribus  siipsi  redierint  et  ipsas  habere  vo- 
luerint.  Unde  Leo  Niceto  episcopo  :  Si  viri  post 
longam  captrvitateni  reversi  ita  in  dilectione  sua-  ~ 
rum  conjugum  perseverant  ut  eas  cupiant  redire 
in  suum  consortium,  omittendum  est  et  inculpa- 
bile  judicandum  quod  necessitas  intulit,  et  resti- 
tuendum  quod  fides  poscit.  Si  autem  aliquae  mu- 
lieres  ita  posteriorum  vivorum  amore  sint  captas 
ut  malint  eis  cohierere  quam  ad  legitimum  redire 
consortium,merito  sunt  notandae,  ita  ut  ecclesias- 
tica  communione  priventur.  Hajc  auctoritas  vide- 
tur  illas  mulieres  propter  ignorantiam  excusare, 
et  tamen  conjunctionem  primam  solam  appellare 
conjugalem  et  legitimam.  Itaque  verisimile  est 
quod  secunda  conjunctio  non  sit  legitima  et  conju- 
galis;  sed  propter  ignorantiam  venialis.  Si  enim 
cum  secundis  viris  fierent  tales  conjukctiones  le- 
gitiuiae,  jam  una  mulier  duos  viros  legitimos  ha- 
beret  eodem  tempore;  unum  quem  vivere  sciret, 


alterum  quem  vivere  ignoraret.  Quiddam  simile 
dici  potest  de  viro  qui,  uxore  sua  relicta,  peregri- 
natus  et  aliquot  annis  in  longinqua  regione  com- 
moratus  sua  adhuc  vivente  ducit  alteram,  quae 
ignorat  eum  alteram  habere  uxorem.  Etenim  non 
videtur  inter  eos  esse  conjugium;  sed  culpa  venia- 
lis  est  quantum  ad  ignorantem,  et  criminalis 
quantum  ad  scientem.  Si  enim  inter  eos  esset 
conjunctio  legitima,  jam  essent  eodem  tempore 
unius  viri  dua3  uxores  legitimae;  quod  a  tempore 
gratia;  contingere  non  potuit. 
Cap.  X.  Qum  personce  devotce  *videantur  posse 
facere  conjugium  et  quoe  non. 
Virgines  devotse  postquam  ab  episcopo  sunt 
consecratae,  et  vidua)  velatas,  nullo  modo  possunt 
facere  conjugium.  Hoc  enim  de  velatis  viduisinsi- 
nuat  verum  esse  Paulus  ad  Timotheum  scribens 
his  verbis  :  Adolescentiores  viduas  devita.  Cum 
enim  luxuriatce  fuerint,  in  Christo  nuberevo- 
lunt;  habentes  damnationem  quia  primam  fi- 
dem  irritam  fecerunt  (I  Tim.  v.)  Juxta  quam 
auctoritatem  beatus  Gregorius  de  eisdem  velatis 
viduis  ad  Bonifacium  scribens  ait  :  Viduas  des- 
cendentes  a  proposito  viduitatis  credo  noscere  a  san- 
cto  Paulo,  nisi  convertantur,  olim  esse  damnatas, 
quas  et  nos  auctoritate  apostolica  damnandas  et  a 
communione  fidelium  atque  a  liminibusEcclesiae 
arcendas  fore  censemus,  quousque  adbonum  quod 
coeperunt  invitae  aut  voluntariae  revertantur.  Et 
paulo  post  :  Viduae  quae  se  velare  promiserunt  et 
demum  apostataverunt  atque  adpriorem  vomitum 
sunt  reversae,  a  liminibus  Ecclesiaj  et  a  coetu  fide- 
lium  usque  ad  satisfactionem  sunt  elinrinandae  et 
carceribus  tradendse.  Beatus  vero  Innocentius  de 
virginibus  velatis  sic  decrevit :  Quaeergo  spiritua- 
liter  nubunt  et  a  sacerdote  velantur,  si  postea  vel 
publice  nupserint  vel  se  clanculo  corruperint ,  non 
eas  admittendas  esse  ad  agendam  pcenitentiam, 
nisi  is  qui  se  junxerant  de  mundo  recesserit.  Si 
enim  de  hominibus  haec  ratio  custoditur  ut  quse- 
cunque  vivente  viro  alteri  nupserit  habeatur  adul- 
tera;  nec  ei  agendae  poenitentiae  licentia  concedatur 
nisi  unus  ex  his  f uerit  defunctus,  quanto  magis  de 
illa  tenenda  est,  quae  ante  immortali  se  sponso 
conjunxerat  et  postea  ad  humanas  nuptias  trans- 
migravit  ?  Videtur  autem  aliquantulum  insisten- 
dum  esse  his  dictia  Innocentii :  Non  enim  videntur 
solummodo  conjugium  negare  velatis  virginibus; 
sed  etiam  locum  poenitentiae  quandiu  corruptores 
earum  vixerint.  Sed  potius  intelligendum  est  non 
eis  interdictam  esse  poenitentiam  nisi  quandiu 
ipsae  et  earum  corruptores  simul  in  suo  consortio 
et  in  voluntate  peccati  vixerint.Hoc  enimdeclarat 
scquens  similitudo  de  muliere  proprium  habente 
conjugem  et  cum  alio  fornicante;  cui  non  potest 
negari  poenitentia  quamvis  corruptor  ejus  vivat 
si  ab  ejus  consortio  et  a  crimine  recesserit.  Virgi- 
nibus  autem  non  velatis,  quamvis  voto  se  ad  con- 
tinentiam  astrinxerint,  videtur  Innocentius  con- 
cedere  in  conjugio  post  votum  inito  remanere. 
Qui  de  hujusmodi  vir^ujkibwa  *S&  te&wft\.»^»fc 


163 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


164 


proposito  virginali  semper  se  humiliaverunt  per-  A  supponi.  Qui  vero  ignoranter  copulantur  de  cri- 


manere,  licet  velatae.  non  fuerint  si  forte  nupse- 
rint,  his  agenda  aliquo  tempore  pcenitentia  est; 
quia  sponsio  earum  a  Domino  tenebatur.  De  vi- 
duis  autem  non  velatis  non  habemus  certam  auc- 
-toritatem  quie  illas  in  conjugio  post  votum  inito 
remanere  prohibeat  vel  permittat.  De  viris  autem 
qui  voverunt  continentiam,  sic  est  observandum, 
ut  si  effecti  sint  eremita>  sivemonachi  sive  clerici, 
nullo  modo  liceat  eis  post  votum  inireconjugium. 
De  laicis  autem  qui  votum  faciunt  nec  assumuut 
religionis  habitum,  dubitatur  an  possint  facere 
conjugium;  cum  tamen  illis  potius  quam  omnibus 
aliis  personis  post  votum  continentiae,  potentiam 
contrahendi  conjugium  auferre  videatur  haec  auc- 


mine  per  ignorantiam  excusantur;  nec  tamen  as- 
serendum  est  inter  eos  esse  conjugium  nisi  ex 
permi8sione  Eccleslae  propter  utilitatem  aliquam 
dispensative  sit  confirmatum;  exemplo  beati  Gre 
gorii  qui  anglos  post  susceptionem  iidei  in  quarto 
gradu  permisit  copulari.  Sicut  autem  non  licet 
eis  qui  inter  se  cognati  sunt  conjungi  usque  in 
septimum  gradum;  ita  etiam  si  de  duobus  legitime 
copulatis  unus  moritur,non  licet  alteri  conjugem 
accipere  de  cognationne  prioris  conjugis  usque  in 
septimam  generationem.  Hoc  loco  non  est  trans- 
eundum  quiddam  quodGregoriusVenerio  episcopo 
scribens  videtur  affirmare.  Dicit  enim  de  viro  et 
muliere  cum  in  commistione  una  caro  sint  effecti : 


toritas  Hieronymi.   Voventibus  castitatem  non  g  cognationem  unius  ad  alterum  pertinere.  Ideoque 


solum  nubere,  sed  etiam  nubere  velle  damnabile 
est.  Hoc  loco  prsetermittendum  esse  non  arbitror 
quod  Beda  in  expositione  super  Lucam  videtur 
affirmare  :  Beatam  Mariam  virginem  antequam 
inisset  cum  Joseph  conjugium,  decrevisse  quod  vi- 
tam  duceret  virginalem.  Quod  equidem  a  veritate 
videtur  discordare  :  cum  beata  virgo  esset  pru- 
dentissima  et  novissetqutecunquepie  promittun- 
tur  Domino  eese  fideliterpersolvenda.  Verisimile 
est  igitur  quod  ab  adolescentia  se  Deo  totam  com- 
miserat  parata  sive  ab  nubendum  sive  ad  conti- 
nendum,  quemadmodum  Deum  velle  cognosceret. 
Quod  testatur  Augustinus  in  libro  De  nuptiis  et 
concupiscentia  his  verbis  :  Istud  credendum  est 


si  vir  obierit  et  uxor  ejus  alium  duxerit,  filios  a 

8ecundo  viro  genitos  prohibet  uxores  ducere  de 

cognatione  prioris  viri,  affirmans  quod  filii  sua 

matre  mediante  ad  cognationem  prioris  viri  per- 

tineant,cumquo  mater  eorum  unacaro  exstiterat. 

Hocautemdecretum  Gregorii  non  servat  Ecclesia. 

Jam  enim  sequeretur  quod  nullideduabusdiver- 

sis  cognationibus  prreterduas  personas  solas  pos- 

sent  copulari.  Unde  contingeret  quod  fere  nullus 

conjugem  sibi  congruam  inveniret. 

Gap.  XII.  Quod  in  spirituali  cognatione  non 

possit  fieri  conjugium. 

Sicut  autem  non  licet  fleri  conjugium  in  carnali 

cognatione,  ita  nec  in  spirituali.  Est  autem  spiri- 


quodbeatavirgomenteduntaxat,ide8t,  consensu  q  tualis  cognatio  inter  compatrem  et  commatrem. 


mentis  fuerit  conjux  Joseph ;  et  quod  proposuisset 
permanere  in  virginitate  si  Deo  placeret,  et  alitcr 
8i  ipse  vellet.  Ex  hac  auctoritate  et  ex  hoc 
quod  ipsa  renuit  non  desponsari,  manifeste  appa- 
ret  eam  (antequam  desponsaretur)  continentiam 
non  vovisse;  quod  tamen  certum  est  eam  et  virum 
ejus  postea  promisisse,  ex  quo  utrique  mysterium 
Dominicse  incarnationisangelorevelante  innotuit. 

Gap.  XI.  Quod  cognati  non  debent  nisipost 
gradum  septimum  copulari. 

Gognati  in  septimo  gradu  vel  infra  non  possunt 
copulari.  Unde  Gregorius  progeniem  suam  unum- 
quemque  ad  septimam  observare  decrevimus  ge- 
nerationem;  et  quandiu  se  agnoscunt  affinitate 


et  inter  eos  quorum  unus  alterum  de  sacro  fontc 
levavit;velincatechizatione  autinconfirmatione  te- 
nuit.  Est  etiam  spiritualis  cognatio  inter  filios 
ejusdem  hominis  carnales  et  spirituales.  Spiritua- 
les  autem  filii  sunt  qui  de  sacro  fonte  levantur, 
vel  in  catechizatione  vel  in  confirmatione  tenen- 
tur.  Quod  autem  compater  et  commater  inter  se 
jungi  nequant,  nec  pater  spiritualis  suse  filiolae, 
nec  mater  spiritualis  suo  filiolo  :  monstratur  ex 
concilio  Maguntiensihis  verbis :  Si  filiolaaut  com- 
matrem  suam  spiritualem  aliquis  in  conjugio  du- 
xerit,  scparandosesse  judicamuset  gravi  pceniten- 
tiaplectendos.  Quod  autemfilius  velflliaspiritualis 
uulli  carnali  filio  velfiliae  ejusdem  hominis  copu- 


propinquos  ad  conjugalem  copulam  accedere  de-  ^  iari  valeant :  monstrat  Nicolaus  papa  ad  Bulgaros 
negamus;  quod  si  fecerint,  separentur.  Ex  concilio      scribens  in  haac  verba  :  Est  inter  fratres  et  filios 

spirituales,  grata  et  sancta  communio;  quse  non 
est  dicenda  consanguinitas,  sed  potius  habenda 
spiritualis  proximitas.  Unde  quidem  inter  eos 
arbitramur  fieri  non  posse  conjugale  connubium; 
quoniam  quidem  nec  inter  eos  qui  natura  et  eos 
qui  adoptione  filii  suntjVenerandseRomanaeleges 
matrimonium  contrahi  permittunt.  Est  etiam  at- 
tendendum  quod  idem  papa  Salomoni  episcopo 
scribens  affinnat,  eidem  viro  non  licere  duas  ha- 
bere  commatres,  unam  post  alteram,  quam  in- 
stitutionem  non  multum  observat  Ecclesia. 


Lugdunensi :  Nulli  ex  propinquitate  sui  sanguinis 
usque  ad  septimum  gradum  uxores  ducant.  Scien- 
dum  est  quod  primus  cognationisgradus  est  frater 
et  soror,  quos  etiam  truncum  appellat  Isidorus ; 
8ecundus  autem  gradus,  est  nepos  et  neptis ;  ter- 
tius  pronepos  et  proneptis ;  quartus  abnepos  et 
abneptis;  quintus  adnepos  et  adneptis;  sextus  tri- 
nepos  et  trineptis;  septimus  trinepotis  nepos  et 
trinepotis  neptis.  Et  est  notandum  quod  Isidorus 
qui  in  cognatione  non  plures  gradus  quam  sex 
enumerat  praetermittit  primum  gradum,  id  est 
fratrem  et  sororem  et  nepotem  et  neptem  primum 
gradum  appellat.Praemissis  est  adjungendum  quod 
cognati  sibi  scienter  copulati  non  faciunt  conju- 
gium;  sed  debent  separari  et  pro  incestu  poeni  tenti» 


165 


SUMMA  SENTENTIARUM.  —  TRACT.  VII. 


166 


Cap.  XIII.  Utrum  sibi  conjungi  valeant  qui  se 
prius  adulterio  cognoverunt. 
Qui  se  prius  adulteriomaculaveruntprohibentur 
a  canonibus  ne  posteasibi  invicem  conjugio  copu- 
lentur.  Unde  Leo :  Non  potest  esse  matrimonium 
cum  qua  fuit  adulterium.  De  eadem  re  ex  concilio 
Tiburiensi  :  Relatum  est  auribus  sanctorum  sa- 
cerdotum  quemdam  alterius  uxorem  stupro  vio- 
lasse,  et  insuper  juramentum  dedisse  ut  post  le- 
gitimi  maritimortemsi  superveniret,  eam  duceret 
uxorem  :  quod  et  factum  est.  Tale  igitur  connu- 
bium  prohibemu8  et  anathematizamus.  His  auc- 
toritatibus  vetantur  inter  sefacereconjugiumqui 
se  prius  adulterio  polluerunt.  Sed  tamen  inter 
tales  posse  contrahi  matrimonium  testatur  Augus- 
tinus  ita  dicens  in  lib.  De  nuptiis  et  concupiscen- 
tia :  Denique  mortuo  viro  cum  verum  connubium 
fuit,  fieri  connubium  potest  cum  quo  prius  adul- 
terium  fuit.  Cum  igitur  hsec  posterior  auctoritas 
hoc  permittat  quod  priores  prohibent,  attendere 
licet  quod  praeteritis  temporibus  tales  personae 
poterant  licite  copulari,  sicu  t  de  David  et  Bethsabee 
legitur.  Sed  postea  ad  terrorem  est  interdictum. 
Unde  si  qui  tales  his  temporibus  conjunguntur  et 
in  ecclesiis  pranlicta  institutiosuscepta  sit  et  con- 
finnata,  non  fit  inter  eos  conjugium,  nisi  per  dis- 
pensationem  ab  Ecclesia  sit  permissum. 

Cap.  XIV.  Utrum  inter  servum  et  liberam 
possit  contrahi  matrimonium. 

Inter  servum  et  liberam,etliberum  et  ancillam 
juxta  Romanas  leges  prohibetur  fieri  conjugium. 
Unde  in  constitutionibus  Novellarum : Si  quisper 
errorem  mulierem  ancillam  duxerit  liberam  pu- 
tans  esse,  vel  contrario,  si  libera  mulier  servo  per 
errorem  juncta  sit :  dicendum  est  omnino  nuptias 
non  constituisse.  Interliberum  et  ancillam  servum 
et  liberam  nuptiae  contrahi  non  possunt.  Eadem 
res  afi&rmari  videtur  ex  concilio  apud  Tertineriam 
celebrato,in  quo  factum  est  decretum  hujusmodi: 
Si  quis  ingenuus  ancillam  alterius  uxorem  acce- 
perit  et  existimat  quod  ingenua  sit,  si  ipsa  femina 
postea  fuerit  in  servitutem  redacta,  si  eam  a  ser- 
vitute  redimere  potest,  faciat;  si  non  potest,  si 
voluerit  aliam  accipiat.  Si  eam  autem  servam 
sciebat  et  collaudaverat;  posteaeamutlegitimam 
habeat.  Similiter  et  mulier  ingenua  de  serva  alte- 
rius  facere  debet.  Itaque  ex  his  auctoritatibus  da- 
tur  intelligi  quod  inter  servam  personam  et  libe- 
ram  nonfiatconjugium,inquibuscunque  Ecclesiis 
illud  est  prohibitum  et  communiter  confirmatum, 
sed  in  illis  ecclesiis  quse  nondum  illam  institutio- 
nem  susceperunt,  bene  fit  inter  tales  personas 
conjugium,  sicut  in  multis  ecclesiis  Gallicanis  fit 
frequenter  libero  retinente  libertatem  et  servo 
servitutem.  Quod  videtur  affirmare  Augustinus 
sic  dicens  :  Si  femina  ingenua  acceperit  servum, 
sciens  quodservus  esset,  habeat  eum;quiaomnes 
unum  Patrem  habemus  in  ccelo,  una  lex  erit  viro 
et  feminae.  Legesquoque  videntur  aflirmare  quod- 
dam  mirabile,  hoc  scilicet  quod  inter  liberum  et 
ancillam  non  possit  fieri  matrimonium,  quamvis 
etiam  eorum  Domini  permittant  et  ex  voluntate 


A  consentiant.  Nos  autem  inter  servas  personas  sal- 
tem  dominis  consentientibus  credimusfieri  conju- 
gia  :  exemplo  Hebra^orum  qui,  quamvis  servi  es- 
sent  in  ^Egypto,  tamen  nuptias  legitime  celebra- 
bant.  Hoc  etiam  confirmatur  ex  concilio  Magun- 
tiensi  in  quo  de  conjugio  servi  et  ancillse  taliter 
est  decretum.  Si  servum  et  ancillam  Dominus 
amborum  in  matrimonium  conjunxerit;  et  postea 
liberato  servo  ancilla  non  potest  redimi  quae  in 
servitio  est,  ideo  matrimonia  non  solvantur.  De 
qua  re  etiam  decretum  est  in  concilio  Cabilonensi. 
Dictum  est  quod  nobis  quidam  matrimonia  legi- 
tima  potestativa  quadampraBSumptionedirimant, 
non  attendentes  illud  Evangelicum  :  Quod  Deus 
conjunxit  homo  non  separet  (Matth.xix).  XJn&e 

B  vi8um  est  nobis  ut  conjugia  servorum  non  diri- 
mantur,  etiam  si  diversos  dominos  habeant ;  sed 
in  uno  conjugio  permanentes  dominis  serviant 
suis.  Et  hoc  in  iUis  servandum  e8t  ubi  legalis 
conjunctiofuit  et  per  voluntatem  dominorum.  Et 
attende  quod  in  fine  huj  us  capituli  videtur  affirmaf  i 
quod  interservum  etancillam  absque  permissione 
dominorum  nequeatfieri  copula  conjugalis,  vide- 
tur  tamen  rationabiliterquodintereospossitfieri 
conjugium  si  ex  communi  consensu  copulentur, 
quamvis  eorum  domini  ignoraverint.  Si  enim  con- 
tingeret  juvenem  et  puellam  quorum  uterque 
Christianus  esset  et  liber  a  Saracenis  captivari  et 
in  servitutem  redigi,  quseratio  vetaret,  pro  vitanda 
fornicatione  ex  communi  consensu  populari  ? 

q  Cap.  XV.  Qua  cetate  possit  fieri  conjugium. 
Juvenes  ante  quatuordecim  annos,  et  puellae 
ante  duodecim  juxta  leges  matrimonium  inire 
nequeunt.  Quod  si  ante  praedicta  tempora  copu- 
lationem  inierunt;  separari  possunt,  quamvis  vo- 
luntarie  et  assensuparentum  juncti  sint.Qui  vero 
in  pueritia  copulati  post  annos  pubertatis  se  no- 
lunt  relinquere,  sed  in  conjunctione  permanere ; 
jam  eo  hoc  efficiuntur  conjuges,  et  deinceps  ne- 
queunt  separari. 

Cap.  XVI.  Quod  a  furiosis  non  possit  contrahi 

conjugiutn. 
Furiosi  dum  sunt  in  furore  non  possunt  facere 
conjugium,  juxta  hoc  decretumcanonicum:Neque 
furiosus  neque  furiosa  matrimonium  contrahere 

j^  possunt;  sed  si  contractum  sit  non  separentur. 
Cap.  XVII.  Quod  frigidi  non  possunt  facere 

conjugium. 
Si  vir  frigidai  naturse  est  vel  si  mulier  naturaliter 
carens  instrumento  ad  coeundum  idoneo,  ut  nullo 
modo  possintcommiscerijtales  personae  nec  inter 
se  nec  cum  aliis  possunt  facere  conjugium. 
Cap.  XVIII.  De  stdbilitate  conjugii. 
Postquam  ostensum  est,  a  quibus  personisinter 
se  vel  cum  aliis  non  potest  contrahi  conjugium 
deinceps  de  stabilitate  conjugii  est  tractandum 
Dominu8  insinuans  non  temere  et  passim  dissol- 
vendum  esse  conjugium  Judaeis  quaerentibus  si 
licet  dare  libellum  repudii  sic  ait  :  Quod  Deus 
conjunxit  homo  non  separet  (Matth.  xix).  Quod 
Domini  praecepturn  sequens  Paulus  apostolus  sic 
prohibuit,  ne  uxot  Nixvxm,  «oX.  N\t  xscLart^o^  SsssaNr 


167 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


168 


teret.  Postquain  igitur  legitime  sunt  copulati  vir 
et  mulier,  semper  conjugalem  societatem  custodire 
debent  dum  vixerint,  nec  alter  alteri  poscenti  de- 
bitum  carnis  debet  subtrahere,  dicente  Apostolo: 
Mulier  non  habet  potestatem  sui  corporis,  sed 
vir;  similiter  et  vir  non  habet  potestatem  sui 
corporis,  sed  mulier  (II  Cor.  vn.)  At  si  utrique 
placet  ex  communi  consensu,  possuntcontinere  ad 
tempus;  et  postea  debent  remeare  ad  torum.  Unde 
Apostolus  :  Nolite  fraudare  invicem,  nisi  ex 
communi  consensu  ad  tempus  ut  vacetis  ora- 
tioni  (I  Cor.  vn).  Manifestum  est  igitur  quod 
neuter  potest  facere  votum  continentiae  nisi  idem 
placeat  utrique,  et  idem  uterque  voveat;  cum  sint 
una  caro,  et  alter  habeat  corpus  alterius  in  sua 
potestate.  Unde  Gregorius  Theotista3  patriciae 
•pcribens  ait :  Gum  boni  conjuges  aut  meritum  au- 
gere  desiderant  aut  anteacta3  vitae  culpas  delere, 
ut  se  ad  continentiam  astringant  et  meliorem  vi- 
tam  appetant,  licet.  Si  vero  continentiam  quam 
vir  appetit  mulier  recusat,  dividi  conjugium  non 
licet.  De  eodem  Nicolaus  Garolo  regi  scribens, 
ait;  Scripsit  nobis  Theoberta  regina  se  velle  di- 
gnitate  seu  copulaexui  et  solavita  privatase  esse 
contentam  desiderare;  cui  nos  scripsimus  non  hoc 
aliter  fieri  posse,  nisi  eamdem  vitam  conjnx  ejus 
Lotharius  eligeret.  Hi  auctores  affirmant  licere 
utrumque  votum  simul  facere ;  sed  uni  sine  al- 
tero  non  licere.  Unde  manifestum  est  quod  si 
unus  absque  consensu  alterius  se.  ad  religionem 
convertit  et  alter  reclamaverit,  conversum  esse 
cogendum  ut  ad  torum  et  ad  soeculum  redeat, 
quamvis  tonsuram  monachi  et  vestem  acceperit. 
Si  vero  uterque  votum  facit,  necesse  est  ut  in 
continentia  permaneant.  Unde  scriptum  est  in 
Registro  ad  Adrianum  notarium  :  Agothosala- 
trix  praesentium  litterarum  conquesta  est  mari- 
tum  suum  contra  voluntatem  suam  in  monaste- 
rio  urbici  esse  conversum.  Quod  ad  ejusdem  abba- 
tisculpam  dubium  non  est  pertinere;  unde  peritiao 
tuae  praecipimus  ut  diligenti  inquisitione  discutiat 
si  forte  cum  ejus  yoluntate  conversus,  vel  si  ipsa 
se  mutare  promiserat,  et  si  hoc  repererit,  ut  illum 
in  mona8terio  permanere  provideat,  et  hanc,  sicut 
promisit,  mutare  compellat.  Si  vero  nihil  horum 
est  nec  quoddam  fornicationis  crimen  (propter 
quod  licet  viro  relinquere  uxorem)  prasdictam  mu- 
lierem  commisisse  cognoveris,  volumus  u  t  maritum 
suum  illi  etiam  si  tonsuratus  est  reddat  omnioc- 
casionecessante.  Hicest  attendendum  quod  quan- 
do  homines  causa  Dei  se  voto  astringunt  vel  con- 
tinent,  non  solvant  contra  Domini  prseceptum 
conjugium.  Sed  cum  Deus  (pro  cujus  amore  conti- 
nent)  eos  separet  ab  amplexu  ;  jam  de  carnali, 
sanctum  et  spirituale  fit  conjugium.  Et  licet  vir 
efficiatur  abbas  et  mulier  abbatissa,  tamen  dum 
vivunt  semper  sunt  conjuges;  nec  tamen  ideo  ali- 
qui8  putare  debet  inter  monachum  et  monacham 
posse  contrahi  conjugium,  cum  ipsi  de  reddendo 
carnis  debito  non  valeant  facere  consensum  legi- 
timum. 


A  Gap.  XIX.  De  causis  divortii  conjugalis. 
De  causis  illis  agendum  est  quae  faciunt  divor- 
tium  inter  conjuges.  Dominus  noster  insinua- 
vit  posse  dimitti  uxorem  a  viro  causa  fornicatio- 
nis  ubi  ait  :  Quicunque  dimiserit  uxorem,  nisi 
causa  fornicationis,  etaliam  duxerit,  moscha- 
tur;etquidimissamduxerit  m&chatur  (Matth. 
ix.)  Manifestum  est  autem  quod  propter  eamdem 
causam  dimittere  virum  uxori  permittitur.  Nam 
cum  sint  una  caro  et  corpus  unius  sit  in  potestate 
alterius,  eamdem  legem  permanendi  vel  se  dimit- 
tendi  sortiti  sunt.  Cum  autem  fornicationiscausa 
faciat  divortium,  non  ille  qui  dimittit,  sed  ille  qui 
pro  culpa  sua  dimittitur,  separat  conjugium.  Est 
autem  fornicatio  duplex :  corporalis  et  spiritualis. 

3  Fit  autem  corporaliter  quando  vir,  vivente  uxore, 
aut  mulier  vivente  viro,  ex  conscientia  se  alteri 
conjungit  aut  clam  aut  manifeste.  Ideo  ex  con- 
scientia  apposui :  quia  sicontingeret  ut  mulierem 
aliam  ignorante  viro  uxor  in  lecto  collocaret  et  se 
illi  virdeceptus  commisceretde  fornicationevirum 
ignorantia  excusaret.  Gum  autem  unus  de  conju- 
gibus  fornicationem  incurrit,  non  licet  alteri  for- 
nicantem  dimittcre,  nisi  ipse  expers  fornicationis 
exstiterit.  Unde  Augustinus  tractans  de  sermone 
in  Monte,  sic  dicit :  Nihil  iniquius  est  quam  forni- 
cationis  causa  dimittere  uxorem  suam,  si  ipse 
convincitur  fornicari,  Quapropter  quisquis  forni- 
cationis  causa  abjicere  uxorem  suam,prior  debet 
esse  a  fornicatione  purgatus.  Augustinus  :  Gum 

q  autem  pro  tali  fornicatione  conjugium  separatur, 
dimittenti  vel  dimisso  non  licet  ad  aliam  transire 
copulam,  Apostolo  dicente  :  Iis  qui  matrimonio 
juncti  sunt  prcecipio,  non  ego  sed  Dominus, 
uxorem  a  viro  nbn  discedere  ;  quod  si  disces- 
serit,  manere  innuptam  aut  viro  reconciliari 
(I  Cor.  vn). 

Ex  qua  auctoritate  intelligitur  non  solum  hoc 
quod  factopro  fornicatione  dissidio  tantum  inter 
se  conjuges  remaneant,  cum  in  aliam  nequeant 
copulam  transire;  sed  etiam  istud  quod  possint 
reconciliari  et  cohabitare  sicut  prius,  si  dimis- 
sum  ad  se  alteri  revocare  placuerit.  Gui  tamen 
videtur,  contradicere  Salomon  dicens  :  Qui  tenet 
adulteram,stultusestet  insipiens  (Prov.xwm). 

j.  Hieronymus  quoque  reconciliationem  talium  vi- 
detur  prohibere;  qui  de  quadam  muliere  quae  vi- 
vente  viro  alii  nupserat  ad  Amandum  scribens 
presbyterum  sic  dicit  :  Rem  novam  loquor,  imo 
non  novam  sed  veterem;  quae  Veteris  Testamenti 
auctoritate  confirmatur.  Si  mulier  reliquerit  se- 
cundum  virum  et  reconciliari  voluerit  priori,non 
potest.  Nos  autem  magis  credimus  Apostolo  qui, 
sicut  praedictum  est,  permittit  viro  reconciliari 
mulierem  quae,  dimisso  viro  fornicatore,  non  vult 
innupta  permanere.  In  quo  Augustinus  sequens 
Apostolum  sic  dicit  in  secundo  libro  De  adulteri- 
nis  conjugiis :  Non  erit  turpis  nequedifficilis  etiam 
postperpetrata  atque  pargata  adulteria  reconcilia- 
tio  conjugum,  ubi  per  claves  regni  coelorum  non 
dubitatur  remissio  peccatorum  fieri.  De  eadem  re 
dicit  Hermes  inlibro  Pastorum:Egodixitpastori: 


169 


SUMMA  SENTENTIARUM.  -  TRAGT.  VII. 


170 


Domine,8iqui8mulieremfidelemhabueritindomo  A  nus,  uxorem  a  viro  non  discedere :  quod  si  di- 


et  hanc  invenerit  in  adulterio,  nunquid  peccatvir 
si  convivit  cum  illa?  Et  dixit  mihi  :  Quandiu 
nescit  peccatum  ejus,  sine  crimine  vivit  cum  illa; 
si  autem  sciverit  vir  uxorem  deliquisse  et  non 
egerit  poenitentiam  mulier,et  permaneat  in  forni- 
catione  sua  et  convivit  vir  cum  illa,  peccati  reus 
erit,  et  particeps  mcechationis  ejus.  Quid  igitur 
si  permanetin  vitio  suo  mulier  ?  Et  dixit :  Dimit- 
tat  illam  uxorem,  et  vir  per  se  maneat.  Quid 
si  mulier  dimissa  poenitentiam  egerit  et  voluerit 
ad  vimm  suum  reverti,  num  recipietur  a  viro  suo? 
Et  dixit :  Imo,  et  si  non  receperit  eum  vir  suus 
peccat,  et  magnum  peccatum  admittit  sihi.  Ergo 
debet  recipere  peccatricem  quae  pcenitentiam  egit, 


cesserit  manere  innuptam  (ibid.)  Hoc  enim 
dictum  est  de  illis  quorum  uterque  fidelis  est ; 
quando  autem  alter  infidelis  est,  licet  fideli  in- 
fidelem  retinere  vel  abjicere  sicutper  Eutitianum 
papam  monstratur  qui  ait  :  Si  quis  gentilis  gen- 
tilem  duxerit  uxorem  ante  baptisma  ;  post  bap- 
tismum  in  sua  potestate  erit  eam  habere  vel  di- 
mittere.  Dignum  videtur  inquisitiono.  utrum  li- 
ceat  viro  uxorem  dimittere  pro  qualibet  fornica- 
tione,  id  est  pro  avaritia  vel  aliis  criminibus  ad 
quae  uxor  scelerata  credens  atque  confitens  fidem 
catholicam  virum  conatur  applicare.  In  quo 
animadvertendum  est  quod  si  uxor  non  patitur 
secum  habitare  virum  nisi  vir  sceleribus  ejus 


sed  non  saepe.  Ex  praedictis  itaque  auctoritatibus  B^ommunicet,  prius  debet  vir  ab  ejus  separari 


liquet  quod  mulierem  a  fornicatione  discedere  vo- 
lentem  non  debet  vir  abjicere;  sed  de  fornicatione 
poenitentem  et  reconciliari  volentem  debet  et  po- 
test  causa  Dei  suscipere.  Non  esthoclocopraeter- 
mittendum  quando  aliquis  cognatam  uxoris  pro- 
priae  incestu  maculavit,  si  illud  occultum  est,  nec 
probari  potest;  judicat  Ecclesia  illum  peccatorem 
suscepta  poenitentia  cum  uxore  sua  remanere  nec 
incestum  facere  cum  uxore  legitima.  Si  vero 
manifestum  est,  judicare  solet  Ecclesia  ab  uxoris 
consortio  esse  separandum.  Potest  tamen  indul- 
gentia  fieri  si  uxor  ejus  et  illa  quam  polluit  in 
remotioribus  gradibus  cognatae  sint. 

Gap.  XX.  De  spirituali  fornicatione 


consortio  quam  ejus  sceleribus  inquinetur ;  juxta 
illud  praeceptum  Domini :  Si  oculus  tuus  deoo- 
ter  scandalizaverit  te,erue  eum  etprojice  eum 
abs  te  (Matth.  v).  Si  vero  uxor  confitens  fidem 
catholicam  patitur  virum  cohabitare,  quantnm- 
cunque  sit  scelerata  non  debet  ab  ea  vir  disce- 
dere.  Si  post  legitimam  viri  et  mulieris  despon- 
sationem  alterum  eorum  contingeret  incidere  in 
lepram  vel  in  alliam  infirmitatem  quantumcun- 
que  gravissimam  ;  non  propter  hoc  sanus  potest 
infirmum  dimittere,  sed  debet  eum  sustentare  et 
etiam  carnis  debitum  si  infirmus  poposcerit  ex- 
solvere.  Unde  Augustinus  in  lib.  De  sermone 
Domini  in  Monte  :  Si  uxorem  quisquam  habeat 


Spiritualis  autem  fornicatio  est  vel  generalis  de  G  sive  sterilem  sive  deformem  corpore,  sive  debilem 


quadictum  est :  Perdidisti  omnes  quifornican- 
tur  dbs  te  (Psal.  lxxh)  ;  vel  est  spiritualis  sicut 
idololatria  et  alia  infldelitas  Ghristianaefidei  con- 
traria,  velut  judaismus.  Et  hac  spirituali  forni- 
catione  permittitur  homini  fideli  dimittere  con- 
jugem  infidelem.  Quod  ex  verbis  apostoli  perci- 
pitur,  qui  cum  vetuisset  ex  auctoritate  Domini 
ne  fidelem  conjugem  fidelis  amitteret ;  postea  de 
fideli  viro  et  uxore  infideli  loquens,  sic  ait :  Nam 
coeteris  ego  dico  non  Dominus.  Si  quis  frater 
uxorem  habet  infidelem  et  hcec  consentit  ha- 
bitare  cum  illo,  non  dimittat  illam ;  et  si  qua 
mulier  virum  habet  infidelem,  et  hic  consentit 
habitare cum  illa,  nonrelinquet  eum  (I  Cor.  vn) 


membris,  vel  caecam,  vel  claudam,  vel  sur- 
dam,  vel  si  quid  aliud,  sive  morbis  vel  dolo- 
ribu8  laboribusque  confectam,  et  quidquid,  ex- 
cepta  causa  fornicationis,  excogitari  potest,  ve- 
hementer  horribilem  eam  pro  societate  et  fide 
sustineat.  De  iis  qui,  legitime  juncti,  postea  ne- 
queunt  carnaliter  misceri,  si  alter  eorum  vel 
quod  uterque  reclamaverit,  ideo  quod  nequeant 
sibi  carnis  debitum  reddere :  gallicana  judicat 
Ecclesia  (juxta  tenorem  legum  et  quorundam  de- 
cretorum)  ut  inde  suscepta  fide  et  legitima  pro- 
batione  discedant,  et  aliis  si  velint  se  conjungant. 
Unde  in  libro  sexto  Godicis  :  Si  maritus  uxori  ab 
initio  matrimonii  usque  ad  duos  annos  continuos 


Ex  his  verbis  apparet  quod  fideli  liceat  infidelem  t\  computando  misceri  minime  propter  naturalem 
relinquere,  quamvis  sit  perfectum  propter  infide-     imbecilitatem  valeat,  mulier  potest  vel  ejus  pa- 


lem  lucrandum  Deo,  remanere  cum  infideli  si 
ipse  consenserit.  Nisi  enim  liceret  infidelem,  di- 
mittere,  ita  ex  auctoritate  Domini  inter  istorum 
utrumque  vetaret  fieri  divortium,  sicut  inter 
utrumque  fidelem  vetuerat.  Videtur  etiam  Apos- 
tolus  permittere  quod  dimisso  infideli  alium  sibi 
fidelem  possit  copulare.  Dicit  enim.  Si  infidelis 
discedity  discedat :  non  enim  frater  aut  soror 
subjecta  est  servituti  in  hujusmodi  (ibid).  Haec 
equidem  dicendo  nec  addendo  ut  infideli  dimisso 
fidelis  innupta  permaneat,  sicut  agendum  de 
utroque  fidejLi  praeceperat ;  aperte  dat  intelligere 
quod  dimisso  infideli  postea  fidelis  valeat  alii  H- 
deli  se  conjungere.  Nec  istud  contrarium  est 
Apostolo  dicenti :  Prcecipio  non  ego  sed  Domi- 


rentes  sine  periculo  dotis  amittendae  repudium 
marito  dare.  Si  qua  mulier  se  proclamaverit 
quod  vir  suus  nunquam  coiisset  cum  ea,  exeant 
inde  ad  crucem,  et  si  verum  fuerit  separentur,  et 
illa  quid  vult  faciat.  Beatus  vero  Gregorius  eos 
qui  noscuntur  cum  aliis  coisse  personis  non  per- 
mittit  postquam  conjuncti  sunt  a  se  discedere, 
quamvis  nequeant  opus  complere  nuptiarum.  Si 
autem  vir  frigidae  naturae  fuerit,  tunc  facta  ejus 
probatione  illum  et  mulierem  a  se  permittit  disce 
dere,  dicens  ita  :  De  his  requisitus,  qui  ob  cau- 
sam  frigidse  natune  dicuntur  non  posse  invicem 
opera  carnis  dantes  commisceri,  dissidium  con- 
cedimus.  Iste  vero  si  non  potest  uti  ea,  pro  uxo- 
re  habeat  quasi  sororem,  Qviod  %\  i&te  q*&s»r 


171 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


172 


tur  Volo  mater  esse,  uterque  septimamanu  dicat  A  causa  fornicationis  (Ibid.)  Et  etiam  Innocentius 


ut  nunqum  per  commistionem  carnis  oonjoncti 
una  caro  effecti  fuissent,  tunc  videtur  mulier 
posse  secundas  contrahere  nuptias.Quod  si  et  ille 
aliam  copulam  acceperit,  tunc  peracta  pceniten- 
tia  priora  cogantur  recipere  connubia.  Haec  auc- 
toritas  Magni  Gregorii  aperte  prohibet  separari 
conjuges  legitime  conjunctos  qui  possunt  cum  aliis 
coire,quamvi8nequeantinter  se  commisceri.  Etin 
hoc  concordat  Domino  prohibenti  ne  vir  dimittat 
uxorem  nisi  causa  fornicationis  (Matth.  xix).  Si 
vero  post  legiUmam  conj  unctionem  ex  aliqua  causa 
hoc  incurrerit  ut  viriilium  uxoris  suae  vel  mulier 
filium  viri  sui  de  sacro  fontelevaverit,  vel  in  cate- 
chizatione  sivein  confirmatione  tenuerit ;  propter 


et  alii  auctores  quos  ipse  induxit  ad  suam  sen- 
tentiam  corroborandam  de  illis  tantum  agere  vi- 
dentur  qui  ante  compatres  et  commatres  fuerunt 
quam  conjuges  essent,quos  jure  prohibuerunt  ne 
se  conjugio  reciperent.  Sicut  superius  dictum  est 
fornicationem  sive  corporalem  sive  spirituaiem 
sufficere  ad  separationem  conjugii,  ita  verura  est 
omnes  causas  quas  superius  diximus  impedire 
personas  aliquas  ne  possint  facere  conjugium, 
procul  dubio  sufficere  ad  earumdem  personarum 
separationem  si  forte  tales  personae  conjunctse 
sint.  Gum  enim  votum  continentise  ante  conjunc- 
tionem  contractumimpediat  monachum  et  mona- 
cham  ne  possint  facere  matrimonium,  propter 


hanc  causam  non  debent  separari.  Unde  Nicolafc  B  idem  separari  debent  si  forte  post  illud  conjuncti 


Salomoni  episcopo  scribens  ait :  Nosse  desideras 
utrum  mulierquae  viri  sui  filium  de  sacro  fonte  le- 
vavitpossitcumeodem  viro  copulari.  Quossicpos- 
8econjungidecernimus;  quia  secunduni  sacrosca- 
nones  nisi  amborum  consensu  nullius  religionis  ob- 
tentu  debetconjux  dimiitereconjugem,  cumprse- 
cipiat  Apostolus  :  Nolite,  inquiens,  fraudare  in- 
vicem    nisi  ex  consensu   ut  vacetis  orationi 
(I  Cor.  vn).  De  eadem  re  Joannes  papa  Anselmo 
Leguniginae  episcopo  Ecclesiae  isto  modo  scribit: 
Ad  limina  Apostolorum  praesens  homo  Stephanus 
nomine  veniens  nostro  praelatui  innotuit  quod 
filium  suum  in  extremo  vitae  positum  necdum 
bapti8mi  unda  lotum  necessitate  cogente  bapti- 
sasset,  eumque  propriis  manibus  suscepisset;  at-  n 
que  hujus  rei  negotio  notitiae  tuae  patefacto  reve- 
rentia  tua  zelo  Dei  flagrans  praefatum  hominem  a 
sua  judicaverit  conjuge  esse  separandum.  Quod 
fieri  nullatenus  debet  scriptura  dicente:  QuodDeus 
conjunxit  homo  non  separet,  (Matth.  xm).  De 
eodem  in  concilio  Gabilonensi :  Dictum  est  quas- 
dam  feminas  fraudulenter  ut  a    viris  suis 
separarentur  proprios  coram  episcopis  filios 
tenuisse  ad  confirmandum.  Vnde  nos  dignum 
duximus  ut  si  qua  mulier  filium  suum  coram 
episcopo  tenuerit  ad  6onflrmandum  quandiu 
vivat  pmnitentiam  agat;  a  viro  tamen  suo 
non  separetur.  His  auctoritatibus  confirmatur 
quod  conjuges  separari  non  debeant  si,  postquam 
legitime  conjuncti  sunt,  alter  levat  filium  alte- 
riu8  de  sacro  fonte  vel  tenet  ad  confirmandum. 
Sed  Deusdedit  papa  videtur  contrarium  affirmare 
ac  dicen8 :  Pervenit  ad  nos  diaconus  sanctitatis 
vestrse  epistolam  deferens  quod  quidam  viri  et 
muliere8  praeterito  Sabbato  pro  magno  populo- 
rum  incursu  nescientes  filios  suos  sumpsisse  de 
lavacro  sancto ;  sed  beatse  memoriae  sancti  Patres 
Innocentius  et  Coslestinus  coepiscorum  plurimo- 
rum  consensu  in  apostolorum  principis  Ecclesia 
prohibentes  talia  scripserunt  et  confirmaverunt 
ut  nullomodo  se  in  conjugio  reciperent  mulieres 
et  viri  qui  quacunque  ratione  susceperint  natos ; 
8ed  separarent  se,  ne  suadente  diabolo,  tale  vi- 
tium  inolescat  per  mundum.  Haec  papa  Deusde- 
dit :  Sed  non  est  ei  in  hoc  accedendum,  cum  pro- 
hibeat  Dominus  virum  dimittere  uxorem  nisi 


D 


sunt.  Similiter  de  cognatione  et  de  aliis  judican- 
dum  est  ut  quaecunque  causae  obsistunt  aliqui- 
bus  personis  ne  conjuges  fieri  valeant  eaedem  ad 
separationem  earum  si  forte  conjunctae  sint  va- 
leant.  De  cognatione  tamen  est  hoc  attendendum 
si  inter  virum  et  uxorem  propriam  repe- 
ritur  in  gradibus  remotioribus,  potest  eis  indul- 
gentia  fieri ;  quod  si  non  fiat  debent  separari. 
Separatio  autem  cognatorum  sic  fieri  debet,  ut 
duo  vel  tres  de  parentela  jurent  cognationem ; 
aut  si  eorum  parentela  tota  defecerit,  tunc  a  vi- 
cinis  antiquioribu8  et  veracioribus  fiat  probatio- 
nis  juramentum. 

Gap.  XXI.  De  Secundis  nuptiis 
Superioribu8  adjungendum  est  quod  de  viro  et 
de  muliere  copulatis  legitime,  si  alter  moritur  et 
alter  supervivit  licet  superstiti  sine  offensione  se- 
cundas  inire  nuptias,  juxta  Apostolum  dicentem: 
Mulier  alligata  est  viro  quanto  tempore  vivit 
vir  ejus  ;  quod  si  dormierit  vir  ejus  liberat* 
est  a  lege  viri,  cui  vult  nubat  tantum  in  Do- 
mino  (I  Cor.  vn).  Nec  solae  primae  vel  secundae 
nuptiae  «unt  licitae  ;  sed  etiam  tertiae  et  quartae 
et  aliae,  juxta  Augustinum  qui  dicit :  De  tertiis 
et  quartis  et  ultra  de  plurimis  nuptiis  solent  ho- 
mines  movere  quaestionem.  Unde  breviter  res- 
pondeo,  nec  me  ullas  nuptias  audere  damnare 
nec  verecundiam  numerositatis  auferre.  Idem 
testatur  Hieronymus  dicens  :  Ego  nunc  libera 
voce  exclamo  non  damnari  in  Ecclesia  bigamiam 
imo  nec  trigamiam  ;  et  ita  licere  quinto  et  sexto, 
quoniam  et  secundo  marito  nubere.  Itaque  appa- 
ret  ex  supradictis  auctoritatibus  quod  liceat  post 
mortem  conjugum  nuptias  multoties  celebrare. 
Potest  tamen  aliquibus  videri  quod  peccatum  sit 
bigamia  cum  Apostolus  describens  hominem  ho- 
nore  episcopali  dignum  dicat  eum  esse  virum 
unius  uxoris  (I  Tim.  iii),  ab  honore  bigamos 
excludens  quasi  transgressores.  Sed  sciendum  est 
illud  fieri  non  culpa  bigamiae,sed  pro  sacramenti 
honestate.  Honestius  enim  vicem  Ghristi  gerit 
episcopus  qui  junctus  est  soli  mulieri,  sicut  uni 
Ecclesiae  junctus  est  Ghristus.  Videtur  tanien 
affirmare  quod  bigamia  sit  peccatum  illud  Gaesa- 
riensis  decretum  concilii.  Presbyterum  nuptiis 
bigami  prandere  non  convenit;  quia  cum  poeni- 


173  DE  SACX21AMENTIS.  174 

tentia  bigamus  egeat,  quis  erit  presbyter  qui  ta-  solet)  ultra  modum  in  uxorem  propriam  exercea 

libusnuptiispossitprsebereconsensum?  Sed  non  Jibidi  nem.  Nec  presbyter  talibus  nuptiis  debet 

dicimus  bigamum  ideo  egere  poenitentia  quod  sit  consentire,  eo  quod  eas  frequentando  homines 

peccatum  secundas  nuptias  facere ;  sed  quia  for-  exhortetur  ad  nuptias  frequenter  iterandas. 
sitan  cum  sit  nimis  incontinens  (ut  contingere 


I. 


PRiEFATIUNCULA. 


Librum  de  sacramentis  Christiana3  fidei  studio  quorumdam  scribere  compulsus  sum ;  in  quo  non- 
nulla  qu»  antea  sparsim  dictaveram  propterea  quodlterato  eadem  stylo  exprimere  molestum  vel 
superfluum  videbatur  inserui.  In  quibus,  si  forte  sermo  simplicior  colorem  dictaminis  servare  non 
jotuerit,  non  multum  interesse  putavi.  eadem  veritate  constante.  Hoc  autem  magis  ne  moyet  quod 
cum  haec  eadem  prius  negligentius  dictassem  (utpote  nondum  adhuc  futuri  operis  propositum 
habens),  passim  transcribenda  exposui  :  sufficere  tunc  arbitratus  cjusmodi  minima  vel  adnotatain 
nolitiam  venire.  Sed,  quia  postmodum  eum  eadem  hujus  operis  textui  insererem,  quaedam  in  ipsis 
mutare,quaedam  vero  adjicere  vel  detrahere  ratio  postulabat.  Lectorem  admonitum  esse  volo,  ut  sicu- 
bi  ea  extra  operis  hujus  seriem  aliud  aut  aliter  aliquid  habentia  invenerit,  hanc  diversitatis  causam 
esse  sciat,  et  si  quld  forte  in  eis  emendandum  fuerit,  ad  hujus  operis  formam  componat.  Sane  hoc 
opus  in  duos  libros  distinxi ;  quatenus  in  tanta  rerum  multitudine  et  prolixitate  incisio  narrationis 
legentibus  tsedium  tolleret  et  simul  utrumque  scribere  non  valentibus  aut  divisimhabere  volentibus 
commodiorem  formam  exhiberet. 


HOC  OPERE  CONTENTA 


Prologus  et  libri  duo. 

Primw  liber  a  principio  mundi  usgue  ad  Incarnationem  Verbi  narrationis  seriem  deducit. 

Seeundus  liber  ab  Incarnatione  Verbi  usque  ad  finem  et  consummationein  omnium  ordine  procedit. 

Item  primus  liber  duodecim  clausulas  sive  partes  complectitur. 

Prima  pars  tractat  de  creatione  et  eonstitutione  hujus  sensibilis  mundu 

Secunda  de  causa  creationis  humana  et  de  primordialibus  causis  rerum  omnium. 

Tertia  de  cognitione  Dei,  qualiter  ab  initio  manifestatus  est  et  unus  et  trinut. 

Quarta  de  voluntete  Dei,  et  de  diversis  modis,  quibus  sacra  Scriptura  de  voluntate  Dei  loqui  eonsuevit. 

Quinta  de  creatione  angelorum,  et  confirmatione  et  lapsu,  et  de  cateris  qum  ad  ipsos  pertinent. 

Sesta  de  creatione  hominis9  et  de  statu  ejus  ante  peccatum. 

Septima  de  lapsu. 

Octava  de  reparatione. 

Nona  de  institutione  sacramentorum. 

Deeimade  fide, 

Undecima  de  sacramentis  naturalis  legts. 

Duodeeimade  sacramentis  scripta  legis. 

Hujus  Ubri  capitula  per  singulas  partes  subter  ordinavinus  in  hunc  modum : 


TABULA  PROLOGI.  conditionis  descendat  ad  narranda  opera  restau" 

In  distinctione  prologi  capitula  sunt  hcec.  rationis. 

Cap.  I.  Quae  sint  discenda  a  principio.  Cap.  IV.  Quod  tripluciter  tractat  de  materia 

Cap.  II.  Quce  sit  materia  divinarum  Scriptura-  sua  eloquium  sacrum. 
rum. 


Cap.  V.  Quod  in  sacro  eloquio  non  solaa  voces 


Gap.  III,  Quoniain  divina  Scriptura  per  opera     sed  et  res  signiflcare  habent. 


175 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


176 


Cap.  VI.^Quomodo  omnes  artes  subserviunt  A 
divinae  sapientise. 
Cap.  VII.  De  numero  librorum  sacri  eloquii. 

TABULA  PRIORIS  LIBRI. 

CAPITULA  PRIME  PARTIS 

Cap.  I.  Unum  esse  principium  a  quo  facta 
sunt  omnia  de  nibilo. 

Cap.  II.  Utrum  prius  materia  facta  est  quam 
forma. 

Cap.  III.  Ratio  quare  voluit  Deus  per  tempo- 
rum  intervalla  opera  sua  ad  completionem  per- 
ducere  et  prius  esse  facere  quam  pulchrum  esse. 

Cap.  IV.  Utrum  potuit  aliquando  esse  materia 
sine  forma.  3 

Cap.  V.  Simul  creata  fuisse  omnia,  id  est,  vi- 
sibilia  et  invisibilia. 

Cap.  VI.  De  prima  informitate  rerum  omnium 
qualis  fuit :  et  quandiu  mundus  in  illa  perman- 
sit. 

Cap.  VII.  De  distinctione  formationis. 

Cap.  VIII.  De  mysterio  lucis  quare  prima  facta 
est. 

Cap.  IX.  Qualis  eadem  facta  est  lux,  et  ubi. 

Cap.  X.  Quod  simul  facta  est  lux  visibilis  et 
invisibilis  et  pariter  divisa  a  tenebris. 

Cap.  XI.  Quod  lux  tres  dies  illuminavit;  et 
quare  ante  solem  facta  est. 

Cap.  XII.  Sacramentum  divinorum  operum. 

Cap.  XIII.  Quare  dixit  Scriptura :  Vidit  Deus  Q 
lucem. 

Cap.  XIV.  Quae  sit  cautela  boni  operis  hic  si- 
gniiicata. 

Cap.  XV.  Quid  factum  est  de  luce  illa  primaria 
post  creatum  solem  :  et  an  de  ipsa  sol  substan- 
tialiter  factus  est. 

Cap.  XVI.  Utrum  Deus  per  sex  dies  sine  in- 
tervallo  operatus  est,  sive  alio  quolibet  modo. 

Cap.  XVII.  De  opere  secundae  diei  quando  fac- 
tum  est  firmamentum. 

Cap.  XVIII.  De  qua  materia  factum  sit  firma- 
mentum  ;  et  quale  factum  sit. 

Cap.  XIX.  Sacramentum  supradictorum. 

Cap.  XX.  Quare  non  dicitur  Deus  vidisse  opus 
secundse  diei  quod  bonum  esset.  j) 

Cap.  XXI.  Quomodo  congregatae  sunt  aquae  in 
unum  locum,  ut  arida  appareret. 

Cap.  XXII.  Quomodo  terra  germina  produxit. 

Cap.  XXIII.  Quare  illae  aqua3  quae  super  cae- 
lum  sunt  non  sunt  congregatae  in  unum  locum. 

Cap.  XXIV.  Quod  his  tribus  diebus  facta  est 
rerum  dispositio. 

Cap.  XXV.  Quo  modo  tribus  diebus  sequenti- 
bus  ornatus  cst  mundus. 

Cap.  XXVI.  An  de  ipsis  elementis  facta  sint 
quae  ad  ornatum  illorum  facta  sunt. 

Cap.  XXVII.  Sacramentum  quare  aves  et  pis- 
ces  de  una  materia  facti  sunt ;  et  in  una  sedc  dis- 
positi  non  sunt. 

Cap.  XXVIII.  Quare  opera  conditionis  prius 
commemorantur;  deinde  opera  restaurationis. 


Cap.  XXIX.  Quod  in  operibus  restaurationis 
maxime  versatur  tractatio. 

Cap.  XXX.  Quatuor  esse  per  quae  sermo  subse- 
quens  decurrit. 

CAPITULA  SEGUND-E  PARTIS, 

Cap.  I.  De  causa  creationis  hominis  et  de  cau- 
sis  primordialibus  rerum  omnium. 

Cap.  II.  De  causis  primordialibus  et  de  eflfecti- 
bus  earum. 

Cap.  III.  De  generatione  causarum  primordia- 
lium. 

Cap.  IV.  Quae  sit  prima  causa  conditionis  ra- 
tionalium. 

Cap.  V.  Quod  divinae  voluntati  et  bonitas  ad- 
fuit  et  potestas. 

Cap.  VI.  De  tribus  perfectis  et  perficientibus 
omnia. 

Cap.  VII.  Quod  haec  tria  dc  Deo  secundum 
substantiam  dicuntur. 

Cap.  VIII.  Quare  ha3c  tria  cum  secundum 
substantiam  dicantur,  quasi  propria  in  quibus- 
dam  locis  personia  attributa  inveniuntur. 

Cap.  IX.  Quod  sapientia  Dei  cum  una  sit  in  se 
secundum  nos  diversa  nomina  sortitur. 

Cap,  X.  Quod  voluntas  Dei  aBterna  fuit  de  ope- 
re  temporali. 

Gap.  XI.  Quod  tria  in  Deo  coaeterna  fuerunt. 

Cap.  XII.  Quod  tria  visibilia  mundi,  tria  invi- 
sibilia  Dei  demonstrant. 

Cap.  XIII.  Quod  similitudo  Dei  in  rationali 
creatura  perfectior  est  quam  extra  eam. 

Cap.  XIV.  De  scientia  et  praescientia  Dei,  et 
quod  ex  ea  in  rebus  necessitas  provenire  videtur. 

Cap.  XV.  Quomodo  omnia  in  Deo  ab  seterno 
erant  priusquam  in  semetipsis  subsisterent ;  et 
eorum  iUic  non  praescientia,  sed  scientia  erat. 

Cap.  XVI.  Si  res  futurae  non  fuissent,  sapien- 
tia  Dei  scientia  esset,  sed  praescientia  non  dice- 
retur. 

Cap.  XVII.  Quomodo  utrumque  aeternum  est 
praescitum  esse  et  futurum  esse. 

Cap.  XVIII.  Quomodo  si  rerum  eventus  muta- 
rentur  praescientia  tamen  non  mutaretur. 

Cap.  XIX.  De  providentia  Dei ;  et  quod  du- 
plex  est  providentia  Dei  in  suis  et  alienis. 

Cap.  XX.  De  dispositione  divina. 

Gap.  XXI.  De  praedestinatione  divina. 

Gap.  XXII.  De  potestate  Dei,  et  quod  duplici- 
ter  consideratur  potestas  in  Deo  esse ;  et  utroque 
modo  Deum  omnipotentem  esse. 

CAPITULA  TERTI2E  PARTIS. 

Gap.  I.  Qualiter  ab  initio  Deus  agnitus  est, 
et  quod  unus  et  quod  trinus. 

Cap.  II.  Quare  Deus  nec  totus  sciri,  nec  totus 
ignorari  potest. 

Gap.  III.  Quibus  modis  eognitio  Dei  ad  homi- 
nem  venit. 

Cap.  IV.  Quod  Deus  trinus  et  unus ;  et  quid#in 
unitate  et  quid  in  Trinitate. 

Gap.  V.  Explicatio  propositarum  discretionum. 


177 


DE  SACRAMENTTS. 


178 


Cap.  VI.  De  illo  cognitionis  genere  quo  mens  A 
rationalis  in  se  Deum  videre  potest. 

Cap.  VII.  Quod  scip8am  esse  videt  mens  ra- 
tionalis. 

Cap.  VIII.  Et  quod  se  ccepisse  intelligit. 

Cap.  IX.  Quod  Deus  est  et  etiam  quod  sine 
principio  est. 

Cap.  X.  Ejusdem  rei  argumentum  foris  in 
creaturis. 

Cap.  XI.  Quod  Deus  trinus  et  unus. 

Cap.  XII.  Quod  vere  et  summe  unus. 

Cap.  XIII.  Quod  immutabilis  est  Deus. 

Cap.  XIV.  Quod  rationem  creatura  recte  consi- 
derata  adjuvat  ad  cognoscendum  Deum. 

Cap.  XV.  Quibus  modis  corpora  mutantur. 


Cap.  VII.  Quare  operatio  et  permissio  Dei  vo- 
luntas  ejus  dicuntur. 

Cap.  VIII.  Quod  duplex  sit  discretio  voluntatis 
Dei ;  in  beneplacito  ejus  et  in  signo  beneplaciti 
ejus. 

Cap.  IX.  Quarta  est  in  praeceptione  ;  quinta  in 
prohibitione. 

Cap.  X.  Quod  non  similia  signa  sunt  aeterni 
beneplaciti  praeceptio  et  prohibitio,  sicut  opera- 
tio,  et  permissio. 

Cap.  XI.  Quomodo  fallere  videtur  Deus  pra3- 
ceptionevel  prohibitione,  aliud  innuens  quam 
sit  in  beneplacito  suo. 

Cap.  XII.  Utrumque  durum  sonare ;  vel  quod 
Deus  prsecipiat  quod  nolit,  vel   quod  nolit  fieri 


Cap.  XVI.  Quibus  modis  spiritus  mutantur.      B  Pe™ittat 


Cap.  XVII.  Quod  Deus  essentialiter  est  et  vere 
est,  et  in  omni  creatnra  sive  natura,  sive  sui  de- 
finitione ;  et  in  omni  loco  sine  circumscriptione, 
et  in  omni  tempore  sine  vicissitudine  vel  muta- 
tione. 

Cap.  XVHI,  Quomodo  spiritus  creati  locales 
sunt,  et  quomodo  corpora. 

Cap.  XIX.  Ratio  qualiter  Deus  non  solum 
unus,  sed  trinus  sit. 

Cap.  XX.  De  verbo  intrinseco  et  extrinseco. 

Cap.  XXI.  Quod  imago  Dei  in  rationali  crea- 
tura  expressior  est,  et  vestigium  Trinitatis  inve- 
nitur  in  ipsa. 


Cap.  XXII.  Quomodo  tres  personae  sint  in  es-      .      bonnm  pat 
sentia  sive  substantia  una  ^ 


Cap.  XIII.  Quod  Deus  non  vult  mala,  quam- 
vis  velit  ut  mala  sint,  quia  hoc  bonum  est. 

Cap.  XIV.  Quod  semper  impletur  voluntas  Dei. 

Cap.  XV.  Quomodo  mali  excusabiles  non  sunt, 
quamvis  per  eos  voluntas  Dei  impleatur. 

Cap.  XVI.  Quare  praecepit  Deus  omne  quod 
praecipit. 

Cap.  XVII.  Omne  quod  bonum  dicitur,  vel  se- 
cundum  se  vel  ad  aliquid  bonum  dicitur. 

Cap.  XVIII.  Quod  secundum  se  bonum  dicitur 
et  universaliter  dicitur,  vere  et  summe  bonum 
esse. 

Cap.  XIX.  De  tribus  generibus  boni. 

Cap.  XX.  Majus  bonum  esse  illud  ex  quo  ma- 


Gap.  XXIII.  De  discretione  nominum  in  Tri- 
nitate  una. 

Cap.  XXIV.  Quomodo  Spiritus  sanctus  a  Patre 
et  Filio  mittitur  aeterna  processionne  ab  illis,  et 
temporali  adventu  ad  nos. 

Cap.  XXV.  Quare  tria  illa  ineffabilia  in  deitate 
personae  tres  dicuntur :  et  tria  in  humanitate  non 
dicuntur. 

Cap.  XXVT.  Quare  potentia  Patri  tribuitur,  sa- 
pientia  Filio,  bonitas  sive  benignitas  Spiritui 
sancto. 

Cap.  XXVII.  Alia  ratio  quare  illa  quae  secun- 
dum  sub8tantiam  dicuntur  et  communia  sunt, 
peraonaliter  sunt  discreta. 

Cap.  XXVIII.  Quod  vestigium  Trinitatis  non 
solum  in  rationall  creatura,  sed  etiam  in  corpo- 
rea  reperitur. 

Cap.  XXIX.  Quod  in  his  tribus  omnia. 

Cap.  XXX.  Recapitulatio  supradictorum. 

Cap.  XXXI.  Brevis  somma  eorum  quae  supra- 
dicta  sunt  cum  adjectione  quorumdam. 

CAPITULA  QUARTJE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  voluntate  Dei. 
Cap.  II.  Quot  modis  Scriptura  voluntatem  Dei 
accipiat. 
Cap.  III.  Prima  beneplacitum  dicitur.  * 
Cap.  IV.  Secunda  operatio  ;  tertia  permissio. 
Cap.  V.  Quod  Deus  bona  fecit,  mala  permisit. 
Cap.  VI.  Quare  Deus  mala  permisit. 


Cap.  XXI.  Quod  Deus  propter  se,  id  est  pro 
utilitate  sua  vel  commodo  nihil  praecipit. 

Cap.  XXII  Quod  Deus  hoc  unicuique  praecipe- 
re  habet  quod  bonum  est  ipsi  cui  praecipit,etiam 
si  bonum  omnium  non  est. 

Cap.  XXIII.  Quod  bonum  universitatis  Deus 
impedire  non  habet,  etiam  si  illud  alicui  bonum 
non  est. 

Cap.  XXIV.  Quod  operatio  et  permissio  Dei  si- 
gna  sint  quid  esse  bonum  sit  etiam  si  illud  bo- 
num  non  sit :  praeceptio  et  prohibitio  signa  sunt 
quid  bonum  sit,  etiam  si  illud  esse  bonum  non  sit. 

Cap.  XXV.  Beneplacitum  Dei  aliquando  esse 
adrem ;  aliquando  ad  actum  rei. 
jy     Cap.  XXVT.  De  rerum  ordine  in  primis  et  se- 
cundis  et  tertiis. 

GAPITULA  QUINT.E  PARTIS. 

Cap.  I.  De  creatione  angelorum,  et  caeteris  de 
illis  inquirendis. 

Cap.  II.  Quod  inprincipio  creati  sunt  angeli. 

Gap.  III.  Quod  rationalis  creatura  prima  om- 
nium  facta  est  dignitate :  quoniam  ad  ipsam  re- 
fertur  conditio  reliquorum,  sicut  ipsius  conditio 
ad  Deum  refertur,  quoniam  ad  similitudinem 
Dei  facta  est  sola. 

Cap.  IV.  Quod  in  principio  primo  simul  facta 
sunt  et  corporea  omnia  in  materia ,  et  incorpo- 
rea  in  angelica  natura. 

Cap.  V.  Quod  et  corporea  et  incorporea  natura 
et  secundum  aliquid  informis  facta  est,  et  secun- 
dum  aliquid  formata. 


175 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


176 


Cap.  VI.^Quomodo  omnes  artes  subserviunt  A 
divinae  sapientiae. 
Gap.  VII.  De  numero  librorum  sacri  eloquii. 

TABULA  PRIORIS  LIBRI. 

CAPITULA  PRIMiE  PARTIS 

Gap.  I.  Unum  esse  principium  a  quo  facta 
sunt  omnia  de  nihilo. 

Cap.  II.  Utrum  prius  materia  facta  est  quam 
forma. 

Cap.  III.  Ratio  quare  voluit  Deus  per  tempo- 
rum  intervalla  opera  sua  ad  completionem  per- 
ducere  et  prius  esse  facere  quam  pulchrum  esse. 

Cap.  IV.  Utrum  potuit  aliquando  esse  materia 
sine  forma.  3 

Cap.  V.  Simul  creata  fuisse  omnia,  id  est,  vi- 
sibilia  et  invisibilia. 

Cap.  VI.  De  prima  informitate  rerum  omnium 
qualis  fuit :  et  quandiu  mundus  in  illa  perman- 
sit. 

Cap.  VII.  De  distinctione  formationis. 

Gap.  VIII.  De  mysterio  lucis  quare  prima  facta 
est. 

Gap.  IX.  Qualis  eadem  facta  est  lux,  et  ubi. 

Gap.  X.  Quod  simul  facta  est  lux  visibilis  et 
invisibilis  et  pariter  divisa  a  tenebris. 

Cap.  XI.  Quod  lux  tres  dies  illuminavit;  et 
quare  ante  solem  facta  est. 

Gap.  XII.  Sacramentum  divinorum  operum. 

Cap.  XIII.  Quare  dixit  Scriptura  :  Vidit  Deus  G 
lucem. 

Cap.  XIV.  Quae  sit  cautela  boni  operis  hic  si- 
gniiicata. 

Cap.  XV.  Quid  factum  est  de  luce  illa  primaria 
post  creatum  solem  :  et  an  de  ipsa  sol  substan- 
tialiter  factus  est. 

Cap.  XVI.  Utrum  Deus  per  sex  dies  sine  in- 
tervallo  operatus  est,  sive  alio  quolibet  modo. 

Cap.  XVII.  De  opere  secundae  diei  quando  fac- 
tum  est  firmamentum. 

Cap.  XVIII.  De  qua  materia  factum  sit  firma- 
mentum  ;  et  quale  factum  sit. 

Cap.  XIX.  Sacramentum  supradictorum. 

Cap.  XX.  Quare  non  dicitur  Deus  vidisse  opus 
secundae  diei  quod  bonum  esset.  j^ 

Cap.  XXI.  Quomodo  congregatae  sunt  aquae  in 
unum  locum,  ut  arida  appareret. 

Gap.  XXII.  Quomodo  terra  germina  produxit. 

Cap.  XXIII.  Quare  illae  aquae  quae  super  cae- 
lum  sunt  non  sunt  congregatae  in  unum  locum. 

Cap.  XXIV.  Quod  his  tribus  diebus  facta  est 
rerum  dispositio. 

Cap.  XXV.  Quo  modo  tribus  diebus  sequenti- 
bus  ornatus  cst  mundus. 

Cap.  XXVI.  An  de  ipsis  elementis  facta  sint 
quae  ad  ornatum  illorum  facta  sunt. 

Gap.  XXVII.  Sacramentum  quare  aves  et  pis- 
ces  de  una  materia  facti  sunt ;  et  in  una  sede  dis- 
positi  non  sunt. 

Cap.  XXVIII.  Quare  opera  conditionis  prius 
commemorantur ;  deinde  opera  restaurattonis. 


Cap.  XXIX.  Quod  in  operibus  restaurationis 
maxime  versatur  tractatio. 

Cap.  XXX.  Quatuor  esse  per  quae  sermo  subse- 
quens  decurrit. 

CAPITULA  SECUND-E  PARTIS, 

Cap.  I.  De  causa  creationis  hominis  et  de  cau- 
sis  primordialibus  rerum  omnium. 

Cap.  II.  De  causis  primordialibus  et  de  effecti- 
bus  earum. 

Gap.  III.  De  generatione  causarum  primordia- 
lium. 

Gap.  IV.  Quae  sit  prima  causa  conditionis  ra- 
tionalium. 

Gap.  V.  Quod  divinae  voluntati  et  bonitas  ad- 
fuit  et  potestas. 

Gap.  VI.  De  tribus  perfectis  et  perficientibus 
omnia. 

Gap.  VII.  Quod  haec  tria  dc  Deo  secundum 
substantiam  dicuntur. 

Cap.  VIII.  Quare  haec  tria  cum  secundum 
substantiam  dicantur,  quasi  propria  in  quibus- 
dam  locis  personis  attributa  inveniuntur. 

Cap.  IX.  Quod  sapientia  Dei  cum  una  sit  in  se 
8ecundum  nos  diversa  nomina  sortitur. 

Cap,  X.  Quod  voluntas  Dei  aeterna  fuit  de  ope- 
re  temporali. 

Cap.  XI.  Quod  tria  in  Deo  coaeterna  fuerunt. 

Gap.  XII.  Quod  tria  visibilia  mundi,  tria  invi- 
sibilia  Dei  demonstrant. 

Gap.  XIII.  Quod  8imilitudo  Dei  in  rationali 
creatura  perfectior  est  quam  extra  eam. 

Gap.  XIV.  De  scientia  et  praescientia  Dei,  et 
quod  ex  ea  in  rebus  necessitas  provenire  videtur. 

Cap.  XV.  Quomodo  omnia  in  Deo  ab  aeterno 
erant  priusquam  in  semetipsis  subsisterent ;  et 
eorum  illic  non  prsescientia,  sed  scientia  erat. 

Cap.  XVI.  Si  res  futurae  non  fuissent,  sapien- 
tia  Dei  scientia  esset,  sed  praescientia  non  dice- 
retur. 

Cap.  XVII.  Quomodo  utrumque  aeternum  est 
praescitum  esse  et  futurum  esse. 

Cap.  XVIII.  Quomodo  si  rerum  eventus  muta- 
rentur  praescientia  tamen  non  mutarotur. 

Cap.  XIX.  De  providentia  Dei ;  et  quod  du- 
plex  est  providentia  Dei  in  suis  et  alienis. 

Gap.  XX.  De  dispositione  divina. 

Cap.  XXI.  De  praedestinatione  divina. 

Cap.  XXII.  De  potestate  Dei,  et  quod  duplici- 
ter  consideratur  potestas  in  Deo  esse ;  et  utroque 
modo  Deum  omnipotentem  esse. 

CAPITULA  TERTLE  PARTIS. 

Cap.  I.  Qualiter  ab  initio  Deus  agnitus  est, 
et  quod  unus  et  quod  trinus. 

Cap.  II.  Quare  Deus  nec  totus  sciri,  nec  totus 
ignorari  potest. 

Gap.  III.  Quibus  modis  eognitio  Dei  ad  homi- 
nem  venit. 

Cap.  IV.  Quod  Deus  trinus  et  unus;  et  quid#in 
unitate  et  quid  in  Trinitate. 

Gap.  V.  Explicatio  propositarum  discretionum. 


177  DE  SAGRAMENTIS. 

Cap.  VI.  De  illo  cognitionis  genere  quo  mens  A 
rationalis  in  se  Deum  videre  potest. 

Cap.  VII.  Quod  scip8am  esse  videt  mens  ra- 
tionalis. 

Cap.  VIII.  Et  quod  se  ccepisse  intelligit. 

Cap.  IX.  Quod  Deus  est  et  etiam  quod  sine 
principio  est. 

Cap.  X.  Ejusdem  rei  argumentum  foris  in 
creaturis. 

Cap.  XI.  Quod  Deus  trinus  et  unus. 

Cap.  XII.  Quod  vere  et  summe  unus. 

Cap.  XIII.  Quod  immutabilis  est  Deus. 

Cap.  XIV.  Quod  rationem  creatura  recte  consi- 
derata  adjuvat  ad  cognoscendum  Deum. 

Cap.  XV.  Quibus  modis  corpora  mutantur. 


178 

Cap.  VII.  Quare  operatio  et  permissio  Dei  vo- 
luntas  ejus  dicuntur. 

Cap.  VIII.  Quod  duplex  sit  discretio  voluntatis 
Dei ;  in  beneplacito  ejus  et  in  signo  beneplaciti 
ejus. 

Cap.  IX.  Quarta  est  in  praeceptione  ;  quinta  in 
prohibitione. 

Cap.  X.  Quod  non  similia  signa  sunt  aeterni 
beneplaciti  praeceptio  et  prohibitio,  sicut  opera- 
tio,  et  permissio. 

Cap.  XI.  Quomodo  fallere  videtur  Deus  pra3- 
ceptione  vel  prohibitione,  aliud  innuens  quam 
sit  in  beneplacito  suo. 

Cap.  XII.  Utrumque  durum  sonare ;  vel  quod 
Deus  praecipiat  quod  nolit,  vel   quod  nolit  fieri 


Cap.  XVI.  Quibus  modis  spiritus  mutantur.      B  Permittat 


Cap.  XVII.  Quod  Deus  essentialiter  est  et  vere 
est,  et  in  omni  creatnra  sive  natura,  sive  sui  de- 
finitione ;  et  in  omni  loco  sine  circumscriptione, 
et  in  omni  tempore  sine  vicissitudine  vel  muta- 
tione. 

Gap.  XVIII,  Quomodo  spiritus  creati  locales 
sunt,  et  quomodo  corpora. 

Cap.  XIX.  Ratio  qualiter  Deus  non  solum 
unus,  sed  trinus  sit. 

Gap.  XX.  De  verbo  intrinseco  et  extrinseco. 

Cap.  XXI.  Quod  imago  Dei  in  rationali  crea- 
tura  expressior  est,  et  vestigium  Trinitatis  inve- 
nitur  in  ipsa. 


Gap.  XXII.  Quomodo  tres  personae  sint  in  es-      .      uomim  est 
sentia  sive  substantia  una 


Cap.  XIII.  Quod  Deus  non  vult  mala,  quam- 
vis  velit  ut  mala  sint,  quia  hoc  bonum  est. 

Cap.  XIV.  Quod  semper  impletur  voluntas  Dei. 

Cap.  XV.  Quomodo  mali  excusabiles  non  sunt, 
quamvis  per  eos  voluntas  Dei  impleatur. 

Cap.  XVI.  Quare  praecepit  Deus  omne  quod 
pnecipit. 

Cap.  XVII.  Omne  quod  bonum  dicitur,  vel  se- 
cundum  se  vel  ad  aliquid  bonum  dicitur. 

Cap.  XVIII.  Quod  secundum  se  bonum  dicitur 
et  universaliter  dicitur,  vere  et  summe  bonum 
esse. 

Gap.  XIX.  De  tribus  generibus  boni. 

Gap.  XX.  Majus  bonum  esse  illud  ex  quo  ma- 


Gap.  XXIII.  De  discretione  nominum  in  Tri- 
nitate  una. 

Gap.  XXTV.  Quomodo  Spiritus  sanctus  a  Patre 
et  Filio  mittitur  aeterna  processionne  ab  illis,  et 
temporali  adventu  ad  nos. 

Cap.  XXV.  Quare  tria  illa  ineffabilia  in  deitate 
personae  tres  dicuntur :  et  tria  in  humanitate  non 
dicuntur. 

Cap.  XXVI.  Quare  potentia  Patri  tribuitur,  sa- 
pientia  Filio,  bonitas  sive  benignitas  Spiritui 
sancto. 

Cap.  XXVII.  Alia  ratio  quare  illa  quae  secun- 
dum  substantiam  dicuntur  et  communia  sunt, 
peraonaliter  sunt  discreta. 

Cap.  XXVni.  Quod  vestigium  Trinitatis  non 
solum  in  rationall  creatura,  sed  etiam  in  corpo- 
rea  reperitur. 

Cap.  XXIX.  Quod  in  his  tribus  omnia. 

Cap.  XXX.  Recapitulatio  supradictorum. 

Cap.  XXXI.  Brevis  somma  eorum  quse  supra- 
dicta  sunt  cum  adjectione  quorumdam. 

CAPITULA  QUARTE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  voluntate  Dei. 
Cap.  II.  Quot  modis  Scriptura  voluntatem  Dei 
accipiat. 
Cap.  III.  Prima  beneplacitum  dicitur.  * 
Gap.  IV.  Secunda  operatio  ;  tertia  permissio. 
Cap.  V.  Quod  Deus  bona  fecit,  mala  permisit. 
Gap.  VI.  Quare  Deus  mala  permisit. 


Gap.  XXI.  Quod  Deus  propter  se,  id  est  pro 
utilitate  sua  vel  commodo  nihil  prsecipit. 

Gap.  XXII  Quod  Deus  hoc  unicuique  praecipe- 
re  habet  quod  bonum  est  ipsi  cui  praecipit,etiam 
sibonum  omnium  non  est. 

Gap.  XXIII.  Quod  bonum  universitatis  Deus 
impedire  non  habet,  etiam  si  illud  alicui  bonum 
non  est. 

Cap.  XXIV.  Quod  operatio  et  permissio  Dei  si- 
gna  sint  quid  esse  bonum  sit  etiam  si  illud  bo- 
num  non  sit :  praeceptio  et  prohibitio  signa  sunt 
quid  bonum  sit,  etiam  si  illud  esse  bonum  non  sit. 

Cap.  XXV.  Beneplacitum  Dei  aliquando  esse 
adrem ;  aliquando  ad  actum  rei. 
jy     Gap.  XXVI.  De  rerum  ordine  in  primis  et  se- 
cundis  et  tertiis. 

GAPITULA  QUINTiE  PARTIS. 

Gap.  I.  De  creatione  angelorum,  et  caBteris  de 
illis  inquirendis. 

Cap.  II.  Quod  in  principio  creati  sunt  angeli. 

Gap.  III.  Quod  rationalis  creatura  prima  om- 
nium  facta  est  dignitate :  quoniam  ad  ipsam  re- 
fertur  conditio  reliquorum,  sicut  ipsius  conditio 
ad  Deum  refertur,  quoniam  ad  similitudinem 
Dei  facta  est  sola. 

Gap.  IV.  Quod  in  principio  primo  simul  facta 
sunt  et  corporea  omnia  in  materia ,  et  incorpo- 
rea  in  angelica  natura. 

Cap.  V.  Quod  et  corporea  et  incorporea  natura 
et  secundum  aliquid  informis  facta  est,  et  secun- 
dum  aliquid  formata. 


175 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


176 


Cap.  VI.^Quomodo  omnes  artes  subserviunt  A 
divinae  sapientiae. 
Cap.  VII.  De  numero  librorum  sacri  eloquii. 

TABULA  PRIORIS  LIBRI. 

GAPITULA  PRIM.E   PARTIS 

Cap.  I.  Unum  esse  principium  a  quo  facta 
sunt  omnia  de  nihilo. 

Cap.  II.  Utrum  prius  materia  facta  est  quam 
forma. 

Cap.  III.  Ratio  quare  voluit  Deus  per  tempo- 
rum  intervalla  opera  sua  ad  completionem  per- 
ducere  et  prius  esse  facere  quam  pulchrum  esse. 

Cap.  IV.  Utrum  potuit  aliquando  esse  materia 
sine  forma.  3 

Cap.  V.  Simul  creata  fuisse  omnia,  id  est,  vi- 
sibilia  et  invisibilia. 

Cap.  VI.  De  prima  informitate  rerum  omnium 
qualis  fuit :  et  quandiu  mundus  in  illa  perman- 
sit. 

Cap.  VII.  De  distinctione  formationis. 

Cap.  VIII.  De  my8terio  lucis  quare  prima  facta 
est. 

Cap.  IX.  Qualis  eadem  facta  est  lux,  et  ubi. 

Cap.  X.  Quod  simul  facta  est  lux  visibilis  et 
invisibilis  et  pariter  divisa  a  tenebris. 

Cap.  XI.  Quod  lux  tres  dies  illuminavit;  et 
quare  ante  solem  facta  est. 

Cap.  XII.  Sacramentum  divinorum  operum. 

Cap.  XIII.  Quare  dixit  Scriptura :  Vidit  Deus  C 
lucem. 

Cap.  XIV.  Quae  sit  cautela  boni  operis  hic  si- 
gnificata. 

Cap.  XV.  Quid  factum  est  de  luce  illa  primaria 
post  creatum  solem  :  et  an  de  ipsa  sol  substan- 
tialiter  factus  est. 

Cap.  XVI.  Utrum  Deus  per  sex  dies  sine  in- 
tervallo  operatus  est,  sive  alio  quolibet  modo. 

Cap.  XVII.  De  opere  secundse  diei  quando  fac- 
tum  est  firmamentum. 

Gap.  XVIII.  De  qua  materia  factum  sit  firma- 
mentum  ;  et  quale  factum  sit. 

Cap.  XIX.  Sacramentum  supradictorum. 

Cap.  XX.  Quare  non  dicitur  Deus  vidisse  opus 
secundoe  diei  quod  bonum  esset.  j) 

Cap.  XXI.  Quomodo  congregatse  sunt  aquae  in 
unum  locum,  ut  arida  appareret. 

Gap.  XXII.  Quomodo  terra  germina  produxit. 

Cap.  XXIII.  Quare  illa3  aqua3  quae  super  cae- 
lum  sunt  non  sunt  congregatae  in  unum  locum. 

Gap.  XXIV.  Quod  his  tribus  diebus  facta  est 
rerum  dispositio. 

Cap.  XXV.  Quo  modo  tribus  diebus  sequenti- 
bus  ornatus  cst  mundus. 

Gap.  XXVI.  An  de  ipsis  elementis  facta  sint 
quae  ad  ornatum  illorum  facta  sunt. 

Gap.  XXVII.  Sacramentum  quare  aves  et  pis- 
ces  de  una  materia  facti  sunt ;  et  in  una  sede  dis- 
positi  non  sunt. 

Gap.  XXVIII.  Quare  opera  conditionis  prius 
commemorantur ;  deinde  opera  restaurattonis. 


Gap.  XXIX.  Quod  in  operibus  restaurationis 
maxime  versatur  tractatio. 

Cap.  XXX.  Quatuor  esse  per  quae  sermo  subse- 
quens  decurrit. 

CAPITULA  SEGUNDiE  PARTIS, 

Gap.  I.  De  causa  creationis  hominis  et  de  cau- 
sis  primordialibus  rerum  omnium. 

Gap.  II.  De  causis  primordialibus  et  de  effecti- 
bus  earum. 

Gap.  III.  De  generatione  causarum  primordia- 
lium. 

Cap.  IV.  Quae  sit  prima  causa  conditionis  ra- 
tionalium. 

Cap.  V.  Quod  divina^  voluntati  et  bonitas  ad- 
fuit  et  potestas. 

Gap.  VI.  De  tribus  perfectis  et  perficientibus 
omnia. 

Gap.  VII.  Quod  haec  tria  dc  Deo  secundum 
substantiam  dicuntur. 

Gap.  VIII.  Quare  haec  tria  cum  secundum 
substantiam  dicantur,  quasi  propria  in  quibus- 
dam  locis  personis  attributa  inveniuntur. 

Cap.  IX.  Quod  sapientia  Dei  cum  una  sit  in  se 
secundum  nos  diversa  nomina  sortitur. 

Cap,  X.  Quod  voluntas  Dei  aeterna  fuit  de  opo- 
re  temporali. 

Cap.  XI.  Quod  tria  in  Deo  coaeterna  fuerunt. 

Cap.  XII.  Quod  tria  visibilia  mundi,  tria  invi- 
sibilia  Dei  demonstrant. 

Cap.  XIII.  Quod  similitudo  Dei  in  rationali 
creatura  perfectior  est  quam  extra  eam. 

Cap.  XIV.  De  scientia  et  prajscientia  Dei,  et 
quod  ex  ea  in  rebus  necessitas  provenire  videtur. 

Cap.  XV.  Quomodo  omnia  in  Deo  ab  seterno 
erant  priusquam  in  semetipsis  subsisterent ;  et 
eorum  illic  non  praescientia,  sed  scientia  erat. 

Cap.  XVI.  Si  res  futurae  non  fuissent,  sapien- 
tia  Dei  scientia  esset,  sed  praescientia  non  dice- 
retur. 

Gap.  XVII.  Quomodo  utrumque  aeternum  est 
praescitum  esse  et  futurum  esse. 

Gap.  XVIII.  Quomodo  si  rerum  eventus  muta- 
rentur  praescientia  tamen  non  mutaretur. 

Cap.  XIX.  De  providentia  Dei ;  et  quod  du- 
plex  est  providentia  Dei  in  suis  et  alienis. 

Cap.  XX.  De  dispositione  divina. 

Gap.  XXI.  De  praedestinatione  divina. 

Cap.  XXII.  De  potestate  Dei,  et  quod  duplici- 
ter  consideratur  potestas  in  Deo  esse ;  et  utroque 
modo  Deum  omnipotentem  esse. 

CAPITULA  TERTL3E  PARTIS. 

Cap.  I.  Qualiter  ab  initio  Deus  agnitus  est, 
et  quod  unus  et  quod  trinus. 

Cap.  II.  Quare  Deus  nec  totus  sciri,  nec  totus 
ignorari  potest. 

Cap.  III.  Quibus  modis  eognitio  Dei  ad  homi- 
nem  venit. 

Cap.  IV.  Quod  Deus  trinus  et  unus ;  et  quid#in 
unitate  et  quid  in  Trinitate. 

Gap.  V.  Explicatio  propositarum  discretionum. 


177 


DE  SACRAMENTIS. 


178 


Cap.  VI.  De  illo  cognitionis  genere  quo  mens  A     Cap.  VII.  Quare  operatio  et  permissio  Dei  vo- 


rationalis  in  se  Deum  videre  potest. 

Cap.  VII.  Quod  scipsam  esse  videt  mens  ra- 
tionalis. 

Cap.  VHI.  Et  quod  se  coepisse  intelligit. 

Cap.  IX.  Quod  Deus  est  et  etiam  quod  sine 
principio  est. 

Cap.  X.  Ejusdem  rei  argumentum  foris  in 
creaturis. 

Cap.  XI.  Quod  Deus  trinus  et  unus. 

Cap.  XII.  Quod  vere  et  summe  unus. 

Cap.  Xm.  Quod  immutabilis  est  Deus. 

Cap.  XIV.  Quod  rationem  creatura  recte  consi- 
derata  adjuvat  ad  cognoscendum  Deum. 

Cap.  XV.  Quibus  modis  corpora  mutantur. 


luntas  eju8  dicuntur. 

Cap.  VIII.  Quod  duplex  sit  discretio  voluntatis 
Dei ;  in  beneplacito  ejus  et  in  signo  beneplaciti 
ejus. 

Cap.  IX.  Quarta  est  in  praeceptione  ;  quinta  in 
prohibitione. 

Cap.  X.  Quod  non  similia  signa  sunt  aeterni 
beneplaciti  praeceptio  et  prohibitio,  sicut  opera- 
tio,  et  permissio. 

Cap.  XI.  Quomodo  fallere  videtur  Deus  pra- 
ceptionevel  prohibitione,  aliud  innuens  quam 
sit  in  beneplacito  suo. 

Cap.  XII.  Utrumque  durum  sonare ;  vel  quod 
Deus  prsecipiat  quod  nolit,  vel   quod  nolit  fieri 


Cap.  XVI.  Quibus  modis  spiritus  mutantur.      B  PermiUat 


Cap.  XVII.  Quod  Deus  essentialiter  est  et  vere 
est,  et  in  omni  creatnra  sive  natura,  sive  sui  de- 
finitione ;  et  in  omni  loco  sine  circumscriptione, 
et  in  omni  tempore  sine  vicissitudine  vel  muta- 
tione. 

Cap.  XVIII,  Quomodo  spiritus  creati  locales 
sunt,  et  quomodo  corpora. 

Cap.  XIX.  Ratio  qualiter  Deus  non  solum 
unus,  sed  trinus  sit. 

Gap.  XX.  De  verbo  intrinseco  et  extrinseco. 

Cap.  XXI.  Quod  imago  Dei  in  rationali  crea- 
tura  expressior  est,  et  vestigium  Trinitatis  inve- 
nitur  in  ipsa. 


Cap.  XIII.  Quod  Deus  non  vult  mala,  quam- 
vis  velit  ut  mala  sint,  quia  hoc  bonum  est. 

Cap.  XIV.  Quod  semper  impletur  voluntas  Dei. 

Cap.  XV.  Quomodo  mali  excusabiles  non  sunt, 
quamvis  per  eos  voluntas  Dei  impleatur. 

Cap.  XVI.  Quare  praecepit  Deus  omne  quod 
pracipit. 

Cap.  XVII.  Omne  quod  bonum  dicitur,  vel  se- 
cundum  se  vel  ad  aliquid  bonum  dicitur. 

Cap.  XVIII.  Quod  secundum  se  bonum  dicitur 
et  universaliter  dicitur,  vere  et  summe  bonum 
esse. 

Cap.  XIX.  De  tribus  generibus  boni. 

Cap.  XX.  Majus  bonum  esse  illud  ex  quo  ma- 


Cap.  XXII.  Quomodo  tres  personao  sint  in  es-      .      ^^  egt 

nfia    oiva    anl-talnntin    iirto  ^  -wy»^»        ^x  i    ■■-v 

Cap.  XXI.  Quod  Deus  propter  se,  id  est  pro 


sentia  sive  substantia  una 

Cap.  XXIII.  De  discretione  nominum  in  Tri- 
nitate  una. 

Gap.  XXTV.  Quomodo  Spiritus  sanctus  a  Patre 
et  Filio  mittitur  aeterna  processionne  ab  illis,  et 
temporali  adventu  ad  nos. 

Cap.  XXV.  Quare  tria  illa  ineffabilia  in  deitate 
personae  tres  dicuntur :  et  tria  in  humanitate  non 
dicuntur. 

Cap.  XXVI.  Quare  potentia  Patri  tribuitur,  sa- 
pientia  Filio,  bonitas  sive  benignitas  Spiritui 
sancto. 

Cap.  XXVII.  Alia  ratio  quare  illa  qua)  secun- 
dum  sub8tantiam  dicuntur  et  communia  sunt, 
personaliter  sunt  discreta. 

Cap.  XXVni.  Quod  vestigium  Trinitatis  non 
solum  in  rationall  creatura,  sed  etiam  in  corpo- 
rea  reperitur. 

Cap.  XXIX.  Quod  in  his  tribus  omnia. 

Cap.  XXX.  Recapitulatio  supradictorum. 

Cap.  XXXI.  Brevis  somma  eorum  quae  supra- 
dicta  sunt  cum  adjectione  quorumdam. 

CAPITULA  QUARTJE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  voluntate  Dei. 
Cap.  II.  Quot  modis  Scriptura  voluntatem  Dei 
accipiat. 
Cap.  III.  Prima  beneplacitum  dicitur. " 
Cap.  IV.  Secunda  operatio  ;  tertia  permissio. 
Cap.  V.  Quod  Deus  bona  fecit,  mala  permisit. 
Cap.  VI.  Quare  Deua  mala  permisit. 


utilitate  sua  vel  commodo  nihil  praecipit. 

Cap.  XXII  Quod  Deus  hoc  unicuique  praecipe- 
re  habet  quod  bonum  est  ipsi  cui  prsecipit,etiam 
sibonum  omnium  non  est. 

Cap.  XXIII.  Quod  bonum  universitatis  Deus 
impedire  non  habet,  etiam  si  illud  alicui  bonum 
non  est. 

Cap.  XXIV.  Quod  operatio  et  permissio  Dei  si- 
gna  sint  quid  esse  bonum  sit  etiam  si  illud  bo- 
num  non  sit :  praeceptio  et  prohibitio  signa  sunt 
quid  bonum  sit,  etiam  si  illud  esse  bonum  non  sit. 

Cap.  XXV.  Beneplacitum  Dei  aliquando  esse 
adrem ;  aliquando  ad  actum  rei. 
j}     Cap.  XXVI.  De  rerum  ordine  in  primis  et  se- 
cundis  et  tertiis. 

GAPITULA  QUINT.E  PARTIS. 

Cap.  I.  De  creatione  angelorum,  et  caeteris  de 
illis  inquirendis. 

Cap.  II.  Quod  in  principio  creati  sunt  angeli. 

Cap.  III.  Quod  rationalis  creatura  prima  om- 
nium  facta  est  dignitate :  quoniam  ad  ipsam  re- 
fertur  conditio  reliquorum,  sicut  ipsius  conditio 
ad  Deum  refertur,  quoniam  ad  similitudinem 
Dei  facta  est  sola. 

Cap.  IV.  Quod  in  principio  primo  simul  facta 
sunt  et  corporea  omnia  in  materia ,  et  incorpo- 
rea  in  angelica  natura. 

Cap.  V.  Quod  et  corporea  et  incorporea  natura 
et  secundum  aliquid  informis  facta  est,  et  secun- 
dum  aliquid  formata. 


179 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


180 


Cap.  VI.  Quales  fuerunt  angeli  quando  primo  A     Gap.  II.  Qualiter  homo  adimaginem  et  simili- 


facti  sunt. 

Cap.  VII.  Quod  non  facti  sunt  de  materia  prae- 
jacente,  sicut  corporea. 

Cap.  VIII.  De  quatuor  proprietatibus  naturae 
angelicae. 
Cap.  IX.  De  differentia  substantiae  spiritualis. 
Cap.  X.  De  differenUa  cognitionis. 
Gap.  XI.  De  differentia  liberi  arbitrii. 
Cap.  XII.  In  quo  similes  conditi   sunt,  et  in 
quo  di8simile8. 
Gap.  XIII.  De  triplici  potestate  illorum. 
Gap.  XIV.  De  triplici  cognitione. 
Cap.  XV.  Utrum  perfecti  facti  sunt  angeli  an 
imperfecti. 

Gap.  XVI.  Quod  tribus  modis  perfectum  dici-  g 
tur,   secunduni  tempus,  secundum  naturam  et 
universaliter. 

Gap.  XVII.  Quod  perfecti  conditi  sunt  secun- 
dum  primam  perfectionem. 

Cap.  XVIII.    Utrum  prascii  fuerunt    futuri 
eventus  sui. 

Cap.  XIX.  Quales  conditi  sunt,  boni  an  mali ; 
justi  an  injusti ;  beati  an  miseri. 

Gap.  XX.  De  libero  arbitrio  illorum  in  primo 
conditionis  principio,  quando  subsistere  coepe- 
runt. 
Cap.  XXI.  Quid  sit  liberum  arbitrium. 
Gap.  XXII.  Quod  semper  liberum  arbitrium 
non  ad  praesens  spectat  sed  ad  futurum,  nec  ad 
omne  sed  ad  contingens  tantum. 

Gap.  XXIII.  De  aversione  et  lapsu  malorum,et 
de  conversione  et  confirmatione  bonorum. 

Cap.  XXIV.  Quomodo  in  labentibus  culpa  gra- 
tiam  avertit,  et  in  stantibus  gratia  meritum  ad- 
juvat. 

Cap.  XXV.  Quod  in  sola  voluntate,  et  justitia 
est  et  inju8titia. 

Gap.  XXVI.  Quod  peccatum  nec  substantia  est 
nec  de  substantia,  sed  privatio  boni. 

Cap.  XXVII.  Quomodo  Deus  omnem  volunta- 
tem  et  potestatem  angelorum,  ad  susb  voluntatis 
ordinem  et  dispositionem  intorquet. 

Cap.  XXVIII.  Quod  quatuor  modis  Deus  coer- 
cet  voluntatem  et  potestatem  malorum  angelo- 
rum. 

Cap.  XXIX.  De  occulta  dispositione  Dei  qua 

malas  etiam  voluntates  ad  suam  voluntatem  in- 

torquet.  et  disponit  secundum  suam  voluntatem. 

Cap.  XXX.  De  ordinibus  angelorum  quot  in 

principio  a  Deo  conditi  sunt. 

Gap.  XXXI.  Utrum  plures  remanserunt  quam 
ceciderunt. 

Gap.  XXXII.  De  discreta  cognominatione  an- 
gelorum. 

Cap.  XXXIII.  Utrum  omnes  spiritus  caelestes 
mittantur. 
Cap.  XXXIV.  De  ministeriis  angelicis. 

CAPITULA  SEXT-ffi  PARTIS. 

Cap.  I.  De  creatione  hominis  et  statu  ejus  ante 
peccatum,  et  quare  Deus  hominem  ex  corpore  et 
anima  fedt. 


tudinem  Dei  factus  sit. 
Cap.  III.  De  creatione  et  origine  animae. 
Cap.  IV.  De  libero  arbitrio. 
Cap.  V.  De  duplici  sensu  animae. 
Gap.  VI.  De  duobus  bonis  ipsius  hominis. 
Gap.VII.  De  duobus  prseceptis  naturae  et  disci- 
plinae. 
Gap.  VIII.  De  tribus  generibus  rerum. 
Gap.  IX.  De  gemina  custodia  vitae  inferioris. 
Gap.  X.  De  tribus  statibus  hominis. 
Gap.  XI.  De  primo  statu  ante  peccatum. 
Cap.  XII.  De  scientia  hominis,  ante  peccaJtum. 
Cap.  XIII.  De  cognitione  rerum  visibilium. 
Cap.  XIV.  De  cogn  tione  Creatoris. 
Gap.  XV.  De  cognitione  sui. 
Gap.  XVI.  De  qualitate  liberi  arbitrii  per  tres 
status. 
Gap.  XVII.  De  virtute  hominis  ante  peccatum. 
Gap.  XVIII.  Qualis  creatus  sit  %primus  homo 
secundum  corpus. 

Gap.  XIX.  Quandiu  homo  si  non  peccasset  in 
hac  vita  inferiori  manere  debuisset. 
Gap.  XX.  De  alimento  ejus. 
Gap.  XXI.  De  studio  ejus. 
Gap.  XXII.  Si  non  peccasset  homo,  quales  fi- 
lios  genuisset. 

Gap.  XXIII.  Utrum  justi  an  injusti  nasceren- 
tur. 
Cap.  XXIV.  Utrum  paternae  justiUae  haeredes 
q  essent. 

Cap.  XXV.  Utrum  simul  .transferendi  fuissent 
an  per  successiones. 

Cap.  XXVI.  Utrum  perfecti  nascerentur  statu- 
ra  et  scientia. 
Cap.  XXVII.  De  instituUone  primi  hominis. 
Gap.  XXViU.  De  linsUtutione  hominis  secun- 
dum  inferiorem  viam. 

Cap.  XXIX.  De  institutione  hominis  secundum 
8uperiorem  vitam. 

Cap.  XXX.  De  loco  in  quo  positus  est  primus 
homo. 
Gap.  XXXI.  De  ligno  vitae. 
Gap.  XXXII.  De  ligno  scienUae  boni  et  mali. 
Gap.  XXXIII.  Quod  homo  in  paradiso  positus 
n  est,  non  creatus. 


Cap.  XXXIV.  Quare  unus  primum  creatus  est. 
Gap.  XXXV.  Quare  mulier  de  viro   facta,   et 
quare  de  latere. 
Gap.  XXXVI.  Quard  dormienU  costa  abstracta 

est. 
Gap.  XXXVII.  De  sex  modis  operandi. 

CAPITULA  SEPTIM-E  PARTIS 

Gap.  I.  De  lapsu  primi  hominis. 

Cap.  II.  Quare  diabolus  in  forma  aliena  ad  ho- 
nem  venit. 

Cap.  III.  Quare  prius  ad  feminam  venit. 

Cap.  IV.  Quare  ab  interrogatione  exorsus  est. 

Cap.  V.  Quod  non  soli  viro  praeceptum  datum 
sit. 

Gap.  VI.  De  modo  tentaUonis. 


181 


Cap.  VII.   Quse  mala    fuerunt    in 
peccato. 

Cap.VIII.  Quod  mulier  delectione  promissionis 
persuasioni  assensum  dedit. 

Cap.  IX.  De  duobus  generibus  tentationum. 

Cap.  X.  Utrum  plus  peccavit  Adam  an  Eva. 

Gap.XI.  De  appetitu  justi  et  appetitu  commodi. 

Cap.  XII.  Utrum  homo  volens  an  nolens  appe- 
titum  justi  perdidit. 

Cap.  XIII.  Quod  justitise  sit  mensura. 

Cap.  XIV.  De  mensura  inferioris  boni. 

Cap.  XV.  De  mensura  boni  superioris. 

Cap.  XVI.  Quid  malum  fuil  in  homine. 

Cap.  XVII.  Quod  homo,  quia  in  appetitu  justi 
peccavit,  in  appetitu  commodi  punitus  est. 


DE  SACRAMENTIS. 

originali  A     Cap.  Vi.  Cur  Deus  homo. 


182 


Cap.  VII.  Quid  ad  nos  pertinuit  passio  Christi. 

Cap.  VIII.  De  justitia  potestatis  et  aequitatis. 

Cap.  IX.  De  justitia  patiente  et  cogente. 

Cap.  X.  Quod  aliter  Deus  redemisse  potuisset 
hominem  si  voluisset. 

CAP.XI.Quarationeinstituta  sunt  sacramenta. 

Cap.  XII.  De  tempore  institutionis  sacramen- 
torum. 

Cap.  XIII.  De  institutione  conjugii  ante  pec- 
catum. 

GAPITULA  NONiE  PARTIS. 

Cap.  I.  Quator  esse  consideranda  in  institutione 
sacramentorum. 
Cap.  II.  Quid  sit  sacramentum. 


Cap.  XVIII.  Quare  inferior  appetitus  mensu-  B     ^AP-  HI.  Quare  instituta  sint  sacramenta. 


ram  non  tenet. 

GAP.XIX.Quod  spiritui  carniscura  injuncta  est. 

Cap.  XX.  Quod  necessitas  concupiscendi  non 
excusat,  quia  voluntate  venit. 

Cap.   XXI.   Quod  commodum    et  ordinatum 
appetendum  sit. 

CAP.XXII.Quod  nihilappetiturnisi  commodum. 

Cap.  XXIII:  Quomodo  necessitas  ex  voluntate 
venit. 

Cap.  XXIV.  Quid  generati  trahimus  et  quid 
regenerali  amittimus. 

Cap.  XXV.  De  originali  peccato. 

Cap.   XXVI.   Quot    modis    dicatur   originale 
peccatum. 

Cap.  XXVII.  Quod  primo  homini  actuale  hoc  q 
nobis  originaie. 

Cap.  XXVIII.  Quid  sit  originale  peccatum. 

Cap.  XXIX.  Quomodo  originale  peccatum  a 
patribus  in  filios  transeat. 

Cap.  XXX.  Quod  anima  non  sit  extraduce. 

Cap.  XXXI.  Quomodo  per  carnem  peccatum 
transit  ad  animam. 

Cap.  XXXII.  Quomodo  ignorantia  vitium  sit. 

Cap.  XXXIII.  Quod  angeli  facti  sunt,  ut  ab 
intus  erudirentur,  homines  a  foris. 

Cap.  XXXIV.  Unde  concupiscentia  nascitur,  et 
unde  ignorantia. 

Cap.  XXXV.  Quomodo  anima  peccati  originalis 
particeps  fiat. 


Cap.  XXXVI.  Ratio  quorumdam  de  animabus  D  tertia  differentia. 


Cap.  IV.  De  distinctione  trium  operum  et 
trium  operantium. 

Cap.V.  Institutionem  sacramentorum  quantum 
ad  Deum  dispensationis  esse ;  quantum  ad  homi- 
nem  necessitatis. 

Cap.  VI.  De  materia  sacramentorum. 

Cap.  VII.  Quot  sunt  genera  sacramentorum. 

Cap.  VIII.  De  tribus  quae  necessaria  sunt  ad 
salutem. 

GAPITULA  DEGIMiE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  fide  septem  esse  inquirenda. 

Cap.  II.  Quid  sit  fides. 

Cap.  III.  Quae  sint  in  quibus  fides  constat. 

Cap.  IV.  De  incremento  fidei. 

Cap.  V.  De  his  quse  ad  fidem  pertinent. 

Cap.  VI.  Utrum  secundum  mutationes  tempo- 
rum  mutata  sit  fides. 

Cap.  VII.  Quid  sit  quo  nihil  minus  unquam 
fide8  habere  potuit. 

Cap.  VIII.  Recapitulatio  supradictorum. 

Cap.  IX.  De  sacramento  fidei  et  virtute. 

CAPITULA  UNDECIMiE   PARTI8. 

Cap.  I.  De  sacramentis  naturalis  legis. 

Cap.  II.  De  prima  differentia  praecedentium  et 
subsequentium  sacramentorum. 

Cap.  III.  Alia  differentia. 

Cap.  IV.  Quod  homo  a  Deo  institutus  est  ad 
decimas  offerendas. 

Cap.  V.  Prima  iifferentia;  secunda  differentia; 


incorporandis. 

Cap.  XXXVH.  Quomodo  a  patribus  justis,  pec- 
catores  filii  nascuntur. 

Cap.  XXXVHI.  Utrum  omnia  peccata  prsece- 
dentium  patrum  ad  filios  transeant. 

GAPITULA  OCTAV_E  PARTIS 

Cap.  I.  De  eo  quod  tria  sunt  consideranda  circa 
reparationem  hominis. 

Cap.  II.  De  quinque  locis. 

Cap.  III.  Quomodo  dispositus  est  homo  ad 
pcenitentiam. 

Cap.  IV.  De  causa  hominis  adversus  Deum  et 
diabolum. 

Cap.  V.  De  discretione  judiciorum. 


Cap.VI.  Quare  prima  mutata  sunt  per  secunda. 
Cap.  VII.  De  tribu8  generibus  operum. 

GAPITULA  DUODEGINLE  PARTIS. 

Oap.  I.  De  unione  populi  fidelis. 
Cap.  II.  De  circumcisione. 
Cap.  III.  De  praeparatione  legis. 
Cap.  IV.  De  sacramentis  scriptae  legis. 
Cap.  V.  De  immobilibu8  praeceptis. 
Cap.  VI.  De  tribus  praeceptis  primae  tabul». 
Cap.  VII.  De  aliis  septem  secundae  tabula3. 
Cap.  VIII.  De  ordine  praeceptorum  Dei. 
CAP.IX.De  mobilibus  et  superadditis  praeceptis. 
Cap.  X.  Quod  tria  sunt  genera  sacramentorum 
in  lege. 


Secundi  libri  partes,  et  partium  capita  ante  ipsum  ponentur. 


183 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMA.TICA. 


184 


LIBRI    PRIORIS    DE    SACRAMENTIS 

PROLOGUS 

Quare  lectionem  mutaverit. 


Cum  igitur  de  prima  eruditione  sacri  eloquii  quae  in  Historica  constat  lectione,  compendiosum  vo- 
lumen  prius  dictassem,  hoc  nunc  ad  secundam  eruditionem  ((juae  in  allegoria  est)  introducendis 

{►raeparavi ;  in  guo,  si  fundamento  quodam  cognitionis  fidei  ammum  stabiflant,  ut  caetera  quae  vel 
egendo  vel  audiendo  superaedificare  potuerint,  inconcussa  permaneant.  Hanc  enim  quasi  brevem 
quamdam  summam  omnium  in  unam  seriem  compegi,  ut  animus  aliquid  certum  haberet,  cui  inten- 
tionem  affigere  et  conformare  valeret,  ne  per  varia  Scripturarum  volumina  et  lectionum  divortia  sine 
ordine  et  directione  raperetur. 


Cap.  I.  Quce  sint  discenda  a  principio. 

Quisquis  ad  divinarum  Scripturarum  lectionem 
erudiendus  accedit,  primum  considerare  debet 
quae  sit  materia,  circa  quam  versatur  earum 
tractatio ;  quia,  si  rerum  illarum  de  quibus  scrip- 
tura  facta  est  notitiam  habuerit,  facilius  post 
modum  dictorum  ejus  veritatem  sive  profundita. 
tem  perspiciet. 
Cap.  II.  Qiub  sit  maieria  divinarum   Scripturarum. 

Materia  divinarum  Scripturarum  omnium, 
sunt  opera  restaurationis  humanae.  Duo  enim 
sunt  opera  in  quibus  universa  continentur  quae 
facta  sunt.  Primum  est  opus  conditionis.  Secun- 
dum  est  opus  restaurationis.  Opus  conditionis 
est  quo  factum  est,  ut  essent  quae  non  erant.Opus 
restaurationis  est  quo  factum  est  ut  melius  essent 
quae  perierant.  Ergo  opus  conditionis  est  creatio 
mundi  cum  omnibus  elementis  suis.  Opus  restau- 
rationis  est  incarnatio  Verbi  cum  omnibus  sacra- 
menti8  suis  ;  sive  iis  quae  praecesserunt  ab  initio 
saeculi,  sive  iis  quae  subsequuntur  usque  ad  finem 
mundi.  Verbum  enim  incarnatum  rex  noster  est, 
qui  in  hunc  mundum  venit  cum  diabolo  pugna- 
turus  ;  et  omnes  sancti  qui  ante  ejus  adventum 
fuerunt,  quasi  milites  sunt  ante  faciem  regis 
praecedentes  ;  et  qui  postea  venerunt  et  venient 
usque  ad  finem  mundi  milites  sunt  regem  suum 
subsequentes.  Et  ipse  rex  medius  est  in  exercitu 
suo;  hinc  inde  vaUatus  incedens  et  stipatus  agmi- 
nibus  suis.Et  licethacin  tantamultitudine  diversse 
armorum  species  in  sacramentis  et  observationi- 
bus  praecedentium  et  subsequentium  populorum 
appareant,  omnes  tamen  uni  regi  militare  et  unum 
vexillum  sequi  probantur,  et  hostem  unum  per- 
sequi  et  una  victoria  coronari.  In  his  omnibus 
opera  restaurationis  considerantur;  in  quibus  di- 
vinarum  Scripturarum  tota  vertatur  intentio. 
Mundanae  sive  saeculares  scripturae  materiam  ha- 
bent  opera  conditionis.DivinaScripturamateriam 
habet  opera  restaurationis.  Proptera  tanto  excel- 
lentior  omnibus  scripturis  jure  creditur,  quanto 
dignior  est  et  sublimior  materia  in  qua  ejus 
consideratio  tractatioque  versatur.  Nam  opera 
restaurationis  multo  digniora  sunt  operibus  con- 


A  ditionis ;  quia  illa  ad  servitutem  facta  sunt,  ut 
stanti  homini  subessent ;  haec  ad  salutem,  ut 
lapsum  erigerent.  Propterea  illa  quasi  modicum 
aliquid  sex  diebus  perfecta  sunt ;  haec  vero  non 
nisi  setatibu8  sex  compleri  possunt.  Tamen  sex 
contra  sex  e  diverso  ponuntur,ut  idem  reparator 
qui  creator  demonstretur. 
Cap.  III.  Quomodo  divina  Scriptura  per  opera 

conditionis  descendit  ad  narranda  opera 

restaurationis, 

Quamvis  autem  principalis  materia  divinae 
Scripturae  sint  opera  restaurationis  ;  tamen,  ut 
competentius  ad  ea  tractanda  accedat,  primumin 
ipso  capite  narrationis  suae  breviter  secundum 
fidem  rerum  gestarum  exordium  et  constitutionem 
B  narrat  operum  conditionis.  Non  enim  convenienter 
ostendere  posset  qualiter  homo  reparatus  sit,  nisi 
prius  demonstraret  qualiter  sit  lapsus;  neque 
vero  lapsum  ejus  convenienter  ostendere,nisipriu8 
qualiter  a  Deo  institutus  fuerit  explicaret.  Ad 
ostendendam  autem  primam  institutionem  homi- 
nis  oportuit,  ut  totius  mundi  conditio  ac  creatio 
panderetur;  quia  propter  hominem  factus  est 
mundus.  Spiritus  quidem  propter  Deum,  corpus 
propter  spiritum;  mundus  propter  corpus  huma- 
num,  ut  spiritus  Deo  subjiceretur,  spiritui  corpus 
et  corpori  mundus.  Hoc  igitur  ordine  Scriptura 
sacra  primum  creationem  mundi  describit,  qui 
propter  hominem  factus  est;  deinde  commemorat 
qualiter  homo  factus  in  via  justitiae  et  disciplinae 
c  dispositus  est ;  postea,  qualiter  homo  lapsus  est ; 
novissime  quemadmodum  est  reparatus.  Primum 
ergo  describit  materiam  in  eo  quod  factus  est  et 
dispositus ;  deinde  miseriam  in  culpa  et  poena  ; 
deinde  reparationem  et  misericordiam  in  cogni- 
tione  veritatis  et  amore  virtutis ;  demum  patriam 
et  gaudium  beatitudinis. 

Cajp.  IV.  Quod  tripliciter  tractat  de  materia 
sua  eloquium  sacrum. 

De  hac  autem  materia  tractat  divina  Scriptura 
secundum  triplicem  intelligentiam:  hoc  est  histo- 
riam,  allegoriam,  tropologiam.  Historia  est  rerum 
gestarum  narratio,  quae  in  prima  significatione 
littero  continetur ;  allegoria  est  cum  per  id  quod 


185 


DE  SACRAMENTIS.  —  PROLOGUS. 


186 


factum  dicitur,  aliquid  aliud  factum  sive  in  pra>  A 
terito  sive  in  praesenti,  sive  in  f uturo  significatur; 
tropologia  est  cum  per  id  quod  factum  dicitur, 
aliquid  faciendum  esse  significatur. 
Cap.V.  Quod  in  sacro  eloquio  non  solce  voces 
sed  et  res  significare  habent. 
Unde  apparet  quantum  divinaScriptura  caeteris 
omnibus  scripturis  non  solum  in  materia  sua,  sed 
etiam  in  modo  tractandi,  subtilitate  et  profundi- 
tate  praecellat ;  cum  in  caeteris  quidem  scripturis 
soke  voces  significare  inveniantur;  in  hac  autem 
non  solum  voces,  sed  etiam  res  significativae  sint. 
Sicut  igitur  in  eo  sensu  qui  inter  voces  et  res 
vereatur  necessaria  est  cognitio  vocum,  sic  in  illo 
qui  inter  res  et  facta  vel  facienda  mystica  constat, 
necessaria  est  cognitio  rerum.  Gognitio  autem  B 
vocum  in  duobus  consideratur;  in  pronuntiatione 
videlicet  et  significatione.  Ad  solam  pronuntiatio- 
nem  pertinet  grammatica,  ad  solam  significatio- 
nem  pertinet  dialectica;  ad  pronuntiationem  simul 
et  significationem  pertinet  rhetorica.  Gognitio 
rerum  circa  duo  versatur,  id  est  formam  et  natu- 
ram.  Forma  est  in  exteriori  dispositione ;  natura 
in  interiori  qualitate.  Forma  rerum  aut  in  numero 
conaideratur  ad  quem  pettinet  arithmetica  ;  aut 
in  proportione  ad  quam  pertinet  musica ;  aut  in 
dimensione  ad  quam  pertinet  geometria ;  aut  in 
motu  ad  quem  pertinet  astronomia.  Adinteriorem 
vero  rerum  naturam  physica  spectat. 

Cap.  VI.   Quomodo  omnes  artes  subserviunt 

divince  sapientice.  G 

Ex  quo  constat  quod  omnes  artes  naturales 
divinae  scientise  famulantur;  et  inferior  sapientia 
recte  ordinata  ad  superiorem  conducit.  Sub  eo 
igitar  sensu  qui  est  in  significatione  vocum  ad  res, 
continetur  historia  ;  cui  famulantur  tres  scientias 
aicut  dictum  est,  id  est  grammatica,  dialectica, 
rhetorica.  Sub  eo  autem  sensu  qui  est  in  signifi- 
catione  rerum  ad  facta  mystica,  continetur  alle- 
goria.  Et  sub  eo  sensu  qui  est  in  significatione 
renim  ad  faciendamystica,  contineturtropologia; 
et  his  duobus  famulantur  arithmetica,  musica, 
geometria,  astronomia  et  physica.  Super  hsec 
ante  omnia  divinum  illud  est  ad  quod  ducit  divina 
Scriptura  sive  in  allegoria,  sive  in  tropologia  : 
quorum  alterum  (quod  in  allegoria  est)  rectam  jy 
fidem,  alterum  (quod  in  tropologia  est)  informat 
bonam  operationem :  in  quibus  constat  cognitio 
veritatia  et  amor  virtutis  :  et  haec  est  vera  repa- 
ratio  hominis. 

Cajp.VII.  De  numero  librorum  sacri  eloquii. 

Postquam  demonstravimus  quae  sit  materia 
divinarum  Scripturarum  et  qualiter  de  subjecta 
aibi  materia  tractent  in  triplici  sensu,  historiae, 
aflegoriae,  tropologiae,  nunc  ostendere  convenitin 
quibus  libris  ea  quae  jure  divinitatis  nomine  con- 
setur,  scriptura  consistat.  Duo  sunt  Testamenta 
que  omne  divinarum  Scripturarum  corpus  con- 
dudunt :  Vttus  scilicet  et  Novum.  Utrumque  tri- 


bus  ordinibus  distinguitur.  Vetus  Testamentum 
continet  legem,  prophetas,  hagiographos,  quod 
interpretatum  sonat  sanctos  scriptores  vel  sancta 
scribente8.  In  lege  continentur  quinque  volumina; 
scilicet  Genesis,  Exodus,  Leviticus,  Numeri,  Deu- 
teronomium.  Genesis  autem  ageneratione  dicitur; 
Exodus  ab  exitu ;  Leviticus  a  levitis.  Liber  nu- 
meri,quia  ineonumeranturfilii  Israel.Deuterono- 
mium  8ecundalex,Hebraiceautem  c^ain  n*3K, 

imsa»  mpn,  mam  nbfflynnra,  bresith,heiies 

moth,  vagetra,  vegedaber,  adabarim:  In  ordine 
prophetarum  octo  sunt  volumina.  Primus  liber 
Josue,  qui  et  Jesu  Nave,  et  Josue  Bennun,  id  est 
filius  Nun ;  secundus  liber  Judicum,  qui  dicitur 
Sopthim ;  tertius  liber  Samuelis,  qui  est  primus 
et  secundus  Regum ;  quartus  Malachim  quod 
interpretatur  regum,  qui  est  tertius  et  quartus 
Regum ;  quintus  Isaias ;  sextus  Jeremias ;  septi- 
mus  Ezechiel ;  octavus  liber  duodecim  propheta- 
rumquidiciturwv  nn  thareasra.  Hiprophetici 
dicuntur  eo  quod  prophetarum  sunt,  etiamsi  non 
omnes  prophetiae  sint.  Propheta  autem  tribus 
modis  dicitur:  officio  gratia,  missione.  Vulgo 
autem  usitato  vocabulo  magis  prophetae  vocantur, 
qui  vel  officio  vel  aperta  missione  prophetae  sunt; 
sicut  in  hoc  loco.  Secundum  quam  acceptionem 
David  et  Daniel  et  caeteri  complures,  prophet» 
non  dicuntur,  sed  hagiographi.  In  ordine  hagio- 
graphorum  novem  voluminacontinentur.Primum 
Job;  8ecundumliber  Psalmorum;  tertium  Prover- 
bia  Salomonis  quae  Graace  parabolae,  Hebraice 
iSwD  masloth,  dicuntur;  quartum  Ecclesiaste*, 
qui  Hebraice  mVfl?  coeleth,  Latine  concionator 
interpretatur;  quintum  DHW  W  syra  syrim  , 
id  est  Gantica  canticorum;  sextum  Daniel;  septi- 
mum  Paralipomenon,  quod  Latine  sonat  verba 
dierum9  HebraiceQtctn  nai  dabreniaminy  di- 
citur;  octavum  Esdras;  nonum  Esther.  Qui  omnes, 
id  est  quinque  octo  novem  :  similiter  faciunt  vi- 
ginti  duos  quot  litteras  etiam  alphabetum  conti- 
net  Hebraicum,  ut  totidem  libris  erudiatur  vita 
justorum  ad  salutem,  quot  litteris  lingua  discen- 
tium  ad  eloquentiam  instruitur.  Sunt  praeterea  in 
Veteri  Testamento  alii  quidam  libri  qui  leguntur 
quidem,  sed  in  corpore  textus  velin  canone  aucto- 
ritatis  non  scribuntur.Ut  est  liberTobiae  et  Judith, 
et  Machabaeorum  et  qui  inscribitur  liber  Sapientiae 
Salamonis  etEcclesiasticus.  NovumTestamentum 
continet  Evangelia,  apostolos,  Patres.  Evangelia 
quator  sunt  :  Matthaei,  Marci,  Lucae,  Joannis. 
Apostolica  volumina  similiter  ;  quatuor :  Actus 
apostolorum;  Epistolae  Pauli;  Canonicae  Epistolae, 
Apocalypsis:  qui  juncti  cum  superioribus  viginti 
duobus  Veteris  Testamenti,  triginta  complent,in 
quibus  corpus  divinaB  paginae  consummatur. 
Scriptura  Patrum  in  corpore  textus  non  compu- 
tantur;  quia  non  aliud  adjiciunt,  sed  idipsum  quod 
in  supradictis  continetur  explanando  et  latius 
manifestiu8que  tractando  extendunt. 


Patbol.  GLXXVI. 


187 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  *-  DOGMATIGA. 


188 


INCIPIT  LIBER  PRIMUS 


PARS  PRIMA. 


HEXAMERON  IN  OPERA  CONDITIONIS. 


Arduum  profecto  opus  etlaboriosum  crebra  ves-  A 
tra  prsecatione  flexus  aggredior ;  universam  divi- 
narum  Scripturarum  seriem  non  solum  restrin- 
gendo  ad  compendium  redigere,  sed  exponendo 
quoqueprofunditatie  ejus  arcanainlucemevocare. 
Cujus  quidem  operis  inchoationem  prompta  devo- 
tione  offero,  spe  consummationem  promitto. 
Cap.  I.  Unum  esse  principium  a  quo  facta  sunt 

omnia  de  nihilo. 

In  principio  creavit  Deus  ccelum  et  terram 
(Gen.  i).  Quod  creatum  est  de  nihilo  factum  est. 
Nam  quod  de  aliquo  factum  est,  factum  quidem 
est  sed  creatum  non  est ;  quia  de  nihilo  factum 
non  est.  Fccit  ergo  Deus  ccelum  et  terram ;  nec 
solum  fecit  sed  creavit,  hoc  est  de  nihilo  fecit. 
Philosophi  gentilium  tria  quaBdam  rerum  prin-  B 
dpia  sine  principio  posuerunt :  opificem,  mate- 
riam  et  formam  ;  profitentes  ea  quae  facta  sunt 
omnia  ex  materia  quidem  in  formam  per  opificem 
esse  producta.  Sed  isti  factorem  solum  non  creato- 
rem  Deum  professi  sunt.  Fides  autem  vera  unum 
solummodum  primum  principium  confitetur  quod 
semper  erat ;  et  per  ipsum  solum  factum  est  ut 
esset  quod  aliquando  non  erat.  Cujus  ineffabilis 
omnipotentisB  virtus,sicutnon  potuitaliudprseter 
8e  habere  coaeternum,  quo  in  faciendo  juvaretur; 
ita  ipsi  cum  voluit  suberat,  ut  quod  voluit  et 
quando  et  quantum  voluit  de  nihilo  crearetur. 
Omnia  ergo  quae  facta  sunt,  Deus  non  solum  ex 
materia  fecit,  sed  materiam  omnium  ipse  de 
uihilo  creavit.  q 

Cap.  II.  Anpriusfactaestmateriaquam  forma. 

Sed  non  parva  qusestio  est  utrum  ea  quse  facta 
sunt,  8imulin  materia  et  forma  adesse  prodierint, 
an  prius  per  materiam  quidem  essentialiter  con- 
dita  sint,  postmodum  formata.  Scio  quosdam 
sanctorum  Patrum  qui  ante  vos  verbi  Dei  arcana 
excellenter  scrutati  sunt,  quasi  adversa  qusedam 
super  hac  inquisitione  scripta  reliquisse,  Aliis 
quidem  asserentibus  omnia  simul  in  materia  et 
forma  creata  fuisse ;  aliis  autem  hoc  magis  pro- 
bantibup,  ut  corporea  quidem  omnia  quae  facta 
sunt,  prius  simul  et  semel  materiaiiter  condita  : 
postmodum  vero  per  intervalla  sex  dierum  in 
formam  disposlta  fuisse  credantur.  Ego  puto  viros 
sapientise  in  rebus  tam  obscuris  et  dubiis  atque  ~ 
a  sensu  nostro  remotis,  nec  temere  asseruisse 
quod  nescierlnt ;  neque  in  his  quae  asseruerunt 
prosertim  tant  a  diligentia  prolati8,errare  potuisse. 
Illud  magis  crediderim,  sub  assertionis  forma 
inquisitionis  studium  aliquando  fuisse.  Qui  sic 
dicta  sanctorum  pie  interpretari  voluerint,  nec 


falsa  credendo  in  errorem  incidunt,  nec  vera  re- 
prehendendo  elationem.  Nos  ergo  in  neutram  par- 
tem  praecipiti  assertione  declinantes,  id  cui  noster 
sensus  interim  magis  accedit  (quantum  capere 
possumus)  aperimus.  Qui  Deum  omnia  simul  in 
materia  et  forma  fecisse  contendunt,  propterea 
fortassis  suam  assertionem  justam  esse  arbitran- 
tur,  quod  omnipotentiaB  Creatoris  indignum  vi- 
deatur  (ad  humanse  imbecillitatis  similitudinem) 
suum  opus  per  intervalla  temporum  ad  perfec- 
tionem  promovere,  quodque  etiam  quaedam  Scrip- 
turarum  loca,  quodammodo  idem  asserentia 
inveniuntur.  Ut  est  illud:  Qui  vivit  xn  ceternum, 
creavit  omnia  simul  (Eccli.  xvm).  Ipsa  quoque 
Geneseos  scriptura  (unde  prima  ad  nos  hujus  rei 
manavit  agnitio)  sic  ambigue  de  operatione  sex 
dierum  loquitur,  ut  ssepenumero  omnia  potius 
simul  facta  fuisse  probare  videatur.  Propter  has 
igitur  ethujusmodirationes  aiunt  credendum  esse 
mysticam  illam  in  Genesi  sed  dierum  distributio- 
nem,  rei  autem  veritate  omnem  creaturam.  ab 
ipso  temporis  exordio  quo  esse  coepit,  talem  coe- 
pisse  talique  forma,  qualem  nunc  videtur  habere, 
quantum  id  ad  universitatis  dispositionem  per- 
tinet. 

Cap.  III.  Ratio  quare  voluit  Deusper  temporum 
intervalla  opera  sua  ad  completionemperdu- 
cere;etpriusessefacerequam  pulchrum  esse. 
Nobis  autem  videtur  (excepto  eo  quod  nihil  in 
hac  re  temere  difilnire  volumus)  omnipotentiae 
Creatoris  in  nullo  derogari,  si  per  intervella  tem- 
peris  opus  suum  ad  consommationem  perduxisse 
dicitur ;  ita  ut  tamen  indubitanter  etiam  aliter 
facere  potuisse  (si  ratio  omnipotentis  voluntatis 
ejus  expotulasset)  credatur.  Omnipotens  etenim 
Deus  (cujus  voluntas  sua  bonitate  nunquam  pri- 
vari  potest)  sicut  propter  rationalem  creaturam 
csetera  omnia  fecit,  ita  etiam  in  eis  omnibus  fa- 
ciendis  illum  prsecipue  modum  servare  debuit, 
qui  ipsius  rationalis  c.  reaturse  commoditati  ac 
caussB  magis  congruus  fuit.  Hic  autem  ille  erat 
in  quo  eidem  creaturae  rationali,  scilicet  non  so- 
lum  obsequium,  sed  etiam  exemplum  pararetur, 
id  est  in  quo  illa  acciperet  non  solum  id  quo  ad 
obsequium  indiguit,  sed  per  illud  etiam  quod 
acoipit  agnosceret  id  quod  fuit.  Propterea  in  cae- 
teris  rebus  prius  informis  materies  facta  est  ac 
deinde  formata,  ut  eo  ipso  demonstraretur  quod 
abillo  prius  non  existentia  accepissent  essentiam, 
sine  quo  modo  formain  et  ordinem  non  poterant 
habere  confusa.  Eodem  modo  ipsa  rationalis  crea- 
tura  per  id  quod  foris  fiebat,  in  se  cognosceret,  et 


189 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  I. 


190 


ab  illo  esse  quod  erat,  atque  ab  illo  expetendum  A  fuisse  sicut  supra  diximus  :   Qui  vivit  in  ceter- 


esse  quod  futura  erat,  quatenus  et  pro  eo  quod 

acceperat  in  gratiarum  actionom  exsurgeret  et  in 

id   quod  acceptura  erat  obtinendum   in    ipsum 

affectum  dilectionis  dilataret.  Nam  et  ipsa  ratio- 

nalis  creatura  quodam  suo  modo  prius  informis 

facta  est,  postmodum  per  conversionem  ad  Grea- 

torem  suum  formanda ;   et  idcirco  foris  prius  ei 

demonstrata  estinformis  materia,  postea  formata, 

ut  quanta  foret  inter  esse  et  pulchrum  esse  dis- 

tantia  discerneret.  Ac  per  hoc  admonita  est  ne 

contenta  esset  eo  quod  per  conditionem  a  Greatore 

esse  acceperat,  donec   et  pulchrum  esse  atque 

beatum  esse  adipisceretur,  quod  per  amoris  con- 

versionem  a  Greatore  acceptura  erat.  Quod  si  quis 

quaerat  quae  rationalis  creatura  jam  tunc  in  ipso  B 

mundi  primordio  exstiterit  cui  hoc  exemplum  pro- 

poni  debuisset,facile  respondetur  jam  tunc  creatos 

fuisse  angelos  qui  hoc  facto  admonerentur  seipsos 

agnoscere,  et  usque  in  finem  homines  futuros, 

quod  licet  hoc  quando  factum  est  non  viderint, 

tamen  per  Scripturas  edocti,  factum  esse  omnino 

jam  nescire  non  possint.  Si  cui  haec  quam  propo- 

suimus  ratio  minus  sufficiens  videbitur  ad  com- 

probandam   nostram  existimationem   de  rerum 

creatione,  concedimus  salva  pace,  ut  vel  aliam  ad 

idem  evidentius  comprobandum  meliorem  atque 

subtiliorem  exquirat;  aut  si  hujus  partis assertio 

illi  non  placet,  alteram  prout  libet  assumat.  Nos 

autem  secundum  propositum  ccepti  nostri   rem 

ordine  prosequemur. 

Cap.  IV.  Utrum  potuit  aliquando  esse  materia 

sine  forma. 
Restat  enim  ut  si  prius  materiam  rerum  infor- 
mem  creatam  fuisse  asserimus,  utrum  ne  aliquid 
sine  forma  existere  potuerit,  qualemve  essentiam 
ante  formam  inditam  habuisse  credendum  sit,os- 
tendamus.  Et  ut  breviter  quod  super  hoc  sen- 
tiendum  mihi  videtur  aperiam,  certe  non  puto 
primam  illam  rerum  omnium  materiam  taliter 
informem  fuisse,  utnullam  omnino  foimam  ha- 
buerit  ;  quia  nec  aliquid  tale  existere  posse,  om- 
nino  quod  aliquid  esse  habeat  et  non  aliquam 
formam  crediderim.  Ita  tamen  non  absurde  in- 
formem  eam  appellari  posse,  quod  in  confusione 


num  creavit  omnia  simul  (Eccle.  xvm),  quia 
eodemmomento  simul  et  visibilium  materia  es- 
seutialiter  creata  est  et  invisibilium  natura  ;  ni- 
hilque  postea  factum  cujus  in  ipso  primordio  aut 
materiaut  in  corporibus  aut  similitudout  in  spi- 
ritibus  non  praecesserit.  Nam  etsi  novae  adhuc 
quotidie  creantur  animae,  nova  tamen  creatura 
non  fit ;  quia  in  angelicis*  spiritibus  jam  tunc 
quando  creabantur  ejus  similitudo  praecessit.Duo 
autem  nunc  nobis  discutienda  occurunt  :  pri- 
mum,  illa  primae  conditionis  forma  informis  qua- 
lis  fuerit  ;secundum,  qualiterex  illa  informitate 
ad  hanc  quam  nunc  habet  formam  producta  sit. 

CAP.  VI  De  prima  informilale  rerum  omnium  qualis 
fuit,  et  quandiu  mundus  in  ilta  permansit. 
Quantum  conjicere  potui  ex  iis  quae  in  Scrip- 
turis  de  hac  re  sive  manifeste  sive  obscure  reperi 
secundum  rei  gostae  veritatem   expressa,  prima 
illa  rerum  omnium  moles  quando  creata  est,  ibi- 
dem  tunc  adesse  prodiit,  ubi  nunc  formata  sub- 
sistit.  Eratque  terrenum  hoc  elementum  medio 
eodemque  imo  loco  subsidens  (caeteris  in  una  con- 
fusioiie  permistis)  forma  meliore  praeditum  ;  sed 
iisdem  circumquaque  in  modum  cujusdam  nebu- 
lae  oppansis  ita  involutum  ut  apparere  non  pos- 
set  quod  fuit.  Illa  vero  tria  in  una,  sicut  dictum 
est,   adhuc   confusione  permista  sive  potius  in 
una  permistione  confusa,  circumquaque  suspen- 
sa,  eousque  in  altum   porrigebantur  quousque 
q  nunc  summum  corporeae  creaturae  pertingit.  To- 
tumque  hoc  spatium  quod  a  superficie  terrae  me- 
dio  jacentis  loco  usque  ad  extremum  supremum- 
que  ambitus  coeli  limitem  patet,  illa  nebula  et 
caligine  replebatur.  Etquod  nunc  sunt  alveisive 
trachones  aquarum,  jam  tunc  in  ipso  nascentis 
mundi  exordio  in  terraB  corpore  futura  aquis  re- 
ceptacula  parata  erant.  In  quibus  etiam  magna 
illa  aby8sus  (de  qua  omnium  fluenta  aquarum 
producenda  sive  derivanda  fuerant)  patulo  adhuc 
hiatu  vacuoque  horrendum  in    praeceps  inane 
preferebat.  Gui  quidem  desuper  tenebrosae  illius 
caliginis  qua  tota  tunc  terraB  superficies  obvoluta 
erat  nebula  tendebatur ;  quas,  ut  ergo  arbitror, 
tenebras,  Scriptura  cum  ccelum  et  terra  crearen- 


etpermistione  quadam  subsistens,  nondumhanc  ^  tur   super   faciem  abyasi  fuisse  testatur.  Talis 


in  qua  nunc  cernitur,  pulchram  aptamque  dispo- 
sitionem  et  formam  cceperit.  Ergo  ante  formam 
fracta  est  materia,tamen  in  forma.  In  forma  con- 
fusionis,  ante  formam  dispositionis.  In  prima 
forma  confusionis  prius  materialiter  omnia  cor- 
poralia  simul  et  semel  creata  sunt  ;  in  secunda 
forma  dispositionis  postmodum  per  sex  dierum 
intervalla  ordinata. 

Cjlp.  V.  Simul  creata  fuisse  omnia,  id  est  vi- 

sibilia  et  invisibilia. 
Sed  nec  illud,  quantum  opinor,  absurdum  erit, 
si  credimus  unum  et  idem  prorsus  momentum 
temporis  fuisse  quo  in  principio  simul  creata  sit 
et  rerum  visibilium  corporaliumque  materia,  et 
invisibilium  in  angelica  natura  essentia  ;  et  hoc 
esse  quod  Scriptura  refert  omnia  simul  creata 


mundi  facies  in  principio  priusquam  formam  re- 
ciperet  aut  dispositionem,  per  Scripturam  signi- 
ficatur  cum  dicitur  :  In  principio  creavit  £eus 
ccelum  et  terram.  Terra  autem  erat  inanis  et 
vacua  (Gen.  i) ;  sive,  ut  alia  trauslatio  habet, 
c  incomposita, »  et  tenebra?  erantsuper  facietn 
abyssi  (ibid.).  Per  ccelum  namque  etterram,ma- 
teriam  illam  omnium  coelestium  terrestriumque, 
hoc  loco  significari  puto,de  quapostea  succeden- 
ter  in  forma  facta  sunt  quae  in  ipsa  prius  per  es- 
sentiam  simul  creata  fuerunt.  Ibi  namque  terra 
erat  ipsum  terrae  elementum,  et  ccelum  mobile 
erat  illa  et  levis  confusio  reliquorum  trium  quae 
in  circuiti  medio  jacentis  terrae  suspensae  fereba- 
tur  ;  et  his  duobus  omnium  corporum  coelestium 
sive  terrestrium  formandorum  materia  coc&sa» 


191 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  U.  —  DOGMATIGA. 


192 


batur.  Deinde  sequitur  Scriptura  et  dicit :  Et  te-  A  aquae  et  ccelum  unum  coelum  ;  et  illud  coelum  et 


nebrae  erant  super  faciem  abyssi.  Duo  superius 
proposuerat ;  videlicet  coelum  et  terram.  Modo 
qusedam  alia  duo  subjungit  scilicet  tenebras  et 
abyssum  ;  alterum,  id  est  abyssum  in  terra,  al- 
terum,  id  est  tenebras  in  eo  quod  ccelum  voca- 
verat,  significans  intelligendum.  Propterea  nam- 
que  super  faciem  abyssi  tenebrae  erant ;  quia 
abyssus  subtus  erat,  et  desuper  caligo  tenebrosa 
erat.  Neque  abyssus  tenebrae  erat,  quia  lumen 
futura  non  erat ;  sed  desuper  faciem  abyssi  te- 
nebrarum  locus  fuit  in  eo  scilicet  elemento  unde 
lumen  postea  venire  debuit.  Neque  enim  nisi  in 
lucis  loco,  tenebra^  esse  potuerunt ;  propterea  te- 
nebrae  erant  super  faciem  abyssi.  Etspiritus  Lo- 


aquae  illaa,  nec  supra  ccelum  erant  nec  sub  ccelo; 
sed  supra  terram  ;  nihilque  erat  inter  coelum  et 
terram  ;  quia  nihil  erat  praeter  ccelum  et  terram. 
Et  tamen  aquse  erant,  et  tenebrae  erant,  et  abys- 
sus  erat.  Abyssus  in  terra ;  tenebrae  et  aquae  in 
coelo.  Et  tenebrae  erant  super  faciem  abyssi,  et 
spiritus  Dei  ferebatur  super  aquas.  Ergo  super 
omnia  erat  spiritus  Dei ;  quia  omnia  inpotestate 
erant  Dei,  et  in  omnibus  non  arctabatur  potes- 
tas  Dei.  Fortassis  jam  satis  est  (quantum  ad 
propositum  brevitatis  pertinett  de  his  hactenus 
disputasse,  si  hoc  solum  adjecerimus  quanto 
tempore  mundus  in  hac  confusione  priusquam 
ejus  dispositio  inchoaretur  perstiterit.  Nam  quod 


mini  ferebatur  super   aquas  (Gen.  i).  Subito  g  illa  prima  rerum  omnium  materia,   in  principio 


aquas  nominat,  cum  prius  in  rerum  creatione  de 
sola  terra  et  ccelo  mentionem  fecisset.  Sed  non 
propterea  aquas  increatas  esse  credendum  est, 
quia  in  creatione  rerum  aquarum  nomen  posi- 
tum  non  est ;  quia  ipsum  coelum  ipsae  sunt  tene- 
braa,  ipsae  et  aquse.  Goelum  propter  levitatem  ; 
tenebrae  propter  lucis  privationem  ;  aquae  prop- 
ter  motum  et  iluctuationem.  Nam  si  abyssus  in 
terra  erat  et  tenebrse  erant  super  faciem  abyssi ; 
ergo  tenebrae  erant  super  terram  .  Sed  quid  erat 
super  terram  ?  Duo  in  principio  posita  sunt  coe- 
lum  et  terra.  Quid  horumputas  subtus,  aut  quod 
supra  fuisse  dicemus  ?  Aut  terra  supra  et  coelum 
subtus  ;  aut  terra  subtus  et  coelum  supra  ?  Sed 


temporis,  vel  potius  cum  ipso  tempore  exorta  sit, 
constat  ex  eo  quod  dictum  est :  In  principio  crea- 
vit  Deus  coelum  et  terram.  Quamdiu  autem  in 
hac  informitate  sive  confusione  permanserit, 
Scriptura  manifeste  non  ostendit.  Mihi  autem  vi- 
detur  (quantum  ego  conjicere  valeo)  inter  crea- 
tionem  et  dispositionem  rerum,  ordinem  quidem 
temporis  sed  nullam  fuisse  moram  interjectam  ; 
ita  ut  vere  quidem  dici  possit,hoc  post  illud  fac- 
tum  fuisse  ;  sed  inter  hoc  factum  et  illud  nullam 
omnino  dilationem  intervenisse.  Et  ut  breviter 
quidquid  mihi  inde  sentiendum  videtur  absolvam 
ego  arbitror  in  primo  principio  temporis,  vel  po- 
tius  cum  ipso  principio  temporis,  hoc  est  quando 


nunquid  credendum  est  prima  illa  conditione  re-  q  ipsum  tempus  coepit,  simul  coepisse  et  rerum  vi- 


rum  ccelum  subter  creatum  fuisse  ;  et  postea  in 
formatione  supra  dispositum  ?  Fortassis  quia 
prius  Scriptura  nominavit  coelum  quam  terram, 
propterea  coelum  quasi  fundamentum  subtus 
creatum  fuisse  quis  dicat.  Ego  aut  non  ordinis 
sed  dignitatis  causa  sic  positum  reor  ;  et  quia 
etiam  sermo  sequens  de  elemento  terrse  quasi  de 
proximo  (et  ob  hoc  posteriusnominato)  habendus 
fuit,  ideo  et  prius  coelumetposteaterra  nominari 
debuit.  Sed  neque  ipsa  conditorum  naturaalium 
poaitionis  aut  locationis  ordinem  pateretur,quam 
ut  ponderosa  deorsum,  et  sursum  levia  dispone- 
rentur.  Ergo  terra  deorsum  erat  et  ccelum  sur- 
8um,  et  quod  supra  terram  erat  coelum  erat.  Ergo 
ccelum  supra  terram  erat.  Et  aquae  ubi  erant  ? 
sub  coelo  an  supra  coelum  ?  Neque  sub  coelo,  ne- 
que  supra  coelum  aquae  erant  ;  sed  in  coelo  aqua3 
erant,  quia  ipsum  coelum  aquae  erant.  Totum 
aqua3  et  totum  ccelum  ;  quia  idem  aquaB  et  coe- 
lum.  Secunda  die  factum  est  firmamentum  et  vo- 
catum  est  coelum  ;  et  positum  est  ut  divideret  in- 
ter  aquas  et  aquas,  et  quae  prius  aquae  erant  fac- 
tae  sunt  aquae,  aquae  quae  sub  coelo  et  aquae  quae 
super  coelum.  Et  factum  est  ccelum,  coelum  et 
ccelum  ;  ccelum  supra  coelum  et  sub  ccelo  coelum. 
Usque  hodie  etiam  ccelum  est  supr?  ccelum  et 
sub  ccelo  coelum,  et  lotum  ex  uno  ccelo  et  unum 
ccelum.  Sed  antequam  fieret  de  illo  coelo  hoc  cce- 
lum  quod  est  vocatum  firmamentum,  non  erat  il- 
ludccelumcoelumetcoelum,sed  tantum  coelum.Nec 
illse  aquae  aquee  etaquae ;  sed  tantum  aquae.  Et 


D 


sibilium  omnium  materiam,  eodemque  prorsus 
momento  invisibilium  in  angelica  natura  essen- 
tiam  ;  utramque  quodammodo  in  forma,  et 
utramque  quodammodo  sine  forma.  Nam  quem 
admodum  illa  formandorum  corporum  materia 
quando  primum  creata  est,  et  quamdam  formam 
habuit  in  qua  subsistere  coepit,  et  tamen  infor- 
mis  erat,  quia  ncdum  disposita  et  ordinata  fuit; 
ita  prorsus  illa  rationalis  natura  quando  primum 
in  spriritibus  angelicis  creata  est,  mox  quidem 
per  sapientiam  et  discretionem  formata  est ;  sed 
quia  illi  summo  et  vero  bono  (in  quo  beatificanda 
erat)  nondum  se  per  conversionem  amoris  im- 
presserat,  quodammodo  adhuc  informis  perma- 
nebat.  Utraque  ergo  natura  et  corporea  scilicet 
per  materiam,  et  incorporea  per  essentiam  simul 
ad  esse  prodiit ;  quia  et  in  illa  unde  facta  est  et 
in  ista  quae  facta  est  uno  eodemque  momento 
temporis,  in  tempore  pariter,  et  cum  tempore 
esse  coepit.  Nam  spiritualis  natura  (cum  sim- 
plex  sit  eique  idem  sit  omnino  esse  quod  est)  ma- 
terialiter  prius  quam  personaliter  fieri  non  ha- 
bet,  sicut  corporea  natura  ;  et  propterea  illa  dum 
crearetur  prius  quidem  per  materiamex  qua  facta 
est  ad  esse  prodiit  :  haec  vero  statim  in  ipsa  qua 
subsistit  vita  simplici  et  essentia  immortali  in- 
dissolubilique  primum  accepit.  Utraque  tamen 
simul  facta  est ;  altera,  id  est  corporea  in  eo  ex 
quo  ipsa  est ;  altera  vero,  id  est  incorporea  in  eo 
quod  ipsa  est.  Utraque  formata,  et  utraque  in- 
formis,  sicut,  dictum  est. 


198 


DE  SACRAMENTIS.  LffiRI  I  PARS  I. 


m 


Cap.  VII.  De  distinctione  formationis. 

Et  de  illo  quidem  primsB  conditionis  statu 
priu8quam  in  formam  natura  dispositionemque 
veniret,  ha^c  dicta  sufficere  volumus.  Deinde  se- 
quitur  ut  dispositionem  ipsam  qualiter  perfecta 
sit  ordine  prosequamur.  Sex  diebus  disposuit  et 
ordinavit  atque  in  formam  redegit  Deus  cuncta 
quae  fecerat :  Perfecitque  opus  suum  die  sexta. 
Et  sic  demum  die  septima  requievit  (Gen.  n), 
id  est  cessavit  ab  opere.  Prima  die  facta  est  lux ; 
secunda  die,factum  est  firmamentum;  tertia  die, 
congregatae  sunt  aquae  ;  quarta  die,  facta  sunt 
luminaria  ;  quinta  die,  pisces  et  volucoes  ;  sexta 
die,  bestiae,  jumenta,  reptilia  ;  novissime  (eadem 
tamen  die)  homo.  Hoc  primum  in  hoc  loco  lecto- 
rem  admonere  volumus,  ut  quoties  in  his  operi- 
bus,  videlicet  sex  dierum  aliquid,  fieri  audierit, 
ut  verbi  gratia,  cum  dicitur,  prima  die  facta  est 
lux  :  secunda  die,  factum  est  firmamentum  ; 
tertia  die,congregata?  sunt.aquae^quarta  die,facta 
sunt  luminaria,  non  modo  primum  cum  facta  di- 
cuntur,  hsec  de  nihilo  creata  fuisseexistimet ;  sed 
potius  de  ipsa  (quae  prius  creata  erat  de  nihilo) 
materia  formata  intelligat.  Etiam  si  aliquando 
verbum  creationis  positum  reperit,  ut  est  ibi  : 
Creavit  Deus  cete  grandia,  et  omnem  animam 
viventem  atque  motabilem  (Gen.  i);  non  ad  ma- 
teriam  qua  esse  coepqrunt,  sed  ad  formam  qua 
hoc  quod  sunt  esse  coeperunt,  referendum  esse 
sciat. 

Cap.  VIII.  De  mysterio  lucis ;  quare  primum 

facta  est. 

Incipiens  ergo  Deus  opera  suaut  perficeret,pri- 
mum  fecit  lucem,ut  caetera  omnia  postmodum  fa- 
ceret  in  luce.  Significavit  enimnobisse  non  amare 
opera  quae  in  tenebris  fiunt,quoniam  mala  sunt. 
Quia  omnis  qui  male  agit  odit  lucem  ;  et  non 
venit  ad  lucem,  ut  non  arguantur  opera  ejus, 
quia  mala  sunt.  Qui  autem  facit  veritatem 
venit  ad  lucem  ;  ut  manifestentur  opera  sua, 
quia  in  Deo  factasunt  (Joan.  m).Ipse  ergo  qui 
veritatem  facturus  fuit,  in  tenebris  operari  no- 
luit ;  sed  venit  ad  lucem,et  fecit  lucem,ut  se  ma- 
nifestaret  per  lucem.  Non  enim  ideo  fecit  lucem 
ut  ipse  videretper  luc3m,  sed  ut  opera  sua  mani- 
festaret  per  lucem,  quia  in  Deo  facta  sunt.  Et 
ideo  vidit  Deus  cuncta  quce  fecerat  et  erant 
valde  bona  (Gen.  i).  Hoc  mihi  dicendum  interim 
fuit  pro  reddenda  ratione  cur  Deus  primum  lu- 
cem  fecit. 
Cap.  IX.  Qualis  eadem  facta  est  lux,  et  ubi. 

Sed  nunc  superest  ut  rei  gestse  veritatem  dili- 
gentius  prosequamur.  Principium  ergo  divino- 
rum  operum  fuit  creatio  lucis,  quando  ipsa  lux 
non  materialiter  de  nihilo  creataest ;  sed  deprae- 
jacenti  illa  universitatis  materia  formaliter  fac- 
ta  est  ut  lux  esset,  et  vim  ac  proprietatem  lu- 
cendi  haberet.  Hoc  opus  prima  die  factum  est ; 
sed  hujusoperi8  materia  anteprimamdiemcreata 
est.  Moxque  cum  ipsa  luce  dies  coepit;  quia  ante 
hicemnec  nox  fuit  nec  dies,  etiamsi  tempus  fuit. 
Si  autemqu»riturqualisha3clux  fuit,  corporea  an 


A  incorporea,  et  si  corporea  cujusmodi  corpus  ha- 
buit,  et  utrum  uno  loco  circumscripta  an 
ubique  diffusa,  utrum  in  motu  an  immobi- 
lis ;  quantum  ego  arbitror  rectissime  respon- 
detur,  corporalibus  rebus  et  visibilibus  illu- 
minandis,  non  nisi  lucem  corpoream  congruere 
potuisse.  Omne  autem  corpus  quamtumlibet  sub- 
tile  et  spirituali  naturae  approximans,  loco  cir- 
cumscribi  necesse  est.  Rursumque  nisi  mobilis 
fuisset  lux  illa,  nequaquam  alterna  vicissitudine 
diem  ac  noctem  distinguere,  nec  temporis  spa- 
tium  ullatenus  sine  motu  peragere  valuisset.  Se- 
cundum  hanc  itaque  considerationem,convenien- 
tius  puto  ut  credamus  lucem  illam  in  principio 
factam  ad  illuminanda  corporea  sine  dubio  cor- 

B  poream  fuisse,  quale  fortasse  esse  potuisset  cor- 
pus  aliquod  lucidum,  cujus  pra^sentia  cuncta  il- 
lustrarentur,  quemadmodum  nunc  in  sole  videri 
potest,  ipsamque  vice  et  loco  solis  factam,  ut  in- 
terim  motu  suo  circumagitaretur,et  noctem  diem- 
que  discerneret.Gum  qua  (quia  dies  prima  exorta 
est)  ego  crediderim  magis  illam  quando  facta 
est,  ibidem  primum  apparuisse  ubi  sol  quoti-' 
diano  cursu  circumvectus  oriens  emergit,  ut  eo- 
dem  tramite  circumcurrens,  ac  primo  ad  occa- 
sum  descendens  vesperam  faceret,  et  deinde  re- 
vocata  ad  ortum  auroram,  hoc  est  mane  ante  or- 
tum  sequentis  diei  illustraret.  Et  propterea  quia 
primus  dies  auroram  praecedentem  non  habuit, 
quoniam  antequam  lux  crearetur  plenae  tenebr» 

C  fuerunt,  mox  autem  luce  apparente  super  ter- 
ram  plenus  dies,  propterea  quod  a  perfecto  opus 
Dei  inchoari  debuisset,  ideo  dixisse  Scripturam  : 
Factum  est  vespere  et  mane  dies  unus  (Gen.  I) 
Non  enim  dixit  Factum  est  mane  et  vespere;sed: 
Factum  est,  inquit,  vespere  et  mane  dies  unus. 
Quia,  sicut  diximus,  primus  dies  mane  praece7- 
dens  non  habuit,  quoniam  aluce  plena  atqueper- 
fecta  initium  sumpsit;  propterea  omnis  au- 
rora  praecedentis  diei  est,  et  dies  ab  ortu  so- 
lis  initium  sumit.  Estque  dies  naturalis  illud 
spatium  temporis  quod  ab  ortu  solis  usque 
ad  ortum  pertransiens  noctem  inse  diemquecon- 
cludit ;  in  qua  (quoniam  naturaliter  dies  noctem 
praecedit)  et  finem  diei  vesperam  dicimus,  finem 
noctis  auroram,  constat  indubitanter  quod  auro- 
ra  semper  ad  praecedentem  diem  referenda  sit. 
Ergo  illud  primum  momentum  temporis  quando 
creata  est  omniumvisibilium  invisibiliumque  na- 
tura,  nec  nox  fuit  nec  dies ;  et  tamen  tempus 
fuit,  quia  mutabilitas  fuit.  Postea  vero  continuo 
luce  facta  divisae  sunt  tenebrae  et  lux ;  et  tempus 
jam  per  diem  et  noctem  distingui  coepit. 
Cap.  X.  Quod  simul  facta  est  lux  visibilis  et 
invisibilis  ;  et  pariter  divisa  a  tenebris. 
Et  ut  mihi  videtur  eodem  prorsus  temporis  mo- 
mento  quo  visibiliter  et  corporaliter  divisa  est 
lux  a  tenebris ;  invisibiliter  quoque  boni  angeli 
discreti  sunt  a  malis  illis  in  tenebras  peccati  ca- 
dentibus  :  et  istis  ad  lucem  justitiae  conversis  il- 
luminatisque  a  luce,  ut  lux  essent  et  non  tene- 
bro.  Sic  enim  consonare  debuar\u&   ^usoK^suta. 


D 


195 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


196 


operum  Dei,  ut  quae  visibilia  erant  opera  sapien- 
tiae,  invisibilium  proventus  sequerentur,  secun- 
dum  quod  ipsa  qu®  ntrobique  operabatur  sa- 
pientia,  ibi  judicium  exercuit,  hic  fonnavit  ex- 
emplum.  Divisa  est  lux  ergo  a  tenebris  ;  et  erat 
lux  visibilis  et  visibiles  tenebrae  erant ;  similiter 
et  lux  invisibilis  erat,  et  tenebrse  invisibiles 
erant ;  et  utrorumque  divisio  facta  est ;  et  si- 
mul  facta  est  divisio  tenebrarum  et  lucis.  Et  vo- 
cata  est  lux  dies  et  tenebrae  nox.  Utrumque  qui- 
dem  Deus  divisit,  et  utrumque  nominavit ;  sed 
et  utrumque  non  fecit.  Deus  enim  auctor  tene- 
brarum  non  est  sed  lucis  ;  quia  peccatum  est  te- 
nebrae  et  peccatum  nihil  est  :  Et  sine  ipso  nihil 
factum  est  (Joan.  m).  Lux  ab  ipso  facta  est ; 
quia  justitia  et  veritas  lux  est,  et  de  luce  audivi- 
mus  quod  dixit  Deus  :  Fiat  lux ;  et  statim  lux 
faeta  est  (Gen.  i).  Nusquam  dixit  Deus  :  Fiant 
tenebrae.  Sed  de  luce  dixit  :  Fiat  lux  :  et  divi- 
sit  lucem  a  tenebris ;  et  vocavit  lucem  diem, 
et  tenebras  noctem(ibid).  Ergonon  fecit  utrum- 
que ;  tamen  utrumque  divisit,  et  utrumque  no- 
minavit.  Divisit  per  judicium  ;  et  per  meritum 
nominavit,  judicavit  et  disposuit.  Quia  nec  hoc 
apud  eum  judicantem  inordinatum  esse  potuit, 
quod  apud  delinquentes  inordinatum  fuit,  voca- 
vit  lucem  diem,  et  tenebras  noctem. 
Cap.  Xl.Quodtres  dies  lux  illuminavit^etqua- 
re  ante  solem  facta  est. 

Ergo  nemo  dicat  quomodo  ante  factum  solem 
dies  esse  potuit ;  quia  antequam  sol  fieret  lux 
.erat :  Et  vidit  Deus  lucem  quod  esset  bonum  et 
vocavit  lucem  diem,et  tenebras  noctem  {Gen.i) 
Et  ipsa  lux  tres  illos  primos  dies  faciebat  ante- 
quam  sol  fieret  etilluminaret  mundum.  Sedquid 
eignificat  quod  non  statim  factus  est  sol  ex  quo 
lucem  fieri  oportuit,  sed  ut  quasi  lux  esset  prius- 
quam  clara  lux  ?  Et  fortassis  confusio  plena  luce 
digna  non  erat ;  aliquam  tamen  lucem  accepit,ut 
videret  exire  ad  ordinem  et  dispositionem. 
Cap.  XII.  Sacramentum  divinorum  operum 

Ego  puto  magnum  hic  aliquod  sacramentum 
commendari ;  quia  omnis  anima  quandiu  in  pec- 
cato  est,  quasi  in  tenebris  est  quibusdam  et  con- 
fusione.  Sed  non  potest  evadere  confusionem 
suam  et  ad  ordinem  justitiaeformamquedisponi, 
nisi  illuminetur  primum  videre  mala  sua,  et  dis- 
cernere  lucem  a  tenebris,  hoc  est  virtutes  a  vi- 
tii8,  ut  se  disponat  ad  ordinem  et  conformet  ve- 
ritati.  Hoc  igitur  aniinain  confusione  jacens  sine 
luce  facere  non  potest ;  et  propterea  necesse  est 
primum  ut  lux  fiat,  ut  videat  semetipsam,  et 
agnoscat  horrorem  et  turpitudinem  confusionis 
suae,  et  explicet  se  atque  coaptet  ad  illam  ratio- 
nabilem  dispositionem  et  ordinem  veritatis.  Post- 
quam  autem  ordinata  fuerint  omnia  ejus,  et  se- 
cundum  exemplar  rationis  formamque  sapientiae 
disposita,  tunc  statim  incipiet  ei  lucere  sol  jus- 
titiae;  quia  sic  in  repromissione  dictum  est :  Beati 
mundo  corde  ;  quoniam  ipsi  Deum  videbunt 
(Matth.  v).  Prius  ergo  in  rationali  illo  mundo 
cordis  humanicreaturlux,  et  illuminatur  confu- 


A  sio  ut  in  ordinem  redigatur.  Post  haec  cum  fue- 
rint  purificata  interiora  ejus,  venit  lumen  solis 
clarum  et  illustrat  eam.  Non  enim  digna  est  con- 
templari  lumen  SBternitatis,  donec  munda  et  pu- 
rificata  fuerit ;  habent  quodammodo  et  per  ma- 
teriam  speciem,  et  per  justitiam  dispositionem. 
Sic  lex  praecessit  gratiam,  sermo  spiritum  ;  sic 
praecursor  Joannes  Ghristum  ;  lux  lucem  ;  lu- 
cerna  solem ;  et  ipse  Ghristushumanitatem  suam 
prius  demonstravit,  ut  post  manifestaret  divini- 
tatem,  et  ubique  lux  lucem  praecedit.  Lux  quae 
peccatores  ad  justitiam  illuminat,  illam  lucem 
quae  justificatos  ab  beatitudinem  illustrat.  Ergo 
facta  est  lux  priusquam  solis  claritas  manifesta- 
retur ;  et  dies  erat  :  et  tres  dies  erant  quando 

B  lux  erat  et  sol  non  erat.  Quarta  die  illuxit  sol,et 
illa  dies  clara  erat ;  quia  lumen  verum  habuit,et 
tenebraB  non  erant  ullae.Sic  nulla  anima  meretur 
lumen  solis  accipere  et  summae  veritatis  clarita- 
tem  contemplari,  nisi  Jres  dies  isti  in  ea  praece- 
dant.  Prima  quidem  die  fit  lux,  et  dividuntur  lux 
et  tenebrae  ;  vocatur  fitque  lux  dies,  et  tenebrae 
nox.  Secunda  die  firmamentum,collocaturque  in- 
ter  aquas  superiores  et  aquas  inferiores  ;  et  vo- 
catur  firmamentum  ccelum.  Tertia  die  congre- 
ganturaquae  quaesub  coelo  sunt  in  locum  unum; 
jubeturque  manifestari  arida  et  vestiri  gramini- 
bus  suis.  Omnia  autem  haec  spiritualia  praefe- 
runt  documenta.  Primum  in  corde  peccatoris 
creatur  lux  ;  quando  semetipsum  agnoscere  in- 

q  cipit,  ut  dividat  inter  lucem  et  tenebras,  et  ap- 
pellare  incipiat  lucem  diem  et  tenebras  noctem  ; 
et  non  sit  jam  de  quibus  dicitur  :  Vos  qui  dicunt 
bonum  malum,  et  malum  bonum  ;  ponentes 
lucem  tenebras,  et  tenebras  lucem  (Isa.  v). 
Post  haec  autem  cum  cceperit  inter  lucem  et  te- 
nebras  dividere,  et  lucem  diem,  tenebras  quoque 
appellare  noctem,  id  est  cum  mala  sua  veraciter 
per  judicium  rationis  improbare,  et  quae  sunt 
bona  et  laudabilia  lucis  opera  eligere  cceperit, 
restat  ut  fiat  in  eo  firmamentum,  hoc  est  in  bono 
proposito  corroboretur  :  dividere  inter  aquas  su- 
periores  et  aquas  inferiores,  id  est  desideria  car- 
nis  et  spiritus,  ut  medius  et  mediator  duo  sibi 
adversantia  nec  permisceri  sinat  nec  transponi  ; 

n  nec  simul  sit  quod  dividi  debeat,  aut  supra  quod 
subter,  aut  subter  quod  supra  collocandum  est. 
Novissime  sequitur  in  dispositionis  ordine  opus 
tertiae  diei,  ut  congregentur  aquae  quae  sub  coelo 
sunt  in  locum  unum,  ne  carnis  desideria  fluxa 
sint,  et  ultra  metam  se  necessitatis  expandant, 
ut  totus  homo  ad  statum  naturae  revocatus,  et  se- 
cundum  ordinem  rationis  dispositus,  in  locum 
unum  omne  desiderium  colligat,quatenuset  caro 
spiritui,  et  spiritus  subjectus  sit  Greatori.  Quis- 
quis  sic  ordinatus  est  dignus  est  lumine  solis,  ut 
mente  sursum  erecta  et  desiderio  in  superna  de- 
fixo,  lumen  summae  veritatis  contemplanti  irra- 
diet,  et  jam  non  per  speculum  in  cenigmate  (I 
Cor.  xiu),  sed  in  seipsa  ut  est  veritatem  agnos- 
cat  et  sapiat.  Sed  et  illud  non  negligenter  tran- 
seundum  est,  quod  dicitur  :    Vidit  Deus  lucem 


197 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  I. 


198 


quod  esset  bonum,et  divisit  lucem  a  tenebris;  A  et  in  ea  luce  in  qua  vidit  lucem  quod  esset  bona, 


et  vocavit  lucem  diem,  ac  tenebras  noctem 
(Gen.  i).  Fecit  enim  et  vidit ;  deinde  divisit  et 
vocavit.  Quare  vidit?  Noluit  priusdividere  quam 
ridisset,  prius  vidit  an  esset  bonum  ;  et  tunc  de- 
mum  divisit  lucem  a  tenebris  ;  et  vocavit  lucem 
diem,  et  tenebras  noctem.  Adducet  enim  omne 
opu8  suum  in  judicium  ;  et  non  solum  opera  alia 
quae  in  luce  fecit,  vidit  Deus  quod  esset  bonum, 
sed  ipsam  quoque  lucem  vidit  quod  esset  bonum 
et  divisit  lucem  et  tenebras.  Nam  ipse  angelus 
malus  transfigurat  se  aliquando  in  angelum  lu- 
cis,  et  ingerit  se  ad  decipiendam  mentem  quasi 
lux  vera.  Sed  haeclux  non  est  dividenda  a  tene- 
bris,   nec  vocanda  est  dies  sed  nox  ;  quia  spe 


etiam  caeteraoperasuaquae  operatusestvidit  quod 
essent  bona,  et  nihil  sine  illa  luce  vidit,  vel  bonum 
vel  malum;  sive  ex  iis  quae  ipse  bona  fecit,  sive  ex 
iis  qua3  nos  fecimus  mala,  quae  omnia  ipse  non 
male  sed  bene  vidit.  Et  ibi  vidit  ubi  nullum  malum 
vidit  :  haec  ipsa  lux  est  qua  et  nos  videre  oportet 
omnem  lucem  an  bona  est;  nec  poterimus  judicare 
vero  de  luce  anbona  est,donec  ista  luce  illuminati 
fuerimus,  qua)  vere  bona  est :  Spiritualis  enim 
d\judicat  omnia,  et  ipse  a  nemine  judicatur 
(I  Cor.  n).  Et  si  Spiritus  Dei  vere  in  nobis  habi- 
tat,  non  nos  poterunt  decipere  spiritus  erroris, 
etiamsi  in  luce  veniant  ad  nos;  quia  habebimus 
lucem  in  nobis,  in  qua  nobis  manifestum  erit  de 


ciem   quidem  lucis  habet,   sed  tenebras  veras.  b  omni  luce  utrum  bona  est;  et  sic  fiducialiter  divi 


Propterea  prius  vidit  Deus  lucem  an  esset  bona 
ut  non  statim  credamus  omni  spiritui;sed  pro- 
bemus  spiritus  si  exDeo  sint  (Joan.  iv)  ;  etcum 
viderimu8  lucem  quiabona  est,  tunc  demum  di- 
vidamus  lucem  a  tenebris,  et  vocemus  lucem 
diem  et  tenebras  noctem.  Ergo  non  solum  stu- 
dendum  est  utluxpraBcedat  in  operibus  nostris, 
et  ut  in  luce  fiant  opera  nostra  ;  sed  ipsa  quoque 
lux  prius  videnda  est  et  consideranda  diligenter ; 
et  sic  postremo  cum  viderimus  lucem  quia  bona 
est,  dividamus  lucem  a  tenebris,  et  vocemus  lu- 
cem  diem,  et  tenebras  noctem. 
Gap.  XIII.  Quare  dicit  Scriptura  :  t   Yidit 

Deus  lucem.  » 


demus  lucem  a  tenebris,  et  judicabimus  non  solum 
inter  tenebras  et  lucem,  sed  etiam  inter  lucem  et 
lucem  judicabimus;  non  solum  inter  noctem  et 
diem,  sed  etiam  inter  diem  et  diem  judicabimus, 
et  judicabimus  omnem  diem.  Parum  est  enim  ad 
perfectum  inter  diem  et  noctem  judicare,  parum 
est  lucem  et  tenebras  dividere  :  hoc  est  virtutes  a 
vitiis  sequestrare,  nisi  sciamus  etiam  inter  diem 
et  diemjudicare,etsciamu8  omnemdiemjudicare, 
ut  sapiamus  qui  sint  illi  motus  qui  sub  virtutum 
specie  quasi  luce  aliena  ad  nos  veniunt,  et  qui 
sursum  illi  sint,  qui  veram  virtutis  claritatem 
praetendunt;  et  in  ipsis  quoque  virtutibus  non 
solum  quae  bona  sint,  sed  etiam  quae  sint  potiora 


Sedoccurit  fortassis  quomodo  tudt*  Deus  Zucem  c  probemus.  Spritualis  enim  judicabat  omnia,  et 


quod  esset  bona  et  divisit  lucem  a  tenebris  et 
vocavit  lucem  diem,  et  tenebras  noctem  (Gen. 
i).Nam  si  caetera  opera  sua  in  luce  vidit  quod  es- 
sent  bona,inqua  luce  vidit  lucem  guod  esset  bona 
et  divisit  lucem  a  tenebris  vocavitque  lucem  diem 
et  tenebras  noctem  ?  Nihil  enim  videri  potest  sine 
luce ;  sed  nec  tenebrae  sine  luce  videntur,  quanto 
magis  lux  non  videtur  sine  luce?  Quae  fuit  ergo 
illa  lux  per  quam  Deus  vidit  lucem  quod  esset 
bona,  et  divisit  lucem  a  tenebris?  An  per  ipsam 
eam  vidit  auod  esset  bona,  an  per  aliam  lucem 
vidit  quod  esset  bona?Sed  quomodo  per  ipsam 
videre  potuisset  quod  esset  bona,  si  aliam  lu^em 
non  habuisset  per  quam  et  in  qua  ipsam  lucem 


ipse  a  nemine  judicatur;  quia  Spiritus.  omnia 
scrutatur,etiamprofunda  Dei  (ibid.);  et  unctio 
ejus  docet  nos  de  omnibus  (I  Joan.  n). 
Cap.  XIV.  Qnce  sit  cautela  boni  operis  hic  significata. 
Hic  tibi  attende  quanta  sit  cautela  bono  operi 
adhibenda.  In  principio  omnium  operum  tuorum 
vide  ut  lucem  habeas  in  te,  ut  omnia  opera  tua 
lucis  sint  et  non  tenebrarum.  Postea  considerata 

i 

diligenter  utrumne  lux  tuapura  sit  et  non  fuscata; 
et  cum  in  veneris  quia  bona  est,  tunc  demum  divide 
eam  a  tenebris,  et  voca  lucem  diem,  et  tenebras 
noctem.  Deinde  reliqua  opera  tua  quae  in  luce  fe- 
ceris,  vide  si  etiam  ipsa  bona  sunt;  et  nullum  om- 
nino  opus  sine  judicio  pertranseat,  donec  agnoscas 


vidisset  quod  esset  bona?Nam,si  vidit  quodesset  j^  cuncta  quae  fecisti.  Ita  geminum  est  judicium  : 


bona  lux  ista  et  vere  vidit,  in  aliquo  vidit  de  cu- 
jus  bonitate  dubitari  non  potuit.  Ergo,  alia  lux 
increata,  in  qua  ista  lux  creata  videbatur  quod 
esset  bona ;  quia  illam  imitabatur  quae  semper  est 
bona.  In  illa  enim  luce  cum  ipsa  solum  sit  bona, 
videntur  et  mala  et  bona;  et  non  solum  mala  et 
bona  in  ea  videntur,  sed  mala  etiam  esse  mala, 
bonaesse  bonain  ea  videntur  :  proptereaquod  ipsa 
vere  et  summe  est  bona.  Quod  enim  ab  ipsa  dis- 
cordare  videtur,  malum  esse  videtur;  et  quod  ei 
simile  esse  videtur,  bonum  essevidetur,  et  utrum- 
que  non  nisi  in  ipsa  et  per  ipsam  videtur.  Per 
lucem  ergo  probavit  lucem  :  quia  in  luce  incom- 
mutabili  vidit  quod  lux  ista  commutabilis  suo 
modo  et  ordine  bona  esset.  Et  divisit  lucem  a  te- 
nebris,  vocavi  tque  lucem  diem,  et  tenebras  noctem; 


primum  in  quo  lux  judicatur  et  videtur  si  bona 
estut  dividatur  a  tenebris,  secundum  est  judicium 
quando  opera  ipsa  quae  in  luce  facta  sunt  ad  judi- 
cium  vocantur,  et  videtur  quia  ipsa  quoque  bona 
8unt,et  demunt  requiescit  Deus.  Aliquae  quaedam 
lucis  my8teria  interim  protemporetranscurrentes 
perstrinximus,  nunc  iterum  ad  propositi  nostri 
seriem  texendam  revertamur. 
Cap.  XV.  Quidfactum  estde  luce  illa  primaria 

post  creatum  solem ;  et  an  de  seipsa  sol  sub- 

stantialiter  factus  est. 

Igitur  Deus  prius  lucem  facere  voluit  ad  illumi- 
nandum  mundum  antequam  solem  crearet  ope 
vicariapraecurrentem,  donec  veniret  quod  perfec- 
tum  est.  Et  sunt  qui  quaerant  quid  de  illa  luce 
factum  sit,  propterea  quod  jam  nulla  ejus  vesti^ 


199 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


200 


reperiri  possunt  ex  quo  solis  claritas  illuxit.  Alii 
dicuntdispersam  peramplaaeris  spatia  vim  lucen- 
di  et  illuminandi  ami8i88e;  superesse  tamen  adhuc 
quasdam  tenues  reliquias  quae  in  ambitu  firma- 
mentiintrinsecushuc  illucque  sparsim  diligentius 
intuentibus  nocte  demonstrentur;  die  vero  eas 
majori  ne  videri  valeant  solis  claritate  abscondi. 
Sic  quique  suas  opinionesproutpossibiie  est  confin 
gunt.  Sed  quis  scit  utrum  ipsa  eadem  lux  postea 
in  soii8  substantiarn  translata  sit,  et  ampliata  cia- 
ritateformam  meliorem  acceperit,quemadmodum 
in  nuptiis  Jesus  de  aquis  vinum  fecit,  ut  reforma- 
tionis  statum  in  melius  et  restaurationis  sacra- 
mentum  demonstraret  ?  Nam  erat  iux  antequam 
sol  factus  est;  hoc  erat  aqua  priusquam  in  vinum 
mutata  est,  ut  non  aliud  fieret  quod  potias  exihi- 
bitum  est;  sed  de  eo  ipso  quod  ante  viilius  habe- 
batur.  Ita  de  rebus  dubiis  nemo  est  qui  possit 
certum  aliquid  definire. 
Cap.  XVI.  Utrum  Deusper  sex  dies  sine  inter- 

vallo  operatus  est,  sive  alio  quolibet  modo. 

Solum  adhuc  illud  de  operatione  primae  diei  in- 
quirendum  restat :  si  Deus  lucem  in  primo  exortu 
ejusdem  diei,  id  est  primae  creavit.  Cum  nihil 
eadem  die  aliud  fecisse  legatur  quam  lucem, 
utrumne  usque  ad  ortum  sequentis  diei  quando 
firmamentum  fecit  ab  opere  cessasse  credendus 
sit,  cum  scriptura  septima  eum  die  demum  re- 
quievisse  testetur?  Cui  qusestioni  gemina  respon- 
sione  obviabimu8;  aut  enimdicemusDeum  inillis 
sex  diebus  operationem  suam  ita  continua  perse- 
verantia  produxisse,  ut  nulio  temporis  intervallo 
aboperando  desierit  Autitasexdiebusoperatum, 
ut  nulium  quidem  diem  in  operando  intermiserit: 
nonquodnuliotemporis  spatio  operari  cessaverit. 
Quia,  siquidem  iliam  assertionem  probare  volu- 
mus,  quod  continua  fuerit  ejus  operatio  dicere  po- 
terimus,  quod  prima  die  lucem  in  exortu  ipsius 
diei  fecit;  deinde  ut  cursu  suo  diem  noctemque 
distingueret;  primum  de  oriente  ad  occasum,  et 
rursum  de  occidente  ad  ortum  direxit.  Nec  solum- 
modo  opusejusfuissequod  luxfactaest,  sedquod 
directa,  ipso  gubernante  et  dirigente,  cursum  ex- 
plevit.Eodemmododesecunda  die  dicetur,  quando 
firmamentum  factum  est,et  circumactionis  perpe- 
tuae  praeceptuin  simul  et  legem  accedit.  Hocetiam 
de  tertia,  quarta,  quinta,  vel  sexta  die,  prout  ratio 
dictaveritexquiret,qui8qui8  hujus  partis  assertio- 
nemelegerit.Si  cui  autem  ista  interpretatio  nimis 
obscura  videbitur,  maxime  quod  de  motu  firma- 
menti  necdum  rata  sit  assertio,  ad  illam  alteram 
quam  proposuimusrecurrat  expositionem  quae  fa- 
cilior  est  et  se  promptius  ad  intelligendum  commo- 
dat  rationi.  Dicet  igitur  Deum  sex  diebus  opera- 
tum  et  8eptima  deinde  die  requievisse  ab  opere; 
quia  nullus  de  sex  invenitur  diebus  in  quo  opus 
non  fecerit  Deus,  donec  septima  diesveniretquan- 
do  deindeab  omni  opererequievit.  Et  haec  quidem 
de  operatione  primae  diei  dicta  sint. 


A  Cap.  XVII.  De  opere  secundce  diei  quando  fac- 

tum  est  firmamentum. 
Et  vidit  Deus  quod  esset  bonum;  et  ait :  Fiat 
firmamentum  in  medio  aquarum  (Gen.  i).  No- 
luit  igitur  Deus  ad  sequens  opus  transire,  donec 
dijudicaset  primum.  Cum  ergo  vidisset  de  luce 
quod  esse  bonum,  tunc  ait  :  Fiat  firmamentum. 
Quantum  ad  litteram  pertinere  videtur,  factum 
est  firmamentum  die  secunda;  prius  quidem  in 
ilia  universitatis  materia  de  nihiio  creatum,  et 
nunc  ex  iila  ipsa  ad  talem  formam  erutum  et  fac- 
tum  firmamentum  ut  ambitu  suo  medium  quodam 
modo  interveniens  magnam  iliam  aquarum  im- 
mensamque  congeriem  ab  invicem  separaretatque 
devideret,  et  de  aquis  faceret  aquas  et  aquas;hoc 

B  est  aquas  quas  ambitu  suo  intrinsecus  complecte- 
retur  et  subtus  se  contineret  et  aquas  quas  extrin- 
secus  et  supra  gyrum  iimitis  sui  relinqueret. 
Cap.  XVIII.  De  qua  materia  factum  sit  firma- 
mentum,  et  quale  factum  sit. 

Multa  quidem  sunt  quae  de  firmamenti  natura 
animum  quaestione  puisare  posset,  sihaechumana 
investigatio  relinquenda  potius  quam  discutienda 
non  videret.  Nam  utrum  ex  puro  igne  factum  sit, 
sive  ex  aere ;  aut  etiam  ex  aqua;  vei  postremo  ex 
duobus  aut  tribus  horum  commistis,  et  an  subs- 
tantiam  solidam  naturaque  palpabilem  habeat, 
quantave  credenda  spissitudo  ejus,  etutrum  ipsum 
calidum  an  frigidum;  aut  cujus  alterius  qualitatis 
existat  merito  quaereretur :  si  inde  aliquid  certum 

G  8ciri  potuisset.  Nunc  autem  in  quaestionibus  ha- 
rum  rerumnon  mihimultumlaborandum  videtur, 
quas  nec  ratio  ulla  comprehendit  nec  auctoritas 
(cui  fides  adhibenda  sit)  probat.  Solum  hoc  quod 
legimus  credere  sine  dubitatione  debemus,  quod 
factum  est  firmamentum  ut  divideret  aquas  ab 
aquis;  hoc  est  ut  partem  aquarum  intra  ambitum 
suum  conciuderet,  partemque  extrinsecus  segre- 
garet. 

Cap.  XIX.  Sacramentum  supradictorum. 
Quare  autem  factum  sit  ut  firmamentum  aquas 
a  se  divideret.  partimque  supra  atque  infra,  partim 
earumdem  aquarumnatura  consisteret,  non  quae- 
rat  extra  se,  qui  haec  propter  se  facta  credit.  Nam 
est  illo  qui  interius  fabricatus  est  mundo,  quiddam 

D  hujus  operis  formam  et  exempiar  habens,  ubi 
terra  quaedam  deorsum  posita  consistit  sensualis 
natura  hominis;  coelum  autem  sursum  puritas  in- 
telligentiae,  et  quasi  quodam  immortalis  vitae  motu 
vegetataratio.  Duas  vero  istas  tam  dissimiles  in 
uno  homine  naturas,  magna  quaedam  desideriorum 
moles  hinc  indefluctuantium,et  in  contraria  saepe 
motu  alterno  tendentium  oberrat;  quia  et  aliud 
est  quod  subtus  caro  ex  infirmitate  pressa  appe- 
tit,  et  aliud  quod  spiritus  sursum  per  contempla- 
tionem  veritatis  elevatus  intendit.  Sed  fit  aliquo- 
ties  ut  contrarii  motus  conf usionem  gignant;  nisi 
ratio  media  interveniens  dividat  ab  invicem,  et 
discernat  voluntates  et  appetitus,  desideriaque 
dijudicet.  Quid  sit  videlicet  quod  ex  carne  deor- 
sum  trahit;  quid  quod  ex  spiritu  in  superna  in- 
hiat,  summum  illud  et  immortale  bonum  ambiens. 


m 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  I. 


200 


Nam,  cum  ipsa  ratio  f ortiter  judicii  censura  quasi 
irmamentum  quoddam  in  medio  sese  collocat, 
atque  hinc  superccelestes  aquas,  illinc  autem  eas 
quae  sub  ccelo  sunt  disponit  separatim,  non  potest 
inferior  corruptela  inferiorem  animae  puritatem 
ioficere;  neque  ipsa  quse  sursum  est  sinceritas, 
ad  ea  quae  subter  sunt  abjecta  et  vilia  sinitur 
sese  inclinare. 

Gap.  XX.  Quare  non  dicitur  Deus  vidisse  opus 
secundce  diei,  quod  bonum  esset. 

Sed  mirum  est  quare  non  vidit  Deus  opus  se- 
cundae  diei  quod  esset  bonum,  sicut  in  caeteris 
omnibus  diebus  vidisse  legitur  et  vidit  Deus  quod 
esset  bonum.  Aut  enim  opus  ejus  non  fuit  et  bo- 
num  non  fuit,  aut  si  opus  ejus  fuit,  bonum  fuit. 
Si  autem  bonum  fuit  et  opus  ejus  fuit,  vidit  utique 
quod  bonum  fuit  qui  non  potuit  ignorare  quod 
fuit,  sive  bonum  sive  malum  fuit.  Quare  ergo  hic 
non  dictomest :  Vidit  Deus  quod  esset  bonum, 
sicut  alibi  ubique  dictum  est :  Vidit  Deus  quod 
esset  bonum  (Oen  i).  Nam  si  ideo  alibi  dictum 
est  quia  factuin  est,  cur  etiam  hic  dici  non  de- 
buit  si  factum  fuit  ?  Fortassis  quia  binarius  si- 
gnum  divisionis  est,  qui  primus  ab  unitate  dis- 
cedit  :  sacramentum  aliquod  hic  commendatur. 
Et  non  sunt  laudata  opera  secunda,  non  quia 
bonanonessent,sed  quia  malorum  signum  essent. 
Prima  enim  opera  fecit  Deus  et  illa  omnia  bona 
valde  erant  (ibid.);  quibus nequeinerat  corruptio, 
neque  deerat  perfectio.  Sed  venit  deinde  diabolus 
et  homo,  et  fecerunt  ipsi  opera  sua;  et  haec  erant 
operasecundapo8tprima,malapo8t  bona;et  noluit 
Deus  videre  opera  ista  quia  mala  erant,  sed  quse 
per  sapientiam  vidit,  per  judicium  improbavit. 
Gap.  XXI.  Quomodo  congregatce  sunt  aquce  in 
unum  locum,  ut  arida  appareret. 

Et  dixit  Deus  :  Congregentur  aqucequce  sub 
ecelosunt  in  locum  unum  (Gen.i).  Quantumad 
litteram  spectat,  locus  unus,  in  quo  congregatae 
sunt  aquae  quae  sub  ccelo  erant,  abyssus  magna 
creditur,  quae  ab  ipso  mundi  exordio  in  terrae 
corpore  tantae  capacitatis  facta  fuisse  putatur, 
ut  omnium  receptaculum  aquarum  esse  potuisset. 
Nam  aquarum  natura  in  principio  tenuis  admo- 
dum  levisque,  et  in  modum  nebulae  cujusdam  dis- 
persa;  postquam  divina  virtute  et  jussione  in 
unam,  ut  ita  dixerim,  massam  compingi  quodam- 
modo  atque  densari  ccepit,  ipso  suo  pondere  deor- 
sum  vergens  in  ima  collapsa  a  terra  excepta  est, 
spatiumque  illud  quod  desuper  usque  ad  ipsum 
firmamentum  occupaverat,  serenum  purumque 
dereliquit.  Ipsa  quoque  terrae  superficies  (aquis 
omnibus  inter  alveos  suos  conclusis)  apparere 
ccepit.  Primoquidem  lutulentaetlubricanudaque, 
velut  quaB  germina  necdum  ulla  protulisset,  qui- 
bus  vestiri  et  superduci  potuisset. 
Gap.  XXII.  Quomodo  terra  germina  produxit. 

Dixit  ergo  Deus  ut  produceret  terra  herbam 
viventem  et  facientem  sernen,  lignumque  po- 
miferum  faciens  fructum  in  genere  suo,  cujus 
semen  in  semetipso  esset  super  terram  :  et  fa- 
etum  est  ita  (Gen.  i).  Deinde  ad  irrigandam  uni- 


A  versam  terram  ab  iUa  magna  abysso  quasi  a  fonte 
quodam  aquce  interius  quidem  intravisceratellu- 
ris  per  trachones  occultos  que  meatus,  desuper 
vero  in  superficie  per  alveos  suos  in  omnes  par- 
tes  deductae  sunt,  itu  et  reditu  mirabili  et  inde- 
fesso,  lege  perpetua,  ad  unum  locum. 
Cap.  XXIII.  Quare  aquce  illce  quce  supra  ccelum 
sunt  non  dicit  Scriptuxa  quod  sint  congre- 
gatce  in  unum  locum. 

De  ilUs  aquis  quae  supra  ccelum  sunt  non  dixit 
Scriptura  quod  congregatae  sunt  in  locum  unum; 
quemadmodum  de  illis  quae  erant  sub  ccelo.  Magna 
sunt  in  his  omnibus  sacramenta,  nec  explicabilia 
praesenti  abbrevatione,  quod  aquae  quae  sub  ccelo 
sunt  congregantur  in  unum  locum,  quod  apparet 

B  aridaet  germina  producit,  simulqueipsaaeris  spa- 
tia  contractatandem  caligine  serenantur,  et  aqua- 
rum  tractus  ad  irrigandam  atque  infundendam 
terram  per  corpus  illius  quacunque  sparguntur; 
et  nihil  sine  causa  factum  est.  Hoc  mirum  vide- 
tur,  quod  aquae  quaB  sub  ccelo  sunt  congregantur 
in  locum  unum,  et  illae  quse  sunt  supra  coelum 
non  congregantur  neque  eis  locus  unus  tribuitur, 
sed  relinquuntur  diffusae  atque  expansae,  quasi 
aquaa  coarctari  nolint  vel  colligi.  Quid  putas  hoc 
sibi  vult  nisi  quod  Charitas  Dei  diffusa  est  in 
cordibus  nostrisper  Spiritum  sanctum  qui  da- 
tus  est  nobisf  (Rom.  v).  Et  istae  sunt  super  cceles- 
tes  aquse;  quia  adhuc  excellentiorem,  inquit 
Apostolus,  viam  vobis  demonstro  (I  Cor.  xn).  Si 

q  lingua  hominum  loquar  et  angelorum',  si  ha- 
buero  omnem  prophetiam;  si  novero  mysteria 
omnia,  quid  est?  nihilprodestsi  charitatem  non 
habeam  (I  Cor.  xm).  Pax,  ait,  Dei  quce  exsupe- 
rat  omnem  sensum  custodiat  corda  vestra  et 
intelligentias  vestras  (Philipp.  iv).  Jam  quodam- 
modo  videmus  quare  aquae  illae  quaB  supra  ccelum 
Bunt  non  debuerunt  colligi  et  in  unum  coarctari, 
quoniam  charitas  amplificanda  semper  est  et  dila- 
tanda;  et  quanto  latius  panditur  tanto  ceisius  su- 
blimatur.  Quae  autem  sub  ccelosunt  aquaa,  congre- 
gandse  sunt  et  constringendae  in  locum  unum, 
ut  inde  per  certos  tramites  et  exitus  ordina- 
tos,  quacunque  deducantur.  Quoniam  affectus 
animae  inferior  nisi  certa  lege  constringatur,  non 

D  potest  apparere  arida,  nec  germina  producere,  si- 
cut  Apostolus  :  Gastigat  corpus  suum  et  in  servi 
utem  religit,  ne  forte  cum  aliis  praedicaverit, 
ipse  reprobus  fiat  (I  Cor.  ix). 
Cap.  XXIV.  Quod  iis  tribus  diebus  facta  est 

rerum  dispositio. 
Ecce  ista  sunt  trium  dierum  opera,  antequam 
sol  vel  caetera  luminaria  facta  fuissent.  In  his  pri- 
mis  tribus  diebus  disposita  est  universitatis  hujus 
machina  et  partibus  suis  distributa  firmamento 
desuper  expanso.  Deinde  terra  revelata  atque  in 
imo  residente  et  suo  pondere  librata,  collectisque 
aquarum  molibus  intra  receptacula  sua  aere  sere- 
nato:  quatuormundielemenda  locis  suis  distincta 
et  ordinata  sunt. 


203 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


204 


Cap.  XXV.  Quomodo  tribus  diebus  sequentibus 

ornatus  cst  mundus. 

Deinde  sequebatur  ornatuseorum,et  hoctribus 
sequentibus  item  diebus  factum  est.  Quarto  (qui 
fuit  primus  in  tribus)  ornatum  est  firmamentum 
sole  et  luna  et  stellis.  Quinto  die  (qui  fuit  secun- 
dus  in  tribus)  aer  in  volatilibus,  et  aquae  in  pisci- 
bus  ornamenta  acceperunt.  Sexto  die  (qui  fuit 
tertius  in  tribus)  accepit  terra  bestias  et  jumenta 
et  reptilia  caateraque  animantia  quae  moventur  in 
terra.  Homo  autem  novissimo  die  factus  est  de 
terra  et  in  terra,  non  tamen  ad  terram,  neque 
propter  terram,  sed  ad  ccelum;  et  propter  eum  qui 
fecit  terram  et  ccelum  (Gen.  i).  Ergo  factus  est 
homo  non  quasi  ornatus  terra3,  sed  dominus  et 
possessor,  ut  non  ad  terram  referatur  conditio 
ejus  propter  quem  facta  est  terra. 

Gap.  XXVI.  Utrum  de  ipsis  elementis  facta 
sunt  quce  ad  ornatum  illorum  facta  sunt. 

De  ornatibus  elementorum  si  interroget  quis, 
utrumnam  credendum  sit  ex  ipsis  ea  quieque  ele- 
mentis  esse  condita  ad  quorum  decorem  vel  pul- 
chritudinemfactaprobantur,ut  verbigratia :  quae 
ad  ornatum  terrae  facta  sunt,  non  nisi  de  terra 
sumi  potuerunt;  hoc  et  si  in  aliis  verum  concedi- 
mus,  non  tamen  in  elemento  aeris  ullo  modo  pro- 
bare  valemus,  cum  manifeete  volatilia  legamus 
accepisse  et  ab  aquis  originem  et  in  aere  mansio- 
nem.  Quod  quare  factum  sit  ut  non  (ad  similitu- 
dinem  aliorum  quae  ad  ornatum  elementorum 
mundi  creata  sunt)  ex  ipso  elemento  materiam 
sumerent  in  quo  locum  sortiri  debuerunt,  forte 
quis  ab  ipsius  elementi  materiam  referat  :  quod 
quasi  tantam  aer  corpulentiam  non  habuerit,  ut 
animantium  corpora  quae  soidam  materiam  requi- 
runt  ex  eo  conderentur.  Aquarum  autem  naturam 
magis  terrae  affinem  plusque  corpulentiae  haben- 
tem,  acperhocformandiscorporibusaptiorem.  Sed 
altior  in  his  rebus  sacramenti  virtus  objecta  est. 

Gap.  XXVII.  Sacramentum  quare  pisces  et 
aves  de  una  materia  facti  sunt ;  et  in  una 
sede  dispositi  non  sunt. 

Duo  sunt  genera  animantium  quaa  ex  una  ori- 
gine  prodeunt;  sed  non  unam  mansionem  sortiun- 
tur.  Pisces  in  originali  sede  permanent.  Volatilia 
sursum  tolluntur,  et  fiunt  quasi  supra  id  quod 
facta  sunt.  Sic  de  una  massa  corruptibilis  naturae, 
et  sua  mutabilitate  defluentis  universa  generis 
humani  propago  trahitur,  sed  aliis  deorsum  in  ea 
qua  nati  sunt  corruptione  juste  derelictis;  aliis 
sursum  dono  gratias  ad  sortem  ccelestis  patriae 
elevatis,  judicii  servatur  aBquitas. 

Gap.  XXVIII.  Quare  qpera  conditionis  prius 
commemorantur;  deinde  opera  restaurationis. 

Perquam  multa  sunt  alia  quao  de  his  diebus 
mystica  dicipotuerunt.  Sed  nos  quasi  extra  mate- 
riam  nostram  cursim  ista  perstrinximus,  ut  ad 
eamdem  materiam  tractandam  quasi  ex  praece- 
denti  accessum  convenientiorem  haberdmus.  Nos 
siquidem  propositum  habemus  de  sacramento  re- 


A  demptionis  humanae  (quod  a  principio  in  operibus 
restaurationis  formatum  est)  quantum  Dominus 
dederit  in  hocopere  tractare.Sed  quia  operacon- 
ditionis  tempore  priora  f uerunt,  ab  his  exordium 
sermonis  sumpsimus,  ut  inde  ad  reliqua  quae  se- 
quuntur  suo  ordine  viam  faceremus.  Dicimus 
namque  opera  conditionis  creationem  universo- 
rum,  quando  facta  sunt  ut  essent  quaB  non  erant; 
opera  vero  restaurationis  quibus  impletum  est  vel 
figuratum  est  sacramentum  redemptionis  quo 
reparata  sunt  quae  perierant.  Ergo  opera  conditio- 
nis  sunt  quae  in  principio  mundi  sex  diebus  facta 
sunt ;  opera  vero  restaurationis  quoe  a  principio 
mundi  propter  reparationem  hominis  sex  aetatibus 
fiunt ;  quae  ut  brevi  definitione  stringamus,  opera 

B  restaurationis  esse  dicimus  incarnationem  Verbi, 
et  qua3  in  carne  et  per  carnem  gessit  Verbum  cum 
omnibus  sacramentis  suis;  sive  iis  quae  ab  initio 
mundi  ad  ipsam  incarnationem  figurandam  prae- 
cesserunt,  sive  iis  quaj  usque  in  finem  saeculi  ad 
ipsam  annuntiandam  et  praedicandam  subsequun- 
tur.  De  his  loquitur  omnis  divina  Scriptura,  et  de 
his  et  pro  his  facta  est  omnis  divina  Scriptura  ; 
quia,  quemadmodum  libri  gentilium  opera  condi- 
tionis  investigant,  et  tractant,  sic  divina  elo- 
quia  ad  opera  restaurationis  tractanda  et  com- 
mendanda  maxime  operamdant. 

Gap.  XXIX.  Quod  in  operibus  restaurationis 
maxime  versatur  tractatio, 

Ergo  in  operibus  restaurationis  a  principio  re- 
G  demptionis  mysterium  investigandum  est;  et  si 
hoc  diligenter  in  his  omnibus  secundum  seriem 
temporum  et  successiones  generationum  ac  dis- 
positionem  praeceptorum  inquirinus,  summan  to- 
tamdivinaiumScripturarum  fidenternos  attigisse 
pronuntiamus.  Hoc  autem  incipiendum  est  a  con- 
ditione  primi  parentis ;  et  cernendum  paulatim 
progredientibus  nobis  semper  ad  ea  quae  ordine 
subsequuntur.  Sed  breviter  in  clausula  ipsa  su- 
pradictacolligimus,ad  intelligentiam  dicendorum 
comparandam.  Opera  ergo  conditionis,  id  est  mun- 
dus  iste  sensibilis  cum  omnibu»  elementis  suisin 
materia  quidem  ante  omnem  diem  in  tempore  pa- 
riter  et  cum  tempore  facta  sunt;  postea  sex  diebus 
in  formam  disposita  :  tribus  primis  diebus  ordi- 
D  nata,  et  sequentibus  tribus  ornata.  Novissime 
sexta  die  factus  est  homo  Adam  et  Eva,  propter 
quem  facta  sunt  caetera  omnia;  et  ipse  in  para- 
diso  collocatus  est :  primo  mansurus  ibi  et  opera- 
turus  ut  post  opus  con8ummatum  et  obedientiam 
impletam  exinde  illuc  proveheretur  ubi  erat  semper 
mansurus.  Sed,  quia  sequentis  operis  seriem,  a 
conditione  primi  hominis  deducere  instituimus, 
justum  est  ut  in  ipsius  exordiolibri,primum  cau- 
sam  conditionis  humanae  investigemus,  ut  simul 
demonstretur  et  primum  rationabiliter  a  Deo  con- 
ditus,  et  postmodum  misericorditer  reparatus. 
Ibi  quoquedum  conderetur  gratuito  factum  opus 
rationabile;  et  hic  dum  redimeretur  rationabiliter 
impletum  opus  gratise. 


205 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  II. 


206 


Cap.  XXX.  Quatuor  esse  per  quce  sermo  subse-  A  creatuB  sit  homo;  deinde  qualis  creatus  sit;  deinde 

quens  decurrit.  qualiter  lapsus  sit ;  postremo  autem  qualiter  Bit 

Quatuor  igitur  suntper  quae  sermo  subsequens      reparatus. 
ordine  decurrere  debet,  id  est,  primum  quare 


PARS  SECUNDA. 


DE  GAUSA  CREATIONIS  HOMINIS,  ET  DE  CAUSIS   PRIMORDIALIBUS   RERUM   OMNIUM' 


[Cap.  1]  In  principio  operis,quod  vestra  instantia 
magis  quam  alacritate  propria  aggressus  sum, 
mundi  hujus  sensibilis  originem  et  dispositio- 
nem,quam  brevissimo  potui  sermone  et  qui  ma- 
xime,  ut  propositum  nobis  fuerat  introducendis 
conveniat,  explicui ;  nunc  vero  consequens  est  ut 
creationem  hominis  (propter  quem  mundus  ipse 
factus  est)  sermone  prosequamur  eo  sane  ordine 
loquendo  incedentes  quem  Creator  ipse  rerum 
demonstravit  operando.  Prius  siquidem  opifex 
Deus  mundum  fecit :  ac  deinde  hominem  posses- 
sorem  et  dominum  mundi,  ut  cseteris  omnibus 
jure  conditionisdominaretur  homo,  ipsi  aquo  fac- 
tusfueratsolivoluntarialibertate  subjectus.  Unde 
constat  creationem  hominis,  rerum  omnium  vi- 
sibilium  conditione  posteriorem  quidem  tempore, 
sed  causa  priorem  fuisse  :  quia  qui  factus  est 
post  omnia,  propter  eum  omnia  facta  sunt.Causa 
ergo  conditionis  humanae  ante  omnia  est :  et  ip- 
sam  investigare  oportet  supra  omnia  et  ante  om- 
nia  quae  tempore  orta  sunt,  et  ante  tempora  or- 
dinata  sunt.  Si  enim  omnia  Deus  fecit  propter 
hominem,  causa  omnium  homo  est ;  et  causaliter 
homo  prior  omnibus  est,  ipsum  vero  propter 
quod  homo  factus  est  prius  homine  est ;  et  multo 
ante  omnia  quibus  homo  causaliter  prior  est.  Id 
autem  propter  quod  factus  est  homo,  quid  aliud 
erit  nisi  ipse  a  quo  factus  est  homo  ?  Si  ergo  cau- 
8a  mundi  homo  est,  quia  propter  hominem  factus 
est  mundus  et  causa  hominis  Deus  est,  quia  prop- 
ter  Deum  factus  est  homo  ;  ergo  Deus  erat  et 
mundus  non  erat,  neque  homo  erat ;  et  factus  est 
propterDeum  homo  qui  noneratet  mundus  prop- 
ter  hominem  qui  necdum  erat;  et  quasi  eadem  cau- 
savidebatur  quod  factus  est  homo  propter  Deum 
etquodpropter  hominemmundus  factus  est.Nam 
ethomofactus  est  ut  Deo  serviret  homini  prop- 
ter  quem  factus  est ;  et  mundus  factus  est  ut  ser- 
viret  homini  propter  quem  factus  est.  Et  quasi 
idem  erat  et  idem  non  erat  ;  quia  idem  non  erat 
propter  quos  erat.  Deus  perfectus  erat  et  plenus 
bono  consummato ;  neque  opus  habuit  aliunde 
juvari,  quoniam  nec  minui  potuit  aeternus,  nec 
immen8us  augeri.  Homo  vero  natura  egens  erat 
alieni  auxilii,  quo  vel  conservaret  quod  mutabile 
acceperat,  vel  augeret  quod  non  consummatum 
-babebat.  Ita  positus  est  in  medio  homo,  ut  et  ei 
serviretur  et  ipse  serviret,  et  acciperet  utrinque 
ipse,  et  totum  sibi  vindicaret ;  et  reflueret  totum 
ad  bonum  hominis,  et  quod  accepit  obsequim  et 
quod  impendit*  Voluit  enim  Deus  ut  ab  homine 


B  sibi  serviretur  :  sic  tamen  ut  ea  servitute  non 
Deus  sed  homo  ipse  serviens  juvaretur,  et  voluit 
ut  mundus  serviret  homini',  et  exinde  similiter 
juvaretur  homo,  et  totum  hominis  esset,  bonum, 
quiapropter  hominem  totum  hoc  factum  est.Ergo 
totum  bonum  hominis  erat:  videlicetetquod  fac- 
tum  est  propter  ipsum,  et  propter  quod  factus  est 
ipse.  Sed  aliud  bonum  deorsum  erat  et  de  subtus 
suraebatur  adnecessitatem,  aliud  bonum  sursum 
erat,  etdesupersumebatur  ad  felicitatem.  Bonum 
quippe  illud  quod  in  creatura  positum  erat,  bo- 
num  erat  necessitatis  :  quod  vero  in  Creatore 
erat  bonum,  bonum  erat  felicitatis.  Et  utrumque 
ad  hominem  ferebatur  quia  utrumque  homini 
debebatur;  quia  propter  alterum  factus  est  homo 

G  ut  illud  possideret  et  f rueretur ;  alterum  propter 
hominem  factum  est  ut  illud  acciperet  et  juvare- 
tur.  In  tantum  ergo  rationalis  creturae  conditio 
caBteris  omnibus  quae  propter  ipsam  facta  sunt 
excellentior  esse  probatur,  quod  omnium  causa 
ipsa  est.  Causa  vero  ejus  alia  nulla  est,  nisi  ipse 
a  quo  ipsa  est.  Sicut  enim  ab  ipsa  est,  ut  aliquid 
esset;  sic  propter  ipsum  est,  ut  beate  esset ;  al- 
terum  sumens  ab  ipso,  hoc  est  quod  esset ;  alte- 
rum  in  ipso,  hoc  est  quod  beate  esset.  Sed  dicet 
aliquis  :  Quare  Deus  creaturam  fecit  si  juvari 
ipse  non  potuit  per  creaturam  ?  qui  alteri  fecit 
quod  eibi  non  fecit  quando  alter  nemo  erat  nisi 
ipse  qui  fecit.  Quasi  enim  pronihilo  factum  esse 
videtur  et  causam  non  habuisse,  ut  fieret  quod 

D  ita  factum  est :  ut  inde  nec  juvaretur  ille  qui  fecit 
quia  perfectus  non  eguit ;  nec  alter  inde  juvare- 
tur,  quia  praeter  ipsum  qui  juvari  posset  alter 
non  fuit.  Et  hoc  fortassis  diligentius  considera- 
tum  aliquem  movere  possit :  propterea  causam 
conditionis  rationalium  quam  in  solo  rerum  auc- 
tore  constituimus,  non  solum  pro  hominibus  de 
quibus  sermo  propositus  erat,  verum  ettam  pro 
angelis ;  quoniam  et  ipsi  sicut  ejusdem  naturae 
participes  sunt,  ita  quoque  ab  eodem  fonte  ori- 
ginis  causam  trahunt :  generali  quadam  conside- 
ratione  investigare  oportet;  quoniam  in  ipsa 
principium  consistit  universorum  quae  facta  sunt. 
Cap-  II.  De  causis  primordialibus  et  effectibus  earum. 
Rerum  omnium  ordo  dispositioque  a  summo 

D  usque  ad  imum,  in  universitatis  hujus  compage 
ita  sese  causisquibusdam  rationumque  genituris 
prosequitur,  ut  omnium  quae  sunt,  nihil  incon- 
nexum  aut  separabile  natura  externumque  inve- 
niatur.  Quaecunque  enim  sunt  rerum  omnium, 
aut  causae  inveniuntur  subsecniQxvUnscL  ^&taKu&L 


207 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  -  DOGM  ATIGA. 


208 


esse,  aut  effectus  praecedentium  causarum.  Et  A 
rerum  quidemaliae  causae  tanlum  sunt,nonetiam 
effectus  :  sisut  prima  omnium  causa.  Aliae  effec- 
tus  tantum ,  non  etiam  causae  ;  sicut  ultima  et 
postrema  universorum.  Aliae  autem  et  causae 
sunt  ad  posteriora  quae  generant ;  et  ad  priora  a 
quibus  generantur  effectus ;  et  sicut  his  quae  ul- 
tima  sunt  et  effectus  tantum  priorum  nihil  pos- 
terius  cernitur ;  sic  quidem  iis  quae  prima  sunt 
et  causae  tantum  subsequentium,  nihil  prius  in- 
venitur.  De  mediis  autem  quaecunque  priora  sunt, 
magis  causae  nominantur,  et  minus  effectus. 
Quaecunque  vero  posteriora  sunt,  magis  sunt  ef- 
fectus ;  et  minus  causae,  et  prima  causalissima. 
Et  quse  prima  sunt  post  prima,  primi  sunt  effec- 
tus ;  et  quae  ultima  sunt  ante  ultima,  causae  ulti-  B 
mae,  et  ultima  generata,  et  prima  generantia. 
Primae  autem  causae  aliae  creatae  sunt  et  quae  sunt 
in  suo  genere  primae,aliae  increatae  et  quae  univer- 
saliter  primae  sunt.  Quae  enim  in  suo  genere  pri- 
mae  sunt,  ad  aliquid  primae  sunt ;  sed  universa- 
liter  primae  non  sunt ;  quoniam  etsi  praecedunt 
quae  subsequntur  omnia,  habent  tamen  et  ipsae 
aliquid  quo  posteriores  inveniantur,  quoniam  non 
praeceduntomnia.In  hacenim  universitate  rerum 
omnium,  ita  cunctis  causaliter  cohaerentibus  ali- 
quid  primum  invenitur,  ut  ex  his  omnibus  nihil 
prius  esse  possit,  quoniam  ipsum  ex  omnibus  pri- 
mum  est  omnium ;  et  tamen  ipso  aliquid  prius 
6886  necesse  est,  quoniam  ex  omnibus  est  quibus 
universalUer  aliquid  prius  est.  His  vero  causis  G 
quae  universaliter  primae  sunt,  nihil  priusfest; 
quoniam  ipsae  primae  sunt  omnium,  nec  habent 
alias  causas  ipsae  priores;  quoniam  omnium 
causae  ipsae  sunt. 

Cap.  III.  De  generatione  causarum  primordialum. 

Haec  autem  sine  motu  efficiunt  et  generant  sine 
traductione;  quoniam  aeternitas  nec  in  suostatu 
deseruit  tempora  ordinans  neque  ex  suo  substan- 
tiam  ministravit  corruptibilia  creanssed  manens 
quod  erat,  fecit  quod  non  erat,in  se  continens  po- 
testatem  faciendi,  non  sumens  ex  se  materiam 
fa^ti,  Neque  enim  degeneravit  inferiora  condens 
ut  natura  in  ipsa  descenderet,  quibus  dedit  ini- 
tium;  quoniam  et  hoc  ipsum  omnipotentiae  ejus 
natura  continebat  sine  natura  naturam  creare,  d 
qua  initium  sumerent  quae  non  erant,  quoniam 
opus  et  factor  natura  idem  esse  non  poterunt.Si- 
cut  ergo  in  faciendis  se  non  minuit  aeternitas ; 
sic  in  factis  se  non  auxit  immensitas.  Sed  ante 
facta  sine  defectu  plena  consistit ;  et  post  facta 
sine  motu  indeficiens  permansit.  Nihil  novum 
a88umens  ,  nihil  antiquum  amittens ;  totum 
dans  et  nihil  abjiciens.  Haec  prima  causa  rerum 
omnium  secundum  se  et  propter  se  operata  est 
opus  suum  ;  gecundum  se,  quoniam  extrin&ecus 
operis  sui  formam  non  accepit ;  propter  se,  quo- 
niam  aliunde  causam  operandi  non  habuit.  Fe- 
cit  enim  ad  similitudinem  suam,  quod  dispone- 
bat  ad  participationem  sui,  ut  ex  ipsa  eadem 
formam  traheret,  quod  cum  ipsa  idem  bonum 
possidere  debuiwet. 


Gap.  IV.  Qua  sit  prima  causa  conditionis  rationalium. 

Hinc  ergo  primam  causam  sumpsit  creaturae 
rationaliB  conditio ,  quod  voluit  Deus  aeterna  bo- 
nitate  suae  beatitudinis  participes  fieri  quam  vi- 
dit  et  communicari  posse,  et  minui  omnino  non 
posse.  Hlud  itaque  bonum  quod  ipse  erat 
et  quo  ipse  beatus  erat,  bonitate  sola  non 
necessitate  trahebatur  ad  communicandum. 
Quoniam  et  optimi  erat  prodesse  velle,  et  poten- 
tissimi  noceri  non  posse. 

Gap.  V.  Quod  divince  voluntati  et  bonitas 
adfuit  et  potestas, 

Divinaenim  voluntassolabonitateperfecta  non 
fuisset,  nisi  pariter  adfuisset  potestas ;  quoniam 
id  quod  bonitate  praeeunte  voluit,  potestate  sub- 
sequente  adimplevit.  In  praedestinatione  itaque 
creandorum  operata  est  bonitas:  increatione  autem 
praedestinatorum  operata  est  potestas,  in  beatifi- 
catione  vero  creatorum  potestas  simul  et  bonitas. 

Gap.  VI.  De  tribus  perfectis  et  perficientibus  omnia. 

Erant  enim  tria  quaedam,  et  haec  tria  erant 
unum ;  et  aeterna  erant  tria  haec  ;  et  nihil  perfec- 
tum  esse  poterat  sine  his  tribus,  et  cum  his  nihil 
diminutum.  Gonstabat  enim  ut  si  adessent  tria 
haec,  nihil  perfectum  deesset ;  et  si  deesset  de  his 
tribus  unum,  aliquid  consummatum  esse  non 
posset.  Et  haec  tria  erant  potentia,  sapientia,  vo- 
luntas :  et  ad  omnem  effectum  concurrunt  tria 
haec,  nec  aliquid  absolvitur  nisi  ista  adfuerint. 
Voluntas  movet,  scientia  disponit,  potestas  ope- 
ratur.  Et  si  horum  discretionem  proponas  non 
est  posse  illud  quod  scire  neque  scire  illud  quod 
velle;  et  tamen  Deo  unum  sunt  posse,  scire  et 
velle.  Et  discernit  illa  ratio,et  natura  non  dividit; 
et  venit  nobis  Trinitas  indivisa  quae  totum  conti- 
net ;  et  sine  ipsa  totum  est  nihil.  Quidquid  de 
Deo  vere  dicitur,  aut  pie  credi  potest  in  Deo,  haec 
tria  continent ;  potestas,  sapientia  et  bonitas.Et 
plena  sunt  haec  tria  pariter. 

Si  immensum  nominas,  si  incorruptum  dicis,si 
aeternum,  si  incommutabilem,  et  quaecunque  ho- 
rum  similia :  totum  hoc  potestatis  est.  Si  scientem 
appellas,  si  providum,  si  inspectorem,  si  scrutan- 
tem  et  considerantem,  et  discernentem :  totum 
hoc  sapientiae  est.  Si  mitem,  si  mansuetum,  si 
compatientem  et  benignum,  vel  quaecunque  hu- 
jusmodi  similia  sunt  vocas  :  totum  hoc  bonitatis 
est.  Et  nihil  est  quod  in  istis  non  est ;  et  quod  in 
istis  est,  plenum  est  et  consummatum  totum. 
Propterea  tria  haec  speciaUter  discreta  sunt ;  et 
suscepit  fides  catholica  Trinitatem,  quam  nec  nu- 
mero  augeri  voluit,  ne  extra  tria  aliquid  confiteri 
videretur  ;  nec  natura  confundere,  ne  trium  ali- 
quid  negare  convinceretur.Et  invenit  in  Deo  tria 
esse^etinDeojtriaesse.  Nec  propterea  trianonesse, 
quia  unum  erant.Nequeunum  non  esse,propterea 
quod  tria  erant :  et  tribus  admonita,  dixit  tres 
personas  tria;  quia  naturaliter  Deus  erant,  et 
una  substantia,  et  ideo  unus  Deus  ;  et  assignavit 
potestatem  Patri,  sapientiam  Filio,  bonitatem 
Spiritui  sancto ;  et  confessa  est  Trinitatem  Pa- 
trem  et  Filium  et  Spiritum  sanctum. 


209 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  II. 


m 


Gap.  VII.  Quod  tria  hoec  de  Deo  secundum     a.  Spiritum  benignum  nominans,  ne  crudelis  puta- 


substantiam  dicuntur. 
Et  videbatur  Filius  quasi  non  de  suo  potens. 
Quia  potentia  Patris  erat,  neque  Pater  de  suo  sa- 
piens,  quia  sapientia  Filii  erat ;  neque  Pater  vel 
Filius  de  suo  bonus,  quia  Spiritus  sancti  bonitas 
erat ;  et  Ri  hoc  diceretur  scandalum  patiebatur 
veritas,  et  unitas  scissionem ;  nec  poterat  in  tri- 
bus  perfectus  dici  unus,  cui  proprium  deesset 
aliquid,  quod  alter  singulare  haberet.  Propterea 
potentia  Patris  erat,  et  Filii  erat,  et  Spiritu  san- 
ti  erat ;  et  substantialiter  erat,  et  aequaliter  erat. 
Et  sapientia  Filii  erat,  et  Patris  erat,  et  Spiritus 
Bancti  erat ;  et  substantialiter  erat,  et  aequaliter. 
Et  bonitas  Spiritus  sancti  erat,  et  Patris  erat,  et 


retur  qui  mitis  erat ;  et  distincta  sunt  personali- 
ter  quae  substantialiter  communia  erant,  ut  hu- 
mana  mens  divinorum  veritatem  non  secundum 
humana  aestimare  diceret,  cum  contra  consuetu- 
dinem  humanam  quaedam  de  Deo  dici  audiret. 
Deus  ergo  Trinitas  trina  hac  virtute  omnia  opera 
sua  consummavit,  ut  perfectum  perfecta  seque- 
rentur,  et  aemularentur  auctorem  suum  cuncta 
quae  fecerat.  Quidquid  enim  in  tempore  apparuit, 
ante  tempora  in  aeternitate  dispositum  fuit ;  et 
ipsa  dispositio  aeterna,coaeternam  habuit  causam 
omnium  rerum  voluntatem  Creatoris,qua  factum 
est  ut  fieret  quidquid  factum  est,  et  ipsa  facta 
non  est. 


Filii  erat ;  et  substantialiter  erat,  et  aequaliter  g  Cap.  IX.  Quod  sapientia  Dei  cum  et  una  sit 


erat,  et  tamen  causa  erat,  ut  personaliter  distin- 

gueretur  quod  substantialiter  idem  erat. 

Cap.  VIII.  Quare  hoec  tria  cum  secundum  subs- 

tantiam  dicuntur  quasi  propria  in  quibus- 

datn  locis  personis  attributa  inveniuntur. 

Neque  his  tribus  secundum  proprietatem  fides 

personas  signifidavit,quia  secundum  substantiam 

erant ;  sed  haec  tria  secundum  necessariam  no- 

tionem  personis  assignavit  ut  assereret  quod  se- 

cundum  communionem  naturae  erant.  Nominan- 

dus  erat  in  Trinitate  Pater  et  Filius  ;  et  sumpta 

sunt  vocabula  ipsa  ab  usu  humano,   cui  primo 

data  sunt.  Et  quod  secundum  aliquid  tantum  si- 

mile  erat,  in  toto  similiter  dicendum  erat.  Et  ca- 


in  se,  secundum  nos  diversa  nomina  sortitur. 

Divina  autem  sapientia  et  scientia  vocatur,  et 
praescientia,  et  dispositio,  et  praedestinatio,  et 
providentia.  Scientia  existentium,  praascientia 
futurorum,  dispositio  faciendorum,praedestinatio 
salvandorum,  providentia  subjectorum.  Et  totum 
hoc  una  erat  sapientia,  et  una  dispositio,  et  ipsa 
aeterna  erat ;  et  cum  ipsa  coaeterna  voluntas  erat, 
et  secundum  voluntatem  ipsa  dispositio  erat  et 
tamen  voluntate  posterior  non  erat. 
Cap.  X.  Quod  voluntas  Dei  ceterna    fuit  de 

opere  temporali. 

Secundum  voluntatem  quippe  disposuit  quod 
voluntate  facturus    fuit ;    et    voluntas  aeterna 


vit  prudentia  eloquii  sacri  ne  plena  similitudo  q  fuit,  et  opus  voluntatis  aeternum  non  fuit.  Sem 


crederetur  inter  disparia,  si  in  deitate  Pater  prior 
aut  Filius  posterior  diceretur.  Sic  enim  se  in  ho- 
minibu8  natura  habet  ut  Pater  esse  non  possit, 
qui  non  Filio  fuerit  prior ;  neque  Filius  qui  Patre 
posterior  non  sit ;  ideo  Patri  potentia  assignata 
est,  et  sapientia  Filio ;  non  quia  magis  erat,  sed 
quia  minus  essecredipoterat.Dixerat  enimScrip- 
tura  sancta  quod  Deus  Pater  est ;  et  audivit  hoc 
homo,  qui  hominem  Patrem  viderat,  Deum  Pa- 
trem  non  viderat ;  et  cogitare  coepit  secundum 
hominem  quemviderat  aevum  quoddam  prolixum 
et  multitudinem  annorum  praeteritorum  et  senec- 
tutis  defectum  ;  et  occurit  Scriptura  et  dixit  Pa- 
trem  potentem  ne  crederes  impotentem  aut  mi- 


per  enim  voluit  ut  faceret,  et  non  voluit  ut  sem- 
per  faceret ;  sed  ut  aliquando  faceret,  quod  sem- 
per  voluit  ut  aliquando  faceret.  Sic  voluntas 
aeterna  fuit  de  opere  temporali ;  quoniam  et  ip- 
sum  tempus  in  aeterna  voluntate  fuit,  quando 
fieret  quod  futurum  fuit.  Duo  itaque  haec  in  Crea- 
tore  pariter  erant  bonitas  et  sapientia,  et  haec 
aeterna  erant ;  et  aderat  simul  potestas  coaeterna, 
et  bonitate  voluit,  sapientia  disposuit,  potestate 
fecit.  Et  videtur  quasi  quaedam  esse  distinctio  et 
Buccessio  temporalis ;  et  demonstrat  se  conside- 
rationi  prima  bonitas,quia  per  eam  voluit  Deus, 
deinde  sapientia,  quia  per  eam  disposuit ,  novis- 
sima  potestas  quia  per  eam  fecit ;  quoniam  ordo 


nus  potentem ;  nec  solum  potentem,  sed  etiam  n  videtur  esse,  et  fuisse  voluntas  prima,   et  post 

...  •_-  ....  .    --»        xJ  -  •  ...         __ _________    _._-.-.-.-.— 1 i 


omnipotentem.  Non  ergo  quia  solus  hoc  est  Pa- 
ter,  solus  hoc  esse  dicebatur ;  sed  quia  minus  hoc 
esse  solus  Pater  putabatur.  Rursum  cum  diceret 
Scriptura  Filium  Deum,  ne  putaret  homo  qui  hu- 
mana  noverat,  divina  non  noverat,minorationem 
quamdam  sensus  et  intelligentiae  esse  in  Filio, 
quasi  adhuc  infra  perfectionem  aetatis  consum- 
matae,  addidit  sapientem ;  non  quia  singulariter 
hoc  ipse  erat  quod  esse  commune  omnibus  erat ; 
sed  quia  singulariter  ipse  erat  de  quo  magis  an 
hoc  esset  dubitari  poterat.Vocatus  est  etiam  Spi- 
ritu8  Deus  et  dictus  est  Spiritum  habere 
Deus ;  et  videbatur  hoc  quasi  nomen  infiationis 
et  tumoris  ;  et  consternebatur  conscientia  huma- 
na  ad  Deum  pro  rigore  et  crudelitate ;  et  subse- 
cuta  est  Seriptura,  et  temperavit  dictum  suum 


eam  dispositio,  et  novissime  operatio  subsecuta. 
Nisi  enim  voluisset  non  disposuisset,  et  si  non 
disposuisset,  non  fecisset.  Et  occurit  magna  ra- 
tio,  quia  semper  in  hominibus  praecedit  voluntas 
consilium,  et  consilium  opus  subsequitur.  Sed 
quid  facimu8?    Nunquid  audebimus    inducere 
tempora  in  aeternitatem  ?  Nam  si  haec  in  Deo  sunt 
quemadmodum  in  hominibus,aliquid  in  eo  prius 
fuit,  aliquid  posterius  ;  et  non  totus  Deus  Deus 
aeternus  est.  Sed  hoc  nefas  est  confideri. 
Cap.  XI.  Quod  tria  in  Deo  coceterna  fuerunt. 
Itaque  aeterna  bonitate  semper  voluit,  et  aeter- 
na  sapientia    semper  disposuit,  quod  coaetema 
potestate  aliquando  facit.  Et  erant  simul  semper 
bonitas,  sapientia,  et  potestas ;  nec  dividi  vel  se- 
parari  ab  invicem  tempore  poteraut  c^ss^  «&.%» 


211 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


212 


tantialiter  idem  erant,  et  ab  his  formam  dedit 
oderi  suo  artifex  Deus,  quibus  consummata  sunt 
omnia  ab  sevo  inchoationis,  et  aeternitatis  princi- 
pio  ordinata. 

Gap.  XII.  Quod  tria  visibilia  mundi,   tria  i>i- 
visibilia  Dei  demonstrant. 

Et  inventa  est  in  tribus  his  Trinitas  ineffabilis 
quae  in  Greatore  quidem  unum  sunt,  sed  per 
creaturae  speciem  divisim  se  ad  cognitionem  ef- 
fundunt.  Suscepit  enim  formam  potestatis  rerum 
immensitas ;  sapientiae  pulchritudo,bonitatis  uti- 
litas.  Et  videbantur  haec  foris  et  concurrebant 
cum  alio  simulacro  quod  intus  perfectius  erat. 
Gap.  XIII.  Quod  similitudo  Dei  in  rationali 
creatura  perfectior  est  quam  foris. 

Rationalis  enim  creatura  venit  habens  in  se 
perfectiorem  horum  similitudinem  in  voluntate 
et  consilio  et  potentia ;  et  comparavit  quse  foris 
invenit  cum  hia  quae  habuit  intus,  et  conjunxit 
duo  haec,  ut  per  visibilia  invisibilia  videret.  Et 
vidit  Creatoris  potentiam  et  sapientiam  et  boni- 
tatem  a  semet-ipsa,  per  ea  quae  foris  apparuerunt 
in  agnitionem  excitata.  Et  haec  erant  quasi  ad- 
monitio  et  recordatio  prima  trinum  esse  Deum ; 
sed  nondum  perfecta  consummatio  agnitionis, 
quoniam  ad  substantiam  erant;  nec  poterant 
Bingulariter  dividi  quae  unum  erant.  Non  enim 
singulariter  personae  Patris  potentia  erat  quae 
Filii  erat  et  Spiritus  sancti  erat ;  neque  singula- 
riter  sapientia  personae  Filii  erat,  quae  Patris 
erat,  et  Spiritus  sancti  erat;  neque  singula- 
riter  personse  Spiritus  sancti  bonitas  erat ,  quae 
Patris  erat,  et  Filii  erat ;  sed  praedicabatur  Tri- 
nitas  ex  istis,non  significabatur  in  istis;  ettamen 
haec  tria  aeterna  eraut,  et  causa  omnium  erant 
et  per  haec  facta  sunt  omnia,et  ipsa  non  sunt  fac- 
ta ;  et  assignavimus  bonitati  voluntatem,  et  sa- 
pientae  dispositionem ;  et  potestati  operationem. 
Et  oboritur  conquisitio  gravis  et  investigatio 
profunda  de  voluntate  Dei,  et  de  praescientia 
illiu8,et  providentia,  etdispositione,  et  potestate. 
Haec  enim  omnia  in  causis  rerum  consistunt,  et 
objiciunt  que  quaestionem  investigationi  propo- 
sitas. 

Cap.  XIV.  De  scientia  et  pr&scientia  Dei ;  et  quod  ex  ea 
in  rebus  necessitas  provenire  videtur. 

Videtur  enim  in  Deum  necessitas  cadere  re- 
rum  faciendarum,  quasi  Greator  esse  non  posset 
nisi  creetura  esset.  Deinde  ex  ipsa  praescientia  et 
providentia  Dei  alia  necessitas  in  rebus  factis 
vel  faciendis  provenire,  quasi  fieri  non  possit  ut 
non  eveniat  quod  praevisum  est  vel  praescitum  a 
Deo ;  quod  utrumque  pari  inconvenientiaanimum 
pulsat  et  considerationem  perturbat.  Primum 
ergo  considerandum  est  qua  ratione  rerum  fa- 
ciendarum  necessitas  in  Deum  cadere  videatur 
ex  praescientia  et  providentia  ex  dispositione 
et  praedestinatione  corum  quae  facienda  fuerant 
ab  ipso.  Omnis  enim  scientia,  et  praescientia,  et 
providentia,  et  dispositio  vel  praedestinatio  ad 
aliquid  esse  videtur,  et  alicujus  esse  videtur.  Om- 
nis  quippe  scientia  sicut  alicujus  est  quia  in  ali- 


A  quo  est;  ita  alicujua  est  quia  de  aliquo  est.  Om- 
nis  enim  qui  scit,  aliquid  scit;  et  non  qui  scit 
aliquid,  nihil  scit.  Scientia  quippe  de  nullo  est ; 
et  ipsa  nulla  est.  Omnis  ergo  scientia  de  aliquo 
est ;  quia  si  nihil  esset  de  quo  scientia  esset, 
scientia  nulla  esset.  Non  ergo  in  Deo  seterna 
scientia  vel  praescientia  esset  nisi  futurum  esset 
aliquid  de  quo  esset.  Si  ergo  creatum  nihil  vel 
creandum  fuisset,  nihil  in  Greatore  scitum  vel 
praescitum  fuisset.  Ac  per  hoc  scientia  nulla  vel 
praescientia  fuisset.  Si  autem  scientia  nulla  in 
Creatore  fuisset,  manifeste  consequitur,  quoniam 
necipse  Creator  fuisset;  qui  utique  sine  scientia 
esse  non  potuisset,  cui  idem  est  esse  quod  scire. 
Ut  ergo  scientia  vel  praescientia  in  Creatore  esse 
B  potuisset,  necesse  erat  aliquid  esse  vel  futurum 
esse  de  quo  esse  potuisset :  cum  sicut  dictum  est 
si  de  nihilo  esset  nulla  esset.  Omnis  enim  scientia 
alicujus  est  scientia,  et  de  aliquo  est.  Si  ergo  ex 
creaturix  pendetpraescientiaCreatoris  causaliter, 
prius  esse  videbitur  quod  creatum  est,  ipso  qui 
creavit  illud. 

Gap.  XV.  Quomodo  omnia  in  Deo  ab  ceterno 
erant  priusquam  in  semetipsis  subsisterent;et 
eorum  illic  nonprcescientia,sed  scientia  erat. 

An  dicemus  quod  omnia  in  Greatore  ab  aeterno 
increata  fuerunt  quae  ab  ipso  temporaliter  creata 
sunt,  et  illic  sciebantur  ubi  habebantur ;  et  eo 
modo  sciebantur  quomodo  habebantur  ;  et  non 
cognovit  aliquid  extra  se  Deus  qui  omnia  habe- 
q  bat  in  se  ?  Nec  ideo  ibifuerunt,  quiahicfuerunt; 
nec  causa.  illorum  fuisse  credatur  ex  istis,  neque 
ideo  huc  venerunt  quia  ibi  fuerunt,  quasi  esse 
non  potuissent  illa  sine  istis.  Nam  et  illafuissent 
etiam  si  ista  ex  illis  futura  nonfuissent ;  tantum 
istorum  causa  non  fuissent,  si  ista  futura  non 
fuissent. 
Gap.  XVI.  Si  res  futurce  non  fuissent  sapien- 

tia  Dei  scientia  esset,  sed  prcescientia  non 

diceretur. 

Et  fuisset  quidem  scientia  eorum  quae  essent; 
priescientia  autem  non  fuisset  eorum  quae  futura 
non  essent.  Noc  idcirco  minus  aliquid  in  Greato- 
re  fuisset  si  praescientia  eorum  quae  non  essent 
futura  non  fuisset;  quia  ipsa  quaa  praescientia  est 
j-v  scientia  fuisset,  etiam  si  prsescientia  non  fuisset, 
quoniam  futurum  aliquid  non  fuisset. 
Cap.  XVII.  Quomodo  utrumque  ceternum  est, 
et  prcescitum  esse  et  futurum  esse. 

Nunc  autem  quod  ab  aeterno  praescitum  est  ab 
seterno  futurum  est ;  et  non  est  aeternum  ipsum 
quod  futurum  est.Quia  si  aeternum  esset,futurum 
non  esset  sed  praesens.  Et  non  prius  praescitum 
fuit  quam  futurum  fuit  sed  prius  praescitum  fuit, 
etprius  futurum  fuit  quam  fuit.  Etantequamfuit, 
quando  adhuc  futurum  fuit.potuit  esse  secundum 
contingens ut  non  fieret ;  et  hoc  semper  potuit  esse , 
quandiu  futurum  fuit  ut  non  fieret,  sicut  semper 
futurum  fuit  ut  fieret.  Quod  futurum  fuit  ad  hoc 
spectabat  quod  futurum  fuit ;  quod  esse  potuit, 
ad  hoc  spectabat  quod  esse  potuit  et  futurum 
non  fuit.  Et  currebant  simul  ab  aeterno  duo  haec 


m 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  II. 


214 


quod  futurum  fuit ;  et  quod  esse  potuit  quod  fu-  A  destinatio  vocatur ;  quoniam  in  ea  quod  facien- 


turum  non  fuit. 

Cap.  XVIII.  Quomodo  si  rerum  ventus  muta- 
rentur,  prcescientia  tamen  non  mutaretur. 
Et  si  factum  fuisset  quod  esse  potuit,  et  tamen 
futurum  non  fuit,  futurum  fuisset  et  praescitum 
quod  futurum  non  fuit,  nec  praescientia  hujus  fu- 
turi  mutata  fuisset ;  sed  nunquam  habita,  quia 
futurum  non  fuisset.  Quod  autem  praedestinavit 
Deus  facturum  se  disposuit;  nec  praedestinavit 
nisi  quod  facturus  fuit.  Praescivit  autem  quae- 
dam  qui  facturus  non  fuit ;  quia  praescivit  om- 
nem  quod  futurum  fuit,  in  quo  qusedam  futura 
fuerunt  qua  facturus  fuit;  quaedam  quie  permis- 
6urus,  propter  hoc  aliquid  amplius  pradestinatio 


dum  fuit,  dispositum  est  priusquam  fuit.  Potest 

autem  praedestinatio  generaliter  aliquando  intel- 

ligi  ipsa  faciendorum  dispositio ;  ut  dicatur  Deus 

quidquid  sic  facturus  fuit  ab  aeterno  praedesti- 

nasse.  Quod  autem  facturus  non  fuit  sed  perrais- 

surus  non  pnedestinasse,  sed  praecisse  solum. 

Cap.  XXII.  De  potestate  Dei  et  quod  potestas 

dupliciter  consideratur  in  Deo  esse :  et  utro- 

que  modo  Deum  omnipotentem  esse. 

Sicut  de  sapientiaDeiquaedam  secundum  tem- 

pus  diximus,  ita  et  de  potestate  ejus  aliqua  ad 

eruditionemlegentium  commemorare  oportet.  Po- 

testas  duplex  est  :  altera  ad  aliquid  faciendum, 

altera  ad  nihil  patiendum.  Secundum  utramque 


habere  videtur  quam  praescientia,  quia  praescien-  g  Deus  omnipotens  verissime  affirmatur.  Quia  nec 


tia  etiam  de  alieno  est  ;  autem  pradestinatio  nisi 
de  proprio  esse  non  potest. 
Cap.  XIX.  De  providentia  Dei,  et  quod  duplex 
est  providentia  Dei.  in  suis  et  alienis. 
Si  autem  quaeras  de  providentia  Dei,  nos  recte 
dicimus  quod  providentia  est  cura  eorum  quae 
exhibenda  sunt  subjectis,  et  quse  commissis  con- 
venit  impertiri.  Scriptumest,  quoniamipsi  cura 
est  de  omnibus  (Sap.  xn.)  Haec  est  ergo  provi- 
dentia  illa  qua  Deus  curat  de  omnibus  quae  fecit; 
nihil  derelinquit  ex  omnibus  qure  pertinent  ad 
ipsum,  et  qua^  subjecta  sunt  ipsi,  sed  providet 
singulis  ut  habeat  unumquodque  quod  sibi  debe- 
tur  et  convenit.  Secundum  hanc  itaque  universa- 


aliquid  est  quod  ei  ad  patiendum  corruptionem 
possit  infere,  nec  aliquid  quod  ad  faciendum  im- 
pedimentum  afferre.  Omnia  quippe  facere  potest, 
praeter  id  solum  quod  sine  ejus  laesione  fieri  non 
potest ;  in  quo  tamen  non  minus  omnipotens  est, 
quia,  si  id  posset,  omnipotens  non  esset.  Dico  er- 
go  quod  Deus  omnia  potest ;  et  tamen  se  ipsum 
destruere  non  potest.  Hoc  enim  posse  posse  non 
esset,  sed  non  posse.  Itaque  omnia  potest  Deus, 
quae  posse  potentia  est.  Et  ideo  vere  omnipotens 
est,  quia  impotens  esse  non  potest.  Eant  ergo 
nunc  et  de  suo  sensu  glorientur  qui  opera  divina 
ratione  se  putant  discutere,  et  ejus  ponitentiam 
submensura  coarctare.  Cum  enimdicunt:  Hucus- 


lem  providentiam  cunctorumnonsolum  suisquae  q  que  potest  et  non  amplius  ;  quid  hoc  est  aliud 


bona  fecit,  sed  alienis  quoque  quae  ipse  mala  non 
fecit  sed  permisit ;  quod  debitum  est,  dispensat, 
ut  nihil  in  regno  suojustam  ordinationem  evadat. 
Nam  et  ipsa  iniquitas  ex  hac  providentia  stipem 
habet,  et  non  potuit  vel  ipsa  malitia  in  oblivio- 
nem  venire  apud  provisorem  omnium.  Vis  scire 
quae  sunt  iniquitatis  et  peccati  stipendia  ?  Scrip- 
tum  est :  Stipendia  autem  peccati  mors ;  gra- 
tia  autem  Dei  vita  cetema  (Rom  vi).  Stipendia 
peccati  mors;  stipendia  justitiae  vita.  Peccato  da- 
turmorsjuatitiaevita ;  culpaepcena,  vijtuti  gloria. 
Unumquodque  quod  suum  est  accipit.  Haec  est 
providentia :  utrinque  operatur  in  suo  et  in  alie- 
no.  In  suo  quod  fecit,  in  alieno  quod  permisit. 


quam  ejus  potentiam  quae  infinita  est  concludere 
et  restringere  ad  mensuram  ?  aiunt  enim :  Non 
potest  Deus  aliud  facere  quam  facit,  nec  melius 
facere  quam  facit.  Si  enim  aliud  potest  facere 
quam  facit,  potest  facere  quod  non  praevidit ; 
et  si  potest  facere  quod  non  praevidit,  potest 
sine  providentia  operari  Deus ;  quia  omne  quod 
praevidit  se  facturum,  facit,  nec  facit  aliquid  quod 
non  praividit.  Si  ergo  non  potest  providentia  ejus 
aut  mutari  ut  aliud  fiat  quam  praevisum  est ;  aut 
cassari,  ut  non  fiat  quod  provisum  est,  necesse 
est  totum  fieri  quod  provisum  est,  et  nihil  fieri 
quod  provisum  non  est.  Porro  quidquid  fit  provi- 
sum  esse  constat ;  et  quidquid  provisum  est,fieri 


Cuncta  Illi  subjecta  sunt,  et  providet  omnibus,  j^  dubium  non  est.  Quod  si  praeter  providentiam 


praesidens  omnibus:    creaturae  gubernationem, 
justitiae  glorificationem,  malitiae  damnationem. 
Cap.  XX.  De  dispositione  devina. 

Simili  modo  dispositio  divina  du^liciter  consi- 
dcratur.  Bona  quippe  dispositionem  desuper  ha- 
bent :  et  ut  sint  quia  Bona  sunt,  et  ut  sic  sint 
quia  ordinata  sunt.  Mala  veroex  dispositione  su- 
perna  non  habent  quae  sunt  quia  mala  sunt ;  et 
tamen  habent  quod  sic  sunt,  quia  ordinata  sunt. 
Deus  enim  malum  non  facit ;  sea  cum  factum 
est,  inordinatum  esse  non  permittit ;  quia  malo- 
rum  auctor  non  est,  sed  ordinator. 

Cap.  XXI.  De  prcedestinatione  divina. 

Praedestinatio  est  gratise  praeparatio.  Proposi- 
tum  ergo  Dei  in  quo  gratiam  electis  suisdaredis- 
po8uit  ipsum  est  praedestinatio,  quae  idcirco  prae- 


fieri  aliquid  impossibile  est  (omne  autem  quod 

provisum  est  esse,  fieri  necesse  est)  aliud  fieri 

quam  fit  nulla  ratione    possibile  est.    Amplius 

quidquid  facit  Deus,  si  melius  potest  facere  quam 

facit,  in  hoc  ipso  non  bene  facit,quodoptimequi- 
demnon  facit  quod  facit.  Meliusenim  faceret  si 

quodfacitmeliusfaceret.  Facere  quippe  et  nolle 

melius   facere,   etiam  bonum  facientis  male  est 

facere.  Sec  hoc  pia  mens  in  Deum  dici  non  sustf- 

net ;  et  ob  hoc  proximum  videtur  et  consequens, 

quod  melius  facere  non  potest  quam  facit  qui  sic 

facit  ut  non  faciatmale  ineo  quod  sic  facit.  Ejus- 

modi  causis  atque  rationibus  quidam  inducuntur 

ut  dicant  Deum  suorum  operum  mensuraaclege 

ita  astrictum  atquealligatuni,ut  praeter  quamfa- 

cit,  quidquam  nec  aliud  facere  po88itnfi&?s&&&&* 


215 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOQMATIGA. 


316 


Ac  per  hoc  planeinfinitamillamatqueimmensam  A  esse  melior  quam  est.  Ubi  mihi  primum  respon- 


divinitatis  potentiam  sub  termino  ac  mensura  al- 
ligare  corivincuntur,  qui  usque  ad  aliquid  quod 
vere  finem  ipsum  habet  eam  extendunt  et  ultra 
negant  procedere.  Gertum  est  enim  quod  omne 
quod  factum  est  in  numero  pondere,  et  mensura 
(Sap.  xi)  legitimumterminum  et  finem  suum  ha- 
bet.  Et  idcirco,  si  ad  operis  mensuram  modum- 
qtie  Creatoris  potentia  componitur,  ipsa  procul 
dubio  et  fine  et  mensura  terminari  declaratur. 
Quapropter,  ne  vel  his  quae  videntur  rationes  sine 
causa  assensum  negare  videamur,  vel  omnino 
creduli  sine  consideratione  falsum  pro  vero  re- 
cipere,  oportet  pro  compendio  praesenti  brevitur 
ad   ea  quse  dictasunt  respondere.  Primum  consi- 


deri  expostulo,  cum  dicunt  universitatem  rerum 
non  pos8e  meliorem  esse  quam  est ;  qualiter  id 
accipiendum  sit  quod  dicunt  meliorem  eam  esse 
non  pos8e.  Sive  ideo  non  potest  melior  esse  quia 
summe  bona  est  ita  ut  nulla  omnino  boni  per- 
fectio  ei  desit,  sive  ideo  non  potest  esse  melior 
quia  majus  bonum  quod  ei  deest  capereipsa  non 
potest.  Sed,  si  ita  summe  bona  dicitur  ut  nulla 
ei  boniperfectio  desit,  jamopus  suum  planeGrea- 
tori  aequaretur;  et  vel  extra  metam  extenditur 
quod  intra  est,  vel  infra  immensitatem  coarcta- 
tur  quod  summum  est,  quod  utrumque  pari  in- 
convenientia  impossibile  est.  Si  vero  ideo  non  po- 
test  melior  esse,  quia  bonum  amplius  quod  ei 


derum  est  utrum  Deus  ulla  ratione  neque  muta-  B  deest  capere  ipsa  non  potest,  jam  hoc  ipsum  non 


ta  neque  cassata  sua  providentiaaliudfacerepos- 
sit  quam  facit.  Gonstat  enim  quod  omne  quodfit 
ab  aeterno  praevisum  est  futurum  esse ;  qui  ab  »- 
terno  futurum  est,  quod  ipsum  tamen  ab  aeterno 
non  est.  Et  dicimus  quod  possibile  est  non  fieri 
quod  futurum  est.  Et  si  non  fieret  quod  fiet,  et 
non  fieri  possibile  est,  nunquam  futurum  fuisset 
necpraevisum.  Quodquia  fiet,et  futurum  semper 
est  et  praevisum  est.  Nulla  ergo  mutatio  hic,  aut 
cassatie  providentiae  apparet ;  quia,  sicut  praevi- 
sum  est,  et  fiet :  sic  si  praevisum  non  esset.  non 
fieret.  Sed  jam,  inquiunt,  praevisum  est.  Bene. 
Pra8vi8um  est,  quodfuturumest  Siautemimpedi- 
retur  eventus  rei  Et  dicunt :  Sed  providen  tia  mutari 


posse  defectionis  est  non  consummationis  :  et  po- 
tes  melior  esse  si  fiat  capax  majoris  boni,  quia  et 
hoc  ipse  qui  facit  potest.  Ergo  in  se  non  potest, 
in  Deo  potest ;  quia  ipsa  non  potest,  sed  Deus  po- 
test  et  quantum  ipse  potest  dici  non  potest.  Er- 
go  ipse  melior  esse  non  potest.  Sed  quod  fecitom- 
ne  melius  esse  potest,  si  tamen  ipse  voluerit  qui 
potest.  Et  ipse  quod  fecit  melius  facere  potest ; 
non  tamen  corrigens  male  factum,  sed  bene  fac- 
tum  promovens  in  melius ;  non  ut  ipse  quantum 
ad  se  melius  faciat,  sed  ut  quod  focit  ipso  identi- 
dem  operante  et  in  eodem  perseverante  melius 
fiat.Ergo  summe  potensestqui  potestomne  quod 
possibile  est ;  nec  ideo  minus  potest,  quia  im- 


non  potestneccas8ari;eventusautemimpediripo-  G  possibilia  non   potest,  impossibilia   posse  non 


testut  nonfiat  quiafuturum  est.  (Quodfieripotest) 
mutaretur,  vel  cassaretur  providentia,  quod  fieri 
omnino  non  potest.  Sed  nos  ad  hoc  respondemus, 
quod  Bi  mutaretur  eventus  quod  fieri  potest,  nec 
mutaretur  nec  cassaretur  providentia  ;quia  hoc  om" 
ninofierinonpotest.  Sed  potius  nunquam  fuisset 
praevisum  quodnunquam  fuerat  futurum;  etcons- 
taretprovidentiaineout  nonfieret;  sicut  modoin  eo 
consisti  ut  fieret  non  mutata  ut  post  aliam  alia 
esset ;  sed  ut  nunquam  aliaesset.  Ergo  Deus  aliud 
potest  facere  quam  facit,  ui  tamen  ipse  aliud  fa- 
ciendo  alius  non  sit.  Sed  sive  idem  sive  aliud  fa- 
ciat ;  ipse  tamen  semper  sit  idem.  Nuncillud  res- 
tat  ut  discutiamus  an  ne  melius  aliquid  facere 


esset  posse  sed  non  posse.  Itaque  omnia  potest 
Deus  quae  posse  potentia  est ;  et  ideo  vere  omni- 
potens  est,  quia  impotens  esse  non  potet.  Gum 
sint  ergo  tria  in  Deo :  sapientia,  potentia,  volun- 
tas ;  primordiale8  causae  a  voluntate  quidem  divi- 
na  quasi  pronciscuntur,  per  sapientiam  dirigun- 
tur,  per  potentiam  producuntur.  Voluntas  enim 
movet,  sapientia  disponit,  potentia  explicat.  Haec 
sunt  aeterna  fundamenta  causarum  omnium  et 
principium  primum  quse  ineffabilia  £t  incompre- 
hensibilia  suntomni  creaturae.  Sicut  enimaeterni- 
tatem  Dei  non  aequat  tempus  nec  immensitatem 
locus  ;  sic  nec  sapientiam  eju8sensu8,necbonita- 
tem  virtus,  nec  potentiam  opus.  De  voluntateDei 


possit  quam  facit  Deus.  Hic  illi  nostri  scrutato-  £>  et  providentia  multa  quaerenda  restant.  Primum 


res  qui  defeceruntscrutante88crutatione8,novum 
aliquid  et  vere  novum,  nec  tam  verum  quam  no- 
afferre  se  dicunt.  Et  dicuntsingulasquidemcrea- 
turas  per  se  consideratas  a  perfecto  minus  habe- 
re.  Univeraitatem  autem  rerum  omnium  in  tan- 
ta  consummatione  boni  expressam,  ut  non  possit 


utrum  vim  facit  rebus  praescientia  et  providentia 
Dei.  De  quo  jam  multa  dicta  sunt.  Postea  de  vo- 
luntate  Dei  de  qua  quaedam  dicenda  sunt.  Ita  ta- 
men  ut  prius  ad  ipsum  fidei  oculis  contemplan- 
dum  re8piciamus  quantum  possibile  et  humanae 
fragilitaU. 


■*# 


<•■ 


217 


DE  SACCRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  III. 


218 


PARS  TERTIA. 


DE  COGNITIONE   DIVINITATIS. 
Cap.  I.  Qualiter  ab  initio  Deus  agnitus  est,  et  A  Cumcnim  dicit  :Quod  notum  Dei  erat,  id  estnos- 


quod  unus,  et  quod  trinus. 
Scriptura  dicit :  Deum  nemo  vidit  unquam 
(Joan.  I) ;  tamen  fides  quod  non  videt  credit.  Et 
exhocmeritumfideiconstat  non  vidisse  et  credere. 
Unde  pulchmm  illud  dictum  est :  Nam  t  si  vides, 
non  est  fides.  »  Credit  ergo  fides  quod  non  vidit ; 
et  non  vidit  quidem  quod  credit.  Et  vidit  tamen 
aliquid  per  quod  admonita  est  et  excitata  crede- 
re  quod  non  vidit.  Deus  enim  sic  ab  initio  noti- 
tiam  sui  ab  hominetemperavit,ut  sicut  nunquam 
quid  esset  totumpotcratcomprehendi,sic  quiaes- 
set  nunquam  prorsus  posset  ignorari. 
Cap.  II.  Quare  Deus  nec  totus  sciri,  nec  totus 

ignorari  potest. 


cibile  de  Deo,  ostendit  nec  totum  absconditum, 
nec  totum  manifestum.  Cum  vero  dicit:  manifes- 
tum  est  in  illis,  et  non  dicit,  manifestumest  illis, 
ostendit  planc  quoniam  non  solum  revelatione 
divina  quaefactaillis  fuerat,  sedetiam  rationehu- 
mana  in  illis  qune  erat,  notum  illis  factum  erat. 
Cum  autem  subjungit :  Deus  autemillis  revelavit, 
ostendit  quia  ratio  humanaad  haec  sublimia  et  al- 
ta  investiganda  et  intelligenda  infirma  et  insuf- 
ficiens  omnino  fuisset,  nisi  divina  revelatio  illiin 
adjutorium  et  firmamentum  cognoscendae  verita- 
tis  adjuncta  fuisset.  Postea  ostenso  eo  qui  intus 
erat  investigationis  vel  revelationis  modo,  statim 
de  illo  qui  foris  sit  utroque,  sententiam  simul 


Propterea  quippe  Deus  a  principio  nec  totus  B  subjungit,  dicens  :  Invi3ibilia  enim  ipsiusacrea- 


conscientia?  humanae  manifestus  esse  voluit,  nec 
totus  absconditus ;  ne  si  totus  manifestus  esset, 
meritum  fides  non  haberet,  nec  infidelitaslocum. 
Infidelitas  enim  de  manifesto  convinceretur;  etfi- 
des  de  occulto  non  exerceretur.  Si  vero  abscondi- 
tus  totus  esset,  fides  quidem  ad  scientiam  non 
adjuvaretur,  etinfidelitas  deignorantia  excusare- 
tur.  Quocirca  oportuit  ut  proderet  se  occultum 
Deus  ne  totus  celaretur  et  prorsus  nesciretur ;  et 
rursum  ad  aliquid  proditum  se  et  agnitum  occul- 
taretne  totusmanifestaretur,  ut  aliquidesset  quod 
cor  hominiB  enutriret  cognitum,  et  rursusaliquid 
quod  abscontidum  provocaret. 

Cap.  III.  Quibus  modis  cognitio  Dei  ad 
hominem  venit. 
Et  illud  nunc  primum  considerandum  est  quo- 
modo  primum  Deus  occultus  et  absconditus  etla- 
tens  interim  a  corde  humano  deprensus  est,  ut 
sciri  potuisset  quia  Deus  est,  vel  quoderatcredi. 
Modi  sunt  duoetviae  duoe,etmanifestationesduae 
quibus  a  principio  cordi  humano  latens  proditus 
est  et  judicatus  occultus  Deus ;  partim  scilicet 
ratione  humana,  partimrevelatione  divina.  Et  ra- 
tio  quidem  humana  duplici  investigatione  Deum 
deprehendit ;  partim  videlicet  in  se,  partim  in  iis 
quae  erant  extra  se.  Similiter  et  revelatio  divina 
duplici  insinuatione  eum  qui  nesciebatur  vel  du- 
bie  credebatur  et  non  cognitum  indicavit,  et  par- 
tim  creditum  asseruit.  Nam  humanam  ignoran- 


tura  mundi  per  ea  quae  facta  sunt  intellecta  cons- 
piscientur.  Invisibilia  enim  Dei  quae  intus  erant  et 
abscondita  erant,  per  ^a  quue  foris  erant  et  nota 
erant  visibilia  sunt  visa  vel  in  conditione  rerum 
a  ratione  humana,  vel  in  gubernatione  et  admi- 
nistratione  visibiliafacta  sunt  revelatione  divina. 
Cap.  IV.  Quod  Deus  trinus  et  unus ;  et  quid  in 
unitate  et  quid  in  trinitate. 
Ita  ergoab  initio  proditus  est  Deus  conscientiae 
humanae  et  adjuta  fides  indiciis  veritatis  confessa 
est  Deum  essa,  et  ipsum  unum.  Deinde  etiam  tri- 
num  esse.  Et  in  unitate  quidemconfessaest  aeter- 
nitatem  et  immcnsitatem;  inaeteruitateautem  in- 
commutabilitatem ;  in  immensitate  autem  aim- 
q  plicitatem,  hoc  est  aeternitatem  aine  tempore,  et 
immensitatem  sine  quantitate.  In  Trinitate  vero 
confessa  est  communionem  unitatis,  aequalitatem 
immensitatis,  coaevitatem  aeternitatis.  Et  commu- 
nionem  quidem  unitatis  sine  divisione ;  aequali- 
tatem  immensitatissine  diminutione ;  coaevitatem 
aeternitatis  sine  ordine  vel  successione.  Hoc  est 
singulis  in  unitatetotum,inimmensitateplenum, 
in  aeternitate  perfectum. 

Cap.  V.  Explicatiopropositarum  discretionom. 
Nunc  oportet  per  singula  quae  proposita  sunt 
currentem  considerare,  qualiter  mens  humana 
quae  tam  longe  a  Deo  est,  tanta  de  Deo  potuerit 
comprehendere,  vel  ratione  propria  directa,  vel 
revelatione  divinina  adjuta.  Et  primum  usquequo 


tiam  nunc  intus  peraspirationemilluminans  edo-  j)  ipsa  humana  ratio  ex  insito  sibi  lumine  veritatis 


cuit,  tunc  veroforis  vel  per  doctrinae  eridutionem 
instruxit,  vel  per  miraculorum  ostentionem  con- 
finnavit.  Utrumque  manifestationis  divinae  mo- 
dum  quo  vel  ratione  humana  Deus  abhomineco- 
gnitus  est,  vel  revelatione  divina  homini  mani- 
festatus,  exponit  Apostolus  dicens  :  Quod  notum 
Dei  eraty  manifestum  est  in  illis  ;  Deus  enim 
illti  revelavit  (Rom.  I).  Et  deinde  subjungit :  In- 
vitxbilia  enim  ipsius  a  creatura  mundiperea 
quce  factasunt  intellectaconspiciuntur(Ibid.). 

Patbol.  GLZXVI. 


convaluerit,  dignum  est  consideratione ;  ne  si  vel 
totum  homini  detur  negare  convincamur  gratiam, 
aut  si  tollatur  totum  ignorantiam  excusare.  Ita- 
que  utrumque  modum  humanae  investigationis 
ordine  prosequamur,  quo  ratio  hominis  vel  per 
se  directa  vel  ab  iis  quae  extra  se  naturalia  erant 
visibilia  admonita,  ad  verum  cognoscendum  eni- 
sa  est. 


219 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


Gap.  VI.  De  illo  cognitionis  genere  quo  mens  A  auctorem  suum  natura  clamat  quae  seab 


rationalis  in  se  Detim  videre potest. 

Et  primum  quodin  ea  erat  (quoniam  et  hocilli 
erat  primumet  principale  apeculum  veritatis  con- 
templanda^  inspiciamus.  In  eo  igitur  primum  et 
principaliter  invisibilis  Deus  (quantum  ad  mani- 
festationem  expositum  est)  videripoteratquod  il- 
lius  imagini  et  similitudini  proxiraum  et  cogna- 
tum  magis  factumerat.  Hocautem  ipsa  ratio  erat 
et  men8  ratione  utens  quo  ad  primam  similitudi- 
nem  Dei  facta  erat,  ut  per  se  invenire  posseteum 
a  quo  facta  erat. 

Gap.  VII.  Quod  se  ipsam  esse  videt  mens 

rationalis. 

Non  enim  (ut  id  loquamur  quod  primum  occur- 


tam  ostendit. 

Cap  XI.  Quod  Deus  est  trinus  et  u 
Itaque  ratio  per  rationem  Deum  esse 
et  venit  alia  ratio  quas  non  solum  esse  D 
unum  esse  ettrinum  comprobaret ;  atpri] 
se  deinde  per  ea  quoe  erant  extra  se  fact 
dum  se.  Una  pietas,  una  devotio,  una 
Dominum  unum  etDeum  unum.  Sic  dixi 
comprobavit  in  se,  ne  schisma  mentium 
plura  principia :  et  non  esset  certa  salus.  E 
esse  et  consonum  magis  veritati  et  consei 
naturie  principiura  unum  etfinem  unum 
habere  possent  conversionem  quaa  ab  illi 
rent  omnia.  Alioqui  dissipationem  esse  i 


rit)  et  scientibus  nihil  minus  esse  potest,  seipsam  B  tatis  sine  capiteetprincipio  etmoderaton 


esse  aliquid  ignorare  potest,  cum  ex  his  omnibus 
quse  in  se  (hoc  est  in  corpore  suo)  visibilia  videt 
nihil  se  esse  vel  esse  posse  videt.  Secernit  ergo 
et  dividit  se  per  se  ab  eo  toto  quod  visibile  videt 
in  se ;  et  invisibilem  omnino  se  esse  videt ;  in  eo 
quod  se  videt,  et  tamen  viderise  non  possevidet. 
Videt  ergo  invisibilia  esse;  quae  tamen  visibiliter 
non  videt,  quia  se  invisibilem  esse  videt  et  tamen 
visibiliter  non  videt. 

Cap.  VIII.  Et  quod  se  coepisse  intelligit. 

Gum  ergo  de  se  dubitare  non  possit  quoniam 

est  iquia  se  ignorare  non  potest)  cogitur  ex  se  et 

hoc  credere  quod  aliquando  se  ccepisse  meminit ; 

quoniam  non  semper  est,  quia  se  nescire  non  po- 


mavit  illi  natura  foris,  et  contestata  est 
dem  veritatem  ;  et  dixit  opus  unum  et  a 
unum ;  et  concordia  una  consilium  unum 
administratio  providentiam  unam.  Et  mt 
tus  est  Deus  unus,  creator  unus,moderat 
et  rector ;  quia  totum  unum  et  un 
tum. 
Gap.  XII.  Quod  Deus  vere  et  summe  1 
Approbavit  haoc  ratio  et  acquievit,  et  di: 
unus,  nec  collectione  diversorum  ne  turi 
ceret;  nec  compositione  partium,  nemasi 
maret ;  nec  similitudine  multorum,  ne  pl 
8upertlua  vel  singularitas  imperfecta  ap 
Omnis  enim  unitas  in  similitudine  sola  coi 


test  cum  est.  Gum  ergo  per  se  et  in  se  coepisse  et  G  plurimorum,  aut  imperfectionem  ostendit 


initium  habuisse  videat,  nec  hoc  ignorare  potest. 

Quoniam  cum  non  fuit,  sibi  ipsi  ut  esset  initium 

et  8ubsistentiam  daro  omnino  non  potuit. 

Cap.  IX.  Quod  Deus  est  et  quod  sine  principio  esi. 

Ut  ergo  inciperet  quod  non  erat  ab  alio  factum 

est  qui  erat.  Quem  idcirco  ipsum  esse  ab  alio  non 

ccepisse  necesse  est ;  quoniam  qui  ab  alio  esse  ac- 

cepit  primus  omnibus  existendi  auctor  esse  non 

potuit.  Non  ergo  ab  alio  accipere  esse  potuit  qui 

omnibus  esse  dedit,  quem  propterea  semper  fuisse 

etnunquamccepissefaterioportet ;  quoniam  omne 

quod  aliquando  esse  inccepit  auctorem  habuit  per 

quem  coepit.  Gonstat  ergo  nec  dubitari  ullo  modo 

potest  quod  ille  per  quem  ccepit  quodnonsemper 


si  minus  habent  singula,  aut  superfluam  { 
tionem  in  toto,  si  perfecta  sunt  universa. 
est  in  his  omnibusunitas  vera,  sedsemula 
lum  hcec  unitatem,  quia  quodammodo  ap 
quant  ei ;  sed  non  contingunt  ad  illam,  qi 
unum  non  est ;  et  quod  sunt  vere  unum  no 
sed  uniuntur  tantum  et  accedunt  ad  se.  I 
lis  simul  esse  et  convenire  in  unum,  unui 
Nec  tamen  unum  vere  sunt;  quoniam  ess 
ternon  sunt,  necestunum  totum  quod  sunt 
autem  unum  oportet  esse,  et  essentialiter 
esse,  et  immutabiliterunumesse,  et  summi 
esse.Quod  enim  essentialiterunum  est,  veri 
est:  quod  immutabiliterunum  est,  summi 


fuit  nunquam  coepit,  sed  semper  fuit.  Illum  au-  r\  est.  Quod  autem  inutroque  bonum  est,  ma 


tem  rerum  auctorem  et  primum  principium  hoc 
modo  ratio  investigat ;  et  inventum  pietas  vene- 
ratur,  et  adorandum  fides  prsedicat  Deum. 
Cap.  X.  Ejusdem  rei  argutnentum  foris  in  creaturis. 
Hoc  autem  ratio  inventum  in  se  probat,  et  in 
his  quaB  videt  extra  se  ;•  quia  ortum  et  occasum 
habentia  cuncta,  sine  auctore  nec  originem  habe- 
re  possent  nec  reparationem.  Quae  in  toto  aliquan- 
do  coepisse  idcirco  dubium  esse  non  potest ;  quia 
et  in  partibu8  suis  sine  cessatione  quotidie  et  ori- 
ri  videtur  quodnonest  etpraeterirequod  est.Om- 
ne  autem  quod  mutabile  est,  aliquando  non  fuis- 
se  necesse  est ;  quia  quod  stare  non  potuit  cum 
praBsens  fuit,  indicat  se  aliquando  non  fuisse  prius- 
quam  fuit.  Sic  respondent  qui  foris  sunt  iis  quae 
intus  videntur  ad  veritatem  comprobandam  et 


utrumque  quam  alterum  tantum.  Et  bom; 

essentialiter  unum  esse ;  et  immutabiliter 

esse ;  et  utrumque  esse  melius  est.  Deus 

8ummum  bonum  est,  et  non  potest  deesse 

mo  bono  bonum  quod  melius  est.  Et  suadc 

optimo  dare,  quod  melius  est  bonum.  Et 

fatetur  Deum  suum  et  auctorem  suum,  et 

pium  suum  unum  esse ;  quoniam  hoc  meli 

et  vere  unum  esse ;  quoniam  substantialit* 

et  summe  unum  esse ;  quoniam  invariabilito 

Gap  XIII.  Quod  immutabilis  est  Deu, 

Et  ascenditet  transitut  probat  quoniam  i 

et  quoniam  variari  etmutari  non  potest  De 

nino.  Non  enim  augeri  potest  qui  immensi; 

nec  minui  qui  unus  est.  Nec  loco  mutari  q\ 

que  est ;  nec  tempore  qui  aeternus  est.  Nec< 


221 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  III. 


222 


tione  qui  sapientissimus  est ;  nec  affectu  qui  op-  A  mutationibus  duse  extrinsecus  fiunt ;  quoniam 

non  mutant  esse  rei,  sed  circa  rem  aliquid;  hoc 
est  mutatio  loci  et  temporis.  Iterum  prima  muta- 
tio  secundam  et  tertiam  infert,  quoniam  causa 
illarum  est.  Secunda  autem  tertiam,  quoniam 
causa  iilius  est.  Tertia  vero  tantum  infertur  et 
non  infert,  quoniam  effectus  solum  est.  Sola  au- 
tem  mutatio  formse  intrinseca  vocatur;  quoniam 
non  circa  rem,  sed  in  ipsa  re  mutat  aliquid:  et 
ipsa  tamen  non  fit  sine  mutatione  loci  et  temporis. 
Cap.  XVI.  Quibus  modis  spiritus  mutantur. 
Post  has  mutationes  corporum  (quibus  subja- 
cent  quoe  corporaliter  mutantur  omnia)  transi- 
mus  ad  spiritualem  creaturam,  mutabilitatem 
ipsius  considerantes  ;  si  quarum  mutationum  illi 


timus  est. 

Cap.  XIV.  Quod  rationem  creatura  recte  con- 

siderata  adjuvat  ad  cngnoseendum  Deum. 

Clamat  creatura  foris  et  probat  ipsa  rationera 
hanc,  et  commendat  quoniam  ita  est.  Et  demon- 
strat  summa  pulchritudo  operis  perfectam  esse 
sapientiam  conditoris.  Kt  apponit  se  perseveran- 
tia  decoris  ipsius.  Et  quod  non  minuitur  quod 
institutum  est  primum  bonum.  Et  dicit  quod 
eterna  est  sapientia  ejus  et  minui  omnino  non 
potest,  nec  decrescit  aliquando  plenitudo  sensus 
Qlius  a  consummatione.  Et  exit  ratione  cuni  at- 
testatione  alia ;  et  videt  quoniam  voluntas  Dei 
«terna  est ;  et  ita  sentire  bonum  est.  Et  quoniam 


hoc  probat  opus  ejus  quod  non  mutatur ;  et  ordo  B  conveniat,  et  si  qua  alia  mutatio  quae  extra  cor- 


universitatis  idem  persoverans.  Et  adjicit  ipsa 
rationem,  quoniam  nihil  novum  Deo  est  ut  illud 
tunc  vel  nunc  amare  incipiat  quod  prius  non  no- 
verit ;  aut  oblivisci  sicut  homo  dilectionis  anti- 
quae,  ut  in  memoriam  non  veniat  quod  prius  co- 
gnitumfuerat;  auterrare  bonumexistimans  quod 
malum  cst,  ut  diligat  illud  quod  non  oportet ;  et 
postea,  quasi  poenitens  et  mutans  cor  et  affectum 
varians  cum  cceperit  agnoscere  errorem  suum. 
Quia  haec  digna  Deo  non  sunt,  nec  probat  ratio 
ut  ita  sentiamus  de  illo  qui  sapiens  est  et  bonus 
et  perfectus ;  et  non  invenitur  mutabilitas  in 
eo  ulla,  cum  omnia  genera  mutabilitatis  fuerint 
in  consideratione  adducta ;  sive  quae  in  corpori- 


porum  naturam  sit,  in  illam  cadat.  Et  videmus 
quod  spiritus  omnino  nec  augmento  partium 
crescere  potest  quoniam  corpus  non  est,  nec  de- 
crescere  diminutione,  quoniam  simplex  natura 
est ;  et  tamen  affectu  et  cognitione  mutatur  spi- 
ritus.  Et  transit  de  hoc  in  illud ;  et  variatur  et 
vicissitudinem  suscipit  gaudii,  doloris  et  pcenitu- 
dinis  et  voluntatis ;  et  crescit  scientia  et  oblivio 
in  eum  cadit ;  et  variat  cogitationes  et  succeden- 
ter  intelligit ;  et  est  quasi  formae  mutatio  ista  in 
eo  mutatio  scientiae  et  affectus.  Et  sequitur  istam 
temporalis  mutatio ;  et  subjacet  tempori  propter 
ista  quse  variantur  in  eo.  Nec  ambiguum  hoc 
ulli  est  de  spiritu  creato,  quoniam  tempore  va- 


bus  inveniuntur,  sive  quse   spirituum  naturam  q  riatur  secundum  haec  quae  eadem  non  permanet 


oontingunt. 

Gap.  XV.  Quibus  modis  corpora  mutantur. 

Omne  enim  corpus  aut  loco  mutatur,aut  forma, 
aut  tempore.  Et  quae  forma  mutantur  :  aut  aug- 
mentum  sascipiunt,  ad  diminutionem ,  aut  alte- 
rationem.  Et  qusealterationem  quidem  suscipiunt 
non  illis  accedere  quidquam  videtur  quod  non 
erat,  aut  quod  erat  recedere  probatur ;  sed  quod 
erat  tantum  alteratur,  et  aliter  habetur .  Et  non 
fit  sine  loco  hoc  quoniam  partes  locum  transmu- 
tant  in  eodem  consistente  toto ;  et  non  fit  tamen 
nifid  secundum  locnm ;  nec  tamen  dicitur  secun- 
dum  locum  propter  totum  quod  locum  mutat,sed 


in  ipso.  De  mutatione  vero  loci  magna  inter  con- 
quirentes  ambiguitas  generatur ;  quoniam  sunt 
qui  dicunt  nullum  spiritum  mutari  loco  posse  : 
quoniam  locus  proprie  corporis  sedes  sit  et  capa- 
citas  corporis  quae  determinatur  secundum  cor- 
pus ;  aliquando  quod  in  illa  est,  aliquandoin  quo 
est  ipsa.  Et  non  est  corpus  locus  ;  quoniam  locus 
non  est  aliquid,  nec  ponit  aliquid  locus ;  sed  quasi 
inane  et  vacuum  ubi  corpus  cst  vel  esse  potest , 
et  non  est  corpus  ipse.  Nec  tamen  vocatur  locus 
nisi  determinatus  per  corpus ;  vel  quod  in  ipso 
est  secundum  finem  dimensionis  ubi  desinit  cor- 
pus  et  ultra  non  est ;  sive  secundum  corpus  quod 
locum  continet,sive  secundum  ipsius  corporis  cir- 


apparet  tantum  forma  alia  in  toto  propter  parjes 
quse  locum  mutaverunt.  Et  ideo  ha3C  mutatio  se-  D  cumscriptionem ;  quoniam  intra  ipsam  corpus 
eundum  formam  dicitur ;  quoniam  haec  in  toto  non  est.  Ita  nihil  posse  esse  in  loco  nisi  quod  di- 
manifestevidetur.Etnondicitursecundumlocum      mensionem  habet  corporalem  et  circumscriptio- 


(cum  tamen  in  partibus  secundum  locum  sit)  quo- 
niam  heec  manifeste  non  videtur.  Et  non  est 
forma  aliquid  omnino  nisi  dispositio  partium  in 
toto ;  et  cum  haec  mutatur  (quia  partes  locum 
mutant)  mutatur  forma  in  toto,  quia  dispositio 
partium  mutatur  quse  est  forma  totius.  Et  ita 
mutatio  fornue  in  toto  fieri  non  potest  sine  mu- 
Utione  loci  in  partibus.  Sed  non  dicitur  mutatio 
kxa  ni8i  cum  totum  locum  mutat  consistentibus 
partibuB  in  toto.  Sic  mutatio  teinporis  sequitur 
mutationem  loci  et  formsB ;  et  non  est  unquam 
aine  ipsis  in  corpore.  Quoniam  secundum  has  so- 
lum  ordo  inest ;  et  successio  qusB  tempus  vocatur. 
I%n  considerandum  est  quoniam  ex  his  tribus 


nem ;  quoniam  locus  secundum  dimensionem 
corporis  constat  et  circumscriptionem ;  et  non 
posse  ullo  modo  hoc  spiritui  convenire  qui  corpo- 
ralis  quantitatis  expers  est.  Propterea  corpori 
8oli  in  loco  esse  et  loco  mutari  et  tempore.  Spiri- 
tui  autem  creato  in  loco  non  esse ;  quoniam  cor- 
pus  non  est,  nec  loco  mutari  sed  tempore.  Spiri- 
tum  autem  creatorem  nec  in  loco  esse  nec  loco 
mutari,  quoniam  corpus  non  est,  nec  tempore 
mutari,  quoniam  invariabilis  omnino  est.  Prop- 
terea  soli  corpori  recte  assignari ;  et  hoc  aliquid 
esse  quoniam  definitum  est.  et  hic  alicubi  esse 
quoniam  circumscriptum  est ;  et  nunc  aliquanda 
eese  quoniam  variabile  est.  Spiritui  \w*  <sw»Na 


I 


223 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


convenire ;  et  hoc  aliquid  esse  quoniam  definitus 
est,  et  nunc  aliquando  esse  quoniam  variabilis  est ; 
sed  non  hic  alicubi  esse  quoniam  circumscriptus 
non  est,  qui  dimenaionis  capax  non  est.  Creato- 
rem  vero  spiritum :  nec  hoc  aliquid  esse  quod  de- 
finitus  non  est,  nec  hic  alicubi  esse  quod  circum- 
scriptus  non  est ,  nec  nunc  aliquando  esse  quo- 
niam  invariabilis  est ;  praesentem  tamen  veraciter 
etessentialiter  omniquod  hocaliquid  est,  etomni 
quod  hic  alicubi  est,  et  omni  quod  nunc  aliquan- 
do  est ;  quoniam  in  omnibus  est,  et  ubique  est 
et  semper  est.  Semper  sine  tempore,  ubique  sine 
loco,  in  omnibu8  sine  termino  et  definitione.  Et 
nos  quidem  horum  considerationem  sublimem 
nequaquam  falsitatis  arguimus ;  verba  tamen  su- 
pra  capacitatemetpossibilitatem  minorum,etsim- 
plicium  intelligentise  fortia  nimis  judicamus. 
Gap.  XVII.  Quod  Deus  essentialiter  est,  et  vere 
est  ;  et  in  omni  creatura  sive  natura ,  sine 
sui  definitione ;  et  in  omni  loco,  sine  cir- 
cumscriptione  ;  et  in  omni  tempore,  sine  vi- 
cissitudine  vel  mutatione. 
Gensemus  autem  et  omnino  ita  oportere  appro- 
bamus  multo  sanius  et  commodius  veraciter  af- 
firmandum  quod  Deus  substantialiter  sive  essen- 
tialiter  et  proprie  et  vere  :  et  in  omni  re  sive  na- 
tura,  sive  essentia  est  sine  sui  definitione ;  et  in 
omni  loco  sine  circumscriptione  ;  et  in 
omni  tempore  sine  mutabilitate.  Nam  id  quod 
quidam  insipientes,  imo  solam  carnem  sapientes 
et  quae  carnis  sunt  solum  considerantes  existi- 
mant  quasi  corporalium  sordium  et  pollutionum 
inquinationes  Deum  contingere  possint  si  rebus 
omnibus  essentialiter  vel  substantialiter  inesse 
dicatur ;  tam  frivolum  est  ut  [  nec  responsione  sit 
dignum  cum  et  ipse  Spiritus  creatus  corporeis 
8ordibus  inquinari  non  possit.  Si  enim  spiritus 
sordes  corporse  contingunt,  dicant  ipsi  quomodo 
anima  humana  in  carne  posita  immaculata  esse 
possit,  cum  carnis  humanaB  sordibus  nulla  inqui- 
natio  vel  pollutio  major  inveniri  possit  ?  Dicant 
decame  leprosi  (cujus  etiam  contactum  homo 
sine  horrore  sustinere  non  potest)  quomodo  ani- 
mam  sanctam  et  justam .  non  inquinet,  quae  in 
tantum  in  ea  sine  pollutione  vivit,  ut  ex  ea  etiam 
a  pollutione  emundetur  ?  Postremo  respondeant 
utrum  potius  concedendum  de  Deo  existimant, 
quodnusquam  sit  Deus,  an  quodubiquesit.Quod 
ai  ab  urdum  est  omnino  confiteri  quod  Deus  nus- 
quam  est,  cogantur  necesse  est,  ipsi  suo  judicio 
id  quod  ad  dictum  etiam  commodius  et  pulchrius 
8uscipitur,  confiteri  quod  alicubi  est.  Qui  enim 
vocibus  servire  elegerunt  potius  quam  veritati,et 
id  solum  respuendum  putant  quod  aures  vulga- 
ritatis  obhorrent,  justum  est  ut  in  hoc  quoque  a 
8ententia  sua  non  declinent.  Dicant  ergo  si  hoc 
auribus  efferrre  prsBsumant  quod  Deus  nusquam 
est;  et  non  statim  ex  eo  consequi  arbitrentur, 
quoniam  quod  nusquam  est  ipsum  omnino  nihil 
est.  Si  ergo  convenienter  dici  non  potest  quod 
Deus  nusquam  est,  quem  esse  et  verius  omnibus 
qusd  sunt  ease  necesse  est  credi,  dicant  ubi  est.Si 


A  enim  alicubi  est,  et  ubique  non  est,  est  ub: 
et  est  ubi  non  est ;  et  jam  localisfit  Deus ; 
mino  et  fine  concluditur  quod  omnino  impc 
est.  Fatendum  est  itaque  et  sine  dubitatio 
fitendum  quod  divina  natura  quae  pro  im 
tate  sui  nusquam  deesse  potest  in  omni  1< 
raciter  et  essentialiter  est ;  nec  tamen  loc< 
prehenditur  ullo,quoniam  omnino  incircui 
tibilis  est.  Est  ergo  ubi  est  totum  quse  cc 
totum  et  penetrat  totum  ;  nec  sine  ea  esse 
aliquid  ex  omnibus  quae  facta  sunt  ab  ee 
nec  pro  sui  simplicitate  dividi,  nec  pro  st 
tate  maculari,  nec  pro  sui  immensitate  ull< 
comprehendi  potest. 

Cap.  XVIII.  Quomodo  spiritus  creati  l 
B  sint ;  et  quomodo  corpora, 

Sane  de  spiritu  creato  hoc  commodius  d 
ad  intelligentiam  hoc  accomodatius  esse  fa 
ut  non  solum  in  loco  esse,  sed  localem  ea 
nuntiemus  sine  dubitatione.  In  loco  quidei 
niam  hicalicubi  praesens  cernitur;  localei 
quoniam  cum  sit  alicubi  non  ubique  inv< 
Omne  enim  quod  definitum  est,secundum  t 
locale  est;  quoniam  iu  eo  ipso  quod  finem 
minum  habet  locum  habet,  et  determinat 
sicut  determinatum  est  in  loco.  Sed  cori 
mensionem  habens  loco  circumscribitur ;  qi 
ei  secundum  locum  principium  medium  < 
assignantur.  Spiritus  vero  quoniam  dimeni 
non  capit  (sed  definitione  sola  terminatu 

^  cumscriptionem  quidem  non  recipit  loci ; 
men  loco  quodammodo  concluditur,  quonia 
hic  alicubi  praesens  sit  totus,  alibi  non  inv 
Itaque  corpus  locale  est,  quoniam  loco  cij 
cribitur ;  spiritus  autem  quoniaminloco  jm 
sentiam  naturae  et  operationis  concluditur 
lis  et  ipse  jure  nominantur.Spiritus  autemi 
tus,  quoniam  omni  loco  praesens  est,  nec 
ullo  in  loco  concludi  aut  circumscribi  pote 
raciterin  omniloco  esse  dicitur;  nec  tame 
li8  aliquando  ratione  ulla  appellatur.  Non 
tamen  quosdam  ab  omni  spiritu  locum  un 
liter  removere  voluisse ;  quoniam  secundi 
mensionem  solum  et  circumscriptionem  c< 
lem  locum  constare  probaverunt.  Sed  hon 

D  supra  diximuB,  consideratio  nimis  a  cor 
existimatione  et  possibilitate  recessit.  Ma| 
tem  ea  ponenda  in  usum  loquendi  quaB  se  i 
accomodant ;  et  nihil  a  latere  ingerant  aliei 
veritate. 

Cap.   XIX.    Ratio  qualiter   Deus  non  . 

unus  sea  trinus  sit. 

Nunc  diximus  quomodo  ratio  vera  proba 
Deus  unus  est,  et  quae  ad  unitatem  deitati 
tant  vera  esse  considerat.  Deinde  etiam  ari 
commendat  quod  non  solum  unus,  sed  et 
est  Deus.  Et  habet  hujus  quoque  investig* 
et  considerationis  bonae  a  Deo  exemplaria 
Deus  enim  qui  in  se  videri  non  potuit,  i; 
opere  manifestatus  est ;  et  vidit  eumratio  1 
na  non  in  se ;  quia  invisibilis  fuit ;  sed  in  i 


225 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  m. 


tudine  sua  quoniam  ad  hoc  facta  est  ut  videatur  A  Cap.  XXII.  Quomodo  tres  personce  sint  essen- 


in  ea  Deus. 

Cap.  XX.  De  verbo  extrinseco  et  intrinseco. 

Nam  sicut  sapientia  bominis  non  videtur  nisi 
ab  ipso  homine  donec  exeat  et  manifestetur  per 
verhum,  ita  sapientia  Dei  invisibilis  fuit  et  non 
potuit  cognosci  nisi  ab  ipso  solo  cujus  erat,donec 
manifestata  est  per  opus  suum.  Et  erat  ipsa  sa- 
pientia  verbum.Sed  quasi  verbum  intrinsecumet 
absconditum  quod  omnino  sciri  non  posset  nisi  per 
verbum  extrinsecum  manifestaretur ;  auemadmo- 
dum  cogitatio  hominis  quasi  intrinsecum  verbum 
flliuB  est  quod  latet  et  absconditum  est  donec  re- 
veletur  per  prolatianem  oris ;  et  est  ipsa  prolatio 
vocis  verbum  similiter  ut  verbum  est  cogitatio 


tia  sive  substantia  una. 
Rursum  considerat  quod  non  potest  in  Deo  esse 
aliquid  diversum  ab  ipso ,  et  quod  unum  est  to- 
tum  quod  est;  et  propterea  vero  est  Trinitas,  et 
unitas  manet.  Quia  enirn  ibi  est  qui  a  nullo  est, 
et  est  ibi  qui  ab  illo  est ,  et  pariter  cum  utroque 
qui  ab  utroque  est,  Trinitas  est.  Neque  enim  qui 
a  nullo  est,  esse  potest  ille  qui  ab  alio  est ;  et  qui 
ab  utroque  est,  vel  ille  qui  a  nullo  est,  velqui  ab 
illo  tantum  est,  esse  potest.  Itaque  Trinitas  est 
vera,  et  unitas  manet  perfecta,  quoniam  in  Deo 
nihil  esse  potest  quod  Deus  non  est.  Natura  si- 
quidem  indivisa  et  unitas  vera  scissionem  prohi- 
bet ;  discretio  vero  et  proprietas  Trinitatem  docet# 


cordis.  Sed  verbura  quod  manifestum  est  prodit  B     Cap.  XXIII.  De  discrelione  nominum  in  Trinitate. 


et  revelat  verbum  quod  occultum  est.  Sic  et  in 
Deo  verbum  intrinsecum  et  occultum  et  invisibi- 
le  verbum  fuit  cordis  ejus  ;  et  sapientia  erat  hoc 
verbum  et  invisibile,  donec  manifestatum  est  per 
verbum  extrinsccum  quod  visibile  factum  est, 
(ruod  erat  opus  ejus.  Sicut  per  verbum  oris  ma- 
nifestatum  est  verbum  cordis ;  sic  loquitur  omnis 
natura  ad  auctorem  suum,et  indicat  quodfactum 
est  opificem  intelligendi  sensum  habentibus. 
Cap.  XXI.  Quod  imago  Dei  in  rationali  crea- 

tura  expressior  est,  et  vestigium  Trinitatis 

invenitur  in  ipsa. 

Et  sunt  in  his  simulacra  quaxlam  quasi  de 
longe  significantia  et  habentia  similitudinem  pro 


Posuitque  nomina  fides  quibus  significaretur 
quod  creditur ;  et  dictus  est  Pater  in  Trinitate, 
quia  ab  ipso  Filius  erat,  qui  de  ipsius  substantia 
erat.  Qui  enim  gignit  et  de  sua  substantia  gignit ; 
id  quod  ipse  est,  gignit.  Et  propterea  a  quo  erat 
qui  cum  ipso  erat  idem  quod  ipse  erat.  Pater  dio- 
tus  est ;  quia  ab  ipso  erat  Filius'.  Qui  autem  ab 
utroque  erat,  utriusque  Filius  non  erat,  ne  duo 
essent  patres  unius  Filii ;  et  Pater  qui  Filius  di- 
ceretur,  et  confunderetur  Trinitatis  discretio ;  sed 
Spiritus  sanctus  Patris  et  Filii,  procedens  a  Pa- 
tre  et  Filio.  Et  professa  estfides  catholica  Patrem 
et  Filium  et  Spiritum  sanctum.  Et  est  Pater  qui 
Filium  habet ;    et  Filius  qui  Patrem  :  Spiritus 


parte.  Quaedam  vero  expressa  imagine,  et  perfecta  q  sanctus  qui  a  Patre  est  et  Filio.  Et  est  quidem 


aemulatione  consignata ,  claram  demonstrationem 
efficiunt.  In  his  ergo  citius  quod  invisibile  Dei 
estagnoscitur  in  quibus  evidentius  manifesta  de>- 
claratione  demonstratur.  Ea  namque  perfectius 
auctorem  suum  manifeslant ;  quae  illius  similitu- 
dini  vicinius  appropinquant.  Hoc  autem  est  ipsa 
rationalis  creatura,  quae  excellenter  et  proprie  ad 
illius  aimilitudinem  facta  est ;  quae  tunc  citius 
creatorem  suum  (quem  non  videt)  agnoscit,  cum 
seipsam  ad  illius  imaginem  factam  intelligit.  ln 
hoc  ergo  primum  Trinitatis  vestigium  in  /entum 
est  cum  agnoscere  coepit  ipsa  quod  erat  in  se,  ei 
ex  eo  consideravit  quod  erat  supra  se.  Vidit  enim 
quod  ex  ipsa  nascitur  sapientia  quae  est  in  ipsa ; 


Pater  Spiritus,  quoniam  Deus  est.  Et  est  Pater 

similiter  sanctus,  quoniam  Deus  est.  Sed  voluit 

fidesunam  inTrinitatepersonam  distinguere,cum 

diceret  Spiritum  sanctum.  Ipse  enim  est  qui  ad 

sanctificationem  datur,  cum  inspiratur  sanctifi- 

candis.  Et  non  tantum  venit  sine  Patre  et  Filio, 

quoniam  Trinitas  est  indivisa. 

Cap.  XXIV.  Quomodo  Spiritus  sanctus  a  Pa- 

tre  et  Filio  mittitur  ceterna  processione  ab 

illis,  et  temporali  adventu  ad  nos. 

Sed  inspirari  a  Patre  et  Filio :  hoc  est  illi  ve- 

nientem  esse  a  Patre  et  Filio.  Quod  aeternum  illi 

est  ne  nomen  sit  perfunctionis  qui  datur  ex  tem- 

pore  et  accipitur ;  quia  temporale  non  est  illi  esse 


etdiligit  ipsasapientiamsuam,etproceditamorex  D  a  Patre  et  Filio,  sed  aeternum.  Pro  quodari  dici- 
ipea;et8apientia8uaquoamateamgenitamdese,et      tur  :  cum  venit  a  Patre  et  Filio;  quia  est  aPatre 

et  Filio  quod  aeternum  est,  et  non  temporale  illi. 


in  se  manentem  non  dividit  a  se.  Et  apparent 
tria  quaedam  in  uno :  mens,sapientia  et  amor :  et 
est  mens  et  sapientia  de  mente ;  et  de  mente  et 
sapientia  amor ;  et  surgit  Trinitas  quaedam,  et 
unitas  non  recedit,  et  sunt  simul  Trinitas  et  uni- 
tas  secundum  potestatem  et  iinaginis  virtutem. 
Et  conscendit  mens  ab  istis  per  haec  illuminata,et 
coosiderat  creatorem  suum  sapientem  esse  et  sa- 
pientiam  habere,et  ex  ipso  esse  sapientiam  suam ; 
nec  fuisse  unquam  sine  sapientia,quoniam  semper 
sspiens  fuit.  Et  quod  semper  sapientiam  suam 
ipse  dilexit  et  semper  amorem  habuit  ad  sapien- 
tiam  suam,et  erat  coaeternus  amor  aeterno  et  cosb- 
tenue  sapientiae  illius. 


Sicut  Spiritus  sanctus  donum  Dei  est ;  quia  donum 
est  Patris  et  Filii.  Et  cum  datur  ex  tempore  da- 
tur  et  datur  a  Patre  et  Filio ;  et  dari  a  Patre  et 
Filio,  non  aliud  illi  est  quam  cum  datur  esse  a 
Patre  et  Filio ;  ex  eo  quod  aeternum  illi  est  a  Pa- 
tre  et  Filio.  Et  est  in  Trinitate  Pater,  et  Filius  et 
Spiritus  sanctus.  Pater  a  seipso ;  Filius,  a  solo 
Patre ;  Spiritus  sanctus  a  Patre  et  Filio.  Et  quia 
una  natura  et  una  substantia ;  una  trinitas  est 
in  una  natura  et  una  substantia.  Et  cum  mens 
una  quae  discreta  sunt  et  propriain  trinitate  con- 
siderat,  tria  invenit,  et  tres  confitetur.  Gum  vero 
quod  idem  est  tribus  attendere  coepit  unum  os- 
tenditur. 


I 


227  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA.  228 

Gap.  XXV.  Quare  tria  illa  ineffabilia   in  dei-  A  una.  Sed  cavit  Scriptura  conscientiae  humanae  ne 
tatipersonce  tres  dicuntur,et  tria  in  huma 


nitate  non  dicuntur. 

Et  surgit  rursus  ex*  adverso  alia  dubietas,  et 
pulsat  mentem  profundo  rerum  caligantium ;  et 
exit  quaistio  et  interrogat  seipsam  ratio;  quare 
triailla  qiia?  in  Deitate  reperta  sunt  personaB  di- 
cantur;  cum  in  trinitate  illa  cpiam  in  semetipsa 
primum  mensreperit  tria  similiter  inventa  sint, 
nec  tamen  tres  personas  in  se  mentem  rationa- 
lem  continere,  aut  tribus  personis  constare  ani- 
mam  rationalis  consideratio  patiatur.  Et  diligen- 
ter  conquirat  ratio  quare  ita  sit,cum  nec  ita  esse 
dubitare  liceat,  nec  quomodo  sit  facile  scire  pos- 
sit.  Et  tamen  videt  aliquid  ex  eo  quod  totum  non 


erraret  in  Deo  suo  similia  hominibus  quae  non 
erant  in  ipso  arbitrans ,  quoniam  ab  omnibus 
sumpta  erant  vocabula  quaedam,  non  ad  omnem 
similitudinem  aed  ad  significanda  quae  Dei  erant 
supra  homines  ;  et  erat  aliquid  simile  ibi  ne  imi- 
tatio  aliena  esset.  sed  non  totuni,  ne  idem  crede- 
retur  quod  in  tantum  differebat ;  et  dictus  in  dei- 
tate  Pater,  quoniam  ibi  erat  a  quo  erat  qui  de 
sua  substantia  erat.  Sicut  qui  gignit  de  sua  subs- 
tantia  gignit,  et  non  est  qui  gignit  ipse  quem  gi- 
gnit,  sed  alter  ab  altero.  Et  non  altera  natura  gi- 
gnentis  et  geniti.  Et  erat  in  hoc  similitudo  in- 
ter  divina  et  humana ;  et  propterea  ex  hoc  dictus 
est  Pateret  Filius,  quia  genuit  ifle,et  iste  genitus 


videt,  nec  ignorare  permittitur  quod  non  sinitur  B  est.  Et  non  est  qui  genuit  Pater,  iete  qui  genitus 


apprehendere.  Videt  enim  quoniam  quae  in  men- 
te  sunt  non  vere  idem  sunt  quod  est  ipsa  mens. 
Separantur  enim  a  mente  hoec  aliquando ;  et  cum 
adfuerint  recedunt,  et  redeunt  iterum  cum  abie- 
rint  et  variantur  circa  ipsam,  nec  vere  sunt  idem 
cum  ipsa,  sed  quasi  affectiones  quaedam  et  formae 
ipsius,  quibus  non  sit  hoc  aliquid  esse,  sed  ad 
esse  tantnm  ei  quod  est  hoc  aliquid.  Itaque  cum 
sit  homo  ipse  persona,  ha^c  autem  tantum  affec- 
tiones  quaedam  adhaerentes  personae  et  circa  ip- 
sam  existentes  inveniantur ;  non  est  omnino  eis 
proprium  esse  persona,  sed  personas  inesse  tan- 
tum.  Cum  autem  quae  in  Deo  sunt  aliud  ab  ipso 
esse  non  possunt,  quasi  nec  accidentia  aut  affec- 


est  Filius;  et  tamen  quia  naturauna  est  gignen- 
tis  et  geniti ;  et  substantia  una  non  alius  est  gi- 
gnens  a  genito,  quia  Deus  est ;  et  Deus  unus,  gi- 
gnens  et  genitus,  quia  deitas  una  gignentis  et  ge- 
niti.  Propterea  unum  inventi  sunt  in  illo  quod 
Deus  erant ;  quia  unum  erant  totum  quod  erant ; 
sed  non  unus  in  uno,  quia  Pater  erat  qui  a  nullo 
erat ;  et  Filius  qui  a  Patre  erat ;  et  Spiritus  sanc- 
tus,  qui  ab  utroque  erat,  qui  Filius  non  erat;  quo- 
niam  ab  utroque  erat  et  aequaliter  erat,  et  dictae 
sunt  tres  personae  tria  haec ;  quia  unumquodque 
trium  totum  hoc  erat ;  et  persona  erat ;  nec  tamen 
una  persona,  quia  unum  hoc  totum ;  sed  tres  per- 
sonae,  quia  tria  in  hoc  uno,  et  hoc  unum  totum : 


tiones  ex  tempore  mutabiles  sive  separabiles  na-  C  et  haectria  tre8  personae,et  hoc  unum  unus  Deus ; 


tura  incommutabili  essentiae,  et  cui  idem  sit  to- 
tum  e8se  quod  est :  Convenire  tria  in  eo  veraci- 
ter  praedicantur,  et  tribus  unumesse ;  et  proprium 
idem  esse  aetemum  et  perfectum  asseritur.  Et  di- 
cuntur  tria  tres  pereonae,  non  tres  essentiae ;  quia 
natura  in  tribus  est  perfecta  singulis,et  tribus  in 
divisa.  Et  ideo  dicuntur  personae,  quia  Deus  sunt 
et  unus  Deus  tres,  quia  una  deitas  in  tribus. 

Cap.  XXVI.  Quare  potentia  Patrl  attribuitur,  sapientia 
Filio,  bonitas  sive  benignitas  Spiritui  sancto. 

Attribuitur  Patri  potentia,  et  Filio  sapientia,et 
Spiritui  sancto  bonitas  sive  benignitas.  Et  dis- 
cernuntur  quae  communia  sunt.  In  quibus  non 


et  hsec  tria  hoc  unum,et  tres  personae  unus  Deus : 
Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus.  Dictus  est 
ergo  Pater  quia  de  sua  substantia  Filium  genuit, 
et  erat  in  hoc  similitudo.  Sed  ne  putaretur  prior 
Pater  Filio  sicut  semper  in  hominibus  est;  et  nun- 
quam  aliter  esse  potest  nisi  Pater  Filium  antece- 
dat ;  propterca  potens  dictus  est  Pater  non  quod 
solu8  erat,  quia  potens  erat  et  Filius  et  Spiritua 
sanctus;  sed  solus  dicendus  erat  potens,  quia  de 
ipso  solo  magis  dubitari  poterat  quasi  de  priore 
et  antiquo  et  annorum  numerositate  defecto.  Et 
dictus  est  Filius  sapiens,  non  quod  solus  erat,sed 
quia  de  ipsa  solo  magis  dubitari  poterat  quaai  de 
posteriore  et  aetato  adhuc  immaturo  et  sensu  im- 


dicitur  quidem  quod  nonest;  tamenquod  est  ta-  n  perfecto.  Idcircodictusestpaterpotens,neputetur 


cetur,  ne  credatur  quod  non  est.  Dicitur  enim 
Pater  potens :  et  est  Pater  potens  ;  et  non  solus 
Pater,  quia  potens  est  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
sanctus ;  et  non  tres  potentes,  sed  unus  potens. 
Quia  potentia  una  in  natura  una,  et  substantia 
una.  Et  est  Filius  sapiens ,  sed  non  solus,  quia 
sapiens  est  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus ; 
et  non  tres  sapientes,  sed  unus  sapions.  Quia  sa- 
pientia  una  in  natura  una  et  substantia  una.  Et 
dicitur  Spiritus  sanctus  benignus  et  bonus  ;  et 
est  quidem  benignus  et  bonus  Spiritus  sanctus ; 
sed  non  solus  Spiritus  benignus  et  bonus  est,  sed 
bonus  est  et  benignus  Pater,  etFilius,et  Spiritus 
sanctus.  Nec  tamen  tros  benigni  et  tres  boni,  sed 
unus  benignus  et  unus  bonus ;  quia  benignitas 
una,  et  bonitas  una  in  natura  una,  et  substantia 


prior  Filio ;  et  Filius  sapiens,  ne  credatur  Patre 
posterior^etSpiritus  sanctus  bonussive  benignus, 
ne  crudelis  existimaretur  Deus  et  consternaretur 
ad  eum  conscientia  humana,  si  Spiritum  habere 
dicereturDeus,etnonadditum  fuisset  sanctus  vel 
benignus.  Quoniam  spiritus  per  se  rigorem  quem- 
dam  significare  videtur,  et  crudelem  denotare. 

Cap.  XXVII.  Alia  ratio  quare  illa  quce  secun- 
dum  substantiam  dicuntur  et  communia 
sunt :  personaliter  sunl  discreta, 

Praeterea  propter  simulacrum  suum  quo  est  in- 
venta  Trinitas  summa  et  ipsum  similiter  trinita- 
tem  praeferebat  quasi  vestigium  quoddam  et  ima- 
ginemineffabilisTrinitatis.  Etinipso  hoc  itaerat; 
quoniam  inmenterationali  quasipotentiaquaedam 


239 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  III. 


230 


et  vis  qusedam  erat  ex  qua  esse  posset  quod  non-  A  est  aliud  quam  Deus  esse  non  potest,  Pater  po- 


dum  erat.  Et  ex  ea  natus  estintellectus  qui  solum 
sapientiaejuserat ;  et  sino  ipso  menssapientia  non 
erat :  et  processit  novissime  amor  sive  gaudium 
mentis  ad  sapientiam  suam  ;  et  ipse  solum  dilectio 
erat,  quia  sine  ipso  in  mente  et  sapientia  dilcctio 
non  erat.  Et  gositasunt  hwcnomina  ad  proprieta- 
tem,quia  unurnquodque  por  se  erat;  et  distincta 
■  sunt  tria  iuec  :  primum  jwtentia  a  qua  sapientia 
erat;  deinde  ipsa  sapientia,qua3  de  potentia  nata 
fuerat;  novissime  amor  qui  de  potentia  simul  et 
sapientia  processerat.  Et  distinguebantur  ha»c  , 
quia  prorsus  haec  idem  non  erant  qui  separaban- 
tur  ad  invicem,  et  non  constabant  in  uno.  Prop- 
terea  in  mente  rationali  aliud  potentia  erat  quia 


tentia  est  et  Filius  potentia  est,  et  Spiritus  sano 
tus  potentia  est ;  et  una  potentia  quia  una  essen- 
tia.  Sirailiter  Pater  sapientia  est,  et  Filius  sa- 
pientia,  et  Spiritus  sanctus  sapicntia :  et  una  sa- 
pientia.  quia  essentia  una.  Et  Pater  est  dilectio, 
et  Filius  dile^tio,  et  Spiritus  sanctus  dilectio:  et 
dilectio  una,  quia  essentia  una.  Sed  Pator  po- 
tentia  est,etpoteiitianulliusest,  quia  a  nullo  est; 
similiter  et  sapientia  est  Patcr  et  nullius  sapien- 
tia  est,  quia  a  nullo  est.  Dilectio  cst  Pater  et  nul- 
lius  est  dilectio,  quia  a  nullo  est.  Filius  autem 
potentia  est  et  Patris  potentia  est,  quia  a  Patro 
est.  Sapicntia  Filius  est,  et  sapientia  Patris  est, 
quia  a  Patre  eet.  Spiritus  sanctus  est  dilectio  Pa- 


prior  erat  sinc  sapientia  ct  adhuc  sapientia  non  B  tris  et  Filii,  quia  a  Patre  et  Filio  est.  Ubi  diligen- 


crat.  Et  vennit  postea  sapientia,  et  cum  potentia 
esse  coepit,  quasi  aliud  in  alio.  Et  erant  jam  duo, 
potentia  ct  sapientia  :  et  additum  est  tertium.  Et 
tria  esse  coeperunt,potentia,  et  sapientia,et  araor. 
Et  non  crat  potentia  de  aliquo,et  de  ipsa  sapientia 
erat ;  amor  autem  de  potentia,  et  sapientia  pra> 
cesserat.  Et  non  erat  potentia  sapientia,  quiapo- 
tentia,  ante  sapientiam  erat  et  de  ipsa  sapientia 
exierat.  Neque  rursum  amor  potentia  vel  sapien- 
tia  dici  poterat ;  quiaprocesserat  tantum  ab  ipsis, 
et  ipsa  aliquando  sine  ipso  extiterant.  Et  erant 
tria  ha?c  discrcta  iu  anima  ;  et  in  his  tribus  Tri- 
nitas  aiumao  inventa  est.  Et  ascendit  anima  ab 
his  ad  summam  Trinitatem,  et  invenit  ibi  Patrem 


ter  cavendum  ne  communione  confundatur  quod 
rlistinguendum  est,  neque  singularitatc  listingua- 
tur,  quod  proprium  est :  hoc  est  cum  personas 
in  Trinitate  distinguere  volumus,  non  attribua- 
mus  uni  quod  alteri  commune  est,  neque  cum 
substantiaumitatem  demonstrare  assignemus  al- 
teri,  quod  uni  proprium  est. 

CAP.  JXVIII.  Quod  vest  igium  Trinitatis  non  sotum  in 
rationali  creatura  sed,  etiam  in  corporea  reperitur. 

Ecce  demonstravimus  vestigium  aliquod  Tri- 
nitatis  sumnue  quantum  valet  ratio  humana  de 
modico  quod  suum  est,  et  datumest  illi  et  est  in 
illa,  ct  modicum  est  ad  perfectum    totura.  Tria 


quiadnulloerat,sicutinsepotentia;  et  filium  qui  q  enim  invenit   in  se  et  ex  his  Trinitatem  depre- 


a  Patre  erat,  sicut  in  se  sapientia  ;  et  Spiritum 
sanctum  qui  a  Patre  et  Filio  erat,  sicut  in  se  di- 
lectio  a  potentia  et  sapientia  processerat.  Et  ideo 
potentiam  Patri  tribuit,  quia  in  se  similitudo  fue- 
rat  illius  ;  et  sapientiam  Filio,  quoniam  harc  in  se 
imago  illius  erat,  quae  a  potentia  orta  erat ;  et  di- 
lectionem  Spiritui  sancto  attribuit,  quoniam  in 
se  a  potentia  et  sapientia  processit,  sicut  Spiritus 
ftanctus  a  Patre  et  Filio,  qua?  dilectioestPatris  et 
Filii.  Et  sic  quidem  distinxit  veritatem  ad  imagi- 
nem  per  quam  invenerat  veritatem,  ut  quod  hic 
proprium  inventum  est  ad  significationem,  illic 
quasi  singulare  diceretur  ad  proprietatem.  Et  ta- 
men  quia  Deo  totum  quod  est,  esse  unum  est ;  et 


hendit  quas  erat  supra  se.  P]t  contestata  est  illi 
natura  foris,  sicut  de  unitate  deitatis.  Et  appa- 
ruerunt  tria  foris  signa  Trinitatis,  sed  non  imago 
ut  illa  rruaj  intus  erant  :  et  haec  ipsa  imperfecta 
similitudine  erant.  Erat  enim  potentia  intus,  et 
sapientia,  et  amor.  Et  tria  hasc  imago  erant  po- 
tentia»  Greatoris  ;  et  sapientiae,  et  amoris,  quia 
hic  erant  et  ibi  erant.  Sed  hic  in  imagine  erant, 
ibi  in  veritate  ;  tamen  utrobique  erant,  et  idem 
erant,  quia  hoc  hic  erat  quod  ibi  erat.  Sed  quod 
hic  erat  imago  erat,  quod  ibi  erat  veritas  erat. 
Foris  autem  potentia  non  erat,  sed  signum  tan- 
tum  ;  neque  sapientia  sed  signum  tantum  ;  ne- 
que  amor  vel  bonitas,  scd  signum  tantum  ;  nec 


non  potest  diversum  inveniri  quod  in  simplici  n  et   ipsa   signa,   neque  potentia  erant  neque  sa- 


natura  idem  est,  neque  unius  esse  potcst  quod 
alterius  non  est,  ubi  idcm  est  unusest  quod  alter 
ert.  Cum  enim  potentia  Patris  aliud  non  sit  quam 
essentia  ejus,  nequo  sapientia  Filii  aliud  quam 
essentia  ejus,  neque  amor  Spiritus  sancti  aliud 
quam  essentia  ejus,  necesse  omnino  est  ubi  una 
eat  essentia  unam  esse  potentiam,  unam  sapien- 
tiam,  et  unam  dilectionem  ;  et  communem  esse, 
et  totam  esse,  et  proprie  esse,  et  a^qualiter  esse. 
Itaque  potentia  Patris  est,  et  Filii  est,  et  Spiritus 
sancti  est,  et  proprie  est,  et  «qualiter  est.  Et  sa" 
pientia  Filii  est,  et  Patris  est ,  et  Spiritus  sancti 
est,  et  proprie  est,  et  aRqualiter  est ;  et  amor  sivc 
bonitas  Spiritus  sancti  est.  et  Patris  est,  et  Filii 
est,  et  proprie  est,  et  aequaliter  est.  Et  quia  Deo 
habere  idem  est  quod  esse,  et  omne  quod  in  Deo 


pientia  neque  amor  sicut  intus,  sed  signa  tantum 
potentiae,  sapientiaj  et  amoris.  Potentiae.  enim  ai- 
gnum  fuit  rerum  immensitas  ;  sapientiso  pul- 
chritudo  ;  bonitatis  utilitas.  Et  non  eranfipsa 
signa  potentia  vcl  sapientia,  vel  bonitas  ;  sed 
tantum  signa  eorum  attestantia,  his  quse  intus 
erant  propria.  Et  probata  est  Trinitas  vera  in 
operibus  suis  ;  nec  potuit  ratio  his  adjicere  quid- 
quam  quae  perfecta  erant,  neque  tollere  aliquid 
qua?  constabant  discreta.  Sunt  enim  tria  ha^c 
qme  omne  rationale  perficiunt,  nec  sine  his  per- 
fectuin  est  aliquid.  Similiter  ad  omnem  effectum 
concurrunt  tria  haec,  quomm  siquid  defuerit,  ni- 
hil  absolvitur ;  et  si  adsint  pariter  omnia  con- 
8ummantur.  Hsec  sunt  potentia,  scientia  et  vo- 
luntas  ;  ex  quibus  si  tollas  unum  aliquod,  per- 


281 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA. 


232 


fectionem  imminuis;  si  cuncta  pariterconstituas,  A  possunt,  quoniam  sciuntur.  Quae  vero  contra  ra- 


nihil  deesse  confiteris.  His  ergo  et  ipse  rerum 
conditor  opera  sua  perfecit*  et  constat  ipse  per- 
feclus,  quoniam  in  ipso  perfecta  sunt  quae  neque 
in  parte  augeri  possunt,  quia  plenasunt ;  neque 
in  toto  con8ummari,  quia  perfecta  sunt  ;  neque 
iu  unitate  dividi,  quia  unum  sunt. 

Gap.  XXIX.  Quod  in  his  tribus  omnia. 
Et  quaecunque  de  Deo  dicuntur,et  creduntur  ve- 
raciter  inDeo:  ad  haec  tria  referuntur  et  constat 
in  his  tribus  in  ipso,  quibus,  ut  dictum  est,  si 
quid  tollas  perfectumnonestquod  relinquitur ;  si 
quid  adjicere  coneris,  majus  non  est  quod  expli- 
catur.  Si  enim  fortem  dicis  et  incorruptum  et  in- 
commutabilem  et  invincibilem  et  caetera  quae  si- 


tionem  suntnulla  similiter  rationo  credipossunt, 
quoniam  non  suscipiunt  ullam  rationem,  nec  ac- 
quiescit  his  ratio  aliquando.  Ergo,  quae  secun- 
dum  rationem  sunt  et  quoe  sunt  supra  rationem, 
tantummodo  suscipiunt  fidem.  Et  in  primo  qui- 
dem  genere,  fides  ralione  adjuvatur  et  ratio  fide 
perficitur,  quoniam  secundum  rationem  sunt  quae 
creduntur.  Quorum  veritatem  si  ratio  non  com- 
prehendit,  fidei  tamen  illorum  non  contradicit. 
In  iis  quae  supra  rationem  sunt,  non  adjuvatur 
fides  ratione  ulla ;  quoniam  non  capit  ea  ratio 
quae  fides  credit,  et  tamen  est  aliquid  quo  ratio 
admonetur  venerari  fidem  quam  non  compre- 
hendit.  Quae  dicta  sunt  ergo,  et  secundum  ratio- 


milia  sunt,  hic  totum  hoc  potentiae  est ;  siprovi-  B  nem,  fuerunt  probabilia  rationi,   et  sponte   ac- 


dum,  si  inspectorem,  si  scrutantem  occulta,  et 
intelligentem,  hoc  totum  sapientiae  est ;  si  pium, 
si  mansuetum,  si  misericordem,  si  patientem,  to- 
tum  hoc  bonitatis  est.  Et  non  potest  his  adjicere 
veritas  quidquam,  quia  totum  in  his  continetur 
quod  perfectum  est  et  verum  :  ideo  tria  haec  ve- 
ritatem  monstraverunt  in  simulacro  perfecto  et 
persuaserunt  nihil  adjiciendum  tribus  ;  quia  hoc 
perfectum  est,  et  nihil  tollendum  quoniam  sic 
constat  con8ummatum  :  et  tria  haec  in  Deo  erant 
unum  ;  et  Deo  unum  erant,  sed  distincta  inventa 
Bunt  hic  ubi  non  erant  unum ;  et  propterea  Tri- 
nitatis  imagofacta  sunt.  Et  secuta  est  considera- 
tio  proprielatem  inventam   hic  usque  ad  ineflfa- 


quievit  eis.  Quae  vero  supra  rationem  fuerunt  ex 
divina  revelatione  prodita  sunt ;  et  non  operata 
est  in  eis  ratio,  sed  castigata  tamen  ne  ad  illa 
contenderet.  Nunc  ergo  sequitur  demonstrare 
quantum  his  quae  in  ratiocinando  proposita  sunt, 
et  conducta  probabiliter  revelatio  divina  adjece- 
rit,  et  quae  per  inspirationem  manifestata,  et 
quae  per  doctrinam  asserta  sunt  ;  9t  quae  per  mi- 
racula  approbata,  ex  his  quantum  videbitur  et 
possibile  erit. 

Gap.  XXXI.  Brevis  summa  eorum  quce  supra- 
dicta  sunt  cum  adjectione  quorumdam. 
Ante  omnem  creaturam  Greator  erat  solus  qui- 
dem,  sed  tamen  non  solitarius,  quia  cum  ipso 


bilem  Trinitatem ;  et  distinxit  ibi  proprium  quod  q  erat  sapientia  sua  in  qua  omnia  ab   aeterno  per 


proprium  hic  erat  tentum,  et  differens  inventum 
est ;  ibi  autem  in  uno  erattotum  et  unumtotum. 
Gap.  XXX.  Recapitulatiosupradictorum. 
Nunc  ergo  diximus  quomodo  ratio  humana 
primum  et  in  se  Deum  esse  reperit  et  extra  se 
approbavit  et  quomodo  adjudicavit ;  quod  unus 
est  Deus,  et  simplex  natura ;  et  immensus  et  ae- 
ternus.  Magnus  et  non  quantitate  ;  simplex,  et 
non  parvitate.  Et  quod  trinus  est  sine  divisione 
unitatis ;  et  unus  sine  confusione  Trinitatis.  Et 
quomodo  Trinitas  summa  inventa  est  per  eam 
quae  erat  imago  illius  in  nobis  ;  et  quomodo  ar- 
guit  non  esse  personas,  tria  in  nobis  ;  et  in  Deo 
tria  esse  peraonas,  quia  Deus  sunt.  Et    quomodo 


providentiam  fuerunt  quae  ab  ipso  in  tempore 
per  essentiam  facta  sunt.  Solus  fuit  quando  ni- 
hil  praeter  ipsum  fuit ;  ct  tamen  solitarius  non 
fuit,  quia  aliena  societate  non  eguit  qui  sibi  suf- 
ficiens  fuit ;  cui  nihil  defuit,  quia,  sicut  dictum 
est,  totum  in  ipso  per  providentiam  fuit,  quod 
ab  ipso  per  essentiam  faciendum  fuit.  Haec  ergo 
duo  diligenter  et  inter  se  distinguenda  sunt  et 
in  se  consideranda  ;  Greator  scilicet  et  creatura ; 
ne  vel  creatura  aeterna  credatur,  vel  Greator  tem- 
poralis.  In  his  enim  duobus  omnis  cognitio  cons- 
tat  veritatis.  Primum  ergo  considerare  oportet 
quae  de  Greatore  dicenda  sunt  vel  credenda. 
Creatorem  igitur  omnium  rerum  unum  confi- 


tribus  nihil  adjici  potest  quia  perfecta  sunt ;  nec  j%  temur  et  trinum,  unum  in  essentia,  trinum  in 


demi  aliquid,  quia  discreta  sunt.  Et  quomodo 
distincta  sunt  quae  in  Deo  sunt  et  secundum  ea 
quae  discreta  sunt  in  nobis  ;  quoniam  imago 
sunt  ad  illa  et  demonstraverunt  Trinitatem  ;  et 
haec  quidem  secundum  rationis  judicium  conje- 
cimus  in  unum,  quoniam  ita  veritatem  approba- 
vit.  Siquidem  additum  est  ex  his  quae  superemi- 
nent  rationi  et  non  contigit  ad  ea  sufficere,  quo- 
niam  secundum  rationem  formantur  Alia  enim 
sunt  ex  ratione,  alia  secundum  rationem,  alia  su- 
pra  rationem  :  et  praeter  haec  quae  sunt  contra  ra- 
tionem.  Ex  ratione  sunt  necessaria,8ecundum  ra- 
tionem  sunt  probabilia,  supra  rationem  mirabi- 
lia,  contra  rationem  incredibilia.  Et  duo  quidem 
extrema  omnino  fidem  non  capiunt.  Quae  enim 
sunt  ex  ratione  omnino  nota  sunt  et  credi  non 


personis  ;  quia  essentia  deitatis  una  est,  et  rn  es- 
sentia  deitatis  una  est,  et  in  essentia  una  tres 
personaa :  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus. 
Pater  a  nullo  est,  Filius  a  Patre  solo  est,  Spiritus 
sanctus  a  Patre  et  Filio  est :  Quemadmodum  in 
una  anima  mens  et  intellectus  et  gaudium  ;  et 
mens  quidem  a  se  est ;  intellectus  vero  de  sola 
mente  est ;  de  mente  autem  et  intellectu  gau- 
dium  :  et  haec  tria  ad  substantiam  quidem  una 
sunt  anima.  Ita  in  corpore  uno,  et  figura  est,  et 
forma  et  pulchritudo  tria  haec.  Et  videtur  figura 
prima  esse  ad  substantiam,  deinde  forma,  et  ex 
utroque  pulchritudo  :  et  haec  tria  in  uno  corpore 
et  unum  corpus,  ut  in  utraque  natura  imago 
Greatoris  eluceat.  In  prima  quidem  ad  similitudi- 
nem  ;  in  secunda  autem  ad  similitudinis  imita- 


233 


DE  SACRAMENTIS.  LIBM  I  PARS  IV. 


234 


tionem.  Si  ergo  Deum  coafitemur  ibi  essentia  ASpiritusanctointelligendumest.Unum  nomenso- 


unum,  et  in  personis  trinum  ;  et  in  unitate  qui- 
dem  agnoscimus  seternitatem  et  immensitatem. 
In  aeternitate  autem  incommutabilitatem  ;  in  im- 
mensitate  vero  simplicitatem  :  hoc  est  aoternita- 
tem  sine  tempore  ;  immensitatem  sine  quanti- 
tate.  In  Trinitate  confitemur  communionem  uni- 
tatis,  aequalitatem  immensitatis,  coaavitatem  ae- 
ternitati8.  Et  communionem  quidem  unitatis  si- 
ne  divisione,  aequalitatem  immensitatis  sine  di- 
minutione,  coaevitatem  seternitatis  sine  ordine 
vel  successione.Et  hocest  singulis  unitate  totum, 
hnmensitate  plenum,  seternitate  perfectum.  Tres 
autem  personas  nihil  aliud  esse  quam  essentiam 
unam,  quia  tribus  esse  unum  est  et  una  essentia 


lum  est  quod  de  singulis  singulariter  dicitur  ;  in 
summa  tamen  non  singulariter,  sed  pluraliter 
pronuntiatur,  cum  tamen  ad  substantiam  dica- 
tur.  Dicitur  namque :  Pater  est  persona,  et  Fi- 
lius  est  persona,  et  Spiritus  sanctus  est  persona ; 
et  tamen  simul  dici  non  potest,Pater  et  Filius  ct 
Spiritus  sanctus  est  persona  ;  sed,  tres  personae. 
Hoc  enim  solum  ex  his  quae  ad  substantiam  di- 
cuntur  de  singulis  singulariter  dicitur.  In  summa 
tamen  non .  singulariter,  sed  pluraliter  pronun- 
tiatur.  Quae  autem  secundum  relationem  dicun- 
tur,  ad  se  dicuntur ;  et  de  singulis  singulariter 
dicuntur,  in  sunima  tamen  nec  singulariter  nec 
pluraliter  pronuntiantur  ;   quoniam  ad  se  dic- 


est.  Quapropter  tres  unum  sunt ,  sed  tres  unus  B  ta  sunt,  et  ideo  ad  invicem   dici  non  possunt. 


non  sunt  ;  quia,  si  tres  unum  non  ess&ent  una 
essentia  trium  non  esset,  et  si  tres  unus  essent 
non  tres  essent.  Idcirco  tres  unus  non  sunt,  ne 
substantia  dividatur  ;  et  tres  unum  non  sunt,  ne 
personae  confundantur.  Quod  ergo  Pater  est,  Fi- 
liu8  est ;  quia  una  est  natura  Patris  et  Filii.  Sed 
non  qui  Pater  est,  Filius  est ;  quia  alia  est  per- 
sona  Patris  et  Filii.  Item  quae  de  Deo  secundum 
Bubstantiam  dicuntur,  ajqualiter  dicuntur  de  Pa- 
tre  et  Filio  et  Spiritu  sancto.  Quoniam  substan- 
tia  Patris,  et  Fili,  et  Spiritus  sanctiuna  est  et  ae- 
qualiter  est.  Deus  nomen  est  substantiae,  et  hoc 
Deo  esse  est  quod  substantiam  csse.  Ideo  Pater 
Deus  est,  et  Filius  Deus  est,  et  Spiritus  sanctus 


Item  quod  est  Patrem  esse,  a  seipso  est  esse  : 
quod  est  Filium  esse  a  Patre  est  esse  ;  quod  est 
Spiritum  sanctum  esse  ab  utroque  est  esse  :  Fi- 
lius  habet  nasci,  Spiritus  sanctus  procedere ;  et 
solius  Filii  est  nasci,  non  Spiritus  sancti.  Quod 
enim  nasci  est,  de  alio  est  esse,  non  tamen  in 
aliud.  Quod  autem  procedere  est,  de  aliquo  est 
esse,  et  aliquoties  in  aliud.  Quod  enim  spiratur 
ab  aliquo  spiratur,  et  spiratur  in  aliquo.  Ideo 
sumpta  sunt  vocabula  ad  significandum  id  quod 
dicendum  erat  de  Deo,  ut  intelligi  aliquatenus 
posset  quod  comprehendi  non  poterat.  Item  sic 
ab  initio  suam  notitiam  Deus  temperavit  ab  ho- 
mine,  ut  nec  totus  manifestus  esset  nec  totus  ab- 


Deusest.  etnon  tresdii,  sedunus  Dcus;quoniam  G  seconditus.  Si  enim  totus  manifestus  esset,   fl- 


unasubstantia.Et similiter  alia quae  de  Deo  secun- 
dum  8ub8tantiamdicuntur,aequalitcr  dicuntur.  Et 
desingulis  singulariteret  aequaliterdicuntur,etdo 
omnibus  simul ;  non  pluraliter,  sed  singularit er  di- 
cantur  et  aequaliter.  Et  cum  de  singulis  singula- 
riter  dicuntur  non  minus  dicitur ;  et  cum  de  om- 
nibus  communiter  dicuntur,  non  amplius  pro- 
nuntiatur.  Gum  enim  dicitur  :  Pater  est  Deus, 
non  minu8  dicitur  quam  cum  dicitur  :  Pater,  et 
Filius,  et  Spiritus  sanctus  est  Deus.  Tota  enim 
deitas  inPatre,ettota  infilio,ettotain  Spiritusan- 
cto,nec  minorin  Patresolo,quamsimulinPatre,et 
Filio,et  Spiritu  sancto.  Similiter  et  de  Filio  et  de 


des  non  exerceretur  et  infidelitas  convinceretur. 
Si  vero  totus  esset  absconditus,  fides  non  juva- 
retur  et  infidelitas  excusaretur.  Itemquatuor  mo- 
dis  invisibilis  Deus  ad  notitiam  hominis  egredi- 
tur  :  duobus  intus,  duobus  foris.  Intus  per  ra- 
tionem  et  aspirationem  ;  foris  per  creaturam  et 
doctrinam.  Ex  his  duo  adnaturam  pertinent,duo 
ad  gratiam  :  ratio  et  creatura  ad  naturam  perti- 
nent ;  aspiratio  et  doctrina  ad  gratiam.  Propte- 
rea  post  haec  in  doctrina  aspicienda  sunt  quae 
auctoritas  probat,quia  ratio  humana  nisi  verbo  Dei 
fueritilluminataviam  veritatisvidere  non  potest. 


PARS  QUARTA. 

DE  VOLUNTATE  DEI  QILE  iETERNA  EST  ET  UNA 


ET  DB  8IGNI8  VOLUNTATIS  EJUS 


Quae  quidem  temporalia  sunt  et  secundum  figuram  voluotatis  dicuntur,  qui  signa 

sunt  voluntatis. 


Cip.  1.  DevoluntateigiturDei,  quod  justa  est.  D 

Prima  rerum  omnium  causaest  voluntasCrea- 
toris  quam  nulla  prsecedens  causa  movit  quia  a> 
terna  est ;  nec  subsequens  aliqua  confirmat,  quo- 
niam,  ex  semetipsajusta  est.  Neque  enim  idcirco 
juste  voluit,  quia  futurum  justum  fuit  quod  vo- 


luit  sed  quod  voluit,  idcirco  justum  fuit,  quia 
ipse  voluit.  Suum  enim  ac  proprium  voluntatis 
ejus  est  esse  justum  quod  est,  et  exeo  quod  in  ea 
justumest  quod  ex  ea  justum  est.  Quoniam  se- 
cundum  eam  justum  est  quod  justum  est  quod 
utique  justum  non  esset,  si  secundum  eam  non 


235 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


236 


esset.  Cum  ergo  quaeritur  quare  justum  est  quod  A  rie  permisit :  etiam  si  illud  bonum  non  fuit  quod 
justum  est,  convenientissime  respondetur  :  quo-      permisit. 


niam  secundum  voluntatem  Dei  est,  quae  justa 
est,  Cum  vero  qua^ritur  quare  voluntas  Dei  jus- 
ta  est,  hoc  sanius  respondetur :  quoniam  pri- 
mae  causrc  causa  nulla  est  cui  ex  se  est  esse 
quod  cst.  Haec  autem  sola  est  unde  ortum  est 
quidquid  est  ;  et  ipsa  non  est  orta,  sed  aeterna. 
CAP.  II  Quod  modis  Scriptura  voluntatem  Dei  aaipiat. 
Hic  non  pra*tereundum  nohis  est,quod  sacra  Scri- 
ptiiradevoluntateDeidiversis  quibuscflim  modis 
loqui  consuevit;  etnonc8tvoluntasdiver8a,8edlo- 
cutio  diversa  estde  voluntate  quae  non  est  diversa. 
Nam  voluntas  Dei  in  sacro  eloquio  aliquando  acci- 
pitur  illa  quaj  vere  est  in  ipso,  et  idemcum  ipso,  et 


Cap.  V.  Quod  Deus  bona  fecit  mala  permisit. 
Bona  enim  fecit  etbenefecit,  et  malapermisit  et 
non  fecit.  Et  bene  fecit,quoniam  utrumque  bonum 
fuit.Et  idcircoutrumquevoluit,quiautrumquebo- 
num  fuit.  Et  fueruntbona  bona,et  malamala,  nee 
bona  fueruntmala,necraalabona;  sedbonum  fuit 
esseetbona  etmala.Et  voluitutrumqueesseDeus, 
quia  utrumque  bonum  esse  fuit ;  et  non  utrum- 
que  bonum  fuit,quia  malum  bonum  non  fuit.  Et 
idcirco  non  voluit  Deus  malum,  cum  voluit  ut  es- 
set  et  malum.  Quod  tamen  non  fecit  in  eo  quod  fe- 
cit  bonum,  sed  permisit  ut  esset,quia  bonum  fuit 
quod  voluit.  Nequeidbonum  malum  fuit,  sed  ex 


coaeterna  ipsi.  Aliquando  vero  secundum  quam-  B  mal°  bonum  fuit;  neque  malum  bonum  fecit,  sed 


dam  dicendi  figuram  voluntas  ejusvocatur  quaese- 
cundum  proprietatem  non  est  voluntas  ejus,sed  si- 
gnum  voluntatisejus.  Etdicitur  ipsum  signumvo" 
luntati8voluntas,cum  voluntas  nonsit  sed  signum 
tantum.  Quemadmodum  et  signa  irse  ira  dicuntur," 
et  dilectionis  signa  dilectio  appellantur.  Et  dicitur 
iratus  Deus  et  non  est  ira  aliqua  in  eo.  Sed  signa 
tantum,qusB  foris  sunt  quibus  iratus  ostenditur, 
ira  ipsius  nominantur.Et  est  figura  dicendi  secun- 
dum  quam  non  est  falsum  quod  dicitur  sed  quod 
dicitursimilitudinisrespectuobumbratur.  Et  se- 
cundum  istos  modos  figurarum  quasi  diversae  vo- 
luntates  Deoattribuuntur,  quia  diversasunt  illa 
quae  per  figuram  dicuntur  voluntas  ejus,  cum  ea 


ex  malo  bonum  fecit.  Qui  malis  et  bonis  uti  novit 
ad  bonum. 

Cap.  VI.  Quare  Deus  malapermisit. 
Fuitque  majus  bonum  esse  bonum  ex  bono  et 
malo  quam  ex  solo  bono ;  pro  quo  voluit  summum 
bonura  ut  esset  hic  bonum,et  quod  voluit  fuit  bo- 
num.Sicut  ergo  aeternae  sapientiae  illius  ignotum 
esse  nonpotuit  omne  quod  futurum  fuit,sic  coaB- 
ternae  voluntati  ejus  displicere  non  potuit  omne 
quod  fuit.  Et  vidit  totum  quod  futurum  fuit,  et 
bonum  esse  hoctotum  utesset  totum,et  voluit  ut 
esset  totum,quia  bonum  fuitut  esset  totum.Et  vi- 
dit  mala  quae  erant  procul  futura  cum  bonis  prius- 
quam  erantet  consideravit,quod  his  malis  adjunc- 


quae  secundum  proprietatem  dicitur  una  sit  volun-  C  **8  bona  commendarentur,  et  pulchriora  fierent 


tasipsius. 

Cap.  III  Prima  volontas  Dei  beneplacitum 

dicitur. 

Igitur  quaeetprimum  et  principaliter  voluntas 
Dei  dicitur,e8t  illa  quae  vere  est  voluntas  ejus.  Et 
haec  est  una  nec  multiplicitatem  recipit,nec  muta- 
bilitatem. 
Cap.  IV.  Secunda  operatio;  tertiapermissio. 

Deinde  sequuntur  duae  voluntates,  et  duo  quae 
dicunturvoluntates.Et  haecduo  de  Deodicuntur,et 
Deivoluntatesdicuntur,quiasignasuntvoluntatis 
ejus.  Harum  voluntatem  una  permittens  vocatur, 
altera  faciens,hoc  est  permissio  et  operatio  :  quia 
permissio  ejus  dicitur  voluntas  ejus,  et  operatio 


comparatione  malorum,  et  bona  essent  mala  inter 
bona  quae  non  erant  bona.  Quoniam  ex  eis  orna- 
rentur  bona  et  commendarentur,  et  amplius  bo- 
num  acciperent  addecorem  et  pulchritudinemuni- 
versorum.  Etrespexit  cuncta  in  ordinesuo  :  et  vi- 
dit  bona  ibi,et  quoe  bona  sibi  bona  fuerunt,  et  vo- 
luitsicesse  omniaut  bonum  fuit,quia  ita  bonum 
fuit  ut  vidit  et  voluit  quodfuturum  fuit.Et  pensa- 
vit  aequojudicio  universa,  quae  vidit  in  complacito 
uno  quo  bonum  fuit  et  justum  totum  esse,et  nihil 
aliud  esse ;  et  voluit  totum  esse  et  aliud  non  esse. 
Ethac  voluntate  postea  fecit  ut  bona  essent  quae 
esse  bonum  erat,sicut  viderat  et  voluerat.  Et  per- 
misit  ut  mala  essent  quae  esse  bonum  erat,  quae 


ejusdiciturvoluntasejus,quoniam  secundum  vo-  r\  cum  bonisfuturaessepraeviderat,etutessent  cum 


luntatem  ejus  fiunt  et  signa  sunt  voluntatis  ejus. 
Et  sunt  duo  ista  quasi  consequentia  voluntatis 
8ummae,et  quasi  explicatio  ejus  et  effectus  illius  et 
paria  illi,  non  tamen  coaeterna.  Quidquid  enim  in 
illa  semper  est  in  istis  aliquando  et  quidquid  in 
istis  aliquando  non  est  in  illa  nunquam  est. 
Omne  enim  quod  est  in  illa  semper  est,  et  om- 
ne  quod  est  in  istis  aliquando  est  ;  quia,  nec 
aliquid  est  praeter  ejus  voluntatem,  nec  aliquid 
fieri  potest  extra  operationem  ipsius  sive  permis- 
sionem.  Et  sequuntur  duo  unam  et  una  in  ambo- 
bus  invenitur,  quoniam  nec  nolens  operatur,nec 
permittitnisi  volens.Etcumfit  aliquid,  dicitur  hoc 
voluntas  Dei,quiavoluntate  Dei  factum  est,ut  hoc 
fieretvelpermissum.Etvoluntate  fecitquod  fecit 
et  bene  fecitet  bonumfecit  quod  fecit.Et  volunta- 


bonis  voluerat  quia  bonum  erat.  Et  crat  quidem 
voluntas  ejus  aeterna  et  de  bonis  et  de  malis  quae 
voluit  ut  essent;  sednon  erat  notumhominibus  do- 
nec  complerentur  etfierent,de  quibus  bonis  etma- 
lis  voluntasejuserat  ut  essent. 
Cap.  VII.  Quare  operatio  Dei  et  permissio  vo- 
luntas  ejus  dicuntur. 
Cum  autem  fecit  bonum  et  permisit  malum,ap- 
paruitnobis  voluntas  ejus  de  illo,  quoniam  esse 
vult  quod  facit  vel  permittit  ut  sit ;  et  non  incipit 
tunccum  illo  quod  fit  voluntas  ejus  quae  aeterna 
est,sed  ostenditur  ex  illo  quanto  fit  quae  occulta 
est.  Et  ideo  ipsum  quod  fit  dicitur  voluntas  ejus, 
quia  signum  est  voluntatis  ejus.  Et  apparet  quasi 
alia  et  alia  voluntas,  quia  signa  sunt  alia  et  alia 
unius  voluntatis. 


287 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  IV. 


238 


Gap.  VIII.  Quod  duplex  sit  discretio  voluntatis  Dei  in 
beneplacito  ejus  el  in  signo  beneplaciti  ejus. 

Et  exit  inde  nobis  discretio  cognoscenda?  volun- 
tatis  divina?  in  beneplacrto  ejus  et  in  signo  bene- 
placiti  ipsius,  et  dicimus  quod  beneplacitum  ejus 
est  voluntas  ejus.  Et  signum  beneplaciti  ejus  vo- 
camus  voluntatem  ejus.  Et  verum  est  utrumque 
et  utrumque  vere  dicitur;  sed  beneplacitum  ejus 
a?ternum  est,  nec  potest  non  esse  quidquid  in  illo 
est,  et  quidquid  in  illo  non  est,  esse  non  potest. 
Nec  contra  ipsum,  nec  extra  ipsum,  nec  sine  ipso 
aliquid  est,  in  omni  quod  est.  Et  constat  ipsum 
et  ratum  est;  nec  cassari  potest  aliquando  quod  in 
ipso  est,  Omnia  qucecunque  voluit  fecit  (Psal 
cxm),  in  hoc  probatum  est,  quia  non  cassatur  vo- 
luntas  ejus.  Et  volunti  ejus  quis  resistit?  (Rom. 
ix).  In  hoc  probatum  est  quod  non  impeditur  be- 
neplacitum  ipsius  Ita  consonat  rerum  effectibus 
beneplacitum  ipsius  :  et  ipsi  effectus  rerum  non 
discordant  ab  illo.  Fit  enim  omne  quod  vult,  et 
omne  quod  non  vult  non  fit,  et  omne  quod  vult 
semper  vult  ut  fiat,  quod  non  semper  est  aliquando 
quod  vult.  Et  hoc  beneplacitum  universale  quod 
seteinum  est,  et  omnia  qua?  fiunt  temporibus  suis 
pariter  simplicinutu  justitia?  sua?  approbat  ut  ad 
effectum  procedant  et  fiant;  perficitur  et  consum- 
matur,  et  manifestatur  duobus  his  qua?  subse- 
quuntur  in  tempore  permissione  et  operatione  di- 
vina,  quae  et  ipsa  rerum  omnium  qua?  effectum  ca- 
piunt  vel  subsistunt  universi  tatera  complectun  tur, 
et  respondent  illi  quod  unum  estinu  troque,etindis- 
simile  ad  dissimiliaomniabeneplacitum  Greatoris. 
Et  propterea  etiam  ipsa  duo  voluntates  dicuntur.Et 
est  voluntas  Dei  beneplacitum  ejus,  et  voluntas 
ejus  operatio  ejus,  et  voluntas  ejuspermissio  ejus. 

Gap.  IX.  Quarta  est  in  prceceptione  ;  quinta  in 

prohibitione. 

Et  sequitur  adhuc  pra?ceptum  ejus  etprohibitio 
ejus,  et  dicitur  utrumque  voluntas  eju§.  Quia 
cum  quid  fieri  praecipit  monstrat  se  velle  ut  fiat ; 
et  cum  quid  fieri  prohibet  monstrat  se  velle  ut 
non  fiat.  Etidcirco  dicuntur  ha?c  similitervolun- 
tas  ejue;  quia  signa  qusedam  sunt  voluntatis 
ejus,  sicut  operatio  ejus  et  permissio  ejus.  Sed 
dissimiiter  et  alio  quodammodo  significantia  vo- 
luntatem  ejus  et  signa  ex  parte. 

Cap.  X.  Quod  non  sunt  similia  signa  ceterni 
beneplaciti  prceceptio  et  prohibitio,  sicut  ope~ 
ratio  etpermissio. 

Non  enim  sicut  operatio  ejus  etpermissio  ejus, 
per  omnia  tenduntur,  quia  sine  illis  non  fit  ali- 
quid,  sic  et  pra?ceptum  ejus  et  prohibitio  ejus. 
Sed  ad  rationalem  creaturam  diriguntur  hic  duo 
tantum,  quae  sola  capax  est  pra?cepti  et  prohibi- 
tionis  cauta  secundum  insitam  rationem  ad 
utrumque.  Itaque  signa  sunt  ex  parte  ha?c  quse 
non  pertinent  ad  omnia  neque  universaliter  sum- 
mam  voluntatem  etqua?in  ea  sunt  omnia  educunt 
ad  manifestationem,  sicut  operatio  et  permissio; 
sed  ea  tantum  qua?  adipsos  spectant  quibus  fiunt 


A  haec,  hoc  est  praeceptum  et  prohibitio  significant, 
quoniam  haec  sunt  in  summa  voluntate  et  bene- 
placito  aeterno.  Neque  similia  signa  sunt  ha?c, 
quemadmodum  operatio  et  permissio  ejus  certa 
sunt  et  vera  signa  beneplaciti  a?terni.  Ha?c  autem, 
videlicet  pra?ceptum  et  prohibitio,  non  omnino 
certum  faciunt  quid  sit  in  beneplacito  a?terno,  do- 
nec  operatione  vel  permissione  probetur  cum  fac- 
tum  fuerit.  Tunc  enira  certum  estcum  hoc  fecerit 
Deus,  sive  permiserit  ut  fiat,  et  factum  fuerit  : 
quod  in  beneplacito  a?terno  ita  fuit  ut  essct  ut  fa- 
ctum  est,  secundum  quod  voluntarie  fecit  sive 
permisit  ut  fieret  quod  factum  est ;  quoniam  bo- 
num  ita  est  esse,  ut  est.  Gum  autem  pra?ceptum 
fuorit  vel  prohibitum  aliquid,  nondum  constat 

B  adhuc  quid  de  ipso  definitum  sit  in  beneplacito, 
a?terno,  donec  illud  rerum  effectus  educat  in  evi- 
dentiam  sive  operatione,  sive  permisionne,  ut  bo- 
num  est  esse  et  beneplacitum  quod  futurum  est 
antequam  est.  Pra?ceptum  autem  et  prohibitio  in- 
nuunt  tantum  quod  ita  est  in  voluntate  jubentis 
ut  fiat,  sive  non  fiat.  Et  demonstrationem  faciunt 
quod  justum  est  et  pium  non  aliud  credere  illum 
cui  fit  etiam  si  aliud  est  in  illo  a  quo  fit.  Et  prae- 
cipitur  sa?pe  ut  fiatquod  futurum  non  est,  nec  fiet. 
Et  prohibetur  ut  non  fiat  quod  futurum  est,  et  fiet, 
et  non  est  in  beneplacitonisihocsolumutsitquod 
fiet;  quoniambonum  estita  esse  et  non  aliudquam 
fiet  sive  operatione  Dei  quod  bonum  est,  sive  per- 
missione  cfuod  malum  est;  quod  totum  esse,  bo- 

q  num  est.Et  non  respondet  pra?ceptum  ejus  et  pro* 
hibitio  ejus  beneplacito  ejus,  sicut  operatio  ejus 
et  permissio  ejus;  sed  procedunt  ex  adverso  et 
dissimiliter  ordinantur,  et  non  consentiunt  ali- 
quoties  secundum  id  quod  futurum  est,  et  fiet. 

Cap.  XI.  Quomodo  fallere  videtur  Leus  prcece-. 
ptione  vel  prohibitione  aliud  innuens  quam 
sit  in  beneplacito  suo. 

Videntur  autem  pra?cepta  Dei  fallacia?  obnoxia, 
et  montiri  de  veritate,  cum  aliud  significant  de 
voluntate  ejus,  et  affirmant  nobis  aliena  quaedam 
et  extranea ;  et  qua?  conducta  non  sunt  neque 
constant  secundum  beneplacitum  illius  quod  ra- 
tum  est  de  his  omnibus  qua?  flent.  Et  graviter 
colluctatur  conscientia  humana  in  duobus  adver- 
8antibus  qua?  non  conveniunt,  vel  quare  pra?cepit 
Deus  quod  noluit,  vel  quare  factum  non  est  quod 
voluit.  Si  enim  veritas  est  in  pnecepte,  videtur 
omnino  voluisse  quod  jussit;  et  si  omnipotentia 
est  in  beneplacito,  videtur  factum  esse  quod  vo- 
luit.  Non  est  autem  factum  quod  jussit,  et  factum 
est  quod  prohibuit.  Quid  ergo  consequitur  ad  haec 
nisi  vel  noluisse  id  quod  praecepit,  vel  non  po- 
tuisse  quod  voluit  ?  Quod  enim  factum  est  ab  eo 
factum  est,  et  si  factum  non  est  tamen  permissum 
est,  et  si  factum  est  voluntarie  factum  est,  et  si 
permissum  est  voluntarie  permissum  est;  quia 
neque  ad  faciondum  contra  voluntatem  suam  com- 
pelli  potuit,  neque  ad  permittendum  sine  voluntate 
cogi.  Igitur  quod  factum  cst  voluntate  ejus  factum 
est,  etiam  si  propter  voluntatem  ejus  factum  noa 


D 


230 


HUGONIS  DB  S.  YICTORR  OPP.  PARS  II,  —  DOGMATIGA. 


240 


est;  quoniam  alia  factum  est  voluntate,  quae  vo-  A  suum  diligit,  et  odit  totum  non  suum.  Et  ideo  vo 


luntati  ejus  amica  non  est.  Tamen  omnino  voluit 
quod  factum  cst  quoniam  bonum  est  sic  esse  fa- 
ctum  ut  factum  est;  et  sic  esse,  ut  est.  Quare 
ergo  praecepit  ut  aliter  esset  et  prohibuit  ne  sic 
esset,  cum  bonum  sit  ita  esse,  et  ita  futurum  fuit 
priusquam  fuit  et  beneplacitum,  quia  bonum  fuit. 
ita  esse,  et  aliter  non  esse. 

Cap.  XII.  Utrumque  durum  sonare  vel  quod 
Deus prcecipiat  quoe  fieri  nolit,  vel  quod  quce 
.nolit  fieri  permittat. 

Tali  quaestione  coarctamur  et  ducimur  in  am- 
biguum,  ut  non  facile  audeamus  hoc  vel  hoc  ali- 
quid  affirmare,  vel  quod  Deus  fieri  praecepit  quod 
noluit,  vel  quod  quae  noluit,  fieri  permisit.  Et  ta- 


luit  bonum  quod  praecepit,  et  non  voluit  malum 
quod  permisit,  quia  suum  sui  bonum  et  de  suo, 
et  amicum  sibi  et  de  suo,  et  dilexit  suum  et  ap- 
probavit,  et  concupivit  ad  se  et  amavit  in  se  desi- 
derio  aeterno.  Et  malum  quod  suum  non  fuit  in 
se  non  dilexit,  neque  ad  seconcupivit;  sedrepro- 
bavit  et  renuit  animo  dilectionis  :  et  non  suscepit 
in  se  consensu  charitatis,  ut  locum  ei  daret  in 
beneplacitis  suis. 

Gap.  XIV.  Quod  semper  impletur  voluntas  Dei. 

Sed  dicis  mihi :  Ergo  si  bonum  voluit  imo  quia 
voluit  bonum  quod  praecepit,  et  malum  quod  per- 
misit  non  voluit,  factum  est  quod  noluit  et  quod 
voluit  factum  non  est ;  quoniam  factum  non  est 


men  e  duobus  unum  facilius  approbamus,  quod  B  quod  praecepit,  sed  quod  prohibuit  factum  est, 


voluit  quod  praecepit  bonum,  quam  malum  quod 
permisit,  cum  tamen  quod  praecipit  factum  non 
sit  bonum,  sed  malum  quod  permisit.  Leve  enim 
est  et  sine  conscientiae  scrupulo  dicitur  :  Deus 
vult  bonum,  et  cum  dicitur,  bene  sonat  :  Deus 
vult  bonum.  Si  vero  dicitur  :  Deus  vult  malum, 
grave  est  audituetnon  facile  recipit  hoc  pia  mens 
de  bono  quod  malum  vult.  Videtur  enim  hoc  so- 
lum  dici  cum  dicitur  Deus  vult  malum,  quia  bo- 
nus  malum  diligit  et  approbat  quod  pravum  est, 
et  amicam  sibi  reputat  iniquitatem,  et  gaudet 
quad  de  consimili  et  bonum  putat  quod  malum 
est;  et  ideo  refutat  hoc  mens  pia;  non  quia  quod 
dicitur  non  bene  dicitur,  sedquia  quod  bene  dici- 
tur  non  bene  intelligitur. 

Cap.  XIII.  Quod  Deus  non  vult  mala,  quamvis 
velit  ut  mala  sint,  quia  hoc  bonum  est. 

Non  enim  hoc  solum  dicitur  sed  in  eo  quod  di- 
citur  aliquid  intelligitur  quod  non  dicitur,  quo- 
niam  malum  esse  vult  et  malum  non  vult.  Quod 
si  hoc  solum  intelligendumest,ineoquod  dicitur, 
vult  Deus  malum  dicendum  omnino  non  est,  quo- 
niam  non  approbat  illud  prorsus,  neque  existimat 
bonum;  sed  contrarium  judicat  sibi  bono  malum, 
et  a  suo  alienum,  et  nondesideratillud  quasi  con- 
veniens,  et  concordiam  habens  cum  eo  quod  ipse 
est,  et  cum  eo  quod  ab  ipso  est,  et  cum  eo  quod 
simile  sibi  est;  sed  extraneum  et  longinquum  et 


quod  permisit.  Itaquefactum  non  est  quod  voluit, 
sed  quod  noluit  factum  est.  Imo  factum  est  quod 
voluit  et  non  factum  est  nisi  quodvoluit,  quia  sic 
voluit,  fieri,  et  sic  esse  ut  factum  est,  quia  bonum 
erat  sic  fieri  et  sic  esse  ut  factum  est,  et  non  aliter 
esse.  Etsicessebonumeratetiam  ineo  qaodbonum 
non  erat.  Et  ipsum  quod  bonum  non  erat  non  vo- 
luit,  sed  esse  ipsum  voluit  quoniam  id  bonum 
erat.  Et  cum  factum  est,  id  factum  est  quod  vo- 
luit;  quoniam  bonum  erat,  et  hoc  voluit.  Tamen 
dicis  :  minus  habuit  voluntas  ejus  et  minus  ade- 
pta  est  et  minus  impleta,  et  imperfecta  remansit; 
quia  factum  non  est  bonum  quod  voluit :  et  quod 
noluit  malum  factum  est.  Non  ergo  consideras 
G  quodsicut  malumnonhabet  quod  factumest  quod 
noluit;  ita  neque  bono  caret,  quod  factum  non 
est  quod  voluit.  Quod  enim  vult  et  diligit  habet; 
et  quod  non  vult  et  odit  non  habet.  Et  quod  vult 
esse  adipiscitur  quiafit;  et  quod  vult  non  esse 
similiter,  quia  non  fit.  Et  nunquam  cassa  est  vo- 
luntas  ejus  ut  non  fiat  quod  vult,  neque  infirma 
aliquando  ut  fiat  quod  non  vult. 

Cap.  XV.  Quomodo  mali  excusabiles  non  sint 
quamvis  per  eos  voluntas  Dei  impleatur. 

Sed  fortassis  iterum  maliexcusabiles  videantur 
cum  mala  faciunt,  quoniam  voluntas  Dei  imple- 
tur  etiam  in  malis  quae  faciunt.  Sed  voluntate 
sua  mali  judicantur,  quia  Dei  voluntati  contrarii 


in  omni  dissimilitudine  constitutum.  Et  tamen  n  sunt.  Non  quidem  voluntati  ejus  resistendo  ut 

~_,14.     _.__,_.    ____! __       •  •      •       i  ij       •*-'    r*       i  1  ii  •  ___*_..    __._    _~_.-.A_.-.^ 


vult  esse  malum,  et  in  eo  non  nisi  bonum  vult, 
quia  bonum  est  maium  esse;  et  non  vult  ipsum 
malum,  quisfbonum  non  est  ipsum  malum.  Sed 
vult  bonum  tantum;  et  diligit  et  delectatur  in  eo, 
quasi  in  suo  cognato  et  amico  et  proximo.  Et 
propter  hoc  bene  sonat  et  libenter  accipitur  cum 
dicitur  Deus  vult  bonum,  quia  illud  tantum  dili- 
git  et  non  malum  cum  quo  sibi  participatio  nulla 
est,  neque  similitudo,  sine  his  quaa  sunt  ab  ipso 
et  quae  habent  similitudinem  cum  ipso.  Itaque 
vultDeus  bonum,  et  non  vult  Deus  malum;  et 
vult  omne  bonum,  et  omne  malum  non  vult.  Et 
hoc  totum  8uscipimus  et  approbamus  et  dicimus  : 
quod  verum  est  hoc  totum,  quoniam  diligit  quod 
suum  est  totum  :  et  non  diligit  nisi  quod  suum 
est,  neque  odit  nisi  quod  euum  non  est;  et  totum 


fiat  quod  non  vult  quia  non  possunt;  sed  resistere 
volendo  quia  mali  sunt.  Et  ipsa  mala  voluntas 
culpa  est  qua  aliud  volunt;  facultas  autem  justa^ 
qua  aliud  non  possunt.Et  cumvolunt  quodDeus 
vult,  non  ideo  boni  sunt,  quia  non  propter  hoc 
volunt  quia  Deus  vult.  Et  quod  volunt  ipsum 
Deus  non  vult,  quoniam  malum  volunt  et  malum 
Deus  non  vult.  Approbant  enim  et  diligunt  quod 
Deus  odit;  ac  per  hoc  Deo  contrarii  sunt  et  mali, 
et  peccatores,  et  rei.  Non  quidem  faciendo  quod 
Deus  juste  fieri  noluit,  sed  amando  etapprobando 
quod  Deus  non  diligit.  Non  igitur  in  eo  quia  iit 
quod  fit  voluntatem  Dei  impediunt;  sed  in  ipso 
quod  fit  a  dilectione  Dei  recedunt.  Et  mali  sunt 
non  efficiendo  contrarium  ipsius  voluntati,  sed 
amando  contrarium  ipsius  dilectioni.  Et  sic  qui- 


841 


DE  SACRAMENTIB. 


dem  voluntas  Dei  semper  impletur,  et  non  excu-  A 
santur  mali  propterea  quoniam  in  eis  et  per  eos 
voluntas  Dei  impletur.  Quoniam  non  sua  volun- 
tate  ad  implendam  Dei  voluntatem  diriguntur, 
sed  occulta  ipsius  dispositione  qua  aliud  non 
possunt  ad  implendam  voluntatem  ejus  conducun- 
tur.  Sed  dicis  iterum  :  Si  Deus  voluit  ita  esse  to- 
tumut  factum  est  quoniam  bonum  est  ita  esse  to- 
tum,  et  non  aliter  esse  quam  factum  est;  cur  ergo 
praecepit  quod  factum  non  est  et  prohibuit  quod 
factum  est,  cum  bonum  sit  utrumque,  et  factum 
non  es8e  quod  factum  non  est,  et  factum  esse 
quod  factume8t?Quare  non  pitiuspraecepituthoc 
fieret  solum  quod  esse  bonum  erat;  et  ut  hoc  so- 
lum  nonfieret  quod  non  esse  bonum  erat  similiter? 

B 


Cap.  XVI.  Quare  proxipit  Deus  omnc  quod  pracipit. 

Sedhicaltius  modum  et  causam  praecepti  consi- 
derare  oportetetprohibitionis,secundum  eumdem 
modum.  Omne  enim  praeceptum  vel  prohibitio  aut 
propter  ipsum  fit  cui  fit;  aut  propter  ipsum  a  quo 
fit;  aut  propter  alium  pro  quo  fit.  Tota  autem 
praecepti  utilitas  et  bonum  sive  in  eo  quod  fa- 
ciendum  pnecipitur  sive  in  eo  quod  cavendum 
mandatur,  ad  eum  solum  refertur  pro  quo  fit  : 
sive  idem  sit  ille,  sive  alius  abeo  cui  fit,  vel  ab  eo 
a  quo  fit.  Finis  autem  mandati  fructus  estet  uti- 
litas  et  causa  et  bonum  quod  consequitur  post 
consummationem  praecepti.  Et  hoc  bonum  ad 
eum  tantum  refertur  pro  quo  fit  prseceptum ;  et 
illius  bonum  debet  esse  impletio  praecepti.  C 

Cap.  XVII.  Omne  quod  bonum  dicitur  vel  se- 
cundum  se,  vel  ad  aliquid  bonum  est. 

Iterum  considerandum  est,  quod  omne  quod  bo 
num  dicitur,  aut  secundum  se  bonum  dicitur,aut 
ad  aliquid.  Quod  secundum  se  bonum  dicitur 
8ubetantialiter  bonum  dicitur,  quia  ipsum  bonum 
est.  Quod  vero  ad  aliquid  et  non  secundum  se  bo- 
num  dicitur,  non  substantialiter  bonum  dicitur 
quia  ipsum  bonum  non  est,  sed  accidentaliter  et 
denominative,  quoniam  ex  ipso  bonum  est.  Quod- 
dam  ergo  bonum,  bonum  est,  quoniam  ipsum 
bonum  est.  Aliud  autem  bonum  est,  quia  alicui 
bonum  est,  et  ipsum  bonum  non  est.  Quod  ergo 
bonum  est  et  sibi  bonum  est  et  alii  bonum  est  in  £> 
toto  bonum  est.  Quod  autem  bonum  est  et  sibi  bo- 
num  est  et  alteri  bonum  non  est,  ex  partebonum 
est,  sicut  quod  bonum  est  et  alteri  bonum  est  et  aibi 
bonum  non  est,  ex  parte  bonum  est. 

Cap.  XVIII.  Quod  secundum  se  bonum  dicituret  univer- 
saliter  dieitur  vere  et  tumme  bonum  esse. 

Est  adhuc  aliud  bonum  et  excelsius  bonis  aliis 
quod  et  vere  bonum  est,  quia  in  se  bonum  est,  et 
universaliter  bonum  est,  quia  ad  omnia  bonum 
est,  et  omnium  bonum  est.Quod  enim  in  sebonum 
est  vere  bonum  est,  et  quod  omnium  bonum  est 
universale  bonum  est.Et  omne  bonumipsum  est, 
quoniam  omnium  bonum  ipsum  est,  nec  extra  ip- 
sum  bonum  est.  Quod  autem  ad  se  bonum  non  est 
non  vere  bonum  est  nec  verum  bonum  est,  sed 


LIBM  I  PARS  IV.  242 

bonum  tantum  dicitnr,  non  quia  ipsum  bonum 
est,  sed  quia  ex  ipso  bonum  est  et  prodest.' 

Cap.  XIX.  De  tribus  generibus  boni. 
Bonum  ergo  summum  est  quod  ipsum  bonum 
est,  et  ad  omne  bonum,  bonum  est.  Medium  vero 
bonum  est  quod  ipsum  bonum  est,  et  ad  aliquid 
bonum  est.  Bonum  autem  infimum  et  quari  ex- 
trarum  et  denominative  solum  et  conductum  et 
non  proprium  bonum ;  quod  ad  aliquid  bonum 
est,  et  ipsum  bonum  non  est.  Quod  enim  ipsum 
est  boiunn  non  est,  sed  quod  ex  ipso  est  bonum 
est.  Et  idcirco  secundum  aliquem  modum  et  ipsum 
bonum  est,  quoniam  ex  ipso  bonum  est  et  prodest. 
Et  ex  ipso  bonum  est  esse  etiam  quod  ipsum  bo- 
num  non  est,  quia  nisi  esset  ipsum  quod  bonum 
non  est,  esset  quod  ex  ipso  bonum  est.  Neque 
idcirco  prtestant  mala  quoniam  et  ipsis  bonum 
est;  sed  servint  praestanti  et  largienti,  quia  per 
ipsa  non  ex  ipsis  est. 

Cap.  XX.  Majus  bonum  esse  illud  quo  majus 

bonum  est. 

Cum  autem  concurrunt  duo  ad  unum  quod  est 

bonum  et  alicui  non  est  bonum,  et  quod  bonum 

non  est  et  alicui  bonum  est  et  utrumque  esse  non 

potest,  sed  e  duobus  alterum  solum  esse  necesse 

est;  majus  bonum  est  hoc  esse  quod  bonum  est 

alicui  etiam  si  ipsum  bonum  non  est,  quam  quod 

est  bonum  solum  et  alicui  bonum  non  est.  Ex  eo 

enim  quod  bonum  non  est  et  alicui  bonum  est, 

illud  etiam  sequi  necesse  est  quod  bonum  est  et 

alicui  bonum  est :  quod  majus  omnino  bonum  est 

quam  quod  solum  bonum  est  et  alicui  non  bonum 

est.  Non  enim  bonum  esset  quod  bonum  non  est 

et  alicui  bonum  est,  nisi  ex  eo  esset  quod  bonum 

est  et  alicui  bonum  est.  Itaque  quod  bonum  est, 

quoniam  ipsum  bonum  est,  bonum  non  est,  quo- 

niam  alicui  quoniam  ex  ipsobonum  non  est;  et  quod 

bonumnonest,quoniam  ipsum  bonumnonest,bo- 

numestalicui  quoniam  exipsobonumest.  Etcon- 

tingit  hoc  aliquando,et  in  finejsuo  omnia  judicantur 

sive  bonasint  sive  mala.  Quoniam  Scripturamani- 

festeostendit  quod  bonum  unum  et  bonum  ipsum 

aliis  est  odor  vita  in  vitam  ;  aliis  odot  mortis 

in  mortem  (II  Cor.  n);  quoniam  ex  bono  malum 

et  ex  malo  bonum,  et  bonum  malis  ad  malum,  et 

malum  bonis  ad  bonum.  Et  quod  bonum  in  toto 

est  majus  est  quam  quod  in  parte  est  solum  :  et 

hoc  probatur  in  huncmodum.Omne  enim  univer- 

sale  bonum,  majus  est  quam  id  quod  in  parte 

constat;  et  quod  conducit  magis  et  expedit,majU8 

ipsum  merito  nominatur.  Nunc  autem  congrege- 

musin  unum  colligamus  qusedicta  sunt,  quoniam 

impletio  omnis  mandati  bonum  illi  est  propter 

quem  factum  est  ipsum  mandatum.  Et  quoniam 

omne  bonum  aut  per  se  bonum  est  aut  ad  aliquid; 

et  quod  per  se  bonum  non  estet  alicui  bonum  est, 

majus  est  bonum  quam  quod  per  se  sohim  est  et 

alicui  bonum  non  est;  et  quod  magis  conducitet 

expedit,  jure  semper  majus  aestimatur  bonum ; 

quoniam  in  fructu  suo  est  omne  bonuin,  et  est 

tantum  omne  quantum  6gt  ixnuaxk* 


243 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA. 


Cap.  XXI.  Quod  Deus  propter  se,  id  est  pro 
utilitate  sua  vel  commodo,  nihilprcecipit. 

Nunc  ergo  videamus  omne  quod  pnecipitDeus, 
utrum  propter  se  pnecipit,  an  propter  illum  cui 
praecipit.  Si  prppter  se  prsecipit  ad  bonum  ejus 
est  cjuod  praecipit,  et  bonum  illi  est  praecepti  sui 
impletio.  Sed  quomodo  praecipit  propter  se  qui 
profectu  non  indiget  in  se,  neque  bono  alieno  ad- 
juvari  potest,  qui  melior  esse  non  potest?  Clamat 
hoc  Scriptura,  et  perfector  mandati  in  Scriptura  : 
Deus  meus  es  tu,  quoniam  bonorum  morum 
non  eges  (Psal.xv).  Ergo  propterse  non  praecipit 
Deus  quod  praecipit;  sed  propter  illum  cui  prae- 
cipit,  quoniam  bonum  est  illi  quod  praecipitur  cui 
bonum  praecipitur. 

Cap.  XXII.  Quod  Deus  hoc  unicuique prcecipere 
habet,  quod  bonum  est  ipsi  cui  prcecipit; 
etiam  si  bonum  omnium  non  est. 

Quoniam  crgo  propter  illum  mandatum  fit  cui 
fit,  ipsum  mandatum ;  bonum  ipsius  esse  debet 
cui  mandatur  -mandatum.  Nequo  aliud  mandari 
debet  nisi  quod  bonum  illi  est  cui  mandatur  man- 
datum.  Frustra  enim  mandatum  fieret,  si  illi  pro- 
pter  quem  fieret  bonum  non  esset;  maxime  cum  a 
bono  mandatum  esset  qui  nihil  praeter  bonum 
mandare  deberet.  Neque  enim  Creaturae  suae  Deus 
auctor  mali  esse  debet,  neque  causationem  illius 
assumere  sibi  quasi  docendo  corruperit  quod  crea- 
verat  incorruptum.  Non  itaque  habet  aliud  illi 
praecipere  nisi  solum  quod  bonum  est  illi ;  a  quo 
habet  illa  totum  quod  bonum  habet,  et  quod  malum 
habet  nihil.  Quoniam  igitur  Creator  nulli  creaturaa 
suaa  auctor  mali  esse  potest :  hoc  solum  illi  praeci- 
pere  habet  quod  bonum  est  illi,  ut  sincera  sit  ejus 
instructio,  quemadmodum  conditio  incorrupta 
fuit. 

Cap.  XXIII.  Quod  bonum  universitatis  Deus  impedire 
non  habet  etiam  si  illud  alicui  bonum  non  est. 

Contingit  autem  quod  bonum  est  alicujus,  bo- 
num  6886  illius,  et  non  esse  bonum  ad  omnia;  et 
iterum  quod  malum  est  .alicujus  malum  esse  il- 
lius;  et  bonum  omnium  esse,  quoniam  ex  eo  bo- 
num  est  omnium.  Et  quod  bonum  est  et  alicui 
bonum  est,  minus  esse  bonum  quam  quod  malum 
est  et  alicui  malum  est;  quoniam  exeo  ipso  majus 
bonum  est :  ex  quo  omnium  bonum  est.  Et  majus 
bonum  est  esse  illud  a  quo  majus  bonum  est, 
etiam  cum  illud  alicui  bonum  non  est;  quoniam 
in  toto  bonum  est.  Non  debet  autem  in  compen- 
satione  minoris  boni  impediri  quod  majus  est  bo- 
num  ab  illo  qui  optimus  est.  Et  diximus  quod 
majus  bonum  est  esse  bonum  ex  malo  et  bono, 
quam  ex  solo  bono.  Permitti  itaque  mala  de- 
buerunt  ut  essent,  quoniam  ut  essent  id  bonum 
erat  ex  quibus  bonum  futurum  erat.  Praecepit 
itaque  Deus  quod  bonum  erat  singulis  et  permisit 
quod  bonum  erat  universis.  Quoniam  et  majus 
erat  bonum  universitatis  quod  impedire  non  de- 
buit,  et  non  bonum  erat  quod  malum  eratalicui, 
cujus  auctor  esse  non  potuit.  Et  ideo  praecepit 
unieuique  quod  bonum  erat,  et  quod  illi  bonum 


A  erat;  et  praecipiendo  illud  significavit  se  vell< 
et  sunt  signa  voluntatis  ejus  praecepta  ejus 
cantur  voluntas  ejus,  quia  signa  sunt  volu: 
ejus.  Quoniamvult  et  approbat  etdiligit  eti 
sibi  judicat  bona  qnae  pnpoipit,  et  mala  qus 
hibet  oditetdetestttur;  et  noninvenit  concoi 
et  amicitiamin  illis,  et  vult  tamen  ipsaesse 
quae  nonvult,  propter  majus  bonumquode 
est,  quod  magis  vult.  Sed  non  pertinetad  n< 
que  exigitur  a  nobis  nisi  quod  nostrum  est  et 
bonum  nostrum  est,  tantum  ut  faciamuset  s 
bemus  et  diligamus  in  nobis,sicut  et  Deus  < 
et  approbat  bonum  nostrum  in  nobis;  ut  ei 
le8  simu8  diligendo  et  faciendo  bona,  sicut  e 
bona  tantnm  diligit  et  facit.  Et  cum  praec 

B  nobis  quod  bonum  nostrum  est,  significanti 
bis  quod  Deus  hoc  vult ;  et  pertinet  ad  n 
sentire  et  ita  credere  quod  Deus  hoc  vult 
praecipit  nobis  ut  faciamus.  Et  non  fittame 
tantum  quod  ipse  vult  fieri,  sive  faciamu 
non  faciamus  quod  praecepit  nobis.  Et  si  fa< 
bonum,  voluit  hocDeus;  et  voluit  quia  facti 
hic,  et  approbat  quod  factum  est  et  quod  ft 
est ;  vult  quod  factum  est  et  bonum  est. 
facimus  malum  vult  quod  non  facimus  boi 
et  approbat  illud  quoniam  bonum  est,  et  n< 
probat  illud  quoniam  bonum  est,  et  non  app 
malum  quod  facimus  quoniam  malum  est; 
men  vult  quod  factum  est  quia  factum  est, 
niam  id  bonum  est  quod  factum  est,  et  vul 

q  quod  bonum  est.  Et  constat  omnipotens  vol 
ejus  certa  et  firma  in  beneplacito  suo,  appr 
bona  et  permittens  mala  propter  bona,  qu 
potest  impediri  ut  non  fiat  quod  in  ipsa  est, : 
infirmari  aliquando  ut  fiat  quod  in  ipsa  no] 

Cap.  XXIV.  Quod  operatio  etpermissio  Dei 

suntquid  esse  bonum  sit,etiam  si  illud  h 

non  sit;prceceptio  etprohibitio  signa  sun\ 

bonum  sit,  etiam  si  illud  esse  bonum  nc 

Et  sequuntur  post  ipsam  signa  ejus,  pen 

ejus  et  operatio  ejus;  et  ostendunt  quodinil 

quoniam  in  ipsis  idem  est.  Et  adduntur  pra 

et  prohibitiones,  et  sunt  ipsa  quoque  signa 

monstrationes  voluntatis  summae  et  comi 

aeterni  per  approbationem  et  dilectionem; " 

D  similia  quidem  signa  prioribus,  sed  demonsl 

nes  tantum  et  significationes  approbationis  e 

placiti  in  eo  quod  bonum  sit ;  et  non  in  e< 

esse  bonum  sit,  sive  bonum  ipsum   sive  n 

sit.  Et  ideo  significant  ipsa  non  hoc  quidem 

in  summa  sit  voluntate,  ut  fiat,  sed  quid  ir 

placito  et  approbatione  sit  si  fiat;  et  tamenu 

que  voluntatis  esse  et  hoc  bonum  esse  eti 

non  fiat :  illud  autem  sic  bonum  esse  ut  fia 

Cap.  XXV.  Beneplacitum  Dei  esse  aliqut 

ad  rem;  aliquando  ad  actum  rei. 

Quicunque  ergo  distinctionem  *facere  vol 

loquens  de  voluntate  Dei,  hoc  dicere  potest 

genter  considerandum  est  quomodo  quidem 

in  alio  hoc  vult  quod  ipsum  est;  in  alio  autc 

lum  hoc,  quia  ipsum  est.  Et  in  eo  quidem 


245 


DE  SACRAMENTIS.  UBRI  I  PARS  V. 


246 


vult  ipsum  quod  est  rem  approbat;  in  eo  veroquo  A  possunt  et  fugiunt   ab  intelligentia  et  sermone 
yult  ipsum,  quia  est  actum  roi.  In  eo  autem  quo      nostro. 


approbat rem  et  non  actum  rei,  vultaliquid  et  non- 
dum  adhuc  esse  vult  quod  vult.  In  eo  vero  quod 
approbat  actum  rei  et  non  ipsam  rom  aliquid  esse 
vult,et  nondum  tamen  ipsum  vult  quod  esse  vuK. 
Neque  enim  bonum  est  esse  omne  quod  ipsum  bo- 
num  est;  quemadmodum  aliquando  quod  malum 
est  esse  ipsum  malum  non  est.  Et  non  vult  Deus 
nisi  quod  bonum  est,  etiam  cum  ipsum  essc  bo- 
num  non  est.  Et  non  vult  esse  nisi  quod  esse  bo- 
num  est,  etiam  cum  ipsum  bonum  non  est.  Et  cum 
vult  aliquid  quia  bonum  est,  et  ipsum  esse  non 
vult  quia  bonum  non  est,  perficitur  voluntas  ejus 
et  non  remanet  sine  eflectu,  etiam  cum  res  non 


et 


Cap.  XXVI.  De   rerum   ordine   in  primis 

socundis  et  tertiis. 
Sic  igitur  constat  renim  ordo,  ut  post  prima 
posteriora  soquantur.  Prima  omnium  rerum  est 
voluntas  CreutoriH,  quoniam  ex  ipsa  sunt  omnia. 
Post  ipsam  sequuntur  qiue  sunt  ox  ipsa.  Prima 
sunt  quaj  sunt  in  ea;  secunda  sunt  qu;«  ex  ea  sunt. 
Quae  in  ea  sunt  aetema  sunt,  nec  gradum  habent 
nec  successionem,  quoniam  in  unit:\te  consistunt 
et  in  aeternitate  non  transeunt.  Quae  ex  ea  sunt 
creata  sunt  per  eam,quae  causarn  sumpseruntex 
ipsa  non.substantiam  in  ipsa;  quia  divina  natura 
substantialiter  ex  se  non  gonuit  qiue  causaliter 


perficitur,  quia  sic  vult  et  bonum  ost  quod  vult.  B  creavit;  quia  non  potest  naturaliter  idem  essequi 

feci*  et  quod  factum  est.  Qua>  igitur  facta  sunt 
unum  non  sunt,  et  in  his  quaedam  prima  sunt, 
quaedam  secunda ;  non  prima  ad  prima  sed  ad 
secunda  prima.  Quae  enim  ad  prima  ante  se  se- 
cunda  sunt  ad  secunda,  a  se  sunt  prima  ;  et  se- 
cunda  ab  ipsis  ;  tertia  sunt  ad  prima.  Qusa  in 
voluntate  Dei  aBterna  et  invisibilia  sunt,  prima 
omnium  sunt.  Quae  ex  voluntate  Dei  temporalia 
et  invisibilia  sunt  secunda  sunt  post  prima,  quaa 
temporalia  et  visibilia  tertia  post  secunda.  Et  in 
ipsis  visibilibus  qua3  rationalia  sunt  propinquiora 
sunt  invisibilibus,  quia  in  ipso  invisibilia  sunt 
quae  rationalia  sunt.  Ponuntur  ergo  primo  loco 
causae  primordiales  et  invisibiles  et  increatae 


Et  cum  non  vult  aliquid,  quia  malum  est ;  et  ip 
sum  esse  vult,  quia  bonum  est :  perficitur  volun- 
tas  cum  res  perficitur,  quia  sic  vult  et  bonum  est 
quod  vult.  Et  simper  impletur  voluntas  ejus  ;  et 
nunquam  cassum  est  beneplacitum  illius  ,  quia 
bonum  est  simper  quod  vultet  est  semper  ut  vult. 
Et  haoc  sunt  quinque  proposita,  beneplacitum,et 
permissio,  operatio,  et  praeceptio  et  prohibitio.Et 
distinguitur  bencplacitum  in  eo  quo  res  appro- 
batur,  et  in  eo  quo  approbatur  actus  rei.  Et  dis- 
tinguitur  operatio  in  eo  quod  operatur,  et  in  eo 
quod  cooperatur  ;  quia  alia  facit  Deus  operando 
quae  solus  facit,  alia  cooperando  quae  solus  non 
facit.  Et  distinguitur  praeceptio  in  eam  quae  fit 


extrinsecus  per  sennonem,  et  in  eam  quae  fit  in-  C  creandorum  omnium  in  mente  divina.  Secundo 


trinsecus  per  inspirationem.  Et  constat  in  his 
omnibuH  quod  de  voluntate  Dei  dicendum  fuerat, 
quod  est  beneplacitum  ejus  et  signum  beneplaciti 
ipsius.  Propter  quod  et  multae  dicuntur  volunta- 
tes  ejus  cum  sit  una  voluntas  ipsius,  quia  sunt 
multa  signa  voluntatis  ipsius.  Sicut  scriptum  est : 
Magna  sunt  opera  Domini  exquisita  in  omnes 
voluntates  ejus  (Psal.  cx) ;  propter  ea  quae  ex 
ipsa  et  secundum  ipsa  sunt  multa.  Hic  de  volun- 
tate  Dei  diximus,  quoniam  ipsa  est  prima  causa 
rerum  omnium  sicut  nobis  propositum  fuerat,  et 
secundum  intelligentiam  prosecuti  sumus.  Et 
sunt  alia  multa  fortassis  quae  comprehendi  non 


loco  angelica  natura  invisibilis  quidem  sed  creata. 
Tertio  loco  humana  visibilis  et  creata,  secundum 
aliquid  invisibilis  et  secundum  aliquid  visibilis. 
Quartolococreaturacorporeain  toto  visibilis  et  in 
toto  temporalis.  Post  primas  ergo  causas  increatas 
et  invisibiles  exibit  consideratio,  et  prooedet  ad 
angelicam  naturam  rationalem  et  invisibilem. 
Deinde  ad  humanam  visibilem  et  rationalem,  de 
qua  propositum  primum  fuit  ut  consummetur. 
Nam  de  visibilibus  quidem  quae  postrema  sunt 
idcirco  primam  propositionem  fecimus,  ut  de  his 
quae  patent  ad  latentium  cognitionem  humanam 
mentem  commodius  duceremus. 


*mm 


PARS  QUINTA. 


DE  CREATIONE  ANGELORUM  ET  NATURA,  ET  CONFIRMATIONE  ET  LAPSU,  ET  CjETERIS 

QUiE  AD  IPSOS  PERTINENT. 


Cap.  I.  Quce  de  angelis  sint  inquirenda. 
De  natura  angelorum  post  alia  quae  dicta  sunt 
de  mundi  exordio,  et  idcirco  praemissa  sunt  ut  de 
viiribilibus  ad  invisibilia  conscendamus,  quaestio- 
nem  proponitis,  quando  creati  sunt  angeli  et  qua- 
lee  facti  sunt  dum  conderentur  primum ;  deinde 


quales  efifecti  sunt  dum  dividerentur  aversione  et 
conversione,  et  quomodo  dispositi  sunt  dum  ju- 
dicarentur  damnatione  et  glorificatione.  Et  de 
numero  et  de  ordinibus,  et  de  excellentia,  et  de 
honiinibus,  et  de  differentia  donorum,  et  de  offi- 
ciis  et  de  moderatione,  et  gubernaUouA  YWwSsk 


247 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


illis ;  et  multa  alia  quae  consequuntur  ad  illa  et 
quae  continentur  in  illis  Propterea  nos  oportet 
de  muititudine  rerum  iatentium  secundum  nos- 
tram  possibilitatem,  doctrinam  formare ;  et  non 
promittere  quod  consequi  non  possumus. 
Cap.  II.  Quod  in  principio  creati  sunt  angeli. 
Scriptura  dicit  quodjprimo  omnium  creata  est 
sapientia  (Eccli.  i) ;  et  intelligimus  sapientiam 
creatam  rationaiem  creaturam  dici ;  quoniam  et 
ipsa  sapientia  est  sicut  lumen  lucens  ex  iumine, 
non  lumen  illuminans.  Nam  illa  sapientia  quse 
sapit,  sapientia  ista  creata  non  est,  nec  creatura 
est,  nec  aliunde  esse  habet  sicut  aliunde  sapere 
non  habet.  Ista  autem  quae  de  semetipsa  sapere 
non  habet  neque  esse  habet  a  semetipsa  et  ipsa 
creata  est,  et  initium  habet.  Et  dicit  Scriptura 
quando  facta  est  sapientia  ista,  quoniam  primo 
omnium  facta  est  sapientia.  Et  rursum  alia  Scrip- 
tura  dicit :  In  principio  creavit  Deus  coelum  et 
terram  (Gen.  i).  Et  videntur  quaedam  contraria 
oriri  assertionibus  istis.  Nam  si  primo  omnium 
creata  est  sapientia,  omnia  post  ipsam  facta  sunt. 
Et  facta  sunt  post  ipsam  cceium  et  terra,  et  ipsa 
facta  est  ante  ccelum  et  terram.  Iterum  siin  prin- 
cipio  creavit  Deus  coelum  et  terram,  nihil  factum 
est  ante  coelum  et  terram  nec  facta  est  ipsa  sapien- 
tia  ante  ccelum  et  terram,  quod  simul  stare  non 
potest.  Propter  hoc  ne  divinarum  Scripturarum 
testimonia  contraria  esse  videantur,  quod  sentire 
fas  omnino  non  est,  requirimus  intelligentiam 
veritatis  quoniam  in  verilate  non  repugnat  quod 
verum  est. 

Gap.  III.  Quod  rationalis  creatura  prima 
omnium  facta  est  dignitate  ;  quoniam  ad 
ipsam  refertur  conditio  reliquorum  sicut 
ipsius  conditio  ad  Deum  refertur;  quoniam 
ad  similitudinem  Dei  facta  est  sola. 
Dicimusquodcreatura  rationalis  prior  facta  est, 
et  post  eam  facta  est  corporea  creatura;  non  tamen 
tempore,  sed  causa  solum  et  respectu  et  dignitate. 
Nam  ipsius  creaturae  corporeae  conditio  ad  ipsam 
referturcreaturam  rationalem,el  secundum  ipsam 
perfecta  est,  sicut  ipsius  conditio  ad  solum  crea- 
torem  refertur  ;  quoniam  secundum  ipsum  facta 
est  sola.  Sola  quippe  rationalis  creatura  ad  simi- 
litudinem  Dei  facta  legitur  ;  et  non  dicitur  quod 
creatura  aliqua  praeter  solam  rationalem  ad  simi- 
litudinem  Dei  facta  sit,  licet  omnis  creatura  in 
ratione  divina  et  in  providentia  aeterna  ipsius 
causam  et  similitudinem  habuerit  ex  qua  et  se- 
cundum  quam  perfecta  sit  in  sua  subsistentia. 
Sed  magna  differentia  est  et  distantia  magna  si- 
militudinem  in  Deo  habere,  et  ipsum  Deum  simi- 
litudinem  habere.  Quamvis  enim  in  Deo  nihil  esse 
possit  quasi  minus  aut  diversum  aut  aliud  a  Deo, 
longe  tamen  aliud  est  factum  esse  aliquid  ad  si- 
militudinem  ipsius  quod  in  Deo  est;  et  in  ratione 
ejus  et  in  providentia  ipsius,  et  factum  esse  ad 
similitudinem  Dei  et  Deo  simile  esse.  Nam  in  Deo 
quidem  omnia  erant  antequam  essent  in  se  secun- 
dum  rationem  etcausam  et  providentiam  ex  qua 
fatura  erant ;  sed  quasi  mlnus  eran  t  aingula  per- 


A  fecto  et  unumquodque  hoc  aliquid  et  non  t 
secundum  rationem  et  discretionem  unius< 
que  qusB  ratio  omnia  continebat;  et  major  e 
toto  et  quasi  superabundabat  singulis.Et  idc 
erant  singula  hoc  totum,  sed  in  toto  erant  sii 
quoniam  totum  ad  totum  et  singula  ad  sii 
Et  tamen  Deo  in  parte  nihil  minus  erat  qu 
toto,  quia  pars  et  totum  unum  erat ;  sed  ri 
et  providentia  una  discreta  sunt  quae  futura 
in  parte  et  toto,  et  minus  futura  erant  in 
quam  in  toto.  Ideo  et  ipsa  in  ratione  minu 
buerunt,quoniam  ex  ratione  minus  f  uturafu< 
Tamen  Deus  minus  non  habuit,  qui  in  toto 
fuit  et  perfectus  et  unus.  Propter  hoc  ergo 
nali  creaturae  non  unum  aliquid  aut  hoc  au 

B  in  ratione  divina  pro  exemplari  sufficere-p 
ad  cujus  similitudinem  formaretur;  sed  qui 
tum  assumpsit  Deum  ut  ejus  ipsius  imago 
et  expressa  est  ad  totum  aemulans  perfectii 
Ut  sicut  Deus  spiritus  erat^  et  unus  erat. 
ipso  totum  erat  secundum  rationem  et  pro 
tiam  et  praescentiam  et  causam,  sic  ipsa  spiri 
esset  capax  in  uno  praescientiae  et  providen 
rationis  etprovidentiaeomnium.Et  eluxit  pe 
imago  imitans  auctorem  suum,  et  apparuit 
ipsum  in  altero,  et  idem  unum.  Et  inveutc 
in  secundo  quoque  quae  et  in  primo  secu 
aemulationem  et  imitationem,  et  imaginem 
militudinem  rationes  et  causae  et  similitudi 
formae,  dispositiones  et  providentiae  futui 

q  quae  facienda  fuerant.  Et  cum  facta  sunt  illi 
facta  sunt  ad  similitudinem  horum  facta  sur 
erant  in  secundo  facta ;  sicut  facta  sunt  ad 
litudinem  illorum  quse  in  primo  erant  non 
Secundum  hujusmodi  rationem  et  conside 
nem  corporea  creatura  post  secundam  terti 
est  creaturam  rationalem,  quoniam  ad  ea 
facta,  sicut  rationalis  ipsa  ad  primam  fac 
increatam  naturam. 

Cap.  IV.  Quod  in  principio  primo  simul 

sunt  et  corporea  omnia  in  materia,  et ' 

porea  in  angelica  natura. 

Quantum  vero  pertinet  ad  momenta  temj 

et  intervalla  et  spatia,  hoc  interim  commod 

veritati  vicinius  profitemur,  quod  simul  in 

jy  pore  uno  et  in  principio  temporis  quando  tei 
ipsa  cceperunt,  facta  est  sive  creata  pariter  i 
omnium  visibilium  materia,  et  invisibilii: 
creatura  angelica  et  spirituali  natura.Nec  fu 
temporenee  ccepisse  alteram  sine  altera,nec 
unam  quam  alteram,  sed  utramque  simul  ii 
pore  et  cum  tempore;  et  tamen  priorem  fui 
quam  facta  est  altera  in  qua  fuerunt  exem; 
sapientiae  quorum  effectus  sunt  et  expresi 
quue  visibilia  condita  sunt,  ex  hoc  modo  ; 
omnium  creata  est  sapientia.  Qui  autem  c 
ante  coelum  et  terram  angelos  creatos,  et  s 
tisse  ante  omnia  quae  mutabilia  facta  su 
computant  spatia  et  annos  et  saecula  quibuc 
mundi  constitutionem  Deo  servierunt,  aaa 
quod  cum  mundo  tempus  ccBpit,  et  non  fuit  te 
ante  mundum,  quoniam  mutabilitas  non  ft 


049 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  V. 


850 


tamen  fuisse  angelos  immutabiliter  et  intempo-  A  capacis  secundum  modum  et  mensuram  conditio- 


nditer  priusquam  mundus  factus  est  ;  et  cum 
mundus  ccepit  tunc  primum  ccepisse  tempus,quo- 
niam  niutabilitas  ccepit ;  et  factum  mundum  in 
principio  temporis.  Sed  nos  interim  magis  appro- 
bamus  quod  dictum  est  pro  captu  intelligentiae 
nostrae  salva  reverentia  secretorum  in  quibus  ni- 
hil  temere  asserendum  putamus.  Et  ad  hunc  mo- 
duminterim  definivimus,  quod  simulfactasunt 
omnia  visibilia  et  invisibilia  (Gen.  n) ;  sicut 
Scriptura  dicit :  Qui  vivit  ia  ceternum  creavit 
omnia  simul  (Eccli.  xvin). 
Cap.  V.  Quod  corporea  et  incorporea  natura  et 

secundum  aliquid   informis  facta  est  ;  et 

secundum  aliquid  formata. 


nis  profectus  sublimioris  et  illustrationis  super- 
ventura»  in  ipsos.  Liberum  quoque  arbitrium  mox 
exordio  insitum  innatum  pariter  possidentes  quo 
poterant  sine  violentia  ad  utrumlibet  propria 
voluntate  deflecti;  in  altero  adjuti  sine  coactione, 
in  altero  derelicti  sine  oppressione. 
Cap.  VIII.   De  quator  proprietatibus  naturce 

anaelicce. 
Si  quis  igitur  quaerat  qualis  in  exordio  suo  facta 
sitvelconditaspirituali8natura,quatuor  sunt  ista 
quge  proposuimus  et  diximus  angelis  in  conditione 
sua  attributa ;  hoc  est  primum  substantiam  sim- 
plicem  et  immaterialcm;  secundum,  discretionem 
personalem;  et  tertium  formam  sapientiae  et  intel- 


Omnia  quippe  simul  condita  sunt  qnoniam  uno  b  ligentiae  rationalem;  quartum  vero  sive  ad  bonum 


et  eodem  tempore  pariter  coepisse  credimus  et  vi- 
sibilium  omnium  materinm  et  invisibilium  natu- 
ram  utramque  infonnem  secundum  nliquid  et 
utramque  secundum aliquid  formatam.Sicut  enim 
viRibilium  et  corporalium  omnium  materia  in 
exordio  illo  conditionis  primariae  et  formam  con- 
fusionis  habuit  et  non  habuit  formam  dispositio- 
nisdonec  postea  formaretur  ct  ordinem  concederet 
ac  dispositionem;  ita  spiritualis  et  angelica  natura 
in  sui  conditione  per  sapientiam  et  discretionem 
secundum  habitum  naturae  formata  fuit;  et  tamen 
illam  quam  postea  per  amorem  et  conversionem 
adcreatorem  suum  accepturaeratformam  non  ha- 
buit,  sed  erat  informis  sine  illa  formanda  ab  illa. 


sive  ad  malum  liberam  incUnandae  voluntatis  et 
electionis  propriaa  potestatem.  Et  sequitur  post 
hoc  consideratio  magna  necessaria  ad  intelligen- 
tiam  veritatis  et  de  spirituali  substantiam  eorum, 
et  de  sapientiaipsorum,  et  delibertate  arbitrii,et 
de  caeteris  quie  circaista  consistunt,utrum  omni- 
busaequalia  erant  quae  aequaliter  omnibusinerant. 
iEqualiter  enim  omnibus  inerant  quae  communia 
omnibus  erant,de  quibus  nihil  excipiebatur  quod 
non  erat  in  omnibus.  Sed  nondum  constat  an 
aequale  erat  quod  aequahter  inerat.  Et  hic  quae- 
rendum  est  primum  de  subtantia,  postea  de  forma, 
ac  deinde  de  potestate.  In  personis  enim  subtantia 
est,  in  sapientia  forma,  in  arbitrio  potestas.  Ad 


Gap.  VI.  Quales  fuerunt  angeli  quando  primo  q  substantiam  quidem  pertinet  naturse  subtilitas  ; 

sm  '  ^"^  1         *•  A  •  J         1  1  •  A  •  1  •  A  A        1 


facti  sunt. 

Amplius  adhuc  pro  eo  quales  facti  sunt  angeli 
diligentius  investigatam  rationem  proponimus. 
Nam  diximus  quando  facti  sunt,  quod  facti  sunt 
in  principio  ;  et  prima  creatura  antequam  nihil 
factum  est,  secundum  quam  factum  est,  et  quod 
factum  est  cum  ipsa.  Unde  et  secundum  aliquid 
ante  omnia  facta  est  ipsa,  quae  forma  est  omnium 
et  causa.  Deinde  autem  oportet  ostendere  quales 
facti  sunt  angeli  tunc  in  ipso  primordio  et  prima 
snb8istentia  et  initio  conditionis  suae;  in  eo  quod 
primum  esse  cceperunt,  et  quale  illud  fuit,  quod 
primum  fuit  in  eis  conditum  esse. 
Cap.  VII.  Quod  non  sunt  facti  de  materia 
prcejacente  sicut  corporea.   . 

Non  enim  in  materia  praejacente  creata  est 
ipirituali8  natura,  quemadmodum  corpoream 
diximus  conditam  fuisse ;  quoniam  non  ita  est, 
neque  simul  ipsa  cujus  substantiae  simplicis  non 
aliud  esse  potest  id  quod  est,  et  id  de  quo  est.  Quia 
unum  et  simplex  et  individuum  et  immateriale  est 
totum  quod  est ;  sed  facta  est  in  sua  natura  et 
essequantum  ad  substantiam  spiritualem  perfecta; 
non  ut  massa  aut  confusa  materia  ut  rudis  moles, 
aut  acervus,  aut  congregatio  cumulata,  aut  ex  his 
aliquid  quodillam  non  contingit,  sed  personaliter 
distincta  et  expressa  et  consignata  numero  spiri- 
tualis  et  intelligibilis  discretionis  et  multitudo  ra- 
tionalis  et  intelligibiles  spiritus  subsistentes,  ha- 
bentes  ingenitam  rationem  et  formam  sapientiae 
concreat®  et  qualitatem  spiritualem  intelligentiae 
Patbol.  CLXXVI. 


ad  formam  autem  intelligentiae  claritas.  Ad  po- 
testatem  vero  motus  intelligibilis  et  appetitus  et 
voluntatis  rationalis  habilitas. 
Cap.IX.  Be  differentia  substantim  spiritualis. 
Hoc  ergo  quaeritur  utrum  essentiae  illae  rationa- 
les  quae  spiritus  erant;  et  natura  simplices,etvita 
immortales,  unius  subtilitatis  velpuritatis  sive  vi- 
goris  ejii8dem  vel  quolibet  alio  nomine  significan- 
dum  sit  quaelibet  essentia  bona,sive  alia  melior  aut 
decentior  forma  jure  appellatur,  creatae  sunt.  Sic 
enim  corporum  natura  se  demonstrat ;  et  sunt 
quaedam  corpora  solidamagis  et  urma,et  alia  pu- 
riora  apparent  et  extersa  magis  et  munda  et  clara 
et  quasi  meliorem  et  digniorem  substantiam  vel 
essentiam  vel  formam  habentia ;  et  alia  levia  et 
D  coaptataetpromptaet  integraetincorruptamagis; 
et  alia  f ragilia  et  incorruptioni  proxima  et  inflrma 
et  feculenta  et  vilia  et  ponderosa  et  incongrua.  Et 
est  pulchra  tamen  in  universitatis  compage  et  or- 
dine  ista  diversitas,  in  qua  minus  bonum  malum 
non  est,  et  differens  bonum  majus  bonum  est.  Ad 
hunc  ergo  modum  rationabile  est  illas  quoque  spiri- 
tuales  naturas  quae  universaliter  bene  conditae 
sunt,  convenientes  puritati  suae  et  excellentiae  ; 
non  indignas  et  in  essentia  et  in  forma  differen- 
tias  et  gradus  in  ipso  mox  exordio  cognitionis  suae 
accepisse,  quibus  alii  superiores,  alii  inferiores 
possent  constitui  secundum  moderamen  sapientiae 
cuncta  bona  creantis  et  bene  ordinantis  Dei. 


251  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA.  252 

Cap.  X.  De  ddfferentia  cognitionis.  A       Gap.  XIII.  De  triplici  potestate  illorum. 


Qui  enim  subtiles  natura  magis  et  sapientia  am- 
plius  perspicaces  creati  sunt,  ii  merito  clignitate 
superiores  sunt  constituti.  Qui  vero  et  natura  mi- 
nus  subtiles  et  sapientiaminusperspicaces-conditi 
sunt,  merito  dignitate  inferiores  sunt  ordinati, 
ita  tamen  ut  ii  qui  excellentiores  constituti  sunt 
sine  superbia  prolati  essent,  et  qui  inferiores 
positi  sunt,  sine  miseria  subjecti. 

Gap.  XI.  De  differentia  liberi  arbitrii. 

Sed  et  ipsam  arbitrii  libertatem  secundum  dif- 
ferentem  naturo  virtutem  et  sapientias  et  cogni- 
tionis  et  intelligentiae  vim  ;  si  quis  differentem 
assignare  voluerit  nori  est  qui  ex  ratione  occurrat. 
Quia  sicut  differens  vigor  et  subtilitas  naturo  in 


Et  erat  primum  triplex  discretio  potestatis  illo- 
rum,  quoniam  aliu  pars  potestas  quam  acceperant 
ad  se,  alia  quam  acceperant  ad  invicem  inter  se, 
alia  autem  quam  acceperant  ad  ea  qua.  conditione 
ordinata  fuerant  sub  se.  Prima  potestas  virtutis 
erat,  secunda  dominationis,  tertia  administratio- 
nis.In  ea  potestate  quam  acceperant  in  se,  omnes 
differentes  erant;  in  eaveroquam  acceperantinter 
se  quidem  excellentes;  in  ea  autem  quam  sub  se 
acceperant  differentes  et  excellentes.  In  ea  potes- 
tate  quam  in  semetipsis  singuli  acceperant,  uni- 
cuique  ad  effectum  famulabatur  natura  propria. 
In  ea  vero  quam  ad  se  invicem  habebant ;  qui- 
busdam  subjecta  erat   obedientia   aliena.  In  ea 


^— *»■*     *_->v -«.»——..•-.-  ■*»  —  --        ._,_,__       „_-      -,-__,-____,-_,-       __ -■_ _  ____.__.„.       _,.,       ,_,„, 

firmitatemnon  adducit,minorquecognitiosapien- a  autem  quam  ad  inferioria  possidebant  potestate, 

unicuique  secundum  virtutem  naturo  et  dignita- 
tem  oftlcii  ministerium  exibebat  subjecta  creatura. 
Haec  de  potentia  primarationalis  naturae  dicta,fu- 
tura?  investigationiprimam  occasionem  exponunt. 
Gap.  XIV.  De  triplici  cognitione  angelorum. 
De  sapientia  quoque  illorum  in  prirna  conside- 
ratione  triplex  nobis  discretio  occurrit.  Quoniam 
illuminabantur  tripliciter,vel  ad  tria  simpliciter; 
et  erat  trina  cognitio  in  eis  ut  agnoscerent  quod 
facti  erant  similiter  et  a  quo  facti  erant,et  cum  quo 
facti  erant.  In  eo  quod  facti  erant,  mali  et  boni 
cognitionem  acceperant,  ut  intelligerent  quid 
aPpetendum  sibi  foret  vel  quid  respuendum  se- 

modumetterminumsapientia8uacomprehendere,  q  cundum  potentiam  virtutis  in  se  etlibertatem  vo- 

.   __.__.___._ ,.__ __.._         _         .-     ..        luntatis.  Sedetipsiusaquofactierantcognitionem 

acceperant,  ut  intelligerent  et  scirent  principium 
et  finem  suum  a  quo  conditione  processerant,  et 
ad  ipsum  debuerant  intentione  converti.  Illius 
vero  cum  quo  facti  erant  cognitionem  aeceperant, 
ut  scirent  quid  vel  sibi  invicem  pro  divina  dispen- 
satione  et  ordinatione  deberent,  vel  quantum  in 
hi8  quas  conditione  sibi  subjecta  fuerant  pro  con- 
cessa  potestate  sibi  divinitus  sine  prosumptione 
valerent.  Et  in  hunc  modum  sapientes  conditae 
sunt  et  discernentes  et  intelligentes  spirituales  illse 
substantiae ;  et  tantum  in  his  omnibus  sapientes 
quantum  incipienti  naturae  congruum  fuit,  vel 
pro  merito  virtutis  adipiscendo  necessarium. 


tiae  ignorantiam  non  ingerit;  sic  libertas  inferior 
nullam  arbitrio  voluntatis  necessitatem  imponit. 

Cap.  XII.  In  quo  similes  conditi  sunt  et  in 

quo  dissimiles. 

Quod  ergo  spiritus  erant,  quod  vita  erant,  quod 
indissolubiles  vel  immortales  erant:  aequales  om- 
nibus  erant.  Quod  autem  natura  potentes  erant, 
quodessentia  subtiles  erant,  quod  intelligentia  sa- 
pientes  erant,  et  libertate  voluntatis  prompti  ad 
utnimlibet  et  habiles;  non  aequale  omnibus  erat, 
et  tamen  sufficienter  erat.  Istas  discretiones  invi- 
sibiles  invisibilium  et  intelligibilium  natura  solus 
ponderare  potuit  et  uniuscujusque  mensuram  et 


cujuspotentia  conditumerat  totum,etprovidentia 
ordinatum.No8  verocaligante  intelligentia  timide 
incedimus  ad  illa,et  palpamus  sensu  cognitionis  in- 
firm®  quae  virtutenon  comprehendimus.Quae  igi- 
tur  vis  et  quantapotentiafueritinvisibilium  essen- 
tiarum;  quaeve  sapientia,  qualisque  libertas,  et 
quantum  in  his  commune  omnibus,et  quid  singulis 
proprium  vel  singulare  ac  differens  datum  sit; 
valde  ineffabile  est  et  a  sensu  humano  remotum. 
Sola  enim  divina  potestas  et  sapientia  divina  nec 
termino  nec  mensura  concluditur  ;  et  arbitrii  li- 
bertas  aetejpii,  atque  incommutabilis  voluntatis 
complacitum  nulla  unquam  minoratione  aive  ne- 
cessitatis  augustia  coarctatur ;  sed  absolutum  est 


et  dominans  et  superexcellens  et  efficax  et  nutus  ~  Gap.  XV.  Utrum  perfecti  facti  sint  angeli  an 
sui  libertate  singulariter  perfectum,  ac  propria  imperfecti. 

potestateplenum.Omne  autem  quod  creatum  est 
ex  parte  est,et  ex  parte  potens  et  sapiens  et  libe- 
rum  ex  parte;  quia  nec  omnis  effectus  potestati 


creaturae  subjicitur,nec  omne  occultum  sapientia^ 
manifestatur,  nec  omnis  eventus  electionem  se- 
quitur,  aut  voluntati  famulatur;  sed  secundum 
aliquid  tantum  possunt  et  sapiunt,secundum  ali- 
quid  etliberi  sunt.Etpropterea  determinanda  est 
potestas  eorum  et  determinanda  est  sapientia,  et 
determinanda  est  libertas.  Postestas  autem  ad 
operationem  pertinet,  sapientia  ad  cognitionem, 
libertas  ad  voluntatem. 


Multi  enim  nesciunt  et  ignorant  existimantes 
8uperfluentem  quamdam  sapientiam  eorum  qua3 
ad  rem  non  pertinet  cognitionem  et  providentiam 
et  proscentiam  futurorum,  et  eorum  quse  circa 
ipsos  ventura  erant  fuisse  in  illis;  et  aliterimper- 
fectos,  et  ignorantes,et  non  sicutoportuitconsum- 
matos  et  plenos;  qualiafacere  omnipotentem  non 
decuitet  perfectum  et  bonum.Sed  non  discernunt 
quod  ad  perfectionem  aliquid  facere  ut  perficiatur 
quod  est  imperfectum ;  et  ideo  imperfectum,  ut 
sit  primo  imperfectum;  deindeautem  perfectum, 
ut  ab  eo  perficiatur  a  quo  iraperfectum  factum 
est,  ut  perficiatur;  non  est  imperfectio  facientis 
neque  turpitudo  facti,  quoniam  et  aliter  facere 
potuit  qui  fecit,et  non  aliter  fieri  debuit  quod  fko- 


253 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  V. 


254 


tum  est.  Sed  et  hic  dicendum  quod  perfectum  est  A  Et  ita  bonum  fuit  et  conveniens  ;  et  non  est  sic 


secundum  aliquid  habens  totum  quod  habere  de- 
bet,et  si  non  habeat  quod  habiturum  est  totum. 
Cap.  XVI.  Quod  tribus  modisperfectum  dicitur: 

secundum  tempus,  secundum   naturam,  et 

universaliter. 

Nam  tribusmodia  his  perfectioconstat,  etnomi- 
naturconvenienterperfectum.Estenimsecundum 
tempus  perfectum,  et  secundum  naturam  perfec- 
tum,  et  universaliter  perfectum.  Primum  perfec- 
tum  est  quasi  initium  perfectionis  faciens  secun- 
dum  tempus  perfectum  ;  et  sequitur  quod  majua 
est  secundum  naturam  perfectum  ;  et  tertium  est 
maximum  et  superexcellens  universaliter  perfec- 
tum.  Secundum  tempusperfectnm  est  quodhabet 


reprehensione  dignum  opus  Dei,  quia  ita  fecit  ut 
bonum  fuit. 

Cap.  XIX.  Quales  conditi  sunt  angeli,  boni  an 
mali,  justi  an  injusti,  beati  an  miseri. 
Sed  et  multa  alia  quaeruntur  de  illa  natura  spi- 
rituali,  quibus  curiositas  humanae  mentis  quieta 
esse  non  sinitur.  Interrogant  utrum  boni  f  uerunt 
an  mali  creati  angeli,  justi  an  injusti,  beati  an 
miseri ;  et  fortassis  alia  quaedam  his  similia.  Et, 
quia  multasuntalia  quaein  quaestione  coacervan- 
tur,  non  possumus  nos  ad  omnia  prolixa  respon- 
tione  occurrere ;  sed  breviter  definimus  quiatunc 
in  illo  principio  primo  et  exordio  inchoationis 
quod  humana  consideratio  ita  breve  et  momen- 


quidquid  tempus  requirit,  et  convenit  secundum  B  taneum  simplicisque  instantis  sine  mora  et  inter- 


tempus  haberi.  Secundum  naturam  perfectum  est 

quod  habet  omne  quod  vel  datum  est  naturae  suse, 

vel  debitum  est.  Universaliter  perfectum  est  cui 

nihil  deest.  Prima  perfectio  est  natura?  conditae ; 

secunda  perfectio  est  natune  glorificatae ;  tertia 

perfectio  et  vera  est  increatuao  naturae. 

Cap.  XVII.  Quod  angeliperfecti  sunt  secundum 

primam  perfectionem. 

Et  ad  hunc  modum  non  mirabile  est  neque  in 

qusestionem  addusendum  quare  non  f uerunt  per- 

fecti  angeli  conditi ;  quia  in  prima  perfectione 

creati  sunt,  et  ad  secundam  sub  tertia  venturi. 

Quoniamsicut  nonpossuntad  tertiam  pertingere, 

sic  nec  a  secunda  inciperedebuerunt.  Alioquipro- 


vallo  primae  substentiae  denihilo  in  aliquid  appa- 
rentis  accipiat,  ut  id  quod  primum  omnium  illis 
erat  intelligat :  hoc  solum  invenitur  in  conditis 
quod  natura  contulit  conditionis.  Quod  enim  ce- 
perunt  totum  acceperunt.  Et  non  poterat  in  illis 
ex  illis  esse  quidquam,  jquoniam  omne  quod  ex 
illis  est  posterius  est  illis.  Itaque  omne  quod  fao- 
ti  sunt  non  fecerunt  ipsi ;  sed  tantum  facti  surit 
et  quod  facti  sunt  boni  facti  sunt  totum.  Si  enim 
quod  facti  sunt,mali  factisunt  culpaestfacientis 
non  facti;quia  aliud  esse  non  potuerunt  neque  face- 
reipsicum  factisunttuncut  aliudessentquamfac- 
ti  sunt.  Itaque  exfaciente  erant  quando  primum 
erant  totum  quod  erant,  et  acciperant  totum  quod 


ficienti  locum  aditumque  invenire  non  valuissent  q  erant,  et  a  se  nihil  habebant  qui  et  hoc  quod  e- 


eundi  in  melius,  nisi  reliquum  fuissetpost  prima 
dona  naturse  quo  crescere  potuissent  vel  deficere. 
Gap.  XVIII.  Utrum  angeli  prcescii  fueruntfu- 

turi  eventus  sui. 
Hic  quseritur  utrumangelipraesciifueruntfutu- 
ri  eventus  sui,  et  in  sapientia  data  agnoverunt 
quidfuturum  esset  super  eos.  Videturenim  utrin- 
que  aliquid  inconvenientis  occurere  Si  enim  qui 
futurit  erant  mali,  lapsum  suum  praescierunt,  po> 
namque  cognoverunt  quoe  ruinamsequi  debuerat, 
et  finiri  non  debuerat,  tanta  sibi  mala  imminere 
praevidentes  aut  vitare  voluerunt  sed  non  potue- 
runt,et  miseri  erant;aut  potuerunt  et  noluerunt  et 
stuii  erant,  et  maligni.  Siautem  nesciverunt  caeci 


rant,  ex  nihilo,  et  a  Creatore  acceperant  quod 
erant.  Non  potuit  autemGreator  optimus,  auctor 
mali  esse ;  et  ideo  totum  bonum  erat,  quod  ex  ip- 
so  illis  erat ;  et  totum  bonum  erat,  quoniam  ex 
ipso  totum  erat.  Hoc  modo  probamus  quod  boni 
erant  angeli  quando  primum  facti  sunt,  et  quod 
boni  facti  sunt  omnes,quoniam  a  bono  facti  sunt 
qui  malum  facere  non  potest.  Sic  itaque  boni 
erant  et  non  mali ;  et  quemadmodum  boni  erant, 
ita  et  justi  erant  et  beati  erant.Sed  ea  bonitate  et 
justitia  etbeatitudine  quam  naturaincipiens  acce- 
perat,  non  quam  facerat  ipsavel  meruerat  facien- 
do.  Sf  enim  boni  dicuntur  boni  erant,  quemad- 
modum  bonum  erat  quodbonus  facerat  totum.  Et 


erant,neque  agnoverunt  quopergerent  ;et  incon-  ^si  meliorea  erant  (sicut  erant)  meliores  erant  pro 


tingens  ac  fortuitummiserunt  pedem  ut  ultra  pro- 
cederent  quo  nesciebant.  Et  videtur  quasi  aliquid 
absurditatis  afferre  si  hoc  dicatur,  et  melius  sede- 
re  et  aptum  esse  magis,  ut  scientes  dicantur  eo- 
rum  quae  futura  fuerant.  Et  repugnat  iterum  alia 
ratio  quam  contra  posuimus,  et  potest  facile 
mentibus  infirmis  scandalum  nasci  in  alterutrum 
nisi  conveniat.  Propter  hoc  dicimus  quod  non  e- 
rant  praescii  eventus  sui,  neque  eis  data  est  co- 
gnitio  eorum  quae  futura  fuerant  super  eos.  Quo- 
niam  non  opertuit  ut  ita  liberam  haberent  elec- 
Uonem  voluntatis  suae  sine  terrore  et  spe  inutro- 
<rae.  Propterea  monstratum  est  eis  quid  facien- 
dum  esset  nonquidesset  futurum,  ut  nulla  neces- 
sitate  providentiaeimpelli  viderentur,  sed  ratione 
dirigi  et  propria  deffecti  voluntate  iu  ambobus. 


eo  quod  facti  erant,  non  pro  eo  quod  fecerant  ip- 
si  vel  faciebant.  Similiter  et  quod  justi  dicuntur, 
solum  hoc  illis  erat  injustos  non  fuisse ;  et  quod 
beati,  non  miseros  ex  stitisse.  Verumtamen  ne- 
que  justi  ad  meritum,  neque  injusti  ad  culpam, 
quemadmodum  neque  ad  glorificationem  vel  con- 
8ummationembeati,vel  adtormentumvel  poenam 
mi8eri  verissime  affirmantur.  Et  forte  expressius 
et  ad  intelligentiam  evidentiu  sit,  nec  bonos  nec 
malos,  nec  injustos  nec  conversos,  nec  aversos, 
nec  beatos,  nec  misero  conditos,  asserenti.  Nam 
qui  bonos  dicit,  significat  virtutem ;  qui  justos, 
meritum ;  qui  conversos,  dilectionem  ;  qui  bea- 
tos,  glorificatianem. 


256  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  JJ,  —  DOGMATIGA.  256 

Cap.  XX.  De  libero  arbitrio  illorum  in  primo  A  Gap.  XXII.  Quod  semper  liberum  arbitrium 


condiiionis    principio,    quando    subsistere 

cceperunt. 

In  illis  autemquod  eratprimum  incipere,  velle 
nonerat  autfacere,  quiad  volendum  et  faciendum 
tantum  facti  erant  non  volentes  aut  facientes. 
Velle  enim  aut  facere  motum  habet,  et  de  hoc  in 
illud,  et  successum  et  moram ;  quod  incipientis 
principii  esse  non  potest,  quod  incipit  tantum 
amplius  non  est  adhuc,  sed  primum  est  et  non 
deinceps.  Velle  autem  voluntate  est  velle,  cum 
movetur  voluntas  et  operatur  jam  aliquid ;  etest 
ibi  hoc  et  illud ;  et  de  hoc  in  illud  quod  praeces- 
sit  voluntas  ex  qua  velle  erat  cum  adhuc  velle 
hon  erat;  sed  voluntaserat  tantumutex  ea.velle 


non  ad  prjoesens  spectat,  sed  ad  futurum  : 
nec  ad  omne,  sed  ad  contingens  tantum. 
Sed  et  hoc  sciendum  quod  liberum  arbitrium 
quod  diximusprimi  principii  esse  proptervolunta 
tem  quae  erat  in  primo  principio,  hoc  ipsum  ad 
primum  principium  non  erat;  quoniam  liberum 
arbitrium  ad  praescens  tempus  non  refertur,  sed 
ad  ea  quae  futura  sunt  posteain  contingenti.  Om- 
ne  enim  quod  est  determinatum  nec  potest  aliud 
esse,  quam  est  dum  ipsum  est ;  et  si  aliud  potest 
esse  potest  esse  aliud  postea  ;  et  non  aliud  esse 
tunc  quando  est  hoc  quod  est,  sed  postea  ut  desi- 
nat  hoc  esse  quod  est,  et  incipiat  aliud  esse  quod 
non  est.  Quod  enim  potest  in  praesenti  quidem  po- 


esset  quod  incipientis  non  erat  aut  facere.  Non  B  test,  sed  de  praesenti  non  potest ;  et  side  praesen- 


ergo  sic  intelligendum  est  simplex  principium  et 
prima  origo  nascentis  naturae.  Sed  unum  ipsum 
et  hoc  tantum  et  non  amplius  sine  spatio  et  mo- 
tu  et  mora,  quae  omnia  subsequentur  postea,  in 
quibus  vellecon8tatetfacere,et  processus  motuum 
et  actionum  post  primum  principium.  Ex  quo  au- 
tem  voluntas  movebatur  velle  erat ;  et  avolunta- 
te  erat,  quae  libere  movebatur,  quia  per  se  move- 
batur  et  non  impulsu  alieno.  Et  hoc  ipstim  meri- 
tum  erat  et  vocabatur  bonum  vel  malum,quiali- 
berum  erat  et  ex  se  erat.  Et  extunc  mereri  coe- 
perunt,  ex  quo  voluntate  moveri  coeperunt.  Et 
hoc  post  primum  principium  erat ;  et  a  primo 
principio  erat ;  et  non  in  ipso,  quoniam  ab  ipso, 


ti  potest,  nontamen  nisiad  futurumpotest.  Quod 
igitur  primum  facti  sunt  ipsi,  non  esse  non  po- 
tuerunt,  quia  facti  sunt  hoc  totum ;  et  non  face- 
runt  ipsi  et  non  potuerunt  non  esse  hoc  cum  pri- 
mum  erant,  quoniam  tunc  ipsum  erant,  et  esse 
coeperunt  solummodo.  Et  si  potestas  illis  erat,  ut 
aliud  essent,  quia  liberum  arbitrium  erat,  non  erat 
tamen  potestas  illis  ut  tunc  aliud  essent ;  quiahoc 
erant,  sed  ut  hoc  esse  desinerent  quod  tunc  erant 
et  aliud  esse  inciperent  quod  non  erant.  Non  enim 
esse  poterant  quod  non  erant  nisi  prius  esse  de- 
sinerent  quod  erant,  et  tunc  deinde  esse  incipe- 
rent  quod  non  erant.  Quoniam  liberum  arbitrium 
de  praesenti  esse  non  potest,  tametsi  ipsum  in 


tantum  erat.  Ex  quo  autem  voluntas  erat,  liber-  q  praesenti  est ;  sed  spectat  semper  ad  futuros  even- 


tas  erat,  quia  voluntatis  est  libertas ;  quoniam 
potens  erat  per  semoveri  utultra  iret  hunc  vel  il- 
luc  sine  coactione  vel  adjuta  vel  derelicta;  quo- 
niam  libertas  est  voluntatis  ex  quo  est  voluntas 
ipsa  inipsoprimo  principio.Propter  hoc  erat  ar- 
bitrium  liberum  in  illis,  quoniam  in  illis  erat  vo- 
luntaspotens  moveri  et  ferri  suo  appetitu  in  u- 
trumque. 

Gap.  XXI.  Quid  sit  liberum  arbitrim. 
Quoniam  spontaneus  motus  vel  voluntarius  ap- 
petitus  liberum  arbitrium  est  iliberuin  quidem  in 
eo  quod  est  voluntarius ;  arbitrium  vero  in  eo 
quod  appetitus.  Sed  et  ipsa  potestas  et  habilitas 
voluntati8  eatlibertas  qua  movetur  ad  utrumque, 


tus,  et  solum  qui  in  contingenti  [consistunt.  Fu- 
tura  quippe  quae  ex  necessitate  futura  sunt,  li- 
berum  arbitrium  non  sequuntur  ;  sed  constant 
immobiliter  ad  unum  tantum,  nec  recipiunt  u- 
trumlibet  contingentis.  Sic  igitur  liberum  arbi- 
trium  erat  tunc  in  illis,  non  quidem  ut  tunc  aliud 
essent  quam  erant,  sed  potestate  quam  habebant 
in  eo  quod  erant  ut  hoc  esse  desinerent,  et  aliud 
esse  inciperent  quod  non  erant.  Et  sic  quidem 
studiosius  inquirentibus  ratio  occurrit  de  statu 
primo  engelorum,  de  primordio  existentiae  illo- 
rum,  quales  facti  sunt  primum  et  de  natura,  et 
de  sapientia  et  de  arbitrii  libertate  proposita. 
Cap.  XXIII.  De  aversione  et  lapsu  malorum;  et 


et  liberum  arbitrium  dicitur  voluntatis.  Volunta-  ^     de  conversione  et  confirmatione  bonorum. 


rie  autem  moveri  et  ferri  et  spontaneo  appetitu, 
hoc  est  potestate  eligere  et  libertate  judicare,  in 
quo  constat  liberum  arbitrium.  Et  propter  hoc  fac- 
ti  sunt  liberi  arbitrii,  ut  voluntario  appetitu  mo- 
verentur ;  sed  secundum  electionem  voluntatis  et 
inclinationem  desidereri  sui  sine  coactione.  Verum 
tamen  quod  primum  erat  in  illis,  incipere  move- 
ri  non  erat ;  neque  eligere,  neque  concupiscere, 
quoniam  simplex  erat  et  principium  primum ;  et 
tamenliberumarbitrium  jam  tuncerat,  quoniam 
voluntas  erat  cui  inerat  hoc  et  ex  qua  hoc  subse- 
quebatur ;  quoniam  ex  hoc  mota  est  statim  et 
spontaneo  appetitu  ductainelectiouem  propriam. 


Post  hoc  consideratio  adducit  inquirere  quales 
effecti  aunt  dum  dividerentur  aversione  et  conver- 
sione.Quodenim  primum  erant  secundum  aliquid 
unum  erant,  quia  omnes  boni  erant ;  et  quod  bo- 
ni  non  facientes,  sed  facti  erant.  In  hoc  igitur  u- 
num  erant  quod  boni  facti  erant  et  nondum  ad 
aliud  erant  quam  facti  erant ;  quia  tunc  primum 
facti  erant,  et  non  ante  quidquam  fecerant.Goepe- 
runt  autem  dividi  ab  eo  quod  factierant,  utaliud 
jam  essent,  vel  proficiftntes  supra  illud  et  boni 
essent ;  vel  sub  illo  deficientes  ut  mali  essent. 
Haec  est  convertio  et  aversio  qua  divisi  sunt  qui 
unum  erant  etboninatura  ut  sint  aliisupra  illud 
boniper  justitiam  :  alii  sub  ilio  maliper  culpam. 
Conversio  enim  justos  fecit  et  aversio  injustos. 
Utraque  enim  voluntatis  fuit,  et  voluntas  utrin- 


257 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  V. 


258 


que  libertatis.  Et  propterea  utroque,  merito  im- 
putatur  et  utraque  merits  judicatur  sive  pro  bo- 
no  merito  judicatur,  sive  pro  bono  merito  ad  glo- 
riam  sive  mnlopro  merito  ad  poenam. 
Cap.  XXIV.  Quomodo  in  labentibus  culpa  gra- 

tiam  avertit;  et  in  stantibus  gratia  meri- 

tum  adjuvit. 

Qui  autem  ad  bonum  convertebatur  voluntarie 
movebanturgratia  cooperante  sine  coactione.  Qui 
autem  a  bono  avertebantur  sponte  praecipitaban- 
tur  gratia  deserente  sine  oppressione.  Et  qui  con- 
vertebantur,  idcirco  bene  movebantur  quia  gra- 
tiam  cooperantem  habuerunt.  Sed  qui  averteban- 
tur  non  idcircopraecipitabanturquiagratiamcoo- 
perantem  non  habuerunt ;  sed  idcirco  a  gratia 
deserebantur  quia  avertebantur  et  praecipitaban- 
tur.  Et  qui  avertebantur  non  prius  averteban- 
tur  et  postea  deserebantur,  quia  cum  gratia  non 
ceciderunt ;  et  qui  convertebantur  non  prius  con- 
vertebantur  et  postea  assumebantur,  quia  sine 
gratia  non  profecerunt ;  sed  qui  avertebantur  in 
eo  ipso  deserebantur,  et  qui  convertebantur  in  eo 
ipso  assumebantur,  pro  aversione  deserti  et  ad 
converaionem  assumpti. 

Cap.  XXV.  Quod  in  sola  voluntate  et  justitia 

est  et  injustitia. 

Quoniamvero  in  motu  voluntatis  rationalis  jus- 
titia  pariter  et  culpa  inventa  est,  quia  motu  vo- 
luntatis  factum  est  ut  mali  fierent  aversi  a  bono 
in  quo  erant;  etsimiliter  motu  voluntatis  factum 
est  ut  boni  essent  conversi  a  bono  in  quo  erant 
ad  bonum  in  quo  nondum  erant,  propterea  in 
motu  rationis  voluntatis  omne  meritura  constabat 
quo  vel  boni  vel  mali  erant.  Illic  ergo  et  malum 
bonum  quserendum  est  ubi  justitia  et  culpa 
est,  quoniam  justitia  bonum  et  culpa  malum  est. 
Et  ipsaculpanecvoiuntas  erat,  quoniam  volun- 
tas  malum  non  erat  quoniam  a  Deo  data  erat ; 
nec  motus  voluntatis  malum  erat  quoniam  ex 
voluntate  erat,  et  voluntatis  erat,  et  moverivo- 
voluntas  a  Deo  acceperat ;  nec  id  ad  quod  motus 
luntatis  erat,  malum  erat,  quoniam  aliquid  erat, 
etomnequodaliquid  erat  aDeoerat,etbonumerat. 
Cap.  XXVI.  Quod  peccatum  nec  substuntia  est, 
nec  de  substantia,  sed  privatio  boni. 

Quid  ergo  illic  malum  erat  nisi  quia  motus  vo- 
luntatis  non  erat  ad  quod  esse  debuerat  ?  et  ideo 
non  erat  quia  ad  aliud  erat  ad  quod  esse  non  de- 
buerat,  nec  tamen  adhocessesed  adillud  non  esse 
peccatum  erat,  quia  si  illud  non  esset  etiam  si 
hoc  esset,  peccatum  non  esset.  Mensitaque  ratio- 
nalis  sicut  voluntatem  acceperat,  et  moveri  vo- 
luntate  acceperat ;  sic  et  ad  quae  licite  voluntate 
moveri  posset  acceperat,  et  ad  illa  moveri  secun- 
dum  mensuram  erat  moveri,  et  moveri  secundum 
mensuram  erat  moveri  secundum  justitiam.  Etsi 
ad  illa  tantum  mota  fuisset  secundum  justitiam 
mota  fuisset,  et  fuisset  justa  voluntas,  quoniam 
gecundum  justitiam  mota  fuisset.  Quando  autem 
ad  ea  mota  est  qua3  concessa  non  fuerant,  extra 
mensuram  mota  est,  et  in  eo  secundum  mensu- 
ram  mota  non  est.  Et  ibi  malum  illi  erat  secun- 


A  dum  mensuramnonmoveri.Nequeillimalumerat 
moveri  ad  quod  mota  est ;  sed  secundum  mensu- 
ram  non  moveriadquod  motanon  est,  quia  sise- 
cundum  mensurammota  fuisset  etiam  ad  hoc  mo- 
ta  peccatum  non  fuisset.  Extra  mensurum  autem 
moveri  voluntate  erat  appetere  quod  concessum 
non  erat ;  in  quo  secundum  mensuram  non  mo- 
veri  erat,  et  id  malum  erat;  ipsum  autem  occasio 
mali.  Quia  enim  extra  mensuram  voluntas  mota 
est,  secundum  mensuram  nonest.  Nec  tamenilli 
malum  erat  moveri  ad  quod  mota  est,sedsecundum 
mensuram  non  moveri  secundum  quod  mota  non 
est.  Et  hoc  si  non  fuisset,  malum  nullum  fuisset. 
Hoc  itaque  malum  factum  est  voluntati  avertenti 
se  et  transgrediendi  mensuram,  quod  turpis  facta 

B  est  et  prava  et  inordinata,  effluens  et  non  tenens 
modum  et  legem  pulchritudinis  suae.  Quae  autem 
recte  movebatur  et  secundum  Creatoris  volunta- 
tem  conformabatur,  convertebatur  ad  eum  a  quo 
regebatur  ;  et  illibonum  erat  extraillius  volunta- 
tem  non  moveri  a  quo  erat. 

Cap.  XXVII.  Quomodo  Deus  omnem  volunta- 
tem  et  potestatem  angelorum  ad  suoe  volun- 
tatis  ordinem  et  dispositionem  intorquet. 

Considerandum  est  etiam  hoc  quomodo  invisi- 
biles  illas  et  spirituales  naturas  moderatur  Deus. 
Si  enim  liberi  arbitrii  sunt,  f aciunt  quod  volunt ; 
et  si  faciunt  quod  volunt,  quomodo  ex  sententia 
Dei  pendet  quod  faciunt  ?  Nam  si  dicimus  quo- 

q  niam  idcirco  hoc  faciunt  quod  vult  Deus,  quia  non 
aliud  volunt  aut  velle  possunt  quam  quod  vult 
Deus,  qui  et  ipsum  velle  tribuit  sicut  posse  con- 
cedit,  hoc  tametsi  de  bonis  aliquando  conceditur, 
de  malis  nulla  ratione  approbatur.  Malis  siqui- 
dem  Deus  potestatem  tribuit  solam  non  volunta- 
tem ;  quialicetex  ipsius  permissione  sit  quod  ma- 
lum  possunt,  ex  inspiratione,  tamen  ejus  non  est 
quod  malum  volunt.  Malarum  enim  voluntatum 
ordinator  est  Deus,  non  Creator.  Quomodo  ergo 
non  faciunt  nisi  quod  Deus  vult,  qui  nunquam 
volunt  nisi  quod  Deus  non  vult ;  quia  semper  ma- 
lum  volunt  quod  Deus  nunquam  vult  ?  Si  enim 
faciuntquod  volunt,  et  volunt  quodDeusnon  vult, 
quomodo  faciunt,quodDeus  vult?Rursum  siDeus 

n  non  vult  quod  faciunt  quare  permittit  ut  faciant 
quodnon  vult,cum  fieri  non  possit  nisi  eo  permit- 
tente,necpermitti  nisi  eo  volente?Hinc  coarctamur 
diligentius  investigare  quomodo  rationalem  na- 
turam  peaecipue  illam  quae  voluntate  injusta  a  di- 
vina  voluntate  discordat ;  justa  Dei  moderatio  gu- 
bernat.  Hinc  consideramus  quatuor  generales  mo- 
dos  gubernationis  divinae  in  ipsis  quibus  dispo- 
nuntur  et  ordinantur  in  omnibus  quae  agunt,  ut 
et  ipsamalaquae  contraDeivoluntatemsuntquod 
sunt  (quia  non  approbantur  a  Deoquod  malasunt) 
extra  ej  us  disposi  tionem  non  effluant,  in  quibus  bo- 
num  est  et  placet  quod  ordinata  sunt.  Et  mode- 
ratur  ergo  Deus  et  regis  secundum  voluntatem 
suam  eo8  qui  prava  et  injusta  voluntate  contra 
suamnituntur  voluntatem,  ut  conducantur  et  dis- 
poiiantur  secundum  ipsam  c^%\A^s^^scN^\^r 


259 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


260 


sam  ad  perilciendum  quod  illi  fieri  placet  volun-  A  Et  cum  ipsum  velle  ad  hoc  aliquid  est,  malum  est 


tate  quae  illi  displicet. 

Cap.  XXVIII.  Quod  quatuor  modis  Deus  coercet 
voluntatem  etpotestatem  malorum  angelorum. 
Hoc  autemmoderamen,utdiximus,  quatuor  per- 
ficitur  modis.  Aut  termino  naturalitercollataepo- 
testatis,  aut  miracuio  temporaliter  illatae  impos- 
8ibilitati8,autobstaculo  extrinsecus  adhibitaediffi- 
cultatis,  aus  judicio  intrinsecus  operantis  dispo- 
sitionis.  Terminus  naturaliter  collatae  potestatis 
est  quantumnaturaliterpos8econceditur.  Miracu- 
lum  temporalitu  r  illatse  impossibilitatis  est  quando 
id  ipsum  naturale  posse  subita  et  occulta  virtute 
divinae  praesenti®  sine  exteriori  impedimento  com- 
primitur.  Obstaculum  extrinsecus  adhibitae  diffi- 


quod  ad  hoc  est;  quia  mala  voluntate  est.  Quod 
autem  potius  ad  hoc  quam  ad  illud  est,  bonum 
est ;  quia  ordo  est,  et  ex  bene  disponente  est.  Po- 
test  ergo  voluntas  mala  in  se  corrumpi,  et  resolvi 
per  proprium  vitium,  quod  ei  aliunde  non  datur; 
sed  non  potest  per  velle  extra  se  praecipitari  nisi 
qua  ei  via  aperitur.  Et  qui  praecipiti  qua  vult  ad 
ruinam  viam  aperit,  quodammodo  ipsam  inclinat; 
non  impellendo  sed  permittendo  et  non  tenendo, 
nec  auctor  illi  est  ruendi,  sed  incedendi  ordina- 
tor.  Domi'nw$,inquitDavid,  prcecepit  illi  utma- 
ledicat  (II  Reg.  xvi),  et  ego,  ait  vocavi  servum 
meum  Nabuchodonosor  ut  disperdat  terram  (Je- 
rem.  xxv)  ;  et  in  die  illa  sibilabit  Dominus  mus- 


cultatis  est  quando  nutu  divino  per  alias  potesta-  g  cce  quce  estin  extremo  uumine  Mgypti ;  et  api 


tes  extrinsecus  obvientes  aliarum  voluntates  ne 
ad  effectum  venire  possint  impediuntur.  Judicium 
intrinsecus  operantis  dispositionis  est  quando  ip- 
sa  vis  divina,  quae  intusomnicreaturae  praesidet; 
illas  etiam  voluntates  quae  contra  suam  volunta- 
tem  ortae  sunt,adperficiendam  suam  voluntatem  in- 
torquet.  His  ergo  quatuor  modis  pravas  volunta- 
tes  angelorum  et  homlnum  Deus  ad  imperium  suae 
voluntatis  disponit,  ut  in  eo  etiam  in  quo  displi- 
cet  id  quod  est  quia  malum  est  placeat  quia  est 
quod  ordinatum  est. 

Cap.  XXIX.  De  occultadispositione  Deiqua  mam 
las  etiam  voluntates  adsuam  voluntatem  in 

m 

torquet,  et  disponit  secundum  suam  volunta 

tem. 

De  illo  autem  modo  divinae  moderationis,  quo 
malas  etiam  voluntates  praesidens  occulta  et  invi- 
sibili  operatione  ad  suum  arbitrium  temperat  et 
inclinat,  hoc  sentiendum  est,  credatur  Deus  ma- 
lis  voluntatibus  non  dare  corruptionem  sed  ordi- 
nem.  Omnis  enim  voluntas  prius  estquam  velle; 
et  velle  quidem  semper  ad  aliquid  est,  quia  omnis 
qui  vult  aliquid  vult.  Voluntas  autem  non  semper 
ad  aliquid  est  donec  velle  est,quia  non  omnis  qui 
voluntatem  babet,  sed  aliquid  habet,  donec  ipsa 
voluntate  velle  incipit  et  aliquid  velle,  sicut  non 
omnisqui  visionemhabet  statim  ad  aliquid  habet, 
donec  ipsavisione  videreincipitet  aliquid  videre. 
Visionem  vero  habere  aliquisetin  tenebris  potest 


quce  est  in  terra  Assur  ;  et  venient  et  requies- 
cent  omnes  in  torrentibus  vallium  et  cavernis 
petrarum  (Isa.  vn).  In  quibus omnibus manif es- 
te  ostenditur  Deus  ad  judicia  sua  justs  complen- 
da,  malas  voluntates  hominum  sive  daemonum 
quibus  ipse  vult  modi  et  occasionibus  sive  intus 
sive  foris  et  excitare  ad  volendum,  et  dirigere  ad 
perficiendum,  et  ordinare  ad  subsistendum ;  in 
quibus  quod  sint  malae  Dei  nonest,sed  quodsint 
ordinatae.  Haec  autem  dispositio  interna  invisibi- 
ter  praesidentis,  tam  occulta  estut  etiam  ipsas  vo- 
luntates  malas  in  quibus  sit  lateat,  quae  putant 
suo  solum  arbitrio  dirigi;quia  se  sentiuntpraeter- 
coactionem  proprio  appetitu  moveri.  Quia  cnim 
q  non  impelluntur,  nequaquam  intelligunt  quod  di- 
riguntur,  et  nesciunt  se  habere  coram  praeceden- 
tem  ut  ordinentur,  quia  non  sentiunt  retorsum 
impellentem  ut  praecipitentur.  De  aliis  modis  di- 
vinae  gubernationis  non  multa  hic  disputare  vo- 
lumus,  quia  per  se  magis  patent,  nec  tantam  quaes- 
tionem  adducunt. 

Cap.  XXX.  De  ordinibus  angelorum  quot  inprin- 
pio  a  Deo  conditi  sunt. 
De  ordinibus  angelorum  hoc  auctoritas  promul- 
gravit,  novemin  principio  conditos  aDeo  ordines 
angelorum,  id  est  angelos,  archangelos,  principa- 
tu  8  potestates,  virtutes,  dominationes,  thronos, 
cherubim,  et  seraphim,utadditohominedenarius 
consummaretur  perfectionis  coelestis.  Non  enim 


quando  non  videt ;  videre  autem  non  potest  nisi  n  ut  quidam  putant  conditio  hominis  ita  ad  restau- 


in  luce  quando  aliquid  videt.  Sic  et  voluntatem 
potest  habere  aliquis,  et  nondum  ad  aliquid; 
velle  autem  non  potest  nisi  ad  aliquid.  Omnis 
ergo  voluntas  est  alicujus,  sed  non  semper  adali- 
quid  est,  donec  velle  incipiat.  Velle  autem  omne 
et  alicujus  est  quia  in  aliquo  est ;  et  ad  aliquid  est 
quia  de  aliquo  est.  Omnisautemvoluntas  aut  bo- 
na  est  si  velexnaturaestvelsecundumjustitiam: 
aut  mala  et  si  praeter  naturam  est  vel  contra  jus- 
titiam.  Voluntati  ergo  malae  vitium  est  ex  ipsa 
quo  mala  est ;  ordo  autem  ex  Deo  est,  quo  per 
velle  sive  ac  hoc  sive  ad  illud  est.  In  voluntate  er- 
go  vitium  est,  et  ipsum  malum  est,  et  ex  ipso  vo- 
luntas  mala  est.  In  velle  autem  et  vitium  est,  in 
quantum  velle  ex  voluntate  mala ;  et  ordo  est  in 
quantum  ad  hoc  vel  ad  hoc  ex  disponente  est. 


rationem  angelorum  provisa  est,  quasi  homo  non 
fuisset  factus,  nisi  angelus  cecidisset ;  sed  idcirco 
ad  restaurandum  et  supplendum  lapsorum  ange- 
lorum  numerum  factus  homo  dicitur  ;  quia  cum 
homo  postmodum  creatus  illuc  unde  illi  cecidc- 
runt  ductus  est,  illius  societatis  numerus  qui  in 
cadentibus  diminutus  fuerat,  per  hominem  repa- 
ratur.  Novem  enim  ordines  angelorum  ab  initio 
conditi  sunt,et  ex  illis  qui  ceciderunt  (quia  in  una 
simul  omnes  malitia  consenserunt)  quasi  unum 
ex  se  perversae  societatis  ordinem  effecerunt.  Ha- 
bet  autem  traditio  ex  singulis  ordinibus  aliquos 
cecidisse.  Unde  et  apostolus  Paulus  cum  de  mali- 
gnorum  spirituum  tyrannide  mentionem  faceret, 
principatus  et  potestates  tenebrarum  (Ephes. 
yi),  nominavit.  Utvidelicetostenderet  quodidem 


261 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  V. 


963 


nunc  quisque  in  malb  ministerium  ex  perversita-  A  quaedam  sublimius  possident),  sed  communiter, 
te  excercet,  quod  acl  bonum  perficiendum  ex  con- 
ditione  accepit.  Nusquam  tamen  in  Scriptura  ne- 
quiim  spiritus  seraphim  appellatos  invenio ;  quia 
licet  caetera  dona  post  ruinam  adhuc  in  malo  pos- 
sideant,  charitatem  tamen  in  clilectione  Dei  ne- 
quaquam  potuerunt  habere. 
Gap.  XXXI.  Utrum  plurcs  remanserunt,quam 

ceciderunt. 
De  numero  autem  lapsorum  certa  aftctoritas 
nulla  reperitur.  Omnino  tamen  probabile  videtur 
plures  remansisse  quam  cecidisse.Propheta  enim 
cum  demonstraret  currus  igneos,  consolans  ait  : 
Plures  siait  qui  nobiscum  sunt  quam  qui  cum 
illis  (IV  Reg.  xi).  Hinc  conjicimus  plures  esse 


quia  omnes  omnia  habent.  Item  sciendum 
quod  omnia  dona  gratiarum  superiores  ordines 
sublimius  et  perfectius  perceperunt,  et  tamen  ex 
praicipuis  tantummodo  nomina  sortiendo  csetera 
sequentibus  post  se  ordinibus  ad  cognominatio- 
nem  relinquunt.  Ut  verbi  gratia  Seraphin  (qui 
ordo  excellentissimus  omnium  existimatur)  tam 
dilectionem  quam  cognitionem  divinitatis,  et  caB- 
tera  virtutum  dona  cseteris  omnibus  sublimius 
percipit,  tamen  ab  excellentiori  dono,  id  est  cha- 
ritate  vocabulum  trahens,  caHera  sequentibus 
post  se  ordinibus  ad  denominationem  reliquit. 
Proximus  post  hunc  ordo  a  proximo  dono,  id  est 
cognitione  veritatis  cherubim  appellatus  est,quod 


electos  angelos  quam  reprobos.  Sunt  qui  dicunt  B  plenitudo  scientice  siiniliter  interpretatur,  sicut 

tot  electos  ex  hominibus  ad  numerum  angelorum 

asrensuros,  quot  ibi  constat  remansisse   electos 

angelos,  propter  Scripturam  qua?   ait :  Statuit 

terminos  populorum^  juxta  numerum  ange- 

loruyn  Dei  (3).  Quod  si  verum   est  cum  multo 

pluressint  in  hominibus  reprobi  quam  electi,plu- 

res  invenicntur  homines  reprobi  quam  electi  an- 

geli.  Si  autem  homines  reprobi  plures  sirit  quam 

angeli  electi  (cum  electi  angeli  plures  sint  quam 

reprobi  angeli)  ,  plures  erunt    homines  reprobi 

quam  reprobi   angeli.  Quomodo  ergo  verum  est 

quod  dicitur  unusquisque  hominum  duos  ange- 

los  habere  deputatos   sibi,  unum  malum  ad  im- 

pugnationem  et  unum  bonum  ad  defensionem , 


seraphim  propter  ignem  dilectionis  ardens  vel 
succendens  dicitur.  Ad  hunc  modum  etiam  de 
sequentibus  intelligendum  est  ordinibus. 
Gap.  XXXIII.  Utrum  omnes  spiritus  ccelestes 

mittantur. 
Quseritur  et  hoc,  utrum  omnes  illi  spiritus  cce- 
lestes  ad  exteriora  nuntianda  mittantur.  Quidam 
putat  alios  esse  in  illa  multitudine  qui  foras  pro 
officio  ad  exteriora  nuntianda  exeunt,  alios  qui 
intus  assistunt,  sicut  scriptum  est :  Millia  mil- 
lium  ministrabant  ei>  et  decies  millies  cen- 
tena  millia  assistebant  ei  (Dan.  vn.)  Apostolus 
autem  excellentiam  Filii  commendans  pro  ange- 
lis  omnes  administratorios  spiritus  esse  in 


cum  numerus  hominum  transcendat  humerum  c  ministerium  missos9propter  cos  qui  hceredita- 


angelornm  ?  Si  enim  in  hominibus  mali  plures 
sunt  quani  boni  et  in  angelis  boni  plures  quam 
mali,  cum  positum  sit  tot  electos  electos  futuros 
homines  quot  sunt  angeli  boni ;  constat  sine  ulla 
dubitatione  plures  esse  homines  bonos  quam 
sint  angeli  mali,  multoque  plures  hominos  malos 
quam  angelos  malos,  quia  plures  sunt  homines 
mali  quam  boni,  cum  plures  sint  homines  boni 
quam  mali  angeli.  Nisi  fortedicatur  idcirco  quia 
simul  non  subsistit  genus  hominum  ;  sed  per 
temporum  successionem  alii  post  alios  sequun- 
tur,  posse  eos  qui  in  hominibus  simul  subsistunt 
angelis  compararinumero,  licet  universitate  prae- 
cedant.  Quod  tamen  quiacertum  esse  non  potest, 


tem  capiunt  salutis  (Hebr.  i)  confirmat.  Hinc 
quaestio  nascitur  quomodo  omnes  mittuntur  si 
quidam  semper  assistunt,et  si  omnes  nuntii  sunt, 
quomodo  quidam  semper  assistere  dicuntur.  Si 
omnesnuntiisunt,  omnes  angeli  sunt;  etsiomnes 
aiigeli  sunt,  quomodo  unus  tantum  inter  notem 
ordines  ordohocnominecensetur?Quidamputant 
inilla  ccelesti  curia,omnes  quidem  mitti,sedalio8 
ex  oificio  qui  proprie  angeli  sive  archangeli  no- 
minantur ;  alios  ex  tempore  et  causa  extra  com- 
munem  dispensationem  oborta.Qui  et  ipsi  quoque 
cum  angelorum  ministerium  ex  tempore  susci- 
piunt,nomen  in  ministerio  assumunt.  Sicut  scrip- 
tum  est :  Qui  facit  angelos  suos  spiritus  (Psal. 


melius   inter  occulta  deputatur,  ubi  ignorantia  jy  cni).  Quia  videlicet  qui  semper  natura  spiritus 


non  culpatur,  praasuniptio  arguitur. 
Cap.  XXXII.  De  discreta  cognominalione  angelorum 
De  cognominatione  spirituum  hoc  his  pruecipue 
commemorandura  putamus,quia  nomina  illis  non 
propter  se  sed  propter  nos  data  sunt.  Qui  enim 
sibi  noti  sunt  contemplatione,  nobis  innotescunt 
cognominatione.  Illa  ergo  dona  gratiarum  in 
singulis  denotantur  ex  nomine  ;  non  quae  singu- 
lariter  sed  qiue  excellenter  data  sunt  in  partici- 
patione.  In  illa  enim  ccelestipatria  ubi  plenitudo 
boni  est,  licet  quajdam  data  sint  excellenter ,  ni- 
hil  possidetur  singulariter.  Omnia  enim  in  om- 
nibus  sunt  non  quidem  sequaliter  (quia  alii  aliis 


sunt,  pro  tempore  et  oflicio  aliquando  angeli,  id 
est  nuntii  fiunt.  Alii  dicunt  tres  ordines  supre- 
mos,  id  est  seraphim  et  cherubim,  et  thronos  ad 
sola  divina  et  interiora  conversionem  habere, 
semperque  Greatori  assistere.  Inferiores  autem 
tres  ad  cxteriora  agenda  et  nuntianda  mitti.  Tres 
autem  medios  non  solum  dignitate  vel  loco,  sed 
oflicio  etiam  inter  utrosque  consistere  ;  qui  prae- 
ceptum  Domini  a  superioribus  accipiunt  et  defe- 
runt  ad  inferiores.  Ac  per  hoc  cum  supremi  me- 
diis,  medii  imis  atque  hi  nobis  praeceptum  divi- 
num  nuntieut  omnes  merito  angeli  nominan- 
tur. 


(3)  Sumptum  ex  cantico  Moysi,  Deut.  xxxn  ubi  sic  habetur  :  Constituit  terminos  populorum 
juxta  numerum  filiorum  Israel. 


263 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


264 


Gap.  XXXIV.  De  ministeriis  angelicis.         A  angelis  ministrari  putent,  sub  Deo  et  secundum 
Ministerium  angelorum  et  officia  quidam  ita  in-      Deum.  Malos  autem  ex  officio  potestatem  non 
terpretantur,ut  totum  mundum,  id  est,non  solum      habere,  sed  aliquando  ex  permissione  potestatem 
vitam  humanam  sed  omnia  quae  ad  humanam  vi-      accipere. 
tam  pertinent  secundum  Dei  dispensationem  ab 


PARS  SEXTA. 


DE  GREATIONE  HOMINIS  ET  STATU  EJUS  ANTE  PECCATU. 


Cap.  I.  Quare  Deus  hominem  ex  anima  et  cor- 

pore  fecit. 
Quae  in  prima  parte  hujus  operis  de  conditione 
hominis  prosequenda  dixtinximus,  ordine  nunc 
suscipiinus  explananda.  Quatuor  enim  erant  a 
principio  proposita.  Primum  quare  creatus  sit 
homo,  secundum  qualis  creatus,  et  qualiter  ins- 
titutus ;  tertium  qualiter  lapsus  sit ;  quartum 
qualiter  sit  reparatus.  Horum  quidem  quod  pri- 
mum  positum  est,  id  est,  causa  creationis  huma- 
nae  superius  jam  secundum  possibilitatem  nos- 
tram  tractavimus.  Et  idcirco  nunc  superest  ut  ad 
secundam  partem  in  qua  propositum  est  qualis 
creatus  sit  homo,et  qualiter  dispositus :  discutien- 
dam  transeamus.Deus  omnipotens  cuj  us  beatitudo 
nec  augeri  potest  omnino,  quoniam  perfecta  est, 
nec  minui,quoniama3terna  est,solacharitate,nulla 
sui  necessitate,  rationalem  Spiritum  creavit,  ut 
eum  illius  boni  quod  ipse  erat,etquo  ipse  beatus 
erat,  participem  faceret.  Verum  quia  hoc  ad  feli- 
citatis  illius  augmentum  pertinuitutgratiamcon- 
ditoris  sui  per  quem  glorificandus  eratagnosceret, 
voluit  ipse  conditor  prius  ei  in  sua  conditione  os- 
tendere  quod  postmodum  in  ipso  facturus  erat  ex 
dignatione.  Greaturam  ergo  rationalem  quam  fe- 
cerat,  jussitpartim in  sua  puritate  persistere ;  par- 
tim  eam  corporeis  indumentis  et  terrenis  mansio- 
nibu8Copulans,luteam  materiam  fecit  ad  vitae  sen- 
sum  vegetare.  Hoc  siquidem  pro  exemplo  futurse 
societatis  quae  inter  ipsum  et  Spiritum  rationalem 
in  glorificationem  ejusdem  perficienda  fuerat  pro- 
posito  ut  videlicet  ostenderetur  quia  quod  tunc 
erat  in  conditione  corpus  spiritui :  hoc  secundum 
aliquid  postmodum  futurus  erat  ex  dignatione 
a8sumptus  8piritus  sibi.  Gomprobavit  ergo  Deus 
potentiam  suam ,  et  gratiam  ostendit.  Primo  fin- 
gendo  hominem,  quam  postea  exhibiturus  erat 
hominem  glorificando.  Ut  sciret  homo  quod  si  po- 
tuit  Deus  tam  disparem  naturam  corporis  et  ani- 
mse  ad  unam  foBderationem  atque  amicitiam  con- 
jungere,  nequaquam  ei  impossibile  futurum,  ra- 
tionalis  creaturae  humilitatem  (licet  longe  infe- 
riorem)  ad  suae  gloriae  participationem  sublimare. 
Rursussi  tantum  gaudium  estet  tantajucunditas 
vita  ista  mortalis  quo3  constat  ex  praesentia  spiri- 
tus  in  corpore  corruptibili,  quanta  jucunditas  fo- 
ret  et  quantum  gaudium,  vita  illa  immortalia  ex 
praesentia  Divinitatis  in  spiritu  rationali  ?  Quia 


ergo  in  parte  pro  exemplo  universitatis  humilia- 
tus  est  rationalis  Spiritus  usque  ad  consortium  ter- 

B  reni  corporis,  ne  forte  hoc  ipsum  ad  depressionem 
ejus  pertinere  videretur,  adjunxitprovidentiaDei 
ut  postmodum  cum  eodem  corpore  glorificato  ad 
consortium  illorum  qui  in  sua  puritate  perstite- 
rant  sublimaretur,ut  quod  minus  ex  dispensatione 
creatoris  sui  acceperat  conditus,per  gratiam  ejus- 
dem  postmodum  acciperet  glorificandus.  Sic  ergo 
conditor  Deus  rationales  spiritus  quos  fecerat,va- 
ria  forte  pro  arbitrio  omnipotentis  voluntatis  suas 
disposuit ;  illis  quos  in  sua  puritate  reliquerat, 
sursum  in  coelo  mansionem  constituens;  illos 
vero  quos  corporibus  terrenis  sociaverat  deorsum 
in  terrena  habitatione  disponens.  Utrisque  regu- 
lam  proponens  obedientiae,  quatenus  et  illi  ab  eo 
ubi  erant  non  caderent,  et  isti  ab  eo  ubi  erant  ad 

C  id  ubi  non  erant  ascenderent,  ut  cum  isti  perve- 
nissent  et  illi  non  cecidissent,  supra  id  quod  facti 
erant  ad  id  ad  quod  facti  erant  pertingerent,  ut 
cumeo  essent  a  quo  facti  erant.Fecit  itaque  Deus 
hominem  ex  duplici  substantia :  corpus  secundum 
materiam  de  terra  sumeus ;  animam  vero  sine 
materia  de  nihilo  fingens. 

Gap.  II.  Qualiter  homo  ad  imaginem  et  simili- 
tudinem  Dei  factus  est. 
Factus  est  homo  ad  imaginem  et  similitudinem 
Dei,  quia  in  anima  (quae  potior  pars  est  hominis, 
vel  potius  ipse  homo  erat)  fuit  imago  et  similitu- 
do  Dei.  Imago  secundum  rationem,  similitudo  se- 
cundum  dilectionem ;  imago  secundum  cognitio- 
nem  veritatis ,  similitudo  secundum  amorem  vir- 

D  tutis.  Vel  imago  secundum  scientiam,  similitudo 
secundum  substantiam.  Imago,  quia  omnia  in  ip- 
sa  secundum  sapientiam ;  similitudo,  quia  una  et 
simplex  ipsa  secundum  essentiam.  Imago  quia 
rationalis,8imilitudo  quia  spiritualis.  Imago  per- 
tinet  ad  figuram,similitudo  ad  naturam.  Haec  au- 
tem  in  anima  sola  facta  sunt,  quia  corporea  na- 
tura  similitudinem  capere  non  potuit  Divinitatis, 
quae  ab  ejus  excellentia  et  similitudine  in  hoc  ip- 
so  longe  fuit  quod  corporea  fuit. 

Gap.  III.  De  creatione  et  origine  animae. 
Quaeruntur  autem  quam  plurima  de  origine  ani- 
mse,  quando  creata  fuit,  et  unde  creata  fuit,  et 
qualis  creata  fuit,  nos  vero  in  praesenti  abbrevia- 
tione  tam  multiplices  opiniones  prosequi  super- 
vacuum  et  infructuesum  existimamus ;  ethoc  so- 


365 


DE  SACRAMENTTS.  UBRI  I  PARS  VI. 


906 


lum  nobisBufficere  putamus  si  ea  tantum  quas  sen-  A  gi  justitiam  tenuisset,  haberet  non  solum  motum 


tienda  et  asserenda  sunt  proponimus.In  his  ergo 
fides  catholica  hoc  potius  elegit  et  veritati  magis 
consentaneum  judicavit,  ut  credamus  animam 
primi  hominis  quando  factaestnon  de  praejacen- 
ti  aliqua  materia  factam  ;  sed  de  nihilo  creatam, 
nequefactam  a  principio  quando  angeli  factisunt, 
sed  postea  (cum  corpus  ipsum  cui  infundenda 
fuerat  formatum  est)  ab  ipso  creatore  simul  et 
factam  et  corpori  sociatam.  Utrum  vero  in  cor- 
pore  an  extra  corpus  creata  sit,  quanto  difficilius 
est  scire,  tanto  minus  est  periculosum  ignorare. 
Neque  vero  in  hoc  ingenium  hominis  approban- 
dum  existimetur,  si  in  iis  quae  difficilia  sunt  per- 
tinaciter  insistit ;  sed  potius  si  ea  quae  scienda 


corporis  obedientem,sedmotum  sensualitatis  con- 
sentientem.  Nunc  vero  quoniam  rectitudinem 
suam  ipsa  non  tenuit,  habet  quidem  adhuc  ex  in- 
dulgentia  Greatoris  motum  corporis  obedientem ; 
ex  vindicta  autem  motum  sensualitatis  contradi- 
centem.  Gujus  violentiam  aliquanto  iniirmatase- 
quitur  ;  aliquando  autem  corroborata  coercet  et 
moderatur.  Si  autem  motus  sensualitatis  domina- 
tur  motui  mentis,  dominatur  et  motui  corporis, 
qui  8ubjectus  est  illi,et  tunc  peccatum  regnare  in- 
cipit  in  nostromortali  corpore.  Si  autemnon  domi- 
natur,  utitur  mens  servitio  corporis  sui ;  et  exhi- 
bet  membra  sua  arma  justitiae,et  sunt  simul  mo- 
tus  mentis  et  niotus  corporis,  seorsum  motus 


sunt  prudenter  discernit.  ^qualis  enim  est  stul-  B  sensualitatis,  et  perficitur  justitia,et  iniquitas  co- 
titiae  praesumere  in  iisquae  non  possunt  sciri,  et      hibetur. 


deficere  in  iis  quae  non  ,  debent  ignorari. 
Propterea  quantum  sanse  fidei  satis  est,  qusera- 
mus  agnoscere,  et  ea  quae  curiositas  sola  scrutari 
suadet,  desistamus  investigare.  Greavit  Deus  ani- 
mam  primi  hominis  de  nihilo,  et  inspiravit  eam 
corpori  deterraper  materiam  sumpto  et  formato, 
dans  ei  sensum  et  discretionem  boni  et  mali ;  ut 
corpus  ipsum  sibi  sociatum  per  sensum  vivifica- 
ret,  per  rationem  regeret ,  et  in  ipso  homine  sen- 
susessetsubjectus  rationi;  ratio  creatori,ut  secun- 
dumrationem  corpusmovereturper  sensum;ratio 
autem  libero  arbitrio  moveretur  secundumDeum. 
Gap.  IV.  De  libero  arbitrio. 


Gap.  V.  De  duplici  sensu  animce. 
Anima  autem  rationalis  idcirco  duplici  sensu 
instructa  est,ut  visibilia  fortis  caperetper  carnem 
et  invisibilia  intus  per  rationem  quatenus  et  vi- 
sibilia  et  invisibilia  ad  laudem  Greatoris  illam 
excitarent.  Neque  enim  in  omnibus  operibus  suis 
Deus  a  rationali  creatura  laudaretur,si  non  opera 
Dei  omnia  a  rationali  creatura  cognoscerentur. 
Ut  ergo  perfecta  esset  laus  Dei,  monstrata  sunt 
rationali  creaturse  opera  Dei,  ut  eum  intus  et  fo- 
ris  miraretur,  et  per  admirationem  proficeret  ad 
dilectionem .  Facta  est  creatura  una  cuj  us  sensus  in- 
tus  totus  et  creatura  alterafacta  est  cujus  sensus 


Porro  tres  sunt  motus  in  homine,raotu8  mentis,  G  totus  foris  erat.Sensus  angelorum  intus  erat,  et 


motuscorporis^motussensualitatis.  Motus  mentis 
in  voluntateest,motuscorporis  in  opere,motussen- 
sualitatis  medius  in  delectatione.In  motu  mentis 
solo,  liberum  arbitrium  est;  in  motu  corporis  et 
8ensualitatis,illa  sunt  quae  sequuntur  liberum  ar- 
bitrium.  Sic  enim  prima  fuit  dispositio  naturse  ; 
nam  motus  mentis  voluntarius  est  appetitus,  in 
voluntario  liberum,  in  appetitu  arbitrium.  Mens 
igitur  per  se  movetur,  et  est  primus  voluntatis 
motus.  Motum  voluntatis  sequitur  motus  corpo- 
ris.  Mens  itaque  sicut  dixi  per  se  moveri  habet ; 
sed  secundum  se  moveri  non  debet,  imo  secun- 
dum  voluntatem  creatoris  sui  quae  forma  illi  est, 
et  exemplar,  et  proposita  regula  quam  sequatur. 


sensus  brutorum  animalium  foris  erat.  Angeli 
quorum  sensus  intus  erat,  contemplabantur  quae 
intus  erant.  et  per  ea  quae  foris  erant.  Bruta  ani- 
malia  quorum  sensus  foris  erat  contingebant  vi- 
sibilia  quae  foris  erant,  sed  non  per  ea  similifer 
invisibilia  quse  intus  erant,  quoniam  qui  invisi- 
bilia  vident,  in  ipsis  visibilia  vident ;  quoniam 
visibilia  invisibilibus  cognoscuntur,  sednon  aeque 
qui  visibilia  vident  invisibilia  in  eis  vident,  quia 
sensus  quo  invisibilia  percipiuntur  in  summis  in- 
fima  comprehendit,  sed  sensus  quo  visibilia  con- 
tinguntur  in  infimis  summu  non  capit.  Sic  itaque 
una  creatura  erat  cujus  sensus  totus  intus  erat, 
et  alia  creatura  erat  cujus  sensus  totus  foris  erat. 


Et  propter  hoc  si  secundum  Deum  movetur,  hoc  £>  Et  positus  est  in  medio  homo  ut  intus  et  foris 


est  justitia ;  si  praeter  Deum  movetur,  vel  contra 
Deum,  hoc  est  injustitia.  Ergo  motus  mentit  jus- 
titia  semper  est  injustitia ;  motus  autem  corporis 
semper  est  obedientia.  Quod  enim  mens  movetur, 
libertate  movetur,quia  voluntarie  movetur,et  per 
se  movetur  ;  et  ejus  est  quod  movetur,  vel  ad  me- 
ritum  sibene,vel  ad  culpam  si  male.  Quod  autem 
corpus  movetur  necessitate  movetur,  qui  ab  alio 
movetur  hoc  est  a  mente.  Nec  suum  est  quod  mo- 
vetur;  sed  illius  a  quo  movetur,sive  ad  meritum 
«i  bene,*  sive  ad  culpam  si  male.Ita  motus  mentis 
dominatur  motui  corporis  lege  naturae  subjecto ; 
et  quando  abutitur  illo,vitium  est  imperantis,de- 
bitum  obedienti8.  Nec  culpatur  qui  ducitur  quia 
neeessitate  ducitur ;  sed  culpatur  qui  ducit,  quia 
in  subjectum  abutitur  libertate.  Porro  voluntas 


sensum  haberet.  Intus  ad  invisibilia,  foris  ad  vi- 
sibilia.  Intus  per  sensum  rationis,  foris  per  sen- 
sum  carni8,ut  ingrederetur  et  contemplaretur ;  et 
egrederetur  et  contemplaretur,  intus  sapientiam, 
foris  opera  sapientiae,  ut  utrumque  contemplare- 
tur,  et  utrinque  reficeretur ;  videret  et  gauderet, 
amaret  et  laudaret.  Sapientia,pascua  intus  erat ; 
opus  sapientiae ,  pascua  foris  erat.  Et  admissus 
est  sensus  hominis  ut  ad  utrumque  iret,  et  in 
utroque  refectionem  inveniret.  Iret  per  cognitio- 
nem,  reficeretur  per  dilectionem.  Sapientia  liber 
erat  scriptusintus,opus  sapientiaelibererat  scrip- 
tus  foris.  Voluit  autem  postea  adhuc,aliter  scribi 
foris  sapientia  ut  manifestius  videretur  et  perfec- 
tiu8  cognosceretur,  ut  oculus  hominis  illuminare- 
tur  ad  Bcripturam  secundam^  quoiuassL  ra&$p?*fe- 


867 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


268 


rat  ad  primam.  Fecit  ergo  secundum  opus  post  A  rificationem.Sine  illis  non  potest  homo  beatifica- 


primum  et  illud  evidentius  erat,quoniam  non  so- 
lum  demonstravit  sed  illuminavit.  Assumpsit 
carnem  non  amittens  divinitatem,  et  positus  est 
liber  scriptus  intus  et  foris  ;  in  humanitate  foris 
intusin  divinitate,ut  foris  legeretur  per  imitatio- 
nem,  intus  per  contemplationem ;  foris  ad  sani- 
tatem,  intus  ad  felicitatem  ;  foris  ad  meritum,in- 
tus  ad  gaudium.  Intus  :  In  principio  erat  Ver- 
bum  (Joan.  i)  ;  foris,  Verbum  caro  factum  est, 
et  habitavit  in  nobis  (ibid.).  Liber  ergo  unus 
erat  semel  intus  scriptus,  et  bis  foris.  Foris  pri- 
mo  per  visibilium  conditionem,secundo  foris  per 
carnis  assumptionem.  Frimo  ad  jucunditatem, 
secundo  ad  sanitatem  ;  primo  ad  naturam,secun- 


ri  in  patria,sine  istis  non  potest  sustentari  in  via. 
Propter  quod  talis  factus  est  homo  ut  interim 
nunc  ad  tempus  istis  indigeret,quatenus  per  ista 
indigentiam  suam  in  illis  agnosceret,  et  ut  intel- 
ligeret  ipsa  quia  quod  eratbonum  sibi  sufficiens, 
non  erat  nisi  illud  quoque  habere  mereretur  bo- 
num  a  quo  erat.  Hoc  autem  bonum  illi  fuit,  quod 
ipse  sibi  sufficiens  non  fuit.  Magna  quippe  digni- 
tas  humanae  conditionis,  quod  talis  facta  est,  ut 
nullum  ei  bonum  praeter  summum  sufficeret.  Et 
rursurn  magna  libertas,quod  interim  arbitrio  suo 
dimissa  est  ut  ad  ipsum  bonum  Bummum  coginon 
possit,  quatenus  sola  voluntate  ad  illud  iret,quod 
sola  dilectione  possidere  deberet.  Ut  ergo  inte- 


do  contca  culpam ;  primo  ut  natura  foveretur ,  B  rioris  vitae  bonum  quaerere  addisceret ;  exterior 


secundo  ut  vitium  sanaretur,  et  natura  beatifica- 
retur. 

Cap.  VI.  De  duobus  bonis  ipsius  hominis. 
Quia  vero  homo  ex  duplici  natura  compactus 
fuerat,  ut  totus  beatificaretur,duo  ejus  illi  bona ; 
conditor  a  principio  praeparabat  unum  visibile, 
alterum  invisibile.  Unum  corporale,  alterum  spi- 
rituale.  Unum  transitorium ,  alterum  seternum. 
Utrumque  plenum  et  utrumque  in  suo  ger^ere 
perfectum.  Unum  carni ,  alterum  spiritui,  ut  in 
uno  sensus  carnis  ad  jucunditatem  foveretur,  in 
altero  sensus  mentis  ad  felicitatem  repleretur. 
Carni  visibilia,  spiritui  invisibilia ;  carni  ad  so 
latium,  spiritui  ad  gaudium.  Ex  his  bonis  unum 


vita  ejus  talis  est  facta  ut  ad  tempus  per  se  stare 
non  sufficiens  alio  praeterse  et  extra  sebono  sus- 

tentante  indigeret. 

Cap.  VII.  De  duobus  praceptis  naturcB  et  discipUnce. 
Bonum  homini  a  Deo  vel  datum  velpromissum 
nihil  profuisset,  nisi  et  ad  illud  quod  datum  fue- 
rat  apponeretur  custodia  ne  amitteretur,  et  ad  il- 
lud  quodpromissum  fuerat  aperireturvia  utquae- 
reretur  et  inveniretur.Propterea  ad  bonum  datum 
posita  est  custodia,  prseceptum  naturae ,  et  ad  bo- 
num  promi8Sum  aperta  est  via,  prsBceptum  disci- 
plinae.  Duo  ista  prsecepta  data  sunt  homini :  pra> 
ceptum  naturae  et  praeceptum  disciplinae.  Pra>- 
ceptum  naturae  fuit  quod  intus  aspiratum  est  per 


dedit,  alterum  promisit.  Unum  ut  gratis  posside-  Q  naturam  ;  praeceptum  vero  disciplinse  quod  foris 


retur,  alterum  ut  per  meritum  quaeretur.  Quod 
visibile  bonum  erat,  gratis  dedit,  quod  invisibile 
erat  merito  quaerendum  proposuit,  ut  ex  dono 
gratuito  probaretur  et  excellentia  promissionis, 
%t  fides  promittentis.  Si  enim  tale  et  tantum  est 
quod  gratis  dedit,  quale  et  quantum  esse  putan- 
dum  est  illudpro  quo  servitium  quserit  ?  Rursum 
si  bonitas  tanta  illi  inerat  ut  nihil  meritis  tam 
multa  daret,  quomodo  malitia  ei  inesse  poterit  ut 
servientes  non  remuneraret  ?  Ad  hoc  spectabat 
quod  visibilia  omnia  gratis  data  sunt  homini ;  et 
continuo  creatus,  dominus  rerum  constitutus  est. 
Post  ea  vero  obedientia  injuncta  est  illi,  et  prae- 
ceptum  datum,  ut  primum  mereretur,  deinde  re- 


appositum  est  ad  disciplinam  :  intus  per  sensum, 
foris  per  verbum.  In  his  duobus  mandatis  totum 
continetur  quidquid  bonumvelfaciendum  velca- 
vendum,praecipitur.Inpra2ceptonaturae  tria  sunt : 
praeceptio,prohibitio,concessio.  Praeceptum  autem 
naturse  nos  nihil  aliud  intelligimus,  quam  ipsam 
discretionem  naturalem  quceintrinsocus  inspirata 
est  ut  per  eam  homo  erudiretur  de  his  qua>  sibi 
vel  appetenda  vel  fugienda  fuerunt.  Quasi  enim 
quoddam  prajceptum  dare  erat,  discretionem  et 
intelligentiam  agendi,cordi  hominisaspirare.Quid 
ergo  cognitio  faciendorum  fuit,  nisi  quaedam  ad 
cor  hominis  facta  praeceptio  ?  et  quid  rursus  co- 
gnitio  vitandorum  fuit  nisi  quaedam  prohibitio  ? 


muneraretur.  Non  remuneraretur  in  his  quae  jam  jy  quid  vero  cognitio  eorum  quae  media  fueruntexis 

j___    _• i_      J J     i„      ii_ ~:i_  _•  t  __  •     • J -    _--. .--.--_-.  9  ii ♦    illi/»  V__"\ 


data  fuerant  in  dono ,  sed  in  iis  quae  proposita 
fuerant  in  praemio.  Neque  vero  idcirco  servitium 
ab  homine  quaesitum  est,  quod  omnipotens  con- 
ditor  hominis  a  se  facti  servitio  indigeret,  sed  ut 
ipse  homo  vera  bona  merito  acquisita  gloriosius 
possideret.  Et  quia  plus  erat  summae  bonitati  et 
meritum  dare  et  praemium,  quam  sine  merito  so- 
lum  praemium  :  pro  temporalibus  autem  et  tran- 
sitoriis  homo  servire  non  debuit  ne  dignitas  hu- 
manae  conditionis  ad  utilitatem  deduceretur,  si 
pro  hi8  quae  subjecta  illi  fuerant,  servire  cogere- 
tur.  Propter  hoc  invisibilia  quasi  vera  bene  ser- 
vienti  post  meritum  promittuntur ;  ista  autem 
quasi  modicaettransitoriagratis  intermerendum 
adjiciuntur.  Ista  interim  ad  solatium.  illa  postea 
ad  gaudium  ;  ista  ad  sustentationem,  illa  ad  glo- 


timanda  est,  nisi  quaedam  concessio  ?  ut  illic  ho- 
mo  suo  libero  arbitrio  relinqueretur  ubi  quam- 
cunque  partem  elegisset  non  laederetur  Deo  igitur 
praecipere,  erat  docere  hominem  quae  sibi  neces- 
saria  forent.  Prohibere  autem  demonstrare  noxia. 
Concedere  vero  insinuare  ad  utrumlibet  se  ha- 

bentia. 

Cap.  VIII.  De  tribus  generibus  rerum.' 
In  rebus  enim  visibilibus  quae  per  inferiorem 
vitam  conditae  sunt,  tria  rerurn  genera  crcala  in- 
veniuntur.  Quaedam  scilicet  ad  usum  ipsius  vitae 
necessaria  in  tantum  ut  laedatur  si  non  eis  uta- 
tur.  Quaedam  veronoxia  quibus  siutitur  lceditur. 
Alia  autem  media  sunt,quibus  uti  et  non  uti  sine 
lsesione  potest.  Nam  quia  vita  ista  inferior  supe- 
riwis  vit®  imago  est,  congruum  erat  ut  in  illis 


269 


DE  SAGRAMENTIS.  LBBRI  I  PARS  VI. 


870 


quae  ad  hanc  vitam  facta  sunt,eorum  quae  ad  su-  A  8tatU8estpo8tpeccatum(si  tamen  status  dicendus 


periorem  vitam  spectant  documentum  homini 
proponeretur.  Sunt  autem  quae  per  ista  foris  de- 
monstrare  debuerunt,  quaedam  intus  noxia  vitae 
8pirituali,  quibus  ipsa  similiter  uti  sine  laesione 
non  potest,  ut  sunt  vitia  omnia  quae  animae  cor- 
ruptionem  adducunt.  Sunt  item  intus  qusedam 
salubria  et  necessaria,  quibus  sine  laesione  carere 
non  potest,qualis  est  cognitio  Dei  et  cognitio  sui, 
et  virtutes  omnes  quae  ad  sanitatem  animae  ope- 
rantur,  et  nutrimentum  praestant.  Sunt  item  alia 
quae  adesse  et  abesse  sine  loesione  possunt,et  haec 
ad  utrumlibet  se  habent,  quia  salutem  non  im- 
pediunt  quasi  noxia,nec  velut  necessaria  operan- 
tur,  qualis  est  cognitio  rerum  extrinsecarum  et 


est,  et  non  potius  ruina)  in  quem  per  peccatum  et 

poenam  peccati  post  peccatumsequentem,  estlap- 

sus.  Tertius  status  erit  hominis  post  resurrectio- 

nem  a  mortuis,quandoplene  et  perfecte  tam  a  pec- 

caio  quam  a  poena  peccati  liberabitur ;  et  non  so- 

lum  in  idin  quo  fuit  conditus,sed  supra  id  etiam  ua- 

que  ad  illud  ad  quod  conditus  fuit  restituetur.  In 
primo  statu  divisit  Deus  et  homo  ;  in  secundo  statu 

divisit  diabolus  et  homo  ;  in  tertio  statuDeus  to- 

tumaccipit.In  primo  statu,lausDei  erat,etaliquid 

prajter  laudem,nihil  tamen  contra  laudem  Dei ;  in 

secundo  statu  nihil  ad  laudem,   sed  totum  contra 

laudem  Dei ;  in  tertio  statu  totum  ad  laudem :  ni- 

hilpraeter  laudem,nec  contra  laudem  Dei.  Adlau- 


alia  quaedam  hujusmodi.  Ad  necessaria  ergo  et  B  <*em  Dei  charitas,  praeter  laudem  Dei  necessitas, 


8alubria  pertinet  pneceptio ;  ad  noxia  prohibitio ; 
ad  media  concessio. 

Cap.  IX.  De  gemina  custodia  vitce  inferioris. 

Data  est  homini  ratio  et  providentia  per  quam 
hanc  vitam  suam  inferiorem  custodiret;  eadem 
providentia  naturali  fugiendo  noxia,  salubria  ex- 
petendo,  mediisadutrumlibetutens.Hac  ergo  cus- 
todiamunitus  negligentiam  vitare  potuit,  violen- 
tiam  repellere  non  potuit.In  providentia  enim  ho- 
minis  erat  omnem  negligentiam  cavere,  sed  non 
aeque  inpotestate  hominis  erat  omnem  violentiam 
repellere.  Propterea  rationi  humanse  adjuncta  est 
providentia  divina,quatenus  ratio  humana  in  par- 


contra  laudem  Dei  iniquitas.  In  primo  statu  chari- 
tas  et  necessitas  ;  in  secundo  statu  necessitas  et 
iniquitas ;  in  tertio  sola  charitas. 

Cap.  XI.  Deprimostatu  hominis  antepeccatum. 

Quaerunturautem  plurima  de  primo  statuhomi- 
nisb.ntepeccatum,quali8fuit  homopriusquam  pec- 
caret,et  qualis  futurus  fuisset  si  non  peccasset  et 
in  corpore  et  in  anima,mortalis  an  immortalis ;  pas- 
sibilis  an  impaseibilis.  Determino  inferioris  vitaB, 
et  de  transitu  ad  superiorem;dequalitate  etmodo 
vivendi,et  de  propagatione  filiorum,  de  vita  et  de 
meritis  nascentium  ab  ipso,et  sequentium  post  ip- 
8um,etmultaalia  quae,licet  aliquandocumcuriosi- 
tate  quaeruntur,utilitertamen  sciuntur,sicumdis- 


teunavigilaretcontra  negligentiam,  providentia  G  cretionediscutiantur.Nosveroin  tammultispraa- 


divinainparte  alterastaret  contra  violentiam.Hac 
itaque  gemina  custodia  munitacivitas  vitae  huma- 
nae,  nullis  adversis  laederetur,quia  si  ratio  huma- 
na  non  tepuisset  adversus  negligentiam,providen- 
tia  divina  nunquam  inhomine  violentiae  locum  de- 
disset.  Quia  vero  ratio  primum  per  negligentiam 
locum  suum  deseruit,  divina  postmodum  provi- 
dentia  juste  se  a  custodia  subtraxit,ut  jam  in  vita 
hominis  nonnunquam  violentia  praevaleat,  et  ra- 
tioipsa  jamnuncetiaminvita  cogatur  sustinere, 
quod  prius  sponte  cavere  neglexit. 

Cap.  X.  De  tribus  statibus  hominis. 
Sed  fortassis  alicui  quaerendum  videatur  quali- 


cipuequae  a  nostraintelligentiaetcapacitate  renio- 
ta  sunt,  responsionem  nostram  moderari  oportet, 
etabiis  quse  dubia  non  sunt,  ea  quse  probabiliter 
dicuntur  tantum  distinguere.  Ita  periculum  dili- 
gentis  inquisitionis  nullum  erit,sipraesumptio  te- 
merarioe  assertionis  non  fuerit. 

Gap.  XII.  Die  scientia  hominis  antepeccatum. 

Si  ergo  quaeritur  de  primo  homine  qualis  ante 
peccatum  fuerit,secundum  animam  quidemratio- 
nalisfuitjhabensdiscretionemboniet  mali ;  scien- 
tiam  quoque  rerum,quantum  adprincipiumcondi- 
tionis  pertinuit  perfectam.  Nam  sicut  fquantum 


pertinet  ad  perfectionem  staturae  et  aetatis  huma- 
ter  homo  ante  peccatum  violentiam  aliquam  pati  n  ni  corporis)  primum  hominem  perfectum  credi- 
potuisset,  qui  si  non  pecasset  (sicut  videtur)  om-  "    '        "  '         A         J      :         N  ~~ 


nino  pati  nonpotuisset  ?  Si  ergo  omninopati  non 
potuit,violentiaeinocerenonpotuit:  Neque  opus 
habuitcustodia  ne  violentiampateretur  quiquod- 
cunque  illatum  sibi  fuisset  nihil  omnino  patere- 
tur.  Nam  siviolentiampati  potuit,quomodoetiam 
mori  non  potuit  ?  Si  autem  mori  potuit,  quomodo 
immortalis  fuit  ?  Propter  hujusmodirationes  sol- 
vendas  quae  ab  iisqui  diligentius  secreta  scrutari 
solent  objiciuntur  tres  status  vitas  humanse  pri- 
ma  consideratione  distinguimus,et  in  his  qualis 
homo  fuerit  sive  in  corpore  sive  in  anima  (quan- 
tumque  ab  eo  quod  primum  factus  est  mutatus 
sit,aut  in  quo  idem  perstiterit)  necessario  deter- 
minandum  putamus.  Primus  status  hominis  fuit 
antepeccatum  ineo  inquo  f  uit  conditu8.Secundu8 


mus  factum.ita  quoque  (quantum  ad  animam)  co- 
gnitionem  veritatis  et  scientiam  (eam  duntaxat 
quae  primae  perfectioni  congrua  fuit)  perfectam 
mox  conditum  accepisse  putamus,et  ad  illam  non 
studio  aut  disciplina  aliqua  per  intervalla  tempo- 
ris  profecisse ;  sed  simul  et  semel  ab  ipso  sui  con- 
ditionis  exordio  una  ac  simplici  divinse  aspiratio- 
nis  illuminatione  illam  percepisse.  Triplici  autem 
cognitione  primum  hominem  eruditum  constat, 
cognitione  scilicet  creatoris  sui  ut  cognosceret  a 
quo  factue  erat,  et  cognitione  sui  ut  cognosceret 
quid  factus  erat,etquid  sibifaciendum  erat.Dein 
de  cognitione  quoque  illius  quod  secum  factum 
erat,  et  quid  sibi  de  illo  et  in  illo  faciendum 
erat. 


271 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


272 


Gap.  XIII.  De  cognitione  rerum  visibilium. 

Rerum  enim  omnium  visibiUum  quae.cumho- 
mine  et  propter  hominem  factae  erant,  perfectam 
cognitionem  hominem  accepisse  nulli  dubium  es- 
sedebet,  quantum  videlicet  sive  ad  animae  eru- 
ditionem,  sive  ad  corporaUs  usus  necessitudinem 
pertinere  videbatur. 

Nam  idcirco  ipse  creator  non  a  se  aut  ab  ange- 
lo  aliquo  singulis  quibusque  animalibus,  sed  ab 
homine  nomina  formari  voluit,  ut  manifeste  os- 
tenderet  quod  singulorum  naturam  etusum  etof- 
ficia  ex  insita  sibi  ratione  homo  agnovit.  Quae 
enim  propter  illum  creata  erant,  ab  illo  regenda 
et  disponenda  erant,  et  idcirco  horum  omnium 
Deus  illi  et  scientiam  tribuit  et  providentiam  re- 
liquit.  Ait  namque  Apostolus :  Nunquid  cura 
est  Deo  de  bobus  ?  (I  Cor.  ix.)  Guram  etenimbo- 
num  et  providentiamcaeterorumanimalium  Deus 
homini  reliquit,  ut  dominationi  illius  subjiceren- 
tur,  et  ratione  illius  regerentur,  ut  a  quibus  de- 
buerat  obsequium  accipere,  sciret  etiam  illis  ne- 
cessaria  providere.  Hanc  autem  scientiam  (que- 
madmodum  et  illam  qua  carnis  suae  commoda  et 
necessaria  providere  debuerat)  quia  homo  pec- 
cando  non  perdidit ;  idcirco  Deus  postmodum  il- 
lum  per  scripturas  suas  de  ejusmodi  erudire  non 
curavit.  De  scientia  vero  animae  sola  idcirco  ho- 
mo  cum  reparabatur  erudiendus  fuit,  quoniam 
solam  illam  prius  peccando  amisit. 

Gap.  XIV.  De  cognitione  creatoris. 

Gognitionem  vero  creatoris  sui  primum  homi- 
nem  habuisse  dubium  nonest.  Quoniam  si  pro  vi- 
ta  temporali  conservanda  in  rebus  transitoriis 
tam  magnam  scientia  accepit,multo  magispro  vi- 
ta  aeterna  adipiscenda  excellentiorem  et  abun- 
dantiorem  in  ccelestibus  cognitionem  habere  de- 
buit.  Cognovit  ergo  homo  creatorem  suum,  non 
ea  cognitione  quaeforisex  auditu  solo  percipitur, 
sed  ea  quae  potius  intus  per  inspirationem  mi- 
nistratur.  Non  ea  quidem  qua  Deus  modo  a  cre- 
dentibus  absens  fide  quaeritur  ;  sed  ea  qua  tunc 
per  praesentiam  contemplationis  scienti  manifes- 
tius  cernebatur.  Sciendum  tamen  est  quod  illam 
primam  cognitionem  hominis  quam  de  creatore 
suo  habuit,8icut  majorem  et  certiorem  illa  cogni- 
tione  quae  nunc  in  sola  fide  constat,  veraciter  di- 
cimus  ;  ita  etiam  illa  quae  postmodum  in  excel- 
lentia  contemplationis  divinae  manifaste  revela- 
bitur,minorem  necesse  est  confiteamur.  Gognovit 
ergo  creatorem  suum  homo,non  tamen  ita  excel- 
lenter  sicut  postea  cognoscere  debuisset  si  persti- 
tisset.  Sicut  enim  inobedientia  hominis  per  sub- 
sequentem  ignorantiamprimae  cognitioni  multum 
abstulit,  sic  eidem  cognitioni  si  in  obedentia  ho- 
mo  perstitisset  per  subsequentem  revelationem 
plurimum  addendum  fuit.  Modum  vero  cognitio- 
nis  divinae  quam  illae  primushomo,  habuisse  cre- 
ditur  oxplicare  difficile  est,  excepto  eo  quod  dixi- 
mus  quod  per  internam  inspirationem  visibiliter 
edoctus,  nullatenus  de  ipso  creatore  suo  du- 
bitare  potuit. 


A  Cap.  XV  De  cognitionesui.  —  Homoutrwnaprincipio 
prascierit  lapsumet  ruinam  suam,  et  catera  omnia 
mala  quce  in  ipsum  et  per  ipsum  %n  posterot  tran- 
sierint,  et  ulrum  etiam  grascierit  bona  qua  habitu- 
rus  fuisset,  s\  in  obedientia  perstitisset. 

Porro  cognitionem  sui  eumdem  hominem  apri- 
ma  cognitione  sua  talem  accepisse  credimus,  ut 
et  debitum  obedientiae  suae  ergasuperiorem  agno- 
sceret,  et  debitum  providentiae  suae  erga  inferio- 
rem  nonignoraret.  Hocsiquidemerat  semetipsum 
agnoscere,  conditionem  et  ordinem  et  debitum 
suum  sive  supra  se,sive  in  se,sive  sub  se  non  igno- 
rare;  intelligere  qualis  factus  esset  etquaUterin- 
cedere  deberet,  quid  agere,  quid  cavere  simiUter. 
Hoc  totum  erat  semetipsum  agnoscere.  Si  horum 

d  cognitionem  et  discretionem  homo  non  habuisset 
8emetipsum  non  cognovisset :  neque  praevarica- 
tioriis  horum  postmodum  extitisset  reus,  si  prius 
ad  eorum  cognitionem  non  fuisset  Uluminatus.Si 
autem  quaeritur  utrum  homo  tunc  a  principio  co- 
gnitionem  eorum  quae  circa  ipsum  ventura  fue- 
runt  habuerit,  id  est  lapsum  et  ruinam  suam  prae- 
8cierit,et  caetera  omnia  mala  quae  primum  in  ip- 
sum  ;  postea  per  ipsum  in  omnes  qui  fuerunt  ex 
ipso  tran8ierunt,et  simiUter  utrum  praescterit  bo- 
na  quae  habiturus  fuisset  si  in  obedientia  persti- 
tisset.  Illud  omnino  probabile,et  consequens  esse 
videtur,quod  ad  institutionem  etformam  rectevi- 
vendi  spectabat  magis  ut  ei  facienda  indicerentur 
potius  quam  ut  futura  prsedicerentur.  IUud  nam- 

c  que  et  arbitrii  Ubertatem  et  obedientiae  puritatem 
minuere  omnino  videretur,  si  ipse  homo  anteme- 
ritum  futurorum  praescius  diceretur ;  quia  nec 
bona  sperare  cum  prsescientia  malorum  potuis- 
set,  neque  cum  praescientia  bonorum  mala  ven- 
tura  timuisset.  Propter  hoc  igitur  magis  conve- 
niens  judicatur  primum  hominem  eorum  quidem 
quae  facieuda  f uerant,scientiara  et  praeceptum  ac- 
cepisse ;  sed  eorum  quae  futura  erant  praescien- 
tiam  non  habuisse,ut  Uberum  ad  utramque  par- 
tem  arbitrium  staret.  Ethaecquidem  de  scientia 
hominis  quantum  ad  primum  statum  pertinet,di- 
xisse  sufficiat. 

Cap.  XVI.   De  qualitate  liberi  arbitriiper  tretstatus. 
De  arbitrii  vero  Ubertate  quantum  ad  eumdem 

jy  statum  spectat.  in  praesenti  adjicimus.  Liberum 
arbitrium  hominem  habuisse  ante  peccatum  nul- 
latenusambigendum  est,ea  sane  Ubertate  quapo- 
tuit  sive  adbonumsive  admalum  voluntatis  suae 
appetitumincUnare.Adbonum  quidem  adj;.van- 
te  gratia ;  ad  malum  vero  solum  Deo  permittente 
non  cogente.  Prima  ergo  libertas  arbitrii  fuitpos- 
se  peccare  et  posse  non  peccare,sicut  ultima  erit 
Ubertas  posse  non  peccare  et  non  posae  peccare. 
Prima  Ubertas  ad  bonum  quidem  adjutorium  ha- 
buit,8ed  ad  malum  infirmitatem  habuit;  sic  ta- 
men  ut  nec  ad  bonum  cogeretur,  nec  contra  ma- 
lum  teneretur.  Ultima  Ubertas  in  bono  gratiam 
habebit,in  malo  infirmitatem  non  habebit,necso- 
lum  gratiam  in  bono  adjuvantem,  sed  etiam  con- 
tra  malum  confirmantem  ;  adjuvantem,  ut  sit 
posse  non  peccare  :  confirmantem,ut  sit  non  pos- 


273 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VI. 


274 


se  peccare.  Media  libertas  post  peccatum  quidem  A  Quicunque  ergo  vult  aliquidet  propter  ea  solum- 


ante  reparationem  gratiam  non  habetin  bono,sed 
infirmitatem  in  malo,  et  idcirco  in  ea  est  posse 
peccare,  non  posse  non  peccare.  Posse  peccare, 
quia  libertatem  habet  sine  gratia  confirmante  ; 
non  posse  non  peccare,  quia  infirmitatem  habet 
sine  gratia  adjuvante.  Media  libertas  post  re- 
parationem,  ante  confirmationem  habet  gratiam 
in  bono,  infirmitatem  in  malo  :  gratiam  in  bono 
adjuvantem  propter  libertatem  ;  et  gratiam  con- 
tra  malum  adjuvantem  propter  infirmitatem,  ut 
sit  in  ea  posse  peccare  propter  libertatem  et  in- 
firmitatem,  etposse  non  peccare  propter  liberta- 
tem  et  gratiam  adjuvantem,  nondum  tamen  non 
poeee  peccare  propter  infirmitatem  adhuc  perfec- 


modo  vult  quod  vult  quia  natura  hoc  vult,  velle 
habet  ex  natura  ;  qui  autem  aliquid  vult,et  prop- 
terea  vult  quod  vult  ,quia  Deus  hoc  vult,  id  velle 
habet  ex  gratia.et  hoc  meritum  hominis  estquod 
propterDeumvult  quod  vult,  et  propter  Deumfa- 
cit  quod  facit. 

Hoc  namque  Deus  reddere  habet  quod  propter 
ipsum  fit,sive  voluntate  sola  in  volendo,sive  vo- 
luntate  et  opere  in  faciendo.  Bona  igitur  naturae 
et  affectus  ordinati  secundum  naturam  virtutes 
sunt  naturales,qu8e  et  si  laudabilessunt  quia  bo- 
nae  sunt  et  a  natura  sunt,non  sunt  tamen  dignae 
merito  illo  quod  est  supra  naturam,quia  nihil  in 
se  habent  pra?ter  naturam.  Nihil  tamen  mereri 


tenon  ablatam;  et  propter  gratiam  confirmantem  B  etiam  hujusmodi  virtutes  non  mihi  convenienter 


adhuc  perfecte  non  consummatam.  Gum  autem 
infirmitas  tota  e  medio  sublata  fuerit,  et  gratia 
confirmans  fuerit  consummata,  erit  non  posse 
peccare.  Non  quia  vel  tunc  aut  arbitrii  libertas 
aut  naturae  humilitas  destruatur,  sed  quod  gra- 
tia  confirmans  (qua  praesente  peccatum  nequa- 
quam  inesse  potest)  amplius  non  auferatur. 
Cap.  XVII.  Le  virtute  hominis  ante  peccatum. 
Si  autem  quaeritur  an  virtutes  aliquae  in  ipso 
primo  homine  ante  peccatum  fuerint,  et  si  in  ip- 
80  virtute8  fuerint.  Utrum  in  eis  aliquid  merue- 
rit,  cum  certe  videantur  virtutes  sine  merito  es- 
se  non  posse.  Nos  quidem  virtutes  dupliciter  ha- 
beri  respondemus,  secundum  naturam  et  secun- 


dici  posse  videtur,  quamvis  extra  bona  haec  quae 
propter  naturam  condita  sunt  nihil  mereantur, 
quse  ex  sola  sunt  natura.  Virtutes  autem  quas 
gratia  reparatrix  naturae  superaddita  format  quia 
inmerito  aliquidsupra  naturam  accipiunt,in  prae- 
mio  et  supra  naturam  remunerari  dignae  sunt,ut 
quibus  amor  Dei  causa  est  in  opere,  praesentia 
Dei  praemium  sit  in  retributione.  Sed  in  his  vir- 
tutibus  quae  per  gratiam  reparatricem  sunt  pri- 
mum  Spiritus  sanctus  bonam  voluntatem  opera- 
tur  ;  deinde  bonae  voluntati  moventi  se  et  ope- 
ranti  cooperatur.  Primum  bonam  voluntatem  as- 
pirat  utsit,deindebonaevoluntati  inspirat  utmo- 
veatur,  etopereturut  vacua  nonsit.Primumope- 


dum  gratiam.  Virtusnamquenihilaliud  estquam  q  ratur  eam,deinde  operatur  per  eam.  Bona  enim 


affectus  mentis  secundum  rationem  ordinatus, 
qui  secundum  varias  ejusdem  mentis  applicatio- 
nes  plurimi  esse  dicuntur,  unam  tamen  radicem 
et  originem  habentes,voluntatem.  Una  enim  vo- 
luntas  secundum  quod  se  ad  varia  vel  appeten- 
do  vel  fugiendo  inclinat  varios  format  affectus, 
et  diversa  secundum  eosdem  affectus  nomina  sor- 
titur,  cum  tamen  omnia  haec  in  una  sint  volun- 
tate,  et  una  voluntas.  Voluntas  autem  aliquando 
per  naturam  fugit,aliquando  excitatur  per  gra- 
tiam,et  est  ipsa  quidem  natura  per  gratiam,  sed 
alia  est  gratia  creatrix,  alia  salvatrix.  Per  crea- 
tricem  gratiam  facta  sunt  quae  non  erant,per  gra- 
tiam  8alvatricem  reparantur  quae  perierant.  Gra- 


voluntas  instrumentum  est,  Spiritus  sanctus  est 
artifex.  Quemadmodum  autem  artifex  primumin- 
8trumentum  operatur,  deinde  per  instrumentum. 
Et  quod  instrumentumoperaturprimumsolusip- 
se  operatur;quod  vero  postmodumperinstrumen- 
tum  operatur  non  solum  ipse  operatur,  sed  ins- 
trumentum  etiam  ipsum  per  quod  ipse  operatur. 
Sicut  Spiritus  sanctus  quod  primum  bonam  vo- 
luntatem  operaturin  hominesolus  ipse  operatur, 
quod  vero  postea  per  bonam  voluntatem  opera- 
tur,etiam  non  solusipseoperatur,sed  et  voluntas 
per  quam  operatur.  Tamen  opuK  bonum  ex  spi- 
ritu  est  qui  operatur,  non  ex  voluntate  hominis 
per  quam  operatur.   In  ipsa  quidem  est  bonum, 


tia  creatrix  primum  naturae  conditae  quaedam  bo-  jy  sed  ex  ipsa  nonest.Exipsanonestquoniam  aliun- 

_  »         -    -  •_  •  •  1  i      •  •     i  i  ^"^      _  • ._    T  *_____ —  _.     _  —  4     _-___.*_       .     _       v       _     __  m 


na  lnseruit,  gratia  salvatrix  et  bona  quae  natura 
primum  corrupta  perdidit  restaurat,  et  quae  im- 
perfecta  nondum  accepit  aspirat.  Per  prima  bona 
liberum  arbitrium  reparatur,per  secunda  bona  li- 
berum  arbitrium  operatur.  In  primis  bonis,Deus 
in  homine  operatur  ;  in  secundis  bonis,Deus  ho- 
mini  cooperatur.  Prima  bona  donum  Dei  sunt 
non  meritum  hominis  ;  secunda  bonaetDei  sunt 
per  donum,et  hominis  per  meritum.  Prima  dona 
gratia  «mnt ;  secunda  dona  gratia  pro  gratia. 
Quando  ergo  voluntas  hominis  secundum  natu- 
ram  solum  movetur,extra  naturam  non  meretur  ; 
quando  vero  secundum  Deum  movetur,supra  na- 
turammeretur:  quoniam  illum  meretur  per  quem 
et  propter  quem  movetur.  Omnis  enim  qui  vult, 
aliquid  vult ;  et  propter  aliquid  vult  quod  vult. 


de  accepit.In  ipsa  tamen  est  quoniamhabet  quod 
accepit.  Et  idem  ipsum  et  suum  est,  in  quantum 
habet ;  et  non  suum,in  quantuma  semetipsonon 
habet.  Taliigiturdistinctionefacta  (quodquaedam 
virtutes  ex  sola  natura  suntjquaedam  ex  gratia), 
si  queeritur  utrum  primus  homo  inillo  primo  suae 
conditionis  statu  virtutes  aliquas  habueritjnulla- 
tenus  ambigendo  putamus  affectus  bonos  et  se- 
cundum  justitiam  ordinatos  naturae  illlius  a  pri- 
ma  sua  origine  insertos  per  quosad  bonitatemet 
justitiam  exsequendam  naturali  appetitu  trahe- 
batur.Et  in  his  quidem  affectibus  bonis  naturales 
virtutes  constitisse  quibusa  principio  natura  ho- 
minis  formata  est  et  instructa.De  illis  autem  vir- 
tutibus  quae  voluntate  bona  examore  divinomo- 
ta  perficiuntur,  nihil  temero  cA_s&  \^_s_  V$^_a__.- 


275 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP,  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


276 


tum  ad  primum  illum  statum  pertinet,)  definire  A  bonum  et  malum.  Nunc  ergo  ne  forte  mittat 


volumus,  praecipue  cum  de  opere  charitatis  illius 
nullum  sive  ex  auctoritate  sive  ex  ratione  argu- 
mentum  certum  habeamus.  Etsi  quidem  amare 
creatorem  suum  ccepit,hoc  tamen  omnino  lauda- 
bile  non  fuit,quia  non  perseveravit  ;  quia  motus 
incipientis  virtutis  exstinctus  est  et  abolitus  per 
teporem  culpaj  subsequeutis. 
Cap.  XVIII.  Qualis  creatus  sitprimus  homose- 

cundum  corpus. 
Nunc  superest  ut  consideremus  etiam  qualis  pri- 
mus  homo  secundum  corpus  factus  sit ;  hoc  est, 
an  mortalis,an  immortalis,  passibilis  an  impassi- 
bilis,et  eaeteraquae  de  statu  corporis  humani  quae- 
renda  videntur.  Primus  igitur  homo  quantum  ad 


manum  suam  et  sumat  etiam  de  ligno  vitce  et 
vivat  in  oetemum:  ejecit  Dominus  Deus  Adam 
de  loco  voluptatis  (Gen.  n>).Qui  ergo  de  lignovi- 
tae  ejectus  dicitur  ne  semper  viveret,  manifeste  . 
ostenditur  ex  ipsius  ligni  beneficiohoc  habiturus, 
si  semper  viveret.  Sic  itaque  primus  homo  ante 
peccatum  natura  mortalis  et  passibilis  fuit,  qui 
tamen  ex  beneficio  Creatoris  praecedente.  ct  pro- 
prio  studio  subsequente  facere  potuisset  ut  nec 
moreretur,nec  in  vita  corruptionem  pateretur. 
Quia  ergo  homo  naturam  passibilem  habuit  con- 
tra  passionem  custodia  ei  necessaria  fuit,ut  vide- 
licet  per  rationem  propriam  contra  negligentiam 
cavendam  excitaretur,  et  per  providentiam  divi- 


naturam  corporis  terreni,et  immortalis  factus  est  B  nam  contra  violentiam  omnem  illaesus  conserva- 


secundum  aliauid,  quia  potuit  non  mori  et  se- 
cundum  aliquid  mortalis,  quia  potuit  mori.  Si- 
cut  enim  in  illo  primo  statu  habuit  posse  peccare 
et  posse  non  peccare,quia  haec  fuit  prima  arbitrii 
libertas,ita  etiam  in  eodem  statuhabuitpossenon 
mori,etetiam  possemori,quiaista  fuit  prima  cor- 
poris  humani  immortalitas.In  secundo  statu  ha- 
bet  posse  mori  et  non  possenonmori,sicut  etiam 
posse  peccare  et  non  posse  non  peccare  habet ; 
quoniam  in  hoc  statu  est  et  moriendi  et  peccan- 
di  necessitas.  Moriendi  necessitas  quandiu  adest 
vita  ;peccandi  necessitas  quandiu  abest  gratia.In 
tertio  statu  habebit  posse  non  mori  et  non  posse 
morijSicut  etiam  posse  non  peccare  et  non  posse 
peccare;quoniam  adhunc  statum  pertinet  etmo-  C 
riendi  et  peccandi  impossibilitas.  Utraque  tamen 
ex  gratia  non  exnatura;  quia  si  gratia  non  ades- 
set,in  altero  moriendi,in  altero  peccandi  naturae 
possibilitas  non  deesset.Si  ergo  ultima  immorta- 
litas  ex  gratia  erit,  ubi  moriendi  possibilitas  non 
erit ;  quanto  magis  prima  immortalitas  ex  natu- 
ra  non  fuit  ubi  moriendi  possibilitas  fuit  ?  Ergo 
primu8  homo  ante  peccatum  immortalis  fuit ; 
quoniam  in  corpore  ejus  corruptio  et  infirmitas 
nulla  fuit,  et  extrinsecus  praeter  caetera  fomenta 
ciborum  quibus  corporalem  vitam  nutrire  et  sus- 
tentare  debuit  specialeminligno  vitae  medicinam 
acceperat,  qua  eamdem  vitamcontramortis  defe- 
ctum  sanam  atque  insorruptam  potuit  conserva- 


retur,et  sic  utrinque  munitus,  nec  moreretur  nec 
pateretur. 

Cap.  XIX.  Quandiu  homo  si  non  peccasset,  in 
hac  vita  inferiori  manere  debuisset. 
Quandiu  autem  in  hac  vita  terrena  homo  ma- 
nere  debuisset,argumentum  aliud  haberi  non  po- 
test,nisi  quia  probabile  omnino  est  quod  postpe- 
ractam  obedientiam  si  in  ipsa  obedientia  persti- 
tis8et,statim  adprsemium  ipsius  obedientiae  trans- 
ferri  debuisset,quatenus  sine  mortis  interpositio- 
ne  de  primo  statu  ubi  habuit  posse  non  mori,  ad 
alium  statum  transiret  ubi  amplius  raori  omni- 
no  non  posset. 

Cap.  XX.  De  alimento  ejus. 

Interim  vero  vitam  terrenam  fructibus  terrenis 
nutriret,  donec  ad  illam  vitam  transferretur  ubi 
nullis  prorsus  alimentis  indigeret.  Sicut  scriptum 
est  :  Factus  est  primus  homo  in  animam  vi- 
ventem  ;  secundus  in  spiritum  vivificantem 
(I  Cor.  xv).  Quia  enim  quod  vivit  vitam  habet, 
quam  autem  vivificat  vitam  dat;  plus  est  omni- 
no  vivificare  quam  vivere.  Propter  quod  (quia  vi- 
ta  prima  per  se  stare  non  potuit,  vita  autem  no- 

vissima  aliunde  sustentari  opus  non  habebit)  pri- 
mus  homo  in  animam  viventem  factus  dicitur, 
quae  vitam  quidem  in  se  habuit,sed  corpori  perse 
8olam,vitam  dare  non  potuit;  secundus  autemin 
8piritum  vivificantem,qui  et  vitam  habebit  inse, 


re,donec  ad  veram  immortalitatem  ubi  jam  mori  jy  et  corpori  dabit  per  se. 

non  posset,  transferretur,  et  translatus  confirma- 

retur.Sicut  ergo  immortalem  non  dicimus  primum 

hominem  fuisse  ante  peccatum  ut  mori  omnino 

non  posset ;  sic  etiam  nequaquam  impassibilem 

f  uisae  credere  debemus,quasi  nihit  omnino  pati  po- 

tuisset  quia  naturam  in  sepassibilem  habuit.Sed 

tamen  si   non  peccasset  sicut  non  mortuus,  ita 

etiam  sive  ad  molestiam  voluntatis  in  mente, 

sive  ad    corruptionem    integritatis    in  corpore 

passus  omnino  aliquid  non  fuisset.   Nam  quod 

primus  ille  homo  non  secundum  qualitatem  cor- 

poris  terreni,  sed  ex  beneficio  vitalis  edulii  non 

mori  potuit,manifesteScriptura  ostendit,ubi  eum 

ab  eodem  ligno  ejectum  ne  vitam  ipsam  perpe- 

tuam  conservare  posset,  testatur  dicens  :  Ecce 

Adam  quasi.unys  ex  nobis  factus  esty  sciens 


Cap.  XXI.  De  studio  ejus. 
Si  autem  quaeritur  quo  studio  vita  humana  si 
homo  non  peccasset  colenda  et  exercendaf uisset; 
non  inconvenienter  dicitur  preeter  interna  et  spi- 
ritualia  studia  sapientiae  et  divinse  contemplatio- 
nis,  foris  etiam  in  terra  culturas  sive  in  arando, 
sive  in  seminando,  sive  in  plantando,  et  caeteris 
ejusmodi  operibus  quibus  natura  bona  exculta 
profectum  capit  in  melius,  primum  homines  non 
ad  laborem,sed  ad  delectationem  exercendum,  ut 
et  opus  esset  ad  delectationem,  et  exemplum  ad 
eruditionem.  Sic  namque  exterior  homo  exercen- 
dus  erat  ab  ipso  studio  exterioris  operis,ut  forma 
sumeretur  studii  interioris  ;  et  in  eo  quod  foris 
faceret,agnosceret  quid  sibi  intus  faciendum  es- 
set.  Nam  et  intus  similiter  quaodam  terra  erat . 


277 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  I. 


278 


quae  bona  quidem  creata  erat,  et  tamen  si  bene  A  quam  vitium  quod  a  natura  a  qua  seminantur  ac- 


excoleretur  adhuc  melior  esse  poterat  ;  quao  cul- 
ta  fructus  bonos  daret,  neglecta  vero  mala  et 
noxia  germina  proferret. 

Cap.  XXII .  Si  non  pcccassel  homo  quales  filios  genuisset. 
Post  ista  qua?  jam  dicta  sunt  etiam  illud  qua> 
rendum  videtur,  qualiter  homo  iilios  procreare 
potuis8etsinon  peccasset,qualesque  futuri  essent 
<pii  ex  eo  nascituri  essent.  In  hujusmodi  ergo,  si- 
cutjam  sa?pe  diximus,  diligenter  considerare  opor- 
tet,  ut  ab  iis  quaj  dubia  non  sunt,  ea  qua?  proba- 
biliter  tantum  dicuntur  discernamus.  Quse  enim 
nec  auctoritas  probat,nec  ratio  arguit  manifesta, 
interdubia  relinquuntur;  tamen  ista  noninutiliter 
aliquando  in  qusestionem  admittuntur,  ut  velin- 


cipiunt.  Sic  itaque  primus  homo  tempore  obedien- 
tiaj  sua3  casto  conjugioad  propagationem  poateri- 
tatis  institutioni  divinae  serviens  filios  generaret 
sine  peccato  quidem,  quoniam  ex  natura  ab  omni 
vitio  libera,  sed  non  similiter  paternae  justitise 
hteredes;  quoniam  ipsa  naturu  nondum  foret  ad 
incorruptionis  praemium  (quod  nisipostperactam 
obedientiam  dandum  non  erat)  transformata. 
Postquam  autem  a  vita  rcterna  ad  coelestem  et 
spiritualem  statum  transformatus  fuisset,  ampliua 
generare  nondebuerat;  sicutmodo  per  inobedien- 
tiam  mortalitati  subjectus  a  carnis  tamen  propa- 
gatione  non  cessat.  Propterea  igitur  non  videtur 
una  esse  utrobique  conditio,  quia  eadem  ratio 


veniatur  qnod  verum  est,  vel  saltem  quod  falsum  B  utrinque  non  apparet.  Sunt  tamen  qui  credunt 


est  non  concedatur. 

Cap.  XXIII.  Utrumjustran  injusti  nascerentur. 

Quia  ergo  conjugium  inter  masculum  et  femi- 
nam  ante  peccatum  a  Deo  institutum,  eisque  ut 
croscerent  et  multiplicarontur  dono  bonodictionis 
concossum  atque  injunctum  legimns  :  commistio- 
nom  carnis  ingenerationcprolis,  sine  turpitudine 
et  concupiscentia  futuram  nullatenus  dubitare 
debemus.  Qui  crgo  sine  peccato  generantur,  con- 
Sf quens  omnino  est  quod  etiam  sine  peccato  nas- 
ccrentur,  quemadmodum  ii  qui  modo  generantur 
cum  concupiscentia,  quasi  ex  ipso  radicis  sua3  vitio 
corruptionem  trahentes,  nascuntur  cum  culpa. 

Cap.  XXIV.  Ulrum  paterncs  justitice  h&redes  essent. 

Illud  etiam  dignum  inquisitione  videtur  an  pater- 
nae  obedientise  meritum  per  incorruptam  originem 
ad  posteros  omnes  transire  debuerat,  quemadmo- 
dum  nunc  inobedientias  illius  culpa,  per  eamdem 
originem  vitiatam  in  universos  se  eiFundendo  dila- 
tat.  Quod  si  verum  est  ita  tunc  in  nascentibus  fo- 
ret  ex  merito  parentum  originalis  justitia,  sicut 
nunc  invenitur  in  eisdem  ex  solo  paternse  tran- 
agressionis  reatu  originalis  culpa.  Idcirco  tamen 
asserendum  non  est  temere,  quia  non  similitea  vi- 
detur  quod  quemadmodum  nunc  natura  per  ino- 
bedientiam  ad  corruptionem  mutata  cernitur,  ita 
etiam  tunc  per  obedientiam  observatam  (nisi  usque 
ad  tempus  praediffinitum  a  Deo  conservata  fuis- 


veraciter  asserendum  quod  primus  homo  si  non 
peccasse  t  nullos  nisi  bonos  filios  genuisset,  et  nemo 
omnium  qui  ex  ejus  carne  nasceretur  damnaretur. 
Tamen  iUud  merito  quaeritur  utrum  sola  primi 
hominis  obedientia  probata,  omnibus  posteris  ex 
eo  nascituris  ad  meritum  sufficere  debuisset;  an 
si  singuli  quiqueposteum  temporibus  suis  (quem- 
admodum  ipse  primus  probatus  est)  sive  ejusdem 
sive  alterius  cujuslibet  mandati  observantia  pro- 
bandi  fuissent.  Et  potest  fortassis  non  absurde 
credi  quod  idem  mandatum  quod  primo  parenti 
datum  est,  posteri  quoque  ilU  observare  debuerunt, 
utsingulipropriaobedientiaprobarentur,et8ingu- 
li  pro  meritis  suis  digna  remuneratione  glorifica- 
q  rentur.  Primam  tamen  obedientiam  observatam 
causam  fore  gratiae  adjutricis  in  omnes  sequentes 
et  ipsam  obedientiam  obediendo  imitantes. 

Gap.  XXV.  Utrum  simul  transferendi  fuissent; 

anper  successiones. 

De  termiho  autem  hujus  vitse  inferioris  in  qua 
usque  ad  terapus  definitum  homo  manere  debue- 
rat,  donec  ccelesti  ac  vere  immortaU  vita  super 
indueretur,  et  post  peractam  obedientiam  ad  prae- 
mium  obedientiaB  sine  mortis  interpositione  tran- 
eferretur,  hoc  magis  rationi  consentaneum  et  fide 
dignum  videtur,  quod  sicut  in  hac  vita  mortaU  aUis 
per  mortem  decedentibus  aUi  per  nativitatem  vi- 
cturi  succedunt,  ita  quoque  tunc  praecedentibus 
post  terminum  hujus  vitaa  temporalis  ad  vitam 


set)  ad  incorruptionem  mutaretur.  Semel  enim  D  tttepnam  translatis,  hi  qui  ex  eis  nati  fuissent, 


transgredi  plena  inobedientia  fuit;  sed  non  simi- 

liter  perfecta  obedientia  fuisset,  si  in  ipsa  obedien- 

tia,  homo  usque  in  finem  non  perstitisset.  Propte- 

rea  sicut  inobientia  uno  tempore  consummata 

mturam  ad  corruptionem  mutavit,  ita  obedientia 

naturam  ad  incorruptionem  non  mutasset,  donec 

tempore  euo  usque  in  finem  servata  fuisset  per- 

fecta.  Qui  autem  interim  generarentur,  a  natura 

nondum  adhuc  ad  veram  incorruptionem  transfor- 

mataseminarentur,neque  nascendo  originaUsjus- 

titiae meritum  acciperent;  quoniametipsi  aquibus 

nascerentur,  nondum  adhuc  perfectai  obedientia? 

justitiam  haberent.Nonautem  potuit  natura  nas- 

centibu8  dare  quod  in  generantibus  nondum  ad- 

huc  poseidebat,  quemadmodum  et  ii  qui  nunc  in 

eocato  generantur,  non  aliud  nascendo  trahunt 
P 


decedentibus  succederent;  et  ipsi  quoque  tempora 
sua  impleturi  et  obedientiam  servaturi  donec 
tandem  numerus  ad  vitam  praedestinatorum  im- 
pleretur,  et  tempus  huic  inferiori  vitae  genere  hu- 
mano  deputatum  consummaretur. 

Gap.  XXVI.  Utrum  perfecti  nascerentur  statura 

et  scientia. 

Si  vero  quoeritur  quales  homo  generare  fiUos 
debuisset  si  non  peccasset,  utrum  videUcet  que- 
madmodumipseprimu8  homosecundum  staturam 
corporis  et  secundum  sensum  mentis  perfectus 
mox  conditus  est,  ita  quoque  qui  ex  eo  nascituri 
fuissent,  tam  corpore  quam  sensu  in  ipso  mox 
nativitatis  suse  exordio  perfecti  esse  deberent.  Noa 
secundum  existimaUonQia  xx^\x^oi%\\\£^&  «^- 


279 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


280 


probamus,utprimusquidemhomo,  sicut  diximus,  A     Gum  vero  ad  annos  discretionis  pervenerit,  si 


et  corpore  et  sensu  perfectus  mox  factus  fuisse 
credatur;  illos  vero  qui  ex  ipso  nascerentur  eadem 
legequa  et  nuncnativitatem  humanam  ordinatam 
cernimus  parvos  nascituros;  ac  deinde  per  inter- 
valla  temporum  tam  in  sensu  animi  quam  in  sta- 
tura  corporali  incrementa  accepturos.  Sicenim  in 
omni  genere  rerum  aliam  legem  primam  condi- 
tionem  habuisse  cernimus  :  atque  aliam  subse- 
quentem  propagationem.  Prima  enim  omnia  per- 
fecta  sunt;  caetera  autem  omnia  quae  ex  ipsis 
oriuntur  et  post  ipsa  subsequantur,  nisi  per  inter- 
valla  temporum  crcscendo  ad  perfectionem  venire 
non  pos8unt.  Hoc  in  arboribus  et  plantis  et  germi- 
nibus  cunctis;  hoc  in  bestiis  et  cunctis  vrventibus 


relicta  veritate  errorem  sequitur;  ejus  error  tunc 
non  maritus,  sed  adulter  appellatur.  Quod  autem 
prius  secunclum  solum  motum  sensuum  incedens 
operatur,  nec  malum  ei  ad  culpam,  nec  bonum  ad 
meritum  reputatur.  Non  igitur  infantibus  etiam 
in  peccato  natis  vitium  est  sine  cognitione  nasci, 
sed  hoc  eis  vitium  est  cum  tali  scilicet  vitio  nasci 
undepostmodum  (cum  ad  annos  discretionis  perve- 
nerint)  contingat  eos  si  gratiam  adjuvantem  non 
habuerint  a  cognitione  veritatis  (illa  praesertim 
quae  ad  salutem  pertinet)  praepediri.  Quod  si  ve- 
rum  est,  neque  vitium  fuisaet  illis  qui  sine  pec- 
cato  nascerentur,  sine  cognitione  etiam  nasci ; 
quia  nihil  in  se  nascendo  haberent  unde  postea 


cernimus.  Quia  a  modico  universa  incipiunt ;  ac  B  cum  ad  tempus  cognoscendi  pervenissent,  potuis- 


deinde  paulatim  per  incrementa  ordine  ad  perfe- 
ctionem  evadunt.  Quocirca  nequaquam  pro  vitio 
humanae  naturae  deputandum  est  si  in  principio 
suo  a  perfecto  inchoata,  per  subsequentem  propa- 
gationem  a  modico  ad  majora  et  meliora  proficiat. 
Et  de  corpore  quidem  humano  fortassis  difficile 
non  erit,  neque  inconveniens  videtur  hoc  in  exi- 
8timationem  recipere.  Verum  de  sensu  et  cogni- 
tione  veritatis  fortasse  minus  probabile  existima- 
bitur.  Quod  scilicet  ii  qui  sine  peccato  nascerentur 
sensu  et  intelligentia  mentis  imperfecti  nasceren- 
tur,  propterea  quod  omnis  ignorantiain  rationali 
creatura  non  nisi  ex  poena  peccati  esse  videatur. 
Sed  qui  hocdicunt,  non  satisdiligenter  considerant 
quod  non  omnis  qui  aliquid  nescit  aut  aliquid  mi-  c  recte  vivendum  informatus,  ut  plenius  valeamus 


sentacognitione  veritatis  praepediri.  Etnosquidem 
secundum  hunc  modum  in  rebus  occultis  ea  quaB 
magis  probabilia  nobis  videbantur  eligimus,  ita 
tamen  ut  in  nulla  parte  dubia  pro  certis  asserere 
praesumamus.  Pro  eo  autem  quod  propositum  fuit 
nobis  tractare  qualis  primus  homo  conditus  est ; 
hocpraasenti  abbreviationi  volumus  sufficere.Nunc 
autcm  restat  ut  id  etiam  quod  sequitur,  hoc  est 
scilicet  qualiter  institutus  sit  a  Deo  quantum  in- 
terim  animo  occurrerit,  et  proposito  nostro  con- 
venire  videbitur,  explicemus. 

Gap.  XXVII.  De  institutione  primi  hominis. 
Qualiter  primus  homo  institutus  sit  a  Deo  et  ad 


nus  perfecte  scit,  statim  ignorantiam  habere  sive 
in  ignorantia  esse  dicendus  est ;  quia  ignorantia 
non  dicitur  nisi  tunc  solum  cum  id  quod  ignorari 
non  debuisset,  nescitur.  Talis  itaque  ignorantia 
non  ni8i  ex  pcena  peecati  inesse  cognoscitur,  cum 
mens  a  lumine  veritatis  excaecata  ne  eaquae  scire 
deberet,  cognoscere  valeat,  proprio  vitio  obscura- 
tur.  Illam  vero  quae  in  nascentibus  cunctis  et  nunc 
a  principio  inesse  videtur,  et  tunc  quoque  inesse 
debuisse  creditur,  sensus  sive  cognitionis  imper- 
fectionem,  naturae  esse  non  culpae  :  ex  hoc  mani- 
feste  liquet  quod  Dominus  in  Evangelio  cum  sub 
typo  animae  Samaritanam  de  occultis  suia  conve- 
niret;  primum  eam  quinque  viros  habuisse  ac 


agnoscere  quod  jam  dictum  est  superius  oportet 
nos  admedium  revocare.Diximus  namque  superius 
duo  bona  a  principio  a  Deo  homini  praeparata  : 
unum  corporale,  alterum  spirituale.  Unum  visi- 
bile,  alterum  invisibile;  unum  transitorium,  alte- 
rum  aeternum;  unum  corpori,  alterum  spiritui; 
unum  inferiori  vitae,  alterum  superiori,  ut  utraque 
vita  jucunditatem  suam  haberet.  Alia  ad  fomen- 
tum,  alia  ad  gaudium;  alia  ad  necessitatem,  alia 
ad  felicitatem,  alia  ad  usum  temporis,  alia  ad 
fructum  aeternitatis.  Horum  itaque  bonorum  quae 
ad  utramque  vitam  pertinebant  spiritui  (qui  ipsi 
carniin  homine  praesidebat)  cura  injuncta  est, 
quatenus  scilicet  alterumhoc  estoorporalebonum 


deinde  quem  tunc  habebat  virum  ejus  non  esse  y\  ad  usum  inferioris  vitae  per  providentiam  despone- 


testatus  est,  dicens  :  Quinque  enim  viros  habui- 
sti;  et  nunc  quem  habes,  non  est  tuus  vir  (Joan. 
iv).  Qui  suntquinque  viri  quibus  anima  rationalis 
primum  legitime  copulatadicitur,nisiquinquesen- 
8ua  corporis,  secundum  quos  prima  aetas  vitae  hu- 
manae  sine  rationis  discretione  gubernatur;  se- 
cundum  quorum  videlicet  sensuum  affectus  ince- 
dere  si  illi  setati  non  natura,  sed  vitium  esset; 
nequaquam  ipsi  sensus  viri,  sed  adulteri  potius 
appellati  fuissent.  Praaterea  cum  post  ea  subjun- 
ctum  est,  quod  ille  quem  habebat  vir  ejus  non  es- 
set;  manifeste  demonstratum  est  quod  ii  quoa 
prius  habuerat  quinque  ejus,  hoc  est  legitimi,  et 
non  alieni  fuissent.  Naturale  siquidem  humanae 
naturae  est,  in  prima  aetate  secundum  solos  sen- 
suum  affectus  moveri  atque  incedere. 


ret,  alterum  vero  hoc  est  spirituale  bonum  ad  fru- 
ctum  vitae  superioris  per  obedientiam  quaereret. 
Utrumque  ergo  ad  spiritum  rationalem  perti- 
nuit,  ut  et  carni  suse  provideret  et  sibi.  Garni 
quidem  suae  in  bono  quod  sibi  ad  usum  ejusdem 
carnis  erat  subditum :  sibi  autem  in  bono  illo  quod 
non  solum  carni,  sed  ipsi  quoque  qui  in  carne 
superior  fuit  existitit  dignitate  praelatum.  Qua- 
propter  ad  inferius  quidem  bonum  conservandum 
providentia  pertinuit;  ad  superius  autem  bonum 
obtinendum  obedientia  necessaria  fuit.  Providen- 
tia  ex  ratione,  obedentia  ex  praeceptione;  provi- 
dentia  in  praecepto  naturae^obedientiain  praecepto 
disciplinae.  Sic  itaque  primus  homo  institutus  est, 
ut  vitae  inferioris  bonum  per  providentiam  custo- 
diret;  vitae  superioris  bonum  per  obedientiam 


281 


DE  SAORAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VI. 


28? 


quaereret.  Si  ergo  secundum  hanc  institutionem  A 
incessisset,  perfectam  justitiam  tenuisset)  et  sicut 
alieuus  fuisset  a  culpa,ita  etiam  liber  et  immunis 
permansisset  apaena.Ut  autem  hujus  institutionis 
modum  utrinque  perfectius  agnoscimus,  utriusque 
vitae  rationem  et  formam,  et  ea  quae  ad  utramque 
vitam  spectare  videntur  bona,  eorumque  usum 
diligentius  nos  considerare  oportet. 

Cap.  XXVIII.  De  institutione  hominis  secun- 
dum  inferiorem  vitam. 

Duoigiturbonaquae  superius  distinximus,  Deus 
hominiabinitio  praeparaverat.  Alterum  temporale 
et  alterum  aeternum  :  utrumque  plenum  et  perfe- 
ctum.  Alterum,  id  est  temporale  bonum,  plenum 
statim  condito  apposuit;  alterum,  id  est  aeternum  B 
plenum  postmeritumdandum  proposuit.  Illiquod 
dederat  custodiam  apposuit  cum  providentia  sua 
praeceptum  naturae;  ad  alterum  quod  proposuerat 
viamaperuitcumsuagratiapraeceptumdisciplinae. 
Praeceptum  autem  naturae  tria  continet,  praeceptio- 
nem,  prohibitionem,  concessionem.  Praecepto  na- 
turalis  est  discre  tio  naturalis,  per  quam  inspiratum 
est  homini  quae  sunt  naturae  suse  necessaria.  Pro- 
hibitio  vero  est  per  quam  insinuatum  est  illi  quae 
sunt  noxia.  Goncessio  autem  est  discreto  eorum 
quae  media  sunt,  id  est  quibus  uti  vel  non  uti  sine 
periculo  vel  incommodo  potest.  Si  ergo  homo  per 
naturale  praeceptum  instructus  negligentiam  ca- 
vere  voluisset,  divina  providentia  nulla  eum  vio- 
lentia  opprimi  vel  offendi  permitteret.  q 

Cap.  XXIX.  De  institutione  hominis  secundum 

superiorem  vitam. 

Poterat  itaque  homo  per  praeceptum  naturae 
con8ervare  bonum  naturale  quod  habuit,  sed  per 
illud  non  potuit  aeternum  bonum  (illud  quod  ne- 
cdum  habuit)  adipisci.  Neque  enim  ad  vitam  su- 
periorem  obtinendam  meritum  illi  foret,  si  aut 
vitaret  huic  vitae  noxia,  aut  quae  salubria  sunt 
appeteret,  sive  ad  utrumlibet  mediis  uteretur, 
quoniam  in  his  omnibus  non  tam  praecipientis  af- 
fectum  quam  commodum  obedientis  attenderet. 
Itaque  ut  homo  super  hanc  vitam  aliquid  merere- 
tur,  nece8sarium  fuit  ut  praecepto  naturae  praece- 
ptam  disciplinae  adderetur  etut  in  ipsius  praecepti  n 
eisecutione  homo  non  tam  praecepit  utilitatem 
quam  praecipientis  dilectionem  amplecti  probare- 
tur.  Sed  quid  erit  amplius  quod  ad  experiendam 
obedientiam  hominis  illi  praecipiatur,  cum  totum 
quod  ad  vitam  pertinet  humanam  ,  in  prae- 
cepto  naturse  contineatur?  Quaecunque  enim  pro- 
pter  hominem  facta  sunt :  aut  necessaria  sunt 
vit»  humanae,  et  pertinent  ad  praeceptionem;  aut 
noxia,  et  pertinent  ad  prohibitionem;  aut  media, 
et  pertinent  ad  concessionem.  Mandatum  autem 
disdplinae  neque  de  praeceptione  neque  de  prohi- 
bitione  nalurali  sumi  poterat;  ne  si  vel  eadem  pra> 
ciperet  Deus  aut  prohiberet  quae  prius  praeceperat 
et  prohibuerat  meritum,  ut  dictum  est,  ad  vitam 
obedieuti  non  eeset.  Si  vero  in  utrolibet  mutaret 
mandatum,  ut  vel  necessaria  prohiberet  vel  noxia 
Patbol.  GLXXYI. 


praeciperet  naturam  a  se  factam  injuste  laederet. 
Et  in  repugnantia  mandatorum  ejus  quaecunque 
pars  ad  effectumduceretur  hominem  in  necessita- 
tem  praevaricationis  praecipitaret,  cum  e  duobus 
contrariis  alterum  sine  alterius  transgressione  im- 
plere  non  posset.  Oportuit  ergo  ut  de  concessione 
naturali  praeceptum  disciplinae  sumeretur,  quia 
solummodo  moritum  esse  potuit  ubi  liberum  ar- 
bitriumfuit,  et  ubi  homo  ad  utrumlibetse  pro  voto 
inclinare  potuit.  Sed  tamen  oportebat  ut  de  ipsa 
concessionepraeceptum  disciplinaesumeretur,  qua- 
tenus  per  praeceptum  concessio  ipsa  non  mutare- 
tur,  id  est  ut  praeceptum  naturam  rei  dequa  fieri 
debebat  non  corrumperet,  neque  contra  primum 
institutum  vitae  humanaenoxiam  faceret,  quatenus 
sola  inobedientia  praevaricatori  non  ipsius  in  qua 
praevaricabatur  rei  natura  noceret.  Gum  autem  de 
concessione  naturali  praeceptum  disciplinae  for- 
mandum  fuisset  congruum  fuit  magis  ut  secun- 
dum  prohibitionem  hoc  fieret  non  secundum  prae- 
ceptionem  ne  diabolus  posset  obedientiam  homi- 
nis  calumniari,  et  in  uno  tantum  non  in  pluribus; 
ne  inobedientia  ipsavaleret  ab  homineexcusari.  Si 
enim  dixiaset  Deus  homini  ut  de  ligno  scientiae 
boni  et  mali  manducaret,  haberet  diabolus  adver* 
8U8  hominem  aliquid  quod  dicere  posset,  quod 
videlicetinexsecutione  mandati  commodum  suum 
magis  quam  praeceptum  creatoris  sui  respexisset, 
et  ad  perficiendumid  quod  praBceptum  fuerat  non 
amore  Dei,  sed  delectatione  cihi  adductus  fuisset. 
Rursum  si  multa  de  his  quae  naturaliter  concessa 
fuerant  Deus  homini  prohibuisset,  et  pauca  con- 
cessisset,  praevaricationis  suae  homo  adversus 
Deum  excusationem  habere  videretur,  pro  eo  quod 
necessitate  magis  quam  voluntate  ad  praevarica- 
tionem  impuisus  demonstraretur.  Propterea  Deus 
hominem  ad  experiendam  obedientiam  mandato 
informans  multa  concessit  et  pauca  prohibuit  ut 
ipsa  obedientia  esset  libera,  et  qu»  prohibuit  id- 
circo  potius  prohibuit  quam  praecepit,  utobedieu- 
tia  ipsa  esset  pura.  De  omni,  inquit,  lignopara* 
disi  comede;  de  ligno  vero  scientice  boniet  mali 
ne  comedas  (Oen.  11),  ut  scilicet  prius  infirmita- 
tem  sensus  humani  per  concessionem  consolare- 
tur,  ne  forte  postea  ad  prohibitionem  terreretur. 
Si  ergo  homo  in  hac  obedientia  perstitisset,  post 
tempus  definitum  a  Deo  ad  illud  bonum  quod  ei 
in  coelis  praeparatum  fuerat  sine  mortis  dolore 
transferri  debuisset  cum  omni  prole  sua  post  ip- 
sum  subsequentein  consortio  beatorum  angelorum 
vita  ccele8ti  sine  fine  victurus. 

Gap.  XXX.  De  toco  in  quo  positus  est  primus  homo. 

Plantaverat  autem  Dominus  Deus,  sicut  dicit 
Scriptura,  paradisum  voluptatis  a  principio  in 
quo  posuit  hominem  quem  formaverat  (Gen. 
n).  Qualis  autem  paradisus  fuerit  ubi  homo  pro- 
bandus  et  exercendus  poaitus  est,  subseqaitur 
Scriptura  et  dicit :  Produxitque  Dominus  de  hu- 
mo  omne  lignum  pulchrum  visu,  et  ad  vescen- 
dum  suave :  lignum  etium  tntoe  \n  medAo  $o.Ta- 


283 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


284 


disilignumquescienticebonietmali.Etfluvius  A  Gap.  XXXIII.  Quod  homo  in  paradiso  positus 
egrediebaturdeloco  voluptatis  ad  irrigandum 
paradisum,  qui  inde  dividitur  in  quatuor  ca- 
pita  (Oen.  u).  Patet  ergo  quantae  .amcenitatis  lo- 
cus  ille  fuit  in  quo  natura  hominis  adhuc  a  cor- 
one  aliena  foveri  ac  nutriri  debuit,  qui  fon- 
tibus  et  fluminibus  irriguis,  arboribus  omnis 
generis  frondosus  et  nemorosus,  fructu  tam  pul- 
chro  ad  videndum  quam  suavi  ad  vescendum 
refertus  praedicatur. 


Cap.  XXXI.  De  ligno  vitce. 

Ubi  inter  caetera  Dei  dona  ad  jucunditatem  vitae 
humansB  praeparata,  etiam  illud  mirandum  com- 
memoratur  quod  lignum  ibi  vitae  esse  dicitur, 
cujus  virtus  tam  mirabilis  fuisse  perhibetur,  ut  B  manaenaturae  humilitasdivinaeimaginis  similitu- 


est :  non  creatus. 

In  tali  ergo  loco  et  talibus  deliciis  referto  posi- 
tus  est  homo  non  creatus,  quatenus  beneficium  Dei 
non  naturse  imputaret  sed  gratiae,  sicut  scriptum 
est  :  Tulit  Dominus  Deus  hominem  quem  fecit 
etposuit  eum  inparadiso  voluptatis  (Gen.  n). 
Quem  enim  tulisse  et  postea  in  paradiso  posuisse 
dicitur,  quod  alibi  creatus  sit,  et  ut  hic  poneretur 
aliunde  assumptus  manifeste  demonstratur. 

Gap.  XXXIV.  Quare  unus  primum  creatus  est. 

Greavit  ergo  Deus  primum  hominem  unum,  ut 
unum  essetgeneris  humani  principium,  quatenus 
in  hoc  et  diaboli  superbia  confunderetur,  et  hu- 


in  certis  temporibus  sumptum  vitam  corporalem 
in  homine  (quandiu  ipse  homo  illo  uteretur)  non 
solum  a  morte,  sed  ab  omni  etiam  defectu  illae- 
sam  custodire  potuisset. 

Cap.  XXXII.  De  ligno  scientice  boni  et  mali. 

Lignum  etiam  scientiae  boni  et  mali  ibi  fuisse 

narratur,  quod  non  similiter  quidem  ex  natura 

sua  scientiam  boni  et  mali  homini  dare  potuit. 

quemadmodum  lignum  vitae  vitam  in  homine  cor- 

poralem  ex  natura  sua  et  virtute  sibi  indita  a 

Deo  potuit  conservare,  sed  idcirco  tantum  lignum 

scientiae  boni  et  mali  dicitur;  quia  ad  probandum 

obedientiam  hominis,  sive  inobedientiam  expe-        .  v     *    A       ./%  •     t     j     *      * 

.     ,  ,    .        r*      *  «  •_       ^i^  i™        viro  mulier  facta  est.  Quoniam  si  ahunde  fieret, 

riendam  parabatur.  Erant  enim  quaedam  bona  q  _    x       .     .  r  .  ' 

r  ^  unum  profecto  pnncipium  omnium  hominum  non 

esset.  Facta  est  autem  de  latere  viri  ut  ostende- 


dine  glorificaretur.  Diabolus  namquealiud  a  Deo 
principium  esse  concupierat,  et  ut  idcirco  magis 
ejus  superbia  confunderetur,  hoc  homo  in  dono 
accepit  quod  ille  perverse  rapere  voluit  et  obtinere 
non  potuit,  ut  in  hoc  imago  Dei  in  homine  appa- 
reret,  quod  sicut  Deus  omnibus  rebus  creationis 
principium  exstitit ;  ita  iste  omnibus  hominibus 
principium  esset  gemerationis,  et  omnes  homines 
dum  se  ab  uno  et  unum  esse  cognoscerent,  omnes 
se  quasi  unum  amarent. 

Cap.  XXXV.  Quare  mulier  de  viro  facta,  et 

quare  de  latere. 

Postea  vero  in  adjutorium  generationis  de  ipso 


qu»  necdum  homo  per  experientiam  cognoverat; 
et  erantsimiliter  quaedam  mala  quae  per  experien- 
tiam  adhuc  nescierat.  Et  positum  est  quasi  in  me- 
dio  lignum  scientiae  boni  et  mali,  ut  per  illud 
homo  vel  obediendo  ad  bona  gustanda  et  cogno- 
scenda  transiret,  vel  non  obediendo  ad  mala 
sentienda  et  percipienda  pertingeret.  Sic  igitur- 
in  loco  isto  sive  boni  sive  mali  cognoscendi 
occasionem  accipere  debuit;  nontamen  exnatura 
ligni  quaB  hoc  homini  ex  se  dare  non  potuit,  sed 
quia  in  eo  vel  obediendo  boni  vel  non  obediendo 
mali  pro  debita  remuneratione  accepit  occasionem. 
Si  vero  aliter  vim  hujus  nominis  interpretari  vo- 
luerimus,  dicere  poterimus,quod  Adam  ante  pec- 


retur  quod  inconsortium  creabatur  dilectionis,  ne 
forte  si  fuisset  de  capite  facta  praeferenda  videre- 
tur  viro  ad  damnationem,  au  si  de  pedibus,  subji 
cienda  ad  servitutem.  Quia  igitur  viro  nec  domina 
nec  ancilla  parabatur  sed  socia;  nec  de  capite,  nec 
de  pedibus  sed  de  latere  fuerat  producenda  ut 
juxta  se  ponendam  cognosceret;  quam  de  juxta 
se  sumptam  didicisset. 

Cap.  XXXVI.  Quare  dormienti  costa  abstracta  est. 

Et  dormienti  vero  potius  quam  vigilanti  costa  de 
qua  mulieris  corpus  fabricaretur,  subtracta  est, 
ne  in  eo  pcenam  aliquam  sensisse  putaretur,  et 


catum  bonumet  malum  scivit;  bonum  quidem  per  ~  divinae  simul  potentiae  opus  mirabilo  probaretur 

•  A  •         ^         «-»—.         fc—  —.  ^^^  V_         •  •  J  *  A  *  1         A  *  A  A  A 


scientiam  et  per  experientiam,  malum  vero  per 
solamscientiam.  Postquam  autem  lignumvetitum 
tetigit,malum  jam  etiam  per  experientiam  cogno 
scere  csepit,  atque  per  experientiam  ipsius  mali 
bonum  quoquequam  stricte  fuerat  tenendum  ag- 
novit.  Sic  igitur  lignum  istud  per  virtutem  obe- 
dientiae  vel  inobedientiae  culpam,  prodesse  aut  no- 
cere  hominui  potuit.  Quantum  autem  spectabat 
ad  naturam  ipsiug,  tale  fuisse  creditur  ut  sive 
ederet  sive  non  ederet  homo  fructum  ejus,  non 
laederetur.  Convenienter  autem  lignum  vitae  ex 
sua  natura  virtutem  tribuit;  lignum  vero  scien- 
tiae  boni  et  mali  virtutis  tantum  occasionem  prse- 
atitit,  quia  bona  inferioris  vitae  ex  natura  sunt ; 
bona  vero  superioris  vitae  ex  gratia. 


quae  hominis  dormientis  latus  aperuit,  et  eum  ta- 
men  a  quiete  soporis  non  excitavit.  Quantum  ver 
pertinet  ad  spiritualem  intelligentiam,idcircopri- 
mus  Adam  dormiendo  materiam  unde  illa  sponsa 
crearetur  de  latere  suo  praestitit;  quoniam  secun- 
dus  Adam  postea  in  cruce  sommo  mortis  sopora- 
tus  ut  sponsa  illius  Ecclesia  formaretur,  sangui- 
nem  cum  aqua  de  latere  suo  fundendo  sacramenta 
ministravit.  Porro  quod  de  costa  viri  mulieria 
corpu8  factum  dicitur  ita  intelligendum  est,  ut  de 
sola  ipsius  costae  substantia  sine  omni  extrinseco 
additamento,  per  diviuam  potentiam  in  semetipsa 
multiplicata  idem  corpus  factum  credatur,  eo  sane 
miraculo  quo  postea  de  quinque  panlbus  in  ma- 
nibus  Je8u  ccelesti  benedictione  multiplicatis 
quinque  sunt  hominum  millia  satiata. 


285 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  IV. 


286 


Cap.  XXXVII.  Le  sex  modis  operandi. 


Sane  sex  sunt  opera  quibus  omnla  quae  fiunt  ad 
effectum  perducuntur.  Primum  opus  est  de  nihilo 
aliquid  facere.Secundum  opus  estdealiquo  aliqua 
facere  secundum  substantiam  et  quantilatem  in 
majus.  Tertium  opus  est  de  aliquibus  aliquid  fa- 
cere  secundum  substantiam  et  quantitatem  in 
minus.  Quartum  opus  est  de  aliquo  aliqua  facere, 
non  tamen  secundum  substantiam  et  quantitatem 
in  majus.  Quintum  opus  est  de  aliquibus  aliquid 
facere,  non  tamen  secundum  substantiam  et  quan- 
titatem  in  minus.  Sextum  opus  est  de  aliquo  nihil 
facere.  Ex  his  sex  operibus  quatuor  soli  Deo  pos- 
sibilia  sunt;duoreliqua  tantum  creaturse  possibi- 


A  consistentia  quae  unum  quldem  esse  habent;  sed 
ex  uno  non  habent  quia  constant  ex  pluribus. 
Alia  unitatem  suam  ex  uno  habent,et  in  uno  ha- 
bent;  quia  unum  et  idem  est  ipsum  ex  quo  sunt  et 
ipsum  quod  sunt,  qualia  sunt  simplicia  omnia  et 
ex  partibus  non  consistentia.  Gompositis  ergo 
unum  esse,  aliud  non  est  quam  unita  esse;  et  ideo 
vere  unum  esse  nonest,quia  exmultis  et  in  multis 
est.  Quibus  autemsimplex  est  esse  vere  unum  esse 
est,  quia  unum  est  totum  et  quod  est,  et  ex  quo 
est.  Sed  ex  his  rursum  quse  ex  simplicitate  unum 
sunt,  alia  unitatem  suam  ex  multis  non  colligunt 
quia  non  sunt  composita;  nec  unitatem  suam  in 
multa  effundunt,  quia  multiplicari  non  possunt, 
neque  esse  materia.  Quales  sunt  incorporei  spiritus 


litati  conveniunt.  De  nihilo  enim  aliquid  facere,  B  qui  neque  ex  materia  sunt,  quia  simplices  sunt, 


et  de  aliquo  aliqua  facere  in  majus,  et  de  aliquibus 
aliquid  in  minus  sive  de  aliquo  nihil,solus  Deus 
potest.  Duo  reliqua,  id  est  de  aliquo  aliqua  non  in 
majus,  sicut  cum  totum  in  partes  dividitur,vel  de 
aliquibus  aliquid  non  in  minus  quemadmodum 
cum  partes  in  toto  uniuntur,  creatura  facere  po- 
test.  Gujus  opus  recte  propterea  nihil  essedicitur, 
quia  per  ejus  opus  essentiis  rerum  sive  inconjun- 
gendo  divisa,  sive  in  dividendo  conjuncta  nihil 
tollitur  vel  confertur.  Ubi  autem  de  nihilo  aliquid 
fit  aliquid  fit ;  quia  hoc  ipsum  aliquid  ut  sit  in  eo 
fit,  quod  nisi  fieret  idipsum  quod  est,  aliquid  non 
esset.  Rursum  cum  de  aliquo  plus  fit,  aliquid  fit, 
quia  nisi  ineo  quod  jam  aliquid  est  aliquid  fieret: 


neque  materia  esse  possunt,  quia  corpora  non 
sunt.  Alia  quidemunitatem  suam  simul  ex  multis 
non  colligunt,  quia  sunt  simplicia ;  sed  tamen 
unitatem  suam  in  multa  effundunt,  quia  multi- 
plicantur  et  fiunt  materia.  Qualia  sunt  corpora 
simplicia,  qua3  atomos  dicunt;  qu»  quidem  ex 
materia  non  sunt,  quia  simplicia  sunt;  sed  tamen 
materia  fiunt,  quia  in  semetipsis  multiplicantur 
etinaugmentum  excrescunt.Quandoergo  simplex 
materia  sive  atomus  simplex  factus  est,  de  nihilo 
aliquid  factum  est.  Quando  vero  idipsum  aimplex 
corpu8  in  semetipso  multiplicatur  et  multiplex 
excrescit,  fit  aliquid  de  aliquid  in  majus.  Quod 
licet  mirabile  videatur,  majus  tamen  est  de  nihilo 


ip8umquodposteaplu8ibiest,non  esset.  Rursum  q  aliquid  facere  quam  de  aliquo  plus  facere.  Hoc 


cum  de  aliquibus  aliquid  fit  quia  nisi  illud  quod 
prius  ibi  plus  fuit  aliquid  factum  esset  in  eo  quod 
minus  modo  est,  illud  omnino  non  esset.  De  ni- 
hilo  aliquid  factum  est,  quando  id  quod  prius  nihil 
eratutaliquid  essetfactum  est.  Gum  autem  postea 
id  quod  prius  parvum  factum  erat  majus  factum 
est,  de  aiiquo  aliquid  in  majus  factum  est.  Gum 
vero  quod  magnum  factum  est,  minus  aliquando 
fit,  de  aliquoaliquid  in  minus  fit.  Primum  est  opus 
creationis;  secundum  est  opus  multiplicationis ; 
tertium  est  opus  unionis  sive  collectionis.In  primo 
opere  fit  aliquid  et  de  nihilo.  In  secundo  opere  fit 
aliquid  et  de  aliquo ;  in  tertio  opere  fit  aliquid 
quidem  sed  non  de  nihilo,  quia  quod  fit  habet 


modo  operandi  de  substantia  costae  in  se  divina 
virtute  absque  extrinseco  additamendo  multipli- 
cata,corpu8  mulieris  f actum  est  .Neque  enim  conve- 
nit  ut  costam  illam  extrinsecus  additamentum 
accepisse  dicamus  quatenus  in  eam  quantitatem 
excresceret,  quae  corporis  mulieris  formando  suf- 
ficere  potuisset;  quoniam  si  hoc  verum  esset,non 
de  costa  quidem,  sed  de  illo  quod  praeter  costam 
addit um  est  (quod  u tique  multo  maj  us  f uit)  corpus 
mulieris  factum  esse  convenientius  dici  debuisset. 
Hoc  siquidem  in  materia  majus  et  principalius 
fuissetetprincipalismateria  vocari  debuisset.Non 
itaque  costae  illi  aliquid  extrinsecus  est  additum, 
sed  ipsa  ex  semetipsa  divina  virtute  cooperante 


materiam  neque  de  aliquo ;  quia  cum  fit  ipsum  n  multiplicata  est,  quemadinolum  postea  naturam 


habet  in  materia  formam,  sed  cum  duo  sint  unum 
fit  aliud  et  transit  in  illud  ut  sit  illud,  et  desinit 
quidem  esse  quod  est;  et  tamen  non  desinit  esse, 
quia  iiicipit  esse  quod  non  est.  Et  cum  fit  illud  quod 
esse  incipit  aliquid  fit,  quiaillud  aliquid  est  quod 
esse  incipit,  et  quod  fit ;  et  tamen  non  de  nihilo 
illud  fit  quod  fit,  quia  priusquam  hoc  fieret  aliquid 
foit,  nec  rursum  de  aliquo  illud  fit  quod  fit  quia 
desinit  esse  quod  prius  fuit,  quando  esse  incipit 
hocquodprius  nonfuit.Quod  dicimus  pro  exemplo 
in  ahquo  exprimamus.  Omne  quod  est  unum  et 
omne  quod  unum  esse  desinit  in  hoc  ipso  esse 
etiam  desinit  quod  unum  esse  desinit.  Ita  sine 
unitate  nihil  sustinere  potest.  Verum  ex  his  quee 
sunt  et  unum  sunt,  alia  unitatem  suam  ex  multis 
colligunt,  qualia  sunt  composita  et  ex  partibus 


humanam  a  primis  parentibus  in  subsequentem 
generationem  seminatam  a  modico  jam  in  tantum 
multiplicatam  cernimus,  ut  multahominum  millia 
ex  ea  jam  excrevisse  videamus.  Et  hoc  totum  ad 
secundum  opus  pertinet  quando  de  aliquo  flunt 
aliqua  in  majus.  Gum  autem  per  collectionem  et 
unionem  multa  in  simplicem  essentiam  redeunt 
(sicut  priu8  crescendo  per  multiplicationem  a  sira- 
plici  essentia  plurimaexiverunt)  tertium  opus  est, 
quod  utrum  in  occulto  natune  sinu  circa  aliquas 
essentias  divina  potentia  operatur,ut  scilicet  ali- 
qua  a  multiciplitate  ad  simplicitatem  reducat  qu» 
prius  a  simplicitate  ad  multiplicitatem  produxerat, 
sicut  scire  non  possumus,  ita  etiam  pertinaciter 
negare  non  debemus.  Hoc  tantum  considerandum 
est  quod  aliudopus  est  cum  simplex  esaeati&TOs&r 


287 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


288 


tiplicatur;  aliud  cum  multiplex  in  simplicitatem 
reducitur.  Post  ista  tria  opera  quae  soli  Deo  posai- 
bilia  sunt,8equitur  quartum  et  quintum  opus  etiam 
quae  creaturae  conveniunt ;  in  quibus  nihil  aliud 
est  facere  quam  vel  conjuncta  disjungere,  vel  se- 
parata  conjungere.  Sextum  opus  hoc  est  aliquid 
in  nihilum  redigere.  Soli  Deo  possibile  est.  Quod 
sive  aliquando  faciat  sive  non  faciat  Deus,  hoc 
tamen  omnino  certum  est ;  quod  qui  potuit  de 


A  nihilo  omnia  creare,  posset  etiam  si  vellet,creata 
in  nihilum  redigere.  Post  senarium  operibus  de- 
putatum  septenarius  sequitur,  cui  non  opus  sed 
quies  debetur.  Haec  opera  idcirco  distinximus 
propter  eos  qui  mirari  solent,imo  potius  dubitare 
quomodo  de  costa  viri  mulier  fit,  et  quomodo  de 
modico  paterno  semine  tam  numerosa  proles 
excrescere  possit. 


PARS  SEPTIMA. 


DE   LAPSU   PRIMI    HOMINIS. 


Gap.  I.  Quomodo  invidia  diaboli  lapsus  est.     B  sandam  aut  posterius  subvertendam  accederet. 


Domino  igitur  mundi  homine  providentia  divina 
inlocodeliciarumqua8i  inpartepotiori  constituto, 
et  ad  conservanda  bona  quse  habebat  eadem  Dei 
providentia  rationi  humanae  adjuncta  munito, 
atque  ad  illa  bona  quae  habiturus  erat  quaerenda 
et  obtinenda  praecepto  obedientiae  cum  gratia 
operante  instructo;  vidit  diabolus  et  invidit  quod 
homo  illuc  per  obedientiam  ascenderet,  unde  ipse 
per  superbiam  corruisset. 

C&p.U.Quare  didbolus  in  forma  aliena  venit. 

Quia  vero  per  violentiam  nocere  non  potuit  ad 
fraudem  se  convertit,  ut  dolo  hominem  supplan- 
taret  quem  virtute  superare  non  posset.  Ne  autem 


Sciens  ergo  quod  verum  esset  (quamvis  adhuc 
dictum  non  esset  ( Voe  soli,  quia  cum  ceciderit 
non  habet  sublevantem  (Eccle.  iv).  Et  si  quis- 
piam  praevaluerit  adversus  unum  duo  resistunt 
ei;  primum  diligenter  solitariam  feminam  explo- 
ravit,  et  inveniens ;  in  ea  primum  omnem  suae 
tentationis  conatum  experiri  disposuit. 
Gap.  IV.  Quare  ab  interrogatione  exorsus  est. 
Considerate  quanta  est  confusio  et  timiditas  ne- 
quitiae  in  conspectu  virtutis.  Stans  coram  et  coram 
femina  hostis  superbus  ex  sola  malitia  cogitata 
nondum  dicta  confunditur;  et  quasi  se  jam  prius 
quam  etiam  loqueretur  deprehensum  metuens,non 
audet  exire  in  verba  persuasionis,  donec  animum 


fraus  illiU8  ommno  nulla  esset, si  mmis  manlfes-  „ .     .      ,     .  .  ..  .. .   „       .       .. 

imuo  iiwuo  v  »  q  tentandae  mterrogatione  praesentiat.  Cur,  mquit, 

taretur;  m  propna  forma  venire  non  debuit,  ne  r  ^     ' 

manif este  cognosceretur,et  nullatemus  reciperetur 

IterumnenimiA  violenta  esset  ejusfraus  si  prorsus 

occultoratur  et  homo  aimul  (ai  Deus  eum  tali  fraude 


quae  caveri  non  posset  decipi  permitteret)  injuriam 
pati  videretur,in  aliena  quidem  forma  venire  per- 
mis8U8  est;  sed  tali  in  qua  ejus  malitia  prorsus 
non  celaretur.  Ut  igitur  in  propria  forma  non  ve- 
niret  sua  voluntate  factum  est,  ut  autem  aliam 
formam  nisi  talem  quae  malitiae  suse  conveniret 
habere  non  posset,divinaordinatione  dispositum. 
Venit  ergo  ad  hominem  in  serpente  callidus  hostis, 
quifortasais  sipermissusfuisset  informa  columbae 
venire  maluisset.  Sed  hoc  vas  Spiritus   sanctus 


proecepit  Beus  vobis  ut  non  comederetis  de  omni 
lignoparadisif  Cui  respondit  mulier:  De fructu 
lignorum  quoe  sunt  in  paradiso  vescimur;  de 
fructu  autem  ligni  quod  est  in  medio paradisi 
prcecepit  nobis  Deus  ne  comederemus  et  ne  tan- 
geremus  illud,ne  forte  moriamur.Dixit  autem 
serpens  ad  mulierem :  Nequaquam  morte  mo- 
riemini  (Gen.  m).  Considerate  incrementa  per- 
ditionis.  Primum  dixerat  Deus:  In  quocunque  die 
comederis  ex  eo,  morte  morieris  (Gten.  n). 
Deinde  mulier  dixit :  Ne  forte  moriamur  (Gen. 
iii).  Novissime  serpens  dixit:  Nequaquam  morte 
moriemini  (ibid.).  Deus  affirmavit;  mulier  dubi- 
tavit;  diabolus  negavit.  Nequaquam  autem  diabo- 


aibi  reservavit,  quia  profecto  dignum  non  erat  ut  praasumpsis- 

8Pintu8maiignu8iUamformamhominiodi08am^flpt   rf  nnn  nHnfl  ^m   mMliL  H„Wi,nL 
faceret,in  quapostmodum  eidem  Spiritus  sanctus 
apparere  debuisset. 

Cap.  III.  Quare  prius  ad  feminam  venit. 
Libet  considerare  quam  timenda  fuerit  in  prin- 
cipio  ad  tentandam  virtutem  hominis  hujus  hostis 
malitia.  Quasi  enim  parum  de  suis  viribus  prae- 
sumens  humanam  naturam  in  eam  partem  ubi 
debilior  videbatur  aggressus  est,  ut  si  forte  illic 
aliquatenus  praevalere  potuis8et,postmodum  cum 
majorinducia  ad  alteram  quae  robustior  fuit  pul- 


set,  si  non  prius  ipsam  mulierem  dubitantem 
invenisset.  Quaa  ergo  dubitavit  ab  affirmante  re- 
cessit,  et  neganti  appropinquavit.  Ipsa  igitur 
secundum  aliquid  inchoavit  malitiam,  quae  ten- 
tatoris  iniquae  persuasionis  dedit  audaciam. 
Cap.V.  Quod  nonsoliviroprceceptum  datum  sit. 
Sane  hic  considcrandum  quod  non  quemadmo- 
dum  superius  videtur  soli  viro  praeceptum  datum 
sit.Ipsa  enim  mulier  hic  testatur  sibi  quoque  man- 
datum,  ut  lignum  scientiae  boni  et  mali  non  tange- 
ret.  Scilicet  voluit  Script  ura  ostendere  quodmulier 


289 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  III. 


290 


quae  viro  subjecta  fuit  divinum  mandatum  non  A 
nisi  mediante  viro  accipere  debuit,  ut  sermo  Dei 
primum  quasi  immediate  ad  virum  fieret,  deinde 
mediante  viro  ad  mulierem  quoque,  quae  subjecta 
viro  fuit  et  consilio  viri  instituenda  perveniret. 
Cap.  VI.  Le  modo  tentationis. 
Hoc  autem  diligenter  considerandum  quam  cal- 
lide  hostis  primum  quod  mulier  timuit  malum 
negando  removit,  ac  deinde  quod  ipse  intendit  ma- 
lum  libere  persuasit.  Novissime  autem  ad  ipsam 
persuasionerafulciendam  promissionem  adjunxit, 
et  ut  eadem  persuasio  citius  reciperetur  promis- 
sionem  duplicavit.Qui  enim  unam  tantum  comes- 
tionem  suasit,  per  una  duo  reponens  in  praemio 
similitudinem  Dei  scientiamque  boni  et  mali  spo- 
pondi  t .  In  persuatione  igitur  cibi  hominem  ten tavit  B 
gula .  In  promissione  divinitatis  et  cognitionis  vana 
gloria  et  avaritia.  Immoderata  namque  edendi 
concupiscentia,  gula  est.  Desiderium  autem  inor- 
dinatum  excellendi,  vana  gloria.  Nimius  vero 
appetitus  habendi  vel  possidendi  avaritia. 

Cap.  VII.  Qucz  nwla  fuerunt  in  originali  peccato* 
In  originali  igitur  peccato  tria  vitia  fuerunt, 
inobedientiae  duae,  et  peccatum  unum.  Tria  vitia 
fuerunt:  superbia,  avaritia,  gula;  duae  in  obedien- 
tiae :  una  in  praecepto  naturae,  altera  in  praecepto 
disciplinae.  Et  haec  omnia  quia  in  uno  actu  sunt 
completa,unum  peccatumdicuntur.  In  vitiis  prima 
fuit  superbia,  secunda  avaritia,  tertia  gula.  In 
superbia  et  avaritia,  inobedientia  fuit  de  praecepto 
naturae;  in  gula  sola,inobedientia  fuit  de  praecepto  G 
disciplinae.  Nusquam  enim  legitur  Deus  prohi- 
buisse  homini  ne  similitudinem  divinitatis,  vel 
scientiam  boni  et  mali  concupisceret.  Quia  tamen 
inordinate  hocconcupiscens,contra  suam  rationem 
fecit,  quodammodo  naturalis  praecepti  praevarica- 
tor  exstitit.  De  solo  ligno  scientiae  boni  et  mali 
legimu8  quod  prohibuit  Deus  homini  ne  illud  con- 
tingeret ;  et  idcirco  dum  mulier  illud  appetendo 
tetigit,  de  praecepto  reatum  disciplin»  inobe- 
dientiae  incurrit. 

Gap.  VIII.  Quod  mulier  delectatione  promis~ 
sionis  persuasioni  assensum  dedit. 
Idcirco  autem  superbiam  et  avaritiam  in  origi- 
nali  peccato  priusquam  gulae  vitium  mentem  ho- 
minis  deceptam  obtinuisse  dicimus  ;  quia  nisi  j) 
prius  mulier  id  quod  promittebatur  appetivisset 
nequaquam  postmodum  in  eo  quod  suadebatur 
assensum  praebuisset.  Sed,  quia  prius  perverse 
delectata  est  in  promissione,  postmodum  stultum 
assenBum  praebuit  in  persuasione.  Primum  enim 
promissam  excellentiam  per  superbiam  appetiit; 
deinde  promissam  abundantiam  (et  qualis  talem 
excellentiam  decebat)  per  avaritiam  concupivit. 
Postremo  ut  haec  duo  pro  voto  obtinere  mereretur 
cibum  vetitum  gulse  vitio  corrupta  gustare  con- 
sensit.  Primum  quidem  consensitpropteralia  qua», 
dilexit ;  postmodum  respiciens  et  concupiscibile 
videns  tantum  in  concupiscentiam  exarsit,ut  jam 
etiam  si  praemium  nullum  esset  propter  se  tamen 
placeret  quod  vidit.  Primumigitur  quasi  conducta 
pretio  est  ad  consensum,  postea  propria  delecta- 


tione  attracta  descendit  ad  actum.  In  superbia  et 
avaritia  pretii  cupiditate  allecta  se  vendidit;  in 
gula  autem  postea  delectata  libenter  jam  gratis 
servire  ccepit.  Nam  cum  amore  promissionis  prius 
mens  stulta  flecteretur :  Vidit,  inquit  Scriptura, 
mulier  lignum  quod  esset  pulchrum  visu  et 
ad  vescendum  suave,  et  tulit  de  fructu  ejus  et 
comedit  (Gen.  iii). 

Primum  per  superbiam  et  avaritiam  videre 
consensit,  postea  in  visu  speciem  agnovit,  deinde 
in  specie  suavitatem  apprehendit.  Per  suavitatem 
autem  in  concupiscentiam,gulae  exarsit,novis8ime 
per  concupiscentiam  devicta  accepit  et  comedit* 
Sic  igitur  primum  pro  pretio  ad  serviendum  pec- 
cato  se  vendidit,  postea  propria  delectatione  evicta 
libenter  jam  gratis  etiam  coepit  servire.  Ita  non- 
nunquam  mens  justa  in  sua  perfectione  primum 
quodam  proposito  praemio  ad  serviendum  Deo 
excitatur;  deinde  in  amorem  bonitatis  cum  excres- 
cere  coeperit  in  ejus  servitute  sola  voluntaria 
delectatione  tenetur. 

Cap.  IX.  De  duobus  generibus  tentationum. 

Porro  sciendum  est  duo  esse  tentationum  ge- 
nera,  unum  exterius,  alterum  interius.  Exterior 
tentatio  est  quando  nobis  extrinsecus  malum  sive 
visibiliter  sive  invisibiliterfaciendum  suggeritur. 
Interior  tentatio  est  quando  ex  motu  pravae  delec- 
tationis  intus  animus  ad  peccandum  sollicitatur. 
Haec  autem  tentatio  difficilius  vincitur,  quia  in- 
terius  oppugnans  de  nostrocontranos  roboratur. 
Propterea  diabolus  veniam  non  meruit,  quia  sine 
ulla  tentatione  peccavit.  Homo  vero  quia  sola  ex- 
teriori  tentatione  pulsatus  cecidit,  tanto  gravius 
plectendus  erat,quanto  leviori  impulsu  prostratus 
f uerat;  et  tamen,quia  aliquam  (quam  vis  modicamj 
ad  cadendum  occasionem  habuit,  idcirco  hunc 
tandem  ad  vcniam  Dei  gratia  erexit.  Nos  vero 
quanto  graviorem  in  peccando  tentationis  violen- 
tiam  patimur,  tanto  leviori  piaculo  ad  gratiam 
amissam  renovamur. 

Gap.  X.  Uter  plus  peccavit  Adam  an  Eva. 

Quaerunt  etiam  quidem,  uter  plus  peccaverit 
Adam  an  Eva.  Sed  sicut  dicit  Apostolus  :  Mulier 
seducta  est,  non  vir  (l  Tim.  ii).  Eva  quippe  se- 
ducta  est,  quia  verum  esse  credit  quod  diabolus 
dixit.  Et  idcirco  non  solum  inordinate  similitudi- 
nem  Dei  cum  scientia  boni  et  mali  appetiit,  sed 
in  tantam  prolapsaperversitatem  verisimiliter  pu- 
tatur,  ut  Deum  ex  invidia  lignum  scientiae  boni 
et  mali  homini  vetuisse  crederet,  ne  ipse  homo  ex 
eo  gustando  ad  aequalitatem  ipsius  proficere  po- 
tuisset.  Haec  est  enim  illa  perversa  similitudo  quae 
creaturae  non  convenit,  quae  ex  imitatione  non 
quaeritur,  sed  ex  eomparatione.  Hanc  ergo  mulier 
in  superbiam  elata  appetiit ;  et  ne  hanc  habere 
potuisset,ipsum  Greatoreminvidia  tactum  lignum 
hoc  vetuisse  putavit.  Voluntaria  ergo  malitia  se 
contra  creatorem  suum  erexit ;  perverse  contra 
ipsum  volendo,  et  impie  de  ipso  sentiendo.  Adam 
vero  non  est  seductus,  quia  quod  diabolus  pro- 
misit  fakum  esse  sciebat.  Nw^ft  \to«i  ^s«\>ass^ 


291 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


292 


vetitum  comedit,  quasi  per  illa  comestionem  Deo 
parificari  se  posse  crederet,  vel  etiam  parificari 
vellet;  sed  tantum  ne  mulieris  animum  quae  sibi 
per  affectuin  dilectionis  sociata  fuerat,  ejus  peti- 
tioni  et  voluntati  resistendo  contristaret.  Maxime 
quia  putavit  se  et  mulieri  morem  gerere;  et  po- 
stea  per  poanitentiam  et  veniae  postulationem 
Greatori  posse  placere.  Vere  igitur  dictum  est  quia 
minus  peccavit  qui  de  pcenitentia  et  misericordia 
cogitavit;  peccavit  tamen  quia  peccanti  consensit 
et  peccantem  non  correxit.  Et  idcirco  quae  in  pec- 
cato  originali  est  culpa  (quamvis  dissimiliteri  ad 
utrumque  tamen  tota  redundat;  in  illam  quidem 
quia  peccavitin  istam,  quia  peccanti  consensit  et 
peccatem  illius  consentiendo  suum  fecit.  Et  hoc 
quidem  modo  prius  homo  a  diabolo  seductus  est 
ut  peccaret.  Si  autem  interius  considerare  volue- 
rimus  quomodo  peccatum  in  eum  venit,  quid  aut 
etiam  fit  ipsum  peccatum  quod  naturam  bonam 
vitiat,  et  tollit  pulchritudinem  et  integritatem  U- 
liu8,  quasdam  de  interioris  hominis  quaUtate  quaB 
ad  hanc  considerationem  necessaria  videantur  in 
medium  proponere  oportet. 

Cap.  XI.  De  appetitu  justi  et  appetitu  commodu 

Duo  quaedam  posuerat  Deus  in  homine  a  prin- 
cipio,  quibus  natura  iUius  tota  regeretur  et  con- 
duceretur  ad  consummationem  finis  sui.  Duo  hic 
erant,  appetitus  justi  et  appetitus  commodi.  Unum, 
id  est  appetitum  justi  dederat,  ut  inesset  ad  vo- 
luntatem.  Alterum,  id  est  appetitum  commodi  de- 
derat  ut  inesset  secundum  necessitatem.  Unum 
voluntarium,  alterum  necessarium.  Appetitum 
ju8ti  propterea  voluntarium  esse  voluit,  ut  in  eo 
promereretur  homo  sive  bonum,  si  videUcet  eum 
retineret  cum  posset  deserere,  sive  malum,  si  eum 
desereret  cum  posset  retinere.  Appetitum  autem 
commodi  propterea  necessarium  voluit  esse  Deus, 
quatenu8  in  eo  remuneraretur  homo  sive  ad  poe- 
nam,  si  alterum,  id  est  appetitum  justi  desereret, 
ad  gloriam,  si  eumdem  appetitum,  sciUcet  justi, 
retineret.  In  appetitujusti  Deusmeritum  hominis 
constituit;  in  appetitu  vero  commodi  praBnium. 
Propterea  appetitum  justi  solum  voluntati  homi- 
nis  subjecit,  quia  nisi  in  voluntate  et  libero  arbi- 
trio  meritum  esse  non  potuit.  Post  hos  duos  appe- 
titusduoeffectusiUorum  subsequebantur  :justum 
et  commodum,di8similitertamen  et  ordine  contra- 
rio.  Appetitus  quippe  justi  sive  affectus  separabi- 
Us  e8t,quia  secundum  voluntatem  inest;  sed  effec- 
tus  iUius,  id  est  justum  sive  justitia  inseparabilis 
ab  Ulo  est,  quia  appetitus  justi  sine  jtfstitia  esse 
non  potest.  Ipsam  enim  justitiam  appetere,  secun- 
dum  aUquid  justitiam  habere  est.  Affectus  ergo 
justi  a  voluntate  separari  potest,  sed  effectus  ejus, 
id  est  justitia,  ab  affectu  ipso  separari  non  potest. 
Rursum  appetituscommodi  inseparabiUs  est,quia 
secundum  necessitatem  inest,  et  a  voluntate  ra- 
tionaU  nunquam  separari  potest.  Effectus  autem 
ejus,  id  est  comraodum,  ab  eo  separabiUs  est;  quia 
desiderari  commodum,  cum  non  habetur,  potest. 
Et  in  hoc  summa  constat  pcena  cum  creatura,  pcena 


A  addicta,  neque  commodum  suum  fastidire  potest 
propter  immutabilem  naturam,  nec  habere  potest 
propter  irremissibilem  culpam.  Propterea  igitur 
Deu8  affectum  justitiae  homini  separabUem  dedit, 
et  ipsi  affectui  cum  inesset,  effectum  suum,  hoc 
est,justitiaminseparabiUter  adesse  instituit.Affec- 
tum  commodi  inseparabUem  tribuit,  et  effectum 
iUius,  hoc  est  commodum,  non  aeque  inseparabi- 
liter  adesse  praecepit  quatenus  homo,  vel  Ulo  solo, 
scUicet  appetitu  justi  amisso,  hujus  et  iUius  effec- 
tum  perderet,  vel,  iUo  solo  retento,  unius  et  al- 
terius  effectum  retineret.  Sed  homo  solum  quod 
potuit  fecit;  et  quia  appetitum  justi  sponte  dere- 
liquit,  idcirco  merito  et  justitiam  et  commodum 
perdidit,  solum  appetitum  commodi  ad  augmen- 

B  tum  infeUcitatis  retinens.  Sicut  enim  augmentum 
glorise  fuisset  in  justitia  perseveranti  non  posse 
ab  amore  et  desiderio  habiti  boni  tepescere,  ita 
cumulus  miseriae  est  ab  appetitu  boni  non  posse 
esse  (quamvis  iUud  adipisci  nequeat)  cohibere.  . 

Cap.  XII.  Utrum  homo  volens  an  nolens  appe- 

titum  justi  perdidit. 

Sed  mirum  videtur  si  homo  prius  appetitum  ju- 
etitiae  habuit,  quomodo  postmodum  Ulum  amisit. 
Utrum  videUcet  nolens  an  nolens  iUum  deseruit. 
Si  enim  nolens  deseruit,  vel  potius  si  nolens  per- 
didit  necessitatem  passus  est,  iniquitatem  non 
fecit.  Neque  violentia  patientis  culpa  dicenda  est, 
sed  inferentis.  Si  autem  voluntas  in  eo  praeces- 

q  sisse  dicitur,  quia  justitiae  affectum  spontanea 
quadam  deUberatione  abjecit ;  jam  ipsa  desertio 
justitiae  primum  peccatum  fuisse  negatur,  quia 
voluntas  mala  Ulam  praecessit  perquam  facta  est. 
Nec  potest  inveniri  unde  voluntas  •taUs  homini 
advenerit,  qua  veUet  bonum  quod  habuit  deserere, 
quoniam  neque  a  semetipso  veUe  habere  potuit, 
neque  a  Deo  quidquam  prater  commodum  et  ju- 
stum  veUe  accepit.  Sed  considerandum  est  quod, 
cum  justum  appetere  nihU  aUud  sit  quam  justi- 
tiam  veUe,  appetitum  justi  deserere  idem  est  quod 
ju8titiam  veUe  desinere  :  qui  autem  veUe  desinit, 
non  volendo  veUe  desinit,  sed  a  voluntate  cessan- 
do,  quod  quemadmodum  Ule  qui  aUquid  facere 
desinit;  non  faciendo  desinit,  sed  cessando   et 

n  quiescendo  ab  eo  quod  facit.  Quia  ergo  homo  ap- 
petitum  justi  deserens  non  veUeccepit  quod  prius 
noluit,  sed  tantummodo  quod  prius  voluit  veUe 
desut,  non  necesse  est  ut  hoc  aut  volens  aut  no- 
lens  fecisse  dicatur.  Voluit  tamen  aUquid,  quod, 
quia  cum  isto  veUe  non  potuit,  desiit  istud  veUe 
quod  voluit.  Nec  imo  Ulud  voluit,  quia  istud  velle 
desut;  sed  potius  ideo  istud  velle  desiit,  quia  Ulud 
voluit.  Peccatum  tamen  et  iniquitas  ejus  propte- 
*  rea  non  ex  eo  pendet,  quia  Ulud  voluit,  sed  quia 
istud  veUe  desut,  quoniam  si  hoc  veUe  non  desi- 
neret,  sive  Ulud  sive  aUud  volendo  nunquam  pec- 
care  potuisset^  Quid  autem  iUud  fuisse  dicetur 
quod  volendo  justum  veUe  desut,  nisi  quod  ali- 
quid  extra  mensuram  voluit  in  qua  sola  justitia 
fuit?  Quidquid  enim  extra  mensuramest,  justum 
esse  non  potest.  Sed  quaB  fuit  ista  mensura  in 


293 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  III. 


294 


qua  voluntas  hominis  esse  debuerat,  ut  bona 
esset  et  malum  in  ea  non  esset,  hoc  diligenter 
considerare  oportet. 

Cap.  XIII.  Quod  justitia  sit  mensura. 

Duo  bonapraeparaveratDous  homini,unum  tem- 
porale,alterum  aeternum,ut  temporal\  uteretur  et 
aeterno  frueretur.  Sed  quia  bonis  uti  vel  frui  lau- 
dabile  non  est,nisi  bene  utaris  et  fruaris:  definita 
est  homini  mensura  secundum  quam  bonis  suis 
temporalibusbeneutereturaeternisbenefrueretur. 
Cap.  XIV.  De  mensura  inferioris  boni. 

Modus  autem  mensuraein  usu  inferioris  boni 
quadripertitus  constabat.  Primo ,  ut  uteretur  his 
tantum  quibus  uti  deberet ;  secundo,  ut  qualiter 
deberet ;  tertio,  ut  quantum ;  quarto  ut  quando, 
horum  quodcunque  homo  praeteriret,  mensuram 
amitteret. 

Cap.  XV.  De  mensura  boni  superioris. 

Motus  autem  mensurae  in  fructu  superioris  bo- 
ni  bipertitus  tantum  inveniebatur.Primo,  ut  sci- 
ret  homo  qualiter  illo  bono  frui  deberet.  Secun- 
do,  ut  etiam  quando  eum  illo  bono  frui  conveni- 
ret  agnosceret.  Nam  quo  bono  ibi  fruendum  es- 
set  idcirco  quaerendum  non  erat ;  quoniam  non 
nisi  bonum  unum  solum  ibi  erat.  Similiter  et 
quantum  illo  bono  fruendum  esset  omnino  quae- 
rendum  non  erat :  cum  sine  dubitatione  consta- 
ret,  quia  quanto  magis  illo  frueretur  quis  tanto 
utique  felicior  esset.  Illic  autem  solum  mensura 
quantitatis  quaerendaest ;  ubi  parum  aut  nimium 
eese  potest.  Fructus  autem  hujus  boni  ita  se  ha- 
bet  ut  in  eo  qui  minus  possidet  plenum  sit ;  et 
qui  amplius,  non  sit  superfluum.  In  hoc  ergo  so- 
lo  mensura  constabat  ut  agnosceretur  qualiter 
illo  bono  frui  deberet,  ne  inordinate  illud  (non 
quidem  ad  imitationem  sicut  creaturae  convenit ; 
sed  ad  aequalitatem  quod  creaturae  possibilitatem 
transcendit)  possidere  concupisceret.  Similiter  ut 
attenderet  ne  illud  ante  tempus  praecipere  festi- 
naret ;  cum  illud  priusquam  obedientiam  consum- 
masset  accipere  non  deberet.  Sicut  igitur  in  his 
bonis  commodum  hominis  constitutum  erat,  sic 
in  mensura  utendi  vel  fruendi  bonis  his  justitia 
ejus  68se  debuerat.  Et  quemadmodum  voluntas 
ei  data  fuerat,  qua  bona  sua  et  in  bonis  suis 
commodum  suum  appeteret;  ita  etvoluntatiejus 
insitum  fuerat  ut  ipsaei  mensura  secundum  quam 
eisdem  bonis  suis  uti  vel  frui  debuerat  non  dis- 
pliceret.  In  eo  igitur  quod  bona  sua  amavit ;  con- 
8iderainus  appetitum  commodi.Ineoautem  quod 
mensuram  commodi  in  bonis  suis  dilexit :  intel- 
ligimus  appetitum  justi.  Si  ergo  mensuram  sem- 
'  per  homo  dilexisset,  justi  appetitum  non  amisset. 
Mensuram  autem  semper  dilexisset,si  extra  men- 
suram  nihil  voluisset.  Ex  quo  autem  extra  men- 
suram  aliquid  velle  coepit,mensuram  velle  cessa- 
vit.  Postquam  autem  cessavit  vclle  mensuram, 
destitit  amare  justitiam.  Etin  ipso  justitiam  per- 
didit,  quo  ipsum  justitiae  amorem  amisit.  Sicut 
enim  justitia  amatori  suo  non  deesse  potest,  ita 
illi  a  quo  non  ainatur  nullatenus  adesse  potest. 
In  hoc  igitur  injustitia  hominis  fuit,  quod  appe- 


B 


A  titum  suum  extra  nensuram  extendit  et  secun- 
dum  qualitatem,  cum  creatori  suo  parificari  vo- 
luit,et  secundum  tempus,cum  ante  meritum  prae- 
mium  praeripere  festinavit.  Cum  igitur  summnm 
bonum  appetiit,bonum  appetiit,sed  bene  non  ap- 
petiit,  quia  illud  et  immoderate  et  intempestive 
apprehendere  concupivit. 

Gap.  XVI.  Quodnam  malum  fuit  in  homine. 

Videte  ergo  quod  ibi  fuit  malum.  Nam  bonum 
quod  appetebatur  malum  non  fuit,et  voluntasqua 
appetebatur  similiter  in  quantum  voluntas  fuit ; 
et  in  quantum  adbonum  fuit  malumnon  fuit,sed 
quod  sinemensura  appetebatur  hoc  solum  malum 
fuit.  Ergo  voluntati  hominis  nec  hoc  malum  est 
quod  voluntas  est,quia  aliquid  est,  et  omne  quod 
aliquid  est,  bonum  est,  nec  hoc  malum  est  ad 
quod  est,  quia  similiter  aliquid  est,et  omne  quod 
aliquid  est  bonum  est,sed  quod  sine  mensura  est, 
hoc  malum  est.Hocenim  essenon  est  aliquidesse, 
sed  est  aliquid  non  esse  quod  esse  deberet.  Et 
ideo  malum  nihil  est  cum  id  quod  esse  deberet 
non  est.  Hoc  ergo  malum,  id  est  non  esse  :  quod 
esse  deberetcum  alibi  vel  poena  sit  vel  ad  pcanam 
sit,  in  rationali  voluntate  culpa  est,  quia  quoties 
in  ipsa  est,ex  ipsa  et  per  ipsam  est.  Ex  ipsa  quia 
libero,  per  ipsam  quia  arbitrio  ipsius  factum  est. 
In  quo  a  similitudine  Dei  quadam  perversa  imi- 
tatione  recedit,  ex  quo  et  per  quem  et  in  quo  est 
omne  quod  est,quia  cum  prava  efficitur ;  ex  ipsa 
et  per  ipsam  et  in  ipsa  hoc  solum  est  quod  nihil 
C  est.  Et  hoc  illi  peccatum  est  et  injustitia  et  culpa, 
ex  qua  turpis  apparet  et  reprehensibilis  et  digna 
reprobatione,  quia  non  habet  formam  suam ,  nec 
decorem  nec  pulchritudinem  pro  qua  amari  de- 
buisset  et  adduci  ad  gloriam. 

Cap.  XVII.  Quod  homo,  quia  in  appetitu  justi 
peccavit,  in  appetitu  commodi  punitus  est. 

Quia  ergo  homo  appetitum  justi  deserens  pec- 
cavit,  in  retento  appetitu  commodi  punitus  est. 
Nam  et  ille  propterea  sic  datus  est  ut  inseparabi- 
liter  rationali  voluntati  adesset,  quatenus  in  eo 
vel  puniretur  si  a  justitia  recederet.  vel  remune- 
raretur  si  in  justitia  permaneret,cum  utique  pce- 
nam  omnino  pati  non  posset :  si  commodum  nul- 
jy  lum  appeteret.  Incommodum  quippe  nihil  aliud 
esse  constat,  nisi  quod  voluntati  suae  sive  appe- 
titui  contrarium  esse  probatur.Quia  igitur  homo 
appetitum  justitiae  deseruit ;  appetitus  commodi 
8olus,illi  ad  poenam  remansit.  In  quo  quidem  du- 
pliciter  punitur,sive  cum  ab  iis  quae  ordinate  ap- 
petit  restringitur,  sive  cum  ad  alia  commoda 
qua3  ordinate  appeti  non  possunt  appetenda  re- 
laxatur.  In  altero  est  poena,  in  altero  poena, 
et  culpa.  Mensura  autem  superioris  appetitus 
in  libero  arbitrio  posita  fuerat.  Mensura  ve- 
ro  inferioris  appetitus  concessa  in  dono.  Qua- 
propter  illam  tenere  velle,virtutis  fuisset ;  istam 
autera  retincrc  posse,felicitatis.  Unde  sicut  culpa 
fuit  illam  non  tenuisse,  ita  poena  facta  est  illain 
amisisse.  In  qua  tamen  pcena  etiam  culpa  fuit, 
quia  et  hoc  quoque  mensuram  non  tenere  couAxa. 


295 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


296 


injustitiam  fuit.  Hsec  autem  culpa  preecedentis  A  enim  sicut  naturaliter  datum  est  ei  commodum 
culp®  poena  fuit ,  quia  nisi  spiritus  in  appetitu      carnis  suse  diligere,  sic  naturaliter  etiam  habet 


suo  mensuram  deseruisset,  caro  subjecta  spiritui 
adversus  ipsum  spiritum  in  suo  appetitu  termi- 
num  mensurse  non  transiret . 

Cap.  XVIII.  Quare  inferior  appetitus  mensu- 

ram  non  tenet. 
Deus  etenim  primi  hominiscorpussanumetin- 
tegrum  condiderat.Sanum,quia  nihililliineratad 
corruptionem.  Integrum,  quia  nihil  ei  deerat  ad 
perfectionem.  Sed  in  utroque  talem  conditionem 
posuerat,  ut  nec  integritas  nec  sanitas  sine  ad- 
miniculo  posset  conservari.Itaque  in  rebus  crea- 
tis  forinsecu8  quaedam  ordinavit,  quse  ad  conser- 


ut  ejus  incommodum  non  possit  amare. 

Gap.  XX.  Quod  necesitas  concupiscendi  non 
excusat,  quia  a  voluntate  venit. 

Sciendum  vero  est  quod  haec  necessitas  concu- 
piscendi  non  ideo  culpa  non  est,  quia  necessitas 
est ;  quia  ut  esset  haec  necessitas,  non  necessitas 
causa  fuit  sed  voluntas.  Sed  quid  dicemus  ?  Si 
hoc  naturaliter  habet  homo  ut  incommodum  su- 
um  amare  non  possit  neque  commodum  suum 
fastidire.  Ergo  quidquid  appetit  commodum  illi 
est,et  nonappetit  nisi  commodum  suum  unquam. 
Quod  si  verum  est,  quare  reprehenditur  aliquan- 


vandam  atque  tuendam  incolumitatem  sive  inte-  B  do  yel  accu8atur  pro  eo  quod  appetit,  cum  non 

appetat  unquam  nisi  commodum  suum  et  hoc  ei 
appetere  naturaliter  datum  sit  intantum  ut  ipsa 
natura  in  eo  quod  facta  est  immobiliter  consis- 
tente :  aliud  omnino  prseter  commodum  suum 
appetere  non  possit. 


gritatem  ejus  valere  potuissent. 

Cap.  XJX.Quod  spiritui  curacarnis  injunctaest 

Horum  autem  providendorum  curam  etofficium 
spiritui  qui  corpori  prsesidebat  injunxit.  Nam 
sicut  Deus  prsesidebat  spiritui,  ita  spiritus  prae- 
sidebat  carni ,  et  ipsa  caro  jumentum  spiritus 
erat.  Propterea  adsessorem  pertinebat  ut  jumen- 
to  suo  pabulum  provideret  ne  deficeret :  et  hoc 
solum  fortassis  tunc  sufficere  potuisset.  Nam 
modo  prsBter  pabulum,et  freno  et  calcaribus  opus 
habet.  Freno  quidem  ut  ferventem,et  praecipitem 
a  malo  cohibeat ;  calcaribus  antem  ut  ad  bonum 
faciendum  excitet  pigrum.  Tunc  ergo  solum  pa- 
bulum  ministrans  sine  freno  et  calcaribus  suavi- 


Cap.  XXI.  Quod  commodum  et  ordinatum  ap- 

petendum  est. 

Sed  aliud  est  id  quod  aliquo  modo  commodum 
est  appetere  eo  modo  quo  commodum  non  est,  at- 
que  id  aliud  quod  commodum  est  desiderare  eo 
modo  quo  commodum  est.  Omne  enim  quod  com- 
modum  est,  aliquo  modo  commodum  est ;  et  si- 
militer  omne  quod  incommodum  est,aliquo  modo 


ter  portaretur ;  etsiforte  frenum  ibi  esset  quo  per  G  incommodum  est,  et  non  universaliter.  Qui  ergo 


se  nescia  incedere  regeretur ;  neque  pungi  tamen 
opus  haberet  quia  non  esset  pigra ;  nec  cohiberi, 
quia  non  esset  impetuosa.Quia  ergo  spiritus  ses- 
sor  erat,  injunctum  est  ei  officium  ut  jumento 
suo  pabulum  provideret.Ne  ergo  in  illo  exsequen- 
do  (si  solapra^ceptione  non  etiam  amore  impleret) 
servili  conditione  premeretur;  dedit  ei  Deus  af- 
fectum  quo  corpus  suum  amaret,  ut  sicut  ejus 
integritatem  et  sanitatem  diligeret^sic  etiam  om- 
nia  quse  ad  illam  servandam  valerent  libenter 
provideret.  Rursum  ne  vel  in  illis  quserendis  la- 
bor  esset  vel  in  sumendis  periculum  ;  indigentiam 
simul  et  appetitum  carnalem  certa  mensura  tem- 
peravit,quatenusei  adfomentum  etpaucasufficere 


appetit  quod  aliquo  modo  commundum  est  et 
non  appetit  eo  modo  quo  commodum  est,  tamen 
putans  commodum  esse  eo  modo  quo  appetit ;  is- 
te  non  nisi  commodum  appetit,  quamvis  commo- 
dum  non  sit  illud  quod  appetit,quiapropter  com- 
modum  appetit  quod  appetit ;  et  putat  commo- 
dum  suum  esse  in  illo  quod  appetit.Non  ergo  de- 
cipitur  in  eo  quod  commodum  suum  appetit ; 
quia  scit  commodum  suum  esse  quod  appetit,sed 
decipitur  in  eo  quod  commodum  suum  esse  pu- 
tat  ubi  non  est :  in  illo  videlicet  quod  propler 
commodum  suum  appetit.  Qui  autem  appetit 
quod  commodum  est,  et  eo  modo  appetit  quo 
commodum  est,  ordinatum  tamen  non  est ;  non 


potuissent,  et  ad  satietatem  modica.  Itaque  pro-  j>  in  eo  malum  constat  quod  appetit  quod  commo- 


videntia  carnis  non  tam  labor  quam  oblectamen- 
tum  et  exercitatio  futura  foret,si  homo  justitiam 
tenuisset.  Sed,  quia  spiritus  supra  se  elatus  ap- 
petitum  suum  intra  mensuram  cohibere  noluit, 
idcirco  ad  laborem  et  miseriam  illius  factum  est 
ut  jam  in  appetitu  carnis  suse  mensuram  tenere 
non  posset.  Propter  peccatum  enim  spiritus  pu- 
niendum  fregit  Deus  mortalitate  integritatem 
corporis  humani ;  et  ob  hoc  pluribus  jam  fomen- 
tis  indiget  quam  prius  tam  ad  reparandam  inco- 
lumitatem  quantum  periit  quam  ad  conservan- 
dam,quantum  remansit  Hinc  illa  dira  necessitas 
gignitur,  ut  extra  ordinem  primae  dispositionis 
necessario  appetitum  extendat,  quatenus  scilicet 
non  solum  naturam  custodiat,sed  etiam  ut  ipsius 
naturae  vitium  et  corruptionem  expellat.  Spiritus 


dum  est,  sed  in  eo  quod  ordinatum  non  est.Sicut 
enim  datum  illi  est  quod  commodum  est  appe- 
tere,  ita  etiam  prohibitum  est  illi  appetere  quod 
inordinatum  est.  Gum  ergo  in  unum  concurrunt 
quod  aliquomodo  commodum  est  et  quod  ordina- 
tum  non  est,  si  appetitus  est  ad  commodum  in 
affectu  (quia  hoc  naturae  est  insitum)  refrenandus 
est  tamen  ab  effectu  propter  debituin  rationis  cui 
ad  inordinata  ire  non  est  concesBum.In  hoc  enim 
pulchritudo  apparet  et  dignitas  rationis  quod  af- 
fectum  suum  ab  inordinatis  cohibet.  Quoniam 
idcirco  plura  commoda  esse  debuerunt,  a  quibus 
dum  ratio  praesidens  affectiun  quantufn  in  se  erat 
effluentem  restringeret,  quanta  foret  dignitas  et 
excellentia  illius  appareret. 


297 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VII. 


298 


Gap.  XXII.  Quod  nihil  appetitur  nisi  commodum. 

Si  ergo  dicimus  quod  nihil  omnino  natura  ap- 
petere  potest  prseter  commodum,non  ideo  falsum 
existimandum  est  quod  quaedam  appetit  in  qui- 
bus  commodum  ejus  non  est  quando  decipitur, 
vel  etiam  quod  quaedam  appetit  in  quibus  aliquod 
commodum  est,  sed  ordinatum  non  est  quando 
praevaricatur.  Videmus  quod  aliquando  infirmus 
potionem  appetit  velsectionem;  non  tamen  ama- 
ritudinem  appetit  vel  dolorem,  sed  sanitatem.  Et 
sunt  quaedam  dulcia  quae  appetuntur  et  male  ap- 
petuntur,  quia  inordinata  sunt,  nec  tamen  mala 
sunt  quia  dulcia  sunt,  sed  quia  inordinata  sunt. 
Et  rursum  sunt  quaedani  amara  quae  appetuntur 
et  bene  appetuntur,  quia  ordinata  sunt,  nec  ta- 
men  bona  sunt;  quia  amara  sunt,  sed  quia  ordi- 
nata  sunt.  Et  fit  nonunquam  ut  ea  quae  dulcia 
sunt  aliquid  in  se  boni  habeant ,  et  multum  mali 
generant  ex  se  ;  et  sic  bonum  parvum  in  illis  et 
magnum  malum  exillis.  Et  rursum  fit  ut  eaquae 
sunt  amara  aliquid  mali  habeant  in  se,  et  mul- 
tum  boni  generent  ex  se ;  et  sic  parvum  in  illis 
malum,  et  bonum  magnum  ex  illis.  Et  propterea 
imprudentes  qui  praesentia  vident  futura  non  prae- 
vident ;  parva  mala  f ugiunt  et  magna  incurrunt ; 
et  parva  similiter  bona  eligunt  et  magna  perdunt. 
Et  in  omnibus  tamen  non  nisi  commodum  appe- 
titur,  quando  ordinate  quidem  bene,quando  vero 
inordinate  male.  Nec  tamen  idcirco  male  quia 
commodum,  sed  ideo  male  quia  inordinatum. 
Cap.  XXI II..  Quomodo  necessitas  ex  volunlate  venit. 

Si  autem  excusabilis  videtur  homo  pro  eo  quod 
natura  infirmitate  mortalitatis  corrupta  aifectum 
suum  jam  ex  necessitate  ultra  mensuram  effluen- 
tem  per  se  cohibere  non  potest ,  consideran- 
dum  est  quod  non  potest  excusare  illa  ne- 
cessitas  quam  praecedens  operata  est  voluntas. 
Culpa  enim  voluntaria  poenam  meruit ;  poena 
autem  operata  est  infirmitatem  :  infirmitas  vero 
induxit  necessitatem.  Et  idcirco  quia  necessita- 
tem  operata  est  voluntas,  voluntatem  ipsam  ex- 
cusare  non  potest  necessitas.  Transgressionem 
ergo  superioris  appetitus  quse  solum  fuit  culpa, 
subsecuta  est  transgressio  inferioris  quae  est  et 
paena  et  culpa.  In  spiritu  solo  culpa  :  in  carne,et 
paena,et  culpa.Concupiscentia  spiritus  inordinata, 
culpa  :  concupiscentiacarnispamaet  culpa  ;  pce- 
napraecedentis  culpae,et  culpa  subsequentis  pcenae. 
Cap.  XXIV.  Quid  generati  trahimus  et  quid 
regcnerati  amittimus.     . 

Quando  igitur  caro  mortalis  per  coitum  ad  ge- 
nerandam  prolem  aeminatur  in  concupiscentia,ad 
nascituram  prolem  in  carne  per  concupiscentiam 
transit  poena  et  culpa.  Quando  vero  per  sacra- 
mentum  redemptionis  regenerantur  qui  generati 
sunt  in  poena  et  culpa ;  emundandis  per  spiritum 
regenerationis  in  ipso  originali  vitio  tollitur  non 
poena,  sed  culpa.  Culpa  quippe  idcirco  tollitur  ut 
ju8tificentur,pcena  vera  idcirco  remanet  ut  exer- 
ceantur. 

Cajp.  XXV.  De  originali  peccato. 
De  originali  peccato  multse  ac  difficiles  oboriun- 


A  turqua38tiones,quae  utrum  crcdendo  melius  quam 
discutiendo  (si  tamen  discussionem  aliquam  ad- 
mittunt  quae  plenam  solutionem  habere  non  pos- 
sunt)  traotentur  ignoro.  Primum  quaeritur  quid 
sit  originale  peccatum ,  deinde  quomodo  a  pa- 
tribus,  praecipue  ab  iis  in  quibus  per  sacramen- 
tum  regenerationis  solutum  est  in  filios,traduca- 
tur,  utrum  per  solam  animam,  an  per  solam  car- 
nem,  an  per  animam  simul  et  carnem.  Et  si  per 
solam  animam,  utrura  per  creationem,  an  per 
traductionem.  Si  autem  per  solam  carnem  quare 
in  animam  redundat  quod  non  est  ex  anima. 

Cap.  XXVI,  Quot  modis  originale  peccatum  dicatur. 

Originale  peccatum  dupliciter  intelligi  potest, 
B  sive  videlicet  prima  llla  inobedientiahominisqua} 
prima  omnium  peccatorum  fuit  et  subsequentium 
origo  omnium  exstitit,  sive  vitium  illud  cum 
quo  ab  illo  traducto  universi  oriuntur,qui  ab  illo 
per  carnis  propagationem  traducuntur.Hoc  autem 
vitium  originis  humanae  duplici  corruptione  na- 
turam  inficit ;  ignorantia  scilicet  mentem,et  con- 
cupiscentia  carnem.Haec  duo  mala  in  primo  qui- 
dem  parente  poena  fuerunt  praecedentis  culpae  et 
culpa  actualis  ;  in  nobis  autem  culpa  subsequen- 
tis  poenaa  et  culpasimul  et  pcena  originalis.Quan- 
do  ergo  originale  peccatum  quantum  ad  primum 
hominem  dicimus,  intelligimus  primam  culpam 
inobedientise  illius  quae  illi  quidem  originalis  di- 
citur  ;  non  quod  ab  illa  vel  cum  illa  originem  ac- 
G  ceperit  natura  illius,  sed  quod  ex  illa  quasi  pri- 
ma  omnium  postmodum  orta  sint,  et  exierint 
subsequentia  omnia  mala  illius.  Quia  autem  in 
illo  a  prima  origine  nullum  peccatum  descen- 
dit,  illud  etiam  peccatum  quod  in  illo  originale 
dicitur  actuale  illius  fuit.  Quia  profecto  qui  nas- 
cendo  peccatum  non  traxit,  peccatum  non  habuit 
nisi  quod  agendo  perpetravit. 

Cap.  XXVII.  Quod  primo  homini  actuale  fuit, 
hoc  nobis  est  originale. 

Nos  autem  qui  ab  illo  nascendo  originem  tra- 
ximus,quod  illi  actuale  fuit,  originale  habemus, 
quia  in  nos  per  solam  nativitatem  descendit  quod 
in  illo  per  actionem  fuit.  Natura  enim  nostra  cor- 
T^  ruptionem  quam  in  illo  per  ipsius  actionem  con- 
cepit,  per  nostram  solum  ad  nos  nativitatem  tra- 
duxit.Kt  ideo  nos  nascendo  peccatum  concipimus 
quod  ille  non  nascendo  sed  agendo  habuit,  a  quo 
per  nativitatem  venimus.  In  illo  quippe  spiritus 
per  superbiam  contra  Creatorem  tumens  obedien- 
tiam  non  tenuit ;  et  idcirco  creato  ad  ulciscendam 
injuriam  suam  spiritum  quidem  ignorantia,  car- 
nem  vero  concupiscentia  damnavit,  ut  in  se  bo- 
num  agendum  non  videat ;  in  carne  autem  sua 
malum  agere  concupiscat.  Haec  duo  vitia  ad  pu- 
niendiam  superbiam  hominis  juste  in  ipso  confir- 
mantur.  Ignorantia  quidem,  dum  ab  animo  sub- 
trahitur  lumen  veritatis;  concupiscentia  vero, 
dum  caro  percutitur  poena  mortalitatis.  Hanc  igi- 
tur  originalem  corruptionem  natura  primum  vi- 
tiata  ad  posteritatem  traduxit ;  igaoraa&axs^  *x£l- 


299 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


300 


mae,  carni  vero  concupiscentiam  ad  corruptio- 

nem  ministrans. 

Cap.  XXVIII.   Quid   sit  originale  peccatum. 

Si  ergo  quaeritur  quid  sit  originale  peccatum 
in  nobis  intelligitur  corruptio  sive  vitium  quod 
nascendo  trahimus  per  ignorantiam  in  mente, 
per  concupiscentiam  in  carne. 
Cap.  XXIX.  Quornodo  originale  peccatum  a 
patribus  in  filios  transeat. 

Po8tquam  igitur  demonstratum  est  quid  sit  ori- 
ginale  peccatum,  consequens  est  ut  etiam  inves- 
tigemus  qualiter  a  patribus  traducatur  ad  filios, 
id~est  utrum  secundum  solam  animam,  an  secun- 
dum  solam  carnem,an  secundum  utrumque.Qui- 
dam  originale  peccatum  non  solum  per  carnem 
sed  etiam  per  animam  a  patribus  in  filios  descen- 
dere  putaverunt,  quoniam  non  solum  carnem  sed 
animam  quoque  ex  traduce  materise  esse  credide- 
runt.  Sicut  enim  in  generatione  prolis  de  carne 
paterna  substantialiter  caro  trahitur,  ita  de  gi- 
gnentis  anima,  anima  geniti  essentialiter  deduci 
ab  istis  exi8timatur,  propter  quod  sicut  de  cor- 
rupta  carne  caro  corrupta  seminatur,  ita  et  de 
anima  peccatrice  anima  peccatrix  corruptione  ori- 
ginali  infecta,  trahitur. 
Cap.  XXX.  Quod  anima  non  sit  ex  traduce. 

Hic  autem  quidam  doctorum  multas  hinc  inde 
rationes  et  auctoritates  opposuisse  inveniuntur, 
quibus  non  animam  sed  solam  carnem  ex  tradu- 
ce  esse  astruere  conati  sunt.Et  hsec  quidem  ratio 
prima  est  quod  spirituali  naturae  non  convenit, 
neque  ex  materia  esse,quoniam  essentialiter  sim- 
plex  est  sed  neque  materiam  esse  ,  quoniam  in 
unitatissuaB  simplicitate  individue  semper  consis- 
tens  augeri  vel  multiplicari  omnino  non  potest. 
Simplex  enim  natura  propagationem  non  facit, 
ubi  ad  illud  quod  propagandum  est  ex  eo  a  quo 
propagandum  est  pars  sumi  non  potest  nisi  to- 
tum  transierit.  Quod  ergo  unum  est  inter  duo  si 
totum  transierit,  nihil  ex  eo  remanet  illi  a  quo 
est.  Si  autem  totum  permanet  nihil  confertur  illi 
ad  quod  est.  Si  igitur  anima  ex  anima  gignitur 
sicut  caro  ex  carne,  dicant  quomodo  simplex  illa 
substantia  aut  tota  in  gignente  remaneat  si  in 
genitum  transierit,  aut  tota  in  genitum  transeat 
si  in  gignente  remanserit.  Nisi  forte  omnes 
animas  consubstantiales  dicere  velint,  et  illam 
naturam  simplicem  in  propagatione  filiorum  per- 
sonaliter  quidem  multiplicari ,  sed  essentialiter 
non  dividi.Non  attendentesquantainconvenientia 
hanc  insertionem  sequantur  si  una  et  eadem  es- 
sentia  simul  beatitudini  et  damnationi,  glorise  et 
poenae  addicta  credatur.  Postremo  dum  dicat  auc- 
toritas :  Revcrtatur  pulvis  in  terram  de  qua 
sumptus  est ;  et  spiritus  redeat  ad  Dominum 
qui  fecit  illum  (Eccl.  xxn) ;  manifeste  ostendi- 
tur  quod  non  spiritusde  spiritu,aed  caro  de  carne 
materialiter  traducatur.  Quamvis  enim  nos- 
tra  corpora  primo  loco  materialiter  de  terra 
sumpta  non  sint  ;  idcirco  tamen  non  in- 
convenienter  de  terra  sumpta  esse  dicuntur, 
quia  primi  homnis  corpus  a  quo  nostra  corpora 


A  materialiter  de  materia  descenderunt  de  terra  per 
materiam  sumptum  est.Quod  licet  sub  eodem  in- 
tellectu  de  spiritibus  quoque  nostris  etiam  si  ex 
traduce  esse  crederentur  posset  dici,  quod  a  Deo 
dati  sunt  in  eo  quod  a  Domino  datus  est  primus 
ille  spiritus  a  quo  per  materiam  descenderunt. 
Tamen  in  hoc  probabilius  constat  animas  ex  tra- 
duce  non  esse,  quod  sicut  in  primo  homine  cor- 
pus  de  terra  sumptum  ;  spiritus  vero  a  Deo  datus 
legitur,  ita  et  ratio  expostulat  ut  in  sequentibus 
quoque  hominibus  caro  quidem  de  carne  descen- 
dere,  spiritus  autem  a  Domino  venire  credatur. 
Verumtamen  cum  spiritum  rationale  m  a  Domino 
datum  sive  inspiratum  legimus,  nequaquam  eum 
quasi  materialiter  de  divina  essentia  sive  subs- 

B  tantia  sumptum  credere  debemus.  Sed  quod  cor- 
pus  per  materiam  de  terra  venit ;  spiritus  autem 
sine  praejacente  materia  per  solam  Greatoris  po- 
tentiam  esse  accepit.  Sicut  corpus  ab  illo  est  ex 
quo  materiam  traxit,  sic  spiritus  ab  illo  est  per 
quem  et  a  quo  esse  incoepit.  Per  illum  videlicet 
cum  fecit,  ab  illo  autem  cum  dedit.  Dicit  autem 
rursum  Psalmista :  Qui  finxit  sigillatim  corda 
eorum  (Psal.  xxxii).  Gorda  quippe,  id  est  ratio- 
nales  spiritus  sive  animus  Deus  sigillatim  fingere 
dicitur ;  quia  ea  (non  alia  ex  aliis  quemadmodum 
in  corporali  natura  apparet,sed  singula  per  se)de 
nihilo  creare  perhibetur.  Propterea  cum  in  lege 
scriptum  sit :  Si  quispercusserit  mulierem  prce- 
gnantem  et  illa  abortivum  fecerit,  si  non  fue. 

q  rit  formatum,  reddat  animam  pro  anima 
(Exod.  xxi.) ;  aperte  declaratur  quod  cum  caro 
ex  carne  seminatur,anima  similiter  ex  ahima  non 
trahitur.  Si  enim  cum  carne  anima  seminatur, 
quare  in  ab  ortivo  et  non  formato  anima  pro  ani- 
ma  non  redderetur  ?  Gum  ergo  in  abortivo  tan- 
tum  formato  animaproanima  reddi  jubetur,quid 
nisi  in  eo  quod  necdum  formatum  est  animam 
adhuc  non  esse  ostenditur  ?  Ut  videlicet  quemad- 
modum  in  primo  homine  prius  corpus  formatum 
deinde  animam  infusam  legimus ;  ita  etiam  in 
subsequentibus  omnibus  prius  in  vulva  corpus 
humanum  formari,  deinde  animam  infundi  cre- 
damus.  Quod  si  cui  forte  mirum  videatur  quomo- 
do  paternum  semen  in  vulva  ante  animationem 

n  vel  crescere  possit  vel  vegetari  vel  etiam  usque  ad 
ipsam  humani  corporis  effigiem  promoveri ;  vi- 
deat  quomodo  arbusta  et  plantae  et  germina  uni- 
versa  ejusmodi  animam  non  habentia  sola  viri- 
ditate  vegetantur  et  crescunt,  et  motu  suo  in  for- 
mam  proprio  generi  convenientem  producantur. 
His  igitur  et  hujuscemodi  rationibus  probabile 
factum  est,  animas  ex  traduce  non  esse  ;  sed  no- 
vas  de  nihilo  creatas  novis  quotidie  corporibus 
de  paterno  seraine  sunt,  et  rursum  in  vulva  for- 
matis  ad  vivificationem  infundi.  In  quibus  tamen 
omnibus  nulla  unquam  ratio  sive  auctoritas  in 
tantum  praevalere  potuit  ut  dubietatem  tolleret 
quajstionis,  excepto  eo  solo  quod  fides  catholica 
magis  credendum  elegit  animasquotidie  corpori- 
bus  vivificandis  sociandas  de  nihilo  fieri  quam 
secundum  corporis  naturam  et  carnis  humanse 


301 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VII. 


302 


proprietatem  de  traducepropagari.  Si  autem  ani-  A  quodseminatasiibja&tmortalitativivificatapost- 


mae  ex  traduce  esse  ducerentur,  non  tanta  quaes- 
tio  es8et,quiamanife8tior  justitia  esset  in  eo  quod 
peccatum  originale  a  patribus  in  filios  transire, 
dicitur.  Sed  nos  si  occulta  Dei  judicia  ratione 
comprehendere  non  possumus,tamen  pro  solven- 
dis  dubiis  dubia  alia  asserere  non  debemus.  Quae- 
ritur  tamen  si  animse  ex  traduce  non  sunt,  quo- 
modo  peccato  parentum  filii  obnoxii  efficiuntur  ? 
Quod  enim  in  parente  peccatum  est  per  illam  uti- 
que  naturam  solam  in  filium  descendit,  quae  sola 
per  generationem  a  patre  in  filium  transit.  Si  er- 
go  sola  caro  seminatur,  per  solam  utique  carnem 
peccatum  originale  traducitur.  Quod  si  verum 
est  duo  nobis  querenda  occurrunt.  Unum  scilicet 


modum  carnalis  concupiscentise  subjecta  inveni- 
tur  necessitati,  quia  ipsa  mortalitatis  infirmitas 
causa  est  quam  consequitur  concupiscendi  neces- 
sitas.  Garo  igitur  quae  in  concupiscentia  semina- 
tur  cum  mortalitate  concipitur,  cum  necessitate 
concupiscendi  nascitur.  Ineoa  quo  seminaturcul- 
pam  habet  et  actum  culpse.  In  eo  quod  seminatur 
nec  culpam  habet.nec  actum  culpae,  sed  causam. 
In  eo  quod  nascitur  causam  culpse  et  culpam  habet, 
sed  actum  non  habet.  Gausa  culpse  corruptio  mor- 
talitatis  est,  culpa  concupiscentia  est  Actus  cul- 
pse  concupiscere  est,  causa  culpae  radix  est.  Gulpa 
ipsa  arbor,  actusculpae  fructus.  In  eoitaque  quod 
8eminatur,  corruptiomortalitatis  est.  In  eoautem 


quomodo  per  solam  carnem  sine  anima  peccatum  B  quod  nascitur,  vitium  concupiscenti»  est.  In  eo 


a  patre  in  filium  transeat,  alterum  quomodo  ani- 
mailliu8peccati  quodper  solam  carnem  et  in  sola 
carne  descendit,particeps  fiat.  Nam  caro  sineani- 
ma  quomodo  peccatutn  habere  potest ,  quse  sine 
anima  peccare  omnino  non  potest?  Si  ergo  in  car- 
ne  sine  anima  peccatum  non  fuit,  quomodo  per 
carnemaut  incarne  ad  animam  peccatum  transi- 
re  potuit  ?  Quod  enim  aliquando  in  carne  non  f uit, 
ex  carne  illud  postmodum  anima  non  accepit. 
Gap.  XXXI.   Quomodo  per  carnem  peccatum 

transit  ad  animam. 
Duo  vitia  humana  natura  a  prima  sui  corrup- 
tione  concepit,  a  quibus  subsequentium  omnium 
malorum  propago  postmodum  pullulavit.   Hsec 


autem  quod  movetur  per  concupiscentiam,  actus 
qui  a  motu  voluntatis  inchoatur,  motu  operis  per- 
ficitur.  Non  itaque  nascentes  propterea  sine  vitio 
esse  existimentur,quia  non  concupiscunt,quoniam 
radicitus  vitium  concupiscentiae  in  ipsis  est,  per 
quod  postea  cum  operantur  concupiscunt. 

Gap.  XXXII.  Quomodo  ignorantia  vitium  sit. 

Ignorantia  autem  non  propterea  vitium  est  in 
eis  quia  cum  nascuntur  veritatemnonagnoscunt 
quando  non  debent ;  sed,  quia  tunc  cum  nascun- 
tur  vitium  in  eis  est,  quo  postea  impediuptur  ne 
veritatem  agnoscant  quando  debent.  Nasci  quip- 
pe  sine  cognitione  natura  est,  non  culpa.  Sed  in 


autemerantignorantiabonietconcupiscentiama-  q  e0  vi*io  nasci  quo  postea  a  cognitione  veritatis 

li,  quorum  unum,  idestignojantia,menteminfe-  ^         *         *  '""" 

cit ;  alterura,  id  est  concupiscentia,  carnem  macn- 

lavit.  Ignorantia  poena  fuit  elationis,  concupis- 

centia  effectus  mortalitatis.  Ita  quatuor  mala  in 

homine  apparent :  superbia,  ignorantia,  mortali- 

ta8,concupi8centia.  Superbiamentis  culpa  tantum; 

mortalitas  carnis  pcenatantum;  ignorantia  culpa 

et  pcena  in  mente ;  concupiscentia  pcena  et  culpa 

in  carne.  Propter  elationem  animus  obscuratus 

est  per  ignorantiam,  propter  mortalitatem  caro 

emollita  per  concupiscentiam.Quia  enim  animus 

per  elationem  contra  Deum  tumuit,  ignorantia 

percu88U8  lumen  veritatis  amisit.  Quia  vero  caro 

mortalitate  percussa  est,ipsa  suilanguorisinfirmi- 


impediantur,culpa  est  non  natura.  Hoc  autem  vi- 
tium  in  corruptione  carnis  est  et  in  corruptione 
sensus  carnalis,qui  sensuscarnalissiintegritatgm 
suam  haberet  provectus  et  exercitatus,  judicium 
veritatis  per  ea  quae  foris  viderentur  admonitus, 
sine  labore  conciperet.  Quiaveroex  carne  corrupta 
integritate  sua  privatus  est,  puram  sine  confusio- 
ne  erroris  veritatem  haurire  non  potest. 

Gap.  XXXIII.  Quod  angeli  facti  sunt  ut  intus 
erudirentur,  homines  foris. 

Angeli  quippe  quia  perfecti  facti  sunt  ab  intus 
eruditi  sunt ;  homines  autem  excepto  duntaxat 
primo  illo,quisicut  suo  modo  perfectus  factusest, 
ita  et  ipse  quoque  ab  intus  eruditus  est,  quia  per 


tate  dissoluta  extra  mensuram  primae  dispositio.  D  intervaUa  temporum  ad  cognitionem  promoveri 


nis  desideria  sua  extendit.  Haec  est  enim  ipsa  quse 
carni8  concupiscentia  vocatur,  naturalis  scilicet 
appetitus  sive  affectus  ordinem  transgrediens  et 
mensuram  transcendens.  Ordinem  transgrediens, 
quando  moveturad  eaquse  nondebet ;  mensuram 
transcendens,quando  movetur  aliter  quam  debet. 
Ordinem  enim  appetitus  transgreditur,quandoea 
appetimus  quae  appetere  non  debemus.  Mensu- 
ram  autem  appetitus  non  tenet,  quando  etiam  ea 
quae  appetenda  sunt  aliter  appetimus  quam  debe. 
mus.  Sic  igitur  ex  culpa  prima  et  pcena  ultima 
duo  media  orta  sunt,  culpa  et  pcena.  lgnorantia 
boni,  culpa  et  pcena  inmente ;  concupiscentia  ma- 
li,  culpa  et  pcena  in  carne.  In  quibus  peccati  ori- 
ginalis  radix  consistit.Quia  igitur  caro  humanaa 
parentibus  cum  mortalitate  seminatur,  in  eo  ipso 


debuerunt,  per  species  rerum  temporalinm  et  vi- 
sibilium  foris  ad  cognitionem  veritatis  excitandi 
et  erudiendi  fuerunt.  Qusb  tamen  excitatio  et  eru- 
ditio  naturaliter  et  sine  labore  homini  adesset,  si 
sensus  hominis  in  carne  mortali  per  peccatum 
corruptus  non  fuisset  ut  tunc  plenum  ac  perfec- 
tum  constaret,  quod  ait  Apostolus  :  Invisibilia 
ejus  a  creatura  mundi  per  ea  quce  facta  sunt 
intellecta  conspiciuntur  (Rom.  i). 

Cap.  XXXIV.  Unde  concupiscentia  nascitur  et 

unde  ignorantia. 

In  carne  igitur  mortali  ex  sensualitate  corrup- 
ta  nascitur  vitium  concupiscontias,  ex  sensu  cor- 
rupto  vitium  ignorantiaB.  Ibiquia  appetitus  quae- 
rendse  necessitatis  ultra  mensuram  ae  **&«&&&.  \ 


808 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


804 


B 


G 


hic  autem  quia  instrumentum  concipiendae  veri-  A 
tatis  ab  integritatis  vigore  deficit.  Hoc  autem 
diflicultatem  quaestionis  maximam  adducit,  quod 
originale  peccatum,  non  nisi  in  solo  carnaliscor- 
ruptioni8  yitio  assignari  videmur,  quod  tamen 
usque  ad  participationem  animae  extendi  necesse 
est  confiteamur. 

Cap.  XXXV.  Quomodo  anima  peccati  origina- 

lis  particeps  fiat. 

Quomodo  autem  anima  quae  munda  ac  sine  vi- 
tio  creatur,  particeps  fiat  illius  vitii  quod  per  so- 
lam  carnem  adducitur,  dignum  inquisitione  es- 
set,  si  aliqua  hoc  diligentia  investigari  posset. 
Nunc  autem  quia  scientiae  humanae  expositum 
non  est  ad  cognitionem  ;  fide  a  nobis  credendum 
est,  noncurio8itateinquirendum.  Namsi  dicimus 
animam  quando  corpori  commiscetur  voluntate 
quadam  ad  delectationem  culpae  inclinari ;  jam 
non  originali  tantum  sed  actuali  quoque  peccato 
obnoxiam  esse  demonstramus.  Si  vero  necessitate 
aliquaadcon8ortiumcorpori8et  ad  contagiumvitii 
corporali8detrusam  confitemur,exipsa  necessitate 
areatuabsolutamesse  ostendimus.Quod  enim  om" 
nino  necessitatisestjimputabilenon  est;  quod  au- 
temvoluntatis  est  non  originale  est,  sedproprium 
est.  Gonstat  igitur  quod  anima  rationalis  corpori 
humano  infusa  nec  voluntatecorrumpiturnepec- 
catum  sit  actuale,  nec  necessitate  corrumpitur  ne 
vitium  sit  non  imputabile.  Non  itaque  malum  illi 
est  aut  mala  voluntas  quia  nondum  velle  accepit, 
aut  opus  malumquianondumadhucbene  velma- 
le  agere  potuit ;  sed  malum  illi  est  quia  talis  est 
quae  nisi  per  gratiam  adjuvetur,  neque  cognitio- 
nem  veritatis  accipere,  neque  concupiscentiae  car- 
nis  suse  resistere  possit.  Hoc  autem  illi  inest  non 
de  integritate  conditionis,  sed  de  societate  carnis 
corruptibilis.  Quae  videlicet  corruptio  quia  a  pri- 
mo  parente  in  omnem  posteritatem  per  carnis  pro- 
pagationem  traducitur,  originalis  peccati  macu- 
lam  in  vitio  ignorantiae  et  concupiscentiae  ad  uni- 
versos  dilatatur.Quod  siquaeritur  quajustitia  ani- 
mae  imputantur  quae  neque  ex  creatione  accepit, 
neque  ex  voluntate  perpetravit ;  sed  ex  sola  car- 
nis  societate  contraxit,  quam  tamen  societatem 
non  ipsa  suo  arbitrio  vindicavit,  sed  in  praecepto 
ctdispositionecreatoris8ui  suscepit.  Nos  tandem  ** 
id  quod  verum  est  profiteri  oportet,  justitiam  di- 
vinam  in  hoc  irreprehensibilem  quidem  esse,  sed 
comprehen8ibilem  non  esse. 

Gap.  XXXVI.  Ratio  quorumdam  de  animabus 

incorporandis. 

Nam  ii  qui  dicuntDeum  a  principio  proposuis- 
se  animas  corporibus  vivificandis  sociare,  et  cor- 
porum  quidem  generandorum  hominiofficiumin- 
junxi8se,  animarum  autem  creandarum  potesta- 
tem  sibi  retuinisse,  ut  homo  justus  corporamun- 
da  generaret :  Deus  autemjustusanimas  mundas 
crearet  et  corporibus  sociaret.  Et  si  homo  opus 
suum  corrupit,  Deus  propositum  suum  mutare 
non  debuit.  Proptereaque  Deus  secundum  propo- 
situmbonum  animasmundascrearet  etcorporibus 


sociaret,  dum  in  quibus  corruptionem  inveniunt 
et  corruptionem  trahunt  non  hoc  ex  Deo  esse  qui 
sine  corruptione  illas  facit ;  sed  ex  homine  qui 
corporum  naturam  corrupit.  Quiergo  hocdicunt 
rationem  divinae  justitiae  non  exponunt ;  quia,si- 
cutaddivinambonitatem  non  pertinuit  ut  easma- 
las  faceret,  sic  nec  convenire  videbatur  ut  propo- 
neret  illic  collocare  ubi  malas  fieri  necesse  esset. 
Non  igitur  magnopere  insistendum  estutratione 
investigetur;  quod  fide  magis  quam  ratione  scru- 
t  iri  oportet. 

Gap.  XXXVH.  Quomodo  a  patribus  justis  pec- 
catores  filii  nascuntur. 

Quaeritur  tamen  quomodo  originale  peccatum 
contrahunt,  qui  generantur  ab  iis  qui  originalis 
peccati,  sive  per  sacramenta  fidei,  sive  sola  fide 
remissionem  acceperunt.  Quomodo  enim  a  patri- 
bus  ln  filios  transire  potest,  quod  in  ipsis  patri- 
busnon  est  ?Sed  sciendum  est  quod  originale  pec- 
catum  quod  a  patribus  per  carnis  generationem 
traducitur  ad  fihos,  quamvis  in  his  qui  gignunt 
quantum  ad  culpam  remissum  sit,  quantum  ad 
poenam  tamen  permansit.  Quantum  ad  culpam, 
remissum,  quia  non  imputatur,  quantum  ad  pce- 
nam,  retentum,  quia  non  tollitur ;  Hoc  enim  est 
quod  ait  apostolus  Jam  nihil  damnationis  est 
his  qui  sunt  in  Christo  Jesu  (Rom.  viii).  Ut  vi- 
delicet  ostenderet,  quia  his  qui  sunt  renati  in  Ghris- 
to  Jesu,  quamvis  infirmitas  originalis  corruptio- 
nis  non  tollitur,  interveniente  tamenregeneratio- 
nis  sacramento  ad  damnationem  non  imputatur. 
Quibus  fomes  quidem  peccati  inesse  potest,  sed 
peccatum  dominari  non  potest  quandiu  liberta- 
tem  suam  custodiunt,  et  spiritum  adoptionis  vo- 
luntarie  peccando  non  amittunt.  Liberatis  enim 
a  servitute  peccati  sub  corruptione  quidem  mor- 
talitatis  necessitate  tenemur,sed  dominio  peccati 
non  nisi  ex  voluntate  subjicimur.  Propter  quod 
idem  Apostolus  dicit :  Non  regnet  peccatum  in 
vestro  mortali  corpore  (Rom. vi).Corpusquidem 
nostrum  necessitate  mortali  in  ipsa  corruptionis 
radice  fomitem  peccati  portat ;  sed  ubi  spiritus 
libertatis  est,  peccatum  ipsum  ad  regnandum  sur- 
gere  non  potest.  Sic  itaque  originale  peccatum 
quod  in  parentibus  per  regenerationem  deletum 
est  quantum  ad  culpam,  quia  tamen  ad  poenam 
remanet  ;ad  eos  qui  generantur  transiens  non  so- 
lum  ad  poenam  constat ,  sed  etiam  imputatur  ad 
culpam,  donec  percepto  lavacro  generationis  in 
ipsisquoque  culpa,deleatur,etiamsi  poena  rema- 
neat. 

Gap.  XXVIII.  Utrum  omniapeccata  prceceden~ 
tium  patrum  ad  filios  transeant. 

Quaeritur  autem  utrum  omnia  peccata  praece- 
dentiumpatrum  ad  filios  transeant,  sicut  illud  pri- 
mi  parentis  delictum  in  omnes  qui  ex  ipso  nati 
sunt  redundassc  videmus  ?  Quod  si  verum  est, 
quanto  posteriores  tanto  utique  sunt  miserabi- 
liores.  Nec  aequa  videtur  conditio  ut  tempus  prae- 
"judicet  veritati,  nisi  forte  matura  quanto  magis 
corrumpitur,  tanto  detorior  seminatur.  Gum  enim 
dicat  Scriptura :  Reddam  peccatum  patrum  in 


305 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VIII. 


906 


filios  usque  in  tertiatn  et  quartam  generatio-  p^ 
nem  {Exod.  xx) ;  manifeste  ostenditur  quod  afi- 
liispeccata  patrum  requirantur.  Sed  quare  usque 
in  tertiam  et  quartam  generationem  et  non  us- 
quequaque,  non  facile  est  demonstrari  nisi  forte 
eaquaeperjustitiamin  omnes  generationes  exqui- 
ripotuerunt;permisericordiamin  tertiaet  quarta 
generatione  terminantur,  ne  forte  judicium  im- 
portabile  fieret,sicunctapraecedentium  peccatain 
subsequentibus  ultio  divina  puniret.  Quod  autem 
in  alio  loco  dicitur  :  Filius  nonportabit  iniqui- 
tatem  patris  etpater  nonportabit  iniquitatem 
filii  (Ezech.  xvm) ;  de  illa  veraciter  iniquitate, 
intelligitur,  quam  personaliter  discreti  et  essen- 
tialiter  et  ab  invicem  divisi  pater  et  filius  operan- 
tur.  Ex  quo  enim  filius  a  patreet  pater  a  filio  est  R 
alius  in  persona  effectus,  sicut  uterque  proprio 
arbitrio  operari  habet,  sic  quod  alter  facit  dein- 
ceps  alteri  imputari  non  debet.  Quod  autem  dic- 
tum  est :  Reddam  peccata  patruminfilios,de  illis 
peccatis  intelligi  oportet  quae  patres  commiserunt 
priusquam  de  ipsis  nascerentur  ii  ad  quos  pecca- 
ta  eorum  redundare  debuerunt.  Quare  ergo  usque 
in  quartam  generationem,  nisi  quia  vel  per  mise- 
ricordiam  rigor  justitiae  temperatur,  vel  per  ter- 
tiam  et  quartam  generationem  omnis  generatio 
intelligitur,  vel(quod  magis  probable  videtur)  eous 
que  peccata  patrum  in  filiis  puniri  dicuntur,  quo 
ipsi  filii  eorumdum  patrum  peccata  videntes  imi- 


tantur.  Ut  intelligamus  nunquam  filios  in  pecca- 
tis  parentum  fieri  participes,  nisi  prius  fuerint 
peccando  cftecti  imitatores,  ut  suo  quisque  pecca- 
to  nonalienodamnetur,  dumalienum  suum  facit 
quod  amando  et  sequendo  imitatur.  Sic  enim  ge- 
neraliter  dictum  convenientiusintelligitur.  Filius 
non  portabit  iniquitatem  patris  et  pater  non 
portabit  iniquitatem  filii,  ut  nunquam  pecca- 
ta  aliena  noceant  nisi  iis  qui  ea  peccando  imi- 
tantur.  Cum  enim  contra  id  quod  dictum  fuerat : 
Patres  comederunt  uvam  acerbam  et  dentes 
fi  liorum  obstupescunt  (Ezech .  xvm) ,  oppositum 
sit :  Filius  non  portabit  iniquitatem  patris,  et  pa- 
ter  non  portabit  iniquitatem  filii.  Anima  quce 
pecaverit  ipsa  morietur  (ibid.).  Necesse  eet  ut 
si  in  priori  sententia  praecedentium  patrum  pec- 
cata  ad  subsequentes  filios  transire  significatum 
accipimus,  in  subsequenti  assertione  suo  quem- 
que  peccato  teneri,  neque  praecedentia  peccata 
patrum  ad  subsequentes  filios  redundare  intelli- 
gamus.  Quod  si  verum  est,  constat  quod  peccata 
patrum  actualia  ad  filios  non  transeunt,  sed  ori- 
ginale  solum,  quod  caeteris  omnibus  tanto  majus 
fuit  quanto  magis  prae  caeteris  omnibus  naturam 
ipsam  mutare  potuit.  Quod  quidem  in  eadem 
corruptione  seminatur  ad  posteritatem  pertransit, 
qua  in  prima  radice  sua  naturam  humanam  cor- 
ruptam  infecit. 


PARS  OCTAVA. 


DE    REPARATIONE    HOMINIS. 


Gap.  PRIMT3M.  De  eoquod  tria  sunt  consideran-  G 
da  circa  reparationem  hominis. 
Prima  culpa  hominis  fuit  superbia,  quam  tri- 
plex  pcena  subsecuta  est.  Una  quaa  pcena  est  tan- 
tum,  id  est  mortalitas  corporis.  Duae  reliquae  et 
pcenae  sunt  et  culpae,  quarum  una  est  concupis- 
centia  carnis ;  altera  est  ignorantia  mentis.  Quod 
igitur  homo  tali  pcena  percussus  est  per  quam 
culpa  non  purgaretur  sed  augeretur,  nisi  per  gra- 
tiam  postmodum  liberatus  fuisset ;  per  pcenam 
temporalem  ad  pcenam  aeternam  descenderet.  Ne 
autem  damnandus  inveniretur  si  statim  judicare- 
tur  dilatum  est  judicium  ejus.  Etquia  divina  eum 
misericordia  adsalutem  prseordinavit  ;in  hoc  tem- 
pore  exspectationis  et  dilationis  locum  poeniten- 
tiae  et  correctionis  assignavit,  quatenus  eum  inte-  jy 
rim  per  gratiam  suam  talem  efficeret,  quem  tan- 
dem  non  solum  misericorditer  sed  etiam  juste  ad 
salutem  judicare  valeret.  Tria  ergo  hic  in  repara- 
tione  hominisprimo  loco consideranda  occurrunt : 
tempus,  locus,  remedium.  Tempus  est  praesens 
vita  ab  initio  mundi  usque  ad  finem  saeculi.  Locus 
est  mundus  iste.  Remedium  in  tribus  constat :  in 
fide,  in  sacramentis  in  operibus  bonis.  Tempus 


longum,ne  imparatus  praeoccupetur.Locus  asper, 
ut  praevaricator  castigetur.  Remedium  efficax, 
ut  infirmus  sanetur. 

Gap.  II.  Be  quinque  locis. 
Quinque  sunt  loca.  Unus  in  quo  est  solum  bo- 
num  et  summum  bonum.  Unus  in  quo  est  solum 
malum  et  summum  malum.  Post  haec  alia  duo. 
Alter  sub  summo  in  quo  est  solum  bonum,  sed 
non  8ummum.  Alter  supra  imum  in  quo  est  so- 
lum  malum,  sed  non  summum,  in  medio  unus,  in 
quoest  etbonum  et  malum,neutrum  summum.In 
ccelo  est  solum  bonum  et  summum ;  in  inferno 
est  solum  malum  et  summum ;  in  paradiso  est 
soluin  bonum  sed  non  summum ;  in  igne  purga- 
torio  solum  malum,  sed  non  summum ;  in  mun- 
do  est  bonum  et  malum,  neutrum  summum.  Pa- 
radisus  est  locus  inchoantium  et  in  melius  profi- 
cientium;et  ideo  ibi  solura  esse  bonum  debuit,quia 
creaturaa  maloinitiandanonfuit.Non  tamensum- 
mum  esse  debuit,  quia  si  summum  ibi  esset  bo- 
num  illic  positis  profectus  non  esset.  Gcalum  lo- 
cus  est  confirmatorum  bonorum  et  per  discipli- 
namad  eummum  profectumpertingentium.Unum 
solum  summumque  bonum  in  eo  coUocatascL  *j&. 


307 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


306 


Infermu8  est  locus  confirmatorum  malorum  et  A  ejus  contempsit  et  se  sub  malum  alienam  ponens 


disciplinam  irrecuperabiliter  deserentium ;  et  ideo 
ibi  solum  et  summum  malum  positum  est.  Purga- 
toriu*8  ignis  est  locus  in  prima  correctione  minus 
correctorum,et  in  secunda  perficiendorum;et  ideo 
solum  malum  habere  debuitut  priore  pejor  es- 
set  ubi  et  malum  simul  et  bonum  consistit.  Mun- 
dus  est  locus  errantium  et  reparandorum ;  et  ideo 
simul  et  bonum  et  malum  in  eo  ordinatum  est,ut 
per  bonum  quidem  consolationem  accipiant ;  per 
malum  vero  correctionem.  Non  tamcn  summum 
bonum  aut  summum  malum  ibi  est,ut  si  quo  et  per 
sistentes  in  malo  deficere,  et  recedentes  a  malo 
proficere  possint.  Sic  igitur  ccelura  in  summo  est, 
post  coelum  paradisus,  post  paradisum  mundus, 


suae  servitutis  damnum  illi  intulit.  Item  diabolus 
homini  injuriam  fecisse  convincitur,quiaillum  et 
prius  bona  promittendo  decepit,  et  post  mala  in- 
ferendo  nocuit.  Injuste  ergo  diabolus  tenet  homi- 
nem  sed  homo  juste  tenetur;  quia  diabolus  nun- 
quam  meruit  ut  hominem  sibi  subjectum  preme- 
ret,  sed  homo  meruit  per  culpam  suam  utab  eo 
premi  permitteretur.  Licet  enim  ignoraret  falsum 
esse  quod  diabolus  promisit,  non  tamen  ignora- 
vit  quod  etiam  si  verum  esset  contra  Creatoris  vo- 
luntatem  concupiscere  non  debuit.Justeergosub- 
jectus  est  homo  diabolo  quantum  pertinet  ad  cul- 
pam  suam  :  injusteautem  quantum  pertinet  ad 
diaboli  fraudulentiam.  Si  igitur  homo  talem  pa- 


po8tmundumigniflpurgatoriu8,  postpurgatorium  B  tronum  haberet  cujus  potentia  diabolus  in  cau- 


infernu8.  Diabolus  ergo  qui  a  summo  ceciderat» 
in  imum  detrusus  est  propterea  quia  reparandus 
non  erat.  Homo  autem  quia  non  a  summo  corruit 
non  est  posilus  in  imo,  sed  in  medio  collocatus, 
ut  ei  locus  esset  quo  ascendere  possetper  meritum 
justitiae,  vel  descendere  per  reatum  culpas. 
Cap.  III.  Quomodo  dispositus  ett  homo  ad  pctnitentiam^ 
Positus  est  ergo  homo  in  mundo  isto  in  loco 
ponitentiae,  spatio  poenitendi  indulto,  utmala  cor- 
rigeret,  bona  repararet,  ut  tendem  correctus  ad 
judicium  veniens ;  non  pro  culpapoenam,  sed  pro 
justitia  gloriam  sibi  praeparatam  acciperet.  Res- 
tat  ergo  ut  dum  tempus  est  consilium  exquirat  et 
auxiliumrequiratcorrectionis  et  liberationis  suae. 


sam  adduci  posset,  juste  dominio  ejus  homocon- 

tradiceret ;  quia  nullam  diabolus  justam  causam 

habuit  quare  sibi  jus  in  homine  vindicare  debue- 

rit.  Patronus  autem  nullus  talis  inveniri  poterat 

nisi  solus  Deus,  sed  Deus  causam  hominis  susci- 

pere  noluit,  quia  homini  adhuc  pro  culpa  sua  ira- 

tus  fuit.  Oportuit  ergo  ut  prius  homo  Deum  pla- 

caret,  et  sic  deinde  Deo  patrocinante  cum  diabo- 

lo  causam  iniret.  Sed  Deum  rationabiliterplacare 

non  poterat,  nisi  et  damnum  quod  intulerat  res- 

tauraret,  et  de  contemptu  satisfaceret.  Homo  vero 

nihil  habuitquod  digne  Deo  pro  ablatodamnore- 

compensaret.  Quia  si  quid  de  irrationali  creatura 

redderet,  pro  rationali  sublata,  minus  esset.  Sed 


Sed  quia  ipse  per  se  ad  neutrumsufficiensinveni-  G  nec  hominem  pro  homine  reddere  potuit,  quia 


tur,  necesse  est  ut  ille  qui  per  gratiam  suam  dif- 
fert  judicium,  interim  per  eamdem  gratiam  osten- 
dat  evadendi  consilium  ;  et  post  consilium  confe- 
rat  auxilium.  Sic  itaque  oportet  ut  interim  depo- 
nat  personam  judicis,  assumat  personam  prius 
consiliatoris,  postea  auxiliatoris,  ita  duntaxat  ut 
primo  hominem  totum  sibi  dimittat,  quatenus  et 
ipse  homo  et  ignorantiam  suam  experiatur  et  in- 
telligat  se  indigere  consilio,  deinde  etiam  defec- 
tum  suum  sentiat,etagnoscatseopushabereauxi- 
lio.  Tali  igitur  ratione  in  tempore  naturalis  legis 
totus  homo  dimissus  est  sibi ;  postea  in  tempore 
8cripta?legiscogno8centi  ignorantiam  suam  datum 
est  consilium  ;  postremo  in  tempore  gratiae  confi 


justumet  innocentem  abstulerat,  et  neiminem  nisi 
peccatorem  invenit.  Nihil  ergo  homo  invenit  un- 
de  Deum  sibi  placare  posset,  quia  sive  sua,  sive 
seipsum  daret  digna  recompensatio  non  esset.  Vi- 
dens  ergo  Deus  hominem  suavirtute  jugumdam- 
nationis  non  posse  evadere,  misertus  est  ejus ;  et 
primum  gratuito  praevenit  eum  per  solam  mise- 
ricordiam  ut  deinde  liberaret  per  justitiam.  Hoc 
est  quia  homo  ex  se  justitiam  evadendi  non  ha- 
buit;  Deus  homini  per  misericordiam,  justitiam 
dedit.  Neque  enim  ereptio  hominisperfecte  ratio- 
nabilis  esset,  nisi  ex  utraque  parte  justa  fieret; 
hoc  et  sicutDeus  justitiamhabuithominem  requi- 
rendi,  ita  et  homo  justitiam  haberet  evadendi. 


tentidefectumsuumprsastitumest  auxilium.  Con-  D  Sed  hanc  justitiam  homonunquamhaberepotuis- 


siliumeratin  ratione  satisfactionis.  Auxiliumerat 
in  effectu  redemptionis.  Ut  ergo  rationem  satis- 
factionis  quam  pro  peccato  suo  homo  debet  resol- 
vere  Greatori  evidentius  cognoscere  possimus : 
causam  hominis  prius  necesseestpaulis  per  atten- 
tius  consideremus.  Gausa  vero  haec  inter  perso- 
nas  tres  agenda  formatur,  scilicet  Deum,  homi- 
nem  et  diabolum. 

Gap.  IV.  De  causa  hominis  adversus  Deum  et 

diabolum. 

Hi  ergo  tres  in  causa  veniunt,  homo,  Deus  et 
diabolus.  Diabolus  injuriam  Deo  fecisseconvinci- 
tur,  quia  servum  ejus  hominem  et  fraudulenter 
abduxit,  et  violenter  tenuit.  Homo  similiter  Deo 
injuriam  fecisse  convincitur,  quia  et  praeceptum 


set,  disi  Deus  illi  per  misericordiam  suam  illam 
tribueret.  Ut  ergo  Deus  ab  homineplacariposset, 
dedit  Deus  gratis  homini  quod  homo  ex  debito 
Deo  redderel .  Dedit  igiturhominihominem  quem 
homo  pro  homine  redderet,  qui  ut  digna  recom- 
pensatio  fieret  priori  non  solum  aaqualis  sed  ma- 
jor  esset.  Ut  ergo  pro  homine  redderetur  homo 
major  homine,  factus  est  Deus  homo  pro  homine; 
et  dedit  se  homo  homini,  ut  se  assumeret  ab  ho- 
mine.  Incarnatus  estDeusDei  Filiu8,et  datusest 
hominibus  Deus  homo  Ghristus.  Sicut  Isaias  ait: 
Puer  datus  est  nobis  (Isa.  rx),  etc.  Quod  ergo 
homini  datus  est  Ghristus,  Dei  fuit  misericordia. 
Quod  ab  homine  redditus  est  Ghristus,  fuit  homi- 
nis  justitia.  In  nativitate  enim  Ghristi  juste  pla- 
catus  est  Deus  homini  ;quia  talis  homo  inventu 

8 


309 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VIII. 


310 


est  pro  homine  qui  non  solum,  nt  dictum  est  par, 
sed  etiam  major  esset  homine.  Ideo  in  nativitate 
Christi  angelimundo  pacem  nuntiabant,dicentes: 
Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra  pax  homini- 
bus  bonce  voluntatis  (Luc.  n).'Sed  adhuc  super 
erat  homini,  ut  sicut  restaurando  damnum  pla- 
caverat  iram,  ita  quoque  pro  contemptu  satisfa 
ciendo  dignus  fieret  evadere  poenam.  Sed  hoc  con- 
venientius  lierinon  poterat,  nisi  ut  poenam  quam 
non  debebat  sponte  et  obedienter  susciperet,  ut 
de  pcena  quam  per  inobedientiam  meruerat  eripi 
dignus  fieret.  Hanc  autem  poenam  homopeccator 
solvere  non  poterat,  qui  quamcunque  poenam  sus- 
ciperet  non  nisidigneet  juste  propter  contemptus 
primi  reatum  sustineret.  Ut  ergo  homo  juste  de- 
bitam  poenam  evaderet,  necesse  fuit  ut  talis  ho- 
mo  pro  homine  poenam  susciperet  qui  nihil  poe- 
nae  debuisset.  Sed  talis  nullus  inveniri  poterat  ni 
si  Christus.  Christus  ergo  nascendo  debitum  ho- 
minis  patri  solvit,  et  moriendo  reatum  hominis 
expiavit,  ut  cum  ipse  pro  homine  mortem  quam 
non  debebat  sustineretjuste  homo  propteripsum 
mortem  quamdebebat  evaderet,et  jam  locum  calu- 
mniandi  diabolus  noninveniret;  quiaet  ipsehomi- 
ni  dominari  non  debuit,  et  homo  liberari  dignus 
fuit.Idem  itaque  etjudiciumnostrumetcausamfe- 
cit,sicut  scriptumest:  Quoniam  fecisti  judicium 
meum  et  causam  meam  (Psal.  ix).  Causam  nos- 
tram  fecit,  quia  debitum  Patri  pro  nobis  solvit, 
et  moriendo  reatum  expiavit.  Judicium  vero  quia 
deacendens  ad  inferos  et  portas  mortis  frangens 
captivitatem  quae  ibidem  tenebatur  liberavit.  Ju- 
dicium  ergo  diaboli  adversus  Deum  factum  est 
statim  ab  initio  saeculi.  Judicium  hominis  adver-. 
8us  diabolum,  in  passione  Christi.  Judicium  ho- 
minis  adversus  Deum  differtur  usque  in  cousum- 
mationem  saeculi.  Et  ideo  homo  si  prius  per  Chris- 
tum  Deo  conciliari  voluerit,  post  judicium  sui  si- 
ne  timore  damnationis  exspectabit. 

Cap.  V  De  discretione  judiciorum. 

Quatuor  sunt  judicia,secundum  praescientiam, 
secundum  causam,secundum  operationem,secun- 
dum  retributionem.  Secundum  praescientiam  ju- 
dicati  fuimus  antequam  esaemus.  Secundum  cau- 
sam  judicamur  ex  quoesse  incipimus,quando  bo- 
ni  vel  mali  sumus.  Secundum  operationem  judi- 
camur,  quando  operibus  foris  ostendimus  quales- 
intus  apud  nos  sumus.  Secundum  retributionem 
judicabimur,  quando  in  percipienda  mercede  ope- 
rum  cognoscemus  quales  ab  aeterno  apud  Deum 
praevisi  fuimus.  Ex  his  quatuor  judiciisduo  sunt 
occulta  :  judiciura  scilicet  secundum  praescien- 
tiam,  et  judicium  secundum  causam  ;  et  ideo  in 
eis  judicium  humanum  non  recipitur.  Duo  mani- 
festa,  id  est  judicium  secundum  operationem  ;  et 
judicium  secundum  retributionem.  In  quorum  al- 
tero,id  eat  judicio  secundum  operationem,  homi- 
nibus  a  Deo  in  prsesenti  judicandi  potestas  da- 
tur.  Alterum  vero,hoc  est  judicium  secundum  re- 
tributionem,^ion  ab  hominibus,  sed  a  Deo  coram 
hominibus  judicabitur.  Sedjudicium  secundum 


A  prajscientiam  occultum  est  et  immutabile  ;  judi- 
ciumsecundum  causam  occultumest  et  mutabile; 
judicium  secundum  operationem  manifestum  et 
mutabile;  judicium  secundum  retributionem  ma- 
nifestum  et  immutabile.  Judicium  secundum  ope- 
rationem  imago  quodammodo  est,  et  sacramen- 
tum  judicii  secundum  retributionem.  Quia  illud 
manifestat  causam  et  praescientiam  innuit,  hoc 
vero  manifestabit  causam,  et  confirmabit  pnses- 
cientiam.  Item  considerandum  est  quod  judicium 
aliter  fit  ubi  sententia  dictatur,aliter  ubi  profer- 
tur.  In  dictanda  quidem  sententia  omnis  judicii 
judicat  simul  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus. 
In  proferenda  autem  judicat  solus  Filius,  quia 
in  divinitate  sua  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  om- 

B  nis  judicii  sententiam  dictare  habuit ;  in  huma- 
nitate  sua  omnis  judiciisententiamproferre  solus 
accepit.  Propterea  humanitas  (quae  sententiam 
dictare  non  habet)  quantum  ad  dictandam  sen- 
tentiam  dixit:  Egononjudico  quemquam(Joan. 
vin);  sedtamen  quia  proferre  habet  secundum 
quod  dictata  est  subdit  :  Sicut  audio  judico 
(Joan.  v).  Quod  enim  intus  audit  ubi  sententia  di- 
ctatur,  forisjudicat  ubi  profertur.  Hisitaquebre- 
viter  de  discretione  judiciorum  propositis,  nunc 
ad  ipsam  narrationis  nostrae  seriem  revertamur. 

Cap.  VI.  Cur  Deus  homo. 

Factus  est  itaque  Deushomo  uthominemquem 
fecerat  liberaret,ut  idem  esset  creator  hominis  et 
q  redemptor.  Missus  itaque  Filius,  ut  in  adoptione 
paterna  assensum  suum  demonstraret.  Venit  sa- 
pientia  ut  vinceret  malitiam,ut  hostis  qui  astu- 
tia  vicerat,prudentia  vinceretur. 

Cap.  VII.  Quid  adnos  pertinuit  passioChristi. 
Suscepit  denaturahostiampro  natura,ut  deno- 
stro  esset  holocauatum  ofiferendum  pro  nobis,ut  in 
hoc  rpso  ad  nospertineret  redemptio;  quia  denos- 
trosumpta  erat  immolatio.Cujusquidemredemp- 
tionis  participes  efficimur,  si  ipsi  redemptori  per 
camem  nobis  sociato  per  fidem  unimur.  Natura 
quidem  humana  tota  per  peccatum  corrupta  fue- 
rat,et  tota  propter  peccatum  damnationi  debita 
erat ;  et  idcirco  si  tota  damnata  fuisset,  injustitia 
non  fuisset.Venit  autem  gratia  et  elegit  quosdam 
D  de  massa  universitatis  per  misericordiam  ad  sa- 
lutem  ;  quosdam  autem  perjustitiam  deseruitad 
damnationem.  Et  quos  per  misericordiam  salva- 
vit,nonsine  justitia  salvavit,quia  in  ejus  potesta- 
te  erat  ut  hoc  juste  facere  posset,  quos  tamen  si 
non  salvasset  juste  fecisset ;  quia  in  eorum  meri- 
to  erat  ut  si  hoc  faceret  injustum  non  esset. 

Gap.  VIII.  De  justitia  potestatis  et  cequitatis. 
Justitia  enimaliaestsecundiim  debitum  facien- 
tis,alia  secundum  meritum  patientis,  justitia  se- 
cundum  debitum  facientis  est  potestatis,  justitia 
8ecundum  meritum  patientis  est  aequitatis.Justi- 
tia  potestatis  est  qua  sine  injustitia  licet  facienti 
si  velit  quod  ejus  potestati  debetur.  ^Tustitia  ae- 
quitatis  est  qua  retribuitur  patienti  (etiam  si  no- 
lit)  quod  ejus  merito  debetur.  Cum  ergo  Deus  nu- 


311 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


312 


nit  peccatorem,juste  facit;  quia  ejus  potestati  de-  A  emplo,et  veritas  in  promisso,et  vita  in  praemio. 


betur  ut  hoc  possit  si  velit,  ct  juste  punitur  qui 
patitur  ;  quia  secundum  meritum  suum  et  retri- 
buiturquod  ejus  merito  debetur,et  estillic  potes- 
tas  justaqua  Deus  juste  facit  et  ipse  justus  est.  Et 
hic  retributio  sequa  qua  peccator  juste  patitur, 
qua  tamen  ipse  nonest  justus,sed  poena  ejus  jus- 
ta  est.  Gum  vero  Deus  justificat  peccatorem  juste 
agit,et  justus  est  justitia  potestatis  qua  ei  hpc  li- 
cet.  Qui  vero  justificatur  justus  est  justitia  quam 
accipit,8ed  non  in  eb  quod  contra  meritum  suum 
accipit ;  sed  tamen  injustus  non  est,quia  non  fa- 
cit  ipse  quod  accipit,  quia  per  se  non  accipit,  sed 
patitur  tantum  quod  accipit,  et  est  qui  facit  quia 
facit,et  justitia  qua  facit  :  et  est  justus  qui  acci- 


Gap.XI.  Qua  ratione  instituta  sunt  sacramenta . 
Postquam  primus  paTens  generis  humani  prop- 
ter  inobedientiae  culpam  a  paradiso  exulans  venit 
in  hunc  mundum;  diabolus  justyrannicum  inil- 
lo  exercen8,sicut  eum  prius  fraudulenter  seduxe- 
rat,ita  postmodum  violenter  possidebat.  Sed  Dei 
providentia  qute  hunc  ad  salutem  disponebat  sic 
justitiae  rigorem  per  misericordiam  temperavit,ut 
eum.  quidem  ad  tempus  ab  illo  premi  permitte- 
ret ;  et  tamen  ne  ab  illo  in  aeterhum  pronieretur 
ex  ipsa  ei  pcena  remedium  praepararet.  Itaque 
tunc  ab  ipso  mundi  exordio  sacramenta  salutis 
suas  homini  proposuit  quibus  eum  ab  exspecta- 
tione  futurae  sanctificationis  consignaret,quatenus 


pit  justitiam  quam  accipit,non  tamen  quia  acci-  B  ea  quisquis  fide  recta  et  spe  firma  propter  obe- 


pit,quia  sine  justitia  sua  per  solam  gratiam  jus- 
titiam  accipit. 

Cap.  IX.  Be  justitia  patiente  et  cogente. 
Item  sciendum  est  quod  justitia  alia  patiens, 
alia  cogens.  Justitiapatiens  est  qua  si  fiataliquid 
justumest ;  si  non  fiat,injustum  non  est.  Justitia 
cogens  est  qua  sic  aliquid  justefit,ut  8i  non  fieret 
injustum  esset.  Propter  quod  justitia  patiens  dis- 
pensationem  habet,  justitia  cogens  necessitatem. 
Sic  igitur  Deus  de  massa  generis  humani  quos- 
dam  ad  salvationem  assumens  justitia  utitur  de- 
bitae  pote8tati8,quosdam  vero  ad  perditionem  de- 
serens,  justitia  utitur  licitae  aequitatis.  Illic  de  de- 
bito  8UO,  hic  de  merito  nostro.  Si  vero  eos  quos 


dientiam  institutionis  divinaeperciperet,etiam  sub 
jugo  positus  ad  consortium  Hbertatis  pertineret. 
Proposuit  itaque  edictum  suum  informans  homi- 
nem  et  erudiens,  ut  quicunque  eum  salvatorem 
exspectare  eligeret,ejusdem  suae  electionis  votum 
in  perceptione  sacramentorum  ejus  approbare  de- 
buisset.  Proposuit  et  diabolus  sacramenta  sua 
quibus  suos  sibi  alligaret,  quatenus  ab  illis  qui 
ejus  imperium  detractabant  quanto  manifestius 
eos  discerneret  tanto  securius  possideret.  Ccepit 
ergo  genus  humanum  mox  in  partes  contrarias 
dividi  ;  aliis  diaboli  sacramenta  suscipientibus, 
aliis  vero  suscipientibus  sacramenta  Chrieti.  Et 
factae  sunt  duae  familiae,una  Christi,  altera  diabo- 


nunc  ad  salvationem  assumit  desereret  injustitia  q  li.  Quid  enim  verbum  incarnatum  dixerim,  nisi 


non  esset,  quoniam  secundum  merita  sua  recipe- 
rent  justitiam  aequitatis.  Si  autem  eos  quos  nunc 
de8erit  assumeret,  similiter  injustitia  non  essset ; 
quia  in  eorum  salvatione  uteretur  justitia  potes- 
tatis.  Sive  igitur  in  his  qui  salvantur  sive  in  his 
qui  damnantur  justitiapatiens  est  per  quam  illud 
quod  fit  sic  justum  est,ut  etiam  si  aliter  fieret  in- 
justum  non  esset.Nam  et  ii  qui  secundum  merita 
sua  juste  damnantur,  per  gratiam  Dei  juste  sal- 
vari  potuissent  si  Deus  voluisset.  Et  rursum  qui 
per  gratiam  Dei  juste  salvantur,secundum  merita 
sua  juste  damnari  potuissent  si  Deus  eos  salvare 
noluisset.  Sic  igitur  quod  voluit  utrumque  justum 
fuit,ut  etiam  si  aliter  voluissetinjustumnonfuis- 


regem  qui  hunc  mundum  intravit  per  assump- 
tam  humanitatem  cum  diabolo  bellaturus,et  eum 
exinde  quasi  tyrannum  et  violenter  in  alieno  do- 
minantem  expulsurus  ?  Et  quid  omnes  priores 
sanctos  qui  ante  incarnationem  verbi  ab  inltio 
fuerunt  electi  appellaverim,  nisi  milites  quosdam 
optimos  regem  venturum  in  acie  praecedentes  ip- 
sis  quibus  tunc  sanctificabantur  sacramentis  quasi 
quibusdam  armis  muniti  atque  praecincti  ?  Quid 
item  eos  qui  post  incarnationem  usque  ad  finem 
electi  subsequuntur,  nisi  milites  alios,  non  tamen 
alium,  sed  ipsum  suum  regem  praecedentem  una- 
nimiter  atque  alacriter  subsequentes,  habentes  et 
ipsi  novi  arma  nova,  tamen  ab  eodem  armati  et 


set,quia  potestas  est  in  voluntate  ejus,  quia  sine  rv  contra  eumdem  pugnaturi  ?  Sive  igitur  praece- 

•        •  A  •  A*  X*  •  11  •    1  •  A  J  1  •  *  *^      _  9  _  m  « 


injustitia  facere  illi  licet  quodcunque  voluerit. 

Gap.  X.  Quod  aliter  Deus  rcdemisse  potuisset 

hominem  si  voluisset. 

Propter  quod  veraciter  profitemur  quod  redem- 

tionem  generis  humani  etiam  alio  modoDeusper- 

ficere  potuisset  si  voluisset.  Sed  quod  iste  nostra 

infirmitati  convenientior  fuit  ut  Deus  homo  fie- 

ret,et  prohomine  mortalitatem  hominis  assumens 

adspemsuse  immortalitatishominem  reformaret. 

Ut  non  diffidat  jam  homo  se  ad  bona  illius  posse 

a8cendere,quem  ad  sua  mala  toleranda  videtdes- 

cendisse  ;  et  ut  in  Deo  humanitas  glorificata  ex- 

emplum  esset  glorificationis  hominibus.  Ut  in  eo 

quod  passfeest  videantquid  ei  retribuere  debeant 

in  eoautemquodglorificatU8  est  considerent  quid 

ab  eo  debeant  exspectare.  Ut  et  ipse  sit  via  in  ex- 


dentes  sive  subsequentes,  unius  regis  sacramen- 
ta  portantes.  uni  regi  miiitantes,  et  unum  tyran- 
num  euperantes  ;  illi  venturum  prsecedentes,  iati 
praecedentem  subsequentes.  Unde  patet  quod  ab 
initio  et  si  non  nomine,  re  tamen  Ghristiani  fue- 
runt.Tria  enim  sunt  tempora  per  quae  praesentis 
saeculi  spatium  decurrit.  Primum  cst  tempus  na- 
turalis  legis  ;  secundum  tempus  scriptae  legis ; 
tertium  tempus  gratiae.  Primum  ab  Adam  usque 
ad  Moysen.  Secundum  a  Moyse  usque  ad  Ghris- 
tum.  Tertium  a  Ghristo  usque  ad  finem  saeculi. 
Similiter  tria  sunt  genera  hominum  ;  id  est  ho- 
mines  naturalis  legis,  homines  scriptae  legis,  ho- 
mines  gratiae.  Homines  naturalis  legis  dici  pos- 
sunt  qui  sola  naturali  ratione  vitam  suam  diri- 
gunt.  Vel  homines  potius  homines  naturalis  legis 


313 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  VIII. 


314 


dicuntur  qui  secundum  concupiscentiam  in  qua  A  to  cessaverunt ;  et  alia  pro  illis  ad  eamdera  sani- 


nati  sunt  ambulant.  Homines  scripta*  legis  sunt 
ii  qui  exterioribu8  praeceptis  ad  bene  viveudum 
informantur.  Homines  gratiae  sunt  ii  qui  per  ins- 
pirationem  Spiritus  sancti  afilati  et  illuminantur 
ut  bonum  quod  faciendum  est  agnoscant,  et  in- 
flammantur  ut  diligunt,  et  corroborantur  ut  per- 
ficiant.  Et  ut  idem  manifestiori  distinctione  si- 
gnemus  :  homines  naturalis  legis  sunt  apertema- 
li,  homines  scriptae  legis  ficte  boni,  homines  gra- 
tiae  vere  boni.  Ficte  boni.  sunt  tecti ;  aperte  mali, 
suntdetecti;  qui  perGog  etMagog  significati  sunt; 
quod  interpretatur  tectus  et  detectus.  Et  in  per- 
secutionem  populi,  Dei  venturi  praedicantur,quia 
haec  duo  genera  hominumsemperverebonos  per. 


tatem  perficiendam  successerunt.  Et  rursum  post 
illa  alia  quasi  novissime  adjuncta  sunt,  quibus 
alia  succedere  non  debuerunt.  Vel  ut  medicamen- 
ta  perfecta  quae  morbum  ipsum  consumerent  et 
perfectam  sanitatem  plene  restaurarent.  Et  haec 
omnia  facta  sunt  secundum  judicium  et  dispen- 
sationem  medici,qui  morbum  ipsum  vidit,et  qua- 
lia  ei  remedia  singulis  temporibus  adhibenda  es- 
sent  agnovit.  Porrounum  sacramentum  etiam  an- 
te  peccatum  hominis  institutum  invenitur.  Gon- 
jugium  namque  prius  etiam  quam  homo  peccaret 
sancitum  legitur  ubi  teste  Scriptura :  Mulier  fac- 
ta  in  adjutorium  viro  ei  sociata  memoratur  (Ge- 
nes.  n).  Gujus  tamen  institutionis  causa  tunc  ad 


sequuntur.  In  primo  genere  continentur  pagani  ;  b  remedium  non  fuit,sed  adofficium;  quia  morbus 


in  secundo  genere, Judaei ;  in  tertio  genere,  Ghris- 
tiani.  Istatriagenerahominum  abinitionunquam 
ullo  tempore  defuerunt.  Tempus  tamen  naturalis 
iegisad  aperte  malos  pertinet.quia  illi  tunc  etnu- 
mero  plures  et  statu  excellentiores  fuerunt.  Tem- 
pus  scriptai  legis,  ad  ficte  bonos,  quia  tunc  homi- 
nes  in  timore  servientes  opusmundabantnon  ani- 
mum.  Tempus  gratiae  ad  vere  bonos  pertinet,  qui 
modo  et  si  numero  plures  non  sint,  tamen  statu 
sunt  excellentiores,  et  Dei  gratia  publice  ante  fe- 
runtur,  etiam  ab  iis  qui  eis  moribuscontradicunt. 
Scias  ergo  quocunque  tempore  ab  initio  mundi  us- 
<rae  ad  finem,  nullum  fuisse  vel  esse  vere  bonum, 
nisi  justificatum  per  gratiam,  gratiam  autem  nun- 


in  homine  non  fuit  qui  sanaretur,  sed  virtus  quaB 
exercetur.  Propter  quod  ex  tribus  causis  institu- 
tionis  sacramentorum  duas  tantum  hic  inveni- 
mus ;  eruditionem  scilicet  et  exercitationem.  Hu- 
miliatio  enim  ibi  necessaria  non  fuit  ubi  super- 
bia  nulla  fuit  ;  sed  ratio  quae  erudiretur  ad  ma- 
jorem  cognitionem  et  virtusquaepromovereturad 
majorem  perfectionem.  Invenitur  itaque  hoc  sa- 
cramentum  singularem  habens  legem  quemad- 
modum  singularem  habet  institutionem.  Et  vide- 
tur  ordo  postulare  priusquam  ad  ea  quas  de  cae- 
teris  dicenda  sunt  sacramentis  discutiendo  acce- 
damus  ;  de  isto  singulariter  quaedam  quae  ad  pri- 
mam  institutionem  spectare  videbuntur  praemit- 


quam  aliquem  adipisci  potuisse,  nisi  per  Ghris-  q  tamus  ;  his  quae  ad  secundam  ejus  institutionem 


tum.  Ita  ut  omnes  sive  praecedentes  sive  subse- 
quentes  uno  sanctificationis  remedio  salvatos 
agnoscas.  Aspice  ergo  castra  regis  nostri  et  acies 
exercitus  ejus  fulgentes  in  armis  spiritalibus, 
quantapraecedentium  subsequentiumque  populo- 
rum  multitudine  stipatus  incedat. 

CAP.  XII.  D*  tempore  instUuttonis  sacramentorum. 

Tempus  institutionis  sacramentorum  ab  eo  in- 
coepisse  creditur,  quo  primus  parens  merito  ino- 
bedientiaea  gaudiis  paradisi  expulsus,in  hujus  vi- 
tae  mortalis  exilium  cum  tota  posteritate  usque  in 
finemprimae  corruptioni  obnoxius  tenetur.Ex  quo 
enim  homo  a  statu  primae  incorruptionis  lapsus 
in  corpore  per  mortalitatem  et  in  anima  per  ini- 


pertinent  sequenti  narrationi  reservatis.  Habet 
enim  hoc  sacramentum  duplicem  institutionem ; 
unam  ante  peccatum  ad  officium,  alteram  post 
peccatum  ad  remedium.  Et  secundum  illam  qua 
singulariter  institutum  est  singulariter  tractari 
debet ;  et  postea  secundum  illam  qua  caeteris  in 
tempore  conjungitur  a  caeteris  in  narratione  non 
separetur. 

Gap.  XIII.  De  institutione  conjugii  ante  peceatum. 

Sacramentum  conjugiisolum  exomnibussacra- 
mentis  quae  ad  remedium  hominis  instituta  sunt, 
ante  peccatum  hominis  legitur  institutum  ;  non 
tamen  propter  peccatum,sed  ad  sacramentum  so- 
lum  et  ad  officium.  Ad  sacramentum  proptereru- 


quitatem  aegrotare  ccepit ;  continuo  Deus  repa-  ^  ditionem,  et  ad  officium  propter  exercitationem. 


rando  in  sacramentis  suis  medicinam  praepara- 
vit.  Qoae  quidem  (prout  ratio  postulabatet  causa) 
diversis  temporibus  et  locis  ad  curationem  illius 
exhibuit ;  alia  ante  legem,  alia  sub  lege,  alia  sub 
gratia  :  diversa  quidem  in  specie  unum  tamen  ef- 
fectum  babentia  et  unam  sanitatem  perficientia. 
Si  quis  igitur  quaerat  tempus  institutionis  sacra- 
mentorum,  sciat  quia  quandiu  morbus  est,  tem- 
pus  medicinae  est.  Praesens  igitur  vita  a  princi- 
pio  saeculi  usque  in  finem  per  mortalitatem  de- 
currens,  tempus  eat  morbi,  et  tempus  remedii.  In 
ipsa  et  propter  ipsam  instituta  sunt  sacramenta; 
et  quaedam  a  principio  igsius,  quae  suo  tempore 
cucurrerunt  et  ad  sanitatem  (quantum  ipsis  da- 
tum  erat,  et  per  ipsa  dandum  erat)  restituendum 
Yalueront.  Et  ista  sacramentasuo  temporeexple- 
Pateol.  GLXXYI. 


Erant  enim  duo  haec  in  conjugio  ipso  :  conjugium  ' 
ipsum,  et  conjugii  officium,  et  utrumque  sacra- 
mentum  erat.  Conjugium  constabat  in  consensu 
fcederi8  socialis,  officium  conjugii  constabat  in 
copula  carnis.  Gonjugium  sacramentum  fuit  cu- 
jusdam  societatis  spiritualis  quae  per  dilectionem 
erat  inter  Deum  et  animam  in  qua  societate  ani- 
ma  sponsa  erat  et  sponsus  Deus.  Officium  conju- 
gii  sacramentum  fuitcujusdamsocietatis  quae  fu- 
tura  erat  per  carnem  assumptam  inter  Ghristum 
et  Ecclesiam,  in  qua  societate  Ghristus  sponsus 
futurus  erat  et  sponsa  Ecclesia.  Et  qui  sponsus 
erat  utrobique  superior  erat,  et  ejus  dilectio  per 
pietatem  trahebatur  ad  inferiorem.  Quaa  autem 
sponsa  erat,  utrobique  inferior  ewA.\Q£»».  %S^v 
sufflciens  noneraX,  tt^ec  *&«tax*  uwl^Njo^^ 

VV 


1 


315 


HUGONIS  I>E  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


316 


propterea  ejus  dilectionecessitatemagisconverte-  A  bat.  Media  vero  ratioet  a  superiori  regebatur  et 

baturadsuperioremsuperiordiligendobeneficium      inferius  regebat.  Adhanc  similitudinem  triaani 

pr8e8titit,inferiordiligendobeneficium  accepit.  Hu- 

jus  ergo  societatisquaButrinque  dilectione  mutua 

constabat,  sacramentum  formatum  est,  quando 

conjugium  institutum  est  alterius  societatis  sa- 

cramentum,  in  conjugio  alterius  societatis,8acra- 

mentum  in  conjugii  officio.  Propterea  natura  hu- 

mana  duplici  qualitate  distincta  est,  ut  in  viro 

quidem  robustior,in  feminavero  infirmior  et  alie- 

na  ope  egens  appareret.  Et  juncti  sunt  duo  in 

unum,  una  dilectione  et  societate  una,  ut  in  una 

dilectione  essent,et  per  dilectionem  unam  in  una 

societate  manerent.  Et  vir  quidem.  ut  imago  Dei 

fieret  in  hoc  sacramento,  pietate  ad  dilectionem 


malia  foris  facta  sunt.  Unum  rationale  quod  do- 
minabatur,  secundum  irrationale  quod  subjicie- 
batur,  tertium  rationale  similiter  quod  a  supe- 
riori  quidem  regebatur,  et  cum  superioreinferiori 
dominabatur.  Erat  igiturvir  imago  sapientia2,fe- 
mina  forma  prudentise,  bestia  autem  similitudo 
sensualitatis  et  concupiscientiae.  Propterea  ser- 
pens  feminam  peccatum  suadendo  decepit ;  fe- 
mina  vero  virum.Decepta  ad  consensum  inclina- 
vit,quia  concupiscentia  prudentiaB  carnisprimum 
delectationem  peccati  suggerit  :  deinde  prudentia 
carnis  per  delectationem  peccati  decepta,  ratio- 
nem  ad  consensum  iniquitatis  trahit.  Propter  has 


inclinaretur.  Femina  vero,  ut  formam  animse  ra-  B  et  hujusmodi  rationes  discreta  est  humana  natu- 


tionalis  exprimeret,  necessitate  magis  et  quasi 
respectu  commoditatis  cujusdam  amare  persua- 
deretur.  Sic  tamen  ut  utrinque  voluntaria  esset 
diiectio,  quia  si  voluntaria  non  esset  neque  vera 
dilectio  nec  verae  dilectionis  sacramentum  esse 
posset.  Iterum  ut  aliud  sacramentum  in  hac  so- 
cietate  formaretur  prsecepit  Deus  ut  masculus  et 
femina  in  una  carue  jungerentur,  ut  sicut  prius 
in  sacramento  conjugii  per  dilectionem  unum 
erant,  itapostmodumin  officio  conjugii  unum  fie- 
rent  per  unam  carnis  commistionem.  Ut  osten- 
deretur  quod  qui  prius  in  divinitate  per  dilectio- 
nem  junctus  eratanimse,  postmodum  per  assump- 
tem  carnem  junctus  est  Ecclesi®  suae.  Iterum  ne 


ra  ut  in  altera  parte  robustior  esset,  in  altera  ve- 
ro  infirmior  demonstraretur,  ut  in  eaunum  inve- 
niretur  quod  regeret,  et  totum  quod  re^eretur. 
Adjuncta  est  deinde  foris  in  carne  etiam  discre- 
tio  sensuum,  quae  quidem  quantum  ad  virtutem 
sacramenti  in  conjugio  necessaria  non  fuit,  sed 
quia  sine  ea  in  officio  conjugii  ministerium  ge- 
nerandi  impleri  non  potuit.  Sic  igitur  ante  pec- 
catum  institutum  fuit  conjugium  et  conjugii  of- 
ficium,  utrumque  ad  sacramentum,ut  conjugium 
quidem  sanctificaretur  pura  mentis  dilectione ; 
officium  quoque  conjugii  impleretur  sine  carnis 
pollutione.  Nuncvero  quia  per  peccatum  hominis 
caro  humana  corrupta  est,  jam  post  peccatum, 


etiosa  esset  societas  conjugalis  inter  masculum  et  G  carnis  commistio  sine  carnali  concupiscentia  fie- 


feminam,  propterea  post  sacramentum  conjugii 
additum  est  officium  quod  in  commistione  carnis 
expleri  debuerat,  ut  in  eo  conjuncti  exercerentur 
per  obedientiam  ad  virtutem,  et  fructificarent  per 
prolis  generationem.  In  quo  officio  masculo  qui- 
dem  (qui  superior  erat)  datum  est  quod  propa- 
gandum  fuisset  de  suo  seminare,  feminae  autem 
concipere  et  parere,  ut  in  eadem  similitudine  de- 
monstraretur  quod  in  illa  invisibili  societate  ani- 
ma  rationalis  nullatenus  fructificare  posset,  nisi 
prius  semen  virtutis  a  Deo  conciperet.  Erat  ad- 
huc  aliud  in  naturahumana  quodper  societatem 
conjugii  monstrari  debuisset.  Sic  quippe  conditus 
est  homo,  ut  quiddam  in  eo  supremum  esset,  et 


ri  non  potest.  Fortassis  autem  aliquem  movere 
potest,  quare  post  peccatum  homo  hoc  potissf- 
mum  opus  sine  peccato  explere  non  potest.  Sed 
diligenter  consideranti  ratio  manifesta  oc^urrit. 
Quandiu  enim  spiritus  rationalis  creatori  suo 
subjectus  fuit,  nullam  in  carne  sua  contradictio- 
nem  invenit ;  et  erant  membra  corporis  imperio 
animae  subjecta,  ut  nec  praeter  ipsam  aliquando 
moverentur,nec  ad  aliud  contra  ipsam.Postquam 
autem  spiritus  adversus  creatorem  suum  per  su- 
perbiam  intumuit,  merito  in  suo  inferiori  jus  an- 
tiquae  damnationis  amisit,  ut  membra  corporis 
jam  ejus  imperio  ad  injuriam  creatoris  ulciscen- 
dam  contradicerent,  quae  illi  nisi  per  creatorem 


in  homine  nihil  altius  esset.  Post  illud  autem  jj  suum  subjecta  esse  non  deberent.  Quia  vero  vita 


aliud  sub  illo  esset  etsubjectumilli ;  deindealiud 
novissimum  in  imo  constitutum,  et  in  caeteris 
duobus  subjectum.  Erat  quippe  in  homine  ratio 
suppremo  loco  constituta,  solis  divinis  et  invisi- 
bilibus  intendens  et  divinae  voluntati  se  confor- 
mans.  Post  haBC  alia  quaedam  ratio  ad  corporalia 
et  visibiliarespiciens^quae  aubjiciebatur  superiori, 
et  ab  illa  informata  subjectae  sibi  sensualitati  do- 
minabatur,  quae  tertio  et  imo  loco  fuerat  consti- 
tuta.  Sic  itaque  tria  inventa  sunt  in  homine :  sa- 
pientia,  prudentia  et  sensualitae.  Sapientia  sci- 
licet  hoc  est  ratio  ad  divina,  prudentia  autem  hoc 
est  ratio  ad  humana ;  sensualitas  vero  hoc  est  af- 
fectus  sive  appetitus  ad  terrena.  Equibus  prima, 
scilicet  ratio,  regebat  tantum  et  non  regebatur. 
Sensualitas  ultimaregebatur<tantum  etnon  rege- 


humana  nullatenus  subsistere  posset  si  in  mem- 
bris  corporis  sui  nullam  spiritus  rationalis  potes- 
tatem  haberet,  vindictam  suam  Deus  in  parte  per 
ju8titiam  exercuit,  et  in  partemisericorditertem- 
peravit,  quatenus  simul  et  culpa  plecteretur,  et 
natura  foveretur.  Ut  igitur  inobedientia  manifes- 
ta  fieret  unum  in  corpore  humano  membrum  po- 
testati  animae  subtraxit,  per  quod  posteritas  in 
carne  seminanda  fuit,  ut  omnes  qui  per  illud  ge- 
nerentur  se  filios  inobedientiae  esse  intelligant,  et 
ex  sua  origine  quales  et  ex  qualibus  generentur 
agnoscant.  Quia  ergo  in  hoc  membro  per  quod 
humana  propagatio  transire  debuit  signum  ino- 
bedientiae  positiifn  est,cunctisper  illud  transeun- 
tibus  manifeste  ostenditur  quod  cum  culpa  ino- 
betientiae  generantur.  Quaai  enim  in  ipso  titulo 


317 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  IX. 


318 


qui  portse  inscriptus  est  per  quam  transeunt,  A 
agnoscunt  unde  veniunt  et  quo  vadunt.  Propter 
hoc  ergo  caetera  membra  corporis  quse  imperium 
rationis  sequuntur  sine  culpa  operari  possunt  ; 
hoc  vero  membrum  in  quo  concupiscentia  prae- 
cipue  regnat,  quia  nutum  voluntatis  non  sequi- 
tur  ;  sine  culpa  non  operatur.  In  tantum  enim 
hoc  membrum  corporis  imperium  animsB  non  se- 
quitur  ut  sicut  aliquando  non  movetur  quando 
vult,  sic  saepe  etiam  quando  non  vult  moveatur. 
Exinde  ergo  carnale  commercium  ab  homine  ex- 
erceri  non  debuit ;  ex  quo  illud  sine  turpi  concu- 


piscentia  et  carnis  libidine  exerceri  non  potuit. 
Ipse  enim  sibi  hoc  illicitum  fecit,  ex  quo  se  talem 
fecit  qui  iliud  licite  implere  non  possit.  Sed  quia 
carnis  humanae  iniirmitas  turpius  ad  omnem  con- 
cupiscentiam  efilueret  si  non  in  parte  aliqua  lici- 
te  exciperetur  ;  concessum  est  postea  ad  reme- 
dium,  quod  prius  ad  officium  solum  fuerat  insti- 
tutum.  Ut  dum  per  indulgentiam  pro  majori  ma- 
loevitando  agitur,  ipsum  quod  inest  ei  malum 
infirmitatis,  per  pudicitiam  conjugalem  excuse- 
tur.  Et  de  primaquideminstitutioneconjugiiheec 
in  praesenti  loco  dicta  sufficere  possunt. 


PARS  NONA. 


DE  INSTITUTIONE  SAGRAMENTORUM. 


Gap.  primum.  Quatuor  esse  consideranda  in 
institutione   sacramentorum. 

Tractare  volentibus  de  sacramentis,quatuor  pri- 
mum  consideranda  sunt.  Primum  videiicet  quid 
8acramentum.Secundum,quare  instituta  sint  sa- 
cramenta.Tertium,quaB  sit  uniuscujusquemateria 
8acramentiin  qua  conficitur  et  sanctificatur.  Quar- 
tum,  quot  sint  genera  sacramentorum.  Hoc  est 
diffinitio,  causa,  materia  divisio.  Haec  enim  qua- 
tuor  si  diligenti  prosecutione  discussa  fuerint, 
intelligentiam  f acere  potuerunt  de  his  quae  propo- 
sita  sunt.  Primum  ergo  primo  tractandum  susci- 
pimus. 

Cju>.  II.  Quid  sit  sacramentum. 

Quid  sit  sacramentum,  doctores  brevi  descrip- 
tione  designaverant:  cSacramentum  est  sacrae  rei 
signum. »  Quemadmodum  enim  in  hominae  duo 
sunt,  corpus  et  anima,et  in  una  Scriptura  duo  si- 
militer,littera  et  sensus,sic  et  in  omni  sacramento 
aliudest  quod  visibiliter  foristractaturetcernitur, 
aliud  est  quod  invisibiliter  intus  creditur  et  prae- 
cipitur.  Quod  foris  est  visibile  et  maleriale,  sacra- 
mentum  est;  quodintus  est  invisibile  etspirituale, 
rea  aive  virtus  sacramenti  est;  semper  tamen  sa- 
cramentum  quod  foris  tractatur  et  sanctificatur ; 
aignumest  spiritualis  gratiae,  quae  res  sacramenti 
est  et  invisibiliter  percipitur.  Sed,  quia  non  omne 
agnum  rei  aacrae  sacramentum  ejusdem  conve- 
nienter  dici  potest  (quoniam  et  litterae  sacrorum 
sensuum  et  formae  sive  picturae  sacrarum  rerum 
signa  sunt,  quarum  tamen  sacramenta  rationabi- 
liter  dici  non  possunt)  idcirco  supra  memorata 
deacriptio  ad  interpretationem  sive  expressionem 
vocia  magis  quam  ad  diffinitionem  referenda  vide- 
tnr.  Si  quis  autem  plenius  et  perfectius  quid  sit 
sacraxnentum  diffinire  voluerit,  diffinire  potest 
quod  «  aacjramentum  est  corporale  vel  materiale 
elementum  foris  sensibiliter  propositum  ex  simili 
iudine  repraesentans,et  exinstitutione  signiiicans, 
et  ex  sanctificatione  continens  aliquam  invisibilem 
.'  et  spiritalem  gratiam.»  Haec  diffinitio  ita  propria 


B  ac  perfecta  agnoscitur,  ut  omni  sacramento  soli- 
que  convenire  inveniatur.  Omne  enim  quod  haec 
tria  habet,8acramentum  est,  et  omne  quod  his  tii- 
bus  caret,  sacramentum  proprie  dici  non  potest. 
Debet  enim  omne  sacramentum  similitudinem 
quamdam  habere  ad  ipsam  rem  cujus  est  sacra- 
mentum,  secundum  quam  habile  sit  ad  eamdem 
rem  suam  repraesentandam.Institutionem  quoque 
per  quam  ordinatum  sit  ad  iliam  signincandam. 
Postremo  sanctificationem  per  quam  Ulam  conti- 
neat,  et  efficax  sit  ad  eamdem  sanctificandis  con- 
ferendam.Hoc  autem  interesse  videtur,quod  omne 
sacramentum  similitudinem  quidem  habet  ex 
prima  eruditione,  institutionem  ex  superaddita 
dispensatione,sanctuicationem  ex  apposita  verbi, 

q  vel  signi  benedictione.  Ut  ergo  in  uno  sacramento 
ea  quae  de  omnibus  dicta  sunt  tria  haec  qualiter 
sint  agnoscamu8,  aquam  baptismatis  pro  exemplo 
assumimus.Ibi  enim  est  aquae  visibile  elementum 
quod  est  sacramentum,  et  inveniuntur  haec  tria 
in  uno:  repraesentatio  ex  aimilitudine,  signincatio 
ex  institutione,  virtus  ex  sanctiticatione.  Ipsa  si- 
miiitudo  ex  creatione  est;  ipsa  institutio  ex  dis- 
pensatione ;  ipsa  sanctificatio  ex  benedictione. 
Prima  indita  per  Creatorem ;  secunda  adjuncta 
per  Salvatorem,  tertia  ministrata  per  dispensato- 
rem.  Est  ergo  aqua  visibilis  sacramentum,et  gratia 
invisibilis,  res  sive  virtus  sacramenti.  Habet  au- 
tem  omnis  aqua  ex  naturali  qualitate  similitudi- 
nem  quamdam  cum  gratia  Spiritus  sancti;  quia, 

j-v  sicut  haec  abluit  sordes  corporum,  ita  illa  mundat 
inquinamenta  animarum.  Et  ex  hac  quidem  inge- 
nita  qualitate  omnis  aqua  spiritalem  gratiam  re- 
prsesentare  habuit,  priusquam  etiam  illam  ex 
superaddita  institutionesignificavit.Venit  autem 
Salvator  et  instituit  visibilem  aquam  per  ablutio- 
nem  corporum  ad  significandam  invisibilem,  per 
spiritalem  gratiam  emundationem  animarum.  Et 
ex  eo  jam  aqua  non  ex  sola  naturali  similitudine 
repraesentat,  sed  ex  superaddita  institutione  si- 
gnificat  gratiam  spiritalem,  S^d.  q£u&.  \*sr£,  &qa% 


319 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


sicut  diximus,  nondum  adhuc  sufl&ciunt  ad  perf ec-  A  vident)  sacramenta  salutis  venerari  despic 


tionem  :  accedit  verbum  sanctificationis  ad  ele- 
mentum  et  fit  sacramentum,  ut  ait  sacramentum 
aqua  visibilis  ex  similitudine  repraesentans,  ex  in- 
stitutione  significans,  ex  sanctificatione  continens 
spiritualem  gratiam.  Ad  hunc  modum  in  caeteris 
quoque  sacramentis  haec  tria  considerare  oportet. 

Gajp.  III.  Quare  instituta  sint  sacramenta. 

Prima  ergo  propositionis  parte  exposita,  ad  se- 
cundam  transeamus.  Triplici  ex  causa  sacramenta 
instituta  esae  noscuntur.  Propter  humiliationem, 
propter  eruditionem,propter  exercitationem.Pro- 
pter  humiliationem  quidem  ut  dum  homo  rationa- 
lis  creatura  insensibilibus  elementis  (quae  natura 


quia  in  eis  tantum  quod  foris  est  contemptibj 
specie  visibili  cernentes,  invisibilem  virtutei 
tus  et  fructum  obedientise  non  agnoscunt. 
enim  sciunt  quod  fideles  salutemexistiselem 
non  quaerunt,  etiam  si  in  istis  quaerunt;  w 
illo  et  ab  illo  quserunt  in  istis  a  quo  jubc 
quaerere  et  credunt  se  percipere  in  istis.  Non 
ista  tribuunt  quod  tribuitur  per  ista,  sed  ill 
ista  salutem  praebet  qui  in  istis  salutem  qua 
jubet.  Hoc  modo  igitur  intelligendum  est < 
invisibilia  sacramenta  propter  humUiationer 
minis  diximus  instituta.  Propter  eruditic 
quoque  instituta  sunt  sacramenta,  ut  per  id  • 
foris  in  sacramento  in  specie  visibili  cernitu 
infraip8umconditafuerunt)expnBceptoGreatori8  B  invisibilem  virtutem  quae  intus  in  re  sacran 


sui  subjicitur,  ex  hac  ipsa  sua  humUiatione  Grea- 
tori  suo  reconciliari  mereatur.  Homo  namque  ita 
factus  erat  ut  bonum  ejus  solus  ille  esset  a  quo 
erat ;  caetera  omnia  sub  ipso  facta  sunt,  non  ut  in 
eis  esset  ejus  bonum,  sed  ut  ex  eis  esset  illius 
obsequium.  Omne  enim  bonum,majus  est  illocu- 
jusest  bonum;  quiaverebonum  non  est,nisi  quod 
bonum  facitillum  cujus  est  bonum.Omnis  ergo  qui 
bonus  est,  et  ex  bono  suo  bonus  est;  inferior  est 
ipso  bono  quo  bonus  est,  quia  sine  ipso  bono  bo- 
nus  non  est.  Si  ergo  bonum  hominis  supra  homi- 
nem  erat,  solusiUebonum  hominis  eratqui  supra 
hominem  erat.  Huic  ergo  bono  homo  quandiu  in 
ordine  conditionis  suae  perstitit  immediate  junge- 


constat  agnoscendam  mens  humana  erudi; 
Homo  enim  qui  visibilia  noverat,  invisibUia 
noverat;  divina  agnoscere  nuUatenus  posset 
humanis  excitatus.  Et  idcirco  dum  ei  bonui 
visibile  quod  admiserat  redditur,  foris  ei  ejus 
significatio  per  species  visibUes  adhibetur,  ut 
excitetur;  et  intus  reparetur,  ut  in  eo  quod  tn 
et  videt,  agnoscat  quale  sit  quod  percipit  et 
videt.Dona  enim  gratiae  spirituaUaquasiquae 
invisibUia  antidota  sunt,  quae  dum  in  sacram 
vi8ibUibus  quasi  quibusdam  vasculis  hominj 
riguntur,  quid  aliud  quam  ex  patenti  specie  v 
occulta  ostenditur  ?  iGger  enim  medicamet 
videre  non  potest,  sed  vas  in  quo  medicamei 


batur  et  ex  eo  Ubere  fruebatur,  quia  et  voluntate  q  datur  videre  potest.  Et  propter  hoc  in  ipsa 


ad  Ulud  ibat,  et  libertato  in  iUo  stabat.  Postquam 
autem  per  concupiscentiam  abstractus  a  superiori 
avertebatur;  ad  inferiora  conversus  praecipitaba- 
tur,  et  UU  se  subjiciebat  quod  bonum  suum  fa- 
ciebat.  Justa  igitur  recompensatione  qui  suo  su- 
periori  per  obedientiam  subjectus  esse  noluit;  per 
concupiscentiam  suo  se  inferiori  subjecit,  ut  jam 
ipsum  inter  se  Deum  medium  inveniat  divisionis, 
non  mediatorem  reconcUiationis.  Hoc  enim  medio 
dividente  humana  mens  et  obnubilatur  ne  Greato- 
rem  suum  agnoscere  valeat:  et  refrigescit  ne  ipsum 
per  dUectionem  requirat.  Justumergoestuthomo 
qui  prius  Deum  superbiendo  deserens,  se  terrenis 
per  concupiscentiam  subdidit;  nunc  per  humUi- 


specie  virtus  exprimitur  medicinae,  ut  agn< 
quid  accipit,  et  per  ipsam  agnitionem  profidi 
dilectionem.  Sic  itaque  inteUigendum  est  < 
diximuspropter  eruditionem  sacramentainsti 
Propter  exercitationem  simUiter  instita 
sacramenta,  ut  dum  mens  humana  per  vi 
operum  species  foris  exercitata  coUtur,  ad  n 
plicem  virtutis  fructum  interius  fecundetur. 
num  quidem  hominisunum  erat;  et  quandiu  h 
UU  per  dUectionem  adhaesit  non  eguit  hac  ir 
piicitate.  Postquam  autem  mentem  suam  pei 
cupiscentiam  ad  multiplicia  haec  et  transitor 
vidi  permisit ;  stabiUs  esse  non  potuit,  quia  i 
multa  diligens  in  his  per  affectum  dividitui 


tatem  Deum  requirens  (ut  plenius  affectum  suaa  ^  mutabiUa  sequens  variatur.  Quidquid  enim  i: 

devotionis  insinuet)  eisdem  se  propter  praeceptum 

Dei  per  obedientiam  inclinet .  Sicut  enim  perniciosa 

fuit  elatio  superiori  noUe  subjici,  sic  laudabUis  et 

fructuosa  devotio  est  propter  superiorem  etiam 

inferioribu8  incUnari.  Et  quemadmodum  damna- 

biUs  fuit  superbia  praesentem  despicere,  siclauda- 

bUis  humilita8  est  absentem  quaerere,  et  perseve- 

rantiamore  usquead  inventionemadinquisitione 

non  cessare.ut  sit  devetio  in  humilitate,  et  humi- 

Utas  in  devotione.  Nemo  siquidem  est  qui  nesciat 

hominem  rationalem  mutis  et  insensibiUbus  ele- 

mentis  conditione  superiorem  existere ;  et  tamen 

cum  idem  homo  in  his  salutem  quaerere  jubetur  ad 

experiendam  obedientiae  ipsius  virtutem;  quid 

aUud  quam  suo  inferiori  superior  subjicitur?  Hoc 

propter  quod  infldeUum  oculi  (qui  VisibUia  solum 


omnibus  ad  requiem  et  consolationem  appetit 
ei  mutabUitatis  conditio  ad  laborem  et  doI< 
convertit.  Unde  fit  ut  sicut  ad  haec  ne  deficia 
compeUitur,  sic  ab  his  postmodum  ut  requi< 
exire  cogatur,  ut  appareat  alter  Gain  vag\ 
profugus  superterram  (Gen.  m).  Vagusinv 
quaerens  consolationem.  Profugus,  inventam 
que  declinans  affUctionem.  Ambulat  hom 
semper  ambulaverit  deficit.  Sedet  ergo  vel  st* 
deficiat,  et  tamen  si  semper  sederit,  deficit.  1 
rimu8  et  deficimus,  manducamus  ne  deficiai 
et  tamen  si  semper  manducaremus  deficerei 
et  vertitur  ad  dolorem  quod  quaesitum  est  ad 
solationem.  Sic  omnis  mutabUitas  hominis  d 
tum  habet  non  profectum;  et  deficimus  quia 
tamur,  qui  tamen  nunquam  mutari  cessamu 


321 


DE  SAGRAMENTIS.  —  LEBRI.  I  PARS  IX. 


8® 


deficiamus.  Quia  ergo  vita  hominis  hic  sinemuta- 
bilitateessenon  potest,contra  illam  (quse  defectum 
generat)  mutabilitatem  alia  ei  mutabilitas  quaa 
profectum  parit  opponitur;  ut,  quia  stare  non  po- 
test  ut  semper  ut  idem  sit,  moveatur  et  promo- 
veatur  semper  melior  sit.  Primum  enim  bonum 
erat  in  summo  stare.  Secundum  est  bonum  ad 
8uperiora  ascendere.  Et  idcirco  vita  mutabilis  ne 
sua  mobilitate  dissoluta  ad  deteriora  semper  de- 
ficeret;  talibus  studiis  nutrienda  fuerat  in  quibus 
et  rerum  varietate  foris  excitata,  et  amulatione 
virtutum  intus  accensa,  proficiendi  occasionem 
inveniret.  Divisa  sunt  tempora  et  distincta  loca, 
propositse  species  corporales,  injuncta  studia  et 
opera  exercenda,  ut  medicinam  interioris  hominis 
exterio  homo  praepararet,  et  ei  subesse  et  prodesse 
addisceret.  Nam  cum  prius  humana  vita  per  duo 
exercitationum  genera  cucurrisset  in  altero  ad 
necessitatem,  in  altero  ad  voluptatem,  in  altero 
ad  usum,in  altero  ad  vitium;  ad  usum  pro  natura, 
ad  vitium  pro  culpa,  alterum  ad  sustentationem, 
alterum  ad  subversionem,  congruum  erat  ut  ter- 
tium  quoque  exercitationis  genus  adjungeretur, 
ut  per  illud  unum  e  duobus  primis  evacuaretur, 
quia  erat  nocens ;  alterum  perficeretur,  quia  non 
erat  sufficiens.  Proposita  sunt  ergo  homini  foris 
opera  virtutum  ad  aedificationem  interiorem  exer- 
cendam,  ut  illis  praeoccupatus,  nec  unquam  vaca- 
ret  ad  opera  iniquitatis,  nec  semper  ad  opera 
necessitatis.  In  his  autem  virtutum  studiis  mira- 
bili  dispensatione  Deus  et  multiplicitatem  prsevi- 
dit,  et  varietatem,  et  intermissionem,  ut  humana 
mens  et  in  multiplicitate  exercitationem,  et  in 
varietate  delectationem,  et  in  intermissione  re- 
creationem  inveniat.  Sacrata  sunt  quaedam  loca, 
aedificatae  basilicse,  et  determinata  tempora  certa, 
quibu8  populus  fidelis  in  unum  congregetur,  et 
unitaa  commendetur  ut  gratias  reddat  preces  oflfe- 
rat,  vota  pcrsolvat.  Illic  Deus  nunc  in  silentio  sim- 
pliciter  exoratur,  nunc  consonis  vocibus  devote 
collaudatur,  ut  vicissim  fideUum  corda  nunc  com- 
ponantur  ad  requiem,  nunc  excitentur  ad  devo- 
tionem.  In  ipsis  quoque  divinis  praeconUs  non 
eadem  semper  exibetur  forma  collaudationis;  nunc 
psalmodise  accendunt  ad  devotionem,  nunc  hymni 
etcantica  ad  divinam  excitant  jucunditatem,nunc 
lectiones  recitantur  ad  formam  morum  et  vitae 
bonae  instructionem.  Ipsae  etiam  actiones  nostrse 
in  divinis  obsequiis,  non  eadem  semper  institu- 
tionisforma  procedunt.  Nuncerecti,nuncprostati, 
nunc  incUnatione,  nunc  conversione  ex  gestu 
corporis  statum  mentis  exprimimus.  Sed  et  ipsa 
in  quibu8  se  operando  exercet,  et  divinum  cultum 
adornat  fideUum  devotio  ;  multa  et  multifaria  si- 
miU  ratione  provisa  sunt,  ut  sint  plurima  et  sacra 
et  sacramenta,  quatenus  fides  in  eis  et  materiam 
exercitationis  et  causam  recreationis  perfectam 
inveniat.  Sic  enim  fideUs  animus  dum  foris  ad 
varia  sanctse  excercitationis  studia  ducitur,magis 
semper  ac  magis  intus  ex  ipsa  sua  devotione  ad 
8anctitateminnovatur.Etadhuncmodumquidem 
intelUgendum  putamus,  quod  dictum  est,  sacra- 


A  menta  propter  exercitationem  instituta. 

Gap.  IV.  Be  distinctione   trium  overum   et 
trium  operantium. 

Est  igitur  triplex  causa  haec  institutionis  sacra- 
mentorum  omnium :  humiUatio,  eruditio  et  exer- 
citatio  hominis.  Quse  causae  si  non  essent,  sacra- 
menta  omnino,  id  est  sacrorum  signa  vel  instru- 
menta,  elementa  per  se  esse  non  possent.  Quod 
enim  elementa  sacramenta  sunt,  non  natura  prima 
facit;  sed  apposita  institutio  per  dispensationem, 
et  gratia  infusa  per  benedictionem,  quse  duo  si 
elementa  post  primam  naturam  non  accepissent, 
8acramentaproprie  esse  non  possent.  Deditprimo  • 
natura  habiUtatem  ut  hoc  esse  possent;  adjunxit 

B  secunda  institutio  auctoritatem  ut  hoc  fierent ; 
superaddidit  tertia  benedictio  sanctitatem  ut  haec 
essent.  Prima  facta  per  Creatorem;  secunda  pro- 
posita  per  Salvatorem ;  tertia  administrata  per 
dispensatorem.  Primum  Greator  per  majestatem 
vasa  formavit,  postea  Salvator  per  institutionem 
eadem  proposuit;  postremo  dispensator  perbene- 
dictionem  haec  ipsa  mundavit;  et  gratia  implevit. 
Et  apparet  mirabile,  quod  qui  major  fuit,  quod 
minus  erat  fecit;  et  qui  minor  fuit,  fecit  quod 
majus  fuit.  Plus  enim  contuUt  sanctificatio  quam 
creatio,quoniam  in  creatione  naturam  acceperunt 
ut  essent ;  in  sanctificatione  gratiam,  ut  bona  et 
sancta  essent.  Si  ergo  Deus  creat  et  sacerdos  sanc- 
tificat,  plushomo  facere  videturquamDeus,quod 

G  omnino  absurdum  et  inconveniens  esset,  si  non 
quod  homo  facit  hoc  etiam  faceret  et  Deus.  Deus 
enim  sine  homine  creat,  sed  homo  sine  Deo  non 
sanctificat.  Ut  gratia  quodammodo  a  summo  inci- 
piat,  et  in  imo  consummetur ;  et  in  hoc  ipso  des- 
census  gratiaa  nobis  significetur,  quia  nisi  gratia 
descenderet,  jacentes  non  elevaret.  Greavit  pri- 
mum  Deus  per  se  et  in  suo,  hoc  est,  solus  et  in 
majestate.  Instituit  postea  Salvator  per  se  quidem 
sed  in  nostro,  hoc  est  solus  et  in  humanitate. 
Sanctificat  postremo  sacerdos  neque  per  se  neque 
in  suo,  quia  nec  solus  ipse  est  qui  operatur,  nec 
virtusipsius  est  quae  ad  sanctiflcationem  tribuitur. 
Ipse  enim  ministranti  cooperatur,  cujus  virtute 
per  mini8terium  ministrantis  quod  sanctifican- 

D  dum  est  sanctificatur,  ut  sit  quidem  una  virtus 
per  unum  opus  ad  unum  eflfectum,  quae  quidem 
virtusin  duobus  simuloperantibussic  discernitur; 
quoniam  per  alterum  datur,  per  alterum  minis- 
tratur.  Alter  est  a  quo  datur,alter  per  quem  mit- 
titur.  Et  cum  venit  ipsa  gratia  ad  nos,  per  iUum 
venitaquo  venit;  quoniam  minfstranti  cooperatur 
auctor  muneri8,8ed  non  simiUter  ab  iUo  venit  per 
quem  venit,  quia  auctor  muneris  esse  non  potest 
qui  solum  est  minister  dispensationis.  Nemo  igi- 
tur  dicat  quomodo  homo  sanctificat,quando  Deus 
per  hominem  sanctiflcat ;  quoniam  in  hoc  verius 
homo  facit  quod  Deus  per  eum  facit.  Nam  quod 
facit  per  se,  et  in  suo  facit  homo,  vere  non  facit, 
quoniam  veritatem  non  facit;  quoniam  per  se  et 
in  suo  non  nisi  malum  facit ;  sicut  ergo  Deua  &<v* 
lu8  mirabiUa  f acil,  qMrctaxii  te>  \^a»  ^wft^n» 


323 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


dicit :  Qui  faeit  mirdbilia  magna  solus  (Psal. 
lxxi);  quoniam  sine  ipse  nullus  facit,  et  omnis 
qui  facit  per  ipsum  facit  et  per  omnem  qui  facit 
ipse  facit.  Ideoque  solus  facit,  quoniam  ipsius 
soliu8  est,  quod  omnis  facit  qui  facit;  et  tamen  de 
servo  Dei  scriptum  est :  Fecit  enim  mirafoilia  in 
vita  sua  (Eccli.  xxxi)  quoniam  ex  Deo  fecit  et 
per  eum  Deus  fecit;  nec  contrarietas  ulla  ex  his 
procedit,  sic  Deus  solus  sanctificat  et  benedicit ; 
quoniam  ab  ipso  omnis  sanctificatio  et  benedictio 
est,  et  tamen  sacerdos  minister  Dei  sanctificat  et 
benedicit;  quoniam  per  ipsum  quaedam  sanctifi- 
catio  et  benedictio  est,  quae  et  ipsa  quoque  a  Deo 
est,qui  auctor  est  in  dono,et  per  Deum  qui  coope- 
rator  est  in  ministerio.  Tali  consideratione  ratio- 
nabiliter  distinguitur  quid  in  sacramentis  omni- 
bus  sigillatim,  vel  creatio  quantum  ad  naturam 
elementi,  vel  institutio  et  sanctificatio  quantum 
ad  virtutem  sacramenti  operatur;  et  in  ipsa  sanc- 
tificatione  quantum  ex  illo  qui  dator  est  numeris, 
et  quantum  ex  ipso  vel  potius  per  ipsum  qui  so- 
lum  minister  est  dispensationis.  Postremo  quin- 
que  discreta  et  distincta  ab  invicem  ad  cognitio- 
nem  procedunt :  Deus  medicus,  homo  aegrotus, 
sacerdos  min^ster  vel  nuntius,  gratia  antidotum, 
vas  sacramentum.  Medicus  donat,  minister  dis- 
pensat,  vas  servat  quae  sanat  percipientem  asgro- 
tum  gratiam  spiritalem.  Si  ergo  vasa  sunt  spiri- 
taiis  gratiae  sacramenta,  non  ex  suo  sanant,quia 
vasa  aegrotum  non  '  curant,  sed  medicina.  Non 
ergo  ad  hoc  instituta  sunt  sacramenta  ut  ex  eis 
esset  quod  in  eis  esset;  sed  ut  peritiam  suam 
inedicus  ostenderet  in  illo  remedium  praeparavit, 
a  quo  languidus  occasionem  morbi  accepit.  Quia 
enim  homo  visibilia  concupiscens  corruptus 
fuerat,  congrue  reparandus  in  eisdem  visibilibus 
salutis  occasionem  recipere  debebat,  ut  per 
eadem  resugeret  per  quae  corruerat. 

Cap.  V.  Institutionem  sacramentorum  quan- 
tum  ad  Deum  dispensationis  esse,  quantum 
ad  hominem  necessitatis. 

Institutio  sacramentorum  quantum  ad  Deum 
auctorem  dispensationis  est,quantum  vero  ad  ho- 
minem  obedientem  necessitatis.  Quoniam  in  po- 
testate  Dei  est  praeter  ista  hominem  salvare,  sed 
in  potestate  hominis  non  est  sine  istis  ad  salutem 
pervenire.  Potuit  enim  Deus  hominem  salvare 
etiam  si  ista  non  instituisset,  sed  homo  nullate- 
nus  salvari  posset  siista  contemneret.  Dicit  enim 
Scriptura:  Non  potest  salvari  qui  baptizatus 
non  fuerit  (Joanrm);  qui  hoc  vel  hoc  non  fecerit 
salvari  non  potest,  et  confitemur  quod  verum  est, 
et  quia  salvari  non  potest  homo  qui  caret  his  sine 
quibus  ab  homine  salus  haberi  non  potest.  Homo 
sine  hi8  salvari  non  potest,  sed  Deus  sine  his 
salvare  potest.  Homo  quippe  sine  his  salvari  pos- 
set  si  sine  his  salvari  in  potestate  hominis  esset, 
et  si  posset  homo  pro  arbitrio  suo  ista  quae  ad 
salutem  obtinendam  proposita  sunt  relinquere,et 
secundum  suam  electionem  alia  ad  salutem  via 
pervenire.  Quod  quia  hominiomnino  impossibile 


A  est,  proptera  rectissime  dicitur,  quod  hom 
his  omnino  salvari  non  potest.  Deus  auten 
his  hominem  salvare  potest,  qui  virtutem 
et  sanctificationem  et  salutem  quocunque 
voluerit  modo  homini  largiri  potest.  Iilo  na 
spiritu  quo  docet  hominem  sine  veibo,  just 
etiam  valet  si  voluerit  sine  sacramento;  qu 
tus  Dei  ex  necessitate  elementis  non  sub 
etiam  si  gratia  Dei  ex  dispensatione  per 
menta  donetur.  Hinc  estquod  quosdametiai 
hujusmodi  sacramentis  justificatos  legim 
credimus  salvatos.  Quemadmodum  Jeremi 
utero  sanctificatus  legitur,  et  Joannes  Bapti 
utero  matris  de  Spiritu  sancto  implendus  p: 
tatur,  et  qui  sub  naturali  lege  justi  Deo  p 

B  runt :  haec  sacramenta  habuisse  non  legim 
quorum  tamen  salute  nequaquam  dubitam 
qui  ex  illis  sacramenta  ista  post  justifi 
nem  susceperunt  signa  magis  justitiae  sut 
buerunt  in  istis  quam  causam  ex  istis.  Qu 
per  8piritum  Dei  qui  quidquid  confertur  in 
sine  istis  perceperunt,  damnabiliter  istit 
carnerunt,  quia  ut  ista  non  perciperent,  vel 
temporis  non  poposcit,  vel  necessitas  non  j 
sit,nunquam  contemptus  religionis  effecit.r^ 
ergo  in  elementis  sic  legem  divinaB  justitiae 
tituat,  ut  dicat  hominem  nec  justificari  posa 
his  etiam  si  gratiam  justificantem  habueri 
salvari  posse  sine  his  etiam  si  justus  fuerit. 
abhi8  percipiendisvelarticulus  necessitatis 

G  dit  vel,  sicut  diximus,  ad  haec  percipienda 
temporis  non  constringit.  Quemadmodum 
sub  naturali  lege  erant  justi,  ejusmodi  sacri 
tis  non  imbuebantur,  sicut  it  praeceptis  ejuc 
non  tenebantur.  Quicunque  ergo  rem  sacrai 
in  fide  recta  et  charitate  vera  habuerunt,  i 
mentis  istis  damnabiliter  non  caruerunt ;  q 
vel  pro  tempore  suscipere  non  debuerunt,v 
imminente  necessitate  suscipere  non  potuf 
Quid  igitur  tibi  videtur,  tu  quicunque  sacrai 
Dei  venerari8,et  cum  te  sacramenta  Dei  hon 
putas  Deum  inhonoras  ?  Sacramentis  indic 
cessitatem,  et  auctori  sacramentorum  toll 
testatem,  et  negas  pietatem.  Dicis  mihi  quc 
non  habet  sacramenta  Dei  salvari  non  pot< 

j%  ego  dico  tibi  qui  habet  virtutem  sacrament 
Dei  perire  non  potest.  Aut  nega  virtutem 
posse  ubi  sacramentum  non  est,  aut  si  coi 
virtutem  nega  damnationem.  Utrum  est  i 
sacramentum,  an  virtus  sacramenti  ?  Utru 
majus,aqua  an  fides?  Si  vis  dicere  verum,  < 
des.  Si  ergo  sacramentum  aquae  quod  mini 
salvat  quosdam  non  habentes  fidem;  et  non  i 
tatur  eis  quod  fidem  non  habent,quia  eam  h 
non  possunt.  Quomodo  fides  quae  major  es 
liberat  habentes  fidem  et  sacramentum  aqui 
habentes;  et  nonmulto  magis  parcetur  eis  j 
quod  sacramentum  aquae  non  habent,  quoc 
dem  habere  voluerunt,  sed  non  potuerunt! 
dicis  :  Quomodo  ergo  inteUigimus  quod  scri 
est:  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  etSp 
sancto,   non  intrabit  in  regnum  ccelor 


325 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  IX. 


836 


(Joan.  m.)  Et  ego  te  interrogo  quomodo  intelli-  A 
gendum  putas  quod  scriptum  est:  Qui  credit  in 
me  tnortem  non  videbit  in  ceternum  ?  (Joan. 
xi.)  Tu  dicis  quod  qui  non  facit  hoc  non  salvatur, 
et  ego  dico  quod  qui  hoc  facit  non  damnatur.Quis 
ergo  erit  medius  locusejusmodihomines  capiens, 
nec  8alvando8  quia  aquam  non  habent,nec  dam- 
nandos  quia  fidem  habent  ?  Est  homo  qui  habet 
fidem,et  cum  Me  dilectionem,  aquam  non  habet; 
non  tamen  aquamcontemnens,sed  aquamhabere 
volensetnon  valens.  Huncergoaqua  absens  dam- 
nabit,et  non  potius  fidesetdevotiopraesenssalva- 
bit  ?  Quid  ergo,  dicis,  mihi  est  cum  sacramentis? 
Habebo  fidem  et  dilectionem  et  virtutes  alias ;  et 
bonus  ero,  et  sufficiet.mihi.  Vide  ergo  si  delectio- 
nem  Dei  habere  potes,  et  praecepta  ejus  contem-  B 
nere  ?  Si  ergo  dilectionem  Dei  habes,  stude,  sa- 
tage,  conare,  quantum  potes  perficere  mandata 
ejus;  et  si  incidis  in  necessitatem,qusere  pietatem. 
Si  enlm  necessitas  non  est  quae  praetendatur: 
contemplus  non  excusatur.Vide  ergo  quod  sacra- 
menta  Dei  medicinae  sunt  spiritales  ;  quae  foris 
corporibus  adhibentur  per  visibilem  specimen, 
sed  intus  animas  sanant  per  invisibilem  virtutem. 
Quorxim  quidem  institutio  quantum  ad  praeci- 
pienten,  dispensationis  est;  susceptio  vero  quan- 
tum  ad  obedientem  necessitatis.Vis  scire  quod  in 
istis  visibilibus  speciebus  ad  curandos  morbos 
spiritalis  remedium  Deus  non  sumit,  sed  solum 
aacramentum  constituit?  Accipe  sacramentum  de 
sacramento.  iEgrotavit  Ezechias  etmissus  estad  q 
eum  Isaias  propheta,  qui  ei  mortem  imminentem 
praediceret.Quo  audito  terrore  et  dolore  compunc- 
tus,  lacryma8  cum  prece  fudit  et  misericordiam 
impetravit.  Remittitur  continuo  Isaias,  ut  quin- 
decim  annos  vitae  illius  adjiciendos  annuntiet,  et 
ad  virtutem  amplius  sacramenti  commendandam 
vulneri  ejus  curando  novam  novo  modo  medici- 
nam  praeparet.  Apposita  est  medicina  foris,  ut 
virtu8  occulta  intus  operaretur  et  non  erat  sanitas 
ex  medicina,  quoniam  secundum  se  contraria  sa- 
nitati  erat  medicina,  ut  aperte  monstraretur, 
quoniam  ex  illa  non  erat  quod  per  illam  erat. 
Magnum  de  sacramentis  sacramentum  commen- 
datum  est.  yEger  est  genus  humanum,  quod  lan- 
guet  et  intus  per  iniquitatem,  et  foris  per  morta-  pj 
litatem.  Ad  quem  sermo  propheticus  mittitur,  ut 
ei  mors  emminens  non  solum  praesens,  sed  et 
futura  annuntietur.  Qui  terrentur  confitentur, 
plorant  et  orant,et  miaericordiam  impetrant.  Re- 
mittitur  serrao  propheticus  qui  nos  de  longioris 
vitae  spatio  indulto  certos  efficiat.  Quia  eadem  nos 
scripturaaeternae  vitae  promissione  consolatur  poe- 
nitentes  quae  de  perpetuae  mortis  damnatione  ter- 
ret  in  peccato  persistentes.  Apponitur  medicina 
curandis  ulceribus  nostris,  quae  cum  ex  sui  qua- 
litate  morbo  contraria  ostenditur  ;  in  curatione 
aegroti  non  medicinae,  sed  medentis  virtus  evi- 
dentissime  declaratur.  Ipsa  medicina,  ipsa  sunt 
8acramenta,quae  dum  foris  nobis  per  ministrossa- 
crae  dispensationis  corporaliter  adhibentur,  vul- 
nera  animarum  nostrarum  invisibiliter  curantur, 


ut  curati  et  sanatiadperpetuae  vitae  repromissio- 
nem  portingere  possimus.  Quae  quidem  vita  quin- 
decim  annorum  numero  signata  est,  quae  et  in 
praesenti  per  requiem  mentis  septenerio  inchoa- 
tur,  et  in  futuro  per  mortalitatem  carnis  octona- 
rio  perficitur.  Quae  tamen  medicina  quantum  ad 
suam  naturam  spectat,  augere  morbum  habuit 
non  currare,  qruia  terrena  omnia  fquantum  ad  il- 
lorum  qualitatem  et  nostram  infirmitatem  perti- 
net)  corruptionem  animarum  operari  solent  po- 
tius  quam  curationem.  Perquae  tamen  Deus  cum 
nostram  sanitatem  perficit,quid  aliud  quam  suae 
virtutis  potentiam  evidenter  ostendit ;  cum  in  eo- 
dem  nostrum  procurat  remedium  a  quo  infirmi- 
tatis  et  corruptionis  traximus  morbum  ?  Non  ita- 
que  istis  ascribatur,quod  per  ista  nobis  adminis- 
tratur,  nequein  illis  visibilem  ita  veneramur  spe- 
ciem,  et  invisibilem  eis  subjicere  veritatem  con- 
vincamur.  Hac  consideratione  diligenter  intuen- 
tibus  manifestum  fit,  quantum  vel  illi  debeant 
quod  foris  in  specie  sacramenti  visibiliter  cerni- 
tur,  vel  illi  quod  in  virtute  sacramenti  intus  in- 
visibiliter  operatur.  Et  haec  quidem  omnia  ad  hoc 
spectant  quod  propositum  erat  investigandum, 
quare  videlicet  instituta  sint  sacramenta. 

Cap.  VI.  De  materia  sacramentorum. 

Restat  nunc  tertia  pars  de  quatuor  quae  propo- 
sitafuerant,di8cutienda.  Intriplici  materiaomnia 
divina  sacramenta  conficiuntur,  scilicet  aut  in 
rebus,  aut  in  factis,  aut  in  verbis.  Quia  enim  to- 
tus  homo  corruptus  erat,  totum  quod  hominis 
foris  erat  ad  sacramentum  sumendum  erat,  ut 
totum  in  sacramento  foris  sanctificetur,  et  in  toto 
virtus  sacramenti  intus  remedium  operetur.  Ita- 
que  in  rebus  sacramenta  sanctificanda  erant.  Ut 
sanctificaretur  hominis  materia,  in  factis  ut  ope- 
ra;  in  dictis  ut  verba,  ut  totum  videlicet  sanctum 
sit,  et  quod  homo  est,  et  quod  hominis.  In  rebus 
conficiuntur  sacramenta,  sicut  videlicetsacramen- 
tum  baptismi  in  aqua,  sacramentum  unctionis  in 
oleo  sacramentum  corporis  et  sanguinis  Ghristi 
in  pane  et  vino,  et  quaecunque  sunt  aliaB  corpora- 
les  speciesin  quibus  sacramenta  divina  conficiun- 
tur.  In  factis  etiam  sacramenta  inveniantur,  que- 
madmodum  videlicet  cum  signum  crucis  vel  pro 
munimine  contra  adversas  potestates  opponentee, 
velpro  sanctificatione  quibuscunque  rebussancti- 
ficandis  imprimentes  facimus,  vel  cum  etiam  ex- 
pansis  manibus  sive  elevatis  in  oratione,  inclina- 
tione  sive  erectione,  sive  conversione,  sive  alio 
quocunque  gestu  vel  motu,  vel  actu,  sacrum  ali- 
quid  et  sacrae  rei  signum  expriminus.  In  dictis 
sacramentum  invenitur,  quemadmodum  estinvo- 
catio  Trinitatis,et  caetera  hujusmodi,quotiescun- 
que  cum  verborum  prolatione  sacrum  aliquid  et 
8acramentum  exprimimus  et  significamus.  Porro 
sciendum  est  quod  cum  his  tribus  modis  sacra- 
menta  conficiantur ;  illa  tamen  magis  proprie  et 
pricipaliter  sacramenta  dicuntur  in  quibus  virtus 
est  per  sanctificatiQn&tft,  o\.  feft&&o&  ^i&^ 


327  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGM ATICA. 

operationem.  His  breviter  de  materia  sacramen-  A   Cap.  VIII.  De  tribus  qua  necessaria  sunt  ad  sal 
torum  praelibatis  ad  sequentia  transeamus.  Tria  sane  sunt  quse  ab  initio  sive  ante  a 

tum  Christi,  sive  post  ad  salutem  obtinc 
necessaria  fuerunt,  id  est  fides,  sacramenta 
et  opera  bona.  Quae  tria  ita  cohserent  ut  * 
eflfectum  habere  non  possint  si  simul  non  fi 
Fides  enim  sine  operibus,  teste  Scriptura, 
tua  est  (Jacob.  n).  Rursum  ubi  non  est 
opus  bonum  esse  non  potest.  Item  qui  fidei 
rantem  habent,  si  sacramenta  Dei  sucipe 
nuunt,  salvari  non  possunt,  quia  dilectione 
non  habent  cujus  pnecepta  in  sacramentii 
contemnunt.  Verumtamen  ubi  fides  cum 
tione  est,  sicut  non  minuitur  meritum  et 
opus  quod  in  bono  proposito  devotionis  es 


Cap.  VII.  Quod  tria  genera  sunt  sacramentorum . 

Tria  genera  sacraraentorum  in  prima  considera- 
tione  discernenda  occurrunt.  Sunt  enim  quaedam 
sacramenta  in  quibus  principaliter  salus  constat 
et  percipitur,  sicut  aqua  baptismatis,  et  perceptio 
corporis  et  sanguinis  Christi.  Alia  sunt  quae  etsi 
necessaria  non  sunt  ad  salutem  (quia  sine  his  sa- 
lus  haberi  potest)  proficiunt  tamen  ad  sanctifica- 
tionem,  quia  his  virtus  exerceri  et  gratia  amplior 
acquiri  potest,  ut  aqua  aspersionis,  et  susceptio 
cineris,  et  similia.  Sunt  rursum  alia  sacramenta 


quae  ad  hoc  solum  instituta  esse  videntur,  ut  per  B  rius  non  perficitur,  sic  salutis  eflfectus  non 


ipsa  ea  quae  caeteris  sacramentis  sanctificandis  et 
instituendis  necessaria  sunt,  quodaramodo  prae- 
parantur  et  sanctificentur,  vel  circa  personas  in 
sacris  ordinibus  perficiendis,  vel  in  iis  quae  ad 
habitum  sacrorum  ordinum  pertinent  initiandis 
et  caeteris  hujusmodi.  Prima  ergo  ad  salutem, 
secunda  ad  exercitationem,  tertia  ad  praeparatio- 
nem  constituta  sunt.  His  igitur  prout  ratio  postu- 
lare  videbatur  pertractis,  ai  ea  quae  restant  ex- 
plicanda  transimus. 


ditur  etiam  si  sacramentumquodin  vera 
tate  et  desiderio  est,  articulo  necessitatis  e: 
tur.  Ubi  autem  tria  simul  haberi  possun 
periculo  salutis  nullatenus  abesse  possunt 
nec  fides  meritum  habet  si  dumpotest  oper 
gligit,  nec  opus  bonum  est  aliquid  si  sine  f 
Etrursum  fides  operans  hominem  sanctifica 
suflficit,  si  eam  quae  in  sacramentis  Dei  const 
ctificationem  suscipere  contemuit.  Tria  ergo 
8unt,fides,sacramentum,etopus.Infide,Chri 
fortitudo  tribuitur,  in  sacramentis,  arma;  i 
ribus  bonis,  tela  contra  diabolum  pugnatu 


PARS  DECIMA. 


DE  FIDE. 


Cap.  primum.  De  fide  septem  esse  inquirenda. 

De  tractare  volentibus,  septem  inquirenda  pro- 
ponimus.  Quid  sit  fides.  In  quo  constat  fides.  De  in- 
cremento  fidei.  De  his  quae  pertinent  ad  fidem.  An 
ab  initio  secundum  mutationem  temporum,mutata 
sit  fides  credentium.Quidsit  quonihil  minus  vera 
fides  unquam  hahere  potuit.  De  sacramento  fidei 
et  virtute  ipsius.  Singula  suo  ordine  prosequamur. 
Cap.  II.  Quid  sit  fides. 

Fides  est,  ut  ait  Apostolus,  substantia  rerum 
sperandarum,argumentum  non  apparentium 
(Hebr.  xn).  Si  per  fidem  ea  quae  creduntur  fide, 
significata  intelligimus  (sicut  per  visionem  non- 
numquam  non  eam  qua  videmus,  sed  quod  vide- 
mus  accipimus)  convenienter  fides  substantia  re- 
rum  sperandarum  dicitur,  quia  fide  ea  quae  vere 
subsistunt  bona  sperantibuset  exspectantibus  illa 
ventura  creduntur.  Secundum  quam  acceptionem 
non  irrationabiliter  etiam  argumentum  non  appa- 
rentium  dicitur;  quia  quae  ratione  humana  non 
comprehendimu8,  sola  fide  nobis  credibilia  esse 
et  vera  persuademus.  Quod  si  hanc  difl&nitionem 
alio  modo  exponimus  possumus  dicere  quod  fides 
non  in  eo  quod  sit,  sed  quod  faciat  diffinitur,  ut 
sit  sensus.  Fidcs  est  substantia,  id  est  subsisten- 
tia,  rerum  sperandarum,  id  est  futurorum  bono- 
rum,  quae  ventura  sperantur  a  nobis,  et  quae  sola 


C  digna  sunt  spe  et  exspectatione  nostra,  qu 
in  ipsis  constat  bonum  nostrum.  Est  erg 
substantia  rerum  sperandarum;  quia  bon 
sibilia  quae  per  actum  nondum  praesentii 
jam  per  fidem  in  cordibus  nostris  subsisti 
ipsa  fides  eorum  in  nobis  subsistentia  eoru 
Cum  enim  res  qucelibet  apud  nos  subsista: 
per  actum,  quando  videlicet  praesentes 
comprehenduntur,  vei  per  intellectum,  q 
absentes;  vel  etiam  non  existentes  in  simili 
sua  et  in  imagine  per  intellectum  capiunti 
etiam  per  experientiam,  quando  ea  quaB  in 
sunt  sentiuntur  a  nobis,  ut  est  gaudium,  tr 
timor  et  amor,quaesubsistunt  in  nobis  et» 
tur  a  nobis  :  nullo  horum  modorum  inv. 

D  Dei  comprehenduntur  a  nobis  quae  credi 
possunt  comprehendi  omnino  non  possunt. 
enim  actu  praesentia  sunt  ut  sensu  comp 
dantur,  quia  nec  corpora  sunt  nec  in  corpoj 
subsistunt.  Neque  in  similitudine  aliqua  im 
biliter  ab  animo  comprehendi  possent,  quii 
omnem  similitudinem  etcorporum  et  corpo 
suae  divinatitatis  et  puritatis  excellentia  tra 
dunt.  Neque  quemadmodum  illa  quae  ir 
sunt  et  sentiuntur  a  nobis ;  quoniam  ne 
substantia  animi  sunt,  neque  de  his  quae  in 
subsistunt.  Ergo  fide  sola  subsistunt  in  no 


329 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  X. 


330 


subsistentiaeorum  est  fides  eorum,qua  creduntur 
quia  sunt,  sed  non  qualia  sunt  comprehenduntur. 
Ergo  Deus  credi  potest,  comprehendi  omnino  non 
potest.  Dicis  mihi :  Quid  dicam  f  Quid  est  Deus  ? 
Ergo  tibi  respondeo  quod  indicibile  omnino  est 
quid  est  Deus.  Saltem,  inquis,  quid  cogitabo 
quando  cogitare  volo  quid  est  Deus?  Amplius  dico 
quia  incogitabilis  est  Deus.  Quidquid  dicitur  vel 
cogitatur,  secundum  aliquid  dicitur  vel  secundum 
aliquid  cogitatur.  Quod  enim  secundum  aliquid 
dici  vel  cogitari  non  potest,  dici  omnino  et  cogi- 
tari  non  potest.  Quid  ergo  dices  vel  cogitabis,  cum 
id  quod  Deus  est  dicere  vel  cogitare  volueris  :  Si 
terram  cogitas,  si  coelum  cogitas,  si  omnia  quaa 
in  coelo  sunt  et  in  terra  cogitae,  nihil  horum  est 
Deus.  Denique  si  spiritum  cogilas,  si  animam  co- 
gitas  :  non  est  hoc  Deus.  Scio,  inquis,  quod  hoc 
non  est  Deus,  tamen  hoc  simile  Deo  est,  et  simi- 
litudine  sua  Deus  demonstrari  potest.  Vide  quale 
simile  si  spiritum  demonstrare  velles  et  corpus 
ostenderes,  qualis  similitudo  haec  esset,  et  tamen 
plus  longe  est  Deus  et  spiritus  quam  spiritus  et 
corpus.  Omne  enim  quod  creatum  est  minus  ab 
invicem  distat,  quam  ille  qui  fecit  ab  eo  quod  fe- 
cit.  Non  potest  cogitari  Deus  quid  est,  etiam  si 
credi  potest  quia  est,  non  qualis  est  comprehendi. 
Quod9  inquit  Apostolus,  nec  oculus  vidit,  nec 
auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendit  (I 
Cor.  n);  hoc  est  illud  quod  dicere  volumus,  si  ta- 
mendicerepos8umuB  quod  cogitare  nonpossumus. 
Quod  nec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  quia 
sensu  non  percipitur.  Nec  in  cor  hominis  ascen- 
dit ;  quia  congitatione  non  comprehenditur. 

Erant  enim  tria  qusedam  :  corpus  et  spiritus  et 
Deus  :  corpus  quidem  mundus  erat,  anima  spiri- 
tus.  Et  ipsa  anima,  quasi  in  medio  quodam  erat 
habens  extra  se  mundum,intra  se  Deum,  et  acce- 
perat  oculum  quo  extra  se  mundum  videret  et  ea 
quae  in  mundo  erant  :  et  hic  erat  oculus  carnis. 
Alium  oculum  acceperat  quo  seipsam  videret  et 
ea  quae  in  ipsa  erant,  hic  est  oculus  rationalis. 
Alium  rursum  oculum  acceperat  quo  intra  se 
Deum  videret  et  ea  quae  in  Deo  erant,  et  hic  est 
oculus  comtemplationis.  Hos  igitur  oculos  quan- 
diu  anlma  apertos  et  revelatos  habebat,  clare  vi- 
debat  et  recte  discernebat;  postquam  autem 
tenebrae  peccati  in  illam  intraverunt,  oculus 
quidem  contemplationis  exstinctus  est,  ut  nihil 
videret ;  oculus  autem  rationis  lippus  effectus  ut 
dubie  videret.  Solus  ille  oculus  qui  extinctus  non 
fuit  in  eua  claritatepermansit,  qui  quandiu  lumen 
habetclarum,  judicium  dubium  nonhabet.  Oculus 
vero  rationalis  quandiu  lumen  ejus  est  nubilum, 
judicium  certum  habere  non  potest ;  quia  quod 
clare  non  videt  discernit  ambigue.  Hinc  est  quod 
corda  hominum  facilius  sibi  consentiunt  in  his 
quae  oculo  carnis  percipiunt,  quam  in  his  quae  acie 
mentis  et  sensu  rationis  attingunt,  quia  ubi  in 
videndo  non  caligant,  in  judicando  non  discrepant. 
Homo  ergo  quia  oculum  carnis  habet  mundum 
videre  potest,  et  ea  quaein  mundo  sunt.  Item  quia 
oculum  rationis  ex  parte  habet,  animum  similiter 


A  ex  parte  videt  et  ea  quaein  animo  sunt.  Quiavero 
oculum  contemplationis  non  habet,  Deum  et  quse 
in  Deo  sunt  videre  non  valet.  Fides  ergo  neces- 
saria  est  qua  credantur  quae  non  videntur,  et  sub- 
sistant  in  nobis  per  iidem,  quae  nondum  proesentia 
nobis  sunt  per  speciem.  Sic  itaque  substantia  illo- 
rum  est  fides,  quia  per  solam  lidem  subsistunt 
nunc  in  nobis  :  et  argumentum  similiter  illorum 
est  fide8,  quia  per  solam  lidem  probantur  a  nobis. 
Non  enim  aliud  argumentum  majus  de  illisdubi- 
tantibus  profere  possumus,  quam  quod  illa  quae 
creduntur  fide,  ratione  non  comprehenduntur. 
Quod  enim  aliud  argumentum  ad  illa  esse  potest, 
quibus  simile  et  comparabile  nihil  esse  potest  ? 
Gum  utique  argumentum  nullatenus  esse  posset, 

B  nisi  aliquam  cum  illo  ad  quod  argumentum  esset 
similitudinem  etiam  haberet.  Quae  igitur  omnem 
similitudinem  et  comparationem  transcendunt, 
qua  similitudine  argui  et  comprobari  possunt? 
nisi  quia  ex  fide  et  devotione  praecedentiuin  san- 
ctorum  colligimus,  quoniam  ad  illa  quse  futura 
praedicantur  bona  increduli  esse  non  debemus. 
Magna  enim  est  ratio  haec  et  omnino  fide  digna ; 
quia  nequaquam  sancti  et  justi  omnes  pro  aeternae 
vitae  desiderio  tanta  constantia  praesentem  vitam 
despicerent,  si  non  amplius  aliquid  et  ultra  nos- 
tram  intelligentiam  de  illius  veritate  praesensis- 
sent.  Sic  itaque  fides  est  substantia  rerum  spe- 
randarum;  quia  per  eam  jam  quodammodo  quae 
futura  sunt  subsistunt  in  nobis,  et  argumentum 

q  non  apparentium;  quoniam  per  ea  quae  oculta 
sunt  approbantur  a  nobis.  Sed  quia  in  hac  descri- 
ptione  non  quid  sit  fides,  sed  quid  faciat  fides  os- 
tenditur;  nec  ea  quae  de  praeteritis  vel  de  praenen- 
tibus  habetur  fides  dimnitur,  si  quis  plenam  ac 
generalem  diffinitionem  fidei  signare  voluerit  di- 
cere  potest :  «  Fidem  esse  certitudinem  quamdam 
animi  de  rebus  absentibus,  supra  opinionem  et 
iafra  scientiam  constitutam.  »  Sunt  enim  quidam 
qui  audita  statim  animo  repellunt  et  contradicunt 
his  quae  dicuntur  :  et  hi  sunt  negantes.  Alii  in  iis 
quaa  audiunt  alteram  quamcunquepartem  eligunt 
ad  exi8timationem,  sed  non  approbant  ad  afnrma- 
tionem.  Quamvis  enim  unum  ex  duobus  magis 
probabile  intelligunt,  utrum  tamenadhucidipsum 
verum  sit  asserere  non  praesumunt  :  hi  sunt  opi- 
nantes.  Alii  sic  alteram  partem  approbant,ut  ejus 
approbationem  etiam  in  assertionem  assumant  : 
tii  sunt  credentes.  Post  istagenera  cognitionisillud 
perfectius  sequitur  cum  res  non  ex  auditu  solo, 
sed  per  suam  praesentiam  notificatur.  Perfectius 
enim  agnoscunt  qui  ipsam  rem  ut  est  in  suaprae- 
sentia  comprehendunt,  hi  sunt  scientes.  Primi 
ergo  sunt  negantes,  secundi  dubitantes,  tertii  opi- 
nantes,  quarti  credentes,  quinti  scientes. 

Ex  his  ergo  conjici  potest  quare  fidem  certitudi- 
nem  appellamus,  quoniam  ubi  adhuc  dubitatio 
est  fides  non  est.  Patet  etiam  quare  ipsam  certitu- 
dinem  quam  fidem  appellamus  supra  opinionem 
vel  sestimationem,  et  infra  scientiam  dicimus  esse 
constitutam.  Quia  nimirum  aliquid  credere  sicut 
minus  est  quam  scire;  sic  plus  &&t  <^ax^  <s^&asa. 


D 


831 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


382 


et  sestimare.  Minus  dico  non  quantum  ad  meri- 
tum,8ed  quantum  ad  cognitionem.  Nisi  enim  cre- 
dere  aliquando  quantum  ad  meritum  plus  esset 
quam  vera  videre,  nequaquam  visio  subtraheretur 
ut  fides  mereretur.  Nec  dictum  fuisset  :  Beati 
qui  non  viderunt  et  crediderunt  (Joan.  xx). 
Propterea  dixi  credere  aliquando  plus  esse  quam 
videre,  sed  quantum  ad  meritum  non  quantum 
ad  gaudium.  Alioquin  quantum  ad  cumulum  feli- 
citatis  et  perfectionem  veritatis  plus  est  pnesen- 
tem  videre  quam  absentem  credere,  sicut  et  plus 
est  fide  stare  quam  opinione  nutare.  Recte  igitur 
dictum  est  :  t  Fides  est  certitudo  rerum  absen- 
tium  supra  opinionem  et  infra  scientiam  consti- 
tuta.  »  Quamvis  etiam  nonunquam  ipsa  quae  ex 
praesenti  contemplatione  nascitur  certitudo,  abu- 
sive  fides  appelletur.  De  illa  autem  quae  proprie 
appellatur  fides,  dictum  est  :  «  Nam  si  vides, 
non  est  fides.  » 

Cap.  III.  Quce  sint  illa  in  quibus  fides  constat. 

Duo  sunt  in  quibus  fides  constat :  cognitio  et  af- 
fectus,  id  est  constantia  vel<firmitas  credendi.  In 
altero  constat  quia  ipsa  illud  est ;  in  altero  con- 
stat  quia  ipsa  in  illo  est.  In  affectu  enim  substan- 
tia  fidei  invenitur;  in  cognitione,  materia.  Aliud 
enim  est  fides  qua  creditur;  et  aliud  quod  fide  cre- 
ditur.  In  affectu  invenitur  fides;  in  cognitione  id 
quod  fide  creditur.  Propterea  fides  in  affectu  ha- 
bet  substantiam,  quia  affectus  ipse  fides  est;  in 
cognitione  habet  materiam,  quia  de  illo  et  ad  U- 
lud  quod  in  cognitione  est,fides  est.  Credere  igitur 
in  affectu  est,  quod  vero  creditur  in  cognitione 
est.  Cognitionem  autem  hic  intelligimus  scientiam 
rerum  non  illam  qua3  ex  praesentia  ipsarum  com- 
prehenditur,  sed  illam  quaB  auditu  solo  percipitur, 
et  ex  verborum  significatione  manifestatur.  Cum 
illud  quod  dicitur  et  ab  illo  qui  audit,  intelligitur, 
quod  dicitur,  etiam  sinesciat  utrum  sit  an  non  sit 
ita  ut  dicitur;  scientia  tamen  est  inquantum  intel- 
ligitetscit  quid  est  quod  dicitur.  Haecauteniscien- 
tiacognitioest,  quae  sicutsineilla  scientia  essenon 
potest  qua  res  esse  vel  non  esse  scitur,  ita  sine 
fide  esse  potest  qua  res  esse  vel  non  esse  creditur, 
Ad  hanc  cognitionem  si  fides  acceda  ut  credatur 
quod  audiebatur  et  intelligebatur,  est  credulitas 
in  cognitione,  et  invenitur  in  credulitate  fidei  sub- 
stantia,  in  cognitionne  materia.  Potest  autem 
cognitio  hujus  sine  omni  fide  esse;  fides  autem 
sine  omni  cognitione  esse  non  potest,  quoniam 
qui  audit  aliquid  et  intelligit,  non  semper  credit; 
qui  autem  nihil  intelligit  nihil  credit,  quamvis 
aliquando  credere  possit  quod  non  intelligit.  Nam 
et  fides  etiam  est  de  fide  qua  creditur  quod  nesci- 
tur,  quia  scienti  et  credendi  creditur.  IUe  enim 
qui  creduntur  credit,  non  inconvenienter  credere 
dicitur  quod  ille  credit  cui  credit;  et  si  nesciat  il- 
lud  quid  scit  quod  credit,  et  scit  cui  credit.  Tales 
sunt  simpUces  in  sancta  Ecclesia  qui  perfectiori- 
bus  credentibus  et  cognoscentibus  credunt,  qui 
nimirum  in  sua  simpUcitate  salvantur,  nec  ab  U- 
lorum  merito  aUeni  sunt,  quamvis  ad  cognitionem 


A  iUorum  non  pertingunt.  Scriptum  est :  Boves  ara- 
bant  et  asince  pascebantur  juxta  eos  (Job.  i). 
SimpUces  quippe  in  sancta  Ecclesia  quamvis  cum 
perfectis  occulta  sacramentorum  Dei  rimari  non 
valeant;  quia  tamen  se  ab  iUorum  societate  non 
dividunt  quasi  juxta  eos  positi  in  eadem  fide  et 
spe  bene  operando  se  pascunt.  Sic  ergo  fides  aU- 
quando  cum  cognitione  est,  quando  scitur  quod 
creditur;  aliquando  sinecognitione,quando  scienti 
tantum  et  credendi  creditur.  Necesse  est  tamen 
semper  aUquam  cognitionem  esse  cum  fide  quae 
ipsam  fidem  per  intentionem  dirigat;  quia  si  nihU 
ex  his  quaa  credenda  sunt  cognosceretur,  non  ha- 
beret  fides  quo  se  per  intentionem  in  bono  opere 
dirigeret,  neque  ad  quid  bene  operando  spem 

B  suam  excitaret.  Sed  aUud  est  in  quibusdam  co- 
gnitionem  flde  transcendere;  aUud  iUa  quse  nun- 
quam  ignoranda  sunt  credenda  nescire.  IUic  me- 
ritum  fides  habet  ubi  etiam  cognitione  non 
discernit;  hic  quia  a  cognitione  omnino  destitui- 
tur  cadit  ipsa,  et  fides  ejus  desistit. 

Cap.  IV.  Be  incremendo  fidei. 

Duo  sunt  secundum  quae  fides  crescere  dicitur: 
cognitio  et  affectus,  id  est  constantia  vel  firmitas 
credendi.  Secundum  cognitionem  fides  crescit, 
quando  eruditur  adscientiam.  Secundum  affectum 
crescit,  quando  ad  devotionem  excitatur  et  robo- 
raturadconstantiam.Quorumdamfidescognitione 
magnaest;  affectu  parva.Quorumdam  vero  affectu 

q  magna  cognitione  parva.  Alii  fidem  et  cognitione 
et  affectu  magnam  habent.  AUi  et  cognitione  et 
affectu  parvam.  Verumtamen  affectum  magnum 
in  fide  magis  laudabilem  esse  quam  cognitionem 
magnam  Dominus  manifeste  ostendit  ubi  fidem 
grano  sinapis  comparavit,quodquantitate  quidem 
parvum  est  sed  non  fervore.  Hunc  muUeri  Chana- 
neae  parum  quidem  adhuc  scienti  sed  multum 
confidenti,  dictum  est  :  Mulier  magna  est  fides 
tua  (Matth.  xv).  IUa  namque  apud  Deum  fides 
magna  repudatur,  quae  etsi  minus  vigeat  scientia, 
per  constantiam  tamen  foris  ostenditur.  Cum  ergo 
fides  cognitione  crescit,  adjuvatur,  cum  vero  af- 
fectu  crescitpromeretur.Item  secundum  incremen- 
tum  fidei,  tria  genera  credentium  inveniuntur. 

j)  Quidam  enim  fideles  sunt  qui  sola  pietate  credere 
eUgunt,  quod  tamen  utrum  sit  credendum  an  non 
credendum  sit  ratione  non  comprehendunt.  AUi 
ratione  approbant  quod  fide  credunt.  Alii  puritate 
cordis  et  munda  conscientia  interius  jam  gustare 
incipiunt  quod  fide  credunt.  In  primis,  sola  pietas 
facit  electionem;  in  secundis,  ratio  adjungit  ap- 
probationem;  in  tertiis,  puritas  intelUgentiae  ap- 
prehendit  certudinem.  Quartum  genus  hominum 
est  quibus  credere  est,  solum  fidei  non  contradi- 
cere,  qui  consuetudine  vivendi  magis  quam  vir- 
tute  credendi  fideles  nominantur.  Solis  enim  tran- 
secuntibus  intenti  nunquam  mentem  ad  futura 
cogitanda  sublevant;  et  quamvis  "fidei  Christianae 
sacramenta  cum  caeteris  fideUbus  usu  percipiunt, 
quare  tamen  Christianus  sit  homo  vel  qua3  spes 
Chistiano  sitin  exspectatione  bonorumfuturorum 


833 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  X. 


334 


non  attendunt.  Hi,  quamvis  nomine  fideles  dican- 
tur,  re  tamen  et  veritate  longe  sunt  a  fide.  Tamen 
hujusmodi  aliquando  divina  gratia  visitantur;  et 
adsuiconsiderationem  excitantur,  ut  quare  homo 
natus  sit,  an  alia  post  h^nc  vitam  sequatur  in- 
quirant;  an  pnemia  justis  et  peccatoribus  tormen- 
ta  reposita  sint;  et  an  post  finem  operis  sequatur 
praemium  justae  retributionis.  Tali  consideratione 
corde  oborta,  magno  mox  trepidationis  motu  de 
dubio  vitae  mortalis  conscientia  ipsa  concutitur; 
et  quanto  magis  sibi  erranti  periculum  imminere 
cernit,  tanto  magis  ad  cognitionem  veritatis  per- 
venire  satagit.  Gonsiderat  in  hoc  mundo  tam  di- 
versas  esse  hominum  existimationes,  super  his  in 
quibus  salus  hominis  constat.  Pagani  in  plures 
unitatem  divinitatis  scindunt.  Judaei  creatorem 
confitentur,  salvatorem  non  agnoscunt.  Ef  in  his 
omnibus  mens  lluctuat;  et  nisi  pietate  in  suo  te- 
neretur,  fortasis  abjecta  veritate  falsitatem  se- 
queretur.  Accedit  ad  haec  (Spiritu  sancto  sugge- 
rente)  ratio,  quoniam  in  multis  dubilis  si  unum 
aliquid  relinquitur  ut  unum  aliud  eligatur,dubie- 
tas  non  tollitur,  sed  mutatur.  Accedit  ad  hanc 
alia  ratio  major,melius  est  confiteri  unum  princi- 
pium  quam  multa ;  quia  ubi  multitudo  est,  aut 
pluralitas  superflua  est,  aut  unitas  imperfecta. 
Adhuc  amplius,  melius  est  creatorem  confiteri 
pariter  et  salvatorem  quam  creatorem  solum,  qui 
creatorem  dicit  majestatem  confitetur;  qui  Salva- 
torem  intelligit,  pietatem  veneratur.  Et  maximum 
bonum  hominis  est  ut  in  Deo  suo  et  majestatem 
inveniat  quam  oculo  cordis  contempletur;  et  hu- 
manitatem  quam  oculo  carnis  speculetur,  ut  totus 
homo  in  Deo  beatificetur.  His  rationibus  animus 
confortatus,  ad  ampliorem  religionis  divinaedevo- 
tionem  excitatur;  devotione  autem  mundatur  et 
purificatur  ut  mundo  corde  jam  quodammodo 
praegustare  incipiat,  id  ad  quod  fide  et  devotione 
cognoscendum  festinat.  Ita  munda  conscientia  in- 
viaibilibus  documentis,  et  secreta  et  familiari  vi- 
sitatione  de  Deo  suo  quotidie  eruditur  et  certifica- 
tur;  in  tantum  ut  jam  quodammodo  eum  per  con- 
templationem  praesentem  habera  incipiat;  et  nulla 
jam  ratione  ab  ejus  fide  et  dilectione  (etiam  si  to- 
tusmundus  in  miracula  vertatur)  avelli  queat.Isti 
ergo  sunt  tres  gradus  promotionis  fidei,  quibus 
fides  crescen8  ad  perfectum  concendit.  Primus  per 
pietatem  eligere ;  secundus  per  rationem  appro- 
bare;  tertius  per  veritatem  apprehendere. 

Gap.  V.  De  iis  quce  ad  fidem  pertinent. 

Quaeritur  etiam  quae  res  ad  fidem  pertineant, 
quas  credere  oportet  eum  qui  fidelis  jure  nomina- 
tur.  Nam  fides  illa  qua  aliquid  creditur  hoc  modo 
ut  qui  credit  fide  illa,  fidelis  non  dicatur ;  prae- 
senti8  propositi  non  est.  Sine  enim  etiam  infide- 
les  non  vivere  manifestum  est,  ex  hoc  quod  om- 
ais  homo  in  hac  vita  vivens,sicut  habet  quaedam 
qnae  per  experientiam  sentiat,  ita  quaedam  etiam 
aabet  quae  nec  visa  nec  experta,  sola  fide  credat. 
Fidem  tamen  quae  in  Deum  est  nequaquam  ha- 


A  bere  dicitur,  nisi  qui  illa  credit  quae  credendo  et 
amando  homo  Deum  promeretur.  Haec  sunt  ergo 
qu33  ad  fidem  pertinere  dicuntur  quae  credendo 
homo  fidelis  nominatur.  QuaB  vero  ista  sint  si  di- 
ligenter  inquirimus,  in  duobus  haec  principaliter 
constare  invenimus.  Sunt  enim  quaedam  duo,  et 
ha3C  duo  in  uno  sunt  ;  et  unum  sunt  haec  duo. 
Greator  et  salvator  duo  nomina  sunt  et  res  una ; 
tamen  aliud  notat  creator,  aliud  salvator.  Grea- 
tor  quia  fecit  nos,  salvator  quia  redemit  nos.Pri- 
mum  non  eramus  et  facti  sumus;  postea  periera- 
mus  et  redempti  sumus,et  ab  uno  utrumque  fac- 
tum  est,  ut  bonum  nostrum  totum  esset  ab  uno, 
et  totum  in  uno,et  unum.  Greatori  debemus  quod 
sumus,  salvatori  quod  reparati  sumus.  Haec  ergo 

B  sunt  duo  quae  fidei  proposita  sunt  credenda,  crea- 
tor  et  salvator,  et  quae  pertinent  ad  creatorem  et 
quae  pertinent  ad  salvatorem  similiter.  Greator  et 
quae  pertinent  ad  creatorem  :  hic  est  una  pars  fi- 
dei.Salvator  et  quae  pertinent  ad  salvatorem  :  hic 
est  altera.In  prima  parte  discernit  fidesinterGrea- 
torem  etopera  sua;  in  secundaparte  discernit  fides 
interSalvatorem  et  sacramentasua.Ad  Greatorem 
pertinent  opera  conditionis  quae  sex  diebus  facta 
sunt.  Ad  Salvatorem  pertinent  opera  restauratio- 
nis  quae  complentur  sex  aetatibus.  In  prima  parte 
ad  fidem  pertinet  confiteri  unum  creatorem,et  ab 
eo  facta  essse  omnia  quse  habent  esse.  In  secun- 
da  parte  ad  fidem  pertinet  venerari  unum  salva- 
torem,  et  credere  ab  eo  reparata  esse  perdita,qui- 

q  bus  datum  est  vel  dandum  beatum  esse.In  prima 
parte  recta  fides  inter  creatorem  et  creaturam  ita 
discernere  debet  ut  unicuique  horumquod  suum 
est  tribuat;  et  vicissim  alterius  proprietatem  in 
alterum  non  transfundat,  id  est  nec  creaturae  at- 
tribuat  Greatoris  majestatem ;  nec  Greatori  as- 
cribat  creaturae  infirmitatem,  nec  Deum  conclu- 
dat  tempore,  nec  creaturam  extendat  aeternitate. 
Ita  fides  si  unicuique  quod  suum  est  tribuit,  rec- 
te  offert ;  si  inter  utrumque  bene  discernit  recte 
dividit,  et  non  peccat.  Si  vero  in  quolibet  horum 
delinquitur,fides  sane  necesse  est  ut  detrimentum 
patiatur.  Nam  illi  qui  creaturam  pro  Deo  colue- 
runt  gemino  errore  decepti ,  vel  creaturam  aeter- 
nam,velDeumtemporaleme8secrediderunt ;  quid 

D  isti  aliud  dicendi  sunt  fecisse  quam  excellentiam 
factoris  operi  et  infirmitatem  facturae  tribuisse 
Greatori  ?  Rursus  philosophi  gentilium  quamvis 
inter  Greatorem  et  opus  ejus  recte  discernerent ; 
nequaquam  tamen  fideles  appellandi  sunt,  quia 
fidem  de  Salvatore  non  habuerunt.  Sequuntur  er- 
go  deinde  ea  quae  in  secunda  parte  posuimus,ubi 
primum  in  Salvatore  agnoscimus  redemptionem ; 
in  sacramentisejus  redemptionis  praeparationem. 
Prima  pars  fidei  spectat  ad  debitum  naturae ;  se- 
cunda  pars  fidei  spectat  ad  debitum  gratiae.  Illa 
credere  debemus,  quia  per  naturam  conditi  su- 
mus.  Ista  credere  debemus,  quia  per  gratiam  re- 
parati  sumus. 


335 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


396 


Cap.  VI.  An  secundum  mutationes  temporum 

mutata  sit  fides. 

Sequuntur  de  hinc  duo  illa  quae  in  prima  dis- 
tinctione  hujus  tractationis  proposuimus  quinto 
et  sexto  loco  post  quatuor  ista-  de  quibus  hacte- 
nus  tractatum  est  prosequenda.  Quorum  unum 
est  an  secundum  mutationem  temporum  ab  ini- 
tio  fides  credentium  mutata  sit ;  sive  una  eadem- 
que  fidei  forma  et  in  iis  qui  ab  initio  fuerunt  et 
qui  usque  in  finem  credentes  futuri  sunt  sanctis 
consistat.  Alterum  vero  quid  sit  quod  ab  initio 
nihil  minus  unquam  fides  recta  habere  potuit,  id 
est  quid  sit  illud  cui  nihil  unquam  demi  potuit, 
ut  fides  recta  constaret,etiam  si  aliquid  adjici  po- 
tuit  ut  cresceret.  Hsec  duo  ratione  cohserent ,  et 
ideo  indivise  pertractari  exposcunt.  Nec  levi  con- 
sideratione  in  hujusmodi  opus  esse  putemus,  ubi 
tam  multae  sunt  existimationes  et  opiniones  ho  - 
minum  et  tam  diversa  fide  de  recta  fide  disputa- 
tur,  nec  parvum  hoc  esse  periculum  putandum 
est.  Quomodo  enim  de  iis  quae  credenda  sunt  fide 
bene  sentire  possumus,  si  de  ipsa  fide  male  sen- 
timus  ?  Propterea  consideranda  sunt  diligenter 
8ingula  quae  dicuntur,  ut  ea  dicamus  et  sentia- 
mus  in  quibus  dum  fidem  rectam  asserere  niti- 
mur  sane  fidei  obviare  non  convincamur.  Sunt 
homines  qui  quasi  quadam  pietate  impii  in  Deum 
efliciuntur,  et  dum  ultra  id  quod  in  veritate  est 
sentiunt  in  ipsam  veritatem  offendunt.  Haec  au- 
tem  ignorantia  multos  parit  errores ,  tam  de  bo- 
nitate  quam  de  veritate.  Dicunt  alii  bonitati  di- 
vinaa  non  esse  conveniens  ut  in  opera"  sua  crude- 
lis  esse  dicatur,  et  ut  aliquid  ex  his  quae  fecit  pe- 
rire  permittat  qui  nihilad  hoc  fecit  ut  pereat.Ita 
dum  se  honorare  putant  bonitatem,offendunt  ve- 
ritatem.Qui  enim  pius  fuit  utnon  existentia  crea- 
ret,  justus  est  ut  errantia  et  delinquentia  judicet. 

Alii  dicunt  ad  justitiam  hominis  pertinere  ut 
in  hac  vita  sine  pugna  vivat,  cum  potius  justus 
esse  non  possit  si  non  pugnet.  Neque  enim  ad 
justitiam  hujus  vitae  pertinet  non  tentari,  sed  a 
tentatione  non  superari,  nec  ut  qui  bonus  est 
nunquam  cadat ;  sed,  cum  ceciderit  ut  resurgat. 
Similiter  sunt  qui  dicunt  fidelem  non  esse  qui  vel 
aliter  credit  quaedam,  quia  per  infirmitatem  com- 
prehendere  non  valetqualiterin  ipsa  veritate  est, 
vel  non  omnia  credit,  quia  per  ignorantiam  cape- 
re  non  potest  quantum  est.  Et  beatificandam  pu- 
tant  hi  fidem  veram  id  multitudine  cognitionis 
potius  quam  in  magnitudine  devotionis,cum  pie- 
taa  divina  non  attendat  quanta  cognitione  creda- 
tur,  sed  magis  quanta  devotione  id  quod  credi- 
tur,  diligatur. 

Hoc  idcirco  commemoramus,  quia  agnovimus 
quosdam  esse  minus  discretos,  qui  humanae  pos- 
sibilitatis  mensuram  nesciunt ;  quia  suam  passi- 
bilitatem  non  attendunt,  et  si  attendunt,  majori 
stultitia  existimant  hoc  omnes  esse  debere,  quo 
se  prae  ceeteris  vident  amplius  aliquid  accepisse. 
Affirmant  fidelem  nulla  ratione  esse  dicenduni, 
qui  non  magna  quaedam  et  multa  et  sublimia  fi- 
dei  sacramenta  agnoverit;  et  de  majestate  crea- 


A  toris,et  de  humilitate  Salvatoris  quommdam  dis- 
putationem,  profunditatem,  rerum  gestarum  se- 
riem  memoria  comprehenderit.  Ipsam  quoque  di- 
vinitatis  naturam  rudibus  animis,  et  vix  ad  ea 
quae  vident  sufficientibus  explicandara,  et  corpo- 
ream  ab  incorporea  natura  subtili  quadam  consi- 
deratione  proponunt  discernendam. 

Sed  illa  quoque  quoe  de  sacramentis  redemptio- 
nis  nostrae  in  nativitate,  et  passione,  et  resurrec- 
tione  et  ascensione  Salvatoris  nostri  mundo  jam 
manifestata  sunt,omnibus  ab  initio  mundi  justis 
et  fidelibus,  tam  majoribus  quam  minoribus,  ea- 
dem  cognitione  patuisse  ventura ;  qua  a  nobis 
nunc  cognoscuntur  pfaeterita.  Alioquin  non  vere 
«dicendum  fidem  horum  omnium  habuisse  qui  is- 

B  ta  non  agnoverunt.  Ista  autem  omnia  quae  in  sa- 
cramento  nostrae  redemptionis  completa  sunt  eos 
et  credidisse  et  agnovisse  non  solum  hac  ratione 
probare  se  putat,  quod  quemadmodum  nos  modo 
ad  illam  redemptionemnon  pertineremus  nisi  haec 
omnia  jam  et  facta  agnosceremus,  et  agnita  cre- 
deremus ;  sic  quidem  illi  per  haecsalvati  non  fuis- 
8ent,nisi  haec  omnia  facienda  agnovissentet  agni- 
tacredidi8sent.Verumetiam  quia  aliquoties  Scrip- 
turae  testantur,  nullum  ab  initio  sine  fide  Ghristi 
esse  salvatum  ;  et  beatus  Augustinus  de  hoc  ipso 
loquens  sic  ait :  Eadem  fides  mediatoris  salvos 
just08  faciebat  antiquos  pusillos  cum  magnis  : 
non  Vetus  testamentum  quod  in  servitutem  ge- 
nerat ;  non  lex  quae  non  sic  est  data  ut  possit  vi- 

q  vificare,  sed  gratia  Dei  per  Jesum  Ghristum.Quia 
sicut  non  credimus  Christum  in  carne  venisse, 
sic  illi  venturum ;  sicut  nos  mortuum,ita  illi  mo- 
riturum ;  sicut  nos  resurrexisse,  ita  illi  resurec- 
turum ;  et  nos  et  illi  venturum  ad  judicium  vivc- 
rum  et  mortuorum. 

Haec  si  vera  sunt  (sicut  ab  illis  existimantur, 
et  sicut  a  propositis  auctoritatibus  affirmari  vi- 
dentur)  aut  in  antiquis  temporibus  fuit  perrara 
salus ;  aut  nimium  numerosa  perfectio,  quorum 
quidem  quodlibet  sapere,  discretionis  terminos 
excedere  est.  Quod  si  videtur  tolerabilius,  imo 
etiam  Deo  dignius  judicatur,  ipsum  replesse  po- 
tius  et  ditasse  saecula  illa  multitudine  perfecto- 
rum  quam  salvadorum  tantafuisse  paucitate  con- 

D  tentum,quatenu8  et  salvi  non  pauci  tunc  fierent , 
et  omnes  nihilominus  repleti  Spiritu  prophetico 
necdum  revelata  mysteria  jam  tunc  penetrarent ; 
si,  inquam,  hoc  recipitur  benedicimus  quidem 
Deum  in  doms  suis,  sed  quid  tempori  gratiae  re- 
servatum  sit  non  videmu8,nisi  quod  tempus  gra- 
tiae  illud  potius  juxta  scientiam  hanc  fuerit  ap- 
pellandum ;  in  quo  tot  et  tantae  Dei  populo  divi- 
tiae  8piritus  affluebant,  ut  illud  prorsus  incredi- 
bile  felicitate  cerneretur  impletum,  quod  Moyses 
optabat  cum  diceret :  Quis  dabit  ut  omnes  pro- 
phetent  ?  (Num.  n.)  Quaeeo,  quid  simile  attulit 
Evangelium?  Frustra  gloriatur  Paulus  de  pri- 
mitiis  spiritusquas  putat  cum  suis  coapostolis  ac- 
cepisse,  cum  nihil  tale  in  diebus  suis  potuerit  ex- 
periri.  Denique  aiebat:  Nunquid  omnes  pro- 
phetce  ?  (/  Cor.  xii)  Frustra,  inquam,  gloriatur 


337 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  X. 


338 


de  Evangelio  auo,quia  non  ab  homine,  neque  per  A 

hominem  illud  acceperit ;  sed  quasi  speciali  qua- 

dam  praerogativa  per  revelationem  Jesu  Ghristi, 

cum  et  ante  ipsum  fuerit  per  spiritum  etiam  po- 

pulis  revelatum.  Sed  nec  apostolus  Petrus  illud 

propheticum  ad  sua  tempora  retorqueret :  Effun- 

dam  de  Spiritu  meo  super  filios  et  filias  ves- 

tras :  et praphetabunt  filii  vestri,et  filicevestros 

{Joel.  ii  ;  Act.  n) ;  si  abundantior  jam  praecesse- 

rat  transactis  saeculis  effusio  spiritus.  Aut  certe 

propheta,  vel  potius  in  propheta  Deus,  si  vere 

tempora  illa  apostolica  cum  hic  diceret  intueba- 

tur,  non  plane  effundam ;  sed  subtraham  magis 

de  Spiritu  meo  dixisse  debuerat.  Quid  enim  ?  Si 

filiis  Evangeliiomnes  veteres  justos  pares  facimus 

in  8cientia,  nunquid  non  et  superiores  omnes  in  B 

gratia,  consequenter  fateri  necesse  est  ?  Utpote 

quos    non    lectio    sicut    nos     aut    praedicatio, 

sed  ipsa  unctio  docuerit  omnes  de  omnibus  ?  Es- 

to  tamen,  toleremus  nos  nostram  injuriam,  et 

apostoli  quoque  suam,  ut  et  ipsi  quoque  minimi 

antiquoBum  justorum  comparent  in  scientia,pro- 

ferantur  minores  in  gratia.  Sed  est  sane  quod  ul* 

lo  omnino  pacto  merito  non  ferimus,  ut  Dominus 

videlicet  gloriae  sentiatur,  vel  falli  unquam  po- 

tuisse,vel  fallere  voluisse,  et  quidem  ipse  protes- 

tatus  est :  Inter  natos  muWierum  non  surrexis- 

se  majorem  Joanne  Baptista  (Matth.  n).  Vide 

autem  si  non  vere  falsum  fateri  cogimur  verita- 

tis  hoc  testimonium ;  si  tantum  tribuamus  veteri- 

bus,quantum  nec  Joanni  vindicare  valemus.Non  G 

utique  flt  injuria  Joanni  si  quis  ignorasse  credi- 

tur,  autdicitur:  nimirum  quod  et  ipse  non  diffi- 

tetur.Sed  si    quod  praeconi   veritatis  negamus, 

contra    praeconium     veritatis     alteri     damus; 

non  tantum  injuria,  sed  blasphemia  est,  et  plane 

contradicere  non  Joanni,  sed  veritati.  Quid  ergo? 

Amicus  Sponsi  dubitat  et  quaerit :  Tu  es  quiven- 

turus  es,  an  alium  exspectumus?  (Ibid)  Et 

Q08  millibus  hominum  certitudinem  de  omnibus 

nostro  mendacio  confirmamus.Nec  ipsos  de  se  ita 

.  veteres  sensis8e,paucis  adverterepossumus.Moy- 

ses  scribit  Deum  ad  se  loquentem  dixisse  sic : 

Ego  sum  Deus  Abraham,et  Deus  Isaac,et  Deus 

Jacob,  et  nomen  meum  Adonai  non  indicavi 

eis  (Exod.  vi),  subaudi  sicut  tibi.  Ostendit  ergo  p* 

se  de  Dei  notitia  plus  aliquid  praecedentibus  pa- 

tribus  accepisse.   David  quoque  supra  doctores 

8uos  et  seniores  donum  inteUigentise  sibi  audac- 

ter  prsesumit  ita  dicens  :  Super  omnes  docentes 

me  intellexi,  quia  testimonia  tua  meditatio 

mea  est  (Psal.  cxvm).  Et  rursum  :  Supra  senes 

intellexi  (ibid.).  Sed  et  propheta  Daniel:  Per- 

tranttbunt,  ait ,  plurimi,    et  multiplex  erit 

tcientia  (Dan.  xn) ;  ampliorem,  scilicet  notitiam 

promittens,  et  ipse  posteris.  Sed,  ut  ait  etiam 

sanctus  Gregorius,  secundum  incrementa  tempo- 

rom,  crevit  et  scientia  spiritualium  Patrum;  et 

quando  viciniores  adventui  Salvatoris  extiterunt, 

tantomy8teriumsalutis  plenius  perceperunt.Non 

est  dubium  quin  his  etiam  qui  praesentes  fuerunt 

multo  amplius  contulerit  rerum  ipsarum  exhibi- 


tio,  atque  praesentia  exhibentis.  Denique  et  au- 
diunt :  Beati  oculi  qui  vident  quce  vos  videtis 
(Luc.  x).  Item  :  Vos  autem  dixi  amicos,  quia 
omnia  quee  audivi  a  Patremeo  nota  feci  vobis 
(Joan.  xv).  Multi,  inquit,  reges  et prophetas  vo- 
luerunt  videve  quo3  vos  videtis,  et  non  vide- 
runt ;  et  audire  quce  auditis  et  non  audierunt 
(Luc.  x).  Quare?  ut  videlicet  clarius  largiusque 
perciperent  quod  vix  tenuiter  obscureque  praesen- 
serant.  Alioqui  quid  opus  erat  foris  videre  car- 
nem,  et  carnis  audire  sermones,  si  jam  a  Spiritu 
intus  fuerant  perfecte  instructi  de  omnibus ;  prae- 
sertim  cum  Dominus  dicat :  Caro  non  prodest 
quidquam;  Spiritus  est  qui  vivificat  (Joan.  vi) 
Quod  si  prophetae  et  qui  illustriores  videbantur 
in  illo  populo  non  omnes  omnia  aliquando  aequa- 
liter  cognoscere  valuerunt ;  sed  alii  plus,  alii  mi- 
nus,prout  spiritus  dabat,  dividens  singutis  prout 
volebat ;  idque  absque  praejudicio  suae  sanctitatis 
atque  perfectionis ,  quanto  magis  simpliciores 
quique  justi  sine  detrimento  salutis,  salvationis 
tempus  modum  et  ordinem  nescire  potuerunt, 
quam  tamen  certa  spe  et  fide  uti  promissa  fuerat 
firmissime  tenuerunt.  Quanti  hodieque  in  popu- 
lo  Ghri8tiano  vitae  aeternoe  saeculique  futuri,  quod 
indubitanter  credunt  et  sperant,  et  ardenter  desi- 
derant ;  formam  tamen  acstatum  ne  cogitare  qui- 
dem  vel  tenuiter  norunt ;  ita  ergo  multi  ante  Sal- 
vatoris  adventum,  Deum  omnipotentem  tenentes 
et  diligentes,  suae  salutis  gratuitum  promissorem 
credentes  in  promissione  fidelem,  sperantes  cer- 
tissimum  redditorem,in  hac  fide  et  exspectatione 
salvati  sunt ;  licet  quando  et  qualiter  et  quo  or- 
dine  salus  repromissa  fieret,  ignorarent.  Nam  et 
ipsis  apostolis  quos  justos  fuisse  nemo  est  qui 
ambigat ;  praesente  salvatore  et  regnum  coelorum 
manifesta  jam  luce  praedicante,  mysterium  pas- 
sionis  in  tantum  adhuc  ignotum  fuisse  atque  oc- 
cultum  legitur,  ut  ipso  Domino  hoc  aperte  prae- 
dicante  et  praedicente,  illi  nec  intelligere  possent 
quae  dicebantur.  Duo  quoque  illi  discipuli  quibus 
euntibus  et  dubitantifbus  in  via  Jesus  apparuit ; 
ad  ipsius  interrogationem  pulsati,  inter  caetera 
dixisse  referuntur  :  Nos  sperabamus  quod  ipse 
erat  redempturus  Israel  (Luc.  xxrv).  In  quo 
aperte  ostendunt  quod  redemptionem  Israel  per . 
passionem  Ghristi  venturam  non  crediderant,qui 
in  ipsa  passione  de  redemptione  desperabant. 
Propter  quod  et  illis  ibidem  dicitur  :  0  stulti  et 
tardi  corde  ad  credendum.  Nonue  oportuit 
Christum  pati  et  resurgere  a  mortuis,  et  ita 
intrare  in  gloriam  suamf  (Ibid.)  Postremo 
quod  est  mysterium  a  sseculis  absconditum ;  et 
ne  forte  putetur  solis  malis  absconditum,  subje- 
cit  novissimis  temporibus  sanctis  revelatum.  Si 
omnes  hoc  ab  initio  boni  cognoverunt,  quomodo 
vel  mali  boc  ignorare  potuerunt,  maxime  cum 
ab  ipsis  bonis  qui  hoc  percepissent,qui  vere  boni 
vol  mali  essent ;  quibus  hoc  revelandnm  velcelan- 
dum  foret  discemi  non  potuisset.  Atque  in  hunc 
modum  consequens  esse  manifeste  agnoscimus% 
ut  si  bonis  omnibus  hs&  t%s^  w&fc«astt$a».- 


889 


HUGONIS  DB  S.  VJCTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


840 


lis  quoque  non  ignota  fuisse  non  dubitemus.  Por-  A  tum  est  ad  devotionem.  Isti  quidem  venturum  in 


ro  si  hocstare  debebit,quis  non  videat  quam  inef 
fabiliter  priora  illa  tempora  posterioribus  saecu- 
lis  praeferenda  sint,  cum  fides  quae  hic  foris  solo 
auditu  verborum  percipitur ,  illic  per  contempla- 
tionem  propheticae  aspirationis,intus  ab  omnibus 
plena  et  manifesta  veritatis  luce  legeretur  ?  Quid 
fldes  nostra  comparatione  fidei  illorum,  nisi,  ut 
ita  dicam,  non  fides,  sed  opinio  quaedam  dicenda 
est  ?  quos  in  tantum  certiores  agnoscimus  fuisse 
de  futuro  quam  nos  de  praeterito ;  quoniam  illi 
quod  in  re  non  viderunt,  agnoverunt  per  spiri- 
tum ;  nos  quod  non  videmus,auditu  solo  percipi- 
mus  per  verbum.  Quod  si  verum  est,  quis  non  vi- 
deat    quod  adventus  Ghristi  non  solum  illumi- 


carne  redemptorem,  et  in  eadem  carne  moritu- 
rum,  re8urrecturum,  et  ascensurum;  sive  alia 
quaedam  quae  illis  temporibus  abscondita  fue- 
runt,  manifeste  non  cognoverunt.  Et  tamen  fidem 
nativitatis  et  passionis,  sive  resurrectionis  et  as- 
censionis  ejus,  in  hoc  eos  verissime  habuisse  di- 
cimus ;  quia  credentibus  et  scientibus  haec  flde  et 
devotione  sub  spe  et  exspectatione  ejusdem  re- 
demptionis  adhaeserunt,  quamvis  modum  ejus- 
dem  redemptionis  suae  similiter  noncognoverunt. 
Sic  ergo  intelligendum  putamus  quod  dicit  beatus 
Augustinus,  quod  eadem  fides  mediatoris  salvos 
justos  faciebat  antiquos,  pusillos  cum  magnis ; 
quia  eamdem  fidem  mediatoris  justi  antiqui  ha- 


nationem    fidelibus    non    attulit,    sed    certio-  b  buerunt  pusilli  cum  magnis.  Alii  quidem  quae 


rem  et  meliorem  agnitionem  abstulit  ?  Quocirca 
rectam  fidem  consulentes,  commodiora  saluti  et 
propinquioraveritaticonfiteamur :  etcognitionem 
eorum  quae  ad  fidem  pertinent,  sicut  in  uno  eo- 
demque  tempore  secundum  capacitatem  diverso- 
rum  differentem  agnoscimus,  ita  quoque  per  suc- 
cessionem  temporum  ab  initio  incrementis  qui- 
busdam  auctamim  ipsisfidelibusnondubitemus. 
Unam  tamen  et  eamdem  fuisse  fidem  praeceden- 
tium  et  subsequentium  :  in  quibus  tamen  eadem 
cognitio  non  f uit ,  sic  indubitanter  confitemur, 
quemadmodum  in  his  quos  innostris  temporibus 
fldeles  cernimu8  eamdem  fidem,  et  tamen  non 
eamdem  fidei  cognitionem  invenimus.  Grevit  ita- 


ventura  erant,  sicut  ventura  credentes  et  cognos- 
centes ;  alii  vero  non  quidem  cognoscentes,  sed 
credendo  et  desiderando,  cognoscentibus  et  cre- 
dentibus  adhaerentes.  Quod  vero  subjungit,  quia 
sicut  nos  credimus  in  carne  venisse,  sic  illi  ven- 
turum,sicut  nos  mortuum,sic  illimoriturum,etc.. 
vel  non  ad  omnes  referendum  est,sed  ad  eos  tan- 
tum  quibus  ventura  haec  praescire  singulariter 
datum  est,  ut  omnes  quidem  eamdem  fidem  sed 
non  eamdem  fidei  cognitionem  habuisse  dican- 
tur;  aut  si  de  omnibu#  hoc  dictum  intelligitur, 
omnes  qui  futuram  redemptionem  crediderunt, 
haec  etiam  in  quibus  redemptio  constabat  credi- 
disse,  non  inconvenienter  affirmantur.  Inquan- 


que  per  tempora  fides  in  omnibus,  ut  major  es-  q  tum  enim  ipsam  quae  omnia  haec  continebat  re- 


set,8ed  mutatanon  est,ut  alia  esset.  Ante  legem, 
Deus  creator  credebatur ;  et  ab  eo  salus  et  re- 
demptioex8pectabatur,perquem  veroet  quomodo 
eadem  salus  implenda  ac  perficienda  foret,excep- 
tis  paucis  quibus  hoc  scire  singalariter  in  mune- 
re  datum  erat ;  a  caeteris  etiam  fideUbus  non  co- 
gnoscebatur.  Sub  lege  autem  persona  redempto- 
ris  mittenda  praedicebatur,  et  ventura  exspecta- 
batur.  Quo3  autem  ipsa  persona  haec  foret  homo, 
an  angelus,  an  Deus  nondum  manifestabatur. 
SoU  hoc  cognoverunt,  qui  per  spiritum  singulari- 
ter  ad  hoc  iUuminati  fuerunt.  Sub  gratia  autem 
manifeste  omnibus  jam  et  praedicatur  et  creditur, 
et  modus  redemptionis  et  quaUtas  personae  re- 


demptionem  venturam  crediderunt,  haee  credide- 
runt,  quamvis  eamdem  de  ipsis  omnes  In  creden- 
do  cognitionem  non  habuerunt.  Hoc  modo  igitur 
sano  inteUectu  dici  potest  omnes  ab  initio  justos 
fidem  Salvatoris  habutsse,  et  omnes  in  fide  re- 
demptionis  venturae  justificatos  fuisse,  quia  eam- 
dem  redemptionem  vel  venturam  crediderunt,vel 
credentibuset  cognoscentibuscrediderunt ;  etcum 
fide  sacramenta  ipsius  redemptionis,  quae  ab  ini- 
tio  instituta  sunt,ad  sanctificationem  susceperunt ; 
et  in  ipsis  eamdem  redemptionem  suam,  quasi  in 
umbra  ct  figura  portaverunt.  Quod  bene  ilU  duo 
viri  signaverunt,  qui  botrum  in  vecte  suspensum, 
de  terra  promissionis  ad  filios  Israel  in  desertum 


demptoris*  Semper  tamen  in  Ecclesia  Dei  ab  ini-  -~  portaverunt.  Botrus  siquidem  in  vecte  Ghristus 

.•  Zl   J  ___ _.       -.£       a  amm  U4/\n  A«V\        PfliaaA     AKA/IiiVIIIM         i— t_«-k->  i — _.__.  *-       - 1 !  _-i       -..-.  j*  _.-.—_ _  .-._.  A~-      -I.. -. 


tio  fidem  et  cognitionem  fuisse  credimus  incar- 
nationis  et  passionis  Ghristi ;  quia  ab  initio  nun- 
quam  defuerunt',  qui  hoc  cognoverunt.  AUi  sal- 
vabantur,  quia  horum  perfectioni  fide  simpUci 
jungebantur ;  et  eos  bene  operando  sequebantur. 
Cap.  VII.  Quid  sit  quo  nihil  minus  unquam 
fides  vera  hdbere  potuit. 
Hsec  sunt  quibus  ab  initio  nihU  minus  unquam 
recta  fides  habere  potuit.  Gredere  videUcet  unum 
esse  Deum  creatorem  omnium,  Dominum  et  rec- 
torem  universorum  ;  ipsum  quidem  non  esse  ma- 
U  auctorem,  eorum  tamen  qui  in  maUs  suis  ejus 
misericordiam  qucererent  vel  exspectarent  futu- 
rum  redemptorem.  HaecsimpUcium  fidei  in  initio 
suffecisse  credimus,  quibus,etsi  nihU  ampUus  ad- 
ditum  est  ad  cognitionem,  multum  tamen  colla- 


in  cruce  est,  cujus  mysterium  in  sacramento  duo 
popuU  portant.  Qui  praecesserunt,  portaverunt 
quidem :  sed  non  viderunt,  quia  praecedentes  ad- 
ventum  ejus  ;  sacramenta  passionis  ejus,  omnes 
quidem  per  fidem  portaverunt,sed  non  omnesper 
cognitionem,  quod  portaverunt  intelUgere  merue- 
runt.  Sequentes  autem  et  portant  et  vident :  quia 
fidelesqui  post  adventum  ejusincarnesubsequun- 
tur ;  sacramentum  passionis  ejus,  et  per  fidem 
suscipiunt,  et  per  revelatam  jam  cognitionem 
agnoscunt.  Unde  Beda  in  eamdem  quaestionem : 
Unum,inquit,idemqueDominicaecruci8trophaBum 
prius  prophetae  et  Moyses,  quam  apostoU  nove- 
rant  et  praedicabant,  sed  prcphetae  hoc  aUquoties 
figuratis  velatisque  sermonibus ;  apostoli  autem 
apostolorumque  successores  patefacta  luce  Evan- 


341 


DE  SAGRAMENTIS.  LlBRI  I  PARS  X. 


342 


gelii  semper  aperte  praedicabant ;  ita  ut  nunc  om-  A 
nis  populus  Ghristianus  scire  et  confiteri  fidem, 
quam  eo  tempore  pauci  admodum,  et  perfectiores 
quique  noverunt,  quamvis  omnis  Dei  populus 
etiam  tuncejusdem  mysteria  fidei  in  legalibus  cae- 
remoniis  typice  portaret. 

Gap.  VIII.  Recapitulatio  supradictorum. 
Duo  igitur  sunt  in  quibus  constat  vera  fides. 
Greator  et  redemptor.  Unum  tibi  sine  altero  non 
sufficit.  Utrumque  agnosce,  utrumque  confitere. 
Si  Creatorem  credis  agnocisque  quod  factus  es ; 
si  redemptorem  confiteris,  agnoscis  quod  repara- 
tus  es.  Unu8  est  creator  et  redemptor.  In  suo  te 
fecit,  in  tuo  te  refecit ;  et  utrumque  unus  fecit.  Si 
ipse  te  fecisset,  et  alter  te  refecisset ;  deberes  illi 
quod  factus  es,  etdeberes  alteri  quod  refectus  es.  B 
Et  sic  esset  divisa  intentio  tua  et  dilgctio  et  obe- 
dientia  tua ;  et  non  esses  unius  totus.  Et  de  duo- 
bus  illum  plus  diligeres,  a  quo  plus  haberes.  Qui 
creavit  te,  dedit  tibi  esse  ;  qui  redemit  te,  dedit 
tibi  beatum  esse.  Propterea  ne  plus  a  te  diligere- 
tur  alter  quidam  redemptor,  quam  ipse  creatop, 
voluit  ipse  creator  esse  redemptor,  et  sustinuit 
tuam  passionemut  emeret  tuamdilectionem.  Mis- 
sus  est  naturalis  filius  pro  adoptandis,  quia  sine 
ipso  alieni  introducendi  non  fuerant  in  haeredita- 
tem. Venit  sapientia,ut  hostis  non  potestate,sed  ra- 
tione  vinceretur ;  et  in  his  omnibus  fides  tua  in 
uno  constat,  et  ad  unum  et  una,  quia  cum 
duo  nominantur,  unus  significatur ;  quoniam  u- 
nus  creator  est  et  redemptor.  Greator  ad  natu-  G 
ram,  salvator  ad  gratiam.  In  his  duobus  totum 
est  et  unum,  hoc  est  in  quo  ab  initio  fides  creden- 
tium  una  est,  quamvis  in  eadem  fide  in  aliis  ma- 
jor,  in  aliis  minor  de  istis  cognitio  fuerit,  secun- 
dum  diversitatem  temporum,  sicut  uno  et  eodem 
tempore,  in  aliis  major  in  aliis  minor  invenitur 
cognitio  de  hisipsis  secundumcapacitatemperso- 
uarum.  Quamvis  ergo  fides  creverit,ut  aliquando 
et  in  aliquibus  major  esset ;  non  tamen  mutata 
est,  ut  alia  esset.  Sed  omnesfide  una  crediderunt 
unum,  et  omnesunafide  justificati  sunt,  qui  jus- 
tificari  meruerunt.  Sine  fide  enim,  ut  ait  Apos- 
lu&,impossibile  est  placere  Deo  (Hebr.  u).  Etsi- 
cut  dicit  beatus  Augustinus  :  Ubi  fides  non  erat, 
bonum  opus  non  erat.  ^ 

Cap.  IX.  De  sacramento  fidei  et  virtute. 
Sacramentum  fidei  dupliciter  potest  intelligi.  Sa- 
cramentum  enim  fidei  vel  ipsa  fides  intelligitur 
quae  sacramentumest,  vel  sacramenta  fidei  intel- 
liguntur  quaecumfide  percipienda  sunt,et  adsan- 
ctificationem  fidelium  praeparatu  sunt.  Nam  et 
quaedam  sacramenta  militaria  dicuntur,  quibus 
milites  in  sua  conditione  imperatori  suo  ad  fidem 
conservandam  obligantur;etinfideles  quoque  sa- 
cramenta  quaedam  habent,  quse  sacramenta  di- 
cuntur,  quamvis  nec  sacra  sint,nec  sacrae  rei  sig- 
na.  Sed  exsecrationes  potius  et  abominationes  : 
quibus  non  sacrantur  hornines,  sed  polluuntur. 
Tamen  ad  horum  differentiam  sacramenta  fidei 
dicta  intelligi  possuntquae  a  fidelibustractantur, 
et  cum  fide  adsanctificationem  suscipiuntur.  Pri- 


mum  ergo  consideramus  qua  ratione  ipsa  fides 
sacramentum  dicatur,  velcujus  rei  aacramentum 
esse  intelligatur.  Apostolus  dicit :  Videmus  nunc 
per  speculum  in  cenigmate,  tunc  autem  facie 
acl  faciem  (I  Cor.  xiii).  Nunc  scilicet  quando  per 
fidem  videmus,  videmus  per  speculum  in  aegnig- 
mate ;  tunc  autem  quando  videbimus  percontem- 
plationem  videbimus  facie  ad  faciem.  Quid  est 
per  speculum  videre  ?  Imaginem  videre.  Quid  est 
facie  ad  faciem  videre?Remvidere.Puta  aliquem- 
esse  post  te,  vel  supra  te,  avereus  es  ab  illo,  nec 
vides  facie  ad  faciem,  facie  tua  ad  faciem  illius. 
Averea  est  enim  facies  tua  ab  illo  :  et  si  forte  ille 
respicit  ad  te,  non  tamen  tu  similiter  ad  illura. 
Quandiu  igitur  sic  eris,  non  poteris  illum  videre 
facie  adfacium.  Exhibe  speculum  etpone  ante  te, 
statim  videbi8  in  eo  imaginem  illius,  qui  est  ad 
dorsum  tuum,  velsupra  verticem  tuum,  etdices: 
Video  te.  Quid  vides  ?  Jam  aliquid  vides  sed  ima- 
ginem  solam.  Vides  illum  sed  in  imaginesuanon- 
dum  in  facie  sua.  Nondum  cognoscis  sicut  cognos- 
ceris ;  nondum  vides,  sicut  videris.  Videris  in  te, 
vides  in  imagine.  Ille  ad  te  respicit  qui  te  videi ; 
tu  autem  aversus  es  ab  illo.  Gonverte  te  ad  illum, 
et  pone  faciem  ad  faciem ;  et  videbis  jam  non  ima- 
ginem,  sed  ipsam  rem.  Prius  vidisti  illum,  sedin 
imagine  sua  :  modo  vides  illum  in  facie  sua.  Ta- 
men  cum  ipsam  rem  videre  incipis,  agnoscis  quia 
aliquid  similitudinis  fuit  illi  quod  visum  est  in 
imagine,  ad  id  quod  videtur  in  re.  Quod  videtur 
in  imagine  sacramentum  est :  quod  videtur  in  re, 
res  sacramenti  est.  Quod  ergo  videmus  nunc  per 
speculum  in  aenigmate,sacramentum  est  ad  illud 
quod  videbimus  facieadfaciem  in  manifesta  con- 
templatione.  Sed  quod  es  senigma,  et  quod  est 
speculum  in  quo  videtur  imago  donecipsa  res  vi- 
deri  possit?  ^Enigmaest  Scriptura  sacra.  Quare? 
quia  obscuram  habet  significationem.  Speculum 
est  cor  tuum,  si  tamen  mundum  fuerit  et  exter- 
sum  et  clarificatum.  Imago  inspeculofides  incor- 
de  tuo.  Ipsa  enim  fides  imago  est,  et  sacramen- 
tum.  Gontemplatio  autem  f utura,  res  et  virtus  sa- 
cramenti.  Qui  fidem  non  habent  nihilvident ;  qui 
fidem  habent  jam  aliquid  videre  incipiunt,  sed 
imaginem  solam.  Si  enim  fidelis  nihil  videret,  ex 
fide  illuminatio  non  esset,  nec  dicerentur  illumi- 
nati  fideles.  Si  autemjam  ipsam  rem  viderent,  et 
non  amplius  videndum  aliquid  exspectarent,  non 
per  speculum  in  aenigmate,  sed  facie  ad  faciem 
viderent.  Ergo  qui  per  fidem  vident,  imaginem 
vident ;  qui  per  contemplationem  vident,  rem  vi- 
dent.  Qui  fidem  habent,sacramentumhabent;qui 
contemplationem  habent,rem  habent.  Fides  ergo 
sacramentum  est  futurae  contemplationis;  etipsa 
contemplatio  res  et  virtus  sacramenti ;  et  accipi- 
mus  nunc  interim  sacramentum  sanctificandi,  ut 
perfecte  sanctificati,  rem  ipsam  capere  possimus. 
Si  ergo  summum  bonum  hominis  contemplatio 
creatoris  sui  merito  creditur,  non  inconvenienter 
fides  perquam  absentem  videre  quodammodo" 
incipit,  initium  boni,  et  principium  restauratio- 
nisejus  memoratur.  Qu&n&^^t^\*kk*&& 


343 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE.  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


344 


cundum  incrementa  fidei  crescit,  dum  homo  per  A 
agnitionem  amplius  illuminatur,  ut  plenius  agnos- 
cat,  etinflammatur  per  dilectionem,  ut  ardentius 
diligat.  Sic  ergo  justus,  quandiu  in  hoc  corpore 
existens,  peregrinatura  Domino,  vivere  habet  ex 
fide,  quemadmodum  cum  eductus  de  hoc  ergas- 
tulo  fuerit,  et  introductus,  in  gaudium  Domi- 
ni  sui  vivere  habebit  ex  contemplatione.  Sedmi- 
ra  Dei  dispensatione  agitur  quod  nunc  malitia 
interim  hostis  antiqui  ad  persequendos  et  impu- 
gnandos  fideles  relaxatur,  quatenus  videlicet  hoc 


homini  reputetur  pro  merito  ;  si  nunc  per  fidem 
ambulans,  viam  veritatis  etiam  impugnatus  non 
deserat,  qui  prius  visione  praesentis  Dei  robora- 
tu8,8ola  persuatione  prostratus  erat.  Ut  autem  in 
hoc  praelio  invictus  stare  possit,  et  bonum  suum 
illaesum  custodire,  dantur  ei  at  dictum  est  in  sa- 
cramentis  arma,  quibus  se  muniat ;  in  operibus 
bonis  tela  quibus  ostem  posternat,  ut  scilicet  fi- 
dei  charitate  et  spe  adjuncta,  interius  pariter  ro- 
boretur  et  vivat. 


PARS  UNDECIMA. 


DE  NATURALI  LEGE. 


Gap."  I.  De  sacramentis  naturalis  legis. 

Post  fidem  de  sacramentis  fidei  tractare  debe- 
mus.  Sacramenta  ab  initio  ad  restaurationem  et 
curationem  hominis  instituta  sunt;  alia  sub  natu- 
rali  lege,  alia  sub  scripta  lege,  alia  sub  gratia.  Et 
in  his  semper  quae  tempore  posteriora  fuerunt, 
effectu  gratiae  spiritualis  digniora  inveniuntur, 
Omnia  enim  illa  superioris  temporissacramenta, 
sive  sub  naturalilege,  sivesubscripta;  signaquae- 
dam  fuerunt  et  figurse  eorum  quae  nunc  sub  gra- 
tia  exhibita  sunt  sacramentorum.  Et  ideo  effec- 
tum  8piritualem  quem  suo  tempore  operabantur 
posita  pro  istis ;  illa  virtute  et  sanctifi catione  ope- 
rabantur,  quam  sumpserunt  ab  istis.  Si  quis  igi- 
tur  sacramenta  priora  effectum  sanctificationis 
habuisse  negaverit,  non  nihil  recte  sentire  vide- 
retur. 

Cap.  II.  De  prima  differentia  prcecedentium  et 
subsequentium  sacramentorum. 

In  hoc  tamen  dignitatem  sequentium  indubi- 
tanter  praeferimus,  quod  illa  et  visibilia,et  signa 
visibilium  fuerunt ;  ista  vero  cum  sint  ipsa  qui- 
dem  visibilia,  tantummodo  invisibUis  gratiae  sig- 
naet  sacramentaexistunt.Ideo  sacramentagratiae, 
primum  per  benedictionem  virtutem  in  se  sanc- 
tificationis  suscipiunt,  ac  deinde  quam  continent 
in  se  sanctificationem  conferunt,  ut  sint  ex  sano 
tiflcatione  sanctificantia,  atque  haec  ex  sua  subi- 
queccelitusindita  sanctificatione  conferant,  quod 
illa  per  haec  ex  sola  horum  significatione  confer- 
re  consueverant.  Passio  namque  Salvatoris  quae 
primo  loco  sacramenta  gratiae  ad  effectum  salutis 
sanctificat,  mediantibus  istis  etiam  illa  prioris 
temporis  sacramenta  sanctificabat,  ut  eadem  sa- 
lus  esset,  et  his  qui  recta  fide  signa  futuorum 
in  illis  venerati  sunt,  et  his  qui  effectum  salutis 
in  istis  percipiunt. 

Cap.  III.  Alia  differentia. 

Ulud  quoque  inter  ipsa  primi  temporis  sacra- 
menta  quae  sub  naturali  lege  erant,  ea  quae  vei 


B  sub  lege  scripta,  vel  sub  gratia  instituta  sunt  sa- 
cramenta  interesse  perspicimus,  quod  illa  volun- 
tatis  magis  esse  videntur,  ista  necessitatis.  Illa  ex 
votocelebrata,  ista  ex  praecepto.  Neque  enimex- 
istimandum  est  illa  prima  naturalis  legis  s<icra- 
menta  ,  sive  decimas  videlicet,  sive  sacrificia, 
sive  oblationes  ;  ita  homini  ex  necessitate  indic- 
ta,  ut  qui  ea  non  exsecutus  fuiaset,  reatum  prae- 
varicationis  incurreret,  quemadmodum  ille  qui 
fideliter  ea  coleret  meritum  devotionis  suae  inve- 
niret.  Nusquam  enim  legimus  quod  ante  legem 
scriptam,  Deus  homini  dixerit,  qui  decimas  non 
dederit,qui  sacrificia  non  obtulerit :  sicut  postea 
per  legem  dixit :  Masculus  cujus  caro  prceputii 
circumcisa  non  fuerit,  peribit  anima   illa  de 

Cpopulo  suo  (Gen.  xvn).  Etsicut  sub  gratia  terri- 
biliter  intonuit :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex 
aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest  introire  in 
regnum  Dei  (Joan.  m).  Unde  conjicimus  quod 
sacramenta  illa  prima  magis  ad  exercendam  de- 
votionem  proposita  fuerant,  quam  ad  obtinen- 
dam  salutem  indicta.  Nam  qui  nihil  possidebat, 
unde  decimas  offerre  debebat?qui  nihil  habebat, 
quae  sacrificia  et  quas  oblationes  offerre  poterat  ? 
Votum  vovit  Jacob  Deo  dicens :  Si  Dominus 
Deus  meus  fuerit  mecum  (Gen.  xvni),  etc.  Ac 
deindesubjungit :  De  universis  quce  dederismi- 
hi  decimas  et  hostias  pacificas  offeram  tibi 
(ibid).  Quod  ergo  ex  voto  se  f acturum  spopondit, 
quod  hoc  ex  necessitate  mandati  non  deberet,pa- 
tenter  ostendit. 
Gap.  IV.  Quod  homo  a  Deo  instructus  est  ad 

dectmas  offerendas. 
Probabile  tamen  est  omnino  hominem  ad  haec 
exercenda  a  principio  a  Deo  instructum  et  erudi- 
tum  fuisse,  ut  primi  contemptus  culpam  subse- 
quentis  devotionis  studio  aboleret,  et  qui  in  se- 
metipso  contumax  exstiterat,  in  suis  postmodum 
obtemperare  consuesceret.  Unde  enim  homo  re- 
rum  sualum  decimam  potius  quam  nonam  vei 


D 


345 


DE  SACRAMENTIS.  LIBftl  I  PARS  XI. 


346 


octavam,  vel  aliam  quamque  partem  offerendam  A  dentius  se  manifestaret.  Quapropter  primum  per 


esse  scire  potuisset,  nisi  a  Deo  doctus  fuisset?  Ex 
quo  conjioimus  quod  Deus  quidem  hominem  a 
principio  ad  hsec  exercenda  consilio  erudivit,  sed 
praecepto  non  obligavit,  donec  postea  inveniret 
illa,  in  quibus  homo  prsecepti  capax,  obedieutiam 
exhiberet,  et  praevaricationem  cavere  addisceret. 
Primum  igitur  antelegemparvulosconsilionutri- 
vit.Postea  sub  exercitatos  prsecepto  tentavit.Novis" 
fiime  sub  gratiaperfectos  in  libertate  spiritus  am- 
bulare  permittit.  Ut  igitur  breviter  supradicta  ad 
memoriam  revocemus,quae  sit  differentia  inter  sa- 
cramenta  Novi  Testamenti,et  illa  qua3  velsub  lege 
naturali,  vel  sub  scripta  lese  sacramenta  fuerunt 
attendenda  considereraus. 


oblationem ;  et  postea  per  circumcisionem,  ad  ul- 
timum  per  baptismum,  expiationiset  justificatio- 
nis  sacramentum  formari  institutum  est,  quia 
ejusdem  mundationis  formaetsimilitudo,in  obla- 
tione  quidem  occulte  invenitur,  in  circumcisione 
vero  evidentius  exprimitur,  per  baptismum  au- 
tem  manifeste  declaratur.  Primam  namque  insti- 
tutionemaccepithomo  ut  pro  remediis  salutisex- 
teriori8  substantiae  partem  offerret  Deo,  partem 
ad  usumproprium  retineret,quatenusinhocfacto 
disceret  ea  quae  intrinsecus  bona  erant  Deo  tri- 
buere,  quae  vero  mala,  sibi  imputare.  Denarius 
quippe  (quoniam  perfectus  numerus  est)  signum 
est  bonitatis  et  virtutis,  quae  Deo  tribuitur,  et  in 


Cap.  V.  Prima  differentia^  secunda  differentia  B  homine  a  Deo  cognoscitur.  Nonarius  autem  quia 


tertia  differentia. 

Prima  igitur  differentia  quod  sacramenta  Novi 

Testamenti  primo  loco  gratiae  spiritualis  signa 

sunt ;  et  ad  ipsam  gratiam  sanctificandis  confe- 

rendam  infusa  sibi  benedictione  principaliter  ins. 

titua.  Dla  vero,  signa  horum  tantum ;  et  median- 

tibus  his  quorum  signa  fuerunt,  ne  sine  salute  es- 

sent,  qui  tempus  redemptionis  praecesserunt,  gra. 

tiam  in  sustentationem  contulerunt.  Secunda  dif- 

ferentia  est  quod  qui  in  illis  sacramentis  imbue- 

bantur  antiqui  justi ;  nondum  adhuc  regni  cceles- 

tis  januam  intrare  potuerunt  donec  salvator  per 

carnem  assumptam  ccelos  ascendit,  et  omnibus 

in  se  credentibus  ac  se  sequentibus  viam  aperuit. 


minushabet  a  perfectohabet  perfectum  et  vitium, 
et  corruptionem  significat,  quae  merito  homini 
deputatur.  Propterea  igitur  homo  decimam  dare 
Deo^  nonam  sibi  retinere  praecipitur,  ut  quod  bo- 
num  est  in  se  a  Deo  esse,  quod  vero  malum  est  a 
se  esse  confiteatur.  Sed  hoc  sighum  quasi  de  lege 
8umptum,magisdocuithominemquid  esset,  quam 
quid  fieret.  Igitur  cum  tempus  advenissetquove- 
ritas  ipsadeclarari  debue  %at,  datum  est  remedium 
per  circumcisionis  sacraraentum,  ubi  dum  de  ex- 
teriori  substatia  hominis  pars  non  quidem  natu- 
raliter  superflua,  sed  ejusquod  superfluum  estfi- 
gura,  praecipitur ;  jam  manifestius  illa  peccati 
circumcisio,  quam  in  interiori  homine  gratia  per- 


Tertia  differentia  est  quod  sacramenta  naturalis  q  ficit,  demonstratur.  Quia  autem  circumcisio  ex- 


legis  non  ex  praecepto  indicta  videntur,  sed  ex 
concilio  ad  votum  proposita ;  sacramenta  vero 
scriptSB  legis  et  gratiae  necessitatem  quamdam  ex- 
secutionis  inducere  propterea  quod  non  ex  consi- 
lio  tantum,  sed  ex  praBcepto  esse  instituta  nos- 
cunlur. 

Cap.  VI.  Quareprima  mutata  suntpersecunda. 
Sed  oboritur  non  contemnenda  quaestio,  quare 
videlicet  si  eumdumsalutiseffectumtam  perprae- 
cedentia  quamper  subsequentia,  gratia  contulit ; 
divina  jussio  ritum  antiquorum  per institutionem 
subsequentium  abolevit.  Nam  sieadem  virtusin 
illis  sacramentis  f uit,  quid  necesse  erat,  ut  illa 
cessarent  et  ista  succederent  ?  Sed  sciendum  est 


teres  sordesetenormitates  quae  foris  sunt  resecat; 
ablutio  autem  interiores  maculas  emundat :  con- 
venienter  jam  manifestata  veritate  in  adventu 
Christi  cessare  debuit  circumcisio,  ut  illud  sacra- 
mentum  succederet  quod  perfectam  hominis  emun- 
dationem  et  interiorem  animae  candorem,  quem 
in  ipso  et  per  ipsum  sacramentum  adipiscitur, 
posset  declarare.  Amplius  autem  quia  circumci- 
sio  quidem  sordes  aufert,  seddoloresinfert ;  ablu- 
tio  vero  inquinatos  sine  dolore  emundat,  idcirco 
priori  populo  in  timore  servienti,  et  sub  lege  la- 
boranti,  circumcisio  ad  emundationem  data  est ; 
novo  autem  populo  in  gratia  per  charitatem  am- 
bulanti,  ablutio.  Videntur  ergo  prima  illa  sacra- 


quod  divinae  dispensationis  ordo  et  ratio  hoc  pro-  j^  menta  quae  sub  naturali  lege  praecesserunt,  quasi 

poscit,  ut  sicut  ab  initio,  procurrente  tempore,  *  v  "  

magis  acmagis  adventussalvatoris  appropinqua- 
vit ;  sic  semper  magis  ac  magis  effectus  salutis 
ereaceret,  et  cognitio  veritatis.  Propter  quod  et 
ipsa  signa  salutis  per  successionem  temporum ; 
alia  post  alia  mutari  debuerunt,  ut  cum  effectus 
gratise  divinae  in  salutem  cresceret,  simul  quo- 
que  et  ipsa  sanctificatio  in  ipsis  signis  visibilibus 
evidentior  appareret.  Erat  quippe  idem  salvator, 
eadem  gratia,  eadem  fides,  illic  venturi,  hic  exhi- 
biti.  Sed  quia  ipse  per  quem  salus  dabatur,  longe 
erat,  ejusdem  salutis  signa  obscura  esse  debue- 
runt.  Postea  vero  paulatim  ejus  adventu  appro- 
pinquante,  oportebat  ut  eodem  ordine,  et  fides  in 
cognitione,  et  gratia  in  salutecresceret ;  et  eadem 
gratia  in  saoramentis  foris,  et  signis  suis,  evi- 
Paxbol-  GLXXVI. 


quaedam  umbra  veritatis;illa  vero  quae  postea  sub 
scripta  lege  secuta  sunt,quasi  quaedam  imagovel 
figura  veritatis ;  istaautem  quae  sub  gratia  novis- 
sime  consequunturnonjam  umbra  vel  imago,sed 
corpus  veritatis.  In  quibus  salutis  effectus,  quo- 
niam  et  perfecte  eatur  et  videnter  ostenditur, 
quasi  spiritusin  corpore  viventi,  exteriori  motio- 
ne  proditur ;  sic  in  eis  invisibilis  gratiaB  vita  cla- 
ris8ime  demonstratur.  Prima  ergo  sacramenta  um- 
bra  fuerunt ;  secundaimago  ;  tertia  corpus  ;  post 
quaB  quarto  loco  sequitur  veritas  spiritus.  Haec 
in  praesenti,  de  sacramentis  naturalis  legis  dicta 
sufficire  putamus,  quae  tunc  quidem  sicut  supe- 
rius  jam  commemoratum  est,  ita  fidei  justificanti 
juncta  fuisse  credimus,  ut  in  eises&^t  ^&tcv\»&& 
devotionis,  nonnec^m\.%ao\>\i^\i^^xi\^^^^ 


347 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


348 


enim  fide  ex  dilectione  operante,  illi  tunc  justifi- 
cabantur,  qui  per  gratiam  ad  participationem  fu- 
turae  redemptionis  servabantur.  Sed  quia  de  pri- 
mis  illis  sacramentis  quibusdevotiofidelium  tunc 
exercebatur,  jam  quaedam  pro  tempore  diximus 
etiam  de  operibus  aliqua  dicenda  putamus. 
Cap  VII.  Be  tribus  generibus  operum. 
Tria  sunt  genera  operum  ;  quaedam  ita  bona 
aunt ;  ut  nunquam  licite  praeteriri  possint :  quae- 
dam  ita  mala,ut  nunquam  licite  possint  committi: 
quaedam  autem  media  sunt,  quae  pro  tempore  et 
loco  agi  possunt  et  praetermitti.  Sola  illa  igitur 
quae  sic  se  habent  ut  nunquam  licite  fieri  possint, 
lex  naturalis  prohibuit ;  illa  vero  quae  nunquam 
licite  possunt  praetermitti,  sola  praecepit,  media 
omnia  ad  utrumlibet  relinquens.  De  prohibendis 
unum  praeceptum  in  cordehominisscripsit.  Quod 
tibi  non  vis  fieri,  alii  nonfeceris  (Tob.  iv).  De 
*praecipiendis  similiter,  unum  :  Qucecumque  vul- 
tis  ut  vobis  faciant  homines  et  vos  similiter 
facite  illis  (Matth.  vn) ;  ut  videlicet  homo  ex 
sui  consideratione  disceret  qualem  se  erga  proxi- 
mum  exhibere  deberet.Sed  postea  cumlex  subin- 
traret  et  disciplinam  vivendi  arctiorem  propone- 
ret ;  ex  his  quae  media  fuerant,qucedam  excepit ; 
alia  per  praeceptionem,  alia  per  prohibitionem  in 
alteram  partem  deflexit,  ut,  quemadmodum  pri- 
mo  homini  in  paradiso  Deus  de  concessione  na- 
turali  unam  pro  praecepto  disciplinae  prohibitio- 
nem  exceperat,  ita  modo  filiis  ejus  non  in,  una 
veritate  stantibus,  eed  per  varios  errores  dissi- 
patis  ;  non  unum  deconcessionenaturali  praecep- 
tum  disciplinae  quasi  probandis,  sed  quasi  corri- 
gendis  et  reparandis  multa  formaret,  ut  quanto 
magis  se  in  mediis  temperare  discerent,  tanto  le- 
vius  inconcessa  cavere  valerent.  Illic  multa  con- 
cessa,  pauca  sunt  prohibita  ;hic  multa  prohibita, 
pauca  concessa.  Illic  dictum  est  homini,ut  de  lig- 
no  scientiae  boni  et  mali  non  comederet,non  quia 


A  lignum  malum  erat,  sed  quia  obedientia  proban- 
da  erat.  Hic  dictum  est  ut  carnem  cum  sanguine 
non  comederent,  ut  discerent  horrere  crudelita- 
tem ;  carnem  porcinam  non  ederent,  ut  detesta- 
rentur  immunditiam  ;  in  bove  et  asino  non  ara- 
rent,  ut  praedicationi  noxiam  agnoscerent  pigri- 
tiam  et  stultitiam ;  et  caetera  similia,  quae  omnia 
media  erant.  Illa  vero  quae  sub  lege  naturali  in 
duobus  praeceptis  clausa  fuerant,  per  scriptam 
legem  postea  septem  illis,  quae  in  secunda  tabula 
proposita  sunt  praeceptis  explicata  suntet  distinc- 
ta,  ex  quibus  primum  erat:J5Tonora  patrem  tuum 
et  matrem  tuam,  ut  benesit  tibi,  et  sis  longce- 
vus  super  terram  (Exod.  xx).  Secundum  :  Non 
occides  ;  tertium  :  Non  mcechaberis  ;  quartum  : 

_  Non  furtum  facies ;  quintum  :  Nonfalsum  tes- 
timonium  dices  ;sextum  :Non  concupisces  uxo- 
remproximi  tui  ;  septimum  :  Non  concupisces 
rem  proximi  tui.  In  quibus  et  hoc  non  negli- 
genter  praetereundum  est,  quod  ex  his  septem 
unum  solummodo  secundum  praeceptionem  da- 
tum  est ;  sex  reliqua  secundum  prohibitionem. 
Primum  namque  peccatum  hominis  fuit  inobe- 
dientia ;  et  idcirco  vita  ista  quae  homini  ad  poeni- 
tentiam  conceditur,  tota  obedientia  deputatur. 
Quia  igitur  homo  in  malis  agendis  ex  propria 
concupiscentia  in  diversa  distrahitur;  in  bonis 
agendis  sola  obedientiae  regula  gubernatur.  Ideo 
in  malis  cavendis  quae  habet  ex  semetipso,et  per 
semetipsum  facere  potest,erat  sigilatim  instruen- 
dus  ;ad  bona  vero  agenda  ad  obedientiam  solum- 

^  modo  revocandus,  ut  ubi  per  sententiam  alius 
salubrius  disceret  quod  in  se  agere  debuisset. 
Gum  enim»jubetur  homo  patri  et  matri  honorem 
deferre,  non  hoc  ad  carnales  parentes  solum  re- 
ferendum  est,  sed  potius  hoc  ei  praecipitur,utqui 
Deum  aliquando  in  praeceptis  suis  contempsit, 
nunc  propter  Deum  homini  superioriobedientiam 
atque  honorem  exhibere  non  dedignetur. 


PARS  DUODECIMA. 


DE  LEGE  SGRIPTA. 


Gap.  I.  2)e  unione  populi  fidelis. 
s  Primus  status  abAdamusque  adAbrahamma- 
gisproprie  determinatur.  Quamvis  enim  perMoy- 
sen  lex  scripta  data  sit ;  ante  Moysen  tamen  ob- 
servantialegalis  in  circumcisione  exordium  sump- 
sit.  Primumillud  saeculum  sub  lege  naturali,  qua- 
si  in  confusione  quadam  transierat ;  et  qui  in  eo 
fideles  exstiterant,  quasi  pauca  quaedam  granain 
humano  genere  dispersa,  et  ab  invicera  discrcta, 
sola  intus  fide  unita  fuerant.  Ut  ergo  ad  interio- 
rem  unitatem  commendandam  exterior  condere- 
tur,  et  esset  in  manifesto  formafidei  ;ad  quam  ex 
dispersione  suaqui  vocandifuerant  invitarentur; 


D  propositus  est  unus  ad  quem,  in  uno  perficiendo 
qui  assumendi  postea  fuerant,  omnes  colligeren- 
tur.  Vocatus  est  Abraham  unus  ex  multis ;  uni- 
tas  principium  unionis,  ut  ad  sinum  illus  colli- 
gerentur  quicumque  post  illum  fide  illi  et  devo- 
tione  jungerentur.  Vocatus  est  ergo  ut  exiret  de 
terra  sua,  et  recederet  ab  illis  quibus  unitus  fue- 
rat,  nec  conjungeretur  illis  ad  quosibat.  Et  data 
est  illi  forma  quam  transmitteret  ad  omnes  ex 
ipso  nascituros ;  et  omnes  in  ipsa  una  forma 
unum  futuros,  ut  cum  fidelium  numerus  augere- 
tur,  unitas  tamen  fidei  non  multiplicaretur,  ut 
primum  in  illius  forma  unumessent,  qui  ex  ipso 


349 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  XII. 


850 


nascerentur,  postea  et  unum  fierent  qui  in  eadem  A  circumcisio  contra  originale  peccatum  in  lege  coo- 


fide  ipsi  sociarentur.  Ex  tunc  erjjo  unitas  populi 
Dei  incoepit,  et  unitas  conversationis  lidelis,  quae 
primum  signata  est  per  sacramentum  circumci- 
sionis  postea  signanda  per  sacramentum  baptis- 
matis.  Primum  signaculum  in  carne  sub  quo 
uniendi  erant,qui  in  carne  unumerant  Propterea 
circumcisio  data  non  erat  nisi  semini  Abrahae, 
ut  in  carnc  signarentur  qui  in  carne  unirentur. 
Postquam  autem  ad  hanc  unitatem  accesserunt 
qui  secundum  carnis  generationem  ex  ipso  non 
fuerunt,  positum  est  signaculum  unionis  extra 
sub8tantiam  carnis,  quia  spiritu  et  fide  unum 
facti  sunt,  qui  unum  carne  non  fuerunt. 
Cap.  II.  De  circumcisione. 


perabatur  quod  nunc  baptismus,  excepto  quod  re- 
gni  ccelesti.s  januam  primi  patres  intrare  non  po- 
torant,  propter  quod  necessaria  fuit  mors  Christi 
quae  aditum  vitae  patefaceret.  Tres  sane  sunt  cir- 
cumcisionos :  Una  in  carne  tantum  exterius,  quae 
sacramentum  est.  Duae  aliae  sunt  quae  sunt  res,et 
virtus  sacramenti.  Altera  quae  fit  in  praesenti 
quando  anima  per  depositionem  corruptionis  cor- 
pus  circumcidetur ;  altera  quae  infuturo  fiet,quan- 
do  per  depositionem  corruptionis  corpus  circum- 
cidetur.  Prima  igitur  est  in  carne,  secunda  in 
mente,  tertia  in  corpore.  Octonarius  vero  in  sacra 
Scriptura  aliquando  tempus  resurrectionis  signi- 
ficat  quod  post  praesentem  (quae  semptem  diebus 


Mandavit  itaque  Deus  Abrahae  ut  circumcide-  B  currit)  vitam  sequitur,  aliquando  tempus  gratiae, 


ret  pellem  prueputii  sui  ;  ipsi  in  signum,posteris 
in  exemplum,  tantum  ad  priorem  statum  supe- 
raddens,  quatenus  per  hoc  signaculum  populus 
Dei  ab  infidelibus  discerneretur ,  quousquo  ille 
veniret  qui  non  solum  de  iiliis  Abrahae,  sed  de 
universis  gentibus  fideles  colligeret ;  ac  per  hoc, 
sicut  dictum  est,  non  jam  per  signaculum  carnis 
in  genere,  sed  per  signaculum  baptismatis  secer- 
nerentur  in  sanctificatione.  Sane  quicunque  inte- 
rim  non  de  semine  Abrahae  fideles  exstiterunt ; 
huic  praeceptioni  subjecti  non  fuerunt.  Neque  cir- 
cumcisionis  (quae  soli  semini  Abrahae  indicta  f ue- 
ratj  suscipienda3  debito  tenebantur,  sed  fide  ope- 
rante  per  dilectionem,  sicut  et  prius  sub  lege  na- 


ln  quo  quasi  post  Sabbatum  legis,  aeterna  bona 
servientibus  Deo  promittuntur.  Merito  igitur 
prima  illa  circumcisio  quae  sacramentum  erat  il- 
larum  duarum ;  jussa  est  fieri  octavo  die  ut  os- 
tenderetur  quod  in  tempore  gratiaB  corda  circum- 
cidenda  erant,  per  emundationem  iniquitatis,  et 
in  tempore  resurrectionis  corpora,  per  depositio- 
nem  corruptionis.  Propterea  autem  solis  mascu- 
lis  data  est  circumcisio  carnis ;  quia  sacra  Scrip- 
tura  per  masculinum  sexum  animam,  per  mulie- 
brem  vero  carnem  significare  solet,  ut  videlicet 
ostenderetur,  quod  illa  exterior  circumcisio  ani- 
mabus  sanctificationem  contulit,  sed  carni  non 
abstulit  corruptionem.  Cultellus  de  petra  factus, 


turali  priusquam  circumcisio  instituta  fuisset ;  q  Christum  significat.  De  quo  dicit  Apostolus  :  Pe- 


qui  justi  fuerant  sine  circumcisiono  salvabantur. 
Modus  autem  circumcisionis  talis  erat.  Praocep- 
tum  fuit,ut  puer  masculus  octavo  die  a  nativitate 
sua  circumcideretur  in  carnc  praoputii  sui  (Gen. 
xvn).  Et  sunt  qui  addendum  putant  cultello  de 
petra  facto,  quod  tamen  nulla  alia  auctoritate 
probant,  nisi  quod  Sephora,  uxor  Moysi,  territa 
ab  angelo,  auctam  petram  sumpsisse  legittrr,  et 
eapraeputium  filii  sui  circumcidisso  (Exod.  iv). 
Et  Josue,  in  terram  promissionis  ingressurus,se- 
cundo  in  populo  Israel  circumcisionis  sacramen- 
tum  cultri8  petrinis  innovasse  meratur  (Josue  v. ) 
Sed  illud  in  altero  quidem  ob  festinationem  ma- 
gis  et  trepidationem ;  in  alteroveroob  typum  et  si- 


tra  autem  erat  Christus  (I  Cor.  x),  de  uno  scrip- 
tum  est :  Ecce  agnus  Dei9qui  tollit  peccatamun- 
di  (Joan.  i.)  In  carne  praeputii  jussa  est  fieri,quia 
ad  remedium  data  est  contra  originalepeccatum; 
quod  a  parentibus  contraximus,  per  illud  mem- 
brum  propagati.  Porro  feminae  in  populo  circum- 
cisionis  sola  fide  salvabantur,  sacrificiis  et  obla- 
tionibus,  aliisque  legis  caeremoniis  puriflcat»; 
ipsam  quoque  circumcisionem  fide  suscipientes, 
et  in  eis  qui  carnem  illam  susceperunt,  veneran- 
do  participantes.  Masculi  qui  morte  praeventi  ad 
octavam  diem  pervenire  non  potuerunt,et  ob  hoc 
sine  circumcisionis  sacramento  ab  hac  vita  reces- 
serunt,  sola  fide  parentum  cum  oblationibus  et 


gnificationem  veri  Jesu,quam  per  consuetudinem  *\  sacrificiis  intervenientibus  non  improbabiliter 

».  .  ..  •        «•  1  TTl  ^^  1  X*       —  •        ii _  .*..__        _  _<t      _>  ._       _...*.  J      —    nnn    n.nl1i,i-  .]- 


factum,  non  inconvenienter  existimatur.  Ut  os- 
tenderetur  igitur  sacramentum  circumcisionis , 
non  quemadmodum  priora  sacramenta  ad  volun- 
tatem  propositum,  sed  ex  necesaitate  exsequen- 
dum,  prseceptum  comminatione  firmatur  cum  di- 
citur  :  Masculus,  cujus  prceputii  caro  circum- 
cUa  non  fuerit9  peribit  anima  illa  de  populo 
suo  (Gen.  xvn).  Causa  quoque  subinfertur,  cum 
dicitur :  Quiapactum  meurn  irritum  fecit(ibid) 
Si  ergo  per  pactum  Dei  irritum  factum  praevari- 
cationem  primorum  parentum  intelligimus,  cum 
incircumcisus  ob  pr&varicationem  pacti  peritu- 
rus  dicitur,  manifeste  datur  intclligi  saeramen- 
tum  circumcisionis  ad  hoc  institutum  ut  per  ip- 
sum  homo  a  debito  primae  pnevaricationis  libera- 
ittur.  Idem  enim  salutiferae  curationis  auxilium 


salvati  existimantur,  pro  eo  quod  praeceptum  cir- 
cumcisionis  non  nisi  masculis  ad  octavum  diem 
venientibus  indictum  esse  videtur,  ac  per  hoc 
praevaricationis  reos  non  fuisse,  qui  contempto- 
res  prsecepti  non  fuerant,  quod  datum  non  fue* 
rat  nisi  pervenientibus  ad  diem  octavum.  Preeci- 
pue  ne  miserabilior  hic  sexus  appareat;  et  ei 
etiam  praojudicetur  in  illo  a  quo  alter  sexus  ab- 
solutus  omnino  fuisse  comprobatur.  Sed  merito 
qua^ritur,  an  ii  qui  diem  octavum  negligentia 
sive  contemptu  parentum,  sine  sacramento  cir- 
cumcisienis  transierunt ;  postmodum  eodcm  sa- 
cramento  percepto  salutis  eifectum  consecuti 
sunt,  cumpraeceptum  divinum  hoc  sacramentum 
non  nisi  die  octavo  celebr andum  indixerit.  Etpo- 
test  fortassis  non  irraUpu^b\-i\^i  ^t^^  ^xsA^ 


861 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOQBiATIGA. 


862 


cut  de  gentibus  ad  ritum  legis  venientes,  hoc  sa-  K  mala    sunt  ,    ut    nullo    tempore    sine    culpa 


cramentum  qualibet  aetate  ad  salutem  percepe- 
runt  ita  etiam  si  qui  sub  lege  tempore  suo  hoc 
non  percepi88ent,ad#8alutem  tamen  et  remedium 
eis-operantum  sit,  si  illud  postmodum  suscipien- 
do  priorem  negligentiam  correxerunt.  Sic  igitur 
circumcisipnis  sacramentum  semini  Abrahae  sano 
tificando,  et  signando  pariter  datum  est ;  sancti- 
ficando,  ut  justificaretur ;  signando,  ut  a  caeteris 
gentibus  discerneretur,  quatenus  singularis  ma- 
neret,  et  discreta  generatio  de  qua  Ghristus  nas- 
ceretur.  Unde  consequenter  colligitur  probabile 
esse  illi  semini  Abrahae  circumcisionem  ex  pre- 
cepto  indictam,  de  qua  Ghristus  nasciturus  erat, 
ut  videlicet  post  Abraham  Isaac,  post  Isaac  Ja- 


fieri  possint,  vel  ita  bona,  ut  nullo  tempore  pos- 
sint  sine  culpa  dimitti. 

Cap.  V.  De  immobilibus  prceceptis 
Immobilia  ergo  sola  lex  naturalis  habuit  duo- 
bus  preceptis  comprehensa.  In  uno  bona  praci- 
piendo,  in  altero  mala  prohlbendo.  Haec  vero  duo 
precepta  naturalis  legis  per  legem  scriptam  la- 
tiue  explicata  sunt  et  distincta,  per  septem  illa 
pracepta  quae  secunda  tabula  continebat.  In  qui- 
bus  ostenditur  qualem  se  exhibere  debeat  homo 
erga  proximura,  quemadmodum  in  tribus  prace- 
dentibus  demonstratur,  qualem  se  exhibere  de- 
beat  homo  erga  Deum.  Unde  etprima  tabula  dic- 
ta  est,  quia  excellentiora  continet  mandata,  quae 


cob,  ac  deinde  duodecim  tribus  quae  de  ipso  Ja-  B  pertinentaddilectionemDei.  Secunda  autem  quia 


cob  exortae  sunt.Nam  et  Job  secundum  quosdam 
de  Esau  stirpe  fuisse  creditur,qui  tamen  circum- 
cisus  fuisse  non  legitur. 

Gap.  III.  De  prceparatione  legis. 

Sacramentum  circumcisionis  ante  legislationem 
datum  est :  et  per  ipsum  quaedam  praeparatio  ad 
su8cipiendam  legem  facta  est.  Quemadmodum 
enim  nunc  in  Novo  Testamento,  primum  homo 
unda  bapti8matiB  ablutus,  signum  et  nomen  pro- 
fessionis  busb  accipit,  ac  deinde  numero  fidelium 
a880ciatu8 ,  et  preceptis  divinis  instructus  ad 
complendam  professionem  suam  accedit ;  sic  an- 
tiquus  ille  populus  primum  quidem  per  circum- 
cisionem  signatus  est,  postea  per  legem  informa- 
tus. 

Cap.  IV.  De  sacramentis  legis  scriptce. 

Lex  seripta  tria  continet :  Precepta,  sacramen- 
ta,  promissa.  In  praceptis  est  meritum,  in  pro- 
missis  est  premium,  in  sacramentis  est  adjuto- 
rium.  Per  praecepta  eundum  fuerat  ad  promissa. 
Sed  quia  homo  per  se  infirmus  erat,  venerunt  sa- 
cramenta  media,inter  precepta  et  promissa  quae 
illum  adjuvarent ,  et  ad  precepta  perfi- 
cienda  et  ad  obtinenda.  Sub  promissa  lege 
naturali  pauca  erant  sacramenta,  sub  lege 
scripta  utraque  multiplicata  sunt,  et  precepta 
scilicet  et  sacramenta.  Nam  cum  primum  medi- 
cus  Deus  ad  hominem  segrotum  curandum  acces- 
sisset,  totum  occupaverat  morbus,  quem  totum 


inferioria  et  proxima  post  haec  precepta  continet 
quae  pertinent  ad  dilectionem  proximi.Vel  prima 
tabula  dicitur,  quia  in  ea  continentur  precepta 
quae  insinuant  fidem ;  secunda  quia  in  ea  conti- 
nentur  precepta  quae  instruunt  ad  bonam  opera- 
tionem.  In  prima  tabula  tria  sunt  precepta,quia 
quae  fide  ereditur  Trinitas,  est  Deus.  In  secunda 
tabula  septem  sunt  precepta ;  quia  in  presenti 
vita  (quae  septem  tantum  dierum  circulo  volvitur) 
officia  humanitatis  proximo  exhibentur.  Tria  ve- 
ro  et  septem  denariumcomplent;quia  perfectum 
facit  fides  recta,  et  operatio  bona.  Primum  pra- 
ceptum  primae  tabulae  ad  Deum  Patrem  pertinet, 
sicut  preceptum  primum  secundae  tabulae  ad  ho- 
G  minem  patrem,  ut  utrinque  paternitas  principii 
auctoritate  honoretur.  In  prima  tabula  preceptio 
est  et  prohibitio,  similiter  in  secunda,  ut  utrum- 
que  studeas  et  facere  quod  debes,  et  cavere  quod 
non  debes.  In  altero  namque  si  offendis,  delic- 
tum  est.  In  altero  vero  si  offendis,  peccatum  est. 
Facere  enim  non  facienda  peccatum  est,facienda 
autem  non  facere,  delictum. 
Cap.  VI.  De  tribus  prceceptis  primce  tdbulce. 
Audi  Israel :  Deus  tuus  Deus  unus  est,  ip~ 
sum  adorabis,  et  illi  soli  servies  (Deut.  vi). 
Non  hoc  totum  de  praecepto  est  quod  dicitur, 
quia  ante  preceptum  per  admonitionem  ad  obe- 
dientiam  auditoris  animus  preparatur.   Audi, 
Israel,  hic  nota    obedientialn    Deus    tuus,  hic 


reliquerat  salus.  Et  apposuit  in  corpore  generis  n  nota    gratiam  ;    Deus    unus    est,     hic   nota 

« •    a_ 1 *_    __ __    .-iJJ.i.    _*. •_ U    _  -  _ 


humani  in  primie  pauca  antidota,et  paucis  mem- 
bri8,  id  est  paucis  personis,  ut  paulatim  morbus 
deficeret  et  salus  cresceret.  Postea  sub  lege  scrip- 
ta,  remedia  plura  contulit,  et  plures  reparavit. 
Duo  precepta  fuerunt  sub  lege  naturali  et  tria 
sacramenta.  Duo  precepta :  Quod  tibi  non  vis 
/ieri,  aliine  feceris  (Tob.  rv).  Et  qucecunque 
vultis  ut  vobis  faciant  homines,  eadem  et  vos 
facite  illis  (Matth.  vn).  Tria  sacramenta  :  deci- 
mae,  oblationes,  et  sacrificia.  Decimae  in  portioni- 
bus,  oblationes  in  rebus,8acrificia  in  animalibus. 
Sub  lege  scripta  multa  f uerunt  praecepta,  et  mul- 
ta  sacramenta.  Precepta  enim  legis  scriptae,  alis 
fuerunt  mobilia,  aliaimmobilia.  Mobilia  sunt  quae 
ex  dispensatione  ad  tempus  sunt  ordlnata.  Im- 
mobilia  sunt  quae  a  natura  veniunt,  et  vel  ita 


doctrinam ,  quasi  diceretur  obedientiam 
exhibe ,  gratiam  inteliige ,  veritatem  agnos- 
ce.  Quod  audis,  hoc  est  obedientia  quam  exi- 
geris ;  quod  Deus  tuus,  est  gratia  qua  perve- 
neris ;  quod  Deus  unus,  veritas  qua  illuminaris 
et  perficeri8.  Deum  tuum  audi  qui  tibi  misericor- 
diam  jam  exhibuit,  et  necdum  tamen  a  te  servi- 
tium  accepit,  ut  scias  ab  ipso  esse  utrumque ; 
scilicet  quod  a  te  exigit  opus  virtutis,  et  quod 
tibi  promittit  premium  retributionis.  Audl  Is- 
rael,  hoc  est,  ausculta  et  acquiesce.  Omnis  enim 
virtus  ab  obedientia  incipit,  quemadmodum  om- 
ne  vitium  ab  inobedientia  procedit.Frustra  nam- 
que  vel  inobedienti  gratia.  vel  contumaci  doctri- 
na,  vel  non  intelligenti  preceptum  daretur.  Id- 
circo  primum  dicit :  Audi  Iarael,ut  ais  obtdfc&s; 


363 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  XII. 


354 


Deus  tuus,  ut  devotus  existas ;  Deus  unus  est,ut  A 
veritatem  agnosces.  Deinde  «equitur  praeceptum : 
Ipsum  adorabis,  hoc  pertinet  ad  fidem  ;  et  ei  soli 
serviesj  hoc  pertinet  ad  operationem.  Fides  enim 
operans  ex  dilectione  perfectum  facit ,  quia  nec 
opus  sine  fide,  nec  ficles  cui  tempus  suppetit  ac- 
cepta  est  sine  opere.  Propterea  adora  recte  cre- 
dendo,  servi  beneoperando.  QuaBri  autem  potest 
an  id  quod  dixit ;  ei  soli  ad  utrumque  referendum 
sit,  ut  dicatur :  Ipsum  soium  adorabis,  et  ei  soli 
servies.  Sed  hec  quomodo  stare  poterit,  quia  sae- 
pe  in  Veteri  Testamento,sanctos  viros  non  solum 
angelos  adorasse,sed  etiam  homines  legimus ;  nec 
tamen  propterea  alicubi  reprehensos  invenimus  ? 
Et  in  Novo  etiam  Apostolus  fideles  ad  serviendum 
8uperioribu8  et  praelatis  summopere  exhortatur.  B 
Sciendum  ergo  est  quod  alio  modo  homines,  alio 
modo  Deus  adorari  praecipitur.  Usu  namque  ve- 
teri  superiores  quique  ab  inferioribus  odorari  di- 
cebantur,  quando  eis  sive  incurvatione  genuum, 
sive  capitis  inclinatione  ab  his  reverentia  exhibe- 
batur.  Deum  autem  adorare,  est  ei  totam  mentem 
per  humilitatem  ac  devotionem  substernere,  et 
ipsum  principtum  ac  finem  omnis  boni  credere. 
Quod  ei  soli  nos  debere  nemo  est  sanae  mentis 
qui  ambigat.  Unde  ipse  quoque  per  prophetam 
de  se  testaturdicens :  Honorem  meum  [gloriam 
meamjalteri  non  dabo,et  gloriam[laudem]me- 
am  sculptilibus  (Isai.  xui).  Deservituteveroad 
ipsum  competenter  intellegi  potest,quia  nimirum 
omnis  ille  rectissime  soli  Deo  servire  dicitur,  qui  G 
et  secundum  Deum  homini  superiori  humiliter  se 
subjicit ;  et  ubi  causa  Dei  impugnatur,  fideliter 
contradicit.  Qui  cavet  sollicite  ne  in  sua  servitute 
vel  per  timorem  hominis  contra  Deum  quid  fa- 
ciat,  vel  terrenae  retributionis  lucrum  in  inten- 
tione,  coele8ti  praemio  anteponat.  Sed  in  Graeco 
manife8tior  sententia  expressa  est.  Graeca  nam- 
que  locutio  divinam  servitutem  ab  humana  pro- 
prio  vocabulo  distinguit,  quod  latinitas  non  ha- 
bet.  Ibi  enim  Dei  servitus  latria  et  humana  dulia 
vocatur.  Et  ob  hoc  idolatrae  vocati  sunt,  qui  eam 
servitutem  quam  Deo  debuerunt  idolis  exhibe- 
bant.  Sed  Latina  lingua  utramque  sub  eodem  no- 
mine  servitutem  comprehendit,  et  propterea  obs- 
curior  significatio  facta  est  cum  dicitur.  Ei  soli  d 
servies,  quod  in  Graeco  ambiguum  non  est.  Sed 
cum  praeceptum  ad  Patrem  pertineat,  quare  dic- 
tum  est :  ei  soli  servies,  quasi  etiam  Filio  et  Spi- 
ritui  sancto  serviendum  nonsit?  Sed  quod  dictum 
est  soli  non  excludit  communionem  Filii  et  Spi- 
ritus  sancti,  sed  quidquid  Deus  non  est.  Pater 
autem  et  Filius  et  Spiritus  sanctus  unus  Deus 
est,  ipse  soIu8  adorandus  est,  eique  soli  et  non 
alteri  serviendum  est,  ea  videlicet  servitute  quae 
ei  8oli  debita  est.  Nam  et  in  Evangelio,  cum  di- 
citur :  Nemo  novit  Patrem  nisi  Filius  (Matth. 
xi),  non  utique  Spiritus  sanclus  a  Patris  cogni- 
tione  excluditur,  cum  ipse  etiam  profunda  Dei, 
teste  Apostolo,  scrutetur  (/  Cor.  n).  Sed  est  ejus- 
modi  loquendi  genus,  ut  dicaturj  nimo,  nisi  ille 
videHcet  qui  non  est,  hoo  quod  iUe.  His  pro  bre- 


vitate  transcursis  ad  consequens  mandatum  dis- 
cutiendum  transeamus  quod  tale  est :  non  assu- 
mas  nomen  Dei  tui  in  vanum  (Exod.  xx ;  Deut 
v.)  Hoc  ad  simplicem  litterae  sensum  taliter  in- 
telligi  debet,  ut  nomen  Dei  homo  in  vanum  non 
assumat,  id  est  vel  ad  mendacium  affirmandum 
vel  ad  idolum  venerandum  ;  scilicet  ut  neque  ido- 
la  nomine  divino  honoret,  neque  falsitati  nomen 
divinum  associet.  Mystice  autem  nomen  Dei  as- 
sumere  in  vanum,  est  Filium  Dei  visibilem  per. 
humanitatem  factum,  creaturam  existimare. 
In  vanum  quippe  nomen  Dei  assunit ,  qui 
Flium  Dei  aeternum  ex  tempore  coepisse  credit. 
Nomen  siquidem  Patris  Filius  dicitur,  quia  in 
Filio;  et  per  Filium  Pater  invisibilis  manifesta- 
tur ;  non  solum  quando  mundus  per  ipsum  fac- 
tus  est ;  verum  etiam  quando  per  ipsum  homo 
est  redemptus.  Sane  qui  Filium  Dei  hominem 
factum  confitentur,  nequaquamin  vanum  nomen 
Dei  assumunt,  quia  quem  credunt  hominem  per 
id  quod  assumpsit  ex  tempore ;  verum  Deum 
agnoscunt,  per  id  quod  fuit  ex  aeternitate.  Po- 
test  adhuc  aliter  intelligi  quod  dictum  est :  Non 
assumas  nomen  Dei  tui  in  vanum.  In  vanum 
namque  nomen  Dei  assumunt,  qui  Filium  Dei  ad 
se  mi8sum,et  pro  sua  salute  incarnatum  contem- 
nunt.Quid  est  ergo  dicere :  NeassumasnomenDei 
tuiin  vanum,  nisi  sicut  veneraris  et  adoraseum, 
propter  hoc  quod-ab  eo  factus  es  ;  sic  adora  et 
venerare,  propter  hoc  quod  ab  eo  est  redemptus 
quia  non  minus  tibi  contulit  cum  redemit, 
quam  cum  creavit.  Ad  eumdem  spectat  sen- 
sum,  quod  ipse  Filius  in  Evangelio  discipulis, 
et  per  discipulos  omnibus  in  se  credenti- 
bus  dicit :  Creditis  in  Deum  et  in  me  credite 
(Joan.  xiv).  Modesta  quinem  ut  decuit  pium  nos 
admonens  insinuatione,  ut  intelligamus  eum  non 
solum  adorandum  a  nobis  in  sua  divinitate  qua 
condidit,  sed  in  humanitate  etiam  qua  redemit. 
Tertium  praeceptum  est  observaSabbatum  (Exod 
xx).  Quatuor  Sabbata  commemorare  videtur 
Scriptura.  Primum  illud  in  quo  Deus  perfectis 
operibus  suis  requievisse  dicitur.  Secundum  il- 
lud  quod  filii8  Israel  carnaliter  custodiendum 
mandatur.Tertium  illud  quod  populo  Dei  servan- 
dum  praecipitur.  Quartum  illud  quod  in  promis- 
sione  Sabbatum  pro  Sabbato  suis  Deus  dilectori- 
bus  pollicetur.  Duo  igitur  sunt  Sabbata  exterius 
unum  Dei,  et  unum  hominis ;  et  duo  interius 
unum  Dei,  et  unum  hominis.  Sabbatum  Dei  quo 
exterius  ab  ppere  cessare  dicitur,  sacramentum 
est  illius  interioris  Sabbati  ejus,  in  quo  ipsius  ae- 
terna  immortalis  que  aeternitas  inconcussa  beati- 
tudine  perfruens,nullo  unquam  labore  fatigatur. 
Sabbatum  hominis  quod  ei  visibiter  exterius  ser- 
vandum  praecipitur,  sacramentum  est  interioris 
Sabbati,ubi  mens  sancta  per  bonam  conscientiam 
a  servitute  peccati  quiescens  ;  in  gaudio  Spiritus 
sancti  jucundatur.  Hoc  Sabbatum  quisquis  in 
praesenti  vita  servaverit,  ut  nullis  consentiat  ma- 
lis,  perveniet  in  futura  vita,  ad  illud  aeternum 
Dei  Sabbatum,  ubi  null*  «*t&&\  \&sft&..  ^ssq^  *&&• 


355 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


356 


tum  est :  Et  erit  Sabbatum  pro  Sabbato,  mensis 
sis  pro  mense  (Isa.  lxvi).  IUud  itaque  praecep- 
tum  8pecialiter  ad  Spiritus  sancti  personam  re- 
ferri  videtur,  cum  dicitur :  Observa  Sabbatum,ut 
videlicet  in  praesenti  eum  suscipiamus,  et  custo- 
diamus  intra  nos  in  gaudium  bonae  conscientiae, 
quatenus  eum  in  futuro  suscipere  et  possidere 
mereamur,in  gaudium  vitae.Haec  igitursunt  prae- 
cepta  tria  primae  tabulae.  In  quibus  praecipue  di- 
lectio  Dei  commendatur,  et  tota  Trinitas  unus 
Deus  aequaliter  adoranda  et  colenda  praecipitur. 
Gap.  VII.  De  septem  aliis  proeceptis  qua?  sunt 

secundce  tabulce. 
Septem  alia,  secunda  tabula  continebat,  quae 
hominem  ad  dilectionem  proximi  instituunt ;  et 
propterea  septennario  distinguuntur,quia  in  prse- 
senti  vita  tantum  quae  septem  diebus  volvitur: 
nostra  charitas  pietatis  operibus  exercetur  erga 
proximum  ;  postea,  consummatis  operibus  et  li- 
nitis  laboribus,per  contemplationem  pariter  cum 
proximo  beatiiicanda  in  Deum.  Amor  igitur  pro- 
xirai  et  temporalis  est  quandum  pertinet  ad  exhi- 
bitionem  operis,et  aeternus  quantum  pertinet  ad 
effectum  dilectionis.  Primum  praeceptuin  secundae 
tabulaeadpatrem  pertinet  hominem,  sicutprimum 
primae  tabulae  ad  Patrem  Deum.  Utrobique  pateni- 
tas  praeponitur,  utrobique  principii  dignitate  ho- 
noratur,quia  secundum  quemdam  modum,sic  ha- 
bemu8principium  nascendi  pergenerationem  apa- 
tre  homine,8icut  principium  existendi  per  condi- 
tionemaccepimusaDeoPatre;  et  paternitashomi- 
nis  sacramentum  estetimagodivinaepaternitatis, 
ut  discat  cor  humanum  in  eo  principio  quod  videt, 
quiddebeatilliprincipioaquoest,  etquod  non  vi- 
det.Sic  ergoest  dictum.  Honora  patremtuum  et 
matrem  tuam,utbenesictibi9et  sis  longcevussu- 
per  terram  (Exod.xx).  Sicut  superius  dictum  est 
in  primo  praecepto  primse  tabulae,itaethocnon  to- 
tumadpraeceptionem  pertinet  quod  propositum; 
sedibiquodpraeterpraeceptum  eratpraemissum  est, 
hicsubjunctumest:  Audi,Israel:  Deus  tuus  unus 
est(Oeut. vi).Hoctot\im  ante  praeceptum  praemitti- 
tur,  ipsum  praeceptum  postea  subinfertur  cum 
dicitur:  Ipsum  adorabis,  et  ipsi  soli  servies 
(ibid.).  Hic  praeceptum  praecedit :  Honora  patrem 
tuum  et  matrem  tuam  (Exod.  xx.),  deinde 
subjungit :  ut  bene  tibi  sit,  et  sis  longaevus  su- 
per  terram.  Quid  est  ergo,  quod  ibi  ante  praecep- 
tum  causa  praecepti  praemittitur ;  hic  post  praa- 
ceptum  subinfertur,  nisi  quia  Deus  diligendus 
est  propter  seipsum,  et  homo  propter  Deum? 
Nam  et  amor  parentum,  si  ad  solam  carnem  res- 
pixit,  spirituale  praemium  non  acquirit.  Ex  Deo 
igitur  in  nobis  prius  est,  propter  quod  postea  di- 
ligendus  est  a  nobis,  quia  ejus  gratia,  nostra  di- 
lectio  praevenitur,  et  nostra  dilectio  per  ejus  gra- 
tiam  excitata  subsequitur.  In  patribus  autem  cai> 
nis  nostrae  si  ad  id  solum  beneficium  nostra  di- 
lectio  tenditur,  quo  carnaliter  ab  his  nostrum 
meritum  praevenitur,  quia  ultra  carnis  affectum, 
et  supra  carnis  intuitum  non  proficit,  ad  perfec- 
tionem  praemii  spiritualie  non  pertingit.  Ergo 


A  propter  vitam  aeternitatis,  diligendus  est  auctor 
vitae  temporalis,ut  scilicet  non  hoc  diligatur,  qui 
hanc  ab  illo,  imo  per  illum,  vitam  accipimus,sed 
quia  per  hanc  ad  illam  vitam  intraturi  sumus. 
Bene  Qrgo  cum  dictum  esset :  Honora  patrem  et 
matrem,  subjuncta  est  causa,  ut  bene  tibi  sit,  et 
sis  longaemus  super  terram,  scilicet  viventium, 
quia  hoc  diligere  debemus  in  auctore  vitae  hujus 
quod  ab  illo  per  hanc  vitam  ad  futuram  vitam 
initiati  sumus.  Et  pulchre  honoranti  principium 
suum,  longaevitas  promittitur,  quia  Deo  per  di- 
lectionem  adhaerentes  aeternitatem  promerentur. 
Sane  quantum  spectat  ad  sensum  litterae,  duobua 
modis  parentes  nostros  honorarae  debemus,  et 
obediendo  eis  videlicet  in  omnibus  (exceptis  his 

B  in  quibus  dilectio  Dei  Patris  offenditur)  et  eos 
quantum  facultas  nostra  suppetit,  adjuvando. 
Sed  et  de  patribus  spiritalibus,  id  eat  praelatis 
nostris  idipsum  intelligere  niliil  impedit,  quibus 
obedientiam  debemus  quantum  nostra  habet  pos- 
sibilitas ,  et  auxilium  imo  servitium,  quantum 
suppetit  facultas.  Secundum  praeceptum  secundae 
tabulie,  Non  occides  (ibid.)  Homicidium  sit  mul- 
tis  modis,  m^nu,  lingua,  consensu*  Manu  flt  cum 
quis  alium  actualiter  vita  privat ,  vel  in  locum 
mortis  ubi  vita  privetur  praecipitat,  ut  in  carce- 
rem,  vel  alium  quemlibet  talem  locum.  Lingua 
fit  duobus  modis,  id  est,  praecipiendo  vel  sugge- 
rendo.  Judaoi  quippe  Ghristum  occiderunt,  dum 
ut  occideretur,  judici  suggesserunt.  Gonsensu  si- 

q  militer  duobus  modis  £Lt  homicidium,  vel  dum 
mortem  alteruis  desideramus  et  cupimus,  vel  si 
dum  eum  a  morte  liberare  possumus,  vitam  ejus 
negligimus,  id  est,  adjutorium  non  impendimus. 
Tertium  pneceptum  secundae  tabulae  est :  Non 
mcechaberis  (ibid.),  id  est  non  fornicaberis.  For- 
nicatio  est  oinnis  illicitus  concubitus  ;  et  est  du- 
plex  fornicatio.  Animae,  unde  Propheta :  Perdi- 
disti  omnes  qui  fornicantur  abs  te  (Psal. 
lxxii.)  Gorporis,  de  qua  hic  agitur.  Hoc  enim 
praeceptum  et  quaedam  alia,  sub  veteri  lege  tan- 
tunvinchoata  sunt,  id  est  non  plene,  sed  ex  parte 
data,  propter  infirmitatem  auditorum,  quae  pos- 
tea,  adveniente  gratia,  consummata  sunt.  Lex 
enim  dicit :  Non  mcechaberis;  corporalem  tantum 

~  moechiam  prohibens.  Ghristus  dicit :  Quicunque 
viderit  mulierem  ad  concupiscendam  eam, 
jam  mcvchatus  est  eam  in  corde  suo  (Matth. 
v) ;  omnem  illicitam  concupiscentiam  tam  animae 
quam  corporis  contradicens. 

Quartum  praeceptum  est :  Non  furtum  facies 
(Exod.  xx.)  Furtum  accipitur  in  hoc  loco  pro 
qualibet  illicita  usurpatione  rei  alienae,  sive  oc- 
culta  sive  manifesta.  Qui  enim  furtum  prohibuit, 
rapinam  non  concessit,  cum  sit  majus  peccatum 
(ut  testantur  sancti)  aperte  et  violenter  rapere  : 
quam  occulte  subtrahere,  quia  majus  odium  et 
iram  excitat.  Sub  furto  etiam  comprehenditur 
usura. 

Quintum  praeceptum  secundae  tabulae.JVon  fal- 
sum  testimonium  dices  (ibid).  Ut  ergo  melius 
liqueat,  quid  sit  ialsum  testimonium,  altius  in- 


357 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  I  PARS  XII. 


368 


cipiendum  est,  id  est  a  mendacio.  Aliud  enim  est 
simplex  mendacium  in  falso  testimonio,  aliud  in 
perjurio,aliud  in  voto,dum  aliquisvovetquod  non 
8oluit.Dequibus  omnibus  dicendumest.  Primum 
autem  de  simplici  mendacio,  qua  propter  ponen- 
da  est  descriptio  mendacii,  quidam  mendacium 
sic  diffiniendum  putant.  Mendacium  est  falsa  si- 
gnificatio  cum  voluntate  fallendi,  vel  quae  pra> 
sentialiter  adest,  vel  postea  advenit.  Nam  si  quis 
alteri  promittens  se  aliquid  daturum,  habens  vo- 
luntatem  dandi  cum  promitteret,postea  vero  mu- 
tata  voluntate  dare  nollet,  mendacium  esset,  non 
quia  in  promissione  cor  duplex  fuit,sed  quia  qui 
promisit  postea  cor  duplicavit.  Sic  ergo  intelligi 
potest  quod  dictum  est.  Mendacium  est  significa- 
tio  falsa,  id  est  oratio  vel  locutio  per  quam  ille 
qui  loquitur  auditori  falsum  significare  intendit, 
et  putat.  Nam,  etsi  ita  sit  ut  dicit,  mentitur  ta- 
men  ille  qui  loquitur  cum  opinione  «t  intentione 
fallendi.  Jocosa  mendacia,  et  ironiae,  et  parabolae 
mendacia  non  sunt ;  alioquin  sancti  reprehensi- 
sibiles  invenirentur,  quia  in  parabolis  et  ironis 
multa  locuti  sunt.  Sed  ipse  Christus  in  parabolis 
loquebatur  ad  ipsas  turbas,  quas  utique  in  ser- 
mone  suo  non  assumpsisset,  si  ullum  in  eis  men- 
dacium  constaret.  Hoc  tantum  interest  quod  jo- 
cosa  mendacia  et  si  falsitatis  reatum  non  inci- 
dunt  levitatis  tamen  culpam  non  evadunt.  Est 
adhuc  aliud  genus  mendacii,  cuni  aliquis  quasi 
humilitatis  causa  mentiri  videtur,  utpote  cum  se 
peccatorem  dicit,  et  tamen  non  ita  sentit  ut  dicit 
de  quo  verissime  dictum  est,  quia  cum  causa  hu- 
militatis  quis  mentitur,  si  antequam  mentiretur 
peccator  non  erat ;  mentiendo  efficitur  quod  non 
erat,  quia  qui  peccatorem  se  dicit,  et  non  ita  cre- 
dit,  veritas  in  eo  non  est.  Est  aliud  genus  menda- 
cii  cum  pro  salute  vel  ita  alterius  conservanda  ali- 
quis  mentitur,  quod  et  ipsum  nullo  modo  appro- 
bandum  est.Male  enim  mentiendo  vitam  servat 
in  alterius  corpore,  qui  per  mendacium  veritatem 
exstinguit  in  suo  corde.  Potest  tamen  in  hujus- 
modi  aliquando  veritas  sine  culpa  celari,  quando 
causa  salutis  nostrae  sive  utilitatis  alienae  ratio 
exposcit.  Longe  enim  aliud  est,  quod  verum  est 
tacere,  atque  aliud  quod  falsum  est  asserere.  Ip- 
aa  enim  veritas  dicit :  Multa  habeo  vobis  dicere. 
sed  nonpotestisportaremodo(Joan.  xvi) ;  quod 
utique  non  dixisset,  si  veritatem  facere  semper 
culpa  esset.  Falsum  testimonium  est  cum  quis  al- 
teriusmendacio  de  veritate  testimonium  prehibet, 
qui  non  solum  mentiendo  reus  efficitur,  sed  quia 
etiam  ipsum  mendacium  contra  veritatem  patro- 
cinari  conatur ;  quod  quidem  se  sciens  fecerit 
damnabilis  omnino  malitia  est ;  si  autem  igno- 
rans,  reprehensibilis  negligentia.  Non  omne  ju- 
ramentum  malum  est,  et  tamen  omne  juramen- 
tum  teste  veritate  a  malo  est.  Qui  enim  verum 
jurat  pro  necessitate  proximi,  aut  pro  utilitate, 
cum  scilicet  is  cui  juraratur  aut  credere  non  po- 
test  propter  ignorantiam,  aut  credere  recusat 
propter  malitiam ;  hujusmodi  juramentum  ma- 
lum  quidem  non  est  ilh  qui  jurat,  quia  ex  necea- 


A  sitate  contestatur  veritati ;  et  tamen  a  malo  est 
illius  cui  jurat,  hoc  est,  vel  ex  infirmitate  si  cre- 
dere  aliter  non  potest,  vel  si  credere  contemnit, 
ex  perversitate.  Qui  autem  sine  causa  jurat,etiam 
si  verum  jurat,  non  sine  culpa  est ;  aut  quia  pro 
levitate  arguitur,  aut  pro  contumacia  condemna- 
tur.  Quimalum  se  facturum  jurat  peccat.  In  quo 
tamen  melius  esset  juramentum  frangere,  quam 
adimplere,  ita  quidem  ut  et  malum  caveat  quod 
juravit,  et  nihilominus  culpam  agnoscat,  in  eo 
quod  male  juravit.  Perjurium  est  mendacium  sa- 
crosancta  attestatione  inductaconfirmantum.Qui 
enim  falsum  jurat  pejerat  vel  perjurat ;  in  quo 
primum  malum  est  culpa  mendacii,  cum  id  quod 
falsum  est  dicitur.  Secundum  autem  quod  ad  tu- 

B  endam  falsitatem  testimonium  veritatis  irreve- 
renter  usurpatur.  Qui  viderit  alium  falsum  jura- 
re  volentem,  particeps  peccati  efficitur  si  consen- 
tit :  et  si  non  quantum  potest  salva  veritate  ne 
malum  perficiatur  contradicendo  et  admonendo 
obsistit.  Hic  autem  considerandum  est  quod  pec- 
catum  fratris  cum  probare  non  possumus,  publi- 
care  non  debemus,  ne  forte  videamur  nolle  pro- 
ximum  nostrum  corrigere,  sed  magis  infamare. 
Propterea  admonitio  peccantibus  adhibenda  est 
ubi  negantibus  testimonium  convincens  adduci 
non  potest.  Votum  est  voluntaria  sponsio  animi. 
Quisquis  Deo  votum  vovet,  reddere  debet  quod 
vovet,  juxta  illud  Prophetse :  Vovete  et  reddite 
Domino  (Psal.  lxxv).  Dicit   autem   Scriptura : 

q  Vota  stultorum  frangenda  sunt  (Eccle.  v).  Unde 
vota  stultorum  intelligimus  omnia  quaa  vel  mala 
sunt,  vel  si  bona  sunt  ordinata  tamen  non  sunt, 
et  majus  malum  est  quod  est  ex  eis,quam  bonum 
quod  est  in  eis.  Verbi  gratia ;  Si  mulier  nolente 
viro  aut  vir  nolente  muliere  voveret  continentiam 
aut  subjectus  sine  consilio  et  licentia  praelati  sui 
inordinatam  proponeret  abetinentiam,hujusmodi 
vota  quia  manifeste  stulta  essent ;  tenenda  omni- 
no  non  essent.  Qui  bonum  quodcunque  vovet  si 
postea  illud  aut  implere  non  potuerit,  aut  pro 
majori  bono  perficiendo  implere  noluerit;  pote- 
rit  secundum  licentiam  eorum  quibus  dispensa- 
tio  in  eum  credita  est,  votum  ejus  aut  laxari  aut 
mutari,  ita  ut  in  ejus  arbitrio  non  constet  vel  hoc 

n  dimittere  quod  faciendum  vovit,  vel  aliud  pro  eo 
facere,  etiam  si  majus  est  quod  non  vovit. 

Sextum  pneceptum  quod  et  nonum  est  :  Non 
concupices  uxorem  proximi  tui  (Exod.  xx). 
Septimum  paeceptum  quod  et  decimum  est :  Non 
concupisces  rem  proximi  tui(ibid).  Hic  oppo- 
nendum  videtur  contra  hoc  quod  superius  dio 
tum  est  in  eo  praecepto  quod  superius  datum  est 
de  fornicatione  cavenda.  Non  mcechaberis,  moe- 
chiam  tantum  corporalem  esse  prohibitam  ;  pos- 
tea  vero  per  id  quod  Ghristus  in  Evangelio  di- 
cit  :  Quicunque  viderit  mulierem  ad  concupis- 
cendam  eamjam  mcechatus  estincorde  suo;om- 
nem  tam  corporalemquamspiritualem  mcechiam 
esse  interdictam.Quomodo  enimEvangelium  sup- 
plevit  quod  lex  scripta  prius,  minus  habuit,  cum 
idipsum  quod  Evangelium  adjecisse  crediiux^  \s^ 


359 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


860 


lege  scriptum  prius  inveniatur  ?  Qui  enim  dixit :  A 
Non  moechaberis  corporalem  moechiam  prohi- 
bens  ;  postea  dixit  :  Non  concupisces,  spiritua- 
lem  moechiam  omnino  cavendam  esse  ostendens. 
Quid  ergo  nova  lex  supplevit,  quod  vetus  minus 
habuit  ?  Lex  corporalem  moechiam  prohibuit, 
concupiscentiam  prohibuit.  Quid  amplius  habuit 
Evangelium,quod  faceret?  Sed  sciendum  est  quod 
vetus  lex,  quamvis  concupiscentiam  hominis  a  re 
aliena  cohibuit,  in  propria  tamen  miuime  tempe- 
ravit.  Quia  qui  dixit :  Non  concupisces  uxorem 
et  rem  proximi  tui,  mulierem  et  rem  omnino  con- 
cupiscendam  non  vetuit,  sed  ab  aliena  tantum  ap- 
petitum  cohibendum  demonstravit.  Nova  autem 
lex  et  inpropriistemperatumessedebere  edocuit, 
ut  omnem  illicitam  concupiscentiam  excluderet.  B 
Potest  autem  et  alio  intellectu  convenienter  dici 
veterem  legem  concupiscentiam  uxoris  sive  rei 
alienae  non  illam  significasse,  quae  sola  voluntate 
agitur  ;  sed  ambitionem  et  machinationem  quae 
studio  quodam  et  ad  nisu  ad  implendum  deside- 
rium  et  ad  obtinendum  id  quod  in  desiderio  est 
exterius  opere  exercetur.  Nova  autem  lex  non  so- 
lum  damnavit  illicitam  concupiscentiam  foris  in 
studio  operis,  sed  intus  quoque  damnabilem  es- 
se  ostendit  in  desiderio  voluntatis. 

Gap.  VIII.  De  ordine prceceptorum  Dei. 

Ordinem  autem  praeceptorum  Dei  sine  conside- 
ratione  transire  non  opportet  Nam  si  ordo  vi- 
vendi  est,est  utique  et  ordo  praecipiendi.  Primum 
ergo  attende  quod  dicitur  tibi,  ut  adores  Deum  q 
tuum,  et  servias  illi  (Deut.  vi).  Hoc  est  pri- 
mum  praeceptum.  In  adoratione  agnosce  fidem, 
in  servitute  intellige  bonam  operationem.  Post 
hoc  sequitur  secundum  praeceptum  ut  nomen  Dei 
tui  in  vanum  non  assumas  (Exod.  xxj,  quate- 
nus  verbum  veritatis  in  ore  tuo  sit  propter  veri- 
tatem,ut  post fidem  cordis,sequatur  confessio  oris. 
Primum  devotio  ad  bonam  conscientiam  ;  postea 
exemplum  operis,  ad  bonam  famam.  NovisHime 
verbum  praedicationis  ad  doctrinam.  Deinde  se- 
quitur  tertium  praeceptam  et  dicitur  tibi,  ut  Sab- 
batum  observes  ;  boc  est,  mentis  quietem  custo- 
dias,  ut  non  perturberis  ex  adversis  foris  occur- 
rentibus  pro  veritate,  sed  discas  esse  pacificus, 
etiam  inter  eos  qui  pacem  oderunt.  PraBdices  ve-  ^\ 
ritatem,et  non  omittas  charitatem.  Haec  sunt  tria 
praecepta  primae  tabulae  de  iis  quae  pertinent  ad 
Deum. 

Postea  sequitur  secunda  tabula,de  iis  quae  spe- 
ctant  ad  proximum.  Primum  praeceptum  est  se- 
cundae  tabulae  in  quo  tibi  praecipitur,  ut  honores 
principium  tuum,  ut  vitam  longaevam  habere 
possis  (Exod.  xx);  quoniam  qui  non  honorat  eum 
a  quo  est,  dignus  est  ut  retinere  non  possit  id 
quod  est.  Secundum  praeceptum  est  :  Non  occi- 
des  (ibid).  Gonvenienter  sane  cui  in  praecedenti 
mandato  vitae  longaevitas  promittitur,hic  ne  alie- 
nam  vitam  exstinguat  prohibetur,  ut  hoc  ex  cha- 
ritate  Dei  sit,  quod  principium  suum  honorans, 
ad  vitam  quae  finem  nescit  inhiat  ;  hoc  vero  ex 
charitate  proximi  quod  ad  vitae  alienae  finem  nul- 


lo  crudelitatis  odio  se  relaxat.  Deinde  sequitur 
tertium  praeceptum  :  Non  mcechaberis ;  et  quar- 
tum  :  Non  furtum  facies  (ibid).  Non  moechabe- 
ris,  hoc  pertinet  ad  vitam  propriam.  Non  furtum 
facies,  hoc  pertinet  ad  vitam  alienam.  Supra 
enim  jussus  est  homo  et  suam  et  alterius  vitam 
con8ervare,hic  jubetur  et  suam  et  alterius  vitam 
non  lasdere.  Justum  enim  est  ut  in  via  vitae  cor- 
ruptionem  caveat,  qui  in  patria  vitam  incorrup- 
tam  exspectat,  et  qui  jam  vitam  proximi  per  [a- 
pertam  violentiam  non  opprimit,  etiam  per  frau- 
dem  occultam  in  his  quae  ad  usum  vivendi  data 
sunt  ei  non  noceat ;  et  non  solum  ipse  per  se  non 
noceat ;  sed  neque  nocentibus  neque  nocere  vo- 
lentibus,  sua  auctoritatevel  attestatione  fiduciam 
aut  firmamentum  praestare  praesumat.  Hoc  enim 
in  sequenti  mandato  prohibetur  cum  dicitur  : 
Non  falsum  testimonium  dices  (ibid.).  Et  quia 
ab  operere  laesionis  diu  se  cohibere  non  potest, 
qui  mentem  suam  ab  intentione  et  voluntate 
laedendi  non  cohibet,  sequitur  et  dicit  Non 
concupisces  uxorem  proximi  tui  ;  nec  con- 
cupisces  rem  proximi  tui  (ibid).  Haec  sunt 
decem  praecepta,  puae  primae  perfectionis  viam, 
et  semitam  pandunt  directionis.  Prima  enim  per- 
fectio  per  bonam  operationem  hominem  in  seip- 
80  dirigit.  Secunda  per  charitatem  proximi  in  la- 
tum  expandit.  Tertia  per  charitatem  Dei  in  al- 
tum  extollit,  quia  denarius  primae  perfectionis 
lineam  porrigit.  Centenarius  secundae  expandit 
latitudinem.  Millenarius  in  altum  summam  tol- 
lit  perfectionem.  Haec  autem  in  praesenti,  de  ex- 
positionedecem  praeceptorum  legisdictasufficiant. 
Gap.IX.  De  mobilibus  et  superadditis  prceceptis 
Sequitur  aliud  genus  praeceptorum  quae  mobi- 
liavocantur,  quoniam  naturalibus  mandatis  se- 
cundum  dispensationem  ad  tempus  superaddita 
sunt,  sive  pro  exercitatione,  sive  significatione. 
Pro  exercitatione  quidem  ut  plurima  essent  in 
quibus  erudiendorum  obedientia  probaretur,  et 
devotio  excoleretur.  Pro  significatione  autem  ut 
in  eis  futurae  veritatis  signa  praepararentur,  et 
per  ipsa  quae  corporaliter  agenda  praecipieban- 
tur,  quae  spiritualiter  agenda  vel  credenda  erant 
demonstrarentur.  Haec  autem  omnia  de  mediis 
sumpta  sunt ;  haec  est  de  iis  quae  in  sua  natura, 
nec  ita  bona  erant  ut  inevitabiliter  debuissent  fie- 
ri ;  necita  malaut  omninodebuissent  exnecessita- 
tevitari.Omniaenimhaec  quae  inhujusmodi  man- 
datis  proposita  sunt  quantum  ad  suam  naturam 
talia  fuerunt,  quae  pro  arbitrio  agentis  sine  culpa 
possent  fieri,  et  rursum  sine  culpa  intermitti. Ac- 
cedens  autem  mandatum  hoc,  quae  per  se  media 
erant  et  ad  utrumlibet  se  habebant,  sive  praeci- 
piendo,  sive  prohibendo  in  alteram  partem  de- 
flexit ;  ita  ut  jam  ea  quae  prohibita  sunt  sine  cul- 
pa  non  possint  fieri,  neque  rursum  ea  quae  prae- 
cepta  sunt,  possint  omnino  sine  culpa  dimitti. 
Quod  tamen  non  natura  rei  facit :  sed  vis  et  obe- 
dientia  mandati.  Prohibuit  lex  ne  caro  cum  san- 
guine  comederetur  ;  non  quia  hoc  quantum  ad 
naturam  rei  malum  erat,  sed  quia  malum   erat, 


361 


DK  SACRAMENTIS.  LIBRI I  PARS  3H. 


quod  in  isto  signiflcari  debuerat.  Quasi  enim  ca-  A  hoc  fuit  sermonis  completio.  Praacepta  igitur  ad 


ro  cum  sanguine  editur,quando  quis  in  opere  fu 
roris  et  crudelitatis  delectatur.  Mandavit  etiam 
eadem  lex  a  carne  porcina  abstinendum  ;  opera 
scilicet  immunditiae  vitandasignificans.  Ad  hunc 
modum  aliorumquoqueanimaliumtam  volucrum 
quam  piscium  et  eorum  quae  in  terra  versantur 
quaedam  ab  esu  humano  excepit.  Et  multa  alia 
quaeprima  conditio  noxia  non  fecerat  secunda 
institutio  per  dispensationem  quasi  noxia  vitare 
mandavit.  Erant  autem  qusedam  alia  de  his  me- 
diis,  quae  lex  scripta  magis  per  concessionem  pro- 
p08uit,quamper  praeceptionem  vel  prohibitionem 
quse  fortassis  per  se  mala  fuissent,  si  concessa 
non  fuissent.  Verbi  gratia  :  Dicit  lex  ut  si   quis 


tempu8,  superaddita,  elementa  fuerunt.  Praacep- 
ta  decalogi,  exordia.  Praecepta  Novi  Testamenti, 
8ermo.  Prima  ex  institutione  disciplinae  ;  secun- 
da  ex  veritate  naturae  ;  tertia  ex  perfectione  gra- 
tiae.  PraBcepta  immobilia  naturaliter  priora  sunt. 
Praecepta  mobilia  sicut  dictum  est,  significatione 
praecedunt ;  quia  in  eis  primum  bonitas  forma- 
tur,  quae  postea  in  illis  inchoatur  ;  et  novissime 
per  gratiam  consummatur.  De  praeceptis  supe- 
radditis  et  mobilibus  quaedam  etiam  nunc  in  tem- 
pore  gratiaa  pro  exercitatione  retenta  sunt,  sicut 
est  observantia  jejuniorum;  et  alia  quaadam  quaB 
cum  superioribu8  temporibus  fuerunt  instituta, 
pro  inde  tamen  ad    praBsentium  instructionem 


turpitudinem  aliquam  in  sua  uxore  invenisset,et  B  sunt  reservata  ;  et  ea  potissimum  quae  ad  spiri- 


ob  id  illam  odio  haberet,scriberet  ei  libellum  re- 
pudii,  et  sic  eam  dimitteret  (Deut.  xxrv)  ;  quia 
videlicet  melius  erat  uf  odio  habita  secundum  vo. 
luntatem  dimitteretur,  quam  contra  voluntatem 
retenta  occideretur.  Dictum  est  etiam  in  lege  : 
Juramentum  tuum  Deo  oflferas  et  Jurabis  per  De- 
um  (Deut.  vi,  x)  ;  non  quia  videlicet  jurare  per- 
Deum  bonum  est,8ed  idcirco  imperfectis  juramen- 
tum  conceditur,  ut  facilius  perjurium  vitaretur. 
Simul  ut  etiam  nomen  Dei  venerari  discerent,cum 
illud  frequentius  in  assertionem  et  testimonium 
dictorum  suorum  acciperent,  et  non  cogerentur 
nomina  falsorum  deorum  ad  confirmandajura- 
menta  sua  assumere,  quibus  non  solum  permis- 


tualis  studii  exercitationem   spectant,  tempore 
gratiae  reservantur  :  iis  quae  ad  carnales  obser- 
vantias  pertinebant  abolitis. 
Cap.  X.  Quod  tria  sunt  genera  sacramentorum  in  lege. 

Tria  genera  sacramentorum  inveniuntur  fuisse 
sub  lege  scripta,  quaedam  specialiter  ad  reme- 
dium,  quaedam  vero  ad  obsequium,  quaedam  ad 
cultum  divinum.  Prima  pertinent  ad  peccatorum 
remis8ionem ;  secunda  ad  exercendam  devotio- 
nem  ;  tertia  ad  colendam  pietatem. 

Prima  instituta  fuerunt  quasi  ad  necessitatem, 
ut  ih  eis  homo  sanctificaretur,  qualis  circumcisio 
fuit,  et  hostiae  pro  peccato  et  pro  delicto  et  caete- 
ra  ;  quaadam  quae  sepcialiter  ad  emundationem  et 


sum  sed  praeceptum  fuerat ;  ita  duntaxat  si  cau-  G  remissionem  instituta  fuerunt. 


sa  confirmandae  veritatis  expostularet,  nomen 
Domini  ad  testimonium  invocare.  Simile  erat  et 
hoc  quod  permissi  sunt  pro  illata  injuria,  talio- 
nem  reddere,  ne  forte  vehementiori  furore  exar- 
descentes  majora  illatis  conarentur  mala  referre. 
multasunt  alia  genera  praeceptorum  quae  in  lege 
scripta  continentur,  decentia  quidem  ad  exterio- 
rem  conversationem,  et  simul  aptaadspiritualem 
significationem.  In  his  ergo  omnibus,iUam  quam 
Apostolus  posuit  discretionem  in  elementis  exor- 
dii  sermonis  Dei  significatam  notamus.Sunt  enim 
tria  haec  :  elementa,  exordia,sermo.  In  elementis 
sonus  est,  sed  sensus  non  est  unde  nec  exordium 
dicuntur,  quia  sensus  in  eis  non  incipit.  Dictio- 


Secundaautem  quasi  ad  exercitationemfuerunt 
proposita,  ut  in  eis  devotio  fidelium  exerceretur, 
et  meritum  augeretur :  quales  fuerunt  hostiae  pa- 
cificorum,  quae  offerebantur  a  fidelibus  ad  recon- 
ciliandam  sibi  gratiam  divinam. 

Tertia  instituta  fuerunt  quasi  ad  praeparatio- 
nem  quamdam,ut  quasi  instrumenta  quaedam  es- 
sent  ad  caetera  sacramenta  tractanda  et  sanctifi- 
canda,  quale  fuit  atrium  et  tabernaculum,  et  om- 
nia  utensilia  quas  cpntinebantur  in  eis ;  nec  non 
et  sacra  indumenta  ministrantium,  et  caetera  om- 
nia  quae  ad  exornandum  elementum  divinum  fue- 
runt  instituta.  Item  sacramenta  alia  fuerunt  quae 
sanctificabantur  ad   emundationem  ;    alia  quae 


nes  exordia  sensuum  sunt,  unde  et  dictiones  vo-  t^  tractabantur  ad  devotionem  ;  tertia  quae  exerce- 


canturqua8ijamaliquid  dicentes,  et  primae  par- 
tes  orationis,  quia  principium  intelligentiae  ab  eis 
oritur.  In  elementis  ergo  sonus  est,et  non  sensus; 
in  exordio  sensus  est,  ied  completus  non  est ;  in 
sermone  sensus  est,  et  perfectus.  Vide  tria  haec 
in  ScripturaDei  similia.DixitScriptura  :  Garnem 
cum  sanguine  non  comedetis  (Levit.  vn ;  Deut. 
xn) ;  hoc  est  elementum.  Subjunxit  postea  :  Non 
occides  (Exod.  xx),  hoc  est  exordium.  Postea 
complevit  etiam  iram  prohibens,  hoc  est  sermo 
(Matth. \).ltem  dixit  carnem  porcinam  non  eden- 
dam  (  Deut.  xiv),  in  hoc  fuit  elementum.  Addidit 
post  hoc  :  Non  mcechaberis  (Exod.  xx),  in  hoc 
fuit  exordium.  Novissime  apposuit  :  Si  quis  vi- 
derit  mulierem  ad  concupiscendam  eam,  jam 
maschatus  est  in  corde  suo  {Matth.  v),  etc.   In 


bantur  ad  venerationem.  Prima  necessitatis  ;  se- 
cunda  virtutis ;  tertia  laudationis.  Prima  susci- 
piebantur  ad  sanctificationem  ;  eecunda  tracta- 
bantur  ad  devotionem  ;  tertia  exercebantur  ad 
laudationem.  Iterum  sacramenta  alia  erant  inre- 
bus  quibusdam  sanctificatis,  alia  in  sacrificiis  et 
oblationibus,  alia  in  ministeriis  divinis.  Sio  res 
eadem  multis  modis  ad  evidentiam  distingui  po- 
test.  Sacrificium  dicebatur,  quando  de  animali- 
bus  fiebat  immolatio.  Oblatio  vero  aliarum  qua- 
rumlibet  rerum  vocabatur.  Sacrificiorum  tria 
sunt  genera  :  alia  enim  sunt  holocausta,alia  aim- 
plicia  8acrificia,  alia  pacifica.  Holocaustum  voca- 
batur  quod  vel  ex  debito,  vel  sponte  oblatum  to- 
tum  incendebatur.  Sacriflcium  vocabatur  quod 
pro  debito  inetitutionis  oblatum  partim  eremaba- 


$3  HUGQNIS  D&  S.  VIGTORE.  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA.  364 

turpartim  reservabatur.  Pacifica  dicebantur  quae  A  tabant.  Sciendum  vero  quod  haec  omnia  non  ta- 

sponte  offerebantur,  sive  pro  gratiarum   actione,  lia  sacramenta  intelligere  debemus,  qualia  supe- 

sive  pro  praecedentis  voti  adimpletione,  sive  pro  rius  sacramenta  quaB  proprie  sacramenta  dicun- 

voluntaria  et  spoxitanea  devotione.  Holocaustum  tur,  esse  debere  definivimus  ;  sedin  his  et  hujus- 

aliquando  fiebat  de  armentis,  aliquando  de  peco-  modi  quaedam  ob  hoc  solummodo  sacramenta  vo- 

ribus,aliquando  de  volatilibus.  Oblatio  aliquando  cata  ;  quia  sacrarum  rerum  signa  fuerunt.   Sic 

de  simila  fiebat,  quae  dicebatur  sacrificium  cru-  ergo  aliud  est  sacramentum  sanctificationem  si- 

dum  :  aliquando  de  clibano,  aliquando  de  sarta-  gnificans  ;   tantum,  et    sanctificatione   sanctifi- 

gine,  aliquando  de  craticula,    quod  sacrificium  cans;   aliud   non   sanctificans,  sed    significans, 

coctum  vocabatur.  Sacrificia  alia  pro    peccato  tantum.  Et  de  sacramentis  quidem  scriptae  legis 

erant :  alia  pro  delecto  ;  pro  peccato  quidem,  ut  hactenus  dixisse  sufficiat ;  de  promissionibus  ve- 

peccatum  expiaretur  ;  pro  delicto,  ut  expiaretur  ro  quas  in  tertia  parte  primae   distinctionis  po- 

delictum.  Peccatum  est  quando  fit  quod  fieri  non  suimus  ;  tractarc  propositi  praesentis  non  fuit. 

debet ;  delictum  est  quando  non  fit  quod  fieri  de-  Sunt  igitur  tria  quae  lex  scripta  continebat :  prae- 

bet.  Et  in  his  quidem  omnibus  sacramenta  cons-  cepta,  sacramenta,  promissa. 

Explicit  liber  primus. 


INCIPIT  PROLOGUS  SEGUNDI  LIBRI. 

Magnae  sunt  in  Scripturis  sacris  spiritualium  sensuum  profunditates:  sed  quia  non  omnibus  eadem 
intelligendi  gratia  data  est,  habet  sacrum  eloquium  quaedam  in  se  quibus  fidem  simplicium  pascit ; 
quae  quidem  altioribusjuncta  unam  veritatis  regulam  perficiunt.  Pcopterea  in  sacrieloquii  tractatio- 
ne,  non  eadem  intendendi  forma  ubique  servanda  est,  quia  altiora  fidei  sacramenta  excellentiori  ser- 
mone  et  digno  sanctis  reverenter  tractanda  sunt ;  minora  autem  sacramentorum  divinorum  instru- 
menta,  pro  capacitate  simplicium  humiliori  locutionis  genere  explananda,  ut  constet  quod  scriptum 
est  :  In  fimbriis  aureis  circumamicta  varietatibus  (Psal.  xliv).  Sicut  enim  sancta  electorum  Ec- 
clesia  morum  bonorum  ac  virtutum  varietate  pulchre  adornatur,  ita  sacra  Scriptura  unde  ipsa  Ec- 
clesia  sancta  vivendi  formam  sumit,  in  suo  sermone  pulchra  varietate  contexitur ;  in  qua  tamen  va- 
rietas  ipsa  apta  est,  ut  schisma  non  generet ;  et  diversitas  concors,  ut  adversitatem  non  pariat.  Ne- 
que  enim  in  ea,  magna  modica  despiciunt,  neque  rursus  modica  magnis  associari  indignata  sunt, 
sed  ornant  se  invicem  in  una  veritate,  quae  propter  veritatem  placent  omnia.  Nemo  igitur  miretur  si 
post  magna  et  inter  magna  fidei  sacramenta,  eorum  quae  in  suo  ordine  inferiora  videntur  mentio  fit, 
quia  se  non  obhorrent  simul,  quae  in  veritate  unum  sunt.  Nam  ipse  Deus  humiliari  dignatus  est,  ad 
humana  descendens,  ut  hominem  postmodum  ad  divina  sublevaret. 


LIBRI  SEGUNDI  PARTES  SUNT  XVIH. 

Prima  pars  tracUU  de  incarnatione  Verbi. 

Secunda  de  unitate  Ecclesia  qum  corpus  est  Christi. 

Tertia  de  ccclesiasticis  ordinibus. 

Quarta  de  indumentis  sacris. 

Quinta  de  dedicatione  Ecclesm. 

Sexta  <U  baptismo. 

Septima  de  confirmatione. 

Octava  de  corporis  et  sanguinis  Christi  sacramento. 

Nona  de  minoribus  sacramentis  et  sacris. 

Decima  de  simonia. 

Undecima  de  conjugio. 

Duodecima  de  votis. 

Tertia  decima  de  vitiis  et  virtutibus. 

Quarta  decima  de  confessione  et  panitentia  et  remissione  peccatorwn. 

Quinta  decima  de  unctione  infirmorum. 

Decima  sexta  de  fine  twminis. 

DecimcB  septima  de  fine  saculi. 

Decima  octava  de  statu  futuri  scsculi. 


■+-** 


366 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  TABULA. 


Q&ft 

tflJO 


TABULA  LIBRI  SECUNDI 


GAPITULA  PRI^LE  PARTIS. 

Gap.  I.  De  Incarnatione  Verbi,ettempore  gratise. 

Gap.  II.  Quare  Filius  missus  est  potius  quam 
Pater  vel  Spiritus  sanctus. 

Gap.  III.  Quomodo  solus  Filius  carnem  suscepit. 

Gap.  IV.  De  discretione  trium  personarum  in 
Delitate  una. 

Cap.  V.  Quod  Verbum  carnem  assumpsit  cum 
pcena  sine  culpa;  cum  mortalitate  sine  iniquitate. 

Gap.  VI.  Quod  Verbum  cum  carne  rationalem 
animam  assumpsit,  qualisfuit  anima  illain  sapien- 
tia  et  virtute,  et  justitia,  et  bonitate,  et  merito. 

Cap.  VII.  De  carne  quam  Verbum  assumpsit; 
qnalis  fuit  secundum  passibilitatem,  et  sensum, 
et  affectum. 

Cap.  VIII.  Quomodo  intelligendum  est  quod 
8criptum  est :  Conceptus  est  de  Spiritu  sancto. 

Gap.  IX.  De  unione  Verbi  et  animse  et  carnis. 

Gap.  X.  De  separatione  anim®  et  carnis  in 
Chi8to. 

Cap.  XI.  Quod  Christus  separata  anima  a  car- 
ne,  et  persona  fuit :  et  Deus,et  homo. 

Cap.  XII.  Quod  per  hominem  Verbo  unitum 
Deo  uniuntur  omnes  qui  membra  sunt  illius. 

Cap.  XIII.  Quod  nunc  Christus  secundum  hu- 
manitatem  in  ccelo  est  secundum  divinitatem 
ubique. 

GAPITULA  SEGUND.fi  PARTIS. 

Cap.  I.  De  gratia  quae  per  Christum  datur;  et 
spiritu  a  capite  in  membra  diffuso. 

Cap.  II.  De  Ecclesia,  et  quid  sit  Ecclesia. 

Gap.  III.  De  duobus  parietibus  Ecclesise  laicis 
et  clericis. 

Gap.  IV.  Duas  esse  vitas ;  et  secundum  duas 
vitas,  quos  populos;  et  in  duobus  populis,  duas 
potestates  ;  et  in  utraque  diversos  gradus,  et  or- 
dines  dignitatum,  et  unam  alia  superiorem. 

Gap.  V.  Quod  omnis  administratio  ecclesiastica 
constat  in  tribu»;  hoc  est  in  ordinibus,  in  sacra- 
mentis,  et  in  pra3ceptis. 

Gap.  VI.  De  potestate  terrena. 

Gap.  VII.  Quomodo  Ecclesia,  terrena  posaideat. 

Gap.  VIII.  Quot  modis  in  saeculari  potestate 
determinanda  est  justitia. 

Gap.  IX.  De  ornamentis  regis. 

m. 

GAPITULA  TERTI^J  PARTIS. 

Cap.  I.  De  spirituali  potestate. 
Gap.  II.  De  clericis. 
Cap.  III.  De  tonsura  ecclesiastica. 
Cap.  IV.  Quomodo  ordines  sarri  in  monachis 
sunt. 
Cap.  V.  De  septem  gradibus  sacris. 
Gap.  VI.  De  08tiariis. 


A     Cap.  VII.  De  lectoribus. 

Gap.  VIII.  De  exorcistis. 

Cap.  IX.  De  acolythis. 

Cap.  X.  De  subdiaconis. 

Cap.  XI.  De  diaconis. 

Gap.  XII.  De  presbyteris. 

Cap.  XIII.  De  episcopis. 

Gap.  XIV.  De  archiepiscopis. 

Gap.  XV.  De  summo  pontifice. 

Cap.  XVI.  De  cseteris  officiis  quse  sunt  in  clero. 

Cap.  XVII.  De  archidiaconis. 

Gap.  XVIII.  De  primicerio. 

Cap.  XIX.  De  thesaurario. 

Cap.  XX.  Quando  et  quomodo  ordinationes 
sunt  faciendse. 
B     Cap.  XXI.  Qua  aetate  ordinandi  sunt  qui  ordi- 
nantur. 

Cap.  XXII.  Quod  sine  certo  titulo  ordinandi 
non  sunt  sacerdotes. 

Cap.  XXIU.  Quales  sint  eligendi  ad  sacros  or- 
dines  vel  non. 

Gap.  XXTV.  Qua  ratione  mutatio  possit  ordina- 
torum  fieri. 

GAPITULA  QUARM!  PARTIB. 

Gap.  I.  Quot  et  quse  sint  indumenta  sacra. 

Cap.  II.  De  tunica  byssina. 

Cap.  III.  De  zona. 

Gap.  IV.  De  feminalibus  lineis. 

Cap.  V.  De  interiori  tunica  et  hyacinthina. 

Cap.  VI.  De  superhumerali. 
n     CAP.VII.De  rationali  quod  Graece  *•><•»  dicitur. 

Gap.  VIII.  De  mitra  quae  cydaris  dicitur,  vel 
tiara. 

Cap.  IX.  De  indumentis  movi  sacerdotii. 

Cap.  X.  De  stola  vel  orario. 

Gap.  XI.  De  planeta  vel  casula. 

Cap.  XII.  De  mappula  vel  manipula. 

Cap.  XIII.  De  dalmatica. 

Cap.  XIV.  De  sandaliis  et  caligis  byssinis  sive 
lineis. 

Cap.  XV.  De  baculo  episcopi  et  annulo. 

Gap.  XVI.  De  pallio  archiepiscopi. 

Gap.  XVII.  De  vasis  sacris. 

GAPITULA  QUINT-ffl  PARTIS. 

Gap.  I.  De  dedicatione  Ecclesiae. 
D     Gap.  II.  De  hi8  quae  visibilker  aguntur  in  ea. 
Cap.  III.  Quod  sit  my8terium  supradictorum. 

GAPITULA  8EXT.fi  PARTIS. 

Cap.  I.  De  sacramento  baptismi. 
Cap.  II.  Quid  sit  bapti8mus. 
Cap.  III.  Quare  institutum  sit  sacramentum 
baptismi. 

Gap.  IV.  Quando  institutum  sit  sacramentum 
baptismi. 


w 


HUOONIS  DB  S.  YIGTORB  OPP.  PARS  £L  —  DOGMATTCA. 


368 


Cap.  V.  Quando  homines  obligari  coBperunt  A 
praecepto  percipiendi  baptismi. 

Cap.  VI.  Quid  distet  inter  baptismum  Joannis 
et  Ghristi;  et  de  forma  baptismatis  Joannis  et 
baptismatis  Christi. 

VII.  Utrum  post  datum  praBceptum  baptizandi 
aliquis  salvari  possit  nisi  actualiter  praecepto  sa- 
cramento  baptismi. 

Cap.  VIII.  De  sacramentis  neophltorum. 

Gap.  IX.  De  catechizatione. 

Gap.  X.  De  exorcismo. 

Cap.  XI.  De  iis  quae  post  exorchizationem  se- 
quuntur  in  baptismo. 

Cap.  XII.  De  patrini8. 

Cap.  XIII.  De  rebaptizatione. 

Cap.  XIV.  Quare  in  sola  aqua  baptismus  cele-  B 
bratur. 

Cap,  XV.  De  forma  baptismi. 

GAPITULA  SEPTIMA:  PARTI8. 

Cap.  I.  De  confirmatione.  Et  primo  de  Chris- 
mate. 

Cap.  II.  Quod  impositio  manus  per  solos  pon- 
tiflces  celebratur. 

s 

Cap.  III.  De  eoquod  Sylvester  papa  instituit,  ut 
presbyter  baptizatum  chrismate  in  vertice  liniat. 

Cap.  IV.  Utrum  sit  majus  sacramentum  impo- 
sitio  manus,  an  baptismus. 

Cap.  V.  Quod  non  debeat  iterari  manus  impo- 
-aitio;  sicut  nec  baptismus;  et  quod  a  jejuniis  sit 
celebranda. 

Cap.  VI.  Quanto  tempore  debeant  esse  sub  dis- 
ciplina  chrismatis,  qui  manus  impositionem  ac- 
ceperunt. 

Capitula  partis  octav^:. 

Cap.  I.  De  sacramento  corporis  et  sanguinis 
Ghri8ti. 

Cap.  II.  Quando  institutum  est  sacramentum 
corporis  et  sanguinis  Christi. 

Cap.  III.  Utrum  mortale,  an  immortale  corpus 
suum  in  coena  tradiderit. 

Cap.  IV.  An  corpus  Christi  fuit  quod  Judas  per 
intinctum  buccellam  accepit. 

Gap.  V.  Quod  agnus  paschalis  figura  corporis 
Chri8ti  fuit. 

Cap.  VI.  Quod  sacramentum  altaris  et  figura  ^ 
est  quantum  ad  panis  et  vini  speciem ;  et  res  est 
quantum  ad  corporis  Christi  veritatem. 

Cap.  VII.  Tria  esse  in  sacramento  altaris;  pa- 
nis  et  vini  et  speciem  :  corporis  Christi  veritatem; 
gratiam  spiritualem. 

Cap.  VIII.  Quare  in  specie  panis  et  viniChristus 
8acramentum  corporis  et  sanguinis  sui  instituit. 

Gap.  IX.  Qualis  intelligenda  est  mutatio  panis 
et  vini  in  corpus  Ghristi. 

Gap.  X.  Quid  significant  tres  portiones  illse  qua3 
de  corpore  Christi  in  sacramento  altaris  fiunt. 

Cap.  XI.  Quod  corpus  Christi  quando  dividi  vi- 
detur  secundum  speciam  dividitur;  secundum  se 
autem  integrum  manet.  Et  sic  in  singulis  parti- 
bus  totum,  sicut  in  diversis  locis  unum  et  idem 
ipsum  est. 


Gap.  XII.  Quod  ea  quse  in  corpore  Christi  indi- 
gna  videntur,  secundum  solum  speciem  fiant. 

Cap.  XIII.  Quid  fiat  de  corpore  Christi  et  corpo- 
rali  praesentia  ejus  post  sumptionem  sacramenti. 

Cap.  XIV.  Quod  celebratio  consecrationis  corpo- 
ris  Christi  missa  vocatur;  et  quando  missa;  aut  a 
quo  primum  instituta  est;  et  unde  missa  dicitur. 

CAPITULA  PiCRTIS  NON.E. 

Cap.  I.  De  sacramenti8  quee  ad  exercitationem 
instituta  sunt;  quod  omnia  sanctificantur  per 
Verbum  Dei. 

Cap.  II.  De  aqua  aspersionis  quae  cum  sale  be- 
nedicitur. 

Cap.  III.  De  susceptione  cineris. 

Gap.  IV.  De  ramis  palmarum  et  de  frondibus 
benedicendis. 

Gap.  V.  De  cereo  qui  in  Sabbado  sancto  benedi- 
citur,  et  de  agnis  qui  benedicuntur  in  Pascha. 

Gap.  VI.  De  signis  quorum  sonitu  fideles  in 
unum  convocantur. 

Gap.  VII.  De  cortinis. 

Cap.  VIII.  De  aliis  sacramentis  quse  in  factis 
constant. 

Cap.  IX.  De  his  sacramentis  quae  in  verbie 
constant. 

Cap.  X.  De  sacri8  et  non  sacramentis. 

GAPITULA  PARTIS  DRGIMjE. 

Cap.  I.  De  8imenia,  unde  dicitur,  et  quid  est 
8imonia. 

Cap.  II.  De  auctoribus  simonise. 
CAP.III.Dehi8  qui8pirituaba  emuntet  vendunt. . 

Cap.  IV.  De  hi8  qui  corparalia  in  Eccleaia  com- 
paraendo  cum  eis;  et  in  eis  spiritualia  emunt. 

Gap.  V.  De  eo  quod  sola  corporalia  venduntur. 

GAPITULA  UNDECIMiE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  sacramento  conjugii. 

Cap.  II.  De  origine  conjugii. 

Cap.  m.  De  duplici  institutione  conjugii;  et  de 
causa  institutionis  dupiiciis. 

Gap.  IV.  Quid  sit  conjugium. 

Gap.  V.  Quando  conjugium  esse  incipiat. 

Gap.  VI.  De  his  qui  occulte  nubunt;  vel  post- 
quam  nupserint  contra  conjugium  aliqua  verenda 
faciunt. 

Cap.  VII.  Quod  tria  sunt  bona  quse  conjugium 
comitantur,  scilicet  fldes,  spes  prolis ;  sacramen- 
tum. 

Cap.  VIII.  Utrum  hsec  bona  inseparabilia  aint 
a  conjugio;  an  non. 

Cap.  IX.  De  his  qui  in  conjugio  incontinenter 
vivunt;  et  plus  explend»  libidini,  quam  generan- 
dee  proli  inserviunt. 

Cap.  X.  Qua  ratione  antiqui  plures  habuerint 
uxores. 

Cap.  XI.  An  conjugium  dicendum  est  quod  ali- 
quando  dissolvi  potest. 

Cap.  XII.  De  iis  quiis  putant  etiam  inter  illegi 
timas  personas  quascunque  consensum  ad  invi- 
cem  habitum  conjugium  facere. 

Cap.  XIII.  De  conjugio  infidelium. 

Cap.  XIV.  De  consanguinitate  et  gradibus  con- 
aanguinitatis. 


DB  SACRAMENTTB.  LIBRI  II  TABUIA. 


890 


Cap.  XV.  Quare  usque  ad  sextum  gradum  con-  A     Cap.  I.  De  morientibus  in  Domino  quomodo 


sanguinitas  custoditur. 

Gap.  XVI.  Quomodo  sint  computandi  consangui- 
nitatis  gradus  per  sacrorum  canonum  auctores. 

Gap.  XVII.  De  affinitate. 

Gap.  XVIII.  De  spiritali  germanitate. 

Gap.  XIX.  Quid  distet  inter  cognationem  sive 
consanguinitatem  :  et  affinitatem  :  et  spiritualem 
germanitatem. 

Gap.  XX.  Utrum  dolus  qui  suppositio  dici- 
tur,  conjugium  dissolvat. 

Gap.  XXI.  Utrum  conditio  servilis  si  nesciatur, 
postmodum  conjugium  dissolvat. 

'  GAPITULA  DUODEGIMiE  PARTI8. 

Gap.  I.  De  voti8  :  an  sint  diversa. 


beati  erunt. 

Cap.  II.  De  exitu  animarum. 

Cap.  III.  De  pcenis  animarum. 

Cap.  IV.  De  locis  poenarum. 

Cap.  V.  De  qualitate  tormentorum  gehenna- 
lium. 

Cap.  V.  Quod  corporeus  ignis  gehennae  non 
tantum  corpora  cruciabit,  sed  etiam  spiritus. 

Cap.  V.  Quod  ignis  gehennae  ab  aliquid  lucebit 
et  ad  aliquid  non  lucebit. 

Gap.  V.  Quod  ignis  gehennae  ab  initio  creatus 
est  sic  ut  nutrimento  non  egeat. 

Gap.  V.  Quales  sunt  purgatorii  poenae  in  hac 
vita  et  quales  post  hanc  vitam. 


Cap.  II.  De  quinque  modis  quibus  mens  agenda  B     Cap.  VI.  De  cura  pro  mortuis  agenda. 


tractat. 

Cap.  III.  Quid  sit  vovere. 

Cap.  IV.  Quae  vota  tenenda  non  sint. 

Gap.  V.  Quod  votum  nullam  commutationem 
admittat. 

Gap.  VI.  Quae  vota  commutationem  patiantur. 

GAPITULA  TERTIjE  MBCIM-fi  PARTIS. 

Cap.  I.  De  vitiis  et  operibus  malis. 

Cap.  II.  De  virtutibus  et  operibus  bonis. 

Cap.  III.  De  timore  et  amore. 

Cap.  IV.  Quid  sit  timor. 

Cap.  V.  De  quatuor  timoribus, 

Cap.  VI.  De  charitate. 

Cap.  VII.  Quare  non  sint  tria  praecepta  chari- 
ritatis.  Q 

Gap.  VIII.  Quod  pure  et  gratis  amat :  qui  Deum 
propter  se  amat. 

Gap.  IX.  De  mensura  diligendi  Deum. 

Cap.  X.  De  mensura  diligendi  proximum. 

Cap.  XI.  Utrum  charitas  semel  habita,  amit- 
tatur. 

Cap.  XII.  Utrum  omnis  dilectio  Dei  charitas  sit 
nominanda. 

GAPITULA  QUARTJE  DECIMJE  PARTIS. 

Gap.  I.  De  confessione. 

Gap.  II.  De  poenitentia. 

Cap.  III.  De  iis  qui  in  hac  vita  poenitentiam 
non  eomplent. 

Gap.  IV.  Utrum  iterari  possit  poenitentia. 

Gap.  V.  De  iis  qui  in  extremis  poenitent. 

Gap.  VI.  Quodsola  voluntas  bona  sufficit  si  fa- 
cultas  operandi  non  datur. 

Gap.  VII.  Quod  homo  opus  judicat  :  Deus  vo- 
luntatem  pensat. 

Gap.  VIII.  De  remissione  peccatorum :  etutrum 
8acerdotes  qui  homines  sunt  peccata  dimittere 
possunt. 

Gap.  IX.  De  eo  utrum  peccata  redeant  post- 
quam  semel  dimissa  fuerint. 

GAPITULA  QUINTfi  DEGIM^E  PARTIS. 

Gap.  I.  De  unctione  infirmorum. 
Gap.  II.  Quando  et  a  quo  instituta  est  unctio 
innrmorum. 
Gap.  III.  An  iterari  possit  hoc  sacramentum. 

GAPITULA  fUOtSM  DSCHUB  PARTI8. 


Gap.  VII.  Quibus  prosit  post  mortem  vel  quo- 
modo  quod  pro  illis  filat. 

Cap.  VIII.  De  exsequiis. 

Cap.  IX.  De  sacrificio  pro  defunctis. 

Cap.  X.  Quibus  prosit. 

Cap.  XI.  Utrum  sciunt  quae  in  hoc  saeculo  ge- 
runtur. 

GAPITULA  SEPTIMLfi  DECIMJS  PARTI8. 

Gap.  I.  De  tempore  adventus  Ghristi  in  novis- 
8imo. 

Cap.  II.  De  ultima  tribulatione. 

Cap.  III.  Quare  modo  diabolus  ligatur. 

Cap.  IV.  Quare  in  novissimo  solvetur. 

Cap.  V.  Quando  tempore  erit  ultima  tribulatio. 

Cap.  VI.  De  adventu  JBliae  et  Henoch. 

Cap.  VII.  De  qualitate  personae  judicis. 

Cap.  VIII.  De  celeritate  judicii. 

Cap.  IX.  De  eodem. 

Cap.  X.  De  eodem. 

Gap.  XI.  De  ordine  resurgendi. 

Cap.  XII.  Quomodo  intelligendum  est  quod 
scriptum  est :  Vivos  et  mortuos  judicdbit. 

Cap.  XIII.  De  re8urrectione  corporum  qualiter 
aut  qualia  resurgent. 

Cap.  XIV.  De  abortivis  et  monstris  utrum  re- 
surgent  an  qualia. 

Cap.  XV.  De  modo  resurrectionis. 

Cap.  XVI.  Exemplum  supradictorum. 

Gap.  XVII.  Quod  sanctornm  corpora  sine  vitio 
£v  resurgent  et  incorruptibilia. 

Gap.  XVIII.  Quod  infantes  non  in  ea  statura 
resurgent  qua  mortui  sunt. 

Gap.  XIX.  Quod  omnes  iii  ea  statura  reHurgent 
quam  imperfecta  aetate  vel  juvenili  vel  habuerunt 
vel  habituri  fuerunt. 

Cap.  XX.  Utrum  reprobi  cum  vitiis  suis  resur- 
gent  et  deformatibus. 

Cap.  XXI.  Quomodo  terrena  corpora  in  coelo 
mannebunt. 

Cap.  XXII.  Quale  sit  futurum  judicium. 

CAP.XXIII.Quod  Deus  conscientia  nostra  recte 
utetur  ad  judicandos  nos. 

Cap.  XXIV.  Qualiter  Deus  in  prasenti  judicat. 

Cap.  XXV.  De  eodem. 

Gap.  XXVI.  Item  de  eodem. 

Gap.  XXVH.  De  eodem. 


971 


HUCONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


872 


Cap.  XXVIII.  Ubi  erunt  sancti  corporaliter 
quando  mundus  ardebit. 

CAPITULA  OCTAV^  DHCIMiE  PARTIS. 

Cap.  I.  De  innovatione  mundi. 

Cap.  II.  Quid  proderit  seterna  poena  malorum 
bonis. 

Cap.  III.  Quod  boni  illic  malos  videbunt ;  non 
mali  bonos. 

Cap.  IV.  Quod  mali  idcirco  semper  vivent  ut 
semper  moriantur. 

Cap.  V.  Quod  ignis  SBternus  non  sequaliter 
cruciabit  omnes. 

Cap.  VI.  De  eodem. 

Cap.  VII.  De  eodem. 

Cap.  VIII.  Quomodo  justum  sit  ut  pro  tempo- 
rali  culpa  aeterna  poena  reddatur. 

Cap.  IX.  De  eodem. 

Gap.  X.  De  eodem. 

Cap.  XI.  Quomodo  dia  olus  nunc  cruciatur  et 
quomodo  in  futuro  cruciabitur. 


A     Cap.  XII.  De  eodem. 

Gap.  XIII.  Quomodo  post  damnationem  malo- 
rum  sancti  plenius  cognoscent  gratiam  Dei. 

Cap.  XIV.  Quod  damnatis  malis  sancti  in  vitam 
aBternam  intrabunt. 

Cap.  XV.  Quomodo  justi  tunc  non  compatien- 
tur  malis. 

Cap.  XV.  De  eodem. 

Cap.  XVI.  De  visione  Dei. 

Cap.  XVII.  Quid  distet  inter  videre  et  credere. 

Gap.  XVIII.  De  visione  corporali  et  spirituali 
in  futuro. 

Cap.  XIX.  An  volubiles  erunt  ibi  cogitationes 
nostrae. 

Cap.  XX.  Qualis  et  quanta  erit  felicitas  et  bea- 
B  titudo  futura. 

Gap.  XXI.  In  tribus  constare  beatitudinem  ve- 
ram. 

Cap.  XXII.  Quod  sanctis  in  futuro,  non  ad  do- 
lorem,  sed  ad  gaudium  proficiet  prseteritorum 
memoria. 


INCIPIT  LIBER  SECUNDUS 

DE  INCARTIONE  VERBI  ET  TEMPORE  GRATLE. 

PARS  PRIMA. 


Cap.  primum  seu  Prologus. 
In  8uperiori  parte  operis  bujus  conditionem 
omnium  rerum  a  principio  primo  cum  lapsu  ho- 
minis  et  bis  qu®  postea  ad  restaurationem  ejus 
usque  ad  adventum  Verbi  prseparata  sunt,  sum- 
matim  deduxi,  nunc  ea  quse  sequuntur  usque  ad 
finem  et  consummationem  omnium,  ordine  con- 
tingere  libet.  Tempus  gratiee  ab  adventu  Filii  Dei 
in  carnem  exordium  sumpsit,  sicut  scriptum  est : 
Qratia  et  veritas  per  Jesum  Christum  facta 
est  (Joan.  i).  Gratia  quippe  Dei  redemptio  est 
generis  bumani;  quae  dum  per  adventum  Cbristi 
perficitur,  veritas  promissionis  Dei  in  exbibitione 
gratiae  ejus  adimpletur. 

Cap.  II.  Quare  Filius  missus  est  potius  quam 
Pater  vel  Spiritus  sanctus. 

Ideo  autem  Filius  missus  est,  non  Pater  aut 
Spiritu8  sanctus,  quia  conveniens  non  erat  ut  Pa- 
ter  ab  alio  mitteretur,  qui  non  erat  ab  alio.  Si 
enim  ab  alio  mitteretur,  ab  alio  venire  haberet  a 
quo  mitteretur,  et  esset  illi  quasi  quoddam  prin- 
cipium  ab  illo  a  quo  mitteretur.  Propterea  ergo 
Pater  ab  alio  mitti  habet,  quia  ab  alio  esse 
non  habet.  Missus  est  autem  primum  Filius  qui 
a  8olo  Patre  est;  deinde  etiam  Spiritus  sanctus 
qui  est  a  Patre  et  Filio.  Primum  -Filius  venit  ut 
homines  liberarentur;  postea  Spiritus  sanctus  ve- 
nit,  ut  homines  beatificaxentur.  Primum  Ule  a 


C  malo  liberavit,  postea  hic  ad  bona  revocavit.  nie 
abstulit  quod  sustinebamus,  hic  reddidit  quod 
perdideramus.  Venit  Filius  naturalis  missus  a 
Patre,  ut  adoptandos  in  hsereditatem  vocaret,  et 
consen8um  suum  in  gratia  adoptionis  comproba- 
ret.  Nequeenim  sine  consensuFilii,  a  Patre  alieni 
in  hsereditatem  ducendi  erant.  Misit  ergo  Pater 
pro  filiis,  venit  Filius  pro  fratribus;  quiain  Patre 
et  Filio  paternitatis  et  filiationis  nomen  constat, 
ut  filii  nomen  adoptandi  perciperent,  et  perillum 
.  cujus  erat,  et  ab  illo  a  quo  erat.  Venit  sapientia 
ut  hostis  ratione  vinceretur;  et  ut  habitaculum 
euum  ipsa  vindicaret;  quod  malitia  possidebat. 
Qui  enim  astutia  vicerat,  justum  fuit  ut  non  for- 
titudine,  sed  prudentia  vinceretur,  ut  in  eodem 

D  in  quo  se  victor  erexerat,  victus  sterneretur.  Fac- 
tus  est  Filius  Dei,  Filius  hominis,  ut  filios  homi- 
num,  filios  Dei  faceret;  et  ne  filii  nomen  ad  alte- 
ram  transiret  personam,  et  essent  in  Trinitate 
duo  filii,  et  confunderetur  Trinitatis  discretio.  Si 
enim  Pater  carnem  assumpsisset,  idem  ipse  et 
Pater  et  Filius  esset.  Pater  Filii  quem  genuit  ex 
aeternitate ;  et  Filius  matris  a  qua  genitus  esset 
ex  tempore.  Si  autem  Spiritus  sanctus  carnem  as- 
sump8is8et;  duo  filii  in  Trinitate  essent.  Alter  Fi- 
lius  Patris  sine  matre;  alter  filius  matris  sine  pa- 
tre.  Ne  ergo  incommunicabile  nomen  divideretur, 
8olu8  Filius  carnem  suscepit,  ut  unus  et  idem 
esset  et  Filius  Dei  et  Filiua  hominis.  Filius  Dei 


373 


DE  SAGRAMENTIS.  —  LffiRI  II  PARS  I. 


QMl 


8ecundum  divinitatem  genitus  a  Patre;  iilius  ho- A 
minis  secundum  humanitatem  natus  ex  matre. 

Cap. lIl.Quomodo  solus  Filius  carnem  suscepit. 

Sed  forte  erunt  aliqui  qui  dicant:  Si  inseparabi- 

lia  sunt   opera  Trinitatis,  ergo  quidquid  facit 

Filius,  facit  Pater.    Si  autem  omne  quod  Filius, 

facit  et  Pater;  ergo  si  Filius  carnem  assumpsit,et 

Pater  carnem  assumpsit ;  quia  Filius  sine  Patre 

carnem  assumere  non  potuit,  si  nihil  sine  Patre 

facere  potuit.  Sed  hic  primo  considerandum  est 

quod  cum  dicitur  Filius  facere  omne  quod  Pater 

facit,  de  illa  nimirum  operatione  inteUigendum 

est,  qua  creaturam  suam  condit  et  regit  et  dispo- 

nit  conditor  et  opifex  Deus.  In  qua  operatione 

Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus,  omnino  sepa-  B 

rari  non  possunt;  quia  in  divinitate  una  in  qua 

et  per  quam  operantur,  unum  sunt.  Heec  autem 

idcirco  de  divina  operatione  distinguimus,ne  quis 

contraid  quod  dictum  est,omnia  quce  facit  Pater, 

hcec  et  'Filius  facit  (/ortu.v),oppenendum  putet; 

quod  Pater  gignit,quod  Filius  non  facit;  et  Filius 

gignitur  quod  Pater  non  facit.  Si  enim  Filius  si- 

cut  Pater  gigneret,  Pater  esset ;  et  si  Pater  sicut 

Filius  gigneretur,  Filius   esset.  Itaque  ne  quis 

propterea  quia  Filius  non  gignit:  quod  Pater  facit, 

existimaret  Filium  non  facere  quaecunque  Pater 

facit;  dicimus  quod  hoc  de  illa  operatione  intelli- 

gendum  est,  qua  vel  creaturam  operatur,ut  quod 

non  erat,esse  incipiat,vel  in  creatura  operatur,ut 

quod  factum  est  in  eo  quod  factum  est  subsistat.  q 

Ibi  enim  tota  Trinitas  inseparabiliter  operatur, 

ubi  nec  Pater  a  Filio,  nec  Filius  a  Patre,  nec 

Spiritus  sanctus  ab  utroque  in  operatione  separa- 

tur.  In  opere  quippe  operatio  proprie  designatur. 

Nam  in  eo  quod  factum  non  est  quod  est  Deus ; 

non  facit  ipse,sed  tantum  est.  In  eo  autem  quod 

factum  est,  ab  illo  utique  factum  est,  a  quo  fac- 

tum  est,  omne  quod  factum  est.  Hic  ergo  omnia 

quae  fecit  Pater,  et  Filius  facit  similiter.  In  hac 

itaque  operatione  qua  carnis  assumptio  invenitur, 

quomodo  soli  Filio  conveniat,  et  non  Patri ;  non 

inconvenienter  quaeritur.  Gum  enim  dicitur  quod 

Filius  carnem  a88umpsit,opus  utique  significatur 

quod  Filiu8  fecit;  a  quo  opere  si  Pater  excluditur, 

non  omnia  quae  facit  Filius,Pater  facit  vel  opera-  ~ 

tur.  An  forte  quia  dictum  non  est :  Omnia  quae 

facit  Filius,  Pater  facit ;  sed :  Quaecunque  Pater 

facit.haec  et  Filius  facit;  existimandum  est  omnia 

quidem  Filium  facere  quae  Pater  facit ;  quaedam 

autem  Filium  facere  quae  Pater  non  facit  ?  Absitl 

Sed  omnia  quse  Pater  facit  Filius  facit,  et  omnia 

quae  Filius  facit,Pater  facit;  quia  in  eo  quod  dei- 

tate  unum  sunt,  in  operatione  separari  non  pos- 

sunt.  Omne  ergo  quod  Filius  facit,  Pater  facit, 

quia  in  divinitate  qua  Filius  est  Patris,quia  cum 

Patre  unum  est  nihil  facit  sine  operatione  Patris. 

Fecit  qusedam  in  humanitate  secundum  quam 

Filiua   Patris  non  erat;  quia  illam  nascendo,  a 

Patre  non  acceperat,  quae  propterea  ad  solam 

per8onam  Filii  referuntur,  quia  ea  quae  in  illa  et 

secundum  iUa  natuxam  f ecit,  quam  cum  Patre 


communem  non  habuit,sed  solus  ex  tempore  pro- 
priam  singulariter  accepit.  Verumtamen  omnia 
quae  in  divinitate  fecit,  ideo  solus  non  fecit;  quia 
in  divinitate  solus  non  fuit,  sed  idem  cum  ipso 
fecit,  qui  cum  ipso  idem  fuit.  Si  ergo  Filius  in 
divinitate  humanitatem  assumpsit,  quomodo  in 
eadem  divinitate  Pater  idem  cum  ipso  non  fecit, 
qui  cum  ipso  idem  fuit  ?  An  forte  cum  dicitur : 
Filius  carnem  assumpsit,  ex  vi  occultse  relationis 
qua  intelligitur,  quia  sibi  univit ;  idem  de  Patre 
non  dicitur,  quia  si  idem  diceretur,  non  idem  sed 
aliud  intelligeretur?  Si  enim  diceretur  Pater  car- 
nem  assumpsit,intelligeretur  similiter  quod  Pater 
sibi  carnem  univit,quod  jam  idem  non  esset,sed 
aliud.  Aliud  quippe  esset,  si  Patri  caro  unita  di- 
ceretur  quam  cum  Filio  unita  dicitur,  quia  sicut 
alius  est  in  persona  Pater,  alius  Filius,  sic  aliud 
dicitur  cum  Filius  incarnatus  dicitur,quam  dice- 
retur,  si  Pater  incarnatus  diceretur.  Non  igitur 
consequens  est  si  Filius  carnem  assumpsit ; 
idcirco  carnem  assumpsisse  et  Patrem:  sicut  con- 
sequens  non  est,si  Filius  sibi  carnem  univit,car- 
nem  sibi  unisse  et  Patrem.Gonsequens  autem  est, 
quod  si  FiUus^carnem  sibi  univit,eamdem  carnem 
ipsi  Filio,  uniisse  et  Patrem ;  quia,  dum  una 
utriusque  operatio  ostenditur,  nec  Filius  sine 
Patre,nec  Pater  sine  Filio  operatus  demonstratur. 
Si  autem  Pater  carnem  sibi  induisset,  et  Filius 
8ibi,non  hoc  idem  esset,sed  aliud;  quoniam  in  eo 
ipso  non  eadem  demonstraretur  operatio,  quod 
non  ad  eumdem  utrinque  facta  probaretur  relatio. 
Nunc  autem  assumptionem  sive  unionem  carnis, 
et  Pater  operatus  est,  quia  carne  induit  Filium  ; 
et  Filius  operatus  est,  quia  carne  induit  semetip- 
sum,  et  fuit  una  unio,  et  operatio  una.  Propterea 
unio  una,  quia  quod  unitum  est,  uni  unitum  est. 
Propterea  operatiouna;  quia  quod  factum  est,in 
uno  factum  est.  Tres  operabantur  et  non  tria,sed 
unum  operabantur ;  et  quod  fiebat  et  unius  erat 
quantum  ab  illum  solum  factum  est ;  et  trium 
erat,quantum  ab  illis  factum  est.Legitur  in  libro 
Judicum  (cap.  xrv),  quod  Manue  uxorem  accepit 
Samsoni  filio  suo,  nec  tamen  uxorem  accepit  sibi 
qui  flUo  uxorem  accepit.  Et  postulat  FiUus  Pa- 
trem,  ut  sibi  uxorem  accipiat,  quasi  per  se  solus 
hoc  facere  non  possit,  et  nemo  est  qui  argumen- 
tetur  ut  dicat:  si  Pater  FUio  uxorem  accepit,  ergo 
uxorem  accepit  Pater,et  contendat  uxoratum  esse 
Patrem,  quia  FiUo  accepit  uxorem.  Quare  ergo 
incarnatus  ese  dicatur  Pater,  quia  FiUo  suo  car- 
nem  univit,  sicut  ipse  FiUus  incarnatus  dicitur, 
quia  sibi  carnem  copulavit?  Sponsa  quippe  Verbi 
caro  est,et  assumpsit  iUam  Verbum  sibi,et  Pater 
Verbi  simiUter  Verbo  suo  univit  eam,  et  operati 
sunt  duo  unum ;  et  fuit  in  uno  operatio  duorum 
una.  Propterea  ait :  Quaecunque  facit  Pater,  haec 
et  Filius  facit  simiUter ;  hsec,  inquit,  simiUter  et 
FUius  facit.  Quid  est  haec  ?  non  alia.  Quid  est  si- 
mUiter?  non  aUter.  Non  poterat  unitas  operationis 
perfectius  demonstrari.  Non  aUa  ;  non  aUter  ; 
eadem  et  eodem  modo.  Si  eadem  operaretur,  et 

.ngn  eodem  modg  ou«cwttVut  \  <s^ta&&  ^cwfc.  \*s*. 


S75 


HUOONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


876 


esset,quia  aliter  esset.  Si  eodem  modo  operaretur,  A  rem  assumptionem. 

et  non  eadem  operaretur  operatio  una  non  esset, 

quia  illia  esset.  Nunc  autem  et  eadem,  et  eodem 

modo  operatur,  ut  nihil  sit;  aut  aliud,  aut  aliter 

in  operatione  illius.  Ostende  mihi  aliquid  quod 

facit  Pater  si  tamen  quserendum  est  quid  facit,qui 

totum  facit.  Pone  tamen  exempli  causa  unum  ali- 

quod  ex  omnibus  quse  f acit  Pater,dico  quod  Filius 

hoc  ipsum  facit.  Nec  ita  hoc  ipsum  dico,  quasi 

simile  illi,  sed  idem  ipsum.  Gum  enim  dico:  Idem 

facio  quod  tu  facis,  quia  forte  domum  aedifico, 

sicut  tu  sedificas  domum,et  cum  alia  sit  domus  tua 

quam  tu  sedificas,  et  alia  domus  mea  quam  ego 

cedifico;  tamen  idem  me  facere  dico,quod  tu  facis, 

quoniam  id  quod  facio  ego  secundum  aliquid,  si- 


Gap.  IV.  De  discretione  trium  personarum  in 

deitate  una. 

QuiaveroinfirinitashumanseintelligentifiB  ad  ea 
quse  credere  jubetur  comprehendenda  non  sufficit, 
sacri  eloquii  auctoritate  interim  fovenda  est,  non 
ratione  humana  discutienda.  Qua  propter  ea  quae 
a  sanctis  Patribus  de  discretione  trium  persona- 
rum,in  deitate  una,secundum  catholicse  veritatis 
firmitatem  jam  dicta  sunt,  in  medium  proferre 
libet,  nihil  de  nostra  adjicientes,  utpote,  qui  nec 
sufficientes  invenimur  ad  ea,  quse  dicta  sunt  ab 
illis.Augustinu8  adversus  impietatem  Arii.Patres 


mile  est  illi  quod  tu  facis.  Non  sic  intelligo  cum  3  novum  nomen  Homousion  condiderunt,  sed  non 


dico,  quod  Filius  hoc  ipsum  facit  quod  Pater 
facit.Si  autem  ergo  domum  aedificarem,et  tu  eam- 
dem  mecum  sedificares  domum,  dico  quod  idem 
faceres  quod  ego;  etiamveriusunum,quiaidipsum 
et  non  aliud:  nec  tamen  vere  adhuc  unum,quia  tu 
partem  unam  etego  alteram;  tu  instrumentistuis, 
ego  instrumentis  meis;  tu  manibus  et  lacertis  tuis, 
ego  meis;  denique  tu  viribus  tuis,  egomeis,etjam 
non  vere  unum,  sed  in  alio  et  per  alia.  Nunquid 
sic  dico,  cum  dico,  quod  Fiiius  hoc  ipsum  facit 
quodPater  facit?  Ergo  alia  est  manus  Filii  et  alia 
est  manus  Patris,  aliud  brachium  Filii,  et  aliud 
brachium  Patris,  alia  virtus  Filii,  et  alia  virtus 
Patris,  cum  ipse  Filius  et  manus,  et  brachium,et 


novam  rem  tali  nomine  signaverunt.  Hoc  enim 
vocatur  Homousion,quod  est  Ego  et  Pater  unum 
sumus  (Joan.  x) ;  unius  videlicet  ejusdemque 
substantiae.  Idem.  Omnes  catholici  qoi  de  Trini- 
tate  ante  me  scripserunt,  hoc  intenderunt  secun- 
dum  Scripturas  docere,  quod  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  sanctus,  unius  ejusdemque  substantiae, 
inseparabili  aequalitate,  divinam  insinuant  unita- 
tem.  Ideoque  non  sunt  tres  dii,sed  unus  estDeus, 
quamvis  Pater  Filium  genuerit ;  et  ideo  Filius 
non  sit  qui  Pater  est.  Filius  a  Patre  genitus  sit : 
et  ideo  Pater  non  sit  qui  Filius  est.  Spiritus  quo- 
que  sanctus  nec  Pater  sit,  nec  Filius;  sed  tantum 
Patris  et  Filii  Spiritus,et  Patri  et  Filio  coaeternus, 


virtus  sit  Patris.  Sicutidemest  quodhomomanu  Qipse  coaequalis;  et  ad  Trinitatis  pertinens  unita- 


facit,  et  quod  manus  hominis  facit,  et  quod  homo 
brachio  facit,  et  quod  brachium  hominis  facit,  et 
quod  homo  fortitudine  facit,  et  quod  fortitudo 
hominis  facit,  sic  idem  est  quod  Pater  facit,  et 
quod  Filius  facit;  quia  omne  quod  Pater  facit,per 
Filium  facit.  Si  essentia  una  est,si  natura  una,  si 
fortitudo  una,  si  voluntas  una,  quomodo  non  est 
operatio  una  ?  Dicis  quod  hoc  facit  Pater,  et  ego 
dico  quod  hoc  ipsum  facit  Filius.Hoc  ipsum  Pater, 
hoc  ipsum  Filius.  Totum  Pater,  et  totum  Filius. 
Ipsum  facere  Patris,Filii  est.  Noli  pensare  quasi 
duas  actiones,unam  majorem,et  unam  minorem. 
Aut  forte  similis  ponderis  sequales  duas.  Unitas 
ibi  est,  nihil  multiplices.  Una  est  actio  duorum, 


tem,  nec  tamen  eam  Trinitatem  natam  de  virgine 
Maria,  sed  tantum  FUium.  Nec  eamdem  Trinita- 
tem  descendis8e  in  specie  columbse,  sed  tantum 
Spiritum  sanctum.  Nec  eamdem  dixisse  de  coelo. 
Hic  est  Filius  meus  dilectus  (Matth.  111) ;  sed 
tantum  vocem  Patris  ad  Filium  fuisse,  quamvis 
Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus,sicut  insepara- 
biles  sunt,8ic  inseparabiliter  operantur.  Nam  quo 
intellectu  homo  Deum  capit,qui  ipsum  intellectum 
suum,  quo  eum  vult  capere  nondum  capit?  Intel- 
ligamus  autem  Deum  si  possumus  et  quantum 
possumus  sine  qualitate  bonum,  sine  quantitate 
magnum,  sine  indigentia  creatorem,  sine  situ 
praBsentem,  sine  ambitu  omnia  continentem,sine 


imo  trium  actio  una,  sicut  deitas  una,  et  in  una  n  loco  ubique  totum,  sine  tempore  sempiternum 

«•  _L___, .-..-._.  .-.  !_.„  „_««.»__-.  4. ,»»«.  *»-..  MA     -.AJ.._        __i*  *~         .  .  _       _•  A      !_•_•  _?  •         -   _  . _-.  IV.il .__»«.  ., 


actione  tres  non  tres  agentes  sunt,sed  unum  agens, 
sicut  in  deitate  una,  tres,  non  tres  dii  sunt,  sed 
unus  Deus.  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus,tres 
personse  sunt,  sed  tres  dii  non  sunt,  nec  tres  crea- 
tores,  nec  tres  factores,  quia  in  eo  quod  unum 
sunt  dividi  non  possunt.  Quaecunque  ergo  facit 
Pater,  haec  et  Filius  facit  similiter.  Quid  magis 
simile  esse  potest  quam  unitas  ?  Quomodo  potest 
dividi  quod  multiplicari  non  potest?  Aut  quomodo 
a  se  recedere  potest,quod  unum  est?  Ne  ergo  mi- 
reris8iassumptionem  carnisquae  ad  solum  Filium 
refertur,  non  solus  Filius  operatus  est,  sed  cum 
Filio  Pater  etiam,etSpiritu8  sanctus.Nequeidcirco 
tres  incamatos  dixeris,quia  incarnationem  unius 
tres  operati  sunt,quia  unitas  naturae  inseparabilem 
Iscit  operationem,  et  proprietas  personae  singula- 


8ine  sui  mutatione  mutabilia  facientem,  nihilque 
patientem.Quisquis  Deum  ita  cogitat  et  nondum 
potest  omnino  invenire  quid  sit;  pie  tantum  cavet 
quantum  potest  aliquid  de  illo  sentire,  quod  non 
sit.  Est  tamen  sine  dubitatione  substantia,  vel  si 
meliu8  hoc  appellatur  essentia,  quam  Grseci 
tvV<av  vocant. 

Idem  in  libro  contra  Maximinum:  nulla  sitpar- 
tium  divisio  in  unitate  Deitatis  :  unus  est  Deus 
Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus,  hoc  est  ipsa 
Trinitas  unus  est  Deus.Tres  enim  personse  sunt 
Pater  et  FUius  et  Spiritus  sanctus;  et  hi  tres  quia 
unius  substantiae  sunt,  unum  sunt  et  summe 
unum,  ubi  nulla  naturarum ;  nulla  est  diversitas 
voluntatum.  Si  autem  natura  unum  essent  et 
eonsensione  non :  non  summe  unum  essent.  Si 


S77 


DE  SACRAMENTIS.  LIBW  II  PARS  I. 


878 


vero  natura  dispares  essent  unum  non  essent.Hi 
ergo  tres  quia  unum  suut,propter  ineifabilem  con- 
junctionem  Deitutis  quia  ineftabiiiter  copulan- 
tur,  unus  Deus  est.  Sed  Ghristus  una  persona  est 
geminse  substantiie.  nec  tamen  Deus  pars  hujus 
personse  dici  potestjalioquin  Filius  Deus  antequam 
susciperet  formam  servi  non  erat  totus,  et  crevit 
cum  homo  divinitati  ejus  accessit.Quod  si  in  una 
persona  absurde  dicitur  quia  pars  illius  rei  esse 
non  potest  Deus,  quanto  magis  Trinitatis  esse 
pars  non  potest  quicunque  unus  in  tribus  ?  In 
trinitate  ergo  qusB  Deus  est,  Pater  est  Deus,  et 
Filius  est  Deus,  et  Spiritus  sanctus  est  Deus,  et 
simul  hi  tres  unus  Deus.  Nec  hujus  Trinitatis  ter- 
tia  pars  est  unus,nec  major  pars  duo  quam  unus 
est  ibi;  nec  majus  aliquid  sunt  omnes  quam  sin- 
guli,quia8pirituali8,noncorporali8estmagnitudo. 
Qui  potest  capere  capiat  (Matth.  xix) ;  qui  non 
potest  credat  et  oret,utquod  credit  intelligat.Pater 
et  Filius  et  Spiritus  sanctus,et  propter  individuam 
deitatem  unus  est  Deus,et  propter  uniuscujusque 
proprietatem  tres  personae  sunt,  et  propter  singu- 
lorum  perfectionem,  partes  unius  Dei  non  sunt. 
Virtus  est  Pater,  virtus  est  Filius,  virtus  est 
Spiritus  sanctus.  Idem  libro  de  Trinitate.  Si 
8olus  Filius  intelligit  sibi  et  Patri  et  Spiritui 
sancto.  illud  consequitur,  ut  Pater,  non  sit 
sapiens  de  seipso  sed  -de  Filio,  nec  sapientia 
sapientiam  genuerit,  sed  ea  sapientia  Pater  dica- 
tur  sapiens  esse  quam  genuit.  Ubi  enim  non  est 
intelligentia,  nec  sapientia  esse  potest.Ac  per  hoc 
si  Pater  non  intelligit  ipse  sibi,  sed  Filius  intelli- 
git  Patri:  profecto  Filius  Patrem  sapientem  facit. 
Et  si  hoc  est  Deo  esse  quod  sapere,  et  illa  ea 
essentia  est  qua3  sapientia,  non  Filius  a  Patre 
quod  verum  est,  sed  a  Filio  potius  Pater  habet 
essentiam,  quod  falsum  est.  Est  ergo  Deus  Pater 
sapiens  ea  quse  ipse  est  sua  sapientia,  et  Filius 
sapientia  Patris,  de  sapientia  quae  est  Pater,  de 
quo  genitus  est  Filius.  Quare  et  intelligens  est 
Pater  ea  (quae  ipse  est)  sua  intelligentia ;  Filius 
autem  intelligentia  Patris  de  intelligentia  genitus 
quae  est  Pater.Idem.Non  quoniam  Deus  Trinitas 
est  ideo  triplex  putandus  est,alioquin  minor  esset 
in  8inguli8,quam  in  tribus  pariter.In  hac  quoque 
Trinitate  cum  dicimus  personam  Patris,non  aliud 
dicimus  quam  substantiam  Patris  :  quia  persona 
Patris  non  aliud  est  quam  ipse  Pater.  Ad  se 
quippe  dicitur  persona,  non  ad  Filium,  vel  ad 
Spiritum  sanctum  sicut  Deus  et  similia.  Hocenim 
Bolum  nomen  est  quod  cum  dicatur  de  singulis  ad 
8e,pluraliter  non  singulariter  accipiatur  in  summa. 
Dicimus  namque  quod  Pater  est  persona,et  Filius 
persona,  et  Spiritus  sanctus  persona.Pater  tamen 
et  Filius  et  Spiritus  sanctus  non  una  persona,sed 
tres.  Verum  cum  dicimus  tres  personas  unam 
essentiam,  neque  utgenus  de  speciebus,  neque  ut 
speciem  de  individuis  prsedicamus.Videtur  posse 
dici  ut  tres  homines  una  natura,sed  plus  sunt  duo 
homines  quam  unus  :  sed  non  major  est  essentia 
Pater  et  Filius,quam  solus  Pater,aut  solus  FUius. 
Et  tres  iUae  personae,si  ita  dicendae  sunt,aequales 
Patrol.  GLXXVI. 


A  sunt  in  singulis,  quod  animalis  homo  non  per~ 
cipit  (I  Cor.  xxi).  Gur  ergo  latinitas  hoc  ita  inu- 
sitate  posuit,  nisi  quia  voluit  hoc  unum  nomen 
servire  huic  significationi,quo  intelligiturTrinitas, 
nec  omnino  taceremus  quod  tres,  cum  tres  esse 
fateremus:  quo  nomine  non  diversitatem  intelligi 
sed  singularitatem  voluit.  Ita  et  illa  tria  et  a  se 
invicem  determinari  videntur,  et  in  se  infinita 
sunt,  et  ita  singula  sunt  in  singulis,  et  omnia  in 
omnibus  singulis,et  singula  in  omnibus,et  unum 
omnia.  Idem  :  Denique  si  qua  est  Deo  cum  aliis 
alicujus  nominis  communio,  valde  procul  dubio 
intelligenda  est  diversa  significatio.  Sed  hoc  po- 
tentiori  ratione  oportet  ostendere.  Si  nulUus 
accidentis  susceptibilis  est,quomodo  dicitur  justa 

B  vel  sapiens  vel  aliquid  hujusmodi  divina  natura? 
Sed  certum  est  quod  summa  natura  ideo  vere  est; 
quia  per  se  est  quidquid  est,  nihil  autem  justum 
est  nisi  per  justitiam.  Igitur  si  non  est  justa  nisi 
per  justitiam:  et  non  potest  esse  justa  niai  per  se, 
quid  consequentius  quam  ut  eadem  sit  ipsa  justi- 
tia  per  quam  justa  est?  Quapropter  si  quaeratur 
quid  sit  ipsa  summa  natura,quid  rectius  respon- 
deatur  quam  justitia  ?  Et  cum  creatura  dicatur 
justa  in  eo  quod  quale  est  :  eo  quod  habet  justi- 
tiam,  ipsa  (scilicet  divina  justitia)  non  proprie 
dicitur,  habens  justitiam  :  sed  existens  justitia. 
Et  ideo  non  in  eo  quod  quale,sed  in  eo  quod  quid 
sit  dicitur,nihilque  in  ea  differt,sivedicaturjusta 
sive  justitia,  quod  vero  in  exemplum  justitiae 

q  ratum  esse  conspicitur :  hoc  de  omnibus  quae 
similiter  de  summa  natura  dicuntur  intellectus 
per  rationem  sentireconstringitur.Quidquid  igitur 
eorum  de  illa  dicatur,  non  qualis  vel  quanta;  sed 
magis  quid  sit  monstratur.  Quidquid  enim  est 
quale  vel  quantum,est  etiam  in  eo  aiiud  quod  est, 
unde  non  simplex,sed  compositum  est.  Nam  cum 
aliquis  homo  dicatur  corpus  et  rationalis  et  homo, 
non  uno  modo  vel  una  consideratione  haec  tria 
dicuntur;  secundum  aliud  enim  corpus,et  secun- 
dum  aliud  rationalis  est,et  singulum  horum  non 
est  totum  quod  homo.IUa  summa  essentia,summa 
vita,  summa  justitia,  summa  sapientia,  sumnia 
magnitudo,  summa  aeternitas  ;  et  alia  similiter 
quaecunque  sint  in  vocabulis  multiplicia ;  non 

t-v  plura  significant,  sed  unum. 

Idem  :  Neque  persona  Patris  neque  Spiritus 
sancti,  sed  sola  Filii  persona  carnem  suscepit,  et 
ut  hoc  intelligas  coraparationibus  utar,  ut  ex 
creatura  creatorem  intelligas.  In  anima  est  ratio: 
et  cum  sint  unum,  aliud  anima  agit  aliud  ratio  : 
Anima  vivimus,  ratione  sapimus  :  ita  Pater  et 
Filius  et  Spiritus  sanctus,cum  sit  una  substantia: 
tota  Trinitas  operata  est  hominem  quem  aasump- 
sit,  eumque  non  tota  Trinitas  assumpsit,  sed 
sola  persona  Filii.  Idem  in  libro  quinto  de  Trini- 
tate  :  Deo  aliquid  accidere  non  potest.  Dicitur  ad 
aliquid:  sicut  Pater  adFilium,etFiliusaiPatrem, 
quod  accidens  non  est,  quia  ille  semper  Pater,  et 
ille  semper  Filius.Si  vero  Pater  ad  seipsum  dice- 
retur,  secundum  substantiam  diceretur.  Item, 
quamvis  diversum  sit  esse  Patrem  et  esse  Filiuxe^ 


879 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


880 


non  est  tamen  diversa  substantia,  quia  haec  non  A  nec  multiplex  quod  indifferens.Quomodo  Filius  a 


secunduni  substantiam  dicuntur,  sed  secundum 
relativum  :  quod  tamen  relativum  non  est  acci- 
den8,quia  non  est  mutabile.  Item,non  secundum 
hoc  quod  ad  Patrem  dicitur,  aequalis  est  Filius 
Patri  :  restat  ergo  ut  secundum  id  aequalis  sit, 
quod  ad  se  dicitur.Quidquid  autem  ad  se  dicitur, 
secundum  substantiam  dicitur.  Restat  ergo  ut 
8ecundum  substantinm  sit  aequalis.  Eadem  igitur 
utriusque  substantia.  Gum  vero  ingenitus  dicitur 
Pater  non  quid  sit,sed  quid  non  sit  dicitur.  Gum 
autem  relativum  negatur:  non  secundum  substan- 
tiam  negatur,quia  ipsum  relativum  non  secundum 
substantiam  dicitur.  Idem  :  Quid  tres  ?  Magna 
proreus  laborat  inopia  humanum  eloquium.  Dic« 


Patre  genitus  sit,  impossibile  est  scire,  mens  de- 
ficit,  lingua  silet,  non  hominum  tantum,  sed  et 
angelorum.  Supra  angelos,supra  cherubim,supra 
seraphim,supraomnem  sensum:  crederejubemur, 
non  discutere  permittimur.  Aufer  argumenta  ubi 
fides  qusritur.  Gredimus  unum  Deum  Patrem  et 
Filium  et  Spiritum  sanctum.  Patrem,  eo  quod 
habeat  Filium;  Filium  eo  quod  Patrem;  et  Spiri- 
tum  sanctum  eo  quod  sit  ex  Patre  et  Filio.  Pater 
ergo  principium  divinitatis,  qui  sicut  nunquam 
fuit  non  Deus,  ita  nunquam  fuit  non  Pater.  A 
Patre  Filius  natus:  ab  eo  vero  et  a  Filio  procedit 
Spiritus  sanctus.  Pater  aeternus,  eo  quod  habeat 
Filium  aeternum,  cujus  seternus  sit  Pater.  Filius 


tum  est  tres  personae:  non  ut  illud  diceretur,  sed  B  aeternuseo  quodsitPatrietSpirituisanctocoaeter- 


ne  taceretur.  Idem  :  Trinitas  nullo  modo  Filius 
potest  dici.  Idem:  Fatendum  est  Patrem  et  Filium 
principium  Spiritus  sancti.  Idem:  Filius  non  tan- 
tum  ut  Filius,  quod  relative  dicitur:  sed  omnino 
utsitipsa  substantia  nascendo  habet.Idem:  Gum 
conaretur  humana  inopialoquendo  proferre  quod 
tenet  de  Domino  Deo,timuit  dicere  tres  essentias, 
ne  intelligeretur  in  illa  summa  aequalitate  ulla 
diversitas.  Idem :  Ideo  dicimus  tres  personas  non 
ut  aliqua  intelligatur  diversitas  essentiae,  sed  ut 
vel  uno  vocabulo  responderi  possit  cum  dicitur, 
quid  tres,  vel  quid  tria. 

HiERONYMUs.Unum  in  tribus  personis  fatemur 
Deum,  tres  personas  expressas  sub  proprietate 


nus.  Spiritus  sanctus  aeternus,  eo  quod  Patri  et 
Filio  sit  coaeternus.  Non  confusa,  ut  Sabellius 
dicit.Trinitas  in  una  persona,neque  separata,aut 
divisa  in  natura  divinitatis,ut  Arius  blasphemat; 
sed  alter  in  persona  Pater,  alter  Filius,  alter 
Spiritus  sanctus ;  unus  in  natura,  in  Trinitate, 
Deus  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus. 

Idem  :  Nou  Pater  carnem  assumpsit,  neque 
Spiritus  8anctu8,sed  Filius  tantum,ut  qui  eratin 
Deitate  Patris  Dei  Filius,  ipse  fieret.in  homine 
homini8  Filius,  ne  filii  nomen  ad  alterum  transi- 
ret,  qui  non  esset  nativitate  Filius.  Dei  ergo 
nativitate  Filius,  hominis  factus  est  Filius,  natus 
secundum  veritatem  naturae  ex  Deo  Dei  Filius  ; 


distinguimus ;   non  nomina  tantummodo,  sed  et  q  et  secundum  veritatem  naturae  ex  homine  homi- 


nominum  proprietates,  id  est  personas  :  vel  ut 
Grseci  exprimunt  vvUrarnf  id  est  subsistentias 
confitemur,nec  PaterFilii  aut  Spiritus  sanctiper- 
sonam,aliquando  excludit :  nec  rursus  Filius  aut 
Spiritus  sanctus,  Patris  nomen  personamque 
recipit:  sed  Pater  semper  Pater  est,Filius  semper 
Filius  est,  Spiritus  sanctus  semper  Spiritus  sanc- 
tus.  Itaque  substantia  unum  sunt  :  personis  ac 
nominibus  distinguuntur. 

Ambrosius  de  Trinitate  :  Assertio  nostrae  fidei 
haec  est,  ut  unum  Deum  esse  dicamus,  non  duos 
aut  tres.  Tres  deos  esse  dicit  qui  divinitatem  sepa- 
rat  Trinitatis.  Nos  autem  Patrem  et  Filium  et 
Spiritum  sanctum,  unum  Deum  esse  confitemur, 


nis  Filius,  ut  veritas  geniti  non  adoptione  nec 
appellatione,  sed  in  utraque  nativitate  Filii  no- 
men  nascendo  haberet ;  et  esset  verus  Deus  et 
verus  homo  unus  Filius. 

Idem:  Non  ergo  duos  Christos,neque  duos  filios, 
sed  Deum  et  hominem  unum  Filium,  quem  pro- 
pterea  unigenitum  dicimus  manentem  in  duabus 
substantiis,  sicut  ei  naturae  veritas  contulit  non 
confusis  naturis,  neque  immistis.  Ita  enim  Filius 
assumpsit  hominem,  ut  qui  suscepit  et  quod  sus- 
cepit  una  esset  in  Trinitate  persona.  Neque  enim 
homine  assumpto,  quaternitas  facta  est;  sed  Tri- 
nitas  mansit ;  assumptione  illa  ineffabiliter  fa- 
ciente,personae  unius  in  Deo  et  homine  veritatem. 


ita  ut  in  Trinitate  perfecta  et  plenitudo  sit  divi-  D  Quoniam  nonDeum  tantum,nec  hominem  tantum 

•  <  «   •  A  •  A  A  A  A  •  T"V   _  •  d  ^"^ 


nitatis  et  unitas  potestatis.  Deus  enim  unus  est. 
Deus  nomen  est  magnificentid3,non  potestatis.  Si 
ergo  unus  Deus,  utium  nomen,  una  potestas,una 
Trinitas.  Denique  dicit :  Ite  baptizantes  in  no- 
mine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti  (Matth. 
xxvm).  In  nomine  itaque,'  non  in  nominibus. 
Unum  nomen  est  ubi  est  una  substantia,  una  di- 
vinitas,  una  majestas.  Hoc  nomen  est  in  quo 
oportetomnes  salvos  fieri  (Act.  iv).  Idem  :  Ego 
et  Pater  unum  sumus.Unum  dixit  ne  fiat  distinctio 
potestatis,  sumus  addidit,  ut  personas  cognosca- 
mus.Non  enim  Pater  ipse  qui  Filius,sed  ex  Patre 
genitus  Filius.  Ex  Deo  Deus,ex  pleno  plenus  Non 
sunt  igiturhaecnuda  nomina,sed  virtutis  indicia. 
Plenitudo  divinitatis  in  Patre,plenitudo  in  Filio: 
sed  non  discrepans  nec  confusum  quod  unum  est, 


dicimus  Ghristum,  sed  Deum  verum  natum  de 
Deo  Patre,  et  verum  hominem  natum  de  homine 
matre.Necejus  humanitatem  quaminor  estPatre, 
minuere  aliquid  ejus  divinitati  qua  aequalis  est 
Patri  Hoc  ergo  utrumque  unus  est  Ghristus  qui 
et  secundum  Deum  dixit  :  Ego  et  Pater  unum 
sumus,et  secundum  hominem:  Pater  major  me 
est  (Joan.  xiv).  Ex  quo  homo  esse  coepit,  non 
aliud  coepit  esse  quaiu  Dei  Filius ;  et  hic  unigeni- 
tus,  et  propter  Deum  verbum  quod  ilio  suscepto 
Yerbum  caro  factum  est,ut  quemadmodum  est  una 
persona  quilibet  homo,anima  scilicet  rationalis  et 
caro,ita  sit  Ghristus  una  persona  Verbum  et  homo. 
Idem  :  Ghristus  Jesus  Dei  Filius  e&t,  etDeuset 
homo.  Deus,  quia  Dei  Verbum ;  homo,  quia  in 
unitate  personae,  accessitDei  Verbo  anima  ratio- 


881 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


m 


nalis  et  caro.  Et  qui  unicus  Dei  Filius  est,  est  A  novum  autem  quod  in  Melchisedech,   qui  forma 


etiam  Filius  hominis,  idem  ipse.  Utrumque,  ex 
utroque,  unus  Ghristus,  unus  Dei  Filius ;  non 
duo  filii  Deus  et  homo,  sed  unus  Filius.  Idem  : 
Deus  hominem  assumpsit,  homo  in  Deum  transi- 
vit,  non  naturaj  versibilitate,  sed  Dei  dignatione, 
ut  nec  Deus  mutareturinhumanam  substantiam 
assumendo  hominem,  nec  homo  in  divinam  glo- 
rificatus  in  Deum ;  quia  mutatio  vel  versibilitas 
naturse,  vel  diminutionem  vel  abolitionem  facit. 
Creditur  a  nobis  sine  confusione  conjuncta  Tri- 
nitas,  sine  separatione  distincta. 

Idem  :  Nihil  creatiun,  aut  serviens,in  Trinitate 
credendum  est ;  nihil  inaequale,  nihil:  gratiae  se- 
quale  ;  nihil  anterius,posteriusve,nihil  majusaut 


Ghristi  est,  decimas  accepit,  superius  et  dignius 
existimandura.  Ubi  tamen  Christum  qui  tunc  se- 
cundum  carnem  similiter  utLeviin  lumbis  Abra- 
hae  fuit  decimatum  non  dicimus,ne  simili  ratione 
novum  quoque  sacerdotium  quod  in  Christo  est, 
ibidem  decimas  dedisse  convincamur.  Quomodo 
autem  Levi  qui  secundum  carnem  in  lumbis  Pa- 
tris  tunc  fuit,  decimatus  est ;  et  Ghristus  qui  se- 
cundum  carnem  ibidem  fuit  decimatus  non  est,nul- 
lam  causam  aliam  inveniri  posse  putant  nisi  quia 
caro  Levi  cum  culpa  ibi  fuit,  caro  Ghristi  -non 
fuit.  Atque  ideo  quod  peccato  obnoxlum  erat  ex- 
piatione  eguisse,  quod  autem  mundum  atque  a 
peccato  liberum  erat,  non  eguisse.  Tali  ergo  se 


minus;  nihil  extraneum  aut  officiale  alteri;nihil  b  ratione  probare  putant  quod  caro  illa  quae  a  Ver- 


sibi  invisibile,  nihil  creaturis  visibile ;  nihil  mo- 
ribus  vel  voluntate  diversum ;  nihil  de  Trinitatis 
essentia  ad  creaturaram  naturum  deductum;nihil 
officio  singulare  nec  alteri  communicabile ;  nihil 
confusum  sed  totum  perfectum,  quia  totum  ex 
uno,  et  unum,  non  tamen  solitarium. 

Idem  :  Homousion  ergo  idem  in  deitate  Patris 
Filiu8;homousion  Patri  et  Filio  Spiritus  sanctus; 
homousion  Deo  et  homini  unus  Filius  manens 
Deus  in  homine  suo  in  gloria  Patris  desiderabilis 
videri  ab  angelis.  Sicut  Pater  et  Spiritus  sanctus 
adoratur  ab  angelis  et  omni  creatura ;  non  homo 
propter  Deum,  vel  Ghristus  cum  Deo,  sed  homo 
in  Deum,  et  in  homine  Deus. 


bo  assumpta  est,  nunquam  obnoxia  peccato  fuit; 
sed  ab  initio  sive  in  eo  a  quo  descendit,  sive  in 
iis  per  quos  descendit,  munda  servata  sita  pec- 
cato,  ut  aliquando  esse  posset  hostia  pro  pecca- 
to.  Sed  catholicaB  veritatis  definitio  Filium  Dei 
(qui  pro  peccatoribus  et  de  peccatoribus  natus 
est)  de  carne  obnoxia  peccato,  carnem  assumpsis- 
se  a8serit  liberam  a  peccato,et  ideo  liberam  ;quia 
liberam.Ideo  liberam,  non  quia  sub  illo  nunquam 
fuerit,  sed  quia  sub  illo  esse  aliquando  cessavit. 
Quando  assumpta  est,  mundata  est.  Per  eamdem 
quippe  gratiam  natura  humana  mundata  est,  ut 
Verbo  Dei  libera  a  peccato  uniretur,  per  quam 
Christianus  a  peccato  liberatur,  ut  eidem  naturse 


^r   r,     *  *r    x.  •*  C  in  Christo  capite  suo   societur.  Appareat  itaque 

Cap.  V.  Quod  Verbumcarnem  assumpsit  cum  C  ^^  ^  ^  ^^  Augu8tinu8>  ^*  in 

Christo  capite  nostro,  unde  secundum  unius  cu- 
jusque  mensuram  se  percuncta  membra  ejusdif- 
f undit.  Ea  gratia  fit  ab  initio  fldei  suae ;  homo 
quicunque  Ghristianus,  qua  gratia  homo  ille  ab 
initio  suo  factus  est  Christus  ;  de  ipso  spiritu  et 
hic  renatus,  de  quo  est  ille  natus.  Eodem  spiritu 
fit  in  nobis  remissio  peccatorum,  quo  spiritu  fac- 
tum  est,  ut  nullum  haberet  ille  peccatum.  Sicer- 
go  factum  est  per  gratiam,  ut  caro  illa  a  peccato 
fsub  quo  ab  origine  sua  erat)  mundaretur ;  et 
mundata  in  illo  (qui  liber  ab  omni  peccato  in  ea 
futurus  erat)  a  peccato  libera  assumeretur,  ut 
nec  gratia  corruptioni  naturae  praejudicium  face- 


pcena  sine  culpa;  cum  mortalitate  sine  ini- 
quitate. 

Multi  quaerant  de  carne  illa  quam  verbum  as- 
sumpsit  qualiter  a  peccato  munda  fuerit,et  quali- 
ter  sine  peccato  poenam  peccati  portaverit.  Et  de 
eo  quidem  qualiter  a  peccato  vel  munda  fuerit, 
vel  mundata,  quorumdam  existimationem  tacere 
non  debemus,  ne  forte  si  non  exponatur,  non  vi- 
deatur,et  si  non  videatur  quod  est,credatur  quod 
non  est.  Quidam  putant  carnem  illam  quae  as- 
sumpta  est  a  Verbo  ita  ab  initio  et  in  primo  pa- 
rente  quando  tota  massa  naturae  humanae  per 
peccatum  corrupta  est,  a  contagione  et  a  corrup- 


tione  peccati    immunem  fuisse  custoditam;  et      ret,nec  corruptio  naturae  gratiam  impediret.  Quo- 


ab  ipso  primo  parente  usque  ad  susceptionem 
sui  a  Verbo,liberam  ab  omni  peccato;et  mundam 
deductam,ut  nunquam  sub  peccato  fuerit,et  ideo 
a  peccato  non  liberatam,sed  liberam.  Aiunt  enim 
quod  illa  pars  naturae  humanae  sub  peccato  esse 
non  debuit,  per  quam  ipsa  natura  humana  ubi 
obnoxia  peccato  fuerat,  a  peccato  liberanda  erat. 
Ad  comprobandam  eamdem  existimationem  ad- 
ducunt  illud  quod  apostolus  :  Cum  novum  sacer- 
dotium  veteri  praeferendura  assereret,  Melchise- 
dech  <jui  typum  ipsius  Christi  ac  novi  sacerdotii 
gerebat,  ab  Abraham  decimas  accipisse  ostendit 
(Hebr.  vn),  in  qua  decimatione  etiam  Levi  a  quo 
veteris  sacerdotii  ministros  descendisse  dubium 
non  est,  decimatum  comprobavit;acper  hoc  vetus 
sacerdotium  quodin  Levi  decimas  dedit  inferius; 


modo  ergo,  inquiunt,  Christus  in  lumbis  Abraha- 
hae  decimatus  non  fuit,  si  caro  ejus  ibi  peccato 
obnoxia  f uit  ?  Sed  sciendum  est  quod,  licet  caro 
Ghri8ti  sicut  caro  Levi  adhuc  in  lumbis  Abrah» 
sub  peccato  fuit,  tamen  ipsum  peccatum  ejus  non 
fuit,  sub  quo  caro  ejus  fuit.  Hocenim  solum  ejus 
ibi  fuit,  quodinde  futurum  ejus  fuit.  Quapropter 
Levi  illic,  et  naturam  et  culpam  habuit ;  quia  in- 
de  per  propagationem  originis,  etnaturam  etcul- 
pam  trahere  debuit.QuiaergoChristus  in  lumbis 
Abrahae  solam  naturam  habuit :  propterea  quod 
ipsam  solam  inde  accepturus  fuit,  procul  dubio 
oblatione  noneguit,  quae  pro  eo  quod  ejus  solum 
ibi  erat  necessaria  non  fuit.Oblatioenim  nonpro 
natura,  sed  pro  culpa  offertur,  qui  si  culpa  non 
esset,  natura  oblatione  opus  non  haberet.  Siclt».- 


883 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


que  Levi  in  lumbis  Abrahoe  decimatus  est,  quia 
et  naturam  et  culpam  ibi  habuit,quia  et  naturam 
et  culpam  inde  accepturus  fuit.  Christus  vero  de- 
cimatus  non  est,  qui  propterea  quod  inde  solam 
naturam  accepturus  erat,  illam  etiam  tunc  ibi 
culpam  non  habuit,  cum  ipsa  quse  ejus  futura 
erat  sine  culpa  natura,  in  sua  origine  culpae  ob- 
noxia  non  fuit. 

Cap.  VI.  Quod  Verbum  cum  carne  rationalem  animam 
asswnpsit ;  et  qualis  fuit  anima  illa  in  sapientia  et 
virtute  et  justitia  et  bonitate  et  merito, 
Quidam  hceretici  fuerunt  qui  putaverunt    in 
Christo  cum  carne  a  Verbo  rationalem  animam 
a8sumptam  non  fuisse,  sed  solam  carnem  Verbo 
unitam ;  et  ipsam  divinitatem  Verbi  carnem  loco 
animse  vivificasse,  eamdemque  divinitatem  ab 
ipsa  carne  quando  incrucemortua  est  recessisse, 
rursumque  ad  ipsam  quando  resuscitata  est,  vi- 
vificandam,et  resuscitandam  rediisse.  Sed  Catho- 
lica  ndes  habet  totum  quod  hominis  erat,  praeter 
culpam,  Deum  assumpsisse,  quia  nec  aliter  ve- 
rus  homo  esse  potuisset,  nisi  tbtum  quod  ad  ve- 
ritatem  humanse  naturse  pertinebat,  assumpsis- 
eet.  Accepit  ergo  cum  carne  et  in  carne  ipsa  ani- 
mam  rationalem,  quse  et  carnem  ipsam  vegeta- 
ret,  et  sensificaret  ad  vitam,  et  secundum  libe- 
ram  voluntatem  peccatum  respueret  et  sectare- 
tur  justitiam.  Cui  et  hoc  ex  societate  divinitatis 
collatum  est,  ut  spontanea  quidem  libertate  bo- 
num  faceret,sedad  malum  faciendum  nulla  pror- 
sus  necessitates  vel  infirmitate  declinare  potuisset. 
Dicit  quippe  beatus  Augustinus:  De  Spiritu  sanc- 
to  ex  virgine  Maria,  Dei  Filius  unicus  natus  est ; 
non  carnis  cupidine,sed  soio  Dei  munere.  Libera 
in  illo  voluntas  erat,  ac  tanto  magis  erat,  quanto 
magis  8ervire  peccato  non  poterat.  Multa  autem 
quseruntur  de  illa  anima  rationali,equibus  unum 
est.   Utrum  videlicet  aequalem  cum  divinitate 
habuit  scientiam,  de  qua  quaBstione  in  alio  opus- 
culo  quod  de  anima  Christi  titulum  habet,  proli- 
xiusdisputavit.Hicverohoc  solum  commemorare 
sufficit,  quod  eadem  anima  sicut  plenam  et  per- 
fectam  Dei  sapientiam  unitam  habuit,  ita  pltne 
et  perfecte  ex  ipsa  et  per  ipsam  sapientiam  sa- 
piens  fuit  nec  tamen  ipsisapientise  natura  aequa- 
lis  fuit,  quia  longe  aliud  est  sapientia  sapere,  at^ 
que  aliud  sapientiam  esse.  Ex  quo  enim  humani- 
tati  divinitas  conjunctaest;ex  ipsa  divinitatehu- 
manitas  accepit  per  gratiam,  totum  quod  divini- 
tas  habuit  per  naturam,  ita  ut  secundum  illain 
ineffabilem  unionem;  et  Dei  esset  in  humanitate 
sua  totum  quod  humanitatis  erat,  et  hominis  es- 
set  in  divinitate  sua  totum  quod  divinitatis  erat. 
Sic  ergo  humanitatem  Verbi  in  anima  rationali  a 
prima  conceptione  sua ;  ex  ineffabili  unione  divi- 
nitatis  plenam  et  perfectam  sapientiam,  et  poten- 
tiam  et  virtutem  et  bonitatem  accepisse  credimus; 
et  ipsam  sicut  in  unione  divinitatis  inseparabili- 
ter,  sic  in  ipsa  qu»  ex  unione  divinitatie  erat 
plenitudine  virtutis  incommutabiliterpermansis- 
aeconfitemur.  Nequeenim  idcirco  Deushomoin- 
ter  homines  conversari  voluit,ut  quaai  per  inter- 


A  valla  temporum  sapientia  aut  virtute  prol 
meritum  sibi  compararet,  et  seipso  melior  1 
sed  ut  ea  sapientia  et  bonitate  quam  ipse  ir 
nitate  sua  pienam  et  perfectam  semper  hab 
in  humanitate  sua  plenam  et  perfectara  sei 
simul  accepit,  dispensationem  salutis  hu 
secundum  ineffabilem  ordinationem  suam 
pleret.  Quapropteridquod  dicit  Evahgelista 
proficiebat  Jesus  cetate,  sapientia,  et  $ 
(Luc.  iii),  non  ita  accipitur  quasi  in  sem 
melior  factus,  sed  quia  hominibus  quam  ip 
bebat  sed  latebat  sapientiam  et  gratiam, 
ratio  temporum  postulabat,  magis  semper  : 
gis  aperuit.  Ita  apud  homines  ipse  profic 
quando  homines  ipsi  in  ejus  cognitione  pr 

B  runt.  Apud  Deum  autem  profecit  in  eo  quo 
se  sapientia  et  gratia  Dei  plenum  ostenden 
ad  laudem.  Dei  Patris,a  quo  hoc  esse  testal 
magis  semper  ac  magis  provocavit.  De  i 
etiam  Christi  praetereundum  non  est  quod 
dam  minus  considerate  dicere  solent,  quod 
cet  Christu8  homo  aliter  ad  gloriam  immor 
tis  pervenire  non  potuisset,  nisi  prius  per  { 
nem  merendo  mortem  sustinuisset.  Non  en: 
tendunt  hi  quia  quod  Deus  homo  mortalis 
non  necessitatis  erat ;  sed  voluntatis.  Nam 
mus  homo  sine  morte  ad  immortalitatem  ] 
nire  potuisset;  si  se  ab  inobedientise  culpa 
dire  voluisset,  quanto  magis  Christus  hom 
non  solum  sine  peccato  homo  justus,  sed 

q  hominem  Deus  fuit,  carni  suae  quam  ad  c 
tium  Deitatis  conceptione  sublimaverat,  gl 
incorruptionis  dare  potuisset,  etiam  si  illa 
tolerantiam  passionis  et  mortis  humiliare  n 
set  ?  Si  enim  Christus  ad  gloriam  resurrec 
nisi  moriendo  pervenire  non  potuit,  ergo  p 
mortuus  et  Christus ;  et  necesse  habuit  mo 
vivere  posset.  Quid  autem  dicit  ?  «  Vado,  ii 
immolari  pro  vobis.  »  Hic  intendite  :  t  Vac 
molaripro  vobis.  »  Quare  non  dicit  Christui 
immolari  pro  vobis  et  pro  me?Si  enim  pro 
tantum  mortuus  est,  ubi  est  quod  dicitis 
tuum  pro  se  ?  Audite  ergo :  Christus  dicit 
pro  nobis  mortuus  est ;  et  nos  si  dicimus 
pro  semetipso  mortuus  est,  beneficium  neg 

n  quia  gratias  referre  nolumus.  Si  pro  se  mc 
est,  quid  ei  debemus  ?  Ipse  igitur  sibi  congr 
tur.  Pro  se  sustinuit,  sibi  recepit.  An  forte  • 
et  nobis?  Quare  ergo  tacuit  sibi,  et  dixit  v 
An  forte  erubuit  de  necesaitate,  et  gloriabat 
pietate  ?  Ergo  ipse  erubuit  manifestare ;  tt 
erubescis  improperare.  Sed  dicunt :  Si  Gh 
per  tolerantiam  passionis  gloriam  resurrec 
non  meruit,  quid  est  quod  Apostolusdicit :  ( 
tus  factus  est  pro  nobis  obediens  Patri  t 
ad  mortem,  mortem  autem  crucis ;  pn 
quod  et  Deus  illum  exaltavit,  et  donavx 
nomen  quod  est  super  omne  nomen  (Phili 
Ecce  manifeste  dicit  Apostolus,  quia  proj 
per  resurrectionis  gloriam  Christus  meruit 
tari ;  quia  prius  per  obedientiam  passionis  i 
ad  mortem  non  respuit  humiliari.  Si  ergopr 


385 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


886 


hoc  exaltatis  quia  humiliatus;  ergo  exaltationis  A  quce  passus  est,  obedientiam  (Hebr.  v).  Didicit 


causa,  humilatio  f uit.  Ergo  in  humiliatione  meruit 
qui  in  exaltatione  humiliationispraemiumrecepit. 
Si  autem  merendo  ad  gloriam  pervenit,quomodo 
ad  illam  pervenire  potuisset,  si  non  meruisset  ? 
Sic  ergoistiargumentandode  propositione  erroris 
ad  conclusionem  mendacii  perveniunt.Fallit  quip- 
pe  eos  quod  meriti  nomen  non  discernunt.  Et 
propterea  quia  dicere  non  audent  Ghristum  nihil 
meruisse,  ne  forte  ab  eo  facta  apud  Deum  nullius 
virtutis  aut  pretii  fuisse  dicere  videantur,  dum 
cadere  timent,  praecipitant  se  asserentes  quod 
Ghristus  patiendo  gloriam  meruit,  ita  ut  si  pas- 
sus  nonfuisset,  illam  nec  habere  potuisset  nec 
debui88et.  Si  enim  dicimus  quod  nihil  meruit, 


quod  nescivit.  Quid  nescivit  ?  Obedientiam.  Su- 
besse  nescivit;non  potuitin  eo  quod  aequaliserat 
esse  inferior.Propterea  didicitquod  nescivit,  quia 
id  quod  in  excellentiam  Deitatis  expertus  non 
fuit,  per  inferiorem  naturamin  usum  assumpsit. 
Factus  est  obediens.  Ex  quo  factus  est  homo, 
factus  est  obediens.  Ex  quo  homo  esse  ccepit, 
subjectu8es8eccepit.  In  quantum  homo  dignitate, 
in  quantum  bonus  voluntate.  Hic  est  meritum. 
Si  voluntas  semper  perfecta  fuit ;  et  meritum 
semper  perfectum  fuit.  Ex  quo  Deus  ccepit  esse 
homo,  et  homo  ccepit  esse  Deus.  Deus  ccepit  esse 
homo  subjectus,  et  homo  coepit  esse  Deus  perfeo- 
tus.  Si  Deus  humiliatus  est  quantum  potuit  in 


consequens  esse  putant  opera  virtutis,  aut  justi-  B  homine,    homo  sublimatus   non    est  quantum 


tiae  eum  non  fecisse.  Si  autem  dicimus  quod  me- 
ruit,  statim  inferunt  aliquid  eum  prius  non  debi- 
tum  sibi  operando  obtinuisse,  quod  est  dicere 
quod  Ghristus  aut  bona  opera  non  fecit ;  aut  ali- 
quid  quod  sibi  prius  non  debebatur  operando 
promeruit.  Sed  videte  quam  stulta  sit  ista  asser- 
tio.  Quid  enim  ?  Ergo  Deus  bonum  opus  facere 
non  potest,quia  nihil  non  debitum  sibi  promereri 
potest  ?  Aut  ideo  operando  non  mereretur,  quia 
ipsidebetur  etiam  si  non  operetur  ?Quando  nobis 
beneficia  impendit  Deus,  et  dona  munificentiae 
largitur ;  nonne  haec  ipsa  faciendo  a  nobis  pro 
beneficiis  suisamari  et  laudari  meretur  ?Autquia 
meretur,  ideo  prius  dignus  non  fuit  aut  minus 


potuit  in  Deo  ?  si  Deus  in  eo  quod  homo  es- 
se  ccepit,  passibilis  et  mortalis  esse  ccepit,  et  ho- 
mo  in  eo  quod  Deus  esse  ccepit,  justus  et  bonus 
et  perfectus  esse  ccepit.  Sicut  enim  Deus  quando 
homo  esse  ccepit  quod  hominis  erat  accepit,sic  et 
homo  quandoDeus  esse  ccepit  quod  era  accepit  Qua- 
propter  sicut  Deus  perfecta  sapientia  et  potestas 
et  bonitas  est,  ita  homo  ex  quo  Deus  factus  est, 
perfecte  potens  et  sapiens  et  bonus  in  Deo  factus 
est.  An  putas  Ghristum  hominem  tunc  primum 
plenam  et  perfectam  potentiam  divinitatis  acce- 
pisse  quando  dicit :  Data  estnihil  omnis  potes- 
tas  in  ccelo  et  in  terra  ?  (Matth.  xxvin).  Unde 
ergo  prius  daemonibus  imperavit,  angelos  minis- 


fuit  et  opere  temporali  crevit  meritum  Dei,  et  me-  q  tros  habuit,elementa  ad  nutum  imperii  sui  incli- 


lior  seipso  factus  est  Deus  ?  Nunquid  non  melius 
est  et  multo  meliu8,  ut  dicamus  quod  aeterna  bo- 
nitate  quae  in  ipso  nunquam  crevit  (quia  plena 
in  ipso  et  perfecta  semper  fuit)  plene  semper  et 
perfecte  bonus  fuit,  et  dignus  laudari  et  amari  ? 
Et  quando  opus  temporale  facit,  et  nobis  bene 
facit,  amari  et  laudari  a  nobis  meretur ;  et  est 
meritum  operis  in  illo  aeternum,  quod  nobis  tem- 
poraliter  exhibetur.  Neque  ideo  modo  non  mere- 
tur  quia  prius  dignus  fuit,  neque  quia  modo  me- 
retur  prius  dignus  non  fuit.  Est  ergo  meritum  in 
opere,  quia  quod  fit  opus  est  bonitatis,  et  ipsum 
meritum  tamen  cum  opere  et  in  operante  non  in- 
cipit,  quoniam  et  ante  oxhibitionem  operis,  boni- 


navit  ?  An  forte  quia  orantem  legis  quasi  preci- 
bus  obtinuisseputas  quod  prius  ipse  non  potuit  ? 
Pater,  inquit,  clarifica  Filium  tuum  [nomen 
tuum].  Et  ecce  vox  facta  est  de  coelo  dicens : 
Ei  clarificavi,  et  iterum  clarificabo  (Joan.  xn, 
xvu).  Audistis  Filium  postulantem,  Patrem  an- 
nuentem.  Putas  quod  precibus  obtinuerit  quod 
non  obtinuisset  sipreces  non  fudis8et?Audiquod 
sequitur :  Non  propter  me,  inquit,  facta  est  vox 
ista,sedproptervos(Joan.xu).Sire8ponsioj)ropier 
me  facta  non  est,  nec  postulatio  propter  me  facta 
est.  Sicut  ergo  responsionem  Patris  non  accipio, 
ut  me  exauditum  intelligam,  sic  nec  preces  Patri 
fundo,  ut  quod  non  possum  obtineam.  Ego  enim 


tas  fuit  operantis.  Similiter  Deus  homo,qui  sicut  ~  totum  possum.  Totum  quod  Pater  potest  ego  pos- 

•         «•      •      •  •      *  i  «  *»        *  i  *a      m  *U  •    t^i*^»  t*\ _  4. t  s\ i—  .  ? . ^_ 


in  divinitate  sua  ab  aeterno  perfectam  bonitatem 
habuit ;  imo  ipse  perfecta  bonitas  fuit,  ita  in  hu- 
manitate  suaaprima  conceptione,  plenam  etper- 
fectam  bonitatem  accepit ;  non  tuncprimum  obe- 
dientiam  patiendiet  moriendihaberecoepit,  quan- 
do  pati  et  mori  ccepit.  Ecce  concedimus  quod 
Ghristu8  propterea  exaltatus  est  a  Patre,  quia 
obediens  factus  est  Patri.  Ecce  concedimus  quod 
obedientia  meritum  est.exaltatio  praemium.  Quid 
ergo  ?  Si  obedientia  meritum  est,  nonne  ex  quo 
obedientia  ccepit,  meritum  ccepit?  Factus  est,  in- 
quit,  obedien8.  Quis  factus  est  ?  Ghristus.  Secun- 
dum  quid  factus  est  ?  Secundum  humanitatem. 
Secundumhumanitatem  factus  est  obediens,  se- 
cundum  divinitatem  subesse  non  potuit  in  qua 
aequalis  fuit.  Alia  Scriptura  dicit :  Didicit  ex  his 


sum  qui  Filius  sum  Patris.  Omnia  enim  quae 
Patec  facit,  haec  et  Filius  facit  simUiter  (Joan  v). 
Ex  quo  enim  ut  Filius  Dei  Patris,  essem  homo 
accepi,  totum  quod  Deus  pater  potest  posse  ac- 
cepi.  Videtis  ergo  quomodo  Christus  homo  itf  eo 
quod  Filius  Dei  fuit,  et  ex  quo  Filius  Dei  fuit, 
divinam  sapientiam  et  potestatem  et  bonitatem 
habuit ;  et  plene  ac  perfecte  habuit,  quia  plene 
ac  perfecte  fuit.  Aut  ideo  ab  initio  hoc  non  fuit, 
quia  ab  initio  hocnon  dixit  ?2fcgc,inquit,a&  initio 
non  dixi  vobis(Joan  xvi).Ergo  ab  initio Christus 
homo  esse  ex  quohomoccepit  Deus  non  fuit;  quia 
ab  initio  ex  quo  homo  esse  ccepit,  hoc  non  dixit? 
Diu  fuit  Chri8tus  homointerhomine8,priusquam 
Deum  se  diceret  vel  probaret,  et  quando  hoc  di- 
cere  ccepit,  cum  magna  modestia  ac  revereuUa. 


387  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA.  388 

hoc  dixit :  ne  scandalizarentur,  qui  mirarentur,  A  non  erat  causa  pergendi,  si  compassio  non  esset 
nec  susciperent  qui  non  caperent.  Ideoreverenter 


8e  suggessit,  non  praecipitanter  ingessit.  Quem, 
inquit,  dicunt  homines  esse  Filium  hominis  f 
(Matth.xvi)  Nonpraedicavit,sed  interrogavit.  Dici 
voluit,  sed  dicere  noluit,ne  non  veritatem  docere, 
sed  gloriam  quaerere  videretur.  Creditis  in  Deum 
et  in  mecredite  (Joan  xrv).  Considera  quomodo 
modeste  se  adjungit,  quia  sciebat  extra  intelli- 
gentiam  hominis  esse  ut  homo  Deus  crederetur. 
Propterea  humanae  intelligentiaB  adhuc  subtus  erat 
homo,  neque  in  fide  hominis  adhuc  ut  Deus  cre- 
deretur,  ascenderat.  Ideo  dubitanti  et  amanti 
dixit :  Noli  me  tangere,  nondum  enim  ascendi 
ad  Patrem  meum  (Joan.  xx).  Propter  hoc  ergo 


subveniendi.  Stulti  et  tardi  dbrde  ad  creden- 
dum,  nonne  opportuit  pati  Christum  et  ita  tn- 
trare  in  gloriam  suam  ?(Luc.  xxrv.)  Intendite  : 
Oportuit  itaque,  inquit,  pati  Ghristum,  et  ita  in- 
trare  in  gloriam  suam.  Quid  est  ita  ?  Per  passio- 
nem.  Post  passionem,  glorificationem.  Quid? 
Ergo  Ghristus  non  potuit  intrare  in  gloriam,  nisi 
transiret  per  pcenam?Quid  est  enim  oportuit,  nisi 
quia  aliter  non  potuit  ?  Quomodo  ergo  suam,  si 
oportuit ;  et  quomodo  oportuit,  si  suam?  Si  glo- 
ria  ejus  fuit  quomodo  ut  ad  illam  intraret,  pati 
oportuit  ?  Sed  suam  propter  se,  oportuit  propter 
nos.  Poterat  quidem  Christus  si  voluisset  alia  via 
intrare  in  gloriam  suam  ;et  quomodo  vellet  illam 


quia  sciebat  in  conscientia  humana  se  subtus  es-  B  accepisse,  quemadmodum  si  vellet  nunquam  ca- 


se,  et  ut  aequalis  crederetur  eidem  conscientiae 
longinquum  et  extraneum  esse,  paulatim  illam 
fovebat,  ut  ad  veritatem  assuefaceret,  ut  veritas 
illam  illuminaret,  non  novitas  scandalizaret.  Sic 
ergo  Ghristu8  homo  inter  homines  conversando 
secundum  dispensationem  saluti  humanae  con- 
gruum  per  temporum  intervalla  quod  in  se  simul 
erat  aperuit,  et  quodipseab  initio  plenum  etper- 
fectum  habebat  humanae  cognitioni  per  quosdam 
profectus  revelationis  se  habere,  magis  ac  magis 
prout  oportebat  ostendit. 

Sed  dicunt :  Si  in  Ghristo  homine  ab  initio  ex 
obedientia  suscipiendae  passionis  meritum  fuit, 
in  hoc  ipso  jam  constat  quod,   si  passurus  non 


ruisset,  sed  semper  habuisset.  Sedvoluit  propter 
nos  per  poenam  ire  in  gloriam  suam,  ut  moriens 
timorem  tolleret  passionis ;  resurgens  redderet 
spem  glorificationis.  Hac  via  ire  voluit,  quia  nos 
hac  via  ire  debuimus,  qui  alia  non  potuimus.Nos 
volumus,  sed  non  possumus.  Ipse  potuit,  sed  no- 
luit;  quia  8i  aliter  ivisset,  pervenisset,  sed  non 
subvenisset.  Qui  ergo  Ghristum  in  passione  ali- 
quid  meruisse  asserit,  ita  ut  eadem  passionne  bo- 
num  aliquod  ad  commodum  vel  utilitatem  vel 
gloriam  suam  eum  obtinuisse  contendat,  quod 
juste  habere  non  potuisset,  8i  passus  nonfuisset, 
Ghri8tum  plane  in  necessitatem  passionis  ducit, 
et  pariter  redemptionis  gratiam  quae  inmorte  ip- 


fuisset  ab  initio,  meritum  obedientiae  patiendi  ha-  q  sius  exhibita  est  imminuere,  vel  potius  evacuare 


bere  non  potuisset.  Si  enim  futura  passio  non 
fuisset,  obedientia  patiendi  nulla  fuisset.  Si  obe- 
dientia  non  fuisset,  meritum  obedientioe  non  fuis- 
set.Sicitaqueal  obtinendam  gloriam  incorruptio- 
ni8,inducere  conantur  necessitatempassionis.Sed 
minus  considerant  quia  eadem  bonitate  qua  se  ad 
obedientiam  passionis  spontaneum  exhibuil;quia 
pati  voluit,  jiistus  et  bonas  et  gloria  dignus  fuis- 
set,etiam  si  pati  noluisset;  si  enim  pati  voluisset  ad 
patiendumobediensnon  fuisset,non  tamen  inobe- 
dien8fui88et,quiavoluntatiPatri8hoc  nolens  non 
contradixis8et,quoniam  hoc  etipse  Pater  noluisset. 
Nam  sicu  t  obediens  fuit  quia  volenti  volens  consen- 
sit,  itaprocul  dubio  obediens  fuisset,si  nolenti  hoc 


convincitur;  qui  causam  passionis  ejus  non  nos- 
tram,  sed  ipsias  necessitatem  fuisse  probare  co- 
natur.  Ergo  Ghristus  non  meruit  quasi  sibi  inde- 
bitum  aliquid  acquirens ;  et  tamen  meruit  opus 
virtutis  dignum  remuneratione  perficiens.  Neque 
enim  ideo  quia  prius  ipse  dignus  fuit  opus;  vir- 
tutis  postea  exhibitum  remunerabile  non  fuit; 
neque  rursum  quia  pro  opere  virtutis  remunera- 
tus  dicitur,  prius  etiam  quam  operaretur  dignus 
fuisse  negatur.  Meruit  ergo  quantum  ad  virtu- 
tem  operis,  quia  pro  opere,  remuneratione  dignus 
fuit;  nec  tamen  sic  meruit  quasi  dignus  non  fuis- 
set,  etiam  si  operatus  non  fuisset.  Pater  familias 
laborat  in  vinea  sua,  et  post  cum  ad  refectionem 


Patriidemet  ipsenolensconsensisset.  Itaquesem-  n  venit    postulat  cibum,  bene  se  meruisse  dicit 


per  obediens  fuisset.etiam  si  passus  non  f  uisset,ne- 
quemeritoeju8quidquamminueretur,  etiamsi  ad 
pasaionera  (quam  non  ex  debito,  sed  ex  digna- 
tione  8uscepit)non  humiliaretur.Unum  tamen,  in- 
quiunt,  estquodChristusper  passionem  obtinuit, 
quod  utique  habere  non  potuisset,  si  passus  non 
fuisset.  Patiendoquippeomnibus  credentibus  fac- 
tus  est  exemplum  passionis,  sicut  resurgendo 
omnibus  patientibus  forma  glorificationis.  Hoc 
ergo  lucratus  est  patiendo,  quod  ipsum  magis- 
trum  et  doctorem  sequuntur  omnes  qui  bene  pa- 
tiuntur.  Magnum  quidmcratus  est.  Quid  ipsihoc 
prodest  ?  Praecedit,  et  omnes  sequuntur.  Cujus 
bonum  esthoc?  Errantes  inveni,praeces8i  ut  viam 
docerem,  omnes  secutisunt.  Mihilquid  prodest? 
Ego  viam  sciebam,  per  me  incedere  poteram;  sed 


quod  accepturus  est.Sed  aliter  mercenarius  me- 
returaliterdominus.  Mercenarius  meretur  quia  ei 
nondeberetur,8inon  operaretur,  Dominus  autem 
etiam si  non  operatur,panem  suum  manducat,quia 
suusest^etnon  opus  habetsi  vult  proeolaborare, 
quiasuusestet  sineopere.Multasuntquaedici  po- 
tuissentsuperhis,sed  haecpraesenti  abbreviationis 
sufficiant.  Novissimo  quaerant  de  anima  illd.  ratio- 
naliquam  verbum  cum  carne  in  unitatem  personae 
assumpslt,  utrum  sicut  eam  ex  ineifabili  unione 
divinitatis  perfectam  sapientiam  ;  et  virtutem  et 
bonitatem  accepisse  dicimus ;  ita  quoque  ab  ini- 
tio  priusquam  gloriam  resurrectionis  per  immor- 
talitatem  carnis  indueret  ex  eadem  unionedivini- 
tatis,  plenam  quoque  beatitudinem  habuisse  di- 
camus.  Quod  si  concedimus,  objiciunt,  quod  ani- 


389 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


390 


ma  illa  ante  resurrectionem  passiones  et  dolores  A 
sustinuit ;  ac  per  hoc  plena  beatitudo  esse  non 
potuit,  ubi  poena  et  dalor  fuit.  Sed  non  atten- 
dunt  quod  anima  illa  secundum  aliud  carni  uni- 
ta  fuit,  et  secundum  aliud  divinitati.  In  eo  quod 
carni  unita  fuit,  vita  carnis  ipsa  fuit.  In  eo  au- 
tem  quod  divinitati  unita  fuit,vita  ipsius  divini- 
tas  fuit.In  eo  autem  quod  carni  jungebatur,  rece- 
dente  anima  ipsa  caro  moriebatur.  In  eo  autem 
quoddivinitatijungebatur,  etiam  a  carne  rece- 
dens  ab.ipsa  divinitate  non  separabatur.  Quse 
igitur  in  sensu  carnis  ad  tempus  dolorem  susti- 
nuit,  in  societate  Deitatis  plenum  et  perfectum 
gaudium  semper  possedit.  Ubi  enim  perfecte  jun- 
gebatur,  plene  et  perfecte  beatificabatur.  Ubi  au~ 
tem  ad  tempusminushabuitexdispensatione,po8-  B 
tea  suppletum  est  in  glorificatione.  Ita  tamen  ut 
quod  in  parte  sublimiori  habebat  verum  bonum, 
necaliquando  redderetur,quianunquam  fuitamis- 
sum;nec  suppleretur,quiaex  quo  datum  est,  sem- 
per  mansit  perfectum. 

Gap.  VII.  De  carne  quam  Verbum  assumpsit,  qualisfuU 
secundum  passibititatem ;  et  sensum  et  affcctum. 

De  carne  verbi  hoc  primum  commemorare  opor- 
tet  quod  illam  ab  ipsa  conceptione,  Spritua  sancti 
operatione  ita  mundatam  credimus,  ut  eam  ver- 
bum  ipsum  liberam  prorsus,  et  immunem  ab  om- 
ni  peccato  assumeret ;  poena  tamen  peccati  volun- 
tate  non  necessitate  assumentis  remanente,  ut, 
dum  ista  in  Salvatore  sine  culpa  pateretur,  illa  q 
quse  in  salvandis  pro  culpa  poenae  obnoxia  f uerat, 
liberaretur.  De  hac  itaque  pcena  passibilitatis  sive 
mortalitatis  quaerunt  quidam,  quomodo  in  carne 
Salvatori8  erat.  Sed  facile  est  scire  quomodo  caro 
illa,  quandiu  in  massa  generis  humani  sub  origi- 
nali  debito  fuit,  poenam  quoque  praevaricationis 
qua  totum  tenebatur  in  toto  ipso  ex  necessitate 
su8tinuit.  Postquam  autem  a  toto  ipso  singulariter 
divisa  est,  ut  nec  in  ipso  esset,  nec  cum  ipso  in 
causa  participaret,  jam  nihil  pcenae  debuit,  quia 
culpse  nil  habuit.  ltaque  quantum  in  ipsa  fuit, 
non  debuit  sustinere  paenam,  quando  jam  non 
habuit  culpam.  Poterat  ergo  juste  Salvator  in 
carne  suaquam  sineculpa  assuinpsi  t,  pcenam  quo- 
que  mortalitatis  et  passibilitatis  infirmitatem  non  j> 
assumpsisse,  sed  eam  non  solum  supra  id  quod 
nos  summusmortales,  quia  peccator  non  erat,  sed 
supra  id  etiam  quod  primus  homo  ante  peccatum 
fuit,  quia  probandus  non  erat  a  prima  conceptione 
gloria  immortalitati8  induisse.  Primus  quippe  ho- 
mo  quia  probandus  erat,  talis  esse  debuit  qui  et 
peccare  et  non  peccare  potuisset,  ut  voluntatis  non 
necessitatis  esset  utrumque.  Neque  enim  vel  obe- 
dienti  meritum,  vel  non  obedienti  culpa  esse  po- 
tuisset  nisi  et  obedientia  et  prsevaricatio  volunta- 
ria  fuisset.  Itaque  quia  ad  probationem  utrinque 
voluntas  ejus  exspectabatur,  ad  utrumque  ei  pos- 
sibilitas  praeHabatur.  Quia  vero  peccandi  et  non 
peccandi  possibilitatem  habuit,oportebatut  et  mo- 
riendi  et  non  moriendi  possibilitatem  haberet.  Si 
enim  ex  necessitate  immortalitas  fuisset,  et  pwe- 


varicator  et  peccator  mori  non  potuisset,  atque 

ita  inobedientia  poenam  debitam  non  haberet,  nec 

se  recognosceret  aliquando  peccator  si  mortuus 

intus,  foris  semper  viveret.  Item  si  ex  necessitate 

mortalis  fuisset,  etiam  in  obedientia  persistens, 

mori  debuisset;  et  injuste  sine  culpa  puniretur,  si 

non  peccane  moreretur.  Quapropter  quia  proban- 

dus  erat,  et  utrum  in  obedientia  persisteret  ex- 

spectabatur,  care  quoque  illius  et  secundum  ali- 

quid  mortalis  erat;  quia  scilicet  mori  poterat;  et 

secundum  aliquid  immortalis  erat  quia  poterat 

non  mori,  quatenus  ex  eo  quod  mori  poterat  mo- 

reretur  si  peccaret,  et  ex  eo  simUiter  quod  mori 

non  poterat,  non  moreretur  si  in  obedientia  per- 

severaret.  Ghristus  autem  homo  quia  perfectus  a 

principioetprobatusinventusest,  ad  perfectionem 

vel  adprobationem  exspectatus  non  estEt  idcirco 

sicut  liberum  arbitrium  habuit,  nec  tamen  ita  ut 

peccarepos8et,itaquoque  et  immortalitatem  quan- 

tum  inseerathaberedebuit,et  itaut  mori  omnino 

non  posset.  Unde  constat  quod  Christo  homini  a 

principio  non  solum  ea  immortalitas  debebatur, 

quam  primus  homo  habuit  ante  praevaricationem; 

sed  illa  quoque  quam  nunc  secundus  habei  post 

resurrectionem  ut  videlicet  sicut  ex  consortio  Dei- 

tatis  spiritu  confirmatus  erat  ad  veritatem,  ut 

peccare  non  posset,  ita  quoque  ex  merito  virtutis 

carne  Gonfirmatus  esset  ad  incorruptionem,  ut 

mori  non  posset.  Sed  quia  caro  peccatrix  a  pcsna 

peccati  liberari  non  potuit,  nisi  caro  ejusquse  sine 

peccato  erat  pateretur,  infirmitatem  passibilitatis 

et  mortalitati8  in  carne  assumpta  retinuit  potes- 

tate,  sustinuit  voluntate,  non  passus  est  necessi- 

tate.  De  sensu  autem  passionis  in  carne  Christi, 

quidam  male   serisisse  inveniuntur.  Asserentes 

carnem  illam  in  omnibus  iis  quae  in  ea  et  circa 

eam  exhibita  sunt  passionisgenera;  similitudinem 

quidem  passionis  et  doloris  suscepisse,  sed  nullum 

omnino  dolorem  aut  passionem  sustinuisse.  Sed 

jion  attendunt  quanta  absurditas  hujusmodi  as- 

sertionem  consequitur.,Quomodoenim  in  Christo 

vera  compassiofuit,  si  vera passio  non  fuit?  Quo- 

modo  stabitquod  dicit  propheta :  Vere  languores 

nostros  ipse  tulit,  et  dolores  nostros  ipse  por- 

tavitf  (Isa.  liii).  Si  Christus  in  cruce  dolorem 

passus  non  fuit,  quare  tantopere  calicem  passionis 

transferri  a  se  postulavit  ?  Quid  sibi  voluit  san- 

guis  desudans  augustiam  imminentis  mortis  con- 

testatus?  Quid  sibi  volait  quod  ipse  Christus  et 

infirmitatem  secundum  quam  caro  passionem  ti- 

muit,  et  voluntatem   secundum  quam  spiritus 

promptus  fuit  exponens,  ait :  Spiritus  quidem 

promptus  est,  cavo  autem  infirma  f  (Matth. 

xxvi ;  Marc.  xiv.)Isti  ergo  qui  negant  in  Salva- 

tore  secundum  infirmitatem  carnis  veram  fuisse 

passionem,  quantum  in  se  est  eam  quae  per  pas- 

sionem  Christi  facta  est,  negareconvincuntur  re- 

demptionem.Suntaliiqiiinon  minori  dementiade 

affectibus  humanis  in  Christo  (quos  secundum 

veritatem   naturae  cum  humanitate  et   in  hu- 

manitate  suscepit)   quaedam  non  solum  falsa  , 

sed    horrenda  etiam  blasphemare    uqa.  \&&KSr 


881 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


392 


runt.  Quia  enim  Apostolus  ait.  Non  habemus  A  mus,  quod  oum  mulier  a  viro  concepisse  dicitur, 


pontijlcem  qui  nonpossit  compati  infirmitatu 
bus  nostris  ;  tentatum  autem  per  omnia  (Hebr. 
iv);  asserunt  humanum  affectum  in  Christo;  mo- 
tus  etiam  vitiorum  sensisse,  absque  consensu 
tamen  rationis,  secundum  eam  concupiscendi  in 
firmitatem  qua  nos  qui  peccatores  sumus  ex  illa 
originali  corruptione  quam  portamus,  illicitos 
appetitus,  et  motus  concupiscentise  surgentis,  et 
vitii  tentantis  delectationem  etiam  inviti  sentire 
solemus.  Hos  autem  motus  idcirco  Ghristum  in 
carne  sua  voluntarie  sustinuisse,  ut  quasi  illi  ten- 
tantibus  resistendo  victor  existeret,  quatenus  et 
sibi  tentationem  vitiorum  superando  praemium 
justitiae  acquireret,  et  nobis  in  tentatione  positis 


non  aliud  nisi  substantiam  carnis  ad  generandam 
carnem  per  carnis  coitum  suscepisse  memoratur. 
Et  haec  quidem  carnis  substantia  de  carne  viri  per 
ipsum  carnis  coitum  transfusa,  cum  carne  mulie- 
ris  una  caro  efficitur,  ut  id  quod  nasciturum  est 
ex  utriusque  substantia  veraciter  originem  su- 
mens  ab  illo,  per  istam  etiam  ab  ista  generetur. 
Ergo  mulier  a  viro  concipit,  cum  a  carne  viri  per 
coitum  carnis  semen  suscipit,  ad  generandam 
carnem.  Nec  aliud  concipit  quam  ille  est  a  quo 
concipit;  aut  ipsa  quae  concipit  et  quod  concipit, 
hoc  parit.  Quid  ergo  dicemus  ?  Nunquid  Spiritus 
sanctus  de  sua  substantia  semen  partus  infudit 
alvo  virginis?  Quomodo  ergo  semen  carnis  mini- 


resistendi  et  vincendi  in  semetipso  exemplum  for-  B  strare  potuit  substantia  spiritualis?  An  forte  se- 


maret.  Sed  absit  a  sensu  Ghristiano  iit  ullam  in 
illa  carne  sacrosancta  agni  immaculati  inordinatae 
delectationis  et  concupiscentise  illicitse  titillatio 
nem  aliquo  modo  fuisse,  aut  dicat,  aut  credat ; 
quia  si  vel  aliquam  pravse  delectationis  radicem 
autmotumconcupiscendi  inordinatum  inillafuis- 
se  diceremus,profecto  ab  omnivitioliberam  nega- 
remus.Quomodo  autem  vitium  mundaret,si  vitium 
portaret?  Motus  quippeinordinatus  ex  infirmitate 
concupiscendi,  surgens  cum  ipsa  tantum  corrup- 
tione  de  qua  oritur  non  solum  poena  est,  sed  cul- 
pa;  quse  tamen  in  baptizatis  ad  damnationem  non 
imputatur :  quia  per  gratiam  novae  regenerationis 
excusatur.  SicutdicitApostolus  :  Jamnihildam- 


men  carnis  non  fuit  quod  conceptum  est;  et  caro 
fuit  quod  natum  est.  Quid  dicemus?  Quomodo 
Maria  de  Spiritu  sancto  concepit?  Et  si  de  Spiritu 
sancto  concepit,  quomodo  Spiritus  sanctus  pater 
Ghristi  non  fuit?  Haec  omnia  magna  considera- 
tione  indigent,  ne  forte  in  re  difficili  et  valde  ob- 
cura,  humanus  sensus  aliquid  amplius  sua  possi- 
bilitate  praesumat.  Nec  ideo  de  his  dubitandum 
est  quia  obscura  sunt,  necideo  aliquid  temere  de- 
finiendum,  quia  credenda  sunt.  Quaeramus  ergo 
quid  concepit  Maria.  Aut  carnem  non  concepit,  et 
carnem  non  genuit,  aut  si  carnem  genuit  carnem 
concepit.  Quod  enim  concepit,  hoc  genuit.  Sed 
quomodo  carnem  ministrare  potuit  -non  caro?  aut 


nationis  est  iisqui  sunt  in  Christo  Jesu  (Rom.  q  non  carnem  gignere  caro  ?  Ista  perplexa  inquisi- 


vin).  Hectamen  corruptioper  gratiam  sacramenti 
non  quidem  accipit  ut  culpa  non  sit,  sed  ut  dam- 
nabilis  non  sit,  quia  si  culpa  omnino  non  esset, 
non  haberet  excusari,  quia  non  deberetimputari. 
Quapropter  illam  infirmitatem  humanae  naturse 
quae  poena  est,  solum  cum  susceptione  carnis 
Ghristum  assumpsisse  veraciter  dicimus  ;  illam 
vero  quae  sic  poena  est  ut  etiam  culpa  sit, 
nuliatenus  admisisse  indubitanter  affirmamus. 
Neque  enim  sic  victorem  vitiorum  dicere  vo- 
lumus,ut  cumip8aquae  vinceretvitia  portasse  ali- 
quando  ac  sensisse  dicamus.  Propterea  enim  per 
solam  poenam  infirmari  consensit,  ut  eos  qui  et 
in  culpa  et  in  poena  segrotabant :  primum  a  culpa 
ju8tificaret,  postea  a  poena  liberaret. 

Gap.  VIH.  Quomodointelligendumsitquod  scri- 
ptum  est :  «  Conceptus  est  de  Spiritu  sancto.  » 

Gum  sicut  superius  dictum  est  incarnationem 
Filii  cum  ipso  Filio;  Pater  simul  et  Spiritus  san- 
ctus  operatus  sit,  merito  quaeritur  quare  in  Scri- 
ptura  sacra  singulariter  de  Spiritu  sancto  conce- 
ptus  memoratur.  Hsec  quidem  sicut  etcsetera  quae 
de  ipso  dicuntur  humana  intelligentia  timide  con- 
timidecontingit;  sed  devotio  fidei  amplius  prae- 
sumens  secundum  puram  conscientiam  fidenter 
inquirit.  Quaerendum  itaque  in  primus  est  quomo- 
do  intelligi  oporteat  quod  dictum  est  beatam  Ma- 
riamde  Spiritu  sancto  concepisse.  Scimus  namque 
et  omnes  jam  frequentissimo  usu  naturae  didici- 


tio  sive  quaerendi  ratio,  quemadmodum  sanc  et 
competenter  intelligi  valeat  consideremus.  Et  pri- 
mum  in  ea  quae  secundum  solitam  et  usitatam 
naturae  operationem  peragitur  conceptione,  ejus- 
dem  naturae  opus  quomodo  compleatur  intueamur. 
In  parentibus  carnaliter  generantibus,  et  per  car- 
nis  coitum  nascituram  carnem  ex  carne  fabrican- 
tibus,  utrobique  natura  substantiam  ministrat 
partui  creando,  ut  ex  utriusque  carne  procedat, 
quae  solum  in  unius  carne  formanda  est  caro.  Ta- 
men  hoc  vectigal  quod  natura  quasidebitum  quod- 
dam  ex  instituto  Greatoris,  ad  fabricam  humani 
corporis  absolvendam  impendit,  ita  prorsus  sine 
ulla  nece88itate,  aut  coactionne  ab  ea  requiritur, 
rj  ut  nisi  sola  dilectione,  et,  ut  sic  dixerim,  sponta- 
nea  charitate,  ad  tribuendum  id  non  inclinetur. 
Nihil  enimestpraeter  solam  dilectionem,  quod  hoc 
debitum  a  natura  extorquere  possit,  sed  cum 
spontanea  f  uerit  charitate  persuasa,  tunc*nimirum 
sibi  ad  invicem  ad  opus  consummandum  ex  utra- 
que  parte  libenter  atque  gratanter  occurrit.  Sane 
quidquid  violenter  nolenti  arripitur;  ad  ejusmodi 
causse  effectum  incongruum  prorsus  atque  ineffi- 
cax  demon8tratur.  Sola  ergo  dilectio  est  quae  na- 
turam  persuadere,  et  volentem  quodammodo  co- 
gere  potest  ad  seminandum  partum.  Et  quidem 
in  muliere  amor  viri,  in  viro  autem  amor  mulieris, 
idem  agere  solet,  ut  quia  in  altero  solum  natura 
sibi  sufficiens  non  est;  alterutrum  sibi  per  dilec- 
tionem  subveniat,  ut  quod  in  neutra  per  se  po- 
tuit,  in  utraque  per  se  cum  altera  possit.  Igitur 


398 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


QQA 


semen  humani  partus  a  sola  muliere  formandum  A 
concipitur,  quod  simul  a  viro  et  muiiere  semina- 
tur.  Quod  quidem,  sicut  jam  dictum  est,  in  mu- 
liere  per  amorem  viri ;  et  in  viro  per  amorem  mu- 
lieris,  natura  operatur.  Propter  quod  etiam  mulier  * 
non  nisi  a  viro  concipere  dicitur,  licet  tam  de  se 
quam  de  viro  accipiat,  unde  fecundatur.  Et  recte 
de  8olo  viro  concipit,  quia  id  quod  concepit,in  al- 
tero  quidem  de  carne  viri  sumnitur,  in  altero  au- 
tem  per  amorem  viri  ministratur.  Non  itaque  hoc 
solum  de  viro  concipit,  quod  de  viro  accipit;  sed 
hoc  etiam  de  viro  concipit,  quod  ex  se  de  amore 
viri  accipit.  Hoc  praemittere  voluimus,  propter  id 
quod  dictum  est  Mariam  de  Spiritu  sancto  conce- 
pisse.  Concepit  ergo  Maria  de  Spiritu  sancto,  non 
quod  de  suhstantia  Spiritus  sancti  semen  partus  B 
aceeperit,  sed  quia  per  amorem  et  operationem 
Spiritus  sancti,  ex  carne  virginis  divino  partui  na- 
tura  substantiam  ministravit.  Nam  quia  in  corde 
ejus  amor  Spiritus  sancti  singulariter  ardebat, 
ideo  in  carne  ejus  virtus  Spiritus  sancti  mirabilia 
faciebat.  Gujusdilectio  in  corde  illius  non  suscepit 
socium,  ejus  operatio  in  carne  illius  non  habebat 
exemplum.  Hoc  igitur  solum  virgo  concepit,  quod 
de  sua  carne  per  amorem  et  operationem  Spiritus 
sancti  accepit,  de  quo  etiam  solo,  sine  virilis  se- 
minis  admistione  lilium  genuit.  Non  ergo  libido 
carnis  conceptionem  in  virgine  operata  eat,  quae 
nec  de  carne  viri  semen  accepit,  nec  de  sua  carne 
per  amorem  viri  concepit,  sed  per  amorem  et  ope- 
tionem  Spiritus  sancti.  Nec  ipse  Spiritus  sanctus  Q 
idcirco  pater  Ghristi  dicendus  est,  quia  ejusamor 
conceptionem  virginis  operatus  est,  quia  non  de 
sua  essentia  virgini  semen  partus  tribuit;  sed  ipsi 
de  carne  propria  virgini  per  amorem  suum  atque 
virtutem,  substantiam  ministravit.  Ghristus  ergo 
et  de  virgine  natus  est,  quia  de  carne  virginis  car- 
nis  substantiam  accepit,  et  de  Spiritu  sancto  con- 
ceptus  est,  quia  ipsa  eum  virgo  ex  sola  carno  sua 
sine  admistionevirilis  seminis,  perSpiritus  sancti 
operationem  amoremque  concepit.  Hinc  est  quod 
eidem  virgini  pariturae  per  Angelum  dicitur  : 
Spiritus  sanctus  superveniet  in  te,  et  virtus 
Altissimi  oburnbrabit  tibi  (Luc.  1).  Spiritus  san- 
tus  namque  virgini  supervenit,  ut  per  ejus  opera- 
tionem  caro  Ghristi  de  carne  virginis  formaretur,  jy 
et  virtus  Altissimi  obumbravit  ei  ne  substantiam 
carnis  ministrans  carnali  concupiscentiauteretur. 

Cap.  IX.  De  unione  verbi,  animce,  et  carnis. 

Quaeritur  etiam  utrum  Verbum  carnem  simul  et 
animam  assumpserit,  an  carnem  prius  quam  ani- 
mam  sive  animamprius  quam  carnem.  Sed  veris- 
sime  et  absque  omni  dubitatione  creditur  quod  ex 
quo  hominem  Deus  assumpsit,  totum  assumpsit; 
quia  ex  quo  hominem  assumpsit,  sicut  homo  Deus : 
sic  et  Deus  verus  homo  fuit.  Verus  autem  non 
fuisset  in  sola  carne,  aut  in  amimasola,  quia  ho- 
mo  est  et  caro  et  anima.  Itaque  quando  homi- 
nem  assumpsit,  simul  utrumque  assumpsit.  As- 
sumpsit  autem  carnem  et  animam,  id  est  homi- 


nem,  naturam  non  personam.  Nequeenim  assum- 
psit  hominem  personam;  sed  assumpsit  hominem 
in  personam.  Ideo  autem  hominem  assumpsit; 
quia  carnem  humanam  et  animam  humanam  as- 
sumpsit.Ideo  vero  personam  non  assumpsit,  quia 
caro  illa  et  anima  illa  priusquam  verbo  unirentur 
in  personam,  non  erant  unita  ad  personam.  Una 
unio  fuit,  et  ad  unum  unio  fuit,  et  verbi  et  carais 
et  animae.  Non  prius  verbum  et  caro,  nec  prius 
verbum  et  anima,  nec  prius  anima  et  caro  sed  si- 
mul  verbum  et  anima  et  caro.  Sed  erat  quidem 
Verbum  ante  hanc  unionem  persona  quia  Filius 
erat  qui  persona  erat,  sicut  Pater  persona  erat,  et 
persona  Spiritus  sanctus  erat.  Et  erat  persona 
aaterna  sicut  Verbum  aeternum  erat,  et  Filius  aeter- 
nus  erat.  Nec  ccepit  esse  per6onaVerbum,quando 
homo  esse  coepit;  sed  assumpsit  hominem,  ut  ho- 
mo  persona  esse  inciperet,  nec  alia  persona  quam 
illa  erat,  quaB  eum  acciperet.  Itaque  Verbum  per- 
sona  accepit  hominem,  non  personam,  sed  natu- 
ram,  ut  qui  suscepit  et  quod  suscepit  una  esset 
in  Trinitate  persona.  Neque  enim  assumpto  ho- 
mine  quaternitas  facta  est,  sed  Trinitas  mansit, 
quia  homo  assumptus  ex  quo  Deus  esse  coepit, 
non  alia  persona  esse  coepit,  quam  illa  quae  eum 
suscepit.  Qui  ergo  hominem  assumptum  negat 
personam  esse,  negat  hominem  in  personam  as- 
sumptum  esse.  Si  enim  illud  nunquam  futurus 
esset,  frustra  ad  illud  aliquando  assumptus  esset. 
Nunc  igitur  homo  assumptus  persona  est,  et  non 
alia ;  sed  ipsa  illa  persona  a  qua  assumptus  est, 
quia  et  assumens  et  assumptus  una  persona  est. 
Deus,  homo  est.  Verum  est  propter  humanitatem 
suam.  Homo,  Deus  est.  Verum  est  propter  divini- 
tatem  suam.  Deus  humanitatem  suscepit;  homo 
divinitatem  accepit.  Et  est  Deus  homo  propter 
humanitatem  quam  suscepit,  et  habet;  et  homo 
Deus  propter  divinitatem,  non  de  duobus  dicitur, 
sed  de  uno;  quia  Deuset  homo  non  duo  sed  unus 
est  Je8us  Ghristus.  Sed  dicis  :  Quomodo  unus  ? 
Dic  mihi  qualis  unio ;  et  ego  tibi  dicanj  qualiter 
unus.  Si  vere  ineffabilis  est  unio  Dei  et  hominis; 
iueffabiliter  non  duo  sunt  ,  sed  unus  Deus  et  ho- 
mo.  Tamen  non  omnino  duo  sunt:  Deus  et  homo, 
sed  unus  Jesus  Ghristus.  Qui  est  Deus,  ipse  est 
homo;  et  qui  est  homo,  ipse  est  Deus  :  non  alter 
et  alter  sed  ipse  unus  et  idem.  Quia  significat 
homo  ?  naturam.  Quem  significat  homo  ? 
personam.  Si  quaeris  quid  significat  homo 
aliud  significat  homo:  et  aliud  Deus.  Homo 
enim  significat  humanitatem;  Deus  significat 
divinitatem.  Si  quaeris  quem  significat  homo, 
eumdem  significat  quem  Deus,  quia  idem  est  et 
homo  et  Deus.  Quid  est  homo?  Si  naturam  quae- 
ris  :  corpus  et  anima  Bene  dico,  quia  hoc  est  ho- 
mo;  hoc  esse  hominis  est,  quia  hoc  esse  hominem 
facit.  Quid  est  homo  ?  Si  personam  quaeris  Deus 
est.  Quare  homo  Deus  est?  Quia  huminatitas  divi- 
nitati  personaliter  unita  est.  Natura  Dei  di vinitas, 
natura  hominis  humanitas;  et  divinitas  quidem 
humanitas  non  est,  Deus  tamen  homo  est.  Natura 
diversa,  persona  una.  Qula  autem  unita  eat  ua*- 


396 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


896 


tura,  una  est  persona;  et  quia  persona  Dei  et  ho- 

minis  una  est;  Deus  et  homo  unus  est.  Propterea 

quod  facit  Deus  facit  homo,  et  quod  facit  homo 

facit  Deus;  quia  non  duo,  sed  unus,  Deus  et  ho- 

mo.  Nemo  ascendit  in  ccelum,  nisi  qui  descen- 

dit  de  ccelo  Filius  hominis;  qui  est  in  ccelo 

(Joan.  ni).  In  terra  loquebatur,  etin  cceloseesse 

te&tabatur.  Utrobique  enim  erat.  In  terra  per  hu- 

manitatem,  in  ccelo  per  divinitatem.  Idem  qui  in 

ccelo  erat,  in  terra  erat.  Per  humanitatem  in  ter- 

ra  et  tantum  in  terra,  per  divinitatem  in  ccelo  et 

in  terra.  Si  cognovissent,  nunquam  Dominum 

glorice  crucifixissent  (I  Cor.  nj.  Mirum  est.  Ho- 

mo  in  coelo  dominabatur;  et  Deus  in  cruce  morie- 

butur.  Si  potuit  homo  in  terra  positus  per  huma- 

nitatem,  in  coelo  esse  per  divinitatem,  potuit  et 

Deus  in  coelo  regnans  per  divinitatem,  in  terra 

mori  per  humanitatem.  Sed  dicis.  QuomodoDeus 

mori  potuit?  Deus  qui  immortalis  est,  quomodo 

mortuus  est?  Hoc  ego  sciebam,  quia  essent  qui  hoc 

dicerent.  Deus  mori  non  potuit :  homo  mortuus 

est,Deusmortuu8non  est.Quareergo  negatisDeum 

mortuum  esse  ?  Quia,  inquiunt,  divinitas  mori  non 

potest.Sipropterea  Deus  mortuus  non  est,quia  se- 

cundumdivinitatem  mortuus  non  est;  ergo  nec  de 

virgine  Deusnatus  est,  quiasecundum  divinitatem 

de  virgine  natus  non  est :  nec  inter  homines  Deus 

conversatus  est,  quia  secundum  divinitatem  inter 

homines  Deus  conversatus  non  est,  et  caetera  om- 

nia  quae  in  carne  operatus  est  Salvator.  Si  ergo 

Deus  haac  non  fecit,  quis  ille  f uit,  qui  haec  fecit  ? 

Nos  putavimus  Deum  fecisse  haec  omnia.  Vos  di- 

citis,  quod  Deus  haBC  non  fecit.  Dicite  ergo  :  Quis 

ille  fuit  qui  haec  fecit  ?  Ghristus,  inquiunt,  haec 

omnia  fecit.  Ergo  Ghristus  haec  fecit,  et  Deus  non 

fecit.  Videte  ne  forte  dicatur  vobis.  Si  Ghristus 

haec  fecit,  et  Deus  haec  non  fecit;  ergo  Ghristus 

Deus  non  fuit.  Nolite  tangere  christos  meos;  et 

in  prophetis  meis  nolite  malignari  (Psal.  crv). 

Vos  tangitis  Ghristum,  et  in  propheta  maligna- 

mini.  Non  dicitis  Ghristum  Deum  non  esse,  et  ta- 

men  dicitis  quod  si  verum  esset,  Ghristus  Deus 

non  esset.  Ergo  tangitis  Ghristum.  Non  aperte 

negatis,  sed  occulte  necatis.  Non,  inquiunt,  nega- 

mus  aut  necamus  :  Sed  ideo  dicimus  Deum  mor- 

tuum  non  fuisse,  quia  secundum  divinitatem 

Ghristus  mortuus  non  fuit.  Ergo  dicite,  quando 

Christus  ambulavit  in  terra  Filium  hominis  in 

coelo  non  fuisse,  quia  secundum  humanitatem  in 

coelo  non  fuit.  Si  autem  non  ideo  homo  in  coelo 

non  fuit,  quando  in  terra  ambulavit  Ghristus ; 

quia  secundum  humanitatem  in  coelo  non  fuit,  ne- 

que  ideomortuus  nonfuitDeus,quandoin  crucepe- 

penditGhri8tus,  quia  secundum  divinitatem  mor- 

tuusnonfuit.Quidenim?Si  secundum  hoc  authoc 

non  est  ergo  non  est?Si  secundum  hoc  non  est  tamen 

est;  quia  secundum  aliud  est.  Auctoritatem  vultis 

Audite  lucernam,  si  non  creditis  luci.  Augustinus 

dicit :  Si  propter  hominemmortuusestDeus,non 

est  homo  victurus  cum  Deo?  Non  est  mortalis 

victurus  in  aeternum,  propter  quem  mortuus  est, 

qui  yivit  in  aeternum?  Sed  quomodo  mortuus  est 


A  Deus?  Unde  mortuus  est?  Et  potest  mori  Deus? 
Accepit  ex  te,  unde  moreretur  per  te.  Idem  ite- 
rum  :  Verbum,  inquit,  orucifixum  est,  sed  non 
mutatum  est  in  hominem.  Et  iterum  :  ?er  id  er- 
go  quod  homo  erat  mortuus  est  Deus ;  et  per  id 
quod  Deus  erat  excitatus  est  homo.  Et  quidquid 
passus  esthomo,  non  potest  dici  non  passus  Deus; 
quia  Deus  erat  hominem  assumens,  sed  non  est 
mutatus  in  hominem.  Videte  adhuc.  Quis  fuit  ille 
qui  dixit :  Antequam  Abraham  fieret  ego  suml 
(Joan.  vm).  Nonne  homo?  Quis  fuit  ille  qui  di- 
xit  :  Pater,  clarifica  me  claritate  quam  habui 
priusquam  mundus  esset  apud  tet  (Joan.  xvn). 
Nonne  homo?  Ergo  homo  vere  dixit :  Priusquam 
Abraham  fieret  ego  sum.  Ergo  homo  vere  dixit : 

B  Pater  clarifica  me  claritate  quam  habui,  prius- 
quam  mundus  esset,  apud  te.  Quid?  Hoc  vos 
scandalizat?  Hoc  vos  movet  quod  illos  movebat 
quidicebant :  Quinquaginta  annosnondum  ha- 
best  et  Abrahamvidistit  (Joan.  vm).Quare  non? 
Nonne  et  illi  verum  dicebant  qui  haec  dicebant? 
Paulo  ante  Evangelista  dixerat  quia  ipse  Jesus 
incipiens  erat  quasi  annorum  triginta  (Luc. 
iii).  Pauca  tempora  ab  illo  fluxerant  usque  ad  hoc. 
Nondum  quadraginta  anni  completi  erant  quanto 
magis  quinquaginta  non  erant?  An  forte  verum  di- 
cebat;  qui  triginta  annorum  illum  esse  dicebat;quia 
hoc  erat,  et  non  verum  dicebant  qui  eum  nondum 
quinquaginta  annos  habere  dicebant;  quoniam 
et  hoc  amplius  erat  ?  Qui  enim  triginta  annos 

q  nominabat  quod  amplius  erat,  non  negabat.  Qui 
autem  quinquaginta  annos  non  credabant;  multo 
magis  quod  amplius  erat  non  concedebant.  Quid 
ergo?  Quando  triginta  annos  evangelista  nomina- 
bat,  nihil  nobis  certum  determinare  voluit  de 
spatio  temporis  aetatis  Jesu ;  hoc  est,  hominis 
Ghristi  usque  ad  quod  nostra  cogitatio  iret  et  ulr 
tra  non  procederet?  Si  amplius  habuit  in  eo  quod 
hoc  habuit,  quare  evangelista  ampliusnon  dixit? 
sed  non  amplius  habuit  in  eo  quod  hoc  habuit. 
Triginta  annorum  erat  Jesus,  homo  triginta  an- 
norum  erat,  quia  aetas  hominis  triginta  amorum 
erat.  Triginta  anni  jam  fluxerant  et  non  amplius  : 
ex  quo  homo  esse  cceperat.  Propterea  homo  tri- 
gintaannorum  erat  etnon  plus.  Et  quid?Si  homo 

jy  trigenta  annorum  tantum  erat,  nonne  similiter 
Deus  triginta  tantum  annorum  erat  qui  homo 
triginta  tantum  annorum  erat?Quam  recensDeus. 
Quamparvam  astatem  habuit  Deus?Vera  parvam, 
quia  parvus  factus.  Parva  aetas  in  parvo,  magna 
aeternitasin  magno.  Tamen  plus  temporis  non 
habuit  ubi  temporalis  fuit.  Ubi  enim  aeternus 
fuit,  nec  trigenta  annorum  fuit,  nec  viginti,  nec 
decem,  nec  quinque ,  nec  unius.  Illic  enim  non 
fuit  annuus.  sed  aeternus.  Ubi  autem  temporalis 
fuit,  non  plus  fuit.  Ubi  aeternus  fuit,quid  dicam? 
Plus  fuit  ?  Patrum  est  hoc.  Tempus  enim  nequa- 
quam  ad  comparationem  aeternitatis  accedere  po- 
test.  Ergo  aeternitas  fuit.  et  tringinta  tantum  an- 
norum  fuit,  et  in  tempore  coepit,  et  ante  tempora 
fuit :  et  in  eo  quod  ccepit  in  tempore  factus  est 
homo :  et  in  eo  quod  fuit  ante  tempora  factor  est 


397 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


398 


Deus.   Et  cum   coepit  esse  homo  ex  tempore  ;  A  dixit:non  alius  et  alius  dixit,  sed  secundum  aliud 


non  tamen  ccepit,  quasi  prius  non  fuisset.  Et 
similiter  cum  factus  est  homo ;  non  tamen  fao 
tus  est,  quasi  prius  non  exstinuisset.  Propterea 
eos  qui  Christum  creaturam  esse  dixerunt,  fides 
catholica  condemnavit,  quia  Christus  quamvis  in 
tempore  esse  coepit,  nontamen  omninoessecospit, 
quia  supra  tempora  et  ante  tempora  idem  ipse 
semper  Deus  fuit.  Hoc  est  autem  creaturam  esse, 
aliquid  de  nehilo  esse,hocest  essealiquid  etfuisse 
nihil.  Non  autem  omnis  qui  aliquid  esse  incipit, 
ideo  esse  incipit  quia  aliquid  esse  incipit ;  sicut 
qui  aliquid  esse  desinit,  non  ideo  esse  desinit, 
quia  aliquid  esse  desinit.  Non  enim  aliquid  ita 
esse  desinit,ut  nihil  sit,sed  solum  ut  id  quod  esse 


et  aliud  dixit.  Quod  Deus  dixit,  homo  dixit ;  et 
quod  homo  dixit,  Deus  dixit,quia  et  homo  Deus, 
et  Deus  homo  unus  fuit.  Quando  dico  homo,  na- 
turam  significo  humanam,  id  est  animam  et  car- 
nem.  Quando  dico  Deus  naturam  significo  divi- 
nam,  id  est  Verbi  divinitatem.  Item  quando  dico 
homo,  personam  significo  exanima  et  carne.Item 
quando  dico  Deus,  personam  significo  in  divini- 
tate.  Non  amplius  notat  homo  in  natura,  quam 
animam  et  carnem,  neque  in  persona,  quam  ex 
anima  et  carne.  Neque  amplius  Deus  notat  in  na- 
tura  quam  divinitatem,  neque  in  persona  quam 
in  divinitate  ;et  tamen  in  Ghristo  persona  ex  ani- 
ma  et  carne,  et  persona  in  divinitate  non  du» 


desinit  jam  non  sit.Sicnonsemperqui  aliquidesse  3  sunt  personae,  sed  una  persona  est.  Quae  est  na- 


incipit,  itaaliquid  esse  incipit,  quasi  esseincipiat 
ut  aliquid  sit;sed  ut  aliquid  quodprius  non  fuit  esse 
incipiat,ut  jam  sit.Ita  Christus,quando  homo  esse 
incoepit,  aliquid  esse  incoepit,  nec  tamen  ita  ali- 
quid  esse  incoepit,quasi  prius  non  fuisset  aliquid, 
quia  et  priusquam  hoc  fuit  quod  aliquando  esse 
coepit,  fuit  aliquid  quod  semper  fuit  et  nunquam 
esse  coepit.  Itaque  Deus  homo  factus  est,et  tamen 
Deus  creatura  non  est.  Quia  quod  factus  est  pro 
eo  factus  est,  quia  temporaliter  assumpsit,  quod 
semper  non  habuit ;  sed  ex  tempore  non  aceepit 
quodsemperhabuit.Tamenpostquam  Deus  factus 
est  homo,  et  homo  et  Deus,  unus  f uit,et  non  duo, 
homo  Deus.  Et  propter  ipsam  ineffabilem  unio- 


tura  hominis?  humanitas.  Quse  est  natura  Dei? 
divinitas.  Ex  humanitate  est  homo,  ex  divinitate 
est  Deus.  Quod  homo  est,  ex  anima  et  carneest; 
hoc  est  esse  ejus  ;  quia  natura  ejus  est.  Quod  ho- 
mo  est,  ex  eo  est  quod  hominis  est.  Quod  Deus 
est,  ex  eoest  quod  Dei  est.Et  enim  quodDeusest* 
ex  divinitate  est :  hoc  esse  ejus  est,  quia  natura 
ejus  est.  Et  ideo  quod  Deus  est,  ex  eo  est  quod 
suum  est.  Quod  homo  est,  ex  eo  estquod  hominis 
est.  Quapropter  quia  Deus  et  homo  ex  eo  quod 
hominisest,homo  est  ;et  homo  ex  eo  quod  Dei  est, 
Deus  est ;  profecto  et  Deus  homo,  et  homo  Deus 
est.Item  quianon  exalio  homo  Deus,quam  Deus, 
neque  ex  alio  Deus  homo,  quam  homo  ;non  alius, 


nem  qua  Deus  et  homo  unus  fuit,  sicut  Deus  per  q  sed  idem  est  Deus  et  homo.  Tamen  quod  homo 


humanitatem  suam  se  veraciter  temporalem  exhi- 
buit,  sic  et  homo  per  divinitatem  suam  ante  tem- 
pora  se  fuisse  non  fallaciter  praedicavit.  Si  Deus 
aeternus  triginta  tantum  annorum  aliquando  fuit 
propter  humanitatem,  quare  similiter  homo  tem- 
poralis  aeternus  non  fuit  propterdivinitatem?  Er- 
go,  inquiunt,  homo  ab  aeterno  fuit  ;et  homo  mun- 
dum  creavit,  et  homo  fuit  antequam  homo  esset. 
Pueri  estis  et  adhuc  involumentis  infantise  expe- 
diri  non  potuistis.  Nondum    in    vobis  exercitati 
sensus  creverunt,   qui  lacte  opus  non   habent, 
sed  solido  cibo.  Quid  enim  sunt  verborum  involu- 
cra  nisi  qusedam  involumenta  intelligentise,  qui- 
bus  quandiu  sensus  humanus  obvolvitur,  nun- 
quam  cordis  oculus  ad  veritatis  lumen  perfecte 
aperitur  ?  Quaeritis  an  fuit  homo  ante  tempora, 
et  ego  vos  interrogo  an  Deus  coepit  in  tempore  ? 
Si  seternus  factus  est  temporalis,  temporalis  fac- 
tus  non  est  aeternus  ?  An  forte  ideo  Deus  propter 
humanitatem  in  tempore  fuit,  quia  homo   fuit, 
quando  homo  in  temporefuit,  sed  homopropter  di- 
vinitatem  ante  tempora  non  fuit,quiaquando  Deus 
ante  tempora  f uit,  homo  adhuc  Deus  non  f uit  ? 
Fortasse  aliquid  rationis  erit,  propter  quod  ejus- 
modi  lucutiones  caveatis;  salva  tamen  integritate 
fide  Christianse  ut  unum  eumdemque  ipsum  esse 
credatis,  qui  et  in  tempore  homo  fuit,  propter 
humanitatem  Ruam ;  et  ante  tempora  Deus  prop- 
ter  divinitatem  suam.  Et  idcirco  ipse  idem  vera- 
citer  se  dixit,  et  in  tempore  venisse  hominem,  et 
ante  tempora  fuisse  Deum.  Cum  autem  hocethoc 


D 


in  suo  est  conditione ;  Deus  in  eodem  est  digna- 
natione ;  et  quod  Deus  in  suo  est  per  naturam  ; 
homo  in  eodem  est,  per  gratiam.  Sic  itaque  in 
Christo  aliam  dicimus  esse  humanam  naturam, 
etaliamdivinam;sed  non  aliumdicimus  essehomi- 
nem,  et  aliumDeum  ;sed  Deum  et  hominem  unum 
Jesum  Christum.  Quid  est  Jesus  ?  salvator.  Quid 
est  Christus?  unctus.  Aliud  notat  Jesus,  aliud 
Christus;  et  non  alium  tamen  significat  Jesus, 
quam  Christus  ;quia  unus  esUesus  Christus.  Au- 
gustinus  dicit:Aliam  significationem  habet  Jesus, 
et  aliam  significationem  habet  Christus,  cum  sit 
unus  Jesus  Christus  Salvator  noster.  Jesus  tamen 
proprium  nomen  est  illi,quomodo  Moyses  nomine 
proprio  appellatusest,quomodoEliasquomodo  A- 
braham.  Sic  tanquam  proprium  nomen  et  Dominus 
noster  Jesus  Christus  autem  sacramenti  nomen  est 
quomodo  si  dicatur  propheta,  quomodo  si  dicatur 
sacerdos.  Lege  sermonem  Augustini  in  epistolam 
Joannis,  ibi  hoc  reperies.  Idem  in  libro  De  prse- 
destinatione  sanctorum :  Ille,  inquit,  nos  credire 
in  Christum  fecit  qui  nobis  fecit  in  quem  credi- 
mus  Christum.  Hoc  itaque  dicit  Augustinus  :  Vis 
ergo  adhuc  plenius  audire,  quomodo  aut  secun- 
dum  quod  Dominus  Jesus  Christus  factus  est,aut 
infectus  ?  Ambrosius  in  libro  quem  De  Trinitate 
scripsit,  ita  dicit ;  Dicimus  igitur,  inquit,  factum 
esse  hominem  :  et  ad  hominem  hoc  esse  referen- 
dum.  Denique  et  alibi  habes :  Qui  factus  est  ei 
ex  semine  David  secundum  carnem  (Rom.  1). 
Secundum  carnem  utique  ex  semin&  WAto^ 


399 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


400 


e8t.  Deus  autem  ante  saecula  ex  Deo  natus  est.  A  pondeant  ergo.  Si  mors  esse  non  poterat  nisi 


Nec  tamen  factum  esse  semper  ad  creationem  re- 
fertur.  Scriptum  est  enim :  Domine,  refugium 
factus  es  nobis  (Psal.  lxxxix).  Et  paulo  post: 
Ergo  si  factum  esse  frequenter  ad  aliquid,  non 
ad  naturam  refertur,  etiam  creatum  ad  cau&am 
refertur.  Unde  intelhgimus  illud  quod  de  incar- 
natione  Domini  scriptum  est :  Dominus  creavit 
me  principium  viarum  suarum,  in  opera  sua 
(Prov.  vin);  id  significare  quod  ad  redimenda 
operapatris:Dominus  Jesus  exvirgine  sitcreatus. 
Idem  in  eodem:  Paulus,  inquit,  prohibet  me  crea- 
turae  servire,  et  Christo  admonet  serviendium. 
Non  ergo  creatura  Christus.  Paulus,  inquit,  Ser- 
vus  Christi  Jesu  (Rom.  i).  et  bonus  servus,  qui 


prius  vita  discederet,  quomodo  vita  manere  po- 
tuit  postquam  vita  recesserat?Jamenim  sic  reces- 
cesserat  DeUs,  et  adhuc  Christus  vivus  in  cruce 
pendebat,  cum  se  derelictum  causatur.  Si  ergo  in 
hac  recessione  Dei,  et  in  hac  divinitatis  separa- 
tione,  illam  quae  inter  divinitatem  et  humanita- 
tem  constabat  unionem  personae  solutam  dicunt, 
fuit  quoddam  tempus  quando  Christus  adhuc 
vivus  homo  erat,  et  Deus  non  erat.Sed  quis  hoc 
dicat  ?  Quis  sanae  Hdei  concordans  non  abhorreat 
Deo  imponere,  quod  assumptum  hominem  usque 
ad  mortem  quidem  comitando  perduxit,  et  in 
morte  quando  majori  periculo  jam  imminente 
mnjus  auxilium  necessarium  erat,  deseruit  ?  Qua- 


Dominum  recognoscit.  Ipse  creaturae  servire  nos  b  re  ergo  tantopere  mercenarii,  improperat,  quod 


prohibet.  Quemadmodum  ergo  ipse  Christo  ser- 
viret,  si  Christum  creaturam  putaret  ?  Vide  ergo 
quomodo  Christum  et  factum  et  creatum  secun- 
dum  aliquid  affirmat ;  quem  tamen  creaturam  es- 
se  negat.  Idem  quoque  in  eodem  libro  Christum 
non  adoptivum ;  sed  naturalem  Filium  esse  tes- 
tatur  dicens  :  Per  adoptionem  nos  filii  dicimur ; 
ille  per  veritatem  naturae.Quomodo  ergo  ex  nihilo 
quiexnihilo  fecit  omnia  :Ita  oportet  secundum 
te8timoniaScripturarumfidei  vestigia  formare,ut 
rectaecredulitati  sincewe  confessionis  puritatem 
adjungamus. 

Cap.  X.  De  separatione  anima  et   carnis  in   Christo. 
Quidam  putaverunt    in  morte    divinitatem  a 


lupo  veniente  oves  quas  custodire  debuerant,  fu- 
gientes  deserunt,  cum  ipse  unicam  illam  ovem, 
et  agnum  illum  ovis  virginis  filium,  quem  non 
solum  custodiendum,  sed  etiam  glorificandum 
suscepit,  lupo  veniente  deseruit  ?  Ovis  prius  de 
pastore  secura  veniente  lupo  non  timuit  dicens  : 
Venit  princeps  mundi  hujus  et  in  me  non  ha» 
bet  quidquam  (Joan.  xiv).  Nunc  autem  a  pastore 
derelicta,  causando  et  conquerendo  clamat,quare 
dereliquisti  me  ?  Solus  homo  fuit,  et  Deus  non 
fuit,  et  jam  Deus  homo  non  fuit,  quia  jam  ab 
homine  recesserat  Deus,nec  homo  Deus  fuit,quia 
adhuc  vivus  in  cruce  pendens  a  Deo  derelictus 
fuit.  Jam  non  solum  ergo  in  morte  ;  sed  et  ante 


Christo  homine  recessisse,  et  mortem  hominis  q  mortem  divinitas  ab  homine  recesserat,  quando 


aliud  quam  separationem  divinitatis  a  carne  non 
fuisse.  Inveniunt  enim  quaedam  verba  in  quibus 
itadictum  esse  videtur,et  invenientes  hujusmodi 
litterae  adhaerent,  non  pertingentes  ad  spiritum. 
Beatus  quoque  Ambrosius  tale  aliquid  videtur 
dicere  in  expositione  psalmi  illius  quem  ipse  Do- 
minus  in  passione  sua  de  se  scriptum  esse  osten- 
dit  dicens :  Deus,  Deus  meus,  utquid  dereli- 
quisti  me?  (Matth.  xxvii;  Psal.  xxi;3farc. 
xv.)  Super  enim  hunc  locum  Ambrosius  dicit. 
Clamat  homo  separatione  divinitatis  moriturus, 
et  alia  quasi  ad  ipsum  probandum  adducta  ;  quia 
scilicet  Deus  vita  est,  et  ubi  vita  fuit ,  mors  esse 
non  potuit.  Ac  propterea  nisi  vita  prius  recessis- 


homo  adhuc  Deum  a  se  recessisse,  ac  per  hoc,  ut 
isti  aiunt,  Deum  se  non  esse,  plangebat.  Quis 
hoc  dicat  ?  Quomodo,inquiunt,intelligendum  est, 
quod  Christus  a  Deo  derelictum  se  esse  clamat, 
et  quod  Scriptura  hominem  separatione  divinita- 
tis  moriturum  clamasse  affirmat,  si  Deus  ab  ho- 
mine  non  recesserat  ?  Quid  ergo  ?  Non  potuit  di- 
vinitas  humanitatem  et  secundum  aliquid  de- 
seruisse,  in  quantum  videlicet  eam  potestati  ini- 
micorum  expositam  ad  tempus  non  defendit,  et 
secundum  aliquid  non  deseruisse,  in  quantum 
scilicet  etiam  tunc  ab  ea  per  prsesentiam  majes- 
tatis  non  recessit  ?  Dereliquit  illis,  sed  sibi  non 
dereliquit.  Dereliquit,  quia  auxilium  non  contu- 


set,  mors  venire  non  potuisset.  Scriptum  quippe  j)  lit,  sed  non  dereliquit  quia  praesentiam  non  abs- 


est :  quia  Jesus  clamans  magna  voce  dixit :  Deus 
meus,  Deus  meus,  utquid  dereliquisti  me  ?  Cla- 
mat  homo  se  derelictum  esse  a  Deo,  et  conqueri- 
tur  Deum  a  se  recessisse,  et  quasi  ideo  se  mori- 
turum  esse  quod  Deus  ab  ipso  recesserit.  Ideo 
dixit,  quia  clamat  homo  separalione  divinitatis 
moriturus.  Sed  videte  quod  dicitur.  Si  enim  agi- 
tur  de  illa  separatione  divinitatis,  pro  qua  Chris- 
tus  homo  in  cruce  clamabat ;  illa  utique  jam  fac- 
ta  erat.  Non  enim  derelinquendum ,  sed  derelic- 
tum  jam  se  protestabatur  dicens  :  Deus  meus  ut- 
quid  dereliquisti  me  ?  Si  ergo  de  illa  separatione 
divinitati8  agitur,  jam  recesserat  Deus  quando 
homo  in  cruce  pendens  derelictum  se  a  Deo  voci- 
ferabatur.  Et  utique  adhuc  Christus  in  carne  vi- 
vebat,  quando  aic  Deus  ab  eo  recesserat.  Res- 


tulit.  Subtraxit  protectionem,  sed  non  separavit 
unionem.  Separavit  se  foris  ut  ad  defensionem 
contra  inimicos  non  adesset,  sed  non  separavit 
se  intus,  ut  illi  ad  unionem  personae  deesset.  Sic 
ergo  dereliquit  ut  non  adjuvaret,  sed  non  dere- 
liquit  ut  recederet.Vado  per  viam,mecum  pergis, 
pariter  ambulamus.  Securus  sum  quasi  amicum 
mecum  habens.  Venit  hostis  meus  et  irruens 
inermem  et  resistere  non  valentem  vulneribus 
afncit.  Tu  me  plagari  cernens  nihil  moveris,  sed 
patienter  sustines,  et  stas  juxta  quasi  non  cu- 
rans  vulnera  mea,  et  dico  :  Utquid  dereliquisti 
me  ?  adhuc  stas  juxta  me,  et  causor  te  recessisse 
a  me.  Juxta  es  loco,  sed  longe  auxilio. Juxta  f uis- 
ti  quando  te  prsesentem  exhibuisti  in  dilectione. 
Longe  factus  es  quanda  in  periculis  constituto, 


401 


DE  SACRAMENTIS.  LIBM  II  PARS  I. 


402 


te  subtraxisti  a  compassione.Sic  ergo  humanitas 
a  divinitate  in  passione  derelictam  se  clamabat, 
quia  eam  inimicorum  potestati  ad  crucifigendum 
concesserat,  sicut  scriptum  est  :  Non  haberes  in 
me  potestatem  ullam,  nisi  tibi  datum  fuisset 
desuper  (Joan.  xrx).  Quam  tamen  mortem  quia 
non  pro  sua  iniquitate,  sed  pro  nostra  redemp- 
tione  sustinuit  in  cruce  pendens ;  quare  sit  dere- 
licta  requirit,non  quasi  adversus  Deum  de  pcena 
murmurans,  sed  nobis  innocentiam  suam  in  poe- 
na  demonstrans,  causam  quaerebat  qui  peccatum 
nesciebat. 

Gap.  XI.  Quod  Christus  separata  anima  a  car- 
ne  et  persona  fuit  et  Deus  et  homo 
Scriptum  est :  Et  clamans  Jesus  voce  magna 
tradidit  spiritum  (Matth.  xxvu^.Quis  tradidit? 
Jesus.  Quid  tradidit?  Spiritum.Gui  tradidit?  Pa- 
tri.  Non  Judaeus  ejecit,  neque  pater  extraxit,  sed 
ipse  sponte  tradidit.  Non  violenter  ablatus  est, 
sed  sponte  datus  :  Potestatem,  inquit,  habeo  po- 
nendi  animam  meamyet  iterum  sumendi  eam 
(Joan.  x).Ip8aanima,ipseestspiritu8.Ipsaergoani- 
ma  emissa  est  potestate  morientis,  non  violentia 
occidentis.  Emissa  est  anima.  Ille  emisit,  cujus 
fuit.  Unde  emisit  ?  Ex  carne.  Quo  emisit  ?  Ad  Pa- 
trem.  Recessit  anima,  et  mortua  est  caro.  Mor- 
tuus  est  Ghristus,  quia  caro  Ghristi  mortua  est. 
Sicut  mortuus  est  Deus,  quia  mortua  est  huma- 
nitas  Dei,ita  mortuusest  homo  quia  mortua  est  ca- 
rohominis.  Solacaromortuaest,  etcarne  mortuus 
est  homo,cujus  caro  fuit,  mortuus  est  etiam  Deus, 
quia  Deus  homo  fuit.  Separatio  animae  mors  car- 
ni8  fuit.  Sola  caro  mortua  est,  a  qua  anima  sepa- 
rata  est,  anima  mortua  non  est,  nec  divinitas 
mortua  est,  sed  sola  caro  mortua  est,  quia  sepa- 
rata  e*t  anima  abea  vita  ejus.  Anima  ad  infer- 
num  descendit,caro  in  sepulchro  jacuit,  divinitas 
cum  utroque  permansit.  Neque  enim  caro  et  ani- 
ma  personam  destruere  potuerunt  separata,quam 
non  fecerant  et  conjuncta.Verbum  persona  aeter- 
na  fuit  .Neque  tunc  persona  esse  ccepit,quando  ani- 
mam  et  carnem,in  personam  acccpit.Accepit  ani- 
mam  et  carnem,  ut  in  se  persona  essent,  non  ut 
86  personam  facerent.  Quia  ergo  anima  et  caro 
in  eo  personam  esse  acceperunt,  quod  verbo  per- 
sonae  uniri  cceperunt ;  semper  quidem  cum  verbo 
una  et  eadem  persona  permanserunt ;  quia  nun- 
quam  postea  a  verbo  vel  inter  se  divisa  recesse- 
runt.  Fuit  ergo  verbum  persona  aeterna  propter 
jjdvinitatem  aeternam  et  ipsa  persona  Deus  fuit 
propterdivinitatem,  et  homo  fuitpropter  unitam 
verbo  humanitatem.Ergo  Ghristus  persona  ad  in- 
fernum  descendit,sed  secundum  solam  animam ; 
quiasolaanimaad  infernum  descendit ;  'et  Ghris- 
tuspersonain  sepulcro  jacuit  et  secundum  solam 
carnem ;  quia  sola  caro  in  sepulchro jacuit  et  Ghris- 
ti  persona  ubique  f uit,et  secundum  solam  divini- 
tatemquia  soladivinitas  ubique  fuit.Neque  anima 
in  sepulcrojacuit,nec  caro  ad  in  fernum  descendit, 
neque  caro  vel  anima  ubique  fuit.  Gorpus  solum 
in  sepulchro  jacuit,  et  propter  partem  istam  ho- 
minis  Christus  homo  in  sepulcro  jacuit.  Dicunt 


A  hoc  quaedam  scripturae,  quod  cum  Christus  in 
sepulcrojacuisse  dicitur:  totum  pro  parte  poni- 
tur  ;  quia  non  totus  homo  in  sepulcro  jacuit,  sed 
una  pars  hominis  tantum  corpus.  Hic  intendite. 
Non  totus  homo,  sed  pars  hominis.  Quis  homo  ? 
Ghristu8.  Totus  homo,  totus  Ghristus.  Pars  ho- 
mini8,  pars  Ghristi.  Ghristus  in  sepulcro  jacuit, 
totum  in  parte  ponitur.  Ergo  non  totum  jacuit 
sed  pars.  Quid  est  totum  ?  Christus.  Quid  est 
pars?  Corpus.  Ergo  vel  Christus  non  jacuit  in 
sepulcro  ;  si  Ghristus  in  sepulcro  jacuisse  dicitur, 
et  est  figura  dicendi  qua  totum  pro  parte  poni- 
tur,  et  in  toto  pars  intelligitur.  Ergo  nec  Ghris- 
tus  vere  ad  infernum  descendit,  sed  pars  Ghristi 
tantum,  anima  sola.  Aliquis  scrupulositatis  in- 

B  currit.  Suspecta  quippe  sunt  haec  catholicae  veri- 
tatis,  et  non  recipit  aut  approbat  ut  dicatur 
Christum  non  vere  in  sepulcro  jacuisse,  nec  vere 
ad  infernum  desoendisse.  Quid  enim  ?  Si  ideonon 
vere  in  sepulcro  jacuit,  quia  solum  corpus  in  se- 
pulcro  jacuit,  nec  vere  ad  infernum  descendit, 
quia  anima  sola  ad  infernum  descendit,  ergo 
nec  vere  mortuus  fuit,  quia  sola  caro  mor- 
tua  fuit,  non  anima  vel  divinitas.  Quid  est 
quod  scriptum  est?  Quia  cum  Ghristus  in  se- 
pulcro  jacuisse  dicitur  totum  pro  parte  positum 
est  ?  An  aliud  est  totum  pro  parte  poni,  atque 
aliud  totum  in  parte  operari  ?  Quando  enim  to- 
tum  pro  parte  ponitur,  ipsum  quidem  totum  no- 
minatur  sed  non  ipsum  intelligitur ,  sed  pars 

q  ejus  sola,  pro  qua  ponitur.  Quando  vero  totum 
in  parte  operari  dicitur,  ipsum  quod  dicitur 
aliud  intelligitur,  nec  pro  ipso  quod  dicitur 
intelligitur,  quamvis  secundum  aliud,  id  est  se- 
cundum  partem  operari  intelligatur.  Quando 
enim  totum  in  parte  operatur,  ideo  vere  totum 
operatur,  quia  et  totum  cum  parte  est,  et  pars  in 
toto  est,  quando  et  totum  et  pars  operatur.  Quan- 
do  simul  sunt  simul  operari  possunt.  Tunc  quip- 
pe  operatio  partis  recte  totius  dicitur,  quando  to- 
tius  est,  et  in  tote  est  ipsa  pars  quae  operatur. 
Quando  vero  totum  destractum  est,  et  jam  totum 
non  est,  non  proprie  totius  dicitur,  quod  extra 
totum  pars  sola  operatur.  Quid  ergo  ?  Nunquid 
secundum  hoc  dicemus  quando  caro  Christi  mor- 

n  tua  est,  ideo  Christum  vere  mortuum  fuisse,quia 
homo  in  parte  sua  sustinuit  passionem,  quando 
vero  corpus  Christi  in  sepulcro  jacuit ;  ideo 
Christum  non  vere  jacuisse,  quia  pars  ipsa  quae 
jacuit  a  toto  jam  divisa  fuit  ?  Ergo  Christus  vere 
mortuus  est,  sed  vere  sepultus  non  est.  Absit ! 
Sed  vere  mortuus  est,  et  vere  sepultus ;  vere  ad 
infernum  descendit  et  vere  in  ccelum  asoendit. 
Quomodo  ergo  totum  positum  est  pro  parte, 
quando  scriptum  est  Christum  jacuisse  in  sepul- 
cro  ?  Quod  est  totum,  et  quae  est  pars  ?  totum 
enim  ad  partes  dicitur,  et  partes  ad  totum  refe- 
runtur.  Fortassis  ergo  cogitas  quasi  tria  quae- 
dam  :  divinitatem,  animam,  et  carnem  Christum 
composui88e ;  et  Christum  esse  totum  quoddam 
tribus  partibus  compositum :  divinitate  et  carne, 
et  anima.  Ergo  tertia  para  Gh£fo&M*KtaaKt  «tfd 


408 


HUGONIS  DB  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


404 


Absitl  Non  enim  pars  Ghristi  Yerbum  est,  sed  A  se  id  quod  homo  est,atque  aliud  cum  dicitur  esse 


ipse  Ghristus  Verbum  est.  Totus  Verbum,  sicut 
totus  Deus  ;  non  dimidia  pars  Ghristi  Verbum,et 
dividia  pars  homo  ;  sed  totus  Ghristus  Verbum  et 
totus  Ghri8tus  homo,  quia  idem  ipse  Deus  et  ho- 
mo.  Intelligis  quid  dico  ?  Si  non  intelligis,  crede 
tamen.  Gredi  potest,  si  intelligi  non  potest.  Ve- 
rumtamen  est,  quod  Ghristus  idem  ipse  et  Deus 
et  homo  fuit ;  nectertia  pars  Ghristi  Verbum  fuit, 
nec  aliquid  ex  carne,  et  anima,  et  verbo,  quasi 
ex  partibus  compositum  totum  fuit ,  quia  totum 
ipsum  Verbum  fuit.  Ubi  ergo  totum  fuit,  compo- 
situm  ex  partibus  ?  Ubi  partes  fuerunt  in  toto  et 
totum  fuit  ex  partibus?  Divinitas  autem  pars 
non  fuit,  ut  ex  ipsa  totum  esset  majus  ipsa,  nec 


id  quod  est  in  homine.  Gum  enim  dicitur  esse 
homo  propter  totum  hominis  esse  dicitur,  id  est 
animam  et  carnem.  Gum  vero  dicitur  esse  id 
quod  est  in  homine,  propter  partem  hominis  di- 
citur,  hoc  est  propter  solam  animam  vel  propter 
solam  carnem.  Gum  homo  dicitur  homo,  dicitur 
persona  ;  cum  dicitur  id  quod  est  in  homine  di- 
citur  quod  est  in  persona.  Dicitur  quippe  homo 
sapiens,  et  non  dicitur  tamen  propter  totum 
quod  est  homo,  sed  propter  partem  quae  est  in 
homine  ;  quia  sapientia  non  in  anima  et  in  carne 
est,  sed  in  anima  sola.  Item  cum  dicitur  homo 
candidus  aut  niger,  non  propter  totum  quod  est 
homo  dicitur,  sed  propter  partem  quae  est  in  ho- 


in  ipsa  pars  fuit,  ut  in  ipsa  aliquid  esset  minus  3  mine ;  quia  candor  et  nigredo  non  in  anima  et 


ipsa.  In  humanitate  sola  partes  invenimus,  et  to- 
tum  ex  partibus  constat.  Homo  quoddam  totum 
est  duabus  partibus  constans,  anima  et  carne.Is- 
tse  sunt  duae  partes  hominis,  et  in  his  duabus 
partibus  constat  totus  homo.  Natura  divina  sim- 
plex  est,  natura  humana  duplex ;  propterea  par- 
tes  hominis  duae  sunt  quia  in  natura  hominis 
duo  sunt :  anima  et  caro.  Ubi  hsec  duo  sunt, 
totus  homo  est.  Ubi  alterum  horum  est,  pars 
hominis  est.  Propter  hoc  igitur  Verbum  to- 
tum  hominem  assumpsit ;  quia  totum  quod  ho- 
minis  erat  assumpsit,  animam  et  carnem,  in  se- 
pulcro  autem  non  totus  homo  jacuit,  sed  pars 
hominis  tantum,  hoe  est  caro.  Similiter  ad  infer- 


carne  est,  sed  in  sola  carne.  Et  si  forte  totus  ho- 
mo  hoc  esse  dicitur,  non  tamen  ita  dicitur,  quasi 
totum  quod  hominis  est  hoc  sit  ;  sed  quia  id 
quod  in  homine  esse  debet,  totum  hoc  sit.  Dici- 
tur  quippe  totus  homo  albus,  quando  totum  cor- 
pus  homini8  album  est;  non  quia  totum  quod 
hominis  est  album  est,  sed  quia  totum  quod  in 
homine  album  esse  potest,  album  est.  Itaque  et 
Ghri8tu8,  cum  dicitur  homo,  propter  totum  dici- 
tur  quod  est  homo,  id  est  animam  et  carnem. 
Gum  autem  mortalis  vel  mortuus  vel  sepultus 
dicitur,  propter  partem  hominis  dicitur  id  est  so- 
lam  carnem  ;  quia  sola  caro  et  moxtalis  fuit, 
quando  corruptionem  passibilitatis  portavit ;  et 


num  non  totus  homo  descendit,  sed  pars  hominis  p  sola  mortua  fuit,  quando  in  cruce  anima  sine  vi- 
tantum,  hoc  est  anima.  Si  enim  in  sepulcro  totus      ta  sua  pependit. 


homo  jacuisse  diceretur,  profecto  a  carne  mortua 
anima  recessisse  negaretur.  Similiter  si  totus  ho- 
mo  ad  infernum  descendisse  diceretur ,  caro  uti- 
que  pariter  cum  anima  illuc  descendisse  afnrma- 
retur.Itaque  pars  hominis  tantum  in  sepulcro  ja- 
cuit,et  non  totus  homo ;  et  dum  Ghristus  in  sepul- 
crojacui8sedicitur,propter  solam  carnem  quae  ibi 
jacuit,  verum  esse  probatur.  Dum  enim  Ghristus 
in  sepulcro  fuisse  dicitur,  totus  homo  in  sepulcro 
fuisse  dicitur  ;  totus  homo  in  sepulcro  fuisse  di- 
citur ;  quia  cum  Christus  dicitur,  totus  homo  di- 
citur ;  quoniam  totus  homo  Ghristus.  Et  verum 
est  quod  Ghristus  in  sepulcro  jacuit,  nec  tamen 


Et  sola  sepulta  fuit,  quando  anima  cum  ipsa 
in  sepulcro  mortua  jacente  non  fuit.  Et  tamen 
Ghristus  hoc  totum  quod  sola  caro  fecit,  veraciter 
et  ipse  fecit,  qui  per  divinitatem  suam  persona- 
liter  prsesens  erat,  in  carne,  et  cum  carne  quae 
hoc  fecit.  Similiter  cum  Ghristus  spiritu  exultas- 
ee  dicitur  sive  affectum  aut  desiderium,  vel  timo- 
rem  habuisse  dicitur,  secundum  solam  animam 
hoc  habuisse  intelligitur ;  quia  sola  anima  hoc 
habuit,  et  ipse  per  animam  veraciter  habuit  cujus 
divinitati  ipsa  anima  personaliter  unita  fuit,  ha- 
buit  quippe  anima  illa  secundum  affectus  natu- 
rae  cum  quibus  assumpta  f uit,  et  desiderium  et 


homo  totus  in   sepulcro  jacuit ,  quamvis  totus      gaudium,  et  dolorem  et  timorem  passioms,  pro 
homo  Ghristus  fuit.  Ideo  quippe  totus    homo      carne  sua ;  quae  omnia  ad  tempus  rationabiliter 


Chri8tu8  fuit;  quia  anima  et  caro  Verbo  in  per- 
sonam  unita  fuit.  Ghristus  autem  propterea  vere 
in  sepulcro  jacuit,  quia  caro  ejus  ibi  jacuit.  Et 
idcirco  Verbum  persona  deesse  non  potuit  ubi 
caro  erat,  quse  ipsi  Verbo  personaliter  unita  f uit. 
Sic  itaque  Ghristus  in  sepulcro  fuit  quando  caro 
ejus  ibi  fuit,  et  totus  tamen  homo  ibi  non  fuit; 
quia  non  anima  et  caro  simul,  sed  sola  caro  ibi 
f uit.  Quod  autem  homo  dicitur  homo,  et  persona 
homo,  propter  totum  hominem  dicitur,  et  prop- 
ter  totum  quod  hominis  est  dicitur ,  non  id  dico 
modo  quod  homo  a  parte  de  humo  sumpta  deno- 
minatur,sed  cum  dicitur  homo  et  intelligitur  per- 
sona  totum  quod  homo  est,  a  toto  dicitur  quod 
hominia  est.  Aliud  vero  est  cum  homo  dicitur  es- 


admisea  sunt,  potestate  facientis  et  voluntate  pa- 
tientis.  Et  cum  timuit  pcenam  su®  carnis  et  do- 
lores  refugit,  secundum  affectum  naturae  fecit, 
quo  nemo  carnem  suam  odio  habuit,  cujus  nia- 
lum  aliquando  ex  ratione  sustinere  potest ;  ama- 
re  autem  nunquam  potest.  Sic  itaque  in  Ghristo 
secundum  affectum  natura  quem  anima  in  carne 
et  pro  carne  habuit,  voluntas  quaedam  erat,  se- 
cundum  quam  et  mortem  et  dolorem,  et  passio- 
nem  horruisseetnoluisseveraciter  dicitur.  Quam 
tamen  voluntatem,  superior  vol  .ntas  spiritus 
quae  ad  obediedientiam  paternse  jussionis  promp- 
ta  fuit,  dirigebat.  Voluntas  quippe  spiritus,  in 
Ghristo  quasi  medio  quodam  loco  constituta,  vo- 
luntatem  carnis  8ubjeotam,  per  rationem  mode- 


405 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


406 


rabatur,  et  voluntati  Patris  superiori  per  obe-  A 
dientiam  subjiciebatur  dicens  :  Non  mea  volun- 
tas  sed  tua  fiat  (Luc.  xxn).  Ita  ergo  Christus 
quod  dicitur,  aliquando  secundum  personara  di- 
citur,  aliquando  secundum  id  quod  fuit  in  per- 
sona  ;  et  similiter  quod  secundum  bominem  di- 
citur,  aliquando  secundum  ipsum  bominem  dici- 
tur,  aliquando  secundum  ipsum  quod  fuit  in  bo- 
mine.  In  natura  autem  divinitatis  ubi  multipli- 
citas,  aut  diversitas  nulla  est,  persona,et  id  quod 
est  in  pergona  diversum  esse  non  potest.  In  sola 
bumanitate  ubi  multiplicitas  invenitur  ;  aliud  to- 
tum,  et  aliud  pars  esse  ostenditur.  Totum  perso- 
na  e8t,  parsinpersona.  Totum  est  animaet  caro; 
pars  anima  sola,  aut  solacaro.DicitautemScrip- 
tura  :  «  Sicut  anima  rationalis  et  caro  unus  bo-  B 
mo,  ita  Deus  et  bomo  unus  est  Gbristus.  »  Vide- 
te  sirailitudinem.  Bene  dico  anima  et  caro  est  bo- 
mo  ;  et  iterum  bene  dico  bomo  est  persona.  Et 
rursum  bene  dico,anima  et  caro  est  una  persona. 
Non  autem  simiiiter  dicere  possum,  sola  anima 
est  bomo  aut  sola  caro  est  bomo.  Et  idcirco  di- 
cere  non  possum,  sola  anima  est  persona,  aut  so- 
la  caro  est  persona.  In  Gbristo  autem  dicere 
possum  Deus  et  bomo  est  Gbristus,  et  dicere  pos- 
sum  slmiliter,  Deus  est  Gbristus,  et  iterum  bomo 
est  Ghristus.  Et  rursum  dicere  possum,  Deus  et 
bomo  una  est  persona,  et  item  Deus  est  persona, 
et  bomo  est  persona.  Qualis  ergo  est  similitudo 
haec  cum  dicitur  :  «  Sicut  anima  rationalis  et 
caro  unus  est  bomo,  ita  Deus  et  bomo  unus  G 
et  Gbristus  ?  »  Si  enim  omnimoda  similitu- 
do  est,  quare  sicut  in  Ghristo  dicitur  Deus, 
et  bomo  Gbristus :  et  homo  Ghristus  et  Deus 
Ghistus  ;  non  ita  etiam  in  bomine  dicitur, 
sicut  caro  et  anima  simul  homo,  ita  etiam  sola 
caro  per  se  homo,  aut  sola  anima  per  se  homo  ; 
vel  sicut  in  homine  anima  quidem  et  caro  simul 
homo  dicitur,nec  anima  per  se  sola  homo  dicitur, 
nec  caro  per  se  homo  dicitur,  sic  in  Ghristo  Deus 
quidem  et  homo  simul  Ghristus  dicitur,  ita  tamen 
ut  nec  homo  solus  per  se,  nec  Deus  solus  per  se 
Ghristus  dicatur  ?  Magna  involutio  dicendi  est 
circa  haec  ;  et  laborat  homo  in  suo,  qui  pene  nihil 
intelligere  novit,  nisi  hoc  et  secundum  hoc  quod 
dicere  novit.  Quaerunt  hi  quotidie  homines  quid  j) 
dicendum  sit,  et  quid  credendum  raro.  Quserunt 
an  locutio  illa  bona  est,  et  an  locutio  illa  reci- 
pienda  est,  et  an  probanda  est  locutio  illa.  In 
moneta  verborum  positi  sunt,  et  concurrit  multi- 
tudo  magna  sermonum,et  infinitaperplexio ;  quia 
judicium  spiritus  a  littera  trahere  volunt,  nonju- 
dicium  litterae  a  spiritu.  Nesciunt  enim  quia  spi- 
ritus  litteram  judicare  debet,  non  littera  spiri- 
tum.  Sicut  8criptum  est  :Spiritualisjudicatom- 
nia,  etipse  a  nemine  judicatur  (ICor.  u).  La- 
borantergo  in  judicio  dicendi,  quia  spiritum  non 
babent  iutelligendi.  Yolunt  babere  judicium,  et 
8piritum  habere  noiunt,  sine  quo  recte  judicare 
non  possunt.  Propterea  laborant  in  dicendo,  et 
veniunt  alia  et  alia  dicenda  de  illo  quod  unum  in- 
telligendum  eum.  Quaerunt  quid  sit  persona,  et 


adducunt  deinde  definitionem  personae,  sicut  a 
quibusdam  facta  est  et  probata,  quia  persona  est 
individuum  rationalis  substantise.  Ecce  dicamus 
becundum  nos  quod  persona  hoc  est.  Bene  diffini- 
tum  estsecundum  nos  quidait  persona.  Secundum 
nositadicamus.  Nam  quod  supra  nosest,diciomni- 
no  non  potest.  Indicibile  est,  quia  incomprehen- 
sibile  est.  Secundum  nos  ergo  dicamus  :  Persona 
est  individuum  rationalis  substantiae.  Quae  est 
rationalis  substantia  nisi  spiritus  rationalis  ? 
Haec  est  enim  proprie  ratioualis  substantia,  spi- 
ritualis  substantia  quae  sola  rationis  capax  est ; 
quia  in  ea  sola  ratio  esse  potest.  Nam  si  homo 
rationalis  substantia  esse  dicitur,  non  propter  to- 
tum  dicitur,  sed  propter  animam  solam  quae  pro* 
prie  rationalis  substantia  dicitur.  Homo  enim  se 
cundum  animam  tantum  rationalis  est ;  quia  ip- 
86  animam  rationalem  habet.  Anima  autem  se- 
cundum  se  rationalis  est ;  quia  ipsa  in  se  ratio- 
nem  vel  rationalitatem,  id  est  rationis  capacita- 
tem  habet.  Sic  itaque  rationalis  substantia  pro- 
prie  et  secundum  se  non  est,  nisi  spiritus  ratio- 
nalis  ?  qui  individuum  vere  est,  et  in  quantum 
natura  simplex  est :  compositionem  partium  non 
habens,  et  naturae  simplicis  est  ejusdem  proprie- 
tatis  plura  non  continens.  Hic  itaque  epiritus  ra- 
tionalis  proprie  persona  dicitur,  et  numero  dis- 
cretus,  et  ratione  discernens.  Sic  enim  quidam 
personam  dictam  esse  voluerunt,  quaai  per  se 
sonantem,  et  quasi  singulariter  discernentem,  ut 
in  quantum  numero  discreta  est  per  se,  in  quan- 
tum  ratione  discernit  sonantem,  vel  pronuntian- 
tem,  vel  judicantem  se  intelligamus.  Ecce  ergo 
secundum  hanc  dimnitionem  proprie  dicimus, 
quod  spiritus  rationalis  persona  est,  per  se  dis- 
cernens  se.  Non  est  hic  magna  qusestio  neque 
ambiguitas  intelligendi,ubiquod  est  totumunum 
est.  In  homine  autem  non  eadem  ratio  occurrit, 
ubi  duo  quidem  sunt,  et  tamen  personae  duae  non 
sunt,  sed  una  persona  caro  et  anima.  Hic  autem 
quidam  tam  multipliciter  delirasse  inveniuntur, 
8oli8  verbis  adhaerentes,  ut  non  facile  verborum 
involucra  judicari  potuissent,  nisi  in  fine  error 
se  manife8tus  ostenderet.  Dicunt  hominem  totum 
quoddam  esse  compositum  ex  anima  et  cgrpore, 
aliud  omnino  et  diversum  ab  anima  et  corpore, 
ita  ut  hoctotumnecanimasit,  nec  corpusit,necsi- 
militeranima  et  corpus;  non  enim  totumista  esse, 
sedexistisesse  dicunt.Hoc  igiturtotumhominem 
esse  putant,et  ipsum  hominem  qui  hoc  totum  est  ra- 
tionalem  esse,  rationalitate  quae  in  ipso  toto  est, 
diversa  a  ratione,  sive  a  rationalitate  partis  idest 
animae,  sicut  ipsum  totum  diversum  est  a  parte. 
Postremo  omnia  quse  in  toto  sunt  diversa  esse 
omnino  ab  his  quae  in  partibus  constant,  aicut 
ipsum  totum  partibus  diversum  est.  Itaque  sicut 
rationalitas  bominis  alia  est  quam  rationalitas 
animae  ;  quia  una  totius  est,  et  in  toto  est ;  alte- 
ra  partis  est  in  parte  est ;  ita  et  bonitatem  totius 
quaa  in  toto  est,  aliam  esse  dicunt,  et  bonitatem 
partis  aliam,  quia  partis  est  et  in  parte  tantum. 
Similiter  et  malitiam  hominis  aliam%^a.  \^\j^ 


407 


HUOONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


408 


to  est ;  et  malitiam  animae  aliam,  quia  in  parte 
est  Postremo  quotiescunque  totum  facit,  et  pars 
facit,  quamvis  simul  operentur  ;  aliam  tamen  es- 
se  actionem  partis,  quai  in  parte  est,  et  aliam  es- 
se  actionem  totius  quae  in  toto  est,  sicut  totum 
ipsum  aliud  est,  et  aliud  pars  ejus.  Ad  hunc  mo- 
dum  igitur  quoties  homo  peccat,  vel  bene  facit, 
peccatum  vel  justitiam  in  homine  esse,  quoe  toti 
ad  accidunt  ad  proprietatem,  et  iterum  pecca- 
tum  sive  justitiam  in  anima  esse,  quae  parti  acci- 
dunt  ad  proprietatem  contendunt.  Quapropter 
quando  homo  moritur,  et  anima  a  carne  separa- 
tur,  diviais  partibus,  totum  ipsum  quod  ex  eis 
compositum  fuerat,  jam  nihil  esse,  ac  per  hoc  ip- 
sum  hominem,  qui  hoc  totum  erat,  similiter  ni- 
hil  esse,  nec  alicubi  esse.  Et  modo  interim  nec 
peccatum  ejuspuniri;  nec  justitiam  remunerari, 
animam  tantum  in  judicio  esse,  ut  homo  secun- 
dum  meritum  suum,  vel  pcenam  vel  gloriam  re- 
cipiat,  donec  tandem  in  novissimo  auima  ad  cor- 
pus  revertente,  rursum  homo  esse  incipiat ;  et 
tunc  secundum  meritum  suum,  ipse  quoque  re- 
munerationem  accipiat.  Taies  modos  loquendi 
homine8  confingunt,  et  per  faisas  fictiones  ser- 
monum  ad  veras  deceptiones  errorum  ducuntur. 
Quid  enim  stultius  est  quam  dicere  quod  tunc 
homo  6886  desinat  quando  vere  esse  incipit,  et 
tanto  utique  verius  est,  quanto  est  verius  in  quo 
6886  incepit  ?  Non,  inquiunt,  sed  figura  est, 
'  quando  sancti  cum  Ghristo  esse  dicuntur.  Bene. 
Quando  vobiscum  sunt  veritas  est,  et  quando 
cum  Chri8to  sunt  figura  est.  In  hoc  vobis  credite. 
Nos  enim  non  credimus.  Nos  scimus  quia  Chris- 
tus  veritas  est.  Qui  ad  Christum  vadunt,  non  ad 
figuram  vadunt,  sed  ad  veritatem  vadunt,  et  fi- 
guram  evadunt.  Quid  tantopere  homines  sancti 
mori  desideraverunt,  si  post  mortem  nihil  futuri 
fuerunt  ?  Cupio,  inquit  Apostolus,  dissolvi,  et 
esse  cum  Christo  (Philip.  i).  Quid  cupis  ?  Mori 
et  cum  Christo  esse.  Imo  mori  et  nihil  esse.  Hoc 
isti  dicunt,  quia  nihil  eris  post  mortem.  Si  istis 
credis,  mortem  non  optas,  nisi  forte  si  non  esse 
desideras.  Si  boni  homines  post  mortem  nihil  fu- 
turi  sunt,  quomodo  de  iniquis  et  pravis  homini- 
bus  vere  dictum  est,  esse  nihil  cupiunt,  nec  ta- 
men  esse  queunt  ?  Desinant  ergo  nunc  et  boni 
sperare  et  mali  timere,  quia  non  erunt  aliquid 
cum  hinc  exierint,  ut  vel  mala  vel  bona  sentire 
possint.  Sed  bene  inquiunt  sperent  et  timeant, 
quamvis  non  pro  se,  tamen  pro  animabus  suis, 
quia  cum  ipsi  non  erunt,  animae  ipsorum  erunt, 
quae  vel  gloriabuntur  pro  justitia,  vel  cruciabun- 
tur  pro  culpa.  Ideo  ergo,  inquiunt,  gperent  et  ti- 
meant  pro  animabus  suis.  Utinam  tam  recte  dis- 
cretis  quam  rectum  dicitis  !  Bene  enim  dicitis, 
cum  homini  sperandum  et  timendum  pro  anima 
sua  dicitiB  ;  si  tamen  intelligeretis  quod  nun- 
quam  melius  aut  verius  pro  se  timet  homo,  quam 
cum  timet  pro  anima  sua.  Quid  enim  magis  est 
homo  quam  anima  ?  Non  hsec  putas  quicunque 
68,  qui  te  figuris  sermonum  munieras.  Novum 
aliquid  illatum  est  auribus  tuis,  cum  dictum  est 


A  hoc  potius  esse  hominem,  quod  potius  hominis 
est.  Audiergo.  Tu  Christianus  nescisquod  ethni- 
cus  ille  testatusest.  Mens,  inquit,cujusque,  isest 
quisque  ;  ergo  ethnicus  ille  te  Christiano  reiigio- 
sior  fuit,  qui  vcritatem  confessus  est,  quam  tu 
negas.  Ergo,  inquis,  homo  est  anima  ?  Quidni  ? 
Nonne  tu  dicis  quod  homo  est  corpus,  et  dicere 
times,  homo  est  anima  ?  Paulo  ante  argumentan- 
do  occurristi,  quia  omnis  homo  est  corpus.  Om- 
nis  homo  est  animal,  et  omne  aniinal  est  corpus. 
Igitur  omnis  homo  est  corpus.  Nullam  contradic- 
tionem  hic  esse  putas.  Auctoritas  enim  hoc  dicit : 
Producis  auctores  ethnicos,  ut  probes  quod  om- 
nis  homo  est  corpus,  et  ethnicis  auctoritatibus 
credere  non  vis,  quod  omnis  homo  est  anima. 

B  Forta8sia  quia  magis  placet  tibi  hoc  esse  homi- 
nem,  quam  iilud ;  quia  hoc  tibi  magis  placet 
quam  illud.  Sed  ego,  inquis,  de  toto  loquor,  cum 
dico  omnis  homo  est  corpus  non  de  parte  totius 
quae  corpus  est,  neque  de  parte  quse  anima  est  ; 
hoc  enim  totum  homo  est,  non  pars  ejus  aliqua. 
De  hoc  ergo  toto  dico  quod  corpus  est.  Dic  ergo 
hoc  totum  quare  magis  dicis  esse  corpus  quam 
animam,  cum  ex  anima  simul  et  corpore  constet  ? 
Si  propter  partem  unam  quia  corpus  est  totum, 
ipsum  corpus  dicitur  ;  nonne  multo  magis  dicen- 
dum  eet  anima  propter  partem  alteram  quae  ani- 
ma  est  ?  Si  enim  a  parte  totum  natura  et  nomen 
trahere  dicitur,  ab  ilia  procul  dubio  parte  quae 
meiior  est  et  dignior,  rectius  et  naturam  et  no- 

q  men  trahere  dicetur.  Sed  non  habet  usus  loquen- 
di,  inquis,  ut  homo  anima  dicatur.  Ecce  concedo 
secundum  usum  loquendi.  Dic  quodlibet,  ut  ta- 
men  secundum  regulam  credendi  sentias  idquod 
negari  non  debet.  Usus  ioquendi  ab  hominibus  in- 
ventus  est,  et  propter  homines  inventus  est,  et 
ideo  ea  potius  in  dicendo  hominibus  forma  esse 
debet,  quam  sensus  humanus  in  rebus  percipien- 
dis  et  cognoscendis  habet.  Scimus  quippe  quod 
vere  unum  nihil  est  nisi  id  solum  quod  unitate 
unum  est ;  id  enim  solum  ratio  vere  unum  dis- 
cernit,  in  quo  totum  quod  est  unum  esse  inve- 
nit.  Qusecunque  ergo  numero  piura  sunt,  etsi 
aliquando  uniantur,  vere  tamen  unum  esse  non 
possunt,  quia  tamen  ea  quae  in  una  compositio- 

j\  ne  uniuntur,  quodammodo  ad  se  invicem  acce- 
dunt  et  appropinquant  sibi,  ut  quantum  possunt 
unitatem  imitentur ;  idcirco  secundum  quemdam 
modum,  et  ipsa  quae  simul  juncta  sunt  unum  es- 
se  dicuntur.  Nam  sicut  ratio  id  quod  vere  unum 
est  in  percipiendo  non  dividit,  ita  quoque  sensus 
quod  simul  junctum  est  et  unitum,  in  percipien- 
do  non  discernit.  Et  quemadmodum  illic  ratio  in 
eo  quod  unum  est  totum,  non  dividit  essentiam, 
ita  quoque  sensus  hic  in  eo  quod  unitum  est  to- 
tum  non  dividit  formam.  Iliic  ratio  percipit  aimul 
quod  unum  est,  quia  non  in  eo  aliud  et  aliud  ;  hic 
vero  sensus  simul  percipit  quod  unitum  est,  quia 
non  est  in  eo  alibi  et  alibi.  Tamen  quae  unita  sunt 
plura,  nou  vere  unum  sunt,  quamvis  simui  con- 
veniant,  et  quodammodo  appropinquent  ad  uni- 
tatem,  nec  tamen  ita  vere  aut  ita  proprie.  Quid 


409 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  I. 


410 


enim  proprius  esse  potest  quam  unitas  sibi  ?  A  etjustainvenitur.Itaque  nomenhominis  aliquan- 

____  m  •«  •  _  -  .  •   _  "I    _  __»._.____.•  -  _  •  »  • 


Quandoergo  unum  dicunturplura  propterea  quia 
unita  sunt,  non  proprie  dicuntur,  quia  non  vere 
gunt  id  quod  dicuntur,  sed  secundum  quemdam 
modum  tantum  similia.  Verumtamen  sciendum 
est  quod  aliter  uniuntur  ea  quae  ad  unionem  fa- 
ciendam  pariter  conveniunt,  ut  ex  eo  quod  simul 
ease  incipiunt  unam  quodammodo  esse  incipiant; 
aliter  vero  illa  ubi  ante  unionem  unitas  praeces- 
sit ;  et  quod  additum  est  de  reliquo  ad  ipsam  uni- 
tatem  per  unionem  accessit.  Atiud  quippe  estali- 
qua  simul  per  unionem  ad  unitatem  componi,  at- 
que  aliud  aliqua  per  unionem  unitati  apponi. 
Quando  enim  aliqua  per  unionem  ad  unitatem 
componuntur,  nomen  totius  partis  communicare 


do  a  corpore  sumitur  ;  aliquando  ab  iis  quae  sunt 
in  corpore  ;  aliquando  autem  sumitur  ab  iis  quse 
sunt  in  anima,  nunquam  autem  sumitur  ab  ani- 
ma,  ab  illa  quippe  parte  hominis  humana  locu- 
tio  homini  potissima  vocabula  formavit,  quam 
primum  et  principaliter  in  homine  sensus  huma- 
nus  agnovit.  Et  debuisset  homo  quidem  a  melio- 
ri  parte  sua  nomen  potius  sumpsisse,  nisi  quia 
sermo  aliter  ad  intelligentiam  homini  famulari 
non  potuisset,  nisi  prius  eum  quem  sensus  hu- 
manus  in  percipiendo  habuit,  modum  in  diceudo 
tenuisset.  Itaque  quia  id  quod  ab  humo  erat  evi- 
dentius  in  homine  videbatur  ;  ab  illo  potius  ho- 
modicebatur.Sicquidem  ex  innrmitate  sentiendi, 


non  possunt ;  quia  non  habent  singula  separa-  B  confusio  dicendi  orta  est ;  et  debemus  propter 

a  * £___■_        __-_-_,        «.__._._!  _■■__  -__.  _».  «w.         #w««/.w_     » _-*  _#*  «  * <a  «r%  4        _n«wxi*l         /tw      «/-_  limitv.     %  v\      I  __rv  _/*«*__  __r%v%_#J  s\  wv\Ai4n_v_     J_/.amJ<       **  _■>_  ^»  ■___>»_  •»  __■__        «*t  _-_____* 


tim  in  se  unionem  quam  faciunt  simul  ex  se. 
Quando  vero  aliquaalicui  unitatem  suam  habenti 
per  unionem  apponuntur  ;  in  participationem  il- 
liu8  transeunt  cui  apponuntur,  utnomen  quoque 
cum  illo  participare  incipiant,  sicut  per  unionem 
suam  unitatem  illius  participare  incipiunt.  Ver- 
bi  gratia  :  Paries,  tectum  et  fundamentum,  tria 
quaedam  sunt,  et  nullum  horum  per  se  domus 
est.  Quando  ergo  conveniunt  ut  haec  esse  inci- 
piant,  tria  simul  componuntur,  non  duo  tertio 
apponuntur.  Non  autem  sic  juncta  sunt  corpus 
et  anima.  Anima  quippe  in  quantum  est  spiritus 
rationalis,  ex  se  et  per  se  habet  esse  personam, 
et  quando  corpus  ei  sociatur  non  tantum  ad  per 


usum  in  loquendo,  modum  dicendi  servare,  nec 
tamen  propter  consuetudinem  loquendi,  a  verita- 
te  credendi  recedere.  Propterea  quippe  Scriptura 
sacra,  ne  verba  hominum  in  veritate  Dei  errare 
nos  faciant,  personam  ipsam  proprie  ipsum  spi- 
ritum  rationalem  esse  testatur.  Quaa  persona  li- 
cet  propter  id  quod  de  humo  sumptum  est,  homo 
dicaj-ur  :  tamen  verissime  et  quando  illi  sociata 
est ;  sola  bene  vel  male  operatur,  et  quando  ab 
illo  separata  est,  sola  in  poena  vel  gloria  remune- 
ratur.  Et  sicut  in  corpore  posita  quaedam  sola  co- 
gitatione  et  voluntate  facit  sine  corpore  quaedam 
post  voluntatem  et  secundum  voluntatem  in  ope- 
ratione  per  corpus,  ita  quoque  pro  meritis  pra- 


sonam  componitur,  quantum  in  personam  appo-  q  mium  percipit  primum,  separata  a  corpore  aine 

_  .  ^  ^  _____._•«  •«  •_-» 


nitur.  Ut  in  eo  quod  per  unionem  quodammodo 
unum  sit  cum  illa,  eadem  quae  ipsa  est  persona 
ease  incipiat,  cum  illa.  In  quantum  ergo  corpus 
cum  anima  unitum  est,  una  persona  cum  anima 
est,  sed  tamen  personam  esse  anima  ex  se  habet, 
in  quantum  est  rationalis  spiritus.  Gorpus  vero 
ex  anima  habet  in  quantum  unitum  est  rationa- 
li  spiritui.  Quia  vero  sensus  hominis  in  homine 
vivente  corpus  et  animam  simul  percipit ;  non 
animam  per  se  aut  corpus  per  se,  sed  animam  si- 
mul  et  corpus  personam  dicere  humanus  sermo 
consuevit.  Haec  autem  persona  quae  in  animam 
quidem  proprie  una  est  per  unitatem ;  inter  cor- 
pus  vero  et  animam,una  per  unionem,  secundum 


corpore  :  postea  unita  corpori  incorpore.  Ecceer- 
go  dicamus.  Homo  est  animal.  Verum  est,  prop- 
ter  id  quod  inhomine  sensificatum  est  ab  anima. 
Homo  est  corpus.  Verum  est,  quia  id  quod  sensi- 
ficatum  est  in  homine  et  de  humo  sumptum  est, 
ipsum  est  corpus.  Homo  estpersona.  Verum  est, 
quia  id  quod  ab  humo  sumptum  eat  animaBJunc- 
tum  est  in  persona.  Hoc  totum  usus  dicendi  ha- 
bet,  et  secundum  eum  modum  quo  vere  dicitur, 
sine  inconvenientia  pro  veritaterecipipo.test.  Ite- 
rum  dicamus  homo  est  animal.  Non  hoc  usus  lo- 
quendi  recipit,  qui  formatus  est  secundum  mo- 
dum  sentiendi.  Soium  enim  corpus  in  homine  vi- 
detur,  et  in  solo  corpore  homo  videtur  ;  et  idcirco 


^,ww  , -^«-_,  -_,.  -_.__- _ —  K  .  - 

usum  loquendi  diversis  nominibus  appellatur.  ^  a  corpore  homini  nomen  sumitur  quoniam  prop- 


Quorum  quaedam  a  parte  sumpta  sunt,  quaedam 
vero  ab  iis   quae  constant  in  parte.  Nam   quod 
persona  rationaiis  homo  dicitur,  vel  anima  vel 
corpus  a  parte  sola  vocabula  sumpta  sunt ;  quia 
in  homine  solum  corpus  hominis  esse  corpus  et 
ab  humo  sumptum  esse,  et  ex  conjunctione  ani- 
mae  aensificatum  esse  invenitur.  Haec  ergo  voca- 
bula  a  parte  hominis  sumpta  sunt.  Quando  au- 
tem  albus  dicitur  esse  homo,  aut  niger,  aut  ma- 
gnus,  aut  parvus ;  vocabula  sumunturab  iis  qu» 
in  parte  constant,  quia  in  solo    corpore  hominis 
et  non  in  anima  ejusmodi  proprietates  inveniun- 
tur.  Quando  autem  rationalis  dicitur  homo,  aut 
sapiens,  aut  justus  ab  iis  qute  solum  in   parte 
sunt  nomina  ad  totum  sumuntur,  quia  non  cor- 
pua  hominis,sed  solaanima  rationalis,et  sapiens, 
Patbol.  CLXXYI. 


ter  corpus  homo  vocatur.  Iterum  quia  in  eo  quod 
videtur  aliud  esse  percipitur  quod  non  videtur ; 
duo  in  homine  esse  deprehenduntur,id  est  corpus 
et  anima,  quae  quoniam  simul  juncta  et  unita  in- 
veniuntur ;  ejusdem  unionis  in  homine  corpus  et 
anima  partes  nominantur  ;  ecce  igitur  conceda- 
mus  quod  usus  loquendi  affert.  Homo  est  corpus 
et  homo  non  est  spiritus.  Homo  est  animal,et  ho- 
mo  non  est  anima.  Nunquid  similiter  concede- 
mus  homo  mortuus  non  est  homo  :  homo  enim 
vivens  est  homo.  Si  autem  homo  mortuus  non 
eat  homo,ergo  homo  quando  vivere  desinit  homo 
esse  desinit.  Sed  quid  est  quod  vivere  desinit,  nl- 
si  quod  moritur  ?  Quid  autem  moritur,  niai  ao- 
lum  corpus  quod   ab  animo.  d<b^fv\.\\x  *\  Vw_s^ss_a^ 
enim  non  morltar^w^w^^i^  ^asa.^»» 


411 


HUGONlS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


do  vivificare  desinit.  Ergo  solum  corpus  inoritur.  A  tempus  divisa  est,  sed  divinitas  nec  ab 


Sed  homo,  inquit,  id  est  ipsa  persona  moritur. 
Quid  est  persona  ?  Nonne  individuum  rationalis 
substantiae  ?  Si  ergo  individuum  rationalis  suba- 
tantiaa  persona  est ;  rationalis  utique  spiritus,qui 
et  simplicitate  unus  est,  et  natura  rationis  capax, 
proprie  personam  esse  habet ;  ex  se  quidem  in 
quantum  spiritus  rationalis  est  per  se  autem 
quando  sine  corpore  est.  Quando  autem  corpus  il- 
li  unitum  est  in  quantum  cum  corpore  unitum 
est ;  una  cum  corpore  persona  est.  Quando  vero 
a  corpore  separatur  ;  persona  tamen  esse  non  de- 
sinit ;  et  ipsa  eadem  persona  quse  prius  fuit,quo- 
niam  corpus  a  societate  spiritus  decedens,  eidem 
spiritui  personam  esse   non    tollit,  sicut  prius 


nec  a  carne  separata  est ;  Christus  ergo  et 
mortuus  fuit  propter  mortuam  carnem,  < 
vivus  permansit  propterimmortalem  divini 
et  verusDeus  simul  et  verus  horao  fuit  prop 
separabilem  divinitatis  et  humanitatis  unio 
Cap.  XII.  Quodperhominem  Verbo  unitu 
uniuntur  omnes  qui  membra  sunt  ill 
Apostolus  diciti  :  Mediator  non  est  u 
Deus  autem  unus  est  (Galat.  iii).  Duo 
erant  Deus  et  homo  :  diversi  et  adversi. 
erat  justus  ;  homo  erat  injustus  :  in  hoc  n< 
versos.  Homo  erat  miser,  Deus  beatus,  i 
nota  diversos.  Sic  igitur  homo  et  adversu 
erat  per  injustitiam,  et  diversus  a  Deo  per 


quando  jungebatur  ipsi  ut  persona  esset  non  de-  B  riam.  Propter  hoc  necesse  habuit  homo,  pr 


dit.  Remanet  itaque  separata  anima  a  carne,  ea- 
dem  persona  spiritus  rationalis,  quae  licet  fortas- 
sis  secundum  usum  loquendi  homo  jam  dici  non 
possit ;  quia  id  quod  de  terra  sumptum  erat, 
jam  Bibi  unitum  non  habet,  non  tamen  ideo  mi- 
nus  per8ona  est,  et  eadem  persona  quae  prius 
f uit,  quando  et  illud  sibi  unitum  habuit ;  et  prop- 
ter  ipsam  unionem  una  cum  illo  persona  fuit. 

Sicut  ergo  corpus  rationali  spiritui  junctum, 
non  dat  illi  ut  sit  persona,  sed  junctum  illi  acce- 
pit  ab  illo  ut  ipsum  sit  una  persona  cum  illo  ;  sic 
humanitas  juncta  verbo  non  quidem  illi  dedit  ut 
esset  persona,  sed  unita  illi  accepit  ab  illo  ut  una 
esset  persona  cum  illo. 


quidem  justificari  a  culpa,  ut  reconciliaretu 
tea  vero  liberari  a  miseria  ut  reformaretur. 
In  hoc  ergo  mediatore  eguit  homo  ad  Dei 
reconciliaretur  iUi,  et  reduceretur  ad  illun 
causam  dissidentium  agendam  convenientc 
cipere  non  posset,  qui  non  aliqua  societatis 
cis  amicitia  utrique  familiaris,  atque  propii 
existeret.  Propter  hoc  ergo  Filius  Dei  lacti 
homo  ;  ut  inter  hominem  et  Deum  reconciJ 
nis  et  pacis  mediator  esse  posset.  Suscepit  1 
nitatem  per  quam  hominibus  appropinqi 
Retinuit  divinitatem  per  quam  a  Deo  noan 
ret.  Factus  homo,  sustinuit  poenam,  ut  dei 
traret  affectum  ;  servavit  justitiam,  ut  con 


Considerandum  vero  est  quod  cum  verbum  et  q  remedium.  Verbum  quippe  quod  cum  Patp 


homo  una  sit  persona  in  Christo  ;  recte  tamen 
per  se  dicimus  verbum  est  persona ;  et  iterum 
recte  per  se  dicimus,  homo  est  persona. 

Et  recte  dicimus,  quod  simul  homo  et  verbum 
non  duae  sunt  sed  una  persona.  Quia  enim  ver- 
bum  et  ante  assumptum  hominem  persona  fuit  ; 
et  post  a8sumptum  hominem  persona  fuit;  et 
post  assumptum  hominem  persona  esse  non  de- 
sinit,  ideo  recte  per  se  dicimus  verbum  est  per- 
sona  ;  et  quia  rursum  inter  hominem  assump- 
tum  et  verbum  major  et  excellentior  quam  inter 
animam  et  corpus  unio  fuit,  nihilominus  recte 
per  se  dicimus,  homo  est  persona.  Homo  quippe, 
id  est  corpus  et  anima  simul  injuncta,  persona 


unum  erat  per  ineffabilem  unitatem,  cum  hc 
assumpto  unum  factum  est  per  admirabilem 
nem.  Unitas  in  natura,  unio  in  persona.  Cu 
tre  Deo  unum  in  natura,  non  in  persona,  cu 
mine  assumpto  unum  in  persona,  non  in  m 
Quid  magis  unum  quam  unitas  ?  Quod  uj 
unum  est  summe  unum  est. 

Verbum  et  Pater  unitate  unum  erant  ;  qu 
tura  unum  erant  ;  et  voluit  ipsum  Verbut 
biscum  unum  fieri,  ut  nos  in  se  et  per  se  i 
faceret,  et  cum  illo  cum  quo  ipsum  unum  ei 

Assumpsit  ergo  ex  nobis  nostram  naturai 
eam  sibi  sociaret  per  unionem  in  persona, 
sociata  non  erat  per  unitatem  in  natura,  u 


esse  habet,  non  tamen  alia  quam  verbum,  quia  -.  id  quidem  quod  de  uostro  unum   secum  fe 


una  persona  homo  et  verbum.  Unio  quippe 
unum  facit.  Caro  namque  et  anima  simul  juncta 
persona  fuissent,  si  una  cum  verbo  persona  non 
fuissent.  Propterea  recte  dicimus,quod  et  verbum 
et  est  persona  et  iterum  recte  dicimus  quod  ho- 
mo  est  persona  ;  et  similiter  recte  dicimus,  quod 
verbum  et  homo  non  sunt  duae,sed  una  persona. 
Iterum  recte  dicimus  quod  verbum  ex  quo  homo 
factum  est,  nunquam  postea  homo  esse  desiit ; 
quia  8e  nec  in  morte  carnis  suse  ab  assumptahu- 
manitate  unquam  divisit.  Quapropter  Christus 
etiam  in  morte  carnis  sua3  nec  Deus  esse  desiit ; 
quia  in  vera  Deitate  immortalis  permansit :  nec 
persona  esse  desiit,  quia  verbum  fuit ;  nec  ho- 
mo  esse  dessiit,  quia  divinitas  ejus  ab  huma- 
ujtate  sua  non  recessit.  Sola  anima  a  carne  ad 


nos  sibi  uniret,  ut  cum  ipso  unum  essemus 
id  quod  nostrum  sibi  unitum  erat ;  et  per  ij 
unum  esse  cum  Patre,  cui  cum  ipso  unum 
Pater,  inquit,  sancte,  serva  eos  in  nomine 
quos  dedisti  mihi,  ut  sint  unum  sicut  et 
Non  pro  eis  autem  rogo  tantum  :  sed  prc 
qui  credituri  suntper  Verbum  eorum  in 
ut  et  ipsi  in  nobis  unum  sint :  et  mundus 
dat,  quia  tu  me  misisti  ?  Sed  ego  clariti 
quam  dedisti  mihi  dedi  eis,  ut  sint  unut 
cut  et  nos  unum  sumus.  Ego  in  eis  et  i 
me,  ut  sint  consummati  in  unum,  et  cog 
cat  mundus  quia  tu  me  misisti  (Joan.  3 
Rogat  unitas  pro  unione.  Verbum  cum  ] 
unum  in  natura,  homo  cum  Verbo,  unum  in 
Bona.  Membra  cum  capite  unum,  primum  ii 


413 


DE  SAGRAMENTIS.  —  LIBRI  II  PARS  I. 


414 


titia,  postea  in  gloria.  Ut  enim  in  justitia  imum  A 
sint,  cognoscat  mundus  quia  tu  me  misisti 
(ibid.)  ;  ut  autem  in  gloria  unutn  sint :'  volo  ut 
ubi  ego  sum  et  illi  sintmecum,  ut  videant  cla- 
ritatem  meam  quam  dedisti  mihi,  quia  dile- 
xisti  me  ante  constitutionem  mundi  (ibid). 
Cap.  XlII.Quod  Christus  secundnm  humamta- 
tem  tn  ccelo  est,secundtim  divinitatem  ubique. 
Quaeris  quomodo  mediator  Dei  et  hominum 
homo  Christus  Jesus  (I  Tim.  n),  nunc  esse  cre- 
daturin  cwlo,aut  quia  Deus  ubique  sit,  hominem 
quoque  illum  qui  in  Deo  sit  ubique  diffusum,  ex 
hoc  nimirum  intelligi  volens  etiam  in  paradiso 
esse  potuisse  qui  ubique  sit.Noli  itaque  dubitare 
ibi  nunc  esse  hominom  Jesum  Ghristum  unde 
venturus  est.  Memoriter  quoque  recole  et  fideliter  B 
tene  Ghristianam  confessionem,quoniam  «  resur- 
rexit  a  mortuis,  ascendit  ad  coelum,  sedet  ad 
dexteram  Patris. »  Nec  aliunde  quam  inde  ventu- 
rus  est,  ad  vivos  et  mortuos  judicarfdos,  et  sic 
venturus  est  illa  angelica  voce  testante :  Quemad- 
modum  visus  est  ire  in  coelum  (Act.  i),  id  est,  in 
eadem  forma  carnis  atque  substantia.Gui  profecto 
immortalitatem  dedit,  naturam  non  abstulit.  Se- 
cundum  hanc  formam  non  est  putandus  ubique 
diffusus.  Gavendum  est  enim  ne  ita  divinitatem 
astruamus  hominis,ut  veritatem  corporis  aufera- 
mus.  Non  enim  est  consequens  ut  quod  in  Deo 
est,ita  sit  ubique  sicut  Deus.  Nam  de  nobis  vera- 
cisBima  Scriptura  dicit,  quod  in  illo  vivimus  et 
movemur  et  sumus  (Act.  xvn);  nec  tamen  sicut  q 
ille,  ubique  sumus,  sed  aliter  homo  ille  in  Deo, 
quoniam  aliter  et  Deus  ille  in  homine  proprio 
quodam  et  singulari  modo.  Una  enim  persona  est 
Deusethomoetutrumque  unusest  Jesus  Ghristus, 
ubiojue  per  id  quod  Deus  est,  in  ccelo  autem  per 
id  quod  homo.Est  ergo  Deus  per  cuncta  diffusua. 
Ipse  quippe  ait,per  Prophetam. Ccelum  et  terram 
ego  impleo  (Jerem.  xxui).  Sed  quod  paulo  ante 
posui  de  sapientia  e]us.Attingit  a  fine  usque  ad 
finem  fortiter,  et  disponit  omnia  suaviter 
(Sap.viii).Itemquc  scriptum  est.Spiritus  Domini 
replevit  orbem  terrarum  (Sap.  i);  eique  dicitur 
yi  quodam  psalmo.  Quo  ibo  a  spiritu  tuo,et  quo 
a  facie  tua  fugiamf  Si  ascendero  in  coelum  tu 
illic  es,  si  descendero  ad  infernum  ades  (Psal.  ^ 
cxxxvni).  Sed  sic  est  Deus  ubique  per  cuncta 
diffusus,  ut  non  sit  qualitas  mundi,  sed  substan- 
tia  creatrix  mundi,  sine  labore  regens  et  sine 
onere  continens  mundum.  Non  tamen  per  spatia 
locorum  quasi  mole  diffusa,  ita  ut  in  dimidio 
mundi  corpore  sit  dimidius,  et  in  alio  dimidio  di- 
midius  atque  ita  per  totum  totus  et  in  coelo  solo 
totus,  et  in  sola  terra  totus,  et  in  ccelo  et  in  terra 
totus ;  et  nullo  loco  contentus,  sed  in  seipso  ubi- 
que  totus.  Ita  Pater,ita  Filius,ita  Spiritus  sanctus, 
ita  Trinitas  unus  Deus.  Verum  illud  est  multo 
mirabilius  quod  cum  Deus  ubique  sit  totus,  non 
tamen  in  omnibus  habitat.  Non  enim  omnibus 
dici  potest  quod  ait  Apostolus,vel  quod  jam  dixi, 
vel  etiam  illud.  Nescitis  quia  templum  Dei 
ettis,  et  Spiritus  Dei  habitat  in  vobis?  (I.  Cor. 


xii.)  Unde  e  contrario  de  quibusdam  dicit  idem  : 
Quisquis  autem  Spiritum  Christi  non  habet, 
hic  non  est  ejus  (Rom.  vm).  Quis  porro  audeat 
opinari  (nisi  quisquis  inseparabilitatem  Trinita- 
tis  ignorat  penitus)  quod  in  aliquo  habitare  possit 
Pater,  aut  Filius,  in  quo  non  habitat  Spiritus 
sanctus,  aut  in  aliquo  Spiritus  sanctus  in  quo 
non  et  Pater  et  Filius?  Unde  fatendum  est  ubique 
esse  Deum  per  divinif  atis  praesentiam  sed  non 
ubique  per  divinitatis  et  inhabitationis  gratiam. 
Propter  hanc  enim  habitationem  ubi  procui  dubio 
gratia  dilectionis  ejus  agnoscitur,  non  dicimus 
Pater  noster  qui  es  ubique,cum  et  hoc  verum  sit, 
sed  Pater  noster  qui  est  in  coelis  (Matth.wi),ut 
templum  ejus  in  oratione  potius  commemoremus 
quod  et  nos  ipsi  esse  debemus;  et  in  quantum 
sumus  in  tantum  ad  ejus  societatem  et  adoptionis 
familiam  pertinemus.  Gum  igitur  qui  ubique  est 
non  in  omnibus  habitat;  etiam  in  quibus  habitat 
non  aequaliter  habitat.  Nam  unde  est  illud  quod 
Eliseus  poposcit  ut  dupliciter  in  eo  Spiritus  Dei 
fieret  qui  erat  in  Elia  ?  (II  Reg.  11.)  Et  unde  in 
omnibus  sanctis  sunt  alii  sanctiores  nisi  abundan- 
tius  habendo  habitatorem  Deum?  Quomodo  ergo 
verum  est  quod  superius  diximus,  qiiod  Deus 
ubique  sit  totus,  quando  in  aliis  est  amplius,  in 
aliis  minus  ?  Scd  non  est  negligentor  intuendum 
quod  diximus  :  In  seipso  est  ubique  totus  ;  non 
ergo  in  eis,quia  alii  plus  eum  capiunt,alii  minus. 
Ideo  enim  ubique  esse  dicitur,  quia  nulli  parti 
rerum  absena  est.  Ideo  totus,  quia  non  uni  parti 
rerum  partem  suam  praesentem  prsebet ;  et  alteri 
parti  alteram  partem ;  aequaies  vero  aequalibus  : 
minori  vero  minorem  majorique  majorem.  Non 
8olum  universali  creaturae,  verum  etiam  cuilibet 
parti  ejus  totus  pariter  adest.  Porro  etiam  quod 
parum  distincte  putavimus  posse  inteDigi,  cum 
diceremus  Deum  esse  ubique  totum,  nisi  addere- 
mus  in  seipso  ideo  diligentius  exponendum.Quo- 
modo  enim  ubique  in  seipso  ?  Ubique  scilicet, 
quia  nusquam  est  absens,  in  seipso  autem  quia 
non  continetur  ab  eis  quibus  est  praesens,tanquam 
sine  his  esse  non  possit.  Sicut  autem  nec  ab  illo 
abest  in  quo  non  habitat,et  totus  adest,  quamvis 
ille  eum  non  habeat,  ita  et  in  illo  in  quo  habitat 
totus  est  praeaens,  quamvis  non  ex  toto  eum  ca- 
piat.  Neque  enim  ad  habitandum  dividit  se  per 
hominum  corda  seu  corpora  ;  aliam  sui  partem 
huic  tribuens ;  illi  aliam ;  sicut  lux  ista  per  adi- 
tus  et  fenestras  domorum  sed  potius  si  quemlibet 
aonum  (cum  res  corporea  et  transitoria  sit)  surdus 
non  capit,surda8ter  non  totum  capit,atque  in  his 
qui  audiunt  cum  pariter  ei  propinquant,  tanto 
magis  alius  alio  capit,quanto  est  acutioris,  tanto 
autem  minus  quanto  est  obtusioris  auditus,  cum 
ille  non  varie  magis  minusve  sonet,sed  in  eo  loco 
in  quo  sunt  omnes  aequaliter  praesto  sit.  Quanto 
excellentius  Deus  natura  incorporea  et  immuta- 
bilis  et  viva,  qui  non  sicut  sonus  per  moras  tem- 
porum  tendi  et  dividi  potest ;  nec  spatio  aereo 
tanquam  loco  suo  indiget  ubi  prasentibu^rs^V* 
sit,  8ed  aBtemaa^V&teteV^^**^^ 


HUOONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


415 

adesse  rebus  omnibus  potest,  et  singulis  totus, 
quamvis  in  quibus  habitat  habeant  eum  pro  suae 
capacitatis  diversitate,  alii  amplius,  alii  minus  ; 
amplius  quos  ipsev  sibi  dilectissimum  teraplum 
gratia  suae  bonitatis  SBdificat.  Habitare  etiam  rn 
hominibus  adhuc  animalibus,  nondum  splritua- 
libus,  ideo  dicitur  Deus,  quia  in  eis  occulte  agit 
ut  sint  templum  ejus,  idque  in  proficientibus  et 
proficiendo  perseverantibus  perficit.  Quamobrem 
Deus  qui  ubique  praesens  est,et  ubique  totus  non 
in  omnibus  habitat,sed  in  eis  tantum  quos  eflficit 
beati8simum  templum  suum,vel  beatissima  tem- 
pla  sua,  eruens  eos  a  potestate  tenebrarum,  et 
transferens  in  regnum  claritatis  suae  quod  incipit 


A  a  regeneratione.  Gum  igitur  habitationem 
cogitas  ;  unitatem  cogita  congregatione 
sanctorum  maxime  in  coelis  ubi  propterea  ] 
pue  habitare  dicitur  ;  quia  ibi  fit  voluntsu 
perfecta  eorum  in  quibus  habitat  ohedie 
deinde  in  terra  ubi  sedificans  domum  suam 
tat  in  fine  saeculi  dedicandam.  Ghristum  £ 
Doninum  nostrum  unigenitum  Dei  F 
eequalem  Patri,  eumdemque  hominis  Filiur 
major  est  Pater,et  ubique  non  dubites  esse  1 
praesentem  tanquam  Deum  ;  et  in  eodem  U 
Dei  es8e  totum  prsesentem  tanquam  inhabits 
Deum  ;  et  in  loco  aliquo  coeli  propter  veri  c 
ris  modum. 


PARS  SECUNDA. 

DE  UNITATE  ECCLESLE. 
Caput  primum.  De  gratia  quce  per  Christum  B  spiritus  unus  qui    in   corpore   ipso    non< 


datur,  et  spiritu  a  capite  in  membra  diffuso. 
Scriptum  est  quod  lex  neminem  adperfectum 
duxit  (Hebr.  vn).  Lex  enim  ignorantiam  docere 
potuit  infirmitatem,adjuvare  non  potuit.  Duohic 
mala  in  homine  fuerunt,  et  ex  his  caetera  mala 
hominis  omnia  processerunt.Unum  fuit  ignoran- 
tia,  alterum  concupiscentia  ;  ignorantia  boni, 
concupiscentia  mali.Ex  ignorantia  venit  delictum, 
ex  concupiscentia  peccatum.  Hsec  igitur  duo  in 
homine  ab  initio  fuerunt ;  sed  ut  cognosceret 
homo  morbum  suum,  dimissus  est  totus  sibi :  ne 
forte  gratiam  superfluam  judicaret  ;  si  prius 
infirmitatis  suae  defectumnonagnosceret.Positum 
est  ergo  tempus  naturalis  legis  ut  natura  per  se 


Spiritu  vivificari  non  potest  sicut  scriptun 
Qui  non  habet  Spiritum  Christi  hic  nc 
ejus  (itom.vin).  Qui  enim  non  habet  Spt 
Christi  non  est  membrum  Ghristi.In  corpoi 
spiritus  unus.  Nihil  in  corpore  mortuum, 
extra  corpus  vivum.Per  fidem  membra  effic 
per  dilectionem  vivificamur.Per  fidem  accij 
unionem  ;per  charitatem  accipimus  vivificati< 
In  sacramento  autem  per  baptismum  unimi 
corpus  Ghristi  et  sanguinem  vivificamui 
baptismum  efficimur  membra  corporis,per  c 
autem  Christi  efficimur  participes  vivificat 
Cap.  II.  De  Ecclesia,  quid  sit  Ecclesii 
Ecclesia  sancta  corpus  est  Christi  uno  S 


operaretur,  non  quod  per  se  quidquam  posset,sed  c  vivificata,et  unita  fide  una,et  sanctificata.  ] 


ut  se  non  posse  agnosceret.  Illa  ergo  aibi  relicta 
errare  coepit  a  veritate  per  ignorantiam,et  convicta 
est  de  caecitate  ;  postmodum  etiam  convincenda 
de  infirmitate.  Data  est  lex  scripta  *ut  ignorantiam 
illuminaret,  sed  infirmitatem  non  corroboraret  ut 
in  ea  parte  homo  qua  defectum  suum  agnovit 
juvaretur.  Ubi  autem  per  se  stare  putavit,  relin- 
queretur.  Accepta  ergo  scientia  veritatis  per  le- 
gem  conari  coepit  ut  perficeret  sed  pressus  concu- 
piscentia  quia  gratiam  adjuvantem  non  habuit, 
ab  opere  virtutis  defecit.  Convictus  igitur  in 
utroqueest  quiavidelicet  per  se  nec  verum  potest 
agnoscere  nec  bonum  perficere.  Post  haec  itaque 
convenienter  gratia  data   est  quae  illuminaret 


corporis  membra  singuli  quiquefidelium  exii 
omnes  corpus  unum,  propter  spiritum  unu 
fidem  unam.  Quemadmodum  autem  in  cc 
humano  singula  quaeque  membra  propria  a 
creta  officia  habent,  et  tamen  unumquodqu 
sibi  soli  agit  quod  solum  agit,  sic  in  co 
sanctae  Ecclesiae  dona  gratiarum  distributa 
et  tamen  unusquisque  non  sibi  soli  habet, 
id  quod  solus  habet.  Soli  enim  oculi  video 
tamen  sibi  solummodo  non  vident  sed  tol 
pori.  Solae  autem  aures  audiunt  nec  tame: 
solummodo  audiunt,  sed  toti  corpori.  Soli 
ambulant  et  non  sibi  tamensolummodo  ambi 
sed  toti  corpori.  Et  ad  hunc  modum  unum< 


caecum,  et  sanaret  infirmum  ;   illuminaret  igno-  p  que  quod  habet  solum  in  senon  habet  solum 


rantiam,  refrigeraret  concupiscentiam;  illumina- 
ret  ad  cognitionem  veritatis;  inflammaret  ad 
amorem  virtutis.Propterea  Spiritus  in  igne  datus 
est  ut  lumen  haberet,  et  fiammam  ;  lumen  ad 
cognitionem,  flammam  addilectionem.Porro  sicut 
spiritus  hominis  mediante  capite  ad  membra 
vivificanda  descendit  sic  Spiritus  sanctus  per 
Christum  venit  ad  Christianos.  Caput  enim  est 
Christus,  membrum  Christianus.  Caput  unum, 
membra  multa,  et  constat  unum  corpus  ex  capite 
et  membris  et  in  uno  corpore  Spiritus  unus.Cujus 
plenitudo  quidem  in  capite  est  participatio 
in  membriB.    Si    ergo   corpus    unum    est,   et 


propter  se  quatenus  secundum  dispositi 
optimi  largitoris,  et  distributoris  sapientii 
singula  aint  omnium,  et  omnia  singulorum 

Quisquis  ergo  donum  gratiae  Dei  percipei 
ruit  sciat  non  ad  se  solum  pertinere  quod  1 
etiam  si  solus  habet.  Hac  itaque  similit 
Ecclesia  sancta,id  est  universitas  fidelium,c 
Christi  vocatur  propter  Spiritum  Christi 
accepit,  cujus  participatio  in  homine*  desig 
quando  a  Christo  Ghristianus  appellatur. 

Hoc  itaque  nomen  signat  membra  Chrisl 
ticipantia  Spiritum  Christi  ut  ab  uncto  situi 
quia  a  Ghristo  dicitur    Christianus.    Ch 


417 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  II. 


418 


quippe  unctu8  interpretatur  ;  illo  videlicet  oleo  A 
laetitiae,quod  prae  cunctis  participibus  suis  secun- 
dum  plenitudinem  accepit  et  cunctis  particibus 
suis  quasi  caput  membris  secundum  participatio- 
nem  transfudit  :  Sicut  unguentum  in  capite, 
quod  descendit  a  capite  in  barbam  et  deinde 
usque  in  oram  (Psal.  cxxxn) ;  hoc  est,  in  extre- 
mitatem  vestimenti  defluxit  ut  ad  totum  efflueret, 
et  totum  vivificaret.  Quando  ergo  Ghristianus 
efficeris,  membrum  Ghristi  efficeris,  membrum 
corpori8  Ghristi  participans  Spiritum  Ghristi. 
Quid  est  ergo  Ecclesia  nisi  multitudo  fidelium, 
universitas  Ghristianorum  ? 
GAP.III.Zte  duobus  parietibus  Ecclesice,clericis 

et  laicis. 

Universitas  autem  haec  duos  ordines  complec-  B 
titur,  laicos  et  clericos,  quasi  duo  latera  corporis 
unius.  Quasi  enim  ad  sinistram  sunt  laici  qui 
vitae  praesentis  necessitati  inserviunt. 

Non  ita  dico  ad  sinistram  quemadmodum  illi  ad 
sinistram  statuentur,  quibus  dicetur:  Ite,  ma- 
ledicti,  in  ignem  ceternum  (Matth.  xxv).  Absit 
a  me  ut  bonos  laicos  ibi  statuere  praesumam  t  Nam 
qui  boni  erunt  sive  laici  sive  clerici  ibi  non  erunt ; 
et  qui  mali  erunt  sive  laici  sive  clairici  ibi  erunt. 

Non  ergo  ad  illam  sinistram  laicos  Ghristianos, 
qui  veri  Ghristiani  sunt,  constituo ;  sed  ad  illam 
sinistram  de  qua  dicitur  :  In  dextera  ejus  lon- 
gcevitas  vitce;  in  sinistra  autem  ejus  divinitice 
et  gloria  (Prov.  iii).  Quod  enim  ad  sinistram  in 
corpore  est  de  corpore  est  et  bonum  est  quamvis  q 
optimum  non  ait. 

Laici  ergo  Christiani  qui  terrena  et  terrenae 
vitae  necessaria  tractant,  pars  corporis  Ghristi 
sinistra  sunt.  Glerici  vero  quoniam  ea  quae  ad 
8piritualem  vitam  pertinent  dispensant,  quasi 
dextera  pars  sunt  corporis  Ghristi. 

Sed  constat  his  duabus  partibus  totum  corpus 
Ghristi  quod  est  universa  Ecclesia.  Laicus  inter- 
pretatur  popularis;  Graece  enim  Aaw  Latine  di- 
citur  populus.Unde  et  &a.<ntovs  basileus  rex  dictus 
putatur;  quasi  favir  a«iv  basis  laoy,  id  est  sus- 
tentamentum  populi.  Glericus  dicitur  a  x\tiff 
Graece,quod  Latine  interpretatum  sortem  sonat , 
aive  quod  ipse  sorte  sit  electus  a  Deo  ad  servitium 
Dei,  sive  quod  ipse  Deus  sors  illius  sit ;  et  quod  ~ 
portionem  aliam  in  terra  habere  non  debeat;  cle- 
ricus  ni8i  Deum  et  ea  quae  ad  partem  Dei  spectant, 
cui  statutum  est  dicimis  et  oblationibus  quae.Deo 
offeruntur  sustentari.Laicis  ergo  Ghristianis  fide- 
libu8  terrena  possidere  conceditur,  Glericis  vero 
spiritualia  tantum  committuntur,quemadmodum 
olim  in  illo  populo  priore  caeterae  tribus  quae  typum 
laicorum  praeferebant ;  portiones  in  haereditate 
acceperunt.  Sola  tribus  Levi  quae  ecclesiasticos 
figurabatjdecimis  et  oblationibus  et  sacrificiorum 
victimis  pascebatur. 

Cap.  IV.  Duas  esse  vitas,  el  secundum  duas  vitas  duos 
populos ;  et  in  duobus  populis  duas  potestates,  et  in 
utraque  diversos  gradus  et  ordines  dignitatum  ;  et 
unam  inferiorem,  ali&ram  superiorem. 

Duse  quippe  vitse  sunt  :   una  terrena,  altera 


coelestis ;  altera  corporea,  altera  spiritualis.  Una 
qua  corpus  vivit  ex  anima,altera  qua  anima  vivit 
ex  Deo.  Utraque  bonum  suum  habet  quo  vegeta- 
tur  et  nutritur  ut  possit  subsistere.Vita  terrena 
bonis  terrenis  alitur;  vita  spiritualis  bonis  spiri- 
tualibus  nutritur.  Ad  vitam  terrenam  pertinent 
omnia  quae  terrena  sunt.  Ad  vitam  spiritualem 
quae  spiritualia  sunt  bona  omnia.  Ut  autem  in 
utraque  vita  justitia  servetur,  et  utilitas  prove- 
niat  ;  primum  utrinque  distributi  sunt,  qui 
utriusque  bona  secundum  necessitatem  vel  ratio- 
nem  studio  ac  labore  acquirant. 

Deinde  alii  qui  ea  potestate  officit  commissi 
secundum  aequitatem  dispensent,ut  nemo  fratrem 
suum  in  negotio  supergrediatur;  sed  justitia  invio- 
lata  conservetur.  Propterea  in  utroque  populo 
secundum  utramque  vitam  distributo;  potestates 
sunt  constitutae.  In  laicis  quippe  ad  quorum  stu- 
dium  et  providentiam  ea  quae  terrenae  vitae  neces- 
saria  sunt,  pertinent,  potestas  est  terrena.  In  cle- 
ricis  autem  ad  quorum  officium  spectant  ea  quae 
spirituali8  vitae  sunt  bona,potestas  est  divina.IUa 
igitur  potestas  saecularis  dicitur,  ista  spiritualis 
nominatur.  In  utraque  potestate  diversi  sunt  gra- 
du8,et  ordines  potestatum;  sub  uno  tamen  utrin- 
que  capite  distributi,  et  quasi  ab  uno  principio 
deducti,et  ad  unum  relati.Terrena  potestas  caput 
habet  regem.  Spiritualis  potestas  habet  summum 
pontificem.  Ad  potestatem  regis  pertinent  quae 
terrena  sunt,  et  ad  terrenam  vitam  facta  omnia. 
Ad  potestatem  surami  pontificis  pertinent  quae 
spiritualia  sunt,  et  vitae  spirituali  attributa  uni- 
versa.  Quanto  autem  vita  spiritualis  dignior  eat 
quam  terrena,  et  spiritus  quam  corpus,  tanto 
8piritualis  potestas  terr^enam  sive  saecularem  po- 
testatem  honore,  ac  dignitate  praecedit. 

Nam  spiritualis  potestas  terrenam  potestatem 
et  instituere  habet,  ut  sit,  et  judicare  habet  si 
bona  non  f  uerit.  Ipsa  vero  a  Deo  primum  instituta 
est,et  cum  deviat,a  solo  Deo  judicari  potest,sicut 
scriptum  est  :  Spiritualis  dijudicat  omnia,  et 
ipse  a  nemine  judicatur  (I  Cor.  n).  Quod  autem 
spiritualis  potestas  (quantum  ad  divinam  institu- 
tionem  spectat)  at  prior  sit  tempore  ;  et  major 
dignitate;  in  illo  antiquo  veteris  Instrumenti  po- 
pulo  manifeste  declaratur,  ubi  primum  a  Deo 
sacerdotium  institutum  est;  postea  vero  per  sacer- 
dotium  (jubente  Deo)  regalis  potestas  ordinata. 

Unde  in  Ecclesia  adhuc  sacerdotalis  dignitas 
potestatem  regalem  consecrat,et  sanctificans  per 
benedictionem,  et  formans  per  institutionem. 
Si  ergo,  ut  dicit  Apostolus,  qui  benedicit  major 
est,  et  minor  qui  benedicitur  (Heb.  vn),  constat 
absque  omni  dubitatione  quod  terrena  potestas, 
quaB  a  spirituali  benedictionem  accipit,  jure 
inferior  existimetur. 
Cap.V.  Quod  omnisadministratioecclesiastica 

constat  in  tribus,  hoc  est  in  ordinibus,  in 

sacramentis  in  prceceptis. 

Omnis   ecclesiastica    administratio   in  tribus 
constat:  inordinibus,in  sacramentisjn  ^to&&\&&« 
Ordines  cx>M\dwam\x*Vji^twoaA  \rc*&astaRtt3&.' 


419 


HUOONIS  DE  S.'  VIGTORE.  OPP.  PARS  II.  —   DOGMATIGA. 


420 


8acramenta  in  ministerio  eorum.  Praecepta  in  A 
comversatione  subjectorum.Quas  singula  propria 
consideratione  egent.  De  ordinibus  hoc  primum 
attendum  est,  quod  alii  sunt  secundum  gradum 
differentem,  sicut  est  diaconus  et  sacerdos  ;  alii 
ineodem  gradu  secundumpotestatem  excellentem, 
sicut  diaconus  et  archidiaconus.Unus  gradus  est 
in  sacramento;  non  tamen  una  potestas  in  minis- 
terio.  Diaconus  enim  sacerdoti  ministrat  in  sacra- 
mento  corporis  et  sanguinis  Ghristi.  Archidiaconus 
autem  hoc  plus  habet,  quod  praeter  ministerium 
altaris  sub  episcopo  et  vice  episcopi  curam  habet 
Ecclesiarum;  et  causas  ecclesiasticas  examinat  et 
ministeria  dispensat.  Similiter  sacerdos  et  ponti- 
fex  sive  summus  sacerdos  unus  gradus  et  in  sa^ra- 
mento,diver8a  tamen  potestas  in  ministerio;  quia  g 
cum  utrisque  corporis  et  sanguinis  Ghristi  con- 
secrandi,  baptizandi,  catechizandi,  praedicandi, 
ligandi,  solvendi,  una  quodammodo  sit  dignitas, 
pontificibus  tamen  Ecclesias  dedicandi,  ordines 
faciendi,  manus  imponendi,  sacri  chrismatis  con- 
secrandi,  communem  super  populum  benedictio- 
nem  faciendi,  singularis  data  est  potestas.  Sic 
itaque  alia  est,  diflferentia  graduum  in  sacris 
ordinibus ;  alia  est  in  eodem  gradu  differentia 
dignitatum.Ordo  autem  alius  est  in  potestate  ter- 
rena  vel  saBculari ,  et  alius  in  potestate  spirituali. 

Gap.  VI.  De  potestate  terrena. 

Potestas  terrena  peitinet  ad  vitam  terrenam. 
Et  oninia  quae  ad  terrenam  vitam  spectant  sub- 
jecta  sunt  terrenae  potestati.  Haec  autem  omnia 
dupliciter  pertinent  ad  jus  terrenae  potestatis,  ut 
videlicet  ipsa  terrena  potestas  ha^c  et  possidenti- 
bus  secundum  justitiam  distribuat ;  et  contra 
injustitiam  impugnantium  defendat.  Sicut  autem 
praelatorum  debitum  est  subjectis  possidenda 
juste  dispensare,  et  eos  contra  injustitiam  defen- 
dere,  sic  subjectorum  debitum  est  secundum 
instituta  legum  et  rationabiles  consuetudines, 
praelatis  et  in  se  et  in  suis  servitium  exhibere. 

Est  autem  servitium  aliud  determinatum,sicut 
census  et  tributum  quae  annuatim  solvuntur.  Aliud 
fortuitum  quod  videlicet  pro  qulpis  ex  casu  acci- 
dentibus  exigitur.  Quod  et  ipsum  licet  secundum 
mensuram  peccati  legibus  determinatum  sit ;  in 
hoc  tamen  quodammodo  determinatum  non  est,  D 
quia  eventus  ejus  certus  non  est,  neque  exigi 
jure  potest,  nisi  cum  acciderit  culpa  pro  qua  per- 
solvendum  est.  Haec  ergo  est  discretio  terrenaj 
potestatis,  ut  sciatur  quod  Praelati  subjectis,  vel 
quod  subjecti  prajlatis  exhibere  debent  pro  ipsa 
terra  vel  terrena  substantia  circa  quam  utrique 
debitum  pensatur. 

Gap.  VII.  Quomodo  Ecclesia  terrena  possideat. 

De  his  autem  terrenis  bonis  ad  terrenam  vitam 
pertinentibus,  quae  vel  possident  praelati  in  sub- 
jectis,  vel  subjecti  possident  a  praelatis;  quaedam 
Ecclesiis  Ghristi  devotione  fidelium  concessa  sunt 
possidenda;  salvo  tamen  jure  terrenae  potestatis. 
Sic  enim  rationabile  est  et  bonum ;   quia  Deus 


G 


noster  pacis  amator  est,  et  nihil  inordinatum 
approbare  potest  verajustitia.Spiritualis  siquidem 
potestas  non  ideo  praesidet  ut  terrenae  in  suo  jure 
praejudicium  faciat,  sicut  ipsa  terrena  potestas 
quod  spirituali  debetur,nunquam  sine  culpa  usur- 
pat.  Sic  igitur,  quando  hujusmodi  quae  ad  terre- 
nam  spectant  potestatem  Ecclesiis  Ghristi  conce- 
duntur,  ii  quidem  largitores  sunt  muneris,  hoc 
8olum  concedere  possunt  in  ea  quod  possident  ; 
quianecsubjecti  idquodsuis  superioribus  debetur 
ad  aliam  possunt  transferre  potestatem,  nec  prae- 
latiin  hisquae  justeasubjectis  possidentur  alienos 
possessores  inducere.  Hoc  est  ut  nec  pradati  id 
quod  8ubditorum  est  aliis  tribuant,  nec  subjecti 
id  quod  praelatorum  est  immutare  praesumant. 
Notandum  tamen  quodprincipes  terreni  in  terre- 
nis  pos8essionibus  quas  vel  in  subjectis,  vel  sine 
subjectis  possident}Ecclesiae  aliqnando  concedunt 
solam  utilitatem;  aliquando  et  ulTitatem  etpotes- 
tatem.Utilitatemsinepotestateconcedunt,quando 
fructum  quidem  possessionis  ad  usum  Ecclesiae 
transferri  decernunt ;  sed  potestatem  justitiae 
exercendae  in  ipsa  possessione  ad  ejus  jurisdictio- 
nem  transire  .non  permittunt.  Aliquando  et  po- 
testatem  et  utilitatem  simul  tribuunt.Ubi  tamen 
diligenter  attendum  est,quodlicet  Ecclesiafructum 
terrenae  possessionis  in  usum  accipiat;  potestatem 
tamen  exercendae  justitiae  per  ecclesiasticas  per- 
sonas,  aut  judicia  saecularia  non  potest  exercere; 
potest  tamen  ministros  habere  laicas  personas 
per  quas  jura  ac  judicia  ad  terrenam  potestatem 
pertinentia  secundum  tenorem  legum,ct  debitum 
juris  terreni  exerceat.  Sic  tamen  ut  et  ipsum  quod 
potestatem  habet  a  principe  terreno  se  habere 
agnoscat ;  et  ipsas  possessiones  nunquam  ita  a 
regia  potestate  elongari  posse  intelligat,  quando 
si  ratio  postulaverit  et  necessitas,  et  illis  ipsa  po- 
testas  debeat  patrocinium,  et  illi  ipse  posessiones 
debeant  in  necessitate  obsequium.  Sicut  enim 
regia  potestas  patrocinium  quod  debet  alteri  non 
potestdare;  sic  ipsa  possessio  etiam  ab  ecclcsiasti- 
cis  personis  obtenta,  obsequium  quod  regia*  po- 
testati  pro  patrocinio  debetur  jure  negare  non 
potest.Sicut  scriptum  est:  Reddite  quce  sunt  Cce- 
saris  Ccesari,et  quce  sunt  Dei  Deo  (Afatth.xxn). 

Cap.  VIII.  Quod  modis  in  sceculari  potestate 
determinanda  est  justitia. 

Sciendum  vero  est  quod  justitia  illa  quae  terrenae 
potestati  in  subjectis  data  est,  quinque  modis 
detenninatur,  secundum  personam,  secundum 
causara,  secundum  modum,  secundum  locum,  et 
secundum  tempus.  Nam  quod  aliquo  modo  licet, 
non  statim  omni  modo  licet,  et  ipsa  justitia  nisi 
juste  exhibita  fuerit,  justitiae  nomen  amittit.Qua- 
propter  quod  licet  perspiciendum  est  diligenter 
quomodo  licet,  et  considerandi  sunt  modi  quibus 
justitiae  forma  determinatur.Secundum  personam 
aliquid  licet;  et  aliquid  non  licet  quemadmodum 
saeculari  judici  in  personam  laicam  si  peccaverit 
manum  mittero  licet,  in  clericum  non  licet.  Se- 
cundum  causam  justitia  determinatur,  ut  videli- 


421 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  III. 


422 


cet.  negotia  saecularia  a  potestate  terrena  ;  spiri-  A 
tualia  vero  et  ecclesiastica  a  spirituali  potestate 
examinentur.  Secundum  modum  sive  mensuram 
justitia  determinatur,  cum  videlicet  quaelibet 
culpa  congrua  et  sibi  convenienti  pcena  multatur, 
ut  nec  privatus  amor  in  vindicta  aequitatis  aliquid 
subtrahat,  neque  odium  privatum  adjiciat  debitae 
severitati.  Secundum  locum  et  tempus  determi- 
natur  justitia;si  ubi  et  quando  convenit  judicium 
exercetur,  et  profertur  veritatis  sententia.Secun- 
dum  personam  ergo  justitia  violaretur  ;  si  judex 
sajcularis  in  ecclesiasticam  personam  manum 
raitteret.Secundum  causam,  si  ecclesiastica  nego- 
tia  examinanda  susciperet.Secundurn  mensuram, 
si  mendacium  vel  maledictum  suspendio  puniret. 
Secundum  locum,  si  loca  sacra  violare  praesume-  3 
ret;  et  confugientibus  ad  iila  etiam  reis  et  pro  suis 
8celeribus  condemnandis  inordinate  violentiam 
inferre  tentaret.  Secundum  tempus  si  sacris  et 
solemnibus  diebus  reverentiam  non  exhiberet, 


quando  et  his  parcendum  est  quibus  pro  culpis 
suis  supplicia  debentur.His  igitur  modis  secularis 
potestasjustitiam  exercere  debet,legum  instituta 
sequens,  et  nihil  praeter  justitiam  et  veritatem 
approbans  in  judicnndo.Ssecularis  autem  potestas 
caput  habet  regem  sive  imperatorem  ab  illo  per 
subjectas  potestates  duces,et  comites  et  praefectos, 
et  magistratus  alios;  descendens  qui  tamen  omnes 
a  prima  potestate  auctoritatem  sumunt  in  eo  quod 
subjectis  praelati  existunt. 

Gap.  IX.  De  ornamentis  regiis. 
Habet  autem  potestas  saecularis  ornamenta 
quaedam  dignitatis  suae,  quibus  et  excellentia 
ordinis  ostenditur,  et  sacramentum  ministerii 
figuratur.  Annulus  iidem,  armilla  bonam  opera- 
tionem,  sceptrum  justitiam,  gladius  vindictam, 
purpura  reverentiam,  diadema  gloriam  designat. 
Et  haec  quidem  in  praesenti  de  saeculari  potestate 
dicta  sufficiant. 


PARS  TERTIA. 


DE  ECCLESIASTICIS  ORDINIBUS. 


Capdt  primum.  De  potestale  spirituali  et  ejus  corona. 

Spiritualis  potcstas  in  clcro  ordinatur  habens 
gradus  et  ordinesdignitatumdilYerentes.Primum 
signaculum  clerici  est  corona,  qua  signatur  ad  r 
partem  sortis  ministerii  divini ;  cui  servire  re- 
gnare  est.  Corona  quippe  regaie  decus  significat. 
Sic  dicit  beatus  Petrus  apostolus:  Vos  estis  genus 
electum,  regale  sacerdotium  (I  Petr.  11).  Prop- 
ter  hoc  igitur  coma  capitis  clerico  in  modum  co- 
ronae  tondetur,  et  ipsa  eapitis  summitas  desuper 
nudatur  et  revelatur,  ut  per  hoc  detur  intelligi, 
quod  ad  regiam  inChristo  potestatcm  assumitur; 
et  quod  inter  ipsum  et  Deum  deinceps  velamen 
esse  non  debet,  ut  revelata  facic,  et  pura  mente 
Domini  sui  gloriam  contempletur.  Summum  ca- 
pitis  summum  est  mentis.  Denudatio  capitis  illu- 
minationem  significat  mentis. 

Gap.  II.  De  Clericis. 

Glericus  quippe  secretorum  Dei  non  ignarus  D 
esse  debet,  quia  nuntius  ejus  est  ad  populum. 
Tondentur  etiam  capilli  capitis  usque  ad  apertio- 
nem  et  revelationem  sensuum,  idest  oculorum  et 
aurium  ut  eum  ab  audiendo  et  intelligendo  verba 
Dei,terrenorum  occupatio,quae  per  capillos  signifi- 
cantur,  non  impediat.  Postquam  autem  clericus 
factus  est  debet  deinceps  de  stipendiis  Ecclesise 
sustentari,  et  sub  tutela  et  custodia  spiritualium 
magistrorum,  scientia  divina  ecclesiastica  disci- 
plina  erudiri,  quatenus  ad  sacros  ordines  minis- 
terii  divini  cum  ratio  poposcerit  digne  possit  ac- 
cedere.  Nemo  ad  clerum  assumendus  est,nisisub 
titulo  certo.  Qui  enimcaput  nonhabent  acephali 
sunt,  non  clerici. 


Gap.  III.  De  tonsura  Ecclesiastica. 

Tonsurae  autem  ecclesiasticae  usus  a  Nazaraeis 
exortus  osse  putatur,  qui  prius  crine  servato,  de- 
nique  ob  vitm  continentiam  caput  radebant,  et 
capillos  in  igne  sacrificii  ponebant.  Hinc  ususab 
apostolis  introduotus  est,  ut  cui  divinis  cullibus 
mancipati  Deo  consecrantur  quasi  Nazaraei,  id 
est  sancti,  crine  posito  inveniantur,  sicut  ad  Eze- 
chielem  dicitur :  Tu  fili  hominis,  sume  tibi  gla- 
dium  aculum3et  duc  super  caput  iuum  et  bar- 
bam  (Ezech.  v ;  Act.  xviii).  Hoc  etiam  in  Novo 
Testamento  Nazaraeoa  illos  Priscillamet  Aquilam 
in  Actibus  apostolorum  primum  fecisse  legimus. 
Paulum  quoque  apostolorum  et  quosdam  disci- 
pulorum  Ghristi  qui  in  hujus  modi  cultu  imi- 
tandi  extiterunt,  scilicet  ut  hoc  signo  vitia  in 
corde  et  operepullaulantiapraecidendadoceantur. 

Gap.  IV.  Quomodo    ordines  sacris    in  mona- 

chis  sint. 

Quidem  volunt  coronam  aliquando  pro  signo 
accipiendam  poenitentiae,  quemadmodum  in  ordi- 
ne  monachorum,  quibus  est  caeteri  ordines  sacri 
qui  in  clero  sunt  proprii,  secundum  indulgentiam 
conceduntur.  Non  enim  in  populo  praeesse  pos- 
sunt,  nec  spiritualis  dignitatis  in  Ecclesia  curam 
suscipere,  donec  ad  clerum  assumantur.  Propte- 
rea  quod  in  illis  et  sacri  signaculi,  ad  indulgen- 
tiam  est,  non  pro  potestate  praelationis  in  populo 
Dci,  sed  ne  in  ipso  quoque  habitu  poenitentiae 
quo  se  sponte  propter  Deum  sequestraverunt,sa- 
crosanctam  corporis  et  sanguinis  Ghristi  com- 
munionem  vel  habere  non  possint,  vel  extra  ad 
impedimentum  quiatia  «w&  x*^aaxst*>  ^soK^»»r 


423 


HUGONIS  DE  8.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


424 


tur.  Ut  ergo  intrinsecus  quietius  vivant,  ordinea  A  officium  ostiarii  pertinent  claves  ecclesia3,utclau- 


ministerii  divini  per  indulgentiam  ipsis  conce- 
duntur ;  non  ad  exercendam  praelationem  in  po- 
pulo  Dei,  sed  ad  celebrandum  intrinsecus  com- 
munionem  sacramenti  Dei,  quod  tamen  principio 
non  ita  fuisse  dicunt.Monachi  quippe  et  ermeum 
habitantes  olim  presbyteros  habuisse  leguntur. 

Cap.  V.  De  septem  gradibus  sacris. 

Primum  igitur  signacuium  clerici  corona  est, 
quo  in  partem  ministerii  sacri  consignatur.  Se- 
quuntur  deinde  septem  graduum  promotiones,  in 
quibus  per  spiritualem  potestatem  altius  semper 
ad  sacra  tranctanda  conscendit,primus  gradus  est 
08tiariorum ;  secundus  lectorum  ;tertius  exorcis- 
tarum  ;  quartus  acolytharum ;  quintus  subdiaco- 


dat  et  aperiat  horis  cempetenfibus  templum  Dei, 
et  omnia  quae  sunt  intus  extraque  custodiat,fide- 
ies  reeipiat,  excommunicatos  et  infideles  ejuciat. 
Ostiarius  cum  ordinatur  postquam  ab  archidia- 
cono  instructus  fuerit,  qualiter  in  domo  Dei  de- 
beat  conversari,  ad  suggestionem  archidiaconi 
tradit  ei  episcopus  claves  Ecclesiae  de  altario  di- 
cens  ei :  Sic  age  quasi  redditurus  Deo  rationem 
pro  his  rebus  quse  his  clavibus  recluduntur.  Hoc 
officium  Dominus  in  sua  persona  suscepit,  quan- 
do  flagello  de  funiculis  facto  vendentes  et  emen- 
tes  de  templo  ejecit.  Ipse  quippe  ostiarius  dicit : 
Ego  sum  ostium.  Per  me  si  quis  introierit  sal- 
vabitur,   et    ingredietur,  et    ingredietur    et 


norum;  sextus  diaconorum;  septimus  sacerdo-  Bpaseua  inveniet  (Joan.  x). 


tum.  Hic  gradus  dispares  in  eodem  ordine  habet 
dignitates.  Nam  post  sacerdotes  altiores  sunt 
principes  sacerdotum,id  est  episcopi.  Supra  quos 
iterum  sunt  archiepiscopi ;  et  supra  illos  qui  di- 
cuntur  primates,  supra  quos  quidampatriarchas 
constituere  volunt;allT  eosdem  primates  et  patriar- 
chas  dicunt.  Nos  tamen  quatuor  tantum  ex  an- 
tiquo  Ecclesiae  usu  patriarchas  nominatos  inve- 
nimus.  Primum  Alexandrimum,  secundum  Hie- 
rOBOlymitanum ;  tertium  Antiochenum  ;quartum 
Aquileiensem,  qui  post  GrandensiB  dictus  est, 
nisiforte  secundum  proprietatem  linguarum  iidem 
ipsi  alibi  patriarchae;  alibiprimates  appellati  sint. 
Post  hos  omnes  sequitur  summus  pontifex  quem 


Cap.  VII.  De  lectoribus. 
Secundus  gradus  est  lectorum,  qui  formam  et 
initium  aprophetisacoepit.Sunt  enim  lectores  qui 
Verbum  Dei  annuntiant,  quibus  dicitur  ;  Clama 
ne  cesses,  quasi  tuba  exalta  vocem  tuam  (Isai. 
lviii).  Hi  cum  ordinantur  primum  de  vita  ipso- 
rum,  et  fide,  et  ingenio,  episcopus  ad  populum 
Verbum  facit ;  deinde  eis  vidente  populo  ab  epis- 
copo  codex  traditur  divinarum  lectionum,  et  dici- 
tur  eis :  Accipite  et  estote  Verbi  Dei  relatores,  ha- 
biturifsi  fideliter  et  utiliter  impleveritis  officium) 
partem  cum  his  qui  verbum  Dei  ministraverunt. 
Ex  hoc  ergo  potestatem  habent  in  Ecclesia  coram 
populo  propheticas  et  apostolicas  lectiones  reci- 


papam,ide8tpatrumPatremconsuetudoecclesia8-G  tandi-  Hi  quidem  qui  ad  hunc  gradum  promo- 

ventur  litterarum  scientia  debent  esse  instructi 


tica  nominareinstituit.Hic  estprincipalisetmaxi- 
mus  sedis  apostolicae  in  Ecclesia  Romana  succes- 
sor,  unde  et  ipsum  specialiter  apostolicum  sancta 
Ecclesia  nominarecousuevit.  Gui  vice  Petri  prin- 
cipis  apostolorum  praesidenti,  omnis  ecclesiasti- 
cus  ordo  obtemperare  debet,  qui  solus  praeroga- 
tiva  dignitatis  claves  habet  ligandi  omnia  et  sol- 
vendi  super  terram.  Isti  ergo  ordines  sacridiver- 
8is  locis  per  orbem  terrarum  fquacunque  sanctae 
EcclesisB  corpus  diffusum  est)  disponuntur ;  non 
solum  voluntaria  ordinatione  spiritualium  Pa- 
trum,  sed  ex  ipso  quoque  gentilitatis  usu  conve- 
nienti  ratione  assumpta.  In  illis  siquidem  civita- 
tibus  ubi  olim  gentiles  flamines  suos  constituere 


ut  eorum  quse  legunt  sensum  intelligant ;  in  pro- 
nuntiatione  vim  accentuum  agnoscant,  distincte 
legant,ne  confusione  pronuntiationis  intellectum 
auditoribus  tollant.Gonsiderant  quid  sit  indicave 
legendum,  quid  sub  interrogatione  pronuntian- 
dum,  ubi  sit  in  oratione  distinctio,  vel  me- 
dia  distinctio,  med  ia  facienda,  quia  et  haec 
male  servata  intellectum  perturbant,et  gramma- 
ticorumtypum  gerentes  ad  irrisionemprovocant. 
Voxlectoris  auribus  et  cordi  consuleredebet,non 
oculis,  ne  motu  vel  gestu  indisciplinato  specta- 
tores  magis  ex  seipso  faciat,  quam  auditores, 
seque  efifractum  et  femineum  quam  agrestem  et 


consueverant;ibinuncepi8Copisuntordinati.UbiDru8ticuin  80rmm  devitan8-  Lectores  enim  olim 


veroarchiffaminesdispositi  fuerant  archiepiscopi 
successerunt.  Lege  librum  Glementis,  illic  inve- 
nies  quomodo  beatus  Petrus  per  diversa  orbister- 
rarum  loca  principes  ecclesiarum  disponi  insti- 
tuit.  Septem  ergo  spiritualium  officiorum  gradus 
proinde  in  sancta  Ecclesia  secundum  septiformem 
gratiam  distributi  sunt,  quos  Dominus  Jesus 
Ghristus  ejusdem  spriritus  plenitudinem  habens, 
omnia  in  semetipso  exhibuit ;  et  corpori  suo,  id 
est  Ecclesiae  imitanda  reliquit,  cui  ipsius  spiritus 
participationem  concessit. 

Gap.  VI.  De  ostiariis. 

Inter  hos  septem  gradus  spiritualis  officii  pri- 
mus  est  eorum  quo  ostiarii  dicuntur,  qui  in  Ve- 
teri  Testamento  olim  janitores  vocabantur.  Ad 


pra3cones  vel  proclamatores  vocabantur,  quia  in 
populo  vocem  faciunt.  Hoc  officium  Dominus  in 
propria  persona  ostendit,  quando  in  medio  senio- 
rum  librum  Isaiae  prophetae  aperiens,distincte  ad 
intelligendum  legit :  Spiritus  Domini  super  me 
evangelizare  pauperibus  misit  me  (Luc.  iv ; 
Isa  lxi).  Ex  quo  lectoribus  intelligi  datur,  quod 
gratia  spirituali  clarere  debent,  qui  populo  ver- 
bum  Dei  annuntiant. 

Caj>.  VIII.  De  exorcistis. 
Tertio  loco  sequitur  ordo  exorcistarum,  qui  su- 
per  catechumenos  faciunt  sacramentum  apertio- 
nis,  et  habent  spirituale  imperium  super  spiritus 
immundos,  ut  eos  de  corporibus  obsessis  ejiciant. 
Debet  autem  habere  spiritum  mundum  qui  spi- 
ritibus  immundis  imperat,  ut  vita  ab  officio  non 


425 


DK  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  m. 


m 


discordet,  et  malignum  quem  per  acceptum  offi-  A  Nathanael,qui  inEvangelio  Salvatorem  confiteri, 


cium  expellit  de  corpore  alieno,  per  munditiam 
vit»  expellat  de  corde  suo.  Hi  cum  ordinantur 
accipiunt  de  manu  episcopi  librum  exorcismo- 
rum,  et  dicitur  eis :  Accipite  et  memoriae  com- 
mendate,  et  habetote  potestatem  imponendi  ma- 
nus  super  energumenos,  sive  catechumenos. 

Exorcistaein  ordine  etministerioEcclesiae  cons- 
tuti  sunt  secundum  officia  quae  in  templo  Salo- 
monis  erant  disposita.  Quae  posterius  sunt  abEs- 
dra  dispertita.Leguntur  enim  sub  esdra  fuisse  ac- 
tores  templi  filii  servorum  Salomonis,  qui  actum 
templi  totius  sub  cura  sua  haberent ;  aut  sacris 
oblationibus  deservirent.  Et  cum  fuissent  ex  or- 
dine  in  ministerio  templi,  longe  tamen  fuerunt 


et  ab  ipso  meruit  collaudari,  dicente  Domino : 
Ecce  vere  Israelita9inquodolus  non  est(Joan.i). 
Isti  sub8erviunt  levitis,  et  vasa  corporis  et  san- 
guinis  Ghristi  ipsis  ad  altare  deferunt,  et  iternm 
referunt. 

De  quibus  quidem  Patribus  placuit,  ut  cui  sa- 
cra  mysteria  contrectant,  legem  observent  conti- 
nentiae,  sicut  tcriptum  eat :  Mundamini  qui  fer- 
tis  vasa  Domini  (Isa.  lii).  Hi  in  templo  Do- 
mini  oblationes  suscipiunt  a  populis.  Ad  istorum 
provisionem  pertinet  tantum  de  oblationibus  po- 
nere  in  altari,  quantum  sufficere  possit  populo 
Dei.  Similiter  ipsi  corporales  pallas  et  substrato- 
ria  lavare,  et  aquam  in  baptisterium  vergere  de- 


ab  officio  altaris  Dei.  Neque  enim  psalmistis,  id  B  bent;  urceum  quoque  et  aquam  manile  et  ma- 


eBt  cantoribus,  nec  ostiariis,  nec  sacrarum  servis 
attingere  licebat  ad  munera  altaris,  nisi  tantum- 
modo  levitis.Quasi  ergo  actores  quidam  spiritua- 
les  templi  Dei  exorcistae  sunt  in  populo  Dei ,  qui 
de  substantia  Domini  sui  sibi  in  donis  spriritua- 
libus  tradita,  in  spiritualibus  aedificiis  dilapsa 
restituant,  et  reparent  dissipata.  Exorcistas  si- 
gnificat  Apostolus  cum  dicit:  Nunquid  omnes 
donationes  habent  sanationum  f  \I.  Cor.  xn.) 
Hoc  officio  usus  est  Deus  quando  saliva  sua  teti- 
git  auresetlinguamsurdietmutijdicens:  Ephphe- 
ta,  quod  est  adaperire  (Marc.  vn) ;  hoc  exemplo 
nos  docens  spiritualiter  aperire  debere  aures  prae- 
cordiorum  hominum,  ad  intelligendum,  et  oraad 
confitendum,  ut,  expulso  daemone,  Spiritus  sanc-  G 
tus  vas  suum  recipiat.Similiter  hoc  officium  exhi- 
buit,  quando  de  Maria  Magdalena  septem  daemo- 
nia  ejecit  (Marc.  xvi;  Luc  vm). 

Gap.  IX.  De  acolythis. 
Quarto  loco  succedunt  acolythi,  qui  Latine  di- 
cuntur  ceroferarii,quia  accensos  cereos  deferunt, 
dum  legitur  evangelium,  vel  dum  offertur  sacri- 
ficium.  Non  ut  tenebras  hujusmodi  aeris  illumi- 
nent,  sed  ob  hoc  ut  sicut  visibile  lumen  manibus 
gestant,  ita  opera  lucis  proximis  ostendant,  et 
more  lucis,  errantibus  viam  in  tenebris  palpan- 
tibus  ducatumprabeant.Hi  cum  ordinanturpost- 
quam  edocti  fuerint  ab  episcopo  qualiter  in  offi- 
cio  suo  agere  debeant,  accipiunt  ab  archidiacono 


nutergium  tenere,  episcopo  et  presbytero,  et  le- 
vitis,  pro  lavandis  manibus  ante  altare  aquam 
praebere.  Hi  cum  ordinantur  sicut  sacerdotes  et 
levitaa  manus  impositionem  non  accipiunt,  sed 
tantum  calicem  vacuum  et  patenam  vacuam  de 
manu  episcopi. 

De  manuveroarchidiaconi  urceolum  ciimaqua 
manile  seu  mantile,  et  manutergium,  quibus 
mundare  debent  manus  sacerdos  et  levita  tracta- 
turi  divina  sacramenta.  Hoc  officio  usus  est  Do- 
minus,  quando  facta  coena  cum  discipulis  linteo 
se  praecinxit,  et  mittens  aquam  in  pelvim  pedes 
discipulorum  lavit,  et  linteo  extersit  (Joan  xrn). 
Gap.  XI.  De  Diaconis. 

Diaconorum  ordo  sexto  sequitur  loco,  non  sine 
aliquo  senarii  mysterio,  in  quo  propter  perfectio- 
nem  sui  significatur  operum  perfectio.  Hic  ordo 
in  veteri  Testamento  a  tribu  Levi  habuit  exor- 
dium.  Praecepit  enim  Deus  Moysi  ut  post  ordina- 
tionem  Aaron  et  filiorum  ejus,rursus  tribus  Levi 
ad  divini  cultus  ministeria  ordinaretur,  et  conse- 
craretur  Domino,  et  servirent  pro  Israel  coram 
Aaron  et  fiilis  ejus  in  tabernaculo  Dei ;  ipsique 
gestarent  arcam  et  tabernaculum,  et  omnia  vasa 
ejus,  et  in  circuitu  tabernaculi  ipai  castra  cons- 
tituerent,  et  in  transportando  tabernaculo  ipsi 
deponerent,  rursusque  ipsi  componerent.  A  vi- 
ginti  autem  annis  et  supra  jussi  sunt  servire  in 
tabernaculo.  Quam  regulam  etiam  sancti  Patrea 


ceroferarium,  id  est  candelabrum  cum  cereo,  ut  j)  in  Novo  Testamento  constituerunt,  quoniam  hsec 


sciant  se  ad  accedenda  luminaria  mancipari.  Ac- 
cipiunt  et  urceolum  vacuum  ad  infundendum  vi- 
num  in  calicem,  quo  consecrandus  est  sanguis 
Chri8ti,ut  sitcommemoratio  sanguinis  de  Christi 
latere  profluentis,  et  aquae  inde  procedentis.  Quae 
duo  ideo  in  calice  commiscentur,  quia  Ghristi 
sanguine  sumus  redempti,  et  aqua  baptismatis  a 
peccatis  abluti.  Hoc  officium  se  habere  Dominus 
in  Evangelio  testatur,  dicens :  Ego  sum  lux 
mundi  qui  sequitur  me  non  ambulat  in  tene- 
brtSy  sed  hdbebit  lumen  vitoe  (Joan.  viii.) 
Cap.  X.  De  subdiaconis. 
Quinto  loco  est  ordo  subdiaconorum  qui  apud 
Graecos  y%%  /foxmj  vocantur.  Isti  sunt  qui  in  Es- 
dra  Nathanei,  id  est  in  humilitate  Domino  ser- 
vientes  appellantur,  ex  quorum  ordine  fuit  ille 


seta8  ad  portanda  onera  robusta  est,  quod  illi  or- 
dini  a  Moyse  institutum  est.Quod  etiam  in  Novo 
Testamento  repraesentatur,  cum  diaconis  supra 
sinistrum  humerum  stola  ponitur,  et  casula  in 
diebusjejunii  super  eumdem  humerum  compli- 
catur;  quia  quidquid  laboris  et  sustinentise  in 
hac  vita  toleramus,tanquaminsinistra  portamus, 
donec  in  dextera;  hoc  est,  in  aeternitate  requiem 
habeamus.Hic  ordo  inNovo  Testamento  ab  apos- 
tolis  initium  sumpsit,quando  sic  legitur in  ActibuB 
apostolorum.  Apostoli  septem  viros  boni  testimo 
niiplenos  Spiritu  sancto(Act. Yifc&hoc  of&cixim 
elegerunt :  et  oratione  prcemissa  manus  eis  im- 
posuerunt  (ibid.).  Et  exinde  apostoli  et  eorum 
successores  decreverunt,  ut  in  omni  matrice  Ec- 
clesia  septem  diaconi  circa  Axam  Ctarss&  ^k&J^ 


427 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


428 


miori  gradu,  tanquam  columnae  altaris  assiste-  A 
rent,  etiam  non  sine  aliquo  septenarii  mysterio. 
In  quo  figuratur  ut  septiformis  gratiae  spiritu  ful- 
gentes,  sancti  sint  corpore  et  spiritu.Hisuntsep- 
tem  angeli  in  Apocalypsi  tuba  canentes(Apoc.vin) 
Hi  sunt  septem  candelabra  aurea  (Apoc.  i).  Hi 
voces  tonitruorum  (Apoc.  iv).  Ipsi  enim  clara  vo- 
ce  in  mundum  praeconis  admonent  cunctos, 
sive  ad  orandum,  sive  ad  genua  flectenda, 
sive  ad  psallendum,  sive  ad  legendum,  et  au- 
diendum  verbum.  Ipsi  evangelizant,  ipsi  sacra- 
menta  Dei  dispensant.  Sine  ipsis  sacerdos  nomen 
habet,  officium  non  habet.  Nam  sicut  in  sacer- 
dote  consecratio,  ita  in  ministro  dispensatio  sa- 
cramenti.  Ipsis  etiam  sacerdotibus  propter  prae- 
8umptionem  non  licet  calicem  domini  in  mensa  B 
tollere,  nisi  traditus  eis  fuerit  a  diacono.  Levitae 
hostias  super  altare  ponunt,  ipsi  mensam  Domi- 
ni  componunt.Levitae  operiunt  arcam  testamenti, 
quia  non  omnes  videre  debent  o  u  tpossunt  alta  mys- 
teriorumquaBoperiunturalevitis.  Ipsialbis  induti 
vestibu8a88istuntaltari,utcandorevesti8munditia 
vitae  significetur,  nitidique  ad  hostias  et  imma- 
culati  accedant.  Tales  enim  Dominuirf  decet  ha- 
bere  ministros,  qui  nullo  carnis  corrumpantur 
contagio,  sed  perfecta  mentis  et  corporis  castita- 
te  splendeant.Quales  enim  diaconi  ordinandi  sint, 
Apostolus  plenissime  docet  scribens  ad  Timothae- 
um(  I  rim.mJ.NamcumpraBmisissetde  sacerdo- 
tum  electione,  continuo  subjunxit :  Diaconos  si- 
militer  irreprehensibiles ;  hoc  est,  sine  crimine  :  q 
sicut  episcopos  pudicos,  hic  est  a  libidine  conti- 
nentes :  non  bilingues,  ne  turbent  habentes  pa- 
cem  :  non  multo  vino  deditos,  quiaubi  ebrietas, 
ibi  libido  et  furor  dominatur :  non  turpe  lu~ 
crum  sectantes,  ne  de  ccelesti  militia  lucra  ter- 
rena  sectentur.  Post  hoc  subjecit:  Hi  autempro- 
benturprimum  ;et  sic  ministrent  nullumcri- 
men  habentes.  Et  hi  itaque  sicut  episcopi  ante 
ordinationem  probari  debent ;  et  si  digni  inventi 
fuerint,  sic  demum  ad  sacrum  ministerium  ad- 
mitti.  Hi  cum  ordinantur,  solus  episcopus  manus 
eis  imponit,  quia  ad  ministerium  non  ad  sacer- 
cerdotium  applicantur,  ponitur  eis  orarium,  id 
est  stola  super  sinistrum  humerum  ab  episcopo, 
ut  hoc  agnoscant  seaccepisse  jugum  Dqmini;quo  -> 
omnia  ad  sinisti*am,idest,praesentem  vitamperti- 
nentiaadversa  fortiter  toleren  t,etdivino  timori  sub- 
jiciant. Accipiunt  et  textum  Evangeliorum  de  ma- 
nu  episcopi,  per  quem  intelligant  se  esse  praecones 
Evangelii  Ghristi.  Nam  sicut  lectoribus  Vetus 
Testamentum,  ita  diaconisnovumpraedicareprae- 
ceptum  est  ;praecipue  evangelium  quod  solis  ipsis 
in  Ecclesia  pronuntiare  licet.  Ad  ipsos  pertinet 
assistere  sacerdotibus  et  ministrare  in  omnibus 
quae  aguntur  in  sacramentis  Ghristi,  in  baptismo 
scilicet,in  chrismate,  in  patena  ct  calice.  Oblatio- 
nes  etiam  inferre  et  disponere  in  altari,  compo- 
nere  etiam  mensam  Domini  atquc  vestire,  cru- 
cem  ferre  et  praedicare  Evangelium  et  apostolum. 
Ad  ipsos  quoque  pertinet  officium  precum , 
et  recitatio  nominum.  Ipsi  prsemonent  aures  ad 


Dominum,  ipsi  hortantur  orare.  Ipsi  clamant,  et 
pacem  ipsi  annuntiant.  Hoc  ofiicio  usus  est  Do- 
minus,  quando  post  coenam  proprio  ore  et  pro- 
priis  manibus  sacramenta  confecta  dispensavit, 
et  quando  apostolos  dormitantes  ad  orationem 
incitavit,  dicens :  Vigilate  etorate  ut  non  intre- 
tis  in  tentationem  (Matth.  xxvi). 

Gap.  XII.  De  presbyteris. 
Septimo  loco  subsequitur  ordo  presbyterorum, 
qui  in  Veteri  Testamento  a  filiis  Aaron  sumpsit 
initium.  Nam  qui  tunc  secerdotes  vocabantur, 
hi  sunt  qui  nunc  appellantur  presbyteri,  et  qui 
tunc  dicebantur,  principes  sacerdotum.nunc  epis- 
copi  nominantur.Presbyteriautem  interpretantur 
seniores,q\im  seniores  Graeci  presbyteros  vocant. 
Debentenim  preshyterisenioresesse  in  populo  Dei; 
non  tantum  aetate  corporis,  quantum  prudentia 
morum  et  maturitate  bonae  conversiationis,  sicut 
scriptum  est :  Senectus  venerabilis  est,non  diu- 
turna  neque  annorum  numero  computata.Ca- 
ni  enim  sunt  sensus  hominis,  et  cetas  senectu- 
tis  vita  immaculata  (Sap.  iv).Distat  autemhoc 
tantum  inter  pontifices,  et  hujus  temporis  sacer- 
dotes,  quod  solis  pontificibus  addita  est  clerico- 
rum  ordinatio.  Basilicarum  dedicatio,  sacrichris- 
matis  consecratio,  manus  impositio,  et  commu- 
nis  super  populum  benedictio.  In  aliis  autem  sa- 
cramentis  sive  scilicet  catechizandi,  sive  bapti- 
zandi,  sive  missamcelebrandi,et  consecrandicor- 
poris  sanguinis  Ghristi  sacramentum,  sive  in  Ec- 
clesia  verbum  faciendi,  communis  est  utrisque 
dispensatio.Summis  ergo  sacerdotibus  supradicta 
idcirco  singulariter  reservata  sunt  ne  eadem 
prorsus  auctoritas  potestatis  ab  omnibus  passim 
vindicata,  inferiores  erga  superpositos  insolentes 
redderet,  et  soluto  obedientiae  vinculo  scandalum 
generaret.  Presbyteri  successores  et  vicarii  sunt 
septuaginta  discipulorum  quipraecedebant  Domi- 
num  Jesum  in  omnem  civitatem  et  locum  quo  ip- 
se  erat  venturus  (Luc.  x).  Ita  quippe  presbyteri 
qui  adjutores  sunt  episcoporum,rudes  populo  ca- 
techizando  initiant,  baptizando  unitati  Ecclesiae 
incorporant,  et  in  sacramentis  usque  ad  manus 
impositionem  populo  Dei  ministrant.  Episcopi 
vero  successores  sunt  apostolorum,  qui  ex  neces- 
sitate  ad  adjutorium  et  supplementum  sui  officii, 
in  tanta  multitudine  populorum  regendorum  mi- 
nisterium  sibi  expetuntsacerdotum.Sicut  Moyses 
in  eremo  septuaginta  viros  elegit  prudentes,  quo- 
rum  consilio  et  auxilio  multitudinem  tantam  fa- 
cilius  gubernaret.  Sive  inferioris  sive  superioris 
sint  ordinis  sacerdotes,id  est  sive  presbyteri  sive 
episcopi,  vicem  gerunt  summi  pontificis,dum  po- 
pulos  delinquentes  ad  pcenitentiam  vocant,  et 
orationum  suarum  medicamento  sanant.  Unde 
Apostolus  dicit :  Deus  erat  in  Christo  mundum 
reconcilians  sibi,et  posuit  in  nobis  verbum  re- 
conciliationis.  Obsecramus  ergo  pro  Christo 
reconciliamini  Deo  (II  Cor.  v).  In  hoc  igitur  vi- 
ce  mediatoris  funguntur  sacerdotes,  quod  Deum 
pro  peccatis  populi  exorant,  et  poenitentes  ab- 
solvendo  reconciliant.  Quapropter   convenit  ut 


429 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  U  £ARS  III. 


490 


tanquam  boni  mediatores  inter  homines  et J)eum, 
et  praecepta  Dei  ad  populum  deferant,  veritatem 
praedicando,  et  preces  populi  Deo  offerant  pro 
peccatoribus  intercedendo.  Mediator  autem,  ut 
ait  Apostolus,  unius  non  est  (Galat.  ui),  quia 
discordes  reconciliare  non  potest,  qui  utrinque 
societatis  pace,  et  amicitiae  vinculo  concors  non 
est ;  sed  idcirco  sacerdotes  cum  Deo  pacem  habe- 
re  per  eminentiam  sanctitatis,  et  cum  proximis 
concordiam  servare  debent,per  affectum  compas- 
siones.  Quales  ergo  debeant  esse  presbyteri  Apos- 
tolus  scribens  ad  Titum  insinuat,  dicens  :  Hujus 
rei  gratia  reliqui  te  Cretce,  ut  constituas  per 
civitates  presbyteros  quemadmodum  tibi  dis- 
posui.  Si  quis  sine  crimine  est,  unius  uxoris 
vir  habet  filios  fideles,non  in  accusatione  luxu- 
rice,  aut  non  subditos.  Oportet  enim  episco- 
pum  esse  sine  crimine(Tit  i).  Qua  sententiaos- 
tendit  etiam  presbyteros  subepiscoporumnomine 
taxari.Unde  etad  Timotheumde  ordinatione  epis- 
copi  et  diaconi  scribitdepresbyteris  tacens,  quos 
sub  nomine  episcoporum  intelligendos  reliquit. 
Quapropter  tales  etiam  in  Ecclesia  presbyteros 
constituendos  esse,  sicut  episcopos,  et  Apostolus 
asserit  et  canones  apostolicam  auctoritatem  se- 
cuti  testantur.  Presbyteri  cum  ordinantur;  epis- 
copo  eos  benedicente,  et  manus  super  capita  eo- 
rum  tenente,omnes  presbyteri  qui  praesentes  sunt 
manus  juxtamanum  episcopi  super  capita  eorum 
levant,  et  Spiritum  sanctum  super  eos  qui  ordi- 
nantur  invocant.  Unguntur  presbyteris  manus 
sicut  episcopis,  ut  cognoscant  se  hoc  sacramento 
gratiam  consecranii  accipere,et  opera  misericor- 
diae  erga  omnespro  viribus  exercere  debere.  Unc- 
tio  capitis  specialiter  ad  episcopum  pertinet,  ut 
intelligat  se  vicarium  illius  esse  de  quo  scriptum 
est:  Unxit  te  Deus,  Deus  tuus  oleo  lcetitice 
(Psal.  xliv).  Hi  post  invocationem  sancti  Spiri- 
tus  stolam  super  utrumque  humerum  accipiunt, 
quae  in  modum  sustentaculorum  dextrum  latus 
munit  et  sinistrum,  ut  ex  hoc  intelligant  se  per 
arma  justitiae  a  dextris  et  a  sinistris  esse  muni- 
tos,  ut  eos  nec  adversa  frangant,nec  prospera  ex- 
tollant.  Accipiunt  et  calicem  cum  vino,  et  pate- 
nam  cum  hostiis  de  mauu  episcopi,  quatenus  his 
instrumentis  potestatem  se  accepisse  agnoscant, 
placabiles  Deo  hostias  offerendi.  Ad  ipsos  perti- 
net  sacramentum  corporis  et  sanguinis  Domini 
in  altario  Dei  conlicere,  orationes  dicere,et  bene- 
dicere  donaDei.Hocofficiousus  est  Dominusnos- 
ter  Jesus  Christus,  quando  post  ccenam  panemet 
vinum  in  corpus  et  sanguinem  suum  commuta- 
vit,  ut  in  memoriam  suae  passionis  idem  facerent 
discipulos  moriens  instituit.  Hoc  quoque  excel- 
lenter  officium  implens  exhibuit,  quando  ipse  sa- 
cerdos  et  hostia  seipsum  in  arca  crucis  propter 
peccata  generis  humani  obtulit,  et  proprium  san- 
guinem  sancta  aeterna  ingrediens  ccelestia  et  ter- 
rena  pacificavit.  In  quo  apparet  quanta  sit  excel- 
lentia  sacerdotalis  officii,per  quod  quotidie  inal- 
tari  pa8sio  Chisti  celebratur,  et  reus  quisque  a 
peccatis  conversus  Deo  reconciliatur.  Quibus  om- 


A  nibusde  sacerdotaliofficiobreviterpertractatisad- 
monendi  sunt  Christi  sacerdotes,  quatenus  sicut 
excellunt  ordinis  dignitate,  sic  excellant  vita3 
sanctitate,  ut  plebs  eis  commissa  atque  eorum 
disciplinis  edocta,  gratanter  eisobediat,  et  eorum 
imitatione   de  die  in  diem  proficiat. 

Gap.  XIII.  De  episcopis. 

Sacri  canones  definiunt  nullum  in  episcopum 
eligendum,  nisi  qui  prius  in  sacris  ordinibus  re- 
ligiose  fuerit  conversatus.  Sacros  autem  ordines 
diaconatus  et  presbyteratus  tantum  appellandos 
censent;  quia  hos  solos  primitiva  legitur  Ecclesia 
habuisse,  et  de  his  solis  praeceptum  habemus 
apostoli.  Subdiaconos  tamen  quia  et  ipsi  sacris 

£  altaribus  administrant,  opportunitate  exigente  in 
episcopos  eligi  concedunt.  Sed  rarissime  et  ipsum 
non  sine  Romani  pontificis  sive  metropolitani  li- 
centia;  si  tamen  spectatse  sit  religionis,  et  proba- 
bilis  scientiae.  Ad  episcopum  specialiter  pertinet 
basilicarum  consecratio,  unctio  altaris,  et  confectio 
chrismatis,  manus  impositio,  et  communis  super 
populum  benedictio.  Ipse  praedicta  officia  et  ordi- 
ues  ecclesiasticos  distribuit,  ipse  sacras  virgines 
benedicit.  Dum  enim  praecessit  unusquisque  in 
singulis,  iste  praeordinator  est  in  cunctis.  Nullus 
episcopus  alium  in  episcopum  sine  metropolitanl 
consensu  consecrare  debet,  nec  metropolitanus 
ordinare  episcopum  nisi  tribus  ad  minimum  epis- 
copis  praesentibus,  aliis  omnibus  qui  in  eadem 

r  provincia  sunt  episcopis  assensum  dantibus.  Cum 
vero  ordinatur,  duo  episcopi  ponunt  et  tenent 
Evangeliorum  codicem  super  caput,  et  super  ver- 
ticem  ejus,  et  uno  super  eum  fundente  benedi-  • 
ctionem,reliqui  omnes  episcopi  qui  absunt  mani- 
bus  suis  caput  ejus  tangunt.  Ungiturautem  sacra 
unctione  caput  ejus,  quiaomnis  sanctificatio  con- 
stat  in  Spiritu  sancto,  cujus  virtus  invisibilis  in 
ipsa  Chri8matis  sancti  unctione,  et  significatur, 
et  confertur.  Ordinando  autem  pontifex  manum 
imponit.  Evangelicam  vero  lectionem  diaconus 
legit;  confirmationis  autem  epistolam  notarius 
scribit.  Denique  et  ordinator  et  ordinatus  in 
ipsa  ordinatione  uterque  missam  celebrare  debet. 
Et  haec  quidem  forma  consecrandis  pontificibus  a 

sanctis  Patribus  tradita  est. 

D 

Cap.  XIV.  De  archiepiscopis. 

Sed  quando  archiepiscopus  electus  ordinandus 
fuerit,  omnea  ejusdem  provinciae  episcopiad  sedem 
metropolitanam  convenire  debent,  ut  ab  omnibus 
ipse  ordinetur.  Oportet  enim  ut  ipse  qui  illis  om- 
nibus  praeesse  debet,  ab  omnibus  illis  eligatur  et 
ordinetur,  alioquin  cassa  judicatur  consecratio. 
Statutum  est  autem  ut  archiepiscopus  intra  tres 
menses  consecrationis  suaa  ad  fidem  suam  expo- 
nendam  et  pallium  suscipiendum  ad  apostolicam 
sedem  mittat,  quod  amplius  habere  episcopo  di- 
gnoscitur.  Archiepiscopus  enim  episcopis  praeest, 
et  pallium  portat. 

Cap.  XV.  De  summo  pontifice. 
Quia  sedes  apostolica  cimfcUa  ybl  <s&^>  \rsssx>w&. 


481 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


432 


prseferturEccle6iis,atquesupra8emetropolitanum  A  fiari  debere  sancti  Patres  decreverunt,  id  est  je- 


habere  non  potest :  cardinales  episcopi  procul  du- 
bio  metropolitani  vice  funguntur,  qui  videlicet 
electum  antistitem  ad  apostolici  culminis  apicem 
provehunt.  Facta  autem  electione  si  forte  casus 
vel  violentia  aliqua  obstiterit,  ut  is  qui  electus 
estin  apostolica  sede  juxta  consuefudinem  inthro- 
nizari  non  valeat;  electus  tamen  quemadmodum 
statutum  est,  sicut  papa,  auctoritatem  obtinere 
debet  regendi  sanctam  Romanam  Ecclesiam  et 
disponendi  facultates  illius. 
Gap.  XVI.  De  cceteris  officiis  quce  sunt  in  clero. 

Hi  sunt  ordines  et  ministeria  clericorum.  Quae 
tamen  in  auctoritatem  pontificalem,  in  archidia- 
coni  curam,  et  primicerii  ac  thesaurarii  sollicitu- 
dinem  dividuntur. 

Cap.  XVII.  De  archidiaconis. 

Archidiaconus  imperat  subdiaconis  et  levitis, 
ad  quem  ista  pertinent  ministeria.  Sollicitudo  pa- 
rochiarum  et  ordinatio,  et  jurgia  ad  ejus  pertinent 
curam.  Pro  reparandis  dioecesanis  basilicis  ipse 
suggerit  sacerdoti,  ipse  inquirit  parochias  cum 
jussione  episcopi,  et  ornamenta  vel  res  basilica- 
rum,  vel  parochiarum ;  gesta  libertatum  eccle- 
siasticarum  episcopo  idem  refert,  collectam  pe- 
cuniam  de  communione  ipse  accipit  et  episcopo 
defert,  et  csetera  quaedam  episcopalis  providen- 
tiae  ministeria  sub  episcopo  quasi  in  partem 
cura  advocatus,  in  causis  ecclesiasticis  exami- 
nandis  dispensat. 

Gap.  XVIII.  De  primicerio. 

Ad  primicerium  pertinent  acolythi,  exorcistae, 
lectores  atque  psalmistae,  id  est  cantores.Signum 
*quoque  dandum  pro  officio  clericorum,  pro  vitae 
honestate,  et  officium  cantandi  peragendi  sollicite: 
lectiones,  benedictiones,  psaimos,  laudes,  offerto- 
rium  et  responsoria  :  quis  clericorum  dicere  de- 
beat.  Ordo  quoque  et  modus  psallendi  in  choro 
pro  solemnitate  et  tempore.  Ordinatio  quoque 
pro  luminaribus  deportandis,  si  quid  etiam  ne- 
cessarium  est  pro  reparatione  basilicarum,  quae 
quales  sunt  in  urbe ,  ipse  denuntiat  sacerdoti. 
Epistolas  episcopi  pro  diebus  jejuniorum  paro- 
chianis  per  ostiarios  dirigit.  Glericos  quos  delin- 
quere  cognoscit,  ipse  distringit ;  quos  vero  emen- 
dare  non  valet,  eorum  excessum  ad  agnitionem 


junio  quarti  mensis  et  septimi,  et  decimi,  et  initii 
quadragesimalis  ac  medianae  quadragesimae  die 
Sabbati  circa  vesperam  jejunio  celebrato.  Quando 
vero  episcopus  ordinationes  facere  disponit,  om- 
nes  qui  ad  sacrum  ordinem  accedere  volunt,  feria 
quarta  ante  ipsam  ordinationem  evocandi  sunt  ad 
civitatem,  una  cum  presbyteris  qui  eos  prsesen- 
tare  debent.  Tunc  ergo  episcopus  e  latere  suo  eli- 
gere  debet  sacerdotes,  et  alios  prudentes  viros, 
gnaros  legis  divinae,  et  exercitatos  ln  ecclesiasti- 
cis  8anctionibus,  qui  ordinandorum  et  vitam  et 
scientiam  sine  favoris  gratia,  aut  numeris  cupi- 
ditate,  secundum  veritatem  diligenter  investigent, 
ut  sic  per  tres  continuosdiesdiligenterexaminati, 
B  Sabbato  tandem  qui  probati  fuerint  episcopocon- 
secrandi  praesententur;  benedictiones  vero  ponti- 
ficum  diebus  tantum  Dominicis  celebrandas  esse 
sacri  canones  sanxerunt. 
Cap.  XXI.  Qua  cttate  ordinandi  sunt  qui  ordinantur. 

(4)  De  setate  vero  ordinandrum  talem  nobis 
definitio  sacrae  Scripturse  discretionem  reliquit. 
Ut  subdiaconus  quidem  non  ordinetur  ante  quar- 
tuordecim  annos;  nec  diaconus  ante  viginti  quin- 
que,  nec  presbyter  ante  triginta,  quatenus  dein- 
ceps  si  dignus  inventus  fuerit  in  episcopum  eligi 
possit. 

Gap.  XXII.  Quod  sine  certo  titulo  ordinandi 
non  sunt  sacerdotes. 

Quod  autem  sine  certo  titulo  presbyter  aut  dia- 

n  conus  ordinari  non  debeat,  dicere  quid  refert,cum 

etiam  si  perfectionem  ecclesiasticae  disciplinae  se- 

queremur  aliterin  clerum  assumendus  non  esset. 

Gap.  XXIII.  Quales  sunt  eligendi  ad  sacros 
ordines  et  quales  non. 

De  vita  autem  et  conditione  eorum  qui  ad  sa- 
cros  ordines  eliguntur  multa  nobis  patres  docu- 
menta  reliquerunt. 

Nam  quid  a  sacris  ordinibus  non  impediat  eos 
qui  probatae  fuerint  conversationis  placuit  defi- 
nire.  Qui  a  medicorum  incisione  forte  claudi  efli- 
ciuntur,  vel  pro  aegritudine  sive  per  violeutiam 
absciduntur;  et  qui  non  sponte,  sed  casu  aliquod 
membrum  sibi  amputaverunt;  si  tamen  talefue- 
rit  ut  ab  opere  administrationis  non  impediat,  et 
laici  qui  non  concubinam  nec  peilicem  norunt, 


episcopi  defert.  BasiUcarios  ipse  constituit,   et  D  nec  bigami  exstiterunt,  et  in  caBteris  sine  crimine 

vixerunt;  liberi  quoque  qui  a  dominis  suis  ita 
manumissi  sunt,  ut  in  eis  nullum  obsequii  jus  aut 
potestatem  observaverint  et  sine  crimine  vixerint, 
hos  in  clerum  assumi  posse  sine  contradictione 
sanxerunt.  Publice  vero  pcenitentes,  criminosos, 
illiteratos,  bigamos,  repudiatarum  maritos,  ex 
adulterio  natos,  ab  haereticis  baptizatos,  et  qui 
seipsos  absciderunt,  a  sacris  ordinibus  arcendos, 
et  energumenos  in  clerum  non  recipiendos.  Sed 
et  filios  presbyterorum  ad  sacros  ordines  non  ad- 
mittendos,  nisi  quos  vel  habitus  religionis,  vel 
spiritualis  vitae  honestas  commendat.  Pcenitentes 
vero  sinecessitasexegeritinterostiarios  deputari, 


matriculas  ipse  disponit.  Quando  autem  primice- 
rius  absens  est,  ea  quae  praedicta  sunt  ille  exqui- 
rit,  qui  ei  aut  lege  est  proximus,  aut  eruditione 
his  explendis  certus. 

Gap.  XIX.  De  thesaurario. 

Ad  thesaurarium  pertinent  ostiarii,  basilicarum 

ordinatio,  incensi  praeparatio,  cura  chrismatis 

conficiendi,  cura  baptisterii  ordinandi,praBparatio 

luminarium  in  sacrificio  et  sacrificiis. 

Gap.  XX.  Quando  et  quomodo  ordinationes 

sint  facienda?. 
Ordinationes  autem  sacras,  scilicet  presbyte- 
rorum  et  diaconorum  non  nisi  certis  temporibus 


(4)  Vide  concilium  Tridentinum,  sess.  23  in  decreto  de  reformatione,  capp.  12, 13  et  14. 


433 


DE  SACRAMENTIS.  UBBI II  PAHS  IV. 


4*4 


vel  inter  lectores,  ita  ut  Evangelium  vel  Episto-  A 
lam  non  legant.  Si  autem  ordinatii  sunt  inter 
8ubdiaconos  haheri  concedunt,  ita  ut  manum  non 
imponant,  nec  sacra  contingant.  Pienitentes  au- 
tem  dicimus  eos  qui  post  baptismum  pro  homici- 
dio,  aut  pro  diversis  criminibus,  aut  gravissimis 
peccatis,  publicam  gerentes  poenitentiam  sub  cili- 
cio,  divino  fuerint  altario  reconciliati.  Similiter 
transmarinos  et  incognitos  homines,  sive  clericos 
aliarum  ecclesiarum,  neque  ordinari  neque  ordi- 
natos  recipi  concedunt,  sine  commendatitiis  litte- 
ris  episcoporum  suorum. 
Gajp.  XXIV.  Qua  ratione  mutatio  possit  fieri 

ordinatorum. 
Mutatio  episcoporum  de  suis  locis  ad  alia  loca 
nulla  ratione  debet  fieri,  nisi  pro  magna  utilitate  B 
vel  necessitate  cogente.  Et  hoc  quidem  non  per 
ipsos  fieri  oportet,  sed  consilio  et  invitatione  cce- 


pi8coporum,  atque  auctoritate  Romani  pontiflcis. 
Mutatio  similiter  clericorum  sive  presbyterorum 
non  sine  magna  discretione  fieri  debet,  cum  con- 
silio  et  auctoritate  episcoporum  suorum.  Ciericum 
etiam  in  Ecclesiis  duarum  civitatum  ascribi  sacri 
canones  vetant.  Presbyteros  quoque  relicta  cura 
Ecclesiarum  suarum  profectionem  suscipere,  sive 
ad  orationes  sive  quolibet,  inconsulto  episcopo 
non  oportere  testantur.  Determinant  quoque  quse 
sint  quae  necessario  presbyteros  scire  oportet, 
scilicet  librum  sacramentorum,  lectionarium,  bap- 
ti8terium,  compotum,  canonem,  poenitentialem, 
psalterium,  homilias,  per  circulum  anni  Domini- 
cis  diebus  et  singulis  festivitatibus  aptas,  et 
multa  alia  qu®  de  vita  et  conversatione  sacrorum 
ordinum,  vel  rationabiliter  dicta  sunt,  vel  neces- 
sario  facienda. 


PARS  QUARTA. 


DE  INDUMENTIS  SAGRIS. 


Gap.  I.  Quot  et  quce  sunt  indumenta  sacra. 

Nosse  oportet  Ghristi  sacerdotes  et  ministros, 
quoniam  idcirco  singularis  eis  in  sacro  ministerio 
habitus  attribuitur,  ut  per  id  quod  foris  apparet, 
quales  intus  esse  debeant,  ostendatur.  Sacrarium 
tutem  vestium  ritus  :  partim  a  Veteri  Testamento 
assumptus  est,  partim  a  Patribus  novis  adjectus. 
Legimu8  (Lev.  viii)  quod  Moyses  Aaron  fratrem 
suum  cum  filiis  suis  ad  ostium  tabernaculi  testi- 
monii  sanctificandum  applicuit,  et  lotum  acjua, 
tunica  byssina  vestivit;  deinde  zona  praecinxit,  et 
vestivit  eum  tunicam  interiorem,  et  imposuit  ei 
superhumeraie,  et  cinxit  eum  secundum  facturam 
8uperhumeralis,et  imposuit  supereum  logion,id  est 
rationale,  in  quo  erat  manifestatio  et  veritas;  sed 
mitram  imposuit  super  caput  ejus,  et  super  mi- 
tram  in  fronte  ipsius  laminam  auream,  in  qua 
8criptum  erat  nomen  Dei.  Septem  si  prsedicta  enu- 
meres  instrumenta  pontificicalis  ornatus  inve- 
nies  scilicet  tunicam  byssinam,  zonam,  tunicam 
interiorem,  superhumerale,  rationale,  mitram,  et 
laminam  auream,  quibus  si  feminalia  linea,  quae 
ritu  sacro  circa  renes  pontificis  stringebantur, 
adjeceris,  octo  sunt  sacerdotalia  indumenta. 
Gap.  II.  De  tunica  byssina. 

Tunica  byssina  est  quae  Grsece  »»<r*'p**,  id  est 
talaris  appellatur;  quiaacollo  usque  ad  talosex- 
tenditur,  quce  in  novo  quidem  sacerdotio  non  de 
bysso  solum,  sed  etiam  de  lino  contexitur ;  quae 
membris  corporis  modificata  atque  aptata,  nihil 
8uperfluum  aut  dissolutum  in  vita  sacerdotis  esse 
debere  ostendit.  Haec  ob  speciem  candoris  nomen 
Albae  sortitur,  quo  munditiam  significat  ministro- 
rum  Dei.  Sicut  scriptum  est  :  Byssinum  sunt 
justificationessanctorum  (Ajpoc.  xxx).  Garoquip- 


pe  hominis  munditiam  quam  ex  natura  non  ha- 
bet,  studio  bono  adnitente  acquirit  per  gratiam, 
ut  secundum  Apostolum  minister  Ghristi,  corpus 
suum  castiget,  et  in  servitutem  redigat  (I  Cor. 
ix),  quemadmodum  byssus  vel  linum  candorem 
quem  ex  natura  non  babuit,  per  studium  et  indu- 
striam  multis  tunsionibus  et  quaai  quadam  vexa- 
tione  attritum  acquirit. 

q  Cap.  III.  De  xona. 

Haec  vestis,  id  est  tunica  linea  circa  renes  for- 
titer  astringitur,  ut  castitas  aacerdotis  nullo  in- 
centivorum  aestu  dissolvatur,  sicut  scriptum  est : 
Sint  lumbi  vestri  prcecincti  (Luc.  v).  Vestis  quip- 
pe  eandida  munditiam,  zona  vero  continentiam 
significat,  ut  illic  non  sordescat,  hic  non  effluat 
vita  8piritualis.  Haec  zona  in  Veteri  Testamento 
quatuor  coloribus  distincta  invenitur,  id  est  bys- 
so,  purpura,  hyacintho,  cocco,  quos  varia  inter- 
pretatione  sive  ad  quatuor  elementa,  quorum 
complexione  natura  humana  constat,  ut  totum 
quod  hominis  est  stringatur  et  cohibeatur  a  fluxu 
vitiorum,  sive  quatuor  principales  virtutes  animi, 
quibus  homo  ex  omni  parte  cingi  debet  et  muniri, 
referendos  existimant. 

D  Gap.  IV.  De  feminalibus  lineis. 

Ob  ejusdem  castitatis  et  continenti®  aignum 
quas  per  tunicam  et  zonam  designatur,  hoc  est 
etiam  quod  inter  caatera  sacra  indumenta,  femi- 
minaiia  linea  circa  renes  ad  sacruro  ministerium 
ingredientium  applicari  jubentur;  non  tam  ad 
turpitudiuisvelandae  (quae  solitis  quotidiani  usus 
indumentis  tegebatur)  necessitatem,  quam  ob 
conservandae  castitatis  et  munditiaB  significatio- 
nem.  Neque  vero  existimandum  in  illo  priori  po- 
pulo  viros  discooperta,  auA  \ickin€&\&.  <m%^ 


485  HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA.  436 

doris  solitos  incedere,  ut  intraturi  ad  sancta  tunc  A      Cap.  VII.  De  ratiorudi  quod  Grctce  logion  dicitur. 


demum  verenda  tegere  juberentur.  Sed  voluit 
sermo  Dei  in  sacro  officio  ministros  Dei  ad  te- 
genda  infirma  corporis  proprium  ac  singulare 
operimentum  habere,  ut  per  hoc  ostenderet  pudi- 
citiam  et  castimoniam  illorum  praecipue  cum 
sancta  tractarent,  unicam  et  singularem  esse  de. 
bere.  Unde  ministri  novi  sacerdotii  hoc  operi- 
mentum  in  sacro  officio  singulare  non  assu- 
munt,  quibus  est  injuncta  servandse  castitatis 
quotidiana  necessitas,  sicut  quotidie  est  ofife- 
rendi  concessa  potestas.  Ministri  vero  veteris  figu- 
rse,  tempore  offerendi  sacrificii  femoralia  sumunt, 
qua3  ministerio  expleto  iterum  solvunt;  quoniam 
a  contactu  carnis  vetus  lex  sancta  tractaturos 


Sequitur  deinde  rationale  sive  logion,  quod  pe- 
ctori  pontificis  superimponitur,  ut  in  ejus  corde 
sapientiam  et  diHcretionem  inesse  debere  osten- 
datur.  In  ipso  autera  rationali  posita  sunt  mani- 
festatio  et  veritas,  ut  in  doctrina  sua  pontifex  nec 
aliud  quam  veritas  suggerit,  efficere  praesumat, 
neque  id  quod  a  veritate  intus  hauserit  ratione 
et  opere  approbare  et  manifestare  desistat.  No- 
tandum  vero  quod  ad  invicem  concatenantur  ra* 
tionaleet8uperhumerale,quiacohaerere  et  concor- 
dare  debent,  ratio  et  opera,  ut  quod  mentis  intel- 
lectu  percipimus  opere  impleamus.  Deinde  etiam 
quia  non  prius  rationale  quam  superhumerale 
nominatur,  quoniam  in  schola  virtutum  opera 


prohibuit,  quos  rursus  expleta  vice  ad  operam  B  pracedun  t,  ut  sapientiam  apprehendas ,   sicut 


carnalis  commercii  relaxavit.  Reliqua  autem  duo, 
id  est  tunica  linea  et  zona,  Veteris  et  Novi 
Testamenti  sacerdotibus  communia  esse  noscun- 
tur,  quanwis  nostrum  sacerdotium  zonam  qua- 
tuor  coloribus  inter  textam  non  requirat,  fortassis 
superstitionis  vitandae  causa  aut  inopia  artificii 
inductum,  contentum  pura  ac  simplici  continentia. 
Gap.  V.  De  interiori  tunica. 
Sequitur  quartum  indumentum,tunicainterior, 
sive  hyacinthina,  qua  in  Veteri  et  in  Novo  Testa- 
mento  soli  utuntur  pontifices.  Et  merito  pontifex 
duabusinduitur  tunicis,qui  debet  de  thesauro  suo 
proferre  nova  et  vetera;  propter  quod  et  ipsa  tu- 
nica  secunda  interior  appellatur,  vel  hyacinthina 


8criptum  est :  A  mandatis  tuis  intellexi  (Psal. 
cxviti).  Et  iterum  :  Quce  ccepit  Jesus  facere  et 
docere  (Act.V.  Postea  manifestatio  sequiturpost 
rationale,  ne  docere  praesumas  quod  prius  non 
didiceris.  Huic  etiara  concordat  quod  in  ipso  ra- 
tionali  duodecim  lapides  inserti  erant  duodecim 
patriarcharum  norainainscripta  in  se  continentes, 
quia  pontifex  sanctorum  Patrum  exempla  impres- 
sa  memorise  habere  debet,  et  secundum  ipsa  fac- 
ta  sua  moderari. 
Cap.  VIII.  De  mitra  quce  cydaris  dicitur  vel 

tiara,  et  de  lamina  aurea. 
Post  caetera  ornamenta  superimponitur  capiti 
pontificismitra,  quae  alio  nomine  cydaris  veltiara 


cujus  color  speciera  coeli  sereni  imitatur,  ut  per  q  vocatur;  qua  quinque  sensuum  qui  in  capite  se- 


hoc  intelligi  detur,  quod  pontifex  plus  debet  de 
coelestibus  cogitare  quam  de  terrenis.  Rectus 
ordo  :  prius  in  tunica  linea  et  zona  et  feminali- 
bus  exprimitur  munditia  carnis ;  deinde  per  tu- 
nicam  interiorem  vel  hyacinthinam  significatur 
munditia  cordis. 

Gap.  VI.  De  superhumerali. 
Quinta  vestis  est  superhumerale,  quod  Hebraice 
vocatur  Ephot.  Hoc  in  Testamento  Veteri  soli 
pontifices  utebantur;  eisdem  quibus  et  zona  fue- 
rat  distincta  coloribu».  Sub  gratia  autem  hoc  ve- 
8timentum  tam  sacerdotibus  quam  pontificibus 
commune  est.  Quod  autem  per  quatuor  colores  in 
zona  8ignificari  diximus,  idipsum  in  superhume- 


dem  habent  regimen  significatur.  Minister  ergo 
bene  vitam  suam  regens  caput  suum  Ghristum 
ornat.  Quia  autem  sicut  ait  Apostolus  :  Caput 
Christi  Deus  est  (I  Cor.  xi);  convenienter  orna- 
mento  capitis;  novissime  lamina  aurea  superim- 
ponitur,  cui  inscriptum  est  nomen  Dei,  quod  He- 
braice  ineffabile  vocatur.  Ut  per  hoc  significetur 
Deum  sicut  conditorem  omnium  ita  etiam  recto- 
rem  esse  universorum;  etad  honorem  et  gloriam 
ejus  referendum  quidquid  a  sacerdotibus  et  mi- 
nistris  sacris  bene  fuerit  dispensatum.  Haec  igitur 
induraenta  octo  esse  debere  Moyses  in  Exodo 
(cap.  xxvm)  constituit.  Sed  in  Levitico  (cap. 
vin)  de  ei8dem  indumentis  tractans  de  octavo,  id 


rali  per  eosdem  quatuor  colores  significatum  in-  n  est  de  feminalibus,  tacuit;  fortassis  quia  ad  ge- 


venimus.  Significat  autem  superhumerale  forti 
tudinem  operum,  et  patientiara  laborum,  pro  eo 
quod  ad  portanda  onera  humeri  supponuntur. 
Idcirco  in  ipso  superhumerali  duobus  lapidibus 
pretioais,  quorum  unus  a  dextro  humero,  alter 
vero  a  sinistro  superpositus  fuerat;  nomina  duo- 
decim  patriarcharum  inscripta  erant,  sex  in  uno, 
et  8ex  in  altero,  quia  per  nomina  patriarcharum 
memoria  sanctorum  intelligitur,  quam  sacerdos 
a  dextris  et  a  sinistris,  id  est  in  prosperis  et  ad- 
versis  cordi  impressam  semper  habere  et  portare 
debet.  Nostrum  vero  sacerdotium  superhumerale 
8imiliter  intextum  non  habet  ut  vetus,  pro  eo 
quod  Ghri8tiana  religio  magis  simplici  veritati 
studere  debeat  quam  superstitioni. 


nitalia  nostra  et  verecunda  lex  manum  non  mit- 
tit,  qui  voluntarium  Deo  castitatis  sacrificium 
offerre  debemus,  sicut  scriptum  est ;  De  virgini- 
bus  prceceptum  Domini  non  habeo  (I  Cor.  vn). 
Et  ipse  Deus  de  voluntariis  ennuchis  loquens  ad- 
jecit  :  Qui  potest  capere  capiat  (Matth.  xix).  Ac 
si  diceret  :  feminalibus  ego  non  vestio,  nec  cui- 
quam  necessitatem  impono.  Qui  vult  esse  sacerdos 
ipse  se  vestiat,  et  ingressuris  ad  sancta,  ad  ve- 
renda  legenda 'voluntarie  munimentum  castitatis 
assumat.  Notandum  vero  quod  sacerdotibus  infe- 
riori8  ordinis,  neque  tunica  datur  hyacinthina, 
neque  superhumerale,  neque  rationale,  neque  la- 
mina  aurea ;  quibus  soli  utuntur  pontifices,  id  est 
summi  sacerdotes;  sed  tantum  poderis  et  mitra 
et  zona  qua  stringitur  poderis  ipsa,  id  est  tunica 


487 


DE  SACRAMBNTIS.  LIBRI II  PARS  IV. 


488 


byssina;  quia  frunguntur  quidem  sacerdotio,  sed 
non  in  illa  dignitate  qua  funguntur  sacerdotio 
qui  octo  indumentis  decorantur. 

Cap.  IX.  De  indumentis  novi  sacerdotii. 

Haec  sunt  autem  indumenta  quae  a  Veteri  ins- 
trumento  novum  sacerdotium  assumpsit.  Tunica 
linea,  zona,  superhumerale,  tunica  interior,  ra- 
tionale,  et  mitra ;  sed  tunica  interiori,  rationali 
soli  utuntur  pontifices.  Laminam  auream  novum 
sacerdotium  non  habet,  pro  qua  nunc  frontibus 
fidelium  signum  crucis  imprimitur ;  quoniam  au- 
ro  legis  sanguis  Evangelii  pretiosior  est. 
Cap.  X.  De  stola  vel  orario. 

Haec  sunt  quae  veteribus  novainstitutio  adjecit. 
Stola  quae  alio  nomine  orarium  vocatur,quae  col- 
lo  sacerdotis  superimponitur,  ut  eum  jugum  Do- 
mini  assumpsisse  significet,  quae  a  collo  per  an- 
teriora  descendens  dextrum  latus  ornat  et  sinis- 
trum,  ut  doceat  ipsum  per  arma  justitiae  a  dex- 
tris  et  a  sinistris,  id  est  in  prosperis  et  in  adver- 
sis  debere  esse  munitum,  sicut  scriptum  est :  Pa- 
tientia  vobis  necessaria  est,  ut  reportetis  pro- 
missiones  (Hebr.  x).  Etiterum:  Qui  persevera- 
verit  usque  in  finem  hic  salvus  erit  (Matth.  x, 
xxiv).  Inde  est  quod  stola  cum  zona  poderis  qui- 
busdam  nexibus  colligatur,  quia  virtutes  virtuti- 
bus  sociantur,  ne  aliquo  tentationis  impulsu  mo- 
veantur. 

Cap.  XI.  De  planeta  vel  casuta. 

Sic  igitur  sacerdote  Domini  ornato,  per  tuni- 
cam  munditia,  per  zonam  continentia,per  super- 
humerale  justitia,  per  stolam  patientia,  cunctis 
postremo  casula  superponitur,  quae  charitatem 
significat,  sicut  scriptum  est :  Adhuc  excellen- 
tiorem  viam  vobis  demonstro  (I  Cor.  xn).  Si 
linguis  hominum  loquar  et  angelorum,  chari- 
tatem  autem  non  habeam  nihil  sum,etc.(I  Cor, 
xn). 

Cap.  XII.  De  mappa  vel  manipula. 

Quia  vero  mentibus  bene  compositis,  et  divino 
cultui  mancipatis  aliquoties  negligentia  subrepit, 
necesse  est  ut  ad  eam  detergendam  jugis  adhi- 
beatur  diligentia,  qua  velut  quaedam  ab  oculis 
demergens  pituita  saepius  emundetur.  Propter 
quod  in  sinistra  manu  quaedam  apponitur  map- 
pula,  quae  saepe  fluentem  oculorum  pituitam 
tangat,  et  oculorum  lipitudinem  abstergat. 
Cap.  XIII.  De  dalmatica. 

Utuntur  praeterea  levitae  alio  indumento  quod 
dalmatica  dicitur,  a  regione  quidem  ubi  primus 
ejus  usus  institutus  putatur  nomen,a  colobio  ve- 
ro  quo  apostoli  et  quidam  apostolorum  successo- 
res  usi  fuisse  leguntur,  adjectis  manicis  formam 
trahens.  Significat  autem  dalmatica  propter  sui 
latitudinem  curam  proximorum,  quae  se  extendit 


A  per  dilectionem,  ut  pluribus  proficiat.  Ad  unum 
ergo  finem  tendit,  et  significatio  dalmaticae  in  le- 
vitis  et  significatio  casulae  in  presbyteris  ;  qnia 
utrisque  cura  et  sollicitudo  proximorum  injungi- 
tur,  per  dilectionem  adimplenda. 
Cap.  XIV.  De  standaiis  et  caligis  byssinis  sive  hneis. 
Utuntur  autem  episcopi  et  cardinales  presby- 
teri  sandaliis,  quae  calceamenta  sunt  praedicato- 
rum.  Habent  autem  haec  desubtus  soleam  inte- 
gram,  ne  pes  terram  contingat  ;  desuper  vero* 
constant  ex  corio  per  loca  perforato,  quia  gres- 
sus  praedicatorum  et  subtus  muniti  esse  debent 
ne  teiTenis  polluantur,  et  desuper  aperti,  ut  ad 
coelestia  cognoscendarevelentur.Quod  autera  locis 
quibusdam  aperiuntur,  hoc  significat  quod  evan- 

B  gelica  praedicatio  nec  omnibus  revelari  debet,nec 
ab  omnibusabscondi,8icut  scriptum  est :  Vobisda- 
tum  estnosse  mysterium  regni  Dei,ca?teris  au- 
tem  in  parabolis  (Luc.  viii).  IUic  quippe  san- 
dalia  aperiuntur,  ubi  mysteria  regni  Dei  cognos- 
cuntur.  Prius  autem  quam  sandalia  in  pedibus 
assumant,  induuntur  caligis  byssinis  vel  lineis 
usque  ad  genua  protensis,  et  ibidem  constrictis 
per  quod  significatur  quod  rectos  gressus  debent 
facere  pedibus  suis  ;  et  genua  debilia,  id  est  ne- 
gligentiis  resoluta  roborare,  et  sic  ad  prsedican- 
dum  Evangelium  festinare. 

Cap.  XV.  De  baculo  episcopi,  et  annulo 
Utuntur  pontifices  baculis  et  annulis.  Baculus 
per  rectitudinem  suam  justitiara  significat  prae- 

q  latorum,qua  subjectos  regere  debent.  Qui  idcirco 
subtus  acumen  habet,  ut  rebelles  per  increpatio- 
nem  pungat ;  desuper  recurvus  est,  ut  per  conso- 
lationem  mites  trahat.  Annulus  sacramentum  fl- 
dei  significat,  quo  sponsa  Christi  Ecclesia  subar- 
rata  est,  cujus  custodes  et  praedagogi  episcopi 
sunt  et  praelati,  pro  signo  ferentes  hoc  in  testi- 
monium  illi. 

Cap.  XVI.  De  pallio  archiepiscopi. 
Archiepiscopi  utuntur  pallio  quod  significat 
torquem  auream,  quam  solebant  legitime  certan- 
tes  accipere.  Circulo  autem  quo  humeri  cons- 
tringuntur,  timor  et  disciplina  Domini  inteUigi- 
tur,  quo  se  et  subditos  sibi  regere  debent.  Per 
duas  vero  lineas  ex  utraque  parte,  id  est,  ante  et 

D  retro  a  summo  deorsum  pendentes ;  praedicatio 
utriusque  Testamenti,vel  dilectio  Dei  et  proximi 
figuratur. 

Cap.  XVII.  De  vasis  sacris. 
Haec  autem  sunt  quae  de  vasis  sacris  in  minis- 
terio  divino  breviter  attigimus.  Ara  crucem  8i- 
gnificat ;  calix  sepulcrum  ;  patena  lapidem ;  cor- 
poralis  palla  sindonem  qua  involutum  est  corpus 
Christi. 


499 


HUGONIS  DE  ft.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


440 


PARS  QUINTA. 


DE    DEDIGATIONE    ECGLESIJ3. 


Cap.  I.  De  dedicatione  Ecclesice. 

Po8t  ordines  quos  in  prima  parte  ecclesiasticae 
,  administrationis  posuimus  ad  sacramentorum 
considerationem  transimus.  Et  primum  quidem 
de  sacramento  dedicationis  Ecclesiae,  in  qua  cae- 
tera  omnia  sacramenta  celebrantur,  loquendum 
nobis  videtur.  Superius  in  ea  quam  generaliter 
de  sacramentis  praemisimus  tractatione,  distinxi- 
mus,  sacramenta  alia  esse  salutis,  alia  adminis- 
trationis,alia  exercitationis.Prima  ad  remedium ; 
secunda  ad  officium;  tertia  ad  exercitium.  Et  illa 
quidem  quae  administrationis  sive  praeparationis 
sunt  ordinibus  cohaerent,  quoniam  et  ipsi  ordine 
sacramenta  sunt,et  quae  circa  ordines  consideran- 
tur,qualiasuntindumenta  sacraetvasa,et  caetera 
hujusmodi.  Haec  omnia  quia,  ut  dictum  est,  circa 
ipsos  ordines  considerantur,  divisim  tractari  non 
debuerunt.  Alia  vero  sacramenta  omnia  ad  quae 
conficienda  et  sanctificanda  universa  haec  quasi 
quaedam  instrumenta  praemissa  sunt,  subsequen- 
ter  tractari  exposcunt.  Et  primum  sicut  dictum 
est  de  dedicatione  Ecclesiae,  quasi  de  primo  bap- 
tismate,  quo  ipsa  quodammodo  Ecclesia  primum 
baptizatur,  ut  in  ea  post  modum  homines  ad  sa- 
lutem  regenerandi  baptizentur.  Quasi  enim  pri- 
mum  sacramentum  in  baptismo  cognoscitur,  per 
quod  fideles  omnes  inter  membra  corporis  Chris- 
ti  per  regenerationis  novae  gratiam  computantur. 
Idcirco  hoc  primum  tractandum  occurrit.  Pri- 
mum  in  dedicatione  figuratum  Ecclesiae,  deinde 
in  8anctificatione  animae  fidelis  exhibitum.  Quod 
enim  in  hac  domo  orationis  visibiliter  per  figu- 
ram  exprimitur,  totum  in  anima  fideli  per  invi- 
sibilem  veritatem  exhibetur.  Ipsa  enim  verum 
templum  Dei  est  confcederatione  virtutum,  quasi 
quadam  structura  lapidum  spiritualium  aedificata 
ubi  fides  fundamentum  facit,  spes  fabricam  eri- 
git,  charitas  consummationem  imponit.  Sed  et 
ipsa  Ecclesia  ex  multitudine  fidelium  in  unum 
congregata  :  domus  est  Dei  vivis  lapidibus  cons- 
tructa,  ubi  Ghristus  fundamentum  angulare  po- 
situs  est ;  duos  parietes  Judaeorum  et  gentium  in 
una  flde  conjungens.  Hujus  itaque  sacramenti 
quod  in  dedicatione  Ecclesiae  exhibetur  formam 
primum  proponimus,  ut  deinde  mysticam  intelli- 
gentiam  fidei  quae  in  illo  formatur  exquiramus. 
Gap.  II.  De  his  quce  visibiliter  aguntur  in  ea. 

Primum  pontifex  aquam  benedicit,  typicum 
sal  admiscens,  deinde  Ecclesiam  ipsam  extrinse- 
cus  ter  gyrando  aspergit,  clero  et  populo  subse- 
quente.  Interim  vero  in  circuitu  dedicandae  Ec- 
clesiae  intrinsecus  duodecim  accensa  sunt  lumi- 
naria.  Per  singulas  autem  vices  ad  portam  basi- 
licae  veniens  (quam  ob  sacramenti  figuram  clau- 
sam  esse  oportet)  percutit  virga  pastorali  super- 
liminare  ipsius,  dicens :  Tolliteportas  principes 


A  vestras,  et  elevamini  portce  ceternales,  et  in- 
troibit  rex  glorice  (Psal.  xxiii).  Gui  diaconus 
intus  positus  respondet :  Quis  est  iste  rex  glo- 
ricel  (Ibid.)  Pontifex  autem :  Dominus  virtutum 
ipse  est  rex  glorice  (ibid).  Tertia  demum  vice  re- 
serato  ostio  intrat  pontifex  cum  clero  et  populo, 
dicens  ter:  Pax  huic  domui  (Luc.  x).  Deinde 
cum  sacerdotibus  et  levitis  et  clericis  ad  oratio- 
nem  prosternitur,  pro  sanctificatione  ipsius  do- 
mus  dedicandae.  Postea  consurgens  ab  oratione 
nondum  salutans  populum  dicendo  :  Dominus 
vobiscum  (Ruth.  n) ;  tantummodo  hortatur  cunc- 
tos  ad  orandum.  His  completis,  incipit  de  sinistro 
angulo  basilicae  ab  oriente  per  pavimentum  scri- 
bere  alphabetura  usque  in  dextrum  angulum  oc- 

B  cidentis,  atque  iterum  a  dextro  angulo  orientis 
usque  in  sinistrum  angulum  occidentis.  Dehinc 
ad  altiora  conscendit  ;  et  stans  ante  altare 
Deum  sibi  in  adjutorium  invocat ,  dicens  : 
Deus  in  adjutorium  meum  intende.  Domine, 
ad  adjuvandum  me  festina  (Psal.  lxix).  Glo- 
ria  Patri.  Sicut  erat  in  principio,  et  nunc  et 
semper,  etc,  sme  Alleluia.  Post  hoc  aquam  be- 
nedicit,  salem  et  cinerem  admiscens,  et  faciens 
ter  signum  crucis  super  ipsam,  cui  misturae  vi- 
num  etiam  additur.  Posthaec  tingit  digitum  in 
aqua,  et  facit  crucem  per  quatuor  cornua  altaris. 
Inde  venit  ante  altare,  et  circuiens  aspergit  illud 
septem  vicibus,  aspersorio  facto  de  hyssopo.  Gir- 
cuit  dehinc  totam  Ecclesiam,  intrinsecus  asper- 

C  gens  parietes  ipsius  eadem  aqua  faciens  hoc  et 
tertio.  Interim  vero  cantatur  psalmus  :  Exsur- 
gat  Deus  (Psal.  lxvii),  cum  antiphona.  Ganta- 
tur  etiam  antiphona  :  Qui  habitat  in  adjutorio 
Altissimi  (Psal.  xc).  Gircuit  interim  ipse  ponti- 
fex,  transiens  per  mediam  ecclesiam  et  cantans  : 
Domus  mea,domus,  etc.flsa.  lvi  ;  Matth.xxi)Et 
iterum  :  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis; 
in  medio  ecclesice  laudabo  te  (Psal.  xxi).  His 
autem  paractis,pontifex  se  ad  orationem  confert, 
petens  ut  omnes  qui  eamdem  domum  oraturi  in- 
traverint,  exauditos  se  esse  gaudeant.  Completa 
itaque  expiatione,  convertitur  ad  altare  incipiens 
antiphonam :  Introibo  ad  aUareDei  (Psal.xiAi) ; 
cum  ipso  psalmo ;  et  quod  reliquum  est  de  aqua 

p  purificationi8  ad  basim  altaris  effundit.  Deinde 
ipsum  altare  linteo  extergitur,  et  pontifex  incen- 
sum  defert  super  illud.  Postea  facit  crucem  in 
medio  altaris  et  per  quatuor  angulos  ejus,  de  oleo 
sanctificato.  Deinde  in  circuitu  ecclesiae  duode- 
cim  cruces  chrismantur  in  parietibus,  ab  ipso 
pontifice  tres  per  singulos  figuratae.  Reversus 
deinde  iterum  ad  altare  accensum  thus  super  il- 
lud  offert  in  modum  crucis,  et  sic  peracta  deni- 
que  consecrationeipsum  altare  albis  velaminibus 
operitur. 


441 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  VI. 


442 


Cap.  III.  Quod  sit  mysterium  supradictorum.  A  percepta  fidei  cognitione,  se  ad  bona  opera  et  ad 


Multain  his  omnibus  latent  profunda  rnysteria, 
ex  quibus  pauca  ad  memofiam  excitanda  attingi- 
mu8.  Domus  dedicanda,  anima  sanctiiicanda  est. 
Aqua  poenitentia  est,  sordes  abluens  peccatorum. 
Sal  sermo  divinus  increpatione  mordens  et  condiens 
cordeinsipida.  Trina  aspersio  trinamersioestpu- 
rificandiperaquam.  Duodecimluminaria  apostoli 
sunt,ecclesiam  per  quatuor  mundi  partes  illumi- 
nante8,etcrucismysteriumpertotum  mundum  ef- 
ferentes.Pontifex  Christus  est,virga  potestas.Tri- 
na  superliminaris  percussio,  cceli,  terr®  inferni 
damnatio.  Interrogatio  inclusi,  ignorantia  popu- 
h ;  apertio  ostii,  sublatio  peccati.  Pontifex  ec- 
cle8iam   ingrediens  pacem    domui  imprecatur ; 


luctam  contra  invisibiles  hostes  accingunt  ;  et 
quia  de  suis  viribus  minime  praesumunt,  divi- 
num  auxilium  sibi  adesse  deposcunt.  In  quo  quia 
certantium  labor  exprimitur ,  quasi  inter 
suspiria  etgemitus  non&um  Alleluia  nominatur. 
Post  haec  aqua  benedicitur  cum  sale  et  cinere,ad- 
dito  vino  aqura  misto.  Aqua  populus  est,  sal  doc- 
trina ;  cinis  passionis  Ghristi  memoria  ;  vinum 
aqua  mistum  Ghristus  Deus  et  homo.  Vinum  di- 
vinitas,  aqua  mortalitas.  Sic  enim  populus  sanc- 
tificatur  doctrina  fidei  et  memoria  passionis 
Ghristi  :  unitus  capiti  suo  Deo  et  homini.  Post 
haec  Ecclesia  intus  aqua  sanctificata  aspergitur, 
ut  et  intus  et  exterius  anima  sanctificanda  osten- 


quia  Ghristus   mundum  ingrediens  pacem  inter  B  datur.  Aspersorium  hissopy  humilitatem  Ghristi 


Deum  et  hominem  fecit.  Prostratus  pro  sanctifi- 
catione  domus  orat,  et.  Ghristus  humiliatus  pro 
discipulis  et  pro  credituris  omnibus  Patrem  ora- 
bat,  dicens  :  Pater,  sanctifica  eos  in  nomine 
tuo  (Joan  xvn).  Surgens  autem  ab  oratione  po- 
pulum  non  salutat,  quoniam  qui  nondum  sancti- 
ficati  sunt,  applaudendum  non  est  ipsis,  sed 
orandum  pro  ipsis.Descriptio  alphabeti,  simplex 
doctrina  fidei.  Pavimentum,  cor  humanum.  In 
pavimento  alphabetum  describitur,  quando  car- 
nalis  et  rudis  populus  prima  ac  simplici  doctrina 
fidei  initiatur.  Ductus  a  sinistro  angulo  orientis 
in  dextrum  occidentis,  et  item  a  dextro  angulo 
orientis  in  sinistruni  occidentis,  formam  crucis 


significat,  qua  aspersa  sancta  mundatur  Eccle- 
sia.  Gircuit  pontifex  altare,  et  ecclesiam  totam 
aspergendo,  quasi  omnes  lustrando,  et  curam 
imponendo  omnibus  verbo  et  exemplo  commu- 
nem  se  preebens  universis.  Propter  quod  etiam 
opus  oratione  consummat,  orans  ut  exaudiantur 
ibi  justa  petentes ;  quoniam  opus  hominis  sine 
divino  adjutorio  esse  potest,fructuosum  esse  non 
potest.  Novissime  completa  expiatione  pontifex 
ad  altare  convertitur,  quod  reliquum  est  de  aqua 
purificationis  ad  basim  ejus  effundens,  quasi 
committens  Deo  quod  super  est  vires  suas  exce- 
dens  in  perfectione  sacri  ministerii.  Dehinc  lin- 
teo  altare  extergitur.  Altare  Ghristus  est  super 


exprirait,qua3mentibushominumperfidemEvan-  Q  quem  offerimus  Patri  nostrse  devotionis  munus. 


gelicaa  pradicationis  imprimitur  ;  et  quia  primum 
fides  in  Judajis  fuit,et  postea  ad  gentes  transivit, 
et  rursum  in  fine  plenitudo  gentium  intraverit ; 
tunc  omnis  Israel  salvus  erit  (Rom  xi).  Utrius- 
que  ergo  populi  collectionem  hi  duo  versus  si- 
gnificant  in  crucis  efiigie  compacti ;  hoc  est  quod 
Jacob  filios  Joseph  benedicens,  cancellatis  mani- 
bu8  formam  crucis  exprimens ;  dextram  manum 
super  caput  Ephraim,et  sinistram  super  caput  Ma- 
nas8eposuit ;  quiapriori  dopuloabjecto,  juniorad 
dexteram  collocatus  est  (Ge/i.xLvniJ.Cambuca  si- 
ve  virga  pastoralisquaScriptura  figuratur,minis- 
terium  significat  doctorum,    quorum   studio  et 


Linteum  caro  ejus,  tunsionibus  passionis  ad  can- 
dorem  incorruptionis  perducta.  Incensum,  ora- 
tiones  sanctorum  significat.Oleum  autem  gratiam 
sancti  Spiritus  demonstrat,cujus  plenitudo  in  ca- 
pite  pra3cessit,dehinc  participatio  ad  membra  de- 
fluxit.  Propter  hoc  a  sacrato  altari  duodecim  cru- 
ces  parietibus  chrismantur,  quia  spiritualis  gra- 
tia  a  Ghristo  in  apostolos  descendit,  ut  crucis 
mysterium  per  quatuor  mundi  partes  cum  fide 
Trinitatis  (praedicarent.  Gandidum  velamen  quo 
post  consecrationem  altare  operitur,  gloriam  in- 
corruptioni8  designat,  qua  post  passionem  con- 
sumpta  mortalitate  Jesu  humanitas  induta  est, 
sicut  scriptum  eat :  Conscidisti  saccum  meum9 


praedicatione  et  conversio  gentium  facta  est,  et 

perficienda  est  Judaeorum.  Quod  stans  ante  alta-  jy  et  loetitia  me  circumdedisti  (Psal.  xxix). 

re,  Deum  in  adjutorium  vocat,  significat  eos  qui 


PARS  SEXTA. 


DE    SAGRAMEN 

Cap.  1.  Quare  sit  primum,  et  qua  de  eo  inquirenda. 
Sacramentum  baptismi  primum  est  inter  om- 
nia  sacramenta,  in  quibus  salus  constare  proba- 
tur.  De  ipso  namque  Dominus  dicit :  Nisi  quis 
renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto, 
non  potest  introire  in  regnum  ccelorum  [Dei] 
(Joan.  iii).  Et  iterum  :  Qui  crediderit  et  bapti- 
zatu*  fuerit  salvus  erit  (Marc.  xvi).  Ha3C  sunt 
igitur  quae  de  sacramento  baptismi  principaliter 

Patrgi-.  CLXXYI. 


TO    BAPTISMI. 

inquirenda  proponimus.  Primum  quid  si  baptis- 
mus;  secundum  quare  institutus  sit  baptimus 
vel  quare  circumcisio  mutata  sit,  et  c®tera 
qua^dam  Veteris  Legis  sacramenta  ;  tertium 
quando  institutus  sit  baptismus ,  et  de  tribus 
temporibus.  Primo  quando  circumcisio  statum 
habuit  ante  baptismum.  Ultimo  quando  baptis- 
mus  statum  habuerit  post  circumcisionem.  Me- 
dio  quando  circumcisioetbaptismua&^\&^us&&- 

N5> 


443 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATTCA. 


444 


rerunt;  altera  ut  flniretur,  alter  ut  confirmaretur  A  men  dicere  voluisti  ?  Dixisti  tebaptizare  in  no- 


Item  quando  homines  obligari  coeperunt  praecep- 
to  suscipiendi  baptismi.  Item  quid  distat  inter 
baptismum  Joannis  et  Ghristi.  Item  quae  fuerit 
forma  baptismi  Joannis.Item  quae  sit  forma  bap- 
tismi  Ghri8ti.  Item  utrum  nullus  salvari  potest 
nisi  actualiter  percepto  sacramento  baptismi.  De 
hi8  omnibu8  multa  quserenda  restant ;  sed  nos 
interim  pro  tempore  pauca  secundum  nostram 
possibilitatem  prosequamur. 

Cap.  II.  Quid  sit  baptismus,  et  de  nomine  Dei  in  quo 

fU  baptismus,  et  de  fide  et  verbo  sancti/lcante. 

Si  ergo  quaeritur  quid  sit  baptismus,  dicimus 

quod  baptismus  est  aqua  diluendis  criminibus 

sanctificata  per  verbum  Dei.  Aqua  enim  sola  cle- 


mine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritu  sancti.  Et  illud 
nomen  de  quo  dixisti,  non  dixisti ;  quomodo  ergo 
sanctiflcata  est  aqua  in  nomine  quod  dictum  non 
est  ?  Quod  si  putas  te  in  hoc  dixisse  nomen  Pa- 
tris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti,  quod  dixisti :  «In 
nonime  Patris,  et  Filii,et  Spiritus  sancti ; »  et  sic 
esse  intelligendum  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et 
Spiritus  sancti,  pro  eo  quod  nomen  Patris  ibi  di- 
citur,ineoquodPa£rwdicitur;  etnomenfilii  ibi  di- 
citur,  in  eo  quod  Filii  dicitur ;  et  nomen  Spiri- 
tus  sancti  ibi  dicitur  in  eo  quod  Spiritus  sanc- 
tus  dicitur :  ergo  multa  sunt  nomina  non  unum 
nomen.  Ego  praeceptum  Domini  accepi  ut  bapti- 
zarem  in  nomine  Patris,et  Filii,  et  Spiritus  sanc- 


mentum  esse  potest,  sacramentum  esse  non  po-  B  ti ;  tu  autem  in  nominibus  multis  baptizasti.  Pa- 


test,  donec  accedat  verbum  ad  elementum,  et  sic 
sacramentum.  Perverbumenim  elementum  sanc- 
tificatur,  ut  virtutem  sacramenti  accipiat.Ut  que- 
madmodum  elementum  ex  naturali  qtiadam  qua- 
litate  repraesentat,  ex  superaddita  institutione  si- 
gnificat,  sic  ex  sanctificatione  contineat  (quae 
sanctificandis  per  eam  impertienda  est)  gratiam 
spiritualem.Verbum  autem  quo  elementum  sanc- 
tiflcatur  ut  sit  sacramentum ;  ipsum  intelligimus 
de  quo  dictum  est :  Ite,  docete  omnes  gentes, 
baptizantes  eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et 
Spiritus  sancti  (Matth.  xxvin).  Nomen  ergo  Pa- 
tris,  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  ipsum  est  Verbum 
Dei,  per  quod  sanctificatur  elementum,  ut  sit  sa- 


ter,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus :  tria  nomina 
sunt  et  trium  nomina  sunt,  non  unum  nomen, 
nec  unius  nomen.Quia  tres  unus  non  sunt,quam- 
vis  unum  sint  tres.  Ipse  vero  non  dixit  in  nomi- 
bus,  sed  c  in  nomine,  >  inquit,  cPatris,  et  Filii,  et 
Spiritus  sancti,  >  quia  unum  est  nomen,  ubi  est 
una  natura,  una  substantia,  una  divinitas,  una 
majestas.  Hoc  nomen  autem  est  in  quo  omnes 
salvos  fieri  oportet  (Ac*.  rv.)  Velim  ergo  ut  mihi 
ostendas  ubi  protuleris  hoc  unum  nomen  Patris, 
et  Filii,  et  Spiritus  sancti,  cum  mergens  homi- 
nem  dixisti :  «  Baptizo  te  in  nomine  Patris,et  Fi- 
lii,  et  Spiritus  sancti.  >  Si  ergo  tale  aliquid  in  co- 
gitatione  concipias  et  doceri  expostules,  quod  sit 


cramentum.  Et  recte  per  verbum  Dei  sanctifica-  q  nomen  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti.     Si 


tur  quae  per  verbum  Dei  creata  subsistunt :  Ipse 
dixit  et  facta  sunt  (Psal.  cxlviii).  Per  verbum 
creare  potuit,  et  per  verbum  sanctificare  non  po- 
test  ?  Quibus  per  verbum  subsistentiam  dedit ; 
putas  quod  per  ipsum  verbum  gratiam  apponere 
non  possit  ?  Ne  ergo  mireris  si  per  verbum  Dei 
sanctificatur,  quod  ad  remedium  salutis  institu- 
tum  est  sacramentum.  Sed  forte  dicit  cogitatio 
tua :  quod  est  istud  verbum  Dei  ?  Quod  est  hoc 
nomen  Patris,  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  rn  quo 
baptizari  ubemur  ?  Nunquid  vocem  aliquam  hoc 
cogitare  oportet  et  sonum  ad  aures  humanas  pro- 
latum  ?  Si  vocem  aliquam  intelligi  oportet  nomen 
Trinitatis,  ipsam  quam  aut  qualem  intelligi  opor- 


ergo  tale  aliquid  in  cogitatione  concipias  et  do- 
ceri  expostules,  quod  sit  nomen  Patris,  et  Filii, 
et  Spiritus  sancti,  in  quo  baptizamur  et  remis- 
sionem  peccatorum  consequimur,ego  diligentiam 
fidei  tuae  nequaquam  contemnendam  existimo. 
Quomodo  enim  in  ipso  nomine  baptizare  possu- 
mus,  si  ipsum  nomen  ignoramus  ?  Glamamus 
quotidie :  Sanctificetur  nomen  tuum(Matth.Yi). 
Sed  quomodo  in  nobis  sanctificatur,  si  a  nobis 
ignoratur  ?  Et  si  vocem  sanctificari  petimus  di- 
cat  qui  potest,  quomodo  in  voce  salvari  roga- 
mus  ?  Deus,  inquit,  in  nomine  tuo  salvum  me 
fac  (Psal.  liu).  Si  igitur  in  voce  salus  est, 
ergo  tacentes,  vel  potius  loqui  non  valentes  sal- 


tet?  Si  dicimus  quod  haec  vox  Deus  in  nomine  is-  £>  vari  non  possunt,  quia  loqui  non  possunt.  Quia 


to  intelligenda  est ,  consequens  est  ut  ubi  sonus 
iste  super  aquam  sanctificandam  prolatus  non 
fuerit  sacramentum  baptismi  esse  non  possit. 
Quid  ergo  ?  Mersisti  hominem  et  dixisti :  Baptizo 
te  in  nomineyPatris  et  Filii,et  Spiritus  sancti. 
Et  dicis  mihi :  Ghristianus  est  hic  homo.  Bapti- 
zatus  est  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus 
sancti.  Ego  illum  mersi  tertio  in  aquam.  Ego  di- 
xi  cum  mergerem  illum  :  cBaptizo  te  in  nomine 
Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.>  Ego  igitur  tes- 
tis  assisto,  quod  baptizatis  est  hic  in  nomine  Pa 
tri8,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti,  Baptizatus  est  in 
nomine  Trinitatis.  In  quo  nomine  ?  Tu  mihi  di- 
xisti  quod  nomen  Trinitatis  est  Deus.  Hoc  no- 
men  ego  hic  non  audivi  cum  dixisti.  c  In  nomine 
Patris  et  Filii,  et  Spiritus  sancti.  •  Quod  ergo  no- 


hoc  dicat  ?  Ergo  nomen  Dei  in  quo  nos  sanctifi- 
cari  et  salvari  oportet,  extra  vocem  quserere 
oportet,  ne  forte,  si  illud  in  sola  voce  ponimus, 
scandalum  veritati  faciamus.  Notus  in  Judcea 
Deus;inlsraelmagnum  nomenejus  (Psal  lxxv) 
Ergo  ubi  notitia  est,  ibi  nomen  est,quia  et  ipsa 
notitianomenest.Dicitaliquis  .Magni  nominisest 
homo  ille,  et  homo  ille  magnum  nomen  habet  in 
populo  Forte  quia  multas  syllabas  habet  nomen 
ejus,  ideo  magnum  est  nomen  ejus.  Ergo  nomen 
Dei  parvum  est,  quia  duas  syllabas  tantum 
complectitur,  et  duabus  syllabis  formatur  nomen 
Dei.  Vides  modo  ubi  sit  magitudo  nominis  Dei. 
Ubi  enim  magnitudo  nominis  est,  ibi  etipsum 
nomen  considerare  oportet ;  si  ergo  magnitudi- 
nem  nominis,  magnitudinemfamae;  et  notitiae 


445 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  VI. 


446 


magnitudinem  convenienter  intelligimus,  nomen  A  viter  respondendum  puto,  illam  esse  baptizandi 
.  *  -.      ....  formam  quam  Dominus  Jesus  Ghristus  cum  dis- 

cipulos  suo8  ad  baptizandum  omnes  gentes  mit- 
teret  tradidit,  dicens  :  Ite,  docete  omnes  gentes, 
baptizantes  eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spi- 
ritus  sancti.  Ergo  recte  feceris,  si  quod  ille  pre- 
cepit  tu  confiteris.Ille  jussit  ut  in  nomine  Patris, 
et  Filii,  et  Spiritus  sancti  baptizares.  Tu  mergis 
hominem  et  dicis :  «  Ego  baptizo  te  in  nomine 
Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti.  »  Bene  seque- 
ris  formam  institutionis  divinae,  facis  quod  jus- 
sit,  profiteris  quod  instituit.  Sed  dicis :  quid  er- 
go  ?  Si  quis  forte  per  ignorantiam  sine  conscien- 
tiaerrori8,horumverborumformam  non  tenens; 
tamen  cum  plena  fide  hominem  baptizaret,  di- 


ipsum  ipsam  famam  et  notitiam  magis  quam  vo 
cem  aliquam  vel  sonum  vocis  ad  aures  venientem  in 
telligere  debemus.  Ergo  fama  ejus  et  notitia  ejus 
ipsum  est  nomen  ejus.Et  rursum  ipsanotitiaejus 
non  est  aliud  quam  fides  ejus  ;  quia  per  fidem  so- 
lam  nunc  interim  cognoscitur  Deus ;  postmodum 
etiam  cognoscendus  per  speciem.  Fides  ergo  Dei 
ipsa  est  nomen  Dei  per  quam  nunc  in  nominibus 
notitia  ejus  habetur ,  ubi  adhuc  ab  hominibus 
prsesentia  ejus  non  videtur.  Puto  jam  obscurum 
vel  ambiguum  non  esse,  quemadmodum  in  no- 
mine  Dei  salvatur,  qui  in  eo  quod  de  ipso  sentire 
potuit,  et  sentiendo  credit,  justificatur  et  justifi- 
catus  liberatur.  Rursus  qualiter  nomen  Dei  sanc- 


tificatur  quando  ab  iis  a  quibus  cognoscitur  Deus  B  cens  ;  Baptizo  te  in  nomine  Patris  omnipotentis, 


honoratur  :  hoc  dubium  non  est,  si  ei  quem  jam 
per  fidem  cognoscere  meruimus :  casti  timoris  et 
dilectionis  reverentiam  exhibemus.  Quid  tibi  vi- 
detur?  Si  nomen  Dei  est  notitia  ejus,  et  fides 
ejus  in  nobis  est,  nonne  in  nomine  ejus  bapti- 
zantur  qui  in  fide  baptkantur  Patris,  et  Filii,  et 
Spiritus  sancti  ?  Hoc  est  enim  unum  nomen  et 
unius  nomen,  quo  Trinitas  praedicatur,  et  unitas 
non  negatur.  Quando  ergo  baptizas  in  fide  Pa- 
tris,  et  Fili  et  Spiritus  sancti,  in  nomine  Patris 
et  Filii,  et  Spiritus  sancti  baptiaas.  Et  hoc  no- 
men,id  est  hanc  fidem  confiteris  cum  dicis  :  «Ba- 
ptizo  te  in  nomine  Patris,et  Filii  et  Spiritus  sanc- 
ti.>  Ut  impleatur  quod  scriptum  est  :  Corde  cre- 


sive  in  nomine  Filii  Dei ;  sive  in  nomine  Spiritus 
sancti ;  sive  etiam  quod  in  Actibus  apostolorum 
legimus  :  in  nornine  Domini  nostri  Jesu  Christi 
(Act.  n);  sive  aliud  aliquid  simile,  quod  quidem 
quantum  ad  expressionem  vocis  a  supradicta  di- 
cendi  forma  diversum  esset  ;  sed  quantum  ad 
professionem  veritatis  non  esset,contrarium  :  An 
ne  verum  baptismatis  sacramentum  in  illo  cons- 
tare  deberet  ?  Poterant  fortasse  ad  hanc  qusBS- 
tionem  tuam  solvendam  plurimas  hinc  inde  ra- 
tiones  conduci  et  ostendi,  qued  ubi  eadem  fides 
constat,  diversitas  sermonis  ab  ipsa  duntaxat 
sinceritate  et  unitate  fidei  non  discrepans,  nihil 
officiat.  Sed  in  hac  parte  visum  est  mihi  auctori- 


ditur  ad  justitiam;  oreautem  confessio  fit  ad  q  tate  potius  quam  mea  ratione  interrogationi  tu» 


salutem  (Rom.  x.)  Sed  forte  quiadixit  Dominus 
Jesus  Christus.  Baptizate  in  nomine  Patris,  et 
Filii,  et  Spiritus  sancti.  Si  ipsum  nomen  notitia 
et  fides  intelligenda  est  Trinitatis,sufficiet  ad  for- 
mam  sacramenti  complendam  et  sanctificationem 
perficiendam  sine  verborum  prolatione  cum  sola 
fide  baptizandum  immergere.  Qui  enim  dixit  ut 
in  fide  Trinitatis  homines  baptizarentur :  non 
quid  dicatur  docuit,  sed  quid  credatur  ostendit. 
Quapropter  ne  forte  in  sanctificatione  sacramenti 
fidei  professio  supervacua  esse  videatur,  oportet 
nos  in  eo  quod  dictum  est  in  nomine  Patris,  et 
Filii,  et  Spiritus  sancti  ;  amplius  aliquid  intelli- 
gere  quam  si  dictum  fuisset  :  in  fide  Patris,  et 


respondendum.  Beatus  Ambrosius  in  libro  quem 
de  Trinitate  scripsit,  sic  ait :  IUi  qui  negaverunt 
se  scire  Spiritum  sanctum,  quamvis  baptizatos  se 
dicerent  in  Joannis  baptismo,  baptizati  sunt  pos- 
tea :  quia  Joannes  in  remissionem  peccatorum,in 
advenientis  Jesu,  non  in  suo  baptizavit  nomine  : 
et  ideo  Spiritum  nesciebant,  quia  nec  baptismum 
in  Ghristi  nomine,  sicut  Joannes  baptizare  «sole- 
bat  acceperant.  Joannes  enim  licet  non  bap- 
tizaret  in  spiritu ;  tamen  et  Ghristum  prsedi- 
cabat  et  spiritum.  Denique  cum  interrogaretur 
ne  forte  ipse  esset  Ghristus,  respondit :  Ego  vos 
aqua  baptizo.  Venit  autem  fortior  me>  cujus 
non  sum  dignus  calceamenta  portare.Ipse  vos 


Filii,  etSpiritus  sancti.  Plus  enim  aliquid  habe-  ^  baptizabit  in  spiritu  sancto  et  igne  (Matth.m). 


re  videtur  nomen  quam  fides.  Nam  fides  intus 
est,  et  latet  occulta  donec  nominari  incipiat,  et 
venire  in  manifestationem.  Tunc  quippe  nomen 
esse  incipit  quando  nominari  incipit  et  notificari 
ut  cognoscatur.  Et  sic  quidem  in  nomine  Patris, 
et  Filii,  et  Spiritus  sancti  baptizamus,  quando 
baptizamus  in  confessione  fidei  Patris,et  Filii,  et 
Spiritus  sancti.Ipse  enim  dixit:  Ite,docete  omnes 
gentes  baptizantes  eos  in  nominePatris,  etFilii,  et 
Spiritussancti.Doceteet  baptizate  ;  si  tingis  et  ta- 
ces,  tingis  et  non  doces.  Habes  baptizate,sed  do- 
cete  non  habes.  Grede  ergo  et  confitere ;  loquere 
et  merge,  ut  in  confessione  laventur  quse  mun- 
danda  sunt.  Sed  forte  quseris  ipsam  professionis 
fidei  formam  in  perficiendo  baptismatis  sacra- 
mento,  qualem  intelligi  oporteat.  Ad  quod  bre- 


Ergo  isti  qui  nec  in  Ghristi  nomine,  nec  cum  fide 
Spiritus  sancti  baptizati  fuerunt,  non  potuerunt 
accipere  baptismatis  sacramentum.Baptizati  sunt 
itaque  in  nomine  Jesu  Ghristi,  nec  iteratum  est 
in  his  baptisma,  sed  novatum.  Unum  ehim  bap- 
tisma.  Ubi  autem  non  est  plenum  baptismatis  sacra- 
mentum,nec  principium  velspeciesaliqua  baptis- 
matisexistimatur.Plenum  autem  est  Patrem,et  Fi- 
lium,  Spiritumque  sanctum  confiteri.  Si  unum 
neges  totum  subruis,  et  quemadmodum  si  unum 
in  sermone  comprehendas  aut  Patrem,  aut  Fi- 
lium,  aut  Spiritum  sanctum,  fide  autem  nec  Pa- 
trem  nec  Filium,  nec  Spiritum  sanctum  abneges: 
plenum  est  fidei  sacramentum.  Ita  etiam  quan> 
vis  et  Patrem,  et  Filium,et  Spiritum  sanctnm  ^ 
cas  et  aut  Patris,  au\  ^&Vftl,  «X  <&^VKwk&  wos^ 


447 


HUGONIS  DB  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


448 


minuas  potestatem;  vacuum  est  omnino  myste-  A  baptismi  sacramentum,et  quare  circumcisio,quse 


rium.Deniqueetilli  ipsi  qui  dixerant :  Nec  siSpiru 
tussanctus  sit  audivimus(Act.xix) ;  baptizati 
suntposteainnomineDominiJesu  Christi,  et  hoc 
abundavit  ad  gratiam,  quia  jam  Spiritum  sanctum 
Paulo  praedicantecognoverant.Neccontrarium  de- 
bet  videri ;  quia,quamvis  etiam  posteatacitumsit, 
de  Spiritu  tamen  creditum  est .  Et  quod  verbo  taci- 
tum  fuerat,expres8um  est  fide.Gumenimdiciturin 
nomineDomini  nostri  Jesu  Chnisti,  per  unitatem 
nominis  impletum  est  mysterium.Nec  a  Ghristi 
baptismate  Spiritus  separatur,quia  Joannes  in  pce- 
nitentiabaptizavit,Chri8tusin  spiritu.  Nunc  con- 
sideremu8  utrumquemadmodumin  Christi  nomi- 
ne  plenum  esselegimusbaptismatis  sacramentum ; 


loco  illius  olim  posita  fuisse  putatur,  succedente 
baptismo  ablata  sit,vel  mutata.  Nam  si  olim  per 
circumcisionem  similiter,ut  nunc  per  baptismum 
peccata  dimittebantur,  quid  necesse  fuit  ut  ipsa 
circumcisio  succedente  baptismi  sacramento  mu- 
taretur  ?  Cur  autem  accepta  minus  profuisse  cre- 
datur,qu8e  neglecta  non  minus  nocuisse  affirmatur . 
Sicut  enim  nunc  per  Evangelium  dicitur  :  Nisi 
quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto 
non  intrdbit  in  regnum  Dei  (Joan.m);  ita  olim 
perlegem  dicebatur:  Masculus  cujus  caroprce- 
putii  circumcisa  non  fuerit,peribit  anima  illa 
depopulo  suo  (Gen.  xvn).  Nisi  fortein  hoc  quod 
ille  qui  non  est  baptizatus  a  regno  Dei  excluden- 


ita  etiam  sancto  Spiritu  nuncupato.nihil  desit  ad  b  dus  dicitur  ;  ille  vero  qui  non  est  circumcisus 


mysteriiplenitudinem.Etrationem8equamur,quia 
quiunumdixeritTrinitatem  signavit.  SiChristum 
dicas et Deum  Patrem  a  quo unctus  est  Filius ;  et  ip- 
8um,crui  unctus  est,  Filium,et  Spiritum  ut  manes 
unctosestdesignast.Scriptum  est  enim :  Hunc  Je- 
sumaNazarethquem  unxit  Deus  Spiritu  sanc* 
fo(Ac*.x).EtsiPatremdicas,et  Filiumejus,  et  Spi- 
ritum  orisejuspariterindicastijcum  idetiamcorde 
comprehendas.Et  si  Spiritum  dicas  et  Deum  Patrem 
a  quo  procedit  Spiritus,et  Filium  (quia  Filii  quo- 
quee8tSpiritu8),nuncupasti.  Unde  utrationicopu- 
letur  auctoritas,in  Spiritu  quoque  recte  baptizari 
nosposseScripturaindicat,  dicente  Domino  :  Vos 
autembaptizabimini  in  Spiritu  sancto  (Act.  i ; 


periturus  memoratur :  quis  velit  intelligere  prop- 
terea  baptismum  aliquid  amplius  conferre  quam 
circumcisionem,  quia  circumcisio  suscepta  a 
perditione  tantum  potuit  liberare  ;  baptismus 
vero  renatos  etiam  ad  gloriam  perducere  potest. 
Nam  illi  antiqui  patres  qui  sacramenti  circumci- 
sioni8  ju8tificationem  perceperant,  a  perditione 
quidem  servabantur,  sed  ad  gloriam  regni  non 
ducebantur,  donec  veniret  ille  qui  sanguine  fuso 
rhomphaeam  igneam  exstinguens  ;  aditum  para- 
disi  rursum  patefaceret,  et  credentibus  in  se  om- 
nibus  regni  ccelestis  januam  praecedens  ipse  pri- 
mus  aperiret.  In  hoc  ergo  baptismus  amplius 
confert,  quod  renatos  hinc  exeuntes  statim  ad 


Matth.m).Et  apostolis  ait :  Omnes  enim  in  ipso  q  regnum  mittit,  quod  tamen  ex  virtute  sanguinis 


corporeinunumSpiritum  baptizati  sumus  (I 
Cor.  xn).  Unumopus,  quia  unum  myaterium  ;  u- 
numbaptisma.  quiamoi*8una  pro  mundo.  Unitas 
ergo  operationis ,  unitas  praedicationis  quae  non 
potest  separari.  Hucusque  verbo  beati  Ambrosii 
qualiterderecta  baptizandi  forma  sentiendum  sit 
manifeste  explanaut.  Vides  ergo  qualiter  in  fide 
Trinitati8  aolo  Patre  vel  Filio  vel  Spiritu  sancto 
nuncupatoplenumsit  baptismatis  sacramentum, 
et  quemadmodum  sine  fide  Trinitatis  etiam  tribus 
simul  nominati8imperfectum.Sicut  enim  ubique 
fidesintegra  quaeritur,  sic  eadem  fidei  integritate 
manente  sine  detrimento  salutis  sermo  variantur. 
Verumtameneccle8ia8ticacon8uetudo  hanc  potis- 


fusi  ipsam  aquam  sanctificantis  condonatur.  Si 
igitur  quis  dicere  velit  idsirco  circumcisionem 
baptismo  mutatam,  ut  in  baptismo  perficeretur, 
quod  circumcisio  implere  non  potuit,  fortassis 
videbitur  convenienter  illi  responderipo8se,quod 
hoc  quod  amplius  nunc  in  baptismo  est,  ex  bap- 
tismo  non  est,sed  ex  passione  Ghristi  baptismum 
sanctificante  impletum.Idem  vero  circumcisionem 
facere  potuisse,  si  illi  passio  Christi  in  coopera- 
tionem  sanctificationis  adjuncta  fuisset.  Nam  in 
baptismo,  quantum  scilicet  spectat  ad  virtutem 
baptismi,  similiter  ut  in  circumcisione  remissio 
tantum  peccatorum  percipitur;  quia,sicut  dictum 
est,quod  justificatis  postea  aditus  patriae  ccelestis 


simum  in  baptizando  formam  tenere  elegit,  quam  ~  panditur,  cruce  Ghristi  condonatur.  Propter  hu- 


abipso  sanctificationiaauctoreex  prima  institutio- 
ne  servandumaccepit.Si  quis  forte  quaerat  utrum 
in  articulo  necessitatis  sufiicere  possit  ad  plenum 
baptismi  sacramentum,  si  fuerit  quis  in  fide  Tri- 
nitatis  sine  prolatio  ne  verborum  baptizatus,vel 
quia  is  qui  baptizavit  loqui  non  potuit,  sive  quia 
ob  festinationem  vel  stuporem  immimentis  periculi 
sive  alia  quacunque  causa  praeventus  dum  bap- 
.tizaret,  locutionis  memor  non  fuit.  Si  quis  ergo 
forte  hoc  quaerat,ego  de  his  quae  occultasunt  ju- 
dicare  nolo,  prsecipue  quia  nomen  Trinitatis  hic 
non  audivi.  TJbi  etsi  vera  fides  fuit,  confessio 
tamen  fidei  non  fuit.  Et  haec  quidem  de  eo  quid 
git  sacramentum  baptismatis,  et  de  verbo  sancti- 
ficante  in  praBsenti  dicta  sufficiant. 
Gap.  III.  Quare  institutum  sit  saeramentum  baptismi. 
Nunc  restat  demonstrare  quare  Jnstitutum  est 


jusmodi  rationem  aliam  mutatae  circumcisionis 
causam  commodiorem  fortasse  et  manifestam 
magis  proponendam  putamus.  In  praecedentibus 
quodam  loco  cum  de  sacramentis  tractaremus, 
diximus  sacramenta  omnia  signa  quaedam  esse 
ejus  (quaa  per  illa  datur)  gratiae  spiritualis.Opor- 
tere  autem  ut  secundum  processum  temporum 
spiritualium  gratiarum  signa ;  magis  semper  ac 
magis  evidentia  ac  declarantia  formarent,ut  cum 
effectu  salutis,  cresceret  cognitio  veritatis.Itaque 
sub  lege  naturali  primum  data  sunt  sacramenta, 
decimationes,  sacrificia  et  oblationes,  ut  in  deci- 
matione  quidem  peccatorum  remissio ;  in  sacrifi- 
ciis  vero  carnis  mortificatio  ;  in  oblatione  autem 
boni  operis  exhibitio  aignaretur.Sed  erat  obscura 
signiflcatio  haec  in  sacramento  decimationis,  ubi 


449 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  VI. 


450 


homo  de  iis  quae  possidebat  partem  obtulit,partem 
retinuit,ut  ad  hunc  modum  in  eo  quod  erat,  quod 
imperfectionis  et  defectus  fuit,  sibi  tribueret,quod 
vero  ad  bonitatem  spectabat,  Deo  imputaret.Hoc 
sibi  voluerunt  novem  partes  retentae,  quia  nove- 
narius  signum  imperfectionis  est,  a  denario  per- 
fecto  deficiens.  Propterea  autem  quia  obscurum 
signum  fuit  emundationis  in  decimatione,data  est 
circumcisio  ut  virtutem  justificationis  evidentius 
demonstraret,  quando  dictum  est  homini,ut  por- 
tionem  carnis  suae,  non  quidem  superfluam,  sed 
illius  quod  superfluum  erat  in  homine,  signum 
auferret,utper  hoc  agnosceret  quod  culpam  quam 
natura  per  illam  partem  corporis  traheret,  gratia 
per  sacramentum  circumcisionis  emundaret.  Sed 
quia  circumcisio  eas  tantum  quae  foris  sunt  enor- 
mitates  amputare  potest,eas  vero  quae  intrinsecus 
suntpollutionumsordes  mundare  non  potest,venit 
post  circumci8ionem  lavacrum  aquae  totum  pur- 
gans,  ut  perfecta  justitia  signaretnr.  Rursus  quia 
priori8  populi  qui  sub  timore  serviebat  mundatio 
laboriosa  fuit,  propterea  sacramentum  circumci- 
sionis  in  carne  quae  dolorem  habet  illi  datum  est. 
Novo  autem  populo  qui  voluntate  et  dilectione 
servit,  sacramentum  justificationis  in  lavacro 
aquae,  quae  suavem  habet  purificationem  propo- 
situm  est;  et  sic  quidem  rationem  reddendam  exis- 
timamuspro  eoquodsacramentum  circumcisionis 
mutat  um  est  ,et  sacramen  tum  baptismi  insti  tutum . 

Cap.  IV.  Quando  institulum  sit  sacramentum  baplismi. 
Quaeritur  etiam  quando  institutum  sit  sacra- 
mentum  baptismi,  ex  quo  deinceps  licitum  non 
fuit  illud  negligere,  quando  illud  suscipere  debi- 
tum  fuit.  Et  sunt  quidem  super  hoc  diversae  plu- 
rium  opiniones.Alii  dicunt  ex  eo  institutum  bap- 
tisma,quo  Ghristus  Nicodemo  nocte  ad  se  venienti 
modum  novae  regenerationis  insinuans,  ait:  Nisi 
quis  renatus  fueritex  aqua  et  Spiritu  sancto, 
non  potest  intrare  in  regnum  Dei  (Joan.  inj. 
Alii  dicunt  institutionem  baptismi  ex  eo  ccepisse, 
quo  Chri8tus  post  resurrectionem  suam  in  coelum 
ascensurus  discipulos  ad  praedicandum  misit, 
dicens  :  Ite,  docete  omnes  gentes,  baptizantes 
eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus 
sancti  (Matth.  xxviii).  Quidam  institutionem 
baptismi  ex  eo  ccepisse  putant,  quo  Joannes  in 
aqua  baptizare  ccepit,praedicansbaptizaturum  in 
Spiritu.  Alii  in  passione  Ghristi  quando  dixit : 
Consummatum  est  (Joan.  xix) ;  omnia  Veteris 
Testamenti  sacramenta  finem  accepisse,  et  novi 
exordium  putant.  Gommodius  autem  videtur  ut 
dicamus  baptismum  prius  per  Joannem,et  deinde 
per  Ghri8tum,8ive  per  discipulos  Christi  aliquan- 
diu,solum  ne  a  consuetudine  abhorreret  in  usum 
productum:  novissime  autem  quando  univereum 
mundum  praedicatores  baptizare  missi  sunt,gene- 
jaliter  institutum.Videntur  autem  hic  tria  tem- 
pora  distinguenda.  Primo  enim  ante  baptismum 
circumci8io  sola  statum  habuit,  et  suscipiebatur 
ad  justificationem  sinebaptismo.Novissime  autem 
nunc  post  circumcisionem  solusbaptismus  statum 
habet,et  celebratu  r  ad  salutem  sine  circumcisione. 


A  Fuit  autem  medium  tempus  quoddam,quando  et 
circumcisio  et  baptismus  simul  cucurrerunt. 
Altera,  id  est  circumcisio  ut  fineretur  ;  alter,  id 
est  baptismus  ut  confirmaretur.Oportuit  enim  ut 
et  illa  quae  finienda  erant  nequaquam  subito  vel 
praecipitanter,8ed  paulatim  et  quasi  cum  quadam 
reverentia  dimitterentur,  ut  ostenderentur  bona 
fuisse  tempore  suo.  Et  similiter  quae  incipienda 
erant  non  subito  in  auctoritatem  assumerentur, 
sed  cum  mora  et  gravitate  inchoarentur,ne  velut 
aliena  et  praeter  rem  aliunde  inducta  subito  puta- 
rentur.  IUa  igitur  dimissa  sunt,  non  projecta;  et 
ista  instituta  sunt,  non  usurpata,  ut  divini  con- 
8tlii  auctoritas  ubique  servaretur,et  humana  cau- 
satio  ne  divina  opera  reprehendere  auderet,admo- 

B  neretur.  Quamvis  ergo  in  passione  Ghristi  per 
quam  consummata  sunt  omnia,  veteris  figurae 
status  finem  acceperit,  et  novi  sacramenti  consti- 
tutio  exordium,tamen  et  prius  aliquando  tempore; 
et  nova  inchoata  sunt  ad  coiisuetudinem,et  vetera 
postmodum  aliquandiu  tolerata  secundum  dispen- 
sationem.  Simul  ergo  fuerunt  utraque  tempore 
illo,  sive  ante  passionem,  sive  post,  ab  eo 
quando  inchoata  sunt  nova,  donec  postmodum 
vetera  sunt  interdicta.  Et  in  isto  medio  tempore 
quod  fuit  baptismus  cum  circumcisione,  ab 
inchoatione  sua  usque  ad  passionem  Ghristi  ; 
hoc  fuit  circumcisio  cum  baptismo  post  pas- 
8ionem'  Ghristi,usque  ad  illud  tempus  quo  ipsa 
circumcisio  ccepit  prohiberi.Sicut  enim  ante  pas- 

q  sionem  ipsa  circumcisio  in  statu  suo  ad  remedium 
8uscipiebatur ;  et  tamen  etiam  tunc  baptismus 
sine  periculo  salutis  non  contemnebatur,  ab  iis  - 
quibus  praedicabatur,  ita  post  passionem  baptis- 
mus  quasi  in  statu  suo  percipiebatur  ad  salutem; 
et  tamen  etiam  tunc  circumcisio  sine  periculo  sa- 
lutis  non  contemnebatur  ab  his  quibus  finis  ejus 
nondummanifestabatur.Po8tquam  autem  dictum 
est.  Si  circumcidimini  Christus  vobis  nihil 
prodest  (Galat.v),  jam  deinceps  non  poterat  cir- 
cumcisio  ad  salutem  percipi,sicut  prius  postquam 
dictum  fuerat  :  Masculus  cujus  caro  prceputii 
circumcisa  non  fuerit,  peribit  anima  illa  de 
populo  suo  (Gen.  xvn) ;  non  potuit  circumcisio 
ab  iis  praesertim  quibus  injuncta  fuerat,  sine  pe- 

rj  riculo  salutis  contemni.Rursus  quemadmodumin 
principio  baptismus  a  Joanne  secundum  solum 
sacramentum  dabatur,ut  ii  baptizandi  usum  non 
noverant,erudirentur;  sic  in  novissimo  a  quibus- 
dam  fidelibus  circumcisiodispensatoriesecundum 
solum  sacramentum  suscipiebatur,  ne  ii  qui  cir- 
cumcidi  consueverant  scandalizentur. 
Gap.  V.  Quando  homines  obligari  ceeperunt 
prcecepto  percipiendi  baptismi. 
Si  ergo  quaeritur  quando  homines  obligari  cob- 
perunt  debito  percipiendi  baptismi,hoc  veritati  et 
rationi  consentaneum  esse  probatur;  ex  eo  unum- 
quemque  obligari  coepisse  debito  baptismatis  8U8- 
cipiendi,ex  quo  vel  post  institutionem  praeceptum 
vel  ante  institutionem  consilium  percepit  bapti- 
zandi.Qui  enim  nec  prius  contemptor  consilii,nec 
postpraevaricatorpr®ce$ti*x*V\\i\.^ 


451 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


452 


fuit,nisi  forte  quis  aut  prius  aut  postea  ignorans 
fuissedicatur,ad  quem  divinae  institutionis  notitia 
pervenisset,  nisi  ejus  culpa  obstitisset.  Quando 
igitur  Ghristus  Nicodemo  nocte  ad  se  venienti 
dixit :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spi- 
ritu  sancto,  non  potest  videre  regnum  Dei 
(Joan.m) ;  amico  revelatum  est  consilium.Quando 
vero  postea  dixit  :  Ite,  docete  omnes  gentes, 
baptizantes  eos  in  nomine  Patris,  et  Filii  et 
Spiritus  sancti  (Matth.  xxviii)  ;  informandis 
omnibus  expositum  est  praeceptum.  Ubi  quidem 
generalisinstitutio  facta  est  quae  ex  eounumquem- 
que  debitorem  habuit,  quod  ad  ipsum  praedican- 
tibus  apostolis  nuntiis  verbi  praeceptum  institu- 
tionis  pervenit.  Qui  autem  interim  longe  positi, 
aut  prope  in  occulto  constituti,  nondum  cognita 
institutione  divina  forte  ab  hac  vita  subducti  sunt, 
hoc  de  ipsis  mihi  sentiendum  videtur;  quod  et  de 
illis  qui  ante  ipsam  institutionem,sive  in  praepu- 
tio,  sive  in  lege  fuerunt,  quia  quod  illis  fecerunt 
tempora,  hoc  istis  operata  est  absentia.  Si  quis 
autem  pertinax  esse  velit  et  adhuc  hujusmodi  ali- 
quos  in  ignotis  regionibus,  et  remotis  terrarum 
sedibus  degere  contendat,  qui  forte  mandatum 
divinum  de  percipiendo  baptismatis  sacramento 
non  acceperint,  ego  vel  neminem  talem  esse,  vel 
si  forte  aliquis  est,  si  ejus  culpa  non  obstitisset, 
audire  et  scire  potuisse  ac  debuisse  sine  cuncta- 
tione  affirmo,  maxime  cum  Scriptura  evidenter 
clamet:  In  omnem  terram  exivit  sonas  eorum ; 
etin  fines  orbis  terrce  verba  eorum  (Psal.xvm). 
Si  igitur  in  omnem  terram  sonus  eorum,  et  in 
omni  terra  quidem  vel  auditi  sunt,  et  contempto- 
res  condemnatur,  vel  auditi  non  sunt  pro  culpa 
sua,  etignorantes  ignorantur,  et  non  salvantur. 
Et  haec  de  tempore  institutionis  baptismi,  et  de 
debito  percipiendi  baptismi  dicta  sunt. 
Cap.  VL.Quid  distet  inter  baptismum  Joannis,et 
Christi;etdeforma  baptismiJoannis,et  Christi. 
Inter  baptisma  Joannis  et  baptisma  Christi,haec 
distantia  est  quodin  baptismo  Joannis  per  intinc- 
tionem  aquae  solum,  sacramentum  dabatur,  in 
baptismate  vero  Ghristi  cum  sacramento  etiam 
res  sacramenti  percipiturJoannes  enim  peccatores 
aqua  tinxit,  et  peccata  conntentibus  poenitentiam 
injunxit;Ghri8tus  baptizat  et  peccata  dimittit.Ille 
baptizans  venturum  et  baptizaturum  in  spiritu 
prsedicavit,  hic  baptizans,  ad  remissionem  pecca- 
torura  spiritum  infundit.  Illic  homines  baptiza- 
bantur  in  nomine  venturi,  hic  homines  baptizan- 
tur  in  nomine  Patris,et  Filii,et  Spiritus  sancti 
(Matth.  xxviii).  Sacramentum  ergo  utrobique 
quantum  ad  formam  exteriorem  idem  fuit,  sed 
quantum  ad  effectum  idem  non  fuit,  quia  illic 
8acramentum  solum  fuit ;  nam  remissio  peccato- 
rum  non  fuit  :  hic  autem  et  sacramenti  forma 
proponitur,  et  virtus  sacramenti  pariter  in  remis- 
sionem  peccatorum  condonatur. 


A  Gap.  VII.  Utrum  post  datum  proeceptum 
baptismi  aliquis  salvari  possit  nisi  actuali- 
ter  percepto  sacramento  baptismi. 
Solent  quidam  sive  curiose,  sive  studiose  inqui- 
rere,  utrum  aliquis  post  indictum  et  publice  pro- 
positum  baptismatis  sacramentum  salvari  possit, 
nisi  actualiter  ipsum  sacramentum  baptismi  per- 
cipiat.  Videntur  enim  rationes  manifeste  esse,  et 
habent  auctoritates  multas,  si  tamen  habere  di- 
cendi  sunt,  qui  non  intelligunt.  Primum  quia 
dictum  est  :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua 
et  Spiritu  sancto,non  potest  intrare  in  regnum 
Dei  (Joan.  iii).  Et  iterum  alibi  :  Qui  crediderit 
et  baptizatus  fuerit  salvus  erit  (Marc.  xvi).Et 
sunt  alia  multa  talia,  quibus  quasi  astrui  videtur 
B  nullo  modo  salvari  posse  eum  qui  hoc  sacramen- 
tum  non  habuerit  ;  quidquid  praBter  hoc  sacra- 
mentum  habuerit.  Si  fidem  perfectam  habuerit : 
si  spem,  si  charitatem  habuerit,  etiamsi  cor  con- 
tritum  et  humiliatum  habuerit  quod  Deus  non 
despicit^veram  poenitentiam  depraeteritis,firmum 
propositum  de  futuris,  quidquid  habuerit  salvus 
esse  non  poterit  si  hoc  non  habuerit.Et  hoc  totum 
ita  ipsis  videtur,  propter  hoc  quod  scriptum  est : 
Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto 
non  intrabit  in  regnum  Dei.  Et  tamen  si  quis  quae- 
rat  quid  factum  sit  de  illis  qui  pro  Christi  san- 
guine  effuso  sive  sacramento  aquse  ab  hac  vita 
transierunt,  dicere  non  audent  ejusmodi  salvos 
non  esse.  Et  cum  ostendere  non  possit  hoc  in  eo 
q  quod  supra  memoratum  est  scriptum  esse,  dicere 
tamen  non  audent,quia  ibi  scriptum  non  est,ideo 
negandum  esse.  Qui  enim  dixit :  Nisi  quis  renatus 
fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto ;  non  addidit,vel 
effuso  8anguine  vice  aquae,  et  tamen  verum  est 
quanquam  hic  scriptum  non  est.  Nam  si  salvus 
opt  qui  propter  Deum  aquam  suscepit,  quare  non 
multo  magis  salvus  est,  qui  propter  Deum  san- 
guinem  fudit  ?  Plus  enim  est  sanguinem  dare 
quam  aquam  accipere.  Illud  enim  quod  quidam 
dicunt :  propterea  salvos  esse  qui  sanguinem  fun- 
dunt,  quia  cum  sanguine  etiam  aquam  fundunt, 
et  in  ipsa  aqua  quam  fundunt  baptisma  perci- 
piunt,  quam  sit  frivolum  patet.  Si  enim  propter 
humorem  aquae,  qui  cum  sanie  cruoris  de  vulne- 
j.  ribusmanat  baptizati  dicuntur,quiinterficiuntur, 
ergo  qui  suffocantur  vel  submerguntur,  vel  alio 
quolibet  genere  mortis  (ubi  sanguis  non  funditur) 
occiduntur,  baptizati  non  sunt  in  sanguine  suo,et 
frustra  mortui  sunt  pro  Ghristo,  quia  humorem 
aquae  quem  intra  corpus  habuerunt  non  effude- 
runt.  Quis  hoc  dicat  ?  Ergo  in  sanguine  baptiza- 
tur,qui  pro  Ghristo  moritur;  qui  et  si  sanguinem 
non  effundit  ex  vulnere,dat  vitam  quae  pretiosior 
est  sanguine.  Nam  sanguinem  fundere  posset ;  et 
si  vitam  non  daret,  et  minus  esset  sanguinem 
fundere  quam  vitam  dare.  Bene  ergo  sanguinem 
fundit,  qui  vitam  ponit  pro  Christo,  et  habet 
baptisma  suum  in  virtute  sacramenti,  sive  qua 
sicut  sacramentum  ipsum  accepisse  non  prodest; 
ita  cum  illa  habetur,  sacramentum  habere  non 
posse,  non  nocet.  Verum  ergo  est  (quamvis  ibi 


453 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  U  PARS  I. 


454 


dictum  non  est)  quod  qui  pro  Christo  moritur,in  A 
Ghri8to  baptizatur.  Ita,inquiunt,verum  est  quam- 
vis  ibi  dictum  non  est,  et  ideo  verum  est  quia 
alibi  dictum  est;  etiam  si  ibi  dictum  non  est.Qui 
enim  dixit  :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et 
Spiritu  sancto,non  potest  intrare  in  regnum  Dei; 
idem  ipse  alibi  dixit  :  Qui  me  confessus  fuerit 
coram  hominibus:  confitebor  et  ego  eum  coram 
patre  meo  (Matth.  x).  Quod  ergo  ibi  dictum  non 
est  subintelligendum  tamen  est,  quamvis  dictum 
non  est,  quoniam  alibi  dictum  est  :  Videte  ergo 
quid  dicunt :  Ideo  inquiunt  quod  dictum  non  est; 
subintelligendum  est  ubi  dictum  non  est,quoniam 
alibi  dictum  est.Si  ergo  hoc  in  hoc  loco  subintel- 
ligendum  est  ubi  dictum  non  est,  quoniam  alibi 
dictum  est,  quare  similiter  etiam  de  fide  subin-  B 
telligendum  non  est ;  quoniam  alibi  dictum  est : 
Qui  credit  inquit,in  me  mortem  non  videbit  in 
ceternum  f  (Joan.  xi.)  Item  qui  dixit  :  Nisi  quis 
renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  non  po- 
test  intrare  in  regnum  Dei;  ipse  dixit :  Qui  credit 
in  me,  non  morietur  in  ceternum  (ibid.).  Aut 
ergo  nega  fidem,  aut  concede  salvationem.  Quid 
tibi  videtur  ?  Ubi  fides  est,  ubi  spes  est,  ubi  cha- 
ritas  est  ;  denique  ubi  plena  et  perfecta  virtus 
sacramenti  est,  ealus  non  est ;  quia  solum  sacra- 
mentum  non  est,et  ideo  non  est,quia  haberi  non 
poteet :  Qui  crediderit,inquit,et  baptizatus  fuerit, 
salvus  erit.  Ecce  ergo  dubium  non  est,  quin  ubi 
fides  est  et  baptismus  est,8alus  sit.Et  quid  sequi- 
tur  ?  Qui  vero  non  crediderit,  condemnabifur  q 
(Marc.  xvi).  Quare  ita  dicere  voluit  ?  Quare  non 
dixit :  Qui  non  crediderit  et  baptizatus  non  fuerit 
condemnabitur,  sicut  dixerat  :  Qui  crediderit  et 
baptizatus  fuerit,  salvus  erit  ?  Quare,  nisi  quia 
credere  voluntatis  est,et  quia  fides  credere  volenti 
deesse  non  potest.  Et  idcirco  in  eo  qui  non  credit 
semper  prava  voluntas  arguitur  ubi  necessitas 
nulla  esse  potest,  quae  ad  excusationem  praeten- 
datur.  Baptizari  autem  in  voluntate  esse  potest, 
etiam  quando  non  est  in  possibilitate;  et  idcirco 
juste  bona  voluntas  cum  devotione  fidei  suae  non 
despicitur,  quamvis  ab  eo  quod  foris  est  sacra- 
mento  aquae  percipiendo  articulo  necessitatis  prae- 
pediatur.Vi8  nosse  plenius  an  ne  ratio  haecalicubi 
auctoritate  manifestiori  se  probet.quamvis  et  illae  ~ 
quas  supra  commemoravimus  auctoritates  tam 
manifestae  videantur,  ut  de  veritate  ipsarum  du- 
bitari  non  possit  ?  Audi  tamen  adhuc  aliud  si 
forte  evidentius  tibi  demonstrari  possit,  de  quo 
dubitari  non  debes.  Beatus  Augustinus  in  libro 
De  unico  baptismo  sic  ait  :  Etiam  atque  etiam 
considerans,  invenio  non  tantum  passionem  pro 
nomine  Ghristi  id  quod  deerat  baptismo  posse 
implere,eed  etiam  fidem  conversionemque  cordis, 
si  forte  ad  celebrandum  mysterium  baptismi  in 
angu8tii8  temporum  succurri  non  potest.  Vides 
quoniam  manifeste  testatur  fidem  et  cordis  con- 
versionem,  bonae  voluntatis  ad  salutem  posse 
sufncere,  ubi  visibile  sacramentum  aquae  ex  ne- 
cessitate  contigit  haberi  non  posse.  Sed  ne  forte 
contrarietas  aliqjua  tibi  esse  videatur,  in  eo  quod  • 


postea  in  libro  retractationum  exemplum  de  la- 
trone  quod  ad  hanc  sententiam  in  qua  dixerat 
effu8ionem  sanguinis,  sive  fidem  et  cordis  et  con- 
versionem.  vieem  baptismi  implere  posse,  com- 
parandam  assumpserat,  improbavit  dicens  :  In 
quarto  libro  cum  dicerem  vicem  baptismi  posse 
habere  passionem,  non  satis  idoneum  posui  illius 
latronis  exemplum,  qui  utrum  fuerit  baptizatus 
incertum  est.  Sed  considerare  debes  quod  in  hoc 
loco  exemplum  tantum  quod  ad  probationem  sen- 
tentiae  adduxerat  correxit  ipsam  sententiam,non 
reprobavit.  Quod  si  putas  idcirco  sententiam  il- 
lam  improbandam  quia  exemplum  correctum  est, 
ergo  falsum  est  quoft  dixerat  effusionem  sangui- 
nis  vicem  baptismi  posse  habere,quoniam  ad  illud 
probandum  exemplum  ipsum  positum  est.  Non 
enim  ait  cum  dicercm  vicem  baptismi  posse  ha- 
bere  fidem,  sed  cum  dicerem,  inqnit,  vicem  bap- 
tismi  posse  habere  pa§sionem,quamvis  utrumque 
in  ipsa  una  sententia  posuisset.Si  ergo  ad  id  quod 
dixit  vicem  baptismi  posse  habere  passionem 
exemplum  positum  est  cum  ipsum  sine  ambigui- 
tate  ulla  verum  esse  constet,patet  quod  exemplum 
postmodum  correctum  est,  sed  sententia  non  est 
improbata.  Oportet  ergo  ut  aut  confitearis  vicem 
baptismi,  in  articulo  necessitatis  fidem  veram  et 
confessionem  cordis  implere  posse,  aut  ostendas 
qualiter  fides  vera  et  charitas  non  ficta  haberi 
possit,  ubi  salus  non  sit.  Nisi  forte  dicere  velis 
neminem,  fidem  veram  et  charitatem  veram  ha- 
bere  posse,  qui  visibile  sacramentum  aquaa  non 
sit  habiturus.Quod  tamen  qua  ratione  vel  aucto- 
ritate  probes  ignoflo.Sed  nos  interim  non  conten- 
dimus  utrum  aliquis  qui  baptismi  sacramentum 
percepturus  non  est ;  ista  habere  possit,  hoc  solo 
duntaxat  constante,  quod  si  quis  esset  qui  hsBC 
haberet  etiam  sine  visibili  sacramento  aquaB  pe- 
rire  non  posset.  Multa  sunt  alia  quae  semper  hoc 
approbandum  adduci  potuissent,  sed  nos  qu» 
superius  in  tractatu  sacramentorum  ad  idipsum 
probandum  posuimus  :  nequaquam  iterum  repli- 
canda  putamus. 

Gap.  VIII.  De  sacramentis  neophytorum. 
Neophytus  novitius  interpretatur.  Neophytus 
vocatur  nuper  ad  fidem  conversus,  sive  rudis  in 
disciplina  religiosae  conversationis.  Noviter  ad  fi- 
dem  conversi  visibilibus  sacramentis  instruendi 
sunt,  ut  per  ea  quse  vident,  intelligant  qu®  non 
vident.  Admonendi  sunt  hujusmodi  ut  considerent 
novam  non  esse  fidem.  in  qua  novi  sunt  ipsi ; 
quoniam  ab  initio  mundi  sicut  nullo  tempore  de- 
fuerunt  fideles  et  justi  membra  Ghristi,  ita  ab 
initio  nunquam  defuerunt  sacramenta  salutis 
quae  precesserunt  in  prseparationem  et  signum 
redemptionis,  quse  completa  est  in  morte  Ghristi. 
Prima  namque  aetate  Abel  agnum  obtulit  in  sa- 
crificio  figuram  mortis  Christi.  Secunda  setate 
Noe  arcam  in  diluvio  gubernavit,  sicut  Ghristus 
Ecclesiam  inter  iluctus  tentationum  regens  mer- 
gi  non  sinit.Tertia  setate  Abraham  pro  filio  obla- 
to  arietem  mactavit,  sicut  Deus  Pater  Verbum 
suo  pro  salute  mundi  obtulit.  Ia  <£io  taxaK^  *&>- 


485 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


456 


vinitate  inviolabili  permanente  sola  humanitas  A  pretatur,  catechizare  enim  est  instruere,quoniam 


dolorem  mortis  sustinuit.  Postea  eductus  estpo- 
pulus  Israel  de  JEgypto  per  mare  Rubrum  in  co- 
lumna  ignis  et  nubis,  sicut  fideles  Dei  de  tene- 
bri8  peccati  liberantur,  renovati  per  sacramen- 
tum  baptismi  Ghristi  sanguine  consecratum  ;  ip- 
sum  fide  sequentes  in  quo  est  et  nubes  humani- 
tatis  et  ignis  divinitatis.  Quarta  setate  in  Jerusa- 
lem  regnum  populi  Dei  sublimatur  temporale, 
praefigurans  aeternum ;  in  quo  princeps  pacis, 
pater  futuri  sceculi  (Isa.  ix),  fideles  suos  ad  vi- 
sionem  aeternas  pacis  introducet.  Hujus  autem 
regni  exordium  David  exstitit,  qui  per  multas 
tribulationes  probatus,  et  glorificatus,  pacis  suc- 
ce88orem  Filium  reliquit,  ut  ostendatur  quod.ad 


baptizandi  prius  instruuntur  et  docentur  quae  sit 
forma  fidei  Christianae,  in  qua  eos  salvos  fieri  et 
8acramentum  salutis  suscipere  opportet,  sicut 
scriptum  est  :  Ite,  docete  omnes  gentes,  bapti- 
zantes  eos  in  nomine  Patris  et  Filii,  et  Spiri- 
tus  sancti(Matth.xxvm).  Prius  docete,  postea 
baptizate.  Docete  ad  instructionem,  baptizate  ad 
emundationem.  Docete  ad  fidem,  baptizate  ad 
peccatorum  remissionem.  Idcirco  docete  quid  qui 
crediderit,  ideo  baptizate  ;  quia  qui  oaptizatus 
fuerit9  salvas  erit  (Marc.  xvi).  Hoec  igitur  for- 
ma  catechizationis  a  primis  temporibus  Christia- 
nse  fidei  instituta  est.  Quae  tunc  quidem  necessa- 
rio  servabatur  quando  adultis  et  intelligentiam 


futurae  pacis  quietem  pervenire  non  possint,  qui  g  habentibus  priusquam  ud  baptismi  sacramentum 


in  praesenti  vita  contra  tentationes  et  tribulatio- 
nes  vincendas  fortes  non  fuerint.  Propter  hoc  qui 
in  Sabbato  sancto  paschalis  solemnitatis  baptizan- 
di  8unt,quartahebdomada  quadragesimalisobser- 
vantiae,  quae  continentise  nobis  arma  ministratet 
in  quarta  ejusdem  hebdomadae  feria  catechizandi 
deferunturad  ecclesiam:ibi  auditurietinstruendi 
qualiter  contra  spirituales  nequitiassuntpugnatu- 
ri.  Sedtamen  usque  in  Sabbatum  Paschalis  sole- 
mnitatis  eorumbaptismusdiffertur,  hocattenden- 
te  Ecclesiaquod  quid  adagnitionem  in  praesenti  vi- 
ta  vocantur,in  spefuturaequietis  baptizantur.Qui- 
ntaaetatepopulus  propter  peccata  sua  in  Babylo- 
nem  captivus  ducitur,etrursusDeo  miserantepost 


accederent,  regula  fidei  Christianae  nuntiabatur, 
ut  vel  sponte  fidei  acquiescentes  digni  regenera- 
tione  spirituali  judicarentur,  vel  credere  nolentes 
merito  aperceptionesacramenti  Dei  velut  indigni 
repellerentur.  Ad  obtinendam  quippe  salutem  id- 
circo  arbitrium  hominis  consulendum  est,  quo- 
niam  opus  salutis  voluntarium  esse  oportet.  Et 
hoc  quidem  a  principio  sicfactum  est.  Postquam 
autem  ad  fidem  multitudo  gentium  introivit  jam 
nunc  etiam  in  iis  qui  a  fidelibus  generantur  par- 
vuli8  ;  eadem  forma  servatur,  quos  et  ipsob  ma- 
ter  Ecclesia  provida  dispensatione  sacramento 
salutis  interim  carere  non  vult,  ne  forte  ipsa  di- 
latione,  a  salute  alieni  fierent,  si  non   percepto 


septuagintaannossolutocaptivitatis  jugo  ad  ter- q  sacramento   salutis  subito  ab  hac  vita  exirent. 

^r.    ■j-»_n_      _-_,  ■  ■  jr.    mn_n.      -m  _-k  4  _f\  m  1  T"*Y  •  •  •  ^*"^        /"t  *  _L        *  "11"  J|   •  •  m 


ram  suam  revocatur.Quoniam  populus  Deiqui  in 
hac  vitaequae  septenariodierum  volvitur,  vanitati 
etconfusioni  subjectus,mortalitatis  jugum  portat, 
postfinemejusacorruptioneliberatur.Sicigiturab 
initio  nullo  tempore  sacramenta  Dei  defuerunt, 
quibus  fidelis  populus  ad  perceptionem  invisibi- 
lium  nutriretur,  et  exercitaretur  ad  cognitionem, 
ad  ultimura  sexta  aetate  de  virgine  natus  est 
Christus,  sicut  sexta  die  de  terra  virgine  primus 
homoestplasmatus.Ipseergo  quasi  consummatu- 
rus  omnia  cum  ad  virilem  aetatem  pervenisset,  trice- 
simoaetatis  suaeanno  aJoannebaptizatus  est;non 
nece88itate,8ed  dispensatione,  ut  lavacrum  emun- 
dadis  sanctificaret.  Dehinc  apostolos  ministros 


Gongrue  ergo  provisa  est  in  illis  medicina  salu- 
tis,  ut  in  sacramento  fidei  baptizentur,  et  per  al- 
terius  fidem  Deo  reconcilientur,  quos  per  alterius 
peccatum  alienatos  constat  esse  a  Deo.  Institu- 
tum  est  itaque  ad  hoc  novum  sacramentum  ad 
catechizandos  parvulos,  exorcizandos,  initiandos 
et  deinde  baptizandos,  in  quibus  pro  parvulis  au- 
dit  Ecclesia,  et  ad  interrogata  respondet  et  epon- 
det  donec  ipsi  ad  intelligibiles  annos  perveniant, 
et  sacramenta  fidei  et  charitatis  et  spei  per  se  in- 
telligere  valeant  etservare. 

Gap.  X.  De  exorcismo. 
Exorcismus  de  Graeco  in  Latinum   adjuratio 
dicitur.  Exorcistae  enim  sunt  qui  super  catechu- 


Evangelii  convocans  regnum  ccelorum  venturum  D  menos  sive  super  energumenos  ;  id  est  eos  qui 


praedicare  ccepit;  et  novissime in  consummationem 
omnium  semetipsumhostiam  pro  mundi  redemp- 
tionein  aracrucisPatriofferens  mortem  sustinuit, 
ut  credentibu8  in  se  mortis  timorem  tolleret,et  a 
morte  resurrexit  ut  pro  se  morientibus  spem  vitae  et 
resurrectionisdaret.Postea  ascensurus  in  coelos  di- 
scipulos  inmundum  universum  misit  docere  etba- 
ptizare  omnes  gentes,ut  vocarentur  qui  praecede- 
tem  sequerentur  advitam.Haecsunt  sacramentafi- 
deiChristianaeab  initio  conditainfidecredenda,si- 
ne  fine  profutura.  Haec  sunt  quibus  catechizandos 
imbuimus,  eteorum  qui  sacramento  novitatisre- 
generandi  sunt,  fidem  salutari  confessione  pro- 
merendam  exigimus. 

Cap.  IX.  De  catechizatione. 
Catechumenus  instructus  vel  audiens  inter- 


habent  spiritum  immundum.invocantnomenDo- 
mini  Jesu  divina  virtute  objecta  ;  adjurantes 
eum  ut  egrediatur  ab  illis.  Recte  ergo  post  cate- 
chizationem  exorcismus  sequitur,  ut  ab  eo  qui 
jam  fide  instructus  est,  adversaria  virtus  pella- 
tur.  Tria  quippe  sunt  usque  ad  susceptionem  no- 
vitatis  perficienda,  quibus  baptizantus  quasicon- 
cipitur  et  nutritur,  et  usque  ad  integritatem  no- 
vae  vitae  promovetur.  Haec  autem  sunt  catechis- 
mi,  exorcismi,  orationes.  Primum  itaque  cate- 
chizatur  baptizandus,  ut  ad  fidem  proprio  mo- 
veatur  voluntatis  arbitrio.  Deinde  exorcisatur  ut 
ab  eo  diaboli  potestas  iniqua  pellatur.  Additur 
etiam  oratio  ut  gratia  preveniat  et  subsequatur, 
quae  vires  praebeat  libero  arbitrio,  et  qua  procul 
iiat  universa  maligni  spiritus  illusio.  Forma  igi- 


457 


DS  SAGRAMBNTIS.  LIBRI  U  PABS  VI. 


458 


tur  exorcismi  in  hunc  modum  perficitur.  Signa-  A  tatis  pannis  obfuscaverat,  habitu  regenerationis, 


turprimobaptizandus  crucis  signaculo  in  fronte, 
in  pectore,  in  oculis,  in  naribus,  in  auribus,  in 
ore,  ut  totius  corporis  sensus  hoc  signaculo  mu- 
niantur,  cujus  virtute  omnia  nostra  sacramenta 
complentur,  et  omnia  diaboli  figmenta  frustran- 
tur.  Postea  datur  sal  benedictum  in  os  ejus,  ut 
sapientia  conditus  fetore  careat  iniquitatis,  et 
ultra  non  putrescat  a  vermibus  vitiorum.  Deinde 
exsufflatur  malignus  fortis.  ut  spiritus  spiritu 
pellatur.  Postea  tanguntur  ei  aures  et  nares  sali- 
va,  ut  tactu  supernae  sapientiae,  et  aures  ejus 
aperiantur  ad  audiendum  verbum  Dei,  et  nares 
similiter  ad  discernendum  odorem  vitae  et  mortis 
Hoc  est  sacramentum  apertionis  quod  Dominus 


gloriae  praferat  indumentum.  Tegitur  etiam  post 
sacram  unctionem  ejus  caput  sacro  velamine,  ut 
intelligat  se  diademate  regni  et  sacerdotali  digni- 
tate  potiri.  Ad  ultimum  datur  cereus  accensus  in 
manum  ejus,  quatenus  implere  doceatur  illud 
evangelicum  quo  dicitur  :  Sic  luceat  lux  vestra 
coram  hominibus  ut  videant  vestra  bona  ope- 
ra,  et  glorificem.  Patrem  vestrumqui  in  ccelis 
est  (Matth.  v).  Hanc  igitur  lampadem  si  inexs- 
tinguibilem  servaverit,  inter  virgines  sapientes 
cum  sponso  ccelesti  ad  nuptia  introibit. 
Gap.  XH.  De  patrinis. 
Patrini  vocantur  qui  parvulos  ad  baptismum 
offerunt,  et  pro  ipsis  spondendo  quasi  fidejusso- 


in  Evangelio  significavit,  quando  aures  et  os  te-  B  resadDeum  fiunt.  Hi  propterea  patrini  vocantur, 


tigit  surdi  et  muti ,  dicens  ;  Ephpheta,  quod  est 
adaperire  (Marc.  vn). 

Cap.  XI.  De  his  quce  post  exorcizationem  se- 
quuntur  in  baptismo. 
His  ergo  completis,  venit  saeerdos  ad  fontem  : 
consecratur  fons  In  nomine  Patris,  et  Filii,  et 
Spiritu  sancti ;  ut  sanctitas  sacramenti  non  ex 
eo  qui  ministrat,  sed  ex  eo  qui  sanctificat  consta- 
re  sciatur,  sicut  scriptum  est:  Hic  est  qui  bapti- 
zat  (Joan.  i).  Sic  enim  nec  a  bono  melius  datur, 
nec  a  malo  pejus  accipitur,  quia  sanctitas  sacra- 
menti  non  in  merito  ministrantium,  sed  in  Dei 
sanctificantis  virtute  perficitur.  Traditur  etiam 
novae  vitae  auditoribus  symbolum  fidei,  in  quo 


quia  regenerandos  ad  vitam  novam  offerunt  et 
quodammodo  auctores  fiunt  ipsius  regeneratio- 
nis  novae.  De  quibus  placuit  patribus  ut  per  sin- 
gulos  baptizandos  patrini  singuli  admitterentur, 
id  est  unus  tantum,  sive  vir  sive  mulier.  Propte- 
rea  fortassis  ne  spiritualis  cognatio,  cui  reveren- 
tiam  exhibere  oportebat,  passim  diffusa,  in  ma- 
trimonii  copula  obesse  potuisset.  Sed  quaedam 
Ecclesiae  hanc  consuetudinem  non  servant,  plu- 
res  ad  susceptionem  parvulorum  admittentes. 
Hoc  similiter  sancitum  est,  ut  alium  in  baptismo 
vel  in  chri8mate,  hoc  est  confirmatione,  in  filio- 
lum  non  suscipiat,  is  qui  baptizatus  non  est  vel 
confirmatus.  Sednec  monachi  compatres  autcom- 


apostolicae  doctrinae  forma  consistit.    Postremo  G  matres  facere  possunt,  quibus  ejusmodi  commer- 


oblatus  ad  baptismum  parvulus,  et  interrogatus 
a  sacerdote  an  abrenuntiet  Satanae,  et  omnibus 
operibus  ejus,  atque  omnibus  pompis  ejus,  per 
ora  gestantium  respondet,  ut  quis  aliena  iniqui- 
tate  obligatus  est,  aliena  fide  et  confessione  sal- 
vatur.  Post  abrenuntiationem  factam,  ungitur 
oleo  sacro  in  pectore  tanquam  muniatur  adver- 
8us  hostem,  ne  ei  deinceps  immunda  et  noxia 
persuadere  possit.  Ungiter  et  inter  scapulas,  ubi 
vigor  portandi  operis  est,  ut  fortitudinem  acci- 
piat  ad  portandum  onus  Domini.  Deinde  inter- 
rogatur  an  credat  in  Deum  Patrem,  et  Filium,  et 
Spiritum  sanctum,  unam  esse  Ecclesiam  catholi- 
cam,remis8ionem  peccatorum  et  vitam  aeternam. 


cia  familiaritatis  prohibentur.  Patrini  fidejusse- 
res  sunt,  pro  iis  quod  in  baptismo  susceperunt, 
ut  eos,  cum  ad  legitimam  astatem  pervenerint, 
admoneant  fidem  rectam  et  conversationem  bo- 
nam  custodire.  Ante  omnia  symbolum  et  oratio- 
nem  Dominicam  ipsi  teneant,  et  eis  insinuent, 
pro  quorum  fide  sponsionem  fecerunt. 
Gap.  XIII.  De  rebaptizatione. 
Apostolus  dicit :  Unus  Deus,  una  fides,unum 
baptisma  (Ephes.  iv).  Quod  ergo  unum,  gemina- 
ri  non  potest,  quapropter  valde  rationabili  defini- 
tione  a  sanctis  Patribus  institutum  est,  ut  qui 
semel  baptismi  sacramentum  percepisse  cognos- 
citur,  nulla  ratione  illud  iterato  accipiat  sive  in 


Sub  hac  igitur  fidei  responsione,  trina  mersione  j)  Ecclesia,  sive  extra  Ecclesiam,  hoc  est  a  Gatholi- 


a  sordibus  vetustatis  abluitur,  et  novum  homi- 
nem  indutus  triduanaemorti  Ghristi  consepelitur, 
sicut  ait  Apostolus  :  Quicunque  in  Christo  bap- 
tizati  sumus,  in  morte  ipsius  baptizati  su- 
mus.  Consepulti  enim  sumus  cum  Christo  per 
baptismum  in  mortem,  ut  quomodo  Christus 
resurrexit  a  mortuis,  ita  et  nos  in  novitate 
vitoe  ambulemus  (Rom.  \i).  Trina  enim  immer- 
aio,  trina  est  'cogitationis,  locutionis  et  operatio- 
nie  emundatio.  Gompletis  autem  baptismi  sacra- 
mentis,  postquam  baptizatus  a  fonte  ascendit?sa- 
cro  chrismate  in  vertice  ungitur,  ut  spiritum 
Christi  participando  merito  deinceps  Ghristianus 
appelletur,  cohseres  regni  ct  gloriae  sacra  unctio- 
ne  efifectus.  Exinde  traditur  Ghristiano  vestis 
candida,  ut  qui  primae  nativitatis  decorem  vetus- 


co,  sive  ab  haeretico,  sive  denique  a  fideli,  sive 
ab  intideli,  cujuscunque  conditionis,  aetatis,  aut 
sexus  persona  illud  acceperit,  modo  tantum  se- 
cundum  rectam  Gatholici  baptismatis  formam 
acceperit,  ratum  constare  debebit,  nec  ulla  ratio- 
ne  poterit  iterari.  Quodenim  bonum  accepit,qua- 
re  bonum  non  judicetur  etiamsi  a  bono  non  acce- 
pit  ?  Non  enim  illius  erat  a  quo  accepit,  vel  po- 
tius  per  quem  accepit,  qui  bonus  non  fuit,  sedil- 
lius  in  cujus  nomine  accepit  qui  semper  bonus, 
malum  dare  non  potuit.  Propter  hoc  eos  qui  ab 
haereticis  in  nomine  Trinitatis  baptizati  sunt, 
cum  ad  unitatem  Ecclesiae  redeunt  non  rebapti- 
zari,  sed  vel  unctione  chri3matis,  vel  impositione 
manus  reconciliari  catholicae  Ecclesiae  antiqua 
Patrum  traditio  instituit,  sicut  pridem  axiaao^ 


450 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


460 


per  impositionera  manus  occidens,  perunctionem 
vero  sacri  chrismatis  ad  ingressum  Catholicaa  Ec- 
clesiae  oriens  reformavit.  Nam  qui  solum  sacra- 
mentum  foris  acceperunt,intus  per  impositionem 
manus  spiritum  accipiunt.  Placuit  tamen  eos  qui 
se  haptizatos  nesciunt,  et  sui  haptismatis  testes 
non  hahent,  sine  cunctatione  haptizari ;  quia  ite- 
ratum  dic;  non  dehet,quod  factum  esse  nescitur. 
Quaeritur  etiara  de  iis  qui  mimice,  id  est  jocose 
baptizantur,  utrura  verum  et  plenum  saccramen- 
tum  haptismi  percipiant.Sed  sciendum  quod  aliud 
est  aliquid  jocose  vel  lusorie  dare,  sive  accipere ; 
et  tamen  velle  dare  aut  accipere,  et  hoc  omnino 
intendere,  ut  detur  et  accipiatur,  quod  jocose  vel 
datur  vel  accipitur.  Aliud  autem  aliquid  agere 
quod  formam  illius  in  opere  haheat ;  et  tamen 
hoc  nolle  agere  neque  intendere  ut  hoc  agatur, 
sed  aliud  aliquid  quodcunque.  Ubi  ergo  intentio 
baptizandi  est,  etiam  si  reverentia  dehita  in  agen. 
do  non  est,  sacramentum  quidem  est,  quia  om- 
nino  agitur,  et  hoc  intenditur  ;  nec  tamen  sine 
culpa  agenti8,quia  quod  agitur  et  intenditurnon 
digne  agitur.  Ridiculum  autem  omnino  est  ut, 
uhi  intentio  agendi  nulla  constat,  opus  esse  dica- 
tur,  propter  speciem  quamdam  assimilitam  ope- 
ri,  non  propter  hoc  assumptam,  sed  forte  prove- 
nientem  ex  alio  quocunque.  Ejusmodi  est  quod 
quidam  imperiti  existimant  verba  illa  quse  ad 
conficiendam  Eucharistiam  instituta  sunt :  a  qua- 
cunque  persona  sive  in  quocunque  loco  et  quali- 
cunque  intentione  super  panem  et  vinum  prolata, 
effectum  consecrationis  etsanctificationis  hahere, 
quasi  sacramenta  Dei  sic  instituta  sint,  ut  nul- 
lam  operandi  rationem  admittant;  sed  tumul- 
tuosaqusedam  et  violenta  atqueirrationabili  per- 
tinacia  sine  omni  intentione  aut  voluntate  ope- 
rantium  ad  effectum  procedant.  Ego  filium  meum 
forte  ad  balnea  tuleram.  Veni  ad  aquam  non  ut 
baptizarein,  sed  ut  balnearem :  non  ut  sacramen- 


A  tum  darem,  sed  ut  sordes  abluerem,  vel  carnem 
foverem.  Posui  parvulum  meum  in  aquam,  sed 
quia  volui  ut  bene  cresceret,  et  prodesset,  dixi 
forte  sicut  dixissem  in  manducando  et  bibendo, 
sicut  in  arando  et  seminando,  sive  aliud  quod- 
cunque  agendo  dixissem,  dixi :  In  nomine  Pa- 
tris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti.  Tu  venis  et  di- 
cis  mihi,  quod  baptizatus  est  filius  meus .  Ego 
balneatum  scio,  baptizatum  nescio.  Quod  si  id- 
circo  baptizatum  putas,quia  cum  mergerem  dixi: 
In  nomine  Patris,  et  FiHi,  et  Spiritus  sancti ;  » 
ergo  et  offa  baptizata  est  quia  cum  mergerem  il- 
lam  dixi  :  t  In  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiri- 
tus  sancti.  »  Vide  ergo  et  considera  quod  rationa- 
le  esse  oportet  opus  ministeriorum  Dei,  nec  prop- 

B  ter  solam  formam  prsejudicare  ubi  intentio  agen- 
di  nulla  est. 

Gap.  XIV.  Quare  in  sola  aqua  baptismus  ce- 

lebratur. 

Sciendum  est  etiam  quod  in  solo  elemento 
aquse  sacramentum  baptismi  consecrari  institu- 
tum  est,  quia  sola  haec  plenam  habet  et  perfectam 
mundationem.  AUi  vero  liquores  omnes  aqua  pu- 
rificantur.  Et  si  quid  aUo  quoUbet  Uquore  tactum 
fuerit,  aqua  abluitur,  ut  emundetur.  Propterea 
in  sola  aqua  sacramentum  emundationis  constat, 
sicut  8criptum  est  :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex 
aqua  et  spiritu  sancto,  non  potest  introire  in 
regnum  JDei  (Joan.  in). 

q  Gap.  XV.  De  forma  baptismatis. 

Baptismi  forma  jam  oUm  in  diluvio  praecessit, 
ubi  infigura  salvandorum  octo  animae  per  Ugnum 
salvatae  sunt.  SimiUter  et  in  mari  Rubro,ubi  aqua 
baptismum,  et  rubor  sanguinem  praeferebat.  Si- 
miUter  in  aqua  aspersionis  cui  cinis  rufae  vitulae 
miscebatur,  quae  carnem  Ghristi  figurabat,  quse 
feminino  sexu  designatur  propter  infirmitatem, 
rufa  propter  sanguinem. 


PARS  SEPTIMA. 


DE  CONFIBMATIONIS. 

Gap.  I.  De  chrismate  et  ejus  usu.  tio  vocatur,  qua  Christianus  unctione  chrismatis 

Ghrismatis  unctionem  jam  ab  antiquo  in  Veteri     per  impositionem  manus  in  fronte  signatur  ;  so- 

Testamento  institutam  legimus,qua  tunc  quidem      lis  episcopis  apostolorum   vicariis  debetur,  ut 

reges  solum  et  sacerdotes  Uniebantur.  Quorum      Ghristianum  consignent,  et  spiritum  Paracletum 

unctione  singularis  iUe  unctus  praeflgurabatur,      tradant ;  sicut   in  primitiva  Ecclesia  Spiritum 


quiprae  cunctisparticipibus  suis  unctus  est  (Eeb. 

i),  ut  cum  iUo  participerant  in  nomine,  qui  par- 

ticipes  iUius  esse    mererentur   in  unctione.   A 

chrismate  enim  Ghristus  dicitur,  et    a  Christo 

Ghristianus  nominatur.  Propterea  ex  quo  nomen 

omnes  communicare  coeperunt  omnes  unctionem 

accipere  debuerunt,  quia  in  Christo  omnes  ge- 

nus  electum  sumus,  et  regale  sacerdotium  (I 

Pet.  11).  Chrisma  ex  oleo  et  balsamo  conficitur, 

quia  per  oleum  infusio  gratiae,  per  balsamum 

odor  bonae  famae  designatur. 

Gap.  II.  Quod  impositio  manus  per  solosponti- 

fices  celebratur. 
Manus  impositio  quae  usitato  nomine  confirma- 


sanctum  per  impositionem  manuum  dandi  soU 
apostoU  potestatem  hahuisse  leguntur. 
Cap.  III.  De  eo  quod  Sylvester  papa  instituitut 
presbyterbaptizatum  chrismate  in  vertice  liniat 
In  ges tis  pon tificalibus  legitur  quod  Syl vester  pa- 
pa  constituit  ut  baptizatum  presbyter  in  vertice 
chrismate  Uniat,  propter  occaaionem  quidem  mor- 
tis,  ne  forte  per  absentiam  episcopi.  et  difficul- 
tatem  eum  consequendi,  sine  manus  impositio- 
ne  baptizatum  ab  hac  vita  migrare  contingeret. 
Quod  quidem  bmnino  periculosum  esset.  Quia  si- 
cut  in  baptismo  remissio  peccatorum  accipitur, 
ita  per  manus  impositionem  Spiritus  Paracletus 
datur ;  illic  gratia  attribuitur  ad  remissionem 


401 


DB  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  VIII. 


463 


peccatorum,  hic  gratia  datur  ad  confirmationem. 
Quid  autem  prodest  si  a  lapsu  erigeris,  nisi  etiam 
ad  standum  confirmeris  ?  Propterea  timendum 
est  iis  qui  per  negngentiam  amittunt  episcopi 
praesentiam,  et  non  suscipiunt  manus  impositio- 
nem,  ne  forte  propterea  damnentur ;  quia  festi- 
nare  debuerunt  dum  potuerunt.  Propter  eos  enim 
qui  articulo  temporis  praeveniuntur,  instituta  est 
illa  qua  sacerdos  baptizatum  statim  in  vertice  U- 
nit,  8acri  chrismatis  unctio,ut  in  hoc  ipso  osten- 
datur  quantum  sacramentum  istud  necessarium 
8it  ad  saiutem,  cum  tam  sollicite  universis  cave- 
tur  ne  forte  sine  ipso  ab  hac  vita  subtrahantur. 
Manifestum  est  autem  quod  primis  temporibus 
omnis  unctio  chrismatis  per  solos  pontifices  fie- 
bat.  Sed  et  posteaquam  institutum  est,  ut  bapti- 
zatum  sarerdos  in  vertice  liniat,  consignatio  ta- 
men  frontis  solis  pontificibus  reservatur.  Solus 
enim  pontifex  frontem  consignare  et  linire  po- 
test,  et  Spiritum  sanctum  tradere. 

Gap.  IV.  Utrum  majus  sacramentum  sit, 
impositio  manus  an  baptismus. 

De  sacramento  confirmationis,idestimpositionis 
manuum  etiam  quaeritur  utrum  majus  sit  sacra- 
mentum  quam  baptismus.  Sed  sicut  sacri  canones 
definiunt,  utrumque  magnum  omnino  est  sacra- 
mentum,  et  summa  devotione  pensandum.  Quam- 
vis  tamen  alterum,  id  est  impositio  manuum  in 
eo  quod  a  solis  pontificibus  celebratur,  majori 
videatur  reverentia  colendum,  sed  haBC  duo  ita 
conjuncta  sunt  in  operatione  salutis,  ut  nisi  mor- 
te  interveniente  omnino  separari  non  possint. 
Gap.  V.  Quod  non  debeat  interari  manus  im~ 

positio  sicut  nec  baptismus,  et  quod  ajejunis 

celebranda  sit. 

De  sacramento  impositionis  manuum  definitum 


A  est,  ut  nulla  ratione  teretur,  sicut  nec  baptismus; 
et  si  forte  id  factum  fuerit  gravi  pcenitentiaest  ple- 
ctendum.Hocquoque  statutum  est,u  t  impositionis 
manuum  sacramentum,nonnisi  a  jejunis,veldetur 
vel  accipiatur;  filii  qui  accipiunt  perfectae  aetatis 
fuerintjUtmundi  donum  Spiritus  sanctiaccipiant. 
Sicut  enim  duobus  temporibus  in  Pascha  videlicet 
et  Pentecoste  baptisma,  quod  ilhs  solum  tempo- 
ribus  generaliter  celebrandum  est,  a  jejunis  cele- 
brari  debet,  ita  etiam  donum  Spiritus  sancti  per 
manus  impositionem  a jejunis  pontificibus  et  a  je- 
junis  solum  convenit  celebrari,  exceptis  infirmis, 
et  morte  pericUtantibus. 

Gap.  VI.    Quanto   tempore  debeant  esse   sub 
disciplina  chrismatis  qui  manus  impositio~ 


B 


nem  acceperunt. 


Solent  quidam  quaerere  quando  tempore  debeant 
unctionem  chrismatis  observare  in  capite  ut  sci- 
licet  capita  non  lavent  qui  accipiunt  manus  im- 
positionem,  absque  tempore  baptisterii.  Quibus 
responderi  potest  conveniens  esse,  ut  tanto  tem- 
pore  adventusSpiritus  sanctiapudunumquemque 
qui  eum  accepit  celebretur,  quanto  tempore  gene- 
raliter  ab  Ecclesia  celebratur  adventus  Spiritus 
sancti  super  apostolos,  hoc  est  septem  diebus.  Et 
merito ;  quia  septem  sunt  dona  Spiritus  sancti; 
et  in  septem  comitibus  ad  hospitem  suum  Spiri- 
tus  sanctus  venit.  Et  dignum  est  ut  habeat  unus- 
quisque  diem  suum  et  unicuique  in  die  suo  con- 
q  vivium  praeparetur.  Alium  diem  habet  sapientia, 
alium  inteUectus,  aUum  consiUum,  aUum  fortitu- 
do,  aUum  scientia,  aUum  pietas,  aUum  timor. 
Talia  convivia  Ghristus  apud  hospites  suos  exer- 
cet :  taUa  et  Spiritus  sanctus. 


PARS  OCTAVA. 


DE  SACRAMENTO  GORPORIS  ET  SANGUINIS  GHRISTL 


Cap.  I.  De  ejus  excellentia. 

Sacramentum  corporis  et  sanguinisGhristi  unum 
est  ex  his  in  quibus  principaUter  salus  constat,  et 
inter  omnia  singulare;  quiaexipsoomnis  sancti- 
ficatio  est.  Haec  enim  hostia  semel  pro  mundi 
salute  oblata,  omnibus  praecedentibus  et  subse- 
quentibus  sacramentis  virtutem  dedit,  ut  ex  iUa 
sanctificarent  per  iUam  Uberandos  omnes. 
Cajp.  II.  Quando  institutum  sit  sacramentum 
corporis  et  sanguinis  Christi. 

Sacramentum  corporis  et  sanguinis  sui  ipse 
Dominus  Jesus  Ghristus  instituit,  quando  post 
ccenam  veteris  paschae  panem  et  vinum  in  corpus 
et  sanguinem  suum  divina  potentia  transmutans 
apostoUs  sumendum  tribuit,  et  ut  idem  post  hoc 
in  memoriam  sui  agerent  praecepit. 


D 


Cap.  III.  Utrum  mortale  an  immortale  corpus 
suum  in  ccena  Christus  discipulis  tradidit. 
Solent  quidem  quaerere  quale  corpus  suum  dis- 
cipuUs  suis  Dominus  Ghristus  tradidit.  Hoc  est 
passibile  an  impassibile,  mortale  an  immortale, 
et  caetera  quae  ad  hanc  quaestionem  pertinent.  Ego 
in  eju8modi  (sicut  et  in  aliis  professus  sum)  divi- 
na  secreta  magis  veneranda  quam  discutienda 
censeo.  Simplicitati  fidei  hoc  sufficere  puto,  si  di- 
cimus  quod  tale  dedit  quale  voluit,  et  rursum 
quale  dedit  ipse  novit.  Ideo  enim  tale  dedit  quale 
voluit,  quia  omnipotens  erat;  et  potuit  omne  quod 
voluit.  Ideo  autem  ipsa  novit  quale  dedit,  quia 
sapientia  erat ;  et  non  potuit  ignorare  quod  fuit, 
propterea  Ievius  se  quaetione  absolvit,  et  fortassis 
tutius  in  semetipso  subsistit,  qui  non  dicit  mor- 


408 


HUOONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATTCA. 


464 


tale  dedit,  ne  videatur  dicere  contra  sacramenti  A 
dignitatem,  nec  dicit  immortale  dedit,  ne  existime- 
tur  credere  contra  eam  quae  in  Chisto  ante  resur- 
rectionem  fuit  mortalis  corporis  veritatem.  Pro- 
pter  hoc  fortassis  melius  est,  ut  neutrum  definire 
prae8umamu8,  quamvis  tamen  alterum  fuisse  cre- 
damus.  Sic  itaque  non  dicatur  hoc  vel  hoc  fuit, 
quamvis  tamen  credatur  quod  alterum  fuit.  Quod 
si  alterum  dicendum  est  ergo  absque  praejudicio 
veritatis  magis  sensu  ad  illudaccedo,ut  illudim- 
passibile  et  immortale,  quantura  sciiicet  pertinet 
ad  sanctificationem  sacramenti  tradidisse  dicatur. 
Si  quis  autem  objiciendum  putet,  quod  ante  re- 
surrectionem  Dominus  Jesus  Christus  corpus 
mortale  portabat,  et  hoc  ipsi  indubitanter  profi- 
temur  mortalem  fuisse  Dominum  Jesum  secun-  B 
dum  susceptam  humanitatem;  quia  si  mortalem 
fuisse  non  crederemus,  mortuum  negaremus.  Hu- 
mana  ergo  natura  in  Christo  mortalis  fuit,  sed 
voluntate,  non  necessitate.  Ex  eo  enim  quo  per 
gratiam  ab  omni  peccato  munda  verbo  Dei  in 
unitatem  personae  juncta  est,  ab  omni  mortis  ne- 
cessitate  et  debito  libera  facta  est,  ut  nihil  morti 
deberet  pro  eo  quod  peccati  nihil  haberet.  Susti- 
nuit  tamen  sponte  mortalitatem,  quia  mortem 
sustinere  volebat;  qui  si  mortalitatem  non  susti- 
nuissetmoriomnino  nonpotuisset.  Sicergosponte 
mortalitatem  portavit,  quousque  mortem  gustaret , 
et  ita  mortalitatem  deponeret.  Quia  ergo  voluntate 
non  necessitate  mortalis  fuit,  ipsius  mortalitatis 
proprietatem,  secundum  quod  ratio  et  ordo  tem-  C 
poris  postulabat,  priusquam  eam  per  mortem  to- 
tam  exueret,  aliquando  ex  parte  quando  voluit 
deposuit,  et  rursum  quando  voluit  recepit.  Ut  in 
hoc  ipso  probaret,quod  inquantumeam  sustinuit, 
ex  necessitate  non  esset,  qui  sic  pro  potestate  in- 
quantum  voluit  eam  non  habere,  sustinere  oranino 
non  posset.  Legitur  in  Evangelio  quod  Dominus 
Jesus  Chri8tus  cum  verbum  vitae  praedicaret,  et 
ad  vitam  mortales  et  morituros  invitaret,  zelantes 
hostesquem  ratione  convincere  non  poterant,  fu- 
rore  exstinguere  valebant.  Itaque  quasi  in  eum 
qui  nihil  amplius  mortali  haberet  :  Manus  inje- 
cerunt  in  ipsum,  et  duxerunt  eum  insupercir 
lium  montis,  ut  illinc  eum  prcecipitarent  (Luc. 
iv).  Ipse  autem  ut  ostenderet  se  quidem  mortalem  D 
esse,  8ustinuit  ut  teneretur;  et  ut  iterum  demon- 
straret,  quod  voluntate  non  necessitate  mortalita- 
tem  et  passibilitatem  ferebat,  non  sustinuit  ut 
praecipitaretur.  Cum  esset  ducendus,  teneri  se  pa- 
tienter  tolerabat.  Cumautem  esset  praecipitandus, 
potenter  per  medium  illorum  transibat.  Quando 
voluit  tenebatur,  et  quando  voluit  non  tenebatur. 
Quantum  voluit  etquandovoluitnaturam  mortali- 
tatis  admisit.Quantum  autem  eam  sustinerenoluit, 
et  quando  noluit,  eamdam  a  se  potestate  removit. 
Transiens,  inquit,  per  medium  illorum  ibat 
(ibid .)  .Nunquid  putas  quod  Christus  luctando  se  de 
manibus  inimicorum  subtraxerit,  cum  ab  eis  tene- 
retur  ut  transiens  liber  per  medium  illorum  iret? 
Ergo  fortitudo  corporis  solaineolaudanda  est,  non 
virtus  Deitatis?  Non  ita  convenit,  sed  exhibuit 


se  qualem  vokiit  admittens  ad  se,  ex  eo  quod 
sponte  portabat  quantum  voluit.  Si  ergo  Chriatus 
naturam  mortalitatis  secundum  rationem  dispen- 
sationis  divinae  priusquam  eam  perenniter  victu- 
rus  exueret  secundum  tempusaliquando  exparte 
deposuit,  et  iterum  cum  tempus  postulabat  as- 
sumpsit,  quid  mirura  est  si  dicitur  aliquando  pro 
causa  et  ratione  temporis,  secundum  aliquid  et 
totam  deposuisse,  in  qua  tamen  adhuc  cum  tem- 
pus  postulabat  passurus  fuit?  Si  ergo  hoc  esse 
potuit,  ut  ipse  seipsum  manibus  gestaret,  et  dis- 
cipulis  sine  corruptione  sui  edendum  distribueret; 
et  tamen  ipse  qui  dedit  et  qui  dabatur  qui 
portavit,  et  qui  portabatur  idem  esset,  quid  mi- 
rum  est  si  dicitur,  quod  ipse  in  eo  quod  dabat, 
mortalis  fuit,  et  in  eo  quod  dabatur  immortalis 
fuit,  et  tamen  ipse  qui  mortaiis  dabat,  et  qui  im- 
mortalis  dabatur  non  duo,  sed  unus  ipse  fuit  ? 
Quomodo  mortalis  non  dabatur  qui  invisibiliter 
sumebatur,  et  incorruptibiliter  manducabatur? 
invisibiliter  sumebatur  quantum  ad  formam  dico 
propriam  corporis  sui,  non  quantum  ad  speciem 
sacramenti  sui.  Invisibiliter  enim  sumebatur, 
quia  in  eo  quod  sumebatur  quod  ipse  erat  non  vi- 
debatur.Ghristustnim  sumebaturet  species  panis 
et  vini  tantum  videbatur.  Ideo  dice  invisibiliter 
sumebatur,  et  quod  erat  non  videbatur.  Si  ergo 
in  eo  quod  dabat,  quod  ipse  erat  videbatur,  et  in 
eo  quod  dabatur,  quod  ipse  erat  non  videbatur, 
etsi  in  eo  quod  dabat  tenebatur  et  crucifigebatur, 
et  in  eo  quod  dabatur  frangebatur  et  non  divide- 
batur,  edebatur  et  non  corrumpebatur  :  quid  mi- 
raris  si  in  eo  quod  dabat  mortalis  dicitur,  in  eo 
quod  dabatur  imniortalis  et  impassibilis  fuisse 
praedicatur?  Hoc  tamen  sic  dicta  sint  ut  nemini 
in  eo  quod  latet  prapjudicium  fiat. 
Cap.  IV.  Utrum  corpus  Christi  fuit  quod  Judas 
per  intinctam  buccellam  accepit. 
Quaeruntethoc  utrum  corpusGhristiilludfuisae 
credendum  sit  quod  ipse  traditori  suo  per  intin- 
ctam  buccellam  porrexit.  Cum  intinxisset,  in- 
quit,  Jesus panem,  dedit  Jidce  Simonis  Iscario- 
tis  (Joan.  xiii).  Sed,  ut  dicit  beatus  Augustinus, 
non  sicut  putant  quidam  negligenter  legentes, 
tunc  Judas  Christi  corpus  accepit.  Intelligendum 
est  enim  quod  jam  eis  omnibus  distribuerat  sa- 
cramentum  corporis  et  sanguinis  sui,  ubi  et  ipse 
Judas  erat,8irutsanctusLuca8  evidentissime  nar- 
rat.  Ac  deinde  ad  hoc  ventum  eet  ubi  secundum 
narrationem  Joannis  apertissime  per  buccellam 
tinctam  atque  porrectam  suum  exprimit  tradito- 
rem  :  fortassis  per  panis  tinctionem  illiue  signifi- 
cans  fictionem.  Non  enim  omnia  quae  tinguntur 
abluuntur,  sed  ut  inficiantur  nonnulla  tinguntur. 
Si  autem  bonum  aliquod  significat  haec  tinctio,  ei- 
dem  bono  ingratum  non  immerito  estsecuta  dam- 
natio.  Et  hsec  quidem  verba  sunt  beati  Augustini 
super  eo  quod  quaesitum  est,  an  Judas  in  buccella 
corpus  Christi  accepit.  Ex  eo  tamen  quod  traditori 
suo  Dominus,  ad  notandum  eum,  buccellam  in- 
tinctam  dedit,  consuetudo  habeat  utcorpusChriBti 
fideles  intinctum  non  accipiant. 


465 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  III. 


466 


Cap.  V.  Quod  agnus  paschalis  figura  corporis  A  vitas.  Hic  autem  periculose  erraverunt  tot  mani- 


Christi  fuit. 
Sicut  circumcisio  olim  quantum  ad  effectum  re- 
missionis  peccatorum  baptismi  vicem  gerebat, 
mareRubrum  autem  ejusdem  similitudinem  et  fi- 
gurampraeferebat^itaagnuspaschaliscujuscarnes 
a  populo  edebantur,  et  sanguine  postes  domorum 
signabantur,in  figura  sacramenti  corporis  Christi 
praecessit.  Postquam  autem  veritas  venit,  signum 
e  medio  sublatum  est,  ex  quo  jam  non  erat  res 
quae  futura  significaretur,  sed  quas  praesens  perci- 
peretur.  Mansit  tamen  figuraquandiuresnondum 
fuit,  et  exhibitum  prius  est  in  similitudine  quod 
postmodum  complendum  erat  in  veritate.  iEgy- 
ptus,  mundus;  exterminator  Deus,agnus  Christus; 


festis  sententiis  et  assertionibus  non  dubiis  ; 
quaedam  ambigua  praeferentes,  et  in  ipsis  magis 
mendacium  quam  veritatem  eligentes.  Non  quia 
hoc  ibi  magis  dicebatur,  sed  quia  hocab  illis  ma- 
gis  credebatur.  Quid  enim !  Nunquid  ideo  sacra- 
raentum  altaris  veritas  non  est,  quia  figura  est  ? 
Ergonecmors  Christi  veritas  est,quia  figuraest, 
et  resurrectio  Christi  veritas  non  est,  quia  figura 
est.  Nam  et  mortem  Christi  et  resurrectionem  fi- 
guram  esse,  et  imaginem,  et  similitudinem,  et  sa- 
cramentum,  et  exemplum,  Apostolus  manifeste 
declarat  dicens  :  Christus  mortus  est  pro  debitis 
nostris  et  resurrexit  propter  justificationem 
nostram  (Rom.  iv),  ut  peccatis  mortui  justitiae 


sanguis  agni,  passio  Christi;  domus  animarum,  B  vivamus.  Et  apostolus  Petrus  dicit  :  Christus 


corpora;  domus  cogitationum,  corda.  Haec  san- 
guimusper  passionisfidem,  illa  sanguine  tingimus 
per  passionis  imitationem  :  crucis  signum  intus 
et  foris  opponentes  contra  adversarias  potestates. 
Denique  carnes  agni  comedimus,  quando  in  sacra- 
mento  verum  corpus  ejus  sumendo,  per  fidem  et- 
dilectionem  Christo  incorporamur.  Alibi  quod 
manducatur  incorporatur.  Quando  autem  caro 
Christi  manducatur,  non  quod  manducatur,  sed 
qui  manducat  ei  quem  manducat  incorporatur. 
Idcirco  voluit  Christus  a  nobis  manducari,  ut  nos 
sibi  incorporaret.  Hoc  est  sacramentum  corporis 
Christi,  et  res  sacramenti  corporis  Christi.  Qui 
manducat  et  incorporatur,  sacramentum  habet, 


passus  estpro  nobis ;  vobis  relinquens  exem- 
pUim  ut  sequamini  vestigia  ejus  (I  Pet.  u). 
Ergo  mors  Christi  exemplum  fuit,  ut  peccato  mo- 
riamur,  et  resurrectio  ejus  exemplum  fuit,  ut 
justitiae  vivamus.  Nunquid  ideo  veritas  non  fuit? 
Ergo  Chfistus  vero  mortuus  non  est,  et  vere  non 
resurrexit;  si  mors  ejus  vel  resurrectio  vera  non 
fuit.  Al)8it!  Nam  de  ipso  scriptum  est :  Vere  lan* 
guores  nostros  ipse  tulit,  et  dolores  nostros  ipse 
portavit  (Isa.  liii).  Ergo  mors  Christi  vera  fuit; 
et  tamen  exemplum  fuit,  et  resurrectio  ejus  vera 
fuit,  et  exemplum  fuit.  Quare  ergo  altaris  sacra- 
mentum  similitudo  esse  non  potest,  et  veritas?  In 
alio  quidem  similitudo,  in  alio  veritas. 


et  rem  sacramentihabet.Quimanducat  et  nonin-  C  Cap.  VII.  Tria  esse  in  sacramento  altaris  :  pa- 


corporatur,8edsacramentum  habet,sed  remsacra- 

menti  non  habet.  Sicut  qui  incorporatur  etiam  si 

manducare  non  contingat,  rem  sacramenti  habet 

quamvis  sacramentum  non  habeat.  Qui  sumit  sa- 

cramentum  habet,  qui  credit  et  diligit,  rem  sacra- 

menti  habet.  Melius  ergo  est  illi  qui  credit  et  di- 

ligit,  etfam  si  sumere  et  manducare  non  .possit, 

quam  illi  qui  sumit  et  manducat  et  non  credit, 

nec  diligit ;  vel  si  credit  non  diligit. 

Cap.  VI.  Quod  sacramentum  altaris  et  figura 

est  quantum  ad  panis  et  vini  speciem,  et  res 

est  quantum  ad  corporis  Christi  veritatem. 

Sunt  qui  ex  quibusdam  Scripturarum  locis  mu- 

nimentum  erroris  ducere  putaverunt,  dicentes  in 


nis  et  vini  speciem,  corporis  Christi  verita- 

tem,  gratiam  spiritualem. 

Nam  cum  unum  sit  sacramentum,  tria  ibi  dis- 
creta  proponuntur  :  species  videlicet  visibilis,  et 
verita8  corporis,et  virtue  gratiae  spiritualis.  Aliud 
est  enim  visibilis  species  quae  visibiliter  cernitur; 
aliud  est  veritas  corporis  et  sanguinis  quae  sub 
visibili  specie  invisibiliter  creditur,  atque  aliud 
gratia  spiritualis  quae  cum  corpore  ut  sanguine 
invisibiliter  et  spiritualiter  percipitur.  Quod  enim 
videmus,  species  est  panis  et  vini ;  quod  autem 
sub  specie  illa  credimus,  verum  corpus  Christi 
est,  et  verus  sanguis  Jesu  Christi  quod  pependit 
in  cruce,  et  qui  fluxit  de  latere.  Nec  per  panem  et 


sacramentoaltarisveritatem  corporis  et  sanguinis  ^  vinum  corpus  et  sanguinem  tantum  significari 

/yi       •     _,  •        _  i      •  •  tiii  .  _  ■    ■'-'    _ _  •  ___  __  _ _  _  _  i  _____  ______;_.  _,___'_  __,     ____• 


Christi  non  esse,  sed  imaginem  illius  tantum  et 
speciem  et  figuram.  Propterea  quod  scriptura  ali- 
quoties  dicat  id  quod  in  Eucharistia  altaris  sumi- 
tur,  imaginem  illius  esse,  vel  speciem  quod  in 
participatione  Jesu  Christi  percipietur.  Qui  pro- 
fecto  hunc  erroris  laqueum  non  inciderent,  si  vel 
sacramenta  Dei  recta  et  humili  fide  susciperent, 
autScripturas  convenienti  intelligentia  tractarent. 
Nuncautem  quiainsacramentis  Deisensum  suum 
fidei  praeferant  in  Scripturis  sacris,  sanam  inter- 
pretationis  formam  tenere  contemnunt;  et  fit  ut 
sermo  veritatis  amplius  eos  caligare  facia  t  dum  non 
recte  intellectus  errorem  pro  veritate  ministrat. 
Quod  tamen  Scripturae  vitium  non  est,  sed  legen- 
tium  et  non  inteUigentium  caecitas.  Neque  sacra- 
mentorum  Dei  confusio,  eed  praesumentium  pra- 


credimus;  sed  sub  specie  panis  et  vini  verum  corpus 
et  verum  sanguinem  consecrari,et  speciemquidem 
visibilem  sacramentum  eese  veri  corporis*  et  veri 
sanguinis;  corpus  autem  et  sanguinem  sacramen- 
tumesse  gratiae  spiritualis.  Et  quemadmodum  spe- 
cies  illic  cernitur,  cujus  resvel  substantia ibi  esse/ 
non  creditur;  sic  res  ibi  veraciter  et  substantialiter 
prasens  creditur,  cujus  species  non  cernitur;  vi- 
detur  enim  species  panis  et  vini,  et  substantia 
panis  et  vini  non  creditur;  creditur  autem  sub- 
tantia  corporis  et  sanguinis  Christi  et  tamen  spe- 
cies  non  cernitur.  Quod  ergo  videtur  secundum 
speciem  sacramentum  est,  et  imago  illius  quod 
creditur  secundum  corporis  veritatem ;  et  quod 
creditur  secundum  corporis  veritatem,  sacramen- 
tum  est  illiu8  quod  percipitur  secundum  ^c^ass- 


4*7 


HUOONIS  DE  S.  YICTORR  OPP.  PARS  II.  —  DO0MATICA. 


468 


spiritualem.  Sacramentum  ergo  altaris  et  Eucha-  A  divinissima  vocatur;  quoniam  divinos  facit,  et 


ristia  divina,in  vero  corpore  et  sanguine  Domini 
nostri  Jesu  Ghristi  imago  est,  secundum  speciem 
panis  et  vini  in  qua  cernitur;  et  res  est  secundum 
substantiae  suae  veritatem,  in  qua  creditur  illic 
atquepercipitur.  Et  rursum  quodnunc  visibiliter 
secundum  sacramenti  speciem  et  corporaliter  se- 
cundum  carnis  et  sanguinis  Christi  veritatem 
Chri8tum  in  altari  suminus,  sacramentum  est,  et 
imago  quod  ipsum  eumdem  invisibiliter  et  spiri- 
tualiter  secundum  gratiae  infusionem  et  Spiritus 
flancti  participationem  in  corde  sumere  debemus. 
Ergo  divinissima  Eucharistia  quse  in  altari  et  se- 
cundum  panis  et  vini  speciem  et  secundum  cor- 
poris  et  sanguinis  Christi  veritatem  visibiliter  et 


participes  divinitatis  eos  qui  se  digne  participant. 
Et  quia  ipsa  signum  est  et  veritas,  in  qua  vera 
caro  Christi  sub  specie  panis  sumitur;  et  in  carne 
ejus  digne  sumpta,  ipsius  etiam  divinitatis  susce- 
ptio  et  participatio  et  consortium  condonatur; 
propterea  divinissima  et  sanctissima  et  sanctifi- 
cans  sanctificantia  omnia  et  sancta. 
Cap.  IX.  Qualis  intelligenda  est  mutatiopanis 
et  vini  in  corpus  Christi. 
Per  verba  sanctificationis  vera  panis  et  vera] 
vini  substantia,  in  verum  corpus  et  sanguinem/ 
Christi  convertitur,  sola  specie  panis  et  vini  re- 
manente,  substantiain  et  substantiam  transeunte. 
Conversio  autem  ipsa  non  secundum  unionem,  sedf 


corporaliter  tractatur,  sacramentum  est  et  si-  B  secundum  transitionem  crederiSa  est;  quoniani 


gnum ;  et  imago  invisibilis  et  spiritualis  partici- 
pationis  Jesu,  quse  intus  in  corde  per  fidem  et 
dilectionem  perficitur. 

Cap.  VIII.  Quare  in  specie  paniset  vini  Christus  sacra 
mentum  corporis  sui  et  sangmnis  instituit. 
Voluit  enim  sapientia  Dei,  quse  se  per  visibilia 
manifestatostenderequod  ipsa  animarum  refectio 
est  et  cibus,  et  propterea  carnem  assumptam  in 
edulium  proposuit,  ut  per  cibum  carnis  ad  gus- 
tum  invitaret  divinitatis.  Sed  ne  rursum  humana 
infirmitas  tactum  carnis  in  assumptione  horreret, 
consueti  et  principalis  edulii  speciem  illam  vela- 
vit;  et  sic  sumendam  proposuit,  ut  sensus  in  uno 
foveretur,  et  fides  in  altero  aedificaretur.  Fovetur 


nequaquam  essentise  in  augmentnm  accidit,  ut 
per  id  quod  accedit,  id  ad  quod  accedit  majus  flat; 
sed  transitione,  ut  id  quod  accedit,  cum  illo  ad 
quod  accepit,  unum  fiat.  Nec  sic  in  pane  corpus 
Christi  consecrari  dicimus,  ut  de  pane  corpus 
Christi  esse  accipiat,  nec  quasi  novum  corpus 
subito  factum  de  mutata  essentia,  sed  in  ipsum 
corpus  verum  mutatam  essentiam.  Nec  ipsam  sub- 
stan  tiam  panis  et  vini  in  nihilum  redactam  quia  de- 
siit  e8se  quodfuit;  sed  mutatam  potius,  qula  coepit 
esse  aliud  quod  non  f uit,  et  ipsum  quod  coepit  esse 
esse  non  accepit,  quia  panis  fuit;  sed  ipsa  ejus 
esse  accepit  quando  desiit  esse  quod  fuit.  Hoc  ex- 
pressius  distinximus    propter    eos  qui  ex   sua 


enim  sensusin  unodum  solita  tantumetconsueta  q  ratione  fidei  praejudicium  faciunt,  etsensu  suo 


percipit.  jEdificatur  autem  fides  in  altero,  dum  in 
eo  quod  videt  quale  sit  illud  quod  non  videt 
agnoscit.  Proponitur  agitur  species  paniB  et  vini, 
ut  doceatur  plena  et  perfecta  refectio  esse  in  as. 
sumptione  corporis  et  eanguinis  Christi,  ex  di- 
vinitate  Christi.  Plena  autem  refectio  cibus  et 
potus  est;  cibi  autem  et  potus  panis  et  vinum 
substantia  principalis  est.  Et  proponitur  species 
ex  principali  substantia  refectionis,  ut  in  ea  su- 
matur,  et  per  eam  veritas  corporis  et  sanguinis 
Christi  significetur.  Sicut  ipse  testatur,  dicens : 
Caro  mea  vere  est  cibus ,  et  sanguis  meus 
vere  est  potus  (Joan.  vi).  Quae  tamen  corporis 
et  sanguinis  sumptio  quia  sola  sine  spirituali 


incedentes  asserere  nituntur,  velhocesse  solum 
ex  ea  quod  cernitur;  vel  tale  esse  quod  creditur,hoc 
est,  quia  sola  panis  et  vini  species  cernitur,  solam 
ibi  esse  panis  et  vini  substantiam,  vel  quia  sub- 
stantia  corporis  et  sanguinis  Christi  creditur, 
possibiliter  et  inesse  speciem  et  qualitatem  panis  et 
vini  quse  cernitur,  quasi  non  possit  species  appa- 
rere,  cujus  non  adsit  substantia;  vel  substantia 
latere,  cujus  non  appareat  forma. 
Cap.  X.  Quid  significant  tres portiones  illcequce 
de  corpore  Christi  in  sacramento  altaris  fiunt. 
Tres  portiones  iUaequae  in  altari  fiunt  de  corpore 
Christi,  mysticam  significationem  habent.  Est 
enim  corpus  Christi  universa  Ecclesia,  caput  sci- 


effectu  salutem  non  conferat,  ipse  idem  Salvator  ^  licet  cum  membris,  et  inveniunturin  corporeisto 
.^  __A    •._. r> .*..,  — .,-__.       ...........      qUasi  tres  partes,  ex  quibus  totum  corpus  con- 

stat.  Una  pars  est  ipsum  caput.  Caput  enim  et 
caput  est,  et  pars  similiter  corporis.  Itaque  caput 
ipsum  pars  corporis  una  est.  Alia  pars  corporis 
est  in  membris  illis,  qua3  jam  secuta  sunt  caput; 
et  sunt  cum  ipso  capite  ubi  est  ipsum  caput.  Si- 
cut  8criptum  est :  Ubicunque  fuerit  corpus,  illuc 
congregdbuntur  et  aquilce  (Matth.  xxrv ;  Luc. 
xvn,).  IUi  ergo  qui  jam  de  hac  vita exierunt,  guo- 
rum  corpora  in  sepulcris  requiescunt,  et  animse 
cum  Christo  sunt;  isti  sunt  pars  corporis  altera, 
et  sunt  quasi  simul  duae  partes  istae  :  caput  sciU- 
cet  et  haec  altera  pars  corporis.  Propterea  in  al- 
tari  dua3  partes  seorsum  reservantur  extra  cali- 
cem,  quasi  extra  passionem.  Quoniam  ipsum 
caput  jam  immortale  et  impassibUe  de  morte  re- 


manifestat,  dicens  :  Caro  nihil  prodest;  spiritus 
est  qui  vivificat  (ibid.).  Virtus  ergo  etplenitudo 
8piritualis  refectionis,  quae  in  corpore  Christi  et 
sanguine  est,  per  speciem  quidem  panis  et  vini 
significatur ;  in  perceptione  autem  gratise,  infu- 
sione  internae  et  externaB  refectionis  perficitur.  Et 
sic  quidem  cum  tria  in  uno  ibi  sint ;  in  primo 
quidem  signum  invenitur  secundi;  in  secundo 
autem  causa  tertii;  in  tertio  vero  virtus  secundi, 
et  veritas  primi :  et  haec  tria  in  uno  sunt,  et  unum 
sacramentum.  Claret  itaque  quod  divinissimae 
Eucharistiae  assumptio  sacramentum  est,  et  imago 
participationis  Jesu;  quia  hoc  quod  ejus  sacra- 
mentum  visibiUter  percipimus  signum  est  quod 
ei  spirituaUter  uniri  debemus.  Ipsa  autem  Eucha- 
ri8tia,id  est  bona  gratia;  ipsa  sciUcethostissacra 


469 


DE  SACRAMENTIS 


surrexit  amplius  moriturum,  neque  passurum 
amplius.  Et  similiter  illi  qui  de  hac  vita  sancti 
egressi  suntetcumipso  capite  suo  jam  gloriantur, 
et  gaudent,  exspectantes  et  ipsi  resurrectionem 
carnis  suae  etimmortalitatem,  jam  neque  dolorem 
neque  passionem  sentiunt  ullam,  et  sunt  simul 
istae  duaepartes  extra  calicem  et  extrapassionem, 
quoniam  haec  priora  transierunt.  Tertia  pars  in 
calice  ponitur,  significans  eos  qui  adhuc  vivunt 
in  passione;  donec  et  ipsi  ab  hac  vita  exeant  et 
transeant  ad  caput  suum,  ubi  amplius  nec  mo- 
riantur  nec  patiantur. 

Gap.  XI.  Quod  corpus  Christi  quando  dividi  videiur 
secundum  solam  speciem  dividitur,  secundum  se  au- 
tem  inUgrum  manet,  sic  in  singulis  partibu*  totum, 
sicut  in  diversis  locis  unum  et  idem  ipsum  est. 

Noli  autem  putarequandopartesvidesin  sacra- 
mento  altaris,  quasi  divisum  sit  vel  separatum  a 
se9  aut  velut  per  membra  discerptum  corpus  Chris- 
ti.  Ipse  integermanetin8e,necdividitur,nec  parti- 
tur.  Sed  tibi  secundum  speciem  exhiberi  oporte- 
bat,  quod  ad  mysticam  significationem  pertinuit. 
Monstrat  ergo  tibi  foris  speciem  in  qua  sensus 
tuus  erudiatur.et  servat  intus  corporis  sui  incor- 
ruptionem,  in  qua  unitas  ejus  non  dividatur.  Vi- 
deturpars  una  et  quasi  parsesse  videtur,et  totum 
ibi  est,  et  pars  altera  videtur  et  quasi  alteravide- 
tur  et  idem  est  et  totum  ipsum .  Etsi  tertia  pars  vide. 
tur  similiter,idem  ipsum  est  et  totum.Totum  hic  et 
totum  ibi.Nec  minus  in  parte,quam  in  toto  nec  in 
totomajus  quam  in  parte.Quotcunque  partes  fece- 
ris,in  singuli8  totum  est.Nec  mireris,opus  Dei  est 
hoc.  Si  in  diversis  locis  potest  esse  unus ;  quare 
etiam  non  in  singulis  partibus  potest  esse  totus  ? 
utrumque  mirum  est,  sed  non  ideo  falsum  est, 
quia  mirum  est.  Et  verum  est  quia  mirum  est; 
nec  tamen  sit  mirum,  quia  opusDei  est.  Nonest 
mirum  si  mirabilis  mirabilia  operatur.Quomodo, 
inquis,  corpus  unum  eodem  tempore  in  diversis 
locis  es8e  potest  ?  Hic  est,  ibi  est.  Et  totum  utro- 
bique  est  et  in  multis  locis  similiter.  Noli  mirari. 
Qui  locum  fecit,corpu8fecit,etlocumin  corpore,et 
corpusin  loco.Et  qui  fecit  ut  corpus  unum  inloco 
uno  6886t,fecit  sicut  voluit;et  si  voluisset,  aliterfa- 
ceropotuisset.Nam  et  quando  vult  aliter  f acit,et  est 
sicut  ipse  vult  semper.  Quia  autem  sic  ipse  fecit 
ut  corpus  unum  in  loco  uno  esset ;  tu  quod  fac- 
tum  est  vidisti,  et  nescis  aliud  nisi  quod  factum 
est  quod  vidi8ti.  Idcirco  miraris  quando  aliud  vi- 
des  vel  audis,quam  videre  et  audire  consuevisti. 
Ipse  autem  non  miratur  quando  aliud  facitquam 
quod  facere  consuevit ;  quia  quando  illud  fecit 
scivit,  et  tunc  quod  aliter  facere  potuisset,  si  vo- 
luisset.  Idcirco  cum  quodmirari  cceperis,  et  dixe- 
rit  forte  tibi  cogitatio  tua  quomodo  hoc  esse  pos- 
ait.  cogita  scientem,  et  dessinet  esse  mirabile, 
quidquid  illud  fuerit.  Et  si  fortemirabile  esse  non 
deserit,  tamen  incredibile  non  erit.Si  factor  omni- 
potens  cogitatur,  non  erit  impossibile  quidquid 
erit. 


.  LIBM  II  PARS  Vm.  470 

A  Cap.  XII.  Quod  ea  quce  incorporeChristi  indi- 
gna  videntur  secundum  speciem  solam  fiunt. 
Quod  sit  contingat  aliquando  sicut  contingere 
solet,  ut  videas  aliqua  fieri  in  hoc  sacramento, 
quse  minus  digna  esse  videbuntur,  noli  horrere. 
Sola  species  quae  apparet  hoc  habet.  Tibi  mons- 
trat  speciem,  sibi  servat  veritatem.  Exhibet  sen- 
sui  tuo  8imilitudinem  sibi  corporalis,  ut  sensus 
tuus  per  omnia  in  suo  erudiatur.  Servat  corpori 
suo  veritatem  naturae  inviolabilis  et  immortalis, 
ne  in  suo  corrumpatur.  Si  in  aliquo  a  similitudine 
recederet,  verum  sacramentum  non  esset,  et  pro- 
deret  se  ibi,et  tolleret  locum  fidei,  neque  jamcre- 
deretur.  Sed  videretur ;  quod  fieri  nod  oportet. 
Itaque  quantum  ad  nos  servat  per  omnia  corrup- 

B  tibilis  cibi  similitudinem  ;  et  tamen  non  amittit 
quantum  ad  se  inviolabilis  corporis  veritatem.Vi-  * 
detur  corrodi,  et  manet  incorruptus.  Videtur  af- 
fici  vel  maculari,  et  perseverat  inviolatus.  Susti- 
net  haec  fieri  circa  se,  ne  sensus  noster  aliquid 
alienum  percipiat,  sed  non  recipit  haec  in  se,  ne 

•  incorruptibilisnatura  sinceritatem  suam  amittat. 
Tanta  est  dignitas  et  munditia  corporis  Ghristi, 
ut  nec  corruptione  aliqua  offici  possit,  nec  sordi- 
bus  maculari.  Itaque  si  quando  heec  fieri  videris, 
noli  timere  ipsi,  sed  sollicitus  esto  tibi.  Ipse  laedi 
non  potest;  tu  noceri  potes,  qui  male  credere 
potes. 

Gap.  XIII.  Quid  fiat  de  corpore  Christi  et  corpo- 
rali  prcesentia  ejus  post  sumptionem    sa- 

q     cramenti. 

Sed  fortassis  iterumdicittibicogitatio  tuaquid 
fiat  de  corpore  Ghristi  postquam  sumptum  fuerit 
et  comestum.Tales  sunt  cognitationes  hominem. 
ut  vix  quiescere  velint  in  his  maxime  quae  quae- 
renda  non  sunt.  Dicit  ergo  tibi  cor  tuum  :  Quid 
factum  est  de  corpore  Christi,  postquam  illud 
sumpsit  et  manducavi  ?  Audi  ergo.  Gorporalem 
praesentiam  Ghristi  quseris  ?  In  coelo  quare.  Ibi 
Christus  est  ad  dexteram  Dei  Patris  sedens.  Te- 
cum  ad  tempus  esse  voluit,  quando  et  quandiu 
necesse  fuit.  Exhibuit  tibi  ad  tempus  corpora- 
lem  praesentiam  suam,  ut  te  ad  spiritualem  exci- 
taret.  Ideo  corporaliter  ad  te  venit,  et  exhibuit 
tibi  ad  tempus  corporalem  praesentiam  suam  ut 

~  per  illam  spiritualis  inveniretur,  quaa  non  aufer- 
retur.  Ita  per  carnem  assumptam  olim  in  mun- 
dum  venit,  et  secundum  prsesentiam  corporalem 
ad  tempus  cum  hominibus  conversatus  est,ut  eos 
ad  spiritualem  praesentiam  quaerendam  et  inve- 
niendam  excitaret.  Postea  completa  dispensatio- 
ne  secundum  corporalem  praesentiam  recessit,  et 
secundum  spiritualem  praesantiam  remansit.Nam 
ut  ostenderet,  quod  secundum  spiritualem  prae- 
sentiam  non  recedebat,  quando  secundum  corpo- 
ralem  pnesentiam  abire  disponebat,  ait :  ^Ecce 
ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus  usque  ad 
consummationem  sceculi  (Matth.  xxviu).  Sic 
ergo  in  sacramento  suo  modo  temporaliter  venit 
ad  te,  et  est  eo  corporaliter  tecum,  ut  tu  per  cor- 
poralem  prsesentiam  ad  spiritualem  quaerendam 
exciteris,  et  inveniendam  adyirot\&.  Qgaas&&  \a* 


471 


HUCONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


472 


manibus  sacramentum  ejus  tenes,  corporaliter  A  Cap.   XIV.  Quod   celebratio    conserationis     corporis 


tecum  est.  Quando  ore  suscipis.  corporaliter  te- 
cum  est.  Quando  manducas,  et  quando  gustas, 
corporaliter  tecum  est.  Denique  in  visu,in  tactu, 
in  sapore,  corporaliter  tecum  est.Quandiu  sensus 
corporaliter  officitur,  praBsentia  ejus  corporalis 
non  aufertur.  Postquam  autem  sensus  corporalis 
in  percipiendo  deficit,  deinceps  corporalis  prae- 
sentia  quaerenda  non  est,  sed  spiritualis  retinen- 
da,dispensatio  completa  est  perfectum  sacramen- 
tum  virtus  manet ;  Ghristus  de  ore  ad  cor  tran- 
sit.  Melius  est  tibi  ut  ea  in  mentem  tuam,  quam 
in  ventrem  tuum.  Gibus  istae  animae  non  corpo- 
ris  est.  Noli  in  ipso  quaerere  consuetudinem  ci- 
bi  corporalis.  Venit  ad  te  ut  comedatur,  non  ut 


Chrisii  misset  vocatur,  et  quando  missa*  et  a  quo 
primum  est  instituta   unde  missa  dicitur. 

Gelebratio  missae  in  commemorationem  passio- 
nis  Ghristi  agitur ;  sicut  ipse  praecepit  apostolis 
tradens  eis  corpuset  sanguinemsuum,dicens:  Hoc 
facite  in  meam  commemorationem  (Luc.  xxn). 
Hanc  missam  beatus  Petrus  apostolus  primus 
omnium  Antiochiae  dicitur  celebrasse;  in  qua 
tres  tantum  orationes  in  initio  iidei  dicebantur, 
incipientes  ab  eo  loco  ubi  dicitur :  Hanc  igitur 
oblationem. Gaetera  aut  postea  a  sanctis  Patribus 
diversis  temporibus,  diversa  adjecta  sunt.  Missa 
autem  dicta  est  quasi  transmissa,  vel  quasi  trans- 
missio,  eo  quod  populus  fidelis  per  mysterium 


consumatur.  Venit  ut  gustetur,  non  ut  incorpo-  b  8acerdotis,quimediatorisvicefungiturinterDeum 


retur.  Augustinus  vocem  de  ccelo  audivit,  quia 
hoc  a  terrenis  illi  diciaut  responderi  non  potuit. 
Gibus  sum  grandium,  cresce  et  mauducabis  me  ; 
non  ut  me  mutes  in  te,  sicut  cibum  carnis  tuae, 
sed  tu  mutaberis  inme.  Itaque  prudenter  discer- 
ne,  qui  in  sacramento  Dei  sensui  exhibitum  sit ; 
quid  8piritui  accommodatum,  etiam  ut  si  solet 
post  completam  perceptionem  aliquid  iterato  sen- 
seris  ;  inhocquoque  species  ad  proprietatem  sen- 
8ul  famulatur,  ut  veritas  similitudinis  ubique 
conservetur.  Nam  si  in  aliquo  quantum  scilicet 
sensui  exhibidum  est  similitudino  deficeret,  illic 
procul  dubio  sacramentum  non  esset.Sed  res  ipsa 
proderetur  et  manifestaretur  evidendi  miraculo, 


et  homines,prece8  etvota  et  oblationes  Deo  trans- 
mittat.  Ipsa  etiam  hostia  sacra  missa,  vocari  po- 
test,  quia  transmissa  est  primum  scilicet  a  Patre 
nobis  ut  nobiscum  esset ;  postea  a  nobis  Patri, 
ut  apud  Patrem  pro  nobis  intercederet.  Primum 
a  Patre  nobis  per  incarnationem,  postea  Patri  a 
nobis  per  passionem.  Modo  in  sacramento.  Pri-' 
mum  a  Patre  nobis  per  sanctificationem,  qua  no- 
biscum  esse  incipit,postea  Patri  a  nobis  per  obla- 
tionem,  qua  pro  nobis  intercedit.  Vel  missa  dicta 
est  sicut  quidam  putant  ab  emittendo;  quiatem- 
pore  quo  sacerdos  incipit  consecrare  corpus  Do- 
mini,  catechumeni  foras  emittuntur.  Lecto  enim 
evangelio  diaconus  clamat:  Si  quiscatechumenus 


quod  non  convenit  quandiu  fides  locum  habet.  q  adest  exeat  foras.  Gatechumeni  sacris  mysteriis 


Post  haec  ergo  si  corporalem  praesentiam  Ghristi 
quaeris  in  ccelo  quaere.Ibi  quaere  ubi  etprius  fuit, 
quam  per  sacramentum  suum  corporaliter  tecum 
esse  inciperet,  et  unde  non  discessit  quando  ad  te 
venit. 


interesse  non  debent,  quae  non  nisi  baptizatis  et 
Ghristianis  committuntur,  sicut  de  quibusdam 
qui  catechumenorum  etnondumrenatorum  typum 
gerebant,  scriptum  est :  Ipse  autem  Jesus  non 
credebat  se  illis  (Joan.  u). 


PARS  NONA. 


DE  MINORIBUS  SAGRAMENTIS  ET  SACRIS. 


Cap.  I.  De  sacramentis  quce  ad  exercitationem 
instituta  sunt,  et  quod  omnia  sanctifican- 
tur  per  verbum  Dei. 

Sunt  quaedam  sacramenta  in  Ecclesia  in  quibus 
etsi  principaliter  salus  non  constet,  tamen  salus 
ex  eis  augetur,  in  quantum  devotio  exercetur. 
Haec  licet  in  praesenti  omnia  enumerari  non  pos- 
sint,  quaedam  tamen  intermittere  non  oportet  pro 
exeniplo  universorum.  Ex  his  igitur  sacramentis 
alia  constant  in  rebus,  qualia  sunt  aqua  asper- 
sionis,  susceptio  cineris,  benedictio  ramorum  et 
cereorum,  et  caetera  talia.Alia  autem  constant  in 
factis  qualia  sunt  signacuium  crucis,  exsufflatio 
exorcizationis,  expansio  manuum,  incurvatio  ge- 
nuum,  et  alia  hujusmodi.  Alia  in  dictis  constant, 
8icut  Trinitatis  invocatio,  et  quaecunque  in  hunc 
modum.  Hcec  autem  omniaper  verbum  Dei  sanc- 
tificantur  sive  per  prolationem  verborum  divina 


D  virtute  invocata  sanctificentur,sive  sola  fide  exhi- 
bita  per  eamdem  divinam  virtutem  sanctificatio- 
nis  effectum  accipiant.  Ubi  enim  vera  fides  est, 
verbum  Dei  deesse  non  potest ;  quia  ipsum  ver- 
bum  fide  concipitur,  et  per  fidem  operatur.  Otn- 
nia,  inquit  Apostolus,  quascunque  facitis9  in 
nomine  Domini  facite  (Colos.  m).  Non  autem 
consequens  est  ut  intelligamus  Apostolum  prae- 
cepisse,  quod  in  omnibus  operis  nostris  verba 
proferremus,  sed  ut  in  omnibus  operibus  nostris 
fidem  rectam  teneremus.  Ille  eninr  nomine  Do- 
mini  omnia  quae  facit  operatur,  qui  per  rectam 
fidem  agnoscit  se,  nec  sine  illo  aliquid  boni  posse 
facere,  et  si  quid  fecerit  laudabile  extra  illumglo- 
riari  non  debere.  Qui  fideliter  in  omni  opere  suo 
et  ante  factum  ab  illo  auxilium  quaerit,  et  post 
factum  totum  quod  operatus  est  bonum,  ad  lau- 
dem  et  gloriam  ejus  convertit.  Sicut  ergo  omnia 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  IX. 


474 


acimus  sola  fide  etiam  sine  prolatione  ver-  A  Gap.  V.  Decereo  qui  in  sancto  Sabbato  benedici* 


a,in  nomine  Domini  recte  fieri  dicuntur;sic 
edam  sacramenta  sine  prolatione  verborum 
lam  fidem  sanctificantur.  Nam  ipsa  verba 
indo  sacramenta  sunt,  quae  tamen  ex  aliis 
i  sanctificationem  non  accipiunt.  Nullum 
i  8acramentum  sineillo  verbo  sanctificatur, 
sive  sola  fide,  si ve  ex  fide,  et  prolatione  ver- 
a  invocatum,  omnem  sanctificatione  opera- 

R.  De  aqua  aspertionis  quce  cum  sale  be~ 

nedicitur. 
xander  papa  quintus  a  beato  Petro  consti- 
t  sal  et  aqua  benedicerentur  ad  aspergen- 
K)pulum  et  habitacula  eorum.  Illo  utique 
>lo  quo  Elisaeus  propbeta  sal  inaquammis-  B 
iegitur,  ut  hoc  condimento  fontes  amari  in 
linem  verterentur.  Hac  igitur  aqua  sancti- 
fideles  asperguntur,  et  habitacula  fidelium 
nturab  illusione  etinfestationemalignorum 
iiam.  Hsec  est  autem  significatio  hujus  sa- 
>nti,  quod  aqua  pcenitentiam  significat  de 
riti8  sal  discretionem  et  cautelam  de  futu- 
iisb  duo  si  simul  misceantur,  amara  cons- 
a  in  dulcedinem  vertitur,  atque  illaesiones 
jstationes  daemonum  amplius  ei  non  domi- 
i.  Nos  itaque  supradictam  institutionem 
,  per  aingulos  dies  dominicos  sal  et  aquam 
miscendo  benedicimus,  ut  hac  aspersione 
i  et  habitacula  fideliura  contra  spirituales 
tias  muniamus. 

Cap.  III.  De  susceptione  cineris. 
lesiastica  institutio  habet,  ut  per  singulos 
i  in  initio  quadragesimae,quod  caput  jejunii 
r,  quarta  feria  quando  jejunium  votivum 
ritur,  cinis  consecratus  capitibus  fidelium 
latur  scilicet  ob  recordationem  mortalitatis 
b,  ut  mortalis  tunc  homo  qui  ex  habitu  poe- 
iae  et  recordatione  et  peccatorum  suorum 
votionem  compungitur,  etiam  per  merao- 
conditionis  suae  humilietur.  Propter  quod 
itur  Memento  quia  cinis  es,  et  in  cinerum 
teris  (Qen.  iii). 

[V.  De  ramis  palmarum  et  de  frondibus 
benedicendis. 


tur,  et  de  agnis  qui  benedicuntur  in  pascha. 

Zozimus  papa  constituitcereummagnuminSab- 
bato  sancto  paschaB  benedici,  quem  diaconus  ac- 
cepta  benedictione  a  saeerdote  benedicit.  Hic  ce- 
reus  Ghristum  designat.  In  cera  humanitatem, 
in  igne  divinitatem.  Qui  catechumenos  ad  bap- 
tistmum  praecedit  illuminan8,sicutolim  columna 
ignis  filio8  Israel  mare  Rubrum  transeuntes  pr»- 
cessit,  per  ignem  illuminans,  et  obumbrans  per 
nubem  (Exod.  xrv).  Sub  eadem  figura  juxta  con- 
8uetudinem  antiquam  in  die  paschali  in  Ecclesia 
Romana  agni  cerei  benedicuntur,  et  populo  dis- 
tribuuntur. 

Gap.  VI.  De  signis  quorum  sonitu  fideles  in 

unum  convocantur. 

Signorum  usus  a  veteri  Testamento  assumptus 
e8t,ubi  tubae  argentae  a  Domino  ductiles  fieri  prae- 
cipiuntur  quibus  multitudo  populi  convocari  de- 
buisset.  Ad  similitudinem  harum  tubarum  signa 
ex  metallo  aeris  in  Ecclesia  facta  sunt  ad  corda 
fidelium  excitanda,  ut  per  ea  signum  detur quando 
debeantin  unum  convenire  (Num.  x).  Vasa  ista 
metallinaoro  praedicantium  significant.  Plectra 
ferrea  quointeriu8tunduntur,utsonum  emittant, 
linguaesunt  eorumdem.  Funis  autem  mensura 
vitae  est,  et  conversationis  modus  qui  in  Scriptu- 
ra  proponitur.Funi8  manu  tenetur,quando  scrip- 
tura  opere  adimpletur.  Funem  sursum  sequitur, 
qui  ductu  Scripturae  sacrae  ad  bona  elevatur.  Fu- 
q  nenideorsum  trahit  qui  eadem  docente  quantum 
in  malis  pressusjaceatagnoscit.Isteaptus  estpo- 
pulum  Deiin  unumconvocare,quietelevatusope- 
re  exempla  bonitatis  ostendit,et  inclinatus  humi- 
litate  infirmitatem  suam  veraciter  agnoscit.  Sig- 
na  ergo  evangelica  durabiliora  sunt,  et  longius 
audiuntur  quam  tubae  legis,quia  vox  VeterisTes- 
tamenti  ad  tempusJudaeistantum  insinuit.  Sonus 
autem  evangelicae  praedicationis  in  omnes  gentes 
ad  fines  orbis  terrarum  exivit  et  usque  in  finem 
saeculi  non  cessabit. 

Cap.  VII.  De  cortinis. 

Gortina  quae  ante  sancta,  id  est  inter  populum 
et  clerum  pendet  velamen  litterae  significat,  per 
quod  iis  qui  sub  lege  erant  veritas  ajlhuc  Evan- 
oetetiam  ecclesiastica  consuetudo  ut  in  Do-»n  gelii  tegebatur.  Gortina  illa  quae  inter  sancta  et 


a  quae  proxima  est  ante  solemnitatem  pas- 
m,rami  palmarum  etfrondes  arborumbene- 
tur,et  populo  portandi  distribuantur,in  flgu- 
K>rum  qui  domino  Jesu  eodem  die  Jerosoly- 
ascendenti  cum  ramis  palmarum  et  frondi- 
rborum  virentibus  cantantes  et  laudantes» 
rerunt  (Matth.  xxi).  In  quo  non  solum  no- 

quod  illi  tunc  corporaliter  fecerunt  corpo- 
r  faciendum  proponitur,  sed  id  potius  quod 

illo  vel  in  isto  corporali  facto  spiritualiter 
adum  significatur.Palma  quippe  signumvi- 
3  est,  rami  autem  virentesbona  opera  signi- 
.  Tunc  igitur  Ghristos  cum  ramis  palmarum 
ndibus  occurimus  laudantes  quando  ipsum 
8  triumphatorem  bonis  operibus  et  digna 
urum  actione  laudamus. 
Fatbol.  GLXXVI. 


Sancta  sanctorum,hocest  interclerumetsanctua- 
rium  suspensa  est,  significat  velamenmortalisna- 
turae ;  per  quod  a  nobis  etiam  sub  gratia  positis 
adhuc  secreta  coelestia  absconduntur.  Primum 
velamen  est  quod  in  morte  Ghristi  scissum  legi- 
tur  (Matth.  xxvu ;  Marc.  xv).  Secundum  vela- 
men  usque  ad  tempus  resurrectionis  non  aufere- 
tur.  Propter  hoc  in  tempore  Quadragesime  quae 
yitam  praesentem  significat,  unum  tantum  vela- 
men  inter  nos  et  Sancta  sanctorum  oppanditur, 
quod  usque  ad  diem  resurrectionnis  non  auf eretur; 
quianunc  littera  quidem  revelataest,sed  mortali- 
tas  nondum  ablata,  quae  tamen  omnis  in  futuro  e 
medio  tollenda  erit,  cum  mortale  hoc  immortali- 
tatem  et  corruptibile  incorruptionem  induerit. 
Tunc  quipperevelatafadeingreoUeuivrt^^v^^ 


475 


HUGONIS  DE  S.  VICTOR  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


478 


egrediemur  ad  gloriam  Domini  contemplandam,  A  Sanctus,  sanctus,  sanctus  cantaretar,  quse  trina 
ut  cum  quem  nunc  per  solam  fidem  agnoscimus, 
facie  ad  faciem  videndo  sicuti  est  agnoscamus. 

Cap.  VIII.  De  aliis  sacramentis  quoe  in  fac- 

tis  constant. 

Multa  sunt  alia  EcclesiaB  sacramenta  rebus  vel 
factis  expressa,  quse  omnia  hic  enumerari  non 
possunt ;  multa  enim  sunt,  et  ideo  praesentis  ser- 
monis  brevitas  ea  non  capit.  Insufflatio  in  exor- 
cizatione,virtutem  Spiritus  sanctis  significat.qua 
veniente  fugatur  et  subruitur  spiritus  malignus. 
Sicut  8criptum  est :  Flavit  spiritus  tuus  etope- 
ruit  eos  mare ;  submersi  sunt  quasiplumbum 
in  aquis  vehementibus  (Exod.  xv).  Signaculum 
crucis  virtutem  passionisChristi  ostendit.Hoc  ergo 


repetitio  Trinitatis  est  confessio.  Secretavocatur 
quiasecretodicitur,ne  villescat.  Olim  alta  voce  di- 
cebatur ;  sed  legitur  quod  pastores  dum  illam  usu 
quotidiano  audiendi  cognitam  in  agro  decanta- 
rent,  divinitus  percussi  sunt,  unde  et  consuetudo 
mutata  putatur.  Papa  Pelagius  docet  ab  universi 
orbis  communione  separatos  esse,  qui  qualibet 
dissentione  inter  sacra  missarum  mysteria  apos- 
tolici  pontificis  memoriam  secundum  consuetudi- 
nem  frequentant.  Te  igitur  in  primis,  hanc  ob- 
secrationem  et  consecrationem  sanctus  Gelasius 
papa  ex  majori  parte  composuit.  Beatus  Grego- 
rius  addidit,  diesque  nostros  in  tua  pace  dis~ 
ponas,  et  orationem  Dominicam  censuit  super 


quando  fronte  imprimitur,  Christianus  munitur.  g  corpus  Christi  recitari,sicutin  vita  illius  legitur. 


Quando  contra  imminens  periculum  opponitur, 
adversaria  virtus  fugatur.  Primum  ad  arma,  se- 
cundum  ad  tela.  Primum  ad  defensionem;  se- 
cundum  ad  impugnationem.  Tunsio  pectoriscom- 
punctionem  cordis  designat.  Pectus  tunditur,  ut 
cogitationes  vanse  et  desideria  prava  de  corde 
pellantur.  Inclinatio  capitis,  genuum  curvatio, 
Bive  prostratio,  humilitatem  et  reverentiam,  sive 
etiam  venia3  postulationem  significant.  Expansio 
manuum  charitatem  et  affectus  boni  amplitudi- 
nem  demoustrat. 

Cap.  IX.  De  his  sacramentis  qua  verbis  constant. 

Alia  item  sunt  sacramenta  in  eola  verborum 
prolatione  expressa,  quse  et  ipsa  variam  signifi- 


Qui  pridie  quam  pateretur,  usque  in  mei  me- 
moriam  facietis,  Apostoli  in  usu  habuerunt,  et 
in  his  verbis  corporis  Christi  sacramentum  cele- 
braverunt.  Alii  Alexandrum  papam  haec  addidis- 
se  ferunt.  Leo  papa  constituit  intra  actionem  di- 
cere,sanctum  sacrificium  immactilatam  hostiam. 
Felix  papa  constituit  supra  memerias  martyrum 
missas  celebrari.  Gregorius  papaconstituit  in  ca- 
none  dici  .Quorum  solemnitates  hodie  in  cons- 
pectu  tuce  majestatis  celebratur :  Domine  Deus 
noster,  in  toto  orbe  terrarum,  intra  quorum 
nos  consortium.  Sergius  papa  constituit,  ut  Ag- 
nus  Dei  in  fractione  Dominici  corporis  cantare- 
tur.  Innocentius  papa  ad  Decentium :  t  Pacem 


cationem  ostendunt.  Ccelestinus  papa  instituit,ut  q  asseris  ante  confecta  mysteria  quibusdam  popu- 


ex  psalmis  David  ante  sacrificium  antiphonae  ca- 
nerentur,  quem  introitum  dicimus.  Collectas  di- 
versi  composuerunt,  praBcipue  Gelasius  et  Gre- 
gorius.  Dominus  vobiscum  (Ruth.  n),  ab  anti- 
quo  usu  assumptum  est ;  Booz  messores  suos  sa- 
lutans,  hac  salutatione  usus  est ;  et  propheta  in 
Paralipomenon  Asa  regem,  et  qui  cum  eo  erant 
salutat,  dicens  :  Dominus  vobiscum  (II  Paral. 
xv).  Primis  temporibus  ab  epistola  Pauli  missa 
incipiebatur,  post  quam  evangelium  sequebatur, 
sicut  nunchymnusangelicus  quiadofficium  mis- 
8a3  in  solemnibus  diebus  recitatur,ab  angelis  pri- 
mum  decantatus  legitur  (Luc.  n)  ;cui  ea  quas  ad- 
jectasunt,  abeato  Hilario  Pictaviensi  addita  cre- 


lus  impertiri,  vel  sibi  inter  se  sacerdotes  tradere, 
cum  pneter  omnia  qua3  aperire  non  debeo  paxsit 
necessaria  indicenda  per  quam  constet  populum 
ad  omnia  quse  in  mysteriis  aguntur,  atque  in  Ec- 
clesia  celebrantur,  praebuisse  consensum,  ac  fini- 
ta  e88e,paci8  concludentes  signaculo  demonstren- 
tur.  »  Gloria  et  honor  Patri  et  Filio  etSpiritui 
sancto  in  scecula  sceculorum.  Amen.  Trecenti 
decem  et  octo  episcopi  in  Nicaena  synodo  compo- 
suerunt,  contra  haeresim  Arii,qui  Filium  Patre  et 
Spiritum  sanctum  utroque  minorem  asserebat. 
Hunc  hymnum  postea  HieronymusDamaso  papae 
de  Graecoin  Latinum  transtulit,  et  addidit :  Sicut 
erat  in  principio  et  nunc  et  semper.Paternos- 


duntur,  a  quo  auctus  est,  et  sicut  nunc  canitur  ~  ter  (Matth.  vi)  ipse  Christus  tradidit  discipulis 

_. O „  -.U..S»    *>--.*In«n    ■m.av^a     {«     s-v.sJivts-i  •  TT 1  ~ i~ML 1  •  _    T\ ?_•      _ . 


consummatus.  Symmachus  autem  papa  in  ordine 
quinquagesimus  tertius-  instituit.ut  hic  hymnus 
diebus  Dominicis  et  in  natalitiis  martyrum  in 
ecclesia  ad  officium  missae  decantetur.  Responso- 
rium  Itali  tradiderunt,  quod  operationem  et  vi- 
tam  activam  per  asperitatem  cantus  significant. 
Alleluia,  lastitiam  signat.  Per  jubilum  in  quo  fi- 
nitur,  ineffabile  gaudium  in  fine  venturum  expri- 
mitur  ;  Tractus  aliquoties  tribulationem  signifi- 
cat,ut  De  profundis,  Commovisti. Aliqa&ndo  la> 
titiam,  ut  Jubilate,  Laudate.  Credo  in  unum 
Deum,  censum  quinquaginta  Patres  in  Constan- 
tinopolitano  concilio  contra  ha^resim  Macedonii 
ejusdem  urbis  episcopi,  qui  Spiritum  sanctum 
creaturam  asseruit,  composuerunt.  Sixtus  papa 
instituit  ut  ante  consecrationem  post  hymnum 


8iiis.  Unde  specialiter  oratio  Dominicavocaturin 
qua  septem  discreta^  petitionesseptiformis  gratiae 
sacramentum  sunt.  Symbolum  fidei,  id  est  Credo 
in  Deum  apostoli  duodecim  dictaverunt,  totidem 
sentetiis  comprehensum,  qui  numerus  apostoli- 
caefidei  sacramentum  constat.  Quicunque  vult 
beatus  Athanasius  composuit.Et  multi  alii  sancti 
Patres  alia  atque  aliaincelebrationediviniofficii, 
ad  Ecclesise  decorem  et  eruditionem  fidelium  ac 
devotionem  addiderunt. 

Cap.  X.  De  sacris  et  non  sacramentis. 
Sunt  alia  quaedam  in  Ecclesia  sacra,  non  tamen 
sacramenta,  quse  et  ipsa  quoque  quamvis  spiri- 
tualis  gratiae  effectum  non  habeant,  neque  confe- 
rent  sanctificationem.  in  hoc  tamen  sacra  sunt, 
quod  ad  sancta  pertinent,  et  iUU  fohsarent  qusa 


477 


DE  SACRAMENTIS.  —  LIBRI  II  PARS  X. 


478 


et  sanctitatem  habent,  et  conferunt  sanctificatio- 
nem.  Ejusmodi  sunt  omnia  quae  ad  ornatum  Ec- 
cleeiarum  pertinent  sive  quaeinpossiessonibusea- 
rum  continentur,  quae  in  hoc  quidem  secundum 
aliquid  sancta  sunt,  quod  in  ministerium  sancto- 
rum  tradita  sunt  et  assignata.  Ista  ergo  quasi 
simpUciter  sancta  sunt  ;illa  vero  quibus  ista  con- 
secrantur,  Sancta  sanctorum.  Qui  ergo  sanctum 
de  sancto  aufert,  sacrilegium  facie.  Qui  vero  ipsa 
sancta  temerareaudet,abominationem  committit, 
Ejusmodi  ergosunt  quaesancta  dicuntur,vel  sanc- 
tis  sanctificata,  quaecunque  Ecclesia  possidet  in 
substantia  terrena,  sive  in  pecunia  sive  in  terra, 
maxime  in  decimis,  quae  ab  initio  ita  institutae 
sunt,  ut  nunquam  a  ministerio  divino  sive  illo- 
rum  qui  Deo  serviunt  et  ministerio  divino  depu- 
tati  sunt  usu  sine  peccato  abalienari  potuissent. 
Haec  quidem  in  principio  ob  formam  sacramenti 
magis  institutae  videntur.  Postea  autem  sub  lege 
scripta  sub  lege  gratiae,  ad  sustentationem  minis- 
trorum  Dei  sunt  reservatae,ita  u t  in  eis  et  devotio  of- 
ferentium  mereretur,  et  accipientium  necessitas 
consolaretur.  Haeigiturnullomodo  abusu  Eccle- 
siae  abalienari  possunt,neque  in  possessionem  lai- 
cam  sive  commutatione  si  ve  donatione  transire.Gae- 
tera  corporalia  quae  sive  in  terris  sive  in  pecunia 
Ecclesia  possidet,  quandiu  quidem  ab  illa  licite 
possidentur,auferri  sine  culpa  non  possunt;sed  si 
causa  et  ratio  postulaverit,  per  commutationem 
aut  donationem,  ad  alienam  possessionem  transi- 


A  re  possunt.  Sicut  ergo  rapina  est  et  violentia  ejus" 
modi  bona  homini  juste  possedenti  ^toUere,  sic  sa- 
crilegium  est  et  plusquam  rapina  ista  Ecclesiae 
juste  possidenti  auferre.  Decimas  autem  quoquo 
modo  usurpare  aut  retinere  sine  sacrilegu  culpa 
non  pos8unt,nisi  soU  ad  quorum  sustentationem  di- 
vina  institutione  ordinatae  sunt.  Haec  igitur  difife- 
rentia  est  inter  decimas  et  caeteras  Ecclesiae  pos- 
sessiones,  quod  decimae  et  institutione  et  posses- 
sione  ad  sacra  pertinent ;  caeterae  autem  posses- 
siones  ecclesiasticae  ad  sacra  pertinent  sola  pos- 
sessione.  AUae  ergo  possessiones.  Ecclesiae 
ad  aUenos  possessores  sine  commutatione  ra- 
tionabiU  transferri  non  possunt.Decimae  au- 
tem  ab  aUenis  omnino  possideri  non  possunt.  II- 

B  lae  ergo  non  possunt  auferri ;  istae  non  possunt 
transferri.  In  ilUs  sacrilegium  est  si  auferantur, 
in  istis  si  transferantur.  Decimarum  autem  et  cae- 
terarum  passionum  ecclesiasticarum  episcopi  dis- 
pensatores  esse  debent,  ut  eas  iis  qui  Ecclesiae 
deserviunt  rationabiUter  distribant,  ex  quibus  si 
quid  forte  aUquando  ad  sustentationem  eorum, 
qui  in  ecclesiasticis  officiis  non  deserviunt,  sed 
tamen  in  secreta  divino  servito  mancipati  sunt, 
accommodatur,  indulgentia  est  non  debitum,  ita 
tamen  ut  hoc  ipsum  de  portione  sit  pauperum, 
non  de  sustentatione  clericorum.In  eo  enim  quod 
ministro  debetur,  dignus  est  operarius  mercede 
sua,  nec  bene  sustentat  egentem,  quifraudatser- 
vientem. 


PARS  DECIMA 


DE  SIMONIA. 


Gap.  I.  TJnde  dicitur,  et  quid  est  simonia. 

Simonia  a  Simone  Mago  nomen  accepit,quihu- 
jus  maU  exemplum  exitiale  posteris  reUquit.  Est 
enim  simonia  gratiam  spiritualem  pecunia  com- 
parare  veUe.  Quod  cum  fit,  et  ille  utique  qui  ven- 
dit,etiUe  qui  emit  eadem  sententia  feriuntur,quia 
ejusdem  reatus  culpae  obnoxn  comprobantur. 
Gap.  II.  De  auctoribus  simonice. 

Simoniacae  haeresis  contagium  jam  oUm  in  Ba- 
laam  puUulavit,  qui  divinationis  pretio  propoaito 
ad  maledicendum  populum  Dei  pefrexit  (Num 
22).  Dehinc  hujus  haeresis  duo  leguntur  auctores 
pestilentes  emersisse :  alter  sub  prophetica,  alter 
sub  apostoUca  doctrina.Prius  Giezi  magister  esse 
vendentium  (IV  Reg.v),  deinde  Simon  auctor  vi- 
detur  emptorum  (Act.  vm),  Horum  autem,  ut 
dictum  est,  sectatores,  sicut  non  sunt  in  errore 
diversi,  ita  nec  in  damnatione  discreti. 
Gap.  III.  De  iis  qui  spiritualia  venaunt  aut 

emunt. 

Qui  ordines  sacros  emunt  vel  vendunt  convicti 
sinemisericordia  deponuntur,quia  profecto  sacris 
ordinibus  indigni  sunt,  qui  in  ipsis  sacris  ordini- 


G  bus  peccasse  comprobantur.Ab  haereticis  ad  uni- 
tatem  Ecclesias  venientes  aiiquoties  legimus  in 
suos  ordines  receptos.  AUi  siquidem  haeretici  in 
suscipiendis  ordinibus  non  errabant,  sed  aiia 
causa  erat  atque  doctrina  quae  eorum  fidem  impe- 
diebat.  Simoniacorum  vero  haeresis  et  peccatum, 
ipsa  ordinatio  eorum  est.  Merito  igitur  in  suos 
ordines  non  recipiuntur,  quoniam  in  ipsos  suos 
ordines  peccaverunt.Sciendum  vero  est  quod  qui 
a  simoniacis  nescientes  ordinantur,  quia  eos  ca- 
tholicos  non  simoniacos  putant  ;  spiritualem 
gratiam  per  ministerium  iUorum  accipiunt,  si 
erroris  iUorum  (cujus  conscii  non  fuerant)  parti- 
cipes  non  fiunt.  Qui  autem  pro  gratia  spirituali 
comparanda  pecuniam  offerunt,etiam  a  cathoUcis 

D  ordinati  simoniaci  existunt.  Sed  dici  mihi.  Quo- 
modo  a  simoniaco  ordinatus  per  impositionem 
manus  ilUus  donum  sancti  Spiritus  accipere  po- 
test  ?  Quomodo  simoniacus  potest  dare  quod  non 
habet,etiam  si  cathoUcusputetur?Audi  quomodo. 
Sicut  adulter,  sicut  fornicator,  sicut  ebriosu8,aut 
avarus  dare  potest  quod  non  habet :  ita  simonia- 
cusquod  non  habetdare  pote*V^\.^w*^^^\««X 


479 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


480 


iis  qui  digni  sunt  accipere.Per  ministerium  enim  A  pem  emere,et  corporalis  sustentationis  impensam 


illius  datur,non  per  merifum.Ideo  iis  qui  errons 
illius  participes  non  sunt,  et  culpse  conscii  non 
existunt,gratia  per  illum  datur,ab  illo  non  datur. 
Ministermalus  est  largitor,bonus  tamen  minister 
est.  Sicut  haereticus  sive  alius  quilibet  malus 
minister,  malus  est,et  tamen  minister  est.  Malus 
in  eo  quod  errorem  vel  malitiam  habet ;  minister 
in  eo  quodhabet  officium.  Sic  simoniacus  :  nam, 
et  ipse  haereticus  est,  etsi  non  fide,  tamen  opere : 
minister  malus  eet,et  tamen  minister  est :  Malus 
in  eo  quod  simoniacus  est,minister  in  eo  quod  in 
officium  ordinatus  est ;  malus  in  eo  quod  pretium 
dedit,  minister  in  eo  quod  ordinem  et  officium 
accepit.  Sed  dicis  mihi    :   Quomodo  ordinem  aut 


pretio  sine  simoniae  culpa  comparare?Ecce  habeo 
praedia  mea  aut  pecuniam  meam,  qua  sustentari 
possem,  et  vivere  ;  sed  forte  timeo  violentiam 
principum,  aut  fraudem  familiarium  sive  aliud 
quodcunque.  Forte  etiam  defectum  aetatis  aut 
imbecillitatem  virium  mearum  considero.  Video 
quia  non  possum  ipse  sicut  expedit  res  meas  dis- 
ponere,et  propriis  utilitatibus  deservire.Venio  ad 
ecclesiam,  commendo  ei  res  meas,  et  vitae  meae 
providentiam  committo,et  ut  alat  me,et  sustentet, 
et  de  meo  mihi  subsidium  ministret,  et  ne  forte 
frauder  in  aliquo,  expeto  certam  mihi  et  deter- 
minatam  pensam  constitui ,  quantum  scilicet 
accipit  unus  aliquis  eorum  qui  ecclesiaB  deser- 


officium  accipere  potuit  qui  pretium  dedit?  Audi  b  viunt,   qui   in  titulo  Ecclesiae  conscripti  sunt. 


quomodo.Ad  perniciem,ad  perditionem.Officium 
emere  potuit,gratiam  accipere  non  potuit.Tamen 
quia  officium  accepit  et  habet,  per  ministerium 
ejus  bonis  quidem  gratia  et  officium  datur.  A 
malis  vero  non  gratia  sed  officium  eolum  accipi- 
tur,  et  tamen  accipitur  quamvis  ad  perniciem 
ejue  qui  male  accipit,sicut  ad  perniciem  ejus  qui 
male  dedit. 

Cap.  IV.  De  iis  qui  corporalia  in  Ecclesia  com- 
parando  cum  eis  et  in  eis  spiritualia  emunt. 
Sunt  autem  quaedam  in  Ecclesia  quae  dum  pre- 
tio  comparantur,  cum  perceptione  corporalis 
beneficii,  participatio  etiam  spiritualis  dignitatis 
accipitur.Ubi  profecto  quisquis  alterum  vendere 
aut  emere  cognoscitur,  neutrum  invenditum  aut  q 
inemptum  reliquisse  comprobatur.Sed  dicis  mihi: 
Quomodo  hoc  esse  potest?  Ego  in  Ecclesia  victum 
et  vestitum  emi,  Ecclesiam  non  emi.  Stipem  emi, 
praebendam  emi,corporalia  tantum  emi,spiritua- 
lia  nihil  emi,  aut  emere  volui.  Dic  ergo  mihi  : 
Quis  nomen  tuum  inter  nomina  fratrum  ascripsit? 
Quis  tibi  in  choro,  in  capitulo  locum  assignavit? 
Si  haec  non  emisti  inde  haec  habes  ?  Quis  tibi  haec 
dedit?Sed  haec,  inquis,  gratis  accepi,caetera  emi. 
Haec  gratis  data  sunt.  Bene  dicie.  Ovem  emisti, 
et  lanam  non  emisti,  sed  gratis  accepisti.  Tamen 
si  ovem  non  emisses,  lanam  non  habuisses.  Pro 
arbore  pretium  dedisti,  ut  ejus  fructum  gratis 
manducares.  Satis  astute  ingredi  existimasti 
commento  ridiculo.Vide  ergo  quomodo  non  emeris  ^  deserviunt.  Haec  igitur  ad  laicos  tranaferre  quid 
quod  non  habuisses,  si  pretium  non  dedisses.Aut  aliud  est,  quam  de  sacro  sacrum  auferre  ?  •  Sic 
te  hoc  pariter  emisse  confitere,  aut  si  non  emisti,  ergo  si  unicuique  peccato  nomen  culpae  conve- 
noli  tollere  quod  tuum  non  est.  Sed  dicis  mihi  niens  datum  fuerit,  nihil  mali  flt  in  judicio 
iterum  :  Quid  ergo  ?  Non  possum  ab  Ecclesia  sti-      aequitatis. 


Praebendam  peto  ad  quotidiani  victus  usum,8icut 
habet  alius  qui  in  ecclesia  est,  qui  de  ecclesia  vi- 
vit,  et  ecclesiae  servit.  Dat  mihi  ecclesia  et  con- 
cedit  illud,  mea  accipiens  et  sua  reddens,  imo 
mea  non  sua  mihi  dispensans.  Quid  igitur  inde 
judicandum  sentiam  inquiris.  Ego  tibi  breviter 
respondeo  :  quod  si  Ecclesiam  in  vita  tua  dispen- 
satricem  facis  aut  post  mortem  haeredem  relinquis, 
ego  prohibere  nec  volo,  nec  possuni.  Et  si  de  tuo 
te  pascit  aut  pro  tuo,  providentia  est  non  culpa ; 
necessitas  non  iniquitas.  Sic  interim  ut  aliud 
non  requiras  nec  accipias,  corporalis  tibi  neces- 
8itudo  conceditur,  commercium  iniquitatis  ne- 
gatur. 

Cap.V.  De  eo  quod  sola  corporalia  venduntur. 

Contingit  autem  aliquando  ut  possessiones 
Ecclesiae  vel  quaelibet  alia  ecclesiastica  bona  cor- 
poralia  per  malos  praelatos  data  vel  vendita  ab 
usu  Ecclesiae  alienantur.  In  quo  genere  crimen 
simoniae  esse  non  videtur,  quamvis  culpa  gravis 
non  desit.  Quanta  enim  iniquitas  sit,manifestum 
est  eos  qui  ad  aedificandas  et  custodiendas  eccle- 
sias  positi  sunt,destructioni  illarum  et  eorum  quae 
ad  illas  pertinent  dissipationi  operam  dare,  ma- 
xime  8i  ea  quae  abalienantur  talia  sunt,  quae  ad 
usus  alienorum  nunquam  licite  transire  possunt, 
sicut  sunt  decimae  quae  ab  initio  institutae  sunt  ad 
eorum  tantum  sustentationem  qui  tabernaculo 


PARS  UNDECIMA. 


DE  SACRAMENTO  CONJUGH. 


Cap.  I.  De  excellentia   hujus  sacramenti,  et 
quce  in  eo  consideranda  sint. 
Cum  omnia  sacramenta  post  peccatum  et  prop- 
ter  peccatum  sumpserint  exordium,solum  conjugii 


sacramentum  etiam  ante  peccatum  legitur  insti- 
tutum;  non  tamen  ad  remedium  sed  ad  officium. 
In  conjugio  autem  haec  primum  consideranda 
eunt  et  di8cernenda,origo  et  institutio,cum  modo 


481 


DE  SACRAMENTIS.   LIBRI  II  PARS  XI. 


482 


et  causis  suis,  et  ejus  secundum  tempus  et  locum  A  dam  non  intelligentes  hoc  quod  dictum  est :  illa 


et  ritu8  variatio. 

Gap.  II.  De  Origine  conjugii. 
Conjugii  auctor  Deus  est.  Ipse  enim  conjugium 
esse  descrevit,  quando  mulierem  ad  propagatio- 
nem  generis  humani  homini  in  adjutorium  fecit. 
Adam  quoque  in  spiritum  cognoscens  ad  quem 
usum  mulier  facta  esset,  cum  adducta  fuisset  ad 
eum  dixit :  Hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis,et  caro 
de  came  mea.  Propter  hoc  relinquet  homo  pa- 
trem  suum  et  matrem  suam  et  adhcerebit 
uxori  suce9et  erunt  duo  in  carne  una  (Gen.u). 
Christus  etiam  in  Cana  Galiloea3  (Joan.  n)  non 
solum  praesentia  corporali,sed exhibitione  quoque 
miraculi  nuptias  consecravit.  In  quibus  omnibus 


mulier  non  potest  pertinere  ad  Christi  et  Ecclesiaa 
sacramentum  cum  qua  noscitur  non  fuisse  car- 
nale  commercium,  existimant  sacramentum  con- 
jugii  esse  non  posse  ubi  commistio  carnalis  non 
fuerit.  Nesciunt  enim  quod  officium  conjugii  in 
carnis  commistione,  illam  qua>*nter  Christum  et 
Ecclesiam  per  carnis  susceptionem  facta  est 
unionem  figurat,proptereaque  Christi  et  Ecclesiae 
8acramentum  esse  non  possit,  ubi  commercium 
carnale  non  fuerit.  Conjugium  tamen  verum,  et 
verum  conjugii  sacramentum  esse,etiam  si  carnale 
commercium  non  fuerit  subsecutum,  imo  potius 
tanto  verius  et  sanctius  esse,  quanto  in  se  nihil 
habet  unde  castitas  erubescat,  sed  unde  charitas 


ostenditur  conjugium  et a  Deo  esse  et  bonum  esse.  B  glorietur.Nam  et  ipsum  conjugium  sacramentum 


Cap.  III.  De  duplici  institutione  conjugii,et  de 
causa  institutionis  duplici. 
Institutio  conjugii  duplex  est :  una  ante  pecca- 
tum  ad  officium  ;  altera  post  peccatum  ad  reme- 
dium.  Prima  ut  natura  multiplicaretur ;  eecunda 
ut  natura  exciperetur,  et  vitium  cohiberetur. 
Prima  institutio  conjugium  proposuit  in  fcedere 
dilectioni8,ut  in  eo  sacramentum  esset  societatis, 
quae  in  spiritu  constat  inter  Deum  et  animam. 
Officium  autem  conjugii  in  carnis  commistione 
proposuit,  ut  in  eo  sacramentum  esset  societatis, 
quae  in  carne  futura  erat  intcr  Christum  et  Eccle- 
siam.  Secunda  institutio  conjugium  in  foedere  di- 
lectionis  sancivit,  ut  per  ejus  bona  id  quod  in 


est,sicut  et  ipsum  officium  conjugii  sacramentum 
esse  cognoscitur.  Sed  conjugium,  ut  dignum  est, 
sacramentum  est  illius  societatis  quae  in  spiritu 
est  inter  Deum  et  animam.Officium  vero  conjugii 
sacramentum  est  illius  societatis  quae  in  carne 
est  inter  Christum  et  Ecclesiam.  Scriptum  est 
enim  :  Erunt  duo  in  carne  una  (Gen.  n)  ;  sed 
si  duo  in  carne  una,  jam  non  duo  sed  una  caro. 
Hoc  est  sacramentum  quod  ait  Apostolus  ma- 
gnum  in  Christo  etEcclesia  (Ephes.v),  ad  quod 
sacramentum  pertinere  non  potest  mulier  cum 
qua  noscitur  non  fuisse  carnale  commercium. 
Potest  tamen  pertinere  ad  aliud  sacramentum  non 
magnnm  in  Christo  et  Ecclesia,sedmajus  in  Deo 


carnis  commistione  infirmitatis  erat  et  delicti,  (j  et  anima.  Quid  enim  ?  Si  magnum   est  quod  in 


excusaretur.  Officium  autem  conjugii  in  commis- 
tione  carni8,  concessit  ut  in  eo  praeter  generis 
multiplicationem  generantium  infirmitas  excipe- 
retur.  Quare  autem  institutum  sit  conjugii  sacra- 
mentum,  Apostolus  innuit  (I  Cor.  i),  ubi  virum 
imaginem  Dei  esse,  ac  per  hoc  quodammodo  mu- 
lierem  animae  rationalis  typum  .portare  ostendit. 
Quareitem  primo  institutum  sitconjugiiofficium, 
ipse  Deus  institutor  et  ordinator  ostendit,dicens: 
Crescite  et  multiplicamini  et  replete  terram 
(Gen.  u).  Officium  autem  conjugii  hoc  est,  carnis 
commistionem  ante  peccatum  non  ad  remedium 
infirmitatis,  sed  ad  multiplicationem  prolis  insti- 
tutum  esse,  post  peccatum  aut  idem  ipsum  ad 


carne,  magnum  non  est  :  imo  multo  majus  quod 
in  spiritu  est  ?  Caro,  inquit,  nihil  prodest9  spi- 
ritus  est  quivivificat  (Joan.vi).  Si  ergo  niagnum 
est  quod  in  carne  est,  majus  utique  cst  quod  in 
spiritu  est.  Si  recte  per  Scripturam  sanctam  Deus 
sponsus  dicitur,  et  anima  rationalis  sponsa  voca- 
tur,  aliquid  profecto  inter  Deum  et  animam  est, 
cujus  id  quod  in  conjugio  inter  masculum  et  femi- 
nam  constat,  sacramentum  et  imago  est.  Et  forte 
ut  expressius  dicatur  ipsa  societas  et  quae  exterius 
in  conjugio  pacto  fcederis  servatur  sacramentum 
est,  et  ipsius  sacramenti  res  est  dilectio  mutua 
animorum,  quae  ad  invicem  in  societatis  et  fcede- 
ri8  conjugalis  vinculo  custoditur.  Et  haec  ipsa 


remedium  infirmitatis  concessum  beatus  Augus-  j)  rursus  dilectio,  qua  masculus  et  femina  in  sanc- 


tinu8  testatur  his  verbis,  dicens:  Utriusque  sexus 
infirmitas  propendens  in  ruinam  turpitudinis 
recte  honestate  nuptiarum  excipitur,ut  quod  sanis 
esset  officium,sit  aegrotis  remedium.  Item  in  con- 
jugio  aliud  esse  et  alterius  rei  sacramentum  esse 
ipsum  conjugium,  et  aliud  esse*  et  alterius  rei  sa- 
cramentum  esse  ipsum  conjugii  officium  ;  idem 
ipse  in  libro  De  bono  conjugali  testatur,  dicens  : 
In  conjugio  aliquid  boni  esse  videtur;  non  solum 
propter  propagationem  filiorum,  sed  etiam  prop- 
ter  naturalem  in  diverso  sexu  societatem.  Alio- 
quin  jam  non  diceretur  conjugium  in  senibup,  si 
vel  amisissent  filios  vel  non  genuissent ;  in  quibus, 
etsi  emarcuerit  ardor  carnis,  viget  tamen  ordo 
charitatis.  Item  :  In  nuptiis  plus  valet  sanctitas 
sacramenti,  quam  fecunditas  vent*is.  Unde  qui- 


titate  conjugii  animis  uniuntur,  sacramentum 
est  ;  et  signum  illius  dilectionis  una  Deus  ratio- 
nali  animae  intus  per  infusionem  gratiae  suae  et 
spiritii8  sui  participationem  conjungitur.Copula 
igitur  carnis  quaB  ante  peccatum  in  conjugio  offi- 
cium  fuit,et  post  peccatum  in  eodem  pro  remedio 
concessa  est ;  sic  utrobique  conjugio  adjungitur, 
ut  cum  conjugio  ipsa  uit,  non  conjugium  exipsa. 
Nam  et  ante  ipsam  conjugium  verum  est,  et  sine 
ipsa  sanctum  esse  potest  ;  tunc  quidem  si  non 
adesset  illa  infructiosius,  nunc  autem  si  illa  non 
adfuerit,  sincerius.  Quod  enim  post  peccatum  co- 
pula  carnis  in  conjugio  admittitur,  indulgentiae 
magis  est  et  compassionis,  ne  vitium  concupis- 
centiaB  quod  in  humana  carne  ^osA.  ^^^Xx^sl  x^- 
dicavit  ;  turpiua  m  omTi*m  ^c,^wim^^»«t^\.% 


483 


HUGONIS  DE  S.  VICTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


484 


A  omnino  dicendum  est,  quamvis  in  eo  quod  sic  fit 
male  fieri  recte  dicatur.Si  autem  quod  fit  et  quod 
illicite  fit  fieri  quidem  sciatur,  illicite  autem  fieri 
nesciatur,  potest  quidem  ignorantia  culpam  tem- 
perare  aut  excusare,  ut  actum  legitimum  constet 
in  eo  quod  fit?  quamvis  f acere  non  possit,  ut  irre- 
prehensibiliter  non  fiat,in  eo  quod  sic  fit.  Si  ergo 
filii  secundum  aliquid  legitimi  sunt,  secundum 
aliquid  legitima  est  et  copula  ex  qua  sunt.  Quod 
copula  ipsa  secundum  aliquid  legitima  recte  di- 
citur,  non  mihi  apparet  quare  non  etiam  secun- 
dum  idipsum  conjugium  merito  nominetur.  Non 
est  enim  magna  contentio  de  nomine,  ubi  idem 
de  veritate  sentitur.  Exceptis  ergo  ejusmodi  cau- 
sis,  in  quibus  vel  propter  horrorem  vel  turpitu- 
quia  etsi  forte  est,sed  occulta  et  latens  etnondum  B  dinem,pudicitiae  consulendum  videtur  ;  in  caeteris 

omnibus  hoc  sentiendum  puto  quod  si  in  aliqua 
forte  per  ignprantiam  offenditur,quandiu  quidem 
latet  matrimonio  secundum  judicium  Ecclesise 
legitime  facto,  nequaquam  tolere  possit  quin  le- 
gitimum  appelletur.  Non  mihi  ergo  quis  fratrem 
et  sororem  opponat  aut  caetera  hujusmodi,in  qui- 
bus  ratio  ignorantiae  excusationem  non  admittit. 
Non  permittuntur  in  ejusmodi  offendere,quod  in 
eo  quod  faciunt  ignorantia  debet  excusare.  Hor- 
roris  sunt  hujusmodi  facta  non  rationis,in  quibus 
et  si  ignorantia  fuerit,  verecundia  tamen  et  pu- 
dicitia  confusionem  non  evadit.  Aliud  est  de  illis 
loqui  de  quibus  dicit  Apostolus  :  Tentatio  vos 
non  apprehendat  nisi  humana  (I  Cor.  xj.  In 


si  nusquam  licite  excipi  potuisset. 

Cap.  IV.  Quid  sit  conjugium  et  qui  illud  legitime  con- 
trahere  possint,  et  quis  consensus  sit  legitimus. 
Quidam  hoc  modo  conjugium  diffiniendum  pu- 
taverunt,ut  dicerent  •  conjugium  esse  consensum 
masculi  et  feminse  individualem  vitae  consuetudi- 
nem  retinentem.  »  Cui  diffinitioni  «  legitimum  » 
adjungere  oporte*  ;  quia  si  consensus  masculi  et 
feminae  legitimus,hoc  est  legitime  et  inter  perso- 
nas  legitimas  factus,  non  fuerit,  conjugium  in  eo 
consecrari  non  potest.Legitimas  autem  illas  per- 
sonas  dicimu8  in  quibus  illa  rationabilis  causa 
demonstrarinon  potest,  quare  conjugii  pactum 
mutuo  firmare  non  possint.  Ideo  autem  dico  in 
quibus  rationabilis  causa  demonstrari  non  potest, 


judicio  Ecclesiae  comprobata,quantum  ad  judicium 
Ecclesiae  spectat  pactum  conjugale  neque  profci- 
beri  potest  ut  non  fiat,  neque  cum  factum  fuerit 
infirmari  potest,  ut  non  consistat.  Quod  enim 
omnino  occultum  est,quantum  ad  judicium  Eccle- 
siae,  non  esse  dicendum  est,  qui  ad  efficiendum 
aliquid  vel  impediendum  non  differt  ab  eo  quod 
non  e8t.  Prima  autem  institutio,  duas  tantum 
personas,  id  est  patrem  et  matrem  a  contractu 
matrimonii  excepit,  ubi  hominem  ut  adhaerere 
possit  uxori  suae  patrem  et  matrem  relicturum  esse 
asseruit,  dicens  :  Propter  hoc  relinquet  homo 
patrem  suum  et  matrem  suam,  et  adhasrebit 
uxori  suas  (Gen.  u).  Manifestum  est  autem  quod 


non  requiruntur  ad  hoc,qui  relinquuntur  propter  q  quibus  enim  humanum  est  errare  in  illis  potest 


hoc.Has  ergo  duas  personas  solas  prima  institutio 
excepit.  In  caeteris  omnibus  nullam  ulli  ad  sacra- 
mentum  conjugii  foederandum  prohibuit.  Venit 
postea  secunda  institutio,quae  per  legem  facta  est; 
et  excepit  quasdam  alias  personas  sive  ad  decorem 
naturae,sive  ad  pudicitiae  argumentum.Et  extunc 
ccepit  esse  ex  prohibitione  iUicitum  quod  fuerat 
ex  natura  concessum.Ubi  quidem  si  non  culpabi- 
liter  prohibitio  ignoratur  in  transgressione  igno- 
rantia  excusatur.  Nec  prohibetur  virtus  sacra- 
menti  quandiu  non  patet  transgressio  praecepti. 
Cum  autem  constans  est  coeperit  quod  prohibitum 
est,  constare  deinceps  aut  ratum  esse  non  potest; 
quod  factum  est,quia  quod  manifeste  contra  prae- 


ignorantia  erroris  culpam  excusare;sic  ergo  legiti- 
mas  personas  secundum  judicium  Ecclesiae  appel- 
landas  putamus  in  quibus  nulla  causa  exstat  pro 
qua  aut  juste  prohiberi  possit,  quod  faciendum 
e8t,aut  cum  factum  fuerit  infirmari.Sed  quandiu 
quidem  sic  est,  legitimum  esse  dicltur  quod  est. 
Si  quis  autem  interroget  quomodo  secundum  ju- 
dicium  Ecclesiae  legitimum  esse  possit  quod  se- 
cundum  judicium  divinum  legitimum  non  est  ; 
ego  quidem  utrumque  legitimum  esse  puto.Idcirco 
tamen  secundum  judicium  Ecclesiae  specialiter 
legitimum  dici;  qmia  secundum  judicium  Ecclesiae 
nihil  in  eo  est  pro  quo  legitimum  dici  non  debeat, 
sed  secundumdivinumjudicium  aliquid  in  eo  est, 


ceptionem  agitur,  legitimum  aut  verum  esse  non  ^  quod  Ecclesiae  judicio  manifestum  esset,  conju- 


judicatur.Erunt  fortassis  qui  existiment  ignoran- 
tiam  facere  tantum  non  posse,  ut  pro  ea  conju- 
gium  aippellari  debeat,  inter  ejusmodi  personas, 
quibus  matrimonii  copula  juste  prohiberetur,  si 
causa  quae  latet  cognosceretur.Ego  illos  interrogo 
quid  sentiendum  sit  de  filiis  ex  hujusmodi  copula 
procreatis,  utrum  legitimi  an  illegitimi  sint  judi- 
candi.  Quod  si  durum  videtur,  ut  idcirco  filii  ille- 
gitimi  dicantur;  quia  parentes  secundum  causam 
aliquam  latentem  illicite,  secundum  judicium 
autem  et  concessionem  Ecclesiae  legitime  fuerunt 
copulati :  concedant  necesse  est  copulam  illam  ex 
qua  procreati  sunt,quandiu  quidem  causa  latuit, 
legitimam  fuisse,  etiam  si  juste  illicitam  fuisse 
causentur.  Non  enim  omne  quod  ilUcite  fit,  ideo 
non  fit,  quia  iUicite  fit  ;  quoniam  quod  fit  fieri 


gium  legitimum  non  esset.  Hoc  est  quia  aUquid 
in  eo  est  ;  Ecclesiae  quidem  occultum,  sed  Deo 
notum.  Quod  si  simUiter  Ecclesiae  manifestum 
esset,  conjugium  legitimum  non  esset.  Nunc  au- 
tem  per  ignorantiam  excusatur,ut  ex  eo  ipso  tam 
apud  Deum  quam  apud  homines  legitimum  sit, 
quandiu  ignoratur,  quia  apud  homines  quidem 
nihil  eo  reprehenditur  ;  apud  Deum  autem  quod 
reprehensibile  est  et  si  culpam  habeat,  ad  confu- 
sionem  tamen  reprobationis  non  imputatur.  Et 
has  quidem  personas  Ecclesiae  legitimas,  secun- 
dum  judicium  Ecclesiae  existimamus.Consensum 
autem  legitimum  Ulum  esse  putamus  qui  ad  hoc 
fit  ad  quod  fieri  debet.  Nam  qui  ad  solam  carnis 
commistionem  consentiunt,  pro  taU  consensu 
conjuges  adhuc  dici  non  possunt.  Hoe  enim  et 


485 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XI. 


486 


fornicantes  et  adulterantes  faciunt,a  quibus  con-  A 
jugalis  castimoniae  nomen  procul  abesse  cognos- 
citur.  Ergo  aliud  illud  est,  cujus  consensus  inter 
ma8culum  et  feminam  conjugium  sacrat.  «  Hoc 
autem  quid  esse  dicendum  est,  nisi  societas  illa 
quam  Deus  Creator  a  principio  inter  masculum 
et  feminam  instituit  quando  mulierem  de  latere 
viri  formatam  eidem  sociavit  ?  »  Quia  enim  socia 
data  est,  non  ancilla,  aut  domina ;  idcirco  nec  de 
imo,  sed  de  medio  fuerat  producenda.  Si  enim  de 
capite  fieret,  de  summo  fieret,  et  videretur  ad 
dominationem  creata.Si  autem  de  pedibus  fieret, 
de  imo  fieret  ;  et  videretur  ad  servitutem  subji- 
cienda.Propterea  de  medio  facta  est,ut  ad  aequa- 
titatem  societatis  facta  probaretur.  In  hoc  tamen 
quodammodo  inferior  ipso  quod  facta  est  de  ipso,  B 
ut  ad  ipsum  semper  quasi  ad  principium  suum 
respiceret,  et  ei  individue  adhaerendo,  ab  ea  se 
(quae  adinvicem  constare  debebat)  societate  non 
separaret.Haec  ergo  societatis  conjugium  est,quae 
fcedere  sponsionis  mutuae  consecratur,  quando 
uterque  voluntaria  promissione  debitorem  se  fa- 
cit  alteri.  ut  deinceps  neque  ad  alienam  altero 
vivente  societatem  transeat,neque  se  ab  illa  quae 
adinvicem  constat  societate  disjungat.  Ad  cujus 
quidem  societatis  consensum,  si  etiam  carnalis 
commistionis  consensus  in  prima  fcederatione 
conjungitur,  ejusdem  commistionis  debito  con- 
jugati,  postmodum  ad  invicem  constringuntur. 
Quod  si  forte  in  fcederatione  conjugii  utrinque 
pari  voto  consensus  carnis  remittitur,  pro  eodem  C 
deinceps  conjugati  debitores  adinvicem  non  te- 
nentur.  Quod  enim  ab  utriusque  pari  consensu 
dimissum  et  voto  firmatum  est.juste  postmodum 
ab  altero  exigi  non  potest ;  et  tamen  firmum  stat 
etiam  sic  conjugii  sacramentum  cujus  virtutem 
copula  carnis  sicut  non  efficit  cum  adest,  ita  si 
defuerit  tollere  non  potest.  Tatis  itaque  consensus 
individualem  vitae  consuetudinem  retinere  credi- 
tur  qui  ad  hoc  factus  est,ut  mutua  societatis  quae 
adinvicem  per  ipsum  initiata  est  utroque  vivente 
amplius  dissidium  non  patiatur.Qui  ergo  difiinire 
voluerit  conjugium,  dicere  potest  :  «  Gonjugium 
esse  consensum  legitimum,hoc  est  inter  legitimas 
personas  et  legitime  factum  masculi  et  feminae  ad 
individualem  vitae  consuetudinem  observandam. »  j^ 
In  quo  quidem  consensu  copulae  carnalis  commer- 
cium  pari  voto  aut  futurum  non  contradicitur, 
aut  non  futurum  laudatur. 

Cap.  V.  Quando  conjugium  esse  incipiat. 
Si  quis  autem  quaerat  quando  conjugium  esse 
incipiat,  dicimus  quod  ex  quo  talis  consensus 
qualem  supra  diflinivimus  inter  masculum  et  fce- 
minam  factus  fuerit,  exeo  statim  conjugium  est, 
quem  etsi  postea  copula  carnis  sequitur,  nihilta. 
men  conjugio  amptius  ad  virtutem  sacramenti 
confertur.  Unde  constat  quod  si  vir  vel  mulier 
post  talem  consensum,  ad  alienam  societatem  tran- 
sierit,  etiamsi  commistio  carnis  illic  sequatur  ad 
priorem  tamen  socictatem  in  qua  sacramentum 
coMJugii  sancitum  v.&t  et  postquam  secundapopu- 
la  illicita  omnino  judicatur,  redire  debebit.  Sed 


dicis  mihi  :  Aliquis  promisit  sive  forte  juravit 
alicui  se,  usque  ad  tempus  complacitum  illam 
ducturum;  et  illa  simititer  promisit  vel  juravit  se 
ilti  nupturam.  Interim  mutato  proposito,  alter 
sive  uterque  ad  alienam  societatem  transit,  et  ille 
atiam  uxorem  ducit  :  et  illa  marito  alteri  nubit. 
Quid  ergo  faciendum  est?  Nunquid  propter  prio- 
rem  sponsionem  secundae  fcederationis  pactum 
scindendum  est?  Sed  considera  quod  longe  atiud 
est  promittere  atque  aliud  facere.  Qui  promittit 
nondum  facit;  qui  autem  facit  jam  facit  quod  fa- 
cit.  In  eo  qui  promittit  si  non  facit  quod  promit- 
tit,  mendacium  est.  In  eo  autem  qui  facit,  etiam 
si  post  factum  pcenitet,  tamen  factum  omnino  est 
quod  factum  est.  Qui  ergo  se  promisit  uxorem 
ducturum,  nondum  tamen  uxorem  duxit;  et  quae 
spopondit  se  nupturam  nondum  nupsit,  nec  con- 
jugium  adhuc  fuit,  sed  futurum  esse  debuit.Cum 
autem  postea  et  ille  uxorem  duxit,  et  illa  marito 
nupsit,  jam  conjugium  utrinque  fuit;  et  non  po- 
terit  dissolvi  quod  factum  est,  etiam  si  id  quod 
promissum  fuit  non  est  impletum.  Praecedens  ergo 
mendacium  pcenitentia  corrigendum  est,  sed  se- 
quens  conjugium  dissolvendum  non  est.  Non  au- 
tem  sic  est  quando  sacramentum  conjugii  non 
quidem,  ut  supra  dictum  est,  mutua  sponsione 
futurum  promittitur,  sed  praesentis  assensus  at- 
testatione  firmatur;  quia  post  talem  consensum 
quidquid  in  aliena  societate  etiam  cum  carnis 
commistione,  vel  cum  protis  procreatione  secu- 
tum  fuerit,  irritum  omnino  esse  debebit.  Sed  pu- 
tant  quidam  posterius  factum  idcirco  stare  debere 
quia  in  eo  amptius  esse  videtur,  ubi  post  consen- 
sum  etiam  carnis  commistio  secuta  est.  Sed  cur 
ideo  stare  debet  in  quo  plus  factum  est,  si  totum 
id  quod  factum  est,  juste  factum  non  est  ?  Si 
posterius  propterea  conjugium  judicatur;  quiain 
eo  copula  carnalis  fuit,  quae  in  priori  non  fuit, 
ergo  si  tertium  post  hoc  secutum  fuerit,  dicet  ali- 
quis  quodmetius  judicandumestquamsecundum; 
quia  in  eo  fortassis  saepius  copula  carnatis  fuit 
quam  in  secundo  fuit,  quod  ratio  non  admittit. 
Quapropter  quidquid  post  consensum  conjugalem 
qui  matrimonium  sacrat,  cum  atio  vel  atia  sive  in 
consensu,  sive  in  coitu  admissum  fuerit,  ad  ince- 
stus  et  adulterii  maculam  non  ad  conjugii  sacra- 
mentum  pertinebit.  Sed  dicis  :  Si  post  primum 
conjugalis  fcederis  consensum  statim  conjugium 
est,  quid  ergo  sibi  vult  quod  dicit  auctoritas  :  ali- 
ter  non  fieri  legitimum  conjugium  nisi  ab  his, 
qui  super  eam  feminam  potestatem  habere  viden- 
tur;  et  a  quibus  custoditur  uxor,  petatur;  et  a 
parentibus  propinquioribus  sponsetur;  et  legibus 
dotetur  et  suo  tempore  sacerdotaliter  ut  mos  est 
cum  precibus  et  oblationibus  a  sacerdote  benedi- 
catur,  et  caetera  quaedam  quae  in  hunc  modum 
adjungit,  dicons.  Quoniam  atiter  praesumpta  non 
conjugia,  sed  adulterina  contubernia,  vel  stupra 
aut  fornicationes  potius  quam  legitima  conjugia 
esse  dicenda  sunt.  Sed  id  in  hoc  loco  inteltigi 
oportetlegitimanonesse,  id  est  non  fieri  secundum 
institutionem  legum,  quae  in  hunc  modumcxm.v\r 


487 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE.  OPP.  PARS  II.  —   DOGMATICA. 


488 


gee  desponsari  instituunt.  Nam  quod  postea  ad-  A  accipimusin  eo  quando  consensu  maritali  conju- 


jungit,  aliter  prsesumpta  adulterina  contubernia 
potius,  vel  stupra  esse,  quam  legitima  conjugia, 
confestim  subsequenti  sermone  temperat,  dicens  : 
Niei  forte  voluntas  propria  suffragata  fuerit,  et 
vota  succurrerint  legitima.  Illic  ergo,  ubi  voluntas 
propria  et  votum  legitimum  succurrit,  etiam  sine 
his  omnibus  legitimum  conjugium  esse  potest.  Si 
enim  conjugium  esse  non  potest  ubi  ista  non  sunt, 
nec  baptismus  esse  potest,  ubi  non  praecedit  fon- 
tis  consecratio,  baptizandi  exorcizatio,  et  ubi  non 
sequitur  olei  et  chrismatis  unctio.  Sed  sicut  bap- 
tismus  esse  potest  sine  istis,  quamvis  ista  debeant 
esse  cumbaptismo,  ita  et  sine  illis  conjugium  esse 
potest,  etiam  ibi  ubi  illa  in  conjugio  et  cum  con- 


gium  sancitur,  recte  tunc  ipsum  conjugium  incho- 
ari  et  nomen  conjugis  assumi  dicitur.  Si  autem 
desponsationem  intelligimus  in  eo  quod  futurus 
ad  conjugium  faciendum  consensus  promittitur, 
tunc  quidem  conjugium  in  iis  quae  conjugium  an- 
tecedunt  inchoari  dicitur;  et  ab  inde  etiam  quae 
futura  est  conjux,  propter  ea  quibus  jam  conju- 
gium  initiatum  est  nomine  conjugis  censetur.  Sed 
ut  libet  de  his  et  de  hujusmodi  sentiatur,  tantum 
ut  conjugium  nec  ante  legitimi  consensus  attesta- 
tionem,  in  quo  uterque  alteri  ad  conjugalis  foede- 
ris  eocietatem  se  tradit,  verum  esse  credatur,  nec 
postea  imperfectum.  Vis  scire  quid  dico?  Gum  ille 
dicit  :  Ego  te  accipio  in  meam,  ut  deinceps  et  tu 


jugio  esse  debent.  Nam  quod  conjugium  non  in  B  uxor  mea  sis,  et  egomaritus  tuus,et  illa  similiter 


coitu  constet,  sed  in  consensu,  nec  in  consensu 
coitus;  quia  sicut  sine  coitu  consensus,  ita  etiam 
sine  consensu  coitus  esse  potest,  si  forte  utrinque 
castitatis  et  continentiae  propositum  placitum 
fuerit,  beatus  Ambrosius  testatur,  dicens  :  Non 
defloratio  virginatis,  sedpactio  conjugalis  conju- 
gium  facit.  Item  :  Gonjugium  non  facit  coitus,sed 
consensus,  qui  si  defuerit  omnia  etiam  cum  ipso 
coitu  frustrantur.  Isidorus  etiam  dicit,  quod  con- 
juges  verius  appelantur  a  prima  desponsationis 
flde  quamvis  adhuc  inter  eos  ignoretur  conjugalis 
concubitus.  Sed  forte  videtur  hoc  contrarium  esse 
illi  quod  superius  diximus  conjugium  in  consensu 
maritali   sanciri.   Si  enim  a  prima    desponsa- 


dicit  :  Ego  te  accipio  ii>  meum,  ut  dinceps  et  ego 
uxor  tua  sim  et  tu  maritus  meus,  aut  scilicet  hoc 
dicunt,  aut  aliud  quodcunque  simile  illi,  in  quo 
et  si  non  hoc  dicunt,  hoc  tamen  intelligunt.  Aut 
si  non  hoc  dicunt  quia  fortassis  alicubi  verba  non 
celebrantur,  sed  res  agitur,  tamen  hoc  faciunt. 
Ducit  illam,  accipit  illam,  sicut  mos  est  legitimus 
ducendi  uxores.  Gum  igitur  hoc  sicut  mos  est  di- 
cunt  vel  faciunt  et  in  hoc  sibi  consentiunt,  hoc 
est  quod  dicere  volo,  quod  deinceps  conjuges  sunt, 
sive  hoc  dixerint;  et  in  hoc  sibi  consenserint  co- 
ram  legitimis  testibus  sicut  debent,  sive  forte  Boli 
seorsum  et  in  secreto  nemine  attestantevelaatante 
qualiter  non  debent;  tamen   omnino  conjuges 


tionis  fide  conjugium  incipit,  cum  fides  despon-  c  sunt,  nec  deinceps  nisi  alia  emergat  causa  dissi- 


8ationi8inpromissionefuturicon8en8U8praecedere 
videatur,  quando  conjugium  ab  hac  fide  initiari 
dicitur,  procul  dubio  etiam  ipsum  matrimonii 
consensum  anteire  probatur.  Sed  si  desponsatio- 
nem  ipsam  futuri  matrimonii  pactionem  et  pro- 
mi8sionem  intelligere  debemus,  tunc  nimirum  fi- 
dem  desponsationis  impletionem  promissionis  et 
pactionis  exhibitionem  convenienter  accipimus.  A 
qua  nimirum  quia  in  praedicto  consensu  constat, 
merito  conjugium  exordium  sumit,  quiain  eo  quod 
fides  pactioniset  sponsionis  quae  de  futuroconju- 
gioutrinque  facta  fuerat  adimpletur,  in  consensu 
maritali  conjugii  sacramentum  perficitur.  Nomen 
autem  desponsationis  non  ipsum  conjugii  consen- 


dii  ab  invicem  separarilicitepossunt,etiam8ipro- 
pter  furtivum  consensum  si  factum  negaverint 
convinci  non  possint. 
Gap.  VI.  Be  iis  qui  occulte  nubunt,  vel  post- 

quam  nupserint  contra  conjugium  aliqua 

verenda  faciunt. 

Sed  dicis :  Quid  ergo  faciendum  est  de  hujusmo- 
di  qui  clanculo  convenerunt,  si  postea  aut  alter 
aut  uterque  factum  negando  ad  alienam  societa- 
tem  transierit?  Quidam  uxorem  duxit  clanculo 
sine  prsesentia  testium  solo  adinvicem  maritali 
consensu  firmato,  devitans  ut  nonnunquam  fieri 
solet  aliqua  de  causa  conscientiam  alienam,postea 
brevi  tempore  interjecto,  priusquam  consensum 


sum  quo  matnmonium  firmatur,  sed  pactionem  D  occultum  facto  manifesto  probasset  de  facto  poe- 
et  promissionem  futuri  consensus  significare  in      nituit,  eam  quam  in  hunc  modum  uxorem  duxe- 


ipsa  vocis  expressione  conjicimus,  quia  et  spon- 
dere  non  dare  estaut  facere,  sed  promittere.  Unde 
et  Apostolus  dicit :  Despondi  enim  vos  uni  viro 
virginem  castam  exhibere  Christo  (I  Cor.  xi). 
Quod  si  desponsationis  nomen  in  ipso  contractu 
matrimonii  intelligere  debemus,  tunc  fidem  de- 
sponsationis  consensum  mutuae  societatis,  quas 
conjugium  dicitur,  convenienter  accipimus.  Unde 
et  de  matre  Domini  Augustinus  dicit,  quod  apri- 
ma  desponsationis  fide  conjux  vocata  est  Joseph, 
quam  concubitu  non  cognoverat,  nec  fuerat  cogni- 
turus.  Et  Ambrosius  similiter;  Desponsata  viro 
conjugis  nomen  accepit.  Gum  enim  initiatur  con- 
jugium  tunc  conjugii  nomen  assumitur,  in  quibus 
verbis,  sicut  supra  dictum  est  si  desponsationem 


rat  dimisit :  aliam  duxit  celebri  apparatu  mani- 
feste  coram  Ecclesia  fortassis  cum  parentum  tra- 
ditione,cum  sacerdotis  benedictione  nuptias  fecit, 
filio8  genuit.  Venit  prior  illa  ad  Ecclesiam,  judi- 
cium  interpellat,  justitiam  postulet.  Injuriam  aibi 
illatam  palam  exponens.  Negat  ille,  nec  sunt  tes- 
tes  qui  possunt  probare  quod  occuitum  est.  Hic 
quaeris  quid  facere  debet  Ecclesia,  quia  utrinque 
inconveniens  aliquid  incurrere  videtur.  Si  enim 
illi  mulieri  quae  quidem  verum  dicit,  sed  tamen 
occultum  est,  nec  probatum  quod  dicitur,  sine  le- 
gitimo  testimonio  propter  solum  dictum  ejus  cre- 
ditur,  et  pro  eo  quod  incertum  est  et  occultum,id 
quod  certum  et  manifestum  est  dissolvitur,  pote- 
terit  deinceps  quilibet  sive  quaelibet  in  alium  vel 


489 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XI. 


490 


in  aliam  quodcunque  voluerit  fingere,  ut  sibi  si-  A  rum,  quae  suumadhuc  vivum  esse  confitetur.  Ipsa 


mili  ratione  credatur.  Quod  si  admissum  fuerit, 
magna  confusio  proveniet  neque  deinceps  in  Ec- 
clesia  aliquid  firraum  stabit.  Si  vero  propter  au- 
ctoritatem  Ecclesiae  connervandum  conjugium, 
quod  primum  factum  est,  scinditur,  et  adulterium, 
quod  secundopraesumptum  est,confirmatur,aliud 
magnum  est;  quando  non  solum  libertas  datur, 
sed  etiam  nec^ssitas  inducitur  homini  ut  maneat 
in  peccato  suo.  Hic  ergo  consilium  quaerie.  Ego 
fortassis  tibi  potiora  dicturus  non  sum,  tamen 
oportet  ut  in  tantis  malis  prorsus  ignorantes  non 
simus.  Si  quis  putaverit  propter  hujusmodi  mala 
vitanda  talem  consensum  qui  nullo  testimonio 
probatur,  neque  facientium  mutua  confessione 


dicit  vir  meus  vivit,  et  tamen  petere  praesumit  ut 
alteri  nubat.  Ergo  dicis,  ad  continentiam  cogenda 
est  mulier  ista.  Ita  sane  quia  negligentiam  cavere 
noluit,  justum  est  ut  pcenam  sustineat.  Quare  in 
manifesto  non  nupsit  ?  Si  prius  in  nubendo  testi- 
monium  Ecclesiae  habere  contempsit,  qua  ratione 
nunc  judicium  Ecclesiae  interpellat?  Ipsa  se  igitur 
obligavit.  Sustineat  itaque  nunc  poenam  ut  aliis 
mulieribus,  ne  idem  praesumant,  correctionis  et 
cautelae  exemplum  fiat.  Gontinere  pecccatum  non 
est,  nec  impossibile  est,  etiamsi  difficile  est.  Si 
ergomulieresnolunt  continere,  caveant  in  occulto 
nubere.  Ibi  nubant  ubi  testes  habere  possunt,  si 
maritos  consentientes  habere  non  possunt.  Quod 


firmatur,  iritum  esse  debere  neque  in  eo  ullate-  B  si  culpam  vitare  nolunt,  sustineant  poenam.  Qui 


nus  conjugium  stare  posse,  facilius  inconveniens 
declinat.  Potest  enim  etiam  id  quod  supradictum 
est,  furtivos  consensus  non  conjugia  esse,  sed 
adulterina  contubernia  vel  stupra,  nisi  voluntas 
propria  suffragaverit,  et  legitima  vota  succurre- 
rint,  propter  hoc  dictum  putari  quod  ejusmodi 
consensus  qui  in  occulto  fiunt  conjugium  non 
sanciunt,  nisi  idem,  ipsi,  qui  in  occulto  sibi  con- 
senserint,  eumdem  consensum  suum  utrique  vo- 
luntarie  in  manifesto  profiteantur.  Tunc  siquidem 
voluntas  propria  suffragatur  et  vota  legitima  suc- 
currunt,  cum  id  quod  in  occulto  fecerunt  sponte 
utrique  in  manifesto  profitentur.  Si  quis  igitur  ad 
huncmodumdicat  conjugium  occulto  quidem  con- 


ergo  conjugium  suscipere  vult,  cogitet  primum 
quod,  cum  illud  susceperit  legem  ejus  portare  de- 
bet.  Qui  appetit  quod  delectat,  portet  necesse  est, 
8i  in  eo  vel  pro  eo  evenerit,etiam  id  quod  gravat. 
Non  ergo  permittit  Ecclesia  illi  mulieri  quae  se 
alteri  viro  nupsisse  confitetur,  illo  vivente  ad 
alias  transire  nuptias;  etiam  si  postmodum  con- 
tingat,  ut  idem  ipse  vir  post  celebrationem  secun- 
darum  nuptiarum  ad  se  reversus  et  de  facto  poe- 
nitens  peccasse  se  confiteatur,  et  ad  priorem  uxo- 
rem  redire  voluerit,  eique  de  veritate  primi  pacti 
contestetur,  nonrecipit  Ecclesia  testimonium  ejus, 
quia  variavit  verbum  suum  et;  contra  se  testimo- 
nium  tulit,  et  abstulit  sibi  fidem  in  utroque.  Ta- 


sensu  initiari  posse,  sed  non  nisi  manifesta  am-  q  men  Ecclesia  id  quod  ipsa  fecit,  sine  causa  legiti- 


borum  confessione  firmari  compendiosius  mala 
multa  declinat,  sed  plurium  approbatio  hoc  reci- 
pit  ut  sive  in  manifesto  sive  in  occulto  talis  con- 
sensue  inter  legitimas  personas  factus  fuerit,  per- 
fectum  conjugii  sacramentum  judicetur.  Quod  si 
ita  verum  esse  constare  debebit,  considerandum 
est  quomodo  supra  memoratae  quaeetioni  respon- 
derii  oporteat.  Dubium  non  est  quin  id  quod  Ec- 
clesiae  probari  non  potest,  Ecclesia  ipsa  judicare 
non  potest.  Et  rursus  dubium  non  est  quin  id 
quod  legitimo  et  manifesto  Ecclesiae  judicio  factum 
est,  sine  legitima  et  rationabili  et  manifesta  causa 
rescindi  non  potest.  Ratio  nos  urget.  Ista  mulier 
dicit  quod  pari  consensu  cum  viro  illo  matrimo- 


ma  rescindere  non  potest,  sed  ratum  esse  debere 
censet,ne  occulta  manifestis  praajudicent.  Itaque 
illam  homini  mulierem  pro  legitima  uxore  adju- 
dicat,  quam  secundum  judicium  Ecclesiae  legitime 
duxisse  cognoscitur.  Sed  dicis  :  Si  sic  ergo  judici 
Ecclesiae  stare  debet,  quoniam  occulta  manifestis 
praejudicare  non  possunt,  quid  illi  homini  pro 
anima  sua  faciendum  est,  qui  vivente  uxore  sua 
alteri  adhaerere  cogitur,  quam  nec  dimittere  po- 
test,  ne  praeceptioni  et  judicio  Ecclesiae  contraire 
videatur,  nec  sine  scrupulo  conscientiae  tenere 
quam  vivente  adhuc  priore  contra  divinam  justi- 
tiam  et  institutionem  illicite  sibi  sociasse  cogno- 
8cit?  Si  ergo  iste  talis  ad  Ecclesiam  confugiat 


nium  fecit.  Sed  quod  dicit,,  nec  ipsa  probare  po-  pj  quaerens  consilium  salutis,quidilli  dicet  Ecclesia? 


test,  nec  Ecclesia  quod  probatum  non  est  appro- 

bare  potest.  Non  potest  ergo  pro  eoquod  occultum 

est,id  quod  manifestum  est  infirmari.  Quapropter 

oportet  ut  secundam  copulam  quae  judicio  Eccle- 

siae  legitime  facta  est,  ipsa  Ecclesia  judicet  ratam 

esse  debere.  Sed  dicis  :  Quid  ergo  faciendum  est 

huic  mulieri  quae  virum  suum  ab  Ecclesia  requi- 

rit,  sed  habere  non  potest,  quia  id  quod  occultum 

fuit  probare  non  potest?  Fortassis  cum  viderit 

quod  maritum  suum  habere  non  posset,  alteri 

nubere  volet  et  veniet  ad  Ecclesiam  expostulans, 

aut  ut  sibi  maritus  suus  reddatur,  aut  alteri  nu- 

bereconcedatur.Hic  ergo  quaeris  quid  Ecclesia  fa. 

cere  debeat,  an  propterea  quia  priorem  reddere 

non  potest,  secundum  concedet?  Sed  vide  quo- 

modo  concedere  Ecclesia  possit  illi  maritum  alte- 


Audi  et  intellige  quid  illi  dicere  potest  Ecclesia. 
Si  dixerit  ei  Ecclesia  ut  secundam  quam  publice 
duxit  dimittat,  et  ad  priorem  revertatur,  quam 
modo  se  contra  primam  testationem  suam  uxorem 
duxisseconfitetur,  et  in  hoc  receperit  testimonium 
ejus,  omnes  deinceps  qui  odio  habebunt  uxores 
suas  fingent  et  mentientur  se  prius  alias  duxisse, 
ut  ab  iis  quas  odiunt  separentur;  et  ita  lex  matri- 
monii  nihil  in  se  stabilitatifl  habebit,  sed  passim 
ubique  pro  voluntate  unius  cujusque  dissolvetur. 
Non  ergo  Ecclesia  aliud  dicere  potest  jilli  quam 
ut  matrimonio  quod  ejus  attestatione  firmatum 
est,  fidem  servet.  Sed  dicis :  Gausa  illi  est  pro  ani- 
ma  sua,  consilium  salutis  quaerit;  nam  utrobique 
periculum  videt,  et  utrum  potius  eligat  non  inve- 
nit.  Si  manetjcontra^n^^ivxsii^^^  Sssftftfca^ 


491 


HUOONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


492 


contra  obedientiam  facit.  Non  ergo  jam  quaerit  A  maneret.  Quod  quidem  non  esset  salutem  proximi 


an  discedere  liceat,  sed  si  non  discedit  utrum 
permanere  expediat.  Conscientiam  exponit,  et 
consilium  salutis  quaerit.  Quid  illi  dicet  Ecclesia 
hominiconfitenti  peccatumet  quaerenticonsilium? 
Sidixerit  illiut  maneatpostquam  revelavitpecca- 
tum,  hoc  est  dicere',  quantumvideturut  maneatin 
peccato.  Si  vero  nec  hoc  nec  illud  dicere  potest, 
quantum  videtur,  homini  tali  via  salutis  mons- 
trari  non  potest.  Sed  hoc  rursum  multum  a  fide 
Christiana  abhorret,  ut  dicatur  aliquis  talis  esse, 
qui  non  possit  si  vere  pcenituerit  in  qualicunque 
sit  periculo  salvus  esse.  Multa  sunt  quae  ad  hunc 
modum  contingerepotuissent.  Alius  dicitsecum  so- 
rore,aut  cum  matre  uxoris  sua3  rem  habuisse.  Alius 


quaerere,  sed  quasi  se  velle  a  periculo  liberare. 
Non  mihi  suadet  conscientia  mea  ut  hoc  illi  di- 
cam.  Quaerit  a  me  quid  sibi  faciendum  sit,osten- 
dit  periculum  suum,  necessitatem  suam  demons- 
trat,  se  paratum  esse  testatur,  ad  utrumlibet 
quodcunque  jussus  fuerit.  Ego  minus  de  me  con- 
fido,  dico  illi  ut  pergat  ad  Deum.Domine,  tu  legein 
desisti  per  servos  tuos  qualem  voluisti  ;  et 
perquandiu  voluisti,et  ecce  nos  servi  tui  sub  lege 
sumus,  tu  Dominus  lator  legis  sub  lege  non  es. 
Quod  instituisti  quando  voluisti,  et  per  quos  vo- 
luisti,  potes  cum  volueris  et  quibus  volueris  sine 
prcevaricationis  reatu  indulgere.  Neque  enim  jam 
culpa  erit  quod  indulgentis  est   remissio,    non 


uxorem  sepriusaliamduxissefetetur,et  multaalia  B  agendis  praesumptio.  Tu  ergo  praecepisti,  Domine, 


horrendaquae  miseria  hominum  vel  falsa  configit, 
vel  vera  commi  tti  t .  E  t  verumes  t  quidem  quod  multa 
fiun  t  horrenda  ab  hominibus  in  desideriis  suis  malis 
sic  excaecatis  ut  faciant  quae  non  oportet,  et  sunt 
tanta  haec  mala  ut  vix  consilium  admittant ;  nisi 
Deus,  qui  legem  dedit,  gratiam  et  misericordiam 
praestet.  Per  legem  enim  nonjustificabiturin  con- 
spectu  ejus  omnis  caro.  Sicut  olim  maledictum 
legis  omnes  qui  sub  lege  erant  premebat ;  nec 
erat  qui  evadere  potuisset  maledictionem,  quia 
non  erat  qui  cavere  posset  praevaricationem,  do- 
nec  ipse  legislator  veniens,  maledictionem  per 
gratiam  abstuit;  et  ne  seraper  maledictio  et  prae- 
varicatio  regnarent,  per  eamdem  gratiam  ipsam 


per  servos  tuos  per  quos  locutus  es,  et  ordinasti 
Ecclesiam  tuam,  ut  vir,  vivente  uxore  sua,  alteri 
non  adhaereret.Ego  uxorem  habui,  et  illavivente 
alteri  adhaesi,ecce  jam  ego  facere  non  possum  ut 
hoc  factum  non  sit.  Sed  tu  facere  potes  ut  hoc 
damnabiliter  factum  non  sit.  Item  tu  mandasti, 
Domine,  ut  Ecclesiae  tuae  vicem  tuam  in  terra 
agenti  obediremus  sicut  tibi;  et  non  scandalizemus 
unum  de  pusilis  tuis,et  dixisti  :  quia  qui  Ecclesiae 
tuae  mandatum  sperueret  tibi  obediens  non  esset. 
Ecce  ego  miser  propter  peccata  mea  in  contradi- 
ctionem  veni,laqueum  incidi  necessitatis,ut  exire 
sine  peccato  non  possim.  Si  manos,  accusat  me 
conscientia  mea  adversum  te  de  occultis  meis, 


etiam  legem  mutavit  :  ita  et  modo  nunquam  ho-  q  quibus   contra  tuam  dispositionem  fatio.  Si  re- 


mo  cum  peccato  suo  et  malitia  urgente  in  neces- 
sitatem  peccandi  venit,  nec  potest  legem  portare 
nisi  maledictionem  praevaricationis  incurrat  : 
commutat  illi  Deus  per  misericordiam  legem,  et 
donat  pcenitenti  ut  salvus  esse  possit,  qui  utique 
non  salvaretur,  si  per  justitiam  et  rigorem  legis 
sine  misericordia  judicaretur.  Non  tibi  fortassis 
secundum  opinionem  aut  existimationem  tuam 
respondeo.  De  meo  est  non  de  tuo  quod  loquor. 
Non  aliud  possum.  Quod  mihi  mens  suggerit  pro- 
fiteor.  Si  aliud  dicerem  contra  conscientiam  meam 
et  existimationem  dicerem.  Quisque  pro  se  judi- 
cet;  ego  tibi  de  corde  meo  loquor.  Venit  peccator 
ad  me  et  exponit  mihi  conscientiam  suam  consi- 


cedo,  inobediens  ero  Ecclesiae  tuae,  et  scandalizo 
non  solum  pusillos,  sed  etiam  magnos  servos 
tuos,  qui  in  hac  parte  quod  occultum  es  nesciunt, 
tamen  quod  justum  est  volunt,  et  accusat  me  con- 
scientia  mea  de  manifestis  meis,  quibus  contra 
praeceptionem  tuam  ago.  Ego  igitur,in  arcto  posi- 
tus  et  cinctus  undique  periculis,  tuam  misericor- 
diam  imploro  :  paratus  ad  omne  quod  jubes,  si 
illud  scire dederis.Si  dixeris  discede,non  maneo.Si 
dixeris  mane,non  discedo.Scio  enim  quod,te  juben- 
te,fit,malum  esse  non  possequodcunqueilludfue- 
rit.Tuaestenim  potestas  ex  qua  bonum  estomne 
quod  tibi  placuit.  Cui  indulges  non  imputatur,  cui 
imputas  non  indulgetur.  Si  ergo,  Domine,  tu  jus- 


lium  8alutis  quaerens.  Quid  illi  dicam  ?  Si  dixero  ^  seris,  ut  postposito  Ecclesiae  scandalo,  et  contem- 

•11«  1  /»  «         «11  •  1  1  «  i 171  T  •  -  i.  _    —  —  —  J  „  A  —     „^.  «  ^-1  -.1  .. .......  ^w.    •*>#*  sv  >*.•>.<•  w.     /-».«  r* m     n\  i  Vk  1     rA  A_ 


illi  recede,  facioillum  inobedientem  Ecclesiae  ma 
tri  suae,  et  exemplo  ejus  alios  confirmo,  ut  dimit- 
tant  uxores  ejus  legitimas ;  et  cum  eas  odio  ha- 
buerint,  fingant  quodcunque  sibi  placuerit,  et 
mentiantur  Ecclesiae  ut  libertatem  habeant  rece- 
dendi  ab  eis,  quia  eas  non  amant.  Et  si  hoc  Ec- 
clesia  receperit  et  passa  fuerit  veniet  magnum 
malum,  et  dimittent  omnes  pro  libito,  aut  viri 
uxores  suas,  aut  mulieres  maritos  suos,  et  pro 
uno  homine  multi  damnabuntur,  quod  ita  fieri 
non  oportet.  Quidam  acute  se  considerasse  puta- 
verunt,  sibi  non  proximo  consulentes,  dicentes, 
quoties  ejusmodiforte  aliquid  contingeret,  Eccle- 
siam  utrumque  facere  debere  :  et  in  occulto  scili- 
cet  pcenitenti  consulere,  ut  ab  ejusmodi  copula 
recederet;  et  in  manifesto  discedentem  cogere  ut 


pto  mandato  magistrorum  meorum  quos  mihi  de- 
disti,  et  quibus  me  obedire  praecepisti :  ego  magis 
te  audio  quam  hominem  quem  audire  nec  debeo, 
nisi  propter  te,  nec  volo  contra  te.  Si  ergo  tu  ju- 
bes,  Domine,  ad  hominem  non  attendo.  Si  autem 
parcerevis  pusillis  tuis,  aut  Ecclesiae  tuae  auctori- 
tatem  conservare  propter  salutem  multorum  :  ego 
quidem  pro  peccatis  meis  in  judicio  tuo  sum.Sed 
tamen  scio  quod  benignus  et  misericors  es,  et  po- 
tes  si  volueris  non  imputare  necessitatem,  si  ac- 
ceptam  habueris  voluntatem.  Magis  ergo  volo  in- 
cidere  in  manus  tuas,  quam  in  manus  hominum; 
quia  tibi  et  adest  potestas,  et  non  deest  pietas. 
Homo  immutare  legem  non  potest.  Tibi  lex  non 
dominatur,  quia  conditor  et  dominus  legis  es. 
Homo  facta  judicat,  non  voluntatem  :  tu  factis 


403 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XI. 


494 


parcis  propter  voluntatem.  Confidens  ergo  in  mi- 
sericordia  tua  occulta  necessitatis  meae  tibi  com- 
mitto,  non  praesumens  propter  timorem  tuum 
Eccleaiae  scandalum  facere ;  quia  spero  quod  of- 
fensam  tui  mihi  pie  ignoscere  sustineas.  Cum  id- 
circo  non  praesumo  offendere  proximum,  ne  in 
proximo  offendam  et  Deum  meum.  Sic  mihi  vide- 
tur  quoties  occulta  aliqua  in  necessitate  conscien- 
tiam  remordent,  et  maxime  si  talia  fuerint  in 
quibus  dispensatio  institutionisindulgentiam  ad- 
mittat,  quia  ea  quae  contra  naturam  et  sunt  sine 
peccato  nunquam  fieri  potuerunt,  non  accipiunt 
remi8sionem  nisi  habuerint  correctionem.  In  hu- 
jusmodi  ergo  occultis  in  quibus  temporalis  insti- 
tutionis,  non  naturalispraeceptionispraevaricatio 
est,  videtur  mihi  nunquam  ea  quae  latent  mani- 
festis,  et  maxime  iis  quae  sine  gravi  scandalo  mu- 
tari  non  possunt,  praejudicare  debere;  sed  magis 
expedire  ut  in  manifestis  scandalum  caveatur,  et 
de  occultis  ad  gratiam  et  ad  misericordiam  conf u- 
giatur  :  posse  autem  fieri  ut  quod  aliquando  pro 
scandalo  vitando  ex  necessitate  contra  institutio- 
nem  agitur,  quia  occultum  est  et  probari  ac  per 
hoc  vitari  non  potest,  poenitenti  et  dolenti  per 
misericordiam  non  imputetur.  Vir  potestatem 
corporU  sui  non  habet,  sed  mulier.  Similiter 
mulier  potestatem  corporis  sui  non  habet,  sed 
vir  (/ Cor.  vn).Potest  ergo  virsivemulier  peccando 
facere  ut  potestatemin  corpore  alterius  perdat;  sed 
facere  non  potest  ut  alteri  potestatem  sui  corporis 
quantum  in  se  est  tollat.Quodsuijurisestperdere 
potest :  quod  suum  non  est  tollere  non  potest.  Sic 
ergo  et  si  aliquando  faciat  ut  debitum  suum  in 
corpore  alterius  jure  exigere  non  possit,  non  ta- 
men  facit  ut  debitum  alteriusinsuo  corpore  jure 
negare  possit.  Quaeritur  autem  et  de  iis  qui  se 
dicunt  poet  conjugalem  pactionem,  sive  ante;  cum 
sororibus  ac  matribus,  aut  aliis  quibuslibet  in  li- 
nea  cognationis  propinquis  commercium  carnale 
habuisse,  quid  faciendum  sit,  si  hoc  factum  esse 
legitimo  testimonio  approbari  possit.  Ego  quidem 
quandiu  fieri  rationabiliter  posset  propter  ser- 
vandam  pacem  tori  conjugalis  ejusmodi,  testimo- 
nia  et  probationes  declinarem.  Si  autem  res  om- 
nino  manifesta  fieret,  tunc  quidem  propter  horro- 
rem  facti  et  scandalum  vitandum,  separationem 
fleri  suaderemsictamenut  uterque  in  cortinentia 
permanere  cogeretur,  quoniam  quidem  conjugii 
sacramentum  adinvicem  non  scinderetur,  etiam  si 
opus  carnalis  commercii  contradiceretur.  Si  quis 
autem  dicat  quomodo  mulier  quae  non  peccavit 
cogi  possit  ad  continentiam  invita,  videat  et  hoc 
esse  de  miseria  carnis  a  cujus  voluptate  qui  se 
in  prosperitate  non  cohibet,  dignus  est  ut  in  ad- 
versitate  quoque  dolores  illius  portet.  Ista  mulier 
quae  modo  dicit  se  continere  non  posse,  quid  fa- 
ceret  si  maritus  ejus  longa  et  continua,  vel  etiam 
perpetua  aegritudine  premeretur?  Quem  ergo  non 
desereret  in  languore  corporis  jacentem,  non  de- 
serat  modo  de  iniquitate  pcenitentem.  Vel  si  forte 
conditionem  carnis  sustinere  non  vult,legi  carnis 
8e  nonsubjiciat,  neque  suscipiat  ad  delectationem 


A  quodpatinonvultadaffiictionem.Ethaecquidemde 
occultoconsensuconjugii,sivede  caeteris  quaein  eo 
occulta  sunt,veloccultanda  et  verenda  esse  possunt 
nobis  dicenda  fuerunt.  Fatemur  ergo,  sicut  dictum 
est,  inconsensu  maritali  conjugium  sancirietquod 
post  ipsum  legitime  factum  quidquid  aliud  fit  con- 
tra  ipsum  stare  non  potest,  si  hic  solus  legitimo 
testimonio  probari  potest.  Postquam  ergo  demon- 
stravimus,  quid  sit  conjugium,  et  ex  quo  conju- 
gium  sit  dicendum  ut  ratum  esse  debeat,  nunc 
consequenter  de  bonis  oonjugii  tractandum  est. 

Gap.  VII.  Quod  tria  sunt  bona  quce  conjugiwn,   comi- 
tantur,  scilicet  fides,  spes  proJw,  sacramentum. 
Tria  sunt  principaliter  bona  conjugii  quae  con- 
jugium  comitantur.  Fides,  spes  prolis,  sacramen- 

B  tum.  In  fide,  attenditur  ne  praeter  vinculum  con- 
conjugale  cum  altera,  vel  cum  altero  concumba- 
batur.  In  spe  prolis,  attenditur  ut  devote  exspec- 
tetur,amanter  suscipiatur,  religiose  nutriatur.  In 
sacramento,  attenditur  ne  conjugium  separetur ; 
et  dimissus  aut  dissima,neccausa  prolis  alteri  co- 
puletur.  HaBC  sunt  bona  quse  opponit  conjuguim 
contra  eam  quae  in  carne  peccati  adhuc  manet 
concupiscentiam  carnis,  sine  qua  carnis  commis- 
tio  fleri  non  potest.  Bonum  quippe  conjugii,  ut 
dicit  beatus  Augustinus,  malum  inobedientium 
membrorum  limitat  quodammodo  et  modificat, 
ut  concupiscentia  carnalis  fiat  saltem  pudicitia 
conjugalis.  Duobus  autem  modis  bonumhoccon- 
tra   malum    illud    remedium  occulit,   dum    et 

q  illum  immoderatae  libidinis  ardorem  sub  certa 
regula  unius  foederis  limitando,  a  vago  con- 
cubitu  modificat ;  et  eum,qui  per  se  malus  es- 
set,  per  bona  sibi  adjuncta  excusat.  Nec  tamen 
facit  ut  malumpror8usnon  sit,  sed  ut  damnabile 
non  sit ;  quippe  propter  hoc  malum  non  fit  cul- 
pabile  illud  bonum;  imo  propter  hoc  bonum 
veniale  fit  illud  malum,  niai  enim  malum  esset, 
non  opus  haberet  excusari.  Et  rursum  nisi  reme- 
dium  haberet,  deberet  imputari.  Si  autem  conju- 
gium  nihil  boni  in  se  haberet,  remedium  contra 
malum  esse  non  posset.  Nunc  autem  ipsa  quaB 
ei  insunt  bona,  malum  quod  ab  eo  non  quaeritur, 
sed  in  eo  toleratur,  excusant,  ut  non  imputetur 
ad  damnationem,  quod  necessitas  imponit,  non 

£)  voluntas  exigit.  Item  Augustinus  ad  Valerium  : 
Nontantum  fecunditas  cujus  fructus  est  in  prole, 
nec  tantum  pudicitia  cujus  vinculum  fides  est, 
sed  etiam  sacramentum  nuptiarum  commendatur 
fidelibus  conjugatis.  Hujus  sacramenti  res  est, 
ut  legitime  copulati,  quandiu  vivunt,  non  sepa- 
rentur. 

Cap.  VIII.  Utrum  hasc  bona  inseparabilia  sint 

conjugio  an  non. 
Si  fides  conjugii  est  praeter  maritalem  copulam 
aliam  nescire,  et  violatio  fide  hujus  adulterium 
committere,  patet  quod  hoc  bonum  ita  conjugio 
adhaeret,  ut  si  quidam  adsit  ex  eo  amplius  conju- 
gium  commendetur,  si  non  adsit  non  tamen  con- 
jugii  sacramentum  annihiletur.  Quae  enkn  adul- 
tera  est  non  ideo  conjux  non  est,  quia  adultera 
est ;  imo  si  conjux  non  esset,   adultera  ease  iwvok 


495 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


496 


posset.  Non  enim  adulterium  est,  nisi  cum  fldes  A 
tori  legitimi  violatur ;  quod  utique  cum#fit,  culpa 
committitur,  sacramentum  non  cassatur.  Simili- 
ter  si  spes  prolis  est  in  eo  quod  devote  exspecta- 
tur,  amanter  suscipitur,  religiose  nutritur,  non 
dubium  est  et  hocquoque  bonum  omni  conjugio, 
sive  conjugibus  omnibus  semper  adesse  nonpos- 
se.  Quomodo  enim  ab  iliis  proles  speratur  qui 
vel  pari  voto  continentiam  custodiunt,  sive  pro 
aetatis  defectu  amplius  generare  non  possunt  f 
Itaque  duo  hsBC,  id  est  fides  et  spes  prolis,ita  con- 
jugium  commitantur  ut,  ubi  quidem  adsunt,  con- 
jugium  in  altero  sincerius,  in  altero  fructuosius 
appareat;  ubi  autem  non  adsunt,aut  culpabilius, 
aut  infructuosius  probetur,  et  tamen  conjugium 
esse  non  desistat.  Sacramentum  autem  ita  inse-  B 
parabile  esse  videtur,  ut  sine  illo  omnino  conju- 
gium  esse  non  possit.  Unde  Augustinus  :  usque 
adeofoedus  nuptiale  cujusdam  sacramenti  res  est, 
ut  nec  separatione  irritum  fiat  ;quia,  viventeviro 
a  quo  relicta  est,  moschatur,  si  alteri  nupserit. 
Hoc  autem  vultsibi  tanta  firmitasconjugalis  vin- 
culi,  quod  non  tantum  valeret  nisi  alicujus  ma- 
joris  rei  quoddam  sacramentum  adhiberetur,  . 
quod  inconcussum  manet,  quia  interveniente  di- 
vortio  non  aboletur  nuptialis  confcederatio,ita  ut 
conjuges  sint  etiam  separati.Nam  quia  duo  sunt 
diversa,  conjugium  quod  constat  in  legitima  so- 
cietate,  et  conjugii  officium  quod  constat  in  car- 
nis  commistione ;  et  in  altero  quidem,  id  est  con- 
jugio  sacramentum  eat ;  ad  alterum  vero,  id  est  q 
ad  officium  conjugii,  fides  et  spes  prolis  pertinere 
videtur.  Unum  id  est  fides  ut  per  eam  illicita 
carnis  commistio  caveatur ;  alterum,  id  est  spes 
prolis,  ut  propter  eam  licita  carnis  commistio 
jBxerceatur;  sicut  ipsum  officiumcarnalis  commer- 
cii  a  conjugio  abesse  potest,  ita  etiam  ipsum 
conjugium  sine  iis  quae  ad  officium  carnalis  com- 
mercii  pertinent  esse  potest,  quamvis,  ut  dictum 
est,  si  fide  careat,  minus  sincerum  ;  si  autem  spe 
prolis  careat,  minus  fructuosum  inveniatur.  Fides 
enim  fructum  habet  in  castitate  pudicitiae  conju- 
galis.  Spes  prolis  fructum  habet  in  usu  fecundi- 
tati8.Gonjugium  autem  in  ipsa  societate  maritali 
sacramentum  est  ;etideo  sicut  ipsasocietas  utro- 
que  vivente  non  dividitur,  ita  et  sacramentum  ~ 
societatis  conjugalis  quandiu  conjugium  constat, 
ab  ipso  non  separatur.  In  quo  videlicet  conjugio 
8acramentum  foris  est  indivisa  societas;res  sacra- 
menti  intus  advincem  flagrans  perseveranter  ani- 
morumcharita8.  Sacramentum  foris  adGhristum 
et  Ecclesiam,  res  sacramenti  intus  ad  Deum  et 
animam.  Ut  sicut  in  copula  carnis  Ghristi  et  Ec- 
clesiae  sacramentum  diximus,  itaetiam  infoedere 
societatis  ejusdem  sacramentum  ostendamus.Hoc 
ergo  dictum  est,  ut  ostendatur  quod  aliquando 
conjugium  sine  fide  et  sine  spe  prolis  est ;  sine 
sacramento  autem  nunquam  esse  potest  quamvis 
et  ipsum-sacramentumaliquoties  esseinveniatur, 
ubi  sanctitas  sacramenti  non  esse  ostenditur.  Di- 
cit  enim  beatus  Augustinus  quod  sacramentum 
conjugii  omnlbu8  gentibus  commune  essepotest; 


sanctitas  autem  sacramenti  non  nisi  in  civitate 
Dei  nostri  est,  et  in  monte  sancto  ejus.  Quod  qu#- 
madmodum  verum  sit  facile  videre  potest,  qui 
superius  dicta  considerat.  Diximus  enim  supra 
quod  in  conjugio  duplex  sacramentum  constaret. 
Unum  in  commistionecarnali,sacramentumilliu8 
societatis  qu»  est  inter  Christum  et  Ecclesiam, 
alterum  insocietateconjugali,sacramentum  illius 
societatis  quae  est  inter  Deum  et  animam,  sive 
etiam  quod  Ghristi  et  Ecclesiae  sacramentum  es- 
set,  in  societate  conjugii ;  Dei  vero  et  animae  sa- 
cramentum  in  dilectione  conjugali.  Sive  igitur 
hoc  modo  sacramentum  conjugii  accipiatur,recte 
sacramentum  conjugii  omnibus  gentibus  commu- 
ne  esse  dicitur ;  sanctitas  autem  sive  virtus  sa- 
cramenti,  non  nisi  in  civitate  Dei  nostri,  et  in 
monte  sancto  ejus.  Hoc  est  in  fide  et  charitate, 
in  Ecclesia  videlicet  sancta,  et  inter  fideles  esse 
perhibetur.  Sacramentum  autem  conjugii  ha- 
bent,  qui  pari  consensu  ad  eam  quaB  a  Deo  in- 
ter  masculum  et  feminam  instituta  est  societa- 
tem  indivise  advincem  conservandam  convene- 
runt.  Sacramenti  vero  hujus  sanctitatem  non  ha- 
bent  nisi  iisoli  qui  perfidem  membraChristi  facti 
sunt ;  et  per  charitatem  mente  et  devotione  intus 
Deo  uniti  sunt. 

Cap.  IX.  De  iis  qui  in  conjugio  incontinenter  vivunt, 

et  plus  explendw  libidini,  quam   generanda  proli 

inserviunt, 

Beatus  Augustinus  de  iis  qui  tali  incontinen- 
tiae  sive  infirmitatesivevoluptate  victiinserviunt, 
sic  dicit :  Goncubitum  qui  non  fit  causa  prolis, 
nuptiae  non  cogunt  fieri ;  sed  impetrant  ignosci : 
si  tamen  non  ita  sit  nimius  ut  impediat  tempora 
quae  orationi  debentur,  nec  immutetur  in  eum 
usum  qui  contra  naturam  est.  Concubitus  enim 
qui  est  necessarius  causa  prolis  inculpabilis  est, 
tantummodo  si  est  nuptialis.  Quiautemultra  ne- 
cessitatem  justam  progreditur,  nam  non  rationi 
sed  libidini  obsequitur,  et  hunc  non  exigere,  sed 
reddere  conjugi  ne  fornicetur,  ad  conjugem  per- 
tinet.  Si  vero  ambo  tali  concupiscentiae  subigun- 
tur,  rem  faciunt  quae  non  est  nuptiarum,  cujus 
delicti  non  sunt  nuptiae  exhortatrices,  sed  depre- 
catrices.  Decus  quidem  conjugale  est  castitas  pro- 
creandi  et  reddendi  carnalis  debiti  fides.  Hoc  est 
opus  nuptiarum  quod  ab  omni  crimine  defendit 
Apostolus,  dicens  :  Si  acceperis  nonpeccasti,  et 
si  nupserit  virgo  non  peccat  (/  Cor  vn).  Immo- 
derata  autem  progressio  secundum  veniam  con- 
ceditur.  Sanctitati  etiam  conjugii  nec  infidelis 
conjux  obesse  potest ;  sed  potius  fidelis  prodest 
infideli.  Unde  Apostolus :  Sanctificatus  est  vir 
infidelisper  fidelem  mulierem  (ibid.),  etc. 
Cap.  X.  Qua  ratione  antiqui  simulplures  ha~ 

buerunt  uxores. 

De  hoc  similiter  beatus  Augustinus  sic  ait  anti- 
quis  temporibu8  cum  adhuc  salutis  nostrae  mys- 
terium  velaretur,  justi  officio  propagandi  nuptias 
contrahebant,  non  victi  libidine.  sed  ducti  pieta- 
te,  qui  multo  facilius  continere  possent  et  vellent. 
Utebantur  tamen  conjugibus  et  plures  uni  viro 


497 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XI. 


496 


habere  licebat,  quas  castius  habebat  quam  nunc  A 
unam  quilibet  istorum  in  quibus  videmus,  quod 
secundum  vcniam  concedit  Apostolus.  Habebant 
enim  eas  in  opere  generandi,  non  in  morbo  desi- 
derii.  Idem  in  libro  De  virginibus:  Antiquisjustis 
non  fuit  peccatum  quod  pluribus  feminis  uteban- 
tur,  neque  contra  naturam  hoc  faciebant,  cum 
non  lasciviendi  causa  sed  gignendi  hoc  facerent, 
neque  contra  morem,  quia  eo  tempore  ea  fiebant 
neque  contra  prseceptum  quia  nulla  lege  erat  pro- 
hibitum.  Verumtamen  sicut  idem  alibi  testatur, 
magis  pertinet  ad  bonum  nuptiarum  unum  cum 
una,  quam  cum  multis  copulari,  quod  indicat  pri- 
mi  conjugis  copula  divinus  facta,  ut  inde  connu- 
bia  sumerent  initium,  ubi  honestius  attendere- 
tur  exemplum.  Item  idem  :  Sicut  non  est  impar  B 
meritum  patientiae  in  Petro  qui  passus  est,  et  in 
Joannequi  passus  non  est,  sic  non  estimparme- 
ritum  continentiae  in  Joanne,  qui  nullas  expertus 
est  nuptias,  et  in  Abraham  qui  filios  generavit. 
Et  illius  enim  caelibatus  et  istius  connubium,pro 
temporum  distributione  Ghristo  militaverunt.Sed 
continentiam  Joanes  in  opere  :  Abraham  in  solo 
habitu  habebat.  Melior  autem  est  castitas  caeli- 
bum  quam  castitas  nuptiarum  quarum  Abraham 
unum  habebatinusu,amba8  inhabitu.Gasteenim 
conjugabiUter  vixit ;  esse  autem  castus  sine  con- 
jugio  potuit ;  sed  tunc  non  opertuit.  Idem  justus, 
quamvis  cupiat  dissolvi  et  esse  cum  Christo 
(Philip.  i),  tamen  sumit  aUmentum  non  cupidi- 
tate  vivendi,  sed  officio  consulendi,  ut  maneat  G 
quod  nece8sarium  est  propter  alios  :  sic  misceri 
feminis  jure  nuptiarum,  officiosum  fuit  sanctis 
viris  non  libidinosum.  Quod  enim  est  cibus  ad 
salutem  hominis,  hoc  est  concubitus  ad  salutem 
generi8,et  utrumque  non  est  sine  delectationecar- 
naU,  quae  tamen  modificata  et  refrenante  tempe- 
rantia  in  usum  naturalem  redacta  libido  esae  non 
potest.  Quod  autem  est  in  sustentando  victi  ilU- 
citus  cibu8,hoc  est  in  quaerenda  prole  fornicarius 
vel  adulterinus  concubitus  :  et  quod  est  in  cibo 
Ucito  immoderatior  appelitus,  hoc  est  in  conjugi- 
bus  venialis  Ule  concubitus. 
Gap.  XI.  Utrum  conjugium  dicendum  estquod 
aliquando  dissolvi  potest. 
Quidam  conjugium  omnino  esse  negant  quod  j) 
aUquando  dissidium  admittit.  Inveniunt  enim 
auctoritates  quasdam  et  verba  Scripturarum  di- 
vinarum  a  sanctis  Patribus  prolata,  quibusquasi 
idipsum  videtur  astrui.  Dicit  enim  beatus  Au- 
gustinusin  libro  De  homoconjugaU  :  Usque  adeo 
foedus  nuptiale  cujusdam  sacramenti  res  est,  ut 
nec  separatione  irritum,  quia,  vivente  viro  a  quo 
reUcta  est,  mochatur,  si  alteri  nupserit.  Et  idem: 
Quia  interveniente  divertio  non  aboletur  nuptiaUs 
confcederatio  ita  ut  conjuges  sint,  etiam  separati, 
Propter  hujusmodi  assertiones  videtur  iUis  non 
esse  dicendum  conjugium,  etiam  quando  est, 
quod  aUquando  ita  dissidium  et  separationem  ad- 
mittit,  ut  divisi  adinvicem  conjuges  non  appel- 
lentur.  Sed  mihi  interim  non  apparet  qua  ratione 
poeajtyt  probare,  quod  hoc  &d  Yirtutem  sacramenti 


conjugaUs  pertinet,  ut  individua  ab  utrisque  so- 
cietas,  quandiu  uterque  vivit  conservetur;  pro- 
pterea  conjugium  non  fuisse  quod  aliquando  dis- 
solvi  potuit.  Si  enim  idcirco  hoc  conjugium  non 
esse  dicunt,  quia  hoc  ea  quae  ad  conjugium  perti- 
nent  in  toto  non  habet,  intendant  quod  cum  di- 
ctum  est  individuam  societatem  ad  conjugium 
pertinere,  vere  dictuni  est :  quia  hanc  conjugium 
habere  debet  quando  sciUcet  est  ubi  esse  debet. 
Haec  enim  conjugii  est  et  hanc  conjugium  exigit, 
sive  potius  confert,  quantum  in  se  est.  Sicut  bap- 
tismiestremissionem  peccatorum  conferre,  et  vere 
dicitur  cum  dicitur  quod  baptismus  remissionem 
omnium  peccatorum  confert;  et  sicut  sacramenti 
corporis  Christi  virtus  et  societatem  et  participa- 
tionem  Ghristi  conferre,  et  vere  dicitur  cum  dici- 
tur  quod  susceptio  corporis  Ghristi  confer  spiri- 
tualem  participationem  Ghristi;  et  tamen  qui 
fictusbaptismisacramentum  accipit,  remissionem 
peccatorum  non  percipit,  et  qui  indigne  manducat 
corpus  Ghristi,  nequaquam  per  id  meretur  spiri- 
tualem  participationem  Christi.  Si  ergo  vere  haec 
ad  illa  pertinere  dicimus  et  tamen  illa  sine  istis 
aUquoties  inveniemus,  nec  ideo  minus  ad  iUa  per- 
tinent  quando  sine  istis  sunt  iUa;quando  videUcet 
sunt  ubi  esse  non  debent,  et  apud  quos  esse  non 
debent  :  mirum  est  si  individuam  societatem  ad 
conjugium  pertinere  dicimus,  cum  tamen  conju- 
gium  sine  iUa  inveniamus,  quando  sciUcet  est  ubi 
esse  non  debet?  Quod  si  idcirco  conjugu  sacra- 
mentum  non  esse  dicunt,  quia  hoc  non  habet  quod 
habere  debet,  quando  est  ubi  esse  non  debet,  di- 
cant  similiter  baptismi  sacramentum  verum  ndn 
esse  apud  fictum,  et  fictum  vere  baptizatum  non 
esse,  quiaibi  remissionem  peccatorum  non  opera- 
tur;  et  verum  corpus  Ghristi  non  esse  quod  indi- 
gne  percipitur,  quia  iUic  spiritualis  participatio 
Ghri8ti  non  confertur.  InteUigant  ergo  quod  quo- 
ties  hujusmodi  spirituales  effectus  sacramentis 
divinis  attribuuntur,  virtus  ipsorum  sacramento- 
rum  exprimitur,  in  quo  quidem  non  ostenditur 
quid  secundum  vitium  sacramentis  Dei  abuten- 
tium  futurum  sit,  sed  potius  quid  ex  ipsis  secun- 
dum  efficaciam  gratiae  spiritualis  quaB  in  ipsis 
e8t,siin  pravitate  abutentiumnonremaneant,fieri 
possit.  Qui  ergo  hoc  conjugium  habere  dixit,  hoc 
utique  dicere  voluit,  quod  conjugium  hoc  quan- 
tum  in  se  est,  habere  debet,  si  fuerit  ubi  esse  de- 
bet.  Si  autem  forte  non  fuerit  ubi  esse  debet,  non 
est  mirum  si  eo  careat  quod  habere  debet.  Neque 
ideo  tamen  minus  verum  est  sacramentum,  dum 
est,  quamvis  minus  utile  sit  iUi  in  quo  est.  Ad 
hunc  modum  putamus  quaedam  conjugia  vere  dici 
posse,  quandiu  secundum  judicium  Ecclesiae  rata 
habentur ;  quae  tamen  postmodum  emergentibus 
causis  legitimis  recte  solvuntur,  et  si  postea,  con- 
tra  Ecclesiae  prohibitionem  pertinaci  praBSumptio- 
ne  tenentur,ilUcitae  et  iUegitim»  copulationes  ju- 
dicantur.  Non  tamen  hoc  de  omnibus,  sicut  supra 
memoravi,  sic  sentiendum  existimanus.  Nam  facta 
horroris  excusatione,  nuUa  legitimorum  nomen 
poterunt  retinere.  AUud  est  <te  illia  ubi  veui&litet 


499 


HU€K)NIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


500 


peccatur,  ut  videlicet  si  quis  infra  septimum,  aut 
sextum,  aut  etiam  fortassis  quintum  gradum  li- 
neam  propinquitatis  ignorans  temeraret,  quod 
quidem  non  tam  contra  naturalem  sive  antiquam 
legaleminstitutionemquam  contra  subsequentem 
EcclesiaB  praeceptionem  esset.  Legimus  quod  bea- 
tus  Gregorius  Anglis  noviter  ad  fidem  conversis, 
neforteGhristianam  religionem  horrerent,  dispen- 
satorie  concessit,a  quinto  gradu  consanguinitatis 
conjugia  copulare  :  in  quo  apparet  quod  ea  quae 
aliquando  dispensationem  anmittunt,  ut  licite  ma- 
nifeste  flant,  excusationem  habent,  etiamsi  praeter 
concessionem  ignoranterfiant.  Etidcirco  fortassis 
ejusmodi  quandiu  omnino  latent  ignorantia  con- 
venientius  existimentur  excusari,  quse  tamen  ma. 
nifesta  facta,  quia  contra  praeceptionem  sunt,  non 
debenttolerari.HdBc  autem  dicta  sunt  contra  illos 
qui  putant  conjugium  omnino  dici  non  posse 
quod  aliquando  dissolvi  potest. 
Cajp.  XII.  De  his  qui  putant  etiam  inter  illeg  i- 
timas  personas  quascunque  consensum 
adinvicem  habitum  conjugium  facere. 
Alii  non  minus  praecipiti  exiatimatione  in  con- 
trariam  assertionem  feruntur,in  tantum  ut  dicant 
quantumlibet  illegitimae  personae  fuerunt  cujus- 
cunque  professionis  sive  ordinis  pari  consensu 
adinvicem  facto  conjuges  esse.  Non  sacerdotes 
continentiam  professos,  non  summos  sacerdotes, 
non  monachos  aut  sacras  virgines  ab  hac  lege 
excipiendos  putant.  Sed  habent  istis  similiter 
verba  qusedam  Scripturarum  quibus  munire  cre- 
dunt  et  confirmare  existimationem  suam.Et  sunt 
vere  quaedem  dicta  ejusmodi  in  quibus  conve- 
nienter  hoc  intelligi  possit,  si  convenienter  hoc 
fieri  possit.  Sed  non  sic  judicare  debent  quibus 
doctrina  Verbi  Dei  commissa  est,ut,propter  unum 
aliquid  confirmandum,  a  sensu  universorum  re- 
cedant.Neque  partem  totum  sed  totum  pars  sequi 
debet.Sedsi  forteinveniaturparsatoto  discordans, 
aut  coaptanda  est  si  fieri  potest  aut  si  fieri  non  potest 
adjicienda.  Melius  enim  a  parte  receditur,  quam 
a  toto.  Optimum  autem  est  si  et  pars  retinetur  et 
totum.HsBC  ergo  sunt  quse  adducunt  in  appro- 
bationem  assertionis  suse.  Beatus  Augustinus  in 
libro  De  professione  sanctae  viduitatis  sic  ait :  In 
conjugali  vinculo  si  pudicitia  conservatur,  dam- 
natio  non  timetur.  Sed  in  viduali  et  in  virginali 
continentia  excellentia  muneris  amplioris  expeti- 
tur.  Qua  expetita  et  electa  et  voti  debito  oblata, 
jam  non  solum  capessere  nuptias,  sed  etiam,  si 
non  nubatur,nubere  velle  damnabile  est.  Nam  ut 
hoc  demonstraret  Apostolus  non  ait  :  Cum  in 
deliciis  hcec  egerint,  in  Christo  nubunt,  sed 
nubere  volunt.Hdbentes, inqait,  damnationem, 
quoniam  primam  fidem  irritam  fecerunt 
(I  Ttm.v),etai  non  nubendo,  tamen  volendo.Non 
quia  ipse  nuptise  vel  talium  damnandae  judicen- 
tur,  sed  damnatur  propositi  fraus  ;  damnatur 
fracta  voti  fides,  damnatur  non  susceptio  a  bono 
inferiore,  sed  ruina  bono  ex  superiore.  Postremo 
damnantur  tales,  non  quia  conjugalem  fidem 
posterius  inierunt,  sed  quia  continentiae  primam 


A  fidem  irritam  facerunt.  Et  post  pauca  :  Proinde 
qui  dicunt  talium  nuptias  non  esse  nuptias,  sed 
potius  adulteria,non  mihi  videntur  satis  acute  ac 
diligenter  considerare  quid  dicant  ;  fallit  eos 
quippe  similitudo  veritatis.Quia  enim  conjugium 
Christidicuntur  eligere,quae  Ghristiana  sanctitate 
non  nubunt,  hinc  quidam  argumentantur  dicen- 
tes  :  Si,  viro  suo  vivo,  quae  alteri  nubit  adultera 
est,  sicut  ipse  Dominu8  in  Evangelio  definivit : 
vivo  ergo  Ghristo  cui  mors  ultra  non  donrinabi- 
tur,qu33  conjugium  ejuselegerat,si  homini  nubit, 
adultera  -est.  Qui  hoc  dicunt  acute  quidem  mo- 
ventur  ;  sed  parum  attendunt  hanc  argumenta- 
tionem  quanta  sequatur  absurditas.  Gum  enim 
laudabiliter,  etiam  vivente  viro,ex  ejus  consensu 

B  femina  continentiam  Ghristo  voveat,  jam  secun- 
dum  istorum  rationem  nulla  hoc  facere  debet,ne 
ipsi  Christo,  quod  sentire  nefas  est,  adulterum 
faciat,  cui  vivente  viro  nubit.  Et  post  pauca :  Fit 
autem  per  hanc  minus  consideratam  opinionem, 
qua  putant  lapsarum  a  sancto  proposito  femina- 
rum,  si  nupserint,non  esse  conjugia,non  parvum 
malum  ut  amaritis  separentur  uxores,quasi  adul- 
terae  sint,non  uxores.Et  cum  nolunt  eas  separatas 
reddere  continentiae,faciunt  maritos  earum  adul- 
teros  veros,  cum  suis  uxoribus  vivis  alteras 
duxerunt.Quapropter  non  possum  quidem  dicere 
a  proposito  meliore  lapsas  si  nupserint  feminas, 
adulteria  esse,non  conjugia.  Sed  plane  non  dubi- 
taverim  dicere  lapsus  et  ruinas  a  castitate  sanc- 

q  tiore  quaB  vovetur  D«o  adulteriis  esse  pejores.  Et 
sic  quidem  beatus  Augustinus  dicit  :  Et  videtur 
manifesta  auctoritas  et  ratio  eviiens  de  qua  du- 
bitari  non  possit.  Sed  ecce  dicamus  ita,et  ita  sen- 
tiamus,  ut  lapaae  a  proposito  et  profesaione  con- 
tinentiae  femin®  si  nupserint  conjugia  esse  vera, 
nec  solvi  posse  omnino  ejusmodi.  Quid  ergo  ? 
Nonne  similiter  et  eadem  ratione  de  alio  sexu 
sentiendum  est,si  lapsi  a  proposito  et  professione 
continenti»  viri  uxores  duxerint,  oonjugia  esse 
vera  et  rata  debere  esse,  in  tantum  ut  solvi  om- 
nino  non  possint,  quamvis  a  culpa  defendi  non 
possint  ?  Ecce  ergo  dicamus  quod  ita  est,  et  ita 
8entire  et  tenere  oportet.  Non  habemus  rationem 
aliquam  qua  infringere  possimuB,aut  infirmare 

D  tam  evidentem  rationem  et  auctoritatem.Tenemur 
necessitate,  ut  ita  sentiamus  et  teneamus.  Videte 
quid  sequitur.  Si  hoc  promulgatum  fuerit  et  au- 
dierint  homines  quia  ita  tenet  Eccleeia  quod 
lapsi  a  proposito  et  profesaione  continentise,  ai 
conjugia  inierint,separari  non  possunt,nec  cogere 
eos  potest  EccleMia  ut  ad  propositum  continenti® 
servandum  revertantur,nihil  deinceps  stabile  aut 
ratum  esse  poterit.  Non  ordo  vel  habitus,  non 
denique  votum  aut  professio  ulla  tenere  poterunt 
homine8,  quin  frena  impudicitiaB  laxent  et  ruant 
in  desideria  sua,  vel  cum  fastidire  coeperint  bo- 
num  in  quo  sunt  libertatem  quaerentes,  vel  cum 
tentati  fuerint  forte  de  malo,in  quo  nondum  sunt 
ad  voluptatem  suam  explendam  festinantes.  Ita 
dissipabitur  omnis  ordo,et  pulchritudo  religionis 
Christian»  ad  nihilum  redigetur,  et  turpitudo 


601 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II   PARS  XI. 


502 


magna  succedet.  Secundum  infirmitatem  nostri  A  dictum  ita  intelligendum  esse,  nulla  tamen  ra- 


temporis  loquor.  Quis  deinceps  in  habitu  vel  pro- 
fessione  religionis  constitutus  stabit,  si  urgeri 
cceperit  stimulis  carnis  suae,sicut  natura  mortalis 
et  corruptioni  obnoxia  pati  consueverit,et  dixerit 
ei  cogitatio  sua  :  non  poteris  resistere  tam  vio- 
lentae  passioni,tantis  desideriorum  tuorum  incen- 
diis  et  aestibus,quae  non  hodie  aut  cras  aut  triduo 
sive  quatuor  aut  octo  diebus  ;  aut  etiam  unius 
mensis,  aut  unius  anni  spatio  bellum  tibi  indixe- 
runt,  sed  quandiu  vivis  super  terram,  quandiu 
carnem  mortalem  portas,quandiu  sentire  poteris, 
non  te  deserent,  non  tibi  parcent,non  tibi  pacem 
dabunt  aut  requiem  ;  semper  intentionem  oppri- 
ment,  cogitationem  tuam  avertent,  ut  nunquam 


tione  his  maxime  temporibus  quibus  homines  ad 
vitia  proni  sunt  expedit  ita  tenere  et  facere.  Et 
ad  hunc  modum  fortassis  si  quis  dicere  voluerit, 
haec  de  illis  temporibus  dicta  esse  quando  homines 
magis  peccare  erubescebant  et  quando  sola  eru- 
bescentia  praevaricationis  cohibere  potuit  fluc- 
tuantes  et  in  tentatione  constitutos  ne  a  proposito 
et  voto  sanctitatis  laberentur  ;  et  quando  magis 
terrebantur  in  eo  quod  sibi  post  lapsum  ad 
prioris  excellentiae  puritatem  amplius  reditum 
non  patere  sciebant ;  et  ita  tunc  Ecclesiam  secun- 
dum  temporis  illius  statum  tenere  debuisse  et 
tenuisse,  ut  qui  post  votum  et  professionem  con- 
tinentiae  ad  conjugalem  copulam  descenderent, 


mentem  liberam  aut  voluntatem  puram  ad  Deum  3  ita  manerent  ;  nec  solverentur  hujusmodi  con- 


erigere  possis.  Vide  ergo  quod  et  hoc  sseculum 
perdis  et  futurum  non  acquiris.Melius  tibi  saltem 
esset  vel  ista  tormenta  devitare  quam  in  toto  pe- 
rire  etnihil  sentire  boni.Videt  Deus  quod  invitus 
pateris,  nolens  traherig,  coactus  assentis;  fortas- 
sis  respiciet  ad  violentiam  passionis  tuae  ;  et  mi- 
sertus,  excessui  tuo  dabit  veniam,  praecipue  cum 
dicat  Apostolus  :  Melius  est  nubere  quam  uri 
(I  Cor.vn)  .Et  unusquisque  uxorem  suamhabeat 
propter  fornicationem.  Bene  enim  novit  Aposto- 
lus  inflrmitatem  humanam  ;  et  ideo  non  dixit  illi 
habeant,  quia  illis  licet,  et  illi  non  habeant,  quia 
illis  non  licet ;  sed  unusquisque  habeat :  qui  con- 
tinere  non  potest,  melius  est  ut  nubat  quam  ura- 


tractus,  et  secundum  judicium  et  permissionem 
Ecclesiae  tunc  rata  fuisse  hujusmodi  conjugia. 
Postea  autem  cum  inciperent  homines  abuti  tali 
confessione  et  permissione,  Ecclesiam  propter 
pericula  imminentia  usum  mutasse,et  sententiam 
intorsisse  ad  aliud  atque  ideo  nunc  conjugia  non 
esse  ejusmodi  propter  prohibitionem  et  institu- 
tionem  Ecclesiae,  secundum  quam  licita  vel  illi- 
cita,  rata  et  solvenda  omnia  judicantur.  Si  quis 
hoc  dicat,  fortassis  aliquid  dixisse  videbitur.Nos 
nihil  reprehendimus  ex  omnibus  quae  veritatem 
quietam  esse  permittunt.Si  quis  autem  haec  dicta 
esse  intelligat,  de  iis  qui  propositum  continentise 
occultaevoverunt,etvotum  suum  sine  attestatione 


tur.  Melius  est  ut  licite  excipiat  infirmitatem,  ~  hominum  soli  Deo  obtulerunt,  eosque  si  postea 


quam  vitio  semper  uratur  ad  passionem.  Nam 
ipse  Dominus  dicit  :  Qui  potest  capere  capiat 
(Matth.  xix).  Ipse  scit  quod  capere  non  possum 
verbum  hoc  ut  continens  permaneam.  Quando 
putavi  posse,  libenter  proposui ;  et  in  eadem 
adhuc  voluntate  libenter  perseverarem,  si  pati 
possem.  Sed  non  valeo  tolerare  aestum  bullientis 
naturse,  ardorem  concupiscentiae  ferventis  susti- 
nere  non  possum.  Ideo  facio  quod  possum.  Vado 
et  duco  uxorem,  excipio  infirmitatem  meam  do- 
lens  quidem  qui  a  superiori  bono  descendere 
cogor ;  sed  tamen  non  omnino  desperans,quia  ad 
concessa  descendo.  Magis  volo  in  inferiori  bono 
salvari,  quam  in  summo  periclitari.  Et  si  forte 
estculpa  aliqua,descendo  quia  propositum  meum 
non  teneo  ;  ego  pcenitentiam  agam,  et  satisfac- 
tione  placabo  Deum.  Nihil  durum  erit  aut  diftl- 
cile,  tantum  hanc  passionem  evadere  possim  ;  et 
mortem  istam  in  qua  vivens  teneor,  declinare. 
Quis  putatis  ejusmodi  rationibus  non  se  instiget 
et  cobortetur  cum  affligi  cceperit  et  uri  stimulis 
carnis  suae,si  sciat  quod  licet  et  quod  fieri  potest; 
et  salus  est  illis  qui  hoc  faciunt,  et  non  cogit 
Ecclesia  illos  qui  sic  retro  ascipiunt,sed  ita  vivere 
concedit  etlegitima  censet  esse  conjugia  illorum. 
Quis  non  malit,  cum  in  tentatione  gravi  fuerit, 
multis  annis  pcenitere,et  quamlibet  satisfactionem 
exsolvere,  tantum  ut  frui  possit  voto  et  optione 
sua,  et  desideria  sua  licite  adimplere  ?  Quid  ergo 
dicemus  ?  Plane  attestari  audemus  quod,  etsi 
negaxi  forte  non  potest  hic  ita  dictum  esse  et  hoc 


voto  fracto  ad  conjugalem  societatem  descendere 
voluerint,idcirco  ab  Ecclesia  prohiberi  non  posse, 
quia  professionem  illorum  non  accepit,  neque 
observationem  continentiae,  eis  indixit.  Si  quis 
igitur  tales  viduas  aut  virgines,  post  votum  con- 
tinentiae  ad  maritalem  copulam  descendentes 
damnationem  quidem  habere,  id  est  rem  damna- 
bilem  facere,  non  quia  nubunt,  sed  quia  votum 
frangunt  ;  non  propter  bonum  inferius  quod 
appetunt,  sed  propter  bonum  superius  quod  re- 
linquunt,  ita  quidem  propter  fidem  violatam 
damnationem  habere,  se  tamen  omnino  conjuges 
esse,  nec  separari  debere  existimet,  certum  est, 
sicut  superius  diximus,  qnod  ea  quae  Ecclesiad 
probari  non  possunt,ab  Ecclesia  judicari  omnino 
®  non  possunt.  Haec  igitur  quae  vera  esse  constat, 
si  in  sententia  superius  memorata  convenienter 
dicta  accipimus,  nihil  amplius  restat  quaestionis 
cur  non  veraciter  dicta  et  utiliter  tenenda  appro- 
bemu8.Gertum  est  enim  quodii  qui  post  oecultum 
votum  castitati8,et  propositum  continentise  non- 
dum  manifesta  professione  confirmatum,  ad 
experientiam  carnis  redeunt,  nullo  modo  ab  Ec- 
clesia  prohiberi  possunt  deque  ejusmodi  copulam 
Ecclesia  ipsa,  si  quando  contigerit,  abjudirat,sed 
ratam  esse,  neque  occulta  manifestis  praejudicare 
debere  confirmat.  Quod  si  quis  ad  haec  dicere  vo- 
luerit  quod  illae  quae  spiritualiter  Christo  nupse- 
runt,  non  possunt  deinceps  illo  vivente  homines 
habere  maritos,  recte  supradicta  ratione  ejus 
assertio  feprobatur.  Ad  hunc  modascL^S^a  *sw* 


503 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


504 


manife8te  falsa  sunt,  vel  occulte  vera,  unicuique  A  prius  proposito  continentiae  se  voverunt,et  quasi 


secundum  suam  mensuram  sentire  licebit.  Mihi 
autem  hoc  magis  probabile  est  si  invenire  conti- 
gerit  quod  et  veritatem  servat,  et  auctoritatem 
non  improbat,  praecipue  tanti  viri  de  quo  bene 
sentire  debemus,etiam  tunc  quando  id  quod  sen- 
sit  ipse,  nos  sentire  non  possumus.  Dicamus  igi- 
tur  quantum  secundum  veritatem  dicere  possu- 
mus,  quod  aut  secundum  tempus  hoc  dictum  est, 
quando  ita  fieri  oportebat,  aut  secundum  eos 
tantum  hoc  dictum  est,  qui  post  occultum  votum 
continentiae  ad  experientiam  carnis  redeunt  et 
conjuges  fiunt,  quos  idcirco  Ecclesia  separare 
non  potest,  quia,  cum  hic  manifestum  constet 
factum,  quod  illic  occultum  fuit  probari  non  po- 


sub  conditione  dictum  sit  quia  secundus  ad  quem 
transeunt  legitimus  non  judicatur,  nisi  prius  ille 
cui  ante  se  junxerant  moriatur.  Si  enim  in  homi- 
nibus  haec  ratio  servatur,  ut  quandiu  prior  vivit, 
secundus  legitimus  esse  non  possit,  constat  pro- 
fecto,  quod  ubi  prior  omnino  mori  non  potest, 
secundus  nulla  ratione  legitimus  esse  potest.  Et 
ad  hunc  modum  hac  qualicunque  ratione  pro^a- 
tur  quod  hae  quae  cum  professione  continentiae 
sponsae  Ghristi  consecratae  sunt,  amplius  ad  car- 
nales  nuptias  transire  non  possunt.  Et  est  in  istar 
utique  probatione  non  quidem  per  omnia  ratio 
cogens,  sed  ad  aliquid  similitudo  conveniens  qua 
docentur  sponsae  Christi,  quod  si  in  toro  carnali 


test.  In  quibus  tamen  temeratae  fidei  reatus,  se-  B  tanta  fides  exigitur,  multo  major  devotio  et  amor 


cundum  aliquid  pejor  adulterio  dicitur,  quia  per 
illud  in  hominem,  per  hunc  vero  in  Christum 
peccatur.  Aliud  est  autem  de  illis  qui  post  votum 
etiam  professione  publica  sub  testimonio  Ecclesiae 
erga  Deum  se  obligaverunt,  et  forte  adhuc,  quod 
amplius  est,ad  sanctimoniam  continentiae  conse- 
crati  sunt.  De  quibus  vere  dicimus,  quod  post 
tale  propositum  et  tale  votum  manifesta  profes- 
sioneconfirmatum,adconjugale  fcedus  descendere 
non  possunt,  et  si  forte  hoc  aliquando  attentave- 
rint  non  conjuges,  sed  fornicarios  et  spiritualis 
castimoniae  violatores,  ad  pristinam  propositi  sui 
integritatem  reparandam  et  conservandam  dis- 
tricte  revocandos.  Si  autem  temerario  ausu  in- 


sincerior  spirituali  debetur.  Sunt  qui  hsec  ad  ter- 
rorem  dicta  esse  putant,  alii  ad  publicam  pceni- 
tentiam  referunt,  quae  propter  rigorem  ad  incu- 
tiendum  timorem  aliquando  neganda  videtur,  ut, 
dum  peccator  secundum  dispensationem  foris  re- 
pellitur,et  instantibus  timor  cadendi  et  in  jacen- 
tibus  humilitas  resurgendi  augeatur.  Ego  nihil 
abjicio  ex  iis  quae  veritati  contraria  non  sunt. 
Dicatur  quodlibet  dum  non  credatur  nisi  quod 
licet.  Summa  haec  est.  Quod  si  quis  post  votum 
continentiae  factum  ad  carnales  nuptias  transierit; 
si  quidem  occultum  fuerit  votum  ejns,non  potest 
illum  prohibere  Ecclesia  quin  nubat.Et  si  postea 
facti  pceniteat,  Ecclesia  neque  de  occultis  pceni- 


ccepto  persistere  voluerint  et  illicitam  copulam  q  tentem  a  consilio  salutis  repellere,neque  propter 


quam  contra  primae  professionis  debitum  iaierunt 
deserere  contempserint,  quasi  inobedientes,  et 
incestu  fornicationis  nefandae  comtaminatos, 
justae  severitatis  sententia  ab  Ecclesiae  commu- 
nione  praecidendos,  neque  ullatenus  ad  pceniten- 
tiam  recipiendos,  nisi  se  ab  hujus  infamis  socie- 
tatis  conversatione  retraxerint.  Et  hoc  est  fortas- 
sis  quod  sibi  volunt  verba  illa  dunctis  pene  pro 
sui  ambiguitate  jam  ncrta.Innocentius  enim  papa, 
cujus  auctoritas  in  Ecclesia  Ghristi  celebris  est, 
sic  dicit  :  Quae  Christo,  inquit,  spiritualiter  nu- 
bunt,  et  a  sacerdote  velantur,  si  publice  nupse- 
rint,  vel  clanculo  corruptae  fuerint,  non  eas 
admittendas  ad  agendam  pcenitentiam,   nisi  is 


occulta,  ea  quae  manifeata  sunt  dissolvere  potest. 
Si  autem  ii  qui  propositum  suum  publica  profes- 
8ione  et  voto  firmaverunt,  deinde  voluerint  ad 
carnalis  fcederis  jura  transire,  nullatenus  eos 
Ecclesia  permittit;  et  si  forte  praesumserint  ea 
contra  propositi  ac  professionis  suae  puritatem 
inire,  quasi  illegitima  et  a  sanctitate  conjugii 
aliena  debita  districtione  dissolvit.  Sic  Ecclesia 
tenet.  Sic  nos  tenere  debemus,  et  qui  Ecclesiae 
instituta  sequimur,et  salubre  esse  credimus  quid- 
quid  Spiritu  Dei  dictante  ab  illa  fuerit  institutum 
et  dignum  reverentia  judicatum;et  etiam  si  aliis 
temporibu8  aliquando  non  ita  fuisse  et  nunc  ali- 
ter  esse  quam  fuit,  demonstretur :  non  tamen  co- 


cui  se  junxerant  ab  hac  vita  discesserit.  Si  enim  n  gitare  debemus  quasi  levitate  aliqua  factum  sit 

i *i~  _.-  i*-_w__*>; !.___-.  _-_-.«..__*....  .,*  ~.,~  i:~~:~~*  ■*-'  ___. ___•_____   _. * __.    _i«a__-    • _•_.—_. __; 


haec  ratio  in  hominibus,servatur,  ut  quae  dimisso 
viro  suo  ad  alium  transiverit,  adultera  habeatur 
nec  ei  agendae  pcenitentiae  locus  concedatur,  nisi 
alter  defunctus  fuerit,  quanto  magis  etiam  ea 
quae  se  immortali  sponso  junxerat !  Non  est  ergo 
dubium  quin  de  illis  hic  agatur,quae  in  proposito 
continentiae  sub  manifesta  etiam  professione  ad 
castimoniam  conservandam  conseciatae  sunt.  De 
hi8  ergo  dicunt  quod  si  post  tale  propositum  ad 
nuptias  carnales  transierint,ad  poenitentiam  non 
sint  ad  mittendae  nisi  is  cui  se  junxerant,  id  est 
fornicator  sive  adulter,  ab  hac  vita,  id  est  a  tali 
conversatione  discesserit.  In  eo  enim  statu  pceni- 
tentiam  agere  non  possunt,  in  quo  quandiu  per- 
manserint  salvari  non  possunt.  Quidam  eum  cui 
8e  junxerantxGhristum  interpretari  volunt,  cui 


ut  nunc  aliter  teneatur,  et  aliter  institutum  sit 
quam  fuit,sed  quod  tunc  oportebat  et  ita  salubre 
fuit,ut  sic  teneretur  et  sic  juberetur ;  nunc  autem 
alia  esse  tempora  et  aliud  esse  congruum  sive 
necessarium  saluti  humanae. 

Cap.  XIII.  De  conjugio  infldelium. 

Quidam  putant  pagnorum  sive  quorumlibet  in- 
fidelium  societatem  conjugium  non  esse,  quam- 
vis  secundum  modum  institutionis  divinae  legi- 
time  facta  fuerit.  Dicunt  enim  quod  legitimum 
dici  non  debet  quod  sine  fide  factum  est.  Sed  mi- 
hi  interim  non  ocurrit  ratio  aliqua  quomodo  pro- 
bare  possint  infidelium  societatem  secundum  di- 
yinam  institutionem  factam,conjugium  non  esse, 


505 


DB  SACRAMENTIS.  LIBRI  H  PARS  XI. 


506 


ni8iforte8imillterdicerevelintbapti8mi8acramen-  A  tant,non  pertingunt.Sic  itaque  sacramenta  Dei  et 


tum  non  esse ;  quod  haereticus  dat  vel  accipit,quia 
fidelis  non  estneque  ille  qui  dat  nequeille  qui  accipit 
Et  hacrationecontendantsacramenta  Dei  nonpos- 
se  ad  infidelium  participationem  venire,  si  sacra- 
mentum  conjugii  habere  infideles  non  possunt; 
aut  solum  conjugii  sacrainentum  caeteris  omni- 
bus  excellentius  esse  dicendum,  si  hoc  solum  ex- 
tra  fidem  participari  non  potest.  Baptismi  sacra- 
mentum  iniidelis  habere  potest,  conjugii  sacra- 
mentum  infidelis  habere  non  potest ;  ergo  baptis- 
mi  sacramentum,  in  quo  specialiter  signaculum 
fidei  est,  infidelis  habere  potest  et  conjugii 
sacramentum,  quod  non  tam  fidei  signum  est 
quam  naturse,  non  tam  virtutis  judicium  quam 


rn  se  vera  sunt  semper  quantum  ad  eam  qua?  per 
verbum  Dei  fit  sanctificationem ;  et  indigne  trac- 
tantibus  ac  percipientibus  vera  non  sunt,  quan- 
tum  siclicet  pertinet  ad  eam  quae  in  ipsis  perci- 
pitur  gratiae  spiritualis  participationem.  Ita  ergo 
verum  Christi  corpus  non  est  quod  conficit  schis- 
maticus,  quia,  cum  corpus  Ghristi  sacramentum 
sit  unitatis,  in  ipso  utique  schismaticus  sibi  uni- 
tatem  non  conficit  qui  se  ab  ipsa  unitate  dividit. 
Simili  modo  qui  putant  sola  verba  sacerdotis  ad 
corporis  Ghristi  consecrationem  sufficere,  et  non 
etiam  vitam  et  conversationem  bonam  illius  ne- 
cessariam  esse  ad  hoc  ut  illi  fiat,  et  ad  utilitatem 
illiu8  fiat  quod  per  illum  sit  sacramentum  Dei. 


propagationis  instrumentum,  aeque  fidelis  et  in-  B  Qu*  noc  scilicet  putant,  errant ;  quia  sacramenta 


fidelis  habere  non  potest.  Sed  baptismi,  inquiunt 
sacramentum  quando  infidelis  accepit,  ideo  acce- 
pit,  quia  et  si  in  alio  infidelis  fuit,  ipsum  tamen 
sacramentum  secundum  rectam  fidei  formam  ac- 
cepit.  Alioquin  nisi  illud  secundum  rectam  fidei 
formam  accepisset,  non  utique  accepisset  sive  fi- 
delis  sive  infidelis  fuisset.  Itaque  quia  in  hoc  ac- 
cipiendo  fidei  contrarius  non  fuit,  accipere  illud 
potuit,  quamvis  secundum  aliud  fidelis  non  fuit. 
Et  ego  dico  quod  quando  infidelis  uxorem  prop- 
ter  propagationem  filiorum  ducit,fidem  toro  con- 
jugali  servat,  sociam  diligit  et  custodit,et  illa  vi- 
vente  ad  alienam  societatem  non  transit :  quam- 
vis  in  alio  infidelis  sit,  quia  scilicet  non  credit,in 


Dei  et  carnes  Agni  in  peccato  permanentes  non 
8anctificant,quamvis  per  illorum  ministerium  ad 
aliorum  sanctificationem  sacramenta  fiant.  Sic 
ergo  dicimuB  et  de  conjugii  sacramento ;  quia  se- 
cundum  aliquid  apud  illos  recte  verum  sive  ra- 
tum  sive  sanctum  non  esse  dicitur,  qui  solum  sa- 
cramentum  habentes  vel  non  recte  credendo  vel 
prave  vivendo  veritatem  ejus,  hoc  est  virtutem 
et  effectum  spiritualem  accipere  non  merentur. 

Dicit  beatus  Augustinus  quod  sacramentum 
conjugii  omnibus  gentibus  commune  est ;  sancti- 
tas  autem  sacramenti  non  est  nisi  in  civitate  Del 
nostri  et  in  monte  sancto  ejus.Item  :  Gum  Evan- 
gelium  coepit  praedicari,  primum  gentiles  gentili- 


hoc  tamen  neque  contrafidem  neque  contra  divi-  q  bus  conjunctos  invenitconjuges.  Item  :  Si  Domi- 


nam  institutiouem  facit.Sed  auctoritas,inquiunt, 
dicit  hujusmodi  conjugia  vera  nonesse.Ideo  dicit 
quia  omnia  quae  praeter  fidem  sunt,et  si  vera  sunt 
€ad  speciem,  non  sunt  vera  ad  salutem;  et  si  vera 
sunt  ad  formam  sacramenti,  ad  effectum  tamen 
virtutis  et  gratiae  spiritualis  vera  uon  sunt.Sic  et 
de  quibusdam  aliis  sacramentis  dictum  est,  quod 
vera  non  sunt  quando  ab  infidelibus  participan- 
tur.  Nec  solum  ab  infidelibus,  sed  etiam  a  fideli- 
bu8pravis  et  perverse  agentibu*  indigne  contrec- 
tantur.  De  ipso  sacramento  corporis  Ghristi  dicit 
auctoritas,  quod  non  est  verum  corpus  Ghristi 
quod  conficit  schiamaticua.  Et  iterum  alia  aucto- 
ritas  dicit  quod  errant  qui  coipus  Ghristi  verba 


nus  dimittendae  conjugis  solam  causam  fornica- 
tionis  admittit  et  pagaum  conjugium  dimittipro- 
hibet  (Matth.  v).  consequens  est  ut  paganismus 
non  subjaceat  fornicationi.  Quid  est  ergo,  in- 
quiunt,  quod  beatus  Ambrosius  dicit :  Non  est 
ratum  conjugium  prseter  Deum ;  et  ideo  non  est 
peccatum  dimissio  propter  Deum  si  aliis  copule- 
tur  ?  Item  beatus  Gregorius  dicit :  Dimissio  prop- 
ter  Deum  non  est  peccatum  si  alii  conujngatur. 
Injuria  enim  Greatoris  solvit  jus  matrimonii.Sed 
videte  quomodo  probatur  conjugium  non  esse 
ejusmodi :  quia,  inquit,  dictum  est :  Non  est  ra- 
tum  conjugium  praBter  Deum  ;  et  quod  iterum 
dictum  est:  Injuria  Creatoris  solvitjus  matrimo- 


sacerdotis  facere  putant,  et  non  vitam,  et  multa      nii.Ideo  ergo  conjugium  esse  negavit,  quia  ratum 

-      _  -  1>        _  •  »•  T7»_.     J»__  _._._,      JL'     _,_..»       __-.-._.      _12__i4.         13»*      _-r--i-<i      {-«.£--  -.2  «,---_      />_-____  ■_>___•  1 


ad  hunc  modum  dictainveniuntur.Etdignum  est 
ut  dicta  sanctorum  quantum  possumus  per  om- 
nia  veneremur ;  et  credamus  verum  esse  quod  no- 
bis  ab  illis  dictum  est,  in  quibus  et  per  quos  lo- 
cutus  est  Spiritu8  veritatis.  Itaque  dicimus  veri- 
tatem  sacramentorum  Dei  duplicem  esse :  aliam 
scilicet  in  sanctificatione  sacramenti,  aliam  in  ef- 
fectu  spirituali.  Dicitur  enim  veritas  sacramen- 
torum  virtus  et  gratia  spiritualis  quae  in  ipsis  et 
per  ipsa  sacramenta  percipitur,  quam  veritatem 
accipere  non  possunt  qui  sacramenta  Dei  indigne 
percipiunt.  Secundum  itaque  hunc  modum  sacra 
Scriptara  aliquioties  dicit,  quod  sacramenta  Dei 
illis  vera  non  sunt  qui  ea  indigne  percipiunt,pro 
eo  quod  sola  exterius  sacramenta  contrectando  ad 
veritatem  illorum  quae  in  gratia  spirituali  cona- 

Patrol.  GLXXYI. 


non  esse  dicit.  Et  quia  injuriam  Creatoris  solve- 
re  dixit  jus  matrimonii.  Sed  attendite  quod  in 
hoc  potius  conjugium  esse  dixit  qui  conjugium 
istnd,  sed  non  ratum  affirmavit.  Et  sinrili  modo 
qui  dixit  injuriam  Greatoris  jus  matrimonii  sol- 
vere,  matrimonium  illic  esse  et  jus  habere  asse- 
ruit.  Quod  utique  jus  firmum  staret  et  non  sine 
peccato  negaretur,  si  non  majori  causa  superve- 
niente  solveretur.  Si  enim  prius  nullura  jus  ibi 
fuit,quid  necesse  erat  tantopere  excusare  eos  qui 
se  ab  illo  jure  persolvendo  subtraxarunt  ?  Si  cul- 
pandus  videbatur  etiam  ille  qui  dimissus  est,nisi 
per  causam  majorem  excusaretur,  quomodo  ille 
qui  sine  causa  dimitteret  non  jure  accusaretur  ? 
Nunc  autem  quia  debitum  sacramcnti  corivi^^^ 
verum  fuit,sine  caum  OttOB&ft  xl^^tl^.v^^* 


507 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  n.  —  DOGMATIGA. 


508 


Debet  enim  vir  uxori  et  uxor  viro,  ut  alter  ab  al-  A  rores,  uxorem  et  filios  ;  adhuc  autem  et  ani- 


tero  non  discedat ;  et  si  forte  discesserit  alter,ille 
qui  deseritur,  conjugii  tamen  jus  et  debitum  in- 
violatum  custodiat.  Sed  est  causa  Dei  major  ad- 
versus  quam  nulla  stare  debet  causa.  Haec  cum 
lseditur,  contra  eam  nulli  aliquid  debetur.In  om- 
ni  causa  jus  suum  perdit  qui  huic  causae  adver- 
satur ;  sub  illa  et  secundum  illam  quaedam  debe- 
mus,  contra  illam  nihil.  Dicit  tibi  uxor  tua  : 
Christianus  factus  es,  ego  te  non  sequar ;  quia 
idola  non  colis,  quia  parentum  tuorum  ritum  et 
consuetudinem  abjecisti,  eo  ad  alium,  vel  si  ad 
alium  non  eo,  tecum  jam  non  eo,  non  te  cognos- 
co  maritum  nisi  Ghristum  neges.  Hic  tibi  inten- 
de.  Injuria  Greatoris  jus  solvit  matrimonii.  Nihil 


mam  suam  propter  me  non  est  me  dignus 
(Luc.  xrv;  Matth.  x).Omnis  pietas  illic  impietas 
est,  ubi  ad  hoc  pius  sis  ut  impius  efficiaris.  Vi- 
dete  ergo  quod  contra  causam  Dei  nulla  causa 
stare  potest ;  imo  nec  causa  etiam  est  quae  illi 
adversatur,  quae  summa  et  sola  est.Ad  hunc  mo- 
dum  dimissio  propter  Deum  non  est  peccatum,si 
alii  adjungitur.  Injuria  enim  Greatoris  solvit  jus 
matrimonii.  Si  infidelis  discedit,  discedat.Non 
est  subditus  servituti  frater  in  ejusmodi(I Cor. 
vn),  servituti  subditus  esset  si  vel  traheretur  in- 
vitus,  vel  teneretur  non  voluntarius.Nihil  illi  de- 
bet,sive  discedat  sive  maneat ;  perdidit  jus  suum 
qui  Greatori  injuriam  fecit.  Si  ergo  discedit  infi- 


illi  amplius  debes.  Perdidit  jus  suum  quae  Grea-  B  delis,  discedat;  nihil  ad  nos  :  non  cogitur  fidelis 


tori  suo  injuriam  fecit.  Non  tibi  licuerat  illam 
deserere,  si  jus  suum  in  te  non  perdidisset.  Po- 
testatem  habuit  in  corpore  tuo,  et  non  tibi  licuit 
tollere  illi  quod  suum  erat,  donec  ipsa  Creatori 
tollere  voluit  quod  suum  erat.  Postquam  autem 
Greatori  suo  injuriam  facere  voluitjure  jus  suum 
amisit.  Hoc  de  patre,  hoc  de  matre,  hoc  de  fra- 
tre  et  sorore,  hoc  de  filiis  et  cognatis,  hoc  deni- 
que  de  anima  tua  facere  te  oportet.  Omnibus 
enim  iis  aliquid  debes;  sed  pro  Deo,  non  contra 
Deum.  Ecce  pater  tuus  aut  mater  tua  aut  frater 
aut  soror,  aut  etiam  anima  tua  ex  una  parte  est 
et  dicit  unus  aliquis  tibi :  Ego  hoc  amo,  hoc  ap- 
peto,  ad  hoc  intendo.  Vado.  ut  hoc  obtineam,  hoc 


quasi  aliquo  debito  obligatus,  aut  sequi  disce- 
dentem,  aut  sustinere  contemnentem.  Non  est 
subjectus  servituti,  liber  est  ut  faciat  quod  vult, 
tantum  in  Domino,  ducat  uxorem  si  vir  ille  est ; 
si  femina  est  nubat.  Quam  vult  societatem  eli- 
gat ;  non  jam  tenetur  debito  prioris  societatis, 
cujus  jus  solutumest  propterinjuriamCreatoris. 
Quae  videlicet  injuria  Greatoris  non  solum  tunc 
excusat  fidelem,quando  ab  infideli  propter  Deum 
dimissus  alteri  sine  culpa  conjungitur ;  sed  tunc 
etiam  excusat  quando  ipse  fidelis  magis  societa- 
tem  fidelem  eligens  infidelem  cohabitare  quidem, 
volentem,  sed  fidem  recipere  renuentem  Chris- 
tiana  devotione  detestatur.   Sive  enim  discedat 


acquiram,  hoc  perficiam.  Veni  post  me,  assentire  q  sive  manere  eligat  infidelis,  nihil  debet  illi  qui 


mihi,  cooperare  voluntati  meae,  desiderio  meo 
fave.Stat  Deus  tuus  ex  altera  parte,et  dicit  tibi : 
Ego  hoc  aversor,  detestor  malitiam  illam,  pec- 
catum  illud  non  mihi  placet,  noli  assensum  da- 
re,  malum  est,  non  facias  illud.  Ad  me  potius  in- 
tende,  mihi  acquiesce,  post  me  veni,sectare  quod 
suadeo,  sequere  quo  praecedo  ;  clamat  econtrario 
tibi  pater  tuus  :  Fili  quomodo  me  deseris  ?  Ego 
te  genui,  ego  te  in  hanc  vitam  perduxi,  ego  te 
alui  et  nutrivi,  moribus  et  disciplina  institui.Di- 
cit  econtrario  Deus  tuus  :  Ille  quidem  te  genuit, 
sed  quando  genuit  de  meo  accepit,  quod  tibi  de- 
dit,  8ubstantiam  de  meo  generans  tibi  ministra- 
vit,  sed  vitam  generato  dare  non  potuit,ego  quod 


fidelis  factus  est.  Nemo  illum  cogere  potest  quid 
faciat  quod  velit.  Injuria  Creatoris  solvit  jus  ma- 
trimonii.  Non  potest  jam  infidelis  ab  illo  quid- 
quam  exigere,  quia  in  illo  debitum  suum  perdi- 
dit,  postquam  Creatori  id  quod  debet  reddere 
contemnit,  habet  jam  fidelis  causam  qua  juste 
negare  potest,etiam  id  quod  prius  debuit,et  quod 
adhuc  quidem  debuisset,  ai  causam  intervenien- 
tem  et  debitum  ipsum  solventem  non  habuisset. 
Ergo  liber  est  fidelis  si  socium  fidelem  eligere 
vult,  nemo  illum  prohibere  potest ;  tamen  si  pa- 
titur  fidelem  cohabitare  volentem,  opus  perfec- 
tionis  facit,  ad  lucrandum  proximum  suum ;  sic 
dicit  Apostolu8  :  Sanctificatus  est  vir  infidelis 


-  tibi  de  meo  a  me  ministrabatur  per  illum,  solus  j^per  mulierem  fidelem  ;  et  iterum  mulier  fide- 


vivificavi  sine  illo,ego  tibi  dedi  vitam  tuam  :  de- 
di  et  mortem  meam.  Non  est  mortuus  propter 
te  pater  tuus,  sicut  ego  mortuus  sum  pro  te ,  ut 
tu  viveres  in  me.  Non  me  in  causa  praecedere  de- 
bet,  qui  in  gratia  et  beneficio  anteire  non  potuit. 
Non  igitur  illum  audias  contra  me,non  illum  se- 
quaris  in  eo  quod  mihi  disciplicet.  Nihil  illi  de- 
bes  nisi  propter  me,a  quo  nihil  accipere  potuisses 
nisi  datum  fuisset  a  me.  Hoc  dico  :  hic  intendite. 
Si  quando  tale  aliquid  contigerit,  sive  pater,  sive 
mater,  sive  frater,  sive  soror,  sive  uxor,sive  filii, 
adhuc  amplius  dico,  etiam  si  anima  nostra  aver. 
tere  valuerit  nos  a  Deo  nostro,  non  debemus  il- 
lam  audire  nec  illam  attendere,  neque  sequi  desi- 
deria  illius.  Evangelium  nobis  clamat :  Qui  non 
dimiserit  patrem  aut  matrem,  fratres  aut  so- 


lisper  virum  fidelem  (I  Cor.  vn).  Si  ergo  fidelis 
infidelem  cohabitare  consentientem  ad  hoc  pati- 
tur,  ut  de  infideli  faciat  fidelem,  sive  faciat  eive 
non  faciat,  quantum  in  se  est  lucratur  animam 
fratris  sui,  et  implet  opus  pietatis.  Si  autem  pati 
non  vult  detestans  infidelitatem  ejus,  non  est  ser- 
vituti  subjectus  in  ejuemodi  frater.  Nemo  illum 
potest  cogere  si  vult  quin  infidelem  deserat,  ne- 
que  prohibere  etiam  si  voluerit  quin  se  infideli 
conjungat.  In  infideli  peccatum  est  qui  fidem  res- 
puit,  cujus  culpa  solvit  jus  matrimonii,  ut  jam 
exigero  jure  non  possit,  quod  si  exigeretur  [a  fi- 
delij  sine  injuria  negari  non  posset.  Culpa  quip- 
pe  infidelis  fidelem  a  debito  solvit,  aicut  econtra- 
rio  justitia  fidelis  infidelem  debito  astringit.  Ita- 
que  non  peccat  fidelis  si  alteri  se  conjungit,  quo- 


DE  SACRAMENTIS.  LB3RI  II  PARS  XI. 


510 


a  jure  matrimonii  adversus  iniidelem  solu-  A 
st ;  sed  infidelis  etiam  derelictus  sine  culpa 
un  societatem  non  appetit,  quem  adhuc  jus 
monii  et  debitum  conjugalis  fcederis  erga  fi- 
L8tringit.  Ergo  non  potest  adulterius  vocari 
riis  alteri  conjungitur.  Infidelis  autem  etiam 
ctus  crimen  adulterii  incurrit  si  alteri  copu- 
Propterea  si  fidelis  etiam  ab  eo  quod  licet 
ericulo  proximi  vitando  se  temperat,perfec- 
►pus  facit.  Ad  quod  tamen  nullatenus  cogi 
t ;  quia  non  debiti  opus  est,  sed  charitatis 
H8,sicut  dicit  beatus  Augustinus  in  libro  De 
srinis  conjugiis.Discessionem  fidelis  ab  infi- 
)ominus  non  prohibet,  quia  non  est  injusta 
i  eo.  Sed  Apostolus  consilio  charitatis  non 
i  ne  dimissi  scandalizentur,  sed  etiam  quod  B 
n  aliena  conjugia  ceciderint  adulterinis  ne- 
colUgati ;  difficiUme  ab  infidelitate  resol- 
ir.  Itaque  adulterium  committit  infidelis  si 
86  sociat,  quia  a  debito  prioris  pacti  solu- 
m  est.  Sed  dicis. 

e  infidelis  vel  quicunque  paganus  sive  Ju- 
Chri8tianus  efficitur,  uxorem  quam  prius 
t  (quia  eum  ad  fidem  sequi  non  vult)  fidei 
ate  derelinquit ;  aliam  fidelem  ducit ,  prior 
•etam  videns  alteri  nubit,  adulterino  nexu 
Igans.  Gontingit  postea  ut  compuncta,  infi- 
tem  suam  horrere  incipiat  ad  fidem  veniat 
tiana  efficiatur,  quid  de  hac  muliere  facien- 
at  ?  Continerenon  potest.  ExpostulatabEc- 
ut  aut  virum  suum  recipiat,aut  alteri  nube-  G 
icedatur.  Quid  illi  dicet  Ecclesia  ?  Si  virum 
i  illi  reddit,8olvit  matrimonium,quod  Ghris- 
sanctitate  firmatum  est  et  adulterum  eum 
cum  vivente  uxore  sua  (quam  fldelis  fide- 
Bgitime  duxit)  alteri  copulatur,  quod  omni- 
ri  non  licet.  Ergo  non  reddit  illi  maritum 
Ecclesia.  Quid  igitur  illi  dicet  ?  Si  dixerit 
;  alteri  nubat,  adulteram  eam  facere  videtur 
i  nondum  solutam  a  lege  viventis  viri  cum 
3  conjugium  copulare  concedit.  Non  igitur 
superesse  videtur,nisiuthanc  mulieremEo- 
.  ad  continentiam  servandamcogat,quaB  pec- 
iuo  obligata  videtur,  ut  nec  suum  habere 
t,  nec  alterum.  Sed  si  hoc  Ecclesia  fecerit, 
agere  potest  ut  scandalizetur  mulier  illa,  et  D 
Ghristianam  abhorrens  ad  infidelitatem  re- 
tur ;  aUae  quoque  muUeres  sive  viri  in  infi- 
te  constituti,quarum  mariti  et  quorum  uxo- 
m  ad  fidem  transierunt,  et  ipsis  derelictis 
iliis  fidelibus  conjugia  inierunt,  hoc  cognito 
emChristianam  venire  pertimescant,et  sub- 
.tur  perditio  multorum  dum  fidem  fugiunt, 
sontinentes  esse  vel  nolunt  vel  non  possunt. 
emo  si  mulier  ista  post  perceptam  gratiam 
nni  de  priori  peccato  abjudicatur,  videtur 
•fecta  f ui8se  gratia  ;  et  non  totum  quod  prae- 
at  in  culpalavacro  regenerationis  ablutum; 
erum  jam  esse,  quod  vetera  transierunt  et 
facta  sunt  omnia  (II  Cor.  v).  Propter  h8BC 
ita  videtur  mulier  hsec  postquam  fidem  per- 
et  sacramentum  libertatis  et  novitatis  in- 


duit  ut  deinceps  prioris  copulae  debito  non  tenen 
tur.  Justum  est  enim  ut  quam  injuria  Creatoris 
alligavit,  reverentia  nunc  et  fides  ejus  absolvat. 
Propter  hoc  non  prohibet  Ecclesia  ejusmodi  si 
continentiam  servare  noluerint  cum  aliis  matri- 
monio  copulari.  Potest  autem  quaeri  si  contingat 
eum  quiprior  ad  fidem  venit  conjugalem  copulam 
non  inisse,  donec  eum  alter  qui  in  infidelitate 
remanserat  subsequatur,  quid  Ecclesia  de  hujus- 
modi  facere  debeat.  Sed  dubium  non  est  tales 
postquam  in  fide  unum  facti  fuerint  si  continere 
noluerint  in  ipsum  redire  debere,ac  denuo  Chris- 
tiana  devotione  convenire  ad  prioris  matrimonii 
(quod  non  sine  Creatoris  institutione  inierant)  de- 
bitum  persolvendum.  Hoc  etiam  quaeri  potest  si 
eo  qui  prior  ad  fidem  venit  fideU  matrimonio  al- 
Ugato  Ule  qui  in  infideUtate  remansit  cum  iUo 
cui  se  nexu  adulterino  junxerat  ad  fidem  pariter 
subsequatur,  utrum  Ecclesia  tolerare  debeat  ut, 
post  fidem  susceptam,  simul  maneant,  cfui  in  in- 
fideUtate  positi  male  juncti  fuerunt.  Sed  eadem 
gratia  interveniente  et  vetera  omnia  dUuente,ni- 
hU  impedit  quin  bene  in  Christo  simul  perma- 
neant,  qui  extra  fidem  Christi  male  sociati  fue- 
runt.  De  ns  etiam  quaeri  potest  qui  in  infideUtate 
constituti  cognatas  suas  ducunt,  aut  aUas  quas- 
cunque  quibus  lege  Christiana  sociari  non  pote- 
rant,  si  forte  simul  ambo  ad  fidem  veniant,utrum 
Ecclesia  ejusmodi  copulam  tolerare  possit.  Sed 
aUa  ratio  hic  est,  quia  baptismi  gratia  culpam 
delet,  non  naturam.  In  baptismo  quod  generis 
est  in  natura  sanctificatur,  quod  criminis  est  in 
culpa  excusatur.Propterea  Christiana  reUgio  con- 
cedere  non  debet  cum  ad  judicium  ejus  pervene- 
rint,quod  extraipsam  quidem  potuit  incnoari,sed 
in  ipsa  non  debet  tolerari.  Haec  vero  quaa  supra 
memorata  sunt  de  utroque  sexu  simiU  modo  pen- 
sanda  sunt,sive  sciUcet  vir  muUerem  suam,  sive 
mulier  virum  suum  in  fide  Christiana  praaveniat. 
Gu>.  XIV.  De  consanguinitate  et  gradibus  con- 

sanguinitatis. 
Primo  gradu,  superiori  linea,  continentur  pa- 
ter  et  matcr.  Inferiori,  fiUus  et  fiUa.  Quibus  quo- 
que  nullsB  aUae  personae  jungnntur.  Secundo  gra- 
du  continentur  in  superiori  Unea  avus  et  avia. 
In  inferiori,  nepos  et  neptis.  In  transversa,frater 
et  soror,  quae  personaa  dupUcantur.Avus  enim  et 
avia  tam  ex  patre,  quam  ex  matre  accipiuntur, 
Quae  personae  subsequentibus  quoque  gradibus 
simiUter  pro  substantia  earum  quee  in  quo  gradu 
subsistunt  in  ipso  ordine  dupUcantur.  Istae  per- 
sonee  in  secundo  gradu  ideo  dupUces  appeUantur 
quia  duo  sunt  avi,  et  paternus,  et  maternus.Item 
duo  genera  nepotum  sunt,  sive  ex  fiUo  sive  ex  fl- 
Ua  procreati.  Frater  et  soror  ex  transverso  ve- 
niunt,  id  est  aut  frater  patris,  aut  frater  matris, 
qui  aut  patruus  aut  avunculus  nominantur ;  qui 
et  ipsi  hoc  ordine  dupUcantur.  Tertio  gradu  ve- 
niunt  supra  proavus  et  proavia :  infra,  pronepos 
et  proneptis.  Ex  obUquo  fratris  sororisque  filius 
vel  fiUa ;  patruus,  amita,  id  est  patris  frater  et 
•oror ;  avunoulus,  materUra,  matris  f rater  eA  «** 


511 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


512 


ror.Quarto  graduveniuntsupraabavusetabavia;  A  diuntur  isti  ramusculi.  Nepos  et  neptis,  primus; 


infra  abnepos  et  abneptis.  Ex  obliquo  fratris  et 
sororis  nepos  et  neptis  ;  frater  patruelis,  et  soror 
patruelis,  id  est  patrui  filius  vel  filia.  Gonsobri- 
nus,  consobrina,  id  est  avunculi  et  materterae  fi- 
lius  vel  filia.  Amitinus,  amitina,  id  est  amitae  fi- 
lius  velfilia.  Itemque  consobrini  sunt  qui  ex  dua- 
bus  sororibus  nascuntur.  Quibus  accrescit  patru- 
us  magnus,  amita  magna,  id  est  avi  paterni  fra- 
ter  et  soror  ;  avunculus  magnus,  matertera  ma- 
gna,  id  est  aviae  tam  paternae  quam  maternae 
frater  et  soror.  Quinto  gradu  veniunt  supra  qui- 
dem  atavus,  atavia.  Infra  adnepos,  adneptis.  Ex 
obliquo  fratris  et  sororis  pronepos,  proneptis ; 
fratris  patruelis,sororispatruelis,amittini  etami- 


pronepos  et  proneptis,  secundus  ;  abnepos  et  ab- 
neptis,  tertius  ;   adnepos  et  adneptis,  quartus ; 
trinepo8  et  trineptis,  quintus ;  trinepotis  nepos  et 
trineptis,  neptis  sextus. 
Quomodo  sunt  computandi  consanguinitatis  gradus. 

Gregorius  papa  VI :  Progeniem  suam  unum- 
quemque  ad  septimam  observare  decrevimus  ge- 
nerationem  ;  et  quandiu  se  agnoscunt  afiinitate 
propinquos  ad  conjugalem  copulam  accedere  de- 
negamus.  Quod  si  fecerent,  separentur. 

Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,om- 
nibus  episcopis  et  clericis,  nec  non  judicibus  per 
Italiam  constitutis  ,  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  Ad   sedem   apostolicam  perlata 


tinae ;  consobrini  et  consobrinae  filius  vel  filia.  b  est  quaestio   noviter  exorta    de    gradibus    con- 


Proconsobrinus,  proconsobrina,id  est  patrui  ma- 
gni,  amitae  magn® ;  avunculi  magni,  materterae 
magnae  filius  vel  filia.  Quibus  accrescunt  propa- 
truus  et  proamita,  hi  sunt  proavi  paterni  frater 
et  soror  ;  proavunculus,  promatertera,  hi  sunt 
proavia3  paternae  maternaeque  frater  et  soror : 
proavique  materni.  Haec  species  nec  aliis  gradi- 
bus  quarn  scripta  est ;  nec  aliis  vocabulis  decla- 
rari  potest.  Sexto  gradu  veniunt  supra  tritavus, 
tritavia.  Infra,  trinepos,trineptis.Ex  obliquo  fra- 
tris  et  sororis  abnepos,  abneptis  ;  fratris  patrue- 
lis,  sorori8  patruelis,  amitini  amitinae  ;  consobri- 
ni,  consobrinae  ;  nepos  neptis ;  patrui  magni,ami- 
tae  magnae  ;  avunculi  magni,  matertera3  magna3 


sanguinitatis ;  quoniam  quidam  legum  et  cano- 
num  imperiti  exismantes  eosdem  propinquitatis 
gradus  contra  sacros  canones  et  ecclesiasticum 
morem  numerare  nituntur ;  novo  et  inaudito  er- 
rore  afnrniantes,  quod  germani  fratres  vel  soro- 
res  inter  se  sint  in  secunda  generatione,  filii  eo- 
rum  vel  filia3  in  quarta  ;  nepotes  vel  neptes  eo- 
rum  in  sexta  :  talique  modo  progeniem  compu- 
tantes  et  ejusmodi,  sexto  eam  gradu  terminan- 
tes.  Dicunt  deinceps  viros  ac  mulieres  inter  se 
posse  nuptialia  jura  contrahere,  et  ad  hujusmodi 
profanum  errorem  confirmandum  in  argumento 
assumunt  saeculares  leges  quas  Justinianus  im- 
perator  promulgavit  de  successionibus  consan- 


nepos  neptis,  propioris  consobrini  filius  vel  filia,  q  guineorum,  quibus  confisi  ostendere  moliuntur, 


qui  consobrini  appellantur.  Quibus  ex  latere  ac- 
crescunt,  propatrui  proamitae  ;  proavunculi,  pro- 
materterae  filius  vel  filia  :  abpatruus,  abamita,  hi 
sunt  abavi  paterni  f rater  et  soror ;  abavunculus, 
abmatertera,  hi  sunt  abaviae  paternae  maternae- 
que,  frater  et  soror,  abavique  materni.  Haec  quo- 
que  explanari  amplius  non  potest,  quam  ipse 
auctor  disseruit.  Septimo  gradu  qui  sunt  cogna- 
ti  recta  linea  supra  infraque  propriis  nominibus 
non  appellantur ;  sed  ex  transversa  linea  conti- 
nentur,  fratris,  sororis  atnepos  atneptis ;  conso- 
brini  filiaeque.  Successionis  idcirco  gradus  septem 
constituti  sunt,  quia  ulterius  per  naturam  rerum 
nec  nomina  inveniri,  nec  vita  succedentibus  pro- 


fratres  in  secundo  gradu  esse  numeratos,  filios 
eorum  in  quarto,  nepotes  in  sexto.Sic  seriem  ge- 
nealogiae  terminantes,  numerationem  sanctorum 
Patrum  et  antiquam  Ecclesiaa  computationem  us- 
que  ad  nos  perductam,  perversa  quadam  callidi- 
tate  disturbare  nituntur.  Nos  vero  Deo  annente 
hanc  quaestionem  discutere  curavimus  in  synodo 
habita  in  Lateranensi  consistorio ,  convocatis  ad 
hoc  opus  episcopis  et  clericis  atque  judicibus  di- 
versarum  provinciarum.  Denique  diu  ventilatis 
legibus  et  sacris  canonibus,  diatincte  invenimus 
ob  aliam  atque  aliam  causam  alteram  legum,  al- 
teram  canonum  fieri  computationem.  In  legibus 
siquidem  ob  nihil  aliud  ipsorum  graduum  mentio 


rogari  potest.  In  iis  septem  gradibus  omnia  pro-      facta  est,  nisi  ut  haereditas  vel  successio  ab  una 

* !i<vl.i>n      n/vmivtn       n/\nfir>Antni<       lllt"l*0       miAO  »»  J     n1iA_nn.     ~~__~„~_~    £_4^_    »^.»  ^.^.  _~..iM  a*vm     As\-Ps\w,s* 


propinquitatum  nomina  continentur  ultra  quos 
nec  affinitas  invenirinec  successio  potest  amplius 
propagari. 

Quare  usque  ad  sextum  gradum  consangui- 

nitas  custoditur. 
Gonsanguinitas  dura  se  paulatim  propaginum 
ordinibus  dirimens  usque  ad  ultimum  gradum 
subtraxerit,  et  propinquitas  esse  desierit,  eam 
rursus  lex  matrimonii  vinculo  repetit,  et  quo- 
dammodo  revocat  fugientem.  Ideo  autem  usque 
ad  sextum  generis  gradum  consanguinitas  cons- 
tituta  est,  ut  sicut  sex  aetatibus  mundi  generatio 
et  hominis  status  finitur,  ita  propinquitas  gene- 
ris  tot  gradibus  terminetur  hoc  modo.  Filius  et 
filia,  quod  est  frater  et  soror,  sit  ipse  truncus.  II- 
lis  seorsum  sejunctis,ex  radice  illius  trunci  egre- 


ad  alteram  personam  inter  consanguineos  defera- 
tur.  Hac  igitur  de  causa  quia  haereditates  ne- 
queunt  deferri  nisi  de  una  ad  alteram  personam, 
ideo  curavit  saecularis  imperator  in  singulis  per- 
sonis  singulos  praefigere  gradus.  Quia  vero  nup- 
tiae  non  valent  fieri  sine  duabus  personis,  ideo 
sacri  canones  duas  in  uno  gradu  constituunt  per- 
sonas.  Utramque  tamen  computationem  si  at- 
tente  ac  subtiliter  fuerit  perspecta  idem  sensisse 
et  eadem  esse  in  sententia  atque  ad  eumdem  ter- 
minum  convenire  manifestum  erit.  Justinianus. 
namque  usque  ad  quem  gradum  consanguinitas 
ipsa  perduret  in  suis  legibus  non  definivit.  Gano- 
nes  vero  ultra  septem  nullam  numeravere  gene- 
rationem.  Sexto  quippe  gradu  determinato  in  ip- 
sis  legibus  subintulit  imperator.  Hactenus  os- 


513 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XI. 


514 


tendisse  sufficiat  quemadmodum  gradus  cogna-  A 
tionis  numerentur,  namque  ex  iis  palam  est  in- 
telligere  quemadmodum  ulteriores  gradus  nume- 
rare  debeamus.Generata  quippe  persona  gradum 
adjicit.  Ecce  in  iis  brevibus  verbis  aperte  osten- 
ditur  tales  gradus  quales  isti  computant,  non 
tantum  usque  ad  sextum,  verum  et  ultra  nume- 
rari  debere,cum  ultra  sex  ulteriores  gradus,nume- 
rando8e88edecernat.Ubienim  ait  ulterioresgradus 
aperte  indicatnon  sex  tantum  esse  gradus ;  sedsex 
finitis  adhuc  esse  alios  numerandos.Utergo  veri- 
dicae  leges  sint,  et  veraces  sint  canones,  dicamus 
hoc  quod  veritas  habet  scilicet  quod  non  termi- 
natur  consanguinitas  in  hujusmodi  sexto,  et  ter- 
minatur  secundum  canones  in  septimo  gradu. 
Utraque  enim  computatio,sicut  superius  diximus  3 
uno  fine  concluditur.  Namque  duo  gradus  lega- 
les  unum  gradum  canonicum  eftlciunt.  Fratres 
itaque  qui  secundum  saeculares  leges  dicuntur  in 
secundo.  juxta  canones  numerantur  in  primo ; 
filii  fratrum,  qui  illic  numerantur  in  quarto,  hic 
computantur  in  secundo.  Nepotes  vero  qui  ubi 
computantur  in  sexto,istic  numerantur  in  tertio. 
Sic  deinceps  qui  in  legibus  scribuntur,  in  octavo 
et  in  decimo,  in  canonibus  definiuntur  in  quarto 
et  in  quinto.Atque  hoc  modo  de  reliquis  sentien- 
dum  est  ut  qui  secundum  canones  dicuntur  in 
sexto  vel  in  septimo,  secundum  leges  accipiantur 
in  duodecimo  vel  quarto  decimo.  Nam  in  septem 
gradibussicanoniceetusualiter  numerantur,  om- 
niapropinquitatemnominacontinentur,ultraquo8  q 
nec  consanguinitas  invenitur,  nec  nomina  repe- 
riuntur,  nec  successio  potest  amplius  praBrogari, 
nec  memoriter  ab  aliqua  geueratione  recordari. 
Ne  vero  in  hac  computatioue  consanguinitatis  ali- 
qua  dehinc  valeat  ambiguitas  remanere,  aliam 
quam  quidam  faciunt  numerationem  in  hacetiam 
disputatione  duximus  finiendam.  Sunt  enim  qui- 
dam  qui  non  a  fratribus  sed  a  filiis  eorum,  id  est 
patruelibus  vel  consobrinis  genealogiam  nume- 
rare  incipiunt  dicentes  filios  fratrum  in  prima 
computari  generatione  debere,  quia  fratres  quasi 
quidam  truncus  ex  quo  caeteri  ramusculi  oriun- 
tur  existunt.  Sed  nec  ista  graduum  computatio  si 
bene  intellecta  fuerit,  ab  ea  quam  superius  ex- 
posuimus  in  sententia  poterit  esse  diversa. 
Libro  tertio  Institutionum,  sexto  capitulo,  de 
gradibus  cognationis. 
Hoc  loco  necessarium  est  exponere  quemadmo- 
dum  gradus  cognationis  numerentur.  Quare  in 
primis  admonendi  sumus  cognationem  aliam  su- 
pra  numerari,  aliam  infra,  aliam  ex  transverso, 
quse  etiam  ex  latere  dicitur.  Superior  cognatio  est 
parentum,  inferior  liberorum ;  ex  transverso  fra- 
trum.  sororum  eorumve  qui  vel  quae  ex  iis  proge- 
nerantur,et  consequenterpatrui,  amitae,  avunculi, 
materterae.  Et  superior  quidem  et  inferior  cogna- 
tio  a  primo  gradu  incipit.  At  ea  quae  ex  transverso 
numeratur  a  secundo.  Primogradu  est  supra  pa- 
ter,mater  :  infra  filius,filia.  Secundo,  supra  avus, 
avia;  infra  nepos,  neptis;  ex  transverso,  frater  et 
wror.  Tertio,  supra  proavus,  proavia,  infra  pro- 


D 


nepos  proneptis  ;  ex  tranverso  fratis  sororisque, 
filius  filia.  Et  consequenter  patruus,  amita;  avun- 
culus,  matertera.  Patruus  est  patris  frater,  quem 
graeci  xaTpfci  n  TaTpa«hA<pov  vocant.  Avunculus 
est  matris  frater,  qui  apud  eos  proprie,  /*nrfSis 
appellatur  et  promiscue  **U<  dicitur.  Amita  est 
patris  soror,  matertera  est  matris  soror,  quae  ut 
supra  patet  8i<*  appellatur.  Quarto  gradu  supra 
abavus,  abavia,  infra  abnepos  abneptis.  Ex  tran- 
sverso  fratris  sororisquenepos  neptia,et  consequen- 
ter  patruus  magnus,  amita  magna,id  est  avi  fra- 
ter  et  soror.  Item  avuncutus  magnus,  matertera 
magna,  id  est  aviae  frater  et  soror.  Consobrinus, 
consobrina,  id  est  quicunque  vel  ex  fratribus  aut 
sororibus  progenerantur.Sed  quidam  recte  conso- 
brinos  eos  proprie  dici  putant,  qui  ex  duabus  so- 
roribus  progenerantur,  quasi  consororinos.  Eos 
vero  qui  ex  duobus  progenerantur  fratibus,  pro- 
prie  fratres  patrueles  vocari.  Si  autem  ex  duobus 
fratribus  filia3  nascerentur,  sorores  patrueles  ap- 
pellantur.  At  eos  qui  ex  fratre  et  sorore  progene- 
rantur,  amitinos  proprie  dici.  Amitae  filii  conso- 
brinum  te  appellant ;  si  fuerit  tua  amita.  Item 
amitae  tuse  filios,  tu  illos,  amitinos.  Quinto  gradu 
supra  atavus,  atavia.  Infra,  abnepos  abneptis.  Ex 
transverso  fratris  sororisque  pronepos  proneptis, 
et  consequenter  propatruus  proamita,  id  est  pro- 
avi  frater  et  soror ;  proavunculus,  promatertera, 
id  est  proaviae  frater  et  soror.Item  fratris  patrue- 
lis,  sorori8  patruelis,  consobrini  et  consobrinae, 
amitini  et.  amitina^,  filius,filia,  propior  sobrinus, 
sobrina.  Hi  sunt  patrui  magni,  amitae  magnae; 
avunculi  magni,ma,terterae  magnse  filius,filia.Sexto 
gradu  sunt  supra,  tritavus  tritavia,  infra  trinepos 
trineptis;  ex  tranverso  fratris  sororisque  abnepos 
abneptis.  Et  consequenter  abpatruus,  abamita,  id 
est  abavi  frater  et  filia.  Item  sobrini,  sobrinse,  qui 
quaeve  ex  fratribus  vel  sororibus  patruelibua  vel 
consobrinis  vel  amitinis  progenerantur,  filius  et 
filia.  Hactenus  ostendisse  sufficiat,  quemadmo- 
dum  gradus  cognationis  numerentur.  Namque  ex 
iis  palam  est  intelligere  quemadmodum  ulterius 
quoquedebemtisgradus  numerare.  Quippe  semper 
generata  quaeque  persona  gradum  adjicit,  ut  lon- 
ge  facilius,  sit  respondere  quoto  quisque  gradu 
sit  quam  propria  cognationis  appellatione  quem- 
que  denotare.  At  agnationis  quoque  gradus  eo 
modo  numerantur.  Sed  qnia  magis  veritas  occu- 
lata  fide  quam  per  aures  animis  hominum  infigi- 
tur,  ideo  necesaarium  duximus,  post  narratio- 
nem  graduum  etiam  eos  praesenti  libro  inscribi, 
quatenus  possint  et  ex  auribus,  et  ex  inspec- 
tione  adolescentes  perfectissimam  doctrinam  gra- 
duum  adipisci. 

Ex  epistola  Joannis  Constantinopolitani 

episcopi. 
Gregorius  papa  requisitus  ab  Augustino  Anglo- 
rum  gentis  episcopo  quota  generatione  fideles  de- 
beant  copulari,  dispensatorie  sic  rescribit.  Quae- 
dam  lex  Romana  in  republica  permittit  ut  sive 
frateretsoror^siveduorum  fratrum  germanorum^ 
vel  duarum  sororum  fttiu&  *X  ^a.  \sa»Rfc»xstaax<> 


515 


HUCONIS  DB  S.  VICTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


516 


sicut  experimento  didicimus,  in  tali  conjugio  so-  A 
bolem  non  posse  succrescere.  Unde  necesse  est  ut 
jam  quarta  vel  quinta  generatione  fideles  licenter 
8ibi  jungantur.  Item  Joannes  dicit  :  Verum  post 
multum  tempori8  a  Felice  Messanae  Siciliae  prae- 
sule  requisitus,  utrum  Augustino  scripserit,  ut 
Anglorum  quarta  generatione  contracta  matri- 
monia  minime  solverentur,  humillimus  pater 
Gregorius  inter  caetera  talem  dedit  rationem.  Quod 
scripsi  Augustino  gentis  Anglorum  episcopo , 
alumno  videlicet,  ut  recordaris,  tuo,  de  consan- 
guinitatis  conjunctione  ipsi  et  Anglorum  genti 
quae  nuper  ad  fidem  venerat,  ne  a  bono  quod  coe- 
perat  metuendo  austeriora  recederet,  specialiter 
non  generaliter  certissime  scripsisse  me  cognoscas. 


Decretum  Gregorii  Juniori*. 

Si  quis  fratris  uxorem  duxerit  in  conjugium, 
anathema  sit.  Si  quis  novercam  aut  nurum  suam 
duxerit,  anathema  sit.  Si  quis  de  propria  cogna- 
tione  vel  quam  cognatus  habuit  duxerit  in  con- 
jugium,  anathema  sit. 

Beda  in  Historia  Anglorum. 

Interroganti  Augustinoutrumdebeantduo  ger- 
mani  fratres  singulas  sorores  uxores  accipere, 
quae  sunt  ab  illis  longa  progenie  generatse,  res- 
pondit  Gregorius  :  Hoc  fieri  omnibus  modis  licet. 
Nequaquam  enim  in  sacris  eloquiis  invenitur 
quod  huic  copulse  contradicere  videatur. 
Responsio  Gregorii  ad  Augustinum.  (Cap.  37 .) 

Cum  noverca  misceri  grave  facinus  est,quia  in 


Unde  et  mihi  omnis  Romana  civitas  testis  existit;  B  lege  scriptum  est :  Turpitudinem  patris  tui  non 


nec  ea  intentione  haec  illis  scripsi  mandata,  ut 
postquam  firma  radice  in  fidem  fuerint  solidati, 
si  infra  propriam  consanguinitatem  inventi  fue- 
rint,  non  separentur;  aut  infra  affinitatis  lineam, 
id  est  usque  ad  septimam  generationem  jungun- 
tur.  Sed  quod  adhuc  illis  neophytis  existentibus 
eis  primum  illicita  consentire,  et  eos  verbis  et 
exemplis  instruere,  et  quae  post  de  talibus  egerint 
rationabiliter  et  fideliter  excludere  oportet.  Nam 
juxta  Apostolum  qui  ait :  Lac  dedi  vobis  potum, 
non  escam  (I  Cor.  iii),  ista  illis  modo,  nonposte- 
ris,  ut  praefixum  est,  temporibus  tenenda  indulsi- 
mus,  ne  bonum  quod  infirma  adhuc  radice  plan- 
tatum  erat  erueretur,  sedaliquantulumfirmaretur 


revelabis  (Levit.  xvin). Nequeenim  turpitudinem 
patris  filius  revelare  potest.  Sed  quia  scriptum 
est  :  Erunt  duo  in  carne  una  (Gen.  u).  Qui  tur- 
pitudinem  novercae  quae  una  caro  cum  patre  fuit 
revelare  praesumpserit,  profecto  patris  turpitudi- 
nem  revelabit.  Cum  cognita  quoque  fratri  misceri 
prohibitum  est,  quia  per  conjunctionem  priorem 
caro  fratris  fuerit  facta,  pro  qua  re  etiam  Joan- 
nes  Baptista  capite  truncatus,  et  sancto  martyrio 
consummatus  est. 

Cap.  XV.  De  afflnitate. 
Gregorius,  servus  servorum  Dei,  Venerio  Carta- 
litano.   Fraternitatis  tuae   studiosae    sagacitati, 
frater  amande,  quas  debeo  refero  grates,  quoniam 


et  usque  ad  perfectionem  custodiretur.  Haec  ergo  q  quaesisti  quae  debuisti,  jucundum  me  reddidisti. 


ego  Joannes  idcirco  perstringenda  curavi  ut  ii 
qui  occasione  novae  dispensationis  illicita  matri- 
monia  contra  hunc  eruditissimum  virum  causan- 
tur,  non  generaliterquartae  generationis  copulam 
censuisse,  imo  veniaiiter  simulque  temporaliter 
permisisse  cognoscant. 

Zacharias  papa,  capitulo  primo. 

Asserentibus  hominibus  de  Germaniae  partibus 
didici,  quod  beatae  recordationis  papa  Gregorius 
dum  eos  ad  religionem  Christianitatis  divina  gratia 
illustraret,  licentiam  iliis  dedisset  in  quarta  sese 
copulare  generatione,  quod  quidem  Christianis 


Unde  placide  ad  inquisita  respondeo.  Sedem 
apostoUcam  consulere  decrevisti,  si  mulier  copula 
nuptiali  extraneo  viro  juncta  cognationi  ejusper- 
tineat,  si  eo  defuncto  cognatio  maneat  eadem,  vel 
si  sub  alio  viro  cognationis  vocabula  dissolvantur, 
vel  si  susceptae  soboles  possint  iegitime  ad  prioris 
viri  cognationis  transire  copulam.  Est  enim  ver- 
bum  Domini  validum  et  forte,  durabile,  perseve- 
rabile,  immutabile,  non  momentaneum,  non  tran- 
sitorium.  Ait  autem  per  seipsam  Veritas,  quod 
Deus  est  Verbum  Dei.  Ccelum  et  terra  transi- 
bunt,  verba  autem  mea  non  transibunt  (Luc. 
xm,  Matth.  xxiv).  Antequam  Deus  in  carne  inter 
homines  appareret,  eo  inspirante  dixit  Adam  : 


licitum  non  esse,  dum  utique  se  cognoverint,  sed  r\  Quamobrem  reliquethomo patrem  suum  etma- 


dum  rudes  erant  invitandi  ad  fidem,  quamquam 
minime  scriptum  reperimus,  non  ambigamus. 

Item  capitulo  quinto. 

Ut  con8obrinam,  neptem,  novercam,  fratris 
uxorem,  vel  de  propria  cognatione,  vel  quam 
cognatus  habuit  nullus  audeat  sibi  in  conjugio 
copulare.  Si  quis  huic  tali  nefario  conjugio  con- 
venerit  et  in  eo  permanserit,  sciat  se  apostolicae 
auctoritatisanathematis  vinculis  esse  innodatum, 
et  nullus  sacerdos  tribuat  ei  communionem.  Si 
vero  conversus  divisusque  fuerit  a  tali  copula- 
tione  dignae  pcenitentiae  submittatur,  ut  sacerdos 
loci  consideraverit. 


trem  suam,  et  adhcerebit  uxori  suce,  et  erunt 
duo  in  carne  una  (Gen.  n;  Matth.  i).  Cui  non 
contradixit  Deus.  Denique  cum  Veritas  oriretur 
de  terra  in  terram  et  visibilis  in  humanitate  ap- 
paruit,  intcrrogatum  est  si  licitum  esset  homini 
uxorem  relinquere.  Quod  prohibens  fieri  vetuit, 
praeterquam  si  fornicatio  sola  excluderet  copulam 
maritalem.  Unde  protulit  statim  inmedium  eam- 
dem  ipsam  sentientiam  quam  ante  saecula  manens 
cum  Patre  Verbum  inspiravit  in  Adam  ipse  con- 
firmans  quod  ipse  homo  protulit  :  Quamobrem 
relinquet  homo  etc.  Si  una  caro  fiunt,  quomodo 
poterit  aliquis  eorum  propinquus  pertinere  uni  si 
non  pertineat  alteri?  Quod  minime  fieri  posse  cre- 
dendum  est.  Nam  uno  defuncto,  in  superstite 
aflinitas  non  deletur  nec  alia  copula  conjugalis 


517 


DE  SACRAMENTIS.  LB3RI  II  PARS  XI. 


518 


affinitatem  prioris  copulae  solvere  potest.  Sed  ne-  A 
que  alteriu8  conjunctionis  sobolem  placet  ad  affi- 
nitatis  ipsius  prioris  transire  consortium,  pro  eo 
quod  verbum  Domini  validum  est  et  forte,  et  ut 
inquiens  dixit  Propheta  :  Quoniam  ipse  dixit  et 
facta  sunty  ipse  mandavit  et  creata  sunt.  Sta- 
tuit  ea  in  ceternum,  et  in  sceculum  sceculi  prce- 
ceptum  posuit  et  non  prceteribit  (Psal.  cxlviii). 
Non  potest  per  verbum  suum  atque  prseceptum 
efficere  duos  in  carnem  unam  et  masculum  et  fe- 
minam,  qui  innumeram  multitudinem  sexus 
utriusque  non  destitit  secum  facere  unum,  sicut 
per  se  Veritas  dicit :  Non  pro  iis  tantum  rogo, 
sedproiisquicredituri  suntper  verbum  eorum 
in  me,  ut  unum  sint  sicut  tu  Pater  in  me,  et 


Ex  concilio  Cabilonensi. 


Dictum  est  nobis  quasdam  feminas  desidiose, 
quasdam  vero  fraudulenterut  avirissuis  separen- 
tur  proprios  filios  coram  episcopis  ad  confirman- 
dumtenuisse.Undenos  dignum  duximus,ut  si  qua 
mulier  filium  suum  desidia  aut  fraude  aliqua 
corum  episcopo  tenuerit  ad  confirmandum,  pro- 
pter  fallaciam  suam  aut  propter  fraudem  quandiu 
vivat  poenitentiam  agat ;  a  viro  tamen  suo  non 
separetur. 

Ex  concilio  Maguntinensi. 

De  eo  quod  interrogasti,  si  ille  qui  filiolam  suam 
duxit  uxorem,et  de  eo  qui  concubuit  cum  commatre 
spirituali,  et  de  eo  qui  filium  suum  baptizavit,  et 
cuju8  uxor  eum  de  fonte  suscepit,  ea  ratione  ut 


ego  in  te\  etipsi  in  nobis  unum  sint  (Joan.  xvn).  B  dissidium  conjugii  fieret;  si  postea  in  tali  copula- 


Si  quis  temerario  ausu  et  sacrilego  in  defuncto 
quserit  propinquitatem,  vel  sub  altero  affinitatis 
vocabula  dissipare,  vel  susceptam  sobolem  alierius 
copulae  credens  legitime  sociari  propinquitatis 
priori8;  hic  negat  verbum  Dei  validum  esse  vel 
forte.  Et  qui  tam  facile  vel  tam  velociter  quaerit 
di88olvere,  hic  non  credit  verbum  Domini  manere 
in  aeternum.  Gonspice  terram  ex  quatuor  locis 
distantibus  magna  intercapedine  et  confectam  et 
conglutinatam,  finge  cujuscunque  figurse  vel  im- 
mensitatia  corpus  volueris. 

Ex  concilio  Matisconensi. 
Sane  consanguinitas  quae  in  proprio  viro  obser- 
vanda  est,  haec  nimirum  in  uxoris  parentela  de 


tione  permanere  possent.  De  talibus  sic  respon- 
dendum  est.  Si  filiolam  aut  commatrem  suam 
spiritualem  aliquis  in  conjugio  duxerit;  separan- 
dos  eos  esse  judicamus,  et  gravi  poenitentia  ple- 
cendos.  Si  autem  conjuges  legitimi  unus  aut  ambo 
ex  industria  fecerint  ut  filium  suum  de  fonte  su- 
scipiant,  ut  dissidium  fiat,  tale  consilium  damus, 
si  innupti  manere  voluerint  bonum  est;  sin  autem, 
gravis  poenitentia  insi  diatori  injungatur;et  simul 
maneant,  etsi  supervixerit  praevaricator  conjugii, 
acerrima  pcenitentia  mulctetur,  et  sine  spe  con- 
jugii  maneat. 

De  concilio  Tiburiensi. 
Qui  spiritualem  compatrem  habet  cujus  filium 


lege  nuptiarum  custodienda  est;  quia  constat  eos  q  vel  filiam  de  lavacro  sacri  fontis  accepit,  et  ejus 


duos  fuisse  in  carne  una;  communis  illis  utraque 
parentela  esse  credenda  est,  sicut  scriptum  est  : 
Erunt  duo  in  carne  una  (Gen.  n). 

Ex  concilio  Cabflonensi. 

Gontradicimus  quoque  ut  in  quarta  vel  quinta 
vel  sexta  generatione  nullus  amplius  conjugio  co- 
puletur.  Ubi  autem  post  interdictum  factum  f ue- 
rit  inventum  separetur. 

Gap.  XVI.  De  spirituali  germanitate.  De  quo 

Nicolaus  Salomoni  Constansiensi  episcopo. 

Sciscitatur  a  nobis  sanctitas  vestra,  si  aliquis 

homo%commatres  spirituales  habere  valeat  unam 

post  alteram,  in  quo  fraternitas  tua  meminisse 


uxor  commater  non  est,  liceat  ei  defuncto  compa- 
tre  suo  ejus  viduam  ducere  in  uxorem,  si  nullam 
habent  consanguinitatis  propinquitatem.  Quid 
enim?  Nunquid  non  possunt  conjungi  quos  nulla 
proximitas  carnalis  vel  in  id  generatio  secernit 
spiritualis?  Item  simili  ratione  qui  spiritualem 
habet  compatrem,  gener  ejus  fieri  non  prohibetur; 
de  illa  duntaxat  filia  quam  ipse  de  sacro  fonte 
non  suscepit.  Spiritualium  quoque  parentum,  id 
est  compatrum  filii  vel  filiae  ante  sive  post 
compaternitatem  geniti,  legitime  conjungi  pos- 
sunt.  Praeter  illas  quibus  compatres  existunt,  quia 
8piritualem  filiam  patiis  sui  nemo  uxorem  ducere 


,  ,  .  „  notest,  quamvis  filium  ejus  qui  compater  est  pa- 

debet  scnptum  esse  :  Erunt  duo  xn  carne  una      ^  8ui  g.  ^^      tris  mi  non  fuit>  uxorem  acci. 

(<?*«.  nUtaaue  cum  constet  auia  vir  et  uxor  una  ^  pere  nQn  prohibeatur. 


(Gen.u). It&que  cumconstet  quia 
caro  per  connubium  efficiuntur,  restat  nimirum 
virum  compatrem  constitui  illi  mulieri  cujus  ma- 
trimonio  assumpta  uxor  commater  esse  videbatur; 
et  liquet  idcirco  virum  illi  feminae  non  posse  jungi 
in  copula,  quae  commater  erat  ejus  cum  quaidem 
una  fuerat  caro  effectus. 

Idem  Carolo  archiepiscopo. 

Si  quis  cum  commatre  spirituali  fornicatus  fue- 
rit,  anathematis  (ut  scitis)  percutitur  ictibus.  Si- 
militer  autem  et  illum  percutere  promulgamus, 
qui  cum  ea  quam  de  sacro  fonte  baptismatis  sus- 
ceperit,  aut  cum  illa  quam  ante  episcopum  tenue- 
rit,  cum  sacrochrismate  fuerituncta,fornicationis 
perpetravit  scelus;  legitimam  tamen,  si  habuerit, 
non  dimittere  cogatur  uxorem. 


Gap.  XVII.  Quid  distet  inter  cognationem  sive 
consanguinitatem  et  affinitatem,et  spiritua- 
lem  germanitatem. 

Tria  quaedam  sunt,  id  est  consanguinitas,  affi- 
nitas  et  8piritualisgermanitas;in  quibusGhristia- 
norum  conjugio  lex  indicta  est.  Gonsanguinitas 
est  inter  eos  qui  junguntur  secundum  lineam  ge- 
neris.  Affinitas  est  inter  eos  qui  genere  quidem 
juncti  non  sunt,  et  tamen  mediante  genere  sunt 
sociati.  Verbi  grati :  Filius  fratris  mei  consangui- 
neus  meus  est;  uxor  ejus  quae  de  meo  genere  non 
est,  per  ipsum  qui  est  de  genere  meo  affinis  mihi 
facta  est,  et  ego  illi.Qui  ergode  alienacognatione 
uxorem  ducit,  cognatos  suos  illi  affines  facit,  et 
est  inter  mulierem  et  <w^^to^^\sS^^V\s^^^ 


519 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


520 


rum  et  cognatos  mulieris  non  quidem  consangui-  A 
nitas,  sed  affinitas,  in  qua  similiter  ut  in  conaan- 
guinitate  contractus  matrimonii  prohibetur.  In 
consanguinitate  usque  ad  septimum  gradum  con- 
jugia  vetita  sunt.  QuaBdam  tamen  Scripturae  in 
sexto  gradu,  quaedam  vero  in  septimo  prohibitio- 
nem  terminare  videntur.  Ambigua  estenim  locutio 
cum  dicitur,  quod  usque  ad  septimum  gradum 
conjugia  copulari  non  permittuntur.  Potest  enim 
et  8ic  intelligi,  quod  usque  ad  septimum  quidem 
gradum  prohibentur,  sed  in  septimo  conceduntur, 
vel  quod  septimus  gradus  ultimus  est,  in  quo  pro- 
hibentur;  et  post  quem  permittuntur.  Quidam 
primo  gradu  posuerunt  filios;  secundo,  nepotes  ; 
tertio,  pronepotes;  quarto,  abnepotes;  quinto, 
abnepotes;  sexto,  trinepotes;  septimo,  trinepotum  B 
nepotes.  In  hunc  modum  septem  gradus  in  prohi- 
bitione  continentur.  Qui  autem  patrem  et  matrem 
radicemgenerationisesse  dicunt,filium  autemetfi- 
liam  quasi  truncum  generationis  constituunt;  isti 
in  nepotibus  primum  gradum  computandum  cen- 
sent,  secundum  quam  acceptionem  ille  gradus  qui 
in  superiori  dispositione  septimus  f uit;  in  hac  sex- 
tus  esseostenditur.Gradus  consanguinitatisquan- 
tumvis  tendatur  sursum  et  deorsum,  copulam  con- 
jugalem  non  admittit,  sicut  de  iilio  ad  matrem  et 
omnes  qui  supra  sunt,  hoc  est  aviam  proaviam, 
etc,  et  de  matre  ad  filium;  et  omnes  qui  infra 
sunt.  Hoc  est  nepotem  pronepotem,  etc.  Similiter 
de  patre  ad  filiam,  vel  de  filia  ad  patrem  supra  et 
infra  consideratur.  Quapropter  inter  eos  qui  a  q 
latere  descendunt,gradus  consanguinitatis  in  ma- 
trimonio  computantur.  Quidam  affi  nitatem  quinto 
gradu  terminare  voluerunt.  Alii  usque  ad  septi- 
mum  sicut  et  consanguinitatem  observandam  esse 
judicaverunt.  Spiritualis  autem  germanitas  sive 
propinquitas  hoc  modo  custoditur.  Nemo  comma- 
trem  aut  filiam  spiritualem  uxorem  ducere  potest. 


Simili  modo  mulier  compatri  suo  au  t  filio  spirituali 
uxor  esse  non  potest.  Filius  quoque  commatrem 
patris  vel  filiam  spiritualem  uxorem  habere  pro- 
hibetur.  Et  similiter  iilia  compatri  matris  suae  aut 
filio  spirituali  uxor  esse  non  potest.  In  concilio 
Tiburiensi  conceditur  ut  homo,  defuncto  compa- 
tre,  suo  uxorem  iiiius  ducat,  si  ei  commater  non 
est.  Quod  si  verum  est,  similiter  mulier,  defuncta 
commatre  sua,  viro  illius  nubere  potest,  si  ei  com- 
pater  non  est.  Quod  tamen  in  aliquibus  prohibi- 
tum  reperitur, 

Gap.  XVIII  Utrum  dolus  qui  suppositio  dicitur 

conjugium  dissolvat. 

Andivimu8  aliquando  quibusdam  uxores  inco- 
gnitas  facie  desponsantibus,  alias  quasdam  viies 
personas  dolo  suppositas,  ubi  quidem  si  assensum 
suum  postea  ii  qui  doium  passi  sunt,  facto,  quod 
ex  intentione  non  fecerunt,  prsebere  noluerint,  ne- 
quaquam  conjugium  ratum  essedeberecensemus. 
Ex  intentione  enim  non  factum  constat,  nec  pos- 
8untconstringi  ad  exsequendumidquod  nec  inten- 
derunt  cum  facerent,  nec  voluerunt  cum  scirent. 

Cap.  XIX.  Utrum  conditio  servilis  si  nesciatur, 
postea  conjugium  dissolvat. 

Quaeritur  etiam  utrum  si  qua  mulier  servo  nup- 
serit  liberum  eum  existimans,  aut  liber  ancillam 
duxerit  iiberam  putans,  postea,  ubi  fraus  detecta 
fuerit,  conjugium  dissolvi  debeat.  Et  sunt  qui 
hunc  dolum  aliterquam  superiorem  judicandum 
putant.  Nam  quia  hic  non  in  persona,  sed  in  qua- 
litate  personae  solum  erratur,  idcirco  sanctitatem 
matrimonii  praejudicare  debere  censent.  Sed  for- 
tassis  hoc  magis  veritati  et  paci  in  qua  nos  voca- 
vit  Deus  conveniat,  ut  ubi  alterius  ignorantia 
cuipabilis  non  esse  ostenditur,  alterius  dolus  ad 
laesionem  irinocentis  in  eo  quod  fraude  usurpavit, 
stare  non  permittatur. 


PARS  DUODECIMA. 


DE    VOTIS. 


Gap.  I.  De  votiSy  an  sint  diversa. 
De  votis,  votum  non  solvo;  tu  postulasti,  et  ego 
quidem  quod  spopondi  solvere  cogor.  Modicum 
inter  frequentes  occupationes  furatus  otium  sum- 
matim  perstrinxi,  sed  non  plene  prosecutus  sum 
quod  quaesisti.  Quaeris  de  votis  utrum  pari  debito 
et  eadem  necessitate  astringant  promissores  suos; 
si  interrogationi  tuae  tantum  et  non  etiam  aedifi- 
cationi.  responsum  dare  vellem,  breviter  respon- 
dere  potuissem,quodnon  unum  in  votis  omnibus 
debitum  constat.  Verum  quia  te  non  quaestionem 
movi8se,  sed  aedificationem  magis  quaesisse  non 
dubito,  quantum  interim  pro  tempore  possibiii- 
tas  se  suggessit  et  ratio,  devotioni  tuae  satisfacere 
conatus  sum. 


D  Gap.  II.  De  quinque  modis  quibus  mens  agenda 

tractat. 
Quinque  modi  sunt  quibus  humana  mens  agenda 
tractare  consuevit  :  cogitatione,  voluntate,  deli- 
beratione,  promissione  et  voto.  Aliud  est  cogitare 
aliquid,  atque  aliud  velle  quod  cogitaveris.  Nam 
et  cogitare  potes  quod  non  vis,  velle  autem  non 
potes  nisi  cum  placet  id  quod  cogitaveris.  Verum 
aliquoties  contingit  ut  id  quod  secunduin  delec- 
tationem  placet,  secundum  rationem  non  placeat, 
et  ut  nondum  ipsa  rationis  acquiescat  ad  illud  ut 
faciat  ipsum  quod  delectat.  Et  est  quidem  in  ipsa 
delectatione  quasi  quaedam  voluntas  facti,  sed  in 
ipsa  ratione  necdum  tamen  est  propositum  fa- 
ciendi.  Si  autem  secutum  fuerit  post  voluntatem 


501 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  H  PARS  XII. 


WS 


propo8itum,  ut  mens  in  idquod  delectat  assensum 

confirmet,  jam  tenetur,  sive  ad  culpam  sl  malum 

est,aivead  meritum  si  bonum  est.Hoc  autem  totum 

quod  cogitationis  est,  et  voluntatis  est,  et  propositi 

est,totuminipsa  est,et  adipbamsivebonumsitsive 

malum,et  non  tenetur  nisi  in  se  et  quantumin  se  est 

tantum  tenetur  .Gum  autem  et  promissio  secuta  f  ue- 

rit  post  propositum,  jam  obligari  incipit  adversus 

alium  sponsor,  et  debitor  fit  promissionis  suse  pro 

veritate  servanda  ad  proximum.Siquidem  bonum 

est  quod  promisit,  debitor  est  quia  bonum  est,  et 

quia  promisit.  Si  autem  malum  est  quod  promi- 

sit,  debitor  non  est  in  eo  quod  malum  est,  quod 

promisit.  Reus  tamen  est  quia  promittere  prse- 

sumpsit,  quod  sine  culpa  implere  non  potuit. 

Novis8ime  sequitur  votum  in  quo  amplius  aliquid 

a  promissione  contineri  videtur. 

Cap.  H[.  Quid  sit  votum  et  quid  vovere. 

Votum  enim  est  testificatio  quaedam  promissio- 
ni8  spontanese  quse  ad  solum  Deum  et  ad  ea  quse 
Dei  sunt  magis  proprie  refertur.Vovere  siquidem 
est  testificatione  promissionis  spontanese  Deo  se 
obligare  ac  debitorem  statuere.  Nam  qui  promit- 
tit  simpliciter  spondet  se  facturum  aliquid ;  qui 
vero  vovet,  contestatur  promissioni  sua3  et  affir- 
mat  ipsampromissionem.Ubi  inquantum  estpro- 
missio,  tenetur,  inquantum  est  contestatio,  obli- 
gatur.Votorum  autem  aliud  occultum  estad  Deum 
et  coram  Deo,  aliud  manifestum  ad  Deum  coram 
homine.  Occultum  votum  fractum,  peccatum  est. 
Manifestum  autem  votum  fractum,  peccatum  et 
scandalum.  In  illo  Deus  offenditur,  in  isto  vero 
etiam  in  proximum  peccatur.Quod  si  quseris  quse 
vota  omnino  tenenda  sint,et  quse  item  sine  culpa 
praetermitti  sive  etiam  commutari  possint,  hanc 
primam  discretionem  accipio. 

Gap.  IV.  Quoe  vota  tenenda  non  sint. 

Scriptura  dicit:  Vota  stultorum  frangenda 
sunt  (Eccle.  v.).  Vota  quippe  stultorum  intelligi- 
mus  ea  quse  vel  de  malo  fiunt,  vel  de  bono  male. 
Verbi  gratia :  Si  quis  voveret  quempiam  interfi  - 
cere,  sive  quodlibet  aliud  in  quo  culpa  constaret 
se  facturum,  votum  de  malo  esset,  et  malum  es- 
set,  et  idcirco  faciendum  non  esset.In  quo  prima 
culpa  fuit  vovere,8ecunda  foret  si  implereturper- 
ficere.  Similiter  et  votum  de  bono  factum  si  bene 
non  fiat,inter  votastultorumqusefrangenda  sunt, 
deputatur.Bene  autem  non  fit  etiam  si  debono  sit 
illud  votum,  in  quovovetur  vel  quodnonlicet,vel 
quod  non  expedit  .Non  licet,ut  si  mulier  non  consen- 
tiente  vel  potius  contradicente  viro  suo  continen- 
tiamvoveat.Non  expedit,utsi  quispiaminjejunio 
vel  alio  quolibet  opere  supra  vires  suas  ac  possi- 
bilitatem  suam  aliquid  se  facturum  esseproponat. 
Haec  igitur  omnia  inter  vota  stultorum  deputan- 
tur,  quse  vel  perversa  sunt,  vel  illicita,  vel  indis- 
creta.  Ubi  autem  bonum  vovetur,  et  bene  vove- 
tur,  qusedam  ejusmodi  sunt  ut  commutationem 
ex  di8pen8atione  suscipiant,  qusedam  vero  talia 
ut  recompensationem  omnino  admittant. 


A  Cap.  V.  Quod  votum  nullam  commutationetn 

admittat. 
Vis  scirequse  sunt  illa  quse  commutationemul- 
lam  non  patiuntur  ?  Fortassis  mihi  non  credis,qui 
auctoritatem  quaeris,  si  quid  ex  universis  unum 
ego  proferre  voluero.  Est  tamen  quoddam  quod 
commutationem  nullam  admittit.Nam  dispensatio 
esse  non  potest,  ubi  recompensatio  esse  non  po- 
potest.  Dispensatio  quippe  nomen  dispendii  eet, 
detrimentum  sonat  quantum  in  ipso  est.Stultum 
voro  est  voluntarie  damnum  sustinere,  ubi  nul- 
lum  lucrum  consequitur.  Ubi  autem  in  parvo  de- 
trimentum  voluntarie  toleratur  ut  in  majori  lu- 
crum  proveniat,  hsec  dispensatio  vocatur,  et  bona 
est  dispensatio  ista.  Ecce  ergo  quomodo  bene  in 

Billo  voluntarie  damnum  sustineri  potest  quo 
majus  nihil  acquiri  potest?  Unum  est,  si  aucto-. 
ritate  vis  quod  commutationem  non  recipit,  non 
ego  dico,sed  veritas  dicit,  et  si  egodico  post  veri- 
tatem  dico,  et  secundumveritatem  dico  ;quianon 
dabit  homo  commutationem  pro  anima  sua 
(Matth.  xvi).  Sed  forte  respondebis  et  dicesquod 
non  dixit  veritas  non  dabit,  sed  quam  dabithomo 
commutationem  pro  anima  sua  ?  Ecce  igitur  non 
affirmavit,  sed  interrogavit,  tu  responde,  si  potes, 
quamdabit  homo  commutationem  pro  animasua? 
Vides  manifeste  quod  unum  est  quod  commuta- 
tionem  non  recipit,  neque  dispensationem  admit- 
tit.Hoc  si  vove8,imo  quia  voves  (non  enim  bonus 
esse  potes  si  hoc  non  voveris)  redde  quod  vovisti, 

q  et  ipsum  quod  vovisti  redde,  quia  si  aliud  red- 
dere  volueris,  non  accipitur  pro  isto  quodcunque 
illud  fuerit :  Vovete,  inquit  Psalmista,  et  reddite 
Domino  Deo  vestro,omnes  qui  in  circuitu  ejus 
affertis  munera  (Psal.  lxxv).  Quse  munera? 
Afferte  Domino  filii  Dei,  afferte  Domino  filios 
arietum  (Psal.  xxvra).  Forte  ista  sunt  munera 
quse  vovere  nos  jubet  et  reddere  Psalmista:  arie- 
tes  et  filii  arietum  cum  dicit :  Vovete,  etc.  Cui 
munera  ?  Audi  quid  sequitur:  Terribili  et  ei  qui 
anfert  spiritum  principum  apud  reges  terrce 
(Psal.  lxxv).  Quid  hoc  pertinuit  ut  postquam 
dixerat :  Reddite  Domino  Deo  vestro  munera,8ta- 
tim  subjungeret :  Qui  aufert  spiritum  principum; 
nisi  quia  ipsa  munera  ipsum  spiritum  signiflca. 

D  re  voluit  ?  Sed  si  spiritum  principum  aufert,  au- 
ferre  non  poterit  spiritum  tuum  ?  Redde  ergo  vo- 
luntarius  ne  amittas  invitus.  Vovete  et  reddite 
DominoDeo  vestro,omnes  quiin  circuituejusaf- 
fertis  munera.  Terribili  et  ei  qui  aufert  spiritum 
principum,  terribili  apud  reges  terrse.  Videergo, 
frater,  quid  est  quod  vovere  et  reddere  nos  opor- 
tet  Domino  Deo  nostro.  Quod  si  post  vovere  vel 
post  votum  reddere  nolumus,  tamen  retinere  non 
valemus.  Si  reddimus,  accipiet,  si  non  reddimus, 
tollet.  Si  reddimus,  pro  dato  remunerabit,  si  non 
reddimus,  pro  non  datocondemnabit.Sienimred- 
diraus,  quod  nostrum  est  damus,  et  reputatur  ad 
justitiam,  si  autem  non  reddimus,  quod  alienum 
est  retinemu8,et  imputatur  ad  culpam.  Qui  amat, 
inquit,  animam  suam  perdet  eam  (Joan.  xu). 
et  qui  perdiderit  animam   suam  propter  me> 


m 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA. 


584 


inveniet  eam  (Matth.  x).  Servat  sibi  qui  mihi  A 
tribuit,  et  qui  sibi  retinet  amittit.  Vovete  ergo  et 
reddite.  Si  voves  animam  tuam,  redde  animam 
tuam.  Noli  putare  quod  reddere  possis  pro  anima 
tua  pecuniam  tuam.  Hoc  enim  esset  plus  vovere 
et  minu8  reddere,  et  non  esset  aequa  recompensa- 
tio.Si  tua  das  Deo,teipsum  diabolo,  non  est  sequa 
partitio.  Nonne  si  recte  offeras  et  non  recte  divi- 
das,  pecca8ti?  Plus  enim  valet  anima,  et  minus 
peccunia.  Nonne  anima  plus  est  quam  esca,  et 
corpus  plus  quam  vestimentumf  (Matth.  vi; 
Luc.  xh.)  Si  plus  est  anima  quam  esca,  plus  uti- 
que  est  quam  pecunia,quia  et  esca  plus  est  quam 
pecunia.  Propter  escam  enim  datur  pecunia,  et  si 
non  est  esca,  pecunia,  quid  esset  ?  Nam  quod 
plus  confert  et  prodest,  ipsum  plus  esse  ne-  3 
cesse  est.  Si  ergo  voves  animam.  noli  pro  ani- 
ma  dare  pecuniam,  quia  si  hoc  facis,  fraudem 
facis;  plus  vovenset  minus  reddens.  Cum  anima 
tua  dare  potes  pecuniam  tuam,  pro  anima  non 
potes,  nisi  forte  pro  anima  tua  ita  pecuniamtuam 
dare  votueris,  ut  anima  tua  data  acceptabilior 
fiat.  Pro  illa,  cum  illa  amatur,  pro  illa  sine  illa 
non  accipitur.  Noli  ergo  putare  quod  pro  anima 
tua,  id  est  pro  commutatione  animse  tuae  pecu- 
niam  tuam  dare  possis,  quia  et  ipsam  pecuniam 
sic  datam  non  aeciperet,  et  tu  animam  tuam  ser- 
vare  non  posses  sic  retentam.  Itaque  et  pecunia 
amitteretur,  et  anima  non  servaretur.  Hoc  igitur 
unum  est  quod  recompensationem  non  accipit. 

Cap.  VI.  Quoe  vota  commutationem  patiuntur.  C 

Csetera  omnia  proloco  et  tempore  et  causa  com- 
mutationem  admittunt.  Vovisti  aurum,argentum 
reddere  potes,  quia  quodpretio  minus  est,  in  pon- 
dere  majus  esse  potest.  Vovisti  peregrinationem 
tuam  Domino,  commutationem  admittit,  si  forte 
expediat  magis  quod  contingere  potest,ut  perma- 
neas  in  patria  tua  et  in  domo  tua.  Nam  si  illic 
persolvere  potes  aliud  tantum  valens.  sive  ad  la- 
borem  operis  sive  ad  devotionem  virtutis,  sive  ad 
utilitatemadmini8trationi8,  commutationem  dare 
potes.  Vovisti  jejunium  et  hic  commutatio  esse 
potest,  si  forte  hoc  non  expediat  quod  contingere 
potest.  Aliud  adhuc  dico  :  Vovisti  Deo  servire  in 
aliquo  loco,  vel  in  habitu,  vel  insocietate  aliqua, 
dico  quod  et  hoc  totum  commutationem  habere 
potest,  quia  potest  et  locus  destrui  et  homines 
mori,  et  habitus  mutari.  Nunquidputas  ideo  per- 
dis  animam  tuam  si  locus  aliquis  vastatur  aut  si 
homines  moriuntur  ?  Tantummodo  ex  te  non  flat 
quod  in  illis  fit,  neque  in  te  remaneat  quod  a  te 
fieri  debuit.  Non  est  periculum  tuum  ubi  non  est 
culpa  tua.  Fac  quod  potes  et  quantum  potes,  et 
8ufficit  tibi.  A  bona  voluntate  non  amplius  exigi- 
tur  niai  quantum  potest.  Si  autem  aliquid  horum 
voveri8  vel  similium  aliquid,quae  invitis  vel  auf erri 
possunt^vel  volentibus  commutari,etimplerequi- 
dem  vales  quod  vovisti,  non  est  in  tuo  arbitrio 
commutatio  voti  tui,  etiamsi  majus  aliquid  vide- 
ri8,vel  meliue  faciendum  quodfacias.  Potest  qui- 
dem  dispensatio  fieri  circa  te,  sed  non  debet  fieri 


a  te.Nam  tu  quidem  quantum  in  te  est  hoc  debes 
quod  vovisti  ipsum  et  non  aliud.  Non  tibi  licet 
pro  alio  aliud  commutare,  sed  dispensatori  et  ma- 
gistro  tuo ;  si  voluerit  et  expedire  noverit  licet 
aliud  accipere.  Si  idem  a  te  datur  debitum  est ;  si 
aliud  ab  illo  accipitur,  indulgentia  est.Namidcir- 
co  dispensator  dicitur  ille  qui  a  subjectis  omnibus 
secundum  utilitatem  etfructumrecompensationis 
diversa  quaedam  a  primis  et  alia  ab  iis  qu®  pro- 
posita  fuerant  salubri  ac  rationabili  commutatio- 
ne  impendere  potest.  Sicut  ergo  votum  tuum  in 
tua  constat  voluntate ;  sic  commutatio  voti  tuiin 
illius  constat  potestate.  Illic  per  te  operari  potest 
bonum  quod  delectat,  hic  autem  consulere  debes 
illum  quod  magis  expediat.  Est  autem  adhuc  am- 
plius  aliquid  quod  dictis  adjiciendum  videtur. 
Ecce  vovisti  virginitatem  carnis  tuae  Domino  Deo 
tuo,  dico  quod  reddere  debes  quod  vovisti.  Non 
licet  tibi  retrospiscere,  ut  deinceps  ad  experien- 
tiam  carni8  descendas.  Dico  ergo  tibi,redde  quod 
debes.  Non  licet  tibi  aliud  pro  isto  reddere, 
si  istud  potest  reddere.  Sed  quid  facimus  ?  Ecce 
vovisti  et  votum  non  tenuisti,  quia  virgini- 
tatem,ami8i8ti.  Non  potes  amplius  reddere  vir- 
ginitatem,  non  potes  dare  quod  non  habes.  Se- 
melamissa  est  virginitas,  amplius  reparari  aut 
recuperari  non  potest.  Quid  autem  facies  ?  Quid 
reddes  Domino  Deo  tuo  pro  virginitate  tua  quam 
vovisti  et  post  votum  amisisti  ?  Est  ne  aliquid 
aliud  quod  pro  ista  reddi  possit,  ut  debitum  red- 
datur  et  tantum  votum  impleatur  ?  Si  nihil  est 
aliud  quod  pro  ista  reddatur,salus  non  est  iisqui 
hanc  voverunt,  et  amissam  jam  reddere  nonpos- 
sunt.  Nunquid  igitur  pontem  misericordiae  prses- 
cindere  audebimus  ejusmodi  ?  Dicat  hoc  qui  au- 
det.  Ego  nec  praesumo  nec  volo.  Videat  qui  hoc 
dicere  voluerit  ne  forte  sibi  ipsipericulum  struat; 
ergo  aliud  est  quod  reddere  possis  pro  virginitatetua 
sieam  perdidisti.  Quid  aliud  ?  Redde  pcenitentiam 
tuam?  reddecontritionenm  tuam ;  redde  humilita- 
tem  tuam .  Pro  virginitate  carnfs  redde  humilitatem. 
cordis;pro  carnefractafrangecor;humilitatem  per 
se  debuisti  etiamsi  virginitatem  habueras;  et  ta- 
men  si  virginitatem  reddere  non  potes,  redde  pro 
illa  humilitatem,  et  satisfaciet  tam  pro  se  quam 
pro  illa.Vide  quanta  est  virtus  humilitatis.  Socia 
est  virginitas,  humilitatis,  et  socia  humilitas  vir- 
ginitatis,  et  non  potest,  si  abest  humilitas,  satis- 
fere  Deo  virginitas;  potest  autem  etiam,  si  habes, 
virginitas  satisfacere  Deo,humilitas  si  habeatur. 
Est  igitur  aliquid  quod  reddas  pro  virginitate 
tua,  si  illam  reddere  non  potes.  Et  unde  satisfa- 
cias  Deo,  etiam  si  istam  non  offeras ,  nunquid 
sicdico  de  anima  tua?  Perde  animam  tuam  ita 
ut  amplius  eam  reddere  non  possis ;  ei  vide  si  ali- 
quid  tibi  superest  quod  pro  illa  reddere  possis. 
Propterea  dixi  tibi :  Quia  hoc  unum  est  pro  quo 
commutatio  nulla  dari  potest.  Si  hoc  solum  dari 
non  potest,  hoc  nisi  reddideris  quidquid  dederis 
non  satisfacis.  Hoc  si  reddis  quidquid  non  dede- 
ris,  non  offendis. 


605 


DE  SACRAMENTIS.  UBRI  II  PABS  XUI. 


B26 


PARS  TERTIA  DECIMA. 


DE    VITIIS    ET    VIRTUTIBUS. 


Cap  I.  De  viliis  et  virtutibus,  et  operibus  malis,        A 

Septemcapitalia  vitia  sive  principalia,sive  origi- 
nalia,  sacra  Scriptura  commemorat,  quae  ideo  ca- 
pitaliavelprincipalia  vel  originaliadicuntur,quia 
reliquomm  omnium  caput  sunt  et  principium  et 
origo.  Omnia  quippe  alia  ab  istis  septem  vitiis 
oriuntur.  Hoc  autem  interesse  videtur  inter  pec- 
cata  et  vitia,  quod  vitia  sunt  corruptionesanimae, 
ex  quibussi  ratione  non  refrenentur,peccata,idest 
actus  injustitiae  oriuntur.  Quando  autem  tentanti 
vitio  consensus  adhibetur  actus  injustiae  est  quod 
peccatum  dicitur.Itaque  vitium  est  infirmitas  apiri 
tualis  corruptionis,peccatum  autem  ex  corruptio- 
ne,  oriensper  consensum  actusiniquitatis.  Itaque 
vitium  absqueconsensu  infirmitas  est,cui  in  quan- 
tiim  infirmitas  est  misericordiadebetur,praemium  b 
autem  et  coronain  quantun^ab  actu  iniquitatis  co- 
hibetur.Cum  consensu  vero  vitium  culpa  fit,ubi  in 
quantum  vitium  est  malum  est,  in  quantum  vo- 
luntarium  est  poena  dignum  est.  Vitium  ergo  est 
in  corruptione,  peccatum  autem  inactione.  Actus 
vero  peccati  solo  consensu  perficitur,  etiamsi  fo- 
ris  opus  non  fuerit,  quia  quod  iniquitatis  est  per 
consensum  pravum  in  sola  voluntate  com- 
pletur,  etiam  tunc  cum  ab  eo  quod  vultperficien- 
do  foris  invitarestringitur.Facitenim  quod  suum 
est  totum  et  quod  amplius  non  facit  suum  non 
est;  nec  ab  ipsa  est  quod  amplius  non  facit  sed 
contra  ipsam.  Ita  in  solo  consensu  opus  judica- 
tur ;  cui  quidem  id  quod  foris  est  opus  tantum 
in  malitia  adjicit  quantumipsumquiintus  opera-  q 
tur,  motum  voluntatis  ad  malitiam  accendit.  Sic 
ergo  vitia  origo  peccatorum  sunt,  ex  quibus  nas- 
cuntur  opera  iniquitatis.  Quae  quidem,  sicut  dic- 
tum  est,  absque  consensu  poenam  habent,  quia 
corruptio  sunt,cum  consensu  autem  culpam, 
quia  voluntaria  sunt.  Inquantum  enim  originalia 
8unt,  pcena  in  ipsis  exercetur.  In  quantumvolun- 
taria,  poena  ipsis  debetur.  Sunt  autem  haec  :  pri- 
ma,  superbia;  secunda,invidia ;  tertia  ira;  quarta, 
acidia ;  quinta,  avaritia  ;  sexta,  gula ;  septima, 
luxuria.  Ex  iistriahominem  exspoliant,  quartum 
flagellat  spoliatum  ;  quintum  fiagellatum  ejicit, 
sextum  ejectum  seducit,  septimum  seductum  ser- 
vituti  subjicit.  Superbia  aufert  homini  Deum,  in- 
vidia  proximum,  ira  seipsum,  acidia  flagellat 
8poliatum,  avaritia  flagellatum  ejicit ;  gula  ejec- 
tum  seducit,  luxuria  seductum  servituti  subjicit. 
Anima  rationalis  in  sanitate  sua,  vas  est  solidum 
et  integrum  nullam  habens  corruptionem ;  quam 
vitia  venientia  in  eam  hoc  modo  vitiant  et  corrum- 
punt :  per  superbiam  inflatur,  per  invidiam  ares- 
cit,  per  iram  crepat,  per  acidiam  frangitur,  per 
avaritiam  dispergitur,  per  gulam  inficitur,  per 


D 


luxuriam  concuicatur,  et  in  lutum  redigitur.  Su- 
perbiaest  amorpropriaeexcellentiae.Invidia  odium 
felicitatis  alienae.  Ira  irrationabilis  perturbatio 
mentis.Acidia  est  ex  confusione  mentis  nata  tris- 
titia,8ive  tsediumetamaritudoanimi  immoderata; 
qua  jucunditas  spiritualis  extinguitur ;  et  quo- 
dam  desperationis  principio  mens  in  semetipsa 
subvertitur.  Avaritia  est  immoderatus  appetitus 
habendi.  Gula  estimmoderatus  appetitus  edendi. 
Luxuria  est  concupiscentia  explendae  voluptatis 
nimia ,  vel  concubitus  desiderium  supra  modum, 
vel  contra  rationem  effervens.  Superbiae  duo  sunt 
genera.  Unum  intus,  alterum  foris.  Intus  super- 
bia  est,  foris  jactantia.  Superbia  in  elatione  cor- 
dis;  jactantia  in  ostentatione  operis.  Superbiain 
eo  quod  sibi  placet,alienumtestimonium  deepicit. 
Jactantia  autem  ut  magis  sibi  placeat,  alienum 
te8timonium  requirit.  Propterea  jactantia  per 
levitatem  blandem  se  simulat,  superbia  vera  in 
tumore  crudelem  demonstrat.  Superbia  enim  ti- 
meri  vult,  jactantia  amari ;  et  utraque  tamen  in 
eo  quod  appetit  sibi  placens  perverse,  diverso  li- 
tet  modo  inordinate  convincitur  gloriari.  Si  quis 
igitur  superbiam  et  jactantiam  sub  uno  compu- 
taverit  membro,  septem  invenit  vitia  capitalia,de 
quibus  peccata  omnia,  actus  iniquitatis  et  injus- 
titiae  opera  oriuntur.Peccata  autem  alia  venialia, 
alia  criminalia  dicuntur.  Venialia  sunt  quae  nec 
facile  vitari  possunt,  ut  aliquando  non  fiant,  ne- 
que  multam  turpitudinem  vel  laesionemmagnam 
habent  si  fiant.  Griminalia  dicuntur  quae  vel  lae- 
sionem  magnam  inducunt,vel  turpitudinem  inge- 
runt  in  quibus  vel  Deus  vel  proximus  multum 
offenditur,  vel  iese  qui  facit  maculatur.  Talia 
sunt  homicidia,  adulteria,  perjuria,  furta,  etquae 
iis  similia  adjunguntur,  vel  continentur  in  istis ; 
sicut  rapinas  sacrilegia,  incestus,  et  caetera  talia. 
Venialia  sunt  sicut  ira  levis  et  transitoria,  risus 
et  hujusmodi,  quae  sine  deliberatione  agentium 
contingunt,  sive  ex  negligentia  incaute,sive  exin- 
firmitate  praecipitanter. 

Gap.  II.  De  virtutibus  et  qperibus  bonis. 
Sicut  superius  diximus  aliud  esse  vitium,  atque 
aliud  peccatum  quod  ex  ipso  vitio  procedit,  itain- 
telligimus  aliud  esse  virtutes,  atque  aliud  opera 
justitiae  quae  ex  ipsis  oriuntur.  Virtus  enim  quasi 
quaedam  sanitas  est  et  integritas  animae  rationa- 
lis,  cujus  corruptio  vitium  vocatur.  Opusvero jus- 
titiae  est  in  motu  mentis  rationalis,qui  secundum 
Deum  incedit,  a  cordis  conceptione  surgens,  et 
foras  usque  ad  actionis  corporalis  completionem 
procedens.  Virtutes  in  Scripturis  plurimae  nume- 
rantur,  maxime  vero  quse  in  Evangelio,  quasi 
quaedam  antidota  vel  sanitatea  qcuk^^tas&^' 


527 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  QPP.  PARS  n.  —  DOGMATICA. 


528 


tiorum  corruptionem  sub  eodem  numero  dispo-  A 
nuntur.  Prima  est  humilitas,  secunda  mansuetu- 
do,  tertia  mentis  compunctio,  quarta  desiderium 
justitiae,  quinta  misericordia,  sexta  cordis  mun- 
ditia;  septima  pax  mentis  interna.  Homo  igitur 
in  peccatis  jacens  aegrotus  est,vitia  sunt  vulnera, 
Deus  medicus,  dona  Spiritus  sancti  antidota,vir- 
tutes  sanitates,  beatitudines  gaudia,  per  dona 
enim  Spiritus  santi  vitia  sanantur.  Sanitas  vitio- 
rum  integritas  est  virtutum.  Sanus  operaiur,ope- 
rans  remuneratur.  Sic  post  virtutes  opera  bona 
sequuntur,  et  ex  virtutibus  opera  ipsa  oriuntur. 
Sex  operamisericordiae  inEvangelio  (Matth.xxv), 
specialitera  Domino  enumerantur,in  quibusper- 
fectio  bonorum  operum  significantur.  Primum 
est  esurientem  pascere,  secundum  sitientem  po-  B 
tare,  tertium  hospitem  colligere,quartum  nudum 
vestire,  quintum  infirmum  visitare,  sextum  ad 
incarceratum  etclausum  venire.  In  iis  enim  ne- 
cessitatibus  omnis  vitaB  humanae  molestia  vel 
comprehenditur  vel  figaratur,  in  quibus  quisquis 
propter  Deumproximo  compatitur,misericordiam 
a  Deo  in  sua  necessitate  meretur. 

Cap.  III.  De  timore  et  amore. 

Sane  duo  sunt  motus  cordis,  quibus  anima  ra- 
tionalis  ad  omne  quod  facit  agendum  impellitur. 
Unuseet  timor,alter  amor.Haec  duo  cum  bona  sunt 
omnebonum  efficiunt.Per  timoremenim  malaca- 
ventur;  peramorembonaexercentur.  Cum  autem 
mala  sunt,  omnium  malorum  initium  et  causa 
existunt.  Per  timorem  enim  malum  a  bono  rece-  q 
ditur ;  per  amorem  vero  malum  mala  perpetran- 
tur.  Sunt  ergo  duo  haec  quasi  portaeduae,per  quas 
mors  et  vita  ingrediuntur.  Mors  quidem  quando 
aperiuntur  ad  malum,  vita  autem  quando  ad  bo- 
num  referantur. 

Cap.  IV.  Quid  sit  timor. 

Timor  est  effectus  mentis  quo  movetur  ut  su- 
periori  cedat ;  amore  enim  accedit,  timore  rece- 
dit.  Si  in  justitia  perstitisset  homo,  ex  voluntate 
subjiceretur  meliori.  Nunc  autem  ex  necessitate 
fortiori  subjicitur.  Haec  est  pcena  illa  timoris  ex 
qua  servili8  nominatur.  Quando  qui  voluntate 
priu8meliori  8ubjicinoluit,nunc  necessitate  for- 
tiori8ubjicitur.Quam  profecto  pcenamtunc  chari- 
tas  foras  mittit  quando  subjectionem  voluntariam  j) 
facit.  Quando  magis  crescit  charitas,  tanto  magis 
crescit  voluntas ;  quanto  magis  crescit  voluntas, 
tanto  magis  decrescit  necessitas.  Et  jam  perfecta 
charitate  amat  ad  reverentiam  meliorem  volun- 
tarius ;  non  timet  ad  poenam  fortiorem  invitus. 
Quaerunt  de  Christo  homine  quomodo  timorem 
Domini  habuerit.  Sed  facile  est  demonstrare  quo- 
modo  voluntarie  Patri  in  quantum  ipsehomo  erat 
sibi  8uperiori  subjiciebatur,  et  spontanea  reve- 
rentia  cedebat  illi  quem  superiorem  cognoscebat, 
dicens  :  Pater  major  me  est  (Joan  xi).  Sicutigi- 
tur  amor  cum  sit  motus  mentis  naturaliter  unus 
secundum  diversasqualitatesdiversa  nomina  sor- 
titur;  et  dicitur  aliquando  cupiditas;  quando 
scilicet  ad  mundum  est,  quando  vero  ad  Deum 
est  charitas.  Sic  timor  cum  sit  motus  mentis  na- 


turaliter  unus,  secundum  diversos  tamen  modos 
quibus  habetur  vel  operatur,  diversis  nominibus 
significatur. 

Cap.  V.  De  quatuor  timoribus. 

Quatuor  sane  timores  sacra  Scriptura  discernit: 
servilem  mundanum,  initialem,  filialem.  Servilis 
timor  est,  pro  evitanda  poena  abstinere  a  malo, 
retenta  voluntate  mala.  Mundanus  timor  est  pro 
evitanda  poena  abstinere  a  bono,  retenta  volun- 
tate  bona.  Initialis  timor  est  pro  evitanda  poena 
cum  perversoopereetiam  pravas  cogitationes  re- 
secare.  Filialis  timor  est  homo  firmiter  adhaerere 
quia  illud  amittere  nolis.  Ex  iis  quatuor  timori- 
bus  duo  mali  suntidestservilisetmundanus;duo 
boni,  id  est  initialis  et  filialis.  Servilis  timor  poe- 
nam  quae  ab  hominibus  inferturmetuit;  et  id- 
circo  etsufficit  cessare  a  malo  opere,  quia  ad  ocu- 
lum  famulaturet  reatum  conscientiae  non  metuit, 
hominibus  placere  volens.  Mundanus  viro  timor 
hominibus  piacere  non  quaerens  tamen  displicere 
metuens ;  et  ipse  fingit  quod  non  est ;  tam  men- 
dax  in  neganda  veritate,quam  fallax  alter  in  fal- 
sitate  tegenda.  Et  uterque  in  veritate  offendit; 
alter  quia  timide  negat  quod  est ;  alter  quia  per- 
verse  simulat  quod  non  est.  Initialis  vero  timor 
quia  eam  quam  Deus  comminatur  pcenam  decli- 
nare  satagit,  nequaquam  sibi  sufficere  videt,  ut 
ab  illicita  se  operatione  contineat,  quia  ei  qui  cor 
intuetur  non  est  satis  ad  probationem  si  inno- 
cens  fuerit  actio,  nisi  etiam  ipsa  cordis  cogitatio 
ante  ejus  oculos  sincera  atque  impolluta  appareat. 
Quia  ergo  illi  displicere  metuit  qui  videt  totum 
ad  perfectam  innocentiam  coram  eo  necesse  esse 
considerat  ut  emendet  totum.  Et  ideo  iste  timor 
initialis  dicitur  quia  sub  hoc  per  bonam  volunta- 
tem  et  virtus  intium  capit ;  et  vitium  finem.  Nec- 
dum  tamen  perfectio  est,  quia  dum  aliud  agitur, 
et  aliud  intenditur,  ipsum  adhuc  propter  se  bo- 
num  non  amatur.  Tunc  accedit  charitas  ;  et  in- 
trat  per  timorem  illum,  qui  dum  monstrat  quod 
fugere  debeamus,  periculum  quodammodo  ape- 
tere  et  deciderare  facit  praesidium.  Convertit  igi- 
tur  cor  ad  Deum,  ut  quodammodo  de  ipso  fugiat 
ad  ipsum ;  hoc  est,  dum  cavet  habere  iratum,stu- 
deat  habere  propitium.  Hunc  sequitur  timor  fi- 
lialis  qui  ex  succedente  charitate  nascitur,ut  ip- 
sum  timere  nihil  aliud  sit  quam  degustatum  in 
charitate  bonum  jam  nolle  amittere.  Et  hic  qui- 
dem  timor  aliquid  poenae  adjunctum  habet  dum 
inincertoambulamus;et  potestinutramque  adhuc 
partem  declinare  status  vitae  mutabilis.  Sed  cum 
mutabilitas  nulla  erit,  tunc  nulla  ex  incerto  sus- 
picionis  poena  inerit.Et  tunc  timor  quodammodo 
sine  timore  erit,ubi  et  de  stabilitate  certi  erimus; 
et  tamen  reverentiam  Greatori  exhibere  non  de- 
aistemus. 

Cap.  VI.  De  charitate. 

Geminam  nobis  sacra  Scriptura  charitatem 
commendat ;  Dei  videlicet  et  proximi.Charitatem 
Dei  ut  sic  ipsum  diligamusutin  ipso  gaudeamus. 
Charitatem  proximi  ut  sic  ipsum  diligamus,  non 
ut  in  ipso,  sed  ut  cum  ipso  gaudeamus  in  Deo. 


529 


DE  SACRAMENTIS.  —  LIBM  II  PAHS  XHI. 


580 


Hoc  est,  ut  Deum  diligamus  propter  se  ipsum  ;  A  mus,  quia  boni  non  sunt,  tamen  propterea  dili- 


proximum  autem  propter  Deum.  Deus  autem  id- 
circo  propter  se  ipsum  diligendus  est ;  quia  ipse 
est  bonum  nostrum.Proximus  autem  ideo  propter 
Deum  diligendus  est,  quia  cum  ipso  in  Deo  est 
bonum  nostrum.Illum  diligimus  ut  ad  ipsum  ve- 
niamu8,et  in  ipso  gaudeamus.Istum  diligimus  ut 
cum  ipso  curramus,  et  cum  ipso  perveniamus. 
Illum  ut  gaudium,istum  ut  gaudii  socium  ;  illum 
ut  requiem,  istum  ut  requiei  consortem.  Quid  est 
Deum  diligere  ?  Habere  velle.  Quid  est  Deum  di- 
ligere  propter  seipsum  ?  Ideo  diligere,  ut  habeas 
ipsum.Quidest  proximum  diligere  propter  Deum? 
Ideo  diligere  quia  habet  Deum.  Sicut  diligimus 
hominem  propter  justitiam,  id  est  quia  habet 


gere  debemus,ut  bonitatem  habeant  et  boni  sint. 
Et  in  iis  omnibus  non  nisi  bonitas  diligitur, 
quando  nihil  diligitur  nisi  propter  bonitatem.  Si- 
mili  modo  cum  Deus  diligitur,  propter  se  diligi- 
tur  quiaab  alio  non  est,  neque  aliud  ab  ipsoquod 
diiigitur  in  ipso.Gum  vero  proximus  diligitur,non 
propter  se  diligiVur,  sed  propter  Deum.  Alter,  id 
est  amicus,quia  Deum  habet ;  alter,  id  est  inimi- 
cus  ut  Deum  habeat  ;  et  in  iis  omnibus  non  nisi 
Deus  diligitur,  quia  aliud  non  est  quam  Deus, 
quod  et  in  illo  diligitur  quia  est,  et  in  isto  diligi- 
tur  ut  sit.  Ergo  cum  Deus  diligitur  et  proximus 
diligitur,cum  Deus  diligitur,quare  dixitScriptura 
ut  et  Deum  diligas  et  proximum  ?  Si  in  Deo  Deum 


ju8titiam,et  sicut  diligimus  hominem  propter  sa-  B  diligis,  et  in  proximo  Deum  diligis,  nec  aliud  in 


pientiam,id  est  quia  habet  sapientiam,sic  diligi- 
mus  hominem  propter  Deum,  id  est  quia  habet 
Deum;  vel  si  forte  nondum  habet,quia  habiturus 
est  eum  ;  vel  ut  habeat  eum.  Sic  itaque  propter 
Deum  hominem  diligimus,  quem  utique  propter 
Deum  non  diligeremus,si  Deum  non  diligeremus. 
Quemadmodum  cum  hominem  propter  sapientiam 
diligo,  ideo  diligo  quia  ipsam  sapientiam  diligo ; 
quemprofecto  non  diligerem,si  sapientiam  propter 
quam  ipsam  diligo,non  diligerem.  Ita  cum  proxi- 
mum  propter  Deum  diligo,ideo  diligo  quia  Deum 
diligo,propter  quem  ipsum  proximum  diligo,quem 
utique  non  diligerem  si  Deum  propter  quem  ipsum 
diligo,  non  diligerem.  Sic  igitur  si  bene  diligo  et 


proximo  quam  in  Deo  diligis,  quare  sunt  duo 
praecepta  charitatis  ?  Si  enim  utrobique  Deus 
diligitur,  in  utroque  unum  impletur,  nec  opus 
fuerat  prseceptum  geminari  de  opere  uno.  Suffe- 
cerat  si  dixisset  :  Dilige  Dominum  Deum  tuum 
(Deut.  vi  ;  Matth.  xxn).  In  hoc  enim  totum  est. 
Qui  enim  vere  Deum  diligit,  ubique  diligit.Si  vere 
diligitur,diligitur  ubicunque  invenitur.In  seipso, 
in  proximo,  intus  et  foriR,et  sursum  et  deorsum, 
longe  et  prope.  Si  mel  dulr»e  est,  dulcis  est  et  fa: 
vus.  Si  mel  diligis,  diligis  et  favum  receptaculum 
mellis.  Sed  cum  mel  diligitur,  ideo  diligitur  quia 
dulce  ipsum  est.  Gum  vero  favus  diligitur,  ideo 
diligitur,  quia  dulcedo  in  ipso  est.  Mel  propter 


bonum  diligo.  Non  enim  bene  diligo  nisi  cum  q  seipsum  diligitur.     Favus   autem  propter  mel 


bonum  diligo ;  et  cum  bonum  quod  diligo  non  ob 
aliud  quam  propter  bonitatem  diligo.Si  ergo  bene 
diligo,  sic  diligo.  Quomodo  ?  Amicum  in  Deo,  et 
inimicum  propter  Deum.Quid  est  amicum  diligere 
in  Deo  ?  Ideo  diligere  quia  Deum  habet.  Non  in 
divitiis  suis,  non  in  fortitudine  sua,  non  in  pul- 
chritudine  sua,  sed  in  justitia  sua,  in  sanctitate 
sua,  in  bonitate  sua.  Illa  enim  etsi  a  Deo  sunt, 
extra  Deum  diligi  possunt ;  et  ssepe  cum  diligun- 
tur  avertunt  et  pervertunt  mentem  diligentium  se, 
ut  Deum  non  diligant.  Idcirco  pro  iis  laudandus 
est  Deus ;  quia  cum  dantur  ab  ipso  dantur,et  dona 
ejus  sunt  ;  sed  in  iis  non  est  amandus  proximus 
quia  virtus  ejus  non  sunt,  neque  bonum  faciunt 


diligitur ;  et  si  forte  videris  favum  non  habentem 
mel,  vides  receptacula  ubi  mel  esse  debuerat,  et 
dotes  vacua  esse  ;  et  non  placet  tibi,  quia  arida 
sunt,  ct  cupis  mel  illic  esse  quod  diligis  ;  et  si 
venerit,  amplius  diligis.  Ita  dilige  Dominum 
Deum  tuum,  quia  dulcedo  est  ipse,  et  bonitas  et 
verita8.  Proximum  autem  tuum  dilige  (Matth. 
xix,  xxii),  quia  receptaculum  est  dulcedinis, 
bonitatis  et  veritatis  ;  et  si  in  eo  inveneris  quod 
habere  debet  dulcedinem  et  bonitatem  et  verita- 
tem,  dilige  in  ipso  illa  et  dilige  ipsum  propter 
illa.  Si  autem  vacuum  inveneris  bonis  suis,  dole, 
quia  receptaculum  inane  vides ;  et  opta  ut  veniant 
ad  eum  et  intrent  in  eum  bona  sua,  ut  fiat  ipse 


ista  hominem,  etiamsi  abundaverint  ;  neque  si  p  bonus  habens  bona  sua,  sine  quibus  bonus  esse 


defuerint,malum.  Bonitas  autem  bonum  facit,et 
justitia  justuin,  et  veritas  verum.  Et  haec  cum 
adsunt  adest  Deus,  quia  Deus  bonitas  est,  et  jus- 
titia,  et  veritas.  Ideo  in  bonitate  et  justitia  et  ve- 
ritate  diligendus  est  homo.  Et  quando  in  istis 
diligitur,  in  Deo  diligitur ;  quia  Deusbonitas  est, 
et  justitia  et  veritas.  Si  ergo  bonum  diligimus  et 
bene  diligimus,  boni  sumus.  Non  enim  bonos 
facit  ni8i  dilectio  bona  et  dilectio  boni.  Si  autem 
boni  sumu8  nullos  amicos  habemus  nisi  bonos,et 
nullos  inimicos  nisi  malos  :  quia  si  boni  sumus, 
nihil  praeter  bonum  diligimus,  et  nihil  praeter 
malum  odimus.Si  autem  amicos  bonos  habemus, 
et  inimicos  malos ;  amicos  quidem  in  bonitate  sua 
diligere  debemus,  id  est  ideo  quia  boni  sunt.  Ini- 
micos  autem  quia  in  bonitate  diligere  non  possu- 


non  potest.  Dih'ge  ergo  Deum  quia  bonitas  est. 
Dilige  proximum  quia  ex  bonitate  bonus  est ; 
vel  si  bonus  non  est,  ut  sit  bonus  qui  bonus  esse 
potest.  Qui  enim  jam  esse  non  possunt  boni,dili- 
gendi  non  sunt  nec  proximi  sunt,  sed  alieni  et 
remoti  et  extranei.  Non  des,  inquit,  alienis  ho- 
norem  tuum,  et  annos  tuos  crudeli,  ne  forte 
ivipleantur  extranei  viribus  tuis,  et  labores 
tui  sint  in  domo  aliena  (Prov.v).  Isti  ergo  sunt 
alieni  et  extranei  nimis  remoti  et  longe  facti,qui- 
bus  ampliu8  reditus  non  patet  ad  bonum,  daemo- 
nes  scilicet  et  homines  maligni  cum  daemonibus 
damnati.  Quid  idcirco  a  nobis  amplius  diligendi 
non  sunt ;  quia  ab  illo  bono  propter  quod  diligitur 
omnis  qui  bene  diligitur,  irrecuperabiliter  cor- 
ruerunt.Nusquam  nobis  Scriptura  dicitdssobssbSR 


531 


HUGONIS  DE  g.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


533 


diligamus?  neque  illos  homines  qui  jam  cum  dae- 
monibus  damnati  sunt.  Illi  enim  proximi  non 
8unt,sed  remoti  et  alieni  facti  a  nobis.Nos  autem 
proximos  diligere  debemus  non  alienos  ;  id  est 
homines  non  daemones,  et  illos  homines  qui  vel 
per  bonitatem  non  recesserunt,  vel  per  arbitrii 
libertatem  redire  possunt.Non  enim  omnino  longe 
sunt ;  qui  etsi  abierunt,adhuc  re^ire  possunt.Isti 
sunt  proximi,  quos  diligere  debemus,  vel  in  Deo 
si  non  recesserunt,  vel  propter  Deum  si  redire 
possunt.  Quos  quando  diligimus,vel  in  eis  Deum 
diligimus  et  optamus  cum  quod  non  sunt  boni 
esse  possint.  Propter  hoc  duo  sunt  praecepta  cha- 
ritatis ;  Dei  videlicet  et  proximi,ut  per  charitatem 
Dei  ipsum  bonum  diligas ;  per  charitatem  proximi 
bonum  quod  diligis  proximo  noninvideas.Poteras 
aliquid  diligere,  et  proximo  non  diligere ;  poteras 
aliquid  velle  habere,  tamen  non  velle  ut  illud  ha- 
beret  proximus  tuus ;  in  Deo  tamen  non  poteras. 
Non  enim  poteras  diligere  Deum  nisi  diligeres 
proximum  tuum  ;  quia  cum  invidia  et  odio  Deus 
diligi  non  potest,  tamen  quia  in  aliis  rebus  hoc 
facere  poteras,  ut  aliquid  velles  et  proximo  tuo 
non  velles,  distinctum  est,  ut  utrumque  tibi  fa- 
ciendum  esse  intelligas,  quamvis  tamen  alterum 
sine  altero  facere  non  possis.Quamvis  simul  sint, 
tamen  duo  sunt  dilectio  Dei  et  proximi,  neque 
ideo  debuerunt  in  praeceptione  confundi,quamvis 
non  possint  in  actione  separari.  Duo  igitur  sunt 
prsecepta  charitatis  :  unum  quo  Deum  diligere 
praecipimur,  alterum  quo  proximum  amare  ju- 
bemur. 

Gap.  VII.  Quare  non  sunt  tria  pracepta  charitatis. 

Sed  dicis  :  Quare  tria  data  non  sunt  praecepta 
charitatis,ut  similiter  diligat  homo  seipsum,sicut 
diligere  jubetur  Deum  et  proximum  ?  Sed  consi- 
dera,  quod  superfluum  foret  ut  illud  fieri  jubere- 
tur,  ad  quod  faciendum  sic  homo  pronus  fuerat 
ex  se,ut  illud  aut  non  posset  aut  non  vellet  dimit- 
tere  etsi  prohiberetur.  Non  igitur  praecipiendum 
homini  erat  ut  se  diligeret  ;  sed  timendum  vel 
cavendum  magis  erat  ne  nimis  diligeret.  Hoc  si- 
quidem  naturae  insitum  erat,  ut  se  odire  non 
posset  ;  secundum  quam,  nemo  carnem  suam 
odio  habuit  (Ephes.  v) ;  cujus  commodum  qui 
naturae  insitus  est  appetitus  inseparabiliter  dili- 
git,  et  quod  adversum  est  illi,  semper  detestatur 
et  fugit.  Tamen  quia  quaestio  aliqua  esse  videtur 
quare  praeceptum  non  est  homini  ut  diligat  seip- 
sum,  sicut  mandatum  est,  ut  diligat  Deum  et 
proximum  suum ;  considerare  nos  oportet,  si  forte 
in  his  duobus  mandatis  in  quibus  de  dilectione 
Dei  et  proximi  agitur,  ad  etiam  quod  ad  diligen- 
dum  se  homini  vel  praecipiendum  vel  faciendum 
est  contineantur.  Duo  in  homine  sunt :  anima  et 
corpus,  8piritus  et  caro.  Utrumque  Deus  fecit  et 
utrumque  homo  a  Deo  accepit.Quod  autem  a  Deo 
est,  totum  bonum  est,  et  quod  bonum  est,  totum 
diligendum  est.Itaque  diligere  debet  homo  totum 
quod  a  Deo  bonum  a  Deo  accepit  ;  quia  bonitati 
ingratus  esset,  si  quod  ab  ipsa  est  bonum  non 
diligeret.  Bene  ergo  facit  cum  diligit  corpus  suum; 


A  ita  tamen  si  bene  diligat,id  est  si  in  eo  diligat  in 
quo  diligendum  est.Similiter  cum  diligit  animam 
suam  benefacit.  Et  melius  facit  cum  diligit  ani- 
mam  suam,quam  facit  cum  diligit  carnem  suam; 
et  tanto  melius,  quanto  melior  est  anima  quam 
caro.  Itaque  in  utroque  benefacit,  cum  utrumque 
bent  diligit.  Gorpus  quippe  diligendum  est  ad 
necessitatem,anima  vero  diligenda  ad  bonitatem. 
Garo  diligenda  est  ut  contra  corruptionem  fovea- 
tur  ;  anima  diligenda  est  ut  contra  iniquitatem 
custodiatur.  Tamen  si  necessita3  alterius  incide- 
rit ;  et  alterum  pati  necesse  sit,melius  est  ut  caro 
sustineatcorruptionem,quam  anima  f aciat  iniqui- 
tatem.  Utrumque  ergo  diligendum  est,sed  tamen 
magis  illud  quod  melius  est,  quamvis  autem 

B  utrumque  esset  diligendum,non  tamen  utrumque 
ut  diligeretur  praecipiendum  erat.  Nam  quia  per 
naturae  affectum  carnis  suae  amor  sufficienter 
homini  inerat,non  erat  praecepto  provocandus,ut 
illum  haberet,  sed  admonitione  potius  temperan- 
dus  ne  nimis  haberet,  Carnis,  inquit  Apostolus, 
curam  ne  feceritis  in  desideriis  (Rom.  xm). 
Garnem  quippe  suam  homo  ante  peccatum  per 
affectum  naturae  dilexit  ad  necessitatem  ;  post 
peccatum  autem  per  vitium  concupiscentiae  jam 
nunc  diligere  consuevit  ad  superfluitatem,  et  id- 
circo  in  hac  parte  praecepto  non  eget,  ubi  per  se 
voluntarius  est  etiam  si  non  moneatur,  sed  pro- 
hibitione  potius  et  comminatione  ne  in  praeceps 
eat  si  non  teneatur.Sic  ergo  dilectio  carnis  in  prae- 

Q  cepto  ponenda  non  fuit,  de  qua  constabat  quia 
satis  haberetur,  etiamsi  non  praeciperetur.  De 
dilectione  vero  animae  quaeri  potest  utrum  in 
mandato  constituta  sit ;  et  si  hoc  mandatum  est 
homini  ut  diligat  animam  suam,  utrum  hoc  man- 
datum  aliud  ab  illis  duobus  mandatis  quae  supra 
distincta  sunt  in  dilectione  Dei  et  proximi  intel- 
ligendum  sit,  aut  idem  cum  illis.  Quid  est  autem 
animam  diligere,  nisi  bonum  ejus  amare ;  sicut 
enim  carnem  suam  amare  dicitur  qui  bonum 
illius  amat  et  commodum  appetit  ;  et  odisse  qui 
ea  quae  adversa  illi  sunt  et  noxia  aut  studiose 
agit  aut  voluntarie  sustinet,  ita  quoque  animam 
suam  amare  dicitur,  qui  amat  ea  quae  bona  illi 
sunt  et  8alubria  ;  et  quae  ad  bonum  illius  coope- 

D  rantur  et  saluti  profi>iunt.  Qui  autem  quae  illi 
nocent  amat,  non  illam  amat.  Qui  dt7tytt,in<piit, 
iniquitatem,  odit  animam  suam  (Psal.  x). 
Amas  livores,  et  percussuras  et  vulnera,  et  dicis 
amo  carnem  meam,qualis  amor?Tu  illam  laedere 
et  aflfligere  non  cessas,  etamare  te  dicis.  Si  amas 
illam,  ama  bonum  illius.  Si  amas  illam  benefac 
illi  si  potes,  opta  si  non  potes.  Hoc  est  amare 
benefacere  et  bonum  velle.  Qui  persequitur  odit, 
qui  fovet  diligit.  Si  me  diligere  vis,sic  me  dilige; 
alioquin  si  amicos  persequeris,  inimicos  foves, 
malo  te  hostem  habere  quam  familiarem.  Nos 
amorem  vocamus  cum  bonum  diligitur,  commo- 
dum  optatur,  salus  quseritur.  Qui  hoc  facit  dili- 
git.Si  autem  hoc  est  amare,ille  profecto  animam 
suam  diligit,  qui  bonum  illius  diligit,  et  quod  bo- 
num  illi  est  diligit.  Quid  est  autem  aliud  bonum 


583 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  n  PARS  XIM. 


584 


animae  rationalis  quam  Deus  ?  Si  ergo  verum  bo-  A  num  tuum  ipse  est.  Quid  est  diligere  nisi  concu " 


num  animae  Deus  est,  ille  utique  animam  suam 
dUigit,qui  Deum  diligit,  quia  animae  suae  bonum 
diligit.  Quid  enim  putasti  tibi  dictum  fuisse 
quando  tibi  dictum  est  ut  Deum  diligas  ?  Fortas- 
sis  existimabas  tibi  dici,  ut  Deum  tuum  diligas 
sicut  diligis  vicinum  tuum ,  cognatum  tuum, 
amicum  vel  proximum.  Quomodo  enim  illum  di- 
ligis,  nisi  quia  bonum  cupis  illi ;  et  optas  et  facis 
si  potes,et  facis  quantum  potes  si  diligis  quantum 
potes.  Tantum  enim  facis  quantum  diligis. 
Si  tantum  potes  quantum  diligis,  tantum 
facis  quantum  diligis.Si  autem  minus  potes,facis 
tamen  quantum  potes.Si  vero  pluspotes  et  minus 
diligis,quantum  diligis  tantum  facis.Quid  igitur? 


piscere  et  habere  velle  et  possidere  et  frui  ?  Si 
non  habetur,  velle  habere  ;  si  habetur,  velle  reti- 
nere,  quamvis  verum  bonum  nunquam  diligi 
possit,  nisi  cum  habetur ;  nec  haberi  nisi  cum  di- 
ligitur.  Bona  ista  quas  foris  sunt  saepe  amantur, 
cum  non  habentur  ;  et  cum  habentur  nonnun- 
quam  despiciuntur.  Non  tale  est  bonum  quod 
Deus  est.  Si  amatur,  habetur ;  si  diligitur,  gusta* 
tur  :  praBsens  est  dilectioni.  Si  potes  dUigere, 
potes  habere.  Si  hoc  das,  hoc  recipis.  Non  aliud 
pro  illo  quaeritur,  nec  pro  alio  aliud  datur. 
Cap.  VIII.  Quodpure  et  gratis  amat  qui  Deum 

propter  se  amat. 
Sed  forte  mercenarius  eris  si  diligis  Deum  et 


Ita  putas  tibi  juberi  ut  Deum  tuum  diligas,  ut  B  servis  ei,ut  praemium  ab  illo  accipias.  Dicunt  hoc 


facias  vel  cupias  illi  bonum,  et  non  potius  ut  cu- 
pias  illum  bonum  ?  Non  illum  amas  ad  bonum 
suum,  sed  amas  illum  ad  bonum  tuum,  et  amas 
illum  bonum  tuum.  Neque  enim  sic  illum  amas 
ad  bonum  tuum,  ut  ab  illo  sit  bonum  tuum,  et 
non  ille  sit  bonum  tuum.  Itaque  amas  illum  ad 
bonum  tuum,utip8e  quem  amas  sit  bonum  tuum. 
Si  enim  illum  amare  vis  ad  bonum  suum,  quid 
illi  boni  dare  potes  quod  tu  habeas  et  ipse  non 
habeat,  qui  totum  quod  habes  ab  ipso  habes  ? 
Oblitus  es  illi  dicere  :  Deus  meus  es  tu,quoniam 
bonorum  meorum  non  eges  (Psal.  xv).  Quid 
ergo  illi  dabis  qui  totum  habet  quod  tu  habes,  et 
plus  habet  quam  tu  habes  ?  Tu  pauper  es,  ille 


8tulti  quidam,  et  tam  stulti  ut  seipsos  non  intel- 
ligant.  Diligimus  Deum  et  servimus  illi ;  sed  non 
qu8erimu8  pra3mium,ne  mercenarii  simus ;  etiam 
ipsum  non  quaerimus.  Dabit  si  voluerit,  sed  nos 
non  quaerimus.Intantum  enim  excutimus  manus 
ab  omni  munere,  ut  etiam  ipsum  non  quaeramus 
quem  diligimus.  Pura  enim  et  gratuita  et  filiali 
dilectione  diligimus,  nihil  quaerimus.Ipse  cogitet 
si  quid  dare  voluerit,  nos  nihU  requirimus.  Dili- 
gimus  ipsum  sed  non  quaerimus  aliquid,  etiam 
ipsum  non  quaerimus  quem  diligimus.  Audite 
homines  sapientes.  Diligimus,  inquiunt,  ipsum, 
sed  non  quserimus  ipsum.  Hoc  est  dicere  diligi- 
mus  ipsum,  sed  non  curamus  de  ipso.  Ego  homo 


dives  est.  In  hoc  mundo  pauperes  dant  divitibns,  G  sic  diligi  nollem  a  vobis.  Si  me  sic  diligeretis  ut 


et  qui  plus  habent  accipere  possuut  a  minus  ha- 
bentibus  quod  non  habent,  hi  enim  qui  ditiores 
sunt  plus  habent,  qui  tamen  totum  non  habent 
accipere  possunt  quod  non  habent.  Deus  tuus 
alias  divitias  possidet.  Quod  tu  minus  habes  Ule 
plus  habet,  et  quod  aliquid  habes  Ule  totum  ha- 
bet.  Quomodo  ergo  iUum  amas  ?  Quid  iUi  dabis  ? 
Sed  dici8:Quamvis  dare  non  possum,tamen  optare 
possum.Cupio  ut  iUi  bonum  eveniat.  PossibUitas 
quidem  mea  parva  et  exigua  est  ad  Ulum,affectus 
autem  et  amor  dives  in  Ulum.  Quod  facere  non 
possum,veUe  possum.Facerem  quidemsipossem, 
sed  quia  non  possum,  facio  quod  possum.  Quid 
facis  ?  Amo  Deum  meum.Quomodo  amas?Cupio, 


de  me  non  curaretis,  ego  de  vestra  dUectione  non 
curarem.  Yos  videritis  si  dignum  est  ut  Deo  offe- 
ratis,  quod  homo  digne  respueret.  Quomodo 
inquiunt,mercenarn  non  sumus  si  Deum  propter 
hoc  dUigimus  ut  prsemium  ab  eo  accipiamus.Non 
est  gratis  hoc  amare,neque  amor  iste  fUialis ;  sed 
mercenarii  et  servi,  qui  pretium  quaerit  pro  ser- 
vitute  sua.  Qui  hoc  dicunt  virtutem  dUectionis 
non  inteUigunt.Quid  est  enim  dUigere  nisi  ipsum 
veUe  habere  ?  Non  aUud  ab  ipso  sed  ipsum,  hoc 
est  gratis.  Si  aliud  qusereres  ab  ipso,  gratis  non 
amares.  Nunc  autem  non  aUud  quaeris  pro  eo 
quod  amas,  et  tamen  aUquid  quaeris  et  desideras 
in  eo  ipse  quod  amas.  AUoquin  non  amares  ei 


inquis,bonum  UU.  Quod  bonum  UU  cupere  potes,  r>  non  desiderares.  Sed  aUud  est  pro  ipso,  aUud  in 


qui  extra  Ulum  bonum  invenire  non  potes?Deus 
summum  bonum  est,  et  in  ipso  omne  bonum  est, 
et  omne  bonum  ipse  est.Quid  cupis  UU  qui  totum 
habet,  totum  possidet  ?  Bono  bonum  optas,  jus- 
titiae  rectum,aapientiae  sensum,  perfectioni  incre- 
mentum  ?  Supervacua  pietate  moveris.  Miserere 
potiu8  tui.  IUe  satie  habet.Tu  Ulum  qui  optimus 
est  meUorem  facere  vis  ?  Cum  ergo  Deum  dUigis 
tibi  diUgie,  et  bonum  tuum  est  quod  dUigis,et  ad 
bonum  tuum  dUigis,  quia  bonum  tuum  ipse  est 
quem  diligis.  Cum  dUigis  justitiam  cui  diligis  ? 
IUi  an  tibi  ?  Cum  sapientiam  dUigis,  cum  verita- 
tem  et  bonitatem  dUigis,cui  dUigis  ?  IUis  an  tibi? 
Ipsum  lumen  quod  jucundum  et  delectabUe  ocuUs 
est  cum  dUigis,  cui  dUigis  ?  Ipsis  an  tibi  ?  Sic  est 
Deus  tuus.  Gum  dUigis  eum,  intellige  quod  bo- 


ipso.  Si  pro  ipso  aUquid  amas,mercenariu8;  siin 
ipso  amas  et  ipsum  amas,  filius  es  ;  etiam  ai 
vitam  aeternam  aUud  aUquid  esse  cogitaveris,  et 
diversum  ab  ipso  bono  quod  Deus  est,  et  pro 
ipso  adipiscendo  tantum  servieris,  non  est,  pura 
servitus,  neque  dUectio  gratuita.  Filu  UU  Zebe- 
daei  qui  concessum  dextrae  et  sinistrse  petierunt 
in  regno  ejus,  quiddam  aUud  cogitaverunt  alie- 
num  et  diversum  a  bono  isto  ;  et  pro  eo  adipis- 
cendo  aUquandiu  UU  adhaeserunt,donec  increpati 
et  mutati  veritatem  cognoverunt,  et  intentionem 
correxerunt.  Putaverunt  enim  quod  Deo  servien- 
dum  esset  pro  eo  quod  ipse  non  esset ;  quia  non 
inteUexerunt  ipsum  esse  bonum,  quod  solum 
amandum  est  propter  seipsum  ;  et  quidquid 
amandum  est  proter  ipsum  amandum  est  utc^wt 


585 


HUOONIS  DE  S,  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


536 


ipsum.Quod  quidem  tanto  amatur  felicius  quanto  A  Propterea  noli  parcere  illi,  cape  quantum  potes, 


ardentius.  Qui  hoc  amat,  seipsum  amat,  quia 
bonum  suum  amat  ;  et  vere  amat,  quia  verum 
bonum  amat.  Propterea  Scriptura  non  dixit  tibi 
teipsum  diligas,nc  forte  errares  et  putares  indul- 
gendum  tibi  et  studendum  iis  quae  foris  sunt 
commoda  et  carni  tuae  suavia,  et  existimares 
quodsic  te  diligere  deberes,et  occasionem  sumeres 
a  Scriptura  ut  solam  carnem  tuam  foveres  et  ani- 
mam  tuam  negligeres ;  propter  hoc  non  dixit  tibi 
ut  teipsum  diligas,  ne  hoc  intelligeres,  ubi  ma- 
gis  diligeres,  et  hoc  negligeres,  ubi  periculosius 
deperires.  Non  ergo  tibi  dixit,ut  teipsum  diligas, 
nec  tamen  omnino  tacuit,  cum  dixit  ut  Deum 
tuum  diligas.  Gum  enim  diligis  Deum  tuum,dili- 
gis  bonum  tuum,  et  melius  bonum  et  melioris  b 
bonum.Et  cum  diligis  bonum  tuum  diligis  teipsum, 
qui  bonum  ipsius  diligis,  et  quod  bonum  est  illi 
diligi8. 

Gap.  IX.  De  mensura  diligendi  Deum. 
Quantum  autem  diligere  debeamus  bonum  nos- 
trum  quod  Deus  est,  Scriptura  nobis  manifestat, 
cum  dicit  :  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex 
toto  corde  tuo,  et  ex  tota  mente  tua,  et  tota 
anima  tua  (Matth..xxu).  Quasi  diceret  :  Non 
tibi  praecipio  ut  tantum  diligas,  sed  vel  tantum 
diligas  Deum  tuum ;  quantum  potes,  tantum  di- 
lige.  Possibilitas  tua  erit  mensura  tua.  Quanto 
plus  amas,  tanto  plus  habes.  Et  quanto  plus 
habee,tanto  felicior  es.Extendere  ergo  et  dilatare 


dilige  quantum  sufficis,quia  ille  non  dencit.Dilige 
ex  toto  corde  tuo  et  ex  tota  anima  tua  et  ex  tota 
mente  tua,  id  est  ex  toto  itellectu  tuo,  et  ex  toto 
affectu  tuo,  et  ex  tota  memoria  tua,  quantum  in- 
telligis,  quantum  sapis,  quantum  sufficis,tantum 
dilige.  Totum  cognitione  impleatur,  totum  dilec- 
tione  afficiatur,totum  memoria  teneatur.Quantum 
illuminaris,  tantum  afficiaris,  ut  totum  dulce  sit 
quidquid  de  illo  in  cognitionem  et  memoriam  ve- 
nit.  Si  totum  recte  probatur,  cur  non  totum  dili- 
gatur  ?  Quantum  ergo  innotescere  dignatur  nobis 
totum  diligatur  a  nobis.  Totum  quod  capere  pos- 
sumus  diligamus,  et  quantum  possumus. 

Gap.  X.  De  mensura  diligendi  proximum. 

De  dilectione  proximi  dici  nobis  Scriptura  : 
Dilige  proximum  tuum  sicut  teipsum  (Matth. 
xxu;  Levit.  mx).  Quod  mandatum  tunc  profecto 
implemus,  si  veraciter  id  quod  nobis  cupimus  bo- 
num,  etiam  ilii  cupiamus.  In  quibus  enim  nosme- 
tipsos  recte  diligimus,  proximum  nostrum  sive 
ad  necessitatem  corporis  sive  ad  animae  salutem, 
8i  ne  nctione  diligere  et  quantum  rationabiliter 
possumus  adjuvare  debemus.  Quserunt  autem  ali- 
qui  si  id  quod  dictum  est,  et  sicut  teipsum,  secun- 
dum  8imilitudinem  tantum,  an  etiam  secundum 
aequalitatem  intelligendum  sit.  Nam  si  proximos 
nostros  tantum  diligere  jubemur  quantum  nos- 
metipsos,  videtur  quoddam  scrupulosum  inde 
oriri  quod  non  leviter  explicare  possumus.  Ecce 


quantum  potes,  ut  totum  impleatur  quod  in  te  q  duo  suntquorum  alterum  perire  necesse  sit.  Da- 

A  _    A  •  •  A    _    A  •  *  J         p  •!!  *  ^^         A  •  A%  J  1   #  A  1   *  A  J  V^  .  _ 


est,  etiamsi  non  totum  capiatur  quod  in  illo  est. 
Noli  timere  quasi  tibi  dencere  debeat  ille  si  ni- 
mis  capax  fueris.  Quantumcunque  poteris,  nun- 
quam  tantum  poteris  quantum  ille  est.Si  tantum 
posses,  tantus  esses.  Nunc  autem  crescere  in  illo 
potes,  aequare  illum  non  potes.  Gresce  ergo  et 
profice.  Quanto  major  in  bono  eris,  tanto  melior 
eris.  Si  summus  esses,  optimus  esses.  Nunc  quia 
summus  esse  non  potes,  potes  esse  in  summo.  Et 
magnum  tibi  hoc  est,  et  ex  hoc  tu  magnus  es,  si 
in  summo'68  ;  et  tanto  utique  major  quanto  al- 
tior.  Ascendis  autem  cum  diligis.  Sursum  pergis 
in  charitate,  quia  charitas  sursum  ducit,  sicut 
ait  Apostolus :  Adhuc  excellentiorem  vobis  viam 
demonstro  (I  Cor.  xi).  Ascende  ergo  dum  potes. 


tur  uni  optio,  quod  velit  eligat  e  duobus  quorum 
alterum  omnino  evitari  non  possit.  Si  suam  salu- 
tem  magis  eligit,  minus  proximum  diligit.  Si  pro- 
ximi  salutem  magis  eligit :  Deum  minus  diligit 
quam  proximum  a  quo  separari  propter  proximum 
vult.  Sed  forte  dicat  quis  parem  dilectionem  fa- 
cere  non  posse  electionem.  Utrumque  aequaliter 
velle  et  utrumque  aequaliter  nolle,nec  posse  alte- 
rum  alteri  prseferre  in  optione,  quae  paria  omnino 
constant  in  dilectione.  Sic  ergo  forte  quis  hanc 
objectionem  evitare  contendat.  Sed  quid  dicimus? 
Si  unum  aliquem  hominem  tantum  diligere  de- 
beo  quantum  meipsum,  nonne  duos  aut  tres  aut 
quatuor  amplius  diligere  debeo  quam  meipsum  ? 
Sic  vadunt  quaestiones  hominum,  et  inquietant 


Modo  tempus  est  crescendi  et  perficiendi.  Postea  ^  homines  semetipsos  cogitationibus  suis.  Dicunt 
cum  con8ummabuntur  omnia,  stabis  in  eo  ad      enim  :  Quod  mehus  est  amplius  diligendum  est ; 

ponamus  tres  homines,  unum  hinc,  duos  inde. 
Dico  quia  perire  necesse  est  aut  unum  istum,  aut 
duos  istos.  Dic  ergo  tu  mihi  quid  eligis,  qui  pro- 
ximum  tuum  tanquam  teipsum  diligis?Melius  est 
perire  unum  quam  duos,  quia  melius  est  salvari 
duos  quam  unum.  Ideo,  inquis,  magis  eligo  ut 
pereat  unus  et  duo  salventur.  Ergo  vis  ut  magis 
salventur  duo  illi,  quaih  iste  unus;  nonne  ergo 
magis  diligi8  illud  quod  potius  eligis  ?  Ita  inquis 
omnino,  magis  diligo.  Vide  ergo  quid  sequatur. 
Superius  confessus  es  quod  tantum  diligis,  vel  si 
nondiligis  tantum  diligeredebesproximum  tuum, 
quantum  teipsum.  Si  ergo  tantum  diligis  unum 
istum  quantum  teipsum,  et  rursum  duos  illos 


quod  perveneris,  et  erit  hoc  summum  tuum  in 
illo  supra  quod  non  transies  amplius.  Sed  sum- 
mum  illius  non  erit  in  quo  propterea  consistas 
quasi  non  invenias  amplius  quo  crescas.  Idcirco 
ascende  dum  potes  quantum  potest,  nunquam 
nimis  potes  ubi  nunquam  potes  totum  tuum  ex 
toto  corde  tuo  et  ex  tota  anima  tua,  et  ex  tota 
mente  tua,  ut  ex  illo  totum  tuum  impleatur, 
etiamsi  a  tuo  totum  illius  non  capiatur.  Totum 
replet  in  te,  et  superabundat  in  se.  Si  vas  non 
deficit,  oleum  sufficit.  Gor  tuum  vas  est,  amor 
illius  oleum  est.  Quandiu  vas  habes,  ille  oleum 
infundere  non  cessat,  et  postea  cum  tu  amplius 
vas  non  habes,  ille  adhuc  amplius  oleum  habet. 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XIII. 


538 


fligis  quam  unum  istum,  plus  utique  duos 
iligis  quam  teipsum.  Et  si  illosplus  diligis 
teipsum,  quantum  videtur  plus  illos  diligis 
Deum  propter  quos  separari  vis  a  Deo,  ut 
non  habeas  neque  Deum  diligas  et  pareas, 
salvi  fiant.  Et  fortassis  aliquis  existimabit 
Ddi  dilectionem  habuisse  Moysen,  qui  iras- 
3eo  pro  salute  proximorum  se  opponens, 
i  non  dimittis  eis  hanc  noxam,  dele  me 
ro  quem  scripsisti(Exod.  xxxn).Et  Apos- 
vrofratribus  anathema  esse  cupit  a  Christo 
nJjUt  illi  salvi  fiant  in  Christo.  Et  fortasse 
hoc  aliquis  ad  amorem  Dei  pertinere  credat, 
n  tantum  diligamus,  in  gloriam  ejus  in 
potius  amplificari  quam  in  nobis  coarc- 
ipiamus.  Et  propterea  pro  salute  multorum 
in  nobis  perditionem  optamdam,  ut  potius 
salventur  et  nos  pereamus,  quam  multi  pe- 
et  nos  salvemur.  Sed  considerate  quoniam 
onis  ordo  talis  non  est,  ut  ante  se  diligat 
proximum  suum  cujus  dilectionem  a  sua 
e  et  formare  jubetur,  cum  dicitur  :  Diliges 
num  tuum  sicut  teip^um.  Si  enim  proximum 
sicut  seipsum  diiigit,  quomodo  proximum 
cumseipsumnondiligit?  Si  enim  proximum 
diligit  sicut  seipsum,  profecto  hoc  illi  cupit 
Gtt  quod  sibi.  Si  autem  hoc  illi  evenire  desi- 
quod  sibi,  quomodo  illius  salutem  deside- 
li  sui  perditionem  optat?  Itaque  seipsum 
m  bene  diligere  debet,  ut  postea  secundum 
te  diligat  et  proximum  suum  Si  autem  se 
•e  vult,  ut  salvum  faciat  proximum  suum, 
it  ordinata  dilectio,  quia  nullam  commuta- 
l  dare  potest  homo  pro  anima  sua.  Hoc 
>rimum  requirit  a  teDeus.  ut  animam  tuam 
i,  deinde  caetera  adjicias.  Si  quid  pro  isto 
olueris,  non  accipitur  nisi  dederis  et  istud. 
m  istud,  reliqua  cum  isto.  Non  itaque  dico 
ut  tres  aut  quatuorhomines,  sed  nec  totum 
um  contra  animam  tuam  diligere  debes.  Si 
aliquid  plus  quam  animam  tuam  diligis, 
psum  profecto  plus  quam  Deum  deligere 
obaris;  quia  animam  tuam  non  diligisnisi 
8olo  quod  bonum  illius  quod  Deus  est 
.  Idcirco  primum  dilige  animam  tuam,  di- 

0  bonum  animae  tuae.  Deinde  dilige  etiam 
num  tuum  sicut  teipsum  diligendo  illi  bo- 
iiod  diligis  tibi.  Hoc  est  enim  illum  diUgere, 

1  ilii  diligere.  Nam  bonum  illius  diligere 
i  etiamsi  illi  non  diligeres.  Posses  enim  tib! 
•e  aut  alteri  cuilibet  et  non  illi;  et  ita  illum 
iligeres,  quamvis  bonum  diligeres,  quia  illi 
iligeres.  Posses  diligere  equum  illius,  vesti- 
im,  domum  et  agrum,  pecuniam,  fortitudi- 
mlchritudinem,  aut  sapientiamillius,  quam- 
um  non  diligeres,  quia  tibi  diligeres  non 
a  bonum  illius  tibi  diligere  poteras,  et  ta- 
Jlum  non  diligere,  quia  tibi  diligeres  non 
amen  verum  bonum  non  poteras  tibi  dili- 
aisi  illud  diligeres  et  cuperes  proximo  tuo. 
txit  ergo  Scriptura  dilectionem  istam  secun- 
llam  quee  in  aliis  et  de  aliis  est  dilectionem; 

Patrol.  GLXXVI. 


A  primum  praecipiens  homini  ut  Deum  diligat,  in- 
tcndens  utique  ut  in  eo  ipso  seipsum  diligat,  quia 
diligere  seipsum  non  aliud  estquam  bonum  suum 
diligere,et  bonum  suum  diligere  non  est  aliud  quam 
sibi  diligere;  hoc  est,velleillud  et  desiderare.  Quia 
enim  omnis  qui  bonum  suum  diligit,  sibi  diligit  et 
rursum  quia  omnis  qui  Deum  diligitbonum  suum 
diligit,  constat  profecto  qoia  nemo  Deum  diligit 
qui  sibi  illum  non  diligit.  Et  omnis  qui  diligit,  si- 
bi  diligit;  quia  desiderat  et  habere  cupit  quem  di- 
ligit.  Item  quia  non  omnis  qui  bonum  alterius 
diligit,  illum  diligit  cujus  bonum  diligit;  quia  non 
illi  diligit  bonum  quod  diligit.  Distinxit  Scriptura 
humanse  menti,  secundum  ea  quae  in  humanis  di- 
visa  aliquoties  inveniuntur,  id  quod  divina  inse- 

B  parabile  habent,  dicens  homini,  ut  postquam  di- 
ligeret  Deum,  diligeret  et  proximum  suum,  non 
quodillud  sine  isto  facere  posset;  sed  ne  posse 
putaret.  Primum  ergo  dixit  ut  Deum  diligeret;  et 
in  eo  ipso  dixit  ut  sibi  diligeret,  quia  omnis  qui 
bonum  suum  diligit,  sibi  diligit.  Quia  vero  non 
omnis  qui  bonum  alterius  diligit  illi  diligit  cujus 
bouum  diligit ;  post  dilectionem  Dei  statim  sub- 
junxit  dilectionem  proximi,  ut  hichomo  proximo 
suo  cuperet  diligendo  ilium,  quod  sibi  diligendo 
Deum.  Nemo  igitur  existimet  pro  eo  quod  dictum 
est :  Dilige  proximum  tuum  sicut  teipsum,  quem- 
libet  unum  hominem  se  diligere  debere  quantum 
se,  et  duos,  aut  tres,aut  quatuor,plus  quamse.Si 
enim  tantum  se  diligitquantum  bonum  suum  diU- 

q  git,et  tantum  bonum  suum  dUigit,quantum  diUgit 
Deum,  consequens  erat  ut  tantum  diligeret  pro- 
ximum  quantum  Deum,  si  eum  tantum  diUgeret 
quantum  seipsum.  Propterea  non  Uli  dicitur  ut 
iUum  tantum  diUgat,  sed  ut  in  eo  in  quo  se  diU- 
Ugit,  iUum  diUgat;  et  quod  sibi  cupit,  iUi  cupiat. 
Hoc  est  enim  diUgere  sicut  seipsum,  cupere  iUi  et 
optare  quod  sibi  optat,  et  cupit  bonum,  primum 
quidem  sibi,  deinde  iUi.  Non  enim  amat  Ulum  si« 
cut  se,  niai  prius  amet  se.  Et  in  corporalibuB  qui- 
dem  bonis  quae  in  tantum  aUquando  coarctantur, 
ut  quod  ab  uno  solo  possidetur,  ad  alterius  uaum 
transire  non  possit,  nisi  ab  eo  a  quo  possidetur 
totum  recesserit;  si  gratuita  charitate  et  propter 
8pirituaU8  boni  amplorum  remunerationem  aut 

n  dilectionem  homo  se  supra  debitum  non  extoUat, 
nihil  proximo  impendere  cogitur,  quod  sine  neces- 
sitate  debetur.  Nihil  enim  proximo  debet  nisi  post 
iUud  et  secundum  Ulud  quod  sibi  debpt.  Et  idcir- 
cocum  utrumque  non  potest,  primum  faciat,quod 
primum  faciendum  est.  De  reUquo  enim  si  deest 
effectus,  sufficit  affectus.  Et  fortassis  propter  hunc 
affectum  ostendendum,  Moyses  de  libro  scripto 
deleri  petut,  et  Paulus  pro  fratribus  anathema  a 
Christo  fieri  concupivit,  non  quia  Deum  propter 
hominem  perdere  veUent;  sed  quia  Deum,  si  fieri 
posset,  sine  proximo  quem  diUgebant  possidere 
veUent.  Affectus  enim  loquebatur,  et  quasi  de  di- 
lectione  securus  amato  et  amanti  in  dulcedine 
dilectionis  de  separatione  comminabatur;  non  quia 
UUus  separationem  diUgebat,sed  quia  alteriuEGicy&r 
iunctionem  optaJaatAti^*\i\fcm^^\^TO^ 


539 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE.  OPP.  PARS  II.  —   DOGMATICA. 


540 


num  amat  et  proximo  bonum  amat,bonum  suum  A  videt,  aut  stat  et  non  praesumit  ultra  quam  videt. 


amat  et  sibi  amat,  quia  bonum  sibi  est  bonum 
proximi  sui;  si  amat  illud,  et  cupit  illud  illi,  quod 
bonum  est  illi.  Verum  enim  bonum  cum  invidia 
non  possidetur,  et  cum  charitate  felicius  posside- 
tur.  Sed  dicis  :  Quod  majus  bonum  est,  magis  di- 
ligendum  est ;  majus  autem  bonum  est  duos  sal- 
vari  quam  unum  :  qua  propter  si  optio  data  fuerit 
quod  malim,  ego  eligere  debeo  ut  multi  salventur 
quam  ego  solus.  Hic  ergo  non  attendis  quod  ma- 
jus  bonum  mihi  est,  ut  salvus  fiam  ego  solus  et 
plures  pereant,  quam  ut  peream  ego  solus  et  multi 
salventur.  Quod  autem  majus  bonum  mihi  est,  a 
me  plus  diligendum  est,  quia  mihi  primum  insi- 
tum  est  ut  diligam  bonum  meum,  illud  maxime, 


Quandiu  vero  in  lumine  est  sive  stet,  sive  ambu- 
let,  errare  non  potest,  quia  videt  ubi  est.  Qui  au- 
tem  prsesumptione  sua  se  praecipitat,  ubi  non  vi- 
det  perdit  claritatem,  quia  non  habet  charitatem, 
et  quocunque  ultra  procedit,  error  totum  est.  Sic 
isti  de  charitate  mentiuntur,  nescientes  charita- 
tem,  quia  praesumere  non  debuerunt  in  eo  quod 
videre  non  potuerunt.  Dicunt  quod  charitas  semel 
habita  deinceps  nunquam  amplius  amittatur.  Ego 
igitur  illos  interrogo  si  ipsi  charitatem  nunquam 
perdiderunt,  et  utinam  idcirco  charitatem  non 
perdissent  quia  habitam  retinuissent.  Sed  vereor 
quod  ideo  potius  non  perdiderunt  quia  nunquam 
habuerunt.  Si  autem  nunquam  habuerunt  neque 


quod  verumest  bonum;  et  post  illud  et  secundum  B  gustaverunt,  quomodo  asserere  prsesumunt  quod 


illud  diligam  bonum  proximi  mei.  Secundum  me 
et  post  me,  aliquid  illi  debeo,  ante  me  vel  contra 
me  nihil.  Alioquin  non  staret :  Diliges  proximum 
tuum  sicut  teipsum,  si  illum  diligerem  odio  ha- 
bens  meipsum.  Secundum  hunc  itaque  modum 
nonnisi  duo  sunt  praecepta  charitatis.  Primum  de 
dilectione  Dei,  in  quo  homo  veraciter  diligit  seip- 
sum ;  secundum  de  dilectione  promixi,  in  quo 
proximum  dibgit  sicut  seipsum. 

Cap.  XI.  Utrum  charitas  semel  habita  amittatur. 

Quidam  de  charitate  tam  multa  dicere  volunt, 

ut  charitatem  laudare  incipiant  contra  veritatem; 

et  non  est  tamen  laus  charitatis  ubi  est  injuria 

veritatis.  Dicunt  charitatem  taleih  ac  tantam  vir- 


nesciunt?  Si  autem  charitatem  aliquando  habue- 
runt,  habent  adhuc  ipsam  charitatem  quam  ha- 
buerunt,  quia  secundum  sententiam  ipsorum  se- 
mel  habitam  amittere  non  potuerunt.  Si  autem 
habent  charitatem,  ambulant  secundum  charita- 
tem,  et  non  operantur  iniquitatem.Si  autem  ope- 
rantur  iniquitatem,  non  habent  charitatem.  Si 
enim  Deum  non  diligit  qui  mundum  diligit , 
et  in  ea  quse  in  mundo  sunt,  quomodo  non  multo 
magis  non  Deum  diligit  quia  iniquitatem  diligit? 
Qui  diligit  iniquitatem,  odit  animam  suam 
(Psal.  x).  Qui  animam  suam  odit  seipsum  non  di- 
ligit,  vel  si  diligit,  male  diligit,  quia  secundum 
solam  carnem  diligit.  Qui  autem  non  diligit  seip- 


tutem  habere,  ut  sine  illa  reliquse  virtutes  omnes  q  sum,  non  diligit  proximum  sicut  seipsum.  Qui 


quamvis  aliquo  modo  secundum  affectum  naturae 
ad  bonum  proclivem  inesse  possint,  meritum  ta- 
men  seternae  retributionis  apud  Deum  habere  non 
possint.  Quod  enim  sine  charitate  fit,  propter 
Deum  non  fit,  et  quod  propter  Deum  non  fit,  Deus 
remunerare  non  habet  si  vult,  etiamsi  secundum 
aliquid  bonum  est  illud  quod  fit.  Naturse  enim 
bonum  est  non  gratiae ;  in  natura,  non  supra  na- 
turam.  Quod  ergo  ex  natura  sola  bonum  est  in 
sola  natura  et  meritum  simul  et  praemium  illius 
est.  Itaque  quod  sine  charitate  in  solo  natura  fit 
ad  illud  quod  in  Deo  est  supra  naturam  praemium 
non  pertingit.  Liquet  ergo  quod  bonum  operando 
summum  bonum  non  meretur  nisi  is  solum  qui 


autem  non  diligit  proximum  quem  videt,  quo- 
modo  potest  diligere  Deum  quem  non  videtf  (I 
Joan.  iv).  Isti  ergo  qui  aliquando  operantur  ini- 
quitatem  dicant  quomodo  habeant  charitatem.  An 
forte  dicent  quia  non  ipsi  operanturiniquitatem, 
sed  peccatum  quod  habitat  in  eis?  Nam  et  tales 
fuerunt  nonnulli  stulti  et  non  intelligentes  in 
quod  homo  est,  qui  putabant  quffidam  peccata 
etiam  cum  deliberationeperpetrata  ejusmodiesse, 
ut  de  ipsis  homo  veraciter  dicere :  posset  Non  ego 
operor,  sed  peccatum  quod  inhabitat  in  me ;  non 
attendentes,  quod  hoc  quidem  quod  homo  concu- 
piscentiam  sentit,  quia  ex  necessitate  est  vitae 
coruptibUis,  non  ipse  operatuf ,  quod  vero  concu- 


id  quod  facit  bonum  propter  summum  bonum  ^  piscentia^  consentit,  quia  ex  voluntate  est,  non- 


operatur.  Vis  mereri  Deum,fac  quod  facis  propter 
Deum.  Hoc  ergo  dicunt  de  charitate,  quia  virtus 
est  virtutum  omnium,  et  placent  propter  ipsam, 
quse  sine  ipsa,  etsi  ad  aliquid  bona  essent,  ad  sum- 
mum  tamen  bonum  obtinendum  bona  esse  non 
possent.  Hsec  omnia  de  charitate  dicta  libenter 
suscipimus  quasi  principium  bonum  sententiae 
veracis  Sed  sequitur  aliud  quod  se  quidem  conjun- 
git  veritati  cum  falsum  sit  ipsum,  ut  cum  illa  in- 
grediatur  et  pro  illa  suscipiatur.  Sed  nos  lucem 
discernimus  a  tenebris,  et  deridemus  obscurum 
quod  se  lumini  ingerit  et  stare  se  putat  cum  lu- 
mine.  Si  enim  charitas  lumen  est,  error  vero  et 
stultitia  tenebrae  sunt.  Ubi  enim  charitas  est, 
clarita8  est,  et  non  est  in  ipsa  qui  palpando  ince- 
dit.  Qui  enim  in  charitate  est  aut  ambulat,  aut 


nisi  ipse  operatur.  Si  ergo  per  propriam  volunta- 
tem  operantur  iniquitatem,  non  habent  utique 
charitatem.  Et  quid  dicent?  Gonveniant  conscien- 
tiam  suam,  et  moderentur  scientiam  suam.  Con- 
scientia  humilietur,  ne  scientia  infletur.Non  ergo 
de  justitia  praesumant,  ne  forte  per  ipsam  falsse 
justitiae  praesumptionem  scientiam  veritatis  amit- 
tant.  Dicunt  quod  qui  semel  charitatem  habet, 
deinceps  illam  amittere  non  potest,  hoc  est  dicere, 
qui  bonus  est,  malus  esse  non  potest.  Quare  ergo 
similiter  non  dicemus  quod  qui  malus  est,  bonus 
esse  non  potest,  si  dicimus  quod  qui  modo  bonus 
est,  malus  esse  non  potest?  Qui  enim  charitatem 
habet  bonus  est,  et  qui  charitatem  non  habet  bo- 
nus  non  est.  Si  ergo  bonus  qui  habet  non  potest 
amittere,neque  malua  qui  non  habetpotest  acqui- 


641 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  f>ARS  XIII. 


542 


rere ;  quod  si  verum  esse  constiterit,  nec  stanti  A 
timendum  est,  nec  sperandum  jacenti.  Nos  in 
tempore  sumus  ubi  incerta  volvuntur  omnia,  et 
tu  mihi  de  tempore  aeternitatem  facis?  Scriptura 
dicit  quod  homo  nunquam  in  eodem  statu  per. 
manet  (Job.  xrv).  Et  tu  nescio  unde  contendis 
quod  qui  stat  nunquam  cadit?  Quare  ergo  dictum 
est :  Qui  stat  videat  ne  cadatf  (I  Cor.  x.)  Uti- 
nam  verum  esset  si  tamen  justum  esset  si  justum 
esset,  ut  in  hac  vita  omnis  qui  bonus  est,  malus 
esse  non  posset.  Sed  nunc  vita  ista  hoc  non  ha- 
bere  debet,  in  qua  et  mali  exspectantur  ut  boni 
fiant,et  boni  probantur,  si  ad  iniquitatem  non  de. 
clinant.  Extra  hanc  vitam  quidam  mali  sunt,  qui 
boni  esse  non  possunt ;  et  boni  quidam  sunt  qui 
8imiliter  mali  esse  non  possunt;  quia  illi  per  ma-  B 
litiam  ligati  sunt,  isti  per  gratiam  conflrmati.  Sed 
etin  iis  quoquenecessitatem  natura  quae  ex  seipsa 
mutabilis  est  nullatenus  operatur,  quia  in  aliis, 
ut  dictum  est,  mutabilitatem  naturee  non  natura 
sed  malitia  in  deterius  coarctat.  In  aliis  quoque 
eamdem  naturae  mutabilitatem  non  natura,  sed 
gratia  in  melius  confirmat.  Qui  ergo  illic  mali 
sunt,  boni  esse  non  possunt.  Similiter  qui  boni 
sunt,  mali  esse  non  possunt.  Hoc  enim  aeternitatis 
est  et'immutabilitatis,ut  illic  de  alio  in  aliud  transi- 
tus  68se  non  possit.  Hic  autem  qunndiu  mutabi- 
liter  vivitur,  et  bonus  malus,  et  malus  bonus  esse 
potest.  Et  siforte  aliquis  ita  bonus  inveniatur  qui 
8emper  honus  sit,  idem  ipse  tamen  qui  bonus  est, 
malue  esse  potest,  quandiu  ille  qui  malus  est  bo-  q 
nus  e886  potest.  Uterque  enim  sub  tempore  vere 
vivit,  et  utriu8que  conditio  una  est  in  tempore. 
Sed  dicis  :  Quid  ergo  sibi  vult  auctoritas  quae  di- 
cit :  Charitas  nunquam  excidit  ?  (I  Cor.  xiii.) 
Audi  quid  :  Tu  fortassis  sic  intelligebas,  quod  ex 
%quo  semel  haberetur  amplius  non  amitteretur. 
Noluit  hoc  dicere  Scriptura,  sed  aliud  quod  tu 
quidem  idcirco  recte  non  intellexisti,  quia  ipsam 
Scripturam  non  bene  inspexisti.  Quid  ergo?  Quid 
dicit  Scriptura  illa  ?  Nunquid  non  manent  tria 
hceCy  fides,spes,  charitasf  (i&id.).  Quidestnunc? 
Hoc  est  in  hac  vita,  quandiu  quod  non  videtur 
creditur,  et  speratur  quod  exspectatur,  et  deside- 
ratur  quod  amatur.  Gum  autem  finem  acceperit 
vita  haec  et  omnia  facta.  fuerint  manifesta,  quid  ^ 
eri  occultum  quod  credatur  quando  nihil  erit  quod 
manifeste  non  videatur?  Quid  etiam  tunc  poterit 
sperari  futurum  quando  omnia  praesentia  erunt 
et  nihil  futurum  erit  ?  Dictum  est  quia  si  vides 
non  est  fides  (Rom.  vm);  et  iterum  :  quod  videt 
quis  quid  sperat  \ibid.).  Ergo  illic  non  credes. 
Non  dico  quia  infidelis  eris,  sed  non  credes  quia 
scies.  Similiter  dico  quod  illic  non  sperabis,  ne- 
que  tamen  dico,  desperabis,  sed  ideo  dico  non 
sperabis,  quia  quod  sperasti  totum  habens  nihil 
futurum  exspectabis.  Nunquid  similiter  dico  quod 
illic  non  amabis?  Ergo  quando  adhuc  non  habui- 
ati  dilexisti  et  non  amabis  quando  habebis  ?  Ab- 
sit!  Imo  multo  magis  tunc  amabis  quando  quem 
amabis  videbis,  et  quem  videbis  habebis.  Non 
enim  sic  est  amor  iste,ut  absens  diligatur,etpra3- 


sens  fastidiatur.  Ergo  tunc  etiam  amabilis,  et 
multo  magis  amabis,  et  remanebit  charitas  quan- 
do  fides  et  spes  amplius  non  erunt.  Hoc  igitur 
vult  quod  dictum  est :  Gharitas  nunquam  excidit; 
quoniam  hic  habetur,  et  illic  retinetur.  Sive  pro- 
phetiae  evacuabuntur,  sive  linguae  cessabunt,  sive 
scientia  destruetur.  Omnia  enim  haec  in  vita  tan- 
tum  sunt,  etiam  ipsa  scientia  nostra  quae  modo 
est,  tunc  non  erit.  Non  quia  tunc  nulla  erit,  sed 
quia  alia  erit.Omnia  igitur  ista  cum  ipsa  vita  ex- 
cidunt,  quia  non  permanent  postea  quando  vide- 
bitur  qui  creditur,  et  habebitur  qui  speratur. 
Charitas  autem  nunquam  excidit,  quantum  hic 
est  et  iliic  erit,  et  non  habebit  finem  unquam  di- 
lectio,  sicut  finem  non  habebit  unquam  inspectio. 
Sicut  nunquam  separabimur  a  contemplatione, 
sic  nunquam  evacuabimur  a  dilectione;  sed  sem- 
per  videbimus  et  semperdiligemus.  Sicergo  cha- 
ritas  nunquam  excidit  quia  semper  manet.  Non 
enim  dixit  a  nullis  excidit,  sed  nunquam  excidit 
quia  non  in  omnibus  manet,  et  tamen  semper 
manet  in  quibus  manet.  Nam  si  propterea  nou 
semper  manet  quia  in  omnibus  manet,  ergo  nec 
fides  aut  spes  hic  manet,  quia  non  in  omnibus 
manet.  Multi  enim  a  fide  et  spe  quae  in  Deum  est 
recesserunt,  et  fidem  et  spem  ipsam  quam  habere 
coeperant  deseruerunt;  et  excidit  ab  eis  fides  et 
epes  etiam  in  hac  vita.  Nec  tamen  idcirco  minus 
verum  fuit  quod  dictum  est  :  Nunc  manent  fides, 
spes  et  charitas  tria  haec.Siergo  fideset  spes  quaa 
hic  aliquando  a  quibusdam  excidunt  tamen  hic 
manent,  quia  hic  prorsus  nunquam  excidunt, 
quoniam  in  aliis  manent ;  ergo  similiter  charitas 
quae  aliquando  hic  a  quibusdam  excidit,  tamen 
manet  semper;  quia,  quamvis  a  quodam  exciderit, 
nunquam  tamen  prorsus  excidit,  quia  in  aliis 
semper  manet.  Neque  enim  idcirco  perit,  si  in  me 
perit,  et  mihi  perit.  Neque  propterea  destruitur, 
si  a  me  evacuatur  et  in  me  destruitur,  quoniam 
alteri  manet  quod  mihi  non  manet. 

Sed  dicis  iterum  :  Si  ii  qui  mali  eunt  futuri  et 
perituri  charitatem  aliquando  habere  possunt, 
quomodo  charitas  fons  proprius  nominatur,  de 
quo  non  communicat  alienus?  Qui  enim  pereunt 
alieni  sunt  et  non  pertinent  ad  nos,  neque  ad  id 
quod  nostrum  est.  Si  ergo  alieni  sunt,  quomodo 
de  illo  quod  nostrum  est  proprium  communicare 
possunt?  Mirum  est.  Si  enim  ii  qui  aliquando 
fuerunt  alieni  proximi  facti  sunt  accedendo,quare 
non  similiter  ii  qui  proximi  sunt  alieni  fieri  pos- 
sunt  recedendo  ?  Si  enim  accedere  possunt  qui 
longe  sunt  possunt,  etiam  recedere  qui  prope 
sunt.  Qui  accedunt  reconciliantur,  qui  recedunt 
abalienantur.  Si  autem  qui  reconciliati  sunt  pro- 
ximi  sunt,  ergo  et  qui  abalienati  sunt  alieni  eunt, 
tamen  quandiu  proximi  fueruntnon  fuerunt  alie- 
ni,  sicut  ii  qui  alieni  fuerunt  priusquam  reconci- 
liarentur  proximi  non  fuerunt.  Et  qui  proximi 
fuerunt  quandiu  proximi  fuerunt  de  fonte  proprio 
communicaverunt.  Et  similiter  qui  alieni  fuerunt, 
quandiu  alieni  fuerunt,  de  fonte  proprio  non 
communicaverunt.  Cum  autem  ii  qui  alieni  fua- 


548 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


644 


runt  proximi  esse  cceperunt,  de  fonte  proprio  A  nisi  Ecclesia  Ghristi;  et  quid  integritas  tunicss 


communicare  coeperunt,  et  similiter  qui  proximi 
fuerunt  postquam  abalienari  cceperunt,  de  fonte 
proprio  communicare  desierunt.  Et  remanet  sem- 
per  fons  proprius  de  quo  non  communicat  alienus. 
Alienus  enim  communicare  non  potest;  et  tamen 
qui  alienus  est  proximus  esse  potest.  Gharitatem 
malus  habere  non  potest,  sed  qui  maius  est  bonus 
esse  potest.  Quando  bonus  esse  incipit,  charita- 
tem  habere  incipit;  et  quando  bonus  esse  desinit, 
charitatem  habere  desinit;  et  nunquam  charita- 
tem  nisi  bonus  habere  potest,  quia  charitatem 
habere  et  simul  malus  esse  nemo  potest. 

Dicis  interum  :  Si  aliquando  charitas  semel  ha- 
bita  amittitur,  quid  est  quod  dicitScriptura  :  Qui 


nisi  unitas  Eccleaise?  Ecce  quam  bonum  et  quam 
jucundum  hdbitare  fratres  in  unum  (Psal. 
cxxxn).Quod  unum?  Manete  in  dilectione  mea 
(Joan.  xv).  Ergo  charitas,  unitas  est  Ecclesiae.  Bt 
dicit  Scriptura  :  Qui  in  unitate  Ecclesi®  sunt,pe- 
rire  non  possunt,  hoc  est  quod  dicere  voluisti : 
Qui  in  charitate  sunt,  perire  non  possunt;  sive 
charitatem,sive  unitatem  nomines  idem  est,  quia 
unitas  est  charitas,  et  charitas  unitas.  Qui  ergo 
in  unitate  Ecclesise  sunt,  semper  in  charitate  sunt; 
et  qui  in  charitate  sunt  perire  omnino  non  possunt. 
Manifesta  est  veritas.  Nemo  fidelis  contradioit. 
Nullus  in  charitate  perire  potest.  Ibi  perire  non 
potest;  sed  inde  exire  et  perire  potest.  Qui  ibi 


amicus   est,  semper  diligitf  (Prov.  xvn).  Si  b  manet,  perditionem  non  timet.  Gaveat  ipse  ne 


enim  qui  diiigit  amicus  est,  et  qui  amicus  est 
semper  diligit;  profecto  qui  diligit  semper  diligit; 
qui  autem  semper  diligit;  nunquam  charitatem 
amittit.  Si  igitur  vera  est  Scriptura  et  qui  diligit 
semper  diligit;  qui  semel  charitatem  habet,  nun- 
quam  illam  amittit.  Sic  tibi  videtur  :  multa  sunt 
talia  quee  possunt  quovis  deduci,  sed  magnum 
nonest  sialiquid  dicas,sed  si  hoc  quod  dicis,utrum 
sit  sic  dicendum  intelligas.  Qui  amicus  est  semper 
diligit.Verum  esthocquia  amicus  semper  diligit,et 
inimicu8  semper  odit ;  et  tamen  qui  amicus  est 
inimicus  potest  esse  etodire;  et  qui  inimicus  est, 
amicus  potest  esse,  et  diligere.  Quandiu  amicus 
est  diligit;  et  quandiu  inimicus  est,  odit.  Sunt 


egrediatur  foras.  Intus  positis  perditio  non  est, 
sicut  iis  qui  foris  sunt  salus  non  est.  Qui  incipit 
exire  incipit  perire.  Gum  autem  foris  positus  ad 
charitatem  revertitur,  ad  salutem  reparatur. 

Quid  amplius  quseris?  Fortassis  aliamunitatem 
Ecclesiae  interpretari  voles,  de  qua  veraciter  di- 
cere  possis,quodidcirco  in  illa  nullus  peribit,quo- 
niam  de.illa  nullusexibit.  Est  enim  unitasprsedesti- 
nationis  de  qua  dicitur :  Novit  Lominus  qui  sunt 
ejus  (II  Tim.  n).  Et  verum  est  quod  omnes  qui  in 
hac  unitate  sunt,  salvi  erunt;  quoniam  ex  iis  qui 
preevisi  sunt  ad  vitam,nullusperibit.Sicut  enimdi 
citScriptura :  Quosprcedestinavit,  hos^tvocavit, 
et  quos  vocavit  hos  et  justificavit ;  et  quos  jus- 


autem  quidam  non  veri  amici  qui  in  prosperitate  q  tificavit,  hos  et  glorificavit  (Rom.  vui).  Isti  ergo 


amare  se  simulant,  et  in  adversitate  probantur 
quales  sunt;  propter  ejusmodi  dictum  est,  quod 
verus  amicus  semper  diligit,  hoc  est  non  in  pro- 
speritate  tantum,  sed  etiam  in  adversitate,hoc  est 
semper.  Non  enim  est  verus  amicus  etiam  quando 
amicuses8evidetur,quisecundum  tempus  nutat; 
et  in  utramque  partem  post  fortunam  movetur. 
Non  talis  est  ille  qui  semper  diligit,qui  hominem 
amat  non  pecuniam,  amicum  non  lucrum.  Qui 
enim  propter  solam  pecuniam  amat,  quandiu  pe- 
cunia  abundat,  amat;  quando  pecunia  deiicit,  di- 
lectio  deficit,  et  non  est  amicus  jam  qui  amicus 
eBse  videbatur;  imo  qui  prius  amicus  non  fuil, 
sed  putabatur,  nunc  manifeste  amicus  nec  esse 


sunt  diligentes  Deum  quibus  omnia  cooperantur 
in  bonum  quisecundum  propositum  vocati  sunt 
sancti  (ibid.).  Nam  qui  secundum  propositum 
vocati  non  sunt,  et  qui  ad  vitam  praedestinati  non 
sunt,  etsi  aliquando  ad  tempus  Deum  diligant, 
usque  ad  finem  in  dilectioneDeinon  perseverant. 
Qui  propter  ea  amissa  charitatepereunt,  quoniam 
cum  ad  iniquitatem  ceciderint,  ad  charitatem  non 
resurgunt.  Praedestinati  autem  postquam  Deum 
diligere  coeperint,  vel  perseveranter  diligunt,  ut 
a  dilectione  non  cadant,  vel  cum  a  dilectione  ce- 
ciderint,  iterum  ad  illam  resurgunt,  ne  pereant. 
Quid  tibi  videtur?Credis  ne  ita  esse  ut  dico?For- 
tassis  non  tibi  sufficiet  Apostolus  qui  hoc  dicit, 


nec  fuisse  comprobatur.  Illi  ergo  jure  dicitur  qui  D  propterea  non  quod  ita  existimes  intelligendum 

-  .  __•!•         •_     _~f*      _-____-._     ._---_£-      -  — -       __-_._       ^"^     __._.  .1  Jl  •        •_        A  -        1  _•!•  . 


amicusestsemperdiligit.Si  amicus  fuisti  in  pros- 
peritate  :  dilige  in  adversitate.  Quid  enim  in  pro- 
speritate  dilexeris,in  adversitateostendis.Si  enim 
amicum  dilexisti,  adhuc  ipse  est,  dilige  ipsum. 
Gur  cesset  dilectio,  cum  quod  amatur  non  aufer- 
tur.  Si  autem  fortunam  diiexisti,  non  habes  jam 
quod  diligas,  qnia  fortuna  discessit  et  permansit 
homo  solus.  Hoc  sibi  vuit  quod  dictum  est,  qui 
amicus  est  semper  diligit.  Instas  adhuc  quasi 
majusaliquid  adducturus  ad  comprobandum  quod 
charitas  semel  habita  non  recedat. 

Ostendis  integram  tunicam  Christi,  quee  scindi 
non  potuit,  etiam  quando  Christus  pati  potuit. 
Gorpus  Ghri8ti  vulnerabatur,  et  tamen  tunica 
Ghri8ti  non  scindebatur.  Magnum  est  quod  affers 
si  bene  intelligas.  Quid  est  enim  tunica  Christi 


esse  quod  dicit  Apostolus  non  omnes  diligentes 
Deum  in  numero  illorum  ponere  voluit,  quibus 
omnia  cooperantur  inbonum,nisi  eos  tantum  qui 
secundum  propositum  vocati  sunt  sancti.  Mani- 
festa  est  veritas,  nisi  illam  impudenter  negare 
volueris.  Sed  dices  fortassis  non  ita  intelligendum 
esse  quod  dicit  Apostolus  :  Scimus  quia  Deum 
diligentibus  omnia  cooperantur  in  bonum,  iis  qui 
secundum  propositum  vocati  sunt  sancti.  Dicis 
ergo  non  ita  intelligendum  esse  quasi  per  id  quod 
subjunxit  iis  qui  secundum  propositum  vocati 
sunt  sancti,  determinare  voluerit;  quibus  diligen- 
tibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum,  sed 
potius  eosdem  ipsos  diligentes  Deum  omnes  se- 
cundum  propositum  vocatos  sanctos.  Sic  exgo 
fortasais  inteliigenda  putabis  verba  Apostoli^neo 


545 


DE  SACRAMSrTttS.  OBftl  n  PARtf  llfi. 


546 


mihi  eredes  si  dicer*  voluero,  hoc  tibi  signatum  A 
esse  quod  non  oranes  praedestinati  sunt,  qui  ali- 
quando  Deum  diligunt,  quia  non  permanent  in 
eo  quod  diligunt.  Verba  Augustinus  sunt  hsec  : 
Si  mihi  non  credis,  illi  crede,  ut  mihi  credas.  Imo 
non  mihi  sed  veritati  credas.  Audi  ergo  quod  di- 
cit  Apostolus,  inquit,  cum  dixisset :  Scimus  quo- 
niam  diligentibus  Deum  omnia  cooperantur  in 
bonum,  sciens  nonnulos  Deum  diligere,  et  in  eo 
bono  usque  ad  finem  non  manere,  mox  addidit : 
his  qui  secundum  propositum  vocati  sunt  sancti. 
Hi  enim  in  eo  quod  diligunt  Deum  permanent 
usque  in  finem.  Et  qui  ad  tempus  inde  deviant 
revertuntur,  usque  in  finem  perducunt  quod  in 
bono  esse  cceperunt!  Ecce  habes  manifeste  quod 
quidam  ad  tempus  charitatem  habentes,  quia  in  B 
illa  usque  in  finem  non  perseverant,  cadunt  et 
pereunt;  et  rursum  quidam  qui  ab  illa  ad  tempus 
cadunt,  quia  iterum  resurgunt,  conservantur  et 
salvantur.  Alii  vero,  quia  ab  illa  nunquam  defi- 
ciunt,  usque  in  finem  perseverant  fervore  semel 
captae  charitatis  devotionem  perducunt.  Quid  ma- 
nifeetius  quseris?  Si  hoc  non  vides,  quid  vides? 
Seddicis  :  Quomodo  aliquando  veram  charitatem 
habere  potuerunt,  qui  in  ea  perseveraturi  non 
fuerunt?  Mirum  est.  Ergo  fides,  fides  non  fuit, 
qu83  aliquando  fides  esse  desiit.  Quare  non  simi- 
liter  dicis  quod  nunquam  albus  fuit,  qui  aliquando 
albus  esse  cessavit?  Nonne  intelligis  quod  in  eo 
ipso  aliquando  illud  fuisse  dicitur,  qui  aliquando 
esse  illud  desiisse  memorantur?  Quod  enim  quis  q 
nunquam  fuit  nunquam  esse  desiit.  Quapropter 
qui  aliquando  amare  desiit,  constat  profectoquod 
prius  quam  amare  desineret,  amavit.  Sed  verus, 
inqui8,amor  non  fuit  qui  ad  tempus  fuit.  Ergonec 
verum  odium  fuit  quod  ad  tempus  fuit.  Nec  vere 
albus  fuit,  qui  ad  tempus  albus  fuit.  Quis  hoc  di- 
cat?  Ergo  vera  dilectio  fuit,  et  vere  fuit  quandiu 
fuit,  etiamsi  secundum  aliquem  modum  vera  non 
fuit,  in  eo  quod  desiit,  quando  jam  vere  non  fuit. 
Si  ergo  dicis  quod  vera  dilectio  non  fuit,  quse  ali- 
quando  dilectio  esse  cessavit,  sic  intellige  quod 
quando  dilectio  esse  desiit,  vera  dilectio  non  fuit, 
quia  in  eo  ipso  quod  nutabat  et  defecit  ut  dilec- 
tio  non  esset,  esse  coepit,  et  accepit,  ut  quod  prius 
fuit,  jam  vera  dilectio  non  esset.  j^ 

Cap.  XII.  Utrum  omnis  dilectio  Deicharitas  sit 

nominanda. 

Forta88is  dices  quod  quidam  ejusmodi  dicunt, 
quod  ii  qui  non  perseveraturi  Deum  diligunt,  di- 
lectionem  quidem  Dei  habent,  sed  charitatem  non 
habent ;  pro  eo  quod  nonomnem  dilectionem  Dei 
charitatem  appellandam  putant,  nisi  eam  solam 
quae  usque  in  finem  perseverat.  Sed  hoc  si  quis 
dicere  voluerit,  qua  ratione  vel  auctoritate  pro- 
bare  possit  non  invenio.  Nisi  forte  idcirco  aliud 
dilectionem,  aliud  charitatem  sonare  putet,  quia 
alterum  latinum,  alterum  grajcum  vocabulumes- 
8e  putet.  Sacra  Scriptura  nobis  dicit,  quod  dilec- 
tio  charitas  est,  el  quod  dilectio  Dei  semper  bona 


est.  Non  nobis  dicit,  quia  illud  diligit  bene  facit, 
et  quia  iste  diligit  male  facit.  Augustinus  dicit 
Apostolum  scisse  quosdam  Deum  diligere,  et  in 
bono  usque  in  finem  non  permanere ;  et  bonam 
vocat  dilectionem  Dei,  etiam  in  iis  qui  non  sunt 
permansuri  in  illa;et  istinescioquotspecieschari- 
tatis  invenerunt,  more  pigmentariorum  in  mun- 
dinis  declamationum  stultarum.  Dicunt  non  de 
omni  charitate  intelligendum,  quod  dicitur  cha- 
ritas  semel  habita  non  amittitur,  sed  de  perfecta 
tantum.  Et  si  ego  illos  interrogo  quae  sitilla  per- 
fecta  charitas,  non  mihi  respondent,  nisi  illa 
quae  non  amittitur.  Non  enim  audent  dicere  de 
illa;  sed  de  perfectione  charitatis  loqui  quae 
in  futuro  habebitur,  ne  superfluo  de  illa  loqui 
convincantur  quae  ad  hanc  vitam  non  pertinet. 
Ergo  non  inveniunt  quam  charitatem  hic  perfec- 
tam  dicant  nisi  illam  quse  non  amittitur.  Et  rur- 
sum  cum  assignare  volunt  quse  sit  illa  charitas 
quae  non  ammittitur,  non  inveniunt  quid  dicant 
nisi  illa  quae  perfecta  est.  Ita  circulum  faciunt, 
involventes  seraetipsos,  quia  quo  exeant  non  ha- 
bent.Postremotanta  erroris  caligine  involvuntur, 
ut  dum  pertinaciter  charitatem  semel  habitam 
contendunt  non  posse  amitti,  asserere  incipiant 
eam  a  quibusdamnon  solum  minora  peccata,  sed 
criminalia  quoque  et  damnabilia  ex  deliberatione 
perpctrantibus  retineri.  David  adulterum  et  ho- 
micidam,charitatem  Dei  habuisse  dicunt,quando 
libidini  serviens  in  uxorem  proximi  sui  violan- 
dam  turpitudini  frena  relaxavit;et  eamdem  turpi- 
tudinemtegendam  illum  ipsumcujus  torum  foede 
violaverat,  innocentem  et  justum  crudeli  prodi- 
tione  exstinxit.  Dicant  mihi  ubi  tunc  fuit  chari- 
tas  non  agenspeperam,ubiinnocens  opprimittur, 
non  quaerensquaj  suasunt,  quando  aliena  rapiun- 
tur.  Ostendant  mihi  hic  si  possunt  dilectionem 
quae  plenitudo  legis  est,  ubi  et  praecepta  legis 
violantur ;  et  jus  naturae  corrumpitur.  Lex  di- 
cit :  Non  occides.  Non  mcechaberis.  Non  con- 
cupisces  uxorum proximi  tui(Rom.  xm;Exod. 
xx ;  Deut.  \).  Sicharitas  hic  est,  plenitudo  legis 
hic  e8t,8i  plenitudo  legis  est,  quomodo  praevarica- 
tio  esse  potest?  Si  talia  facientera  charitatem  ha- 
buisse  dicunt;  quare  non  etiam  in  hoc  faciendo 
nihil  peccasse  dicunt,  quia  Scriptura  dicit :  Qui 
natus  est  exDeo  non  peccat  (I  Joan.  v);etquia 
rursum  alibi  dicitur :  «  Habe  charitatem  et  fac 
quidquid  vis  ?  Si  enim  hoc  verum  est  quod  talia 
facientes  charitatem  retinere  possunt,cum  iis  qui 
charitatem  habent  quidquid  libet  agere  concedi- 
tur,perfecto  quidquid  egerint,  peccatum  non  esse 
comprobatur.  Eant  ergo  cum  charitate  sua  et  fa- 
ciant  quidquid  voluerint ;  quia  magnos  defenso- 
res  habent  alios  quidem  defendentes,  quod  cha- 
ritatem  non  amittant,  alios  autem  concedentes, 
ut  quidquid  volunt  cum  charitate  faciant. 

Sed  dicunt:  Si  David  peccando  charitatem  ami- 
sit,  quomodo  ergo  verum  est  quod  scriptum  est 
de  ipso  quod  spiritus  Domini  recedebat  a  Da- 
vid  ab  eo  die  et  deinceps  ?  (I  Reg.  xvi.)  Si  enim 
charitas  rece88it,quomodo  spirituaDo^v\&^\s«xsL- 


547 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


548 


sitTQuasi  vero  spiritus  Domini  secundum  multa  A  Deus  praecipiebat ;  et  elegerunt  magis  obededire 


alia  remanere  non  potuerit,  etiamsi  secundum  do- 
num  charitati8  receeserit.Nonneet  inillissive  cum 
illus  remanet  quos  cadentes  custodit  ne  pereant, 
quos  tainenstantes  non  custodit  ne  c&d&ntf Justus 
cum  ceciderit  non  collidetur  ;  quia  Dominus 
supponit  manum  suam  (Psal.  xxxvi).  Quid  er- 
go?Si  praesenserat  Dominus  stanti,  quarelapsus 
est  !  Et  si  praesens  non  erat  cadendi,  quare  colli- 
sus  non  est?Si  enimteneretur,non  haberetur.Item 
si  manus  non  supponeretur,  collideretur.  Prop- 
ter  hoc  ergo  collisus  non  est ;  quia  cecidit  super 
manum.  Si  manus  super  eum  cecidisset  collisua 
fuisset :  Qui  ceciderit,  inquit,  super  lapidem 
istum  confringetur,  super  quem  autem  ceci- 


carni  quam  Creatori.  Si  voluissent,  carnis  volun- 
tatem  contempsissent,  et  voluntatem  Creatoris 
prseposuissent.  Sed  nundum  magistrum  bonum 
imitabantur  dicentem:  Pater,  non  meayoluntas 
fiat,  sed  tua  (Luc.  xxn).  Et  fieri  potest  quod  ip- 
sam  carnis  voluntatem,  cujus  violentiam  sen- 
sorunt,  aut  nullam  aut  non  tam  violentam  esse 
voluerunt;  tamen  quod  eidem  tentanti  et  fati- 
ganti  consenserunt,  non  nisi  volentes  facerunt, 
quia  magis  Creatorem  offendere  quam  ipsam  mo- 
lestiam  et  fatigationem  tolerare  voluerunt ;  quod 
si  noluissent  omnino  non  fecissent.  Ergo  in  hoc 
volentes  id  quod  caro  voluit  fecerunt,  id  quod 
Creator  voluit,  noluerunt ;  quia  si  illud  voluis- 


derit  conteret  eum  (Matth.  xxi).  Propter  hoc  B  sent,  ad  istud  faciendum  voluntarie  non  consen- 


ergo  Dominu8  manum  non  jacendi  superposuit, 
ut  premeret ;  sed  supposuit,  ut  relevaret.  Suppo- 
suit  ut  adjuvando  repararet,  non  superposuit  ut 
judicando  condemnaret ;  sic  itaque  spiritus  Do- 
mini  non  recessit  a  David,  quia  cum  eo  erat,  ut 
abeuntem  reduceret,  et  poenitentem  justificaret  et 
forte  cum  eo  erat,  sed  in  eo  non  erat.  Cum  eo 
erat  ad  custodiam,  sed  in  eo  non  erat  ad  justi- 
tiam.  Non  enim  tunc  justus  erat  David  quan- 
do  in  tam  gravi  peccato  prostratus  erat,  neque 
ad  eum  tunc  pertinuitquodscriptum  est :  Justus 
in  die  septies  cadit,  et  tamen  justi  nomen  non 
amittit  (Prov.  xxiy).  Propter  hoc  igitur  spiritus 
Dei  etsi  cum  Davidtunc  eratut  peccando  nonpe- 


sissent.  Cum  enim  e  duobus  quae  simul  fieri  non 
possunt  unum  voluntate  eligitur,  procul  dubio 
alterum  in  voluntate  non  esse  comprobatur.  In 
ea  ergo  voluntate  quacontra  Deumcarni  consen- 
tire  elegerunt,  charitatem  utique  Dei  nullatenus 
habuerunt,  quamvis  tamen  in  eo  ipso  quod  mag- 
nam  in  tentatione  violentiam  passi  sunt  aliquam 
in  peccato  suo  excusationem  habere  possunt.  De 
affectu  vero  pietatis  quem  hujusmodi  peccantes 
nonnunquam  habere  quando  simul  et  peccare 
consentiunt,  et  tamen  quodammodo  in  peccato 
quod  non  deserunt,  dolere  quodam  affici  non  de- 
sistunt ;  cavendum  tamen  est  omnino  ne  chari- 
tatis  sive  dilectionis  Dei  nomine  dignus  existime- 


riret ;  nullatenus  tamen  sic  erat,  ut  damnabiliter  q  tur.  Si  enim  in  iis  qui  ab  iniquitate  ad  justitiam 


non  peccaret.  Simile  est  quod  de  Petro  asserere 
negante  conantuf,  quod  etiam  tunc  charitatem 
Dei  non  perdiderat,  quando  interrogatas  Chris- 
tum  se  cognovisse  negavit.  Non  enim  attendunt 
quod  scriptum  est :  Nemoin  spiritu  Dei  loquens 
dicit  :  Anathema  Jesu:  et  nemo  potest  dicere: 
Dominus  Jesus,  nisi  in  Spiritu  sancto  (I  Cor. 
xnJ.Quodsi  forte  dicere  voluerint, quod  spiritum 
Dei  tunc  quidem  Petrus  intus  in  corde  habuit ; 
sed  quod  forisloquebatur  inspiritu  Dei  non  dixit; 
audiant  quod  scriptum  est :  Ex  abundantia  cor- 
dis  os  loquitur  (Matth.i;  Luc.  vi).  Ille  ergo 
spiritus  foris  in  ore  loquebatur,  qui  intus  in  cor- 
de  dominabatur.  Qui  cor  regebat,  linguam  move- 


conver tuntur,affectus  quidam  et  dilectiones  praete- 
ritornm  malorum  remanent ;  qui  tamen  in  bono 
proposito  constitutis  ad  iniquitatem  non  impu- 
tantur ;  quare  non  simiUter  in  iis  qui  ad  iniqui- 
tatem  decUnaverunt  ex  usu  praeteritae  virtu- 
tis  etiam  in  malo  proposito  affectiones  quae- 
dam  amissi  sive  cormpti  boni  aUquando  super 
esse  dicantur,  quaa  quidem  sine  proposito  bonae 
voluntatis  ex  usu  sive  ex  natura  inesse  possunt ; 
sed  sine  ipso  meritum  justitiae  habere  non  pos- 
sunt.  Unum  enim  hoc  est  propositum  sciUcet  vo- 
luntatis  sive  consensus  animi  ex  voluntate  sur- 
gens  cui  soU  judicium  est  cum  Deo,  et  hoc  solum 
si  bonum  est  non  est  ad  malum  quidquid  in  ho- 


bat.  Sed  dicent  forte  :  Spiritus  quidem  Dei  reces-  n  mine  est  sive  bonum  sit  sive  malum;  item  si 

•   .  11*1  •  A  /"*»  •    J  A.  A  *~       «  «  ^  «  *    J  '   J  _  a.1  1  ~-< 


ma- 


sit,  sed  charitas  remansit.  Considerate  utrum  ve- 
ritas  hoc  dictum  patiatur.  Apostolus  dicit :  Cha- 
ritus  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per 
Spiritum  sanctum  qui  datus  est  nobis(Rom.v). 
Nos  charitatem  nonhabemus,nisi  in  quantumSpi- 
ritum8anctum  habemus;ettudicis:quod  recedente 
et  absente  Spiritu  sancto  charitas  manet?Et  dicunt: 
Quid  ergo  ?  NuUa  scintilla  pietatis,  nuUa  affec- 
tio  dilectionis  in  Davidet  inPetroremansit,quan- 
do  alter  molestia  carnalis  concupiscentiae  victus, 
alter  vero  imminentis  mortis  timore  fractus,quo- 
dammodo  uterque  invitus  peccavit.  Imo  volun- 
tarie  uterque  peccavit;  quia  si  voluissent  utrique 
non  peccassent.Sed  quia  semetipsos  magisquam 
Deum  dilexerunt,  suam  potius  quam  Dei  volun- 
tatem  impleverunt.  Caro  aliud  suadebat,  et  aiiud 


lum  est,  non  est  ad  bonum  quidquid  reUquum 
est,  sive  bonum  sive  malum.  Ad  hunc  ergo  ocu- 
lum  ex  quosolo  totum  corpus  lucet  respicere  de- 
buerunt,  qui  in  affectionibus  nescio  quaUbus 
quas  et  incredulis  et  iniquis  aliquoties  sive  exna- 
tura  sive  ex  usu  inesse  videmus,  meritum  homi- 
nis  constitunt.  Poterant  his  satis  superstitiosae 
questiones  finem  accipere,sitamenfinemaccipere 
poterant.  Nunc  autem  quaerunt,et  semper  quaerunt, 
etnunquaminveniunt.InterrogantutrumDavidet 
Petrii8damnari  debuissent,si  antepoenitentiamin 
peccatis  sui  mortui  fuissent.  Quae  quaestio  quali 
responsione  digna  sit  utinam  videre  possentlQua- 
re  enim  perire  non  debuissent  si  in  peccatis  suis 
mortui  fuissent  ?  Sed  perire,inquiunt,  non  potue- 
runt  quoniam  ad  vitam  praedestinati   fuerunt. 


549 


DB  SACRAMENTIS.  UBRI  II  PARS  XIV. 


550 


Quare  ego  similiter  non  peccare  non  potuerunt, 
quoniam  peccaturi  praesciti  fuerunt?Si  enim  prae- 
destinatio  impediri  non  potest,  nec  praescientia 
falli  non  potest.  Si  autem  praescientia  peccandi 
non  infert  necessitatem,  nec  praedestinatio  dam- 
nationis  tollit  possibilitatem.  Yis  adhuc  audire 
quid  dicat  Augustinus;  quia  mihi  non  credis,au- 
di  qui  sunt  qui  diligunt,  et  qui  sunt  qui  perse- 
veraturi  sunt ;  et  quae  sit  unitas  dilectionis,  et 
quae  sit  unitas  praedestinationis.  Scimus  quo- 
niam  diligentibus  Deum  omnia  cooperantur 
in  bonum  iis  qui  secundum  propositum  vocati 
sunt  sancti  (Rom.  vni) ;  propositum  autem  non 
suum  sedDei.  Quietiampraedestinatiatquepraesci- 
ti  sunt.Usque  adeo  prorsus  omnia,ut  etiam  si  qui 
eorum  deviant  et  etiam  exorbitant,hoc  ipsu  meis  fa- 
ciat  proficere  in  bonum;  quia  humiliores  redeunt 
atque  doctiores.Horum  si  quisquam  perit,fallitur 
Deus;  etvitio  humanovincitur.  Sednemo  eorum 
perit,  quia  nulla  re  Deus  vincitur  aut  fallitur. 
Isti  signati  sunt  ad  Timotheum  ubi  cum  dictum 
fuissetHymeneum  et  Philetum  fidem  quorumdam 
8ubvertere,  mox  additum  est :  Firmum  autem 
fundamentum  Dei  stat  habens  signaculum 
hoc  ;  scivit  Dominus  qui  sunt  ejus  (II  Tim.  n). 
Horum  fides  quae  per  dilectionem  operatur  pro- 
fecto  aut  omnino  non  deficit ;  aut  si  qui  sunt  quo- 
rum  deficit,  reparatur  antequam  vita  ista  finia- 
tur ;  et  deleta  quae  intercurrerat  iniquitate,  us- 
que  in  finem  perseverantia  deputatur.  Qui  vero 
perseveraturi  non  sunt,  ac  sic  a  fide  Ghristiana  et 
conversatione  lapsuri  sunt,  ut  tales  eos  vitae  hu- 
ju8  finis  inveniat ;  procul  dubio  neque  illo  tem- 
pore  quo  bene  pieque  vixeruntin  istorum  nume- 
ro  8untcomputandi.Nonenim  suntamassaillaper 
ditionis  praescientia  Dei  et  praedestinatione  discre- 
ti;etideo  nec  secundumpropositum  vocatiac  per 
hoc  nec  electi  sed  in  eis  vocati  de  quibus  dictum  est : 
Multi  vocati ;non  in  eiedequibusdictumesfcPaw- 
ci  vero  electi(Matth.nx).Et  tamen  quiseosneget 
electos  cum  credunt  et  baptizantur,  et  secundum 
Deum  vivunt  ?  Plane  dicuntur  electi  a  nescienti- 
bus  quid  futuri  sint ;  non  ab  illo  qui  eos  novit 
non  habere  perseverantiam  quae  ad  beatam  vitam 


A  perducit  electos.  Scitque  illas  ita  stare  ut  praes- 
cierit  esse  casuros. 

Hic  si  a  me  quaeratur  cur  eis  Deus  perseveran- 
tiam  non  dederit ;  qui  eam  qua  christiane  vive- 
rent  dilectionem  dedit ;  me  ignorare  respondeo. 
Respondeant  et  ipsi  si  possunt,  cur  illos  Deus 
cum  fideliter  et  pie  viverent  non  tunc  de  vitae  hu- 
ju8  periculis  rapuit,  ne  malitia  mutaret  intellec- 
tum  eorum,  et  ne  fictio  deciperet  animas  eorum  ? 
Utrum  hoc  in  potestate  non  habuit,  an  eorum 
mala  futura  nescivit  ?  Nempe  nihil  horum  nisi 
perversisime  atque  insanissimedicitur.  De  hujus- 
modi  ait  Joannes  :  Ex  nobis  exierunt,  sed  non 
erant  ex  nebis.  Quod  si  fuissent  ex  nobisy 
permansissent  utique  nobiscum  (I  Joan.  n).Et 

B  quid  aliud  dicit,  nisi  non  erantfilii  etiamquando 
erant  in  professione  et  nomine  filiorum?Non  quia 
justitiam  simulaverunt,  sed  quia  in  ea  non  per- 
manserunt.  Neque  enim  ait :  Nam  si  fuissent  ex 
nobis,  veram  non  fictam  justitiam  tenuissentuti- 
que  nobiscum.  Sed  si  fuissent,  inquit,  ex  nobis, 
permaniss8ent  utique  nobiscum.  In  bono  utique 
erat ;  sed  quia  in  eo  non  permanserunt,  id  est  us- 
que  in  finem  non  perseveraverunt :  non  erant, 
inquit,  ex  nobis,  etiam  quando  erant  nobiscum. 
Hoc  est  non  erant  ex  numero  filiorum,  etiam 
quando  erant  in  fide  filiorum ;  quoniam  qui  vere 
filii  sunt  praesciti  et  praedestinati  et  secundum 
propositum  vocati  sunt,  ut  sint  electi.  Non  enim 
periit  filius  promissionis,  sed  perditionis.  Ac  per 

q  hoc  nullus  praedestinatorum  ex  bono  in  malum 
mutatus  finit  hanc  vitam,  quoniam  sic  est  ordina- 
tus  et  ideo  Christo  datus,  ut  non  pereat,  sed  ha- 
beat  vitam  aeternam.  De  quibus  ait  Joannes :  Sci- 
mus  quoniam  omnis  qui  natus  est  ex  Deo  non 
peccat.  David  graviter  peccavit,  sed  quia  natus 
ex  Deo  ad  societatem  filiorum  Dei  pertinebat,non 
peccavit  usque  ad  mortem,  sed  v$niam  pcenken- 
do  meruit.  De  hoc  siquidem  peccato  ad  mortem, 
ante  meminit  idem  Joannes  his  verbis  :  Est  pec^ 
catum  ad  mortem  (I  Joan.  v).  Et  statim  sub- 
juxit :  Scimus  quoniam  omnis  qui  natus  est  ex 
Deo  non  peccat. 


PARS  QUARTA  DECIMA. 

DE  GONFESSIONE  ET  PGENITENTIA  ET  REMISSIONE  PEGGATORUM. 


Cap.  I.  De  confessione  et  prcecepto  ejus.       D 

Muta  est  malitia  hominis.  Nemo  quando  male 
agere  vult  auctoritatem  quaerit,  quando  autem 
dicimus  ominibus  ut  faciant  bona,  et  ut  confitean- 
tur  mala  quae  fecerunt,  dicunt  nobis  :  Date  auc- 
toritatem.  QuaB  Scripturahoc  praecipit  ut  Scon- 
fiteamur  peccata  nostra.  Si  ergo  Scriptura  pecca- 
ta  confiteri  non  praecipit,  respondete  modo  si 
Scripturam  habetis  quae  peccata  jubeat  tacere.Si 


ergo  confiteri  non  vultis,  quia  auctoritatem  con- 
fitendi  non  habetis,  quare  tacere  vultis  cum  auc- 
toritatem  tacendi  non  habeatis?  Tamen  quia  auc- 
toritatem  quaeritis,  accipite  auctoritatem.  Anti- 
qua  lex  peccata  confiteri  jubet,  et  homines  ad 
sacerdotes  mittit  ut  confiteantur  peccata  sua  , 
ut  indulgentiam  accipiant.  Illic  ergo  praBvaricatio 
legis  confessione  et  oblatione  aboletur,  quando 
atdhuc  umbra  fuit,  et  adhuc  confessio  criminis 
poenam  potius  timere  debuit,  quam  nuaftictast- 


551 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


559 


diam  exspectare.  Si  haec  auctoritas  non  sufficit,  A  rum  remiseritis  peccata  remittuntur  eis  ;  e* 


audite  Scripturam  alibi  manifeste  dicentem  :  Qui 
abscondit  scelera  sua  non  justificabitur  {Prov. 
xxvm).  Quid  enim  est  abscondere  nisi  tacere,  et 
conflteri  nolle?  Nam  qui  scelera  sua  per  impu- 
dentiam  prave  agendi  manifestant,  non  justiflca- 
tionem  merentur  sed  damnationem.  Igitur  tegen- 
da  sunt  mala  quantum  pertinet  ad  impudentiam 
pravi  operi8,  et  revelanda  sunt  per  humilitatem 
confes8ioni8.  Vultis  adhuc  scire  periculum  taci- 
turnitati8  et  utilitatem  confessionis  ?  Quoniam 
tacui  inquit  Psalmista ,  inveteraverunt  ossa 
mea,  dum  clamarem  tota  die  (Psal.  xxxi).  Et 
iterum  :  Delictum  meum  cognitum  tibi  feci,  et 
injustitiam  meam  non  abscondi.Dicoi:  Confi- 


quorum  retinueritis  retenta  erunt  (Joan.xx). 
Ergo  Ghristus  homo  discipulis  suis  vicem  ejus 
genatibus  in  terra  potestatem  dedit  dimittendi 
peccata. 

Sed  dicis  fortassis :  Quare  non  similiter  Chris- 
tus  prseceptum  dedit  hominibus  peccata  sua  con- 
fitendi,  sicut  discipulis  potestatem  dedit  conflten- 
tium  peccata  dimittendi. Audi  quare  voluit  Ghris- 
tus  ut  a  temetipso  surgeret,  ut  non  quasi  extorta 
vel  coacta  videretur  confessio  tua.  Idcirco  quod 
ad  se  pertinuit  officium  suum  discipulis  suls  pe- 
ragendum  injunxit,ut  medicorum  more  segros  ad 
se  venientes  exciperent  et  sanarent.  Medicis  ergo 
dixit  ut  curarent,  sed  infirmis  non   dixit  ut  ad 


tebor  adversum  me  injustitiam  meam  Domi-  B  medicos  curandi  venirent.  Hoc  quasi  certum  esse 


no,et  tu  remisisti  impietatempeccati  mei(ibid) 
Vide  ergo  et  considera  si  taces  peccata  tua,  inve- 
terantur ;  si  confiteris,condonantur.  Si  dicis :  Ec- 
ce  dico  peccatum  meum,  sed  Deo,  non  homini, 
Scripturam  sequor.  Illa  mihi  dicit :  Ut  Deo  con- 
tear  peccatum  meum,  non  me  ad  hominem  mit- 
tit  in  quo  salus  non  est,  sed  illuc  trahit  confes- 
sionem,  unde  promittit  remissionem.  Dixi  :  Gon- 
fiteor,  etc.  Quid  facit  homo  ?  Audi  quid  facit. 
Nonne  iile  homo  fuit,  qui  dixit :  Fili,  remittun- 
tur  tibi  peccata  tuaf  (Matth.  xix ;  Marc.  n>,et 
verum  est,  quod  ille  homo  fuit  qui  dixit  hoc. 
Propterea  qui  illum  hominem  esse  viderunt; 
Deum  autem  non  cognoverunt,  murmuraverunt 


voluit,  quod  aegri  libenter  salutem  quaererent,  et 
se  curandos  offerrent,si  medicosinvenirent.Prop- 
terea  solos  medicos  admonuit ;  infirmum  enim 
ipse  morbus  suus  sufflcienter  admonet,  neque 
opus  praecepto  habet  si  dolet,  Tamen  ipsi  medici 
postea  quia  negligentes  in  curatione  sua  segrotos 
invenerunt,  eos  ad  salutem  quserendam,  et  admo- 
nitione  sua  excitaverunt,et  precepto  attraxerunt. 
Confitemini,  inquit  apostolus  Jacobus,  alteru- 
trum  peccata  vestra,  et  orate  pro  invicem,  ut 
salvemini.  (Jac.  y).  Quid  est  alterutrum,  alter 
aiteri,  homo  homini  ?  Non  soium  homo  Deo,sicut 
verus  ille  confessor  ait :  Dixi,  confiteor,  etc,  sed 
homini  propter  Deum.  Plus  enim  facit  qui  servo 


inter  se,  dicentes.  Quis  est  hic  qui  etiam  pecca-  q  humiliatur  propter  Dominum,  quam  qui  ipsi  Do- 


ta  dimittit  t  (Luc.  vn.)  Sciebant  enim  quod  pec- 
cata  dimittere  Dei  erat,  sed  nesciebant  quia  quod 
Dei  erat,  homo  a  Deo  acceperat,  et  ille  quidem 
homo  quod  habebat  inquantum  homo  erat,  ideo 
habebat  quia  acceperat.  Inquantum  vero  Deus 
erat,  hoc  idem  ipsum  habebat,  et  non  acceperat. 
Propterea  autem  voluit  accipere  aliquando  in  hu- 
manitate,  quod  semper  habuit  in  divinitate,  uti 
vicino  homini  appropinquaret  in  eo  quod  homi- 
nis  erat.  Et  in  eo  ipso  quod  hominis  erat  homini 
exhiberet  quod  Deierat.Ineo  namque  quod  homi- 
nis  erat,familiarius  homini  jungebatur.  In  eo  ve- 
ro  quod  Dei  erat  potentius  in  homine  operabatur. 
Propterea  :  Ut  sciatis,  inquit,gtua  Filius  homi- 


mino  humiliatur.  Propterea :  Confitemini  alteru- 
trum  peccata  vestra.  Quid  est  alterutrum  ?  Non 
tantum  unusquisque  unicuique,  sed  alterutrum 
hoc  est  inter  vos,  homines  hominibus,  ovee  pas- 
toribus,  subjecti  praelatis.  Ii  qui  peccata.habent, 
iis  qui  peccata  dimittere  potestatem  habent.Debi- 
tum  quidem  erat  ut  confessionem  facturi  ad  il- 
lum  iretis  qui  est  super  vos ;  nunc  autem  pro  in- 
dulgentiae  dispensatione  conceditur  ut  peccata 
vestra  adinvicem  vobis  confiteamini  inter  vos.IUe 
quidem  qui  soius  confessionem  acciperet, 
confessionem  non  faceret  quia  pecccata  non 
haberet,  hi  autem  qui  confessionem  pecca- 
torum  accipiunt,   et  confltentibus  peccata    sua 


nis  potestatem  habet  in  terra  dimittendi  pec-  r\  dimittunt   necesse    habent,    ut   et  ipsi  peccata 


cata,  tunc  ait  paralytico  :  Surge  et  ambula 
(Matth.  xix).  Ostendit  quod  videre  poterant,  ut 
per  hoc  crederent  quod  videre  non  poterant.Prop- 
ter  hoc  ergo  Deus  factus  est  homo,  ut  se  ad  con- 
fabulandum  homini  proximum  et  familiarem  ex- 
hiberet,  ut  in  una  eademquepersona  et  suum  ge- 
nus  homo  inveniret,  cui  fiducialiter  infirmitatem 
suam  revelaret,  et  supra  hominem  Deum  credens 
de  accepta  ab  illo  remissione  peccatorum  suo- 
rum  non  diffideret.  Deinde  ut  dispensationis  gra- 
tia  largius  multiplicaretur.  Deus  homo  homines 
qui  puri  homines  erant  participes  fecit  potestatis 
suse  ut  officium  ejus  implerent  poenitentium  con- 
fessionem  suscipiendo,et  potestatem  ejus  exerce- 
rent,poenitentibus  et  confltentibus  peccata  remi- 
ttendo.  AccipiteyinquitySpiritum  sanctum.  Quo- 


sua  confiteantur,ut  poenitentibus  et  confitentibus 
peccata  sua  dimittantur.  Propterea  ergo  :  Gonfi- 
temini  alterutrum  peccata  vestra,  et  orate  pro 
invicem.  Ad  quid  ?  Ut  salvemini.  Gonfitemini  ut 
salvemini.Quidestconfitemini  ut  salvemini?  Hoc 
est  non  salvamini,  nisi  coiiflteamini.  Hoc  fortas- 
sis  tu  audire  noluisti,  quia  latebras  quseris  et 
abscondis  scelera  tuaut  non  justiflceris.Non  tibi 
placet  quod  dicitur,  quod  ii  qui  confiteri  nolunt 
peccata  sua  salvari  nori  possunt ;  propterea  for- 
tassis  conaris  ad  aliud  dictum  Apostoli  intorque- 
re,  ut  intelligatur  confitentibusquidem  promisisse 
salvationem,  tamen  non  confitentibus  non  negas- 
se  justificationem.  Audi  ergo.  Augustinus  dicit : 
Non  potest  quis  justificari  a  peccato,  nisi  confes- 
8us  fuerit  ante  peccatum.  Item  Beda  in  eamdem 


553 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  U  PABS  XIV. 


554 


epistolam  Jacobi  de  qua  superius  testimonium  A  quia  non  improper&t  dicenti,  sed  condonat  cori- 


8ump8imus.  Sine  confessione,  inquit,  nequeunt 
dimitti  peccata.  Sed  in  hoc  illa  discretio  esse  de- 
bet,  ut  quotidiana  leviaque  peccata  alterutrum 
cosequalibus  confiteamur,  ut  orationibus  invicem 
8alvemur.Porro  gravioris  leprae  immunditiam  sa- 
cerdoti  pandamus,  et  ad  ejus  arbitrium  justifica- 
ri  curemus.  Videte  quomodo  concordant  testimo- 
nia  veritatis.  Est  quaedam  communis  in  Ecclesia 
poenitentia,  quam  quotidie  adinvicem  facimus; 
in  qua  oratione  fusa  pro  invicem,  pro  quotidia- 
nis  et  levioribus  peccatis  indulgentiam  et  remis- 
sionem  consequimur.  Gravioris  autem  culpaB  rea- 
tum  singulari  confessione  sacerdoti  aperimus ;  et 
secundum  ejus  consilium  munere  satisfactionis 
oblato,  indulgentiam  peccati  obtinemus. 

Sed  dicis  :  Si  salvari  non  potest  homo  nisi  con- 
fiteatur  peccata  sua  ;  quid  est  quod  scriptum  in- 
venitur :  Lacrymaelavant  delictum,quod  ore  pudor 
est  confiteri.  Inveniuntur  enim  quaedam  ejusmodi 
dicta  et  rapiunt  ea  homines  gaudentes ;  non  quia 
veritatem  quaerunt  in  eis,sed  quia  malitiam  suam 
defendere  volunt  ex  eis.  Dicunt  enim  :  Quid  nos 
confringitis,  quid  nos  arctatis  ?  Pudenda  sunt 
facta  nostra ;  non  nos  permittit  verecundia  eloqui, 
erubescimus,  confiteri  quod  fecimus,  quod  pos- 
sumus  tamen  facimus,  cor  contritum  et  humilia- 
tum  offerimus^dolemus  pro  eo  quod  male  egimus, 
lacrymas  fundimus,  carnis  maceratione  reatum 
punimus.  Quid  verba  quaeritis,  ubi  bona  opera 


fitenti.  Dic  ergo  homini  ut  salubriter  confundaris 
ad  tempus  coram  eo,ut  ista  confusio  gloriam  tibi 
postmodum  adducat,  et  fiduciam  prsestet  ne  im- 
properium  timeas  cum  manifestari  coeperis  coram 
Deo  ;  tamen  ne  forte  tibi  diceret  cogitatio  tua,  si 
tam  grave  est  homini  revelare  peccata  ;  et  si  ita 
erube8cimu8  coram  homine,  quid  faciemus  ante 
Deum,cujus  majestatem  declinare  non  possumus, 
neque  judicium  effugere  ;  ne  igitur  temetipsum 
desperares  sic  de  Deo  cogitando,  ostenditur  tibi 
mansuetudo  Dei  erga  pcBnitentes  et  confitentes, 
quod  peccata  omnia  pcenitentibus  condonat  et 
confitentibus  non  improperat.Sicergo  accipe  quod 
dictum  est.  Dic  Deo,  qui  non  improperat,  quaei 
B  diceret  etiam  si  erubescis  coram  homine  ne  eru- 
bescas  coram  Deo,  quoniam  Deus  mitior  est  ho- 
mine ;  et  mansuetior  et  compatiens  miseris  ut  non 
improperet.  Secundum  hunc  itaque  modum  non 
tibi  dicitur  ut  peccata  tua  homini  non  dicas ;  sed 
ut  in  iis  etiam  quae  coram  homine  erubescenda 
sunt  de  Dei  pietate  confidas.  Opponis  adhuc  la- 
crymas  illas  Petri,  quas  legis  confessionem  non 
legis.  Lacrymse  lavant  delictum  quod  ore  pudor 
est  confileri.  Has  igitur  lacrymas  opponis  non 
quia  amas  compunctionem  ;  sed  quia  fugis  con- 
fessionem.  Dicis  ergo  quia  lacrymas  Petri  legis, 
sati8factionem  non  legis.Audisti  quia  fleverit,sed 
quid  dixerit  non  audisti.  Ideo  lacrymae  lavant 
delictum  quod  ore  pudor  est  confiteri.Quid  ergo? 


sunt  ?  Habemus  Scripturam  consolantem  nos,  et  q  Hoc  tibi  dici  putas,  ut  quia  Petrus  lacrymatus 

dicentem  :   Lacrymae  lavant  delictum  quod  ore 

pudor  est  confiteri.  Non  malitiam  excusamus, 

sed  verecundiae  parcimus.    Quod   ergo  homini 

dicere  erubescimus  Deo  dicimus,  qui  non  impro- 

perat.  Ejusmodi  ergo  occasionibus  quaerunt  ho- 

mines  excusationefn   torpori  suo,  et  pervertere 

conantur  Scripluras  quia  perversi  sunt  ipsi.Quid 

enim  ?  Si  Scriptura  dicit  :  Lacrymae  lavant  delic- 

tum,  quod  ore  pudor  est  confiteri,  nunquid  ideo 

dixit :  Si  erubescis  confiteri,  peccatum  tuum  tibi 

sufficiat  si  tantum  lacrymeris  etiam  si  non  confi- 

tearis  ?  Nonne  multo  melius  est,  ut  Scripturam 

hoc  potius  dicere  voluisse  intelligas,  quod  lacry- 


legitur,confe88U8  non  legiturtu  si  lacrymeris  non 
confiteari8.  Nonno  multo  melius  est  ut  illud  po- 
tius  hic  demonstrari  intelligas,  quod  si  illic  tan- 
tum  lacrymae  valuerunt  ubi  confessionem  oris 
non  habuerunt,quanto  magis  si  verae  fuerint,nunc 
valent  ubi  cum  cordis  contritione  etiam  orie  con- 
fessionem  habent  ?  Hoc  enim  tibi  demonstratur 
cum  subditur  :  Prius  flendum  est,  postea  confi- 
tendum.Hoc  siquidem  ad  veritatem  confessionem 
spectat  ut  prius  compungaris,po8tea  confitearis. 
Nam  sunt  quidem  sicut  impudentes  ad  faciendum 
sic  inverecundi  ad  dicendum  ;  qui,  quoniam  tur- 
pitudinem  suam  in  faciendo  non  vident,  vere- 
cundiam  in  dicendo  non  habent,  quibus  utique 


mae  ex  intima  cordis  contritione  prolatae  illa 
etiam  peccata  lavare  possunt  quse  sine  pudore  et  ~  Per  ProPhetam  didtur  :  Frons  mulierU  mere- 
verecundia  proferri  non  possunt  ?  Quid  er*o?Si  D  tric\s  facta  est  tibi>  ne*civifH  erubescere (Jer. 
pudenda  peccata  lacrymaa  lavant,  ibi  tacendum      !±  1^™!^^ 


est,  ubi  divinum  auxilium  magis  necessarium 
e8t  ?  Imo  multo  magis  ibi  confitendum  est,ut  hu- 
militas  confessionis  adjuvet  lacrymas  contritionis. 
Similiter  cum  tibi  dicitur  :  Si  homini  erubescis 
dicere  peccatum  tuum,  ut  dicas  Deo,  qui  non  im- 
properat,  non  tibi  dicitur  :  si  erubescis  dicere 
homini  ut  homini  non  dicas,  sed  Deo.  Sed  man- 
8uetudo  Dei  tibi  demonstratur  qui  tam  mitis  et 
suavis  eat  omnibus  ad  se  confugientibus  ut  ab 
ipso  improperium  aliquod  te  non  oporteat  formi- 
dare,  etsi,talia  fuerint  peccatatuaut  ea  te  homini 
manifestare  sine  erubescentia  non  posse  contin- 
gat.In  eo  enim  de  qua  erubescis  cum  homini  dicis, 
erubescere  te  Deo  non  oportet  cum  Deo  dicis  ; 


motu,sine  ahquo  timoris  vel  amoris  Dei  attractu, 
pro  sola  consuetudine  explenda  ad  dicenda  pec- 
cata  sua  se  ingerunt,  existimanles  se  propter  80- 
lam  verborum  prolationem  a  debito  peccatorum 
suorum  absolvi,  quibus  recte  dicitur :  Prius  flen- 
dum  est,  post  confitendum.  In  confessione  nam- 
que  peccatorum  hominem  et  verecundari  oportet 
uthumiliter  quodfecit  cognoscat,et  tamen  non  sio 
verecundari,  ut  taceat.  Hoc  bene  novit  peccatrix 
illa  quae  etiam  venit  ut  peccata  sua  se  abscondere 
nolle  ostenderet  ettamen  nonante,sed  retro  stetit, 
ut  verecundiam  turpitudinis  suaese  attenderede- 
monstraret.  Propter  hoc  recte  dicitur  prius  flen- 
dum,  poet  confitendum. 

Cap.  II.  De  pcenitentia  et  fructu  poenitentice. 
Poenitentia  alia  est  interior,alia  exterior.Pceni- 


555 


HUOONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  E.  —  DOGMATICA. 


556 


tentia  exterior  est  in  afflictionecarnis.Poenitentia  A 
interior  est  in  contritione  cordis.Per  poenitentiam 
exteriorem  castigatur  culpa  parvi  operis.Per  pce- 
nitentiam  interiorem  emendatur  culpa  pravae 
voluntatis.  Secundum  quantitatem  delicti,  men- 
sura  correctionis  pensanda  est.  Agite,  inquit, 
fructus  dignos  pcenitentice  (Matt.  iii  ;  Luc.  m). 
Aliud  est  enim  fructus  poenitentiae,  aliud  ipsa 
pcenitentia.  Sicut  aliud  est  arbor,et  aliud  fructus 
ejus  :  8lc  aliud  est  pcenitentia,  aliud  fructus  ejus. 
Poenitentia  est  dolor  commissi  praeteriti,  quando 
doles  te  fecisse  quod  malum  est.  Quando  ergo 
improbas  et  damnas  mala  tua,  pcenitentiam  ha- 
bes,  quando  autem,  satisfactione  sequente,  et  pu- 
nis  et  corrigis  mala  tua,  fructus  poenitentiae  ha- 
bes.  Si  displicet  tibi  quod  fecisti,  pcenitentiam  B 
agis.  Si  persequeris  et  punis  quod  fecisti,  fructus 
pcenitentise  facis.Poenitentia  est  facti  improbatio; 
fructus  poenitentiae  delicti  correctio.  Sed  quia 
secundum  mensuram  delicti  correctionis  mensura 
pensanda  est,  ideo  fructus  pcenitentiae  dignos  fa- 
cere  oportet.  Si  in  correctione  minor  est  afflictio 
quam  in  culpa  fuit  delectatio,  non  est  dignus 
pcenitentise  tuae  fructus.Sed  dicis  mihi:  Quomodo 
scire  possum  quando  condigna  sit  pcenitentia 
mea  ?  Quia  hoc  scire  non  potes,  ideo  necesse  ha- 
bes  semper  poenitere.  Satisfacere  potes,  nimis  fa- 
cere  non  potes.  Melius  est  ut  plus  facias  quam 
minus.  Idcirco  sollicitus  esto,  satage,da  operam, 
8tudium  impende,  ut  culpa  sit  cum  flne,  devotio 
sine  fine.Tamen  ut  aliquando  peccatrix  conscien-  q 
tia  consoletur,  positus  est  modus  et  mensura 
poenitentise  ex<terioris,ut,illa  expleta  vel  perfecta, 
fiduciam  habere  incipias,  et  sancta  quadam  prae- 
sumptione  in  spe  misericordiae  divinae  de  indul- 
gentia  et  remissione  peccatorum  confidere,  et 
tanto  verius  quanto  utique  sincerius  injunctam 
poenitentiam  expleveris. 

Gap.  III.  De  iis  qui  in  hac  vita  poenitentiam 

non  complent. 
Sed  fortaesis  tacita  tibi  cogitatione  respondeas: 
Quomodo,  inquis,  certus  esse  possum  de  venia 
propter  poenitentiam  et  satisfactionem  ab  homine 
injunctam,etiam8i  illam  studiose  complevero,cum 
ipse  homo  cui  peccata  mea  confiteor  saepe  aut 
ignorantia  nesciat,aut  negligentia  non  considerat  ~ 
qualem  mihi  secundum  modum  et  mensuram 
delicti  debeat  satisfactionem  injungere  ?  Ad  hoc 
tibi  breviter  respondeo :  Quia  si  homo  nescit,Deus 
scit.  Tu  tamen  fac  quod  tibi  praecipitur.Obediens 
esto  in  eo  quod  tibi  jubetur.  Videat  Deus  devo- 
tionem  tuam  etiam  si  homo  non  condigne  mode- 
retur  afflictionem  tuam.  Perire  non  poteris  si  de- 
votus  inventus  fueris.  Sed  decipior,  inquis, 
putans  me  satisfecisse  cum  satis  non  fecerim.Ille 
mihi  injunxit  ut  tantum  facerem  et  non  amplius 
mihi  praecepit.  Ecce  totum  feci  et  non  satisfeci. 
Vado  quasi  securus  ad  Deum,  putans  me  satis- 
fecisse  illi  cum  adhuc  teneor  obligatus,quia  satis 
non  fecerim.  Quare  ergo,  inquis,  factum  est  ut 
talem  sacerdotem  non  habeam  qui  mihi  dicat  hoc 
quod  oportet  ?  Audi  quare.  Propter  peccata  tua 


factum  est  hoc  quibus  meruisti  ut  malum  habe- 
res,  quibus  si  districte  judicareris  et  hoc  merue- 
ras  ut  nullum  haberes  :  Qui,  inquit  Scriptura, 
regnare  faciet  hominem  hypocritam  propter 
peccata  populi  (Job.  xxxiv).  Et  ego,  ait,  adhce- 
rescere  faciam  linguam  tuam  palato  tuo,  nec 
eris  quasi  vir  objurgans  quia  domus  exaspe- 
rans  est  (Ezech.  iii).  Nam  ut  scias  quod  malitia 
tua  hoc  fecit :  vide  ubi  erat  devotio  tua.  Si  enim 
perfectam  devotionem  habuisses  etiam  nullo 
admonente  cessare  tamen  potuisses.  Nunc  autem 
pigritia  tua  et  negligentia  tua.occasionem  tem- 
poris  quaesivit,  non  correctionem.  Et  vidit  hoc 
Deus  et  dedit  tibi  secundum  cor  tuum,  ut  non 
invenires  quod  non  quaerebas  accipere.Nec  tamen 
dico  quod  desperes  ;  hoc  etiam  si  contingat  ut 
homo  qui  exterius  curandis  vulnertfms  peccato- 
rum  medicamentum  apponit  aliquid  minus  suffi- 
ciens  tribuant.  Saepe  quod  minus  foris  agitur,efn- 
cacius  intus  operatur.  In  parvo  opere  magna 
devotio  potest  esse.  Homo  videt  in  facie  ;  Deus 
autem  intuetur  cor  (I  Reg.  xvi).  Et  ut  minus 
dicam,  magnum  est  si  in  hac  vita  incipere  possis 
etiam  si  non  perficias.  Nam  et  post  mortem  ignis 
quio^am  purgatorius  dicitur  ubi  purgantur  et 
mundantur,  qui  hic  corrigi  coeperunt  et  non  per- 
fecerunt.  Qui  autem  in  hac  vita  nec  incipere  vo- 
luerunt,  ibi  consummare  non  possunt.  Quibus 
autem  hic  correctionem  suam  incipere  datur  ; 
etiam  si  perficere  non  datur ;  illic  correctionis  per- 
fectio  reservatur.  Tamen  tutius  omnino  est  ut 
hic  et  incipere  et  perficere  contendas,  ut  illic  tibi 
nihil  patiendum  vel  faciendum  supersit ;  durum 
est  tormenta  illa,  vel  ad  modicum  sentire.  Prop- 
terea  tutius  omnino  tibi  est  ut  hic  et  incipias  et 
perficias  quod  facere  debes,  quod  si  perficere  hic 
non  poteris,si  tamen  inchoaveris,  noli  desperare, 
salvus  eri8,  sic  tamen  quasiper  ignem  (I  Cor. 
m).  Ardebis  quidem,  donec  consumptum  fuerit 
quod  cremabile  portas.Tu  autemsalvus  eris  quo- 
niamin  tefundamentum  permansit  charitatisDei. 

Gap.  IV.  Utrum  iterari  possit  pcenitentia. 

Sunt  qui  dicant  relapsis  in  pristina  peccata  lo- 
cum  veniae  amplius  non  esse  ;  propterea  quod 
quaedam  Scripturarum  testimonia  iis  qui  post 
acceptam  poenitentiam  ad  priora  peccata  redeunt, 
aditum  salutis  negare  videntur.  Et  sunt  quidem 
eju8modi  quaedam  dicta  in  quibus  non  hoc  qui- 
dem  dictum  est,  sed  a  non  bene  intelligentibus 
hoc  dictum  esse  videtur.  Apostolus  Paulus  in  illa 
Epistola  quam  ad  Hebrseos  scripsit,  sic  ait  : 
Impossibile  est  eos  qui  semel  sunt  illuminati, 
gustaverunt  etiam  donum  cceleste,  et  partici~ 
pes  facti  sunt  Spiritus  sancti,  gustuverunt 
nihilominus  bonum  Dei  verbum,  virtutesque 
sceculi  venturi  etprolapsi  sunt,  renovari  rur- 
sus  ad  pcenitentiam,  rursum  crucifigentes 
sibimetipsis  Filium  Dei  et  ostentui  habentes 
(Hebr.  x).  Et  rursum  :  Voluntarie  euim  peccan- 
tibus,  post  acceptam  notitiam  veritatis,  jam 
non  relinquitur  pro  peccatis  hostia  (Hebr.  x). 
Et  iterum  scriptum  alibi  invenitur.  Quia  locus 


557 


DB  SACRAMKNTIS.  LIBRI  H  PARS  XIV. 


568 


non  est  secund»  poenitentiae.  Sed,  sive  haec  sive  A  de  alio  quolibet,  quod  faetam  eet,  jam  non  esse 


alia,  talia  scripta  vel  dicta  catholicorum  virorum 
super  hoc  inveniantur,  nulla  ratione  existiman- 
dum  est  eos  qui  recte  sapuerunt  hoc  astruere  vo- 
luisse  quod  in  qualiacunque  peccata  prolapsi,  vel 
pcenitere  non  possent,  si  per  divinam  misericor- 
diam  respicerentur,  aut  veniam  consequi  non 
valerent,  si  per  veram  poenitentiam  compunge- 
rentur.  Hoc  enim  fides  catholica  omnino  non 
recipit,  quia  qui  dixit :  Non  dico  tibi  septies,sed 
usque  septuagies  septies  \Matt.  xvm)  ;  se  nec 
secundam,  nec  tertiam,  nec  quotamlibet  peccato- 
ris  poenitentiam  veram  duntaxat  refutare  signi- 
ficavit.Quod  ergo  dictum  est  impossibile  esse  eos 
qui  post  illuminationem  gratise  et  gustum  doni 


factum  non  potest,  etiam  si  quod  factum  est, 
emendari  potest,ut  factum  esse  non  noceat  quod 
factum  est  ?  Gertum  est  quia  qui  cadit  resurgere 
potest,  et  non  solum  resurgere  sed  etiam  melior 
resurgere  quam  fuit,cum  cecidit.Multi  ceciderunt 
et  meliores  surrexerunt  quam  fuerunt  antequam 
ceciderunt ;  meliores  etiam  quam  futuri  fuissent 
Bi  non  cecidis8ent,quia  ad  hoc  ipsum  cadere  per- 
missi  sunt,  ut  ex  ipso  casu  suo  et  ruina  erudi- 
rentur,  et  meliores  efficerentur.Nemo  tamen  me- 
lior  post  casum  surrexit,vel  surgere  potuit,quam 
fuisset  etsi  nori  cecidisset,et  haec  quse  modo  resur- 
gendo  bona  operatus  est,  omnia  stando  operatus 
fuisset.  In  hoc  secundum  aliquid  dici  potest,quod 


coeleetis  et  participationem  Spiritus  sancti,  pro-  jj  omnis  qui  cadit  id  quod  cadendo  perdit  amplius 


lapsi  sunt,  renovari  rursus  ad  poenitentiam,  vel 
sic  intelligendum  est,quod  per  se  cadere  potuerunt 
sed  per  se  surgere  non  possunt,  atque  ideo  illis 
impossibile  esse  Deo  non  esse.Sicut  scriptum  est : 
Spiritus  vadens  et  non  rediens  (Psal.  lxxvii). 
De  via  perditionis  dictum  est,  quod  omnes  qui 
ingrediuntur  per  eam  amplius  non  revertentur, 
quia  homo  per  se  quidem  ad  malum  ire  potest, 
per  se  redire  non  potest,nisi  per  gratiam  adjuve- 
tur ;  et  adjutus  sic  ad  poenitentiam  renovetur.  Vel 
sie  ergo  intelligendum  est  quod  scriptum  est. 
Impossibile  esse  prolapsos  ad  poenitentiam  reno- 
vari,  vel  propheticum  illud  quod  dictum  est : 
Virgo  Israel  cecidit,  non  adjiciet  ut  resurgat 


totum  recuperare  non  potest,  quia  quidquid  post 
ea  ad  correctionem  vel  ad  recuperationem  adjece- 
rit,  facere  omnino  non  potest,quin  meliorfuisset, 
si  hsec  omnia  haberet,  et  tamen  non  ceeidisset. 
Propterea  nemo  in  spe  correctionis  peccare  debet, 
quia  quod  semel  amittitur,  amplius  ipeum  non 
recuperatur,  quia  quidquid  adjectum  postea  fue- 
rit  pro  reparatione  perditi  non  est  ipsum  ;  sed 
aliud  pro  ipso,  et  plus  utique  esset  si  utrumque 
simul  esset.  Quod  idcirco  fieri  non  potest,  quia 
sicut  tempora  transacta  amplius  non  redeunt,ita 
quae  semel  perpetrata  fuerint  amplius  non  facta 
esse  non  possunt.  Si  igitur  virgo  es,  custodi  dili- 
genter  quod  habes.  Noli  in  spe  peccare,  noli  ca- 


virgo  Israel  (Amos.  v)  (in  quo  similiter  quidam  q  dere,quasi  melior  surrectura  sis.Quidquid  poetea 


arecta  intelligentia  erraverunt)  his  verbis  expres- 
8um  convenienter  quis  dicat. 

Nam  quia  sanctus  Hieronymus  super  hunc  lo- 
cum  qusedam  verba  ambigua  exposuit,  quidam 
qui  ex  Scripturis  libentius  materiam  erroris  quam 
SBdificationis  assumunt ;  lapsos  reparari  non  posse 
conantur  astruere.  Ait  enim  :  Quod  cum  Deus 
omnia  possit,  de  corrupta  virginem  facere  non 
potest.  Ipse  viderit  quid  dicere  voluerit  ;  ego  a 
puritate  christianae  fidei  non  discedo.Veritas  una 
est,  Apostolum  dicentem  audio  :  Si  aliud  ange~ 
lus  evangelizaverit  anathema  sit  (Gal.  1).  Ego 
tamen  sic  sentio  quia  aliquid  dicere  voluit,etiam 
si  ego  nesciam  quid  dicere  voluit.Sic  tamen  pium 


feceri8  facere  tamen  non  potes,  quin  melior  esses 
Bi  hoc  faceres  et  virgo  esses.  Sic  itaque  fortasse 
secundum  hunc  modum  convenienter  intelligitur, 
quod  virgo  Israel  cecidit  et  non  adjiciet,ut  resur- 
gat  virgo  Israel.  Et  quod  ubi  mille  erant,centum 
erunt,  et  ubi  centum,  decem  in  domo  IsraeLSi  in 
hunc  modum  lapsos  ad  poenitentiam  renovari  non 
posse,  dicimus,  nihil  inconveniens  fortassis  dici- 
mus,neque  poenitentibus  viam  indulgentise  clau- 
dimu8,  sed  periculum  cadendi  demonstramus.  Si 
enim  magnum  est  aliquando  surgere,majus  utique 
est,  nunquam  cecidisse.  Si  bonum  est  sanatum 
esse,  melius  est  nunquam  corruptum  fuisse.  Est 
adhuc  alius  sensus  quem  in  supradicta  sententia 


e8tmihi  sentire  quod  verum  dixit,  etiam  si  forte  n  eademveritateintelligerepo88umus,utrum»quali 


competentius  vel  evidentius  dixisse  potuisset 
quod  dixit.Ego  dictum  catholici  viri  ad  catholicam 
veritatem  interpretari  conabor.  Tamen  si  de  cor- 
ruptione  carnis  intelligitur  hoc,  stultum  est  sic 
sentire,  quod  homo  carnem  suam  vitiare  possit, 
Deus  sanare  non  possit.  Si  de  corruptione  cordis 
hoc  intelligitur,et  hoc  similiter  stultum  est  dicere; 
quia  homo  peccare  possit,  Deus  justificare  non 
po8sit,et  tantum  justificare ;  quantum  ille  peccare. 
Si  autem  idcirco  illud  non  posse  dicitur  Deus  ; 
quia  factum  est,  et  quod  factum  est,  non  factum 
esse  non  potest  ;  quia  quod  verum  est,  falsum 
esse  nonpotest,  etidcirco  nonpotest,  quia  contra 
veritatem  non  potest,  quia  si  contra  veritatem 
po8set,contra  seipsum  posset,qui  veritasest.Quod 
pondus  habet  hoc  dictum  magis  quam  si  diceretur 


convenientia,  nescio.  Impossibile  est,  inquit,  eos 
qui  semel  illuminati  sunt,  et  caetera  quae  adjecit, 
prolapsos  rursus  renovari  ad  poenitentiam  ;  et 
quasi  causam  subjunxit  quare  ejusmodi  ad  poeni- 
tentiam  renovari  non  possint ;  rursus,inquit,cru- 
cifigentes  et  ostentui  habentes  Filium  Dei.In  hoc 
ergo  denuo  renovari  non  po88unt,quia  aliam  cru- 
cem  et  aliam  mortem  Filii  Dei  habere  non  pos- 
sunt ;  non  quia  poenitentibus  venia  denegetur,sed 
quia  pro  peccantibus  Ghrlstus  iterum  non  morie- 
tur.  Gustodie  ergo  salutem  tuam,  semel  pro  illa 
Ghristu8  mortuus  est.  Si  illam  amiseris,  non  po- 
teris  habere  Ghristum  alium  qui  pro  te  moriatur, 
vel  ejusdem  Christi  mortem  aliam.  Dicit  tibi 
Christua  :  Serva  salutem  tuam,ego  semel  pro  illa 
mortuus  sum.  Si  illam  amiseris,  ego  iterum  moti 


569 


HUOONI»  DE  S.  VK2TORE  OPP.  PARS  II.  ~  D6GMATIGA. 


560 


non  po88um,tamen  eadem  morte,amissam  iterum  A  vit  sicut  malum  facere  potest,  ita  et  emendare 


reddere  possum.  Sed  nolo  mihi  injuriam  facias  ; 
quia  si  salutem  tuam  morte  mea  acquisitam  vo- 
luntarie  peccando  iterum  amiseris,quantum  in  te 
est,  iterum  crucifigi,  iterum  me  mori  compellis. 
Ego  carnem  meam  hostiam  obtuli,  ut  de  peccato 
pcenitentes  veniam  consequerentur,  non  ut  vo- 
luntarie  peccantes  et  in  peccato  persistentes  jus- 
tificarentur.Qui  ergo  de  pecoato  pcenitent,habent 
in  ea  hostiam  expiationis.  Qui  autem  in  peccatis 
suis  voluntarie  permanent,  non  habent  ex  ea 
cau8am  salvationis.  Hostia  quidem  ista  data  fuit 
illis  ut  per  eam  expiarentur  de  peocato  pceniten- 
tes ;  sed  jam  nunc  non  relinquitur  eis  ipsa  hostia 
u1  per  eam  in  peccato  voluntarie  persistentes 


posse  si  fecerit,  et  nunquam  quocunque  tempore 
etiam  in  extremis  et  in  articulo  necessitatis  poeni- 
tentiam  hominis  infructuosam  esse,si  vera  fuerit. 
Ego  Scripturam  audio  dicentem  :  Quia  in  qua- 
cunque  hora  ingemuerit  peccator,  salvus  erit 
(Ezech.  xviir,  xxxui).  Non  dicit  biduo  aut  bien- 
nio  ante  mortem  si  ingenuerit,  sed  quacunque 
hora  ingemuerit,  salvus  erit.  Ergo  tu  noli  ponere 
tempus  misericordiae  Dei,ne  forte  judicium  tuum 
tibi  ipsi  adversetur.  Noli  ponere  legem  quae  tibi 
non  expedit.  Peccator,  ama  misericordiam,  quia 
si  non  amas,  non  mereris.Nec  tamen  sub  hac  spe 
secure  tibi  peccandum  est.Propterea  quod  in  fine 
si  conversus  fueris  salus,  tibi  promittitur.  Nam, 


justificentur.Non  ergo  putant  voluntarie  peccan-  b  quamvisetiamtuncveniatibi  (siverepoBnitueris) 


tee  istam  hostiam  ad  se  pertinere,quia  voluntarie 
peccantibus  jam  non  relinquitur  hostia  pro  pec- 
cato,quia  non  possunt  sibi  eam  usurpare  quseita 
oblata  est,  ut  iis  prosit  qui  de  peccatis  poenitent, 
non  qui  permanent  in  peccatis.  Sic  una  veritate 
manifesta,  alia  quoque  in  lucem  venit.  Quod  au- 
tem  dictum  est  quod  non  est  locus  secundae  pce- 
nitentiae,  ita  quidam  intelligere  volunt,  quia  tota 
hsec  vita  locus  est  pcenitentiae  homini  peccatori. 
Qui  hic  pcenitentiam  facere  volunt  locum  habent, 
quia  hic  locus  datus  est  poenitendi  hominibus. 
Qui  autem  hic  poenitentiam  facere  nolunt,in  alia 
vita  etiam  si  voluerint  facere  poenitentiam  non 
poterunt,  ita  ut  fructum  habeat  poenitentia  illo- 


promittatur,  non  tamen  tibi  ut  tunc  vere  poeni- 
tere  debeas  promittitur. Valde  difficile  e«t  ut  tunc 
verasitpcenitentia,quando  tam  sera  venit,quando 
cruciatus  membra  ligat  ,et  dolor  sensum  opprimit, 
vix  homo  aliud  cogitare  potest.  Ergo  si  vis  secu- 
rus  esse,  poenitentiam  age  dum  sanus  es.  Dum 
mens  sibi  vacare  potest,  exerce  illam  in  opere 
suo.  Valde  suspecta  debet  esse  poenitentia,  quse 
coacta  videtur  esse.  Facile  est  ut  homo  se  nolle 
putet,  quod  posse  non  datur.  Possibilitas  optime 
voluntatem  probat.Si  non  facis  dum  potes  mani- 
feste,  ostendis  quod  non  vis.  Quamvis.au tem  in 
tempore  sanitatis  securior  sit  poenitentia,  tamen 
melior  est  sera  quam  nulla.  Ante  finem  time,  ne 


rum,  quia  locum  non  habet.  Prima  ergo  poeni-  q  poenitere  differas ;  in  fine  conside,  ut  vel  tunc  re- 


tentia  in  hac  vita  locum  habet.  Secunda  poeni- 
tentia  post  hanc  vitam  locum  non  habet  ;  nec 
fructum  habent,etiam  si  dolorem  habent.Alii  hoc 
dictum  intelligunt  de  publica  poenitentia,  quam 
dicunt  iterari  non  posse  propter  rigorem  et  casti- 
gationem,ne  homines  sacramentaDei  contemnant. 
Sed  unusquisque  prout  potuerit  secundum  veri- 
tatem  sentiat.  Ego  illum  qui  dixerit  ideo  locum 
non  esse  secundse  poenitentiae  ;  quia  una  debet 
e88e  poenitentia  homini,  quandiu  vivit,ut  semper 
de  preteritis  doleat,  et  se  a  futuris  custodiat,  et 
nunquam  ad  peccata  redeat  quae  semel  dimisit,et 
qui  hoc  facit  quod  debet  facere  facit.Etquialiter 
facit,id  est  qui  ad  peccata  praeterita  revertititur, 


sipiscas.  Quod  si  tunc  forte  tibi  suppetere  non 
videstempus  boni  operis,  egredere  tamen  in  spe 
firma,  cum  arrha  bonae  devotionis.  Multum  sera 
fuit  latronis  poenitentia,sed  indulgentia  sera  non 
fuit.  Quod  tandiu  petere  distulit,  vide  quam  cito 
accepit  ?  Cor  contritum  et  humiliatum  Deus 
noster  nunquam  despiciet  (Psal.  l)  ;  quia  mor- 
tem  non  vult  peccatoris,  sed  ut  convertatur  et 
vivat  (Ezech.  xxxin). 

Gap.  VI.  Quod  sola  bona  voluntas  sufficit,  si 

facultas  operandi  non  datur. 

Si  ergobonam  voluntatem  habes,noli  desperare. 

Angeli  de  coelo  clamant :  Paxin  terrahominibus 

bonce  voluntatis  (Luc.u).  Non  dixerunt  pax  ho- 


ut  cum  peccaverit  quandiu  vult  iterum  ad  poeni-  n  minibus  divitibus,  aut  nobilibus,  aut  potentibus, 

.  __    ». ___■•_.        ___      • _. • J _     ■L'    _S 1A._       * __-_____4iV__-,_.       C:       l__^_»     _lfV<a__A«_4 


tentiam  redeat,  et  quasi  post  primam  secundam 

facit  poenitentiam,facit  quod  facere  non  debet,nec 

tamen  in  eo  quod  pcenitet,  male  facit,  sed  in  eo 

quod  non  perseverat  in  poenitentia  male  facit.Qui 

sic  dixerit  locum  non  esse  secundae  poenitentiae, 

ego  illum  faciliorem  invenisse  exitum  pulo,et  sine 

scrupulo  quaestionis  molestiam  declinasse. 

Gap.  V.  De  iis  qui  in  extremis  pcenitent. 

Quaeruntquidam  quid  de  iis  sentiendum  sit  qui 

in  peccatis  suis  usque  ad  finem  vitse  perseverant, 

et  tamen  in  extremis  morte  imminente  territi 

compunguntur  et  poenitent,  et  ex  toto  corde  mi- 

sericordiam  et  indulgentiam  quaerunt  etiam  si 

sati8factionem  articulo  temporis  prseventi  persol- 

vere  non  possunt.  Breviter,  quod  mihi  videtur, 

absolvo.  Ego  puto  hominem  quandiu  ki  hac  vita 


sive  multa  facere  valentibus.  Si  hoc  dixissent, 
timendum  tibi  esset.Quia  h»c  omnia  etiam  invi- 
tis  abesse  possunt,  et ,  adesse  non  amantibus  si- 
militer.  Voluntas  nulli  abesse  potest  nisi  volenti. 
Tamen  aliquid  est  voluntas  :  quod  nec  dari  nec 
auferri  possit  invito.  Propterea  voluntas  hominis 
est  potestas  Dei.  Et  ideo  voluntas  hominis  est, 
quia  velle  in  potestate  hominis  est  ;  et  non  po- 
test  voluntatem  tollere  homini  aliqua  violentia 
extrinsecus  incurrens,  neque  infirmitas,  neque, 
adver8ita8  ulla,  neque  paupertas  voluntatem  ho- 
mini  tollere  potest  nisi  ipse  homo  voluerit.  Opus 
ei  auferri  potest,  etiam  quando  ipse  non  vult, 
voluntas  non  potest.  Propterea  non  est  in  ipso 
quando  possit,sed  inipso  est  quando  velit,etiam 
quamvis  ex  ipso  non  sit  voluntas,  quando  vult ; 


ttt 


DE  SACRAMENTIS.  UBRI  II  PARS  XIV. 


quia  et  ipsum  velle  bonum  ex  Deo  est.  Idcirco  A 
tamen  in  ipso  homine  dicitur  esse  quando  velit 
quia  extrinsecus  velle  hominis  impedire  non  po- 
teet.  Ad  hoc  ut  velit  nihil  foris  quaeritur,  totum 
in  ipso  est,quod  ad  hoc  faciendum  opus  est.Non 
quaerit  aliquid  extra  se  ut  velle  habeat  in  se.  Id- 
circo  velle  est  in  ipso,  posse  in  ipso  non  est,  nisi 
aliud  foris  apponatur  ad  explicandum  voluntatem 
quod  quando  adesse  debeat,  vel  abesse,  in  potes- 
tate  homini8  non  est.  Idcirco  quando  non  vult 
bonum  non  culpatur  nisi  ipse.Quando  autem  non 
potest,  si  vult  quidem  propter  voluntatem  impos- 
sibilitas  non  imputatur  ;  si  autera  non  vult 
propter  impos8ibilitatem,voluntns  nonexcusatur. 
Totum  ergo  meritum  in  voluntate  est.  Quantum 
vis,  tantum  mereris.  Sed  dicis  :  Si  solum  velle  B 
meritum  est,  et  si  meritum  hominis  in  sola 
constat  voluntate.  Quid  ergo  opus  facit  ?  Habeo 
voluntatem  et  sufficit  mihi.  Quid  necesse  est  ope- 
rari,  si  opus  nihil  facit  ?  Sed  voluntatem  sine 
opere  habere  non  potes,  quando  opera  potes.Non 
est  voluntas  si  non  operatur  quod  potest.Si  autem 
non  potest  operari,  sufficit  ipsa  sibi,et  habet  me- 
ritum  suum  propter  se,  iu  quo  sola  placet, 
quod  bona  est. 

Sed  dicisiterum :  Si  totum  meritum  in  volunta- 
te  est,  nihil  amplius  ex  opere  est,  etiam  quando 
ipsum  opus  cum  voluntate  est ,  quare  ergo  opus 
requiritur  si  pro  opere  merito  hominis  nihil  ad- 
jicitur  vel  aufertur?  Audi  quare.  Ideopostvolun- 
tatem  etiam  opus  requiritur,  ut  ipso  opere  vo-  q 
luntas  augeatur.  Tale  est  cor  hominis  ut  opere 
suo  ampliu8  inardescat,  sive  ad  bonitatem  amam- 
dam  si  rectum  est ;  sive  ad  maiitium  si  pravum 
est.  Ita  utrinque  affectus  opere  nutritur,  ut  cres- 
cat,  et  amplior  ait ;  ut  vix  fieri  potest  ut  volun- 
tas  opere  suo  non  augeatur.  Quantum  ergo  vo- 
luntas  crescit,tantum  meritum  crescit,  ettantum 
ipsum  opus  voluntati  aut  prodest  in  bonum,  aut 
in  malum  nocet  quantum  ipsam  voluntatem  ad 
affectum  bonitatis,sive  malitiae,  accendendo  exer- 
cet.  Et  si  fortecontigerit  tantam  esse  voluntatem 
in  eo  qui  nonoperatur,  quanta  estin  illo  qui  opus 
exercet ;  ubi  eadem  voluntas  est,  meritum  dissi- 
mile  esse  non  potest. 

Sed  dicis  iterum  :  Si  totum  meritum  in  volun- 
tate  est,  ergo  opus  bonum  non  remuneratur,  sed 
sola  voluntas.  Vide  quomodo  hoc  intelligere  ve- 
lis.  Nam  secundum  aliquid  et  hoc  veraciter  dici- 
tur,  quod  hominis  voluntas  sive  ad  bonum  sivc 
ad  malum,  aola  remuneratur.  Et  rursum  conve- 
nienter  dicitur,  quod  opus  et  voluntas  et  ipse 
etiam  homo  volens  et  operans  pro  voluntate  et 
opere  remuneratur.  Dicitur  voiuntas  remuuerari, 
quia  in  ipsa  meritum  constat.  Dicitur  et  opus  re- 
munerari,  quia  in  ipso  constat  causa  sive  occasio 
merendi.  Voluntas  remuneratur  pro  opere,  opus 
remuneratur  pro  voluntate,  Voluntas  remunera- 
tur  pro  opere,  quia  in  illo  ut  placeret  meruit. 
Opus  remuneratur  pro  voluntate,  quia  ex  illa  ut 
placeret  accepit.  Voluntas  placet  quia  ipsa  bona 
est  et  in  ipsa  justitia  est  quse  placet.  Opus  pla- 


D 


cet  qnia  ex  voluntate  bona  est,  et  signum  justi- 
tiae  et  bonitatis  qu®  in  ipsa  voluntate  eet  placet. 
Voluntas  placet  pro  eo  quod  in  ipsa  est ;  opus 
placet  pro  eo  ex  quo  ipsum  est.  Sicut  ergo  sola 
justitia  est  pro  qua  et  voluntas  placetet  opus  vo» 
luntatis,  sic  non  duae  sed  una  retributio  est,  qua 
et  voluntasremuneratur  et  opus  voluntatis.  Una 
ergo  retributio  est  qua  et  homo  remunerari  dici- 
tur  quia  illi  datur,  etvoluntas  remunerari  dicitur 
quia  pro  illa  datur.  Et  opus  remunerari  dicitur 
in  quo  voluntas  ipsa  placere  meretur.  Etiam 
quando  non  operatur,voluntasplacetin  hoc  quod 
voluit  operari,  et  de  ipseo  opere  placet,  etiam 
quando  illud  facere  non  potest.  Semper  ergo  pla- 
cet  voluntas  pro  opere,  et  homo  [opus]  nunquam 
placet  nisi  pro  voluntate.  Tamen  quando  homo 
[opus]  pro  voluntate  placet,  ideo  placet,  ideo 
quia  ipsa  voluntas  placet.  Quando  autem  vo- 
luntas  propter  opus  placet,  non  sic  placet,  quasi 
opus  propter  se  placeat,  et  voluntas  propter  opue 
cum  potius  propter  se  voluntas  placeat,  et  opus 
propter  voluntatem.  Sed  dicitur  propteropus  pla- 
cere  voluntas,  quia  ipsa  voluntas  operis  est,  et 
de  opere  est  quod  placet.  Velle  enim  semper  ali- 
quid  velle  est,  et  placet  homo,  quia  vult  aliquid 
propter  voluntatem  justam  qu»  de  aiiquo  est,  et 
ideo  justa  est,  quiaest  de  quo  esse  debet.  Et  ta- 
lis  est  qualis  essedebet.  Sic  ergo  in  voluntate  to- 
tum  meritum  est  etiam  si  respectu  operis  sit, 
quod  opus  sivesit  sive  non  sit ;  nihil  in  volun- 
tate  minus  est,  nisi  forte  in  hoc  quod  voluntat 
ipsamajor  fieretsiipsum  opus  fieret.  Si  ergo 
magnum  meritum  habere  vis,  magnam  habe  vo- 
luntatem.  Magna  fiducia.  Tantum  mereris  quan- 
tum  vis.  Possunt  esse  voluntate  parea,  qui  facul- 
tate  sunt  impares.  Multum  dedit  Zachaaus  qui 
dives  erat,  et  multum  habebat.  Vidua  illa  qixm 
duo  minutamisit,  parum  habuit  et  parum  dedit 
et  tamen  tantum  dedit  quantum  Zachaaus.  Mino- 
res  facultatee  ferebat,  sed  parem  voluntatem  ha- 
bebat.  Siattendas  quae  dederint  diveroa  invenies, 
si  attendas  unde  dederint  paria  invenies.  Non 
autem  pensatDeus  quantum  datur,  sed  ex  quan- 
to  detur.  Si  ergo  ubi  plus  datur  et  ubi  minus  dif- 
ferens  meritum  non  est,  si  sequalie  utrinquc  vo- 
luntas  habeatur  ;  ergo  ubi  aliquid  datur,  et  ubi 
nihil  datur,  differens  meritum  esse  non  potest,  ti 
sequalis  utrinque  voluntas  habeatur.  Ideo  dixi 
tibi,  ut  non  desperes  sifacultas  deest  tibi,  adsit 
bona  volunta8,quantum  vis  tantum  mereris.  Fac 
ergo  voluntatem  magnam,si  vis  habere  meritum  ' 
magnum.  Bene  hoc  scivit  peccatrix  illa,qu»quia 
multum  habuit  quod  dimitteretur,  non  attulit 
substantiam  magnam,  sed  diiectionem  magnam. 
Multum  contra  multum.  Simulta  pecunia  magis 
quam  charitate  multa,  iniquitas  multa  redimere- 
tur,  feliciores  divites  essent  quam  pauperes,  et 
secure  peccare  poseent,  quantum  vellent  et  quan- 
diu  vellent.  In  ipsis  enim  esset  redemptio  pecca- 
torum  suorum.  Quando  vellent  darent  pecuniam 
et  haberent  juatitiam.  Nunc  autem  bene  facit 
Deus  quia  in  eo  poeuit  redemptionem  feoat»tt£% 


863 


HUQONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


86* 


ubinullus  nisi  ipse  velit,  egere  potest.  Amare  A  credidisti,  dilexisti  ;  et  quia  dilexisti,  meruisti' 


possunt  eequaliter  et  dives  et  pauper,  etiam  si  pe- 
cuniam  sequaliter  dare  non  possunt.  Dilige  mul- 
tum,  si  viset  multum  tibi  dimittatur.  Dimittun- 
tur,  inquit,£t  peccata  multa,  quoniam  dilexit 
multum  (Luc.  vnj.  Gui  plus  dimittitur,  plus  di- 
ligit.  Aliquid  contrarietatis  hic  esse  videtur.  Si 
enim  ei  Deo  dimittuntur  peccata  multa  quoniam 
dilexit  multum,  videtur  dilectio  prior  esse  quam 
remissio,  et  rursum  si  ille  plus  diligit  cui  plus 
dimittitur,  videtur  prior  esse  remissio  quam  dilec- 
tio.Sicenimdictumest:Z>uo  debitores  erant  uni 
feneratori,  unus  debebat  multum;alius  parum. 
Unusplus,alius  minus.  Cum  non  haberent  unde 
redderent,  donavit  utrisque.  Quis  ergo  eum 
plus  diligit  f  Et  respondit :  JSstimo  quia  is  B 
cuiplus  donavit  (ibid.).  Videtur  hic  prior  esse 
remi8sio,et  posterior  dilectio.  Ido  enim  diligitur 
quia  multum  dimittitur,  Postea  suhjungit  osten- 
dens  quare  istam  propositionem  fecerit.  Yides^ 
inquit,  hanc  mulierem  9  Intravi  in  domum 
tuam ;  aquam  pedimus  meis  non  dedisti.  Hcec 
autem,  postquam  intravi,  lavit  lacrymis  pedes 
meos,  et  capillis  extersit  (ibid.)  Et  postea  : 
Propterea,  inquit,  dico  tibi  :  dimittuntur  ei 
peccata  multa  ;  quia  dilexit  multum.  Cui  mi- 
nus  dimititur,  minus  diligit  (ibid.) ;  et  cui 
plus  dimittitur,  plus  diligit.  Non  videntur  ista 
cohssrere,  quia  dixit  eum  plus  diligere  cui  plus 
dimittitur ;  et  huic  idcirco   multum  dimissum 


ideo  :  Fides  tua  te  salvam  fecit.  Ex  quo  fides  cce- 
pit,  sakis  coepit.  Sed  tu  nesciebas,  quod  ego  te 
per  fidem  et  dilectionem  ad  me  traherem,  ut  cre- 
denti,  et  diligenti  peccata  multa  condonarem.Tu 
autem  forte  hoc  non  cogitabas.  Ideo  ut  scias  et 
consolaris,  nunc  dico  :  Dimittuntur  tibi  peccata 
tua.  Cui  plu8dimittitur,plus  diligit.  Alii  deligunt 
postquam  accipiunt,  et  tu  prius  quam  acciperes 
dilexisti,quia  te  accepturam  credidisti.  Ideo  :  Fi- 
des  tua  te  salvam  fecit.  Vade  inpace  (ibid.)  Vi- 
de  nunc  quantum  facit  charitas,  quantum  facit 
bona  voluntas.  Noli  ergo  timere.  Si  bona  volun- 
tas  pigra  non  fuerit,  indulgentia  tarda  non  erit. 
Cap.  VII.  Quod  homo  opus  judicat ;  Deus  vo- 

luntatem  pensat. 
Duo  sunt,  voluntas  et  opus  voluntatis.  Deus 
voluntatem  pensat,  homo  opus  judicat.  Sed  sunt 
iterum  opera  alia  occulta  quae  nesciuntur,  alia 
dubia  qu®  non  discernuntur,  alia  manifesta,  id 
est  vel  ita  mala  ut  non  valeant  abscondi  sive  ita 
bona,  ut  de  eis  non  possit  dubitari.  Occulta  et 
dubia  divino  judicioreservantur.  Qu®  autemma- 
nifesta  sunt  si  bona  sunt  per  approbationem  ju- 
dicantur,  sed  per  retributionem  non  judicantur, 
quia  praemium  et  merces  illorum  in  posterum  re- 
servatur.Mala  voluit  Deus  hic  judicari  et  puniri. 
ne  si  in  posterum  illorum  judicium  servaretur, 
non  ad  cor  -ectionem,  sed  ad  damnationem  omne 
judicium  exerceretur.  Propterea  positi  sunt  ho- 


quia  multum  dilexit.   In  hoc  igitur  non  videtur  c  mines  judices  vice  Dei,   ut  culpas  subjectorum 

•  * *  1  •  X  J  *         *       ^  X  *  J*  X  ^*^  •  ^  A  •  XX*  X%  *±.^mm  &       «  •« 


convemens  esse  similitudo  nisi  forte  sic  dicat, 
quia  in  hoc  aparet  quod  multum  ei  dimittitur, 
quia  dilexit  multum,  quia  ille  cui  plus  dimitte- 
tur  plus  diligit.  Dimittuntur,  inquit,  ei  peccata 
multa  quia  dilexit  multum.  Dimittuntur  illi  peo 
cata  multa.  Et  unde  hoc  probo,  aut  quomodo  il- 
lud  ostendo  quod  dimittuntur  ei  peccata  multa  ? 
In  hoc,  inquit,  quia  dilexit  multum.  Magna  di- 
lectio  magnae  remisaionis  indicium  est.  Cui  enim 
plus  dimittitur,  plus  diligit.  Debitorenim  est  ille 
cui  plus  dimittitur,  ut  plus  diligat.  Et  si  plus  di- 
ligit,  facit  quod  debet,  et  ostendit  se  multum  ac- 
cepisse  in  eo  quod  multum  reddit.  Sic  igitur  mu- 
lier  ista  multum  officiosa,  multum  sedula,  mul- 
tum  devota,  diligit  multum,  quia  multum  se  ac- 


examinando  castigent,  ut  in  fine  cum  venerit  ju- 
dex  Deus,  correctos  salvare  possit,  quos  corri- 
gendos  humano  judicio  subjecit.  Data  sunt  ergo 
judicia,  et  contra  culpas  diversas  expiandas,  cor- 
rectionum  et  satisfactionum  modus  ac  mensura 
rationabili  definitione  praefigitur ;  et  est  scriptus 
liber  pcenitentialis  in  quo  quasi  spirituaJis  me- 
dicinae  antidota  proponuntux,  ubi  medici  anima- 
rum  accipiant  quod  contra  morbos  peccatorum 
segris  sanandis  mentibus  apponant. 
Cap.  VIII.  De  remissione  peccatorum  ;  et  an 
sacerdotes  qui  homines  sunt,possunt  dimitte- 
repeccata. 

Potestatem  remittendi  peccata  quidam  soli  Deo 
ita  a8cribere  conantur,  ut  in  ea  hominem  partici- 


cepisse  agnoscit.  Dimittuntur  ei  peccata  multa  ^  pem  fieri  posse  nullo  modo  concedant.  Et  ad  con- 


quia  dilexit  multum.  Si  quis  ergo  ita  intelligere 
velit  quod  dictum  est :  Dimittuntur  ei  peccata 
multa  quia  dilexit  multum,  nihil  inconvehiens 
erit.  Sed  videtur  fortasais  aiicui  hoc  magis  ad  ve- 
ritatem  pertinere,  ut  illam  hic  dilectionem  intel- 
ligamus  qua  mulier  peccatrix,  desiderio  sanitatis 
accensa,  diligere  coepit  Salvatorem,  a  quo  se  cre- 
didit  habere  salutem  ;  et  quia  agnovit  multum 
esse  quod  sibi  ab  eo  dimittundum  esse  speravit, 
ideo  multum  dilexit.  Nondum  adhuc  audierat  : 
Dimituntur  tibi  peccata  tua.  Adhuc  quod  mulier 
impetrare  desideravit,postulavit,  et  tamen  quasi 
jam  accepisset,  datorem  suum  amavit,  a  quo  se 
quod  petiit  acceptura  non  dubitavit.  Ideo  inquit: 
Fides  tua  te  salvam  fedt  (ibid.).  Quia  enim 


firmationem  hujus  assertionis  adducunt  munda- 
tionem  illius  leprosi,  quem  Dominus  prius  per 
semetipsum  sanitati  restituit,ac  sic  deinde  ad  sa- 
cerdotes  misit  ;  non  ut  ejus  mundatio  virtu- 
te  illorum  perficeretur ;  sed  ut  tantummodo  tes- 
timonio  illorum  confirmaretur.  Simili  modo  nunc 
in  prsesenti  Ecclesia  dicunt  ministeria  sacerdo- 
tum  nihil  amplius  virtutis  habere,  nisi  quaadam 
tantummodo  signa  esse,  ut  iile  videlicet  qui  prius 
per  contritionem  cordis  intus  a  Domino  abaolvi- 
tur,  po8tmodum  in  confessione  oris  ab  eis  abso- 
lutus  esse  ostendatur.  Quod  autem  in  sola  cordis 
contritione  etiam  ante  confessionem  oris  peccata 
dimittantur,  prophetico  illo  testimonio  probare 
volunt  quod  dicitur :  Quacunque  hora  ingenue- 


566 


DE  SAGRAMENTIS.  —  LIBRI  II  PARS  XIV. 


566 


ritpeccator,  salvus  erit  (Ezech.  xvm  xxxm).  A 
Et  alibi :  Quia  adhuc  te  loquente  dicam  :  Ecce 
adsum  (Isai.  lviii).  Et  Psalmista:  Dixi,  inquit 
confitebor  adversum  injustitiam  meam  Domi- 
no;et  tu  remisisti  impietatem  peccati   mei 
(Psal  xxxi).Idcirco  tamen  post  contritionem  cor- 
di8  confessionem  quoque  oris  esse  necessariam, 
quia  si  quis  etiam  post  impetratam  veniam  pec- 
catorum  confiteri  eadem  peccata  sua  neglexerit, 
quasi  institutionis  divinae  contemptor,  quamvis 
non  pro  peccatis  quae  jam  dimissa  sunt  reus  te- 
neatur,  tamen  pro  contemptu  reus  erit.  Vel  for- 
tassis  quia  ipsa  peccata  jam  ad  contumacem,  re- 
deunt,  quae  prius  per  compunctionem  humiliato 
dimi88a  fuerunt.  Hac  ergo  ratione  probant  homi- 
nes  nullo  modo  potestatem  habere  dimittendi  pec-  b 
cata,sed  hanc  solius  Dei  esse  sicut  etiaminEvan- 
gelio,  Judaei  contra  Dominum  murmurantes,quia 
dixerat  paralytico  :  Dimissa  sunt  tibi  peccata 
tua  (Marc.n,  Luc.  v) :  aierunt  solum  Deum  pos- 
se  peccata  dimittere.Sed  fortassis  qui  haec  de  ab- 
Bolutione  peccatorum  dicunt,  quomodo  quisque 
peccato  ligetur,  non  satis  diligenter  attendunt. 
Duobus  enim  modis  peccator  ligatus  est.  Ligatus 
est  obduratione  mentis,  ligatus  est  debito  futurae 
damnationis.  Quandiu  namque  gratia  Dei  cum 
homine  est,  solutus  est  homo,  et  ad  bene  operan- 
dum  expeditus,  Sed  cum  per  peccatum  gratia 
Dei  8ubtrahitur,statim  ipsasua  obduratione  mens 
intrinsecus  obligatur.  Ista  obduratio  sive  exc®- 
catio  m&htis,  interiores  tenebrae  sunt,  in  quibus  q 
homo  pro  peccato  suo  in  prsesenti  obligatus  tene- 
tur ;  et  nisi  ab  eis  in  hacvita  solutus  fuerit,post- 
modum  ligatis  manibus  et  peddibus  in  tenebras 
exteriores  projicietur.  Sed  quia  nemo  sua  virtute 
post  ruinam  peccati  surgere  valeret,  niei  divina 
misericordia  gratuito  praaveniens  eum  suscitaret : 
ldeo  necesse  est  ut  Deus  gratiamsuam  quam  pec- 
cantibus  nobis  juste  subtraxerat,  quando  ad  poe- 
nitentiam  vivificandi  sumus,    sola  misericordia 
nullis  nostris  meritis  praecedentibus  reddat,  qua- 
tenus  ipsa^ratia  adveniens  cor  nostrum  a  tor- 
pore  infidelitatis  et  a  peccati  morte  exsuscitet,  ut 
scilicet  dum  primum  ipsa  sola  operante  ad  poani- 
tentiam  compuncti  a  vinculis  torporis  absolvi- 
mur,  etiam  ipsa  deinde  cooperante,  poenitentes  a  rj 
debitodamnationi8  absolvimereamur.  Hocbenein 
ressuscitatione  Lazari  signatum  est,  quem  ipse 
Dominusper  se  priusintrinsecusavinculomortis 
absolvit,  vivificatum  autem  deforis  ministerio  ip- 
sorum  apostolorum  solvi  praecepit.   Sic  namque 
in  sancta  Ecclesia  nunc  mortuos  peccatis  per  so- 
lam  gratiam  suam  interius  vivificans  ad  compunc- 
tionem  accendit,  atque  vivificatos  per  confessio- 
nem  foras  venire  praecipit;  ac  sic  deinde  confiten- 
tes  per  ministerium  sacerdotum  ab  exteriori  vin- 
culo,  hoc  est,  a  debito  damnationis  absolvit.  Be- 
neautem  debitum  damnationis  exterius  vinculum 
dicitur;  quia  pertinet  adtenebrasexteriores  quas 
evadere  dignus  non  est,quisquis  prius  in  hac  vita 
a  tenebris  interioribus  solvi  non  meretur.  Sed 
male,  inquiunt,  de  sacerdote  Deum  facitis,  qui 


ei  potestatem  dimittendi  peccata  quod  soli  Deo 
competit,  tribuitis.Non  ego  sacerdotes  deos  facio, 
sermo  divinus  qui  mentiri  non  potest,  sacerdo- 
tes  deos  dicit :  Diis  inquit,  non  detrahes,  et 
principi  populi  tui  non  maledices  (Exod.xxn). 
Isti  vero  contra  legis  praeceptum  diis  detrahunt, 
quia  potestatem  divinitus  collatam  sacerdotibus 
auferre  volunt.  Neque  vero  ego  sacerdotibus  po- 
testatem  dimittendi  peccata  tribui.IUe  hominibus 
potestatem  divinam  tribuit  qui  de  hominibus 
deos  fecit.  Sed  tamen  ipse  sicut  ex  semetipeo  De- 
us  est,  ita  etiam  per  semetipsum  quando  vult  si- 
ne  humana  cooperatione  peccata  dimittere  po- 
test.  Hi  vero  qui  ex  semetipsis  dii  non  sunt,etiam 
nisi  eo  a  quo  sunt  hoc  quod  sunt,  in  eis  et  per 
eos  operante  et  eis  cooperante  peccata  dimittere 
nonpossunt.  Quomodo  ergo  solus  Deus  bonusest 
nec  tamen  inde  sequitur  bonos  non  esse,  etiam 
eosqui  Deo  serviunt,  et  quomodo  solusDeus  mi- 
rabilia  facit,  et  tamen  de  justo  homine  dicitur; 
Fecit  enim  mirabilia  in  vita  sua  (Ezech.xxxi) 
ita  etiam  solus  Deus  peccata  dimittit,  tunc  quo- 
que  quando  sacerdos  ab  eo  et  per  eum  dimitUt. 
Ipse  enim  hoc  in  homine  facit  quod  homo  per 
eum  facit;  nec  ideo  dicendum  est  hominem  ibi 
nihil  facere,  quia  per  eum  Deus  facit.  Imo  vero 
ideo  multo  melius  et  multo  verius  facere,  quia 
per  eum  Deus  facit.  Hinc  est  quod  Petro  principi 
apo8tolorum  dicit :  Tibi  dabo  claves  regni  coelo- 
rum.  Quodcunque  ligaveris  super  terram,erit 
ligatum  et  in  ccelis  ;  et  quodcunque  solveris 
super  terram,  erit  solutum  et  in  coelis  (Matth. 
xvi).  Non  dixit,  quodcunque  solveris  hoc  e*t,  ut 
illi  aiunt  solutum  ostenderis  ;  fuit  solutum,  sed 
erit  solutum,quia  sententiam  Petri  non  praecedit 
sed  subsequitur  sententia  coeli.  Ne  autem  hoc  so- 
li  Petro  conce8Sum  esse  putes,  audi  quid  omni- 
bus  apostolis,  ac  per  hoc  omnibus  apostolorum 
successoribus  et  apostolorum  vice  fungentibus 
dicat :  Accipite,  inquit,  Spiritum  sanctum.Quo- 
rum  remiseritis  peccata,  remittuntur  eis  ;  et 
quorum  retinueritis,  retenta  erunt  (Joan.TH.) 
Ubi  dixit :  Si  ostenderitis,  fuit?  Nusquam  dixit 
hoc  :  sed  dixit :  Si  feceritis,  erit.  Audiant  ergo  et 
intelligant,  quorum  remiseritis  peccata,  etc.Qui- 
bus  hoc  dicebatur,  prius  dictum  fuerat :  Accipite 
Spiritum  sanctum ,  quorum  remiseritis  peccata, 
etc.,  ne  vel  quod  dabatur  crederetur  contempti- 
bile,  vel  quod  accipientes  operantur,  existime- 
tur  ex  humana  virtute  procedere.  Non  ergo  mi- 
rum  est  si  homines  peccata  dimittere  possunt ; 
quia  ut  hoc  possint,  non  ex  sua  sed  divina  vir- 
tuta  accipiunt ;  et  hoc  hominibus  Deum  dare,  ni- 
hil  est  aliud  quam  Deum  hoc  per  homines  face- 
re.  Quod  autem  de  mundatione  leprosi  opponunt 
minime  eorum  opinioni  suffragatur,  quia  si  ideo 
peccator  ante  confessionem  absolvi  credendus  est 
quia  leprosus  mundatus  est  ante  demonstratio- 
nem  eadem  ratione  peccator  post  compunctionem 
ad  eacerdotemire  non  debet  peccatum  suum  plan- 
gere,  sed  justitiam  demonstrare;  quia  et  ille  ad 
saoerdotea  missue  est  non  ut  sanitatem  reciperet^ 


567 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


568 


sed  ut  sanitatum  demonstraret,  quod  omnino  fi-  A  non  perveniret  poenitentia  sed  cogitata  afflictio 


des  chri8tina  abhorret.  Propterea  si  miraculum 
quod  Dominns  operatus  est,  sacerdotibus  non  ob 
reverentiam  officii,  sed  ad  improperium  ostendi- 
tur  :  quid  aliud  quam  novi  quoque  sacerdotii  in 
spirituali  curatione  contemptusgeneratur?Sedet 
illud  quod  dicunt :  Quacunque  hora  ingemuerit 
peccator  salvus  erit :  ego  de  iis  preecipue  dictum 
existimo  qui  totam  vitam  suam  in  peccato  agen- 
tes  in  fine  poenitent,  et  peccata  deserunt,  quando 
jam  in  hac  vita  tempus  satisfactionis  habere  non 
possunt.  Quibus  dicitur  ne  tamen  ullo  modo  de 
venia  desperent,  quia  et  tunc  quoque  si  vere  pce- 
nituerint  misericordiam  coasequi  valent.  Hoc  est 
enim  quacunque  hora,  scilicet  etiam  in  extremis, 


mentem  tergeret,  quam  nimirum  tantummodo 
cogitata  iniquitas  inquinasset.  Quod  si  quia  hoc 
de  quolibet  delicto  velit  accipere  :  sciat  tamen 
aliud  peccatum  esse,  aliud  impietatem  peccati. 
Impietas  namque  peccati  ipsa  rectissime  obdu- 
ratio  cordis  accipitur,  quae  primum  in  compuno- 
tione  solvitur,  ut  postmodum  in  confessione  pec- 
catum  ipsum,  id  est  debitum  damnationis  absol- 
vatur.  Sed  sive  hoc  sive  alio  quocunque  modo 
praedictae  auctoritates  exponantur  :  nos  verisimi- 
le  confitemur  sacerdotes  Dei  in  Ecclesia  potesta- 
tem  habere  ligandi  atque  solvendi,  non  perfunc- 
torie  et  inusitato  quodam  genere  loquendi  signi- 
ficatam,  sed  veraciter  a  Deo  concessam  quibus 


etiam  in  articulo  necessitatis,  si-  peccator  inge-  B  dictum  est :  Quorum  remiseritis  peccata  remit- 


muerit,  hoc  est,  ex  tota  cordis  contritione  con- 
versus  fuerit,  salvus  erit  ab  aeterna  scilicet  dam- 
natione.  Quasi  aliis  verbis  diceretur  :  Quacunque 
hora  in  praesenti  vita  peccator  vere  pcenituerit, 
in  futura  vita  non  peribit.  Quod  si  quis  conten- 
dat  illud  quod  dictum  est,  salvus  erit,  non  esse 
dictum  de  salvatione  quae  in  futuro  tribuitur,sed 
de  illa  potius  quae  in  praesenti  absolutione  pecca- 
torum  condonatur,non  necesse  est  tamen  nos  di- 
cere  quod  peccator  ab  omni  debito  absolvatur 
statim  ex  quo  gemere  cceperit,  donec  totum  con- 
secutus  fuerit  remedium  quod  Deus  ad  obtinen- 
dam  veniam  instituit.  Hoc  est  autem  remedium 
ut  corde  pceniteat  et  ore  confiteatur  delictum. 


tuntur  eis ;  et  quorum  retinueritis,  retenta  erunt. 
Sed  forte  quis  opponet  quod  sacerdotes  multos 
in  Ecclesia  ligant  qui  apud  Deum  non  ligantur  ; 
item  multos  solvunt  qui  apud  Deum  ligati  per- 
manent,  quia  Baepe  et  innocentes  ligant,et  in  rea- 
tu  permanentes  absolvat,  et  sic  verum  non  erit 
quorum  remiseritis,  etc.  Sed  sciendum  est  quod 
saepe  sacra  Scriptura  sic  de  re  aliqua  loquitur, 
ut  quid  inde  eventurum  sit  prsenuntiare  videatur 
et  tamen  virtutem  ejus  magis  quam  eventumex- 
primat,  quia  non  quod  evenire  debeat,  sed  quod 
evenire  possit  ostendit.  Verbi  gratia :  Dicit  quo- 
dam  loco  Scriptura  :  Qui  crediderit  et  baptiza- 
tus  fuerit  salvus  erit  (Marc.  xvi)  et  tamen  sci- 


Quodcum  fecerit  jam  amplius  debitor  damnatio-  q  mus  quod  multi  credentes  baptismum  percipiunt 


nis  non  erit.  etiam  si  satisfaciio  restat,  quam  pro 
peccato  persolvat  (ibid).  Quod  si  forte  peccator 
vere  poeniteat,  sed  intercurrente  articulo  necessi- 
tatis  ad  confesaionem  venire  non  possit,  confi- 
denter  pronuntio,  quod  in  eo   summus  sacerdos 
complet  quod  mortalis  non  potuit,  et  apud  Deum 
jam  factum  constat  quod  homo  quidem  vere  vo- 
luit,  sed  non  voluit  adimplere,  quia  confessionem 
non  contemptus  exclusit,  sed  impedivit  necessi- 
tas.  Proinde  si  id  quod  dictum  est :  Quacunque 
hora  ingemuerit  peccator  salvus  erit,  de  prassen- 
ti  8alute  accipitur ;  aic  intelligendum  est  ac  si  di- 
ceretur  tunc  peccatoris  salus  incipit,  quando  ve- 
raciter  pro  delictis  suis  ingemiscit,  quae  tamen 
salus  tunc  plene  perficitur,  quando  id  unde  inge- 
muerit  etiam  ore  confitetur.  Item  illud  quod  di- 
citur :  Quia  adhuc  te  loquente  dicam :  Ecce  ad- 
sum  ;  sic  convenienter  potest  accipi,  quod  prius 
Deus  adest  per  gratiam  ut  cor  ad  poBnitentiam 
compungat,  deinde  adest,  ut  peccatorum  indul- 
gentiam  confitenti  tribuat.  Postremo  id  quod  de 
Psalmista  opponunt.  Dixi :  Confitebor,  etc.  Sanc- 
tus  Gregorius  de  culpa  cogitationis  tantummodo 
dictum  esse  asserit  in  haec  verba.Saepe  misericops 
Deus  eo  citius  peccata  cordis  abluit  quo  hsec  exi- 
re  ad  opera  non  permittit.  Unde  recte  per  Psal- 
mistam  dicitur :  Dixi :  Confitebor,  etc.  Et  paulo 
post  quam  facilis  sit  super  hoc  venia  ostendit, 
qui  dum  se  adhuc  promittit  petere  hoc  quod  se 
petere  ^romittebat  obtinuit  quatenus  quia  usque 
ad  opus  non  venerat  culpa,  usque  ad  cruciatum 


qui  postea  culpis  suis  exigentibus  reprobati  ad 

ad  salutem  aeternam  non  pertingunt.  Item  in  alio 

loco:  Qui  manducat  carnem  meam  etbibitmeum 

sanguinem  habet  vitam  csternam,  et  ix  ju&ir 

cium  non  veniet,sed  transiet  a  morte  in  vitam 

(Joan.  vij,  et  tamen  Paulus  dioit :  Qno&quisquis 

corpus  Domini  indigne  manducare  et  calicem 

bibere  praesumpserit,  judicium  sibi  mandupat 

et  bibit  (I  Cor.  n)  Ubique  ergo  magis  virtus  sa- 

cramentorum  exprimitur,  neo  quod  per  eam  qui- 

libet  participantes  salvanti  sint,  sed  quod  salva- 

ri  possint  sgnificatur;  quasi  diceretur:  Tanta 

virtus  est  baptismatis  ut  quisquis  illud  fideliter 

et  devote  acceperit ;  per  illud  ad  aeternam  salu- 

jv  tem  pertingere  possit.  Item  tanta  virtus  est.  in 

sumptione  corporis  et  sanguinis  Christi  ut  per 

illud  :  Quicunque  digne  sumpserit,  aeternam  vi- 

tam  conse^ui  possit.  Simili  modo  hoc  dictum  exi- 

stimo.  Quorum  remiseritis,etc.  Ac  si  apertius  di- 

ceretur :  Tantam  vobis  pote.statem  in  solvendis 

et  ligandis  peccatis  tribuo  ,  ut  quisquis  a  vobis 

ligari  meruerit,  apud  me  solutus  esse  non  possit, 

et  quisquis  a  vobis  solvi  meruerit  jam  apud  me 

ligatus  non  sit.  Audiant  homines,  intelligantpec- 

catores  quod  praesidium  eis  a  Deo  conceditur, 

quod  rursum  judicium   praeparatur.    Fortassis 

Deum  necdum  interpellare  praesumunt  habent 

homines  sacerdotes  vice  Dei  fungentes,  cum  qui- 

bus  interim  causam  suam  sine  periculo  agere 

posaunt.  Ament  intercessores  et  timeant  judises. 

Sed  fortasais  iterum  quaerit  aliquis  quidopus  sit, 


569 


DE  SAGRAMENTIS. 


Deo  ad  solvenda  peccata  horainum,homines  coo- 
peratores  quaerere  quasi  per  se  quod  voluerit  non 
valeat  adiraplere.  Sed  certissime  scire  debemus 
quod  in  abolendis  peccatis  nequaquam  Deo  hu- 
mana  cooperatio  suffragatur.  Ideo  tamen  homi- 
nem  cooperatorem  fieri ;  quia  salus  peccatoris  eo 
modo  competentius  perficitur.  Quid  enim  peccata 
nisi  plagae  quaedam  sunt ;  et  quid  est  pcenitentia 
nisi  medicina  ?  Et  scimus  quod  in  sanandis  vul- 
neribus  carnis  nisi  congruum  adhibeatur  reme- 
dium  dolori ;  nequaquam  sequitur  effectus  cura- 
tionis.  Quia  ergo  per  superbiam  omne  peccatum 
geritur,  necessse  est,  ut  per  humilitatem  omnis 
pcenitentia  condiatur,  quatenus  inobedicntiam 
obedientia  frangat,  et  elationis  tumorem  humili- 
tatis  devotio  premat.  Conveniens  ergo  valde  est 
ut  nos  qui  peccando  Deo  contumaces  fuimus  pce- 
nitendo  hominibus  etiam  servis  Dei  supplices  si- 
mus,  et  homo  qui  ad  Dei  gratiam  conservandam 
mediatorem  non  eguit,  jam  eam  recuperare  non 
nisi  per  hominem  mediatorem  possit.Nam  et  hoc 
saluberrimum  est  peccatori  ut  discat  quam  longe 
peccando  a  Deo  recesserit,  cum  tam  difficulter 
pcenitendo  ad  Deum  redit ;  quia  et  cautior  de  re- 
liquo  efficitur,  cum  non  sine  gravi  labore  pceni- 
tendi,  aditus  indulgentiae  aperitur.  Gemat  ergo 
peccator  et  suspiret,  et  anxius  pro  peccato  suo  ti- 
meat  et  expavescat,  sollicitus  discurrat,  auxilia- 
tores  et  intercessores  quaerat,  prosternat,  se  hu- 
militer  homini,  qui  humiliter  noluit  astare  Grea- 
tori,ut  in  hoc  etiam  facto  quodammodo  ad  Deum 
clamet  et  dicat :  Vide,  Domine,  et  considera  et 
attende  quid  facio.  Scio  quidem,  Domine,  et  fa- 
teor  quod  tibi  subjici  nolle  damnabilis  fuit  ela- 
tio ;  sed  jam  propter  te  coram  homine  prosterni 
non  sit  quaeso  despicabilis  devotio.  Magnum  est 
quod  abstuli,  nec  parum  est  quod  reddo.O  quam 
suavis  et  jucunda  Dei  nostri  miseratio  !  Totum 
bonum  nostrum  ipse  in  nobis  operatur,  et  velut 
pater  alludens  in  filiis  sic  totum  facit  ut  quasi 
nihil  facere  videatur.  Ecce  peccator  compunctus 
gemit,  suspirat,  lacrymatur,  confitetur  reatum 
suum,  postulat  veniam,  flagitat  misericordiam ; 
et  hoc  totum  quasi  ex  homine  esse  creditur.  Sed 
quis,  quaeso,  hoc  facit  nisi  ille  qui  intus  praesi- 
det,  et  cor  hominis  ad  hoc  faciendum  movet?Ob- 
secro  ut  non  sit  onerosum  si  breve  quoddam  hu- 
jus  rei  exemplum  proposuero.  Pater  quidam  con- 
tumacemfilium  quasi  cum  magno  furore  expulit, 
ut  ita  afflictus  humiliari  disceret.  Sed  illo  in  con- 
tumacia  sua  persistente  quadam  secreta  dispen- 
satione  consilii,  a  patre  mater  mittitur,  ut  non 
quasi  a  patre  missa ,  sed  quasi  materna 
per  se  pietate  ducta  veniens  muliebri  lenitate 
obstinatum  demulceat,  contumacem  ad  humilita- 
tem  flectat,  vehementer  patrem  iratum  nuntiet, 
se  tamen  interventuram  spondeat,  veniam  pro- 
mittat,  consilium  salutis  suggerat,  intercessores 
quaerere  suadeat,  non  nisi  magnis  precibus  pa- 
trem  placari  posse  dicat ;  causam  tameu  rei  se 
suscepturam  asserat,et  ad  bonum  finem  rem  om- 
nem  se  perducturam  promittat.  Videte,  quaeso,  si 
.    Patrol.  CLXXVL 


LIBRI  II  PARS  XIV.  570 

A  non  ita  causa  nostra  agitur.  Peccantem  Filium 
Deus  Pater  quasi  expulit  iratus,  cui  tamen  in 
proposito  bonae  voluntatis  suaefortassis  nunquam 
iratus  fuit.  Sed  quia  infirmitas  humana  per  se  de 
lapsu  surgere  non  valet,  ad  cor  peccatoris  mater 
gratia  mittitur,  sacerdos  intercessor  quaeritur,ut 
Deus  qui  iratus  non  fuerat  cemplacetur.  Quid  di- 
cam  ?  Quis  sapiens  et  custodiet  hcec  et,  intellu 
get  misericordias  Domini  f  (Psal.  cvi,) 
Nunquid  enim  ideo  superfluo  factum  est 
quod  factum  est ;  quia  Deus  ab  irato  in  pro- 
pitium  non  mutatus  est,  qui  suis  nunquam  pro- 
pitius  non  est.  absit !  Sed  necesse  est  sic  fieri, 
quia  aliter  reatus  nostri  sceleris  non  potest  ex- 
piari.  Necesse  est  sic  fieri ;  quia  Deus  hoc  etiam 

B  quod  dare  desiderat,  a  se  praecepit  postulari.  Ne- 
cesse  est  ergo  sic  fieri ;  quia,  etsi  in  Dep  secundum 
propositum  erga  nos  ira  non  fuerat,  in  nobis  ta- 
men  secundum  reatum  ira  manebat,  quae  dum 
debita  satisfactione  solvitur,  ut  ita  dicam,  non 
Deus  homini,  sed  homo  reconciliatur.  De  pecca- 
tis  autem  utrum  redeant  an  non  ,  ex  quo  semel 
dimissa  fuerint,  ego  interim  non  afferendum  ju- 
dico,  sed  verendum,  Quod  tamen  si  sit  vel  non 
sit ;  qua  justitia  fiat  vel  non  fiat  alterius  tracta- 
tus  operam  exspectat,  eo  praecipue  quod  quae- 
dam  divinarum  Scripturarum  testimonia  de  hac 
re  ambigue  edita  leguntur  ita  etiam  ut  ex  eis  non 
nihil  absurditatis  nasci  videatur  quae  certe  non 
levi  aut  transitoria  consideratione   discutienda 

G  sunt. 
Gap.  IX.  De  eo  utrum  peccata  redeant  pos* 
tauam  semel  dimissa  fuerint. 
Multae  sunt  quaestiones  hominum ;  quandiu  vi- 
vitur  semper  quaeritur.  Qui  enim  quaerit  nondum 
invenit  quod  qua3rit,et  tamen  quaerit  quia  amisit 
quod  quaerit,et  si  non  amisit  quia  forte  nunquam 
habuit,  tamen  quandiu  quserit  significat  se  non- 
dum  habere  quod  quaerit.  Propterea  quandiu  vi- 
vimus  nece88e  habemus  semper  quaerere,  quia 
nondum  totum  habemus  quod  habere  debemus. 
Quid  est  autem  hoc  quod  quaerere  debemus  nisi 
veritas  et  bonitas?  Quae  si  perfecte  haberemus, 
nihil  amplius  quaerere  deberemus ;  quia  si  quid 
forte  8i  amplius  esset,  adjiceretur,  etiam  si  non 

D  quaereretur.  Qucerite,  inquit,  primum  regnum 
Dei  et  justitiam  ejus;  et  hcec  omnia  adjicien- 
tur  vobis  (Matth.  vi,  Luc.  xn).  Regnum  Dei 
veritas  est,  justitia  ejus  bonitas:  haec  duo  quaesie- 
ris  sicut  debes,  caetera  omniagratis  apponuntur. 
Quare  ergo  quaerere  labores  illa  quae  gratishabe- 
re  potes  ?  Si  ista  quaeris  sine  illis,aut  non  habes, 
aut  si  habes,  utiliter  non  habes.  Si  illa  quaeris 
sine  istis,  et  illa  habes  ad  salutem,  et  ista  ad  uti- 
litatem.  Omnia,  inquit,  haec  adjicientur  vobis. 
Multa  sunt  haec ;  illa  pauca  sunt.  Duo  enim  sunt 
ibi ;  hic  plurima  invenientur,et  tamenplus  valent 
duo  illa,  quam  omnia  haec.  Noli  respicere  ad  ma- 
jus,  sed  ad  melius.  Noli  attendere  ad  acervum, 
sed  pensa  pretium.  Pauca  quaere  ut  multa  inve- 
nias.  Haecsuntergo  solaquae  quaerere  debentho- 
mines,  veritas  et  bonitas.  Et  uti  nam  tamstudior 


571 


HUGONIS  DB  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


572 


si  essent  ad  quaerendam  bonitatem,  quantum  ad  A 
quaerendam  veritatem  curiosi  inveniuntur !  Nes- 
cio  quo  pacto  familiare  omnibus  est  veritatem 
quaBrere,  etiam  iis  qui  bonitatem  non  amant.  In 
tantum  enim  omnes  veritatem  scire  volunt  ut  ne- 
mo  inveniatur  qui  falli  velit.  Multi  sine  bonitate 
veritatem  quaerunt.  sed  socia  veritatis  est  boni- 
tas.  Non  venit  libenter  sine  bonitate  veritas,  aut 
si  venit,  non  venit  ex  partibus  illis,  et  de  regione 
illa  ubi  salus  est.  Quaerunt  homines  utrum  pec- 
cata  ipsorum  ad  eos  revertantur  postquam  semel 
dimissa  fuerint.  Scire  hoc  volunt,  et  cavere  hoc 
nolunt.  Quare  ergo  hoc  scire  volunt  quod  cavere 
nolunt,  nisi  quia  curiositas  eos  trahit  cum  boni- 
tas  non  delectet?Quaerunt  hoc  si  t>rte  eis  dicatur 
quia  non  est  ita ;  pendent  ad  nuntium  corporis  g 
sui ;  si  forte  quis  veniat  qui  dicat  eis  quod  audire 
volunt.  Quaerunt  quasi  veritatem,non  quodament 
vel  ipsam  veritatem  quia  non  diligunt  bonitatem, 
sed  verum  esse  volunt  hoc  quod  ipsi  volunt.Ideo 
ergo  quaerunt  si  forte  illis  respondeatur  quodipsi 
potius  audire  volunt,  et  si  forte  quis  testis  veri- 
tatis  venerit  qui  dicat  veritatem  contra  ipsorum 
voluntatem,  non  excitantur  sed  cousternantur  et 
corruunt  mente,  quia  non  audierunt  quod  audire 
voluerunt.Idcirco8ecundum  malitiam  illorum  ve- 
fitaa  illis  respondet;  vel  sicut  nolunt  ut  amplius 
errent,  vel  sicut  nolunt  ut  amplius  desperent.  Ta- 
men  quia  et  hoc  ipsum  quaerendum  est  propter 
eos  qui  excitantur  et  proiiciunt,  de  veritate  non 
est  absurdum  si  quaerimusquod  etiamin  hacparte  q 
conscientia  humana,  si  aliqua,  ut  solet,  cogita- 
tionepu]setur,sibidebeatrespondere.Sic  ergo  quae- 
ritur  utrum  peccata  quae  semel  pcenitenti  dimissa 
fuerunt  amplius  imputantur;  fortassis  qui  dixerit 
afferendum  non  esse  hoc  sed  timendum  securius 
judicabit.  Melius  est  enim  aliquando  in  ejusmodi 
occultis,  quse  sine  periculo  salutis  nesciri  pos- 
sunt,  timere  quam  aliquid  definere.  Dicat  ergo 
aliquis  quod  timendum  esthoc,  non  afferendum, 
Ego  illi  qui  cognitationem  suamcastigarepotest, 
ut  hoc  ei  sufficiat,  hoc  satis  esse  puto,  et  magnis 
fortassis  expidere  ut  amplius  non  quaerat.  Qui 
vero  urgetur  et  animo  sollicitatur  neque  hic  sta- 
re  potest  ut  ultra  non  pergat  ad  inquisitionom, 
illi  satisfaciendum  esse  puto  quantum  fieri  potest 
salva  reverentiasecretorum.  Ecceergo  tuquicum- 
que  certus  esse  vis  utrum  peccata  illa  amplius 
redeant,  qua?  semel  dissima  fuerint ;  videamus 
ergo  et  discutiamus  quod  te  sollicitet.  Peccata, 
inquis,  mea  dimissa  fuerunt ;  volo  scire  si  am- 
plius  debeant  imputari.  Quid  ergo  tibi  videtur  ? 
Mihi,  inquis,nori  videtur  quod  debeant  denuoim- 
putari  peccata  quaedimissa  sunt.  Alioquin  muta- 
bilis  videturDeus  qui  non  teneatsententiam  suam, 
et  tam  facile  mutet  judicium  suum.  Quomodo 
mutet?  in  hoc,  inquis.  mutet,quia  cum  prius  mi- 
hi  peccata  mea  condonavit,  dixit  quod  ampli- 
us  ea  a  me  non  requireret.  Non  enim  condo- 
nasset  nisi  hoc  dixisset.  Nunc  autem  iterum 
ea  requirit,  et  exigit  ad  pcenam  a  me  quae  prius 
dimiserat ;  ideo  dico  quod  si  dicitur  Deus  pe- 


D 


ccata  quae  semel  dimisit  iterum  imputare  mutabilis 
praedicatur,etvarian8  verbum  suum  quod  semper 
constare  debet.  Propterea  igitur  quia  hoc  esse 
non  pote8t,videtur  mihi,quod  peccata  quae  semel 
a  Deo  dimissa  sunt,  nulla  ratione  debeant  am- 
plius  imputari.  Si  fortassis  tibi  videbitur  ethac 
ratione  confirmabis  te,  ut  non  timeas  periculum 
tuum.  Sed  dic  mihi  modo  quomodo  intelligas  id 
quod  dicis  ;peccata  tua  tibi  dimitti.  Si  enim  non 
intelligis  quomodo  reddeunt,  non  intelligis  quo- 
modo  recedunt,  imo  si  non  intelligis  quomodo 
adsunt,  non  intelligis  quomodo  recedunt  vel 
quomodo  redeunt.  Quid  ergo  dicitur  cum  dicitur 
Deus  peccata  imputare  ?  Si  dicitur  quia  quando 
imputat  peccanti  trascitur,  ergo  quando  poeni- 
tenti  condonat  peccata  placatur.  Si  ergo  dicimus 
quod  Deus  aliquando  iratus  postea  placetur, 
quomodo  negare  poteris  quin  in  hoc  ipso  mu- 
tetur  ?  Quando  ergo  imputat  et  quando  condonat 
non  mutatione  sui,  sed  mutatione  tui,  imputat  et 
condonat.  Peccata  imputat  quando  peccatorem 
dignum  poena  judicat.  Peccata  condonat  quando 
poenitentem  dignum  venia  judicat.  Et  utrobique 
idem  ipse  est.  Tu  mutaris  de  alio  in  aliud ;  mo- 
do  peccator  per  culpam,  modo  justus  per  pceni- 
tentiam.  Ipse  non  mutatur,  sed  idem  permanet 
semper;  et  stansin  illoquodipse  est  immutabili- 
ter  videt  et  decernit  quod  tu  variabiliter  factus 
est,  sive  de  bono  malus,  sive  de  malo  bonus.  Et 
quando  te  peccatorum  videt,  imputa  tibi  peccata 
tua,  quia  talem  te  discernit  quem  digne  pu- 
niat  quando  autem  poenitentem  te  videt,  peccata 
tua  tibi  condonat,  quia  talem  te  discernit,  cui 
juste  parcat.  Haec  autem  omnia  ipse  immutabili- 
ter  operatur,quiaet  cum  tu  per  pcenitentiam  pec- 
cator  esse  desinis,  non  tamen  ipse  desinit  scire 
qualis  fuisti,  et  cum  justus  esse  incipis,  non  ta- 
men  ipse  incipit  scire  quod  tu  esse  incipis  ;  quia 
et  antequam  inciperes  scivit  qualis  tu  futurus 
fuisti  et  cum  desieris  esse  quod  eras  non  tamen 
ignorat  ipse  qualis  fuisti.  Non  ergo  sic  intelligas 
quasi  mutetur  Deus  cum  tu  mntaris,  sed  quia 
propterea  peccata  tibi  imputare  dicitur,  quia  ira 
sua  et  indignatione  dignum  te  discernit ;  eadem 
autem  postea  condonare  peccata,  quando  venia 
et  misericordia  dignum  agnoscit.  Si  ergo  hoc  est 
peccata  imputari  reum  esseper  culpam,  etpecca- 
ta  condonari  justum  fieri  per  poenitentiam,quare 
peccata  ad  hominem  reverti  non  dicantur,  cum 
ipse  homo  ad  peccata  revertitur?  Sed  dicis  mihi: 
Ego  quando  ad  peccata  revertor,  ita  revertor, 
ut  simile  aliquid  agam  illi  quod  prius  egi,  non 
tamen  hoc  ipsum  quod  prius  egi.  Et  si  idem 
ago  ,  idem  similitudine ,  non  idem  veritate.  Id- 
em  quia  simile  illi,  non  idem  quia  illud.  Una 
similitudo  agendi ,  non  tamen  actio  una.  Si 
ergo  dicor  pro  praeteritis  delictis  idcirco  puniri 
debere,  quia  post  illa  dimissa  ad  similia  perpe- 
tranda  redeo;  ego  sic  justum  esse  fateor,  si  hoc 
modo  pro  illis  puniri  dicor  quomodo  illa  perpe- 
trare  dicor.  Si  autem  propter  hoc  solum  prima 
mala  agere  denuo  dicor,  quia  alia  quaedam  ago 


573 


DE  SACRAMENTIS.  LffiRI  n  PARS  XIV. 


574 


similia  iUis,parimodo  cum  pro  iUis  dicor  punien-  A  tuam  voluntatem.  Tu  dicis  quia  quod  condona- 

dus,  non  aliud  inteUigendum  ratio  suadet,  quam 

me  puniendum  esse  pro  iis  quae  similia  prioribus 

postea  perpetravi.  Non  autem  hoc  in  qusestione 

erat,  sed  utrum  videlicet  post  prioris  deHcti  in- 

dulgentiam  si  ipsum  delictum  repetitur;  iUa  quae 

dimissa  fuerat  culpa  ad  subsequentem  revertente 

reatus  duplecitur.  Verbi  gratia  :  Quidem  pro  ho- 

micidio  perpetrato  ex  toto  corde  poenitentiam  egit, 

et  indulgentiam  consecutus  est.Gontigitposteaut 

homicidium  perpetraret.  Ecce  iste  homo  duo  ho- 

micidia  fecit;  vel  potius  homicidium  bis.  Sic  enim 

convenientibii8  et  expressius  secunium  proprie- 

tatem  locutionisdicitur.Unum  enim  quoddamma- 

lum  homiciendum  est,sicut  adulterium  et  furtum 


tum  est  iterum  imputari  non  debet.  Ergo  si- 
militer  quod  imputatum  est  condonari  non  debet 
si  quod  condonatum  est  iterum  imputari  non  de- 
bet.  Si  poenitentia  quia  placet,facit  ut  imputata 
condonetur  malitia,  et  contemptus  quia  displicet 
non  similiter  fasit  ut  condonata  imputantur  ?  Si 
humiUtas  poenitentiae  dignum  te  facit,  ut  pro  iis 
etiam  quae  imputabantur  non  -puniaris,  contem- 
tus  et  transgressio  culpae  te  dignum  non  facit  ut 
pro  iis  etiam  quae  condonabantur  culpandus  exi- 
garis?  Nonne  attendis  quod  quando  saepius  gra- 
tia  datur,  tanto  nequior  ingratitudo  judicatur? 
Ecce  duo  sunt,  unus  saBpius  oflfendit,  et  saepius 
oranti  et  deprecanti  ,   venia  indulgetur  ;  alter 


et  fornicatio  singula  mala  sunt,  quemadmodum  B  innocenter  vivens  et  semper  voluntati  et  imperio 

AVl01»l40Cf     «f     nnlinnii*      «.*       .a.I.'1.        _i 1 •      __.______  --. -- _.!_l X»_-T\ _._  __    1 __._._L 1___1» -         ■» 


charitas  et  patientia  et  castita  singulae  virtutes 
sunt.Et  qui  duoshominesdiligit,non  duabus  dilec- 
tionibu8  diligit,  sed  una  charitate  et  una  dUec- 
tione.  Sic  ergo  homo  iste  his  homicidium  fecit ; 
primo  poenitendo  indulgentiam  ofctinuit;  secundo 
quando  post  indulgentiam  acceptam  iterum  ho- 
micidium  perpetravit.  Mortuus  est  autem  homo 
iste  postea  sine  pcenitentia,  tt  damnatus  est  pro 
peccatis  suis.Quaeriturergode  hoc  homine  utrum 
debeat  puniri  pro  iUo  homicidio  pro  quo  pceni- 
tentiam  egit,  et  indulgentiam  accepit.  Et  si  hoc 
dicitur,  qua  justitia  hocfiat  non  videtur.  Namsi 
punitur  pro  eo  quod  peccavit  et  non  emendavit, 
justitia  est  manifesta. 


praesidentis  Domini  humUiterobediens,non  habet 
pro  quo  deprecetur ;  contingit  autem  postea  quod 
contingere  potest,  ut  uterque  in  simiU  culpa  of- 
fendat.  Dic  ergo  uter  horum  ampUus  reus  judice- 
tur,  nisi  iUe  qui  post  tantam  gratiam  ingratus 
comprobatur ;  leges  secunda  crimina  gravius  plec- 
tunt,  et  iterata  vulnera  difficUius  ad  sanitatem 
reducuntur ,  et  tu  dicis  quod  nihU  interest  ad 
reatum  subsequentium  qualia  aut  quanta  praece- 
dentia  f uerunt  ?  Si  mala  prima  quae  per  poste- 
rioria  bona  excusata  fuerant  per  subsequentia 
iterum  mala  non  vivificantur  ad  reatum ;  ergo 
prima  bona  quae  per  posteriora  mala  mortificata 
fuerant  per  subsequentia  iterum  bona  non  vivi- 


Si  autem  iterum  requiritur  quod  fuerat  condo-  C  ficantur  ad  meritum  ?  Recte  judicate  filii  homi- 


natum,aut  injustitia  veraest,  aut  justitia  occulta. 
In  hoc  ergo  demonstrari  oportet  quia  justitia  ho- 
mo  pro  eo  quod  jam  dimissum  fuerat  iterum  pu- 
niatur.  Sic  fortassis  pro  hac  parte  objiciendum 
tibi  videatur.  Dic  ergo  nunc.  Justum  tibi  vide- 
tur  ut  propter  subsequentem  pcenitentiam  prae- 
<$dens  culpa  quae  imputabatur  condonetur,  et 
non  similiter  propter  subsequentem  culpam  Ula 
quae  dimissa  fuerat  praecedens  culpa  iterum  im- 
putetur?  Si  subjuncta  virtus  plagam  peccati 
hianti8  claudit,  subjuncta  culpa  non  aperit  clau- 
sam  ?  Si  opera  bona  viventiaperculpam  moriun- 
tur,  et  per  justitiam  iterum  mortua  vivificantur, 
quare  similiter  opera  mala  quae  per  virtutem  ex- 


num  (PsaL  lvii).  Si  aUter  judicas  pro  te  aUter 
eontra  te,  judex  justus  non  es  Tantum  diUgere 
justitiam  debes,  ut  nec  te  ipsum  diligas  contra 
iUa.  Litteratores  suntqui  causas  transformantet 
mutant  veritatem  propter  cummoditatem.  Tales 
justitia  non  probat :  Domine,  inquit,  non  cogno- 
vi  litteraturum  ;  introibo  inpotentias  Domini; 
Domine,  memorabor  fustitice  tuoesolius  (Psal. 
lxx).  Hoc  est  judicium  justum  in  quo  sola  justi- 
tiaitaattenditur  ut  nihU  justitiae  praeponatur.Jus- 
tum  ergo  judicium  judicia;  si  vis  utbona  tua jam 
pridem  per  culpam  mortua  iterum  per  justitiam 
vivificentur.  NoU  irasci,  neque  injuriam  tibi  fieri 
tutes,  si  mala  tua  jam  pridem  per  pcenitentiam 


cusantur  per  culpam  iterum  non  imputantur?  Vis  £>  excusata,  iterum  propter  maUtiam  tuam  tibi  im- 


ut  pcenitentia  tantum  valeat  ut  quae  imputaban- 
tur  condonentur ;  et  non  vis  ut  culpa  tantum  va- 
leat  ut  quae  condonabantur  imputentur  ?  Poni- 
tentia  sequens  potuit  praecedentem  culpam  ex- 
cusare,  ut  non  noceat  aUquando  imputatam,  et 
8equens  culpa  non  potest  praecedentem  pceniten- 
tiam  evacuere  ut  non  prosit  aUquando  fuisse  lau- 
datam  ?  Si  sententia  judicio  tuo  constare  poterit, 
magis  commodum  quaeres  quam  justum.  Male- 
dictus  homo  qui  partem  suam  deteriorem  facit. 
Ideo  partemtuam  bonam  facis.Et  judicasbenepro 
parte  tua.  Fortassis  bene  tibi  esset  si  sententia 
veritati8  tuum  judicium  sequeretur.  Nunquam 
te  judice  damnareris.  Sed  timeo  ne  forte  dum  tu 
aliud  vis  quam  veritas,  aUud  veritas  faciat  quam 
veUs.Magis  enim  veritatem  impleri  oportet  quam 


puteptur.  Sed  Deus,  inquis,  dixit  de  maUs  meis 
quando  pcenitentiam  egi,  quod  ea  mihi  ampUus 
non  imputaret.  SimiUter  et  Deus  dixit  de  bonis 
tuis  quando  peccati  quod  ampUus  ea  non  remu- 
neraret.  Si  ergo  propter  dictum  Dei  stare  debet 
ut  iUa  ampUus  non  imputentur,  quare  aimiUter 
verbum  Dei  stare  non  debet  ut  ista  ampUus  non 
remunerentur  ?  Pro  commodo  tuo  vis  ut  Deus 
mentiatur.  Ubi  autem  laedi  te  sentis,  pro  verita- 
te  ip8ius  conservanda  laboras.  Quare  ergo  hoc  fa- 
cis,  nisi  quia  perverse  te  diligis,  et  Deum  non  di- 
Ugis  ?  ipse  autem  recte  diUgit  veritatem  suam ; 
et  juste  condemnat  pravitatem  tuam.  Quia  tamen 
de  dicto  Dei  argumentum  sumere  putas,  et  ejus 
spon8ionem  praetendis  ad  defendendam  iniquita- 
ttm  tuam ;  ipse  tibi  respondeat  quantum  confi- 


575 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PAR6  U.  —  DOGMATIGA. 


578 


dere  debeas,  cum  male  agis  in  eo  quod  prius  poe-  A  idem  tibi  semper  dicatur.  Noli  ergo  propter  dic- 
nitenti  veniampromisit :  et  similiter  si  bene  agis      tum  Dei  confideri   si  male  egeris,  quia  cum  tu 


utrum  ideo  desperare  debeas,  pro  eo  quod  male 
prius  agenti  mortem  et  perditionem  intendit,  Do- 
minus  per  prophetam  loquitur,  dicens  :  Tu,  fili 
hominis,dic  ad  filios  populi  tui  :  Justitiajus- 
ti  non  liberabit  eum  in  qucecunque  die  pecca- 
verit  et  impietas  impii  non  nocebit  ei  in  qua- 
cunque  die  conversus  fuerit  ab  impietate  sua; 
etjustus  non  poterit  vivere  in  justitia  sua  in 
qucecunque  diepeccaverit;etiam  si  dixero  justo 
quod  vita  vivat  et  confisus  injustitia  sua  fece- 
rit  iniquitatem,  omnes  justitice  ejus  oblivioni 
tradentur,  et  in  iniquitate  sua  quam  opera- 
tus   est,  in  ipsa   morietur.Si  autem   dixero 


mutari8  ad  illum,  mutatur  ad  te  dictum  illius. 
Etiam,  inquit,  si  dixero  justo  qubd  vita  vivet,  et 
confisus  in  justitia  sua  fecerit  iniquitatem,  om- 
nes  justitiaB  illius  oblivioni  tradentur.  Si  omnes 
justitiae  ejus  oblivioni  tradentur,  ergo  et  pceni- 
tentia  ejus  et  humilitas  ejus,  et  caetera  bona  quae 
operatus  est  oblivioni  tradentur ;  si  autem  poe- 
nitentia  oblivioni  traditur,culpa  unde  excusatur? 
Ergo  si  pcenitentia  deletur,culpa  quaepropterpce- 
nitentiam  dimissa  fuerat  iterum  necesse  est  re- 
nascatur.  Et  merito  qui  post  acceptam  gratiam 
ingratus  exstitit,  cum  illo  gratia  ipsa  non  per- 
massit ;  sed  mutata  est  ab  eo  quoniam  ipse  ad  il- 


impio  :  Morte  morieris,  et  egerit  poenitentiam  B  lam  idem  essenoluit.  Videquid  tibi  Evangelium. 


de  peccato  suo,  feceritque  judicium  et  justi- 
tiam,  pignus  restituerit  impius  ille,  rapinam- 
que  reddiderit  ;  in  mandatis  vitce  ambulave- 
rit,  nec  fecerit  quidquam  injustum  ;  vitavivet 
et  non  morietur.  Omnia  peccata  qucepeccavit 
non  imputabuntur  ei,  judicium  et  justitiam 
fecit,  vita  vivet ;  et  dixerunt  filii  populi  tui  : 
Non  est  cequi  ponderis  via  Domini  ;  et  impio- 
rum  via  injusta  est  (Exech.  xxxiiiJ.  Vide  ergo 
quia  idcirco  praesumendum  tibi  non  est  si  pecca- 
veriB,quod  prius  pcenitenti  venia  promittebatur ; 
neque  ideo  desperandum  si  bene  egeris,quia  pec- 
canti  mors  et  damnatiointentabatur.  Deus  tibi  de 
tuo  respondet,  non  de  suo.  Meritum  tuum  tibi 


(Matth.  xviii)  dicat  de  servo  nequam  et  ingrato, 
cui  roganti  a  Domino  suo  debitum  omne  dimis- 
sum  fuerat ;  sed  quia  ille  erga  conservum  suum 
misericordiam  habere  noluit,  rursum  ab  eo  per 
districtionem  justitiae  exigitur,  quidquid  per  le- 
nitatem  gratise  dimissum  fuit.  Recte  igitur  dic- 
tum  est,  quia  cum  peccantibus  in  nos  debita  sua 
dimittere  nolumus,  jure  iterum  exigitur  id  etiam 
quod  nobis  dimissum  esse  gaudebamus.  Et  me- 
rito.  Quod  etiam  culpa  peccatori  dimittebatur, 
gratia  fuit  non  debitum.  Qui  si  sponte  gratiam 
collatam  abjicit  justum  profecto  est  ut  illi  gra- 
tiam  accepisse  non  prosit. 
Sed  dicis  mihi  :  Si  post  pcenitentiam  factam 


indicat,  consilium  suum  non  revelat.  Male  agen-  C  peccanti  iterum  prioradenuo  peccataimputantur, 


ti  dicit,  morieri8.  Bene  agenti  dicit,  vives.  Quid 
est  dicere  morieris,  nisi  damnabaris  ?  Et  quidest 
dicere  vives,  nisi  salvaberis  ?  Quid  est  autem  di- 
cere  damnaberis  nisi  dignum  damnatione  judi- 
care  ?  Et  quid  est  dicere  salvaberis,  nisi  salva- 
tionedignum  decernere  Dicit  ergo  tibi  quod  tuum 
est  quod  tibidebetur,quod  futurum  est  quantum 
ad  meritum  tuum,  non  quantum  ad  consilium 
suum.  Hoc  est  enimjustum  ut  de  tuo  tibi  respon- 
deat  ethoc  tibi  proponat  quod  ad  te  pertinere  vi- 
detur.  Sic  Ninivitis  secundum  ipsorum  meritum, 
non  secundum  consilium  8uum  mandavit,dicens: 
Adhuc  quadraginta  dies  et  Ninive  subvertetur 
(Jon.  ra).  Sic  etiam  meritum  illorum  requirebat, 


ubi  est  quod  dicitur,  quia  nullum  bonum  irremu- 
neratum  esse  potest?  Ecce  bonum  quoddam  hic 
est;  pcenitentia  scilicet  hominie  hujus  quae  bona 
fuit,  quandiu  vera  fuit;  et  non  habet  bonum  illud 
remunerationem  aliquam,  quia  imputantur  ho- 
mini  huic  peccata  sua,  quasi  nunquam  pceniten- 
tiam  egisset.  Aut  pcenitentia  illa  bona  non  fufl ; 
aut  si  bona  fuit,  ostende  remunerationem  ejus. 
Quid  ergo?  Nonne  tibi  magna  remuneratio  esse 
videtur  peccati  remissio;  istequando  pcenitentiam 
egit,  dimissum  est  ei  peccatum  suum.  Quandiu 
poenituit,  peccatum  suum  non  imputabatur  illi. 
Quandiu  meritum  fuit  praemium  permansit.  Vo- 
lebas  tu  hanc  libertatem  dare  hominibus  ut  cum 


et  ita  futurum  fuit  secundum  meritum  illorum.  D  meritum  dedissent  et  praemium  accepissent,  rur- 


Ad  hoc  spectabat,  et  illud  etiam  quod  dictum  est 
Ezechiae  :  Dispone  domui  tuce  quia  morieris  tu, 
et  non  vives  (Isa.  xxxvin).  Ita  enim  quantum 
ad  ipsum  futurum  fuit,  et  ut  ita  futurum  esset 
exigebat  quod  in  ipso  fuit.  Talis  enim  erat  infir- 
mitas  illius,  ut  amplius  vivere  non  posset,  nisi 
aliunde  juvaretur,  et  aliunde  acciperet  ut  posset. 
Ergo  quantum  ad  illos  pertinebat  futurum  fuit 
quod  dicebatur,  quamvis  dilatum  sit,  atque  ali- 
ter  dispensatum  ab  illo  a  quo  dicebatur.  Sic  ergo 
cum  tibi  peccanti  dicitur  morieris  ;  meritum  tu- 
um  exprimitur,  sicut  cum  tibi  bene  agenti  dici- 
tur,  vives,  debitum  tuum  nuntiatur.  Etsi  quan- 
do  dictum  mutari  videtur,  non  propter  dicentem 
mutatur,  sed  propter  te  pro  quo  dicitur ;  quia  tu 
mutaris  et  nonidempermanes,  neque  mereris  ut 


8um  quando  placeret  eis  meritum  tollerent,  et 
praemium  retinerentf  Non  esset  aequa  commutatiox 
ista.  Inique  ageres  adversus  Deum  si  sic  tuum 
dares  et  suum  acciperes,  ut  iterum  tolleres  tuum 
et  suum  retineres.  Si  tuum  dedisti  et  suum  acce- 
pisti,  si  tuum  recipis,  ipse  quod  suum  est  habere 
vult.  Nunquid  tibi  non  ita  videtur?  Fortassis  di- 
cis  quod  non  est  sequa  via  Domini;  et  eenties 
contra  veritatem.  Quomodo,  inquis,  stabit  quod 
scriptum  est :  Non  judicdbit  Deus  bis  in  idipsum 
(Nahum.  i)?  si  ea  quae  dimissa  fuerant,  iterum 
ad  poenam  requiruntur.  Audi  quomodo,  Bis  in 
idipsum  Deus  non  judicat;  quia  peccatum  quod 
percondignamsatisfactionem  deletum  ostenditur, 
ab  eo  nullatenus  ad  poenam  imputatur.  Sed  hoc, 
inquis,  quod  per  satisfactionem  deletum  fuit,  ite- 


577 


DE  SACRAMENTIS.  LIBM  II  PARS  XV. 


578 


rum  ad  poenam  requiritur.  Ideo  requiritur  quia  A 
satisfactio  jam  non  est  aliqua,  quae  ad  excusatio- 
nem  illius  opponatur.  Quandiu  satisfactio  per- 
mansit,  permansit  remissio  et  non  puniebatur, 
postquam  semel  dimissum  f uerat.  Gessavit  autem 
satisfactio,  quando  iterata  est  malitia  quia  et 
hoc  ad  satisfactionem  pertinebat,  ut  facta  corri- 
gerentur,  et  correcta  non  iterarentur.  Postquam 
ergo  culpa  reddit,  jam  quodammodo  idipsum  non 
fuit,  quia  bis  in  reatu  esse  ccepit  peccatum  unum. 
Quia  autem  culpa  reversa  est,  reversa  est  et  pcena; 


quae  profecto  repetita  non  fuisset,  si  culpa  reversa 
non  fuisset.  Quando  venit  culpa,  secuta  est  poena. 
Quando  correcta  est  culpa,  subtracta  est  poena, 
quando  reversa  est  culpa,  reversa  est  et  pcena. 
Unum  contra  unum,  et  duo  contra  duo  non  unum 
contra  duo,  nec  duo  contra  unum.  Ha3C  est  justitia. 
Quantum  ponitur,  tantum  reponitur.  Quid  tibi 
videtur?  responde  si  potes.  Si  autem  respondere 
non  potes,  noli  contendere,  sed  deprecare.  Non 
tibi  expedit  utintres  in  judicium  cum  Deo.  Quaere 
ergo  mi8ericordiam,  ut  justitiam  portare  possis. 


PARS  QUINTA  DECIMA. 

DE  UNGTIONE  INFIRMORUM. 
Gap.  I.  De  tribus  generxbus  olei,  et  excellentia  B  tionem  fideliter  et  devote  percipit,  per  eam  sine 


chrismatis. 
Tria  sunt  genera  olei  sancti.  Primum  est  oleum 
unctionis.  Secundum  est  oleum  principalis  chris- 
matis.  Tertium  est  oleum,  quod  dicitur  oleum 
mfirmorum.ChrismaGr»cedicitur,tmc*ioLatine. 
Et  tamen  omne  oleum  ad  unctionem  faciendam 
sanctificetur;  non  omne  oleum  principalis  chris- 
matis  vocatur,  nisi  illud  solum  quo  principalis 
unctio  perficitur,  quod  etiam  singulariter  chrisma 
nominatur.  Ghrisma  enim  est  oleum  cum  balsamo 
mi8tum,  quo  unguntur  capita  regum  et  pontifi- 
cum  :  quo  etiam  baptizatos  sacerdos  ungit  in  ver- 
tice,  ticut  eodem  pontifexperimpositionemmanus 
confirmando8  ungit  in  fronte.  Hoc  itaque  oleum 


dubio  et  in  corpore  et  in  anima  allevationem  et 
consolationem  accipere  meretur ;  si  tamen  expe- 
dit  ut  in  utroque  allevetur,  quod  si  forte  corporis 
sanitatem  et  valetudinem  habere  ili  non  expedit; 
illam  procul  dubio  quae  est  animae  sanitatem  et 
allevationem  hujus  unctionisperceptione  acquirit. 
Gap.  III.  Utrum  iteraripossit  hocsacramentum. 
Quserunt  quidam  an  unctio  infirmorum  iterari 
possit,  cum  baptismus,  confirmatio  et  alia  quae- 
dam  sacramenta,  semel  suscepta,  denuo  non  ite- 
rentur.  Sed  mihi  interim  ratio  nulla  occurrit 
quare  convenienter  iterari  non  possit  hoc  sacra- 
mentum.  Qui  enim  baptizatus  est,  ideo  baptiza- 
tus  est,  ut  christianus  sit.  Qui  autem  semel  chri- 


cumbal8amomistum,chrismavocatur,8iveoleum  Qstianus  factus  est  ampiius  christianus  hic  esse 


principalis  unctionis.  Haec  enim  unctio  quae  chris- 
mate  fit  principalis  unctio  dicitur,  quia  in  ea 
principaliter  Paracletus  datur.  Unde  et  propter 
abundantiam  gratiae  duos  liquores  mistos  habet : 
oleum  scilicet  et  balsamum.  Oleum  conscientiae, 
balsamum  fanae;  oleum  quo  intus  conscientia  pe- 
rungitur,  balsamum  cujus  odore  foris  proximi  res 
perguntur.  Oleum  intus  ad  pacem  cum  Deo;  balsa- 
mum  foris  ad  exemplum  cum  proximo.  Est  aliud 
oleum  quod  dicituroleum  unctionis,  quo  catechu- 
meni  et  neophyti  unguntur  in  pectore  et  inter 
scapulas  ad  sacramentum  baptismi  percipiendum. 
Tertium  genus  olei  est  quod  dicitur  oleum  infir- 
morum,  quod  ad  praeseus  sacramentum  pertinet. 


non  potest,  etiam  si  malus  fiat;  quia  et  christia- 
nus  malus  esse  potest;  nec  tamen  christianus 
esse  desinit,  etiam  si  bonus  esse  desinit.  Praete- 
rea  qui  semel  baptizatus  est  denuo  non  baptizatur, 
etiam  si  de  malo  ad  bonum  convertatur.  Qui  au- 
tem  oleo  ungitur  ideo  ungitur  ut  ei  peccata  dimit- 
tantur,  et  infirmitas  allevetur.  Sed  qui  justificatur 
potest  iterum  peccare,  et  qui  sanatur  potest  ite- 
rum  aegrotare.  Qui  autem  christianus  efficitur, 
quia  quod  habet  sacramentum  nominis  perdere 
non  potest,  recipei  e  non  potest.  Non  sic  est  sacra- 
mentum  unctionis  :  spiritalis  est  quaedam  medi- 
cina  corporis  et  animae,  languores  mitigans  et 
sanans.  Nam  oleum  membra  dolentia  sanat.  Ita 


Cap.  II.  Quando  et  a  quo  instituta  est  unctio    ^y  oleum  ad  utrumque  curandum  prodest ;  si  mor- 


infirmorum. 
Sacramentum  unctionis  infirmorum  ab  apostolis 
institutum  legitur  (5).  Jacobus  enim  apostolus  in 
Epistola  sua  scribens  sic  ait  :  Infirmatur  quis 
in  vobis?  inducat  presbyteros  Ecclesioe  ut  orent 
pro  eo9  ungentes  eum  oleo  sacro;  si  in  peccatis 
est,  dimittentur  ei,  et  oratio  salvabit  infirmum 
(Jacob.  v).  In  quo  ostenditur  duplici  ex  causa 
8acramentum  hoc  institum,  et  ad  peccatorum  sci- 
licet  remissionem,  et  ad  corporalis  infirmitatis 
allevationem.  Unde  constat  quod  qui  hanc  unc- 


bus  non  revertitur  medicina  non  iteretur.  Si  au- 
tem  morbus  non  potest  cohiberi,  quare  deberet 
medicina  prohiberi?  Si  unctio  iterari  non  potest, 
nec  oratio  iterari  potest.  Utraque  enim  illic  com- 
memorata  sunt.  Orent,  inquit,  pro  eo,  ungentes 
eum  oleo  sacro;  si  in  peccatis  est,  dimittentur 
ei;et  oratio  salvabit  infirmum  (Jacob.  v).  Sed 
fortassis  dices  quod  unctio  non  pertinet  nisi  ad 
peccatorum  remissionem;  et  oratio  non  pertinet 
nisi  ad  corporis  allevationem,  quia  dictum  est  : 
oratio  salvabit  infirmum.  Verte  quolibet.  Sed  di- 


(5)  Unctionis  extremae  sacramentum  a  Ghristo  institutum  docet  sacrosancta  synodus  Tridentina, 


579 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


580 


cis,quod  unctio  confert  peccatorum  remissionem :  A  reparandam  saepius  sanitatem  et  ad  impetrandam 


et  oratio  infirmitatis  allevationem.  Ego  verum 
esse  confiteor,  sic  tamen  ut  conversam  non  ne- 
ges ;  quia  unctio  confert  corporis  allevationem, 
et  oratio  peccatorum  remissionem.  Utrumque  va- 
dit  ad  utrumque.  Utrumque  operatur  ut  utrum- 
que  utrinque  operatur  et  utrumque  alteri  coope- 
ratur,  et  unum  effectum  habet  utrumque.  Quod 
in  sacramento  non  dividitur,  in  virtute  sacramenti 
non  separatur;  tamen  quia  unctio  membrorum 
dolorem  sanat,  et  contra  corporis  infirmitatem 
magisprodesse  videtur  :  ideo  fortassis  dixit  oratio 
salvabit  infirmum,  ut  in  utroque  utrumque  intel- 
ligas,  et  non  putes  unctionem  magis  ad  sanitatem 
corporis  pertinere,  quam  ad  peccatorum  remis- 


saepius  peccatorum  remissionem,  cum  negari  non 
possit  pro  eadem  corporis  sanitate,  et  similiter 
pro  peccatorum  remissione,  ssepius  iterandam 
esse  orationem?  Et  ut  sacramentis  idem  demon- 
stremus,  quis  dicat  hominem  aqua  aspersionis 
semel  lustratum  amplius  aspergi  non  posse ;  et 
quod  maju8  est  sacramento  corporis  et  sanguinis 
Ghristi  semel  percepto  amplius  illud  suscipere 
non  debere  ?  Sed  si  forte  ad  haec  respondendum 
existimes,  quia  corpus  semel  consecratum  denuo 
in  eodem  sacramento  non  benedicitur,  neque 
aspersionis  benedictio  ssepius  in  eadem  aqua 
reiteratur,  vide  quod  eimiliter  idem  oleum  post 
unam  consecrationem  alia  rursum  benedictione 


sionem.  Prius  anima  curatur,  postea  corpus  sa-  g  aut  consecratione  non  sanctificatur  :  et  tamen 


natur.  Propter  correctionem  animas  infirmatum 
est  corpus.  Ideo  ad  sanitatem  corporis  obtinen- 
dam,  prius  curanda  est  anima.  Et  si  forte  corpus 
ad  pristinam  sospitatem  non  convalescit,  nihil 
periculi  est,  si  tantum  anima  suam  sanitatem 
receperit.  Quare  ergo  negetur  quod  unctionis 
8acramentum  super  infirmum  iterari  possit ;  ad 


sicut  ille  qui  corporis  Ghristi  sacramentum  jam 
percepit,  nequaquam  idcirco  a  percipiendo  ite- 
rum  eo  prohibetur,  sic  ei  qui  unctionis  sacra- 
mentum  accepit,  si  necesse  fuerit  et  causa  sive 
devotio  expostulet,  ut  illud  iterum  percipiat  ra- 
tionabiliter  non  contradicitur. 


PARS  SEXTA  DECIMA. 

DE    MORIENTIBUS  SEU    DE  FINE    HOMINIS. 


Cap.  I.  Quod  ii  qui  in  Domino  moriuntur 
etiam  cum  parvo  merito  beati  erunt. 

Scriptura  dicit  :  Beati  mortui  qui  in  Domino 
moriuntur  (Apoc.  xrv).  In  Domino  moriuntur 
qui  in  carne  quidem  morientes  in  Domino  tamen 
viventes  inveniuntur.  Quid  est  in  Domino?  In  fi- 
de  et  spe  et  charitate.  Per  ista  enim  vivitur  in  illa 
vita  qua  vivitur  in  Domino.  Est  qusedam  vita 
qua  corpus  vivit  ex  anima ;  et  est  quaedam  vita 
qua  anima  vivit  in  Deo;  nunc  quidem  fide,  spe  et 
dilectione  postea  vero  pro  fide  et  spe  comtempla- 
tionc,  remanente  dilectione.  Non  igitur  nocere 
potest  animae  si  corpus  vitam  suam  perdit,  quando 
ipsa  vitam  suam  in  fide  et  spe  et  charitate  persis- 
tens  non  amittit.  Nemo  ergo  mihi  dicat  :  qui 
parvara  fidem  et  spem  parvam,  et  parvam  chari- 
tatem  habent  non  salvantur.  Ego  non  mensuro. 
Grescant  quantum  volunt;  quanto  majores,  tanto 
nieliores.Tamen  egoillos  condemnare  non  audeo, 
quantumvis  parvi  sint.  Ex  quo  nati  sunt  ex  Deo, 
filii  suntDei.  Putas  quod  magnos  filios  suos  Deus 
salvabit,  et  parvos  condemnabit?  Scriptura  mihi 
dicit  :  Imperfectum  meum  viderunt  oculi  tui, 
et  in  libro  tuo  omnes  scribentur  (Psalm. 
cxxviu).  Si  omnes,  ergo  et  parvi  et  magni.  Quid 
est,  oculi  tui  viderunt?  Approbaverunt.  Quid  est, 
in  libro  scribentur?  Salvabuntur.  Ergo  imperfecti 
quoque  salvabuntur.  Qui  enim  imperfecti  sunt 
aliquid  sunt;  et  aliqui  sunt,  et  in  numero  ponun- 
tur  et  scribuntur.  Qui  mihi  sunt,  nulli  sunt,  nec 
scribi  aut  numerari  habent,  qui  nihil  habent. 
ErgoOmnihabentidabituretabundabit  (Matth. 


G  xxv) :  Omni  habenti  meritum,  dabitur  praemium. 
Non  dixit  habenti  magnum  meritum,  praemium 
dabitur,  et  parvum  meritum  habenti  non  dabitur; 
sed  omni,  inquit,  habenti  dabitur  et  abundabit. 
Ergo  etiam  ille  qui  parvum  meritum  habet,  cum 
praemium  acceperit  satis  habebit,  quamvis  non 
tantum  habebit,  quantum  qui  magnum  meritum 
habebit.  Solus  ille  excluditur  a  percipiendo  prae- 
mio,  qui  nihil  habet  de  merito.  Omnes  ergo  qui  in 
Domino  moriuntur  beati  sunt;.  quiapost  meritum 
virtutis,  perveniunt  ad  praemium  beatitudinis. 
Gap.  II.  De  exitu  animarum. 
Multa  quaeri  possunt,  si  tamen  omnia  quseri 
debent  quse  quaeri  possunt.  Quaerunt  homines  de 
exitu  animarum  a  corporibus  qualiter  exeant ;  et 

D  quo  exeuntes  pergant,  vel  cum  pervenerint  quo 
pergunt,  quid  inveniant,  vel  quid  percipiant  aut 
sustineant.  Sed  hsec  omnia  magis  timenda  sunt, 
quam  quaerenda.  Ideo  quippe  abscondita  sunt, 
ne  quaerantur  aut  inveniantur,  sed  timeantur. 
Quis  enim  securus  esse  potest  in  incert^um  pergens? 
Hoc  autem  solum  incertum  esse  non  debet,  quod 
bonam  vitam  mala  mors  sequi  non  potest.  Mala 
enim  mors  non  est  nisi  ea  sola  quam  mala  se- 
quuntur.  Qui  ergo  bene  mori  vult,  bene  vivat, 
quoniam  ea  quae  post  mortem  veniunt  contra  ea 
disponuntur ;  et  secundum  ea  retribuuntur  quae 
ante  mortem  in  vita  praecedunt.  Usque  ad  mor- 
tem  meritum  est ;  post  mortem  vero  praemium. 
Mors  media  est  in  qua  dies  Domini  incipit.  In 
die  suo  homo  sibi  relinquit,  ut  quod  vult  opere- 
tur.  In  die  vero  Domini  jam  in  potestate  sua 


581 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  t>ARS  XVI. 


582 


non  est  homo,  sed  in  illius  potestate  ad  quam  A 
venit  ut  remuneretur.  Propterea  ad   hominem 
pertinet  ut  id  solum  quod  sihi  commissum  est  hene   - 
disponere  studeat;  illud  vero  quod  non  commis- 
sum  sed  promissum  sihi  est  illius  arhitrio  a  quo 
illud  impleri  oportet  relinquat.  Multi  quaerunt  de 
exitu  animarum  quomodo  a  corporihus  egredian- 
tur  animae,  sive  scilicet  hoc  modo,  ut  essentialiter 
et  localiter  foras  egrediantur,  ut  extra  esse  inci- 
piant  quasi  exclusse,  sive  hoc  solum  illis  egredi 
sit,  quod  se  a  vivificatione  corporum  retrahunt ; 
et  quasi  ad  se  coUigentes  a  vegetatioae  corporis 
cessant,  ut  in  semetipsis  suhsistant.  Verhi  gratia: 
Quando  flatus  iste  corporeus  expiratur  egreditur 
a  corpore,  et  incipit  essentiaUtpr  atque  localiter 
extra  corpus,  qui  prius  essentialiter  atque  locali-  B 
ter   intra   corpus    continehatur.    Quando    vero 
cortex  arescere  incipit  in  arhore,  exit  humor  ab 
illo  et  contrahitur  ad  interiora,  neque  foras  egre- 
ditur,  ut  extra  sit,sed  interiusremanetin  eo  quod 
intus  est  sive  in  ligno  sive  in  medulla  ut  in  cor- 
tice  ipso  non  sit.  Tamen  omnino  exit  a  cortice 
ut  in  cortice  jam  non  sit;  neque  exit  quasi  ad  ex- 
terlora  effusus,  sed  exit  quasi  ad  interioracollec- 
tus.  Et  si  forte  humor  rursus  ab  interiori  suo 
prodeat,ut  se  iterum  effundatin  corticem,  rursus 
revirescit  cortex  ille,  quoniam  humo  in  ipso  est 
in  vita  ejus.  Sic  quserunt  de  anima  quando  exit 
a  corpore,  utrum  hoc  solum  illi  exire  sit  quod  se 
retrahit  ad  se  ad  viviiicationem  corporis;  et  in 
hoc  ipso  jam  in  corpore  non  est  quod  corpus  vi-  q 
vificare  cessat.  In  hoc  enim  videtur  quod  jam 
quodammodo  extra  omne  corpus  est  quod  sola  in 
semetipsa  subsistens  ad  corporis  vivificationem 
effusa  non  est.  Quando  vero  in  corpore  non  est, 
in  loco  non  est  quia  locus  non  est  nisi  in  corpore. 
Quando  autem  extra  corpus  est  et  extra  locum 
est,  quia  inter  ipsam  et  corpus  non  est  locus ;  et 
aequaliter  distat  ab  omni  corpere,  quia  inter  ip- 
sam  et  omne  corpus  nullum  est  corpus.  Si  vero 
inter  ipsam  et  omne  corpus  nullum  est  corpus, 
constat  profecto  quod  inter  ipsam  et  omne  corpus 
nullus  est  locus,  quia  locus  non  est  ubi  non  est 
corpus.  Quando  igitur  extra  omne  corpus  est, 
quantum  ad  locum  aequaliter  prope  estomni  cor- 
pori,  quia  si  extra  corpus  posita  uni  corpori  pro-  t% 
pior,et  alteri  remotior  esset,  inter  ipsam  profecto 
et  corpus  spatium  esset.  Si  spatium  esset,  locus 
esset;  si  locus  esset,  corpus  esset.  Si  auteminter 
ipsam  et  omne  corpus  corpus  esset,  extra  omne 
corpus  corpu6  esset,  quod  fieri  non  potest.  Itaque 
dicunt  quod  anima  neque  per  corpus  a  corpore 
recedit,  neque  per  corpus  ad  corpus  accedit;  et 
ideo  nec  loco  movetur,  ut  recedat  a  corpore  quod 
est  in  loco;  nec  loco  movetur,  ut  accedat  ad  cor- 
pus  quod  est  in  loco.  Inter  omnem  enim  locum  et 
id  quod  est  in  nullo  loco  nullus  est  locus.  Propter 
hoc  itaque  dictum  putant,  quod  spiritus  creatus 
tempore  quidem  movetar,  quiamutabUisest;  sed 
loco  non  movetur,  quia  nec  loco  movetur  recedens 
a  corpore  quod  est  in  loco;  nec  loco  movetur  ac- 
cedens  ad  corpus  quod  est  in  loco.  Neque  enim 


loco  movetur  quando  recedit  a  loco,  neque  iterum 
loco  movetur  quando  accedit  ad  locum;  etiam 
quando  in  corpore  posita  anima  corpus  locaUter 
movet,  ipsa  tamen  localiter  non  movetur.  Si  enim 
idcirco  localiter  moveri  existimatur,  quia  in  cor- 
pore  est  quod  localiter  movetur,  quare  non  simi- 
Uter  sapientia  locaUter  moveri  dicatur,  quia  in 
corde  est  quod  localiter  movetur?  Nam  si  dicitur 
quia  per  animam  ipsam  in  corde  est  sapientia, 
cum  anima  ipsa  per  corpus  localiter  motum  loca- 
Uter  moveri  dicitur,  quare  non  etiam  per  ipsam 
animam  locaUter  motam  sapientia  quse  in  anima 
est  localiter  moveri  dicatur?  Si  vero  hoc  ratio  non 
probat  ut  sapientia  locaUter  moveri  dicatur,  cum 
sit  tamen  in  anima,  quare  anima  locaUter  moveri 
dicetur,  quamvis  in  corpore  sit  quod  locaUter 
moveri  cernitur?  Hujusmodi  consideratione  pro- 
bant  spiritum  locaUter  non  moveri,  quamvis  in 
corpore  sit  quod  localiter  movetur,  temporaUter 
tamen  moveri,quia  vicissitudini  eubjacens  de  alio 
in  aUud  mutatur.  Sed  nos  in  occultis  nimis  curio- 
sos  esse  non  oportet,  ne  forte  plus  prsesumamus 
quam  possimus.  Quse  sit  via  spiritus?  Deus  novit 
qui  fecit  eum.  Nos  autem  neque  scimus  quomodo 
venit  neque  comprehendimus  quomodo  recedit. 
Quando  flatus  iste  corporeus  attrahitur,  corpora- 
Uter  et  locaUter  ingreditur;  quando  autem  spira- 
tur  corporaliter  et  locaUter  egreditur.  Sed  aUa 
est  natura  spiritus,  aUa  corporis.  Quando  primo 
homini  data  est  anima,  inspiravit  Deus  in  fa~ 
ciem  ejus  spiraculum  vitce  (Gen.  11.)  Et  quis 
dicere  potest  quomodo  inspiravit  Deus  animam 
corpori  vivificando  sive  quia  extra  creatam  ad  vi- 
ficandum  immisit,  sive  quia  ibidem  fecit  ubi  po- 
suit,  et  ab  intus  creatam  vivificationem  prodire 
jussit;  nec  aUa  fuit  inspiratio  quam  ipsa  vivifi- 
catio  ?  Si  ergo  nescitur  quomodo  inspiratur,  quo- 
modo  sciri  potest  qualiter  expiratur?  Deus  inspi- 
rat,  homo  expirat.  Deus  mittit,  homo  remittit. 
Qua  via  mittitur  cum  accedit,  eadem  remittur 
cum  recedit.  Hoc  unum  scimus  quod,  recedente 
anima,  corpus  moritur;  et  ipsa  separatio  animae, 
mors  corporis  est.  Hoc  nobis  sufficit  scire  quod 
recedit.-  Quomodo  recedat  ex  abundanti  est 
perscrutari.  Multis  tamen  exemplis  didicimus 
in  exitu  animarum  angelorum  malorum  sive  bo- 
norum  prsesentiam  adesse,  qui  iUas  pro  meritis 
vel  ad  tormenta  pertrahant,  vel  ad  requiem  de- 
ducant  :  sed  et  ipsas  animas  adhuc  in  corpore 
positas  ante  exitum  multa  aUquando  de  iis  quse 
futura  sunt  super  eas;  sive  ex  responso  conscien- 
tiae  interioris,  sive  per  revelationes,  exterius  fac- 
tas,pra3scis8e  cognovimus.Raptas  etiam  aUquando 
et  iterum  adcorpora  reducta  visiones  quasdam  et 
revelationes  sibifactas  narrasse  sivede  tormentis 
impiorum  sive  de  gaudiis  justorum;  et  in  his 
omnibus  tamen  nihU  nisi  vel  corpore  vel  corpo- 
raUbus  simiie  recitasse  :  flumina,  flammas,  pon- 
tes,  naves  domos,  nemora,  prata,  flores,  homines 
nigros,  candidos,  etc.,quaUainhocmundo  videri 
et  haberi  solent,  vel  ad  gaudium  amari  vel  timeri 
.ad  tormentum.  Se  qpoqpA  %<&»\»«>  ^t^w^ss^a^ 


583 


HUOONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


564 


manibus  trahi,  pedibus  deduci,  collo  suspendi,  A  cibus  pro  ipso  fusis,  ut  vitae  denuo  redderetur  ob- 


flageUari,  praecipitari,  et  alia  hujusmodi,quae  non 
nisi  corporali  naturae  convenirtfomnino  possunt. 
Qu8B  omnia  si  ita  illic  visibiliter  et  corporaliter 
e88ecredimus,pr9eter  alia  quaeabsurdanascuntur, 
ipsas  utique  animas  etiam  a  corporibus  separatas 
corpora  esse  ad  similitudinem  corporum  membris 
compactas  atque  distinctas  confitemur.  Ego  qui- 
dem  quod  de  hac  re  audivi  tacere  nondebeo.  Qui- 
dam  probati  testimonii  frater  narravit  mihi  se  a 
suo  abbate  veraciter  hoc  affirmante  audisse,  quod 
cum  aliquando  ille  ad  quosdam  fratres  eminus 
con8titutos  visitandos  pergeret,  in  itinere,  ut  so- 
let,  quodam  loco  hospitium  accepit.  Ubi  factum 
tunc  apud  omnes  ejusdem  loci  habitatores  celebre 
paucis  ante  diebus  contigisse  didicit.  Quidam  pe- 


tinuisse.  Ibi  se  multa  millia  angelorum  vidisse 
affirmabat,  de  quorum  tamen  statu  et  facie  inter- 
rogatus  nihil  in  hoc  mundo  esse  dicebat  simile  il- 
li8,  quo  illam  quam  in  ipsis  viderat  quaUtatem 
exprimere  potuisset,  nisi  forte  ignem  aut  lucem ; 
ipsam  tamen  longe  et  valde  dissimiUter.  Memo- 
rem  quidem  se  esse,  sed  exprimere  nuUo  modo 
posse  quod  viderat.  Hoc  quidem  commemorare 
voluimus  ne  mirum  videatur  si  animabus  a  cor- 
poribuB  egressis,  signa  quaedam  corporalibus  si- 
miUa  ad  demonstrationem  spirituaUum  praesen- 
tantur,  quae  nisi  in  talibus  et  per  taUa  ab  anima- 
bus  corpore  exutis  viderentur;  nuUo  modo  ab 
eisdem  ad  corpora  reversis  in  corpore  viventibus 
et  corporaUa  tantum  acientibus  dicerentur.  Quam- 


regrinus,  orationis  causa  ad  sanctum  Jacobum  B  vis  enim  iUa  aUter  ibi  a  corporibus  exutae  videre 
.^  _  ,  .     ,       ..  .  .   „    .  possent,  non  tamen  hic  nobis  aUter  narrare  po8- 

sent,  etmanerent  semper  occultaiUa;  nec  esset 
quod  de  illis  nobis.  a  redeuntibus  diceretur,  nisi 
exeuntibus,  et  videntibus  secundum  ista  monstra- 
retur.  Utrum  autem  animae  qu»  hinc  ampUus 
non  reversurae  exeunt,  secundum  hunc  modum 
Ula  videant  aut  sentiant,  omnino  dubium  est, 
nisi  quod  probabilius  videtur,  quod  iU»  quae  in 
corporibus  viventes  per  delectationem  rerum  vi- 
siUum  corporalibu8  imaginibus  afl&ciuntur,corpo- 
ribus  exeuntesin  eisdem  ilUc  imaginibus  tormenta 
patiuntur.  Neque  enim  omnino  corporalem  passi- 
biUtatem  exuunt,  quando  corporaUum  imagina- 
tionibus  delectationis  pravae  usu  impressis  obvo- 


pergens  in  eodem  loco  hospitatus  est.  Nocte,  ut 
itinerantibus  mos  est,  ante  diluculum  surrexit, 
egressus  de  vico  in  silvam  quae  eidem  vicinaerat 
devenit.  Ibi  a  comitibus  itineris  casu,  ut  solet, 
discrimine  viae  disjunctus,  deviare  coepit.  Gumque 
longius  processisset,  obvium  habet  quemdam  ve- 
nerandi  habitus  et  vultus  virum,a  qua  interroga- 
tus  quis  aut  unde  esset  vel  quo  pergeret :  nomen, 
patriam  aimiUter  et  causam  itineris  exposuit.  IUe 
se  esse  sanctum  Jacobum  ad  quem  tenderet  pro- 
testatur.  Se  jam  pridem  omnia  scisse;  nunc  vero 
quasi  beneplacito  et  grato  venisse  obviam  devo- 
tionem  laudat,  bonum  propositum  commendat; 
praemium  apud  se  magnum  parari,  nec  longe  esse 


jam  remunerationem.Multis  posthaecverbishinc  c  lutae  etinvolutae  exeunt.  Quae  verohic  manentes 


inde  intercurrentibus,  tandem  miserias  et  dolores 

vitae  hujus  quales  aut  quantae  sint  exponit;  omne 

quod  hic  amatur  quam  cito  fugiat;  et  pari  modo 

omne  quod  timetur  vel  doletur  quomodo  sine 

mora  transeat.  Inter  haec  et  hujusmodi  quaai  ra- 

tionabiU  persuasione  paulatim  menti  hominis  ni- 

hil  sinistrum  suspicantis  contemplum  vitae  inge- 

rit,  metum  mortis  tolUt.  Postremo  testatur  nihil 

magis  vero  virtutis  expedire,  quam  ut  hinc  exire 

festinet,  etsi  alia  via  non  detur,  manu  sua  fortiter 

mortem  lacessat;  et  non  permittat  se  in  his  dolo- 

ribus  diu  teneri,  qui  gaudium  sibi  paratum  esse 

non  dubitat.  Quid  multa  ?  Deceptus  fraudulentae 

persuasioni  aseensum  praebet,  et  injecto  ferro  se- 

metip8um  jugulat.  Gomites  ejus  diu  per  devia 

quaesitum  tandem  exstinctum  inveniunt,  ad  vi- 

cuni  unde  exierant  cadaver  exanime  reportant : 

et  quiahospes  apud  quem  nocte  iUa  manserat  hu- 

jus  8celeris  verisimiUter  conscius  videbatur,  eam- 

dem  falsa  criminatione  ad  pcenam  exposcunt.  IUe 

dum  innocentiam  suam  sine  causa  pericUtari  cer- 

neret  et  divinum  auxiUum  intima  cordis  devotio- 

ne  sibi  adesse  imploraret,  ecce  subito  qui  mortuus 

fuerat  surrexit  et  rem  gestam  cunctis  astantibus 

et  mirantibus  exponens  innocentem  absolvit.  Re- 

ferebat  se  ab  eodem  angelo  malo  a  quo  ad  inter- 

fectionem  sui  persuasus  fuerat  ad  tormenta  de- 

ductum.  Dum  duceretur  quemdam  splendida  facie 

virum  (ipsum  autem  sanctum  Jacobum   fuisse 

aiebat)  euntibus  occurrisse,  eumque  ereptum  in 

ccelum  ad  thronum  judicisdeduxisse^UUcquejpre- 


D 


8e  ab   eisdem  delectationibus  et  cogitationum 
phantasns  mundare  ac  spoUare  studuerunt;  iUic 
po8tmodum  postquam  a  corporibus  egresaB  fue- 
rint,  poenam  in  eis  et  tormenta  non  sentiunt; 
quia  in  hoc  ipso  quodammodo  impassibiles  exis- 
tunt,  quod  nihil  pcena  dignum  secum  fuerunt. 
Gap.  III.  Depcenis  animarum* 
Quidam  putant  animas  corporalibus  poenis  cru- 
ciari  non  posse,  nisi  per  corpora  et  in  corporibus 
manentes.Quapropter  a  corporibus  exutas  animas 
nuUas  alias  pcenas  sustinere  credunt,  nisi  eas  so- 
lum  quas  conscientia  intus  accusatrix  irrogat.Sed 
verissime  auctoritate  sacri  eloquii  et  catholicae 
veritatis  probatur  testimonio,  corporaU  et  mate- 
riaU  igne  animas  etiam  nunc  ante  susceptionem 
corporum  cruciari.  Si  enim  daemonibus  qui  sunt 
spiritu8,corporaU8  ignis  praeparatus  dicitur,quid 
mirum  est  si  animae  a  corporibus  exutae  corpo- 
raU  igne  crucientur  ?  Sed  quomodo,  inquiunt, 
animae  sine  corporibus  a  rebus  corporaUbus  pati 
possunt  ?  Ecce  dicamus  :  Ne&cimus  quomodo  hoc 
fieri  possit ;  nunquid  ideo  verum  non  est  quod 
nos  nescimus  quomodo  est  ?  Tamen  quid  mirum  est 
si  animae  extra  corpora  patiuntur  ?  Si  laeduntur 
dum  caeduntur  indutae,  cur  non  lcedantur  si  cae- 
dantur  exutae  ?  Si  affici  possunt  quando  inter 
ipsas  et  Uiud  a  quo  afficiuntur  medium  est  iUud 
per  quod  afficiuntur  ;  nonne  probabile  est  om- 
nino  multo  magis  eas  affici  debere,  quando  ilU  a 
quo  aificiuntur  immediate  conjunguntur  ?  Tamen 


585 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XVI. 


000 


hoc  ubique  quaerendum  non  est,  ut  quod  jube-  A  perverse  sunt  delectatae;po8tea  vero  cum  corpori- 


mur  credere  nostra  semper  ratione  discutere  co- 
nemur.  Scriptura  sacra  magistra  fidei  nostrae  hoc 
nobis  dicit.  Quid  amplius  quaerimus  ?  Suscipia- 
mus,  non  contradicamus.  Beatus  Gregorius  dicit 
quod  in  eo  ardent  quod  se  ardentes  vident.  Quid 
sibi  vult  putatis  hoc  quod  dicit,quod  animae  in  eo 
ipso  ardent  quod  ardorem  suum  vident  ?  In  rebus 
aliis  corporalibus  non  est  ita  ut  ardorem  sentiat 
quicunque  ignem  conspicatur.Quae  est  ergo  visio 
illa  animae  qua  sentit  omne  quod  videt,vel  si  non 
omne  hoc  certe  quod  ad  poenam  videt  ?  An  quia 
sensus  animse  quando  per  corpus  egreditur  ideo 
diversis  modis  percipit ;  quia  per  diversa  instru- 
menta  percipit,  et  ob  hoc  quaedam  eminus  cons- 


bus  sicut  in  ipsisper  corporainiquesuntoperatae 
Gap.  IV.  De  locis  poenarum. 
Sicut  peccatoribus  cruciandis  Deus  poenas  cor- 
porales  praparavit,  ita  etiam  ad  ipsas  poenas 
corporales  loca  corporalia  distinxit.  Quiaenimea 
quae  foris  sunt  opera  ejus  non  solum  instrumenta 
sed  etiam  documenta  esse  debent  eorum  quae  in- 
visibiliter  operatur  ;  idcirco  etiam  et  in  corpora- 
libus  locis  et  tormenta  impiorum  et  gaudia  justo- 
rum  distinxit.  Infernus  locus  tormentorum  est. 
Goelum  locus  est  gaudiorum.  Bene  etenim  locus 
tormentorum  est  deorsum  et  locus  gaudiorum 
sursum ;  quia  et  culpa  deorsum  premit,et  justitia 
sursum  8U8tollit.Maxima  tormentalocum  ininfimo 


tituta,  corporali  sensu  non  percipit,  quia  ad  per-  R  habent ;  maxima  gaudia  in  summo.  Media  autem 

• •  _ __  ill^  • _  _  •  ^^      •»  -  _  •  .«  1_  _       -L       _ _.  _  _         ___..—-  -3  .— 


cipienda  illa  instrumenta  corporis  sensus  non 
sufficit  ?  Ibi  enim  sensus  deficit  ubi  amplius  ins- 
trumentum  non  sufficit.  Propterea  illi  sensus  qui 
instrumenta  magis  sufficientia  habent,  majorem 
in  percipiendo  vim  habent.  Oculus  longe  posita 
videt ;  tactus  vero  sentire  non  potest  nisi  imme- 
diate  conjuncta.  Si  instrumentum  tangendi  aeque 
ut  vivendi  perspicax  esset,  aeque  tactus  ut  visus 
eminu8  constituta  perciperet.  Quid  ergo  ?  Ubi 
instrumentorum  diversitas  nulla  erit,  quare  non 
omnis  sensus  aaquaUs  erit,  ut  videlicet  idem  sit 
illic  videre  quod  tangere,  tangere  quod  dolere  ? 
Hoc  tamen  non  nisi  de  illis  intelligendum  est  qui 
idcirco  a  tormentis  affici  possunt,  quia  hinc 
exeuntes  in  corruptione  vitiorum  secum  ferunt 


bona  et  mala  in  medio,  hoc  est  in  hoc  mundo 
mista  sunt.  Dicitur  infernus  esse  inferior  locus,in 
imo  terraB  poenis  damnandorum  praparatus.  De 
quo  tamen  omnino  certum  non  est  in  qua  parte 
eju8,  id  est  utrum  intra  concavitatem  illius  sive 
extrin8ecus  in  aliqua  regione  ambitus  ipsius  dis- 
positus  sit;  quamvis  tamen  verisimilius  videatur 
infra  terram  quasi  carcerem  quemdam,  et  velut 
ergastulum  tenebrarum  collocatum.In  hoc  inferno 
dicunt  ignem  inexstinguibilem ;  et  qui  ut  semper 
ardeat  nutrimento  non  egeat,  ab  initio  mundi 
daemonibus  aeternaUter  cruciandis  praeparatum  ; 
in  quo  scilicet  igne  etiam  homines  maligni  cum 
daemonibus  aeternam  pcenam  passuri  sunt,  quia 
eis  in  hac  vita  positi  ad  culpam  consenserunt.Ad 


passibilitatem.  Nec  tamen  quia  sensum  animae     hunc  infernum  animae  sceleratorum  a  corporibus 


eminus  affici  dicimus,  idcirco  inter  poenas  corpo- 
rales  et  ipsam  animam  quasi  aliqua  locorum 
spatia  collocamus,  quia  ipsa  qua3  in  sui  natura 
nulla  dimen8ione  tenditur,ubicunque  praesens  est 
sensu  per  semetipsam  etiam  pra3sen8,esse  proba- 
tur.  Quia  enim  in  ipsa  non  est  locus,inter  ipsam 
et  locum  nuUus  est  locus.  Haec  tamen  omnia 
quia  dictum  est  ratione  humana  investigari  non 
possunt ;  in  his  mentem  soUdemus,qua3  fides  non 
dubia  probat,  quod  sciUcet  peccatrices  animae 
quae  culpam  non  correxerunt  in  hac  vita,poenam 
habent  post  hanc  vitam,quae  Ucet  quaUter  ab  ilUs 
sentiatur  a  nobis  non  inteUigatur,  quid  interest 
cum  non  ideo  minus  ab  iUis  sentiatur,  quamvis  a 


egressaB  statim  retrudi  existimantur,8icut  e  diverso 
perfectorum  justorum,et  qui  ab  hac  vita  purgati 
exeunt  sine  mora  ad  coelum  (ubi  secundum  hu- 
manitatem  suam  Jesus  Ghristus  in  dextera  Patris 
sedet  in  gloria)  deduci  continuo  creduntur,  sicut 
scriptum  est  :  Ubicunque  fuerit  corpus  illuc 
cbngregabuntur  aquilce  (Matth.xxiv ;  Lucxvii). 
Est  autem  aUapoBnapostmortemquaepurgatoria 
dicitur.  In  qua  qui  ab  hac  vita  cum  quibusdam 
culpis,  justi  tamen  et  ad  vitam  praedestinati 
exierunt,  ad  tempus  cruciantur,  ut  purgentur, 
cujus  locus  omnfrio  determinatus  non  est,nisi  quia 
tnulti8  exempUs  et  revelationibus  animarum  in 
ejusmodi  poena  positarum  saepe  numero  monstra- 


nobis  non  inteUigatur  ?  Nil  etenim  refert  a  qui-  ^  tum  est  in  hoc  mundo  Ulam  exerceri,  et  fortassis 


bus  rebus  patiantur,  sed  quantum  patiantur ; 
quia  vis  doloris  non  in  tormento  sed  in  sensu 
patientis  consistit.  Quid  enim  prodesset  etiamsi 
elementorum  foris  cruciantium  materia  abesset, 
et  patientium  tamen  dolor  intus  propterea  non 
minor  esset  ?  Ut  quid  ignem  ac  flammam  times, 
nisi  quia  uri  times  ?  Sed  si  vulnera  et  plagae  non 
dolerent,  quis  arma  aut  tela  timeret  ?  Vide  ergo 
quod  omnia  haec  a  quibus  dolor  esse  potest  non 
timentur  nisi  propter  ipsum  dolorem.  ToUe  sen- 
sum  doloris,  non  est  quod  timeas.  Poterat  ergo 
Deus  etiam  sine  elementis  etiam  materialibus 
animabus  cruciandis  sensum  doloris  dare  ;  sed 
dignum  est  ut  in  eis  puniantur  in  quibus  pecca- 
verunt  prius  quidem  sine  corporibu8,sicut  in  ipsis 


probabiUus  erit  ut  in  Us  potissimum  locis  singulae 
poenam  sustinere  credantur,  in  quibus  culpam 
commi8erunt,  sicut  multissaepe  documentis  pro- 
batum  est.AUa  vero  si  qua  sunt  harum  poenarum 
loca  non  facUe  assignantur.  Beatus  Augustinus 
ex  Epistola  Petri  ostendit  quomodo  apostatae 
Angeli  labentes  in  hujus  mundi  ima  detrusi  sunt 
usque  ad  futuram  in  die  judicu  ultimam  damna- 
tionem.Nam  quod  Petrus  carcerem  vocat  caUginis 
inferi  (II  Petr.  11),  idem  Paulus  tenebras  appel- 
lasse  ostenditur,  dicens  :  Rectores  tenebrarum 
harum  spiritualia  nequitice  in  coelestibus 
(Ephes.  vi).  Hunc  autem  carcerem  sive  tenebras 
istas  aerem  istum  inteUigimus  esse.Unde  et  aeriae 
potestates  dicuntur,  in  quo  modo  ipsi  mali^rvv 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


587 

spiritus  ante  ultimi  judicii  diem  et  secundum  ali-JA 
quid  ligati  sunt,  inquantum  scilicet  conscientia 
futurse  damnationis  constringuntur ;  et  secundum 
aliquid  soluti,  inquantum  videlicet  ad  tentandos 
homines  secundum  moderamen  divinee  dispensa- 
tionis  ab  illis  interim  maximis  gehennse  tormentis 
laxati  vacare  permittuntur.De  inferno  autem  uhi 
ille  aeternus  ignis  paratus  est  cruciandis,  heatus 
Gregoriu8  in  lihro  Dialogorum  testatur  hoc  veri- 
similius  judicari,ut,sicut  diximus,  suh  terra  esse 
credatur  propter  Scripturam  quse  dicit  :  Nec  in 
ccelo  nec  in  terra  nec  suh  terra  inventum  est  qui 
lihrum  signatum  aperire  potuisset  (Apoc.  v). 
Quaeri  autem  non  inconvenienter  potest,  utrum 
animae  damnandorum,  eorum  scilicet  qui  ah  im- 
piis  et  sceleratissimis  quadam  vivendi  mensura  in  B 
malitia  inferiores  fuerunt,  egressae  a  corporihus 
statim  ad  inferni  loca  rapiantur  ;  an  vero  in  ali- 
quihus  aliis  locis  poenalihus  secundum  occultam 
Dei  dispenBationem  ab  illis  graviorihus  gehennse 
tormentis  adhuc  interim  differantur,  ut  videlicet 
quemadmodum  honi  qui  cum  culpis  quihusdam 
mansionihus  detinentur,ut  non  statim  ad  gaudia 
ccelorum  ascendant,  ita  quoque  minus  mali  cum 
hinc  egrediuntur  quamvis  damnandi,  quihusdam 
tamen  leviorihus  pcenis  secundum  modum  seu 
mensuram  culparum  dispositis  non  statim  ad  tor- 
menta  inferni  descendant.  De  perfectis  quippe 
honis  duhium  non  est  quin  egredientes  statim  ad 
gaudia  transeant.  Similiter  etiam  et  de  valde 
malis  dubium  non  est,  quin  exeuntes  hinc  sine  q 
mora  ad  inferni  tormenta  descendant.  De  imper- 
fectis  quoquehonis  certum  est  quod  nunc  interim 
quibusdampcenis  usque  ad  plenam  videlicet  pur- 
gationem  a  venturis  gaudiis  differantur.  De  im- 
perfectis  sive  minus  malis  certum  non  est  ubi 
nunc  sint,  donec  in  tempore  universalis  resurrec- 
tionis  receptis  corporibus  ad  illa  tormenta  des- 
cendant  ubi  semper  sint.  Nam  idcirco  ab  illis 
differri  dicuntur,  quia  minus  mali  sunt ;  poterunt 
8imili  ratione  non  differri  credi  quia  damnandi 
sunt.  Quid  enim  facit  dilatio  ubi  emendatio  vel 
purgatio  esse  non  potest  ?Quod  tamen  quia  occul- 
tum  omnino  est,nequaquam  temere  deffniendum 
est. 

Gap.  Y.  De  qualUate  tormentorum  gehennalium.  n 
Hoc  autem  valde  dignum  inquisitione  videtur, 
utrum  scilicet  solus  ignis  cruciatibus  damnando- 
rum  praeparatus  sit,  propterea  quod  illum  solum 
Veritas  commemorat,  dicens  :  Ite,  maledicti,  in 
ignem  cetemum  (Matth.xxv).Gum.  enim  in  hac 
vita  non  solum  ah  igne,  sed  etiam  ab  aliis  ele- 
mentis  pcenae  ac  cruciatus  proveniant,quare  non 
etiam  illic  iii  aliis  elementis  sicutetin  igne  pcenae 
damnandorum  consistant  ?  De  tormentis  quippe 
impiorum  scriptum  est  :  Transeunt  a  frigorihus 
nivium  ad  calores  ignium  (Job.  xxrv).  Etilerum 
alihi  :  Vermis  eorum  non  morietur,  et  ignis 
eorum  non  exstinguetur  (Isa.  lxvi).  Nam  si 
vermem  quis  ad  solam  compunctionem  conscien- 
tiae  peccatricis  referri  velit,  et  ob  hoc  quidem 
ignem  corporalem,  vermem  au  tem  non  corporaiem, 


588 


sed  8piritualem  intelligendum  putet,quid  est  quod 
alihi  scriptum  est :  Vindicta  carnis  impii  ignis  et 
vermis  ?  (Eccli.wu.)  Si  enim  propterea  ignis  cor- 
poraliscreditur,quia  vindictacarnis  est,quare  non 
similiter  vermis  corporalis  dicitur,quia  in  viridio 
tam  carni8  paratus  commemoratur  ?  Propter  hu- 
jusmodi  non  leviter  unum  aliquid  definiri  potest. 
Tamen  qui  dixerit  propterea  carnis  impii  vin- 
dictam  in  verme  futuram  esse  et  in  igne,  quia 
impius  pro  eo  quod  etiam  in  carne  male  vixit,  et 
in  carne  cruciahitur  per  ignem,  et  in  spiritu  per 
conscientise  vermem,  sane  intelliget  et  vermem 
non  moriturum  in  aeterno  cruciatu  conscientiae,et 
ignem  non  exstinguendum  in  carne.Sed  quomodo 
illa  frigora  nivium  et  calores  ignium  interpreta- 
himur,  ad  quse  cruciandi  impii  alternatim  tran- 
sire  dicuntur  ?  An  forte  hoc  de  illa  tantum  poena 
intelligendume8t,quia  nunc  in  spirituante  ultimi 
judicii  diem  cruciantur,ut  videlicet  per  varietatem 
tormentorum  ad  illam  unam  et  summam  poenam 
transeant ;  in  qua  sicut  interminabiliter,ita  etiam 
invariabiliter  suhsistant.  Ultima  quippe  damna- 
torum  poena  sicut  cunctis  poenis  major  esse  non 
inconvenienter  creditur,  ita  quoque  in  eo  quod 
caeteris  omnibus  acrius  est  et  vehementius  excru- 
cian8,tormento  esse  non  irrationahiliter  putatur. 
Quod  propterea  fortassis  solum  erit  ut  semper 
summum  esse  possit,  quia  quidquid  pro  illo  mu- 
taretur  deillo  minueretur.  Quidam  tamen  fuerunt 
qui,  sicut  dictum  est,  tormenta  gehennae  spiritua- 
liter  tantum  et  non  corporaliter  intelligenda  pu- 
taverunt,  propterea  quod  quaedam  verha  scriptu- 
rarum  quasi  idem  asserentia  inveniuntur.Dicunt 
enim  qusedam  scripturae  quod  substantia  infero- 
rum  spiritualis  est,  non  corporalis,  etsi  stridores 
dentium  et  fletus  animarum  spiritualia  intelligi 
oportet ;  flammas  quoque  et  tormenta  non  cor- 
poralia,  sed  spiritualia  sunt  cogitanda.  Ejusmodi 
ambiguitatibu8  verborum  fluctuant  qui  non  sunt 
radicati  in  fide.  Quid  enim  necesse  fuit  propterea 
tormenta  gehennae  spiritualia  tantum  credere, 
quia  substantia  inferorum  spiritualis  et  non  cor- 
poralis  dicta  est  ?  Quid  enim  sunt  inferi  nisi  spi- 
ritus  maligni  qui  a  summis  ad  infima  et  per  cul- 
pam  lapsi  sunt  et  per  poenam  depressi  ?  Quorum 
nimirum  substantia  etiam  post  culpam  non  cor- 
poralis,  sed  spiritualis  esse  dicitur ;  quia,  licet  in 
eis  voluntas  per  malitiam  ad  aliud  mutata  sit, 
natura  tamen  etiam  post  eadem  permansit.  Ani- 
marum  quoque  nunc  in  inferis  damnatarum 
substantia  non  corporalis,  sed  spiritualis  recte 
perhihetur,quia  nunc  a  corporihus  solutaein  sola 
spirituali  natura  illic  in  tormentis  detineutur.  Et 
idcirco  quod  de  ipsis  in  Scriptura  sacra  secundum 
naturam  rerum  corporalium  commemoratur,  me- 
rito  non  corporaliter  sed  spiritualiter  intelligen- 
dum  creditur.  Nam  si  id  quod  ipse  sunt  non  cor- 
pus  sed  spiritus  est,  quod  in  ipsis  eet,  non  cor- 
porale,  sed  spirituale  est  intelligendum.  In  hunc 
ergo  modum,  veraciter  inferorum  substantia  spi- 
ritualis  et  non  corporalis  existimatur.Sed  et  illud 
quoque  quod  dicitux  quod  si  fletus  animanto  et 


569 


DB  SAGRAMENTIS.  LIBRI  U  PABS  XVI. 


500 


8tridores  dentium  spiritualiter  accipimu8,flammas 
quoque  tormentorum  in  ipsis  non  corporales,sed 
spirituales  credere  debemus,sic  sane  intelligi  potest 
si  cruciatibus  animarum  qui  ex  flammis  corpora- 
libus  generari  creduntur,  non  corporaliter,  id  est 
mediantibus  corporibus  in  ipsis  fieri  intelligantur. 
Multa  sunt  alia  quae  vel  ambigue  dicta  sunt,  vel 
ambigue  dici  possunt.Sed  aliud  est  rerum  veritas, 
aliud  verborum  varietas.  Neque  nos  oportet 
propter  multitudinem  dicendi  a  simplicitate  de- 
viare  credendi.  Dicit  Augustinus  in  Enchiridio  : 
Quod  tempus  quod  inter  hominis  mortem  et  ulti- 
mam  resurrectionem  positum  est,  animas  abditis 
receptaculis  continet  sicut  unaquaeque  digna  est 
vel  requie  vel  aerumna.  Ergo  abdita  sunt  recepta- 
cula  animarum,  nec  potest  ab  bomine  definiri 
quod  non  potest  ab  homine  sciri.  Item  qualis  sit 
intelligendus  ignis  ille  gehennae,et  quemadmodum 
igne  corporali  incorporei  spiritus  sive  animae 
corporibus  solutae  cruciari  possint,  non  solum 
fidei  chri8tiana3,  sed  sacri  eloquii  auctoritas  non 
enodat. 
Quod  corporeus  ignis  gehennce  non  tantum 

corpora  cruciabit,sed  etiam  spiritus.Augus- 

tinus  De  civitate  Dei  de  eodem. 

Gehenna,  quod  etiam  stagnum  ignis  et  sulphu- 
ri8  dictum  est,  corporeus  ignis  erit,  et  cruciabit 
corpora  damnatorum  et  hominum  et  daemonum ; 
solida  hominum,  aeria  daenionuni,  aut  tantum 
hominum  corpora  cum  spiritibus;da3mones  autem, 
8piritu8  sine  corporibus  haer  entes  sumendo  poenam 
non  in  percipiendo  vitam  corporalibus  ignibus. 
Gum  enim  non  dicamus,  quamvis  .miris,  tamen 
veris  modis  etiam  spiritus  incorporeos  posse  poena 
corporalis  ignis  affligi ;  si  spiritus  hominum  etiam 
ipsi  profecto  incorporei  et  tunc  potuerunt  includi 
corporalibu8  membris,  et  tunc  poterunt  suorum 
corporum  vinculis  insolubiliter  aUigari  ? 

Si  viventis  hominis  incorporeus  spiritus  tenetur 
in  corpore,cur  non  post  mortem,cum  incorporeus 
sit  spiritus,  etiam  corporeo  igne  teneatur  ?  Ete- 
nim  per  ignem  spiritum  teneri  dicimus,  ut  in 
tormento  ignis  sit  videndo  atque  sentiendo.Ignem 
namque  eo  ipso  patitur  quo  videt,  et  quia  con- 
cremari  se  aspicit  concrematur.  Sicque  fit  ut  res 
corporea  in  corpoream  exurat,  dum  ex  igne  visi- 
bili  ardor  ac  dolor  invisibilis  trahitur,utperignem 
corporeum  mens  incorporea  etiam  corporea 
flamma  crucietur.  Et  post  pauca  :  Dum  ergo  pec- 
catorem  divitem  damnatum  veritas  inignemper- 
hibet,qui8nam  sapiens  animas  reproborum  teneri 
ignibus  ueget  ? 

Quod  ignis  gehennoB  ad  aliquid  lucebit  et  ad  aliquid 
non  lucebit.  De  eodem  Gregorius  in  Moralibus. 

Illa  ultrix  flamma  vitiorum  cremationem  habet, 
et  lumen  non  habet.Illicignis  etad  consolationem 
non  lucet,  et  tamen  ut  magis  torqueat  ad  aliquid 
lucet.  Nam  sequaces  quoque  suos  secum  in  tor- 
mento  reprobi  flamma  illustrante  visuri  sunt, 
qubrum  vivi  amore  deliquerunt,quatenus  quorum 
vitam  carnaliter  contra  praecepta  Conditoris  ama- 
verantjipsorum  quoque  intuitus  eos  in  augmento 


A  8uae  damnationis  afiligat.Sicut  electis  ignis  ardere 
novit  ad  solatium,  et  tamen  ardere  ad  supplicium 
nescit,  ita  e  diverso  gehennae  flamma  reprobis,et 
nequaquam  lucet  ad  consolationis  gratiam,  et 
tamen  lucet  ad  pcenam,  ut  damnatorum  oculis 
ignis  supplicii  et  nulla  claritate  candeat,  et  ad 
doloris  cumulum  electis  qualiter  crucientur 
ostendat. 

Quod  ignis  gehennce  ab  initio  sic  creatus  est  ut 
nutrimento  non  egeat.  Idem  in  eodem. 
Omnipotentis-  justitia  futurorum  praescientia 
ab  ipsa  mundi  origine  gehennae  ignem  creavit, 
qui  in  poena  reproborum  semel  esse  inciperet,sed 
ardorem  suum  etiam  sine  lignis  nunquam  finiret. 
Ignis  namque  corporeus  ut  esse  ignis  valeat  cor- 

B  poreis  indiget  fomentis.  qui  cum  necesse  est  ut 
8ervetur  per  congesta  ligna  procul  dubio  nutritur, 
nec  valet  nisi  succensus  esse,  et  nisi  refotus  sub- 
sistere.  At  contra  gehennae  ignis,  cum  sit  corpo- 
reus  et  universos  reprobos  corporaliter  exurat,nec 
studio  humano  succenditur,  nec  lignis  nutritur, 
sed  creatus  semel  durat  inexstinguibilis,  et  suc- 
censione  non  indiget,  et  ardore  non  caret.  Bene 
ergo  de  iniquo  dicitur :  Devorabit  eum  ignis  qui 
non  succenditur  (Job.  xx). 
Quales  sunt  purgatorice  pcence  in  hac  vita  et 
quales  post.  Augustinus  De  civitate  Dei. 
In  hac  vita  quidem  mortali  esse  quasdam  pae- 
nas  purgatoria8  confitemur,  non  quibus  affligun- 
tur  quorum  vita  vel  non  inde  fit  melior,  vel  po- 

q  tiusinde  fit  pejor:  sed  illis  sunt  purgatoriae  qui 
eis  coerciti  corriguntur.  Gaeterae  omnes  pcenae  si- 
ve  temporales  sive  sempiternae,  sicut  unusquis- 
que  divina  providentia  tractandusestinferuntur; 
vel  pro  peccatis  sive  in  praeteriti8,sive  in  quibus 
adhuc  vivit  ille  qui  plectitur,  vel  pro  exercendis 
declarandisque  virtutibus  perhomineset  angelos 
sive  bonos,  sive  malos.  Sed  temporales  pcenas 
alii  in  hac  vita  tantum,  alu  post  mortem,  alii  et 
nunc  et  tunc,  verumtamen  ante  judicium  iUud 
severis8imum  novissimumque  patiuntur.  Non 
autem  venient  omnes  in  sempiternas  pcenas,  quae 
post  iUud  judicium  futurae  sunt,  qui  post  mortem 
sustinent  temporales.  Nam  quibusdam  quod  in 
isto  non  remittitur,  remitti  in  futuro  saeculo,  id 
est,  ne  futuri  sseculi  aeterno  suppUcio  puniantur, 
confitemur.  Rarissimi  sunt  autem  qui  nuUas  in 
hac  vita,8ed  tantum  post  eam  pcenas  luant.  Fuis- 
se  tamen  aUquos  qui  usque  ad  decrepitam  senec- 
tutem  ne  levissimam  quidem  febriculam  sense- 
rint,  quantamcunque  duxerint  vitam ;  et  ipsi  no- 
vimus  et  audivimus,  quanquam  vita  ipsa  morta- 
Uum  tota  poena  sit.  Non  enim  parva  est  pcena  ip- 
sa  insipientia  vel  imperitia,  quae  usque  adeo  fu- 
gienda  merito  judicatur,  ut  per  plenas  doloribus 
pcenas  pueri  cogantur  quaeque  artificia  vel  Utte- 
ras  discere,  ipsumque  discere  ad  quod  pcenis  adi- 
guntur  tam  pcenale  est  eis,  ut  nonnunquam  ipsas 
pcenas  per  quas  compeUuntur  discere,  maUnt  fer- 
re  quam  discere.  Quis  autem  non  exhorreat  et 
mori  eUgat  si  proponatur  eiautmorsper  poenam, 
aut  rursuB  infantia  ?  Qu®  quidem  quM.  ^&b^^i- 


D 


501 


HUGONIS  DB  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


582 


su,  sed  a  fletu  orditur,  hanc  lucem,quid  malorum  A  affectionis  voluptatisque  praeponat,  quamvis  su- 


ingre88a  sit  nesciens  prophetizat  quodammodo. 
Solum  quando  natus  est  ferunt  risisse  Zoroastrem. 
Nec  tamen  boni  aliquid  ei  monstruosus  risus  ille 
portendit.Nam  magicarum  artium  inventorfuisse 
perhibetur.  A  Nino  quippe  rege  Assyriorum  bel- 
lo  superatus  occubuit.  Verum  tanta  est  Dei  mise- 
ricordia  in  vasa  misericordiae  quaB  praeparavit  in 
gloriam,  ut  etiam  prima  hominis  aetas,  id  est  in- 
fantiaquae  sine  ullo  renisu  subjacet  carni,  ,et  se- 
cunda  quae  pueritia  nuncupatur,  ubi  nondum  ra- 
tio  su8cepit  contra  vitia  pugnam,  et  fere  sub  om- 
nibus  vitiosis  delectationibus  jacet,quia  licet  fari 
jam  valeat,  et  ideo  infantiam  transisse  videatur 
nondum  in  ea  estpraecepti  capax  infirmitasmentis 


peraedificet  ligna,  fenum,  stipulam,  Christus  est 
fundamentum,propter  hoc  salvus  erit  per  ignem; 
delicias  quippe  hujus  mundi  amoresque  terrenos 
propter  conjugalem  quidem  copulam  non  dam- 
nabiles,  tribulationis  ignis  exurit.  Qui  amat  pa- 
trem  aut  matrem  aut  filium,aut  filiam  super 
me,  ait  Dominus  non  est  me  dignus  (Matth.  x). 
Verum  qui  has  necessitudines  sic  amat  carnali- 
ter,  ut  tamen  Christo  Domino  non  prseponat.ma- 
litque  ipsis  carere  quam  Christo,  si  ad  hunc  fue- 
rit  articulum  tentationis  adductus,per  ignem  erit 
salvus,  quia  et  earum  amissione  tantum  necesse 
est  urat  dolor  quantum  haeserat  amor.  Ac  per 
hoc  ei  qui  aedificavit  eritaedificatioista  damnosa, 


si  sacramentamediatori8acceperit,etiamsihancin  B  quia  non  habebit  quod  superaedificavit,et  eorum 


eis  annis  vitam  finiat,  translata;  scilicet  a  potes* 
tate  tenebrarum  in  regnum  Dei  non  solum  poenis 
non  praparetur  aeternis,  sed  nec  illa  post  mor- 
tem  purgatoria  tormenta  patiatur.  Sufficit  enim 
sola  spiritualis  regeneratio,  nepost  mortem  obsit 
quod  carnalis  generatio  traxit  cum  morte.  Cum 
autem  ventum  fuerit  ad  aetatem  quae  jam  prae- 
ceptum  capit,  et  subdi  jam  potest  legis  imperio, 
suscipiendum  est  bellum  contra  vitia  et  geren- 
dum  acriter  ne  ad  damnabilia  peccata  perducat, 
et  si  quidem  nondum  victoriarum  consuetudine 
roborata  sunt,  facilius  vincuntur  et  cedunt.  Si 
autem  vincere  atque  imperare  consueverunt ,  la- 
boriosa  diflicultate  vincuntur.  Hoc  autem  bellum 


amissione  cruciabitur  quibus  fruendo  utique  lae- 
tabatur.  Vide  in  Apostoli  verbis  hominem  aedifi- 
cantem  super  fundamentum,  lapides  pretiosos 
aurum,  argentum  (ICor.  ui).  Qui  sine  uxore 
est,  inquit,  cogitat  quce  sunt  Dei  quomodo  pla- 
ceat  Deo  (I  Cor  vn.)  Vide  alium  aedificantem  li- 
gna,  fenum,  stipulam  (I  Cor.  m).  Qui  autem 
matrimonio  junctus  est,  inquit,  cogitat  quce 
sunt  mundi,  quoplaceat  uxori  (I  Cor.  vi).Va- 
sa  figuli  probat  fornax,  et  homines  justos  ten- 
tatio  tribulationis  (Eccli.  xxvu)  ;  et  uniuscu- 
jusque  opus  quale  fuerit  ignis  probabit  siccu- 
jus  opus  permanserit  (I  Cor.m) ;  permanet  enim 
quod  quisque  cogitat  quae  sunt  Dei  quomodopla- 


nunquam  ullum  esset,  si  natura  humana  per  li-  q  ceat  Deo  (I  Cor.  wu).quodsupercedificavit,mer- 


berum  arbitrium  in  rectitudine  in  qua  facta  est, 
per8titi8set.  Nunc  vero  quae  pacem  felix  habere 
noluit,  secum  pugnat  infelix.  Paucissimi  autem 
sunt  tantse  felicitatis  ut  ab  ipsa  ineunte  adoles- 
centia,  nulla  damnabilia  peccata  committant,  vel 
in  flagitiis  vel  in  facinoribus  vel  in  nefariae  cu- 
jusdam  impietatis  errore,  sed  magna  spiritus  lar- 
gitate  opprimant  quidquid  in  eis  posset  carnali 
delectatione  damnari.  Plurimi  vero  praecepto  le- 
gis  accepto  cum  priua  victi  fuerunt  praevalenti- 
bus  vitiis  praevaricatores  ejus  effecti  extunc  ad 
gratiam  confugiunt  adjuvantem,  qua  fiant  et 
amarius  poenitendo  et  vehementius  pugnando 
prius  Deo  subditi,  atque  ita  carni  praeposita  men- 
te  victores.  Quisquis  ergo  cupit  poenas  evadere 
sempiternas,  non  solum  baptizetur,  verum  et 
ju8tificetur  hrChristo;  ac  sic  vere  transeat  a  dia- 
bolo  ad  Christum.  Nihil  in  aeduVio  praeponitur 
fundamento.  Inveniemus  ergo  qui  possit  salvari 
per  ignem,  si  prius  invenerimus  quid  sit  habere 
in  fundamento  Christum.  Si  quis  itaque  Chris- 
tianus  diligit  meretricem,  eique  adhserens  unum 
corpus  efficitur,  jam  fundamentum  non  habet 
Christum.  Si  quis  autem  diUgit  uxorem  suam 
secundum  Christum,  quis  ei  dubitet  in  funda- 
mento  esse  Christum  ?  Si  vero  secundum  hoc  sae" 
culum,  si  carnaUter,  si  in  morbo  concupiscentiae 
sicut  et  gentes  quae  ignorant  Deum,  etiam  hoc 
secundum  veniam  concedit  Apostolus ;  imo  per 
Apostolum  Ghri8tu8.  Potest  ergo  et  iste  in  fun- 
damento  habere  Christum.  Si  enim  nihil  ei  italis 


D 


cedem  accipiet  )I  Cor.  ui),  id  est  unde  cogi- 
tavit,  hoc  sumet.  Si  .cujus  opus  arserit,  dam- 
num  patietur  (ibid.) ;  quoniam  quod  dUexerat 
non  habebit :  Ipse  autem  salvus  erit  (ibid.) ; 
quia  nuUa  eum  tribulatio  ab  iUius  fundamenti 
stabUitate  semovit.  Si  tamen  quasi  per  ignem 
(ibid.)  Quod  enim  sine  iUiciente  amore  non  ha- 
buit  sine  urente  dolore  non  perdit.  Ecce,  quan- 
tum  mihi  videtur,  inventus  est  ignis,  qui  nullum 
eorum  damnet.  sed  unum  ditet,  alterum  damni- 
ficet,  ambos  probet.  NuUas  quidem  pcenas  nisi 
purgatorias  voluit  esse  post  mortem,  quoniam 
terri8  superiora  sunt  elementa  aer,  aqua,  ignis. 
Ex  aUquo  horum  mundetur  per  expiatorias  poe- 
nas  quod  terrena  cogitatione  contractum  est.  Un- 
de  gentiUs  poeta : 

Alice  panduntur  inanes 

Suspensce  ad  ventos  :  aliis  sub  gurgite  vasto 
Infectum  eluitur  scelus,  aut  exuritur  igni. 
Virg.  iEneid.  Ub.  vi,  v.  740  et  seq. 

Injustum  enim  putant  ut  pro  peccatis  quamUbet 
magnis  parvo  sciUcet  tempore  perpetratis  pcena 
quisque  damnetur  aeterna,quasi  ullius  id  usquam 
justitia  attendat  ut  tanta  mora  temporis  quisque 
puniatur  quanta  mora  temporis,  unde  puniretur 
admi8it.Nunquid  in  vincuUs  tandiu  quisque  judi- 
candus  est  esse  debere  quandiu  fecit  unde  meruit 
aUigarijCum  justissime  annosa3  poenas  servus  in 
compedibus  pendat  qui  verbo  aut  ictu  celerrime 
Uanseunte  vel  lacessivit  Dominum  vel  plagavit? 


598 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XVI. 


80% 


Quod  ergo  de  sempit  erno  suppliciodamnatorum  per 
suum  prophetam  Dominus  dixit  fiet  omnino  fiet : 
Vermis  eorum  non  morietur ;  et  ignis  eorum 
non  exstinguetur  {Isa.  lxvi).  Utrumque  horum 
scilicet  ignem  atque  vermem  volunt  quidam  ad 
animae  poenas  non  ad  corporis  pertinere  quia 
8criptum  est :  Sicut  tinea  vestimentum  et  vermis 
lignum,sic  mceror  excruciat  cor  viri(Prot?.  xxv). 
Qui  vero  pcenas  et  animae  et  corporis  in  illo  sup. 
plicio  futuras  non  dubitant,igne  uri  corpus  ;  ani- 
mam  autem  rodi  quodammodo  verme  moeroris 
affirmant.  Quod  etsi  credibilius  dicitur,  qi#a  uti- 
que  absurdum  est  ibi  dolorem  aut  corporis  aut 
animae  defuturum.  Ego  tame/i  facilius  existimo 
ut  ad  corpus  dicam  utrumque  pertinere  quam 
neutrum.  Legitur  quippe  in Veteribus  Scripturis  : 
Vindicta  carnis  impii  vermis  et  ignis  (Eccli.  vn) 
Potuit  brevius  dici  vindicta  impii.  Gur  ergo  dic- 
tum  est  carnis  impii  nisi  quia  utrumque,  id  est 
vermis  et  ignis  poena  erit  carnis  ?  Quomodo  ergo 
verum  est,inquiunt,quod  ait  Ghristus  noster :  In 
qua  mensura  mensi  fueritis  in  eadem  reme- 
tietur  vobis  (Marc.  rv) ;  si  temporale  peccatum 
supplicio  punitur  aeterno?Necattendunt  nonprop- 
ter  sequale  spatium  temporis,  sed  propter  vicissi- 
tudinem  mali,id  est  u  t  qui  mala  fecerit  patiatur  dic- 
tam  fuisse  eamdem  mensuram.De judiciis  enim  et 
condemnationibus  Dominus  loquebatur.  Proinde 
qui  judicat  et  condemnat  injuste,  si  judicatur  et 
condemnatur  juste  in  eadem  mensura  recipit, 
quamvis  non  hoc  quod  dedit.  Judicio  enim  fecit 
et  judicio  patitur,  quamvis  damnatione  fecerit, 
quod  iniquum  est,  patitur  quod  justum  est.  Nec 
quisquam  existit  qui  censeat  tam  cito  nocentium 
finienda  esse  tormenta,  quam  cito  factum  est  ho- 
micidium,  adulterium  vel  sacrilegium  vel  quod- 
libet  aliud  scelus,  non  temporis  longitudine  sed 
iniquitatis  et  impietatis  magnitudinemetiendum. 
Gap.  VI.  De  cura  pro  mortuis  agenda  ex  Aw- 

gustino  in  Enchiridio. 
Neque  negandum  est  def unctorum  animas  pie- 
tate  suorum  viventium  revelari,  cum  pro  illis  sa- 
crificium  mediatoris  oflfertur,  vel  eleemosynae  in 
Ecclesia  fiunt.  Sed  eis  haec  prosunt  qui  cum  vi- 
verent  haec  sibi  ut  possint  prodesse  meruerunt. 
Est  enim  quidam  vivendi  modus  nec  tam  bonus 
ut  non  requirat  ista  post  mortem ;  nec  tam  ma- 
lus  ut  ei  ista  non  prosint  post  mortem.  Est  enim 
talis  in  bono  ut  haec  non  requirat ;  et  est  rursus 
talis  in  malo  ut  nec  habens  valeat  cum  ab  hac 
vita  transierit  adjuvari.  Quocirca  omne  meritum 
comparatur,  quo  possit  post  hanc  vitam  relevari 
quispiam  velgravari.Nemoautem  se  speret  quod 
hic  neglexerit  cum  obierit  apud  Deum  promereri 
Non  igitur  illa  quaB  pro  defunctis  frequentat  Ec- 
clesia  commendandis,  illi  apostolicae  sententiae 
sunt  adversa  qua  dictum  est :  Omnes  enim  as- 
tabimus  ante  tribunal  Christi  ut  referat  unus- 
quisque  secundum  ea  quce  per  corpus  gessit, 
sive  bonum  sive  malum  (II  Cor.  v)  quia  hoc 
etiam  meritum  sibi  quisque  cum  in  corpore  vive- 
ret  comparavit,  ut  ei  possint  ista  prodesse.  Non 


A  enim  omnibus  possunt.  Et  cur  non  omnibus  nisi 
propter  differentiam  vitae  quam  quisque  gessitin 
corpore?Quum  ergosacrificia  sivealtarissivequa- 
rumcunque  eleemosynarum  pro  baptizatis  de- 
functis  omnibus  offeruntur,  pro  valde  bonis  gra-- 
tiarum  actiones  sunt,  pro  non  valde  malis  propi- 
tiationes,  pro  valde  malis  etiamsi  nulla  sunt  ad- 
jumenta  mortuorum  qualescunque  vivorum  con- 
solationes  sunt.  Quibus  autem  prosunt  aut  ad 
hoc  prosunt,  ut  sit  vera  remissio,  aut  certe  ut  to- 
lerabilior  fiat  ipsa  damnatio. 

Cap.  VII.  Quibus  prosit  post  mortem,  vel  guomodo 
quod  pro  illis  fU.  Augustinus  De  civitatc  Dei. 

Est  itaque  quidam  modus  vitae  nec  tam  malse 
B  ut  ii8  qui  in  ea  vivunt  nihil  prosit  ad  capessen- 
dum  regnum  ccelorum  largitas  eleemosynarum  ; 
quibus  etiam  justorum  sustentatur  inopia.  Et 
fiunt  amici  qui  eis  in  aeterna  tabernacula  susci- 
piant,  nec  tam  bonae  ut  ad  tantam  beatitudinem 
adipiscendam  eis  ipsa  sufficiat,  nisi  eorum  meri- 
tis  quos  amico8  fecerunt  misericordiam  conse- 
quantur.  Mirari  autem  soleo  etiam  apud  Virgi- 
lium  reperiri  ifttam  sententiam  ubi  Dominus  ait : 
Facite  vobis  amicos  de  mammona  iniquitatisy 
ut  ipsi  recipiant  vos  in  ceterna  habitacula 
(Luc.  xvi).  Nam  cum  Elisios  campos  poeta  ille 
describeret,  ubi  putant  habitare  animas  beato- 
rum,  non  solum  ibi  posuit  eos  qui  propriis  meri- 
tis  ad  illas  sedes  pervenire  potuerunt,  sed  adje- 
cit  atque  ait : 

Quique  suimemores  alios  fecere  merendo. 

Virg.  jEneid.  lib.  vi,  v.  664. 
id  e8t  qui  promeruerunt  alios,  eosque  sui  memo- 
res  promerendo  fecerunt.  Prorsus  tanquam  dioe- 
retur  eis  quod  frequentatur  ore  Ghristiano  cum 
se  cuique  sanctorum  humilis  quisque  commendat, 
et  dicit :  Memor  esto  mei  atque  ut  esse  possit 
promerendo  efficit.  Sed  quis  iste  sit  modus  et 
quae  sint  ista  peccata  quae  ita  impediunt  perven- 
tionem  ad  regnum  Dei,ut  tamen  sanctorum  ami- 
corum  meriti8  impetrent  indulgentiam  :  difficili- 
mum  est  invenire,  periculosissimum  definire. 
Ego  certe  usque  adhoc  tempus  cum  inde  satage- 
rem  ad  eorum  indaginem  pervenire  non  potui. 
jy  Nunc  vero  dum  venialis  iniquitatis  etiamsi  per- 
severet  ignoratur  modus  ;  profecto  et  studium 
in  meliora  proficiendi  orando  et  instando  vigilan- 
tius  adhibetur  et  faciendi  de  mammona  iniquita- 
tis  sanctos  amicos  cura  non  spernitur.Verumis- 
ta  liberatioquae  fit  sive  suis  quibusque  orationi- 
bus  sive  intercedentibus  sanctis,  id  agit  utin 
ignem  non  mittatur  seternum  ;  non  ut  cum  fuerit 
missus  post  quantumcunque  tempus  inde  eruatur. 

De  eodem  idem  libro  secundo. 

Non  existimemus  ad  mortuos  pro  quibus  cu- 
ram  gerimus  pervenire  nisi  quod  pro  eis  sive  al- 
taris  sive  orationum  sive  eleemosynarum  sacri- 
ficiis  solemniter  suplicamus,  quamvis  non  pro 
quibus  fiuntomnibu8  prosunt,  sed  iis  tantumpro 
quibus  dum  vivunt  comparatur  ut  proaisA»*  ^W^ 


C 


596 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PAR£  H.  —  DOGMATICA. 


598 


quia  non  discernimus  qui  sint,  oportet  ea  prore-  j^  se  ;  summis  ima  sociari,  terrena  coelestibus  jun- 


generatis  omnibus  facere,  ut  nullus  eorum  prae- 
termittatur  ad  quos  haec  beneficia  possint  et  de- 
beant  pervenire.  Melius  enim  supererunt  ista  iis 
quibus  nec  obsunt  nec  prosunt,  quam  eis  dee- 
runt  quibus  prosunt.  Diligentius  tamen  facti 
hoc  quisque  pro  necessariis  suisquod  pro  illofiat 
similiter  a  suis.  Corpori  autem  humano  quidquid 
impenditur  non  est  praesidium  salutis  sed  huma- 
nitatis  officium,  secundum  aflfectum  quo  nemo 
unquam  canvem  suam  odio  habet.  Unde  oportet 
ut  qui  potest  pro  carne  proximi  curam  gerat,cum 
ille  inde  reoesserit  qui  gerebat. 

Cap.  VHL  De  exsequiis  idem  in  eodemlibro  primo. 
Curatio  funeris,conditio  sepulturae  ;  pompa  ex- 


gi ;  unum  quoque  ex  visibilibus  atque  invisibili- 
bus  fieri  ? 

Cap.  XI.  Utrum  animce  sciunt  quce  in  hoc 
sceculo  geruntur. 

Quaerunt  non  nulli  de  animabus  carne  solutis. 
utrum  cognitionem  habeant  eorum  quae  in  hac 
vita  geruntur,maxime  illorum  qui  jam  in  gaudio 
Domini  sui  et  in  abscondito  faciei  ejus,  veri  lu- 
minis  illustratione  laetantur.  Adjiciunt  quoqueil- 
lud  de  animabus  sanctorum  quod  multi  in  quaes- 
tionem  adducunt,  an  preces  supplicantium  au- 
diunt ;  et  cum  ad  intercedendum  invocantur, 
utrum  vota  postulantium  usque  ad  ipsorum  co- 
gnitionem  perveniunt.  Difficile  est  de  hujusmodi 


seqniarum,magi8  sunt  vivorum  solatia  quam  mor-  £  judicare.  Quomodo  enim  scientia  nostra  certa  es- 

_.  -._._.____.-  __  __  _.  -  —  __  __         _  1  ~  •  •  •  -  -_.____. 


tuorum  sabsidia.  Si  aliquid  prodest  impio  sepul- 
tura  pretiofta,  oberit  vUis  aut  nulla  pio.  Praecla- 
ras  exsequias  in  conspectu  hominum,  purpurato 
iUi  diviti  exhibuit  famulorum  turba ;  sed  muito 
clariores  in  conspectu  Domini  ulceroso  iUi  pau- 
peri  ministerium  praebuit  angeiorum,  qui  eum 
extulerunt  non  in  marmoreum  tumulum,  sed  in 
Abrahae  gremium. 

Cap.  IX.  De  sacrHficio  pro  defunctis.  Gregorius 

in  Dialog. 
Si  culpae  postmorteminsoiubUesnon  sunt,mui- 
torumsolet  animas  etiam  postmortemsacraobia- 
tio  hostise  salutaris  ixdjuvare. 


se  pote8t  de  ipsis,qui  eam  quam  de  nobis  habent 
scientiam  nec  capere  possumus  nec  investigare  ? 
Hoc  unumcertumest  sanctorum  animasin  secre- 
to  divinaecontemplationis  constitutas  eorum  quae 
foris  aguntur  tantum  scire  quantum  iUis  vel  ad 
gaudium  vei  nobis  ad  auxiUum  prodesse  constat. 
Nos  intercessores  quaerimus  apud  Deum.  Quid 
ampUus  vis  ?  Times  ne  forte  non  orent,  qui  sem- 
per  orant  ?  Quomodo  non  orabunt  pro  te  quando 
tu  oras,  qui  quando  tu  non  oras,  orare  tamen 
non  cesBant  ?  Sed  non  audiunt,  inquis  ;  et  ego 
in  ventum  verba  inf undo,non  audientibus  et  non 
inteUigentibus  ioquens.  Ecce  {dicamus.  Non  au- 
diunt  sancti  verba  postuiantium,  neque  ad  bea- 
titudinem  Ulorum  attinet,  ista  nosse  quae  foris 


Cap.  X.  Quibus  prosit.  Idem  in  eodem. 

Sedsciendum  est  quia  iUis  sacrse  victimaemor-  4   

tuie  prosunt,  qui  hic  bene  vivendo   obtinuerunt,      aguntur.  Ecce  dicamus.  Non  audiunt.  Nunquid 
ut  eo8  etiam  post  mortem  bona  adjuvent  :  quae  G  Deus  non  audit  ?  Quid  ergo  labores  investigare, 


hic  pro  ipsis  ab  UUs  fiunt.  Haec  namque  singuia- 
riter  victima  ab  aeterno  interitu  animam  salvat, 
qua3  illam  nobis  unigeniti  mortem  repraesentat. 
Qui  Ucet  surgens  a  mortuis  jam  non  moritur, 
et  mors  ei  ultra  non  domindbitur  {Rom.  vi),ta- 
men  in  seipso  immortaUter  atque  incorruptibili- 
ter  vivens  pro  nobis  iterum  hoc  mysterio  sarrae 
obiationis  immolatur.  Ejus  quippe  ibi  corpus  su- 
mitur,  ejus  caro  popuU  salute  partitur;  ejus  san- 
guis  nonin  manus  infideUum  sed  in  ora  fideUum 
funditur.  Hinc  ergopensemus  quale  sit  pro  nobis 
hoc  sacrificium  quod  pro  oblatione  nostra  pas- 
«ionem  unigeniti  Filii  semper  imitatur.  Quis 
<enim  fideUum  habere  dubium  possit  in  ipsa  im- 


quid  audiunt  et  quantum  audiant  sancti  quoa 
oras,  cum  ipse  Deus  audiat  propter  quem  oras  ? 
Ipse  videt  humilitatem  tuam,  qui  remuneraturus 
est  devotionem  tuam.  Tamen  si  audiunt  et  quan- 
tum  audiant,  quid  est  audire  nisi  scire  ?  Unum 
enim  est  lumen  in  quo  et  audiunt  ad  percipien- 
dum ;  et  vident  ad  cognoscendum.  In  quo  si  quid 
forte  foris  agiturquodmodointerimnon  audiunt, 
aut  non  vident  mysterium  est  dispensationis  non 
detrimentum  feUcitatis.  Inveniuntur  tamen  qui- 
dam  sanctorum  Patrum  quaedam  ita  dixisse  qua- 
si  nihU  sit  in  creaturis  quod  non  videant  qui  vi- 
dent  omnia  videntem.  Ego  ampUus  judicare  non 
prae8umo,ni8i  hoc  soium  quoniam  tantum  vident 


inoiationis  hora  ad  sacerdotis  vocem  coelo  aperiri  ^  quantum  UU  placitum  est  quam  vident  et  in  quo 
ffi);  in  Uio  Jesu  mysterio  angelorum  chorosades-      vident. 

(6)  Loquitur  de  communione  caUcis  secundum  morom  ilUus  temporis. 


m%     10* 


597 


DE  SAGRAMENTIS.  LIBM  II  PARS  X\ffl. 


596 


PARS  SEPTIMA  DECIMA 


DE  FINE  SjECULI. 


Cap.  I.  De  tempore  adventus  Christi  in  novis- 
simo  kugustinus  ad  Esycium. 

De  Salvatoris  adventu  qui  exspectatur  in  fine, 
temporadinumerare  non  audeo,  nec  aliquem  pro- 
phetam  de  hac  re  numerum  annorum  existimo 
praefinisse.  Sed  potius  illud  praevalere  quod  ipse 
Dominus  ait :  Nemo  potest  cognoscere  tempora 
quce  Pater  posuit  in  sua  potestate  (Act.i)  Tem- 
pora  ergo  computare  hoc  est  xp»w(  chronous  ut 
sciamus  quando  sit  hujus  saeculi,  vel  adventus 
Domini  nihil  aliud  mihi  videtur  quam  scire  velle 
quod  ipse  ait,  scire  neminem  posse.  Opportunitas 
vero  illius  temporis  profecto  non  erit,  antequam 
prsedicetur  Evangelium  universo  orbi  in  testimo- 
niumomnibus  gentibus.  Apertissima  enim  dehac 
re  legitur  sententia  Salvatoris  dicentis  :  Et  prce- 
dicabitur  hocEvangelium  regni  in  universo  or- 
be  in  testimonium  omnibus  genttbus.  Tunc  ve- 
niet  finis  (Matth.  xxrv.)  Tunc  veniet  quid  est  nisi 
ante  non  veniet?  Quanto  postergo  veniat  incertum 
nobis  est.  Ante  tamen  non  esse  venturum  dubi- 
tare  utique  non  debemus.  Si  ergo  latet,  quando 
Ecclesia  fructificante  atque  crescente,  universus 
omnino  a  mari  usque  ad  mare  orbis  implebitur, 
procul  dubio  latet  quando  finis  erit.  Ante  quippe 
non  erit,  Tunc  revelabitur  ille  iniquus,  id  est 
Antichristus,  quem  Dominus  Jesus  Christus  in- 
ficiet  spiritu   oris  sui  (II  Thess.  n). 

Cap.  II.  De  ultima  tribulatione,  Augustinus 

de  civitate  Dei. 

Tunc  solvetur  Satanas  de  custodia  sua  et  exi- 
bit  ad  seducendas  nationes,  qu%  sunt  in  quatuor 
angulis  terrse  :  Gog  et  Magog,  quorum  injerpre- 
tationem  nominum  esse  comperimus :  Gogtectum 
Magog  de  tecto ;  tanquam  domus  et  ipse  qui  pro- 
cedit  de  domo.  Gentes  ergo  sunt  in  quibus  dia- 
bolum  velut  in  abysso  superius  intelligebamus 
inclusum,  et  ipse  de  illis  quodam  modo  sese  ef- 
ferens  et  procedens,  ut  illae  sint  tectum,  ipse  de 
tecto. 

Gap.  III.  Quare  modo  diabolus  ligatur. 

Alligatio  diaboli  est  non  permitti  exercere  to- 
tam  tentationem  quam  potest  vel  vi,  vel  dolo  ad 
seducendos  homines  in  partem  suam  cogendo 
violenter,  fraudulenterve  fallendo.  Quod  si  per- 
mitteretur  in  tam  longo  tempore  et  tanta  inflr- 
mitate  multorum  plurimos  tales  qualesDeusper- 
peti  id  non  vult  et  fideles  dejiceret  et  ne  crederent 
impediret,  quod  ne  faceret  alligatus  est.  Tunc 
enim  solvetur  quando  et  breve  tempus  erit.  Nam 
tribus  annis  et  sex  mensibus  legitur  suis  totis 
suorumque  viribus  sa^viturus,  et  tales  erunt  cum 
quibus  ei  belligerandum  est,  ut  vinci  tanto  ejus 
impetu  inaidiisque  non  possint.  Solvetur  autem 
Satanas  in  fine  saeculi  ut  quam  fortem  adversa- 
rium  Dei  civitas  superaverit,  cum  ingenti  gloria 


A  sui  redemptoris,  adjutoris,  liberatoria  aspiciat. 
Cap.  IV.  Quare  in  novissimo  solvetur. 
Exibit  autem,  ut  dictum  est,  Satanas  in  aper- 
tampersecutionem,  de  latebris  erumpet  odiorum. 
Haec  enim  erit  novissima  persecutio  novissimo 
imminente  judicio,  quam  sancta  Ecclesia  toto 
terrarum  orbe  patietur,  universa  videlicet  civitas 
Ghristi  ab  universa  civitate  diaboli  quantacun- 
que  erit,  utraque  super  terram.  Unde  apostolus: 
Refrigescet  charitas  multorum  et  abundabit 
iniquitas  (Matth.  xxrv).  Unde  Daniel  :  Et  erit, 
inquit,  tempus  tribulationis  qualis  non  fuit  ex 
quo  nata  est  gens  super  terram,  usque  ad  tem- 
pus  illud  (Dan.  xn). 
Cap.  V  Quanto  tempore  erit  ultima  tribulatio. 

B  Haec  persecutio  novissima  futura  ab  Antichris- 
to  tribus  annis  et  sex  mensibus  erit.  Non  enim 
veniet  ad  vivos  et  mortuos  judicandos  Christus, 
nisi  prius  venerit  ad  seducendos  in  anima  mor- 
tuos  adver8arius  ejus  Antichristus,  quem  Domi- 
nus  Jesus  interficiet  spiritu  oris  sui  (II  Thess. 

n). 

Cap.  VI.  De  adventu  Elice  et  Henoch. 
Veniet  tunc  Elias  Thesbites  antequam  veniat 
dies  Domini  magnus  et  illustris,  qui  convertet 
cor  patris  ad  filium,  et  cor  hominis  ad  proxi- 
mum  suum  ;  ne  fprte  veniens  percutiam  ter- 
ram  penitus  (Mal.  rv).  Per  hunc  Eliam  magnum 
mirabilemque  prophetam  et  posita  sibi  lege  no- 
vissimo  tempore  ante  judicium  JucUeos  in  Chris- 

q  tum  verum,  id  est  in  Christum  nostrum  esse  cre- 
dituros  celeberrimum  est,  in  sermonibus  cordi- 
busque  fidelium.  Ipse  quippe  ante  adventam  ju» 
dicis  Salvatoris  non  immerito  speratur  esse  ven- 
turus,  qui  etiam  nunc  vivere  non  immerito  cre- 
ditur.  Curru  namque  igneo  raptus  est  de  rebus- 
humani8,  quod*  evidentissime  sacra  Scriptura. 
testatur  (IV  Reg.  n).  Gum  venerit  ergo  exponen- 
do  legem  spiritualiter  quam  nunc  Judaei  carnali- 
ter  sapiunt,  convertet  cor  patris  ad  filium,  id  est 
corda  patrum  ad  filios.  Sic  enim  cor  patrum  con- 
vertetur  ad  filios  cum  intelligentia  patrum  per- 
ducetur  ad  intelligentiam  filiorum,etcor  filiorum 
ad  patres  eorum  dum  in  id  quod  senserunt  illi, 
consentient  et  isti. 

j^  Gap.  VII.  De  qualitate  personce  judiois.  Au* 

gustinus  de  Trinitate. 
Cum  venerit  Filius  hominis  in  gloria  sua  et 
omnes  angeli  ejus  cum  eo,  tunc  congregabun- 
tur  ante  eum  omnes  gentes  (Matth.  xxv).  Efc 
Judsei  quippe  qui  in  malitia  peroeverantes  in  illo» 
judicio  puniendi  sunt,  sicut  alibi  scriptum  est :: 
Videbunt  in  quem  pupugerunt(Zach.xn;  Joan.. 
xix ;  Apoc.  i).Cum  enim  boni  et  mali  visuri  sunt: 
judicem  vivorum  et  mortuorum;  procul  dubio» 

cuia  yidere  mali  noa  poterunt  nisi  secundam  foj> 


599 


HUGONIS  DE  $.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


000 


mam  qua  Filius  hominis  est.  Sed  tamen  in  cla-  A  e&t  autem  vita  ceterna  nisi  ut  cognoscant  te, 


ritate  in  qua  judicabit  non  in  humilitate  in  qua 
judicatu8  est.  Non  enim  Ghristus  iterum  in  cruce 
videndus  est.  Caeterum  illam  Dei  formam  in  qua 
sequalis  est  Patri,  procul  dubio  impii  non  vide- 
bunt.  Non  enim  sunt  mundicordes.  Beati  enim 
mundicordes,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt 
(Matth.w).  Alioquin  si  Filius  Dei  judex  in  forma 
in  qua  sequalis  est  Patri  etiam  impiis  cum  judi- 
caturus  est  apparebit,  quid  est  quod  pro  magno 
dilectori  suo  pollicetur,  dicens  ego  diligam  eum 
et  ostendam  meipsum  illi  f  (Joan.  iv).  Quaprop- 
ter  Filius  hominis  judicaturus  est ;  nec  tamen  ex 
humana  potestate,  sed  ex  ea  qua  Filius  Dei  est. 
Et  rursu8  Filius  Dei  judicaturus  est,  nec  tamen 


inquit,  unum  Deum  vivum  et  quem  misisti 
Jesum  Christum  ?  (Joan.  xvii).  Sed  jam  in  illa 
claritate  de  qua  dicit  Patri :  quam  habuit  apud 
tepriusquam  mundus  fieret  (ibid).  Tunctradet 
regnum  Deo  et  Patri,  ut  intret  servus  bonus  in 
gaudium  Domini  sui. 

Cap.  VIII.  De  celeritate  judicii,Augustinus  ad 

Consentium. 
In  atomo  dicit  Apostolus,  hoc  est  in  puncto 
temporis,  quod  dividi  non  potest  in  ictu  oculi  ; 
hoc  est  in  summa  celeritate  et  in  novissima  tu- 
ba,  hoc  est  in  novissimo  signo  quod  dabitur,  ut 
i8ta  compleantur.  Canet  enim,  inquit,  tuba  et 
mortui  resurgent  incorrupti  et  nos  commuta- 


in  ea  forma  apparens  in  qua  Deus  est  aequalis  B  bimur  (I  Cor.  xV).  Ergo  istam  commutationem 


Patri,  sed  in  ea  qua  Filius  hominis  est.  Itaque 
ntrumque  dici  potest,  et  Filius  hominis  judicabit 
et  non  Filius  hominis  judicabit,  quia  Filius  ho- 
minis  judicabit  ut  verum  sit  quod  ait :  Gum  ve- 
nerit  Filius  hominis  tunc  congregabuntur  ante 
eum  omnes  gentes.  Et  non  Filius  hominis  judi- 
cabit,  ut  verum  sit  quod  ait :  Ego  non  judico,  et 
ego  non  qucero  gloriam  meam;estqui  qucerat 
et  judicet  (Joan.  vin).  Nam  secundum  id  quod 
in  judicio  non  forma  Dei  sed  forma  Filii  hominis 
apparebit ;  nec  ipse  Pater  judicabit.  Secundum 
hoc  enim  dictum  est :  Pater  non  j  udicium  quem 
quam>  sed  omne  judicium  dedit  Filio  (Joan. 
v).  Secundum  autem  quod  dictum  est :  dedit  Pa- 


in  melius  sine  dubitatione  oportet  intelligi,  quia 
omnes  et  justi  et  injusti  resurrecturi  sunt.  Sed 
sicut  Dominus  id  Evangelio  loquitur :  Qui  bene 
fecerunt  in  resurrectionem  vitce ;  qui  male 
egerunt  in  resurrectionem  judicii  (Joan.  v) ; 
judicium  appellans  pcenam  sempiternam,  sicut 
alio  loco :  Qui  non  credit,  inquit,  jam  judica- 
tus  est  (Joan.  m).  Proinde  illi  qui  ad  judicium 
resurrecti  sunt  non  commutabuntur  in  illam  in- 
corruptelam,  quae  nec  doloris  poenam  vel  corrup- 
tionem  pati  potest.  Illa  namque  fidelium  est  at- 
que  sanctorum.  Isti  vero  perpetua  damnatione 
cruciabuntur :  quia  ignis  eorum  non  exstingue- 
tur,  et  vermis  eorum  non  morietur  (Isa.  lxvi) 


ter  Filio  vitam  habere  in  semetipso  (ibid.) ;  q  Ac  per  hoc  incorrupti  quidem  resurgent  integri- 


non  utique  dicitur  Pater  non  judicat  quemquam. 
Secundum  hoc  enim  quod  aequalem  Pater  genuit 
Filium,  judicat  cum  illo.  Secundum  hocergo  dic- 
tum  est  quod  in  judicio  non  forma  Dei  sed  for- 
ma  Filii  hominis  apparebit ;  non  quia  non  judi- 
cabitqui  dedit  omne  judicium  Filio,  cum  de  ilio 
dicat  Filius :  Et  qui  quaerat  et  judicet;  sed  ita 
dictum  est :  Pater  non  judicat  quemquam,  sed 
omne  judicium  dedit  Filio ;  ac  si  diceretur  :  Pa- 
trem  nemo  videbit  in  judicio  vivorum  et  mor- 
tuorum,  sed  omnes  Filium ;  quia  et  Filius  homi- 
nis  est  ut  possit  ab  impiis  videri,  cum  et  illi  vi- 
debunt  in  quem  pupugerunt.  Omne  igitur  judi- 
cium  dedit  Filio,  quia  judex  in  forma  Filii  homi- 


tate  membrorum,  sed  tamen  corrumpendi  dolore 
paenarum  cum  audierint :  Ite  in  ignem  cetemum 
quiparatus  est  diabolo  et  angelis  ejus  (Matth. 
xxv).  A  quo  auditu  malo  justus  non  timebit. 

Gap.  IX.  De  eodem. 
Et  ut  radius  oculi  nostri  non  citius  pervenit 
ad  propinquiora,  tardius  ad  longinquiora,  sed 
utraque  intervalla  parili  celeritate  contingit,  ita 
cum  in  ictu  oculi,  sicut  Apostolus  dicit  (I  Cor. 
xv),  sit  resurrectio  mortuorum;  omnipotentiae 
Dei  et  ineffabili  nutui  tam  facile  est  quaeque  re- 
centia,  quam  diuturno  tempore  dilapsa  cadavera 
suscitare. 

Gap.  X.  De  eodem. 


nis  apparebit,  quae  forma  non  est  Patris  sed  Fi-  £>     Erit  judicium  ipso  inopinato  Domini  adventu 


lii ;  nec  in  ea  Filii  in  qua  aequalis  est  Patri,  sed 
in  qua  minor  est  Patre,  ut  sit  in  judicio  cons- 
picuus  bonis  et  malis.  Quando  autem  ju- 
dicem  videbunt  mali  non  eis  videbitur  bo- 
nus,  quia  non  ad  eum  corde  gaudebunt, 
sed  tunc  se  plangent  omnes  tribus  terrce 
(Matth.  xxiv).  In  numero  utique  malorum  om- 
nium  et  infidelium ;  visio  illa  Filii  hominis  nec 
bonum  erit  impiis  qui  mittentur  in  ignem  aeter- 
num,  nec  summum  bonum  erit  justis.  Adhuc 
enim  vocat  eos  ad  regnum  quod  eis  paratum  est 
ab  initio  mundi.  Sicut  enim  illis  dicet :  Ite  in 
ignem  ceternum  (Matth.xxv) ;  8ic  istis :  Venite, 
benedicti  Patris  mei,  possidete  paratum  vobis 
regnum  (ibid.)  Et  sicut  ibunt  illi  in  combustio- 

nem  setemam,  sic  justi  in  vitam  eeternam.  Quid 


celerrimum,  quod  tardissimum  putabatur ;  quia 
ipsas  conscientias  sine  sermonis  prolixitate  con-, 
vincet.  In  cogitationibas  enim,  sicut  scriptum 
est,  impii  interrogatio  erit  (Sap.  i).  Et  Aposto- 
lus :  Cogitationibua,  inquit,  accusantibus  sive 
excusantibus  in  die  quajudicabit  Deus  occulta 
hominum  secundum  Evangelium  meum9  per 
Jesum  Christum  (Rom.  n).  Etiam  sic  Dominus 
futurus  est  testis  intelligendus  velox  cum  sine 
mora  revocaturus  est  in  memoriam,  unde  con- 
vincat  et  puniat  conscientiam. 

Gap.  XI.  Deordine  resurgendi. 

Propheta  Isaias  :  Resurgent,  inquit,  mortui ; 

et  resurgent  qui  erant  in  sepulchris  (Isa.  xxvi). 

Unde  Apostolus  :  Ipse  Dominus :  in  jussu  et  in 

voce  archangeli  et  in  tuba  Dei  descendet  de 


001 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XVII. 


602 


ccelo  et  mortui  qui  in  Christo  sunt  resurgent  A  do  namque  quod  resurrecturus  sum,  sed  volo  ut 


primi.  Deinde  nos  viventes  qui  reliqui  sumus 
simul  rapiemur  cum  illis  in  nubibus  obviam 
Christo  in  aera.  Et  ita  semper  cum  Domino 
erimus  (I  Thes.  iv).  Haec  verba  apostolica  resur- 
rectionem  mortuorum  futuram  quando  veniet 
Chri8tus  utique  ad  vivos  et  mortuos  judicandos 
praeclarissime  ostendunt.  Sed  quaeri  solet  utrum 
illi  quos  hic  viventes  inventurus  est  Ghristus, 
quorum  personas  in  se  atque  illos  qui  tunc  se- 
cum  vivebant  transfigurabat  Apostolus,nunquam 
oranino  morituri  sint,  an  ipso  temporis  puncto 
quo,cum  resurgentibus  rapientur  in  nubibus  ob- 
viam  Ghristo  in  aera  ad  immortalitatem  per  mor- 
tem  mira  celeritate  transibunt.  Si  ergo  sanctos 


audiam  qualis.  Sciendum  quippe  mihi  est  utrum 
in  quodam  alio  subtili  fortasse  vel  aerio,  an  in  eo 
quo  maneo  corpore  surgam.  Sed  si  in  aerio  cor- 
pore  resurrexojam  non  ero  ego  qui  resurgo.Nam 
quomodo  est  vera  resurrectio,  si  vera  non  poterit 
esse  caro  ?  Aperta  ergo  ratio  suggerit  quod,  si  ve» 
ra  caro  non  fuerit,  procul  dubio  resurrectio  vera 
non  erit.  Neque  enim  recta  resurrectio  dici  po- 
test,  ubi  non  surgit  quod  ceciderit.  Unde  etiam 
Redemptor  noster  dubitantibus  de  sua  resurrec- 
tione  discipulis  ostendit  manus  et  latus ;  palpan- 
da  ossa,  et  carnem  praebuit,  dicens  :  Palpate  et 
videte  quia  spiritus  carnem  et  ossa  non  habet, 
sicut  me  videtis  habere  (Luc.  xxrv).  Jam  vero 


qui  reperientur  Ghristo  veniente  viventes,  eique  B  de  resurrectione  carnis,  non  sicut  quidam  resur- 


in  obviam  rapientur  crediderimus  in  eodem  rap- 
tu  de  mortalibus  corporibus  exituros ;  et  ad  ea- 
dem  mox  immortalia  redituros,  nullas  in  verbis 
Apostoli  patiemur  angastias,  sive  ubi  dicit :  Tu 
quod  seminas  non  vivificatur  nisi  prius  mo- 
riatur  (I  Cor.  xv) :  sive  ubi  dicit :  Omnes  resur- 
gemus  aut  omnes  dormiemus  (ibid) ;  quia  nec  il- 
li  per  immortalitatem  vivificabuntur,  nisi  quam- 
libet  paululum  tamen  aute  moriantur  ;  ac  per 
hoc  et  a  resurrectione  non  erunt  alieni,  quam 
dormitione  praecedunt  quamvis  brevissima,  non 
tamen  nulla. 

Cap.  XII.  Quomodo  intelligendum  est  quod 
scriptum  est  :  «  Vivos  et  mortuos  judicabit.  » 


rexerunt  iterumque  sunt  mortui ;  sed  in  vitam 
aeternam  sicut  Christi  ipsius  resurrectio,quemad- 
modum  possum  breviter  disputare,  et  omnibus 
quaestionibus  quae  de  hac  removeri  solent  satis- 
facere  non  invenio.Resurrecturam  tamen  carnem 
omnium  quicunque  nati  8unt,nascuntur,  et  mor- 
tui  eunt,  et  morientur,  nullo  modo  Ghristianus 
debet  dubitare.  Unde  prima  occurrit  de  abortivis 
fetibus  quaestio.qui  jam  quidem  nati  sunt  in  ute- 
ris  matrum,  sed  nondum  ita  nati  ut  jam  possint 
renasci.Si  resurrectos  eos  dixerimus  qui  jam  for- 
mati  sunt  utcunque  tolerari  potest  quod  dicitur. 
Informes  vero  abortivos  quis  non  proclivius  pe- 
rire  arbitretur  sicut  semina  quae  concepta  non 


Duobus  modis  accipitur,  quod  vivos  et  mor-  q  fuerint  ?  Sed  negare  quis  audeat  et  si  aflormare 


tuos  judicabit.  Sive  vivos  intelligimus  quos  hic 
nondum  mortuos,  sed  adhuc  in  ista  carne  viven- 
tes  inventurus  est  ejus  adventus ;  mortuos  autem 
qui  de  corpore  priusquam  veniat,exierunt  velexi- 
turi  sunt.  Sive  vivos  justos  et  mortuos  injustos, 
quoniam  judicabunt  justi,  judicabuntur  injusti. 
Cap.  XIII.  De  resurrectione  corporum,  quali- 
ter  aut  qnalia  resurgent. 
Sunt  nonnulli  qui  considerantes  quod  spiritus 
a  carne  solvitur,  quod  caro  in  putredinem  verti- 
tur,  quod  putredo  in  pulverem  redigitur,  quod 
pulvis  in  elementa  solviturut  nequaquam  abhu- 
manis  oculis  videatur ;  resurrectionem  fieri  posse 
desperant.Et  dum  arida  ossa  inspiciunt,haec  ves 


non  audeat,  id  acturam  resurrectionem,  ut  quid- 
quid  formae  defuit  impleatur,  atque  ita  non  si 
perfectio  quae  accessura  erat  tempore  quemad- 
modum  npn  erunt  vitiaquae  accesserunttempore, 
ut  neque  in  eo  quod  aptum  et  congruum  dies  al- 
laturi  fuerant,  natura  fraudetur,  neque  in  eo 
quod  adversum  et  contrarium  dies  attulerit,  na- 
tura  turpetur  ;  sed  integrabitur  quod  nondum 
erat,  et  integrum  instaurabitur  quod  nondum 
fuerat  vitiatum. 

Gap.  XIV.  De  abortivis  et  monstris  utrum  re- 

surgent  et  qualia. 
Super  hQc  scrupulosissime  quideni  inter  doc- 
tissimos  quaeri  solet  disputari  potest,quod  utrum 


tiri  carnibus  rursumque  ad  vitamviridescere  pos-  j)  ab  homine  inveniri  possit  ignoro.  Quando  incipit 

homo,  in  utero  vivere  utrum  sit  quaedam  occulta 
vita,  quae  nondum  motibus  viventis  appareat. 
Nam  negare  vixisse  puerperia  quae  propterea 
membratim  exsecantur  et  ejiciuntur  ex  uteris  prae- 
gnantium,  ne  matrem  quoque  (si  mortua  ibi  re- 
linquantur)  occidant,  impudentia  nimia  videtur. 
Ex  quo  autem  incipit  homo  vivere,  ex  illo  utique 
jam  mori  potest.  Mortuus  vero  ubicunque  mors 
illi  potuit  evenire,  quomodo  ad  resurrectionem 
non  pertineat  mortuorum  reperire  non  possum. 
Neque  enim  monstra  quae  nascuntur  et  vivunt 
quamlibet  cito  moriantur,  aut  resurrectrira  nega- 
buntur,  aut  vitiata  resurrectura  credenda  sunt, 
aut  non  potius  correcta  emendataque  natura.Ab- 
sit  enim  ut  illum  bimembrem  qui  nuper  natuB 
est  in  oriente  de  quo  tatow»  ^^saa^^^ss^ 


se  diffidunt,  qui  resurrectionis  fidem  ex  obedien- 
tia  non  tenent  certe  hanc  tenere  ex  ratione  de- 
buerunt.  Quid  enim  quotidie  nisi  resurrectionem 
nostram  in  elementismundus  imitatur?  Per  quo- 
tidiana  quippe  momenta  luxipsa  temporalis  qua- 
8i  moritur,  dum  supervenientibus  noctis  tenebris 
ea  quae  aspiciebatur  subtrahitur ;  et  quasi  quoti- 
die  resurgit  dum  lux  ablata  oculis  suppressa  ite- 
rum  nocte  reparatur.  Per  momenta  quippe  tem- 
porum  cernimus  arbusta  viriditatem  foliorum 
amittere ;  a  fructuum  prolatione  cessare.  Et  ecce 
quasi  ex  arescente  subito  ligno  velut  quadam  re- 
surrectione  veniente ,  videmus  folia  erumpere, 
fructus  grandescere,  et  totam  arborem  redivivo 
decore  vestiri.  Sed  ecce  resurrectionem  audio,  ef- 
fectum  tamen  ipsius  resurrectionis  exquiro.  Cre- 
Patbol.  CLXXVL 


«*& 


603 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATTCA. 


604 


viderunt  retulerunt ;  beatus  Hieronymus  presby-  A  de  nihilo  potuit  quod  voluit  operari.  Si  autem  in 


ter  8criptum  reliquit,  absit,  inquam,  ut  unum 
duplicem  hominem,  ac  non  potius  duos  homines 
quod  futurum  fuerat  si  gemini  nascerentur,  re- 
surrecturos  existimemus !  Ita  et  caetera  quae  sin- 
guli  quique  partus  vel,amplius  velminus  aliquid 
habendo  quadam  nimia  deformitate  monstra  di- 
cuntur,ad  humanae  naturse  figuram  resurrectione 
revocabuntur,  ita  ut  singula  sua  corpora  obti- 
neant,  nullis  cohserentibus  etiam  qusecunque  co- 
haerentia  nata  fuerant ;  sed  seorsum  sibi  singulis 
sua  membra  gestantibus,  quibus  humani  corpo- 
ris  complebitur  integritas.  Non  perit  Deo  terre- 
na  materies  de  qua  mortalium  creatur  caro,  sed 
in  quemlibet  pulverem  cineremve  solvatur  in 


corporibus  resurgentium  rationabilis  inaequalitas 
erit,  sicut  est  vocum  quibus  impletur  cantus, 
hoc  fiet  cuique  de  materia  corporis  sui,  quod  et 
hominem  reddat  angelicis  coetibus  et  nihil  incon- 
veniens  eorum  sensibus  ingerat.Inde  corum  quippe 
aliquid  ibi  non  erit  ;  sed  quidquid  futurum  est 
hoc  decebit,  quia  nec  futurum  est  si  non  decebit. 
Gap.  XVI.  Exemplum  supradictorum. 
Si  enim  statuam  potest  artifex  homo  (quam 
propter  aliquam  causam  deformen  feceratj  con- 
flare  et  pulcherrimam  reddere  ita  ut  nihil  subs- 
tantiae  sed  sola  deformitas  pereat,  ac  si  quid  in 
illa  forma  priore  indecenter  exstabat,  nec  parila- 
ti  partium  congruebat,  non  de  toto  unde  fecerat 


quoslibet  halitus   aurasque  diffugiat ,  in  quam-  B  amputare  atque  separare,  sed  ita  consperge  uni- 


cunque  aliorum  substantiam  vel  in  ipsa  elementa 
vertatur,  in  quorumcunque  animalium  vel  homi- 
num  cibum  cedat,  carnemque  mutetur ;  illi  ani- 
mee  humanae  puncto  temporis  redibit  quee  illam 
primitu8  ut  homo  fieret,atque  cresceret  animavit. 
Cap.  XV.  De  modo  resurrectionis. 
Membrorum  omnium  reformatio  non  solum  ex 
terra  verum  etiam  ex  aliorum  elementorum  se- 
cretissimo  sinu,quo  dilapsa  cadavera  recesserunt 
in  temporis  puncto  reddenda  et  redintegranda 
promittitur.  Ipsa  itaque  terrena  materies  quse 
discedente  anima  fit  cadaver  ;  non  ita  resurrec- 
tione  reparabitur,  ut  ea  quas  dilabuntur,  et  in 
alia8  acque  alias  aliarum  rerum  species  formas- 


versa  atque  miscere,  ut  nec  foeditatem  faciat  nec 
minuat  quantitatem,  quid  de  Omnipotente  sen- 
tiendum  est  ? 

Gap.  XVn.  Quod  sanctorum  corpora  sine  vitio 
resurgent  et  incorruptibilia. 
Resurgent  igitur  sanctorum  corpora  sine  ullo 
vitio,  sine  ulla  deformitate,  sicut  sine  ulla 
corruptione,  onere,  dimcultate.  In  quibus  tanta 
felicitas  erit,  propter  quod  et  spiritualia  dicta 
sunt  cum  procul  dubio  corpora  futura  sint,  non 
spiritu8.  Sed  sicut  nunc  animale  corpus  dicitur, 
quod  nunc  corpus  non  anima  est,  ita  tunc  spiri- 
tuale  corpus  erit,  corpus  tamen  nonspiritus  erit. 
Proinde  quantum  attinet  ad  corruptionem  quae 


que  vertuntur,  quamvis  ad  corpus  redeant  unde  q  nunc  aggravat  animam  (Sap.xv),  et  vitia  quibus 


dilapsae  sunt,  ad  easdem  quoque  corporis  partes 
ubi  fuerunt  redire  necesse  sit.  Alioquin  si  capil- 
lus  redit,  quod  tam  crebra  tonsura  detraxit,  si 
unguibus  quod  totius  dempsit  exsectio  immode- 
rata  et  indecens  cogitantibus  et  ideo  resurrectio- 
nem  carnis  non  credentibus  occurrit  informitas. 
Sed,  quemadmodum  si  statua  cujuslibet  volubi- 
lis  metalli,  aut  in  igne  liquesceret,  aut  contere- 
retur.in  pulverem,  aut  confunderetur  in  massam 
et  eam  velit  artifex  rursus  ex  illius  mensurse 
quantitate  reparare,  nihil  interesset  ad  ejus  inte- 
gritatem  quae  particula  materiaB  cuique  membro 
8tatuse  redderetur,  dum  tamen  totum  ex  quo 
constituta  fuerat  restituta  resumeret  ;   ita  Deus 


caro  adversus  spiritum  concupiscit  (Gal.  v), 
tunc  non  erit  caro  sed  corpus,  quia  et  coelestia 
corpora  perhibentur.  Propter  quod  dictum  est : 
Caro  et  sanguis  regnum  Dei  non  possidebunt 
(I  Cor.  xv).  Et  tanquam  exponens  quid  dixerit : 
neque  incorruptio,inquit,  corruptionem  posside- 
bit(ibid.);q\io&ipri\i8  dixit  caro  et  sanguis,hoc  pos- 
terius  dixit  corruptio ;  et  quod  prius  dixitregnum 
deihoc  posterius  incorruptionem.Quantum  autem 
attinet  ad  substantiam  etiamtunc  caro  erit.Prop- 
ter  quod  post  resurrectionem  corpus  Ghristi  ca- 
ro  appellatum  est.  Ideo  ait  Apostolus  :  Semina- 
tur  corpus  animale,  surget  spirituale  (ibid)  ; 
quoniam  tanta  erit  concordia  carnis  et  spiritus 


mirabiliter  atque  ineflfabiliter  artifex  de  toto  quo  -.  vivificante  spiritu  sine  sustentaculo  alicujus  in- 

caro  nostra  constiterat  eam  mirabili  et  ineffabili      digentiae  subditam  carnem,  ut  nihil  nobis  repu- 

celeritate  restituet.  Nec  aliquid  attinebit  ad  ejus 

rei  integritatem,utrum  capilli  ad  capillos  redant, 

an  ungues  ad  ungues,  an  quidquid  eorum  perie- 

ratmutetur  in  carnem,  et  in  alias  partescorporis 

revocetur  curante   artificis  providentia  ne  quid 

indecens  fiat.Nec  illud  est  consequens  ut  ideo  di- 
versa  statura  sit  reviviscentium  singulorum,quia 
fuerat  diversa  viventium,  aut  macri  cum  eadem 
macie,  aut  pingues  cum  eadem  pinguedine  revi- 
viscant.  Sed  si  hoc  est  iri  consil  o  Greatoris,ut  in 
effigie  sua  cujuscunque  proprietas  et  discernibi- 
lis  8imilitudo  servetur ;  in  caeteris  autem  corporis 
bonis  aequalia  cuncta  reddantur,ita  modificabitur 
illa  in  unoquoque  materies,  ut  nec  aliquid  ex  ea 
pere&t)  et  quod  alicui  defuerit  ille  auppleat  qui 


gnet  ex  nobis,  sed  sicut  foris  neminem,  ita  nec 
intus  nosmetipsos  patiemur  inimicos. 
Gap.  XVIII.  Quod  infantes  non  in  ea  statura 
resurgent  qua  mortui  sunt. 
Quid  ergo  dicturi  sumus  de  infantibus,  niai 
quod  non  in  ea  resurrecturi  sunt  corporis  exigui- 
tate,  qua  mortui.  Sed  quod  eis  tardius  accessu- 
rum  erat  tempore  hoc  sunt  illo  Dei  opere  miro  atque 
celerrimo  recepturi  ?  In  sententia  quippe  Domini 
ubi  ait :  Capillus  capitis  vestri  non  peribit  (Luc. 
xxi ;  Act.  xxvii),  dictum  est  non  defuturum  esse 
quod  fuit ;  non  autem  negatum  est  adfuturum 
quod  defuit.  Defuit  autem  infanti  mortuo  perfec- 
ta  quantitas  sui  corporis.  Perfectio  quippe  infan- 
ti  deeet  utique  perfectio  magnitudinis  corporalis, 


605 


DE  SACRAMENTIS.  LIBRI  II  PARS  XVII. 


606 


quae  cum  accesserit  jamstatura  longiore  essenon 
possit.  Hunc  perfectionis  modum  sic  habent  om- 
nes,  ut  cum  illo  concipiantur  atque  nascantur; 
sed  habent  in  ratione  non  in  mode,  sicut  ipsa 
membra  omnia  jam  sunt  latentia  in  semine  cum 
etiam  natis  nonnulla  adhuc  .desint,  sicut  dentes 
aut  si  quid  ejusmodi.  In  qua  ratione  uniuscujus- 
que  materiae  indita  corporali  jam  quodammodo 
ut  ita  dicam  lineatum  videtur  esse  quod  nondum 
est  imo  quod  latet,  sed  accessu  temporis  erit,  vel 
potius  apparebit.In  hoc  ergo  infans  jam  aut  bre- 
vis  aut  longus  est,  qui  longus  brevisve  futurus 
est.  Restat  ergo  ut  suam  recipiat  quisque  mensu- 
ram,  qualem  habuit  in  juventute,  etiam  si  senex 
est  mortuus,  vel  faerat  habiturus,  si  ante  est  de- 
functus,ut  nec  ultra  nec  citra  juvelinem  formam 
resurgant  corpora  mortuorum,  sed  in  ea  aetate  de 
roboreu8queadquamChristum  pervenisse  cogno- 
vimu8.  Circa  triginta  quippe  annos  definierunt 
esse  etiam  sseculi  hujus  doctissimi  homines  juven- 
tutem,  quaB  cum  fuerit  spatio  proprio  terminata 
inde  jam  hominem  in  detrimenta  vergere  gravio- 
ris  ac  sensualisaetatis  ;  et  ideo  non  esse  dictum 
in  men8uram  corporis  vel  in  mensuram  staturae, 
sed  in  mensurarn  cetatis  plenitudinis  Christi 
(Ephes.  iv). 
Cap.  XIX.  Quod  ornnes  in  eadem  statura  resur- 

gent  quam  in  perfecta  vel  juvenili  cetate 

scilicet  habuerunt  vel  habituri  fuerunt. 

Hlud  quod  ait  Apostolus  :  Praedestinatos  con- 
formes  fieri  imaginis  Filii  Dei  (Rom.  viii), 
potest  sic  accipi,  ut  quemadmodum  nobis  ille 
mortalitate,  ita  nos  illi  efficiamur  immortalitate 
conforme8.  Si  autem  in  his  verbis  qua  forma  re- 
surrectura  sintcorpora  sumusadmoniti,sicut  illa 
mensura,  ita  et  ista  conformatio  non  quantitatis 
intelligenda  est,  sed  aetatis.  Resurgent  itaque  om- 
nes  tam  magni  corpore  quam  vel  erant  vel  futuri 
erant  juvenili  aetate.  Si  quis  vero  in  eo  corporis 
modo  in  quo  defunctus  est,  resurrecturum  unum- 
quemque  contendit,  non  est  cum  illo  laboriosa 
contradictione  pugnandum. 
Cajp.  XX.  Vtrum  reprobi  cum  vitiis  surgent. 

Quicunque  vero  ab  illa  perditionis  massa  quae 
facta  e8t  per  hominem  primum  non  liberantur 
per  unum  mediatorem  Dei  et  hominum,  resurgent 
quidem  etiam  ipsi  unusquisque  cum  sua  carne, 
sed  ut  cum  diabolo  et  ejus  angelis  puniantur. 
Utrum  8ane  ipsi  cum  vitiis  et  deformitatibus 
suorum  corponim  resurgant  ,  quaecunque  in 
eis  deformia  et  vitiopa  membra  gestaverunt 
inquirendo  laborare  quid  opus  est?  Neque  enim 
fatigare  nos  debet  incerta  eorum  vel  habitudo 
vel  pulchritudo  quorum  erit  certa  et  sempitema 
damnatio.  Nec  moveat  quomodo  erit  in  eis  corpus 
incorruptibile,  si  dolore  poterit,  aut  quomodo 
corruptibile  si  non  poterit.  Non  enim  est  vera  vi- 
ta  nisi  ubi  feliciter  vivitur,  nec  vera  incorruptio 
ni8i  ubi  salus  nullo  dolore  corrumpitur.  Ubi  au- 
tem  infelix  mori  non  sinitur,  et  ut  ita  dicam  mors 
ipsa  non  moritur;  et  ubi  dolor  perpetuus  non  in- 
terimit,  sed  affligit  ipsa  corruptio  et  non  finitur; 


A  haec  in  Scripturis  sanctis  secunda  mors  (Apoc. 
xx,  xxi)  dicitur.  Nec  prima  tamen  qua  suum  cor- 
pus  anima  relinquere  cogitur,  nec  secunda  qua 
poenale  corpus  anima  relinquere  non  permittitur 
homini  accidisset,  si  nemo  peccasset.  Mitisaima 
sane  omnium  poena  erit  eorum,  qui  praeter  pec- 
catum  quod  originale  traxerunt,  nullum  insuper 
addiderunt,  et  in  caeteris  quae  addidei-unt  tanto 
quisque  ibi  tolerabiliorem  habebit  damnationem 
quanto  hic  habebit  minorem  iniquitatem. 
Cap.  XXI.  Quomodo  terrena  corpora  in  ccelo 

manebunt. 
Necesse  est,  aiunt  quidam,  ut  terrena  corpora 
naturale  pondus  vel  in  terra  teneat  vel  cogat  ad 
terram;  et  ideo  in  ccelo  esse  non  possunt.  Primi 

£  quidem  ilii  homines  in  terra  erant  nemorosa  at- 
que  frustuosa  quae  paradisi  nomen  obtinuit,  et 
de  ponderibus  elementorum  sic  argumentantur. 
Quoniam  scihcet  a  magistro  Platone  didicerunt : 
mundi  duo  corpora  maxima  atque  postrema  duo- 
bus  mediis :  aere  scilicet  et  aqua  esse  copulata 
atque  conjuncta.  Acper  hoc,  inquiunt,  quoniam 
terra  ab  hinc  sursum  versus  est  prima  secunda 
aqua  super  terram,  tertius  aer  super  aquam, 
quartam  super  aerem  coelum.  Non  potest  esse  ter- 
renum  corpus  in  coelo.  Momentis  enim  propriis 
ut  ordinemsuum  teneant  sua  elementa  librantur. 
Ecce  qualibus  argumentis  omnipotentiae  Dei  hu- 
manacontradicitinfirmitasquampossidetvanitas. 
Quid  ergo  faciunt  in  aere  terrena  tot  corpora, 

q  cum  a  terra  sit  aer  tertius,  nisi  forte  qui  per  plu- 
marum  et  pennarum  levitatem  donavit  avium 
terrenis  corporibus  ut  portentur  in  aere,  immor- 
talibus  factis  corporibus  hominum  non  poterlt 
donare  virlutem  qua  in  coelo  etiam  possint  habi- 
tare  :  nam  cum  terrenorum  corporum  sicut  onera 
gestando  sentire  consuevinus,  quanto  major  est 
quantitas  tantomajor  etgravitns;  tamen  membra 
suae  carnis  leviora  portat  anima  cum  in  sanitate 
robusta  sunt,  quam  in  languore  cum  macra  sunt. 
Et  cum  aliis  gestantibus  onerosior  sit  salvis  et 
validus  quam  exilis  et  morbidus ;  ipse  tamen  ad 
suum  corpus  movendum  et  portandum  agilior  est 
cum  in  bona  valetudine  plus  habet  molis,  quam 
cum  in  peete  vel  fame  minimum  roboris.  Tantum 

yx  valet  etiam  in  habendis  terrenis  corporibus  quam- 
vis  adhuc  corruptibilibus  atque  mortalibus  non 
quantitatis  pondus;  sed  temperationis  raodus.  Et 
quis  verbis  explicet  quantum  distat  interpraesen- 
tem  quam  dicimus  sanitatem  et  immortalitatem 
futuram  ?  Non  itaque  redarguunt  nostram  fidem 
philosophi  de  corporum  ponderibus.  Eet  enim  sic 
hinc  sursum  versus  terra  prima,  aqua,  secunda, 
aer  tertius,  coelum  quartum,  ut  super  omnia  sit 
animae  natura.  Nam  et  Aristoteles  quartum  cor- 
pus  eam  dixit  esse,  et  Plato  nulluin.  Si  quintum 
esset,  certe  superius  esset  caeteris.  Cum  vero  nul- 
lum  est,  multo  magis  superat  omnia.  In  terreno 
ergo  quid  facit  corpore?  in  hac  mole  quid  agit 
subtilior  omnibus?  In  hac  pondere  quid  agit  le- 
vior  omnibus;  in  hac  tarditate  c\ui<L  ^gA.  ^&sstSsst 
omnibutf  Itaxv^  p«t  Xvtsiv^  ^»^  ^m^\^  xsaN»x» 


007 


HUGONIS  DK  S.  VIGTORK  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATTCA. 


606 


meritum  non  poterit  effici  ut  corpus  ejus  levetur  A  judicio  Dei  bonus  ille  sit  pauper ;  malus  ille  sit 


in  coelum?  Et  cum  valeat  nunc  natura  corporum 
terrenorum  deprimere  animas  deorsum  aliquando 
et  animse  levare  sursum  terrena  corpora  non  va- 
lebunt?  Postremo  si  ita  est  elementorum  ordo 
dispositus,  ut  secundum  Platonem  duobus  mediis, 
id  est  aere  et  aqua;  duo  extrema,  id  est  ignis  et 
terra  jungantur,  coelique  obtineant  illi  summum 
locum;  haec  autem  imum  velut  fundamentum 
mundi,  et  ideo  in  ccelo  non  potest  esse  terra.  Gur 
est  ignis  in  terra?  Secundum  hanc  quippe  ratione 
ista  duo  elementa  in  locis  propriis,  imo  ac  summo 
terra  et  ignis  esse  debuerunt,  ut  quemadmodum 
nolunt  in  summo  esse  posse  quod  imi  est,  ita  nec 
in  imo  esse  posset  quod  summi  est.  Sicut  ergo 


dives.  Iste  gaudeat  quem  pro  suia  perditis  mori- 
bus  cruciari  debuisse  persuadet;  exeat  de  judicio 
noa  solum  inultus  verum  etiam  damnatus,  inno- 
cens  aut  iniquitate  judicis  pressus,  aut  falsis 
obrutus  testimoniis.  Econtrario  scelestus  adver- 
sarius  ejus  non  solum  impunitus;  verum  etiam 
judicatusinsultet,  Impiusoptime  valeat,pius  lan- 
guoribus  tabescat,  latrocinentur  sanissimi  juve- 
nes ;  et  qui  nec  verbo  quemquam  laedere  potue- 
runt,  diversa  morborum  atrocitate  affiigantur. 
Infantes  utiles  rebus  humanis  immatura  morte 
rapiantur,  et  qui  videtur  nec  nasci  debuisse 
insuper  diutissime  vivat  plenus  criminibus,  subli- 
metur  honoribus,  et  hominem  sine  querela  tene- 


nullam  putant  vel  esse  vel  futuram  esse  particu-  Bbrseignobilitatisabscondant^etcsBterahujusmodi. 
lam   terrae  in  coelo,  ita  nullam  paticulam  vi- 


dere  debuimus  ignis  in  terra.  Nunc  vero  non 
solum  in  terris,  verum  etiam  sub  terris  ita  est,  ut 
eum  eructent  vertices  montuum,  praeter  quod  in 
usibus  hominum  et  esse  ignem  in  terra  et  eum 
nasci  videnius  de  terra,  quandoquidem  et  de  li- 
gnis  et  lapidibus  nascitur,  quae  sunt  corpora  sine 
dubitatione  terrena.  Gur  ergo  nolunt  ut  credamus 
naturam  corporum  terrenorum  aliquando  incor- 
ruptibilem  facta  ccelo  convenientem  futuram  si- 
cut  nunc  ignis  corruptibilis  his  convenit  terris? 
Nihil  igitur  asserunt  ex  ponderibus  atque  ordine 
elementorum  unde  omnipotenti  Deo  quo  minus 
faciat  corpora  nostra  talia  ut  etiam  in  ccelo  pos- 
sint  habitare,  praescribant. 

Gap.  XXII.  Quale  sit  futurum  judicium. 

Quaedam  vis  intelligenda  est  divina  qua  fiet  ut 
cuique  opera  sua  vel  bona  vel  mala  cuncta  in  me- 
moriam  revocentur,  et  mentis  intuitu  mira  cele- 
ritate  cernantur,  ut  accuset  vel  excuset  scientia 
conscientiam,  atque  ita  simul  et  omnes  et  singuli 
judicentur.  Quae  nimirum  vis  divina  libri  nomen 
accepit.  In  ea  quippe  quodammodo  legiiur  quid- 
quid  a  faciente  recolitur. 

Cap.  XXIII.  Quod  Deus  conscientia  nostra  teste 
utetur  ad  judicandum  nos. 

Adveniente  judice  uniuscujusque  conscientia 
ad  testimonium  erit  deducta.  Tunc  omnis  ante 
oculos  culpa  reducitur,  et  mens  super  gehennae 
incendia  suo  gravius  igne  cruciatur. 

Necesse  est  saepius  cogitemus  quales  erimus  in 
die  judicii  purissimis  angelorum  conspectibus 
offerendi,  et  aeterno  judici  rationem  de  libris 
conscientiae  reddituri.  Remotis  enim  omnibus 
probationibus,  certum  est  in  die  illa  ipsum  ante 
se  hominem  constituendum,  et  ipsam  sibi  animam 
in  cordis  speculo  demonstrandam,  et  testes  contra 
eam  non  de  foris  aliunde,  sed  intus  de  semetipsa 
proferendos;  adjicienda  erunt  non  aliqua  peregri- 
na,  sed  nimiumnota  testimonia,  id  est  operasua. 
Cap.  XXIV.  Qualiter  Deus  in  prcesenti  judicet. 

Judicat  Deus  hoc  tempore  non  solum  universa- 
liter  de  genere  hominum  atque  daemonum,  ut  mi- 
seri  sint  propter  primorum  meritum  peccatorum, 
sed  etiam  de  singulorum  operibus  propriis  quae 
gerunt  arbitrio  voluntatis,  Nescimus  enim  quo 


Cap.  XXV.  De  eodem. 

Nunc  quando  non  solum  in  malo  sunt  boni,  et 
in  bono  mali  quod  videtur  injustum,  verum  etiam 
plerumque  et  malis  mala  eveniunt,  et  bonis  bona 
proveniunt;  magis  inscrutabilia  sunt  judicia 
Dei  et  investigabiles  vice  ejus  (Rom.  xi).  Gum 
vero  ad  illud  Dei  judicium  venerimus,  quod  tem- 
pus  jam  prope  dies  judicii  et  aliquando  dies  Do- 
mini  nuncupatur,  non  solum  quaecunque  tunc 
judicabuntur  verum  etiam  quaecunque  ab  initio 
judicata,  et  quaecunque  usque  ad  illud  tempus 
judicanda  sunt,  apparebunt  esse  justissima.  Ubi 
hoc  quoque  manifestabitur,  quam  justo  judicio 
Dei  fiat,  ut  nunc  tam  multa  ac  pene  omnia  justa 
judicia  Dei  lateant  sensus  mentesque  mortalium, 
cum  tamen  in  hac  re  piorum  fldem  non  lateat 
justum  esse  quod  latet. 

Gap.  XXVI.  De  eodem. 

Cum  valde  occulta  sint  divina  judicia  cur  in 
hac  vita  nonnunquam  bonis  male  sit,  et  malis 
bene,  tunc  occultiora  sunt  cum  et  bonis  hic  bene 
est,  et  malis  male.  Nam  cum  bonis  male  est,  et 
malis  bene,  hoc  fortasse  deprehenditur  quod  et 
boni  si  qua  deliquerunt  hic  recipiunt,  ut  ab  aeter- 
na  plenius  damnatione  liberentur;  et  mali  bona 
quae  pro  hac  vita  faciunt  hic  inveniunt,  ut  ad  sola 
in  posterum  tormenta  pertrahantur.  Unde  et  ar- 
denti  diviti  in  inferno  dicitur.  Momento,  fili, 
X)  quia  accepisti  bona  in  vita  tua,  et  Lazarus  si- 
militer  mala  (Luc.  xvi).  At  cum  bonis  hic  bene 
est,  et  malis  male,  incertum  valde  fit  utrum  bona 
idcirco  boni  accipiant,  ut  provocati  ad  aliquid 
meliu8  crescant,  an  justo  judicio  atque  latenti 
hic  suorum  operum  remunerationem  percipiant, 
ut  a  praemii8  vitae  sequentis  inanescant.  Et  utrum 
malos  idcirco  adversa  feriant,  et  ut  ab  seternis 
suppliciis  defendant,  anhiceorum  poena  incipiat, 
ut  quandoque  complenda  ad  ultima  gehennss 
tormenta  perducat. 

Cap.  XXVII.  De  eodem. 

Duobus  modis  in  hac  vita  hominem  judicat 
Deus;  quia  aut  per  mala  praesentia  irrogare  jam 
tormenta  sequentia  incipit,  aut  tormenta  sequen- 
tia  flagellis  praesentibus  exstinguit. 


609 


DE  SAGRAMENTIS.  —  LIBRI  II  PARS  XVIII. 


610 


Gap.  XXVIII.  Ubi  erunt  corporaliter  sancti 
quando  mundus  ardebit. 

Quserat  forsan  aliquis  si  post  factum  judicium 
iste  mundu8  ardebit,  antequam  pro  illo  co3lum 
novum  et  terra  nova  reponatur,  eo  ipso  tempore 
conflagrationis  ejus  ubi  erunt  sancti,  cum  eos 
habentes  corpora  in  aliquo  corporali  loco  esse 
necesse  sit?  Possumus  respondere  futuros  eos 


A  esse  in  superioribus  partibus  quo  ita  non  ascen- 
det  flamma  illius  incendii,  quemadmodum  nec 
unda  diluvii.  Talia  quippe  illis  inerunt  corpora, 
ut  illic  sint  ubi  esse  voluerint.  Sed  nec  ignem 
conflagrationis  illius  pertimescent  immortaies 
atque  incorruptibiles  facti,  sicut  virorum  trium 
illorum  corruptibilia  corpora  atque  mortalia  in 
camino  ardenti  illa3sa  vivere  potuerunt  (Dan.  iu). 


PARS  OCTAVA  DECIMA 


DE  STATU  FUTURI  SJSCULI. 


Gap.  I.  De  innovatione  mundi. 

Judicatis  iis  qui  scripti  non  sunt  in  libro  vitse, 
et  in  aeternum  ignem  missis,  qui  ignis  cujusmodi 
et  in  qua  mundi  vel  terrae  parte  futurus  sit  homi- 
num  scire  arbitror  neminem,  nisi  forte  cui  spiri- 
tus  divinus  ostenderit.  Tunc  figura  hujus  mundi 
mundanorum  ignium  conflagratione  prateribit, 
8icut  factum  est  mundanorum  aquarum  inunda- 
tione  diluvium.  Hla  itaque  ut  dixit  conflagratione 
mundana  elementorum  corruptibilium  qualitates, 
qu83  corruptibilibu8  nostris  corporibus  congrue- 
bant  ardendo  penitus  interibunt,  atque  ipsa  sub- 
stantia  eas  qualitates  habebit,  quse  corporibus 
immortalibus  mirabili  mutatione  conveniant,  ut 
scilicet  mundus  innovatus  in  melius  aperte  ac- 
commodetur  hominibus  etiam  carne  innovatis 
in  melius. 

Cap.  II.  Quid  proderit  ceterna  pcena  malorum 

bonis. 

Iniqui  ad  aliquid  ardebunt  scilicet  ut  justi  om- 
nes  et  in  Domino  videant  gaudia  quae  percipiunt, 
et  in  illis  respiciant  supplicia  quae  evaserunt, 
quatenus  tanto  magis  in  aeternum  divina  gratia 
ditiores  se  esse  cognoscant,  quanto  apertius  in 
aeternum  mala  puniri  conspiciunt,  quae  ejus  ad- 
jutorio  vicerunt. 

Gap.  III.  Quod  boni  malos  videbunt,  non  mali 
bonos,  et  de  secunda  morte. 

Qui  erunt  in  pcenis,  quid  agatur  intus  in  gaudio 
Domini  nesciunt ;  qui  vero  erunt  in  illo  gaudio 
quid  agatur  foris  in  tenebris  exterioribus  sciunt. 
Non  enim  nulla,  sed  sempiterna  mors  erit,  quan- 
do  nec  vivere  anima  poterit  Deum  non  habendo, 
nec  doloribus  corporis  carere  moriendo.  Primo 
mora  animam  pellit  a  corpore  nolentem;  secunda 
mora  animam  nolentem  tenet  in  corpore.  Ab 
utraque  morte  communiter  id  habetur,  ut  quod 
non  vult  anima  de  suo  corpore  patiatur. 

Gap.  IV.  Quod  mali  idcirco  semper  vivent ,  ut 

semper  moriantu. 

Hlic  anima  posita  beata  esse  perdidit,  et  esse 
non  perdidit.  Ex  qua  re  semper  cogitur,  ut  et 
mortem  sine  morte,  defectum  sine  defectu,  et  fi- 


B  nem  sine  fine  patiatur,  quatenus  ei  et  mors  immor- 
talis  sit,  et  defectus  indeficiens,  et  finis  infinitus. 

Cap.  V.  Quod  ignis  cetemus  non  aqualiter 

cruciabit  omnes. 

Manet  dissimilitudo  passorum  etiam  in  simili- 
tudine  passionum,  et  licet  sub  eodem  tormento, 
non  est  idem  virtus  et  vitium.  Nam  sicut  sub 
uno  igne  aurum  rutilat,  palea  fumat;  et  sub 
eadem  tribula  stipulae  comminuuntur,  frumenta 
purgantur,  nec  ideo  cum  oleo  amurca  confundi- 
tur,  quia  eodem  preli  pondere  exprimitus;  ita 
una  eademque  vis  irruens  bonos  probat,  purgat, 
eliquat;  malos  damnat,  vastat,  exterminat.  Tan- 
tum  autem  interest  non  qualia,  sed  qualis  quis- 
que  patiatur. 
G  Cap.  VI.  De  eodem. 

Nequaquam  negandum  est  etiam  ipsum  aeter- 
num  ignem  pro  diversitate  meritorum  quamvis 
malorum  aliis  leviorem,  aliis  futurum  esse  gravio- 
rem,  sive  ipsius  vis  atque  ardor  pro  pcena  digna 
cujusque  varietur,  sive  ipse  aequaliter  ardeat,  sed 
non  aequali  molestia  sentiatur. 

Cap.  VII.  De  eodem. 

Unus  quidem  est  gehennae  ignis;  sed  non  om- 
nes  uno  modo  cruciat  peccatores.  Uniuscujusque 
enim  quantum  exigit  culpa  tantum  illic  sentietur 
pcena.  Nam  sicut  in  hoc  mundo  sub  uno  sole  multi 
constituuntur;  nec  tamen  ejusdem  solis  ardorem 
aequaliter  sentiunt;  quia  alius  plus  aestuat  atque 
alius  minus,  ita  illic  in  uno  igne  non  unus  est 
D  modus  incendii;  quia  quod  hic  diversitas  corpo- 
rum,  hoc  illic  agi  diversitas  peccatorum,  ut  et 
ignem  non  dissimilem  habeant,  et  tamen  eosdem 
singulos  dissimiliter  exurat. 
Cap.  VIII.  Quomodo  justum  sit  utpro  tempo- 
rali  culpa  ceterna  posna  reddatur. 

Quomodo  ergo  verum  est,  inquiunt,  quod  ait 
Christus  vester  :  In  qua  mensura  mensi  fueri- 
tis,  in  eadem  remetietur  vobis  (Marc.  iv,  vn). 
si  temporale  peccatum  supplicio  punitur  aeterno? 
Nec  attendunt  non  propter  aequale  spatium  tem- 
poris,  sed  propter  vicissitudinem  mali,  id  est  ut 
qui  mala  fecerit  mala  patiatur,  dictam  fuisse 
eamdem  mensuram.  De  judiciis  enim  et  condem- 
nationibus  Dominus  loquebatur.  Proinde  qui  ju- 


611 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


012 


dicat  et  condemnat  injuste,  si  judicatur  et  con-  A  omnimoda,  sed  etiam  infinita  praeparantur.  Quae 


demnatur  juste;  in  eadem  mensura  recipit,  quam- 
visnon  hoc  qui  dedit.  Judicio  enim  fecit,  et  judicio  . 
patitur.  Quamvis  damnationem  fecerit  quod  ini- 
quum  est,  patitur  damnationem  quod  justum  est. 
Nec  quisquam  existit  qui  concedat  tam  cito  no- 
censium  finienda  esse  tormenta,  quam  cito  factum 
est  homicidium,  vel  adulterium  vel  sacrilegium, 
nec  quodlibet  aliud  scelus,  non  temporis  longi- 
tudine,  sed  iniquitatis  et  impletatis  magnitudine 
metiendum. 

Cap.  IX.  De  eodem. 
Christus  ait  :  In  qua  mensura  mensi  fueritis 
remetietur  vobis  (Marc.  iv;  Matth.  vn),  id  est 
quod  feceris,  patieris.  Non  ut  si  stuprum  fecerit, 
st  uprum  patiatur,  sed  quod  peccato  isto  facit  le-  B 
gi,  hoc  ei  lex  faciat,  id  est  quia  legem  talia  pro- 
hibentem  de  sua  vita  abstulit;  auferat  eum  etiam 
ipsa  lex  de  hominum  vita  quam  regit.  Idem  :  JVo- 
lite  judicare  et  non  judicabimini.  In  quo  enim 
judicio  judicaveritis ,  judicabimini    (Matth. 
vn).  Nunquid  siiniquo  judicio  judicabunt,  iniquo 
judicabuntur?  Absit!  Nulla  quippe  iniquitas  apud 
Deum,  8ed  ita  dictum  est  :  In  quod  judicio  judi- 
caveritis,  in  eo  judicabimini,  tanquam  8i  dicere- 
tur  :  In  qua  voluntate  benefeceritis  in  ipsa  libe" 
ramini,  vei  in  qua  voluntate  malefeceritis  in  ipsa 
puniemini.  Ex  qualitatibus  quippe  voluntatum 
non  ex  temporum  spatiis  sive  recte  facta  sive 
peccata  metientur.  Alioquin  majus  peccatum  ha- 


videlicet  ejus  poena  tunc  initium  accipit,  cum  dis- 
trictus  ad  extremum  judex  venit. 

Cap.  XII.  De  eodem. 

A  morte  autem  carnis  alieno  diabolo,  unde  ni- 
mium  superbus  incedit,mors  alterius  generis  prse- 
paratur;  in  seterno  igne  tartari.  Quo  non  solum 
cum  terrenis,  sed  etiam  cum  aeriis  corporibus  ex- 
cruciari  spiritus  possint. 

Cap.  XIII.  Quod  post  damnationem  reproborum 
sancti  plenius  cognoscunt  gratiam  Dei. 

Remanentibu  s  igitur  angelis  et  hominibus  repro- 
bi8  in  seterna  poena,  tunc  sancti  scient  plenius 
quid  boni  contuierit  eis  gratia. 

Cap.  XIV.  Quod,  damnatis  malis,  sancti  in 
vitam  ceternam  intrabunt. 

Sicut  enim  impiis  dicet  :  Ite  in  ignem  ceter- 
num  (Matth.  xxv),  sic  justis  :  Venite,  benedicti 
Patris  mei,  possidete,  etc.  (ibid.).  Et  sicut  ibunt 
illi  in  combustionem  seternam,  sic  justi  in  vitam 
seternam.  Quid  est  autem  vita  ceterna,  sine  ut 
cognoscant  te,  inquit,  unum  verum  Deum,  et 
quemmisisti  Jesum  Christumf  (Joan.  xvn.)  Sed 
jam  in  illa  claritate  de  qua  dicit  Patri  :  Quam 
habui  apud  tepriusquam  mundusfieret  (ibid.); 
tunc  tradet  regnum  Deo,  et  Patri  (I  Cor.  xv). 
ut  intret  servus  bonus  in  gaudium  Domini  sui 
(Matth.  xxv). 

Cap.  XV.  Quomodo  justi  tunc  nunc  non  com- 

patientur  malis. 


betur  arborem  dejicere,  quam  hominem  occidere.  q     Et  ubi  est  quod  sancti  sunt  si  pro  inimicis  suis 

quo8  tunc  ardere  videbunt,  non  orabunt  quibus 
utique  dictum  est :  Pro  inimicis  vestris  orate  ? 
(Matth.  v;  Luc.  vi).  Orant  pro  inimicis  suis  eo 
tempore  quo  possunt  ad  fructuosam  poenitentiam 
eorum  corda  convertere  atque  ipsa  conversione 
salvare.  Quid  enim  aliud  pro  inimicis  orandum 
est,  nisi  hoc  quod  ait  Apostolus  :  Ut  det  Deus 
illis poenitentiam  ad  cognoscendam  veritatem, 
et  resipiscant  a  diaboli  laqueis  a  quo  capti  te~ 
nentur  ad  ipsius  voluntatem  (II  Tem.  u). 

De  eodem. 
Placeat  quod  dicis.  Et  quomodo  pro  illis  tunc 
orabitur,  qui  jam  nullatenus  possunt  ad  justitise 
opera  ab  iniquitate  commutari.  Eadem  itaque 
causa  est  cur  non  oretur,  tunc  pro  hominibus 
igne  seterno  damnatis,  quse  nunc  etiam  causa  est 
ut  non  oretur  pro  diabolo,  angelisque  ejus,  seter- 
no  supplicio  deputatis.  Quae  nunc  etiam  causa 
est  ut  non  orent  sancti  homines  pro  hominibus 
infidelibus  impiisque  defunctis,  nisi  quia  eis  uti- 
que  quos  seterno  supplicio  deputatos  jam  nove- 
runt  ante  illum  judicisjusticonspectum  orationis 
suae  meritum  cassari  refugiunt?  Quoniam  nunc 
quoque  viventes  justi  et  mortuis  et  damnatis  et 
injustis  minime  compatiuntur,  quando  adhuc  ali- 
quid  judicabile  de  sua  causa  sese  perpeti  etiam 
ipsi  noverunt.  Qui  tanto  districtius  tunc  iniquo- 
rum  tormenta  despiciunt,  quanto  ab  omni  vitio 
corruptionis  exuti  ipsi  jam  justitiae  vicinius  at- 
que  arctius  inhserebunt.  Sic  quippe  eorum  men- 
tes  per  hoc  quod  justissimo  inhserent  judici,  vis 


Illud  enim  fit  longa  mora,  ictibus  multis;  hoc 
uno  ictu,  brevissimo  tempore.  In  hac  quippe 
sententia  ad  hoc  solum  eadem  mensura  est,  ut 
quod  prsestitit,  ei  non  psestetur.  Atque  ita  quod 
ipse  judicatur  erit  seternum  quamvis  quod  judi- 
caverit  setemum  esse  nequiverit.  In  eadem  igitur 
mensura  quamvis  non  seternorum  malefactorum 
seterna  supplicia  remetientur,  ut  quia  seternam 
voluit  habere  peccati  perfruitionem  ,  inveniat 
seternam  vindictse  severitatem. 

Cap.  X.  De  eodem. 

Scire  velim  quomodo  justum  sit,  ut  culpa  quse 
cum  fine  perpetrata  est,  sine  fine  puniatur.  Gre- 
gorius  :  Hoc  recte  diceretur,  si  districtus  judex 
non  corda  hominum  sed  facta  pensaret.  Iniqui 
enim  ideo  cum  fide  deliquerunt,  quia  cum  fine 
vixerunt.  Namvoluissentutiquesi  potuissent  sine 
fine  vivere,  ut  potuissent  sine  fine  peccare.  Os- 
tendunt  enim  quia  in  peccato  semper  -vivere  cu- 
piunt,quinunquamde8inunt  peccare  dum  vivunt. 
Ad  magnam  ergo  justitiamjudicantispertinet,  ut 
nunquam  careant  supplicio,  qui  in  hac  vita  no- 
luerunt  carere  peccato. 

Cap.  XI.  Quomodo  diabolus  nunc  cruciatur,  et 
quomodo  in  futuro  cruciabitur. 

Antiquus  nostis  nequitise  suse  vinculis  astric- 
tus,  aliud  est  quod  nunc  patitur,  aliud  quod  in 
fine  patietur.  Quia  enim  a  lucis  intimae  ordine 
cecidit  nunc  semeptipsum  intrinsecus  horroris 
caligine  confundi.  Sed  post  hac  amaritudine  in- 
volvetur,  quia  superbisa  ejus  suppiicia  non  solum 


D 


013 


DB  SACRAMENTIS.  UBRI  II  PABS  XVIII. 


614 


districtionis  absorbet  ut  omnino  eis  non  libeat  A  8sitvideri;respondeo  filiis  hocessepromissumde 

»    *  •    *      _   _.      •lli _  _ __         _  _.__!_.        n..Vi!liin(A     Ji  •  1  1  •       <  •  *s  _    •  _-• _......      .~__v.«. 


quidquid  ab  illius  aeternae  regulae  subtiUtate  di- 
scordat. 

Cap.  XVI.  Zte  visione  Dei. 
Si  quaeris  utrum  possit  Deus  videri  respondeo : 
PoteBt.  Si  quaeris  unde  sciam  ?  respondeo  :  Quia 
in  veri88ima  Scriptura  legitur:  Beati  mundo 
corde  quoniam  ipsiDeum  videbunt  (Matth.  v). 
Si  qua3ri8  quomodo  dictus  sit  invisibilis  sivideri 
potest,  respondeo.  Invisibilem  esse  natura.  Vi- 
deri  autem  potest  cum  vult  sicut  vult.  Plurimis 
enim  visus  est  non  sicut  est,  sed  quali  specie  illi 
placuit  apparere.  Quid  est  ergo  quod  eadem  dicit 
auctoritas  :  Deum  nemo  vidit  unquam  (Joan.  i), 
et  quod  Apostolus  planius  explicans  :  Quem  ne- 


quibusdictum  est :  Scimus  quoniam  cumappa- 
ruerit  similes  ei  erimus  quoniam,  videbimus 
cumsicuti  est  (Joan.ni).Non  enimquaeriturquo- 
modo  videatur  Deus  in  ea  speciequa  in  isto  saeculo 
quibu8dam  voluitapparere;  sed  quomodo  videatur 
in  illo  regno  ubi  eum  filii  ejus  videbunt  sicuti 
est.  Tunc  quippe  satiabitur  in  bonis  desiderium 
eorum.  Non  enim  indigni  Deum  videbunt,  de 
quibus  dictum  est :  Tollatur  impius  ne  videat 
gloriam  Dei  (Isa  xxvi),  quibus  etiam  dicetur. 
Ite  in  ignem  ceternum  etc.  (Matth.  xxv).  Pro- 
misit  autem  Deus  seostensurum  dilectoribus  suis 
cum  Patre  unum  Deum  non  quomodo  in  hoc  sae- 
culo  in  corpore  visus  est  a  bonis  et  malis.  In  ju- 


»no,  inquit,  hominum  vidit  nec  videre  potest  B  dicio  enim  futuro  quo  sic  venturus  est  quomodo 

- ---  •_  -_-<_.  •       1    •     _  &       %_ 1_ _  _  _,  .  ..-_-» 


(I  Tim.  vi).Quomodoergo  Deumvidit  Abraham, 
Isaac,  Jacob,  Job,  Moyses,  Nichaeas,  Isaias  et  si 
qui  alii  sunt  de  quibus  veracissima  Scriptura  tes- 
tatur,  quoniam  Deum  viderint ;  si  Deum  nemo 
vidit  unquam  nec  videre  potest  ?  Magna  quaestio 
est  quomodo  non  sit  contrarium  quod  tot  an-t 
tiqui  viderunt  Deum  :  si  Deum :  nemo  vidit  un- 
quam ;  quem  nemo  hominum  vidit  nec  videre 
potest.  Gerte  refellinon  potest,ut  dicit  Ambrosius, 
vel  Patrem,  vel  Filium,  vel  Spiritum  sanctum;  si 
tamen  est  sancti  Spiritus  visio  ea  specie  videri 
quam  voluntas  elegerit,  non  natura  formaverit. 
Quoniam  spiritum  quoque  visum  accepimus  in 
columba,  et  ideo:  Deum  nemo  vidit  unquam,quia 


eam  quas  in  Deo  habitat  plenitudinem  divinitatis  q  tur  incessu. 


visus  est,  iensin  ccelum ;  hoc  est  in  eadem  forma 
filii  hominis,  eamdem  formam  videbunt  quibus 
dictuni8  est.  Esurivi  et  non  dedistis  mihi  man- 
ducare  (ibid.);qma  et  Judaei  videbunt  inquem 
pupugerunt  (Zach.  xn  ;  Joan.  xix  ;  Apoc.  xxj, 
non  illam  Dei  formam  in  qua  non  rapinam  ar- 
bitratus  est  esse  aequalis  Deo  (Philip.  u).  In  illa 
Dei  forma  tunc  videbunt  Deum  qui  videbunt  si- 
cuti  est.  Nec  ideo  videbunt,  quia  pauperesspiritu 
in  hac  vita  fuerunt,  quia  mites,  quia  lugentes, 
etc.Sed  quia  mundo  sunt  corde  quoniam  mundo 
corde  videbetur,  qui  nec  in  loco  videtur,  nec  ocu- 
lis  corporalibus  quaeritur,  nec  circomscribiturvi- 
su,nec  tactu  tenetur,nec  auditur  affatu,nec  senti- 


nemo  conspexit,  nemo  mente  aut  oculis  compre- 
hendit.  Unde  Moyses  ait  Deo  cum  quo  ut  amicus 
amico  facie  ad  faciem  loquebatur.  Si  inveni 
gratiam  ante  te,  ostende  mihi  temetipsum. 
(Exod.  xxxiii).  Quid  ergo,  ille  non  erat  ipse  ?  Si 
non  easet  ipse  non  ei  diceret :  ostende  mihi  te- 
metipsum,  sed  ostende  mihi  Deum.  Et  tamen  si 
ejus  naturam  substantiamque  conspiceret,  multo 
minusdiceret  ostende  mihitemetipsum.  Ipseergo 
erat  in  ea  specie  qua  apparere  voluerat ;  non  au- 
tem  ipse  apparebat  in  naturapropria  quam  Moy- 
ses  videre  cupiebat.  Eaquippepromittitur  sanctis 
in  alia  vita.  Unde  quod  responsum  est  Moysi  ve- 
rumest,quianemo  potest  videre  faciem  Dei  et  vi- 


Cap.  XVII.  Quid  distet  inter  videre  et  credere. 
Inter  videre  et  credere  hoc  distare  dicimus ; 
quia  prae8centia  videntur,credunturabsentia.Pla- 
ne  forsitan  satis  estsipraesentiaillahocloco  intel- 
ligamu8  dicta,quae  praestp  sunt  sensibus  sive  ani- 
mae  sive  corporis.  Unde  etiam  ducto  vocabulo 
praesentia  nominantur.  Sicut  enim  hanc  lucem 
corporis  sensu,  sic  et  meam  voluntatem  plane  vi- 
deo.quia  praestoest  animi  mei  sensibus,atquein- 
tus  mihi  praesens  est.  Si  quis  vero  mihi  indicet 
voluntatem  suam  cujus  os  et  vox  mihi  praesens 
est ;  tamen  quia  ipsa  voluntas  quammihi  indicat, 
latet  sensum  corporis  et  animi  mei ;  credo,  non 
video.  Aut  si  eum  mentiri  existimo,  non  credo,et 


vere  (ibid.).i&  est  nemo potest  eum  in  hoc  vita  vi-  j^  si  forte  ut  dicit  ita  sit.  Creduntur  ergo   illa  quae 

•    «  *  __  •  _L     TL.T       1_L*#__I  _L  J  __!     ^^  _  _  •%  _l"  ••__!_.  •_!  


vens  videre  sicuti  est.Nam  multi  viderunt,sed  quod 
voluntas  elegit,non  quod  natura  formavit.Si  quae- 
risquomodo  eum  vidit  vel  Cain  sceleratus;  quan- 
do  desuo  scelereab  iUo  interrogatus  et  judica- 
tus  est,  vel  etiam  ipse  diabolus  quando  venitcum 
angelis  ut  coram  Ulo  assisteret  (Job  i) ;  si  beati 
munde  corde,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt  ?Res- 
pondeo :  non  quidem  esse  consequens  ut  etiam 
videant  Deum  qui  voces  ab  eo  factas  aliquando 
audiunt.  Nequeenimviderunteumqui  audierunt, 
quando  dixit  ad  fiUum  :  et  clarificavi  et  iterum 
clarificabo  (Joan.  xu).  Verumtamen  non  estmi- 
randum  siaUquandoetiam  non  mundicorde  vide- 
ant  Deumin  specie,quam  voluntas  ejus  fecerit;  la- 
tenteinvisibiUet  ajmdseincommutabiU  manente 
natura.Si  quaeris  utrum  etiam  sicuti  aUquando  po- 


absunt  a  sensibus  nostris  si  videtur  idoneum 
quod  eis  testimonium  perhibetur.  Nec  quia  dixi 
ea  credi  quae  absunt  a  sensibus  nostris  bic  acci- 
piantur,ut  inter  illa  deputenLur,quae  aUquando  vi- 
dimus  et  nos  vidisse  retinemus,  certique  sumus, 
quamvis  tunc  non  praesto  sint  cum  recoluntur  a 
nobis.  Neque  enim  inter  credita  sed  inter  visa  de- 
putantur,  et  ideo  nota  sunt ;  non  quia  fidem  ha- 
buimus  aUis  testibus,  sed  quia  nos  vidisse  sine 
dubio  recordamur  et  scimus.  Constat  igitur  nos- 
tra  scientia  ex  rebus  visis  et  creditis,  sed  in  iis 
quae  videmus  vel  videmus  nos  ipsi  testes  sumus. 
In  iis  autem  quae  credimus,  alus  testibus  move- 
mur  ad  fidem,cum  earum  rerum  quas  nec  videsse 
nos  recoUmus  nec  vidimus,  dantur  signa  vel  in 
vocibu8  vel  inUtteri8  vel  in  quibuscunque  docu- 


615 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE.  OPP.  PARS  H.  —   DOGMATIGA. 


menti8,quibu8visisnonvi8acredantur.Nonautem  A  potes. 


immerito  nos  scire  dicimus,  non  solumea  quse  vi- 
demus  aut  videmus;  verum  etiam  illa  quae  idoneis 
testimoniis  vel  testibus  credimus.Porro  8i  scirenon 
incongruenter  dicimus,etiam  illud  quod  credimus 
certi8simum  hinc  factum  est,  ut  etiam  recte  cre- 
dita  et  si  non  adsintsensibus  nostria,videre  mente 
dicamur.  Gum  itaquedicitur  homini,  crede  Chris- 
tum  resurrexisse  amortuis,si  credit,  attende  quid 
videat,attende  quid  credat,et  utrumque  discerne. 
Videthominem  cujus  auditu  vocem;et  ipsa  vox  in 
visis  corporalibus  deputatur,secundumea  quae  su- 
pra  diximus.Haecduo  sunt  testisest  testimonium, 
quorum  ad  oculos  unum,ad  auresalterumpertinet 
Sed  hunc  testem  fortasse  aliorum  testimoniorum 


Cap.  XVIII.  De  visione  corporali  et 

in  futuro. 

Durum  est  dicere  quod  sancti  alia  cc 
habebunt,  ut  non  possint  oculos  clau» 
aperire  cum  velint ;  durius  autem  quo 
quisquis  oculos  clauserit  non  videbit. 

Si  enim  propheta  Eliseus  puerum  gi 
absens  corpore  vidit  accipientem  mi 
dedit  ei  Naaman  Syrus  (IV  Reg.  v),  < 
pheta  memoratus  a  leprae  de  formitate 
rat,  quod  servus  nequam  domino  non 
tenter  se  fecisse  putaverat,  quanto  ms 
corpore  spirituali  videbunt  sancti  omi 
lum  si  oculo8  claudant,  verum  etiam  " 


auctoritate  confirmat,  divinarum  scilicet  Scriptu-  B  absentes  corpore  ? 


rarum,vel  corumlibet  aliorum  quibus  est  motusad 
fidem.  ScripturaB  advisa  pertinent  corporis  ;  ocu- 
lorum,  si  eas  legit,  vel  aurium,  si  audivit.  Quod 
igitur  non  sic  ostendero  ut  aut  corporis  aut  animi 
sensu  visum  perceptumque  teneatur,  et  tamen 
dixero  aliquid  quod,  aut  verum  quidem  aut  fal- 
sum  esse  necesse  sit,  sed  neutro  illorum  duorum 
genere  videatur ;  restat  ut  tantummmodo  creda- 
tur,vel  non  credatur.  Sed  si  divinarum  Scriptura- 
rum  earum,scilicet  quee  canonicae  in  Ecclesia  no- 
minantur,  perspicua  firmatur  auctoritate,sine  ul- 
la  dubitatione  credendum  est. 

Aliis  vero  testibus  vel  testimoniis,  quibus  ali- 
quid  credendum  esse  suadetur,  tibi  credere  vel 


Gap.  XIX.  Utrum  volubilis  erunt  ibi 

nes  nostrce. 

Proinde  verbum  quod  foris  sonat,  t 
verbi  quod  intus  lucet,  cui  magis  verk 
nomen.  Nam  illud  quod  profertur  ore 
verbi  est.  Verbumque  ipsum  diciturp: 
a  quo,  ut  foris  appareret,  assumptum 
in  eodem  paulo  post. 

Quapropter  ita  dicitur  illud  Dei  verib 
cogitatio  non  dicatur,  ne  aliquid  esse 
bile  credatur  in  Deo;  quod  nuncaccipi 
cipiat  formam  ut  verbum  sit ;  eamve 
amittere  atque  informiter  quodammoc 
Et  paulo  post :  Dicuntur  quidem  etiai 


non  credere  liceat  quantum  me  ea  admonenti  q  turis  sanctis  cogitationes  Dei ;  sed  eo 


modo  quo  ira  et  oblivio  Dei  dicitur, 
que  ad  proprietatem  in  Deo  nulla  est 
post :  Et  tunc  quidem  in  aeterna  vit 
verbum  nostrum  non  erit  falsum,  q 
mentiemur  neque  fallemur.  Fortaesis 
erunt  volubiles  nostrae  cogitationes  ab 
euntes  ac  redeuntes,  sed  omnem  sciei 
simul  conspectu  videbimus. 

Tamen  cum  et  hoc  fuerit  si  et  hoc 
mata  erit  creatura,  quae  formabilis  fu 
jam  desit  ejus  formae,  ad  quam  perv< 
ret ;  sed  tamen  coaequanda  non  erit  il 
tati,  ubi  non  formabile  aliquid  forma 
formatum  est,  sed  forma  neque  infor 


ad  faciendam  fidem  vel  habere  vel  non  habere  per- 

penderis.  Si  enim  ea  quae  non  videmus,  hoc  est  in 

praesenti  apparentia  non  sensimus  vel  mente  vel 

corpore,neque  de  Scripturis  sanctis,vel  legendo  vel 

audiendo  didicimus,nulla  omnino  credidissemus, 

unde  scirimusesse  civitatesubi  nunquam  fuimus, 

vel  aRomulo  conditam  Romam,  vel  ut  de  propin- 

quioribus  loquar,  Constantinopolim  a  Constan- 

tino  ?  Unde  postremo  sciremus  quinam  parentes 

nos  procreassent,  quibus  patribus,  avis,  majori- 

bus  geniti  essemus  ?  Talium  quippe  cum  plurima 

sciamus,  non  tamen  ea  vel  ullo  sensu  prsesentia 

sicut  solem,  sicut  nostri  animi  voluntatem,  vel 

canonicorumeloquiorumauctoritatem,8icutAdam 

fuisse  primum  hominem,  aut  Ghristum  in  carne  ^  formata  ipsa  ibi  seterna  est  immutabi 

natum,  passumque,  resurrexisse  dedicimus  ;  sed      stantia. 

ab'is  referentibus,  de  quorum  testimonio  iu  hoc 

duntaxat  rerum  genere  minine  dubitandum  esse 

putavimur. 

Satis,  ut  puto,  ista  mea  prolocutione  recogno- 
visti,  quid  sit  videre  vel  mente  vel  corpore ;  et 
quid  ab  eis  distet  credere,quod  quidem  fit  mente, 
et  videtur  mente,  quoniam  menti  nostrae  fides 
nostra  perspicua  est. 

Sed  tamen  quod  eadem  fide  creditur  abest,  et 
ab  aspectu  corporis  nostri,  sicut  abest  corpus  in 
quo  Ghristus  resurrexit,  et  ab  aapectu  mentis  al- 
terius,  sicut  abestab  aspectu  mentis  nostnefides 
tua,  quamvis  eam  esse  in  te  credam,  cum  non 
videam  corpore,  quod  nec  tu  potes,  nec  mente 
quod  tu  potes,  sicut  ego  meam  quod  tu  non 


Gap.  XX.  Qualiset  quanta  erit  felit 

titudo  futura. 
Quanta  erit  felicitas  ubi  nullum  e 
nullum  latebit  bonum  ?  Vacabitur  D< 
qui  erit  omnia  inomnibus.  Idem  in  ec 
ubi  volet  8piritus,  ibi  erit  protinus  o 
volet  aliquid  spiritus,  quod  nec  spiri 
dicere  nec  corpus.  Vera  ibi  gloria  er 
dantis  nec  errore  quisquam ;  nec  adu 
dabitur.  Verus  honor  qui  nulli  negab 
nuUi  deferetur  indigno.  Sed  nec  ad  < 
uUus  ubi  nuUus  permittetur  esse  nisidi 
pax.ubi  nihil  adversi,nec  aseipso,nec  t 
quampatietur.Praemium  virtutis  erit  i 
tutemdeditjetqueseipsumquo  meUus 


617 


DB  ARGA  NOE  MORALI.  —  PROLOGUS. 


618 


hilpossit  esse  promisit.  Quid  enimestaliud  quod  A 
per  prophetam  dixit :  Ero  illorum  Deus,  et  ipsi 
mihi  erunt  populus  (Jerem.  xxx,  31) ;  nisi  ego 
ero  unde  satientur,  ego  ero  quaecunque  ab  omni- 
bus  honeste  desiderantur,et  vita,  et  salus,  et  vi- 
ctus,  et  copia;  gloria  et  honor,  pax  et  omnia 
bona  ?  Sic  enim  et  illud  recte  intelligitur  quod 
ait  Apostolus  :  Ut  sit  Deus  omnia  in  omni- 
bus  (I  Cor.  xv).  Ipse  enim  erit  finia  deside- 
riorum  nostrorum,  qui  sine  fine  videbitur,  si- 
ne  fastidio  amabitur,  sine  fatigatione  laudabi- 
tur.  Hoc  munus,  hic  affectus,  hic  actus,  profecto 
erit  omnibus  sicut  ipsa  vita  aeterna  communis. 
Gaeterum  qui  futuri  sunt  pro  meritis  praemiorum 
etiam  gradus  honorum  atque  gloriarum ;  quisest 
idoneus  cogitare,  quando  minus  dicere?  Quodg 
tamen  futuri  sunt  non  est  ambigendum,  atque 
ita  etiam  beata  illa  civitas  magnum  in  se  donum 
videbit  quod  ulli  superiori  nullus  inferior  invide- 
bit,  sicut  non  invident  archangelis  angeli  caeteri. 

Tam  nolet  esse  unusquisque  quod  non  accepit, 
quamvis  sit  pacatissimo  vinculoconcordiae  ei  qui 
accepit  astrictus,quam  nec  in  corpore  vult  oculus 
e8se,quiesdigitu8,  cum  membrum  utrumquecon- 
tineat  totius  partis  pacata  compago.  Sic  itaque 
habebit  donum  alius  alio  minus,  ut  hoc  quoque 
donum  habeat,  ne  velit  amplius. 

Gap.   XXI.  In  tribus  constare  beatitudinem  veram. 

Ibi  esse  nostrum,  non  habebit  mortem ;  ibi 
nosse  nostrum,  non  habebit  errorem ;  ibi  amare 
nostrum,  non  habebit  offensionem. 


Cap.  XXU.  Quod  sanctis  in  futuro  non  ad  dolorem* 
sed  ad  gaudium  pro/iciet  praieritorum  memoria. 
Erit  ergo  iUius  civitatis  et  una  in  omnibus  et 
inseparabiUs  in  singuUs  voluntas  Ubera  ab  omni 
malo  liberata,  et  impleta,  omni  bono,  fruens  in- 
desinenteraeternorumjucundltategaudiorumobU- 
ta  culparum,obUta  pcenarum.Tamen  nec  ideo  suae 
Uberationis  obUta  ut  liberatori  suo  non  sit  ingra- 
ta.  Quantumergo  attinetadscientiam  rationalem 
memor  erit  praeteritorum  malorumsuorum,quan- 
tum  autem  ad  experientis  8ensum,prorsu8  imme- 
mor.  Nam  et  peritissimus  medicus,  sicut  arte 
sciuntur,  omnes  morbos  corporis  novit.  Sicut  au- 
tem  corporesentiuntur,  plurimos  nescit  quosipse 
non  passus  est.  Ut  ergo  scientiae  malorum  duae 
sunt,  unaquapotentiammentisnon  latent,  altera 
quaexperientis  sensibus  inhaerent.  (AUter  quippe 
sciuntur  omnia  vitia  per  sapientiae  doctrinam ; 
aUter  per  insipientis  pessimam  vitam. )  Ita  et  obU- 
viones  malorum  duae  sunt.  Aliter  namque  ea  obU- 
viscitur  eruditus  et  doctus,  aUter  expertus  et  pas- 
8U8.  IUe  siperitiam  negUgat,  iste  simiseria  careat. 
Secundum  hanc  obUvionem  quam  posterioreloco 
posui ;  non  erunt  me  mores  sancti  praBteritorum 
malorum.  Garebunt  enim  malis  omnibus  ita  ut 
penitus  deleantur  ab  eorum  sensibus,  et  tamen 
potentiascientidB  quae  magnaineis  erit;  non  solum 
sua  praeterita,  sed  etiam  damnatorum  eos  sem- 
piterna  miseria  non  latebit.  Ibi  vocabimus  et  vi- 
debimus ;  videbimus  et  amabimus ;  amabimus  et 
laudabimus.  Ecce  quid  erit  in  fine  sine  fine. 


DE  ARCA  NOE  MORALI 

LIBRI  IV. 


PROLOGUS. 


Gum  sederem  aUquando  in  conventufratrum,  et  iUis  interrogantibus,  meque  respondente,  multain 
medium  prolata  fuissent,  ad  hoc  tandem  deducta  sunt  verba,  ut  de  humani  potissimum  cordis  insta- 
biUtate  et  inquietudine  admirari  omnes  simul,  et  suspirare  inciperemus ;  cumque  magno  quidem  de- 
siderio  exposcerent,  demonstrari  sibi  quse  causa  in  corde  hominis  tantas  cogitationum  fluctuationes 
ageret,  ac  deinde  si  qua  arte,  sive  laboris  cujusUbet  exercitatione  huic  tanto  malo  obviam  iri  posset, 
summopere  doceri  flagitarent;  nos  quantum  Deo  inspirante  valuimus,  in  utroque  charitatis  fratrum 
satisfacere  volentes,  utriusque  qusestionis  nodum  ductis  tam  ex  auctoritate  quam  cx  ratione  firma-' 
mentis  solvimus.  In  collatione  autem,  quia  quaedam  speciaUter  placuisse  fratribus  scio,  ea  potissimum 
stylo  commendare  volui,  non  tantum  ideo  quod  eo  digna  scribi  existimem,  sed  quia  quaedam  ibi  prius 
inaudita  quodammodo  magis  grata  esse  cognovi.  Primo  igitur  demonstrandum  est,  unde  tanta  in 
corde  hominis  vicissitudo  oriatur,  ac  deinceps  quomodo  ad  pacem  stabUem  mens  humana  reduci, 
quaUterque  in  eadem  stabiUtate  sua  conservari  possit  insinuandum.  Et  Ucet  hoc  proprium  divinae 
gratiae  opus  esse  non  dubitem,  et  non  tam  humana  industria,  quam  divino  munere,et  sancti  Spiritus 
inspiratione  possideri;  scio  tamen  quod  cooperari  nobis  vult  Deus,  et  sic  gratis  pietatis  suae  dona 
praestat,  ut  ingratig  ea  etiam,  quae  praestiterit  saepe  subtrahat.  Praeterea  etiam  idcirco  non  inutilA  **.,> 


619  HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA.  <W> 

et  infirmitatis  nostro  magnitudinem,  et  reparationis  modum  agnoscere,  quia  qui  quanta  sibi  gratia 
collata  ait  nescit,  quantas  largitori  grates  debeat  non  intelligit.  Primus  itaque  homo  ad  hoc  conditus 
fuit,  ut  si  non  peccasset,  per  contemplationis  prsesentiam  vultui  Greatoris  sui  semper  assisteret,  ut 
eum  semper  videndo,  semper  amaret,  semper  amando,  semper  ei  adhaereret,  semper  ei  adhaerendo, 
qui  immortalis  est,  etiam  in  ipso  vitam  sine  termino  possideret.  Hoc  ergo  erat  unum  et  verum  bonum 
hominis,  plena  videlicet  et  perfecta  cognitio  sui  conditoris,  plena  scilicet  secundumillam  plenitudinem, 
quam  creatus  acceperat,  non  secundum  illam  quam  post  peractam  obedientiam  accepturus  erat.  Sed 
projectus  est  a  facie  Domini  quoniam  propter  peccatum  csecitate  ignorantiae  percussus  ab  intima 
contemplationis  illius  luce  foras  venit,  eoque  profundius  ad  desideria  terrena  mentem  inclinavit,  quo 
magis  supernorum  dulcedinem  (quorum  jam  gustum  perdiderat)  oblivisci  coepit ;  sicque  factus  est 
vagus,  et  profugus  super  terram.  Vagus  videlicet  per  inordinatam  concupiscentiam  profugus  per  peo 
catricem  conscientiam.  Gujus  voce  etiam  illud  apte  subjungitur.  Quisquis  enim  invenerit  me,  occi- 
det  me  (Gen.  rv).  Quia  mentem  divino  desertam  auxilio  quaecunque  tentatio  impetierit,  subvertit. 
Gor  ergo  hominis,  quod  prius  divino  amori  affixum  stabile  prsestitit,  et  unum  amando  unumperman- 
sit,  postquam  per  desideria  terrena  difluere  coepit;  quasi  in  tot  divisum  est,  quod  ea  sunt  quse  concu- 
piscit.  Sicque  fit,  ut  mens  quee  verum  bonum  amare  nescit,  nunquam  valeat  esse  stabiUs,  quia  desi- 
derii  sui  finem  in  his  quae  amplectitur  non  inveniens,  dum  semper  se  desiderio  extendit  sequens  quod 
consequi  non  valet,  nunquam  requiescit;  hinc  igitur  nascitur  motus  sine  stabiUtate,  labor  sine  requie, 
cursus  sine  perventione,  ita  ut  semper  sit  inquietum  cor  nostrum,  donec  UU  adhaerere  coeperit;  ubi 
et  desiderio  suo  nihil  deesse  gaudeat,  et  ea  quae  dUigit  semper  mansura  confidat.  Ecce  ostendimus 
morbum  cor  fluctuans,  cor  instabUe,  cor  inquietum.  Et  causam  morbi,  amorem  videUcet  mundi,  et 
remedium  morbi  amorem  Dei,  quibus  necessario  quartum  adjungitur,  adeptio  remedn,  sciUcet  quaU. 
ter  possimu8  pertingere  ad  amorem  Dei,  sine  quo  caetera  agnovisse  aut  parum,  aut  nihU  proderit. 


LIRER  PRIMUS 

Gujus  haec  sunt  capitula  : 

Gap.  I.  Quce  sit  differentia  inter  amorem  Dei  etamorem  mundi,  et  qualiter  possimus  ad  amo- 
rem  Dei  pertingere,  et  domus  ejus  ac  mansio  affici.  —  Cap.  II.  Quod  duobus  modis  inhabitet 
Deus  cor  hominis,  et  multis  nominibus  dicatur  inhabitatio,  et  Deus  inhabitator.  Et  quod  arca 
sit  exemplar  cedificii  spiritualis.  —  Gap.  III.  De  forma,  et  quantitate  arcce  secundum  litteram. 
—  Gap.  IV.  De  arca  Ecclesice,  seu  Ecclesia. 


Gap.  primum.  Quce  igitur  sit  differentia,  etc.    A  puUs  suis,  et  crediderunt  in  eum  fibid.).  Quia 

Inter  amorem  hujus  mundi  et  amorem  Dei  hsec  inde  peccator  et  poenitens  primumdemisericordia 

est  differentia,  quod  hujus  mundi  amor  in  prin-  Dei  fiduciam  habere  incipit,  quod  est  post  longa 

cipio  dulcis  es8e  videtur  sed  finem  habet  amarum.  moeroris  tsedia  sancti  Spiritus  consolatione  cor 

Amor  vero  Dei  ab  amaritudine  incipit,  sed  ultima  suum  sentit  revelari.  Quaeramus  ergo  quod  ad 

ejus  dulcedine  plena  sunt.  Quod  pulcherrima  si-  amorem  Dei  pertingere  possimus,  quia  ipse  coUi- 

miUtudine  evangelicus  sermo  nobis  ostendit,  cum  get,  et  stabiUtet  corda  nostra,  ipse  pacem  restituet, 

de  sponsi  nostri  nuptus  decantaret,  dicens  :  0m-  et  continuam  praestabit  laetitiam.  Nemo  autem 

nis  homoprimum  vinum  bonum  ponit,etcum  amare  potest  quod  nescit,  et  ideo  si  Deum  amare 

inebriati  fuerint  tunc  id  quod  deterius  est;  tu  cupimusprimumeum  cognoscere  satagamus,prse- 

autem  servasti  bonum  vinum  usque  adhuc  cipue  cum  ipse  taUs  sit,  qui  nequeat  sciri,  et  non 

(Joan.  n).  Omnis  namque  homo,  id  est  carnaUs  amari.  Tanta  est  enim  species  pulchUtudinis  ejus, 

primum  vinum  bonum  ponit,  quia  in  sua  ctele-  ut  qui  eum  potuerit  videre,  non  possit  non  dUi- 

ctatione  falsam  quamdam  dulcedinem  sentit,  sed  gere.  Homo  qui  vult  alterius  hominis  mores  et 

postquam  furor  maU  desiderii  mentem  inebriave-  secreta  agnoscere,  facit  se  ei  famUiarem,  frequen- 
rit,  tunc  quod  deterius  est  propinat,  quia  spina  B  ter  in  domo  ejus  conversatur,  et  cum  ns,  qui  iUi 

conscientiae  superveniens  mentem,  quam  prius  famiUares  sunt.  Et  si  viderit  ea,  quae  circa  ipsum 

falso  delectabat,  graviter  cruciat.  Sed  sponsus  sunt,  honeste  et  prudenter  disponi  certior  jam  de 

nosterpostremo  vinum  bonum  porrigit,  cum  men-  virtute  ipsius  efncitur,  et  amore  jam  dignum  judi- 

tem,  quam  sui  dulcedine  amoris  replere  disponit,  cat,  cujus  probitatis  tam  aperta  se  indioia  inve- 

quadam  prius  tribulationum  compunctione  ama-  nisse  cognoscit.  Et  nos  igitur  inquiramus  ubi 

ricari  sinit,  ut  post  gustum  amaritudinig  avidius  habitet  Deus,  ubi  domus  ejus  sit,  interrogemus 

bibatur  suavissimum  poculum  charitatis.  Et  hoc  notos  ejus  de  ipso.  Utrum  prudens  est,  utrum  fi- 

est  primum  signum  quod  Jesus  fecit  ooram  disci-  delis  est,  utrum  laude  dignus  est,  utrum  pius  est. 


631 


DE  ARCA  NOE  MORALL 


I. 


623 


Siquidem  humilis  estjdignusest.Sidomussuaecu-  A 
ram  bene  agit,prudens  est.Si  servientes  sibi  frau- 
dare  non  novit,  fidelis  est.  Si  peccantibus  libenter 
parcit,  pius  est.  Si  afflictis  compatitur,  misericors 
est.  Si  subjectosnon  premendo,sedjuvandoregit, 
humilis  est.  Sed  fortassis  interrogas  ubi  ista  do- 
mus  Dei  quaerenda  sit,  ubi  inveniri  possit?  Domus 
Dei  totus  est  mundus,  domus  Dei  Ecclesia  catho- 
lica  est,domus  Dei  etiam  est  quaelibetfidelis  ani- 
ma.  Sed  Deus  aliter  mundum  inhabitat,  aliter 
Ecclesiam,  aliter  unamquamque  fidelem  animam; 
in  mundo  est,  ut  imperator  in  regno;  in  Ecclesia 
est,  ut  paterfamilias  in  domo;  in  anima  est,  ut 
sponsus  in  thalamo.  Pagani  et  infideles  quiquein 
modo  ejus  sunt,  id  est  in  regno  quia  ipse  omne 
quod  condidit  per  divinitatis  suae  potentiam  tenet  B 
et  regit;  falsi  fideles  in  domo  ejus  sunt,  id  est  in 
ecclesia  quia  ipse  omnibus  quos  ad  fidem  vocavit, 
8acramentorum  suorum  participationem  credit ; 
fidele8  vero  in  domo  ejus  sunt,id  est  in  thalamo, 
et  ut  verius  dicam  ipsi  domus  ejus  sunt,  quia  eos 
per  dilectionem  inhabitans  possidet  et  regit.  Om- 
nes  in  domo  ejus  sumus  per  conditionem,  qua 
vocavitnos  in  domo  ejus;  sumus  dilectionem.  qua 
justificavit  nos.  Si  in  domo  Dei  tantum  es  per 
conditionem,  etiam  diabolus  tecum  est.  Si  in  domo 
Dei  es  tantum  per  fidem,  etiam  palea  cum  granis 
in  area  tua  est.  Si  autem  in  domo  Dei  fueris  per 
charitatem,  beatus  es,  quia  non  solum  tu  in  domo 
Dei,  sed  tu  domus  Dei  esse  coepisti,  ut  ipse  tecum 
habitet  in  te,  qui  fecit  te.  Haec  est  salutaris  man-  q 
sio,  haec  sunt  tabernacula  justorum,  in  quibus 
vox  laetitiae  et  exsultationis  semper  personat,  ubi 
habitant  beati,cujus  decorem,  propheta  concupi- 
vit,  cujus  inhabitationem  optavit,  cujus  desiderio 
flagravit.  Si  ergo  haec  mansio  in  nobis  esse  ccspit, 
intremus  et  habitemus  cum  eo.  Ibi  pacem  inve- 
niemu8  et  requiem  ubi  ille  habitare  dignatdr,cu- 
jus  locus  in  pace  factus  est.  Si  vero  necdum  in 
nobis  esse  coepit  aedificemus  eam,  quia  si  locum 
ei  praeparaverimus  ad  nos  libenter  veniet,  qui  id- 
circo  fecit  nos,  ut  in  nobis  habitet  Jesus  Ghristus 
Dominus  noster. 

Cap.  II.  Quod  duobus  modis  inhdbitet  Deus  cor 

hominis,  et  quod  multis  nominibus  dicatur 

inhdbitatio  Dei,  et  inhabitator  Deus,et  quod  n 

arca  sit  exemplar  oedificii  spiritualis. 

Duobus  modis  Deus  cor  humanum  inhabitat, 

per  cognitionem  videlicet  et  amorem,  una  tamen 

mansio  est,  quia  et  omnis  qui  novit  cum  diligit, 

et  nemo  diligere  potest  qui  non  novit.  In  hoc  ta- 

men  differre  videtur,quod  scientia  per  cognitionem 

fidei  fabricam  erigit,  dilectio  autem  per  virtutem 

quasi  colore  superducto  aedificium  pingit.Sic  autem 

utrum  libet  necessarium  porspicitur,  quia  nec 

splendere  potest  si  non  fuerit,  nec  placere  si  non 

splenduerit.  Ingredere  ergo  nunc  si   secretum 

cordia  tui,  et  fac  habitaculum  Deo,  fac  templum, 

fac  domum,  fac  tabernaculum,  fac  arcam  testa- 

menti,  fac  arcam  diluvii,  vel  quocunque  nomine 

appelles,  una  est  domus  Dei.  In  templo  adoret 

psalma  Greatorem,  in  domo  veneretur  filius  pa- 


trem,  in  tabernaculo  honoret  miles  regem,  in 
testamento  auscultet  assecla  prsaceptorem,  in  di- 
luvio  imploret  naufragus  gubernatorem.  Totum 
tibi  factus  est  Deus,et  totum  tibi  fecit  Deus.Fecit 
habitaculum,  factus  est  patrocinium  ;  hoc  unum 
totum  est,  et  totum  hoc  unum  est,domus  Dei  est, 
civitas  regis  est,  corpus  Ghristi  est,  sponsa  Agni 
est.  Gcelum  est,  sol  est,  luna  est,  stella  matutina 
est,  aurora  est,  tuba  est,  mons  est,  desertum  est, 
terra  promissionis  est,  navis  est,  via  in  mari  est, 
sagena  est,  vinea  est,  ager  est,  arca  est,  horreum 
est,praesepe  est,subjugale  est,equus  est,apotheca 
est,  aula  est,  thalamus  est,  turris  est,  castra  est, 
acies  est,  populus  est,  regnum  est,  sacerdotium 
est,  grex  est,  pastor  est,  ovis  est,  pascua  est,  pa- 
radi8U8  est,  hortus  est,  palma  est,  rosa  est,  lilium 
est,  fons  est,  fluvius  est,  porticus  est,  columba 
est,ve8tis  est,margaritum  est,corona  est,sceptrum 
est,  thronus  est,  mensa  est,  panis  est,  conjux  est, 
mater  est,  filia  est,  soror  est.  Et  ut  brevius  con- 
cludam  de  hac,et  ad  hanc,et  propter  hanc  omnis 
Scriptura  factus  est.  Propter  hanc  mundus  factus 
est.  Propter  hanc  verbum  caro  factum  est.  Deus 
humili8,homo  sublimis.Si  hanc  ergo  habes,totum 
habes,  si  totum  habes,  nihil  est  amplius,  quod 
exspectes,  et  requiescit  cor  tuum.  Hujus  vero 
spiritualis  aedificii  exemplar  tibi  dabo  arcam  Noe, 
quam  foris  videbit  oculus  tuus,  ut  ad  ejus  aimili- 
tudinem  intus  fabricetur  animus  tuus.Videbis  ibi 
colores  quosdam,formas  et  figuras,  qu»  delectent 
visum.  Sed  scire  debes,ideo  haec  posita  esse,ut  in 
eis  discas  sapientiam,disciplinam  atque  virtutem, 
quae  exornent  animum  tuum.  Et  quia  haec  arca 
Ecclesiam  significat,ecclesia  autem  corpus  Ghristi 
est,  ut  evidentius  exemplar  tibi  fiat,  totam  perso- 
nam  Ghristi,  id  est  caput  cum  membris  in  forma 
visibili  depinxi,ut  cum  totum  videris,quae  deinde 
de  parte  dicuntur  facilius  intelligere  possis.Talem 
autem  personam  hanc  exprimere  tibi  cupio  qua- 
lem  Isaias  se  vidisse  testabatur,  et  idcirco  ejus 
ipsius  verba  in  medium  proferam,  atque  ex  ipsis 
quod  tibi  demonstrare  volo  sumam,ut  quod  dicit 
littera  probet  propheta.Ait  ergo :  Vidi  Dominum 
sedentem  super  solium  excelsum  et  elevatum 
(7sai.vi).Excelsum  est  quod  situm  est  in  sublimi, 
elevatum  est  quod  de  inferioribus  translatum  est 
ad  superiora.  Solium  ergo  excelsum  sunt  angelici 
spiritus,  solium  elevatum  animae  aanctorum  de 
hujus  mundi  voragine  translatae  ad  gaudia  su- 
pernae  pacis.Et  quia  utrisque  praesidet  Deus,ideo 
sedere  perhibetur  super  solium  excelsum  et  eleva- 
tum.  Quod  vero  in  sequentibus  dicitur  :  Plena 
est  omnis  terra  majestate  ejus  (ibid.)9  per  ter- 
ram  omnis  corporea  creatura  significatur,  quse 
plena  est  majestate  Dei.Quia  divina  essentia  sicut 
spirituali  creaturaa  per  cognitionem  praesidet,  ita 
corpoream  creaturam  regendo  atque  disponendo 
implet.  Quod  ergo  alibi  dicitur  :  «  Goelum  et  ter- 
ram  ego  impleo.  >  Et  rursuin :  Ccelum  mihi  sedes 
est,  et  terra  scabellum  pedum  meorum  (Isa. 
lxvi)  ;  hoc  hic  dicitur  :  Vidi  Dominum  sedentem 
super  8olium  excelsum  et  elevatum,deinde :  Plana* 


623 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  U.  —  DOGMATICA. 


624 


est  omnis  terra  majestate  ejus,  et  ea  quce  sub  A 
ipso  erant  replebant  templum  (/$a.vi).Templum 
est  angelici  sive  humani  intellectus  capacitas, 
quod  scilicet  templum  impletur  ab  his  quae  sub  eo 
sunt.  Quia  tanta  est  divinorum  operum  immen- 
sitas,  ut  ad  ea  perfecte  comprehendenda  nullius 
creaturse  intelligentia  sufficiat.  Implet  cor  nos- 
trum  consideratio  eorum  non  comprehenditur  a 
corde  nostro  immensitas  eorum.  Quomodo  ergo 
factorem  operis  comprehendere  valebimus,  qui 
ipsum  opus  factoris  ad  plenum  capere  non  vale- 
mus  ?  Pos8umus  etiam  dicere  quod  solium  hoc 
excelsum  et  elevatum,  in  quo  sedet  Deus,  aeterni- 
tas  sit  deitatis,  quia  de  ipso  solo  dicitur  :  Qui 
habitat  ceternitatem  (Isa.  Lvn),  non  quod  aliud 
sit  Deus,  et  aliud  aeternitas  ejus,sed  quia  solium  B 
regnantium  est,  et  ideo  recte  in  solio  fleternitatis 
sedere  perhibetur.  quia  sicut  essentiae  ejus,  ita 
etiam  omnipotentiae  ipsius  nec  principium  nec 
finis  invenitur.  Semper  fuit,  semper  omnipotens 
fuit,  semper  in  se,et  a  se  plenus,et  perfectus  f uit, 
nec  tamen  redundans.Dicat  ergo  :  Vidi  Dominum 
sedentem  super  solium  excelsum  et  elavatum,quia 
virtus  divinitatis  omnem  creaturam  et  aeternitate 
prsecedit,  et  dignitate  transcendit,  et  potestate 
disponit.  Sequitur  :  Et  ea,  quae  sub  ipso  erant, 
replebant  templum.Templum  in  hocloco  intelligi 
potest  circuitus  temporum  et  ambitus  saeculorum. 
Tempora  namquedum  cursu  suoin  seipsaredeunt, 
quasi  quemdam  templi  ambitum  gyrando  circum- 
scribunt.  Quid  ergo  dicit :  Ea,  quae  sub  ipso  erant  q 
replebant  templum,  sic  intelligendum  est,  quod 
omnia  saeculorum  tempora  plena  sunt  operibus 
Dfi,et  omnis  generatio  narrat  mirabilia  ejus.Vel 
sic  legi  potest.  Ea,  quae  sub  ipso  erant,implebant 
templum,id  est  ea,  quse  implebant  templum  sub 
ipso  erant,  quia  quidquid  temporaliter  volvitur, 
intra  et  infra  aeternitatem  invenitur,  immensitas 
enim  aeternitatis  temporales  angustias  intra  se 
claudit,quia  et  prius  tempore  est,quod  nunquam 
ccepit,  et  posterius  tempore,quod  finem  nescit.  Et 
supra  tempus  est,  quod  mutabilitatem  non  rece- 
pit.  Seraphim  stabunt  super  illud  (/m.vi),Duo 
seraphim  duo  sun.  Testamenta.  Et  pulchre  sera- 
phim,  quod  interpretatur  ardens,  divinam  Scrip- 
turam  significat,  quae  eos  quos  per  cognitionem  D 
prius  illuminaverit  per  amorem  postmodum  for- 
titer  ardere  facit.  Dum  enim  menti  nostrae  quod 
desiderare  debeat  ostendit,  prius  eam  illuminat, 
ac  deinde  ardentem  facit.  Ardet  ergo  quia  arden- 
tes  facit,sicut  alibi  lucere  dicitur  quia  illuminat, 
de  hac  enim,  Petrue  apostolus  ait  :  Eabemus 
firmiorem  propheticum  sermonem,  cui  benefa- 
citis  attendentes  quasi  lucernce  lucenti  in  ca- 
liginoso  loco>  donec  dies  illucescat,  et  lucifer 
oriatur  in  cordibus  vestris  (II  Petr.  i).  Et  for- 
tassis  secundum  hanc  similitudinem  qua  ipsi 
Scripturse  attribui  solet  quod  ipsa  in  cordibus 
efficit  audientium,  hoc  dictum  est  :  Seraphim 
stabant  super  illud.  Surgit  enim  cum  nos  erigit, 
ambulat  cum  nos  perficere  facit,  stat  cum  nos  in 
bono  propoaito  figit.  S#d  inqniredum  est  quare 


super  solium  Deus  sedere  dicitur,  et  seraphim 
super  solium  non  sedere,  sed  stare  perhibentur. 
Et  quia  superius  duobus  modis  hoc  solium  inter- 
pretati  sumus,secundum  utrumque  modum  expo- 
sitionem  adaptare  debemus.  Si  ergo  per  solium 
Dei  spirituales  creaturas  accipimus,  recte  super 
solium  Deus  sedens  describitur  quia  dignitas 
deitatis  ut  sit  super  omnia  nec  virtute  proficit,nec 
sapientia  crescit,cum  plenitudo  augeri  possit,nec 
aeternitas  variari;  mens  vero  humana  quoties  per 
cognitionem  sacrae  Scriptura  illuminata  ad  cceles- 
tia  contemplanda  sublevatur,  si  ipsos  quoque  an- 
gelorum  chorus  transcendens  usque  ad  praesentiam 
conditorie  sui  profecerit,  super  solium  quidem 
ascendit,  sed  tamen  stat  non  sedet,quia  illuc  pro- 
ficiendo  per  laborem  venit,  ubi  per  naturam  ma- 
nere  non  habuit.  Stare  namque  laborantis  est, 
sedere  quiescentis,  et  ideo  super  solium  nos  sta- 
mus.Deus  sedet,quia  esse  incipimus  per  gratiam, 
ubi  ipse  est  per  naturam.  Similiter  si  per  solium 
aeternitatem  Dei  intelligimus  nos  super  solium 
stamus,  quia  ejus  immortalitatem  non  nisi  per 
mortis  laborem  pervenire  possumus,  et  qui  ex 
conditione  fine  obnoxii  sumus,  ex  adoptione 
aeternitatis  haeredes  efficimur. 

Sex  alce  uni,  et  sex  alce  alteri  (Isa. vi),  id  est 
utrumque  sex  alas  habebat,  quae  juncta  binae  et 
binae  tria  paria  alarum  faciunt.Utrumque  dua&u« 
(Ibid.)  corpus  suum  tegit  non  domini,  hoc  est 
primum  par.Utrumque  duas  extendit,alteram  ad 
tegendum  caput  non  suum  sed  Domini,  alteram 
ad  tegendos  pedes  non  suos  sed  Domini,  hoc  est 
secundum  par.  Utrumque  duabus  volat  alter  ad 
alterum,  hoc  est  tertium  par.  Si  ergo  seraphim 
Scripturam  sacram  significat,  tria  paria  alarum 
tres  sunt  intellectus  ejusdem  Scripturae,  id  est 
historia,  allegoria,tropologia,quae  singula  idcirco 
bina  sunt,  quia  singula  ad  dilectionem  Dei  et 
proximi  legentium  animos  accendunt.  Duae  alae, 
quae  corpus  seraphim  tegunt,  historia  est,  quae 
per  velamen  litterae  mysticos  tegitintellectus.Duae 
alae,  quae  usque  ad  caput  et  pedes  Domini  exten- 
duntur,  allegoria  est ;  quia  cum  mystica  divinae 
Scripturae  discimus,  usque  ad  ipsius  divinitatis 
agnitionem,  quae  ante  omnia,  et  post  omnia  est, 
per  illuminationem  mentis  penetramus.Sed  scien- 
dum  est  quod  alae  extensse  usque  ad  caput,et  pe- 
des  attinguntur,  sed  utrumque  tangentes  tegunt, 
quia  quoties  ad  ejus  aeternitatem  cogitandam  per 
excessum  mentis  rapimur,  nullum  in  eo  princi- 
pium  aut  finem  invenimus.  Sed  hac  eadem  ala 
nobis  caput  ejus  velamus,  quia  quaUter  in  eo 
nuUum  sit  principium  comprehendere  non  valea- 
mus.  Alam  ad  pedes  extendimus,  dum  eum  post 
omnia  esse  non  tempore,  sed  aeternitate  conside- 
ramus.  Sed  pedes  tegimus,  dum  in  eo  finem  non 
invenimus.  Tangendo  ergo  caput  ejus,  et  pedes 
tegimus,  quia  quanto  magis  ejus  seternitatem 
mens  humana  investigare  nititur,  tanto  magis, 
incomprehensibUem  esse  miratur.Quod  autem  in 
Isaia  ecriptum  non  est  velabant  caput  ejus,  sed 
scriptum  est :  Velabant  faciem  ejus  (Ibid),  eo 


625 


DE  ARGA  NOE  MORALI.  UB.  I. 


626 


modo  intelBgi  debet,quo  dictum  est  ad  Moysem :  A 
Non  poteris  videre  faciem  meam.  Non  enim 
videbit  me  homo,  et  vivet  (Exod.  xxxiii).  Illa 
quippe  plena  cognitio  divinitatis,  quae  sanctis  in 
aeterna  vita  promittitur,  de  qua  dicit  Apostolus  : 
Videbimus  eum  facie  ad  faciem  (I  Cor.  xiii),  et 
rursus  :  Tunc  cognoscam  sicut  et  cognitus  sum 
(ibid.).lix  hac  adhuc  mortaHtatedegentibus  velata 
est,  et  abscondita.  In  illa  autem  vita  SBterna  non 
velata,sed  revelata  est  etmanifesta,sicut  Dominus 
in  Evangelio  de  beatis  angelis  testatur  :  Angeli 
eorum  semper  vident  faciem  Patris  (Matth. 
xviii).  Quia  ergo  ad  praesentem  tractatum  magis 
pertinebat,  ut  facies  nuda  remaneret,  verba  pro- 
phetise  non  mutantes,  sed  praetermittentes  ut  ve- 
rum  sit,quod  nullum  in  Deo  principium  compre-  B 
henditur,  caput  desuper  velamus,  et  ut  stare 
possit  quod  dicitur :  Angeli  eorum  semper  vident 
in  coelis  faciem  Patris,  faciem  apertam  relinqui- 
mus ;  caBtera  quoque,  quae  hic  aliter  dicuntur,non 
ad  prophetiam,  sed  ad  picturam  referenda  sunt. 
Duabus  alis  volabant  (Isa.vi).  Istae  duae  alae, 
quibus  volabant  seraphim,  tropologiam  signifi- 
cant,quia  dum  per  lectionem  divinae  Scripturae  ad 
bona  opera  instruimur,  quasi  quibusdam  alis  ad 
alta  sublevamur.  Quibus  etiam  volamus  alter  ad 
alterum,  dum  per  studium  bonae  operationis  nos 
invicem  exhortamur.  Volantes  autem  Sanctus, 
sanctus,  sanctus,  clamamus,  si  per  bona  opera 
nostra  non  nostram,  sed  Patris  nostri,qui  in  coe- 
li8  est,  gloriam  amplificare  satagimus.  Quid  est  C 
enim :  Sanctus,sanctus,sanctus  (ibid.)  clamare, 
nisi  Greatoris  gloriam,  quam  agnovimus  intus,in 
aperto  praedicare  ?His  breviter  explanatis  ea,  quae 
sequuntur,  deinceps  tractare  incipiamus.  Restat 
enim  ut  postquam  ostendimus  quid  sibi  vult,quod 
caput  Domini,et  pedes  ejus  nobis  abscondita  esse 
leguntur,  etiam  quid  de  reliquo  corpore  cogitan- 
dum  sit  demonstremus.Si  ergo  caput  Dei  dicimus 
esse  quod  fuit  ante  constitutionem  hujus  mundi, 
et  pedes  ejus  quod  futurum  est  post  consumma- 
tionem  saeculi,  recte  longitudinem  corporis  ejus 
accipimus,quod  inter  principium  et  finem  medium 
est  spatium  temporis.  Gaput  ergo  et  pedes  tegun- 
tur,  quia  prima  et  novissima  investigare  non 
possumus.  Gorpus  apparet,quia  ea  quae  media  in  p 
hoc  praesenti  saeculo  geruntur,  videmus.  Hoc  cor- 
pus  est  Ecclesia,  quae  coepit  a  principio  mundi,et 
usque  ad  finem  saeculi  durabit.  Haec  est  arca,  de 
qua  loqui  proposuimus,  quae  a  capite  usque  ad 
pedes  pertingit,  quia  a  principio  usque  ad  finem 
persuccessionemgenerationum  sancta  Ecclesia  se 
extendit.Sed  sciendum  est  quod  sicut  in  persona 
hominis  alia  sunt  circa  corpus  ejus,  et  neque  in 
corpore  sunt,  neque  de  corpore,  ita  etiam  est  in 
corpore  Ghristi,  id  est  Ecclesia.  quae  habitat  in 
medio  pravae  nationis,et  dum  aasuitus  infidelium 
excipit,  quasi  quibusdam  fluctibus  procellosis 
foris  arca  tunditur;  dum  vero  a  falsis  fratribus 
tribulationem  sustinet,  quasi  quibusdam  noxiis 
humoribus  intus  corpus  torquetur.  Quaecunque 
ergo  corpori  contraria  sunt  siye  iutus  sive  extra 


sint,  non  sunt  de  corpore.  Quod  autem  brachia 
Domini  hinc  inde  complectuntur  omnia  hoc,signi- 
ficat,  quod  sub  ejus  potestate  sunt  universa,  et 
nemo  manum  ejus  vel  dextram  ad  praemium,  vel 
sinistram  ejus  effugere  potest  ad  supplicium.Gur 
ergo  amplius  membra  de  salute  corporis  sollicita 
sint,  quae  talem  capitis  potestatem  agnoverunt  ? 
Ipse  novit  quid  expediat  corpori  suo,  qui  et  per 
compassionera  sentit  periculum,et  per  potestatem 
praestat  remedium.  Ipse  est,  qui  in  mari  viam 
ponit,  quia  corpus  suum,  id  est  Ecclesiam  suam, 
quasi  arcam  in  diluvio,  sic  inter  hujus  vitae  pro- 
cellas  regens  usque  ad  portum  quietis  aeternae  per- 
ducit.  Si  ergo  salvari  cupimus.oportet  nos  intrare 
hanc  arcam.  Et  sicut  supra  dixi,  hanc,  arcam  in 
nobis  debemus  facere,ut  possimus  intra  nos  in  ea 
habitare.  Non  enim  sufficit  si  extra  nos  in  ea  su- 
mus,  si  non  etiam  didicerimus  qualiter  in  nobis 
habitare  eam  debeamus.Ad  quod  nobis  tria  prin- 
cipaliter  consideranda  sunt,primum  qualiter  eam 
debeamus  aedificare  in  nobis,  secundum  qualiter 
eam  debeamus  intrare  in  nobis,  tertium  qualiter 
eam  debeamus  habitare  in  nobis. 

Sed  ecce  dum  de  una  arca  loqui  proponimus,ita 
per  consequentiam  rerum  ducitur  mens  nostra,ut 
jam  non  de  una  tantum,sed  de  quatuor  loquendum 
nobis  videamus.  E  quibus  duae  visibiles  exterius 
visibiliter  factae  sunt,duae  autem  invisibiles  invi- 
sibili  8tructura  intus  invisibiliter  fiunt.Prima  est, 
quam  fecit  Noe  securibus  et  dolabris  ex  materia 
lignorum  et  bitumine.  Secunda  est,  quam  fecit 
Ghristus  per  praedicatores  suos  ex  collectione  po- 
pulorum  in  una  fidei  confessione.  Tertia,  quam 
sapientia  quotidie  aedificat  in  cordibus  nostris  ex 
jugi  legis  Dei  meditatione.  Quarta  est,quam  ma- 
ter  gratia  operatur  in  nobis  ex  confoederatione 
multarum  virtutum  in  una  charitate.Primaestin 
te,  secunda  in  fide,  tertia  in  cognitione,quarta  in 
virtute.  Primam  vocemus  arcam  Noe,  secundam 
arcamEccle8iae,tertiam  arcam  sapientiae,quartam 
arcam  matris  gratise.  Quodammodo  tamen  una 
ubique  arca  est,quia  unica  ubique  similitudo  est, 
et  non  discrepare  debet  in  nomine,quod  non  dis- 
crepat  in  proprietate,  una  est  forma,diveraa  ma- 
teria,  quia  quod  est  in  ligno,hoc  est  in  populo,et 
quod  est  in  mente,  idem  est  in  charitate.  Nos  ta- 
men  specialiter  de  arca  sapientiae  loqui  suscepi- 
mus,  et  idcirco  reliquarum  trium  expoaitionem 
breviter  transcurremus,  ut  in  explanatione  hujus 
postmodum  liberius  morari  valeamus. 
Gap.  IU.  De  forma  et  quantitate  arcce  secun-  . 

dum  litteram. 

Qui  8tudiosus  indagare  capiunt  earum  rerum 
veritatem,  quae  de  arca  Noe  secundum  litteram 
referuntur,  duo  praecipue  inquirere  debent,  vide- 
licet  formam  et  quantitatem  arcae.  Et  de  forma 
quidem  aic  dicit  Origenes  :  «  Ego  puto  quantum 
ex  his  quae  describuntur  apparet,  quatuor  angu- 
lis  ex  imo  consurgentem  eisdemque  paulatim 
usque  ad  summum  in  augustum  attractis  in  spa- 
tium  unius  cubiti  fuisse  collectam.  •  Gui  senten- 
tt*  plura  refragari  videntux^  ^uxaux^  ^s^&ss^ 


627  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA.  628 

forma  ad  natandum  non  videtur  esse  idonea.  A  pariete  integro  permanente  intrinsecus.  Et  hos 


Coristat  namque  tantae  molis  machinam,  tot  et 
tantis  onustam  animalibus,atque  cibariis,nequa- 
quam  ita  potuisse  supernatare  venientibus  aquis, 
ut  non  ex  magna  parte  sui  deorsum  premeretur; 
cujus  rei  experimentum  adhuc  capere  possumus 
in  navibus  magna  gestantibus  onera.  Si  ergo,  ut 
dicitur,statim  ab  imo  contrahi"coepit,ut  intumes- 
centes  fluctus  latera  hinc  inde  inclinantia  non 
repellerent,8ed  exciperent,et  non  tam  aquae  arcam, 
quam  arca  aquas  portaret?quomodo  fieri  poterat, 
ut  non  tota  statim  ad  ima  descenderet  ;  rursum 
cum  dicit.  Pones  ostium  in  latere  deorsum 
(Gen.  vi).  Per  latus  deorsum  videtur  significare 
parietem  lateralem  ad  differentiam  lateris,  quod 


nidos  dicunt  factos  esse  propter  illa  animalia,qu» 
nec  semper  in  aqua  nec  semper  in  arida  degere 
possunt,  sicut  est  lutra  et  vituli  marini.  Haec  de 
forma  arcae  dicta  sunt. 

De  quantitate  dicitur  :  Trecentorum  cubito- 
rum  erit  longitudo,  quinquaginta  latitudo, 
tringinta  altitudo  (Gen.  vi).  Sed  sunt  qui  di- 
cant,  quod  haec  magnitudo  ad  tot  genera  anima- 
lium,  et  ad  eorum  cibos,  quibus  per  annum  inte- 
grum  vescerentur,  capiendos  non  sufficeret.Quam 
qusestionem  doctores  hac  ratione  solvunt.  Aiunt 
namque  quod  Moyses,  qui  ut  de  eo  Scriptura  tes- 
tatur  omni  sapientia  iEgyptiorum  fuerat  eruditus 
secundum  autem  geometricam,  quam  prsecipue 


sursum  erat  in  tecto,  in  quo  fortassis  fenestra  B  jEgyptii  callent,cubitorum  numerum  in  hoc  loco 


posita  fuit.Et  iterum  dicit :  Aperiens  Noe  tectum 
arcce  (Gen.vin),  satis  consequenter  innuit  ipsam 
arcam  deorsum  habuisse  parietes,  quibus  super- 
positum  fuit  tectum,quod  erat  supremse  mansioni, 
in  qua  homo  morabatur,contiguum.  Propter  has, 
et  alias  hujuscemodi  causas,  videtur  nobis  quod 
in  ipsa  arca  parietes  in  quatuor  partibus  fuerint 
erecti  quibus  tectum  superpositum  in  cacumine 
suo  ad  mensuram  unius  cubiti  contraheretur. 
Gujus  autem  altitudinis  fuerint  parietes  ipsi,hoc 
auctoritas  non  dicit,  sed  tamen  quantum  conjici- 
mus  altitudo  parietum  usque  ad  fundum  quartae 
mansionis  extendebatur.  Affirmant  namque  doc- 
tores  ostium  arcae  inter  secundam  et  tertiam  man- 


posuit,  qua  in  sex  cubitis  unus  deputatur.  Quae 
utique  ratio  si  observetur  in  hujus  arcae  mensu- 
ra,  invenientur  tanta  spatia  longitudinis,  et  lati- 
tudinis,  et  altitudinis,  quse  vere  totius  mundi  re- 
paranda  germina,  et  universorum  animantium 
capere  potuerint  re  divina  seminaria.  Sciendum 
quoque  est,  quod  illa  animalia,  quae  non  de  coitu 
generantur,  sed  de  humore  terrae  vel  cadaverum, 
sive  cujuslibet  alterius  rei  corruptione,  vel  illa, 
quae  ex  commistione  diversi  generis  nascuntur, 
ut  muli  et  burdone8,necesse  non  fuit  in  arca  con- 
tineri.  Ex  quibus  colligitur  non  fuisse  impossibi- 
le,  ut  reliquiorum  omnium  animantium  semina- 
ria  reparanda  tantae  capacitatis  locus  contineret. 


sionem  locatum,  ita  ut  lumen  ejus  fundo  tertiae  Q  Si  autem  libet  diligentius  inquirere  ea,  quse  ad 


mansionis  esset  contiguum.  Introitus  autem  ejus 
sursum  in  latere  ejusdem  mansionis  excisus,  ita 
utabostio  duse  quidem  mansionesdeorsumessent, 
tres  vero  sursum.  Et  unam  dicunt  ad  fimum  ani- 
xnalium  recipiendum  ordinatam,  secundam  ad 
cibaria  eorum.In  tertia  fuisse  indomita  animilia, 
in  quarta  mitia  animalia,in  quinta  (quae  suprema 
erat)  homines  et  volatilia.  Et  verisimile  est,quod 
dusB  illae  inferiores  mansiones  natante  arca  deor- 
sum  inter  aquas  premerentur.  Tertiu  vero,in  qua 
animalia  erant.  qu»  spiramento  aperti  aeris 
eguerunt,prima  supra  aquas  emineret,ita  ut  foris 
per  aquam  ad  arcam  ascendentibus  ostium  fere 
per  planum  occurreret.Et  secundum  huncmodum 


geometricaliumdimen8ionum  rationem  pertinent, 
magna  hic  horum  elucet  disciplina,  ex  quibus 
nos  pauca  brevitatis  perstringimus.  Digitus  est 
para  minima  agrestium  mensurarum  propriam 
appellationem  habentium.  Quidquid  enim  digito 
minus  est  a  partibus  respondemus,  ut  est  secun- 
da,  tertia  vel  quarta  pars.  Per  quem  videlicet  di- 
gitum  sic  mensuramus,  ut  per  transversum  polli- 
cem  pollici  lateraliter  conjungentes  radices  un- 
guium  recta  linea  respondere  faciamus.  Et  haec 
ratione  quatuor  digiti  faciunt  palmum  unum, 
quatuor  palmi  faciunt  pedem  unum.Pes  et  dimi- 
dius  cubitum  parvum,  sex  parvi  cubiti  cubitum 
magnum,  et  sic  magnus  cubitus  habebit  novem 


fortassis  dictum  est :  Pones  ostium  deorsum.Vel  t%  pedes.  Parvus  sesqui  pedem.  Longitudo  ergo  tre- 


deorsum  ideo  quia  in  quacunque  mansione  pone- 
retur,  deorsum  erat,  ut  arca  intrantium  pedes 
exciperet. 

Si  vero  quaeritur  utrum  aequalis  fuerit  altitudo 
singularum  mansionum  necne,  nos  quidem  ex 
auctoritate  probare  non  possumus,quid  inde  sen- 
tiendum  sit.  Interim  tantum,  quod  auctoritati 
contrarium  non  sit,  nobis  concedi  postulamus. 
Volumus  enim  sic  distinguere,ut  primae  mansioni 
demus  in  altitudine,  quatuor  cubitos,  secundae 
quinque,  tertiae  sex,  quartae  septem,quintae  octo, 
et  sic  altitudo  parietum  quindecim  habebit  cubi- 
tos,  et  quindecim  altitudo  tecti. 

In  parietibus  hujus  arcae  foris  facti  erant  nidi 
■ive  mansiunculae  quasi  ad  ipsos  parietes  affixi, 
lia  ut  introitus  eorum  extrinseeuB  pateret,  ipso 


centorum  cubitorum  magnorum  habebat  parvos 
cubitos  mille  octingentos.  Pedes  duo  miUia,  et 
septingentos.  Palmos  autem  decem  millia  et  oo- 
tingentos,  digitos  vero  quadragintatria  [duo]mil- 
lia  ducentos.  Rursus  quinque  pedes  faciunt  pas- 
sum  unum,  centum  viginti  quinque  passus  sta- 
dium  unum,  octo  stadia  milliare  unum.  Ac  per 
hoc  patet,  quod  haec  arca  in  longitudine  sua  ha- 
buit  passus  quingentos  quadraginta,  et  stadia 
quatuor  (id  est  dimidium  milliare)  et  quadragin- 
ta  passus.  Simili  ratione  possunt  ista  in  latitudi- 
ne  et  altitudine  reperiri.  Quod  si  etiam  scire  de- 
lectat,  quod  quadratorum,sive  pedum,  sive  cubi- 
torum  fuerit  embadion,  id  est  arca,  multiplicata 
majus  latus  per  minus,et  quot  a  summa  inde  ex- 
creverit,tot  quadratorum  erit  arca.  Verbi  gratia : 


629 


DE  ARGA  NOE  MORALI.  LIB.  I. 


630 


Dic  quinquagies  trecenti  fiunt  quadecim  millia, 
tot  cubitorum  quadratorum  est  arca.  Et  sic  de 
aliis :  Si  hujustetragoni  diagonalem  lineam  quae- 
ris,  haec  tibi  sit  regula.  Multiplica  utrumque  la- 
tus,  id  est  majus,  unumquoque  per  se,  ac  deinde 
illius  summae,  quae  inde  excrescit,  in  unum  coa- 
cervatae  latus  quaere,  et  hoc  prodiagonio  habeto. 
Verbi  gratia  Dic  trecenties  trecenti  fiunt  nona- 
ginta  millia  :  Dic  quinquagies  quaquaginta  fiunt 
duo  millia  quingenti.  Hujus  summae  latus  est 
trecenti  quatuor  et  semis  unum,hoc  est  non  inte- 
grum.  Si  dimidium  hujus  sumis,  habes  centum 
quinquaginta  duo  et  semis  uno  minus.  Haec  est, 
quse  axtenditur  ab  angulo  usque  ad  medium.  Si 
hanc  habueris  pro  base,  et  in  medio  arcae  in  al- 
titudinem  tringinta  cubitorum  ratetum  erexeris, 
et  de  ipso  rateto  a  supremo  tertiae  mansionis  sur- 
sum  quindecim  sumpseris,  et  hoc  pro  rateto  ha- 
bueri8,  eique  pedetenus  hanc  basim  secundum 
geometricalem  regulam  comparaveris,videbis  mi- 
rabili  ratione  omnes  angulares  hypotemisas  in 
mensuram  centum  quinquaginta  duorum,  et  se- 
mis  provenire.Similiter  si  basim  a  fronte  hincin- 
de  venientem  cum  rateto  contuleris,videbis  etiam 
hypotemisas  a  frontibus  procedentes  in  centum 
quinquaginta  duo  semis  porrigi.Quae  autem  a  la- 
teribus  veniunt  hypotemisae  in  viginti  octo ,  et 
semis  extendentur  habentes  bases  viginti  quin- 
que  cubitorum.  Regula  inveniendi  hypotemisam 
haec  est  ut  ratetum  in  se  multiplices,  similiterba- 
sim  in  se,  et  has  summas  simul  componas,  et  il- 
liu8  numeri,  qui  inde  excrescit  latus  pro  hypote- 
misa  habeto.  In  hac  autem  arca  hypotemisae  vi- 
cem  gerunt  tigna  oblique  ab  imo  ad  superiora 
porrecta. 

Ratenus  eststylus  in  medio  arcae  erectus  usque 
ad  supremum  cubitum.  Basis  est  linea  jacens  ab 
angulo  arcae  usque  ad  ratetum  porrecta.Diagonalis 
linea  vocatur,quae  protenditur  ab  angulo  in  angu- 
lum  illi  oppositum.  In  trigonis  his,  ettetragonis 
multa  alia  invenies  ad  subtnitatem  geometricae  dis- 
ciplinaepertinentia,quaeomniano8  propter  fasti- 
dium  declinamus.Sunt  alii,qui  dicunt  in  arca  non 
fuisse  nisi  tresmansiones,et  ex  his  unam  semelca- 
meratam,  mediam  bicameratam,  supremam  trica- 
meratam;et  aiunt  has  distinctiones  mansionum 
Scripturarum  appellasse  caenacula  ;  ipsas  autem 
mansionestres  tristega.Et  hanc  formam  nos  idcir- 
copotius  quam  reliquas  depinximus,quianon  faci- 
lealtitudinem  parietum  in  plano  demonstrare  po- 
tuimus.  In  hac  enim  forma  tigna  hinc  inde  sur- 
gentia  paulatim  contrahuntur  donec  in  cacumine 
ad  unius  oubiti  mensuram  conveniunt. 

Cap.  IV.  De  arca  Ecclesice,  seu  Ecclesia 

Hsec  8ecundumlitteram  dicta  sunt  de  arca  Noe. 
Restat  nunc  ut  videamus,quae  sit  arca  Ecclesiae, 
vel  ut  expressius  loquar,  ipsa  Ecclesia  arca  est, 
quam  summus  Noe,  id  est  Dominus  noster  Jesus 
Ghri8tus,gubernator,et  portus  inter  procellas  hu- 
jus  vit»  regens  per  seducitadse.Trecentorumcu- 
bitorum  longitudo,  praesens  saeculum  designat, 
quod  tribus  temporibus  decurrit,  id  est  tempore 


A  naturali8legis,temporegrati8e,perquae  sanctaEc- 
clesia  a  principio  mundi  usque  ad  finem,  a  prae- 
senti  vita  ad  futuram  gloriam  tendit.  Quinqua- 
ginta  cubitorum  latitudo  universos  fideles  signi- 
ficat,qui  sub  uno  capite  sunt  constituti,  id  est 
Ghristo.Nam  quinquaginta  constat  ex  septies  sep- 
tem,  id  est  quadraginta  novem,qui  numerus  uni- 
versitatem  fidelium  designat,  et  uno  superaddito, 
quod  8ignificat  Ghristum  qui  est  caput  Ecclesice 
suas  (Ephes.v),  et  finis  desideriorum  nostrorum. 
Proptervjuodin  unocubite  consummatur.Altitudo 
tringinta  cubitorum  significat  tringinta  volumi- 
na  divinae  paginae,id  est  viginti  duo  Veteris  Tes- 
tament,  et  octo  Novi,  in  quibus  summa  omnium 
continetur,  quae  Deus  vel  fecit  vel  facturus  est 

B  propter  Ecclesiam  suam.  Tres  mansiones  signifi- 
cant  tres  ordines  fidelium,  qui  sunt  in  sanctaEc- 
clesia,  quorum  primi  utuntur  mundo,  licite  ta- 
men.  Secundi  fugiunt  et  obliviscuntur  mundum. 
Tertii  jam  obliti  sunt  mundum,  et  ii  sunt  pro- 
pinqui  Deo.  Quod  in  superioribus  arca  contrahi- 
tur,  in  inferioribus  dilatatur,  hoc  significat,quod 
in  sancta  Ecclesia  major  est  numerus  carnalem 
vitam  ducentium  quam  spiritualium,  ita  ut  sem- 
per  quanto  perfectiores,  tanto  sint  pauciores.  In 
supremo  ad  unius  cubiti  mensuram  arca  contra- 
hitur,  quia  Ghristus  caput  Ecclesiae  suae,  qui  est 
Sanctus  sanctorum,  per  naturam  consimilem  in- 
terhomines  est  etpervirtutem  singularem  supra 
homines  est.  Gentum  anni,  in  quibus  aedificata 

G  est  arca,idem8ignificantquodcentum  cubiti.Nam 
centum  anni  significant  tempus  gratiae,  quia 
sancta  Ecclesia,  quae  ab  initio  mundi  coepit,  in 
tempore  gratiae  per  immolationem  Agni  immacu- 
lati  redemptionem  accepit.  Tunc  namque  fabri- 
cata  est  arca,  quando  de  latere  Ghristi  in  cruce 
pendentis  in  sanguine  et  aqua  profluxerunt  Ec- 
clesiae  sacramenta.Quando  Agnus  immolatus  est, 
tunc  est  sponsa  Agni  nata.  Quando  Adam  sopo- 
ratus  est,  tunc  Eva  fabricata  est  (Gen.  n).Ascen- 
dit  sponsus  noster  thalami  sui  lectum,  dormivit, 
moriendo  exhibuit  quod  ab  initio  profuit 
fecit  quod  ab  initio  fuit.  Vide  an  idem 
dicere  velit  Scriptura,  quando  loquitur  de 
fabricatione  hujus  arcae,  hoc  est  Ecclesi».  Quid 

^  dicis?  A.  In  libro,  inquit,  vitce  Agni  qui  occu 
sus  est  ab  origine  mundi  (Apoc.  xiii).  Qui  est 
hoc  ?  In  fine  saeculi  in  carnem  venit  Filius  Dei, 
permisit  se  crucifigi  pro  salute  hominum,  pefmi- 
sit  se  occidi,  permisit  se  immolari.  In  fine  ergo 
saeculi  occisus,  et  quomodo  stare  potest  quod  di- 
citur  occisus  est  ab  origine  mundi  ?  Nunquid 
prius  potuit  occidi  quam  incarnari  ?  Nihil  adhuc 
mortale  habuit,  et  quomodo  mori  potuit  ?  Quod 
si  ab  initio  occisus  est,  prius  occisusest  quam  in- 
carnatus  est.  Si  ab  initio  occisus  est,  non  jam  se- 
mel,  sed  saepe,imo  semper  occisus  est.  Nam  quod 
ab  initio  f uit,  semper  f uit ;  et  quod  ab  initio  est, 
semper  est.Sed  fortasse  si  dixeris,  occisus  est  ab 
initio,  id  est,  iia  qui  fuerunt  ab  initio,  hoc  est  ad 
redemptionem,  ad  salutem,  ad  reconciliatem  eo- 
rum,qui  fueruat  ab  uc&fo^\A^^t\>afc  ^A.^ 


631 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PABS  H.  —  DOGMATIGA. 


632 


citur  ab  initio  determines  non  tempus  occisionis  A  plationis  ad  ipsum  non  inclinamur.  Unde  recte 


sed  salutisjam  inconveniens  nullum  erit,si  et  se- 
mel,  et  ab  initio  dicatur  esse  occisus.Prius  etiam 
mors  ejus  profuit,  quam  fuit  prius  promissio.  ac 
deinde  exhibitio.  Ab  initio  ergo  saeculi  occisus  est, 
quia  ab  initio  sa^culi  illi  fuerunt,  pro  quibus  in 
fine  sseculi  occisus  est.  Sed  tamen  quando  induit 
decorem,  id  est  carnem  immaculatam,carnem  im- 
pollutam,  carnem  speciosam  de  virgineis  mem- 
bris  assumpsit,  et  praecinxit  se  fortitudine,  id  est 
per  crucis  trophaea  aerias  potestates  debellavit,ex 
tunc  parata  est  sedes  ejus  ex  tunc  redempta  est 
ecclesia  ejus,  extunc  raducta  est  ovis,  quse  perie- 
rat,  extunc  ccslestis  regni  aditus  patefactus  est, 
qui  prius  clausus  fuerat.  Vides  ergo  nunc  quo- 


in  Canticis  canticorum  sponsa  dilectum  suumpo** 
parietem  starefCan*.  njcommemorat,quia"quan- 
diu  hujus  corruptionis  tegmine  circumdamur, 
quasi  quodam  pariete  interposito  ab  ejus  facie 
prohibemur.  Quarta  autem  et  quinta  mansio  in 
ascensu  suo  ad  unum  colliguntur,  quia  animae 
sanctorum  et  nunc  deposito  carnis  onere  in  con- 
templatione  sui  conditoris  laetantur,  et  cum  ite- 
rum  corpora  sua  immortalia  et  impassibilia  rece- 
perint,  tunc  plenius  et  vicinius  ei  per  contempla- 
tionis  praesentiam  adhaerebunt.  Quod  enim  arca 
in  tecto  suo  sursum  in  unum  coUigitur,  quid 
aliud  signiflcat,  nisi  quod  cum  ab  hujus  vitae  te- 
nebris  educti  fuerimus,  tunc  omnium  desiderio- 


modo  arca  et  trecentorum  cubitorum  longa  est,  B  rum  nostrorum  finem  ad  unum  referemus,  quo- 


ettamen  non  trecentis,  sed  centum  annis  fabri- 
cata  est,  quia  Ecclesia,  quse  ab  initio  saeculi  fuit, 
in  fine  saeculi  redempta  est.Quod  vero  sexies  lon- 
ga  est  ad  latitudinem  suam  hsec  arca,  et  decies 
ad  altitudinem,suam,  humani  corporis  instar  os- 
tendit,  in  quo  Christus  apparuit ;  nam  et  ipsa 
corpus  ejus  est.  Corporis  enim  longitudo  a  aver- 
tice  usque  ad  vestigium  sexies  tantum  habet 
quantum  latitudo,quae  est  ab  uno  latere  usque  ad 
alterum  latus,  et  decies  tantum  quantum  et  alti- 
tudo,cuju8  altitudinis  mensura  est  in  latere  a 
dorso  in  ventrem,  velut  si  jacentem  hominem 
metiaris  supinum  sive  pronum,  sexies  tantum 
longitudinis  est  a  capite  usque  ad  pedes,  quan- 


niam  sicuti  est,  Deum  videre  ccepimus,  ut  jam 
nil  libeat,  nisi  ejus  faciem  sine  intermissione  in- 
tueri,  ejus  dulcedine  sine  fastidio  satiari,  ejus 
amore  sine  defectu  perfrui.  Hoc  est  enim  ad  ip- 
sum  tendere,et  ad  ipsum  pertingere,  semper  eum 
et  per  desiderium  quaerere,  et  per  cognitionem 
invenire,  et  per  gustum  tangere.  Xlli  mansioni, 
quse  fundo  erat  contigua,  deputatus  erat  fimus 
animalium,  qui  recte  vitam  carnalium  exprimit, 
quoniam  ii  qui  carnis  desideriis  inserviunt,  quid 
aliud  quam  putredo  fiunt  ?  Secunda  abhinc  man- 
sio  continet  cibaria  animalium  per  quae  conve- 
nienter  designantur  ii,  qui  in  sancta  Ecclesia 
quemdam  medium  8tatumtenent,quineque  pror- 


tum  latus  a  dextrain  sinistram,  vel  a  sinistra  in  c  sus  per  illicita  desideria  carni  succumbunt,neque 


dexteram,  et  decies  quantum  latus  a  terra.Sexies 
est  numerus  quinquagenarius  in  trecentis,  et  sex 
setates  sunt  in  tribus  temporibus  saeculi.  Vel  tre- 
centi  significant  fidem  Trinitatis,vel  crucem  prop- 
ter  Tau,  quod  in  numeris  trecentos  significat,  et 
adhuc  apud  suos  formam  retinet  crucis.Quinqua- 
ginta  remi&sionem  peccatorum  designant,  trigin- 
ta  mensuram  aetatis  plenitudinis  Christi.  Secun-. 
dum  illam  sententiam,  qua  intrinsecus  aititudi- 
nem  arcae  distinguimus  in  quinque  mansiones, 
arca  est  Ecclesia ,  et  quinque  mansiones  sunt 
quinque  status,  tres  praesentis  vitae,  et  duo  futu- 
rse.  Primu8  status  est  illorum  hominum,  qui  di- 
cuntur  carnales,  de  quibus  dicit  Apostolus  :  Non 


per  contemptum  mundi  ad  dignitatem  spiritua- 
lium  pertingere  possunt.  Hi  autem  dum  a  spiri- 
ritualibus  spirituali  comparaates  pro  erogatione 
verbi  Dei  doctoribus  suis  terrenae  substantiae 
subsidia  reddunt  ,  quid  aliud  quam  sanc- 
toium  animalium  apotheca fiunt  ?  Tertia  denique 
mansio  animalia  quidem  tenet  sed  immansueta. 
per  quae  designatur  vita  spiritualium,  qui  quan- 
diu  in  hac  corruptione  tenentur,  et  legi  Dei  per 
rationem  subjecti  sunt,  et  tamen  in  sua  carne 
portant  per  quod  adhuc  legi  contradicunt.  Ani- 
malia  ergo  sunt,  quia  vivunt  per  rationem  men- 
tis  sed  immansueta  per  illicita  desideria  carnis. 
In  quarta  mansione  sunt  mitia  animalia,   quia 


potui  loqui  vobis  quasi  spiritualibus,  sed  qua-  j^  sicut  dicit  Apostolus  :  Qui  mortuus  est,  justifl- 


si  carnalibus  lac  vobis  potum  dedi,  non  escam 
(I  Cor.  ni).Secundu8  status  est  illorum  hominum 
qui  vocantur  animales,  de  quibus  dicit  rursum  : 
Animalis  homo  non  percipit  ea  quce  sunt  Dei 
(I Cor.u);  tertius  status  est  spiritualium,de  quibus 
ait :  Spiritualis  judicat  omnia,efipsea  nemine 
judicaturlbidem(lbidem);  quartusstatusest  ani- 
marumexutarum  acorpore;  quintus  statusestin 
animaetcorporeresurgentium,  qui  supremus  est, 
et  cubito  supremu  contiguus.Quod  res  inferiores 
mansionessecundum  attitudinem  parietum  indi- 
rectum  ascendunt,  et  versus  supremum  cubitum 
non  inclinantur,hoc  significat,quod  quantumlibet 
in  hac  vita  proficimus,adhuctamenafaciecondi- 
tori8  nostri  quasi  aversi  sumus,  quia  et  per  me- 
xitum  ascendimus,  sed  per  praesentiam  contem- 


catus  est  a  peccato  (Rom.  vi).Et  secundum  Pro- 
phetae  sententiam.  In  illa  die  peribunt  omnes 
cogitationes  eorum  (Psal.  cxlv).  Quoniam  ubi 
a  vinculis  carnis  corruptibilis  exeunt,  deinceps 
ab  illicitis  desideriis  mansuescunt.Quintam  man- 
sionem  homo  tenet,  et  volatilia.Per  hominem  de- 
signatur  vivacitas  rationis,  et  intelligentiae  in  vo- 
latilli  exprimitur  agilitas  incorruptibilis  naturse. 
Quando  ergo  mortale  hoc  induerit  immortali- 
tatem,et  corruptibile  hoc  vestierit  incorruptio- 
nem  (I  Cor.  xv),  tunc  mente  pariter,  et  corpore 
spiritales  effecti,  secundum  modulum  nostrum,et 
per  mentis  illuminationem  omnia  sciemus,  etper 
corporis  incorruptubilis  levitatem  ubique  esse  po- 
terimu8.  Volabimus  mente  per  contemplationem, 
volabimus  corpore  per  incorruptionem.   Discer- 


633 


DE  ARGA  NOE  MORALI.  LIB  I. 


634 


nemus  mente,  et,  ut  ita  dicam,  discernemus  et  A  vult  futura  consequi  bona,  ut  non  amittat  prae- 

sentia.  Quae  voluntas  nunquam  nos  ad  perfectio- 
nem  veram  perduceret,  sed  in  tempore  quodam 
teterrimo  collocaret,  nisi  hunc  tepidissiraum  sta- 
tum  intrinsecus  haec  insurgentia  bella  dirumpe- 
rent.  Nam  cum  huic  voluntati  faraulantes  volu- 
mus  nosmetipsos  paululum  relaxare,  confestim 
aculei  carnis  insurgentes,nequaquam  nos  in  illa, 
qua  delectamur,  teporis  puritate  innoxia  stare 
permittunt,  sed  ad  illam,  quam  horremus,  frigi- 
dam  et  plenam  sentibus  vitiorum  pertrahunt  viam. 
Rursum  cum  succensi  fervore  spiritus  opera  car- 
nis  volumus  extinguere  sine  ullo  respectu  fragi- 
litatis  humanae,  et  nosmetipsos  totos  ad  immode- 
rata  virtutum  studia  cordis  elatione  conferre,  im- 


corpore,  quando  ipsi  sensus  nostri  corporei  ver- 
tentur  in  rationem,  ratio  in  intellectum,  intellec- 
tus  transibit  in  Deum ,  cui  nos  conjungemur  per 
unum  mediatorem  Dei,  et  hominum  Dominum 
Jesum  Christum. 

Quod  autem  forma  arcse  desuper  ad  similitudi- 
nem  curte  pyramidis  usque  ad  summum  cacu- 
men  non  pervenit,  hoc  significare  potest,  quod 
quid  infra  Deum  est,  minus  perfecto  est,  quia  et 
ipse  redemptor  noster  secundum  formam  suscep- 
tae  humanitatis  minor  patre  est,  et  ipse  hoc  Patri 
per  obedientiam  subjicit,  quod  ipse  a  Patre  per 
aequalitatem  majestatis  non  accepit.  Si  quis  au- 
tem  voluerit  indagare  mysteria  numerorum,quos 


suprain  altitudine  unius  cujusquemansionisdis-  B  becillitas  carnis  interpellans   ab  illa  reprehen- 


tribuimus,  videbit  congrue  quaternarium  primae 
mansioni  deputatura.  Quia  enim  corpus  huma- 
num  ex  quatuor  elementis  componitur,  ex  qua- 
tuor  humorum  complexione  compaginatur,  recte 
carnalium  vita,  qui  voluptatibus  corporis  deser- 
viunt,  per  quaternarium  exprimitur.  De  hinc  qui- 
narius  p  -opter  quinque  sensus  apte  animales  ho- 
mines  figurat,  qui  quamvis  flagitiis  carnalibus 
turpiter  nonsubjaceant,  quia  tamen  quae  sitdele- 
ctatio  spiritus  non  noverunt,  ea  quae  foris  ad  de- 
lectationem  sensuum  pertinent,sequuntur  et  dili- 
gunt.  Senarius  propter  perfectionem  operum  spi- 
ritualibus  congruit.  Septenarius,  quia  requiem 
significat,animarum  est  in  spe  requiescentium  et 


sibili  nimietate  spiritus  revocat,  ac  retar- 
dat,  et  ita  fit  utraque  concupiscentia  tali  col- 
luctatione  alterna  sibimet  repugnante  ,  ut  ani- 
mae  voluntas,  quae  nec  totam  se  carnalibus 
desideriis  dedere,  nec  virtutum  laboribus  vult 
desudare,  quodam  justo  moderamine  tempe- 
retur,  quadam  aequalitatis  libra  in  statera  nos- 
tri  corporis  constituta,  quae  spiritus,  carnis- 
que  examine,  nec  a  dextra  mentem  spiritus  ar- 
dore  succensam,  nec  a  laeva  carnem  vitiorum 
aculeis  praeponderare  permittens,  tepidum  illum 
animalis  voluntatis  statum  excludit,  et  ad  illud 
quartum  quod  volumus  salubriter  venire  com- 
pellit,  ut  virtutes  non  otio  et  securitate,  sedjugi 


praestolantium   gloriam  resurrectionis .  Octona-  q  sudore  et  contritione  spiritus  acquiramus,  ne  in 


riu8,quia  signum  est  beatitudinis,  illis  convenit, 
qui  jam  receptis  corporibus  beata  immortalitate 
ltetantur.  Est  adhuc  aliud  quod  dicere  possumus 
de  tribus  primis  mansionibus,  habet  namque 
unusquisque  nostrum  tres  voluntates  in  se,  qua- 
rum  prima  est  carnalis,  secunda  animalis,  tertia 
spiritalis.  Garnalis  voluntas  est  laxare  frena  con- 
cupiscentiae  desideriis  carnalibus  per  omnia  sine 
retractione  obedire.  Legi  non  subesse,  neminem 
timere,  quidquid  libuerit  facere.  Gui  econtrario 
concupiscentia  spiritus  adversata  ita  desiderat 
tota  spiritualibu8  studiis  inhaerere,  ut  etiam  ne- 
ces8arios  carnis  usus  optet  excludere.  Inter  has 
igitur  utrasque  concupiscentias  animae  voluntas 


illo  perniciosissimo  tepore  permanentes,  ab  ore 
suo  nos  emovere  incipiat  Deus.  Hanc  vero  luc- 
tam  carnis  et  spiritus,  et  fructus  ejus  Apostolus 
manifestat  ubi  dicit :  Dico  autem  spiritu  arnbu* 
late,  et  desideria  carnis  non  perficietis.  Caro 
enim  concupiscit  adversus  spiritum,  et  spiri- 
tus  adversus  carnem.  Hcec  autem  sibi  invicem 
adversantur9ut  non  qucecunque  vultis,  illa  fa- 
ciatis  (Gal.  v).  Moraliter  autem.  Quisque  se  ab 
hujus  mundi  delectatione  separare,  et  virtutibus 
operam  dare  contendit,  cooperante  Dei  gratia, 
aedificare  debet  intus  aedificium  virtutum,  cujus 
longitudo  in  fide  Trinitatis  trecentos  cubitos  ha- 
beat,  in  latitudine  charitatis  quinquaginta,  in  al- 


in  meditullio  quodam  temperatiore  consistens,  jy  titudine  spei  quae  in  Ghristo  eat  triginta,ut  sitin 


nec  vitiorum  flagitiis  oblectatur,  nec  virtutum 
doloribu8  acquiescit ;  sic  quaerens  a  passionibus 
temperare  carnalibus,  ut  nequacjuam  consentiat 
dolores  necessarios  sustinere,  sine  quibus  desi- 
deria  spiritus  nequeunt  possideri,  donum  castita- 
tis  desiderans  obtinere  absque  castigatione  vel 
maceratione  carnis,  sinevigiliarum  labore  cordis 
puritatem  acquirere;  humilitatem  Ghristi  sine 
honoris  mundani  jactura  exhibere.  Postremo  sic 


bona  operatione  longus,  in  dilectione  amplus,  in 
desiderio  altus,  ut  cor  suum  habeat  ubi  Christua 
est  in  dextera  Dei  sedens.  Unde  et  ipsius  cruci- 
fixi  caput  in  altidune  crucis  positum  esi,  manus 
autem  in  altitudine  expansae  sunt,  ut  affectus 
cordis  nostri  usque  ad  inimicoft  diligendos  exten- 
datur.  In  longitudine  crucis  corpus  crucifixipo- 
situm  est,  ut  non  sit  remissa  operatio  nostra  sed 
extensa,  ut  perseveret  usque  in  finem. 


Patrol.  GLXXVI. 


<*k 


635 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGBfATICA. 


686 


LIBER  SECUNDUS, 


Cuju8  haec  sunt  capitula. 

Cap.  I.  De  arca  sapientia.  —  Cap.  II.  De  ostio,  tt  fenestra  ejusdem  arca.  —  Cap.  XW.De  qualuor  modis  exeundi 
per  actxonem.  —  Cap.  IV.  Dc  quatuor  modis  exeundi  per  contemplationem.  —  Cap.  V.  Quomodo  ramus  oliva  de- 
portetur  ad  arcam  sapientia  —  Cap.  VI.  De  tribus  mansion\bus  arca  sapientia,  sive  intellectualis.  —  Cap.  VII 
Quod  columna  in  medio  arca  hujus  ereda  sit.  —  Cap.  VIII.  De  diversitate  arcam  ascendentium.  —  Cap  IX.  De 
ligno  vita,  et  tibro  vita  in  columna.  —  Cap.  X  De  duobus  qua  sunt  in  ligno  :  et  rursum  de  libro  et  ligno  vita. 
—  Cap.  XI.  De  diversis  librisf  et  quis  liber  vita  dicatur.  —  Cap.  XII.  De  tribus  libris.  —  Cap.  XIII.  D§  tribus  ver- 
bis.  —  Cap.  XIV.  De  tribus  lignis  vita.  —  Cap.  XV,  De  tribus  libris  vita  —  Cap.  XVI.  De  tribus  verbis.  —  Cap. 
XVII  De  tribus  paradisisy  et  comparatione  trium  lignorum  qua  sunt  in  eis.  —  Cap.  XVIII.  De  arbore  sapientia^et 
vero  ligno,  ejusque  incrementis,  et  profectu. 


Gaj>.  primum.  De  arca  sapientice.  A 

Quod  dicere  volumus  de  arca  sapientiae  ita  di- 
stinguendum  est  ab  iis  quae  secundum  allegoriam 
superius  assignata  sunt  ecclesiae,  ut  quod  ibi  de- 
mon8tratum  est  in  re,  hoc  hic  quaeratur  in  cogi- 
tatione.  Habent  enim  quoddam  esse  suum  res  in 
mente  hominis,  ubi  illa  etiam,  quae  in  seipsis  vel 
jam  praeterierunt,  vel  adhuc  futura  sunt,  simul 
subsistere  possunt.  Et  in  hoc  quodammodo  ratio- 
nalis  anima  similitudinem  sui  Creatoris  habet, 
quia  sicut  in  mente  divina  omnium  rerum  causae 
aeternaliter  sinemutabilitate,  et  distinctione  tem- 
porali  substiterunt,  ita  etiam  in  mente  nostra 
praeterita,  praesentia,  et  futura  per  cogitationem 
simul  subsistunt.  Si  ergo  per  studium  meditatio- 
nis  assidue  cor  nostrum  inhabitare  coeperimus,  B 
jam  quodammodo  temporales  esse  desistimus,  et 
quasi  mortuimundo  facti  intus  cum  Deo  vivimus. 
Tunc  quidquid  fortuna  extra  molitur  facile  con- 
temnimus,  si  ibi  fixum  est  desiderium  nostrum, 
ubi  mutabUitati  non  subjacemus.  Ubi  nec  prae- 
terita  relinquamus,  nec  exspectemus  futura,  ubi 
nec  cupiamus  hujus  vitaeprospera,  nectimeamus 
adversa.  Habeamus  ergo  rectas,  habeamus  utiles 
et  castas  cogitationes ,  quia  de  tali  materia 
fabricabimus  arcam  nostram.Istasuntligna,qu8B 
in  aquam  missa  natant,  in  igne  posita  ardent, 
quia  tales  cogitationes  fluxus  carnalium  delecta- 
tionum  deorsum  non  premit,sed  flamma  charita- 
tis  incendit.Nec  timeas  hunc  ignem  in  tectistuis. 
Vae  tibi  si  non  arserit  ex  eo  tabernaculum  tuum.  c 
Postea  bituminabis  arcam  tuam  intus  et  extra. 
Extra  ut  mansuetudinem  exhibeas,  intus  ut  cha- 
ritatem  non  amittas.  NuUatenus  enim  in  secreto 
conscientiaa  tuae  suaviter  pausare  poteris,  nisi 
prius  malos,et  extra  per  mansuetudinemtolerare, 
et  intus  didiceris  per  charitatem  non  odisse.  Bi- 
tumen  calidae  naturae  est,  et  nascitur  de  terra 
fulminata,et  charitas  procreatur  in  anima  timore 
divini  judicii  percussa.  Deinceps  videamus  de 
mensura  arcae,  qualiter  fieri  possit  in  nobis  dixi- 
mus  supra  trecentos  cubitos  praesens  saeculum 
de8ignare.  Si  ergo  tu  cogitationem  tuam  duxeris 
ab  exordio  mundi  usque  ad  finem,  et  pertran- 
siens  consideraveris  quae,  et  quanta  Deus  mirabi- 
lia  propter  electos  suos  operatus  sit,  vel  adhuc 
operaturus,  trecentorum  cubitorum  longitudinem 


in  corde  tuo  metieris.  Si  cogitatione  percurris 
Ecclesiam,  et  vitam  fideUum  contemplatus  eam 
tibi  ad  exemplum  proponis,  et  in  latitudinem 
quinquaginta  cubitorum  cor  extendis.  Si  vero  di- 
vinae  paginae,  quae  trigintalibriscontinetur  scien- 
liam  adeptus  fueris,  in  altitudinem  triginta  cu- 
bitorum  cor  tuum  erigis.  Haec  est  arca,  quam  ae- 
dificare  debes.  Isti  sunt  termini  patrum  tuorum, 
quos  tibi  transgredi  non  licet,  quos  Altissimus 
constituit  juxta  numerum  fiUorum  Israel,  quando 
separabat  fiUos  Adam,  et  gentes  dividebat.  Haec 
est  terra,  quam  inhabitare  debes,  et  pasci  in  di- 
vitiis  eju8.  Requiesce  ergo  intra  hos  parietes,sub 
hoc  tecto  mane,  habita  in  domo  hac,  pro- 
ceUa  et  tempestas  foris  saevit,  quacunque  pro- 
dieris  naufragium  patieris.  Si  superbe  per  sapien- 
tiam  tuam  divina  secreta  rimari  conaris,  quaeno- 
bis  Deus  per  scripturam  suam  aperire  noluit,  al- 
titudinemtriginta  cubitorum  transcendis.Siusque 
in  finem  saecuU  non  credis  Ecclesiam  duraturam, 
sed  aUquando  Dei  destituendam  auxilio,  tunc 
centum  cubitorum  longitudinem  transis.  Si  fre- 
quenter  de  amatoribus  hujus  mundi,  et  de  vana 
conversatione  Ulorum  cogitare  delectaris  quin- 
quaginta  cubitorum  mensuram  transgrederis. 

Cap.  II.  De  ostio,  et  fenestra  hujus  arcce. 

Arca  dUuvn,  sicut  jam  dictum  est,  cordis  nos- 
tri  secretum  est,in  quo  latere  debemus  a  strepitu 
hujus  mundi.  Sed  quia  ipsa  nostrae  conditionis 
infirmitas  diu  nos  in  silentio  intimae  contempla- 
tionis  pausare  non  patitur,  exitum  habemus  per 
ostium  et  fenestram.Ostiumsignificat  exitum  per 
operationem,  fenestra  exitum  qui  fit  per  cogita- 
tionem.  Ostium  deorsum  est,  fenestra  sursum, 
quia  actiones  ad  corpus  pertinent,  cogitationes 
ad  animam.Hinc  estquodperfenestramaves  exie- 
runt,  per  ostium  bestiae  et  homines.  Quod  autem 
per  avem  animasignificetur,  et  perhominem  cor- 
pus,  habemus  ex  libro  Job  ubi  dicitur :  Homo 
ad  laborem  nascitur,avis  ad  volatum  (Job  v). 
Quoniam  sic  nati  in  hac  vita  sumus,  ut  ai  volu- 
mus  animam  per  contemplationem  sublevare,ne- 
cesse  sit  corpus  perexer  citia  laboris  atterere.  Quod 
vero  ostium  in  latere  positum  dicitur,  hoc  signi- 
ficat  quod  nunquam  a  secreto  cordis  nostri  per 
operationem  exire  debemus  ex  proposito  inten- 
tionis,  sed  ex  accidenti  occasione  neceasitatis.  Et 


637 


DE  ARCA  NOE  MORALI  LIB.  II. 


638 


fortassis  non  sine  causa  hoc  de  fenestra  tacuit  A      Prima  vox  dicit  accipe,   secunda  dicit  redde> 


Scriptura  ;  quia,  etsi  per  cogitationem  aliquando 
voluntate  exire  liceat,  nunquam  tamen  per  ope- 
rationem  foras  prodire  debemus,  nisi  ex  necessi- 
tate.  Quod  etiam  per  hoc  convenienter  innuitur, 
quod  homo  ipse  quando  voluitfenestram  aperuit, 
ut  aves  emitteret.  Ostium  vero  foris  aDeo  et  clau- 
sum,  et  rursum  apertum  ab  eo  esse  legitur,*  ut 
homo  exiret. 

Cap.  III.   De  quattwr  modis  exeundi  per  actionem. 

Quatuor  autem  modis  eximus  per  actionem.Ac- 
tiones  namque  aliae  sunt  carnales,  id  est  quae  ad 
usum  corporis  pertinent ;  aliae  spirituales,  qua 
pertinent    ad   instructionem    mentis.  Ad  utras- 


tertia  dicit  fuge  :  c  Accipe  benificium,  redde  de- 
bitum,  fuge  supplicium.  *  Prima  vox  est  famu- 
lantis,  secunda  admonentis,  tertia  comminantis. 
Vox  famulantis  est.  Coelum  dicit :  Ministro  tibi 
lucem  in  die  ut  vigiles ;  tenebras  innocte  utpau- 
ses.  Ego  ad  oblectationem  tuam  gratas  temporum 
vicissicitudines  pario,  tempore  veris,  et  aestatis 
fervorem,  autumni  plenitudinem  et  algorem  hie- 
mis.  Ego  alternantibus  incrementis  dierum  et 
noctimn  spatia  similirationedissimiliterextendo, 
ut  et  varietas  tollat  fastidium  et  ratio  pariat 
oblectamentum.  Aer  dicit :  Vitalem  tibi  praebeo 
flatum  et  omne  genus  avium  ad  tuum  mitto  ob- 
sequium.  Aqua  dicit :  Potum  tibi  praebeo,  sordea 
que  boni  et  mali  exeunt.  Qui  ad   explendam  vo-  B  purgo,  arentia  vegeto,  et  diversorum  genera  pis 


luptatem  terrenis  actionis  foris  inserviunt,  si- 
miles  8iintimmundisanimalibu8,quaede  arcaexie- 
runt.  Qui  autem  eas  ad  usum  necessitatis  admi- 
nistrant,  animalia  quidem  sunt,  sed  munda.  Qui 
vero  ecclesiastici  regiminis  curam,  quae  videlicet 
actio  spiritualis  est,  agendam  suscipiunt,  et  ase- 
creto  internae  quietis,  non  ex  ambitiono,  sed  ex 
praecepto  obedientiae  ad  publicum  prodeunt ;  si- 
miles  sunt  Noe,  qui  exiens  de  arca  sacrificiumob- 
tulit,  quia  saepe  tales  eos  magis  per  abstinentiam 
omnes  in  se  carnis  motus  occidunt,  quo  graviora 
internae  quietis  damna  per  occupationem  se  per- 
tulisse  cognoscunt.  Illiautem  qui  propter  gloriam 
propriam  honores  in  Ecclesia  suscipiunt,  et  cum 
80  in  sublimi  positos  vident,  caeteros  despiciunt,  q 
et  infirmioribus  quibu&que  in  Ecclesia  positis  ex 
compassione  condescendere  nolunt,  similes  sunt 
Gham,  qui  denudati  patris  verenda  derisit,  et  ab 
hoc  meruit  sententiam  maledictionis  accipere. 

Cap.  IV.  De  quator  modis  exeundi  per  contem 

plationem. 

m 

Quatuor  etiam  modis  eximus  per  contemplatio 
nem.  Primua  modus  est,  quando  consideramus 
omnem  creaturam  quid  sit  ex  se,  et  invenimus 
omnia  esse  vanitatem,  quia  omnis  creatura  sicut 
de  nullo  adesse  venit,  ita  et  quotidiana  immuta- 
tione  indicat,  quod  quantum  in  se  est  ad  nihilum 
tendit. 


cium  ad  tuum  esum  ministro.  Terra  dicit.  Ego 
te  porto,  te  nutrio,  pane  conforto,  vino  laetifico, 
omnigeni8  fructibus  oblecto,  diversis  animalibus 
mensastuasrepleo.  Vox  admonentis  est.  Mundus 
dicit :  Vide  homo  quomodo  amavit  te,  qui  prop- 
ter  te  fecit  me.  Servio  tibi,  quia  factussumprop- 
ter  te,  ut  et  tu  servias  illi,  qui  fecit  et  me,  et  te. 
Me  propter  te,  et  te  propter  se.  Si  sentis  benefi- 
cium,  redde  debitum.  Accipis  benignitatem,  redde 
charitatem.  Hoc  tribuit,  et  hoc  exigit  Deus.  Vox 
comminantis  est.  Ignis  dicit :  A  me  combureris. 
Aqua  dicit?  In  me  submergeris.  Terra  dicit:  A 
me  absorbeberis.  Infernus  dicit :  A  me  deglutie- 
ris.  Quia  omnis  creatura  sicut  ex  conditione  sua 
homini  famulatur,  sic  etiam  peccatoribus  pro 
malorum  meritorum  conscientia  comminatur,  ut 
in  singulis  creaturis  perpeti  timeant,quod  seme- 
ruisse  cognoscunt.  Propter  quod  etiara  dictum 
est,  quod  nemine  persequente  fugit  impius 
(Prov.  xxviii),  quoniam  ita  est  in  securitate  im- 
pius  pavidus,  sicut  justus  in  supplicio  securus. 

Quartus  modus  contemplationis  est,  quando 
inspicimus  creaturas,  secundum  hoc  quod  homo 
eis  uti  potest  ad  explendam  carnalis  concupis- 
centine  voluptatem,  et  in  eia  cogitamus  non  natu- 
ralis  infirmitas  subsidium,  sed  libidinis  oblecta- 
mentum.  Hoc  oculo  Eva  lignum  vidity  quam 
esset  pulchrum  visu,  et  ad  vescendum  suave, 
et  tulit  de  fructu  ejua,  et  comedit  (Gen.  m). 


Secundusmodusest,  quandoconsideramusquid  nQui  "ocmodo  Per  cogitationem  exeunt,  similes 
-  -  u  sunt  corvo,   qui  reversus  non   est,   quia  dum 


sit  in  eadem  creatura  ex  dono  Creatoris,  et  cer- 
nimus  in  ea  divinae  ratioms  similitudinem,  quia 
ipsa,  quse  pro  sua  conditione  mutabilitati  subja- 
cent,  dum  hoc  ex  beneficio  Creatoris  accipiunt, 
ut  nunquam  prorsus  esse  desinant,  quodammodo 
opus  temporale  aeterni  opificis  imitatur  stabilita- 
tem. 

Tertius  modus  est,  quando  consideramus  quo- 
modo  utatur  Deus  ministerio  creaturarum  adim- 
plenda  judicia  sua,  sive  pro  sua  misericordia  be- 
neficia  largiendo,  sive  pro  nostro  merito  suppli- 
cia.  In  hac  autem  consideratione  invenimus,  om- 
nia  6880  instrumentum  divinae  dispensationis,  et 
nostrse  pravitatis  argumentum.  In  hoc  genere 
contemplationis  audimus  omnem  creaturam  tri- 
bus  vocibus  nobis  loquente». 


foris  quod  male  delectat  inveniunt,  ad  arcam 
conscientiae  amplius  redire  nolunt.  Reliqua 
vero  tria  contemplationis  genera  in  exitu  co- 
lumbae  figurata  sunt,  quae  cum  emissa  esset,  et 
non  inveniret  ubi  requiesceret  pes  ejua,  reversa 
est  ad  vesperum  portans  ramum  olivae  virentis 
in  ore  suo.  Vacua  exiit,  sed  vacua  non  rediit, 
quia  foris  invenit,  quod  intus  non  habuit,  nec 
tamen  foris  amavit,  quod  intro  detulit. 


639  HUOONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA.  640 

Gap.  V.  Quomodo  ramus  olivce  deportetur  ad  A  saurus  absconditus  et  scientia  abscondita,  quce 


arcam  sapientice. 
Ramus  olivse  virentis  bonum  mentis  affectum 
demonstrat,  quia  saepe  sancti  viri  quanto  magis 
foris  opera  divina  aspiciunt,  tanto  magis  intus 
in  amoreGonditoris  inardescunt.Dum  enim  rerum 
prsesentium  mutabilitatem  aspiciunt,  continuo 
omnia  quae  in  hoc  mundo  pulchra  videntur,  eis 
in  cogitatione  vilescunt,  et  quasi  revertentes  oli- 
vam  in  ore  deferunt,  quoniam  eo  ardentius  Gon- 
ditoris  sui  speciem  concupiscunt,  quo  in  rebus 
conditis  quod  delectaret  minus  invenerunt.  De- 
lectabiliter  intus  mens  pascitur,  quia  delectabili- 
ter  foris  non  tenetur,  et  quasi  ad  arcae  suae  por- 
tum  reducta  jam  secura  tripudiat,  quae  in  mundi 


utilitas  et  utrisque  f  (Eccli.  xx.)  Scientiam  ab- 
scondo,  si  bonum  quod  novi  opere  non  ostendo, 
et  ideo  mihi  non  potest  prodesse,quod  cum  sciam 
habere  dissimulo.  Si  autem  operam  dedero  non 
tantum  ut  sciam,  sed  etiam  ut  agam  quae  bona 
sunt  et  utilia,  et  in  hoc  sedula  fuerit  cogitatio 
cordis  mei,  quatenus  virtutes,  quas  in  aliis  jam 
amare,  et  admirari  didici,  meas  faciam  per  exer- 
citium  disciplinae  et  formam  recte  vivendi,  tunc 
possum  dicere,  quod  utilis  sit  cogitatio  cordis 
mei,  et  tunc  ascendi  in  secundam  mansionem,  et 
cor  meum  in  unum,  jam  magis  collegi,  ut  non 
discurrat  per  ea  quae  vana  sunt,  et  ad  utilitatem 
non  pertinent.  Restat  tertium,  ut  cum  habere 


fluctibus  priu8  naufraga  erat.  Similiter  in  secun-  b  ccepero  opera  virtutum,  elaborem  quoque  ipsas 


do  genere  contemplationis  quoties  in  rebus  visi- 
bilibus  invisibilem  Dei  virtutem  et  sapientiam 
admirari  discimus,  quasi  ramus  olivae  ab  aquis 
ad  arcam  reportamus,  quia  in  rebus  mutabilibus 
extra  nos  illum  agnoscimus,  quem  in  nobis  im- 
mutabiliter  diligamus.  In  tertio  itidem  contem- 
plationis  genere  dum  j  udicia  ejus  foris  attendi- 
mus,  in  timore  ejus,  et  amore  intus  renovamur. 
In  primo  ergo  materia  vanitatis  inspecta,  in  no- 
bis  generat  contemptum  mundi,  in  secundo  si- 
mulacrum  rationis,  laudem  Dei,  in  tertio  instru- 
mentum  dispensationis  timorem  et  amorem  Dei, 
in  quarto  fomes  cupiditatis  incentivum  libidinis. 
Hunc  igitur  exitum  caveamus,  ne  egrediamur  te- 


virtutes  habere,  hoc  est,  ut  quod  foris  demons- 
tro  in  opere  intus  possideam  in  virtute.  Alioquin 
non  multummihi  prodest  habere  opere,niai  etiam 
virtutes  operum  habeam.  Si  ergo  ad  hoc  cogita- 
tionem  cordis  mei  instituo,  ut  quidquid  boni  in 
me  foris  humanis  apparet  aspectibus,  divinis,  in- 
tus  satagam  praesentare  obtutibus,  tunc  ascendi 
intertiam  mansionem,ubi  virtutes  sunt,quae  sunt 
necessariae.  Sed  inter  has  omnes  praecipue  una 
necessaria  est,  id  est  charitas,  quae  nos  Deo  con- 
jungit,  et  ideo  in  supremo  arca  ad  unum  colligi- 
tur ;  ut  jam  unum  cogitemus,  unum  exspecte- 
mus,  unum  desideremus  Dominum  nostrum  Je- 
sum  Ghri8tum.  In  prima  ergo  mansione  est  co- 


mere.  Nemo  de  conscientia  sua  confidat.    Dina  q  gnitio,  in  secunda  opus,  in  tertia  virtua,  in  su- 


intus  virgo,  intus  casta,  intus  columba  fuit,  sed 
quia  columba  seducta  fuit  non  habens  cor,  egres- 
sa  foras  colorem  pariter  cum  nomine  mutavit. 
Sic  enim  scriptum  est :  Egressa  est  Dina,  ut  vi- 
deret  mulieres  regiows  illius.  Quam  cum  vi~ 
desset  Sichem  filius  HemorEvcei,  princeps  ter~ 
rce  illius,  adamavit,  et  rapuit  eamy  et  dormi- 
vit  cum  illa,  vi  opprimens  virginem  (Oen. 
xxxrv).  Quae  vi  opprimitur  patet  quod  non  ideo 
exit  ut  corrumpatur.sed  tamen  quia  temereexiit, 
pudicitiae  suae  damna  etiam  invita  sustinuit.Quod 
autem  subjungitur,  conglutinavit  eam  sibi;  hoc 
est  corvus  cadaver  invenit,  et  amplius  ad  arcam 
redire  noluit. 


premo  praemiumvirtutisDominusJesus  Ghristus. 
Hos  gradus  habes  in  psalmo  ubi  dicit :  Bonita- 
tem,  et  disciplinamet  scientiam  (Psal.cxvin), 
si  convertas  scientiam,  et  disciplinam,  et  bonita- 
tem  doce  me  (ibid.)  Domine  Jesu  Christe. 

Gap.  VII.  De    columna    in  medio  arcee  hu- 

jus  erecta. 

Golumna  in  medio  arcae  erecta  in  altitudinem 
triginta  cubitorum,  qui  universa  fabrica  inniti- 
4ur,  cujus  prsecisio  sursum  per  quadrum  in  sin- 
gulis  lateribus  unius  cubiti  mensuram  habet,ipsa 
est  lignum  vitae.  quod  plantatum  est  in  medio 
paradisi,  id  est  Dominus  Jesus  Christus  in  medio 
Ecclesiae  suae,quasipraemium  laboris,quasimerces 


Cap.  VI.  De  tribus  mansionibus  arcce  sapien-  *  operis,  quasi  meta  itineris,  quasi  corona  certami- 


ticef  sive  intellectualis. 
Tres  mansiones  in  intellectuali  arca,  quae  si- 
gnificant  tria  genera  cogitationum,  rectum,  utile, 
necessarium.  Si  ego  diligere  coepero  meditationem 
Scripturarum,  et  libenter  cogitavero  de  virtuti- 
bus  8anctorum,  et  de  operibus  Dei,  et  de  aliis 
quaecunque  ad  emendationem  morum,  sive  ad 
exercitationem  mentis  pertinent,  jam  in  arcae 
mansione  prima  esse  ccepi.  Sed  si  bonum  quod 
novi  adhuc  imitari  differo  et  detracto,  tunc 
dicere  possum,  quod  recta  sit  cogitatio  mea 
et  inutilis,  quia  bonum  quidem  est  quod  de 
aliis  cogito  et  quod  aliis  cognosco.  sed  inu- 
tile  mihi,  si  illud  ad  exemplum  vivendi  non 
traho.  Quia  aliena  virtus  mihi  non  prodest,  si 
illam  (quantum  possum)  imitari  neglexero  The- 


ni8  in  communi  omnibus  fidelibus  propositus, 
qui  de  terra  ortus  est,  etcoelos  penetravit,  qui  ad 
ima  venit  et  summa  non  deseruit,  qui  sursum 
ipse  est  et  deorsum,  sursum  majestate,  deorsum 
compassione.  SUrsum  ut  trahat  desiderium,  deor- 
sum  ut  praestet  subsidium.  Deorsum  intra  nos, 
sursum  supra  nos.  Deorsum  quod  a  nobis  sump- 
sit,  sursum  quod  nobis  proposuit.  Iste  est  mons 
domus  Dominiprceparatus  in  verticemontium, 
ad  quem  fluunt  omnes  gentes  (Mich.  rv),  et  de 
quatuor  angulis  arcae  quasi  de  quatuor  mundi 
partibus  ascendunt. 

Cap.  VHI.  De  diversitate  arcam  ascendentium 

Alii  8iquidem  ascendunt  de  calore  orientis,  alii 

de  calore  occidentis,alii  de  frigore  orientis,alii  de 

frigore  occidentis.Galor  orientis  est  fervor  spiri- 


641 


DE  ARGA  NOE  MORAU  LIB.  II. 


642 


tualis,  calor  occidentis  est  concupiscentia  carnis.  A  est,  et  invitat  nos.  Deorsum  est,  et  adjuvat  nos. 


Frigus  orientis  tumor  8uperbi33,frigus  occidentis 
caecitas  ignorantiae.  In  calore  orientis  creatus  est 
homo,  propter  quod  et  positus  est  in  hortis  Eden 
ad  australera  orientis,  sed  transivit  ad  frigus  ori- 
entis,  quando  ad  illius  participationem  se  contu- 
lit,  qui  primus  ad  aquilonem  sedem  se  positurum 
dixit  (Isa.  xiv).  Deinde  ad  calorem  occidentis  ce- 
cidit,  quando  post  peccatum  aliam  legem  in 
membris  suis  repugnantem  legi  mentis  invenit 
(Rom.  vn).Tunc  quoquead  frigus.occidentis  cor- 
ruit,  quando  ignorantiae  cascitate  percussus,illiu8 
coBlestis  panis  esum  oblivisci  coepit.  In  calore 
orientis  principium  est  bonae  naturae,  in  frigore 
orientis  initium  culpae.  In  calore,  et  frigore  occi- 


Excitantur  pigri,  confortantur  timidi,  roboran- 
tur  infirmi  et  animosiores  redduntur  strenui. 
Omnis  aetas,utriusque  sexus,omnis  conditio  con- 
currunt  ex  omnibus  mundi  partibus,  et  ascen- 
dunt  certatim  cum  alacritate  et  laetitia  videre  re- 
gem  in  decore  suo.  Cupiunt  omnes,  cupiunt  sin- 
guli  indie  tantae  solemnitatisapparerefestivi  Lo- 
quamur  ergo  nunc  de  his  gradibus  ascensionum 
quibus  in  coelum  scanditur,  ut  nullum  terreat  la- 
bor  itineri8,quem  delectat  pnemium  repromissio- 
nis.Sunt  quidem  ibi  purpurei  ascensus,quia  cum 
labore  ascenditur,  sed  substernitur  charitas,  qua 
labor  ipse  allevetur.  Primus  itaque  ascensus  est 
de  frigore  orientis,  hoc  est  de  tumore  superbiae 


dentis  poena  corporis  et  animae.  In  calore  orientis  B  quia  oportet  primo  peccatorem  humiliari,  et  per 


in  alto  creatus  fuit  homo  in  frigore  orientis,  su- 
perbe  exaltare  se  voluit  homo,  et  idcirco  in  calore 
et  frigore  occidentis  ad  ima  corruit  homo.  Sed  per 
mediatorem  Dei  et  hominum  Dominum  Jesum 
Ghristum,ecce  isti;*am  veniunt  ab  Oriente9et]Hi 
ab  Occidente  ut  recumbant  cum  Abraham  et 
Isaac,  et  Jacob  in  regno  ccelorum  (Matth.ym). 
Jam  clamant  aquiloni  ut  det,  et  austro  ne  prohi- 
beat  filios  Dei  (Jsa.  XLiiil.Quia  enim  Jesus  Chris- 
tus  verus  Deus  et  verus  homo  est,in  homine  prae- 
bet  exemplum ,  ex  divinitate  remedium.  Ex  hu- 
militatione  susceptae  infirmitatis  nostram,  et  su- 
perbiam  reprimit,et  illuminat  caecitatem ;  ex  vir- 
tute  majestatis  et  animas  nostras  cibo  inviaibili 


obedientiam  resurgere,  qui  per  inobedientiam 
lapsum  incurrerat  culpae.  Secundus  ascensus  est 
de  calore  occidentis  quia  necesse  est  deinde  vitia 
carnis  calcare,  ut  non  ambulemus  secundum  de- 
sideria  nostra,et  mortificare  membra  nostra,gu& 
sunt  super  terram,  ut  non  serviamus  ultra  pec- 
cato  (Colos.  iii)  Tertius  ascensus  est  de  frigore 
occidentis,  quia  cum  jam  perfecte  aifectus  carna- 
les  per  abstinentiam,  et  exercitium  diaciplinae  in 
nobis  exstinxerimus,  tunc  libere  meditationi,  et 
doctrinae  divinarum  Scripturarum  vacare  poteri- 
mus,  ut  per  studium  lectionis  et  meditationem 
rursus  illuminetur  oculus  mentis,sicut  dicit  Psal- 
mista :   Declinate  a  me  maligni  et  scrutabor 


pascit,et  corpora  nostra  per  obumbrationem  Spi-  q  mandata  Dei  mei  (Psal.  cxvin).Quartus  ascen- 


ritus  sancti  ab  aestu  vitiorum  protegit.Idem  ergo 
nobis  et  lignum  vitae,etlibervitaeemcitur,lignum 
quia  obumbrat  et  pascit,  liber  quia  increpat  et 
erudit.  Increpat  elatos,  illuminat  caecos,  esurien- 
tes  cibat,  aestuantes  obumbrat.  Audiant  elati  in- 
crepationem,  et  humilientur,audiant  caeci  animo 
doctrinam,et  illuminentur.  Quos  exurit  aestus  vi- 
tiorum,  umbram  petant  ut  refrigerentur.Qui  esu- 
riunt  et  sitiunt  justitiam,  huc  properent  ut  satu- 
rentur.  Nemo  se  excuset,  omnis  homo  congruum 
8uo  morbo  remedium  invenit,  ubi  et  malis  locus 
datur,  ut  se  corrigant,  et  bonis  ut  meliores  fiant. 
Ascendamu8  ergo  omni  occasione  postposita.  As- 
cendamus  alacres,  ascendamus  laetantes,  quia  in 


su8  est  de  calore  orientis,  ubi  de  bono  prolicimus 
in  meliu8,quia  nequaquam  ad  perfectionem  veni- 
re  possumus,  nisi  etiam  in  bonis,  quae  agimus, 
sine  intermissione  crescere  studeamus.  Quod  au- 
tem  columnam  triginta  cubitorum  altitudinem 
habentem  in  medio  arcae  ereximus,  sive  ita  ad 
litteram  factum  esse  credamus,  sive  non,  nihil 
interest,  si  tamen  spatium  ejusdem  dimensionis, 
et  quantitatis  ab  uno  sursum  patuisse  intelliga- 
mus.  Rursum  quod  per  triginta  cubitorum  alti- 
tudinem  divinam  Scripturam  significari  diximus, 
et  postea  per  columnam  triginta  cubitos  haben- 
tem  in  altitudine  Christum  figurari  aaseruimus, 
contrarium  non  est,  quia  omnis  Scriptura  divina 


domum  Domini  ibimus  (Psal.cxxi).  Ascenda-  p  de  Christo  loquitur,  et  omnis  Scriptura  divina  in 


mus  ad  festa  supernae  patriae  tribus  Israel  ad 
confitendum  nomini  Domini  in  turribus  Hieru- 
salem  (ibid.)  Levemus  sursum  oculos  nostros,  et 
videamus  purpureas  semitas  stratas  in  lateribus 
montium  aeternorum,  et  calles  supernae  directos 
usque  ad  portas  Hierusalem.  Ibi  vexillum  crucis 
in  sublimi  luce,  luce  rosea  micans,  hostes  terret 
amicos  confortat.  Portae  civitatis  apertae  sunt,  et 
in  plateis  ejus  voces  canentium  A  lleluia. Videbis 
illuc  ascendentes  populos  multos ,  accinctos  in 
psalmis  canentes  ex  omnibus  gentibus  et  natio- 
nibua.  et  linguis,  alios  in  vestitu  roseo  fulgentes, 
alios  amictu  candido  nitentes,  alios  in  viola  san- 
dicina  praelucentes  omnis  ornatus  ad  solemnita- 
tem.  Grandis  et  iunumerabilis  populus  qui  pra> 
raratus  est  ad  diem   Domini.  Ipse  rex  sursum 


Christo  impletur,  et  legendo  Scripturam  hoc  quae 
rimus,utejus  facta,et  dicta,atque  praecepta  agnos- 
centes,  quod  jussit  facere,  et  quod  promisit  per- 
cipere  mereamur.  Sicque  et  cognitione  veritatis, 
et  merito  virtutis  crescentes,  usque  ad  ejus  con- 
formitatem  et  mensuram  cetatis  plenitudinis 
(Ephes.  v?)  ipsius  specialiter  pertingamus. 
Cap.IX.Z)*  ligno  vitce,et  libro  vitcein  columna. 
Igitur  ut  melius  pateant  quae  diximus ,  ipaam 
supradictam  columnam  in  medio  arcae  depinxi- 
mus,  eidemque  in  latere  australi  lignum  vitae,  in 
latere  vero  aquilonari  liber  vitae  nomen  ascripsi- 
mus.  Unde  et  in  eodem  latere  triginta  volumina 
divinae  paginae  secundum  ordinem  ab  uno  sur- 
sum,  hoc  est  in  singulis  mansionibus  decem  dis- 
posuimu8,quia  sicut  dixim&%^\&sa&  ^rc^^sc^ 


648 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


644 


tura  unus  ille  liber  est.qui  liber  vitaeest.Et  scien-  A  et  praedestinationis  prascripta  habuit.  Et  hic  est 


dum  quod  Christus  cum  in  gemina  natura  una 
aetcrna  constet  persona,  secundum  utramque  na- 
turam  et  liber  vitse,  et  lignum  dici  potest,  atta- 
men  specialiternobis  secundum  formam  humani- 
tatis  assumptae  liber  vitae  factus  est,  quia  in  ho- 
mine  praebuit  exemplum.  Secundum  formam  di- 
vinitatis  lignum  vitae  factus  est,  quia  ex  virtute 
divinitatis  praestare  remedium. 
Cap.  X.  De  duobus,  quce  sunt  in  ligno,   et  de 

libro,  et  ligno  vitce. 

Lignum  in  se  duo  habet,  fructum  et  folia,fruc- 

tu  pascit  et  foliis  obumbrat.Sic  virtus  divinitatis 

illuminatarum  mentium  refectio  est,  et  infirman- 

tium  oburabratio.  Liber  vitae  ad  aquilonem  .res- 


liber  vitae,in  quo  quidquid  semel  scriptum  fuerit, 
nunquam  abolebitur,  et  omnes,  qui  meruerint 
pervenire  usque  ad  ejus  inspectionem,  vivent  in 
seternum. 

Cap.  XIII.  De  tribus  verbis. 

Item  tria  sunt  verba.  Primum  est  verbum  ho- 
mini8,quod  prolatum  desinit ;  secundum  est  ver- 
bum  Dei,  id  est  opus  Dei,  quod  creatum  non  in- 
variabiliter  subsistit,  nec  tamen  aliquando  desi- 
nit ;  tertium  est  verbum  Dei,  quod  genitum  non 
creatum,  finem  et  principium  nescit,neque  ullam 
mutabilitatem  recipit,  et  hoc  est,  verbum  vitae. 
Cap.  XIV.  De  tribus  lignis  mtce. 

Item  sunt  tria  ligna  vitae.Primum  est  arbor  il- 


picit,  quia  per  humanitatem  Salvatoris  exortum  B  la  materialis,  quam  produxit  Dominus  Deus  de 


est  lumen  habitantibusin  regione  umbraemortis. 
Et  lignum  vitae  ad  austrum  vertitur,  ut  robustos 
gustu  8uae  dulcedinis  pascat  et  provebat,  et  infir- 
mos  adhuc,  ne  deficiant  in  aestu  tentationum,sub 
alis  protectionis  suae  quasi  in  umbraculo  meri- 
diano  abscondat.  Haec  ipsa  si  paululum  prose- 
quamur  non  sit  onerosum.  Volumus  enim  nunc 
more  exponentis  planis,  et  paucis  verbis  sensum 
aperire,  nunc  meditantis,  nunc  quasi  dubitatio- 
nes,  nunc  quasi  invenientes  huc  illucque  acie 
mentis  discurrere. 

Cap.  XI.  De  diversis  libris,  et  quis  liber  vitce 

dicatur. 
Sunt  autem  diversi  libri.  Alii  enim  sunt  libri 


humo  in  principio,  cum  plantaret  paradisum  in 
medio  ejus.  Gujus  fructum  ne  post  peccatum 
tangeret  homo,  ejectus  est  a  paradiso.  Secundum 
est  Dominus  Jesus  Christus,  qui  secundum  for- 
mam  assumptae  humanitatis  in  medio  Ecclesiae 
8uae,quasi  lignum  vitce  in  medio  paradisi(Gen. 
n)  plantatus  est,  de  cujus  fructu  quisquis  digne 
manducare  meruerit,  vivet  in  seternum.  Tertium 
e8tlignum  vitae,  quod  plantatum  est  in  illo  invi- 
sibili  paradiso,  id  est  sapientia  Dei,  cujus  fructus 
cibus  est  beatorum  angelorum.Secundum  et  ter- 
tium  unum  est  lignum  vitse.  Sed  ad  tertium  crea- 
tus  fuit  homo,  a  primo  ejectus  est  homo,  per  se- 
cundum    revocatur    homo.  Igitur  lignum  vitae 


scripti  ab  hominibus.  Libri,  quos  scribunt  homi-  q  non  est  nisi  in  paradiso,  extra  inveniri  non  po- 


ne8,  ex  pellibus  mortuorum  animalium,  sive  ex 
alia  qualicunque  corruptibili  materia  fiunt,  et 
cum  pusillum  duraverint,  ipsi  quoque  veteras- 
cunt,  et  quadam  sua  more  resolvuntur  in  nihi- 
lum,  nullum  de  se  deinceps  relinquentes  vesti- 
gium.  Et  istos  libros  omnes  qui  legunt,  moriun- 
tur  aliquando,  et  nemo  semper  vivens  invenitur. 
Ii  ergo,  quia  ex  mortuis  a  mortalibus  morituri 
fiunt,  et  suis  lectoribus,  suis  amatoribus  vitam 
aemper  permanentem  dare  non  possunt,  nequa- 
quam  libri  vitae,  sed  mortis  potius,  vel  mortuo- 
rum,  vel  morientium  appellari  digni  sunt.  Quod 
si  ego  talem  librum  invenire  possim,  cujus  origo 
aeterna,  cujus  incorruptibilis  essentia,  cujus  co- 


test,  ibi  est  locus  ejus,  ibi  figit  radices,  ibi  ramos 
expandit,  et  profert  fructum  in  tempore  suo.  Et 
credo,propter  decursus  aquarum  viventium,quia 
plantatum  est  propter  fontem,  qui  oritur  in  me- 
dio  paradisi,  et  irrigat  universum  paradisum,  et 
fdeo  nec  siccari  radix  ejus,  nec  rami  arescere,nec 
folia  defluere  possunt,sed  permanet  virens  in  per- 
petuum.  Habes  igitur  tres  libros,  tria  verba,  et 
tria  ligna,  quae  si  in  singulis  sibi  invicem  com- 
parare  volueris,  videbis,  quam  sit  nihil  imum 
comparatum  cum  medio,nec  tamen  id  esse  potest 
medium  comparatum  cum  summo,  quod  imum 
est  comparatum  cum  medio. 

Cap.  XV.  Item  de  tribus  libris  vitce. 


gnitio  sit  vita,  cujus  scriptura  indelebilis,  cujus  n     Verbi  gratia,  tres  tibi  libros  prsescripsimus 


inspectus  desiderabilis,  cujus  doctrina  facilis,cu 
ju8  profunditas  imperscrutabilis,  cujus  verba  in- 
numerabilia,  et  unum  tamen  verbum  omnia,  hic 
sit  liber  vitae.  Hos  sic  distinguentes  altius  vide- 
bimus. 

Cap.  XII.  De  tribus  libris 
Tres  sunt  libri.Primus  est  quem  facit  homo  de 
aliquo ;  secundus,  quem  creavit  Deus  de  nihilo  ; 
tertius  quem  Deus  genuit  Deum  de  se  Deo.Primus 
est  opus  hominis  corruptibile;secundus  est  opus 
Dei,  quod  nunquam  desinit  esse,in  quo  opere  vi- 
sibili  invisibilis  sapientia  Creatoris  visibiliter 
scripta  est ;  tertius  est  nou  opus  Dei,  sed  sapien- 
tia,  per  quam  fecit  omnia  opera  sua  Deus,  quam 
genuit  non  fecit,  in  qua  ab  aeterno  cuncta,  quae 
facturus  erat  secundum  sententiam  providentiae 


primum  qui  est  opus  hominis ;  secundum  qui  est 
opu8  Dei,  tertium  qui  est  non  opus  Dei,  sed  sa- 
pientia  Dei ;  per  quam  facit  omnia  opera  suaDeus 
Dicergo  opus  hominis,opus  Dei,et  sapientia  Dei. 
Inter  haec  qualis  sit  comparatio  videamus.  Certe 
Salomon  cum  respexisset  ad  opera  hominum  et 
considerasset  ea,  ait  sic  :  Vanitas  vanitatum, 
vanitaa  vanitatum.et  omnia  vanitas.Quid  ha- 
bet  amplius  homo  de  universo  labore  suo,  quo 
laborat  sub  sole  (Eccle.  i.)'Non  ergo  satis  fuit  ei 
8olummodio  dixisse  vanitas,nisi  congeminans  re- 
petisset :  Vanitas  vanitatum,  vanitas  vanitatum, 
et  omnia  vanitas.  Et  bene.  Si  enim  testante  Psal- 
mista  :  Vanitas  est  omnis  homo  vivens  (Psal. 
xxxvin) ;  merito  opus  horainis  non  solum  vani- 
tas  dicitur,  sed  vanitas  vanitatum.  De  operibus 


645 


DE  ARCA  NOE  MORALI  LIB.  III. 


646 


autem  Dei  quid  sentiat  paulo  post  manifestat,di- 
cens :  Didici  quod  omnia  opera,quoe  fecit  Deus 
perseverent  in  seteTnum.Nonpossumus  eisquid- 
quam  addere,  nec  auferre,  quce  fecit  Deus,  ut 
timeatur.  Quod  factum  est,  ipsum  permanet 
(Eccle.  m).  Quid  igitur  dicam  ?  Si  opera  homi- 
num  cum  operibus  Dei  comparaie  voluero,dicam 
aliquid  opus  hominis  esse,  an  non  ?  Quando  con- 
sideratur  aliquid  in  se  esse  videtur,  quando  com- 
paratur  nihil  esse  videtur,  quia  inaestimabile  est, 
quantum  in  comparatione  superetur.  Si  tamen 
altius  ascendens  opus  factori  suo  comparaveris, 
minua  adhuc  invenis  esse  omne  spatium  tempo- 
ri8  comparatum  aeternitati  deitatis.  Sic  etiam  est 
de  verbo. 

Cap.  XVI.  Item  de  tribus  verbis. 
Aliud  est  verbum  hominis,  aliud  est  verbum 
Dei,opu8  Dei  non  Deus,atque  aliud  verbum  Dei 
Deus.Sed  opus  Dei,quia  visibile  est,  extrinsecum 
verbum  dicitur,quasi  oris  prolatio.Sapientia  vero 
Dei,  quia  invisibilis  est,  intrinsecum  verbum  ap- 
pellatur,quasi  mentis  conceptio.Et  sicut  vox  pro- 
lata  statim  perit,intellectus  autem  permanet,  sic 
quod  Deus  fecit  variatur,quod  est  Deus  non  mu- 
tatur.  Et  8icut  per  prolationem  vocis  cognoscitur 
cogitatio  cordi8,8ic  in  opere  suo  manifestatur  sa- 
pientia  Creatoris.Opus  enim  hoc,  opus  pulchrum 
Opus  Deo  opifice  dignum,  opus  quod  sapientem 
deceat,  opus  quod  nemo  nisi  omnipotens,  facere 
queat,  et  ideo  specie  sua  tanquam  voce  quadam 
virtutem  sui  conditoris  protestatur,et  sapientiam 
loquitur.  Quae  sapientia  sic  fecundavit  universa, 
ut  habitet  in  eis  quae  fecit,  in  singulis  tota,  et  in 
toto  tota,nec  minor  in  toto,nec  minor  in  singulis 
et  ideo  non  totummajus,non  singula  minus,quia 
totum  totam,  et  singula  totam  loquuntur  sapien- 
tiam.Verbum  igitur  loquitur  verbum,sed  verbum 
quod  factum  est  verbum  quod  fecit,verbum  quod 
tran8it,verbum  quod  mutabilitatem  non  recipit ; 
verbum  quod  sensu  percipitur,verbum  quod  mun- 
do  corde  videtur  ;  verbum  pulchrum,verbum  pul- 
cherrimum  ;  verbum  quod  oculos  corporis  decle- 
tat,verbumquod  oculos  cordis  illuminat,  verbum 
creatum,verbum  non  creatum,sednatum,iion  ore 
i^rolatum,8eddecordeeructatum,non  quod  desinit 
i  ejpiasum,  sed  quod  permanet  genitum.  Propterea 
si  sapientiaB  opus  suum  comparas,  minus  est  om- 
ne  quod  transit  ad  id  quod  mutabilitatem  nescit, 


A  quam  vel  unius  momenti  instans  tempori  quam- 
tumvis  diuturno  comparatum,quod  temporis  au- 
gustias  non  excedit.  Sic  est  de  ligno. 
Cap.  XVII.  De  tribus  paradisis>et  comparatio- 
ne  trium  lignorum  quas  sunt  in  eis. 
Tres  sunt  paradisi.  Unum  terrestris,  cujus  in- 
cola  fuit  primu8  Adam  terrenus.Secundus  fidelis, 
quod  est  Ecclesia  sanctorum,  quam  fundavit  et 
inhabitat  secundus  Adam  coelestis,  id  est  Chris- 
tus.  Tertius  ccelestis,  qui  est  regnum  Dei,  et  vita 
aeterna,et  terra  viventium,vel  potius  terra  vivens 
in  qua  habitat  Deus.  In  primo  paradiso  lignum 
vitae  est  arbor  materialis.  In  secundum  lignum 
vitae  est  humanitas  Salvatoris.  In  tertio  lignum 
vit83  est  sapientia  Dei,  verbum  Patris,  fons  vitae, 

B  et  origo  boni,  et  haec  est  vere  vita  aeterna.  Nunc 
veniamus  ad  comparationem.  Certe  lignum  vitae, 
quod  erat  in  paradiso  terrestri,corporalem  solum- 
modo  vitam  sine  defectu  vegetare  potuit.Lignum 
autem  vitae  fidelis  paradisi,  id  est  Jesus  Christus 
manducantibus  carnem  suam,  et  bibentibus  san- 
guinem  suum  vitam  aeternam  repromittit,  et  ta- 
men  idem  ipse  exprimere  volens  quantum  dista- 
ret  sacramentum  a  virtute,ait :  Corpus  nihilpro- 
dest,  spiritus  est  qui  vivificat  (Joan.wi).  Quasi 
diceretur  :  Si  me  corporaliter  in  sacramento  su- 
mitis,  non  hoc  vobis  sufficere  credatis,  nisi  etiam 
me  quemadmodum  verbum  vitae  sum  illuminans 
animas,  justificans  peccatores,  et  mortuos  vivifi- 
cans  spiritualiter  edere  dediceritis. 

q  Cap.  XVIII.  De  arbore  sapientice,  et  vero  ligno 
vitce,  ejusque  incrementis,  et  profectu. 
Hoc  est  igitur  vere  lignum  vitae  verbum  Patris 
in  excelsis  sapientia  Dei,  quae  in  cordibus  sanc- 
torum  tanquam  in  paradiso  invisibili  per  timorem 
seminatur,  per  gratiam  rigatur,  per  dolorem  mo* 
ritur,  per  fidem  radicatur,  per  devotionem  ger- 
minat,  per  compunctionem  oritur,  per  desiderium 
crescit,  per  charitatem  roboratur,per  spem  viret ; 
per  circum8pectionem  frondet,et  expandit  ramos, 
per  disciplinam  floret,  per  virtutem  fructificat, 
per  patientiam  maturescit,  per  mortem  carpitur, 
per  contemplationem  cibat.  Sed  quialongius  ser- 
mo  processit  paululum  respiremus,  simul  oran- 
tes  ipsam  Dei  sapientiam,ut  nos  gustu  dulcedinis 

n  8uae  dignetur  satiare,  quae  nos  per  gustum  ama- 
rae  mortis  non  dedignata  est  redimere.Cui  honor, 
et  imperium  in  aeterna  saecula  saeculorum.  Amen. 


LIBER  TERTIUS, 


Gujus  haec  sunt  capitula  : 

Cap.  I.  De  teminatione  arboris  sapientia  per  timorem.  —  Cap.  II.  De  rigatione  arboris  sapientia  per  gratiam 
—  Cap.  III.  De  putrefactione  arboris  sapientia  per  dolorem.  —  Cap.  IV.  De  radicatione  arboris  sapientia  per 
fidem.  —  Cap.  V.  De  germinatione  arboris  sapientia  per  devotionem.  —  Cap.  VI.  De  ortu  arboris  sapientia  per 
compunciionem.  —  Cap,  VII.  De  incremento  arborts  sapientiaper  desiderium.  —  Cap.  VIII.  De  roboratione  ejus 
per  charitatem.  -  Cap.  IX.  De  virore  ejusdem  perspem.  —  Cap.  X.  Quomodo  aribor  sapientia  (tautaM*.  v«t 


647 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


648 


circumspectionemy  etquce  ad  eumpertineant.  —  Cap.  XI.  Quomodo  per  disciplinam  floreat.  —  Cap.  XII.  Quo- 
modo  fructificet  per  virtutem.  —  Cap.  XIII.  Quomodo  per  patientiam,  et  perseverantiam  maturescat.  —  Cap. 
XIV.  Quomodo  per  mortem  carpatur.  —  Cap.  XV.  Quo^nodo  per  contemplationem  cibet. 


PROLOGUS. 

In  iine  praecedentis  libri  per  similitudinem  cu- 
jusdam  arboris  demonstravimus  qualiter  sapien- 
tia  oriatur,  et  crescat  in  nobis.  Hic  ipsius  incre- 
menti  gradus,  quos  ibi  breviter  et  summatign 
perstrinximus,  latius  per  singula  prosequendo 
explanabimus. 

Cap.  PRiMUM.De  seminatione  arboris  sapientice 

per  timorem. 

Primo  igitur  ibi  de  sapientia  dictum  est,  quod 
per  timorem  seminatur.  Et  quidem  pulchre  per 
timorem  seminatur  sapientia  (Eccli.  i)  Et  sicut 
de  8eminibus  oriuntur  germina,ita  de  timore  Do- 
mini  nascitur  sapientia.  Charitas  enim  ipsa  est 
sapientia,  quia  per  charitatem  Deum  gustamus, 


A  nit  eam,  quia  animus  ab  exterioribus  abstractus 
ad  seipsum  colligitur,  robustior  ad  contemplan- 
da  aeterna  sublevatur.  Sic  ergo  timor  Domini  fa- 
cit  pauperem  spiritu  paupertas  spiritus  tranquil- 
lat  cor,  tranquillitas  cordis  inchoatio  est  sapien- 
tiae  coelestis. 

Cap.  II.  De  rigatione  arboris  sapientice  per 

gratiam. 

Secundo  dictum  est,  quod  per  gratiam  rigatur. 
Sicut  enim  timor  similis  est  semini,  ita  gratia  ai- 
milis  est  humori,  qui  rigat  semen  jactam  in  ter- 
ram,  et  germinare  facit.  Postquam  enim  mens 
hominis  quadam,  ut  ita  dixerim,  violentia  a  de- 
lectatione  carnali  per  timorem  abstracta  fuerit, 
necesse  est  ut  statim  jam  aliquid  spiritualis  gau- 


gustando  autem  cognoscimus   sicut   dicit  Psal-  B  dii  praegustare  incipiat,  ne  si  omnino  a  delecta- 


mista :  Gustate,  et  videte  quoniam  suavis 
est  Dominus  (Psal.  xxxii.)  Timor  autem  Do- 
mini  ipse  ad  nos  charitatem  adducit ,  quia 
dum  docet  timere  periculum,  facit  amare  praesi- 
dium.Consideratisenimpoenis  inferni  et  tormen- 
tis,quae  damnatos  exspectant,  subito  animus  ter- 
rore  concutitur,  ac  deinde  ad  se  reversus,  ac 
viam  evadendi  quaerens,  statim  illum  ex  de- 
siderio  requirit  ,  per  quem  instans  periculum 
evadere  se  posse  agnoscit.  Quem  postquam  inve- 
nit,  ex  affectu  dilectionis  amplectitur  ;  tunc  ille 
horror  primum  intolerabis  ex  amore  mitigatur, 
et  sic  de  timore  charitatis  quidem  nascitur,  sed 
per  charitatem  timor  consumitur.Praeterea  timor 


tione  aliena  remanserit,quasi  semen  aridum  abs- 
que  humore  ad  germen  sapientiae  convalescere 
non  queat.  Fit  igitur  divina  gratia  aspirante,  ut 
cum  animus  perfecte  a  corporeis  passionibus,  et 
desideriis  terrenis  exutus  fuerit,  quadam  statim 
insolita  lastitia  perfundatur,  ut  eo  amplius  ama- 
rum  esse  agnoscat  quod  deseruit,  quo  magis  dul- 
cis  sentit  esse  quod  invenit.  Haec  est  gratia,  quaa 
jactum  in  corhominis  per  timorem  semen  sapien- 
tiae,  desuper  insula  rigat,  quia  illas  mentes  in- 
ternae  dulcedinis  desiderium  trahit,  quas  nullus 
concupiscentiae  carnalis  affectus  foris  religavit. 
Dicatur  ergo  de  sapientia,  per  tiraorem  semina- 
tur,  per  gratiam  rigatur,quia  timor  primum  car- 


Domini  postquam  venit  ad  cor  facit  pauperem  c  nalis  delectationis  affectum  ab  animo  praecedit, 


8piritu,paupertas  autem  spiritus  duplex  est.Nam 
sunt  et  corporales  divitiae  in  affluentia  rerum 
temporalium,  et  sunt  spiritales  divitiae  in  posses- 
sione  virtutum.  Uterque  ergo  apud  Deura  dives 
esse  convincitur.  Uterque  a  regno  ccelorum  pro- 
hibetur,  et  ille  videlicet,  qui  temporalibus  his,et 
perituris  bonis  superfluo  abundare  concupiscit,et 
ille  qui  quasi  magnuni  aliquid  de  se  aestimans 
sua  se  virtute  gloriatur  stare.  Sed  timor  Domini 
ad  mentem  veniens,  dum  pondus  futuri  exarainis 
et  quam  districtus  venturus  sit  judex  nobis  in 
cogitatione  anteponit,  omnem  mox  terrenae  con- 
cupiscentiae  delectationem  exstinguit,  et  nostram 
infinnitatem  utiliter  admemoriam  revocans,quam 


ac  deinde  gratia  eumdem  animam  quasi  jam  de- 
faecatum  et  purum  a  sordibus  spiritali  delecta- 
tione  perfundit. 

Cap.III.D^  putrefactione  arboris  sapientice  per 

dolorem. 
Tertio  dictum  est,  quod  per  dolorem  moritur. 
Sicut  8emina  germinare  non  possunt,  nisi  prius 
in  terra  computrescant,et  quodam  modo  morian- 
tur,  ita  nos  germen  bonum  proferre  non  possu- 
mus.  nisi  prius  per  salubrem  quemdam,  ct  vivi- 
iicum  dolorem  huic  mundo  moriaraur.  Dolor  hic 
est  de  praesentis  vitae  exsilio.Et  bene  postpercep- 
tionem  gratiae,  dolor  nascitur,  quia  tunc  vere  in 
quibus  mali8  simul  agnoscimus,  quando  per  in- 


humilia  de  nobis  sentire  debeamus  ostendit.  So-  jy  fusionem  divinae  gratiae  illuminati  dulcedinem 


pito  deinde  terrenorum  desideriorum  strepitu, 
continuo  mens  ad  quietem  internae  pacis  compo- 
nitur,  et  ut  capax  esse  possit  coelestis  sapientioe, 
ex  ipsa  sua  tranquillitate  praeparatur.  Sapientia 
enim  habitare  nescit  nisi  in  corde  pacilico,et  ideo 
illi,  in  quibus  adhuc  terrena  desideria  perstre- 
punt,  quae  sit  sapientia  non  noverunt.  Nam  si- 
cut  beatus  Job  testatur  :  Mare  loquitur  secum 
non  esse  sapientiam  (Job.  xxvin),  quia  mentes, 
quas  curae  carnales  exagitant,  non,  compre- 
hendunt  eam,  sed  qui  minoratur  actu  ipse  inve- 


spiritualium  bonorum  aliquatenus  degustare  va- 
lemus.  Unde  Salomon  dicit :  Quiaddit  scientiam 
addit  et  dolorem  (Eccle.i),  Quicunque  enim  spi- 
ritualium  bonorum  dulcedinem  non  noverunt, 
carnalis  concupiscentiae  passiones  etiam  tunc 
amant  cum  affligunt,  et  idcirco  gratia  cor  praeve- 
nit  ut  excitet  illud,  ut  agnoscat  homo  exsilium 
suum,  et  flere  discat  mala  quae  tolerat.  Et  inde 
est,  quod  post  accentum  douum  gratise  continuo 
mens  ad  lamenta  solvitur,doloro  pascitur  fletibus 
delectatur,et  tanto  jam  impatientibus  mala  prae- 


649 


DE  ARGA  NOE  MOBALI  I4B.  III. 


6» 


sentia  tolerat,  quanto  ardentius  e  vicino  admo- 
nita  ad  bona  futura  suspirat.  Jam  non  solum 
mundum  deserit,  sed  fugit,non  solum  postponit, 
sed  odit,  et  quae  prius  timore  coacta  ea,  quae  illi- 
cite  possidebat  dereliquit,  nunc  salubri  dolore 
compuncta  etiam  iis,  qura  humanae  conditionis 
infirmitas  exigit,  necessitatibus  inservire  inge- 
miscit.  Et  sicut  prius  per  timorem  ab  illicitis 
niundi  actionibus  se  sequestravit,ita  nunc  omnem 
mundi  speciem  (quantum  possibile  est)  in  bac 
adbuc  mortalitate  viventi,  a  cogitatione  f unditus 
excludit. 

Gap.  IV.  De  radicalione  arboris  sapientitt  per  fidem. 
Quarto  dictum  est,  quod  per  fidem  radicatur. 
Tria  sunt  genera  hominum  :  infideles,  infirmi  in 
fide,  fideles.  Infideles  sunt  gentes,  quae  ignorant 
Deum  quae  non  credunt  Evangelio  Ghristi,  qui 
praeter  hanc  vitam,  qua  temporaliter  hic  vivitur, 
aliam  vitam  nullam  esse  arbitrantur.  Hi  in  terra 
radices  figunt,  quia  eo  magis  praesentibus  inhiant, 
quo  bona  perpetua,  quae  sequuntur  minus  nove- 
runt.  Terrena  ambiunt  felices  hic  esse  quaerunt, 
quia  post  hanc  vitam  se  nihil  futuros  esse  existi- 
mant.  De  numero  istorum  fuit  stultus  ille,  qui  in 
libro  Job,  per  Eliphaz  subsannatur.  Vidi,mquit9 
stultum  firma  radice  et  maledixi pulchritudir 
m  ejus  statim  (Job.  v).  Stultus  est,  qui  ignorat 
ad  quid  factus  sit,  qui  praeter  id  quod  videt  nihil 
esse  credit,  qui  quae  sibi  mala  restant  praevidere 
nescit,  atque  haec  peritura  et  falsa  quaedam  bona, 
quasi  semper  sint  permansura,  diligit.  Hic  ali- 
quando  firmiter  radicatus  esse  videtur,  dum  tem- 
poraliter  floret,sed  sapiens  ejuspulchritudinista- 
tim  maledicit,  quia  post  haec  momentanea  bona 
ad  quae  sit  mala  rapiendus  agnoscit.  De  hoc  quo- 
que  stulto  Psalniista  dicit  :  Dixit  insipiens  in 
corde  suo,  non  est  Deus  (Psal.  lii);  et  deinde 
annumeratis  complicibus  ejus.  Non  est,  inquit, 
timor  Dei  ante  oculos  eorum  (Psal.  xm).  Quo- 
modo  enim  timere  Deum  possint,  qui  esse  Deum 
non  credunt?  Unde  consequenter  ostenditur,  quod 
eos,  ad  quos  Dei  timor  non  pervenit,  etiam  ad 
ipsum  principium  sapientiae  pertingere  non  con- 
tingit.  Nunc  jam  videamus  de  iis,  quos  secundos 
numeravimus,  an  sint  radicati,  aut  ubi  fixerint 
radices  suas.  Non  videntur  ii  habere  radices.  In- 
firmi  enim  in  fide  sunt,  quibus  jam  aliquid  per- 
suasum  est  de  veritate,  sed  adhuc  in  quadam 
ancipiti  mentis  sententia  fluctuantes,  iis  quae  in 
sacro  eloquio  de  futuris  praemiis  bonorum,  vel 
poenis  malorum  referuntur,  nec  omnino  contradi- 
cunt,  nec  prorsus  acquiescunt.  Vident  enim  quae- 
dam  in  hoc  mundo  sic  geri,  ex  quibus  et  Deum 
esse,  et  humana  curare  possit  intelligi,  et  quod 
cuncta  hominum  facta,  sive  bona,  sive  mala,  re- 
eerventur  ad  judicium.  Hoc  ergo  considerantes 
timere  incipiunt,  quod  minatur  Deus,  atque  hoc 
timore  percussi  quod  jubet  facere,  et  quod  prohi- 
bet  vitare  proponunt,  et  fit  nonnunquam,  ut  cum 
ad  tempus  hoc  timore  exercitati  fuerint,  jam 
non  soluni  tiraeant  quod  minatur  Deus,  sed 
etiam  quodam  mentis  affectu  appetere  incipiant 


A  quod  promittit.  Sed  cum  rursum  malos  in  hoc 
mundo  florere  conspiciunt,  et  multa  alia  in  hac 
vita,  ita  confuso  ordine  volui,  ut  nequaquam 
mundus  per  providentiam  Dei  gubernari,  sed  om- 
nium  rerum  eventus  fortuitis  subjacere  casibus 
videantur  continuo  zelare  incipiunt  pacem  pecca- 
torum,  et  in  hoc  mundo  ipsi  quoque  florere  con- 
cupiscunt.  Tacitis  sibi  cogitationibus  dicunt,  va- 
num  esse  timere  judicium,  nihil  esse  quod  stulti 
homines  de  pcenis  inferni,  et  do  suppliciis  malo- 
rum  confinxerunt,  ex  timore  non  ex  veritate  hoc 
processisse,  cum  utique  Deus  si  ita  districte  facta 
hominum  pensaret,  tam  manifestis  indiciis  hoc 
declararet,  ut  nemo  deinceps  ambigere  potuisset. 
Postremo  autem  valde  esse  a  ratione  alienum,  pro 

3  incertis  certa  relinquere,  et  sectando  invisibilia 
quaedam,  quae  utrum  vere  sint  an  decepti  homines 
ea  ita  esse  finxerunt,  nemini  unquam  scire  datum 
est,  certa  est  praesentia  bona,  quae  commune  ho- 
minum  judicium  et  sensus  probat,  non  solum 
bona  esse,  sed  etiam  humanae  naturae  valde  ne- 
cessaria,  quadam  improba  praesumptione  contem- 
nere  maxime  cum  haec  omnia  Deus  non  nisi  ad 
utilitatem  hominum  creasse  probetur.  Et  idcirco 
i)eo  non  fieri  injuriam  si  utantur  bonis;  quae  non 
ob  aliud  nisi  ut  homines  eis  uterentur  creavit. 
Isti  ergo  tales,  qui  fidem  suam  non  nisi  secundum 
incertos  rerum  eventus  pensare  noverunt,  non 
possunt  esse  stabiles,  quia  sicut  quadam  mentis 
levitate  facile  verbo  veritatis  ad  tempus  credunt, 

q  ita  etiam  facile  in  tempore  tentationis  a  fide  ve- 
ritatis  recedunt,  quia  facile  cum  tentantur  fal- 
sum  esse  persuadetur,  unde  et  prius  dubitabant 
etiam  cum  stare  videbantur.  Talium  hominum 
typum  in  se  Propheta  expressit  cum  diceret  : 
Mei  autem  pene  moti  sunt  pedes,  pene  effusi 
sunt  gressus  mei  (Psal.  lxxii).  Quia  zelavi  in 
peccato ribus  pacem  peccatorum  videns  (ibid.). 
Et  paulo  post  :  Quomodo,  inquiunt,  scit  Deus; 
et  est  scientia  in  Excelso,  quia  ipsi  peccatores 
et  abundantes  s&culo  obtinuerunt  divitias 
(ibid.).  Interrogant  enim  isti,  et  dubitant  etqui- 
busdam  cogitationum  suarum  aestibus  circumfe- 
runtur  nescientes  ad  quam  partem  potius  senten- 
tiam  suae  mentis  inclinent.  Credere  non  possunt 

j-v  et  negare  non  praesumunt.  Assertio  dubia  est,  et 
fides  suspecta.  Qui  autem  fideles  sunt,  ii  radices 
habent,  sed  non  sicut  increduli  radices  figunt  in 
hoc  mundo,  sed  sunt  per  fidem  et  dilectionem 
radicati  et  fundati  in  Deo.  Isti  sunt  vinea  Domini 
Sorec,  vinea  fidelis,  vinea  justa,  quam  ipse  bonus 
agricola  plantavit,  imo  transplantavit,  quia  de 
JEgypto  transtulit,  et  ejecit  gentes,  et  plantavit 
eam  (Psal.  lxxix).  De  his  alibi  Dominus  per 
prophetam  dicit :  Plantabo  eos  super  humum 
suam,  et  non  evellam  eos  amplius  (Amos.  ix). 
Humus  namque,  et  patria  nostra  Deus  est,  in  quo 
plantamur,  quando  ei  per  devotionem  mentis  ad- 
haeremus  dicentes  cum  Psalmista  :  Mihi  autem 
adhcerere  Deo  bonum  est,  ponere  in  Domino 
Deo  spem  meam  (Psal.  lxxii).  De  qua  videlicet 
humo  amplius  non  evellimur,  si  uaquA  \s^  ^&sskql 


651 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


652 


in  ejus  dilectione  permanemus.  De  hac  quoque 
radicatione  Spiritus  sanctus  per  prophetam  dicit : 
Quodcunque  reliquum  fuerit  de  domo  Judce 
mittet  radices  deorsum,  et  faciet  fructum  sur- 
sum  (PsaZ.  xxxvn).  In  reliquiis  enim  domus  ju- 
dae  fideles  significantur,  qui  radicem  deorsum 
mittunt,  quia  omnem  cogitationem  cordis  sui 
ad  interna  gaudia  defigunt.  Fructum  autem 
sursum  faciunt,  quia  in  superna  patria,  quam 
in  hac  vita  per  amorem  semper  requirunt,vi- 
tae  dona  postmodum  in  retributione  percipiunt. 
Quod  ergo  infideles  negant,et  de  quo  infirmi  in  fi- 
de  dubitant,  fideles  et  credunt  et  exspectant.  Et 
quod  infideles  diligunt,  infirmi  autem  in  fide  ze- 
lant,  hoc  fideles  fugiunt.  Fides  igitur  est,  per 
quam  radicat  sapientia,  quia  per  fidem  firmatur 
animus,  et  constabilitur  affectus.  Qui  autem  in 
fide  haesitat,  hic  neque  in  timore  Dei,  neque  in 
amore  Dei  perfectus  esse  potest.  Aliter  enim  ti- 
memus  quod  suspicamur,  aliter  timemua  quod 
credimu8.  Quod  credimus,  perfecte  timemus;  quod 
autem  suspicamur,  hoc  plerumque  idcirco  timere 
negligimus,  quia  ex  ipsa  nostra  dubitatione  in 
quamdam  perniciosam  securitatem  cadimus,  ut 
jam  id  solum  esse  justum  credamus,  quod  a  nos- 
tra  cupiditate  non  discordare  cernimus,  ita  ut 
saepe  mens  nostra  decepta  hoc  potius  venturum 
esse  existimet,  quod  magis  sibi  evenire  desiderat. 
Ut  igitur  nec  timor  remissu8,nec  affectus  tepidus 
sit,  necesse  est  ut  firmam  et  inconcussam  fidem 
habeamus,per  quamfirmiterradicatiea,qua3in  tri- 
bus  praecedentibus  accepimus  bona  confirmemus. 
Cap.  V.  De  germinatione  arboris  sapientice  per 

devotionem. 

Quinto  loco  adjunctum  est,  quod  per  devotio- 
nem  germinant.  Devotio  est  fervor  bonse  volun- 
tatis,  quem  mens  cohibere  non  valens  certis  ma- 
nifestat  indiciis.Haec  dividiturin  tria,inzelum  et 
compaseionem,  et  benevolentiam.  Zelus  est,  dum 
pro  amore  justitiae  defensorem  ultro  se  offert  ani- 
mus  calumniam  veritatis  pati  non  sustinens. 
Compassio  est,  quando  miseriis  aliorum  condole- 
mus.  Benevolentia  est,  quando  prompta  voluntate 
beneficia  rogati  annuimus.  Et  pulchra  est  simili- 
tudo :  Germinare  enim  grana  tunc  dicimus,  quan- 
do  natura  quadam  occulta  vi  integrum  rumpit  ut 
germen  prodeat,  quod  intus  latuit,  et  non  secus 
bona  voluntae  celare  se  non  valens  quadam,  ut 
ita  dicam,  violentia  ad  exhibitionem  boni  operis 
foras  exit. 
Cap.  VI.  De  ortu  arboris  sapientia  per  compunclionem. 

Sexto  loco  de  sapientia  dictum  est,  quod  per 
compunctionem  oritur.  Hic  mihi  occurit  evangeli- 
ca  illa  parabola,  iu  qua  regnum  ccelorum  the- 
sauro  abscondito  in  agro  comparatur  (Matth. 
xin).  Regnum  quippe  ccelorum  est  vita  seterna. 
Vita  autem  aeterna  Christus  est.  Christus  autem 
sapientia  est,  sapientia  vero  thesaurus  est.  Et  hic 
thesaurus  est  absconditus  in  agro  cordis  humani, 
ubi  factus  est  homo  ad  imaginem  et  similitudi- 
nem  Creatoris  sui.  Quoniam  ita  conditum  est  cor 
hominis,ut  in  eo  tanquamin  speculo  quodam  suo 


A  divina  sapientia  reluceret,  et  quae  in  ee  videri  non 
potuit,  in  sua  imaginevisibilis  appareret.  Magna 
prorsus  dignitas  hominis  portare  imaginem  Dei, 
et  illius  in  se  jugiter  vultum  aspicere,  atque  eum 
semper  per  contemplationem  praesentem  habere. 
Sed  postquam  primus  ille  parens,  vetitum  asse- 
cutu8,etinterdictum  tangens  delectationem  suam 
in  terram  sparsit,  peccati  pulvis  superjectus  cordi 
humano  pretiosum  thesaurum  istum  ab  oculis 
nostris  abscondit,  et  caligo  ignorantiae  obtensa 
lumen  sapientiae  intercepit.  Et  hoc  est  illud  quod 
in  templo  Salomonis  figuratum  est,  ubi  legitur 
qnod  postquam  perfecit  Salomon  omne  opus  ad 
aedificationem  domus  Domini,  etconsummata  sunt 
universa,  quae  ad  instructionem  domus  pertine- 

B  bant,  continuo  nebula  implevit  domum,  ita  ut 
sacerdotes  ministrare  non  possent  (III  Reg. 
viii).  Salomon  quippe  interpretatur  paci/fcu*,  et 
significat  illum  qui  est  pax  nostra,  qui  reconcilia- 
vit  nos  Deo  in  sanguine  suo.  Et  quia  idem  ipee, 
Jesus  Chrigtus  Dominus  noster  sapientia  est  Pa- 
tris ;  in  Salomon  Deo  templum  aedificat,  quia  per 
sapientiam  Dei  cor  hominis  factum  est,  ut  in  eo 
quasi  in  templo  Deus  habitaret.  Haec  est  sapien- 
tia,  quae  aedificavit  sibi  domum,  quia  descendens 
in  orbem  terrarum  delicias  suas  dicit  esse  cum 
filiis  hominum  (Prov.  viii).  Sedhaec  domus,  ut 
aedificata  est,  nebula  impletur,  quia  homo  condi- 
tus,  ac  deinde  peccando  ab  illa  internae  contem- 
plationis  specula  corruens,inhas  miseras  praesen- 

G  tis  vitae  tenebras  labitur,  ubi  digne  Deo  ministrare 
nonvalet,quiacaligine  ignorantiae  obvolutus  quid 
agendum  vel  vitandum  sibi  sit  ex  maxima  parte 
jam  non  videt.  Absconditus  ergo  est  thesaurus  iste 
in  agro  cordis  nostri,  qui  tunc  invenitur,  quando 
sapientia  oritur.  Sapientia  autem  oritur,  quando 
veritas  manifestatur.  Veritas  autem  manifestatur, 
quando  ignorantia  pellitur,ignorantia  autem  pel- 
litur,  quando  mens  illuminatur.  Pulsa  autem 
ignorantia  veritas  manifestatur.  Manifestata  ve- 
ritate  sapientia  oritur,  oriente  sapientia  thesaurus 
invenitur.  Haec  compunctio,  et  quasi  palus  acutus 
terram  cordis  nostri  fodit,et  quasiignis  rubiginem 
exurit,  et  quasi  splendor  tenebras  pellit.  Per  hanc 
debemus  fbdere  altos  puteos  in  cordibus  nostris, 

D  ejicientes  omnem  terrenitatem  a  nobis,  ut  possi- 
mus,  invenire  thesauros  absconditos,  et  occultam 
venam  aquarum  viventium.  Sic  Abraham,  Isaac 
et  Jacob  patres  nostri  puteos  foderunt,  quserentes 
aquam  vivam  sapientiae,  et  quando  Alophyli  pu- 
teos  illos  absentibus  eis  terra  repleverunt,  ipai 
rursum  foderunt,  rursumque  aquara  vivam  quae- 
rebant,  et  hoc  frequenter  faciebant.  Ita  et  nos  si 
maligni  spiritus  corda  nostra  studio  compunctio- 
nis  ab  omni  terrenitate  emundata  rursus  insidian- 
tes  terra  repleverint,  iterum  fodere  ea  per  com- 
punctionem,  iterumque  emundare  debemus.  Et 
hoc  tandiu  facere  oportet  quousque  aquam  vivam 
inveniamus,  et  quousque  thesaurum  pretiosum 
reperiamus.  Cum  autem  invenerimus  abscondere 
eum  debemus,  quia  cito  amittitur  quod  incaute 
manifestatur.  Thesaurum  autem  inventum  mani- 


658 


DE  ARCA  NOE  MORALI  LIB.  HI. 


654 


festat,  qui  acceptum  donum  sapientiae  in  ostenta- 
tione  portat.  Thesaurum  autem  inventum  ab- 
scondit,  qui  accepto  dono  sapientiae  non  foris  in 
oculis  hominum,  sed  intus  coram  Deo  inde  glo- 
riari  quaerit.  Oportet  etiam  nos  ire,  et  vendere 
omnia  quae  habemus,  et  emere  agrum  istum,  quia 
quicunque  ille  est,  cui  interna  gaudia  jamrevelata 
sunt,  pro  contuitu  eorum  libenter  debet  contem- 
nere  omnia,  quae  in  hoc  mundo  ipsum  delectare 
poterunt.  Sed  inter  haec  sollicite  considerandum 
e8tii8,quisapientiam  quaerunt,quodnonob  aliud, 
sed  propter  seipsam  quaerenda  est  sapientia.  Nihil 
enim  melius  est  sapientia,  et  ideo  indignus  est 
sapientia,  qui  aliud  quam  ipsam  per  ipsam  obti- 
nere  intendit,  qui  non  ut  possideat,  sed  ut  vaena- 
lem  prostituat  sapientiam  quaerit.  Praeterea,  si 
Ghristus  est  sapientia,  qui  sapientiam  pro  huma- 
na  laude  quaerit,  similis  esse  convincitur  proditori 
Judae,  qui  Ghristum  vendidit.  Quaeramus  ergo 
thesaurosabsconditos,  quaeramussapientam,  quae- 
ramus  Christum,  sed  non  sicut  Judas,qui  Ghris- 
tum  quaesivit  ut  venderet,  non  ut  possideret.  Quae- 
sivit  enim  Christum  Judas,  et  invenit  et  tenuit, 
sed  non  retinuit,  quia  vendidit.  Sed  sanctae  mu- 
lieres  ad  sepulcrum  cum  aromatibus  venientes 
Ghristum  quaesiverunt  et  invenerunt,  tenuerunt 
et  retinuerunt,  quianonquaerebant  ut  venderent, 
sed  ut  possiderent  (Matth.  xxviii).  Dicamus  ergo 
de  sapientia,  per  timorem  seminatur,  per  gratiam 
rigatur,  per  dolorem  moritur,  per  fidem  radicat, 
per  compunctionem  oritur.  Hi  gradus  videntur 
mihi  significari,  ubi  jubetur  Abraham  exire  de 
terra  sua,  et  de  cognatione  sua,  et  de  domo  pa- 
tris  sui,  at  tunc  demum  terra  ei  demonstranda 
permittitur.  Exi,  inquit  Dominus,  de  terra  tua, 
et  de  cognatione  tua,  et  de  domo  patris  tui ;  et 
veni  in  terram  quam  monstravero  tibi  (Gen. 
xn).  Igitur  per  limorem  eximus  de  terra  nostra, 
per  gratiam  eximus  de  cognatione  nostra,  per  do- 
lorem  de  domo  patris  nostri  egredimur,  per  fidem 
et  devotionem  Dominum  sequimur,  ac  sic  deinde 
in  sexto  gradu  terra  nobis  promissa  per  compun- 
ctionem  demonstratur.  Per  timorem  relinquimus 
censum  terrenum,  per  gratiam  et  dolorem  muta- 
mus  affectum,  per  fidem  et  dovotionem  confirma- 
mus  animum,  per  compunctionem  invenimus  de- 
siderium.  De  terra  nostra  eximus,  cum  ea  quae 
foris  possidentur  terrena  hona  derelinquimus.  De 
cognatione  nostra  eximus,  quando  vitiis,  quae  in 
nobis,  et  ex  nobis  nata  sunt  abrenuntiamus.  De 
domo  patris  nostri  eximus,  quando  mundum  om- 
nem,  et  ea  quse  in  mundo  sunt,  prorsus  a  cogita- 
tione  nostra  sequestramus,  et  omnem  animi  in- 
tentionem  in  sola  aeterna  defigimus.  Pater  noster 
secundum  illam  nativitatem,  qua  in  peccatis  nati 
sumus,  diabolus  est,  quia  secundum  nativitatem 
ad  ejus  dominiumpertinemus,qui  auctor  est  pec- 
cati.  Ejus  domus  est  mundus  iste,  quia  merito 
suae  perversitatis  mundi  hujus,eteorum  qui  mun- 
dum  istiim  amant,  princeps  factus  est.  Egressis 
autem  de  terra  nostra,  et  de  cognatione  nostra, 
et  de  domb  patris  nostri,  alia  a  Domino  terra  os- 


A  tenditur,  quando,  nobis  perfecte  huic  mundo 
mortui8  quiddam  jam  de  futuris  gaudiis  quasi  de 
longe  odorare  conceditur.  Aflflatus  enim,  Spiritu 
sancto  insolito  gaudio  animus  hilarescit,  et  mira- 
tur  quale  ad  gustandum  esse  possit,  quod  tam 
mire  etiam  per  odorem  reficit. 
Cap.  VII.  De  incremento  arboris  sapientice  per 

desiderium. 
Septimo  loco  adjunctum  est,  quod  per  deside- 
rium  crescit.  Sicut  enim  compunctio  incendio 
comparatur,  ita  desiderium  simile  est  fumo,  qui 
de  incendio  nascitur,  qui  in  directum  ascendit,  et 
quanto  magis  sursum  tollitur,  tanto  amplius  ex- 
tenuatur,  tandemque  elevatus  in  sublime  ab  ocu- 
lisintuentium  prorsus  subducitur.  Postquam  enim 

B  per  ignem  compunctionis  rubigo  peccati  a  mente 
fuerit  comsumpta,  et  ille  internus  f ulgor  in  corde 
micare  cceperit,  confestim  animus  in  quamdam 
contemplationis  speculam  sublevatur,ibique  quo- 
dammodo  seipso  altior  effectus,  quamdam,  ut  ita 
dixerim,  lucidam  regionem,  et  terram  novam 
eminus  prospicit,  qualem  nunquam  antea  vel  vi- 
disse  se  meminit,  vel  esse  existimavit.  Miratur  et 
ipse  qui  videt,  et  prae  gaudio  praesentis  luminis 
praeteritas  ignorantiae  suae  tenebras  accusat,  mi- 
ratur  «ubter  se  in  imo,  quo  prostratus  jacuit,  mi- 
ratur  super  se  in  summo,  quo  elevatus  tendit. 
Gaudet  se  tantum  jam  evasisse  ab  eo  quod  doluit 
dolet  se  tantum  adhuc  abesse  ab  eo  quod,  diligit. 
Conatur  igitur  festinat,  ascendit,  crescit  per  desi- 

q  derium,  et  quemadmodum  virgula  fumi,  quanto 
magis  sursum  tollitur,  tanto  amplius  extenuatur, 
ita  ccelestibu8  appropinquans,  et  omnem  terrenae 
concupiscentiae  nebulam  evaporans  totus  spiritalis 
efficitur,  tandemque  se  humanis  subdudt  aspec-» 
tibus,  dum  ad  terrena  ista,  et  visibilia  concupis- 
cenda  amplius  exire  recusans,intus  in  abscondito 
faciei  Domini  gloriatur. 
Cap.  VIII.  De  roboratione  arboris  sapientice 

per  charitatem. 
Octavo  loco  adjunctum  est  :  per  charitatem  ro- 
boratur.  Gharitas  similis  est  vino.  Vinum  namque 
eo8,  quos  inebriaverit  reddit  hilares,  audaces, 
fortes,  obliviosos,  et  quodammodo  insensibiles. 
Sic  charitas  mundando  conscientiam  mentem  ex- 

D  hilarat,  deinde  audacem  reddit,  quando  per  mun- 
ditiam  conscientiae,fiduciam  praestat.  Deinde  vires 
auget,  quia,  sicut  testatur  Scriptura,  fortis  est  ut 
leo  qui  confidit  in  Domino  (ProY.  xxvin).  Gon- 
scientia  enim  munda  nullis  adversis  superari  po- 
test,  quia  cum  intus  de  Dei  semper  adjutorio 
confidit,  quidquid  adversi  foris  tolerat  facUe  con- 
temnit,  et  vincit.  Oblivionem  quoque  generat, 
quia,  dum  totam  animi  intentionem  ad  desideria 
aeternorum  trahit,  omnium  quae  transeunt  me- 
moriam  ab  animo  funditus  evellit.  Insensibilem 
reddit,  quia  dum  mentem  per  internam  dulcedi- 
nem  medullitus  replet,  quidquid  exterius  amarum 
infertur  contemnit,  quasi  non  sentiatur.  Charitas 
ergo  sapientiam  roborat,  dum  menti  et  fiduciam, 
et  fortitudinem,  et  insuperabilem  quodammodo  ' 
insensibilem  reddeado  coiv^^ss^^xs^X. 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORK  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


655 

sumus  si  volumus  in  his  ooto  gradibus  octo  bea-  A 
titudines  per  ordinem  expressas  notare,  ita  ut  id 
quod  dictum  est,  per  timorem  seminatur,  perti- 
neat  adid  quod  dicitur.  Beati  pauperes  spiritu, 
quoniam  ipsorum  est  regnum  coelorum  (Matth. 
v).  Id  quod  dictum  est,  per  gratiam  rigatur,  per- 
tineat  ad  id  quod  dicitur  :  Beati  mites,  quoniam 
ipsi possidebunt  terram  (ibid.).  Id  quod  dicitur, 
per  dolorem  moritur,  pertineat  ad  id  quoddicitur: 
Beati  qui  lugent,  quoniam  ipsi  consolabuntur 
(ibid.).  Id  quod  dictum  est,  per  fidem  radicat, 
pertineat  adid  quod  dicitur .  Beati  qui  esuriunt, 
et  sitiunt  justitiam,  quoniam  ipsi  saturabun- 
tur  (ibid.).  Id  quod  dictum  est,  per  devotionem 
germinat,  pertineat  ad  id  quod  dicitur  :  Beati 
misericordes,quoniam  ipsi  miserXcordiam  con-  B 
sequentur  (ibid.).  Id  quod  dicitur.  per  compun- 
ctionem  oritur,  pertineat  ad  id  quod  dicitur  : 
Beatimundo  cordequoniam  ipsiDeum  videbunt 
(ibid.).  Id  quod  dictum  est,  per  desiderium  cres- 
cit,  pertineat  ad  id  quod  dicitur  :  Beatipacifici, 
quoniam  filii  Dei  vocabuntur  (ibid.).  Id  quod 
dictum  est  per  charitatem  roboratur,  pertineat 
ad  id  quod  dicitur  :  Beati  qui  persecutionem 
patiuntur propterjustitiam,  quoniam  ipsorum 
est  regnum  ccelorum  (ibid.). 
Gap.  IX.  De  virore  arboris  sapientice  per  spem. 

Nono  loco  adjunctum  est,  per  spem  viret.Spes 
futurorum  bonorum  in  mente  quasi  scintillatio 
quaedam  est,  quae  nutritur  in  fomite.  Est  enim 
spes  quasi  memoria  quaedam  invisibilium  gaudio-  q 
rum,  quae  in  corde  hominis  recondita  calefacit 
illud  intrin8ecus,et  non  sinit  arescere  frigore  in- 
fidelitatis  in  hieme  praesentis  vitae.  Et  quandiu 
haec  spes  vivit  in  nostra  mente,  nunquam  arescit 
arbor  sapientiae,  sed  quemadmodum  lignum  illae- 
sum  virorem  suum,  dum  aequalem  habet  contem- 
perantiam  humoris  et  caloris,  sic  animus  arescere 
non  potest,  quem  et  calor  Spiritus  sancti  qui  de- 
super  radiat,  nutrit,  et  studium  bonae  operatio- 
nis  quod  subtus  est,  rigat. 
Gap.  X.  Quomodo  frondescat  arbot  sapientice 
per  circumspectionem. 

Decimo  loco  adjunctum  est  quod  per  circums- 
pectionem  frondescit,  et  expandit  ramos  suos. 
Quidam  sunt,  in  quibus  sapientia  in  altum  cres-  pj 
cit,  qoidam  vero,  in  quibus  in  latum  se  expandit. 
In  contemplativis  in  altum  surgit,  qui  per  acumen 
mentis  penetrant  usque  ad  contemplanda  secreta 
ccelestia.  In  activis  in  latum  se  expandit,  quia  illi 
intentionem  menti  suae  multipliciter  foras  spar- 
gunt  ad  dispensanda  terrena.  Sunt  vero  nonnulli, 
qui  per  quietem  divinitus  sibi  ooncessam,  primo 
multmm  in  contemplatione  excrescunt,  sed  dum 
vident  alios  simpliciores  fratres  terrenis  actioni- 
bus  occupari,eo8  in  comparatione  sui  despiciunt, 
et  cum  ipsi  steriles  sint  a  bono  opere,bonatamen 
opera  in  aliis  non  pertimescunt  judicare.  Qui  er- 
go  in  humilitate  stare  negligunt,  vento  elationis 
conquassati,  a  fastigio  contemplationis  cadunt. 
Dejectique  variis  patent  erroribus  et  multipliciter 
ab  illa  interna  pace  dwtrahuntur.  Quorum  videli- 


666 


cet  errorum  principium  hoc  est,  quod  infirmita- 
tem  suam  humiliter  nolunt  agnoscere,  sed  de  Dei 
munere,  quod  acceperunt,  incaute  se  extollunt. 
Necesse  enim  est  ut  iu  oculis  eorum  vilescant  fa- 
cta  aliena,  qui  de  suis  meritis  sentiunt  tam  im- 
moderata.  Nec  fieri  posset,  ut  vitam  alienam  ju- 
dicare  praesumerent,  nisi  prius  in  se  tumuissent. 
Hic  igitur  error  semel  illapsus  animo  late  venena 
sua  diffundit,  et  occulte  serpens,  et  immiscens  se 
cunctis  motibus  animae,  voluntates  immutat,  con- 
silia  dissipat,  cogitationes  intorquet,  et  corrumpit 
desideria,  curasque  inducit  superfluas.  Et  quia 
semel  inflatus  animus  magna  de  se  existimare  di- 
dicit,  facta  sua  ad  examen  rationis  revocare  con- 
temnit,  et  eo  liberius  vitam  persequitur  alienam, 
quo  minus  in  se  quidquam  reprehensione  dignum 
esse  credit.  Quae  tamen  superbia  primum  se  pal- 
liat  sub  specie  boni  zeli,  et  persuadet  deceptae 
menti  non  esse  perfectum  amatorem  justitiae,qui 
consensum  praebet  culpae  alienae.  Eum  autem  de- 
licto  alieno  omnimodo  consentire,  qui  negligit, 
non  potest,  delinquentem  arguere.  Hocigitur  male 
provida  mens  errore  decepta,  totam  se  curiositati 
dedit,  et  paulatim  crescente  morbo,  dum  primum 
errata  aliorum  immoderate  persequi  assuescit, 
postremo  ad  hoc  deducitur,  ut  quidquid  viderit 
vel  aperte  caiumniari,  vel  sinistre  interpretari 
conetur;  unde,  si  forte  aliquos  pro  communi  uti- 
litate  aiiquantulum  sollicitari  viderint,  hos  cupidos 
vocant.  Quos  providos  esse  perspexerint,  avaros 
nominant.  Eos  autem  qui  se  affabiles  et  hilares 
omnibus  praebent,  vitio  adulationis  inservire  di- 
cunt.  Illos  viro  qui  saepius  tristitiam  vultu  praefe- 
runt,  invidia  tabescere  credunt.  Et  quos  alacres 
et  devotos  in  ministrando  perspexerint,  leves  et 
inquietos  esse  asserunt.  Quos  debiles  aut  graves 
invenerint,  quasi  pigros  et  inertes  accusant.  Ab- 
stemios,  morbo  hypocrisis  laborare,  et  eos  qui 
pius  necessitati  induigent,  luxui  deservire  existi- 
mant.  Et  hunc  quidem  errorem  muitiplex  conf  usio 
sequitur.  Maia  siquidem  et  pestilens  curiositas, 
quae  secretumaiienumimprobescrutari  contendit, 
saepe,  quamvis  nihil  inveniat  quod  juste  repre- 
hendere  possit,  perversa  tamen  suspicari  non  de- 
sistit.  Si  vero  auquid  (iignum  reprehensione  in- 
venerit,  statim  tumidam  mentem  non  ad  compas- 
sionem,  sed  ad  comtemptum  trahit.  Gontemptus 
autem  iram  excitat,  quia  typo  superbiae  inflatus 
animus  intoierabile  esse  credit,  quidquid  ab  eo 
sustinet,  quam  despicit.  Deinde  ira  in  indignatio- 
nem  crescit,indignatio  in  contumeliam  procedit, 
contumelia  odium  parit,  odium  autem  inveteratum 
in  invidiam  transit,  invidia  vero  animo  taedium 
gignit,  taedium  autem  cum  insederit  cordi,  quasi 
tinea  demolitur  iliud,  et  suffocato  gaudio  interno 
in  semetipsa  conscientia  tabescit.  Fit  sibi  ipsi 
gravis  animus  et  quasi  piumbum  immobiiis  per- 
manens  sursum  erigi  non  vaiet.  Et  qui  prius  pen- 
nis  contempiationis  coeios  penetrare  consueverat, 
nunc  gravis  pressus  pondere  sub  se  cadit.  Per- 
horrescit  tenebras  suas,  quas  intus  patitur,  et  si 
possibiie  esset,  vellet  aufugere  semetipsum.  Igitur 


657 


DE  ARCA  NOE  MORALI  LIB.  III. 


658 


relicta  conscientia  foras  funditus  terrenis  se  im- 
mi8cet  actionibu8,  ut  vel  occupatus  oblivisci  pos- 
sit  malorum  suorum.  Et  quia  levius  esse  judicat 
omnemalumeo  ipso  quod  intus  tolerat, jam  miser 
etiam  doloressuae  occupationis  foris  amat.Et  quia 
veram  dulcedinem  longo  taedio  palatum  cordis 
gustare  dedidicit,  carnalis  concupiscentiae  acetum 
sitiens  anima  cum  desiderio  bibit.  Inventam  igi- 
tur  in  curis  exterioribus  diabolus  corrumpit,  et 
jam  nullo  sibi  judicio  rationis  renitentem,  ad 
quaelibet  erroris  praecipitia  trahit.  Sed  quia  nunc 
diximus  ad  quanta  nos  mala  superbia  praecipitat, 
dignum  est  ut  etiam  consideremus  quid  sit  medi- 
camentum,  per  quod  nos  gratiadivina  restaurat. 
Tale  est  enim  antidotum  boc  ut  non  solum  pristi- 
nam  reformet  sanitatem,  sed  et  majorem  addat 
fortitudinem.  Non  solum  reparet  quod  periit,  ve- 
rum  etiam  superaddat  quod  defuit.  Unde  per  om- 
nia  laudabilis  et  gloriosus  Deus,  solus  misericors 
et  piu8,  qui  gratis  largitur  donum,  et  gratis  res- 
taurat  amissum,  et  qui  indigni  eramus  etiam  id 
recipere  ,  quod  perdidimus ,  sic  restituit  ut 
non  ad  interitum,  sed  ad  incrementum  ceci- 
disse  videamur.  Igitur  iste,  qui  per  sapientiam 
excreverat,  de  altitudine  sua  superbivit,  et  ideo 
bonum  est  ei  ut  praBcidatur,  et  assuescat  in  latum 
expandere  ramossuos.Bonum  est  ei,ut  intermisso 
8tudio  contemplationis  ad  tempusforas  exire  com- 
pellatur,  et  exteriora  dispensanda  suscipiat,  ut 
di8cat  experimento,  quam  difficile  fit  per  officium 
exterioribu8  inservire,  et  tamen  per  desiderium 
interiora  non  deserere.  Et  cum  se  ad  curam  sus- 
cepti  regimini8  imparem  esse  agnoverit,  tunc  sciat 
quid  de  iis  sensisse  debuerat,  quospriusineodem 
loco  positos  inconsiderate  despiciebat.  Et  quia 
majorem  potestatem  major  solet  sollicitudo  comi- 
tari,  ipsa  eum  cura  exerceat,  ut  dicat  esse  provi- 
dus  et  circumspectus,  et  non  torpescat  otio,  ut 
ante  periculum  animum  firmet,  ut  non  solum 
quid  eveniat,  sed  quid  evenire  possit,  attendat. 
Arridenti  fortunae  non  nimium  credat,in  adversis 
fidaciam  non  amittat,  et  quidquid  finem  habitu- 
.  rum  est,  sive  bonum  sit  sive  malum,  aeque  despi- 
ciat.  Omnem  eventum  consilio  suo  praeveniat, 
amicos  ante  necessitatem  comparare  studeat,  in 
proprio  sensu  non  plusquam  oportet  confidat, 
omnes  diligere,  non  omnibus  aeque  credere.  Ma- 
joribus  obedientiam  debitam,  aequalibus  dilectio- 
nem  aubjectis  paternam  sollicitudinem  impendat. 
Et  sic  per  diversa  virtutum  studia  sapientiae  suae 
ramos  diffundat,  et  tunc  demum  arbor  illa  sa- 
pientiae,  quae  prius  in  modum  fiexibilis  arundi- 
nis  nudo  stipite  male  excreverat,  jugi  jam  studio 
virtutum  roborata,et  frondibus  circumspectionis 
undique  vestita,  rursum  ad  alta  cacumen  elevet, 
tanto  tunc  melior  quanto  fortior,  quanto  robus- 
tior,  quanto  exercitatior,  quanto  circumspectio- 
ne  ornatior,ita  ut  etiam  ipsa  praecisio  sua  ei  pro- 
fuisse  videatur. 

Sed  quia  ipsa  sapientia  per  circumspecUonem 
lamos  suos  expandit,  diffinlamus  nunc  quosdam 
generales  modos,quibu8  circumspectio  exercetur. 


A  Sunt  autem  quatuor.  Timor,  cura,  necessitas,  af- 
fectus.  Timor  est  anxietae  periclitandi.  Gura  est 
sollicitudoevadendiincommodi  aut  commodi  adi- 
piscendi.  Necessitas  est  debitum  dandi,  aut  indi- 
gentia  accipiendi.  Affectus  est  desiderium  perfru- 
endi.  Timor  premit,  cura  trahit,  necessitas  ligat, 
affectus  vulnerat.  Sic  solent  agricolae  quando  vo- 
lunt  expandere  ramos  arborum,  aut  superponere 
eis  pondera  quae  deorsum  premant,  aut  subtus 
alligare  quae  deorsum  trahant,  aut  juxta  affigere 
stipites  et  alligare  ramos,  ne  sursum  eleventur, 
sed  in  latum  se  diffundant,  aut  ipsi  nudo  trunco 
infigere  surculos,  ut  ubi  concrescentes  arborem 
vestiant.  Timor  igitur  est  quasi  pondus  superpo- 
situm.  Cura  quasipondus  subtus  appensum.  Ne- 

B  cessitas  est  similis  stipiti  qui  ligat.  Affectus  est 
quasi  surculus,  qui  inflxus  vulnerat.  Ista  quatuor 
nascuntur  ex  quatuor  generibus  malorum,  quae 
homo  sustinet  in  hoc  mundo.  Quae  sunt  ira  Dei, 
vanitas  mundi,  inflrmitas  humanae  conditionis, 
invidia  diaboli.  Ira  Dei  est  dum  flagellis  atteri- 
mur.  Vanitas  mundi  est  cum  modum  necessitatis 
excedendo  in  voluptatem  abimus.  Infirmitas  hu- 
manae  conditionis  est  quod  facile  laedimur  adver- 
sis,  et  difficile  ad  bona  agenda  convalescimus. 
Invidia  diaboli  est  dum  ipso  instigante  ad  vitia 
inflammamur.  Igitur  ira  Dei  timore  premit,  vani- 
tas  mundi  curas  superfluas  mittendo  deorsum 
trahit.  Infirmitas  nostraeconditionisdirisnos  ne- 
cessitatibus  ligat.  Invidia  diaboli  illicitis  deside- 

q  riis  nos  imflammando  vulnerat.  Sed  in  his  omni- 
bus  Dei  servus  exercetur  ad  praemium,  et  tunc  ei 
quoque  mala  subjecta  serviunt,  cum  eum  affli- 
gendo  probant,  non  subvertnnt.  Istae  siquidem 
passiones  omnes,  videlicet  timor,  cura  et  deside- 
rium  illicitum  malae  sunt,  et  ipsa  quoque  neces- 
sitas  vitae  praesentisa  Domino  militia  appellatur. 
Sed  Deus  idcirco  haec  ad  tempus  electorum  suo- 
rum  mentibus  dominari  permittit  ut  cum  perex- 
perimentum  didicerint  quanta  miseria  falsis  il- 
li8  delectationibus  insit,  ardentius  aeterna  illa  et 
vera  gaudia  requifant,  quae  nulla  tristitia  cor- 
rumpit.  Et  salubriter,aliquando  derelicti  permit- 
tuntur  ad  tempus  servire  passionibus  carnis  suae, 
ut  agnoscant  inflrmitatem  suam,  et  de  se  non 

n  prae8umant,et  tanto  devotius  postmodum  divinae 
gratiae  se  subjiciant,  quanto  manifestius  ex  prae- 
cedenti  casu  didicerint  ex  sua  virtute  non  esse 
quod  stant.  Est  etiam  adhuc  aliud,  pro  quo  non- 
nunquam  servis  Dei  utile  est,  ut  tententur,  ut 
videlicet  ipsae  tentationes  eos  exerceant,  et  cau- 
tiores  reddant ;  quia  conflictus  vitiorum  exerci- 
tia  sunt  virtutum.  Et  sicut  saepe  cadendo  discit 
homo  qualiter  gressum  figere,  et  caute  ambulare 
debeat,  et  in  conflictu  belli  qui  frequenter  plaga- 
tus  e8t,cautius  venientem  ictum  excipit,sic  qui  a 
diabolo  saepe  decipitur,subtilius  post  modum  ver- 
sutias  ejus  deprehendit,  et  machinationes  sub- 
vertit.  Et  hoc  estquod  multos  videmus  post  mul- 
ta  scelera  ad  virtutum  summam  ascendere,  et 
tanta  virtute  omnes  diaboli  conatus  contra  se- 
erectos  atterere,  ut  in  quo  saepiua  vtaiftgt  s&s&fe- 


659 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


660 


bat,  jam  non  spoliasse,  sed  contra  se  annassepo-  A     Tres  autem  sunt  timores  mundani  vel  carna 


tius  videatur.  Hoc  quippe  altum,  hoc  secretum 
Dei  consilium  est,  ut  illud  etiam  electis  suis  pro- 
fliciat  ad  coronam,  quod  inimicus  sibi  gloriaba- 
tur  cecidi88e  ad  victoriam.Libet  itaque  nunccon- 
siderare  qualiter  ex  ipsis,  quas  supra  memora- 
vimus,  passionibus  exercitia  nascantur,  ac  dein- 
de  qualiter  per  ipsa  exercitia  circumspectio  au- 
geatur.  Quatuor  enim  sunt  timor,  cura,  necessi- 
tas,  affectu8 ;  et  ex  tribus,  id  est  timore,  necessi- 
tate,  affectu,  nascitur  quartum,id  est  cura.  Quod 
enimtimemus  incidere  sollicitestudemusevitare, 
et  quoddolemusadesse  sollicite  studemus  a  nobis 
removere,  et  quod  desideramus  adipisci,  sollicite 
studemus  obtinere;  et  sic  post  affectionem  passio- 
nis  requiritur  cura  sollicitudinis  et  post  curam  sol- 


les,  timor  vilitatis,  tiraor  poenae,  timor  mortis, 
quorum  singuli  suas  curas  generant.  Necessitas 
autem  duplex;  alia  indebito  dandi ,  alia  indigen- 
tia  accipiendi.  Aliter  enim  dicitur.  Necesse  est  tri- 
butum  dare  Gaesari,  et  aliter  dicitur ,  necesse  est 
escas  dare  ventri.  Imo  enim  necesse  est  ut  tribu- 
tum  des  Caesari,  quia  tu  dare  debes,  imo  neces- 
se  est,  ut  escas  des  ventri,  quia  indiget  accipere. 
Uterque  tamen  exactor  est,  et  Caesar,  et  venter, 
Utrumque  tributum  est  et  esca  et  pecunia.  Sed 
si  proprius  considerare  volumus,minusnocetCce- 
sar  tollendo  pecuniam,  quam  venter  accipiendo 
escam.  Caesar  enim  semel  auferendo  pecuniam 
8olllcitudinem  tollit,  venter  autem  sine  intermis- 


licitudinis  sequitur  conatus  in  exercitio  operatio-  B  sione  escam  exigendo  nunquam  nos  sine  sollici- 


nis,et  per  exercitium  operationis  crescit  cautelacir- 
cumspectionis.  Et  quia  ex  vitio  nostraecorruptio- 
nishocnobisinestut  magis  solliciti  simus  pro  eo 
adi  pi8cendo,quod  perverse  cupimus,vel  eo  evitan- 
do,  quod  8uperflue  formidamus,  fit  ut  cautelam 
circumspectionis,  quam  in  bonis  studiis  compa- 
rare  negleximus  per  mala  studia  facile  acquira- 
mus.  Saepe  etenim  qui  animae  mortem  non  me- 
tuit,  mori  in  carne  pertimescit,  et  qui  perpetuos 
gehennae  cruciatus  non  considerat,  pcsnas  tem- 
porales  pati  reformidat  Saepe  qui  illam  confu- 
sionem,  quse  ante  Dei  oculos  et  sanctorum  ange- 
lorum  peccatoribu8ventura  est,timere  adhuc  non 
didicit,  vili8  esse  in  oculis  hominum  erubescit. 


citudine  esse  pennittit.  Gaesar  auferendo  pecu- 
niam  magisnos  allevat,  venter  accipiendo  escam 
per  abundantiam  ad  vilia  nos  inflammat.  Et  ut 
breviter  concludam  ego  per  omnia  miserabilio- 
rem  video  eum  qui  servit  ventri,  quam  illum  qui 
servit  Caesari.  Necessitas  ergo  alia  est  in  debito 
dandi,  alia  in  indigentia  accipiendi.  Et  illa  qui- 
dem,  quae  in  debito  dandi  est,  multis  modis  acci- 
pitur.  Debent  enim  praelati  subjectis  providen- 
tiam,  debent  subjecti  praelatis  obedientiam,  de- 
bent  aequales  aequalibus  charitatem  fraternam, 
debent  sapientes  insipientibus  doctrinam,  debent 
divites  pauperibus  alimoniam.Sed  quia  sine  pru- 
dentia  et  circumspectione,  nec  juste  persolvere 


Et  pro  his  evitandis  laboranthomines,qua3  servis  q  possumus  quod  debemus,  nec  petendo  impetra- 


Dei  non  solum  f ugienda  non  sunt,  imo  etiam  non- 
nunquam  cum  fructu  eorum  agnoscuntur  appe- 
tenda.  Similiter  sunt  multi,  qui  animae  suae  jeju- 
nium  ignorant,  et  pro  cibo  ventris  comparando 
vehementer  insudant.  Et  saepe  homines  pro  car- 
nalibus  desideriis  adimplendis  plurimos  labores 
graves  et  amaros  libenter,tolerant,quos  pro  amo- 
'  re  aeternae  vitae,  vel  ad  modicum  subire  recusant, 
cum  e  contrario  electi  sine  intermissione  labo- 
rent,  et  affligant  semetipsos,  ne  desideria  carnis 
perflciant.Qui  etiam  necessitatibus  suis  non  sine 
timore  deserviunt,  timentes  ne  usque  ad  delecta- 
tionem  effluat  voluptatis,  quod  exigit  infirmitas 
conditionis.  Garnales  autem  quique,  qui  pro   ad- 


re  id  quo  indigemus,  dum  istis  necessitatibus 
subjicimur,  quid  aliud  quam  ad  prudentiam,  et 
ad  circumspectionem  erudimur  ?  Et  sicut  de  ti- 
moribus  dictum  est,  etiam  singulae  necessitates 
generant  curas  suas. 

Affectus  est  desiderium  perfruendi.  Desiderio- 
rum  alia  sunt  bona,  alia  sunt  mala.  Et  bona  de- 
sideriasunt  spiritualia,  mala  desideria  carnalia. 
Spiritale  desiderium  quasi  vinum  dulce  suaviter 
inebriat,  carnale  desiderium  quasi  vinum  aci- 
dum,  et  intoxicatum  bibentes  aut  in  furorem 
vertit,  aut  necat.  De  illo  vino  dicitur,  quod  ca- 
lix  in  manur  Domini  vini  meri  plenus  misto 
(Psal.  lxxiv),  videlicet  quod  lsetificat  cor  homi- 


implendis  desideriis  suis   libenter  labores  tole-  j)  nis  (Psal.  ciii).  Et  alibi  :  calix  Domini  inebri 


rant,  foris  non  tantum  opere,  sed  et  mente  va- 
gantur.  Et  dum  per  experimenta  rerum  multa 
discunt,  quasi  ex  ipsa  occupatione  sui  prudentio- 
res  fiunt.  De  quibus  Dominus  in  Evangelio  dicit: 
Filii  hujus  sceculi  prudentiores  sunt  filiis  lu- 
cis  in  generatione  sua  (Luc.  xvi).  Sed  hi  tales 
alioquinmiserationedivina  ab  errore  suoconver- 
si,  prava  studia  deserunt,  sed  prudentia  quam  in 
pravis  studiis  didicerunt,  non  amittunt,  et  in  bo- 
nis  agendis  tanto  cautiores  fiunt,  quanto  in  ma- 
lis  perpetrandis  prius  studiosiores  exstiterint.Un- 
de  manifeste  ostenditur  etiam  hoc  eis  profuisse, 
quod  ad  tempus  derelicti  videbantur.  Propter  hoc 
superiu8  dictum  est  quatuor  esse  quae  exercent 
circum8pectionem ,  timorem  videlicet ,  curam, 
necessitatem,  affectum. 


ansquam  prceclarus  est !  (Psal.  xxii.j  Multa 
de  illo  vino  in  Scriptura  dicuntur.  De  hoc  autem 
vinodictum  est  :  Feldraconum  vinum  eorum, 
et  venenum  aspidum  insandbile  (Deui.  xxxii), 
quod  exprimitur  de  botro  amarissimo,  quod  pro- 
pinat  Babylon  de  calice  aureo  fornicationum 
suarum,  dequoinebriantur  omnesgentes.  Dehoc 
etiam  vino  dictum  est  in  Evangelio  :  Omnis  ho- 
mo  primum  bonum  vinum  ponit,  et  cum  ine- 
briati  fuerint,tunc  id  quod  deterius  est  (Joan. 
n).  De  illo  autem  vino  dictum  est :  Tu  servasti 
vinum  bonum  usque  adhuc  (ibid.).  Hoc  carnale 
desiderium  quasi  peregrinus  surculus  inflxus 
menti  graviter  eam  vulnerat.  Et  hic  est  peregri- 
nus,  de  quo  per  Natham  ad  David  dicitur  qui 
ad  divitem  venerat9  pro  quo  peregrino  pascen- 


661 


DR  ARCA  NOE  MORAU  LIB.  III. 


662 


do  dives  relictis  centum  propriis  ovibus  unam  A 
oviculam  pauperis  auferebat  (//  Reg.  xn).  Desi- 
derium  enim  carnalis  concupiscentiae  quasi  hos- 
pes  peregrinus  ad  David  venerat,  quando  deam- 
bulans  in  solario  domus  suae  Bersabee  uxorem 
Urice  se  lavantem  conspexit ,  et  adamavit  (// 
Reg.  i).  Tunc  autem  in  pastu  peregrini  relictis 
centum  ovibus  suis  unam  oviculam  pauperis  oc- 
cidit,  quando  relictis  multis  uxoribussuisadim- 
plendam  voluptatem  suara  unicam  Uriae  uxorem 
abstulit.  Peregrini  igitur  surculi  nudo  trunco 
infiguntur,  ut  eum  vestiant,  quia  saepe  omnipo- 
tens  Deus  quos  in  otio  suo  tepidos,  et  quasi  nu- 
dos  a  bonis  operibus  esse  conspicit,  illicitis  de- 
sideriis  ad  tempus  vulnerari  permittit,  ut  timo- 
rati  et  circumspecti  fiant.  Qualiter  autem  isti  af-  B 
fectus  cum  sint  mali  hominem  exerceant,  diffici- 
le  est  agnoscere,  difficilius  enarrare,  ille  autem 
novitqui  facit. 

Gap.  XI  Quomodo  floreat  arbor  sapientice  per 

disciplinam. 

Per  disciplinam  floret.  In  flore  tria  sunt :  spes, 
species,  odor,  quae  omnia  per  similitudinem  in 
bono  opere  invenimus.Sicut  enim  in  flore  futu- 
rus  fructus  promittitur,  ita  in  bono  opere  futurse 
retributionis  praemium  exspectatur.  Et  eos,  in 
quibus  bona  opera  cernimus,  ad  sortem  super- 
nae  retributionis  pertinere  speramus.  Item  sicut 
flos  per  speciem  fulget  et  per  odorem  demulcet, 
ita  bonum  opus  per  exemplum  quidem  fulget, 
quando  praesentibus  laudabile  apparet,eosque  ad  q 
imitationem  accendit.  Per  odorem  autem  demul- 
cet,  quando  absentibus,  et  longe  positis  per  opi- 
nionem  bonaB  famae  innotescit. 
Gap.  XII.  Quomodo  fructificet  per  virtutem. 

Per  virtutem  fructificat.  Fructus  boni  operis 
est  virtus  occulta  rectae  intentionis.  Sub  flore  enim 
boni  operis,  quod  foris  per  exemplum  lucet,  qua- 
8i  quidam  intus  in  menteabsconditus  fructus  vir- 
tutis  latet.  Proinde  quisquis  vacuus  a  virtute  bo- 
num  opus  in  oculis  hominum  foris  exhibet,  ve- 
lut  arbor  est,  quae  sine  fructu  floret. 
Cap.  XIII.  Quomodo  per  patientiam,etperseve- 
rantiam  maturescat. 

Per  patientiam  et  perseverantiam  maturescit. 
Inchoata  virtus  non  prodest,  nisi  ad  finem  per-  j\ 
ducatur.  Ac  per  hoc  quisquis  virtutem  inchoat, 
qiiasi  quendam  in  se  bonitatis  fructum  format  ; 
8ed  si  virtutem  ,  quam  incipit,  ante  finem  dese- 
rit,  velut  immaturus  et  non  aptus  esui  ante  tem- 
pus  fructus  cadit.  Et  ideo  patientia,  et  perseve- 
rantia  valde  nobis  necessaria  e*t,  ut  in  bono, 
quod  per  Dei  gratiam  recte  inchoavimus  constan- 
ter  usque  in  flnem  perseveremus. 

Cap.  XIV.  Quomodo  per  mortem  carpatur. 

Per  mortem  carpitur.  Quando  fructus  maturus 
est  tuncdiscerpitur,ut  ad  patrisfamilias  mensam 
veniat.  Et  nos,  cum  ad  modulum  nostrae  perfec- 
tionis  perducti  fuerimus,  ab  hac  vita  per  mor- 
tem  praecidimur,  ut  ad  convivium  Regis  aeterni 
transferamur.Et  hoc  est  quod  in  cantico  amoris, 
sponsa  ad  dilectum  suum  loquitur ,  dicens :  Ye- 


niat  dilectus  meus  in  hortum  suum,  et  come- 
dat  fructum  pomorum  suorum(Cant.  v);  etip- 
se  versa  vice  ad  ipsam  ibidem  respondet :  Veni 
in  hortum  meum,  soror  mea  sponsa,  messui 
myrrham  meam  cum  aromatibus  meis,  come- 
di  favum  meum  cum  melle  meo,  bibi  vinum 
meum  cum  lactc  mea  (ibid.).  Per  mortem  ergo 
carpimur,  ut  quasi  fructus  bene  redolentes  ad 
nuptias  Regis  aeterni  praesentemur.  Nos  ibi  ci- 
bus  Dei  erimu8,  quia  ei  complacebit  in  nobis,  et 
ipse  cibus  noster  erit,  quia  nos  delectabimur  in 
ipso  faciem  gloriam  ejus  contemplantes,  ita-ut 
illud  prophetae  compleatur  in  nobis  :  Satiabor 
cum  apparuerit  gloria  ejus  (Psal.  xvi).  Gon- 
cludamus  ergo  summum  perfectionis  gradum,  et 
dicamus. 

Cap.  XV.  Quomodo  per  contemplationem  cibat. 
Per  contemplationem  cibat.  Iste  est  cibus.  Ista 
est  refectio,  de  qua  Psalmista  dicit :  Adimplebis 
me  lcetitia  cumvultutuo,  delectationes  in  dex- 
tera  tua  usque  in  finem  (Psal.  xv).  Amen.  Ec- 
ce  arbor  sapientiae  nostrae  per  quindecim  gradus 
usque  ad  summum  incrementum  pervenit  ;  hic 
autem  numerus  magni  mysterii  conscius  est.Pri- 
mum  quia  ex  septem  et  octo  componitur.  Septe- 
narius  vero  praesentem  vitam,  quae  septem  die- 
bus  currit,  signiflcat.Octonarius  autem,  qui  post 
septem  venit,  aeternam  vitam  designat.  Septena- 
rius  ergo  ad  Vetus  Testamentum  pertinet,  in  quo 
promittuntur  bona  temporalia.  Octonarius  autem 
novo  testamento  congruit,  in  quo  sperare  jube- 
mur  aeterna.  Grescat,  ergo  per  septem  et  octo  sa- 
pientia.  Per  septem  incipiat,  et  per  octo  ad  con- 
summationem  pertingat.  Prima  sapientia  sit  a 
Deo  terrena  bona  petere.  Secunda  sapientia  et 
maxima  sit  a  Deo  Deum  desiderare.  Item  quinde- 
cim  si  duplicentur  triginta  efficiunt,  et  sapientia 
si  adjuncta  charitate  per  dilectionem  Dei  et  pro- 
ximi  geminetur,  usque  ad  conformitatem  aetatis 
plenitudinis  Ghristi  nos  perducit.  Item  in  quin- 
decim  medius  idem  est  qui  octavus,hinc  indeha- 
bens  septenarium.  Et  satis  claret,  quod  septena- 
rius  ad  requiem  pertinet,  hinc  maxime  quod  sep- 
tima  die  requievit  Dominus  ab  omni  opere 
quod  patrarat  (Gen.  n).  Rursum  per  prophetam 
repromittit  Deus  suis  dilectoribus  Sabbatum  pro 
Sabbato,  etmensem  pro  mense  (Isa.vi)',  hoc  est 
requiem  pro  requie,perfectionem  pro  perfectione; 
pro  requie  mentisrequiem  mentis  et  corporis,pro 
requie  qua  non  consentiunt  malis,  requiem  qua 
nulla  sentiunt  mala.  Item  pro  perfectione  operis 
perfectionem  retributionia.  Idem  est  enim  quod 
dicis  SabbatumproSabbato,ac  si  diceret  requiem 
pro  requie  ;  et  quod  dicit  mensem  pro  mense,  ac 
8i  diceret  perfectionem  pro  perfectione.  Prima 
igitur  requies  primum  Sabbatum  nobis  esse 
debet  in  praesenti  vita  cessare  a  malo,  ut  se- 
cundum  Sabbatum  adipisci  mereamur,  ut  in 
ceternum  requiescamus  cum  Christo.  Sed  quis- 
quis  hoc  modo  a  malis  sabbatizare  proponit,  ne- 
cesse  est  priusquam  ad  illud  futurum  Sabbatum 
venlaty  multa  in  hoc  mundo  adYera>\^£3&s&3&t 


663 


HUGONTS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  *-  DOGMATICA. 


664 


ideo  in  arbore  sapientiae  octavo  gradu  inter  sep-  A  iur  :  Beati  qui  persecutionem  patiuntur  propter 


tem  et  septem,  quasi  inter  Sabbatum  et  Sabba- 
tum,  tolerantia  laboris  figitur  in  centro  mediae 
unitatis,  cum  dicitur  per  charitatem  roboratur. 
Contra  enim  magnas  tribulationes  neceasaria  est 
vel  robusta  charitas.  Et  hoc  est  quod  Dominus  in 
Evangelio,  cum  septem  beatitudines  enumeras- 
set.in  octava  ad  tolerantiam  passionis  admonuit, 
dicens  :  Beati  qui  persecutionem  patiuntur 
propter  justitiam,  quoniam  ipsorum  est  re- 
gnum  coelorum  (Matth.  v).  Nam  quod  ibi  dici- 


justitiam,  hoc  hic  dicitur  per  charitatem  robora- 
tur.  Sed  jam,  dum  incidentium  rationum  expoai- 
tionum  prosequimur,  longius  a  proposito  nostro 
digressi  sumus.  Unde  et  de  hoc  quoque  veniam 
postulamus,  quia  ut  verum  fatear,  saepius  in  hoc 
tractatu  scribenda  plura  invenimus,quam  inven- 
ta  8cribemus.  Neque  enim  vel  in  hoc  meam  in- 
sipientiam  fateri  erubesco.  Nunc  ergo  ad  propo- 
situm  revertentes  de  fabricatione  arcae  sapientiae 
prosequamur. 


LIBER  QUARTUS. 


Cujus  haec  sunt  capitula  : 

Gap.  I.  Ubi  et  ex  quo  adificata  sit  arca.id  est  domus  Dei.  —  Cap.  II.  De  ordine  et  dispositione  cogitationuni  nos 
trarum  qua  finitce  non  sunt%  ut  ex  eis  construatur  domusDei.  —  Gap.  III.  Deduobus  operibus  Dei,  id  est  con- 
ditionis  et  restaurationis.  inquibus  exercendus  est  animus,  ne  a  mundodislrahatur.  —  Gap.  IV.  Quare  in  ab- 
dito%  et  obscure  tocutus  sit  Deus.  —  Cap.  V.  (Juare  cum  paucis,  et  raro  loquatur,  et  locutus  sit  Deus.  —  Cap.  VI. 
Quod  aliter  pensant  electi  opera  Deit  et  aliter  reprobi.  —  Cap.  VII.  Duos  esse  mundos,  visibilem  et  invisibilem. 
—  Cap  VIII.  De  tribus  speciebus  hominum  respectu  arccs.  —  Cap.  IX.  Qua  sunt  opera  restaurationis  et  opera- 
Honis  humana. 


Cap.primum.  Ubiet  exquocedificata  domusDei 
De  aedificatione  domus  Domini  loqui  volumus, 
si  tamen  nos,  qui  indigni  sumus  de  tanta  re  lo- 
qui,  aliquid  digne  sufficimus.  Sed  et  si  ex  nobis 
sufficientes  non  sumus,  potens  est  ille  sufficien- 
tiam  nobis  praestare,  sine  quo  digne  de  eo  non 
dicam  loqui,  sed  nec  cogitare  quidquam  idonei 
invenimur.  Primum  designandus  est  locus,  in 
quo  aedificari  oporteat  domum  Domini.  Deinde 
scribenda  materia.  Locus  est  cor  hominis,  mate- 
ria  cogitationes  munda?.  Nemo  se  excuset.  Nemo 
dicat,  non  possum  sedificare  domum  Domino,non 
sufficit  tantis  impendiis  tenuis  paupertas  mea, 
cui  et  ipse  locus  deest  exuli,  et  peregrino,  et  in 
terra  ahena  degenti.  Hoc  opus  est  regnum,  hoc 
multorum  est  opus  populorum.  Egovero  quomo- 
do.  aedificabo  domum  Domino  f  Cur  sic  cogites 
homo  ?  Non  hoc  exigit  a  te  Deus  tuus.  Non  dicit 
tibi,  ut  fundum  emas  alienum  ad  amplificanda 
atria  sua.  Cor  tuum  inhabitare  vult,  hoc  ampli- 
fica,  dilata ;  dilata  inquam,  quia  magnus  est  Do- 
minus,  et  nescit  in  loco  angusto  habitare.  Dilata 
ergo  cor  tuum,  ut  caperepossis,  quem  caperenon 
potest  mundus.  Dilata  cor  tuum,  ut  habere  mere- 
aris  hospitem  Deum,  et  non  (sicut  consuetudo 
est  inter  homines)  unius  noctis  hospitem,  sed  ae- 
ternum  habitatorem.  Dilata  ergo  cor  tuum.  Quod 
si  tu  in  dilatando  deficis,  ipse  tibi  dilatabit,  cui 
ille  aliquando  dilatus  ab  eo  dixit  :  Viam  man- 
datorum  tuorum  cucurri%  cum  dilatasti  cor 
meutn  (Psal.  cxvn).  Et  de  impenaa  quid  dicam? 
Non  necease  est  maria  transire,  et  ignotas  exqui- 
rere  regiones  ad  comparandos  lapides  pretiosos, 
et  marmora  electa,  nec  cedros  excelsas  incisas  de 
Libano  per  alta  maria  navibus  conductis  adve- 
here,  aut  nescio  quod  numerosa  artificum  millia 
congregare,qui  et  thesauros  regum  attenuarepos- 
fttnU  Nihil  horum  a  te  poetulatur  in  te,  et  de  te 


B  fabricabis  domum  Domino  Deo  tuo.  Ipse  artifex 
eris,  cor  tuum  locus,  cogitationes  tuae  materia. 
Nec  timeas  imperitiam  tuam,  qui  hoc  a  te  requi- 
rit  peritus  est  artifex,  et  alios  quos  vult  artifices 
facit.  Mult08  ab  eo  eruditostestimonio  divinarum 
Scripturarum  didicimus.  Ipse  Noe  arcam  fabrica- 
re  docuit.  Ipse  Moysi,  ad  cujus  similitudinem  ar- 
cam  fabricaret,  exemplar  ostendit.  Ipse  Beseleel 
erudivit.  Ipse  Salomonem,ut  sedificaret  templum 
nomini  ejus,sapientia  illustravit.  Pauium  quoque 
Apostolum  architectumfecit;  et  multos  aliosquos 
enumerare  longum  est.  Et  postremo  nullus  doo 
tus  fuit,  qui  ab  eo  non  didioit,  et  quisquis  ab  eo 
discere  meruit,  nemo  imperitus  remansit.  Sed  si 
te  de  operibus  ejus  aliquid  audire  delectat,  om- 

C  nia  haBC  quae  vides,  ipse  de  nihilo  creavit .  Ipse 
admirabilem  mundi  hujus  machinam  fabricavit. 
Ipse  singula  quaeque  qualiter  in  formas  et  spe- 
cies  suas  producenda  fuerant,  excogitavit,  et  uni- 
ver8orumpulchritudinem  ipse  condidit.  Perpende 
ergo  quantum  in  rebus  invisibilibus  possit,  qui 
ha3C  visibilia  tam  mira  ratione  disposuit.  Hunc 
ergo  invoca,  hunc  obsecra,  ut  te  quoque  docere 
dignetur.  Invoca  eum,  dilige  eum ;  hoc  est  enim 
invocare  eum,  diligere  eum.  Dilige  ergo  eum,  et 
ipse  ad  te  veniet,  et  docebit  te  sicut  promisit  dili- 
gentibus  se.  Si  quis  diligit  me,  sermonem  me- 
um  servabit,  et  Pater  meus  diliget  eum,  et  ad 
eum  veniemus,et  mansionem  apud  eum  facie- 
mus  (Joan.  xiv).  Non  dixit,  facta  manaione  ve- 

ry  niemus,  sed  veniemus,inquit,et  manaionem  apud 
eum  faciemus.Ego  sic  intelligo,  quod  mundicor- 
di8  amator  apud  nos  manere  non  possit^nisi  prius 
ipse  sibi  in  nobis  mansionem  fecerit.  Ipse  quippe 
est  sapientia,  de  qua  dicitur  :  Sapientia  cedifi- 
cavit  sibi  domum  (Prov.  ix);  et  in  alio  loco,  ip- 
aa  sapientia  ubi  et  unde  domus  ejus  constructa 
ftit  manif eetat,  dicena :  Ego  sapieutia  in  consilio 


665 


DE  ARGA  NOE  MORALI  LIB.  IV. 


666 


habito,   et   sensatis    intersum    cogitationibuslA.  quasdam  et  determinatas  res  nobis  praescriba- 


Prov.  viii).  Et  alibi  sedes  sapientiae  appellatur 
animae  justi.  Gonstat  ergo,  quod  in  cordehominis 
de  cogitationibus  sensatis  sapientia  sibi  domum 
fabrefecit.  Triaergo  sunt,  locus,  materia,  arti- 
fex.  Et,  sicut  diximus,  locus  est  cor  hominis  ma- 
teria  cogitationes  cordis,  artificium  autem  duo- 
rum  est,  Dei  videlicet  et  hominis,  simul  operan- 
tur  haec  duo.  Deus  enim,qui  dignatur  cum  homi- 
nibus  habitare,  non  dedignatur  cum  homine  ha- 
bitaculum  sibi  praeparare.  Proinde  non  debet  ho- 
mo  suam  imperitiam  aut  infirmitatem  conside- 
rans  desperare,  sed  eum  potius,  qui  secum  ope- 
rari  dignatur,  attendere.  Deus  enim  est  virtus  et 
sapientia,  et  non    potest  aliquis  aut  cum  virtute 


mus,  in  quibus  assidue  intentio  cordis  nostri  ver- 
sari,  et  meditatio  exerceri  possit.Tria  enim  sunt, 
id  est  per  infinita  distrahi,  in  eodem  semper  per- 
sistere,  moderate  vagari,  quorum  primum  habe- 
re  non  debemus,secundum  hic  habere  non  possu- 
mus,  etidcirco  solum  hoc  tertium  superest,  ut 
quia  adhuc  vere  corde  stabiles  esse  non  possu- 
mus,  interim  saltem  ab  immoderata  distractione 
corda  nostra  colligamus,  ut  dum  semper  nitimur 
minu8  instabiles  fieri,  sempcr  magis  ac  magis  in- 
cipiamus  veram  stabilitatem  imitari.  Et  ut  quod 
loquimur,  per  exemplum  manifestius  fiat,  tres 
constituamus  res  ;  unam  in  imo,  alteram  in  sum- 
mo,  tertiam  in  medio.  In  imo  ponamusmundum, 


deficere,  aut  cum  sapientia  ignorare,  maxime  cum  B  in  summo  Deum,  et  in  medio  collocemus  huma- 


idem  ipse  sit,  qui  et  nobis  operantibus  bonum 
cooperatur,et  non  operantibus  ut  velimus  et  pos- 
simus  bonum  operari,  largitur.  Dei  quippe  opus 
in  nobis  nobiscum  est,  et  nostrum  opus  in  nobis 
abipsoest.  Ejusopus  in  nobisnobiscum  est,  nos 
trum  adjutorium,  et  nostrum  opus  innobis  abipso 
est,  ef  ipsius  donum.  His  dictis  ad  ea,quae  propo- 
8uimus  veniamus,  id  est  ut  postquam  agnoveris 
ubi,  et  unde,  et  cum  quo  operari  debeas,  nunc 
qualiter  opereris  agnoscas.  In  omni  aedificatione 
tria  sunt  praecipue  consideranda,  ordo,  dispositio 
et  definita  dimensio,  habens  principium  et  finem 
determinatum.  Superest  nunc  igitur  inquiramus 
qualem  esse  oportet  ordinem,  et  dispositionem 


num  animum.  Deinde  consideremus  deorsum  in 
mundo  istomagnamquamdam,et  horribilemom- 
nium  rerum  confusionem,et  infitam  humanarum 
mentium  distractionem ;  sursum  autem  apud 
Deum  perpetuam  et  inconcussam  stabilitatem. 
Post  haec  imaginemur  quasi  humanum  de  hoc 
mundo  sursum  ad  Deum  ascendentem,  etin  as- 
cendendo  magis  semper  ac  magis  in  unum  sese 
colligentem,  et  tunc  spiritaliter  videre  poterimus 
formam  arcae  nostrae,  quaB  in  imo  lata  fuit,  et  sur- 
sum  in  angustum  surrexit,  quousque  ad  mensu- 
ram  unius  cubiti  in  cacumine  suo  perveniret.  Si- 
militer  enim  nos  de  hoc  profundo,  de  hac  con- 
valle  lacrymarum  per  quaBdam  incrementa  virtu- 


cogitationum  nostrarum,  ut  ex  eis  construatur  q  tum,  quasi  per  quosdam  gradus  in  corde  nostro 


domus  Dei.  Deinde  etiam  diligenter  consideran- 
dum  est,  qua  ratione  domus  haec,  quam  ad  inha- 
bitanduin  Deo  aedificamus,  defiinitam  dimensio- 
nem  recipere  possit,  cum  ipse  ejus  inhabitator 
Deus  infinitus  sit  et  immensus.  Quod  primumin- 
vestigandum   proposuimus    primum   prosequa- 

mur. 

Cap.  II.  De  ordineet  dispositionecogitationum 

nostrarum,  quce  finitce  non  sunt,  ut  ex  eis 

construatur  domus  Dei. 

Omnium  rerum  numerus  quantum  ad  nostrae 
intelligentiae  capacitatem  pertinet  infinitus  est, 
quia  a  nobis  comprehendi  non  potest.  Ubi  autem 
non  est  deflnitio,  non  est  certitudo  ;  et  ubi  certi- 


di8po8itos  ascendentes  paulatim  in  unum  col- 
ligimur,quousque  ad  illam  simplicem  unitatem, 
et  veram  simplicitatem,aeternamque  stabilitatem, 
quae  apud  Deum  est,  pertingamus.  Nemo  subito 
perfectus  fit,  sed  proficiendo  quisque  ad  perfec- 
tionem  tendit,  qui  quandiu  adhuc  hahet,  in  quo 
proficere  possit,  nondum  ad  summam  perfectio- 
nem  pervenit.  Hic,  si  volumus,  considerare  pos- 
sumus  modum  reparationis  nostrae.  Omnipoteus 
enim  Deus,  cui  nihil  impossibile  est,  posset  uti- 
que  si  vellet  eos,  quibus  misereri  proposuit,  de 
laboribus,  et  aerumnis,  et  de  periculis  praesentis 
vitae,  quae  tentationibus  plena  est,  subito  et  abs- 
que  dilatione  ad  aeternae  vitae  stabilitatem  trans- 


tudo  non  est,  confusio  est;  ubi  vero  confusio  est,  ~  ferre,  sed  vult  ut  electi  sui  per  varias  tribulatio- 


ordo  esse  non  potest.  Hinc  ergo  procedit,  quod, 
dnm  corda  nostra  ad  appetitum  terrenarum  re- 
rum  immoderate  laxamus,  oborta  mox  inanium 
cogitationum  turba,  ita  in  diversa  mens  nostra 
rapitur,ut  ipsequoquenaturalis  discretionis  ordo 
perturbetur.  Nam  quia  res  mundanae  quas  inordi- 
nate  appetimus,infinitae  sunt,cogitationes  quoque, 
quas  ex  ipsarum  rerum  memoria  intrin6ecus  con- 
cipimus,  flnitse  esse  non  possunt.  Nam  dum  per 
singula  momenta  aliae  ex  aliis  orientes  multipli- 
citer  prodeunt,  nec  ipsi  nos  comprehendere  vale- 
mus,  quo  ordine,  vel  quomodo  ad  cor  veniunt, 
aut  a  corde  recedunt.Proinde  si  ordinatas,  etsta- 
biles,  ac  quietas  cogitationes  habere  volumus  ab 
hac  immoderata  distractione  corda  nostra  cohibe- 
re  studeamus.  Hoc  autem  fleri  poterit,  ai  certas 
Patrol.  GLXXYI. 


nes,  et  tentationes  plurimas  purgandi  transeant, 
ut  cum  per  multos  dolores  ad  eum  redeunt,  dis- 
cant  quam  longeabeopeccandodiscesserint.Dum 
enim  viam,  per  quam  abierat  peccanio,  pceni- 
tendo  non  translati,  sed  reducti  pergunt,  ex  ipsa 
diuturna(utita  dicamj  itineris  fatigatione  agnos- 
cunt,  quodde  longinquo  adducti  sunt.  Et  hooto- 
tum  fit,  ut  hominibu8  gratia  Dei  commendetur, 
ut  tanto  ardentius  Deum  diligant,  quando  minus 
se  ab  eo  etiam  cum  longe  fuerint,  vident  derelic- 
tos,  sicut  per  prophetam  Isaiam  ipse  promi- 
ait  dicens :  Abducam  ab  oriente  semen  tuum, 
et  ab  occidente  congregabo  te.Dicam  aquiloni : 
Da ;  et  austro :  Noli,prohibere.Affer  filios  meos 
de  longinquo,  et  filias  meas  ab  extremis  tet* 
rce  (Isa.  xlhi).  Potaaft.  \i\i\iw3£&aa^  \tf*fcx*sa^<as&. 


(W7  HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA.  668 

memor  est  ubi  faerit,  et  agnoscit  ubi  sit,  in  seip-  A  tus,  sed  sponte  surgat ;  et  qui  per  liberum  arbi- 


80  fortassis  videre  quomodo  homo  per  divinam 
misericordiam  de  longinquo  adducatur,  et  de  dis- 
persione  sui  unum  colligatur.  Restatnunc  utcon- 
sideremus,  quae  sint  illae  res,  quas  supradiximus, 
in  quibus  exerceri  oporteat  animum,  ut  paulatim 
assuescat  se  ab  bujus  mundi  distractione  retra- 
here,  ut  ad  illam  summam  stabilitatem,  id  est 
contemplationem  Dei  roboratus  assurgat,  quod 
sic  videri  potest. 

Gap.  111.  De  duobus  operibus  Dei,  id  est  condi- 

tionis  et  restaurationis,  in  quibus  exercen- 

dus  est  animus  ne  a  mundo  distrahatur. 

Omnia  opera  Dei  propter  hominem  facta  sunt, 

sive  ea  quae  pertinent  ad  primam  conditionem 


trium  infirmatus  est,sanitatem  non  recuperet,  do- 
nec  per  liberum  arbitrium  sanari  velit.  Hoc  au- 
tem  ex  nobis  non  est  ut  velimus,  sed  Deus  in  no- 
bis  hoc  operatur.  Gratia  enim  Dei  praevenit,  et 
excitat  liberum  arbitrium  nostrum,ut  possitvelle 
sanari,  quia  per  se  non  potest  velle  sanari,  qui 
per  se  potuit  velle  infirmari.  Hoc  igitur  est  quod 
nunc  in  electis  agitur,  ut  videlicetin  praesenti  vita 
ad  futuram  beatitudinem  praeparentur,  ut  homo 
in  hac  infelicitate  positus  mereatur  ad  illam  feli- 
citatem  ascendere,  sicut  primus  homo  in  illa  fe- 
licitate  positus  meruit  ad  hanc  infelicitatem  deve- 
nire.  Sed  et  illud,  meritum,  quo  homo  infelixesse 
meruit,  tantummodo  ex  homine  fuit.  Hoc  vero 


heminis  sive  ea  quae  facta  sunt  ad  hominis  repa-  B  meritum,  quo  felicitatem  aeternam  meretur,  non 


rationem.  Ad  conditionem  hominis  pertinetcrea- 
tio  mundi,  id  est  coeli  et  terrae,  et  omnium,  quae 
in  primordio  facta  esse  leguntur  a  Deo.  Ad  repa- 
tionem  hominis  pertinet  incarnatio  Verbi,  et  om- 
nia  quae  vel  ante  ipsam  incarnationem  ab  initio 
ad  ipsam  praefigurandam  etpraenuntiendam  prae- 
cesserunt,  vel  quae  post  eam  usquo  ad  finem  mun- 
di  propter  ipsam  praedicandam,  et  credendam 
finnt.  Cum  autem  secundum  illaprimaopera,quae 
ad  conditionem  hominis  pertinent,omniumDeus 
sit,  quia  ipsa  omnes  creavit  et  haec  temporalia 
bona  indiscrete  omnibus  bonis,  et  malis  tribuit ; 
secundum  illa  opera,  quae  adreparationemhomi- 
nis  pertinent,  non  omnium  Deus  esse  voluit,  sed 


ex  homine  est,  sed  gratia  Dei  hoc  in  homine  ope- 
ratur.  Non  ergo  sine  causa  fit,  quod  Deus  homi- 
nem  post  peccatum  a  caecitate  ignorantiae  revo- 
cans,  sic  cognitionem  suam  ab  eo  temperat,  ut 
innotescat  quidem  et  tamen  semper  maneat  oc- 
cultus.  Si  enim  ita  aperte  se  manifestaret  homi- 
nibus,  ut  nullus  de  eo  dubitare  posset,  tunc  nec 
fides  meritum,  nec  infidelitas  haberet  locum.  In- 
notescit  igitur  ut  fides  nutriatur,  et  occultus  per- 
manet  ne  infidelitas  convincatur.  Occultus  per- 
manet  ut  fides  probetur,  innotescit  ut  infidelitas 
condemnetur.  Quia  enim  et  fideles  aliquid  ha- 
beut,  unde  dubitare  possent,et  infideles  unde  cre- 
dere  valerent  si  vellent  juste,  et  illis  pro  fide  red- 


eorum  tantum,quos  ipse  ante  tempora  vaecularia  Q  ditur  praemium,  et  istis  pro  infidelitate  suppli- 


in  proposito  bonae  voluntatis  suae  elegit,  ut  eos 
certo  tempore  vocaret,  et  justificaret,  et  glorifi- 
caret  in  dilecto  Filio  suo  Domino  nostro  Jesu 
Ghristo  (Rom.  vui).  Inde  est,  quodin  sacra  Scrip- 
tura  specialiter  quorumdam  se  Deum  nominat, 
sicut  est  illud:  Ego  sum  Deus  Abraham,et  Deus 
Isaac,  ei  Deus  Jacob  (Exod.  m),  quia  sicut  dic- 
tum  est,  qui  omnes  creavit,  non  omnes  redimit, 
sed  alios  per  misericordiam  salvat,  et  alios  per 
justitiam  damnat.  Igitur,  ea  quae  ad  reparatio- 
nem  hominis  facta  sunt,non  ad  omnes  pertinent, 
sed  ad  eos  tantum,  qui  salvi  fiunt.  Et  sicut  non 
omnium  sunt,  ita  etiam  non  apud  omnes  facta 
sunt,  nec  ad  omnium  notitiam  pervenerunt,  sed 


cium.  Placuit  autem  Deo  ut  beatitudinem,  quam 
gratis  daturus  erat  homini,  prius  hominem  pro- 
mereri  faceret,  sic  tamen  ut  ab  ipso  esset  et  me- 
ritum  et  meriti  praemium.Differtigitur  nunc  dare 
quod  daturus  est,  plenam  videlicet  sanitatem, 
plenam  cognitionem,  plenam  felicitatem,  et  in- 
terim  per  fidem  illuminat  nostram  caecitatem,  ut 
per  ipsam  proficiendo  ad  manifestam  mereamur 
pervenire  ejus  claritatem. 
Gap.  IV.  Quare  in  abdito,  et  obscure  locutus 

sit  Deus. 
Hoc  est  quod  ab  initio  cum  paucis,  raro,  obs- 
cure  et  in  abscondito  locutus  est  Deus.  Scrute- 
mur  Scripturas,  et  inveniemus  vixunquam  Deum 


facta  sunt  certis  quibusdam  locis  et  temporibus,  n  in  multitudine  locutum,  sed  quotiescunque  ho- 


et  cum  certis  personis  secundum  altitudinem  di 
vini  consilii  ad  hoc  ordinatis.  Gum  enim  Deus  se- 
cundum  omnipotentiam  suam  multis  modis  ad 
restauratioiiis  hominis  uti  potuisset,  hunc  tamen 
poti88imum  elegit,  qui  nostrae  infirmitati  caeteris 
convenientior  fuit,  ut  opus  misericordiaesuae  non 
solum  potenter  et  juste,  sed  et  sapienter  imple- 
pleret.  Primus  autem  homo  deseruit  Greatorem 
suum,  cum  eum  per  contemplationem  praesentem 
aspiceret;  nunc  autem  homo  Greatorem,  quem 
non  videt  per  speciem,  quaerit  perfidem.  Primus 
autem  homo  sine  labore  stare  potuit,  et  sponte 
cecidit;  nunc  autem  sponte  surgens  homo  ad 
Deum  etiam  per  tormenta  redit.  Ordinatissimum 
igitur  est  de  nostra  reparatione  divinae  dispensa- 
tioni8  consilium.  ut  qui  sponte  cecidit,  non  coao- 


minibus  innotescere  voluit,  non  gentibus  et  po- 
pulis,  sed  vel  singulis,  vel  admodum  paucis,  et  a 
communi  frequentia  hominum  segregatis,  vel  per 
nocturna  silentia,  vel  in  campis,  vel  in  solitudi- 
nibus  et  montibus  se  manifestavit.Siclocutus  est 
cum  Noe,  cum  Abraham,  cum  Isaac,  cam  Jacob, 
cum  Moyse,  cum  Samuel,  cum  David,etcumom- 
nibuspropheti8.  Deniquein  carne  apparens,quam- 
vis  manifeste  locutus  sit  mundo,  tamen  discipu- 
108,  ut  illis  gloriam  suam  manifestaret,  seorsum 
in  montem  duxit  (Marc.  ix).  Quibuset  alibi  dicit: 
Vobis  datum  est  nosse  mysterium  regni  Dei% 
cceteris  autem  in  parabolis  {Matth.  xin),  et  rer- 
sum  :  Quod  dico  vobisin  tenebris,  dicite  in  luce, 
et  quod  in  aure  auditis,prcedicate  super  tecta 
(Matth.  x).  Sed  nec  illi  antiquo  populo  legem  de- 


669 


DE  ARCA  NOE  MORALI.  —  PROLOGUS. 


670 


dit  in  JSgypto,  nec  alibi,  donec  eum  eduxisset  in  A  quaeritur  fugit,  ut  nos  post  se  currere  faciat.Nisi 


solitudinem  seorsum.  Neque  ibi  palam  omnibus, 
sed  Moyses  solus  ascendit  in  montem,  ut  legem, 
acciperet.  Quid  est  ergo  quod  semper  in  secreto 
loquitur  Deus,  nisi  quod  nos  ad  secretum  vocat? 
et  quid  quod  cum  paucis,  nisi  ut  nos  colligat  ? 
Considerate  haec  duo  quse  dixi,  colligit  et  ad  se- 
cretum  vocat.  Primus  homo  antequam  peccaret 
non  opus  habuit,  ut  ei  extrinsecus  loqueretur 
Deus  qui  aurem  cordis  intrinsecus  habuit,  qua 
vocem  Dei  spiritualiter  audire  posset,  sed  post- 
quam  foris  aurem  adsuasionemserpentisaperuit, 
aurem  intus  ad  vocem  Dei  clausit.  Quia  ergo  ho- 
mo  auditum  intus  perdidit,  quo  Deum  loquen- 
tem  audiatjrevocansnosDeu*  ad  se  foris  clamat. 


enim  prius  ipse  He  nobis  ostenderet,  nemo  eum 
diligeret.  Et  nisidumquaeritur  f ugeret,nemo  eum 
sequivellet.  Flores,  inquit,  apparuerunt  in  terra 
nostra,  non  in  terra  mea,  sed  in  terra  nostra,  ut 
eam  communicaret  nobiscum.  Quasi  diceret  fide- 
lis  vobis  adsum  nuntius,  vidi  quod  testor,  audi- 
vi  quod  loquor.  Nolite  timere,nolite  diffidere,  no- 
lite  hsesitare.  Sequimini  quo  voco,quia  inde  estis 
unde  venio,non  habetis  hic  manentemcivitatem. 
Peregrinum  est  quod  incolitis.  Aliunde  huc  ve- 
nistis,  si  patriae  vestroe  memores  essetis,  utique 
peregrinationem  non  diligeretis.  Propterea  et  ego 
huc  veni,  ut  hinc  vos  educerem,  non  ut  vobiscum 
hic  permanerem.Et  ideode  abscondito  ad  voscla- 


Sed  cum  loquitur  semper  quasiocccultari  volens  B  mo,  quia  innotescere  hic  tantum,  non  permanere 


se  subtrahit,  ut  mentem  humanam  et  per  hoc 
quod  loquitur  de  se  admoneat,  et  per  hoc  quod 
se  occultando  fugit  ad  se  trahat.  Irritat  enim  de- 
siderium  nostrum  ut  augeat,  quia  et  loquendo 
amorem  sui  in  nobis  excitat,  et  f ugiendo  ut  se  se- 
quamur  inflammat.  Taie  est  enim  cor  hominis,ut 
si  quod  diligit  adipisci  non  valeat,  amplius  desi- 
derio  suo  inardescat.  Sic  in  Canticis  canticorum 
Sponsus  venit :  Stat  post parietem,  prospicitper 
fenestras,  et  cancellos  (Cant.  n),  ut  quasi  la- 
teat  et  non  lateat,  Mittit  manum  suam  per  fo- 
ramen  (Cant.  v),  tangit  Sponsam  et  sono  depres- 
so,  voce  tenui  vocat  eam,  et  dicit :  Veni,  amica, 
mea,  columba  mea.  Eccehiems  transiit,  imber 


volo.  Ideo  de  longinquo  vos  voco,  quia  ad  redi- 
tum  festino.  Sufficit  me  tantum  processisse,  ut 
audiri  possim.  Damnum  me  pati  existimarem,  si 
quod  superest  viae  pergerem.  Gravis  est  omnis 
mora.  Flores  apparuerunt  in  terra  nostra.  Discite 
quantum  vos  festinare  debetis  dum  mefugientem 
cernitis.  Non  venissem,  nisi  vos  post  me  trahere 
vellem.  Haec  est  causa,  quare  Deusin  abscondito 
semper  loquatur.  Sicut  in  lege,et  prophetis,  et  in 
Evangelio  per  parabolas,et  senigmata  locutus  est. 
Dignum  est  enim,  ut  sub  figuris  verborum  ab- 
scondantur  secreta  mysticorum  intellectum,quia 
cito  vilescerent  si  passim  omnibus  paterent.  Ita 
enim  veritas  et  per  inquisitionem  fideles  exercet, 


abiit,  et  recessit.  Flores  apparuerunt  in  terra  Q  et  ne  ab  infidelibus  inveniatur,  occultapermanet. 


nostra  ;  vox  turturis  audita  est  in  terra  nos- 
tra  (Cant.  u).  Illa  ut  audit  Sponsum  adesse  sur- 
gitmox^festinat,  a.perit  pessulum  ostii  sui  (Cant. 
v),  et  quasi  venientem  exceptura  brachia 
ad  amplectendum  parat;  vix  tolerat,  vix 
sustinet,  vix  expectat.  Liquescit  anima  ejus 
(ibid.),  ardet  cor  ejus,  fervent  prsecordia  ejus 
exsultat,  gaudet,  tripudiat,  jucundatur,  ruit  ob- 
viam  venienti.  Sed  ille,  cum  jam  teneri  puta- 
tur,  declinat,  et  subito  quasi  de  mediis  elap- 
sus  amplexibus  fugit.  Quid  est  hoc  ?  Dum  non 
quaeritur.  dum  non  vocatur  venit,  dum  au- 
tem  quaeritur  declinat,  et  dum  vocatur  fugit.  Si 
non  diligit,  quare  venit  ?  aut  si  non  diligit,  quare 


Istos,  dum  difficile  invenitur,  majori  desiderio  in- 
flammat ;  illos,  dum  omnino  inveniri  non  poteat, 
excaecat.  Ex  eodem  ergo  et  fideles  proficiuntet  in- 
fideles  cadunt,  quia  et  illi  humiliter  audiendo,  et 
fideliter  inquirendo  verba  Dei  ad  agnitionem  ve- 
ritatis  perveniunt ;  isti  autem  vel  negligendo,  vel 
contemnendo,  vel  prave  intelligendo  nunquamad 
veritatem pertingunt.Jam  diximus quareobscure, 
et  in  abscondito  loquatur  Deus ;  nunc  restat  di- 
cere,  quare  cum  paucis,  et  raro  loquatur. 
Gap.  V.  Quare  cum  paucis,  et  raro  loquatur,et 

locutus  sit  Deus. 
Primi  hominis  natura  ita  a  Deo,  ordinata,  et 
institutafuerat,  ut  anima,quaB  corpori  prseerat, 


f ugit  ?  Diligit  autem,  et  ideo  venit,  sed  quia  hic  D  per  senaus  quidem  ministeria  corporis  foris  im- 


non  diligit,  ideo  fuit.  Quid  est  hoc  quod,  dixi,hic 
non  diligit  ?  In  hoc  mundo,  in  hoc  sseculo,  in  hac 
terra,  in  hac  patria,  in  hoc  exsilio.  Sed  vocatnoa 
ad  terram  suam,quianon  decet  talisamor  patriam 
istam,  immunitio  amoris  esset  utilitas  regionis. 
Jucundus  amor  amoenumqu8eritlocum,ideocom- 
mendat  nobisterram  suam,  ideo  laudat  patriam 
8uam,ideo  dicit :  Flores  apparuerunt  in  terra  nos- 
tra ;  vinece  florentes  odorem  dederunt  (Cant. 
n) ;  vox  turturis  audita  est  in  terra  nostra.  Ut 
concupiscamus  talem  regionem,  ut  desideremus 
talem  patriam,  et  sequamur  eum.  Ibi  nos  amat, 
ibi  amore  nostro  frui  desiderat,  ibi  amplecti  ano- 
bie  postulat,  ibi  sequentes  se  non  fugit  sed  ve- 
nientes  ad  se  exspectat.  Offert  ergo  se  dum  non 
quaeritur,  ut  nos  ad  amorem  sui  accendat.  Dum 


pleret,  sed  intus  per  rationem  semper  ad  Greato- 
rem  suum  intenderet.  Hoc  est  membra  corporis 
sensificando  foris  ad  agendum  quidem  moveret, 
sed  intentionem,  et  desiderium  •  intus  ad  solum 
Greatorem  dirigeret,  et  nihil  foris  ageret,  quodex 
ejus  dilectione  non  procederet,  et  ad  ejus  dilectio- 
nem  non  pertineret,  ita  ut  omnem  actum  et  cha- 
ritas  imperaret.  et  ratio  disponeret,  etsensus  im- 
pleret  atque  perficeret.  Quandiu  ergo  hunc  ordi- 
nem  natura  sua3  tenuit,  quamvis  foris  per  ac- 
tionem  variaretur,  intus  tamen  per  intentionem 
et  amorem  stabilis  permansit,  quia  unum  inten- 
debat,  et  proptef  unum  omnia  faciebat,  unum 
diligebat,  et  omnium  voluntatum,  atque  actio- 
num  suarum  finem  ad  unum  referebat,  et  in- 
deffeasa  mentis  acie  ad  unum  v^^  xws^&fe- 


671 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE.  OPP.  PARS  H.  —   DOGMATIGA. 


m 


bat  Creatorem  suum.  Unde  necdubitare  deGrea-  A  cam,  invisibilis  cujusdam  arcae  in  cordibusnos* 


tore  suo  poterat,  cui  semperintus  per  contempla- 
tionem  praesens  erat.  Cujua  visio,  et  per  cogni- 
tionem  cor  ejus  illuminavit,  et  per  amorem  stare 
et  requiescere  fecit.  Sed  postquam  merito  prseva- 
ricationis  suae  ejectus  est  a  facie  Domini,  factus 
est  caecus  et  instabilis.  Caecus  per  ignorantiam 
mentis,  instabilis  per  concupiscentiam  carnis. 
Quibus  ab  illo  in  omnem  posteritatem  trans- 
fusis,  universa  malaexortasunt.Per  ignorantiam 
enim  ad  hoc  tandem  devoluti  sunt  bomines,  ut 
Creatorem  suum  non  agnoscerent,  et  aut  omnino 
Deum  non  esse  existimarent,  aut  divinitatem  iis, 
qui  dii  non  erant,  attribuerent.  Per  concupiscen- 
tiam  vero  innnitis  erroribus  distracti,  et  dissi- 


tri8  formam  fingit  ?  Quamvis  ergo  omnia  opera 
sua  propter  hominem  fecerit,  alia  tamen  voluit 
esse  opera  illa,  quaBsanis  exhiberent  obsequium, 
atque  alia  quae  infirmis  conferrent  remedium.Po- 
terat  enim  mundus  sano  servire,  sed  non  poterat 
segrotum  reparare.  Proinde  post  illam  primam 
rerum  conditionem,  quae  facta  fuerunt,  ut  stan- 
tibus  subessent,  necesse  erat  alia  facere,  quae  ja- 
centes  erigerent.Quae  tanto  primis  digniora  sunt, 
quanto  magis  necessaria,  et  quanto  dignitate 
praecedunt,  tanto  prolixiori  tempore  currunt.  IUa 
enim  sexdiebus  facta  sunt,ista  sex  aetatibus  fiunt. 
Sex  enim  diebus  facta  est  rerum  conditio,  et  sex 
aetatibus  perficitur  hominum  reparatio. 


pati  sunt.  Necesse  enim  fuerat,  ut  per  concupis-  B  Cap.  VI.  Quod  aliter  pensant  electi  opera  Dei> 


centiam  terrenarum  rerum,  quae  videbantur,  im- 
moderatediffluerent,qui  tenebris  ignorantiae  pres- 
si  alia  invisibilia  bona  essenescirent.  Volens  ergo 
Deus  ab  hac  distractione  corda  nostra  colligere, 
et  ad  interna  gaudia  contemplanda  revocare,  fo- 
ris  loquitur,  ut  nos  intus  redire  admoneat.  Sed 
quia  mens  visibilibus  assueta  nescit  tam  cito  ad 
ihvisibilia  consurgere,idcirco  voluit  ipse  quaedam 
etiam  visibiliter  exhibere  miracula,  in  quibus 
no8trum  afFectum  enutriret,  et  suam  nobis  chari- 
tatem  commendaret.  Haec  autem  sunt  specialiter 
illa,  qus3  ad  reparationem  hominis  pertinent;nam 
ea,  qus3  ad  conditionem  hominis  facta  sunt,  ma- 
gis  nobis  potentiam  opificis  indicant ;  ea  vero, 


et  aliter  reprobi. 
Sed  sciendum  est  quodoperadivinaaliter  electi 
atque  aliterreprobi  pensant.  Electi  namqueopera 
restaurationis  praeferunt  operibus  primae  condi- 
tionis,  quia  illa  ad  servitutem,  ista  ad  salutem 
facta  suut.  Sed  e  contrario  reprobi  plus  amant 
opera  conditionis,quam  opera  restaurationis  quia 
praesentem  quaBrunt  delectationem,  non  futuram 
felicitatem.  Philosophi  gentilium  superstitiosa 
quadam  curiositate  naturas  rerum,  id  est  opera 
conditionis  investigando,  in  cogitationibus  suis 
evanuerunt.  Philosophi  Christianorum  opera  res- 
taurationis  jugiter  meditando,  omnem  a  cogita- 
tionibussuis  vanitatem  repellunt.  Electi  restaura- 


qua3  ad  redemptionem  hominis  facta  sunt,pr»ci-  c  Uomm  8ui  considerantes,igne  diyini  amoris  inar- 


pue  ad  charitatem  spectant.  Haec  igitur  operatus 
est  Deu8,ut  qualem  erga  nos  haberet  dilectionem 
ostenderet,  et  nosab  amore  hujus  mundi  adamo- 
rem  sui  revocaret.  Haec  igitur  opera  ita  moderari 
voluit  ne  infinita  essent,  neanimum  nostrum.qui 
colligendus  erat,in  occupationesua  distraherent ; 
tamen  multa  essent,  ut  eumdem  animum  perfec- 
tae  adhuc  stabilitatis  impatientem  rerum  varieta- 
te  delectarent.  Propterea  elegit  unam  gentem,  et 
unum  locum,  ubi  sacramenta  non  ad  unius  gen- 
tis  tantum,8ed  ad  salutem  totius  mundi  pertinen- 
tia  initiaret,  ut  unitas  ubique  commendaretur,et 
humanus  animus  intus  et  foris  ad  unitatem  re- 
vocaretur,  ut  sicut  ab  uno  salvatoreest  salusom- 


descunt.  Reprobi  autem  pulchritudinem  rerum 
conditarum  perverse  amantes  ab  amore  Dei  re- 
frigescunt,  Reprobi  dum  rebus  transitoriis  cogi- 
tationes  suas  emergunt  Creatoris  sui  obliviscun- 
tur.  Electi  autem  Creatoris  sui  oblivisci  non  pos- 
sunt,  de  cujus  misericordia  semper  circa  sui  re- 
parationem  meditantur.  Reprobi  dum  temporali- 
bus  inhiant,  cognitionem  aeternorum  perdunt. 
Electi  autem  dum  temporalia  Dei  beneficia  reco- 
lunt,ad  agnitionem  aeternorumprofiiciunt.  Repro- 
bi  per  visibilia  ab  invisibilibus  cadunt;  electi  au- 
tem  per  visibilia  ad  invisibiha  ascendunt.  Sed 
sciendum  est,  quodalia  suntilla  viaibilia,  dequi- 
bus  ascendunt,alia  illa  sunt,  per  quae  ascendunt. 


nium,  ita  etiam  ab  uno  loco,  et  ab  uno  populo  n  De  operibus  conditionis  per  opera  restaurationis 


manaret  salutis  initium.  Qui  enim  propter  nos 
omnia  fecit,  sic  utique  fecit,  sicut  magis  nobis 
expedire  cognovit.  Haec  autem  partim  per  homi- 
nes,  partim  per  angelos,  partim  per  semetipsum 
operatus  est  Deus.  Plurima  per  homines,  per  an- 
gelos  multa,  per  semetipsum  pauca.  Proptereaut 
dum  in  meditatione  eorum  humanus  animus  de 
factis  hominum  ad  facta  angelorum  et  de  factis 
angelorum  ad  facta  Dei  ascendendo  proficit, 
paulatim  sese  in  unum  colligere  assuescat,  et 
quando  magis  multiplicitatem  evadit,tanto  am- 
plius  ad  veram  simplicitatem  appropinquare 
ineipiat.  Dum  ergo  Deu8,cum  paucis  et  raro 
loquendo  mentes  nostras  in  unum  colligit ,  ob- 
scure  autem  et  in  abscondito  loquendo  sur- 
*um  ad  se  trahit,  quid  aliud  quam,  ut  ita  di- 


ad  conditionis  et  restaurationis  auctorem  ascen- 
dunt.  Ascensus  autem  isti  non  extrinsecus,  sed 
intrinsecus  cogitandi  sunt,  per  gradus  in  corde 
de  virtute  in  virtutem  dispositos.  Quod  sic  fortas- 
sis  facilius  intelligere  poterimus. 

Cap.  VII.  Duos  esse  mundos  vitibilem  et  invisibUem. 

Sicut  duo  opera,  id  est  opera  conditionis,  et 
opera  restaurationis  distinximus,  ita  duos  mun- 
dosesse  intelligamus  visibilem,  et  invisibilem. 
Visibilem  quidem  hanc  machinam  universitatis, 
quam  corporeis  oculos  cernimus,  invisibilem  vero 
cor  hominis  quod  videre  non  possumus.  Et  sicut 
in  diebus  Noe  aquae  diluvii  universam  terram 
operuerunt,  solaautemarca  aquis  superferebatur, 
et  non  solum  mergi  non  poterat,  verum  etiam 
quento  amplius  aquae  intumescebant,  tanto  altiua 
in  sublime  elevabatur,  ita  et  nunc  intelligamusin 


678 


DE  ARGA  NOE  MORALI.  LIB.  I. 


674 


corde  bominis  concupiscentiam  hujus  mundi  esse, 
quaBi  quasdam  aquas  diluvii ;  arcam  vero,  quaa 
desuper  ferebatur,  fidem  Christi,  quae  tranaito- 
riam  delectationem  calcat,  et  ad  ea  quae  sursum 
sunt,  aeterna  bona  anhelat.  Ideo  autem  aquis  con- 
cupiscentia  hujus  mundi  comparatur,  quja  fluxa 
est  et  lubrica,  et  ad  similitudinem  aquse  deorsum 
currentis  semper  ima  petit,  suosque  sequaces  ins- 
tabiles,  et  dissolutos  reddit.  Si  intraverit  homo 
ad  cor  suum,  videre  poterit  quomodo  semper  et 
concupiscentia  deorsum  in  ea  quae  transitoria 
sunt,  defluat ;  et  fides  in  ca  quae  sursum  sunt, 
bona  perpetua  tendat.  Sed  cum  Scriptura  dicat 
concupiscentiam  in  carnehabitare,fidem  in  corde, 
quomodo  nos  utramquein  corde  esse  affirmamus, 
nisi  quia  tunc  carne  concupiscere  dicimur,  quan- 
do  corde  carnaliter  concupiscimus  ?  Utrumque 
tamen  cordis  est  et  concupiscere  et  credere,  sed 
aliud  habet  ex  hoc  quod  terrena  diligit,  aliud  ha~ 
bet  ex  hoc  quod  ccelestia  quaarit ;  ideo  concupis- 
centia  deorsum  et  fides  sursum.  Concupiscentia 
ex  carne  cordi  innascitur,  fides  non  a  carne,  sed 
a  Deo  cordi  inspiratur.  Proinde  Dominus  cum  fi- 
delem  Petri  confessionem  laudaret :  Caro  inquit, 
et  sanguis  non  revelavit  tibi,  sed  Pater  meus 
qui  est  in  coelis  (Matt.  xvi).  De  concupiscentia 
autem  Paulus  dicit :  Non  ego  operor  illud,  sed 
peccatum,  quod  habitat  in  me  (Rom.  vn).  Et 
quid  sit  in  meo  eodem  loco  determinat.  Scio,  in- 
quit,  quia  non  habitat  in  me  hoc  est  in  carne 
meafionum  (ibid.).  Rursumquepeccatum  ipsum, 
quod  in  carne  habitare  dixerat,  quid  sit  alibi  de- 
clarat.  Spiritu  ambulate,  et  desideria  carnis 
nonperficietis.  (Gal.  v.)  Utique  desideria  carnis 
«oncupiscentiam  appellans. 
-'  igitur  concupiscentia  in  carne  habitat,  hoc  est 
deorsum  in  corde,  fides  vero  non  in  carne,  sed  in 
spiritu.Illud  tamen  diligenter  considerandum  est 
quod  Apostolus  cum  dixit  :  Spiritu  ambulate,  et 
desideria  carnis  non  perficietis,  et  non  dixit  non 
seutieti8,8ed  non  perflcietis ;  manifeste  declaravit 
omni  homini  quandiu  in  hac  vita  est,  concupis- 
cendi  necessitatem  ex  corruptione  primae  nativi- 
tatis  inesse,adjuvante  tamen  gratia  Dei,ut  eidem 
conciipiscentiae  non  consentiat,  nulli  impossibile. 
Propterea  alibi  dixit :  Non  regnet  peccatum  in- 
vestro  mortali  corpore  (Rom.vi).  Quasi  diceret, 
non  potest  fieri,ut  in  vestro  mortali  corpore  pec- 
catum,id  est  fomes  peccati,incentivum  vitiorum, 
stimulus  concupiscentiae  non  sit,  sed  adjuvante 
gratia  Dei  fieri  potest,  ut  non  regnet,ut  non  prae- 
sit.Impossibile  est  ut  illud  non  sentiatis,sed  non 
necesse  est  ut  illi  consentiatis.Igitur  omnis  homo 
quoddam  intus  in  corde  suo  diluvium  concupis- 
centiae  patitur,  a  quo  nullus  nisi  per  arcam  fidei 
liberatur.  Ubi  malus  homo  per  siccum  ambulans 
mergitur,et  bonus  homo  in  profundo  maris  mer- 
susnon  laBditur.Periculosum  prorsusnaufragium, 
quod  intus  est.  Vae  ei  qui  ibi  periclitatur !  Nullus 
portus  illi  tutus  est,  nulla  statio  secura,  nulla 
serenitas  tranquil1a,qui  intrinsecus  concupiscen- 
tiae  8U83  aestibus  j<ictatur,et  insatiabili  libidinum 


A  voragine  absorbetur. 

Cap.  VIII.  De  tribus  speciebus  hominum 

respectu  arcce. 

Hic  considerare  possumus  tres  hominum  spe- 
cies,alios  qui  intus  diluvium  habent  et  non  arcam, 
alios  qui  et  diluvium,  et  arcam  intus  habent,sed 
in  arca  non  sunt,  alios  qui  in  diluvio  et  arcam 
habent,  et  in  arca  manent.  In  diluvio  sine  arca 
sunt  infideles,quo8  carnis  desideria  involvunt,qui 
praeter  hanc  vitam  transitoriam  aliam  esse  nea- 
ciunt.  In  diluvio  arcam  habent,  sed  in  ea  nott 
manent  ii,  qui  jam  per  fidem  post  hujus  mutabi- 
litatis  finem  vitam  immortalem  esse  venturam 
credere  didicerunt,  sed  posthabita  hac  tempora- 
lium  rerum  delectationianimum  suum  subjiciunt. 

B  Dicit  enim  Scriptura  :  Ubi  est  thesaurus  tuus, 
ibi  est  et  cor  tuum  (Matth.  vi).  Ubi  est  delecta- 
tio  tua,  ibi  est  et  cogitatio  tua.  Ubi  vero  est  cogi- 
tatio  tua,ibi  est  interioris  hominis  habitatio.Nam 
ibi  quisque  secundum  interiorem  hominem  habi- 
tare  dicitur,  ubi  cogitatione  conversatur.  Itaque 
ii,  qui  delectationem  cordis  sui  in  vanitate  huju3 
mundi  constituunt,quamvis  arcam  fidei  habeant, 
intus  tamen  naufragi  sunt.  Ut  autem  taceam  ca> 
teros  mundi  amatores,  quot  modo  litteratos  cer- 
nimus,  qui  vocari  Christiani  volunt,  et  cum  cae- 
teris  fidelibus  Ecclesiam  intrant,  et  de  sacramen- 
tis  Christi  participant,in  quorum  cordibus  saepius 
est  memoria  Saturni  et  Jovia,  Herculis  et  Martis, 
sive  Achillis  et  Hectoris,  Pollucis  et  Castoris,  So- 

C  cratis  et  Platonis  et  Aristotelis,  quam  Christi  et 
sanctorum  ejus  ?  Nugas  poetarum  diligunt ;  et 
veritatem  divinarum  Scripturarum  aut  negligunt, 
aut  ( quod  pejus  est  ! )  irrident,  et  contemnunt. 
Videant  nunc  quid  eis  prosit  foris  Ecclesiam  in- 
gredi,  et  intus  in  corde  a  fide  fornicari.  Ego  eis 
pronuntio,  quod  illis  in  fine  sociandi  sunt,  quos 
nunc  in  cogitationibus  suis  per  affectum  cordis 
sibi  conjungunt,  et  quorum  hic  vitam  diligunt, 
eorum  illic  supplici  participes  erunt.  Quid  illis 
prodest  habere  fidem,et  non  manere  in  fide?Quid 
illis  prodest  navem  integram  habere,  et  in  flucti- 
bus  naufragium,  non  dicam  pati,  sed  sponte  fa- 
cere  ?  Quid  prodest  veritatem  cognoscere,  et  fal- 
sitatem  diligere  ?  Non  sunt  tales  qui  vere  fideles 

jy  sunt.  Vis  scire  quales  sint  ?  Audi  qualis  unus 
illorum  fuerit,  et  tales  omnes  intellige.Dissimiles 
enim  esse  non  possunt,  qui  veritate  unum  sunt. 
Audi  ergo  quid  de  illo  :  Lex  Dei  ejus  in  corde 
ipsius  (P$aZ.xxxvi),hoc  est  arcam  intus  habere, 
et  quia  hoc  fortassis  non  sufficit.  Audi  iterum  : 
In  lege  Domini  voluntas  ejus  (Psal.  i) ;  hoc  est 
in  arca  habitare.  Hic  perfectus  est,  qui  diligit 
guod  credit,\it  habeat  fidem  operantem  ex  dilec- 
tione,  quce  mundum  vincit  (Gal.  v ;  I  Joan.  v). 
Haec  est  arca,  in  qua  nos  salvari  oportet,  quae  ab 
aquis  portari  potest,submergi  autem  omnino  non 
potest,  quia  hoc  mundo  utitur  quidem  ad  neces- 
sitatem,  sed  non  succumbit  ei  per  cupiditatem. 
Hoc  est  quod  in  psalmo  dicitur  :  Hoc  mare  ma- 
gnum,  et  spatiosum  manibus,  illic  rentitta. 
quorum  non  e*t  vwum«rvA*  k-^xmoXxa  ^va^ 


675 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


676 


cum  magnis,  illic  naves  pertransibunt  (Psal.  A  piscentia  mundi   non  maneamus.   Quid  est  non 


maneamus  ?  Quis  manet  in  concupiscentia  mundi? 
Qui  delectationem  animi  sui  in  ea  ponit,et  ad  eam 
explendam  jugiter  intendit.  Qui  de  ea  assidue 
cogitat,  et  propositum  animi  sui  in  ea  confirmat. 
Qui  eam  ex  deliberatione  sequitur,atque  in  ea  per 
consensum  delectatur.Ideo  ergo  mundus  insacra 
Scriptura  maledicitur,  ideo  inimicus  Dei  appella- 
tur,videlicet  non  quia  substantia  mundi  mala  sit, 
sed  quia  pulchritudo  mundi  animas  seducit. 
Substantia  enim  mundi  fugienda  non  esset,  si 
concupiscentia  mundi  mala  non  esset.  Cum  ergo 
concupiscentiam  mundi  fugimus,  ideo  fugimus 
quia  mala  est,  cum  vero  substantiam  mundi  f u- 
gimu8,ideo  fugimus  non  quia  mala  sed  quia  occa- 


cm). 

Madre  enim  in  nobis  est  concupiscentia  hujus 
mundi,  in  qua  si  quae  delectationes  inveniri  pos- 
sunt  multis  amaritudinibus  aspersae  sunt,  quae 
secundum  afFectum  carnalem  deorsum  in  corde 
nostro  fluunt.  Reptilia  sunt  carnales  cogitationes 
diversorum  vitiorum  feditate  deformes.Quas  dum 
inordinate  ad  cor  nostrum  admittimus  quasi  qui- 
busdam  monstruosis  reptilibus  interiora  nostra 
replemus.  Navis  est  illa  arca  spiritualis,  id  est 
fides  nostra,  quae  intrinsecus  sursum  suspensa 
calcat  concupiscentiam  mundi.Naves  autem  dixit 
propter  multas  animas.Nam  et  multae  animae  una 
anima  propter  unam  fidem  et  diloctionem,et  una 
fides  multae  fides  propter  multas  animas  fideles,  b  sio  mali  est.  Excogitata  enim  mundi  specie  nas- 
quomodo  dictum  est.  Fides  tua  te  salvam  fecit,et 
fides  mea,  et  fides  illius  cum  tamen  una  sit  fides 
catholica.  Sola  ergo  navis  fidei  mare  transit,  sola 
arca  diluvium  evadit,  et  nos  si  salvari  cupimus 
non  solum  ipsa  in  nobis  sit,sed  nos  in  ipsa  opor- 
tet  maneamus.  Et  nemo  fidens  conscientiae  suae 
dicat.  Quid  mihi  cum  hac  arca  ?  Exsiccatum  est 
in  me  diluvium  carnalis  concupiscentiae.Qui  foris 
e8t,ne8cit  quid  intus  agatur ;  sed  si  redierit  homo 
ad  cor  suum  inveniet,  ibi  tempestuosum  salum 
saevis  inundantium  passionum  et  desiderium  ma- 
lorum  procellis  exagitari,  quas  toties  animum 
deorsum  mergun  t,quoties  eum  per  consensum  sibi 
subjiciunt.  In  omni  enim  homine,quandiu  in  hac 


citur  affectus  concupiscentiae.  Proinde,  si  concu- 
piscentiam  mundi  declinare  voluraus,prius  necesse 
est  memoriam  mundi  hujus  a  cogitatione  noatra 
excludamus.  In  meditatione  mea  ait  Propheta, 
eobardescit  ignis  (Psal.  xxxvin).  Sicut  ignem 
ligna  nutriunt,sic  cogitationes  desideria  pascunt. 
Si  bonae  cogitationes  in  meditatione  fuerint,  exar- 
descet  ignis  charitatis.  Sin  autem  malae  fuerint 
cogitationes,  exardescet  ignis  cupiditatis.  Nam 
sicut  oculus  pascitur  ex  specie,  sic  animus  pasci- 
tur  ex  cogitatione,  et  turpi  quodam  commercio 
impudica  mens  desiderio  suo  fruitur,  dum  quo- 
dammodo  intus  per  cogitationem  rem  concupitam 
amplexatur.  Fit  etiam  nonnunquam,ut  quod  fre- 


vita  corruptibili  vivit,ubi  caro  concupiscit  adver-  q  quenter  cogitamus  otiose,  aliquando  concupisca- 


8us  8piritum,  hoc  diluvium  est ;  vel  potius  omnis 
homo  in  hoc  diluvio  est,sed  boni  in  eo  sunt  sicut 
ii,  qui  in  mari  portantur  a  navibus,  mali  vero  in 
eo  sunt  sicut  naufragi,qui  volvunturinfluctibus. 
In  bonis  quidem  aquae  hujus  diluvii  in  hac  vita 
minui  incipiunt,et  secundum  differentiam  gratia- 
rum  in  singulis  plus  minusve  decrescunt,  plene 
tamen  nunquam  exsiccari  potest  terra  humani 
cordi8,quandiu  in  hac  vita  vivunt.Etideo  columba 
eraissa  non  invenit  hic,  ubi  requiescat  pes  eju*, 
sed  semper  ad  arcam  revertitur,quia  mens  pura, 
dum  in  hoc  mundo  nihil  reperire  potest,ubi  affec- 
tionis  8ua3  pedem  secure  figat,diu  extra  custodiam 
internae  meditationis  morari  reformidat  ;  sed  si 


mus  illicite,  reusque  facti  judicalur,  qui  per  con- 
sensum  in  cogitatione  delectatur.Sicut  ergo  infirmi 
a  quibusdam  cibis  abstinent,  non  quia  mali  aint 
ipsi  cibi,  sed  quia  ipsis  ad  utendum  idonei  non 
sint ;  sic  et  nos  terrenarum  rerum  speciem  a  cogi- 
tationibus  nostris  arcere  debemus,  non  quia  res 
ipsae  malse  sint,  sed  ne  animus  noster,  qui  ex  6e- 
metipso  infirmatur,  ex  eanim  rerum  recordatione 
amplius  corrumpatur.Caeterum  quantum  adipsas 
res  pertinet,  quia  omnis  creatura  Dei  bona  est, 
nulla  res  est,quae  cogitari  non  possit  sine  peccato. 
Rursumque  si  pravos  affectus  attendimus,  nulla 
res  e8t,  in  qua  peccare  non  possimus  cogitando. 
Nam  et  de  malo  bene,  et  de  bono  male,  et  de 


forte  aliquando  per  cogitationem  exiverit,  cito  n  immundo  munde,  et  de  mundo  immunde  possu- 


quasi  columba  avolans,  et  elongans  ad  solitudi 
nem  conscientiae  redit  ubique  a  strepitu  exteriori, 
quasi  in  arca  a  fluctibus  requiescit.  Intelligamus 
ergo  in  nobis  esse  quod  fugimus,  in  nobis  esse 
quo  fugere  debemus  concupiscentiam,  et  fidem. 
Concupiscentiam  quara  fugere  debemus  ;  Qdem, 
quam  debemus  apprehendere.  De  concupiscentia 
ascendere,  ut  illam  proficiendo  relinquamus  ;  per 
fidem  ascendere,  ut  illam  tenendo  in  melius  sem- 
per  proficiamus.Concupiscentia  pertinet  ad  opera 
conditioni8,fides  pertinet  ad  opera  restaurationis. 
quia  et  illa  inordinate  amando  per  concupiscentiam 
difinimus,  et  ista  pie  credendo  per  fidem  solida- 
mur.  Et  idcirco  divina  monita  toties  claraant  no- 
bis,  et  suadent  mundum  fugere,  non  utique  ut 
extra  coelum  et  terram  exeamus,  sed  ut  in  concu- 


mus  cogitare.Cogitationes  enim  non  ex  re  de  qua 
surgunt,  sed  ex  affectu  quem  gignunt,  judicandae 
sunt.Legimus  sanctos  viros  non  solum  cogitasse, 
sed  et  locutos  esse  et  scripaisse  de  rebus  immundis 
quod  utique  non  fecissent,  si  cegitationes  rerum 
imraundarum  animam  inquinarent.Nihil  interest, 
quale  sit  illud  quod  cogitatur,  sed  qualis  ex  ipsa 
cogitntione  affectus  consequatur,  quia  cogitatio 
mentem  non  polluit,  ubi  delectatio  conscientiam 
non  corrumpit.Expedit  tamen  nobis  sicut  diximus, 
ut  obliviscamur  raundura  istum,et  deleamus  me- 
moriam  ejus  de  corde  nostro,  ne  forte  dum  fre- 
quenter  de  eo  cogitamus,ad  ejus  concupiscentiam 
inflectamur.  Satis,ut  reor,  aperte  jam  demonstra- 
tum  est,  unde  haec  infinita,  quam  patimur,  cogi- 
tationum  nostrarum  distractio  oriatur,  a  mundo 


77 


DE  ARGA  NOE 


videlicet  et  concupiscentia  ejus,hoc  est  ab  operi- 
bus  conditionis.  Rursumque  quid  sit  Ulud,  per 
quodcolligi  possunt  in  unum  cogitationes  nostrae, 
hoc  est  per  opera  restaurationis.  Et  quia,  sicut 
8upradictum  est,  ordo  esse  non  potest,  ubi  finis 
non  est,  superest  ut  relictis  operibus  conditionis 
quaeramus  ordincm  cogitationum  nostrarum  ibi, 
ubi  finitaB  sunt,hoc  est  in  operibus  restaurationis ; 
hoc  est,  quod  superius  investigare  proposuimus, 
quisnam  videlicet  cogitationum  nostrarum  ordo 
esse  deberet,  quatenus  ex  eis  spiritualis  domus 
aapientiae  in  nobis  aedificari  possit.  Et  quia  ex 
rebus  cogitationes  veniunt,  oportet  ut  ex  ordine 
rerum  sumatur  ordo  cogitationum.Deinceps  ergo 
tractare  incipiemus  de  operibus  restaurationis 
relictis  operibus  conditionis,  de  quibus  quasi  de 
quodam  subterfluente  diluvio  egressi  sumus,  et 
nunc  in  opera  restaurationia  quasi  in  arcam 
ingredimur. 

Cap.  iX.  Qucb  sunt  opera  restaurationis  humanct. 

Igitur  opera  restaurationis  sunt  omnia  quae  ab 
initio  mundi  usque  ad  finem  saeculi  facta  sunt,vel 
facienda  pro  restauratione  hominum,in  quibus  et 
res  gestas,  et  personas  ipsas,  per  quas,et  propter 
quas,  et  apud  quas  gestae  sunt,loca  simul,et  tem- 
pora,ubi  et  quando  gestae  sunt,considerare  opor- 
tet.  In  operibus  restaurationis  tribus  modis  ordo 
con8ideratur,secundum  locum,secundum  tempus, 
secundum  dignitatem.  Secundum  locum,ut  quid 
prope,  quid  longe  gestum  sit.  Secundum  tempus, 
quid  priu8,  quid  posterius  gestum  sit.  Secundum 
dignitatem,  quid  humilius,  quid  excellentius  sit. 
Hoc  postremum  in  multas  partes  dividitur,  quid 
sanctum,  quid  sanctius,  quid  utile,  quid  utilius, 
quid  honestum,  quid  honestius,  quid  pulchrum, 
quid  pulchriu8,  quid  mirabile,  quid  mirabilius, 
quid  rarum,  quid  rarius,  quid  difficile,  quid  diflfi- 
cilius,  quid  credibile,  quid  credibilius,  quid  ma- 
gnum,quid  majus,quid  obscurum,quid  obscurius, 
et  si  qua  sunt  talia.  Et  hic  ordo  quidem,  qui  est 
secundum  dignitatem,videturad  altitudinem  arca3 
pertinere,  ut  si  dixerimus  ea,  quae  sancta  sunt  in 
prima  mansione  computari,  quae  sunt  sanctiora 
in  secunda,  quae  vero  sanctissima  sunt  in  tertia, 
et  sic  de  caeteris  quae  enumeravimus. 

Ordo  autem  loci,et  ordo  temporis  fere  per  omnia 
secundum  rerum  gestarum  seriem  concurrere  vi- 
dentur,  et  ita  per  divinam  providentiam  videtur 
esse  diapositum,  ut  quae  in  principio  temporum 
gerebantur  in  Oriente,  quasi  in  principio  mundi 
gererentur,ac  deinde  ad  finem  profluente  tempore 
usque  ad  Occidentem  rerum  summa  descenderet, 
ut  ex  ipso  agnoscamus  appropinquare  finem  sae- 
culi,  quia  rerum  cursus  jam  attigit  finem  mundi. 
Imo  primu8  homo  in  Oriente,  in  hortis  Eden  jam 
conditus  collocatur,  ut  ab  iUo  principio  propago 
posteritatis  in  orbem  proflueret.  Item  post  dilu- 
vium  principium  regnorum  et  caput  mundi  in 
Assyriis^et  Chald8eis,et  Medis  in  partibus  Orientis 
fuit.Deinde  ad  Graecos  venit,postremo  circa  finem 
saecuU  ad  Romano3  in  Occidente,  quasi  in  fine 
mundi  habitantes,  potestas  summa  descendit. 


MORALI   LIB.  IV.  678 

A  Atque  ita  serie  rerum  ab  Oriente  in  Occidentem 
recta  Unea  decurrente,  ea,  quae  a  dextris  vel  a 
sinistris,  hoc  est  ad  aquUonem  vel  ad  austrum 
gesta  sunt,  ita  suis  significationibus  respondent, 
ut  si  quis  diUgentius  ceosideraverit,  per  divinam 
Providentiam  ita  disposita  esse  ambigere  non  pos- 
sit.Verbi  gratia  ut  de  multis  pauca  dicamus. 
JSgyptus  ab  Hierusalem  ad  austrum  est,Babylon 
vero  ad  aquilonem.  jEgyptus  interpretatur  tene- 
-brce,  et  auster  ventus  est  calidus.  Designat  ergo 
-«Egyptus  mundem  istum  in  tenebris  ignorantiae, 
et  calore  carnaUs  concupiscentiae  positum.Babylon 
autem  interpretatur  confusio,  et  significat  infer- 
num,  ubi  nuUus  ordo  est,sed  sempiternus  horror 
inhabitans.  Legimus  autem,  quod  ille  antiquus 

B  Hebraeorum  populus  prius  iri  ^Egypto  in  luto  et 
latere  servivit,  ac  deinde  multis  annis  intercur- 
rentibus  captivus  in  Babylonem  abductus  est. 
Quod  factum  quid  aliud  nobis  innuit,quam  totius 
humani  generis  casum  ?  quod  propter  peccatum 
originale  a  coelesti  patria  exsulando,  prius  in  hac 
vita  mortaU,per  ignorantiam  et  concupiscentiam 
subditur  vitiis,  ac  deinde  post  hanc  vitam  apud 
inferos  captivatur  in  tormentis,  hoc  est  in  Baby- 
lone,  ad  aquilonem  scUicet,  ubi  iUe  primus  apos- 
tata  angelus  sedem  posuit. 

Igitur  ordo  dignitatis  ad  altitudinem  arcae  per- 
tinet,  ordo  temporis  ad  longitudinem  arcae,  ordo 
loci  ad  altitudinem  simul  et  longitudinem.  Ad 
longitudinem  arcaB  pertinet :  Simile  est  regnum 

q  coelorum  hominipatrifamilias,quiexiitprimo 
mane  conducere  operarios  in  vineam  suam, 
similiter  et  circa  horam  tertiam,  et  sextam,et 
nonam,  et  undecimam  egressus,  et  videns  alios 
stantes  misit  eos  in  vineam  suam  (Matth.  xx). 
Ad  latitudinem  arcae  pertinet :  In  omnem  terram 
exivit  sonus  eorum,et  in  fines  orbis  terrce  verbo 
eorum  (Psal.  xviii).  Ad  altitudinem  arcae  perti- 
net.  Illuc  enim  ascenderunt  tribus,  tribus  Do- 
mini,  testimonium  Israel  ad  confitendum  no- 
mini  Domini  (Psal.  cxxr.  Et  ne  per  singula 
eundo  moras  innectam,  breviter  tibi  dicam  quod 
dicendum  est.In  his  tribus  dimensionibus  oinnis 
divina  Scriptura  continetur.  Historia  enim  longi- 
tudinem  arcae  metitur,  quia  in  serie  rerum  gesta- 

n  rum  ordo  temporisinvenitur. AUegoria  latitudinem 
arcae  metitur,  quia  in  participatione  sacramento- 
rum  constat  coUectio  populorum  fidelium.Tropo- 
logia  altitudinem  arcae  metitur,  quia  in  profectu 
virtutum  crescit  dignitas  meritorum.  Possumus 
adhuc,  si  volumus,aUter  altitudinem  arcae  distin- 
guere,  ut  doctrina  multiplex  fiat  manente  eadem 
veritate.  Nam  ad  hoc  admonitum  lectorem  esse 
volumus,  saepe  nos  eadem  rem  in  hoc  tractatu 
diversis  modis  protuUsse,propter  affluentem  doc- 
trinae  exercitationem,  ut  omnem  scientiae  viam 
prudens  animusexperiatur,hoc  tantum  observato, 
ut  nihil  quod  veritati  contrarium  sit,aut  sentiatur 
aut  dicatur.  Sicut  ergo  arca  in  tres  mansiones 
distinguitur  ita  etiam  opera  restaurationis  in  tres 

•  ordines  distinguuntur.  In  primo  ordine  quasi  in 
prima  mansione  est  umbra.  In  secundo  otdio& 


679 


HUGONIS  DK  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


680 


quasi  in  secunda  mansione  est  corpus.  In  tertio  A  animabus  vestris  (Matth.  i).  Si  enim  labor  est 


ordine  quasi  in  tertia  mansione  est  spiritus,  vel, 
si  mavi8  hoc  modo  dicere.  Figura,  res,  veritas,ut 
idem  intelligas  esse  umbram  et  figuram,  idsm 
corpus  et  rem,  idem  spiritum  et  veritatem.  Unde 
umbra  dicuntur  illa,qu®  ante  adventum  Ghristi 
sub  lege  naturali,et  sub  scriptalege  corporaliter 
et  visibiliter  gesta  sunt  ad  praefiguranda  ea,  quaB 
nunc  post  adventum  ChriSti  in  tempore  gratiae 
corporaliter  et  visibiliter  geruntur,  quae  ideo 
umbra  dicuntur,  quia  corporalia  erant  et  figura 
corporalium.  Corpus  vocantur  ipsa  nostra  sacra- 
menta,  quae  nunc  in  ista  Ecclesia  visibiliter  ge- 
runtur.Spiritu8  autem  est  id  quod  gratia  Dei  sub 
visibilibus  sacramentis  invisibiliter  operatur, 
verbi  gratia  (ut  unum  exemplum  ponamus)  : 
Mare  Rubrum  praefiguravit  baptisma,quod  nunc 
in  sancta  Ecclesia  consecratur.Ipsum  autem  bap- 
tisma  visibile  significat  emundationem  criminum, 
quam  Spiritus  sanctus  sub  sacramento,  quo  cor- 
pora  unguntur,invisibiliter  in  animabus  operatur. 
Mare  Rubrum  igitur  umbra  et  figura  est ;  baptisma 
autem  aquae  visibilis,  quod  nunc  habemus,  cor- 
pus  et  res ;  emundatio  vero  peccatorum  spiritus 
et  veritas.  Est  adhuc,  et  alius  modus,  de  quo  su- 
perius  locuti  sumus,  per  quem  altitudinem  arcae 
distinguere  possumus.  Opera  enim  restaurationis 
partim  per  homines,  partim  per  angelos,  partim 
per  semetipsum  operatus  est  Deus.In  prima  ergo 
mansione  collocamus  opera  hominum.In  secunda 


ubi  ip86  est,  quomodo  requiem  inveniunt  qui  ad 
eum  veniunt  ?  Nunc  vero  in  pace  factus  est  locus 
ejus,  et  in  Sion  habitatio  ejus.Ibi  confregitpo- 
tentias  arcuum,  scutum,  gladium  et  bellum 
(Psal.  lxxv)  ;  unde  omnis  strepitus,et  tumultua- 
tio  longe  abest,et  ubi  gaudium,et  pax,  et  requies 
semper  praesens  est.  Qualis  ergo  est  haec  arca  ? 
vis  scire  qualis  ?  Sustine  me  ut  de  multis  pauca 
tibi  dicam.Haec arca  similis  est  apothecae  omnium 
deliciarum  varietate  refertae.Nihil  in  ea  quaesieris 
quod  non  invenias,et  cum  inveneris  unum,multa 
tibi  patefacta  videbis.  Ibi  universa  opera  restau- 
rationis  nostree  a  principio  mundi  usque  ad  finem 
plenissime  continentur,  et  status  universalis 
B  Ecclesiae  figuratur.  Ibi  historia  rerum  gestarum 
texitur,ibi  mysteria  sacramentorum  inveniuntur, 
ibi  dispositi  sunt  gradus  affectuum,cogitationum, 
meditationum,  contemplationum,  bonorum  ope- 
rum,  virtutum  et  prsemiorum.  Ibi  quid  credere, 
quid  agere,quid  sperare  debeamus  ostenditur.Ibi 
forma  vitae  hominis,  et  summa  perfectionis  con- 
tinetur.  Ibi  elucent  occulta,  ibi  operosa  apparent 
facilia,  et  quae  per  se  videri  poterant  minus  con- 
grua,in  ordinesuo  considerataprobanturidonea. 
Ibi  quoddam  universitatis  corpus  effingitur,  et 
concordia  singulorum  explicatur.Ibi  alter  quidam 
mundus  huic  praetereunti  et  transitorio  contrarius 
invenitur,quia  ea  qu®  in  hoc  mundo  per  diversa 
tempora  transeunt,  in  illo  mundo  quasi  in  quo- 


mansione  opera  angelorum.  In  tertia  mansione  c  ^am  seternitatis  statu  simul  consistunt.  Ibi  prae- 


opera  Dei.Vel  moraliter,  prima  mansio  est  fides, 
secunda  mansio  est  spes,  tertia  mansio  est  cha- 
ritas.Vel  secundum  anagogem,  prima  mansio  est 
cogitatio  recta,secunda  mansio  est  meditatio  pro- 
vida,  tertia  mansio  est  contemplatio  clara.  Vel 
secundum  operationem,  prima  mansio  est  scien- 
tia,  secunda  mansio  est  disciplina,  tertia  mansio 
est  bonitas.  Vel  secundum  status  differentes, 
prima  mansio  est  natura,  secunda  mansio  est  lex 
scripta,tertia  mansio  est  gratia.  Haec  enim  tria  si 
secundum  tempus  considerantur,  longitudinem 
arcae  metiuntur,  si  secundum  dignitatem  discer- 
nuntur,  altitudinem  arcae  distinguunt,  quia  sicut 
tempore  se  subsequuntur,  ita  dignitate  se  praece- 
dunt. 

Quae  est  ergo  haec  arca,de  qua  tam  multa  dicun- 
tur,  et  in  qua  tam  multiplices  viae  scientiarum 
continentur?Nunquid  putas  estlabyrinthus?Non 
labyrinthus,  nec  labor  intus,  sed  requies  intus  ; 
unde  hoc  scio  ?  Quia  ille  in  ea  habitat,qui  dicebat: 
Venite  ad  me  omnes  qui  laboratis,  et  onerati 
estis,et  ego  reficiam  vos,et  invenietis  requiem 


teritis  praesentia  non  succedunt,  nec  praesentibus 
futura  superveniunt,8ed  quidquid  ibi  est,praesen8 
est,  propter  quod  et  ibi  manent,  et  semper  per- 
manent,  et  semper  gaudent,nihil  dolentes  praete- 
ritum,  nihil  timentes  futurum,  habentes  quod 
diligunt,  videntes  quod  concupiscunt,et  ideo  for- 
tassis,  dixit  Apostolus  :  Prasterit  figura  hujus 
mundi  (I  Cor.  vn),  forma  hujus  mundi,  species 
hujus  mundi,  pulchritudo  hujus  mundi,  qui  est 
alter  mundus,  cujus  figura  non  praeterit,  cujus 
forma  non  transit,  cujus  species  non  marcescit, 
cujus  pulchritudo  non  deficit.Ille  mundus  in  isto 
mundo  est,  et  iste  mundus  illo  mundo  minor  est, 
quia  ille  capit  quem  capere  iste  non  potest.Istum 
£  mundum  vident  oculi  carnis,  illum  mundum  in- 
trinsecus  contemplantur  oculi  cordis.  In  isto 
mundo  habent  oblectamenta  sua  homines,  in  illo 
mundo  ineffabiles  sunt  delectationes.  In  hoc 
mundo  currunt  homines,  et  plaudunt  ad  specta- 
cula  vanitatis,  in  illo  mundo  per  aBternum  silen- 
tium  exercentur,  et  jucundantur  mundi  corde  in 
contemplatione  veritatis.  Quam,  etc. 


m  DE  ARGA  NOE  MYSTIGA  682 


DE  ARCA  NOE  MYSTICA. 

CAPITULA. 

Gap.  I.  De  arccB  descriptione  per  crucis  figuram,  et  agnum  in  centro  ejus  stantem,  et  columnam  in  altum  erec- 
tam,  designalis  tam  crucis  quam  spatiorum  ab  ea  deretictorum,  et  aliorum  omnium  coloribus  ad  mysticum 
sensum  facientibus,  cum  ipsius  arca  longitudine.  latitudine  et  profunditate  seu  aUitudine  mystice  intellecta.  — 
Cap.  II.  De  columna  in  arca  medio  erecta  significatione  mystica,  de  lignorum  super  eam  erectione,  de  mansio- 
nibus  inter  quadraturas  lignis  infixas  designatis.  De  columnce  supradicta  positionc*  et  de  omnium  horum 
mysterio.  —  Cap.  III.  De  zona,  qua  per  medium  fundum  secundum  longUudinem  a  fine  usque  ad  finem  arcm 
porrigitur,quomodo  Ecclesiam  figuret.  —  Cap.I  V.De  quadraturain  fronte  arcoe  designante  qualuor  mundi  partesper 
litteras  nominis  Adam  scriptionem  nominum  suorum  inchoantes,  et  de  patriarcharum  stemnatibus  per  nomi- 
num  ipsorum  descriptionem  ab  Adam  usque  ad  Christum,et  deinde  de  Novi  Testamenti  principibusM  subsecutis 
sanctis  secundum  dispositionem,  et  divisionem  arca,  et  secundum  mundi  atates.  —  Cap.  V.  De  trina  arca  secun 
dum  longitudinem  divisione,  qua  significantur  homines  legit  naturalis,  scripta  et  gratia.  —  Cap.  VI.  De  trina 
arca  secnndum  latitudinem  divisione,  qua  supradicti  homines  significantur,  et  de  trabibus  ibidem  positis.  — 
Cap.  Yll.  De  inscriptionibus  trium  mansionum  arca,  et  d»  distenctione  ejusdem  arca  secundum  altitudinem  et 
de  xn  scalis,  quibus  ad  easdem  ascenditur.  —  Cap.  VIII.  De  supradictis  scaUs  moraliter  repetitio.  —  Cap.  IX. 
De  ascensionibusadvirtutesa  frigore  orientis.  —  Cap.X.Z**  ascensionibus  a  calore,et  frigoreorientis.  —  Cap.  XI. 
De  ostio  arca.  —  Cap.  XII.  Exeundi  per  cogitationem  modi  quatuor.  —  CAP.XUI.ite  sex  mansiuncuUs  arca  ad 
litteram.  —  Cap.  XIV.  De  mansionibus  quadraginta  duabus.  —  Cap.  XV.  De  proprietate  quatuor  temporum 
anni  et  conclusione  operis. 

Gap.  i.  De  arcoe  igitur  descreptione  ut  supra.   A  pictura  quid  tibi  ostendit  aliud,  quam  si  diceret, 

Primum  ad  mysticam  arcae  Noe  descriptionem,  iste  cubitus  eumdem  significat  populum,  quem 

in  planitie  ubi  arcam  depingere  volo,  medium  columna  ignis  et  nubis  protegebat,quae  populum 

centrum  quaero,  et  ibi  fixo  puncto  parvam  qua-  Israelindesertopracedebat,iUuminansperignem 

draturam  aequilateram  ad    similitudinem  illius  et  per  nubem  obumbrans.  Et  qui  priori  populo 

cubiti,  in  quo  consummata  est  arca,  ei  circumdu-  per  ignem  divinae  majestatis  terribilis  fuit  pu- 

co.Itemqueilli  quadraturse  aliam  paulo  majorem  niendo  peccata,  et  posteriori  populo  per  nubem 

circum8cribo.  Ita  ut  id  spatium,  quod  est  inter  humanitatis  mitis  apparuit,  condonando  peccata 

exteriorem  et  interiorem  quadraturam,quasi  lim-  qui  pro  peccatis  hominum  in  cruce  est  immola- 

bus  cubiti  esse  videatur.  Hoc  facto  in  interiori  tus  quasi  agnus  mitis  et  non  aperiens  os  suum, 

quadratura  crucem  pingo,  ita  ut  cornua  ejus  sin-  et  pro  justitia  hominum  resurgendo,et  ascenden- 

gula  latera  quadraturae  attingant,  eamque  auro  do  super  coelos  est  exaltatus.  Qui  undique  ad  se 

superduco.  Deinde  spatia  illa,  quse  in  superficie  venientibus  per  purpuram  sanguinis  exemplum 

quadraturse  inter  quatuor  angulos  crucis  et  qua-  passionis  suae  proponit,et  in  viridi  colore  imma- 

draturae  remanent,  colore  vestio,  duo  superiora  cescibile  praemium  supernaa  remunerationis.  Vel 
flammeo,  et  duo  inferiora  sapphirino.  Ita  ut  me-  £  in  purpura,  sanguinem  passionis  Ghristi  sancti- 

dietas  una  cubiti  in  flammeo  colore  ignem,  et  al-  ficat,et  in  viridi  colore  aquam,qua  mundum  olim 

tera  medietas  in  sapphirino  colore  nubemreprae-  judicavit.Vel  in  purpura  damnationem  malorum, 

sentare  videatur.  Post  haec  in  limbo  cubiti  supra  quos  juste  reprobavit,  in  viridi  colore  liberatio- 

crucem  scribo  «»  quod  est  principium.  Econtrario  nem  bonorum,  quos  juste  et  misericorditer  salva- 

subiter  crucem  scribo  m»  quod  est  fininis.Ad  dex-  bit.  Qui  stat  quia  invitat,stat  quia  confortat,stat 

^rum  cornu  crucis  scribo  x  ,  quae  littera  prima  quia  adjuvat,  stat  quia  coronat,  stat  quia  vigiiat 

ponitur  innomineChri8ti,et8ignificat  Decalogum  ut  custodiat  civitatem   suam.  Ita  medio  eubito 

legis  quae  antiquo  populo  primum  quasi  electo  et  consummato  aliam  quadraturam  circa  praedictum 

justo  ad  dexteram  collocato  data  est.  Ad  sinis-  centrum  longe  extra  circumduco,  et   tantse  ma- 

trum  autem  cornu  pono  c,  quae  est  ultima  in  hoc  gnitudinis,  quantse  magnitudinis  arcam  facere 

nomine  Ghristi,  (7)  et  significat  in  centum  per-  volo,  quae  quadratura  sexies,tam  longa  sit  quam 

fectionem  gratiae,  quae  data  est  gentilitati,  quae  lata,  quia  arca  trecentos  cubitos  in  longitudine 

primum  propter  infidelitatem  abjecta,et  ad  sinis-  habuit,  quinquaginta  in  latitudine,hoc  est  sexies 

tram  collocanda  videbatur.  Deinde  spatium  lim-  longa  ad  latitudinem.  Ego  tamen  propter  compe- 

bi  circumquaque  purpureo,et  viridi  colore  induo,  tentiorem  formam  in  pictura  usque  ad  quadru- 

exterius  purpureo,  et  interiu»  viridi,  et  in  medio  plam  fere  longitudinem  breviavi.  Post  haec  per 

cruci8  aureae,  quam  feceram,  agnum  anniculum  mediam  hanc  quadraturam,  id  est  per  medium 

stantem  pingo.  Quo  facto  perfectus  est  cubitus.  fundum  arcae,  secundum  longitudinem  duabus 

Gujusrei  rationemsi  quaeris,quidaliudhaec8crip-  lineis  ductis  tantae  latitudinis  spatium  includo, 

tura  tibi  dicere  videtur,  nisi  quod  principium  et  quantae  est  interior  quadratura  medii  cubiti.  Si- 

finis  sit  Ghristus  lator  Legis  Veteris  et  Novae  ?  Et  militer  per  mediam  latitudinem,  ab  uno  pariete 

(7)    Duotoris  error. 


663 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


684 


U8gue  ad  alterum  duabuslineisprotensis  ejusdem  A 
latitudinis  spatium  signo.  Ita  ut  hi  duo  cinguli, 
quorum  alter  per  mediam  longitudinem,  alter  per 
mediam  latitudinem  protenditur,  altrinsecus  esse 
intersecante  in  modum  crucis  sub  medio  cubito 
conveniant,  et  interiori  latitudi  ipsius  respon- 
deant,  limbo  ejus  tantummodo  hinc  inde  exce- 
dantur.Hoc  ita  peracto,spatia  quae  inter  medium 
centrum,  vel  potius  medium  cubitum,  et  singu- 
108  angulos  arcae  interjacent,  unumquodque  in 
tria  sequalia  positis  punctis  divido,  et  apposita 
regula  binis  punctis  coadjacentibus  sccundum 
longitudinem,  et  latitudinem  de  puncto  semper 
ad  punctum  circumquaque  lineam  traho;  et  ita 
duas  alias  quadratas  sexies  similiter  longas  ad 
latitudinem  suam  efficio,  qua3  tali  proportione  a  B 
se  distant,  ut  quantum  prima  vincit  mediam, 
tantum  media  vincat  tertiam.  Inter  quas  tertia 
quadratura,  quae  minima  est,  et  secundum  posi- 
tionem  plani  infra  alias  clauditur,  medium  cubi- 
tum  ambit,  et  duos  supradictos  cingulos,quorum 
alter  longitudinem,  alter  latitudinem  arcae  meti- 
tur,  quadrifariam  intercidit.  Alterum  sursum  et 
deorsum.  Alterum  sinistrorsum  et  dextrorsum. 
Deinde  secunda  tertiam  complectitur,et  similitcr 
supradictos  cingulos  intersecat.  Deinde  alia,quae 
in  plano  extrema  est,  in  alto  autem  ima,  caeteras 
omnes  includit,  et  quatuor  extrema  cornua  dua- 
rum  zonarum  singulis  lateribus,  accingens,  totas 
eas  intra  se  comprehendit. 

Hoc  facto,  si  nosse  cupis  quomodo  haBC  figura  G 
formam  arcae  repraesentet,intellige  quod  de  illa  zo- 
na,quaepermediam  latitudinem  arcaeprotenditur, 
fiat  columna  quadrata  aequilatera  in  medio  arcae 
erecta,  cujusaltitudo  tanto  minor  sit  latitudine 
arcae,  quanto  minor  est  ternarius  quinario,  quia 
altitudo  arcae  erat  triginta  cubitorum,  et  latitudo 
quinquaginta.  Si  autem  scire  cupis  qua  ratione 
ex  ipsa  zona  columnamfieriintelligendum  sit,sic 
considera.  Gubitus  ille,  qui  nunc  secundum  po- 
sitionem  plani  in  medio  ipsius  zonae  afl&xus  jacet 
sursum  elevetur,  sic  ut  ipsam  .zonam  quasi  per 
medium  complicando  secum  sursum  trahat,  dein- 
de  ambae  medietates  ejus  deorsum  pendentes  pla- 
no  ad  planum  invicem  compingantur  ut  columna 
erecta  videatur.  In  cujus  summitate  emineat  cu-  D 
bitus  ille,  qui  secundum  positionem  plani  prius 
in  medio  ejus  jacebat.  Nihilque  aliud  esse  intel- 
ligatur  cubitus  ipse  ,  guam  columnae  praeci- 
siodesuper.  et  limbus  cubiti  sit  quaedam  ora  sive 
eminentia  facta  desuper  in  capite  columnaB  ad  ex- 
cipienda  tigna  circumquaque  ab  imo  surgentia, 
quae  ipai  columnae  infixa  sunt  sub  eadem  emi- 
nentia,sub  qua  etiam  summitas  tecti  consummata 
est,ad  8imilitudinem  imbricis  summitatem  tecto- 
rum  excipientis.Et  quamvis  altitudocolumnae  non 
videatur  major  esse  medietate  zonae,  cum  facta 
sit  ex  ipaa  duplicata  intelligenda  est  tamen  tanto 
major  esse,  quanto  majorasunt  trigintaquam  vi- 
ginti  quinque,sed  hoc  in  plano  repraesentari  non 
potuit.  Rursum  cum  medietas  tantum  zonae  al- 
titudinem  column»  teneat,  quare  ambae  medie- 


tates  ejus  depietae  sint,  haec  est  ratio. 
Gap.  II.  De  columnce  in  arcce  medio  erectce  si- 
gnificatione  mystica,de  lignorum  super  eam 
erectione,  de  mansionibus  inter  quadratu- 
ras  lignis  infixas  designatis,  de  columnce 
supradictce  positione,  et  de  omnium  horum 
mysterio. 

Gulumna  ista,  quae  in  medio  arcae  erigitur,  si- 
gnificat  lignum  vitae,  quod  plantatum  est  in  me- 
dio  paradisi,  id  est-  Dominum  Jesum  Christum 
secundum  formam  humanitatis  susceptae  in  me- 
dio  Ecclesiae  plantatum,qui  Ghristus  Deus  et  ho- 
mo  est.  Et  ideo  latus  columnae,  quod  ad   aquilo- 
nem  respicit,  humanitatem  ejus  significat,  quam 
pro  peccatoribu8  assumpsit ;  illud  autem,  quod 
ad  austrum  spectat,  divinitatem  ejus  figurat,qua 
mentes  fidelium  pascit.  Et  haec  est  causa,  quare 
in  plano  bis  altitudinem  depinximus,  quoniam 
oportebat  utriusque  lateris  superficiem  repraesen- 
sentari,  quod  nisi  geminata  figura  fieri  non  po- 
tuit.  Statuta  igitur  columna  in  medio  arcae,  eri- 
gantur  a  singulis  angulis  tigna  usque  ad  summi- 
tatem  ipsius,  eique  sub  eminentia  extremae  orae 
infigantur.   Deinde  duae  interiores    quadratur» 
sursum  eleventur,  quousque  utraque  secundum 
suam  po8itionem  tignis  eisdem  ex  omni  parte  or- 
thogonaliter  conjungatur  extrema  quadratura  in 
imo  remanente  ;  et  tunc  videbis  quomodo  illud 
spatium,  quod  est  inter  primam  quadraturam  et 
8ecundam,pro  prima  mansione  computetur,  quod 
est  inter  secundam  et  tertiam  pro   secunda  et 
quod   est  inter  tertiam  et  supremum  cubitum 
pro  tertia.  Hoc  facto  completam  habes  formam 
arcae    subtus  latam,  et  desuper    angustam  us- 
que  ad  mensuram  unius  cubiti.   Supradictae  au- 
tem  columnae  positio  talis  est,  ut  a  medio  fundo 
arcae  surgat,et  in  omnibus  mansionibus  medium 
locum  obtineat  et  totam  portet  fabricam.  Cujus 
mysteriumhoc  est,  columna  Ghristus  est,australe 
latusejus  (quod  divinitatem  ipsius  significat)  li- 
gnum  vitae  vocatur,et  ideo  viridi  colore  super  duc- 
tume8t.Aquilonare  vero  latusiquod  humanitatem 
ejusfiguraty  liber  vit»  dicitur,  et  hoc  sapphirino 
colore  superductura  est.Golumnae  arca  innititur,et 
Christo  innititur  Ecclesia  sua,  quia  nimirum  sta- 
re  nullatenus  posset,  nisi  ipse  eam  sustineret,  se- 
cundum  quod  scriptum  est  in  Ganticis  cantico- 
rum  :  Quce  est  ista,quce  ascendit  dc  deserto,de- 
liciis  affluens,  innixa  super  dilectum  suum  f 
(Cant.  viii).  Rursum  sicut  columna  singulorum 
mansionum   altitudinem  metitur,  sic  Christus 
uniuscujusque  virtutem  et  profectum  dispensat. 
Et  sicut  columna  distinguit  stationes,  sic  Chris- 
tus  pro  arbitrio  dignationis  suaB  in  sancta  Eccle- 
sia  dona  gratiarum  suarum  distribuit,alios  cons- 
tituens  propheta8,alio8  apo8tolos,alios  vero  evan- 
gelistas,  et  caeteros  quoscunque  spiritualium  do- 
norum  participes.Et  sicut  columna  medium  ubi- 
que  tenet  locum,  sic  Dominus  Jesus  Christus  di- 
cit :  Ubicunque  duo  vel  tres  congregati  fuerint 
in  nomine  meo,   ibi  ego  sum  in  medio  eorum 
(Matth.  xvm).Si  ergo  tanta  est  infirmitas  nostra, 


685  DE  ARGA  NOE  MYSTICA. 

ut  ascendere  non  possimus  in  tertiam  vel  secun-  A 
dam  mansionem,  non  tamen  desperemu8,sed  con- 
gregemur  in  unum  per  fidem  nominis  ejus,et  si- 
mus  saltem  in  prima  mansione,  simus  in  unitate 
Ecclesiae,  teneamus  rectam  et  inviolatam  fidem, 
et  ipse  veniet  ad  nos,  ut  stet  in  medio  nostrum 
congratulans  bono  inccepto  nostro,  paratus  adju- 
vare  et  ad  altiora  erigere,ut  sit  unus  in  omnibus, 
unus  inter  omnes,  unus  prsB  omnibus  Dominus 
Jesus  Christus. 

Cap.  III.  Le  zona  quceper  medium  fundum  se 

cundum  longitudinem  a  fine  usque  ad  finem 

arcce  porrigitur,  quomodo  Ecclesiam  figuret. 

Re8tat  nunc  ut  ostendamus  quid  sibi  vult  zona 

altera,  quae  per  medium  fundum  secundum  lon- 


686 


de  Novi  Testamenti  principibus,  et  subsecu- 

tis  sanctis  secundum  dispositionem  et  divi- 

sionem  arcce,  et  secundum  mundi  cetates. 

Hac  divisione  facta  incipio  sursum  a  capite  et 

primum  nomen  Adam  taliterscribo.  In  ipsa  fronte 

arcaB  facio  parvam  quadraturam  ad  figurandas 

quatuor  partes  mundi,  deinde  superiori  ejus  lateri, 

id  est  orienti  appono  A,  hoc  est  primam  litteram 

nominis  Adam.  Inferiori  autem  lateri,id  est  occi- 

denti,  appono  D,  hoc  est  secundam.  Dextero  la- 

teri,  id  est  aquiloni,  appono  A,  id  est  tertiam. 

Sinistro  lateri,  id  est  australi,  appono  M,  id  est 

quartam  litteram.  In  Graeco  autem  singulae  partes 

mundi  ab  his  litteris  incipiunt.   Anatole,  «»«t#Ah 

id  est  oriens,  incipit  ab  a,  et  ideo  orienti  apposi- 

gitudinem  a  fine  usque  ad  finem  arcae  porrigitur.  B  tum  est  A;  Dysis  Awu  id  est  occidens,  incipit  a, 


Si  enim  arca  Ecclesiam  significat,  restat  ut  lon- 
gitudo  arcae  longitudinem  figuret  Ecclesiae.  Lon- 
gitudo  autem  Ecclesiae  consideratur  in  diuturnitate 
temporum,  sicut  latitudo  in  multitudine  populo- 
rum.  Tunc  enim  Ecclesia  dilatari  dicitur,  quando 
numerus  credentium  augetur,  et  multi  ad  fidem 
colliguntur.  Longitudo  autem  ejus  in  prolixitate 
temporum  consistit,  qua  de  praeteritis  per  prae- 
sentia  ad  futura  se  extendit.  Tempus  autem  lon- 
gitudinis  ejus  est  ab  initio  mundi  usque  ad  finem, 
quia  sancta  Ecclesia  in  fidelibus  suis  ab  initio 
ccepit,  et  usque  in  finem  saeculi  durabit.Credimus 
enim  nullum  tempus  esse  ab  initio  mundi  usque 
ad  finem  saeculi,  in  quo  non  inveniantur  fideles 


d9  et  ideo  occidenti  appositum  est  D;  Arctos* 
oEpxrtf  id  est  septentrio,  incipit  ab  a,  et  ideo 
8eptentrioni  apponitur  rursum  A;  Mesembria, 
fitrifiCfta  id  est  meridies  sive  auster,  incipitur  ab 
m,  et  ideo  australi  lateri  apponitur  M.  Cujus  rei 
rationem  quidam  talem  tradunt  :  Dicunt  enim 
quod  recte  primus  parens  a  quatuor  partibus 
mundi  nominis  sui  elementa  contraxit,  qui  per 
omnes  partes  mundi  in  prole  sua  diffundendus 
fuit.  Post  Adam  secundum  lineam  generationis 
8cribuntur  Seth,  Enos,  Cainam,  Malaleel,  Jaret, 
Henoch,  Mathusalem,  Lamech,  Noe,  Sem,  Arpha- 
xat,  Sale,  Heber,  Phalech,  Reu,  Saruch,  Nachor, 
Thare,  Abraham,  Isaac  et  Jacob;  et  hi  in  prima 


Christi.  Igitur  zona  ista,  quae  protenditur  a  fine  q  parte  collocantur. 


usque  ad  finem  arcae,  designat  cursum  temporis 
ab  initio  mundi  usque  ad  finem  saeculi.  Medietas 
autem  ejus,  quae  est  superius  a  capite  arcae  usque 
ad  columnam,  significat  omne  tempus  ab  initio 
mundi  usque  ad  incarnationem  Verbi;  altera  vero 
medietas,  quae  est  a  columna  deorsum,  designat 
omne  tempus  ab  incarnatione  Verbi  usque  ad  fi- 
nem  saeculi.  Ideo  in  superiori  medietate  a  capite 
arcae  usque  ad  columnam,  scribitur  linea  carnalis 
generationis  ab  Adam  usque  ad  Christum.  In  al- 
tera  autem  medietate  a  columna  deorsum  scri- 
buntur  nomina  apostolorum  a  Petro,  ac  deinceps 
eo  ordine,  quo  sibi  in  regimine  Ecclesiae  quasi  fi- 
lii  spiritales  patribus  successerunt.  Quia  enim  ab 


In  secunda  parte  primo  scribo  Judam,  et  circa 
ipsum  reliquos  patriarchas  hinc  inde  a  dextris  et 
a  sinistris  hoc  modo  dispono  :  Incipiens  a  dextro 
pariete  secundum  ordinem  generationis,  Ruben, 
quia  primogentus  fuit,  primum  scribo;  deinde 
Simeon,  deinde  Levi.  Et  hi  a  dextris  Judae  collo- 
cantur ;  hi  quatuor  filii  Liae  fuerunt.  A  sinistris 
Judae  similiter  secundum  ordinem  generationis 
primum  scribitur  Dan,  deinde  Nephtalin,  hi  filii 
Balae  ancilae  Rachelis.  Post  Nephthalm  ponitur 
Gad,  deinde  Aser,hifilii  Zelphae  ancilae  Liae.  Deinde 
Issachar,  deinde  Zabulon,  hi  rursum  filii  Liae  : 
deinde  novissime  Joseph,  et  post  eum  Benjamin, 
hi  filii  Rachel.  Post  hsec  aingulis  nominibus  suas 


AdamusqueadChri8tumvetu8generatiofuit,quaB  n  imagines  superpono  semiplenas^apectoresursum 

««*  AAM«.»J..M.    ~~ ;j__      a ...    *-* i-_ ._     a_"L.-1;-. 1-.-A    /:_-.,_-._: 


est  secundum  carnem,  ideo  cursus  temporum  in 

priori  parte  saeculi  per  carnalem  generationem 

distinguitur.  Quia  vero  in  Christo  nova  generatio 

fuit,qu83est  secumlum  spiritum,ideocursustem- 

porum  in  posteriori  parte  saeculi,  id  est  post  Christi 

adventum,  per  spiritalem  generationem  determi- 

natur.  Has  autem  generationes  tali  modo  dispono : 

superiorem  medietatem,  quae  est  a  columna  sur- 

sum,  in  tres  partes  aequales  divido,  et  unaquaeque 

tertia  sexta  pars  est  totius  longitudinis. 

Cap.  IV.  Dc  quadratura  in  fronte  arcce  desi- 

gnante  quatuor  mundi  partes  per  litteras 

nominis  Adam  scriptionem  nominum  suo~ 

rum  inchoantes,  et  de  patriarcharum  stem- 

matibus  per  nominum  ipsorum  descriptio- 

nem  ad  Adam  usque  ad  Christum;  et  deinde 


quales  nonnunquam  in  tabulis  solent  figurari, 
quas  Graeci  frequentiori  Iconas  u*n**  vocant, 
ut  sic  duodecim  patriai  chae  secundumlatitudinem 
per  transversum  in  stationibus  suis  ordinati  ap- 
pareant,quasi  quidam  senatus  Dei  civitatis.Deinde 
reversus  ad  lineam  generationis  post  Judam  pono 
Phares,  Ephrom,  Aram,  Aminadab,  Naasson, 
Salmon,  Booz,  Obeth,  Isai,  David,  Salomon,  Ro- 
boam,  Abia,  Asa,  Josaphat,  Joram,  Aazias, 
Joas,  Amazias,  Ozias,  Joathan,  Achas.  Et  hi  sunt 
in  secunda  parte. 

Deinde  in  tertia  parte  secundum  ordinem  ponun- 
tur  Ezechia8,  Manasses,  Amon,  Josius,  Eliachim, 
Joachim,  Salathiel,  Zorobabel,  Abiud,  Eliachim, 
Azor,  Sadoch,  Achin,  Eliud,  Eleazar,  Mathan, 
Jacob,  Joseph.  Inter  Joseph  autem  et  Qalnvsv\ww\ 


«87 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


8cribo,hucusque  primus  Adam  secundum  carnem. 
Post  haec  reliquam  medietatem,  quae  est  a  colum- 
na  deorsum,  similiter  in  tres  partes  aequales  di- 
vido,  has  autem  ternas  partes  supra,  et  ternas 
infra,  designant  latera  mansionum,  ubi  interse- 
cant  ipsam  zonam  secundum  positionem  plani. 
Igitur  facta  hac  divisione,  post  columnam  primum 
in  ipsa  linea  Petrum,  et  circa  ipsum  a  dextris  et 
a  sinistris  reliquos  apostolos,  cum  suis  iconibus, 
sex  a  dextris  et  a  sinistris  quinque,  ut  ex  una 
parte  columnae  duodecim  patriarchae,  et  ex  altera 
parte  duodecim  apostoli  sint  constituti  ad  simi- 
litudinem  viginti  quatuor  seniorum  in  Apocalypsi 
in  circuitu  throni  sedentium.  Et  sicut  duodecim 
patriarchae  superius  latitudinem  arcse  continent 
(quia  ab  eis  antiquus  ille  populus  scriptse  legis 
universus  secundum  carnem  descendit),  ita  duo- 
decim  apostoli  inferius,  quia  ab  eis  omnis  populus 
novae  legis,  id  est  gratias,  per  fidem  spiritualiter 
propagatus  est.  Deinde  post  Petrum  sequitur  : 
Clemens,  Anacletus,  Evaristus,  Alexander,  Sixtus, 
Thelesphorus,  Iginus,  Pius,  Anicetus,  Soter, 
Eleuterius,  Victor,  Zepherinus,  Galistus,  Urbanus, 
Pontianus,  Antherus,  Fabianus,  Cornelius,  Lu- 
cius,  Stephanus,  Sixtus,  Dionysius,  Felix,  Euthi- 
cianus,  Gaius,  Marcellinus,  Marcellus,  Eusebius, 
Melchiades,  Sylvester,  Marcus,  Julius,  Liberius, 
Felix,  Damasus,  Siricius,  Anastasiu8,Innocentius, 
Zozimus,  Bonifacius,  Coelestinus,  Sixtus,  Leo, 
Hilarius,  Simplicius,  Felix,  Gelasius,  Anastasius, 
Simmaclus,  Hormisda,  Joannes,  Felix,  Bonifacius, 
Joannes,  Agapitus,  Silverius,  Vigilius,  Pelagius, 
Joannes,  Benedictus,Pelagius,Gregorius,  Sabinia- 
nus,  Bonifacius,  Deusdedit,  Bonifacius,  Honorius, 
Severinus ,  Joannes,  Theodorus,  Martinua,  Euge- 
nius,  Vitalianus,  Adeodatus,  Bonus,  Agatho,  Leo, 
Benedictus,  Joannes,  Conon,  Sergius,  Joannes, 
Joannes,  Sisinius,  Constantinus,  Gregorius,  Gre- 
gorius,  Zacharias,  Stephanus,  Paulus,  Stephanus, 
Adrianus,  Leo,  Stephanus,  Paschalis,  Eugenius, 
Valentinus,  Gregorius,  Leo,  Sergius,  Benedictus. 
Nicolaus,  Adrianus,  Joannes,  Joannes,  Martinus, 
Adrianus  ,  Stephanus,  Formosus,  Bonifacius, 
Stephanus,  Romanus,  Theodorus,  Joannes,  Bene- 
dictus,  Leo,  Christophorus,  Sergius,  Anastasius, 
Lando,  Joannes,  Leo,  Stephanus,  Joannes,  Leo, 
Stephanus,  Marinus,  Agapitus,  Joannes,  Benedi- 
ctus,  Leo,  Joannes,  Benedictus,  Domnus,  Bonifa- 
cius,  Benedictus,  Joannes,  Joannes,  Joannes, 
Cregorius,  Joannes,  Sylvester,  Joannes,  Joannes, 
Sergius,  Benedictus,  Joannes,  Benedictus,  Sylve- 
ster,  Gregorius,  Clemens,  Damasus,  Leo,  Victor, 
Stephanus,  Benedictus,  Nicolaus,  Alexandrinus, 
Gregorius,  Victor,  Urbanus,  Pascnalis,  Gelasius, 
Galistus,  Honorius.  Et  quod  super  est  spatium 
usque  ad  fidem  arcse  illos  capiet,  qui  post  nos 
futuri  sunt,  usque  ad  finem  saeculi.  Ab  Adam  us- 
que  ad  diluvium  prima  aetas  saeculi  continens 
annos  1656.  Secunda  aetas  a  diluvio  usque  ad 
Abraham  continens  annos  292.  Tertia  ab  Abraham 
usque  ad  Davidhabens  annos  942.  Quarta  a  David 
utque  ad  tiransmigrationem  contiriens  annos  475. 


A  Quinta  a  transmigratione  usque  ad  adventum 

Christi  habens  annos  585.  Sexta  eetas,  quae  nunc 

agitur,  nulla  annorum  serie  certa,  sed  ut  aetas  de- 

crepita  ipsa  morte  totius  saeculi  consumenda.  Has 

aerumnosas,  plenasque  laboribus  mundi  aetates 

quicunque  felici  morte  vicerunt,  septima  jam 

Sabbati  perennis  aetate  suscepti,  octavam  beatae 

resurrectionis  aetatem,in  qua  cum  Domino  peren- 

niter  regnabunt,  exspectant. 

Cap.  V.  Iterum  de  trina  arcce  divisione  secun- 

dum  longitudinem,  qua  significantur  homi- 

nes  legis  naturalis,  scriptce  et  gratice. 

Post  haec  arcam  in  tres  partes  divido,  et  pri- 

mam  partem,  quae  est  ab  initio  usque  ad  duode- 

cim  patriarchas,  tempus  naturalis  legis  accipio. 

B  Secundam,  quae  est  a  duodecim  patriarchis  usque 
ad  columnam,  id  est  usque  ad  incarnationcm 
Verbi,  tempus  scriptae  legis.  Tertiam,  quae  eat  a 
columna  deorsum,  id  est  ab  incarnatione  Verbi 
usque  ad  finem  saeculi,  tempus  gratiae.  Et  secun- 
dum  hasdivisionesipsaetiam  latera  arcaeutrinque 
distinguo.  Deinde  in  utroque  latere  per  singulas 
divisiones  ternos  colorum  tractas  duco,  ut  velut 
trabes  quaedam  in  longum  porrectae  lateraliter 
conjungatur  data  singulis  congrua  latitudine. 
Nam  exterior  quasi  foris  apparens  latior  cseteris 
esse  debet.  Post  huncinterior  medius  quasi  inter 
duos  coarctatus  minimumlatitudinishabebit.Ho- 
rum  positio  sic  variatur,  ut  ille,  qui  in  prima 
parte  exterior  est,  in  secunda  sit  medius,  et  qui 

C  in  primaparte  medius  est,in  secunda  sit  interior, 
et  qui  in  prima  parte  est  interior,  in  secunda  sit 
exterior.  Rursus  qui  in  secunda  parte  exterior 
est,  in  tertia  sit  medius,  et  qui  in  secunda  est  me- 
dius,  in  tertia  sit  interior,  et  qui  in  secunda  est 
interior,in  tertia  sit  exterior.  Cujus  rei  mysterium 
hoc  est :  Tres  colores  iati  signiflcant  tres  maneries 
hominum,  id  est  homines  naturalis  legis,  homines 
scriptae  legis,  homines  gratiae.  Nam  sicut  tria 
tempora  sunt,  id  est  tempus  naturalis  legis,  tem- 
pu»  scriptas  legis,  et  tempus  gratiae,  ita  tres  sunt 
manerie8hominum,id  est  homines  naturalis  legis, 
homines  scriptae  legis,  homines  gratiae.  Hominea 
naturalis  legis  pertinent  ad  tempus  naturalis 
legis.Similiter  homines  scriptae  legis  pertinent  ad 

pj  tempus  8cripta3  legis  et  homines  gratias  ad  tempus 
gratiae.  Et  tamen  si  diligenter  attendimus,  in  sin- 
gulis  his  temporibus  omnes  istas  maneries  homi- 
num  invenimus.  Verbi  gratia  :  In  tempore  natu- 
ralis  legis,  et  similiter  homines  scriptae  legis,  et 
homines  gratiae  tunc  erant,  sed  homines  naturalis 
legis  tunc  erant  in  proprio,  homines  scriptae  legis 
et  homines  gratiae,  quasi  in  alieno.  Tempus  enim 
naturalis  legis  proprie  pertinet  ud  homines  natu- 
ralis  legis,  quia  illi  tunc  et  numero  plures,  et  con- 
versatione  manifestiores,  et  statu  excellentiores 
erant.  Homines  autem  ecriptae  legis  et  homines 
gratiae  adhuc  erant  et  numero  pauci,  et  converaa- 
tione  occulti  exstiterant.  Similiter  de  tempore 
scriptae  legis,  et  tempore  gratiae  sciendum.  Expo- 
namus  igitur  nunc,  qui  dicantur  homines  natura- 
lis  legis,  script»  legis  et  gratiae,  ut  quod  de  his 


68» 


DB  ARCA  NOE  MYSTICA. 


690 


didmus  ex  proposita  distinctione  singulorum  fa-  A  qui  tantum  regebantur  naturali  motu  sive  con- 


cilius  col!igamu8.  Natura  tribus  modis  in  sacra 
Scriptura  accipi  solet,  pro  illo  scilicet  integro  et 
incorrupto  bono,  in  quo  conditus  fuit  primus  ho- 
mo,  secundum  quam  acceptionem  dicimus  omnia 
naturaliter  esse  bona.  Deinde  pro  illa  corruptione 
peccati,  in  qua  nascitur,  secundum  quam,  dicit 
Apoetolus  :  Natura  fitii  ira>  sumus  (Ephes.  n), 
id  est  corruptibili  nativitate  et  peccato  obnoxia. 
Accipitur  etiam  natura  pro  reliquiis  illis  naturalis 
boni,  quae  in  homine  post  peccatum  remanserunt 
Naturale  enim  bonam  per  peccatum  in  homine 
corrumpi  potuit,  exstingui  omnino  non  potuit, 
quia  vivit  adhuc  scintilla  quaedam  naturalis  ra- 
tionis  in  mente  hominis,  per  quam  discernit  inter 


cupiscentiae,  sive  rationis.  Goncupiscentia  autem, 
sicut  supra  narratum,  est,  ideo  naturalis  dicitur, 
quia  in  illa  concipitur,  et  cum  iUa  nascitur  homo. 
Ratio  vero  ideo  naturalis  appellatur,  quia  illam 
ex  prima  adhuc  conditione  retinet  homo.  Illa  igi- 
tur  naturalis  est  conditione,  ista  nativitate.  IUa 
naturalis  est,  quia  eam  cum  primum  conderemur 
accepimus;  ista  naturalis,  quia  illam  cum  nasce- 
remur  in  hanc  vitam  nobiscum  et  in  nobis  appor- 
tavimua.  Tales  homines  habebant  prima  tempora 
88BCuli,  quandolex  non  erat,quae  peccata  puniret, 
et  libere  peccabant  homines,  nec  abscondebant 
peccata  sua,  quibusdam  peccata  prorsus  esse  non 
credentibus,  aliis  autem  peccata  quidem  agno- 


bonum  et  malum,  secundum  quam  dicit  Aposto-  B  scentibus,  sed  levia,  et  facili  piaculo  solvenda 


lus  :  Cum  enim  gentes,  quce  non  hdbent  legem, 
naturuliter  ea  quo3  lcgis  sunt  faciunt,  ejus- 
modi  legem  non  habentes,  ipsi  sibi  sunt  lex 
(Rom.  u).  Igitur  homines  naturalis  legis  sunt 
qui,  aliam  legem  non  habentes,  per  naturalem 
rationem  mores  et  vitam  suam  instituunt.  Vel 
homines  naturalis  legis  sunt,  qui  secundum  cor- 
ruptionem  peccati,  cum  qua  nati  sunt,  in  concu- 
piscentia  ambulant  post  desideria  carnis  bubb : 
homines  vero  scriptae  legis  sunt,  in  quibus  major 
viget  cognitio,  qui  ex  traditionibus  Scripturarum, 
et  ex  pr8ecepti8,  quae  recta  et  bonesta  sunt,  for- 
mam  vivendi  accipiunt.  Homines  autem  gratiae 
dicuntur,  in  quorum  cordibus  diffusa  est  charu 


existentibus.  Sed  postquam  lex  subintravit  et 
ostendit  hominibus  peccata  sua,  simulque  arguit, 
prohibuit,  poenam  indixit,  cceperunt  homines  ab- 
scondere  peccata  sua,  et  quaedam  opera  virtutum 
fori8  exhibere,  non  ut  implerent  justitiam,  sed  ut 
vitarentpoenam,  sicque  multiplicati  sunt  homines 
scriptae  legis.  Homines  vero  paucissimi  naturalis 
legis  effecti  sunt;  homines  vero  gratiaB  aliquanto 
manifestiores  esse  coeperunt,  quam  prius  fuerant, 
quia  lex  bona,  per  hoc  quod  homines  ad  justitiam 
invitavit,  justorum  vitam  clariorem  reddidit.  Ad- 
veniente  autem  gratia  (postquam  rigor  legis  in 
misericordiam  mutatusest),  rursus  multiplicantur 
homines  naturalis  legis,  dum  jam  palam  eectantur 


tas  per  Spiritum  sanctum,  qui  datus  est  eis  q  vitia  sua,  qui  prius  timore  pcenae  coerciti  latue- 


(Rom.  v),  per  quem  illuminantur,  ut  quid  agen- 
dum  sit  agnoscant  et  adjuvantur,  ut  adimplere 
valeant  bonum,  quod  intelligere  meruerunt.  Ex 
his  colligere  possumus,  qualiter  in  tempore  legis 
omnes  istae  tres  maneries  hominum  fuerint.  Erant 
enim  homines  tunc  justi  pauci  quidem,  et  pene 
adhuc  mundo  incogniti,  quos  Deus  per  Spiritum 
sanctum  ad  amorem  sui  accenderat,  quibus  etiam 
saepe  visibiliter  apparens,  et  mutuis  se  collocutio- 
nibus  familiarem  praestans  viam  veritatis,  et  lo- 
quendo  foris,  et  intus  aspirando  patefecit.  Isti 
homineR  gratiae  erant.  Erat  rursus  aliud  genus 
hominum,  qui  justos  istos  famiUarius  noverunt, 
vel  ex  affinitate  generis  vel  ex  propinquitate  con- 


runt,  homines  vero  scriptae  legis  minuuntur.  Ta- 
men  hoc  tempus  ideo  tempus  gratise  appeUatur, 
quoniam  nunc  homines  gratiae,  quamvis  non  sint 
numero  plures,  tamen  sunt  statu  exceUentiores, 
quia  veritas  a  paucis  quidem  tenetur,  sed  ab  om- 
nibus  fere  cognoscitur,  et  communi  omnium  ju- 
dicio  antefertur.  Et  jam  palam  est  quod  «  homo 
non  ex  operibus  legis,  sicut  oUm  existimabatur, 
sed  ex  gratiaDei  justificatur.iGujuscunqueigitur 
temporis  homines  naturalislegis  sunt  aperte  maU, 
homines  autem  scriptae  legis  ficte  boni,  homines 
vero  gratiae  vere  boni.  Homines  naturaUs  legis 
partim  sunt  extra  Ecclesiam,  sicut  infideles  qui- 
que,  partim  in  Ecclesia,  sicut  ii  qui  solam  fidem 


versationis,  qui  cum  ex  dictis  eorum,  et  factis  n  habent  absque  operibus,  sed  nuUo  modo  de  Ec- 

1  «  «  m     .  ....  _        _  •  »        1  •  U     _  1  _       •  _.  •  _     Y- ________._._L        y~r  - *  __  _  _  »        -  _ 


multa  exempla  ad  justitiam  et  discipUnam  morum 
pertinentia  didicissent,  non  ad  virtutem,  sed  ad 
quamdam  vitae  hujus  honestatem  eos  imitati  sunt. 
Tales  erant  omnes  religiosorum  virorum  maU  fl- 
Ui,  vel  affines,  sive  etiam  quicunque  famiUares, 
qui  discipUnam  eorum  non  per  amorem,  sed  per 
quamdam  vivendi  consuetudinem  tenuerunt,  et 
eju8modi  quasi  homines  scriptae  legis  erant.  Re- 
Uqua  humani  generis  multitudo  nec  prseceptioni- 
bu8divinis,nec  humanis  institutionibus  regebatur, 
sed  erat  lex  unicuique  sua  voluntas,  et  dum 
impuneUcuit  quidquidplacuisset,  hoc  potissimum 
qui8que  sequebatur,  quo  cum  naturaUs  motus, 
sive  carnis  ad  concupiscentiam,  sive  rationis  ad 
quamdamformam  justitiaeimpeUebat.Et  ideo  non 
immerito  isti  homines  naturaUs  legis  appeUantur, 


clesia  sunt,  quia  boni  nonsunt.  Homines.scripUe 
legis  tantummodo  in  Ecclesia  sunt,  quia  fidem 
habent,  sed  de  Ecclesia  non  sunt,  quia  boni  non 
sunt.  SoU  autem  homines  gratiaein  Ecclesia  sunt, 
et  de  Ecclesia  sunt,  quia  et  fidem  habent,  et  boni 
snnt.  Hoc  significare  volunt  ilU  tres  tractus  colo- 
rum,  quos  in  lateribus  arcae  ordinavimus,viridi8, 
croceus,  purpureus.  Yiridis  color,  qui  in  tempore 
naturalislagis  forinsecus  jacet,  significat  homines 
naturalis  legis,  qui  tunc  manifestiores  erant,  qui 
in  compositione  arcae  est,  sed  arcae  similis  non 
est,  sed  foris  cum  terra  simiUtudinem  habet.Arca 
enim,  quae  in  superficie  intrinsecus  secundum  di- 
versitatem  mansionum  variis  coloribus  vestita 
est,  in  ea  tantum  parte  ubi  homines  naturaUs 
legis  interiu8  coUocantur  vMdicfttotfe  ^Yi^^tos&- 


601 


HUGONIS  DB  S.  VKJTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


602 


debet,  neque  croceo  ubi  homines  scriptae  legis  A  et  transpositio  trabium  et  divisio  titulorum  facta 


intrin8ecu8  sunt,  sed  ubi  homines  gratiae  interius 
ponuntur,  purpureum  oportet  ut  habeat  colorem, 
quatenus  hic  solum  similitudo  utrinque  respon- 
deat  interius,  quemadmodum  hominibusnaturalis 
legis  siiperficies  terrae  per  colorem  viridem  con- 
cordat  intrinsecus.  Groceus  vero  color  in  tempore 
naturalis  legis  intrinsecus  collocatus  est,  quia  si- 
gnificat  homines  scriptae  legis,  qui  secundum  pro- 
phetae  sententiam  nutriebantur  in  croceis 
(Thren.  rv),  qui  tunc  occulti  erant,  et  hic  in  arca 
quidem  situs  est,  sed  nec  arcae,  nec  terrae  similis 
est,  quia  ficte  boni  nec  per  opera  foris  infidelibus, 
nec  per  virtutem  intus  fidelibus  similes  sunt.  Pur- 
pureus  autem  color  in  tempore  naturalis  legis 


eet,inferius  autem  et  ductus  unus,et  titulus  unus, 
quia  hi  duo  populi  in  seipsis  divisi  fuerant,  in  fi- 
de  postmodum  Ghristi  unum  facti  sunt.  Deinde 
in  dextro  cornu  superius  capitibus  trium  trabium, 
qua3  in  longitudinem  porriguntur,  per  transver- 
sum  superscribo  homines,  postea  in  sinistro  cor- 
nu  quasi  hujus  tituli  determinationem,  exteriori 
quidem  trabi  in  capite  ascribo  naturae,  interiori 
autem  suppono  legis,  mediae  vero  gratiae;  hoc  si- 
gnificare  volens  quod  istae  tres  trabes  utrinque 
positaesingnificanthominesnaturalislegiSjScriptae 
legis  et  gratiae,  de  quibus  superius  locuti  sumus. 
Gap.  VII.  De  in8criptionibus  trium  mansionum 
arcce,  et  de  distinctione  ejusdem,  quce  secun- 


quasi  coarctatus  in  medio  utrorumque  jacet,  quia  B     dum  aWtudinem  est,  et  de  duodecim  scalis. 


propter  regium  decus  significat  homines  gratiae, 
qui  tunc  occultissimi  erant.  Qui  color  in  arca  est 
et  positione  et  similitudine,  quia  homines  gratiae 
et  fidem  habendo  in  ecclesia  sunt,  et  vitutem  ha- 
bendo  boni  sunt.  Positio  istorum  colorum  in 
C83teri8  temporibus  secundum  quod  significatio 
postulat  variatur.  Item  homines  naturalis  legis 
sunt,  qui  solam  fidem  habent  mortuam  sine  ope- 
ribus.  Homines  scriptae  legis  sunt  qui  fidem  ha- 
bent  et  opera  fidei,  sed  charitatem  non  habent. 
Soli  autem  homines  gratiae  fidem  habent  ope- 
rantem  ex  dilectione. 

Cap.  VI.  De  trina  arcce  secundum  latitudinem 
divisione,  qua  supradicti  homines  signifi- 
cantur,  et  de  trabibus  ibidem  positis. 
Dehinc  ad  lutitudinem  manum  verto  et  incipiens 
sursum  a  dextro  cornu  usque  ad  lineam  genera- 
tionis  geminas  trabes  porrigo,et  ab  inde  sursum, 
id  est  a  linea  generationis  usque  ad  sinistrum 
cornu,  similiter  duas  signo,  easdem  quidem  sed 
transpoaitas.  Deinde  vero  a  dextro  cornu  in  sini- 
strum  continuo  ductu  sine  transpositione  duas 
ibidem  trabes  protendo.  Hoc  modo  lateribus  se- 
cundum  longitudinem  et  latitudinem  compositis 
inscriptiones  eorum  taliter  distinguo  :  In  dextro 
latere  a  fine  usque  ad  finem  scribo,  trecentorum 
cubitorum  erat  longitudo  ejus.  Econtrario  in  si- 
nistrolatere  in  parteprima  pono  tempus  naturalis 
legis,  in  secunda  tempus  scriptae  legis,  in  tertia 


quibus  ad  easdem  ascenditur. 

Inssriptiones  mansionum  tales  sunt :  in  dextro 
latere  primae  mansioni  inscribitur  fides,  secundae 
mansioni  spes,  tertiae  mansioni  charitaa.  In  si- 
nistro  latere  primae  mansioni  inscribitur  scientia, 
secundae  mansioni  inscribitur  disciplina,  tertiae 
bonitas.In  superiorilatere  primee  mansioni  inscri- 
biturnatura,secundae  lex,tertiaegratia.In  inferiori 
latere  primae  mansioni  inscribitur  recta  secundae 
utilis,  tertiae  necessaria.  Quatenus  haec  ultima 
dispositio  supradictis  singulis  respondeat  sic  ha- 
be,  recta  fides,  utilis  spes,  necessaria  charitas. 
Item  recta  scientia,  utilis  disciplina,  necessaria 
bonitas.  Item  recta  natura,  utilis  lex,  necessaria 
q  gratia.  Sunt  aliae  differentiae  adhuc,  quibus  alti- 
tudo  arcae  distinguatur.  Prima  mansio  sunt  con- 
jugali,  secunda  continentes,  tertia  virgines.  Vel 
ita  :  Prima  mansio  utentes  mundo,  secunda  fu- 
gientes  mundum,  tertia  obliti  mundum.  Vel  ita  : 
Prima  mansio  sunt  repentia,  secunda  ambulantia, 
tertia  volantia.  Item  per  singulos  angulos  ascea- 
dentibus  a  rigore  orientis,  id  est  a  superbia, 
prima  mansio  est  timor,  secunda  est  dolor,  tertia 
est  amor.  Ascendentibus  a  colore  occidentis,  id 
est  a  concupiscentia  carnis  prima  mansio  est 
patientia,  secunda  misericordia,tertia  compunctio. 
Ascendentibus  a  frigore  occidentis,  id  est  ab  igno- 
rantia,  prima  mansio  est  cognitio,  secunda  est 
meditatio,  tertia  est  contemplatio.  Ascendentibus 


tempus  gratiae,  ut  quasi  primus  centenarius  sit  ^  a  calore  orientis,  id  est  a  spiritus  fervore,  prima 


tempus  naturalis  legis  secundus  tempus  scriptae 
legis,  tertius  tempus  gratiae.  In  superiori  parte  a 
dextro  latere  usque  ad  sinistrum  scribo,  quin- 
quaginta  cubitorum  latitudo  ejus.  Econtrario  in 
inferiori  latere  quasi  expositionem  hujus  tituli 
scribo,  universitas  fidelium  sub  uno  capite  Chri- 
sto.  In  superiori  quoque  cornu  super  capita  dua- 
rum  trabium,  quae  in  longitudinem  vadunt,pono 
mons  Sion ,  in  sinistro,  latera  aquilonis,  subtus 
contra  medium,  civitas  Regis  magni.  Dextrae 
namque  trabes  geminae  significant  montem  Sion, 
hoc  est  populum  Judaeorum  introque  sexu;  et  si- 
nistrae  latera  aquilonis,  hocestpopulum  gentium 
similiter  in  utroque  sexu  ad  fidem  concurrentium; 
et  unam  civitatem  Dei,  hoc  est  Ecclesiam,  ex 
utroque  facientum.  Propterea  in  superiori  latere 


mansio  est  temperantia,  secunda  prudentia,  tertia 
est  fortitudo.  Ideo  per  quatuor  angulos  arcae  ere- 
ctae  sunt  sursum  duodecim  scalae,  per  aingulos 
angelos  tres,  in  unaquaque  man&ione  quatuor, 
in  singulis  angulis  singulae;  et  unaqueeque  scala 
decem  passibus  distinguitur ,  qui  simul  sunt 
centum  viginti,  id  est  sexaginta  et  sexaginta.  Per 
quos  ascendunt  ad  supremum  cubitum  quasi  ad 
Deum  viri  et  mulieres  sexaginta  et  sexaginta, 
alternatim  per  singulas  scalas  quasi  sexaginta 
fortes  qui  ambiunt  lectulum  Salomonis  (Cant. 
m),  et  sexaginta  reginoe  (Cant.  vi),  quae  acan- 
dunt  ad  amplexum  Salomonis;  perduodecim  aca- 
las,  id  est  per  apostolicam  doctrinam,  per  decem 
tramites,  id  est  per  decem  praecepta  legis,  a 
quatuor  angulis  mundi  fide  Trinitatis  imbudi  et 


098 


DE  ARGA  NOE  MYSTICA. 


694 


doctrina  evangelica. 

A  frigore  orientis  sursum  scripti  sunt  triginta 
libri  divinae  paginae  per  ordinem  in  singulis  man- 
sionibus  decem,hoc  est  ad  singulos  passus  singuli 
in  latere  scalarum  deforis  ordinati,et  unusquisque 
librorum  exterius  tribus  gradibus  distinguitur, 
propter  triplicem  intelligentiam,id  est  historium, 
allegoriam,tropologiam.Ex  altera  parte  scalarum 
ab  eodem  angulo  sursum  scribitur  ad  primam 
quidem  scalam  :  Hic  ascendunt  timentes  gehen- 
nam,  vocante  Isaia  et  dicente  :  Vermis  eorum 
non  morietur,et  ignis  eorum  non  exstinguetur 
(Isa.  lxvi).  Ideo  autem  hoc  de  Isaia  dicitur,quia 
iete  in  ista  scala  supremus  librorum  est,  cujus 
finis  talis  est.  Et  hic  versus  extrinsecus  per  sin- 
gulo8  passus,tribu8  gradibus  distinguitur  propter 
tria,  quae  in  Ezechiele  dicuntur,  quae  sunt  lamen- 
tatiOjCarmen  et  vse.  Lamentatio  pertinet  ad  prae- 
8entem  miseriara,carnem  ad  futuram  gloriam,vae 
ad  gehennam.Et  oportet  ut  qui  per  timorem  pro- 
ficiunt,  non  solum  gehennam  timeant,  sed  et  de 
praesenti  miseria  doleant,  et  futuram  gloriam  di- 
ligant.  Sed  tamen  in  hac  scala  timor  principalis 
est.In  secunda  scala  scribitur  sic  :  Hic  ascendunt 
lugentes  praesentis  vitae  exsilium,  propter  vasa 
domus  Domini,  quae  captiva  ducuntur  in  Baby- 
lonem.  Hoc  ideo  dicitur,  quia  in  fine  libri  Para- 
lipomenon  (qui  in  illa  scala  est  supremus)  hoc 
narratur.  Et  hic  versus  similiter  per  singulos 
passus  tribus  gradibus  distinguitur,  propter  su- 
pradicta  tria,  sed  hic  dolor  est  principalis.In  ter- 
tia  scala  sic  scribitur  :  Hic  ascendunt  suspirantes 
ad  patriam,  suspensi  ad  reditum  Sponsi,et  dicen- 
tes  :  Veni,Domine  Jesu  Christe  {Apoc.  xx).Item 
a  frigore  occidentis  sursum  scribuntur  libri  idem 
triginta,  scilicet  qui  in  priori  angulo  dispositi 
sunt,  per  singulas  mansiones  decem,quatenus  hi 
duo  anguli  ordine  librorum  distincti  respondeant 
Aquilonari  lateri  columnse,quod  liber  vitse  appel- 
latum  est.  De  cujus  rei  mysterio  postea  latius 
tractabimus.  Et  sicut  supra  factum  est,  ita  hic 
quoque  singulos  libros  ternis  gradibus  secundum 
ascensum  distinguimus.Ex  altera  vero  parte  sca- 
larum  ab  eodem  angulo  sursum  scribo  ad  primam 
scalam  sic :  Hic  ascendunt  hi  qui  per  ignorantiam 
primam  cognitionem  Dei  in  creaturis  accipiunt, 
docente  Scriptura  et  dicente  :  In  principio  fecit 
Deus  ccelum  et  terram  (Gen.  i).Quia  Genesisin 
hac  scala  primus  liber  est.  Hic  versus  autem  ab 
imo  sursum  distinguitur  tribus  gradibus,  quod 
significat  tria  in  operibus  Dei  admirauda,videlicet 
immen8itatem,  pulchritudinem,  utilitatem.  Im- 
mensitas  ad  potentiam,pulchritudo  ad  sapientiam, 
utilitas  ad  benignitatem  pertinet.  Quae  Ri  quis 
plenius  nosse  voluerit,  inspiciat  tractatum,quem 
fecimus,cui  titulus  est  de  tribus  diebus.In  secunda 
scala  sic  scribitur  :  Hic  ascendunt  ii  qui  ad  insti- 
tutionem  recte  vivendi  meditationi  divinae  legis 
invigilant,  audientes  Scripturam  dicentem  :  Ego 
constitui  te  ut  evellas,  et  destruas,  et  disper- 
das,et  dissipes  et  cedifices,et plantes  (Jerem.i). 
Hoc  in  Jeremia  invenitur,qui  primus  ia  hao  scala 


A  est.  Hic  autem  versus  foris  duobus  gradibus  dis- 
tinguitur,  propter  duo  quae  necessaria  sunt  ad 
recte  vivendum,  quae  PsaJmista  commemorat,di- 
cens :  Declina  a  malo,et  fac  bonum  {Psal.xxxvi). 
In  tertia  scala  sic  scribitur  :  Hic  aFcendunt  ii  qui 
interiori  oculo  emundato  internae  visionis  lumen 
contemplari  sitiunt,quasi  de  Babylone  ascendeu- 
tes  ad  Jerusalem  (I  Esdr.  iv).  Quod  scilicet  in 
Esdra  legitur,  qui  primus  in  hac  scala  est.  Hic  - 
autem  versus  distinctionem  non  habet,  sed  unus 
ductus  coloris  ab  imo  sursum  trahitur,  quia  con- 
templatio  uniformis  est,  et  simplex. 

Item  a  calore  occidentis  ab  imo  sursum  ex  uno 
latere  scalarum  trium,uno  ductu  hic  versus  scri- 
bitur :  Hic  ascendunt  ii  qui  ab  aestu  vitiorum  ad 

B  lignum  vitae  refugiunt,et  sub  foliis  ejus  quasi  sub 
umbraculo  meridiano  a  fervore  se  abscondunt 
(Eccli.  xxxi v).  Hic  autem  versus  foris  ab  imo 
8ur8umdi8tinguitur  septuaginta  eeptem  gradibus, 
id  est  per  singulas  scalas  viginti  sex  uno  minus. 
Isti  autem  gradus  significant,  quod  in  Evangelio 
de  remissione  peccatorum  dicitur  :  Septuagies 
septies  (3fa«7i.xviii).Septem  enim  universitatem 
significare  solent  illius  rei,cui  apponuntur.Unde- 
cim  vero  transgressionem.  Septuaginta  septem 
ergo  universam  transgressionem  significant,quaB 
hic  ascendentibus  relaxatur.  In  altero  autem  la- 
tere  primae  scalae  scribitur :  Hic  asoendunt  ii  qui 
per  abstinentiam  et  afflictionem  mortificant  mem- 
bra  sua,  quce  sunt  super  terram,  cum  vitiis  et 

C  concupiscentiis  (Coloss.  m).  Et  hic  versus  qua- 
draginta  gradibus  distinguitur,  qui  numerua 
abstii.entiae  signum  est.  In  secunda  scala  scribi- 
tur  :  Hic  ascendunt  ii  qui  eleemosynis>et  caeteris 
misericordiae  operibus  priora  peccata  redimunt 
(Dan.i\).Et  iste  versus  quadraginta  sex  gradibus 
distinguitur,quia  eleemosyna  abstinentiae  juncta, 
quasi  sex  cum  quadraginta,perfectum  opus  facit. 
In  tertia  scala  sic  scribitur.Hic  ascendunt  hi  qui 
contriti  cordis  et  spiritus  contribulati  juge  sacri- 
ficium  Deo  in  odorem  suavitatis  offerunt  {Psal.h). 
Et  hic  versus  quinquaginta  gradibus  distinguitur, 
qui  numerus  signum  est  remissionis  et  libertatis, 
quia  ex  quo  homo  haec  tria  exercet,  id  est  absti- 
nentiam,  eleemosyriam,  compunctionem,  statim 

D  absolutionem  peccatorum  suorum,  et  sancti  Spi- 
ritus  consolationem  in  primordia  verae  libertatis 
inveniet.  A  calore  orientis,  qui  est  ultimus  angu- 
lus  revertentibu8,et  discedentibus  primus,ab  imo 
sursum  uno  tractu  scribitur?  Hic  ascenduntii 
qui  non  jam  de  malo  ad  bomun  transeunt,sed  de 
bono  in  meliusproficiunt,quoslignum  vitaefructu 
suo  pascit  et  provehit.  Hic  versus  in  prima  scala 
triginta  gradibus  distinguitur  propter  primum 
ordinem  fidelium,qui  sunt  in  Ecclesia  sancta,qui 
sunt  conjugati,  qui  in  Evangelio  triceno  fructu 
8ignificantur.In  secunda  scala  distinctio  fit  sexa- 
ginta  graduum,  qui  numerus  ad  continentes  per- 
tinet.  In  tertia  centum,  qui  numerus  ad  virgines 
pertinet,  quibus  nihil  altius.quia  ccelibem  et  ccb- 
lestem  vitam  ducunt.In  altero  autem  primae  scalae 
latere  ascriptus  est  hio  veraua  \  Hi&  *m*&&ks&» 


695  HUOONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA.  686 

licite  utentes  mundo  quasi  reptilia  in  arca,et  filii  A  revertitur  ad  calorem  orientis,ubi  creatus  fuit,  et 


Israel  in  campo  edentes,  et  bibentes,  et  videntes 
a  longe  gloriam  Dei.Hic  vcrsus  quinque  et  semis 
gradibus  distinguiturpropter  bonam  operationem 
minu8  perfectam,cuju8  perfectio  in  pleno  senario 
significatur,  quam  necdum  isti  apprehendere 
possunt.  In  secunda  scala  scribitur  :  Hic  ascen- 
dunt  obliviscentes  et  fugientes  mundum  quasi 
quadrupedia  jam  ambulantia  in  arca,  et  Aaron 
cum  seniorihus  filiorum  Israel  in  ascensu  montis. 
Hic  autem  versus  sex  gradibus  distinguitur  prop- 
ter  perfectionem  operis,  ad  quam  isti  jam  pro» 
moti  sunt.In  tertia  scala  sic  scribitur  :  Hic  ascen. 
dunt  obliti  mundum  quasi  volatilia  in  arca,  et 
Moyses  8olus  super  verticem  montis  in  nube  cum 


inde  ascendens  totum  serpentem  complicatum 
deorsum  premit,ita  ut  in  singulis  scalis  qui  ulti- 
mus  e8t,ascendentium  serpentem  pede  utrumque 
stipitem  scalae  amplexum  sic  calcare  videatur.Duo 
autem  stipites  corpus  et  animam  designant,quos 
serpens  amplectitur,quia  in  utroque  adhuc  quo- 
quomodo  dominatur.  Sed  ii  qui  per  tramitea,  id 
est  divina  praecepta  ascendunt,  ubique  deorsum 
serpentem  premunt.Sunt  etiam  in  quatuor  angu- 
lis  arcae  quatuor  evangelistae  depicti.  In  frigore 
orientis  leo,ut  terreat  elatos.In  frigore  occidentis 
aquila,  ut  illuminet  caecos.  In  calore  occidentis 
vitulus,  ut  carnem  mactet.  In  calore  orientis 
homo,ut  hominem  ad  originem  suam  revocet.Per 


Domino,  hic  autem  versus  septem  gradibus  dis-  B  librum  vitae,qui  ad  aquilonem  respicit,ascendunt 


tinguitur,quiatale8cum  perfectione  operishabent 
et  requiem  mentis.Sciendum  autem  quod  isti  gra- 
dus  forin8ecu8  semper  versibus  ascribendi  sunt, 
ut  inter  gradus  et  scalas  versus  ipsi  sursum  pro- 
tendantur,  et  variis  coloribus  distinguendi.  Nos 
ad  significandam  historiam  viridem  colorem  po- 
suimus,  ad  tropologiam  croceum,  ad  allegoriam 
caeruleum. 

Gap.  VIII.  De  supradictis  scalis  moralis  repetitio. 

Nunc  revertamur  ad  scalarum  allegoriam. 
Ascendentibus  a  frigore  orientis  prima  scala  est 
timor,  secunda  dolor,  tertia  amor.Ascendentibus 
a  frigore  occidentis,  prima  scala  est  cognitio,  se- 
cunda  meditatio,  tertia  contemplatio.  Ascenden- 


qui  a  frigore  orientis,  et  qui  a  frigore  occidentis, 
et  propterea  utraque  parte  a  summitateinferioris 
scalae  intrinsecus  manus  cum  volumine  aperte 
deorsum  extenditur,ut  quasi  a  libro  vitae  veniens, 
hinc  increpet,  hinc  erudiat.  In  uno  scripta  est 
increpatio.Vas,  vae,  vae.  In  altero  scripta  est  eru- 
ditio  Judae.  Jn  principio  creavit  Deus  ccelum  et 
terram  (Gten.  i),  secundum  quod  significatio  as- 
censionum  utriusque  exigit.  Per  lignum  vitae 
ascendunt,  qui  a  calore  orientis,  et  qui  a  calore 
occidentis,  propterea  in  utraque  parte  de  summi- 
tateinferiori8  scalse  ramus  tenditur  deorsum,hinc 
habens  folia,  hinc  fructum,ut  quasi  a  ligno  vitae 
veniens  hos  pascat,illo8  obumbret.  Virtutes  autem 


tibus  a  calore  occidentis,  prima  scala  est  patien-  q  contra  singulas  scalas  a  latere  intrinsecus  hoc 
tia,  secunda  misericordia,  tertia  conpunctio.  Et      modo  depictae  sunt. 


istse  tres  scalae  justitiam  perficiunt.  In  quarta 
scala  sequuntur  reliquae  tres  quaternarum  virtu- 
tum. Ascendentibus  autem  a  calore  orientis  prima 
scala  est  temperantia,  secunda  prudentia,  tertia 
fortitudo.  Sunt  etiam  singulae  virtutes  istae  in 
suis  locis  depictae.  Quatuor  angulos  respondere 
facimus  quatuor  partibus  mundi,  a  quibus  colli- 
guntur  ii  qui  ad  praemium  supern»  remuneratio- 
nis  ascendunt,  electi  Dei,  a  calore  orientis,  a  fri- 
gore  orientis,  a  calore  occidentis,  a  frigore  occi- 
dentis.  Calor  orientis  est  fervor  spirituali8,frigu8 
orlenti8  est  timor  superbiae.  Calor  occidentis  con- 
cupiscentia  carnis,frigu8  occidentis,caecitas  igno- 


Cap  IX.  Ascentiones  ad  virtutes  a  frigore  orimtis. 

Primum  a  frigore  orientis  timor  contra  volumen 
nudus  ascendit,  exuviis  superbiae  deorsum  abjec- 
tis,  propter  ignem  et  vermes,  qui  sub  pede  scalae 
depicti  sunt.  In  secunda  scala  depingitur  dolor, 
et  juxta  oum  transmigratio  Babylonis  incipiens 
a  Joachim,  et  ita  oblique  descendens  usque  ad 
pedem  secundae  scalae,  ibique  exiens  ab  arca  in 
Babylonem,  cujus  situs  in  mappa  mundi  ibidem 
con8tat.Juxta  tertiam  scalam  amorpingitur  quasi 
una  de  virginibus  cum  ardente  lampade  et  vase 
olei,  expectans  adventum  sponsi.  Singulae  autem 
virtutes,  una  manu  sursum  porrecta,  gestum  as- 


rantiae.  In  calore   orientis  creatus  fuit  primus  D  cendentis  exprimunt.  In  hoc  etiam  differentia 
homo,  postea  superbiendo  transivit  ad  frigus      attendenda  est,quia  in  scalis  ascendunt  homines, 


orientis  quasi  ad  Aquilonem  ad  consortium  dia- 

boli.  Deinde  per  concupiscentiam  carnis  cecidit 

ad  calorem  occidentis,  et  per  ignorantiam  ad  fri- 

gus  occidentis.  Sicque  per  quatuor  partes  mundi 

diffusus  est  et  dissipatus.  Cum  autem  colligitur 

et  revocatur,primum  de  quatuor  partibus  mundi 

ad  arcam,  id  est  Ecclesiam,  accedit,  et  inde  sur- 

sum  asceudens  paulatim  se  in  unum  colligit, 

quousque  ad  summum  perveniat.Ubi  autem  pri- 

mum  cecidit,  ibi  primum  ascendit,  id  est  in  fri- 

gore  orientis,  et  ibi  calcat  caput  serpentis,  id  est 

superbiam.  Postea  ascendit  a  calore  occidentis,et 

ibi  calcat  ventrem  serpentis,  id  est  concupiscen- 

tiam.  Postea  ascendit  a  frigore  occidentis,  et  ibi 

calcat  pectus  8erpentis,id  est  ignorantiam.Postea 


juxta  scalas  intrinsecus  per  campos  disponuntur 
virtutes.In  calore  occidentis  juxta  pedem  primae 
scalae  mulier  quaedam  nuda  pubetenus  de  caverna 
procedit  foliis  supradicti  rami  obumbrata,contra 
quam  a  latere  incentor  vitiorum  ignem  de  ore  et 
naribus  emittit,ad  exprimendam  concupiscentiam. 
Paulo  altius  in  eadem  scala  nudus  quidam  virgis 
caeditur,  ad  exprimendam  patientiam.In  secunda 
scala  quidam  eleemosynam  largitur,  ad  signifl- 
candam  misericordiam.  In  tertia  scala  quidam  in 
similitudine  orantis  pectus  tundens  describitur, 
ad  compunctionem  denotandum.  Omnes  autem 
virtutes  sursum  respicere  debent,ut  pro  humana 
laude  nihil  fiat.  A  frigore  occidentis  juxta  pedem 
primae  scalaB  quidam  de  caverna  obvoluta  facie 


«87 


DE  ARGA  NOS  MYSTIGA. 


prodiens  corruit,et  in  lapldem  ofifendens,vas  quod 
portat  confringit,  ad  exprimendam  ignorantiam, 
qu®  per  varios  errores  animae  integritatem  dissi- 
pat.  Post  hsec  in  eadem  scala  cognitio  erecta  pin- 
giturcontra  volumen,quod  deorsum  extentamanu 
porrigitur,  et  juxta  eam  fragmenta  vasis.  In  hoc 
volumine,  sicut  diximus,  scriptum  est :  In  prin- 
cipio  fecit  Deus  ccelum  et  terram  (Qen.  i),quia 
primo  cognitio  Dei  in  creaturis  est.  In  secunda 
8calameditatio8edens  exprimitur,etcolligens  frag- 
menta  vasis  fracti.  In  tertia  scala  contemplatio 
formatur  ad  similitudinem  fabri,  conflans  eadem 
fragmenta,  ita  ut  liquefactio  per  ductum  coloris 
(quem  superius  juxta  versum  hujus  scalae  sursum 
porreximus)  quasi  per  fistulam  in  medium  cubi- 
tum,  quasi  in  monetam  currere  videatur.Propter 
hoc  mysterium,  quia  integritatem  animse,  quam 
ignorantia  frangit,  cognitio  invenit,  meditatio 
colligit,  contemplatio  per  ignem  divini  amoris 
liquefaciendo  in  monetam  divinae  similitudinis 
reformandam  fundit. 
Cap.X. Ascensiones  a  calore  et  frigore  orientis. 

A  calore  orientis  juxta  primam  scalam  pingitur 
temperantia  ad  similitudinem  patrisfamilias  se- 
dentis  ad  mensam,  comedentis  et  eleemosynam 
distribuentis,  quasi  qui  licite  mundo  utatur.  In 
secunda  scala  pingitur  prudentia,in  similitudinem 
peregrini  ambulantis  quasi  qui  mundum  fugiat. 
In  tertia  scala  pingitur  fortitudo  deorsum  nube 
amicta,  quasi  qusB  mundum  calcaverit,  et  in  su- 
blime  sit  elevata  sursum  erectis  manibus.  Hoc 
autem,8icut  diximus,observandum  est,ut  virtutes 
juxta  scalas  intrinaecus  disponantur,  homines 
autem  in  scalis  per  singulos  tramites,  singuli  al- 
ternatim  viri  et  feminse,  ut  sint  sexaginta  fortes 
Israel  et  sexaginta  reginae.  Repetamus  nuncbre- 
viter  numerum  et  ordinem  supradictarum  virtu- 
tum.  In  frigore  orientis  ascendentibua  de  super- 
bia  prima  scala  est  timor,  secunda  dolor,  tertia 
amor.  In  calore  occidentis  ascendentibus  a  con- 
cupiscentia,  prima  scala  est  patientia,  secun.da 
misericordia  tertia  compunctio.  In  frigore  occi- 
dentis  ascendentibus  ab  ignorantia  prima  scala 
est  cognitio  sive  cogitatio,  secunda  meditatio, 
tertia  contemplatio.  In  calore  orientis  ascendenti- 
bus  non  de  vitio,  sed  per  virtutem  proflcientibus, 
piima  scala  est  temperantia,  secunda  prudentia, 
tertia  fortitudo,et  ibi  consummatio  vit»  perfectse 
est.  Primua  ascensus,  qui  est  scilicet  a  frigore 
orientis,  est  in  affeetibus.  Secundus,qui  est  a  ca- 
lore  occidentis,  est  ex  operibus.  Tertius,qui  est.a 
f rigore  occidentis,  est  in  cogitationibua,  Quartus, 
qui  est  a  calore  orientis,  est  in  virtutibus  jam 
dictis.  Multa  sunt  alia,  qu»  dici  possent  de  his, 
quae  neoessario  nos  in  hoc  loco  praeterire  oportet. 
Cap.  XI.  De  ostio  arcce. 

Ostium  autem  arcae  taliter  disponimus.  Quia 
enim  columna  Ghristum  significat,  qui  dicit ; 
Ego  sum  ostium  (Joan.  x),columna  autem  propter 
praedictas  causas  quasi  bis,id  est  binis  lateribus, 
in  arca  prasentata  est,  ideo  in  utroque  latere  co- 
lumii»,id  eat  in  libro  vit®  ad  aquilonem  et  ligno 
Patbol.  CLXXVI. 


A  vitae  ad  austrum  deorsum  ostium  pingimus,et  ta- 
men  sicut  unam  columnam  utroque  latere,  ita 
unum  ostium  utroque  ostio  figuramus.  Ostium, 
quod  est  ad  aquilonem,per  librum  vitflB  significat 
fidem,  per  quam  ab  infidelitate  ingredimur  in 
Ecclesiam,  quod  fit  per  humilitatem  Christi,  per 
quam  revocati  sumus,et  hoc  ostium  clausum  esse 
debet,  ut  amplius  ad  antiquos  errores  non  rever- 
tamur.  Ostium,  quod  est  ad  austrum,  per  lignum 
vitse  significat  transitum  ab  hac  vita  ad  futuram 
gloriam,  id  est  ad  fructum  ligni  vit».  Et  hoo 
ostium  apertum  est,  quia  illuc  aemper  oculos 
mentis  dirigeredebemus,ut  quam  primum  ab  hao 
miseria  exeamus.  Aliud  etiam  quiddam  per  ostium 
figuramus.  Quia  enim  ostium  deorsum  est,  et  fe- 

B  nestra  sursum  (quam  posuimus  supra  compunc* 
tionem  cum  extenta  manu  et  columba),ideoostium 
congrue  desiguare  poteet  exitum  per  operationem, 
etfene8traexitumpercogitationem.Quatuorautem 
modis  eximu8  per  operationem.  Omnis  namque 
actio  vel  terrena  est  vel  spiritualis.  Propter  cupi- 
ditatem  terrenis  actibus  inservire  unus  modus 
est,  quaai  immundum  animal.  Propter  neceetita- 
tem  eas  disponere  alius  modus  est,quasi  mundum 
animal.  Propte  cupiditatem  spirituales  actiones 
tertius  modus  est  suscipere^quasi  id  faciatmalus 
homo.Propier  utilitatem  proximi,et  laudem  Dei, 
quartus  modue  est,  quasi  id  bonus  homo  faciat. 
Ideoper  ostium  quatuor  animalia  exeuntia  depin- 
ximus,  immundum  animal  asinum,  et  mundum 

q  animal  bovem.  Bonum  hominem  Noe,  et  malum 
hominem  Gham.  Bono  homini  Deus  ostium  ape- 
rit,  malus  homo  inobedienter  exiens  ex  altera 
parte  valvas  frangit. 
Cap.  XI 1.  E&eundi  per  cogitationem  modi  quatuor. 
Similiter  per  cogitationem  quatuor  modis  exi- 
mu8.  Primu8  modus  est,  quando  consideramus 
omnem  creaturam  quid  sit  ex  se.Secundus  modus, 
quando  consideramus  omnem  creaturam  quid  ait 
ex  beneficio  Greatoris.Tertius  modus  est,quandQ 
consideramus  quomodo  utatur  Deus  ministerio 
creaturarum  ad  implenda  judicia  sua.  Quartus 
modus  est,quando  conaideramus  quomodo  utatur 
homo  beneficio  creaturarum  ad  implenda  deaide- 
ria  sua.  Ex  se  sunt  omnia  vana,et  transitoria.fix 

p  beneficio  Creatoris  perpetua.  Dum  Deo  serviunt, 
suntinstrumentumjustitiae.Dumhominiserviunt, 
fiunt  instrumentum  concupiscentieB.  Hoo  modo 
corvus  exivit,qui  cadavor  invenit,et  in  eo  reeedit. 
Ha3C  in  eo  libro,  quem  de  arca  dictavi,  plenius 
cuncta  di8serui.  Tres  priores  modi  ad  columbam 
pertinent,  id  est  ad  tria  bonarum  cogitationum 
genera,qu83  aunt  cogitatio,  meditatio,  cqntempla- 
tio.  Vanitatem  cogitamus,  justitiam  meditamur, 
perpetuitatem  contemplamur. 

Gap.  XIII.  De  sex  mansiunculis  arccs  ad  litteram. 
Nunc  de  mansiunculis  quomodo  disponend» 
sint  videamu8.  Dicunt  nonnulli  mansiunculis 
fuisse  quosdam  nidos,id  est  quaadam  receptacula 
ad  parietem  arcaa  foris  constructa,  prppfer  illa 
animalia,  quffl  nec  semper  in  aridayneq.8emj^er  Iri 


aquadegere  possunt,8ed  vicissim  alte 


^^ 


SG^ 


699 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORK  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


700 


de  aqua  ad  aridam,  nunc  de  arida  redeunt  ad 
aquam.Quibus  quia  toties  arca  aperiri  non  potuit, 
divina  providentia  actum  est,  ut  ne  vel  ipsa  qui- 
dem  perirent,  foris  eis  ad  parietem  arcae  recepta- 
cula  fierint,  quorum  aditus  semper  apertus  esset 
exterius,  parietate  arcae  integro  intrinsecus  per- 
manente.Quae  taliter  disposita  creduntur,ut  dum 
arca  aquis  superferretur,  foris  per  aquam  ascen- 
dentibus,  aditus  eorum  per  planum  occurreret. 
Horum  receptaculorum  numerum  Scriptura  non 
dicit.Nos  tamen  ad  similitudinem  sex  civitatum, 
quae  homicidis  in  refugium  deputatse  sunt  (quia 
ad  eamdem  significationem  spectant)  sex  man- 
siunculas  in  arca  disposuimus  hoc  modo.Primum 
Jordanis  fluvius  per  mediam  arcam,id  est  de  uno 
pariete  in  alterum  juxta  latus  columnae  desuper 
ducitur,  ad  similitudinem  baptismi,qui  in  sancta 
Ecciesia  quasi  finis  est  legis,  et  initium  grati», 
cujus  aqua  sanctificationis  de  latere  Ghristi  fluxit. 
Et  quia  sex  civitatum  tres  ultra  Jordanem,  tres 
citra  constituendae  praecipiuntur,  nos  similitudi- 
nem  sequentes  etiam  mansiunculas  nostras  collo- 
camus,  scilicet  ultra  ceu  supra  Jordanem  tres,  id 
est  in  superiori  parte,  et  tres  citra,id  est  in  parte 
inferiori  arcaB.Prima  posita  est  desuper  in  fronte 
arcse,  id  est  m  initio  naturalis  legis.  Secunda  et 
tertia  in  lege  scripta,id  est  super  ripam  Jordanis 
hinc  inde.  Quarta  et  quinta,et  sexta  in  tempore 
gratiae.Duae  sub  apostolis  contra  duas  superiores 
hinc  inde,  una  in  fine  arcae  deorsum  contra  pri- 
mam.Et  ita  lex  naturalis  habet  unam,lex  scripta 
habet  duas,  gratia  tres.  Quarum  mysterium  hoc 
est.  Arca  significat  Ecclesiam,  diluvium  concu- 
piscentiam  mundi  hiijus.  Animalia  illa,  qu»  fre- 
quenter  de  arca  ad  aquam,  et  iterum  de  aqua  ad 
arcam  redeunt,  infirmos  quosque,  et  carnales  in 
Ecclesia  constitutos,  qui  peccando,  saepe  ad  con- 
cupiscentiam  hujus  mundi  labuntur,  quibus  ta- 
men  remedia  poenitentiae  quasi  quaedam  mansiun- 
culse  in  arca  spirituali,id  est  in  sancta  Ecclesia 
praeparata  sunt.  De  quibus  mansiunculis  quasi 
unam  lex  naturalis  habuit,id  est  sacrificium.Legi 
scriptae  duae  addictae  sunt,  id  est  oblatio  et  puri- 
ficatio.  Gratia  autem  contra  tria  carnalia,  tria 
habet  spiritualia,  confes8ionem,orationem,carnis 
afflictionem.  Gonfessio  immolat,  oratio  mundat, 
carni8  afflictio  mactat.  Post  ha3C  inter  legem  na- 
turalem  et  scriptam  et  utroque  latere  aperitur,et 
perillam,quae  est  ad  Aquilonem,populus  captivus 
ab  Hierusalem  ducitur  in  Babylonem.  Per  illam, 
quse  est  ad  austrum,populu8  de  JSgypto  liberatus 
intrat  ad  terram  promissionis  tendens.Quod  que- 
madmodum  etiam  secundum  situm  locorum  com- 
petat,  in  descriptione  mappae  mundi  postea  cla- 
rebit,  quia  Babylon  ab  Hierusalem  est  ad  aquilo- 
nem.  JSgyptus  ad  austrum.Et  ideo  ab  hac  porta, 
qua  populus  ingreditur  deorsum  in  latere  arcae 
intrinsecus  in  ordine  scribuntur  -quadraginta  dua3 
mansiones  usque  ad  ripam  Jordanis,per  quas  po- 
pulus  Dei  spiritaliter  ab  JSgypto  naturalis  legis 
per  desertum  scriptae  legis  tendit  ad  terram  pro- 
misaionis  grati». 


A  Gap.XIV.D^  mansionibus  quadraginta  duobus. 

Mansiones  autem  hae  sunt :  Prima  Rameses, 

secunda  Sochot,  tertia  Etham,  quarta  Siaroch, 

quinta  Mara,sexta  Helim,septima  mare  Rubrum, 

octava  solitudo  Sin,  nona  Descath,  decima  Alis, 

undecima  Raphidim,duodecima  Sina,  decima  ter- 

tia   sepulchra    concupiscentiae,   decima    quarta 

Ascereth,  decima  quinta  Rethma,  decima  sexta 

Ramoth,  decima  septima  Lemna,  decima  octava 

Redsa,  decima  nona  Galtha,  vicesima  Rapher, 

vicesimaprima  Arada,vicesima  secunda  Marcloth, 

vicesima  tertia  Thaath,  vicisima  quarta  Thare,vici- 

simaquintaMercha,vice8imasextaAsmona,vicesi- 

ma  septima  Maceroth,vicesima  octava  Maveiachan 

vicesima  nona  Galath,  trigesima  Gethabatha,tri- 

B  gesima  prima  Ebrona,  trigesima  secunda  Asion- 

gaber,  trigesima,tertia  Sin,  quae  est  Gades,  trige- 

simaquarta  monsHor,trigesima  quinta  Selmona, 

trige8ima  6exta  Finon,  tricesima  septima  Oboth, 

tricesima  octava  Gebarin,  tricesima  nona  Dibun- 

gath,  quadragesima  Solmon  deblathain.  Et  quia 

una  de  sex  mansiunculis  super  ripam  Jordanis 

in  latere  primse  mansionis  ex  hac  parte  sita  est, 

propterea  cum  in  quadragesima  mansione  ad  eam 

ventum  fuerit,duae  sequentes  detuper  scribuntur 

in  secunda  manaione  usque  itidem  ad  ripam  Jor- 

danis.Sunt  autem  hec:quadragesima  prima  mons 

Abarim  contra  Nobo,quadragesima  secunda  cam- 

pe8tria  Moab  super  Jordanem  juxta  Jericho.  De 

interpretatione  autem,  et  mysterio  istarum  man- 

q  sionum  in  alio  fortassis  opere,quod  de  hac  eadem 

arca  facere  cogitamus,  latius  quaB  dicenda  sunt 

ex8equemur;etquarenaturali8lexiEgypto,scripta 

lex  deserto,  gratia  vero  terrse  promissionis  com- 

paretur,  et  qualis  de  illa  per  hanc  ad  istam  tran- 

situs  habeatur.  Haec  ad  constructionem  arcae,  his 

qui  plura  facere  aut  non  valent,  aut  nolunt  suffi- 

cere  possunt.  Adjecimus  tamen  quaedam,  quae 

breviter  commemorabimus.  Hoc  modo  arca  per- 

fecta,  circumducitur  et  circulus  oblongus,  qui  ad 

singula  cornua  eam  contingat,  et  spatium  quod 

circumferentia  ejus  includit,est  orbis  terraB.In  hoc 

spatio  mappa  mundi  depingitur  ita  ut  caput  arcae 

ad  orientem  convertatur,et  finis  ejus  occidentem 

contingat,ut  mirabili  dispositione  ab  eodem  prin- 

j)  cipe  decurratsituslocorum  cumordine  temporum, 

et  idem  sit  finis  mundi,qui  est  finis  saeculi.Gonus 

autem  ille  circuli,  qui  in  capite  arcae  prominet  ad 

orientem,  Paradisus  est,  quasi  ainus  Abrahae,  ut 

postea  apparebit  majestate  depicta.  Gonus  alter, 

qui  prominet  ad  occidentem,  habet  universalis 

resurrectionis  judicium  in  dextra  electos,in  ainis- 

tra  reprobos.In  cujus  coni  angulo  Aquilonari  est 

infemus,  quo  damnandi  cum  apostatis  spiritibus 

detrudentur.  Post  haec  supradicto  circulo  alter 

paulo  laxior  circumducitur,  ut  quasi  zonam  vi- 

deatur  efficere,  et  hoc  spatium  aer  est.  In  quo 

spatio  secundum  quatuor  partes  mundi  quatuor 

anni  tempora  disponuntur,ita  ut  ver  ait  ad  orien- 

tem,  ad  austrum  8estas,ad  occidentem  autumnus, 

ad  aquilonem  hiems.  Ver  pingitur  a  lumbis  sur- 

sum  puer  flstulam  manu  tenens  et  cantans.dftrtaB 


701 


DB  ARGA  NOE  MYSTICA. 


702 


juvenis  flores  aspicit.  Autumnus  in  virili  aetate  A  machina  universitatis  in  parte  ejus  superiori  ma" 


expre8sus  fructus  naribus  adnxovet  et  olfacit. 
Hiems  formam  senis  gestans  fructus  comedit.  Et 
omnes  a  lumbis  sursum  pinguntur  singuli  in 
principiis  suis. 

Gap.  XV.  De  proprietate  quatuor  temporum 
anni,  et  conctusione  operis. 
Ver  habet  delectationem  aurium,  aestas  oculo- 
rum,  autumnus  olfaciendi,  hiems  gustandi;  quia 
oblectamentum  pueriti»  in  auditu  doctrinae,  oble- 
ctamentum  juventutis  in  exemplo  operis,  oblecta- 
mentum  virilis  aetatis  in  appetitu  est  probitatis, 
oblectamentum  senectutis  in  experientia  virtutis. 
Tenent  et  singuli  singulos  anni  quadrantes.iEstas 
tenet  superiorem,  hiems  inferiorem,  ver  dextrum, 


jestas  a  scapulis  sursum,  pedibusque  deorsum 
eminens,  et  quasi  in  solio  sedons  formatur.  Ita 
ut  expansis  hic  inde  brachiis  omnia  continere 
videatur.  Tribusque  digitis  per  medium  extensis 
usqueab  orbem  terrae,et  caeteris  in  palmum  reflexis 
coelos  concludi  t  ,Et  in  dextera  quidem  sua  tenet  thro- 
num,  qui  oblique  deorsum  dependet  per  aeris  spa- 
tium,  usque  supra  eumlocum  ubi  in  cono  inferiori, 
sicut  diximus,  ad  dextram  pertem  electi  resurgunt , 
quos  et  angeli  ibidem  praeparati  in  ccelum  susci- 
piunt.Ideoque  in  ipso  throno  scriptum  est:  Venite, 
benedicti  Patris  mei,  percipite  regnum  quod 
vobis  prceparatum  est  ab  initio  sceculi  (Matth. 
xxv).  In  sinistra  autem  sua  tenet  sceptrum,  quod 


autumnussinistrum.  Et  in  singulis  quadrantibus  B  dirigitur  deorsum  usque  adeum  locum,ubi  malos 


extensae  sunt  quasi  duae  chordae  propter  geminam 
singulorum  proprietatem,  quibus  ad  invicem  col- 
latis  musicum  octochordium  exprimitur,  de  qao 
harmonia  concordiae  universalis  temperatur.  Ver 
est  humidum  et  calidum.  JSstas  calida  et  sicca. 
Autumnus  siccus  et  frigidus.  Hiems  frigida  et 
humida.  In  quibus  omnibus  multo  sermone  pro- 
pter  opern  compendium  supersedebitur.  In  hoc 
eodemspatioduodecim  ventidisponuntur,  singulis 
temporibus  terni  attributi  sub  aetherea  plaga, 
quasi  deorsum  praecipites,  et  a  scapulis  promi- 
nentes  alati  sub  singulis  mensibus  ainguli  ordinati. 
De  hi8  quatuor  sunt  cardinales,  qui  singuli  duos 
hinc  inde  habent  suffraganeos.  A  medio  orientis 


ad  sinistram  resurgentes  daemones  obvii  rapiunt, 
et  ideo  in  ipso  sceptro  scriptum  est :  Ite,  maledi- 
cti,  in  ignem  ceternum,  qui  paratus  est  diabs- 
lo,  et  angelis  ejus  (ibid.).  Deinde  linea  genera- 
tionis  ad  Adam  sursum  extra  arcam  per  medium 
prominentis  coni  usquead  cceli  verticem  extendi- 
tur,  et  in  ea  per  ordinem  sex  rotulae  circinantur,  ita 
ut  novissima  ipsius  arcae  introitum  complecti  vi- 
deatur.  Istae  autem  sex  rotulae  exprimunt  opera 
sex  dierum.  Prima  namque  quae  et  suprema  taliter 
flguraridebet,  qualis  fuitmundusprimadiequan- 
do  lux  creata  est.  Secunda.  quando  flrmumentum 
inter  aquas  et  aquas  positum  est.  Tertia,  quando 
aquae  in  unum  collectas  sunt,  et  terra  germinibus 


flat  subsolanus  duos  hinc  inde  habens  aibi  con-  q  vestita.  Quarta,  quando  sol,  et  luna,  et  stellae  fa- 


8pirantes,a  dextris  vulturnum,  a  sinistriseurum. 
A  meridie  flat  auster  sive  notus,habens  a  dextris 
euronolum,  qui  et  euroauster,  a  sinistris  libono- 
tum,  qui  et  austro  africus.  A  medio  occidentis 
flat  zephyrus,  qui  et  favonius  habens  a  dextris 
africum  qui  et  libs,  a  sinitris  corum,  qui  et  argen- 
tes.  A  medio  septentrionis  flat  aparctias,  qui  et 
septentrio  habens  a  dextris  circium,  qui  et  thra- 
cias,  et  trasceas  vel  thrascias,  a  ainistris  boream, 
qui  et  aquilo.  Et  principales  quidem  singuli  ge- 
minisspirant  cordibus  suffraganei  singuli  singulis. 
Post  haec  alius  adhuc  circulus  praedictis  duobus 
exteriu8  circumducitur,  et  spatium  quod  includit 
pro  setherea  plaga  accipitur.  In  quo  spatio  duode- 


ctae  sunt.  Quinta,  quando  pisces  in  aqua,  et  avet 
in  aere  collocati  sunt.  Sexta,  quando  bestiae  factae 
sunt  in  terra  et  homo.  Ut  verbum  ab  ore  majesta- 
tisexeat,  et  omnisordo  creaturarum  subsequatur, 
et  ipsius  arcas  protensio  pertingat  a  principio 
mundi  usque  ad  finem  saeculi,  per  medium  terrao 
hinc  inde  habens  loca,  montes,  flumina,  castella 
et  oppida  constituta,  ad  austrum  ^Egyptum,  et  ad 
aquilonem  Babyloniam.  Post  haec  circa  thronum 
ex  utraque  parte,  circa  medium  duo  seraphim 
pinguntur,  qui  extensis  alis  sursum  et  deorsum 
valant  caput  majestatis  et  pedea,  facie  tamen  in- 
tectamanente.  Sub  alisautem  seraphim  desuper  in 
eo  spatio,  quod  est  interscapulas  majestatisetalas 


cim  menaes  disponuntur  secundum  ordinem  tem-  j%  ex  utraque  parte  ordines  angelorum  constituun- 


porum,  etmensibusduodecim  signa  supponuntur, 
ita  ut  semper  in  medio  mensis  signum  incipiat, 
et  econverao  mensis  in  medio  signi.  Et  haec  signa 
singula  desuper  triginta  gradibus  distinguuntur, 
initio  desuper  sumpto  a  primo  gradu  arietis.  Et 
sic  contra  mundum  in  circuitu  ordinatis  omnibus 
aignis  supinatis  quidem  ad  ipsum  firmamentum, 
mensibus  autem  ab  inferiori  sursum  erectis,  ita 
ut  signa  quidem  sursum  versa  in  ipso  circulo, 
qui  aplanes  dicitur,  stare  vel  ambulare  videantur. 
Menses  autem  post  illa,  et  sub  illis  in  sethere  stan- 
tes  appareant,  sicque  in  supremo  signa,sub  signis 
menses,  sub  mensibus  venti,  sub  ventis  tempora 
demonstrantur.  In  qua  distributione  magna  na- 
turae  ratio,  effectusque  signatur,  totusque  coeli 
ambitus  aic  per  perficitur.  Hoc  modo  coastructa 


tur  novem,  ad  contemplandam  faciem  majestatis 
conversi.  Ipsa  namque  summa  et  vera  unitas  me- 
dium  et  supremum  locum  obtinet.  Deindeprimus 
ordo  angelorum  diademate  hinc  iude  binos;  secun- 
dus  ordo  hinc  inde  ternos;  tertius  ordo  hinc  inde 
quaternos;  quartus  ordo  hinc  inde  quinos;  quin- 
tus  ordo  hinc  inde  senos;  sextus  ordo  hinc  inde 
septenos;  septimus  ordo  hincinde  octonos;  oota- 
vus  ordo  hinc  inde  novenos;  nonus  ordo  hinc  inde 
denos,  ut  a  prima  unitate  sitorigo  omniura.  Et  in 
secunda  unitate  consummetur  creatio  angelorum, 
qui  simulsunt  centum  et  octo.  De  singulisautem 
ordinibus  singulislabentibus  remanent  nonaginta 
novem,  quibus  homo  centesima  ovis  additur,  et 
superna  civitas  consummatur.  Haec  de  arcaB  no- 
strae  flguratione  dicimua^ii^tiSa^  ^aawrwj^ 


703 


HUCONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


701 


domus  Domini,  et  mirabilia  ejus  (quorum  non  A  ctum  suum  prpvocet.  Sit  Deus  benedictus  per 
est  numerus)  intueri,  hoc  interim  exemplari  affe-      cuncta  saecula  saeculorum.  Amen. 


DE  VANITATE  MUNDI 

ET 

RERUM      TRANSEUNTIUM      USU 


LIBRI  QUATUOR, 


In  quorum  duobus  collocutores  sianatos  inveni  singulis  litteris  D  J,  quibus  doccens  et 

interrogant  satis  indicantur  intelligendi. 


LIBER  PRIMUS 


D.  O.  munde  immunde,  o  munde  immunde, 
quare  sic  dileximus  te?  Hiccine  est  fructus  tuus? 
Hsec  promissio  tua?  Haec  de  te  «pes  nostra?  Quare 
in  te  8peravimu8  ?  Quare  tibi  credidimus?  Quare 
de  te  cogitare  voluimus?  Ecce  quomodo  decepti 
sumu8.  Nihil  reliqui  habemus,  inanes  remanai 
sumus.  O  munde  immunde,  quare  sic  deteximus 
te?  I.  Quid  videB,  o  homo?  D.  Nihil  melius  quam 
fugere.  I.  Non  satis  intelligio  quid  dicere  velis  : 
video  tamen,  aicut  iste  tuus  stupor  indicat,  quod 
vel  grave  aliquid  pateris,  vel  novum  vidisti,  vel 
malum  moliris.  Ne  igitur  abscondas  quidquid  il- 
lud  sit,  quia  si  periculum  est,  simul  liberasti  me. 
Sin  autem  nullum  est  periculum,  et  vane  contur- 
baris,  foraitan  consolabor  te.  D.  Gonsurge,  et  as- 
cende,  et  aspice  mecum,  et  ostendam  tibi  mirabilia 
magna,  antiquis  vetera,  praesentibus  nova,et  po- 
steriora  futuris.  I.  Quando  rem  ipsam  videro,  de 
qua  loqueris,  tuncmelius  fortasse  intelligam  quid 
dicere  velis.  Nunc  igitur  ostende  mihi  quo  ascen- 
dere  debeam,  ut  et  ego  videre  possim  mirabilia 
ista,  de  quibus  tu  aic  conturbaris.  D.  Oculus  car- 
*is  quanto  sublimior,  et  in  altiore  loco  constitu- 
tus  fuerit,  tanto  amplius  per  viaionem  in  latum 
se  diffundit.  Facilius  quippe  desuper  in  subjecta 
acie  viaioni8  expanditur,  quando  omnia  quodam- 
modo  coram  poaita  intuetur;  sed  haec  quidem  eo 
ipso,  per  corporis  instrumentum  emicat,  multis 
ac  variis  modis  nullo  etiam  foris  interveniente 
obstaculo,  in  semetipsa  caligat.  Nam  quia  augu- 
sta  est,  maxima  comprehendere  non  sufficit ;  et 
quia  hebes  est,  minima  non  discemit,  quia  autem 
pigra  est,  cum  in  remotissima  extenditur  etiam  si 
intercurrat,  sola  tamen  spatii  longinquitate  hebe- 
tatur,  quia  vero  perspicax  non  est.  intima  quaeque 
non  penetrat,  sed  ea  sola,  qua&  in  rerum  superficie 
sunt  constituta,  oberrat.  Sed  nec  ea  quae  praterita 
sunt  respicere,  nec  ea  quae  futura  sunt  potest 
previdere.  Hoc  ego  dixi,  ut  scias  quantas  augus- 
tias  corporea  haec  viaio  patiatur,  quae  nisi  coram 
poaita  intueri  non  valet.  In  his  quoque,  eam  et 
maxima  quantitate  exoedunt,  et  minima  subUli- 


B  tate  fugiunt,  et  remota  longinquitate  evadunt,  et 
intima  obscuritate  subducunt.  Nolo  igitur  ut  co- 
gites  visionem  hujus  oculi,  quando  audis  te  ad 
videndum  invitari.  Habes  alium  oculum  intus 
multo  clariorem  isto,  qui  praeterita,  praesentia  et 
futura  simul  respicit,  qui  sure  visionis  lumen  et 
aciem  per  cuncta  diffundit,  qui  occulta  penetrat, 
subtilia  investigat,  luce  aliena  ad  videndum  non 
indigens,  sed  sua  ac  propria  luce  prospiciens.  Quia 
igitur  ea,  quse  tibi  demonstraturus  sum,  carnis 
oculus  simul  comprehendere  non  potest,  ad  hanc 
visionem  non  carnis,  sed  cordus  oculus  prasparan- 
dus  est.  Constitue  igitur  te  quasi  in  quadam  men- 
tis  npecula,  et  ejus  aciem  in  arcam  hujus  mundi 
circumquaque  lustrandamdirige,  ut  totus  contem- 

G  planticorampositussitmundu8,etindetibi  univer- 
sa  demonstrabo,  qu&3  prius  vel  non  visa  ignorasti, 
vel  visa  non  quomodo  oportuit,  considerasti. 

I.  Vere  nunc  fateor,  quod  nihil  universorum 
aspectui  cernentis  absconditur,cumcordisoculos 
studiose  ad  videndum  aperitur.  Quando  autem 
carnis  oculum  ad  videndum  aperio,  quamlibet 
late  cuncta  pateant,  in  comparatione  totius  mini- 
mum  est,  quod  comprehendo.  Sed  ecce  dum  conor, 
quantum  valeo,  cor  sursum  erigere,  invenio  me 
hucusque  non  solum  corpore,  sed  corde  quoque 
deorsum  fuisse.  Nam  quanto  magis  contemplandis 
quibusdam  mundi  rebus  affectu  et  cogitatione 
succubui,  tanto  ad  contemplandam  rerum  uni- 
veraitatem  minus  idoneus  minusque  expeditus 

£>  fui.  Nunc  igitur  ab  his  quibus  hactenus  inhaere- 
bam,  mentem  exuo,  et  quasi  deposito  onere  levatus 
Bim,  cunctis  me  statim  superiorem  agnosco.  Nes- 
cio  enim  quo  pacto  mirabili,  subito  in  me  hoc 
factum  sit,  ut,  dum  studeo  nullis  specialiter  per 
cupiditatem  inhaerere,cunctis  incipiam  percontem- 
plationem  superexcellere.  Incipe  igitur ,  quia 
mundum  jam  universum  eoram  me  constitutum 
aspicio,  etquidquid  ex  omnibus  mihi  demonstrare 
volueris  sine  mora  ac  difficultate  videbo.  D.  Vides 
igitur  mundum  istum?  I.  Video  et  bene.  Nun- 
quam  tam  bene  vidi,  quia  nunquam  tam  dili- 


705 


DE  VANTTATE  MUNDI  LIBER  PRIMUS. 


706 


genter  consideravi.  D.  Quid  ergo  tibi  videtur  ?  A 
Qualis  est  species  ejus?  I.  Pulchra  valde.  Miror 
tale  opus  Dei.  D.  Deum  in  cunctis  mirabilem  in- 
venis,  omnes  hoc  jam  cognoverunt. 

Sed  8ileamus  interim  de  operibus  Dei,  opera 
haec  hominum  tanta  ac  talia  videns  mundum 
admirari  coepisti.  Nam  et  hoc  scire  debes,  quod 
mundum  hic  accipionon  hancsolummodospeciem 
divini  operis,  sed  mutabilitatem  humanae  in  hoc 
mundo  conversionis.  Dic  igitur  mihi  operahomi- 
num,  quae  vides,  qualia  sunt?  Quid  tibi  vidotur? 
I.  Magnum  quoque  in  his  decorem  aspicio,  et  dum 
considero  quid  homo  sit,  miror  quomodo  talia 
facere  possit.  D.  Si  beue  considerares  quid  sit  ho- 
mo,  non  mirareris  quod  talia  facero  posset,  sed 
quod  in  talibus  confideret.  Sed  quia  mundum  at-  B 
tendere  ccepisti,  nec  dignitatem  hominis,  nec# 
vilitatem  bumani  operis,  idcirco  tam  stulte  et 
inordinate  admiraris.  I.  Quamvis  multum  contra 
meam  existimationem  loquaris,fieritaraenpotest, 
ut  et  ego  deceptus  sim,  et  tu  verum  dixeris.  Volo 
igitur  magis  auscultare  quam  contendere,  ut  si 
assertionem  tuam  probare  potueris,  impudenter 
restitisse  non  poeniteat,  si  autem  non  poteris, 
prudenter  tacuisse  non  noceat.  Dic  ergo  quae  sit 
dignitas  hominis,quae  vilitas  humani  operis.  Quia 
profecto  siidquod  foris  apparet  solum  inspicitur, 
homo  ipse  opere  suo  nec  quantitate  major,  nec 
formadecentior,nectempore  diuturnior  invenitur. 
D.  Primum  de  operibus  hominum  tecum  dispu- 


tare  volo. 


G 


Vides  igitur  universa  opera  hominum  quanta 
et  qualia  sunt.  I.  Magna  et  admiranda  satis  mihi 
videntur  :  sed  nunquid  tu  aliter  existimas  ?  D. 
Prorsus  aliter  existimo,  et  aliter  te  quoque  exis- 
timare  volo.  I.  Non  sum  tam  pertinax,  quin  li- 
benter  a  veritate  vinci  velim,  tantum  perge  quo 
libet,  et  sequar  te.  D.  Respice  omnia,  et  considera 
diligenter  singula.  I.  Respicio  et  considero,  et 
quid  in  his  omnibus  demonstrare  velis  exspecto. 
D.  Quid  vides  ?  I.  Navigantes  video  in  mari,  et 
magnam  tranquillitatem  maris,  magnamque  se- 
renitatem  aeris,  ventis  quoque  secundis  leniter 
spirantibus,  optato  cureu  navigium  ferri.  Viros 
autem  per  navem  discumbentes  ad  epulaa,  et  ca- 
nentes  in  lyris,  et  tibiis,  et  citharis  omni  genere  _ 
dulcis  cantilenae  auditum  mulcentes.  Ipsis  etiam 
aquis  melodia  resultantibus  pisce  maris  greges 
circunducere,et  exsultantibus  alludendo  laetitiam 
augere.  D.  Quid  tibi  videtur?  I.  Quid?  nisimagnum 
gaudium,  magna  jucunditas,  et  (si  esse  posset 
diuturna)  magna  felicitas.  D.  Istud  ergo  est,  pro- 
pter  quod  mundus  placet  tibi.  I.  Et  cur  displicere 
debeat  ignoro.  D.  Fige  paulisper  oculum,  et  noli 
declinare  intuitumdumvideasfinem.I.  Persequor 
cuntes,  et  quid  sequatur  exspecto.  D.  Quid  vides? 
I.  Timeo  dicere  quod  tamen  celare  non  possum. 
D.  Quid  igitur  vides?  I.  Video  undique  nigrescere 
ccelum,  et  acri  ventorum  concursu  nubes  agitari 
etconturbari,mare  fluctibus  intumescere  et  quasi 
ab  uno  sursum  fundo  totum  in  cumulum  ferri, 
heu  quid  laudavi?  D.  Quid  est?  I.  O  miseri,  quid 


vobis  cummari?  Quare  fallaci  sereno  credidistis? 
Quare  in  dubio  securi  fuistis?  Quare  tranquillita- 
tem  aequoris  suspectam  non  habuistis?  Quare  per- 
fido  elemento  vitam  vestram  committere  non  ti- 
muistis?  Quare  soliditatem  littoris  deseruistis? 
Quare  securum  iter  in  terra  non  tenuistis  ?  Quid 
vobis  lucra  tanto  periculo  acquisita?  Ecce  quam 
exiguum  bonum  secuti  estis,  et  ecce  quantam  ca- 
lamitatem  incurristis,  et  quia  verum  malum, 
quod  vobis  imminebat,  providere  noluistis,  ab 
appetitu  fallacis  boni,  qui  vos  trahebat,  animos 
non  cohibuistis?  O  infelices  et  miseri?  Ecce  illa 
laetitia  vestra  quomodo  tam  cito  mutata  est,  et 
vita  vestra  ad  quam  miseriam  devoluta  est!  Prius 
vobis  inaniter  exsultantibua  pisces  maris  alluse- 
runt,  nunc  vos  naufragos  et  miserabiliter  abjectos 
pisces  mari8  in  pastum  accipiunt.  D.  Quid  tibi 
videtur,  quale  est  hoc  opus  hominum?  I.  Vanitas 
est,  et  vanitas  vanitatum.  D.  Gonverte  te  nune 
ad  aliud,  et  vide.  I.  Gonversus  sum,  et  video.  D. 
Quid  vides?  I.  Video  homines  pergentes  viam 
suam  multis  et  magnis  mercibus  onu8tos,camelos 
immunerabilies  onera  diversa  portantea,  plaustra 
plurima,  et  bigas  non  paucasin  comitatu  euntium. 
Omnem  speciem  pigmentorum  atque  aromatum 
ibi  video,  omnia  genera  pretiosarum  vestium 
agnosco,  ingentes  massas  metallorum  omnium, 
et  omnem  lapidem  pretiosum  ibi  conspicio,  equos 
et  mulos,  et  mancipia,  greges  armentorum  et  pe- 
corum,  absque  numero.  D.  Unde  putas  isti  ve- 
niunt,  aut  quo  vadunt?  I.  Videtur  quod  homines 
de  regione  longinqua  adveniant,  et  omnes  has  re- 
rum  copias  in  exteras  nationes  lucri  causa  com- 
mutandas  traducant.  Apparentautem  viri  ferven- 
tes  et  alacres,  et  quantum  ex  ipso  eorum  gaudio 
datur  intelligi,  prospere  incedentes.  D.  Quid  tibi 
videtur?  I.  Studium  satis  laboriosum  ego  video, 
sed  rerum  novitas,  et  lucri  cupiditas  dulcia  labo- 
rantibus  solatia  praestant.  D.  Exspecta,  et  videbis 
tantus  labor  quantum  capiet  fructum.  I.  Fructus 
praesens  est,  si  permanens  esse  potest.D.  Sustine 
parumper  quod  futurum  est  cito  veniet.  I.  Jam 
longius  processerunt.  D.  Quid  vides?  I.  Guneum 
armatorum  de  fauce  prodire  ego  video,  et  timeo 
ne  insidiae  sint.  D.  Timor  tardus  dolorem  non  ef- 
fugiet.  I.  Unopariterimpetudescendunt,etquasi 
viri  latrones  ad  diripiendam  praedam  veniunt. 
Jam  viatores  nostros  anxios  et  tremantes  circa 
sarcinas  suas  conglobari  video,  arma  capessere 
quemque  e  regione  sui  oneris  adventum  hostium 
exspectare,  omnia  circumspicere,  nullum  homi- 
nem  praeter  eos  hinc  aut  illinc  patere,  loca  circum 
omnia  longe  lateque  deserta  esse,  omnem  homi- 
num  conversationem  procul  consistere,  auxilium 
nullum  vel  sperari  posse.  Undique  hostes  concur- 
rere,  uno  animo  impetum  facere,  multitudine 
plures,  cupiditate  fortes,  solitudine  audacea. 
Quid,  miseri,  frustra  contenditis?  Quid  resistitis? 
Quid  in  supremo  periculo  constituti,  vitam  cum 
rebus  perdere  vultis?  Hei  mihi,  jam  alios  necari, 
alios  spoliari  prospicio,  anos  mortuos  cadere, 
alios  vix  nudos  efbigQr*  Nidj»»^^o&»ssfc.^ 


707 


HUGONIS  DE  S.  VICTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


708 


dentes,  an  sic  effugientes  magis  miseros  dicam,  A  fidens,  sed  eeraper  mala  imminentia  metuens.  In 


ignoro.  Illi  enim  moriendo  a  miseria  liberantur, 
isti  mortem  effugiendo  ad  alteram  miseriam  re- 
servantur.  Quos  potius  plangam?  Quos  magis  ar- 
guam?Plangam  morientes,  et  arguam  funientes. 
Nonne  etiam  rectissime  et  illi  de  tali  morte  ar- 
guendi,et  isti  de  tali  fuga  plangendi  sunt?  Quia  et 
illos  in  mortem  miseram  traxit  avaritia,  et  istos 
fugientes  a  morte  excipit  morte  major  miseria. 
D.  Quid  tibi  videtur,  quale  est  hoc  opus  hominis? 
I.  Vanitas  est,  et  vanitas  vanitatum. 

D.  Adhucconverteread  alia,etvide.  I.  Gonversus 
sum,  et  video.  D.  Quid  vides?  I.  Video  domum 
divitis.  D.  Quid  ibi  vides?  I.  Rerum  omnium  af- 
fluentiam.  Natos  proficientes ,  servos  alacres , 


tantis  ergo  doloribus  et  perturbationibus  mentis, 
quse,  quaeso,  potest  vera  esse  sanitas,  aut  delec- 
tatio  carnis?  Quod  fomentum  corpori  acerbum 
non  redditur,  ubi  conscientia  talibus  aculeis  la- 
ceratur?  Haec  est  felicitas  divitum,  quam  tu  dum 
falsa  foris  bona  cerneres  laudare  cceperas,  quia 
veram  intus  miseriam  non  videbas.  I.  Si  sic  diviti 
est,  iriimicus  sibi  fit,  qui  muita  possidere  concu- 
piscit.  D.  Quid  ergo  tibi  videtur,  quale  est  hoc 
opus  hominum?  I.  Hoc  quoque  vanitas  est  et  va- 
nitas  vanitatum.  D.  Gonverte  nunc  te  ad  alia,  et 
vide.  I.  Gonver8us  sum,  et  video.  D.  Quid  tu  vi- 
des?  I.  Video  nuptias  celebrari.  D.  Quid  tibi  in 
eis  videtur?  I.  Magna  laetitia  ibi  est,  magnus 


fecundos  greges.  horrea  plena,  apothecas  redun-  B  ornatus,  et  apparatus  multus,*et  (ut  quod  mihi 


dantes,in  vita  sanitatem,in  abundantia  pacem,  in 
pace  8ecuritatem,  in  securitate  felicitatem.  D. 
Quid  tibi  videtur  ?  I.  Nihil  ego  hic  dolendum  vel 
timendum  video.  Prioribus  tamen  exemplis  edo- 
ctus  temere  deinceps  quempiam  beatificare  non 
praesumo.  Volo  potius  a  te  audire  quid  existiman- 
.dum  8it.  D.  Talem  ergo  felicem  putas?  I.  Gur  non 
putem  nescio.  D.  quid  ergo  plus  felicem  facit 
multa  possidere  an  paucis  indigere?  I.  Magis  pau- 
cis  indigere  quam  multa  possidere.  D.  Ergo  feli- 
cius  est  nullis  indigere?  I.  Felicius  plane.  D.  Non 
ergo  felix  existimandus  est  homo  si  multa  possi- 
det,  sed  si  multis  non  indiget.  I.  Sed  tamen  feli- 
cem  homines  vocant,qui  habetunde  necessitatem 


videtur  non  taceam)  hoc  opus  idcirco  caeteris  ope- 
ribus  hominum  beatius  judico,  quoniam  ipsum 
prascipue  est,  quod  per  dilectionis  vinculum  pa- 
cem  et  concordiam  parit  animorum.  Hoc  societa- 
tem  commendat,  amorem  sanctificat,  amicitiam 
servat.  Hinc  fructus  prolis  oritur,  hinc  generis 
nostri  propago  dilatatur,  hinc  mortis  dirae  neces- 
sitati  resistitur,  et  damna  patrum  in  filiis  repa- 
rantur.  Nam  cur  illud  commemorem,  quod  in  hoc 
solo  carnis  concupiscentia,  quae  alio  nec  sine  ma- 
gno  labore  cohiberi,  nec  sine  turpitudine  laxari 
potest,  ita  honeste  atque  pudice  conjugali  com- 
mercio  excipitur,  ut  quasi  nulla  castitatis  damna 
sentiatur.  Nam,  etsi  ipsa  concupiscentia  experiri 


suppleat,  quia  experti  sunt  quam  miser  sit  ille,  G  voluptatem  suam  linitur,  nulla  tamen  pudicitiae 


quem  in  sua  necessUate  rerum  inopia  coangustat. 
D.  Si  mala  pauperis  et  divitis  comparare  volueris, 
divitemmagis  quam  pauperem  miserum  agnoscis. 
Dives  enim  quanto  plura  possidet,  tanto  majo- 
rem  sollicitudinem  habet.  £t  cum  solus  pra3  om- 
nibus  sollicitudinispondus  sustineat,  aliis  amplius 
quam  ipsi  prosunt  ea,  quae  vel  cupide  qujerit,  vel 
avare  conservat.  Hunc  enim  sine  intermissione 
8uarum  a^stus  curarum  exagitat.  Timet  ne  parta 
deficiant,  quoniam  tametsi  magna  est  rerum  pos- 
sessio,  non  est  tamen  minor  distrahentium  mul- 
titudo.  Timet  violentiam  potentum,  suspectam 
habetiidem  familiarum,  semper  imminentes  pavet 
insidias  exterorum,  et  quod  se  scit  cum  odio  om- 


confusio  generatur.  Quis  ergo  tot  ac  tanta  bona 
contemnenda  existimet  nisi  qui  ea,  quse  hoc  ex- 
cepto  mala  sequuntur,  non  videt?  D.  Recte  de 
bonis  nuptiarum  judicare  posses,  si  etiam  mala 
earum  attenderes.  Nam  quia  solum  bona,  et  non 
mala  nuptiarum  consideras,  idcirco  in  earum 
consideratione  rectam  judicii  censuram  non  ser- 
vas.  Negari  enim  non  potest  aliqua  quidem  bona 
nuptiis  inesse,  sed  si  diligenter  considerare  volu- 
mus,  plura  eis  mala  admisla  inveniemus.  Nam 
illa  animorum  concordia  quam  rara  sit,  quis 
ignorat?  Imo  vero  velociter  cum  pertsesum  fuerit 
societatis,  idipsum,  quod  concordiam  generare 
debuerat,  odii  et  discordiae  fomitem  subministrai, 


nium  possidere,  hoc  misera  quadam  et  infelici  rj  et  tanto  jam  miserabilius  simul  vivere  incipiunt, 


contentione  contra  omnes  nititur  defendere,  sic- 
que  fit  ut,  dum  se  studio  gravitatis  a  communi 
omnium  societate  separat,  cunctis  odiosus,  et  ab 
omnium  charitate  alienus  fiat.  Gertum  etiam  ha- 
bet,  quod  si  quando  eum  rerum  abundantia  defe- 
cerit,  nulla  eum  alienae  compassionis  miseratio 
exceptura  sit.  Rerum  suarum  ipsum  quidem  cura 
non  deserit,  sed  usus  ad  alienos  transit  interim, 
ut  saepe  illis  etiam  largiri  necesse  sit,  a  quibus 
nec  honorem,  nec  gratiam,  nec  utilitatem  sperare 
possit.  Gum  retinet  maledicitur,  non  tribuit,  vanis 
adulationibus  irridetur,  sed  mens  conscia  non 
minus  irrisione  sui  quam  maledictione  offenditur. 
Semper  acerba,  semper  tristis,  semper  pusillani- 
mi8,semper  cura  praesentium  oppressa,  et  timore 
uturorum  anxia;  in  bonis  praesentibus  non  con- 


quanto  discordes  ab  invicem  separari  minus  pos- 
sunt.  Hinc  rixae  quotidianae  et  jurgia  crebrescunt, 
post  dura  verba,  dira  verbera  succedunt.  Neuter 
alterum  effugere  potest,  una  domus,  una  mensa, 
unus  iectus,  in  quo  nihil  durius  est  quam  nec 
concordem  socium,  nec  hostem  habere  separatum. 
Nam  sicut  iis,  quibus  in  charitate  mens  una  est, 
nihil  obstat  etiam  si  corpore  separati  sunt,  ita 
magnum  tormentum  est  iis,  qui  corporaliter 
sociati  sunt,  si  animo  convenire  non  possunt. 
Praeterea  quod  de  propagatione  hominum  tes- 
timonium  laudis  adduxisti,  nos  sic  quidem  ve- 
rum  e88e  concedimus  ut  tamen  officium  nupti- 
arum  non  sanitatis  gaudium  sed  infirmitatis  re- 
medium  ostendamus,  majus  enim  esset  ut  nullus 
vivens  moreretur,  quam  ut  quisquam  morienti 


709 


DE  VANITATE  MUNDI  LIBER  PRIMUS. 


710 


succe8suru8  nasceretur.  Nuncautem  qualiscunque 
infelicitati  nostrae  consolatio  tribuitur,  quando 
ii,  qui  morientes  retineri  non  possunt,  per  nas- 
centes  restaurantur,  ut  quia  semper  permanentes 
habere  non  possumus,  saltem  semper  succedentee 
habemus.  Suscipiamus  ergo,  imo  sustineamus 
qualecunque  hoc  doloris  nostri  remedium,  sed  non 
in  eo  putemus  esse  felicitatis  oblectamentum. 
Laudamus  potionem,  quam  quidem  non  sine 
amaritudinebibimus,non  sine  tortione  eructamus, 
quia  majorem  et  periculosiore  per  eam  amaritu- 
dinem  expellimus.  Si  consideramus  deiectationem 
concumbentis ,  consideremus  etiam  augustiam 
parturientis.  Et  ut  interim  taceamus  alias  moles- 
tias  et  incommoditates,  quae  voluptatem  carnis 
sequuntur,  quia  ipsa  et  vigorem  naturalem  fran- 
git,  et  omnem  virtutem  atque  decorem  corporis 
tam  intus  quam  extra  emarcescere  facit :  quis 
dicere  potest,  nisi  qui  expertus  est,  quantus  labor, 
quanta  molestia  sit  infantes  excipere,  et  praeter 
caeteras  miserias,  quae  magis  tacendae  sunt,  lac- 
tare,  educare,  nutrire,pueros  instruere,  disciplina 
pariter  et  scientia  informare,  et  ad  legitimam  us- 
que  aetatem  perducere?  Quis  non  satis  care  unius 
noctis  delectationem  emisse  se  dicat,  quam  tot 
annorum  labore  et  cura  recompensat  ?  Si  hoc  nu- 
bentes  attendere  vellent,  certe  in  nuptiis  magis 
flendum  quam  ridendum  sibi  fore  cognoscerent. 
Nunc  autem  quasi  modica  eis  concupiscentiae  esca 
in  hamo  anteponitur  ut  ad  diram  laboris  et  dolo- 
ri8  necessitatem  capiantur.  Tale  est  gaudium, 
quod  vides.  I.  Nihil  per  omnia  contradici  potest, 
validae  sunt  rationes  tuae.  D.  Quid  ergo  tibi  vide- 
tur,  quale  est  hoc  opus  hominum?  I.  Vanitas  est 
hoc  quoque,  et  vanitas  vanitatum. 

D.  Gonverte  adhuc  te  ad  aliud  et  vide?  I  Gon- 
vereus  sum,  et  video.  D.  Quid  vides?  I.  Scholam 
discentium  video.  Magna  est  multitudo,  diversas 
ibi  8etate8  hominum  conspiscio,  pueros,  adoles- 
centes,  juvenes,  senes ;  diversa  quoque  studia. 
Alii  ad  formata  nova  elementa  atque  voces  inso- 
litas  edendas  rudem  adhuclinguaminflecteredis- 
cunt.  Alii  verborum  inflexiones,  compositiones  et 
derivasione8,primum  audiendo  cognoscere,defnde 
conferendo  adinvicem,  atque  identidem  repetendo 
meinoriae  commendare  satagunt.  Alii  ceras  stylo 
exarant.  Alii  figuras  variis  modiset  diversis  colo- 
ribus  in  membranis  docta  manu  calamum  ducente 
deaignant.  Alii  autem  acriori  et  ferventiori  quo- 
dam  studio  de  magnis  fut  videtur,  negotiis  dis- 
ceptationes  quasdam  ad  invicem  exercent,  et  se 
quibusdam  verborum  inexionibus  et  gryphis 
vicissim  fallere  contendunt.  Galculantes  etiam 
quosdam  ibi  video.  Alii  tensum  in  ligno  nervum 
percutientes  diversorum  sonorum,  melodias  pro- 
ferunt.  Alii  vero  quasdam  descriptiones,  et  men- 
surarum  formas  explicant.  Alii  cureus  et  positio- 
nes  siderum,et  coeliconversionemquibusdamins- 
trumentis  manifeste  describunt.  Alii  de  natura 
herbarum,  de  constitutionibus  hominum,de  qua- 
litate  rerum  omnium  etvirtutepertractant.Inhis 
autem  omnibus  lieet  non  una  ait  discendi,  forma 


A  una  tamen  omnibus  est  proficiendi  voluntas,  hoc 
autem  sive  otium  negotiosum,sive  negotiumotio- 
sum  appellandum  sit,  cuhctis  humanis  actioni- 
bus  tuo  quoque  judicio  praeferendum  existimo,eo 
quod  nihil  transitorium ,  nihil  caducum  ,  sed 
quod  aeternum  est  sapientias  decus,  per  id  menti- 
bus  inseritur,  et  radix  ejus  amplius  non  eradi- 
canda  plantatur.  D.  Imago  veritatia  fallit  te.Nam 
et  ista  est  consuetudo  mundi  hujus,  ut  id  quod 
magis  ad  animos  hominum  illa  queandos  praepa- 
rat,  ne  caveri  aut  vitari  possit  quadam  similitu- 
dine  veritath  intexat.  Error  enim  quando  mani- 
festius  agnoscitur,  tanto  citius  reprobatur.  Oc- 
cultus  autem  dum  foris  speciem  veritatis  erexit, 
intus  venenum  falsitatis  infundit.  Talia  suntista 

B  non  sapientiae,  aed  dementias  humanae  studia  qui~ 
bus  imprudentes  et  stulti  tam  inutili  quam  per- 
tinaci  labore  naturas  rerum  inquiriint,  Aucto- 
rem  vero  suum,  et  naturarum  simul  omnium  ar- 
tificem  ignorant,  et  tamen  quaerere  negligunt, 
quasi  aine  Deo  aut  veritas  possit  inveniri  aut  fe- 
licitas  po88ideri.  Et  ut  apertius  adhuc  agnos- 
cas  quam  infructuosa,  imo  quam  perniciosa  sint 
studia  haec,  animos  non  solum  ad  cognoscendam 
veritatem  nonilluminant,  sedne  veritatem  agnos- 
cere  posaint,  prorsus  excaecant.  Hapiuntenimcor 
hominis  et  quodammodoextra  semetipsum  abdu- 
cunt,  ut  dum  ad  alia,  quae  ad  rem  non  pertinent, 
conaideranda  trahitur,  ad  circomspectionem  sui 
minime  revertatur.  Sic  solent  aves  capi,  quibus 

q  in  tenebris  terrae  noctis  hinc  quod  intucantur  lu- 
men  ostenditur,  hinc  quo  capiantur  laquensprae- 
paratur.  Quid  ergo  prodest  homini,  si  rerum  om- 
nium  naturam  subtibiliter  investiget,  efficaciter 
comprehendat ;  ipse  autem  unde  venerit,  aut  quo 
post  hanc  vitam  iturus  sit  non  consideret,  nec 
intelligat  ?  Quid  enim  est  ista  vita  mortalis,  nisi 
via  quaedam  Transeuntes  enim  sumus,  et  ea  quse 
inhocmundosuntquasi  a  latere  transeundo  cons- 
picimus.  Quid  ergo,  si  nova  aliqua  et  ignota  no- 
bis  transeuntes  cernimus,  nunquidadinquirenda 
ea  aut  subsistere,  aut  ab  itinere  nostro  declinare 
debemus  ?  Hoc  faciunt  isti  quos  tu  vides,  qui 
quasi  stulti  viatores,  propositivi  obliti  sunt,  et  ad 
inquirenda    h«c,  quae    vident  ignota,  quasi  in 

jy  via  consederunt.  Jamque  usu  et  assiduitate  hujus 
vanitatis  adeo  a  semetipsis  exsulant,  ut  nec  in 
via  se  esse  meminerint.  nec  patriam  requirant.  I. 
Si  sic  est,  ut  dicis,  omnibus  aliis  istos  miserabi- 
liores  judico,  quorum  vitatanto  errore  involvitur, 
ut  non  solum  alii,  verum  etiamipsi  in  studiosuo 
decipiantur.  D.  Prorsus  sic  esse  et  conversatio 
eorum  probat,  et  finis  demonstrat.  Gonversatio 
quidem,  qua  nihil  turpius,  finis  vero,  quo  nihil 
infelicius  esse  potest,  ut  morientes  spem  salutis 
non  habeant,  qui  viventes  per  iter  virtutis  ince- 
dere  nolebant.  I.  Vere  fateor  quod  omnino  inep- 
tum  est  illum  sapientem  dicere,  qui  quamlibet  ab 
alia  oculum  habeat  apertum,  suum  tamen  inte- 
ritum  aut  praevidere  nequeat,  aut  cavere  detrec- 
tet.  Quod  autem  ejusmodi  homines  nec  cautelam. 
instantium,  tkfcfc  ^TrovtoB&ss&>  \$&r»x&.  \«^- 


711 


HUGONIS  DK  S.  VICTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


rorum,  lubrica  eorum  vita  et  dissoluta  conversa-  A  minum  ?  I.  Video  plane  quod  et  hoc  vai 
tio,  neo  non  et  infamesgressus  satis  demonstrant.      vanitas,  vanitatum  est. 
D.  Quid  ergo,  tibi  videtur,  quale  est  hoc  opus  ho* 


LIBER  SECUNDUS. 


Longum  est  per  singula  vanitatem  hujus  mun- 
di  demonstrare.  Scias  tamen  quod  ex  ietis  omni- 
bus  quaB  vides  nihil  permanens  est  (Eccle.  n),  sed 
transeunt  universa,  et  revertuntur  illucunde 
orta  sunt.  Omnia  sicut  initium,  ita  habent  et  fl- 
nem,  aed  dissimiliter  cumint,  et  non  seque  per- 
veniunt.  Alia  recens  orta  sunt,  alia  jam  olim  oc- 
ciderunt,  alia  inter  medium  pertranseunt,  alia  or- 
tis  nascentia  succedunt,  simui  tamen  omnia  de- 
fluunt,  et  ad  unum  locum  tendunt.  O  magnum 
flumen,  quo  raperis?Parvu8  est  ortus  tuus,  de 
fonte  exiguo  manas,  de  vena  modica  erumpis. 
Curris  et  crescis,  deecendis  et  absorberis.  Curris, 
sed  deoreum ;  crescis,  sed  ad  interitum :  venis,et 
prateris,  sed  effluis,  sed  absorberis.  O  vena  qu» 
non  deficis,o  cursus  qui  non  requiescis,  o  vorago 
qu»  non  repleris!  Quantum  vanitas  subjicit! 
Quantum  mortalitas  trahit,  tantum  insanabilis 
mors  deglutit !  Nec  illa  edere,  nec  ista  trahere, 
neque  haecunquam  cesaatabsorbere.  Semperpro- 
sentia  tran8eunt,semperfutura  succedunt,et  quia 
continuus  est  successus,  perpetuus  status  eesepu- 
tatur.  Sunt  enim  oculi  mortalium  depressi,  etcur- 
sum  universorum  nonrespiciunt,atquein  exiguis 
rerum  particulis  defixi,  quid  agatur  in  toto  non 
attendunt.  Brevisest  etiam  vita  hominis  super  ter- 
ram,  et  dies  ejus  in  certa  sorte  percurrunt.  Mens 
vero  tenebris  suis  obvoluta  nonmultum  valet  aut 
futura  prospicere,  aut  proterita  meminisse.Cum- 
que  solum  iis,  qu®  coram  poeita  sint,  occupata 
tenetur,  innovatio  prosentium  aufert  ei  proteri- 
torum  memoriam.  Hinc  est  quod  homines  cum 
de  mutabilitate  rerum  aliquid  audiunt,  continuo 
stupent  et  admirantur  quasi  novum  aliquid  acci- 
derit,  quia  profecto  hoc  sermo  loquentis  impro- 
vidis  mentibus  novum  ingerit,  quod  in  rerum 
cursu  jam  olim  vetus  fuit.  Sic  ergo  mutabilitas 
rerum  prosentium  semper  vetus  est,  semperque 
nova.  Vetus  iis,qui  pridem  illam  experimentovel 
ratione  dedicerunt,nova  iis,qui  nunc  primumvel 
experimento  excitati,  vel  doctrina  admoniti  iUam 
cognoscere  incipiunt.  Sed  et  futuris  posteriorerit 
ista  cognitio,  quia  ii  quoque,  qui  post  nos  futuri 
sunt  non  mox  ut  mundo  uti  cceperint,  nisi  post 
longa  experimenta  istam  mutabilitatis  ejus  co- 
gnitionem  habebunt.  Respiceergo  hunc  mundum 
miserum,  et  magis  miseros  qui  diligunt  eum.  Iste 
est,  quem  putavimus  aliquando  nobis  esse  ami- 
cum,  in  quo  nobis  tempora  longa  promissimus, 
vitam  quietam,  tranquillam  pacem,  felicitatem 


perpetuam.  Iste  est,  cujus  pulchritudinei 
mus,  cujus  speciem  laudavimus,  cujus  j 
tatem  concupivimus,  cujus  gloriam  dea 
mus,  cuju8  gaudium  amplexi  sumus.  Cei 
nunc  quam  sint  vana  haec  omnia,et  nunq 

B  pientibus^autvirtutisamatoribus  appetei 
enimsuntpatres  nostriTUbi  sunt  illidivit 
tente8,quos  olim  in  hujus  mundi  gioriae 
dimu8?Ubi  postremo  sunt  omnes,de  quor 
citia  et  familiaritate  prosumebamus  ?  E< 
sierunt  universi  ante  nos,  et  nos  soli  re 
sumus  post  eo8.  Cogitemus  nunc  saeculi 
proteritorum  temporum,  quando  cum  ! 
mus,  et  quae  futura  adhuc  fuerant  nesd 
quando  unum  nobis  cum  illis  erat  pro] 
una  voluntas,  unum  desiderium,una  mai 
dilectio,  unus  amor  vit»,  una  mortis  exs] 
Modo  sublati  sunt  illi  a  nobis,  et  quasi 
rentes  citius  hinc  exierunt,  ubi  erant  exi 
citius  illuc  pervenerunt,  ubi  sunt  cives.  1 

C  tur  si  illos  prosentes  vere  dileximus,  nui 
rum  ab8entia  amoremnostrum  comprobe 
quamur  desiderio  ubi  illi  sunt,  et  citiua 
pervenire,  simulque  cum  eis  esse  desid 
Infidele8  pariter,  et  inconstantes  esse  oo: 
mur,  si  propter  amorem  prosentium  prj 
lectionis  obliviscimur.  O  ssBCulum  antiqu 
est?  Olimenimdum  eras  dilexi  te  et  mod 
cum  non  es  diligo  te,  neque  unquam  t 
tuus  amorem  tui  minuere  potuit  apud  m 
do  eras  dilexi  te,utpermaneres  modoaute 
do  non  es,  diligo  te,  non  tamen  volo  ut 
verfaris  ad  me.  Miror  ipse  desiderium  n 
affectum  meum  convenio,nec  comprehen 
ergo  diligo  in  te  si  nolo  ut  subsistas,  nec 

D  redea8?  Quis  est  affectus  iste  tam  extran 
inauditus,  ubi  res  diligitur,  et  prosentia  > 
amatur  ?  Quis  explicet  cordi  meo  qua3  sit 
lectio  f  Scio  quidem  quod  diligo  te,  nequ 
volo  ut  revertaria  ad  me.  Et  ideo  fortassi 
redire  te  nolo,quia  ibi  potius  ubi  tu  es  te 
se  desiderio.  Olim  ergo  perverse  dilexi 
ubi  ego  sum,  te  ut  mecum  transires  esa 
nunc  consideratius  diligo  te,  quia  ibi  tec 
vo!o,ubi  semper  subsistas.  Ego  in  exsilio 
in  patria  es,  et  idcirco  de  te  cogitare  ni 
fa8tidio,quia  per  memoriam  et  recordatio 
quodammodo  mente  ad  patriam  recurro. 
dulce  est  in  terra  aliena  proteritorum  mei 
Non  saturatur  mens  detiderio,  sequitur  ] 


713 


DB  VANITATE  MUNQI  UBB&  8BCUNDUS. 


714 


torum  8emitam,  videt  intus  viam  qua  transeat,  A  tractione,  quae  deorsum  est,  tantoque  magis,  ut 


videt  finem  quo  tendat,  videt  locum  quo  perve- 
niat,  videt  portum  ubi  requiescat.  I.  Sicut  olim 
cum  mundum  istum  existimavi  stabilem,  species 
ejus  me  accendebat  ad  amorem  praesentium  ;  ita 
nunc  mirum  in  modum  ejus  mutabilitas  me  pro- 
vocat  ad  desiderium  futurorum.  Rapioraffectuet 
trahor  desiderio  quo  currunt  omnia,  etiam  nunc 
in  rebus  hoc  ipsum,  quod  transeunt,  diligo,  quia 
ex  ipsa  mutatione,  et  exemplo  universorum  ad 
transeundum  hinc  amplius  inardesco.  Videntur 
mihi  in  quodam  procinctu  esse  unlversa  et  totius 
naturse  quasi  clamor  exhortationis  aures  meas 
pulsat  simul  currentium,utad  finem  suum  cuncta 
perveniant. 


dictum  est,  in  unum  colligitur,quanto  magia  sur- 
sum  elevatur,  donec  adveram  etunicam  (quaeest 
apud  Deum)  immutabilitatem  perveniat,  ubi 
vicissitudine,  requiescat.  I.  Quia  prius  de  diluvio 
mentionem  feceras,  videtur  mihi  quasi  nunc  con- 
sequenter  quamdam  specialis  arca3  formam  in 
corde  humanoeffingas.  Sanemihi  diUgentiuscon- 
sideranti  admirabilis  apparet  f abrica  iata,et  quam- 
visadhuc  nenciam  propter  quid  ad  illam  sermonem 
diverteris,  existimo  tamen  magnum  aliquid  esse, 
quod  demonstrare  conaris.  Tria  siquidem  propo- 
nis  mihi  hactenus  tam  incognita  quam  inaudita, 
nunc  autem  tam  insolita  quam  admiranda.  Pri- 
mum  est  universus  mundus  iste  cum  omnibus 


D.  Ergo  cognoscia  omnia,  quae  in  hoc  mundo  B  quae  in  eo  sunt  in  modum  decurrentium  aquarum 


sunt  caduca,  esse  transitoria  ?  I.  Resipsaprobat, 
etiam  si  ego  non  cognoverim.  D.  Quid  ergo  illis 
erit,  qui  in  istis  confidunt  ?  I.  Quid  nisi  ut  ina- 
nes  et  vacui  remaneant  cum  pertransierint  ipsa 
quae  diligunt?  D.  Bonum  est  ergo  fugere  hinc,et 
certiorem  mansionem  quserere.  I.  Nihil  melius, 
sed  qu8B80  te,  edoce  me  quo  extra  mundum  ibi- 
mus,  ut  cunctis  quae  in  mundo  sunt  transeunti- 
bus,  nos  stabiles  permanere  possimus  ?  D.  Inte- 
rim  considera  mundum  hunc  universum,  propter 
mutabilitatem  rerum  omnium  quasi  diluvium 
quoddam  decurrentium  aquarum.  I.  Video  plane 
nihil  esse  stabile,  sed  omnia  ire  in  prsecep?.  D. 
Deinde  cogita  amatores  hujusmundi  quasi  quos- 


praBterfluens,  cujus  inundationes,  et  motus  mu- 
tabilitatis  sivo  diluvio  omnia  occupanti,  sive  ma- 
ri  magno  comparemus,  res  ipsa  simillima  est.Se- 
cundum  est  cor  humanum  ab  his  transitoriis  et 
mutabilibu8  se  erigens,  et  paulatim  colJigens  se 
in  unum  ut  ubi  mutabilibus  proximum  est,  ibi 
quasi  arca  deorsum  infundo  latum  appareat,coa- 
dunatur  autem,  et  quodammodo  in  unum  colli- 
gatur,  ubi  magis  aeternis  et  immutabilibus  ap- 
propinquat.  Deinde  in  supremo  et  tertio  loco 
Deum  constituis,  ut  arcam  cordis  humani  deor- 
sum  huic  fluctuanti  salo  insidentem,  et  quasi  gu- 
bernator  dirigat,  et  quasi  anchorateneat,etquasi 
portus  excipiat.  Video  itaquehaec  tria  imo  quasi  di- 


dam  naufragos  qui  mersiin  hujus  salis  profundo  q  luvium  quoddam,  mundum  istum  inmedio  quasi 


deorsum  rapiuntur.  I.  Nihil  convenientius  dici 
potest,  sic  sunt  omnes,  qui  transitoria  diligunt, 
cum  ii8,quibu8  inhaerent  defluunt.D.  Puto  autem 
te  non  ambigere  quin  apud  Deum  nihil  psetereat, 
sed  omnia  immutabili  aeternitate  subsistant.  I. 
Nemo  estquiambigat.Decontemplare  ergoDeum 
quasi  sursum  in  summo,  mundum  autem  hunc 
deorsum  in  imo.  lilum  in  eodem  semper  aeterni- 
tatis  8U83  statu  consistere,  hunc  autem  cursu  mu- 
tabilitatis  suae  semper  fluere  atqueinstabilem  esse. 
I.  Manifesta  res  est,  prosequere  incoeptum  tuum. 
D.  Deinde  considera  humanum  animum  quasi  in 
quodam  medio  collocatum,  qui  quadam  conditio- 
nis  suae  excellentia,  et  huic,  quae  deorsum  est, 


arcam  quamdam,  cor  humanum  in  supremo  qua- 
si  gubernatorem  Deum.  Porro  arca  hsec  non  80- 
lum  novitate,  sed  magnitudine  quoque  me  ad 
stuporem  excitat,  quam  tantae  immensitatis  esse 
conspiscio,  ut  et  deorsum  fundus  ejus  aquis  hu- 
jus  diluvii  insideat,  et  cacumen  ejus  sursum  us- 
que  ad  Deum  pertingat.  Verum  haec  qui  ad  pro- 
positum  nostri  sermonis  pertineant,quamvis  sine 
causa  te  ea  commemorasse  non  existimo,  scire  ta- 
men  pleniusconcupisco.  D.  Recolis  quid  primum 
tibi  persuadere  cceperim  ?  I.  Recolo ;  dixistienim 
mundum  istum  fugiendum  esse,  et  quod  spes  in 
eo  habenda  non  sit.Proptereaquodnlhilomnium, 
quae  in  eo  sunt,  diu  subsistere  ac  permanere  pos- 


mutabilitati  supereminat,  et  ad  illam,  quaB   sur-  D  sit.  Quod  cum  manifesta  et  irrefragabiU  veritate 


sum  est  apud  Deum  verum,  immubiUtatem  nec- 
dum  pertingat.  I.  Pulchra  est,  et  admodum  pla- 
cet  dispositio  ista.  D.  Si  autem  animus  his, 
quae  deorsum  transeunt,  se  per  cupiditatem 
immerserit,  statim  per  infinitas  distractiones  ra- 
pitur,  et  a  semetipso  quodammodo  divisus  dissi- 
patur.  I.  Perquam  periculosa  est  ista  distractio. 
At  scire  veUm  utrum  quisquam  ita  late  dispersus 
rursus  coUigi  possit.  D.  Potest  omnino  si  se  ite- 
rum  erexerit,  et  haec  infima  excutiens,  rursus  es- 
se  secum  didicerit.  Tanto  denique  ampUus  quis- 
que  animo  in  unum  coUigitur,  quanto  magis  ima 
deserens  cogitatione  et  desiderio  sursum  elevatur, 
donec  tandem  omnino  immutabiUs  sit,  cum  ad 
illam  unam,  et  summam  immutabiUtatem  perve- 
nerit.  Ascendit  ergo  animus  ab  hac  infinita  dis- 


mihi  comprobas8es,  coepi  ego  quoque  hoc  vehe- 
menter  velle,  et  quomodo  hinc  fugiendum  esset 
nuUa  potui  ratione  invenire.  Deinde  tu  quaedam 
inducere  coepisti,  utrum  ad  demonstrandum  hoc 
nescio,  ubi  distinctione  quadam  pulchra  satis  et 
artificiosa  mundum  hunc  quasi  diluvium  quod- 
dam  in  imo,  cor  humanum  quasi  arcam  quamdam 
in  medio,  Deum  vero  quasi  gubernatorem  cons- 
tituisti  in  supremo.  D.  Profecto  haec  idcirco  ad- 
duxi,ut  tibi  pericUtanti  viam  salutis  ostenderem, 
et  quaai  vere  naufrago  vel  in  dUuvio  arcam,  vel 
in  mari  navem  praepararem.  Gum  enim  in  medio 
fluctuantis  hujus  saU  profundo  jacteris,quomodo 
putas  aut  periculum  evadere,  aut  ad  portum  per- 
perpetuo  aine  omni  immutabiUtatis  venire 
poteris,  nisi  hujus  saiutarU  ligpi  <jfc^&fcfc%x- 


715 


HUGONIS  DB  ft.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


716 


cam,  sive  navem  nomines)  adminiculo  transve- 
haris?  I.  NovaBistae  similitudines  tuae  in  novum 
ambiguitatem  me  pertrahunt.Si  enim  totus  mun- 
dus  mare  vel  diluvium  est,  quem  locum  extra 
mundum  navigabimus,  ubi  tranquillam  et  stabi- 
lem  mansionem  inveniamus  ?  Praeterea  si  cor  ho- 
minis  arca,  et  navis  est,  qua  ratione  homo  vel 
intrare  cor  suum,  vel  cum  corde  suo  mun- 
dum  iransnavigare  potest  ?  Postremo  cum  Deus, 
quem  tu  portum  esse  dixisti,  sursum  sit,  qua- 
lis  erit  cursus  iste,  ubi  more  insolito  et  inau- 
aito  et  iter  navis  sursum  dirigitur,  et  navigans 
a  semetipso  portatur?  D.  Quando  mentis  ocu- 
lum  ad  invisibilia  erigere  volumus,  similitu- 
dines  visibilium  rerum  quasi  quaedam  cogni- 
tionis  vestigia  respicere  debemus.  In  spiritua- 
libus  ergo,  et  invisibilibus  cum  aliquid  supre- 
mum,  dicitur  non  quasi  localitersupra  culmen  aut 
verticem  cceli  constitutum,  sed  intimum  omnium 
significatur.  Ascendere  ergo  ad  Deum  hoc  estin- 
trare  ad  semetipbum,  et  non  solum  ad  se  intrare, 
sed  ineffabili  quodammodo  in  intimis  etiam  seip- 
sum  transire.  Qui  ergo  seipsum,  ut  itadicam,  in- 
terius  intrans  et  intrinsecus  penetrans  transcen- 
dit,  ille  veraciter  ad  Deum  ascendit.  Quando  au- 
tem  homo  per  sensus  caruis  ad  visibilia  ista,quae 
transitoria  sunt  et  caduca,  concupiscendo  exit, 
tunc  nimirum  a  dignitate  conditionis  suae  quasi 
ad  infima  quaedam  et  abjeeta  descendit.  Quod  er- 
go  intimum  est,hoc  est  proximum,et  supremum, 
et  aeternum ;  et  quod  extremum  est,  hoc  est  infi- 
mum,  et  longinquum,ettransitorium.  Ab  extremo 
itaque  redireadintimum,hoce8t  abimoascendere 
ad  supremum,  atque  a  dispersione  conf usionis  et 
mutabilitatis  colligi  in  idipsum.  Quia  vero  mun- 
dum  hunc  extra  nos,  Deum  autem  intra  nos 
688e  cognoscimus,  ob  hoc  a  mundo,  ad  Deum  re- 
vertentes,  et  quasi  ab  imo  sursum  ascendentes 
per  nos  metipsos  transire  debemus.  Sicque  ipsi 
quodammodointerunda8  nos  transvehimu8,quan- 
do  ab  iis  quae  foris  mutabilia  8unt,ad  nos  ingres- 
si  8tabilitatem  invenimus.  I.  O  arcam  salutarem, 
o  portum  felicem !  Beatus  qui  hoc  tempestuosum 
salum  illassus  potest  evadere,  et  ad  illam  unicae 
quietis  tranquillitatem  pervenire.  Optarem  in  il- 
lam  ingredi,  optarem  in  illa  in  salvari,  optarem 
illa  perduci  doce  ergo,  obsecro,  quomodo  quis- 
que  cordis  sui  arcam  intrare  debeat,  et  cum  in 
illa  fuerit,  quid  agendo,  periculum  evadere,  et  ad 
portum  optatae  quietis  possit  pervenire.  D.  Quia 
semel  rerum  similitudines  in  loquendo  suscepi- 
mus,  justum  est,  ut  in  decursu  nostri  sermonis 
prout  res  postulat  deinceps  eas  teneamus.  Mun- 
dus  diluvium  est,  cor  autem  hominis,si  per  amo- 
rem  mundanorum  se  deorsum  inclinat,  naufra- 
gatur  inter  fiuctus  saeculi,  et  mutabilibusadmis- 
tum  inter  labentia  fluit  geminoque  salutis  peri- 
culo  et  per  affectum  infimorum  profunde  mergi- 
tur,et  per  occupationem  plurimorum  late  dissipa- 
tur.  Si  vero  rursum  se  ab  amore  praesentium  per 
desiderium  erexerit  aeternorum,  acperconsidera- 
tionem  propriam  oogitationessuas  adsemetipsum 


A  collegerit,  jam  quodammado  fluctibus  rerum  su- 
perenatat,  et  cuncta  transitoria  quasi  subterla- 
bentia  calcat,  atque  in  eo  quod  se  paulatim  per 
gradus  virtutum,  magissemper  ad  magis  sursum 
erigitetin  unum  colligit,  quamdam  arcaeformam 
spiritualiter  in  se  expressam  repraesentat. 

Quaedam  ergo  cordasursum  sunt,  quaedamse- 
metipsa  deorsum  demerserunt.  Deorsum  suntilla 
corda  quae  configurantur  huic  saeculo,sursum  ve- 
ro  sunt  illa,  quae  conversationem  suam  ha- 
bent  incoelo.  Deorsum  sunt,quae  terrena  sapiunt, 
8ur8um  sunt  quae  jugiter  meditantur  coelestia; 
8ecundum  id  ergo  cui  per  amorem  conjungitur, 
cor  hominis  sursum  ac  deorsum  esse  judicatur. 
Et  recteextra  semetipsum  esse  dicitur,quando  ad 

B  exteriora  et  transitoria  haec  exspectenda  dilabi- 
tur.  Tunc  autem  ad  semetipsum  revertiturquan- 
do  ea  quae  ad  suam  salutem  pertinent,  meditatur. 
Sunt  ergo  quaedam  quae  amando  et  cogitando  cor 
hominis  deoraum  premitur,  scissumque  per  va- 
ria  dissipatur  etsuntiterum  quaedam,qu8Baman- 
do  et  meditando  sursum  elevatur,  et  ad  semetip- 
sum  colligitur.Propter  quod  oportet  nos  omnium 
rerum  speciem  in  duo  dividere,  et  in  altera  parte 
opera  conditionis,  in  altera  vero  opera  restaura- 
tionis  collocare.  Et  ut  breviter  distinctionem  ho- 
rum  signemus,  opera  conditionis  sunt  elementa 
mundi  hujus  quas  facta  sunt,  ut  stanti  homini 
servirent.  Opera  restaurationis  sunt  sacramenta 
incarnationis  Verbi,quao  ad  remedium  data  sunt, 

q  ut  lapsum  erigerent.  Haec  duo  opera  tantum  dif- 
ferenti  tempore  facta  sunt,  quantum  dignitate  se 
praecedunt.  Opera  enim  conditionis  quasi  exi- 
guum  aliquid  divinae  virtutis  indicium  brevi  in 
principio  mundi  tempore,  hoc  est  sex  diebusper- 
fecta  sunt.  Opera  vero  restaurationis  a  principio 
saeculi  usquead  finem  non  nisi  sex  aetatum  emen- 
so  spatio  quasi  eximia  quaedam  majestatis  et  di- 
vinitatis  insignia  perfici  autconsummaripossunt. 
Opera  ergo  conditionis  ad  tempus  data,  post  in 
servitutem  facta  sunt.  Opera  vero  restaurationis 
in  perpetuum  data  sunt  ad  salutem.  Propter 
quod  electi  opera  restaurationis  magis  diligunt, 
reprobi  autem  opera  conditionis  operibus  restau- 
rationis  anteponunt.  Reprobi  visibilibus  inhae- 
rendo  cum  transeuntibus  defluunt,  electi  vero  vi- 
sibilia,  et  transitoria  contemnendo  ad  aeterna 
conscendunt.Illi  per  visibilia  ab  invisibilibus  cor- 
runt.Isti  a  visibilibus  ad  invisibilia  ascendunt.De 
operibus  ergo  conditionis  subter  defluentibus 
electi  quasi  de  quodam  naufragio  emergunt,  et 
per  opera  restaurationis,  id  est  sacramenta  salu- 
tis  8uae  8ubvecti  quasi  in  quadam  salutari  arca 
mergi  amplius  omnino  non  possunt.  Quia  igitur 
homo  opera  conditionis  perverse  amando  disper- 
8U8  fuerat,etperopera  restaurationis  colligendus 
erat,  ipsa  quidem  restaurationis  opera  sic  facta 
sunt,  ut  et  multa  quidem  essent,  non  tamen  in- 
finita,  quatenus  cor  hominis  verae  adhuc  stabila- 
tatis  impatien8,et  varietate  reficerent  et  paucitate 
in  unum  congregarent.  Et  sicut  prius  homo  per 
vi8ibilia  a  contemplatione  Dei  ceciderat,  ita  nunc 


D 


717 


DE  VANITATE  MUNDI  LIBER  gECUNDTO. 


718 


per  visibiUa  Dei  opera  admonitus  ad  ipsum  ite-  A  in  multitudine  misericordiseejus  TD.Quia  multa 


rum  contemplandum  resurgere  consuescat.  Quia 
rursum  ipsa  restaurationis  opera  quaedam  per  ho- 
mines  qusedam  per  angelos,  quaedam  per  seme- 
tipsum  operatus  est  Deus,  cum  de  operibus  homi- 
num  ad  opera  angelorum,  et  iterum  de  operibus 
angelorum  adopera  Dei  con templenda  transimus, 
quasi  de  prima  mansione  ad  secundam,  et  de  se- 
cunda  ad  tertiam  mansionem  in  spirituali  arca 
ascendimu8,  et  tandem  ipsum  supreraum,  in  quo 
arca  consummatur,  cubitum  tangimus,  quando 
per  opera  Dei  ad  ejus  cognitionem  pervenimus. 
Arca  autem  in  longitudine  trecentorum  cubito- 
rum  porrigitur,quia,sicut  dictum  est,  «  opera  res- 
taurationis  nostrae  a  principio  mundi  usque  ad 


est  miseria  nostra,idcircomultitudo  misericordi» 
nobis  est  necessaria.  Quoties  enim  mens  ad  seme- 
tipsam  redire,  suosque  affectus  et  cogitationes 
pariter  ad  secretum  internae  contemplationis  re- 
trahere  nititur,  tot  obsistentes  aditum  ei  ingre- 
dienti  praecludunt,  quot  vitae  veteris  desideriaad 
priscae  consuetudinis  discursus,  erroresque  ip- 
sam  retrahendo  stabilem  esse  non  sinut.  Sed  ex- 
petenda  est  atque  imploranda  divina  misericor- 
dia,quaenos  promoveat  quoties  ab  ingressu  quie- 
tis  intimae  nostra  miseria  nos  retardat.  I.  Ecce 
ingredimur  in  domum  Domini  quandiu  permane- 
bimus  in  ea  ?  D.  Donec  transeat  iniquitas,  donec 
cessent  aquse  diluvii,  in  arca  nos  esse  oportet, 


finem  per  tria  tempora,  naturae,  legis  et  gratiae,  B  postea  securi  exibimus,  quia  finito  hoc  saeculo 


quasi  per  tree  centenarios  extenditur.  >  Latitudo 
autem  ejusin  quinquaginta  cubitos,et  altitudo  in 
triginta  definitur,  quia  omnis  multitudo  fldelium, 
in  quibus  et  propter  quos  haec  facta  sunt,per  sep- 
ties  septem,  id  est  quadraginta  novem  uno  adjec- 
to  capite  Ghristo  exprimitur,  et  omnis  summa 
gestorum,  quae  a  principio  Deus  fecit  propter  ho- 
minem,  in  triginta  voluminibus  divinae  paginae 
continetur.  Docebo  ergo  te  quid  facias.  Galca  et 
contemne  caduca  et  transitoria,  et  ecce  de  dilu- 
vio  emersisti.  Gonsidera  jugiter  et  meditare  repa- 
rationi8  tuee  sacramenta  et  divinae  pietatis  tibi 
impensa  beneficia,  et  in  arcam  intrasti.  Quando 
autem  cogitationem  tuam  ab  exordio  mundi  us- 


non  erit  amplius  quod  timendum  sit,  quando  nec 
mundus  foris  caducum,  nec  homo  intus  corrup- 
tum  aliquid  habebit.  I.  Et  postquam  ingressu 
f uerimus  in  domum  Domini,  quid  ibi  faciemus  ? 
D.  Erimus  in  pace  perpetua  et  jucunditate.  Om- 
nes  enim  qui  ibi  manent,  non  laborant  neque 
solliciti  sunt,  quia  nec  indigentia  iUic  est  prse- 
sentium,  nec  timor  futurorum.  I.  Quid  ergo  fa- 
ciemus  ibi,  si  non  laborabimus  ?  D.  Unum  eet 
ibi  omnium  contemplari  mirabilia  Dei,  et  lauda- 
re  eum  in  operibus  suis.  Et  si  onerosum  tibi  non 
esset,  unum  exemplum  proponerem,  in  quo  que- 
madmodum  in  illo  interiori  cordis  habitaculo 
conversari  debeas ,  patenter  demonstrarem.  I. 


que  ad  finem  saecuU  in  contemplationem  mirabi-  q  Imo  vero  hoc  vehementer  expeto,  nec  onerosum 


lium  Dei  ducis,  et  quid  propter  nostram  salutem 
vel  sub  scripta,  vel  sub  naturali  lege,  vel  sub 
scripta,  vel  tandem  sub  gratia  operatus  sit  per- 
pendis,  quasi  trecentorum  cubitorum  longitudi- 
nem  in  corde  tuo  metiris.  Quando  autem  univer- 
sitatem  fidalium  consideras,  quasi  in  mensuram 
quinquaginta  cubitorum  cor  tuum  dilatas.  Quan- 
do  vero  scientiam  divinae  Scripturae  studio  et  as- 
siduitate  comprehendis,  in  altitudinem  trigmta 
cubitorum  cor  tuum  erigis.  Longitudo  igitur  ar- 
cae  in  tempore  est,  latitudo  in  multitudine,  alti- 
tudo  in  operum  quantitate.  Sive  etiam  longitudo 
coneiderari  potest  in  gestis,  hoc  est  hisiora,  lati- 
tudo  in  sacramentis,  hoc  est  allegoria,  altitudo 


ullatenus  esse  poterit,  quod  des  derantem  anl- 
mum  ad  effectum  desiderii  sui  perducit.  D.  Hahi- 
taculum  illud  interius,  quod  propter  varias  re- 
rum  8imilitudines,nunc  arcam,  nunc  domum  ap- 
pellare  solemus,  quasi  domus  est  divitis  patrisfa- 
milias,  animus  autem  quasi  nlius  delicatus,  qui 
in  jdomo  patris  sui  tantum  delicate  nutritur, 
quantum,  tenere  diligitur.  Gonsiderimus  ergo 
quomodo  vivat  parvulus  in  domo  patris  sui,quia 
in  domo  Dei  opportet,  et  nos  taliter  conversari. 
Ipse  namque  dicit :  Nisi  efflciamini  sicutpar- 
vulus  iste,  non  intrabitis  in  regnum  caelorum 
(Matth.  xxvint.  Quid  ergo  parvulus  facit  ?  D. 
Non  est  soUlicitu8,  nec  concupiscit,  ludo  simpU- 


in  virtutibus,  hoc  est,  tropologia,  ut  in  his  fini-  n  ci,  et  innocenti  exercet  se,  in  tantum  domestica 


bus  concludatur  omnis  Scriptura  divina.  De  his 
scriptionibu8  in  aiio  quodam  libro,  quem  De  ar» 
ca  compo8uimu8,  plura  diximus,  quae  omnia  hic 
recapitulare  non  oportet.Hoc  autem  solum  restat 
ut  intremus  in  hoc  salutare  habitaculum,  quate- 
nus  et  mala  ista  quse  foris  sunt  effugere  et  delec- 
tationes  illas  dulcedinis  Dei,  quas  ipse  abscondit 
diUgentibus  se,  intus  valeamus  invenire.  Ha^cest 
enim  domus  Dei  et  ceUa  vinaria,  quo  rex  spon- 
sam  suam  introduxit,  ut  ordinaret  in  ea  charita- 
tem  suam  (Cant.  i),  quam  ai  semel  ingressi  fue- 
rimus,  poterimus,  Deo  juvante,  tam  facUe  in  Ula 
jucunditate  universa  mundi  hujus  oblectamenta 
deapicere  quam  in  Ula  securi  adveraa  non  timere. 
I.  Quomodo  intrabimus  in  domum  Domini? 
D.  In  multitudine  misericordi»  ejus.  I.  Quid  est 


diUgit,  ut  ad  regnum  etiam  translatus  magis  an- 
tiqua  requirat,  et  soUtis  interesse  desideret.  Go- 
gnoscit  po8se88ionem  patris  sui,  nunc  in  campo 
nunc  in  horto,  nunc  in  pomeriis,  nunc  in  pratis, 
nunc  ad  fontes,  nunc  ad  vineas  discurrit  singuUs 
anni  temporibus,  proprias  delectationes  habet.  In 
verearantes  et  seminantes  sequitur,in  aestateme- 
tentes  et  in  antumno  vindemiantes  comitatur. 
Ubique  pastum,  ubique  jocum,  ubique  refectio- 
nem,  ubique  delectationem  invenit,  et  prater  U- 
las  quotidianas  et  domesticas  epulas,  quibus  do- 
mi  pascitur,  etiam  foris  cibariis  servorum  non- 
nunquam  degustatis  ad  priores  deUcias  renova- 
tur.  Gaudet  noveUos  fructus  decerpere,  et  spicas 
etimmaturis  adhuc  granis  igne  tostas  oonfricare 
betroe  maturesoeutes  eli^r^%^^^x^x^5^ 


«9 


HUGONIS  DB  8.  VICTOBK  QPP.  PARg  H.  —  DOQMATICA. 


790 


explorare,  ei  vel  ova,  vel  pullos  inventos  cum 
maguo  gaudio  et  tripudio  domum  deportare,  et 
quasi  de  sua  venatione,  licet  tenui,  magis  quam 
de  alienis  copiis  refectionem  quaBrere.  Si  forte  co- 
gnoverit  patrem  suum  quoquam  iturum  sive  ad 
villam,  sive  ad  castellum,  sive  ad  nundinas,  sive 
ad  solemnitate8,  et  in  proximo  rediturum,  optat 
8imulire  ut  illa  nova,  et  insolita  videat,  ut  re- 
versus  possit  sodalibus  suis  narrare  quae  viderit, 
quis  cultus  homininum,  quis  situs  locorum,  quse 
magnitudo  urbum,  quae  celsitudo  domorum,'quae 
oopia  rerum  venalium,  quod  invenerit,  quod  eme- 
rit,  quod  attulerit.  Reversurus  ergo  libenter  exit, 
sed  si  quis  exilium,  unde  reditus  amplius  spera- 
ri  non  posset,  ire  eum  compelleret,  non  sine  ma- 
gno  gemitu  et  dolore  de  patria  domo  exiret.  Li- 
benter  ergo  exit,  ut  redeat,  videre  ea  quse  foris 
sunt,  aliquando  appetit  ut  vel  ditior  vel  recentior 
ad  sua  revertatur.  Mansionem  autem  perpetuam 
non  msi  in  domo  patris  sui,  et  cum  domesticis 
ejus,  inter  quos  natus,  et  cum  quibus  enutritus 
•st,  habere  desiderat,  cum  illis  vivere  et  inter  il- 
los  senescere,  ab  illis  optat  nec  in  morte  separa- 
ri,  ut  nec  moriens  deserat,  quos  vivos,  et  notos, 
et  charos  habebat.  Hanc  cupit  semper  habere  so- 
cietatem,  hanc  mansionem,  has  delicias,  hancju- 
cunditatem.  Nihil  ejttra  requirit,  nihil  amplius 
concupiscit.  Taliter  studeamus  conversari  in  do- 
mo  Domini,  et  inveniemus  pacem  pariter,  et  re- 
quiem,  et  jucunditatem.  Simus  simplices  aliena 
non  concupiscentes ,  delectationes  quas  nobis 
Deus  prseparavit,  quaein  domoejus  inveniuntur, 
magisquam  oblectamenta  mundi  hujus  amantes. 
In  eis  jugiter  exerceamus  cor  nostrum.  Laetifice- 
mus  animum  nostrum,  accendamus  affectum. 
abemus  ibi  fontes  lucidissimos.  Habemus  pra- 
ta  florida,  campos  planos  et  spatiosos,  vineas 
ubere8,  greges  fecundos,  messem  fertilem,  po- 
maria  fructifiera,  hortos  irriguos,  et  omnium 
deliciarum  ganera,  quae  mens  bene  potest  pe- 
tere  vel  felicitar  possidere.  I.  Dic,  oro  aperti- 
us,  qusenam  sint  hsec,  quse  recitasti,  oblecta- 
menia.  D.  Arbores  fructiferse  sunt  homines  justi 
bonorum  operum  exempla  nobis  ad  refectionem 
portantea,  fontes  sunt  sapientes,  campi  humiles, 
vinae  per  disciplinam  semetipsos  excolentes,  di- 
versis  virtutibus  quasi  horti,  et  prata  vernantes, 
messe  laboris  sui  alios  reficientes,  et  gregem  fi- 
delium  verbo,et  exemplo  alios  ad  fidem  trahendo, 
et  quasi  pariendo  multiplicantes.  Has  delicias  in 
domo  Dei  extrinsecus  habemus,  exceptis  illis  sin- 
gularibus  epulis,  quibus  mater  gratia  nos  intrin- 
secus  quotidie  saginat  et  reficit.  Ingrediamur  er- 
go  nuuc,  et  Dominus  dux  erit  nobis,  ut  dirigat 
gressus  nostros  in  semita  mandatorum  suorum, 
ut  recolente8  miserationes  ejus,  qusB  a  saeculo 
sunt,  in  ejus  amore  exerceamus  cor  noetrum,  et 
accendamu8  desiderium  (Psal.  gxviii).  Gum  au- 
tem  ingressi  fuerimus,  ego  ducam  te  pracedens 
per  omnia  a  prima  fronte  domus  usque  ad  inte- 
riora  peuetralium,  in  longum,  et  latum,  etaltum, 
universa  lustrabimus  csanacula,  et  tristega,  tan- 


A  dem  conscendemus  et  non  cessabimus  donec  ad 
solium  regis  perveniamus.  De  ambulabimus  per 
cuncta  opera  rettaurationis  nostrae  ab  exordio 
usque  ad  consummationem  saeculi  secundum  de- 
cursum  temporum,  eventus  rerum  et  facta  homi- 
num.  Gumque  intrinsecus  quae  sunt  contemplati 
fuerimus,  ego  aliquando  aperiam  fenestram  ar- 
cae,  et  alternatim  ea,  quae  foris  sunt,  respicientes 
in  aquis  hujus  diluvii  oculos  mentis  renovabi- 
mus.  Magis  enim  delectabile  erit  alternis  vicibus, 
nunc  ea,  quae  evasimus  quasi  de  quadam  statio- 
ne,  mala  prospicere  nunc  ea  quae  invenimus  et 
possidemus  bona  reductis  ad  interiora  oculis  oon- 
siderare.  I.  Arctius  ipsa  bona  amabimus,  si  vi- 
cissim  miseriae  quoque  et  periculi  semper  remi- 

B  nisci,  semper  moneri  studuerimus.  D.  Tuum  er- 
go  erit  ex  omnibus,  quse  vel  intrinsecus  vel  ex- 
trinsecus  videris  mirabilia,  quantum  volueris  et 
dignum  judicaveris  interrogare,  meum  autem 
erit  quantum  voluero  tuis  interrogationibus  res- 
pondere.  Introducam  autem  primum  te  in  par- 
tem  8uperiorem  domus,  hoc  est  in  frontem, 
quse  est  ad  orientem  ut  ingressus  noster  simul 
fiat  ab  initio  mundi,  et  ab  initio  saeculi.  Nam 
quia  longitudo  domustrecentorum  est  cubitorum, 
superior  frons  orientem  tangit,  inferiox  autem 
usque  ad  occidentem  pervenit.  Latus  vero  sinis- 
trum  ad  austrum  et  dextrum  ad  aquilonem  res- 
picit,  qui  divita  providentia  decursum  rerum  sic 
ordinavit,  ut  ea  quse  in  principio  sseculi  facta 

q  sunt,  in  oriente  quasi  in  principio  mundi  fierent, 
tandemque  decurrentibus  temporibus  ad  finem 
sseculi  rerum  summa  ad  occidentem  descenderet, 
hoc  est  ad  finem  mundi ;  ideo  primus  homo  pos- 
tquam  creatus  est,  positus  eet  in  paradiso ;  in 
plaga  orietali,  ut  inde  quasi  a  principio  mundi 
per  omnes  terras  profiueret  universa  propago  ge- 
neris  humani.  Deinde  caput  regnorum  primum 
in  oriente  apud  Assyrios  fuit,  novissimis  autem 
temporibus  ssaculi  ad  Romanos  in  occidente  posi 
tos  potestas  summa  descendit.  Incipientibus  er- 
go  nobis  ab  origine  rerum  omnium  et  per  opera 
restaurationissecundum  longitudinem  arcaedecur- 
rentibus  ad  finem  et  consummationem  universo- 
rum,  semita  strata  est  per  medium   saeculi,  ut 

D  transeuntibus  a  latere  hinc  inde  pateant  qua> 
cunque  sive  ad  aquilonem  sive  ad  austrum,  hoc 
est,  ad  dextram  et  sinistram  quasi  extra  arcam 
in  diluvio  fiant.  Spatiosa  quidem,  sed  non 
fastidiosa  erit  ista  deambulatio,  ubi  intrinsecus 
tantarum  rerum  varia  oblectatio  transeuntibus 
erit  obvia,  et  rursum  per  fenestram  prospicien- 
tibusfori8  tam  mirabilis  confusio  et  fluctuatio 
mutabilitatis  mundanae,  oculis  longe  lateque  de 
alta  specula  ac  firmiesima  statione  intuentibus 
erit  subjecta.  I.  ficce  ad  principium  mundi  ingre» 
dimur,  sed  ego  cum  oculos  retrorsum  flectere  in- 
cipio  quasi  extra  mundum,  et  ante  tempora  quid 
sit  scire  cupiens  nihil  video.  D.  Ab  alto  exordio 
interrogationes  tuae  initium  summunt. 


731 


DB  VANITATB  MUNDI.  UBBR  TBRTIUS 


738 


LIBER  TERTIUS.    . 

Intermisfiis  rebus1  transeuntibus,  inquiritur  de  divinis.  Interloquuntur  autem  A  et  R,  id  est,  utego 

interpretor,  Anima  et  Ratio. 


A.  Quoties  Dei  aetemitatem  mente  volvo,  qua-  A  nalem  spiritum,  qui  ad  vegetandum  corpus  hu- 


liter  aut  ubi  ante  rerum  omnium  principium  exs- 
titerit,  nullatenus  comprehendo.  Ubi  enim  esse 
potuisset,  cum  non  easet  aliquid  ubi  esse  potuis- 
set  ?  Hoc  itaque  meam  considerationem  pertur- 
bat,  quod  invenire  non  possum  ubi  Deus  fuit 
quando  praeter  Deum  nihil  fuit.  R.  Si  consideres 
omne  quod  est,  et  perpendas  totum  hoc  ubi  est, 
quis  extra  locus  erit  ?  Totum  capiat  cum  nihil 
sit,  quod  totum  non  capiat.  Si  ergo  universitatis 
locum  non  invenis,  quomodo  univeraitatis  aucto- 
rem  loco  concludis  ?  Non  enim  propterea  Deus 
mundum  fecit,  ut  mundus  contineret  Deum,  qua- 
si  8tabilis  esse  non  potuisset  fulcimento  carens, 
sed  sicut  aeternitate  totum  pnecessit,  ita  immen- 


manum  datus  est,  excellentiorem  fuisse  in  sua 
puritate  perstitisset,  quomodo  ad  charitatem  fa- 
cientis  pertinuit,  quod  ad  depresaionem  patientis 
accessit  ?  R.  Quoniam  ad  hoc  in  parte  humiliata 
est,  ut  in  toto  sublimaretur  rationalis  creaturae 
conditio,  utmirabilius  postmodum  sublimis  fie- 
ret,  quo  sine  miseria  prius  ex  parte  humiliata 
fuisset.Quia  enim  omnis  ilia  naturasociandafue- 
rat  in  gloria  excellentise  Greatoris,  expediebat  ut 
prius  disceret  quantum  infra  illum  esset  per  na- 
turam,  quae  copulanda  illi  fuerat,  et  quodammo- 
do  coaequanda  per  gratiam,  ut  inde  amplius  diii- 
geret  munus  gratiae  in  gloria,  quo  verius  cognos- 
ceret  conditionem  natursB  in  humiliatione  sua. 


sitate  totum  exedit  nullo  indigens,  si  neque  ope-  B  Gomprobavit  ergo  Deus  potentiam  suam  fingendo 


ris  sui  perfectione  consummatus,  cui  sine  illo,  et 
cum  non  esset  nihil  def uit,  et  ex  illo  cum  factum 
esset  nihil  accessit.  A.  Quare  ergo  fecit  Deus  crea- 
turam,  ai  bonum  ejus  auctum  non  est  per  erea- 
turam  ?  R.  Gharitate  non  necessitate  fecit  Deus 
opera  sua,  non  ut  ab  eis  bonum  suum  augeret, 
sed  ut  eis  bonum  suum  impenderet.  Fecit  enim 
rationalem  creaturam,  ut  eam  in  se  beatificaret, 
cui  quidem  ad  obsequium  caetera  omnia  subjecit, 
seipsum  in  prsemium  ad  gioriam  proponens.  Ut 
ergo  laus  Dei  consummata  esset,  visibilia  et  in- 
viaibilia  omnia  nno  commercio  sociavit,  quia  ra- 
tionalem  creaturam,  quam  ad  gloriam  suam  con- 
diderat,  partim  jusait  in  sua  puritate  peraistere. 
partim  eam  corporeis  indumentis  et   terrenis 
mansionibus  copulans,  luteam  materiam  fecit  ad 
vitse  sensum  vegetare.  Hsbc  autem  dispensatio 
Creatoris  magnsB  fuit  machinationis  principium, 
quia  in  eorum  conditione  prius  oetendere  voluit, 
quod  postmodum  in  eis  ipse  ex  dignatione  factu- 
rus  fuit.  Ad  ostendendam  ergo  seternam  charita- 
tem,  facta  sunt  exemplaria  nova  et  infimorum 
summa  imis  sociata  sunt,  quia  summorum  ima 
8ummo  omnium  aocianda  sunt,ut  quod  easet  cor- 
pus  spiritui,  hoc  esset  spiritus  Gonditori.  Nam 
quia  in  rebus  conditis  nihil  excellentius  est  spi- 
ritu,  nihil  terra  innrmius  vel  corruptibiiius  in- 
venitur,  dum  corpori  humano  de  te  terra  facto,et 
corruptibilem  materiam  habenti  rationalem  spi- 
ritum,  id  est  animam  rationalem  sociam  tribuit, 
in  unum  quodammodo  consortium  summis  ima 
conjunxit,  prsemittens,  scilicet  futurae  societatis 
exemplum,  ut  quod  tunc  esset  in  conditione  oor- 
pus  spiritui,  hoc  postmodum  fieret  ex  dignatione 
a88umptus  spiritu8  sibi.  Sicut  enim  excellentiam 
spiritus  infirmitati  corporalis  naturae  conjunxerat 
una  creationi8  conditio,  ita  humilitatem  creatu- 
rse  spiritualis  sociare  debuerat  excelientise  Grea- 
toris  unapietatis  dignatio.  A.  Gum  constet  ratio- 


D 


hominem,quam  postmodum  exhibiturus  erat  ho- 
minem  glorificando,  ut  aciret  homo,  quod  si  po- 
tuit  Deus  tam  disparem  naturam  corporis  et  ani- 
mae  ad  unam  foederationem  atque  amicitiam  con- 
jungere,  nequaquam  ei  impoasibile  futurum  ra- 
tionalis  creaturse  humilitatem,  licet  loqge  infe- 
riorem,ad  suae  gloriae  participationem  sublimare. 
£t  si  tanta  fuit  sapientia  Gonditeris  in  societate 
animae  ac  corporis  temperanda,  ut  tam  excellenti 
naturae  non  solum  pcena  non  sit  vel  miseria  infe- 
rioris  consortium,  sed  hoc  ei  prosumma  p«ena 
constet,cum  abea  lege  mortalitatisaddictamorti, 
cogitur  pati  divortium,  quanto  magis  ineffabiiis 
erit,  cum  sibi  factam  naturam  eamdem  per  cha- 
ritatem  uniens,  illam  veram  summeque  beatam 
vitam,  vitae  alteri  a  se  factae  ad  aeternam  vitam 
infunden8,felicem  beatamque  unionem  nunquam 
diasidium  passuram  efficiet. 

A  multumtamen  charitatis  privilegio  refragari 
videtur,quod  spiritualis  natura  lutaa  substantiae 
oopulata  est,  quia  licet  exemplum  ilMs  profuerit' 
ad  agnitionem  charitatis,qui  in  sua  puritate  pe*- 
manserunt,  tamen  quantum  illis  detraxerii  glo- 
risB,qui  humiliati  sunt,constat.  Quapropter,quan- 
tum  illi  amplius  gratise  debent,  qui  sine  depces- 
sione  edocti  sunt,tantum  justae  querelae  adversus 
charitatem  habere  videntur,  qui  propter  aliorum 
eruditionem  sunt  humiliati.  R.  Sed  recompensa- 
tur  glorificationi,  quod  datum  non  est  humilia- 
tioni,  et  tanto  in  exaltatione  amplius  aocipiunt, 
quanto  minus  in  oonditione  acceperunt.  Quia 
enim  per  terram  carnis  puritati  aliorum  homo 
subjicitur,  postmodum  per  gloriam  ejusdem  car- 
nis  ad  consortium  angelorum  sublevatur,  ut  non 
solum  de  sui  clarificatione  spiritus  gaudeat,  sed 
ut  illius  quoque  gloria,  cujus  inflmitas  ei  detri- 
mento  fuisse  visa  est,in  augmentum  glorificatio- 
nis  accedat.  Sic  igitur  plua  angelis  in  conditione 
daUuaest,  sexihoaiixulwu  in  glQTi&CM&mA 


723 


HUGONIS  DB  S.  VrCTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


734 


pliu8  est  collatum,  quia  in  eo  quoque  ad  gloriam  A.  genuit  Enos,  qui  coepit  invocare  nomen  Domini, 


conscendunt,  in  quo  paulominus  humiliati  a  glo- 
ria  inferiores  fuisse  visi  sunt,  ut  in  una  charitate 
similiter  gaudeant,  qui  ad  unam  charitatem  vo- 
cati,  et  ad  unam  claritatem  conditi,  unam  glorise 
mensuram  dissimili  licet  distributione  percipien- 
tes  exultant.  Ergo  Deus  spiritum  rationalem, 
quem  ad  8uam  gloriam  condiderat,  ita,  ut  dic- 
tum  est,  dispari  sorte  disponens,  partim  jussit  in 
sua  puritate  persistere,  partim  ut  corporibus  ter- 
r enis  sociatus  ad  vitam  ea,  et  sensum  animaret, 
illis  quos  in  sua  puritate  reliquerat,  sursum  in 
coelo  mansionem  constituens  ;  illos  vero,  quos 
corporibus  terrenis  sociaverat,  deorsum  in  ter- 
rena  habitatione  disponens  utrisque  regulam  obe- 


non  quidem  religionis  institutor  primus,  sed  pa- 
ternae  devotionis  egregius  imitator  effectus.  Enos 
vero  nonagenarius  genuit  Gainam.  Gainam  autem 
septuagintaannos  habens  genuit  Malaleel.  Et  Ma- 
laleel  sexaginta  quinque  annorum  genuit  Jared. 
Jared  autem  centum  sexaginta  duos  annos  vixit, 
et  genuit  Henoch.  Et  vixitHenoch  annos  sexagin- 
ta  quinque,et  genui  t  Mathusalem  ,et  ambulavi  t  He- 
nochcumDeo.Postquam  autem  genuit  Mathusa- 
lem,vixit  trecentos  annos,  et  non  comparuit  uitra, 
quia  tulitcum  Deus  extra  homines  mansurum,  et 
ultra  homines  victurum,ut  vivusnasciturum,  exs- 
pectaret  socium,postea  cum  socio  interiturus.  Ma- 
thusalem  autem  cum  vixisset  centum  octogin  te  sep- 


dientiae  proponens,  quatenus  et  illi  ab  eo  ubi  B  tem  annos,  genuit  Lamech.  Vixit  autem  Lamech 


erant  non  caderent,  et  isti  ab  eo  ubi    erant 

ad  id,  ubi   illi  erant  ascenderent,  ut  cum  is- 

ti  pervenissent,  illi  non  discessissent  supra  id 

quod  facti  erant,  ad  id  quod  facti  erant  pertinge- 

rent,  ut  cum  eo  essent  a  quo  facti  erant.  A.  Quia 

propositum  nostrum   ad  hominis   conditionem 

specialiter  respicit,  ad  ea  qu®  de  ipso  post  heec 

dicenda  sunt,  narrationem  deflecte.  R.  Posuit  er- 

go  Deus  hominem  in  paradisum  quasi  in  locum 

disciplinae  et  scholam  virtutum,  ut  ibi  per  obe- 

dientiam  mandati  exercitaretur,  accepturus  si 

persisteret  praemium,  si  praevaricaretur,  pcenam. 

Quapropter  in  paradiso  solum  bonum,  sed  non 

summum  positum  est,  ut  in  eo  quod  solum  erat 


centum  octoginta  duos  annos,  et  genuit  Noecon- 
summationis  terminum,  et  perfectionis  signum 
sub  quo  finem  haberet  iniquitas,  reparationem 
mortalitas,  ssquitas  consummationem  (Qen.  v). 
Porro  Gain  filius  Adam,  auctor  discordiae  et  di- 
visionis  caput  propaginem  geaerationis  seorsum 
extendens,  primo  genuit  filium,  quem  vocavit 
Henoch,  sedificavitque  civitatem,  quam  appella- 
vit  Henoch  ex  nomine  filii  sui,  ostendens  quod  in 
hac  vita  mansionem  quaereret,  et  ad  illam,  quae 
in  futuro  sanctis  servatur,  hssreditatam  se  posse 
pervenire  desperaret.  Henoch  autem  filius  Gain 
genuit  Irad,  et  Irad  genuit  Maviael  vero  genuit 
Muthu8ael,  et  Mathusael  genuit  Lamech,  qui  oc- 


bonum  a  puritate  virtus  inciperet,  in  eo  autem  0  cidit  Gain  (Gen.iv),ut  qui  in  primo  filio  suo  man- 


quod  8ummum  non  erat  bonum  esset  quo  exer- 
citata  proficeret.  Sed  quia  homo  prsevaricando 
obedientiam  deseruit,  sententia  maledictionis 
percus8us,in  ea  quam  inoorruptam  acceperat.na- 
tura  poenam  mortalitatis,  quam  ad  omnem  pos- 
teritatem  suam  transmitteret,  seminandam  acce- 
pit.  Hic  omnes  homines  ex  radice  vitiata  morta- 
les,  procreati,  testimonium  primae  provaricatio- 
nis  asserimus.  Et  quamvis  quidem  per  gratiam 
ad  vitam  renascamur,omnes  tamen  per  naturam 
ad  mortem  nascimuret  damnationem. 

A.  processus  saeculi  deindequalis  fuit  ?  R.  Pro- 
topla8tus  Adam  ejectus  a  sede  paradisi,  ut  pater 
fleret  qui  non  erat  fllius,  ex  ea  quam  latus  edidit, 


sionem  dedicaverat,  acciperet  in  septimo  perdi- 
tionem.  Sicut  econtrario  in  linea  justorum  Abel 
primu8  occiditur,  et  Henoch  septimus,  qui  inter- 
pretatur  dedicatio,  non  mortuus  sed  tranalatus 
memoratur,  qui  nimirum  prius  in  hac  vita  mali 
quidem  gaudent,sed  boni  tribulationem  sustinent, 
et  post  cum  mali  pereunt,  tunc  boni  plene  a  ma- 
lo  liberati  advitam  et  gaudiumsempiternum  per- 
tingunt.  Lamech  igitur  accepit  duas  uxores, 
quurumuniera  nomen  Ada,alteri  Sella  (ibid). 
primus  incontentiae  exemplum  proponens,  prius 
imitator  patris,  post  interfector  futurus.  Qenuit- 
que  kda  Jabel,  quifuitpater  habitantium  in 
tentoriU  atquepastorum(ibid), superBtitioms  aci- 


et  costa  produxit,  duoe  genuit  divisionis  signum  D  licet  atque  avariti»  inventor,  et  Thumal  [Jubal], 


et  divisionis  principium,propter  quod  ex  illa  per- 
ditionis  massa  jam  tunc  dividi  inceperunt  vasa 
irae  et  vasa  misericordise.  Nam  justum  impius 
zelando  dum  noluit  mutare  quod  fuit,  non  potuit 
tolerare  quod  vidit.  Peremit  itaque  frater  fratrem 
affectum  naturae  oblitus,  et  ne  periret,  signo  per- 
ditionis  accepto,  vagus  et  profugus  super  terram 
effectus  est.  Testem  quippe  sui  sceleris  fugere  vo- 
lens,  et  oonscientiam  non  valens,  tremens  et  stu- 
pens,  seorsum  solus  habitare  ccepit,  propterea  bo- 
cietate  hominum  indignus,  quod  societatis  arai- 
cam  et  concordiae  vinculum  pacem  disrupit  pri- 
mus.  Adam  autem,  cum  esset  centum  triginta 
annorum,  genuit  Seth  pro  Abel  quem  occiderat 
Gain,  eo  quod  semen  justum  omnino  perire  non 
potuii.  Seth  autem  oentum  et  quinque  annorum 


quifuitpater  canentium  cithare  et  organo(ibid) 

lasciviam  atque  luxuriaB  mollitiem  secutus.  Sella 

quoque  genuit  Tubalcain,  qui  fuit  malleator 

et  faber  in  cuncta  opera  ceris  et  ferri  (ibid.), 

furori  videlicet  arma  ministrans.  Noeman  quo- 

que  genuit  Sella  sororem  Tubalcain,  quae  inded- 

ma  generatione  sua  transgresaionem  malorum  ai- 

gnificat,  et  novissima  intentionem  demonstrat. 

Quid  est  enim  quod  in  generatione  malorum  fe- 

mina  novissima  ponitur,  nisi  ut  patenter  detur 

intelligi,  quod  pravorum  intentio  omnis  ad  de- 

lectationem  camalem  dirigitur  ?  Omne  aiquidem 

quod  agunt  in  hoc  fine  constituunt  atque  inde  Dei 

prsecepta  transgrediuntur  unde  se  ad  promissa 

ejus  non  extendunt. 

A.  Valde  admiror,  et  stupeo  in  memetipsa  cum 


725 


DE  VANITATE  MUNDI  UBER  TERTIUS. 


795 


dispositionem  divinam  in  rebus  transactis  consi-  A  exterminium  servatus  est  in  mundo  sine  mortis 


dere  quoniam  ex  ipsa  rerum  prsetereuntium  or- 
dine  nescio  quo  pacto  nxam  quamdam  providen- 
tiam  attendo. 

R.  Quid  mirum?  Quia  enim  Deus  nobis  per 
opera  sua  loquitur,  quid  aliud  quam  vocem  lo- 
quentis  ad  nos  percipimus,  cum  oculos  mentis  no- 
strae  ad  consideranda  mirabilia  ejus  aperimus? 

A.  Perge  igitur,  et  prosequamur  ea  quae  restant, 
ut  in  his  quaB  facta  sunt  invenire  possimus  eum 
qui  fecit.  R.  Breviter  ad  memoriam  revocanda 
sunt  quse  diximus.  A  primo  namque  parente  in- 
cipientes  duas  generationes  seorsum  extendimus, 
alteram  per  Seth,  quee  numeri  simul  et  progres- 
aionis  suse  metam  in  denario  collocavit,  alteram 


periculo,  qui  vixerat  in  mundo  sine  dolo.  Justus 
quippe  erat  nec  sine  peccato  erat,  sed  sub  pec- 
cato  non  erat,  quia  gratiam  invenerat.  Propterea 
monBtratum  est  ei  in  quo  salvus  esse  potuisset, 
lignum,  et  venientibus  aquis  ilkesus  permanere 
sub  arcse  culmine,  quam  ipse  fabricavit  jubente 
Deo,  ut  in  futuro  sseculo  semen  servaretur. 

Amo  igitur  sexcentesimo  vite  Noe  inundave- 
runt  aquce  diluvii  super  terram  (Qen.  vn),  et 
deleta  est  omnis  caro  de  sub  coelo  in  terra.  Et  erat 
Noe  in  arca  ipse,  et  ucoor  ejus,  tres  filii  ejus,  et 
uxores  filiorum  ejus  (ibid.),  octo  animse  ut  vi- 
verent  et  non  perirent  cum  mundo  in  signum  fu- 
turae  posteritatii,  et  saeramentum  resurrectionis, 


vero  per  Gain,  id  est  malorum,  cujus  porrectio-  B  cnii  primum  judicium  in  aqua  salvi  evafierent,  ut 


nemseptenarius  continuit,  multitudo  autem  usque 
ad  undenarium  se  effudit.  Praeceperat  autemDeus, 
ne  generatio  justorum  propagini  impiorem  mis- 
ceretur,  ne  forte  succum  amaritudinis  traheret, 
ai  vitiatas  radici  inserta  f uisset.  Primo  servabatur 
mandatum  Dei,  permansitque  diu  utrorumque 
discreta  religio.  Procurrente  anni  tempore  dum 
mora  negligentiam  aleret,  simulque  cupiditas  per- 
suaderet  prsesumptionem ,  vicit  tandem  amor 
carnis  reverentiam  Creatoris.  Et  videntes  filii  Dei 
filias  hominum,  hoc  est  fideles  impiorum  filias, 
quod  essent  pulchrce,  elegerunt  sibi  ex  omnibus 
quascunque  voluerunt,  et  ingressi  ad  eas  genue- 
runt  homines  peccatores,  semen  nequam,  qui  per 


con8ummationi8  in  igne  formam  demonstrarent. 
A.  Magna  valde  et  stupenda  sunt  universis  opera 
Dei,  quibus  non  solum  praeteritorum  scelerum 
exercet  judicium,  sed  et  futurorum  format  exem- 
plum.  Qusb  mens  in  horum  consideratione  non 
corruat,  ut  non  dicam  subsistat,  nec  tota  dissol- 
vatur  a  semetipsa  in  perscrutatione?  Sed  qula 
ipsa,  quse  pro  miraculo  et  districtione  pertimes- 
cimus,pro  veritate  libenter  amplecti  debemus,ut 
ea  non  sentiamus  ad  damnationem,  semper  audire 
ad  eruditionem  studeamus.  R.  Noe  intra  olaustra 
arcae  ssevientis  diluvii  periculo  tutus  columba  in- 
dice  in  ramo  olivae  virentis  cum  didicisaet,  quod 
cessassent  aquae  super  terram-exivit  de  arca  Deo 


impiam  superbiam  Deum  contemnerent,  et  malis  q  referente  claustra,  ac  patefaciente  in  principium 


quotidie  operibus  iram  atque  furorem  ultionis 
divinaB  in  seprovocare  non  timerent.Et  pcenituit 
Deum  quod  hominem  fecisset  in  terra  (Gen.  vx). 
Pcenituit  Deum,  non  sui  mutatione  sed  nostri. 
Poenituit,  non  quia  ipse  male  fecerat,  sed  quia 
quod  bene  fecerat  ipse,  a  bono  defecerat.  Ideo 
pcenituit  Deum  non  corrigendo  quodfecerat,  quia 
bene  fecerat,  sed  corruptum  cernens  quod  ipse 
sine .  corruptione  ad  incorruptionem  creaverat. 
Non  ergo  pcenituit  eum  de  suo,  sed  de  nostro 
pcenituit  eum  pro  suo,  quia  quod  suum  erat  bo- 
num  erat,  quod  nostrum  erat  malum  erat,  et  in 
suo  erat.  Non  enim  alibi  potuisset  esse  malum, 
quod  nostrum  erat,  nisi  in  suo  quod  suum  non 


s»culi  venturi.  Et  educta  sunt  pariter  omnia 
animantia,  quae  inibi  servabantur  in  posteritatis 
propaginem  super  terram.  Sed  et  Sem,  et  Cham, 
Japhet,  filii  ejus,  et  uxores  eorum  cum  eo  :  et 
ccepit  iterum  mundus  alio  exortu  prodire  prioris 
generationis  damna  compensans  (Gen.  vn-x).  Et 
erat  genus  humanum,  stirpe  jam  triplici,  totum 
ut  cresceret,  quo  ex  una  radice  prodierat.  Sem 
ergo  et  Japhet  honorem  dantes  principio  suo  be- 
nedictionem  meruerunt  super  terram  et  multipli- 
cati  sunt  in  hsereditate  promissionis.  Cham  ma- 
ledictionis  haeres  in  filio  suo  dolorem  possidet 
quem  ipse  prior  intulit  paternitati.  Disseminatum 
est  deinde  genus  humanum,  et  multiplicata  sunt 


erat,  et  ideo  mota  est  pietas,  ne  periret  bonum  a  «v  iterummala,et8uperveneruntpariterexcogitantea 

1  1       s»  j  a  1  1  r\  ».         •*      "^  •*        *»  -  ^* __         A.     __ A _"*V  _ * 


malo,  quod  factum  non  erat  ad  malum.  Pcenituit 
ergo Deum  quodhominem  fecisset  in  terra, et  vo- 
luit  delere  de  terra  quod  malum  erat  in  terra,  et 
nisi  justus  stetisset  coram  eo,  periisset  radix  ge- 
neris  humani  cum  vitio  suo  et  totum  corruptum 
cum  corruptione  subiisset  judicium,  nisi  miseri- 
cordia  interveniente  et  gratia  veritas  liberasset 
justum.  Noe  enim  invenit  gratiam  coram  Do- 
mino,  et  erat  Noe  vir  justus  atque  perfectus 
in  generatione  sua  (ibid.),  et  ideo  invenit  gra- 
tiam,  quoniam,  etsi  erat  comparatione  pessimo- 
rum  justu8,  ut  placere  debuisset  ne  periret,  erat 
tamen  cur  et  ipse  judicium  evadere  non  potuisset, 
nisi  gratiam  inveniret.  Invenit  ergo  gratiam  jus- 
tus  ne  periret,  quia  etiam  hoc  prius  ex  gratia 
cceperat,  ut  justus  esset,  et  subeunU  mundo 


cogitationes  malignas,  ut  se  contra  Deum  erige- 
rent,  et  ffldificarent  a?dificationem  in  ccelo,  qui 
corde  erant  in  terra.  Hoc  fecerunt  filii  hominum 
provocantes  iram  de  excelso,  nec  recordantes  ju- 
dicia  mutuehda,  et  putaverunt  ascendendo  aine 
pcena  peccare,  ut  aquam  etraderent  in  igne  judi- 
candi  (Gen.  xi)  Et  ecce  machina  illa  contradictio- 
nis  in  sublime  cacumen  extulerat,  et  laetabantur 
impii  vota  sua  completum  iri  in  malum,  cum  su- 
bitorespectusdesuperlinguasomniumconfundens 
malignam  conspirationem  dissipavit  et  dispersi 
sunt  ex  eo  loco  in  omnem  terram  malitia  non  re- 
cedentes  ab  invicem.  In  hoo  tempore  surrexit 
Heber  patriarcha  magnus,  ut  non  deficerent  viri 
virtutum,  qui  nomen  bonum  et  dilectum  Deo 
posteritati  reliquit,  ut  sciant  ii,  qui  D%^  ^mm^> 


727 


HUGONIS  DB  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


738 


quonlam  transire  oportet  et  recedere  a  genera-  A 
tione  pe8Sima.  Deinde  venit  Abram  (Qen.  xni), 
nominis  patrum  haeres,  et  egressus  jubente  Deo 
de  terra  sua,  de  Ur  Chaldaeorum  transivit,  ut  ve- 
niretin  terram  promissionis  quia  illam  promiserat 
ei  Deus.  Haec  est  terra  dilecta  Deo,  quse  ab  initio 
fundata  est,  et  proparata  iis,  qui  haereditatem 
possidebunt,  non  illa  gentium  quse  contaminatur 
ab  impiis,  sed  illa,  quam  non  vident.  nec  inve- 
niunt  nisi  beati.  Haec  terra  in  coelis  est  figuram 
habens  in  terra,  non  quod  bonum  hominis  in  terra 
sit,  aed  quia  signo  in  terra  quaeritur,  quod  in  coelo 
a  spiritu  possidetur.  In  terram  itaque  Ghanaan 
venit  Abraham,  et  fuit  perehrimus  in  ea  omnibus 
diebus,  spe  promissionem  expectans,  et  non  mi- 
noratus  est  obedientiapropterdilationem,utnon  3 
immolaret  unigenitum,  in  quo  promissionem  ac- 
ceperat,  si  providentia  divina  voce  desuper  lapsa 
dextram  non  cohibuisset  parentis  (Gen.  xxn). 
Post  eum  successit  Isaac  sacriflcium  vivum,  stans 
pro  patre  in  gaudium,  et  ipse  decedens  reliquit 
Jacob  successorem,  qui  fuit  luctator  fortis,  ut 
vinceret  et  benediceretur.  Bx  quo  duodecim  tri- 
bus  ortae  sunt,  et  populus  aanctus  Israel.  Post 
hoo  Joseph  a  fratribus  venditur  (Gen.  xxxvn). 
quem  mox  secutus  pater,  cum  septuaginta  ani- 
mabis  in  JSgyptum  venit,  ut  habitaret  ibi  in  tem- 
pore  angustiae.  Mortuo  autem  Jacob  et  flliis  ejus, 
ccepit  multiplicari  Israel,  et  crescere  vehementer, 
ut  manifestum  fieret  quod  Deus  Hebraeorum  Do- 
minu8  esset  in  universa  terra.  Jam  enim  erat  po-  q 
pulus  Dei,  et  gens  sancta  segregata  ab  impiorum 
natione,  ex  eo  pullulare  incipiens  quo  Abraham 
exivit  de  Ur  Ghaldaeorum,ut  separetur  ab  iis,cum 
quibus  habitabat,  et  non  fieret  unum  cum  iis,  ad 
quos  pergebat.  Propterea  ergo  populus  Dei  divisus 
ab  impiis  a  generatione  sua  primum  modicus  ut 
cresceret,  ut  sciant  qui  recta  gradiuntur  via,  quo- 
niam  oportet  a  parvis  incipere,  ut  ad  magna  per- 
veniatur.  Potens  est  enim  Deus  noster  modica 
exaltare,  et  alta  deprimere,  ut  non  habeat  homo 
fiduciam  in  magnificentia  sua,  quia  spes  hominis 
mortalis  est  sicut  ipse  homo. 

A.  Magni  isti  et  potentes  virtutibus  viri  in  aae- 
culis  suis,  cum  quibus  Deus  locutus  est  secreta 
eua,  qui  oculis  suis  antiqua  viderunt,  quae  nostra  *v 
generatio  miratur  praeterita.  Velim  autem  nosse 
quales  illi  fuerunt,  inter  quos  isti  conversatione 
probati  placuerunt,  ut  alterutrum  hinc  bonorum 
aeinulatio  provocet,illincmalorumdespectio  exem- 
plum  patientias  confirmet.  R.  Brant  temporibus 
illis  mali  potentes  in  scsculo  numerositate,  et 
viribus  atque  divitiis  in  tantum  superiores,  ut 
bonorum  vita  inter  eos  posset  esse,  sed  cognosci 
ab  eis  perpaucitate  non  posset.  Jam  tunc  enim 
regna  mundi  in  filiis  hujus  saeculi  cum  magno 
fastu  et  pompa  surgentia,  a  quatuor  plagis  mun- 
duni  cinxerant  quasi  proprium  possessura;  Assy- 
riorum  ab  oriente,  ubi  primus  regnavit  Belus;  et 
Sycionorum  ab  occidente,ubi  primusregnavitAgia- 
leus  etSytharumabaquilone,ubiprimu8  regnavit 
Thaaw]  et  JSgytferum  a  meridie,  ubi  primus  re- 


gnavit  Mineus.  Sed  Assyriorum  regnum  potentia 
et  viribus  famosissimum  post  Belum  Ninus  filius 
ejus  obtinuit,  qui  patris  affectum  orbatus  conso- 
lari  volens  sculptilibus  ad  paternam  imaginem 
fabrefactis  idololatriaeexordiumjecit.  Dum  enim 
memoriam  parentis  per  vultus  sculptiles  apud 
homine8perpetuam  facere  voluit,posteris  causam 
primam  nescientibus  exemplum  erroris  reliquit. 
Videntes  enim  homines  putaverunt  divinum  ali- 
quod  imaginibus  praesentari,  et  culturam  exhi- 
bentes  sculptili  Bel  fecerunt,  famosum  malum  in 
terra.  Inde  alii  post  alios  mutuato  [al.  imitato] 
errore  cum  nomine,  singuli  per  linguas  suas  una 
vanitate  diversa  numina,  Bel  et  Belial,  et  Baalim, 
Beelzebub  quoque  et  Beelphegor  vocaverunt.  Et 
sic  quidem  sculptilium  culturam  humanus  error 
suscepit,  quam  prius  stultitia  humana  vana  pie- 
tate  instituit.  Ninus  autem  regnum  Assyriorum 
virtute  et  industria  ampliando  totam  pene  Asiam 
tandem  suee  ditioni  subjecit,  qui  et  Zoroastrem 
regem  Bactrianorum  bello  superans  interfecit,  et 
ejus  malefici  codices  igne  concremavit,  ut  Dei  ju- 
Btitia,  quae  cuncta  disponit,  recte  in  hoc  victo- 
riam  praestitisse  videatur  impio,  ut  impietas  non 
regnaret.  Hujus  itaque  anno  quadragesimo  tertio 
Abraham  patriarcha  natus  est,  qui  tunc  quidem 
obscurus  latuit  inter  potentes  hujus  saeculi,  ma- 
gnus  futurus  et  excelsus  in  regno  Dei.  Post  Ni- 
num  Semiramis  uxor  ejus  gubernandum  suscepit 
imperium,  quae  virilemhabitum  assumens,  virtuti 
artem  superadjiciens.  Indos  quoque  extremos  po- 
pulos  bello  perdomuit,  et  ad  ultimos  usque  fines 
terrae  dilatans  imperium,  Babylonise  muros  incre- 
dibili  humanis  mentibus  amplitudine  exstruxit, 
confu8ionem  extollens  ut  iret  ipsa  in  opus  suum. 
Nam  tandem  in  ultima  confusione  a  filio  per  in- 
cestum  cognita  abominandum  cunctis  scelus  perpe- 
trans,primumvi8cera  sua  perlibidinem  pollui  t,pos- 
tea  in  viscera  sua  ulciscent  am  parricidio  maculavi  t, 
justo  scelere  ab  eo  interfecta,  quem  scelere  majori 
ipsa  necaverat  [al.  pollueratj .  Suscipiens  ergo  filius 
postmortem  matris  lugubre  imperium  haeres  fac- 
tus  est,  et  tyrannus,  trucidatae  parentis  successor 
violentus  effectus.  Posthunc  cucurrit  Assyriorum 
imperium  exempla  scelerum  ad  posteros  transmit- 
tens,  ut  in  libidine  semper  et  sanguine  versaren- 
tur,  qui  libidinis  pariter  et  sanguinis  tam  crudele 
ac  detestandum  ab  initiodocumentum  acceperant. 
Nec  enim  decuit  Babyloniae  regnum  aliis  studiis 
ampliari,  nisi  ut  immunditia  et  crudelitate  gras- 
sarentur  filii  confusionis.  Et  quis  omnes  horum 
temporum  pestilentias  et  confusiones  enumerare 
queat,  quse  per  orbem  terrarum  regna  mundi  in- 
vicem  se  collidentia  passa  sunt?  Nam  et  Scythae, 
et  Amazones  his  temporibus  seminarunt  novum 
ac  singulare  malum  in  terris;  et  JEgyptus  supra 
se  vires  effundens,  et  quasi  intumescendo  terminos 
8Uos  egrediens,  dum  aliena  inconsulte  appetit, 
propria  amisit,  multa  sunt  alia,  quae  dinumerare 
si  nunc  conaremur,  ne  illis  quidem  solis  proposi- 
tum  nostrum  sufficere  potuisset,  sed  nos  in  parte 
totum  judicantes,  videamus  quanta  sit  conf usio 


789 


DE  VANITATE  MUNDI  LIBER  QUARTUS. 


730 


hujus  mundi,  et  quemadmodum  nihil  tutura  esse  A  mur  iterum  ad  domesticam  narrationem,  quia 
possit  in  terra,  gratias  agentes  quod  haec  omnia      magis  nunc  libet  audire  quse  vera  sunt,  quia  va- 
mala  jam  mente  secura  contemnimus,  et  quasi      na  et  falsa  audiendo  quantum  illa  fastidio  tan- 
de  tuta  statione  fluctuantem,  et  bullientem  in  se      tum  ad  ista  inardesco. 
mundum  sine  periculo  admiramur.  A.  Reverta- 


LIBER  QUARTUS. 


De  inquisitione  mysticae  arcae,  et  de  contextu  hi&toriae  sacrae  et  profana^,  per  quam  cognoscitur  etiam 
regnorura  instabilitas;  concluditque,  rebus  transeuntibus  prudenter  utendum.  Loquitur  autem  in 
exordio,  ut  opinor,  Ratio  significata  per  R. 


Gum  tempus  jam  advenisset,  ut  educeret  popu- 
lum  suum  Deus  de  iEgypto,  apparuit  Moysi  in 
rubo  per  ignera  ostendens  charitatem  (Exod.  m); 
quia  ipsa  est,  quae  liberat  a  morte,  et  non  est  qua 
Deus  ad  hominera  veniat  nisi  per  charitatem. 
Dedit  ergo  mandatum,  ut  educeret  filios  Israel  de 
iEgypto  in  prodigiis,  et  plagis,  et  portentis,  ut 
ostenderet  mirabilia  sua,  et  scirent  omnes  gentes, 
quod  Deus  ipse  est  omnipotens.  Venit  Moyses  in 
praecepto,  et  scindens  mareRubrum  virga  aperuit, 
ut  daret  viam  populo  eunti  ad  salutem.  Educta 
ergo  sunt  agmina  filiorum  Israel  de  iEgypto  per 
8emitam  abyssi,  quos  Pharao  secutus  in  virtute 
suacumcurribusetexercitibusabsorptusestquasi 
non  fuisset,  et  populus  liberatus  laudem  Domino 
decantavit  (Exod.  xiv).  Dehinc  per  deserti  viam 
gradientes  coeleste  obsequium  comitaturin  colum- 
na  nubi8  et  ignis  praeeunte  viam  ostendens  in  in- 
vio,  in  8B8tu  umbram  praebens,  et  lucem  in  tenebris 
(Exod.  xiii).  Goeli  manna  pluerunt,  et  spiritus 
congregavit  volatilium  multitudinem.  Petraautem 
fudit  potum  ad  mensam  filiorum  Dei.  In  tantis 
mirabilibus  significavit  se  Deus  hominibus,  ut  in 
Sina  legem  daret,  et  mandata,  et  tabernaculum 
ccelestium  imaginem,  et  arcam  fcederis  aeterni 
cum  tabulis  consignatis.  Post  annos  quadraginta 
ascendit  Moyses  in  montem,  et  vidit  terram  de 
longe,  et  contestatus  populum  de  ritu  sacro  man- 
datorum  decessit  in  pace  (Deut.  xxxiv).  Tunc 
Josue  mini8ter  ejus  surrexit,  et  traduxit  in  terram 
promissionis  filios  Israel.  Non  enim  potuit  Jorda- 
nis  8ustinere  sacra  mirabilia,  sed  deterritus  fugit, 
et  viam  patefecit,  ut  transirent  agmina  exercitus 
pugnaturi  (Josue,  i).  Tunc  Josue  gentes  praeliis 
delevit  et  divisit  terram  tribubus  duodecim  in 
funiculo  dietributiortis  (Josue,  xv).  Post  hunc 
Othoniel  populum  judicavit,  et  Sangar  sexcentos 
stravit  viros  vomere  (Jud.  in).  Aioth  in  populi 
liberationem  periculo  se  dedit,  et  regem  alienige- 
nam  mundius  crudelis  exstinxit.  Debbora  quoque 
in  verbo  prophetia  confortata,  Sisaram  in  torrente 
Cison,  et  Jabin,  multitudinem  eorum  dispersit, 
et  delevit  hostes  Dei  victoria  gloriosa  (Jud.  v). 
Dehinc  Gedeon  vellus  expandit  in  arca,  et  rore 
concepto,  et  ipse  novo  triumpho  lagenas  et  lam- 
pades  cum  trecentis  a  flumine  portavit,  ad  bellum 
(Jud.  ix).  Abimelech  autem  cerebro  excusso,  et 
vertice  contrito  parabolarum  omen  invenit  rham- 
Patrol.  GLXXVI. 


mus  a  lignis  silvarum  conculcatus  (Jud.  ix).  Post 
haec  Thola,  et  Jair  Judices  fuerunt  temporibus 

B  suis  (Jud.  x).  Dehinc  Jephte  pro  victoria  belli 
voto  obligatus  filiam  immolavit,  crudele  posteris 
pietatis  relinquens  exemplum  (Jud.  x).  Posthunc 
venit  Abessan  judex  populi,  cui  successit  Abia- 
lon,  et  ille  moriens  judicem  Abdon  habuit  suc- 
cessorem  (Jud.  xii). 

Hujus  temporibus  famosa  illa  cunctis  malis 
suisTroja  Myrmidonum  manibus  excisa  concidit, 
cuju8  aerumnas,  et  lamentabiles  casus  ne  te  apro- 
posito  divertam  narrare  devito.  Post  Abdontem 
venitSamson  fortissimus,  et  ipse  salvavit  populum 
suuni  tempore  suo  mirabilibus  magnis  (Jud.  xin). 
Mille  viros  stravit  in  mandibula  capitis  asinini, 
cum  arma  non  haberet,  spiritu  irruente  in  eum 
(Jud.  xv).  Et  portae  fores  cum  postibus  ejus  ex- 

p  tulit  in  humeris  ad  terrorem  inimicorum  suorum 
(Jub.  xvi).  Mulier  una  vicit  invincibilem,  et  vir- 
tutem  horrendamcuncti8femin8epetulantia  emol- 
livit.  Gaptus  gaudium  fecit  inimicis  suis,  et  dam- 
natus  tenebris  sempiternis  molae  gyrum  ducere 
jubetur,  opprobrium  superborum.  Sed  virtus  deifi- 
ca  jam  satis  ludificato  illabitur,  et  capillo  capitis 
pullulante  pristinum  robur  membris  marcentibus 
reparatur.  Quassat  columnas  lacertis  et  manibus, 
et  ruente  culmine  morte  sua  ulciscitur  in  hostes 
(ibid.).  Plangit  Israel,  quem  miratur  salvatorem 
suum,  etquem  vivum  exegit  ad  mortem,  mor- 
tuum  agnovit  redemptorera.  Hinc  Heli,  quadra- 
ginta  annis  populum  judicavit,  et  ipse  stultiaa 
suae  exemplum  efferens,  dum  filiorum  suorum 
intemperantiam  cohibere  distulit,  poenam  cum  fi- 
liis  pereuntibus  corruens  dedit  (I  Reg.  i).  Tunc 
arca  Dei  in  alienigenas  deportatur  propter  peccata 
populi,  sed  cadens  Dagon  truncatus  majestati 
contestatur  (I  Reg.  i).  Dehinc  secreta  pudoris  pu- 
trefacta  superbos  compeliunt  consortium  timere 
sanctitatis,  et  sic  arca  testamenti  ad  cultores  pie- 
tatis  remissa  est.  Surrexit  Samuel  propheta  sanc- 
tus  (I  Reg.  x  et  seq.),  et  unxit  regem  populo,  et 
Saul  mandatum  non  servans  abjectus  est,  obe- 
dientia^  virtutem  reprobationis  exemplo  confir- 
mans.  Post  hsec  in  Bethleem  mittitur  in  lentisco 
olivum,  et  exquiritur  inter  fratres  puer  David, 
qui  pascebat  oves  in  deserto,  ut  rex  esset  in  Israel. 
Spiritus  autem  recessit  a  Saule,  ut  requiesceret 
super  David,  et  cum  vesania  torqueceAux  yb^v^&^ 


D,:: 


791 


HUGONIS  DK  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


732 


cithara  modulamine  mystico  impetum  mitigavit. 
Gadit  Philistaeus  in  gladio  suo,  et  lapide  fundse,  et 
gloriosus  bellator  capite  amputato  Goliath  tro- 
paeum  reportavit.  Hinc  motus  invidia  rex  perse- 
quitur  innocentem.  Sed  manus  omnipotentis  for- 
titer  dirigebat,  donec  in  solio  regni  humilem 
collocaret.  Gadit  in  Gelboe  Saul,  et  Jonathas;  sed 
David  dilectionis  memor  planctum  levavit  super 
eos.  Propterea  exaltatusest  et  magnificatus  valde, 
et  nominatus  in  universa  terra.  Subjecit  hostes  in 
fortitudine,etmensu8  est  terraminimicorum  suo- 
rum.  In  diebus  ejus  exaltatum  est  regnum  Israel, 
et  ipse  magnificavit  gloriam,  et  addidit  ut  ampli- 
aret  cultum  sanctitatis  (II  Reg.  i  et  seq.).  Post 
eum  surrexit  Salomon  filius  ejus  (III  Reg.  i.  et 
*eq.),qai  eedificavit  templum  Domino,  et  ostendit 
sapientiam  suam  in  operibus  suis.Non  enimerat 
sapiens  in  terra  sicut  Salomon,  quem  repleverat 
Deus  scientia  et  intellectu,  ut  investigaret  omnia, 
et  esset  scrutator  mirabilium  secretorum.  Sed  spe- 
cies  carni8  decepit  cor  ejus,  et  corruit  prudentia 
in  conspectu  pulchritudinum  exterarum.  Propter 
hoc  Deus  scidit  regnum  ejus  in  manu  filii  ejus,  et 
dedit  illud  servo  suo  Jeroboam  filio  Nabath,  ut 
prevaricatio  surgeret  in  Israel.  Tunc  recesserunt 
decem  tribus,  ne  essent  cum  domo  David.  Sed 
judas  stetit  cum  fide,  ne  rueret  gloria  Hierusalem. 
Jeroboam  filius  Nabath  excogitavit  malitiam  de 
corde  suo,  ut  firmaret  impietate  thronum  suum, 
et  constituit  vitulos  aureos,ut  gloriam  tolleret  ab 
Israel.  Ibi  cecidit  Israel,  et  Ephraim  prsecipitatus 
est,  et  dereliquerunt  Dominum,  et  abierunt  in 
nihilum,  ut  delerentur  a  terra.  Tunc  surrexerunt 
prophetsB,  et  viri  scrutatores,  et  locuti  sunt  in 
spiritu,  utaverterentindignationem.  Et  venit  Elias 
Thesbites  (III  Reg.  xvn)  cohibens  pluviam  de 
coelo,  et  rorem  ne  stillaret  super  terram.  Ipse  tra- 
xit  ignem  et  descendere  fecit  flammam  desuper 
in  ira  furoris  Domini,  ut  ostenderet  virtutem  ex 
alto  (IVReg.  i).  Prophetae  Baal  corruerunt  coram 
eo,  et  praevaluit  solus  in  testamento  sancto,  ut 
daret  gloriam  Deo.  Mortuus  surrexitin  prece  ejus 
quasi  dormiens  suscitatus,  et  ipse  curru  igneo 
raptus  in  aathera  non  visus  est  ab  hominibus  ul- 
tra  super  terram  {IV  Reg.  n.  et  seq.).  Eliseus 
rapta  chlamide  divisit  Jordanem,  et  transivit  ut 
staret  in  loco  ejus  spiritu  duplicato.  Ipse  dulces 
fecit  aquas,  et  cibum  mortis  condimento  mitigavit, 
revocans  et  ipse  aniraas  abeuntes  in  tabernacula 
sua.  Agmina  missa  alia  via  produxit  ad  conspec- 
tum  principis  demonstrans  in  mirabilibus  multi- 
tudinem  curruum  ignitorum.  Michaeas  Dominum 
vidit  in  solio  suo,  et  regem  ipsum  constanter  ar- 
guens,  non  timuit  in  comminationibus  suis  (Mi- 
chce.  i).  Jonas  ceto  absorptus  item  in  siccum 
projicitur,  ut  nuntiet  in  mandato  Ninivitis  sub- 
versionem  (Jonoe.  i,  n).  Isaias  propheta  videns 
et  ipse  thronum  Excelsi  ventura  prsedixit,  et  con- 
solatus  est  Hierusalem  in  tempore  angustise  (Isa. 
i  et  seq.).  Sed  in  his  omnibus  non  sunt  reversi 
fllii  Israel  a  viis  suis,  ut  redirent  ad  Dominum. 
Sed  ipee  quoque  Ezechiae,  qui  placere  videbatur 


A  Chaldaeis,  revelavit  secreta  in  gloriationem.  Pro- 
pterea  dicit  Deus  ut  traderet  populum  suum  in 
manus  Chaldaeorum,  et  misit  Jeremiam  sanctifl- 
catum  ex  utero  ut  ventura  prediceret.  Nam  Israel 
persistens  in  aversione  ad  Assyrios  abierat,  et 
Juda  cum  Hierusalera  non  timuit  provocare  Do- 
minum  in  iracundia  magna.  Idcirco  locutus  est 
super  eo8  abjectionem,  et  venit  rex  Babyloniae,  et 
transtulit  Judam  in  terram  suam  in  Ghaldaeos, 
ut  deserta  esset  sanctificatio.  Sed  Ezechiel,  et  Da- 
niel  potentes  in  mirabilibus,  viderunt  visiones, 
et  regna  ventura,  et  consolati  sunt  peregrinatio- 
nem  in  terra  aliena. 

Post  annos  septuaginta  revocavit  Dominus  po- 
pulum  suum  in  Hierusalem,  et  Esdras,  et  Nehe- 

Bmias,  et  Zorobabel  aedificaverunt  templum  et 
civitatem.  Jesus  sacerdos  magnus  populum  guber- 
navit  in  tempore  suo,  et  reliquit  infulis  honorem 
post  se  in  generationes.  Sed  cum  furor  indigna- 
tionis  advenisset^surrexit  Mathathias  cum  filiis 
suis  ut  defenderet  legem  Domini,  et  prsevaluerunt 
viri  virtutum,  ut  non  in  perpetuum  dominaretur 
iniquitas.  Judas  Machabseus  terror  inimicorum 
8uorum  accinxit  se  ad  praelium  in  fortitudine,  et 
fugavit  agmina,  et  exercitum  gentium  contrivit, 
ut  staret  Hierusalem.  Post  hunc  surrexit  Jonathas 
frater  ejus,  et  dedit  se  periculo  pro  gente  sua,  et 
ipse  salvavit  eos  in  tempore  suo.  Post  hunc  Si- 
mon  frater  ejus.  suscepit  imperium,  ut  pacem* 
poneret  in  terra.  Sed  fraude  circumventus  proxi- 

q  morum  decessit,  exemplum  virtutis  posteris  re- 
linquens.  Joannes  autem  filius  ejus  vir  gloriosus 
pro  patre  stetit  munimentum  populi  temporibus 
suis.  Sed  fllii  pravaricationis  pactum  testamenti 
tenere  noluerunt,  et  ideo  translatum  est  regnum 
ad  semen  alienum.  Venit  enim  Herodes,  qui  non 
erat  de  Israel,  et  arripuit  sceptrum  dominationis 
in  populum,  ut  ad  exortum  coelestis  imperii  car- 
nale  regnum  deficeret,  et  promissus  a  saeculis  rex 
Israel  cum  non  esset  sceptrum  in  Juda,  ut  pro- 
phetia  impleretur,  seternum  reciperet  quod  tem- 
porale  transierat. 

A.  In  exordio  magnarum  rernm  ab  integro  po- 
tius  8ermonem  formare  debemus,  et  idcirco  pla- 
cet,  ut  prius  ea,  quae  de  superiorum  temporum 

n  excursu  adjicienda  sunt,  explicentur,  ut  in  his, 
quae  ad  salutem  veram  suscipere  oportet,  finem 
faciamus.  Dic  ergo  nunc  breviter,  quas  in  his, 
qua3  modo  cursim  transisti,  temporibus  mundus 
in  8uis  concussiones  et  fluctuationes  passus  sit. 
Hoc  enim  conducit,  ut  ad  nostra  recentes  iterum 
veniamus.  R.  Assyriorum  regnum,  cum  multa 
tyrannide,  et  sanguinis  effusione  mundum  longe, 
lateque  oppressisset,  novissime  adregemvaatato- 
rem  sui  devolutum  est.  Qui  gloriam  praecedentium 
regum  vita  ignominiosa  obfuscans,  quasi  vir  in 
feminam  (primse  commutationis  transverso  ordine) 
abierat,  ignavia  et  turpitudine  universis  odiosus. 
Hunc  Arbaces  praefectus  Medorum  obsidens  vitam 
mi8eram  miserabiliore  morte  flnire  coegit,  re- 
gnumque  illud  (crudelitate  sua  ubique  famosum) 
subito  prosternens  potestatem  in  Medos  traduxi  t . 


733 


DE  VANITATE  MUNDI.  LIBER  QUARTUS 


734 


Medorum  postea  regnum  Persas  sub  Gyro  rege  A 
de8truxerunt;  qui  et  ipse  Chaldaeorum  imperio 
obtento  Babyloniam  illara  a  saeculis  famosam  et 
obtinuit  et  delevit,  ne  ultra  glorietur  mundus  in 
sublimi.  Cyrus,  rex  Persarum,  magnificus  trium- 
phis,  tantis  rebus  effectis  nihil  ultra  sibi  obstare 
putavit,  et  Tanaim  transiens  Scytharum  regnum 
manu  horrenda  invasit.  Sed  ut  ostendatur,  quod 
homo  gloriari  non  debet  in  semetipso,sanguinem, 
quem  vivus  sitiit,mortuusbibit.  DeindePersarum 
regnum  cum  multa  diu  superbia  et  crudelitate  ef- 
fervens  Macedonum  tandem  manibussubvertitur, 
et  comminutum  (quasi  per  membra  corpus  pesti- 
ferum)  dissipatur;  hinc  JSgyptus  reges  suos  ar- 
mata  tyrannide.  Syria  vero,  et  Asia,  et  Graecia 
viscera  sua  mutua  crudelitate  dilacerant,  quous-  B 
que  tandem  (cum  tempus  advenisset  ultionis)  Ro- 
ma  potestatem  suam  exaltans  omnium  regnorum 
cumulum  aemulatur.  Sic  alternis  agitationibus 
mundus  nunquam  stabilis  esse  potest,  sed  quid- 
quld  alteri  accrescit,  ut  surgat,  alteri  decrescit, 
ut  corruat.  A.  Satis  est  haBc  modo  pro  exemplo 
miseriae  commemorasse,  ut  ad  ea  rursum,  quae 
nos  prae  oculis  semper  habere  oportet,  et  nunquam 
oblivisci,  citius  revertamur.  Hoc  ergo  nunc,  ut 
arbitror,  primum  commemorandum  secundum 
narrationis  seriem,  quemadmodum  deficientibus 
regibus  legitimis  in  Judaea,  et  arripiente  alieni- 
gena  principatum  rex  ccelestis  sui  adventus  quasi 
in  hoc  causam  esse  commodiorem  voluerit,  ut 
suum  vindicaret  imperium.  R.  Licet  pro  Judaeae  q 
imperio  totius  mundi  Factor  et  Dominus  ad  terras 
non  descenderit,  qui  totum  mundum  suo  adventu 
salvare  disposuit,  tamen  quia  in  Judsea  tantum 
prophetiae  praecesserant,  et  illis  nuntiatus  fuit, 
qui  electi  erant  quasi  ministri  per  quos  dispensa- 
tio  salutis  omnium  ageretur,  propterea  adventus 
sui  principium  ex  eis  congrue  moderari  debuit, 
qui  non  pro  eis  tantum  ,  sed  pro  omnibus 
fuit  nasciturus.  Tamen  ei  diligentem  statum  uni- 
versitatis  attendimus,  non  minus  adventum  illius 
ex  regno  gentium,  quam  Jud&eorum  intelligi  posse 
manifesta  ratione  invenimus.  Quia  enim  ille  et 
Judaeorum  regnum  quasi  suum  vindicare,  et  gen- 
tium  regnum  quasi  contrarium  expugnare,  et  sibi 
subjicere  venit,  idcirco  et  in  Judaea  alienigenam  j\ 
regnantem,  et  in  gentibus  (collectis  quasi  in  unum 
viribus)  regnum  stabile  ac  robustum  invenire 
voluit.  Neque  enim  decuit,  ut  adversarios  tunc 
aggrederetur  expugnandos,  quando  collapsis  viri- 
bus  in  semetipsis  ruituri  viderentur,  ne  forte  vic- 
toria  non  fortitudini  vincentis,  sed  subacti  potius 
infirmitati  ascribenda  putaretur.  Idcirco  exspec- 
tavit  donec  mundus  totus  in  unum  vires  suas 
conilasset  imperium,  et  Roma  victrix  super  regna 
omnia  superbo  fastu  caput  extulisset.  Tunc  ergo 
dominante  superbia  humilis  venit,  ut  in  sua  hu- 
militate  celsitudinem  mundi  sterneret,  manifeste 
demonstrans  quautus  in  sua  majestate  foret,  qui 
in  nostra  infirmitate  positus,  universa  subjecit. 
Nascituro  igitur  in  carne  humana  Dei  Filio,  an- 
gelus  ad  virginem  mittitur  adventum  nuntiaturus 


majestatis,  ut  virgo,  quae  nova  lege  paritura  fuit, 
novo  modo  conciperet.  Sic  Virgo  credula  Verbum 
concepit  per  aurem,utimmaculatam  conceptionem 
generatio  incorrupta  sequeretur.  Natus  est  ergo 
in  Bethlehem  panis  coeli,  ut  reficeret  mundum 
languidum,  et  positus  in  praesepio  significavit  se 
esse  pabulum  animalium  sanctorum.  Huic  angeli 
cum  splendore  lucis  venientes  locuti  sunt  in  terra 
pacem  de  excelsis  et  pastores  currentes  ad  prae- 
Bepium  juxta  eis  datum  signum  in  pannis  inve- 
nerunt  involutum. 

Steila  Magos  rutilans  desuper  excitavit,et  radio 
splendoris  sui  cultores  Numinis  nova  novos  con- 
duxit  ad  cunabaia.  Suscitantur  prophetae,  et  cur- 
runt  obviam  venienti,  Simeon  et  Anna,  exspeo- 
tantes  redemptionem  Israel,  et  suscepto  in  ulnas 
puero,  mundo  nuntiant  Salvatorem.  Dedicata 
au  tem  primum  Hierusalem  civitate  sancta  adventu 
8uo,ut  etiam  gentes  visitaret,in  ^Egyptum  depor- 
tatur  ubi,  completo  tempore  quod  praedefinitum 
erat,quaai  post  introitum  gentium  ad  colligendas 
iterum  reliquias  Israel  in  Judaeam  revertitur. 
Interim  currente  tempore  cum  virum  implesset 
aBtate  corporis,  aeternitatis  Dominus,  venit  ad 
Joannem  apud  Jordanem,  ut  aquas  criminibus 
diluendis  suo  ingressu  sanctificaret,  ubi  ccelis 
apertis,  et  throno  Dei  desuper  coruscante,  Spiri- 
tus  sanctus  in  specie  columbae  descendit  super 
eum,  voce  pariter  delapsa  :  Tu  es  Filius  meus 
dilectus,  in  quo  complacui  mihi  (Matth.  m). 
His  mirabilibu8  completis  tremente  Baptista 
ascendit  de  Jordane  Filius  Dei,  et  exemplum  for- 
mans  conservandse  sanctificationis  desertum  pe- 
tiit,  habitans  eremum  in  jejunio  quadraginta  die- 
rum  et  noctium.  Sed  ut  ostenderetur,  quod  vita 
hominis  super  terram  tentatio  est,et  quod  ubique, 
pugnando  vincere  oportet,  admissus  est  hostis 
voluntate  permittentis,non  saevientis  potestate,et 
proponens  suasiones  ineptas  ratione  confutatur, 
potestate  puriiendus.  Dehinc  victor  obsequio  an- 
gelorum  honoratus,  post  jejunium  aibi  salutem 
hominum  essuriens  procedit  ad  publicum,et  ma- 
nifesta  mundum  exhortatione  contestans  nuntiat 
veni8se  regnum  coelorum.  Pcenitentibus  veniam 
spondet  peccatorum,  peraistentibus  in  crimine 
poenas  venturas  gehennae  tormenta  in  judicio  ex- 
tremo  praparata  annuntians.Etutveritas  ubique 
manifesta  fieret,  et  nullum  latere  potuisset,  qua 
via  hominem  ad  vitam  redire  oporteat,eiegit  duo- 
decim  discipulos  ut  irent  in  mundum  universum 
praedicare  Evangelium  regni,  et  verbum  vitae  ho- 
minibus.  Ipso  autem  completo  mysterio,  et  mor- 
tem  morte  sua  triumphans,  cum  reversus  fuisset 
ab  inferis  spoliato  tartaro,  videntibus  discipulis 
suis  addexteram  Patris  aeterni  perenniter  victurus 
ascendit,  mittens  illos  in  mundum  testificari  re- 
surrectioni  vitae,et  baptizare  in  remissionem  peo- 
catorum  credentes  in  eum.Gontestantibus  autem 
angeUs  venturum  ad  judicium,  et  judicaturum 
mundum  in  operibus  suis,  in  terrore  horribUi 
paventes,  continuo  profecti  sunt  pronuntiantes 
gentibuB  univerais  sacra  ndrabUi&JB&\&s^*tas&^ 


785 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


736 


Spiritu  sancto,  miraculis  multis  et  prodigiis  ver-JA  conscissis  viribus  in  morte  carnis  lampades  mira- 


bum  confirmaverunt,  et  coeperunt  horaines  con- 
currere  undique  stupentes  et  admirantes  in  his 
quse  fiebant  pavescenda.Tunc  mundus  infremuit, 
et  antiqui  erroris  ritus  corruere  cernens  amata 
relinquere  noluit,  nec  suscipere  incognita.  Truci- 
dantur  itaque  praecones  veritatis,  ne  falsitas  sub- 
vertatur,8ed  patientia  morientium  irrefragabile 
praBbuit  vivis  testimonium  veritatis.  Cadentibus 
igitur  granis  paucis  seges  multiplicata  surrexit, 
quia  inde  auctus  est  in  vivis  numerus  fidelium, 
unde  in  morientibus  minui  videbatur.  Mirare 
ergo  in  duodecim  viris  mundum  debellatum,  et 
qualibus  non  est  multum  laboris  ostendere,  ut 
miraculum  Dei,non  hominum  sit  opus  eximium. 


culorum  coruscarent.  Non  ergo  stare  potuerunt 
hostes  visis  mirabilibus  contra  Dei  beilatores,  et 
castra  Madiam  in  toto  mundo  timore  constrata 
lumini  coruscanti  reverentiam  praebuerunt.Petrus 
autem  vexillum  eiferens  crucis  primus  hostes 
aggreditur,  et  ut  impios  sacerdotes  debellaret 
assumpto  secum  Joanne  Verbi  amico  ascendit  in 
tempium.  Ad  imperium  autem  libentis  claudus 
prosiliens  statim  turbas  populorum  in  unum  con- 
gregavit,et  contestante  Petro  in  conspectu  omnium 
resurrectionem  inChristo  (vitae  etmortigindicium) 
agmina  multiplicavit  in  millibus.Post  haec  in  syna- 
gogapontificam  contumaciam  humiiiavit  rationis 
constantia,quia  reserato  carceris  ingre8su,angelis 


Pauci  numero  et  despicabiles  sapientiam  mundi  b  famulantibus,  in  templo  docuerunt.  Gum  autem 


sine  eloquentia  infatuaverunt,  uires  autem  et  fe- 
rocitatis  impetum  patientia  prostraverunt.  Et 
surrexit  fidelium  numerus  in  universo  mundo, 
aucta  fide  et  ilorente  disciplina  exornato  sancto- 
rum  populo,  exsultantibus  animis  pro  regno  coe- 
lorum  et  vita  perpetua  in  pressuris  alacres  effecti. 
Tunc  ingemuit  diabolus  vinci  se  arte  sua,  et 
oppressum  iri  in  eo,  quo*  se  existimavit  servos 
Dei  oppressurum.Vidit  enim  mundus  novabella, 
et  victoria8  insperatas,etcontemni  se  in  flore  suo 
miratus  est  prius  amatus  sterilis.  Milites  autem 
Christi  regem  suum  sequentes  nec  minis,  nec 
blandimentis  teneri  potuerunt,  quippe  qui  pros- 
pera  promittentem  despexerunt,  nec  timuerunt 


quinque  millia  hominum  docentibus  apostolis 
credidissent,  tribus  millibus  adjunctis,  consum- 
matus  est  numerus  ad  beatitudinem  consignatus. 
Sed  hostes  zelantes  tantam  gloriam  ferre  non 
potuerunt,  et  quia  digni  inventi  non  sunt  qui  re- 
ciperentur  in  vocationem  acquisitionis,  medfcos 
salutis  ejecerunt.Tunc  Philippus  elevata  lampade 
signorum  tuba  praedicationis  insonuit,  et  anti- 
quum  prophetarum  certamen  consummaturus 
Samariam  aggreditur  veterem  eorum  parentem. 
Jamque  enim  elevatus  in  curru  Agnum  prsedica- 
verat  immolatum  prophetarum  excipiens  exco- 
lenda  novalia,  et  ideo  alienigena  baptizato,  ab 
alienatis  revocavit.  Matthaeus  iEthiopiam,  Bar- 


adversacomminantem.Propterea  ccelestis  vita  in  q  tholomaeus  et  Thomas  Indiam,Andreas  Achaiam, 


terra  colebatur,  et  virtutum  flores  quasi  de  para- 
diso  Dei  in  deserto  sa^culi  pullulare  cceperunt. Alii 
martyrio  rosas,  alii  lilia  castitate,  alii  puritats 
violas  plantaverunt,  et  omnes  sanctorum  populi 
mundum  sua  prsesentia  et  virtute  vernantes  de- 
coraverunt.  Alii  miraculis  coruscaverunt,alii  vir- 
tutibus  et  signis  effulserunt,alii  secreta  ccelorum 
videre  meruerunt,  alii  ventura  praenuntiaverunt, 
alii  daemones  ex  obsessis  corporibus  fugaverunt. 
Alii  gratia  sanitatum  mirabiles  apparuerunt.Alii 
in  populis  virtutum  exempla  efferentes  posterioris 
imitatione  digni  exstiterunt.  Alii  secreta  eremi 
penetrantes  interioris  hominis  habitum  studiosis- 
sime  coluerunt.  Hi  sunt  adhuc  quos  mundus  pa- 


Joannes  Asiam,Simon  et  Judas  Zelotes  Persidem, 
et  caput  illud  antiquum  superbiae  Babyloniam 
aggressi  subegerunt.  Paulus  vero  ultimus  tem- 
pore,  primu8  certamine  Graeciam  magnam,et  in- 
sulas  regidnum  ab  Hierusalem  ad  fines  multos 
perdomuit,ut  tandem  cum  Petro  principe  consors 
potestati8  in  culmine  munditriumpharet.Deinde 
milites  ducum  industria  exercitati  quae  comme- 
moranda  et  digna  relatu  gesserint,  si  cuncta  dici 
non  possunt,  non  sunt  silentio  praetereunda  uni- 
versa.Primus  Stephanus  audenspraeeuntem  regem 
secutus  ad  praelium,  hostes  provocavit,  sine  for- 
midine  consistens  in  multitudine  inimicorum,  et 
cum  fremerent  indignantes,  et  unum  multi  supe- 


riter  minatur  et  odit,  quorum  licet  humilitatem  n  rare  non  possent,  ille  Jesum  ad  dexteram  Dei 

.  «  ••*  i  •  A ^li    •  JLJ  •_1^^_„A A  A.  A  A  •  •  •  • 


superbus  despiciat,  conversationem  tamen  attin- 
gere  non  potest  infirmus. 

A.Quemadmodum  in  patribus  antiquis  exempla 
subjecta  virtutem  docuerunt,  ita  nunc  oportet 
aemulationem  proposita  inspectione  novis  exem- 
plaribus  suscitare.  R.  Duodecim  viri  in  primis 
mundum  debellaverunt  electi  a  Christo  in  mira- 
culum  concertationis,  ut  veteres  figuras  nova  ve- 
ritate  adimpleret.  Vellus  enim  carnis  jam  rorem 
conceperat  Deitatis,  et  electi  de  cunctis  flumine 
hausto  cum  lagenis  et  tubis  ad  praelium  perrexe- 
runt.  Non  fuerunt  arma  miraculo  pugnaturis, 
sed  lampades  latuerunt  dum  vasa  testea  frange- 
rentur.  Dextrae  tubas  bajularunt,  ut  in  omnem 
terram  exiret  sonus  eorum  et  honor  verbi  corpo- 
rit  obtequio  in  tui  clariflcatione  uteretur,  dum 


videre  contestatur,ut  quo  propugnatorein  auxilio 
opportuno  invincibilis  esset  turbae  ostenderet.Sed 
cum  lapides  torrentes  ad  impetum  ferocium  voli- 
tarent,nocente8  miseratus  genua  curvavit  in  pre- 
cem,ibique  immaculatum  Deo  spiritum  commen- 
dans  Sauli  conversionem  obtinuit  cum  salute 
multorum.  Jacobus  autem  pertinaciam  Judaeae 
non  abhorrens  gladio  triumphavit  poenam  relin- 
quens  tyranno,  ut  sanctorum  patientia  demons- 
treturinsustentationeordinata  habitura  judicium 
cum  patientia.Hinc  alii  atque  alii  fortiter  agentes 
per  diversa  praeliorum  certamina  constantiam  te- 
nuerunt,  ut  in  omni  gente  fidei  palma  floreret,  et 
qui  electi  fuerunt  ab  initio,  intrarent  in  repro- 
missionem.  Petrus  enim  Romae  throno  veritatis 
constituto  per  orucem  triumphans  aacenderat,  et 


737  DE  VANITATE  MUNDI  LIBER  QUARTUS.  738 

Qemens  successor  cathedrse  infulam  pontificalem  A  ritus  elisit,  et  trocleas  comminuit,  quia  angelus 


acceperat.  Qui  et  ipse  lacessitus  fortiter  laborem 
sustinuit,  et  ne  castra  Dei  impetus  inimicorum 
concuteret,  ultro  se  opponens  dignitatem  traditae 
potestatis  martyrio  compensavit.Dionysius  Areo- 
pagita,  accepto  mandato  Galliam  penetravit,  et 
pugnans  utvinceret,praevaluit  stabilire  legescoeli 
in  terra.  Ipse  enim,  ut  ostenderet  viam  vitae, 
propter  testimonium  veritatis  verbum  sanguine 
consecravit,  et  ne  mors  vitam  haereditaret,  in 
mortuis  vitae  signum  faciens,  caput  manibus 
bajulavit  occisus. 

Laurentius  in  craticula  ignem  vicit,et  flammas 
incendii  et  Caesarem  stupefactum  arguens  carnem 
edendam  obtulit  frustra  saevienti  in  carnem.Vin- 


Dei  sua  praesentia  invictum  animo  martyrem  pa- 
tenti  miraculo  clarificavit  ut  vinceret.  Vox  enim 
elapsadesupervicisse  Victorem  palam  protestatur, 
quia  palmas  triumphorum  (quas  non  potuerunt 
videre  oculi  impiorum)  ut  confunderentur  semper, 
aliquando  audire  debuerunt.  Et  alii  atque  alii 
plurimi  quasi  uno  et  vere  uno  duce  spiritu  ultro 
se  ad  martyria  offerentes,ostenderunt  se  amplius 
posse  patiendo,  quam  ii,qui  insania,vexabantur, 
potuerunt  nocendo.Non  ergo  ultra  se  potuit  con- 
tinere  ait  confusionem  sui  non  erubesceret  mun- 
du8,sed  dedit  manus  patientia  superatus,ne  totus 
occideret,8i  saevitiam  in  membris,quae  resecaban- 
tur  in  fine  prolongaret.Non  enim  causa  perire  po- 


centius  autem  nominis  sui  memor  tyrannum  de-  B  tuit  justitia3  aeternae,  et  ideo  cessavit  aliquando 


risit  crudelia  comminantem,  et  ungulas  cum 
equuleo  despiciens,  flagra  quoque  et  incendio  su- 
peravit.Et  erat  haud  modicum  nisi  et  feminae  ad 
praelium  properarent  viros  confundere  in  judicio 
aequitatis.  Venit  Agatha,  et  mammiilas  praebuit 
amputandas,ostendens  quod  ad  ferrum  non  expa- 
vesceret  Spiritu  sancto  confortata,  ut  lac  fidei 
credentibus  ministraret.  Agnes  inter  flammas 
ambulavit  intrepida,  ut  sexum  et  aetatem  natura 
miraretur  martyrio  robustam,  quae  sensu  con- 
suevit  necdum  maturo  consistere.  Margarita  bel- 
lans  vicit  admirabili  constantia,ut  mentem  carnis 
tormenta  non  subderent  in  abalienationem  aequi- 
tatis.  Hostem  enim  in  manifestam  producit  con- 


iniquitas  persequentium,et  patientium  virtus  sicut 
non  novit  cedere,sic  minis  minui  non  novit  .Cecidit- 
que  altitudo  potentiae  contradictionis,et  ferocitas 
minarum  impietatis  pacata  est  in  humiliationem 
peccatorum  sine  contradictione,  ut  mandaretur 
placabilis,  et  summus  pontifex  Sylvester  fontem 
vivum  regis  precibus  in  terrore  magno  complaca- 
tus  in  purificationem  demonstravit.  Ipse  vero 
cum  cognovi88et  virtutem  Altissimi  in  lavacro 
emundationis,  praecepit  aras  daemonum  et  cultu- 
ras  coinquinationis  finem  habere  in  ruinam  con- 
fusionis,  ut  vere  rex  fieret  in  aequitate,  qui  priue 
fuerat  persecutor.  Sacerdos  autem  Dei  sacra  con- 
firmatus  gratia,  potentia  verborum  et  ratione 


fusionem,  qui  /ictus  retrorsum  foris  paruit,  du-  q  futavit  rebelles  et  incredulos,  mystica  legis  edis- 


plici  ignominia  confutandus.  Cecilia  coronas 
merebatur  [al.  mercabatur]  merito  castitatis  pro- 
batajuvenibus  incorruptionis  lilia  amplexantibus 
cum  fide,ubi  rosas  etiam  miscuit  cum  purpura  in 
martyrio  cruoris  decoranda.Lucia  autem  sponsum 
praedonem  castitatis  ad  immortalis  aspectum  [al. 
apicem]  conferre  non  dignata  (matre  precibus 
sanata)  opes  pauperibus  erogavit,  ut  post  oblata 
munera  seipsam  Deo  holocaustum  superimpende- 
ret  suavitatis.  Compensavit  autem  virilis  sexus 
infantilis  victorias  feminarum,  ut  undique  cir- 
cumstarent  palmae  triumphorum  in  gloria  Dei. 

Venit  Vitus  puer  et  ipse  annis  virtutem  adjiciens 
pugnavit  viriliter,  coronam  arripiens  per  vulnera 


serens  sacramenta  in  concione  populorum  fre- 
quentium  regis  et  principium  cum  indicibus  pro- 
positionum,atque  inde  miraculis  crebrescentibus 
ipsum  esse  Jesum  Christum,qui  in  hunc  mundum 
pro  salute  hominum  advenerat  Dei  Patris  impe- 
rio  palam  omnibus  verissime  confirmavit.  Fulget 
crucis  vexillum  in  loco  sanctitatis,et  regina  com- 
pos  voti  cum  gaudio  remeavit,  nec  potuit  ultra 
signo  gloriae  sublimato  potestas  adversa  prospe- 
rari. 

Post  haec  ergo  in  toto  mundo  lilia  pacis  pullu- 
lare  coeperunt,  et  Ecclesia  mater  jam  martyrum 
purpura  decorata,  confessorum  quoque  candore 
adornari  gaudebat.Non  enim  in  uno  tantum  loco 


pretiosa,nunquam  exemplo  gloriae  et  fortitudinis  ^  fulsit  gratia,  sed  ad  fines  usque  orbis  terrarum 


aemulationi  futurus  sine  stupore  spectabilis.Cyri 
cus  cum  matre,  tanta  pertulit  et  tam  horrenda 
tormentorum  genera,  ut  quid  amplius  mireris 
non  invenias,  nisi  forte  infantiam  cumulandam 
exi8time8  gloria  ad  laudem  constantise  muliebris. 
Venerat  ut  jam  mundus  patientia  vinceretur  bel- 
latorum  Christi,  et  efferbuit  pusillum  plus  solito 
in  novi88ima  defectione  pacandus.Jam  enim  mil- 
lia  multa  simul  mandat  perimenda,  et  grassatur 
in  turmas  populorum  csede  crudeli,  quoniam  vic- 
tum  expavit  congressu  certaminis  singularis. 

Gloriosa  Thebaeorum  agmina  legiones  suas  ad 
martyrii  palmam  armaverunt,  ut  jam  voti  esse 
pro  Christo  mori,non  necessitatis  constaret.Nam 
et  molam  Victor  post  ungulas  et  equuleum  cum 
taureis  saevientis  tyranni  trucibus  edictis  non  ter- 


vernantia  spectacula  ager  plenus  benedictione 
pandebat.  Nam  et  deserta  in  ubertalem  versa 
infusionem  pinguedinis  supernae  dum  acciperent 
in  jucunditate  floruerunt.  Plena  erant  invia,  et 
sicca  fluenta  manabant  gratia.  Paulus  enim,  et 
Antonius,  et  Hilarion,  lapides  pretiosi  inventi 
8unt,ubi  non  erat  pretium  et  decor,et  ipsiin  fun- 
damento  positi  mirabilem  structuram  superaedi- 
ficaverunt,ut  aedificaretur  domus  saltus  Libaniin 
deserto,  et  saltus  in  Carmel  computaretur  ad  Li- 
banum.  Macharius,  et  Pannucius,  et  Arsenius,et 
Pastor  juncto  sibi  Moyse  in  spiritu  eodem  et  vir- 
tute  populum  multum  Deo  ad  terram  promissionis 
per  desertum  saeculi  traduxerunt,  et  cum  his 
omnes  noniinati,  et  potentes  in  mirabilibns  vir 
sancti,et  electi  transierunt.Ut  autemfili&<s£u^3^ 


789 


HUGONIS  DB  S.  VIGTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


740 


Pharaonis  domum  verus  Salomon  sedincaret,  A 
Ephrem,  et  BasiUus,  et  Gregorius,  Hieronymus, 
et  Ambrosius,et  Augustinus  cum  multis  aliis  per 
orbem  terrarum  columnae  erecti  sunt,mira  sapien- 
tia  fabricati  et  sculpti  in  omnem  formam  decoris 
et  gratiae.  Nam  Gregorius  alter  spiritu  plenus,  et 
ipse  domum  vario  decore  adornavit,  ministrans 
pulchritudines  multas  et  jucunditates  veritatis. 
Martinus,  et  Nicolaus,  et  Benedictus  miraculis 
effulserunt  in  sanctitate  mirabili,  et  in  his  omni- 
bus  plenitudo  in  iinem  properans,  alios  quoque 
omnes  qui  vocati  sunt  associans,  quotidie  con- 
8ummatur.  Unde  nos  considerare  oportet  quanta 
illic  gloria  futura  sit,  cujus  simulacrum  est  omne 
hoc  quod  cernimus,  exiguum  quidem  excellentia 
decoris  quo  tendit  ut  perficiatur,  quoad  nobis  sit  B 
con8ummatum.Illuc  animos  erigere  atque  intimis 
desideriis  properare  debemus,ne  forte  in  eo  quod 
jam  vidimus  speciem  boni,  in  opprobrium  agni- 
tionis  pro8pexerimus,  et  fructum  in  gaudium  fe- 
licitatis  non  capiamus.Hoc  enim  totum  imago  est 
Hierusalem  ccelestis  in  terra,  ad  quam  bene  in 
gradibus  virtutum  ascenditur  ab  iis  qui  prsesenti 
aemulatione  ad  veram  pacem,  stabilitatemque 
seternnm  totis  desideriis  colliguntur.  Multi  et 
varii  sunt  sermones  hominis,  quia  cor  hominis, 
unum  non  est.  Nam,  quia  intus  mens  fonte  veri- 
tatis  per  multa  desideria  scinditur,  propterea 
foris  sermo  in  mulfas  assertiones  derivatur.Salo- 
mon  vitae  humanse  incertum  considerans,et  qua- 
liter  inconstantiaflactuaretmortalitatisconditio,  q 
dum  et  foris  rerum  mutabilium  varietate  quatitur 
et  intus  desideriorum  inconstantia  dissipatur, 
utrumque  hoc  in  semetipso  exemplo  pariter  eru- 
ditione  proposuit,  cum  se  et  rerum  transitu,  et 
mentis  defectu  toties  mutatum  ostendit.  Audivi- 
mus  enim  jam  supra  quoties  animum  suum  de 
alia  appetenda  transtulerit,  et  cum  experimento 
rerum  admonitus  de  vanitate  praesentium  sem- 
per  habita  despexerit,  tamen  fluctibus  concupis- 
centise  susb  jactatus  nunquam  ambire  cessaverit 


m 

habenda.Quia  enim  existimavit  se  in  rebus  tran 
seuntibus  stabile  invenire  posse,  ubi  delectatio- 
nem  suam  tranquiUa  pace,  inconcussa  stabilitate 
defigeret,  idcirco  quoties  in  rebus  habitis  vel  id 
quod  concupierat  invenit,vel  quod  amaverat  per- 
didit,  ad  aUa  rursum  appetenda  conversus  desi- 
derium  suum  vel  supplere,vel  reparare  contendit. 
Nunc  autem  tandem  omnibus  experimento  pro- 
batis  mutabilium  conditionem  agnoscit,  et  quod 
nihil  ex  omnibus,  quae  transeunt,  perpetuo  stare 
po8sit,  fatetur  dicens  :  Omnia  tempus  habent,et 
suis  spatiis  transeunt  universa  (Eccles.  iu). 
Omnia  tempus  habent,  ut  nihU  perpetuum,  sem- 
perque  permanens  inveniatur,sed  omne  quod  est 
aut  aliud  subsequatur  ut  non  ab  initio  veniat,aut 
praecurrat  aUud  ut  usque  ad  finem  se  non  exten- 
dat.Omnia  etiam  tempus  habent,videUcet  certum 
ac  definitum,  vel  quando  incipiant,  vel  quando 
finiantur.  Sive  etiam  quandiu  subsistant,  ut  pru- 
dens  animus  in  his  omnibus  non  putet  aliquid 
esse,  quod  semper  stare  possit,  ut  in  eo  fiduciam 
ponat,  sed  potius  veris,  et  permanentibus  bonis 
se  conformans,  ita  rerum  mutabiUum  vanitatem 
despiciat,ut  Ucet  unaquaque  re  pro  tempore  uta- 
tur  dum  prsesens  est,  nunquam  tamen  in  ejus 
transitu  animum  a  Ptatu  suo  decUnare  permittat. 
IUe  enim  prudentissimus  est,  qui  sic  scit  tran- 
seuntia  in  usum  vertere,  ut  tamen  non  norit  in 
eorum  defectu  mentem  a  sua  stabiUtatedecUnare. 
Male  ergo  fecit  cum  quaedam  sibi  (quasi  potiora) 
ex  omnibu8  ad  jucunditatem  elegit,  et  in  eis  feU- 
cem  se  esse  posse  credidit,quia  et  omnia  suo  tem- 
pore  bene  utenti  bona  sunt  et  tamen  omnia,quse 
mutabiUtati  subjacent,  Ucet  in  miseria  qualem- 
cunque  consolationem  praebeant,  feUcitatem  ta- 
men  conferre  non  possunt.  Nihil  ergo  suo  tem- 
pore  adjiciendum,  et  nihil  non  suo  tempore 
eUgendum  ;  sed  sic  animus  ad  usum  temporis 
prseparetur,  ut  tamen  ad  mutabUitatem  temporis 
non  mutetur. 


ERUDITIONIS  DIDASCALI&E 

LIBRI  SEPTEM. 


LIBER   PRIMUS,  —  DE  STUDIO  LEGENDL 

Cujus  hfec  sunt  capitula  : 

Gap.  I.  Duo  esse  prcecipua,  quibus  ad  scientiam  quisque  instruitur.  —  Gap.  II.  De  origine  ar- 
tium,  et  animce  perfectione.  —  Gap.  III.  Quod  studium  sapientice  philosophia  sit.  —  Gap.  IV. 
Triplicem  esse  vim  animce,  et  solum  hominem  ratione  prceditum.  —  Gap.  V.  Quce  res  adphi- 
losophiam  pertineant.  —  Gap.  VI.  De  ortu  theoricce,  practicce,  mecanicce.  —  Gap.  VII.  De  tri- 
bus  rerum  differentiis.  —  Gap.  VIII.  De  mundo  superlunari  et  sublunari.  —  Gap.  IX.  In  quo 


(ERUDIT.  DIDASGAL.  LIBBR  PRIMUS. 


743 


mo  similis  sit  Deo.  —  Gap.  X.  De  triplicibus  qperibus.  —  Gap.  XI.  Quid  sit  natura.  —  Cap. 
I.  De  ortu  logicce.  •—  Gap.  XIII.  Epilogus  supradictorum. 


I.  Duo  esseprcecipua,  quibus  ad  scientiam 

isque  instruitur  \  et  quce  sit  qperis  hujus 

iteria. 

se   praecipuae   res  sunt,  quibus  quisque  ad 

tiam  instruitur:  videlicet  lectio  etmeditatio, 

bus  lectio  priorem  indoctrinaobtinetlocum: 

hac  tractat  liber  iste  dando  praecepta  legen- 
ria  autem  sunt  praecepta  magis  lectioni  ne- 
ria.  Primum  ut  sciat  quisque  quidlegerede- 

Secundum,quo  ordine  legere  debeat,  id  est, 
prius,  quid  posterius.  Tertium:  quomodo 
e  debeat.  De  his  tribus  per  singula  agiturin 
Lbro.  Instruit  autem  tam  saecularium  quam 
arum  Scripturarum  lectorem :  unde  in  duas 
ts  dividitur,  quarum  unaquaeque  tres  habet 
lctiones  inprima  parte  docetlectoremartium, 
cunda  divinum  lectorem.  Docet  autem  hoc 
>,  ostendendo  primum,  quid  legendum  sit ; 
Le  quo  ordine,  et  quomodo  legendum  sit :  ut 
n  sciri  possit,  quid  legendum  sit,  in  prima 
primum  enumerat  originem  omnium  artium; 
Le  descriptionem  et  partitionem  earum,idest, 
lodo  unaquaeque  contineat  aliam,  vel  conti- 
ir  ab  alia,  secans  philosophiam  asummous- 
id  ultima  membra.  Deinde  enumerat  aucto- 
rtium ;  et  postea  ostendit,  quae  ex  his  vide- 
artibus  praecipuelegendae  sint.Deinde  etiam 
>rdine  et  quomodo  legendae  sint,aperit.  Pos- 
3  legentibus  vitae  suae  disciplinam  praescri- 
Bt  sic  finitur  prima  pars.  In  secunda  parte 
minatquae  Sciipturaedivinae  appellandae  sint; 
Le  numerum  et  ordinem  divinorum  librorum 
ctores  eorum,  et  interpretationes  nominum. 
>a  agit  de  quibusdam  proprietatibus  divinae 
turae,  quae  magis  sunt  necessariae.  Deinde 
.,  qualiter  legere  debeat  sacram  Scripturam 
li  in  ea  correctionem  morum  suorum,  et  for- 

vivendi  quaerit.  Ad  ultimum  docet  illum, 
ropter  amorem  scientise  eam  legit :  et  sic  se- 
a  quoque  pars  finem  accipit. 
',  II.  De  origine  artium,  et  anima  perfectione. 
inium  expetendorum  prima  est  sapientia,  in 
)erfecti  boni  forma  consistit.  Sapientia  illu- 
t  hominem,  ut  seipsum  agnoscat,  qui  caete- 
milis  fuit,  cum  se  prae  caeteris  factum  esse 
ntellexit.  Immortalis  quippe  animus  sapien- 
iustratus  respicit  principium  suum,  et  quam 
decorum,  agnoscit,  ut  extra  se  quidquam 
at:  cui  quod  ipse  est,satisessepoterat.Scrip- 
legetur  in  tripode  Apollinis :  r?«8i  rtavT*, 
,  «  Nosce  teipsum » ;  quia  nimirum  homo  si 
originis  suae  immemor  esset,  omne  quod 
bilitati  obnoxium  est,  quam  sitnihil,  agnos- 
.  Probata  apud  philosophossententia : «  Ani- 

ex  cunctis  naturae  partibus  asseri  esse  com- 
im.  »  Et  Timaeus  Platonicus  :  « Exdividua,  et 
idua,  mistaque  substantia ;  itemque  eadem 
rersa,  et  exutroque  commista  natura,  quo 


A  universitasresignatur,  ftnAixfjaf  formavit.  »  ip- 
sa  namque  et  initia,  consequuntur,capit :  quia  et 
invisibiles  per  inteUigentiam  rerum  causas  com- 
prehendit,  et  visibiles  actualium  formas  per  sen- 
suum  passiones  colligit ;  sectate  in  orbes  gemi- 
nos  motum  glomerat,  quia  sive  per  sensus 
8U8  ad  sensibilia  exeat,  siveperintelligentiam,  ad 
invisibilia  ascendat,  ad  seipsam  rerum  similitu- 
dines  trahens  regyrat :  et  hoc  est,  quod  eadem 
mens,  quae  universorum  capax  est,  ex  omni  subs- 
tantia  atque  natura,  quo  similitudinis  reprsesen- 
tet  figuram  coaptatur.  Pythagoricum  namque 
dogma  erat,«  similia  similibus  comprehendi  • ;  ut 
scilicet  anima  rationalis  nisi  ex  omnibus  compo- 
sita  foret,  nullatenus  omnia  comprehendere  pos- 

B  set,  secundum  quod  dicit  quidam  : 

Terram  terreno  comprendimus,  athera  flammis, 
Humorem  liquido,  nostro  tpirabile  flatu. 

Nec  tamen  existimare  debemus  viros  in  omni  re- 
rum  natura  peritissimos,hoc  de  simplici  essentia 
sensisse,  quod  ulla  se  partium  quantitate  disten- 
deret,  sed  ut  apertius  mirabilem  ejus  demonstra- 
rent  potentiam,  dicebant  ex  omnibus  naturis  cons- 
tare :  non  secundum  compositionem  sed  secun- 
dum  compositionis  rationem.  Neque  enim  haec 
rerum  omnium  similitudo  aliunde  aut  extrinse- 
cus  animae  advenire  credenda  est,  sed  ipsa  po- 
tius  eam  in  se,  et  ex  se  nativa  quadam  poten- 
tia  et  propria  virtute  capit.  Nam  sicut  Varro 
inPeriphysiondicit :  «  Non  omnis  varietas  extrin- 

q  secus  rebus  accidit,  ut  necesse  sit  quidquid  va- 
riatur,  aut  amittere  aliquid  quod  habuit,  au  ali- 
quid  aliud  et  diversum  extrinsecus  quod  non  ha- 
buit  assumere.  Videmus  quod  paries  extrinsecus, 
adveniente  forma  imaginis  cujuslibet  similitudi- 
nem  accipit :  cum  vero  impressor  ne  allo  figuram 
imprimit,  ipsum  quidem  non  intrinsecus,  sed  ex 
propria  virtute  et  naturali  habilitate  aliud  jam 
aliquid  reprentare  incipit.  Sic  nimirum  mens  re- 
rum  omnium  similitudine  insignita,  omnia  esse 
dicitur,  atque  ex  omnibus  compositionem  susci- 
cipere,  non  integraliter,  sed  virtualiter  atque  po- 
tentialiter  continere.  Et  haec  est  illa  naturae  nos- 
trae  dignitas,  quam  omnes  asque  naturaliter  ha- 
bent,  sednon  omnesaequenoverunt.Animusenim 

n  corporis  passionibus  consopitus,  et  per  sensibiles 
formas  extra  semetipsum  abductus,  oblitus  est 
quid  fuerit,  et  quia  nil  aliud  fuisse  se  meminit, 
nil  praeter  id  quod  videtur,  esse  credit.  Repara- 
tur  autem  per  doctrinam,  ut  nostram  agnosca- 
mus  naturam,et  ut  discamus  extra  non  quaerere, 
quod  in  nobis  possumus  invenire.  Summum  igi- 
tur  in  vita  solamen  est  studium  sapientise,  quam 
qui  invenit,  felix  est,  et  qui  possidet,  beatus. 
Cap.  111.  Quod  studium  sapientia  philosophia  sit. 
Primu8  omnium  Pythagoras  «  studium  sapien- 
tiae  phiiosophiam  nuncupavit,  »  maluitque  philo- 
sophus  quam  sophos  dici.  Nam  antAa.  w^ql^  S^ 


743 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE.  OPP.  PAJEIS  H.  —   DOGMATIGA. 


744 


eat  sapientes  vocabantur.  Pulchre  equidem  inqui- 
sitores  veritatis  non  sapientes  sed  araatores  sa- 
pientiae  vocat ;  quia  nimirum  adeo  latet  omne  ve- 
rum,utejusamorequantumlibetmensardeat,quan 
turalibetadejus  inquisitionem  surgat,  difficileta- 
men  ipsam,ut  est,veritatemcomprehenderequeat. 
Philosophiam  autem  earum  rerum,  quae  vere  es- 
sent,  Buique  imrautabilem  substantiam  sortiren- 
tur,  disciplinam  constituit.  t  Est  »  autem  c  phi- 
losophia  amor  et  studium  et  amicitia  quodam- 
modo  sapientiee  »  sapientiae  vero  non  hujus,  quse 
in  ferramentis  quibusdam,  et  in  aliqua  fabrili 
scientia  notitiaquo  versatur,  sed  illus  sapientiae, 
quae  nullius  indigens,  vivax  mens,  et  sola  rerum 
primaeva  ratio  est.Est  autem  hic  amor  sapientiae, 
intelligentis  animi  ab  illa  pura  sapientia  illumi- 
natio,  et  quodammodo  ad  seipsam  retractatio  at- 
que  advocatio,  ut  videatur  sapientiae  studium  di- 
vinitatis  et  purae  mentis  illius  amicitia.  Haec  igi- 
tur  sapientia  cuncto  animarum  generi  meritum 
8U83  divitatisimponit :  et  ad  propriam  naturae  vim 
puritatemque  reducit.  Hinc  nascitur  speculatio- 
num  cogitationumque  veritas,  et  sancta  puraque 
actuum  castimonia.  Quoniam  vero  humanis  ani- 
mis  hoc  excellentis8imum  bonum  philosophiae 
comparatum  est,  ut  viae  filo  quodam  procedatora- 
tio,  ab  ipsis  animae  efficientiis  ordiendum  est. 
Cap.  IV.  Triplicem  esse  vim  animce,  et  solum 
hominem  ratione  prceditum. 
Triplex  omnino  animae  vis  in  vegetandis  cor- 
poribus  deprehenditur :  quarum  una  quidem  vi- 
tam  solum  corporis  subministrat,  ut  nascendo 
creacat,  alendoque  subsistat.  Alia  vero  sentiendi 
judicium  preebet.  Tertia  vimentis  et  rationesub- 
nixa  est.  Quarum  quidem  primse  id  officium  est, 
ut  creandis,  nutriendis  alendisque  corporibus 
pra38to  sit:  nullum  vero  praestet  rationis  sensusve 
judicium.  Haec  autem  est  herbarum  atque  arbo- 
rum,  et  quidquid  terrae  radicitus  affixum  tenetur. 
Secunda  vero  composita  atque  conjuncta  est, 
ac  primam  sibi  sumens  et  in  partem  constituens, 
varium,  de  quibus  potest  capere,  ac  multiforme 
judicium  capit.  Omne  enim  animal,  quod  sensu 
viget,  idem  et  nascitur,  et  nutritur,  et  alitur.Sen- 
sus  vero  diversi  sunt,  et  usque  ad  quinarium  nu- 
merum  crescunt :  itaquidquidtantum  alitur,non 
etiam  sentit.  Quidquid  vero  sentire  potest,  etiam 
alitur,  et  ei  prima  quoque  vis  animae,  nascendi 
scilicet  atque  nutriendi,  probatur,  esse  subjecta. 
Quibiis  vero  sensus  adest,  non  tantum  eas  rerum 
capiunt  forma8,  quibus  sensibili  corpore  feriun- 
tur  praesente;  sed  abscedente  quoque  sensu  sensi- 
bilibusque  sepositis,  cognitarura  sensu  formarum 
imagines  tenent,  memoriamque  conficiunt :  et 
prout  quodque  animal  valet,  longius  breviusque 
custodit.  Sed  eas  imaginationes  confusas  atque 
inevidentes  sumunt,  ut  nihil  ex  earum  conjunc- 
tione  ac  compositione  efficere  possint :  atque  id- 
circo  meminisse  quidem  nec  aeque  omnia  possunt, 
amissam  oblivionem  recolligere  ac  revocare  non 
possunt.  Futuri  vero  iis  nulla  cognitio  est.  Sed 
vis  animae  tertia,  quae  secum  priores  aleudi  ac  sen- 


A  tiendi  trahit,  iisque  velut  famulis  atque  obedien* 
tibus  utitur:  eadem  tota  in  ratione  constituta,  ea- 
que  vel  in  rerum  praesentium  firmissima  conclu- 
sione,  vel  in  absentium  intelligentia,  vel  in  igno- 
tarum  inquisitione  versatur.  Haec  humano  tan- 
tum  generi  praesto  est,  quae  non  solum  sensus 
imaginationesque  perfectas,  et  non  inconditas  ca- 
pit,  sed  etiam  pleno  actu  intelligentiae  quod  ima- 
ginatio  suggessit,explicat  atque  confirmat.  Itaque 
(ut  dictum  est)  huic  divinae  naturae  non  ea  tan- 
tum  in  cognitione  sufficiunt,  quae  subjectatsensi- 
bus  comprehendit,  verum  etiam  ex  sensibilibus 
imaginatione  concepta,et  absentibus  rebus  nomi- 
na  indere  potest,  et  quod  intelligentiae  ratione 
comprehendit,  vocabulorum  quoque  positionibus 

B  aperit.  Illud  quoque  ei  naturae  proprium  est,  ut 
per  ea,  quae  sibi  nota  sunt,  ignota  investiget.  Et 
non  8olumunumquodqueansit,sed  quid  sitetiam, 
et  quale  sit,  nec  non  et  cur  sitoportet  agnoscere. 
Quam  triplicem  animae  vim  sola  (ut  dictum  est) 
nominum  natura  sortita  est.  Gujus  animae  vis  in- 
telligentiae  motibus  non  caret,quia  in  his  quatuor 
proprie  vim  rationis  exercet.  Aut  enim  aliquidan 
sit,  inquirit,  aut  sicut  esse  constiterit,  quid  sit, 
addubitat ;  quod  si  etiam  utriusqne  scientiam  ra- 
tione  possidet,  quale  sit  unumquodque,  ratione 
investigat,  atque  in  eo  caetera  accidentium  mo- 
menta  perquirit.  Quibus  cognitis,cur  ita  sit  quae- 
rit,  et  rationo  nihilominus  investigat.  Gum  igitur 
hic  actus  sit  humani  animi,ut  semper  in  praesen- 

q  tium  comprehensione,  aut  in  absentium  intelli- 
gentia,  aut  in  ignotorum  inquisitione  atque  in- 
ventione  versetur:  duo  sint  in  quibusomnem  ope- 
ram  vis  animae  ratiocinantis:  impenditunum  qui 
dem  utrerum  uaturasinquisitionis  ratione  cognos- 
cat ;  alterum  vero,  ut  ad  scientiam  prius  veniat," 
quod  post  gravitas  mortalis  exerceat. 
Gap.  V.  Quce  res  ad  philosophiam  pertineant. 
Sed  ut  video,  inextricabilem  jam  ipso  loquendi 
ordine  labyrinthum  incidimus,  ubi  nobis  non  per- 
plexus  8ermo,  sed  res  obscura  difficultatem  pa- 
riat.  Quia  enim  de  studio  sapientiae  loqui  susce- 
pimus,  idque  solis  hominibus  quodam  natura 
privilegio  competere  attestati  sumus  :  consequen- 
ter  nunc  omnium  humanorum  actuum  modera- 

j^  tricem  quamdam  sapientiam  posuisse  videmur. 
Si  enim  brutorum  animalium  natura,  quae  nullo 
regitur  rationis  judicio,  motus  suos  secundum 
sola  sensuum  passiones  diffundit,  et  in  appetendo 
seufugiendo  aliquid,  nou  intelligentiae  utiturdis- 
cretione,  sed  caeco  quodam  carnis  aifectu  impelli- 
tur  :  restat  ut  rationalis  animae  actus  caeca  cupi- 
ditas  non  capiat.sedmoderatrix  semper  sapientia 
praecedat.  Quod  si  verum  esse  consisterit,  jam 
non  solum  ea  studia,  in  quibus  vel  de  rerum  na- 
tura  \e\  disciplina  agitur  morum,  verum  etiam 
omnium  humanorum  actuum  seu  studiorum  ra- 
tiones  non  incongrue  ad  philosophiam  pertinere 
dicimus.  Secundum  quam  acceptionem  sic  philo- 
sophiamdefinerepossumus.  «  Philosophia  est  dis- 
ciplina  omnium  rerum  humanarum  atquedivina- 
rum  rationes  plene  investigans.  »  Nec  movere  de- 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LIBER  PRIMUS. 


746 


uod  supra  diximus  iPhilosophiamesse  amo- 
)t  8tudium  sapientiae :  non  hujus,  quae  ins- 
entis  explicatur,  ut  est  architectura,  agri- 
ra,  et  caetera  hujusmodi  sed  ejus  sapientiae, 
sola  rerum  primaeva  ratio  est.  Potest  nam- 
dem  actus  et  ad  philosophiam  pertinere  se- 
um  rationem  suam,  et  ab  ea  excludi  secun- 
administrationem.  Verbi  gratia,  ut  de  prse- 
loquamur,  agriculturae  ratio  philosophi  est, 
nistratio  rustici.  Praeterea  opera  artificum, 
latura  non  sint,  imitantur  tamen  naturam, 
i  exemplaris  formam  (quae  natura  est,  qua 
ntur,ratione  exprimunt.  Vides  jam,  qua  ra- 
cogimur  philosophiam  in  omnes  actus  ho- 
m  diffundere,  ut  jam  necesse  sit,  tot  esse 
sophiae  partes,  quot  sunt  rerum  diversita- 
dquas  ipsam  pertinere  constiterit. 
lp.  VI.  De  ortu  theorica,  practicoB,  mecaniem. 
inium  autem  humanarum  actionum  seu  stu- 
m,  quae  sapientia  moderantur,fims  et  inten- 
L  hoc  spectare  debet :  ut  vel  naturse  nostrae 
etur  integritas,  vel  defectuum,  quibus  prae- 
jubjacet  vita,  temperetur  necessitas.  Dicam 
iu8  quod  dixi.  Duo  sunt  in  homine  :  bonum 
tlum,  natura  et  vitium.  Bonum  quianatura 
uia  eorruptum  est,  quia  minus  est,  exerci- 
parandum  est.  Malum,  quiavitium  est,quia 
ptio  est,  quia  natura  non  est,  excludendum 
fuod  si  funditus  exterminari  non  potest,sal- 
dhibito  remedio  temperandum  est.  Hoc  est 
10  quod  agendum  est,  ut  natura  reparetur, 
ludatur  vitium,  integritas  vero  vitae  huma- 
lobus  perficitur :  scientia  et  virtute,  quae 
cum  supernis  et  divinis  substantiis  simili- 
Bola  est.  Nam  homo  cum  simplex  natura 
it,  sed  gemina  compactus  substantia,  se- 
im  unam  partem  sui,  quae  potior  est,  et  (ut 
us  id  quod  oportet,  dicam)  quae  ipse  est, 
rtalis  est :  secundum  alteram  vero  partem 
aduca  est,  quae  sola  his,  qui  nisi  sensibus 
pre8tare  nesciunt,  cognita  est,  mortalitati 
tabilitati  obnoxius  est :  ubi  toties  mori  ne- 
est,  quoties  amittere  id  quod  est.  Et  haecest 
i  pars    rerum,  qu®    principium  et  finem 

ap.  VII.  De  tribus  rerum  differentiis. 
t  autem  in  rebus  alia,  quae  nec  principium 
.t,  nec  finem,  et  haec  aeterna  nominantur: 
uae  principium  quidem  habent,  sed  nullo 
auduntur  :  et  dicuntur  perpetua  ;  alia  quae 
m  habent  et  finem  ;  et  haec  sunt  temporalia. 
mo  ordine  id  constituimus,cui  non  est  aliud 
*t  id  quod  est,  id  est,  cujus  causa  et  effec- 
versa  non  sunt :  quod  non  aliunde,  sed  a 
ipso  subsistere  habet :  ut  est  solius  naturae 
r  et  artifex. 

i  vero,  cui  aliud  est  esse  :  et  id  quod  est,id 
aod  aliunde  ad  esse  venit,  et  ex  causa  prae- 
te  in  actum  protluxit,  ut  esse  inciperet,  na- 
«t,quae  mundum  continet  oranem.  Idquein 
a  secatur.  Est  quiddam,  quod  a  causis  suis 
rdialibus  ut  ease  incipiat,  nullo  movente  ad 


A  actumprodit ;  solo  divinae  voluntatis  arbitrio :  ibi- 
que  immutabile  omnis  finis  atque  vicissitudinis 
expers  consistit.  Ejusmodi  sunt  rerum  substan- 
tiae,  quas  Graeci  wnat  dicunt :  et  cuncta  super- 
lunaris  mundi  corpora,quae  esiam  ideo  quod  non 
mutentur,  divina  appeilata  sunt.  Tertia  rerum 
est,  quae  principium  et  finem  habent,  et  per  se 
ad  esse  non  veniunt,  sed  sunt  opera  natura  quae 
oriuntur  super  terram,  sub  lunari  globo,  moven- 
te  igne  artifice,  qui  vi  quadam  descendit  in  res 
sensibiles  procreandas.  De  illis  ergo  dictum  est : 
t  Nihil  in  mundo  moritur,eo  quod  nulla  essentia 
pereat.  »  Non  enimessentiae  rerum  transeunt,sed 
formae.  Gum  vero  forma  transire  dicitur,  non  sic 
intelligendum  est,utaliqua  resexistensperireom- 

B  nino,  et  e«se  suum  amittere  credatur,  sed  variari 
potiu8 ;  vel  sic  fortassis  ut  quae  juncta  fuerant, 
ab  invicem  separantur;  vel  quae  separata  erant, 
conjungantur;  vel  quae  hic  erant,illuc  transeant; 
vel  quae  nunc  erant  tunc  subsistant,  in  quibus 
omnibus  esse  rerum  nihil  detrimenti  patitur.  De 
U8  dictum  est :  «  Omnia  orta  decidunt,  et  aucta 
senescunt ;  »  eo  quod  cuncta  naturaa  opera,  sicut 
principium  habent,  ita  etiam  a  fine  aliena  non 
sunt.  De  illis  dictum : 
Denihilo  nihil,in  nihilum  nilpossereverti. 

(Pbrs.  Stat.  ui,  v.  83.) 
Et  eo  quod  omnis  natura  et  primordialem  habet 
causam,  et  subsistentiam  perpetuam.  De  iis  dic- 
tum  est: 

q     Et  redit  in  nihilum,  quod  fuit  ante  nihil: 
eo  quod  omne  opus  naturae  sicut  temporaliter  ex 
occulta  causa  in  actum  profluit :  item  eodem  ac- 
tu  temporaUter  desiructo  eo,  unde  venerat,  rever- 

8urum  sit. 

Cap.  VIU.  De  mundo  superlunari  et  sublunari. 

Hinc  est,  quod  mathematici  mundum  in  duas 
partes  diviserunt :  in  eam  scilicet  partem,  quae 
est  a  circulo  lunae  sursum,  et  in  eam,  quae  deor- 
sum  est.  Et  superlunarem  mundum,  eo  quod  ibi 
omnia  a  primordiali  lege  consistant,naturam  ap- 
pellabant  sublunarem  opus  naturae,  videUcet  su- 
periori8 ;  quia  omnium  genera  animantium,  quae 
in  eo  vitalis  spiritus  infusione  vegetantur,  a  su- 
perioribus  per  invisibUes  meatus  infusum  nutri- 
mentum  accipiunt :  non  solum,  ut  nascendo  cres- 
cant,  sed  etiam  ut  alendo  subsistant.  Eumdem 
etiam  superiorem  mundum  tempus  vocabant, 
propter  cursum  etmotum  siderumquaein  eosunt: 
inferiorem  temporalem,  quia  secundum  motus 
superiores  agitur.  Item  superlunarem,  propter 
perpetuam  lucis  et  quietis  tranquilUtatem  elysium. 
Hunc  autem  propter  inconstantiam  et  confusio- 
nem  rerum  fluctuantium,  infernum  nuncupa- 
bant. 

Haec  paulo  latius  prosecuti  sumus,  ut  ostenda- 
mus  hominem,  qua  in  parte  mutabiUtatis  parti- 
ceps  est,  in  ea  quoque  necessitati  esseobuoxium: 
in  ea  vero,  qua  immortaUs  est,  divinitati  esse  co- 
gnatum.  Ex  quo  colUgit  potest  id,  quod  supra 
dictum  est ;  quod  videUcet  omnium  humanarum 
actionum  ad  hunc  finem  concurrit,  intentio,  ut 


D 


747 


HUOONIS  DE  S.  VICTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


748 


vel  divinae  similitudinis  imago  in  nobis  restaure- 
tur,  vel  hujus  vitae  necessitudini  consulatur,quae 
quo  facilius  laedi  potes  adversis,  eo  magis  foveri 
et  conservari  indiget. 

Cap.  IX.  In  quo  homo  similis  sit  Deo. 

Duo  vero  sunt  quae  divinam  in  homine  simi- 
litudinem  reparant,  id  est,  speculatio  veritatis  et 
virtutis  exercitium ;  quia  in  hoc  similis  Deo  est, 
quod  sapiens  et  justus  est,  sed  iste  mutabiliter, 
ille  immutabiliter  et  sapiens  et  justus  est.  Illa- 
rum  vero  actionum,  quae  hujus  vitae  necessitudi- 
ni  de8erviunt,trimodum  genus  est.  Primum,quod 
naturae  instrumentum  administrat;  secundum, 
quod  contra  molestia,  quae  extrinsecus  accidere 
possunt,  munit;  tertium  quod  contra  jam  illata 
praestat  remedium.  Cum  igitur  ad  reparandam 
naturam  nostram  inteniimus,  divina  actio  est: 
cum  vero  illi  quod  infirmum  in  nobis  est,  neces- 
saria  providemus,  humana.  Omnis  ergo  actio  vel 
divina  est,  vel  humana.  Possumus  autem  non 
incongrue  illam  (eo  quod  de  superioribus  habea- 
tur)  intelligentiam  appellare :  hanc  vero  fquia  de 
inferioribus  habetur,  et  quasi  quodam  consilio 
jndiget)  scienti^am  vocare.  Si  igitur  sapientia,  ut 
supra  dictum  est,  cunctas,  quae  ratione  fiunt,  mo- 
deratur  actiones  :  consequens  est  jam  ut,  sapien- 
tiam  has  duas  partes  continere,  id  est,  intelligen- 
tiam  et  scientiam  dicamus.  Rursus  intelligentia, 
quoniam  et  in  investigatione  veritatis,  et  in 
morum  consideratione  laborat,  eam  in  duas  spe- 
cies  dividimu8  ;  in  theoricam,id  est  speculativam; 
et  practicam,  id  est  activam  :  quae  etiam  ethica, 
id  est  moralis  appellatur.  Scientia  vero,  quia  ope- 
ra  humana  prosefquitur,  congrue  mechanica,  id 
est  adulterina  vocatur. 

Cap.  X.  De  triplicibus  operibus. 

Sunt  etenim  triplicia  opera,  id  est,  opus  Dei, 
opus  naturae,  opus  artificis  imitantis  naturam. 
Opus  Dei  est,  quod  non  erat  creare  :  unde  illud : 
Inprincipio  creavit  Deus  ccelum  et  terram 
(Gen.  i).  Opus  naturae,  quod  latuit  ad  actum  pro- 
ducere  :  unde  illud  :  Producat  terra  herbam  vi- 
rentem  (ibid).  etc.  Opus  artificis  est  disgregata 
conjungere,  vel  conjuncta  segregare  :  unde  illud: 
Consuerint  folia  ficus,  et  fecerunt  sibiperizo- 
mata  (Gen.  ui).  Neque  enim  potuit  vel  terra  coe- 
lum  creare,vel  homoherbam  producere;  quianec 
palmum  ad  staturam  suam  adjicere  potest.  Inhis 
tribus  operibu8  convenienter  opus  humanum, 
quod  natura  non  est,  sed  imitatur  naturam,  me- 
chanicum,  id  est.  adulterinum  nominatur  :  que- 
madmodum  et  clavis  subintroducta  mechanica 
dicitur.  Qualiter  autem  opus  artificisimiteturna- 
turam,  longum  esset  enerosum  prosequi  per  sin- 
gula.  Possumus  tamen  exempli  causa  in  paucis 
id  demonstrare.  Qui  statuam  fudit,  hominem  in- 
tuitus  est.  Qui  domum  fecit,  montem  respexit. 
Quia  enim,  ut  ait  Propheta  :  Qui  emittis  fontes 
in  convallibuSy  intra  medium  mantium  per- 
transibunt  aquce(Psal.cm) :  eminentia  montium 
aquas  non  retinet :  ita  domus  in  altum  quoddam 
cacumen  levanda  fuit,  ut  irruentium  tempesta- 


A  tum  molestias  tuto  excipere  posset.  Qui  usum 
vestimentorum  primus  adinvenit,  consideravit, 
quod  singula  quaeque  nascentium  propria  quae- 
dam  habeant  munimenta,  quibus  naturam  suam 
ab  incommodis  defendunt.Cortex  ambitarborem, 
penna  tegit  volucrem,piscem  squama  operit,lana 
ovem  induit,  pilus  jumenta  et  feras  vestit,  con- 
cha  testam  excipit:  ebur  elephantem  jacula  time- 
re  facit.  Nec  tamen  sine  causa  factum  est,  quod 
cum  singula  animantium  naturae  suae  arma  se- 
cum  nata  habeant,  solus  homo  inermis  nascitur 
et  nudus.  Oportuit  enim,  ut  illis,  quae  sibi  provi- 
dere  nesciunt,  natura  consuleret :  homini  autem 
ex  hoc  etiam  major  reperiendi  occasio  praestare- 
tur,  cum  illa,  quae  caeteris  naturaliter  data  sunt, 

B  propria  ratione  sibi  inveniret.  Multa  enim  nunc 
magis  enitetratio  hominishaec  eadem  inveniendo, 
quam  habendoclaruisset.  Nec  sine  causa  prover- 
bium  sonat,  quod 

Ingeniosa  fames  omnes  excuderit  artes. 
Hac  equidem  ratione  illa,  quae  nunc  excellentissi- 
ma  in  studiis  hominum  vides,  reperta  sunt.  Hac 
Eadem  pingendi,  texendi,  sculpendi,  fundendi, 
infinita  genera  exorta  sunt,  ut  jam  cum  natura 
ipsum  miremur  artificem. 

Cap.  XI.  Quid  sit  natura. 

Quia  vero  jam  toties  naturam  nominavimus : 
licet,  ut  ait  Tullius,  <  naturam  difnnire  difficile 
sit,  »  non  tamen  hujus  vocabuli  significatio  om- 
C  nino  silentio  praetereunda  videtur.  Neque,  quia 
non  omnia  quae  volumus  dicere,  possumus,  id 
quod  possumu8,  tacere  debemus.  Plura  veteres 
de  natura  dixisse  inveniuntur,  sed  nihil  ita,  ut 
non  aliquid  restare  videatur.  Quantum  tamen  ego 
ex  eorum  dictis  conjioere  possum  ,  tribus  maxi- 
me  modi8  hujus  vocabuli  significatione  uti  sole- 
bant,  singuli8  suam  diffinitionem  assignando. 

Primo  modo  per  hoc  nomen  significare  volue- 
runt  illud  archetypum  exemplar  rerura  omnium, 
quod  in  mente  divina  est :  cujus  ratione  omnia 
formata  sunt :  et  dicebant  naturam  esse  unius 
cujusque  rei  primordialem  causam  suam :  a  qua 
non  solum  esse,  sed  etiam  tale  esse  habeat.  Huic 
significationi  talis  diffinitio  assignatur :  «  Natura 
D  est,  quae  unicuique  rei  suum  essetribuit.»  Secun- 
do  modo  naturam  esse  dicebant,  proprium  esse 
uniuscujusque  rei  cui  significationi  difllnitio  assi- 
gnatur :  «  Natura  unamquamque  rem  informans, 
propria  differentia  dicitur ;  »  Secundum  quam  si- 
gnificationem  dicere  solemus:  Naturaest  omnia 
ponderosa  ad  terram  vergere,  levia  alta  petere, 
ignem  urere,  aquam  humectare.  Tertia  diffinitio 
talis  est :  «  Natura  est  ignis  artifex,  ex  quadam 
ut  prodens  in  res  sensibiles  procreandas.  >  Phy- 
sici  namque  dicunt,  omnia  ex  calore  et  humore 
procreari.  Unde  Virgilius  Oceanum  patrem  appel- 
lat :  et  Valerius  Soranus  in  quodam  versu  de  Jove, 
in  significatione  ignis  aetherei  dicit : 

Juppiter  omnipotens  rerum  regumque  rcpertor, 
Progenitor  genUrixque  Deum  verum  unus  et  idem. 


ERT7DIT.  DIDASCAL.  UBER  PMM US. 


780 


Cap.  XII.  De  ortu  logica.  A 

quam  igitur  theoricae,  et  practicae,  et  me- 
!8B  ortum  demonstravimus  :  superest  logicse 
e  originem  investigare  :  quam  idcirco  ulti- 

annumero,  quia  postremo  inventa  est. 
b  prius  repertae  fuerant  ;  sed  necesse  fuit 
m  quoque  inveniri;  quoniam  nemo  de  rebus 
aienter  disserere  potest,  nisi  prius  recte 
idi  rationem  agnoverit.  Nam  sicut  dicit  9 
ls  :  Gum  primitus  antiqui  circa  naturas  re- 
it  morum  qualitates  investigandas  operum 
derent  necesse  fuit,  ssepe  falli  eos  ;  quia 
t  et  intellectuum  discretionem  non  habe- 

ut  in  multis  evenit  Epicuro,  qui  atomis 
om  consistere  putat,et  honestum  voluptate  B 
ir. 

autem  idcirco  huic  atque  aliis  accidisse 
estum  est,  quoniam  disputandi  quidquid 
Lnatione  comprehenderant,  haec  in  res  ipsas 
te  venire  arbitrabantur.  Hic  vero  magnus 
•or  :  neque  enim  sese  res  ut  in  numeris,  ita 

in  ratiocinationibus  habent.  In  numeris 
ijuidquid  in  digitis  recte  computantis  eve- 
id  sine  dubio  in  res  quoque  ipsas  evenire 
le  est,  ut  si  ex  calculo  centum  contigerit, 
n  quoque  res  illi  numero  subjectas  esse 
ie  est.  Hoc  vero  non  saque  in  disputatione 
ur.Neque  enim  quidquid  sermonum  decur- 
venerit,  id  in  natura  fixum  tenetur.  Quare 
ie  est  falli,  qui  abjecta  scientia  disputandi,  q 
um  natura  perquirerent.Nisi  enim  prius  ad 
iam  venerit,  quae  ratiocinatia  veram  teneat 
im  disputandi,  quse  verisimilem  agnoverit, 
j  fida,  et  quse  possit  esse  suspecta,  rerum 
upta  veritas  ex  ratiocinatione  non  potest 
ri.  Gum  igitur  veteres  saepe  multis  lapsi 
bus  falsa  qusedam  et  sibi  contraria  in  dis- 
one  colligerent,  atque  id  fieri  impossibile 
itur,  ut  de  eadem  re  contraria  conclusione 
utraque  essent  vera,  quse  sibi  discutiens 
;natioconclu8isset,cuive  ratiocinationi  credi 
ret,  esset  ambiguum,  visum  est  prius  dis- 
oneipsius  veram  atque  integram  considerare 
im  :  qua  cognita,  cum  iilud  quoque,  quod 
sputationem  inveniretur,  an  vere  compre-  - 
m  esset  posset  intelligi.Hinc  igitur  profecta 
i  peritia  disciplinse,  quse  disputandi  modos, 
ipsas  ratiocinationes  internoscendi  vias  pa- 
b  quae  ratiocinatio  nunc  quidem  vera,  nunc 
falsa :  quse  vero  semper  falsa,qua3  nunquam 
ossitagnosci.Ha3Ctemporequidempo8trema 
d  ordine  prima  :  hsec  enim  inchoantibus 
ophiam  primalegenda  est,proptereaque  in  eo 
lt  vocum  et  intellectuum  natura,  sine  qui- 
allus  philosophise  tractatus  rationabiliter 
m  potest. 

ica  dicitur  a  Graeco  vocabulo  Ao>or,  quod 
l  geminam  habet  interpretationem.  Dicitur 
Ktyt  sermo  sive  ratio  :  et  inde  logica  ser- 
Qalis  sive  rationalis  scientia  dici  potest.Lo- 
•ationalis,  quse  discretiva  dicitur,  oontinet 


dialecticam  et  rhetoricam.  Logica  sermotionalis 
genus  est  ad  grammaticam,  dialecticam  atque 
rhetoricam  :  et  continet  sub  se  disertivam.Et  haec 
est  logica  sermotionalis,  quam  quartam  post 
theoricam,practicam  et  mechanicam  annuramus. 
Nec  putandum  est  ideo,  logicam,  id  est,  sermo- 
tionalem  dici,  quod  ante  ejus  inventionem  nulli 
fuerint  sermones  :  et  quasi  homines  mutuas  lo- 
cutiones  prius  non  habuerint.Erant  prius  et  ser- 
mones  communes  et  litterae  ;  sed  nondum  ratio 
sermonum  et  litterarum  in  usum  redacta  fuerat, 
n  ulla  adhuc  recte  loquendi  vel  dispu  tandi  praecepta 
data  erant.  Omnes  enim  scientiae  prius  erant  in 
usu  quam  in  arte.  Sed  considerantes  deinde  ho- 
mines  usum  in  artem  posse  converti,  et  quod  va- 
gum  fuerat  et  licentiosum  prius,  certis  regulis  et 
pra3ceptis  posse  restringi,  coeperunt,  ut  dictum 
est,  consuetudinem,  quse  partim  casu,  partim 
natura  exorta  fuerat,  ad  artem  reducere :  id  quod 
pravum  usus  habebat  emendantes,  quod  minus 
habebat  supplentes,  quod  superfluum  habebat 
resecantes :  et  de  caetero  singulis  certas  regulas  et 
praecepta  praescribentes. 

Huju8modi  fuit  origo  omnium  artium  :  hoc  per 
singula  currentes,  verum  invenimus.  Priusquam 
esset  grammatica,  et  scribebant  et  loquebantur 
homines;  priusquam  esset  dialectica,ratiocinando 
verum  a  falso  discernebant  ;  priusquam  esset 
rhetorica,  jura  civilia  tractabant  ;  priusquam 
esset  arithmetica,  usum  numerandi  habebant ; 
priusquam  esset  musica,  canebant ;  priusquam 
esset  geometria,  agros  mensurabant ;  priusquam 
esset  a8tronomia,percursu8  stellarum  discretiones 
temporum  capiebant.Sed  venerunt  artes,quae  licet 
ab  usu  principium  sumpserunt,usu  tamen  melio- 
res  sunt.  Hic  locus  esset  exponendi,  qui  fuerint 
singularum  artium  inventores,quando  exstiterint, 
aut  ubi,aut  quomodo  per  eos  disciplinse  exordium 
8umpserint ;  sed  volo  quadam  prius  philosophisB 
divisione  singulas  a  se  invicem  discernere. 

Gap.  XIII.  Epilogus  supradictorum. 

Oportet  ergo  breviter  recapitulare,  quse  supra- 
dicta  8unt,ut  facilior  fiat  transitus  ad  sequentia. 
Quatuor  tantum  diximus  esse  scientias,qusB  reli- 
quas  omnes  continent,  id  est  theoricam,  quae  in 
speculatione  veritatis  laborat  ;  practicam,  quse 
morum  disciplinam  considerat ;  mechanicam,quae 
hujus  vitae  actiones  dispensat  ;  logicam  quoque, 
quse  recte  loquendi  et  acute  disputandi  scientiam 
prsestat.Hic  itaque  non  absurde  ille  quaternarius 
animsB  intelligi  potest,  quem  ob  reverentiam  sui. 
antiqui  in  jusjurandum  asciverant.Unde  et  illlud 
dictum  est : 

Per,  qui  nostra  anirru»  numerum  dedit  illi  qua- 

[ternum. 

Hse  qualiter  sub  philosophia  contineantur,  et 
rursum  quas  sub  se  contineant,  repetita  breviter 
difonitione  philosophisB,  ostendamus. 


751 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA, 


758 


LIBER     SECUNDUS, 

Cujus  hsec  sunt  capitula  : 

Gap.  I.  De  discretione  artium.  —  Gap.  II.  In  quqs  partes  dividatur  philosophia.  —  Gap.  III.  De 
theologia.  —  Cap.  IV.  De  Mathematica.  —  Cap.  V.  De  quaternario  animce.  —  Cap.VI.  De  qua- 
ternario  corporis.—  CAP.VU.De  quadrivio.—  Cap.VIII.  De  arithmetica.—  Gap.  IX.  De  musica. 

—  Gap.  X.  De  geometria.  —  Cap.  XI.  De  astronomia.—  Gap.  XII.  De  arithmetica. —  Cap.XIII. 
De  musica  triplici.  —  Gap.  XIV.  De  geometria.  —  Cap.  XV  De  astronomia.  —  Cap.  XVI.  Defr 
nitio  quadrivii.  —  Cap.  XVII.  De  physica.  —  Cap.  XVIII.  Quid  sit  proprium  uniuscujusque 
artis.  —  Gap.  XIX.  —  Collatio  supradictorum  et  divisio  theoricoe. —  Gap.  XX.Divisio  pratiae. 

—  Cap.  XXI.  Divisio  mechanicce  in  septem  species. —  Cap.  XXII. Prima  est  lanificium. —  Cap. 
XXIII.  Secunda  armatura.  —  XXIV.  Tertia  navigatio.  —  Cap.  XXV.  Quarta  agricultura.  — 
Cap.  XXVI.  Quinta  venatio.  —  Cap.  XXVII.  Sexta  medicina.  —  Cap.  XXVIII.  Septima  thea- 
trica.  —  Gap.  XXIX.  De  logica  et  grammatica.  —  Cap.  XXX.  De  grammaticce  divisione.  — 
Cap.  XXXI.  De  ratione  disserendi. 


.  Gap.  I.  De  discretione  artium.  A 

c  Philosophia  est  amor  sapientise,  quae  nullius 
indigens,  vivax  mens,  et  sola  rerum  primaeva  ra- 
tio  est.  >  Haec  definitio  magis  ad  etymologiam 
nominis  spectat.  yt\9t  enim  Graece,  amor  dicitur 
Latine,*>o9itt,  sapientia ;  et  inde  philosophia  dicta 
est,  id  est,  amor  sapientiae.  Quod  autem  additur, 
<  quae  nullius  indigens,vivax  mens,et  sola  rerum 
primaeva  ratio  est,  >  divina  sapientia  significatur, 
quse  propterea  nullius  indigere  dicitur  :  quia  ni- 
hil  minus  continet,  sed  semel  et  simul  omnia 
intuetur  praeterita,  praesentia  et  futura.  Vivax 
mens  idcirco  appellatur  :  quia  quod  semel  in  di- 
vina  fit  ratione,nulla  unquam  oblivione  aholetur. 
Primaeva  rerum  ratio  est,  quia  ad  ejus  similitu-  B 
dinem  cuncta  formata  sunt.Dicunt  quidam,quod 
illud  unde  agunt  artes,  semper  maneat.  Hoc  ergo 
omnes  artes  agunt.  hoc  intendunt,  ut  divina  si- 
militudo  in  nobis  reparetur,quae  nobis  forma  est, 
Deo  natura  :  cui  quanto  magis  conformamur, 
tanto  magis  sapimus.  Tunc  enim  in  nobis  incipit 
relucere,  quod  in  ejus  ratione  semper  fuit :  quod 
quia  in  nobis  transit,  apud  illum  incommutabile 
consistit.  Aliter  :  <  Philosophia  est  ars  artium,et 
disciplina  disciplinarum,  >  id  est  ad  quam  omnes 
artes  et  disciplinae  spectant.  Ars  dici  potest  scien- 
tia,  quae  artis  praeceptis  regulisque  consistit,  ut 
est  in  Scriptura  :  Disciplina,  quae  dicitur  plena, 
ut  est  in  doctrina.Vel  ars  dici  potest,  quando  ali- 
quid  verisimile  atque  opinabile  tractatur.  Disci-  q 
plina,  quando  de  iis,  quae  aliter  se  habere  non 
possunt,  veris  disputationibus  aliquid  disseritur. 
Quam  differentiam  Platoet  Aristoteles  esse  volue- 
runt  inter  artem  et  disciplinam.  Vel  ars  dici  po- 
test,quae  fit  in  subjecta  materia  et  explicatur  per 
operationem,ut  architectura.Disciplina  vero,quae 
in  speculatione  conaistit  et  per  soiam  explicatur 


ratiocinationem,  ut  logica.  Aliter  :  <  Philosophia 
est  meditatio  mortis  :  »  quod  magis  convenit 
Ghristianis,  qui  sseculi  ambitione  calcata  conver- 
satione  disciplinali,  similitudine  futurae  patriae 
vivunt.  Aliter :  <  Philosophiaestdisciplinaomnium 
rerum  divinarum  atque  humanarum  rationes 
probabiliter  investigans.  >  Sic  omnium  studiorum 
ratio  ad  philosophiam  spectat.Administratio  non 
omnis  philosophia  est :  et  ideo  philosophia  aliquo 
modo  ad  omnes  res  pertinere  videtur. 

Cap.  II.  In  quas  partes  dividatur  philosophia. 

Philosophia  dividitur  in  theoricam,  practicam, 
mechanicam,et  logicam.Hae  quatuor  omnem  con- 
tinent  scientiam.Theorica  interpretatur  specula- 
tiva  /practiva  activa,q\mm  alio  nomine  ethicam, 
id  est  moralem  dicunt,  eo  quod  mores  in  bona 
actione  consistant ;  mechanica  adulterinay  quia 
circa  humana  opera  versatur  ;  logica  sermotio- 
nalis,  qu'm  de  vocibus  tractat.Theorica  dividitur 
in  theologiam.  mathematicam  et  physicam.Hanc 
divisionem  Boetius  facit  aliis  verbis  :  Theoricen 
secans  in  intellectibilem,  et  in  intelligibilem,  et 
naturalem  :  per  intellectibilem  significans  theolo- 
giam  ;  per  intelligibilem  mathematicam  ;  per 
naturalem  physicam.  Denique  intellectibile  sic 
diffinit. 

Gap.  III.  De  theologia. 

<  Intellectibile  est,  quod  unum  atque  idem  per 
se  in  propria  semper  divinitate  consistens,  nullis 
unquam  sensibus,  sed  sola  tantum  mente  intel- 
lectuque  capitur.  >  Quae  res  ad  speculationem  Dei 
atque  ad  animi  incorporalitatemconsiderationem- 
que  verae  philosophiae  indagatione  componitur, 
quam,  inquit,  Graeci  theologiam  nominant.  Dicta 
autem  <  Theologia  >  quasi  sermo  habitus  de  di- 
vinis,  @iof  enim  Deus,  Ao>or,  sermo  vel  ratio  in- 
terpretatur.  Theologia  igitur   est,  quando  aut 


BRUDIT.  DIDASCAL.  LIBBR  SBGUNDUS. 


754 


ilem  naturam  Dei  aut  speciales  creaturas  A  cationem  ut  semper  in  quarto  gradu  unitas  emi- 


[ua  parte  profundissima  qualitate  disse- 

Cap.  IV.  De  mathematica. 
lematica  autem  doctrinalis  scientia  dicitur. 
i  enim  quando  t  habet  sine  aspiratione, 
etatur  vanitas,et  significat  superstitionem 
i,  qui  fata  hominum  in  constellationibus 
; :  unde  ethujusmodi  mathematici  appellati 
uando  autem  t  habet  aspiratum,doctrinam 
Hsec  autem  est,qu8e  abstractam  considerat 
tatem.  <  Abstracta  »  enim  <  quantitas  di- 
gnam  inteilectu  a  materia  separantes,  vel 
s  accidentibus,  ut  est,  par,  impar,  et  hu- 
ii,  in  sola  ratiocinatione  tractamus,  quod 


neat.  Rectissime  autem  simplex  animae  essentia 
unitate  exprimitur,  quae  ipsa  quoque  incorporea 
est.Ternarius  quoque  propter  indissolubile  medise 
unitatis  vinculum  congrue  ad  animam  refertur, 
sicut  quatemarius,quia  duo  media  habet,ideoque 
dissolubilis  est,  et  proprie  ad  corpus  pertinet. 
Prima  igitur  progressio  animae  est,  qua  de  sim- 
plici  essentia  sua,  quae  monade  figuratur  in  vir- 
tualem  ternarium  se  extendit,ubi  jam  per  concu- 
piscentiam  aliud  appetat  :  aliud  per  iram  con- 
temnat,  per  rationem  inter  utrumque  discernat. 
Et  recte  a  monade  in  triadem  profluere  dicitur, 
quia  omnis  essentia  naturaliter  prior  est  potentia 
sua.Rursum  quod  eadem  unitas  in  ternario  mul- 
la  facit,  non  natura.  »  Hanc  Boetius  intel-  B  tiplicante  ter  invenitur,hoc  significat,quod  anima 


«n  appellat.quse  primam  partem  intellecti- 
cogitatione  atque  inteliigentia  comprehen- 
lee  sunt  omnium  coeiestium  operum  supernae 
tatis,et  quidquid  sub  lunari  globo  beatiore 
atque  puriore  substantiavalet;etpo8tremo 
larum  animarum,  quaa  omnia  cum  prioris 
nteliectibilis  substantise  fuissent,corporum 
ab  intellectibilibus  ad  intelligibilia  degene- 
,,  ut  magis  ipsa  intelligantur,  quam  intelli- 
&t  intelligentiae  puritate  tunc  beatiora  sint, 
ts  8ese  intellectibilibus  applicarint.  Spiri- 
namque  et  animarum  natura,  quia  incor- 
et  simplex  est,  intellectibilis  substantiae 
eps  est.Sed  quia  per  instrumenta  sensuum 


non  per  partes,sed  tota  in  singulis  suis  potentiis 
consistat.  Neque  enim  vel  rationem  solam,  vel 
iram  solam,  vel  concupiscentiam  solam  tertiam 
partem  animae  dicere  possumus  ;  cum  nec  aliud, 
nec  minu8  sit  in  substantia  ratio  quam  anima, 
nec  aliud,  nec  minus  ira  quam  anima,nec  aliud, 
nec  minu8  concupiscentia  quam  anima,  sed  una 
eamdemque  subtantia,  secundum  diversas  poten- 
tias  8uas  diversa  sortitur  vocabula.  Deinde  a  vir- 
tuaii  ternario  secunda  progressione  ad  regendam 
humani  corporis  musicam  descendit  quae  nove- 
nario  componitur  :  quibus  quia  novem  sunt  fora- 
mina  in  humano  corpore  ;  secundum  temperan- 
tiam  naturalem  ;  influit  et  effluit  omne  quo  idem 


tniformiter  ad  sensibilia  comprehendenda  C  corpus  vegetatur  et  regitur.Hic  quoque  ordo  est, 


iditur,  eorumque  similitudinem  per  imagi- 
lem  ad  se  trahit :  in  eo  quodammodo  suam 
.citatem  deserit,quo  compositionis  rationem 
t.  Neque  enim  omnimodo  simplex  dici  po- 
[uod  composito  simile  est.  Eadem  igitur  res 
is  respectibus  intellectibilis  simul  et  intel- 
is  est.  Intellectibilis  eo  quod  incorporea  sit 
i,  et  nullo  sensu  comprehendi  possit.  Intel- 
is  vero  ideo,  quod  similitudo  quidem  est 
)ilium,  nec  lamen  sensibilis.  Intellectibile 
im,  quod  nec  sensibile  est,  nec  similitudo 
rilis.Intelligibile  autem  quod  ipsum  quidem 
•ercipitur  intellectu,  sed  non  solo  intellectu, 
>it,  quia  imaginationem  vel  sensum  habet, 


quia  prius  naturaliter  anima  potentias  suas  habet 
quam  corpori  commisceatur.  Postea  autem  in 
tertia  progressione  per  sensus  jam  extra  se  pro- 
fusa  :  ad  visibilia  haec  quae  per  xxvn,qui  solidus 
numerus  est,et  trinadimensione  ad  similitudinem 
corporis  extenditur,  figurantur  dispensanda  :  per 
infinitas  actiones.  In  quarta  autem  progressione, 
8oluta  a  corpore  ad  puritatem  simplicitatis  suse. 
revertitur  :  ideoque  in  quarta  multiplicatione  ubi 
ter  xxvn,  in  lxxxi,  excrevit,  monas  in  summo 
apparet,  ut  evidenter  clareat  quod  anima  post 
hujus  vitae  terminum  qui  per  lxxx,  designatur  : 
ad  unitatem  suae  simplicitatis  redeat,a  qua  prius 
discesserat,  cum  ad  humanum  corpus  regendum 


>a,  quae  sensibus  subjacent,  comprehendit.  rj  descendebat.  Quod  autem  in  octoginta  meta  hu- 


ando  ergo  corpora  degenerat ;  quia  dum  vi- 
9  corporum  formas  per  sensuum  passiones 
rrit,  easque  attractas  per  imaginationem  in 
iiit,  toties  a  sua  simplicitate  scinditur,quo- 
diquihus  contrariae  passionis  qualitatibus 
natur.  Gum  vero  ab  hac  distractione  ad 
n  intelligentiam  conscendens  in  unum  se 
it,  fit  beatior  intellectibilis  substantiae  par- 
itione. 

Gap.  V.  De  quaternario  animce. 
ju8  quoque  progressionis  regressionisque 
aem  ipse  etiam  numerus  docet.Dic  ter  unum 
ni :  dic  ter  tria  fiunt  rx  :  dic  ter  novem  fiunt 
[ :  dic  ter  xxvn  :  fiunt  lxxxi.Ecco  in  quarto 
i  tibi  unitas  prima  occurrit,idemque  evenire 
ris,  ti  usque  ad  infinitum  duxeris  multipli- 


manse  vitae  naturaliter  consistat,  propheta  decla- 
rat  :  Si,  inquit,  in  valetudine  \potentatibus] 
lxxx  anni  :  et  amplius  eorum  labor  et  dolor 
(i>saZ.LXxxrx).Hanc  quadruplam  progressionem 
illum  quaternarium  animae,  de  quo  supra  locuti 
sumus  quidam  intelligendum  putant  :  eumque 
ad  differentiam  quaternarii  corporis.quaternarium 
animse  appellatum. 

Gap.  VI.  De  quaternario  corporis. 
Nam  corpori  quoque  suum  assignant  quater- 
narium.  Sicut  monas  animae,  ita  dias  corpori 
congruit.  Dic  bis  duo  fiunt  rv,  dic  bis  rv,  fiunt 
viii  ;  dic  bis  viii,  fiunt  xvi  :  dic  bis  xvi  fiunt 
xxxii.  Hic  in  quarto  loco  ;  similiter  idem  nume- 
rus,  id  est  binarius,  a  quo  multiplicatio  initium 
sumpsit,  Ubi  occurrit ;  idemque  si  in  in&a&sa&> 


755 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


756 


processeris,  indubitanter  continget  ut  quarto 
semper  gradu  binarius  emineat.  Et  hic  est  qua- 
ternarius  corporis,  in  quo  intelligi  datur  omne 
quod  a  dissolubilibus  compositionem  accipit, 
ipsum  quoque  e2se  dissolubile.  Vides  nunc  satis 
aperte  ?  ut  puto,  quomodo  animae  de  intellectibi- 
libus  ad  intelligibilia  degenerant  :  quando  a  pu- 
ritate  simplicis  intelligentise  qua3  nulla  corporum 
fuscatur  imagine,  ad  visibilium  imaginationem 
descendunt :  rursumque  beatiores  liunt,  quando 
se  ab  hac  distractione  ad  simplicem  naturae  suae 
fontem  colligentes,  quasi  quodam  optimae  figurae 
signo  impressse  componuntur.  Est  igitur,ut  aper- 
tius  dicam,  intellectibile  in  nobis  id  quod  est 
intelligentia  :  intelligibile  vero  id  quod  est  ima- 
ginatio.  Intelligentia  vero  est  de  solis  rerum 
principiis,  id  est  Deo,  ideis,  et  hyle  :  et  de  incor- 
poreis  substantiis  pura  certaque  cognitio.  Imagi- 
natio  est  memoria  sensuum  ex  corporum  reliquiis 
in  haerentibus  animo,  principium  cognitionis  per 
se  certum  nihil  habens.  Sensus  est  passio  animae 
in  corpore,  ex  qualitatibus  extra  accidentibus. 
Cap.  VII.  De  quadrivio. 

Gum  igitur,  ut  supradictum  est,  ad  mathema- 
ticam  proprie  pertineat  abstractam  attendere 
quantitatem  :  in  partibus  quantitatis  species 
ejus  quserere  oportet.  t  Quantitas  abstracta  nihil 
aliud  est  nisi  forma  visibilis  secundum  lineamen- 
tarem  dimensionem  animo  impre8sa,quae  in  ima- 
ginatione  consistit,  »  cujus  geminae  sunt  partes  ; 
una  continua,  ut  arbor,  lapis,  quae  magnitudo 
dieitur  ;  alia  discreta,  ut  grex,populus,  quse  mul- 
titudo  appellatur.  Rursus  multitudinis,  alia  sunt 
per  se,  ut  tres,  quatuor,  vel  quilibet  alius  nume- 
rus  :  alia  ad  aliquid  ut  duplum  dimidium,  ses- 
quialterum,  sesquitertium,  vel  quodlibet  tale. 
Magnitudinis  vero  alia  sunt  mobilia,  ut  sphaera 
mundi,  alia  immobilia  ut  terra.  Magnitudinem 
ergo  quse  per  se  est,arithmetica  speculatur ;  illam 
autem  quae  ad  aliquid  est  :  musica.  Immobilis 
magnitudinis  geometria  pollicetur  notitiam.  Mo- 
bilis  vero  scientiam  astronomicse  discipUnae  peri- 
tia  sibi  vindicat.  Mathematica  igitur  dividitur  in 
arithmeticam,  musicam,  geometriam,  astrono- 
miam. 

Gap.  VIII.  De  arithmetica. 

'Aptri  Gr&ce9virtus  interpretatur  Latine:  arith- 
mus  numerus  ;  inde  arithmetica  virtus  numeri 
dicitur.  Virtus  autem  numeri  est,  quod  ad  ejus 
similitudinem  cuncta  formata  sunt. 

Gap.  IX.  De  tnusica. 

Musica  a  moy,  id  est,  ab  aqua  vocabulum 
sumpsit,  eo  quod  nulla  euphonia  :  id  est,  bona 
sonoritas  :  sine  humore  fieri  potest. 
Gap.  X.  De  Geometria. 

Geometria  mensura  terros  interpretatur,  eo 
quod  haec  discipUna  primum  ad  iEgyptUs  reperta 
sit,quorum  terminos  cum  Niius  inundatione  sua 
Umo  obduceret,  et  confunderet  Umites,perticis  et 
funibus  terram  mensurare  coeperunt,  deinde  a 
sapientibus  etiam  ad  spatia  maris,et  cceU,et  aeris, 
et  quorumlibet  corporum  mensuranda  deducta 


A  fuit  et  extensa. 

Gap.  XI.  De  astronomia. 
Astronomia  et  astrologia  in  hoc  diflferre  viden- 
tur.  quod  astronomia  de  lege  astrorum  nomen 
sumpsit,  astrologia  autem  dicta  est  quasi  sermo 
de  astris  disserens.  No/*tf  enim  lex  et  A«>«?  sermo 
interpretatur.  Ita  astronomia  videtur  esse  quse  de 
lege  astrorum  et  conversione  cseU  disserit,  regio- 
nes,  circulos,  cursus,  ortus  et  occasus  siderum, 
et  cur  unumquodque  ita  vocetur,  investigans. 
Astrolegia  autem  quae  astra  considerat  secundum 
nativitatis  et  mortis  et  quorumUbet  aUorum 
eventuum  observationem  quae  partim  naturaUs 
est,partim  superstitiosa.NaturaUsin  complexibus 
corporum,  quae  secundum  superiorum  contempe- 

B  rantiam  variantur,ut  sanitas,aegritudo,  tempestas, 
serenitas,  fertiUtas  et  steriUtas.  Superstitiosa  in 
contingentibus  et  in  us,  quse  Ubero  arbitrio  sub- 
jacent^quam  partem  mathematici  tractant. 
Gap.  XII.  De  arithmetica. 
Arithmetica  materiam  habet  parem  et  imparem 
numerum.  Par  numerus,  aUus  est  pariter  par; 
aUus  pariter  impar,  aUus  impariter  par.  Impar 
quoque  numerus  tres  habet  species.  Prima  est 
primus   et  incompositus,  secunda  secundus  et 
compositus,  tertia  per  se  secundus  et  compositus 
et  ad  aUos  comparatus  :  primus  et  compositus. 
Gap.  XIII.  De  musica  triplici. 
Tres  sunt  musicae  :  mundana,  humana,  instru- 
mentaUs.  Mundana,  aUa  in  elementis,  aUa  in  pla- 

G  netis,  aUa  in  temporibus.  Quae  in  elementis  :  aUa 
in  numero,  aUa  in  pondere,  aUa  in  mensura.  Quae 
in  planetis  :  aUa  in  situ,  aUa  in  motu,  aUa  in  na- 
tura.  Quae  in  temporibus ;  aUa  in  diebus,  vicissi- 
tudinelucisetnoctis,aUa  in  mensibus,crementis, 
decrementisque  lunaribus;  aUa  in  annis,  muta- 
tione  veris,  aestatis,  autumni,  hiemis.  Humana 
musica  :  aUa  in  corpore,  aUa  in  anima,  aUa  in 
connexu  utriusque.  Quae  in  corpore  :  aUa  est  in 
vegetatione,  secundum  quam  crescit  quae  omnibus 
nascentibus  convenit.  Alia  est  in  humoribus  :  ex 
quorum  complexione  humanum  corpus  subsistit. 
Quae  sensibiUbus  communis  est,  aUa  in  operatio- 
nibus  :  quse  specialiter  rationaUbus  congruit, 
quibus  mechanica  praeest;  quae  si  modum  non 

D  excesserint  bonae  sunt,  ut  inde  non  nutriatur  cu- 
piditas  :  unde  infirmitas  foveri  debet,  sicut  Luca- 
nus  in  laude  Gatonis  refert. 

Huic  epula  vicisse  famtm,  magnique  penates 
Submovisse  hiemem  tecto  :  pretiosaque  vestis 
Hirtam  membra  super,  Romani  more  Quiritis^ 
Induxisse  logam,  etc, 

Lugan.  Ub.  ii,  v.  383  et  seqq. 

Musica  in  anima,  aUa  est  in  virtutibus,  ut  est 
justitia,  pietas  et  temperantia;  aUa  in  potentiis, 
ut  est  ratio,  ira  et  concupiscentia.  Musica  inter 
corpus  et  animam  :  est  iUa  naturaUs  amicitia  qua 
anima  corpori  non  corporeis  vincuUs,  sed  affecti- 
bus  quibusdam  coUigatur  ad  movendum  et  senai- 
ficandum  ipsum  corpus,  secundum  quam  amici- 
tiam  nemo  carnem  suam  odio  habuit.  Musica  haec 


ERUDIT.  DIDASGAL.   LIBER  SEGUNDUS. 


758 


t  ametur  caro :  sed  plus,  ut  foveatur,corpus, 
terimatur  virtus. 

sica  instrumentalis  :  alia  in  pulsu,  ut  fit  in 
anis  et  chordis;  alia  in  flatu,  ut  in  tibiis  et 
tis;  alia  in  voce,  ut  in  carminibus  et  cantile- 
Ma  quoque  sunt  genera  musicorum  :  unum 

carmen  fingit,  aliud  quodinstrumentis  agit, 
m  quod  instrumentum  opus  carmenque 
icat. 

Cap.  XIV.  De  geometria. 
>metria  tres  habet  species  :  planimetriam, 
etriam,  cosmimetriam.  Planimetria,  planum 
ur,  id  est,  longum  et  latum,  et  extenditur 
3t  retro,  dextrorsum  et  sinistrorsum.  Altime. 
ltum  metitur,  et  extenditur  sursum  et  deor- 
Nam  et  mare  altum  dicitur,  id  est,  profun- 
et  arbor  alta,  id  est  sublimis.K.c/*»*  mundus 
wretatur,  et  inde  dicta  est  cosmimetria,  id 
lensura  mundi  :  haec  metitur  sphaerica,  id 
lobosa,  rotunda,  sicut  est  pila  et  ovum,  unde 
l  a  sphaeramundi  propter  excellentiam  dicta 
smimetria,  non  quiatantum  de  mundi  men- 
agat,  sed  quia  mundi  sphaera  inter  omnia 
rica  dignissima  sit. 

Gap.  XV.  De  astronomia. 
j  contrarium  est,  quod  superius  immobilem 
titudinem  geometriae  attribuimus,  et  mobi- 
istronomiae  quia  hoc  secundum  primam  in- 
onem  dictum  est;  secundum  quam  etiam 
etria  mensura  terrae  dicitur.  Vel  possumus 
3  quod  id  quod  geometria  in  sphaera  mundi 
derat,  id  est  dimensio  regionum  et  circulo- 
Boelestium,immobile  sit,  secundum  hoc  quod 
eometricam  considerationem  pertinet.  Geo- 
a  enim  non  considerat  motum,  sed  spatium. 

autem  astronomia  speculatur  mobile  sit,  id 
sursus  astrorum  et  intervalla  temporum. 
ie  universaliter  dicemus  immobilem  magni- 
em  geometriae  esse  subjectam  :  mobUem 
aomiae;  quia,  licet  ambae  de  eadem  re  agant, 
amen  contemplatur  id  quodpermanet,altera 
od  transit  speculatur. 

Cap.  XVI.  Diffinitio  quadrivii. 
thmetica  est  igitur  numerorum  scientia; 
sa  est  divisio  sonorum  et  vocum  varietas. 
*,  musica  sive  harmonia  est  plurium  dissi- 
m  in  unumredactorumconcordia.  Geometria 
sciplina  magnitudinis  immobilis  formarum- 
le8criptio  contemplativa,  per  quam  unius- 
que  termini  declarari  solent.  Aliter,  geo- 
a  est  fons  sensuum  et  origo  dictionum. 
nomia  est  disciplina  investigans  spatia,motus 
iitus  coelestium  corporum  certis  temporibus. 

Gap.  XVII.  De  physica. 
psica  causas  rerum  in  effectibus  suis  et  effec- 
i  causis  suis  investigando  considerat  : 
•  tremor  terris;  qua  vi  maria  alta  tume- 
•• 

Virqil.  Georg.  lib.  n,  v.  479. 
%rum  vires,  animis  irasque  ferarum  : 
?  genus  fruticum,  lapidum  quoque  repti- 
fftt*. 


A  «vVif  natura  interpretatur,  unde  etiam  supe- 
riori  divisione  theoricae,  physicam  naturalem 
Boetius  nominavit.  Haecetiam  physiologiadicitur, 
id  est,  sermo  de  naturis  differens  quod  ad  eamdem 
causam  spectat.  Physica  aliquando  large  accipitur 
aequipollens  theoricae  :  secundum  quam  acceptio- 
nem,  philosophiam  quidam  in  tres  partes  divi- 
dunt,  id  est  physicam,  ethicam,  logicam  :  in  qua 
divisione  mechanica  non  continetur;  sed  restriR- 
gitur  philosophia  circa  physicam,  ethicam  et  lo- 
gicam. 

Gap.  XVIII.  Quid  sit  proprium  uniuscujusque- 

artis. 
Gum  vero  omnes  artes  ad  unum  philosophiae 
tendant  terminum,  non  una  tamen  via  omnes 

B  currunt,  sed  singulae  suas  proprias  quasdam  con- 
siderationes  habent,quibus  ab  invicem  differunt. 
Logica  consideratio  est  in  rebus,  attendens  intel- 
lectus  rerum,  sive  per  intelligentiam  :  ut  neque 
sint  haec,  neque  horum  similitudines,  sive  per  ra- 
tionem,  ut  neque  sint  haec;  sed  horum  tamen 
similitudines.  Gonsiderat  ergo  logica  species  et 
genera  rerum.  Mathematicae  autem  proprium  est, 
actus  confusosinconfuseperrationem  attendere : 
verbi  gratia,  in  actu  rerum  non  invenitur  linea 
sine  superficie  et  soliditate  (nullum  enim  corpus 
sic  801ummodo  longum  est,  ut  latitudine  vel  alti- 
tudine  careat;  sed  in  omni  corpore  haec  tria  simul 
sunt)  :  ratio  tamen  attendit  sine  superficie  et 
crassitudine  lineam  pure  per  se  :  quod  est  mathe- 

q  maticum,  non  quia  in  re  ita  vel  sit,  vel  esse  pos- 
sit;  sed  quia  ratio  saepe  actus  rerum  considerat, 
non  ut  8unt,sed  sicut  esse  possunt;  nonin  se,  sed 
quantum  ad  ipsam  rationem,  id  est,  ut  ratio  pa- 
teretur  esse.  Secundum  quam  considerationem 
dictum  est  continuam  quantitatem  in  infinita 
decrescere,  et  discretam  crescere  in  infinitum. 
Talis  est  enim  vivacitas  rationis  ut  omne  longum 
in  longa  dividat,  latum  in  lata,  et  caetera  :  utque 
ipsi  rationi  nihil  carens  intervallo  intervallum 
generet.  Physicae  autem  est  proprium,  actusrerum 
per  mi8tos,  impermiste  attendere.  Actus  enim 
corporum  mundi,  non  sunt  puri;  sed  compositi 
ab  actibus  purorum,  quos  physicacumper  se  non 
inveniantur  pure  tamen  et  per  se  considerat  : 

n  purum  scUicet  actum  ignis :  aive  terrae,sive  aeris, 
sive  aquae,  et  ex  natura  uniuscujusque  per  se 
considerata,  de  concretione  et  efficientia  totius 
judicat.  Hoc  etiam  non  praetereundum  est,  quod 
sola  physica  proprie  de  rebus  agit,  caeterae  omnes 
de  intellectibus  rerum.  Logica  tractat  de  lpsis 
intellectibus,  secundum  prsedicamentalem  consti- 
tutionem.  Mathematica  vero  secundum  integralem 
compositionem,  et  ideo  logica  quandoque  utitur 
pura  intelligentia,  mathematica  autem  nunquam 
sine  imaginatione  est :  ideoque  nihil  vere  simplex 
est.  Quia  enimlogica  etmathematica  prioressunt 
ordine  discendi  quam  physica,et  ad  eam  quodam- 
modo  instumenti  vicefunguntur,  quibus  unum- 
quemque  primum  informari  oportet  antequam 
physicae  speculationi  operamdet :  necesse  fuit,  ut 
non  in  actibus  rerum  ubi  fallax  experimentum 


759 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


700 


est;  sed  in  sola  ratione,  ubi  inconcussa  veritas 
manet  suam  considerationem  ponerent,  deinde 
ipsa  ratione  praevia,  ad  experientiam  rerum  des- 
cenderent.  Postquam  igitur  demonstravimus  quo- 
modo  divisio  theoricae  quam  ponit  Boetius  supe- 
riori  conveniat,  breviter  nunc  utrasque  repetemus, 
ut  singula  utriusque  verba  divisionis  invicem 
conferamus. 

Cap.  XIX.  Collatio  supradictorum,  et  divisio 

theoricce. 

Theoricadividiturintheologiam,mathematicam 
et  physicam,  vel  ita  :  Theorica  dividitur  in  intel- 
lectibilem,  et  intelligibilem,  et  naturalem ;  vel 
aliter  :  Theorica  dividitur  in  divinalem;  et  doc- 
trinalem,  et  philologiam.  Eadem  est  igitur  haec 
theologia,  intellectibilis  et  divinalie.  Eadem  ma- 
thematica,  intelligibilis  et  doctrinalis  Eademque 
physica,  philologia,  et  naturalis.  Sunt  qui  has 
tres  theoricae  partes  mystice  quodamPalladisno- 
mine,  quae  dea  sapientiae  fingitur  esse,  significari 
putant.  Dicitur  enim  tritonia,  quasi  rpim  ymnt 
id  est  tertia  cognitio,  videlicet  Dei,  quam  intel- 
lectibilem  nominavimus,  et  animarum  :  quam 
intelligibilem  diximus,  et  corporum  quam  natu- 
ralem  appellamus.  Et  ab  his  tribus  tamen  sapien- 
tia  vocabulum  sumit  :  quia  licet  tres  reliquas,  id 
est  ethicam,  mechanicam,  logicam  congrue  ad 
sapientiam  referre  possimus,  expressius  tamen 
logicam  propter  vocis  eloquentiam  :  mechanicam, 
et  ethicam  propter  circumspectionem  morum,  et 
operum  prudentiam  sive  scientiam  appellamus  : 
solam  autem  theoricam  propter  speculationem 
veritatis  rerum  sapientiam  nominamus. 
Cap.  XX.  Divisio  practicoe . 

Practica  dividitur  in  solitariam  privatam,  et 
publicam.  Vel  aliter  :  In  ethicam,  oeconomicam,  et 
politicam,  vel  aliter  :  moralem  et  dispensativam, 
et  civilem.  Una  est  solitaria,  ethica,  et  moralis. 
Una  nirsum,  privata,  ceconomica  et  dispensativa. 
Eademque  publica,  politica,  atque  civilis.  CEco- 
nomus  interpretatur  dispensator.  Inde  oecono- 
mica  dicta  est  dispensativa.  ritAif  Graece,  Latine 
civitas  dicitur,inde  politica  dicta  est,  id  est  civilis. 
Quando  ethicam  partem  constituimus  practicae, 
8tricte  accipienda  est  ethica  in  moribus  uniuscu- 
jusque  personae,  et  est  eadem  quae  solitaria.  Soli- 
taria  igitur  est  quae  sui  euram  gerens  cunctis  sese 
erigit,  exornat  augetque  virtutibus,  nihil  in  vita 
admittens,  quo  non  gaudeat,  nihilque  faciens 
poenitendum.  Privata  est,  qua3  rei  familiaris  offi- 
cium  mediocri  componens  dispositione  distribuit. 
Publica  est,  quae  reipublicae  curam  suscipiens 
cunctorum  saluti  suae  providentiae  solertia,  et 
justitiae  libra,  et  fortitudinis  stabUitate,  et  tempe- 
rantise  patientia  medetur.  Solitaria  igitur  conve- 
nit  singularibus,  privata  patribus  familias,  politica 
rectoribus  urbium.  Practica  actualis  dicitur,  eo 
quod  res  propositas  operationibus  suis  explicet. 
Moralis  dicitur,  per  quam  mos  vivendi  honestus 
expetitur  vel  acquiritur,  et  instituta  ad  virtutem 
tendentia  praeparantur.  Dispensativa  dicitur,  cum 
doxnestioarum  rerum  sapienter  ordo  dieponitur. 


A  Civilis  dicitur;  per  quam  totius  civitatis  utilitas 
administratur. 

Cap.  XXI.  Divisio  mechanica  in  sepiem  scientias. 
Mechanica  septem  scientias  continet  :  lanifi- 
cium,  armaturam,  navigationem,  agriculturam, 
venationem,  medicinam,  theatricam.  Ex  quibua 
tres  ad  extrinsecum  vestimentum  naturae  perti- 
nent,  quo  seipsa  natura  ab  incommodis  protegit, 
quatuor  ad  intrinsecum,  quo  se  alendo  et  fovendo 
nutrit,  ad  similitudinem  quidem  trivii  et  quadri- 
vii;  quia  trivium  de  vocibus  quae  extrinsecus  sunt, 
et  quadrivium  de  intellectibus  qui  intrinsecus 
concepti  sunt  pertractat.  Hae  sunt  septem  ancill® 
quas  Mercurius  a  philologia  in  dotem  accepit; 
quia  nimirum  eloquentiae  cui  juncta  fuerit  sapien- 

B  tia,  omnis  humana  actio  servit,  sicut  Tullius  in 
libro  Rhetoricorum  de  studio  eloquentiae  dicit : 
hsec  tuta,  haec  honesta,  hsec  illustris,  haec  eadem 
vita  jucunda  fit.  Nam  hinc  ad  rempublicam  plu- 
rima  commoda  veniunt,  si  moderatrix  omnium 
praesto  est  sapientia.  Hinc  ad  eos  qui  ipsam  adepti 
sunt,  laus,  honos,  dignitas,  confluit.  Hinc  amicis 
quoque  eorum  certissimum,  tutissimumque  prae- 
sidium  est.  Hae  mechanicae  appellantur,  id  est 
adulterinae  :  quia  de  opere  artificis  agunt  quod  a 
natura  formam  mutuatur.  Sicut  aliae  septem  li- 
berales  appellatae  sunt ;  vel  quia  liberas,  id  est, 
expeditos  et  exercitatos  animos  requrrunt,  quia 
subtiliter  de  causis  rerum  disputant;  vel  quia  li- 
beri  tantum  antiquitus,  id  est,  nobiles  in  eis  stu- 

C  dere  consueverant  :  plebei  vero  et  ignobilium 
filii  in  mechanicis  propter  peritiam  operandi.  In 
quo  priscorum  apparet  diligentia,  qui  nlhil  in- 
tentatum  linquere  voluerunt;  sed  omnia  sub  cer- 
tis  regulis  et  prseceptis  stringere.  Mechanica  est 
8cientia  ad  quam  fabricse  omnium  rerum  concur- 
rere  debent. 

Cap.  XXII.  De  lanifieio. 

Lanificium  continet  omnia  texendi,  consuendi, 
retorquendi  genera,  quae  fiunt  manu,  acu,  fuso, 
subula,  girgillo,  pectine,  alibro,  calamistro,  chi- 
lindro,  sive  aliis  quibuslibet  instrumentis  :  ex 
quacunque  lini  vel  lanae  materia,  et  omni  genere 
pellium  erasarum  vel  pilos  habentium,  canabis 
quoque  vel  suberis  juncorum,  pilorum,  flocco- 
D  rum,  aut  alia  qualibet  re  hujusmodi,  quae  in 
usum  ve8timentorum,  operimentorum,  linteorum, 
bagorum,  saginarum,  substratoriorum,  cortina- 
rum,  matularum,  filtrorum,  telarum,  cassium, 
funlum,  redigi  potest.  Stramina  quoque  ex  quibus 
galeros  et  sportellas  texere  solent  hominee  :  haec 
omnia  studia  ad  lanificium  pertinent. 

Cap.  XXIII.  De  armatura  et  fabrili. 

Secunda  est  armatura.  Arma  aliquando  quaeli- 
bet  instrumenta  dicuntur;  sicut  dicimus,  arma 
belli,  arma  navis,  id  est  instrumenta  belli  et  na- 
vis.  Caeterum  proprie  arma  sunt  quibus  tegimur, 
ut  secutum,  thorax,  galea,  vel  quibuspercutimus, 
ut  gladius  bipennis,  sarissa.  Tela  autem  sunt 
quibus  jaculari  possumus,ut  hasta,sagitta.  Dicta 
autem  arma  ab  armo,  id  est  braohio,  quia  bra. 


ERUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SEGUNDUS. 


762 


niunt,  quod  ictibus  opponere  solemus.  A  »«,  quod  est  omne,  quia  nullum  convivium  bo- 


m  dicuntur  a  £raeco  telon,  id  est  lon- 
uod  longa  sint  hujusmodi,  inde  et  pro- 
est  prolongare  dicitur.  Armaturaigitur 
trumentalis  dicitur  scientia,  non  tam 
l  instrumentis  operando  utatur,  quam 
praejacenti  alicujus  massae  materia  ali- 
;a  dicam,  instrumentum  efficiat.  Ad  hanc 
iteria  lapidum,  lignorum,  metallorum, 
.,  argillarum  pertinet.  Haec  duas  habet 
rchitectonicam  et  fabrilem.  Architecto- 
litur  in  coementariam,  qua3  ad  latomos 
itarios;  et  in  carpentariam,  quse  ad 
rios  et  tignarios  pertinet,aliosque  hujus- 
usque  artifices,  in  dolabris  et  securibus, 


num  sine  pane  ducitur,  vel  quod  pascat.  Panis 
multa  sunt  genera;  azymus,  fermentatus,  subci- 
nericius,  rubigus,  spongia,  placenta,  clibanicus, 
dulciarius,siligineus,hordeaceus,  amolum,  simila, 
et  caetera  multa.  Obsonium  dicitur  quasi  adjunc- 
tum  pani,  quod  nos  cibarium  dicere  possumus. 
Hujus  multa   sunt  genera.  Garnes,   pulmenta, 
mulsa,  olera,  fructus.  Garnium,  aliae  sunt  assas, 
alise  f rixoe,  aliae  elixas,  alise  crudae,  alise  salsae.  Aliae 
dicuntur  succidia  :  Lardum  quoque  sive  taxea ; 
perna  vel  petasunculus;  axungia,  arvina,  sepura, 
adeps.  Pulmenti  item  sunt  genera,  lucanicae  far- 
cimen,  minutal,  afrotum,  mortisia  galantiae,  et 
caetera  quaecunque  princeps  cocorum  excogitare 


asciculo,   serra    et  terebra,   runcinis,  B  potuit.  Mulsa  habent  lac,  colostnim,  babdutam, 


trulla,  examus8i,  polientes,  dolantes, 
8,  limantes,  scalpentes,  compingentes, 
in  qualibet  materia,  luto,  latere,  la- 
qo,  osse,  sabulo,  calce,  gypso,  et  si  qua 
lillia  operantium.  Fabrilis  dividitur  in 
riam,  quae  feriendo  massam  in  formam 
t  in  exclusoriam,  quoe  fundendo  massam 
tn  redigit.  Unde  exclusores  dicti  sunt, 
nfusione  massae  noverunt  formam  vasis 

Cap.  XXIV.  De  navigatione. 
itio  continet  omnem  in  emendis,  venden- 
indis,  domesticis  sive  peregrinis  mercibus 
onem.  H&c  rectissime  quasi  qusedam  sui 


butyrum,  caseum,  serum.  Olerum  et  fructuum 
nomina  annumerare  quis  potest?  Saporum  alii 
calidi  sunt;  alii  frigidi,  alii  amari,  alii  dulces,  alii 
humidi.  Potuum  alii  tantum  sunt  potus,  id  est 
qui  humectant  tantum,  non  nutriunt,  ut  aqua ; 
alii  potus  et  cibus,  id  est  qui  humectant  et  nu- 
triunt,  ut  vinum.  Rursus  qui  cibus  eunt,  alii  na- 
turaliter  sunt  cibus,  ut  vinum  et  sicera  quaelibet, 
alii  accidentaliter,  ut  cervisia,  medones.  Venatio 
igiturcontinetomniapistorumlaniorum,cocorum, 
cauponuraque  officia. 

Cap.  XXVII.  De  medicina. 
Medicina  dividitur  in  duas  partes,  occasiones  et 


rhetorica  est;  eo  quod  huic  professioni  G  operationes.  Occasiones  sex  sunt  :  aer,  motus  et 


ia  maxime  sit  necessaria.  Unde  et  is  qui 
a  praeesse  dicitur,  Mercurius,  quasi  mer- 

vpitf  id  est  Dominus  appellatur.  Hsec 
mndipenetrat,  littora  invisa  adit;  deserta 
iustrat,  et  cum  bnrbaris  nationibus  et 
ncognitis  commerciahumanitati8  exercet. 
tudium  gentes  conciliat,  bella  sedat,  pa- 
lat,  et  privata  bona  ad  communem  usum 
,  immutat. 

Cap.  XXV.  De  agricultura. 
lltura  quatuor  specieshabet;  arvumagrum 
8  dationi  deputatur,  et  consitum  qui  fruti- 
t  arboribus,  ut  sunt  vineta,  pomaria, 
►ascuum  ut  prata,  tempe,  tesqua,  saltus ; 
l,  ut  horti  sunt,  et  rosaria. 

Gap.  XXVI.  De  venatione. 
io  dividitur  in  ferinam,  aucupium,  et 
ram.  Ferina  multis  modis  exercetur.  Reti- 
dicis,  laqueis,  pr&ecipitiis,  arcu,  jaculis, 
,  indagine,  pennarum  odore,  canibus, 
ibus.  Aucupiumfit  laqueis,  pedicis,retibust 
Isco,  hamo.  Piscatura  flt  sagenis,  retibus, 
kiis  homis,  jaculis.  Ad  hanc  disciplinam 
t  omnium  ciborum,  saporum  et  potuum 
tus.  Nomen  tamen  accepit  ab  una  parte 
ia  antiquitus  plus  venaticis  vesci  solebant, 
ihuc  in  quibusdam  regionibus  ubi  rarissi- 
inis  est,  carnem  pro  cibo,  et  mulsum  vel 

pro  potu  habent.  Cibus  in  duo  dividitur  : 
>m  et  obsonium.  Panis  dictusest,velquasi 
cruia  omnibus  mensis  apponitur,  vel  a  greeco 

Patrol.  CLXXVI. 


quies,  inanitio  et  repletio;  cibus  et  potus;  somnus 
et  vigilia3,et  accidentia  animae.Quoe  ideo  dicuntur 
esse  occasione8,  quia  faciunt  et  conservant  sani- 
.tatem,  si  temperata  fuerint,  si  intemperata  infir- 
mitatem.  Accidentia  animaB  ideo  dicunturoccasio 
sanitatis  vel  infirmitatis,  quia  aliquando  vel  con- 
movent  calorem  impetuose  ut  ira,  vel  leniter  ut 
delectationes,  vel  attrahunt  et  celant ;  idque  aut 
impetuose  ut  terror  et  timor,  aut  leniter  ut  angus- 
tia.  Et  sunt  quse  commovent  naturalem  virtutem 
intus  et  extra,  ut  est  tristitia.  Omnis  operatio 
medicinaB,  aut  intus  fit,  aut  extra.  Intus  ut  ea  quae 
ore,  naribus,  auribus  siveano  intromittuntur,  ut* 
potiones,  vomitiones,  pulveres,clystera.  etc,  quse 
ry  bibendo,velmasticando,vel  attrahendo  sumuntur. 
Foris  ut  epidimata,  cataplasmata,  emplastra.  Chi- 
rurgia,  quse  duplex  est  in  carne,  ut  incidere, 
suere,  urere.  In  osse,  ut  solidare,  et  juncturae 
reddere.  Nec  moveat  quampiam,  quod  cibum  et 
potum  inter  attributa  medicinae  annumero,  quae 
superius  venationi  attribui,  quia  secundum  di- 
versos  respectus  hoc  factum  est.  Vinum  quoque 
in  botro  agriculturae  est;  in  penu,  cellarii;  in  gu 
stu,  medici.  Similiter  ciborum  apparatus  ad  pis- 
trinum,  macellum,  coquinam  pertinet;  virtus  sa- 
poris  ad  medicinam. 

Cap.  XXVIII.  De  theatrica  scientia. 

Theatrica  dicitur  scientia  ludorum  a  theatro 
quo  populus  ad  ludendum  convenire  solebat,  non 
quia  in  theatro  tantum  ludus  fiewt^^A.  o^Sa^^- 


763 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


764 


lebrior  locus  fuerat  caeteris.  Fiebant  autem  ludi 
alii  in  theatris,  alii  in  atriis,  alii  in  gymnasiis, 
alii  in  amphicircis,  alii  in  arenis,  alii  in  convi- 
viis,  alii  in  fanis.  In  theatro  gesta  recitabantur, 
vel  carminibus,  vel  larvis,  vel  personis,  vel  oscil- 
lis.In  atriis  choreas  ducebant  et  saltabant.In  gym- 
nasiis  luctabantur.  In  amphicircis  cursucertabant 
vel  pedum,  vel  equorum,  vel  curruum.  In  arenis 
pugiles  exercebantur.  In  conviviis,  rhythmis  et 
musicis  instrumentis,  et  odis  psallebant,  et  alea 
ludebant.  Infanis  tempore  solemni  deorum  laudes 
canebant.  Ludos  vero  idcirco  inter  legitimas  ac- 
tiones  connumerabant,  quod  temperato  motu  na- 
turalis  calor  nutritur  in  corpore;  et  laetitia  ejus 
reparatur.  Vel  quod  magis  videtur,  quia  necesse 
fuit  populum  aliquando  ad  ludum  convenire,  vo- 
luerunt  determinata  esse  loca  ludendi,  ne  in  di- 
versoriis  conventicula  facientes,  probrosa  aliqua 
aut  facinorosa  perpetrarent. 

Cap.  XXIX.  De  logica  quce  est  quarta  pars 
pkilosophios  ;  et  de  grammatica. 

Logica  dividitur  in  grammaticam,etinrationem 
di88erendi.  rpa^a  Graece,  littera  interpretatur 
Latine,  inde  dicta  est  grammatica,  id  est  litteralis 
scientia.  Littera  proprie  est  figura  quae  scribitur; 
elementum  sonus  qui  pronuntiatur.  Caeterum  hic 
large  accipienda  est  littera,  ut  et  vocem  et  scriptu- 
ram  intelligamus  utrumque  enim  ad  grammati- 
cam  pertinet.  Quidam  dicunt  grammaticam  non 
esse  partem  philosophiae,  sed  quasi  quoddam  ap- 
pendicium  et  instrumentum  ad  philosophiam.  De 
ratione  autem  disserendi  Boetius  dicit :  <  Quod 
pars  esse  possit  etinstrumentum  ad  philosophiam, 
sicut  pes,  manus,  lingua,  oculi,  etc.  partes  sunt 
corporis  et  instrumenta.  »  Grammatica  simplici- 
ter  agit  de  vocibus,  id  est  secundum  se  inventio- 
nem  et  formationem,compositionem,inilectionem, 
prolationem,  et  caetera  ad  pronuntationem  tantum 
pertinentia  pertractans.  Ratio  disserendi  agit  de 
vocibus  sccundum  intellectus. 

Cap.  XXX.  De  grammaticce  divisione. 

Grammatica  dividitur  in  litteram,  syllabam, 
dictionem  et  orationem;  vel  aliter  grammatica  di- 
viditur  in  litteras,  id  est  in  id  quod  scribitur;  et 
vocales,  id  est  in  id  quod  pronuntiatur;  vel  aliter : 
Grammatica  dividiturin  nomen,  verbum,  partici- 
pium,  pronomen,  adverbium,praepositonem,con- 
junctionem  et  interjectionem;  in  vocem  articula- 
tam,  litteram,8yllabam,  pedes,accentus,  posituras, 
notas,  orthographiam,  analogiam,  etymologiam, 
glos8a8,  diflferentiap,  barbarismum,  soloecismum, 
vitia,  metaplasmas,  schemata,  tropos,  prosas, 
metra,  fabulas,  historias.  Quorum  idcirco  expo- 
sitionem  transeo,  quia  prolixioressetquam  hujus 
schedulae  brevitas  expetat,  et  quia  etiam  in  hoc 
opusculo,  divisiones  tantum  rerum  et  nomina  in- 
vestigareproposui.ut  tantummodo  quoddamprin- 
cipium  doctnna^  lectori  conderetur.  Qui  autem 
scire  desiderat,  legat  Donatum,  Servium,  Priscia- 
num  de  accentibus  et  de  duodecim  versibus  Vir- 
gilii,  et  Barbarismum,  et  Isidorum  in  libris 
etymologiarum. 


A  Cap.  XXXI.  De  ratione  disserendi. 

Ratio  disserendi  integrales  partes  habet,  in- 
ventionem  etjudicium;  divisivas  vero  demonstra- 
tionem,  probabilem,  sophisticam.  Demonstratio 
est  in  necessariis  argumentis,  et  pertinet  ad  phi- 
losophos.  Probabilis  pertinet  ad  dilecticos  et  ad 
rhetores.  Sophistica  ad  sophistas  et  cavillatores. 
Probabilis  dividitur  in  dialecticam  et  rhetoricam, 
quarum  utraque  integrales  habet  partes  inven- 
tionem  et  judicium.  Quia  enim  ipsum  genus,  id 
est  artem  dissertivam,  integraliter  constituunt, 
necesse  est  ut  in  compositione  omnium  specierum 
ejus  simul  inveniatur.  Inventio  est  quae  docet  in- 
venire  argumenta  et  constitucre  argumentationes. 
Scientia  judicandi,  quae  de  utroque  judicare  docet. 

B  Quaeri  potest,  utrum  inventio  et  judicium  sub 
philosophiacontineantur.  Videtur  enim  neque  sub 
theorica,  neque  sub  practica,  neque  sub  mecha- 
nica,  neque  sub  logica  (de  qua  magis  videretur) 
contineri.  Sub  logica  non  continetur,  quia  neque 
per  grammaticam,  neque  per  dissertivam.  Per 
dissertivam  non  continentur,  cum  integraliter 
eam  constituant;  nulla  autem  res  esse  possit  simul 
integralis  et  divisiva  pare  ejusdem  generis.  Sicque 
philo8ophia  non  omnem  scientiam  continere  vi- 
detur.  Sed  sciendum  quod  scientia  duobus  modis 
accipi  8olet,id  est  pro  aliqua  disciplinarum,  sicut, 
cum  dico  dialecticam  esse  scientiam,  id  est  artem 
vel  disciplinam;  et  pro  qualibet  cognitione,  sicut 
cum  dico  scientiam  habere  eum  qui  scit  aliquid. 

q  Verbi  gratia  :  Si  scio  dialecticam,  scientiam  ha- 
beo,  et  si  scio  notare,  scientiam  habeo;  et  si  scio 
Socratem  esseSophronici  iilium,  scientiam  habeo. 
Et  universaliter  omnis  qui  aliquid  scit,potest  dici 
scientiam  habere.  Sed  tamen  aliud  est,  cum  dico  : 
dialectica  scientia,  id  est  ars  vel  disciplina;  atque 
aliud  cum  dico  :  scire  quod  Socrates  est  Sophro- 
nici  filius  est  scientia,  id  est  cognitio.  De  omni 
scientia  quae  est  ars  vel  displina,  verum  est  dicere 
quod  sit  pars  philosophiae  divisiva;  non  autem 
universaliter  dici  potest,  quod  omnis  scientia, 
quae  est  cognitio,  pars  sit  philosophiae  divisiva. 
Est  tamen  prorsus  omnis  scientia,  sive  disciplina, 
sive  quaelibet  cognitio  pars  philosophiae,  vel  divi- 
siva,  vel  integralis;  disciplina  autem  est  scientia, 

l^  quae  absolutum  finem  habet,  in  quo  propositum 
artis  perfecte  explicatur,  quod  scientiae  inveniendi 
vel  judicandi  non  convenit;  quia  neutra  per  se 
soluta  est,  et  ideo  disciplina  dici  non  possunt,  sed 
partes  disciplinae,  id  est  dissertivae.  Rursum  quae- 
ritur  utrum  inventio  et  judicium  eaedem  partes 
sint  dialecticae  et  rhetoricae ;  quod  inconveniens 
videtur,  ut  duo  opposita  genera  eisdem  prorsus 
constituantur  partibus.Dici  ergo  potest  has  dua» 
voces  aequivocas  esse  ad  partes  dialecticae  et  rhe- 
toricae,  vel  (quod  fortassis  melius  est)  dicamus 
inventionem  et  judicium  proprie  partes  esse  dis- 
sertivae  et  sub  his  vocibus  univocari.  In  inferiori- 
bus  tamen  huj  us  generisquibusdam  proprietatibus 
se  differre,  quae  tamen  differenti  per  has  voces 
non  discernuntur;  quia  per  eas  non  secundum 
hoc  quod  species  componunt,  sed  secundum  hoc 


765 


ERUDIT.  DIDASGAL.  —  LIBER  TERTIUS. 


766 


quod  partes  sunt  generis,  significantur.  Grara-  j^  Rhetorica  est  disciplina,  ad  persuadendum  queB- 
matica  est  scientia  loquendi  sine  vitio.  Dialectica      que  idonea. 
disputatio   acuta,   verum    a  falso    distinguens. 


LIBER    TEUTIUS, 

Gujus  haec  sunt  capitula  : 

Cap.  I.  De  disciplina  et  ejus  divisione.  —  Cap.  II.  De  auctoribus  artium.  —  Cap.  III.  Quce  artes 
praecipue  legendo?  sint.  —  Cap.  IV.  De  duobus  generibus  scripturarum.  —  Cap.  V.  De  artium 
coharrentia.  Cap.  VI.  Unicuique  arti  quod  suum  est,  tribuendum  esse.  —  Cap.  VII.  Quid 
sit  necessarium  studentibus.  —  Cap.  VIII.  De  ingenio  et  memoria  quos  duo  pertinent  ad  na~ 
turam.  —  Cap.  IX.  De  ordine  legendi.  —  Cap.  X.  De  modo  legendi.  —  Cap.  XI.  De  medita- 
tione.  —  Cap.  XII.  De  memoria.  —  Cap.  XIII.  De  disciplina.  —  Cap.  XIV.  De  numilitate.  — 
Cap.  XV.  —  De  studio  quatrendi.  —  Cap.  XVI.  De  quatuor  reliquis  praceptis.  —  Gap.  XVII. 
De  quiete.  —  Cap.  XVIII.  De  scrutinio.  —  Cap.  XIX.  Deparcitate.  —  Cap.  XX.  De  exsilio. 


Cap.  I.  De  disclplina  et  ejus  divisione.         B  nerit.Chaldaei  primum  astrologiam  docuerunt,  se 


Philosophia  dividitur  in  theoricam,  practicam, 
mechanicam,logicam.  Theorica  dividiturin  theo- 
logiam,  physicam,  mathematicam.  Mathematica 
in  arithmeticam,  musicam,  geometriam.  Practica 
in  solitariam,  privatam,  publicam.  Mechanicadi- 
viditur  in  lanificium,  armaturam,  navigationem, 
agriculturam,venationem,medicinam,theatricam. 
Logica  dividitur  in  grammaticam  et  disertivam. 
Dissertiva  dividiturindemonstrationem  probabi- 
lem  etsophisticam.Probabilis  dividitur  in  dialecti- 
cam  et  rhetoricam.  In  hac  divisione  solummodo 
divisis  philosophiae  partet  continentur;  sunt  alicB 
adhuc  subdivisiones  istarum  partium,  sed  istse 
nunc  sufficere  possunt.  In  his  igitur  si  solum  nu- 


cundum  nativitatis  observationem.  Josephus  au- 
tem  asseverat  Abraham  primum  docuisse  apud 
iEgyptios  astrologiam.  Astronomiam  Ptolomseus 
rex  ^Egypti  reparavit.  Hic  etiam  canones  insti- 
tuit  quibas  cursus  astroruminvenitur.  Aiuntqui- 
dam  Nembroth  gigantem  summum  fuisse  astro- 
logum,  sub  cujus  nomine  etiam  astronomia  inve- 
nitur.  Grseci  dicunt  hanc  artem  ab  Athlante  pri- 
mum  excogitatam,  propter  quodetiam  coelumsu 
stinuisse  fertur.  Etichae  inventor  Socrates  fuit, 
de  qua  xxrvlibrossecundum  positivam  justitiam 
tradidit.  Deinde  Plato  discipulus  ejus  libros  mul- 
tos  De  republica  secundum  utramque  justitiam, 
naturalem  scilicet  et  po8itivam,conscripsit.Dein- 


merum  respicis,  xxi;  si  gradus  computare  volue-  C  de  Tullius  in  latino  sermone  libros  De  republica 


ri8,  triginta  octo  reperies.  Auctores  harum  scien- 
tiarura  diversi  leguntur.  Alii  incipiendo,  alii  au- 
gendo,  alii  perficiendo  artes  invenerunt,  sicque 
ejusdem  artis  plures  ssepe  referuntur  auctores. 
Ex  his  paucorum  nomina  subter  annumerabo. 
Cap.  II.  De  auctoribus  artium. 
Theologus  apud  Grsecos  Linus  fuit,  apud  Lati- 
nos  Varro ;  et  nostri  temporis  Joannes  Scotus ; 
de  decem  categoriis  in  Deum  physicam  natura- 
lem,  apud  Graecos  Tales  Milesius  unus  de  Septem 
sapientibus  reperit,  apud  Latinos  Plinius  descri- 
bit.  Arithmeticam  Samius  Pythagoras  invenit ; 
Nicomachus  scripsit.  Apud  Latinos  primum  Apu- 
leius,  deinde  Boetius  transtulit.Hicetiam  Pytha- 


ordinavit.  Fronto  quoque  philosophus  scripsitli- 
brum  Stratagematon  id  est  militaris  subtilitatis. 
Mechanica  diversoshabuitauctores.  Hesiodus  As- 
crseus  primus  apud  Grsecos  in  describendis  rebus 
rusticis  studuit.  Deinde  Democritus ;  Mago  quo- 
que  Carthaginensis  xxvn,  voluminibus  studium 
agriculturse  conscripsit;  apud  Latinos  primus 
Cato  opus  De  agriltura  instituit,quoddeindeMar- 
cus  Terentius  Varro  expolivit.  Virgilius  cruoque 
Georgica  fecit.Deinde  Cornelius  et  Julius  Atticus 
JEmilianus,  sive  Columella  insignis  orator,  qui 
totum  corpus  disciplinse  hujus  complexus  est. 
Palladius  quoque  De  agricultura  scripsit ;  Vitru- 
yiu8  autem  De  architectura.  Lanificii  usum  apud 


goras  Machematetrados  fecit,  id  est  librum  De  d  Graecos  primam  Minervam  monstrasse  ferunt. 


doctrina  quadrivii,et  V.ad  similitudinem  vitae  hu- 
manse  invenit.  Musica^  repertorem  Moyses  dicit 
fuis8e  Tubal,  qui  fuit  de  stirpe  Chain ;  Graeci 
Pythagoram,  alli  Mercurium,  qui  primus  tetra- 
cbordum  instituit ;  alii  Linum,  vel  Zetum,  vel 
Amphionem.Geometriam  apud  iEgyptumprimum 
dicunt  esse  repertam,  cujus  auctor  apud  Gra^cos 
optimus  Euclides  fuit.  Hujus  artem  transtulit 
Boetius;  Heratostenes  quoqne  sagacissimus  in 
geometria,  qui  ambitum  orbis  reperit.  Dicunt 
quod  Cham  filius  Noe  astronomiam  primus  inve- 


Hanc  etiam  primam  telam  ordinasse,  lanasque 
colorasse,  olivsn  quoque  et  fabricaB  inventricem 
fuisse  credunt.  Ab  ipsa  Dsedalus  didicit ;  et  ipse 
post  eam  fabricam  fecisse  creditur.  Apud  jEgyp- 
tum  autcm  Isis  filia  Inachi  usum  serendi  lini  r«- 
perit,  et  qualiter  inde  vestimenta  fierent  mons- 
travit.  Similiter  lanse  usum  ibidem  ipsa  reperit. 
In  Lybia  primum  ususlanre  exortus  est  a  templo 
Ammonis.  Ninus  rex  Assyriorum  primus  bella 
movit. Vulcanum  primum  fabrum  fuisse  credunt. 
Divina  autem  historia  asBeritTuhal.  ^s&s^x^ 


767 


HUGONIS-  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


766 


metheu8  ferreo  circulo  lapidem  imprimens,u8um 
annuli  invenit.  Navigii  usum  Pelagi  primi  inve- 
nerunt.Gere8primain  Graecia  apudEleusim  usum 
frumenti  invenit;  Isis  in  jEgypto.Pilumnus  inlta- 
lia  usum  frumenti  et  farris,et  ritummolendi  et  pin- 
sendi.  Tagus  in  Hispania  ritum  serendi.  Osiris 
apud  jEgyptum  cultum  vinearum  reperit,  Liber 
apud  Indo8.D8edalus  primus  mensam  fecit  et  sel- 
lam.  Apitius  quidam  Romanus  primus  composuit 
apparatum  coquina3,qui  tandemin  ea  re  consump- 
tis  bonis  morte  voluntaria  periit.  Medicina3  auc- 
tor  apud  Graecos  Apollo  fuit.  Hanc  filius  ejus  Es- 
culapius  laude  et  opere  ampliavit  qui  postquam 
fulmine  periit,  diu  medendi  cura  intermissa  est, 
latuitque  per  annos  pene  quingentos,  usque  ad 
tempus  Artaxerxis  regis.  Tunc  eam  revocavit  in 
lucem  Hippocrates,  Asclepio  patre  genitus  in  in- 
sula  Go.  Ludi  a  Lydis  initium  sumpsisse  credun- 
.  tur,  qui  ex  Asia  venientes ,  in  Etruria  consede- 
runt  sub  Tyrreno  duce  ;  ibique  inter  cseteros,  su- 
perstitionum  suarum  ritus,  spectacula  institue- 
runt ;  quem  morem  Romani  imitati  sunt,  accer- 
sitis  inde  artificibus,  indeque  ludi  a  Lydis  vocati 
sunt.  Litterse  Hebrseoruma  Moyse  perlegem  ini- 
tium  sumpsisse  creduntur ;  Ghaldaeorum  et  Syro- 
rum  per  Abraham ;  iEgyptiorum  litteras  Isis  in- 
venit ;  Gr8ecorumphoenices,quas  Gadmus  aPhoe- 
nice  in  Grseciam  attulit.  Garmentis  mater  Eva- 
dri,  quse  proprio  nomine.  Nicostrata  vocabatur, 
Latinas  litteras  reperit.  Divinam  historiam  pri- 
mus  Moyses  scripsit.  Apud  gentiles  primus  Da- 
rhes  Phrygiu8  Trojanam  historiam  edidit,  quam 
in  foliis  palmarum  ab  eo  scriptam  esse  femnt. 
Post  Darhetem  in  Graecia  Herodotus  historicus 
primu8  habitus  est.  Post  quem  Pherecides  iisdem 
temporibusclaruit ;  quibus  Esdras  legem  scripsit. 
Fabulas  primum  invenisse  creditur  Alcinon  [al. 
Alcman.Grotoniensis.  jEgyptusmater  est  artium, 
inde  in  Gr&eciam;  deinde  in  Italiam  venerunt.  In 
ea  primum  grammatica  reperta  est  tempore  Osi- 
ris  mariti  Isidis.  In  ea  quoque  dialectica  primum 
inventa  est  a  Parmenide,  qui  civitates  et  caetus 
homihum  fugiens  in  rupe  consedit  non  modico 
tempore,  sicque  dialecticam  excogitavit,  unde  et 
rupes  Parmenidi8  appellata  est. 

Plato  autem  post  mortem  Socratis  magistrisui, 
amore  sapientise  in  iEgyptum  migravit,  ibique 
perceptis  liberalibus  disciplinis.  Athenas  rediit ; 
et  apud  Academiam  villam  suam  coadunatis  dis- 
cipulis  philo8ophia3  studiia  operam  dedit.  Hic 
primu8  logicam  rationalem  apudGrsecos  instituit, 
quam  postea  Aristoteles  discipulus  ejus  amplia- 
vit,  perfecitet  in  artem  redegit.  Marcus  Teren- 
tius  Yarro  primus  dialecticam  de  Grseco  in  Lati- 
num  transtulit.  Postea  Cicero  adjecit.  Demosthe- 
nes  fabri  filius,  apud  Grsecos  rhetorice  princeps 
creditur.  Tisias  apud  Latinos.Gorax  apud  Syracu- 
sas.  Haec  ab  Aristotele  et  Gorgia  et  Hermagora 
in  Graeco  scripta  est,  translata  in  Latinum  a  Tul- 
lio,  Quintilliano  et  Titiano. 


A  Gap.  III.  Quce  artes  prcecipue  legendce  sint. 
Ex  his  autem  omnibus  scientiis  supra  enume- 
ratis  septem  apecialiter  decreverant  antiqui  in 
studiis  suisad  opus  erudiendorum,  in  quibus  tan- 
tam  utilitatem  esse  prae  caeteris  omhibus  pers- 
pexerunt,  ut  quisquis  harum  disciplinam  firmi- 
ter  percepisset,  ad  aliarum  notitiam  posteainqui- 
rendo  magis  et  exercendo,  quam  audiendo  perve- 
niret.  Sunt  enim  quasi  optima  quaedam  instru- 
menta  et  rudimenta  quibus  via  paratur  animo  ad 
plenam  philosophicae  veritatis  notitiam.  Hinc  tri- 
vium  et  quadrivium  nomen  accepit,  eo  quod  ii 
quasi  quibusdam  viis  vivax  animus  ad  secreta 
sophiae  introeat.Nemo  tunc  temporis  nomine  ma- 
gistri  dignu8  videbatur;  qui  non  harum  vn  scien- 

B  tiam  profiteri  posset.  Pythagoras  hanc  in  studiis 
suis  consuetudinem  servasse  legitur,  ut  usque  ad 
septenium  secundum  numerum  videlicet  septem 
artium  liberalium  nullus  discipulorum  suorum  de 
iis  quse  ab  ipso  dicebantur  rationem  poscere  au- 
deret ;  sed  fidem  daret  verbis  magistri  quousque 
omnia  audivisset ,  sicque  jam  per  semetipsum 
rationem  eorum  posset  invenire.  Has  septem  qui- 
dam  tanto  studio  didicisse  leguntur,  ut  plane  ita 
omnes  in  memoria  tenerent,ut  quascunque  scrip- 
turas  deinde  ad  manum  8umpsis8ent,quascunque 
quaestiones  solvendas  aut  comprobandas  propo- 
suissent,  ex  his  regulas  et  rationes  ad  definien- 
dum,  id  de  quo  ambigeretur,folium  librorumnon 
quaererent,  sed  statim  singula  corde  parata  habe- 

q  rent.  Hinc  profecto  incidit  eo  tempore  tot  fuisse 
sapientes  ut  plura  ipsi  scriberent  quam  nos  lege- 
re  possimus.  Scolastici  autem  nostri  aut  nolunt 
aut  nesciunt  modum  congruum  in  discendo  ser- 
vare,  et  idcirco  multos  studentes,  paucos  sapien- 
tes  invenimus.  Mibi  vero  videtur  non  minori  cura 
providendum  esso  lectori  ne  in  studiis  inutilibus 
operam  suam  expendat,quam  ne  in  bono  et  utili 
proposito  tepidus  remaneat.  Malum  est  bonum 
negligenter  agere,  pejus  est  in  vanum  labores 
multos  expendere.  Sed  quia  non  omnes  hanc  dis- 
cretionem  habere  possunt,  ut  intelligant  quod 
sibi  expediat,  idcirco  quae  scripturae  mihi  utilio- 
res  videantur,  lectori  breviter  demonstrabo,  ac 
deinde  de  modo  quoque  disserendi  pauca  adnec- 
tam. 

Cap.  IV.  De  duobus  generibus  scripturarum. 
Duo  sint  genera  scripturarum.  Primum  genus 
est  earum  quae  propriae  artes  appellantur.  Secun- 
dum  est  earum  quae  sunt  appendentia  artium. 
Artes  sunt  quae  philosophiae  supponuntur,  id  est 
quae  aliquam  certam  et  determinatam  philoso- 
phiae  materiam  habent  ut  est  grammatica,  dia- 
lectica,  et  caeterae  hujusmodi.  Appendentia  artium 
sunt,  quae  tantum  ad  philosophiam  spectant,  id 
est  quae  in  aliqua  extra  philosophiam  materia 
versantur;  aliquando  tamen  quaedam  ab  arti- 
bus  discerpta  sparsim  et  confuse  attingunt,  vel 
si  simplex  narratio  est,  viam  ad  philosophiam 
praeparant.  Hujusmodi  sunt  omnia  poetarum  car- 
mina,  ut-sunt  trag(Bdia3,comoediae,satirae,  heroica 
quoque  et  lyrica,  et  iambica,  et  didascaliea  qu»- 


D 


769 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LIBER  TERTIUS. 


770 


dam  ;  fabulse  quoque  et  historiae ;  illorum  etiam  A  sunt  capere  possis  vel  retinere.  In  qualibet  igitur 


scripta  quos  nunc  philosophos  appellaresolemus, 
qui  et  brevem  materiam  longis  verborum  amba- 
gibus  extendere  consueverunt,  et  facilem  sensum 
perplexis  sermonibus  obscurare,  vel  etiam  diver- 
sa  8imul  compilantes,  quasi  de  multis  coloribus 
et  formis,  unam  picturam  facere.  Nota  quse  tibi 
distinxi.  Duo  sunt  artes  et  appenditia  artium.Sed 
inter  haec  tanta  mihi  distantia  esse  videtur,  ut 
ille  ait : 

Lenta  salix  quantum  pallenti  cedit  olivce, 
Puniceis  humilis  quantum  saliuncarosetis. 

(Virg.  in  Bucol.) 
Ita  ut  quicunque  ad  scientiam  pertingere  cupit, 
si  relicta  veritate  artium  reliquis  se  implicare  vo- 


arte  duo  nobis  maximediscernendasuntetdistin- 
guenda :  primum,  qualiter  oporteat  in  ipsa  arte 
agere ;  secundum,  qualiter  oporteat  ipsius  artis 
rationes  quibuslibet  aliis  rebus  accommo- 
dare.  Duo  sunt  agere  de  arte,  et  agere  per  ar- 
tem.  Verbi  gratia,  agere  de  arte,  ut  est  agere 
grammatice.  De  grammatica  agit,  qui  regulas  de 
vocibus  datas,  et  praecepta  ad  hanc  vocem  perti- 
nentia  tractat ;  grammatice  agit  omnis  qui  regu- 
lariter  loquitur  vel  scribit.  Agere  igitur  de  gram- 
matica,  quibusdam  tantummodo  ut  Prisciano, 
Donato,  Servio,et  similibus,  convenit.  Agerevero 
grammatice,  omnibus.Gum  igitur  de  qualibet  arte 
agimus,  maxime  in  docendo  ubi  omnia  ad  com- 


luerit,  materiam  laboris  nedum  plurimam    sed  b  pendium  restringenda  sunt,  et  ad  facilem  intelli- 


et  infinitam  sustinebit,  et  fructum  exiguum.  De- 
nique  partes  sine  appendiciis  suis  perfectum  lec- 
torem  facere  possunt;  illa  sine  artibus  nihil 
perfectionis  conferre  valent.  Maxime  autem  cum 
nihil  in  seexspetendumhabeantundelectoremin- 
vitent,  nisi  traductum  ab  artibus  et  accommoda- 
tum ;  neque  quisquam  in  eis  quaerant  nisi  quod 
artium  est.  Quapropter  mihividetur  primum  ope- 
ra  danda  esse  artibus  ubi  fundamenta  sunt  om- 
nium;  et  pura  simplexque  veritasaperitur;  maxi- 
me  his  vu  quas  praedixi,  quae  totius  philosophiae 
instrumenta  sunt.  Deinde  saetera  quaeque  si  va- 
cat,  legantur,  quia  aliquando  plus  delectare  so- 
lent  seriis  admista  ludicra,  ei  raritas  pretiosum 
facit  bonum.Sic  in  medio  fabulae  cursu  inventam  q 
8ententiam  avidius  aliquando  retinemus.  Verum- 
tamen  in  septem  liberalibus  artibus  fundamen- 
tum  est  omnis  doctrinae,  quae  prse  caeteris  omni- 
bus  ad  manum  habendae  sunt,  utpote  sine  quibus 
nihil  solet  aut  potest  philosophica  disciplina  ex- 
plicare  aut  dennire. 

Cap  V.  De  artium  cohcerentia. 
Hae  quidem  ita  sibi  cohaerent,  et  alternis  vicis- 
sim  rationibus  indigent,  ut  si  una  defuerit,  cae- 
terae  philosophum  facere  non  possint.  Unde  mihi 
errare  videntur  qui  non  attendentes  talem  in  ar- 
tibus  cohaerentiam,quasdam  sibi  ex  ipsis  eligunt, 
et  caeteris,  intactis,his  se  posse  fieri  perfectos  pu- 
taiit. 


gentiam  revocanda,  sumcere  debet  id  de  quo  agi- 
tur,  quanto  brevius  et  aptius  potest  explanare, 
ne  si  alienas  nimium  rationesmultiplicaverimus, 
magis  turbemus  quam  aedificemus  lectorem.  Non 
omnia  dicenda  sunt  quae  dicere  possumus,ne  mi- 
nus  utiliter  dicantur  ea  quae  dicere  debemus ;  id 
tandem  in  unaquaque  arte  quaeras  quod  ad  eam 
specialiter  pertinere  constiterit.  Deinde  cum  le- 
geris  artes,  et  quod  uniuscujusque  sit  proprium 
agnoveris  disputando  et  conferendo,  tunc  demum 
rationes  singularum  invicem  conferre  licebit ;  et 
ex  alterna  consideratione  vicissim  quae  minus 
prius  intellexeras  investigare.  Noli  multiplicare 
diverticula  quoadusque  semitas  didiceris :  secu- 
rus  discurres  cum  errare  non  timueris. 
Gap.  VII.  Quid  sit  necessarium  studentibus.  . 
Tria  sunt  necessaria  studentibus.  Natura,exer- 
citium,  disciplina.  In  natura  consideratur  ut  fa- 
cile  audita  percipiat,  et  percepta  firmiter  teneat. 
In  exercitio,  ut  labore  et  sedulitate  naturalem 
sensum  excolat.  In  disciplina,  ut  laudabiliter  vi- 
ven8,mores  cum  scientia  componat.  De  his  tribus 
per  singula  modo  introductionis  pauca  perstrin 
gemus. 

Cap  VIII.  De  ingenio  et  memoria,  qua  duo  pertinent 

ad   ncUuram. 
(T)  Multi  sunt,  quos  ipsa  adeo  natura  ingenio 
destitutos  reliquit,  ut  ea  etiam  quae  facilia  sunt, 
intellectu  vix  capere  possint,ethorum  duo  genera 


Gap  .  VI.  Unicuique  arti  quod  est  tribuendum  esse.     n  esse  videntur.  Nam  sunt  quidam,  qui  licet  suam 


Est  rursum  alius  error  non  multo  minor  isto, 
quem  summopere  vitare  oportet.  Sunt  enim  qui- 
dem,  quae  licetexiis  quae  legenda  sunt  nihil  prae- 
termittant,  nulli  tamen  arti  quod  suum  est  tri- 
buere  norunt,  sed  in  singulis  legunt  omnes.  In 
grammatica  de  syllogismorum  ratione  disputant, 
in  dialecticainflexiones  casuales  inquirunt,et  quod 
magis  irrisione  dignum  est,  in  titulo  totum  pene 
legunt  librum,  et  incipit  tertia  vix  lectione  expe- 
diunt.  Non  alios  docent  hujusmodi,  sed  suamos- 
tentant  scientiam.  Sed  utinam  quales  mihi,  tales 
omnibus  apparerent !  Attende  quam  perversa  sit 
haec  consuetudo ;  cum  profecto  quanto  magis  su- 
perflua  aggregaveris,  tanto  minus  ea  quae  utilia 

(7*)  Gapituli  hujus  partem  priorem,  quae  in  edi- 
tis  desiderabatur,  evulgavit  D.Mabillonius  Vete- 


hebetudinem  non  ignorent,  eo  tamen  quo  valent 
conaminead  scientiam  anhelant;  et  indesinenter 
studio  insudantes,  quod  minus  habent  eflfectu 
operis,  obtinere  videntur  affectu  veluntatis.  Ast 
alii  quoniam  summa  se  comprehendere  nequa- 
quam  posse  sentiunt,  minima  etiam  negligunt ; 
et  quasi  in  suo  torpore  securi  quiescentes  eo  am- 
plius  in  maximis  lumen  veritatis  perdunt,  quo 
minima  quae  intelligere  possent,  discere  fugiunt. 
Unde  Psalmista :  Noluerunt,  inquit,  intelligere 
ut  bene  agerent  (Psal.  xxxv).  Longe  enim  aliud 
est  nescire  atque  aliud  nolle  scire  Nescire 
siquidem  infirmitatis  est;  scientiam  vero  de- 
testari,  pravae  voluntatis.  Est  aliud  genus  homi- 

rum  Analectorum  editionis  novae,  pag.  132,  ex 
ms.  codice  monasterii  S.  Taurini  &$ujk^&Etfs&»fe« 


771 


HUGONIS  DE  8.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


772 


num  ,    quos    admodum  natura  ingenio  ditavit  A  prafert.  Sententia  est  profundior  intelligentia, 


et  facilem  ad  veritatem  veniendi  aditum  praes- 
titit;  quibiis,  etsi  par  sit  valetudo  ingenii,  non 
eadem  tamen  omnibus  virtus  aut  voluntasestper 
exercitia  et  doctrinam  naturalem  sensum  exco- 
lendi.  Nam  sunt  plerique  qui  negotiis  hujus  sae- 
culi  et  curis  supra  quam  necesse  sit  impliciti  aut 
vitiis  et  voluptatibus  corporis  dediti,  talentum 
Dei  terraobruunt,etex  eo  necfructum  sapientite, 
nec  usuram  boni  operis  quserunt,  qu®  profecto 
valde  detestabiles  sunt.  Rursus  aliis  rei  familia- 
ri8  inopia  et  tenuis  census  discendi  facultatem 
minuit.  Quos  tamen  plene  per  hoc  excusari  mini- 
me  posse  credimus,  cum  plerosque  fame,  siti,  nu- 
ditate  laborantes,  ad  scientiae  fructum  pertingere 


quse  nisi  expositione  vel  interpretatione  non  in- 
venitur.  In  his  ordo  est,ut  primum  littera,deinde 
sensus,  deinde  sententia  inquiratur :  quo  facto, 
perfecta  est  expositio. 

Gap.  X.  De  modo  legendi. 
Modus  legendi  in  dividendo  constat.  Omnis  di- 
visio  incipit  a  finitis,  et  ad  iniinita  usque  pro- 
greditur.  Omne  autem  finitum  magis  notum  est, 
et  scientia  comprehensibile.  Doctrina  autem  ab 
his  quso  magis  nota  sunt  incipit ;  et  per  eorum 
notitiam  adscientiameorum  qua3  latent  pertingit. 
Prseterea  ratione  investigamus ;  ad  quam  proprie 
pertinet  dividere,  quando  ab  universalibus  ad 
particularia  descendimus  dividendo,  et  singulo- 


videamu8.  Et  tamen  aliud  est  «um  non  possis,  B  rum  naturas  investigando.  Omne  namque  uni- 


aut  ut  verius  dicam,  non  facile  possis  discere,  at- 
que  aliud  posse  et  nolle  scire.  Sicut  enim  glorio- 
sius  est,  cum  nullae  suppetant  facultates,solavir- 
tutesapientiam  apprehendere,sic  profecto  turpius 
est  vigere  ingenio,  divitiis  affluere,  et  torpere 
otio. 

Qui  doctrinae  operam  dant,ingenio  simul  et  me- 
moria  pollere  debent,  quoB  duo  in  omni  studio  et 
di8ciplina  ita  sibi  coha3rent,  ut  si  desit  alterum, 
neminem  alterum  ad  perfectum  ducere  possit,  si- 
cut  nulla  prodesse  possunt  lucra,  ubi  deest  cus- 
todia ;  et  incassum  receptacula  munit,  qui  quod 
recondat  non  habuerit.  Ingenium  invenit  et  me- 
moria  custodit  sapientiam.  Ingeniumest  visquse- 


versale  magis  est  determinatum  suis  particulari- 
bus.  Quando  ergo  discimus,  ab  iis  incipere  debe- 
mus  quee  magis  sunt  nota  et  determinata  et  com- 
plectentia ;  sicque  paulatim  descendendo,  et  per 
divi8ionem  singula  distinguendo.eorum  quae  con- 
tinentur  naturam  investigare. 

Cap.  XI.  De  meditatione. 
Meditatio  est  cogitatio  frequens  cum  consilio, 
quse  causam  et  originem,  modum  et  utilitatem 
uniuscujusque  rei  prudenter  investigat.  »  Medi- 
tatio  principium  sumit  a  lectione ;  nullis  tamen 
regulis  stringitur  aut  praceptis  lectionis.  Delec- 
tatur  enim  quodam  apto  decurrere  spatio,  ubi  li- 
beram  contemplandae  veritati  aciem  afftigat ;  et 


dam  naturaliter  animo  insita  per  se  valens.  In-  G  nunc  has,  nunc  illas  rerum    causas  perstrin- 


genium  a  natura  proficiscitur,usujuvatur,immo- 
derato  labore  retunditur,et  temperato  acuitur  exer- 
citio.  Unde  satis  eleganter  a  quodam  dictum  est: 
«  Volo  tandem  tibi  parcas ;  labor  est  in  chartis, 
curre  per  aera.  »  Duo  sunt  qua3  ingenium  exer- 
cent :  lectio  et  meditatio.  Lectio  est,  cum  ex  his 
quae  scripta  sunt,  regulis  et  praceptis  informa- 
mur.  Trimodum  est  lectionis  genus  docentis,dis- 
centis,  vel  per  se  inspicientis.  Dicimus  enim  lego 
librum  illi,  et  lego  librum  ab  illo,  etlegolibrum. 
In  lectione  maxime  consideranda  sunt  ordo  et 
modus. 

Gap.  IX.  De  ordine  legendi. 
Ordo  consideratur  alius  in  disciplinis,  ut  si  di- 


gere,  nunc  autem  profunda  qu»que  pene- 
trare :  nihilque  anceps,  nihilque  obscurum  rebn- 
quere.  Principium  ergo  doctrinae  est  in  lectione, 
con8ummatio  in  meditatione.  Quam  si  quis  fami- 
liarius  amare  didicerit,  eique  saepius  vacare  vo- 
luerit,jucundam  valde  reddit  vitam,et  maximam 
in  tribulatione  pr&stat  consolationem.  Ea  enim 
maxima  est,  quee  aniraam  a  terrenorum  actuum 
strepitu  segregat,  et  in  hac  vita  etiam  aeternae 
quietis  dulcedinem  quodammodo  prasgustare  fa- 
cit.  Gumque  jam  per  ea  quse  facta  sunt,  eum  qui 
fecit  omnia  qua^rere  didicerit.  et  intelligere  :  tunc 
animampariteretscientia  eruditet  lsetitia  perfun- 
dit,unde  fit,ut  maximum  sit  in  meditatione  oblec- 


xerim  grammaticam  dialectica  antiquiorem,  vel  jy  tamentum.Tria  sunt  genera  meditationis.  Unum 


arithmecam  priorem  musica.  Alius  in  libris,utsi 
dixero  Gatilinarium  Jugurthino  priorem.  Alius 
in  narratione,  quse  est  in  continua  serie.  Alius  in 
dispositione.  Ordoin  disciplinis  attenditursecun- 
dum  naturam;  in  librissecundum  personam  auc- 
toris,  vel  subjectam  materiam.  In  narratione  se- 
cundum  dispositionem,  quae  duplex  est  *  natura- 
lis,  scilicet  quando  res  eo  refertur  ordine  qua 
gesta  est ;  et  artificialis,  id  est,  quando  id  quod 
posteagestum  est  prius  narratur:  et  quod  prius, 
postmodum  dicitur.  In  expositione  consideratur 
ordo  secundum  inquisitionem.  Expositio  tria  con- 
tinet :  litteram,  sensum,  sententiam.  Littera  et 
congrua  ordinatio  dictionum,  quam  etiam  cons- 
tructionem  vocamus.  Sensus  est  facilis  quaedam 
et  aperta  signiflcatio,  quam  littera  prima  fronte 


constat  in  circumspectione  morum,  aliud  in  scru- 
tatione  mandatorum,  tertium  in  investigatione 
divinorum  operum.  Mores  sunt  in  vitiis  et  virtu- 
tibus.  Mandatum  divinum,aliud  praecipiens^aliud 
promittens,  aliud  terrens.  Opus  Dei  est,  et  quocL 
creat  potentia,  et  quod  moderatur  sapientia,  e& 
quod  cooperatur  gratia.  Quse  omnia  quanta  sin^ 
admiriitione  digna,  tanto  magis  quisque  novit  ^ 
quanto  attentiusDei  mirabilia  meditari  consuevit  - 

Gap.  XII.  De  memoria. 
DememoriahocmaximeinprffisentipratermiUenv- 
dum  non  esse  existimo,  quod  sicut  ingenium  di- 
videndo  investigat  ot  invenit,  ita  memoria  colli- 
gendo  custodit.  Oportet  ergo  ut  quradiscendodi- 
visimus,  commendando  memoriae  ea  colligamus. 
Golligere  est  ea  de  quibus  prolixius  vel  scriptum 


773 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LEBER  TERTIUS. 


774 


vel  disputatura  est  ad  brevem  quamdam  et  com- 
pendiosam  summam  redigere,  quae  a  majoribus 
epilogus,  id  est,  brevis  recapitulatio  supradicto- 
rum  appellata  est  Habet  namque  omnis  tracta- 
lio  aliquod  principium  cui  tota  rei  veritas  et  vis 
sententiae  innititur,  et  ad  ipsum  cuncta  alia  re- 
feruntur:  hoc  quaerere  et  considerare  colligere  est. 
Unus  fons  est,  et  multi  rivuli,  qui  anfractus  flu- 
minum  sequeris,  tene  fontem  et  totum  habes  Hoc 
idcirco  dico,  quoniam  memoria  hominis  hebes 
est,  et  brevitate  gaudet,  et  si  in  multa  dividitur, 
fit  minor  in  singulis.  Debemus  ergo  in  omni  doc- 
trina  breve  aliquid  et  certum  colligere,  quod  in 
arcana  memoriae  recondatur,  unde  postmodum 
cum  res  exigit  aliqua  deriventur.  Hoc  etiam  saepe 
replicare,  et  de  ventre  memoriae  ad  palatum  re- 
vocare  necesse  est,  ne  longa  intermissione  obso- 
lescat.  Unde  rogo  te,  o  lector,  ne  uinium  laeteris, 
si  multalegeris,sed  si  multa  intellexeris  nec  tan- 
tum  intellexeris  sed  etiam  retinere  potueris.  Alio 
qui  neclegere  multum  prodest,  nec  inteUigwe. 
Quare  superius  me  dixisse  recolo,  eos  qui  doctri- 
nae  operam  dant,  ingenio  et  memoria  indigere. 

Gap.  XIII.  De  disciplina. 

Sapiens,quidam  cum  de  modo  et  forma  discen- 
di  interrogaretur  :  « Mens,  respondit,  humilis,stu- 
dium  quaerendi,  vita  quieta,  scrutinium  tacitum, 
paupertas,terra  aliena :  haec  reserare  solent  non- 
nulla  obscura  legenti.»  Audieratputoquod  dictum 
est : « Mores  ornant  scientiam. »  et  ideo  praeceptis 
legendi,  prajcepta  quoquc  vivendi  adjungit,  utet 
modum  vitae  suas  et  studii  rationem  lector  agnos- 
cat.Illaudabilisest  scientia,quam  vitamaculatim- 
pudica.  Etidcirco  summopere  cavendum  est  eiqui 
quserit  scientiam,  ut  non  negligat  disciplinam. 

Cap.  XIV.  De  humilitate. 

Principium  autem  disciplinae  humilitas  est,  cu- 
jus  cum  multa  sint  documenta,  haec  tria  praecipue 
ad  lectorem  pertinent.  Primum  ut  nullam  scien- 
tiam,nullam  scripturam  vilem  teneat;  secundum, 
ut  a  nemine  discere  erubescat ;  tertium,  ut  cum 
scientiam  adeptus  f uerit,  cseteros  non  contemnat. 
Multos  hoc  decepit,  quod  ante  tempus  sapientes 
videri  volunt.  Hinc  namque  in  quemdam  elationis 
tumorem  prorumpunt;  ut  jam  et  simulare  inci- 
piant  quod  non  sunt  et  quod  sunt  erubescere  ;  eo- 
quelongius  a  sapientia  receduntquod  non  essesa- 
pientes,  sed  putari  volunt.  Cujusmodi  multos  no- 
vi,qui  cum  primis  adhuc  clementis  indigeant,non 
nisi  summis  interesse  dignantur,  et  ex  hoc  solum- 
modo  se  magnosfieri  putant,si  magnorum  et  sa- 
pientium,vel  scripta  legerint,vel  audierint  verba. 
No8,  inquiunt,vidimus  iUos ;  nos  ab  ilUs  legimus. 
Saepe  nobis  loqui  solebant.IUi  summi,iUi  famosi, 
cognoverunt  nos.Sedutinara  me  nemo  cognoscat, 
et  ego  cuncta  noverim !  Platonem  vidisse,  nonin- 
teUexisse  gloriamini ;  puto  indignum  vobis  est 
deinceps  ut  me  audiatis.  Non  ego  sum  Plato,  nec 
Platonem  videre  merui ;  sufficit  vobis  ipsum,phi- 
lo8ophiae  fontem  potastis,  sed  utinam  adhuc  siti- 
retis  !  Rex  post  au:eapocula,de  vase  bibit  testeo. 


A  Quid  erubescitis  ?  Platonem  andistis,audietis  et 
Chrysippum.  In  proverbio  dicitur:  «Quodtu  non 
nosti,  fortassis  novit  aseUus.  >  Nemo  est  cui  om- 
nia  scire  datum  sit,nec  quisquam  rursum  cui  ali- 
quid  spirituale  a  natura  accepisse  non  contigerit. 
Prudens  igitur  lector  omnes  Ubenter  audit,  om- 
nia  legit,  non  scripturam,  non  personam,  non 
doctrinam  spernit.  Indiflferenter  ab  omnibus  quod 
sibi  deesse  videt,  quaerit ;  nec  quantum  sciat,sed 
quantum  ignoret  considerat.  Hinc  illud  Platoni- 
cum  aiunt : «  Malo  aliena  verecunde  discere,quam 
mea  impudenter  ingerere.  »  Gur  discere  erubes- 
cis,  et  nescire  non  verecundaris  ;  pudor  iste,  ma- 
jor  est  illo.  Aut  quid  summa  affectas,  cum  tu  ja- 
ceas  in  imo ;  considera  potius  quid  vires  tuaB  fer- 

B  re  valeant.  Aptissime  incedit,  qui  incedit  ordina- 
te.  Quidam  dum  magnum  saltum  facere  volunt, 
praecipitium  incidunt.  NoU  ergo  nimis  festinare, 
hoc  modo  citius  ad  sapientiam  pertinges.  Ab  om- 
nibus  Ubenter  disce  quod  tu  nescis ;  quia  humi- 
litas  commune  tibi  facere  potest,  quod  natura 
cuique  proprium  fecit ;  sapientior  omnibus  eris, 
si  ab  omnibus  discere  volueris.  Qui  ab  omnibus 
accipiunt,  omnibus  ditiores  sunt.  NuUam  deni- 
que  scientiam  vUem  teneas,  ^puia  omnis  scientia 
bona  est.  Nullam  si  vacat  scripturam  vel  saltem 
legem  contemnas,  quia  si  nihil  lucraris,  nec  per- 
des  aliquid,  maxime  cura  nulla  scriptura  sit  se- 
cundum  meam  existimationem,  quae  aUquid  ex- 
petendum  non  proponat,  si  convenienti  loco  et 

q  ordine  tractetur ;  quae  non  aUquid  etiam  epeciale 
habeat  quod  diligens  verbi  scructator  aUbi  non 
inventum,  quanto  rarius,  tanto  gratius  carpat. 
Nihil  tamen  bonum  est  quod  melius  toUit.  Si  om- 
nia  legere  non  potes,  ea  quae  sunt  utiUora  lege 
etiam  si  omnia  legere  potueris,  non  omnibus  ta- 
men  idem  labor  impendendus  est ;  sed  quaedam 
ita  legenda  sunt  ne  sint  incognita,  quaedam  vero 
ne  sint  inaudita,  quia  aUquando  pluris  esse  cre- 
dimus  quod  non  audivimus,  et  facilius  existima- 
tur  res  cujus  fructus  agnoscitur.  Videre  nunc  po- 
tes  quam  necessaria  tibi  sit  haec  humiUtas,  ut 
nuUam  scientiam  viUpendas  et  ab  omnibus  liben- 
ter  discas.  Similiter  tibi  quoque  expedit,  ut  cum 
tu  aUquid  sapere  cceperis,  caeteros  non  contem- 

D  nas.  Hoc  autem  tumoris  vitium  hinc  quibusdam 
accidit,  quod  suam  scientiam  nimis  dUigenter 
inspiciunt,  et  cum  sibi  aliquid  esse  visi  fuerint, 
alios  quos  non  noverunt,  tales  nec  esse  nec  po- 
tuisse  fieri  putant.  Hinc  etiam  ebulUt  quod  nu- 
gigeruU  nuncquidamnescionnde  gloriantes,  prio- 
respatres  simplicitatis  arguunt,  et  secum  natam, 
secum  morituram  credunt  sapientiam.  In  divinis 
eloquiis  ita  simpUcem  modum  loquendi  esse 
aiunt,  ut  in  eis  magistros  audire  non  oporteat ; 
posse  satis  quemque  proprio  ingenio  veritatis  ar- 
cana  penetrare.  Corrugant  nasum,  et  valgium 
torquent  in  lectores  divinitatis,  et  non  inteUi- 
gunt  quod  Deo  injuriam  faciunt,cujus  verba  pul- 
chro  quidem  vocabulo  simpUcia,  sed  sensu  pravo 
insipida  praedicant.  Non  est  mei  consiUi  hujus- 
modi  mitari.  Bonus  enim  lector  humiUs  debet 


775 


HUQONIS  DB  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


776 


6886  et  mansuetus,  a  curis  inanihus  et  volupta-  A  mori  cerneret,  dixisse  fertur  :  «  sese  dolere  quod 


tum  illecebris  prorsus  alienus,diligens  et  sedulus, 
ut  ob  omnibus  libenter  discat,  nunquam  de 
scientia  sua  preesumat,  perversi  dogmatis  aucto- 
res  quasi  venena  fugiat,  diu  rem  pertrectare  an- 
tequam  judicet  discat,  non  videri  doctus,  sed  es- 
8e  discat  vel  quaerat,  dicta  sapientium  intellecta 
diligat,  et  ea  semper  coram  oculis  quasi  specu- 
lum  vultus  sui  tenere  studeat.  Et  si  qua  forte  ob- 
scuriora  intellectum  ejus  non  admiserint,non  sta- 
tim  in  vituperium  prorumpat,  ut  nihil  bonum 
esse  credat  nisi  quod  ipse  intelligere  potuit.  Haec 
estbumilitas  disciplinse  legentium. 

Gap.  XV.  De  studio  qucerendi. 
Studium  quaerendi  ad  exercitium  pertinet,*in 


egrederetur  do  vita  quando  sapere  ccepisset.  » 
Plato  octoginta  unius  annorum  scribens  mortuus 
est.  Socrates  nonaginta  novem  annos  in  docendi 
8cribendiquo  doloreque  labore  complevit.  Taceo 
caeteros  philosophos,  Pythagoram,  Democritum, 
Xenocratem,  Zenonem,  et  Eleatem,  qui  jamseta- 
te  longseva  in  sapientiae  studiis  floruerunt. 

Ad  poetas  venio  Homerum,  Hesiodum,  Simo- 
nidem,  Tersilochum,  qui  grandes  natu  cycnaeum 
nescio  quid  et  solito  dulcius  vicina  morte  cecine- 
runt.  Sophocles  cum  post  nimiam  senectutem,  et 
rei  familiaris  negligentiam  a  suis  accusaretur 
amentise  ;  Oedippi  fabulam  quam  nuper  scripse- 
rat,  recitavit  judici,  et  tantum  sapientiae  in  aeta- 


quo  exhortatione  magis  quam  doctrina  lector  in-  B  te  jam  fracta  specimen  dedit,  ut  severitatem  tri- 


diget.  Qui  enim  diligenter  inspicere  voluerit,quid 
antiqui  propter  amorem  sapientiae  pertulerint, 
quam  memoranda  posteris  virtutis  sua3  moni- 
menta  reliquerint,  quamlibet  suam  diligentiam 
inferiorem  esse  videbit.  Alii  calcaverunt  hono- 
res,alii  projecerunt  divitias,  alii  acceptis  injuriis 
gaudebant,alii  paenas  8preverunt,alii  contubernia 
hominum  deserentes  et  intimos  recessus  et  se- 
creta  eremi  penetrantes,  soli  se  philosophiae  de- 
dicaverunt,  ut  eo  contemplationi  vacarent  libe- 
rius,  quod  nullis  quee  virtutis  iter  impedire 
solent  cupiditatibus,  animum  subjecissent.  Par- 
menide8  philosophus  quindecim  annis  in  ru- 
pe  iEgyptia  consedisse  legitur.  Et  Prometheus 


bunalium  in  favorem  theatri  converteret.  Nec 
mirum  cum  etiam  Gato  censorius  et  Romani  ge- 
neris  disertissimus  jam  senex  gracas  litteras  dis- 
cere,  nec  erubuerit,  nec  desperaverit.  Gerte  Ho- 
meru8  refert  quod  de  lingua  Nestoris  jam  vetuli 
et  pene  decrepiti  dulcior  oratio  fluxerit.  Animad- 
verte  igiturquantum  amaverint  sapientiam,quos 
nec  decrepita  setas  ab  ejus  inquisitione  revocare. 
Iste  igitur  tantus  amor  sapientiae,  tanta  in  seni- 
bus  abundantia  congrue  etiam  ex  ipsius  supra- 
dicti  nominis  interpretatione  colligitur.  Interpre- 
tatur  enim  Abisag  pater  meus  superfluus  vel 
patris  mei  rugitus  ,  ex  quo  ostenditur  abun- 
dantissimum,  et  ultra  humanam  vocemin  sensi- 


ob  immodicam  meditandi  curam  in  monte  Gau-  G  bus  divini  sermonis  tonitruum  commorari.  Ver- 


caso  vulturi  expositus  memoratur.   Quia   enim 

sciebant  verum  bonum  non  in  aestimatione  ho- 

minum  sed  in  pura  conscientia  esse  absrondi- 

tum  ;  et  eos  jam  non  homines  esse,  qui  rebus  pe- 

rituris  inhserentes  bonum  suum   non  agnosce- 

rent,  ideo  quantum  mente  et  intelligentia  a  caete- 

ris  differrent,  ipsa  locorum  distantia  demonstra- 

bant,  ne  una  teneret  habitatio,  quos  non  eadem 

sociabat  intentio.  Quidam  philosopho  cuidam  re- 

ferebat  dicens  :  «  Nunquid  non  vides  quod  te  de- 

ridejit  homines.  •  Et  ille  :  « Ipsi  me, »  inquit,«  de- 

rident,  et  eos  asini.  »  Gogita  si  potes  quanti  aes- 

timaverit  laudari  ab  eis  a  quibus  nec  vituperari 

timuit.  De  alio  rursum  legitur,  quod  post  omnia 

disciplinarum  studia  et  artium  acumina  ad  opus  D 

figuli  descenderit  et  alterius  cujusdam  discipuli 

cum  laudibus  magistrum  suum  efferrent,  inter 

ca^tera,    nec  sutoriae  peritia  eum  carere  gloriati 

sunt.  Hanc  igitur  diligentiam  in  nostris  lectori- 

bus  esse  vellem,   ut  nunquam  in  eis  senesceret 

sapientia.  Sola  Abisag  Sunamitis  senem   David 

calefecit  (III  Reg.  i),  quia  amor  sapientiae  etiam 

raarcescente  corpore  dilectorem  sui  non  deserit. 

Omnes  pene  virtutes  corporis  mutantur  in  seni- 

bus,  et  crescente  sola  supientia  decrescunt  caete- 

ra.  Senectus  enim  illorum    qui    adolescientiam 

Huam  honestis  artibus  [al.  actibus]  instruxerint, 

aetate  fit  doctior,  usu  tritior,  processu   temporis 

8apientior,etveterum  studiorum  dulcissimos  fruc- 

tus  metit.  Unde  et  sapiens  ille  vir  Graeciae  The- 

mistoclcs  cum  repletis  centem  septem  annis  se 


bum  namque  superfluum  in  hoc  loco  plenitudi- 
nem  non  redundantiam  significat.  Porro  Suna- 
mitis  in  lingua  nostra  coccinea  dicitur,  quod  sa- 
tis  convenienter  fervorem  sapientiae  significare 
potest. 

Gap.  XVI.  De  quatuor  reliquis  prceceptis. 

Quatuor  quae  sequuntur  sic  alternatim  disposi- 
ta  sunt,  ut  alterum  semper  ad  disciplinam,  alte- 
rum  ad  exercitium  spectet. 

Gaj».  XVII.  De  quiete. 

Vitae  quies,  sive  interior,  ut  mens  per  illicita 
desideria  non  discurrat ;  sive  exterior,  ut  otium 
et  opportunitas  honestis  et  utilibus  studiis  sup- 
petat ;  utraque  ad  disciplinam  pertinet. 
Gap.  XVIII.  De  scrutinio. 

Scrutinium  autem,  id  est  meditatio  ;  ad  exer- 
citium,  spectat.  Videtur  autem  scrutinium  sub 
studio  quaerendi  contineri.  Quod  si  verum  est 
superfluo  repetitur,  cum  in  superiori  parte  an- 
numeratum  sit.  Sed  sciendum  est  hanc  inter  hsec 
duo  esse  differentiam,  auod  studium  quaerendi 
instarntiam  significat  operis,  scrutinium  vero  di- 
ligentiam  meditationis.  Opus  peragunt  labor  et 
amor,  consilium  pariunt  cura  et  vigilia.  In  labore 
est  ut  agas  ;  in  amore  ut  perficias  ;  in  cura  est, 
ut  provideas  ;  in  vigilia,  ut  attendas.  Isti  sunt 
quatuor  pedissequi  qui  portant  lecticam  philolo- 
giae,  quia  mentem  exercent,  cui  sapientia  praesi- 
det.  Gathcdra  quippe  philologiae  sedes  est  sapien- 
tiae,  quae  his  suppositis  gestari  dicitur,  quoniam 
in  his  se  exercendo  promovetur.  Unde  pulchre 


777 


ERUDIT  DIDASCAL*  LIBBR  QUARTUS. 


778 


juvenes  propter  robur  a  fronte  lecticam  tenere  A 
dicuntur ;  videlicicet,  <p<Afl*  x«<  xqW ,  id  est  amor 
et  labor,  quia  foris  opus  peragunt,  a  posteriori 
puellae,  videlicet  iti^iAu*  kou  ct>pvT? U,  quae  inter- 
pretantur  cura  seu  diligentia  et  vigilia,  quia 
intus  in  secreto  consilium  pariunt.  Sunt  quidam 
qui  putant  per  cathedram  philologiaB  humanum 
corpus  significari,  cui  anima  rationalis  praesidet, 
quod  ministri  quatuor  portant,  id  est,  quatuor 
elementa  componunt.  De  quibus  duo  superiora, 
id  est  ignis  et  aer,  actu  et  nomine  masculina 
sunt.  Duo  vero  inferiora,  id  est  terra  et  aqua  fe- 
mina. 

Gap.  XIX.  De  parcitate. 
Parcitatem  quoque  lectoribus  suadere  volunt, 
id  est  superflua  non  sectari,  quod  maxime  ad  B 
disciplinam  spectat. 

Pinguis  enim   venter,  ut  dicitur,  sensum  non 

[gignit  acutum* 
Sed  quid  ad  hoc  scholastici  nostri  temporis  res- 
pondere  poterunt,  qui  non  solum  in  studiis  suis 
frugalitatem  sequi  contemnunt,  sed  etiam  supra 


id  quod  sunt  divites  videri  laborant.  Nec  jam 
quid  'didicerit  quisque  jactitat,  sed  quid  expende- 
rit.  Sed  fortassis  suos  magistros  imitari  volunt, 
de  quibus  quid  digne  dicam  non  invenio. 

Gap.  XX.  De  exsilio. 

Postremo  terra  aliena  posita  est,  quse  et  ipsa 
quoque  hominem  exercet.  Omnis  mundus  philo- 
sophantibus  exsilium  est.  Quia  tamen,  ut  ait 
quidam  : 

Nescio  qua  natale  solum  dulcedine  cunctos 
Ducit,  et  immemores  non  sinit  esse  sui. 

Magnum  virtutis  principium  est,  ut  discat  pau- 
latim  exercitatus  animus  visibilia  hsec  et  transi- 
toria  primum  commutare,  ut  postmodum  possit 
etiam  derelinquere.  Delicatus  ille  est  adhuc  cui 
patria  dulcisest.Fortisautemjam  qui  omne  solum 
patria  est,  perfectus  vero  eui  mundus  totus  exsi- 
lium  est.  Illc  mundo  amorem  tixit,  iste  sparsit, 
hic  exstinxit.  Ego  a  puero  exsulavi,  et  scio  quo 
moerore  animus  arctum  aliquando  pauperis  tugu- 
rii  fundum  deserat,  qua  libertate  postea  marmo- 
reos  lare?  et  tecta  laqueata  despiciat. 


LIBER    QUARTUS, 

Gujus  haec  sunt  capitula  : 

Gap.  I.  De  studio  divinarum  Scripturarum. —  Cap.II.  De  ordineet  numero  librorum,—  Gap.  III. 
De  auctoribus  divinorum  librorum.  —  Cap.  IV.  De  bibliotheca.  —  Cap.  V.  De  interpretibus.  — 
Cap.  VI.  De  auctoribus  Novi  Testamenti.  —  Cap.  VII.  Quid  sitapocryphum.  —  Cap.  VIII.  Ra- 
tio  divinorum  librorum.  —  Cap.  IX.  De  novo  Testamento.  —  Cap.  X.  De  canonibus  Evange- 
liorum.  —  Cap.  XI.  De  canonibus  conciliorum.—  Cap.  XII.  Quatuor  esse  principales  synodos. 
Cap.  XIII.  Qui  bibliothecas  fecerunt.  —  Cap.  XIV.  Quoz  scripturce  sint  authenticce.  —  Cap.  XV. 
Quce  sint  apocryphce  scripturce.  —  Cap.  XVI.  Etymologice  quorumdam  ad  lectionem  pertu 
nentium. 


Cap.  I.  De  studio  divinarum  Scripturarum. 
Scripturse  qu»  velde  Deo  velde  bonis  invisibi- 
libus  loquuntur,  nec  omnes,  nec  solae  divinae  ap- 
pellandae  sunt.  In  libris  siquidem  gentilium  multa 
de  aeternitate  Dei,  animarum  immortalitate  et  de 
virtutum  prsemiis  sempiternis,  poenisque  malo- 
rum,  satis  probabili  ratione  scripta  invenimus, 
quos  tali  vocabulo  indignos  esse  nemo  dubitat. 
Rursus  Veteris  et  Novi  Testamenti  seriem  per* 
cuTrentes,  rotam  pene  de  praesentis  vitae  statu  et 
rebus  in  tempore  gestis  contextam  cernimus,  raro 
aliqua  de  dulcedine  aeternorum  bonorum  et  coe- 
lestis  vitae  gaudiis  manifeste  deprimi.  Tamen  has 
8cripturas  divinas  appellare  fides  catholica  solet. 
Philosophorum  scripturae,  quasi  luteus  paries 
dealbatus,  nitore  eloquii  foris  pollent.  Quae  si 
quando  veritatis  praetendunt  speciem,  falsa  ad- 
miscendo,  quasi  quodam  colore  superducto  lutum 
erroris  operiunt.  Contra,  divina  eloquia  aptissime 
favo  comparantur,  quse  et  propter  simplicitatem 
sermoni8  arida  apparent,  et  intus  dulcedine  plena 
8unt;  unde  constat  quod  merito  tale  vocabulum 
sortita  sunt,  quse  sola  sic  a  falsitatis  contagione 


C  aliena  inveniunt,  ut  nihil  veritati  contrarium 
continere  probentur .  t  Scripturse  divinaB  sunt,  quas 
a  catholicae  fidei  cultoribus  editas,  auctoritas 
universalis  Ecclesia3  ad  ejusdem  fidei  corrobora- 
tionem  in  numero  divinorum  computandas  rece- 
pit,  et  legendas  retinuit.  Sunt  praeterea  alia  quam 
plurima  opuscula  a  religionis  viris  et  sapientibus 
diversis  temporibus  conscripta,  quse  licet  aucto- 
ritate  universalis  Ecclesiae  probata  non  sint, 
tamen  quia  a  fide  catholica  non  discrepant,  et 
nonnulla  etiam  utilia  docent,  inter  divina  com- 
putantur  eloquia,  qua  fortasse  enumerando  me- 
lius  quam  definiendo  ostenderimus. 

Gap.  II.  De  ordine  et  numero  librorum. 
Omnis  divina  Scriptura  in  duobus  Testamentis 

D  continetur,in  Veteri  videlicet  et  Novo.  Utrumque 
Testamentum  tribus  ordinibus  distinguitur.  Ve- 
tus  Te8tamentum  continet  legem,  prophetas, 
agiographos.  Novum  autem  Evangelium,  apos- 
tolos,  Patres. 

Primu8  ordo  Veteris  Testamenti,  id  est  lex 
quam  Hebrsei  ri^n,   thorath  nominant,  Penta- 

teuchum  habet,  id  est  quinque  libros  Moyau  Is^ 


779 


HUQONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA. 


780 


hoc  ordine  primus  est  J-Wtfton,  bresith,  qui  est  A 
Genesis ;  secundus  r-PQW  nS  W  Hellesmoth,  qui 
est  Exodus;  tertius  Hlp^  vajetra,  qui  est  Leviti- 
cus;  quartus  ^nm  Vajedaber,  qui  est  Numeri; 
quintus  onain  nSlt  Abadarim,  qui  est  Deutero- 
nomius. 

Secundus  ordo  est  prophetarum,  hic  continet 
octo  volumina.  Primum  7ia  p  jN&in*  Josue  ben- 
num,  id  est  filium  Nun,  qui  et  Josue  et  Jesus,  et 
Jesu  Nave  nuncupatur;  secundum  dnaSTtf  So- 
phtim,  qui  est  liber  Judicum;  tertium  Samuel, 
qui'est  primus  et  secundus  Regum;  quartum  Ma- 
tachim,  qui  est  tertius  et  quartus  Regum;  quin- 
tum  Isaiam;  sextum  Jeremiam;  septimum  Eze- 
chielem;  octavum  ^y  r\n  Thareasra,  qui  est 
duodecim  prophetarum.  "  B 

Deinde  tertius  ordo,  octo  libros  babet.  Primus 
est  Job;  secundus  David;  tertius  *Stt7D  Masloth, 
quod  Graece  parabolce,  Latine  proverbia  sonat, 
videlicet  Salomonis;  quartus  nSmp  Coelech,  qui 
est  Ecclesiastes;  quintus,  D**nttM  l*t?  Sira  Si- 
rim,  id  eet  Cantica  canticorum ;  sextus  Daniel; 
8eptimus  D*DM  nai,  dabra  iamin,  qui  est 
Paralipomenon ;  octavus  Esdras;  nonus  Esther. 
Omnes  ergo  numero  sunt  viginti  duo.  Sunt  prae- 
terea  alii  quidam  libri,  ut  Sapientia  Salomonis, 
liber  Jesu  filii  Sirach,  et  liber  Judith,  et  Tobias 
et  libri  Machabaeorum,  qui  leguntur  quidem,  sed 
non  scribunturin  canone. 

Primus  ordo  Novi  Testamenti,  quatuor  habet 
Evangeliorum  volumina,  Matthaei,  Marci,  Lucae  q 
et  Joannis.  Secundus  similiter  quatuor :  Epistolas 
Pau!i  numero  quatuordecim  sub  uno  volumine 
contextas  et  canonicas  Epistolas,  Apocalypsim  et 
Actus  apostolorum.  In  tertio  ordine  primum  ha- 
bent  locum  Decretalia,  quos  canones,  id  est  re- 
gulas  appellamu8;  deinde  sanctorum  Patrum,  et 
doctorum  scripta;  Hieronymi,  Augustini,  Grego- 
gorii, Ambrosii,  Isidori,  Origenis,Bedae,  et  aliorum 
multorum  orthodoxorum,  quae  tam  infinita  sunt, 
ut  numerari  non  possint.  Ex  quo  profecto  apparet 
quantum  in  fidem  Ghristianam  fervorem  habue- 
runt,  pro  cujus  assertione  tot  et  tanta  opera  me- 
moranda  posteris  reliquerunt.  Unde  nostra  quoque 
pigritia  arguitur,  qui  legere  non  suflicimus  quae 
dictare  illi  potuerunt.  In  his  autem  ordinibus  r^ 
maxime  utriusque  apparet  convenientia,  quod 
sicut  post  legem  prophetae  et  post  prophetas  agio- 
graphi,  ita  post  Evangelium  apostoli,  et  post 
apostolos  doctores  ordine  successerunt.  Et  mira 
quadam  divinae  dispenftationis  ratione  actum  est, 
ut  cum  in  singulis  plena  et  perfecta  veritas  con- 
8istat,  nulia  tamen  superflua  sit.  Hoec  breviterde 
ordine  et  numero  divinorum  librorum  perstrin- 
ximus,  ut  quae  sibi  sit  praescripta  materia  lector 
agnoscat. 
Cap.  III.  De  auctoribus  divinorum  librorum. 

Quinque  libros  legis  Moyses  scripsit,  Libri  Jo- 
sue,  id  est  Josue  cujus  nomine  inscribitur,  auctor 
fuisse  creditur.  Librum  Judicum  a  Samuele  edi- 
tum  dicunt.  Primam  partem  libri  Samueiis  ipse 
Samuel  scripsit;  sequentia  vero  usque  ad  calcem, 


David.  Malachim  Jeremias  primum  in  unum  vo- 
lumen  collegit,  nam  antea  sparsus  erat  per  singu- 
lorum  regum  historias.Isaias^Jeremias,  Ezechiel, 
singuli  8U08  libros  fecerunt,  qui  inscripti  sunt 
nominibus  eorum.  Liber  etiam  duodecim  prophe- 
tarum,  auctorum  suorum  nominibus  praenotatur, 
quorum  nomina  sunt  Osee,  Joel,  Amos,  Abdias, 
Jonas,  Michaeas,  Nahum.  Habacuc,  Sophonias, 
Aggaeu8,  Zacharias  et  Malachias.  Qui  propterea 
minores  dicuntur,  quia  sermones  eorum  breves 
sunt  ,  unde  et  uno  volumine  comprehendun- 
tur.  Isaias  autem  et  Jeremias,  et  Ezechiel,  et  Da- 
niel,  hi  quatuor  majores,  sunt  singulis  suis  vo- 
luminibu8  distincti.Librum  Job,  alii  Moysen,alii 
unum  ex*  prophetis,  nonnulli  ipsum  Job  scripsisse 
credunt.  Librum  Psalmorum  David  edidit;  Esdras 
autem  postea  ita  ut  nunc  sunt  ordinavit,et  titulos 
addidit.  Parabolas  autem  et  Ecclesiastem  et  Gan- 
tica  canticorum  Salomon  composuit.  Daniel  sui 
libri  auctor  fuit.  Liber  Esdrse  auctoris  sui  titulo 
praenotatur,  in  cujus  textu  ejusdem  Esdrae  Nee- 
miaeque  sermones  pariter  continentur.  Librum 
Esther  Esdras  conscripsit.  Liber  Sapientise  apud 
Hebraeos  nusquam  est,  et  ipse  stylus  Graecam 
magis  eioquentiam  redolet.  Hunc  quidam  Judsei 
Phttonis  esse  aifirmant.  Librum  ecclesiasticum 
certissime  Jesus  filius  Sirac  Jerosolymita,  nepos 
Jesu  sacerdotis  magni  (cujusmeminit  Zacharias) 
composuit.  Hic  apud  Hcbra)os  reperitur,  sed  inter 
apocryphos  habetur.  Judith  vero  et  Tobias,  et  li- 
bri  Machabaeorum  quorum,  ut  testatur  Hierony- 
mus,  secundus  magis  Graecus  esse  probatur,  qui- 
bus  auctoribus  scripti  sint  minime  constat. 
Cap.  IV.  De  bibliotheca. 

BibliothecadeGraeco  nomen  accepit,eo  quod  ibi 
libri  recondanur.  Nam  j3«£a<«»  librorum  ,  6dkd 
repositorium  interpretatur.  Bibliothecam  Veteris 
Testamenti  Esdras  scriba  post  incensam  legem  a 
Chaldaeis,  dum  Judaei  regressi  sunt  in  Jcrusalem, 
divino  afflatus  spiritu  reparavit,  cunctaque  legis 
ac  prophetarum  volumina  quoefuerant  a  gentibus 
corrupta,  correxit,  totumque  Vetus  Testamentum 
viginti  duos  libros  constituit,  ut  tot  libri  essent 
in  lege,  quot  habeantur  et  litterae.  Porro  quinque 
litterae  duplices  apud  Hebraeos  sunt,  ocaph.  n  mem 
3  nun,2phe,xsalde.  Aliter  enim  per  has  scribunt 
principia  medietatesque  verborum,  aliter  fines. 
Unde  et  quinque  libri  a  plerisque  duplicss  existi- 
mantur.  Samuel,  O^Sd  Malachim,  D^n  vni 
dabre  iamin,  Esdras ,  Jeremias  cum  ri^p  cy- 
noth,  id  est,  lamentationibus  ejus. 
Gap.  V.  De  Interpretibus. 

Interpretes  Veteris  Testamenti,  primum  Septua- 
ginta  quos  Ptolemaeus  cognomento  Philadelphus 
rex  iEgypti  omnis  litteraturae  sagaciesiraus,  cum 
Pisistratum  Atheniensium  tyrannum,qui  primus 
apud  Grsecos  bibliothecam  instituit,  et  Seleucum, 
Nicanorem,  et  Alexandrum,  etcaeteros  priores 
qui  sapientiae  operam  dederant,  in  studio  biblio- 
thecarum  aemularetur,  non  solum  gentilium  scri- 
pturas,  sed  etiam  divinaslitterasinsuam  bibliothe- 
cam  conferens,  ita  ut  septuaginta  millia  librorum 


781 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LEBER  QUARTUS. 


783 


in  tempore  ejus  AlexandrisB  invenirentur  ,   ab  A  rum  ab  haereticis  proferuntur,quae  omnia  nomine 


Eleazaro  pontifice  petens  Scripturas  Veteris  Tes- 
tamenti  in  Graecam  vocem  ex  Hebraea  lingua  in- 
terpretari  fecit.  Sed  singuli  in  singulis  cellis  sepa- 
rati,  ita  omnia  per  Spiritum  sanctum  interpretati 
sunt,  ut  nihil  in  alicujus  eorum  codice  inventum 
esset,  quod  in  caeteris  vel  in  verborum  ordine 
discreparet;  propter  quod  una  est  eorum  interpre- 
tatio,  sed  Hieronymus  dicit  huic  rei  non  esse  ad- 
hibendam  fidem.  Secundam  et  tertiam  et  quartam 
faciuntAquila,Symmachu8etTheodocion,quorum 
primus  id  est  Aquila,  J  udaeus  f  ui  t.  Symmachu  s  vero 
et  Theodocion  Ebionitae  hoeretfci.  Obtinuit  tamen 
usus  ut  post  Septuaginta  interpretates  Ecclesiae 
Graecorum  eorum  reciperent  exemplaria,  et  lege- 


apocryphorum  ab  auctoritate  canonica  diligenti 
examinatione  remota  sunt. 

Gap.  \llk  Ratio  divinorum  librorum. 
Pentateuchum,  a  quinque  voluminibus  dicitur. 
Ili»Tt  enim  Graece  quinque,  rtvx*<  volumen  vo- 
catur.  Genesis  eo  dicitur  quod  generatio  saeculi  in 
eo  continetur.  Exodus  ab  exitu  iiliorum  Israel  de 
^Egypto.  Leviticus  eo  quod  levitarum  ministeria 
et  diversitatem  victimarum  exsequitur.  Numero- 
rum  liber  vocatur,  eo  quod  in  eo  egressae  de 
iEgypto  tribus  enumerantur,  et  quadraginta  duae 
per  eremum  mansiones.  Aii/npw,  verbum  Graecum 
est  trissylbbum,  et  interpretatur  secundus, 
ilfjM  interpretatur  lex.  Inde  dictus  est  Deutero- 


rent.Quintae8tvulgaris,cujusauctorignoratur,un-  b  nomius,  quasi  secunda  lex,quia  in  eo  replicantur 


de  specialiter  sibi  vindicavit  ut  quinta  appellaretur. 
Sexta  et  septima  est  Origenis,  cujus  codices  Euse- 
bius  et  Pamphilus  vulgaverunt.  Octava  est  Hic- 
ronymi,  quae  merito  caeteris  antefertur,  nam  et 
verborum  tenacior  est,  et  perspicuitate  sententiae 
clarior. 

Cap.  VI.  Le  auctoribus  Novi  Testamenti. 

Plures  Evangelia  scripserunt,  sed  quidam  sine 
Spiritu  sancto  magis  conati  sunt  ordinare  narra- 
tionem,  quam  historiaB  texere  veritatem.  Unde 
sancti  Patres  per  Spiritum  sanctum  docti,quatuor 
tantum  in  auctoritatem  receperunt  caeteris  repro- 
batis,  id  est  Matthaei,  Marci,  Lucse  et  Joannis  ad 
8imilitudinem  quatuor  fluminum  paradisi,et  qua- 


ea  quae  in  pnecedentibus  tribus  diffusius  dicta 
sunt.  In  libro  Josue  quem  Hebraei  ymw  Josue, 
]13  p  bennum,  dicunt,terra  promissionis  populo 
dividitur.  Liber  Judicum  dictus  est  a  principibus 
qui  judicabant  populum  Israel,  antequam  reges 
essent  in  eodem  populo.Huic  quidam  compingunt 
historiam  Rath  sub  uno  volumine.  Liber  Samuel 
dictus  e8t,quia  nativitatem  ejus  et  sacerdotium  et 
gesta  describit.  Qui  licet  etiam  historiam  Saul  et 
David  contineat,  utrique  tamen  ad  Samuelem 
referuntur,  quia  unxit  utrumque.  ^Sp  malach 
Hebraice,latine  regum  interpretatur,unde  dictus 
est  q>dSd  malachim,  pro  eo  quod  reges  Judae  et 
Israeliticae  gentis,  gestaque  eorum  per  ordinem 


tuor  vectium   arcae,  et  quatuor  animalium  in  q  digerat  Isaias  evangelista  potius  quam  propheta 


Ezechiele.  Primus  Matthaeus  Evangelium  suum 
scripsit  Hebraice  ;  secundus  Marcus  Graece  ; 
tertius  Lucas  inter  omnes  evangelistas  Graeci 
sermonis  eruditissimus,  quippe  ut  medicus,  in 
Graecia  Evangelium  scripsit  Theophilo  episcopo, 
ad  quem  etiam  Actus  apostolorum  idem  scripsit; 
quartus  et  ultimus  Joannes  Evangelium  scripsit. 
Paulus  quatuordecim  scripsit  Epistolas,decem  ad 
Ecclesias,  quatuor  ad  personas.  Ultimam  autem 
ad  Hebraeos  plerique  dicunt  non  esse  Pauli ; 
eamdemque  alii  Barnabam  scripsisse  ;  alii  Cle- 
mentem  suspicantur.  Canonicae  epistolae  septem 
sunt  :  una  Jacobi,  duae  Petri,  tres  Joannis,  una 
Judae.  Apocalypsim  scripsit  Joannes  apostolus  in 
Pathmo8  insulam  exsilio  relegatus. 


Gap.  VII.  Ccetera  esse  apocrypha  et  quid  sit 

apocryphum. 
Hi  sunt  scriptores  sacrorum  librorum,  qui  per 
Spiritum  sanctum  loquentesaderuditionemnostri 
praecepta  vivendi  regulamque  conscripserunt. 
Praeter  haec  alia  volumina  apocrypha  nuncupan- 
tur.  Apocrypha  autem  dicta,  id  est  secreta,  quia 
in  dubium  veniunt.  «  Est  enim  eorum  occulta 
origo,  nec  patet  Patribus,  a  quibus  usque  ad  nos 
auctoritas  veracium  Scripturarum  certissima  et 
notissima  successione  pervenit. » In  his  apocryphis 
etsi  invenitur  aliqua  veritas,tamen  propter  multa 
falsa  nulla  est  in  eis  canonica  auctoritas,  quae 
recte  judicantur  non  esse  eorum  credenda,quibus 
ascribuntur.  Nam  multa  et  sub  nominibus  pro- 
phetarum  et  recentiora  sub  nominibus  apostolo- 


edidit  librum  suum,  cujus  omne  contextum  elo- 
quentiae  prosa  incedit.  Canticum  vero  hexametro 
et  pentametro  versu  discurrit.  Jeremias  similiter 
librum  suum  cum  Threnis  quos  lamenta  vocamus, 
eo  quod  in  tristioribus  rebus  funebribusque 
adhibeantur,in  quibus  quadruplex  diverso  metro 
composuit  alphabetum,  quorum  duo  prima  quasi 
sapphico  metro  scripta  sunt,  quia  tres  versiculos 
qui  sibi  nexi  sunt,  et  ab  una  tantum  littera  inci- 
piunt,  heroicum  comma  concludit.  Tertium 
alphabetum  trimetro  scriptum  est,  et  a  ternis 
litteris,  iidem  terni  versus  incipiunt.  Quartum 
alphabetum  simile  primo  et  secundo  habetur. 
Ezechiel  principium  et  finem,  obscuriora  habet. 
jw  Unum    est    volumen    duodecim  Prophetarum. 


Principia  et  fines  libri  Job  apud  Hebraeos  prosa 
oratione  contexta  sunt.Media  autem  ipsius  ab  eo 
loco  quo  ait  :  Pereat  dies  in  qua  natus  sum 
(Job.  iii)  usque  ad  eum  locum  ubi  ait  :  Idcirco 
ipse  me  reprehendo  et  ago  posnitentiam  (Job. 
XLii),omnia  heroico  metro  discurrunt.Psalmorum 
liber  Graece  psalterium,  Hebraice  »Sa3,  nabla, 
Latine  organum  dicitur.  Ideo  autem  vocatur 
psalterium  quod  uno  propheta  canente  ad  psalte- 
rium  chorus  consonando  responderit.Hunclibrum 
quinque  incisionibus  et  uno  psalmorum  volumine 
comprehendunt.  Psalmos  David  composuit,  sed 
Esdras  postea  ordinavit.  Omnes  autem  psalmi  et 
lamentationes  Jeremiae  et  omnia  ferme  Scriptu- 
rarum  cantica,  apud  Hebraeos  metrice  composita 
sunt,  ut  testantur  Hieronymus,  Origenaa.»  Xcar^ 


783 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PABS  II.  —  DOGMATIGA. 


784 


phus,   Eusebius  Caesariensis.  Nam  in  mortem  A  tusapociyphisunt.LiberquiSapientiaSalomonis 


Quinti  Flacci  Latini,  et  Pindari  Graeci,  nunc  alii 
iambo  currunt,  nunc  sapphico  nitent,  trimetro 
vel  tetrametro  incendentes.  Tribus  nominibus 
vocatum  esse  Salomonem  Scriptura  manifestis- 
sime  docet :  nw,Idida,i&  est  dilectum  Domihi 
quia  eum  dilexit  Dominus;  T*ft?XXdfioeleth,i&  est 

ecclesiasten  ;  Ecclesiastes  autem  Graeco  sermone 
appellatur,qui  ccetum,id  est  Ecclesiam  congregat, 
quem  nos  nuncupare  possumus  concionatorem, 
qui  loquitur  non  ad  unum  specialiter,  sed  ad 
totam  concionem  populi.  Porro  pacificus  vocatus 
est,  eo  quod  in  regno  ejus  pax  fuerit.  Is  itaque 
j  uxta  numerum  vocabulorum  tria  edidit  volumina, 
primum  quod  Hebraice  StfD,  Massoth,  Grsece 


inscribitur,  ideo  sapientia  vocatur,  quia  in  eo 
Ghrieti  adventus  (qui  est  sapientia  Patris)  et 
passio  evidenter  exprimitur.  Liber  Jesu  filii 
Sirac  ideo  Ecclesiasticus  dicitur,  quod  de  totius 
Ecclesiae  disciplina  rehgiosae  conversationis, 
magna  cura  et  ratione  sit  deditus.  De  his  duobus 
Hieronymus  sic  dicit.  Fertur  paranctos  Jesu  filii 
Sirac  liber,  et  alius  pseudographus,qui  Sapientia 
Salomonis  inscribitur,quorum  priorem  Hebraicum 
reperi,non  Ecclesiasticum  apud  nos,  sedparabolas 
praenotatum.  Gui  juncti  erant  Ecclesiastes  et 
Cantica  canticorum,ut  similitudinem  Salomonis, 
non  solum  librorum  numero,  sed  etiam  materia- 
rum  genere  coaequarent.  Secundus  apud  Hebraeos 


parabolce,  Latine  proverbia  inscribitur,  eo  quod  B  nusquam  est,  quia  et  ipse  stylus  Graecam  elo- 


in  ipso  sub  comparativa  similitudine  figuras  ver- 
borum,et  imagines  veritatis  ostenderit.Qua3  vide- 
licet  parabolae  in  fine  ab  eo  loco  in  quo  ait  : 
Mulierem  fortem  quis  inveniet  (Prov.  xxxi), 
alphabeto  texuntur  ;  sicut  Lamentationes  Jere- 
miae,  et  caetera  quaedam  Scripturae  cantica. 
Secundum  quod  Hebraice  nbfVD,Coete*/i,Gra3ce 
Ecclesiastes  ,Latine  concionator  dicitur  eo  quod 
sermo  ejus  non  specialiter  ad  unum,sicut  in  Pro- 
verbiis,  sed  ad  universos,  generaliter,  quasi  ad 
totam  concionem  et  Ecclesiam  dirigatur.Tertium 
Dnn&n  VU7  Sira  Sirim,  id  est  Cantica  canti- 
corum,  quod  est  quasi  epithalamium ,  id  est 
carmen  nuptiale  Ghristi  et  Ecclesiae.In  Proverbiis 


quentiam  redolet.  Et  nonnulli  scriptorum  vete- 
rum  esse  hunc  Judaei  Philonis  affirmant.  Sicut 
ergo  Judith  et  Tobiae,  et  Machabeeorum  libros 
legit  quidem  Ecclesia ;  sed  inter  canonicas  eos 
Scripturas  non  recipit ;  sic  et  haec  duo  volumina 
legat  ad  aedificationem  plebis,non  ad  auctoritatem 
ecclesiasticorum  dogmatum  confirmandam.  Quo- 
modo  ergo  viginti  duo  elementa  sunt,  per  quae 
Hebraice  scribimus  omne  quod  loquimur,  et 
eorum  initiis  vox  humana  comprehenditur  ;  ita 
viginti  duo  volumina  supputantur,  quibus  quasi 
litteri8  et  exordiis  in  Dei  doctrina  tenera  adhuc  et 
lactens  viri  justi  eruditur  infantia.Quidam  histo- 
riam  Ruth  et  lamentationes  Jeremiae    seorsum 


parvulum  docet,et  quasi  in  ofliciis  per  sententias  q  per  se  inter  agiographa  computantes,et  hos  duos 


erudit,unde  et  ad  filium  ei  crebo  sermo  repetitur. 
In  Ecclesiaste  vero  maturae  virum  aetatis  instituit, 

nequidquaminmundirebusputetesseperpetuum, 
sed  caduca  et  brevia  universa  qua3  cernimus.  Ad 
•extremum  jam  consummatum  virum,  et  calcato 
saeculo  praeparatum  in  Gantico  canticorum  Sponsi 
jungit  amplexibus.  Hand  procul  dubio  ab  hoc 
ordine  doctrinarum,et  philosophi  suos  sectatores 
erudiunt,  ut  primum  ethicam  doceant,  deinde 
physicam  interpretentur,  et  quem  in  his  profe- 
cisseperspexerint,ad  theologiam  usque  perducant. 
Daniel  apud  Hebraeos  non  inter  prophetas,  sed 
inter  agiographos  habetur.Hunc  secundum  LXX 
interpretes  catholica  Ecclesia  non  legit,  eo  quod 
multum  a  veritate  discordet.  Daniel  maxime  et 
Abdias  propheta,  et  una  pars  Jeremiae.  Hebraicis 
quidem  litteris,sed  Ghaldaico  sermone  conscripti 
sunt.  Job  quoque  cum  Arabica  lingua  plurimam 
habet  societatem.  Daniel  apud  Hebraos  nec  Su- 
sannae  habet  historiam,  nec  hymnum  trium 
puerorum,  nec  Beli,  draconisque  fabulas.  Parali- 
pomenonGraecedicitur,quodnospraetermis8orum, 
vel  reliquorum  dicere  possumus ;  quia  ea  quae 
in  lege,vel  reguin  libris,vel  omissa,vel  non  plene 
relata  sunt,  in  isto  summatim  ac  breviter  repli- 
cantur.  Hic  Hebraice  dicitur  d>DV1  n37,  Dabria- 
min,  quod  interpretatur  Verba  dierum  ;  quod 
significantius  Ghronicon  totius  divinae  historiae 
possumu8  appellare.  Liber  Esdrae  quartus  est,  in 
quoejusdem  Esdrae  Neemisuque  sermones  sub  uno 
volumine  continentur.  Secundus,  tertius  et  quar- 


D 


praecedentibus  viginti  duobus  addentes,  viginti 
quatuor  Veteris  Legis  libros  numerant ;  figura  et 
numero  viginti  quatuor  seniorum,  qui  in  Apoca- 
lypsi  Agnum  adorant. 

Gap.  IX.  De  Novo  Testamento. 

Sicut  omnis  scriptura  Veteris  Testamenti  lex 
appellari  potest,  specialiter  tamen  libri  Moysi 
quinque  lex  dicuntur  ;  ita  generaliter  totum  No- 
vum  Testamentum  Evangelium  dici  potest,  sed 
tamen  specialiter  ista  quatuor  volumina,Mattha3i 
scilicet  Marci,  Lucae  atque  Joannis,  in  quibus 
facta  et  dicta  Salvatoris  plane  explicantur,  nun- 
cupari  meruerunt.  Evangelium  interpretatur 
bonum  nuntiurn,  quia  aeterna  bona  promittit ; 
non  terrenam  felicitatem,  ut  Vetus  Testamentum 
8ecundum  litterae  intellectum. 

Cap.  X.  De  canonibus  Evangeliorum. 

Canones  Evangeliorum  Ammonius  Alexandriae 
primus  excogitavit,  postea  Eusebius  Gaesariensis 
secutus  plenius  composuit ;  qui  ideo  facti  sunt,ut 
per  eos  invenire  et  scire  possimus,qui  reliquorum 
evatigelistarum  similia  aut  propria  dixerunt.Sunt 
autem  numero  decem,  quorum  primus  continet 
numeros,  in  quibus  quatuor  eadem  dixerunt  : 
Matthaeus,  Marcus,  Lucas,  Joannes.  Secundus  in 
quibus  tres  :  Matthaeus  Marcus,  Lucas.  Tertius, 
in  quibus  tres  :  Mattuaeus,  Lucas,  Joannes. 
Quartus,  in  quibus  tres  :  Matthaeus,  Marcus, 
Joannes.  Quintus,in  quibus  duo  :  Marcus,Lucas. 
Sextus,  in  quibus  duo  :  Matthaeus,  Marcus.Septi- 
mus^in  quibus  duo :  Mattha3US,Joanne8,Octavus, 


786 


ERUDIT  DIDASCAL.  LIBER"  QUARTUS. 


786 


in  quibus  duo  :  Lucas,  Marcus.  Nonus  in  quibus  A 
duo  :  Joannes.  Decimus,  in  quibus  singuli  eorum 
propria  quaedam  dixerunt.Quorum  expositio  haec 
est.  Per  singulos  enim  evangelistas  numerus 
quidem  capitulis  affixus  adjacet,quibus  numeris 
subdita  est  area  quaedam  in  imo  notata,  quae 
indicat  in  quo  canone  positus  sit  numerus,  cui 
subjecta  est  area.Verbi  gratia  :  Si  est  area  prima 
in  primo  canoner  Si  secunda  in  secundo,si  tertia 
in  tertio,  et  sic  per  ordinem  usque  ad  decimura 
pervenies.  Si  igitur  aperto  quolibet  Evangelio 
placuerit  scire,  qui  reliquorum  evangelistarum 
similia  dixerint,  assumes  adjacentem  numerum 
capituli,  et  requires  ipsum  numerum  in  suo  ca- 
none  quem  indicat,  et  ibi  invenies,  qui  et  quid 
dixerint ;  et  ita  demum  in  corpore  inquisita  loca,  B 
quae  ex  ipsis  numeris  indicantur  per  singula 
Evangelia  de  elsdem  dixisse  invenies. 

Cap.  XI.  De  canonibus  conciliorum. 
Ganon  autem  Graece,  Latine  regula  interpreta- 
tur.  Regula  autem  dicta,  quod  recte  ducit,  nec 
aliquando  aliorsum  trahit.  Alii  dixerunt  regulam 
dictam,  vel  quod  regat,  vel  quod  normam  recte 
vivendi  praebeat,  vel  quod  distortum  pravumque 
corrigat.  Ganones  autemgeneraliumconciliorum, 
a  temporibus  Gonstantini  cceperunt.  In  praece- 
dentibus  namque  ajinis  persecutione  fervente  do- 
cendarum  plebium  minime  dabatur  facultas ;  in- 
de  Christianitas  in  diversas  scissa  haereses  est, 
quia  non  erat  commeatus  [al.  licentia]  episcopis 
in  unum  conveniendi,  nisi  temporibus  supradicti  G 
imperatoris.  Ipse  enim  dedit  facultatem  Ghristia- 
nis  libere  congregandi.  Sub  hoc  etiam  sancti  Pa- 
tres  in  concilio  Jjficaeno  de  omni  orbe  terrarum 
convenientes  juxta  fidem  evangelicam  et  aposto- 
licam,  secunduam,post  apostolos,  Symbolum  tra- 
diderunt. 
Cap.  XII.  Quatuor  esse  principales  synodos . 
Inter  caetera  autem  concilia  quatuor  sunt  vene- 
rabiles  synodi,  quae  totam  principaliter  fidem 
complectuntur  quasi  Evangelia,  vel  totidem  pa- 
radisi  flumina.  Harum  prima  Nicaena  synodus 
trecentorum  xviii  episcoporum  Gonstantino  Au- 
gusto  imperante,  peracta  est,  in  qua  Arianse  per- 
fidiae  condemnata  blasphemia,  quam  de  inaequa- 
litate  sanctaB  Trinitatis,  idem  Arius  asserebat,  jy 
consubstantialem  Deo  Patri  Deum  Filium,  ea- 
dem  sancta  synodus  per  Symbolum  definivit.  Se- 
cunda  synodus,  gl  Patrum  sub  Theodosio  senio- 
re  Constantinopolim  congregata  cst,  qua3  Mace- 
donium,  Spiritum  sanctum  negantem  Deum  esse 
condemnans,con8ubstantialem  Patri  et  Filio  Spi- 
ritum  sanctum  demonstravit  dans  symboli  for- 
mam,  quam  tota  Graecorum  et  Latinorum  con- 
fessio  in  ecclesiis  praedicat.  Tertia  synodusEphe- 
sina  prima  cc  episcoporum  sub  juniore  Theodo- 
sioAugusto  edita  est,  quae  Nestorium,  duas  per- 
sonas  in  Christo  asserentem  justo  anathemate 
condemnavit,08tenden8  in  duabus  naturis  unam 
Domini  nostri  Jesu  Christi  personam.  Quarta  sy- 
nodus  Chalcedonensis  dcxxx,  sacerdotum  sub 
Marciano  principe  habita  est,  in  qua  Euttchem 


Constantinopolitanum  abbatem,  Verbi  Dei  et 
carnis  unam  naturampronuntiantem,et  ejus  de- 
fensorem  Dioscorum  quemdam  Alexandrinum 
episcopum,  et  ipsum  rursum  Nestorium  cum  re- 
liquis  haereticis,  una  Patrum  sententia  praedam- 
navit,  praedicanseademsynodusChristum  Deum 
sic  natumde  Virgine,  ut  in  eo  substantiam  etdi- 
vinae  et  humanae  confiteantur  natur^e.  Hae  sunt 
quatuor  principales  synodi,  fidei  doctrinam  ple- 
nissime  praedicantes.  Sed  et  si  qu.i  sunt  concilia, 
quae  sancti  Patres  Spiritu  Dei  ploni  sanxerunt ; 
post  istarum  quatuor  auctoritatem  omni  manent 
stabilita  vigore,  quorum  gesta  in  hoc  opere  con- 
tinentur  condita.  Synodum  autem  ex  Graeco  in- 
terpretari  comitatum  vel  coetum.  Concilii  vero 
nomen  tractum  ex  more  Romano.  Tempore  enim 
quo  causae  agebantur,  conveniebant  omnes  in 
unum,  communique  intentione  tractabant.  Unde 
et  concilium  a  communi  intentione  dictum,  qua- 
si  consilium.  Nam  cilia  oculorum  sunt  integu- 
menta.  Unde  et  considium  consilium,  d  in  l  litte- 
ra  transeute.  Coetus  vero  conventus  est,  vel  con- 
gregatio  a  coeundo,  id  est  conveniendo  in  unum. 
Unde  et  conventus  est  nuncupatus,  sicut  con- 
ventus  coetu8  concflium,  a  societate  multorum 
in  unum.  Epistola  Graece  mmainterpretaturLa- 
tine.  Epistolae  canonicae,  id  est  regulares,  quae 
etiam  dicuntur  catholicae,id  est  universales ;  quia 
non  uni  tantum  populo  vel  civitati,  sed  universis 
gentibus  generaliter  scriptae  sunt.  Actus  aposto- 
lorum  pnmordia  fidei  Christianae  in  gentibus,  et 
nascentis  Ecclesiae  historiam  digerurit,  et  apos- 
tolorum  vocantur  :  Apocalypsis  ex  GraBco  in  La- 
tinum  revelatio  interpretatur,  juxta  quod  Joan- 
nes  dicit :  Apocalypsis  Jesu  Christi,  quam  de- 
dit  illis  Deus  palam  facere  servo  suo  Joanni 
(Apoc.  i). 

Cap.  XIII.  Qui  bibliothecas  fecerunt. 

Apud  nos  Pamphilus  martyr,  cujus  vitam  Eu- 
sebius  C8B8arien8i8  conscripsit,  Pisistratum  in  ga- 
crae  bibliothecse  studio  adaequare  contendit.  Hic 
enim  in  Bibliotheca  sua  prope  treginta  milia  vo- 
luminum  habuit.Hieronymus  quoque  atque  Gen- 
nadius  ecclesiasticos  scriptores  toto  orbe  quaeren- 
tes,  ordine  persecuti  sunt,  eorumque  studia  in 
uno  voluminis  indiculo  comprehenderunt. 
Cap.  XIV.  Quce  scripturce  sunt  authentico?. 

De  nostris  apud  Graecos,  Origenes  in  scriptura- 
rum  labore  tam  Graecos  quam  Latinos  operum 
suorum  numero  superavit.  Denique  Hicronymus 
sexmillia  librorum  ejus  selegisse  fatetur.Horum 
tamen  omnium  studia  Augustinus  ingenio  vel 
scientia  sua  vicit.  Nam  tanta  scripsi-t,  ut  diebus 
ac  noctibus  non  solum  scribere  libros  ejus  quis- 
quam,  sed  ne  legere  quidem  accuratevaleet.  Scri- 
pserunt  et  alii  catholici  virimulta,et  insigniaope- 
ra;  Athanasius  Alexandrinus  episcopus,Hilarius 
Pictaviensis  episcopus,  Basilius  Gapadocenusepi- 
scopus,  Gregorius  Theologus,  et  Gregorius  Na- 
zianzenus  episcopus,  Ambrosius  Mediolanensis 
cpiscopus,  Theophilus  Alexandainus  episcopug, 
Joannes  Conatantinopolitanus  episcopus,  Cyrillus 


787 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


788 


Alexandrinus  episcopus,  Leo  papa,  Proculus,Isi- 
dorus  Hispalen8is,Beda,Cyprianus  martyretGar- 
thaginensis  episcopus,  Hieronymus  presbyter, 
Origenes,cujus  scripta  nec  omnino  refutat,nec  per 
omnia  recipit  Ecclesia,  Orosius,  Sedulius,  Pruden- 
tius,  Juvencus,  Arator  et  Ruphinus,  qui  multos 
libros  edidit,  et  interpretatus  est  quasdam  scrip- 
turas.  Sed  quoniam  beatus  Hieronymus  in  ali- 
quibus  eum  de  arbitrii  libertate  notavit,  il!a  sen- 
tiredebemu8,qua3  et  Hieronymus.  Gelasius  etiam 
fecit  quinque  libros  adversus  Nestorium  et  Euti- 
chem,  et  tractatus  in  modum  Ambrosii.  Item  li- 
bros  duos  adversus  Arium,  fecit  etiam  sacramen- 
torum  prsefata,et  orationes  et  epistolas  fidei.  Dio- 
nysius  Areopagita,  episcopus  ordinatus  Gorin- 
thiorum,multa  ingenii  sui  voluminareliquit.Item 
Chronica  Eusebii  Cae8ariensi8,atque  ejusdem  his- 
toriae  ecclesiasticaB  libri,  quamvis  in  primo  nar- 
rationis  suae  libro  tepuerit,  et  post  in  laudibus 
atque  excusatione  Origenis  schismatici  unum 
conscripserit  librum,propter  rerum  tamen  singu- 
larum  notitiam,  quae  ad  instructionem  pertinet, 
non  usquequaque  Ecclesia  refutat.  Gassiodorus 
quoque,qui  in  explanatione  Psalmorum  satisuti- 
le  opus  8cripsit.  Sunt  adhuc  tt  alii  multi,  quorum 
nomina  hic  taceo. 

Caj>.  XV.   Quce  sint  apocryphce  scripturce. 

Itinerarium  nomine  Petri  apostoli,  quod  appel- 
tur  sancti  Clementis,  lib.  viii  apocryphi.  Actus 
Andreae  apostoli  apocryphus.  Actus  nomine  Tho- 
mae  apocriph.  Evangelia  nomine  Barnabae 
apostoli  apocr.  Evangelia  nomine  ThomaB  ap- 
ostoli  apocriph.  Evangelia  nomine  Andreae  ap- 
ostoli  apoc.  Evangelia  quae  falsavit  Lucianus 
apocr.  Evangelia  quae  falsavit  Titius  apocr.  Li- 
ber  De  infantia  Salvatoris  apocr.  Liber  De  nati- 
vitate  Salvatoris  et  de  sancta  Maria,  vel  de  obs- 
tetrice  ejus  apocr.  Liber  qui  appellatur  pastoris 
apoc,  Libri  omnes  quos  fecit  Leutius  discipulus 
diaboli  apocr.  Liber  qui  appellatur  Fundamen- 
tum  apocr.  Liber  qui  appellatur  Thesaurusapocr. 
Liber  qui  est  De  filiabus  Adae  vel  Genesis  apoc. 
Centimetrum  de  Christo  Virgilianis  compagma- 
tum  versibus  apocr.  Liber  qui  appellatur  Actus 
Teclae  et  Pauli  apoc.  Liber  qui  appellatur  Nepo- 
tis  apocr.  Liber  Proverbiorum  ab  haereticis  con- 
scriptus,  et  sancti  Sixti  nomine  signatus  apocr. 
Revelatio  quae  appellatur  Pauli  apocr.  Revelatio 
quse  appellaturThomae  apostoli  apocr.  Revelatio 

quaeappellaturStephaniapoc.Liberquiappellatur 
Transitus  sanctae  Mariae  apoc.  Liber  qui  appella- 
tur  Poenitentia  Adam  apoc.  Liber  Diogiae  nomi- 
ne  gigantis,  qui  post  diluvium  cum  dracone  ab 
ha3retici8  pugnasse  perhibetur  apocr.  Liber  qui 
appcllatur  Testamentum  Job  apocr.  Liber  qui  ap- 
peliatur  poenitentia  Origenis  apoc.  Liber  qui  ap- 
pellaturpoenitentia  Cypriani  apocr.  Libri  quiap- 
pellantur'JamneetMambre,  apocr.  Liberquiap- 
pellaturSorsapostolorumapocr.  Liber  Lusanapo- 
cr.  Libercanonum  apostolorum  apocr.  Liberphy- 
8iologus  ab  haereticis  conscriptus,  et  beati  Am- 
brosii  nomine  praBsignatus  apocr.  Historia  Eu- 


A  sebii  Pamphyli  apocr.  Opuscula  Tertuliiani  sive 
Africani  apoc.  Opuscula  Posthumiani  et  Galli 
apocr.  Opuscula  Montani  et  Priscillse,  et  Maxi- 
miliae  apoc.  Omnia  opuscula  Fausti  Manichasi 
apocr.  Opuscula  alterius  Clementis  Alexandrini 
apocr.  Opuscula  Cassiani  presbyteri  Galliarum 
apocr.  Opuscula  Victorini  Pictaviensisapocr.  Opu- 
scula  Fausti  Reginensis  apoc.  Opuscula  Fru- 
mentii  apocr.  Epistola  Jesu  ad.  Abgarum  apocr. 
Passio  Cyrici  et  Julitae  apocr.  Passio  Georgii 
apoc.  Scriptaqua?  appellantur  Salomonis  Contra- 
dictio  apocr.  Philacteria  omnia  quae  non  ab  an 
gelo,  ut  illi  confingunt,  sed  magis  a  daemone  con- 
8cripta  sunt  apocr.  Haec  et  his  similia  quae  Si- 
mon  Magus,  Nicolaus,  Cherinthus,  Marcion,  Ba- 

B  silides,  Chion,  Paulus  etiam  Samosatenus,  Pho- 
tinus  et  Bonosus,  qui  simili  errore  defecerunt. 
Montanus  quoque  cum  suis  obscoenissimis  se- 
quacibus.  Apoltinaris,  Valentinus,  Manichaeus, 
Faustus,  Sabellius,  Arius,  Macedonius,  Euno- 
mius,  Novatus,  Fabatius,  Calixtus,  Donatus,  et 
Eustachius,  Nibianus,  Pelagius,  Julianus  et  La- 
ciensis,  Ccelestinus,  Maximianus,Priscillianus  ab 
Hispania,  Lampedius,  Dioscorus,  Euticius,  Pe- 
trus  et  alter  Petrus,  e  quibus  unus  Alexandriam, 
alter  Antiochiam  maculavit,  Achatins  Constan- 
tinopolitanus  cum  consortibus  suis,  necnon  ot 
omnes  haereses,  quas  ipsi  eorumque  discipuli,  si- 
ve  schismatici  docuerunt  vel  scripserunt  :  quo- 
rum  nomina  minimeretinemus,  non  solum  repu- 

G  diata,  verum  etiam  ab  omni  catholica  et  Romana 
Ecclesia  eliminata,  atque  cum  suis  auctoribus, 
auctorumque  sequacibus  sub  anathematis  indis- 
solubili  vinculo  in  aeternum  confitemur  esse  dam- 
nata. 

Cap.  XVI.  Qucedam  etymologice  dictionum  ad 
lectionem  pertinentium. 
Codex  multorum  librorum  est :  liber  unius  vo- 
luminis,  et  dictus  codex  per  translationem  a  co- 
dicibus  arborum  seu  vitium,  quasi  caudex,  quod 
in  se  multitudinem  librorum  quasi  ramorum  con- 
tineat.  Volumen  dicitur  a  volvendo.  Liber  est  in- 
terior  cortex  arboris,  in  quo  antiqui  ante  usum 
chartse  vel  membranarum  scribere  solebant.  Un- 
de  et  scriptores  librarios  vocabant,  unde  dictus 

D  est  liber  volumen.  Scheda  cujus  diminutivum  est 
schedula,  Graecum  nomen  est.  Et  dicitur  scheda 
proprie  quod  adhuc  emendatur,  et  necdum  in  li- 
bros  redactum  est.  Chartarum  usus  primum 
apud  Memphim  civitatem  jEgypti  inventus  eat. 
Dicta  autem  charta,  quod  carptim  papiri  tegmeu 
decerptum  glutinatur,  et  sic  charta  conficitur,cu- 
jus  genera  plura  sunt.  Pergamenum  dicitur  a 
Pergamio,  ubi  inventum  est.  Dicuntur  eiiam 
membranae,  quia  ex  membris  pecudum  detrahun- 
tur.  Fiebant  autem  membranse  primum  lutei  co- 
loris,  postea  Romae  candidae  membranae  repertae 
sunt.  Homilia  dicitur  quasi  sermo  popuiaris  ; 
sicut  ubi  verbum  fit  ad  populum.  Tractatus  eet 
unius  rei  multiplex  expositio.  Dialogus  est  colla- 
tio  duorum  vel  plurium  ;  Latini  sermonem  di- 
cunt.  Sermo  autem  dictus,   quia  seritur  inter 


789 


ERUDIT  DIDASGAL.  LIBER  QUINTUS. 


790 


utrumque.  Commentaria  dicta  quasi  cum  mente,  A 
vel  a  cominiscor.  Sunt  enim  interpretationes  vel 
commentaria  juris  vel  Evangelii.  Dicunt  quidam 
commenta  appellanda  gentilium  librorum,  expo- 
sitiones  autem  divinorum.  Glossa  Graecum  est,  et 
interpretatur  lingua,  quia  quodammodo  loqui- 


tur  significationem  subjectae  dictionis.  Hanc  phi- 
losophi  adverbum  [al.  adverbium]  dicunt,  quia 
vocem  illam  de  cujus  requseritur,  uno  et  singu- 
lari  verbo  designat ;  verbi  gratisB,  ut  conticescere 
est  tacere. 


LIBER  QUINTUS. 

Gujus  haec  sunt  capitula : 

Cap.  I.  De  quibusdam  sacrce  Scripturce  proprietatibas  prcemonitio.  —  Gap.  II.  De  triplici  intel- 
ligentia.  ~  Gap.  III.  Quod  res  etiam  significent  in  divina  Scriptura.  —  Cap.  IV.  De  septem 
regulis.  —  Cap.  V.  Quid  studium  impediat.  —  Cap.  VI.  Quis  sit  fructus  divince  lectionis.  — 
Cap.  VII.  Quomodo  legenda  sit  scriptura  divina  ad  correctionem  morum.  Cap.  VIII.  Lec- 
tionem  esse  incipientium,  opus  perfectorum,  et  quid  monacho  competat.  —  Cap.  IX.  De  quin- 
que  gradibus,  quibus  exercetur  vita  justorum.  -  Cap,  X.  Dc  tribus  generibus  legentium  seu 
lectorum. 


Cap.  I.   De  quibusdam  sacrce  Scripturce  pro-  B 
prietatibus  prcemonitio. 

Non  debet  onerosum  esse  studioso  lectori.quod 
tam  varie,  multipliciterque  numerum  et  ordi- 
nem,  et  vocabula  divinorum  librorum  tractamus, 
quia  saepe  accidit,  ut  hsec  minima  ignorata,  ma- 
gnarum  rerum  et  utilium  notitiam  obscurent. 
Quapropter  semel  se  expediat  lector,  ut  his  quasi 
quibusdam  clausulis,  prima  fronte  reseratis,  li- 
bero  gressu  possit  deinde  propositum  iter  curre- 
re,  ne  in  singulis  libris  nova  rudimenta  quserere 
oporteat.  His  ergo  expeditis,  deinceps  caetera  quae 
ad  propositum  opus  valere  videbuntur,  tractabi- 
mus. 

Cap.  II.  De  triplici  intelligentia. 

Primo  omnium  intelligendum  est,  quod  divina  C 
Scriptura  triplicem  habet  modum  intelligendi,  id 
est  historiam,  allegoriam,  tropologiam.Sanenon 
omnia  quse  in  divino  reperiuntur  eloquio,  ad 
hanc  triplicem  intorquenda  sunt  interpretatio- 
nem,  ut  singula  historiam,  allegoriam,  et  tropo- 
logiam  simul  continere  credantur.  Quod  etsi  in 
multis  congrue  assignari  possit,  ubique  tamen 
observare  aut  difficile  est,  aut  impossibile.  Sicut 
enim  in  citharis  et  hujusmodi  organis  musicis  non 
quidem  omnia  quse  tanguntur  canorum  aliquid 
resonant,  sed  tantum  chordse  ;  csetera  tamen  in 
toto  citharse  corpore  ideo  facta  sunt,  ut  essent 
ubi  connecterentur,  et  quo  tenderentur  illa  quse 
ad  cantilense  suavitatem  modulaturus  est  artifex, 
ita  in  divinis  eloquiis  qusedam  posita  sunt,  quae 
tantum  spiritualiter  intelligi  volunt ;  quaedam 
veromorum  gravitati  deserviunt ;  qusedam  etiam 
secundum  simplicem  sensum  historisedicta  sunt, 
nonnulla  autem  quse  et  historice,  et  allegorice, 
•t  tropologice  convenienter  exponi  poseunt.Unde 
modo  mirabili  omnis  divina  Scriptura  ita  per 
Dei  sapientiam  convenienter  suis  partibus  aptata 
atque  disposita  est,  ut  quidquid  in  ea  continetur, 
aut  vice  chordarum  spiritualis  intelligentise  sua- 
vitatem  personet,  aut  per  historiae  seriem,  et  lit- 
terse  soliditatem  mysteriorum  dicta  sparsimposi- 


D 


ta  continens,  et  quasi  in  unum  connectens,  ad 
modum  ligni  concavi  super  extensas  chordas  si- 
mul  copulet,  earumque  sonum  recipiens  in  se, 
dulcioremauribusreferat,  quem  non  solumchor- 
da  edidit,  sed  et  lignum  modulo  corporis  sui  for- 
mavit.  Sic  et  mel  in  favo  gratius.  Et  quidquid 
majori  exercitio  quseritur  majori  etiam  desi- 
derio  invenitur.  Oportet  ergo  tractare  sic  di- 
vinam  Scripturam  ,  ut  nec  ubique  historiam , 
nec  ubique  allegoriam,  nec  ubique  quseramus 
tropologiam  ;  sed  singula  in  suis  locis,  prout 
ratio  postulat,  competenter  assignare.  Ssepe 
tamen  in  una  eademque  littera  omnia  repe- 
riri  possunt  ;  sicut  historiae  veritas  et  mysticum 
aliquid  perallegoriam  insinuet,  et  quid  agendum 
sit,  pariter  per  tropologiam  demonstret. 
Cap.  III.  Quod  res  etiam  significent  in  divina 

Scriptura. 
Sciendum  est  etiam,quod  in  divino  eloquio  non 
tantum  verba,  sed  etiam  res  significare  habent, 
qui  modus  non  adeo  in  aliis  scripturis  inveniri 
solet.  Philosophus  solam  vocum  novit  significa- 
tionem,  sed  excellentior  valde  est  rerum  significa- 
tio,  quam  vocum  ;  quia  hanc  usus  instituit,illam 
natura  dictavit.  Hoec  hominum  vox  est,  illa  vox 
Dei  ad  homines.  Haec  prolata  perit,  illa  creata 
subsistit :  t  Vox  tenuis  est  nota  sensuum  ;  res 
divinse  rftionis  est  simulacrum. »  Quod  ergo  so- 
nus  oris,  qui  simul  subsistere  incipit  et  desinit, 
ad  rationem  mentis  est ;  hoc  omne  spatium  tem- 
poris  ad  seternitatem.  Ratio  mentis  intrinsecum 
verbum  est,  quod  sono  vocis,  id  est  verbo  extrin- 
seco  paanifestatur,  et  divina  sapientia,  quam  de 
corde  suo  pater  eructavit,  in  se  invisibilis  per 
creaturas,  et  in  creaturis,  agnoscitur.  Ex  quo  ni- 
mirum  colligitur,  quam  profunda  in  sacris  litte- 
ris  requirenda  sit  intelligentia,  ubi  per  vocem  ad 
intellectum,  per  intellectum  ad  rem,  per  rem  ad 
rationem,  per  rationem  pervenitur  ad  veritatem. 
Quod  dum  quidam  minus  docti  non  considerant, 
nullam  in  eis  esse  sabtilitatem  existimant,  ubi 
exerceri  possint  ingenia,  et  ob  hoc  ad  apostolo- 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


792 


791 

rum  scripturas  se  transferunt,  quia  profecto  nil  A  men  dum  contra  eam  loquitur, 

aliud  ibi  concipiunt,  nisi  solam  litterae  superfi-      specie,  et  convertit  contra  to 

ciem,  virtutem  veritatis  ignorantes.  Quod  autem 

rerum  significatione  sacra  utantur  eloquia,  brevi 

quodam  et  aperto  exemplo  demonstrabimus.  Di- 

cit  Scriptura :  Vigilate,  quia  adversaHus  ves- 

didbolus  tanquam  leo  rugiens  circuit  (I  Pet.v). 

Hic  si  dixerimus  leonem  significare  diabolum, 

non  vocem,  sed  rem  intelligere  debemus.  Si  enim 

duae  hae  voces,  id  est  diabolus  et  leo,  unam  et 

eamdem  rem  significant,  incompetens  est  simili- 

tudo  ejusdem  rei  ad  seipsam.  Restat  ergo,  ut  haec 

vox  leo  animal  ipsum  significet,  animal  vero  dia- 

bolum  designet;  et  cseteraomniaadhuncmodum 

accipienda  sunt,  ut  cum  dicimus  vermem,  vitu- 

lum,lapidem,serpentem,  et  alia  hujusmodi,Ghris-  B  Babylonia.  Sic  ex  persona  unius  iEgypti  totum 


transit  ad  genus  de 
totum  mundum  ser- 
monem.  Gerte  sinon  dicerct  adversus  universum 
orbem,  non  adderet  infra  generaliter,  ut  disper- 
dat  omnem,  terram  et  visitabo  super  orbis  ma- 
la  (Isa.  xni),  et  caetera  quas  sequuntur  ad  inten- 
tionem  mundi  pertinentia,  unde  et  adjecit :  Hoc 
est  consilium  quod  cogitavi  super  omnem  ter- 
ram,  et  hcec  manus  extensa  super  omnes  gen- 
tes  (Isa.  xiv),  Item  postquam  sub  persona  Baby- 
loniae  arguit  universum  mundum ,  rursus  ad 
eamdem  quasi  de  genere  ad  speciem  revertitur,di- 
cens  qu93  eidem  civitati  specialiter  contigerunt. 
Ecce  ego  suscitabo  super  eos  Medos  (Isa.  xui). 
Nam  regnante  Balthassar,  a  Medis  obtenta  est 


tum  significare. 

Cap.  IV.  De  septem  regulis. 
Illud  quoquediligenter  attendendum  est  quod  se- 
ptem  esse  intercseterasregulaslocutionumsancta- 
rum  Scripturarum,  quidam  sapientes  dixerunt. 
Prima  regula  est  de  Domino  et  ejus  corpore,  quae 
de  uno  ad  unum  loquitur,  atque  in  una  persona 
modo  caput,  modo  corpus  ostendit,  sicut  Isaias 
ait :  Induit  me  Dominus  vestimentis  salutis, 
et  indumento  justitice  circumdedit  me,  quasi 
sponsum  decoratum  corona,  et  quasi  sponsam 
ornatam  monilibus  suis  (Isai.  lxi).  In  una 
enim  persona  duplici  vocabulo  nominata  ;  et  ca- 
put,  id  est  sponsum  ;  et  Ecclesiam,  id  est  spon- 


vult  intelligere  mundum  dicendo  :  Et  concurre- 
re  faciam  AHgiptios  adversus  JEgyptios,  re- 
gnum  adversus  regnum  (Isa.  xix).  Gum  JSgyp- 
tus  non  multa  regna,  sed  unum  habuisse  des- 
cribatur  regnum. 

Quinta  regula  est  de  temporibus,per  quamaut 
pars  maxima  temporis  per  partem  minorem  in- 
ducitur,  aut  pars  minima  temporis  per  partem 
majorem  intelligitur.  Sic  estde  triduo  Dominicae 
8epulturae,dum  nec  tribus  plenis  diebus  ac  nocti- 
bus  jacuerit  in  sepulcro,  sed  tamen  a  parte  totum 
triduum  accipitur.  Vel  sicut  illud  quod  quadrin- 
gentis  annis  praedixerat  Deus  filios  Israel  servi- 
turos  in  iEgypto,  et  sic  inde  egressuros.  Qui  ta- 


8am  manifestavit.  Proinde  notandum  est  in  Scrip-  q  men  dominante  Joseph  iEgypto,  damnati  sunt ; 


turi8,  quando  specialiter  caput  scribitur,  quando 
et  caput  et  corpus,  aut  quando  ex  utroque  tran- 
seat  ad  utrumque,  aut  ab  altero  ad  alterum,  sic- 
que  quid  capiti,  quid  corpori  conveniat,  prudens 
lector  intelligat.  Secunda  regula  est  de  Domini 
corpore  uno  ac  simplice  et  permisto.  Nam  viden- 
tur  quaedam  uni  convenire  personae,  quae  tamen 
non  sunt  unius,ut  est  illud  :  Puer  [servus]  meus 
es  tu  Israel,  ecce  delevi  ut  nubes  iniquitates 
tuas,  et  sicut  nebulam  peccata  tua.  Converte- 
re  [revertere]  ad  me,etredimam  te  (Isa.  xliv). 
Hoc  ad  unum  non  congruit.  Nam  altera  pars  est 
cui  peccata  delevit,  et  cui  dicit  meus  es  tu ;  et  al- 
tera  cui  dicit,  convertere  ad  me,  et  redimam  te ; 


nec  statim  post  quadringentos  annos  egressi 
sunt,  ut  fuerat  repromissum,  sed  annis  quadrin- 
gentis  triginta  peractis,  ab  iEgypto  recesserunt. 
Est  et  alia  de  temporibus  figura,  per  quam  quae- 
dam  quae  futura  sunt,  quasi  jam  gesta  narrantur 
ut  est  illud  :  Foderunt  manus  meas  et  pedes 
meos  ;  et  :  Diviserunt  sibi  vestimenta  mea 
(Psal.  xxi) ;  et  his  similia,  in  quibus  futura,  ac 
si  jam  facta  sint,  ita  dicuntur.  Sed  cur  quae  ad- 
huc  faciendaerant,  jam  facta  narrantur?  Quiaea 
quae  nobis  futura  sunt,  apud  Dei  seternitatem 
jam  facta  sunt.  Quapropter  quando  aliquid  fa- 
ciendum  esse  pronuntiatur,  secundum  nos  dici- 
tur  ;  quando  vero  quae  futura  sunt,  jam  facta  di- 


qui  si  convertantur,  peccata  eorum  delentur.  Per  j^  cuntur,   secundum  Dei  aeternitatem  accipienda 

V.  ___  .  _      _J  _    _  J  __  _  _    1  _  *!.___£*  -.-—-_        ^"^  .  —  «  *_»aa  _• 


hanc  enim  regulam  sic  ad  omnes  loquitur  Scrip 
tura,  ut  et  boni  redarguantur  cum  mafts,  et  ma- 
li  laudentur  propter  bonos  ;  sed  quid  ad  quem 
pertineat  qui  prudenter  legerit  discet.  Tertia  re: 
gula  est  de  littera  et  spiritu,  id  est  de  lege  et  gra- 
tia ;  lege  per  quam  praecepta  facienda  admoven- 
tur  ;  gratia  per  quam  ut  operemur  adjuvamur. 
Vel  quod  lex  non  tantum  historice,  sed  etiam  spi- 
ritualiter  sentiendasit.Namqueet  historice  opor- 
tet  fidem  tenere,  et  spiritualiter  legem  intelligere. 
Quarta  regula  est  de  specie  et  genere,  per  quam 
pars  pro  toto,  et  totum  pro  parte  accipitur,  velu- 
ti  si  uni  populo  vel  civitati  loquatur  Deus,  et  ta- 
men  intelligatur  omnem  contingere  mundum. 
Nam  licet  adversus  unam  civitatem  Babyloniam 
per  l8aiam  prophetam  Dominus  comminetur  ;  ta- 


sunt,  apud  quem  jam  omnia  facta  sunt,  quae  fu- 
tura  sunt.  Sexta  regula  est  de  recapitulatione. 
Recapitulatio  est  enim,  dum  Scriptura  tendit  ad 
illud,  cujus  narratio  jam  transierat,  sicut  cum 
fllio8  filiorum  Noe  Scriptura  commemorasset 
(Qen.  x),  dicit  illos  fuisse  in  linguis  et  gentibus 
suis,  et  tamen  postea  quasi  hoc  etiam  in  hoc  or- 
dine  temporum  requiritur  :  Erat,  inquit,  omnis 
terra  labium  unum  [labii  unius,  etc.],  et  vox 
una  omnibus  erat  (Gen.  xi).  Quomodo  ergo  ae- 
cundum  suas  gentes,  et  secundum  suas  linguas 
erant,  si  una  lingua  erat  omnibus,  nisi  quia  ad 
illud  quod  jam  transierat  recapitulando  est  re- 
versa  narratio  ?  Septima  regula  est  de  diabolo  et 
ejus  corpore,  quod  ssepe  dicuntur  ipsius  capitis, 
qu»  suo  magis  conveniunt  corpori.  Saspe  vero 


793 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LIBER  QUINTUS. 


794 


videntur  esse  dicta  membromm,  et  non   nisi  ca-  A  tando  ruminamus  ?  Qui  ergo  in  tanta  multitu- 


piti  congruunt.  Ex  nomine  quippe  corporis  in- 
telligitur  caput,  ut  est  in  Evangelio  de  zizaniis 
tritico  admi8tis,  dicente  Domino  :  Inimicus 
homo  hoc  fecit  (Matth.  xiii)  /  hominem  ipsum 
diabolum  vocans,  et  ex  nomine  corporis  caput 
designans ;  item  ex  nomine  capitis  signiflcatur 
corpus  sicut  in  Evangelio  dicitur  :  Duodecim 
vos  elegi,  et  unus  ex  vobis  didbolus  est  (Joan. 
vi) .  Judam  utique  indicans,  quia  diaboli  corpus 
fuit.  Apostata  quippe  angelua  omnium  caput  est 
iniquorum,  et  hujus  capitis  corpus  sunt  omnes 
iniqui  ;  sicque  cum  membris  suis  unus  est,  ut 
saepe  quod  corpori  ejus  dicitur,  ad  eum  potiusre- 
feratur.  Rursum  quod  illi  ad  membra  ipsius  ite- 


dine  librorum  legendi  modum  et  ordinem  non 
custodit,  quasi  in  condensitate  saltus  oberrans 
tramitem  recti  itineris  perdidit ;  et  est  i  nter  eos 
unde  dicitur,  semper  discentes,  et  nunquam  ad 
scientiam  pervenientes.  Tantum  enim  valet  dis- 
cretio,  ut  sine  ipsa  et  omne  otium  turpe  sit,  et 
labor  inutilis.  Ut  autem  universaliter  complecta- 
mur.  Tria  sunt  quae  praecipue  studiis  iegentium 
obesse  solent ;  negligentia,  imprudentia,fortuna. 
Negligentia  est,  quando  ea  quae  discenda  sunt, 
vel  prorsus  prsetermittimus  vel  minus  studiose 
discimus.  Imprudentia  est,  quando  congruum  or- 
dinem  et  modum  in  his  quae  discimus,  non  ser- 
vamus.  Fortuna  est  in  eventu,  casu,  sive  natu- 


rum  deriventur,  sicut  in  Isaia,  ubi  dum  contra  B  raliter  contingente,  quando  vel  paupertate,  vel 


Babyloniam,  id  est  dum  contra  diaboli  corpus 
multa  dixisset  sermo  propheticus,  rursus  ad  ca- 
put,  id  est  diabolum  oracuii  sententiam  derivat, 
dicens  :  Quomodo  cecidisti  de  ccelo,  Lucifer,qui 
mane  oriebaris  ?  (Isa.  xiv.). 

Cap.  V.  Quxd  studium  impediat. 
Postquam  certam  materiam  praBscripsimus  lec- 
tori,  et  eas  scripturas^quse  ad  divinam  praecipue 
pertinent  lectionem,  suis  nominibus  assignando 
determinavimu8,  consequens  videtur,ut  etiam  de 
modo  et  ordine  legendi  aliquid  dicamus,  quate- 
nus  ex  his  quae  dicta  sunt,  agnoscat,  cui  rei  stu- 
dium  impendere  debeat ;  ex  his  vero  quae  sunt  di- 
cenda,  ejusdem   studii  sui  modum  et  rationem 


infirmitate,  vel  naturali  tarditate,sive  etiam  doc- 
torum  raritate ;  quia  aut  non  inveniuntur  qui  do- 
ceant,  aut  qui  bene  doceant,  a  proposito  nostro 
retrahimur.  In  his  autem  rebus  de  primo  quidem, 
id  est  negligentia  lector  admonendus  est ;  de  se- 
cundo  vero,  id  est  imprudentia  instruendus  ;  de 
tertio  autem,  id  est  fortuna  adjuvandus. 
Gap.  VI.  Qui  sit  fructus  divince  lectionis. 
Quisquis  ad  divinam  lectionem  erudiendus  ac- 
cesserit,  primum  qualis  sit  fructus  ejus  agnos- 
cat.  Nil  enim  sine  causa  appeti  debet,  neo  desi- 
deria  trahit,  quod  utilitatem  non  promittit.  Ge- 
minus  est  divinae  lectionis  fructus,  quia  mentem 
vel  scientia  erudit  vel  moribus  ornat.  Docet  quod 


accipiat.  Quia  vero  facilius  quidagendum  sit  in-  q  scire  delectet,  et  quod  juvari  expediat.  Quorum 


telligimus,  si  prius  quid  nonsit  faciendum  agno- 
verimu8 ;  instruendus  est  primum  quid  cavere 
debeat,  ac  deinde  informandus  qualiter  ea  qu» 
sunt  agenda,  perficiat.  Dicendumque  est  quid 
sit,  quod  ex  tanta  turba  discentium,  quorum 
multi  et  ingenio  pollent,  et  vigent  exercitio,  tam 
pauci  et  tam  numerabiles  inveniantur,  quibus  ad 
scientiam  pervenire  contingat.  Et  ut  de  illis  ta- 
ceam.  qui  naturaliter  sunt  hebetes  et  tardi  adin- 
telligendum,  hoc  maxime  me  movet,  et  dignum 
quaestione  videtur,  unde  hoc  accidit,  quod  duo 
pari  ingenio,  et  aequali  studio  uni  lectioni  inten- 
dunt,  nec  tamen  simili  effectu  ejus  intelligentiam 
consequuntur.  Alter  cito  quod  quaerit  apprehen 


alterum,  id  est  scientia  magis  ad  historiam  et  al- 
legoriam ;  alterum,  id  est  institutio  morum  ad 
tropologiam  magis  respicit.  Omnis  divina  Scrip- 
tura  refertur  ad  hunc  nnem.  Sane  quemvis  expe- 
diat  lnagis  justum  esse,  quam  sapientem,  scio 
tamen  plures  in  studio  sacri  eloquii  scientiam 
quaerere  quam  virtutem.  Ego  autem  quoniam 
neutrum  improbatum,  sed  utrumque  necesaa- 
rium  et  laudabile  esse  censeo  :  quid  cujusque  in- 
tentioni  competat  paucis  absolvam.  Et  primum 
quidem  de  eo  qui  moralitatis  gratiam  amplecti* 
tur,  expediam. 

Gap.  VII.  Quomodo  legenda  sit  Scriptura  divi- 
na  ad  correctionem  morum. 


dit,alter  diu  laborat,  et  parumproficit.  Sedscien-  ~  Qui  virtutum  notitiam  et  formam  vivendiin 
dum  est  quod  in  quolibet  negotio  duo  sunt  ne-  sacro  quaerit  eloquio,  hos  libros  magis  legere  de- 
cessaria  :  opus  videlicet,  et  ratio  operis,  quae  ita  bet,  qui  hujus  mundi  contemptum  suadent,  et 
sibi  connexa  sunt,  ut  alterum  sine  altero,  aut  animam  ad  amorem  conditoris  sui  accendunt, 
inutile  sit  aut  minus  eflftcax.  Verumtamen  «  me-  rectumque  vivendi  tramitem  docent,  qualiterque 
lior,  ut  dicitur,  prudentia  est  fortitudine  ; »  quia  virtutes  acquiri,  et  vitia  declinari  possint,  osten- 
et  pondera  aliquando  quae  viribus  movere  non 
possumu8,  arte  levamus.  Sic  nimirum  est  in  om- 
ni  studio,  qui  sine  discretione  operatur,  laborat 
quidem,  sed  non  proficit,  et  quasi  aerem  verbe- 
rans,  vires  in  ventum  fundit.  Aspice  duos  pari- 
ter  silvam  transeuntes,  et  hunc  quidem  per  de- 
via  laborantem,  illum  vero  recti  itineris  compen- 
dia  legentem,  pari  motu  cursum  tendunt,sed  non 
aeque  cito  perveniunt.  Quid  autem  Scripturam 
dixerim  nisi  silvam,  cujus  sententias  quasi  fruc- 
tue  quosdam  dulcisaimos  legendo  carpimus, trac- 
Patbol.  GLXXVI. 


dunt.  Primum  enim,  inquit,  qucerite  re- 
gnum  Dei  et  justitiam  ejus  (Matth.  vi) ;  ac 
si  aperte  dicat:  Et  coelestis  patriae  gaudia  deside- 
rate,et  quibus  justitiae  meritis  ad  ea  perveniatur, 
solerter  inquirite.  Utrumque  bonum,  utrum- 
que  necessarium  amate  et  quaerite.  Si  amor  est, 
otiosus  esse  non  potest.  Pervenire  desideratis  ; 
discite  quomodo  perveniatur  quo  tenditis.  Haec 
vero  scientia  duobus  modis  comparatur,  videli- 
cet  exemplo,  et  doctrina ;  exemplo,  quando  sano- 
torum  facta  legimus,   doctrina  quando  eorum 


795 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATICA. 


796 


dicta  ad  disciplinam  nostram  pertinentia  disci-  A  legem  voluit  quam  discere  ?  Quse  nobis  profecto 


mus.  Inter  quae  beatissimi  Gregorii  singulariter 
scripta  amplexanda  existimo,  quae  quia  mihi  prae 
caeteris  dulcia,  et  seternae  vitae  amore  plena  visa 
sunt,  nolo  silentio  praeterire. 

Oportet  autem  ut  qui  hanc  ingressus  fuerat 
viam  in  libris  quos  legerit,  discat  non  solum  co- 
lore  dictaminis,  sed  virtutum  aemulatione  provo- 
cari,  ut  eum  non  tam  verborum  pompositas  aut 
concinnatio,  quam  veritatis  pulchritudo  delectet. 
Sciat  etiam  ad  propositum  suum  non  conducere, 
ut  inani  raptus  desiderio  scientiae,  obscuras,  et 
profundse  intelligentiae  Scripturas  exquirat,  in 
quibus  magis  occupetur  quamaedificetur  animus, 
ne  sic  eum  sola  lectio  teneat,  ut  a  bono  opere  va- 


satis  exemplo  esse  potest,  non  auditores,  neque 
lectores,  sed  factores  potius  justos  esse  ante  De- 
um.  Gonsiderandum  praeterea  est,  quod  lectio 
duobus  modis  animo  fastidium  ingerere  solet,  et 
affligere  spiritum,  qualitate  videlicet  si  obscurior 
fuerit,  et  quantitatesi  prolixior  exstiterit,  in  quo 
utroque  magno  uti  moderamine  oportet,  ne  quod 
ad  refectionem  quaesitum  est,  sumatur  ad  suffo- 
cationem.  Sunt  qui  omnialegere  volunt ;  tu  noli 
contendere,  sufficiat  tibi,  nihil  tua  interest,  an 
non  omnes  legeris  libros.  Infinitus  est  librorum 
numerus  ;  tu  nolis  sequi  infinita.  Ubi  finis  non 
est  requies  esse  non  potest ;  ubi  requies  non  est, 
pax  nulla  est ;   ubi  pax  non  est,  Deus  habitare 


care  compellat.  Ghristiano  philosopho  lectio  ex-  b  n(>n  potest.  Inpace,  inquit  Propheta,  factus  est 


hortatio  debet  esse  non  occupatio  ;  et  bona  desi- 
deria  pascere,  non  necare.  Relatum  mihi  ali- 
quando  memini  de  quodam  satis  probabilis  vitae 
viro,  qui  tanto  sanctarum  Scripturarum  amore 
flagrabat,  ut  eis  continuum  impenderetstudium. 
Gumque  in  dies  crescente  scientia  cresceret  et  de- 
siderium  ejus  ;  ccepit  tandem  sapientiam  zelatus 
imprudenter  (spretis  simplicioribus  ScripturisJ 
profunda  quaeque  et  obscura  rimari  atque  aenig- 
matibus  prophetarum  enodandis,  et  mysticis  sa- 
cramentorum  intellectibus  vehementer  insistere. 
Sed  mens  humana  tantum  non  sustinenspondus, 
ccepit  mox  et  rei  magnitudine,  et  intentionis  ju- 
gitate  deficere,  tantaque  hujus  importunce  occu- 


locus  ejus,  et  fn  Sion  habitatio  ejus  (Psal. 
lxxv).  In  Sion,  sed  in  pace,  esse  Sion  oportet, 
sed  pacem  non  amittere.  Gontemplare,  et  occu- 
pari  noli.  Noli  avarus  esse,  ne  forte  semper 
egeas.  Audi  Salomonem,  audi  Sapientem,  et  dis- 
ce  prudentiam.  Fili  mi,  inquit,  amplius  his  ne 
requiras  ;  faciendi  plures  libros,  nullus  est 
finis,  frequensque  meditatio  carnis  afflictio 
est  (Eccle.  xn).  Ubi  ergo  est  finis  ?  Finem  lo- 
quendi  omnes  pariter  audiamus  Deum  time, 
et  mandata  ejus  observa  :  hoc  est  omnis  homo 
(ibid.) 

Gap.  VIII.  Lectionem  esse  incipientium,  opus 
perfectorum,  et  quid  monacho  competat. 


pationis  cura  confundi,  ut  non  solum  jam  abuti-  q     Nemo  me  pro  his  quae  superius  commemoravi 


libue,  sed  etiam  a  necessariis  actibus  cessaret. 
Verso  siquidem  eventu  in  contrarium,  qui  lege- 
re  Scripturasad  aedificationem  vitae  suae  cceperat; 
quia  discretionis  moderamine  uti  non  novit,eas- 
dem  nunc  occasionem  erroris  habebat.  Sed  mi- 
seratione  divina  tandem  per  revelationem  admo- 
nitus  est,  ne  amplius  harum  litterarum  studio 
incumberet,  sed  sanctorum  Patrum  vitam  et 
martyrum  triumphos,  aliasque  tales  simplici 
stylo  dictatas,  frequentare  consuesceret  ;  sicque 
in  brevi  ad  statum  pristinum  reductus,  tantam 
internae  quietis  gratiam  accipere  meruit,  ut  vere 
in  eo  illam  Domini  vocem  impletam  diceres,  qua 
ipse  nostrum  laborem  et  dolorem  considerans,pie 


existimet  lectorum  diligentiam  reprehendere,cum 
ego  potius  diligentes  lectores  ad  propositum  hor- 
tari  intendam  ;  et  eos  qui  libenter  discunt  laude 
dignos  ostendere,  sed  ibi  locutus  sum  eruditis, 
nunc  autem  erudiendis,  et  doctrinam  quae  prin- 
cipium  est  disciplinse  inchoantibus.  Illis  studium 
virtutum,  istis  vero  interim  exercitium  lectionis 
propositum  est  sic  tamen  ut  nec  hi  virtute  ca- 
reant,  nec  illi  prorsus  lectionem  omittant.  Nam 
saepe  minus  providum  est  opus  quod  non  praece- 
dit  lectio ;  et  doctrina  minus  utiiis,  quam  non  se- 
quitur  bona  operatio.  Opoi  tet  autem  summopere 
et  illos  cavere,  ne  forte  ad  ea  quae  retro  sunt  as- 
piciant  ;  et  istos  consolari,  si  ubi  illi  sunt,  quan- 


nos  con8olari  voluit  dicens  :  Venite  ad  me  om-  n  doque  pervenire  desiderant.  Utrosque  ergo  exer- 


nes  qui  laboratis  et  onerati  estis,  et  ego  refi- 
ciam  vos  et  deinceps  invenietis,  inquit,  requiem 
animabus  vestris  (Matth.  xi).  Hoc  exemplum 
ideo  apposui,  ut  ostenderemeis  qui  in  disciplina 
non  litteraturae,  sed  virtutum  positi  sunt,  non 
oportere  lectionem  esse  fastidio,  sed  oblectamen- 
to.  Nam  et  Propheta  :  Non  cognovi,  inquit,  lit- 
teraturam  ,  sive  negotiationem,  introibo  in 
potentias  Domini ;  Domine,  memorabor  jus- 
titice  tuce  solius.  Deus  ,  docuisti  me  a  ju- 
ventute  meu,  etc.  (Psal.  lxx).  Qui  enim  ad 
occupationem  Scripturas,  et  (ut  ita  dicam)  ad  af- 
fiictionem  spiritus  legit,  non  philosophatur,  sed 
negotiatur ;  vixque  tam  vehemens  et  indiscreta 
intentio  superbiae  carere  valet.  Quid  autem  de 
leetione  dmplidB  Pauli  dicam,  qui  ante  implere 


ceri,  et  utrosque  promoveri  convenit.  Nemo  retro 
abeat,  ascendere  licet,  sed  non  descendere.  Si  ve- 
ro  necdum  ascendere  potes,  sta  in  loco  tuo.  Li- 
ber  a  culpa  non  est,  qui  alienum  usurpat  officium. 
Si  monachus  es,  quid  facis  in  turba  ?  Si  amas  si- 
lentium  cur  declamantibus  assidue  interesse  de- 
lectaris?Tu  semper  jejuniis  et  fletibus  insistere 
debes,  et  tu  philosophari  quseris  ?  Simplicitas  mo- 
nachi  philosophia  ejus  est.  Sed  docere,  inquis, 
alios  volo.  Non  est  tuum  docere,  sed  plangere. 
Si  tamen  doctor  esse  desideras,  audi  quid  facias. 
Utilitas  habitus  tui,  et  simplicitas  vultus,  inno- 
centia  vitae,  et  sanctitas  conversationis  tuae  do- 
cere  debent  homines.  Melius  fugiendo  mundum 
doces  quam  sequendo.  Sed  adhuc  forte  proseque- 
ris,  ecquid  inquiens,  nonne  saltem  si  volo  dlsce- 


797 


ERUDIT.  DIDASGAL.  —  LlfiER  QUINTUS. 


798 


re  mihi  licet  ?  Supra   dixi  tibi,  lege,  et  oceupari  A  niam  tanta  est  mutabilitas  vitaa  nostrae,  ut  in  eo- 
™         A        A.i_.  .    .  ,  ^.      ..  j  dem  stare  non  possimus.  cogimur  saepe  ad  tran- 

sacta  respicere  ;  et  ne  amittamus  illud  in  quo  su- 
mus,  repetimus  quandoque  quod  transivimus ; 
verbi  gratia  :  Qui  in  opere  strenuus  est,  orat  ne 
deficiat.  Qui  precibus  insistit,  ne  orando  offendat 
meditatur  quid  orandum  sit;  et  qui  aliquando 
in  proprio  consilio  minus  confidit,  lectionem  con- 
sulit,  et  sic  evenit,  ut  cum  ascendendi  nobis  sem- 
per  sit  voluntas,  descendere  tamen  aliquando  co- 
gat  necessitas ;  ita  tamen  ut  in  voluntate  non  ne- 
cessitate  propoaitum  nostrum  consistat.  Quod  as- 
cendimus  propositum  est,quod  descendimus  pra- 
ter  propositum.  Non  hoc  ergo,  sed  illud  princi- 
pale  essedebet. 


noli.  Exercitium  tibi  esse  potest  lectio,  sed  non 
propositum.  Doctrina  bona  est,  sed  incipientium 
est.  Tu  vero  te  perfectum  fore  promiseras,  et  ideo 
tibi  non  sufficit,  si  incipientibus  coaequaris.  Plus 
aliquid  te  facere  oportet.  Gonsidera  ergo  ubi  sis, 
et  quid  agere  debeas  facile  agnosces. 
Gap  IX.  De  quinque  gradibus,  quibus   exerce- 

tur  vita  justorum. 
Quatuor  sunt  in  quibus  nunc  exercetur  vitaju- 
storum,et  quasi  per  quosdam  gradus  ad  futuram 
perfectionem  sublevatur,  videlicet  lectio  sivedoc- 
trina,  meditatio,  oratio,  operatio.  Quinta  deinde 
sequitur  contemplatio,in  qua  quasi  quodam  prae- 
cedentium  fructu  in  hac  vita  etiam  quae  sit  boni 


operis  merces  futura  praegustatur.  Unde  Psalmis-  B  Gap.  X.  De  tribus  generibus  legentium  seu  leo 


ta  cum  de  judiciis  Dei  loquereturcommendans  ea 
statim  subjunxit :  In  custodiendis  retributio 
multa  est  (Psal.  xvmj.De  his  quinque  gradibus 
primus  gradus,  id  est  lectio  incipientium  est ;  su- 
premus,  id  est  contemplatio  perfectorum.  Et  de 
mediis  quidem  quanto  plures  quis  ascenderit, 
tanto  perfectior  erit ;  verbi  gratia :  Prima  lectio 
intelligentiam  dat,  secunda  meditatio  consilium 
praestat,  tertia  oratio  petit,  quarta  operatio  quaa- 
rit,  quinta  contemplatio  invenit.  Si  ergo  legis  et 
intelligentiamhabes  et  nosti  jam  quid  faciendum 
sit,  initium  boni  est,  sed  adhuc  tibi  non  sufficit ; 
nondum  perfectus  es.  Scande  itaque  in  arcem 
consilii,  et  meditare  qualiterimplare  valeas,quod 


torum. 
Satis,  ut  puto,  apertedemonstratumest  provec- 
tis,  et  aliquid  amplius  de  se  promittentibns  non 
idem  esse  propositum  cum  ,'incipientibus ;  aed  si- 
cut  illis  alipuid  conceditur,  quod  isti  sine  culpa 
minime  agere  possunt,  ita  etiam  ab  istie  aliquid 
requlritur,  quo  illi  nondum  obligati  sunt.  Nunc 
igitur  ad  promissa  solvenda  redeo,  ut  videlioet 
ostendam  qualiter  eis  divina  Scriptura  legenda 
sit,qui  adhucin  ea  solum  quaeruntscientiam.Sunt 
nonnulli  qui  divinaaScriptura  scientiam  appetunt 
ut  vel  divitias  congregent ,  vel  honores  obtineant 
vel  famam  acquirant,  quorum  intentio  quantum 
perversa,tantum  est  miseranda.  Sunt  rureue  alii, 


faciendum  esse  didicisti.Muiti  enimscientiamha-  G4uos  audire  verba  Dei  et  opera  ejus  discere  de- 


bent,8edpauci  suntquinoverintqualiterseire  opor 
teat.  Rur8us  quoniam  consilium  hominis  sine  di- 
vino  auxilio  infirmum  est  et  inefficax,  ad  oratio- 
nem  erigere ;  et  ejus  adjutorium,  pete,  sine  quo 
nullum  potest  facere  bonum,  ut  videlicet  ipsius 
gratia,  quae  praveniendo  te  iliuminavit,  subse* 
quendo  etiam  pedes  tuos  dirigat  in  viam  pacis ; 
et  quod  in  sola  adhuc  voluntate  est,  ad  effectum 
perducat  bonee  operationis.  Deinde  restat  tibi,  ut 
ad  bonum  opus  accingaris,  ut  quod  orando  petis, 
operando  accipere  merearis,  tecum  operari  vult 
Deus ;  non  cogeris,  sed  juvaris.  Si  solus  tu  ope- 
raris,  nil  perficis ;  si  solus  Deus  operatur,  nil  me- 
reris.  Operetur  ergo  Deus  ut  possis,opereris  et  tu 


lectat,  non  quia  salutifera,  sed  quia  mirabilia 
sunt.  Scrutari  arcana  et  inaudita  cognoscere  vo- 
lunt ;  multa  scire  et  nil  facere.  In  vanum  miran- 
tur  potentiam,  qui  non  amant  misericordiam.Hoa 
ergo  quidaliudagere  dicam,  quam  praeconia  di- 
vina  in  fabulas  oommutare?  Sic  theatralibus  lu- 
di8,  sic  scenicis  carminibus  intendere  solemu8,ut 
scilicet  auditum  pascamus,  non  animom.  Hujus- 
modi  tamen  non  tam  conf undi  quam  adjuvari  opor- 
tere  censeo,quorum  voluntas  non  utique  maligna 
est,  sed  improvida.Alii  veroidoirco  aacramScrip- 
turam  legunt  ut  secundum  Apostoli  praoeptum 
parati  sint  omni  poscenti  reddere  rationem  de  ea 
fide  in  qua  poniti  sunt  (/  Petr.  m),  ut  videlicet 


aliquiut  merearis.  Via  est  operatio  bona,  quaitur  d  inimicos  veritatis  fortiter  destruant;  minuaeru- 


ad  vitam.  Qui  viam  hanc  currit,  vitam  quaerit. 
Gonfortare  et  viriliter  age.  Habet  haec  via  pra- 
mium  suum,  quoties  ejus  laboribus  fatigati  sup- 
erne  respectus  gratia  illustramur,  gustantes  et 
videntes  quoniam  suavis  est  Dominus  (Psal. 
xxxiii).  Sicque  fit  quod  supradictum  eum, 
quod  oratio  quaerit,  oontemplatio  invenit. 
Vides  igitur  quomodo  per  hos  gradus  ascen- 
dentibus  perfectio  occurrit,  ut  qui  infra  re- 
manserit,perfectu8  esse  non  possit.  Propositum 
ergo  nobis  debet  esse  semper  ascendere ;  sed  quo- 


dito8doceant,ip8iperfectiusviam  veritatis  agnos< 
cant,  et  altius  Dei  secreta  intelligentes,  arctiua  a» 
ment ;  quorum  nimirum  devotio  laudanda  eat,et- 
imitatione  digna.Tria  igitursunt  genera  hominum  • 
sacram  Scripturam  legentium,  quorum  quidem 
primi  miserandi  sunt,ieoundi  juvandi,  tertii  lau- 
dandi ;  nos  vero  quia  omnibus  consulere  intendi- 
mu8,quod  bonum  est  in  omnibus  augeri  oupimus 
et  quod  perversum,  commutari.  Omnea  intellige- 
re  volumusquod  dicimus,omnes  facerequod-hor- 
tamur. 


799 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  H.  —  DOGMATIGA. 


800 


LIBER  SEXTUS, 

Gujus  hsec  sunt  capitula : 

Cap.  I.  Quomodo  legenda  sit  sacra  scriptura  a  qucerentibus  scientiam  in  ea.  —  Gap.  n.  De  or- 
dine  qui  est  in  disdplinis.  —  Gap.  III.  De  historia  et  libris  in  ea  legendis.  —  Cap.  IV.  De  al- 
legoria.  —  Gap.  V.  De  trqpologia  et  moralitate .  —  Gap.  VI.  De  ordine  librorum.  —  Gap.  VII. 
De  ordine  narrationis.  —  Gap.  VIII.  De  ordine  ecopositionis.  — •  Cap.  IX.  De  littera.  — Cap.  X. 
De  sensu.  —  Cap.  XI.  De  sententia.  —  Gap.  XII.  De  modo  legendi.  —  Cap.  XIII.  De  meditatio- 
ne  cur  nunc  sit  proetermittendum.  —  Cap.  XIV.  Diffinitio  trium  remediorum  philosophiam 
concementium  contra  totidem  mala,  et  de  philosophice  altera  divisione.  —  Cap.  XV.  De  ma- 
gica  et  partibus  ejus. 


Cap.  I.  Quomodo  legenda  sit  sacra  Scriptura  a 
quasrentibus  sdentiam  in  ea. 

Duo  tibi,  lector,ordinem  scilicet  et  modum,pro- 
pono,  quae  si  diligenter  inspexeris,  facile  tibi  iter 
legendi  patebit.  In  horum  vero  conaideratione 
nec  omniatuoingeniorelinquam,neque  per  meam 
diligentiam  satis  tibi  fieri  promitto;  sed  sic  quae- 
dam  breviter  praelibando  transcurram,  ut  et  po- 
sita  aliqua  quibus  erudiaris,  et  aliqua  praeter- 
mi8sa  quibus  exercearis  invenias.Ordinem  legen- 
di  supra  quadrifarium  esse  commemoravi ;  alium 
in  disciplinis,  alium  in  libris,  alium  in  narra- 
tione  atque  alium  in  expositione.  Quae  qualiter 
in  divina  Scriptura  asaignanda  sint,  nondum  os- 
tendi. 

Cap.  II.  De  ordine  qui  est  in  disciplinis. 

Primum  ergo  hunc  ordinem  qui  quseriturindi- 
Bciplinis  inter  hi8toriam,allegoriam,  tropologiam 
divinorum  lectorem  considerare  oportet,  quae  ha- 
rum  aliam  ordine  legendi  praecedat.  In  quo  illud 
ad  memoriam  revocare  non  inutile  est,  quod  in 
aedificiis  fieri  conspicitur,  ubi  primum  quidem 
fundamentum  ponitur,  dehinc  fabrica  superaedi- 
ficatur ;  ad  ultimum  consummato  opere  domus 
colore  superducto  vestitur. 
Cap.  III.  De  historia,  et  libris  in  ea  legendis. 

Hoc  nimirum  in  doctrina  fieri  oportet,  ut  vide- 
licet  prius  histonam  discas,  et  rerum  gestarum 
veritatem  a  principio  repetens,  usque  ad  finem, 
quid  ge8tum  sit,  a  quibus  gestum  sit,  et  ubi  ges- 
tum  sit,  diligenter  memoriae   commendes.  Haec 
enim  quatuor  praecipue,  et  in  historia  requiren- 
da  sunt,  persona,  negotium,  tempuset  locus.  Ne- 
que  ego  te  perfecte  subtilem  posse  fieri  puto  in 
allegoria,  niai  prius  fundatus  fueris  in  historia. 
Noli  contemnere  minima  haec.   Paulatim  defi- 
ciunt,  qui  minima  contemnunt.  Si  prima  alpha- 
betum  discere  contempsisses^nunc  intergramma- 
ticos  tantum  nomen  non  haberes.  Scio  quosdam 
esse  qui  statimphilo8opharivolunt,fabulas  pseu- 
doapostolis  relinquendas  aiunt.  Quorum  scientia 
formae  asini  similis  est.  Noli  hujusmodi  imitari. 

Parvis  imbutus  tentabis  grandia  tutus. 
Ego  affirmare  audeo  nihil  me  unquam  quodad 
eruditionem  pertineret  contempaisae,  sed  multa 


A  8aepe  didicisse,  quae  aliis  joco ,  aut  deliramento 
similia  viderentur.  Memini  me  dum  adhuc  scho- 
lasticus   essem  elaborasse,  ut  omnium    rerum 
oculis   8ubjectarum,  aut  in   usum   venientium 
vocabula  scirem,  perpendens  libere  rerum  natu- 
ram  illum  non  posse  prosequi,   qui  earumdem 
nomina  adhuc  ignoraret.  Quoties  sophismatum 
meorum,  quaegratia  brevitatis  una  vel  duabusin 
pagina  dictionibu88ignaveram,a  memetipso  quo- 
tidianum  exegi  debitum,  ut  etiam  sententiarum, 
quaestionum  et  oppositionum  omnium  fere  quas 
didiceram,    et   solutiones    memoriter    tenerem 
et  numerum.  Causas  saepe  informavi,  et  disposi- 
tiones  ad  invicem  controversiis ;  quod  rhetoris, 
quod  oratoris,  quod  sophistae  officium  esset,  dili- 
B  genter  distinxi.  Galculos  in  numerum  posui,  et 
nigris  pavimentum  carbonibus  depinxi ;  et  ipso 
exemplo  oculis  subjecto,quae  ampligonii,quaeorto- 
gonii  quae  oxigonii,  differentia  esset,  patenter  de- 
monstravi;  utrumne  quadratum,  aequilarterum  duo 
businselateribus  multiplicatisembadumimpleret 
utrobique  procurrente  podismo  didici.  Saepe  noc- 
turnus  horoscopus  adhibernapervigilia  excubavi. 
Saepe  ad  numerum  protensum  in  ligno  Magadan 
ducere  solebam,ut  etvocumdifferentiam  aureper- 
ciperem,etanimumpariter  meli  dulcedineoblecta- 
rem.  Haec  puerilia  quidam  fuerant,  sed  tamea  non 
inutilia.  Neque  ea  nunc  scire  stomachum  meum 
onerant.  Haec  autem  non  tibi  replico,ut  vel  meam 
scientiam,  quae  vel  nulla  est,  vel  parva  est,  jacti- 
q  tem ;  sed  ut  ostendam  tibi  ullum  incedere  aptis- 
8ime,  qui  incedit  ordinate,  neque  ut  quidam,  qui 
dum  magnum  saltum  facere  volunt,  in  praecipi- 
tium  incidunt.  Sicut  in  virtutibus  ita  et  scientiis 
quidam  gradus  sunt,  sed  dicis  :  Multa  invenio  in 
historiis,    quaB  nullius  videntur  esse  utilitatis, 
quare  in  hujusmodi  occupabor  ?  Bene  dicis.Multa 
aiquidem  sunt  in  Scripturis,  quae  in  se  conside- 
rata  nihil  expetendum  habere  videntur,  quae  ta- 
men  si  aliis  quibus  cohaerent,  comparaveris,  etin 
toto  suo  trutinare  coeperis,  necessaria  pariter,  et 
competentia  esse  videbis.  Alia  propter  se  scienda 
8unt,  alia  autem  quamvis  non  propter  se  videan- 
tur  nostro  labore  digna,  quia  tamen  aine  ipsis 
illa  enucleate  tciri  non  possunt,  nullatenus  de- 


801 


ERUDIT  DIDASGAL.  LIBER  SEXTUS. 


m 


bent  negligenter  praeteriri.  Omnia  disce,  videbis  A 
postea  nihii  esse  superfluum.  Coarctata  scientia 
jucunda  non  est. 

De  libris  autem  qui  ad  hano  lectionem  utiles 
sunt,  si  quid  mihi  videatur,  quaeris  ;  hos  magis 
frequentandosexistimo :  Genesim,Exodum,Jo8ue, 
librum  Judicum,  et  Regum.  et  Paralipomenon. 
Novi  vero  Testamenti  primum,  quatuor  Evange- 
lia,  dehinc  Actus  apostolorum.Hi  undecim  magis 
ad  historiam  pertinere  mihi  videntur,exceptis  his 
quos  historiographos  proprie  appellamus.  Si  ta- 
men  hujus  vocabuli  signiiicatione  largius  utimur, 
nullum  est  inconveniens,ut  scilicet  »  historiam  > 
esse   dicamus,  «  non   tantum   rerum  gestarum 
narrationem  ;  sed  illam  primam  significationem 
cujuslibet  narrationis,  quae  secundum  proprieta-  B 
tem  verborum  exprimitur.   «  Secundum  quam 
acceptionem  omnes  utriusque  Testamenti  libros 
eo  ordine,  quo  supra  enumerati  sunt  ad  hanc 
lectionem  secundum  litteralem  sensum  pertinere 
puto.  Et  fortasse  nisi  puerile  videretur,  in  hoc 
loco  aliqua  de  modo  construendi  praecepta  inter- 
ponerem  ;  quia  novi  divinam  Scripturam  magis 
caeteris  omnibus  in  textu  suo  esse  concisam  ; 
quibus  tamen  idcirco  supersedere  volo,  ne  inter- 
positione    nimia    propositum    extendam.   Sunt 
quaedam  loca  in  divina  pagina,  quae  secundum 
litteram  legi  non  possunt,quae  magna  discretione 
discernere  oportet,ne  vel  per  negligentiam  aliqua 
praetereamus,  aut  per  importunam  diligentiam 
ad  id,  ad  quod  scripta  non  sunt,  violenter  intor-  G 
queamus.  Hoc  ergo,  o  lector,  quod  tibi  proponi- 
mus  :  hic  campus  tui  laboris  vomere  bene  sulca- 
tus,   multiplicem   tibi  fructum   referet.   Ordine 
cuncta  gesta  sunt ;  ordine  incede,  per  umbram 
venitur  ad  corpus.  Figuram  disce,  et  invenies 
veritatem.  Nec  hoc  nunc  dico,  ut  prius  Veteris 
Testamenti  figuras  labores  evolvere,  et  mystica 
ejus  dicta  scruteris,  quam  ad  Evangelii  fluenta 
potanda  accedas.  Sed  sicut  vides,  quod  omnis 
sedificatip  fundamento  carens  stabilis  esse  non 
potest ;  sic  est  etiam  in  doctrina.  Fundamentum 
autem  et  principium  doctrinae  sacrae  historia  est, 
de  qua  quasi  mel  de  favo  veritas  allegoriae  expri- 
mitur.  iBdificaturus  ergo  primum  fundamentum 
historiae  pone;  deinde  per  significationem  typicam  jy 
in  arcem  fidei  fabricam  mentis  erige  ;  ad  extre- 
mum  ergo  per  mortalitatis  gratiam  quasi  pulcher- 
rimo  superducto  colore  aedificium  pinge.Habes  in 
historia  quo  Dei  facta  mireris,  in  allegoria  quo 
ejus  sacramenta  credas,  in  moralitate  quo  per- 
fectionem  ipsius  imiteris.Lege  ergo  et  disce  quod 
in  principio    fecit    Deus    coslum   et   terram 
(Gen.i).  Lege  quod  in  principio  plantavit  para- 
disum  voluptatis,in  quo  posuit  hominem  quem 
formaverat  (Gen.  n) ;  peccantem  expulit,  et  in 
aerumna8  hujus  seecuU  dejecit.  Lege  qualiter  ab 
uno  homine  universa  humani  generis  propago 
descendit,qualiter  deinde  peccantes  unda  diluvii 
obruit,  qualiter  Noe  justum  cum  filiis  suia  in 
medUsaquis  divi  la  clementia  servavit,  qualiter 
deinde  Abraham  lidei  signaculum  suscepit,  post 


vero  Israel  in  iEgyptum  descendit;  quomodo 
deindeDeus  filioslsrael  de  ^Egypto  in  manuMoy- 
si  et  Aaron  par  mare  Rubrum  eduxit,  in  deserto 
pavit,  legem  dedit,  in  terra  promissionis  locavit, 
et  caetera  multa  quae  fecit.  Ad  extremum  vero 
nutante  jam  saeculo  filium  in  carnem  misit,  vi- 
tam  aeternam  pcenitentibus,  missis  in  mundum 
universum  apostolis  promisit,  venturum  se  in 
fine  eaeculorum  ad  judicium  praedixit,  reddere 
unicuique  secundum  opera  sua,  peccatoribus  sci- 
licet  ignem  seternum,  justis  autem  vitam  aeter- 
nam,  et  regnum  cujus  non  erit  finis  (Luc.  i).Vi- 
de  quod  ex  quo  mundus  coepit,  usque  ad  finem 
saeculorum  non  deficiunt  miserationes  Dei. 
Gap.  IV.  De  alleyoria. 

Post  lectionem  historiae  reliquum  est  allegoria- 
rum  mysteria  investigare,  ubi  mea  exhortatione 
opus  esse  non  puto,  cum  ipsa  res  satis  per  se  di- 
gna  appareat.  Nosse  tamen  te  volo,  o  lector,  hoc 
studium  non  tardos  et  hebetes  sensus,  sed  matu- 
ra  ingenia  expetere ;  quae  sic  investigando  subti- 
litatem  teneant,  ut  in  discernendo  prudentiam 
non  amittant.  Solidus  est  cibus  iste,  et  nisi  mas- 
ticetur,  transglutiri  non  potest.  Tali  ergo  te  rao- 
deramine  uti  oportet,  ut  dum  inquirendo  subtilis 
fueris,  in  praesumendo  temerariua  non  invenia- 
ris,  recolens  quod  ait  Psalmista  :  Arcum  suum 
tetendity  et  paravit  illum  ;  et  in  eo  paravit  va- 
sa  mortis  (Psal.  vn).  Meministi,  ut  autumo,  su- 
pra  me  divinam  Scripturam  aedificio  similem  di- 
xisse,  ut  primum  fundamento  poaito  structura  in 
altum  levetur,  plane  aedificio  similem ;  nam  et 
ipsa  structuram  habet.  Non  ergo  pigeat,  ai  hanc 
similitudinem  paulo  diligentius  prosequamur: 
respice  opus  csementarii.  Gollocato  fundamento 
lineam  extendit  in  directum,  perpendiculum  de- 
mittit,  ac  deinde  lapides  diiigenter  poiitos  in  or- 
dinem  ponit ;  alios  atque  alios  deinde  quserit :  et 
si  forte  aliquos  primse  dispositioni  non  respon- 
dentes  invenerit,  accipit  limam,  praeeminentia 
prsecidit,  aspera  planat,  et  informia  ad  formam 
reducit ;  sicque  demum  reliquis  in  ordinem  dis- 
positis  adjungit.  Si  vero  aliquos  tales  invenerit, 
qui  ncc  comminui  valeant,  nec  congrue  coaptari, 
eos  non  a&sumit,  ne  forte  dum  silicem  frangere 
laborat,  limam  frangat.  Intende :  rem  tibi  pro- 
posui  intuentibuscontemptibilem,  sed  inteUigen- 
tibus  imitatione  dignam.  Fundamentum  in  terra 
est,  nec  semper  politos  habet  lapides.  Fabrica 
super    terram,    et   uequalem     quserit    structu- 
ram.  Sic  divina  pagina  multa  secundum  natura- 
lem  sensum  continet,  quae  et  aibi  repugnare  vi- 
dentur,  et  nonnunquam  absurditatiis  aut  impoa- 
sibilitatis  aliquid  afferre. 

Spirituali8  autem  intelligentia  nullam  admittit 
repugnantiam,in  qua  diveraa  multa,adversa  nul- 
la  esse  possunt.  Quod  etiam  primam  seriem  la- 
pidum  super  fundamentum  coUocandorumadpro- 
tensam  Uneam  disponi  vides ;  quibus  scilicet  to- 
tum  opus  reUquuminnitituret  coaptatur,  aignifi- 
catione  non  caret.Nam  hoc  quasi  aUud  quoddam 
fundamentum  est,  et  toUuA  i^br^»  \ssmsa.  ^s^» 


803 


HUGONIS  DE  S.  VIGTORB  OPP.  PARS  II,  —  DOGMATICA. 


804 


fundamentum  et  portat  superposita,  et  a  priori  A  invenias,  in  quibus  magis  turberis  quam  aedifice- 


fundamento  portatur.  Prirao  fundamento  m- 
gident  omnia,  sed  non  omni  modo  coap- 
tantur.  Huic  insident  et  coaptantur  reliqua. 
Primum  fabricam  portat,  et  est  sub  fabrica.  Hoc 
portat  fabricam,  et  non  est  solum  sub  fabrica  sed 
in  fabrica.  Quod  sub  terra  est  fundamentum  fi- 
gurare  diximus  historiam,  fabricam  quae  supe- 
raedificatur  allegoriam  insinuare.  Unde  et  ipaa 
ba8i8  fabricae  hujus  ad  allegoriam  pertinere  de- 
bet.  Multis  ordinibus  consurgit  fabrica,  et  quis- 
quis  suam  basim  habet ;  et  multa  sacramenta  in 
divina  pagina  continentur,  quae  singula  sua  ha- 
bent  principia.  Vis  scire  qui  sunt  ordines  isti? 
Primus  ordo  est,  sacramentum  Trinitatis,  quia 


ris.  Noli  instare ;  sic  nunquam  ad  finem  venies. 
Disce  prius  breviter  et  dilucide,  quid  tenendum 
sit  de  fide  trinitatis  ;  quid  sane  profiteri  et  vera- 
citer  credere  debeas. 

Gum  autem  postea  legere  cceperis  libros,  et 
multa  obscure,  et  multa  aperte,  multa  ambigue 
scripta  inveneris,  adjunge  basi  suae  quae  aperta 
invenis,  si  forte  conveniant ;  quae  ambigua  sunt 
ita  interpretare  ut  non  discordent,quae  vero  sunt 
obscura,re8era  si  potes.Quod  si  ad  intellectum  eo- 
rum  penetrare  non  valeH,  transi :  ne  dum  praesu- 
mere  conaris,  quod  non  sufficis,  periculum  erro- 
ris  incurras.  Noli  ea  contemnere,  sed  potius  ve- 
nerare,  quia  audi&ti  quod  scriptum  est :  Posuit 


et  hoc  Scriptura  continet,quod  ante  omnem  crea-  B  tenebras  latibulum  suum  (Psal.  xvn).  Quod  si 


turam  trinus  et  unus  fuerit  Deus.  Hic  de  nihilo 
omnem  fecit  creaturam,  visibilem  scilicet  et  invi- 
sibilem :  ecce  secundus  ordo.  Rationali  cjeaturae 
liberum  dedit  arbitrium,  et  gratiam  praeparavit, 
ut  mereri  posset  aeternam  beatitudinem  ;  deinde 
sponte  labentes  punivit,  et  persistentes  ut  am- 
plius  labi  non  possint,  confirmavit.  Quae  origo 
peccati,  et  quid  sit  peccatum,  et  quid  eit  poena 
peccati :  ecce  tertius  ordo.  Quae  sacramenta  pri- 
mum  sub  naturali  lege  ad  reparationem  humani 
generis  instituerit:  ecce  quartus  ordo.Quse  scrip- 
tura  sub  lege :  ecce  quintus  ordo.  Sacramentum 
incarnationis  Verbi :  ecce  sextus  ordo.  Sacramen- 
ta  Novi  Testamenti :  ecce  septimus  ordo.  Ipsius 


etiam  aliquid  inveneris  contrarium  illi,  quod  tu 
jam  firmi8sima  fide  tenendum  esse  didicisti  : 
non  tamen  expedit-tibi  quotidie  mutare  senten- 
tiam,  nisi  prius  doctiores  te  consulueris,  et  ma- 
xime  quid  fides  universalis,  quae  nunquam  falsa 
esse  potest,  inde  jubeat  sentiri  agnoveris.  Sic  de 
sacramento  altaris  ;  sic  de  sacramento  baptisma- 
tis,  confirmationis,  conjugii,  et  omnibus  quae  tibi 
enumerata  sunt  supra,  facere  debes.  Vides  mul- 
tos  Scripturas  iegentes,  quia  fundamentum  veri- 
tatis  non  habent,  in  errores  varios  labi,  et  toties 
fere  mutare  sententiaa,  quot  legerint  lectiones. 
Rursum  alios  vides,  qui  secundum  illam  verita- 
tis  agnitionem,  qua  intus  firmati  sunt  quaslibet 


denique  resurrectionis :  ecce  octavus  ordo.  Haec  c  Scripturas  ad  congruas  interpretationes  flectere 


est  tota  divinitas,  haec  est  illa  spiritualis  fabrica, 
quae  quot  continet  sacramenta,  tot  quasi  ordini- 
bus  constructa  in  altum  extollitur.  Vis  et  ipsas 
bases  agnoscere.  Bases,  ordinum,  principia  sunt 
sacramentorum.  Ecce  ad  lectionem  venisti,  spiri- 
tuale  fabricaturus  aedificium.  Jam  historiae  fun- 
damenta  in  te  locata  sunt,  restat  nunc  tibiipsius 
fabricae  bases  fundare.  Linum  tendis,  ponis  exa- 
mu8sim,  quadros  in  ordinem  collocas,  et  circum- 
gyrans  quaedam  futurorum  murorum  vestigia  fi- 
gis.  Linea  protensa  rectae  fldei  trames  est,  ipsae 
8pirituali8  operis  bases  quaedam  fidei  sacramenta 
sunt,  quibus  initiaris.  Debet  siquidem  prudens 
lector  curare,  ut  antequam  spatiosa  librorum  vo- 


noverunt,  et  quid  a  sana  fide  discordet,  aut  quid 
conveniat  judicare.  In  Ezechiele  legis,  quod  rotae 
animalia  sequuntur,  non  animalia  rotas  :  Cum 
ambularent,inqmt,animalia,ambulabantpari- 
teretrotcejuxta  ea.Etcum  elevarentur  anima- 
lia  de  terra  elevabantursimuletrotce(Ezech.i). 
Sanctorum  quippe  mentes  quantum  virtutibus 
vel  scientia  proficiunt,  tantum  sanctarum  Scrip- 
turarum  arcana  profunda  esse  conspiciunt,  ut 
qui  simplicibus  et  adhuc  stantibus  in  terra  jace- 
re  videbantur,  erectis  sublimes  appareant.  Nam 
sequitur  •  Quocunque  ibat  spiritus,  illuc  eunte 
spiritu;  et  rotce  pariter  levabantur  sequentes 
eum.  Spiritus  enim  vitce  erat  in  rotis  (ibid.). 


lumina  prosequatur,  sic  de  singulis  quae  inagis  D  Vides  quoo*  rotae  hae  animalia  sequuntur,  et  se- 

ad  propositum  suum  et  professionem  verae  fidei 

pertinent,  inetructus  sit,  ut  quaBcunque  postmo- 

dum  invenerit,   tuto  superaedificare  possit.  Vix 

enim  in  tanto  librorum  pelago,  et  muitiplicibus 

sententiarura  anfractibus,  quae  et  numero  et  obs- 

curitate  animum  legentis  confundunt,  aliquid 

unum  colligere  poterit,  qui  prius  summatim  in 

unoquoque,  ut  ita  dicam  genere,  aliquod  certum 

principium  firma  fide  subnixum,  ad  quod  cuncta 

referantur,  non  agnovit.  Vis  ut  doceam  te  quali- 

ter  fieri  debeant  bases  istae  ?  Respice  ad  ea  quae 

paulo  ante  tibi  enumeravi.  Est  sacramentum  Tri- 

nitati8 ;  multi  jam  de  illo  libri  facti  sunt,  multae 

datae  sententiae  difficiles  ad  intelligendum,et  per- 

plexae  ad  solvendum.  Longum  tibi  et  onerosum 

est  adhuo  omnes  prosequi,  cum  multa  fortassis 


quuntur  spiritum.  Rursum  alibi  dicitur ;  Littera 
occidit,  Spiritus  autem  vivificat  (II  Cor.  iii)  ; 
quianimirumoportetdivinum  lectorum  spiritua- 
Hs  intelligentiae  veritate  esse  solidatum,  ut  eum 
litterarum  apices,  quae  et  perversae  nonnunquam 
intelligi  possunt,  ad  quaelibet  diverticula  non  in- 
clinent.  Quare  antiquus  ille  populus,  qui  legem 
vitae  acceperat,  reprobatus  est,  nisi  quia  sic  so- 
lam  litteram  occidentem  secutus  est,  ut  spiritum 
vivificantem  non  haberet  ?  Haec  vero  non  ideo  ut 
quibuslibet  ad  voluntatem  suam  interpretandi 
Scripturas  occasionem  praebeam  ;  sed  ut  osten- 
dam  eum  qui  solam  sequitur  litteram,  diu  sine 
errore  non  posse  incedere.  Oportet  ergo  ut  et  sic 
sequamur  litteram,  ne  nostrum  sensum  divinis 
auctoribuspraeferamus;  et  sic  non  sequamur,  ut 


805 


ERUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SEXTUS. 


806 


in  eatotum  veritatisjudiciumpendere  credamus.  A  d u  :  ex  te  mihi  egredietur  qui  sit  dominator 


Non  litteratus,  sed  spiritualis  omnia  dijudicat 
(I  Cor.ii).  Ut  ergo  secure  possis  judicare  litteram, 
non  de  tuo  sensu  pra3sumere,sed  erudiri  prius,etin- 
formarioportet,etquasiquamdam  inconcussae  ve- 
ritatis  basim,  cui  tota  fabrica  innitatur  fundare. 
Neque  a  teipso  erudiri  praesumas,  ne  forte  dum 
te  introducore  putas,  magis  seducas  ;  a  doctori- 
bus  et  sapientibus  hsec  introductio  quaerenda  est 
quae  et  auctoritatibus  sanctorum  Patrum,  et 
testimoniis  Scripturarum,  eam  tibi,  prout  opus 
est,  et  facere,  et  aperire  possint.  Gumque  jam  in- 
introductus  fueris,  testimoniis  Scripturarum  le- 
gendo  singula  quae  docuerint  contirmare.  Sic  mi- 
hi  videtur;  qui  me  in  hoc  imitari  placuerit,  li- 


in  Israel;  egressus  ejus  ab  initio  a  diebus  ceter- 
nitatis  (Mich.  v).  Et  Psalmista  :  Nunquid  Sion 
dicet :  Homo,  et  homo  natus  est  in  ea9  et  ipse 
fundavit  eam  Altissimus  (Psal.  lxxxvi).  Et 
rursum  :  Domini  Domini,  inquit,  exitus  mortis 
(Psal.  lxvh).  Et  iterum  :  Dixit  Dominus  Do- 
mino  meo,  sede  a  dextris  meis  (Psal.  cix).  fit 
post  pauca  :  Tecum  principium  in  die  virtutis 
tuce;  in  splendoribus  sanctorum  ex  utero  ante 
luciferum  genui  te  (ibid.).  Et  Daniel  :  Aspicie- 
bam  in  visione  noctis,et  ecce  cum  nubilus  cceli 
quasi  Filius  hominis  veniebat,  et  usque  ad  An- 
tiquum  dierum pervenit,  et  dedit  eipotestatem 
et  honorem,et  regnum;et  omnes  populi,  tribus 


bens  accipio  ;  cui  visum  fuerit  non  ita  oportere  B  et  linguce  ipsi  servient  :  potestas  ejus  potestas 


fieri  faciat  quod  placuerit,  non  contendam.  Scio 
enim  plures  hunc  morem  in  discendo  non  serva- 
re.  Sed  quomodo  quidam  proficiant  rursus  non 
ignoro.  Si  quseris  qui  libri  magis  ad  hanc  lectio- 
nem  valeant,  ego  puto  principium  Genesis  de  o- 
peribus  sex  dierum,  tres  ultimos  libros  Moysi  de 
legalibus  sacramentis,  Isaiam,  principium  et  fi- 
nem  Ezechielis,  Job,  Psalterium,  Gantica  canti- 
corum,  duo  praecipue  Evangelia,  scilicet  Matthaei 
et  Joannis  ;  Epistolas  Pauli,  canonicas  Epistolas, 
et  Apocalypsim,  praecipue  tamen  Epistolas  Pauli, 
quae  etiam  ipso  numero  designant  utriusque  Tes- 
tamenti  perfectionem  se  continere. 

Cap.  V.  De  tropologia  et  moralitate. 


ceterna,quce  non  auferetur.  (Dan.vn).  Qnis  pu- 
tashaec,antequam  complerentur,  intelligere  pote- 
rat  ?  Signataerant,et  nemopoterat  solvere  signa- 
cula,nisi  leo  de  tribu  Juda.Venit  ergo  Filius  Dei, 
et  induit  naturam  nostram  :  natus  est  de  Virgine, 
crucifixus,  sepultus,  resurrexit,  ascendit  ad  ccelos, 
et  implendo  quae  promissa  erant,  aperuit  quae  la- 
tebant.  Lego  in  Evangelio,  quod  angelus  Gabriel 
adMariam  Virginem  mittitur,  parituram  praenun- 
tiat  (Luc.  i).  Recordor  prophetiae  quae  dicit  :  Ecce 
virgo  concipiet.  Lego  quod  cum  esset  Joseph  in 
Bethlehem,  cum  Maria  uxore  sua  praegnante,  ve- 
nit  tempus  ejus  pariendi,  et  peperit  filium  suum 
primogenitum,  quem  angelus  praedixerat  regna- 


De  tropologia  nihil  aliud  in  praesenti  dicam,  G  turum  in  throno  David  patris  sui  (ibid.).  Recor- 


quam,  quod  supra  dictum  est,  excepto  quod  ad 
eam  magis  rerum  quam  vocum  significatio  perti- 
nere  videtur.  In  illa  enim  naturalis  justitia  est, 
ex  qua  disciplina  morum  nostrorum,  id  est  posi- 
tiva  justitia  nascitur.  Gontemplando  guid  fecerit 
Deus;  quid  nobis  faciendum  sit,  agnoscimus. 
Omnis  natura  Deum  loquitur.  Omnis  natura  ho- 
minem  docet.  Omnis  natura  rationem  parit,  et 
nihil  in  universitate  infecundum  est. 

Cap.  VI.  De  ordine  librorum. 

Non  idem  ordo  librorum  in  historica  et  allego- 

rica  lectione  servandus  est.  Historia  ordinem  tem- 

poris  sequitur,  ad  allegoriam  magis  pertinet  ordo 

cognitionis;  quia,  sicut  supradictume8t,doctrina 


dor  prophetiae  Bethlehem  Ephrata  :  Parvulus  es 
in  millibus  Juda  :  ex  te  mihi  egredietur  qui  sit 
dominator  in  Israel.  Lego  mrsum  :  InpHncipio 
erat  Verbum,  et  Verbum  erat  apud  Deum,  ef 
Deus  erat  Verbum  (Joan.  i).  Recordor  prophetiae 
quae  dicit  :  Egressus  ejus  ab  initio  a  diebus  aeter- 
nitatis.  Lego  :  Verbum  caro  factum  est,  et  ha- 
bitavit  in  nobis  (Joan.  i).  Recordor  prophetias 
quae  dicit  :  Vocabitur  nomen  ejus  Emmanuel,  id 
est  nobiscum  Deus.  Et  ne  forte  singula  prosequen- 
do  fastidium  tibi  faciam,  nisi  prius  nativitatem 
Ghri8ti,pr8edicationem,pa88ionem,re8urrectionem 
atque  ascensionem ;  et  caetera,  qnaB  in  carne  per 
carnem  gessit,  agnoveris,  veterum  figurarum  my- 


semper  non  ab  obscuris,  eed  apertis,  et  ab  iis  quae  D  steria  penetrare  non  valebis. 


magis  nota  sunt  exordium  sumere  debet.  Unde 
con8equens  est,  ut  Novum  Testamentum,  in  quo 
manifesta  praedicatur  veritas,  in  hac  lectione  Ve- 
teri  praeponatur,  ubi  eadem  veritas  figuris  adum- 
brata  occulte  praenuntiatur.  Eadem  utrobique 
veritas,  sed  ibi  occuita,  hic  manifesta;  ibi  promis- 
sa,  hic  exhibita.  Audisti  cum  legeretur  in  Apoca- 
lypsi,  quia  signatus  est  liber;  et  nemo  inveniri 
poterat,  qui  solveret  signacula  ejus,  nisi  leo  de 
tribu  Juda  (Apoc.  v).  Signata  erat  lex,  signat® 
erant  prophetiae;  quia  occulte  tempora  redemptio- 
nis  venturae  praenuntiabantur.  Nonne  tibi  ille 
liber  signatus  fuisse  videtur,  qui  dixit :  Ecce  virgo 
concipiet,  et  paru  t  filium;  et  vocabitur  nomen 
ejus  Emmanucl  [Isa.  vn).  Et  alius  :  Tu,  inquit, 
Bethelem  EphrtUa,parvulus  es  in  millibus  Ju- 


Gap.  VII.  De  ordine  narrationis. 

De  ordine  narrationis  illud  maxime  hoc  loco 
considerandum  est,  quod  divinae  paginae  textus, 
nec  naturalem  semper,  nec  continuum  loquendi 
ordinem  servat,  quia  et  saepe  posteriora  prioribus 
anteponit;  sicut  cum  aliqua  enumeraverit,  subito 
ad  superiora  quasi  subsequentianarrationissermo 
recurrat.  Saepe  etiam  ea  quae  longo  distant  inter- 
vallo,  quasi  mox  sibi  succedentia  connectat,  ut 
videantur  nullum  disjunxisse  temporis  spatium, 
illa  qua3  discernit  nullum  intervallum  sermonis. 
Gap.  VIII.  De  ordine  expositionis. 

Expositio  tria  continet :  litteram,  sensum,  sen- 
tentiam.  In  omni  narratione  littera  est.  Nam  ipsae 
voces  etiam  litterae  sunt,  sed  sensus  et  sententia 
non  in  omni  narratione  simul  inveniuntur.  Qu»-» 


807  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA.  808 

dam  habet  litteram  et  sensum  tantum.  Quaedam  A  super  nos;  intelligis,  Aiifer  opprobrium  nostrum. 


habet  litteram  et  seutentiam  tantum.  Quaedam 
omnia  hsBCtria  simul  continet.Omnisautemnar- 
ratio  ad  minimum  duo  habere  debet.IUa  narratio 
litteram  et  sensum  tantum  habet,  ubi  per  ipsam 
prolationem  sic  aperte  aliquid  significatur,  ut  ni- 
hil  aliud  relinquatur  subintelligendum.  Illa  vero 
litteram  et  sententiam  tantum  habet,  ubi  ex  sola 
pronuntiatione  nihil  concipere  potest  auditor,nisi 
addatur  expositio.  Illa  sensum  et  sententiam  ha- 
bet,  ubi  aperte  aliquid  significatur,  et  aliquid 
aliud  gubinteiligendum  relinquitur,  quod  exposi- 
tione  non  aperitur. 

Gap.  IX.  De  httera. 
Littera  aliquando  perfecta  est,  quando  ad  si- 


Sed  fortasse  quid  hoc  totum  simul  significare  ve- 
lit,  intelligere  non  potest.  Quid  dicere  voluerit 
propheta,  bonum  promiserit,  an  malum  minatus 
fuerit,  ignoras.  Unde  evenit,  ut  spiritualiter  tan- 
tum  intelligendum  credas,  quod  qualiter  ad  litte- 
ram  dictum  sit,  non  vides.  Dices  igitur  septem 
mulieres,  septem  esse  dona  Spiritus  sancti,  quae 
unum  virum  apprehendent,  id  est  Ghristum,  in 
quo  omnemplenitudinem  gratiae  placuit  inhabita- 
re,  quia  ipse  solus  sine  mensura  Spiritum  sanc- 
tum  accepit.  Qui  solus  earum  opprobrium  aufert, 
ut  inveniant  in  quo  requiescant;  nullo  alio  vivente, 
ut  Spiritus  sancti  dona  poscebant.  Ecce  epiritua- 
liter  interpretatus  es,  et  quid  sit  dicere  ad  litteram 


gnificandum  id  quod  dicitur,  nihil  praeter  ea  quae  B  non  intelligia.  Potuit  tamen  propheta  per  haec 


posita  sunt,  vel  addere,  vel  minuere  oportet.  Ut, 
Omnis  sapientia  a  Domino  Deo  est  (Eccli.  i) . 
Aliquando  imminuta,  quando  subaudiendum  ali- 
quid  relinquitur,  ut  :  Senior  electce  domince  (II 
Joan.  n).  Aliquando  superflua,  quando  vel  pro- 
pter  inculcationem,  vel  longam  interpositionem 
idem  repetitur,  vel  aliud  non  necessarium  adjun- 
gitur,  ut  Paulus  in  flne  Epistolae  ad  Romanos  di- 
cit  :  Ei  autem;  et  postea  multis  interpositis 
infert :  cui  est  honor  et  gloria  (Rom.  xvi).  Ali- 
quid  hic  superfluum  esse  videtur,  superfluum 
dico,  id  est  non  necessarium  ad  enuntiationem 
faciendam.  Aliquando  talis  est  littera,  ut  nisi  in 
aliam  resolvatur,  nihil  significare,  vel  incongrua 


verba  etiam  ad  litteram  aliquid  significare.  Quia 
enim  supra  de  intentione  populi  praevaricatoris 
locutus  fuerat,  subjungit  nunc  tantam  in  eodem 
populo  cladem  futuram;  et  usque  adeo  virorum 
genus  delendum,  ut  vix  septem  mulieres  virum 
unum  inveniant,  cum  modo  una  unum  habere 
soleat.  Et  cum  mulieres  nunc  a  viris  rogari  so- 
lean  t,  tunc  converso  more  mulieres  viros  rogabunt. 
Et  ne  forte  unus  vir  septem  mulieres  ducere  si- 
mul  formidaret,cum  unde  eas  pasceret  et  vestiret, 
non  haberet,  dicunt  ei :  Panem  nostrum  comede- 
mus,  et  vestimentis  nostris  operiemur,  non  te 
oportet  de  nobis  esse  sollicitum  :  Tantummodo 
in vocetur  nomen  tuum  super  nos ;  ut  dicaris  vir 


esse  videatur,ut  est  illud  :  Dominus  in  ccelo  sedes  q  noster,  et  sis  :  ne  repudiatae  dicamurjet  steriles,et 


ejus  (Psal.  x),  id  est  sedes  Domini  in  coelo;  et  filii 
hominum,  dentes  eorum  arma  et  sagittce  (Psal. 
lvi),  id  est  filiorum  hominum  dentes ;  et :  Homo 
sicut  fenum  dies  ejus,  id  est  dies  hominis  (Psal. 
cii).Nominativus  scilicetnominis,etgenitivus  pro- 
nominis,prouno  genitivo  nominis  positi,et  multa 
alia  aimiliter.  Ad  litteram  constructio  et  conti- 
nuatio  pertinet. 

Gap.  X.  De  sensu. 
Sensuum,  alius  congruus,  alius  incongruus. 
Incongruorum  alius  incredibilis,  alius  impossibi- 
Ii8,aliu8  absurdus,  alius  falsus.  Multa  hujusmodi 
Invenies  in  Scripturis,  ut  illud  :  Comederunt  Ja- 
cob  (Psal.  LXXVin).Et  illud  :  Sub  quo  curvantur 


sine  semine  moriamur,  quod  eo  tempore  magnum 
opprobrium  fuit.  Et  hoc  est  quod  dicunt  :  Aufer 
opprobrium  nostrum.  Multa  hujusmodi  invenies 
in  Scripturis,  et  maxime  in  Veteri  Testamento, 
secundum  idioma  illius  linguae  dicta,  quae  cum  ibi 
apertae  sint,  nihil  apud  nos  significare  videntur. 
Gap.  XI.  De  sententia. 
Sententia  divina  nunquam  absurda  ,     nun- 
quam  falsa  esse  potest;  sed  cum  in  sensu,  ut  dic- 
tum  est,  multa  inveniantur  contraria;  sententia 
nullam  admittit  repugnantiam,  semper  congrua 
est,  semper  vera.  Aliquando  unius  enuntiationig 
una  est  sententia,  aliquando  unius  enuntiationis 
plures  sunt  sententiae,  aliquando  plurium  enun- 


hi  quiportant  orbem  (Job.ix)J£,til\\id:  Elegitsus.  -q  tiationum  una  est  sententia,  aliquando  plurium 


pendium  anima  mea  (Job.  vn) ;  et  multa  alia. 
Sunt  loca  quaedam  in  divina  Scriptura,  ubi  licet 
aperta  .sit  verborum  significatio;  nullus  tamen 
gensus  esse  videtur,  sive  propter  inusitatum  mo- 
dum  loquendi,  sive  propter  aliquam  circumstan- 
tiam,  quae  legendis  intelligentiam  impedit.  Ut  est, 
verbi  gratia,  illud  quod  dicit  Isaias  :  Apprehen- 
dent  septem  mulieres  virum  unum  in  illa  die 
dicentes  :  Panem  nostrum  comedemus9  et  ves- 
timentis  nostris  operiemur9  tantummodo  invo- 
cetur  nomen  tuum  super  nos,aufer opprobrium 
nostrum  (Isa.  rv).  Plana  sunt  et  aperta  verba. 
Intelligis  satis  :  Apprehendent  septem  mulieres 
virum  unum;  intelligis  :  Panem  nostrum  come- 
demus;  intelligis :  Vestimentis  nostris  operiemus, 
intelligis,  Tantummodo  invocetur  nomen  tuum 


enuntiationum  plures  sententiae.  Gum  igitur  divi- 
nos  libros  legimus,  in  tanta  multitudine  veterum 
intellectuum,  qui  de  paucis  eruuntur  verbis,  et 
sanitate  Gatholicae  fidei  muniuntur  idpotissimum 
eligamu8,  quod  certum  apparuerit,  eum  sensisse 
quem  legimus.  Si  autem  hoc  latet,  id  certe  quod 
circumstantia  scripturae  non  impedit,  et  cum  sana 
fide  concordat.  Si  autem  et  Scripturae  circumstan- 
tia  pertractari  ac  discuti  non  potest,  saltem  id 
8olum  quod  fides  sana  praescribit.  Aliud  est  enim 
quod  potissimum  scriptor  senserit,  non  dignosce- 
re,  aliud  a  regula  pietatis  errare.  Si  utrumque  vi- 
tetur,  perfecte  se  habet  fructus  legentis.  Si  vero 
utrumque  vitari  non  potest,  etsi  voluntas  scri- 
ptoris  incerta  sit,  s>anae  iidei  congruam  non  inu- 
tile  est  eruisse  sententiam.  Item  in  rebus  obscu- 


809 


ERUDIT.  DIDASGAL.  LIBER  SEXTUS. 


810 


ris,  atque  a  nostris  oculis  remotissimis,  siqua  inde  A 
scripta  etiam  divina  legimus,  qu®  possint  salva 
fide  aliis  atque  aliis  parere  sententiis ;  in  nullara 
earum  nos  praecipiti  aftirmationeitaprojiciamus, 
ut  si  forte  diligentius  discussa  veritas  eam  labe- 
factaverit,  corruamus;  non  pro  sententia  divina- 
rum  Scripturarum,8edpro  nostra  ita  dimicantes, 
ut  eam  velimus  Scripturarum  esse,  quse  nostra 
est,  cum  potius  eam  quae  Scripturarum  est,  nos- 
tram  esse  velle  debeamus. 

Cap.  XII.  De  modo  legendi. 

Modus  legendi  in  dividendo  constat.  Divisio  fit 
et  partitione  et  investigatione.  Partiendo  dividi- 
mus,  quando  ea  quae  confusa  sunt,distinguimus. 
Investigando  dividimus,  qnando  ea  quae  occulta 
sunt,  reseramus.  B 

Gap.  XIII.  De  meditatione  cur  nunc  sit  prce- 

termittendum. 

Ecce  jam  quae  ad  lectionem  pertinent,  quanto 
lucidius  et  compendiosius  potuimus,  explicata 
Bunt.  De  reliqua  vero  parte  doctrinae,  id  est  me- 
ditatione  aliquid  in  praesenti  dicere  omitto,  quia 
res  tanta  speciali  tractatu  indiget ;  et  dignum 
magis  est  omnino  silere  in  hujusmodi,  quam  ali- 
quid  imperfecte  dicere.  Res  enim  vaide  subtilis 
est,  et  simul  jucunda,  quae  et  incipientes  erudit, 
et  exercet  consummatos,inexperta  adhuc  stylo,id- 
eoque  amplius  prosequenda.  Rogemus  ergo  nunc 
sapientiam,  ut  radiare  dignetur  in  cordibus  nos- 
tris,  et  illuminare  nobis  in  semitis  suis,  ut  intro- 
ducat  nos  ad  puram,  et  sine  animalibus  coenam.  q 
Gap.  XIV.  Difflnitio  trium  remediorum  philo- 

sophiam  concernentium  contra  totidem  ma* 

la,  et  de philosophice  altera  divisione. 

Tria  sunt :  sapientia,  virtus,  necessitas.  Sapien- 
tia  est  comprehensio  rerum,  prout  sunt.  Virtus 
est  habitus  animi  in  modum  naturae  rationi  con- 
sentaneus.  Necessitas  est,  sine  qua  vivere  non 
possimus,  sed  felicius  viveremus.  Haec  tria  reme. 
dia  sunt  contra  mala  tria,  quibus  subjecta  est  vi- 
ta  humana.  Sapientia  contra  ignorantiam,  virtus 
contra  vitium,  necessitas  contra  infirmitatem ; 
propter  ista  tria  mala  exstirpanda  qusesita  sunt 
ista  tria  remedia ;  et  propter  haec  tria  remedia  in- 
venienda,  inventa  est  omnis  ars,  et  omnis  disci- 
plina.  Propter  sapientiam  inventa  est  thorica,  ~ 
propter  virtutens  inventa  est  practica,  propter 
necessitatein  inventa  est  mechanica.  Istaa 
tres  usu  primae  fuerunt,  sed  postea  propter  elo- 
quentiam  inventa  est  logica.  Quae  cum  sit  inven- 
tione  ultima,  prima  tamen  esse  debet  in  doctrina. 
Quatuor  igitur  sunt  principales  scientiae,a  quibus 
omnes  aliae  descendunt :  theorica,  practica,  me- 
chanica,  logica. 

Theorica  dividitur  in  theologiam,  physicam, 
mathematicam.Theologia  tractat  de  invisibilibus 
visibilium  causis ;  mathematica  de  invisibilibus 
visibilium  formis.  Et  ha3C  mathematica  dividitur 
in  quatuor  scientias.  Prima  est  arithmetica,  qu» 
tractat  de  numero,  id  est  de  quantitate  discreta 
per  se.  Secunda  est  musica,  quse  tractat  de  pro- 
portione,id  est  de  quantitate  discreta  ad  aliquid. 


Tertia  est  geometria,  quaB  tractat  de  spatio,  id 
est  quantitate  continua  immobili.  Quarta  est  as- 
tronomia,  quse  tractat  de  motu,  id  est  de  quan- 
titate  continua  mobili.  Elementum  arithmeticae 
est  unitas.Elementum  musicae  est  unisonum.Ele- 
mentum  geometriaB  est  punctum.  Elementum  as- 
tronomiae  est  instans.  Praetica  dividitur  in  soli- 
tariam,  privatam,  publicam.  Solitaria  docet,  quo- 
modo  unusquisque  propriam  vitam  honestis  mo- 
ribus  instituat,  virtutibus  exornet.Privata  docet, 
quomodo  regendi  sint  familiares,  et  qui  per  car- 
nis  affectum  sunt  affines.  Publica  docet,  qualiter 
populus  totus,  et  gens  a  suis  rectoribus  guborna- 
ri  debeat.  Soiitari  i  pertinet  ad  singulos,  privata 
ad  patres  famili;n,  publica  ad  rectores  civitatum. 
Mechanica  tract  it  de  operibus  humanis,  et  haec 
dividitur  in  septem.  Prima  est  lanificium,  secun- 
da  armatura,  tertia  navigatio,quarta  agricultura, 
quinta  venatio,  sexta  medicina,septima  theatrica. 
Logica  dividitur  in  grammaticam  et  in  orationem 
i~  isserendi.  Ratio  disserendi  dividitur  in  probabi- 
lem,  et  necessariap,  et  sophisticam.  Probabilis 
dividitur  in  dialecticam  et  rhetoricam.  Necessaria 
pertinet  ad  philosophos,  sophistica  ad  sophistas. 
In  his  quatuor  partibus  philosophiae  talis  ordo 
in  doctrina  servari  debet,  ut  prima  ponatur  logi- 
ca,  secunda  ethica,  tertia  tfceorica,quarta  mecha- 
nica.  Primum  enim  comparanda  est  eloquentia, 
deinde,  ut  ait  Socrates  in  Ethica,per  studium  vir- 
tutis  oculus  cordis  mundandus  est,  ut  deinde  in 
theorica  ad  investigationem  veritatis  perspicax 
esse  possit.  Novissime  mechanica  sequitur,  quae 
per  se  omni  modo  inefficax  est,  nisi  ratione  prae- 
cedentium  fulciatur.     . 

Gap.  XV.  De  magica  et  partibus  ejus. 
Magicae  repertor  primus  creditur  Zoroastres,  rex 
Bactrianorum,  quem  nonnuli  asserunt  ipsumesse 
Gham,  fiiium  Noe,sed  nomine  mutato.  Hunc  pos- 
tea  Ninus,  rex  Assyriorum,  bello  victum  interfe- 
cit,  ejusque  codices  artibus  maleficiorum  plenos 
igne  cremari  fecit.  Scribit  auteui  Aristoteles  de 
hoc  ipso,quod  usque  ad  bis  et  vicies  centum  mil- 
lia  versuumejus  de  arte  magica  ab  ipso  dictatos, 
libri  eju8  usque  ad  posteritatis  memoriam  tra- 
duxerunt.Hanc  artem  postea  Democritus  amplia- 
vit,  tempore  quo  Hippocrates  in  arte  medicinae 
insignis  habebatur.  Magica  in  philosophia  non 
recipitur ;  sed  est  extrinsecus  falsa  professione, 
omnis  iniquitatis  et  malitiae  magistra,  de  vero 
mentiens,  et  veraciter  laedens  animos,  seducit  a 
religione  divina,  culturam  daemonum  suadet,mo- 
rum  corruptionem  ingerit,  et  ad  omne  scelus  ac 
nefas  mentes  sequacium  impellit.  Ha3c  generali- 
ter  accepta,  quinque  complectitur  genera  malefi- 
ciorum.  Manticen,  quod  sonat  divinationem  ;  et 
mathematicam  vanam,  sortilegia,  maleficia,  prae- 
stigia.  Mantice  autem  quinque  continet  species 
sub  se.  Primam  necromantiam,  quod  interpreta- 
tur  divinatio  inmortuis  ;  ?fxp#f  enim  Graece  inor- 
tuus  Latine,  et  ?ixp#?  cadaver  dicitur.  Unde  di- 
vinatio,  quae  fit  per  sacriflcium  sanguinis  huma- 
ni,  quem  dsemones  sitiunt^  eA  vdl  **  tataf&Mdeos. 


.81*  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATIGA.  812 

effuso.  Secunda  est  gseomantia,  id  est  dirinatio  A  est  quando  in  stellis  facta  hominum  quaeruntur, 

in  terra.  Tertia  hydromantia,  id  est  divinatio  sicut  genethliaci  faciunt,  qui  nativitates  obser- 

in  aqua.  Quarta  est  aerimantia,  id  est  divinatio  vant,  qui  olim  specialiter  magi  nuncupabantur, 

in  aere.  Quinta  est  divinatio  in  igne,  qu»  dici-  de  quibus  in  Evangelio  iegimus.  Sortilegi  sunt, 

tur  pyromantia.  Varro  enim  quatuor  dixit  esse,  qui  sortibus  divinationes  quaerunt.  Malefici  sunt 

in  quibu8  divinatio   constaret,    terram,  aquam,  qui  per  incantationes  diemoniacas,8ive  ligaturas, 

aerera,  ignem.  Prima  ergo,  id  est  necromantia,  vel  alia  quaecunque  exsecrabilia  remediorum  ge- 

ad  infernum  videtur  pertinere,secunda  ad  terram,  nera,cooperatione  daemonum  atque  instructu  ne- 

tertia  ad  aquam,  quarta  ad  aerem,  quinta  ad  ig-  fandaperficiunt.Prae8tigiasunt,quando  perphan- 

nem.  Mathematica  dividitur  in  tres  species :  in  tasticas  iilusiones    circa   rerum  immutationem 

aruspicinam,in  augurium,in  horoscopicam.  Arus-  sensibus  humanis  arte  daemoniaca  illuditur.  Sunt 

pices  sunt  dicti  quasi  horuspices,  id  est  horarum  ergo  omnes  simul  undecim  mantice,  quinque,  id 

inspectores,  qui  observant  tempora  in  rebus  a-  est,  necromantia,  gseoraantia,  hydromantia,  aeri- 

gendis ;  vel  haruspices  quasi  haras  inspicientes  :  mantia,  pyromantia.  Sub  mathematica,  tres,  id 

qui  in  extis  et  fibrissacrificiorumfutura  conside-  est  aruspiscina,   auspicium,  horoscopia.  Postea 
rant.  Augurium  vel  auspicium  aliquando  ad  ocu-  b  tres  aliae,  id  est  sortilegium,  maleficium,  praesti- 

lum  pertinet,  et  dicitur  auspicium  quasi  avispi-  gium.  Praestigia  Mercurius  dicitur  primus  inve- 

cium  ;  quia  in  motu  et  volatu  avium  attenditur,  nisse.  Auguria  Phryges  invenerunt.  Aruspicinam 

aliquando  ad  aures  pertinet,  et  tunc  dicitur  au-  et  sortilegia  Tages  primus  Etruscus  tradidit :  hy- 

gurium  quasi  garritus  avium,  qui  aure  percipi-  dromantia  primum  a  Persis  venit. 
tur.  Horoscopia,  quae  etiam  constellatio  dicitur, 

LIBER  SEPTIMUS. 

Hunc  in  Didascaiico  non  comperi,sod  quasi  illius  appendicem  :  tractat  enim  de  meditatione,qua  ex 
visibiliumcognitioneadinvisibilis  etiamaivinaeTrinitatis  assurgimus  agnitionem.Haec  sunt  capitula: 

Cap.  I.  De  tribus  isvisibilibus  Dei,  a  quibus  emanant  omnia,  quce  sunt  potentia,  sapientia, 
benignitas.  —  Cap.  II.  De  immensitate  divince  potentice,  quomodo  eam  perspicimus  ex  creatu- 
rarum  multitudine.  —  Cap.  III.  De  creaturarum  magnitudine.  — Cap.  IV.  De  earumdem  pul- 
chritudine  in  quatuor.  —  Cap.  V.  De  situ  et  dispositione  rerum  in  loco.  —  Cap.  VI.  De  disposi- 
tione  temporum. —  Cap.  VII.  De  ordlne  qui  in  unaquaque  re  consideratur  ex  dispositione  par- 
tium.  —  Cap.  VIII.  De  omnifario  rerum  motu.  —  Cap.  IX.  De  specie  figurisque  rerum.  — 
Cap.  X.  De  ris  guce,  quia  rara,  miranda  sunt.  —  Cap.  XI.  De  iis  quce,  quia  pulchra,  sunt  mi- 
rabilia.  —  Cap.  XII  De  rerum  variis  coloribus.  —  Cap.  XIII.  De  sensibilibus  rerum  qualitati- 
bus.  —  Cap.  XIV.  De  rerum  utilitate  quadruplici.  —  Cap.  XV.  De  tribus  similibus:  et  quanta 
sit  divini  opificii  supra  humanum  excellentia.  —  Cap.  XVI.  Quod  inter  tria  invisibilia  Dei  sa- 
pientia  sit prima  investiganda.  —  Cap.  XVII.  Quomodoper  rat  onem  creaturam  ostenditur  re- 
rum  Creator  esse  ceternus.  —  Cap.  XVIII.  Ex  motu  rerum  quadruplici  Creatoris  quoque  ceter- 
nitatem  comprobari.  —  Cap.  XIX.  Quod  rerum  Creator  unus  est  et  immutabilis.  —  Cap  XX. 
Mutationem  secundum  quantitatem  aut  qualitatem  Deo  competere  non  posse.  —  Cap.  XXI.  Ex 
an  ma  rationali  divinam  ostendi  posse  Trinitatem.  —  Cap.  XXII.  Quod  in  divinis  Pater  suam 
sapientiam  propter  seipsam  diligit.  —  Cap.  XXIII.  In  Trinitate  mutuam  esse  dilectionem.  — 
Cap.  XXIV.  Summi  Patris  ad  homines  ut  Filium  suum  audiant  exhortatio,  et  per  eam  ante- 
dictorum  probatio.  —  Cap.XXV.  Quod  ordo  conditionis  et  cognitionis  rerum  e  diverso se  habeat . 
—  Cap.  XXVI.  De  tribus  diebus  invisibilis  lucis.  —  Cap.  XXVII.  Quod  dicti  dies  mystici  prius 
in  genere  humano  completi  sint,  et  in  nobis  compleri  debeant,  et  quomodo. 

Cap.  I.  De  tribus  invisibilibus  Dei,  a  quibus  G  mensitas,  sapientiam  decor,  benignitatem  utili- 

emanant  omnia,  quce  sunt potentia,  sapien-  tas.  Immensitas  creaturarum  in  multitudine  et 

tia,  benignitas.  magnitudine.  Multitudo  in  similibus,  in  diversis 

Verbum  bonum  et  vita  sapiens,  quae  mundum  in  permistis.  Magnitudo  in  mole  et  spatio.  Moles 

fecit,  contemplato  mundo  conspicitur.  Et  verbuin  in  massa  et  pondere.  Spatium  est  in  longo,  et  la- 

ipsum  videri  non  potuit;  et  fecit  quod  videri  po-  to,  et  profundo,  et  alto.  Decor  creaturarum  est 

tuit,  et  visum  est  per  id  quod  fecit.  Invisibilia  in  situ,  et  motu,  et  specie,  et  qualitate.  Situs  est 

enim  ipsius  a  creatura  mundi  per  ea   quce  in  compositione  et  ordine.  Ordo  est  in  loco,   et 

facta  sunt  intellecta  conspiciuntur  (Rom.  i).  tempore,  et  proprietate.  Motus  est  quadriperti- 

Tria  sunt  invisibilia  Dei,  potentia,  sapientia.be-  tus,  localis,  naturalis,  animalis,  rationalis.    Lo- 

nignitas.  Ab  his  tribus  procedunt  omnia,  in  his  calis  est  ante  et  retro  :  dextrorsum  et  sinistror- 

tribus  consistunt  omnia, et  perhaec  tria  reguntur  sum,  sursum,  et  deorsum,  et  circum.  Naturalis 

omnia.  Potentia  creat,  sapientia  gubernat,  beni-  est  in  cremento,  et  decremento.  Animalis  est  in 

gnitas  conservat.  Quae  tamen  tria  sicut  in  Deo  sensibus  et  appetitibus.  Rationalis  est  in  factis 

ineffabiliter  unum  sunt,  ita  in  operatione  omnino  et  consiliis.  Species  est  forma  visibilis,  qua&  ocu- 

separari  non  possunt.  Potentia  per  benignitatem  d  lo  discernitur,  sicut  colores,  et  figurae  corporum. 

sapienter  creat.  Sapientia  per  potentiam  benigne  Qualitas  est  proprietas  interior,  quae  caeteris  sen- 

gubernat.    Benignitas  per  sapientiam  potenter  sibus  percipitur,ut  melos  in  sono  auditu  aurium, 

conservat.Potentiam  mani&stat  creaturarum  im-  dulcor  in  sapore  gustu  faucium,  fragrantia  in 


ERUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SEPTIMUS. 


814 


e  olfactu  narium,  lenitas  in  corpore  tactu 
iium.  Utilitas  creaturarum  constat  in  grato 
>to,  et  commodo,  et  necessario.  Gratum  est 
l  placet,  aptum  quod  convenit,  commodum 
l  prodest,  uece88arium  sine  quo  quid  esse 
potest.  Nunc  propositas  partitiones  a  princi- 
epetamus ;  et  in  unoquoque  divisionis  gene- 
taliter  vel  ex  universitate  creaturarum  Gre- 
8  manifestetur  potentia,  vel  ex  decore  sa- 
:ia,  vel  ex  utilitate  benignitas,  perquiramus. 
lia  immensitas  prima  fuit  in  partitione,  pri- 
sse  debet  in  prosecutione. 
II.  De  immensitate  divince  potentice  quam 
"spicimus  ex  creaturarum  multitudine. 
ligenter  igitiir  audite,et  considerate  quae  dic- 
\  sum.  Quando  nihil  erat  facere,  ut  aliquid 
,  qualis  potentia  erat.  Quis  sensus  potest 
>rehendere,  quae  virtus  sit  de  nihilo,  etiam 
Q  aliquid  facere,  quamvis  exiguum.  Si  ergo 
n  aliquid,  quamlibet  parvum,  de  nihil  fa- 
tanta  potentia  est,  ut  comprehendi  non  pos- 
ruanta  existimanda  est  potentia  tam  multa 
e  ?  Quam  multa  ?  Quot  sunt  ?  Numera  stel- 
OBli,  arenam  maris,  pulverem  terrae,  guttas 
!ae,  pennas  volucrum,  squammas  piscium, 
animalium,  gramina  camporum,  folia  sive 
us  arborum,  et  caeterorum  innumerabilium 
merabilia  numera.  Innumerabilia  in  simili- 
innumerabilia  in  diversis,  innumerabilia  in 
tistis.  Quae  sunt  similia  ?  Quae  wub  eodem  ge- 
continentur :  ut  homo  unus  et  alter  ;  leo  u- 
>t  alter;  aquila  una  et  altera ;  honoruscopa  : 
et  altera :  hsec  singula,  et  caetera  talia  in 
generibus  similia  sunt.  Quae  sunt  diversa  ? 
di8similibus  differentiis  informantur,  ut  ho- 
t  leo.  Leo  et  aquila.  Aquila  et  honoruscopa- 
invicem  diversa  sunt.  Quae  sunt  permista  ? 
ia  simul  considerata.  Quomodo  ergo  in  si- 
ms  infinita  ?  Quomodo  in  diversis  infinita 
aodo  in  permistis  infinita  ?  Audi.  Homo 
n  genus    est ,  sed   unus    homo   non    est. 

eos  numerare  potest  ?  Leo  unum  ge- 
®t,  sed  unus  leo  non  est.  Quis  eos  numerare 
it?  Aquila  unum  genus  est,  sed  aquila  una 
38t;  quis  eas  numerare  potest  ?  et  ita  in  cae- 
innumerabilibus  innumerabilium  rerum  ge- 
•U8,  infinita,  rerum  genera  et  in  singulis  ge- 
>U8  infinita  similia.  Simul  vero  omnia  infini- 
numerabilia. 

&p.  III.  De  creaturarum  magnitudine. 
I  fortassis  qui  tot  fecit,  parva  fecit,  multa 
l  et  magna  facerc  non  potuit,quanta  tamen  ? 
re  moles  montium,  tractus  fluminum,  spa- 
imporum,  altitudinem  cceli,  profunditatem 
§i.Miraris,quia  deficis;  sed  melius  deficiendo 
ris.Meditantibus  de  creaturarum  immensitate 
i  seminarium  quoddam  jecimus;  nunc  ad  con- 
landam  earum  pulchritudinem  transeamus. 
[Y.De  earumdempulchritudine  in  quatuor 
amvis  multis  ac  variis  modis  creaturarum 
iritudo  perfecta  sit,  quatuor  tamen  praecipue 

in  quibus  earumdem  decor  conaistit.  Hoc 


A  est  in  situ,  in  motu,  in  specie,  in  qualitate.  Quae 
quidem  si  quis  investigare  sufficeret,  mirabilem 
in  eis  sapientiae  Dei  lucem  inveniret.  Et  hoc  uti- 
nam  ego  tam  possem  subtiliter  perspicere,  tam 
competenter  enarrare,  quam  poasum  ardenter 
diligere.  Deiectat  enim  me  quia  valde  dulce  et  ju- 
cundum  est  de  his  rebus  frequenter  agere,  ubi 
simul  et  ratione  eruditur  sensus,  et  suavitate  de- 
lectatur  animus,et  aemulatione  excitatur  affectus, 
ita  ut  cum  Psalmista  stupeamus,  et  admirantes 
clamemus  :  Qaam  magnificata  sunt  opera  tuay 
Dominel  omnia  in  sapientia  fecisti(Psal.cm); 
et  alibi :  Delectasti  me  in  factura  tua,  et  in 
operibus  manuum  tuarum  exsultabo.  Quam 
magnificata  suit  opera  tua,  Domine  ?  nimis 

B  profundce  fact<e  sunt  cogitationes  tuce.  Vir  trt- 
sipiens  non  cognoscet,  et  stultus  non  intelliget 
hcec  (Psal.  xci).  Universus  enim  mundus  iste 
sensibilis  quasi  quidam  liber  est  scriptus  digito 
Dei,  hoc  est  virtute  divina  creatus,  et  singulae 
creaturae  quasi  figurae  quaedam  sunt  non  huma- 
no  placito  inventae,  sed  divino  arbitrio  institutae 
ad  manifestandam  invisibilium  Dei  sapientiam. 
Quemadmodum  autem  si  illiteratus  quis  apertum 
librum  videat,  figuras  aspicit,  litteras  non  cog- 
noscit:  ita  stultus  et  animaWs  homo,  qui  non 
percipit  ea  quce  Dei  sunt  (I  Cor.  u),  in  visibili- 
bus  istis  creaturis  foris  videt  speciem,  sed  intus 
non  intelligit  rationem.Qui  autem  spiritualis  est 
et  omnia  dijudicare  potest,  in  eo  quidem  quod 

q  foris  considerat  pulchritudinem  operis,intus  con- 
cipit  quam  miranda  sit  sapientia  Greatoris.  Et 
ideo  nemo  est  cui  opera  Dei  mirabilia  non  sint, 
dum  insipiens  in  eis  solam  miratur  speciem ;  sa- 
piens  autem  per  id  quod  foris  videt  profundam 
rimatur  divinae  sapientiae  cogitationem,  velut  si 
in  una  eademque  Scriptura  alter  colorem  seu  for- 
mationem  figurarum  commendet ;  alter  vero  lau- 
det  sensum  et  significationem.  Bonum  ergo  est 
assidue  contempiari  et  admirari  opera  divina,sed 
ei  qui  rerum  corporalium  pulchritudinem  in  u- 
sum  novit  vertere  spiritualem.  Nam  etideo  Scrip- 
tura  tantopere  nos  ad  desideranda  mirabilia  Dei 
excitat,  ut  per  ea  quse  foris  credimus  intus  ad 
agnitionem  veritatis  veniamus.  Unde  Psalmista, 

n  quasi  pro  magno  aliquo  se  jam  et  hoc  fecisse 
commemorat,  et  adhuc  facturum  promittit,  di- 
cens  :  Memor  fui  dierum  antiquorum,medita- 
tus  sum  in  omnibus  operibus  tuis,  et  in  adin- 
ventionibus  tuis  exercebor  (Psal.  gxlii).  Hinc 
est  etiam  quod  quibusdam  ignorantibus  Greato- 
rem  suum,  et  cultum  Deo  debitum  idolis  exhi- 
bentibus  in  Isaia  dicitur :  Quis  mensus  est  pu- 
gillo  aquas,  et  ccelos  palmo  ponderavit  f  Quis 
appendit  tribus  digitis  molem  terra?,  et  libra- 
vit  in  pondere  montes,  et  colles  in  statera  f 
Qui  sedet  super  gyrum  terrce,  et  habitatores 
ejus  sunt  sicut  locustce.  Qui  extendit  velut  ni- 
hilum  ccelosy  et  expandit  eos  siCut  tabernacu- 
lum  (Isa.  xl).  Et  Psalmista  iterum  in  quodam 
loco  cum  argueret  idolorum  cultores,  ait :  Omnes 
dii  gentium  dcemdnia  ;  Dominus  autem  cee- 


815 


HUGONIS  DB  S.  VJCTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


816 


los  fecit  (Psal.  xcv).  Quid  est  ergo  putatis,  quod  A.  mobilis  perseverat,  ut  caetera  in  medio  fluctuan- 


in  as8ertionera  veraB  divinitatis  opera  Dei  ita  in 
medium  deducuntur,et  dicitur  :  Dominus  autem 
coelos  fecit,  nisi  quia  creatura  recte  considerata 
homini  Creatorem  suum  ostendit?  Consideremus 
et  nos  quanta  sint  mirabilia  Dei,  et  per  pulchri- 
tudinem  rerum  conditarum  quaeramus  pulchrum 
illud,  pulchrorum  omnium  pulcherrimum  ;  quod 
tam  mirabile  et  ineffabile  est,  ut  ad  ipsum  om- 
nis  pulchritudo  transitoria,  etsi  vera  sit,  compa- 
rabilis  esse  non  possit.  Et  quia  superius  omnem 
pulchritudinem  visibilium  in  quatuor  constare 
diximus  ;  nunc  ordine  per  singula  currentes,qua- 
liter  ex  ipsis  invisibilis  Dei  sapientia  clarescat 
videamus.  Scio  quidem  quod  minus  erit  quidquid 


tia,  hinc  soliditas  coelorum,  illinc  terrae  stabilitas 
in  unum  coarctent  et  constringant,  citra  legiti- 
mos  terminos  diffusa  concordiam  universitatis 
disrumpant.  Ecce  quomodo  per  viscera  telluris 
intrinsecus  tracones  aquarum  sparsl  et  foris  per 
alveos  suos  in  diversa  deducti,  iutus  fatiscentem 
ne  dissolvatur  conglutinant,  et  foris  ne  fatiscat 
arentem  rigant.  Kcce  quomodo  in  humatii  corpo- 
ris  fabrica  juncturas  ossium  vincula  nervorum 
ligant,et  medullis  intus  per  fistulas  tibiarum  dif- 
fusis,  canales  etiam  vitalem  venarum  sanguinem 
per  omne  corpus  deducunt,  ac  deinde  teneritudi- 
nem  carnium  cutis  tegmen  involvit,  ut  et  rigor 
ossium  intrinsecus  corpus  sustineat,et  pellis  mu- 


dixerimus,  sed  tamen  decens  non  est  ut  ideo  om-  B  nimen  foris  defendendo  custodiat.  Quis  duritiam 


nino  taceamu»,  ibi  praecipue,  ubi  si  fieri  posset, 
maxime  decenter  loqui  deberemus. 

Quatuor  diximus,  situm,  motum,  speciem  et 
qualitatem.  Primum  ergo  primo  discutiamus.  Si- 
tus  lest  in  compositione  et  ordine,  id  est  in 
compositione  et  dispositione.  Compositio  duo 
habere  debet :  aptitudinem  et  firmitatem  hoc 
est  ut  componenda  apte  et  competenter  coeant; 
et  composita  firmiter  cohaereant :  laudabilis  est 
compositio  talis.Aptitudo  consideratur  in  quanti- 
tate  et  qualitate.  In  quantitate  ne  nimis  tenuia 
et  exilia  grossis  et  corpulentis.  In  qualitate,  ne 
nimis  humida  siccis,  nimis  calida  frigidis,  ni- 
mis  levia  ponderosis  ;  et  si  qua  sunt  talia,  inor- 


lapidum,  quis  soliditatem  metallorum,  quis  no- 
do&itatem  roborum ,  quis  tenacitatem  glutinum 
quis  caetera  innumerabilia  enumerare  queat  ?  Ex 
quo  claret  quam  sint  firma  rerum  vincula,  cum 
singula  quaeque  condita  tanto  nisu  naturam  et 
esse  suum  defendant,  simul  vero  omnia  a  con- 
cordia  societatis  suaedissolviomnino  non  queant. 
Cap.  V.  De  situ  et  dispositione  rerum  in  loco. 
Post  compositionem  sequitur  ut  de  dispositio- 
ne  rerum  qualis  sit  consideremus.  Neque  enim 
minima  fiet  admiratio,  si  quis  diligenter  atten- 
dat,  quod  sic  singulis  locis,  singulis  temporibus, 
singuli8  rebus,  divina  providentia  causas  suas 
distribuit,  ut  in  nullo  penitus  ordo  rerum  pertur- 


dinate  conjungantur.  Vide  si  pulchritudini  divi-  q  betur.  Ecce  ccelum  sursum  est,et  terra  deorsum. 


norum  operum  aliquid  horum  desit,  et  si  nihil 
deesse  videris,  jam  aliquid  habes  unde  etiam  in 
hac  parte  mireris.  Et  primum  quidem  si  univer- 
aitatis  hujus  machinam  intuitus  f ueris  :  inveuies 
quam  mirabili  ratione  et  sapientia  compositio 
rerum  omnium  perfecta  sit,  quam  apta,  quam 
congrua,  quam  decora,  quam  cunctis  partibus 
suis  absoluta,  in  qua  non  solum  concordiam  ser- 
vant  similia,  sed  etiam  quae  creante  potentia  di- 
versa  atque  repugnantia  adesse  prodierunt,  dic- 
tante  sapientia  in  unam  quodammodo  amicitiam 
et  foederationem  conveniunt.  Quid  repugnantius 
ease  potest  aqua  et  igne  ?  quae  tamen  in  rerum 
natura  ita  Dei  contemperavit  prudentia,  ut  non 


In  coelo  stellas  et  luminaria  collocavit,  ut  sub- 
jecta  omnia  illustrarent.  In  aere  ventis  et  nubi- 
bus  viam  fecit,  ut  cogitationibus  suis  dispersa 
pluviam  deorsum  funderent.  In  gremium  telluris 
moles  aquarum  recipi  jussit,ut  per  gurgites  suos 
huc  illucque  quo  nutus  ferret  jubentis  discurre- 
rent.  Volucres  in  aere  suspendit,  pisces  aquis 
immer8it,  terram  bestiis  et  serpentibus  et  alio- 
rum  reptilium  vermiumque  generibus  replevit. 
Quasdam  regiones  ditavit  ubertate  frugum,quas- 
dam  opulentia  vinearum,alias  fertilitate  olerum, 
alias  fecunditate  pecorum,  alias  potentibus  her- 
bis,  alias  gemmis  pretiosis,  alias  animalibus  et 
bestiis  monstruosis,  alias  coloribus  variie,  alias 


solum  ad  invicem  commune  societatis  vinculum  D  diversarum  artium  studiis,alias  nietallorum,alias 


non  dissipent,  verum  etiam  nascentibus  cunctis 
ut  subsistere  possint  vitale  nutrimentnm  submi- 
nistrent.  Quid  de  humani  corporis  compage  lo- 
quar,  ubi  omnium  membrorum  juncturae  tantam 
adinvicem  servant  concordiam,  ut  nullum  omni- 
no  possit  inveniri  membrum,  cujus  officium  al- 
teri  non  videatur  praestare  adminiculum?  Sic 
omnis  natura  se  diligit,  et  miro  quodam  modo 
plurium  dissimilium  et  in  unum  redactorum  con- 
cordia  unam  in  omnibus  harmoniam  facit.  Apta 
est  ergo  et  conveniens  rerum  omnium  compositio, 
sed  quomodo  est  firma  ?  Quis  non  videat  ?  quis 
non  miretur  ?  Ecce  cceli  qui  ambitu  suo  conclu- 
dunt  omnia,  quomodo  solidi  sunt,  et  quasi  ex 
asre  fusiles  desuper  circumquaque  oppansi.Terra 
vero  in  medio,  suo  pondere  librata,  semper  im- 


thimiamatum  diversis  generibus,  ut  nulla  pror- 
sus  regio  sit,quae  non  aliquid  prae  caeteris  novum 
et  speciale  possideat ;  nulla  item  quae  non  aliquid 
novum  et  speciale  ab  aliis  accipere  queat.  Quid 
quod  etiam  ea  quae  humanis  usibus  necesaaria 
8unt,in  communi  hominum  frequentia  ipsa  Crea- 
toris  providentia  constituit ;  ea  vero  quae  non  na- 
tura  propter  necessitatem,  sed  cupiditas  expetit 
propter  speciem  ;  in  abditis  terrarum  sinibus 
abscondit,  ut  quem  amor  virtutis  ab  immodera- 
to  appetitu  non  castigat  saltem  laboris  taedio  vic- 
tus  conquiescat. 

Cap.  VI.  De  dispositione  temporum. 
Haec  de  dispositione  locorum  diximus,  quid  de 
dispositione  temporum  dicemus  ?  Quis  satis  ad- 
mirari  potest,  quam  mira  ratione  providentia  di-. 


BRUDIT  DIDASCAL.  UBER  SEPTIMUJ3. 


818 


cursus  temporum  distinxit  ?  Ecce  post  noc-  A  lum  invenerit,  ipsi  suo  munimine  protecti,  illae- 


enit  die8,  ut  torpentes  in  otio  labor  exer- 
post  diem  sequitur  nox,  ut  fessos  ad  refo- 
dum  quies  excipiat.  Non  semper  dies,  non 
3r  nox,  non  semper  sequalis  dies  et  nox,  ne 
amoderatus  labor  debilitatos  frangat,  vel 
continuata  naturam  inficiat,  vel  identitas 
tua  animo  taedium  gignat.  Item  quemadmo- 
vicissitudo  dierum  ac  noctium  animantia 
at,  ita  quatuor  tempora  anni  ordine  sibi 
ientia,  totius  mundi  speciem  immutant. 
lm  per  teporem  veris  quadam  innovatione 
us  nascitur.  Deinde  per  fervorem  aestatis, 
in  juventutem  roboratur.  Post  haec  super- 
ate  autumno  ad  maturitatem  conscendit. 


8i  permanere  possint.  Similiter  terrena  illa  ad  si- 
militudinem  unguium  foris  sensibus  inhaerentia, 
quasi  in  necessitate  nos  muniunt ;  sed  quantum 
non  pertinent  ad  necessitatem,  quasi  extra  car- 
nem  sine  sensu  praecidi  possunt.  Ecce  in  humana 
facie  quam  rationabili  distinctione  instrumenta 
sensuum  collocata  sunt.  Supremum  locum  obti- 
net  visus  in  oculis.  Deinde  auditus  in  auribus  ; 
post  hunc  in  naribus  olfactus,  atque  post  hunc  in 
ore  gustus.  Scimus  autem  quod  reliqui  omnes 
sensus  foris  intro  veniunt,  solus  visus  intus  fo- 
ras  exit,  et  eminus  posita  mira  prae  caeteris  agili- 
tate  percipit.  Bene  ergo  quasi  speculator,eminen- 
tiorem  cunctis  locum  obtinuit,  ut  quae  caeteris 


emo  succedente  hieme,  ad  defectum  vergit.  B  sensibus  superventura  sunt,  ante  periculum  prae- 


so  autem  semper  deficit,  ut  semper  post  de- 
ii  renovari  possit,  quia  nisi  prius  a  statu 
eficerent  vetera,  quasi  illis  locum  occupan- 
non  valerent  exsurgere  nova.  Hoc  quoque 
oairabile  in  hac  dispositione  cernitur,  quod 
empora  ita  immutabili  lege  suae  mutabilita- 
ses  custodiunt,  ut  nec  aliquando  ab  explen- 
nisterio  suo  deficiant,  neque  secus  curren- 
iinem  primae  institutionis  confundant. 
VII.  De  ordine  qui  in  unaquaque  re  con- 
sideratur  ex  dispositione  partium. 
c  de  dispositione  temporum  exempli  causa 
sufficiant.  Nunc  illum  ordinem  prosequa- 
qui  in  unaquaque  re  consideratur,  secun- 


videre  possit.  Post  hunc  auditus,  et  loco  et  nobi- 
litate  secundus  est.  Deinde  olfactus.  Gustus  au- 
tem  qui  nil  sentire  potest  nisi  id  quod  tangit,me- 
rito  (tardior  caeteris  sensibus)  in  imo  resedit. 
Tactus  specialem  sedem  non  habet ,  qui 
ideo  universalis  est,  quia  cunctis  cooperatur 
sensibus.  Unde  et  in  digitis  pollex,  qui  tac- 
tum  aignificat,  coadunatis  in  unum  digi- 
tis  solus  omnibus  respondet,quia  sine  tactu  nul- 
lus  sensuum  esse  potest.  Vide  etiam  quomodo  in 
humano  corpore  ossa  intrinsecus  collocata  sunt, 
quatenus  robur  eorum  corpus  sustineat;  deinde 
caro  otsa  vestit,  ut  duritia  eorum  molliter  tac- 
tum  excipiat.  Ad  ultimum  pellis  carnem  induit, 


jongruam  dispositionem  partium.  Hic  vero  Q  ut  sua  quodammodo  tenacitate  ab  incommodis 


86CU8  e8t ;  alii,  scilicet  secundum  locum  et 
L8,  extrinseci  sunt.  Et  hic  quoque  non  mi- 
dranda  est  sapientiae  efficacia,  quoe  ita  con- 
n  universitate  singula  distribuit  ut  nus- 
omnino  junctura  partium  generet  repu- 
iam  qualitatum.  Ecce,  ut  exempli  causa  de 
i  pauca  ponamus,  in  compositione  humani 
ris,  quanta  elucet  sapientia  Creatoris  ?  Sur- 
8t  homo  uniformis,  deorsum  bifariam  divi- 
[uia  et  uniforme  est  principale  mentis,  id 
tio  quae  invisibilia  respicit ;  et  ut  gemina 
imae  qualitas,  ita  et  concupiscentia  quae 
un  ad  terrena  descendit.  Item  brachiis  in 
extenditur,  tibiis  deorsum  flgitur  statura 


foris  accidentibus  corpus  muniat.  Attendite  quo- 
modo  illud  quod  molle  est  et  inflrmum,  in  medio 
quasi  in  loco  tutiore  ponitur ;  ne  vel  intrinsecus 
fulcimento  carens  concidat,  vel  extrinsecus  mu- 
nimentum  non  habens  fatiscat.  Quod .  autem  in 
uno  exemplificatum  est,  in  cunctis  generibus  re- 
rum  inveniri  potest.  Sic  enim  cortex  munit  arbo- 
rem,  sic  pennae  et  rostra  volucres,  sic  squammae 
pisces,  rebusque  singulis  secundum  competen- 
tiam  naturae  suae,  providentia  Creatoris  muni- 
menta  instituit.  Hucusque  de  situ  locuti  sumue 
nunc  ad  motum  transeamus. 

Gap.  VIII.  De  omnifario  rerum  motu. 
Motus  est  quadrifarius.  Localis,  naturalis,  ani- 


li  corporis ;  quia  et  intentio  operationis  p  malis,  rationalis.   De   quibus  quia  per  singula 


m  extendit,  et  affectus  desideriorum  figit. 
ecundum  latitudinem  hinc  inde  per  digitos 
i  in  quinque  finitur  humani  corporis  pro- 
;  quia  sive  in  latum  tendatur  animus  per 
onem  operis,sive  deorsum  figatur,per  desi- 
l  affectionis,  quinque  sensus  sunt  per  quos 
ixit.  Item  digiti  ternis  articulorum  inter- 
ii8tinguuntur,qui  de  una  palma  in  mani- 
jn  pedibus  de  una  planta  prodeunt; 
de  una  sensualitate  quinque  sensus 
;,  in  quibus  prima  distinctione  pri- 
sensus,  deinde  sentire,  postmodum  sen- 
nvenitur.  Postremo  in  singulis  digitis  ex- 
um  articulorum  capita  superpositis  un- 
i,  quaai  galeata  cernuntur,  ut  quocunque, 
aaus  extensa,  seu  pes  promotus  offendiou,- 


multa  dicere  non  possumns,  breviler  singula 
perstringamus.  vlde  quomodo  in  motu  locali 
sapientia  Conditoris  appareat.  Cogita  nunc 
unde  defluentibus  semper  uquis  indeficiens 
semper  vena  ministratur,  unde  motus  ventorum 
educitur,  quis  infatigabilem  astrorum  cursum 
moderatur,  quis  solem  per  hiberna  descendere  si- 
gna  prsecipit,  quis  rursum  per  aestiva  eum  signa 
ascendere  facit,  quis  eum  ab  oriente  in  occiden- 
tem  ducit,  et  iterum  ab  occidente  ad  orientem  re* 
vehit.  Haec  cuncta  mirabilia,  et  soli  Deo  possibi- 
bilia  sunt.  Quid  etiam  de  naturali  motu  dicam  ? 
Quis  putas  nascentibus  cunctis  incrementum  tri- 
buit,  etquasi  de  quodam  occulto  naturae  sinu  in 
apertum  germinantia  educit,  rursumque  eadem 
marcentia  illucunde  venerant  revertt  facit  tSatis 


819 


HUGONIS  DE  S.  VICTORB  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


82b 


diligenterintuentibusmirabiliaapparebunt.Dein- Aadmirari  discat  humana  tarditas  ;  postremo  ut 


de  sequitur  motus  animalis,  qui  est  in  sensibus 
et  appetitibus.  Gogita  ergo  qualisesse  possit,  qui 
sensus  omnium  viventiumfabricat,appetitus  creat 
et  in  singulis  quibusque  animantibus  quid  appe- 
tere  et  quantura  appetere  debeant,  ordinat.  De- 
nique  motus  rationalis  qui  est  in  factis  et  consi- 
liis  satis  admirationis  tibi  ingerit,  si  attendere 
volueris,  quam  ineffabilis  sit  sapientia  quae  om- 
nia  hominum  facta,  omnes  voluntates,  omnes 
denique  cogitationes  cordium  ;  ita  ad  suse  volun- 
tatis  arbitrium  intorquet,ita  imperat  et  modera- 
tur  ut  nihil  in  universitate  possit  fieri  quod  non 
ipsa  ad  decorem  operum  suorum  aut  praecipiendo 
aut  permittendo  fieri  velit. 

Cap.  IX.  De  specie  figurisque  rerum. 
Haec  de  motu  pro  brevitate  dicta  sufficiant. 
Deinde  sequitur  species.  Species  est  forma  visibi- 
*  lis,  quae  continet  duo,  figuras  et  colores.  Figurae 
autem  rerum  multis  modis  apparent  mirabiles. 
Aliquando  ex  magnitudine,  aliquando  ex  parvi- 
tate,  aliquando  quia  rarae,  aliquando  quia  pul- 
chrae,  aliquando  ut  interim  ita  loquar,  quia  quo- 
dammodo  convenienter  ineptae,  aliquando  quia 
in  multis  una,  aliquando  quia  in  uno  diversa, 
singula  ordine  suo  prosequamur.  Figura  secun- 
dum  magnitudinem  attenditur,  quando  res  quae- 
libet  sui  generis  modum  in  quantitate  excedit ; 
8ic  miramur  gigantem  inter  homines,  cetum  in- 
ter  pibces,gryphonem  inter  volucres,  elephantem 


haac  bona  simul  et  mala  quasi  eminus  posita 

quodammodo  alloquantur  hominem,  ut  attendat 

quanto  studio  mala  aeterna  fugere  et  bona  aeterna 

appetere  debet,  si  pro  his  teraporalibus  bonis  adi- 

piscendis  et  malis  e  vitandis  tantos  labores  sustinet 

CAP.XI.Zte  iis  quee,quia  pulchra  sunt,mirabilia 

Sequitur   de   iis  quae  mirabilia  sunt  propter 

pulchritudinem.  Quarumdam  rerum  figurationem 

miramur  quia  speciale  quodara    modo  decorae 

sunt  et  convenienter  coaptatae,  ita  ut  ipsa  dispo- 

sitio  operis  quodammodo  innuere  videatur  spe- 

cialem  sibi    adhibitam   diligentiam   Gonditoris. 

Rursus  alia  idcirco  miramur  quia  monstruosa 

sunt  vel  ridicula  ;  quorum    quidem  psalmatio 

B  quantum  ab  humana  ratione  aliena  est,  tantofa- 

ciliu8  humanum  animum  in  admirationem  coin- 

pellere  potest.  Quare  crocodilus  manducans  in- 

feriorem  molam  non  movet  ?  et  quomodo  sala- 

mandra  in  igne  illaesa  permanet  ?  quis  dedit  eri- 

cio  spinas,  et  docuit  eum,  ut  se  pomis  turbine 

discussis  involvat,  quibus  onustus  incedens  stri- 

det  qua8i  plaustrum  ?  et  formicam  quae  hiemis 

superventurae  praescia  granis  horrea  sua  replet  ? 

araneam  quae  de  visceribus  suis  laqueos  nectit 

unde  praedam  capiat  ?  isti  sunt  testes  sapientiaB 

Dei.  Est  adhuc  aliud  verum  et  evidens  divinse 

sapientiae  argumentum,  quod  omne  genus  simile 

sibi  procreat,  et  in  tam  multis  similitudo  una 

propagata  primae  originis  formam  non  mutat ; 


inter  quadrupedes,  draconem  inter  serpentes.Fi-  q  non  ovis  vitulum,  non  vacca  agnum,  non  cerva 


gura  secundum  parvitatem  consideratur  quando 
res  quaelibet  sui  generis  quantitati  aequari  non 
potest,  ut  est  succerio  in  capillo,  tinea  in  i:idu- 
mento,  vermes  et  sciniphes,et  similia,  quae  inter 
caatera  quidem  animalia  vivunt,  sed  caeteris  om- 
nibus  corporis  exiguitate  dispares  sunt.  Vide  er- 
go  quid  magis  mireris,dentes  apri,  an  tineae,ala8 
gryphis  an  sciniphis  ?  caput  equi  an  locustaB  ? 
crura  elephantis  an  culinis  ?  rostruin  suis  an  suc- 
cerionis  ?  aquilam  an  formicam  ?  leonem  an  pu- 
licem  ?  tigridem  an  testudinem  ?  Ibi  miraris  ma- 
gnitudinem,  hic  miraris  parvitatem ;  corpus  par- 
vum-  raagna  sapientia  conditum.  Magna  sapien- 
tia  cui  nulla  subrepit  negligentia.  Illis  dedit  oc- 


leporem,  non  leo  vulpem,  sed  in  sibi  simile  pro- 
paginem  suam  extendit  omne  quod  est.  Hoc  quo- 
que  insensibilis  natura  custodit,  aliud  genus  ar- 
boris  est  tilia,  aliud  fagus,  aliud  quercus,  unum- 
quodque  speciem  suam  habet,  et  unumquodque 
generie  sui  servat  similitudinem.  Vide  folium 
quomodo  ferratis  dentibus  per  gyrum  distingui- 
tur,  quomodo  intrinsecus  productis  costulis  huc 
illucque  intexitur.  Numera  unum,  numera  aliud. 
Omne  quod  est  unius  generis ,  unius  invenies  et 
multitudini8  et  similitudinis,  tot  dentes  in  uno 
quot  dentes  in  alio,  tot  costulas  in  uno  quot  cos- 
tulas  in  alio,  talem  formam  in  uno  qualem  for- 
mam  iu  alie,  talem  colorem  in  uno  qualem  colo- 


culos,  quos  vix  comprehendere  potest  oculus ;  et  t%  rem  in  alio.Ecce  quomodo  mora,  quomodo  fraga 


in  tain  exiguis  corporibus  sic  omnifariam  linea- 
menta  naturaesuaecongrua  plenisaime  diatribuit, 
ut  nihil  videas  deesse  in  minimis  eorum  omnium 
quae  natura  formavit  in  magnis. 
Cap.X.-Dciw  quce,quia  rarasuntjnirandasunt 
Restat  nunc  dicere  deiis  quae  rarasunt,etobhoc 
magis  mira  videntur.  Sunt  quaedam  in  rebus  con- 
ditis  quaeidcirco  cum  viden  tur  magis  mirasunt  quia' 
ad  hominum  notitiam  ra  ro  perveniunt,vel  ob  hoc 
quod  in  suo  genere  pura  creata  sunt,  vel  quia  re- 
motis  sedibus  et  in  abditis  naturae  sinibus  abs- 
trusa.  Haec  autem  idcirco  Greatorie  providentia 
8eor8um  collocare  voluit,ut  illorum  consortio  quae 
noxia  sunt  non  laedatur  humana  societas,  eorum 
qu*  pretto&a  sunt  specie  probetur  humana  cupi- 
ditas,  eorum  quae  rara  sunt  novitate  excitata 


quibusdam  granulis  ad  invicem  compactis  cir- 
cumquaque  distinguuntur  ;  tale  unumquodque 
quale  alterum,  et  omnis  natura  quasi  cujusdam 
intrinsecus  dictantis  praeceptum  acceperit,  nus- 
quam  terminos  suos  excedere  praesumit.  Hoc  quo- 
que  mirabile  est  quod  in  uno  corpore  tot  consti- 
tuuntur  membra,  tot  membrorum  formae,  tot  lo- 
ca,  tot  officia.  Ecce  in  uno  hominis  corpore  quot 
membra?  Aliud  auris,  aliud  oculis,  aliud  lingua, 
aliud  nasus,  aliud  pes,aliud  manus ;  siugulis  sua 
forma,  sua  loca,sua  officia,  et  cum  sint  ita  diver- 
sa  in  8e,8ingula  invicem  tamen  cooperantur  omnia. 
Gap.  XII.  De  rerum  variis  coloribus. 
Post  figuram  sequitur  color.  De  colore  rerum 
multum  disserere  opus  non  est,  cum  ipse  visus 
probet  quantum  naturce  decoris  addfttaV  cum  tam 


821 


ERUDIT  DIDASGAL.  LIBER  SEPTIMUS. 


822f 


variis  distinctacoloribueadornatur.Quidlucepul-  A  dine  earum  quomodo  potuimus  non  quomodode- 


chrius,quaecum  colorem  insenon  habeat,omnium 
tamen  colores  rerum  ipsa  quodammodo  illumi- 
nando  colorat  ?  Quid  jucundius  ad  videndum  coe- 
lo  cum  serenum  est,  quod  splendet  quasi  sapphi- 
rus ;  et  gratissimo  quodam  suae  claritatis  tempe- 
ramento  visum  excipit  et  demulcet  aspectum  ?  Sol 
sicut  aurum  rutilat,  luna  pallet  quasi  electrum, 
stellarumquaedam  flammeoaspectu  radiant ;  quae- 
dam  luce  rosea  micant,  quaedam  vero  alternatim 
nunc  ro8eum,nunc  viridem,nunc  candidum  fulgo- 
rem  demonstrant.Quid  de  gemmis  etlapidibus  pre- 
tiosis  narrem?  quorum  non  solum  efficacia  utilis, 
sed  aspectus  quoque  mirabilis  est.  Ecce  tellus  re- 
dimita  floribus,quam  jucundum  spectaculum  prae  • 


buimus  locuti  sumus,  nunc  restat  ut  ad  conside- 
randam  earumdem  utilitatem  transeamus.-  Utili- 
tas  rerum  quatuor  compiectitur :  necessaria,  com- 
moda,  congrua  et  grata.  Necessarium  unicuique 
rei  est,  sine  quo  ipsa  subsistere  commode  non  po- 
test,  utpote  in  victu  hominis  panis  et  aqua,  in 
vestitulanea  sive  pellicea,  autquaelibet  ejusmodi 
indumenta.  Gommodum  est  quod,  licet  aliquando 
amplius  delectet,sine  ipso  tamen  vita  duci  polest, 
utpotein  victu  hominis,poculum  vini  et  esuscar- 
nium  ;  in  vestitu  byssus  6t  sericum,vel  quodlibet 
aliud  mollius  indumentum.  Aptum  et  congruum 
est  quod,  licet  utentibus  non  prosit,  ad  utendum 
tamen  convenit,  quales  sunt  tincturae  colorum, 


bet,  quomodo  visum  delectat,  quomodo  affectum  B  pretiosi  lapides,  et  quaecunque  ejusmodi  censen- 


provocat  ?  Videmus  rubentes  rosas,  candida  lilia, 
purpureas  violas,  in  quibus  omnibus  non  solum 
pulchritudo  sed  origo  quoque  mirabilis  est.  Quo- 
modo  scilicet  Dei  sapientia  de  terrae  pulvere  ta- 
lem  producit  speciem.  Postremo  superomne  pul- 
chrum  viride,quomodo  animos  intuentium  rapit ; 
quando  vere  novo,  nova  quadam  vita  germina 
prodeunt,  et  erecta  sursum  in  spiculis  suis  quasi 
deorsum  morte  calcata  ad  imaginem  futurae  re- 
surrectionis  in  lucem  pariter  erumpunt.  Sed 
quid  de  operibus  Dei  loquimur?  cum  etiam  hu- 
manae  industriae  fucosadulterina  quadam  sapien- 
tia  fallentes  oculos  tantopere  miramur  ? 
Cap.  XIII.  De  sensibilibus  rerum  qualitatibus. 
Post  speciem  de  qualitate  rerum  disserere  de- 


tur.  Gratum  est  ejusmodi,  quod  ad  usum  quidem 
habile  non  est ;  et  tamen  ad  spectandum  delecta- 
bile,  qualia  sunt  fortasse  quaedam  herbarum  ge- 
nera  et  bestiarum,  volucrum  quoque  et  piscium, 
et  quaevis  similia.  Sed  dignum  valde  inquisitione 
est,  quare  Deus  haec  creare  voluit,  quae  usui  ho- 
minis  (propter  quem  omnia  fecit)  non  necessaria 
fore  praevidit?Sed  hoc  citius  cognoscetur,si  causa 
et  modus  humanae  conditionis  attendatur.  Deus 
hominem  propter  se  fecit,cuncta  alia  propter  ho- 
mines  condidit.  Propter  se  fecit  hominem,  non 
quod  ipse  indigeret  homine,  sed  ut  homini  quia 
melius  dare  nil  potuit,  seipsum  fruendum  daret; 
alia  vero  creatura  sic  facta  est,  ut  et  subjecta  ho- 


bemus,  ob  hoc  providentia  Greatoris  tam  diver-  q  mini  esset  per  conditionem,  et  deserviret  ad  utili- 


sas  qualitates  rebus  indidit,  ut  omnis  sensus  ho- 
minis  sua  oblectamenta  inveniat.  Aliud  percipit 
visus,  aliud  auditus,  aliud  odoratus,aliud  gustus. 
aliud  tactus.  Visumpascit  pulchritudo  colorum, 
suavitas  cantilenae  demulcet  auditum,  fragrantia 
odoris  olfactum,  dulcedo  saporis  gustum,  aptitu- 
do  corporis  tactum.  Et  quis  omnes  delicias  sen- 
suum  enumerare  queat  ?  Quae  tam  multiplices 
sunt  in  singulis,  ut  si  quis  quemlibet  sensum 
per  se  conflderet  quemlibet  per  se  ditatum  putet. 
Quot  enim  oblectamenta  oculorum  in  diversitate 
colorum  monstravimus,  tot  oblectamenta  aurium 
in  varietate  sonorum  invenimus.  Inter  quae  pri- 
ma  sunt  dulcia  sermonum  commercia,  quibus  ho- 
mines  ad  invicem  suas  voluntates  communicant; 
praeterita  narrant,praesentia  indicant,futura  nun- 


tatem.  Homo  ergo  quasi  in  quodam  medio  collo- 
catus,  habet  super  se  Deum,  sub  se  mundum,  et 
corpore  quidem  deorsum  mundo  conjungitur ;  spi- 
ritu  autem  sursum  ad  Deum  sublevatur.  Necesse 
autem  fuit  ut  visibilium  conditio  itaordinaretur, 
quatenus  homo  in  eis  foris  agnosceret,  quale  es- 
set  invisibile  bonum  quod  intus  quaerere  deberet ; 
hoc  est,  ut  sub  se  videret,  quid  fsupra  se  appete- 
ret.Non  igitur  decebat  ut  rerum  visibilium  copia 
in  parte  aliqua  defectum  sentiret,  quae  ob  id  ma- 
xime  instituta  est,  ut  inestimabilem  aeternorum 
bonorum  affluentiam  nuntiaret.  Hoc  est  quod  di- 
ximus  cur  Deus  illa  etiam  creare  voluit.  quae  hu- 
manis  usibusnecessaria  non  esse  praevidit.Si  enim 


tiant,  occulta  revelant,  adeo  ut  si  his  careat  vi-  n  sola  necessaria  tribueret;  bonus  quidem  esset, 


ta  humana,  bestiis  comparabilis  videatur.  Quid 
autem  concentus  avium  ?  quid  humanae  vocis 
melos  jucundum  ?  quid  dulces  modos  sonorum 
omnium  commemorem  ?  Quia  tam  multa  sunt 
harmoniae  genera,  ut  ea  nec  cogitatus  per  curre- 
re,  nec  sermo  facile  expiicare  possit,quae  tamen 
cuncta  auditui  serviunt,  et  ad  ejus  delicias  crea- 
ta  sunt,  sic  est  de  olfactu.  Habent  thimiama- 
ta  odorem  suum  ,  habent  unguenta  odorem 
8uum,habent  rosaria  odorem  suum,habentrubeta 
prata,  tesqua,  nemora,  flores  odorem  suum,  et 
cuncta  quae  suavem  praestant  fragrantiam  et  dul- 
ces  spirant  odores,  olfactui  serviunt,  et  in  ejus 
delicias  creata  sunt.  Eodem  modo  gustus  et  tac- 
tus  varia  habent  oblectamenta,  quae  ex  similitu- 
dine  priorum  satis  perpendi  possunt. 

Gap.  XIV.  De  utilitate  rerum  quadruplici. 

De  immen»itate  ereaturarum  et  de  pulchritu- 


sed  divt»  non  esset.  Gum  vero  necessariis  etiam 
commoda  adjungit,  divitias  bonitatis  suae  osten- 
dit,  cum  autem  commoda  congruis  superadditis 
cumulantur,  abundantia  divinae  bonitatis  ejus 
demonstratur.  Sed  dum  postremo  congruis  etiam 
grata  et  jucundaadjicit ;  quid  aliud  quam  supe- 
rabundantes  divitias  bonitatis  suae  notas  facit  ? 
Gap.  XV.  De  tribus  similibus  et  quanta  sit  di- 

vini  opificii  supra  humanum  excellentia. 

Haec  de  utilitate  Scripturarum  breviter  dicta 
sufficiant ;  sed  libet  adhuc  ad  cumulum  divinae 
laudis  paulisper  attendere,  quam  mire  tria  haec 
simul  in  opere  suo  conservaverit  Deus.Quod  quan- 
ta  adiniratione  dignum  sit ;  sic  facilius  fortasse 
cognoscemus ;  si  prius  haec  qualiter  in  opere  hu- 
mano  simul  eo&e  tkaw.  ^MMta&i  m^mm^^ 


823  HUGONIS  DE  S.  VIGTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA.  824 

homo  cum  multa  facere  desiderat;  magna  facere  A  debet,  quod  divinae  similitudinis  imaginem  per- 


non  potest,  quia  tanto  minus  praevalet  in  singulis 
quanto  plura  sunt  per  quae  intentionis  suae  cona- 
tus  dividit.  Rursus  cum  ad  magnitudinem  inniti- 
tur,  a  multitudine  retardatur,  quia  multis  praes- 
tare  non  sufficit  vires  quas  ad  uniuseffectum  spe- 
cialiter  effundit.  Simili  modo  minor  diligentia  de 
cori  operi8  impenditur,  quoties  ad  multitudinem 
solam  sive  ad  magnitudinem  perficiendam  ani- 
mus  occupatur.  Videmus  quod  scriba  eas  figuras 
quae  exiles  sunt,  promptius  format,  in  magnis-  fi- 
gurandis  propensius  desudat,  et  calamus  quanto 
velocius  trahitur,  tanto  deformiores  snnt  Utterae 
quae  exprimuntur.Nam  et  informandis  vestibus, 
ii  qui  nimis  pulchritudinem  diligunt,  saepe  utili- 


fectius  in  se  expressam  retinet.  Immensitas  au- 
tem  creaturarum  magis  ad  essentiam ;  decor  ve- 
ro  creaturarum  magis  pertinet  ad  formam.  Es- 
sentia  vero  absque  forma  considerata,  informitas 
est.  Quod  autem  informe  est,  in  hoc  quidem  quod 
est,  Deo  simile  est ;  sed  in  hoc  quod  forma  caret, 
a  Deo  dissidet.  Quod  ergo  formatum  est,  magis 
Deo  simile  est,  quam  id  quod  formam  non  habet. 
Unde  constat  quod  plus  evidens  simulacrum  est 
decor  creaturarum,  quae  ad  solam  spectat  essen- 
tiam.  Item  decor  creaturarum  'propter  formam 
naturalem  pertinet  ad  habitum,  utilitas  vero  ad 
actum;  quia  in  hoc  creaturae  utiles  sunt,  quod 
subjectae  homini  serviunt  et  obsequium  reddunt. 


tatem  perdunt;  et  qui  utilitatem  conservare  cu-  B  Quod  ad  habitum  pertinet,  magis  proprium  est; 


piunt,  pulchritudinem  habere  non  possunt.  Sed 
m  opere   Dei  nec    multitudino    magnitudinem 

minuit,nec  magnitudino  multitudinem  stringit, 

neque    simul    vel    multitudo    vel    magnitudo 

pulchritudini  officit,    neque    pulchritudo  utili- 

tatem    tollit,  sed  sic  facta  sunt  omnia,  quasi 

facta  sint  singula,ut  cum  universa  aspexeris, 

singula    mireris.     Haec     de    visibilibus    dicta 

alicui  fortassis  quantum   ad  compendium   trac- 

tandi  pertinuit  plurima  videbuntur,  sed  attende- 

re  debet  quod  tam  operosa  materia  non  facile 

paucis  verbis  explicatur.  Nam,  cum  dicat  Apos- 

tolus,  quod  per  ea  quae  sunt  in  mundo,  manifes- 

tantur  ea  quae  invisibilia  sunt  in  Deo  (Rom.  i), 


et  magis  certum  quam  id  quod  pertinet  ad  actum 
quia  habitum  natura  indidit,actum  vero  institu- 
tio  adjunxit.  Simulacrum  ergo  decoris  immensi- 
tatem  pariter  et  utilitatem  in  cognitione  praece- 
dit,  et  propterea  in  cognitione  prius  est,  quia  in 
manifestatione  est  evidentius.  In  hoc  igitur  si- 
mulacro  primum  vestigium  contemplationis  po- 
nere  debemus,  ut,  dum  primum  inquisitionis  in- 
gre8sum  recte  tenuerimus,  ipso  quem  quaerimus 
duce  pede  inoffenso  ad  reliqua  procedamus.  Pul- 
chre  autem  in  inquirenda  sapientia  ab  ipso  sa- 
pientiae  simulacro  inquisitionis  exordium  sumi- 
tur,  quia  per  sapientiam  suam  Pater  manifesta- 
tur,  non  solum  quando  sapientiam  suam  in  car- 


necesse  est  ut  quisquis  per  visibilia  ad  agnitio-  q  nem  misit,  sed  tunc  quoque  quando  per  sapien- 


nem  invisibilium  pervenire  desiderat,  prius  ipsa 
visibilia  agnoscat.  Propter  quod  et  ego  cum  haec 
pro  posse  meo  investigare  proponerem,tribus  in- 
visibiUbus  in  exordio  enumeratis  ;  et  tribus  iti- 
dem  visibilibus  contra  haec  dispositis,  ratus  sum 
hunc  esse  competentissimum  ordinem  narrandi, 
ut  prius  ipsorum  visibilium  aliquam  notitiam  in 
medium  afferrem ;  ac  sic  deinde  quasi  reserato 
contemplationis  aditu,  per  investigationem  invi- 
8ibilium  procederem.  Postquam  igitur  iis  quae  de 
visibilibus  dicenda  erant  finem  fecimus,  nunc 
quomodo  vel  quo  ordine  per  haec  ad  invisibilia 
ascendatur,  considerare  debemus. 
Cap.  XVI.  Quod  inter  tria  invisibilia  Dei,  sa- 
pientia  sit  prima  investiganda. 
Tria  diximus  invisibUia,potentiam,  sapjf  ntiam 
benignitatem.  Quaerendum  est  ergo  quod  norum 
caeteris  prius  contemplantibus  in  agnitione  oc- 
currat.  Et  credo  quod  illud  invisibile  prius  in 
contemplatione  compreheuditur,  quodin  suo  vi- 
sibili  simulacro  expressius  et  manifestius  declara- 
tur.  Simulacra  autem  invisibilium  ipsa  visibilia 
dicuntur,  utpote  invisibilis  potentiae  simulacrum 
est,  creaturarum  immensitas.  Invisibilis  sapien- 
tiae  simulacrum  est,  creaturarum  immensitas.In- 
visibilis  sapientiae  simulacrum  est,creaturarumde- 
cor,benignitatis  simulacrumest,creaturarum  utiU- 
tas.  Omnis  autem  creatura  quanto  vicinius  simi- 
Utudini  Creatoris  appropinquat,  tanto  evidentius 
Greatorem  suum  declarat.  IUud  ergo  visibile  si- 
mulacrum,  invisibUe  exemplar  prius  ostendere 


tiam  suam  mundum  cfeavit.  Decor  creaturarum 
quem  simulacrum  sapientiae  Dei  esse  diximus, 
quatuor  complectitur,  situm,  motum,  speciem, 
quaUtatem.  Sed  inhis  quatuor,  motum  exceUen- 
tiorem  locum  habere  dubium  non  est,  quia  vici- 
niora  vitae  sunt  mobUia,  quam  ea  quae  moveri 
non  possunt.  Motus  autem  quadripertitus  est,lo- 
caUs,  naturalis,  animaUs,  rationaUs.  Sed  motus 
naturaUs  localem  motum  superat ,  quia  in  natu- 
rali  motu,  non  solum  imago  vitae  exprimitur,  sed 
ipsa  quodammodo  vita  inchoatur.  Rursus  anima- 
Us  motus  tantum  naturali  praecellit,  quantum  in 
sensibiU  id  quod  sentit.Postremo  rationaUs  cuno- 
tis  superponitur,  quia  in  eo  non  solum  sensus  ad 
jy  animandum,  sed  ratio  quoque  ad  inteUigendum 
movetur.  Hoc  eimulacro  nuUum  in  creaturis  es- 
se  potest  evidentius,  quia  invisibilem  sapientiam 
ostendit  cunctis  manifestius  id  quod  sapit. 
Gap.  XVII.  Quomodo  per  rationalem  creatu- 
ram  ostenditur  rerum  Creator  esse  oeternus. 

Primum  ergo  est  ac  principale  sapientiaB  sacra- 
mentum  sapientia  creata,id  estrationaUs  creatura 
quae,quia  secundum  aUquid  visibiUs  est,secundum 
aUquidinvisibiU  janua  contemplationis  facta  est 
pariter  et  via.Inquantum  visibiUs,  est  janua;  in 
quantum  invisibiUs,  est  via.  Janua  est,  quia  in- 
grediendi  ad  contemplationem  animo  primum 
aditum  pandit.  Via  est,  quia  currentem  in  con- 
templationem  ad  finem  animam  perducit.  Janua 
est,  quia  quodammodo  invisibiUa  visibiUter  oa- 
tendit.    Via  est,  quia  de  visibilibus  pex  invi- 


ERUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SEPTIMUS. 


826 


euntes  usque  ad  visibilium  pariter  et  in-  A 
lin  Creatoreui  videndum  perducit.  Hoc  in 
)so  potest  agnoscere  homo.  Nemo  enim  est 
tpiens,  qui  se  esse  non  videat.  Et  tamen 
\i  vere  quod  ipse  est  attendere  cceperit, 
n  quae  in  se  vel  videntur,  vel  videri  pos- 
ihil  se  esse  intelligit.  Illud  namque  quod  in 
rationis  capax  est,  quamvis,  ut  ita  dicam, 
q  et  commistum  carni  sit ;  ipsum  tamen  se 
antia  carnis  propria  ratione  secernit,et  alie- 
sse  intelligit.  Cur  ergo  homo  invisibilia  esse 
,  qui  idipsum  quod  vere  homo  est  de  cujus 
tia  nequaquam  dubitat,  invisibile  esse  vi- 
lanua  ergo  contemplationis  homini  aperi- 
lando  ipse  sua  se  ratione  ducente  ad  se 
cendum  ingreditur.  Ingresso  autem  via  3 
id  finexn  currenda  restat,ut  scilicet  quisque 
tideratione  propria  ad  agnitionem  Creatoris 
veniat.  lllud  namque  in  nobis  quod  carnis 
bet  essentiam,  a  carne  non  potest  habere 
im  ;  sed  sicut  diversum  est  a  carne,  ita  alie- 
}  sentit  a  carnis  origine.  lnitium  tamen  se 
in  hoc  verissime  agnoscit,  quod  cum  se  in- 
esse,  semper  se  fuisse  non  meminit,  cum 
lesciens  intellectus  [al.  intelligens]  esse  non 

Si  ergo  intellcctus  esse  non  potest,  nisi 
sns,  restat  ut  quem  non  semper  intellexisse 
cimus,  non  semper  fuisse,  ac  per  hoc  ali- 
>  ccepisse  credamus.  Sed,  sicut  jam  dictum 
3d  spiritalem  habet  essentiam,  non  potest 
m  habere  corpoream,  quia  quidquid  ex  r 
1  praejacente  traducitur,  corporeum  esse 
>batur.  Si  igitur  invisibile  nostrum  initium 
it,  superest  ut  non  de  praejacenti  materia, 
nihilo  factum  sit.  Quod  .autem  nihil  est,  esse 
re  non  potest :  et  idcirco  quidquid  initium 
it,  dubium  non  est  quin  ab  alio  esse  acce- 
juod  autem  a  scmetipso  non  est,  esse  aliis 
>n  potest.  Igitur  quisquis  illc  est  qui  rebus 
ntulit,  ab  alio  csse  non  accepit.  Quod  inde 
j  liquido  coniprobatur,  quia,  si  quidquid 
eaturam  esse  credimus ;  nullum  in  rebus 
invenimus.  Nostra  ergo  nos  natura  instruit 
reatorem  habcmus  aeternum,  cui  suum  et 
>rium  est  quod  subsistit;  quia  si  ab  alio 
cepisset,  prima  rerum  origo  veraciter  dici 
sset.  Si  enim  aliquando  non  erat  a  seipso 

non  habuit,  sed  nec  primus  dici  potest,  si 

essc  accepit.  Igitur,  si  Creator  est,  semper 
jm  quod  a  semetipso  cst,  non  esse  non  po- 
lidquid  cnim  a  semetipso  est,  huic  idem  est 
t  id  quod  est  et  constat,  quia  nulla  res  a  se- 
1  dividi  aut  separari  potest.  Cui  igitur  idem 
e,  et  id  quod  cst,  necessario  semper  est ; 

semetipso  separari  nihil  potest.  Si  igitur 
id  a  semetipso  est,  huic  idem  est  csse  ;  et  id 
tst,  qui  aliunde  esse  non  accepit,  sequitur 
irio  ut  semper  sit,  utque  aliunde  auferri  non 

quod  aliunde  datum  non  sit.  Necesse  est 
;  quem  Creatorem  credimus,  hunc  nec  prin- 
,  nec  finem  habere  posse  confiteamur.  Prin- 
Patrol.  CLXXVI. 


I) 


cipium  enim  non  habet  quod  semper  fuit ;  nec 
finem,  quod  nunquam  desinit.  Neque  ergo  aeternus 
praeter  solum  Creatorem  est,  neque  Creator  nisi 
«eternus  esse  potest. 

Cap.  XVIII.  Ex  motu  rerum  quadruplici  Creatoris 
quoque  ssternitatem  comprobari. 

Hanc  cognitionem  in  rationali  motu  invenimus, 

quod  scilicct  Creatorcm  aeternum  habemus,  qui 

principio  caret,  quia  semper  fuit ;  finem  non  pati- 

tur,  quia  semper  erit.  Huic  autem  cognitioni  caeteri 

quoque  motus  attestantur :  hoc  est  animalis,  natu- 

ralis,  localis.  In  animali  namque  motu  sunt  sensus 

et  appetitus.  Omnis  autem  naturalis  appetitus  in 

rebus  explementum  invenit,  neque    aliquis  est 

ordinatus  affectus,  quem  suus  effectus  consequi 

non  possit.  Verbi  gratia :  Esuriunt  animantia,  in- 

veniuht  quod  comedant ;  sitiunt,  inveniunt  quod 

bibant ;  algent,  invcniunt  quo  calefiant.  Constat 

ergo  quod  providcntia  priecessit,cujus  consilio  hoc 

tunc  cautum  est,  ne  quod  nunc  indigentiis  rerum 

necessarium  praesklium  desit.  Qui  enim  appetitus 

instituit,  ipse  appetitibus  alimcnta  praeparavit.  Ne- 

que  ullo  modo  fieri  posset,  si  rerum  eventus  for- 

tuiti  essent,  ut  sic  per  oinnia  cunctis  affectibus  sui 

effectus  responderent.  Idem  motus  naturalis  pro- 

bat.  Sicut  enim  impossibiie  est,  ut  per  se  aliquid 

de  nihilo  fiat,  sic  omnino  impossibile  est  ut  per  se 

aliquid  augmentum  accipiat :  hoc  est  quod  sibi 

ipsi  dare  non  potest  initium,  sibi  ipsi  dare  non 

potest  incrementum.  Quidquid  enim  crescenti  in 

augmentum  venerit,  praeter  id  esse  comprobatur, 

quod  per  se  prius  solum  sine  incremento  fuit.  Si 

ergo  nil  crescere  potest  nisi  addatur  ei  quod  prius 

non  habuerit,  Pater  quod  nulla  res  crescens  per  se 

incrementum  sumit.  Qui  ergo  crescentibus  dat  cre- 

mentum,  ipse  nen  existentibus  dedit  initium.ldem 

motus  localis  probat.  Quosdam  namque  creaturas 

perpetuo  motu  agitari  cernimus,  quasdam  vero 

secundum  tempus  moveri  videmus ;  et  aJias  sic 

atque  alias  sic.  Et  licet  ita  dissimiliter  res  movean- 

tur,  nusquam  tamen  ordorerum  confunditur.  Unde 

non  est  dubium  quin  intus  sit  dispositio  preesiden- 

tis,  qui  certa  lege  cuncta  moderatur.  Qua  ratione 

crgo  negamus  providentiam  si  omnis  rationalis 

appetitus  naturaliter  sibi  praeparatam  invenit  aii- 

moniam ;  neque  unquam  omnino  hocfieri  contin- 

gat,  ut  quod  in  uno  natura  appetit,  in  altero  natura 

non  habeat  ?  Similiter  cum  motus  et  incrementum 

ita  varie  et  dissimiliter  foris  currentia,  nunquam 

tamcn  confundant  ordinem ;  quomodo  negare  pos- 

sumus  intus  esse  dispositionem  ?  Dubitari  igitur 

non  potest  quin  invisibilis  intus  rector  praesideat, 

qui  rerum  omnium  eventus  et  providentia  sua 

praevenit,  et  sapientia  disponit. 

Cap.  XIX.  Quod  rerum  Creator  unus  est  immu- 

tabilis. 

Unus  inquam.Nam  et  hoc  quoque  naturaipsado- 
cet :  unum  scilicet  esse  rerum  omnium  opiiicem ; 
unum  esse  rectorem.  Nam  si  diversa  intus  consilia 
praesidentium  essent,  ipsi  se  foris  rerum  cursus  ab 
invicem  aliquando  dividerent.  Nunc  autem  omni& 

27 


827 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


m 


dum  sic  concorditer  ad  unum  finem  currunt,  pro-  A 
fecto  indicant  quod  unus  est  fons  et  origo  unde 
procedunt.  Sed  quia  unum  diversis  modis  acci- 
pitur,  considerandum  est  quomodo  Creator  reruni 
unus  esse  dicatur.  Nam  est  unum  collectione,  et 
unum  compositione,  et  unum  similitudine,  et 
uniun  essentia,  et  unum  idcntitate.  Unum  collec- 
tione  est  quemadmodum  cum  gregem  dicimus 
unum  in  quo  multa  sunt  animalia.  Unum  compo- 
sitione,quemadmodumcum  corpus  unum  dicimus, 
in  quo  multa  sunt  membra.  Unum  similitudine, 
quemadmodum  cum  vocem  unam  dicimus  quae  a 
multis  est  prolata.  Sed  horum  omnium  nihil  vere 
unum  est.  Secundum  aliquem  tamcn  respectum 
unum  dicta  sunt,  quia  quodammodo  ad  unitatem 
accedunt.  Fas  ergo  non  cst  ut  existimemus  Crea-  r 
torem  rerum,aut  collectione  diversorum,  autcom- 
positione  partium,  aut  similitudine  plurium  unum 
esse,  cum  illud  etiam  quod  in  nobis  rationale  est, 
horum  omnium  in  semetipso  nihil  possit  invenire. 
Illud  enim  nostrum  quod  partium  multitudine  com- 
positum  cernitur,  non  rationale  sed  rationali  con- 
junctum  esse  ipsa  nostra  ratione  comprobatur.  Si 
ergo  nostrum  rationale  verc  unum  est,  quanto 
magis  Creator  ejus  vere  unus  esse  crcdendus  est  ? 
Vere  autem  unum  est,quod  essentialiter  unum  est, 
cui  totum  est  unum  esse,et  simplex  essequod  est. 
Quidquid  igitur  vere  unum  est  simplcx  est,  et  in 
partes  omnino  aliquas  separari  non  potest,  et  ideo 
sectionem  partium  non  admittit,  quia  partium 
compositi6nem  non  recipit.  Creatori  igitur  rerum  p 
ideo  unum  est  esse  quod  est,  quia  totum  unum  et 
simplex  est  esse  quod  est.  Sed  adhuc  considerare 
nos  oportef  quod  quaedam  res  invcniuntur,  quae 
vere  unum  sunt,et  tamen  sunime  unum  non  sunt, 
sicut  animee  quae  unum  sunt  essentialiter,  sed 
unum  non  sunt  invariabiliter.  Quod  autem  vereet 
summe  imum  est,  essentialiter  et  invariabiliter 
unum  est.  Restat  ergo  ut  si  Deum  vere  unum  esse 
credimus,  utrumne  etiam  summe  unus  dici  possit, 
inquiramus.  Quod  tunc  veraciter  ostendimus,  si 
eum  omnino  invariabilem  esse  comprotfamus. 
Sed  quia  scire  non  possumus  quomodo  Deus 
invariabilis  sit,  nisi  prius  agnoscamus  quotjnodis 
res  queelibet  variari  possit,  primum  nbs  oportet 
omnes  mulabflitatis  modos  describere  ;  ac  deinde 
per  singulas  qualiter  a  Deo  removeantur  osten- 
dere. 

Tribus  modis  fit  omnis  mutabilitas,  loco,  forma. 
et  tempore.  Locahter  mutatur  res  quoelibet  quando 
de  loco  ad  locum  transit,  hoc  est  esse  desinit  ubi 
fuit,  et  ubi  non  fuit  esse  incipit.  Et  est  extrinseca 
heecmutatio,  nihilque  variatde  ipsius  reiessentia, 
quia  si  esse  desinit  ubi  fuit,  non  tamen  quod  fuit 
esse  desinit,etsi  esse  incipit  ubi  non  fuit,  non  tamcn 
quod  non  fuit  esse  incipit.  Formaliter  mutatur  res 
quselibet,  quando  vel  secundum  suam  essentiam  in 
eodem  persistens  loco,  vel  secundum  augmentum 
aliquid  accipit  quod  prius  non  habuit,  vel  secun- 
dum  detrimentum  aliquid  quod  prius  habuit  amit- 
tit,  vel  secundum  alterationem  aliquid  quod  prius 


D 


habuit  aliter  habere  incipit,  quam    prius   habuit. 
Mutatio  secundum  tempus,  cx  duobus  praeeedenti- 
bus  nascitur,  quia  nihil  tcmporaliter  mutari  potest, 
quod  vel   formaliter  non   mutetur,   vel  localitcr. 
Cnde  evidcntcr  colligitur  quod  immutabile  omnino 
est  quidquid  neque  forma  ncque  loco  mutari  po- 
tcst.  Si  igitur  Deum  neque  forma  neque  loco  mu- 
tari  posse  constiterit,  immutabilem  omnino  esse 
dubium  non  crit.Localem  autem  mutationem  facilc 
ab  eo  rcmovcmus,  si  cum  ubiqucesse  ostendimus. 
Quod  enim  ubique  est,  in  omni  loco  est.  Quod  au- 
tem  in  omni  loco  cst,  de  loco  ad  locum  transire 
non  potcst.  Deum  autem  ubique  esse  multa  sunt 
indicia.  Primum  ipsa  anima  nostra,  quam  et  ratio 
simpliccm  cssentiam  essc  non  dubitat,  et  sensus 
per  omne  quod  vivificat  corpus,  diffusum  esse  pro- 
bat.  Quoecumque  enim  animatis  corporis  pars  1*- 
ditur,  unus  est  ad  qucm  scnsus  omnis  doloris  re- 
torquetur,  quod  omnino  nonlieret,siunus«'t  idem 
ubique  non  diffusus  essct.  Si  ergo  rationalis  spiri- 
tus  hominis  cum  sit  simplex,pcr  omne  quod  repit 
corpus  diffunditur,  dignum  non  cst  ut  ille  Creator 
qui  omnia  regit  et  possidct,  uuo  aliquo  in  loco  co- 
arctari,  et  non  omnia  potius  implere  credatur.Nam 
et  ipsi  rcrum  motus,qui  tam  certo  et  tam  rationabili 
ubique  moderamine  currunt,  vitamintrinsecus  mo- 
ventem  esse  ostendimt.  Nec  tamen  ullo  modo  cre- 
dendum  est  quodsicutsensus  hominis  cum  corpore 
quodsensificat  personaliterconjutfgitur,ita  quoquc 
Creator  ille  spiritus  cum   corpore  hujus  sensibilis 
mundi  personaliter  cunjungatur,  quia  aliter  im- 
plcnt  mundum  Deus,et  aliter  anima  corpus.  Anima 
impletcorpus  eteocontinet,quia  circumscriptibilis 
est  ;  Deus  iniplct  mundum,  scd  mundo  non  con- 
cludilur  quia  ubique  praescns  nusquam  compre- 
hendi  potest.  Preeterea  cum  divinae  virtutis  effectus 
nusquam  deesse  ccrnimus,  cur  eamdem  Dei  virtu- 
tem  omnibus  inesse  rebus  dubitemus  ?  Si  autem 
Dei  virtus  ubique  est,  cum  alia  non  sit  Dei  virtus 
quam  Deus,  constat  qucd  nusquam  Deus  decst. 
Neque  enim  ut  homo  ad  operandum  aliena  virtute 
Deus  indiget,  quia  homo  sa?pe  alieno  adminiculo 
perficit,  quod  facere  propria  virtute  non  valet.Unde 
secundum  quamdam  loquenti  consuetudinem,illic 
homo  aliquando  operari  dicitur,  ubi  per  semetip- 
sum  absens  esse  non  dubitatur,  quemadmodum 
cum  rex  in  civitate  sua  residens  procul  cum  hosti- 
bus  confligere,  vincere,  vel  superari  perhibetur; 
quia  milites  ejus,  volente  ipso  et  jubente,  confli- 
gunt,  vincunt,  vel  vi  superantur.  Tale  est  cum  quis 
in  rem  eminus  positam,  vcl  virgam  extendit,  vel 
lapidem   jacit,   et   tangere  dicitur    quidquid  vel 
lapis,  vel  virga  tetigerit.  Multa  quidem  sunt  talia, 
sed  horum  omnium  nihil  propricdicitur,quia  alteri 
tribuitur  quod  alter  operatur.  Deus  autem  qui  per 
semetipsum  cuncta  propria  virtute  facit,  ubicun- 
que  pnEsens  est  operc,  praesens  etiam  necesse  est 
ut  sit  deitate.  Quod  si  quis  forte  quaerat,  qnomodo 
divina  essentia  quoe  simplex  est  ubique  esse  possit, 
sciat  quod  aliter  spiritus  simplex  dicitur,aliter  cor- 
pus.  Corpus  enim  propterparvitatemsimplexdici- 


ERUDIT.  DIDASCAL.  UBEH  SEPTIMUS. 


m 


a  autem  spiritus  simplex  dicitur,  non  par-  A  Vioissiiudo  autem  quadripertita  est,  in  essentia,  in 


l  unitas  significatur.  Creator  igitur  et  sim- 

ia  unus  est,  et  uhique  est,  quia  Deus  est. 

loco  existens  nusquam  comprehenditur  ; 

iversa  replenscontinet  non  continetur.Quia 

omni  loco  est,mutari  localiternon  potest; 
a  nullo  comprehenditur,  locahs  non  est. 
.  Mutationem  secundum  quantitatem  aut 
ualitatem  Deo  cnmpetere  non  posse. 
eque  illa  qu;e  secundum  formam  est  mu- 

in  ipsum  cadcre  potest.  Quidquid  enim 
im  formam  niutatur,  vel  secundum  aug- 
i,  vel  secundum  diminutionem,  vel  secun- 
erationem  mutatur ;  sed  horum  omnium 
latura  nihil  recipit,   quod  facile  videre  est 


forma,  in  loco,  in  tempore.  In  essentia  vicissitudi- 
nem  patitur  humana  cognitio,  quando  nunc  hoc, 
nunc  iilud  cogitamus;  quia  simul  omnia  nostro 
sensu  comprehendere  non  possumus.  In  forma, 
quando  idipsum  nunc  tale,  nunc  vero  tale  atten- 
dimus;  quia  utrumque  simul  non  valemus.Inloco, 
quando  nunc  huc,  nunc  iiluc  cogitationem  duen 
mus,  quia  simul  ubique  esse  cogitatione  non  vale- 
mus.  In  tempore,  quando  nunc  pr&eterita,  nuno 
praBsentia,  nunc  futura  consideramus.  Tunc  etiam 
tempore  cognitio  variatur,  quando  nunc  habitam 
cognitionem  intermittimus,  nunc  intermissam  ite* 
rum  resumimus  ;  quia  eam  sine  intermissione  te- 
nere  non  possumus.  Sed  has  omnes  mutabilitates 


^ula.Nonautemaugetur.Qiudquidenimper  b  divina  cognitio  non  recipit.  Non  augetur,  quia 


tntumcrescit,amplius  aliquid  semetipso  ac- 
idquid  autem  prreter  id  quod  in  semetipso 
iliquid  accipit,  aliunde  accipiat  necesseest, 
lla  res  sibi  ipsi  quod  non  habet  dare  po- 
tator  autem  rerum  a  quo  aliquid  quod  non 
iccipiat,  cum  omne  quod  exsistit  ab  ipso 
lI  ?  Non  potest  igitur  crescere  qui  semet- 
iplius  nil  potest  recipere,  neque  minui  po- 
idquid  enim  semetipso  minus  fieri  potest, 
um  non  est,  quia  id  quod  in  separatione 
lit,  in  conjunctione  idem  non  fuit.  Deusigi- 
totum  unum  est  esse  quod  est,  nullo  modo 
>so  minor  fieri  potest.Neque  igitur  perfectio 
neque  unitas  minui,  neque  immensitas 


plena  est.  Neque  enim  nescire  potest  omnia  qui 
creat,  qui  gubernat,qui  penetrat,qui  portat  omnia. 
Et  qui  omnibus  praesens  est  deitate,  absens  esse 
non  potest  visione.  Minui  non  potest  qui  aliunde 
non  est  quidquid  est,  sed  idem  ipsum  quidquid 
est,  ab  ipso  est,  ab  uno  et  unum  totum  quod  est 
Quid  de  vicissitudine  dicam?  Quomodo  vicissitudi- 
nem  recipere  possit  sapientia,  quce  omnia  simulet 
semel  sub  uno  visionis  radio  comprehendit?  Simul, 
quia  omnem  essentiam,  omnem  formam,  omnia 
loca,  omnia  tempora.  Semel,  quia  visionem  nec  in- 
termissam  recipit,  nec  habitam  intermittit;  sed 
quod  semel  est  semper  est,  et  quod  semper  est,to- 
tum  est.  Omnia  videt,  et  de  omnibus  omnia  videt, 


hendi,neque  qui  prsesens  utrumque  est  lo-  ^  et  semper  videt,  et  ubique  videt.  Nihil  enim  m> 
.....       •    ,.         ,      ,     ,.      ..  ...       vum,nihil  alienum  advenit,nihil  suum.Quando  fu» 

turum  est  praevidet,  quando  prsesens  est  videt, 
quandopreeteritum  est  retinet.Nec  aliud  quam  quod 
in  ipso  est  praevidet,  videt  et  retinet ;  sed  quod 
advenit  in  tempore,  fuit  in  visione,  et  quod  praete- 
rit  in  tempore,permanetin  visione.Quemadmodum 
si  totum  corpus  tuum  esset  oculus,  nec  aliud  tibi 
esset  esse  et  aliud  videre,  quocunque  se  res  ver- 
teret,  praesens  tibi  non  esse  non  posset,et  sub  uno 
visionis  ictu  immobilis  permanens  comprebencuv 
res  quidquid  quoquoversuminconspectu  haberes; 
imo  non  nisi  ante  te  cerneres  quidquid  circum- 
quaque  contra  te  positum  haberes.  Res  transiret 
et  staret  visio,  et  quocunque  sua  se  mobilitate  top» 
teret,  stanti  non  nisi  praesens  esset.  Nnnc  autem 
quia  ex  parte  vides,  mutabiliter  non  vides,  et  cum 
res  videnti  transit,  aut  videri  desinit,  aut  secum 
mutabiliter  visionem  trahit.  Quod  si  totus  ocuhffi 
esses,  sic  mutabiliter  non  videres.  Quidquid  igitur 
ex  parte  est,  mutabile  est ;  et  quidquid  ex  parte 
non  est,  mutabile  non  est.  Deus  autem  cui  idem 
est  esse,  vivere  et  intelligere,  cum  per  essentism 
ex  parte  non  sit,  nec  per  sapientiam  ez  parte 
esse  poterit ;  sed  sicut  immutabiiis  est  esseatift, 
ita  quoque  immutabilis  est  sapientia.  Hoc  jam 
de  cognitione  divina  dictum  sufficiat.  Sed  scien- 
dum  est  quo  l  haec  cognitio  et  visio  dicitur,  et  sa- 
pientia  diciliu*,  et  praescientia  dicitur,  et  provi- 
dentia  dicitur.  Visio  est  quia  aspicit,  sapientia  est 
quia  inteiligit,   preescientia  quia  provenit,  pc#- 


>otest  variari.Nunc  de  sola  alteratione  restat, 
ldamus  qualiter  divinee  naturoe  non  conve- 
quia  alio  est  alteratio  corporum,  alia  spiri- 
;um  ex  supradictis  constet  Deum  non  cor- 
l  spiritum  esse ;  cum  de  Deo  loquimur,non 
i  est  de  alteratione  corporum  multa  disse- 
reviter  tamen  eam  attingimus,  ut  compe- 
ad  alterationem  spirituum  perveniamus.Al- 
corporum  fit  in  transpositione  partium,  et 
jdine  qualitatum.  Alteratio  spirituum  per 
3nem  et  aifectum.  Secundum  affectum  mu- 
spiritus,  ut  nunc  tristes,  nunc  hilares.  Se- 
>gnitionem,  ut  nunc  minus,  nunc  amplius 
es.  Duo  vero  sunt  praecipua  quoe  aifectum 
tis  mutare  solent,  id  est,  sive  quia  aliquid 
ndum  fecerit  in  prteterito,sive  aliquid  inor- 
n  proponat  de  futuro.  Sed  quod  Deusde 
on  pceniteat  satis  evidenter  ostendit  immu- 
iste  cursus  rerum  omnium,  qui  sic  lege  per- 
primae   institutionis  modum  non  deserit. 
rero  nil  inordinatum  proponat  rationabilis 
eventus,  qui  in  tanto  corpore  naturse  nus- 
ubi  contradicit.Semper  ergo  immutabilis  est 
is  Dei  qui  nec  consilium  mutat  de  praeterito, 
opositum  de  futuro.    Sic  quoque  cognitione 
abilis  esse  credendus  est.Tribus  enim  modis 
ilitati  subjacet  humana cognitio,per augmen- 
>er  diminutionem,  per  vicissitudinem.  Per 
intum,utquando  dicimus  quod  nescimus.Per 
itionem,  quando  quojl  scimus  obliviscimur. 


D 


831 


HUGONIS  I)E  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


831 


vidcntia  quia  disponit.  De  quibus  multae  difficiles  A 
ct  perplcxae  quaestiones  oriuntur,  quas  huic  com- 
pendio  interpolare  timemus.  Igitur    ad  ea  quae 
restant  transeamus. 

Cap.  XXI.   Rx  anima  vationali  divinam  ostendi 

posse  Trinitalem. 
Ex  quo  pridem  de  visibilibus  ad  invisibilia  oculo 
contemplationis  ingressi  sumus,  ad  hoc  usque  via 
investigationis  penetravimus,  n t  jam  Creatorem 
rerum  omnium  sine  principio,  sine  fine,  sine  mu- 
tabilitate  esse  non  dubitemus,  et  hoc  quidem  non 
extra  nos,  sed  in  nobismetipsis  iuvenimus.  Con- 
sideremus  ergo  si  adhuc  amplius  aliquid  eadcm 
ipsa  natura  nostra  de  Creatore  nostro  nos  doceat, 
quia  fortassis  non  solum  unum,  sed  et  trinum 
ostendat.  Certe  mens  rationalis  una  est,  et  generat  B 
de  se  intellectum  una  unum.  Quom  nonnunquam 
dum  conspicit  quam  subtillis,  quam  vcrus,  quam 
conveniens,  quam  jucundus  sit,  mox  diligit  eum, 
et  complacet  sibi  in  ipso.  Videt  pariter  et  stupet, 
et  se  tale  aliquid  invenire  potuisse  miratur. 
Vehemcnter  lLbet  semper  illud  aspicere.  sempcr 
habere,  semper  illo  perfrui,  seinper  in  illo  delec- 
tari.  Ipsum  per  sc  placet,  ipsui.i  propter  se  pla- 
cet,  nec  aliquid  est  quod  extra  illud  quaeritur, 
quia  in  illo  totum  amatur.  In  illo  contemplatio 
veritatis  ad  videndum  delectahilis,  ad  habendum 
suavis,  ad  fruendum  dulcis.  Cum  illo  secum 
mens  requiescit,  nec  unquam  secreti  sui  taedio 
afficitur,  qua  unico  quidcm,  non  tamen  sohtario 
consortc  lretatur.Considera  ergo  tria  haec,mentem,  r 
intcllcctum,  amorcm.  De  mento  intellectus  nasci- 
tur,  de  mente  pariter  et  intellcclu  amor  oritur.  De 
sola  mente  intcllcctus,  quia  nious  de  se  intellec- 
tum  gignit.  Amor  vcro  nec  de  sola  mente,  quia 
nec  de  solo  intellectu,  quia  ab  utrisquc  procedit. 
Prius  mens,  deinde  mens  et  intellectus,  postea 
mens  et  intcllectus  et  amor.  Et  hoc  quidem  in 
nobis  sic  est.  Verum  in  Creatore  cssc  longe  ali- 
ter  suadet  ratio.  Quia  enim  ipsum  fuisse  semper 
credimus,  semper  quoque  sapientiam  habuisse 
oportet  confitcamur.  Nam,  si  aliquando  sine  sa- 
pientia  fuissc  dicilur,  quis  eum  postmodum  sa- 
pientem  fecerit,  aut  a  quo  sapientiam  acceperit 
nullo  modo  invenitur,  cnn  et  hoc  absurdissimum 
sit,  et  ab  omni  ratione  alienum  credere,  cum  qui 
est  fons  ct  origo  sapientire,  aliquando  sine  sapien- 
tia  exstitisse.  Semper  crgo  in  illo  sapientia,  sem- 
per  ab  illo  sapientia,  semper  cum  ipso  sapientia 
fuit.  Semper  cum  illo  sapientia,  quia  semper  sa- 
pientiam  habuit ;  seniper  sapiens  fuit.  Semper  ab 
illo  sapientia,  quia  sapientiam  quam  habet,  ipse 
genuit.  Semper  cnm  illo  sapientia,  quia  genita  se 
a  gignentc  non  dividit.  Scmper  genita  est,  et 
semper  gignitur  nec  cum  gignitur  inchoans,  ncc 
cum  genita  est  cessans ;  semper  gignitur,  quia 
seterna;  semper  gcnita  est,  quia  perfecta.  Et 
ergo  qui  genuit,  et  est  qui  genitus  est.  Qui  genuit, 
Pater  est ;  qui  genitus  est,  Filius  est.  Et  quia  qui 
genuit,  semper  genuit,  reternus  Pater  est.  Et  quia 
qui  genitus  est,  semper  genitus  est,  geterno  Patri 


D 


Filius  coaeternus  est.  Item  qui  semper  sapientiam 
habuit,  semper  sapientiam  dilexit.  Qui  vero  sem- 
per  dilexit,  semper  amorem  habuit.  ltaque  aeterno 
Patri  et  Filio  coaeternus  amor  est.  Et  tamen  Pater 
a  nullo  est,  Filius  a  Patre  solo  est,  amor  vero  a 
Patre  simul  et  tilio  est.  Sed  quia  superius  Creato- 
rem  omnium  summe  et  vere  unum  esse  asserui- 
mus,  hn?c  tria  in  Deo  unum  esse  substantialiter 
oportet  contiteamur.  Quia  item  ille  qui  genitus  est, 
non  potest  esse  ille  a  quo  gcnitus  est,  neque  item 
ille  qui  a  gignente  et  genito  procedit,  ille  esse  po- 
test,  qui  est  gignens  vel  genitus;  inexpugnabili  ra- 
tioneveritatis  cogimur  in  deitate  personarum  tri- 
nitatem  et  substantiae  unitatem  cognoscere.  Tribus 
erga  in  deitate  una  communis  est,  et  aequalis  aeter- 
nitas,  et  aeterna  aequalifcis,  quia  non  potest  esse 
singulis  dissimile,  quod  omnibus  facit  deitas  una 
comrnune.  Tres  ergo  unum  sunt,  quia  in  tribus 
personis  est  una  substantia,  sed  tres  unus  non 
sunt,  quia  sicut  distinctio  personarum  unitatem 
dcitatis  non  dividit,  ita  et  unitas  deitatis  distia- 
ctionem  personarum  non  confundit. 
Cap.  XXII.  Quod  in  divinis  Patersuam  sapientiam 
propter  eam  ipsam  diligit. 
Scd  libct  adhuc  paulo  attentius  considerare  quo- 
modo  dictum  sit  quod  Pater  diligit  sapientiam 
suam.  Homines  enim  saepc  solent  diligere  scien- 
tiam  suam  propter  opus,  non  opus  propter  scien- 
tiara.  Sicut  est  scientia  colendi ;  scientia  texendi, 
scientia  pingendi,  et  caeterae  hujusmodi,  ubipror- 
sus  peritia  judicatur  inutilis,  nisi  consequatur 
in  opere  fructus  utilitatis.  Quod  si  de  sapientia  ^ 
Dei  dicitur,  jam  nimirum  opus  factori  suo  ante- 
fertur.  Propterea  dicendum  est  sapientiam  sem- 
per  pretiosiorem  esse  operc  suo,  et  semper  pro- 
pter  se  amandam  esse  sapientiam.  Quod  siquando 
forte  sapientiae  opus  suum  antefertur,  non  hoc 
est  ex  judicio  veritatis,  sed  ex  errore  hominis.  Sa- 
pientia  enim  vita,  et  amor  sapientiae  est  felicitas 
vitae.  Quapropter,  cum  dicitur  quod  Pater  sa-  ; 
pientiae  complaceat  sibi  in  illa,  absit  ab  intellectu  - 
nostro  ut  credamus  quod  Deus  sapientiam  suam 
propter  opera  quae  per  illam  facit  diligat,  quin 
potius  omnia  opera  sua  non  nisi  propter  illam 
amet !  Propterea  enim  dixit :  Hic  est  Fitius  meus 
dite*'tus,  in  quo  mihi  complacni  (Matth.  m) ;  non 
in  terra  aut  in  coelo ;  non  in  sole  aut  in  luna  et 
stellis ;  non  etiam  in  angelis,  et  quae  excellentis-  i 
sima  sunt  in  creaturis  ;  quia  et  ista  si  suo  modo  pla-  ; 
cita  sunt,  tamen  nisi  in  ipso  et  per  ipsum  pla-  ! 
cere  non  possunt.  Tanto  enim  amplius  amore  suo 
digna  sunt,  quanto  vicinius  ad  ejus  similitudi- 
nem  accedunt.  Non  ergo  proptcr  opera  sapien- 
tiam,  sed  propter  sapientiam  opera  sua  diligit 
Deus.  In  illa  enim  omne  pulchrum  et  verum ;  et 
ipsa  tota  cst  desiderium.  Lux  invisibilis  etvita  im-  ■ 
mortalis,  cujus  aspectus  est  tam  desiderabilis,  ut 
oculos  Dei  delectare  possit ;  simplex  et  perfecU 
non  redundans  et  plena,  sola,  non  tamen  solita-  / 
ria,  una  et  continens  omnia. 


ERUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SE^TIMUS. 


834 


XXIII.  In  swnma  Trinitate  mutuam  esse     A 

dilectionem. 
quia  tres  personas  in  deitate  una  crediinus, 
jst  ut  quod  de  qualibet  liarum  dicitur,utruin 
im  de  aliis  dici  possit  inquiratur.  Dictum  est 
quod  Pater  amat  Filium.  Restat  ergo  ut 
eremus,  an  pari  modo  dici  possit,  quod 
Patris  et  Filii  amet  Filium,  quod  Filius  amet 
m.  ltem  quod  Pater  amet  se,  quod  Filius 
>atrem,  quod  amor  Patris  et  Filii  amet  Pa- 
tem  quod  amor  Patris  et  Filii  amet  se,  quod 
amet  amorem  suum  et  Filii,  quod  Filius 
amorem  suum  et  Patris.  Postremo  utrum 
inus  et  idem  amor  est  quo  quisque  amat 
m,  vel  ad  invicem  quisque  alium.  Sed  haec 
s  inveniemus,  si  ea  quoe  jam  dicta  sunt  ad  3 
riam  revocemus. 

lpradictis  enim  rationibus  asserimus,  quod 

prima  causa   ct  origo  bonorum  omnium. 

item  qui  fons  est  et  principium  omnium 

sntius  bonum   nullum  csse  potest.     Sum~ 

igitur  bonum  Deus  est.    Beatitudo  autem 

am   rectius  quam  in   summo  bono  collo- 

Deus  igitur    solus    et    proprie  et  princi- 

beatus  est.  Beatus  autem  quomodo  esse 

,   cui  idipsum  non  placet  quod  cst  ?  Quis- 

gitur  beatus  est,  et  seipsum  diligit,  et  id 

ipse  est  diligit.    Si  igitur  Pater  et  Filius, 

or  Patris  et  Filii  unum  sunt,  et  Deus  unus 

cum  in   solo   Deo  vera   beatitudo  sit,  ne- 

isl  ut  et  quisque  amet  seipsum,  et  ad  invi-  ^ 

uisque  alterum.  Neque  beatitudo  veraciter 

>sset,  imo  potius  summa  infelicilas  foret ;  si 

ntrariam  voluntatem  se  dividerent,  etper 

m   naturam  ab  invicem  separari  non  pos- 

iicut  igitur  natura  unum  sunt  Pater  et  Filius, 

or  Patris  et   Filii,   ita  quoque  voluntate  et 

unum  non  esse  non  possunt.  Uno  amore 

~unt,  quia  unum  sunt ;  nec  aliud  est  quod 

le  amat  in  altero,  quam  quod  quisque  amat 

>so  ;  quia  non  aliunde  est  quod  quisque  est, 

quod  alter  est.  Quod  Pater  diligit  in  Filio, 

lem  Filius  diligit  in  seipso ;  et  quod  amor 

et  Filii  diligit  in   Filio,   hoc   idem   Filius 

in  seipso.    Item    quod    Filius    diligit    in 

hoc  Pater  diligit  in  se  ;  et  quod  amor  Patris 

diligit  in  Patre,  hoc  Pater  diligit  in  se.  Item 

>ater  et  Filius  diligunt  in  amore  suo,   hoc 

Patris  et    Filii  diligit  in  seipso.  Itcm  quod 

diligit    in   seipso  ,    hoc    diligit    in   Filio  , 

more  suo.  Et  quod   Filius  diligit  in  seipso, 

iligit  in  Patre  et  in  amore  suo.  Et  quod 

Patris  et  Filiidiligit  in  se,  hoc  diligit  in  Filio 

atre. 

XIV.  Summi  Patris  ad  homines  ut  Filium 
n  audiant  exhortatio,  et  per  eam  antedicto- 
probatio. 

i   utrum   vox   Patris  huic  quod  loquimur 

•det.  Hic  est,  inquit,  Filius  meus  dilectusy 

mihi  complacui(Matth.  m).  Non  dixit  sepa- 

ego  mihi  complacui ;  ncque  dixit  separatim, 


D 


ille  mihi  placuit ;  neque  vero  simui  dixit,  ego 
mihi  complacui,  etille  mihi  complacui,  scd  dixit : 
Ego  mihi  complacui  in  ipso,  hoc  est  quod  rnihi 
de  mc  placet  in  ipso  est ;  extra  ipsum  non  est, 
quia  quod  cgo  sum  ipse  est.  Quia  enim  aliud 
quam  Ipse  non  sum,  cxtra  ipsum  mihi  placere 
nou  possum.  Hic  est  ergo  Filius  meus  dilectus,  in 
quo  mihi  complacui.  Quidquid  milii  placet,  in  ipso 
et  per  ipsuni  placet.  Ipse  est  enim  sapientia  per 
quam  feci  omnia,  in  ipso  aeternalitcr  disposui, 
quidquid  temporaliter  feci.Et  tanto  amplius  unum 
quoque  opus  meum  diligo,  quanto  pcrfectius  illud 
primae  dispositioni  concordare  video.  Nolite  puta- 
re  quod  ipse  tantum  sit  mediator  in  rcconciliatio- 
ne  hominum,  quia  per  ipsum  etiam  commendabi- 
lis  et  placita  fit  aspectui  meo  conditio  omnium 
creaturarum.  in  ipso  examino  cuncta  opera  mea 
quae  facio,  et  non  amarc  nequeo  quod  intueor 
simile  illi  quem  amo.  Solus  iile  me  offendit,  qui 
ab  ejus  similitudine  recedit.  Si  crgo  vultis  mihi 
placere,  ei  similes  estote,  ipsum  auditc.  Et  si  forte 
ab  ejus  similitudine  malc  agendo  discessistis, 
ipsum  imitando  ad  ipsum  redite.  In  ipso  datur 
praeceptum,  in  ipso  datur  consilium.  Prceceptum 
ut  persistatis,  consilium  ut  redeatis.  Utinam  te- 
nuissetis  proeceptum,  sed  quia  transgressi  estis 
praeceptum,  saltem  audite  consilium,  ipsum  au- 
dite !  Magni  consilii  Angelus  nobis  mittitur,  et  qui 
conditis  datus  fuit  ad  gloriam,  iiem  perditis  ve- 
niat  ad  medelam.  Ipsum  audite.  Jpse  conditor, 
ipse  est  et  redemptor ;  ipse  Deus  mccum  vos  con- 
didit,  qui  vobiscum  homo,  solus  ad  vos  venit. 
Ipsum  audite.  lpse  est  forma,  ipse  medicina,  ipse 
exemplum,  ipse  et  remedium.  Ipsum  audite.  Feli- 
cius  fuisset  semper  tenuisse  ejus  similitudinem, 
sed  jam  minus  gloriosum  non  erit,  ad  cjus  redire 
imitationem.  lpsum  audite.  0  homo,  quid  causaris 
ignorantiam  tuam  ?  Ecce  ipsa  natura  tua  te  ar- 
guit,  ipsa  te  convincit.  Nosti  qualis  sis,  unde  ve- 
nias,  quem  factorem  habeas,  quo  mediatore 
egeas,  et  tu  adhuc  impudenter  tc  defendendo 
contra  Deum  clamas.  Nosti  quod  malus  es,  et 
quod  a  bono  opiiice  malus  factus  non  es,  et  ces- 
sas,  et  non  clamas  ad  eum,  qui  te  fecit  ut  veniat 
et  reficiat,  qui  creavit  ut  redimat.  Noli  dubitare  de 
potentia  ejus,  vide  opera  illius  quanta  sint.  Noli 
dubitare  de  sapientia,  vide  opera  ejus  quam  pul- 
chra  sint.  Noli  dubitare  de  benevolentia,  vide  ope- 
ra ejusquomodo  ad  utilitatem  tibi  serviant.  Mon- 
strat  ergo  tibi  suo  opere  quantum  possit  in  tui 
redemptione.  Monstrat  item  tibi  quam  formidan- 
dum  exspectare  possis  judicem,  si  nolucris  habe- 
re  redemptorem.  Nemo  resistere  ei  potest,  quia 
omnipotens  est ;  nemo  eum  declinare  potest,  quia 
sapientissimus[est ;  nemo  eum  corrumpere  potest, 
quia  optimus  est;  nemo  eum  decliuare  potest, 
quia  ubique  est ;  nemo  eum  tolerarc  potest,  quia 
aeternus  est ;  nemo  eum  flectere  potcst,  quia  in- 
coinmutabiiis  est.  Si  ergo  nolumus  talem  sentire 
judicem,  ipsum  quseramus  redemptorem. 


835 


HUf.OiNIS  Dfc  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


836 


Cjj».  XXV.  Quod  ordo  comtitwnis  et  cognitionis  re-  A  portemus.  Et  quis  scire  poterit  quod  ibi  fuimus,  sl 


rum  e  diverso  se  kabeant. 

Quando  pridem  de  visibilibus  ad  investiganda 
invisibilia  progredi  ccepimu.s,  primo  a  corporea 
creatura  ad  incorpoream,  hoc  est  rationalem  crea- 
turam  transivimus ;  ac  dcinde  a  rationali  crea- 
tura  usque  ad  sapientiam  Dei  pervenimus  ;  nunc 
vero  redeuntes  primo  a  sapicntia  Dei  ad  rationa- 
lem  creaturam ;  deinde  a  rationali  creatura  ad 
creaturam  corpoream  habita  consideratione  pro- 
cedemus.  Ille  ordo  est  cognitionis,  iste  conditio- 
nis,  quia  primum  corporea  crcatura,  quee  visibilis 
est  in  cognitione  occurrit ;  deinde  a  corporea  crea- 
tura  ad  incorpoream  cognitio  transit;  postremo 
via  investigationis  aperta,   asque   ad  conditorem 


illuminati  non  redimus  ?  Appareat  ergo  quod  ibi 
fuimus,  appareat  quod  ibi  vidimus.  Si  lbi  vidimus 
potentiam,  apportemus  lucem  divini  timoris.  Si 
ibi  vidimus  sapientiam,  apportemus  lucem  verita- 
tis.  Si  ibi  vidimus  benignitalein,  apportemus  lu- 
cem  dilectionis.  Potentia  torpentes  ad  amorem  ex- 
citet ;  sapientia  ignorantiae  tenebris  caecatos  illu- 
minet ;  benigriitas  frigidos  calore  charitatis  inflam- 
met.  Videte,  quneso,  quid  lux  sit,  nisi  dies ;  et  qaid 
tenebrce  nisi  nox.  Et  sicut  oculus  corporis  habet 
diem  suam  et  noctem  suam,  ita  quoque  oculus 
cordis  habet  diem  suam  et  noctein  suain.  Tres 
ergo  dies  sunt  invisibilis  lucis,  quibus  interius 
spirituahs  vitae  cursus  distinguitur.    Primus   dies 


utriusque  pervenit.  In  conditione  vero  primo  gra-  B  est  timor,  secundus  est  veritas,  tertius  est  chari- 


du  ad  imaginem  Dei  rationalis  creatura  facta  est ; 
deinde  creatura  corporea,  ut  creatura  rationalis  in 
ea  foris  agnosceret  quid  a  Creatore  intus  accepis- 
set  In  sapientia  Dei  est  veritas,  in  rationali  crea- 
tura  imago  veritatis,  in  corporea  creatura  um- 
bra  imaginis.  Rationalis  creatura  facta  est  ad 
Dei  sapientiam.  Corporea  creatura  facta  cst  ad  ra- 
tionalem  creaturam.  Propter  quod  omnis  motus 
et  conversio  corpore»  creatur»  est  ad  rationalem 
ereaturam,  et  omnis  motus  et  conversio  rationalis 
creaturae  esse  debet  ad  Dei  sapientiam,  ut  dum 
quodque  suo  semper  superiori  adhaeret  per  con- 
versionem,  nec  primae  conditionis  ordinem,  nec 
primi  exemplaris  in  se  perturbet  similitudinem. 


tas.  Primus  diem  solem  suum  habet,  potentiam  ; 
secundus  dies  solem  suum  habet,  sapientiam  ; 
tertius  dies  solem  suum  habet,  heni^nitatem.  Po- 
tentia  ad  Patrem,  sapientia  ad  Filium,  benignitas 
pertinet  ad  Spiritum  sanctum.  Alii  sunt  dies  no- 
stri  quos  habemus  exterius,  alii  quos  interius  ha- 
bemus.  Dies  nostri  exteriores,  etiam  cum  nolumus, 
transeunt ;  dies  vero  interiorcs,  si  volumus,  per- 
manere  in  aeternum  possunt.  Nam  de  timore  Do- 
mini  dicitur  quod  in  sneculum  sneculi  permanet 
(PsaL  xvm).  De  veritate  quoque  dubiuin  non  est 
quin  permaneat  in  aeternum  ;  quia,  ctsi  in  hac  vita 
incipiat,  tunc  tamen  plena  et  pcrfecta  in  nobis  erit, 
cum  ipse  qui  est  veritas  post  hujus  vitre  terminuui 


Quisquis  ergo  via  investigationis  de  visibilibus  ad  r  manifestus  apparebit.  De  charitate  item  dictum  est: 


invisibilia  transit,  primum  a  corporea  creatura  ad 
rationalem  creaturam,  deinde  a  rationali  creatura 
ad  considerationem  sui  Creatoris  mentis  intuitum 
duoere  debet.  Revertens  autem  de  invisibilibus  ad 
visibHia  primum  a  Creatore  ad  rationalem  creatu- 
ram,  deinde  a  rationali  creatura  ad  corpoream 
creaturam  descendit.  Ordo  autem  cognitionis  in 
mente  humana  semper  praecedit  ordinem  condi- 
tionis ;  quia  nos  qui  fbris  sumus  redire  ab  intimis 
non  possumus,  nisi  prius  oculo  mentis  intima  pe- 
netremus.  Sequitur  autem  semper  ordo  conditio- 
nis  ordinem  cognitionis  ;  quia,  etsi  aliquando  hu- 
mana  infirmitas  ad  interna  contemplanda  vel  te- 
nuiter  admissa  fuerit,  diu  tamen  ibidem  stare 
hanc  su«  mutabUitatis  fluxus  non  permittit. 

Cap.  XXVI.  De  tribus  diebus  invisibilis  lucis. 

Postquam  igitur  nos  quantum  Deus  largiri 
dignatus  est  de  visibilibus  ad  invisibilium  co- 
gnitionem  pervenimus,  nunc  jam  mens  nostra 
ad  semetipsam  redeat  et  quid  sibi  ex  hac  co- 
gnitione  utilitatis  provenire  possit  attendat.  Quid 
anim  nobis  prodest ,  si  in  Deo  cognoscimus 
majestatis  celsitudinem,  et  nullam  nobis  inde 
colligimus  utiiitatem  ?  Sed  ecce,  dum  de  iilo 
intimo  divinee  contemplationis  secreto  revertimur, 
quid  nobiscum  afferre  poterimus  ?  quid  nisi  lucem 
de  regione  lucis  venientes?  Hoc  cnim  decens  et 
necessarium  est,  ut  si  a  lucis  regione  venimus,  ad 
fngandas  nostras  tenebras  nobiscum  lucem  ap- 


D 


quia  charitas  nunquam  excedit  (I  Cor.  xin).  Boni 
dies  isti  qui  nunquam  transeunt.  Namilli  dies  mali 
sunt,  qui  non  soluin  non  permanent  seinper,  scd 
nec  ad  modicum  stare  possunt.  De  his  diebus  per 
Prophetam  dicitur  :  Homo  sicut  fenum,  dics  ejus 
sicut  umbra  declinaverunt  (Psal.  r.n).  Isti  sunt  dies 
quos  meruit  culpa ;  illi  dies  quos  dcdit  gratia.  De 
illis  diebus  dixit  Propheta  :  In  diebus  meis  invoca- 
bo  (Psat.  c.xiv),  qui  alibi  dixit  :  Media  nocle  surge- 
bam  ad  confitendum  tibi  (Psal.  cxvm).  Sed  illos 
dies  suos  vocat,  quia  alios  dies  non  amat.  Sicut 
Jercmias  dicit :  Domine,  diem  hominis  non  dcsitle- 
ravi,  tu  scis  (Jer.  xvn).  Isti  sunt  diesquibus  plenus 
fuit  Job,de  quo  scriptum  est,quia  mortuus  est  setiex 
et  plenus  dicrum  (Job  xlii).  iNam  de  aliis  diebus 
plenus  esse,  non  poterat,  qui  transacti  jam  non 
erant.  Illos  dies  qui  foris  sunt,  solos  mali  noverunt: 
boni  vero  quijam  internos  dies  videre  meruerunt, 
eos  qui  foris  sunt  non  solum  non  diligunt,  sed 
etiam  maledicunt.  Pei%eat,  inquit  beatus  Job,  dies 
in  qua  natus  sum,  et  nox  in  qua  dictum  est  :  Con- 
ceptus  cst  homo.  Dies  ille  vertatur  in  tenebras,  et 
non  requirat  eum  Deus  desuper,  et  non  itlustM 
lumine  (Job  m).  lilos  erpo  dies  qui  intus  sunt  po- 
tius  debemus  amarc,  ubi  lucem  non  sequuntur  te- 
nebra*,  ubi  aeterni  Solis  splendore  illuminantur 
oculi  interiores  cordis  mundi.  Dc  liis  diebus  Psal- 
mista  cccinit  :  Annunliate  de  die  in  diem  salutare 
ejus  (PsaL  r.x).  Quid  est  salutare  ejus,  nisi  Je- 
sus  ejus  ?  Sic  enim  interprelatur  Jesus,  hoc  est 


EHUDIT.  DIDASCAL.  LIBER  SEPTIMUS.  838 

aris.   Quid  ideo  salutaris  dicitur,  quia  per  A  pceme  transeat  in  timorem  reverenti®.  Annuntiate 


homo  ad  salutem  reformatur.  I)e  ipso  autem 
lesloquens  :  Lex,mquii,pe)  Mot/sen  dnta  est, 
%  et  veritas  per  Jesum  Christum  facia  est 
.  i).  Item  Paulus  apostolus  vocat  Christum 
1  Dei  vir/utem  et  Dei  sapientiam  (I  Cor.  u), 
itur  Dei  sapientia  Jesus  Christus  est;  et  per 
tum  Jesum  veritas  facta  est,  constat  quod  per 
itiam  Dei  veritas  facta  est.  Dies  ergo  sapien- 
t  veritas.  De  hoc  die  suo  ipsa  sapicntia?  loqui- 
tdoeis,  dicens:  Abraham  pater  vester  exulta- 
t  videret  diem  meum,  vidit  et  gavisus  est 
.  viii).  Verilas  enim  Dei  redemptio  estgeneris 
ni.  Hanc  enira  prius  promiserat.  Quam  ni- 
q,  dum   postmodum   exhibuit,   quid   aliud 


ergo  de  die  in  diem  salutare  ejus  (Psat.  xcv).  De 
his  diebus  locutus  est  Osee  propheta,  dicens :  Vi- 
vificabit  no$  post  duos  dies :  in  die  tertia  suscitabit 
nos  (Osee.  vi).  Nara  qualiter  Dominus  noster  Jesus 
Christus  tertia  die  surgens,  a  mortuis  in  se  nos  vi- 
vificaverit  et  suscitaverit,  audivimus,  et  gavisi  su- 
mus.  Sed  dignum  valde  est,  ut  recompensemus  ei 
beneficium  suum ;  et  quedmadmodum  nos  in  ipso 
tertia  die  resurgente  resurreximus,  ita  et  nos  pro 
ipso  et  per  ipsum  tertia  die  resurgentes,  eum  re- 
surgere  in  nobis  faciamus.  Nec  credundum  est 
quin  a  nobis  sibi  ipse  velit  retribui,quod  prior  ipse 
nobis  voluit  impertiri.  Sicut  ergo  ipse  ut  nostram 
in  se  et  per  se  salutem  operaretur,  tres  dies  habe- 


seipsum  veraccm  ostendit?  Recte  autem  per  b  re  voluit,  ita  et  nobis  ut  nostram  in  nobis  per  ipsum 


ltiam  hfec  veritas  impleta  est,  a  quo  omnis 
s  est.Nec  alius  ad  iinplendam  veritatem  mit- 
s  fuit,  nisi  is  in  quo  omnis  veritatis  plenitudo 
itat.  Rene  ergo  Abrahain  ad  diem  veritatis 
t,  quia  impleri  veritatem  desiderat.  Quam 
:to  diem  tunc  per  spiritum  vidit,  quando 
iliuru  ad  rcderaptionem  humani  generis  in 
n  venturum  agnovit ;  dicatur  ergo  :  Annun- 
le  die  in  diem  «alutare  ejus.  Diem  secundum 
primo  in  diem  tertium  ;  diem  veritatis  de 
aoris,  in  diem  charitatis.  Primum  unus  dies 
ies  timoris,  venit  dies  alter,  dies  veritatis. 
rit  non  successit,  quia  prior  non  discessit. 
luos  dies;  iterum  est  in  diem  tertium,  in 


salutem  operemur,  tres  dies  dedit.  Sed  cpiia  illud 
quod  in  ipso  gestum  est  non  tantum  remedium, 
sed  etiam  exemplum  fuit  et  sacramentum,  oportuit 
ut  visibiliter  foris  fieret ;  quatenus  illud  quod  in 
nobis  invisibiliter  fleri  debuit  significaret.  Dies  er- 
go  ejus  extrinsecus  fuerunt,  nostri  dies  intrinsecus 
qucerendi  sunt.  Tres  ergo  dies  habemus  intrinse- 
cus,  quibus  illuminatur  anima  nostra.  Ad  primum 
diem  mors  pertinet,  ad  secundum  sepultura,  ad 
tertium  resurrectio.  Primus  dies  est  timor,  secun- 
dus  est  veritas,  tertius  est  charitas.  Dies  timoris  est 
dies  potentice,  dies  Patris  ;  dies  veritatis  est  dies 
sapientiae,  dies  Filii ;  dies  charitatis  est  dies  beni- 
gnitatis,dies  Spiritus  sancti.  Dies  quidam  Patris,  et 


sbaritatis,  sed  et  ille  cum  venit,  priores  non  r  d*es  Filii,  et  dies  Spiritus  sancti,  in  claritate  divini- 

.  _,  ,.  ..  '.',.'  f      l  i  •  •  1_A*         .__ Jl I     . ___A_ __Ai_    .11..__._ .—.*.__. ._ 


t.  Beati  dies  isti.  Istis  diebus  homines  im- 
[jossunt,  ubi  futuris  supervenientibus  prae- 
non  transeunt.  Ubi  numerus  cum  augetur, 
s  multiplicatur. 

XV II.  Quod  dicti  dies  mystici  prius  in  gene- 
umano  compteti  sint,  et  in  nobis  compteri 
*ant,  et  quomodo. 

mm  homines  sub  peccato  constituti,  per  le- 
iparati  sunt,  et  cceperunt  Deum  timere  judi- 
mia  cognoveruntiniquitatem.  Ipsum  ergo  ti- 
locjamerat  agnoscere;  quia  profecto  nequa- 
timere  possunt,  si  nullo  modo  agnoscerent. 
iquid  lucis  erat  ipsa  agnitio ;  jam  dies  erat, 
cdum  clarus ;  quia  peccati  adhuc  tenebris  ca- 


tatis  unus  dies  ;  sed  in  nostrae  mentis  iHuminatione 
quasi  alium  diem  Pater,  alium  Filius,  atque  alium 
habet  Spiritus  sanctus  ;  non  quod  ullatenus  cre- 
dendum  sit  Trinitatem,  quee  inseparabilis  est  na- 
tura  in  operatione  posse  separari ;  sed  ut  discretio 
personarum  in  distinctione  operum  valeat  intelligL 
Quando  ergo  omnipotentia  Dei  considerata  in 
admirationem  cor  nostrum  excitat,  dies  Patris  est. 
Quando  vero  sapientia  Dei  inspecta  agnitione  ve- 
ritatis  cor  nostrum  iiluminat,  dies  Filif  est.  Quan- 
do  autem  benignitas  Dei  attenta  ad  amorem  cor 
nostrum  inflammat,  dies  Spiritus  sancti  est.  Po- 
tentia  terret,  sapientia  iUuminat,  benignitas  l»ti- 
ficat.  In  die  potentiae  per  timorem  morimur.  In  die 


t.  Venit  ergo  dies  veritatis,  dies  salutis,  qui  n  sapientiae  per  contemplationem  veritaUs  a  strepitu 


um  destrueret,  claritatem  prioris  diei  illumi- 
et  timorem  non  tolleret,  sed  in  melius  com- 
5t.  Sed  necdum  plena  erat  claritas  donecad- 
etur  veritati  charitas.  Nam  ipsa  Veritas  dicit : 
habeo  vobis  dicere,  sed  non  potestis  portare 
Cum  autem  venerit  ilte  Spiritus  veritalis, 
'  vos  omnem  veritatem  (Joan.  xiv).  Omnis 
jritas  ut  et  mala  toileret,  et  bona  reformaret. 
•es  dies  sunt :  dies  timoris,  qui  manifestat 
i ;  dies  veritatis,  qui  aufert  malum  ;  dies  cha- 
qui  restituit  bonum.  Dies  veritatis  clarificat 
moris  ;  dies  charitatis  clarificat  et  diem  ti- 
9t  diem  veritatis  ;  donec  perfecta  fuerit  cha- 
t  perfecte  manifestetur  omnis  veritas,  et  timor 


hujus  mundi  sepelimur.  In  die  benignitatis  per 
amorem  et  desiderium  eeternorum  bonorum  resur- 
gimus.  Ideo  enim  Christus  sexta  die  mortuus  est, 
septimo  die  in  sepulcro  jacuit,  octavo  die  resurre- 
xit,  ut  simili  modo  primum  potentia  in  die  suo  per 
timorem  nos  a  carnalibus  desideriis  fortis  occidat, 
deinde  sapientia  in  die  suo  intus  in  abscondito 
contemplationis  sepeliat ;  postremo  benignitas  in 
die  suo  per  desiderium  divini  amoris  vivificatos 
exurgere  faciat;  quia  sextus  dies  ad  laborem, 
septimus  ad  requiem,  octavus  pertinet  ad  resur- 
rectionem, 


839 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


840 


LIBELLUS 

DE  POTESTATE  ET  VOLUNTATE  DEI 


UTRA   MAJOR    SIT. 


Queerirur  de  potestate  Dei,  an  major  sit  volun-  A 
tate  ejus.  Si  enim  plus  potest  Deus  quam  vult,  vi- 
deietur  potestas  ejus  major  quam  voluntas.  Si 
autem  potestas  ejus  majorestquam  voluntas  ejus, 
videretur  in  eo  esse  imequale  aliquid,  et  non  totus 
sibi  convenire  Deus.  Quomodo  ergo  unum  est  to- 
tum  quod  est,  si  majus  et  minus  ibi  est?  Si  vero 
idem  illi  est  et  posse  et  veile,  eadem  est  poteitas 
ejus  et  voluntas  ejus.  Si  autem  idem  illi  est  et  posse 
et  velle,  quidquid  vult  potcst,  et  quidquid  potest 
vult.  Vult  autem  omne  quod  facit,  quia  contra  vo- 
luntatem  nihil  facit,  qui  voluntarie  facit  quidquid 
facit.  Rursum  omne  quod  vult  facit,  quia  ad  omnia 
posse  adest,  cum  velle  non  deest.  Si  ergo  amplius 
non  potest  Deus  facere  quam  vult,  neque  amplius 
facere  vult  quam  faeit,  constat  procul  dubio  quod  B 
amplius  facere  non  potest  quam  facit.  Amplius :  Si 
potest  Deus  plus  facere  quam  vult,  potest  contra 
voluntatem  suam  facere,  et  facere  quod  in  volun- 
tate  non  habet,  et  est  potestas  ejus  contraria  volun- 
tati  ejus.  Unde  consequcns  essc  videtur,  quod 
omne  quod  potest  et  vult,  facit ;  sicut  omne  quod 
facit,  potest  et  vult.  Sic  omne  quod  potest  vult,  si- 
cut  omne  quod  vult  potest.  Sed  si  hoc  recepitur 
quod  Deus  aliud  vel  ahter  nihil  facere  possit  quam 
facit,  necessitate  operatur  omnia,  et  alhgatur  atque 
constringitur  lege  opernm  suorum  ut  dominetur  et 
conditio  operis  sui;  sed  hocnefas  es  confiteris.Quo" 
modo  ergo,  inquiunt,  idem  est  Deo  veile  et  posse, 
si  major  est  potestas  ejus  quam  voluntas  ?  Videte 
qui  dicunt.  Major,  inquiunt,  secundum  vos,  potes-  q 
tas  Dei  est  quam  voluntas  ejus.  Quare?  Quia  dici- 
tis  Deum  plus  posse  quam  velle.  Intendite.  Si  id- 
circo  major  dici  debet  potestas  Dei  quam  voluntas 
ejus,  quia  multa  facere  potest  quae  facere  non 
vult ;  ergo  et  voluntas  major  esse  dicatur  quam 
potestas,  quia  multa  quae  facere  potest  non  facit, 
quia  facere  non  vult.  Si  enim  potestas  major  dici- 
tur,  quia  voluntatem  transcendit ;  et  voluntas  ma- 
jor  dicatur,  quia  potestatem  constringit.  Sed,  sicut 
potestas  non  coarctatur  in  eo  quod  sine  voluntate 
nihil  operatur ;  ita  et  voluntas  non  superatur  in  eo 
quod  non  ad  omnia  qu»  in  potestate  s\mt  dilata- 
tur.  Tria  sunt,  affectus,  effectus  et  respectus.  Vo- 
luntas  ergo  et  potestas  in  Deo  et  affectu  et  effectu 
unum  sunt,  sed  respectu  ad  unum  non  sunt.  Quo-  rj 
modo  haec  duo  in  Deo  affectu  unum  sunt?  Quia  in 
ipso  nec  voluntas  sine  potestate  est,  nec  potestas 


sine  voluntate.  Potestas  sine  voluntate  esset,  si 
ahquando  haberet  potentiam,  quam  habere  nol- 
let.  Rursus  voluntas  sine  potestate  esset,  si  ali- 
quando  non  ex  virtute,  sed  ex  infirmitate  ahquid 
vellet.  Quia  ergo  et  potestas  in  ipso  semper  volun- 
taria  est,  et  voluntas  potestativa  (quoniam  quod 
potest,  omne  posse  vult;  et  quod  vult,  omne  ex 
potestate  volt) ;  idcirco  in  ipso  nec  potestas  sine 
voluntate  est,  nec  voluntas  sine  potestate  est.  Simi- 
liter  in  effectu  nec  voluntas  a  potestate,  nec  potes- 
tas  a  voluntate  uUatenus  separari  potest.  Quidquid 
enim  Deus  voluntate  facit,  facit  et  potestate ;  et 
rursum  quidquid  facit  potestate,  facit  et  voluntate. 
Quia  omnia  quae  facit  et  voluntate  et  potestate  fa- 
cit.  Ergo  in  omni  opere  »uo  Deus  et  voluntatem  et 
potestatem  exercet ;  nec  se  dividunt  in  opere,  quae 
dividi  non  possunt  in  operante.  Sic  igitur  potestas 
Dei  et  voluntas  et  aifectu  in  ipso  et  affectu  per 
ipsum  indivisa  perscverant,  respectu  extra  ipsum 
dissimiliter  se  demonstrant.  Quia  enim  Deus 
veraciter  non  omne  quod  potest  veUe  dicitur, 
quia  multa  facere  potest  quae  facere  non  vult, 
nihil  autem  facere  vult  quod  facerc  non  po- 
test ;  ideo  ad  quaedam  respicit  potestas  ejus  ad 
quce  non  respicit  voluntas  ejus.  Ad  omnia  autem 
ad  quae  respicit  voluntas  ejus,  respicit  potestas 
ejus.  Sic  igitur  potestas  divina  respectu  aliquando 
ad  aha  se  habet  quam  voluntas,  sed  in  se  ahud 
non  habet  quam  voluntas,  quia  contra  voluntatem 
nihil  habet. 

Scd  dicunt :  Si  Deus  ahquid  facere  potest  quod 
non  vult,  ahquid  facere  potest  contra  voluntatem 
suam.  Si  autem  contra  voluntatem  suam  ahquid  fa- 
cere  potest,  non  est  omnipotens  qui  cogi  potest  et 
duci  ad  id  quod  non  vult.  Sed  videte  quomodo  co- 
haereat,  quod  dicunt,  quod  si  Deus  aliquid  facere 
potest  quod  facere  non  vult,  ergo  contra  voluntatem 
suamaiiquidfacere  potest.  Contravoluntatemsuam 
quippe  faceret  si  faceret  quod  facere  nollet.  Non 
autem  idcirco  quia  aliquid  facere  potest  quod  facere 
non  vult,  contra  voluntatem  suam  facere  potest, 
quia  si  id  faceret  quod  facere  potest,  et  non  vult, 
jam  illud  facere  veUct  quod  faccret ;  sicut  modo, 
quia  facere  non  vult  non  facit  quod  tamen  facere 
posset,  si  veUet.  Sic  prtescientia  et  pnedestinatio  in 
Deo,  sisecundum  respectum  considerantur,  dissimi- 
hter  se  habent,  cum  tamen  in  Deo  unum  sint.  Prae- 
scientia  enim  et  ad  mala  ct  ad  bona  se  habet.  Prav 


841 


DE  QUATUOR  VOLUNTATIBUS  IN  CHRISTO. 


842 


destinatio  ad  bona  tantum.  Omnia  quippe  futura  A  destinatio  autem  ad  ea  quae  facturus  est  tantum. 


praescivit,  electos  autem  tantum  praedestinavit.  Si- 
militer  etpraedestinatio,  quando  pro  dispositione  ac- 
cipitur,  in  respectu  tamen  praescientise  parificari 
non  potest,  quia  praescientia  Dei  et  ad  ea  quae  fac- 
turus  est  pertinet,  et  ad  ea  quae  permissurus.  Prue- 


Ambrosius  enimdicit :  «  PraedestinavitDeusimpio- 
rum  gehennam,  sed  non  praedestinavit,  impiorum 
culpam.  »  Quod  enim  facturus  fuit  praedinavit, 
quod  autem  facturus  non  fuit,  sed  permissurus, 
non  prfedestinativit,  sed  praescivit. 


DE  QUATUOR  VOLUNTATIBUS  1N  CHRISTO 

LIBELLUS 


Quaeris  de  voluntate  Dei,  et  de  voluntate  homi- 
nis  similiter.  Christus  Deus  fuit,  et  ideo  volun- 
tas  divina  in  illo  fuit.  Kt  quia  etiam  homo  fuit, 
similiter  voluntas  humana  in  illo  fuit.  Non  dico 
humanam  quam  culpa  et  vitium  hominis  facit, 
sed  quam  natura  hominis  requirit.  Ergo  in 
Christo  divina  voluntas  fuit  in  quantum  Christus 
Deus  fuit ;  et  similiter  humana  voluntas  in  ipso 
fuit  in  quantum  ipse  homo  fuit.  Humana  autem 
voluntas  tripliciter  consideratur ;  secundum  ra- 
tionem,  secundum  pietatem,  secundum  carnem. 
Ergo  in  Christo  voluntas  fuit  divinitatis  et  volun- 
tas  rationis,  et  voluntas  pietatis  et  voluntas  car- 
nis.  Voluntas  divinitatis  per  justitiam  sententiam 
dictabat ;  voluntas  rationis  per  obedientiam,  veri- 
tatem  approbat ;  voluntas  pietatis  per  compassio. 
nem  in  malo  alieno  suspirabat ;  voluntas  carnis 
per  passionem  in  malo  proprio  murmurabat. 
Vide  an  non  omnia  haec  in  Christo.  Ille  leprosus 
qui  sanitatem  precabatur  et  majestatem  contite- 
batur,  potentiam  voluntatis  divinos  confessus  est, 
dicens  :  Domine,  si  vis,  potes  me  mundare  (Luc. 
v).  Et  Dominus  ut  ejusdem  voluntatis  divinae  et 
sententiam  et  potentiam  ostenderet  propter  senten- 
tiam  ait :  Volo,  propter  potentiam  subjunxit  mun- 
dare  (ibid.).  Hoc  est  exemplum  voluntatis  divinae 
in  Christo.  Propter  voluntatem  rationis,  quae  vo- 
luntati  divinae  per  obedientiam  subjiciebatur, 
dixit :  Spiritus  quidem  promptus  est  (Matth.  xxvi). 
Propter  voluntatem  carnis,  quce  poenam  horrendo 
per  infirmitatem  passioni  renitebatur  dixit :  Caro 
autem  infirma  (ibid).  Spiritus  promptus  erat  per 
voluntatem  rationis  dispositionem  divinae  volun- 
tatis  in  passione  carnis  suae  sequendo.  Caroautem 
infirma,  per  naturalem  providentiam  qua  ma- 
lum  suum  odire  acceperat,  passioni  renitendo. 
Secundum  voluntatem  itaquc  deitatis  in  disposi- 
tione  praecedentem,  et  secundum  voluntatem  ra- 
ticnis  divinam  dispositionem  approbantem  et 
subsequentem  Christus  pati  voluit.  Secundum  au- 
tem  voluntatem  carnis,  secundum  quam  naturali- 
ter  in  quantum  homo  fuit,  eamdem  carnem  suam 
quia  odio  non  habuit,  pati  noluit.  Neque  in  hoc  ta- 
men  divinae  voluntati  contrarius  fuit ;  quia  et 
hoc  ipsum  quod  noluit  eum  nolle  divinae  volunta- 
tis  fuit. 


B  Erat  adhuc  alia  voluntas  in  Christo,  voluntas 
pietatis  sive  humanitatis.  Nam  ipsa  pietas  huma- 
nitas  vocatur,  et  dicuntur  humani  qui  pii  sunt, 
et  facile  alienis  miseris  compatiuntur.  Proprium 
est  enim  humanitatis  compati  et  moveri  pietate 
in  miseria  aliena.  Bestia  pati  potest,  compati  au- 
tem  humanitatis  est  proprium.  Idcirco  voluntas 
pietatis,  voluntas  humanitatis  vocatur,  quia  ho- 
minis  est  pietate  moveri.  Et  haec  similiter  secun- 
dum  naturam  humanitatis  in  Christo  invenitur. 
Cum  appropinquaret  Jerusalem  videns  civitatem 
flevit  super  eam  (Luc.  xix).  Quare  flebat  si  non 
dolebat?  Ergo  noluit  quod  doluit.  Quid  doluit? 
perditionem.  Si  doluit  de  perditione  illorum,  no- 
luit   perditionem  illorum.  Quomodo  noluit?  Se- 

C  cundum  voluntatem  utique  divinam  quod  justum 
futurum  erat,  voluit.  Secundum  voluntatem  ra- 
tionis,  justitiae  consensit,  et  justitiam  approbavit. 
Porro  secundum  voluntatem  pietatis  sine  odio 
justitiae  condoluit  miseriae,  quemadmodum  se- 
cundum  voluntatem  carnis  justitiam  non  accusa- 
bat,  sed  poenam  recusabat.  Unaquteque  voluntas 
quod  suum  erat  operabatur,  et  quod  ad  se  perti- 
nebat  sequebatur.  Voluntas  divina  justitiam,  vo- 
luntas  rationalis  obedientiam,  voluntas  humani- 
tatis  misericordiam,  voluntas  carnis  naturam.  Ne- 
que  alia  alii  contraria  erat,  sed  unaquaeque  quod 
suum  erat  appetiit,  ut  quamvis  ad  aliud  esset, 
alii  tamen  contraria  non  esset.  Hoc  est  ut  licet  ad 
aliud  velle  haberet,  ad  aiiam  tamen  noile  non  ha- 

D  beret.  Sicut  enim  divinitati  natura  erat  justitiam 
non  deserere,  sic  carni  justum  erat  naturam 
servare :  et  pietati  alienam  miseriam  non  amare. 
Sic  itaque  in  Christo  voluntas  fuit  divinitatis,  justi- 
tiam  dictans ;  voluntas  rationis,  justititiam  appro- 
bans  ;  voluntas  humanitatis,  per  quam  nulli  ma- 
lum  voluit;  voluntas  carnis,  per  quam  sibi  poenam 
noluit.  Justum  itaque  carni  erat,  quod  passionem 
suam  noluit,  quia  hoc  erat  secuidum  naturam,  et 
justum  Deo  erat,  quod  passionem  illius  voluit ; 
quia  hoc  erat  secundum  justitiam.  Neque  enim  id- 
circo  caro  noluit,  quia  Deus  voluit,  sicut  et  Deus 
idcirco  non  voluit,  quia  caro  uoJuit.  Similiter  et 
pietas  quod  secundum  affectum  compassionis  in 
poena  vel  perditione  miserorum  misericorditer  no- 
luit,  nequaquam  contra  Deum  id  juste  volentemno- 


843 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


m 


luit ;  sed  qnod  suum  erat  amavit  misericordiam,  A 
et  tamen  quod  suumnon  orat  non  iinprobavit  jus- 
titiam.  Sane  sciendum  quod  idquod  caromortalis 
timore  passionis  uritur,  et  pietas  amore  compas- 
sionis  passibiliter  movetur,  pnesenti  tantum  vitce 
debitum  est,  in  qua  ct  malis  compassio  debetur, 
quandiu  corrigi  possunt ;  et  bonis  passio  non  tol- 
litur  quandiu  meliores  esse  possunt.  Cum  autem 
mortale  hoc  induerit  immortalilatem ,  et  corrupii- 
bilehoc  incorruptionem  (lCor.xv);  tuuc  utique 
sicut  carnem  nec  passio  neque  timor  passionis 
ullius  affliget;  sic  mens  nulla  ex  compassione 
alieni  doloris  poenam  suscipiet.  Illic  quippe  ot 
caro  babebit  contra  passionem  securitatem,  et 
anima  habebit  in  pietate  puritatem.  Securitas  car- 
nis  erit  ex  impassibilitate,  puritas  mentis  ex  ve-  p 
ritate.  Intellige  quae  dico.  Pati  ot  compati  utrum- 
que  poena  est.  Pati  datum  est  homini  pro  iniqui- 
tate  ;  compati  autem  praeceptum  est  pro  bonitate. 
Justum  est  enim  et  eequum  coram  Deo,  ut  qui  pa- 
titur  compatiatur,  ut  per  passionem  deleatur  ini- 
quitas,  per  compassionem  exerceatur  bonitas. 
Hoc  siquidem  ad  bonitatem  pertinet  vitne  mortalis, 
ut  se  in  aliis  conditioni  sune  accommodet,  et  alienre 
passionis  per  compassionem  particeps  efflciatur, 
ut  sicut  id  quod  'patitur  necessitatis  est,  ita  id 
quod  compatitur  opus  sit  bonitatis.  Ubi  autem 
pati  non  erit,  corapati  non  erit.  Non  tamen  quia 
crudeiitas  erit  in  pcena  aliena,  sed  quia  cruciatus 
non  inerit  ex  aliena  miseria.  Hic  compati  virtutis 
est ;  illic  non  compati,  felicitatis.  Hic  compateris  ^ 
voluntate,  moveris  pictate,  condoles  bonitate. 
Hic  non  compateris  felicitate,  non  moveris  aeter- 
nilate,  non  condoles  impassibilitate.  Sic  itaque 
eompati  esse  non  potcst,  nisi  illic  tantum  ubi 
pati  esse  potest,  quoniam  et  ipsum  compati,  pati 
est.  Sane  qui  illic  pati  non  exuunt  compati  non 
deponunt;  quia  sicut  pro  sua  iniquitate  corru- 
ptibiliter  patiuntur,  ita  pro  aliena  infelicitate  se- 
cundum  vitee  mortalis  atiectum  carnaliter  com- 
patiuntur.  Hinc  est  quod  dives  ille  in  tormentis 
positus  pro  fratribus  soilicitatur,  ut  ei  ad  miserias 
cumulum  accederet,  quod  cum  in  sua  prena 
etiam  aliena  miseria  cruciaret.  Abraham  autem 
etiam  cruciatum  vidit,  et  tamen  sive  compassionis 
dolore  in  certitudine  felicitatis  persistens  (Luc. 
xvi),  eum  per  justitiam  repulit  dicens  :  Fili,  rece- 
pisti  bona  in  vita  tua,  et  Lazarus  similiter  mala 
(ibid.)  Hinc  est  etiam  quod  Psalmista  pnevidens 
quemadmodum  in  illo  reternitatis  gaudio  corda 
justorum  divinae  justitiae  per  veritatis  amorem  im- 
mutabiliter  inhaerentia,  non  aliud  appetere  vel  ap- 
probare  potuerunt,  nisi  hoc  solum  quod  secun- 
dum  illam  esse  cognoseunt  ait  :  Introibo  in  po- 
tentiam  Domini;  Domine  memorabor  justitias  tu<v 
(Psal.  lxx).  ln  hac  autem  vita  ubi  ejusdem  divi- 
nae  justitiae  sententiam  perfecte  nec  scire  nec  prae- 
scrire  possuinus,  quaedani  etiam  quae  secundum 
ipsam  justa  non  sunt  sine  injustitia  veile  possumus; 
quia  hoc  solum  adnos  pertinet  ut  ubi  nescimus  quid 
potius  Deo  placeat,  hoc  potissimum  eligamus  quod 


D 


pietati  concordat.  Ubi  autem  divinae  justitiae  sen- 
tentia  immutabiliter  praefixa  ostenditur,  contra 
eam  deinceps  pietati  locus  non  debetur.  Quia  si 
quid  nos  illic  ex  compassione  tetigerit,  vel  ex  vitio 
et  attectui  dcininante,  vel  ex  intirmitate  corrupti- 
bih3  naturae  passioni  rosistere  non  vaiente.  Triplex 
enim  compassionis  modus  cst.  Est  quippe  com- 
passio,  alia  ex  vitio,  alia  ex  natura,  alia  ex  virtule. 
Compassio  ex  vitio  est  quando  ailectus  illic  repre- 
hensibili  dolore  tangitur,  ubi  illicito  prius  amore 
tenebatur.  Compassio  ex  natura  cst  quando  ex 
insito  sibi  pietatis  allectu  animus  alienis  aerumnis 
condolet,  quoties  contra  pietatis"vel  humanitatis 
mensuram  naturam  opprimi  sive  affligi  videt. 
Compassio  ex  virtute  est  quando  propter  Deum 
alieuis  doloribus  compatimur,  cuin  scilicet  vel  jus- 
titiam  premi  vel  innocentiam  affligi  videmus. 
Compassio  ex  vitio,  eulpabilis  est  ?  compassio  ex 
natura,  irreprehensibilis ;  compassio  ex  virtute 
laudabilis,  primareprehenditur,tertialaudatur.  Se- 
cunda  autem  nec  culpam  habet,  quia  ex  natura 
est ;  nec  prcemium,  quia  ex  virtute  non  est.  In  hac 
ergo  vita  quandiu  caro  mortalis  la^di  potest  pas- 
sione,  tandiu  etiam  animus  mutabilis  tangi  potest 
compassione.  Ubi  autem  utriunque  veraciter  im- 
passibile  erit,  tunc  profecto  neque  passio  carni, 
neque  compassio  menti  ulla  inesse  poterit.  Nunc 
ergo  mutabilitate  sua  bene  utrumque  utitur,  si  et 
caro  in  passione  patientiam  nondeserit,  et  animus 
in  compassione  justitire  mensuram  non  transcen- 
dit.  Si  igitur  tempus  compassionis  quaeris,  quandiu 
patipossumus  compati  debemus.  Silocum  quaeris, 
illic  compassionis  miseria  exihibenda  est,  ubi  ad- 
huc  passionis  miscricordia  desperanda  non  est. 

David,  aegrotante  tilio,  lacrymas  fudit ;  mortuo 
faciem  lavit  (//  Reg.  xn),  ut  ostenderet  quod  tan- 
diu  compassionis  miseria  portanda  est  quandiu 
passionis  misericordia  desperanda  non  est.  Est 
tamen  quidam  compassionis  alYectus  qui  naturam 
etiara  perditam  miseratione  prosequitur,  secun- 
dum  qucm  in  nostri  generis  similitudine  sicut 
culpae  non  corrigendae  irascimur  ita  natune  non 
exstinguendae  miseremur.  iNunc  autem  vita  mor- 
talis  et  mutabilitati  subdita,  interim  pro  parte  mi- 
seriae  sustinet ;  sed  postea  ad  incorruptionem 
translata  deponet.  Nunc  intirma  in  utroque  et  pas- 
sione  videlicet  in  carne,  et  compassione  in  mente, 
tunc  in  utroque  sanabitur,  ut  per  immortalitatem 
carnis  contra  passionem,  et  per  immutabilitatem 
mentis  contra  compassionem  contirmctur.  Sicut 
enim  aegritudo  carnis  est  pati,  ita  tegritudo  mentis 
est  compati.  Propterea  Deus  homo,  qui  utrumque 
tollere  venit  utrumque  toleravit.  Suscepit  passio- 
nem  in  carne  ;  suscepit  compassionem  in  mente. 
In  utroque  a?grotare  voluit  propter  nos,  ut  in  utro- 
que  nos  apgrotantes  sanaret.  Intirmatus  est  pas- 
sione  in  puena  sua ;  intirmatus  est  compassione 
in  miscria  aliena.  Eousque  passionem  sustinuit,  ut 
pro  morituris  moreretur,  eousque  compassio- 
nem  suscepit,  ut  pro  perituris  lacrymaretur. 
Propter  miseriam  carnem  suam  tradidit  ad  passio- 


845 


DE  SAPIENTIA  ANIMJS  CHRISTI. 


846 


nem,  propter  misericordiain  animam  suam  turba- 
vit  ad  compassioncm.  Jn  carne  sua  doluit  pro 
nabis  patiendo,  in  mente  sua  condoluit  nobis 
compatiendo,  et  quemadmodum  carnis  iniirinitas 
in  ipso  secuudum  aflectum  naturre  noluit  pcenain 
suam,  sic  mentis  pietas  secundum  affectum  mise- 
ricordiae  noluit  miseriam  alienam.  Sicut  enim  ea- 
liceui  passionis  sccundum  carnis  voluntatem  a  se 
transferri  postulabat,  quem  non  transferendum 
pnpsciebat,  sic  sententiam  condemnationis  secun- 
dum  pietatcm  aliis  mitigari  orabat,  quam  iininu- 
tabiliter  pnevidebat.  Pietas  cnim  quod  suum  erat 
operabatur  miserando,  et  ratio  quod  suum  erat 
sequebatur  divinae  dispositioni  obediendo.  Prop- 
terea  nihil  contrarietatis  erat.  Si  Christus  homo 
secundum  affectuni  pietatis  quam  in  humanitate 
sua  assumpserat,  aliquid  volebat  quod  tamen 
sccundum  voluntatem  divinam  in  qua  cum 
Patre  omnia  disponebat  futurum  non  esse  prtes- 
ciebat ;  quia  et  hoc  ad  verain  humanitatem 
pertinebat,  ut  pietate  moveretur,  et  hoc  ad 
veram  divinitatem  pertinebat,  ut  a  sua  dispo- 
sitione  non  moveretur.  Itaque  secundum  utrum- 
que  fecit  quod  debuit.  Neque  ideo  sibi  con- 
trarius  fuit  si  secundum  pictatem  humanitati 
congruam  voluit,  quod  sccundum  justitiam  di- 
vinitati  debitam  noluit  :  quia  et  hoc  velle,  et 
illud  nolle  utrumque  voluit.  Scriptum  est  : 
Jesus  autem  infremuit  spiritu  et  turbavit  se- 
metipsum  (Joan  xi).  Hic  intendite  :  Turbavit 
semetipsum  (ibid.).  Quomodo  turbavit  ?  Qure  fuit 
ista  turbatio  qua  semetipsum  turbavit  Jesus  ? 
Pietas  ipsa,  miseratio  ipsa  fuit  turbatio.  Bona 
turbatio,  bene  turbabatur  qui  pietate  movebatur  ? 
Turbavit  seipsum.  Miseratio  turbavit  eum,  et  ipse 
semetipsum  turbavit,    qui  miserationem   sponte 


A  suscepit.  Sicut  tradidit  semetipsum,  quando  Judas 
tradidit  eum  :  sic  turbavit  semetipsum  quando 
miseratio  turbavit  eum.  Notum  est  hoc  et  fro- 
quenti  usu  probatura.  Dicitur  homini  quando 
aliquid  patitur  :  Tu  teipsum  turbasti  ;  tu  tibi 
fecisti  malum  hoc.  Sic  Jesus  semetipsum  tur- 
bavit,  quando  miseratio  turbavlt  eum  quam  sponte 
susceperat ;  et  semetipsum  tradidit,  quando  ille 
tradidit  cui  ad  tradendum  potestatem  conces- 
serat.  Sic  itaque  Jesus  in  humanitate  assumpta 
quandiu  eam  passibilem  portare  voluit  secun- 
dum  proprietatem  humanitatis  et  passionem 
in  carne  et  compassionem  in  mente  portavit. 
ln  qua  tamen  modo  ad  immutabilitatein  trans- 
lata  nec  pati  potest  ad  corruptionem,  nec  com- 

B  pati  ad  turbationem.  Quoniam  Ghristum  secundum 
hominem  novimus  et  patientem  et  compatientem 
novimus  (//  Cor.  v).  Defecerunt,  inquit,  sicut 
fimius  dies  mei,  et  ossa  mea  sicut  cremium 
aruerunt  (Psat.  ci).  Dies  defecerunt  propter  pas- 
sionem  ;  ossa  aruerunt  propter  compassionem, 
propter  passionem  mortua  est  caro,  propter 
compassionem  arefecta  est  anima.  Dolor  com- 
passionis  quasi  frixura  qutedam  anim&s  fuit, 
qua  urebatur  miseratione,  premebatur  compas- 
sione,  siecabatur  desperatione  ;  desperatione  dico 
non  propter  se,  sed  propter  illos,  qui  nec  in 
malo  corrigendi,  neque  a  malo  erant  liberandi.  In 
his  omnibus  Christum  secunduin  carnem  novimus 
quando  veram  humanitatem  et  in  vera  humanitate 

q  veram  portavit  mortalitatem  (IfCor.y).  Nuncau- 

"tem  eam  secundum   carnem  non  novimus,  post- 

quam  resurgens  a  mortuis  jam  non  moritur,  mors 

ilti  ultra  non  dominabitur.   Quod  autem  vivit, 

vivit  Deo  {Rom.  vi). 


DE  SAPIENT!A  AMME  CHRI^TI. 


AN  jEQUALIS  CUM  DIVINA       ERIT. 


PR/EFATIO. 

Prudenti  ac  religioso  verbi  divini  inter  creteros  et 
prae  eaeteris  scrutatori  G.  Hugo  peeeator.  Aliquoties 
accidisse  comperi,  ut  rerum  diffieilium  tractatione 
aut  insipientiarelatoris  auditorem  corrumperet,  aut 
temeritas  auditoris  relatorem  infamaret.  Quapro- 
pter  reque  cavendum  mihi  videtur,  ut  potissiraum 
illic  ubisine  periculo  aliud  sentiri  non  potest,  nec 
facile  nostra  pripsumamus  asserere,  nec  aliena 
temerejudicare,  Novi  enim«  quanta,  »  utdicitbea- 
tus  Augustinus,  «  somnia  cor  huraanum  pariat ;  » 
atque  eo  judicio  quo  in  sui  cognitione  fallitur.  cte- 
tera  quoque  quae  pneter  ipsum  sunt,  non  recte  con- 
spicetur.  Quid  enim  ho,c  esse  putatis,  quod  de  rc- 
rum  veritate  tam  diversa  sentire  solent  homines  ? 


unquid  nomina  estveritas?  Ecce  (utraterimde 
Deo  taceamus)  quid  est  quod  dialectica  tot  diversas 
et  tam  adversas,  ne  dicam  perversas  habet  senten- 
tias  ?  Nunquid  omnes  noverunt  unum  id  quod  est, 
sed  araore  fallendi  diversa  finxerunt  ?  Non  sic  ego 
puto.  Sed  narrant  quique  somnia  sua,  et  ea  qua 
priraumipsiinse  opinione  decepti  suntpostmodum 
alios  nescientes  seducunt.  Et  sicut  beatusJobami- 
cis  suis  arrogantibus  et  de  se  plusquam  oporiebat 
pwsuinentibus  dicit  (Job.  xn),  jam  non  soium  se- 
cundum  morituram,  sed  exortam  quoque  a  se  sa- 
pientiain  putant.  Dignum  ergo  est  ut  idipsum  in 
nostranos  assertione  reddattimidos,  quodin  unius 
assertione  veritatis  tot  jam  videmus  esse  diversos. 
Quia  enim  de  longe  veritas  videtur,  diversa  judicia 
parit,  et  tantum  de  ipsa  quisque  potest,  quantum 


847 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


848 


ipse  est.  Jn  nobis  qulppe  quod  de  rerum  cognitione 
percipimus,  et  eo  modo,  cordis  intellectus  de  iis 
quae  extra  sunt  ad  veritatem  indicant,  quo  se 
interius  animus  in  repraesentatione  figurat.  Unde 
necesse  est,  ut  dum  mens  interius  corrupta  prave 
afficitur,  intellectus  quoque  in  j  udicio  eorum  quae 
foris  sunt,  decipiatur.  Haec  ipsa  est  eausa  quae 
etiam  aliquando  in  unitate  sensuum  controversiam 
verborum  generaro  solet,  quae  tamen  tunc  magis 
venialis  fit,  cum  pertinax  non  fuerit.  Hanc  igitur 
nos  qui  verbi  Dei  tractatores  et  inquisitores  veri- 
tatis  esse  videmur,  si  inter  nos  torte  (ut  assolet) 
aliquandoinvenerimuscitius  in  idipsum  redeamus, 
ne,  si  coeperimus  nostra  dicta  pertinaciter  defen- 
dere,  aliud  putemur  sapuisse.  lllud  quod  de  anim.i 
Christi  charitas  vestra  a  mc  quaerere  dignata  est, 
jam  pridem  inter  quosdam  sapientes  ventilatum 
fuisse  didici,  atque  ex  illis  quid  senserint  quibus 
magis  credendum  esse  existimamus,  tum  aliis  de 
ipsis,  tum  ipsis  de  se  referentibus  agnovi.  E#o 
autem  cum  saepius  hac  quaestione  pulsari  soleam, 
talem  me  esse  proiitoor  qui  nollem  hinc  aliquid 
ab  omnibus  vel  tam  curiose  ac  superstitiose  inqui- 
ri,  vel  tam  fidenter  asseri.  Unde  nunc  quoqne  ge- 
mina  in  hac  re  consideratione  coarctor,  cum  vi- 
deam  me  et  prudentiae  ture  debere  silentium,  et 
bonitati  responsum.  lnter  haec  ipsa  etiam  rei  diffi- 
cultas .  occurrit,  quae  fortassis  non  poterit  a  me 
ut  decet  compendiose  discuti,  cum  ego  si  modum 
in  dicendo  transiero  timeam  superstitiosus  videri. 
Yolo  tamen  et  multo  magis  volo  aliqua  in  parte 
inscitiae  argui,  quam  charitatis  contemptor  vi- 
deri,  et  verba  incompta  habere,  quam  cor  perver- 
sum. 

SEQUITUR  Decisio  quxstionis  de  animaChristi, 
utrum  sequalem  cum  divinitate  scientiam  habuerit. 

Quaeris  de  anima  Christi,  id  est  de  illo  rationali 

spiritu,  qui  humanam  in  Christo  homine  carnem 

vegetavit,  quem  Verbum  cum  carne  et  in  carne 

ipsa  sibi  in   unitatcm  pesonce   univit,    ut   esset 

Christus  unus  in   una  persona,  duabus  naturis, 

tribus  essentiis   :   una    videlicet   pcrsona ;   quia 

idem  homo,   propter  quem   susccpit,    et  Deus  ; 

propter  quod  fuit  duabus   naturis,  divina  scilicet 

atque   humana,    in    Deo  et    homine   uno,   non 

unis  ;  tribus  essentiis,  divimtate,  carne,et  anima  : 

sine  separatione   discretis,   sine  confusione    so- 

ciatis.  De    illa   inquam  anima,  qua    mediante 

Verbum  caro  factum  est,  et  habitavit  in  nobis 

(Joan.  i);  quaeritis  utrum  aequalein  cum  divinitate 

scientiam  habuerit.  Adjicitis  etiam,  quod  si  illa 

anima  quae,  quamvis  creatriei  natune  ineffabiliter 

unita  fuerat,   indubitanter  tamen   creatura  erat, 

eequalem  cum  divinitate  scientiam  habuerit,  tuno 

nimirum  creatura  Creatori  aequalis  fuit :  non  posse 

autemCreatorifacturam  suam  in  aequalitate  compa- 

rabilem  fieri  etsi  potucrit  in  consortium  unitatis  as- 

sumi.Longcahud  essc  uniridignationeetcomparari 

majestate.  Multa  sunt  alia  quaein  hunc  modum  for- 

tasse  absurda  ostenderc  potuisti.  Sed  ego  sic  una 

tecum  falsa  refellere  cupio,  sicut  veraprofiteri.  Quo- 


A  modo  enim  Deus  immensus  esset,si  ad  ejusaequalita- 
tem  aliqua  quamlibet  excellens,  quamlibet  singula- 
ris  creatura  pcrtingeret  ?  Magnus,  inquit  Psalmista, 
Dominus  est,  et  magna  virtus  ejus ;  et  sapientix 
ejus  non  est  numerus  (Psal.  cxlvi).  Et  Salomon  : 
Non  est  sapientia,  non  est  prudentia,  non  est  con- 
silium  contra  Deum  (Prov.  xxi).  Ubi  quantum  non 
est,  tantum  dici  quod  potest  ?  Portio  quasritur 
ubi  numerus  non  invenitur.  Sapientiae  ejus  non 
estnumerus.  Quid  igitur  dico  ?  Anima  Christi  aut 
creatura  non  fuit,  aut  Creatori  aequari  non  potuit. 
Imo  vero  quia  creatura  est,  Creatori  non  dico 
aequanda,  sed  plus  audeo  dicere,  etiam  compa- 
randa  non  est.  Ergo  dicitis,  minorem  habuit  sa- 
pientiam  quam  verbum  ?  Sed  quaeso  quiddicimus, 

B  cum  animam  sapientem  dicimus  ?  Nunquid  non 
sapientia  sapientem  dicimus  ?  Quis  enim  sapiens 
est,  si  sapientia  sapiens  non  est?  Et  tamen  aliter 
sapiens  est  in  quo  sapientia  est,  aiiter  sapiens  est 
qui  sapientia  est.  Creatura  sapiens  est,  quia  in  ipsa 
sapientia  est.  Creator  vero  sapiens  est,  quia  ipse 
sapientia  est.  Nullus  tamen  sine  sapientia  sapiens 
esse  potest,  sive  ea  quam  habet,  sive  ea  quae  ipse 
est.  Anima  igitur  Christi  si  sapiens  est,  imo  quia 
est,  aut  illa  procul  dubio  sapientia  sapiens  est, 
quam  habet,  aut  illa  quae  ipsa  est  ?  Creatura  au- 
tem,  etsi  participatione  sapientiae  sapiens  est,  ipsa 
tamen  sapientia  esse  non  potest.  Quee  igitur  est 
illa  sapientia,  qua  anima  Christi  sapiens  est  ?  Quid 
dicit  Joannes  de  Verbo  ?  Eraty   inquit,   lux  vera, 

q  quse  illuminat  omnem  hominem  venientem  in  hunc 
mundum  (Joan.i).  Quid  est  Verbum  nisi  sapien- 
tia  ?  Idem  enim  qui  verbum  Dei  a  Joanne  dicitur, 
ipse  sapientia  Dei  a  Paulo  nominatur.  Christum 
enim,  inquit  Paulus  apostolus,  Dei  virtutem  et  Dei 
sapientiam  (f  Cor.  i).  Christus  igitur  ipse  et  Ver- 
bum,  et  ipse  est  sapientia.  Verbum  sapientia,  et 
sapientia  Verbum.  Verbum  sapientia,  quia,  Eruc- 
tavit  cor  meum  verbum  bonum  (Psal.  xliv).  Sa- 
pientia  verbum  quia,  Ego  sapientia  ex  ore  Altissi- 
mi  prodii.  primogenita  ante  omnem  creaturam 
(Eccli.y  xxiv ).  Sapientia  igitur  verbum  cordis  et 
verbum  sapientiaeoris,  quia  dum  verbum  ex  corde 
et  sapientia  ex  ore  prodire  dicitur,  idem  esse  sa- 
pientia  et  verbum  demonstratur.  ltaque  si  verbum 

n  illuminat,  sapientia  illominat ;  quia  nec  illuminare 
verbum  poterat,  si  sapientia  non  erat.  Quid  enim 
facit  verbum  sine  sapientia  ?  Verbum  sonat,  sapien- 
tia  illuminat.  Nam  et  ipsa  sapientia  lux  est,  et  Deus 
lux  est,  quiaDeus  sapientia  est ;  etcum  Deus  illunii- 
nat,  sapientia  iiluminat,  et  luce  illuminat :  nec  alia 
luce  illuminat,  seb  ea  luce  quae  ipsa  est ;  quia  lux 
est,  et  verbum  lux  est,  et  sapientia  iux  est ;  quia 
verbum  sapientia  est,  et  sapientia  Deus  cst.  Erat, 
inquit,  iux  vera  quae  illuminat  omnem  hominem 
venientem  in  hunc  modum.  Quid  igitur  ?  Malos 
illuminat  lux  ista,  et  malos  Deus  iiluminat?  Quo- 
modo  ergo  caeci  sunt  ?  Audi  quid  sequitur  :  Et 
lux  in  tenebris  lucet,  et  tenebrse  eam  non  compre- 
henderunt  (Joan.  1).  Quid  est,  lux  in  tenebris 
lucet?  Et  quid  tenebro  faciunt  si  lux  ibi  est?  Et 


849 


DE  SAPIENTIA  ANIMjE  CHRISTl. 


850 


tenebrae  eam  non  comprehendunt.  Tamen  ipsa  A  Domino  Deo  est ;   si  accidens  quoddam  ab  ipso 


lux  lucet  et  illuminat,  sed  non  omnes  eam  vident 
qui  vident  per  eam.  Lux  lucet,  et  per  se  sciamus 
quod  per  se  lucet,  et  ex  se  iiluminat.  Lucet :  lucet 
per  se,  et  illuminat  ex  se.  Nam  ut  erat,  inquit,  lux 
vera  quae  illuminat  omnem  hominem  venientem 
in  hunc  mundum.  Joannes  lux  erat ;  quia  vos  estis 
lux  mundi  (Matlh.  v),  sed  vera  lux  non  erat ;  quia 
lucerna  erat  ardens  et  lucens  (Joan.  v) ;  nec  per 
semetipsam  lucens,  et  ex  semetipsa  illuminans, 
ut  lux  quae  illuminat  omnem  hominem  venientem 
in  hunc  mundum.  Quosdixit?  Bonos  non  dixit, 
nec  spiritales :  sed  omnem  hominem  venientem  in 
hunc  mundum.  Unus  est  enim  sol,  et  omnis  ocu- 
lus  per  eum  irradiatur,   sed   non  omnes  qui  per 


est  a  quo  omnis  substantia  est  ?  Quomodo  ergo 
omnis  sapientia  a  Domino  Deo  est?  Aut  quia  opus 
ejus,  aut  quia  donum  ejus  ?  Si  sapientia  creatura 
est,  stultitia  quidest?  Creavit  Deus  sapientiam,  et 
non  creavit  stultitiam  ?  Ergo  quaedam  accidentia 
Deus  creavit,  alia  esse  habent,  et  ab  ipso  non  ha- 
bent.  Quis  hoc  aut  dicere  praesumat,  aut  dictum 
approbet,  quod  aliquid  esse  habct  et  a  Deo  non 
habet  ?  Quid  dicimus  ?  Dcus  ergo  accidentia  non 
creavit ;  et  alter  quidam  est  Creator  sapientiae, 
Deus  dator  ?  Erga  dare  sapientiam  Deus  potuit, 
creare  non  potuit  ?  Ergo  aliunde  accepit  quod  de- 
dit,  et  dedit  quod  suum  non  fuit,  et  accipere  po- 
tuit  quod  non  habuerit.  Quis  hoc  dicat  ?  Quis  sani 


eum  vident  agnoscunt   eum.    Similiter  lux  vera,  g  capitis  hoc  vel  in  cogitationem   suam  admittat? 


quae  illuminat  omnem  hominemvenienteminhunc 
mundum,  cunctis  superfunditur,  in  omnes  clare- 
scit,  universos  illustrat ;  sed  alius  pe%eam  videt, 
alius  eam  videt.  Mali  illuminantur  ut  caetera  vi- 
deant ;  ipsum  per  quem  vident,  non  videant,  quia 
lux  in  tenebris  lucet,  et  tencbrae  eam  non  com- 
prehenderunt.  Boni  vero  illuminantur,  ut  eum  vi- 
deant  a  quo,  et  per  quem  vident,  ut  ad  eum  refe- 
rant,  et  in  eo  ament  omne  quod  vident,  et  eum 
ament  super  omne  quod  vident.  Omnes  ergo  per 
eum  illuminantur  qui  vidcnt,  sed  excellentius  qui 
eum  vident.  Per  eum  illuminantur  qui  vident,  et 
ex  eo  illuminantur,  quia  ipse  est  lux  a  quo  illumi- 
natur.  Unde  autem  lux  illuminaret,  si  ex  semetip- 


Qualiter  ergo  omnis  sapientia  a  Doraino  Deo  est  ? 
Sive  qwa  donum  ejus  est.  sive  quia  factura  ejus  ? 
Nam  si  factura  est,  non  semper  est,  quia  quod  ali- 
quando  ccepit,  non  semper  esse  habuit.  Quid  ergo 
ait?  Omnis,  inquit,  sapientia  a  Domino  Deo  est: 
et  cum  illo  fuit  semper.  et  est  ante  aevum  (ibid.), 
Mirum  est :  ergo  accidentia  semper  cum  Deo  fue- 
runt ;  et  si  accidentia  semper  cum  Deo  fuerunt, 
substantke  non  fuerunt.  An  omnis  sapientia  a  Deo 
est,  et  non  omnis  sapientia  cum  Deo  est  ?  Absit. 
Sed  omnis  sapientia  ab  illo  est,  et  omnis  sapientia 
in  illo  est,  et  omnis  sapientia  cum  illo  est,  et  sem- 
per  est.  Et  qaid  facimus  de  sapientia  quae  acci- 
dens  est  ?  Nunquid  non  ipsa  semper  cum  Deo  est  ? 


sa  non  illuminaret  ?  Unde  illuminaret,  si  id  quod  r  Quomodo   ergo   Omnis  sapientia  a  Domino  Deo 


jpsa  est  participandum  non  praebcret  ?  Sed  forte 
timendum  est,  ne  polluatur  ab  immundo,  ne  ob- 
scuretur  a  tenebroso  ;  et  indignum  sit  ut  profanis 
sanctum  coinquinatis  impollutum,  errantibus  ve- 
rum  communicabile  dicatur.  Superfluo  ista  cogi- 
tantur,  quia  lux  quae  in  tenebris  lueet,  sicut  non 
obscuratur  a  tenebroso,  sic  non  corrumpitur  a 
contaminato,  in  tenebris  clara,  et  inter  sordes  in- 
coinquinata  perseverans.  Nam,  cum  omnia  in 
ipsa  et  in  omnibus  ipsa  sit,  ei  tamen  univer- 
s»  creaturae  nec  turpitudo  turpis  est,  nec  ma- 
litia  nocet,  nec  error  errat.  i,ucet  ergo  et  illu- 
minat,  nec  per  aliud.  nec  ex  alio ;  sed  hoc 
quod  ipsa  est,  et  quo  ipsa  lucet  omnibus  illumi- 
nandis  eommunicandum  praebet,  et  totum  ipsa 
possidet.  Audite  iterum  :  Dominns,  inquit  Scriptu- 
ra,  dat  sapientiam  (Dan.  n).  Quam  sapientiam 
forte  aliquod  accidens  dat  quo  nos  afficimur,  ut 
sapientes  efficiamur. 

Quid  enim  est  sapientia  ?  Nonne  accidens  ?  Dat 
ergo  Dominus  sapientiam.  Quam  sapicntiam  ? 
Omnis  sapientia  a  Domino  Deo  est  (Eccli.  l).  Bene 
quia  omnia  accidentia  a  Domino  Deo  sunt  a  quo 
sunt  omnia  quae  sunt.  An  forte  quoddam  accidens 
a  Deo  non  est,  quia  peccatum  ab  ipso  non 
est  ?  Omnis  tamen  sapientia  a  Dco  est.  Quomodo 
ab  ipso  est  ?  Forte  quia  donum  ejus  ab  ipso 
est ;  quia  factura  ejus  est,  ab  ipso  est;  et  omnis 
substantia  ab  ipso  est  ?  Quid  magnum  ?  quid  no- 
vum  ?  quid  mirum  dictum  est  ?  Omnis  sapientia  a 


est,  ct  cum  illo  fuit  semper,  et  est  ante  aevum? 
Quid  ergo  de  illa  facimus  ?  Excludamus  ab  adyto 
sapientne  insipientiae  figmenta  et  phantasias,  has 
nescio  quales  et  somnia  vana,  quae  nobis  vere 
accidentia  sunt,  quianobiscum  creata  non  fuerunt. 
Agnoscamus  veram  sapientiam,  qua  sapimus, 
quicunque  sapimus,  quidquid  sapimus,  etiam  si 
eam  non  sapimus.  Ad  lucem  lucentem  in  tenebris 
attendamus,  ne  tenebrae  simus  :  quia  lux  in  tene- 
bris  lucet,  et  tenebrae  eam  non  comprehendemnt. 
Et  tenebrae,  inquit,  eam  non  comprehenderunt ; 
imo  potius  non  deprehenderunt.  Quomodo  enim 
incomprehensibilem  comprehendere  potuissent? 
Et  tenebrae  eam  non  comprehcnderunt. 

Lux  ergo  quid  fecit  ?  Lux  lucem  comprehendit. 
Et  quae  est  ista  lux  ?  Utique  si  lux  lucem  compre- 
hendit,  lucein  comprehenderunt,  qui  a  luce  lux 
facti  sunt.  Lucem  comprehenderunt,  qui  a  luce  il- 
luminati  sunt.  Lucem  comprehenderunt,  qui  eam 
lucem  super  se  in  se  susceperunt.  Comprehende- 
runt  similitudine,noncomprehenderunt  aequalita- 
te.  Hoc  est  ergo  unum  ct  verum  lumcn  omnium 
spirituum  rationalium,  prsecipue  sanctorum,  quod 
illuminat  omncm  hominem  venientem  in  hunc 
mundum.  Quod  sine  diminutione  sui  ab  omni- 
bus  participatur ;  et  cum  idem  sit  in  omnibus, 
non  tamen  ab  omnibus  eodem  modo  percipitur. 
Ipsum  enim  quidquid  est,  totum  est,  et  ubique  to- 
tum  est ;  nec  minus  aut  majus  in  eo  est,  et  tamen 
secundum  participationis  differentiam  minus  et 


m 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  11.  —  DOGMATICA. 


m 


magisde  illo  percipiunt  onines,qui  secundum  con- 
ditionem  suam  aut  donum  gratite  largitoris  minus 
ac  magis  hujus  ejusdem  communicationis  ac  par- 
ticipationis  capaces  sunt.  Participatio  igitur  alias 
major,  alias  minor  est.  Participatus  autem  non 
alias  major  aut  minor  ;  sed  idern  ipse  totus  ac  ple- 
nus,  et  perfectus  ubique  est.  Cum  igitur  animas 
sapientes  dicimus,  et  sapientia  sapientes  diciuius, 
istam  sapientiam  cogitemus,  et  ipsaui  solam  esse 
credamus  qua  sapiunt,  quaecunque  rationales 
mentes  vim  intelligendi  atque  discerneudi  perce- 
perunt.  Heec  est,  inquit,  vita  xterna,  ut  coqno- 
scant  te  solum  Deum;  et  quem  misisti  Jesum  Chri- 
stum  (Joan.  xvn).  Cognitio  itaque  Dei  vita  leterna 
est,  et  quid  est  cognitio  Dei  ?  nunquid  accidens  ? 
Ergo  amor  Dei  accidens  est,  et  beatitudo  accidens 
est,  et  in  accidentibus  est  beatitudo  nostra.  Quare 
non  magis  Deus  sit  beatitudo  nostra  ?  lpse  est  sa- 
pientiaquacognoscinius,ipse  amorquo  diligimus, 
ipse  gaudium  quo  exsultamus.  Ergo  una  sapientia 
est  qua  omnes  sapiuut,  nec  tamen  uno  modo  sa- 
piunt,  quia  participaudo  sapiunt.  Quod  si  omnes 
hac  sapientia  sapiunt  quicunquc  sapiunt,  multo 
magis  hac  sapientia  sapit  illa  anima,  qu;e  ipsi  sa- 
pientine  unita  fuit.  Qua*  non  sorte  participationis 
ex  illa  viguit,  sed  privilegio  unitatis  plenitudinetn 
possedit.  Quid  eniin  de  sapientia  minus  habere  po- 
terat,  cui  ipsa  plenitudo  sapicntise  incorporata 
erat  ?  In  quo,  ait,  inhabitat  omnis  plenitudo  divi- 
nitatis  corporaliter  kCoIoss.  h).  De  quo  hoc  dixit, 
nonne  de  Christo  ?  Quomodo  ergo  in  Christo  habi- 
tat  omnis  pleuitudo  divinitatis?  Tres  essenuVe  sunt 
in  Chi'isto.  Caro,  anima,  divinitas.  Quid  ergo  ha- 
bitat  in  quo  ?  an  divinitas  m  divinitate,  an  divini- 
tas  in  anima,  an  divinitas  in  carne  ?  Sed  qrid  est, 
divinitashabitat  in  divinitate  ?  Nunquid  hoc  aut 
congruum  erat  dicere,  aut  nccessarium  audire  ? 
Ergo  in  humanitatc  Christi  habitat  plenitudo  divi- 
nitatis  Christi.  Quod  si  plenitudo  divinitatis  Chri- 
sti,  ergoet  plenitudo  sapientiae  Dei.  Quid  enim  est 
divinitatis  Christi  nisi  sapientiae  Dei?  Ergo  pleni- 
tudo  sapientiae  Dei  habitat  in  hunjanitate  Christi. 
Ubi  ?  in  carne  an  in  anima,  an  simul  in  carne  et  in 
anima  ?  an  in  carne  per  carnem  ?  in  earne  ei^o 
sapientia  habitaret,  et  non  habitaret  in  aniuia.  Ab- 
sit !  Sedes  sapientiae  anima  justi,  et  domussapien- 
tiae  anima  Christi.  Et  quid  dixi,  Domus  sapicntiae 
anima  Christi  ?  Ainphus  dicere  debui,  si  am- 
plius  dicerc  po.ui;  quia  enim  sapientia  in  ea  ha- 
bitat,  ideo  domum  dixi,  sed  qtiia  corporaliter  ha- 
bitat,  ideo  amplius  dicere  debui.  Quid  csteorpora- 
liter  habitat?  Unum  facta  est  cum  illa  in  qua  ha- 
bitat,  et  per  illam  unum  etiam  cum  illo  in  quo  illa 
habitat.Quomodo  unum  ?  Non  versibilitate  naturse, 
sed  unitate  personae  ;  una  persona.  non  uua  essen- 
tia.  Ergo  incorporata  est  divinitas  habitacuJo  suo, 
cui  plenitudinem  infi*ndit,  veritatem  soc-iavit. 

Sapientia  tedificavit  sibi  domum,  excedit  co- 
lumnas  septem  (Prov.  xi).  Quakvs?  Itequiesret  su- 
per  eum  Spiritus  l)ominiy  spiritus  stipientnv  et  in- 
tellectus,  spiriius  eonsiiii  et  fortitudinis,  spiritus 


A  scientiae  et  pietatis  ;  et  replebit  eum  spirxtus  timo- 
ris  Domini(Isa.  xi).  Ecce  columnae  septem  in  do- 
mo  sapienhie.  Excidit  columnas  septem.  Unde  ex- 
cidit  ?  De  monte  excidit ;  de  quo  monte  ?  De  monte 
umbroso  et  condenso.  De  quo  monte  ?  Divinae  ma- 
jestatis  excidit  columnas  septem.  Excidit,  sed  non 
abscidit.  Accepit,  sed  non  abstuht.  Columnas  de 
monte  excisas  in  fedilicium  domus  posuit,  et  ta- 
men  montem  non  minuit.  Et  quid  mirum  si  sa- 
picntia  ad  fabricandam  domum  suam  columnas 
erexit  de  monte  excisas  et  a  monte  non  separatas, 
qwe  ad  habitandam  domura  venit ;  et  tamen  unde 
venerat  ibi  permansit  ?  Sapientia  crgo  aedihcavit 
sibi  domum.  Qualemdomum  ?I)e  qua  dictum  est : 
In  quo  habitat  omnis  plenitudo  divinitatis  corpo- 

B  raliter.  Et  iterum  :  In  Christo  comptacuit  omnea 
ptenitudinem  divinitatis,  inhabitare,  et  per  eum 
reconciliari  omnia,  in  ipsum  pacificans  per  san~ 
guinem  crufis  ejus  ;  sive  quae  in  tei%ris,  sive  quos  in 
cuiiis  sunt  {Cotoss.  i).  Videte  quid  facimus?  Apo- 
stolus  testatur  plenitudinem  ibi  esse ;  et  nos  dici- 
mus  quod  tota  sapientia  non  est  in  domo  sua. 
Ergo  dimidia  intus  habitat,  et  dimidia  foris.  Et 
ubi  quseretur,  si  domi  non  invenitur  ?  In  quo  ha- 
bitat  omnis  plenitudo  divinitatis  corpomliter.  Ubi 
pienitudo  est  nihil  deest,  ubi  nihil  deest  totum  est. 
8ed  forte  plenitudo  divinitatis  ibi  est,  et  plenitudo 
sapientiae  non  est. 

Verum  dicit :  In  quo  sunt  omnes  thesnuri  sa- 
pientix  et  scientiae  absconditi  (Coloss.  u).  Sed  di- 

q  citis  bene.  Omnes  thesauri  sapientias  et  scientiie 
"  ibi  sunt ;  sed  absconditi  sunt.  Portat  et  non  videt. 
Absit  autem  ab  lntellectu  nostro,  ut  sic  sentiamus. 
Sed  absconditi  sunt,  non  ut  ab  eo  abscondantur ; 
sed  nec  in  eo  ab  impiis  videantur.  Abseonditi 
sunl,  ut  tempore  opportuno  proferantur.  Abscon- 
diti  sunt  et  reconditi  sunt.  Absconditi,  ne  per  eum 
indignis  aperkntur.  Reconditi,  ut  in  eo  digne  cu- 
stodiantur.  Reconditi  sunt,  ne  offuscentur  aliqua 
rubiirine  peccatorum,  ne  polluantur  aliqua  sorde 
criminum  aut  contagione  vitiorum.  Reconditi  sunt 
velut  in  vase  sincero,  velut  in  habitaculo  mundo, 
ne  forte  quis  valeaAeis  maculam  ingerere,  et  tunc 
incipiat  opprobrium  sustinere.  Apprehendent  sep- 
tem  muluTes  virum  unum  die  itla  dicentes  :  Pa- 
nem  nostrum  comedemus,  et  vestimentis  nostris 
operiemur,  tantummodo  invocetur  nomen  tuu?n 
super  nos:  aufer  opprobium  Jiostrum  (Isa.  iv).  Er- 
ro  reconditi  in  eo  sunt,  sed  abscouditi  ab  eo  non 
sunt.  Deum,  inquit,  nemo  vidit  unquam.  Unigeni- 
tus  Filius  quiest  in  sinu  Patris,  ipse  enarravit  ./ 
Joun.  iv ;  Joan.  \) ;  si  enarravit,  et  vidit.  Unde  hoc 
probamus?  Qui  de  terra  esty  de  terra  toquitur ;  qui 
de  cirlo  venit,  super  omnes  esf ;  et  quod  vidit  et  au- 
divit  hoc  testatur  [Joan. uij.Ergo  vidit.  In  quo  vidit? 
in  divinitate  an  in  humanitate?  Forte  in  divinitate 
vidit,  in  hmnanitate  enarravit.  Illi  ergo  qui  audie- 
runt  in  quo  viderunt?  Autsi  non  viderunt,quare  au- 
dierunt?  Vidit  ergo  in  divinitate,  vidit  et  in  huma- 
nitate,  tamen  ex  divinitate  sunt  ?  et  iJIi  qme  audie- 
ruut  non  nisi  ex  iilustratione  divini  luminis  videre 


D 


S53 


DE  SAPIENTIA  ANlJLE  CHRISTI. 


«54 


potuerunt.  Erat  igitur  plenitudo  divinitatis  in  ani-  A  vero  unum  et  idem  ipsum  est,  majus  ac  minus 


ma  Christi ;  erat  et  plenitudo  sapientiae  in  anima 
Christi ;  et  ex  plenitudine  sapientiw  plene  sapiens 
erat  anima  Christi.  Ergo,  inquiunt,  tantam  sa- 
pientiam  habet  anima  Christi,  quantum  Deus  ha- 
bet.  Quid  facit  comparatio?  ubi  unus  solus  est? 
Una  est  sapientia  Dei,  qua  sapiens  est  anima  Chris- 
u\  nec  participando  sapiens  est,  ut  hoc  vel  illud 
in  illa,  et  per  illam  sapiat,  sed  plenitudinem  ha- 
bendo,  ut  totum  possideat.  Non  ergo  dicamus  tan- 
ta  aut  quanta ;  sed  dicamus  tota  sapientia  Dei  in 
anima  Christi  est,  et  ex  tota  sapientia  Dei  anima 
Christi  sapiens  est;  nec  tamen  fequalis  Deo  anima 
Christi  est,  quia  sapientia  Dei  non  est.  Porro  longe 
aliud  est  sapientia  sapere,  et  aliud  sapientiam  esse, 


esse  quod  potest?  Quod  est  enim  verum  bonum 
creaturae  praecipue  rationalis  aliud  praeter  Deum? 
Aut  quod  est  bonum  Dei  aliud  prn>ter  ipsum  ?  Si 
ergo  verum  et  unicum  bonum  est  creaturae,  Deus 
cst ;  et  bonum  Dei  aliud  preeter  ipsum  esse  non 
potest.  Xunquid  idcirco  Deus  minor  aut  major  sei- 
pso  est,  quia  creaturae  suae  pariter  et  suum  bonum 
ipse  est  ?  Ccsset  ergo  tandem  tam  crebra  repetitio, 
comparationis,  ubi  singularitas  est  unitatis.  Deinde 
ad  comprobandam  propositam  assertionem  addu- 
xistis  verba  Apostoli,  quibus  astruere  putatis  mi- 
norem  Deo  sapientiam  habuisse  animam  Christi. 
Dicit  enim  :  Quis  enim  srit  hominum  qux  sunt  ho- 
minis,  nisi  spiritus  hominis  qui  est  in  homine ;  ita 


quia  qui  sapientia  sapit,  quod  habet  aliunde  ac-  b  et  qux  Dei  sunt,  nemo  cognovit  ?iisi  Spiritus  Dei 


cepit ;  quia  sapientia  est,  ex  semetipso  habet  quod 
sapit.  lllic  gratia,  hic  natura ;  et  idem  illic  gratia, 
quod  hic  natura  ;  nec  tamen  illic  gratia  naturam 
ad  immcnsitatem  commutat:  nec  hic  natura 
ad  mensuram  gratiam  coarctat.  Qui  crgo  au- 
det  dicere  plenitudinem  sapicntiae  non  fuisse  in 
anima  Christi,  dicat  plene  sapientem  non  fuisse 
animam  Christi.  Tota  igitur  sapientia  Dei  erat 
in  anima  Christi,  quia  tota  sapientia  Dei  unita 
erat  et  corporata  animae  Christi,  nec  tamen  eequa- 
lis  Deo  erat  anima  Christi.  Non  enim  naturee  com- 
parari  poterat,  quamvis  sine  mensura  gratiam 
acceperat,  quia  cum  immensa  gratia  erat  passibi- 
lis  natura. 


([  Cor.  n).  Ergo,  ut  videtur,  non  cognovit  anima 
Christi ;  si  nemo  cognovit  nisi  Spiritus  Dei.  Nisi 
forte  quis  nobis  respondere  velit,  et  Christi  animam 
fuisse  Spiritum  Dei  ?  Quae  tamen  sunt  ista  Dei  quae 
nemo  cognovit  nisi  Spiritus  Dei?  Qun?  nisi  illa  de 
quibus  ibidem  dicitur  :  Deus,  non  vidit  oculus  abs- 
que  te,  qu<e  prxparasti  bona  diligentibus  te  (Isa. 
lxiv).  Quia  nec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  nec 
in  cor  hominis  ascendit  (I  Cor.  n),  etc.  Ista  ergo 
nemo  novit  nisi  Spiritus  Dei ;  et  quid  est  quod  se- 
quitur :  Nobis  autem  revelavit  Deus  per  Spirilum 
sanctum  ?  Quem  Spiritum  ?  Subdit :  Nos  autem 
non  spintum  hujus  mundi  accepimus,  sed  Spiri- 
tum  Christi,  vt  sciammqua?  a  Deo  donata  sunt  no- 


Nain,  illud  quod  intulistis,  quod  si  habere  aequa-  q  bis  (ibid.).  Ergo  ut  Spiritus  Dei  Spiritus  est  Christi, 


lem  cum  Deo  scientiam,  etiam  beatudinem  sequa- 
lem  haberet,  quomodo  sibi  non  cohaereat,  in  pras- 
senti  nii  attinet  dicere,   quia  aequalitatem  com- 
parationis  tollimus,   ubi    singularitatem  unitatis 
dcmonstramus.  Et  longe  aliud  est  idem  habcre, 
et  idem  esse,  quia  habere  pertinet  ad  gratiam, 
esse  pertinet  ad  naturam.  Sed  esto  multitudo  sa- 
pientiarum  sive  scientiarum  comparationemadmit- 
tat ;  nunquid  aequalem  beatitudinem  facit  aequalis 
sapicntia  ?  Ergo  et  major  majorem,  et  minorem 
minor;  et  daemones  tanto  hominibus  beatiores 
sunt,  quanto  eos  scientia  antecedunt.  Et  quid  de 
charitate  dicam?  Scientia  inflat,  charitas  cedificat 
(I  Cor.  viu).  Non  ergo  quicuuque  amplius  sapiunt, 
statim  de  majori  dilectione  praesumere  possunt ; 
quia  longe  aliud  est  videre,  et  aliud  est  diligere. 
Nunc,  inquit,  ct  viderunt,  et  oderunt  et  me  et  Pa- 
trem  meum  (Joan.  xv).  Nihil  tamen  hic  interest, 
utrum  aequalem  notitiam  cujuscunque  rei  eequalis 
amor  comitetur,  quia  ubi  una  est  sapientia,  sicut 
non  potest  esse  comparatio,  ita  nec  aequalitas  di- 
versorum.  Postea  adjecistis  et  dixistis  :  Cum  sa- 
pientia  sit  magnum  ct  spirituale  bonum,  tunc  si 
anima  Christi  aequalem  habet  cum  Deo  sapien- 
tiam,  falsum  erit  Deum  in  omni  bono  majorem  ha- 
bere  suflicientiam,  quam  ejus  creaturam.  Et  dein- 
ceps  :  Sicut  non  potest  creatura  aequari  Creatori, 
ita  nec  bonum  unius  bono  alterius.  Sed  hoc  bene 
et  veraciter  ibi  dicitur.  Ubi  creaturoe  bonum  aliud 
atque  diversum  a  bono  Creatoris  invenitur  ?  Ubi 


D 


et  illi  etiam  noverunt  quibus  ea  per  Spiritum  re- 

velata    sunt.   Ergo  anima  Christi    multo   magis 

haec  novit,  et  plene  ac  perfecte  novit,  qusB  ipsius 

Spiritus  plcnitudinem  accepit.  Non,  enim  inquit, 

ad  mensuram  Deus  dat  Spiritum  (Joan.  ni).  Et 

vidimus  gtoriam  ejus,  gloriam  quasi  unigeniti  a 

Patre,  plenum  gratiae  et  veritutis  (Joan.  i).  Nos 

etiam  quincunque  haec  noscere  meremur,  et  quan- 

tumcunque  noscere  meremur,  de  ejus  plenitudine, 

non  plenitudinem,  sed  gratiae  portioncn  accipi- 

mus.  Patei%  inquit,  manifestavx,  seu  revelavi  no- 

men  tuum  hominibus  quos  dedisti  mihi  (Joan.  xvii). 

Quid  est  revelatio  hominis,  nisi  aspiratio  cogni- 

tionis  ?  Ergo  ipse  aliis  nomen  revelavit,  cujus  ipse 

cognitionem  non  habuit?  Absit !  Rursum:  Cum  au~ 

tem  venerit  Spiritus  itte  veritatis,  quem  ego  mit- 

tam  vobis,  docebit  vos  omnem  veritatem  (Joan.  xvi). 

Quare  prius  ipse  ab  illo  Spiritu  veritatis  omnem 

veritatem  magister  non  dedicit,  quem  ad  docen- 

dam  omnem  veritatem  discipulis  misit?  Sed  misit 

Spiritum,  et  Spiritum  non  amisit;  cujus  charisma- 

ta  hominibus  fidelibus  prout  voluit  distribuit,  et 

plenitudinem  ipse  retinuit.    Aliis  eum  infundit, 

sed  eum  a  se  non  effudit ;  alios  replens,  se  non  eva- 

cuans  ;  se  non  minuens,  et  alios  ditans.  Ergo  quod 

Spiritus  Dei  novit,  et  anima  Christi  per  Spiritum 

Dei  novit,  et  plene  novit,  quia  Spiritus  Dei  pleni- 

tudinem  habuit. 

Postremo   quaedam  verba   beati  Ambrosii   in 
medium  adducisti,  et  ne  assertioni  vestrae  con- 


855 


HUGOiNIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


856 


traire  videantur  qualitcr  intelligenda  sive  deter- 
minanda  sint  demonstratis.  Dicit  enim  «  animam 
Christi  omnia  habere  per  gratiam,  quae  Deus  ha- 
bet  pernaturam.  »  Quibus  verbis  (fere)  adjungen- 
dum  esse  putatis,  ne  si  forte  sine  temperamento 
isto  omnia  prorsus  quae  deitatis  sunt,  eam  habere 
dixerimus,  creaturte  quae  initium  habuit  (eter- 
nitatem,  et  quae  terminum  habet  immensita- 
tem,  et  quae  mutabilitatem  habuit,  atque  passi- 
bilitati  subjacere  potuit,  incommutabilitatem  et 
caetera  quae  soli  divinae  naturae  competere  noscun- 
tur,  tribuere  videamur.  Sed  haec  dcterminatio, 
quamvis  non  omnino  refutanda  videatur,  est  ta- 
men  multo  competentior  et  commodior  expositio 
ad  quam  sententia  haec  accommodari  possit.  Anima 
namque  Christi  idcirco  omnia  habere  dicitur  per 
gratiam,  quae  Deus  habet  per  naturam,  quia  ple- 
nitudo  deitatis  in  Verbo  ei  unita  est,  ex  tempore 
per  gratiam,  quae  in  Deo  ex  aeternitate  fuit  per  na- 
turam.  Hoc  ista  ex  tempore  habet,  quia  accepit, 
quod  ille  ex  aeternitate  habuit,  quia  fuit.  Accepit 
non  ut  in  ejus  quod  accepit  naturam,  mutata  tran. 
siret ;  sed  ut  in  ejus  consortium  sublimata  ascen- 
deret.  Ista  accepit  quod  non  habuit ;  ille  nec  acci- 
pere  potuit  quod  non  habuit,  nec  desiit  esse  quod 
fuit.  Quid  ergo  accepit  anima  Christi  ?  Plenitudinem 
deitatis,  plenitudinem  sapientiae,  plemtudinem  vir- 
tutis.  Totum  quod  Deus  est  accepit.  Quomodo  ac- 
cepit?  Non  versibilitate  naturae,  sed  firmitate  per- 
sonae.  Accepit  non  quia  in  illud  essentialiter  muta- 
ta  est,  scd  quia  ineffabiliter  illa  unita  est.  Aocepit 
non  ut  illud  essentialiter  fieret,  sed  ut  cuin  illo  per- 
sonaliter  unum  esset.  Totura  tamen  accepit,  et  to- 
tum  habet  quod  ille  non  accepit  ct  habet.  Ergo  ani- 
ma  Christi  aeternitatem  habet,  si  totum  habet  quod 
Deushabet?  Qui:Jni?  Ecce  dicatur.  Liuet  in  omni- 
bus  necessarium  non  sit  verborum  usum  ad  ejus- 
modi  admittere;  immensitatem  habet,  aeternitatcm 
habet;  habet  omnia  per  gratiam,  quae  Deus  habet 
per  naturara.  Quomodo  habet?  forte  quiadicimus 
aeternitatem  habet,  quia  dicimus  immensitatemha- 
bet,  hoc  cogitemus,  ut  principio  careat  quod  esse 
ccepit ;  interminabile  sit,  quod  circurascriptionem 
recepit.  Nunquid  etiam  quia  Deum  habct  ut  Deus 
sit?  Aut  quia  non  est,  ideo  non  habet?  Quomodo  ta- 
men  habet?  Sed  habet  personaliter  unita,  non  na- 
turaliter  insita;  habet  totum,  nsn  quod  creatura 
aeterna  aut  immensa  esse  possit,  sed  quod  aeterno 
et  immcnso  unita  sit.  Quid  enijn  est  aeternitas  aut 
immensitas?  Nunquid  aecidens?  Ergo  aetcrnitas  et 
immensitas  Dei  accidentia  sunt?  Absit!  cum  ergo 
dicitur  Dcus,  hoc  habet  per  naturam,  mtelligitur 
quod  Deus  hoc  cst.  Cum  vcro  dicitur,  aniina  Christi 
hoc  habet  per  gratiain,  intclligitur  quod  illi  unita 
est.  Ergo  totum  anima  Cliristi  hoc  habet  per  gratiam 


A  quod  Deus  est  per  naturam.  Nec  tamen  inde  se- 
quitur,  quod  Creatori  opus  suum  ee  juale  sit ;  quia 
cum  immensitatem  gratiae  acciperet,  condltionem 
naturae  non  amisit.  Accepit  quod  non  habuit,  scd 
non  desiit  essc  quod  fuit.  Accepit  plenitudinem  sa- 
pientiae,  in  qua  et  per  quam  plene  ac  perfecte  sa- 
piens  esset ;  non  tamcn  accepit  ut  sapientia  esset. 
Et  quid  necesse  est  singula  persequi  ?  Breviter  vo- 
bis  quid  mihi  in  hac  re  sentiendum  esse  videtur, 
ostendam.Plenamacperfectam,et  totamDei  sapien- 
tiam  in  anima  Christi  fuisse  credimus  ;  et  ex  ipsa 
sapientia  eamdem  animam  plene  acperfecte  sapien- 
tem  non  ex  ipsa  participando,  sed  totam  possiden- 
do,  quam  singulariter  concepit,  et  ineffabiliter  com- 
prehendit?  Quare  incffabilitercomprehendit?  quia 

B  secundum  plenitudinem  accepit.  Joannes  lucerna 
erat  ardens,  et  lucens  (Joan.  v);  hic  lucem  compre- 
henderat,  quia  tenebrae  non  erat.  Sed  quia  ex 
parte  comprehenderat,proptereaineffabilem  illam 
in  Christo  comprehensionem  comprehendere  non 
poterat,  sed  ait :  Cujus  non  sum  dignus  ut  solvam 
corrigiam  calceamenti  ejus  (Joan.  i).  Ergo  Joan- 
nes  corrigiam  Christi  solvere  non  potuit.  In  illo 
enim  erat  de  plenitudinc  accipere ;  supra  illum 
plenitudinem  comprehendere.  Hoc  itaque  quod 
noverat  dicere  potuit,  quod  non  conceperat  cre- 
derr  elegit,  discutere  non  praesumpsit.  Noluit  igitur 
ille  unioncm  solvere,  ne  nos  praesumatur  unitati 
comparare.  Quid  nobis  videtur  ?  Nonne  iUi  corri- 
giam  incarnati  Vcrbi  solvcre  volunt,  qui  unitateni 

ft  ineffabilis  sacramenti  differentia  comparationis  di- 
vidunt?  Anima  igitur  Joannis  de  plenitudine  acce- 
pit,  anima  Christi  plemtudinem  comprehendit. 
Comprehendit  dico  non  in  aequalitate  naturae,  sed 
plenitudinc  gratiae  etunitatis  proprietate.  Eccedixi 
postulanti  quod  et  jubcntidebueram,  quod  magis 
in  hac  assertione  approbandum  putavi.  Sed  in 
rebus  dubiis  si  manifesta  auctoritate  non  valeo,ab 
aliis  quidem  sic  accipi  volo,  ut  quoerentum  me 
adjuvent,  invenientein  non  refutent.  Quicunque 
autem  in  eo  persistunt,  ut  hoc  asserere  contendant, 
quod  alia  fuerit  illa  sapientia,  qua  anima  Christi 
sapiens  exstitit ;  alia  q«ue  animne  Christi  unita  fuit; 
cgo  nemini  pra»judicium  facere  volo  ;  videant  ipsi 
quo  sensu  hoc  asserant,  ne  forte  carnalis  sit,  ma- 

rj  gis  sua  quam  vera  pronuntias.  Hoc  unum  ego  in- 
dubitmter  affirmo,  quod  aut  alia  sapientia  praeter 
divinam  in  anima  Christi  non  fuit,  aut  si  alia  fuit, 
qualis  illi  non  fuit.  Hoc  crcdenti  qui  non  credit, 
non  bene  credit.  Ad  cnetera  ego  non  cogo,  sed 
suadeo ;  in  his  qui  mihi  credit,  mccum  ^redit,  qui 
mihi  non  credit,  sibi  credat,  donec  veniat  ubi  me- 
cum  credat.  Sic  tamen  ut  interim  unusquisque  in 
suo  sensu  humiliter  abundare  studeat,  non  arro- 
ganter  praesumerc.  Vaic. 


DE  B.  MARIJ)  VIRGINITATE. 


858 


DE  B.  MARIiE  VIRGIIMTATE 

LIBELLUS  EPISTOLARIS. 


PROLOGUS. 

opontilici  G.  Hugo  beatitudinis  tuee  scrvus. 
i  mihi  de  beatie  Manae  virginitate  quoestio- 
iternitati  tuae  a  quodam  factam  fuisse,  in 
dem  ejusdem  irreverentia  admodum  displi- 
)  quod  non  ut  oportuit  ita  pudice  de  re 
ncta  locutus  sit.  Ego  igitur  (sicut  placitum 
quae  super  hoc  dicenda  vidcbantur)  stylo 
i  legenda  transmitto.  Vale. 

I.  Quod  Mariain  consensticonjugali  virgi- 
nitatis  propositum  non  mutavit. 

acorrupta  virginitate  matris  Domini  hoc 
e  et  pietas  fideliter  confitetur,  quod  ejus 
onem    nullo   modo    imminuit    conjugalis 


A  (ut  putas)  tibi  non  insolubilis.  Et  quidem  etiam, 
si  gravis  foret  tanto  verius  multis  plusquam  tibi, 
quanto  stultius  tu  praesumis  tibi  soli.  Videamus 
tamen  quae  sit.  Primum  quaeris  ulrum  sine  con- 
sensu  coitus  conjugium  fieri  possit ;  hoc  est,  an 
illi  matrimonium  invicem  contrahere  possint,  qui 
sibi  non  consentiunt  in  reddcndo  debito  carnis. 
Movit  ergo  fortassis  te  quod  dictum  audieras  : 
matrimonium  non  facit  coitus,  sed  conscnsus.  Et 
merito  movisset  si  quidem  quod  dictum  non  au- 
dieras,  sed  intelligendum  putaveras,  consensus 
coitus,  additum  fuisset.  Quaeris  ergo  utrum  sine 
consensu  coitus  conjugium  esse  possit.  Post  heec 
his  qui  tibi  respondent  sine  ejusmodi  consensu 
verum  conjugium  non  esse,  tuam  (ut  audio)  vide- 


ms  quemadmodum  castitatem  illius   non  g  ris  existimationem  adjungere  ;  propterea  fortassis 


conceptus,  nec  integritatem  abstulit  par- 
a  namque  eadem  virgo  perpetua,  et  cum 
saretur  viro,  non  tamen  deseruit  aut  mu- 
opositum  continentias ;  et  cum  fecundaretur 
viro)  concepit  sine  libidine  ;  et  cum  tilium 
peperit  sine  dolore.  Quid  dicis  nunc  inqui- 
ntentiose  et  non  pie  auditor?  Miraris  an 
?  Si  miraris  miranda,  mirandus  non  es  ; 

credis  credenda,  tolerandus  non  es  ;  si 
maris  asserere  audiendus  non  es  ;  si  vera 
oppugnare,  convincendus  es  :  denique  si 
sta  negas,  confutandus  es.  Fateor,  eequo 
ferre  non  possum  temerariam  praesumptio- 
am,  quod  tam  impudica  et  nugaci  loqua- 
temerare  sinceram  et  intactam  maculare 
;.  Stulte  istis  tenebris  tuis  in  matrem  luminis 
sti.  Quid  enim  sibi  voluerunt  exsufflanda 
;umenta  tua,  quae  tu  cum  longa  ac  diutina 
ttione  texuisses  quasi  novum  et  magnum 
I  inventum  prolaturus  (sicut  tibi  consuetu- 
st),  circuire  coepisti  aures  prurientes  quoe- 
implius  quidem  te  doctis  insipientem  quam 
Qtibus  doctum  demonstrans.  Quid  enim  ? 
esse  voluisti  ?  Novitatis  relator,  an  assertor 
;s  ?  Sed  csto.  Inveneras  quod  doceres.  Cur 
sum  est  infamare  castitatem,  et  oppugnare 
em  ?  Sed  forte  (quod  et  ego  magis  suspicor) 
ontra  veritatem  moliebaris,  sed  solita  et 
>lita  ievitate  auras  popularis  famae  captans, 
n  ingenii  tui  probare  putasti,  si  prius  rem 


quia  tibi  de  reliquo  necessitatem  tacendi  impo- 
neret,  qui  hoc  quaerenti  aJiud  responderet.  Deinde 
hoc  concesso  et  statuto,  scilicet  quod  sine  talis 
consensus  pactione  conjugium  stare  non  possit ; 
persequeris  et  interrogas  utrum,  verum  fuit  con- 
jugium  inter  Mariam  matrem  Domini  et  Jostph, 
quem  Scriptura  virum  Marioe  appeilasse  aliquoties 
invenietur,  ipsamque  Mariam  uxorem  sive  conju- 
gem  ejusdem  Joseph  indubitanter  nominasse.  Quo 
concesso,  quia  et  hoc  negare  absurdum  est,  cum 
id  et  sacrae  Scripturae  manifesta  auctoritate  pro- 
betur,  et  catholica  hoc  religio  sua  attestatione 
confirmet,  infers  et  dicis :  Si  verum  fuit  conjugium, 
ergo  carnalis  commistionis  consensus  ibi  fuit,  et 
invenitur  Maria  ad  coitum  carnis  viro  assensum 
prcebuisse.  Quod  si  verum  est,  imo  quia  si  hoc 
verum  non  est,  verum  conjugium  dici  non  potest, 
cur  ipsa  Maria  vera  semper  virgo  permansisse 
dicitur,  quae  aliquando  vera  conjux  fuisse  non 
negatur  ?  Aut  enim  non  consentit,  et  vera  conjux 
non  fuit,  aut  consensit,  et  vera  virgo  non  pcr- 
mansit.  In  eo  ipso  namque  propositum  virginitatis 
deseruit,  quod  se  per  consensum  debito  carnalis 
commercii  in  conjugali  sacramento  sponte  subje- 
cit.  Ac  per  hoc  quod  virginitatis  propositum  in 
consensu  copulae  carnalis  deseruit,  jam  mente 
virgo  esse  desiit,  etiam  si  carnc  virgo  permansit. 
Quffi  est  igitur  haec  Virgo  virginum  singularis  inte- 
gritate,  unica  castitate,  excellens  dignitate  ?  Quee 
sunt  ista  pneconia  et  assiduae  laudationes  imo 


quapstionis  ambagc)  apud  alios  involveres,  w  potius  quae  sunt  quotidianae  istae  adulationes  qui- 


jjus  solutionc  postmodum  tu  doctor  appa- 
At  nunc  res  tidi  in  contrarium  versa  est.  In 
)ne  enim  tua  temcrarius  probatus  es,  scd 
utione  non  es  doctus  inventus.  Videamus 
qme  sit  magna  illa  et  gravis  quesiio  soli 
Patrol  CLXXVI. 


bus  singulariter  laudabilem  et  excellenter  super 
omnes  gloriosam  Mariae  virginitatem  praeferenda 
non  est,  scd  multis  etiam  postponenda  ;  quae  et 
carne  virgines  probatse  sunt,  et  virginitatis  propo- 
situm  usque  in  finem  mente  casta  atque  devota 

2A 


S59 


IIUGOMS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  11.  —  DOGMATICA. 


inviolatum  tenuerunt  ?  Comparetur  nunc  virgini-  A  debito  quo  se  et  vir  mulieri  et  mulier  viro 


tas  Agnetis  et  Mari»  et  quae  fuerit  in  merito  pro- 
bata  sublimior,  digne  etiam  in  laudibus  excelsior 
teneatur.  Ula  se  in  custodia  virginitatis  tam  invic- 
tam  exhibuit,  ut  eam  a  proposito  suo  nec  ipsa 
mors  illata  dejiceret.  Hnec  se  tam  mobilem  de- 
monstravit,  ut  unius  eam  viri  ct  pauperis  aflectus 
ad  consensum  sui  inclinaret.  llla  intantum  virgi- 
nitatem  dilexit,  utquidquid  in  ejus  comparatione 
pretiosum  promittebatur,contemnendum  crederet; 
quidquid  pro  ejus  defensione  durum  inferebatur, 
non  timendum  judicaret;  haec  virginitatcm  tam 
facile  despexit,  ut  eam  et  sine  proemio  promisso 
desereret,  et  sine  pcena  illata  abdicaret.  Quid  igitur 
restaf  nisi  ut  dicamus  inferiorem  habere  gradum 


conservare,  ait  Apostolus  :  Qiue  sub  viro  est 
lier,  vivente  viro,  altigata  est  legi.  Si  aulern 
mortuus  vir  ejus,  liberata  est  a  leye  viri  (i 
vii).  Igitur  vivente  viro  vocabitur  adultera,  si 
cum  alio  viro.  De  illo  autem  debito  quo  se  < 
niulieri,  et  miilier  viro  debet  uon  ncgare, 
dieit  :  Mulier  sui  eorporis  potestatem  non  ) 
sed  vir ;  simililer  autem  vir  suieorporispotes 
non  habet,  sed  muiier  (ibid).  Sed  hujus  debi 
ccssitas  illos  conjugatos  sibi  ad  invicein  noi 
jicit,  in  quibus  dum  conjugium  contrahereti 
sanciretur,  hujus  operis  oonsensus  non  pne< 
Nec  tamcn  hoc  of!icio  oossante,  veritatcm  sft 
tutem  conjugii  cessare  credondum  est,  imo  ] 


in  merito  ac  laude  virginitatis  illam  quae  a  propo-  b  tanto  verius  et  sanctius  conjugium  esse,  qu 


sito  conservandfle  virginitatis  sponte  cecidit,  etiara 
si  carne  virgo  permansit ;  superiorem  vero  illam 
quae  cum  carnis  integritate  propositum  virginitatis 
usque  in  finem  inviolatum  custodivit !  Hoc  igitur 
est  quod  magna  et  laboriosa  scrutatione  invenisse 
te  gloriaris  ;  et  cum  tu  mentem  simul  et  carnem 
corruptam  habeas,  mentem  intemeratae  (cujus 
carnem  non  potes)  falso  criminari  non  pertimescis. 
Satius  multo  aut  primum  dixisses  veritatem  si 
eam  non  ignorasti,  aut  si  hoc  non  poteras,  saltem 
tacuisses  pravitatem,  qua  dicta  simplicium  auditum 
violasti.  Sed  quid  ages  si  eos  quos  falsa  opinione 
depravasti  veritas  manifesta  ita  a  periculo  erroris 
liberet,  ut  tamen  te  a  culpa  temeritatis  non  emun- 
des? 

Videamus  igitur  Hunc  utrum  mater  Domioi  et  vera 
conjux  esse  potuit,  et  vera  virgo  permanere.Discu- 
tiamus  (ut  postulas)quid  sit  conjugium;  et  ex  ejus 
diffinitione  proposita  considcremus  si  simul  esse 
potuerunt  in  virgine  matre  et  consensus  conjugalis, 
et  propositum  virginitatis.  Quid  enim  est  conju- 
gium  nisi  legitima  societas  inter  virum  et  feminam; 
in  qua  videlicet  societate  ex  pari  concensu  uterque 
semetipsum  debet  alteri?  Debitum  autem  hoc  duo- 
bus  modis  consideratur,  ut  scilicet  et  se  illi  con- 
servet,et  se  illi  nontieget.Conservet  videlicetnepost 
talem  consensum  ad  alienam  societatem  transeat. 
Non  neget  ut  ab  ea  quos  ad  invicem  est  communi 
societate  se  non  dhjungat.  Spontaneus  ergo  con- 
senstis  inter  virum  ac  feminam  legitime  factus, 
quod  uterque  alteri  debitorem  sui  se  spondet ;  iste 
est  qui  conjugium  facit.  Et  conjugium  est  ipsa  so- 
cietas  tali  consensu  foederata  quaa  altero  vivente 
alterutn  a  debito  non  absolvit.  Est  adhuc  alius 
consensus,  scilicet  carnalis  commercii  ad  invicem 
exigendi  atque  reddendi,  similem  intcr  virum  et 
muherem  pactionem  constituens  :  comes  et  non 
eflfector  conjugii,  officium  et  non  vinculum,  qui  et 
ipse  tamen  cum  pan  ab  utroque  voto  suscipitur, 
pari  etiam  necesse  est  debito  teneatur.  Quod  de- 
bitum  in  hoc  quoque  consensu  dupliciter  (sicut  in 
priori  commemoravi)  exhibendum  est,  ut  videlicet 
uterque  se  alteri  conservet,  et  ncuter  alteri  se  ne- 
get.  Hoc  est  ut  sui  corporis  potestatem  ad  hoc 
opus  nec  alii  praebeat,  nec  flh'  contradicat.De  illo 


solo  charitatis  vinculo,et  non  in  concupiscenti. 
nis  et  libidinis  ardore  frjRderatum  est.  Quid  ei 
In  concupisccntia  carnis  conjugium  sanctum 
ctin  charitate  non  esset?  Absit !  Sed  multo  ^ 
ol  justius  ibi  sanctum  ct  vcrum  dicitur,  ubi 
habet  castitas  unde  cruhcscat,  sed  charitas 
glorietur.  Quomodo  ergo  conjugati  ad  invice 
bitores  sui  efficiuntur  ?  Ad  quid  deinceps  s< 
conservare  debent ;  aut  in  quo  non  ncgare,  s 
de  medio  causa  tollatur  ?  Non  videtur  hoc  ex 
quare  aut  vir  mulieri,  aut  mulier  viro  sociar 
beat.  Aut  quare  socictati  paritcr  tali  ad  ini 
debito  quale  conjugium  habcrc  noscitur,  di& 
alligati.  Hoc  tibi  fortasse  videbitur  carni,  et  ca 
r  solam  consideranti.  Nihil  ergo  aiiud  in  con 
invenire  potuisti  ut  conjugalem  societatem  c 
solummodo  sanctitam  et  in  eo  sanctam  esse 
firmes?  Nonne  multo  magisest  si  duo  fiant  i 
mente,  quam  si  carne  unum  fierent?  Si  partic 
facit  altcr  altorum  carnis  su.e,  et  sanctum 
potest ;  partioipcm  facit  alter  alterum  animffi 
et  sanctum  non  est  ?  Absit !  Erunt  dtto  in  < 
una,  sacramentum  hoc  magnum  est  in  Chris 
Ecclesia  (Ephes.  v).  Erunt  duo  in  corde  uno 
cramcntum  hoc  majus  est  in  Deo  et  anima. 
quo  pacto  se  voluntaria?  sponsioni  astringun 
adhinc  et  deinceps  scmper  in  omni  sincerita 
lectionis,in  omnicura  sollicitudinis,in  omni  a: 
pietatis,  in  omni  studio  oompassionis,  in  omi 
tute  consolationis,  et  fidc  devotionis,  hoc  ut< 
sit  alteri  quod  ipse  sibi,  ut  quisque  alterum* 
unum  secum  factum  attendat,  tam  in  bonis( 
in  malis  omnibus,  sicut  consolationis  sociui 
participem,  ita  et  tribulationis  et  suflerentiae 
visum  exhiheat,  postremo  quantum  foris  ac 
cessitatem  corporis  attinet,  quasi  propriam 
ncm  fovendam  exoipiat,  quantum  vero  spect 
amorcm  cordis  inlrinsecus,  quasi  animum  s 
in  pace  et  tranquillitate  (quantum  in  se  est) 
perturbationc  custodiat.  Sic  enim  sit  in  sn 
societatis  pace  et  communicatione  quiescent 
ut  dum  ulerque  non  sibi  vivit  sed  alteri,  fe 
atque  beatius  uterque  vivat  sibi.  Hcec  sunt 
conjugii  et  felicitas  castam  societatem  ai 
tium,  quae  bona  videre  non  possunt,  ii  quiin 


D 


DE  B.  MARIiB  VIRGINITATE. 


86t 


lil  praeter  male  dulcem  carnis  voluptatem  A  meis  et  caro  de  carne  mea;  propter  hoc  derelin- 


unt.  Ecee  vides  (oxcepto  camis  commercio) 
tamen  et  quanta  bona  conjugio  relinquan- 
no  potius  (excepto  carnis  commercio)  qualia 
nta  mala,  hoc  est,  qualis  servitus  et  quantus 
i  conjugio  excludantur. 
dicis  mihi  iterum  :  Primam  et  principalem 
n  conjugii  fuisse  propagalionem  filiorum, 
piod  sine  carnis  commistione  futura  non 
x  hoc  manifcste  ostenditur,  quod  in  princi- 
us  cum  hominem  de  limo  terrae  plasmasset, 
ei  mulierem  in  adjutorium  fecisse  perhibe- 
on  in  aliud  profcclo  adjutorium  quam  ut 
uilier  ad  futuros  sohohs  propagationem  viro 
jeminandi  cooperatrix,  seminis  conceptrix, 


quet  homo  patrem  suum  et  matrem  suam,  et 
adheerebit  uxori  suae,  et  erunt  duo  in  carne  una. 
Quid  estpropter  hoc?  An  propter  hoc  in  carne  una, 
quia  de  carne  una  ?  Sed  non  dixit  erunt  duo  in 
carne  una  propter  hoc ;  nunc  os  ex  ossibus  meis, 
et  caro  de  carne  mea  ;  sed :  Hoc,  inquit,  os  ex  os- 
sibus  meis,  et  caro  de  carne  mea,  propter  hoc  re- 
linquet  homo  patrem  suum  et  matrem  suam,  et 
adhaerebit  uxori  suae  et  erunt  duo  in  carne  una. 
Tria  dixit :  Relinquet  homo  patrem  suum  et  ma- 
trem  suam ;  et  adhaerebit  uxori  su»  :  et  erunt  duo 
in  carneuna.  Quid  estpropter  hoc?  Propterhoc  re- 
linquet  homo  patrem  suum  gt  matrem  suam  ; 
propter  hoc  adhaerebit  uxori  suae;  propter  hoc 


ndi  loeus,  et  edcndi   genitrix.  Non  igitur  B  eruntduoin  carneuna.  Propterhoc:  propter  quid? 


nd  mulicr  viro  est  sociata,  quam  ut  per 
et  cum  ca  scmen  suum  in  posteritatis 
em  vir  ipse  coitu  carnali  transfundens,  sub- 
im  carnis  ministraret  nascituris  ex  carne. 
id  ipsum  ex  eo  quoque  comprobatur  quod 
postquam  mulierem  viro  sociaverat,  ejus- 
ocietatis  causam  declararc  volcns,  utrosque 
enedictionis  gratia  quodammodo  prius  ipse 
aerandi  potentiam  fecundans,  CrescUe,  ait, 
Itiplicamini  et  replete  terram  (Gen.  i) ;  si- 
ans  et  mandatum,  ut  scirent  id  propter  quod 
fuerant ;  et  gratiani,  ut  implerent  id  de 
>r»ceptum  acceperant.  Ex  eo  igitur  officio 
conjunctis  et  sociatis  ambobus  ex  praecepto 


Propter  hoc  quia  hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis,  et 
caro  de  carne  mea.  Ergo  propter  hoc  in  carne  una, 
quia  de  carne  una ;  non  propter  hoc  de  carne  una, 
quia  in  carne  una.  Propter  hoc  erunt  duo  in  carne 
una.  Hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis,  et  caro  de  car- 
ne  mea.  Propterhoc  relinquet  homo  patrem  suum 
et  matrem  suam,  et  adhfflrebit  uxori  suae,  et  erunt 
duo  in  carne  una.  Gonsideremus  singula  quae  die- 
ta  sunt  ne  forte  contra  te  dixeris  quod  pro  te  di- 
cendum  putasti.  Relinquet  homo  patrem  suum  et 
matrem  suam,  et  adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt 
duo  in  carne  una.  Fortassis  idem  dicere  voluit 
adhaerebit  uxori  suae,  et  crunt  duo  in  carne  una, 
ut  hoc  ipsum  sit  uxori  adhaerere,  quod  duos  esse 


is  sui  injungitur,  planc  et  indubitanter  so-  q  in  carne  una;  tanquam  si  hoc  solum  dictum  sit, 


3  ipsius  causa  demonstratur ;  quia  omnino 
ium  erat,  ut  cum  formam  vivendi  et  minis- 
l  agendi  societatis  praeseriberct,  non  id  prae- 
propter  quod  eos  sociari  voluerat,  de  reli- 
xsequendum  mandaret.  Hinc  est  quod  ipse 
ad  qucm  usum  mulier  facta  erat  agnoscens  : 
nquit,  os  ex  ossibus  meis,  et  caro  de  carne 
st.  Propter  hoc  rclinquet  homo  patrem  suum 
\rem  suam  et  adhxrebit  uxori  sux,  et  erunt 
\  came  una  (Gen.  n).  Ecce  commistio  carnis 
trimonio  primorum  parentum,  tam  manifes- 
psis  exsequenda  indicitur  et  ab  ipsis  futura 
etatur,  ut  qui  sine  illa  conjugium  verum 
iixerit  et  praecipienti  Deo  et  homini  consen- 


relinquet  homo  patrem  suum  et  matrem  suam,  et 
adhaerebit  uxori  suae,  et  ipsa  adhaesio  non  aliud 
quam  commistio  carnalis  intelligatur.  Discutiamus 
si  hoc  stare  pcssit.  Relinquet,  ait,  homo  patrem 
suum  et  matrem  suam,  et  adhaerebit  uxori  suae. 
lllos  relinquet  et  huic  adhaerebit.  Igitur  ab  illis 
discedit,  ad  istam  accedit.  Quod  illis  subtrahit, 
huic  impendit.  Quid  est  hoc?  Relinquet  homo  pa- 
trem  suum  et  matrem  suam,  et  adhaerebit  uxori 
su&s.  Igitur  in  eo  patrem  et  matrem  rebnquit, 
ut  uxori  adhaereat;  in  quo  uxori  adhaerere 
non  potest,  si  patrem  et  matrem  non  relinquat. 
Relinquet  homo  patrem  suum  et  matrem  suam. 
In  quo  relinquet  ?  Nunquid  relinquet  in  cohabita- 


Deo,  contrarius  cssc  non  dubitetur.  Et  taliter  »*  tione  an  in  dilectione?  et  si  sic  oportet  dici,  nun- 

quid  relinquet  in  commistione  ?  si  relinquet  homo 
in  cohabitatione  patrem  et  matrem,  et  adhaerebit 
uxori  suae ;  nunquid  igitur  in  domo  patris  sui  uxo- 
rem  habere  non  potest  ?  Aut  nunquid  uxorem  di- 
ligere  non  potest,  nisi  patrem  et  matrem  odio  ha- 
buerit  ?  Nam  illud  tertium  quod  propositum  est 
nec  oportet  repeti,  nec  decet  nominari.  Tamen  his 
modis  adhaerebit  homo  uxori  suae;  hoc  est  se- 
cundum  cohabitationem ,  secundum  dOectio- 
nem,  secundum  carnalem  commistionem.  Sed  po- 
test  homo  patri  et  matri  simul  et  uxori  cohabitare ; 
potest  patremet  matrem  simul  et  uxorem  diligere, 
ergo  nec  sec  .i^dum  cohabitationem,  nec  secundum 
dilectionemrelinquethomo  patremsuum  etmatrem 
suam,  et  adhwrebit  uxori  suae,  quanto  magis  qtut 


sis  supradictae  assertioni   nostrae  tibi  oppo- 
un  videbatur. 

igitur  totum  quod  apportas  quod  Deus  pri- 
•mini  muUerem  in  adjutorium  fecisse  legitur; 
a  sociata  muliere  cum  viro  utrisque  ut  cre- 
lt  et  multiplicarentur,  terramque  replerent 
jpisse  memoratur ;  postremo  quia  a  viro  inter 
l  et  mulierem  carnis  commistio  futura  pro- 
tur.idcirco  nullatcnus  vcrum  conjugiumesse 
;  ubi  quidem  consensus  carnalis  commistionis 
uerit.  Si  quidem  tibi  vidctur.  Primum  itaque 
conveniat  inter  nos  ut  mihi  respondeas  an 
popter  hoc,  duo  in  carne  una  sociati  sunt;  et 
rne  una  facti  sunt,  quod  incarne  una  sociandi 
nt.  Sic  enim  dicitur :  Hoc  nunc  os  ex  ossibus 


863 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


864 


neque  fuit  nequc  esse  potuit,  sccundum  carna-  A  individuo  illo  amoris  nexu  et  singularis  dilectionis 


leni  commistioncni  non  rclinquct  homo  patrem 
suum  ct  matreni  suam,  et  adhWebit  uxori  suae  ? 
Secundum  quid  crgo  rclinquet  hoino  patrem  suum 
ct  matrem  suani,  et  adhaerchit  uxori  suae,  nisi  se- 
cundum  illa  singularem  societalcm  in  qua  semet. 
ipsum  dehct  altcri  ?  iu  qua  homo  affectum  patris 
et  matris  non  quidem  deponit,  ut  affcctum  uxoris 
solum  eligat ;  scd  postponit  affcclum  patris  etma- 
tris,  ut  affectum  uxoris  illi  praeforat ;  ut  cum  non 
solum  sed  singularem  haherel  ?  Non  igitur  de 
commistione  carnis,  scd  de  affcctu  cordis  et  vin- 
culo  socialis  dilectionis  dictum  cst :  adheerebit  uxo- 
ri  suae.  Ut  per  hoc  quod  dicitur  :  adheerebit  uxori 
suae,  sacramentum  conji.gii  quoil  in  spiritu  estin- 


parihtate  adhaerere.  Hsec  fuit  principahs  causa  con- 
jugii,  propter  quod  Deus  instituit,  ut  relicto  patre 
suo  ct  matre  sua,  ehgeret  uxori  suae  unice  et  sin- 
gularitcr  individua  semper  dilectione  sociari.  Huic 
autcm  societati  ad  commodum  futuri  generis  mul- 
tiplicandi,  certi  et  rationabilis  sacramenti  causa 
officium  postea  gencrandi  injunxit ;  non  quidem  ut 
in  eo  conjugium  consisteret,  sed  ut  ex  eo  conju- 
gium  et  per  obcdientiam  ministerii  in  merito  cre- 
sceret,ct  per  fecunditatem  prolis  fructuosius  appare- 
ret.Recte  ergo  dicitur:  Rehnquethomopatremsuum 
et  matrem  suam,  et  adhaerebit  uxori  suee,  et  erunt 
duo  in  carne  una,  ut  in  eo  quod  adhaeret  uxori  suae 
sacramcntum    sit    invisibilis    societatis,   quee   in 


telligas.Per  id  vcro  quod  subditur :  et  erunt  duo  in  b  sPiritu  facienda  est  inter  Deum  et  animam  ;  in  eo 


carne  una,  onicium  conjugii  qtiod  in  carne  est 
non  pactum  f<*»deris  ccnjugalis  agnoscas.  Rehn- 
quet  ergo  homo  patrcm  suum  cl  matrem  suam, 
et  adhaerebit  uxori  suae,  ct  erunt  duo  in  carne  una. 
Ecce  hic  est  conjugium,  adheercbit  uxori  suae; 
et  hic  cst  conjugii  officium,  crunt  duo  in  carne 
una.  Quarc  ergo  relinquet  hoino  patrem  suum 
et  matrem  suam,  et  adhaerebit  uxori  suae.  Magna 
res.  Praefert  principio  finem.  Patcr  ct  mater  prin- 
cipium  est,  unde  venit ;   uxor  iinis  est,  ubi  dilec- 
tio  requiescit.  lbi  dilcctionem   operata  est  sola 
conditio ;   hic  elcctioncm   sine    conditione   facit 
sola  dilectio.  Dihgit  itaque  horno  patrem  suum 
et  matrem  suam,  ct  de  ipsis  seniel  vitam  accepit ; 
sed  plus  uxorem  suam  diligit ;   quia  cum  ipsa 
semper   vivere    elcgit    divimun    prorsus    sacra- 
mentum  ct  profundum  mysteriam,  pulchrumquc 
et  admirandum  humanae  conditionis  exemplum. 
Habemus  principium  nostrum  unde  accepimus  ut 
simus  ;  habcmus  ct  finem  nostrum  sine  quo  beati 
esse  non  possumus.  Ab  illo  per  conditioncm  na- 
turae  ad  esse  venimus  ;  in  illo  per  electionem  gra- 
tiae  beatum  csse  accipimus.  Ab  illo  esse  habent  om- 
nia  qune  sunt ;  sed  in  ijlo  non  omnes  beatum  esse 
accipiunt.  Minus  igitur  est,  et  minus  dihgendum  est 
ab  illo  essc.  Multo  autem  amplius  est,  et  amphus 
diligendum  est  in  illo  beatum  esse  ;  utrumque  ta- 
men  magnum  ct  dilectione  dignum  est,  et  ab  ilio 
esse,  et  in  illo  beatum  esse.  Ahter  ergo  Deus  est 
illorum,  qui  ab  co  solummodo  ut  essent  acccperunt; 
ahtcr  vero  illorum  qui  ut  non  solum  ab  eo  cssent, 
sed  ut  in  eo  beati  csscnt  cum  in  praemium  accepe- 
runt.  llli  quod  ipsi  sunt  ab  eo  acceperunt ;  isti  ut 
beatc  sint  quod  ipsi  sunt,  quod  ipse  est,  ab  eo  acci- 
piunt.  Minus  ergo  diligendum  est  quod  sumus  et 
amplius  quod  beati  sumus,  quia  in  illo  tantum  est 
hoc  quod  nos  sumus  ;  in  isto  vero  cum  co  quodnos 
sumus  id  etiam  quod  ipse  cst  a quo  acccpimus quod 
sumus.  Rclinquet  homo  patrem  suum  et  matrcm 
suam,  et  adhaerebit  uxori  suae,  ut  vctera  novis  su- 
pervenientibus  postponens,  a  principio  per  dilec- 
tionem  veniat.  et  in  iine  per  dilectionem  requies- 
cat.  Vidcs  nunc  qualc  et  quantum  sacramentum 
proeicrt  amor  conjugalis,  ut  in  hoc  discal  anima  ra- 
tionahs  sui  finis  consortium  sine  line  ehgere,  et 


autem  quod  duo  sint  in  carne  una,  sacramentum 
sit  invisibihs  participationis  quae  in  carne  facto  est 
inter  Christum  et  Ecclesiam.  Magnum  igitur  sacra- 
mentum,  Erunt  duo  in  carne  una,  in  Christo  et 
Eeclcsia ;  sed  majus  sacrarr>entum,  Erunt  duo  in 
corde  uno,  in  dilectione  una,  in  Deo  et  anima. 

Non  satis  fortassis  ibi  factum  est  ut  ostendere- 
tur  quod  conjugium  non  fuerat  unio  carnis,  sed 
cordis,  ne  excellere  putes  ministerium  officii  su- 
per  sanctitatem  sacramenti.  Instas  ut  consensus 
carnis  sanctitas  sit  conjugaiis,  nec  praeter  pactum 
coitus,  vinculum  matrimonii  ratum  esse  concedis, 
quia  manifesle  dixit  :   Erunt  duo  in  carne  una; 
et    non    manifeste   dixit  :    Erimt  duo  in   spiritu 
p  uno.  Prius  manifeste  dictum  in  carne  una,  po- 
stea  manifeste  dictuin,  in  spiritu  uno,  quia  :  Quod 
camale  esl,  prius  est,   deinde  quod  spirituaU 
est  (I  Cor.   xv).    Per    patrem    carnalem    prius 
dictum  in  carne  una  ;   per  doctorem  spiritualem 
postea  dictum  in  spiritu  uno.  Per  prophetam  Deus 
loquitur  dicens  :  Non  accipiam  ptacabile  quid  de 
manu  vestra.  Et  dixistis  :  Quam  ob  causam  ?  quia 
Dominus  testi/lcatus  est  inter  tc  et  uxorem  puber- 
tatis  tuce,  quam  tu  despexistLEt  haec  particeps  tua, 
et  uxor  fxderis  tui.  Nonne  unus  fecit,  et  residuum 
spiritus  ejus  est  ?  Et  quid  unus  quaerit  tiisi  semen 
Dei?  Custodite  ergo  spiritum  vestrum  et  uxorem 
adolescentix  tux  noli  despicere.  Cum  odio  habue- 
7is  eam;    dimitte,   dicit    Dominus  Deus    Israel 
(Malach.  n).  lihc  ergo  dictum  est :   Hoc  nunc  os 
ex  ossibus  meis  et  caro  de  carne  mea ;  hic  dictum 
est :    Haec    particcps   tua    et  uxor    fcederis    tui. 
Nonne  unus  fccit,  et  residuum  spiritus  ejus  est? 
Ibi  pars  carnis  dicitur,  hic  portio  spiritus  noinina- 
tur ;  ibi  dictum  cst :   Crcscite  et  muitiphcamiui, 
et  replctc  terram.   Hic  dictum  est :   Et  quid  unus    j 
quaerit  nisi  semen  Dei  ?  Ille  igitur  hic  semen  Dei 
in  spiritu  requirit,  qui  ibi  semen  carnis  in  carne 
multiplicandum  imperavit.   Ibi  dictum  est :  Erunt 
duo  in  carne  una.  Hic  dictum  :  Cum  odio  habue- 
ris  eam,  dimittc,  ut  eadem  carnis  commistio,  qua    ' 
ibi  inter  virum  et  muherem  futura  praedicitur,  hic 
fcedcre  dilectionis  (quae  est  in  spiritu),  nihil  pro- 
desse  deinonstrctur.   Hoc  est  cnim.  Cum  odio  ha-   ? 
bueris  eam,  dimitte ;  non  imperantis  dissidium,  sed 


D 


865 


DE  B.  MARLE  VIRGINITATE. 


866 


docentis,  quod  sine  dilectionis  foedere  cassa  sit,  et  A  cognoscerct  deinceps  non  proposuerat.   Non  uti- 


virtute  carens,  etiamsi  permaneat  societas  carnis. 
Non  ergo  virtus  sacramenti  conjugalis  in  carne 
est,  sed  in  mente,  nec  ilie  consensus  ad  sanctita- 
tem  perficiendam  requiritur,  qui  et  ante  peccatum 
conjugatis  indicebatur  ad  officium.  Post  peccatum 
vero  eo  usque  descendit,  ut  jam  nunc  concedatur 
ad  remedlum.  Nequaquam  ergo  ex  eo  pensandum 
est  conjugii  sacramentum,  in  quo  tunc  sanctili- 
caretur,  sed  exerceretur  conjugalis  castitas;  et 
nunc  sanctificaretur  conjugium,  sed  excipitur 
conjugatorum  infirmitas.  Propterea  olini,  quando 
fides  erat  in  populo  uno,  et  tempus  ad  multipli- 
candum  numerum  fidelium  opera  officii  conjuga- 
lis  indiguit,  carnale  commcrcium  ab  uno  in  pluri- 


que  dixit :  Virum  non  cognovi,  sed  Virum  non  co- 
gnosco.  Quomodo,  inquit,  fiet  istud  ?  virum  non 
cognosco,  et  dicor  filium  paritura ;  quomodo  ergo 
fiet  istud,  ut  filium  pariam,  et  virum  non  cogno- 
scam  :  Quia  virum  non  cognosco.  Quid  est,  Vi- 
rum  non  cognosco?  Propositum  habeovirum  non 
cognoscere  ;  propositum  habeo  virginitalis  decus 
usque  in  finem  inviolatum  conservare.  Quomodo 
si  dixerit  quis  :  Vinum  non  bibo,  non  possum 
hunc  calicem  gustare ;  hoc  est  quia  in  voto  habeo 
vinum  non  bibere,  non  possum  gustare  caliccm 
istum.Et  sicut  dictum  est:  Nuzaraei  comam  non  in- 
cidunt  (Deut.  xxxm  ;  Judith.  xiu,  xvi),  hoc  est,vo- 
tum  habent  comam  non  incidendi ;  sic  dietum 


bus  exercebatur,  et  in  unici  amoris  singulare  sa-  g  est :  Virum  non  cognosco.  Quomodo  itaque  fiet 


cramentum  non  laedebatur.  Nunc  vero  quando  po- 
pulus  Dei  spirituali  potius  generatione  multipli- 
candus  est  ad  commendandam  singularis  sacra- 
menti  unitatem,  quod  est  in  spiritu,  non  nisi  una 
uni  in  carne  una  fcederatur.  Tunc  propter  necessi- 
tatem  licentia  carnis  foris  in  opere  laxabatur  ;  et 
tamen  sanctitas  intus  in  virtute  sacramenti  inte- 
gra  servabatur ;  nunc  propter  perfectionem  etiam 
opera  carnis  foris  ad  unitatem  stringitur  ;  et  in  eo 
tamen  unitas  singularis  sacramenti  non  efficitur, 
sed  commendatur.  Haec  dicta  sunt  pro  eo  quod 
propositum  erat  demonstrare,  quod  sine  consensu 
carnalis  commercii  conjugium  sanctum  et  verum 
esse  possit ;  neque  in  assensu  coitus  carnis,  san- 
ctitas  sacramenti  conjugalis  consistat. 

Post  haec  nunc  superest,  ut  de  matre  virgine  scr- 
monem  in  medium  proponamus  et  inquiramus 
qua  ratione  vel  auctoritate  probari  possit,  ipsam 
et  veram  fuisse  conjugem,  et  in  assensu  tamen 
conjugalis  virginitatis  propositum  non  mutasse  : 
Missus  est  angelus  Gabriel  a  Deo  in  civitatem  Na- 
zarethj  ad  virginem  desponsatam  viro,  cui  nomen 
erat  Joseph  de  domo  David,  et  nomen  virginis  Ma~ 
ria  (Luc.  i).  Ergo  desponsata  jam  erat  Maria, 
quando  ad  iUammissus  est  angelus  Gabriela  Deo. 
Videamus  quod  sequitur  :  Et  ingressus  angelus  ad 
eam  dixit  :  Ave,  gratia  plena,  Dominus  tecum  : 
benedicta  tu  inter  mulieres.  Quas  cum  audisset, 
turbata  est  in  sermone  ejus;  et  cogitabat,  qualis 
esset  ista  salutatio.  Et  ait  angelus  ad  eam  :  'Ne  ti- 


istud,  quoniam  virum  non  cognosco  ? 

Et  ait  angelus  ei  :  Spiritus  sanctus  superveniet 
in  te,  et  virtus  attissimi  obumbrabit  tibi  (Luc.  1). 
Noli,  inquit,  propter  propositum  virginitatis  de 
promissione  prolis  diffidere.  Spiritus  sanctus  su- 
perveniet  in  te.  Concipies  filium  non  e  viro,  sed 
de  Spiritu  sancto.  Promissio  quidem  mea  imple 
bitur ;  sed  tamen  propositum  tuum  non  violobitur. 
Tu  vovisti  virum  te  non  cognituram  ;  et  ego  prae- 
dico  filium  te  parituram  ;  et  idcirco  miraris,  ne 
forte  vel  promissio  cassa  sit  permanente  proposito 
vel  propositum  violetur,  si  impleatur  promissio. 
Non  enim  possibilitas  naturae  hic  sufficit,  aut  ratio 
humana  id  comprehendit,  ut  pariat  virgo,  intacta 
filium  generet,  et  sine  opera  carnis  caro  procedat 
ex  carne.  ldcirco  miraris  quomodo  fiet  istud, 
quia  virum  non  cognoscis.  Nam  interim,  quan- 
tum  in  te  est,  nihil  invenire  potes,  cur  de  tua  per- 
severantia  dcbeas  dubitare ;  et  ob  hoc  quaeris, 
quomodo  de  mea  possis  promissione  confidere. 
Quomodo  fiet  istud,  quia  virum  non  cognosco  ? 
Spiritus  sanctus  superveniet  in  tc,  et  virtus  Altissi- 
mi  obumbrabit  tibi.  Noli  propler  propositum  de 
promissionc  diffidere,  quia  Spiritus  sanctus  super- 
veniet  in  te.  Noli  propter  promissionem  de  propo- 
sito  formidare,  quia  virtus  Aitissimi  obumbrabit 
tibi.  Spiritus  sanctus  superveniet  in  te,  ne  percoi- 
tum  corrumpatur  integritas.Virtus  Altissimi  obum- 
brabit  tibi,  ne  per  libidinem  polluatur  castitas  tua. 
Spiritus  sanctus  superveniet  in  te,  ct  virtus  Altissi- 


measf  Maria,  invenisti  enim  gratiam  apud  Deum.  "  mi  obumbrabit  tibi.   Ministrabis  substantiam,  et 


Ecce  concipies  tn  utero,  etparies  filium,  etc.  Et  ait 
Maria  :  Quomodo  fiet  istud  :  quoniam  virum  non 
cognosco  ?  (Ibid.).  Hoc  est  quod  quaerebamus  ver- 
bum  virginis,  in  quo  ipsa  confutaret  feinulos  suae 
virginitatis.  Sumamus  igitur  de  ipsa  testimonium 
per  ipsam.  Quomodo  igitur  fiet  istud  ?  Hoc  est,  ut 
filium  pariam,  quomodo  fict,  quia  virum  non  co- 
gnosco  ?  Non  ait,  virum  non  cognovi.  Hoc  enim 
nihil  impediret  virginem  desponsatam,  et  virum 
cognituram  filiunique  parituram,  sed  virginem 
non  permansuram.  Non  ergo  ait  haec,  virum  non 
cognovi ;  quia  hoc  nec  proeteriUe  fuisset  virginita- 
tis  miraculuni,  nec  futuri  partus  impedimentum, 
si  virum  adhuc  non  cognoverit,   et  virum  ut  non 


non  senties  concupiseentiam.Non  suscipies  semen 
ex  viro,  et  fecunda  fructum  ventris  germinabis  in 
filio.  Noli  ergo  dicere  :  Quomodo  fiet  istud,  quia 
virum  non  cognosco  ;  quia  hoc  per  virum  non 
fiet,  sed  per  Spiritum  sanctum,  Spiritus  enim 
sanctus  superveniet  in  te,  et  virtus  Altissimi  obum- 
brabit  tibi.  Ecce  jam  habemus  Mariam  desponsa- 
tam  virginem,  et  adhuc  tamen  in  virginitatis  pro- 
posito  permanentem.  Veraciter  desponsatam  vir- 
ginem,  nec  minus  veraciter  in  virginitatis  propo- 
sito  permanentem  :  quid  amplius  quaeris  ?  An  ad- 
huc  desponsationis  nomen  aliauid  tibi  ambiguitatis 
relinquit?  Audieras  enim  ad  desponsatam  virgi- 
nem  missum  fuisse  angelum ;  sed  ad  conjugatam 


867 


HUGONIS  DE  S.  VIGTOBE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


868 


non  audieras.  Forsitanergodicas,  desponsata  erat  A  maledictionem  potius  quam  benedictionem   eli 


jam  tunc  Maria  Joseph  ;  sed  adhuc  conjux  non 
erat,  quia  necdum  eam  in  suam  acceperat.  Nain 
ai  eam  extunc  in  suam  acceperat,  cur  ei 
postea  diotum  est :  Joseph,  fili  David,  noli  timere 
accipere  Mariam  conjugem  Jtuam  (Matth.  i).  Non- 
dum  ergo  conjux  erat,  quando  ad  eam  missus  est 
angelus,  sed  tantum  despousata  erat ;  et  idcirco 
fieri  potuit,  ut  non  mutaverit  propositum  virgini- 
tatis,  quando  desponsata  est,  etmutaverit,  quando 
conjux  facta  est.  Uoc  fortassis  adhuc  pro  parte  tua 
oppones.  Sed  absit  a  nobis,  ut  credamus  eam, 
postquani  se  coelesti  partu  fecundandam  audierat, 
ullatenus  ad  carnale  commercium  assensum  prae- 
buisse,  queB  et  priusquam  divini  arcanum  sacra- 


gere  :  quale  dicendum  est  votum  fecisse  integrita- 
tis  et  nubere?  Libenter  accipio,  quod  ex  tuapervi- 
cacia  laus  virginis  cumulatur.  Sic  vult  manifestari 
veritas,  sic  vult  confutari  iniquitas.  Videamus  ergo, 
quale  sit,  in  quo  notandam  putas  virginem.  Scili- 
cet,  ais,  quia  in  proposito  virginitalis,  maledictio- 
ne  sterihtatis  incurrit.  Quanta  ergo  est  maledictio 
sterilitatis  ?  Tanta  utique,  quanta  et  benedictio  fe- 
cunditatis.  Et  ipsa  itaque  l)enedietio  fecunditatis 
quanta  est  ?  Primos  illos  nostri  generis  parentes, 
cum  bcncdiceret  Deus,  ait  :  Grcscite  ct  multiplica- 
mini,  etreplete  terram.Ergobencdictionem  fecun- 
ditatis  dedit  illis  :  Multum  ergo  dedit  illis,  quando 
benedictionem  fecunditatis  dcdit    illis,     quando 


menti  (quod  in  se  complendum  crat)  didicissot,  g  dixit  :  Grescite   et  multiplicamini,  et  repletc  ter- 


votum  virginitatis  conservandae  tam  inviolatum 
tenuit,  ut  cum  se  futuram  conjugem  sponderet, 
illud  tamen  eadem  nihilominus  qua  coeperat,  de- 
votione,  eadem  perseverantia  in  finem  usque  cu- 
stodiendum  proponeret.  Desponsata  ergo  erat,  et 
conjux  erat,  et  vera  virgo  erat,  et  virginitatis  pro- 
positum  non  reliquerat.  Gonfitemur  itaque  virgi- 
nem  desponsatam ;  conntemurvirginem  conjugem 
factam  ;  postea  matrem  quoque  et  virginem  seni- 
per  virginitatis  propositum  inviolatum  tenuisse  ct 
castitatis  decus  perpetuum  regnasse  cum  pudicitia 
conjugis  et  honore  parentis.  Intuere  nunc,  et  dili- 
genier  considera  virginem  istam,  virgunculam  no- 
stram  singulariter  castam,  excellenter  speciosam, 
unice  mundam.  Sed  ego  novi  oculum  tuum,  quia  c 
lippui  est,  et  quanto  diligentius  intenditur,  tanto 
iniquius  contemplatur.  Lex,  inquit,  dixit :  «  Male- 
dicta  sit  sterilis,  quae  non  parit ;  et  qu®  non  relin- 
quitsemen  in  Israel  (Deut.  vn,  13  ;  Exod.  xxur, 
26).  »  Sed  h»c  peperit  et  sterilis  non  fuit,  quee  se- 
men  benedictionis  reliquit  in  Israel,  in  quo  secun- 
dum  repromissionem  omnes  gentes  benedicuntur 
cum  Israel,  omnes  qui  benedicentur  in  Domino  Deo 
Iarael.  Verumtamen  in  Sapientia  audivimus  feli- 
cem  sterilem  et  incoinquinatam,  quae  non  novit 
torum  in  delicto,  quoniam  fructum  habebit  in  re. 
spectu  animarum  sanctarum  (Sap.  iu).  Rursum  in 
propheta  Dominus  continentiae  merces,  quanta 
apud  ipsum  reposita  sit,  ostendit,  dicens  :  Nondi- 
cat  eunuchus  :  Ecceego  lignum  aiidum.Quia  hxc  n 
dicit  Dominus  eunuchis  :  Qui  custodierint  sabbata 
tnea,  et  elegerint  qux  volui,  et  tenuerint  fcedus 
meum,  dabo  eis  in  domo  mea,  et  in  muris  meis  to- 
eum  et  nomen  melius  a  fitiis  et  a  filiabus  nomen 
sempiternum  quod  non  peribit  (Isa.  lvi).  Quis  est 
ergo  iste  in  continentia  sterilitatem  maledicens, 
continentiae  puritatem  non  videns,  et  fructum  non 
intelligens?  Attamen  audiamus,  quot  paret. 

Maria,  ait,  maledictionem  non  effugit,  quce  per 
virginitatis  propositum  sterilitatem  incurrit.  Am- 
plius  autem.  Quare  nubere  voluit,  postquam  con- 
tinentiam  voverat?  Duo  sunt.  Aut  propter  maledi- 
ctionem  sterilitatig  virginitatem  non  proponeret ; 
aut  propter  votum  castitatis  virgo  permansura 
non  nuberet.  Nunc  vero  si  iniquum  jure  dicitur 


ram.  'Nonne  et  avibus  conli  hoc  dixit,  et  bestiis  at- 
que  jumentis  terroe  hoc  dixit  :  Grescite  et  multipli- 
camini,  et  rcplete  terram  ?  Peracta  namque  quinta 
nascentis   saeculi  dic,   cuni  produxisset  ab  aquis 
Deus  piscium  et  volatiliuin  genus,  subjunxit  Scri- 
ptura  et  dixit  :  Videns  Deus  quod  esset  bonum, 
ait :  Crescite  et  muUipticamini,   vt  reptete  aquas 
maris  :  avesque   muttiplicentur     super    terram 
(Gen.  i).  Rursum  cum  educcret  Noe  de  arca  cum 
omnibus  animantibus  terrae  in  genere  suo  in  uni- 
versos  suse  benedictionis  munus  difVundeus  iterum 
ait  :  Crescite  et.multiplicamini(Gen.  vm)  et  reple- 
te  terram.  Secundum  illam  utique  misericordiam, 
qua  salvat  homines  et  jumenta  [Psal.  xxxv) ;  ape- 
rit  manum  suam   et  implet  omne  animat  benedi- 
ctione  (Psal.  cxliv).  Igitur  benedictio  fecunditatis 
non  solum    hominibus,   sed  jumentis  data  est. 
Quid  ergo  mali  fecit   Maria  ?   Maledictionem,   in- 
quit,  sterilitatis  elegit  potius  quam  benedictionera 
fecunditatis.    lntendite  «quitatem.  Judex    noster 
virginem  damnat ,     eo  quod    spreverit   benedi- 
ctionem  jumentorum  ;    et  virginitatem    eligens, 
benedictionem  acceperit  angelorum.    Inflammn- 
tum  est,  inquit  Psalmista,  cor  meum,  et  renes  mei 
commutati  sunt  ;et  ego  ad  nihilum  redactus  sum, 
et  nescivi.   Ut  jumentum  fartus  swn  apud  te,  et 
ego   semper  tecum.    Tenuisti  manum    dextaram 
meam  ;   et  in  votuntate  tua  deduxisti  me,  et  cum 
gtoria  suscepisli  me.  Quid  enim  mihi  est  in  ccelo, 
e1  a  te  quid  volui  super  terram  ?   (Psal.  lxxhI. 
Igitur  Propheta,  invento  eo  quod  sibi   in  coelo  re- 
positum  est,  quidquid  in  terra  hacteuus  diiigebat 
in  ejus  comparatione  libenter  despieit ;  et  superna 
jam  spirituali  amore  ambiens  tam  diu  se  per  tle- 
lectationem  carnalem  jumentum  fuisse  erubescit. 
Inflammatum  est  enim,  ait,   cor  meum,  et  renes 
mei  commutati  sunt.  Hoc  est,  per  carnis  semen  in 
terra  multiplicari  cur  appetam,  cum  mihi  in  ccelo 
hsereditatem   conservari  agnoscam  ?    Deus    cor- 
dis  mei,  et   pars  mea  Deus  in  seternum  (ibtdX 
Haec  est  illa   optima   pars    quam   elegit  Maria* 
qtiie   non   auferetur  ab  ea  (Luc.  x).  Et  quia  se 
in  honore  esse  intellexit,  non  est  comparata  mutis 
insipientibus,  nec  simitis    facta  est    illis    (Psal 
xlvui).  Voluit  ergo  aliquid  supra  conditionam  ju- 


8ffl* 


DK  R.  MARI/E  YIRGINITATE. 


870 


mentorum  appctere  ;   et  idcirco  parum  judicabat,  A  pro  quo  votum  virginitatis  (quod  pro  amore  casti- 


vd  potius  indignum  reputabat,  honori  suo  bene- 
dictionem  jumontorum  anteferre. 

Quare,  inquis,  si  melior  erat  virginitas  fecundi- 
tate,  Deus  prius  fecunditatem  benedicebat ;  et  post- 
modum  lex  sterilitatem  maledicebat  ?  Audi  quarc. 
Primum  quando  faetus  est  mundus  per  Creatorcm 
benedicta  est  fecunditas,  ut  multiplicarentur  ho- 
mines  :postea  quando  ab  uno  tantum  populo  agni- 
tus  est  Deus,  per  legem  maledicta  est  sterilitas,  ut 
multiplicarentur  fideles  ;  postremo  quando  insla- 
bat  tempus,  in  quo  nunc  ab  omnibus  gentibus 
Deus  oolitur,  hencdicta  est  virginitas,  ut  ad  vitam 
cadibem  a  carnis  opera  cuncti  provoccntur  ;  audi 
adhuc  aliud.  Si  pnnia  illa  benedictio  fecunditatis 


tatis  suscepcrat)  cogeretur  frangere.  Suscepit  ergo 
conjugium,  sed  non  mutavit  virginitatis  proposi- 
tum.  Et  quia  castitatem  dilexit  et  obedientiam  te- 
nuit,  inventa  est  id  ea  et  sine  detrimento  virgini- 
tatis  conjugalis  sanctitas;  et  sine  opprobrio  sterili- 
tatis  fecunda  virginitas.  Sic  beatus  ille  patriarcha 
fidei  forma  et  obedientite  exemplum  Abraham  in 
rcpromissione  acceperat,  quod  in  Isaac  benedice- 
retur  semen  ejus  ;  et  tamen  postea  jussus  a  Deo 
eumdem  quem  unigenitum  habebat  ex  Sara  uxore 
sua  filium  Isaac  immolare,  sine  mora  aut  cuncta- 
tione  paruit,  sciens  pro  certo  quod,  tametsi  secun- 
dum  humanam  rationem  promissioni  contraria 
videretur  jussio,  secundum  illam  tamen  virtutem, 


ad  salutem  erat,  et  secunda  illa  stcrilitatis  male-  jj  qua  Deo  possibilia  sunt  omnia,  et  cum  obedientia 


dictio  ad  damnationem  ;  ergo  fecunditas  carnis 
meritum  est,  et  culpa  sterilitas.  Ergo  meliores 
fuerunt  ilhe  mulieres,  qiue  multos  (ilios  pepere- 
rimt,  quam  ilke  qua;  nullos  vel  paticos  habuisse 
leguntur.  Melior  erat  Cethura  quam  Sara.  Melior 
Fenenna  quain  Anna  et  caetera*  multaj,  quas  Scrip- 
tura  commemorat  Deo  non  in  multitudiue  tiliorum, 
sed  per  merita  virlutum  placuissc.  Sed  absita  no- 
bis  ut  vel  fecunditatem  carnis  meritum,  vel  steri- 
litatem  culpam  esse  dicamus.  Absit  a  nobis  ut 
credamus  propterea  legem  sterilitatem  carnis  ma- 
ledixisse,  ut  eam  apud  Deum  damnabilem  oslen- 
deret ;  et  non  potius  ut  eam  (illo  quidem  tempore, 
quando  successio  generis  in  multitudinc  iiliorum 
qiuerebatur)  apud  homincs  infructuosam,  et  ob 
hoc  quodammodo  inhonoratam  demonstraret. 
Xon  ergo  culpanda  cst  virgo  Maria,  necaccusanda 
de  contemptu  lcgis,  in  qua  sterilitas  maledicitur, 
imo  sola  singulariter  laudanda,  qute  prima  legis 
verba  non  earnaliter  sapienda  considerans,  elegit 
in  terra  abjectio  plebis  iieri  et  opprobrium  homi- 
num,  ut  per  munditiam  integritatis  in  ceelo  iieret 
socia  angeloruni.  Et  pulchre  prima  inter  feminas 
virgo  Maria  pro  amore  castitatis  malcdictum  legis 
in  carnc  sua  pro  nobis  suscipiens  a  maledicto 
legis  liberavit.  Unde  merito  ei  soli  datum  est,  ut 
filium  pareret  el  virgo  permaneret,  ut  quia  prima 
fecunditati  carnis  virginitatem  sponte  praetulit, 
nunc  et  fecunda  sit  carnc  et  integra  virgumV.c. 
Vides  nuuc  qualis  sit  accusatio  tua  ?  Superest 
ergo  illud,  ut  rationem  jam  reddamus,  quare 
post  votum  virginitatis  Maria  virum  habere  con- 
sensit.  Aut  propterea  virum  habcrc  conscnsit  hrec 
sancta,  ut  celaretur  propositum  ejus  ;  approbante 
et  hoc  ipsum  Joseph,  et  idem  proponente,  aut  si 
forte  hujus  propositi  conscius  non  erat  ipse  Joseph 
(quod  fieri  potuit)  parentibus  nuptias  imperantibus 
inobediens  esse  timuit,  et  ob  hoc  viro  nubere  eon- 
sensit  speciali  (per  Spiritum  sanctum),  qui  eam  a 
principio  castitatis  amorc  accenderat)  fiducia  con* 
lirmata  et  spc,  quain  in  Deiun  habebat,  non  du- 
bia,  quod  eam  divina  misericordia  ita  custodiret 
ut  posset  et  voluntati  parcntum  in  matrimonio 
contrahendo  obedicntiam  exhibere,  el  tamen  nihil 
in  eodem  matrimonio  impedimenti  inventura  esset, 


D 


jussionis  impleri  posset  promissio.  Sicque  factum 
est  ut  devotio  obcdientise  (qua  Deo  jubenti  parere 
non  distulit)  inveniret  meritum  ;  et  lides,  qua  Deo 
promittenti  credidit,  promissionis  fidelis  conseque- 
retur  effectum.  Ita  etiam  hic  fieri  potuit,  ut  beata 
ista  virgo  Deo  commendans,  omnc  desiderium 
suum  tantum  inipso  fiduciam  habuerit,  utindubi- 
tanter  crederet,  et  parentibus  se  posse  debitam 
obedientiam  exhibere,  et  votum  caslitatis,  cujus 
ipse  solus  conscius  erat,  quemadmodum  vellet  eo 
patrocinante,  inviolatum  conservare.  Sed  sive  ita, 
sive  aliter  factum  sit,  nos  quidem  nullatenus  am- 
bigere  debemus ;  beatam  Mariam  certaac  rationali 
causa  post  votum  scrvandre  virginitatis  proposi- 
tumque  continentioe,  conjugii  sacramentum  susce- 
pisse,ct  tainen  virginitatispropositum  non  mutasse, 
veraciterque  nomen  sumpsisse  conjugis,  et  perse- 
veranter  votum  tenuisseintegritatis. 

Cap.  II.  Quod  sacrosancta  et  perpetua  virgoMaria 
non  de  viro,  sed  deSpiritu  sancto  concepit,  auem 
et  peperitAltissimi  Patris  unigenitum,  Chrutum 
Deum  et  hominem. 

Prima  igitur  propositionis  parte  probata,  qua 
dictum  est  quod  Maria  in  consensu  conjugali, 
virginitatis  propositum  non  mutavit,  nunc  ad 
expositionem  secund»  partis,  qua  dictum  es{ 
quod  non  de  viro,  sed  de  Spiritu  sancto  sine  libi- 
dine  concepit,  sermo  necesse  est  ordinem  suum 
prosequatur.  Primre  quidem  partis  sententia  (quia^ 
magis  in  quaestione  versabatur)  prolixiori  dispu- 
tatione  indiguit.  Haec  autem  quoniam  de  ea  minus 
dubitatum  est,  non  tam  probationem  quam  expo- 
sitionem  requirit.  Quaerendum  itaqua  in  primis 
est,  quomodo  intelligi  oporteat  quod  dictum  est, 
beatam  Mariam  de  Spiritu  sancto  concepisse. 
Scimus  namque  et  omnes  jam  frequentissimo 
naturce  usu  didicimus,  quod  cum  mulier  a  viro 
concepisse  dicitur,  non  aliud  nisi  suhstantiam 
carms  ad  generandam  carnem  per  carnis  coitum 
suscepisse  memoratur.  Et  haec  quidem  carnissub- 
stantia  de  carne  viri  per  ipsum  carnis  coitum  tran- 
sfusa  cum  carne  mulieris  una  caro  efficitur,  ut  id 
quod  nasciturum  est  ex  utriusque  substaqtia,  ve- 
raciter  originem  sumens,  ab  illo  per  istam  etiam  ab 
ista  generetur ;  ergo  mulier  a  viro  concipit,  qum  a 


871 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


87* 


carne  vutf  per  coitum  carnis  semen  suscipit  ad  ge-  A  quod  concipitur,   in  altero  quidcin  de  carne  viri 


nerandam  carnem.  Nec  aliud  concipit  quam  ille 
est,  a  quo  concipil,  aut  ipsa  quoe  concipit ;  et  quod 
concipit,  hoc  parit.  Quid  ergo  dicemus?  iNunquid 
Spiritus  sanctus  de  sua  substantia  semcn  partus 
infuditalvo  virginis?  Quomodo  ergo  semen  carnis 
ministrare  potuit  substantia  spiritualis  ?  An  forte 
semen  carnis  non  fuit  quod  conceptum  est,  et  caro 
fuit,  quod  natum  est  ?  Quid  dicimus  ?  Quomodo 
Maria  de  Spiritn  san  to  conccpit  ?  Et  si  de  Spiritu 
sancto,  concepit,  quomodo  Spiritus  sanctus  pater 
Christi  non  fuit  ?  il«c  omnia  magna  consideratione 
indigent,  ne  fortc  in  1  e  difficili  et  valde  obscura 
sensus  humanus  aliquid  amplius  sua  possibilitate 
pnesumat.  Nec  idco  do  his  dubitandum  est,  quia 


sumitur,  in  altero  autem  per  amorem  viri  mon- 
stratur.  Non  itaque  hoc  solum  de  viro  concipit, 
quod  de  viro  accipit,  sed  hoc  etiam  de  viro  con- 
cipit,  quod  ex  se  de  amore  viri  accipit.  Hoc  prae- 
mittere  voluimus  propter  id  quod  dictum  est, 
Mariam  de  Spiritu  sancto  concepisse.  Concepit 
ergo  Maria  de  Spiritu  sancto,  non  quod  de  sub- 
stantia  Spiritus  sancti  semen  partus  acceperit, 
sed  quia  per  amorcm  et  operationem  Spiritus 
sancti  ex  carne  virginis  divino  partui  natura  sub- 
stantiam  ministravit.  Nam  quia  in  corde,  quo 
amor  Spiritus  sancti  shigulariter  ardebat,  ideo  in 
carne  ejus  virtus  Spiritus  sancti  mirabiha  faciebat. 
Et  cujus  dilectio  in  corde  illius   non  suscepit   so- 


obscura  sunt,  nec  ideo  ahquid  temere  definien-  b  cium>  eJus  operatio  in  carne   illius   non  habebat 


dum,  quia  crcdenda  sunt.  Quaeramus  ergo  quid 
concepit  Maria.  Aut  enim  carnem  non  concepit,  et 
carnem  non  genuit ;  aut  si  carnem  genuit,  car- 
nem  concepit.  Quod  enim  concepit,  hoc  genuit  ? 
Sed  quomodo  carneir.  ministrare  potuit  non  caro, 
aut  non  carnem  gigncre  caro  ?  Ista  perplexa  in- 
quisilio  sive  queerendi  ratio,  quemadmodum  sane 
et  competenter  intelhgi  valeat  consideremus.  Et 
primum  quidem  in  ea  quae  secundum  solitam  ac 
usitatam  naturae  operationem  peragitur  conceptio- 
ne  ejusdem  naturoe  opus  quomodo  compleatur 
intueamur.  In  parentibus  carnahter  generantibus 
et  per  carnis  coitum  nascituram  carnem  ex  carnc 
fabricantibus  utroque  natura  substantiam  mini- 


exemplum.  Hoc  igitur  solum  virgo  concepit, 
quod  de  sua  carne  per  amorem  et  operationem 
Spiritus  sancti  accepit  ;  de  quo  etiam  solo  sine 
virilis  seminis  admistione  filium  genuit.  Non  ergo 
libido  carnis  conceptionem  in  virgine  operata  est, 
quae  nec  de  carne  viri  semen  accepit,  nec  de  sua 
carne  per  amorem  viri  concepit,  sed  per  amorem 
et  operationem  Spiritus  sancti.  Nec  ipse  Spiritus 
sanctus  idcirco  pater  Christi  dicendus  est,  quia 
ejus  amor  conceptionem  virginis  operatus  esl, 
quia  non  de  sua  essentia  virgini  semen  partus 
tribuit,  sed  ipsi  de  carne  propria  virgini  per  amo- 
rem  suum  atque  virtutem  substantiam  ministra- 
vit.  Christus  ergo  et  de  virgine  natus  est,   quia   de 


strat  partui  creando,  ut  ex  utriusque  carne  proce-  r  carne  virginis  carnis  substantiam  accepit.   Et  de 


dat,  quae  solum  in  unius  carne  formanda  est  caro. 
Tamen  hoc  vectigal  (quod  natura  quasi  debitum 
'  quoddam  ex  instituto  Creatoris  ad  fabricam  hu- 
mani  corporis  absolvendam  impendit)  ita  prorsus 
sine  ulla  necessitate  aut  coactionc  ab  ea  requiri- 
tur,  ut  non  nisi  sola  dilectione,  et,  ut  sic  dixe- 
rim,  spontanea  charitate  ad  id  tribuendum  in- 
clinetur.  Nihil  cst  enim,  praeter  solam  dilectio- 
nem,  quod  hoc  dcbitum  a  natura  cxtorquere  pos- 
sit  ;  sed  cum  spontanea  fuerit  charitate  persuasa, 
tunc  nimirum  sibi  mutuo  ad  opus  consumman- 
dum  ex  utraque  parte  libenter  atque  gratanter 
occurrit.  Sane  quidquid  violenter  nolenti  abripi- 
tur,  ad  ejusmodi  causae  effectum  incongruum 
prorsus  atque  inefficax  demonstratur.   Sola  ego 


Spiritu  sancto  conceptus  est,  quia  ipsa  eum  virgo 
ex  sola  carne  sua  sine  admistione  virihs  semi- 
nis  per  sancti  Spiritus  operationem  amoremque 
concepit.  Hinc  est  quod  eidem  Virgini  pariturae 
per  angelum  dicilur :  Spiritus  sanclus  superveniet 
in  te,  et  virtus  Aitissimi  obumbrabxt  tibi  (Luc.  i). 
Spiritus  sanctus  namque  virgini  supervenit,  ut 
per  ejusoperationem  caro  Christi  de  carne  virgi- 
nis  formaretur.  Et  virtus  Altissimi  obumbravit  ei, 
ne  substantiam  carnis  ministrans,  carnah  concu- 
piscentia  ureretur.  Et  sic  quidem  nos  intelhgen- 
dum  putamus  id  quod  de  Spiritu  sancto  virgo 
concepisse  dicitur.  Sic  etiam  posse  astrui,  quod 
in  concipiendo  hbidinem  non  scnsisse  perhi- 
betur. 


dilectio  est,  quae  naturam  persuadere,  et  volentem  ®  Cat.  III.  Quod  sine  doloris  et  sine  virginilatis  de- 


quodammodo  cogere  potest  ad  seminandum  par- 
tum.  Et  quidem  in  muliere  amor  viri,  in  viro  au- 
tem  amor  muheris  id  agere  solet,  ut  quia  in  altero 
solum  natura  sibi  sufficiens  non  est,  ulerque 
alteri  per  dilectioncm  subveniat,  ut  quod  ncuter 
per  se  potuit,  uterque  per  se  cum  allero  possit. 
Igitur  semen  humani  partus  a  sola  muliere  for- 
mandum  concipitur,  quod  simul  a  viro  et  muhere 
seminatur.  Quod  quidem,  sicut  jam  dictum  est, 
in  muhere  per  amorem  viri,  et  in  viro  per 
amorem  mulieris  natura  operatur.  Propter 
quod  etiam  mulier  non  nisi  a  viro  concipere  dici- 
tur,  lieet  tam  de  se  quam  de  viro  accipiat  unde 
fecundatur.  Et  recte  de  solo  viro  concipit,  quia  id 


trimento  Maria  Christum  peperit. 
Rcstat  nunc  novissimum  hoc  ex  his  tribus  quae 
proposita  erant,  ut  cam  etiamsinc  dolore  preperis- 
se,  nullumque  in  pariendo  virginitatis  detrimentum 
sustinuisse  dcmonstremus.  Audivi  ego  ahquando 
virginem  concepissc,  sed  non  pcperisse  virginem, 
quia  talis  de  viro  concepit  quod  peperit.  Merito 
namque  in  partu  corrupta  est  integritas,  quia  in 
ctmceptu  virginitas  polluta  est,  justumque  erat,  ut 
non  pareretur  sine  dolore,  quod  conceptum  nonerat 
sine  libidine.  Nequaquam  partus  dolorem  afferret, 
si  conccptusnon  sensisset  hbidiuem.  Quia  si  culpa 
dclectationis  illicitie  concipientem  non  pollueret, 
nunquam  pcena  doloris  parientem  cruciaret.Prima 


873 


DE  B.  MARLE  VIRGINITATE. 


874 


namque  illa  nostri  gcneris  et  doloris  inater,  post-  A  tringat  ?  Quod  si  ridiculum  omnino  est,  et  ab  hu- 


quain  malam  delcctationem  concepcrat,  tunc  de- 
mum  quod  tilios  in  dolore  paritura  esset,  audiebat 
ut  aperte  demonstraret,  quod  non  idcirco  pariat 
cum  dolore,  quod  a  viro  coneipit,  sed  quod  cum 
libidine.  Quis  enim  possit  dicere,  si  homo  non  pec- 
casset,  utrum  partus  humanus  etiam  de  viro  con- 
ceptus  aut  integritatem  corrumperet,  aut  castita- 
tem  violaret  ?  Et  quidem  si  non  violaretur  casti- 
tas,  quare  integritas  corrumperetur  ?  dicat  qui  po- 
test.  Beata  autem  virgo  Maria  ut  supra  primam 
conditionem  esset  secunda  restauratio,  et  naturam 
generis  gratia  vinceret  Salvatoris,  non  solum  sine 
libidine  concepit,  sed  ncque  de  semine  viri  par- 
tum  accepit  ;  et  ob  hoc  sine  dolore  filium  edidit, 


mana  prorsus  ratione  seclusum,  ut  scilicet  in  eo- 
dem  sexu  conjugii  sacramentum  celebretur,  ubi 
nihilominus  ejusmodi  foederatio  societatis  non  pro- 
hibetur,  restat,  ut  in  conjugii  pactioneipsam,quflB 
nisi  in  sexu  utroque  constituta  non  est,  carnis 
unionem,  quantum  ad  conscnsum  spectat,  neces- 
sariam  esse  protiteamur.  Coguut  igitur,  ut  nos  (si 
asscnsum  coitus  m  ci -njugii  pactione  necessarium 
omnino  non  esse  volumus  quemadmodum  ista 
societas,  quae  in  nostra  detinitione  signata  est,  in 
eodem  sexu  sanciri  nou  posse,  demonstremus.  Ad 
quod  cum  id  soluni  sutlicere  posset,  quod  divina 
institutio  hanc  ad  utrumque  sexum  fcederandum 
ordinavit,  proptereaque  in  eodem  sexu  (ut  sifiat) 


et  cum  integritatis  decore  post  partum  virgo  per-  B  ita  a  conjugii  sacramento  foret  aliena,  quemad- 


mansit. 

Cap.  IV.  Quaestio,  utrum  probabile  sit,  matrimo- 
nium  sine  consensu  coiius  contrahi  posse. 
Quoniam  quidem  necdum  qmestiones  finem  ac- 
ceperunt,  cogor  quotidie  expositionem  expositioni 
superinducere,  et  veterem  parietcm  recenti  tem- 
peraturalinire,  rudibus  namque  animisnovosem- 
per  errore  fatiscentibus  nihil  satis  expositum  esse 
potest  ;  qui  dum  tenebris  suis  involuti  ahenam 
luccm  non  vidcnt,omncquodintelligere  nequeunt, 
obscure  dici  queruntur,  atque  ita  defectum  sua- 
runi  mentium  in  causationem  transferunt  sermo- 
num.  In  eo  tractatu,  qucm  de  beatie  Mariae  virgini- 
tate  dictavi,  qmestio  in  lnanibus  habita  est,in  qua 


modum  ob  idipsum  iiat  illicita ;  et  sicutin  diverso 
etiam  sexu  inter  matrem  et  fihum  foret  inconcessa ; 
idcirco  a  sanctitate  conjugalis  sacramenti  esset 
vacua  quia  qui  dixit :  Belinquet  homo  patrem 
suum  et  matrem  suam,  et  adhxrebit  uxori  sux,  ei 
erunt  duo  in  carne  una  {Gen.  u),  hanc  societatem 
inter  matrem  et  iilium  inordinatam  et  ob  hoc  non 
castam  esse  manifeste  docuit,  cum  in  conjugio 
sanciendo  non  matrem  petendam,  sed  rehnquen- 
dam  ostendit.  Hiec  igitur  ratio  cum  sola  sufficeret 
ad  comprobandum,  quod  in  eodem  sexu  quamh- 
bet  casta  et  indissolubili  charitate  astrictoconjugii 
sacramentum  esse  non  possit  ;  debemus  tamen, 
sicut  in   omni  assertione  divina  justum  est,  non 


id  potissimuin  agebatur,  an  quovismododcmons-  C  nostri  qui  loquimur,  defensionem   tantum  atten- 


trari  posset,  utrum  sine  consensu  coitus  conju- 
gium  sanciri  valeret.  Cumque  nos,  quod  oportuit 
in  hujus  senlcntiee  definitionem,  proponeremus, 
ratio  patefacta  est  in  conscnsu  earnis  nequaquam 
consistere  sanctitatcm  sacramenti  conjugalis.FYoin- 
de  determinantes  ea  qiue  conjugii  sahctio  expos- 
tulat,  signavimus  conjugium  esse  lcgitimam  socic- 
tatem  inter  virum  et  feminam,  in  qua,  excepto 
quoque  carnis  commercio,  ex  pari  consensu  uter- 
que  scmetipsum  dcbet  alteri,  ut  videlicet  et  se  ille 
conservet,  ne  ad  alicnam  societatem  transeat, 
et  se  illi  non  neget,  ut  ab  ea,  quce  adinvicem,  so- 
cictate  se  non  disjungat.  IIoc  cum  snffleere  potuis- 
set  his,  quibus  ratio  manifcsta  sufficeret,  ecce  ite- 


dere,  quantum  eorum,  quibus  loquimur,  eeditica- 
tionem.  Reddenda  itaque  ratio,  quare  coujugii  sa- 
cramentum  (quod  in  diverso  sesunihil  ad  sancti- 
ficationem  sui  pneter  spontaneam  perpetuae  ac  in- 
divisue  societatis  charitatem  exigit;  in  eodem  nihi- 
lominus  sexu  simili  atque  eadem  fcederatione  san- 
ciri  non  possit.  Hoc  facimus  ita.  In  conjugio  siqui- 
dem  duo  sunt :  sacramentum  conjugii,  et  sacra- 
mentum  conjugalis  oflicii.  Hoc  est  conjugium  et 
conjugii  officiuin  utrumque  sacramentum.  Conju- 
gium  est  in  foedere  dilectionis.  Conjugii  officium 
est  in  geueratione  prolis.  lgitur  amor  conjugalis 
sacramentum  est,  et  sacramentum  in  conjugibus 
est  commistio  carnis.  Sed  amor  conjugalis  sacra- 


rum  qui  in  matre  Uomini   verum  conjugii  sacra-  D  mentum  est  illius  dilectionis,qu«  est  in  spiritu,in- 


mentum  verumque  virginitatis  propositum  simul 
profiteri  nolunt,propterea  qtiod  matrimonium  sine 
assensu  coitus  carnis  ratum  non  esse  autumont, 
nostram  definitionem  (qu*e  a  conjugio  carnis  ne- 
cessitatem  excludit)  hac  ratione  iufinnare  contcn- 
dunt.  Si,  inquiunt,  aliud  non  cst  conjugium,  nisi 
tahs  societas,  in  qua  exccpto  quoque  carnis  com- 
mercioex  pari  consensu,uterquc  scmetipsum  dcbet 
alteridebito  conservandi,et  non  negandi  se  ad  eam, 
quce  in  communi  est  societate,  inseparabilem  unio- 
ncm  ac  fidem  :  cur  etiam  in  eodem  sexu  conjugium 
rectissime  ac  sanclissime  celebrari  non  possit,  et 
individua  societas  laudabili  charitate  sanciri  ?  Quid 
cnim  impedit  ut  vir  virum,  et  feniina  feminam  tah 
sibi  pactionis  foedere  et  societatis  amore  non  as- 


ter  Deum  et  animam.  Commistio  carnis  in  conju- 
gibus  sacramentum  est  ilhus  parucipationis,  quae 
est  in  carne  inter  Chnstum  et  Ecclesiam.  Quapro- 
pter  amor  conjugalis  nequaquam  inter  pares  esse 
debuit ;  quia  ille,  cujus  sacramentum  erat,  inter 
pares  non  fuit.Junctisunt  itaque  in  unius  societatis 
amoreet  masculus  et  femina,  sicut  juncti  erantin 
unius  societatis  amore  Deuset  anima.ftunquidjam 
non  vides  quo  tendat  omnis  nostrae  disputationis 
assertio  ?  Aspice  ista  duo  collegia  charitatis,in  terra 
masculum  et  feminam,  in  cuelo  Deum  et  animam 
et  considera  quam  rationabih  providentia  cuncta 
disposita  sint.Creavit  Deus  masculum  et  feminam, 
et  de  masculo  feminam  ;  et  quia  de  illo  facta  est, 
sub  illo  constituta  est.  Jlh  datum  est,  ut  etvivaci- 


975 


HUGONIS  DE  S.  VICTQRE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


876 


taterationis  et  viribus  oorporis  supcr  excelleret :  Ain  sacramento  conjugii  caste  sanctus  amor  viri  ad 


huic  ordinatum  est  ut  non  solum  obedientia,  sed 
et  natura  subesset.  Yoluit  ergo  Deus,  ut  in  illius 
fortitudine  etprovidentia  heec  (quasi  suae  fragilita- 
tis  consortia)  requiesceret ;  et  utin  illohujus  infir- 
mitas  pietatem  excitaret,  quatenus  et  vir  mulie- 
rem  quodammodo  ex  pietate  diligeret,  et  mulier 
virum  magis  ex  neccssitateamaret.  Quod  ergo  vir 
mulierem  diiigit,  quodammodo  beneficium  est, 
quia  pietate  vincitur ,  ne  infirmitatem  deserat.Quod 
autem  mulier  virum  diligit.  magis  debitum  est, 
quia  naturali  necessitate  compellitur,  ut  patroci- 
nium  requirat,  atque  ita  quodaininodo  tota  dilcc- 
tionis  utilitas  ad  mulierem  refertur  ;  quia  in  ipsa 
causa  est,  pro  qua  vel  ipsa  virum  diligit,  vel  a 


feminam,  hoc  est  in  sacramento  fidei  amor  Christi 
ad  Ecclesiam  ;  hoc  quod  est  in  incarnationc  Ver- 
bi,  amor  Dei  ad  humanam  naturam.  Propter 
hoc  in  cantico  amoris  cum  illa  teterna  charitas 
et  amor  ineffabilis  sive  Dei  ad  animam,  sive 
Christi  ad  Ecclesiam  ;  non  qualis  fuit,  sed  qualiter 
potuit,  verbis  promi  debuisset  ;  niliil  in  rebus  vi- 
sibilibus  aut  in  humanis  affectibus  similius  in- 
veniri  poterat,  quam  amor  sponsi  et  sponsse ; 
aut  non  aliunde  quam  per  suum  sacramcntum 
invisibilis  illa  et  spiritualis  dilectio  ostcnderetur, 
ut  dum  id  quod  humanus  ailectus  noverat,  au- 
ditus  per  Verbum  acciperet ;  id  quod  non  nove- 
rat,  cor  interius  per  amorem  gustaret.  Nam  ipsam 


viro  ipsa  diligitur.  Patefactum  est  igitur  dilectio-  &  ibidem  mutuae  charitatis  vicissitudinem,  qua  una 


nis  sacramentum.  Sacramentum  dilectio,  et  dilec- 
tionis  sacramentum  dilectio.  Nec  opusjam  est 
longa  expositione,  ut  ostendatur,  qualiterin  hujus 
saoramenti  tigura  vir  imago  Dei  sit,  et  femina  ra- 
tionalis  animee  typum  in  se  formamque  demons- 
tret  Manifestum  est  enim,  quod  sicut  viri  amor  ad 
mulierem  pietate  quadam  et  compassione  naturaii 
inolinatur,  vir  autem  a  muliere  magis  necessitate 
eonditionis  diligitur ;  ita  Deus  animam  rationalem 
prius  gratuita  pietate  diligit,  et  eam  postmodum 
ad  amorem  sui  quadam  rationabili  necessitate 
spontaneam  tamen  et  volentem  convertit.  Diligit 
ilie  prior  gratis  nos,  ut  postmodum  diiigentes  ad 
diligentem  se  convertat  nos,  fiatque  una  dilectio- 


uni  sociata,  nec  dissidium  in  suo  suscipit,  nec 
consortium  in  alieno  admittit  sponsa  significare 
volebat,  cum  diceret :  Dilectus  ?neus  mihi,  et  ego 
illi,  qui  pascitur  inter  lilia  (Cant.  11),  donec  aspi- 
ret  dies  et  inctinentur  umbrx  (Cant.  vir).  Et  rur- 
sum  :  Ego  dilecto  meo,  ad  me  conversio  ejus 
(Cant.  vi).  Sponsus  quoque  ipse  uniti  amoris  pne- 
rogativam  commendans.  Sexaginta,  inquit,  sunt 
reginx  et  octoginta  concubinas,  et  adolescentuta- 
rum  non  est  numerus.  Una  est  columba  mea,  per- 
fecta  mea.  Una  malri  sua?,  etecta  genitrici  sux 
(Cant.  w).  Propter  sacramentum  ergo  dilectionis 
seternee  Deus  conjugium  sancire  voluit  propter 
utihtatem    propagationis    humanae    sexuni  crea- 


nis  societas,  et  propter  nos,  quia  nobis  necessa-  q  vit ;  et  tamen  amor  conjugalis  non  propter  sexum 

ria  :  etpropter  illum  quia  in  illo  beata.  In  hac  au-      *     -    "  * 

tem  jucunda  dilectionis  oonversatione  amor  Dei 

quodammodo  caput  est,  quia  ab  ilio  in  nos  prius 

dilectio  oritur  ;  et  ad  ilium  a  nohis  dilectio  con- 

versa  refertur.  Simili  quoque  latione  in  conjugii 

eharitate,  quae  hujus  diiectionis  est  sacramentum, 

amor  viri  caput  est ;  quia  prior  vir  mulieri  per 

oompassionem  pietatis  in  amore  se  sociat,  ut  mu- 

lieris  diieotio  per  eruditionem  ad  virum  conversa, 

et  per  spontaneam  benignitatem  suscepta  in  so- 

cietate  charitatis  unum  fiat.  Propterea  dicit  Apos- 

tolus  :  Caput  mulieris  vir,  caput  viri  Christus, 

eaput  Christi  Deus  est  (I  Cor.  u).  Nam  quod  est 


dissimilem  sacranicntum  est,  sed  propter  na- 
turam  differentem.  Non  enim  secus,  sed  na- 
tura  disparem  in  alterutrum  charitatem  amori 
tribuit,  et  tamen  sexus  imequaiitatem  naturae 
discernit.  Casta  enim  dilectio  non  ex  tali  sexu  ali- 
ter  aflicitur,  sed  in  tali  sexu  ex  tali  natura.  Prop- 
tereaquod  cxtra  talem  sexuni !  taliter  affici  non 
potest,  quia  extra  talem  sexum  non  invenitur  talis 
natura.  Sufficiat  hoc  eis,  qui  quaerunt  quomodo 
amorconjugalis  (cui  carnis  commercium  excipi- 
tur)  in  eodem  quoque  sexu  utrobique  non  simili 
veritate  sanciatur. 


DE  MODO  DICENDl  ET  MEDITANDI 

LIBELLUS. 

(Ex  ms.  S.  Audoeni  Rothomagensis  edidit  dom  Martene  Thesauri  anecdot.  tom.  V,  col.  883.) 


ADMONITIO 


atque  obtertt.  Sed  hmc  Itbello  haud  erit  abs  re  prannittere  prxclararn  de  obitu  ejusdem  Huqonis 
Qtoerti  eputolam  ad  Joannem,  quam  ex  mss.  Prultiacensi  eruimus.  (Exstat  inter  Prolegomena  ad 
Huaonew,  $upra  Operum  yus  tom.  I.J  Epu.  * 


877 


DE  MODO  DICENDI  ET  MEDITANDL 


17« 


HUGO  PARISIENSIS 


DE  MODO  DICENDI  ET  MEDITANDl. 


i.  Humilitas  discerc  volenti  necessaria..  —  Prin- 
cipium  discendi  hutnilitas  est,  cujus  cum  multa 
sunt  documenta,  h<ec  tria  prtecipue  ad  lectorem 
pertinent.  Primum  ut  nuliam  soientiam,  nullam 
scripturam  vilem  leneat.  Secundum  ut  a  nemine 
discere  erubcscat.  Tertium  ut  cum  scientiam  ade- 
ptus  fuerit,  cteteros  non  spernat.  Multos  hoc  dece- 
pit  quod  ante  tempus  sapientes  videri  volunt,  et 
ideo  ab  aliis  quod  nesciunt  disccre  erubescunt.  Tu 
vero,  lili,  ab  omnibus  libenler  disce  quod  nescis. 
Sapientior  omnibus  eris,  si  ab  omnibus  discere 
volueris.  Qui  al)  onmibus  accipiunt,  omnibus  di- 
tiores  sunt.  Nullam  denique  scientiam  vilem  teneas, 
quia  omnis  scientia  bona  est.  Nullaui,  si  vacat, 
Scripturam  vel  saltem  legem  contemuas.  Si  nihil 
lucraris,  nec  pcrdis  aliquid.  Apostolus  enim  ait : 
«  Omnia  legentes,  quae  bona  suut  tenentes  (  / 
Thess.  v).»  Bonuslector  humilis  debet  esse  et  man- 
suetus,  a  curis  saecularibus  et  voluptatum  illecebris 
prorsus  alienus,  et  sedulus  ut  ab  omnibus  libenter 
discat.  Nunquam  de  scientia  sua  praesumat,  non 
videri  doctus,  sed  esse  quuerat,  dicta  sapientium 
qunjrat,  et  semper  coram  oculis  mentis  quasi  spe- 
culum  vultus  sui  tenere  ardenter  studeat. 

2.  Studendi  tria  necessaria.  —  Tria  sunt  studen- 
tibus  necessaria,  natura,  exercitium,  disciplina.  In 
natura  consideratur  ut  facile  audita  percipiat,  et 
percepta  firmiter  retineat.  In  exercitio,  ut  labore 
et  sedulitate  naturalem  sensum  excolat.  In  disci- 
plina,  ut  laudabilitcr  vivens  mores  cum  scientia 
componat. 

Ingenio  et  memoriapolleat. —  Qui  doctrinee  ope- 
ram  dant,  ingenio  simul  et  memoria  pollere  de- 
bent.  Quce  duo  in  omni  studio  ita  sibi  cohaerent, 
ut  si  alterum  desit,  neminem  alterum  ad  perfec- 
tionem  ducere  possit,  sieutnulla  prodesse  possunt 
lucra,  ubi  deest  custodia  ;  et  incassum  receptacu- 
la  munit,  qui  quod  recondat  non  habuit. 

4.  Ingenium  est  vis  qusedam  naturaliter  animo 
insita  per  se  valens.  Memoria  est  rerum  et  verbo- 
rum  et  sententiarum  ac  sensum  firmissima  animi 
vel  mentis  perceptio.  lngenium  invenit,  memoria 
custodit.  Ingcnium  a  natura  proficiscitur,  usu  ju- 
vatur,  immoderato  Jabore  retunditur,  et  temperato 
acuitur  exercitio.  Memoria  per  exercitium  retinendi 
et  assidue  meditandi  maximejuvatur  et  viget.  Duo 
sunt  quae  ingenium  exercent,  lectio  et  medilatio. 
Lectio  est  cum  ex  his  quae  scripta  sunt,  regulis  et 
praeceptis  informamur.  Item  lectio  est  per  subje- 
ctam  (8)  sensus  investigatio.  Trimodum  est  genus 
lectionis,  docentis,  discentis,  vel  per  se  inspicientis. 


A  Dicimus  enim,  lego  librum  illi,  et  lego  librum  ab 
illo,  et  lego  librum. 

5.  De  meditatione.  —  Meditatio  est  irequens  co- 
gitatio  cum  consilio,  quae  causam  et  originem, 
modum  ct  utilitatem  uniuscujusque  rei  prudenter 
investigat.  Meditatio  principium  sumit  a  lectione, 
nulJis  tamen  struitur  regulis  aut  praeceptis  lectio- 
ms.  Deleclatur  enim  quodam  aperto  discurrere 
spatio,  ubi  liberam  contempland»  veritati  aciem 
affigat,  et  nunc  has,  nuuc  illas  rerum  causas  per- 
stringere,  nunc  autem  profunda  quaeque  penetrare, 
nihil  anceps,  nihil  obscurum  relinquere.  Princi- 
pium  ergo  doctrin»  est  in  lectione,  consummatio 
in  meditatione.  Quam  si  quis  familiarius  amare 
didicerit,  eique  saepius  vacare  voluerit,  jucundam 

B  valde  reddit  vitam,  et  maximam  in  tribulatione 
prasstat  consolationem.  Ea  enim  maxime  est  quae 
animam  a  terrenorum  actuum  strepitu  segregat, 
et  in  hac  vita  etiam  aeternae  quietis  dulcedine, 
quodammodo  praegustare  facit.  Cumque  jam  per 
ea  quce  facta  simt,  eum  qui  fecit  queerere  didicerit 
et  intelligere,  tunc  animam  pariter  et  scientia  eru- 
dit  et  leetitia  profundit :  unde  fit  ut  maximum  in 
meditatione  sit  oblectamentum. 

6.  Medttationis  tria  genera.  Tria  sunt  genera 
meditationis.  Unum  constatin  circumspectione  mo- 
rum,  aliud  in  scrutatione  mandatorum,  tertium  in 
investigatione  divinorum  operum.Mores  sunt  in  vi- 
tiis  et  virtutibus.  Mandatum  divinum  aliud  praeci- 
piens,  aliud  promittens,  aliud  terrens.  Opus  Dei  est 

r  et  quod  creat  potentia,  et  quod  moderatur  sapientia, 
et  quod  cooperatur  gratia.  Quae  omnia  quanta  sint 
admiratione  digna  tanto  magis  quisque  novit, 
quanto  attentius  Dei  mirabilia  meditari  consuevit. 

7.  Memorix  commendanda  quae  sumus  edocti. — 
Memoria  colligendo  custoditeaquaeingeniuminves- 
tigat  et  invenit.  Oportet  enim  ut  quae  discendo  divi- 
simus,  commendanda  memoriae  colligamus.  Colli- 
gere  est  ea  de  quibus  prolixius  vel  scriptum  vel 
disputatum  est  ad  brevem  quamdam  et  compen- 
diosam  summam  redigere;  quae  a  majoribus  epilo- 
gus,  id  esc  brevis  recapitulatio  supradictorum  ap- 
pellata  est.  Memoria  enim  hominis  brevitate  gau- 
det,  et  si  in  multa  dividitur  fit  minor  in  singulis. 
Debemus  ergo  in  omni  studio  vel  doctrina  frreve 
aliquid  et  certum  colligere,  quod  in  arcula  memo- 
riae  recondatur,  unde  postmodum  cum  res  exigit 
aliqua'  deriventur.  Haec  etiam  saepe  rephcare  et  de 
ventre  memoriae  ad  palatum  revocare  necesse  est 
ne  longa  intermissione  obsoleat. 

8.  Animx  rationali  tres  visiones.  MeditationU  et 


D 


(8)  Deest  hic  aliquod  verbum. 


879 


HUGOfflS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  II.  —  DOGMATICA. 


880 


contemplationis  discrimen.  —  Tres  sunt  anim®  ra-  A  est  vanitas  curiositatis  vel  cupiditatis,  quae  menti- 


tionalis  visiones.  Cogitatio,  meditatio  et  contem- 
platio.  Cogitatio  estcum  mens  notionererum  transi- 
torie  tangitur,  cum  ipsa  res  sua  imagine  animo 
subito  preesentatur,  vel  per  sensum  ingrediens,  vel 
a  memoria  exurgens.  Meditatio  est  assidua  ac  sa- 
gax  retractatio  cogitationis,  aliquid  obscurum  ex- 
plicare  nitens,  vel  scrutans  penetrare  occultum. 
Contemplatio  est  perspicax  et  liber  animi  intuitus 
in  res  perspiciendas  usquequaque  diffusas.  lnter 
meditationem  et  contemplationem  hoc  interesse  vi- 
detur,  quod  meditatio  semper  est  de  rebus  a  nostra 
intelligentia  occultis  ;  contemplatio  vero  de  rebus 
vel  secundum  suam  naturam  vel  secundum  capa- 
citatem  nostram  manifestis ;  etquod  meditatiosem- 


bus  hominum  inest  per  rerum  transientium  et  va- 
narum  inordinatam  dilectionem.  Tertia  est  vanitas 
mortalitatis,  qute  corporibus  humanis  inest  per 
poenalitatem. 

12.  Eloquentive  munia.  Dixit  quidam  eloquens 
et  verum  dixit,  ita  dicere  debere  eloquentem,  ut 
doceat,  ut  delectet,  ut  flectat  (S.  August.  lib.  iv  De 
doct.  Christ.,  cap.  14).  Demum  addidit :  Docere 
necessitatis  est,  delectare  suavitatis,  ftectere  victo- 
riae.  Horum  trium  quod  primo  loco  positum  est, 
hoc  est  docendi  necessitas  in  rebus  est  constituta 
quas  dicimus,  reliqua  duo  in  modo  quo  dicimus. 
Qui  ergo  dicendo  nititur  persuadere  quod  bonum 
est,  nihil  horum  spernens,  ut  scilicet  doceat,  ut 


per  circa  unum  aliquid  rimandum    occupatur  ;  b  delectet,  ut  flectat ;  oret  atque  agat  ut  intelligenter, 


contemplatio  autem  ad  multa  vel  etiam  ad  uniyer- 
sa  comprehendenda  diftunditur.  Meditatio  itaque 
est  vis  quaedam  mentis  curiosa  ac  sagax  obscura 
investigare  et  perplexa  evolvere.  Contemplatio  est 
vivacitas  illa  intelligentiae,  quce  cuncta  in  palam 
habens  manifesta  visione  comprehendit,  et  ita  quo- 
dammodo  id  quod  meditatio  quaerit,  contemplatio 
possidet. 

9.  Contemplationis  duo  genera.  —  Contempia- 
tionis  autem  duo  genera  sunt,  unum  quod  et  pri- 
mum  est  et  incipientium  in  creaturarum  conside- 
ratione,  aliud  quod  ultimum  et  perfectorum  est  in 
contemplatione  Creatoris.  ln  Proverbiis  Salomon 
quasi  meditando  incessit,  in   Ecclesiaste  ad  pri- 


ut  libenter,  ut  obedienter  audiatur.  Quod  cum  apte 
et  convenienter  fit  non  immerito  eloquens  dici  po- 
tesf,  etsi  non  eum  sequatur  auditoris  assensus.  Ad 
haec  tria,  id  est  ut  doceat,  ut  delectet,  ut  flectat, 
etiam  tria  illa  videtur  pertinere  voluisse  idem  ipse 
Romani  auctor  eloquii,  cum  itidem  dicit :  ls  igitur 
erit  eioquens,  qui  poterit  parva  submisse,  modica 
temperate,  magna  granditer  dicere.  Discatquidem 
omnia  quae  docenda  sunt  qui  et  nosse  vult,  et  do- 
cere,  facultatemque  dicendi  ut  decet  virum  eccle- 
siasticum  comparet.  Qui  vero  dicit  cum  docere 
vult,  quandiu  non  intelligitur ;  nondum  se  existi- 
met  dixisse  quod  vult,  ei  quem  vult  docere ;  quia, 
etsi  dixit  quod  ipse  intelligit,  nondum  ipsi  dixisse 


mum  gradum  contemplationis  ascendit,  in  Canti-  q  putandus  est  a  quo  intellectus  non  est.  Si  vero  in- 


cis  canticorum  ad  supremum  se  transtulit.  Ut  igi- 
tur  tria  his  propriis  vocabulis  distinguamus,prima 
est  meditatio,  secunda  est  speculatio,  tertia  est 
contemplatio.  ln  meditatione  mentem  pia  devotio- 
ne  succensam  pertubatio  carnalium  passionum 
importune  exurgens  obnubilat ;  in  speculatione  no- 
vitas  insolitse  visionis  in  admiratione  sublevat ;  in 
contemplatione  mirae  dulcedinis  gustus  totam  in 
gaudium  et  jucunditatem  commutat.  Igituv  in  me- 
ditatione  esl  sollicitudo,  in  speculatione  admiratio, 
in  contemplationc  dulccdo. 

i0.  Tria  in  expositione.  Expositio  tria  continet, 
litteram,  sensum,  sententiam.  Littera  est  congrua 
ordinatio  dictionum,  quain  etiam  constructionem 
vocamus.  Sensus  est  facilis  quiedam  et  apta  figu-  d     Et  Marcus  Tullius  ait :  Thesaurus  est  omnium 
ratio,  quam  littera  prima  fronte  priefert.  Sententia      rerum  memoria,  quse  nisi  custos  cogitatis  inven- 


tellectus  est,  quocunque  modo  dixerit,  dixit.  Divi- 
narum  igitur  debet  Scripturarum  doctor  et  defen- 
sor  rectae  fidei,  et  debellator  erroris,  et  bona  doce- 
re,  atque  in  hoc  opere  sermonis  conciliare  aversos, 
remissos  erigere,  nescientibus  quid  agitur,  quid 
exspectare  debeant  intimare.  Ubi  autem  benivolos, 
intentos,  dociles  aut  invenerit,  aut  ipse  fecerit,  cae- 
tcra  pcragenda  sunt,  sicut  causa  postulat.  Si  do- 
cendi  sunt  qui  audiunt,  narratione  faciendumest; 
si  tamen  indigeat  ut  res  de  qua  agitur  innotescat. 
Ut  autem  quae  dubia  sunt  certa  fiant ;  documentis 
adhibitis  ratiocinandum  est. 

ALCUIISUS. 


est  profundior  intelligentia,  quse  nisi  expositione 
vel  interpretationc  non  invenitur.  In  his  ordo  ut 
primum  littera,  deinde  scnsus,  postea  sentcntia 
requiratur :  quo  facto,  perfecta  cst  expositio. 

11.  Vanitatum  tria  genera.  Tria  sunt  generava- 
nitatum,  prima  cst  vanitas  mutabiiitatis  quoe  omni- 
bus  rebus  caducis  inest  per  conditionem.  Secunda 


tisque  rebus  etvcrbis  adhibcatur;  intelligimus  om- 
nia,  etiamsi  praeclarc  fuerint,  in  oratore  peritura. 
Non  habemus  aiia  ejus  praecepta  nisi  discendi 
exercitationem  et  scribendi  usum  et  cogitandi  stu- 
dium  et  de  ebrietate  cavenda,  quee  omnibus  bonis 
studiis  nocet  et  menti  adimit  integritatein. 


881 


EXPOSITIO  IN  REG.  S.  AUGUSTINI. 


882 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE 

OPERUM  PARS  TERTIA.  OPUSCULA  MYSTICA. 


EXPOSITIO 


IN   REGULAM   BEATI   AUGUSTINI. 


CAPUT  PRIMUM. 

DE   CHARITATE   DEI    ET    PROXIMI,    DE    UNITATE    CORDIUM, 

ET   COMMUNITATE  RERUM. 

Haec  praecepta  quae  subscripta  sunt  ideo  regula 
appellantur,  quia  videlicet  in  eis  nobis  recte  vivendi 
norma  exprimitur.  Regula  autem  dicitur,  eo  quod 
recte  regat,  vel  quod  rccte  doceat.  Et  quod  nos  di- 
cimus  regulam,  Graeci  canonem  appellant.  Unde 
etiam  Groeco  nomine  canonici,  id  est  regulares, 
appellati  sunt  hi  qui  in  monasteriis  constltuti  juxta 
regularia  pnecepta  sanctorum  Patrum  canonice 
atque  apostolice  vivunt,  quibus  dicitur. 

Hxc  sunt  qux  ut  observetis  prxcipimus  in  mona- 
sterio  constitutis. 

Ad  haec  nobis  divina  praecepta  leguntur,  quate- 
nus  lecta  inteUigantur  et  impleantur.  Metuenda 
illa  sententia,  qua  dicitur  :  Servus  qui  sit  volun- 
tatem  domini  sui  et  non  facit,  plagis  vapulabit 
multis  [Luc.  xii ).  Hinc  Paulus  ait :  Non  enim  audi- 
tores  legis,  sed  factores  justificabuntur  (Rom.  n). 
Audiamus  ergo  sacra  praecepta  pii  domini,  et  me- 
mores  simus  mandatorum  ipsius  ad  faciendum 
•  ea.Quia  sicutdicit  beatus  Jacobus:  Siquis  in  lege 
perfectee  perspexerit  libertatis,  et  permansent  in 
ea,  no?i  auditor  obliviosus  factus,  sed  factor  ope- 
rist  hic  bealus  in  facto  suo  erit  (Jacob.  i).  Et  Do- 
minus  in  Evangelio  :  Beati  qui  audiunt  vei%bum 
Dei  et  cutodiunt  illud  (Luc.  xi).  Igitur  quae  praeci- 
piuntur  nobis  in  monasterio  constitutis  humiliter 
attendamus. 

Primum  propter  quodin  unum  estis  congregati, 
ut  unanimes  habitetis  in  domo,  et  sit  vobis  anima 
una  et  cor  unum  in  Deo. 

Primo  nobis  admonitio  fit  de  unitate  et  concor- 


A  dia  ;  et  tali  concordia  quae  in  Deo  fit.  Nam  con- 
cordia  ad  faciendum  peccatum  mala  est ;  con- 
cordia  vero  ad  faciendum  bonum,  et  sectandam 
justitiam,  et  serviendum  Deo  bona  est.  Hoc  est 
propter  quod  in  unum  sumus  congregati,  scilicet 
ut  in  servitio  divino  unum  spiritum  et  unam  arii- 
mam  omnes  habeamus  in  domo,  et  sit  nobis  anima 
una  et  cor  unum  in  Deo.  Oportet  enim  si  in  unum 
congregati  sumus  corporaliter,  ut  simul  habite- 
mus  et  spiritualiter.  Non  enim  prodcst  si  nos  con- 
tinet  una  domus,  et  separat  diversa  voluntas. 
Plus  enim  attenditDeus  unitatem  animi  quam  loci. 
Ecce  in  una  domo  sumus  plures  homines,  diversi 
mores,  diversa  corda,  diversae  animae.  Hrec  omnia 
debet  conjungere  in  unum  una  intentio  et  unus 

B  amor  in  Deum.  Debemus  ergo  in  hoc  esse  unius 
animi  et  unius  voluntatis,  ut  serviamus  Deo  et  di- 
ligamus  Deum  ex  toto  corde  et  ex  tota  anima,  et 
proximum  sicut  nos.  Necessaria  itaque  est  nobis 
virtus  concordiae,  quse  sic  haberi  potest  si  frater 
dum  venit  ad  monasterium  incipit  se  spoliare  pro- 
pria  voluntate,  atque  illum  imitari,  qui  ait :  Non 
veni  facere  voluntatem  meam  (Joan.  vi).  Etiterum : 
Pater,  non  sicut  ego  volo,  sed  sicut  tu  (Matth. 
xxvi).  Hoc  est  enim  quod  maxime  adducit  con- 
cordiam,  si  quisquenon  suam,  sed  alterius  volun- 
tatem  facere  studeat  in  bono.  Et  hoc  est  magnae 
humilitatis  judicium.  Inde  generatur  obedientia, 
crescit  charitas,  et  pax  atque  justitia,  et  EcclesiaB 
virtutes ;  quod  si  volo  facere  voluntatem  meam, 

q  et  iste  suam,  fiunt  divisiones,  orhmtur  lites,  irse- 
quoque  et  rixue,  quae  sunt  opera  carnis.  Et  sicut 
ait  Apostolus  :  Qui  talia  agunt  regnum  Deinon  con- 
sequentur  (Galat.  v).  Sunt  quidam  in  congregatione 


ft*S 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  IH.  -  MYSTICA. 


884 


obstinati  in  suo  sensu,  sapientes  in  oculis  suis  ; 
nam,  quod  in  animo  conceperint,  hoc  quasi  ex 
ratione  defendunt;  nec  se  aliis,  sed  alios  sibi 
applicari  contendunt.  Et  si  viderint  sibi  non 
obtemperari,  statim  commoventur,  et  perturban- 
tur.  Tales  solent  esse  rebelles  mandatis  seniorum ; 
plurimumque  in  eis  regnat  passio  inobedientiae  et 
impatientiae.  Isti  non  sunt  idonei  ad  concordiam. 
Nam,  juxta  Apostoli  vocem,  evanuerunt  in  cogi- 
tationibus  suis,  et  obscuratum  est  insipiens  cor 
eorum,  dicentesenim  se  esse  sapientes,  stutti  facti 
sunt  (Rom.  i).  Magna  quippe  obscuritas  cordis 
est  superbia,  et  valde  stulta  sapientia  est,  aliis  se 
velle  praeferre.  Quo  contra  idem  Apostolus  ait  : 
Si  quis  videtur  inter  vos  sajnens  esse,  stultus 
fiat,  ut  sit  sapiens  (1  Cor.  iii).  Stultus  enim  sapiens 
est,  et  secundum  Deum  magna  sapientia  est  oin- 
nibus  se  judicare  inferiorem.  Inde  scriptum  est  : 
Quanto  major  es,  tanto  te  humitia  in  omntbus 
(Eccli.  m).  Hinc  Dominus  discipulos  suos  inter 
quos  contentio  erat,  quis  eorum  videretur  esse 
major,  statim  ad  humilitatis  concordiam  revocat 
dicens  :  Qui  major  est  vestrum,  erit  ipse  vester 
servus.  Et  ipse  Filius  hominis  non  venit  ministra- 
ri,sedministrare,et  animam  suamdare  redemptio- 
nem  promultis(Matth.  xx).  Ergo  unanimes  habite- 
mus  in  domo.Bonum  es*  enim  et  jucundum  Deo  ha- 
bitare  fratres  in  unum  (Psat.  cxxxn).  Nectampla- 
cent  ei  nostra  jejunia,  nostrae  orationes,  quam 
concordia.  Ideo  dicit  in  Evangelio  :  Vade  prius 
reconciliari  fratri  tuo,  et  tunc  veniens  o/feres  mu- 
nus  tuum  (Matth.  v).  Ex  quibus  verbis  patet  quia 
qui  concordiam  non  habet,  omnipotenti  Deo  sa- 
crificium  offere  non  valet.  Pensare  ergo  de- 
bemus  quanta  sit  apud  Deum  concordice  virtus, 
sine  qua  non  placent  ipsa  sacrificia  quibus  dc- 
lentur  peccata.  Et  sciendum  est  quia  cum  ad 
conversionem  venimus,  contra  diaboluin  certa- 
men  assuminus  Nihil  est  autem,  quod  ipse  tan- 
tum  timeat,  quantum  charitatis  unitatem.  Nain 
si  distribuimus  totum,  quod  habemus,  propter 
Deum,  hoc  diabolus  non  timet,  quia  ipse  nihil 
possidet.  Si  jejunamus,  hoc  ipse  non  metuit,  quia 
cibum  non  sumit.  Si  vigilemus,  inde  non  tcrretur, 
quia  somno  non  utitur.  Sed  si  charitate  conjun- 
gimur,  inde  vehementer  expavescit  quia  hoc  tene- 
mus  in  terra,  quod  ipse  in  ccelo  contempsit  ser- 
vare.  Hinc  est  quod  sancta  Ecclesia  terribilis  esse 
vX  castrorum  acies  ordinata  describitur,  quia  sicut 
hostes  timent  quando  aciem  castrorum  bene  ordi- 
natam  et  conjunctam  ad  beilum  vident,  ita  nimi- 
rum  diabolus  expavescit,  quando  spirituales  viros 
virtutum  armis  accinctos  in  unitate  concordi»  vi- 
vere  conspicit ;  victusquc  vehementer  dolet,  cum 
eos  per  discordiam  dividere,  et  penetrare  non 
valet.  Hinc  de  Domino  scriptum  est :  Factus  est  in 
pace  locus  ejus  (Psal.  lxxv).  lbi  confregit  poten- 
tias,  arcum,  scutum,  gladium,  et  bellum.  Ex  qui- 
bus  verbis  patet  quod  omnia  diabolica  arma  fran- 
git  concordia. 


A  Et  sit  vobis  anima  una  et  cor  unum  in  Deo. 
Hae  sunt  primitiee  spiritus,  quas  ex  primordio 
nostrae  conversionis  offerrc  omnipotenti  Deo  debe-  * 
mus,  sicutipsa  Sapientia  pnecepit,  dicens  Fili,  da 
mihi  cor  tuum  (Prov.  xxni).  Prius  enim  corde  et 
voluntate  trahimur  ad  Deum.  Ergo  si  corpore  se- 
paramnr  a  saeculo,  corde  et  anima  jungamur  Deo, 
ut  possimus  veraciter  dicere  :  Mihi  autem  adhx- 
rere  Deo  bonum  est.  Nam  qui  adhxret  Deo,  unus 
spiritus  est  cum  eo  (Psal.  lxxii  ;  /  Cor.  vi).  Adhae- 
reamus  ergo  ei,  ut  simus  fortes  per  ipsum,  ut  si- 
mus  unum  in  ipso,  et  beati  cum  ipso  dicamus  ei : 
Adhxsit  anitna  mea  post  te  {Psal.  lxii).  Charitas 
separat  nos  a  mundo,  et  ipsa  nos  conjungit  Deo. 
Sic  erit  nobis  anima  una,   et  unum  cor  in  Deo, 

B  si  ex  toto  corde,  et  ex  tota  anima  diliganms 
Deum.  Deus  enim  charitas  est,  ct  qui  manet  in 
charitate  in  Deo  manet,  et  Deus  in  eo  (IJoan.  iv). 
Et  quia  charitas  non  qurerit  quae  sua  sunt,  recte 
subjungitur  : 

Et  non  dicatis  aliquid  proprium,  sed  sint  vobis 
omnia  communia. 

Non  enim  debemus  aliquid  habere  propriuni, 
aut  quidquam  dicere  meum,  sed  nostrum,  ut 
dicatur  nostra  cappa,  nostra  tunica,  nostra  do- 
mus,  et  in  eaeteris  similiter.  Omnia  enim  in  com- 
muni  debemus  habere,  et  omnia  communi  no- 
mine  appellare. 

Sed  in  hoc  pensandumest  quanta  differentia  sit 
p  inter  carnales  fratres  et  spirituales.  Nam  illi,  quod 
commune  est  cis,  dividunt :  isti  quo  !  divisum 
erat  in  communi  ponunt.  Ibi  quisque,  quod  suum 
est,  quaerit  :  isti  non  quae  sua  sunt,  quaerunt,  sed 
quae  Jesu  Christi.  Plus  ergo  valet  ista  propinquitas 
quam  ilia  ;  quia  illa  deficit,  ista  crescit.  Ula  habet 
divisionem,  ista  unitatem.  lUa  transitcum  saeculo, 
ista  pcrmanet  cum  futuro.  Ad  hoc  enirn  siruul 
modo  in  ista  domo  vivimus,  ut  postmodum  in 
ccelesti  regno  maneamus.  Filii  Dei  sumus,  ait 
Apostolus,  sed  nondum  apparuit  quid  erimus. 
Scicmus  auiem  cum  appamcrit,  similes  ei  erimus, 
quoniam  videbimus  eum  sicuti  est  (I  Joan.  m)  ;  et 
Paulus.  Non  habemus  hicmanentem  civitalem,  sed 
futuramrcquirimus(Hebr.  xm).  Ergonon  debemus 
habere  propria,  scd  sint  nobis  omnia  communia. 
Partes  sibi  faciunt  honiines  in  hoc  saeculo  :  alius 
argentum  et  aurum  ;  alii  domos  et  familias  :  alius 
nomen  grande,  potentiam  et  gloriam ;  iste  hoc : 
alius  aliud,  diversi  diverso  modo.  Pars  veropiorum 
est  ipseDeus.  Et  nos  si  volumus  habere  talem  par- 
tem,  talem  haereditatem  ut  est  Dominus,  tales  nos 
oportet  exhibere,  ut  digni  simus  eum  possidere  et 
possideri  ab  ipso.  Ergo  si  volumus  in  haereditatem 
possidere  Deum,  nihil  debemus  habere  extra 
Deum.  Nam  nimis  est  avarus  cui  non  sufficit  Deus. 
Quia  si  quidpiam  aliquid  quaerimus  verbi  gratia 
aurum,  argentum,  possessiones,  cum  istis  parti- 
bus  pars  fieri  Dominus  dedignatur.  Verba  sunt 
Hier.  :  Ego,  inquit,  non  accipio  hwreditatem  inter 
cxteras  tribus ;  sed  quasi  sacerdos  et  levita  vivo 


D 


$85 


EXPOSITIO  IN  RfiG.  S.  AUGUSTINI. 


m 


decimis ;  et  nltari  servienj,  altaris  oblatione  susten-  A  dum  est  quod  multi  corpofe  indigent,  non  animo. 


tor:  habens  victum  ct  veHitum,  his  contentus  ero. 
—  Beati  enim  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum 
est  regnum  ccelorum  (Matth.  v).  Et  quia  quandiu 
hic  vivimus,  corporali  necessitate  indigemus,recte 
subjungitur. 

Et  distribuatur  unicuique  vestrum  a  prxposito 
veslro  victus  et  veslimentum. 

Sic  enim  Dominus  voluit  ordinari  Ecclesias  suas, 
ut  alii  vacarent  spiritualibus,  alii  eis  temporalia 
ministrarent.  Et  ideo  alios  voluit  esse  proepositos, 
alios  subditos.  Pnepositorum  ofticium  est  subditis 
corporalia  ministrare.  Subditorum  ministerium  est 
spiritualibus  studiis  insistere  :  lectioni,  orationi, 
contemplationi  vacare,  in  psalmis  hymnis  et  can- 


Sed  qui  semetipsos  abnegant  propter  Christum, 
animi  virtute  ipsam  superant  naturam.  Dei  nam- 
que  dilectio  quas  fortis  est  ut  mors,  aon  solum 
illicita  desideria,  verum  etiam  ipsos  corporeJes  «t 
naturales  exstinguit  affectus.  In  primitiva  quippe 
Ecclesia  tanta  erat  gratiae  spirituahs  abundantia, 
ut  non  solum  modico  contenti  essent,  scd  l*oc 
ipsum  quod  nihil  habebant,  pro  summis  deliciis 
deputarent.  Unde  Apostolus  ait  Nihil  habentes  et 
omnia  possidentes  (II  Cor.  vi).  Hinc  etiamquidam 
vir  sanctus  ait :  Sufficiebat  nobis  paupertas  m$tr% 
ut  divitiae  commutarentur  (Tob.  v).  Item  aft 
Apostolus  :  Magnus,  inquit,  qumtm  est  pietas 
cum  sufficienlia  ;  habentes,  inquit,  victum  et  ves~ 


ticis  spiritualibus  ccelesti  Domino  deservire.  Tanto  b  titum  his  contenti  simus  (I  Tim.  vi).  In  hujusmodi 


ergo  opus  est  ut  circa  se  sollicitus  vivant,  quanto 
eos  aliena  cura  non  implicat.  Constitutum  est  a 
Domino,  ut  qui  altari  scrviunt,  de  altari  vivant : 
Dignus  est  opcrarius,  sicut  ipse  ait,  mercede  sua 
(Luc.  x).  Et  ideo  si  vivimus  de  annona  Christi,  et 
justum  est  ut  laboremus  in  servitio  Christi  :  et 
tunc  digne  mercedem  accipimus,  si  prius  boni 
operarii  fucrimus.  Dicit  enim  apostolus  Paulus  : 
Qui  non  vult  operari,  non  manducet(ll  Thess.  v). 
Quia  si  non  laboramus  et  manducamus,  tanto 
majoris  criminis  efficimur  rei,  quanto  Dei  bene- 
ficia  suscipimus  indigni.Oportelergout  serviamus 
ei  a  quo  pascimur,  si  sine  periculo  animse  vo- 
lumus  sumere  hoc   quod  distribuilur,    et   tanto 


ergo  non  debemus  attendere  voluntatem  camis, 
sed  valetudinem  natur».  Plus  enim  appetK 
earnalis  voluntas  quam  necessitas.  Quamobrem 
in  eo  quod  dicitur,  quod  unicukjue  quod  opus 
est  tribuatur,  iste  modus  servandus  est  quatenu» 
sic  nutriatur  caro  ut  serviat,  et  iterum  sic  repri- 
matur  ut  non  superbiat ;  sic  servetur  neces- 
sitas  naturae,  ut  abscindatur  superfluitas  coocu- 
piscentiafi. 

Qui  autem  aliquid  habebant  in  sssculo  quando 
ingressi  fuerint  monasterium,  tibenter  velint  illud 
esse  commune. 

Hoc  fecerunt  priminvae  Eoclesi»  fratres.  Digntua 
enim  eis  videbatur,  ut  qui  communem  habebant 


plus  debemus  csse  solliciti  in  bono  opere,  quanto  q  gratiam  communem  haberent  et  substantiam  ;  et 
ea  percipimus    sine    magno  labore.    Nam  quid      quibus  unus  erat  spiritus,  unus  esset  et  sumptas. 

Bene  autem  additum  est  hoc  verbum  libenter, 


mirum,  si  hi,  qui  temporalibus  occupantur,ininus 
studiose  et  religiose  vivunt,  si  frequenter  in  cogi- 
tationibus  et  sermonibus  atque  actionibus  suis 
ofTendunt  ?  Usus  enim  sa?culi  homines  ad  pecca- 
tum  etiam  quandoque  invitum  trahit.  Hi  vero 
quibus  ct  cura  mundi,  et  occasio  peccandi  decst, 
quanto  minus  religiose  vivunt,  tanto  magis  super- 
num  judicem  offcndunt :  nec  sine  gravi  periculo 
animfe  etiam  in  niminis  negligentiis  offendunt. 
Pensemus  ergo  ad  quid  nobis  victus,  et  tegumen- 
tum  tribuitur  :  ut  sit  totum  desiderium  nostrum, 
primum  quaerere  regnum  Dei  et  justitiam  ejus, 
propter  quod  hxc  omnia  adjiciuntur  nobis  (Matth. 
vi).  Quahter  autem  distribuendum  sit,  ostenditur 
cum  subinfertur. 

Non  dcqualiter  omnibus  distribuatur,  quia  non 
aequaliter  valetis  omnes,sed  potius  unicuiqueprout 
cuique  opus  fuerU. 

Et  hoc  auctoritate  apostolica  roborat,*dicens  : 

Sic  enim  legitis  in  Actibus  apostolorum,  quia 
erant  illis  omnia  communia,et  distribuebatur  uni- 
cuique  sicut  unicuique  opus  erat  (Act.  iv). 

Hoc  non  est  ita  intelligendum,  ut  unicuique 
quod  opus  erat,  sic  abundanter  distribueretur 
quod  non  haberent  indigentiam.  Cum  enim  scri- 
plum  sit,  quod  inter  eos  nullus  egens  erat  (Act.  iv), 
scriptum  etiam  legimus  esse  de  ipsis  apostolis, 
quod  serviebant  Deo  in  fame  et  siti,  in  frigore  et 
nuditate  (II  Cor.  xi).  Ex  quibus  verbis  colligen- 


quia  hilarem  datorem  diligit  Deus  (II  Cor.  u). 
Libenter  debemus  terrena  dare,  ut  possimus  co&- 
lestia  comparare.  Regnum  enim  ceslorum  tantam 
valet,  quantum  habes.  Nihil  vilius  cum  emitur, 
nihil  charius  cum  possidetur.  Duo  sunt  quae 
relinqui  oportet  propter  Deum,  facultatem  sciUcet 
possidendi,  et  voluntatem  habendi:  Hinc  est  quod 
Dominus  ait  in  Evangeho  :  Qui  non  renuniiat  om- 
nibus  qux  possidet,non  potest  meus  essedssdpulus 
(Luc.  xiv).  Et  iterum  :  Qui  vult  venire  post  me9 
abneget  semetipsum  (Luc.  ix).  lllud  pertmet  «d 
substantiam,  hoc  ad  voluntatem.  Non  enim  sufficit 
exteriorem  relinquere  substantiam,  nisi  interio- 
rem  abscindamus  concupiscentiam.  Unde  et  sub- 
ditur  : 

Qui  autem  non  habebant,  non  ea  qussrant  *i 
monasterio,  qux  nec  foris  habere  potuerunt. 

Etiam  illi  qui  nihil  habebant  foris,  habent  intus 
quod  rclinquere  possunt  propter  Deum  scilioet 
voluntatem  habendi.  Unde  scriptum  est :  N&n  con- 
cupisces  (Exod.  xx).  Plus  enim  attendit  affectum 
Deus  quam  censum.  Hinc  per  Sapientem  dieitur  : 
Fili,  da  mihi  cor  tuum  (Prov.  xxni).  Quodfieri  non 
potest  nisi  prius  carnahs  appetitus  resecetur.  Pri- 
mum  ergo  jubemur  habita  deserere  ;  deinde  ter- 
rena  non  quaerere,  ut  postea  liberius  ad  coelesua 
possimus  anhelare.  Et  ne  videretur  pauperihus 
saeculi  qui  convertuntur,  necessaria  non  debere 


887 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


888 


ministrari,  quia  nihil  in  monasterio  quaerere  prre-  A  tuin  recumbunt  in  novissimo  loco,  et  secundum 


cipiuntur  subjectum  est  : 

Sed  tamen  eorum  infirmitati  quod  opus  est  tri- 
buatur,  etiam  si  paupertas  eorum,  quando  foris 
erant,  nec  ipsa  necessana  poterat  invenire. 

Sive  enim  divites  sint,  sive  pauperes,  sive  nobi- 
les,  sive  ignobiles  :  quicunque  accedunt  ad  servi- 
tium  Christi  ;  justum  est  ut  vivant  de  annona 
Christi.  Dignus  est  enim  operarius  mercede  sua 
(I  Tim.  v). 

Tamen  tion  ideo  putent  se  esse  fetices,  quia  inve- 
nerunt  victum  et  tegumentum,  quale  foris  invenire 
non  potuerunt. 

Multi  enim  ad  conversionem  veniunt  nop.  tam 
propter  animee  salutem,  quam  propter  corporis 


prophetam  eligunt  abjecti  esse  in  domo  Domini  ; 
ideo  ab  ipso  merentur  exaudiri  sicut  scriptum  est: 
Omnis  qui  se  exaltat  humiliabitur  ;  et  qui  se  hu- 
miliat  exaltabitur  (Luc.  xviu).  Et  iterum  :  Super- 
bis  Deus  resistit;  humilibus  autem  dat  gratiam 
(I  Petr.  v). 

Iiursus  etiam  illi,  qui  aliquid  videbantur  esse  in 
sxculo,  non  habeant  fastidio  fratres  suos,  qui  ad 
illam  sanctam  societatem  ex  paupertate  venerunt. 
Magis  autem  studeant  non  de  parentum  divitum 
dignitate;  sed  de  pauperum  fratrum  societate  glo- 
riari. 

Summoperc  cavere  debent  fratres,  qui  ad  san- 
ctam  societatem  et  communem  vitam  venerunt,  ut 


necessitatem  ;  qui  non  Deum  coluut,  sed  ventrem  g  non  habeat  alter  alterum  fastidio,quamvis  eo  ditior 


suum,  de  quibus  ait  Apostolus.  Quorum  Deus  ven- 
ter  est  (Phitipp.  ni).  Talibus  Dominus  dicit  in 
Evangelio  :  Amen  dico  vobis,  quxritis  me  non  quia 
vidistis  signa,  sed,  quia  manducastis  ex  panibus 
meis  (Joan.  vi).  Horum  talium  tota  est  intentio 
atque  felicitas  ut  bene  pascantur,  bene  vestiantur, 
et  bene  sit  eis  temporaliter.  Et  quia  terrena  appe- 
tunt  ccelestibus  privantur.  Eeceperunt  enim,  sicut 
Dominus  ait,  mercedem  suam  (Matth.  iv).  Unde 
summopere  cavendum  est,  ne  temporalibus  adhoe- 
reamus  bonis.  Ideo  Psalmista  nos  admonet,  di- 
cens  :  Divitise  si  affluant,  nolite  cor  apponere 
(Psal.  lxi).  Terrena  quidem  nobis  in  usu  esse  de- 
bent,  ccelestia  au*em  in  desidcrio.  Est  enim  quae- 


sit,  sive  nobilior,  sive  sapientior.  Quoniam  sicut 
dicit  Apostolus :  Infirma  mundi  elegitDeus  et  igno- 
bilia  et  conlemptibitia,  utnong/oiietur  omnis  caro 
in  conspectu  ejus  (I  Cor.  1),  scilicet  ncque  potens 
in  potentia  sua  ;  neque  sapiens  in  sapientia  sua, 
neque  dives  in  divitiis  suis.  Non  enitn  est  persuna- 
rum  acceptio  apud  Deurn  (Colos.  m).  Nam  idem 
Dominus  dives  in  omnes  qui  invocant  eum.  Bene 
autem  non  dc  digmtate  divitum  parentum,  sed  de 
societate  pauperum  fratrum  praecipimur  gloriari, 
quoniam  ipse  qui  dives  cst  in  gloria  sua  pauper 
factus  est  pro  nobis.  Non  divitibus  sed  pauperibus 
dignatusest  sociari;  ut  et  nos  pauperes  simuspro- 
ter  ipsum,  quoniam  pauperibus  promissum  est 


dam  admirabilis  et  magna  multitudo   dulcedinis  p  regnuin  c<elorum.  Gloriari  quidem  de  divitiis  per- 

T*       •  1  1         1       •  1  l*i  •  ^-  •  4*    »       l  1  ~~  *  l       4  1*1  1       A  1 


Dei  quam  habet  in  se,  de  qua  dictum  est :  Quia 
oculus  non  vidil,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor  ho- 
minis  ascendit,  qux  prxparavit  Deus  ditigentibus 
se  (I  Cor.  n).  Unde  scriptum  est  :  Satiabor  cmn 
apparuerit  gloria  tua(Psal.  xvi).  lila  ergo  satietas 
debet  esse  nostra  felicitas. 

CAPUT  II. 

DE  HIMILITATE. 

Nec  erigant  cervicem,  quia  sociantur  eis  ad  quos 
foris  accedere  non  audebant ;  sed  swsion  cor  ha~ 
beant  et  terrena  vana  non  quaerant,  ne  incipiant 
monasteria  divitibus  csse  utitia  non  pauperibus,si 
diviles  illic  humiliantur  et  pauperes  in/lantur. 

Cervicem  erigere  signum  superbhe  est.  Si  super- 
bis  angelis   non  fuit  utile  ccelum,   constat,  quia 


tinct  ad  vanitatcni  mundi  ;  de  paupertate  vero  glo- 
riari  pertinet  ad  beatitudinem. 

Nec  exlotlantur  si  communivitse  aliquid  de suis 
facultatibus  contulerint ;  nec  desuis  divitiis  magis 
superbiant,  quia  eas  monasterio  partiuntur,  quatn 
si  in  swcuto  fruentur. 

Ex  praecedenti  sentcntia  et  iis  quae  sequuntur, 
nobis  duo  genera  superbire  designantur.  Unum 
carnalc,  aliud  spirituale.  Nam  pauperes  fastidire 
et  de  nobililate  gioriari  ad  superbiam  pertinetquie 
inter  homines  seeculares  frequenter  solet  evenire. 
Deo  peribus  lnisericordiee  se  extollere  superbia 
spirituaJis,  quae  solet  etiam  spirituales  corrum- 
pere.  Magis  autein  timenda  estsuperbia  spiritualis 
quam  carnalis,  quia  se  extollere  de  bono  opere 


superbis  hominibus  non  erit  utile  monasterium.  "  autde  virtute,  ab  alto  cadere  est.  Et  quanto  altior 


Et  si  sanctus  sit  locus,  si  sanctus  sit  habitus,  si 
sancta  opera  videantur,  totum  ex  vitio  superbioe 
inutile  habebitur.  Superbia  cnim  casum  habct. 
Ideo  sanctus  David  orat  ad  Doniinum  ut  non 
veniat  ei  pes  superbise,  quia  ibi  ceciderunt  qui 
operanlur  iniquitatem  :  exputsi  sunt  nec  potue- 
runt  stare  (Psal.  xxxv).  Quo  contra  ulilia  sunt 
humilibus  monasteria.  Ipsi  enim  sunt  docibiles 
Dei,  sicut  scriptum  est  :  Docebit  mites  cias 
suas  (Psat.  xxiv).  Ilemque  :  Qui  omittit  fontes  in 
convatlibus  (Psal.  <:m);  id  est  gratiam  suam  pra»- 
stat  humilibus.  Ipsi  quideni  bona  qiue  faciuut  non 
amittunt,  quia  custodcm  virlutum  huniilitatem 
non  deseruut.  Etquia  jusla  evangelicum  praecep- 


est  ascensus,  tanto  periculosior  est  casus.Dominus 
dicit  in  Evangelio:  Cum  facis  eleemosynam,nesciat 
sinistra  lua  qttid  faciat  dextera  tua,  ut  siteleemo- 
syna  in  abscondito;  et  ille  qui  videt  in  abscondito 
reddet  tibi  (Matth.  vi).  Per  dexteram  recta  opera- 
tio  ;  per  sinistram  favor  mundi  atque  elatio  desi- 
gnatur  ;  ex  his  verbis  admonemur  ut  recta  qu» 
aginiusabscondere  ab  elatione  studearaus,alioquin 
mercedem  non  habcbimus  apud  Patrem  nostrum. 
Di'indeostondit  quantum  sit  vitium  superbiae;  cum 
subjungit. 

Aiia  qirfjjpe  quivcunque  iniquifas  in  ntulis  ope- 
ribus  exercctur,  ut  fiant ;  superbia  vero  etiam  bunis 
operibus  insidiatur,  ut  pereant. 


EXPOSITIO  IN  REG.  S.  AUGUSTINI. 


890 


ioc  apparet  quia  cneteris  vitiis  major  est  su-  A     Nec  extollantur  si  communi  vttx  aliquid  de  suis 

facultatibus  contulerint,  etc,  usque  fruerentur. 

Melius  est  res  suas  in  saeculo  tenere,  quam  eas 
ita  in  monasterio  distribuere,  ut  velint  se  inde  ex- 
tollere.  Nam  si  extolluntur,  dejiciuntur.  Quisquis 
enim  in  eo  quod  bene  agit  intumescit,  eo  ipso  tra- 
mite  quo  proficit  cadit.  Bona  quippe  actio  cum 
elatione  non  elevat,  sed  gravat.  Beata  est  ergo  illa 
anima  quae  potest  dicere  cum  Propheta :  Dominef 
non  est  exattatum  cor  meum,  neque  elati  suntocu- 
li  mei,  neque  ambulavi  in  magnis,  neque  in  mira- 
bitibus  super  me  (Psat.  cxxx).  Felix  plane  est  qui 
non  habet  occultam  superbiam  in  corde,  nec  aper- 
tam  corpore,  nec  in  vultu,  nec  in  habitu,  neque 
in  sermone,  neque  in  opere,  neque  in  caeteris  mo- 


Per  vitia  enim  et  virtutes  exterminat  hu- 
n  mentem  :  superbia  Deo  et  hominibus  odi- 
$t,  de  qua  scriptum  est  :  Initium  omnis  pec- 
perbia  (Eccli.  x).  Prima  est  in  peccando  ; 
l  remanet  in  conflictu.  Nam  cum  servus  Dei 
.  vitia  superavit ;  et  jam  ad  virtutum  alta 
jnderit  ;  adhuc  habetpugnam  contra  super- 
quam  nisi  expugnaverit,  in  cseteris  frustra 
.vit.  Gum  ergo  foris  bona  agimus,  intus  cor 
tione  custodiamus  ;  quia  nulla  Deo  placet 
uperbia  operatio.  Unde  Scriptura  nos  admo- 
;ens  :  Omni  custodia  custodi  cor  tuum,  quia 
>t  vita  ab  ipso  procedit  (Prov.  iv). 
tuid  prodest  dispergendo  dare  pauperibus  et 


rem  fien,  cum  anima  misei-a  superbior  effi-  g  tibus  suis.  Et  si  non  ambulat  in  magnis,  id  est  si 


divilias  contemnendo,   quam  fuerat  possi- 
? 

prodest  nobis  nostra  relinquerc,  nisi  relin- 
is  et  nos.  Non  enim,  dicit  Dominus  :  Beati 
res  rebus,  sed  spiritu,  quoniam  ipsorum  est 
m  ccelorum  (Matth.  v).  De  contemptu  rerum 
le  debet  esse  humilior  non  superbior,  et  ine- 
«et  ut  eas  in  saeculo  retineret  quam  sic  re- 
ret,  ut  inde  in  monasterio  superbiret.  Sicut 
lla  anima  est  beata  quae  sua  propter  Domi- 
>auperibus  dividit  ut  humilietur,  ita  est  illa 
i  quae  inde  extollitur.  Infelix  profecto  est  qui 
er  virtutum  tendit  ad  vitia,  et  unde  prae- 
habere   debuit,   inde  tormentum   incurrit. 


se  non  reputat  inter  magnos,  quod  nobilis  fuerit 
aut  potens,  aut  quod  divitias  suas  communi  vitae 
contulerit,  aut  quod  in  aliquo  officio  sit  utilis.  Et 
si  non  ambulat  in  mirabilibus  super  se,  ut  de  re- 
ligione  et  sanctitate  desuper  a  Deo  sibi  collata  non 
velit  apparere  tanquam  admirabilis  atque  lauda- 
bilis.  Raro  tamen  invenitur  aliquis,  qui  ex  his  ali- 
quam  commotionem  non  habeat.  Ut  autem  ista 
omnia  superbiae-genera  possit  servus  Dei  superare, 
semper  de  se  debet  humiliter  sentire  et  non  exal- 
tare  animam  suam,  sed  in  huinilitate  reprimere, 
juxta  quod  scriptum  est :  Quanto  major  es,  tanto 
humilia  te  in  omnibus  (Eccli.  m).  Valde  enim  ti- 
menda  sunt  verba  quae  sequuntur  :  Alia  enim 


quippe  superbus  tanto  in  imo  est,  quanto  ^  qucecunque  iniquitas,  etc.  Avaritia  enim  non  exer- 


im  se  erigit,  tantoque  profundius  labitur, 
)  excelsius  elevatur.  Resecatis  quibusdam 
id  unanimitatem  redit,  quam  primo  com- 
ivit,  dicens. 

\es  ergo  unanimiter  et  concorditcr  vivite,  et 
ite  in  vobis  Deum  invicem,  cujus  tempta 
stis. 

oimiter  vivimus  si  unum  in  Deo  animum  ha- 
is,  quemadmodum  primitiva  Ecclesia,  cui 
it  unum  et  anima  una.  Quod  ait  unanimiter 
3t  ad  voluntatem.  Quod  vero  subdit  concor- 
pertinet  ad  bonos  mores.  Hic  est  rectus  ordo 
li,  primum  ut  sit  voluntas  una,  deinde  con- 
ita.  Frater  qui  vult  concorditer  vivere,  prius 


cetur  nisi  in  malis  operibus.  Luxuria  non  exercetur 
nisi  malis  operibus,  similiter  et  caetera  vitia.  Sola 
superbia  etiam  bonis  operibus  insidiatur  ut  pe- 
reant.  Ideo  Pharisaeus  perdidit  bona  sua,  quia  se 
egisse  jactanter  protulit.  Augustinus  :  Suntqui- 
dam  qui  de  contemptu  vanae  gloriae  vanius  glo- 
riantur.  Similiter  sunt  plerique  qui  de  contemptu 
divitiarum  vanius  extolluntur,  de  quibus  subjun- 
gitur : 

Et  quid  prodest  dispergendo  dare  pauperibus  et 
pauperem  fieri,  cum  anima  misera  superbior  effi- 
citur  divitias  contemnendo  quam  fuerat  possi- 
dendo? 

Ac  si  aperte  dicere.  Quid  prodest  paupertascum 


pravos  raores  deponere,  ne  sit  perversus,      superbia?  Melior  estdives  humilisquam  su  erbus 

tntiic     in/^iQnii-vlirkotiio     i-» n   invinttlit   pim    /taaln.  Tia iiitoi*     MolinT*    oot    r\£%r>natf\r»    Viiimilie     /riiom     iiiotiia 


aatus,  indisciplinatus,  ne  anxietatc  sua  caete- 
emat,  deinde  ita  debet  librare  actus  suos  et 
vitara  suam,  ut  concordare  possit  secun- 
)eum  cum  quibus  vivit.  Sunt  ergo  nonnulli 
^stquam  sseculum  relinquunt,  proprias  vo- 
3S  sequi  volunt.  Et  rursus  sunt  plerique  qui 
s  actibus  appetunt  saecularibus  apparere. 
ictum  est  :  Omnes  ergo  unanimiter  et  con- 
?r  vivite.  Deum  autem  in  nobis  invicem  ho- 
ius,  si  nos  invicem  propter  ipsum  diliga- 
si  pnecepta  ejus  solhcite  custodimus  et 
lur  sanctum  templum  ejus  per  inhabitatio- 
•piritus  ejus  in  nobis.  Nostrum  est  Deum  ho- 
i,  Dei  cst  nos  inhabitare  et  illustrare  per 
m. 

Patrol.  CLXXVI 


pauper.  Melior  est  peccator  humilis  quam  yustus 
elatus.  Debet  ergo  in  omnibus  esse  servus  l  ei  pro- 
vidus  et  circumspectus,  primum  ne  mnla  agat, 
deinde  ne  bona  negligat,  postmodum  ne  m  nobis 
quae  facit  intumescat ;  quiatunc  suntveraciterbo- 
na  quae  agimus,  si  ea  scmper  in  humilitate  custo- 
dimus.  Et  tunc  veraciter  sumus  pauperes  Christi, 
si  humiles  sumus  pro  amore  Christi.  Et :  Beati 
pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum 
ccptorum  (Matth.  v).  Unde  aperte  subjungitur  : 

Omnes  ergo  unantmitei*  et  concorditer  vivite,  et 
honorate  in  vobis  Deum  invicem,  cujus  templa 
facti  estis. 

Paupertas  quippe,  et  humilitas  generant  chari- 
tatem.  Charitas  vero  unitatem  nutrit ;  unitas  vero 


891 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  GPP.  PAR&  HL  —  MYSTICA. 


ftQA 


et  concordia  efftciunt  nos  templum  Dei.  Et  tunc  ve- 
raciter  Beum  honorainus,  quando  unanimiter  et 
ooncorditer  vivhnus.  Tunc  enim  ostendimus  quia 
sumus  disoipuli  Christi  si  tenemus  unitatem  ehari- 
tatis  Gh?iBti,  Hinc  est  quod  Dominus  ait :  In  hoc 
cognoscent  omnes  quia  mei  estis  discipuli,  si  dilec- 
twnem  habuetitis  ad  invicem  (Joan.  xm). 

CAPUT  III. 

DE  ORATIONE  ET  JEJLNIO. 

Qratiombus  instatc  horis  et  temporibus  constitutis. 

Ante  tempus  orare  est  providentia.  In  tenipore 
oonstituto  orare  est  obedientia.  Tempus  orandi 
praterire  est  neghgentia.  Tanto  crebior  debet  esse 
oratio,  quanto  utilior.  Instanter  et  ardentcr  orare 
debemus.  Magna  enim  sunt  bona  qua)  promittit 
nobis  Deus.  Nam  oculus  non  vidit,  nec  auris  audi- 
ttt-,  nec  in  cor  hominis  ascendit,  quai  preparavit 
Deus  diligentibus  se  (ICor.  u).  Non  vult  bona  sua 
qvaerendi  efeinveniendi  facilitate  vilescere.  Pretiosa 
et  deeiderabilis  merees  avidum  negotiatorem  in- 
cptrit.  Ideo  nos  Domious  hortatur  in  Evangclio 
diccns  :  Petite  et  dabilur  vobisy  quxrite  ct  ime- 
nietiSy  puLsate  et  apemetur  vobis  (Matth.  vu).  iNon 
enim  otiosis,  tepidis  et  negligentibus  promiltitur 
tegmun  Dei,  sed  sicult  dicit  Scriptura  :  Regnum 
oeelorwn  vim  patiturs  et  vwlenti  rapiunt  illud 
(Malth.  xi).  Amat  Deus  instantiam  et  iinportunita- 
tem  in  prece.  Si  magna  sunt  bona,  non  debent 
esse  dcsideria  parva.  Cum  magnitudine  preemio- 
uum  concordare  debet  magnitudo  desideriorum. 
Quodsi  ad  primas  iacuynias  non  exaudit  Domi- 
nus  ;  nec  sic  quidem  a  quserendo  et  pulsando  de- 
sistendum  est ;  sed  tanta  potius  perseverandum 
iastantia  tantoque  obstinaio  clamore  frequentan- 
dus  est  Salvator,  donec  impleat  orantis  deside- 
lium.  Quod  si  quisquam  nostrum  conscieuliam 
suam  vei  cogitauonem  suam  aut  actionem  vitio- 
Qum  sorde  sentit  inquinatam  ;  misericordiam  He- 
demptoris  continuis  debet  flagitare  lamentis,  sauc- 
torumque  intercessiones  etauxilia  postulare,  quod 
si  ad  oxjemplum  Chananeo  mulierisin  orando  per- 
sistamus,  tixique  maneajiuis,  aderit  gratia  Redem- 
ptoris  nostri  quj»  cuncta*  in  nobis  errata  corrigat, 
immunda  sanctificet,  turbulenta  serenet.  Fidelis 
enim  et  justus  est  utremUiat nobis  peccata  nostra, 
at  emundet  nos  ab  omni  iniquitate,  si  ad  illuni  se- 
dula  mentis  voce  clamemus.  Et  ut  secrete  et  quiete 
possint  orare  fratres,  ideo  subjungitur: 

In  bratorio  nemo  aliquid  agat  nisi  ad  quod  fac. 
tum  estt  unde  et  nomen  accepit,  ut  si  etiam  forte 
aliquiprceter  horas  consiitutas  (sieisvacat)  orare 
voluerint,  non  eis  sint  impedimento,  qui  ibi  ahquid 
agendum  putaverint. 

Ideo  Dominus  noster  vendentcs  et  ementes  ejecit 
de  templo  dicens  :  Domus  mea  domus  orationis 
vocabitur  (Matth.  xxi) ;  ut  doceat  in  Dominica  do- 
mo  nihil  aliud  esse  agendum  quam  orandum.  Ad 
feoc  enim  omnis  ecclesia  constituitur  ut  in  ea  ore- 
tur.  Ipsa  enim  est  domus  Dei  et  porta  cceli.  lbi 
peccatores  reconciliantur,  et  justi  sanctificantur  ; 
bi  explentur  divina  mysteriaettraotantur  coelestia 


A  sacramenta.  Unde  Salomon  ait :  Domine,  si  con- 
versus  fuerit  popuius  tuus  et  oravcrit  ad  sanctua- 
rium  tuum,  tu  exaudies  eos  et  dimittes  peccata 
eorum  (III  Reg.  vin).  Et  ideo  summopere  caven- 
dum  est  ne  aliquidin  sanctuario  tiat-quod  aut  ocu- 
los  diviitm  majcstalis  ofFendal  aut  ibi  orarc  volen- 
tes  impediat.  Qualiter  autcm  orare  debemus  os- 
tenditur  cum  subinfertur. 

Psalmis  et  hymnis  cum  oratis  Deum  :  hoc  verse- 
tur  in  corde  quod  profertur  in  vocr. 

PsalJentium  in  ecclesia  mens  concordare  debet 
cum  voce,  ut  impleatur  illud  Apo>toJi :  Psallam 
spiritu;  psaltam  et  mente  (I  Cor.  xiv).  Orandi  per- 
severantia  ita  solum  meretur  esse  fructifera  ;  si 
quod  ore  precamur,  hoc  mento  mediteumr.  Saepe 

r  namque  oramus  et  alibi  corde  intendimus,  nec 
ipsum  quod  dicimus  recolimus.  Scd  illam  Deus 
non  exaudit  orationom,  cui  qui  orat  non  intendit ; 
quod  instinctu  diaboli  siepe  tieri  solet.  Sciens  au- 
teui  utilitatem  orandi,  et  nobis  invidens  grauam 
impetrandi,  immittit  orantibus  cogitationum  tu- 
multus,  utmentemab  or.dione  dividat  et  fructum 
orationis  tollat.  Conlra  cujus  maiitiam  debemus 
habere  mentis  constantiam,  utquantoplus  cogita- 
tionum  turl)a  nos  impugnat,  tanto  robustius  mens 
no£tra  in  sui  status  rectitudine  fixa  pcrmaneat. 
Multum  cnim  jnvat  ad  orationis  puritatem  si  in 
omni  ioco  et  tempore  nos  ab  actibus  iUicilis  tem- 
peremus  ;  si  scmper  ab  otiosis  seimonihus  audi- 
tum  pariter  castigemus  et  linguam  ;  si  in  iege  Dci 

P  ambulare  et  testimonia  ejus  assuescamus  toto 
corde  scrutari.  Qmecunque  siepius  agere  loqui,  au- 
dire,  solemus ;  eadem  necesse  est  ad  animum 
quasi  solitam  propriamque  reeurraut  sedem. 

Et  nolite  cantare  nisi  quod  legitis  esse  cantan-. 
dum.  Quoduidem  ita  scripium  eat  ut  noncantetur, 
non  cantelur. 

Non  enim  decet  ut  cantus  ecclesiaslicus  heri  de- 
beat  secundum  arbilrium  diversorum,  sed  lirmiter 
servauduni  cst  sccundum  scriptaetinstitutainajo- 
rum.  Similiter  eueterae  consuetudines  mouasterii 
cum  auctoritatc  et  discretione  ordinamue  sunt.  Si 
quid  autem  mutari  oportetaut  eonstilui,  non  dubet 
hoc  cito  Jieri  aut  leviter  ;  nec  arbitrio  tantuin  duo- 
rum  vel  trium,scd  convocatisfratribussicutsanior 
pars  canonicffi  congregationis  decreverit  ordinan- 
dum  est.  Et  sciendum  quod  aucloritas  ecclesiastica 
in  omnibus  magis  imitanda  est  quam  ratio,  quo- 
niam  auctoritas  somper  obedientiaj  et  humihtatis 
est ;  ratio  vero  nonnunquam  praesumptiouis  Hoc 
autem  servandum  est  in  ordine  ut  semper  inaturi- 
tas  ac  gravitas  teneatur.  Nunquid  tevitate  usus 
sumy  ait  Apostolus,  ut  apud  me  sit  est  et  non  1 
(II  Cor.  i.)  Honeslum  quippe  ost  et  religiosum  nou 
facile  quidquam  autleviter  variarc. 

Carnem  vestram  domate  jejuniis  et  abstinentia 
escce  et  polus,  quantum  valetudo  pe^^mittit. 

Caro  quidem  concupiscit  adversus  spiiitum,  et 
spiritus  adversus  carncm ;  sed,  nc  caro  possit  pne- 
valere,  spiritualcs  viri  per  virtutem  spiritus  eam- 
dem  concupiscentiam    debent  reprimere  ;  quia, 


D 


893 


EXPOSITIO  1N  MG.  8.  AUCUSTlNl. 


m 


quando  caro  domatur,  spiritus  roboratur.  Sed  cum  A  cibuS  meis  eloquia  tua,  Ddihlne,  sttper  mel  ori 

1   •  ••__._  .        t  I         «  *  •  ._•_■  •         *  1  •  .     __  _F_L  •  *      *     •  .JjJ  _•_■*_• 


adjungilur  quantum  valetudo  permittit,  virtus  di- 
scretionis  commendatur.  Pereunt  enim  ipsa  bona 
nisi  cum  discretione  fiant.  Tantum  ergo  debet 
quisque  carnem  suam  domare  per  abstinentiam, 
quantum  valetudo  permittit  naturae.  Qui  carnem 
suam  supra  modum  aflligit,  civem  suum  occidit. 
Si  plus  quam  oportet  aiimentis  reficit,  hostem  nu- 
trit.  Sic  ergo  nutrienda  est  ut  serviat;  sic  doman* 
da  ut  non  superbiat.  In  omni  abstinentiahoc  sem» 
per  attendendum  est  ut  vitia  exstinguantur,  noil 
caro. 

Quando  autem  aliquis  non  potest  jejunare  :  non 
tamen  extra  horam  prandii  aliquid  alimentorum 
sumat,  nisi  cum  xgrotat. 

Primum  vitium  ex  septem  principalibus  vitiis  est 
gula.  Tentatio  hujus  vitii  aliquando  fit  de  parvis 
rebus  et  vilibus.  Nam  primus  homo  tentatus  est 
non  de  porco,  sed  de  pomo :  Esau  non  de  gallina, 
sed  de  lenticula.  Ipse  Salvator  noster  non  de  car-» 
ne,  sed  de  pane.  Sunt  autem  hujus  vitii  tria  gene- 
ra.  Unum  genus  est  quando  cibo  vel  potu  quis  im- 
moderate  utitur.  Alterum  genus  est  quando  nimis 
delicatum  cibum  vel  potum  quis  desiderat.  Ter- 
tium  genus  quando  extra  horam  cibum  vel  potum 
vult  quis  sumere.  Extra  heram  credimus  esse 
usque  ad  tertiam.  Nam  usque  ad  istam  horam  non 
decet  fratrem  comedere  aut  bibere  nisi  eegrotet. 
iEgrotandi  omni  hora  licet.  Infirmis  enim  non  est 
lex  posita.  Non  jejunantibus  nec  tamen  infirman- 
tibus  rectam  reticiendi  intelligimus  ab  hora  tertia  £ 
usque  ad  sextam;  jejunantibus  vero  ab  horanona 
usque  ad  vesperam.  Cum  Apostolus  preecipiat  ut 
omnia  honeste  et  secundum  ordinem  fiant  (I  Cor. 
xi v).  Nec  tantum  cibo  et  potu  temporate  uti  opor- 
tet ;  sed  etiam  horas  constitutas  observare,  ne  cui 
de  vita  nostra  preebeamus  offendiculum.  Valde 
indecens  est  si  nos  reprehensibiliter  vivimus,  qui 
formam  recte  vivendi  aliis  demonstrare  debemus. 


CAPUT  IV. 

DE  REFECTIONE   UTRIUSQUE   HOMINIS. 

Cum  acceditis  ad  mensam,  donec  inde  surgatis9 
quod  vobis  secundum  consuetudinem  legitur,  sine 
tumuttu  et  contentionibus  audite,  ne  solae  vobis 
fauces  sumant  cibum,  sed  et  aures  essuriant  Dei  -r 
jerbum. 

Illi  esuriunt  Dei  verbum  qui  desiderant  audire. 
Multi  sacram  lectionem  audiunt,  qui  tamen  ab  ipsa 
lectione  vacui  recedunt ;  nullam  ibi  affectum  ha- 
bent,  nullum  saporem  sentiunt :  quidquid  audiunt 
facile  amittunt.  Judicium  est  illis  audire  quod  au- 
diunt.  Quo  contra  scriptum  est :  Beati  qui  esuriunt 
et  sitiunt  justitiam,  quoniam  tpsi  satarabuntur 
(Matth.  v).  tdeo  saturabuntur  quia  prius  esurie- 
runt.  Esuriendo   enim  homo  dignus  efflcitur  ut 
postmodum  satietur.  Primum  ergo  prseparare  de- 
bemus  cor  nostrum  ad  esuriendum  et  desideran- 
dum  verbum  Dei ;  aderit  divina  gratia  quee  nos  in- 
tus  perfundat  et  dulcedine  atque  sapore  spirituale 
reficiat,  et  delectet  nos  cantare,  quam  dulcia  fau- 


meo,  et  Aonum  mihi  lex  ofh  tui  super  millitt  auri 
et  argenti  (Psal.  cxvni).  Non  solum  debemus  essd 
participes  mensee  corporalis  sed  spiritalis,  11*6 
tantum  sumere  cibum  corporis  sed  attim».  Et 
quanto  meliof  est  aiiima  quam  corpus,  tanto  &m- 
plius  nos  delectare  debent  alimenta  animiB  qtiatri 
corporis.  Quoties  nobis  divina  Scriptura  legitu* 
aut  exponitui',  cogitare  debemus  quia  esca  spiri- 
tuaiis  est,  quse  a  Deo  nobis  mittitur  ad  reflcienda 
corda  nostra  ne  deficiamus  in  via,  et  ad  roboran- 
dos  nos  contra  tentationes  diaboli  et  pericula  hujus 
steculi.  Talem  cibum  nos  oportet  incessanter  esu- 
rire  atque  in  mente  jugiter  retinefe,  ut  possimus 
dicere  cum  Propheta :  In  corde  meo  abscondi  elo- 
quia  tua  ut  non  peccem  tibi  (ibid.).  Qui  in  corde 
suo  sacrum  eloquium  abscondit,  vitalis  ei  oibu-f 
animoe  est,  qui  a  morte,  id  est  a  peccato  defendit, 
et  insuper  ad  vitam  eeternam  perducit.  Jam  quid 
de  infirmis  subjungat  audiamus. 

Qui  infirmi  iunt  ex  pristina  consuetudine  si  ali- 
ter  tractantur  in  victu,  non  debet  aliis  molestum 
esse,  nec  injustum  videri  eist  quos  aliqua  consue- 
tudo  fecit  esse  fortiores. 

Ac  si  aperte  dicat,  iortiores  non  debent  coHtrip 
stari  si  mfirmoi  vident  misericordius  tractari ;  imo, 
quia  fortiores  sunt,  in  se  dabent  abstinenti®  ler- 
vare  rigorem,  et  aliorum  imbecillitatem  «equanimi- 
ter  portare  per  compassionem. 

Nec  illos  ditiores  putent,  quia  sumuat  QUod  rtm 
sumunt  ipsi,  sed  sibi  potius  gratulintut,  quia  vdr 
lent  quod  non  vatent  itli. 

Mellus  est  enim  abstinera  quam  plus  Bumere. 
Nam  illud  est  virtutis,  ho<5  infirmitatis.  Gratalari 
quisque  sibi  debet  qui  dono  grafl»  divin»  tam  s** 
nus  est  et  valictus,  ut  possit  sibi  sufficere  commu- 
nis  aliorum  cibus  et  potus,  qui  nihil  delicatom 
quaerit,  nil  superfluum.  Quanto  enim  quisque  mi- 
nus  appetit,  quanto  arctius  vivit,  tanto  beattoJT 
existit.  Arcta  enim  et  augusta  est  via  quffi  dudt  ad 
vitam.  Gaudeat  igitur  qui  potest  parce  vvtm 
propter  Christum.  Parca  enim  vita  occidit  vitia, 
libidinem  exstinguit,  virtutes  nutrit,  animum  ro- 
boraf ,  mentem  ad  coelestia  sublevat. 

Et  si  eis  qui  venerunt  ex  moribus  dtlicatioribus 
ad  monasterium  atiquid  alimentorum,  vestimento- 
rum,  operimentorum  datur,  quod  aliis  fortiorilna 
et  ideo  felicioribus  non  datur;  cogitare  debent  quir 
bus  non  datur,  quantum  de  sua  smculari  vita  ti& 
ad  istam  vitam  descendetint,  quamvis  vsque  ad 
aUorum  qui  sunt  corpore  firmiores  frugaUtatem 
pervenire  non  potuerint. 

Quare  h»c  debent  cogitare  ?  scilicet  ui  ex  ratio- 
ne  cognoscant,  quia  justum  est,  ut  hi  quipiu*de- 
scenderunt  plus  accipiant.  Et  cum  hoo  justu»«se# 
cognoverint,  non  velint  omnes  accipere  quod  pao- 
cos  viderint  a  Mpere.  Tolerandi  enim  sunt  qui  mk 
nus  possunt.  irt  hoc  est  quod  subjungfo 
Nec  debent  omnes  velle  quod  paucM 


895 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


896 


amplius,  non  quia  honorantur,  sed  quia  toteran- 
tur9  accipere;  ne  contingat  dedestanda  perversi- 
tas,  ut  in  monasteriis,  ubi  quantum  possunt  fiunt 
divites  laboriosi,  fiant  pauperes  delkati. 

Valde  quippe  deteslabile  est,  ut  ibi  fiat  pauper 
delicatus,  ubi  ficri  appetit  dives  laboriosus,  id  est 
abstinens.  Quod  tamen  saepc  videmus  fieri  in  plu- 
ribus  vel  contingere.  Multi  enim  quanto  nobiliores 
et  delicatiores  fuerint  in  saeculo,  tanto  postmodum 
abjectius  et  districtius  vivunt  in  monasterio.  Et 
plerique  quanto  abjectiores  etpauperioresfuerunt, 
tanto  plus  deinde  in  monasterio  extollentiam  et 
delicationes  quaerunt.  Sed,  sicut  diximus,  valde 
detestabilc  et  perversum  est,  ibi  pauperem  deli- 
cias  qiuerere,  ubi  dives  pro  amore  Dei  abstinendo 
nititur  laborare.  llle  servit  ventri,  iste  spiritui ; 
ille  per  latam  et  spatiosam  viam  tendit  ad  pce- 
nam,  site  per  arctam  et  angustam  viam  tendit  ad 
gloriam. 

CAPUT  V. 

DE  1NFIRMIS  PROCUR.VNDIS. 

Sane  quemadmodum  asgrotantes  necesse  kabent 
minus  accipere  ne  graventur,  ita  etpost  segritudi- 
nem  sic  tractandi  sunt  ut  citius  recreentur,  etiam- 
si  de  humillima  sxculi  paupertate  venerint,  tan- 
quam  hoc  illis  contulerit  recentior  aegritudo  quod 
divitibus  anterior  consuetudo. 

Sed  quaedam  aegritudines  sunt  in  quibus  si  cibus 
sumitur  non  juvat  sed  gravat,  et  tunc  nccesse  ha- 
bent  eegrotantes  minus  accipere  ne  graventur.  Ex- 
posita  autem  aegritudinc  sic  tractandi  sunt  ut  ci- 
tius  recreentur.  Et  in  hac  recreatione  fratrum  non 
debet  esse  acceptio  personarum,  non  debet  con- 
temni  humiilima  paupertas  in  his  quae  postulat 
humana  necessitas,  cum  hoc  eis  tribuat  reccns 
aegritudo,  quod  divitibus  anterior  consuctudo.  Qui 
enim  misericors  cst  in  alium,  Deus  miscricors  est 
inullum.  Unde  ipse  ait:  Beati  misericordes,  quo- 
niam  ipsi  misericordiam  consequentur  (Matth.  v). 
Beatus  quoquc  Joannos  dicit :  Qui  videiit  fratrem 
suum  necessitatem  kabere  ct  clauserit  ab  eo  visce- 
ra  sua,  quomodo  charitas  Dei  manet  in  eo  ? 
(IJoan.  iii.)  Si  crgo  charitatem  Dci  volumus  ha- 
bere,  debemus  in  fratribus  nostris  inisericordiae 
opera  exercere.  Quod  oum  agimus,  procul  dubio 
ei  servimus  qui  electis  suis  dicturus  est  in  judicio  : 
Infimius  fuiet  visitastis  me;  esurivi  et  dedistis  mi- 
hi  manducare  (Matl.  xxv)  etc,  his  similia.  Qui- 
bus  merces  inde  impcnditur,  cum  dicitur:  Perci- 
pite  regnum  quod  vobis  paralum  cst  ab  origine 
mundi  (ibid.).  Cum  ergo  fratribus  nostris  propter 
Deum  servimus,  ipsum  regnnm  coelorum  requiri- 
mus ;  et  si  opera  suut  transitoria,  mcrces  tamen 
manet  eeterna. 

Sed  cum  vires  pristinas  reparaverint,  redeant 
ad  feliciorem  consuetudinem  suam. 

Felix  consuoludo  est  carnalia  desidcria  quae  mi- 
litant  advcrsus  aiiimam,  abscinJerc,  felix  consue- 
tudo  est  abstinere,  fclix  consuetudo  corpus  suum 
castigare  et  in  servitutcm  rcdigcre. 


A  Quae  famulos  Dei  tanto  amplius  decet,  quanto 
minus  indigentt  ne  cibi  eos  teneat  voluptas  jam  ve- 
getatos,  quos  necessiias  levarat  infirmos. 

Ad  levandam  infirmitatem  necessarium  est  car- 
nis  curam  agere,  quee  videlicet  caro  postquam  ve- 
getatafuerit,oporteteamdem  curam  carnis  reseca- 
re,  ne  famulos  Dei  leneatcibi  voluptas,  ne  serviant 
guhe  qui  debent  animae  deservire.  Quanto  ergo 
minus  indigent,  tanto  amplius  decet  ne  cibi  eos 
voluptas  teneat,  ne  gulae  vitium  animae  virtutes 
tollat.  Nullus  palmam  spiritualis  certaminis  appre- 
hendit,  qui  non  in  semetipso  prius  per  afflictam 
ventris  concupiscentiam  carnis  incentiva  device- 
rit.  Neque  enim  ad  conflictum  spiritualis  certami- 
nis  assurgitur,  si  non  prius  intra  nosmetipsos  hos- 

B  tis  positus  guiae  videlicet  appetitus  edomatur, 
quia  si  non  prius  ea  quae  nobis  viciniora  sunt, 
prosternimus,  inaniter  ad  ea  quae  longe  sunt  im- 
pugnanda  transimus.  Multi  ordinem  certaminis 
ignorantes  edomare  gulam  negligunt,  et  ad  spiri- 
tualia  bella  consurgunt,  qui  etiam  aliquando  mul- 
tum  quae  magnae  fortitudinis  sunt  faciunt.  Sed 
dominante  guke  vitio  per  carnis  illecCbram-  omnia 
quae  fortiter  egerunt,  perdunt,  et  dum  venter  non 
restringitur,  per  carnis  concupiscentiam  simul  cun- 
ctae  virtutes  obruuntur.  Hoc  signat  quod  muros 
Hierusalem  princeps  cocorum  destruxit,  quia  vir- 
tutes  animse,  dum  non  restringitur  venter,  perdit. 
Ex  jEgypto  populus  adductus  in  cremo  occubuit, 
quia  despccto  manna  cibos  carnium  petiit.  Primo- 

C  genitorum  gloriam  Esau  amisit,  quia  magno  astu 
desiderii  vilem  cibum,  id  est  lenticulam,  concupi- 
vit.  Neque  enim  cibus,  sed  appetitus  in  vitio  est. 
Unde  et  lautiores  cibos  plerumque  sine  culpa  su- 
mimus,  et  abjectiones  non  sine  reatu  conscientiw 
degustamus.  Ea  itaque  sumenda  sunt  quae  naturae 
necessitas  quaerit,  et  non  ea  quae  edendi  libido 
suggerit. 

Illos  xstiment  ditiores  qui  in  sustinenda  parci- 
tate  fuerint  fortiores. 

Ex  fortitudine  parcitatis  deprimuntur  vitia  car- 
nis,  ex  mortificatione  vitiorum  procedit  pullulatio 
virtutum.  Ipsre  sunt  verae  divinae  quibus  ditantur 
animae  continentium.  Unde  et  subditur  : 

Melius  est  minus  egere  quam  plus  habere. 
D  Melius  est  aliquid  egestatis  propter  Dominum 
sustinere,  quam  superabundare.  Nam  egestas  qu« 
propterDominum  est,generathumilitatem;  quaeest 
initium  omnium  bonorum  :  abundantia  vero  parit 
supcrbiam,qureestiniuumoinnium  malorum.  Ser- 
vus  ergo  Dei  ut  voluntatem  atque  appetitum  carnis 
possit  rcprimerc,  semper  debet  ad  minus  tendereut 
ipsoruui  alimcntorum  etvestimentorumminusvelit 
habere  etiam  quara  necesse  sit.  Adjutorem  quippe 
habemus  intenue  intentiouis  hunc  hominem  quem 
exterius  gestamus,  et  si  ipsi  insunt  lasciviae,  ipsi 
tamcn  aflectus  suppetunt  operationis  bonae.  Unde 
necesse  est  ut  interior  homo  noster  aequus  quidem 
arbiter  prnesideat  intcr  sc  cteum  quem  exteriusge- 
stavit,  quatenus  cthoino  suus  exterior  et  semper  ad 


897 


EXPOSITIO  IN  REG.  S.  AUGUSTINI. 


898 


debitum  ministerium  servire  sufficiat,  et  nunquam 
superbe  libera  cervice  contradicat. 

CAPUT  VI. 

DE   HABITi:   EXTERIORI   ET   IXTERIORI 

Non  sit  nolabilis  habitus  vester,  nec  a/fectetis 
vestibus  ptacere  sed  moi  ibus. 

Fecit  iste  vir  sanctus  quod  docuit :  scriptum 
est  enim  quia  vestimenta  ejus  et  calceamenta  nec 
nitida  nimium,  nec  abjecta  plurimum,  sed  ex 
moderato  et  competenti  habitu  erant.  lpse  quo- 
que  de  se  legitur  dixisse.  Fateor  quia  de  pretiosa 
veste  erubesco.  Non  decet  hanc  professionem,  ncc 
decet  hanc  admonitionem ;  non  decet  haec  mem- 
bra,  non  decet  hos  canos.  Hinc  Dominus  in  Evan- 
gelio :  Ecce  qui  mollibus  vestiuntur  in  domibus 
regum  sunt  (Matth.  xj).  Mollia  dicuntur  vestimen- 
ta  eo  quod  mollem  efficiunt  animum.  MoUibus 
vestimentis  regia  delectatur  domus,  asperis  et  hu- 
milibus  Christi  delectatur  Ecclesia.  Talia  debent 
esse  vestimenta  clericorum,  in  quibus  nihil  notari 
possit  novitatis,  nihil  quod  pertineat  ad  superbiam 
et  inanem  gloriam.  Non  tenera  vestis  sacerdotem, 
sed  munditia  mentis  ornat  clericum.  Ornemus  er- 
go  nos  spiritualibus  ornamcntis  scilicet  castitate, 
humilitate,  mansuetudine,  obedientia,  patientia, 
charitate.  Haec  sunt  indumenta,  quibus  anima  po- 
test  ccelesti  imperatori  placere,  non  enim  exterio- 
rem  sed  interiorem  pulchritudinem  requirit  invisi- 
bihs  sponsus.  Sicut  scriptum  est  :  Omnis  gto- 
ria  ejus  filiae  regis  ab  intus  (Psal.  xuv).  Nostroe 
ergo  divitiae,  nostra  pulchritudo  boni  mores  sunt. 
Et  beata  illa  anima  cui  dicitur  in  Cantico  cantico- 
rum  :  Quctm  pulchra  es,  amica  mea,  et  macuta 
non  est  in  tel  (Cant.  iv).  Studeamus  ergo  invisi- 
bili  Domino  placere  non  vestibus  sed  moribus,  ut 
impleatur  in  nobis  quod  per  Apostolum  praecipi- 
tur  :  Notite  conformari  huic  saeculo,  sed  reforma- 
mini  in  novitate  sensus  vestri  (Rom.  xu).  Etsi 
enim  exterior  noster  homo  corrumpitur,  interior 
tamen  renovatur  de  die  in  diem  (II  Cor.  iv).  Dein- 
de  subjungit  de  incessu,  statu  et  c&teris  motibus, 
dicens : 

Quando  procedetis  simul  ambulate,  cum  veneri- 
tis  qua  itis  simul  state.  In  incessu,statu  etomnibus 
motibus  vestris  nihil  flat  quod  cujusquam  o/fendat 
aspectum,  sed  quod  vestram  deceat  sanctitatem. 

Sancta  ergo  perfectorum  Ecclesia  non  solum 
iloret  honore  religionis,  sed  etiam  honestatis  de- 
core  pollet,  sicut  scriptum  est :  Ftores  mei  fructus 
honoris  et  honestatis  (Eccl.  xxiv) ;  religiosum 
quippe  et  honestum  est,  ut  sicut  simul  habitant 
fratres;  ita  quoque  simul  ambulent  et  simul  stent. 
Et  Apostolus  prcecepit  ut  omnia  honestate  et  secun- 
dum  ordinem  fiant  (I  Cor.  xiv).  Potest  quoque  in 
hac  corporali  conjunctione  aliquid  spirituale  in- 
telhgi.  Sanctorum  quoque  societas  terribilis  ut  ca- 
strorum  acies  ordinata  describitur.  Castrorum 
namque  acies  cum  ad  bellum  se  pneparat,  prius 
se  conjungere  atque  ordinare  festinat,  ne  ab  hosti- 
bus  interrumpi  aut  penetrari  valeat.   Sic  nimirum 


A  nostra  spiritualis  aeies  qu»  bene  conjuncta  et  or- 
dinata  simul  stare,  simul  ambulare  procipitur,' 
contra  diabolum  quotidie  munitur  ad  beUum,  ut 
videlicet  ex  sua  conjunctione  terreat  antiquum  ho- 
stem,  qui  in  servis  Dei  nihil  tam  timet  quam  concor- 
dioe  unitatem.  Sed  valde  notandum  est  quod  dicitur. 
In  omnibus  motibus  vestris  nihit  fiat  quod  cujus- 
quam  offendat  aspectum,  sed  quod  vestram  deceat 
sanctitatem. 

Sic  vivere  debent  canonici  ut  a  nemine  juste 
valeant  reprehendi.  Valde  enim  incongruum  est, 
ut  ipsi  reprehensibiliter  vivant ;  quorum  ordo 
exigit  ut  caeteris  formam  sanctitatis  ostendant. 
Nam  ad  eos  heec  sententia  pertinet,  qua  dicitur  : 
Estote  sancti  sicut  et  ego  sanctus  sum,  dicit  Domi- 

B  nus  (Lev.  xix).  Vere  sancti  esse  debemus  qui  no- 
men  et  habitum  religionis  et  sanctitatis  susce- 
pimus,  qui  divino  cultui  sumus  maneipati,  sa- 
crisque  altaribus  Christi  consecrati,  et  divinis  my- 
steriis  ordinati.  Ergo  sic  nos  existimet  homo  ut 
ministros  Chinsti  et  dispensatores  ministeriorum 
Dei  (I  Cor.  iv).  Non  praecipit  Apostolus  tamen 
ut  ita  simus,  sed  sic  nos  existimet,  inquit,  homo. 
Non  enim  sufficit  nobis  vita  sancta,  nisi  sit  et  fa- 
ma  bona.  Nam  vita  bona  nobis  necessaria,  pro- 
pter  nos,  fama  vero  bona  propter  alios.  Unde 
rursus  ait  Apostolus  :  Oportet  nos  ab  his9  qui  fo- 
ris  sunt  habere  bonum  testimonium  (1  Tim.  ui). 
Sic  ergo  debemus  vivere  ut  vita  concordet  cum 
nomine,  et  professio  teneatur  in  opere,  ut  si  san- . 

q  ctus  est  ordo,  sancta  sit  conversatio,  et  sicut  bene 
de  nobis  dicitur,  testimonio  bonee  acUonis  com- 
probetur.  Tunc  enim  rehgiose  vivimus,  si  UUcitos 
motus  sub  discipUna  coercemus  ,  si  membra 
et  sensus  nostros  studeamus  restringere,  ut  non 
possint  lasciviae  et  levitaU  deservire,  ut  aspectus 
noster  sit  simplex  et  humUis ,  ne  fixe  aspi- 
ciat  oculus  quod  UUcite  concupiscat  animus,  ut 
noster  auditus  sit  purus  et  discretus,  ea  quaa  su- 
perflua  sunt  et  vana  respuens,  ea  quce  Dei  sunt 
gratanter  suscipiens,  ut  sermo  noster  sit  sale  con- 
ditus,  otiosa  et  nocua  detestans,  bona  et  viUa 
commendans,  ut  sit  in  corde  munditia,  in  vultu 
pudicitia,  in  incessu  gravitas,  status  cum  reveren- 
Ua,  motus  cum  maturitate,  habitus  cum  reU- 
gione  ,  quatenus  ubique  resplendeat  sanctitas , 
superemineat  honestas,  servetur  humiUtas  ,  in- 
omnibus  motibus  vestris  nihU  fiat  quod  cuju- 
squam  offendat  aspectum,  sed  quod  vestram  de- 
ceat  sanctitatem. 

Ocuti  vestri,  elsijaciantur  in  aliquam  femina- 
rum,  in  nulla  figantur.  Neque  enim  quando  pro- 
ceditis  feminas  videre  prohibemini,  sed  appetere 
vel  ab  ipsis  appeti  vetle  criminosum  est. 

Unde  Dominus  in  EvangeUo  :  Qui  viderit  mulie- 
rem  ad  concupiscendum  eam,  jam  mcechatus  est 
m  corde  suo  (Matth.  v).  Etquia  per  iUicitum  vi- 
sum  concupiscentia  oritur  per  quam  integritas 
mentis  violatur,  necesse  est  ut  semper  servus  Dei 
visum  suum  reprimat,  nec  per  concupiscentiam  et 
per  immunditiam  cordis  Deum  offendat.  Sanctus 


899 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  01.  —  MYSTICA. 


900 


David  quia  oculos  in  feminam  jecit  et  fixit,  illicito 
appetitu  devictus  adulteriumethomicidium  perpe- 
travit.  Si  ergo  tantus  vir  per  incuriam  oculorura 
cecidit,  nos  quilonge  ab  ejus  sanctitate  distamus, 
tam  mortale  praecipitiura  summopere  timere  de- 
bemus.  Teneamus  ergo  sententiara  beati  Job  qua 
dicitur  :  Pepigi  fcedus  cum  oculis  meis  ut  non  co- 
gitarem  de  virgine  (Job  xxxj).  Quia  enim  sensit 
sanctus  vir  quod  per  exteriorem  visum  interior 
animus  corrumpitur,  fecit  pactum  cum  oculis  suis 
ne  incaute  aspicerent  quod  illicite  concupisceret. 
Non  enim  profecto  vitium  vincitur,  nisi  sollicite 
causa  et  opportunitas  vitii  caveatur.  Hinc  est  quod 
Lot  a  Sodomis  fugienti  praBoipitur  ut  non  retro- 
spiciat,  neque  remaneat  in  omni  circa  regione, 
sed  in  monte  salvum  se  faciat.  Quisquis  enim  per-  b 
fecte  appetit  incentiva  vitiorum  fugere,  ab  aspectu 
et  vicinitate  ipsorum  se  debet  alienum  facere,  at- 
quead  alta  virtutum  conscendere,ut  tanto  a  vitiis 
remaneat  extraneus,  quanto  ab  eis  virtute  et  cor- 
pore  elongatur.  Et  quod  visus  sit  causa  concupi- 
scenti»  ostenditur  cum  subditur. 

Non  solum  taeito  affectu,  sed  affectu  et  aspectu 
quoque  appetitur  et  appetit  concupiscentia  femi- 
narum. 

Ae  si  aperte  dicat :  Non  solum  taoita  voluntate 
intus  eoncupisoentia  oritur,  sed  etiam  per  exterio- 
rem  aspectum  generatur.  Nisi  enim  sanctus  Da- 
vid  feminam  fixe  inspexisset,  in  tantam  carnis 
tentationem  minime  incidisset.  Hinc  per  prophe- 
tam  dieitur  :  Aseendit  mors  per  fenestras  nostras  C 
(Jer.  ix).  Mors  animee  est  ooncupisoentia,  domus 
interior  mens  nostra  est,  fenestrse  hujus  domus 
sunt  quinque  corporis  sensus.  Mors  ergo  per  fene- 
stram  asoendit  atque  domos  ingreditur,  quando 
conoupiscentiae  vitium  per  sensus  prorumpit  ad 
interiora  mentis.  Quapropter  ne  vitahs  sensus  per 
exteriorem  appetitum  intus  intereat,  opus  est  ut 
fenestras  domus  nostras  tanta  diligentia  custodia- 
mus,  ut  ipsum  appetitum  tanto  facilius  possimus 
compescere  quanto  nullum  vitiis  permittimus  in- 
gressum  patere.  Valde  enim  timenda  est  sententia 
qu»  subditur. 

Nec  dicatis  vos  habere  animos  pudicos  si  habea- 
tis  oculos  impudicos,  quia  impudicus  oculus  im- 
pudici  cordis  est  nuntius.  D 

S»pe  enim  qu®  intus  lateant  exteriora  membra 
denuntiant,  et  frequenter  per  habitum  corporis 
cognoscitur  habitus  mentis.  Minor  est  autem  culpa 
dum  jacet  in  occulto,  sed  jam  major  efficitur  dum 
incipit  apparere  in  publico. 

Et  seiendum  quia  impudicitia  alia  est  car- 
nalis,  alia  spirituaUs.  Spiritualis  est  quae  per 
delectationem  cogitationum  intus  tantum  agitur. 
CarnaUs  vero  est  qu»  corporaUter  completur, 
Fit  autem  multis  modis.  Nam,  modo  per  vi- 
sum,  modo  per  auditum ,  modo  per  tactum , 
modo  per  cogitationem,  modo  per  locutionem, 
modo  per  operationem  taUbus  fomentis  nutri- 
tur  et  exercetur  Ubido ,  et  separatur  anima  a 


Deo,  fugitque  castitas  de  moribus,  exercetur  in 
mentibus  hixuria.  Unde  et  subditur  : 

Et  cum  se  invicem  sibimet  etiam  tacente  lingua 
conspectu  mutuo  corda  nuntiant  impudica,  et  se- 
cundum  concupiscentiam  caimis  alterutro  delec- 
tantur  ardore,  etiam  intactis  ab  immunda  viola- 
tione  corporibus,  furil  ipsa  castiias  de  moribus. 

Castitas  quippe  de  moribus  fugit,  dura  Ubidino- 
sa  voluntas  conspectibus  mutuis  magis  magisque 
inardescit.  Etsi  corpus  ab  immunda  violatione  noh 
tangitur,  ipsa  tamen  immunda  violatio,  visu,  af- 
fectu,  cogitatione,  delectaUone  perpetratur,  ipsis- 
que  fomentis  quasi  quibusdam  gradibus  crescit 
peccatum.  Cogitatio  parva  delectationem  parit, 
delectatio  consensum,  consensus  operationem, 
operatio  consuetudinem,consuetudo  necessitatem. 
Apostolus  enim  legem  peccati  dicit  esse  in  metri' 
bris  (Jiom.  vn),  queelex  consuetudo  estquam  pec- 
cando  concipimus,  et  ab  ea  cum  volumus  non  di- 
scedimus,  quia  necessitatis  vinculo  per  consuetu- 
dinem  retinemur.  Bonum  est  ergo  culpam  corri- 
gere  cum  incipit  apparerc,  quia  si  morari  coeperit, 
immanitatem  sceleris  facit,  etquid  dicit  Psalmist* 
de  hujusmodi  ?  Prolongaverunt  iniquitatem 
suam ;  Dommus  justus  concidet  cervices  peccato- 
rum  (Psal.  cxxvm). 

Nec  putare  debet,  quiain  feminam  figit  oculum 
et  illius  in  se  diligit  fixum,  ab  aliis  se  non  videri 
cum  hoc  facit,  videtur  omnino  et  a  quibus  se  vi~ 
deri  non  arbitratur. 

Hoc  videmus  frequenter  de  his  qui  culpas  suas 
volunt  abscondere,  quod  dum  vitia  quasi  caute  el 
latenter  agere  exisUmant,  ipsi  seipsos  dum  ne- 
soiunt  demonstrant,  et  culpa  quae  occulta  esse 
creditur,  ab  aUis  manifeste  cognos<utur. 

Sed  ecce  lateat  et  a  nemine  hominum  videatur, 
quid  faciet  de  illo  desupei*  inspectore,  quem  latere 
nihil  potest  ?  An  ideo  putandus  est  non  videre, 
quia  tanto  videt  patientius  quanto  sapientius  ? 

In  cunctis  ergo  quae  vel  agendo  vel  loquendo 
vel  cogitando  delinquimus,  aspectum  superni  ju- 
dicis  vehementer  formidare  debemus,  quia,  si  ali- 
quando  non  apparent  hominibus  vitia  nostra, 
ilUus  tamen  oculis  nuda  sunt  omnia  et  aperta.  Et 
hoc  nos  a  culpa  repnmere  debet  quia  in  ejus  ju- 
dicio  nihU  inultum  poterit  remanere.  Contra  viUo- 
rum  incenUva  debemus  opponere  inferni  tormen- 
ta,  etcontra  transitoriam  delectationem  perpetui 
ignis  dolorem.  Valde  stultus  est  qui  pro  eo  quod 
parvo  tempore  luxurite  deservit,  suumque  mise- 
rum  desiderium  parvis  delectationibus  pascit,  et 
coelestem  perdit  amcenitatem  et  incurrit  esternam 
damnationem. 

Ille  ergo  vir  sanctus  timeat  displicere,  ne  wlil 
feminx  malss  placere.  Illum  cogitet  omniavidere, 
ne  vetit  feminas  male  videri.  Iltius  namque  et  m 
hac  causa  commendatus  est  timor  ubi  scriptum 
est.  Abominatio  est  domino  defigens  oculum. 

Ex  quibus  verbis  patet,  quia  si  oculum  in  femi- 
namfigimus,Deo  nostro,cui  placere  debuimus,abo- 
minabiles  sumus.  Et  a  quo  debuimus  recipere  glo* 


EXPOSITTO  IN  KEG.  S.  AUGUSTINI. 


90* 


•ecipieinus  pcenam.  Quapropter  nccesse  est  A  aliquo  vestrum  adverteritis,  statim  admoitete  ne 


nostris  vitiis  divinus  non  separat  amor,  vel 
at  timor,  etsi  nos  non  delectant  superna 
,  vel  terreant  mterna  supplicia.  Sic  homo 
•e  a   peccalo  incipit,    si   timeat   displicere 

suo. 

oitaliquis:  Quomodo  timebo  Deum  ?  Si 
um  timere,  illum  cogila  omnia  videre.  Ti- 

mala  consoientia,  cogita  quia  Deus  videt 
Iquid  in  te  malum  fuerit,  pensa  quia  Dens 
ronspidt.  Quidquid  ejreriinus,  aut  dixeri- 
tiit  mente  tractaveinmus,  semper  attenda- 
iper  nos  oculos  Dei,  semper  timcamus  dis- 

iJli.   Hfec   est   via  justilia*,  hfec  sunt  pri- 
sapientiie,   sicut   scriptum  est  :    Initium 


ccepta  progrediantur^seddepmximo  corrigmtur. 
Si  autem  et  post  admonitionem  iterum  vel  atio 
quocunque  die  idipsum  eum  facere  videritis,  jam 
velut  vulneratum  sanandum  prodat,  quicunque 
hoc  potueiHt  invenire.  Prius  tamen  est  alteri  vel 
tertio  demonstrandum,  ut  duorum  vel  trium  pos- 
sit  ore  convinci;  et  competenti  seveiHtate  coerceri. 
Ifoec  sententia  verbis  apostolicis  concordat  et 
evangelicis.  Ait  enim  beatus  Paulus  :  Si  fuerit 
homo  prceoccupatus  in  aliquo  delicto,  vos  qui  s/n- 
rituales  estis,  instruite  hujusmodi  in  spiritu  leni- 
tatis  (GaL  vi).  Et  Dominus  in  Evangelio  :  Sipec- 
caverit  in  te  fratei%  tuus,  corripe  eum  inter  te  et 
ipsum  solu?ny  si  te  audierit  lucratus  es  fratrem 


ise    timor    Domini    {Eccli.  i).     Seqnitur  :  B  tuutn.  Si  te  non  audierit,  adhibe  tibi  duos  vel  tres, 


)  ergo  simul  estis  in  ecclesia  vel  ubicunque 
linae  sunt,  invieem  pudicitiam  vestramcus- 

a  est  pudicitiflp  virtus  et  multum  commen- 

Scripturis  divinis.  Hrec  virtus  codestis  et 

Jis  est.   Nam  hominem  a   terra  sublcvat, 

sociut,   Deo  conjungit,  de  terrcno  coelcs- 

carnali  spiritualem  facit.  Htec  virtus  etiam 

am  naturam  transcendit.  Nam  quod  homo 

» est,  quod  castus,  non  tam  virtus  humana 

am  divina.  Per  hanc  nos   amat  invisihilis 

>.  Non  enim  plaoet   Deo  anima  si  non   est 

i   non   est   pudiea.  Nam  si  immunditiae  et 

deservit,  abominabilis  est  ei  et  reproba. 


ut  in  ore  duorxim  vel  trium  stet  omne  verbum 
(Matth.  xvm).  Summa  quidem  diligentia  investi- 
ganda  et  corrigenda  est  culpa.  Nam,  si  eam  non 
emcndamus  in  hoc  sreculo,  damnabimur  in  futu- 
ro.  Unde  Apostolus  :  Horrendum  est  incidere  in 
manus  Dei  viventis  (Hebr.  x).  Melius  est  ergo  hic 
emendare  vitam  quam  tunc  perire.  Qui  amat  cor- 
ripi  sapiens  est.  Unde  scriptum  est  :  Corripe  sa- 
pientem  et  amabit  te.  Stultus  autem  si  corripitur 
irascitur.  Sed  quid  dicit  Apostolus  ad  discipulum  ? 
Insta,  inquit,  opportunef  importune  (II  Tim.  iv), 
Opportune  dicebat  propter  eos  qui  libenter  audie- 
bant  verbum  prtedicationis.  Importune  propter 
eos  qui  inviti  audiebant.  Similiter  eos  qui  culpas 
se  virtus  acceptabilis  est  Deo  ethominibus.  r  redarguunt,  quandoque  oportet  esse  importunos, 


)bis  invidet,  hanc  impugnare  non  cessat 
s  humani  generis  hostis.  Ipse  enim  est 
or  hnmunditifle  et  luxuria?;  plures  corrum- 

parcit  clericis,  non  indidget  monachis,  et 
agis  gemendum  est,  ipsos  etiam  religiosos 
ut. 

se  est  er#o  summo  vigilantia  invicem  no- 
iidicitiam  custodire.Nam,  si  cam  perdimus, 
erdimus,  etiam  nosmetipsos.  Qui  perdit 
am  perditanimam,  perdit  Deum,  perdit  et 
sum.  Sed  ad  hoc  in  unum  habitamus,  ut  nos 

custodiamus,  invicem  corrigamus,  invi- 
diamur,  et  quod  quisque  non  potest  per 
,  possit  per  alium.  Et  quia  nostra  custodia 
obis  est,  sed  a  Deo,  bene  subditur. 
mini,  qui  habitat  in  vobis,  etiam  isto  modo 
t  vos  ex  vobis. 

nim  sufficiens  est  vobis  custodia  nostra 
m  adsitdivina.  Unde  scriptum  est  :  Nisi 
s  custodierit  (Psal.  r.xxvi),  etc.  Nemo  est 
icitiam  possit  custodirc,  aut  in  seipso,  aut 
nisi  per  Deum.  Sed  si  ipse  habitaverit  in 
oterimus  per  ipsum,  quod  non  valemus 

Sic  ergo  studeamus  vivere,  ut  nos  in  ipso 
n  nobis  dignetur  habitare,  ut  justi  et  casti 
is  esse  per  ipsum,    qui   vivit  et  regnat 
r  omnia  stecula  saeculorum.  Amen. 
CAPUT  VII. 

DE   CORRECTIONE   FRATRIM. 

\anc  de  qua  loquor  oculi  petulantiam   in 


D 


sed  ista  importunitas  non  est  ex  charitate,  et  seepe 
is  qui  conturbatur  quia  corripitur,  cum  cogitare 
cceperit,  quanto  eum  amore  frater  suus  reprehen- 
derit,  gaudet  de  reprehensione,  et  quod  deliquii 
studet  emendare. 

Nec  vos  judicetis  esse  mdlevolos  quando  hod  in- 
dicatis.  Magis  quippe  innocentes  non  estis,  si  fra- 
tres  vestros  quod  indicando  corrigere  potestis,  ta- 
cendo  perire  permittitis.  Si  enim  frater  tuus  viil- 
nus  habet  in  corpore  quod  velii  occultari,  cum 
timet  secari,  nonne  crudeliter  abs  te  siteretur',  et 
misericorditer  indicarlMur  ?  Quanto  ergo  potius  de- 
bes  manifestare,  ne  deterius  putrescat  in  corde. 

Si  crudelis  est  qui  vulnus  in  corpore  fratris  celat, 
multo  magis  crudelis  est,  qui  peccati  vulnus  in 
anima  fratris  non  indicat,  et  reus  mortis  illius  exi- 
stit,  quem  tacendo  perire  permittit.  Sicut  enim  ille 
ex  opere,itaiste  damnatur  ex  taciturnitate.Quia  si 
is  crudelis  est  qui  culpam  non  detegit,  econtra  ille 
misericors  est  qui  eam  non  abscondit.  Nec  majo- 
rem  potest  erga  miserum  misericordiam  agere, 
quam  pereunti  vitam  preestare.  Magna  qiioque  illi 
merces  debetur  ab  Omnipotente  a  qixo  dictum  est : 
Beati  misericordes  quoniam  ipsi  mitericordiam 
consequentur  (Matth.  v).  Et  Jacobus  ait :  Qui  con- 
verti  fecerit  peccatorem  ab  errore  vix  su&,  salva- 
bit  animam  ejus  a  morte%  et  operiet  multitudinem 
peccatorum  (Jacob.  v).  Quo  autem  ordine  culpa 
debeat  demonstrari,  ostendit  cum  subjungit : 

Sed,  antequam  aliis  demmstretur  per  quos  con- 


903 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


904 


vincendus  est  si  negaverit,  prius  prasposito  debet  A  odisse  quod  faciunt.  Sunt  nonnulli  qui  aliorum 


ostendi  si  admonitus  neglexerit  corrigi,  ne  forte 
possit  secretius  correctus  non  innotescere  cseteris. 
Culpa  cum  occulte  committitur,  ab  aliis  fratri- 
bus,  qui  ejus  culpae  conscii  sunt,  hic  qui  deliquit 
frater  secreto  debet  corrigi ;  quos  si  neglexerit  au- 
dire,  patri  monasteriidebet  indicari,  ut  etipse  fra- 
trem  secreto  corrigat,  quatenus  culpa,  quae  adliuc 
latens  est,  si  forte  secretius  corrigi  potuerit,  non 
omnibus  innotescat.  Si  autem  negaverit  tunc  tes- 
tes  adhibeantur,  ut  convictus  districtius  judicetur. 
Et  hoc  est  quod  subditur. 

Si  autem  negaverit,  tunc  neganti  adhibendi  sunt 
alii  etiam  coram  omnibus,  ut  possit  non  ab  uno 
teste  argui,  sed  a  duobus  vel  tribus  convinci.  Con- 


redarguunt  culpas  non  tam  ex  charitate  quam  ex 
odii  amaritudine,  non  tam  ut  eos  corrigi  velint, 
quam  ut  odium  quod  in  corde  gestant  exercere 
valeant.  Et  hoc  non  est  secundum  Deum.  Magis 
aut  ad  vindictam  pertinet  quam  ad  disciplinam. 
Caveant  ergo  ut  neminem  cum  ira  et  iridignatione, 
sed  potius  cum  dulcedine  et  charitate  redarguant. 
Et  si  aliquando  culpa  exigente  sonat  in  voce  aspe- 
ritas,  semper  tamen  mancat  in  mente  lenitas. 
Juxta  quod  Apostolus  praecipit  dicens  :  Vos,  qui 
spirituales  estis,  instruite  hujusmodi  in  spiritu  le 
nitatis  (Galat.  vi).  Bene  autem  subjungit :  Consi- 
derans  temetipsum,  ne  et  ut  tenteris  (ibid.).  At- 
tende  enim  teipsum  qui  alium  reprehendis,   quia 


vietus  vero  secundwn  arbitrium   prarpositi   velB  peccator  existis  et  fragilis,  ne  graviter  tenteris 


si 


etiam  presbyteri  ad  cujus  dispensationem  pertinet 
arbitrium,  debet  emendatoriam  subire  vindictam. 
Quid  blande  castigatus  non  corrigitur,  necesse 
est  ut  acrius  corrigatur.  Cum  dolore  enim  abscin- 
denda  sunt  quee  leniter  sanari  non  possunt.  Qui 
autem  admonitus  secreto  de  peccato  corrigi  negli- 
git,  publice  arguendus  est,  ut  vulnus,  quod  occulte 
sanari  nescit  manifeste  valeat  emendari.  Manifesta 
autem  peccata  non  sunt  occulta  ratione  purganda. 
Palam  enim  arguendi  sunt  qui  palam  peccant,  ut 
dum  sanantur  aperta  objurgatione,  ii  qui  eos  imi- 
tando  deliquerunt  corrigantur.  Hic  ergo  qui  secreto 
corrigi  noluit,  publice  convictus  debet  emendato- 
riam  subire  vindictam. 


quem  reprehendere  conaris  indignando  potius 
quam  compatiendo.  Fiat  ergo  cum  dilectione  ho- 
minum  et  odio  vitiorum,  ita  ut  amor  servetur  in 
corde  erga  hominem,  et  odium  adversus  vitium, 
quia  districtio  debetur  vitiis,  compassio  vero  na- 
turce.  Sequitur  : 

Quicunque  autem  in  tantum  progressus  fuerit 
malum,  ut  occulte  litteras  ab  aliquo  vel  quodtibet 
munus  accipiat,  si  hoc  uttro  confitetur,  parcatur 
illi  et  orelurpro  ilto. 

Ideo  progressum  essc  in  malum  magnum  dicit 
fratrem  qui  occulte  aliquid  recipit,  quia  aliquid 
occultare,  estordinem  infringere.  Magnum  malum 
incurrit  qui  ordinis  sui  praevaricator  existit.  Nisi 


Quam  si  ferre  recusaverit,   etiam  si  inde  non  C  propheta  sanctus  magnummalumcsse  sciretquod 


abscesserit,  de  vestra  societate  projiciatur.  Non 
enim  et  hoc  fit  crudetiter  sed  misericorditer,  ne 
cbntagione  pestifera  plurimos  perdat. 

Melius  est  enim,  ut  pro  multorum  salvatione  con- 
demnetur  unus,  quam  per  unius  exemplum  pluri- 
mi  periclitentur.  Hinc  Dominus  ait  in  Evan- 
gelio  :  Si  oculus  tuus  scandodizaverit  te,  erue  eum 
etprojice  abs  te.  Expedit  enim  Hbiutunum  mem- 
brorum  tuorum  pereat,  quam  totum  corpus  tuum 
mittatur  in  gehennam.  Et  si  dextera  manus  tua 
scandalizavevit  te,  abwinde  eam  et  projice  abs  te 
(Matth.  v).  Per  dextrum  oculum  aut  dextram  ma- 
numpossumus  intelligere  aliquem  nostrumneces- 
sarium  amicum.  Qui  providet  in  causis,  oculus 


Giezi  discipulus  suus  a  Naanian  Syro  munus  oc- 
cultum  accepisset  (IV  Iieg.  v),  nequaquam  eum 
tam  terribiliter  passione  leprae  percuteret.  Exemplo 
itaque  suo  nos  doc  iit  gravi  correctione  dignum 
esse  qui  committeret  simile  peccatum.  Tamen,  si 
hoc  ultro  confitetur,  parcendum  esse  ei  et  oran- 
dum  pro  eo.Nam  culpa  levior  efficitur  quae  confes- 
sione  voluntaria  humiliter  aperitur.  Unde  David 
dicit  :  Dixi  :  Confttebor,  et  tu  remisisti  iniquitatem 
peccati  mei  (Psal.  xxxi). 

Si  autem  deprehenditur  et  convincitur,  secun- 
dum  arbxtrium  presbyteri  vet  prcepositi  gravius 
emendetur. 

Quia  si  gravior  est  culpa,  gravior  competit  dis- 


noster  est :  qui  ministrat   in  necessariis.   manus  D    •  i        ^       *  *        *  r,       «r   j-* 

. '      .    .     .  . ,      .         . .    ^41"113  u  ciphna.  Graviter  qujppe  et  mortaliter  offendit,  qm 

nostra  est ;  qui  si  etiam  providet  m  spintualibus, 
noster  dexter  oculus  est  aut  dextra  manus.  Talis 


et  tam  necessarius  si  caeteros  in  Dei  servitio  scan- 
dalizaverit,  de  corpore,  id  est  de  societate  est  ab- 
scindendus.  Melius  est  enim  unius  solatium  per- 
dere  quam  per  unum  totum  corpusjperire 

Et  hoc  quod  dixi  de  ocuto  non  figendo,  etiam 
in  ccBteris  inveniendis,  prohibendis,  indicandis, 
convincendis,  judicandisque  peccatis  ditigenter  et 
fideliter  observetur  cum  dilectione  hominum  et 
odio  vitiorum. 

Hinc  idem  beatus  doctor  alibi  dicit :  Sic  diligendi 
sunt  homines  ut  non  diligantur  eorum  errores. 
Aliud  est  eaim  amasse  quod  facti  sunt,  aliud  vero 


malum  quod  agit  etiam  abscondit.  Dc  oacultis  lit- 
teris  et  munusculis  beatus  Hieronvmus  ita  scribit : 
Occultas,  inquit,  litteras  el  sudariola  et  crebra 
munuscula  sanctus  amor  non  habei.  Quisquis  tali- 
bus  delectatur,  magna  vanitate  seducitur.  Et  quo 
plus  delectatur  infimis,  eo  amptius  ejicitur  a  su- 
pernis.  Ex  hujusmodi  autem  mala  gravia  solent 
generari.  Sed  qui  perfecte  vitia  cavere  desiderat, 
non  solum  studet  ut  ea  quae  per  se  mala  sunt  ca- 
veat,  sed  etiam  illa  refugit,  unde  etiam  vel  prava 
actio,  vel  mala  opinio  procedere  possit.  Nos  vero 
quos  oportet  bcne  vivere  et  bonum  exemplum  aliis 
demonstrare,  non  convenit  talia  agere,  unde  quis 
possit  vel  malam  suspicionem  habere. 


EXPOSITIO  IN  REG.  S.  AUGUSTINI. 


906 


CAPUT  VIII. 

DE   CUSTODIA   RERUM   COMMUNIUM. 

es  vestras  in  unum  habeatis  sub  uno  custode 
obus,  vel  quot  sufficere  possint  ad  eas  excu- 
5  ne  a  tinea  tsedantur.  Et  sicut  pascimini  ex 
llario,  sic  induamini  exuno  vestiario. 
t  vestes  praecipit  reponi  sub  uno  custode  vel 
is,  duae  videntur  causae.  Prima  videlicet, 
incuriam  neglectae  a  tineis  corrumpantur. 
la,  ne  frater  hanc  ipsam  vestem  quam  ha- 
propriam  se  habere  crederet,  si  in  proprio 
bi  reponere  liceret.  Huic  autem  sententiae 
iir  verba  concordare,   quae  sequuntur,  ait 

i  fieripotest  advos  nonpertineat,  quod  vobis 
entum  pro  lemporum  congruenlia  profera- 
trum  hoc  recipiat  unusquisque,  quod  depo- 
,  an  atiud,  quod  alter  habuerat ;  dum  ta- 
ncuique  prout  cuique  opus  est  non  negetur. 
ait  si  fieri  potest,  ut  si  cui  videalur  difficile, 
psum,  quod  deposuerat  vestimentum  sus- 
Ad  majorem  enim  perfectionem  pertineret 
intum  contemptum  sui  quis  pervenisset,  ut 
immodo,  quod  opus  est  corpori  contentus 
uxta  quod  ait  Apostolus  :  Habentes  victum 
itum,  his  contenti  esse  debemus  (F  Tim.  vi). 
iterminat  quantum  vel  quale,  sed  tantum 
it  quae  sufficiant  naturae.  Nam  in  imperfec- 
i  semper  voluptas  appctit,  quam  necessitas. 
utem  ait  beatus  Augustinus,  Humana  natu- 
lico  contenla  est,  sed  consuetudo  multa  ad- 
voluntas  atque  voluptas  plura  coputavit.  Si 
eum  perfecte  diligeret,  si  carnalibus  deside- 
inino  renuntiaret,  multa  resecaret  super- 
uae  modo  tenet  quasi  necessaria.  Discamus 
eum  toto  corde  diligere,  quatenusper  ipsius 
n  studeamus,  et  contenti  esse  necessariis,  et 
ua  resecare,  ut  dum  quod  opus  est  unicui- 
q  negatur,ultra  quod  opus  est  a  nemine  re- 
lr.Charitas  non  qiuerit  quae  sua  sunt ;  chari 
amunia  anteponit  ;  charitas  facitesse  abjec- 
domo  Dei.  Ilanc  si  quisquam  perfecte  pos- 
itiam  ex  eo  quod  opus  erit,  sibimetipsi  rese- 

tem  hinc  inter  vos  contcntiones,  et  murmura 
ir,cum  quxritur  atiquis  se  detetius  accepisse 
irius  habuerat  ,et  indignum  se  esse  qui  non  ita 
ursicut  atius  fraterejus  vestiebatur;  hinc  vos 
2  quantum  vobis  desit  in  illo  inteHore  sancto 
cordis,  qui  pro  habitu  coiyoris  litigatis. 
tus  cordis  vestri  sanctificatur  per  gratiam 
er  inhabitationem  Spiritus  sancti,  quando 
ax,  charitas,  bonitas,  humititas,  patientia, 
dia,mansuetudo,ct  aliahujusmodi.Hfec  sunt 
interiores  divithe,  scilicet  boni  mores  et  vir- 
>ed  si  incipimus  inter  nos  contendere,  mur- 
$  et  litigare,  statim  ab  his  spiritualibus  bonis 
remanemus.  Virtutes  enim  cum  vitiis  rema- 
>n  possunt.  iNam  fermenlummodicum  totam 
?  corrumpit  (F  Cor.  v).  Hinc  se  debet  quis- 
obare,  et  sollicite  pensare  quantum  illi  in- 


A  tus  desit,  et  quam  magnum  damnum  incurrit,  qui 
pro  rebus  transeuntibus,  hoc  unde  debetesse  bea- 
tus,  perdit.  Valdeergo  nobis  cavendae  sunt  lites  et 
contentioncs,  quia  haec  sunt  opera  carnis ;  et  sicut 
ait  Apostolus,  Qui  tatia  agunt  regnum  Dei  non 
consequuntur  (Galai .  v).  Ideo  nos  admonet  in  alio 
dicens :  Nihit  per  contentionem  aut  inanem  glo- 
riam  ;  superiores  sibi  invicem  arbitrantes,  non  ea 
qux  sua  sunt  singuli  cogitantes,  sed  ea  qux  sunt 
alterius  (Philipp.  w).  Plurimum  enim  valent  haec 
duo  ad  removendas  lites,  et  generandam  concor- 
diam,  cum  quis  se  inferiorem  omnibus  judicat,  et 
ea  quae  sunt  alterius,  magis  quam  sua  propria 
pensat.  In  his  enim  duobus  humilitas  et  charitas 
commendatur ;  quae  non  solum  non  discordare  so- 
g  lent,  sed  etiam  discordantes  ad  concordiam  redu- 
cere.  Et  quia  haec  quae  dicta  sunt  ad  perfectiores 
pertinent,  propter  nainus  perfectos  temperat  sen- 
tentiam  cum  suhjungit  : 

Tamen  si  vestra  toteratur  infirmitas,  ut  hoc  reci- 
piatis,quod  deposueritts,  in  unum  tamen  locum  suo 
communibus  custodibus  habete,  quod  ponilis. 

Ut  videlicet  dum  in  communi  loco  reponitur  hoc 
ipsum,  quod  in  proprium  usum  suscipitur,  non 
proprium  esse,  sed  commune  credamus. 

Fta  sane,  ut  nullus  sibi  aliquid  operetur,  sed 
omnia  opera  vestra  in  unum  fiant  majori  studio, 
et  frequentiori  atacntate,  quam  si  vobis  singulis 
faceretis  propria. 

Etinde  apostolicam   sententiam  apponit,  et  ex- 
p  ponit  dicens  : 

Chaiitas  enim,  dequascriptum  est :  Quod  «  non 
quwrit  qusesua  sunt, »  sic  intetligitur,  quia  commu- 
nia  propriis,  non  propria  communibus  anteponit. 

Haec  est  causa  quarenuilus  sibi  operetur,  sed  in 
communi  fiant  majori  studio,  et  frequentiori  ala- 
critate,quam  si  essent  propria.Haeccausa,  inquam, 
quia  charitas  nonquxrit  qua?  suasunt,sedcommu- 
niapropriis  anteponit .Si  chantas  Christi  non  quae- 
rit  quae  sua  sunt,nullus  nostrum  debetoperari  sibi 
Et  siChristi  charitas  communia  propriis  anteponit, 
ergo  majori  studio  et  frequentiori  alacritate  debe- 
mus  agere  communia  quam  si  essent  propria.  Ma- 
jor  est  enim  fructus  charitatis  quam  proprietatis. 
Nam  quod  oculus  non  vidit  nec  auris  audivit,  hoc 
prxparavit  Deus  ditigentibus  se  (I  Cor.  n). 

Et  ideo  quanto  amplius  rem  communem  quam 
propria  vestra  curaveritis,tanto  amplius  vos  profi- 
cere  nuveritis,ut  in  omnibus  quibus  utitur  transitura 
necessitas  superemineat ,  quxpermanet,  charitas. 

Transitura  quippe  necessitas  utitur  temporalibus 
rebus,  temporahbus  studiis,  in  quibus  debet  sem- 
per  charitas  eminere,  quia  nullus  potest  placere 
Deo  sine  charitate.  In  cunctis  ergo  quae  agimus  ne- 
cesse  est  ut  semper  emineat  charitas,  quia  ipsa  est 
mater  virtutum,  ipsa  est  radix  omnium  bonorum. 
Hsec  est  via  sublimior  qua  tenditur  ad  ccelum,  de 
qna  Paulus  apostolus  ait  :  Adhuc  excellentiorem 
vobis  viam  demonstro  (F  Cor.  xn).  Multum  proficit 
in  hac  charitate  qui  pro  amore  Dei  cuncta  quae  hu- 
jus  mundi  sunt  despicit,  nihil  sibi  retinere  appetit, 


D 


*7 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  <M>P.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


908 


quidqnid  habet  m  commune  dividit.  Vere  per  ex- 
celsam  viamgraditur,qui,  calcatis  terrenis,  mente 
et  desiderio  ad  coelestia  sublevatur.  Charitas  in 
amore  Dei  constat  et  proximi.  Amor  autem  Dei 
tribus  modis  exprimitur,  ut  nihil  remaneat  in  ho- 
mine  quod  non  divinae  dilectioni  subdatur.  Nani 
Deum  preecipimur  diligere  ex  toto  corde,  videlicct 
ut  omnes  cogitationes  nostrasrefcranius  ad  Deum; 
ex  tota  mente  (Deut.  \i),  ut  omnem  rationcm  qua 
intelligimus  et  discernimus  habeamus  in  ipsum  ; 
ex  tota  anima  (ibid.)y  ut  omnes  affectiones  animae 
dirigamus  ad  Deum.  In  dilectione  proximiduo  ser- 
vanda  sunt.  Ut  quodtibinon  vis  fieri  aliis  ne.  ferer 
ri$  (Tob.  iv).  Et  quae  vultis  ut  faciant  vobis  homi- 
nes,  et  vos  facite  illis  (Matth.  vn).  Ex  hac  gemina 
virtute  dilectionis  in  proximum  omnes  virtutes 
oriuntur,  quibus  aut  utiliter  quae  sunt  appetenda 
cupimus,  et  quae  vitanda  sunt  vitamus.  Ex  his 
duobus  articulis  congrue  diligitur  proxiraus,  dum 
et  beneficiis  fovetur  et  nulla  malitia  laeditur.  In 
omnibus  ergo  quibus  utitur  transitura  nccessitas, 
debet  semper  eminere  charitas.  Quia  quidquid 
agimus  aut  loquimur  ad  Dci  charitatem  debet  res- 
picere  aut  proximi,  ut  in  omni  nostra  conversatio- 
ne,  nostrse  intentionis  summa  versetur  semper  in 
charitate.  In  his  autem  duobus  prseceptis  tota  lex 
pendet  etprophetx  (Matth.  xxu). 

Consequens  ergo  est  ut  etiam  cum  quis  suis  filiis 
aut  aliqua  necessitate  ad  se  pertinetitibus  in  mo- 
nasterio  constitutis  aliquam  contulerit  vestem  sive 
quolibet  aliud  inter  necessaria  deputandum,  non 
occulte  accipiatur%  sed  sit  in  potestate  praspositi, 
ut  in  retn  communem  redactum,  cui  necesse  fuerit 
praebeatur. 

In  omni  enim  vita  nihil  licet  occulte  recipere  vel 
recipi,  nihil  proprium  retineri,  sed  si  qiud  alicui 
datur  reddendum  est  prseposito,utcuinecesse  fue- 
rit  praebeatur.  Sic  exstinguitur  avaritia,  sic  super- 
fluitas  resecatur.  Sic  nutritur  charitas  et  paupertas 
sancta  custoditur,  quia  dum  non  licet  terrena  reti- 
nere,  cogitur  animus  coelestia  cogitare.  Sed  sunt 
quidam  qui  graviter  conturbantur,  cum  eaqure  ab 
aliis  suscipiunt,  eis  non  permittuntur  retineri. 
Amant  munuscula,  delectantur  in  propriis.  Et  saepe 
ex  parvis  et  vilibus  rebus  tanlo  inardescunt  desi- 
derio,  ut  earum  occasionibus  concordiam  fratrum 
soleant  conturbare.Quod  persuasione  «Habolicaficri 
dubium  non  est.Callidusenim  hostis  omniummo- 
res  novit  et  qualilates,atque  eorum  aflectus  discer- 
nit,  et  in  eo  unumquemque  tentat  in  quo  se  magis 
praevalere  cognoscit.  Nec  curat  utrum  ex  magno 
vel  ex  parvo  decipiat,  tantum  ut  charitatem  fratris 
corrumpere  valeat.  Debemus  contra  hostem  calli- 
dum  cauti  et  vigilantes  esse,  atqueejus  laqueos  in 
omni  rerum  materia  preecavere,  et  omnia  terrena 
quibus  decipere  potest,  animi  virtute  calcare,  ut 
possimus  cantare  cum  Propheta  :  Laqueus  contri- 
tus  est  et  nos  Liberati  sumus(Psal.  cxxinJ.Sedquia 
quidam  in  hoc  capiuntur,  ideo  subjectum  est  : 

Quod  si  ahquis  rem  sibi  collatam  celaverit,  furti 
judicio  condemnetur. 


A  Apostolus  dicit :  Fures  et  latrones  regnum  Dei 
non  possidebunt  (I  Cor.  vi).  Furtum  enim  crimi- 
nale  peccatum  est,  sicut  scriptum  est :  Non  adul- 
lerabis,  nonfurtum  facies,  non  falsum  testimonium 
dices,  etc.  (Exod.  xx.)  Quia  ergo  inter  criminalia 
mala  deputatur  juxta  canonum  sententiam,  sic  ju- 
dicare  debet  quisque  de  furto,  quomodo  de  adul- 
terio,  quoinorfo  et  homicidio,  quomodo  de  falso 
tesliraonio.  Frater  qui  rem  sibi  collatam  celaverit, 
Jud<e  traditoris  locum  tenet  in  Ecclesia  sancta,  qui 
fur  erat  et  latro  et  loculos  habens,  et  ea  quae  mit- 
tcbantur  Domino,  asportabat  et  abscondebat.  Qui 
tanto  cupiditatis  et  avaritia*  vitio  exarsit,  ut  Domi- 
num  suum  sicut  diabolus  in  cor  miserat,  venderet 
et  traderet.  Sed  appetendo  lucruni  invenit  mortem, 

g  sicut  scriplum  est  :  Dinn  sitit  lucrttm  pervenit  ad 
laqueum. T&les  sunt  fructus  avaritiee.  Caveant  ergo 
fratres  ne  lucra  appetant,  ne  quamlibet  rem  abs- 
condant,  ne  dum  suadenle  diaboio  tani  detestabi- 
lem  perpetrant  culpam,  justoomnipotcntis  Dei  ju- 
dicio  mortis  et  damnationis  perpetua»  incurrant 
pomain. 

CAPUT  IX. 

DE   MCXDITIA   VESTH  M   ET   CORPORirM. 

Indumenta  vestra  socundum  ai%bitrium  prcepo- 
siti  taventur  sive  a  vobis  sive  a  futlonibus,  ne  inte- 
riores  animm  sordes  contrahat  mundae  vestis  ni- 
mius  appetitus. 

Quare  vestimenta  lavari  secundum  arbitrium 
£  prajpositi  jusserit,  ipse  idem  causam  exponit  :  ne 
videlicet  frater  sordes  in  animo  contrahat,  si  ultra 
modum  vestes  mundas  habere  concupiscit  ;  tanlo 
enim  quisquc  polluitur  intus,  quanto  ad  inanem 
gloriam  foris  mundatur.  Curare  ergo  debent  prae- 
lati  ne  per  nitorem  vestium  delinquant  subjecti. 
Non  enim  nitor  vestium,  sed  morum  honestas  or- 
nat  clericum.  Unde  Apostolus  nos  admonet  di- 
cens :  Nolile  conformari  huic  swculo.  sed  reforma- 
miniinnovitate  sensus  vcstri  (Rom.  xn).  Nam  qui 
formaui  hujus  saeculi  appetunt,  formam  interioris 
hominis  non  requirimt.  Et  quanto  exterior  pul- 
chritudo  diligitur,  tanto  interior  minus  curatur. 
Htec  est  autem  vera,  et  spiritualis  munditia  quam 
requint  in  nobis  Dcus,  dicens  :  Lavamini,  muwli 
estote ;  auferte  malum  rogitationum  vestrarum  ab 
ocutis  meis  (Isa.  i).  Non  enim  ait  :  Beati  mumlo 
corpore,  sed  :  Beati  mundo  corde,  quoniamipsi 
Deum  videbunt  (Malth.  v).  Et  ne  quis  putaret  cu- 
ram  carnis  similiter  esse   rcsecandam,   adjungit : 

Lavacrumetiam  corporis  cutn  infinnitatisneces- 
sitas  cogit  minime  denegelur.Fiat  autem  sine  mur- 
murede  consilio  medicinx  ;  ita  etiam  si  nolit  ju- 
bente  prseposito  faciat,  quod  faciendum  est  pro 
salute.  Si  autem  velit  etforle  non  expcdit,  suxcu- 
piditati  non  obediatur. 

Hiec  sententia  verbis  apostolicis  videtur  concor. 
dare,  qu»  carnis  curam  tieri  prohibet  in  desideriis 
non  in  neccssilate.  Multum  enim  interest  inter  ne- 
cessitatemet  cupiditatem.Namquod  ex  necessitate 
est,utile  est ;  quod  autem  ex  cupiditate,  vitium  est- 


D 


m  EXPOSITJO  IN  REG.  S.  AUGUSTINl.  910 

Sunt  autem  quidam  qui  dicunt  religioni  non  com-  A  creditis ;  vel  operibus  credite.  Opera,  inquit/  qum 

a_A    a  -L  ._•_.  ___»  _••-  ___.    _—-  ___..__*-.     ._».____.____    I    _ 1    •  *  >— >  W  _______  K  _. 

/fl£io,  i/>sa  testimonium  perhibent  de  me  {Joan.j). 


petere  corporalem  medicinam.  Sed  si  diligenter 
attenderent,  ipsi  recognoscerent  quia  hoc  quod 
manducamus  et  bibimus,  quod  vestibus  operimur, 
et  terrenis  rebus  ad  necessitatem  utimur,  corporis 
medicina  est. 

Fiat  ergo  sine  murmure  de  comilio  medicinee. 

Et  bene  ait :  Nolens  in  necessitate  cogatur,  vo- 
lens  ex  cupiditate  reprimatur,  qui  necessitati  non 
cupiditati  obediendum  est.  *Nam  aliquando  etiam 
si  noceat,  prodesse  creditur,  quod  delectat.  Ecce 
quare  homo  suae  cupiditati  obedire  non  debet, 
quia  saepe  sic  ipse  sua  cupiditate  decipitur,  ut 
credat  id  sibi  prodesse,  quod  nocet.  Sic  fallit  ho- 
niines  mala  cupiditas ;  sic  simulat  bonum  esse, 
quod  malum  est  et  perniciosum  est.  Ecce  quare 
adeo  damnant  cupiditatem  sacrae  Scnpturae,  et 
carnalem  delectationem,  quia  ad  mortem  trahunt 
homines  dum  ipsi  nesciunt. 

Aliquando  etiam  si  noceat,  prodesse  creditur 
quod  delectat. 

Sed  juxta  Apostoli  vocem  oportet  nos  abstinere 
a  carnalibus  desideriis,  quae  militant  adversus 
animam,  quia  caro  quidem  concupiscit  adversus 
spiritum.  Sed  per  disciplinam  spiritus  reprimen- 
da  est  concupiscentia  carnis.  Sed  sunt  quidam 
qui  rigorem  spiritus  ;  alii  qui  mollitiem  carnis 
supra  modum  sectantur.  llli  dum  spiritualiter 
vivere  appetunt,  aiiquando  cum  vitiis,  et  carnem 


Multi  eiiim  sunt  quibus  non  creditur  etiam  si  ve- 
rum  dicant,  quia  illi  mali  sunt  aut  in  suspicione 
habentur  ne  mali  sint.  Sed  si  nostra  vita  sine 
suspicione  coeperit  esse  bona,  rnox  verba  nostra 
sine  dubitatione  credentur  esse  vera.  Quanto  quis- 
que  minus  bonus  est,  tanto  minus  ei  creditur  ; 
quanto  coeperit  esse  religiosior,  tanto  verbis  ejus 
major  fides  praestatur.  Sed  quia  infirmitatis  neces- 
sitas  aliquando  appetit  ea,  quee  sibi  ipsi  sunt  con- 
traria,  ideo  adjungit  : 

Scd  tamen  utrum  sanando  illi  dolori,  quod  de- 
lectat  expediat,  si  non  est  certum,  medicus  consu- 
latur. 
B  Credendum  est  eorum  verbis,  nec  tamen  statim 
acquiescendum  o.st  eorum  desideriis,  nam  et  fa- 
mulos  Dei  iJlicita  tentant  desideria  ;  ergo  si  non 
est  certum,  medicus  consulatur.  Quseratur  ille  qui 
de  incerto  faciat  certum.  Nec  mirum  si  medico- 
rum  consilia  qiuerimus,  cum  apostolum  Paulum 
consilio  medicinae  usum  fuisse  legamus.  Nam  per 
Epistolam  suam  Discipulo  suo  Timotheo  pr»ci- 
pit  dicens  :  Modico  vino  utere  propter  stomachum 
et  frequentes  tuas  infirmitates  (I  Tim.  v).  A  rigo- 
re  ergo  abstinentiie  discretus  magister  discipulum 
temperatr  ne  scilicet  frequentibus  passionibus 
fractus  a  bono  praedicationis  elanguescat.  Bonum 
quippc  erat  ut  discipulus  ex  infirmitate  patientiae 
fructum  redderet,   sed    utilius   esse    providebat 


exstinguunt.  Sed  sciendum  est  quia  virtus,  si  mo-  Apostolus  si  usu  medicinn  aliquantulum  conva- 
dum  non  habcat,  m  vitium  vertitur.  llli  vero  qui  L  lescens  animas  Deo  iUCrifaceret.  Ex  diversis  autem 
carnaliter  volunt  vivere,  cum  cura  carnalis  stu- 


dent  et  propria  desideria  nutrire.  Ponendus  est 
igitur  utriusque  modus,  et  cogendi  sunt  illi  fa- 
cere,  quod  faciendum  est,  pro  salute.  Hi  vero 
reprimendi  sunt  ne  faciant  quod  carnaliter  con- 
cupiscunt.  Salus  quidem  corporis  ad  serviendum 
Deo  servanda  est ;  cupiditas  vero  carnis  exstin- 
guenda  est.  Et  quia  de  manifesta  infirmitate 
locutus  est,  de  latenti  dolore  subjungit,  dicens  : 

Denique  si  latens  est  dolor,  famulo  Dci  dicenti 
quid  sibi  doleat,  sine  dubitatione  credatur. 

Jure  enim  credendus  est,  quidem  boni  mores, 
et  conversatio  sancta  famulum  Dei  esse  commen- 


bonis  utiiiora  eligenda  sunt.  Hac  autem  auctori- 
tate  fulti  ad  hnec  medicinam  corporalem  quaerere 
debemus,  ut  inde  majorem  fructum  Domino  refe- 
ramus. 

Nec  eant  ad  balnea,  sive  quocunque  ire  necesse 
fuerit,  minus  quam  duo  vel  tres. 

Provideamus  bona,  ait  Apostolus,  non  tantum 
coram  Deo,  sed  etiam  corum  omnibus  hominibus 
(II  Cor.  viu).  Propter  nos  conscientia  bona  sufficit 
nobis,  propter  alios  fama  nostra  non  pollui,  sed 
pollere  debet  in  nobis.  Qui  fidens  conscientiae  suae 
negligit  famam  suam,  crudelis  est,  maxime  in 
hoc  loco  positus,  de  quo  dicit  apostolus  scribens 


dant.  Non  enim   ex  ore  loquentium   cognoscitur  n  ad  discipulum  :   Circa  omnes  teipsum  bonorum 

•  4  M        /1        %         •-  ■»  a  .*m  \3  f  |  /_f_n*_<  \  T*  1*1___*        _J  * 


veritas  aut  falsitas,  sed  a  fructibus  eorum  cogno- 
scetis  eos,  dicit  Dominus.  Non  sunt  failaces,  non 
sunt  duplices ;  non  sunt  ex  illis,  qui  in  corde, 
et  ore  locuti  sunt  falsa.  Famuli  Dei  quales  sunt 
in  corde,  tales  sunt  in  ore.  Bona  vita  fidem  dat 
verbis.  Mala  vita  etiam  ipsam  veritatem  facit 
esse  ambiguam.  Sine  dubitatione  ergo  credan- 
tur  qui  sine  dubitatione  sunt  boni.  Alio  modo  : 
Si  latens  est  dolor,  sine  dubitatione  credatur.  Fa- 
mulus  enim  Dei  timet  Deum  offendere  non  solum 
in  opere,  sed  etiam  in  sermone.  Tales  nos  exhibe- 
re  debemus,  ut  quidquid  dixerimus  sine  dubita- 
tione  credatur.Vita  debet  commendarre  scrmonem, 
et  opera  bona  testimonium  perhibere  veritati 
sicut  Salvator  noster  de  se  dicit :  Si  mihi  non 


operum  prasbe  exemplum  (Tit.  n).  Rursus  alibi  di- 
cit :  Sf.eculum  facti  sumus  mundo  et  angelis  et 
hominibus.  Qui  nos  amant  qucerunt  quid  in  nobis 
laudent,  qui  vero  nos  odiunt  detrahunt  nobis.Nos 
autem  in  utroque  medio  constituti  adjuvante  Do- 
mino  nostro  Jesu  Christo,  et  vitam  et  famam  no- 
stram  sic  custodire  debemus,  ut  non  erubescamus 
a  detractoribus  laudari.  Simul  ergo  ire  debent 
duo  vel  tres,  et  propter  solatium  et  propter  bonae 
famae  testimonium.  Unde  Salomon  ait :  \ce  solit  si 
ceciderit  non  habet  sublevantem ;  si  fuerint  duo, 
fovebuntur  mutuo.  (Eccle.  iv).  Bene  autem  ait, 
cum  quibus  praepositus  jusserit  ire  debet,  scilicet 
ut  a  praelato  provideatur  securitas  personae  et  a 
subdito  servetur  virtus  obedientiae. 


941 


BUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


91* 


jEgrotantium  cura  sive  post  xgritudinem  refi- 
eiendorum,  sive  aliqua  imbecillitate  sive  etiam  fc~ 
bribuslaborantium,  alicui  debet  injungi,  ut  ipsede 
cellario  petat,  quod  cuique  opus  esse  prospexerit, 

Eligendus  est  frater  timens  Deum  qui  circa  in- 
firmos  curam  maximam  gerat,  et  quod  opus  eis 
fuerit  ministrare  eis  studeat,  et  eo  studio  et  affe- 
ctu  eis  deserviat,  ac  si  ipsi  Domino  Jesu  Christo 
deserviret.  Ipse  etenim  dicturus  est  in  judicio. 
Infirmus  fui,  et  visitastis  me  (Matth.  xxv).  Et  ite- 
rum  :  Quod  uni  ex  minimis  meis  fecistis,  mihi  fe- 
cistis  (ibid.).  Debent  ergo  fortiores  imbecillitatem 
portare  infirmorum.  Sic  enim  divina  charitas 
adimpletur  teste  Apostolo  qui  ait :  Alter  atterius 
onera  portate,  et  sic  adimplebitis  legem  Christi 
(Galat.  vi).  Lex  Christi  est  dilectio.  Dilectionis  offi- 
oium  est  mvicem  onera  nostra  portare.  Diversa 
vero  tempora  et  divcrsae  inlirmitates  faciunt  ut 
onera  nostra  portemus  invicem.  Nihil  autem  sic 
probat  amicum  quam  oneris  amici  portatio.  Sed 
etipse  infirmus  cui  pro  Dei  amore  servitur,  debet 
pensare  et  summopere  cavere  ne  superfluitate  sua 
aut  impatientia  sibi  servientem  contristet.  Studeat 
autem  Deo  gratias  agere,  ne  infirmitas  quae  data 
est  ei  ad  purgationem  anhnae,  vertatur  ad  aug- 
mentum  culpa. 

Sive  autem  qui  vestibus  sive  qui  codicibus  prae- 
ponuntur,  sine  mumure  serviant  fratnbus  suis. 

Tales  se  exhibeant,  ut  ea  charitate  fratribus  suis 
deserviant,  ne  ipsi  de  ministerio  sibi  commisso 
peccentin  murmure,  nec  alios  per  suam  negli- 
gentiam  faciant  murmurare.  Grave  peccatum  est 
murmuratio  testante  Gregorio  qui  ait :  Regnum 
ccetorum  nullus  qui  murmurat  accipit,  nullus  qui 
accipit  murmurare poterit. Ei  Salomon:  Prxcordia 
fatui  sicut  rota  carri  (Eccli.  xxxm),  fenum  portat" 
et  murmurat.  Tales  ergo  sunt  in  congregatione 
qui  carne  subditi  non  cessant  a  murmuratione. 
Apostolus  :  Neque  murmuraveritis,  sicut  quidam 
eorum  murmuraverunt,  tt  a  serpentibus  perie- 
runt  (/  Cor.  x).  Quarc  a  serpentibus,  nisi  quia 
serpens  venenosus  est,  et  omnis  qui  murmurat 
venenum  diaboli  habet  in  lingua.  Jacobus  :  Lin- 
gua  inquietum  malum,  plena  veneno  mortifero 
(Jac.  m).  Cavendum  est  ergo  nobis  a  murmure,  ne 
mortifwo  et  diabolico  pereamus  veneno. 

Codices  cei*ta  hora  petantur,  extra  horam  qui 
petierit  non  accipiat. 

Superius  praecipit  instare  orationibus  tempori- 
bus  constitutis.  Tempora  ergo  sunt  distinguenda 
quibus  debemus  orare,  et  quibus  debemus  lege- 
re.  De  opere  quoque  alibi  admonet  ut  nullus  sibi 
aliquid  operetur,  sed  omnia  ppera  vestra  in 
unum  fianl.  Haec  tria  commendat  nobis  regula 
quae  animae  nostrae  valde  sunt  necessaria,  scilieet 
orationem,  lectionem,  operationem.  Nam  ora- 
tione  mundamur,  lectione  instruimur,  operatione 
beatificamur,  sicut  Spiritus  sanctus  dicit  in  Psal- 
mo  :  Labores  manuum  tuarum  quia  manducabis, 
beatus  es  et  bene  tibi  erit  (Psal.  cxxvn).  Quia  au- 
tem  dicit  ut  codices  singulis  diebus  petantur,  fre- 


A  quentia  legendi  commendatur.  Frequenter  debet 
legere  servus  Dei.  Valde  enim  est  utilis  divina 
lectio.  Nam  per  lectionem  discimus  quid  cavere, 
quid  agere,  quo  tendere  debeamus.  Hinc  Psalmista 
ait :  Lucema  pedibus  meis  verbum  tuum  (Psal. 
cxYiu).Perfectionem  sensus  et  intellectus  augentur. 
Lectio  ad  orationem  nos  instruit  et  ad  operatio- 
nem,  et  nos  informat  ad  contemplativam  vitam  et 
activam.  Ideo  in  Psalmo  :  Beatus  vir,  scribitur,  qui 
in  lege  Domini  meditatur  die  ac  nocte  (Psal.  i). 
Haec  sunt  arma,  videlicet  oratio,  lectio  et  operatio 
quibus  diabolus  expugnatur.  Heec  sunt  instrumen- 
ta  quibus  aeterna  beatitudo  acquiritur.  His  armis 
vitia  comprimuntur,  his  alimentis  virtutes  nutriun- 
tur.  Sed,  etsi  a  lectione  cessatur,  debet  manum 

B  operatio  subsequi,  quia  otiositasinimica  est  animae, 
et  antiquus  hostis  quem  a  lectione  sive  ab  oratio- 
ne  vacanlem  invenerit,  facile  ad  vitia  rapit.  Per 
usum  namque  lectionis  discctis  qualiter  et  vos  vi- 
vatis  et  alios  doceatis ;  per  manuum  operationem, 
et  corporis  macerationem,  et  vitiis  alimenta  nega- 
bitis,  et  vestris  necessitatibus  subvenietis,  et  habe- 
bitis  unde  necessitate  patientibus  aliquid  porri- 
gatis. 

Vestimenta  vero,  et  calceamenta  quando  fuerint 
indigentibus  necessaria  dare  non  differant  sub 
quorum  custodia  sunt,  quce  poscuntur. 

Hoc  est  quod  superius  dictum  est,  ut  sine  mur- 
mure  serviant  fratribus  suis.  Nequando  differunt 
necessaria  dare,  faciant  fratres  murmurare,  etsint 

q  occasio  peccati.  Studeant  ergo  servire  fratribus 
suis  propter  Deum,  et  necessaria  congruis  tempo- 
ribus  ministrare.   Et  hoc  faciant  sine  murmure, 
sine  tristitia,  sine  dilatione,  cum  gaudio  et  hilari- 
tate,  quia  hilarem  datorem  diligit  Deus  (II  Cor. 
ix),  ut  omne  quod  opus  esteis  secundum  modum 
congregationis,  et  possibilitatem  loci  habeant ;   et 
eis  qui  serviunt  sit  major  ex  inde  mcrces  a  Domi- 
no.  In  indumentis  vero  et  calceamentis  clerico- 
rura  congruus  servandus  est  modus,  ne  pretiosa, 
vel  nitida  sint  supra  modum  aut  nimis  abjecta  et 
vilia  ;  nec  habentia  compositionem  plusquam  de- 
cet,  nec  incompositionem  ultraquam  oportet.Talia 
ergo  sint  ut  religionem  simul  commendent  et  ho- 
nestatem.  Caveant  ergo  fratres  quibus  necessana 
ministrantur,ne  quid  expetant  importune,aut  quod 
non  deceat  eorum  religioncm.  Nam  quidquid  su- 
perfluum  habent,  mortiferum  est  illis.  Perpendant 
ergo  quoniam  ea  quae  expendunt,  oblationes  sunt 
fidelium  pro  redemptione  peccatorum.  Et  ideo  non 
glorientur  talibus  uti,  sed  magis  timeant,  quod  in 
Veteri  Testamento  de  sacerdotibus  dictum  est,  ini- 
quitatem  populi  eos  debere  portare.  Et  ideo  cum 
magno  timore  solliciti  sint  super  eos  quorum  do- 
nis  participant,  quia  magnum  est  periculum.   Sa- 
lubrius  est  autem   pauperes    Christi,  sicut  jam 
praedictum  est,  semper  minus  egere  quam  pius 
haberc.  Nam  unde  pauperes  erimus  nisi  penuriam 
propter  Deum  aequanimiter  portemus  ?  Quantum 
ergo  meminimus  nos  illicita    commisisse,   tan- 
tum  oportet  a  licitis  abstinere.  Per  augustam  enim 


D 


943 


EXPOSITIO  IN  REG.  S.  AUGUSTIM. 


914- 


portam  intrare  debemus,  ut  ad  latitudinem  coeles-  A 
tium  gaudiorum  pertingere  valeamus.  Nam  quan- 
to  arctiorem  vitam  hic  agimus,  tanto  majorem 
gloriam  possidebimus  in  coelo. 

Lites  autem  nullas  habeatis  aut  quam  celerrime 
finiatis,  ne  ira  crescat  in  odium,  et  trabem  faciat 

9 

de  fetusca,  et  animam  faciat  homicidam.  Sic  enim 
legitis:  Qui  odit  fratrem  suum  homicida  est 
(I  Joan.  iii). 

Sic  paulatim  soppe  crescunt  vitia.  Sane  cum  ab 
otioso  verbo  linguam  restringere  nolumus,  ad  no- 
xia  dilabimur  ;  inde  aliquando  ad  murmura  et  de- 
tractiones  decidimus  ;  plerumque  etiam  usque  ad 
lites  et  contentiones ;  inde  ad  iram  et  odium,  et 
juxta  Salomonis  vocem  dum  negligimus  corrigere  B 
minima,  prolabimur  ad  majora  (Eccli.  xix).  Dum 
ergo  vitium  ex  vitio  oritur,  iniquitas  prolongatur. 
Hinc  propheta  ait :  Vae  qui  trahitis  iniquitatem  in 
funiculis  vanitatis!  (lsa  v.)  Et  Psalmista:  Pro- 
longaverunt  iniquitatem  suam  :  Dominus  justus 
concidet  cervices  peccatorum  (Psal.  cxxvni).  Pri- 
mum  est  ergo  omnino  cavendumpeccatum.  Melius 
est  enim  pra?cavere  quam  emendare.  Quia  si  per 
fragilitatem  peccare  contigerit,  facile  culpa  corri- 
gitur,  quee  cito  cognoscitur.  Hinc  est,  quod  Domi- 
nus  de  muliere  ad  serpentem  dicit :  Ipsa  conteret 
caput  tuum  (Gen.  m) ;  caput  serpentis  conteritur, 
quando  peccatum  ibi  corrigitur  ubi  nascitur.  De- 
bet  ergo  quisque  esse  soliicitus,  ut  mox  ibi  se  stu- 
deat  emendare  ubi  se  noverit  deliquisse.  Quantum 
interest  inter  festucam  et  trabem,  tantum  interest 
inter  iram  et  odium.  Odium  enim  est  inveterata 
ira,  quse  quasi  ex  vetustate  tantum  accepit  ut  me- 
rito  vetus  appellaretur.  Fieri  enim  potest  ut  si  ira- 
scaris  homini,  velis  etiam  corrigi ;  si  autem  ode- 
ris,  non  potes  eum  velle  corrigi.  Per  iram  mentis 
oculus  turbatur;  per  odium  etiam  exstinguitur. 
Unde  Apostolus  :  Qui  odit  fratrem  suum  in  tene- 
bris  est  (I  Joan.  n).  Nuili  irascenti  videturira  sua 
injusta.  Unde  de  omni  indignation«  cito  redeun- 
dum  est  ad  mansuetudinis  lenitatem.  Nam  perti- 
nax  motus  facile  in  ejus  odium  transit  cui  non  ce- 
le*riter  ignoscitur.  Unde  subditur : 


CAPUT  X. 

DE  VENIA  POSTULANDA   ET   OFFENSA   REMITTENDA. 

Quicunque  convicio,  vel  maledicto,  vel  etiam 
criminis  objectu  aliquem  Ixserit,  meminerit  satis- 
factione  quam  primum  curare  quod  fecit,  et  ille 
qui  lcesus  est  sine  disceptatione  dimittere. 

Graviter  offendit,  qui  convicio  vel  maledicto  ali- 
quem  hedit.  Apostolus  ait:  Maledici  regnum Deinon 
possidebunt  (l  Cor.  vi).  Et  Dominus  in  Evangelio  : 
QuidixeritfraMsuofatue-.  reus  erit gehennce  ignis 
(Matth.v).  Debet  ergo  sicut  graviter  deliquit, gravi- 
ter  pcenitcre,  atque  ab  eo  quem  laesit  totocorde,  tota 
humiiitate  veniam  postulare  ;  et  ilie  qui  kesus  est 
sine  disceptatione  dimittere.  fsidorus:  Quifralrem 
suum  lardius  reconciliat,  Deumsibi  tardius  placat. 


D 


Frustra  enim  sibi  Deum  reconciliari  atque  propi- 
tiari  qutprit,  qui  cito  placare  suum  proximum  ne- 
gligit.  Sed  sunt  quidam  qui  de  suis  meritis  confi- 
dentes  pigre  in  se  delinquentibus  veniam  praestant ; 
sed  nihil  proficit  esse  illa?sum  qui  non  est  paratus 
ad  veniam,  dum  potius  haec  magna  sit  culpa  quan- 
do  tardius  laxantur  fraterna  delicta.  Veritate  tes- 
tante  didicimus  quia  servus,  qui  decem  millia  ta- 
lenta  debebat,  cum  poenitentiam  ageret,  absolutio- 
ncm  debiti  a  Domino  accepit ;  sed  quia  conservo 
suo  centum  denarios  sibi  debenti  debitum  non  di- 
misit,  ethicestjussusexigiquodeifueratjamdimis- 
sum  [Matth.  xvni).  Ex  quibus  verbis  constat  quia 
si  hoc  quod  in  nobis  delinquitur  ex  corde  non  di- 
mittimus,  et  illud  rursum  exigitur  quod  nobis  jam 
per  pcenitcntiam  dimissum  fuisse  gaudebamus. 

Si  autem  invicem  se  twserint ;  invicem  sibi  de- 
bita  relaxare  debebunt  propter  orationes  vestras, 
quas  utque  quanto  crebriores  habetis,  tanto  sanio- 
res  habere  debetis. 

Quotidie  dicimus  Deo :  Dimitte  nobis  debita  nos- 
tra  sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris 
(Matth.  vi),  quod  si  debitoribus  nostris,  id  est  eis 
qui  in  nos  peccant  nos  dimittimus,  cum  dicimus 
Deo:  Dimittt  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos 
dimittimus,  ipsa  nostra  oratione  inculpamur,  et 
Deum  adversum  nos  ad  iracundiam  incitamus,  et 
ipsi  super  nos  inducimus  maledictionem  potius 
quam  benedictionem.  Sicque  fit  ut  oratio  qu»  de- 
bebat  nobis  esse  salubris,  sit  noxia,  et  peccata  no- 
sfra  quae  debuimus  minuere,  orando  augeamus. 
De  quotidianis  autem  levibus  brevibusque  pecca- 
tis  sine  quibus  heec  vita  non  ducitur  quotidiana 
oratio  fidehum  satisfaciet.  Eorum  est  enim  dicere : 
Pater  noster  qui  es  in  ccplis  (ibid.),  qui  jam  tali  Pa- 
tri  regenerati  sunt  ex  aqua  et  Spiritu  sancto.  Delet 
omnino  hsec  oratio  minima  quotidianaque  pecca- 
ta.  Delet  et  ilia  a  quibus  vita  fidelium  etiam  scele- 
rate  gesta,  sed  poenitendo  in  melius  mutata  disce- 
dit.  Sed  quemadmodum  veraciter  dicitur :  Dimitte 
nobis  debita  nostra  (quoniam  non  desunt  omee  di- 
mittantur),  ita  veraciter  dicatur,  sicut  et  nos  dimit- 
timus  debitoribus  nostris.  Idem  fiat  quod  dicitur; 
quia  et  ipsa  eleemosyna  est  veniam  petenti  ho« 
mini  ignoscere.  Multa  quidem  genera  sunt  eleemo- 
synarum,  quee  cum  facimus  adjuvamur  ut  dimit- 
tantur  nobis  peccata  nostra.  Sed  ea  nihilest  majus 
qua  ex  corde  dimittimus  quod  in  nos  quisque  pec- 
cavit.  Minus  magnum  est  erga  eum  benevolum  esse 
sive  etiam  bencficum  qui  tibi  nihil  mali  fecerit,  il- 
lud  multo  grandius  et  magnificentissimse  bonitatis 
est  ut  tuum  quoque  inimicum  diligas,  et  ei  qui 
tibi  malum  vult  semper  bonum  velis,  facias  quo- 
que  quod  possis  audire  dicentem  Jesum :  Diligite 
inimicos  vestros,  benefacite  his  qui  oderunt  vcs, 
et  orate  pro  eis  qui  vos  persequentur  (Matth.  v). 
Sed  quoniam  perfectorum  sunt  ista  filiorum 
Dei  quo  se  debet  omnis  fidclis  extendere,  et  hu- 
manum  animum  ad  hunc  affectum  orando  Deum 
et  secum  agendo  luctandoque  perducere ;  ta- 
men  quia  hoc  magnum  bonum  tantae  multitudinis 


*i* 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  IH.  —  MYSTICA. 


416 


non  est  qaantum  nos  creamus  exaudiri  cum  in 
oratione  dicitur  :  Dimitte  nobis  debita  nostra 
sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris,  procul 
dubio  sponsionis  hujus  verba  implentur  si  homo 
qui  nondum  ita  proficit  ut  etiam  diligat  inimicum, 
tamen  quando  rogatur  ab  homine  qui  peccavit  in 
eum  ut  ei  dimittat,  dimittit  ex  corde,  quia  etiam 
sibi  roganti  utique  vult  dimitti  cum  orat  et  dicit : 
jytmitte  nobis  sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus 
nostris,  id  est  sic  dimitte  nobis  rogantibus  debita 
nostra,  sicut  nos  dimittimus  rogantibus  debitori- 
bus  nostris.  Jam  vero  qui  eum  in  qucm  peccavit 
hominem  rogat,  si  peccato  suo  movetur  ut  roget, 
non  est  adeo  deputandus  inimicus,  ut  eum  sic  di- 
Bgere  sit  difficile,  ut  difficile  erat  cum  inimicitias 
exercebat.  Quisquis  autem  roganti  et  peccata  sua 
prenitenti  ex  corde  non  dimittit,  nullo  modo 
existimet  a  Domino  peccata  sua  dimitti,  quoniam 
mentiri  Veritas  non  potest,  quae  ait :  Si  dimi- 
seritis  hominibus  peccata  eoram,  dimittet  vobis 
et  Pater  vester  ccelestis  delicta  vestra  (Matth.  vi). 

Melior  est  autem  qui,  quamvis  ira  sxpe 
tentetury  tamen  impetrare  feUinat  ut  sibi  di- 
mittat  cui  se  fecisse  agnoscit  injuriam,  quam 
qui  tardius  irascitur  et  ad  veniam  petendam 
tardius  inclinatur. 

Nonnullos  ira  citius  ascendit  et  facilius  deserit, 
nonnullos  vero  tarde  commoyet,  sed  diutius  tenet. 
Alius  autem  vquod  nequius  est),  etcitius  iracundiae 
flammas  accipit  et  tardius  deponit.  Nonnulli  vero 
has  et  tardius  suscipiunt  et  citius  amittunt.  In  qui- 
bus  nimirum  liquido  lector  agnoscit  quia  ad  tran- 
quillitatis  bonum  ultimus  plus  quam  primus  acce- 
dh%  et  in  malo  secundum  tertius  superat.  Quanta 
sit  ergo  iracundiae  culpa  pensemus,  per  quam  dum 
mansuetudo  amittitur,  similitudo  supernae  imagi- 
nis  vitiatur.  Per  iram  justitiam  relinquitur,  sicut 
scriptum  est :  Ira  viri  justitiam  non  operatur 
(Jac.  i).  Per  iram  gratia  vitae  socialis  amittitiir,  si- 
cut  scriptum  :  Noli  esse  assiduus  cum  homine  ira- 
cundoy  ne  forte  discas  semitas  ejus  et  sumas  scan- 
dalum  animx  (Prov.  xxn).  Nam  qui  se  humana  ra- 
tione  non  temperat,  necesse  est  ut  bestialiter  solus 
vivat.  Aliquando  autem  ira  manus  non  exerit, 
sed  in  maledictionis  jacula  linguam  vertit.  Non- 
nunquam  vero  dum  accensus  animus  a  con- 
sueta  locutione  restringitur,  per  accessum  tem- 
poris  penitus  a  proximi  dilectione  separatur,  et 
acriores  stimuli  ad  mentem  veniunt,  causaeque 
quee  gravius  exasperent  oriuntur,  atque  in  irati 
oculo  festuca  in  trabem  vertitur,  dum  ira  in  odium 
permutatur.  Veremur  a  proximis  despici,  dedi- 
gnamur  injurias  verbi  tolerare,  si  contingat  jur- 
gium  fortasse  cum  proximo,  erubescimns  priores 
satisfacere.  Cor  quidem  carnale  dum  hujus  vitae 
gloriam  quaerit,  humilitatem  respuit,  et  plerum- 
que  ipse  homo  qui  irascitur  discordanti  sibi  re- 
conciliari  appetit,  sed  ire  ad  satisfaciendum  prior 
erubescit.  Pensemus  ergo  facta  capitis  nostri,  ut 
videamus  quo  jaceant  nostrae  pravitatis  errores. 
Ecea  inter  nos  et  Deum  peccando  discordiam  feci- 


A  mus,  et  tamen  ad  nos  Deus  suos  legatos  prior  mi- 
sit  ut  nosipsi  qui  peccavimus  ad  pacem  Dei  revo- 
cemur.  Erubescat  ergo  humana  superbia,  et  con- 
fundatur  quisque  si  non  satisfaciat  proximo,  quo- 
niam  post  culpam  nostram  ut  ei  reconciliari  de- 
beamus,  et  ipse  qui  offensus  est  legatis  interve- 
nientibus  obsecrat  Deus. 

Qui  autem  non  vult  petere  veniam  aut  non  ex 
animo  petit,  sine  causa  est  in  monasterio,  etiamsi 
inde  non  projiciatur. 

Cum  Dominus  tantum  curae  reconciliatonis  no- 
strae  habeat,  ut  patiatur  muncra  sua  derelinqui 
ante  altare  et  imperfecta  manere  atque  interrumpi 
ministeria  sua,  donec  eas  et  resolvas  iracun- 
diam  et  disjungas  inimicitias  cum  fratre  tuo, 
g  nec  nos  ipsum  erubescunus,  sed  dies  multos  pati- 
mur  maner&inimicitias,  et  trahimus  sicut  funem 
longam  discordiam.  Non  iracundos  tantum  et 
malitiae  memores  punit  Deus,  sed  ct  eos  qui 
irascentes  offendunt  aut  placare  negligunt  atque 
contemnunt.  Quoniam  quidem  hi  qui  passi  sunt 
et  videntur  pati  injurias,  necessario  dolent  et  ira- 
scuntur ;  qui  vero  fecerunt,  nec  doloris  aliquid  nec 
iracundite  gerunt.  Ob  hoc  ergo  hunc  qui  ab  ira- 
cundia  liber  est  adducit  ad  illum  qui  in  dolore  est, 
et  liber  non  est,  ostendens  quia  criminis  hujus 
noxa  penes  hunc  magis  est  qui  causam  peceati 
dedit.  Sed  nec  sic  quidem  emendamur.  Persisti- 
mus  enim  pro  rebus  nullis  contristare  fratres  nos- 
tros,  et  quasi  nil  mali  fecerimus  de  satisfactione 
p  negligimus,  et  oblivioni  tradimus  culpam  atque  in 
longum  tempus  protrahi  patiniur,  ignorantes  quod 
tanto  largior  nobis  erit  poena,  quanto  largior  di- 
scordia.  Uhi  enim  amicitia  permanet,  nihil  facile 
recipitur,  nihil  facile  creditur  quod  dissidium  pos- 
sit  operari.  Si  vero  semel  inimicitiae  occupaverint, 
omnia  quae  fiunt,  quae  dicuntur,  quee  audiun- 
tur,  ita  accipiutur  et  ita  intelhguntur  ut  ad  ma- 
jores  et  longiores  proficiant  inimicitias.  Si  quid 
autem  mali,  hoc  solum  creditur  et  confirmatur. 
Jubet  ergo  Dominus  relinqui  donum  ante  altare  et 
prius  reconciliari  fratri,  ut  ex  hoc  discamus  quia 
si  nec  illo  in  tempore  quo  ad  ministerium  Dei 
jubemur  accedere,  reconciliationem  dissimulari  ac 
differri  patitur  Deus,  quanto  magis  curanda  sit 
haec  in  aliis  temporibus.  Si  forte  accidat  irasci, 
mandatur  ut  sub  die  aut  iracundiam  nostram  vel 
inimicitias  nostras  finiamus.  In  hoc  constringimur 
praecepto  quo  ait :  Sol  non  occidat  super  iracun- 
diam  vestram  (Ephes.  iv).  Nos  contra  nec  hoc  con- 
tenti  sumus  ut  iracundiam  ultra  solis  terminum 
producamus,  sed  et  insidias  invicem  instruimus 
sive  rebus  sive  verbis  supplantare  cupientes  proxi- 
mos,  mordentes  invicem  et  comedentes,  quod  uti- 
que  aperta  insania  est.  Quid  enim  aliud  faciunt 
insani  et  daemone  repleti,  nisi  membra  sua  morsi- 
bus  dilaniant?  Frustra  est  ergo  in  monasterio  qui 
discordat  cum  fratre  suo,  quia  nec  Deum  placat 
sacrificiis  nec  proficere  valet  operibus  bonis. 

Proinde  vobis  a  verbis  durioribus  parcite. 

Salomon  :  Responsio  mollis  frangit  iram  sermo 


D 


917 


EXPOSmO  1N  RKG.  S.  AUGUSTINl. 


*«• 


durus  excitat  furorcm  (Prov.  xv).  Iteraque  :  Dtdce  A  dit.  Quia  et  justus  ille  judex  qui  se  pro  nobis  per 

natune  suur  consortium  conjunxit,  ab  eo  procul 
dubio  vindictam  de  culpre  rcatunon  expetit,  quem 
sub  ejus  venia  iides,  spes  et  charitas  abscondit 
Ideo  subjungitur  : 

Sed  tamen  petenda  est  venha  ab  omnium  dominoy 
qui  novit  eos  quos  plus  justo  forte  corripitis,  quanta 
benevotentia  ditigatis. 

Aliquando  cxceditur  moduszelo  malitiee,  aliquan- 
do  zelo  justitiie,  plerumque  ex  studio  per  delibera- 
tam  locutionem,  plerumque  per  excessum  locutio- 
nis.  Dominus  vero  non  tam  attendit  sermoaem 
quam  intenlionem.  Citius  ergo  culpa  dimittitur 
quaB  nequaquam  malitiae  studio  propetratur. 

Non  autem  camalis  sed  spiritualis  inter  vos  de- 


verbum  inimicos  mitigat,  et  amicos  muttiplicat 
(Eccli.  vi).  Et  Faulus  :  Vos  qui  spirituales  estis, 
instruite  hujusmodi  m  spiritu  tenitatis  (Gatat.  vi). 
Caveant  ergo  viri  sancti  a  verbis  duris. 

Quw  si  emissa  fuevint  ex  oreiwstro,  non  pigeatex 
ore  proferrernedicamcnta,  undefacta  sitit  vutnera. 

Primum  quidem  sumniopere  caveamus  ne  duris 
verbis  aliquem  conturbemus,  quod  si  aliquando 
pcecainus  ex  fragililale,  oportet  continuo  adsatis- 
factionem  venire,et  contra  sermonem  durum  pro- 
ferre  dulcem  atquc  placabilem,  ut  vulnus  commo- 
tionis  sanis  sanet  medicina  bumilis  confessionis. 
Sed  sicut  pranlixiraus  :  Melius  est  ante  cavere  vi- 
tium  quam  postea  emendare  commissum.  Ideo  ser- 


vus  Dei  debet  seinper  ponere  custodiam  ori  suo,  g  bet  esse  ditectio. 


ut  non  delinquat  in  lingua  sua,  et  tunc  maxime 
quando  adversus  eum  consistit  peccator,  videlicet 
aliquis  calumniosus  ac  injuriosus,  sicut  scriptum 
est :  Sunt  multi  superbi  et  invhli  qui  non  cessant 
irritare  famulos  Dei(Eccli.  v).  Ergo  est  tibi  intel- 
lectus,  responde  proximo  tuo  :  Sin  autem,  sit  ma- 
nus  tua  super  os  tuum  ne  capiaris  verbo  indisci- 
plinato  et  confundaris  (Eccli.  v). 

Quandoautem  necessitas  disciplinxmoribus  roer- 
cendis  dicere  vos  dura  verba  compettit,  si  etiam 
ipsimodum  vos  excessisse  sentitis,  non  a  nobis  exigi- 
tur  ut  a  vobis  subditis  veniam  postuletis,  ne  apud 
eos  quos  oporlet  esse  subjectos,  dum  mmium  ser- 
vatur  humilitas,  regendi  frangatur  auctoritas. 


Sunt  nonnulli  qui  diligunt  proximos,  sed  per 
affectum  cognationis  et  carnis,  quibus  tamen  in 
hac  dilectione  sacra  eloquia  non  contradicunt. 
Sed  aliud  est  quod  sponte  impenditur  natur®, 
aliud  quod  ex  pneceptis  Dominicis  ex  charitate 
debetur  obedientue.  Hi  nimirum  et  proximum  di~ 
ligunt,  et  tamen  illa  sublimia  dilectionis  pramiar 
non  assequuntur,  quia  amorem  suum  non  spiri- 
tualiter,  sed  carnaliter  impendunt  Omnipotentis 
Dei  esse  discipulos  sola  custodia  charitatis  probat 
Unde  ipse  ait :  In  hoc  cognoscent  omnes  qnia  dis- 
ciputi  mei  estis,  si  dilectionem  habueritis  ad 
cem  (Joan.  xui).  Quce  dilectio  si  cor  nosumm 
raciter  replet,  duobus  modis  ostendi  solet,  si  ami- 


Plerumque  hoc  magnis  doctoribus  contingit  ut  ^  cos  in  Deo  et  inimicos  diligimus  propter  Deum. 


dum  coacta  correctione  fervent,  modum  correctio- 
nis  exagerent,  et  lingua  aliquid,  qiue  non  debet, 
dicat,  quia  mentem  dilectio  quantum  debet  non 
intlanunat.  Unde  J>eno  per  Moysem  Dominus  prie- 
cepit,  dicens  :  Si  quis  abierit  cum  amico  suo  sitn- 
pticiter  in  silvam  ad  tigtia  avdenda,  et  in  succi- 
sione  tignorum  securis  fugerit  manum,  ferrum- 
que  lapsum  de  manubrio  amicum  ejus  percits- 
serit  et  occiderit,  hic  ad  unam  supradictarum 
urbium  confugiet,  et  vivet,  neforte  proximus  ejus 
cujus  est  effusus  sanguinis  dototis  stimulo  prose- 
quatur  et  apprehendat  eum  et  percutiat  animam 
ejus  (Deut.  ix).  Ad  silvam  quippe  cum  amico  imus 
quoties  cum  quolibet  proximo  ad  intuenda  delicta 
nostra  eonvertimur,  et  simpliciter  ligna  succidi- 
mus,  cum  delinquentium  vitia  pia  intentione  rese- 
camus.  Sed  securis  manum  fugit,  cum  sese  incre- 
patio  plusquam  necesse  est  in  asperitafem  pro- 
trahit,  ferrumque  de  manubrio  prosiJit,  cum  de 
correctione  sermo  durior  excedit,  et  nmicum  per- 
cutiens  occidit,  quia  auditorem  suum  prolata  con- 
tumelia  a  spiritu  dilectionis  interiicit.  Correcti  nam- 
qiie  mens  ad  odium  proruit  si  hunc  immoderata 
increpatio  plusquum  debuit  addicit.  Sed  is  qui  in- 
oaute  hgnum  percutit  et  proxiraum  extinguit,  ad 
tres  necesse  est  urlies  fugiat  ut  in  una  earum  defrn- 
sus  vivat.  Quia  siad  pcenitentire  lamentaconversus 
in  unitate  sacramenti  sul)  spe,  fide  et  charitate 
absconditur,  reus  perpetrati  homicidii  non  tenetur, 
eumque  exstincb*  proximus  cum  invenerit  non  occi- 


D 


Srepe  in  dilectionis  imagine  erga  mimicumianimus 
fallitui%  seque  illum  diligere  falso  arbitratur;  Sed 
tunc  inimici  dilectio  veraciter  custoditur,  onnt 
nec  de  profectu  addicimur  nec  de  ruina  leetamur. 
A  duobus  quidem  praeceptis  ineipit  charitas,  sed 
sese  ad  innumera  extendit.  Hujus  namque  initiimr 
dilcctio  cst  Dei  et  proximi,  sed  Dei  dilectio  per 
tria  distinguitur,  quia  ex  toto  corde.et  ex  tota 
anima  et  ex  tota  forlitudine  conditor  diligi  jmbe- 
tur. 

Qua  in  re  notandum  est  quod  divinns  sermo 
cum  Deum  diligere  pnecipit,  non  solum  narrat, 
sed  etiam  informat  ex  quanto  cum  subjungit : 
Ex  tota  fortitudine,  ut  videlicet  qui  perfecte  Deo 
placere  desiderat,  sibi  de  se  nihil  relinquat.  Proxi- 
mi  autem  dilectio  ad  duo  praecepta  derivatur. 
Unde  dicitur  :  Quod  tibi  non  vis  fieri  vide  ne  tu 
altein  facias  (Tob.  iv).  Et  per  semetipsam  Veritas 
dicit :  Qux  vuttis  ut  faciant  vobis  homines  et  vos 
facite  illis  (Matth.  vu).  Quibus  duobus  scilicet 
utriusque  Testamenti  mandatis  per  unum  malitia 
compescitur,  per  aiiud  benignitas  prasrogatur,  ut 
quod  non  vult  malum  pati  quisque,  non  faciens 
cessat  a  nocendi  opere ;  et  rursum  bonum  quod 
sibi  lieri  appetit,  impendens  ad  utihtatem  proximi 
exerceat  ex  benignitate.  Sed  haec  nimirum  duo 
dum  sollicita  intentione  cogitantur,  cor  ad  innu- 
mera  virtutum  ministeria  tenditur,  ne  vel  ad  infe* 
renda  quae  non  debet  in  desideriis  inquieta  mens 
ferveat,  vel  erga  exhibendaqu»  dabet  ofo  rewnifam 


9*9 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


920 


torpescat.  Nam  cum  cavet  alteri  facere  quod  ne- 
quaquam  vult  ab  altero  tolerare,  sollicita  se  inten- 
tione  circumspicit,  ne  superbia  elevet  et  usque  ad 
despectum  proximi  animum  dejiciens  exaltet.  Ne 
ambitio  cogitationum  laniet,  cumque  hanc  ad 
appetenda  aliena  dilatat  angustet;  nec  luxuria 
polluat  et  subjectum  desideriis  per  illicita  c<>r- 
rumpat.  Ne  ira  exasperet  et  usque  ad  proferen- 
dam  contumeliam  inflammet.  Ne  invidia  mor- 
deat,  et  alienis  felicitatibus  aemula  sua  se  face  con- 
sumat.  Ne  immoderate  linguam  loquacitas  per- 
trahat,  eamque  ad  lasciviam  obtrectationis  exten- 
dat.  Ne  odium  malitia  excitet,  et  os  usque  ad 
jaculum  maledictionis  irritet.  Rursumque  cum 
cogitat  ut  ea  alteri  faciat  quae  sibi  ab  altero  fieri 
exspectat,  nimirum  ut  malis  bona,  ut  bonis  me- 
liora  respondeat,  ut  erga  prooaces  mansuetudi- 
nem  longanimitatis  exhibeat,  in  malitiae  peste 
languentibus  gratiam  benignitatis  impendat,  ut 
discordes  pace  muniat,  ut  concordes  ad  concupi- 
scentiam  vera  pacis  accendat,  ut  indigentibus 
necessaria  tribuat,  ut  errantibus  viam  rectitudinis 
ostendat,  utafflictos  verbo  et  compassione  mulceat, 
ut  accensos  in  hujusmodi  desideriis  increpatione 
restringat,  ut  minas  potentium  ratiocinatione  mi- 
tiget,  ut  oppressorum  angustias  quanta  prmvalet 
ope  levet,  et  foris  obsistentibus  oppor.at  patien- 
tiam,  utintus  superbientibusexhibcat  cumpatientia 
disciplinam,  ut  erga  subditos  sic  mansuetudo 
zelum  temperet,  quatenus  a  justitioe  studio  non 
declinet,  si  ad  ultionem  zelus  fervet,  ne  tamen 
pietatis  limitem  fervendo  transcendat,  ut  ingratos 
quosque  ministeriis  in  amorem  attrahat,  ut  pro- 
ximorum  mala  cum  corrigere  non  valet  taceat, 
ut  quaecunque  corrigi  possunt  consensum  esse 
silentium  pertimescat,  ut  sic  ea  quie  tacet  toleret, 
nec  tamen  in  animo  virus  doloris  occultet,  ut  sic 
malevolis  munus  benignitatis  exhibeat,  ne  tamen 
per  gratiam  a  jure  rectitudinis  excidat,  ut  cuncta 
proximis  quae  praevalet  impendat  sed  impendendo 
non  tumeat,  ut  sic  in  bonis  qute  exhibet  tumoris 
praecipitium  caveat,  ne  tamen  et  boni  exercitio 
torpescat,  ut  sic  quae  possidet  tribuat.  ut  quanta 
sitlargitas  remunerantis  attendat,  nec  cum  ter- 
rena  largitur  suam  plus  qua  necesse  est  inopiam 
cogitet,  et  in  oblatione  muneris  claritatis  lumen 
tristitia  obscuret.  Bene  ergo  lex  Dei  multiplex  di- 
citur,  quia  nimirum  una  eademque  charitas  si 
mentem  piene  cceperit,  ad  innumera  operamulti- 
formiter  accendit.  Multiplex  ergo  ista  lex  est  Dei 
quae  singulis  hic  rerum  articulis  non  permutata 
congruit,  et  causis  se  variantibus  non  variata  con- 
jungit.  Cujus  nimirum  legis  multiplicitatem  bene 
Paulus  ostendit,  dicens  :  Charitas  patiens  est,beni- 
gna  est,  etc.  (/  Cor.  xni). 

CAPUT  XI. 

DE   OBEUIENTIA. 

Prseposito  tanquam  Palri  obediatur,  multo  ma- 
gis  presbytero  qui  omnium  vestrum  curam  gerit. 

Obedientia  sola  virtus  est  quae  cfeteras  virtutes 
inserit  menti,  insertasque  custodit.  Samuel:  Melior 


est  obedientia  quam  victima  (I  Reg.  xv) ;  quia  per 
victima  alienas  caro,per  obedientiam  vero  voluntas 
propria  religatur.  Salomon  :  Vir  obediens  loquitur 
victorias  (Prov.  xxi),  quia  dum  voci  aliense  humi- 
liter  subdimur,  nos  in  corde  superamus.  Nobis 
quippe  obedientia  usque  ad  mortem  servanda 
prcecipitur.  Per  obedientiam  malum  nunquam  fieri, 
aliquando  autem  etiam  debet  per  obedientiambo- 
num  quod  agitur,  intermitti.  Sed  quia  nonnun- 
quam  nec  jubentur  adversa,  sciendum  summo- 
perc  cst  quod  obedientia  aliquando  si  de  suo 
habeat  aliquid,  nulla  est,  aliquando  autem  si 
de  suo  non  habeat  aliquid,  minima  est.  Nam  cuin 
hujus  mundi  successus  praecipitur,  cnm  locus  su- 
perior  imperatur,  is  qui  ad  percipienda  hoec  ex 

B  proprio  desiderio  anhelat,  obedientiae  sibi  virtutem 
evacuat.  Rursum  cum  mundi  despectus  praecipi- 
tur,  cum  probra  et  contumeliae  adipisci  jubentur, 
nisi  haec  ex  semetipso  animus  appetat,  obedientiee 
sibi  raeritum  minuit,  quia  ad  ea  quae  in  hac  vita 
despecta  sunt,  invitus  nolensque  descendit.  Debet 
ergo  et  obedientiainadversisaliqui  ex  suohabere, 
et  rursum  in  prosperis  ex  suo  aliquid  omninonon 
habere,  quatenus  et  in  adversis  tanto  sit  gloriosior, 
quanto  divino  ordini  etiam  ex  desiderio  jungitur, 
et  in  prosperis  tanto  sit  vilior,  quanto  a  praesenti 
ipsa,  quam  divinitus  percipit,  gloria  funditus  ex 
mente  separatur.  Innocuis  autem  mentibus  orna- 
mentum  semper  obedientiae  jungitur,  Domino  at- 
testanlequi  ait :  Oves  meae  vocem  meam  audiunt,et 

C  ego  agnosco  eas,  et  sequuntur  me  (Joan.x).  Pro- 
fecto  Redemptori  cbedit  qui  innocensest ;  et  inno- 
cens  esse  non  potest  qui  obedire  contemnit. 

Ut  crgo  cuncta  ista  servantur,  et  si  quid  minus 
servatum  fueiit  non  negligenler  praetereatur,  sed 
ut  emendandum  corrigendum  curetur,  ad  praepo- 
situm  prcpcipue  pertinebit,  ut  ad  presbyterum,  cu~ 
jus  est  apud  vos  major  auctoritas,  referat  quod 
modum  vel  vires  ejus  excedit. 

Ad  hoc  quidem  data  sunt  ista  regularia  prae- 
cepta  ut  cuncta  serventur,  et  si  quid  minus  ser- 
vatum  fucrit,  oportet  ut  cito  emendetur.  Non 
enim  possumus  aliquid  praeterire  negligenter  sine 
periculo  animae  nostrae.  Etenim  vovimus  speciali- 
ter  tenere,  et  secundum  ea  vivere  juravimus.  Et 

D  Psalmista  ait  :  Tu  mandasti  mandata  tua  custodiri 
nimis  (Psal.  cxvm).  Et  apostolus  Jacobus  :  Si  quis 
autem  totam  legem  servaverit,  offendat  autem  in 
uno,  factus  est  omnium  reus  (Jac.  n).  Pertinebit 
ergo  ad  praepositum  et  ad  eum  qui  custos  est  ordi- 
nis,  ut  ad  presbytorum  cui  major  est  auctoritas, 
id  est  ad  abbatem  referat  quidquid  per  se  secun- 
dum  canonicam  regulam  non  potest  definire.  Quod 
si  in  congrcgatione  ubi  est  ordo  canonicus  non  est 
abbas  sed  episcopus,  ipse  episcopus  presbyteri  no- 
mine  designatur.  Ad  hoc  enim  praelati  constituti 
sunt  in  Ecclesia  ut  bene  ordinata  custodiant,  errata 
corrigant,  vitam  et  mores  subditorum  verbo  et 
exemplo  componant,  Apostoli  formam  sectantes 
quiait  :  Argue,  obsecra,  increpa  (f  Tim.  iv).  Im- 
miscentes  temporibus  tempora,  terroribus   blan- 


Exposrno  in  reg.  s.  augustinl 


isciplinatos  et  inquietos  debent  durius  A 
edieaites,  mites  et  patientes  ut  in  me- 
at  obsecrare.  Negligentes,  contemnen- 
bos  aut  increpent  aut  puniant.  Neque 
peccata  delinquentium,  sed  mox  ut 
iri,  radicitus  ut  preevalent,  amputent, 
riculi  Heli  sacerdotis  de  filiis  suis.  Ho- 
[ue  intelligibiliores  prima  et  secunda 
s  corripiant ;  improbos  et  duros  corde, 
inobedientes  verbere  et  castigatione 
aducentes  illud  in  memoriam :  Stultus 
corrigitur,  percute  filium  tuum  virga, 
.nimam  ejus  a  morte  (Prov.  ixiii). 
qui  vobis  praeest  non  se  existimet  po- 
wnte,  sed  charitate  serviente  felicem. 
ta  praesunt  ut  gaudeant  de  potestate  g 
1  sunt  veri  pastores,  sed  mercenarii ; 
eesse  appetunt  quam  prodesse,  non 
marum  fructum,  sed  temporale  lu- 
coelestem  gloriam,  sed  terrenum  ho- 
talibus  ait  Dominus  in  Evangelio  : 
vobis,  receperunt  mercedem  suam 
Qui  vero  ita  prsesunt  ut  gaudeant  de 
aritatis,  ipsi  tenent  exemplum  veri 
.  non  venit  ministrari  sed  ministrare 
uam  dare  redemptionem  pro  multis. 
lati  sunt  et  secundum  Deum  curam 
nnt,  qui  ad  hoc  tantum  laborant,  ut 
tum  secum  trahant,  quosdelectat  onus 
iharitas  non  potestas,  servitus  impensa 
scepta  ab  aliis.  Juxta  quod  Apostolus  _ 
iem  liber  in  omnibust  omnium  meser- 
omnes  lucrifacerem  (I  Cor.  ix).  Qui 
«r  auctoritatem  regiminis  honorandus 
3.  Unde  etsubditur  : 
ram  vobis  praelatussit  vobis. 
et,  honorari  debet,  quia  Christi  vocem 
io  tenet.  Unde  et  ipse  Dominus  pasto- 
ui  vos  audit  me  audit,  et  qui  vos  sper- 
\it  (Luc.x).  Debent  ergo  serviDei  suum 
.agistrum,  cujus  pro  amore  Dei  supra 
mt  magisterium.  Qui  tamen  quanto 
itur  exterius,  tanto  oportet  ut  amplius 
e  semetipsum  despiciens  eos  a  quibus 
nditur  sibi  in  cogitatione  prseponat. 
tum  est : 

ram  Deo  sit  substratus  pedibus  vestris.  D 
tum  est :  Quanto  major  es,  humilia  te 
Eccli.  iu).  Et  iterum  :  Fili,  te  ducem 
it,  noli  extolti,  sed  esto  in  eis  quasi 
(Eccli.  xxxu).  Et  Dominusin  Evange- 
qui  se  exaltat  humiliabitur,  et  qui  se 
altabitur  (Luc.  xvin).  Tanto  quippe  est 
[ue  apud  Deum,  quanto  humilior  fuerit 
ipsum.  Sed  qualis  debeatesse  in  mori- 
us. 
tes  seipsum  bonorum  operum  prxbeat 


apreecellit  honoreetdignitate  et  ordine, 
edere  debet  sanctitate,  ut  ejus  exemplo 
diti  qualiter  vivere  debeant. 
lTROL.  CLXXVI 


Corripiat  inquietos,  consoletur  pusillanimes, 
suscipiat  inftrmos,  patiens  sit  ad  omnes. 

Qui  locum  tenet  regiminis,  mala  inferre  non  de- 
bet  sed  tolerare,  ut  ex  sua  mansuetudine  iracun- 
dos  valeat  mitigare.  Quia  medicus  animarum  con- 
tra  passiones  vitiorum  debet  opponere  medica- 
menta  virtutum,  ita  scilicet  ut  prius  mores  omnium 
diligenter  inquirat,  ut  quid  cuique  inferre  debeat 
agnoscat. 

Disciplinam  libens  habeat,  metuendus  imponat. 
Et  quamvis  utrumquesitnecessariumttamenplusa 
vobis  amari  appetat  quam  timeri,  semper  cogitans 
Deo  se  pro  vobis  redditurum  esse  rationem. 

Oportet  ut  doctor  ecclesiasticus  sapiens  sit  et  di- 
sciplinatus,  quia  tunc  aliis  recte  disciplinam  impo- 
nit,  cum  ipse  disciplinate  vivit, cum  ex  seipso  trahit 
magisterium  quod  exercet  in  alio.  Verba  sunt  Apo- 
stoli  dicentis  ad  Hebraeos  :  In  disciplina  perseve* 
ratet  tanquam  filiis  offert  se  vobis  Deus.  Et  quis 
filius  quem  non  corripit  pater  ?  (Hebr.  xn).  Sunt 
autem  haec  duo  necessaria  ut  rector  suis  exhibeat 
subditis,  timorem  scilicet  et  amorem.  Timorem  iis 
qui  superbi  ac  rebelles  et  durae  mentis  sunt. 
Amorem  vero  eis  qui  libenter,  humiliter  et  devote 
serviunt  Domino  Deo. 

Et  quamvis  utrumque  sit  necessarium,  tamen 
plus  a  vobis  amari  appetat  quam  timeri. 

Quia  pralafas,  quanto  plus  diligitur,  tanto  plus 
auditur.  Et  magis  placet  Deo  illa  servitus,  quaB  ex 
voluntate  et  amore  fit,  quam  illa  quee  fit  ex  timo- 
re.  Propterea  dulcis  magister  discipulis  suis  ait : 
Jam  non  dicam  vos  servos,  sed  amicos  (Joan.  xv). 
Non  enim  vult  Dpminus  ut  eum  tanquam  Dom>- 
num  timeamus,  sed  vult  ut  eum  diligamus  tan- 
quam  patrem  filii,  et  ut  preecepta  ejus  faciamus, 
non  timore  pcenae  sed  amore  justitiae.  Hoc  semper 
autem  cogitare  debet  qui  judex  est  animarum,quia 
super  se  judicem  habet  Deum,  ut  regiminis  curam 
tanto  sollicitius  agat,  quanto  strictius  se  redditu- 
rum  rationem  pro  sibi  commissis  apud  districtum 
judicem  pensat.  Valde  enim  sollicitus  debet  esse 
quisque  in  bond  opere,  ut  in  cunctis  qus  agit 
semper  cogitet  de  extremo  fine.  Unde  scriptum  est : 
In  omnibus  operibus  tuis  memorare  novissima  tua, 
et  in  oeternum  non  peccabis  (Eccli.  vn). 

Unde  vos  magis  obediendo  non  solum  vestri,  sed 
etiam  ipsius  misereminifqui  inter  vos  quantoin  loco 
superiori,  tanto  in  majori  periculo  versatur. 

In  periculo  magno  versatur,  quisquis  in  regi- 
minis  loco  sublimatur.  Nam  quanto  superior  gra- 
dus,  tanto  pericuiosior  casus,  et  cui  plus  commhV 
titur,  plus  ab  eo  exigitur.  Grande  periculum  est 
sibi  et  aliis  vivere,  temporalia  simul  et  spiritualia 
providere.  Sic  debet  sui  curam  agere,  ut  ahos  non 
negligat,  sic  de  aliis  cogitare,  ut  semetipsum  obli- 
viscendo  non  derelinquat ;  sic  temporalia  procu- 
rare,  ut  non  refrigescat  a  spirituaUbus.  Sic  inar- 
descere  ad  spiritualia,  ut  sit  solhcitus  de  tempora- 
libus.  Inde  ergo  magis  subditi  preelato  obedire 
debent,  unde  magis  eum  pro  ipsis  vident  labo- 
rare.  Quod  cum  faciant  non  sui,  sed  etiam  ipsius 

30 


m 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  «PP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


924 


magi»  obediendo  miserentur.  Sui  videlicet ;  quia  Kpossitis  impieere,  neper  oblivionem  aliquid  negh- 


anlmas  suas  salvant.  Scriptum  est  eaim  :  Miserere 
mmm  tux  placens  Deo  (Eecli.  xxx).  Ipsius  quo- 
qig*  qui  prreest  raiserentur  ;  quia  onus  ejus  alle- 
viant  obediendo.  Cum  enim  scriptum  sit :  Filius 
sapiens  Isetifieat  pairem  (Prov.  x)  ;  tanto  plus 
gaudeat  et  liberius  laborant  Patres  spirituales  pro 
filiis,  quanto  magis  eos  vident  spiritualibus  ob- 
temperare  disciplinis. 

Donet  Dominus  ut  observetis  haecomnia  tan- 
quam  spirituaiis  pulchriludinis  amatores,  et  bono 
Ckristi  odore  de  bana  conversatione  fragrantes, 
non  sicui  sewi  sub  lege>  sed  sicut  fitii  sub  gratia 
constitulu 

Apte  subditur  post  lectionem  oratio.   Sic  enim 


gatisy  semel  in  septimana  vobis  tegatur. 

Ideo  legi  pnecipitur,  quatenus  memoriter  fre- 
quenter  teneatur.  Beatus  enim  Jacobusdixit  :  Qui 
perspexit  in  lege  perfectx  libertatis,  et  mamerit 
in  ea,  non  auditor  obliviosus  factus  sed  factor 
opetns;  hic  beatus  in  facto  stto  erit  (Jac.  i).  Et  bene 
bunc  libellum  dicit  speculum ;  quia  in  eo  tan- 
quam  in  speculo  inspicere  possumus  quales  su- 
mus,  sive  pulchri,  sive  foedi,  sive  justi,  sive  injusti ; 
utrum  quisquam  nostrum  regulariter  vivat ;  utrum 
proftciat,  an  deficiat ;  utruin  Deo  placeat  an  displi- 
ceat.  Scriptura  quippe  nobis  sacra  nostram  inte- 
riorem  repraesentat  imaginem  ;  ostenditquid  for- 
mosum,  quid   deforme  sit  in  anima,  et  qualiter 


est  legere  et  praedicare,  quomodo  agrum  semina-  $  pulchritudo  justitiae  debcat  observari,  qualiterde- 


re  ;  sic  orare,  quomodo  semen  operire.  Sicut  qui 
seminant  in  agro  si  hoc  operire  dissimulaverint, 
veniunt  volucres,  et  totum  quod  seminatum  esse 
videbatur  diripiunt ;  ita  quidem  isti  qui  in  agro 
sui  eordis  semina  verbi.  Dei  psallendo,  legcndo, 
praetlieando,  asperserint,  nisi  postea  orando  in 
oorde  recluserint  et  quodammodo  sepelierint,  ve- 
niunt  volucres,  id  est  cogitationes  hujus  saecuii  vo- 
latiles  inanes  et  vacuoe,  et  rapiunt  quod  in  corde 
fuerit  seminatum*  Ideo  post  lcctionem  et  praedica- 
tionem  semper  orandum  est,  ut  virtus  verbi  Dei 
maneat  in  corde,  et  fructus  spiiitualis  crescat  in 
operatione.  Bene  autem  ait : 
Tanquam  spiritualis  pukhritudinis  amatores. 


beat  virtutum  decor  componi  ;  quomodo  vitiorum 
macula  debeat  abstergi.  Pravorum  usus  est  mala 
semper  tegere,et  qu»  egerint  nunquam  retractare. 
Quidquid  faciunt  creca  mente  pertranseunt.Atcon- 
tra  sancti  viri  m  Scripturis  sacris  quotidie  non  ces- 
santinspiccrc  vitam  suam,morcsque  suos  vigilanler 
pensare.  Et  si  quid  deforme  vel  incompositum  aut 
inordinatum  invenerint,mox  quod  secundiun  scri- 
ptum  vident,  reformare  et  componere  se  student : 
quatenus  sancti  et  immaculali  coram  Deo  tain  in 
corpore  inveniantur  quam  in  anima.  Ideo  Psahnisla 
ait :  Tunc  uon  confundar  cum  perspexero  in  omtri- 
bus  mandatis  tuis  (PsaLcxym).  Et  Apostolus  admo- 
net,  dicens  :  Renovamini  spititu  menlis  vestra* 


Non  enim  possunt  implere  haec  omnia  regularia  r  (Ephes.  iv).  Et  iterum  :  Nosler  homo  interior  reno 

__  _  _  A-_         __.  •       •  •  _  •  _  •  j  •  ^^     _  _.  1  J  •         *  I  •  /    T  T"    _" f  \  _■  ~         J  _  t 


pr«cepta  nisi  per  amorem  justitiae,  quxe  est  spi- 
ritualis  pujchritudo  anim».  Nemo  enim  invitus 
bene  agit,  etiam  si  bonum  est  quod  agit.  Quod 
vero  subdit : 

Et  bono  Christi  odore  de  bona  conversatione  frar 
grantes. 

Pertinet  ab  bonam  vitam  et  bonam  farnain, 
Unde  Apostolus  :  Christi  bonus  odor  sumusDeoin 
omni  loco  (II  Cor.  n).  Servi  sunt  sub  lege,  qui  ex 
timore  Domjno  serviunt ;  liberi  sub  gratia,  qui  ex 
amore  implent  divina  mandata.  GratiaDeidiffusa 
est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum  qui 
datus  est  nobis  (Rom.  v)  :  implet  legem  :  Justo 
non  est  lexposita  (ITim.  i) ;  ubienim  spiritus  Do- 


vaturde  diein  diem  (IlCor.  iv).  Unde  aperte  sub- 
jungitur  : 

Et  ubi  vosinveneritis  ea  quxscripta  suntfacien- 
tes,agite  gratias  Deo  bonorum  omnium  largitori. 

Gratiarum  actiones  Patri  tuminum  semper  a  no- 
bis  debentur,  a  quo  omne  datum  optimum  et  omne 
donum  perfectum  (Jac.  i).  Scriptura  teste  descen- 
dit.  Nemo  est  enim  donis  Dei  beatus  qui  donanti 
existit  ingratus.  Et  Apostolus  :  Quid  habes  quud 
non  accepisti?  (I  Cor.  iv.)  Merito  ergo  Domino 
Deo  nostro  gratias  agcre  admonemur,  ut  agnoscat 
homo  si  quis  bene  vivit  gratia  Dei  se  habere,  et  ut 
proticiatur  in  dilectione  justitire  non  aliunde  con- 
secuturum.  Quee  cogitatio   pium  facit.    Ipsa  est 


mini,  ibi  libertas  (IlCor.  ui).  Sic  autem  viam  man-  D  enim  sapientia  quse  pictas  vocatur,  qua  colitur  Pa 
datorum  J)ei  curremns  libere,  si  dilatatum  cor  ter  luminum.  Colitur  autem  sacrificio  laudis  gra- 
nostrum  in  charitate  Dei  habeamus.  tiarumque  actionibus,  ul  cultor  ejus  non  in  seipso 

sed  in  Domino  glorietur. 
i~.ru  i  aji.  Ubi  autem  sibi  quicunque  vestrum  videt  aliquid 

be  juGi  mbmtatioke  regulj*.  deesse,  doleat  de  prceterito,caveat  de  futuro,orans 

ut  ei  debitum  dimittatur,  et  in  tentationem  non 
Ut  autem  vos  in  hoc  libello  tanquam  in  speculo     inducatur. 


JDE  INSTITUTIONE  NOVITIORUM.    .  ffeg 


)E  INSTITUTIONE  NOVITIORUM 

LIBER 

CUJUS   HjEC    SUNT    CAPITULA  : 


Quibus  modis  inveniatur  recte  vivendi  scientia.  —  Cap.  II.  Quid  in  omni  actu  agendum.  

Quid  in  singulis  tocis  agendum.  —  Cap.  IV.  Quid  singulis  temponbus  agendum.  —  Cap.  V. 
ia  swgulas  personas  agendum.  —  Cap.  VI.  Quales  se  debeant  exhibere,  qui  per  doctrinam  pro- 
lunt.  —  Cap.  VII.  Deexemplis  sanctorum  imitandis.  —  Cap.  VIII.  De  iis  quwinsacris  Scrxptu- 
attendenda.  —  Cap.  IX.  Quotnodo  in  omnibus  operibus  suis  debeat  homo  esse  circumspectus. — 
}uid  sit  disciplina,  et  quantum  vateat.  —  Cap.  XI.  De  disciplina  servanda  in  habitu.  —  Cap. 
lisciplina  servando  in  gestu.  —  Cap.  XIII.  De  disciplina  servanda  in  locutione,  et  primo  quid 
im.  —  Cap.  XIV.  Cui  loquendum  sit.  —  Cap.  XV.  Ubi  loquendum.  —  Cap.  XVI.  Quando  lacen- 
tuando  toquendum.  —  Cap.  XVII.  Quomodo  toquendum  sit.  —  Cap.  XVIII.  De  disciptina  in  men- 
imo  in  habitu  et  gestu.  —  Cap.  XIX.  De  tmplici  observatione  disciplinm  in  cibo  :  et  primo  quid 
dum.  —  Cap.  XX.  Secundo  quantum  comedendum.  —  Cap.  XXI.  Tertio  quomodo  comedenaHtn. 

PROLOCUS.                               A  spontaneum  se  obtulit,  sed  ut  Ulamquoque  accipe" 

s  ad  beatitudininem  perducentibus,  qux  re  mereretur,  supplicavit.  Postremo  quia  vidit 

sunt  scientia,  disriplina,  bonitas.  nemine/n  servare  posse  disciplinam  boni  operis, 

fratres,  largiente  Domino  de  vana  con-  qui  non  habeat  scientiam  vere  discretionis,  kanc 

le  hujus  s&culi  per  desiderium  sanctum  quoque  sibi  dari  quasi  quoddam  fundamentum  et 

estis,  et  ad  ipsinn  qui  fecit  vos  tota  men-  principium  sanctae  conversationis postulavit.  «  B<h 

tione  ac  voto  redire  disponitis,  oportet  vos  nitatem,  inquit,  et  disciplinam,  et  scientiam  doce 

\am  viam  discere  per  quam  possitis  ad  il-  me. »  Et  ut  se  idoneum  ad  heec  discenda  ostende- 

m  qweritis  pervenire.  Ipse  est  enim  vera  ret,  novissime  secutus  adjunxit  :  «  Quia  mandatis 

lerna  vita,  extra  quem  sicut  nemo  vivere  tuis  credidi  (ibid.),  »  ac  sidioeret :  Deo.  Ideo  da- 

ita  quicunque  in  ipso  et  cum  ipso  vivit,  cere  me  debes  qualiter  titri  servire  debeo,  quia 

$t.  Si  igitur  Deum  quxritis  [imo  quia  qux-  prasceptis  tuisjam  per  contumaciam  non  resisto  ; 

•am  profecto  ac  peixpetuam  beatitudinem  credo  bonum  esse  quod  prxcipis,  credo  verum  esse 

lesidcratis.  Ad  beatitudinem  aulem  nemo  quod  promittis ;  acquievi  jam  propter  te  mea  re- 

otest  nisi  per  virtutem,  et  virlus  non  atio  linquere  et  idcirco  quxso  per  te  merear  tua  bona 

raciter  apprehenditur,  nisi  disciptina  vir-  b  obtinere,  «  quia  mandatis  tuis  credidi.  »  Sic  et  vos 

%  negligenter  custodiatur.  Usus  enim  di-  fratres  gratia  Dei  jam  credidistis  mandatis  ejus, 

ad  virtutem  animum  dirigit,  virtus  au-  retiquistis  vestra  propter  ipsum,  quwrite  nunc  sua 

beatitudinem  perducit.  Ac  per  hoc  exerci-  ab  ipso  ut  mereamini  per  sua  venire  ad  ipsum. 

itiptime  esse  debet  vestra  inchoatio,  virtus  Credidistis  mandatis  ejus  dicentes  :  «  Si  vis  per- 

o,  prcemium  virtutis  celeima    beatitudo.  fectus  esse,  vade  et  vendeomnia  quso  habes,  et  ve- 

,  fratres,  via,  et  ista  est  patria  per  quam  ni,  sequere  me,  et  habebis  thesaurum   in  ccelo 

is  et  ad  quamperveniredesideramus.Hanc  (Matth.  xtx).  »  Fecistts  quod  prwcepit,  speratis 

hanc  patriam  Psatmista  viderat  cum  di-  quodpromisit,  petite  nunc  ab  ipso  quod  ad  id-ob- 

Beati  immaculati  in  via,  quiambutant  in  tinendum  expedit.  Nutlusjam  camalis  affeetus  a 

mini  (Psat.  cxvm).  »  Hanc  viam  et  hanc  percipiendagratiaejusvosimpedit,reliquistispar 

t  viderat   cum  dicebat  :  «  Disciphna  tua  trem  et  matrem,  fratres  et  sorores,  cognatos  etaf- 

\  mein  finem  (Psal.  xvn). »  Disciptina  nam-  fines,  et prsecinxistis  vos  ad  currendamviam  e§m. 

infinem  corrigit,  quia  ptene  et  perfecte  Nihil  jam  amori  itlius  praponitis,  illum  solum 

7t  reformans,  per  virtutem  ad  beatitudi-  quwritis  pro  quo  lucrificando  omnia  hujus  mundi 
rducit.  Hanc  viam  et  hanc  patriam  tunc  q  blandimenta  quasi  absinthium  amara,  et  omnetn 

iderat  cum  dicebat :  «  Bonitatem  et  disci-  gtoriam  atque  decorem  quasi  stercora  reputatis. 

et  scientiam  doce  me  (Psat.  cxvm).  »  Con-  Intrate  viam  ejus,  et  currite  ad  ipsum,  tanto  eir 

it  namque  quod  per  bonitatem  venitur  ad  tius  requiem  habebitis,  quanto  citius  ad  eum  per- 

tinem  atquc  ideo  bonitatem  doceri  se  petit,  venietis.   Via  ad  ipsum  sunt  scientia,  disciptinaf 

rhanc  ad  itlum  pertingere  concupivit.  Sed  m  bonitas ; per  scientiam  itur  ad  discipUnamf  per 

rsum  vidit  quod  ad  bonitatem  obtinendam'  disciplinam  itur  ad  bonitatem, per  bonitatem  itur 

na  necessaria  esset ;  adjunxit   et   dixit :  ad  beatitudii.    i.  Hoc  est  propter  quodvobiscum 

otinamdocc  me.  »  Paratus  enim  erat  disci-  loqui  ccepimus,  ut  quantum  Dominus  dederit,de 

servare,  et  non  solum  ad  ittam  servandam  hac  via  qua  ad  ipsum  itur  vos  instruamus. 


t 


927 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


928 


Cap.  I.  Quibus  modos  inveniatur  recte  vivendi     A  bent  esse  homines,   et  aut  fessa  membra  somno 


scientia. 
Primum  igitur  scire  debetis  quod  hanc  scien- 
tiam  (quae  ad  institutionem  recte  et  honeste  viven- 
di  pertinet)  multis  modis  hoinioem  colligere  et 
comparare  sibi  oportet,  partim  ratione,  partim 
doctrina,  partim  exemplo,  partim  meditatione 
sanctarum  Scripturarum,  partim  assidua  inspe- 
ctione  operum  ac  morum  suornm.  Ratione  qui- 
dem  hoc  modo.  Debet  siquidem  diligenter  consi- 
derare,  et  quantum  valet  per  semetipsuin  discer- 
nere  quid  liceat  et  quid  non  lieeat,  quid  deceat,  et 
quid  non  deeeat,  in  omni  tactu,  et  in  omni  loco, 
in  omni  tempore,  erga  omnem  personam. 
Cap.  II.  Quid  in  omni  actu  agendum. 


reficere,  aut  orationibus  vel  meditationibus  san- 
ctis  in  silentio  animum  exercere.  In  die  vero  de 
secreto  suo  in  unum  coeunt,  ct  mutuo  videndos 
se  et  imitandos  ostendunt.  Tunc  exempla  bono- 
rum  operum,  tunc  exhortationes  verborum  dare 
et  accipere  alium  alii  et  alium  ab  alio  licet.  Tunc 
qui  alienos  actus  scrutatur,impudens  jure  dicitur ; 
tunc  qui  alienos  actus  (quantum  expedit)  imitari 
dissimulat,  torpens  et  inutilis  merito  nominatur. 
Sed  nec  eadem  esse  debet  facies  nostra  postquam 
refecti  sumus,  quae  fuit  priusquam  cibum  sumpsi- 
mus.  Ante  sumptum  cibum  magis  hilares  nos  esse 
convenit,  ne  ipsa  nostra  abstinentia  gravis  et  mo- 
lesta  videatur  ;  post  vero  magis  modestos  et^taci- 


In  omni  actu,  hoc  est  qualiter  sacra  et  divina  g  tos,  ne  per  gulae  vitium  crapula  nos  inflammasse 


mysteria  implcri  oporteat,  qualiter  humana  offi- 
cia,  et  quae  ad  usum  corporis  pertinent  exercere 
conveniat.  Quam  timoratum,  quam  sollicitum, 
quam  devotum  ac  religiosum  in  Dei  servitio  homo 
exhibere  se  debeat,  quam  spontancuin,  quam  hi- 
larem,  et  quam  paratum  offerre  in  sublevandis 
necessitatibus  proximorum,  quain  parcum,  quam 
honestum,  et  quam  nulli  importunum  in  iis  quae 
ad  se  pertinent  quaerendis  ac  perficiendis  praesta- 
re,  ut  scmper  et  sibi  sit  parcus,  et  proximo  prom- 
ptus,  et  Deo  devotus!  Qualiter  assuescat  suas  in 
omnibus  voluntates  frangere,  ct  alienis  se  volun- 
tatibus  (quantum  fas  et  deceas  esse  constiterit) 
per  omnia  discas  inclinare.  Qualis  sedens,  qualis 


putetur.  Ante  sumptum  cibum,  doctrinae  et  oratio- 
nis  tempus  est ;  post  vero  operis,  quia  et  tunc 
exercendus  est  animus,  dum  adhuc  ad  studium 
spiritale  levis  est,  et  tunc  reprimenda  est  caro, 
quando  calor  incentivi  ejus  per  cibum  amplius 
excilatus  est.  Sic  et  festi  dies  aliud  studium  et 
alium  conversationis  modum  exigunt,  atque  alium 
ii  in  quibus  operari  licet,  exposcunt.  In  illis  nos 
oportet  ad  ecclesiam  studiosius  et  alacrius  con- 
venire,  et  ad  celebranda  divina  mysteria  devotius 
intendere,  atque  in  oratione  diutius  perseverare, 
habitu,  incessu  et  actu  majorem  devotionem  erga 
cultum  divinum  demonstrare,  nihil  non  sanctum, 
nihil  non  divinum  ;  nihil  non  ordinatum  agere, 


jacens,  qualis  ambulans,   qualis  loquens,  qualis  c  linguam  a  vaniloquio  cohibere,  pedes  ab  excursu 


tacens,  quaiis  comedens,  qualis  jejunans,  qualis 

denique  aliquid  agens,et  qualis  vacans  esse  debeat. 

Cap.  III.  Quid  in  singulis  locis  agendum. 

Non  solum  autem  quid  agat,  sed  etiam  in  quo 
loco  quid  agere  debeat,  considcret  necesse  est. 
Alius  est  modus  habendi  in  eo  loco  ubi  Deus  ado- 
ratur,  alius  in  eo  ubi  corpus  reficitur.  Alius  in  eo 
qui  locutioni  deputatus  est,  alius  in  eo  ubi  silen- 
tium  custoditur.  Alius  denique  intus,  alius  foris, 
alius  in  secreto,  alius  in  publico.  Et,  quamvis  in 
nulio  loco  disciplinam  suam  homo  deserere  debeat, 
diligentius  tamen  et  magis  soliicite  ibi  conservan- 
da  est,  ubi  vel  neglecta  pluribus  generat  scanda- 
lum,  vel  custodita  bonee  imitationis  exempium.  Di- 
scernendum  est  igitur  quce  sint  illa  quae  in  custo- 
dienda  disciplina  nusquam  intermitti  possunt,  et 
quee  rursum  iila  sint  qure  pro  loco  ettempore  nunc 
jntermitti,  nunc  exerceri  volunt.  Saepe  tamen  iila 
quae  in  publico  necessaria  sunt,  quemdam  prius  in 
secreto  exercitationis  usum  cxposcunt,  quia  si  ea 
prorsus  in  occulto  negligimus,  uti  postmodum  eis 
dum  opus  est  in  publico  non  valemus.  Et  tunc  aut 
prorsus  a  disciplina  deiicientes  intuentibus  scanda- 
lum  facimus,  aut  inepte  id  quod  in  nobis  non  est 
simulare  conantes,  irrisionem  excitamus. 

Cap.  IV.  Quid  singulis  temporibus  agendum. 

Similiter  quoque  et  tempora  agendi  discernenda 
sunt.  Alius  est  modus  vivendi  in  nocte,  alius  in 
die.  Nox  tempus  est  silentii  et  quietis.  Dies  tempus 
laboris,  et  motionis,  et  operis.  In  nocte  secum  de- 


et  discursu  stringere,  oculos  comprimere,  vultum 
inclinare,  mentem  eligere,  omnem  denique  actum 
et  omnem  motum  cordis  pariter  et  corporis  mini- 
sterio  divino  mancipare,  atque  (ut  ita  dicam)  qua- 
dam  conversationis  novitate  festos  dies  honorare. 
In  coeteris  vero  diebus  quibus  operari  licet,  nullus 
omnino  otiosus  apparere,  sed  unusquisque  in  eo 
quod  sibi  injunctum  fuerit,  non  quod  ipse  elege- 
rit,  opere  (quantum  scientice  et  virium  suarum 
possibilitas  suppetit)  sese  debet  exercere.Quantuin 
enim  decoris  addit  diebus  festis  quies  vacationis, 
tantum  ornamenti  confert  diebus  caeteris  labor 
operis  ;  ita  ut  et  in  illis  quisquis  noluerit  esse  quie- 
tus,  judex  sit  vanitatis  siue,  et  in  istis  quinonfue- 
rit  studiosus,  testis  pigritue.  Carnales  siquidem 
mentes,  ne  vel  in  illis  diebus  quiescant,  vanitas 
exagitat,  vel  ne  in  istis  in  bono  opere  se  exerccant, 
pigritia  ligat.  Quapropter  non  negligenter  quidem 
habenda  est  in  bono  opere  discretio  temporum; 
quia,sicut  malum  opus  nuilo  tempore  laudabile  est, 
ita  bonum  opus  quodammodo  reprehensione  di- 
gnum  judicatur,  si  tempore  opportuno  factum  non 
est. 

Cap.  V.  Quid  erga  singulas  personas  agendum. 

Discretis  personarum  quantum  quidem  pertinet 
ad  dilectionem,  secundum  meritum,  quantum  vero 
ad  venerationem,  secundum  eetatem  et  officium 
habenda  est.  Meliores  diligere,  superiores  honorare 
debemus,  quia  percontuinacia  est  sive  in  eo  qui 
propter  inferiorem  gradum,in  hominc  virtutem  de- 


DE  INSTITUTIONE  NOVITIORUM. 


930 


3ive  in  eo  qui  propter  vitam  inferiorem,  A 
superiorem  contemnit.  Istis  ergo  honor, 
>r  impendatur,  sic  tamen  ut  et  honor  isto- 
voluntarius,  et  illorum  amor  venerandus. 
tia  enim  sine  amore  magis  servilis  est,  et 
ine  reverentia  puerilis  judicari  debet.  Cum 
itur  humilitate  et  reverentia  melioribus  ex- 
im  est  beneficium  dilectionis,  ut  illis  quasi 
ssitate  videamur  esse  subjecti,  et  cum  tan- 
;u  atque  hilaritate  superioribus  solvendum 
quium  subjectionis,  ut  solo  potius  dilectio- 
to  iltis  credamur  astricti.  Istis  sic  redda- 
i  quasi  nostrum  impenderemus  ;  illis  sic 
mus  nostra,  quasi  suum  redderemus. 
enique  modis  discretionem  personarum 
im  exhis  colligimus,  tribus  secundum  di-  r 
q,  et  tribus  secundum  conversationem. 
lque  secundum  dignitatem  superiores  sunt, 
tales,  alii  inferiores.  Superioribus  obedien- 
norem,  obsequium  et  venerationem  debe- 
ubere.  cum  fequalibus  pacem  et  concor- 
iistodirc,  invicem  obsequio,  beneiicio  et 
praBvenire,  in  omni  actione  et  verbo  supe- 
iis  locum  tribucre.  Et  si  quando  fortassis 

0  negotio  eos  praeire  cogamur,  cum  omni 
ite  et  reverentia  quae  facienda  sunt  non 
re  sed  demonstrare,  et  si  ut  ipsi  nos  prae- 
jontigerit,  cum  alacritate  et  devotione  qua- 
tecessitate  subjecti  obedire.  Inferioribus 
beneficium  et  auxitium  impendere,  nun- 
nproperare,  sine  conlumelia  corripere,  sine  p 
ei  gubernare,  sine  crudelitate  castigare, 
itate  fovere.  Venerationem  nonexigere,  so- 

i  atque  aequalitatein  amarc,  majoribus  per 

1  subdi,  sequalibus  percharitatemobsequi, 
>us  per  humilitatem  coaequari,  praecipien- 
trati,  obedientibus  modesti,  maledicenti- 
ti,  laudantibus  verecundi. 

secundum  conversationem  ahos  nobis 
lperiores,  alios  quasi  aequales,  alios  quasi 
es  debemus  attendere.  lllorum  conversatio 
est  nobis,  quorum  facta  etsi  condemnare 
esuminus,  imitari  tamen  non  debemus. 
eonversatio  par  nobis  est,  quae  sic  nostrae 
ati  contemperata  est,  ut  et  virtutis  exem- 
•cebeat,  et  cooperandi  facilitate  in  consor- 
os  suae  exercitationis  admittat.  Illorum 
atio  supra   nos   est,  quam   venerari  qui- 

admirari  possumus,  imitari  autem  non 
5.  Iilorum  conversatio  superior  nobis  est, 
•  longum  disciplinae  exercitium  intantum 
runt,  ut  virtutem  illorum  nostra  intirmi- 
nvis  incipiat  per  amorem  appetere,  per 
nem  tamen  non  valet  coaequare.  Illorum 
atio  quasi  par  nobis  est,  quorum  opera 
ris  viribus  contemperantur,  ut  in  eis  nihil 
1  possibilitatem  nostram  excedat,  et  ta- 
votio  nostra  satis  in  eis  quod  imitari  pos- 
miat.  Ulorum  conversatio  quasi  inferior 
st,  qui  vel  tanta  nequeunt,  quanta  nos 
x)ssumus,  vel  talia  faciunt  qualia  nos  imi- 


tari  non  debemus.  Proinde  in  his,  talis  habenda 
est  discretio,  ut  superioribus  quidem  in  omni  loco 
et  in  omni  opere  vel  sermone  exhibere  studeamus 
reverentiam,  et  quidquid  egerint  aut  ubicunque 
fuerint,  non  praesumamus  impudenter  eis  nos 
quasi  coaequando  ingerere.  Sic  namque  debemus 
in  ejusmodi  virtutis  exemplum  quod  imitemur, 
quodammodo  taciti  et  a  longe  considerare,  ut  ta- 
men  consortium  cooperandi  nunquam  preesuma- 
mus  expetere,  quatenus  dum  eis  ubique  cedimus, 
facile  ex  nostra  modestia  clareat,  quam  humUia 
de  nobis,  et  quam  sublimia  de  illis  sentiamus.  Ne- 
gligentes  vero  et  maxime  eos  quarum  opera  vel 
studia  reprehensione  digna  apparent,  tali  nos 
cautela  declinare  oportet,  ut  et  fugiamus  quod  fa- 
eiunt,  et  tamen  judicare  non  praesumamus  quod 
sunt.  Gogitemus  in  ejusmodi,  nobis  neque  dari 
exemplum  neque  permitti  judicium,  quia  hoc  in 
eis  fortassis  ignorantia  autinfirmitas  excusat,  quod 
si  a  nobis  fieret,  excusationem  non  haberet.  Ita- 
que  necesse  est  ut  sicut  perfectorum  societatem 
propter  reverentiam  appetere  non  preesumimus, 
ita  quoque  istorum  consortium  propter  cautelam 
fugiamus,  UIos  honorando,  quia  talibus  sociari 
digni  non  sumus,  istos  cavendo,  quia  talibus  socia- 
ti  facUe  corrumpi  possumus.  Praeterea  sicut  is  qui 
superioribus  semper  sociari  appetit,  se  elatum 
esse  indicat,  ita  qui  cum  pejoribus  assidue  con- 
versari  concupiscit,  depravatum  se  esse  demon- 
strat.  Et  ideo  cum  malorum  consorUum  appetere 
nolumus,  duplex  nobis  utUitatis  fructus  provenit, 
quia  et  culpam  fugimus,  et  innocentiae  nostrae  tes- 
timonium  perhibemus.  Quotidiana  igitur  et  fre- 
quens  conversatio  nostra  cum  mediis  et  aequaU- 
bus  nobis  esse  debet,  ita  ut  inter  eos  etiam  quos- 
cunque  in  bono  opere  ferventiores  cernimus,  eo- 
rum  societatem  atque  famiUaritatem  avidius  appe- 
tamus.  Gum  his  vero  tanta  nobis  pacis  et  concor- 
diae  servandae  dUigentia  sit,  ut  in  nullo,  inquam, 
negotio  quantum  in  nobis  est,  fraterna  dilectio 
perturbetur.  Studeamus  eis  injuriam  nunquam 
inferre  aut  molestiam,  Ulatam  vero  nobis  propter 
amorem  fraternae  charitatis  aequo  animo  susti- 
nere,  nihU  contentiose  aut  arroganter  erga  eos 
agere,  sed  parati  semper  in  omni  opere  et  perti- 
naciter  insistentibus  cedere,  et  laborantibus  li- 
benter  subvenire.  Et  quia  inter  pares  nonnun- 
quam  perversa  quaedam  virtutis  aemulatio  esse 
solet,  ut  videlicet  sibi  invicem  de  successu  virtu- 
tum  invideant,  et  ob  hoc  in  exercendo  bono  opere 
tantum  ne  inferiores  videantur,  alter  alterum 
praevenire  contendant,  tanto  nos  discretionis  mo- 
deramine  continere  necesse  est,  ut  operam  no- 
stram,  sicut  dictum  est,  neque  ingeramus  nolenti- 
bus,  neque  petentibus  sublrahamus,  quia  in  utro- 
que  livoris  suspicio  esse  potest.  Si  quando  autem 
in  aUquo  forte  negotio  laborantibus  opem  ferre 
cupimus,  tanta  hoc  JiumUitate  et  mansuetudine 
faciendum  est,  ut,  iisdem  ipsis  manifestum  sit, 
quodnonexceUentiam  operis,  sed  consortium  qua?- 
ramus  laboris.  Caeterum  quantum  pertinet  ad  nos 


931 


HUGONIS  DE  S:  VTCtfORE  01*.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


93* 


summopere  nitendum  est,  nequando  vel  in  labore  A^sapientia  hujus  mundi.  quam  idem  Jacobus  apo- 
minus  patientes,  vel  in  obedientia  prceceptorum 
minus  alacres,  vel  in  charitatis  operibus  exse- 


qjiehdis  minus  inveniamur  ferventes;  quatenus 
boha  conversatio  nostra  eisdem  praebeat  incita- 
mentum  virtutis,  a  quibus  formam  et  exemplum 
sumpsit  boni  operis.  Ista,  fratres,  si  assidue  vo- 
lueritis  cogitare,  scietis  et  cito  intelligentis  quae  sit 
via  disciplinae,  quae  vos  per  exercitium  boni  ope- 
ris  ducat  ad  consummationem  bonitatis.  Sed  et  si 
forte  ad  heec  investiganda  atque  discernenda 
quantum  expedit  per  vos  minus  sufficitis,  habebi- 
tis  Domino  adjuvante  doctrinam  et  exempla  bo- 
norum,  ubi  et  facienda  audietis  et  facta  videbitis. 
Et  ne  in  hac  etiam  parte  vobis  ministerium  nostrae 
exhortationis  desit,  ostendam  nunc  breviter  qua- 
les  vos  vel  ad  percipiendam  doctrinam,  vel  ad 
imitanda  exempla  bonorum  exhibere  debeatis. 

Ca.p.  VI.  Quales  se  debeant  exhibere  qui  per  doc- 
trinam  proficere  volunt. 

Quoniam  igitur  ad  scholam  virtutum  erudiendi 

acceditis,   scire  debetis    contentiones    verborum 

nullo  modo  deinceps  ad  vos  pertinere,  quia  spi- 

ritualis  doctrin»  studium  non  litigantes,  sed  au- 

scultantes  requirit,  sicut  per  Moysen  populo   in 

lege  Dei  erudiendo  dicitur  :  Audilsrael  et  observa 

ut  facias  (Deut.  vi) ;  non  dixit :  Et  loquere  sed 

potius  tace.  Et  sicut  apostolus  Jacobus  admonet 

dicens  :  Sit  autem  omnis  homo  velox  ad  audien- 

dum9  tardus  autem  ad  loquendum,  et  tardus  ad 

iram  (Jac.  i).  Et  videte  quam  convenienter  post- 

quam  multiloquium  prohibuit,   etiam  de  cavenda 

ira  praeceptum  subjunxit,  dicens  :   tardus  ad  lo- 

quendum,  et  tardus  ad  iram,  ut  patenter  osten- 

deret  quod  qui  linguam  suam  a  multiloquio  non 

yult  compescere,  non  poterit  diu  animum  suum  a 

furore  iracundiae  illeesum   custodire.  Multiloquium 

4nini  contentiones    generat ;    contentiones   vero 

ad  jurgia  et  maledicta  linguam   excitant ;  male- 

dicta  autem  ad  iracundiam  et  (quod   adhuc  gra- 

vius  est)  ad  fraternum  odium  animum  inflam- 

mant.  Propterea  Scriptura  dicit :    In  multitoquio 

peccatum  non  deerit  et  in  multiloquio  peccatum 

non  e/fugies  (Prov.  x).  Et  Jacobus  apostolus  omne 

genus  bestiarum  domari  posse  asserit :  Linguam9 

pestem  esse  indomabilem}  quas   unive?*sam   rotam 

nativitatis  nostrx  inflammat9  et  ob  hoc  perfectum 

esse  virum  qui  in  lingua  sua  non  offendit   (Jac. 

m).  Nam  quin  rixae  et  contentiones  de  pestifera 

semper  radice  oriantur,   dubium  non  est,  quo- 

niam  nisi  cor  prius  intrinsecus  per  elationem   in- 

tumesceret,  nequaquam  lingua  foris  a  custodia 

humilitatis  suae  in    confumeliam    verborum   se 

relaxaret.  Sed  dum  superbe  prae  aliis  sapientes 

videri  volumus,   erubescimus  vel  nostram  igno- 

rantiam  ab  aliis  argui,  vel  aliorum  sapientiam 

quasi  ad  nostram  depressionem  approbari.  Sicque 

honnunquam  contra  conscientiam  nostram,  vel 

nostrum  errorem  impudenter  defendimus,  vel  alte- 

rius  veritatem  maliuose  iinpugnamus.  Haec   est 


stolus  carnalcm  vocat  et  diabolicam  quw  versuta 
est  et  maligna  (ibid.),  illas  solummodo  astutiaa 
vias  exquirensquibuspossiterrorem  suum  legcre» 
et  alienam  veritatem  quamvis  manifestam,  in 
opinione  stultorum  et  insipientiuni  hominum  de- 
pravare.  Sed  non  talis  est  sapientia  quae  desursum. 
venit,  quae  nescit  etiam  semetipsam  contra  verita- 
tem  diligere,  semper  parata  vel  bonum  quod  non 
habet  ab  liabentibus  libenter  petere,  vel  malum 
quod  sustinet  cum  aliis  et  coram  a*iis  veraciter 
accusare.  Propterea  de  ipsa  idenl  Jacobus  aposto- 
lus  sic  ait :  Sapientia  autem  qux  desursum  est 
primum  quidem  pudica  est,  dcinde  pacifica,  mo- 
desta,  suadibilis,  bonis  consentiens,   plena   mise- 

B  ricordia  et  fructibus  bonis,  judicans  sine  simut^ 
tione  (ibid.).  Proinde,  fratres  charissimi,   linguam: 
vestram  a  superfluitate  non   solum  inanium  ver- 
borum  restringite,  sed  in  ipsis  etiam    quae  recta. 
sunt  mensuram  et  modura  tenete,  et  in  collatione 
sanctorum  magis  auditores   quam  doctores  esse 
eligite.  Os  clausum   et  aures  apertas  habete,  et 
quanto    estis  ad  loquendum   modestiores,   tanto 
estote  ad  intelligcndum  sagaoiores.  Sufficiat  vobis 
(si  forte  res   sic   exigat)  quod  sapitis  petentibus. 
humiliter  insinuare,  contra  resistentes  autem  nun- 
quam  praesumatis  pertinaciter  dicta  vestra  defen- 
dere,  quia  sicut  jam  vobis  praediximus,    multa- 
rum  modestiarum  causas  jurgia    ministrant,   et 
mox  ut  lingua  indiscrete  ad   multiloquium  resol- 

n  vitur,  ad  disturbandam  pacem  cordis  vestri  quasi 
janua  hosti  aperitur.   Restat   ergo,  fratres,    ut  si 
vere  discipuli  veritatis  esse  cupitis,  tales  vos  stu- 
deatis  exhibere  quibus   veritas  facile  persuaderi 
possit,  quia  et  ipsa  doctrina  veritatis  tales  audito- 
res  amat,  qui  eam  et  a  sapientibus  exhibitam  hu- 
militer  suscipiunt,  a  simplicioribus  quoquc  admi- 
nistratam  arroganter    non  contemnunt,   qui  in 
scientia  Dei,  hoc  in  peritia  bene  agendi   cunctos 
prudentiores   et  sapientiores   quam  se  esse  exi- 
stimant,    nec  erubescunt  magistros  habere  om- 
nes,   a  quibus  discere  possunt   quod    ignorant, 
qui  bene  dicta  omnium  libenter  approbant,   erro- 
res  vero  alienos   (quantum  ad  se  pertinere  cogno- 
verunt)  pro  tempore  student  vel  modeste  corripe- 
re,  vel  prudenter  dissimulare.    Qui   denique  stu- 
dium  scienti»,   morum   disciplina    exornant,    et 
mansuetudinem  ac  modcstiam  mentis  suae  non  so- 
lum  in  custodia  oris,  sed  etiam  in  liabitu  et  gestu 
corporis   sui  demonstrant.  Sed  et  de    bonorum 
exemplis  quse  in  pnesenti  vobis  diccnda  existimo, 
paucis  nunc  (sipotero)  verbis  demonstrabo. 
Cap.  VII.  De  cxemplis  sanctorum  imitandis. 
Quare  putatis,  fratres,  vitam  et  conversationem 
bonorum  imitari  praecipimur,  nisi   ut  per  corum 
imitationem  ad  novae  vitae  similitudinem  reforme- 
mur  ?  In  ipsis   siquidem  similitudinis   Dei  forina 
expressa  est,  et   idcirco  cum  eis  per  imitationem 
imprimimur,  ad  ejusdem  similitudinis  imaginem 
nos  quoque  figuramur.  Sed  sciendum  est  quod  nisi 
prius  cera  emolhta  fuerit,  formam  non  recipit,  sic 


DE  TNSHTUnOKE  NOVtllORtJM. 


m 


>mo  quidem  per  manum  actionis  alienee  ad  A  in  vobis  amorcm  Dei,  quid  ad  contemptum  ssecuti, 


am  virtutis  non  flectitur,  nisi  prius  per  humi- 
m  ab  omni  elationis  et  contradictionis  rigore 
iatur.  Neque  enim  per  exemplum  alterius  ali- 
ido  in  melius  rcformari  poterit,  qui  adhuc  per 
mis  vitiura  et  bona  aliena  oppugnat,  et  sua 

defendit.  Necesse  est  ergo  ut  si  veraciter 
s  iinitari  volumus,  prius  per  veram  humili- 
t  ad  obedientiam  corda  nostra  temperemus, 
snus  vita  nostra  tanto  citius  ad  novitatem  re- 
quanto  promptius  in  omnem  quam  viderit 
is  speciem,  per  voluntariam  obedientiam  se 
iat,  et  tanto  altius  ei  vestigium  alience  boni- 
ncipiat  inhserere,  quanto  arctius  studet  bona 
im  imitari  potius  quam  carpere.  Aliam  nobis 
3  non  contcmnendam   considerationem  ad 
>ns  negotium  forma  sigilli  exhibet.   Figura 
[uc  qu(P  in  sigillo  foris  eminet,  impressione 
introrsum  signata  apparet,  et  qufe  in  sigfllo 
secus  sculpta  ostenditur,  in  cera  exterius  fi- 
i  demonstratur.  Quid  ergo  aliud  in  isto  no- 
tnuitur,  nisi  quia  nos  qui  per  exemplum  bo- 
l,  quasi  per  quoddam  sigillum  optime  ex- 
um  reformari  cupimus,  qunedam  in  eis  su- 
i  et  quasi  eminentia,  quaedam  vero  abjecta  et 
depressa  opcrum  vestigia  invenimus  ?  San- 
n  quippe  opera  qure  quantum  ad  existimatio- 
tominum  non  ad  dignitatem,  sed  ad  utilita- 
»ertinent,  illa  in  conversatione  eorum  quasi 
un  pressa  jacent.  Quando  vero  talia  operan- 
tee  humanas  mentes  in  admirationem  sui  r 
hunt,  quasi  quasdam  in  se  eminentes  scul-  c 

ostendunt.  Quod  ergo  in  illis  eminet,  in  no- 
rorsum  recondi  debet,  et  quod  in  illis  de- 
m  est,  in  nobis  est  erigendum,  quia  nos  cum 
>orum  ad  imitationem  trahimus,  sublimia 
a  in  abscondito  et  abjecta  in  manifesto  fa- 
ibemus,  ne  vel  illa  si  ostendantur  per  amo- 
jcepti  favoris  inani  glorire  servire  incipiant, 
i  si  abscondantur  per  timorem  vilitatis,  prae- 
retributionis  amittant.  Nescio  quam  homo 
ps  habeat  cxcusationem  ignoratitise,  cui  tot 
ic  demonstrantur,  quibus  possit  ad  scien- 

eritatis  pervcnire.  Ecce  post  discretionem 
s  proprife  per  quam  dirigitur,  post  doctri- 
ipientium  per  quam  eruditur,  post  exempla 
im  quibus  instruitur,  adduntur  etiam  prre- 
Scripturarum,  quibus  ab  omnem  vivendi 

m  informatur.  Postremo  adjunguntur  ten- 
s,  quibus  exercitatus  per  quotidianam 
mtiam  de  veritate  preeceptorum  certior  effi* 

VIII.  De  iis  qux  in  sacris  Scripturis  sunt 
attendenda. 

tutem  fratres,  qui  scholam  discipiinee  jam 

s,  in  lectione  divina  prius  debetis  quaerere, 

lores  instruat  ad  virtutem,  quam  quod  sen- 

iuat  ad  subtilitatem,  magisque  velle  infor- 

reeceptis  Scripturarum,  quam  qufjpstionibus 

ri.  Cum  igitur  divinas  Scripturas  legitis,  so- 

erpendite  quid  ibi  dictum  sitad  excitandum 


quid  ad  eavendas  insidias  inimici,  quid  ad  bonos 
affectus  nutriendosetparva  desideria  exstingaenda 
valeat,  et  quid  citius  cor  per  compunctionis  ardo* 
rem  accendat.  Quid  disciplinam  in  opere,  qnid  ht*- 
militatem  in  cogitatione,  quid  patientiam  in  advw- 
sis  habere  doceat,  quid  denique  ad  agenda  bona 
securum,  et  ad  mala  cavenda  doeeat  esse  drcum<- 
spectum.  Hoc  uiodo  lecta  scriptura  intelligehtiam 
confert  salutarem,  et  hanc  ipsam  sapientiam 
(quam  pro  virtute  libenter  despicitis)  mehus  post» 
modum  per  virtutem  invenitis. 

Cap.  IX.  Quomodo  in  omnibus  operibus  sui*  debeat 
homo  esse  circumspectus. 

Restat  hoo  novissimum  et  maxime  fortassis  prro 
caeteris  necessarium,  ut  videlicet  homo  in  omnibus 
operibus  euis  sit  circumspectus  et  providus,  quo* 
tidiana  diseussione  cogitationes,  locutiones  pariter 
et  facta  sua  apud  semetipsum  examinet.  Sapientee 
quippe  semper  agendo  discunt,  et  per  exercitiutn 
bonorum  operum  quotidianis  profectibus  in  majo- 
rem  virtutis  agnitionem  excrescunt.  Per  experien* 
tiam  namque  eorum  quce  faciunt,  ad  ea  qu»  post* 
modum  agenda  erunt,  cautiores  fiunt  Videt  enim 
quod  wpe  opus  quod  bona  intentione  inehoaii 
creditur,  tanto  citius  hominem  in  deoeptionis  la* 
queum  praecipitat,  quanto  de  intentionis  suas  prin- 
cipio  securus  finem  actionis  minns  observat*  et 
imprudens  quasi  via  plana  ad  foveam  currit,  quia  * 
videt  quid  faciat,  sed  quid  factum  suum  sequi  de* 
beat,  non  attendit.  Item  non  considerat  quod  mm* 
nunquam  evenire  solet,  nt  affectus  animi  ita  am* 
bignus  sit,  ut  nisi  ex  fine  operis  discernere  non 
possit  homo  qualitatem  eu»  intentionis.  Si  vero  di* 
ligenter  consideret  ad  quem  finem  tendat  mentis 
affectio,  tunc  jam  plane  vitium  esse  dignoseitur»  in 
quo  prius  sibi  animus  ftdso  de  virtute  blandieba- 
tur.  Bt  rursum  invenitur  aliud  adhuo  esse  propter 
quod  circumspectio  homini  ubique  neoessafia  est, 
quoniam  ad  id  etiam  quod  bonum  est,  agendum 
tanto  magis  homo  peritus  efficitur,  quanto  diligen- 
tius  facta  sua  circumspiciens,  seipsum  quotidis 
in  proflciendo   superare  oonatur,  cum   sollioite 
attendit  quid  agat,  quid  agere  debeat,  utrum  id 
quod  faciendum  est,  faciat ;  utrum  quantum  et 
qualiter  faciendum  est  faciat;  utrum  bono  operi 
malum  aliquod  non  admisceat ;  utrum  bonux&j 
quod  agit  quanta  oportet  devotione  itnpleat ;  utrum 
alterius  ut  suum  bonum  diligat;  utrum  suum  ut 
alterius  malum  reprehendai   Per  singulos  dies 
vitam  suam  ad  judicium  vocat,  mane  quando 
surgere  debet  considerat  quid  egerit  per  noo* 
tem;    in   vespere  quando  *  cubitum  vadit,  con^ 
siderat  quid  egerit  per  diem,  quantum  ad  bona 
agenda  solito  alacrior,  quantum  ad  mala  vinoenda 
solito  constanfior.  Si  quid  ex  iis  quee  agenda  non 
erant  preesumpsarit,  si  in  aliquo  opere  suo  insidiis 
inimici  supplantatus  sit>  qualiter  demutb  per  in* 
dicium  transactas  deceptionis  futuram  illius  fratt* 
dem  cavere  possit,  quatenus  eum  nec  superveniene 


•35 


HITGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  IH.  —  MYSTICA. 


936 


tentatio  improvidum  ad  malum  opus  dejiciat,  ne- 
que  indiscretum  in  bono  opere  praesens  negligen- 
tia  fallat.  Quisquis  cor  suum  in  ejusmodi  siudio 
exercet,  existimo  quod  cito  ad  illam  bonam  et  sa- 
lubrem  scientiam  perveniat,  quam,  sicut  supra  di- 
ximus,  ad  servandam  disciplinam  et  bonitatem 
psalmista  dari  sibi  postulabat.  Restat  igitur  nunc 
ut  ea  quoque,  quee  de  disciplina  nobis  demon- 
stranda  sunt,  proferamus.  Docebimus  ergo  vos 
primum  quid  sit  disciplina,  deinde  quid  valeat, 
postremo  quomodo  observari  debeat. 

Cap.  X.  Quidsit  disciplina,  et  quantum  valeat. 

Disciplina  est  conversatio  bona  et  bonesta,  cui 
parum  est  mala  non  facere,  sed  studet  etiam  in  iis 
quae  bene  agit  per  cuncta  irreprebensibilis  appa- 
rere.  Item  disciplina  est  membrorum  omnium  mo- 
tus  ordinatus,  et  dispositio  decens  in  omni  habitu- 
et  actione.  Audistis  quid  sitdisciplina,  nunc  atten- 
dite  quam  utilis  et  quam  necessaria  sit.  Disciplina 
est  compes  cupiditatis,  malorum  desideriorum  car- 
cer,  frenum  lasciviee,  elationis  jugum,  vinculum 
iracundiae,  quae  domat  intemperantiam,  levitatem 
ligat,  et  omnes  inordinatos  motus  mentis  atque  il- 
licitos  appetitus  suffocat.  Sicutenim  deinconstantia 
mentis  nascitur  inordinata  motio  corporis,  ita  quo- 
que  dumcorpusper  disciplinam  stringitur,  animus 
ad  constantiam  solidatur.  Et  paulatim  intrinsecus 
mens  ad  quietem  componitur,  ciun  per  disciplinie 
custodiam  mali  motus  ejus  foras  fluere  non  sinun- 
tur.  Integritas  ergo  virtutis  est,  quando  per  inter- 
nam  mentis  custodiam  ordinate  reguntur  membra 
oorporis.  Interior  namque  est  custodia,  quae  ordi- 
nata  servat  exterius  corporismembra.  Sed  quista* 
tum  mentis  perdit,  subsequenter  foras  in  inconstan- 
tiam  motionis  defluit,  atque  exteriori  mobilitate 
indicat  quod  nulla  interius  radice  subsistat.  Unde 
per  Salomonem  dicitur :  Homo  apostata,  vir  inuti- 
lis,  graditur  ore  perverso,  annuit  oculis,  terit  pede, 
digiio  laquitur,  pravo  corde  machinatur  malum,  et 
in  omnitemporejurgia  seminat  (Prov.  vi).  Propter- 
ea  enim  hunc  talem  (quem  de  indisciplina  et  dis- 
cordia  pariter  notare  voluit)  prius  apostatam  nomi- 
navit,  quia  nisi  prius  intus  a  conspectu  Conditoris 
aversione  mentis  caderet,  foris  postmodum  ad  in- 
con8tantiam  et  seminanda  jurgia  non  veniret.  Li- 
ganda  ergo  sunt  foris  per  disciplinam  membra  cor- 
poris,  ut  intrinsecus  solidetur  status  mentis,  qua- 
tenus  dum  undique  exterior  custodiainteriori  mo- 
bilitati  coercendee  opponitur,  tandem  mens  adpa- 
eem  in  semetipsa  colligatur.  Omnium  namque  vi- 
tiorum  motus  disciplina  coercet,  et  quantum  mala 
desideria  foris  coercendo  comprimit,  tantum  per 
eam  bonum  desiderium  interius  convalescit.  Pau- 
latimque  eadem  virtutis  forma  per  consuetudinem 
menti  imprimitur,  quae  foris  per  disciplinam  in 
habitu  corporis  conservatur.  Ecce  vidimus  quan- 
tum  valeat  disciplina,  nunc  qualiter  custodiri  de- 
beat  consideremus.  Quatuor  sunt  praecipue  in  qui- 
bus  servanda  est  disciplina,  in  habitu,  in  gestu,  in 
locutione,  in  mensa,  id  est  comestione. 


A  Cap.  XI.  De  disciplina  servanda  in  habitu. 
In  habitu  quinque  modis  disciplina  custoditur, 
in  genere  et  qualitate,  in  colore  et  formatione  et 
coaptatione  vestimentorum.  In  genere,  scilicet  ne 
sint  vestimenta  nostra  nimis  pretiosa.  In  qualita- 
te,  ne  nimis  sint  subtilia  vel  mollia.  In  colore, 
ne  nimis  sint  nitida,  sive  quolibet  alio  modo  su- 
pra  quam  proposito  religiosae  conversationis 
expetit  fuscata.  In  formatione,  ut  sint  decen- 
ter  et  religiose  composita,  et  humilitatis  signum 
habentia,  id  est  non  nimis  magna  aut  dependen- 
tia,  aut  fluxa,  nec  nimis  stricta,  sive  quolibet  alio 
modo  secundum  saeculi  vanitatem  detorta.  Coa- 
ptatio  ad  modum  portandi  pertinet,  nam  sunt 
quidam  stulti  qui  stultis  placere  cupientes,  quo- 

B  dam  artificio  vestimenta  sua  circa  se  componunt. 
Alii  vero  majori  scurrilitate  ridiculose  transvertunt, 
alii  autem  ut  pompam  de  se  faciant,  explicant  ea, 
et  quantum  possunt,  latius  distendunt.  Alii  teme- 
re  corrugata  in  unum  colligunt,  alii  contorquentes 
et  complectentes  involvunt.  Alii  toto  conanime 
stringentes  et  findentes  ea,  omnia  corporis  sui 
lineamenta,  inverecundissima  quadam  turpitudioe 
aspicientibus  numeranda  exponunt.  Alii  jactando 
et  ventilando  pannos  suos,  levitatem  mentis  suae 
ex  ipsa  habitus  sui  mobilitate  ostendunt.  Alii  ince- 
dentes  sinuoso  svrmate  terram  verrunt  et  limbis 
dependentibus,  imo  retro  consequentibus  caudis 
in  similitudinem  vuipium  vestigia  sua  obducunt. 
Bene  profecto,  ut  postquam  pertransierint,  pereat 

£  memoria  illorum,  ne  sint  amplius  in  recordatione 
in  terra  viventium.  Qui  ut  ostendant  de  numero 
illorum  se  esse,  de  quibus  Psalmista  dicit :  Non 
sic  impii  non  sic,  sed  tanquam  pulvis  quem 
projicit  ventus  a  facie  terrx  (Psal.  i),  quacunque 
perrexerint,  quasi  turbo  tempestatis  pulverem 
concitant,  et  ipsi  fllii  tenebrarum  illud  lumen 
foris  oculis  hominum  subtrahunt,  quod  intus 
caecata  mente  perdiderunt.  Est  tamen  in  quo  de 
eis  etiam  in  praesenti  vita  vindictam  capimus, 
quia  iisdem  suis  pannis  quibus  nebulam  pul- 
veris  luminibus  nostris  injiciunt,  ad  compla- 
nandam  viam  pedibus  nostris,  lutum  platea- 
rum  abstergunt.  Quid  amplius  dicam?  Teedet 
me  omnia  vanitatis  ostentamenta  numerare,  in 
quibus  stulti  et  vecordes,  mulieribus,  imo  me- 
retricibus  studia  sua  auferunt,  et  tanto  dede- 
core  quanta  superstitione  cum  habitu  pene  sexum 
mutaverunt.  Alii  sunt  mille  modi  quibus  homines 
vanissimi  et  superstitiosissimi  spectaculum  de 
se  intuentibus  praebere  concupiscunt.  Sed  haec 
omnia  servus  Dei  magna  debet  constantia  despi- 
cere,  cum  videat  nulios  nisi  stultos  et  irrisione  di- 
gnissimos  studiis  talibus  deservire.  H«c  enim  om- 
nia  verae  religioni  contrariae  sunt  et  omnes  qui  stu- 
dium  et  curam  his  adhibeant,  quantum  a  religione 
alieni  sint,  patenter  ostendunt.  Sed  gratia  Dei 
omnes  qui  modo  in  religione  constituti  talibus  stu- 
dent,  et  perhaec  hominibus  placere  cupiunl,  omni- 
bus  hominibus  magis  viles  et  contemptibiles  fiunt 
Et  econverso  qui  heeo  proptcr  Deum  despiciunt, 


DE  INSTITUTIONE  NOVITIORUM.  93S 

olum  coram  Dco,  sed  etiam  coram  homini-  A  tem  abscindere,  nunquam  tamen  prcesumant  eis 
hariores  et  honorabiliores  existunt.  Eant  ergo      uti  ad  ostentationem.  Poterant  hcec  fortassis  bene- 

volis  ad  eruditionem  modesti»  et  humilitatis  suffi- 
cere,  sed  scio  duros  et  rebeUes  animos,  nisi  ad 
hffic  mordacioribus  lupatis  frenati  fuerint,  non  fa- 
cile  a  via  pristini  erroris  declinare.  Quos  quidem 
oportet  in  cunctis  observationibus  usque  ad  un- 
guem  stringere,  et  ut  nulJus  deviandi  locus  tergi- 
versationi  relinquatur,  ad  singula  vestigia  deter- 
minatis  praeceptionibus  obligare. 

Gap.  XII.  De  disciplina  servanda  in  gestu. 
Gestus  est  motus  et  iiguratio  membrorum  cor- 
poris,  ad  omnem  agendi  et  habendi  modum  ;  hic 
sex  modis  reprehensibilis  invenitur,  scilicet,  si  est 
aut  mollis,  aut  dissolutus,  aut  tardus,  aut  citatus, 
lollities  reprehenditur  ?  Cum  ergo  carni  suae  fi  aut  procax,  aut  turbidus.  Molhs  signiflcat  lasci- 
purpura  decorem,  et  in  bysso  mollitiem  adhi-  viam,  dissolutus  negligentiam,  tardus  pigritiam, 
5  dicitur,  procul  dubio  superbus  simul  et     citatus  inconstantiam,   procax  superbiam,  turbi- 


miseri  et  stulti  ac  omnis  honestatis  ignari, 
et  comant  pannos  suos,  qui  non  intelligunt 
i  juste  in  viris  religiosam  vitam  professis  cul- 
retiosarum  vestium  reprehenditur,  qui  per 
olum  Paulum  etiam  feminis  prohibelur,  non, 
t,  in  veste  pretiosa  (I  Tim.  n).  Videant  ergo 
ta  non  dico  reprehensione  sed  confusione, 
x>tius  quanta  damnatione  digni  sunt,  qui  in 
>sitio  religionis,  cultui  pretiosarum  vestium 
nt,  quia  dives  ille  qui  in  Evangelio  purpura 
iso  induitur,  postea  in  tormentis  inferni  aeter- 
p  cruciandus  sepelitur  (Luc.  xvi).  Quidautem 
rpura  nisi  color  et  prctium,  et  quid  in  bysso 


iosus  fuisse  comprobatur.  Qui  ergo  corpori 
>rius  iUicite  fomenta  vitiorum  exhibuit,  jure 
lodum  hoc  cruciandum  flamma  tormento- 
iccepit.  Et  tamen  dives  iste  nondum  propriis 

abrenuntiaverat,  sed  quia  in  iis  quae  possi- 
;  temperantiam  servare  noluit,  post  illicitum 

rerum  temporalium  ad  pcenam  sempiter- 
pervenit.  Si  igitur  ille  quia  propriis  abusus 
ntam  damnationem  meruit,  quid  putamus 
icient,  qui  propria  non  habentes  alienam 
osynam  cultui  suae  elationis  impendere  non 
aescunt  ?  Vae  eis  quia  ipsi  (sicut  per  prophe- 
licitur)  peccata  populi  comedunt  (Ose.  iv), 
limas  in  profundum  declinant  (Ose.  v),  quia 

alii  pro  redemptione  animarum  suarum 
nt,  hoc  ipsi  accipientes  per  illicitum  usum 
unnationem  animarum  suarum  convertunt. 
wonx  superbix  Ephraim  et  flori  decidenti 
cxviu),  quia  omnis  caro  fenum  et  omnis  glo- 
xs  quasi  flos  agri.  Exsiccatum  est  fenum  et 
t  flos,  quia  spiritus  iracundias  Domini  exsuf- 
w  itlud.  Exsiccatum  est  fenum  et  cecidit 
verbum  autem  Domini  manet  in  xternum 
ll).  Quid  igitur  superbit  cinis  et  pulvis  (Eccl. 
mus  evanescens  et  vapor  ad  modicum  pa- 
'  (Jacob.  iv).  Quid  est  homo  nisi  putredo,  et 
hominis  nisi  vermis  ?  Vermis  ipse,  et  vermis 
Utas  ejus,  hxreditabit  enim  homo  vermes, 


dus  iracundiam.  Nam  quod  inordinati  motus  cor- 
poris,  corruptionem  et  dissolutionem  indicent 
mentis  superius  jam  demonstratum  est ;  ubi  Salo- 
monis  testimonio  virum  apostatam  exterioribus 
indiciis  aversionem  animi  sui  promentem  ostendi- 
mus.  Ait  enim  :  Homo  apostata,  vir  inutitis,  gra- 
ditur  ore  perverso,  annuit  oculis,  terit  pede,digito 
loquitur  (Prov.  vi),  quia  videlicet  cum  mens  inte- 
rius  a  custodia  sui  solvitur,  membra  foris  ad  om- 
nem  actum  inordinate  commoventur.  Et  velut 
corpus  paralytici  modum  quidem  habet,  sed  offi- 
cia  membrorum  in  suis  actionibus  servare  non 
valet,  sic  iste  impatientia  quidem  et  fluctuatione 
mentis  ad  queelibet  praeceps  impellitur,  sed  in 
omnibus  quae  agit  nullo  rationis  moderamine  gu- 
bernatur.  Sed  sciendum  est  quod  in  his  vitiosis 
gestibus  quidam  inter  se  similes  quodammodo 
esse  videntur,  et  quemadmodum  vitia  de  quibus 
nascuntur,  inter  se  non  multum  discrepant,  ita 
ipsi  quoque  motus  exteriores  quamdam  inter  se 
concordiam  perversitatis  observant ;  sicut  similes 
sunt  gestus  mollis  et  procax,  dissolutus  et  tardus, 
citatus  et  turbidus,  quia  et  vitia  ipsa  inter  se  simi- 
lia  sunt,  sicut  et  lascivia,  et  jactantia,  negligentia 
et  pigritia,  inquietudo  et  impatientia.  Propterea 
omnes  isti  inordinati  gestus,  quia  de  interioribus 
animae  prodeunt  corruptionibus,  in  multis  Scri- 
pturarum  locis  graviter  argui  et  reprehendi,  inve- 


*,  serpentes  (Eccl.  x).  Quantumque  excolatur  D  niuntur ;  quae,  etsi  per  singula  enumerare  non 


etur,  quid  est  aliud  caro  quam  caro  ?  Quid 
prodest  in  habitu  qui  foris  ad  tempus  ad- 
,  gloriam  quaerere,  et  corruptionis  pulredi- 
quee  in  nobis  est  et  semper  permanet,  non 
ierare  ?  Propterea  debent  amatores  religio- 
pere  demonstrare  quantum  ipsi  terrenea 
siant,  nec  carnem  quae  moritura  est  cul- 
perstitioso  excolere ,  sed  pompae  indu- 
>rum,  morum  ornamenta  anteferre.  Vesti- 
i  plus  vilia  quam  pretiosa,  plus  grossa 
subtilia,  plus  aspera  quam  mollia,  plus  fu- 
[uam  nitida,  plus  neglecte  quam  accurate 
osita  veladaptata  amare,  quatenus  si  non 
it  in  vestimentis  suis  per  omnia  commodita- 


possumus,  ne  tamen  pro  nihilo  rem  in  tantum 
exaggerare  videamur,  quaedam  ex  his  exempli 
causa  revolvemus.  De  molh  et  procaci  gestu  lasci- 
viam  et  arrogantem  animam  Dominus  per  Isaiam 
prophetam  arguit,  dicens  :  Descende,  sede  in  pul- 
vere,  virgo  filia  Babylonis,  sede  in  terra,  non  est 
sotium  filias  Chaldasorum,  quia  ultra  non  vocabe- 
ris  mollis  et  ten%ena.  Tolte  motam,  molte  farinamf 
denuda  turpitudinem  tuamf  discooperi  humerumt 
revela  crura,  transi  flumina  (Isa.  xlvii).  Et  post 
pauca  :  Sede,  tace,  intra  in  tenebras,  filia  Chal- 
dasorum,  quia  non  vocaberis  uUra  domina  regno- 
rum  (ibid.).  Quae  ergo  descendere  praecipitur,  de 
procaci  gestu  et  typo  arrogantiae  increpatur.  Unde 


039 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


ttO 


et  bene  subjungilur,  non  est  solium  filicr  Chaldvo-  A  vins  ejus  et  disce  prudenliam,  quas,  cum  non  ha» 


rum  ;  quia  su?pe  homo  apud  alios  tanto  rnagis  dc- 
spectus  habetur,  quanto  inagis  apud  seipsam  por 
tumorem  arroganthe  extollitur,  ut  iinpleatur  illa 
sententia  Veritatis  qua  dicitur  :  Omnis  qui  se  exal- 
tat  humiliabitur,  et  omnis  qui  se  humiliat  cxaita- 
bitur  (Luc.  xiv).  De  quo  adhuc  subinfertur  cum 
dicitur  :  Sede,  tace,  intra  tenebras,  filia  Chaldwo- 
rum,  quia  non  vocaberis  ul!ra  domina  rcgnorum 
(Isa.  xlvii).  Magna  etenim  tunc  hominem  coufusio 
sequitur,  quando  se  ab  aliis  despici  videt,  etiam 
pro  co  in  quo  ipse  gloriatur.  Sed  quia  laseivia  ct 
mollities  amica  est  procacibus  ct  superbis,  hicrc- 
pata  arrogantia,  lasciviam  ctiam  arguit  cum  sub- 
jungit :  Tolle  moiam,  mnle  farinam,  dmuda  tur- 


beat  ducem,  nec  prxceptorem,  nec  principem,  pa- 
rat  sestate  ciburn  sibi,  et  congregat  quod  comedat 
in  hieme  (Prov.  vi).  Item  de  pigro  :  Sicut  acetum 
dentibm,  eJ  fumus  ocidis,  sic  piger  iis  qui  mise- 
runt  illum  {Prov.  x).  Et  de  dissoluto  :  Manus  for- 
tium  dominabitur,  qum  autem  remissa  est,  tributis 
scrviet  (Prov.  xn).Et  iterura  dc  pigro  :  Vult  et  non 
vult  piger,  anima  autem  operantium  impingua- 
bitur  (Prov.  xui).  Rursumde  dissoluto  :  Qui  mol- 
lis  et  dissolutus  est  in  opere  suo,  frater  est  sua  ope- 
ra  dissipantis  (Prov.  xviu).  Item  dc  pigro  :  Ab- 
scrmdit  piger  manum  suam  sub  ascetta,  et  laborat 
si  ad  os  suum  applicuerit  eam  (Prov.  xix).  Item  : 
Desideria  accidunt  pigrum,  noluerunt  enim  quid- 
quam  manus  ejus  operari  (Prov.  xxi).  Et  iterum  : 


pitudinem,  discooperi  humerum,    revela    crura,}}  Dicil  piger  :  Leo  est  in  via,  in  medio  plateartm 


transi  /lumina,  quia  ultra  non  vocaberis  moUis  et 
tenera  (ibid.).  Quam  sit  ergo  odibilis  apud  Deum 
lascivia  et  procacitas,  ex  hoc  patenter  ostcnditur, 
quod  Scriptura  tam  districta  animadversione  et 
dejectionem  arrogantibus,  et  asperitatcm  mollibus 
superventuram  comminatur.  Hinc  est  rursum 
quod  per  eumdem  lsaiam  contra  lascivos  ct  pro- 
caces  dicitur  :  Hivc  dicit  Qominus  :  Pro  eo  quod 
etevatx  sunt  fitix  Sion,  et  ambulaverunt  extenlo 
collo,  et  nutibus  oculorum  ibant  ct  ptaudebant, 
ambuiabant,  et  pedibus  suis  composito  grculu  incc- 
debant,decatvabit  Dominus  verticem  fdiarum  Sion 
(Isa.  111).  Ambutabant  extento  collo  et  nutibus  ocu- 
to?7/m,hic  notatur  arrogantia.  Ibant  et  ptaudebant, 


occidmdus  sum  (Prov.  xxu).  Item  :  Sicut  ostiam 
in  cardine  suo,  sic  piger  vertitur  in  lecto  (Prov. 
xxvi).  Et  in  libro  Ecclcsiasticp  de  pigro,  tardo  et 
dissoluto  dicitur  :  In  Lapide  luteo  lapidabitur  pi- 
ger,  et  omnes  Loquentur  super  aspemationem  U- 
Lius.  De  stercore  boum  Lapidabitur  piger,  et  omnis 
qui  tetigerit  eum.excutiet  manussuas  (EccILxjm). 
Multa  sunt  alia  si  enumerare  velim,quae  ad  incre- 
pationem,  vel  ad  irrisionem  horum  in  Scripturis 
dicuntur,  de  quibus  hiec  ad  exhortationem  prae- 
sentem  vobis  dicta  suflicere  possunt, 

Citatus  vel  inquietus  simul  et  turbidus  gestus 
pcr  Salomonem  iterum  reprehenduntur,  ubi,  sicut 
jam  in  superiori  excmplo  dcmonstravimus,  de  viro 


ambuLabant,et  pedibus  sute  compositogradu  ince-  q  apostata  dicitur  :  Ilomoapostata,  vir  inutiLis,grar 


debant,  hic  notatur  lascivia.  Sequitur  :  Decatvabit 
Dominus  verticem  fdiarum  Sion,  luec  est  pcena  ar- 
rogantium.AV  Dominus  crinem  earum  nudabit,\\mc 
est  pcena  lasciviorum.  Et  quia  luec  vitialuxus  pre- 
tiosarum  vestium  sequi  solct,  pama  quoque  cjus 
subinfcrtur  cum  dicitur  :  In  die  itta  auferct  Domi- 
nus  ornatum  catceamentorum  et  LunuLas,  et  tor- 
ques,  et  monitia,  el  armiUas,  et  mitras,  et  discri- 
minaLia,et  perisceLidas,  et  murenuLas,et  oLfacloria, 
et  inaures,  et  annuLos,  e.t  gemmas  in  fronte  pen- 
dentes,  et  mutatoria,  et  paLlia,  Linteamina,  et  acus, 
et  specula,et  sindones,  et  vitas,et  theristra  ;et  erit 
pro  suavi  odore,  fetor;  ei  pro  zona,  funiculus;  et 
pro  crispanti  crinc,  calvitium  ;  et  profascia  pecto- 


ditur  oreperverso,  annuit  ocutis,  teritpede,  digito 
Loquitur,  pravo  corde  machinatur  malum  et  omni 
tempore  jurgia  seminat  (Prov.  vi).  Huic  exemplo 
veniet  perditio  sua,  nec  habebit  ultra  luedicinam. 
Quam  sit  enim  perditioni  proximus,  ipse  sua  ac- 
tioue  satis  dcmonstrat,  qui  per  inquictudinis  vi- 
tium  in  semctipso  paccin  pe/dit  etiam  priusquam 
foris  ol)sisteutem  inveniat.  Et  qua  praecipitandus 
sit  patet,  si  occasionem  furoris  invenerit,  queoi 
nullo  turbantc  exterius  sua  intus  levitas  et  impa- 
tientia  ad  furorem  pnecipitem  rapit.  Undc  bene 
postquam  inconstantias  et  levitatis  signa  enumera- 
vit,  dicens :  Annuit  oculis  digito  toquitur,  terit 
pcde,  novissime  indicium  furoris  expressit,  dicens ; 


rali,  ciLicium  (ibid.).  Ecce  quam  diligenter  omnia  n  Omni  tcmpore  jurgia  seminat.  Quia,  sicut  dictum 

_  • .     •  •      •         •         •  «         «i      ..  ;..  _  ,M   ..      i_        *  ■  •  i         • «     •  •  •••  «•  •»!• 


vanitatis  insignia  enumerat,  ut  luec  in  quibus  homi 
nes  nullam  vel  admodum  parvam  culpam  esse 
putant,  quam  (listricte  a  Deo  pensentur,  ostendat. 
Dissolutum  et  tardum  Salomon  arguit  dicens  : 
Per  agrum  hominis  pigri  transivi,  et  per  vineam 
viri  stulti,  et  ecce  totum  repleverant  urticic,  ope- 
ruwant  superficiem  ejusspina?,et  maceria  Lapidum 
destructa  erat.  Quod  cum  vidissem,  posui  in  cor- 
de  meo  et  exempLo  didici  (LiscipLinam  (Prov.  xxiv). 
Usquequo  piger  dormies,  usquoque  de  somno  non 
consurgis  ?  (Prov.  vi).  PauLuLum  dormies,  m>di- 
cum  dormitabispauxLLLum  manus  comeresutquics- 
cas,  et  veniet  quasi  cursor  egestas  tua,  et  mendi- 
citas  tua  quasi  vir  armatus  (Prov.  xxiv).  Et  rur- 
um  .Vadead  fo?inicam,  o  piger,  et  considera 


cst,  primuin  per  levitatis  vitium  et  inquietudinem 
pax  internie  tranquillitatis  dissolvitur,  ac  sic  dein- 
tlc  agitata  mcns  in  foveam  furoris  priecipitatur. 
Quamvis  euim  id  ipsum  quod  dixit,  graditur  ore 
perverso,  annuit  ocutis,  lerit  pede,  digito  loquitur, 
tam  furoris  quam  inquietudinis  signum  sit,  tamen 
hic  csse  solet  ordo  perditionis,  ut  primum  homo 
per  inquictudinein,constantiaui  gravitatis  deserat, 
ac  si  tandem  usque  ad  impatientiam  furoris  erum- 
pat.  Habet  etiam  hic  gestus,  id  est  citatus  sive 
iuquietus,  cum  niolli  ac  procaci  affinitatem,  quia 
lcvitas  aliquando  lasciviam,  aliquando  impatien* 
tiam  designat.  Inquietus  gestus  lascivo  et  procaci 
concordat ,  sicut  per  Salomonem  dicitur  :  De 
fenestra  domus  mece  per  canccLtos  prospexi,  et  v* 


DE  INSTITUTIONE  NOVITIORUM. 


941 


arvulos,  considero   vecordem  juvenem,  qui  Aquem  figurantes,  oculoruin  inter  videudum ^ilte* 


t  per  plateas  juxta  angulum,  et  prope  viam 
j  atience  gradilur  in  obscuro,  adcesperante 
i  noctis  tenebris  et  caligine.  Et  ecce  mulier 
Ht  illi  ornatu  mwetricio,  prwparata  ad  ca- 
%s  animas,garrula  et  vaga,quictis  impatiens, 
ilens  in  domo  consisterc  pedibus  suis  ;  nunc 
tunc  in  plateisjiunc  juxta  angutos  insidiuns, 
hensumque  deosculatur  juvenem,  et  procaci 
blanditur  (Prov.  vn).  Statim  eam  sequitur 
bos  ad  victimam  ductus,  cl  quasi  agnus  las- 
s  et  ignorans,  et  ncscit  quod  ad  vincula  stul- 
ihatur,donec  transftgut  sagitta  fecur  ejus, 
si  avis  festinct  ad  laqucum,et  nescit  quia  de 
doanimx  illius  agitur;  vix  infet  i  domus  ejus, 


rum  claudunt,  alterum  aperiunt.  Alu  majori  ridi- 
culo  dimidiato  ore  loquuntur.  Sunt  praeterea  mille 
Jarvce,  niille  subsannationes  et  corrugationes  na- 
rium,  mille  valgia  et  contortiones  labiorum,  qu» 
pulchritudinem  faciei  et  decorem  disciplinae  defor- 
mant.  Est  enim  facies,  disciplinue  speculum,  cui 
tanto  major  custodia  adhibenda  est,  quanto  mi- 
nus  si  quid  in  ea  peccatum  fuerit,  celari  potest. 
Temporanda  est  igitur  facies  et  rnortihVanda  in 
gestu  suo,  ita  ut  nec  proterve  exasperetur,  nec 
molliterdissolvatur,  sed  semper  habeat  et  rigidam 
dulcedinem,  et  dulccm  rigorem.  Ahi  navigant  bra- 
chiLs  incedentes,  et  duplici  quodam  monstro,  uno 
et  eodem  tcmpore  pedibus  deorsum  in  terra  am- 


vmtes  interiora  mortis   (ibid.).    Nerno  ergo  gbulantct  lacertis  sursum  in  aere  volant.  Quod  est 


jps  putet  parum  relinquere  eos  qui  contra 
linam  ad  turpes  motus,  et  inordinatas  gesti- 
>nes  membra  sua  inflectunt,  quia  nunquam 
ura  tam  severe  istos  exteriores  corporis  mo- 
nobis  reprehenderet,  nisi  omnis  exterioris 
ris  inhonesta  figuratio  et  motio  indecens,  ab 
>ri  mentis  corruptione  manaret.  Propterea 
m  valetdisciplina  adcoercendos  pravosmo- 
imi,  quatenus  mala  desideiia  dum  per  cus- 
a  disciplinrestringunturne  foras  eilluant,tan- 
Jiquando  etiam  interius  surgere  ac  moveri 
10  desuescant.  Quia  igitur  vitia  gesticulatio- 
lescripsimus,  ordo  exigit,  utnunc  quis  sit  in 
gestu  modus  disciplina^,  definiamus,  quod 
rtasse  per  singula  facere  non  possumus,ma- 
nen  expedit  aliquid  inde  ad  eruditionem  di- 
juani  omnino  silcrc.  Primum  ergo  diligen- 
jervandum  est,  ut  singula  membra  suum 
it  officium,  neque  usurpent  alienum,  deinde 
imquodque  suum  opus  tam  decenter  ac  mo- 
impleat,  quatenus  per  indisciplinam  aspi- 
im  oculos  non  oflendat.  Nam  inquolibet  ho- 
eccetur,  dignum  reprehensione  est,  sive  sci- 
lembra  inter  se  actus  suos  confundant,  sive 
>djuste  agere  dcbcnt,  recte  non  expleant. 
tio  actionum  in  membris  conservandaest,  ut 
t  id  agat  unumquodque  membrum  ad  quod 
1  est,  ut  neque  loquatur  manus,  neque  os 
;,  nec  oculus  linguae  officium  assumat.  Sunt 
juidamqui  nisi  buccis  patentibus  auscultare 
nt,  et  quasi  per  os  scnsus  ad  cor  influere 
t,  palatum  ad  verba  loqucntis  aperiunt.  Alii 
adhuc  pejus  est  !)  in  agendo  vel  audiendo 
canes  sitientes  linguam  protendunt,  et  ad 
as  actiones  velut  molam  labia  torquendo  cir- 
lcunt.  Alii  loquentes  digitum  extcndunt,  su- 
a  erigunt,  et  oculos  in  orbem  rotantes,  aut 
lda  quadam  consideratione  defigentes,  cu- 
q  intrinsecus  magnificenti<e  conatus  osten- 
klii  caput  jactant,  comam  excutiunt,  vesti- 
adaptando  componunt,  et  latera  cubitando, 
jue  extendendo  ridiculam  satis  ostentationis 
m  iingunt.  Alii  quasi  ambre  aures  ad  au- 
im  factue  non  sint,  alteram  tantum  collo 
y  voci  venienti  opponunt.  Alii  typum  nescio 


qiueso  monstrum  hoc,  quod  simul  in  se  fingit  et 
hominis  incessum,  etnavis  remigium,  et  avis  vola- 
tum  ?  Libet  in  hoc,  poeticue  illius  subsannationis 
clogio  proclamare  : 

Humano  capiti  cervicem  pictor  eqmnam 
Jungere  si  velit,  et  varias  inducere  plumas 
Undique  collatis membris,ut  turpiter  atrum 
Desinat  in  piscem  mulier  formosa  superne. 
(Horat.  in  Artepoet.  v.  1-5). 
Certe  tale  mihi  videtur  hoc  portentosre  figurationis 
schema  : 

Cujus  velut  cvgri  somnia  venx 

Fingentur  spccies,  ut  nec  pes  nec  caput  uni 
Reddatur  formce. 

(Ibid.  v.  7-iO). 
1  Sed  ne  torte  satiram  potius  quam  doctrinam  edere 
videamur  (cum  plurima  adhuc  emuneranda  su- 
persint)  inodestire  hic  quoque  oblivisci  non  debe- 
mus.  Etiam  sic  fortassis  negligentibus  et  indiscipli- 
natis  quantum  ipsi  in  his  erubescere  debeant,  me- 
lius  silendo  ostendemus.  Scire  tamen  debent 
unum  esse  vitium  quod  prius  intrinsecus  statum 
mentis  dissipat,  ac  postmodum  extrinsecus  in 
membris  ordinem  actionis  perturbat,  sicutjam 
snppius  memorato  Salomonis  testimonio  compro- 
batum  est,  ubi  in  apostata  homine  prius  quidem 
mentis  aversio  atque  defluxio  preecessisse  dicitur, 
ac  postmodum  contusio  atque  perturbatio  actionis 
subsecuta  memoratur.  In  eo  enim  quod  dicitur  : 
Homo  apostata  vir  inutilis  (Pmv.  vi),  notatur  de- 
fluxio  mentis,  in  eo  autem  quod  dicitur,  graditur 
ore  perverso,  terit  pede,  annuit  oculus,  digito  lo- 
quitur  (ibid.),  demonstratur  confusioactionis.  Hinc 
etiam  est  illud  quod  dicitur  in  libro  Ecclesiastici : 
Ex  visu  cognoscUur  vir,  et  ab  occursu  faciei cognos- 
citur sensatus.Amictus  corporis  et  risus  dentium  et 
ingressus  hominis  enuntiant  de  Ulo(EccL\ix).  Quia 
videlicet  per  illud,  quod  foris  sive  bene  sive  male 
agitur,  interior  animi  qualitas  intuentium  oculis 
patenter  indicatur.  Et  idcirco  oportet  ut  ad  hanc 
perturbationem  sedandam  custodia  disciplinae  op- 
ponatur,  qure  unumquodque  membrum  ad  suum 
oiticium  restringat,  quatenus  dum  alterum  mem- 
brum  operatur,  alterum  aut  omnino  quietum  ma- 
neat,  aut  si  forte  ejus  operailli  necessaria  esse  co- 


039 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


ttO 


et  bene  subjungilur,  non  est  soiiurn  filiw  Chatdxo-  A  vias  ejus  et  disce  prudentiam,  qux,  cum  non  ha* 


rum ;  quia  saspe  liomo  apud  alios  tanto  niagis  de- 
spectus  habetur,  quanto  magis  apud  seipsam  per 
tuuiorem  arroganti.e  extollitur,  ut  impleatur  illa 
sententia  Veritatis  qua  dicitur  :  Omnis  qui  se  exal- 
tat  humiliabitur,  et  omnis  qui  se  humiliat  exalla- 
bitur  (Luc.  xiv).  I)e  quo  adhuc  subinfertur  cum 
dicitur  :  Sede,  tace,  intra  tenebras,  filia  Chaldwo- 
rum,  quia  non  vocabcris  uUra  domina  regnorum 
(Isa.  xlvii).  Magna  etenim  tunc  hoinineui  confusio 
sequitur,  quando  se  ab  aliis  despici  videt,  etiam 
pro  eo  in  quo  ipse  gloriatur.  Sed  quia  lascivia  et 
molhties  amica  cst  procacibus  et  superbis,  incre- 
pata  arrogantia,  lasciviam  ctiam  arguit  cum  sub- 
jungit :  Tolle  molam,  tnole  farinam,  detwda  tur- 


beat  ducem,  nec  prxceptorem,  nec  principem,  pa- 
rat  aestate  cibum  sibi,  et  congregat  quod  comedat 
iu  liieme  (Prov.  vi).  Item  de  pigro :  Sicut  acetum 
deniibm,  eX  fumus  ocutis,  sic  piger  iis  qui  mise- 
runt  illum  (Prov.  x).  Et  de  dissoluto  :  Manus  for- 
tium  dominabitur,  qua?  autem  remissa  est,  tributis 
serviet  (Prov.  xn).  Et  iterum  de  pigro  :  Vult  et  non 
vult  piger,  anima  autem  operantium  impingua- 
bitur  (Prov.  xin).  Rursum  de  dissoluto  :  Qui  mol- 
lis  ct  dissoiutus  est  in  opere  suo,  frater  est  sua  ope- 
ra  dissipantis  (Prov.  xvin).  Item  de  pigro  :  Ab- 
scondit  piger  manum  suam  sub  ascella,  et  laborat 
si  ad  os  suum  applicuerit  eam  (Prov.  xix).  Item  : 
Desideria  accidunt  pigrum,  noluerunt  enim  quid- 
quam  manus  ejus  operan  (Prov.  xxi).  Et  iterum  : 


pitudinem,  discooperi  humerum,    recela    crura,  B  Dicit  piger  :  Lro  esi  in  via,  in  medio  platearttm 


transi  ftumina,  quia  ultra  non  vocaberis  jnollis  et 
tenera  (ibid.).  Quam  sit  ergo  odibilis  apud  Deum 
lascivia  et  procacitas,  ex  hoc  patenter  ostenditur, 
quod  Scriptura  tam  districta  animadversione  el 
dejectionem  arrogantibus,  et  asperitatem  mollibus 
supcrventuram  comminatur.  Hinc  esl  rursum 
quod  per  eumdem  Isaiam  contra  lascivos  et  pro- 
caces  dicitur  :  Hiec  dicit  Qominus  :  Pro  eo  quod 
elevatae  sunt  filix  Sion,  et  ambulaverunt  cxtento 
collo,  et  nutibus  oculorum  ibant  et  plaudebanl, 
ambulabant,  et  pedibus  suis  composito  grculu  ince- 
debant,decalvabit  Dominus  verticem  filiarum  Sion 
(Isa.  ui).  Ambulabant  extento  cotlo  et  nutibus  ocu- 
lorum,\\\e,  notatur  arrogantia.  Ibant  et  plaudebant, 


occidendus  sum  (Prov.  xxn).  Item  :  Sicut  ostiam 
in  cardine  suo,  sic  piger  vertitur  in  lecto  (Prov. 
xxvi).  Et  in  libro  Ecclesiastico  de  pigro,  tardo  et 
dissoluto  dicitur  :  In  lapide.  luteo  lapidabitur  pi- 
ger,  et  omnes  loquentur  super  aspemationem  il- 
lius.  De  stercore  boum  lapidabitur  piger,  et  omnis 
qui  tetigerit  eum,excutiet  manussuas  (EcclL^w). 
Multa  sunt  alia  si  enumerare  velim,quce  ad  incre- 
pationem,  vel  ad  irrisionem  horum  in  Scripturis 
dicuntur,  de  quibus  h;ec  ad  exhortationem  pra&- 
sentem  vobis  dicta  sufficerc  possunt. 

Citatus  vel  inqiuctus  simul  et  turbidus  gestus 
per  Salomonem  iterum  reprehenduntur,  ubi,  sicut 
jam  in  superiori  exemplo  demonstravimus,  de  Tiro 


ambulabant,et  pedibus  suis  compositogradu  ince-  q  apostata  dicitur  :  Ilomo  apostata,  vir  inutilis,gra~ 


debant,  hic  notatur  lascivia.  Sequitur  :  Decatvabit 
Dominus  verticem  fitiarum  Sion,  htec  est  pcena  ar- 
rogantiuin.£l  Dominus  crinem  earum  nudabit, hwc 
est  pcena  lasciviorum.  Et  quiah.ec  vitialuxus  pre- 
tiosarum  vestium  sequi  solct,  pa*ua  quoque  ejus 
subinfertur  cum  dicitur  :  In  die  itla  auferet  Domi- 
nus  ornatum  calceamentorum  et  tunulas,  et  tor- 
ques,  et  monitia,  et  armitlas,  ct  mitras,  et  discri- 
minatia,et  periscelidas,  et  murenutas,el  olfactoria, 
et  inaures,  et  annutos,  et  gemmas  in  frontc  pcn- 
dentes,  et  mutatoria,  et  paltia,  tinteamina,  et  acus, 
2t  specuta,et  sindones,  et  vitas,  et  theristra  ;cl  erit 
pro  suavi  odore,  fetor;  et  pro  zona,  funiculus;  et 
pro  crispanti  crine,  catvitium  ;  et  profascia  pecto- 


ditur  ore perverso,  annuitoculis,  terit pede,  digito 
loquitur,  pravo  corde  machinatur  malum  et  omni 
tempore  jurgia  seminat  (Prov.  vi).  Huic  exemplo 
veniet  perditio  sua,  ncc  habebit  ultra  inedicinam. 
Quam  sit  enim  perditioni  proximus,  ipse  sua  ac- 
tioue  satis  dcmonstrat,  qui  per  inquictudinis  vi- 
tium  in  semetipso  pacem  pe/dit  etiam  priusquam 
foris  obsistentem  inveniat.  Et  qua  praecipitandus 
sit  patet,  si  occasionem  furoris  invenerit,  quem 
nullo  turbante  exterius  sua  intus  levitas  et  impa- 
ticntia  ad  furorem  pnncipitem  rapit.  Unde  bene 
postquam  inconstantise  et  levitatis  signa  enumera- 
vit,  dicens :  Annuit  ocutis  digito  ioquitur,  terit 
pede,  novissime  indicium  furoris  expressit,  dicens ; 


rati,  cilicium  (ibid).  Ecce  quam  diligenter  omnia  ^  Omni  temporejurgia  seminat.  Quia,  sicut  dictum 


vanitatis  insignia  enumerat,  ut  haec  in  quibus  homi- 
nes  nullam  vcl  admodum  parvaiu  culpam  csse 
putant,  quam  districte  a  Deo  pensentur,  ostendat. 
Dissolutum  et  tardum  Salomon  arguit  dicens  : 
Per  agrum  hominis  pigri  trarisivi,  et  per  vineam 
viri  stulti,  et  ecce  totum  repteverant  urticx,  ope- 
ruerant superficiem  ejusspincp,et  maceria  lapidum 
destructa  erat.  Quod  cum  vidtssem,  posui  in  cor- 
de  meo  et  exempto  didici  ttisciptinam  (Prov.  xxiv). 
Usquequo  piger  dormies,  usguoque  de  somno  non 
consurgis  ?  (Prov.  vi).  Paululum  dormies,  m>di- 
cum  dormitabispauxltlum  manus  comeres  ut  quic*- 
cas,  et  veniet  quasi  cursor  egestas  tua,  et  mendi- 
citas  tua  quasi  vir  armatus  (Prov.  xxiv).  Et  rur- 
nm.Vadead  formicam,  o  piger,  et  considera 


est,  primum  per  levitatis  vitium  et  inquietudinem 
pax  interme  tranquillitatis  dissolvitur,  ac  sic  dein- 
dc  agitata  mens  in  foveam  furoris  pnecipitatur. 
Quanivis  enim  id  ipsum  quod  dixit,  graditur  ore 
perverso,  annuit  oculis,  teritpede,  digito  loquitur, 
tam  furoris  quam  inquietudinis  signum  sit,  tamen 
hic  esse  solet  ordo  perditionis,  ut  primum  homo 
per  inquictudinein,  constantiam  gravitatis  deserat, 
ac  si  tandem  usque  ad  impatientiam  furoris  erum- 
pat.  Habet  etiam  hic  gestus,  id  est  citatus  siva 
inquietus,  cum  niolli  ac  procaci  affinitatem,  quia 
lcvitas  aliquando  lasciviam,  aliquando  impatien- 
tiam  designat.  lnquietus  gestus  lascivo  et  procaci 
concordat ,  sicut  per  Salomonem  dicitur  :  De 
fenestra  domus  mew  pet*  cancetlos  prospexi,  et  v* 


DE  INSTITUTIONE  NOVITIOBUM. 


041 


parvttlos,  considero  vecordem  jttvenem,  qui 
sit  per  plateas  juxta  angutum,  et  prope  viam 
us  alienfp  graditur  in  obsrttro,  advesperante 
in  noctis  tenebris  et  caligine.  Et  ecce  inutier 
rrit  illi  ornatu  meretricio,  pnrparata  ad  ca- 
das  animas,garrula  et  vaga,quietis  impatiens, 
valens  in  domo  consistei%e  pedibtts  suis  ;  nttnc 
i,nttnc  in  ptateis,nttnr  juxta  angutos  insidians, 
"ehensumquc  deosculatur  juvenem,  et  procaci 
u  blanditur  [Prov.  vn).  Statim  eam  scquitur 
>i  bos  ad  virtimam  ducttts,  et  quasi  agnus  tas- 
ms  et  ignorans,  et  ncscit  quod  ad  vinrula  stul- 
f.rahatttr,donec  transfigat  sagitta  fecur  ejtts, 
tisi  avis  festinet  ad  laqueum,et  ncsrit  qttia  de 
cuto  animx  itlitts  agitur;  viae  infei  i  domus  ejtts, 
'truntes  interiora  mnrtis  {ibid.).  Nemo  ergo 
ceps  putet  parum  relinquere  eos  qui  contra 
plinam  ad  turpes  motus,  et  inordinatas  gesti- 
tiones  inemhra  sua  inilectunt,  quia  nunquam 
ptura  tam  severe  istos  exteriores  corporis  mo- 
n  nobis  reprehenderet,  nisi  omnis  exterioris 
tinis  inhonesta  iiguratio  et  motio  indecens,  ah 
•iori  mentis  corruptione  manaret.  Propterea 
tum  valetdisciplinaadcoercendos  pravosmo- 
inimi,  quatcnus  mala  desidcria  dum  per  cus- 
im  discipJimestringunturne  foras  ellluant,tan- 
ahquando  etiam  interius  surgere  ac  moveri 
dno  desuescant.  Quia  igitur  vitia  gcsticulatio- 
i  descripsimus,  ordo  exigit,  ut  nunc  quis  sit  in 
li  gestu  modus  disciplime,  deiiniamus,  quod 
fortasse  per  singula  facere  non  possuruus,  ma- 
amen  expedit  aliquid  inde  ad  eruditionem  di- 
,  quam  omnino  silere.  Primum  crgo  diligen- 
>bservandum  est,  ut  singula  memhra  suum 
ant  officium,  neque  usurpent  alienum,  deinde 
numquodque  suiun  opus  tam  decenter  ac  mo- 
e  impleat,  quatenus  per  indisciplinam  aspi- 
tium  oculos  non  offendat.  Nam  inquolihct  ho- 
peccetur,  dignum  reprehensione  est,  sive  sci- 
memhra  inter  se  actus  suos  confundant,  sive 
uod  juste  agere  dehent,  recte  non  expleant. 
retio  actionum  in  memhris  conservandaest,  ut 
cetid  agat  unumquodque  memhrum  ad  quod 
un  est,  ut  neque  loquatur  manus,  neque  os 
iat,  nec  oculus  lingu»  officium  assumat.  Sunt 
1  quidamqui  nisi  huccis  patcntihus  auscultaro 
iunt,  et  quasi  per  os  sensus  ad  cor  iniluere 
jat,  palatum  ad  verha  loquentis  aperiunt.  Alii 
>d  adhuc  pejus  est  !)  in  agendo  vel  audiendo 
n  canes  sitientes  linguam  protendunt,  et  ad 
ulas  actionesvelut  molamlahia  torquendo  cir- 
ducunt.  Alii  loquentcs  digitum  extendunt,  su- 
ilia  erigunt,  et  oculos  in  orhem  rotantes,  aut 
unda  quadam  consideratione  defigcntes,  cu- 
am  intrinsecus  magniiicentke  conatus  osten- 
t.  Alii  caput  jactant,  comam  excutiunt,  vesti- 
ta  adaptando  componunt,  et  latera  cuhitando, 
3sque  extendendo  ridiculam  satis  ostentationis 
lam  tingunt.  Alii  quasi  amhre  aurcs  ad  au- 
dnm  facUe  non  sint,  alteram  tanlum  collo 
rto  voci  venienti  opponunt.  Alii  typum  nescio 


A  quem  figurantes,  oculorum  inter  videndum ^ilte* 
rum  claudunt,  alterum  aperiunt.  Ahi  majori  ridi- 
culo  dimidiato  ore  loquuntur.  Sunt  prreterea  millo 
larva3!,  mille  suhsannationes  et  corrugationes  na- 
rium,  mille  valgia  et  contortiones  lahiorum,  ques 
pulchritudinem  facici  et  decorem  disciplinre  defor- 
mant.  Est  enim  facies,  disciplinte  speculum,  cui 
tantomajor  custodia  adliihenda  est,  quanto  mi- 
lius  si  quid  in  ea  peccatum  fuerit,  celari  potest. 
Teraporanda  est  igitur  facies  et  mortiiiranda  in 
frestu  suo,  ita  ut  nec  proterve  cxasperetur,  nec 
molliter  dissolvatur,  sed  sempcr  habeat  et  rigidam 
dulcedinem,  et  duleem  rigorem.  Alii  navigant  hra- 
chiis  incedentes,  et  duplici  quorlam  monstro,  uno 
et  eodem  tempore  pedibus  deorsum  in  teiTa  am- 
ghulant  et  laccrtis  sursum  in  aere  volant.  Quod  est 
qu.eso  monstrum  lioc,  quod  simul  in  se  fingit  et 
hominis  incessum,  etnavis  remigium,  et  avis  vola- 
tum  ?  Lihet  in  hoc,  poetica^  illius  suhsannationis 
clogio  proclamare  : 

llumano  capiti  cerviccm  pictor  equmam 
Juugere  si  vetit,  et  varias  inducere  plumas 
Undiqtte  co/latis  membris,  ttt  tttrpiter  atrttm 
Desinat  in  piscetn  mulier  formosa  superne. 
(Hnit.vr.  in  Artepoet.  v.  1-3). 
Orte  tale  mihi  videtur  hoc  portentosa?  figurationis 
schema  : 

Cujus  velut  cegri  somnia  venx 

Fingenlur  species,  ut  nec  ]ws  nec  caput  uni 
Reddatur  formtv. 

(Ibid.  v.  7-10). 
Sed  ne  lorte  satiram  potius  quam  doctrinam  edere 
videamur  (cum  plurima  adliuc  enumeranda  su- 
persint)  modesti;e  hic  quoque  oblivisci  non  debe- 
mus.  Etiam  sic  fortassis  negligentibus  et  indiscipli- 
natis  quantum  ipsi  in  his  eruhescere  debeant,  me- 
lius  silendo  ostendemus.  Scire  tamen  debent 
unum  esse  vitium  quod  prius  intrinsecus  statum 
mentis  dissipat,  ac  postmodum  extrinsecus  in 
raembris  ordinem  actionis  perturbat,  sicutjam 
s.epius  memorato  Salomonis  testimonio  compro- 
batum  est,  ubi  in  apostata  homine  prius  quidem 
mentis  aversio  atque  detluxio  preecessisse  dicitur, 
ae  pbstmoduni  contusio  atque  perturbatio  actionis 
subsecuta  memoratur.  In  eo  enim  quod  dicitur  : 
Homo  apostata  vir  inutitis  (Prov.  vi),  notatur  de- 
fluxio  mentis,  iu  eo  autcm  quod  dicitur,  graditur 
ore  perverso,  terit  pede,  annuit  oculus,  digito  /o- 
quilur  (ibid.),  demonstratur  confusio  actionis.  Hinc 
etiam  est  illud  quod  dicitur  in  libro  Ecclesiastici : 
Ex  visu  cognoscttur  vir,et  aboccursufacieicognos- 
citur sensatus.Amictus  corporis  et  risus  dentium  et 
ingressus  hominis  enuntiant  deilto(Eccl.\ix).  Quia 
videlicet  per  illud,  quod  foris  sive  bene  sive  male 
agitur,  interior  animi  qualitas  intuentium  oculis 
patenter  indicatur.  Et  idcirco  oportet  ut  ad  hanc 
porturbationem  sedandam  custodia  disciplinae  op- 
ponatur,  qiue  unumquodque  membrum  ad  suum 
otticiumrestringat,  quatcnus  dum  alterum  mem- 
brum  operatur,  alterum  aut  omnino  quietum  ma- 
neat,  aut  si  forte  ejus  operailli  necessaria  esse  co- 


943 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSHCA. 


944 


gnoscitur,  suo  motu  ad  cooperandum  illi  decenter  A  hoc  primum  generali  distinctione  discernitur,  ut 


et  ordinate  moveatur.  Ita  ut  nihil  confuse,  nihil 
praeposterum  in  membris  corporis  agatur,  sed  ut 
gciat  utrumquodque  in  quo  alterl  debeat  succur- 
rere,  et  in  quo  dum  aliud  movetur,  se  debeatquie- 
tum  custodire.  Est  enim  quasi  quredam  respublica 
corpus  humanum,  in  quo  singulis  membris  sua 
officia  distributa  sunt.  Dum  ergo  unum  membrum 
alterius  membri  ofticium  inordinatc  sibi  vindicat, 
quid  aliud  quam  concordiam  universitatis  pertur- 
bat  ?  Cumque  aliud  suo  motu  alterius  motum  im- 
pedit,  certe  illi  quam  natura  moderatur,  disposi- 
tioni  contradicit.  Prinia  igitur  est  custodia  discipli- 
nae  in  gestu,  ut  unumquodque  membrum  in  eo  ad 
quod  creatum  est  officia   se  contineat,  neque  alte- 


videlicet  nunquam  in  sermonibus  disciplinatis 
otiosa  adhibeantur.  Otiosa  autem  sunt  omnia,quae 
sunt  aut  nociva,  autinhonesta,  aut  inutilia.  Inutilia 
autem  sunt,  quae  nec.loquentibus,  nec  audienti- 
bus  prosunt.  Inhonesta  sunt,  quae  vel  illius  qui  lo- 
quitur,  vel  illius  cui  loquitur,  vel  illius  de  quo  lo- 
quitur  dignitati  non  conveniunt.  Nociva  sunt  quae 
suis  suasionibus  animos  auditorum  sive  ad  erro- 
rem  sive  ad  pravitatem  inducunt.  Haec  autem  tria, 
id  est  nociva,  inhonesta,  inutilia,  duobus  modis 
discerni  possunt,  id  est  secundum  qualitatem  re- 
rum  de  quibus  locutio  sit,  et  secundum  qualita- 
tem  personarum  per  quas,  vel  ad  quas,  vel  de  qui- 
bus  locutio  tit.  Qualitas  personarum  quatuor  mo- 


rius  membri  ministerium  sui  admistione  confun-  3  dis  consideratur,  id  est  secundum  aetatem,  secun- 


dat.  Id  est,  ut  oculi  videant,  aures  audiant,  nares 
oJfaciant,  os  loquatur,  manus  operentur,  pedes 
ambuient,  quatenus  neque  transmutentur  ofticia 
membrorum  neque  inordinate  permisceantur. 

Secunda  est  custodia  disciplime  in  gestu,  ut 
unumquodque  membrum  id  quod  facit,  eo  modo 
atque  mensura  faciat  quo  faciendum  est,  id  est 
nec  plus  nec  minus,  nec  aliter  quam  oportet,  fa- 
ciat.  Quatenus  in  actu  suo  sic  et  dirigatur  et  mo- 
veatur,  ut  in  nulla  uncjuam  parte  temperantiee  li- 
mitem  aut  formam  honestatis  excedat,  hoc  est  (ut 
id  paucis  exeinplis  probemus)  ridere  sine  apertio- 
ne  dentium,  videre  sine  defixione  oculorum,  loqui 
sine  extensione  manuum  et  intentione  digitorum, 
sine  contorsione  labiorum,  sine  jactatione  capitis, 
sine  elevatione  supercilioruin  ;  incedere  sine  mo- 
dulatione  gressuum,  sine  gesticulatione  scapula- 
rum ;  sedere  sine  divaricatione  crurum,  sine  al- 
terutra  superjectione  pedum,  sine  extensione  vel 
agitatione  tibiarum,  sine  alterna  accubitatione  la- 
terum,  jacere  sine  disjectione  membrorum.  Et  ut 
tandem  de  hac  parte  finem  loquendi  faciamus, 
gestus  hominis  in  omni  actu  esse  debet  gratiosus 
sine  mollitie,  quietus  sine  dissolutione,  gravis  sine 
'  tarditate,  alacer  sine  inquietudine,  maturus  sine 
protervia,  etsine  turbulentia  severus.  Mollem  ges- 
tum  temperat  turbidus,  et  turbidum  mollis,  disso- 
lutum  procax,procacem  dissolutus,citatustardum, 
et  tardus  eitatuni,  quia  inter  vitia  contraria  me- 
dius  limes  virtus  est.  Haec  de  gestu  ad  praesentem 


dum  scientiam,secundum  officium,secundum  con- 
ditionem.Secundum  aetatem,  quia  aliud  convenit 
locutionibus  senum,  aliud  locutionibus  juvenum. 
Secundum  scientiam,quia  aliud  convenit  locutioni- 
bus  sapientium,  aliud  locutionibus  simplicium.  Se- 
cundum  officium,  quia  aliud  convenit  locntionibus 
eorum  qui  negotia  exteriora  tractant,aliud  locutio- 
nibus  eorum  qui  secretioris  vitae  quieti  et  studio 
contemplationis  invigilant.Secundum  conditionem 
ac  statum,  quia  aliud  convenit  locutionibuseorum 
qui  sunt  preelati,  aliud  locutionibus  eorum  qui  sunt 
subditi.  Senes  loqui  debent  de  discretione  bene 
consulendi.  Juvenes  de  instantia  benefaciendi.  Sa- 
pientes  de  mysteriis  Scripturarum.  Simplices  de 
exemphs  bonorum  operum.  Ii  qui  exteriora  trac- 
tant  negotia,  de  solertia  acquirendi,  ii  qui  quietam 
vitam  ducunt,  de  disciplina  vivendi.  Praelati  de 
provisione  rerum,  subjecti  de  obedientia  praecepto- 
rum.  Et  unusquisque  qui  loquitur  secundum  qua- 
litatem  personae  suae,  qualitatem  materiee  inquirat 
congruam  de  quo  loquatur. 

Cap.  XIV.  Cui  loquendum. 
Sequitur  ut  postquam  elegerit  homo  quid  dicat, 
etiam  cui  dicat  diligenter  attendat.  Quia  sicut  ait 
quidam  sapiens  :  Qut  narrat  verbum  non  audien- 
ti,  quasi  qui  excitat  dormientem  de  gravi  somno 
(Eccl.  xxu).  Et  iterum  :  Cum  stulto  ne  multum  lo- 
quaris,  et  cum  insensato  ne  abieris  (ibid.).  Et  Sa- 
lomon  dicit :  Qui  arguit  impium,  generat  maculam 
sibi.  Noli  arguere  det%isoremf  ne  oderit.  Argue  sa~ 


doctrinam  dicta  sufficiant.  Si  qui  vero  tam  duri  **  pientem,  et  diliget  te.  Da  sapienti  occasionem,  et 

addetur  ei  sapientia.  Doce  justum,  et  festinabit 
accipere  (Prov.  ix).  Sed  rursum  in  libro  Ecclesias- 
tico  de  discretione  loquendi  dictum  est  :  Cum  viro 
irreligioso  tracta  de  sanctitate  et  cum  injusto  de 
justitia,et  cum  muliere  de  iis  quae  xmulatur,  cum 
timido  de  belto,  cum  negotiatore  de  trajectione, 
cu/n  emptore  devenditione,  cum  vu*o  tivido  degra- 
tiis  agendis,  cum  impio  de  pietate,  cum  inhonesto 
de  honestate,cum  opejwno  agrario  de  omni  opere, 
cum  operario  annuatide  consummatione  atini,  cum 
servo  pigro  de  multa  operatione  (Eccl.  xxxvu). 
Ubi  inlelligi  datur  quod  boni  pravorum  colloquia 
aliquando  appetere,aliquando  vitare  debent.Appe- 
tere  debentboni  pravorum  colloquia,quando  et  sua 


cordis  fuerint,  uthis  admonitionibus  informari  ne- 
queant,  ilios  quidem  acrioribus  stimulis  urgeri 
oportet,  ut  quod  sponte  facere  nolunt,  faciant  vel 
inviti.  Scio  enim  quam  difficile  sit,  cor  malitia  in- 
duratum  ad  formam  disciplinae  et  speciem  hone- 
statis  incurvare,  sed  necesse  est  utdura  materia 
cum  facile  ad  formam  non  flectitur,  ei  et  acrioris 
flammfle  incendium  et  mallei  gravioris  tunsio  adhi- 
beatur. 

Cap.  XIII.  De  disciptina  in  locutione  servanda  :  et 

primo  quid  loquendum. 

In  locutione  quinque  res  sunt  observanda?,  hoc 

est  quid  dicatur,  cui  dicatur,  ubi  dicatur,quandodi- 

catur,quomodo  dicatur.  Quid  autem  dicendumsit, 


DE  INSTITUTIONE  NOVITIORUM. 


946 


atione  illos  sperant  posse  corrigi,  et  tantum  A 
i  stabilitate  confidunt,  ut  non  tinieant  ex 
i  prava  suggestione  corrumpi.  Quando  vero 
um  duritiam  et  suam  iniirmitatem  consi- 
;,  expedit  eis  ut  fugiant,  ne  dum  illos  non 
admonitionibus  suis  corrigere,  paulatimin- 
t  ipsi  ad  pravitatem  illorum  declinare.  Cum 
ropter  noslri  eedificationem  loquimur,  cum 
quamur  quorum  doctrina  possimus  ad  vir- 
instrui.Cum  autem  propter  sedificationem 
li  loquimur,  cum  illis  loquamur  quos  spera- 
er  nostram  exhortationem  a  pravitate  sua 
emendari.  Alioquin  et  sapientes  velle  docere, 
da  est,  et  obstinatos  corripere,  insipientia. 
tt  injuriosus  proximo  est,  qui  meliori  non 


Cap.  XV.  Ubi  lequendum. 
Sequitur  tertia  discretio  loquendi,  ut  cum  ali- 
quid  dicere  volumus,  prius  ubi  illud  dici  conveniat 
consideremus.  Nam  qusedam  sunt  loca,  in  quibus 
perpetuum  silentium  servandum  est.  Qutedam  ve- 
ro  in  quibus  humanos  sermones,  id  est  confabula- 
tiones  ad  alterutrum  edere  non  licet,  exceptis  iis 
verbis  quibus  homo  cum  Deo  et  ad  Deum  loquitur 
quando  vel  in  orationibus  vel  in  lectionibus  sive 
in  hymnis  et  canticis  manifeste  vel  occulte  prola- 
tis  Deo  famulatur.  Unde  et  beatus  Augustinus  in 
oratorio  nikil  agendum  esse  dicit,  praeter  id  ad 
quod  factum  est.  Sunt  item  alia  loca  in  quibus 
pro  disciplina  etinstructione  morumverba  haben- 
da  sunt ;  quaedam  iterum  in  quibus  de  inteliigentia 


\t  reverentiam,  et  injuriosus  sibi  est,  qui  non  g  et  expositione  Scripturarum  collationes  (cum  di- 


lat  sed  provocat  erga  se  insipientis  vesa- 

Srgo  qui  cum  alio  loquitur  primum  conside- 

um  propter  se  an  propter  illum  loquatur.  Si 

r  suam  utilitatem  loquitur,  videat  ut  ille  ta- 

de  cujus  colloquio  utilitas  sibi  provenire 

Sipropter  illum  loquitur,   caveat  ne   talis 

,  qui  vel  sua  exhortatione  non  indigeat,  vel 

nalo  obstinatus,  ut  exhortatione  alterius  cor- 

non  permittat.Siergo  sic  est,  nunquamnisi 

nostri  vel  ad  aliorum  eruditionem  loqui 

ius,  et  in  ipsa  nostra  locutione  talem  discre- 

1  servare,  ut  semper  studeamus  et  a  sapien- 

ls  discere,  et  minus  doctos  (ita  duntaxat  si  se 

patiantur)  studeamus  erudire.  Et  sicut  in- 


sciplina  tamen  et  reverentia,  hoc  est  sine  conten- 
tione  et  clamore  et  qualibet  turpitudine  verborum) 
haberi  possunt.  Postremo  sunt  alia  loca  in  quibus 
magis  loquendi  licentia  laxatur,  ita  ut  non  solum 
de  spiritualibus  rebus,  sed  etiam  de  exteriorum 
dispositione  et  provisione  sermones  admittantur. 
Loca  in  quibus  vana  et  superflua  dici  debeant, 
invenire  non  possum.  Neque  igitur  in  divinis  et 
sacratis  locis  confabulationes  inducere,  neque  in 
illis  locis  ubi  de  disciplina  agendum  est,  quoestio- 
nes  aut  contentiones  verborum  ventilare  neque  in 
illis  ubi  de  intelligentia  divinarum  Scripturarum 
tractandum  est,  exteriora  negotia  admiscere  debe- 
mus,  nec  ea  quae  sunt  paucis  revelanda,  in  mani- 


ando,  de  illo  potissimum  quod  nos  magis  q  festo  propalare. 


rerbafacimus,  sic  docendo,  illud  quod  ma- 
rsonse  auditoris  congruit  proferre  debemus, 
tra  vitium  quod  in  eo  sanare  cupimus,  com- 
i  nostri  sermonis  remedium  opponamus, 
idmodum  supradictum  est :  Cum  irreligioso 
ctitate,  cum  injusto  de  justitia,  cum  pigro 
Ita  operatione  loquendum  esse.  Facile  ergo 
loquendum  agnoscimus,  si  id  quod  dicitur 
sit  diligenter  consideremus,  quia  id  profecto 
que  magis  dici  convenit,  quod  ad  illud,  in 
>se  plus  laborat,  malum  sanandum  consilio 
odiori  occurrit.  Verbi  gratia,  quando  con- 


Cap.XVI.  Quando tacendum  et  quando  loquendum. 
Quarta  loquendi  discretio  est  quando  quid  di- 
cendum  sit  attendere.  Est  tempus  quando  nihil,  et 
est  tempus  quando  aliquid  dicendum  est,  nullum 
vero  tempus  quando  dicenda  sunt  omnia.  Tem- 
pus  est  quando  nihil  dicendum  est,  quia  tempus 
tacendi ;  et  tempus  quando  aliquid,  quia  tempus 
loquendi,  tempus  vero  quando  omnia,  nunquam, 
quia  sicut  idem  Salomon  ait :  Mala  aurea  in  lec~ 
tis  argenteis,  qui  loquitur  verbum  in  iempore  suo 
(Prov.  xxv).  Habet  igitur  onme  verbum  tempus 
suum  quando  proferri  debeat,  tempus  quando 
im  laudare  volumus,  ad  pusillanimes  non  ad  taceri.  Quando  autem  loquendum  sit,  melius 
>os  sermonem  nostrum  dirigere  debemus,  *ostendemus,  si  prius  quando  tacendum  sit  de- 
um  vitium  superbiae  sub  preetextu  constan-  monstremus.  Tempusenim  tacendi  tempus loquen- 
nnunquam  se  contegat,  si  cceperimus  super-  D  di  debet  prffiCedere,  quia  prius  per  silentium  tem- 
idare  constantiam,  dum  eos  ad  virtutem  hor-     pore  lacendi  discitur,  quod  postea  perverbum  tem- 

pore  loquendi  proferatur.  Propterea  non  ait  Salo- 
mon  :  Tempus  loquendi  et  tempus  tacendi,  sed 
tempus  tacendi  et  tempus  toquendi  (Eccli.  m),quia 
prius,  sicut  dictum  est,  in  silentio  forma  loquendi 
sumitur,quse  postmodum  tempore  loquendi  in  voce 
teneatur.  Aliquando  tacere  debemus  propterea  quod 
alter  prior  loqui  coepit,  ne  forte  si  sermonem  ejus 
verborum  nostrorum  prolatione  interrumpimus,  et 
eum  qui  loquitur,  et  eos  qui  audiunt  pariter  offen- 
damus.  Aliquando  tacendum  cst  propterea,  quia 
ad  id  quod  dicere  volumus,  animos  auditorum  pa- 
ratos  adhuc  non  esse  consideramus.  Aliquando 
tacendum  est  propter  multiloquium  vitandum,vel 


•edimus,  amplius  in  suo  vitio  confirmamus. 
temur  ergo  ad  constantiam  timidos,  ad  ti- 
n  superbos,  ad  frugalitatem  prodigos,  ad 
litatem  avaros,  ad  humanitatem  parcos,  ad 
atem  guiosos,  ad  consilium  temerarios,  ad 
em  zeli  tepidos,  ad  silentium  verbosos,  ad 
m  exhortationis  nimis  tacitos,  ad  alacrita- 
egnes,  ad  mansuetudinem  -  impatientes,  ad 
am  negligentes,ad  indulgentiam  crudeles,  ad 
mdiam  procaces,  ad  quietem  preecipites,  ad 
ntiam  incautos,  ad  sollicitudinemobliviosos, 
modestiam  inverecundos,  et  omnino  quid- 
dicere  volumus  cui  dicendum  sit,  ex  ipsa 
nostri  sermonis  qualitate  colligamus. 


947 


HUGONTS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


94* 


etiam  propterea   quod   ipsi  qui  locuturi  sumus,  A  ceditur,  aliud  est  tempus  quando  ei  qui   noluern 


nondum  apud  nosnietipsos  congruain  loquendi 
formam  invenimus,  quia  profecto  animus  audito- 
rum  magis  offenditur,  si  sermo  qui  rediticare  debet, 
confususet  inordinatus  proferatur.  Aliquando  ta- 
cendum  est  proptereaquod  ii,  qui  praesentes  hahen- 
tur,  nequaquam  tales  sunt,  ad  quos  verbum  debea- 
musfacere,  quod  duobus  modis  iieri  potest,  scilicet 
dum  vel  reverentia  dignitati  personse  impenditur, 
vel  malitia  incorrigibilis  atque  ideo  indigna  admo- 
nitione  existimatur.Singula  htec  exemplis  Scriptu- 
rarumprobare  possuinus,  quia  non  unosed  multis 
singula  quzeque  coniirmari  Scripturarum  testimo- 
niisinvenimus.  Quod  scrmonem  corumqui  priorcs 
nobis  loqui  copperant,  non  debeamus  interrumpere, 


loqui  pro  culpa  reputatur.  Sapiens  autem  reque 
cavet,  vel  ne  eo  tempore  quando  loqui  debet,  per 
ncgligentiain  sileat,  vel  ne  omni  tempore  quando 
loqui  licet,  per  licentiam  concessam  in  multilo- 
quium  cadat.  Recte  ego  tempus  loquendi  discerni- 
tur,  si  homo  nec  unquam  quando  loqui  debet,  si- 
leat,  nec  semper  quando  licet,  loquatur.  Restat 
nunc  ut,  postquam  ostendimus  quid  vel  cui  et  ubi 
et  quando  loquendum  sit,  etiam  qualiter  loquen- 
dum  sit,  demonstremus. 

Cai».  XVII.  Quomodo  loquerulum  sit, 
Qualitas,  id  est  motus  loquendi  in  tribus  constat, 
hoe  est  quo  gestu,  quo  sono,   qua   significatione 
quid  dicatur.  Disciphna  jubet  ut  loquentis  sit  gcs- 


sed  semper  loquentes  alios  ct  pr.ecipue  eos  qui  uti-  g  tus  inodestus  et  humilis,  sonus  demissus  et  suavis, 
liaetrectaloquuntur,propter  custodiam  disciplinse      signiticatio  verax  et  dulcis.  Modestiam  debet   ha- 


reverenter  sustinere  atque  exspectare,  sanctus  Job 
nobis  ostendit,qui  cum  de  suadisciplina  et  de  alio- 
rum  erga  se  reverentia  loqueretur,  inter  ccetera  sic 
ait :  Qui  me  audiebant,  exspectabant  sententiam 
meam  ;  et  intenti  tacebant  ad  consilium  meum, 
verbis  meis  addere  nihit  audebatityet  superitlos  stit- 
labat  eloquium  meum  (Jub  xxix).  Item  srepe  propter 
intirmitatem  auditorum  tacendum  csse,  Dominus 
suo  exemplo  docet ;  qui,cum  apostolos  adliuc  im- 
becilles  et  ad  subtimiorisdoctrinreeruditionemiin- 
pares  aspiceret  ait :  Adhuc  mutta  habeo  vobis  di- 
cere,  sed  non  potestis  portare  modo  (Joan.  xvi). 
Item  aliquando  tacendum  csse  propter  prrecipita- 


bere  gestus  loquentis,  ut  necinordinate,  nec  impu- 
dice,  nec  turbulenter  inter  loquendum  membra 
movcat,  neque  oculorum  nutibus,  aut  indecenti 
conformatione  sive  transmutatione  vultus,  placo- 
rem  sui  sermonis  imminuat.  Humilis  debet  esse 
gestus  loquentis,  ut  apud  auditores  gratiam  sermo 
ejus  inveniat.  Sonus  loquentis  esse  debet  demis- 
sus,  ne  strepitu,  ct  immoderata  clamositate  audi- 
tores  suos  aut  injuste  terreat  aut  juste  oflendat. 
Suavis  debet  esse,  ne  prolationis  asperitate  tanto 
tiat  animis  audientium  onerosior,  quanto  adaures 
durior  venit,  et  injucundior.  Significatio,  id  est 
seutentia  scrmonis,  ideo  debet  esse  vera,  quia  fal- 


tionem  loquendi  vitandam,  Salomon  in  Proverbiis  q  lax  verbum  etiam  si  facunde  aut  composite  dici- 


ostendit,  dicens  :  In  multiloquio  peccatum  non 
deerity  qui  autem  moderatur  labia  sua  prudentis- 
simusest  (Prov.  x).  Item  :  Labiajusti  considerant 
ptacita,  et  os  impiorum  perversa{ibid.).  Item  :  Qui 
prius  respondet  quam  audiat,  stultum  se  esse  de- 
monstrat  et  confusione  dignissimum  (Prov.  xvm). 
Item  in  libro  Ecclesiastico  :  Ne  ventites  te  in  om- 
nem  ventum,  et  non  eas  in  omni  via,  sic  enim  pec- 
cator  probatur  in  duplici  lingua.  Esto  mansuetus 
ad  audiendum  verbum  Dei  ut  intcttigas,  et  cum 
omni  sapientia  proferas  responsum  verum.  Si  est 
tibi  intetlectus,  responde  proximo  ;  sin  autem,  sit 
manus  tua  super  os  tuum,  ne  capiaris  in  verbo  in- 
disciplinato  (Eccti,  v).  Itera  sappe  propter  reveren- 
tiam  personre  tacendum  esse,  in  eodem  demon- 
stratur  cum  dieitur  :  Priusquam  interroges  ne  vi- 
tuperes  quemquam,  et  cum  interrogaveris  corripe 
juste.  Priusquam  audias  ne  respondeas  verbum, 
et  in  medio  seniorum  ne  adjicias  toqui  (Eccte.xi). 
ltem  saepe,  proptcr  malitiam  auditorum  tacendum 
esse,  Salomon  docet,  dicens  :  In  auribus  insipien- 
tium  ne  toquaris,  quia  despicient  doctrinam  etoquii 
tui  (Prov.  xxin).  Item  :  Ne  contendas  cum  pessi- 
mis:  et  ne  xmuteiis  impios  (Prov.xxix).  Item  :  Vir 
sapiens  si  cum  stutto  contenderity  sive  irascatur 
sive  rideat,  non  inveniet  requiem  (Prov.  xxix). 
Quisquis  hsec  impedimenta  loquendi  cavcre  volue- 
rit,  facile  fortassis  et  sinedifficultatcquando  sitlo- 
quendum  agnoscet,  si  tamen  hoc  attendit,  quia 
aliud  tempus  est  quando  ei  qui  voluerit  loqui  con- 


D 


tur,  nibilominus  tamen  ab  auditore  aut  noxiiun 
aut  otiosum  fsi  fuerit  intellectum)  reputatur.  Scd 
et  cum  veritate  necesse  est,  ut  sermo  loquentis 
dulcedinem  habeat,  quia  saepe  etiam  veritas  audi- 
toriamara  efficitur,  si  aut  sine  ratione,  aut  sine 
dilectione,  hoc  est,  vel  importune,  vel  impie  contra 
cum  proferatur.  Singula  luec  Scriptune  sacrre  testi- 
moniis  comprobemus.  Quod  habitus  indisciplina- 
tus  sermonem  conteinptibilem  faciat,  Salomon  os- 
tendit,  dicens  :  Non  decent  stultum  verba  compo- 
sita  (Prov.  xvn.  Et  iterum  :  Non  est  specioia  in  ore 
stuttiparabola(Prov  xvu).Etiterum  :Fons  vil<reru- 
ditio  possidentis;  doctrina  stuttorum  fdtuitas 
(Prov.  xxvi).  Etiterum  :  Doctrina  sua  nnscititr  vir, 
qui  autcm  vanu,  et  excors  e.s7,  patebit  contemptui 
(Prov.  xuj.Item  :  Quomodu  putchras  frustra  habtd 
claudus  tibiasy  sic  indecensest  in  ore  stuttorum  pa- 
rabola  (Prov.  xxvi).  Quod  vero  typus  elationis  ser- 
monem  hominis  ingratum  auditoribus  reddat,  Sa- 
lomon  iterum  testatur,  dicens  :  Excclsa  stulto  sa- 
pientiainporta  non  aperiat  os  suum  (Prov*  xxnj.Et 
iterumdicit:  Cum  obsecrationibus  toquetur  pauper, 
et  dives  efjabitur  rigide  (Prov.  xvm).  Quantum  au- 
tem  sermo  clamosus  a  disciplinatis  cavendus  sit, 
ipse  auctor  disciplinaj,  ostendit,  dequo  per  lsaiam 
scriptum  est :  Non  ctamabit  neque  accipiet  perso- 
nam  neque  nudietur  foris  voxejus  (Isa.xui).  Verbum 
autem  asperum,  et  rixosum  omnino  sermonibus 
disciplinalis  secludendum  esse,  per  eumdem  pro- 
batur  cum  dicitur  :  Labia  stulti  immiscentse  rixis, 


DE  IXSTITUTIONE  NOVITIORUM. 


95G 


ejus  jurgia  provocat  (Prov.  xvm).  De  verbo  A 
1  mendaci  quantum  sit  cavendum,  idem  ipse 
uat,  dicens :  Testis  falsus  non  erit  impuniius, 
tid  mendacia  loquitur,  non  effugiet  (Prov. 
Sed  et  verbum  dulce,  quantum  valeat  in  ser- 
i,  liber  Ecclesiasticus  patenter  demonstrat 
licit :  Verbum  dulce  amicos  multiplicat,  et 
cos  mitigat,  et  lingua  eucharis  in  bono  viro 
dat  (Ecct.  vi). 

,  XVIII.  De  disciplina  in  mensa  servanda,  et 
primo  in  habitu  et  geslu. 

mensa  est  duplex  custodia  disciplinae.  Ibi 

debet  homo  servare  disciplinam  in  habitu 

3t  disciplinam  in  cibo  suo.  Disciplinam  iu  ha- 

tribus  modis,  in  disciplina  tacendi,  iu  disci- 


Cap.  XIX.  Dc  triplici  observatione  disciplince  in 
cibo,  et  primo  quid  camedendum. 

Scquitur  etiam  triplex  observatio  disciplinee  in 
cibo,  observatio  in  eo  quid  sumat,  observatio  in  eo 
quantum  sumat,  observatioin  eo  quomodo  sumat. 
Obsorvatio  in  eo  quid  sumat,  id  est  ut  neque  nimis 
pretiosa  et  delicata  expetat,nec  nimis  rara  etinso- 
lita  requirat,  ncc  nimis  laute  et  accurate  prrepa- 
rata  concupiscat.  In  primo  enim  luxus  arguitur,  in 
secundo  curiositas,  in  tertio  superstitio  notatur. 
Sunt  namque  quidam  quorumfauces  satis  ridicula 
infirmiUite  eegrotant,  qua»  nisi  pinguia  et  delicata 
dcglutire  non  possunt.  Et  si  quando  eis  parci  aut 
frugales  eibi  oblati  fuerint,  statim  aut  indigestio- 
nem  stomachi  aut  pectoris  siccitatem,  aut  obripi- 


videndi,  in  disciplina  contineudi  sese.  Taci-  B  lationem  capitis,  aut  si  qua  sunt  talia,  ad  frivolas 


tas  inter  cpulas  necessaria  cst  idcirco,  quo- 
lingua  qiue  omni  tempore  prona  ad  pecca- 
labitur,  periculosius  cum  per  crapulam  in- 
nata  fuerit,  ad  loquendum  relaxatur.  Proptc- 
nim  dives  qui  inter  epulas  loquacitati  servie- 
>ost  in  inferno  positus  vehemeutius  iri  lingua 
5at  (Luc.  xxvi).  Custodia  oeulorum  inter  epu- 
ropterea  necessaria  est;  quia  non  decet  ibi 
ipue,  ut  vagos  homo  habeat  oculos,  neque 
se,  et  (ut  amplius  aliquid  dicam)  impudenter 
la?  apu  l  alios  aguntur  circumlustrando  pro- 
at,  sed  ut  potius  pudice  demissis  luminibus 
ntum  qiue  sibi  anteposita  et  apposita  sunt 
dat.  Custodia  quoque  continendi  sese  ibi  ne- 
nda  non  esl,  quatenus  videlieet  nequo  in  ha- 
neque  in  gestu  indecens  aliquid  aut  inlione- 
i  agatur.  Nihil  cum  strepidu  aut  tumultu  liat, 
>mnia  membra  cum  modestia,  et  tranquillitate 
soiplina  contineantur.  Non  sicut  quidam  fa- 
t,  qui  cum  ad  sedendum  assedorint,  inquieta 
lam  agitatione  et  confusione  membrorum  in- 
>erantiam  animi  sui  designant.  Caput  exou- 
,  brachia  exerunt,  manus  in  altum  expandunt, 
>n  sine  magna  turpitudine  quasi  totum  epulum 
d  sint  absorpturi,  ingeules  .quosdam  conatus 
istus  satis  indecoros  ostenduut.  Anhelant,  et 
irant  prae  angustia,  ita  ut  existimes  eos  alium 
2nti  ventri  patentiorem  aditum  quaerere,  qua- 
tgustia  faucium  non  possit  esurienti  stomacho 


excusationes  prnetendunt.  Alii  delicias  et  luxum 
ciborum  magna  constantia  aspernantur,  sed  ab 
eis  iterum  non  ininori  aut  tolerabiliori  petuiantia 
communium  cibariorum  usus  omnino  despicitur. 
Nova  qua^lam  et  insolita  ciborum  genera  exqui- 
runt,  ita  ut  saepe  propter  unius  ventrem  hominis 
per  omnes  circum  pagos  turba  famulorum  discur- 
rat,  et  vix  tandom  vel  ignotas  de  desertis  procul 
montibus  radices  evellendo  vel  pauculos  de  imis 
gurgitibus  profunda  scrutatione  pisciculos  trahen- 
do,  sive  intempestiva  de  arentibus  rubetis  arbuta 
colligendo,  unius  appetitus  petulantiam  compesce- 
rc  queat.  Et  sane  mihi  non  satis  patere  potest, 
quod  vitium  islos  exagitet,  nisi  forte  quia  per 
q  quandam  animi  insolentiam  multos  in  suo  obse- 
quio  occupari  gaudent,  sive  quia  per  tumorem  ela- 
tionis  cieteris  omnibus  quantum  cibo  dissimiles 
videri  volunt.  Alii  superstitiosum  nimis  in  preepa- 
randis  cibis  studium  adhibent,  infinita  decoctio- 
num  et  frixurarum  ct  condimentorum  genera 
excogitantes,  modo  mollia,  modo  dura,  modo  fri- 
gida,  modo  calida,  modo  elixa,  modo  assa,  modo 
pipere,  modo  allio,  modo  cumino,  modo  sale  con- 
dita,  secundum  consuetudinem  prnegnantium  mu- 
lierum  desiderantes.  Hi  profecto  non  solum  ar- 
guendi  sed  etiam  deridendi  sunt,  qui  quasi  caupo- 
nos  ad  omnem  clepsydram  eliciendi  gustus  gratia 
palatum  extendunt.  Igitur  contra  haec  vitia  sanan- 
da  necessarius  cst  rigor  disciplinae,  qui  istas  gulae 


sufficientem  abundantiam  ministrare.  In  uno  ^  petulantias  intra  certum  limitem  cohibeat,  quate- 


loco  sedentes,  oculis,  et  manibus  qiue  prope, 
longe,  omnia  cir»:umcurrunt,  simul  panes 
minuunt,  vina  in  calices,etpateras  cffundunt, 
>s  in  gyrum  circumducunt,  et  velut  rex  super 
ssam  civitatem  assultum  facturus,  dubitant 
primum  expugnationem  aggrediantur,  dum 
d  in  omni  parte  irruptionem  facere  concupi- 
tt.  Plus  justo  fortassis  ista  dicentes,  verecun- 
obliti  sumus,  sed  nescit  aliquando  impudentia 
•escere,  nisi  fuerit  manifeste  confusa.  His  igi- 
tribus  modis  debet  quisque  inter  epulas  con- 
are  disciplinam  in  semetipso,  videlicet  ut  et 
lam  suam  a  loquaoitate  restringat,  et  oculos 
a  circumspectione  cohibeat,  et  ut  c.etera 
lbra  omnia  cum  modestia  et  quiete  contineat. 


nus  se  neque  ad  immoderatas  delicias,  neque  ad 
novitates,  neque  ad  superstitiosas  praeparationes 
ciborum  appetendas  dhTundat. 

Cap.  XX.  Secundo,  quantum  comedendum. 

Deinde  sequitur  custodia  disciplince  in  eo  quan- 
tum  quis  sumere  debeat,  cujus  mensura  hcec  mihi 
esse  videtur,  ut  neque  contra  honestatem  neque 
supra  necessitatem.  Non  omnis  venter  idem  capit, 
alius  sic  contentus,  alius  vero  sic.  Cui  minus  suf- 
licit,  iste  priusquam  ad  turpitudinem  edacitatis 
perveniat,  in  superfluitatem  olfendit ;  cui  multum 
opus  est,  in  eo  sa?pe  honestas  comedendi  laeditur, 
etiam  priusquam  ad  superfluitatem  veniatur.  Ergo 
ille   cui  parum   satis  est,   magis  superfluitatem 


954                                 HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA.                               95* 

caveat ;  ille  vero  cui  multo  opus  est,  magis  ad  ho-  A  ticulis  coclearis  vice  olera  sua  piscantur,  ita  ut  in 

nestatem  attendat,  quia  neque  ille  nisi  temperan-  eodem  jure  et  manus  ablutionem  et  venter  refec- 

tifie  metas  transierit,  ad  turpitudinem  veniet,  ne-  tionem  quaerere  videatur.  Alii  semicorrosas  crustas 

que  iste  nisi  prius  honestatis  oblitus  fuerit,  in  su-  et  praemorsas  collyridas  cibariis  iterando  infigunt, 

perfluitatem  impinget.  et  reliquias  dentium  suorum  offas  facturi  in  pocu- 

Cap.  XXI.  Tertio,  quomodo  comedendum.  lis  demergunt.  Haec,  sicut  supra  diximus,  dicenti- 

Postremo  est  observatio  in  cibo,  quomodo  quis  bus  erubescenda  fuerant,  si  a  facientibus  praesum- 

cibum  sumere  debeat.   Hoc  est  quam  munde  et  pta  non  fuissent.  Nunc  autem  sustineat  iti  audien- 

quam  temperate.  De  immunditia  comcdendi  pau-  do  verecundiam,  qui  noluit  in  faciendo  habere  di- 

ca  exempla  proferre  sufficiat,  ut  dum  in  quibus-  sciplinam.  Verumtamen  haec  de  immunditia  indi- 

dam  suis  partibus  cernitur,  facile  per  similitudi-  sciplinate   manducafltium    ad    exemplum    dicta 

nem  ubique  caveatur.  Quidam  inter  comedendum  sufficiant.  Temperantiam  manducandi  inteiligimus 

dum  scutellas  exonerare  volunt,  quadrata  fercu-  in  eo,  si  tractim  homo  et  non  cum  nimia  festina- 

lorum  frusta  adipem  sive  saginam  superroratam  tione  comedat ;  ubi  nos  quidem  quantum  fieri  po- 

distillantia  mensalious  involvunt  aut  super  inji-  test  modum  et  mensuram  omnes  tenere  suade- 

ciunt,  donec  iterum  evisceratis  interioribus  ea  quae  b  mus,  legem  tamen  nullam  dare  praesumsimus, 

remanserant,  in  pristinum  locum  reponant.  Alii  quia,  sicut  jam  supra  diximus,  alius  sic  et  alius 

bibentes,  digitos  mcdiotenus  poculis  immergunt.  sic.  Haec  vobis,  fratres,  de  scientia  et  disciplina  in- 

Alii  unctas  manus  ad  vestimenta  sua  detergentes,  terim  nos  diximus  :  Bonitatem  vero  orate  ut  vobis 

rursus  ad  cibaria  tractanda  redeunt.  Alii  nudis  ar-  det  Deus.  Amen. 


S0LIL0QUIUV1  DE  ARRHA  ANIM/E. 


PROLOGUS 

Dilecto  fratri  G.  cueterisque  servis  Christi  Hameris  levae  degentibus  H.  qualiscunque  vestrae  sanctitatis 
servus,  in  una  pace  ambulare,  et  ad  unam  requiem  pervenire.  Soliloquium  dilectionis,  quod  de  Arrha 
animae  inscriptum  est,  nisi  charitati  vestrae,  ut  discatis  ubi  vos  oporteat  verum  amorem  quaerere,  et 
quemadmodum  debeatis  corda  vestra  spiritualium  studio  meditationum  ad  superna  gaudia  excitare. 
Hoc  ergo,  frater  charissime,  rogo,  ut  cum  caeteris  in  memoriam  mei  suscipias,  nec  quod  specialiter 
tibi  mittitur,  caeteros  excludat,  nec  quod  commmuniter  omnibus  datur,  muneris  praerogativam  immi- 
nuat.  Nolo  vos  hic  provocare  colore  dictaminis,  sed  quia  celare  non  potui  meae  erga  vos  affectum  de- 
votionis.  Salutate  fratrem  B.  et  fratrem  A.  et  omnes  alios,  quorum  nomina,  etsi  ego  in  praesenti  sigil- 
latim  enumerare  non  valeo,  omnia  tamen  in  libro  vitae  conscribi  exopto.  Valete. 


SOLILOQUIUM    l)E    ARRHA    ANIftLE, 

lnterlocutorcs  sunt  homo  ct  anima. 


Homo.  Loquar  sccreto  animae  meae,  et  amica  con-  C  pulchras  et  illecebrosas  invenies,  quae  humanos 

fabulatione  exigam  ab  ea  quod  scire  cupio.  Nemo  affectus  illiciunt,  et  secundum  varias  utentium 

alienus  admittetur,  sed  aperta  conscientia  soli  ver-  delectationcs  ad  fluendum  se  desideria  accendunt 

ba  conferemus.  Sic  enim  nec  mihi  timor  erit  oc-  Habet  aurum,  habent  lapides  pretiosi  fulgorem 

culta  quaerere,  nec  illi  pudor  vera  respondere.  suum,  habet  decor  carnis  speciem,  picta  tapeta  et 

Dic  mihi,  quaeso,  animamea, quidestquod super  vestes  fucataa  colorem*  Infinita  sunt  talia.  Sed  haec 

omnia  diligis  ?  Ego  scio,  quod  vita  tua  dilectio  est  cur  tibi  eniunerem  ?  Ecce  et  tunovisti  omnia,vidisti 

et  scio  quod  sine  dilectione  esse  non  potes.  Sed  pene  singula,  experta  plurima.  Multa  jam  te  vidisse 

velim  mihi  sme  verecundia  confitearis,  quid  inter  recolis,et  adhuc  multa  vides,  in  quibus  quod  dico 

omnia  dihgendum  elegeris  ?  Dicam  adhuc,  ut  ma-  experiri  et  comprobare  possis.  Dic  ergo  obsecro 

nifestius  intelligas  quid  te  interrogem.  Aspice  mun-  mihi,  quid  de  his  omnibus  unicum  tibi  feceris,  quod 

dum,  et  omnia  quae  in  eo  sunt;  multas  Lbi  species  singulariter  amplecti,  quo  semper  perfrui  velis? 


SOLILOQUIUM  DE  AHRHA  ANllLE. 


954 


nim  sum,  quod  aut  horum  quae  videntur  A  tem  quisque  diceret,  qui  ad  pascendum  amorem 
amas,  aut  si  jam   postposuisti  universa      suum  similitudinem  vultus  suijugiter   in  speculo 


ud  habes  quoe  prae  omnlbus  his  diligas. 
.  Sicul  amare  non  possum  quod  nunquain 
de  his  omnibus  quae  videntur,  nihil  adhuc 
ion  potui,  et  tamen  de  his  omnibus  quid 
nnia  amandum  sit  nondum  inveni.  Multis 
n  experimentis  didici  fallacem  esse,  et  fu- 
imorem  hujus  saeculi,  quem  semper,  vel 
it  id  quod  mihi  elcgeram  perdere,  vel  cum 
piod  magis  placcat,  supervenerit,  cogor 
are  ;  sic  adhuc  desideriis  incerta  fluctuo, 
5  sine  amore  esse  possum,  nec  verum  amo- 
enio. 

Gaudeo  quod  saltem  in  amorem  tempo- 
non  figeris,   sed  doleo  quod'  in    amore  g  cesse  est,  ut  quisque  semetipsum  consideret,  et 

1  ••»#>!••  •  .....  ' 


consideraret.  Ego  igitur  quia  faciem  meam  et  spe- 
ciem  vultus  mei  qualis  sit,  contemplari  nequeo, 
facilius  inea,  quoe  foris  admiranda  videntur,  affec- 
tum  dilectionis  nie«  extendo.  Preesertim  quia  amor 
nunquam  solitarius  esse  patitur,  et  in  hocipso  jam 
quodammodo  amor  esse,  si  desint  in  aJterum  parili- 
tatis  consortem  vim  delectionis  non  diffundit. 

Hoiio.  Non  est  solitarius,  cum  quo  est  Deus,  nec 
idcirco  vis  dilectionis  exstinguitur,  si  a  rebus 
abjectis  et  vilibus  appetitus  ejus  cohibeatur.  Hic 
magis  sibi  injuriam  facit,  qui  vel  inhonesta  vel 
certe  ea,  quae  amore  suo  digna  non  sunt,  in  so- 
cietatcm  dilectionis  admitlit.  Primum  igitur  ne- 


um  nondum  requiescis.  Infelicior  esses,  si 

0  patriam  faceres  ;  nunc  vero,  quia  in 
jrras,  ad  viam  re vocanda  es.  De  exsilio  pa- 
ceres,  si  in  ista  vita  transitoria  ffiternum 
i  habere  velles.  Nunc  vero  in  exsilio  erras, 
m  traheris  per  concapiscentiam  tempora- 
norem  non  invenis  aeternorum.  Sed  ma- 
alutis  principium  tibi  esse  potest,  quod 
i  tuum  didieisti  mutare  in  melius,  quia  sic 
i  temporalium  amore  aveUi  poteris,  si  ma- 
pulchritudo  ostensa  fuent,  quam  gratius 
aris. 

.  Quomodo  potest  demonstrari,  quod  vi- 

1  potest  ?  quod  autem  videri  non  potest, 


cum  cognoverit  dignitatem  suam  (ne  injuriam 
faciam  amori  suo)  abjectiora  se  non  amet.  Nam  et 
ea,  quae  per  se  considerata,  pulchra  sunt,  pul- 
chrioribus  comparata  vilescunt.  Et  sicut  ineptum 
est  deformia  pulchris  conjungere,  sic  omnino 
indecens  est  ea,  quae  non  habent  nisi  infinam 
quamdam  et  imaginariam  pulchritudinem,  pul- 
chritudinis  coaequare.  Non  vis  habere  anima  amo- 
rem  solitariain,  noli  tamen  habere  prostitutum. 
Qiueris  unicum,  quaere  ct  unice  electum.  Scisquod 
amor  ignis  est,  et  ignis  quidem  fomentum  quaerit 
ut  ardcat.  Sed  cave  ne  id  injicias,  quod  fumum 
potius  aut  fetorem  ministrat.  Ea  vis  amoris  est,  ut 
talem  esse  nccesse  sit,  quale  illud  est  quod  amas, 


lo  potest  diiigi  ?    Certe  si  in  rebus  tempo-  ~  et  qui  per  aifectum  conjungeris,  in  ipsius  simili- 

i  •  j         •  «  t  ^»*      «       j  •  ^^       •  5      i  «•«  .  •  •  •«. 


et  quae  videri  possunt,  verus  et  perma- 
tnor  non  est,  amari  autem  non  potest, 
on  potest  videri,  seterna  miseria  semper  vi- 
sequitur,  si  semper  permanens  amor  non 
ir.  Nemo  enim  sine  amore  esse  beatus  po- 
ia  vel  in  hoc  solo  miserum  esse  constat, 
:>n  diligit  id  quod  est.  Imo  vero  quis  illum 
o  beatum,  sed  vel  hominem  diceret,  qui 
.tatis  oblitus,  et  socictatis  pacem  respuens, 
i  quadam  et  misera  dilectione  se  solum 
?  Necesse  est  igitur,  ut  aut  eorum  quoe 
r  amorem  approbes,  aut  si  hunc  tollis, 
b  salubrius  atque  jucundius  amentur,  de- 
es. 

.  Si  temporalia  ista  et  visibilia  idcirco  amari 
existimas,  quia  illis  qucmdam  sui  generis 
n  inesse  conspicaris,  cur  teipsam  potius  non 
quae  specie  tua  omninovisibilium  decorem 
oritudinem  vincis?  0  si  teipsam  aspiceres! 
;iem  tuam  vidcres,  agnosccres  certc  quanta 
jnsione  digna  fueras,  cum  aliquid  extra  te 
tuo  dignum  existimabas  ! 
i.  Oculus  cuncta  videt,  seipsum  non  videt, 
mine,  quo  reliqua  cernimus,  ipsam,  in  qua 
a  est  lumen,  faciem  nostram  non  vidcmus. 
indiciis  discunt  homines  faciis  suas,  et  spe- 
altus  sui  audiendo  seepius  quam  vidcndo  co- 
nt,  nisi  forte  quoddam  alterius  generis  spe- 
BuTeras,  in  quo  faciem  cordis  meicognoscam 
am,  quasi  et  illum  non  rectissime  insipicn- 
Patrol.  CLXXVI 


D 


tudinem  ipsa  quodammodo  dilectionis   societate 
transformaris.  Tuam  igitur  anima  pulchritudinem 
attende,  et  intelhges  qualem  debeas  pulchritudi- 
nem  diligere.   Non  est  tibi  invisibilis  facies   tua. 
Oculus  tuus  nihil  bene   videt,    si   seipsum  non 
videat.  Nam  cum    ad  seipsum   contemplandum 
bene  perspicuus  est,  nulja  eum  foris  peregrina  si- 
militudo,  vel  adumbrata  vcritatis  imaginatio  fallere 
potest.  Quod  si  forte  interna  illa  tua  visio  per  ne- 
gligentiam  obscurata  est,  et  temetipsam  ut  decet 
et  expedit  contemplari  non  sufficis,  cur  saltem 
quid  de  te  existimare  debeas,  ex  judicio  alieno 
non  perpendis  ?  Sponsum  habes,  sed  nescis.  Pul- 
cherrimus  est   omnium,    sed    faciem    ejus  non 
vidisti.   llle  te   vidit,  quia  nisi  te   vidisset,  non 
te  diligeret.  Noluit  adhuc  seipsum  tibi  prwsentare, 
sed  munera  misit,  arrham  dedit,  pignus    amoris, 
signum  dilectionis.   Si  cognoscere   illum  posses, 
si   speciem  illius  videres,  non  amplius  de  tua 
pulchritudine  ambigeres.  Scires  enim  quod  tam 
pulcher,  tam  formosus,  tam  elegans,  tam  unicus 
in  tuo  aspectu  captus  non  esset,  si  eum  singularis 
decor  ct  ultra  ceeteros  admirandus  non  traheret. 
Quid  igitur  ages  ?  Nunc  videre  illum  non  potes, 
quia  absens   est .    Et  ideo  non  times  ,    neque 
erubescis  illi  injuriam  facere,  quod  singularem 
ejus   amorem  contemnis,  neque  alienae  libidini 
turpiter  et  impudice  prostituis.  NoJi  sic  facere. 
Si  adhuc  scire  non   potcs  qualis   ille  sit,  qui  te 
diligit,  considera  saltem  arrham,  quam  dedit ; 


955 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


fortassis  In  ipso  munere  ejus,  quod  penes  te  est.  A 
poteris  agnoscere  quo  affectu  illum  diligere,  quo 
studio  et  diligentia  te  illi  debeas  conservare.  In  si- 
gnis  et  arrha  ejus,  nobile  donum  ejus,  quia  nec 
magnum  deeuit  ut  parva  daret,  nec  pro  parvb  sa- 
piens  magna  dedisset.  Magnum  ergo  est  quod 
tibi  dedit,  sed  majus  est  quod  in  te  diligit.  Ma- 
gnum  ergo  est  quod  dedit.  Quid  dedit  tibi  anima 
sponsus  tuus  ?  Exspectas  fortassis,  et  nescis  quid 
dicturus  siin.  Cogitas  a  quo  quid  magni  acccpe- 
ris,  nec  invenis  te  aliquid  tale  habere  autaccepisse, 
unde  gloriari  possis.  Dicam  igitur  tibi,  ut  scias 
quid  dedit  sponsus  tuus.  Respice  universum 
mundum  istum,  et  considera  si  aliquid  in  eo  sit, 
quod  tibinon  serviat.  Omnis  natura  ad  hunc  fincm 
cursum  suum  dirigit,  ut  obsequiis  tuis  famuletur,  ft 
ct  utilitati  deserviat,  tuisque  oblectamentis  pariter 
et  necessitatibus  secundum  affluentiam  indefi- 
cientem  occurrat.  Hoc  ccelum,  hoc  terra,  hoc  aer, 
hoc  maria,  cum  iis,  quse  in  eis  sunt,  universis, 
explere  non  cessant ;  in  hoc  circuitus  temporum 
annuis  innovationibus,  et  redivivis  partibus  anti- 
qua  innovans,  dilapsa  reformans,  consumpta  res- 
taurans,  pastu  perpetuo  subministrat.  Quis  ergo 
putas  hoc  instituit?  quis  istud  naturae  proecepit 
ut  sic  uno  consensu  tibi  serviat  ?  beneficium  acci- 
pis,  et  auctorem  ejus  non  agnoscis.  Donum  in 
manifesto  est,  largitor  occultus.  Et  tamen  ipsa  tc 
ratio  dubitare  non  sinit  hoc  tuum  non  esse  debi- 
tum,  sed  beneficium  alienum.  Quicunque  ergo  illc 
est,  multum  tibi  contulit,  qui  hoc  totum  et  tantum  p 
tibi  dedit  multum  diligendus  est,  qui  tantum  dare 
potuit  et  qui  tantum  dare  voluit,  multum  dilexit. 
Tantum  ergo  diligens,  et  tantum  diligendus  dono 
suo  demonstratur,  ut  quam  stultum  est  amorem 
tam  potentis  ilon  ultro  concupiscere,  tam  impium 
sit  atque  perversum  tam  diiigentem  non  reda- 
mare.  Vide  ergo,  o  anima  imprudens  et  temera- 
ria,  vide  quid  agis,  cum  in  hoc  mundo  aroari  ct 
amare  concupiscis.  Totus  tibi  mundus  subjectus 
est,  et  tu  non  dice  totum  mundum,  sed  nescio 
quid  vix  aliquam  mundi  portiunculam,  quod  nec 
specie  pulchra,  nec  utilitate  necessaria,  nec  quan- 
titate  magna,  nec  bonitate  optima  antecedat,  in 
societatein  tui  amoris  admittere  non  aspernaris. 
Certe  si  hnec  diligis,  ut  subjecta  dilige,  ut  famu- 
lantia  dilige,  ut  dona  dilige,  ut  arrham  sponsi,  ut 
munera  amici,  ut  beneficia  Domini.  Sic  tamen, 
ut  semper  memineris  quid  illi  debeat,  nec  ista 
pro  illo,  nec  ista  cum  illo,  sed  ista  propter  illum, 
et  per  ista  illum,  et  supra  ista  illum  dihgat.  Cave, 
o  anima,  ne  (quod  absii !)  non  sponsa,  sed  mere- 
trix  dicaris,  si  munera  dantis  plus  quam  amantis 
affectum  dihgis.  Majorem  charitati  ejus  injuriam 
facis,  si  et  dona  illius  accipis,  et  tamen  vicissitu- 
dinem  dilectionis  non  rependis.  Aut  dona  illius  (si 
potes)  repue,  vel  si  dona  illius  respuere  non  potes, 
vicissitudinem  dilectionis  repende.  Dilige  illnm, 
dilige  te  propter  illum,  dilige  dona  iilius  propter 
illum.  Dilige  illum  ut  fruaris  illo,  dilige  to  quod 
diligeri»  ab   iilo.    Dilige  in  donis  illius  ,    quod 


data  sunt  ab  illo.  Illum  tibi,  et  te  illi  diligc 
illius  ab  illo  tibi,  propter  te.  Ihrc  pura  ct  c; 
lectio  est,  nihil  habens  sordidum,  nihil  an 
nihil  transitorium,  decora  castitate,  jucundc 
dine,  stabili  aeternitate. 

Amma.  Verba  tua  infiammaverunt  me,  c 
ardorem,  et  oestuo  intus.  Quamvis  enim  n 
viderim  hunc,  quem  tam  amabilem  esse  j 
ipsa  me  tamen  (fateor)  sermonis  tui  dulcei 
exhortationis  suavitate  ad  amorem  ejus  ac 
Cogor  siqmdem  rationibus  tuis  illum  supcr 
diligere,  a  quo  me  video  omnia  in  pignus  d 
nis  accepisse.  Verumtamen  adliuc  unum  su 
quod  apud  me  valde  felicitatcm  hujus  amc 
minuat,  nisi  illudquoque  (sicutcietera)mar 
consolationis  eostergat. 

Homo.  Fiducialiter  tibi  promitto  in  hoc 
nihil  esse,  quod  jure  dispiicere  dcbeat,  et 
ne  magis  videar  credulitatem  tuam  fallere, 
veritati  testimonium  perhibere,  volo  ut  mil 
te  movet  aperias,  ut  meis  iterura  rationibus 
mata  amplius  in  ejus  desiderio  convaJescas 

Axima.  Meminisse  le  volo,  sed  nec  oblitu 
stimo,  quod  paulo  ante  (cum  tu  probabilen 
ncstum  amorem  commendares)  dixeris  non 
unicum,  sed  et  unice  elcctum  esse  deben 
rem,  id  est  in  solum  dilecto  et  solum  dil 
constitutum,  eo  quod  perfecto  laudabilis 
non  sit,  si  vel  alter  cum  solo  diligitur, 
summc  diligendus  non  est,  solus  amatu 
igitur  ego  unice  electum  et  unice  dilectum 
Sed  hanc  hujus  dilectionis  rnen?  injuriam 
quod  solum  diligens  sola  non  amor.  Nan 
dilectionis  cjus  arrham,  quam  mihi  objicis 
sint,  vel  certe  qualcs,  cum  quibus  hn?c  mih 
munis  est,  tn  ipse  agnoscis.  Quo  igitur  de  ] 
gio  singularis  amoris  potero  gloriari,  qui 
quod  tam  magnum  asseris,  non  dicam  cui 
tiaiibus,  sed  et  cum  ipsis  bestiis  commune  a 
Quid  mihi  lux  solis  amplius  confert,  quam 
bus  et  vermibus  terrae  ?  Omnia  similiter  - 
omnia  spirant,  idem  pastus,  idem  potus  on 
quid  hoc  tam  magnum  f  quid  hoc  tam 
lare  ?  vides  ccrte  quale  est.  Non  ilaqu 
congrue  singulariter  diligendum  probas, 
etipsum  quoque  vel  in  aliqtto  singulariterc 
se  demonstras.  Magna  quidem  fateor  hrec  i 
gulari  amore  digna  forent,  si  singularite: 
fuissent. 

Homo.  Non  mihi  displicerc  potest  haec  dil 
tua,  quia  in  hoc  patet,  quod  perfecte  amore  i 
ras,  quoniam  causam  perfecti  amoris  tam  c 
tcr  invcstigas.  Gratanter  igitur  hoc  tecum 
rendum  suscipio,  ut  et  tam  optimi  amorem  t 
pro  qua  causaris,  injuria  defendam,  ct  sil 
ne  qua  ab  illius.  dilectione  suspicione  vacill 
integrum  restituam.  Triaqucedam  sunt,  in  « 
id  quod  te  movet,  invcnias.  Discerne  quae 
sponso  tuo  accepisti  ;  alia  enim  coinmunite 
specialiter,  alia  singularitcr  data  sunt.  Ck 
niter  data  sunt,   quw  omnibus  propter  te 


SOLILOQUiUM  Dfc 

ant.  Specialitef  data  sunt,  quae  multis  nec  y 
n  omnibus  propter  te  tecum  sunt  concessa. 
llariter  data  sunt,  qu®  tibi  soli  sunt  data. 
igitur,  nunquid  ideo  minus  te  diligit,  quia 
lam  dona  sua  tecum  simul  omnibus  concessit? 
[uid  feliciorem  te  fecisset,  si  tibi  soli  mun- 
dedisset  ?  Ecce  non  sunt  creati  homines 
rterram,  non  sunt  bestiae,sola  divitias  mundi 
des,  ubi  igitur  illa  grata  et  utilis  societas  hu- 
b  conversationis  ?  ubi  solatia,  ubi  oblecta- 
a,  quibus  nunc  frueris  ?  vide  igitur  quia  et  in 
nultum  tibi  contulit,  quod  haec  ad  solamen 
i  tecum  creavit.  Si  mundus  istc,ethaec  omnia 
erviunt,  quomodo  etiam  omnia  ab  obsequhim 
t  facta  non  sunt  ?  Nunquid  paterfamilias 
panem  suum  comedit  ?  nunquid  solus  po-  g 
suum  bibit  ?  nunquid  solus  vestimentis  suis 
tur  ?  nunquid  solus  calefit  igne  suo  ?  nun- 
solus  habitat  in  domo  sua  ?  Totum  tamen 
immerito  ejus  dicitur,  quidquid  habent  ii,  qui 
sl  per  dilectionem,  vel  per  subjectionem 
iantur.  Sive  igitur  illa,  quae  tibi  serviunt, 
illa,  quae  tibi  servientibus  necessaria  sunt, 
a  tibi  data  sunt,  omnia  tibi  obsequium  im- 
unt. 

ima.  Quod  me  movebat,  praecidisti  potius 
1  ef adicasti.  Ego  namque  hoc  querebar,  quod 
i  diligens  unice  dilecta  non  sum,  quia  pignus 
is  mei  aliis  aeque  video  esse  concessum.  Tuae 
rationes  hoc  persuaserunt,  ut  illa  quoque 
Qariter  mihi  donata  crederem,  quae  in  usum  * 
entium  mihi  communiter  data  viderem.  In 
«  convenienter  satis,  sed  non  sufficienter  de 
quod  me  movebat,  Jocutum  esse  confiteor  ; 
enim  doceor  omnia,quibus  vita  irrationalium 
ur,  meae  potius  ditioni  esse  assignanda,  pro- 
a  quod  illa  quoque,  quae  iis  aluntur,  in  usum 
n  sunt  deputata.  Privilegium  tamen  singu- 
amoris  exinde  non  astruitur,  quia  haec  non 
nihi,  sed  cunctis  similiter  hominibus,  multis 
amplius  subjecta  esse  noscuntur.  In  iis  ergo 
bus,  quae  communiter  usui  hominum  con- 
:  sunt,  etsi  quidem  non  juste  amplius  aliquid 
nndicent,  errant  qui  suae  ditioni  quidquam 
llariter  ascribunt.  Est  igitur  specialis  quidam 
•  Cfeatoris  ad  homines,  in  quo  quidem  ipsi 
ines  aliis  creaturis,  non  autem  ad  invicem, 
lius  gloriari  habent.  Nam  quod  in  asser- 
m  singularis  amoris  dicis,  etiam  mihi  inter 
ra  donatam  esse  societatein  hominum,  cum 
mea  illis,  quam  illorum  mihi  concessa  sint, 
ego  in  hoc  singulare  reperire  possum.  In  qua 
tate  non  solum  me  laedit  amissa  gloria 
llaritatis,  sed  et  vilitas  participationis.  Quot 
t  increduli,  quot  scelesti,  quot  impuri  sunt, 
in  hac  societate  similiter  gloriari  pos- 
? 

imo.  Non  te  conturbare  debet,  quod  in  usu 
oi  temporaiium  eadem  bonis  et  malis  est  par- 
atio,  nec  idcirco  eos  similiter  a  Deo  amari  exi- 
es,  quia  his  omnibustecum  similiter  commu- 


ARRHA  ANnbG. 


$58 


D 


nicare  vides.  Namsicut  besti»  non  propter  se,  sed 
proptcr  hominem  creatae  sunt,  ita  mali  homines 
non  propter  se,  sed  propter  bonos  vivunt.  Et  sicut 
vita  eorum  utilitati  bonorum  deservit,  sic  omne, 
quo  vita  illorum  alitur,  dnbium  non  est  quin  addi- 
tionem  bonorum  referendum  sit.  Idcirco  autem 
mali  mter  bonos  vivere  permittuntur,  ut  societas 
illorum,  bonorum  vitam  exerceat,  quos  et  felicitate 
sua  admonent  potiora  his,  et  qu®  mali  communi- 
care  non  possunt,  bona  quaerere,  et  iniquitate  sua 
cogunt  arctius  virtutem  amare.  Postremo,  ut  dum 
illos  divina  gratia  destitutos  vident  per  quaelibet 
abfupta  vitiorum  ruere,  discant,  quantas  pro  sua 
salute  debeant  Creatori  gratias  referre.  Ratio  si- 
quidem  divinae  dispensationis  ad  nostrae  salutis 
augmentum  et  glorificationis  documentum  hoc 
exigebat,  ut  sicut  in  vita  bestiarum  dicimus  sum- 
mam  felicitatem  non  esse  his  uti,  ita  quoque  in 
vita  malorum  hominum  discamus  nec  esse  sum- 
mam  felicitatem  istis  dominari.  Similiter  igitur 
bonis  ac  malis  ista  concedit  debuerunt,  quia  aiiter 
boni  potiora  sibi  servari  non  crederent,  nisi  fsta 
tam  bonis  quam  malis  communia  esse  videreht. 
Nihil  igitur  amplius  de  soctetate  felicitate  malo- 
rum  conqueraris,  nec  ideo  in  privilegium  singu- 
laris  amoris  tecum  ascribendos  putes,  quia  eos 
in  usu  et  dominio  rerum  transeuntium  socios  ha- 
bes,  quia  etiam  in  hoc,  sicut  jam  diximus,  saluti 
tuse  proficiunt,  quod  istis  tecum  non  tantum  uti, 
sed  et  dominari  possunt.  Quid  autem  de  socie- 
tate  bonorum  dicam  ?  Nam  hoc  solum,  nunc 
restat,  ut  consideres  utrumne  idcirco  de  singulari 
amore  sponse  tui  gloriari  non  possis,  quod  ab 
eo  non  sine  societate  bonorum  diligeris.  Quapro- 
pter  reminisci  te  volo  illius  (quam  superius  in 
assertionem  attuli)  sententiae,  quam  tunc  quidem 
quasi  minus  congruam  «d  id,  de  quo  iilic  age- 
batur  atque  igitur  comprobandum,  judicasti.  Re- 
plico  igitur  nunc  eam,  ut  diligentius  coram  te 
discutiam  ;  utrumne  ahquid  nobis  ad  id  quod 
demonstrare  nitimur  cdttfirmandum,  ejus  veritas 
astipuletur.  Dfari  enim  efcam  societatem  hominum 
dono  tibi  Creatoris  essfc  tooncessam,  ut  inde  sola- 
men  vivendi  capias,  M  quadam  solitaria  et  inerti 
vita  destituta  contabesttiis.  Sicut  igitur  vita  malo- 
rum  tibi  est  exercitkim,  sic  solamen  est  vita 
bonorum,  qui  certe  taies  «uat*  quos  nee  fehci- 
tatis,  tuae  participes,  nec  amoris  tui  •spernari 
debes  habere  consortes.  Nam  si  vere  bono  diligis, 
quidquid  illis  beneficii  impenditur,  inde  charitas, 
quae  in  te  est,  non  quasi  de  alieno,  sed  quasi  de 
proprio  gratulatur.  Licet  igitur  beatum  esset, 
isto  amore  te  vel  solam  perfrui,  multo  tamen  bea« 
tius  est  in  ipso  cum  muitorum  bonorum  congra- 
tuiatione  delectari,  quia  oum  in  eos  etiam,  qui 
comparticipant,  affectus  dilectionis  expanditur, 
charitatis  gaudium  et  suavitatis  ampliatur.  Spiri- 
tualis  namque  amor  tuno  melius  cuique  fit  singu- 
laris,  quando  omnibus  est  communis.  Nec  parti- 
cipatione  plurium  minuitur,  cujus  fructus  unus 
et  idem  totus  in  singulis  reperitur.  Niliil  igitvr 


959 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


9« 


privilegio  siugularis  ainoris  tui  societas  bonorum  A  bonis  dilecta  es,  prae  omnibus  malis  dilecta  es.  El 

•1       •   i  _  _  "    _ —   ____   ______        X  _-__.-   ___  _  .-_  _*_  — _>».   _*_   _V_  ••__-_       _-|_l___.a4  «•"_  _~_       v_  _-_*»■_  «*w%.       4«  !•_•       «*_.  _-l  _-_  a  4- •  w  w»  _-wa  _  ^^_rj        w~_  _______        __«__'__•_  W_i   _  Vv  ■  _  A         «____  •  _  1___» 


prosscribit,  quia  sponsus  tuus  in  omnibus  diligit 
te,  quos  diligit  propter  te,  ac  per  hoc  etiam  singu- 
lariter  diligit  te,  quia  nihil  diligit  sine  te.  Non  au- 
tem  timeas  aniinum  illius  in  amorem  pluriuni 
quasi  per  aiVcctuin  distrahi,  ct  idcirco  minorem 
esse  ad  singulos,  quod  partitus  quodammodo  et 
divisus  videatur  in  cunctos.Sic  singulis  adest  quasi 
oinnibus,  quia  ncc  alium  ncc  majorem  dilectioni3 
affecluni  singulis  iinpenderet,  si  absque  cuneto- 
rum  parlicipatione  singulos  amaret.  Ergo  omnes 
unum  tinice  diligant,  ut  omncs  ab  uno  unicc  dili- 
gantur,  quia  ncc  alius  prteter  unum  unice  ab  om- 
nibus  diligendus  est,  nec  alius  preeter  uuum  unice 
omues  diligere  potest.  Omnes  autem   in   uno  se 


ne  parum  tibi  videatur,  quod  pra>  omnibus  malis 
dilecta  es,  quanti  boni  sunt,  qui  minus  te  accepe- 
runt  ?  Sed  quia  pro  desiderio  singularis  amoris 
ad  ea  potius,  quae  singulariter  data  suot  niti  te 
video,  quamvis  multa  adhuc  dici  possent  de  iis  in 
quibus  et  cum  quibus  dilecta  es,  hoc  quod  jam 
dictum  est  sufficere  volo.  Nolo  tamen,  ut  parum 
existimes  vel  in  tantis,  vel  cum  talibus  te  esse  di- 
lectam,  ubi  et  bonos  omnes  habeas  socios,  malos 
vcro,  ut  quae  condita  sunt  universa,  subjectos. 
Vidisti  igitur,  o  anima  raea,  quanta  sunt  in  qui- 
bus  dilecta  es,  vidisti  quales  sunt  cum  quibus  di- 
lecta  es,  nunc  prae  quibus  dilecta  sis  considera, 
quantuin  potest.  Tibi  loquor,  anima  mea,  tu  nosti 


quasiunumdiligant,etuniusdilectioneunumfiant.  g  quid  acceperis,  et  necesse   habes  adhuc  melius 


Iste  amor  unicus  cst  non  taincn  privatus,  solus  nec 
tamen  solitarius,  participatus  noc  divisus  commu- 
nis  et  singularis,  cunctorum  singulus  et  singulo- 
rum  tolus,  nec  participationc  dcerescens,  nec  usu 
deliciens,  ncc  tcmpore  veter.iscens,  antiquus  ct 
novus,  affcctu  desiderabilis,  oxperientia  dulcis, 
fructu  aelernus,  judicunditatc  plenus,  reficiens  et 
satians,  nec  unquam  fastidium  generons. 

Anim\.  —  Satis  jucundflB  mihi  sunt  assertioncs 
tuae,  et  fatcor  quoniam  inde  jara  incipio  ardentius 
hujus  amorcm  appetere,  unde  prius  cceperani 
ouin  amplius  fastidere.  Sane  urium  adhuc  superest 
desidcrio  mco  quod  si  per  te  adipisci  potero,  satis 
pcr  omnia  mil.i  factum  esse  non  dubitabo.  Hoc 
aulcm  cst,  si  quomodo  demonstrari  possit  qualiter  C 
iste  sponsus  casitatis  singulis  quos  diligit  quasi 
omnibus  afTectu  et  effectu  adsit.  Et  de  affectu  qui- 
dcm  dubitarc  non  potero,  si  hoc  in  effectu  verum 
esse  cognosco. 

Homo.  0  anima  mea,  si  tantopere  in  incepto  per- 
sistis,  nec  tibi  satisfactum  esse  judicas,  si  non 
prorsus  singulare  beneficium  sponsi  tui  impen- 
sum  agnoscas,  etiam  in  hoc  tuee  petitioni  libenter 
annuo,  quoniam  hanc  tuam  instantiam  ex  devo- 
tione  potius  nasci,  quam  ex  importunitate  cogno- 
sco.    Nam    in    hoo  quoque  providit  tibi   opti- 
mus  amator  tuus,  ne  nihil  esset  in  quo  singu- 
lariter  de  ipso  gloriari  possis  sed  sicut  communia 
et  speciala  dedit,  sic  et  singularia  tribuit.  Commu-  . 
nia  quidem  sunt  ea,  quee  inusum  universorum  ve- 
niunt,  sicutest  lux  solis,  spiramcn  aeris.  Specialia 
vero,  utca,  qiue  non  omnibus,  sed  quasi  quidam 
societati  concessa  sunt,  sicut  cst  fitles,  sapientia, 
disciplina.  Singularia  autem  ut  ea,  quo_  unicuique 
propria  impertita  sunt,  sicut  Petro  principatus  in 
apostolis,  Paulo  aposlolalus  in  gcnlibus,  Joanni 
privilegium  amoris.  Considera  crgo  anima  mca, 
quae  communia  cum  omnibus,  qme  specialia  cum 
aliquibus,qune  singularia  solla  acceperis.  In  omni- 
-  bus  iis  te  dilexit,  qiue  vel  communiter  tecum  omni- 
bus,  vel  spccialiter  quibusdam,  vcl  singulariter  libi 
soli  tribuit.  Cum  iis  rursum  omnibus  te  dilcxit,  qui- 
bus  te  parueipatione  doni  sui  sociavit.  Pne  omni- 
bus  iis  te  dilexit,  quibus  te  singularis  gratife  dono 
jonelulit.  In  omni  creatura  dilecta  est,cum  omnibus 


nosse,    ne  incipias  vel   de  iis  qu«  non  accepisti 

praesumere,  vel  de  iis  quae  accepisti  gratias  noo 

referre.     Utinam  recolere     possim    ea    quomo- 

do  tibi  expedit,  ct  quomodo   illi   placet,   qui  tibi 

luec  dedit !  Nara  ct  ipse  idcirco  haec  tibi  dedit,  ut 

tu  sempcr  ea  in  memoria  habeas,  et  nunquam  ab 

ejus  amore  oblivione  tepescas.  Primum  cogita  ani- 

ma  mca,   quod  aliquando  non  fueris,  et  ut  esse 

inciperes,  hocejus  dono  accepcris.    Donum  erge 

ejus  erat,  ut  lieres.  Sed  nunquid  tu  ei  aliquid  de- 

deras  priusquam  fieres,  quod  tibi  hoc  ab  eo  redr 

deretur  ut  fieres?  Nihil  prorsus,  nihil  tu  dederas, 

nihil  dedisse  poteris  priusquam  fieres,  sed  gratis 

accepisti  ab  eo  ut  fieres.  Cui  ergo  prtelata  est  in  eo 

quod  facta  es?  Quis  minus  accipere  potuit,  quam  1 

qui  ut  fieret  accepit  ?  Et  tamen  nisi  hoc  esset  ali-  i 

quid  accipere  ;  non  potcrat  qui  non  erat  incipere,  r 

et  nisi  csse  quam  non  esse  melius  esset,  nihil  ille  js 

qui  est  eo,  qui  non  est,  amplius  accepisset.  Quars  t 

crgo,  Dcus  meus,  fecisti  me,  nisi  quia  esse  magb  k 

quam  non  esse  voluisti  me  ?  Et  plus  dilexisti  me  fc 

omnibus  iis  qui  accipere  non  meruerunt  illud  a  te.  ^ 

Cum  ergo,  Deus  meus,  csse  mihi  dedisti  bonum  et  \ 

magnum,  bonum  et  pulchrum  bonum  tuum  miki  ^ 

dedisti,  et  me  (cum  hoc  mihi  dares)  prtetulisti  om-  |j 

nibus  quibus  hoc  tantum  bonum  tuum  dare  nolui-  ^ 

sti.  0  anima  mea,  nunquid  aliquid  dicimus,  cum  ij 

hoc  Deo  nostro  dicimus  ?  Deo  nostro  aquo  facti  su-  i»c 

mus,  facti  qui  nonfuimus,  et  ab  omnibus  qui  facti  |.t 

non  sunt  amplius,  accepimus.  Sic  prorsus,  sic  ati-  e 

quid  dicimus,  et  multum  dicimus  cum  hoc  dicimas,  rr 

et  hoc  semper  dicere  debemus,   ne  unquam  obli-  {^ 

viscamur  eum  a  quo  tantum  bonum  accepimui  ;> 

Qui  utique  si  nihil  amplius  dedisset,  pro  eo  ipso  »(- 

tamcn  scraper   a  nobis    laudandus  et    diligefi-  \\ 

dus   esset.   Nunc    autem    amplius    dedit  ,    quia  .(*■ 

dcdit   non  solum  esse,    sed  pulchruin  essc,  for-  n 

mosum  esse,  quod  tantum  superat  nihil  per  exi-  j_ 

stentiam,  tantum  antccedit  aliquid  per  formam,ia  jc 

quo  multum  placet  id  quod  est,  ct  ampliusid  quod  fu 

taie  est.  In  quo,  anima  mea,   omnibus   te  praek-  ^ 

tam  aspice,  quos  tale  et  Uim  excellens  existendi  tn 

bonum  vides  non  accepisse.  Sed  uec  hic  terminan  jf^ 

potuit  munificentia  largitoris  optimi.  AdhucaK-  ft 

quid  plus  dcdit,   et  magis  nos  ad  similitudincm  fc_ 

suam  traxit ;  voluit  ad  se  trahere  per  similitudineff 


SOLILOQUIUM  DE  ARRHA  ANIBLE. 


962 


ad  se  trahebat  per  dilectionem.   Dedit  ergo  A  rctrix  facta  es,  et  prae  nimiis  fomicationibus  tuis 


esse,  et  pulchrum  esse  ;  dedit  et  vivere,  ut 
llamus  et  iis  qure  non  sunt  per  cssentiam,  et 
ce  inordinata  aut  incomposita  sunt,  per  for- 
et  quae  inanimata,  per  vitam.  Magno  debito 
ita  es  anima  mea,  multum  accepisti,  et  nihil 
abuisti.  Et  pro  iis  omnibus  non  habes  quid 
uas,  nisi  tantum  ut  diligas.  Nain  quod  per 
onem  datum  est,  nec  melius  nec  decentius 

per  dilectionem  rependi  potest.  Accepisti 
t  hoc  totum  per  dilectionem.  Poterat  enim 
Btiam  aliis  creaturis  suis  dedisse  vitam,  sed 
us  in  hoc  dono  dilexit  te.  Nec  ideo  plus  di- 
e,  quoniam  plus  diligendum  invenit  in  te, 
lia  gratuito  plus  dilexit  te,  talem  fecit  te  ut 
unc  merito  plus  diligat  te. 
ia.  Quanto  plus  audio,  tanto  plus  audire 
pisco,  perge,  qureso,  et  quae  sequuntur 
;o. 
o.  Post  esse,  et  post  pulchrura  esse,  posl  vi- 

datum  est  et  sentire  ,  datum  est  et 
nere,  et  per  eamdem  dilectionem  datum  est, 
aisi  praecessisset,  nihil  a  largiente  datum, 
b  indigente  acceptum  fuisset.  Quam  subli- 
t  quam  decora  facta  es,  anima  raea.  Quid 
te  ornatus  tantus  ac  talis  voluit,  nisi  quia 
ipse,  qui  te  induit,  sponsam  suo  thalamo 
ravit?  Novit  ad  quod  opus  te  conderet,  no- 
ilis  oraatus  illud  opus  deceret,  et  ideo  dedit 
decuit,  et  quod  tantum  decuit,  ut  et  ipse  di- 

hoc,  qui  dedit.  Sensibus  foris  decoravit, 
apientia  illustravit.  Sensus  dans  quasi  exte- 
i,  sapientiam  quasi  interiorem  habitum.  Sen- 
tasi  quasdam  gemmas  fulgentes  appendens 
is,  sapientiam  quasi  naturali  pulchritudine 
i  vultus  tui  decorans  intus.  Ecce  ornatus 
)mnium  gemmarum  vincit  pulchritudinem, 
icies  tua  omnium  formarum  superat  deco- 
'alem  omnino  esse  decebat,  quae  ad  ccelestis 
thalamum  introducenda  fuerat.  Quantum 
i  es,  et  prce  quantis  dilecta  es,  quando  talis 
!s  !  Quam  singulare  donum,  quam  non  om- 
concessum,  non  nisi  dilectis  et  diligendis 
lendum  !  Multum  gloriari  poteras,et  multum 
iri  debueras,  ne  tale  donum  perderes,  ne  ta- 
imentum  foedares,  ne  tantum  decorem  cor- 


laxata  sunt  ubera  tua.  Rugosa  eflecta  est  frons 
tua,  genae  inarcidw,  languentes  et  stupentes  oculi, 
labia  pallore  obducta,  exsiccata  cutis,  virtus  in- 
fracta  ipsis  quoque  amatoribus  tuis  odiosa. 

Anuia.  Sperabam  tanta  illa  prceconia  ad  alium 
fmem  tendere,  sed  utvideo  ad  majorem  confusio- 
nem  mei  haec  dixisti,  ut  eo  magis  odio  dignam 
ostenderes,  quo  tantis  beneficiis  acceptis,  et  non 
custoditis  magis  ingratam  comprobasses.  Vellem 
ergo  aut  factum  non  esse  quod  dictum  est , 
aut  saltem  dictum  non  esse  quod  factum  est,  ut 
vel  oblivio  confusionem  tegeret,  si  praesumptio 
rcatum  non  vitasset. 

Homo.  Non  ad  confusionem  tui,  scd  ad  eruditio- 
B  nem  dicta  sunt,  ut  magis  illi  fias  obnoxia,  qui  te 
et  fecit  cum  non  eras,  et  redemit  cum  perieras. 
Nam  iilud  quoque  in  assertionem  amoris  iilius 
commemoravi,  ut  inde  occasionc  sumpta  jam 
nunc  tibi  narrare  incipiam,  quantum  istc  sponsus 
tuus  (qui  tam  excelsus  apparuit  cum  te  conderet) 
humiliari  dignatus  est  cum  te  repararct.  lllic  tam 
sublimis,  hic  tam  humilis,  non  tamen  hic  quam 
illic  minus  amabilis,  quia  nec  hic  quam  illic  mi- 
nus  admirabilis.  lllic  potenter  magna  tibi  contulit, 
hic  misericorditer  pro  te  dira  sustinuit.  Ut  enim  te 
relevaret  illuc  unde  cecideras,  ipse  descendere  di- 
gnatus  est  huc  ubi  jacebas,  et  ut  tibi  juste  redde- 
retur  quod  perdideras,  ipse  dignatus  est  pie  pati 
quod  tolerabas.  Descendit  ergo,  susccpit,  susti- 
nuit,  vicit,  restauravit,  descendit  ad  mortalem,  su- 
scepit  mortahtatem,  sustinuit  passionem,  vicit 
mortem,  restauravit  hominem  ;  ecce,  anima  mea, 
obstupesce  tanta  mirabilia,  tanta  bencficia  propter 
te  exhibita.  Gogita  quantum  diligat  te,  qui  tanta 
facere  dignatus  est  propter  te.  Pulchra  facta  fueras 
ejus  munere,  fceda  facta  es  tua  iniquitatc.  Scd  ite- 
rum  mundata  es  et  formosa  facta  ejus  pietate, 
operante  tamen  utrobique  charitate.Olim  cura  non 
esses,  dilcxit  te  ut  conderet.  Postea  cura  fcmla  es- 
ses,  dilexit  te  ut  pulchram  faceret,  et  ut  ostenderet 
tibi  quantum  te  diligeret,  non  nisi  moriendo  a 
morte  te  liberare  voluit,  ut  non  tantum  pietatis 
impenderet  beneticium,  verum  et  charitatis  mon- 
straret  affectum.  Nunc  autem  tam  sincera  charitate 
te  diligit,  ac  si  scmpcr  cum  eo  perstitisscs,  nec  ex- 


ret ,  ne  eo  amisso   vel  immunito  amplius  D  probat  tibi  reatum,  nec  improperat  tibi  benefi- 


i  fieres,  quam  eo  non  accepto  vel  non  per- 
nisera  fuisses,ne  te  cum  damno  amissae  pul- 
linis  simul  torqueret  confusio  fceditatis,  et 
i  vilior  fieres  quam  si  recepta  non  fuisses. 
irgo  custodiendum  et  illud  cavendum  fuerat, 
d  custoditum  persisteret,  et  illud  cautum 
reniret.  Sed  vide  quid  fecisti,  anima  mea ; 
[uisti  sponsum  tuum,  et  cum  alienis  prosti- 
imorem  tuum.  Corrupisti  integritatem  tuam, 
i  pulchritudinem  tuam,  dispersisti  ornatum 
Tam  vilis,  et  tam  turpis,  ct  tam  immunda 
;s,  quasi  talis  sponsi  amplexibus  amplius 
non  esses.  OMita  es  ergo  sponsi  tui,  et  pro 
beneficiis  condignas  gratias  non  egisti.  Me- 


cium.  Et  si  deinceps  tideliter  cum  co  perseverare, 
ipsumque  ut  dccet  amare,  ac  tuum  illi  amorem 
incontaminatum  conservare  volueris,  majora  prio- 
ribus  se  daturum  promittit. 

Amma.  Jam  quodam  modo  amare  incipio  cul- 
pam  meam,  quia,  ut  video,  non  parum  mihi  ma- 
lefecisse  profuit,  quanto  ex  eo  mihi,  id  quod  votis 
omnibus  scire  desiderabam  luce,  clarius  innote- 
scit.  0  felix  culpa  mea,  ad  quam  dilucudam  dum 
ille  charitate  trahitur,  ipsa  quoque  ejus  charitas 
mihi  desideranti,  et  totis  eam  pracordiis  concupi- 
scenti  aperitur.  Nunquam  tam  bene  dilectionem 
ejus  agnoscerem,  si  in  tanfis  periculis  cam  cxperta 
non  fuissem.   0  quam  feliciter  cecidi,  qiue  post 


963 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  IH.  —  MYSTICA. 


964 


lapsum  felicior  resurrexL  Nulla  dilectio  major, 
nuUus  amor  sincerior,  nulla  charitas  sanctio,  nul- 
lus  affectus  ardentior ;  mortuus  et  pro  me  inno- 
cens,  nihil  in  me,  quod  amaret  inveniens.  Quid 
ergo,  Domine,  dUexisti  in  me,  et  tantum  dilexisti 
ut  morereris  pro  me  ?  Quid  tale  in  me  invenisti, 
pro  quo  tanta  et  tam  dura  sustinere  voluisti  ? 

Homo.  0  anima  mea,  argne  temetipsam  coram 
Doraino,  quod  hucusque  tantis  benentiis  ejus  in- 
grata  fuisti,  et  miserationes  ejus  plurimas  cogno- 
scere  noluisti.  Sed  ut  adhuo  melius  intelligere  pos- 
sis  quantum  illi  debeas,me  reliquia  ejus  benencia 
secundum  cceptum  ordinem  prosequente,  volo  ut 
diligenter  intendas. 

Ajuma.  Hoc  semper  audire  desidero,  quod  mihi 
tam  dulce  est,  ut  idem  te  incessanter  iterare  cupe- 
rem,  non  ad  alia  quoque  qua  restant  audienda, 
festinarem. 

Homo.  Abieras  ergo  et  perieras,  et  quia  in  pec- 
catis  tuis  venundata  eras,  venit  iUe  post  te  ut  re- 
dimeret  te,  et  tantum  dilezit  te,  ut  sanguinis  sui 
pretium  appenderet  pro  te,  talique  pacto  et  re- 
dmxit  te  de  exsilio,  et  redemifc  de  servitio. 

Antma.  Nescivi  quod  tantum  me  diligeret  Deus, 
amplius  mihi  vilis  esse  non  debeo,  quae  tantum 
Deo  placui,  ut  et  mori  eligeret  pro  me,  ne  perde- 
ret  me. 

Hoho.  Et  quid  si  cogitare  coeperis  quot  et  quales 
in  eomparatione  tui  abjecti  sunt,  qui  hanc,  quae 
tibi  data  est,  gratiam  consequi  non  potuerunt  ? 
Certe  audisti  ab  initio  usque  ad  hanc  diem,  quam 
multae  generationes  hominum  pertransierunt, 
qua  omnes  sine  cognitione  Dei,  et  pretio  suae 
redemptionis  in  interitum  sempiternum  dUapsae 
sunt  Omnibus  iUis  te  redemptor  et  amator  tuus 
pretulit,  quando  tibi  hamc  gratiam  largitus  est, 
quam  nuUus  horum  percipere  meruit.  Et  quid  di- 
ces  ?  Quare  putas  praelata  es  iUis  omnibus  ?  Nun- 
quid  tu  fortior,  nunquid  sapientior,  nunquid  no- 
biUor,  nunquid  ditior  UUs  omnibus  fuisti,  quia 
hanc  prae  UUs  omnibus  specialem  gratiam  sortire 
meruisti  ?  Quot  fortes,  quot  sapientes,  quot  nobi- 
les,  quot  divites  ibi  fuerunt  ?  et  tamen  universi 
rehcti  et  abjecti  perierunt.  Tu  sola  prae  omnibus 
iUis  assumpta  es,  et  quare  in  te  hoc  factum  sit, 
nullam  prceter  gratuitam  Salvatoris  tui  charitatem, 
causam  invenire  potest.  Elegit  ergo  et  praeelegit, 
te  sponsus  tuus,  amator  tuus,  Redemptor  tuus, 
Deus  tuus.  Elegit  te  in  omnibus,  et  assumpsit  te 
ex  omnibus,  et  amavit  te  prae  omnibus.  Nomine 
suo  vocavit  te,  ut  memoriale  ejus  semper  esset 
apud  te,  voluit  te  participem  esse  in  nomine, 
participem  in  nominis  veritate,  quoniam  unxit 
te  iUo  (quo  et  ipse  unctus  erat)  oleo  laetitiae, 
ut  ab  uncto  sit  unctus,  qui  a  Christo  dicitur 
Christianus. 

Aniha.  Multum,  fateor,  coUatum  est  mihi,  sed 
quaeso  te,  si  ut  (asseris)  ego  jam  assumpta  sum, 
quid  adhuc  differor,  quoniam  ad  amplexus  sponsi 
necdum  venire  possum  ? 

Hoho.  Nescis  ergo,  anima  mea,  nescis  quam  foe- 


A  da  prius  fuisti,  quam  polluta,  quam  deformis  et 
squalida,  discissa  et  dissipata,  omni  horrore  et 
enormitate  plena.  Et  quomodo  tam  cito  in  iUum 
pudoris  et  castitatis  thalamum  introduci  expetis, 

.  nisi  prius  sallem  cura  aliqua  et  studio  exculta  ad 
pristinum  decorem  repareris  ?  Nam  hoc  est*  quod 
nunc  exspectaris,  hoc  est  quod  iste  tuus  sponsus 
adhuc  praesentiam  suam  tibi  subtrahit,  et  necdum 
in  mutuos  amplexus  et  dulcia  oscula  te  admittit 
quia  videlicet  nec  polluta  debet  mundum  tangere, 
nec  turpem  decet  pulchrum  videre.  Cum  autem 
praeparata  et  decenter  ornata  fueris,  tunc  demum 
in  illum  coelestis  sponsi  thalamum  sine  confusione 
permansura  intf  oibis.  Nec  te  pudebit  tunc  priscae 
turpitudinis,  cum  nihil  turpe,  nihU  pudore  dignum 

B  habebis.  Prius  ergo  stude  formam  tuam  excolere, 
faciem  ornare,  habitum  componere,  maculas  ter- 
gere,  munditiam  reparare,  mores  corrigere,  disci- 
plinam  servare,  et  omnibus  tandem  in  melius 
commutatis  digno  sponso  dignam  sponsam  red- 
dere.  Aliquid  dicere  volo,  unde  te  magis  cautam 
efficiam,  ne  pro  eo  quod  electam  te  audis,  aut 
elatio  tumidam,  aut  negligentiareddatdissolutam. 
Nunquam  audisti  quid  rex  Assuerus  fecit,  quando 
Vasthi  reginam  propter  insolentiam  iUius  repu- 
diavit  ?  factum  insigne,  exemplum  utile,  periculum 
grave.  Abjecta  est  ergo  illa  propter  superbiam 
suam,  et  factum  est  regis  praeceptum,  ut  de  omni 
regno  suo  congregarentur  puelloe  speciosse  virgi- 
nes,  et  adducwentur  ad  civitatem  Susan,  et  tra- 

P  derentur  in  domum  feminarum  sub  manu  Egei 
eunuchiy  qui  erat  praepositus  et  custos  mulierum 
regiarumf  ubique  acciperent  mundum  muliebrem, 
et  cxtera  ad  usum  necessa?*ia.  ^icque  omnibm 
abundanter  secundum  regiam  ambitionem  supple- 
tu  excolerentur,  et  ornarentur.  Per  sex  mensei 
oleo  myrtino  ungerentur,  per  alios  sex  quibus- 
dam  pigmentis  uterentur,  et  sie  compotitse  et  or- 
nat&9  de  triclinio  feminarum  ad  regis  cubiculum 
transirenty  ut  quae  ex  omnibus  mogis  placwsset, 
illa  pro  Vasthi  in  solio  regni  sederet  (Esther.  u). 
Vide  quam  raulUe  electae  sunt,  ut  una  eUgeretur, 
Ula  sciUcet  quae  ocuUs  regis  formosior  et  ornatior 
caeteris  videretur.  Ministri  regis  multas  eligant  ad 
cultum.  Rex  ipse  unam  eligit  ad  thalamum.  Prima 
electio  multarum  facta  est,  secundum  regis  prae- 

"  ceptionem,  secunda  electio  unius  facta  est,  secun- 
dum  regis  voluntatem.  Consideremus  ergo  si  forte  j 
exemplum  hoc  praesenti  (de  quo  agimus)  negotio 
valeat  adaptari.  Rex,  summi  regis  Filius,  venit  in 
hunc  mundum  (quem  ipse  creaverat)  desponsare 
sibi  uxorem  electam,  uxorem  unicam,  uxoremnu- 
ptiis  regalibus  dignam.  Sed  quia  hunc  Judaea  hu* 
miUtatis  forma  apparentem  recipere  contempsit, 
abjecta  est.  Et  missi  sunt  ministri  regis,  apostoli 
videUcet,  per  totum  mundum  congregare  animas, 
et  adducere  ad  civitatem  regis,  id  est  ad  sanctam 
Ecclesiam,  in  qua  domus  est  et  mansio  muUerum 
regiarum,  id  est  sanctarum  animarum,  quae  fe- 
cundantur  et  generant  non  ad  servitutem,  sed  ad  ! 
regnum  tiUos.  Quae,  quia  non  ex  timore,  sed  cha- 


SOLILOQUJUM  DE  ARRHA  ANIM*:. 


966 


Deo  serviuut,  quasi  in  libertateni  bonorum 
m  partus  edunt.  Multi  ergo  vocati  intrant per 

Ecclesiani,  et  ibi  sacramenta  Christi  quasi 
im  ungucnta  ct  antidota  ad  reparationem, 

ornatum  animarum  praeparata,  accipiunt. 
uia  ore  veritatis  dieitur  :  Multi  sunt  vocati, 

ve>%o  electi  (Afatth.  xx),  non  omnes,  qui  ad 
3ultmn  sunt  admissi,  ad  regnum  sunt  eli- 

nisi  tantum  ii  qui  sic  student  se  per  ista 
are  et  excolerc,  ut  cum  ad  regis  pnesentiani 
ucu'   fuerint,   tales  invcniantur,   quos  ipse 

velit  cligerc  quara  rcprol)are.  Vide  ergo  ubi 

es,  et  intelliges  quid  faccre  debes.  Posuit 
te  sponsus  tuus  in  triclinio,  ubi  mulieres  or- 
r,  varia  pigmenta  et  divcrsas  spccies  dedit, 
[ue  regios,  de  mensa  sua  ministrari  tibi  prav 
quidquid  ad  sanitatem,  quidquid  ad  refec- 
l,  quidquid  ad  reparandam  speciem,  quid- 
id  augendum  decorem  valcre  potest,  tribuit. 
jrgo,  ne  ad  colendam  teipsam  ncgligens  sis, 
novissimo  tuo,  cum  in  conspectu  sponsi  lm- 
jpraescntata  fucris,  indigna  (quod  absit !) 
jonsortio  inveniaris.  Pnvpara  te  sicut  decet 
n  Regis,  ct  sponsam  Regis  ccelestis,  sponsam 
i  iinmortalis. 

ia.  Amaricasti  iterura  me,  et  perculisti  pa- 
lon  modico.  Nara  quantum  ex  verbis  tuis 
ji  datur,  mutavi  propositum,  sod  non  evasi 
lum.  Mutavi  propositum,  quia  ab  illo,  qui 
m  distrahebat  vago  instabilique  amore,  ad 
n  dilectionem  conversa  sum.  Non  evasi  pe- 
m,  quia,  sicut  asscris,  nisi  me  omnibus  mo- 
mam  exhibere  studiero,  ad  fructum  hujus 
onis  non  pertingo.  Supercst  ergo  ut  nunc 
liligentius  edisseras  de  hoc  triehnio  in  quo 
•es  regiae  aluntur,  et  de  cibo  rcgio  qui  eis 

et  de  ipsis  quoque  unguentis  quibus  un- 
r,  et  de  caeteris  oranibus  qure  ad  cultum  sive 
>m  exhibentur.  Jpsius  enim  dilectione  pro- 
,  iis  deinceps  studium  impendere,  sine  qui- 
ie  video  ad  dilectionis  attectum  non  posse 
lire.  Atque  utinam  ego  illa  una  esse  merear, 
decorem  atque  ornatum  rex  laudabit.  Quam 
illa  et  quanto  electis  elertior,  quae  ad  hunc 

studium  suum  perducet?  Quam  exiguum 
mnem  laborem  reputarem,  si  ad  hunc  finem 
m  meum  perducere  possem.  Quaeso  igitur 
l  pigriteris  per  singula  milii  ediscere,  quae 
la  remedia  quibus  facicm  meam  debeam  ad 
decorem  rcformare,  quia  vehementer  illi 
•e  cupio,  cujus  charitatem  erga  me  tam  be- 
m  et  amorem  tam  jucundum  agnosco. 
o.  Sio  vere  necesse  est  ut  facias.  Precorque, 
>,  qui  tibi  jam  voluntatem  hoc  faciendi  tribuit, 
Jtiam  perficiendi  tribuere  velit.  Quaeris  quod 
ilinium,  quaereetiam  quod  sit  regis  cubilum. 
luas  mansiones  propone  tibi,  quia  harum  tibi 
leratione  opus  est.  Est  ergo  triclinium,  est 
oujbiculum.  In  triclinio  sponsae  ad  nuptias 
urantur,  in  cubilo  autem  nuptiae  celebrantur. 
ns  Ecclesia  quasi  triclinium  est,  in  qua  nuno 


A  sponsae  Dei  ad  futuras  nuptias  praeparantur.  Cce* 
Jestis  Jerusalem  quasi  Regis  cubiculum  est,  in  qua 
niiptiae  ipsie  celebrantur.  Post  tempora  autem  or- 
nandi,  de  triclinio  transeunt  ad  Regis  cubiculum, 
quia  post  tempora  bene  operandi  veniunt,  ut  boni 
operis  sui  percipant  fructum.  Praesens  vero  Ecole- 
sia  triclinium  dicitur  propter  tres  ordines  fldelium, 
conjugatorum,  continentium,  rectorum  vel  virgi- 
num.  Videamus  deinceps  quae  sunt  unguenta,  et 
pigmentorum  genera,  qui  cibi,  quae  vestimenta  ad 
cullum  sponsariun  prasparata.  Neque  hoc  pneter- 
mittendum  cst,  quod  ipse  sponsus  sicut  gratuito 
primum  quodammodo  fcedas  ac  turpes  dUigit,  ita 
et  gratuito  eis  ad  ornatum  adminiculum  omne  im- 
pendit.  Nec  quidquam  ex  se  habent,  nisi  ab  illo 

B  accipiant  unde  illi  placeant,  ut  etiam  hoc  ad  dilec- 
tionem  pertinere  scias,  quod  habes  unde  ornare 
te  possis,  quce  utique  ex  te  nihil  habes,  nisi  ab 
illo  acceperis.  Primum  est  fons  baptismi  liic  posi- 
tus,  et  lavacrum  regenerationis,  in  quo  sordes 
praeteritorum  criminum  abluis.  Deinde  chriama  et 
oleuin,  in  cujus  unctione  Spiritu  sanoto  liniris. 
Post  haec  delibuta  et  unctione  leetitiee  perfusa  ab 
mensam  venis,  et  percipis  ibi  alimentum  corporis 
et  sanguinis  Christi,  quo  interius  saginata  atque 
refecta  noxiam  illara  praeteritorum  jejuniorum 
maciem  depellis,  et  pristina  plenitudine  atque 
fortitudine  reparata  rursus  quodammodo  juvene- 
scis.  Deinde  vestimenta  bonorum  operum  induis, 
et  fructu  eleemosynarum,  cum  jejuniis  et  ora- 

q  tionibus,  cum  sacris  vigiliis,  aliisque  operibus, 
pietatis,  quasi  quodam  vario  ornatu  deooraris.  Ad 
ultimum  sequuntur  aromata  virtutum,  quarum 
odor  suave  spirans  omnem  iJlum  antiquarum  sor- 
dium  fetorem  fugat,  ita  ut  tibi  quodammodo  tota 
mutari,  et  in  aliam  transformari  videaris,  et  ma- 
gis  laeta,  magis  alacris,  magis  sospes  efficiaris. 
Datur  etiam  tibi  speculum  sanota  Scriptura,  ut  ibi 
vide^s  faciem  tuam,  ne  quid  minus  aut  aliter  quam 
decet  habeat  compositio  ornatus  tui.  Quid  ergo 
dicis  anima  mea?  Scis  utrumne  adhuc  aliquid 
horum  perceperis?  Certe  in  fonte  abluta  fuisti, 
certe  de  mensa  Regis  eumdem  cibum  comedisti, 
et  eumdem  potum  bibisti.  Sed  forte  iterum  polluta 
es,  habes  lacrymas,  quibus  iterum  te  abluas.  Ite- 

y  rum  unctio  emarcuit  in  te,  per  bonam  et  piam  de- 
votionem  iterum  te  ungas.  Iterum  jejunio  diuturno 
confecta  es :  iterum  lacrymis  abluta,  et  piae  devo- 
tionis  unctione  renovata  ad  refectionem  tuam  re- 
deas.  Vide  quam  pia  dispensatione  tibi  ubique  con- 
curritur.  Non  habuisti  et  datum  est  tibi,  perdidisti 
'  et  restauratur  tibi,  nusquam  dcrelinqueris,  ut  9cias 
quantum  ille  te  diligat,  a  quo  amarris ;  non  vult 
te  perdere,  et  ideo  tanta  patientia  exspectat,  et 
concedit  pie,  negligenter  toties  amissa  iterum 
atque  iterum  si  tu  volueris  reparare.  0  quot  jam 
perierunt,  qui  ista  tecum  acceperant,  sed  amissa 
iterum  tecum  recipere  non  meruerunt.  Plus  ergo 
omnibus  illis  dilecta  es,  quia  tibi  tam  beni- 
gne  amissum  sedditur,  quod  illis  perditum  tam 
districte  negabatur.  Nunquid  tidi  gratia  bene  ope- 


967 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


961 


randi  nulla  data  est?  tainen  voluntas  bona  ipso  A  dentius  sequi  te.Tu  dedistimihi  sensum  capacem, 


largiente  negata  non  est.  Si  magna  opera  facis  ; 
misericorditer  sublimaris.  Si  non  facis  magna  ope- 
ra,  fortassis  salubriter  humiliaris.  Mclius  novit  ille 
quid  tibi  expediat  quam  tu,  et  ob  hoc  si  vis  bene 
de  illo  sentire,  totum,  quod  ab  illo  tibi  fit,  bene 
fieri  intellige.  Forte  gratiam  virtutum  r.on  habes, 
sed  dum  vitiorum  impulsu  concutcris,  melius  in 
humilitate  solidaris.  Suavius  rerlolet  Deo  humili- 
tas  infirma,  quam  virtus  elata.  Nihil  ergo  disposi- 
tioni  illius  proejudicare  audeas,  sed  semper  cum 
timore  et  reverentia  ora  eum,  ut  quemadmodum 
ipse  novit  tibi  subveniat.  Si  qua  adhuc  in  te  mala 
permanserunt,  pie  diluat,  si  qua  inchoata  sunt 
bona  benigne  perficiat,  et  ea  tc  (qua  ipse  voluerit) 


intellectum  facilein,  memoriam  tenacem,  linguam 
disertam,  sermonem  gratum,  doctrinam  suasibi- 
lem,  efficaciam  in  opere,  gratiam  in  conversatio- 
ne,  provectum  in  studiis,  effectum  in  coeptis,  so- 
lamen  in  adversis,  cautelam  in  prosperis,  et  quo- 
cunque  vertebam  me,  ubique  gratia  tua  et  miseri- 
cordia  praecessit  me.  Et  saepe  cum  mihi  consum- 
ptus  videbar,  subito  liberasti  me ;  quando  erra- 
bam,  reduxisti  me  ;  quando  ignorabam,  docuisti 
me ;  quando  peccabam,  corripuisti  me,  quando 
tristabar  consolatus  cs  me,  quando  desperabam 
confortasti  me,  quando  cecidi  erexisti  me ;  quando 
steti,  tenuisti  me,  quando  ivi  duxisti  me  ;  quando 
veni,  suscepisti  me.  Hoec  omnia  mihi  fecisti,  Do- 


via  ad  se  perducat.  Quid  tibiampliusdicam?  estne  b  mme  ^eus  meus,  et  alia  multa  de  quibus  mihi 


aliquid  adhuc  quod  dicere  possumus  ad  osten- 
dendam  dilectionem?  Tibi  loquor,  anima  mea, 
estne  aliquid?  Quid  dicis  ?  Si  tua  dicis,  aliena  non 
poteris.  Si  aliena  et  tua,  non  tamen  omnia.  Quis 
enim  omnia  dicere  potest  ?  et  tamen  scimus  quod 
omnium  origo  charitas  est.  Eccc  duo  nau'  sunt, 
eadem  utrisque  nobilitas  generis,  eadem  hora  na- 
tivitatis.  Alter  in  paupertate  relinquitur,  alter  divi- 
tiis  sublimatur,  et  utrumque  charitas  operatur, 
quia  et  hunc  paupertate  humiiiat,  et  illum  abun- 
dantia  consolatur.  Iste  debilis  est,  ct  ille  fortis. 
Ule  tenetur  ne  malum  perficiat,  istc  roboratur,  ut 
ad  bonum  opus  convalescat ;  utrumque  charitas 
probat,  non  reprobat.  Alter  per  sapientiam  illumi- 


dulce  erit  sempcr  cogitare,  semper  lequi,  semper 
gratias  agere,  ut  te  laudem  et  amem  pro  omnibus 
beneficiis  tuis,  Domine  Deus  meus.  Ecce  habes, 
anima  mea,  arrham  tuam,  et  in  arrha  tua  cogno- 
scis  sponsum  tuum  ;  serva  te  illi  intactam,  serva 
impollutam,  serva  inte^ram,  serva  incontamina- 
tam.  Si  olim  meretrix  fuisti,  jam  virgo  facta  es, 
quemadmodum  amor  illius  consuevit  corruptis  in- 
tegritatem  reddere,  et  integris  castitatem  conser- 
vare.  Semper  autem  cogita  quantam  tecum  mise- 
ricordiam  fecerit,  et  in  hoc  perpende  quantum  ab 
ipso  diligeris,  quod  ejusbeneficium  nunquam  tibi 
defuisse  cognoscis. 
Anima.  Vere  fateor  merito  amor  iste  singularis 


natur,  alter  in  simplicitatc  sui  sensus  relinquitur.  r  dicitur  qui,  cum  se  in  multos  difFundat,  ita  tamen 

w    a  «  •  j  •  ...  «•■»  *»  .  •  •  1  li«r  1     1_  •    _.  .  »    » 


Iste  ut  seipsum  despicere,  ille  ut  studeat  Creato- 
rem  suum  agnoscere,  utriqiic  tamen  voluit  chari- 
tas  adesse.  Talis  est  amor  Dei  erga  nos,  nec  quid- 
quam  omnino  humana  infirmitas  tolerat,  quod 
ipse  (quantum  in  sua  bonitate  est)  ad  bonum  no- 
strum  non  disponat. 

C0XFESS10. 
Confiteor  tibi  miserationes  tuas,  Domine  Deus 
meus,  quid  non  dereliquisti  me,  duicedo  vitae  meae, 
et  lumen  oculorum  meorum.  Quid  retribuam  tibi 
pro  omnibus  quae  tribuisti  miki?  (PsaL  cxv.)  Vis 
ut  diligam  te,  et  quomodo  diligam  ie  ?  quantum 
diligam  te  ?  quis  sum  ego  ut  diligam  te  ?  et  tamen 
diligam  te,  Domine,  fortitudo  mea,  firmamentum 
meum.   refugium   meum,    libcrator  meus,   Deus 


unice  singulos  amplexatur.  Vere  pulchrum  et  miri- 
ficum  bonum,  quod  commune  est  omnium,  et 
totum  singulorum.  Cunctis  praesidens,  singulos 
implens,  ubique  praesens,  omnium  curam  agens, 
et  tamen  singulis  quasi  omnibus  providens.  Sic 
certe  mihi  videtur  cum  ejus  miserationes  circa  me 
attendo,  quod  (si  fas  est  dicere)  quodammodo  ni- 
hil  aliud  agat  Deus,  nisi  ut  meae  saluti  provideat, 
et  ita  totum  ad  custodiam  mei  occupatum  video, 
quasi  omnium  oblitus  sit,  et  mihi  soli  vacare 
velit.  Semper  praesentem  se  exhibet,  semper  para- 
tum  se  offert,  quocunque  vertero  me,  non  me  de- 
serit,  ubicunque  fuero  non  recedit,  quidquid  ege- 
ro  pariter  assistit ;  et  quod  tandem  cunctis  actio- 
nibus  sive  cogitationibus  meis  perpetuus  inspec- 


meus,  adjutor  meus,  protector  meus,  cornu  salutis  D  tor,  et  quantum  ad  bonitatem  suam  pertinet,  indi- 

meae,  et  susceptor  meus,  et  quantum  adhuc  di- 

cam  ?  Tu  es  Dominus  Deus  meus  (PsaL  xvn).  0 

anima  mea,  quid  faciemus  Domino  Deo  nostro,  a 

quo  tot  et  tanta  bona  accepimus?  Neque  enim 

contentus  fuit  eadem  (qune  et  caetcris)  bona  nobis 

tribuere,  sed  in  malis  quoque  nostris  eum  singu- 

larem  dilectorem  agnoscimus,  ut  eum  tam  de  bo- 

nis  quam  de  malis  nostris  omnibus  singulariter 

diligamus.  Tu  dedisti  mihi,  Domine,  ut  te  agno- 

scam,  et  prae  ceeteris  multis  de  tuis  secretis  revelata 

intelligam.  Alios  coaetaneos  meos  in  tenebris  igno- 

rantiae  dereliquisti,  et  mihi  prae  illis  lumen  sapien- 

tifle  tuue  infudisti.  Tu  dedisti  raihi  verius  cognosce- 

re  te,  Purius  diligere  te,  sincerius  wedere  in  te,  ar- 


viduus  cooperator  adsit,  ipso  operis  suis  effectu 
patenter  ostendit.  Ex  quo  constat  quod  licet  facies 
ejus  adhuc  a  nobis  non  possit  videri,  nunquam 
tamen  possit  prrcsentia  ejus  evitari.  Ego  autem 
fatcor,  diligentius  hoc  considerans  timore  pariter 
et  pudore  ingenti  confundor,  quod  illum,  cui  tam 
vehementer  placere  cupio,  ubique  mihi  praesentem 
et  omnia  mea  occulta  videntem  intueor.  0  quam 
multa  sunt  in  me  de  quibus  coram  oculis  ejus 
erubesco,  et  pro  quibus  jam  magis  illi  desplicere 
timeo,  quam  pro  iis  quae  laudanda  in  me  sunt  (si 
qua  sunt)  placere  possein  meconfido?  Outinam  ad 
modicum  ab  oculis  ejus  possem  abscondi,  donec 
maculas  istas  omnes  detergerem,et  sic  demum  ante 


969 


DE  LAUDE  CHARITATIS. 


970 


conspectum  ejus  sine  rnacula  immaculata  appare- 
rem  !  Nam  quomodo  in  hac  deformitate  placere  illi 
potero,  qure  et  mihi  quoque  in  illa  vehementer 
displiceo  ?  0  maculae  veteres,  o  maculae  fcedne  et 
turpes,  quid  tandiu  haeretis  ?  Abite,  discedite,  et 
ne  praesumatis  amplius  oculos  dilecti  mei  offende- 
re.  Nolite  fallere  vosmetipsas,  non  semper  mecum 
(ipso  adjuvante)  manebitis,  quamvis  me  adhuc 
pigritante  exterminari  non  potuistis.  Ego  juravi 
super  vobis  quod  nec  tenebo,  nec  diligam  vos  am- 
plius,  quia  omnino  detestor  et  prorsus  abominor 
turpitudinem  vestram.  Jamque  deinceps,  etiamsi 
possem  a  Sponso  meo  non  videri,  nollera  tamen  a 
vobis  infici.  Quanto  magis  nunc  quia  palam  ipso 
sum,  et  quia  plus  certe  me  contristatejus  offensio, 
quam  mea  etiam  turpitudo.  Recedite  ergo,  in  va- 
num  amplius  mihi  adhaeretis,  quia,  etiam  mecum 
manentes,  meae  non  estis.  Alienas  vos  a  sorte  mea 
judico,  et  vobiscum  deinceps  nnllam  communio- 
nem  habere  volo.  Habeo  aliud  exemplar  cui  con- 
formari  cupio,  et  ad  aliud  jugiter  respicio,  ac 
quantum  possum  magis  semper  ac  magis  exinde 
similitudinem  traho.  Ex  quo  hoc  etiam  didici, 
quod  vos  exterminare  debeo,  et  qualiter  hoc  fa- 
ciam  jam  agnosco. 

Homo.  Mira  res  nobiscum  agitur,  quam  ideo  for- 
tassis  non  minaris,  quianecdumquid  dicere  velim 
intelligis.  Considero  namque  qualiter  a  principio 
nostri  sermonis  multa  quae  adversari  videbantur 
dilectioni  in  medium  adduxeris,  et  quod  ex  eis 
semper  non  infirmata,  sed  amplius  probata  sit  vir- 
tus  dilectionis.  Dixisti  dilectionem  singularem  pa- 
riter  et  communem  esse  non  posse,  sed  inde  com- 
probata  est  amplius  mirabilis,  quod  demonstrata 
est  communis  esse  et  singularis.  Dixisti  rursum  te 
perfecte  nondiligi,  eo  quod  ad  cultum  electam  au- 
dieras,  et  adhuc  ad  thalamum  assumptam  non  vi- 
disti.  Sed  tamen  iteriun  ostenditur  tanto  major  er- 
ga  te  dilectio,  quanto  major  per  ejus  patientiam 
tua  exspectatur  perfectio.  Ad  extremum  modo  du- 
bitare  coepisti,  an,  in  hac  deformitate  tua  quam 
(licet  invita)  pateris,  ab  illo  posses  diligi.  Sed 
quando  hoc  dubitasti,  olim  tc  totam  fredam  et  ta- 
men  dilectam  fuisse  jam  non  meministi.  Si  ergo  te 
nunc  diligere  dignatus  est,  quando  tota  turpis,  et 
nihil  adhuc  decoris  habens  fuisti,  quanto  magis 
nunc  diliget  te,  quando  decorari,  et  priscam  tur- 
pitudinem  deponere  jam  ccepisti?  Nam  et  hoc 
quoque  ad  laudem  dilectionis  ejus  pertinet,  quod 
iraperfectam  diligere  dignatur.  Et  quamvis  quoe- 


A  dam  adhuc  in  te  videat,  quae  sibi  non  placent,  di- 
ligit  tamen  hoc  ipsum,  quod  tu  quoque  ea  in  te- 
metipsa  jam  odisse  coepisti  quse  illi  displicent.  Non 
enim  tam  statum  quam  propositum  respicit,  nec 
quid  sis,  sed  quid  esse  velis,  attendit,  si  tamen  tu 
quantum  potes  satagis,  ut  quod  adhuc  esse  non 
ccepisti,  esse  merearis. 

Anima.  Hoc  ultimum  interrogationis  meee  be- 
nigne,  ut  suspicias,  quceso,  quid  est' illud  dulce, 
quod  in  ejus  recordatione  aliquando  me  tangere 
solet,  et  tam  vehementer  atque  suaviter  afficere, 
ut  jam  tota  quodammodo  a  memetipsa  abaliena- 
ri,  et  nescio  quo  abstrahi  incipiam.  Subito  enim 
innovor  et  tota  immutor,  et  bene  mihi  esse  incipit 
ultra  quam  dicere  sufficiam.  Exhilaratur  conscien- 

B  tia,  in  oblivionem  venit  omnis  praeteritorum  dolo- 
rum  miseria,  exsultat  animus,  clarescit  intellectus, 
cor  illuminatur,  desideria  jucundantur,  jamque 
alibi  (nescio  ubi)  me  esse  video,  et  quasi  quiddam 
amplexibus  amoris  intus  teneo,  et  nescio  quid  il- 
lud  sit,  et  tamen  illud  semper  retinere,  et  nunquam 
perdere  toto  adnisu  laboro.  Luctatur  quodammo- 
do  delectabiliter  animus,  ne  jecedat  ab  eo,  quod 
semper  amplecti  desideral,  et  quasi  in  illo  omnium 
desideriorum  finem  invenerit  summe  et  ineffabili- 
ter  exsultat,  nihil  amplius  quaerens,  nihil  ultra  ap- 
petens,  semper  sic  esse  volens.  Nunquid  ille  est 
dilectus  meus?  Quaeso,  dic  mihi,  ut  sciam  an  ille 
est,  ut  si  denuo  ad  me  venerit,  obsecrem  eum  ne 
recedat,  sed  semper  permaneat. 

q  Homo.  Vere  ille  est  dilectus  tuus  qui  visitat  te, 
sed  venit  invisibilis,  venit  occultus,  venit  incom- 
prehcnsibilis.  Venit  ut  tangat  te,  non  ut  videatur  a 
te  ;  venit  ut  admoneat  te,  non  ut  comprehendatur 
a  te  ;  venit  non  ut  totum  infundat  se,  sed  ut  gus- 
tandum  praebeat  se ;  non  ut  impleat  desiderium, 
sed  ut  trahat  affectum  ;  primitias  quasdam  porri- 
git  suae  dilectionis,  non  plenitudinem  exhibet  per- 
fectae  sapietatis.  Et  hoc  est  quod  maxime  ad  ar- 
rhara  desponsationis  tuae  pertinet,  quod  ille,  qui 
in  futuro  se  tibi  videndum,  et  perpetuo  possiden- 
dum  dabit,  nunc  aliquando  (utquam  dulcis  sit 
agnoscas)  se  tibi  ad  gustandum  praebet.  Simul 
etiam  interim  de  absentia  ejus  consoleris,  quando 
ejus  visitatione  ne  deti cias  incessanter  reficeris. 
Quaeso,  anima  mea,  multa  jam  diximus,  posthaec 
omnia  unum  agnosce,  unum  dilige,  unum  seque- 
re,  unum  apprehende,  unum  posside. 

Anima.  Hoc  opto,  hoc  desidero,  hoc  totis  prae- 
cordiis  concupisco. 


D 


DE  LAUDE  CHARITATIS 


PROLOGUS.  Cogitanti  mihi,  frater  charissime,  quomodo  dile- 

Servo  Christi  Petro,  H.,  gustare  et  videre  quo-      ctionemvestramadmemoriammeiexcitarepossem, 

niam  suavis  est  Dominus !  (PsaL  xxxm.)  primum  occurrit,  ut  de  ipsa  vobis  dilectione  scribe- 


•71 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III  —  MYSTICA. 


972 


rem,  qui  nihil  aliud  praeter  ipsius  dilectionis  munus  ^ 
avobis  postularem.  Quod  ergo  potui  feci,  charita- 
tem  quibus  valui  verbis  commendavi,  quatenus 
dum  ejus  laudcm  legitis,  quam  ardenter  ego  eam 
et  in  vobis  diligo,  et  a  vobis  expeto,  scire  valeatis. 
Nec  irasci  ipsa  vestra  charitas  mihi  debet,  siejus 
igni  jam  fortiter  ardenti  exiguum  verborum  meo- 
rum  flatum  tepidus  ipse  admoveo,  non  tam  ut  illa 
magis  ardeat,  quam  ut  mei  erga  se  desiderii  co- 
nanem  agnoscat.  Legite  ergo  atque  diligite,  et 
quod  propter  dilectionem  legitis,  ad  hoc  legite  ut 
diligatis  :  totum  ex  dilectione  fit,  dilectio  mittit, 
dilectio  suscipit,  dilectio  est  quod  tribuitur,  dilee- 
tio  quod  recompensatur. 

DE  LAUDE  CHARITATIS. 
Tam  multos  jam  laudatores  charitas  habuisse  p 
cognoscitur,  ut  si  quid  ego  in  laudem  ejus  dicere 
ccepero,  prsesumptio  fortassis  magis  quam  devotio 
videatur.  Quis  enim  sanctorum  a  principio  mundi 
exstitit,  qui  non  charitatem  nobis  aut  verbo,  aut 
facto  commendavit  ?  Charitas  Abel  martyrem  fecit, 
(Gen.  iv),  charitas  Abraham  de  terra  sua  eduxit 
(Gen.  xn),  quia  et  ille  per  charitatem  innocenter 
mortem  pertulit,  et  iste  per  charitatem  natdle  so- 
lum  Ubenter  deseruit,  uterque  per  charitatem  ter- 
ra  ccelum  commutavit.  Charitas  sola  est  quoe  ab 
initio  servis  Dei  mundi  hujusillecebras  fugere,  vo- 
luptates  calcare,  carnis  concupiscentiam  cohibere, 
desideria  frangere,  honores  contemnere,  postremo 
universa  praesentis  vitae  blandimenta  respuere, 
ipsam  quoque  pro  desiderio  vifoe  perpetuae  mor-  r 
tem  suadet  non  timere.  Hanc  vim  dilectionis  Pau- 
lus  senserat,  cum  dicebat:  Quxs  nos  separabit  a 
charitate  Christi?  tribulatio,  an  angustia,  anper- 
secutio%  an  fames,  an  nuditas,  an  periculum,  an 
gladius  ?  Spero  autem,  quia  neque  ?nors,?ieque  vi- 
ta,  neque  angeli,  neque  principatus,  neque  virtu- 
teSy  nequeinstantia,  neque  futura,  nequefortitudo, 
neque  altitudo9  neque  profundum,  neque  creatura 
aliapoterit  nos  separarea  charitate  Dei,  quae  est  in 
Christo  Jesu  Domino  nostro  (Ro?n.  vih).  Hinc  spon- 
sus  in  Canticis  canticorum  sponsam  de  virtute  di- 
lectionis  admonet,  dicens :  Pone  me  ut  signaculum 
supercor  tuumy  pone  me  ut  signaculum  super  bra- 
chium  tuum,  quia  fortis  est  ut  mors  dilectio,  dura 
sicut  infernus  cemutatio  (Ca?it.  vin).  Mors  etenim 
viventes  exstinguit,  infernus  autem  nec  mortuis 
parcit.  Dilectio  autem  ut  mors  fortis  est,  quia  sicut 
illa  sensum  carnis,  sic  ista  aflectum  concupiscentue 
carnahs  perimit.  Dura  est  sicut  infernus  eemulatio, 
quia  eos,quos  intus  trahit  desiderium  aeternorum, 
non  solum  foris  blanda  respuere,  sed  et  adversa 
quaeque  et  asperaprb  eo  quod  diliguut  adipiscendo, 
cogit  tolerare.  Consideremus  quot  jam  martyres  per 
tormenta  ad  regnum  ccelorum  transierunt.  Qualem 
ergo  in  eis  vim  amoris  arsisse  credimus,  quos  pro- 
pter  Deum  nec  sibi  pepercisse  videmus  !  Considere- 
mus  quid  dimiserint,  quid  secuti  sint,  qua  transie- 
rint.  Quid  dimisermt  videmus,  quid  secuti  sint  non 
videmus  sed  credimus,  qua  transierint  audivimus. 
Bona  iata  temporalia  dimiserunt,  bona  eeterna  secuti 


D 


sunt,  per  tormenta  transierunt?  Conveniamus 
nunc  cor  nostrum,  et  videarnus  si  acquiescat  no- 
bis  omnia  quae  hujus  mundi  sunt,  relinquere,  non 
gloriam,  non  honorem,  non  divitias  amare,  non 
arridere,  prosperis  non  condeleclari  blandis,  non 
congratulari  ketis.  Domine,  imperfectum  meum  vi- 
derunt  ocuti  tui  (Psal.  cxxxvm).  Quam  longe  ab 
hac  non  dicam  perfectione,  sed  perfectionis  in- 
choatione  me  video !  Et  certe  parum  hoc  erat  ami- 
cis  Dei,  ut  pro  amore  eeternorum  ista  spernerent, 
ista  calcarent,  sed  abjectis  his  omnibus  alacriter  ad 
votum  currentes,  nec  minis  teneri  potcrant,  nec 
tormentis.  Trahebat  eos  charitas,  et  ideo  nec  retra- 
hebat  cupiditas,  nec  terrebat  adversitas.  Currebant 
ergo,  mundum  post  se  reliquerant,  Deum  ante  se 
habebant.  Sed  interposita  sunt  tormenta  ut  interro- 
garentur,  vel  quo  desiderio  hunc  qusererent,  vel 
qua  constantiaillumdespexissent.  Interrogata  est 
veritas,  probata  charitas,  confusa  iniquitas.  Acce- 
dunt  illi  ad  pcenas  intrepidi,  et  quantum  mentem 
amor  intus  vulneraverat,  tantum  caro  foris  vulne- 
ra  sua  despeciebat.  Accedunt,  et  transeunt,  atque 
morientes  confessi  sunt,  quo  yiventes  desiderio  cu- 
currerunt.  0  charitas,  quomodo  illis  sapiebas, 
quam  dulcis  eis  fuisti,  quas  tanta  propter  te  susti- 
nere  coegisti !  Quibus  illos  ad  te  vincuhs  traxisti, 
quos  mundo  et  per  blandimenta  retrahente,  et  per 
tormenta  repellente,  perdere  tamen  non  potuisti. 
Concurrerunt,  quia  tu  eos  traxisti;  transierunt, 
quia  tu  eos  juvisti ;  pervenerunt,  quia  tu  eos  su- 
scepisti.  Quam  inexstinguibilitcr  in  prcecordiis 
eorum  arsisti,  quia  nec  probris,  nec  prcemiis,  nec 
poenis  obrui  potuisli.  Ista  quasi  qucedain  fliunina 
inundaverunt,  sed  multa  flumina,  et  aquoe  multee 
charitatem  exstinguere  non  potuerunt.  0  charitas 
quid  dicam  de  te  ?  quomodo  laudabo  te  ?  Si  sape- 
rem  te,  appreciarem  te ;  si  scirem  quanti  vales, 
pretium  appendercm  pro  te.  Sed  forte  excedis 
augustias  meas,  nec  invenire  tuum  pretium  potero 
penes  me.  Dabo  tamen  quodhabeo,ettotumquod 
habeo  dabo,  totam  dornus  meae  substantiam  pro 
te  commutabo.  Totum  quod  est  in  habitacuio  cor- 
poris  mei,  lotum  quodest  in  habitaculo  cordis  mei 
pro  te  dabo,  cum  totum  dedero  totum  quasi  nihi- 
lum  reputabo.  Omnes  delectationes  carnis  meae, 
omnes  jucundidates  cordis  mei  pro  te  libenter  im- 
pendam,  ut  te  solam  habere,  te  soiam  possidere 
valeam.  Tu  sola  mihi  meis  omnibus  charior,  tu 
sola  mihi  utilior,  tu  sola  suavior,  tn  sola  jucun- 
dior,  amplius  dclectans,  abundanlius  satians,  tu- 
tius  salvans,  felicius  conservans.  Aliis  etiam  an- 
nuntiabo  de  te.  Dic  mihi,  o  cor  humanum,  utrum 
magis  eligis,  semper  gaudere  cum  hoc  saeculo,  an 
esse  semper  cum  Dco?  Quod  plus  dihgis,  hoc  po- 
tius  eligis.  Audi  ergo,  ut  aut  corrigas  dilectionem, 
aut  non  diflcras  electioncm.  Si  mundus  iste  pulcher 
est,  qualis  putas  est  pulchritudoubi  Creator  mundi 
est?  Dilige  ergo  ut  eligas,  dilige  melius  ut  eligas 
salubrius.  Dilige  Deum,  ut eligas  esse  cum  Deo,  ergo 
per  dilectionem  eligis.  Sed  quo  plus  diligis,  eo  citius 
pervenire  cupis,  et  festinas  ut  apprehendas,  ergo 


973 


QE  LAUDE  CflARITATIS. 


914 


per  dilectionem  curris,  et  per  dilectionem  appre- 
hendis.  Item  quo  plus  diligis,  eo  avidius  amplexa- 
ris,  ergo  per  dilectionem  frueris.  Vide  quomodo 
totum  tibi  est  dilectio,  ipsa  est  elecuo,  ipsa  est 
cursus,  ipsa  est  perventio,  ipsa  est  mansio,  ipsa 
est  beatitudo.  Dilige  ergo  Deum,  elige  Deum,  cur- 
re,  apprehende,  posside,  fruere.  Jam,  inquis,  ele- 
gi,  qua  via  curram  ut  perveniam  ?  Per  viam  Dei 
curritur  ad  Deum.  Non  possum,  inquis,  viam 
inexpertam  solus  currere ;  da  socios  ne  aberrem. 
Cum  iis,  qui  in  via  Dei  currunt,  ourre  et  tu  viam 
Dei,  meliores  socios  habere  non  potes  in  via  quam 
illos,  qui  jam  olim  cucurrerunt  in  ea,  et  per  lon- 
gam  currendi  experientiam  et  usum  laboris  nec 
errare  timent  nec  deficere.  Qu»  est  ergo,  ais,  via 
Dei,  et  qui  sunt  currentes  in  ea  ?  Rectae  sunt  viae 
Domini,  et  justi  ambulabunt  in  eis.  Justitia  est  er- 
go  via,  et  justi  sunt  qui  in  via  currunt.  Et  ne  forte 
moveat  te  quod  ambulantes  nomino,  et  iterum 
currentes  dico,  velociter  ambulare  ipsum  est  cur- 
rere.  Sicut  ille  faciebat,  qui  dixit :  Viam  mandato- 
rum  tuorum  cucurri  (PsaL  cxvm).  Et  alibi :  Beati 
immaculati  in  via,  qui  ambulant  in  lege  Domini 
(ibid.) ;  ut  idem  intelligas  ambulare  et  currere,  ne 
beatiorem  beatis  se  diceret,  si  illis  ambulantibus 
ipse  cucurisset.  Habes  ergo  viam,  habes  socios  in 
via,  habes  haereditatem  in  patria,  habes  quaper- 
gas,  cum  quibus  pergas,  ubi  requiesoas.  Qua 
pergas,  justitiam.  Gum  quibus  pergas,  aman- 
tes  et  sectantes  justitiam.  Quo  pervenias,  et 
in  quo  requiescas,  et  auctorem  justitiae,  et  fontem 
vitffi.  Nulla  via  justitia  rectior,  nulla  societas  jus- 
torum  societate  melior,  nulla  requies  Deo  tranquil- 
lior.  Perge  securus,  perge  festinus,  ut  velooiter 
pervenias,  felieiter  requiescas:  cito  pergere  est 
ardenter  amare.  Vide  ergo  quomodo  totum  bo- 
num  tuum  ex  charitate  pendet.  Per  charitatem 
viam  eligis,  per  charitatem  viam  curris,  per  chari- 
tatem  ad  patriam  pervenis.  Vis  scire,  quod  non 
nisi  per  charitatem  viam  justitiae  eligis?  Si  quis9 
inquit  Dominus,  diligit  me,  sermones  meos  serva- 
bit  (Joan.  xiv) ;  de  ipso  autem  sermone  alibi  dici- 
tur :  Sermo  tuus  veritas  est  (Joan.  xvn);  de  qua 
iterum  Psalmista :  Vtaro,  mquit,  veritatis'elegi,  ju- 
dicia  tua  non  sum  oblitus  (Psal.  cxvm).  Si  ergo 
sermo  Domini  veritas  est,  per  illam  utique  chari- 
tatem  via  veritatis  eligitur,  per  quam  sermo  Do- 
mini  impletur.  Ergo  charitas  ehgit  viam  justitiae. 
Sed  nunquidsine  charitate  via  justitiae  noneligitur, 
et  sine  charitate  curritur  ?  Audi  idem  ipsum  Psal- 
mist»  (quod  superius  commemoravi)  testimonium, 
quo  dicit  :  Viam  mandatorum  tuorum  cucurri 
cum  dilatasti  cor  meum  (ibid.).  Quid  est  enim  cor 
dilatatum,  nisi  cor  amore  fervens,  cor  a  oharitate 
impletum  ?  Per  charitatem  igitur  cor  dilatatur,  cor- 
de  dilatato  via  justitiae  curritur.  Per  charitatem 
itaque  eligis,  per  charitatem  curris,  per  charitatem 
apprehendis  et  frueris.  Deus,  inquit  Joannes  apo- 
stolus,  charitas  estf  et  qui  manet  in  charitate,  in 
Deo  manet}  et  Deus  in  eo.  Qui  igitur  charitatem 
habet,  Deum  habet,  Deum  possidet,  in  Deo  ma- 


j^  net  (FJoan.  iv).  0  bona  charitas,  perquam  Deum 
diligimus,  Deum  eligimus,  ad  Deum  currimus,  ad 
Deum  pervenimus,  Deum  possidemus.  Quid  am- 
plius  dicam  de  te,  charitas  ?  ducem  te  dixi  in  via 
Dei.  Et  quid  si  teipsam  viam  Dei  dixerim  ?  utique 
sic  charitas  tu  via  es.  Sed  non  sicut  aliee  viee  tu  via 
es :  Adhucy  inquit  Paulus  apostolus,  excellmtio- 
rem  viam  vobis  demonstrabo  (/  Cor.  xn) ;  de  te 
enim  dixit,  o  charitas  :  Tu  es  namquevia  superex- 
ceUens,  via  supereminens,  vias  distortas  dirigens, 
vias  rectas  ostendens.  Tu  es  caput  viarum  recta- 
rum,  omnes  viae  rectae  a  te  exeunt  et  in  te  recinv 
runt.  Nam  prrecepta  Dei  viae  sunt  ejus,  qu»  omnia 
a  te  pendent  et  in  te  consistunt.  Tu  es  plenitudo 
justitiae,    perfectio  legis,   consummatio    virtutis, 

fi  agnitio  veritatis.  Via  igitur  es,  o  charitas.  QuaUa 
via  ?  superexceUens,  suscipiens,  dirigens  et  perdu- 
eens.  Cujus  via  ?  via  hominis  ad  Deum,  et  via  Dei 
ad  homines.  0  beata  via,  quae  soia  commercium 
nostrae  salutis  agnoscis !  Tu  Deum  ad  hominem 
deducis,  tu  hominem  ad  Deum  dirigis.  lUe  deacen- 
dit  quando  ad  hos  venit ;  nos  ascendimus,  quando 
ad  iUum  imus.  Nec  Ule  tamen  nec  nos  nisi  per  te 
ad  alterutrum  transire  possumus.  Tu  mediatrix  es, 
adversos  conciUans,  disjunctos  socians,  et  tantum 
dispares,  quodammodo  coaequans.  Deum  humi- 
lians,  nos  subUmans,  Ulum  ad  ima  trahens,  noi 
ad  summa  erigens.  Sic  tamen  ut  nec  abjecta,  sed 
pia  sit  ejus  descensio,  nec  superba,  sed  gloriosa 
sit  nostri  exaltatio;  magnam  ergo  vim  habes, 
charitas,  tu  sola  Deum  trahere  potuisti  de  coefo 
ad  terras.  0  quam  forte  est  vinculum  tuum, 
quo  et  Deus  Ugari  potuit,  et  homo  Mgatus  vincula 
iniquitatis  disrupit!  Nescio  si  quid  majus  in  lau- 
dcm  tui  dioere  possim,  quam  ut  Deum  de  coelo 
traheres,  et  hominem  de  terra  ad  coelum  elevares. 
Magna  virtus  tua,  ut  per  te  usque  ad  hoc  humiha- 
retur  Deus,  et  usque  ad  hoc  exaltaretur  homo. 
Considero  Deum  ex  femina  natum,  infantem,  pan- 
nis  obsitum,  vagientem  in  cunis,  sugentem  ubera. 
Respicio  postea  comprehensum,  Ugatum,  flageUis 
caesum,  spinis  coronatum,  sputis  UUtum,  lancea- 
tum,  clavis  fixum,  feUe  et  aceto  potatum,  iUio  in- 
digna,  hic  dira  passum,  et  tamen  cur  vel  illa  di- 
gnaretur,  vel  ista  pateretur,  si  causam  quaerimus, 
aUam  praeter  solam  oharitatem  non  invenimus.  0 

D  charitas  1  quantum  potes?  si  tantum  invaluisti  er- 
ga  Deum,  quanto  magis  erga  homines  1  Si  Deus 
propter  hominem  tanta  pertuUt,  quid  homo  pro-* 
pter  Deum  tolerare  recusabit  ?  Sed  fortassis  faci- 
lius  vicis  Deum  quam  hominem,  magis  praevalere 
potes  Deo  quam  homini,  quia  quo  magis  beatum, 
eo  magis  Deo  est  debitum  a  te  superari.  Hoo  opti- 
me  tu  noveras,  quae  ut  faciUus  vinceres,  prius  iUum 
superabas ;  adhuc  nos  rebeUes  habuisti,  quando 
illum  tibi  obedientem  de  sede  paternae  majestatia 
usque  ad  infirma  nostrae  mortalitatis  suscipienda 
descendere  coegisti.  Adduxisti  illum  vinculis  tuis 
alligatum,  adduxisti  iUum  sagittis  tuis  vulneratum. 
Amplius  ut  puderet  hominem  tibi  resistere,  cum 
te  videret  etiam  in  Deum  triumphasse.  Vulnerasti 


975 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


976 


impassibilem,  ligasti  insuperabilem,  traxisti  in-  A  Charilas  oranem  animie  languorem  sanat,  chari- 


commutabilein,  aeternum  fecisti  mortalem.  Hcec 
omnia  fecisti,  ut  dura  corda  nostra  emollires,  et 
insensibiles  affectus  compungeres,  et  ut  se  a  tor- 
pore  suo  resolverent,  et  facilius  ea  sagittae  tuse 
penetrarent.  Nec  incassumhoc  fecisti,  multis,  enim 
sic  a  te  superati  sunt,  multi  jam  tibi  manus  dede- 
runt.  Multi  jam  in  suis  prcecordiis  sagittas  tuas  in- 
fixas  portant,  et  altius  adhuc  eas  infigi  desiderant. 
Delectabiliter  enim  et  suaviter  vulnerati  sunt,  et 
plagas  tuas  se  percepisse,  nec  dolent,  nec  erube- 
scunt.  0  charitas  !  quanta  est  victoria  tua  1  unum 
prius  vulnerasti,  et  per  illum  omnes  postmodum 
superasti.  0  charitas  !  laudavi  te  quantum  potui, 
et  multum  cogito  mecum  si  quid  adhuc  sit,  quod 


tas  vitiorum  omnium  radices  exstirpat,  charitas 
omnium  virtutum  origo  est.  Charitas  mentem  il- 
luminat,  conscientiam  mundat,  animam  lietificat, 
Deum  demonstrat.  Animam,  in  qua  charitas  ha- 
bitat,  superbia  non  inflat,  invidia  non  devastat, 
ira  non  dissipat,  tristitia  mala  non  vexat,  avaritia 
non  exccecat,  gula  non  inflammat,  luxuria  non 
inquinat ;  semper  munda  est,  semper  casta  est, 
semper  quieta,  semper  leeta,  semper  pacifica,  sem- 
per  benigna,  semper  modesta,  in  adversis  secura, 
in  prosperis  temperata,  mundum  contemnens, 
Deum  diligens,  omnium  bona  amando  sua  fa- 
ciens,  sua  omnibus  libenter  impertiens,  non  timens 
inopiam,  non  magnopere  expetens  abundantiam. 


in  laudem  tui  exceJlentius  possit  dici.  Nescio  enim  B  *n  <IU0  charitas  Dei  est,  semper  cogitat  quando  ad 


an  forte  majus  sit  te  Deum  dicere  an  Deum  te  su- 
perasse.  Quod  si  majus  est,  etiam  hoc  libenter  et 
fiducialiter  de  te  dicam :  Deus  charilas  est,  et  qui 
manet  in  charitate  in  Deo  manet,  et  Deus  in  eo 
(IJoan.  iv).  Audi,  homo,  et  ne  amplius  parum  re- 
putes  si  charitatem  habes,  audi  quod  Deus  chari- 
tas  est.  Nunquid  parum  est  Deum  in  se  manentem 
habere?  tantum  est  charitatem  possidere,  Deus 
enim  charitas  est.  Hoc  privilegium  sola  charitas 
habet  ut  Deus  dicatur  et  sit,  ita  ut  nulli  alteri  hoc 
convenire  possit.  Non  enim  dicitur :  Deus  humili- 
tas  est,  aut:  Deus  patientia  est,  sicut  dicitur: 
Deus  charitas  est,  quia  cum  omnis  virtus  Dei  do- 
num  sit,  nulla  praeter  solam  charitatem  hoc  ha- 


Deum  perveniat,  quando  mundum  relinquat, 
quando  scandala  evadat,  quando  veram  pacem 
inveniat.  Semper  cor  sursum  habet,  et  desiderium 
in  superna  elevatum.  Si  quando  ambulat,  si 
quando  sedet,  si  quando  agit,  si  quando  quiescit, 
quidquid  egerit,  cor  a  Deo  non  recedit.  Tacens 
Deum  cogitat,  loquens  nil  praeter  Deum,  et  quod 
ad  Dei  amorem  pertinet,  loqui  desiderat.  Alios  ad 
charitatem  exhortando,  seipsum  inflammat,  cha- 
ritatem  omnihus  commendat :  quam  dulcis  amor 
Dei,  quam  amarus  et  quam  impurus  sit  amor 
hujus  steculi  non  solum  voce,  sed  opere  quoque 
omnibus  demonstrat.  Deridet  hujus  mundi  glo- 
riam,    sollicitudinem    arguit,  et    quam  stultum 


bet,  ut  non  solum  donum  Dei,  sed  etiam  Deus  di-  r  s^  m  ns  <IU8e  transeunt  fiduciam  habere,  ostendit 


ci  possit.  Charitas  autem  ideo  donum  Dei  est, 
quia  Spiritus  sanctus  a  Deo  datur  fidelibus, 
ideo  autem  Deus  est,  quia  idem  Spiritus  illi,  a 
quo  datur  consubstantiahs  est  in  eadem  Deitate, 
et  coaeternus.  Reliqua  igitur  gratiarum  dona  lar- 
gitur  i  eus  etiam  iis,  quos  reprobat,  solam  autem 
charitatem  quasi  seipsum  iis  tantum,  quos  diligit 
in  praemium  servat.  Charitas  igitur  est  fons  pro- 
prius,  de  quo  non  communicat  alienus,  quia,  sicut 
dictum  est,  reliqua  dona  gratiarum  ii  etiam,  qui 
per  vitam  reprobam  a  Deo  alieni  sunt,  nonnun- 
quam  percipiunt.  Charitatem  autem  malus  habere 
non  potest,  sed  quicunque  illam  habet,  non  jam 
alienus  est  a  Deo,  sed  ipse  in  Deo,  et  Deus  in  eo 
manet.  Sic  familiaris  est  Deo,  charitas,  ut  ipse 
mansionem  habere  nolit,  ubi  charitas  non  fuerit. 
Siquis,  inquit.  diligit  me,  sermonem  meum  servabit, 
et  Pater  meus  diliget  eum  et  ad  eum  venimus,  et 
mansionem  apud  eum  faciemus  (Joan.  xiv).  Si  ergo 
charitas  tecum  est,  venit  Deus  ad  te,  et  manet  apud 
te ;  si  tu  recedis  a  charitate,  recedit  et  ipse  a 
te,  et  non  permanet  apud  te.  Si  charitatem  nun- 
quam  habuisti,  nunquam  venit  Deus  ad  te,  nec 
mansit  apud  te.  Si  charitatem  cceptam  deseruisti, 
recessit  Deus  a  te.  Si  in  charitate  ccepta  per- 
mansisti,  Deus  tecum  est,  et  permanet  apud  te. 


D 


Miratur  csecitatem  hominum,  qui  haec  diligunt, 
miratur  quomodo  jamdudum  universa  haec  tran- 
sitoria  et  caduca  omnes  non  contemnunt.  Omni- 
bus  existimat  dulce  esse  quod  sibi  sapit,  omnibus 
placere  quod  diligit,  omnibus  manifestum  quod 
cognoscit.  Istis  indiciis  charitas  se  prodit,  et  eos, 
in  quibus  habitat,  non  solum  intrinsecus  volunta- 
te,  sed  et  foris  conversatione  discernit.  Hoc  jam 
tantum  dc  charitate  dictum  est,  et  tamen  adhuc 
de  charitate  dici  potest,  et  tantum  dicendum  est, 
quantum  dici  non  potest.  Quid  igitur,  o  bona  cha- 
ritas,  o  chara  charitas,  quid  dignum  dicam  laudi- 
bus  tuis  ?  Certe  post  tanta  priorum  pneconia  nihil 
de  te  dicere  mea  parvitas  praesumeret.  si  unquam 
de  te  dici  satis  potuisset.  lllabere  igitur  nobis,  o 
dulcis  et  suavis  charitas,  dilata  cor  nostrum, 
expande  desiderium,  distende  mentis  nostrae  si- 
num,  amplifica  cordis  nostri  habitaculum,  ut  ca- 
perc  possit  hospitem  et  mansorem  Deum.  Infundat 
et  diffundat  te  in  cordibus  nostris  per  Spiritum 
sanctum  suum  Redemptor  noster  unicus  et  Salva- 
tor  Jesus  Christus  Filius  Dei,  ut  ipse  cum  Patre  ad 
nos  venire  digentur,  et  mansionem  in  nobis  facere. 
Qui  cum  eodem  Patre,  et  Spiritu  sancto  vivit  et  re- 
gnat  Deus,  per  omnra  saecula  seeculorum.  Amen. 


977 


DE  MODO  ORANDI. 


978 


DE  MODO  ORANDI. 


PROLOGUS. 

Doinino  et  Patri  charissimo  H.  Munusculum  hoc 
dilectionis  meoe  ea  vos  precor  benignitate  susci- 
pite,  qua  me  illud  scio  devotione  obtulisse.  Dicta- 
tum  brevem  de  virtute  orationis  inelimato  licet 
sermone  conscriptum  misi  charitati  vestrae,  in  quo 
distinctum  habetis  quibus  modis  orantis  animus 
inter  precum  verba  per  compunctionem  acccndi- 
tur  ;  demoustratum  etiam  cur  illae  a  nobis  Scrip- 
turae,  quae  petitionis  formam  non  habent,  pro  nos- 
tra  sive  aliorum  salute  postulantibus  inter  oran- 
dum  proferuntur.  De  oratione  ergo  orationem  pos- 
tulaturus  scripsi,  cujus  duJcedinem  quanto  jam 
longo  pietatis  studio  perfectius  gustastis,  tanto  Ii- 
bentius  donum  accipere  et  donum  impendere  de- 
betis.  Valete. 

Cap.  I.  Quod  ex  proprix  miserix  et  divinae  mi- 
sericordiae  considcratione  ad  orandum  Deum  ?w- 
citari  debemus. 

Quo  studio  et  quo  affectu  a  nobis  orandus  sit 
Deus,  ex  nostra  miseria  siniul  et  ejus  miscricordia 
considerare  possumus.  Quid  cnim  efficacius  ho- 
minem  ad  orandi  studium  excilaret  quam  miseria 
et  calamitas  tantorum  malorum,  quibus  addictus 
promitur  ?  Et  quid  jucundius  ad  effectum  orandi 
traheret  quam  misericordia  Conditoris  sui,  quam 
inter  mala  sua  toties  experitur  ?  Ne  ergo  mens  hu- 
mana  et  orandum  pigra  sit,  hinc  sua  necessitate 
compcllitur  ;  nc  autcm  trcpida  et  diffidens  oret, 
illinc  piotatc  Dei  provocatur.  Istis  duabus  alis,  mi- 
seria  soilicot  hominis  et  misericordia  Redemploris, 
oratio  sublevatur,  quia  dum  mens  alterna  horum 
eonsideratione  se  ad  devotionera  incessanter  exci- 
tat,  quodam  spiritualis  desiderii  impetu  sursum 
levata  volat.  Sic  ergoorationi  sancta  meditatio  ne- 
cessaria  est,  ut  omnino  perfecta  esse  oratio  ne- 
queat,  si  cam  meditatio  non  comitetur  aut  praece- 
dat.  Nam  ot  ii  qui  mala  sua  considerare  ncgligunt, 
aut  nihil  petendo,  aut  aliud  quam  oportet  petendo, 
facile  per  ignorantiam  falluntur,  aut  certe  minus 
quam  oportet  digne  pctendo  per  desidiam  tepes- 
cunt.  Primum  igitur  necesse  est,  ut  si  prudenter  et 
utiliter  Dominum  orare  volumus,  jugi  meditatione 
animum  nostrum  exerceamus,  etin  consideratione 
miseriae  nostne  dicamus,  quid  nobis  necesse  est 
petere,  in  consideratione  autein  lnisericordiae  Dei 
nostri,  quo  desiderio  debeamus  postulare.  Cogite- 
mus  quam  brevis  sitvita  nostra,  quam  lubrica,  via 
quam  mors  incerta.  Cogitemus  quod  lugentes  in 
hanc  vitam  intravimus,  cum  dolore  peftransimus, 
cum  luctu  exituri  sumus.Cogitemus  quantis  amari- 
tudinibus  admistum  sit,  si  quid  etiam  dulce  aut 
jucundura  in  via  hujus  vitre  occursu  suo  nobis  al- 


A  ludit  ;  quam  fallax,  quam  suspectum,  quam  ins- 
tabile,  quam  transitorium  estquidquid  hujus  mun- 
di  amor  parturit,  quidquid  species  et  pulchritudo 
tcmporalis  promittit.  Alia  sunt  mala,  cum  quibus 
nascimur,  et  processu  temporis  sive  occuita  Dei 
gratia,  sive  manifesta  industria,  liberamur.  Alia 
vero  in  hanc  vitam  nobiscum  veniunt,  et  a  nobis 
ante  raortem  non  recedunt.  Alia  item  sunt  mala 
quae  ex  tempore  nobis  accrescunt,  et  rursum  de- 
cursu  temporis  abeunt.  Alia  autem  post  nativita- 
tem  contrahimus,et  ante  mortem  non  cvacuamus. 
Et  quis  omnia  mala  vitae  hujus  enumerare  possit  ? 
Ut  enim  praetermittamus  ea  mala,  quae  omnes 
communiter  homines  opprimunt,  qualia  sestinia- 
mus   esse  secreta  pericula  singulorum,  quorum 

B  sibi  quique  consciti  sunt  ?  Si  cogitare  quisque  vo- 
luerit  quae  ab  ineuntc  aetate  mala  fecerit,  quae  su- 
stinuerit,  et  constituat  ante  oculos  suos  prceterita 
tempora  et  dies  vitne  suae,  consideretque  diligenter 
quot  inanes  labores  tulerit  quoties  pro  amore  hu- 
jus  vitne  frustra  desudaverit,  quoties  in  laboriosis 
conatibus  fallaces  exitus  invenerit,  ct  post  longos 
discursus  requiem  necdum  uilain  adeptus  sit,  co- 
gnoseet  quid  de  hac  vita  judicare  possit.  Cum  au- 
tem  vitae  hujus  aeruinnani  considerat,  eiiam  quae 
sit  patrite  ccelestis  suavitas  atquc  dulcedo  atten- 
dat,  et  perpendat  quid  invenerit,  quid  pcrdiderit, 
ubi  jaceat,  unde  ceciderit,  ut  ex  utroque  inteUigat 
quantum  sihi  in  hoc  exsilio  lugendum  sit.  Hinc 
enim  Salomon  dicit :  Qui  addit  scietitiamt  addit  et 
dolorcm  [Eccle.  i),  quia  quanto  magis  homo  mala 
sua  intolligit,  tanto  amplius  suspirat  etgemit.  Pos- 
tremo  superest  ut  in  memoria  malorum  nostro- 
rum  etiam  misericordiae  Dei  rccordemur,  quia  fi- 
ducialius  de  futuro  ejus  miserationes  requirimus, 
si  quemadmodnmin  praeterito  nostri  misertus  sit, 
cogitemus.  Revocemus  ad  memoriam  bona,  quae 
tribuit,  et  quod  in  periculis  saepe  constitutos  cle- 
menter  eripuit,  nec  unquam  peccatis  nostris  quo 
micus  misereretur  vinci  potuit,  oblitos  sui  dc  se 
admonuit,  aversos  a  se  revocavit,  venientes  ad  se 
benignc  suscepit,  pcpnitentibus  indulsit,  perseve- 
rantes  custodivit,  stantes  tenuit,  lapsos  exerit,  ma- 
las  delectationes  in  amaritudines  commutavit,  sed 
rursum  salubriter  amaricatis  consolationes  suas 
tribuit.Postremo  autcm  tribulatione  purgatis  quie- 

D  tem  et  pacem  perfcctam  restituit,  qui  nec  peccan- 
tibus  unquam  defuit  ut  corrigeret,  nec  justis  ut 
custodirct.Quisquis  hujusmodimeditatiouibus  ante 
orationis  tempus  animum  suum  exercuit,  nec  im- 
providus  fortassis  nec  lepidus  ad  orationem  venit. 
Meditatio  namque  assiduascientiam  parit,  scientia 
vero  parta  ignorantiam  pellit,  et  compunctionem 
parit,  cumpunctio  autem  parta  desidiam  fugal,  et 


979 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  WP.  PARS.  in.  —  MYSTICA. 


m 


devotionem  parit,  devotio  vero  orationem  perficit. 
Scientia  est,  quando  homo  ad  agnitionem  sui  il- 
luminatur.  Compunctio  est,  quando  ex  considera- 
tione  malorum  suorum  cor  interno  dolore  tangi- 
tur.  Devotio  est  pius  ct  humilis  affectus  in  Deum, 
qui  ex  compunctione  generatur.  Territus  enim 
magnitudine  malorum  suorum  animus,  et  diffidens 
de  propriis  viribus,  ad  Deum  se  convertit.  Et  tanto 
ardentius  patrocinium  illius  expetit,  quanto  aper- 
tius  sihi  nihil  extra  Deum  relictum  esse  videt,  in 
quo  confidere  possit.  Devotio  igitur  est  conversio 
in  Deum  pio  ethumili  affectu.  Humilis  enim  est  ex 
conscientia  infirmitatis  suae,  pius  est  ex  conside- 
ratione  divinae  cleuientiae.  Haec  in  se  tres  principa- 
.  les  virtutes  habet,  fidem,  spem,  charitatem.  Neque 
enim  homo  per  devotionem  se  ad  Deum  conver- 
teret,  nisi  crederet  se  ab  eo  salvari  posse,  et  spe- 
raret  eum  misereri  velle.  Postremo  nisi  eam  plus 
quam  mala  sua  diligeret,  nequaquam,  illa  fu- 
giens,  refugium  sibi  in  ipso  eligeret.  Credit  ergo, 
sperat  et  diligit.  Credit  potentiam,  sperat  miseri- 
cordiam,  amat  custodiam.  Nihil  ergo  aliud  est  ora- 
tio  quam  mentis  devotio,  id  est  conversio  in  Deum 
per  pium  et  humilem  affectum,  fide,  spe,  charitate 
subnixa.  Sed  quia  multis  modis  mens  per  devo- 
tionem  accenditur,  rursum  quia  ipsa  devotio  men- 
tis  variis  modis  voce  promitur,  debemus  aliquas 
sigiUatim  orationis  species  distinguere,  ut  apertius 
valeamus  ejus  virtutem  indicare. 
Cap.  II.  De  tribus  speciebus  orationis  et  generibus 

supplicationis. 
Tres  sunt  species  orationis,  supplicatio,  poslula- 
tio,  insinuatio.  Supplicatio  est  sine  dcterminatione 
petitionis  humilis  et  devota   precatio.  Postulatio 
est  determinatae  petitioni  incerta  narratio.  Insinua- 
tio  est  sine  petitione  per  solam  narrationem,  vo- 
luntatis  facta  significatio.  Tria  sunt  genera  suppli- 
cationum,  captatio,  exactio,  pura  oratio.  Captatio 
est  id  quod  fit  ante  postulationem  ad  praeparan- 
dum  et  inclinandum  animum  auditoris,  quod  tri- 
bus  modis  facimus.  Primo  cum  aliquid  dicimus, 
quod  personam  vel  causam  nostram  commendat, 
sive  meritum  nostrum,sive  infirmitatem,sive  aliud 
aliquid  enumerando,  quod  ad  nostram  causam  vel 
personam  commendandam  valeat  apud  eum,  cui 
nostram  petitionem  offerimns.  Secundus  modus 
captationis  est,  cum  aliquid  in  laudem  ejus  profe- 
rimus,  quem  oramus,  per  quod  apud  animum  no- 
strum  charum  eum  et  acceptabilem  esse  significa- 
mus,  ut  nostra  charitate  vicissim  ejus  dilectionem 
mereamur.  Tertius  modus  captationis  est,  quando 
aliquid  dicimus,  per  quod  apud  animum  auditoris 
causa  adversarii  nostri  sive  persona  deprimitur, 
ut  odio  potius  quam  amore  xligna  videatur.   Istis 
tribus  modis  fit  captatio.  Hoc  autem  genere  sup- 
plicationis  frequentissime  divina  Scriptura  uti  so- 
let.  Hoc  enim  agimus,  ubicunque  laudes  Dei  cani- 
mus,  ubicunque  infirmitatem  nostram,  ubicunque 
malitiam  adversariorum  nostrorum  recitamus.  Et 
omnino  quidquid  Dei  auribus  dignum,  et  nostrae 
necessitati  congruum  ante  petitionis  pronuntiatio- 


A  nem  eloquimur.  Exactio  est  id  quod  fieri  solet  post 
factam  postulationem,  quando  auditorem  (ne  pe- 
titio  nostra  apud  eum  in  oblivionem  veniat)  qua- 
dam  (ut  ita  dicam)  importunitate  atque  instantia 
frequenter  memorem  facimus.  Quae  memoria  tri- 
bus  modis  renovari  videtur,  videlicet  quando  ali- 
quid  vel  de  persona  ejus,  vel  de  persona  nostra, 
vel  de  causa  nostra  iterato  dicimus,  unde  vel  nos 
vel  causam  nostram  atque  petitionem  in  ejus  ani- 
mo  renovemus.  Hoc  genus  supplicandi  quam  apud 
homines  importunum  videtur,  tam  apud  (Deurn 
gratum  atque  laudabile  est.  Pura  oratio  est,  quan- 
do  ex  abundantia  devotionis  mens  ita  accenditur, 
ut  cum  se  ad  Deum  postulatura  converterit,  prae 
amoris  ejus  magnitudine  etiam  petitionis  suae  obli- 

B  viscatur  ;  et  dum  amore  ejus,  quem  videt,  perfrui 
vehementer  concupiscit  totaque  jam  illi  vacare  de- 
siderat,  ejus  etiam,  pro  quo  venit,  curam  libenter 
postponat.  Hoc  genus  orandi  in  forma  est,  et  quam 
prse  caeteris  omnibus  unicum,  tam  est  apud  Deum 
prae  caeteris  omnibus  pretiosum.  Sed  inter  haec  tria 
suppUcationum  genera  infimum  locum  captatio, 
medium  cxactio,  supremum  et  excellentissimum 
pura  oratio  obtinet.  Quia  captatio  timorem,  exac 
tio  fiduciam,pura  oratio  perfectum  habet  amorem. 
Sciendum  est  etiam,  quod  supplicatio  aliquando  fit 
per  sola  nomina  sicutest  iUud  :  Misericordia  mea, 
refugium  meum,  susceptor  meus,  liberator  meus, 
Deus  meus,  adjutor  meus  (Psal.  cxliii).  Aliquando 
per  sola  verba  sicut  est  respice,  miserere,  placare, 

r  attende  et  fac.  Aliquando  simul  per  nomina  et  ver- 
ba  sicut  est  illud :  Verba  mea  auribus  percipe,  Do- 
mine,  intellige  clamorem  meum.  Intende  voci  ora- 
tionis  mece  rex  meus,  et  Deus  meus  (Psal.  v).  Sed 
illud  genus  supplicationis,  quod  per  sola  nomina 
fit,  quo  magis  est  foris  significatione  imperfectum, 
tanto  magis  intus  est  abundantia  dilectionis  ple- 
num.  Affectus  enim  hoc  proprium  habet,  quo 
quanto  major  et  ferventior  intus  est,  tanto  minus 
foris  per  vocem  explicari  potest.  Illud  vero  genus 
supplicationis,  quod  per  sola  verba  exprimitur, 
minorem  quidem  isto  devotionem  indicat,  majo- 
rem  autem  illo,  quod  nominibus  simui  et  verbis, 
plena  videlicet  significatione  pronuntiatur.  Iliud 
igitur,  quod  solis  nominibus  fit,  ad  puram  oratio- 
nem  pertinere  videtur,  quod  soUs  verbis  ad  exac- 
tionem  ;  quod  nominibus  simul  et  verbis  ad  cap- 
tationem.  Ita  ut  pura  oratio  magis  in  jubilum  con- 
vertatur,  et  appropinquet  Deo,  perveniat  citius,  et 
efficacius  obtineat. 

Cap.  III.  Quid  postulatio  et  quid  insinuatio. 
Postulatio  est  determinatae  petitioni  incerta  narra- 
tio,  sicut  est  illud  :  Cor  mundum  crea  in  me,  Deus, 
et  spiritum  rectum  innova  in  visceribus  meis  (PsaL 
l).Hkc  trihus  modis  fit,  obsecrando,  rogando,  sim- 
pUciter  postulando  .Obsecratio  est,quando  vehemen- 
tior  necessitas  devotius  precibus  insistere  cogit.  In 
mediocribus  causis  rogamus,inminimis  simpliciter 
postulamus.Habent  igiturhaec  tria  differentia  suas, 
quia  excellentissimum  est  obsecrare,medium  roga- 
ra,  minimum  simpUciter  postulare.  Insinuatio  est 


981 


DE  MODO  ORANDI. 


m 


sine  petitionc  per  solam  narrationem  voluntatis  A  prodest  in  oratione  illa  verba  dicere,  quibus  inve- 
x.„,._    „_  ......  ,.  nimur  vel  nihil,  vel  aliud  quam  necesse  est  a  Deo 

postulare?  Non  orat  sed  subsannatpotius,  et  ad  ira- 
cundiam  provocat  Deum,  qui  cum  ante  conspectum 
ejus  quasi  postulaturus  venerit,  subito  se  ad  alia 
(qut-e  nihil  ad  rem  pertinere  videntur)  replicanda 
convertit.  Ecce  enim,  inquiunt,  Deum  pro  indul- 
gentia  peccatorum  nostrorum  deprecari  volumus; 
quid  nobis  ad  hoc  prodest,  si  vel  Quare  fremuerunt 
gentes(Psal.  n),  vel :  Attendile  popule  meus  {Psal. 
lxxvh),  vel  alium  hujuscemodi  psalmum  decanta- 
mus  ?  Nonne  ridiculum  est,  uttalia  canentes  orafe 
nos  credamus?  Istud  fortasse,  aliqui  diCHflt,  et 
existiment  nihil  utilitatis  esse  quoties  talia  nostris 
orationibus  admiscemus;  sedquisquis  supradictas 


facta  significatio.  Ha>c  quoque  tribus  modis  fit, 
thnore,  fiducia,  contcmptu.  Timore  iit,  quando 
vel  causa  magna  est  quam  agimus,  vel  magna 
personaestquam  rogamus,  sicutestillud  :  Domine, 
$i  fuisses  hic,  frater  meus  non  fuisset  mortuus 
(Joan.  xi).  Rogare  cnim  voluit,  ut  fratrem  suum 
mortuum  Dominus  suscitaret,  sed  quia  propter 
magniludinem  causae  etrevcrentiam  personee  exti- 
muit,  insinuare  potius  quam  postulare  elegit.  Do- 
mine,  inquit,  si  fuisses  hic,  frater  meusnon  fuisset 
mortuus.  Dixit  undevoluntas  intelligeretur,  sedte- 
meritas  non  reprehenderetur,  ut  vel  non  exaudita 
repulsre  non  pateretur  opprobrium,  vel  exaudita 
voluntatis  suee  consequeretur  elYcctum.  Fiducia  iit 


insinuatio,  quando  vel  de  facilitate  causro,  vel  de  b  orationis  species  diligenter  prospexerit,  qualiter 


benevolentia  personre  confidimus,  et  ideo  desidc- 
rium  nostrum  patenter  exprimere  negligimus,  quia 
nos  obstinere  posse  sola  insinuatione  speramus. 
Sicut  est  illud,  quod  in  nuptiis  deficiente  vino  Do- 
mino  mater  dicit.  Vinum  non  habent  (Joan.  n).  Non 
dixit :  Peto  ut  dcfectum  poculi,  vinum  creando 
aut  commutando,  suppleas,  sed  hoc  maternae  rc- 
verentise  privilegium  deberi  existimavit,  ut  quid- 
quid  vel  innuendo  se  vellc  significaret,  pati  a  Filio 
repulsam  non  debuisset.  Et  hoc  quidem  justum 
fuerat,  si  tale  aliquid  ab  eo  petivisset,  quod  ille  fa- 
cere  posset  secundum  naturam,  quam  ab  ea  sum- 
ptam  gerebat.  Nunc  autem  quodammodojuste  re- 
prehenditur,  quia  ab  ea  natura,  quam  non  dede- 


etiam  ista  in  orationibus  dicta  valeant  facile  dis- 
cernet.  Nam  hoc  genus  orandi  saepe  ad  impetran-*» 
dum  invcnitur  efficacius  quam  illud  etiam,  m  quo 
manifeste  petitionis  modum  orantes  explicamus. 
Et  licet  hoc,  ut  diximus,  ex  his  quas  superius  me- 
morata  sunt,  satis  evidenter  intelligi  possit,  si  ta- 
men  hic  specialiterdemonstretur,  quidnisi  amplius 
veritas  patescit  ?  Hoc  interest  quando  oramus  ho- 
minem,  et  quando  oramus  Deum,  quod  homo  ne- 
cessitatem  nostram  scire  non  potest,  nisi  ab  alio 
doctus  fuerit,  Deus  autem  scit,  etiam  antequam 
petatur,  quid  nobis  necesse  sit.  Homo  igitur,  qui 
rogatut,  per  narrationem  nostram  edocetur,  ut 
sciat  quid  velimus ;  per  supplicationem  nostram 


rat,  obedientiam  in  miraculo  cxigebat.  Et  dicitur  q  pulsatur,  ut  annuat  quod  petimus.  Sed  in  illa,  quas 


ei :  Quid  mihiet  tibi  est  mulierl  (Ibi.)  Miraculum 
enim  facere  Dei  virtus  est,  non  hominis,  et  ideo' 
cum  a  matre  Christus  homo  de  miraculo  requiri- 
tur,  idem  non  quasi  homo,  sed  quasi  Deus  mulic- 
rem  non  matrem  de  praesumptione  causatur.  Ma- 
ria  cnim  a  Christo  non  quasi  mater  exigere  Filio, 
sed  quasi  mulicr  (si  necesse  fuisset)  miraculum 
humiliter  postulare,  debcbat  a  Deo.  Contemptu  fit 
insinuatio  quando  v^el  causa  vilis  est,  vel  persona 
quse  rogatur  humilis.  Qua?  omnino  ab  oratione 
divina  excluditur,  apud  homines  autem  maxime 
superbos  et  potentes  magno  studio  exercetur. 
Et  sicut  in  supradictis  ostendimus,  ita  quoque 
in  his  tribus  difFerentiam  invenimus.  Insinuatio 
enim  ex  fiducia  perfectis  convenit,  ex  timore  inci- 


D 


ad  Deum  fit,  oratione  uarratio  necessaria  non  est, 
nisi  forte  homo  ad  hoc  narret,  ut  ipse  suam  peti- 
tionem  melius  intelligat,  ut  et  per  narrationem 
suam  admonitus  quid  petat  consideret,  et  per 
considerationem  petitionis  suae  excitatus  devotius 
oret.  Sane  quantum  ad  Deum  pertinet,  sola  sup- 
plicatio  sufficit,  quia,  ut  diximus,  Deus  non  ne- 
cesse  habet  doceri  ut  sciat,  sed  supplicandus  est  ut 
annuat.  Sed  nullo  alio  modo  citiusDeus  ad  annuen- 
dum  flectitur,  quam  si  precantis  animus  toto  de- 
votionis  affectu  ad  ipsum  convertatur.  Qucecunque 
crgo  sunt  verba  orantis,  absurda  non  sunt,  si  tan- 
tummodo  ad  hoc  competenter  proferri  possint,  ut 
vel  orantis  affectum  ad  moram  Dei  excitent,  vel 
(quod  amplius  est)  si  jam  amore  ejus  flagrat,  excl- 


pientibus,  ex  contemptu  malis.  Dehinc   reliqua,      tatum  demonstrent.  Demonstrent  autem,  non  ut 


qure  deoratione  tractare  proposuimus,  abnectenda, 
sunt. 

Cxr.  IV.  Cur  orantes  legimus  interdum  ea,  in  qui- 
bus  nullx  petitionis  exprimuntur  verba. 
Quosdam  siquidem  movere  solet,  quodin  oratio- 
nibus  nostris  cum  Deum  sive  pro  nostra  sive  pro 
aliorum  salute  pelere  volumus,  illos  etiam  non- 
nunquam  psaimos,  qui  vel  petitionis  verba  non 
habent,  vel  ad  nostram  petitionem  non  pertinent, 
decantare  solemus.  Et  de  aliis  ctiam  Scripturis, 
quas  in  orationibus  frequentamus,  similem  absur- 
ditatem  producunt,  cum  ejusmodi  sunt,  ut  vel 
formam  orandi  non  habeant,  vel  illi,  quam  nos 
agimus,  causae  non  concordant.  Quid  eniin,  aiunt, 


Deum  occulta  nostra  quasi  nescientem  doceant, 
sed  ut  nos  dum  internum  nostrum  desiderium  fo- 
ris  loquimur,  ex  ipsis  nostris  verbis  amplius  ad 
amorem  inflammemur.  Sola  ergo  cordis  devotio 
quantum  ad  Deum  sufficere  poterat,  nisi  ad  hoc 
ctiam  in  voce  formaretur  oratio,  ut  mentem  oran- 
tis  ad  majorem  devotionem  accendat.  Nam,  sicut 
diximus,  si  petitioni  inserta  narratio  est,  non  Deus 
docetur,  sed  orans  admonetur  considerare  quid 
petat,  ut  devotius,  oret.  Si  vero  sola  supplicatio 
est,  quia  devotionem  intus  in  corde  esse  signifl- 
cat,  ad  majorem  devotionem  animum  inflammat. 
Sed  quia  divcrsis  modis  humanus  affectus  ad 
amorem  Dei  provocatur,  libetnuncipsossigillatim 


983 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


m 


modos  distinguere,  et  distinctos  per  exempla  de-  A  bitriolibenter  relinquimus,  quid  est  quod  pro  hac 


monstrare. 

Ci.p.  V.  Tribus  potissimwn  modis  orantium  affectus 

in  Deum  excitan. 
Sed  sciendum  primum,  quod  fere  omne  hoc 
genus  orandi,  quod  quibusdam  prorsus  ab  ora- 
tionis  usu  excludendum  videtur,  ad  captatio- 
nem  pertinet,  quam  videlicet  captationem,  quam- 
vis  superius  quasi  speciem  supplicationis  annu- 
meravimus,  secundum  quamdam  tamen  largio- 
rem  consuetudinem  non  solum  supplicando,  sed 
etiam  postulando  et  insinuando  captare  solemus. 
In  captatione  autem  benevolentia  auditoris  com- 
paratur.  Quod  tribus  modis  fit,  sive  quando  aliquid 
in  laudem  ejus  dicimus,  sive  quando  aliquid  de 


humilitate  et  devotione  juste  a  Deo  impetrare  non 
debeamus  ?  Unusquisque  ergo  cum  in  oratione  vel 
psalmos  vel  alias  quascunque  scripturas  decantat, 
diligenter  consideret  cui  affectui  serviant,  et  ad 
illum  affectum  toto  nisucor  suumexcitet,  ad  quem 
id  quod  ioquitur  magis  pertinere  videt,  quia  si 
verborum  quoe  loquitur  affectum  habuerit,  per  af- 
fectum  ipsum  melius  verborum  virtutem  cogno- 
scet,  et  intelligentiam  capiet,  et  per  verborum  in- 
telligentiam  in  majorem  devotionem  affectum  ac- 
cendet. 

Cap.  VI.  Quantum  gratus  sit  Deo  fervens  orantis 

affectus. 
Quantum  autem  affectus  cordis  bonus  Deo  pla- 


nostra  miseria  commemoramus,  vel  etiam  quando  B  ceat>  humana  nobis  etiam  consuetudo,  quamvis  vi- 


aliquid,  quod  ad  depressionem  adversariorum  no- 
,  strorum  speclat,  in  medium  adducimus.  Dicamus 
igitur  omnes  illas  Scripturas,  quas  quorumdam 
opinio  ad  orationis  usum  non  esse  assumendas 
existimat,  idcirco  utiliter  debere,  et  convenienter 
posse  inter  vota  precum  nostrarum  ab  orantibus 
recitari,  quia  in  nobis  affectum  piae  devotionis  ex- 
citant,  et  cor  nostrum  vel  narrando  laudem  Dei 
ad  ejus  amorem  provocant,  vel  nostram  miseriam 
commemorando,  ante  conspectum  ejus  nos  humi- 
liant,  vel  malitiam  adversariorum  nostrorum 
exaggerando,  et  utilem  nobis  solhcitudinem  et 
fiduciam  coram  ipso  ampliorem  preestant.  Lau- 
dem  Dei  in  potentia  et  bonitate  ejus  cognoscimus. 


tiosa,  quadam  tamen  virtutis  imitatione  demons- 
trat.  Certe  videmus  adulatores  qualiter  se  erga  illos, 
a  quibus  aliquid  expetunt,  devotos  simulant.  Saepe 
procedentibus  obviam  eunt,  in  turba  constitutos 
pomposis  salutationibus  honorant,  transire  volen- 
tibus  viam  praeparant,  alios  locum  darejubent, 
dominos  adventare  proclamant,  cathedras  in  me- 
dio  constituunt,  pulvinaria  sternunt,  pedibus  pro- 
volvuntur.  Ex  antiquis  historiis  magnaha  patrum 
replicant,  etsi  in  eis  non  inveniunt  quid  laudent, 
priorum  facta  ad  eorum  laudem  retorquent,  se  de- 
votos,  se  fidos  non  solum  dicunt,  sed  jurant,  et 
quod  esse  nolint,  hoc  omni  studio  videri  labo- 
rant.  Nunquid  putatis  juste  reprehendi  possent, 


Miseriam  nostram  in  hoc,  quod  fragiles  et  pecca-  c  si  essent  quod  non  sunt,  sed  esse  se  fingunt  ?  Si 


tores  sumus.  Mahtiam  a<Jversariorum  nostrorum 
quia  et  ad  diripiendum  sunt  astuti,  et  ad  oppri- 
mendum    impii.    Sive  igitur  laudem    Dei  boni- 
tate  ejus  et  potentia,  sive  miseriam  nostram  in  in- 
firmitate  et  culpa  nostra,  sive  malitiam  adversa- 
riorum  nostrorum  in  tyrannidc  eorum  et  astutia, 
ad  exercitationem  mentis  et  augmentum  bonae  de- 
votionis  orantes  commemoremus,  nihil  ineptum 
facimus  et  per  pium  affectum  quem  ipsa  nobis 
verba  excitant,  ubique  orantes   sumus.  Ut  enim 
breviter   cuncta  complcctar,   quotiescunque  lau- 
dem  Dei  narramus,  quaecunque  sint  verba  quan- 
tumcunque  prolixa,  quid  in  his  omnibus  tamen 
intus  cor  nostrum  nisi  hoc  unum  loquitur,  quod 
eum  admirans  amat,  et  amando  admiratur  ?  Simi- 
liter  quando  de  nostra  miseria  coram  eo  orantes 
agimus,  quoecunque  sint  verba,  quantumcunque 
prolixa,  quid  in  his  cor  noslrum  dicit  nisi  hoc 
unum,  quod  confitemur  nos  misericordiam  ejus 
quaerere,  et  in  eo  omnem  fiduciam  nostram  collo- 
care  ?  Quae  devotio  quanto  humilitati  propinquior, 
tanto  est  Deo  acceptabilior.  Item  cum  adversario- 
rum  nostrorum  mahtiam  in  orationibus  nostris  co- 
ram   Deo  accusamus,    qualiacunque  sint  verba 
quantumcunque  prolixa,  quid  tamen  aliud  per 
haec  omnia  quam  justum  judiciuin  Dei  ad  nostri  li- 
berationem  exposcimus,  ut  eripiat  uos  ab  iis,  quo- 
rum  tyrannide  injuste  opprimimur,  etquorumma- 
htiam  juste  aversamur?  Et  quia  ultionem  de  ini- 
micis  nostris,  et  judicium  causm  nostrre  divino  ar- 


D 


hoc  malum  esset  ut  tales  essent,  cur  tantopere 
tales  videri  student?  lmo  vero   si  tales  essent 
quales  se  fingunt  et  non   sunt,  vere  laudabile* 
essent.  Nec  ob  aliam  causam  eorum  petitio  ab  ho- 
minibus  saepc  respuitur,  nisi  quia  tales  non  esse, 
quales  se  fingunt  esse,  sciuntur.  Si  ergo  illi  juste 
in  suis  precibus  repelluntur,  quia  sciuntur  tales 
non  esse  quales  se  esse  fingunt  :  ut  nos  mereamur 
quod  petimus  a  Deo  percipere,  quales  illi  se  si- 
mulant,  tales  studeamus  in  veritate  Deo  nos  exhi- 
bere.  Ostendamus  foris  verbis,  habere  nos  intus 
erga  Deum  affectum   devotionis.   Et  non  solum 
ostendamus,  sed  quod  ostendimus  habeamus.  Ne, 
si  solum  ostendamus,  non  veri  amatores  sed  adu- 
latores  simus,  et  quia  Deum  ostentatione  decipere 
non  possumus,  nosmetipsos  potius  decipiamus. 
Prceterea  sicut  adulatores  simulatam  devotionem 
priores  offerunt,  et  per  eam  Dlorum,  quos  depre- 
cantur,  gratiam  comparare  volunt,  sic  et  nos  pre- 
cibus  nostris  praeveniamus  faciemDomini,et  utme- 
reamur  obtinere  quod  petimus,  non  simulatam 
devotionem,    sed  veram  charilatem    offeramus. 
Beatificemus  amicos  Domini  nostri,  indignemur 
inimicis  cjus,  laudemus  in  eo  potentiam,  magnifi- 
cemus  pietatem,  admiremur  sapientiam,exto!lainus 
gcnerositatcm,  approbcmus  aequitatcra.  ltem  nar- 
rcmus  ei  miscriam  nostram,  indicemus  ei  necessi- 
tatem  nostram,  indicemus  et  revelemus  ei  infirmi- 
tatcin  nostram,  confitcamur  ei  culpain  nostram, 
dicamus  el  credamus  alium  non  esse,  per  quem 


m 


DE  M0D6  ORANDl. 


m 


possimus  eripi,  per  quem  speremus  liberari.  Item  A  nequitiam  Hiottifh,  indignatiO  contra  injutfani,  fce- 
ostendamus  ei,   adversariorum    nostrorudl  dse-     liis  propter  m&iitiam,  major  de  Dei  misericOrdi* 


monum  et  perversorum  hominum  malitiam,  cru- 
delitatem,  iniquitatein,  tyrannidem,  quod  ei  ad- 
versantur  qui  nos  persequuntur,  quod  nobis 
hostes  sunt,  qui  ei  contradicunt,  quod  odimus 
quae  odit,  quod  diligimus  quoe  diligit.  Malle  nos 
propter  eum  odia  inimicorum  ejus  perpeti,  quam 
contra  eum  habere  pacem  eorum.  Omnes  igitur 
Scripturce  ejusmodi,  quoe  ad  captationem  facien- 
dam  congruunt,  sive  ipsa  captatio  per  supplica- 
tionem,  sive  per  postulationem,  sive  per  insi- 
nuationem  fiat,  alicnoe  ab  orationis  usu  habendae 
non  sunt,  quia  licet  aliquoe  illarum  narrationes 
petitionem  non  habeant,  habent  tamen  omncs  affe- 


prsesumptio.  Exempla  singulorum  h*c  sunt,  ex 
affectu  dilectiohiscaniturpsalmus:  Diligntnte,t)o- 
mine  (Psal.  xvnj.  Ex  affectu  admirationis  Canitttr 
psalmus  :  Dorriine  Dominus  noster  (Pial.  vni).  Ex 
affectu  congralulationis  canitur  psalmus  :  Omnet 
gentes  (Psal.  xlvi).  Et  in  his  omnibus  est  laudatio. 
Ex  affectu  huinllitatis  canitur  psalmus  :  Ifi  te,  efo- 
mine  speravi  (PsaL  xxx).  Ex  affectu  doloris  cani- 
tur  psalmus :  Usquequo,  Domine,  oblivfiscettl  f 
(Psal.  xii).  Ex  aftectu  timoris  canitur  psalmus :  Do* 
mine,  ne  in  furore  (PsaL  vi),  et  in  his  omnibus  est 
mista  quprelae  deprecatio.  Ex  affectu  indignationis 
canitur  psalmus  :  Quid  gloHaris  in  malitia(P$al. 


ctus  virtutum,  quos  in  nobis  accendunt,  per  quos  B  L1)-  Ex  affectu  zeh  canitur  psalmus  :  Deus  ultio- 

num  Domxnus  \Psal.  xcmj.  Ex  affectu  bonee  pr«- 
sumptionis  canitur  psalmus  :  Judica  me,  Domine, 
quoniam  (PsaL  xxv),  etc. 
Cap.  VIH.  Quod  in  eodem  psalmo  sxpius  ab  uno 
affectu  in  alium  fiat  transitus. 
Sciendum  tamen  est  hanc  proprietatem  in  om« 
nibus  psalmis  non  esse,  ut  per  totam  seriem  unus 
affectus  extendatur,  sed  saepe  de  alio  affectu  fit 
transitus  in  alium,  secundum  quod  mentes  oran- 
tium  diversis  modis  afflci  solent.  Hoc  autem  qua- 
liter  per  singulos  cognoeci  possit  explanare,  pro- 
lixioris  operis  tractatum  expetit.  Yolumus  tamen 
hoc  iri  aliquibus  exempli  causa  demonstrare. 
Forte  cogitare  coepi  auanta  sit  felicitas  esse  cum 


qui  orant  citius,  quam  per  vocis  petitionem  im- 
petranl. 

Cap.  VIU.  De  diversis  affectuum  modis,  et  quibus 
psalmis  quisque  adaptetur. 
Quia  igitur  iu  affectibus  pietatis  est  omnis  virtus 
orandi,  enumeremus  aliquot  ex  ipsis,  et  exemplis 
deinonstremus,  ut  quia  omnes  enumerarc  non 
possumus  (infiniti  enim  sunt  affectus)  quid  tamen 
in  omnibus  laudabile  sit,  et  Deo  acceptum  ;  ex 
quibusdam  conjiciamus.  Est  affectus  dilectionis, 
cum  forte  mens  vel  videns,  vel  reminiscens  id 
quod  amat,  subito  amoris  igne  corripitur.  Est 
affectus  admirationis,  cum  aliquid  novum  et  ad- 
mirabile  contemplans  in  stuporem  excitatur.  Est 


affectus  congratulationis,  cum  acceptabile  aliquid  _  Deo,  quanta  item  sii  miseria  vivere  in  hoc  swculo 


et  beneplacitum  videns,  quadam  hilaritate  per- 
funditur.  Est  affectus  humilitatis,  quando  ex  con- 
sideratione  infirmitatis  suae  ab  elatione  sua  sponte 
comprimitur.  Est  affectus  mceroris,  quando  ex 
consideratione  inalorum  suorum  quodammodo 
contabescens  infirmatur.  Est  affectus  timoris, 
quando  ex  consideratione  imminentium  poenarum 
concutitur.  Est  affectus  indignationis,  quando  in 
odium  adversariorum  cx  ipsa  iniquitatis  eorum 
magnitudine  inflammatur.  Est  affectus  zeli  quando 
ex  amore  justitiee  ad  desiderium  ultionis  accen- 
ditur.  Est  affectus  bonae  praesumptionis,  quando 
ex  nova  aliqua  et  singulari  fiducia  ad  vindican- 
dum  plus  solito  quidpiam  animatur.  De  istis  affec- 
tibus  primi  tres  ad  istud  praecipue  gehus  Scriptu- 


quanta  demum.  calamitas  semper  cruciari  in  in- 
ferno,  et  ex  had  meditatione  mea  subito  amore 
coelestis  patri»  attractus,  ipso  affectu  ducente  in 
hsec  verba  decurro.  Beatus  vir  qui  non  abiit  in 
consitio  impiorum  (PsaL  i),  cujus  psalmi  totam 
scriem  si  secundum  intimum  compunctionis  sen- 
sum  inquirimus,  quid  aliud  nisi  hoc  ubique 
dicentem  invenimus :  Felices  qui  nunquain 
a  Deo  recesserunt,  fehces  qui  semper  cum  eo 
permanserunt,  felices  qui  in  ejus  obsequio  fideles 
et  devoti  perstiterunt  ¥  Nam  infelices  et  miseri  iltt 
sunt,  qui  se  ab  illo  elongaverunt,  et  cum  illo  per- 
severare  noluerunt,  vel  qui  post  ad  illum  non  re- 
dierunt.  Gratias  illi  qui  quantum  perstiti,  confusio 
mihi  quantum  discessi.  Nunc  autem  quantum  prope 


rarum  pertinent,  in  quo  fit  laudatio.  Quia  scilicet  **  sum  elongare  noio,   quantum  longe  sum  redirs 


ex  commemoratione  bonitatis,  surgit  affectus  di- 
lectionis,  ex  commemoratione  potentiae  et  forti- 
tudinis  surgit  aifectus  admiratioms,  ex  commemo- 
ratione"  autem  ahcujus  prosperi  eventus  et  facti 
fehcis  surgit  affectus  congratulationis.  Tres  se- 
quentes  ad  illud  genus  pertinent,  in  quo  fit  com- 
memofatio  infclicitatis  et  miseriae.  Quia  videlicet 
affectus  humilitatis  surgit  ex  commemoratione 
propriee  infirmitatis,  affectus  doloris  surgit  ex 
commemoratione  malorum  praesenlium,  vel  ex 
recordatione  prseteritorum.  Affectus  timoris  ex 
prsevisione  futurorum.  Tres  ultimi  aifectus  illi 
magis  Scripturarum  generi  congruunt,  in  quo  fit 
inv6ctio  et  accusatio  in  adversarios  videliceteontra 
Paxrol  CLXXVIfl 


cupio,  utinam  ad  illum  perveniam,  utinam  ab 
illo  nunquam  recedam  ;  Adjuva  me,  Deus  meu$ 
(PsaL  cvm).  Affectus  igitur  iste  dilectionis  est  sur- 
gens  ex  laudatione.  Item  exemplum  alterius.  Co» 
gitavi  mecum  quanta  esset  potentia  Dei,  ac  deinde 
admirari  coepi  vesaniam  hominum,  qui  mortales 
sunt,  et  tamen  voluntati  ejus  obviare  minime  per- 
timcscunt.  Ex  hac  itaque  admiratione  compulsui 
sum  exclamare  et  dicere  :  Quare  fremuerunt  geto* 
tes  (PsaL  u),  Et  est  admiratio  mista  indignationi» 
quia  vesaniam  admiramur,  preesumptioni  ind* 
gnamur,  vel  certe  in  nobismetipsis  dum  forii 
assultus  vitioium  crebros  et  importunos  aspici* 
mus,  et  intrinsecus  de  Dei  adjutorio  praesiimimus 

3* 


9&7 


UGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


ipsam  tentalionum  nostrarum  molestiamcum  qua- 
dam  indignationc  arguimus  dicentes  :  Quare  fre- 
muerunt  genles?  Et  est  summa  totius  psalmi  ad 
^hoc  tendens,  ut  per  Dei  potentiam  confirmati  inso- 
.  lentes.  adversitates  contemnamus,  et  tanto  nos  ad- 
versariis  nostris  fortiores,  quanto  Deo  viciniores 
sumus,  praesumainus.  Morunfinteritum  festinum 
aitendamus.  Dei  magnificentiam  contra  eorum 
superbiam  frangendam  opponamus,  cum  omni 
.  reverentia  animum  nostrum  ad  obsequium  illius 
subjiciamus  semper  supra  nos  admirantes  ejus  po- 
tentiam,infra  nos  despicientes  eorum  insolentiam. 
Hic  est  affectus  admiratiouis  indignationi  mistus 
ex  laudationc  surgens.Sequentis  psalmi  series  non 
secundum  unum  affectum  texitur,  sed  saepe  de 


A  affectu  in  affectura  transit,  verbi  gratia :  In  angu- 
stiis  eonstitutus  (Psal.  ni);  quantum  semper  in  Dei 
misericordia  confidebam  cogitare  incipio,  quia  ta- 
men  quodammodo  me  ab  eo  derclictuin  video,  ex 
affectu  doloris  in  haec  verba  prorumpo.  Domint, 
quid  multiplicati  sunt  qui  tribulant  mel  mulli  in- 
surgunt  adversum  me  (ibid).  Rursumque  ex  affectu 
doforis  in  affectum  bonse  prdesumptionis  recurrens 
aio :  Tu  autem,  Domine,  susceptor  meus  es  (ibid.) 
Ut  et  moerorem  per  fiduciam  relevem,  et  fiduciam 
per  moerorem  castigem.  Et  quis  omnes  virtutes 
psalmorum,  quis  illas  ignitas  compunctiones  san- 
ctorum  affectuum  enumerare  loquendo  potest? 
quibus  mens  in  oratione  accenditur,  et  gratissi- 
mum  Deo  sacrificium  in  ara  cordis  adoletur. 


DE  AMORE  SPONSI  AD  SPONSAM. 


Jbomihiad  monlem  Myrrhxetad  colles  Libani,  R  pertatis  frangat.  Arrha  est  pauperi  paupertas  sua, 


et  loquar  sponsx  mcx  (Cant.  iv).  Sponsus  quidam 

hic  loquitur,  qui  sponsam  habet,  et  spondet  se  visi- 

taturum  cam.Nota  ergo  quod  non  semper  domiest 

gponsus  iste,  cavct  enim  forte  ne  vilescat  amor 

suus,  et  quia  citius  in  toedium  veniret  si  semper 

prsesens  esset,  idoo  aliquando  se  snbtrahit,  ali- ' 

.quando  ad  tempus  recedit,  ut  dum  requiratur  ab- 

sens,  strictius  tenoatur  proesens.Et  tuncforte  abe- 

rat,  quando  h*ec  dicebat.  Scd  ne  rursum  longior 

mora  aliquatcnus  oblivionem  gigneret,  redire  dis- 

ponebat,  et  ait :  Ibo  mihi.  Secum  loquitur  quod 

facturus  cst,  quia  ad  dicendum  duJce  est  quod 

dulcc  est  ad  faciendum,  et  nescio  quo  pacto  quod 

multum  cupimus,  nunquam  loqui  fastidimus.  Ibo, 


qu»3  castigatur,  nc  abundans  per  incontinentiam 
diffluat.Arrha  estforti  fortitudo  sua,  qua  roboratur, 
ut  ad  bonum  opus  convalescat.  Arrha  est  debili  dc- 
bilitas  sua,qua  frangitur,ne  malum  perflciat.Arrha 
est  insipienti  simplicitas  sua,  qua  humiliatur,  ne 
superbiat.  Et  omnino  quidquid  in  hac  vita  humana 
fragilitas  tolerat,  hoc  pius  Conditor  quantum  in  sua 
bonitate  est,  vel  ad  correctionem  pravitatis,  vcl  ad 
profectuni  virtutis  dispensat.  ldeo  in  omnibus  gra- 
tias  ageredebemus,utdum  ubiqueipsius  misericor- 
diamagnoscimussemperinejusamoreproticiamus. 
/60,  inquit,  mihi  ad  montem  Myrrhx,eic.  Myrrha, 
quee  amara  estad  gustandum,  et  corpora  mortuo- 
rum  a  putredine  servat  significat  mortificationem 


mqutt,  mihi.  Sibi  vadit,quia  singularis  amor  parti-  c  carnis.  Libanus,  quod  nomen  interpretatur  decan- 


cipem  secreli  non  recipit.Sibi  vadit,  quia  non  vult 
sodalem  itincris,qui  non  patitur  consortemamoris. 
Sed  quseris  quisnam  sit  iste  talis  sponsus,  et  quae 
sponsa  ejus?  Sponsus  est  Deus ;  sponsa  est  anima. 
Tunc  autem  sponsus  domi  est,  quando  per  inter- 


didatio}  significat  munditiam  carnis.  Hcec  ergo  est 
via,  per  quam  Sponsus  ad  sponsam  venit,  mons 
Myrrhoe,  et  collcs  Libani,  quia  primum  per  absti- 
nentiamconcupiscentiam  carnis  occidit,deinde  per 
munditiamcordisignorantiammentisabstergit.Pos- 


num  gaudium  inentcm  rcplet;  tunc  recedit,  quando  (    tremo  quasi  tertio  die  ad  colloquium  sponsus  ve- 


dulcedinem  contcmplationis  subtrahit.  Sed  qua 
similituriinc  anima  sponsa  Dei  dicitur?  Ideo  sponsa, 
quia  donis,  gratiarum  subarrhata.  Ideo  sponsa, 
quia  casto  amoreilli  sociata.  Idco  sponsa,  quia  per 
aspirationem  Spiritus  sancti  prole  virtutum  fecun- 
danda.  Nulla  est  anima,  quje  hujus  sponsi  arrham 
non  acceperit.  Sod  est  quaedam  arrha  communis, 
qusedam  specialis.  Communis  arrha  est  quod  nati 


niens  desiderio  sui  animam  accendit,  ideo  conve- 
nienterdixit  montem  Myrrhse,  non  collis  Myrrtue, 
et  colles  non  montem  Libani,  quia  in  affiictione  de- 
bemusesse  constantes,et  in  successu  virtutum  bu- 
miles.  AJtitudo  enim  montis  eminentiam  significat 
magnanimitatis,et  mediocritas  collis  temperantiam 
humilitatis.  Item  quod  montem  singulari  numero 
posuit,  et  colles  plurali,  significat  quod  in  mortifi- 


sumus,quod  sentimus,quod  sapimus,quod  discer-  n  catione  exterioris  delectationis  parum  estquod  per- 


nimus.  Speciatis  arrha  est,  quod  regenerati  sumus, 
quod  remissionera  peccatorura  consecuti  suraus, 
quod  charismata  virtutum  accepimus.  Et  quod 
quisque  habet,hoc  cuique  arrha  est.Arrha  est  diviti 
divitiae  suae,  quibus  fovctur,  ne  cum  molestia  pau- 


dimus;  et  in  illuminatione  mentis  intrinsecus  mul- 
tiplex  est  bonum,  quod  invenimus.  In  monte 
Myrrhae  accipimus  fortitudinem  contra  carnis  con- 
cupiscentiam.  In  collibus  Libani  accipimus  illumi* 
nationcm  mentis  contra  ignorantiam.  In  colloquio 


DE  AMORE  SPONSI  AD  SPONSAM. 


990 


i  accipimus  charitatemcontramalevolentiam  A  est,  cuinihil  deest  pulchritudinis.  Totus  speciosus 


lis  obdurationem.  Potentia  ad  Patrem,  sa- 
i  ad  Filium,  charitas  appropriatur  ad  Spiri- 
mctum.  Quando  enim  ex  fragilitate  pecca- 
^eccamus  in  Patrem,  quasi  contra  potentiara. 
lo  ex  ignorantia  peccamus,  peccamus  in  Fi- 
quasi  contra  sapientiam.  Quando  vero  ex 
olentia  peccamus,  peciamus  in  Spiritum 
im,  quasi  contra  dilectionem.  Ideo  peccare 
rem  et  Filium  hic,  sive  in  futuro  remittitur, 
jui  ex  fragilitate  vel  ex  ignorantia  peccat, 
aliquam  excusationem  habet  in  culpa,  ita 
aliquam  remissionem  habere  debet  in  poena, 
,  hoc  saeculo  si  poenituerit,  ut  facilius  conse- 
p  indulgentiam,  sive  in  futuro  saeculo,   si  in 


est,  cui  nihil  inest  turpitudinis.  Ego  totus  speciosus 
sum,  quia  omne  quod  pulchrum  est  in  me  est.  Tu 
tota  speciosa  es,  quia  nihil  quod  turpe  est  in  te 
est.  Macula  non  est  in  te.  Veni  ad  Libanum  [de 
Libano],  speciosa.  Invitat  eam  et  vocat,  quia  et 
idco  ad  eam  venit,  non  ut  cum  illa  permaneret, 
sed  ut  illam  ad  se  traheret.  Veni  ad  Libanum 
veniadLibanum,  venies  [veni],  coronaberis  (ibid.). 
Bis  invitando  dicit :  Veni ;  tertio  affirmando  sub- 
jungit :  Venies .  Sed  htec  quid  est  afHrmatio  nisi 
congratulatio,  qua  bono  proposito  nostro  congau- 
det  ?  Ac  si  diceret  :  Obedientiam  laudo,  proposi- 
tam  Deo  devotionem  non  ignoro.  Voco  et  respon- 
des,  invito  et  parata  es.   Ergo  venies.  Sed  quare 


perseveraverit,  ut  tolerabiliorem  sentiat  pse-  b  dicit  bis,  Veni?  Ut  qui  extra  se  est  primum  ad  se 


Qui  vero  ex  malitia  peccant,  eorum  pecca- 
lullam  habet  excusationem,  et  ideo  poena 
i  remissionem  habere  non  debet,  quia,  sive 
uerint  in  hoc  saeculo,  plena  satisfactione 
andi  sunt,  sive  non  poenituerint  plena  dam- 
te  in  futuro  saeculo  puniendi,  et  ideo  hi 
lec  hic,  nec  in  futuro  saeculo  remissionem 
unt,  non  quia  pcenitentibus  venia  denege- 
ed  quia  pleno  peccato  plena  retributio  de- 
r. 

piar>  inquit,  sponsx  mex.  Duobus  modis 
ur  Deus  ad  animam.  Aliter  ad  fornicariam, 
er  ad  sponsam.  Aliter  ad  foedam,  aliter  ad 
ram.  Aliter  ad  peccatricem,  aliter  ad  justifi- 


redeat,  qui  in  se  est  supra  se  asccndat.  Primum  in 
nobis  est,  et  praevaricatores  ad  cor  redire  monet, 
dcinde  supra  nos  est,  ut  justificatos  ad  se  invitet. 
Veni,  inquit,  veni.  Veni  fotis  intro  ad  te.  Veni  in- 
tus,  interius,  et  plane  intrinsecus  supra  te  ad  me. 
Veni  ad  Libanum,  sponsa,veniad  Libanum.  Veni 
de  Libano,  veni  ad  Libanum.  Veni  de  Libano  de- 
candidato  ad  Libanum  non  decandidatum,  sed 
candidum.  Veni  tle  corde  mundato  ad  mundato- 
rem  cordium,  non  mundatum,  sed  mundum.  Non 
pervenis  ad  me  siremanesin  te,  ascende  supra  te 
et  inveniesme.  Venies,  ettransibis  ad  montem  Seir, 
xelSavir  (ibid.).  Seir  interpretatur  hispidus  vel 
pilosus.  Savir  vero  nocturna  avis  vel  fetor,  et  Seir 


Illius  faeditatera  increpat,  hujus  pulchritu-  c  idem  qui  et  Edom,  id  est  Esau.  Esau  et  Jacob  duo 


i  laudat.  Illam  increpando  timore  concutit. 
laudando  ad  amorem  accendit.  Illi  loquitur, 
lo  ei  maculas  suas  ostendit  :  isti  loquitur, 
lo  dona  quae  contulit  ei  ad  memoriam  redu- 
ius  tenebras  illuminat,  ut  agnoscat  quid  sit, 
!eat  quod  fecit  ;  istam  affectu  dulcedinis  in- 
tangit,  ut  recolat  quid  accepit  et  non  obli- 
ur  eum  qui  dedit.  Loquar,  inquit,  sponsx 
Si  ego  Sponsus  sum,  si  ad  sponsam  locutus 
scitote  quod  praeter  amorem  nihil  loqui 
m.  Postquam  igitur  haec  secum  dixerat  spon- 
ontinuo  iter  arripuit  :  veniensque  et  videns 
am  mox  quasi  ex  ejus  specie  in  admiratio- 
ractus  in  haec  verba  prorupit.  Tota  speciosa 
nxima  mea  (ibid.)  [tota  pulchra  es,  amica 


erant  fratres,  Esau  prior  natus,  sed  postea  nato 
Jacob  supplantatus.  Esau  venator  et  studiis  agre- 
stibus  deditus  fuerat ;  Jacob,  vir  simplex,  domiha- 
bitabat.  Quid  autem  hi  duo  fratres  nisi  duos  motus, 
qui  in  homine  sunt,  designant,  hoc  est  concupis- 
centiam  carnis  et  spiritus  ?  Scimus  autem  quod 
dicit  Apostolus.  Non  priusquod  spirituale,  sed  quod 
carnale  est,  prius  est.  Hoc  est  Esau  prius  nascitur. 
Cum  vero  concupiscentia  spiritus  roboratur,  tunc 
concupiscentia  carnis  marcescit  Hoc  est  Esau  a 
postgenito  Jacob  supplantatur.  Item  concupiscentia 
carnis  quasi  Esau  venator  foris  pascitur,  concupis- 
centia  vero  spiritus  quasi  Jacob  vir  simplex  intus 
delectatur.  Est  ergo  Seir  pilosus  carnis  motus  tur- 
pis  et  indecorus.  Et  bene  pilosus,  quia,  sicul  pilus 


etc.],  etc,  vel  cum  proecedcnti  hoc  conjungi-     in  carne  radicem  figit,   sed  excrescendo  carnem 

excedit,  ita  carnis  motus  de  necessitate  oritur,  sed 
excrescendo  in  voluptatem  usque  profluit.  Et 
quemadmodum  pilus  praecidi  sine  dolore  potest, 
evelli  sine  dolore  non  potest,  sic  appetitus  carnis, 
quantum,  ad  super  fluitatem  pertinet  quasi  extra 
sensum  carnis,  sine  detrimento  prceciditur,  sed 
quantum  ad  necessitatem  spectat,  quasi  intra  car- 
nem  sit,  non  sine  detrimento  exstirpatur.  Ecce  di- 
ximus  quid  sit  Seir ;  nunc  quid  sitmons  Seirvidea- 
mus.  Habet  cnim  Seir  iste  montem,  habet  et  val- 
lcm  ;  et(utpIusdicam)habetmontem,habetcam- 
pum,  habet  vallem ;  sed  in  valle  est  debilis;  in  cam- 
poestfortis,  in  monte  insuperabilis.  Seir  in  monte 
est  appetitus  carnis  in  necessitate  ;  Seir  in  campo 


Loquar  sponsx  mex,  sic  scilicet,  tota  speciosa 
yxima  meay  etc.  Sed  illud  gratius  accipitur  : 
peciosa  es,  proxima  mea  ;  ideo  tota  speciosa, 
yroxima  ;  si  non  esses  proxima,  non  esses  tota 
raa.  Videte  quid  dixerit ;  Tota,  inquit,  specio- 
,  proxima  mea.  Omnis  anima  vel  aversa  est 
»,  vel  conversa  ad  Deum.  Aversarum  autem 
est  remota.  alia  remotissima.  Conversarum 
alia  propinqua,  alia  proxima.  Qure  remota 
irpis  quidem  est,  sed  non  tota.  Quae  remotis- 
est,  tota  turpis  est.  Item  quse  propinqua  est, 
!>sa  est,  sed  adhuc  non  tota ;  quae  proxima  est, 
ipeciosa  est.  Tota  speciosa  esy  proxima  mea. 
cula  non  est  in  te  (ibid.).  Totus  speciosus 


99! 


HUGONIS  tit  i.  VlCTORfc  OPP.  PAFtS  III.  -  MYSTICA. 


99 


est  appetitus  carnis  in  satietate ;  Seir  in  valle  est  A  ctuni  es(,  ita  ct  nunc  de  Hermon  dici  potest,  quod 

ippetitas  canlls  in  voluptate.  Quando  ad  vivendum       "" '  "  f  " 

tantum  caro  sustentamentum  accipit,  Seir  in 
inonte  est.  Quando  vero  ad  robur  nutrimentum 
qufflfli,  Seir  in  campo  est.  Quando  autetn  ad  las- 
civiendum  delicias  poscit,  Seir  in  valle  est.  Quarc 
ergo  in  monte  insuperabilis  est?  quia  sustenta- 
mentum  carnis  in  hac  adliuc  mortalitate  degenti- 
btis  necessarium  est.  Quare  in  campo  fortis  ?  quia 
et  robur  carnis  aliquando  profectibus  animoe  utile 
est.  Quare  in  valle  debilis,  quia  voliiptas  carnis 
s6mper  superflua  est.  In  valle  prohfbetur,  in  cam- 
f>o  coriceditur,  in  monte  remuneratur.  In  valle 
servit,  in  campo  pugnat,  in  monte  regnat.  In  valie 
est  luxuria,  in   campo  est  temperantia,   in  monte 


videlicet  alii  sunt  mons  Hcrmon,  alii  campus  Her- 
mon,  alii  vallis  Ilcrmon.  Vallis  Hermon  dici  pos- 
sunt,  qui  per  fidem  quidem  a  diabolo  jam  sepa- 
rati  sunt,  sed  adhuc  per  vitam  carnalem  in  infi- 
mis  desideriis  prostrati  jaccnt.  Campus  Hermon 
sunt  hi  iideles  qui,  medium  quemdam  statum 
tenentes,  ncc  per  voluptatem  carnis  in  imo  depressi 
siuit,  neque  per  spiritualem  conversationem  ad 
superna  erigi  possunt.  Mons  vero  Hermon  sunt  ii. 
qui  non  solum  per  iidem  a  diabolo  sunt  separati, 
sed  etiam  per  eminentiam  virtutis,  et  per  constan- 
tiani  metltis  contra  diabolum  sunt  erecti.  Ethi 
profecto  surit,  quibus  antiquus  hostis  magis  invi- 
det,  qiios  non  solum  a  se  divisos,  sed  etiam  contra 


parcimonia.  In  valle  adjuvante  gratia  facile  calca-  B  sc  erectos  videt.  Hi  suntergo,  quos  jugiter  perse- 


tur,  in  campo  cum  difficultate  vincitur,  in  monte 
ne  siiperari  valeat,  ipse  ei  quotidianus  nosler 
defectus  vires  jugiter  subminislrat.  Qui  superflua 
resecat,  Seir  in  valie  conculcat.  Qui  vero  de  neces- 
sariis  aliquid  minuit,  Seir  in  campo  vincit.  Qui 
autem  ad  suStentamentum  tantum  nafarae  neces- 
saria  tribuit,  quasi  Seir  in  monte  exactiori  obse- 
quium  reddit.  Sciendum  tamen  quod  Seir  iste  ibi 
sine  dimcultate  vincitur,  ubi  pericuiosissime  do- 
ihihatuf  :  ubi  vero  prorsus  insuperabilis  est/ibi 
sine  periculo  tolerari  potest.  Si  vero  legatur  Seir, 
quod  interpretatur  noctuma  avis,  vel  fetorr  ad 
eumdem  carnalem  mofum  congrue  referri  potest. 
Qui  vel  ideo  nocturna  avis  dicitur,  quia  occultus 


quendo  opprimere  nititur,  quos  et  a  se  recessisse, 
et  contra  se  stare  conspicatur.  lsti  ergo  tanto  gra- 
viores  tril^ulationes  smpe  sustinent,  quanto  magis 
communem  oinnium  hostem  sibi  singulariter  in- 
festum  habent.  Nihil  ergo  mehus  per  montem  Seir 
quam  parcimoniam,niliil  mehus  per  montem  Her- 
mon  quam  patientiam  sanctorum  accipimus. 
Sequitur  deinde  :  A  cubilibus  leonum  (Cant.  n). 
Quid  per  cubilia  leonum  nisi  (ut  ita  dicam)  sopita 
crudehtas  inteiligitur  ?  Et  quid  est  sopita  crudeli- 
tas,  nisi  carnis  \oluptas,  quse  imprudens  quos 
nunc  quidem  delectat  per  experientiam,  post  vero 
cruciat,  prius  per  conscientiam,  deinde  per pcenam. 
Attende  quomodo  nunc  in  delectatione  carnahs 


vehit,  dum  sub  specie  necessitatis  irrepit  volupta-  q  voluptatis  dormit    venturae  damnationis    poena. 


tis  illecebra,  vel  quia  per  delectationem  carnis 
nascituf  excaecatio  mentis.  Noctuma  ergo  avis 
est  occultus  et  improvisus  motus  carnis.  Quare 
vero  concupiscentia  carnis  fetor  dicatur,  hoc  jam 
expositione  non  indiget.  Et  Bermon.  Hermon  in- 
terpretatur  anathema  ejus.  Cujus  ejus  ;  ipsius 
anathematis.  Ergo  quasi  anathema  diceretur  ana- 
thematis.  Primum  ergo  nobis  quaerendum  quid  sit 
anathema,  deinde  quid  sit  anathema  anathematis 
adjuhgendum.  Anathema  est  separatio ;  anathema 
anathematis,  separatio  separationis.  Et  fortasse  si 
separatum  esse  malum  sit,  tum  separatum  esse  a 
separato  bonum  erit.  Quis  autem  melius  potest 
dici  anathema  quam  apostata  angelus  ?  qui  se 


Favus,  inquit  Salomon,  distillans  iabia  m&^etrki^ 
et  nitidius  oleo  guttur  ejustnovissima  autem  illius 
amara  quasi  absynthittm,  et  lingua  ejus  acuta 
quasi  gladius  biceps  (Prov.  v).  £t  rursum  Si  quis 
est  parvulus,  declinet  ad  me ;  et  vecordi  locuta 
est.  Aqux  furtivx  dulciores  sunt,  etpanis  abscon- 
ditus  suavior.  Etignoravity  quod  gigantes  ibisunt, 
et  in  profundis  inferni  convivae  ejus  (Prov.  ix). 
Et  Dominus  ad  beatum  Job  de  antiquo  hoste  lo- 
quens,  ait :  Sub  umbra  dormit  in  secreto  ealami, 
in  locis  humentibus  (Job>.  xl).  In  ihis  enim  menti- 
bus  diabolus  pausat,  qu&  intus  a  calore  divmi 
amoris  frigidae  foris  natant  in  fluxu  earaalium 
voluptatum,  quoe  oblectamenta  nunc  quidemmol- 


priinum  per  superbiam  a  societate  supernce  illius  ^  ha  videntur  per  experientiam,  post  vero  emdelia 
civitatis  separavit,  ex   demerito  preevaricationis      scntientur  per  poenam.  Nunc  siquidem  lea  oubat 


suse,  dum  vero  capitis  membrum  esse  noluit  ab 
unitate  corporis  ilhus  praecisus,  caput  iniquorum 
omhium  factus  est.  Constat  autem  quod  omnis 
homo  secundum  primam  generationem,  qua  in 
peccato  concipitur,  ef  in  peccato  nascitur,  hujus 
capitis  membrum  est,  et  ad  ilhus  societatem  per- 
tinet ;  sed  quisquis,  per  sacramenta  fidei  regenera- 
tus  membrum  Christi  efticitur,  ab  unitate  hujus 
corporis  separatur.  Quis  est  ergo  anathema,  nisi 
ctiabolus  et  membra  ejus  ?  ct  qui  sunt  anathema 
anathematis,  si  qui  separati  a  corpore  diaboh, 
facti  sunt  membra  Christi.  Quid  significet  Hermon 
jam  diximus;  nunc  quid  signLQcet  mons  Hermon 
tideamus.  Nam,  c.uemadmodum  supa  de  Seir  di- 


et  dormit,  quia  mentibus  carnahum  nuno  per  de- 
lectationem  pcceati  diabolus  blandum  se  simulaas 
nondum  qualis  futurus  sit,  ostendit.  Sed  tunc 
evigilare  incipiet,  quando  eos,  quos  illicitis  nunc 
delectationibus  seducens  spontaneos  tenetin  oulpa, 
post  aperte  saeviens  invios  ti'ahet  ad  tormenta. 
Sequitur  :  Amontibus  leopardknwm  {Ga>nt.  rv)  [de 
motibus  pardorum).  Leopardus  a  leone  et  pardo 
procreatur.  Leo  orudelrs  esty  et  pardus  maculo- 
sus.  Sic  ergo  leo  propter  eradehtatem  daemones, 
pardus  propter  varietatem  congrue  h«reticos 
designatf  qui  cum  unitatem  fldei  diversis  et  per 
versis  dogmatibus  sciudant,  quasi  qtubusdam 
macuhs  corpus  infectum  gerunt.  Qui  stuxt  ergo 


993  D£  MEDITAJNDQ  §E(J 

leopardi  nisi  superbi  amatores  hujus  saeculi,  quos 
priinum  diabolus  per  doctrinam  hoereticorum  ad 
perfidiam  generat,  ac  deinde  per  hujus  mundi 
amorem  ad  vitia  inilammat?  Montes  leopardo- 
rum  divitiao  sunt  et  ponipae  hujus  saeculi,  in  qui- 
bus  se  pravi  extollunt,  et  electorum  vitam  acrius 
insectantur,quando  eos  in  hoc  saeculo  abjectos,  et 
se  subhmes  aspiciunt.  Bene  ergo  dicitur  ad  spon- 
sam  :  Venies,  et  trunsibis  ad  moniem  Seir,  et  Her- 
mon  a  cubilibus  leo?ium,  a  montibus  leopardo- 
rum.  Sed  quid  est  de  cubilibus  leonum   ad  mon- 


JMEDITANDJ  A^TJFICJO, 


m 


A  tem  Seir,  nisi  de  inconiinentia  ad  castitatem,  de 
voluptate  ad  parcimoniam  :  Et  quid  est  de  montu 
bus  leopardorum  ad  montem  Hermon,  nisi  de  su- 
perbia  ad  humilitatem,et  de  crudelitate  ad  patien- 
tiam  ?  Et  nola  quod  dixit  de  cubilibus  non  de  cu- 
bili,  de  jnontibus  non  de  monte,  et  ad  montem 
non  ad  montes.  De  cubilibus  ergo  ad  montem,  de 
montibus  a<l  montem,  hoc  est  de  multis  ad  unum 
progrediniur,quia  quanto  magis  mundum  fugien- 
do  Deo  appropinquare  incipimus,  tanto  magis  in 
unum  congreganiur.  Quod  nobis,  etc.  Amen. 


mww 


W=P 


mfFzmsmm 


DE  «EDITANDO  SH)  HEDIT4ND1  AftTlFICIO 


OPUSCULUM  AUREUM. 


Meditatio  est   frequens    cogitatio    modum,  et 
causam  et  rationem  uniuscujusque  rei   investi- 
gans  ;  modum  quid  sit,  causam  quare  sit ;  ratio- 
nem  quomodo  sit.Tria  sunt  genera  meditationum, 
unum  in  creaturis,  unum  in  scripturis,  unum  in 
moribus.   Primum  surgit  ex  admiratione,  ?s*cun- 
dum  ex  lectione,  tertium  ex  circumspectione.  In 
primo  admiratio   quaestionem    generat,  qusestio 
investigationem,  investigatio  inventionem.  Admi- 
ratio  est  dispositionis,  qucestio  causae,  investigatio 
rationis.  Dispositio  estin  coelo  cuncta  eequaha, 
in  terra  alta   et  depressa :  pro  hac  admiratio. 
Causa,   propter   vitam   terrenam  terra,   propter 
vitam  ccelestem  ccelum :  pro  hac  quaestio.  Ratio, 
quahs  terra,  talis  vita  terrena  ;  quale  ccelum,  tahs 
vita  coelestis :  pro  hac  investigatio.  In  lectione  au- 
tem  sic  considerandum.  Primo  lectio  ad  cogno- 
scendam  veritatem  materiam  ministrat,  medita- 
tio  coaptat,  oratio  sublevat,  operatio  componit, 
contemplatio  in  ipsa  exsultat.  In  Scripturis  medi- 
tatio  est,   quomodo  scire    oporteat.   Exemplum 
scriptum  est :  Declina  a  mato,  et  fac  bonum  {Psal. 
xxxvi),  Accedit    meditatio  lectioni,    quare   dixit 
prius,  declina  a  malo,  et  postea  fac  bonum.  Causa 
quia  nisi  prius    mala  recedant  non  adveniunt 
bona.  Ratio,  sicut  prius  mala  germina  eradican- 
tur,  postea  plantantur  bona.  Item  quare  dixit:  De- 
clina  a  mato?  Quia  in  itinere  occurrunt.   Item 
declina,  quia  ubi  fortitudine  resistere  non  possu- 
mus,consilio  et  ratione  declinando  evadimus.Item 
declinamus  mala  vitando  materiam  peccati,  ut 
pro  superbia,  divitias,  pro  incontinentia  abuhdan- 
tiam,  pro  concupiscentia  speciem  carnis,  pro  in- 
vidia  et  contentione  vitanda  amorem  possessio 
nis.  Hoc  est  declinare.  Item,  si  quemadmodum 
omne  malum  declinandum  preecipitur,  sic  omne 
bonum  faciendum  jubetur.  |£t  sicut  qui  non  omne 
malum  dechnat,  sic  qui  non  omne  bonum  facit, 
reus  est.  Sed  si  sic  est  quis  non  est  reus  ?  Ergo 
ab  pmni  malo  declinare  jubemur.  Bona  autem 
queedam  sunt  necessitatis,  quesdam  voluntatis, 


B  Necessitatis  sunt  quee  sunt  in  pr»cepta  et  roto ; 
de  caeteris  si  quid  supererogatur  redditur,  ti 
nihil  non  imputatur.  Item  meditatio  in  lectione 
est,  quomodo  sint  quae  sciuntu  quia  snnt,  te 
quomodo  facienda  sunt.  Est  enizn  meditatio  exco- 
gitatio  consilh  quomodo  implentur  quae  sciunturf 
quia  inutihter  sciuntur  nisi  impleantur.  Item, 
meditatio  in  lectione  est  triplieis  consideratio- 
nis.  Secundum  historiam,  allegeriam,  tropolo- 
giam.  Secundum  historiam  est,  quando  eornm 
quae  facta  sunt  rationem  vel  quierinms,  Tel 
admiramur  suis  temporibus,  et  locis,  et  modo 
congruo   perfectam.    In  hac    consideratio  judi- 

ciorum    divinorum     meditantem    exercet,    qum 
nulhs  temporibus  recta  defuerunt  et  justa,  qui- 

C  bus  factum  est  quod  oportuit,  et  redditum  quod 
justum  fuit.  Secundum  allegoriam  meditatio 
operatur  in  dispositione  praecedentium,  futurorum 
signihcationem  attendens  mira  ratione  et  provi- 
dentia  coaptatam  sicut  oportuit  ad  inteUigentiam, 
et  fidei  formam  fabricandam.  In  tropologia  me- 
ditatio  operatur  quem  fructum  dicta  afferant,  ex« 
quirens  quid  faciendum  insinuent,  vel  qui  do* 
ceant  esse  vitandum ;  quid  ad  eruditionem,  quid 
ad  exhortationem,  quid  ad  consolationem,  quid 
ad  terrorem  scripturaB  lectio  proponat,  quicl 
ad  intelhgentiam  virtutis  illuminet,  quid  nutriat 
affectionem,  quid  formam  vivendi  ad  iter  virtutis 
edoceat. 
Meditatio  in  moribus  secundum  affectus;et  cogi- 

D  tationes,et  opera.  In  affectibus  considerandum  est 
ut  sint  recti,  sinceri|  hoc  est  ad  id  ad  quod  debent 
esse,  et  quomodo  debent  esse/Diligere  enhn  quod 
non  oportet  malum  est,  et  simihter  quod  dihgere 
oportet,  diligere  quomodo  non  oportet,malum  est. 
Itaque  bonus  affectus  est,quando  est  adid,ad  quod 
debet  et  quomodo  debet.  Amnon  sororem  dilexittet 
erat  affectus  adquod  debuit,sed  quia  male  dilexit, 
non  erat  quomodo  debuit  (//  Reg.xni).  Igitur  afie- 
otus  esse  potest  ad  id,  ad  quod  debet  et  non  quo- 
modo  debet.Nunquam  autem  essepoteato^vcc^^ 


m 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  Ilf.  —  MYSTICA. 


m 


debet,  nisi  ad  id  ad  quod  debet.  In  eo  ad  quod  A  gratia,  nuper  satiatus  famem  patiatur,  paulo  ante 


debet  rectus,  et  quomodo  debet  sincerus.  In  cogi- 
tationibus  considerandum,  ut  sint  mundas  et  or- 
dinatae.  Mundee  sunt,  quando  neque  de  malis 
affectionibus  generantur,  nequc  malas  generant 
affectiones.  Ordinatae  sunt,  quando  rationabiliter, 
hoc  est  tempore  suo  adveniunt.Tempore  enim  non 
3uo  etiam  bona  cogitarc  sine  vitio  non  est,  ut  in 
lectione  de  oratione,  et  in  oratione  de  lectione.  In 
operibus  considerandum  est  primum,  ut  bona 
intentione  tiat.  Bona  intentio  est,  quae  simplex  est, 
et  recta.  Simplex  sine  malitia.  Recta  sine  ignoran- 
tia.  Qute  enim  sine  malitia  est,  zelum  habet.  Sed 
quee  ignorantia  est  secundum  scientiam,  zelum 
non  habet.   Itaque   intcntionem  oportet  esse  et 


inebriatus  siti  oesluet,post  longam  dormitionem  con- 
surgens  somnopergravetur.Inhoc  ergoopera  dia- 
boli  discernuntur,quoniam  extranea  sunt  ab  homi- 
ne,etaliena  abhumana  ratione.Opera  autem  carnis, 
et  suggestiones  ejus  saepius  praecedentem  habent 
causam  necessitatem.Sed  quia  modum  et  mensu* 
ram  transeunt,  excrescunt  in  superfluitatem.  Ut 
verbi  gratia  cum  post  famem  cibus  sumendus  im- 
moderate  appetitur,et  post  abstinentiam  in  sumen- 
do  edulio  mensura  non  tenetur.  Item  meditatio 
morum  triplici  judicio  exercetur.Primo  quod  judi- 
cat  inter  diem  et  noctem.Secundoquod  judicat  in- 
ter  diem  etdiem.Tertio  quod  judicat  omnem  diem. 
Inter  noctem  et  diem  judicare,est  mala  a  bonis  di- 


rectam  per  discretionem,  et  simplicem  per  beni-  B  videre.Inter  diem  et  diemjudicare,estinter  bonum 


gnitatem.  Secundo  in  operibus  considerandum 
est,  ut  ex"recta  intentione  inchoata  cum  perseve- 
ranti  fervore  ad  iinem  pcrducantur,  ut  nec  perse- 
verantia  torpeat,  nec  amor  tepescat.  ltem  medita- 
tio  in  moribus  duplici  consideratione  discurrit,  in- 
tus  et  foris.  Foris  ad  famam,  intus  ad  conscien- 
tiam.Foris4quid  deceat,et;quid  expediat:  deceatad 
exemplum,  expediat  ad  meritum  :  nobis  ad  meri- 
tum,  proximis  ad  excmplum.  Intus  ad  consoicn- 
tiam,  ut  sit  munda  conscientia,  nec  accusationem 
patiatur,  vel  pro  torpore  boni,  vel  pro  praesum- 
ptione  mali.  Munda  autem  conscientia  est,  quae 
nec  de  preeterito  juste  accusatur,  nec  de  pnesenti 
injuste  delectatur. 


et  mehus  discretionem  habere.  Omnem  diem  judi- 
care,  est  singula  bona  pro  merito  suo  aestimare. 
Itcm  meditatio  morum  finem  et  directionem  Jin 
omni  conversatione  considerat.  Finis  est,  ad  quod 
tenditur.  Directio,  qua  facilius  pervenitur.  Omnis 
enim,  qui  ad  aliquid  tendit,sccundum  aliquid  cur- 
sum  suum  dirigit,  et  qui  directius  pergit,  citius 
pervenit.Sunt  enim  quaedain  bona,in  quibus  etiam 
multum  moveri  parum  esLpromoveri.  Alia  com- 
pendioso  labore  fructum  magnum  adducunt.  Et 
haec  ergo  discernenda  sunt,  et  eligenda  magis,qus 
magis  prosunt.  Qusecunque  enim  magis  prosunt, 
meliora  sunt,  et  omne  opus  secundum  fructum 
suum  judicari  oportet.  Multi  hanc  discretionem 


Iteminmoribusmeditatioconsiderationemsuam  C  non  habentes,  plurimum  laboraverunt,  et  parum 


exercet,ut  omnes  motus  qui  oriuntur  in  corde  de- 
prehendat,  unde  veniant  et  quo  tendant.  Unde  ve- 
niant  secundum  origincm,  quo  tendant  secundum 
finem.  Omnis  enim  motus  de  aliquo  est,  et  ad  ali- 
quid.  Motus  igitur  cordis  aliquando  manifestam 
habent  originem,  aliquando  occultam,  et  qu»  ma- 
nifesta  est  aliquando  manifeste  bona  est,  aliquan- 
do  manifeste  mala.  Quae  manifeste  bona  est  a  Deo 
est;  quae  autem  manifeste  mala,sive  a  diabolo  est, 
sive  a  carne.  Isti  enim  tres  auctores  sunt  omnium 
suggestionum,  et  omnes  apirationes,  quae  invisi- 
biliter  cordi  adveniunt,  ab  istis  procedunt.  Item 
quae  occulta  sunt,  aliquando  bona  sunt  et  occulta, 
aliquando  mala,   et  duhia.   Et  quae   bona  sunt,  a 


profecerunt,quoniam  oculum  habuerunt  foris  tan- 
tum  ad  speciem  operis,  et  non  intus  ad  fructum 
virtutis.  Gavisi  sunt  enim  magna  se  facere,  magis 
quam  utUia  exercere,  et  dilexerunt  potius  illa, 
in  quibus  videri  possent,  quam  emendari.  Item 
meditatio  in  moribus  primum  considerat  quae  dc- 
bita  sunt,  sive  ex  praecepto  sive  ex  voto,  et  ea  pri- 
mum  agenda  judicat,  quae  sic  facta  habent  me- 
ritum,  ut  non  facta  generent  reatum.  Haec  ergo 
primum  facienda  sunt,  quae  sine  culpa  dimitti 
non  possunt.  Post  haec  si  quid  voluntaria  exerci- 
tatione  superadditur,  sic  faciendum  est,  ut  deht- 
tum  non  impediatur.Alii  volunt  quod  non  debent, 
qui  non  valent  id  quod  debent.  Alii,  et  si  valent 


Deo  sunt ;  quae  autem  mala  sunt,  vel  a  diabolo,  D  quod  debent,  voluntaria  impedimcnta  adducunt, 


vel  a  carne  sunt.  Quae  igitur  manifesta  sunt,  sive 
bona,  sive  mala,  a  prima  sua  origine  judicantur. 
Quae  autem  dubia  sunt  in  origine,probantur  a  fine. 
Exitus  enim  manifestat  quod  a  principio  celabatur, 
et  propterea  qui  motus  suos  a  principio  judicare 
non  potest,  finem  investiget  et  consummationem. 
Quae  enim  dubia  sunt  vel  incerta,  bona  sunt  vcl 
mala  occulta.  Et  quae  mala  sunt,  sicut  dictum  est, 
vel  a  diabolo,  vel  a  carne  sunt.  Et  sunt  mala  utra- 
que,  nec  differunt  in  eo  quod  mala  sunt,  sed  dif- 
ferunt,quoniam  quae  a  carne  sunt,frequentius  sur- 
guntpropternecessitatem,quae  vero  a  diabolo  sunt, 
•aepius  oriuntur  praeter  rationem.  Quod  enim  a  dia- 
bolo  suggeritur,  sicut  alienum  est  ab  homine,  ita 
requenteralienum  estabhumana  ratione,ut,verbj 


volendo  quod  non  debent.  Item  meditatio  morum 
duo  mala  in  bona  actione  praecipue  cavenda  con- 
siderat,  hoc  est  afflictionem  et  occupationem. 
Afflictio  est  ad  amaritudinem.  Occupatio  ad  disai- 
pationem.  Per  afflictionem.  dulcedo  mentis  ama- 
ricatur.  Per  occupationem  tranquilhtas  dissipatur. 
Afflictio  est,  quando  pro  his,  quae  non  valet  per 
impatientiam  uritur.  Occupatio  est,  quando  in  hii 
(quae  valet)  agendis  per  impatientiam  agiiatar. 
Ne  igitur  male  amaricetur  animus,  suam  impoa- 
sibihtatem  patienter  sustineat:  ne  autem  mak 
occupetur,  possibilitatem  suam  extra  mensusam 
suam  non  extendat.  Item  meditatio  morum  alii 
consideratione  formam  vivendi  dijudicat  probam 
necbonum  esse  ea^quaQnonfiuntyixanaUflnterapn» 


097 


DE  FRUCTIBUS  CARNIS  ET  SPIRITUS. 


998 


tere,  nec  bonumesse  ea,  quee  fiunt,  insipienter  fas- 
tidire.  Qui  enim  semper  quod  non  facit  appetit,  et 
quod  facit  fasticttvit,  nec  preesentibus  fruitur,  nec 
futuris  satiatur.  Inchoata  enim  ante  consumma- 
tionem  deserit,  et  inchoanda  ante  tempus  appre- 
hendit.  Propterea  bonum  est  bono  suo  esse  con- 
tentum,  et  praesentia  bona  supervenientibus  bo- 
nis  augere,  non  pro  futuris  abjicere.  Levitas  enim 
est  bonorum  commutatio,  exercitatio  autem  vir- 


A  tutis,  multum  diversa  cummt  via,  qui  pro  novis 
vctera  abjiciunt,  et  qui  ab  inferioribus  ad  supe- 
riora  conscendunt.  Qui  enim  mutationem  quaerit, 
fastidiosus  est  sicut  qui  profectum  appetit,  stu- 
diosus  est.  Rectissime  ergo  incedit,  qui  sic  est  fer- 
vens  ad  melius,  ut  in  bono  non  sit  fastidiosus,  sed 
sustineat  prius,  donec  posterius  tcmpore  suo  ap- 
prehendat. 


DE  FRUCTIBUS  CARNIS 


ET  SPIRITUS. 


comitibus.  —  Cap.  V.  De  invidia,  et  comitibus  ejus.  —  Cap.  VI.  De  ira,  et  comitatu  ejus.  —  Cap.  VII. 
De  tristitia,  seu  acedia,  et  comitatu  ejus.  —  CAp.  VIII.  De  avaritia,  et  comitatu  ejus.  —  Cap.  IX.  De 
ingluvie  ventris,  seu  gula,  et  de  comitatu  ejus.  —  Cap.  X.  De  luxuina,  et  comitatu  ejus.  —  Cap.  XI. 
De  humilitate,  et  ejus  comitibus.  —  Cap.  XI!.  De  prudentia,  et  comitatu  ejus.  —  Cap.  XIII.  De 
justitia,  et  comitatu  ejus.  — •  Cap.  XIV.  De  fortitudine,  et  comitibus  ipsius.  —  Cap.  XV.  De  tempe- 
rantia,  et  ejus  comitibus.  —  Cap.  XVI.  De  fide,  et  ejus  comitibus.  —  Cap.  XVII.  De  spe,  et  ejus 
comitibus.  — •  Cap.  XVIII.  De  charitate,  et  comitatu  ejus.  —  Cap.  XIX.  De  dilectione,  et  ejus  ratione 
duptici. 


PROLOGUS. 
Cum  omnis  divinae  paginae  sermo  id  intendat,  ut 
homini  bonum  humilitatis  persuadeat,  et  superbite 
malum  declinandum  attentius  suadeat,  prcesertim 
cum  in  altero  salutis  et  viUe,  in  altero  ruinae  prin- 
cipium  sit,  necessarium  videtur  ipsius  humilitatis 
et  superbiae  fructum  ct  efficaciam  quasi  formam 
quamdam  visibilem  virtutum  cultori  facie  tenus 
ostendere,  quatenus  alterutrius  speciei,  supcrbiae, 
vel  humilitatis  imitator  cognoscat  ex  fructuum 
qualitate,  quid  mercedis  assequatur  ex  utriuslibet 
exsecutione.  Duas  itaque  arbusculas  fructu  et 
ascensu  dissimiles,  et  rudi,  et  novello  cuilibet  con- 
verso,  adjunctis  vitiorum  sive  virtutum  paucis  dif- 
finitiunculis  proponimus,  ex  quarum  radice  fru- 
ctuum  proventus  pateat,  et  quae  arbor  ex  duabus 
eligenda  sit  allectus  fructu  discernat.  Et  quidem 
superbia  fructus  carnis  radix  est,  fructus  spiritus 
humilitas.  Quae  diversitas  inspecta  radicum,  fru- 
ctum  earum  moderabiliter  quaerentis  appetitum 
ostendit.  Denique  vetus  Adam  se  collocat  in  arce 
vitiosae  arboris.  Novus  Adam  principatum  obtinet 
proventus  spiritualis.  Si  ergo  preestantius  deteriori, 
id  est  bonum  malo  altrinsecus  conjunxeris,  quod 
in  his  emineat,  quod  praiponderet  valenter  intel- 
lexeris.  Collatis  enim  qualitatibus  contrariorum 
cito  meliorum  eestimatio  patebit.  Perspectis  igitur 
radicibus  ramis  et  fructibus  nostris  arbitrii  tui  sit 
«ligere  quod  volueris. 
Cap.  I.  De  tribus  virtutibus  theologicis,  et  quatuor 

cardinalibus  ex  humilitate  nascentibus. 
-   Cunctarum  enim,  ut  preedictum  est,  virtutum 
fundamentum  est  humilitas,  quia  omnis  qui  se  hu- 


B  miliat  exaltabitur  (Luc.  xrv).  Et  pauperibus  spi- 
ritu  regnum  cxlorum  aperitur  (Matth.  v).  Prima 
autem  virtutum  humilitati  fides  accedit,  quia  im- 
possibile  est  sine  fide  placere  Deo ;  et  justus  exl 

* 

fide  vivit  (Hebr.  xi).  Sed  fide  quid  profecis  s 
spe  non  quaeris  quod  fide  complecteris  ?  Quod 
enim  nondum  videmus  speramus  et  spes  non  con* 
fundit.  (Rom.  v).  Quia  vero  sperando  amaiuui 
quod  jam  fide  tenemus,  spei  charitas  succcdit  et 
sic  fides,  quce  per  dilectionem  opcralur,  rectepro» 
cedit.  Qualiter  autem  istae  tres  virtutes,  id  est  spes, 
fides,  charitas  distinguendae,  tenendueque  sintpru- 
dentia  docet  et  informat.  Justitia  ornat  et  consum* 
mat.  Fortitudo  retinet  et  roborat,  ct  ne  excurrant 
in  nimia  et  ne  incompetenter  intra  suos  terminos 
q  coarctentur,  tempcrantia  moderalur  et  discerniL 
Si  ergo  lias  quatuor  virtutes  addas  tribus  superio- 
ribus,  septenarius  iste  virtutimi  numerus  plenitudi- 
nem  septiformis  gratiae  suis  exsccutoribus  addu- 
cit,  per  quam  vitiorum  compago  dissolvitur,  cor- 
pus  diaboli  superatur,  et  per  semitam  justitias 
fons  et  origo  virtutum  omnium  aditur. 
Cap.  II.  De  parium  inter  se  et  cum  imparibus  col- 

latione,  ut  virtutum  cum  virtutibus,  vitiorum 

cum  vitiis  ac  virtutum  cum  vitiis. 

Si  adjunxeris  similia  similibus,  partium  «quali- 
tas  utriusque  partis  excellentiam  perhibet.  Si  vero 
dissimilia  contuleris,  magis  patet  diversitas  alte- 
rius.  Sicque  conjunctio  parium  differentiam  arcet 
partium  singularum,  et  diversa  qualitas  utriusque 
B  crescere  videtur  ex  utroque.Confer  album  nigrotsa- 
pienlem  stulto,  superbum  humili,  malum  bono,  et 
ex  ipsis  contrariis  distantibus  argumentumproprim 


IW  HUGONIS  pE  S,  VICTORE  QPP.  PARS  UI.  —  MYSTICA.  !<Mj 

naturae  videtur  accedere  singulis,  speciebus.  Sic  A      Novitatum  praesumptionis  est  contra  qualitateR 


de  fructibus  praemissarum  arhorum  considera. 
Quantae  enim  sit  amaritudinis,  cuw  germine  suo 
radix  superbiae  facile  pervidetur &k  s^nctae  humi- 
litaUs  uberi  dulcedine.  Itaque  q^  vUiorum  furias, 
virtutum  oppositione  debellare  proposuit,  ad  rem 
esse  noverit  naturas  eorum  vel "qualitates  subtili 
examine  considerare,  quibus  inspectis  tota  vis 
eorum  considerabitur  in  triumphis  humilitas.  Igi- 
tur  quae  ex  virtutum  principatu  altissiinum  obti- 
netlocum  septiformi  virtutum.  .Iheologicarum,  et 
cardinalium  corona  cingitur.  Ex  quibus  ali>e  vir- 
tutes  quasi  de  fonte  quodam  d^rivatm  suis  exse- 
cutionibus  perfectionem  quamdam  inducunt,  et 
bravium  ostendunt  quod  pugnautibus  quidem  pro- 
mittitur,  exhibetur  autem  vincentibus.  Cui  humi-  p  ratio. 


sui  ordinis,  aut  virium  singulari  tumore  novi  &li< 
quid  attentare. 

Arrogantia  est  venditare  quee  non  habes,  et  glo^ 
riari  ex  eo  quod  non  acceperis  placendi  homini- 
bus  cupiditate. 

Loquacitas  est  per  quam  levitas  interior  stulta 
verborum  effusione  monstratur. 

Pertinacia  est  ex  irrationabili,  et  inflexibili  men- 
tis  obstinatione  meliori  nolle  cedere. 

Cap.  V.  De  invidia,  et  comitibus  ejns. 

Invidia  est,  quee  fervidum  in  dolore  reddit  ani- 
mum  ob  alterius  bonum  et  honorem,  ea  videre 
nolentem.  In  cujus  comitatu  sunt  odium,  afflictio, 
exsultatio,   malitia,  detractio,  amaritudo,  susur- 


litati  summa  vitiorum  occurrens  superbia;  in  pha- 
lange  sua  mortis  ostendit  materiam,  et  sequaci- 
bus  ruinam  certam.  Utriusque  igitur  comitatus, 
natura  vel  afFectu  distantes  non~pigeat  Consrde- 
rare,  ut,  reprobatis  per  rationem  'vitiis,  per  virtu- 
tem  possit  triumphare. 

Cap.  III.  De  superbia,  et  ejus  comitibus. 

Superbia  et  singularis  excellentiae,  tumentisque 
animi  super  omnes  coetus  quaedara  glpriae  et  su- 
pereminentiae  appetitio.  Cujus  comitatus  principa- 
les  isti  sunt : 

Luxuria,  ventris  ingluvies,  avaritia,  tristitia,  ira, 
invidia,  vana  gloria.  •■    - 

Quae  quidem  septem  vitia  prmcipaha  f  ut  aliquid 


Odium  est,  quod  motum  irati  animi  morosius 
et  tenacius  spe  vindictae  mordaciter  abscondit,  et 
hominem  ipsum,  non  tantum  vitia  ejus,  malevo- 
lentia  persequitur. 

Afflictio  in  prosperis  est  odientis  animi  eru- 
ciatus  ex  profectu  minus  sibi  placentis  descen- 
dens. 

Exsultatio  in  adversis  est  ex  casu  alterius  ob 
oonceptum  semel  odium  immodicae  laetitiae  osten- 
tatio. 

Malitia  est  alieni  damni  sine  spe  boni  ex  eo  obti- 
nendi  desiderium. 

Detractio  est  alienae  gloriae  et  famae  mordax  et 
invida  per  verba,  aut  diminutio. 

Amaritudo  est  spiritalis  expers  gaudii  quaedam 


ge  saeculari  scientia  loquamur)  subalterna  genera  •   ,.  .      .  ..       ,..    ,      ,*"      ..AB ^ ,    "*      ^ 

7.     .  ,  ivj.  •  i     *.     distractae  mentis  sohtudo,  et  ex  alieno  bono  aegro- 

(juxta  quemdam  modum)  dicere  possumus,  ld  est 

ut  sint species  ad  superiora,  id  estad superbiam 


tatio. 


unde  procedunt ;  genera  vero  ad  inferiora,  id  est 
ad  vitia  ex  ipsis  prodeuntia.  Verbi  gratia,  dicimus 
superbiae  malum  quoddam  genus  substantivuni 
esse ;  et  vitia  de  superbia  manantia,  species  qua- 
Idam  substantivas,  ut  sunt  animal  et  homo, 
equus,  etc,  sed  juxta  aliquid.  Sicut  dicimus  no- 
ctem  tenebras  multiplicare,  et  silentium  mahtiam 
tegere,  cum  in  altero  lux,  in  altero  vox  intermisssa 
sit,  et  multa  his  similia.  Neminem  autem  hic  fucus 
et  externus  color  offendat,  quem  idcirco  posui  ut 
fontem  et  rivum,  id  est  superbiam  cum  suis  appen- 
dicibus  eo  mehus  ostendam.  Nunc  itaque  annexis 


Susurratio  est  per  quam  vel  odiosae  adulationis 
vel  derogationis  sibilo  quodam  alter  in  odium  alte- 
rius  excitatur. 

Cap.  VI.  De  ira,  et  comitatu  ejus, 

lra  est  striclus  concitati  animi  furor  ulcisoendi 
libidine  fervens.  Ejus  comites  sunt  clamor,  blas- 
phemia,  contumelia,  luctus,  temeritas,  furor,  indi- 
gnatio. 

Clamor  est  perpetrati  facinoris  sonora,  et  inv$- 
recunda  exprobratio. 

Rlasphemia  est  cum  quadam  probrosa  irreligio- 
sitate  convitiosorum  jaculata  in  ahum  mahdicuo; 
aut  est  divini  vci  humani  nominis.  diminutio  ju- 


definitiunculis,  de  superbiae  mahtiae  prooinctu  et  D        -,       ,  ,        ,    ,    L 

..  .      .,    '  r  r  rando  vel  exprobrando  facta. 

comitatu  videamus.  r 


Cap.  IV.  De  vana  gloria,  et  comitibus  ejus. 

Vana  gloria  est  placendi  desiderio  mota  utrius- 
que  hominis  incompetens  agitatio.  In  ejus  comi- 
tatu  sunt  hypocrisis,  inobedientia,  jactantia,  novi- 
tatum  praesumptio,  arrogantia,  loquacitas,  pe  - 
tinacia. 

Hypocrisis  est  virtutum  simUlatione  clausum  vi- 
tium  ex  arte  palhare. 

Inobedientia  est,  ex  duritia  mentis  obstinatae,  ei, 
cui  parere  debeas,  justa  imperanti»  nolle  obtem- 
perare. 

Jactantia  est  fastu  mentis  id  agente,  majora 
quara  sint  de  te  iuaniter  pradicare  et  promittere. 


Contumeha  est  cum  maeroris  livore,  et  amaritu- 
dinis  imperio  alienae  infamiae  manifestatio. 

Luctus  est,  qui  exacerbato  animo,  quod  minus 
in  superiorem  potest  ultionis  in  se  fletibus  satis? 
facit. 

Temeritas  est  rationis  expers  procacis  animi  in- 
disciplinatus  excursus. 

Furor  est  effrenata  conceptis  intrinsecus  ad- 
versis  animi  impatientis,  et  impotentis  ra- 
bies. 

Indignatio  est  turbida  quaedam  ex  insolenti  ma- 
levolentia  in  inferiorem  despectio. 
Cap.  VII.  De  tristitia  seu  acedia  et  comitatu  eju*. 
Tristifia     est   ex  frustrato  rebus  contrariis  vot 


1004  PE  FRUCTJBUS  C^NIS  ET  SPIRITUS.  Ktyjt 

turbatae  mentis  anxietudo,  et  rei  bonae  bene  ge-  4     Languor  est  voracitatis  vitip  contracta  aegm 


rendae  taedium.  Ejus  comites  sunt  desperatio,  ran- 
cor,  torpor,  timor,  acidia,  querela,  pusillani- 
mitas. 

Desperatio  est  ad  vitae  statum,  vel  virtutum  re- 
ditum,  fracta  spei  gubernatio ;  vel  est  spei  de 
salute  aut  venia  obtinendaabjectio. 

Rancor  est  ex  atrabili,  aut  nimia  pigritia  virium, 
animi  et  corporis  enervatio  et  corruptio. 

Torpor  est  languentis  animi  pigritia,  remissa 
motio,  corporis  totius  hebetudo. 

Timor  est  per  quem  menti  fluctuans  angustia 
ex  contrariorum  exspectatione  generatur. 

Acitlia  est  ex  nimia  confusione  animi  nata 
tristitia  sive  teedium,  vel  amaritudo  animi  nimia, 


quajucunditas  spiritalis  exstinguitur,  et   quodam  Bdiens. 


mentis  desidia. 

Delicatio  est  sibi  aut  potus  lauti,  dejiciogi,  et 
cari  ultra  statum  et  necessitatem  appetitio, 

Oblivio  est  per  quam  animo  vitiis  ob  gql&m  *?" 
pulto,  honestaiis  et  salutis  negligentia  induqitur. 

Cap.  X.  De  luxurta  et  comitatu  ejus 
Luxuria  est  ex  immundis  descendens  desidepiis 

lubrica,  et  effrenata  mentis  corporisve  prostitutin, 

Ejus  comites  sunt  voluptas,  lascivia,  ignavia,  pe- 

tulantia,  titubatio,  blanditiae,  deliciae. 
Voluptas  est  cum  quadam  lubrica  suavitata  ad 

illicita  fcedae  mentis  inclinatio. 
Lascivia  est  indecens   motus  dissoluti  cefporis 

in  Iocq  verecundo  ex  jntemperantia  caraali  pro- 


desperatiorus  principio  mens  in  seipsa  subver- 
titur. 

Querela  est  latentem  cordis  molestiam  verbis 
impatientibus  apcrire,  et  se  minus  posse  quam 
possit  ostendere. 

Pusiilanimitas  est  ex  rerum  adversarum  taedio 
iners  et  inconsiderata  fracti  animi  dejectio. 

Cap.  VIII.  De  avaritia  et  comitatu  ejus. 

Avaritia  est  gloriae,  divitiarum,  seu  quarumlibet 
aliarum  rerum  insatiabilis  et  inhonesta  cupiditas. 
Ejus  comites  sunt  philargyria,  perjurium,  violen- 
tia,  usura,  fraus,  rapina  et  fallacia. 

Philargyria  est  per  quam,   singulari  appetitu 
pecuniae  corradendae,  continentiae  frena  laxantur :  q 
interpreiatur  enim  amor  argenti. 

Perjurium  est  fraudulenta  coinmodi  consequen- 
di  aut  damni  devitandi  gratia,  veritatis  agnitae  ab- 
negatio  pejerando  facta. 

Yiolentia  est  per  quam  malitia  seu  injuria,coni- 
modi  gratia,  in  inferiorem  potenter  et  per  vim 
exercetur. 

Usura  est  peeuniae  aut  alterius  rei  mutuo  datae 
cum  fenore  receptio. 

Fraus  est  per  quam  familiari  rei,  inopiae  vel 
maliti&e  causa,  clandestina  subreptione  consulitur. 

Rapina  est  ex  avidae  mentis  proveniens  impetu 
yiolenta  alienarum  rerum  direptio. 

Fallacia  est  pcr  quam  mofibus  deceptorjis  veri- 


Ignavia  est  de  virtutum  laudabili  exercitia  laa? 
guida  utriusque  hominis  dejectio. 

Petulantia  est  ex  carnalium  cogitatuum  oonee- 
ptione  totius  corporis  lascivus  in  rem  ajnatayn 
impetus. 

Titubatio  est  lubricae  carnalitatis  instantia  fracti 
animi  vitium  exterius  prodiens,  aut  ex  immodica 
venere  membrorum  vaciUatio. 

Blanditiaa  sunt  cum  quadam  dulcedine  vitioso- 
rum  delectaminum  sensualis  extrinsecus  facta  ex- 
hibitio. 

Deliciee  sunt  corporalis  illecebrositatis  cum  qua- 
dam  superfluitate  usurpatio. 

Cap.  XI.  De  humilitate,  et  ejus  comitibus* 

Cognito  jam  horrendo  procinctu  superbiae  qui 
trahit  ad  sinistram,  humilitatis  exercitum  attende 
qui  ducit  ad  dexteram.  Civibusque  cognitis  Baby- 
loniee,  cives  attende  ftierosolymae. 

Humilitas  est  ex  intuitu  propri»  conditionis, 
vel  conditoris,  voluntaria  mentis  inclinatio.  Ejus 
autem  hi  sunt  oomitatus  principales  :  Prudentia, 
justitia,  fortitudo,  teinperantia,  fides,  spes  et  chft* 
ritas. 

Cap.  XU.  De  prudentia,  et  comitatu  ejus. 

Pr udentia  est  in  sui  custodia  boni,  malique  pro* 
vida  sagaxque  dignoscentia.  Ejus  autem  qomites 
sunt  timor  Domini,  alacritas,  consilium,  memoria, 
intelligentia,  providentia,  deliberatio. 


commodum  intenditur. 

Cap.  IX.  De  ingluvie  ventris  seu  gula   et   comitatu 


tas  rei  palliatur,  vel  odium  alterius  vel  proprium  n  mteuigenua,  proviaenua,  aeinjerauu. 
ftnmmnHnm  intpnditnr  c     Timor  Domini  est  in  fide,  et  bonis  moribus  di- 

vinorum  praeceptorum  yigilans  cu$todia.  Initium 
siquidem  sapientiae  timor  est  Domini. 

Alacritas  est  animijad  bonum  opus  perftciendum 
laeta  et  circumspecta  promptitudo. 

Consilium  ex  examinandaruni  gubernancjarum- 
que  causarum  subtjjis  animi  prQspqctus, 

Memoria  est  ad  jnentis  intuituin  ijnaginarja  qu«- 
dam  repraesentatio  preeteritoruin. 

lntelhgentia  est  statum  praesentium  raJionabili 
vivacitate  pensitare  et  dignoscere. 

Providentia  est  per  quam  subtilitate  sagaj5i  futu? 
rorum  eventus  coUigitur. 

Deliberatio  est  ante  quodlibet  incceptum  plena 
maturitatis  et  solertiee  considerajio, 


ejus. 

Ventris  ingluvies  est  immoderata  qualiumcun- 
que  ciborum  potuumve  hiantis  concupiscentiae 
satisfactio.  E^us  comites  sunt  ebrietas,  crapula, 
mentis  Jiebetatio,  languor,  delicatio,  oblivio. 

Ebrietas  est  per  quam  menti  quaBdam  sui  oblb 
vio  generatur  ex  superfiuorum  potuum  indul- 
gentia. 

Crapula  est  solius  corporis  causa,  illecebrosus 
et  avidus  ciborum  appetitus. 

Mentis  hebetatio  est  acutae  rationis  ohtusjo  car- 
nalis  intemperantiffi  crassis  sensibus  inducta* 


1003 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


1004 


Cap.  XIII.  De  justitia  et  comitatu  ejus. 

-  Justitia  est  per  quam  comuiunitatis  gratia  tene- 

tur;  et  sua  cuique  dignitas  non  negatur.  Cujus  co- 

mites  sunt  lex,  severitas,  (equitas,  correctio,  juri- 

sjurandi  observatio,  judicium  veritas. 

Lex  est  per  quam  facienda  jubentur,  et  non  fa- 
cienda  prohibentur. 

Severitas  est  per  quam  judiciaria  vindicta  se- 
quendo  veri  rigorem  districtius  in  peccantem  exer- 
cetur. 

iEquitas  estlance  jusiitioe  ex  aequo  librata  di- 
gnissima  meritorum  retributio. 

Correctio  est  erroris  innati  vel  consuetudini  in- 
troducti  freno  rationis  inhibitio. 

Jurisjurandi  observatio  est  quae,  plebesoito  civi- 
bus  promulgato,  transgressionem  ejus  temerariam 
arcet  praestito  juramento  de  conservatione  illius 
perpctua. 

Judicium  est  per  quod,ex  audientia  meritorum, 
dignum  redditur  vel  supplicium  vcl  meritum. 

Veritas  est  per  quam  probabili  ratione  dictum 
aliquod  vel  factum  immutatum  profertur. 
Cap.  XIV.  De  fortitudine  et  comitibus  ipsius. 

Fortitudo  est  immobilis  inter  adversa  animi  la- 
borum  et  periculorum  susceptio.  Cujus  comites 
sunt  magnanimitas,  fiducia,  tolerantia,  requies, 
stabilitas,  constantia  perseverantia. 

Magnaniiriitas  est  generosa  quaedam  excellentia 
animi  res  difficiles  et  arduas  pulchre  et  fortiter 
administrantis. 

Fiducia  est,  ex  virtulum  conscientia,  immotam 
men'em  inlei\a<her>a  silii  constituere,  et  de  bono 
exitu  confidere. 

Tolerantia  seu  patientia  est  diuturna  alience  im- 
probitatis  vel  molestiae  sulferentia. 

Requies  est  per  quam  menti  quaedam  securitas 
ex  contemptu  perfunctoriae  varietatis  affertur. 

Stabilitas  est  mentis,  iixa  nulla  locorum  vel 
temporum  varietate,  per  diversa  jactatae  retentio. 

Constantia  est  sui  similis,  et  statu  suo  dignus, 
perpetuus,  et  immotus  vitae  tenor. 

Perseverantia  est  quae  virtutum  quadam  per- 
fectione  ( longanimitate  perficiente )  confirmat 
animum,  ne  ante  consecutum  finem  desistat  ab 
incoepto. 

Cap.  XV.  De  lemperantia,  et  ejus  comitibus. 

Temperantia  cst  in  illicitos  animi  impetus  ratio- 
nis  firma  et  discreta  dominatio.  Ejus  comites 
sunt  discretio,  morigeratio  ,  taciturnitas  ,  jeju- 
nium  ,  sobrietas  ,  afflictio  carnis  ,  contemptus 
saeculi. 

Discretio  est  dijudicandis  rerum  causis  provida 
humanorum  motuum  moderatrix  ratio. 

Morigerationis  cst,  servata  propria  virtute,  se 
juste  pieque  moribus  secum  commorantium  con- 
temperare. 

Taciturnitas  est  cum  quadam  fructuosa  animi 
quiete  a  verbis  etiam  utilibus  linguae  suae  coer- 
citio. 

Jejunium  est  interiorum  vigilantia  discreta  par- 
cimonitt  custodia. 


A  Sobrietas  est  pura  ab  illecebris  utriusque  homi- 
nis  temperantia,  dicta  quod  ebrietate  seorsum  ac 
separata  sit. 

Afflictio  carnis  est  per  quem  lascivae  mentis  se- 
minaria  castigatione  discreta  comprimuntur. 

Contemptus  saeculi  est  ex  intuitu  caducorum  ra- 
*ione  inductus  amor  aeternorum. 

Cap.  XVI.  De  fide  et  ejus  comitibus. 

Fides  est  in  studio  sancto,  quae  ex  praemissorum 
veritate  ad  invisibilia  futura  mentem  facit  pende- 
re.  Est  enim  argumentum  rerum  non  apparen- 
tium.  Ejus  comites  sunt  religio,  munditia,  obe- 
dientia,  castitas,  reverentia,  continentia,  affectus. 

Religio  est  per  quam  reverenti  famulatu  casre- 
g  moniae  divini  cultus  exercentur. 

Munditia  est  consummata  integritas  utriusque 
hominis  intuitu  divini  vel  amoris  vel  timoris. 

Obedientia  est  innixa  pio  studio  propriae  volun- 
tatis  voluntaria  abnegatio. 

Castitas  est  per  edotnitas  vitiorum  furias  munda 
et  honesta  totius  corporis  habitudo. 

Reverentia  est  castus  Deo  exhibitus  ob  fidem, 
quam  de  eo  habemus,  cultus. 

Continentia  est  per  quam  carnalium  affectuum 
impetus  consilii  moderamine  refrenantur. 

Affectus  est  concepto  per  fidem  sancto  gaudio 
pii  amoris  in  proximum  effusio. 

Cap.  XVII.  De  speet  ejus  comitibus. 

P  Spes  est  animi  motus  immobiliter  ad  ea  qua 
certa  ratione  expetit  accipienda  suspensus.  Cujus 
comites  sunt  contemplatio  supernorum,  gaudium, 
modestia,  confessio,  pauentia,  compunctio,longa- 
nimitas. 

Contemplatio  supernorum  est  per  sublevatae 
mentis  jubilum  mors  carnalium  affectuum. 

Gaudium  est  ex  eontemptu  praesentium  veniens 
festince  mentis  jucunditas  spiritalis. 

Modestia  est  pudici  et  honesti  habitus  de  lauda- 
bili  profectu  verecundia. 

Confessio  est  per  quam  animae  morbus  latens 
spe  consequendae  veniae  in  Dei  laudem  aperitur. 

Patientia  est  aeternae  respectu  gloriae  voluntaria 
et  insuperabilis  contrariorum  perpessio. 

Compunctio  est  quoddam  animae  suspirantis 
inccndium  natum  vel  timore  supplicii  vel  amore 
praemii. 

Longanimitas  est  ad  complenda  justa  desidcria 
infatigabilis  laborum  sustinentia. 

Cap.  XVUI.  De  charitate  et  comitatu  ejus. 

Charitas  est  mentis  affectus,  et  pius  amor  ad 
Deum  et  proximum  ferventer  et  ordinate  porre- 
ctus.  Ejus  comites  sunt  gratia,  pax,  pietas,  man- 
suetudo,  liberalitas,  misericordia  ,  indulgentia, 
compassio,  benignitas,  concordia. 

Gratia  est  in  qua  mutuae  benevolentiae  altefius 
ad  alterum  affectuosus  cultus  ostenditur. 

Pax  est  concordantium  in  bono  animorum  ordi- 
nata  tranquillitas. 


DE  FRUCTIBUS  GARMS  ET  SPIRITUS. 


1006 


s  est  ex  benignae  mentis   dulcedine  gratia  A 

is  auxiliatrix  aifectio. 

uetudo  est  per  quam  mansueti  vel  modosti 

litas   animi,   nullius  improbitate  limitem 

ietis  excedit. 

alitas  est  per  quam  liber  animus  in  largi- 

ossessorum  nulla  tenacitate  coarctatur. 

icordia  est  clemens  et   aequalis  in  omnes 

o,  et  in  afflictos  compassibilis  animi  incli- 

gentia  est  remissio  reatus  alieni  ex  sui  con- 
one  descendens. 

>assio  est  per  quam  ex  proximi  dolore  con- 
animo  quaedam  afflictio  generatur. 
mitas  est  cum  quadam  splendida  morum 
te  diligentis  animi  fervida  conspectio.  3 

ordia  est  convenientia  in  recto  animorum 
•ta  quffidam  et  unita  complexio. 
(IX.  De  dilectione,  et  ejus  ratione  duplici. 
dianum  de  dilectione  sermonem  seri- 
d  forte  scintillet  in  cordibus  nostris,  et 
wsat  ignis  flammam  faciens,  aut  totum  con- 
;,  aut  purgans  totum.  Ex  eo  namque  to- 
;  quod  bonum  est,  et  totiun  quod  malum 
eo  est.  Unus  fons  dilectionis  intus  saliens 
vos  infundit.  Alter  est  amor  mundi,  cupi- 
ilter  est  amor  Dei,  charitas.  Medium  quippe 
hominis,  inde  fons  amoris  erumpit.  Et 
sr  appetitum  ad  exteriora  decurrit,  cupidi- 
tur,  cum  vero  desiderium  suum  ad  interio- 
?it,  charitas  nominatur.  Ergo  duo  sunt  rivi,  r 
fonte  dilectionis  emanant  :  cupiditas,  et 
s.  Et  omnium  malorum  radix  cupiditas, 
ium  bonorum  radix  charilas.  Jnvenimus 
illud,  quod  nostra  desideria  sic  multifa- 
lividit,  et  cor  unum  in  diversa  deducit, 
on  esse  praeter  amorem.  Qui  cum  sit  motus 


cordis  secundum  naturam  singularis  et  unicus, 
secundum  actionem  autem  divisus  cum  se  inor- 
dinate  movet,  id  est  ad  ea  quae  non  debet,  cupidi- 
tas  dicitur  :  cum  vero  ordinatus  est,  charitas  ap- 
pellatur.  Magnam  rem  commendare  volumus,  si 
tamenvalemus  quod  volumus.  Omnipotens  Deus 
qui  nullo  indiget,  quia  ipse  summum  et  verum 
bonum  est,  qui  est,  qui  nec  de  alieno  accipere 
potest  quo  crescat,  quoniam  ex  ipso  sunt  omnia, 
nec  de  suo  amittere  quo  decidat,  quoniam  in  ipso 
immutabiliter  consistunt  universa,  ipse  rationa- 
lem  spiritum  creavit  sola  charitate,  nulla  neces- 
sitate,  uteum  suee  beatitudinis  participem  faceret. 
Porro  ut  idem  aptus  esset  tanta  beatitudine  per- 
frui,  fecit  in  eo  dilectionem.  Spirituale  palatum 
quodammodo  per  hanc  sensificans  ad  gustum 
dulcedinis  internae,  quatenus  per  ipsam  videlicet 
dilectionem  suee  felicitatis  jucunditatem  saperet, 
eique  infatigabili  desiderio  inhasreret.  Per  dilec- 
tionem  ergo  copulavit  sibi  Deus  creaturam  ratio- 
nalem,  ut  ei  semper  inhserendo,  ipsum  quo  beati- 
ficanda  erat,  bonum,  et  ex  ipso  quodammodo  per 
affectum  sugeret,  et  de  ipso  per  desiderium  bibe- 
ret,  et  ipsum  per  gaudium  possideret.  lgitur  per 
amorem  sociata  est  Factori  suo  creatura  rationa- 
lis  solum,  qui  est  dilectionis  vinculum,  quod  ligat 
utrosque  in  ipsum,  et  tanto  felicius  quanto  for- 
tius.  Propter  quod  etiam  u\  indivisa  societas,  et 
concordia  perfecta  utrobique  haberetur,  gemina- 
tus  est  nexus  in  charitate  Dei  et  proximi,  ut  per 
charitatem  Dei  omnes  uni  cohcererent,  per  chari- 
tem  proximi  omnes  ad  invicem  unum  fieret,  ut 
quod  de  illo  uno,  cui  omnes  inheerebant,  quisque 
in  semetipso  non  caperet,  plenius  atque  perfectius 
per  charitatem  proximi  in  altero  possideret ;  et 
bonum  omnium  fieret  totum  singulorum. 


VETUS 


ADAM. 


Pructus 


Baby- 


Sini- 


proximi    )  \  vrosperu 


ARBOR 


Carnia. 


Mafc] 


lonta. 


btasphemia.  j  ^ 


stra. 


/ 


SUPERBIA 


BADIX  TITIOBUM. 


)r<zsumpii0)  \mwv^mm' 


& 


jmms». 


'  ^^  <,-^>'-^''"-'    '-» -f-   -'^-^"' 


4041 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  IV. 


1WS 


HUGOISIS  DE  S.  VICTORE 


OPERUV!   PARS  QUARTA. 


EPISTOLiE 


EPISTOLA  PRIMA. 

AD  RANULPHUM   DE   MAURIACO. 

Quod  charitas  nunquam  excidit. 

Dilecto  fratri  R.  Hu»;o  peccator. 

Charitas  nunquam  excidit  (I  Cor.  xm).  Audie- 
ram  hoc  et  sciebam  quodverum  erat.  Nuncautem, 
frater  charissimc,  experimentum  accessit,  et  scio 
plane  quod  charitas  nunquam  excidit.  Peregre 
profectus  eram,  et  veni  ad  vos  in  terram  alienam  ; 
et  quasi  aliena  non  erat,  quoniam  inveni  amicos 
ibi :  sed  nescio  an  prius  fecerim,  an  factus  sim. 
Tamen  inveni  illic  charitatem,  et  dilexi  eam ;  et 
non  potui  fastidire,  quia  dulcis  mihi  erat ;  et  im- 
plevi  sacculum  cordis  mei,  et  doluiquodaugustus 
inventus  est,  et  non  valuit  capere  totam :  tamen 
implevi  quantum  potui.  Totum  implevi  quod  ha- 
bui,  sed  totum  capere  non  valui  quod  inveni.  Ac- 
cepi  ergo  quantum  capere  potui,  et  onustus  pretio 
pretioso  pondus  non  sensi,  quoniam  sublevabat 
me  sarcina  mea.  Nunc  autem  longo  itinere  confec- 
to,  adhuc  sacculum  meum  plenum  reperio,  et  non 
excjdit  quidquam  ex  eo,  quoniam  charitas  nun- 
quam  cxcidit.  Illic  ergo,  frater  charissime,  inter 
caetera  memoria  tui  primum  inventa  est,  et  signa- 
vi  ex  ea  litteras  istas,  cupiens  te  sanum  esse  et 
salvum  in  Domino.  Tu  ergo  vicem  repende  dilec- 
tionis,  et  ora  pro  me.  Dominus  Jesus  Christus  te- 
cum  sit.  Amen. 

EPISTOLA   II. 

AD  EUMDEM. 

De  solutione  quatuor  quxstionumper  Ranulphum 
de  Mauriaco  propositarum. 

Hugo  RAXULrHO  de  Mauriaco. 

Fervor  charitatis  tuee  pondus  quaestionuin  no- 
bis  invexit.  Postulas  primum  expositionem  tibi 
tieri  in  illud  opus  quod  Ccena  Cypriani  dicitur : 
quod  quia  nunc  prae  manibus  non  erat,  conve- 
nientem  apud  te  excusationem  accipimus. 

Qu.kst.  1.  Deinde  quaeris  quid  sibi  velit  illa  al- 
tercatio  Michaaelis  cum  diabolo  pro  corpore  Moysi, 
qua»  in  Epistola  apostoli  Judoe  commemoratur.  Hic 
tibi  hoc  sufliccre  putamus  quod  patrcs  nostri  qui 
ante  nos  verbum  Dei  ministraverunt,  per  corpus 
Moysi  populum  Judaicum  intelligendum  putave- 
runt,  cujus  et  ipse  caput  exstiterat.  Per  Michaelem 
vero  divinam  potentiam  cum  diabolo,  id  est  cum 
adversaria  virtute,  quasi  conccrtantem  pro  populo 


A  eodem,  ut  salvus  fieret ;  neque  alia  maledictione 
adversarii  virtutem  repulsam,  nisi  quia  Dominus 
qui  elegit  Hierusalem,  ab  his  potestatem  inimici 
repuht,  quos  de  populo  illo  per  solam  gratiam  ad 
salutem  elegit. 

QUiBST.  2.  Queeris  rursum  quos  inteUigi  oporteat 
libros  illos,.  et  utrumne  adhuc  supersint,  quorum 
in  libro  Numerorum  et  Jesu  Have  mentio  fit,  sed  et 
in  Malachim  ct  Paralipomenon,  cum  dicitur :  Non- 
ne  hoc  scriptum  est  in  libro  Justorum  et  librd 
'  Beltorum  Domini ;  et  item  :  in  libro  Gad  videntis, 
et  Addo,  sive  Semeiae,  aut  Haix  Sitonitis.  Nos  ita- 
que  et  in  hoc  sensum  doctorum  sequentes,  librum 
Justorum  et  librum  Rellorum  Domini  non  alios,  sed 
hos  ipsos  libros  in  quibus  haec  scripta  sunt  intelU- 

B  gimus,  more  Scripturarum  narrationem  suamcom- 
mendantium,  quando  ad  confirmationem  suam, 
suo  quasi  alieno  testimonio  adducto,  auctoritas 
congeminari  videtur.  Liber  autem  Gad  et  Addo  et 
Semciae  ct  Haiae  libros  fuisse  proprios  ab  ipsis  qui 
proenominati  sunt  auctoribus  editos,  sed  per  tran- 
slationis  seriem  ad  nos  nequaquam  pervenisse. 
Utrum  autem  adhuc  apud  Hebrreos  habeantur,  hv 
certum,  quamvis  vcrisimilius  post  incensam  legem 
a  Chaldaeis  hosquoque  sublatose  medionec  supe- 
resse  modo  probabilius  existimetur.  Pro  eo  autem 
quod  in  Malachim  et  Paralipomenon  dicitur :  Non- 
ne  hxc  scripta  sunt  in  libro  Sermonum  sive  Ver- 
borum  dierum  regum  Juda  aut  Israel  {III  Reg.  xv), 
quamvis  hic  in  quaestione  tua  propositum  non  sit, 

P  si  quid  supererogavero,  tu  cum  redieris,  si  redde- 
re  non  placet,  ne  tamen  succenseas  :  fieri  etenim 
potest  ut  sint  qui  et  hoc  ignorent,  quibus  si  tecum 
consulitur,  displicere  non  debet.  Librum  igitur 
Yerborum  dierum  regum  Juda,  et  item  librum 
Vcrborum  regum  lsrael,  singulos  libros  intelligen- 
dos  arbitramur,  in  quibus  gesta  regum,  scilicet 
Juda  et  lsrael,  non  uno  aliquo  auctore  descripta, 
sed  diversis  temporibus  et  diversis  auctoribus, 
prout  videlicet  ea  evenire  contingebat,  adnotata 
fuerunt.  De  quibus  ea  quae  magis  digna  memoria 
videbantur,  pcr  subsequentes  auctores  excerpta 
et  stylo  elimatiore  formata  in  hos  libros,  Malachim 
scilicet  et  Paralipomenon,  compendiosa  narratio- 
ne  expressa  sunt.  Uli  ergo  sunt  libri  ad  quos  mitr. 

D  tunt  Malachim  et  Paralipomenon,  reliqua  cogno-" 
scere  volentes.  Hos  autem  nec  per  translationeffl 


1013 


EPlSTOLiE. 


IOi4 


ad  nos  venisse,  nec  apud  Hebrseos  modo  exstarej^  mori  non  potest,  sic  caveat  peccatum  iterare,  si- 


putamus. 

QUiKST.  3.  Qweris  item  quomodo  accipiendum 
sit  id  quod  dicit  Salvator  :  Quod  omnis  qui  reli- 
querit  uxorem,  etc,  propter  me,  centuplum  acci- 
piet%  et  vitam  ceternam  possidebit  {Mattk.  xix), 
cumipsealibi  dicat  {Matth.  v),  uxorem  excepta 
causa  fornicationis,  recte  dimitti  non  posse,  neque 
a  viro  discedere  debere.  Ubi  convenienter  intelli- 
gitur  quod  id  etiam  quod  bomo  propter  se  con- 
venienter  facere  non  potest,  aliquando  propter 
Deum  recte  facere  potest.  Tunc  autem  recte  prop- 
ter  Deum  facit,  cum  secundum  Deum  facit.  Prop- 
ter  Deum  igitur  uxorem  relinquere,  est  vel  per 
continentiam  propter  Deum  abstinere  ne  accipiat ; 


cut  impossibile  videt  mortem  Christi  iterari  pro 
peccato,  sicut  scriptum  est  {Hebr.  x),  post  accep- 
tam  veniam  voluntarie  peccantibus,  hostiam  pro 
peccato  non  relinqui,  id  est,  vel  hanc  ad  excusa- 
tionem  vel  aliam  ad  remissionem.  Voluntaria  enim 
peccata  intelligenda  non  sunt,  de  quibus  dicitur  : 
Jam  nihil  damnationis  est  his  qui  sunt  in  Chrtsto 
Jesu  (Rom.  vm).  Nam  voluntarie  peccantibus 
etiam  in  Christo  positis  heec  hostia  ad  excusatio- 
nem  damnationis  non  relinquitur,  sicut  poeniten- 
tibus  etiam  de  volunturiis  peccatis  ad  remissio- 
nem  condonatur.  Sic  itaque  post  acceptam  gratiam 
lapsi  iterum  renovari  non  possunt  et  tamen  reno- 
vari  possunt,  quia   iterari  non  potest,   quo  reno- 


aut  cum  reatus  illius  exigit,velassensus  permittit,  ©  vantur,  ut  aliud  sit ;  sed  ab  his  qui  renovandi  sunt 


concupiscentia  non  teneri  ne  discedat.  Recte  igi- 
tur  relinquit  propter  Deuin,  qui  relinquere  potest 
secundum  Deum.  Quandiu  autem  secundumDeum 
relinquere  non  potest,  propter  Deum  relinquere 
non  potest.  Cum  autem  causa  Dci  exigit,  non  so- 
lum  relinqui  sed  recte  etiam  odio  haberi  potest,  ut 
in  eo  propter  Deum  odiatur,  quod  contra  Deum 
non  diligitur. 

Qujbst.  4.  Quaeris  etiam  quid  sibi  velit  hoc  di- 
ctum  Apostoli  in  illa  Epistola  quae  scribitur  ad  He- 
braeos  :  Impossibile  est  eos  qui  semel  sunt  itlumi- 
nati,  gustaverunt  etiam  donum  cceleste  et  partici- 
pes  sunt  facti  Spiritus  sancti,  et  prolapsi  sunt,  re- 
novari  rursus  ad  pcenitentiam  {Hebr.  vi).  Quod 
idcirco  gravius  auditu  est,  quia  poenitcntiae  reme- 


denuo  recuperari  potest;  ut  eo  recuperato  amisis- 
se  damnabile  non  sit. 

EPISTOLA  III. 

AI>  JOANNEM   HISPALENSEM   ARCHIEPISCOPUM. 

Qwjd  non  solum  corde  tenenda,  sed  et  ore  confi- 
tenda  sit  fides  Christiana. 

Joanm  Hispalensium  archiepiscopo,  Hugo  scrvus 
crucis  Christi. 

Quid,  frater  charissime,  quid  dicam  tibi  ?  Si 
coeperimus  loqui  tibi,  forsitan  moleste  accipies.Vir 
ille  fortis  erat  et  magnus,  et  omnium  contemptor 
tormentorum,  et  nemoilti loquebatur  verbum,quia 
videbant  dolorem  ejus  esse  vehementem  (Job.  n). 
Quomodo  igitur  nos  tibi  loqui  poterimus  in  tanti 
doloris  vehementia  ?  Si  tamen  doles  quantum  tibi 


dium  tollere,  et  peccatoribus  desperationem  indu-  "  dolendum  est  [al.t  tu  dolendus  es]  ?  quid  tibi  fa- 

ciemus  ?  Tenebimus  conceptum  sermonem,  quem 
cor  nostrum  et  anima  nostra,  non  (quomodo  in 
illis)  impatientia  loquendi,  sed  vehementia  dolen- 
di  partuiire  jam  ccepit.  Ergo  tacere  poterit  chari- 
tas,  ut  non  erumpat  et  clamet  in  doloribus  suis, 
et  in  angustia  tribulationis  suae.  Jam  enim  gladius 
pervenit  usque  ad  animam,  et  venit  raors  fraudu- 
lenta  carni  parcens,  ut  spiritum  exstinguat.  Nosti, 
frater,  quid  velim  ?  De  anima  tua  causa  agitur. 
Vide  quid  facias.  Christus  tibi  opponit  mortera 
suam,  Christianus  redemptionem  suam.  Quaerit 
ille  emptum,  iste  redemptum.  Ille  se  pretium  pro 
te  incassum  dedisse  conqueritur  ;  iste  pretio  re- 
dcmptum  perditum   lamentatur.   Sed  dicis  :  Ego 


cere  videtur.  Propterea  non  convenit  verbum  Dei 
ita  interpretari,  ut  in  eo  aliquid  veritati  contrarium 
sentiamus.  Quod  igitur  dicit,  semel  illuminatos  et 
ccelestis  doni  participes  effectcs,  post  lapsum,  ad 
poenitentiam  renovari  non  posse,  vel  sic  accipi- 
mus,  quia  homo  per  se  quidem  peccare  potest, 
sed  per  se  sine  adjutorio  divinae  gratire  corrigi  non 
potest,  sicul  scriptum  est :  Spi7*itus  vadens  et  non 
rediens  {Psal.  lxxvii).  Vel  sic  :  quod,  post  lapsum, 
homo  renovari  non  potest,  ut  scilicet  hoc  sit  quod 
fuissct  si  non  peccas  set.  Verbi  gratia,  si  virgo  est 
et  corrumpitur,  poenitere  potest,  sed  iterum  virgo 
esse  non  potest.  Et  si  pcenitendo  forte  facit  ut  me- 
lior  sit  quam  fuit  cum  cecidit,  non  tamen  facere 


potest  ut  talis  sit  qualis  fuisset  si  non  peccasset,  et  H  conscientiam  meam  novi.  Nemo  me  terreat :  Chris- 


tamen  haec  bona  quee  nunc  facit  fecisset ;  secun- 
dum  q»  od  aliquo  modo  irrecuperabile  praeteritae 
culpae  damnum  constat,  cum  praesentibus  lucris 
justitiae  hoc  semper  deesse  cernitur,  quod  in  culpa 
prseterita  amissum  comprobatur  :  quod  utique  si 
adesset,  plus  esset.  Potest  et  aliter  convenienter 
intelligi  heec  impossibilitas.  Peccator  enim  semel 
morte  Christi  redemptus,  et  a  peccati  vetustate  li- 
beratus,  si  denuo  lapsus  fuerit,secundum  id  iterum 
renovari  non  potest,  quod  Christi  mortera  aJiam  ad 
renovationem  habere  non  potcst,quamvis  eamdcm 
possit  [an  poscit?]  et  eadem  denuo  renovari  possit. 
Terretur  autem  probabiliter  peccator,  ut  scilicet 
quia  Christus  cujus  mortc  redemptus  cst,  iterum 


tianunTnon  facit  lingua,sed  conscientia.Ego  Chris- 
tum  diligo  :  sufficit  mihi.  Non  amplius  ille  queerit. 
Quod  potissimum  meum  est,  illi  dedi.  Cor  habct, 
illud  possident.  Dicam  homini  quodlibet.  Ipsc  Do- 
minus  novit  quod  invitus  nego.  Lingua  ho^i  dicit, 
nonconscicntia.  Orequidem  nego,  sed  corde  con- 
fiteor.  Audi,  frater.  Scriptura  dicit :  Corde  credi 
tur  adjustitiam,  ore  autem  confessio  fUadsalu- 
tem(Rom.  xvi).  Quomodo  ergo  salutem  habere 
putas,  si  confessionem  non  habes?  Christum  ne- 
gas  et  dicis  to  Spiritum  sanctum  habcre  ?  Quid  est 
ergo  quod  ait  Apostolus  :  Nemo  in  Spi?%itu  Dei  /o- 
guens,  dicit  anathema  Jesu  ?  (/  Cor.  xu.)  Si  dicis 
anatheuiu  Jcsu,  Spiritum  Christi  quomodo  habes 


i6i& 


APPENDK  AD  HUfiotfff  6PERA  DOGMATICA. 


l6l« 


Si  vero  rion  habds  Spirittim  Christi,  non  es  Chris-  A.  teftriinii  sententiam  evadere,  nisi  soluin  ii  qui  m 


ti.  Qui  nofi  habet,  inquit  Scriptura,  Spiritum 
Chrt&tt,  hicnon  Ht  ejus  (Rom.  vm).  Audi  iterum  : 
Qui,  inqfult,  me  erubuit  et  meo$  sermones,  hunc  Fi- 
tius  homitois  erubescet,  cum  venerit  in  majestate 
sua  (Luc.  ix).  Sed  dicis  bene  :  Qui  pro  erubescen- 
tia  Cnristum  negat,  juste  datnnaturjuste  a  Chris- 
te  ritfil  tfOgriOscitu*.  Parum  enim  est  hoc  verecun- 
diam  Christo  anteferre.  Ego  plus  habeo  quod  in 
eicusatione  prtetendam.  Non  enim  erubesco,  sed 
timeo.  Majus  est  quod  me  terret.  Ipse  novit  quia 
pati  non  vakfo.  Parcit  ergo  infirmitati,  condescen- 
dlt  devotioni»  Non  attendit  ad  vocem,  sed  ad  cha- 
ritatem  respicit.  tfemo  camem  suam  odio  habuit 
\Eph4i.  v).  Timeo  pro  carne  mea,  quam  odire  non 


ligura  Tau  crucis  Christi  signaculo  muniuntuf. 
Crux  in  pectore,  fides  in  corde  ;  crux  in  fronte, 
confessio  in  ore  :  utrumque  debetur,  utrumque 
exigitur.  Totum  Christus  vindicat  sibi.  Cor  ad  fl- 
dem  sui,  os  ad  confessionem  sui.  Sed  astat  tortor, 
gladius  exertus  minatur.  Audi  :  Qui  amat  animam 
suam,  perdet  eam  ;  et  qui  perdiderit  animamsuam 
in  hoc  mundo  propter  me,  in  vitam  ceternam  cus- 
todiet  eam  (Marc.  vin).  Qui  perdit  propter  me,  re- 
cipiet  a  me.  Ego  commendatum  servabo,  ut  me- 
lius  restituam.  Nihil  trepides.  Captllus  de  capite 
tuo  non  peribit  (Luc.  xxi).  Quid  sollicitaris  de  ani- 
ma,  qui  de  capillo  etiam  securitatem  accepisti? 
Sed  fortassis   dices  mihi,  quod  multi  hodie  intra 


possuin.  0  fallax  deceptio  !  Ergo  carnem  amabis,  g  sinum  Ecclesiae  in  fide  et  confessione  Christi  vi« 


fct  Creatorem  blasphemabis  ?  Quid  ergo  sibi  vult 
quod  ait  /  Qui  amat  animam  suam  plus  quam  me 
non  est  me  dignus  (Luc.  xiv).  Si  animam  recte  plus 
amare  hon  potes,  carnem  potes  ?  Sed  dicis  :  Non 
phis  c&riiehi  diligd  :  plus  enim  ditigO  Deum  nos- 
trum  quam  Cdrnem  taeam.  Videairius  modo.Quod 
plus  diligis,  hoc  potius  eligis.  Dicit  Deus  tuus  : 
Noli  timere  eos  qui  corpus  occidunt,  animte  auterh 
toon  habent  quid  faciant  (Matth.  x).  Hoc  ergo  Deus 
dlcif,  hoc  oafO  contradicit ;  vide  modo.  Quod  plus 
diligis,hoc  potius  eligis.  0  qualis  pastor !  Quomo- 
do  tu  animam  ponsris  pro  ovibus  tuis  (Joan.  x), 
qui  riee  pro  anitna  tua  animam  tuam  ponis  ?  Tu 
pro  anima  tua  dare  non  vis  carnem  tuam,  et  pro 
ovibus  tuis  dares  animani  tuam  7  0  qualis  pastor  ? 
Non  sic  fecit  bonus  ille  Pastor,  qui  animam  suam 
posuit  pro  ovibus  suis,et  pro  grege  suo  mori  digna- 
tus  est.  Quid  tibi  videtur  ?  Si  sic  ille  ut  tu  mortem 
timuisset,  quae,  putas,  ovis  adhuc  a  morte  liberata 
fuisset  ?  Putavit  ille  bonum  pastorem  eligere  ovi- 
bus  suis,  qui,  veriiente  lupo,  non  effugeret,  neque 
sub  trepidatioriis  latebra  sese  oviuin  periculo  pos- 
thabito  occultavit.  Venit  lupus,  oves  rapere  non 
potuit ;  pastOferii  nori  sdlum  rapuit,  sed  abstraxit. 
Mif  a  res  1  Ovis  audet,  et  pastor  trepldat.  0  quahs 
pastOf  I  Sl  talis  futurus  fuisti,  quare  curam  ovium 
ftusCepistl  1  Si  atfcepisti  dignitatem,  quare  non  iin- 
pendis  bOriitatem  :  Bonus  pastor  animam  suam 
ponfl  pPO  Otoibtts  suis  (ibid.).  Sed  dicis  :  Petrus  ore 
negavit ;  tafneri,  cfuia  corde  non  negatit,  respexit  - 
iilum  DotninUs,  et  vocatus  est  nomine  suo  ad  re- 
surrectionis  gaudium  cum  aliis  apostolis.  Hoc,  ut 
audio,  maximum  6st  quod  ad  excusationem  tui 
pra&tendis.  ftespexit  ergo  Dominus  Petruin  riegan- 
tem.  Quare  ?  ut  faceret  confitentem  :  prius  flen- 
tem,  pdsteft  confltentem.  ftespeiit  ad  compunctio- 
hem,  vocavit  ad  coiiffessionem.   Si  ergo  tu  respe- 
ctum  Christi  habes,  ubi  sunt  lacrym©  ?  Si  autem 
l&efryittdris,  quare  nori  confiteris  ?  Si  sequeris  Pe- 
trum  negantem,  cur  non  imitaris  corifitentem. 
Postremo,  frater,  si  Christianus  es,  ubi  est  signum 
regis  tui?   Ego   alienum  characterem  video  in 
fronte  tua.    Scis  quid  futurum  sit  super  illis  qui 
fcharacterem  bestiae  portant  ?  Servi  Dei  nostri  si- 
gbatt  su&t  in  frontibus  suis,  et  non  possunt  ex- 


vunt,  qui,  si  sic  interrogarentur,  nullatenus  Chris- 
tum  confiterentur.  Ad  quod  ego  tibi  voce  prophe- 
tica   respondeo,   quod   judicia  Domini    abyssus 
multa  (Psal.  xxxv).  Non  possumus,  nos,  scrutari 
profundum  judiciorum  Dei,  et  investigabiles  vias 
ejus  penetrare.  Miserebor,  inquit,   cui  misertus 
fuero  ;  et  misencordiam  prxstabo,  cui  misericors 
fuei%o  (Rom.  ix  ;  Exod.  xxxin  ;  Rom.   ix).  Si  ergo 
in  oculis  ejus  placitum  fuerit,  ut  quibusdam  par- 
vulis  suis,  quos  mater  Ecclesia  aut  conceptos  por- 
tat,  aut  nutrit  editos,  parcat,  et  ad  istos  graviores 
tentationum  interrogatiories  venire  non  permittat, 
tu  quis  es  qui  ei  dicas  :   Cur  ita  facis  (Job.  ix). 
Non  tuam  decet  excellentiam,  ut  te  in  numero  ta- 
t  lium  existimandum  intelligas.  Inter  magnos  servos 
non  quasi  parvulos,  sed  custos  et  provisor  parvu 
lorum  locum  acceperas.  Tibi  itaque,  quasi  magno 
et  forti,  et  ad  primam  vel  proximam   coosecutio- 
nem  idoneo,  dixit  Jesus  :   Sequere  me  (Joan.  xi). 
Te  igitur  proximum  post  ipsum  locum  adeptum,  ut 
eum  sequaris,  admonuit,   quatenus  tu  postea  se- 
quacibus  tuis,  quibus  ad  vitam  ducatum  prtebere 
debueras,  fiduciahter  dicere  posses  :  Imitatom 
mei  estote,  sicut  et  ego  Christi  (I  Cor.  xi).  Si  ergo 
Dominus  te,   tanquam  servum  magnum  et  fide- 
lem,  ad  gloriam  suoe  imitationis  vocare  voluit,vide 
quale  sit  hoc,  ut  tu  ad  pusillos  ejus  qui  interim 
fovendi  sunt,  non  premendi,  respiciens,  dicas : 
Domine,  hi  autem  quid  T  (Joan.  Ixi).  Dixit  hoc  iile, 
quem  tu  imitari  putas,  cum  tamen  per  omnia  non 
debeas,  non  intelligens,  dignitatem  vocationis  il* 
lius,  neque  recte  intueris  pietatem  dispensationis 
divinae.  Et  idcirco  justee  increpationis  sententiam 
audivit,  ut  auscultare  disceret,  rion  judicare.  Sic, 
inquit,  eum  volo  manere,  donec  veniam.  Quid  ad 
te  ?  Tu  me  sequere  (ibid.)  Hoc  est  ergo,  frater,  ver* 
bum  quod  intentissime  et  diligenassixae  audire 
debes,  utRegem  tuum   sequaris  et  consequaris. 
Sequaris  ad  pceriam,  consequaris  ad  gloriam.  Si 
patiendum  est  pro  Christo,  excusationem  rion  ha- 
bes.  Non  sunt  condignce  passiones  hujus  temporis 
adfuturam  gloriam;  quae  revelabitur  in  nobis 
(Rom.  vui).  Si  autem  et  sine  passione  negas,  noii 
solum  dico,  non  excusaris,  sed  amplius  dico  quod 
accusarig,  Miser,  ubi  est  anima  tua,  ut  non  recogi- , 


1017 


DE  CLAUSTRO  ANIMJE.  —  LIB.  I. 


W8 


tes  qualis  factus  sis  ?  qualem  gloriam  perdidisti, 
et  ad  quantam  miseriam  et  confusionem  corrui- 
sti  ?  Aspice  temetipsum,  qualis  es  :  ubi  est  coro- 
na  tua  et  gloria  ?  Dereliquisti  Regem  tuum  :  una- 
quaeque  gens  deos  suos  sequitur  :  Et  certe  ipsi 
non  sunt  dii  (Jer.  n).  Tu  Dominum  et  Deum  tuum 
reliquisti,  et  factus  es  vilis,  opprobrium  pessimo- 


A  rum.  0  qualis  pastor  Christianorum  1  Quomodo 
tu  pasccs  oves  Christi,  qui  te  ipsum  perdidisti  ? 
Lupo  futuro  oves  pascendae  datae  sunt.  0  qualis 
pastor  !  Erubesce,  miser,  et  confundere !  Christia- 
norum  oculi  in  te  sunt.  De  longe  videris.  Non  po- 
tes  latere.  Error  tuus  te  notum  fecit.  Non  potes 
evadere  confusionem,  nisi  ostendas  confessionem. 


AD  OPERA  HUGONIS  APPENDIX  DUPLEX. 


I. 


AD  OPERA  DOGMATICA. 


HUGONIS  DE  FOUETO 


UT    VIDETIR 


DE  CLAESTRO  ANIMLE 

LIBRI  QUATUOR. 


LIBER  PRIMUS. 


PROLOGUS. 
Rogasti  nos,  frater  amantissime,  quatenus  ali- 
qua  remedia  tentationum,  videlicet  spiritualis 
delectationis  fercula,  fratribus  vobiscum  commo- 
rantibus  quaererem  ac  propinarem.  Quaesivi,  fra- 
ter,  et  inveni.  In  solitudinem  etenim  Yeteris  Testa- 
menli  pauculas  radices  salutiferas  reperi.  Ex  terra 
vero  Evangelii  bene  culta,  quosdam  fructus  boni 
saporis  attuli.  Ex  libris  autem  expositorum  et 
aliorum  quorumdam  sapientum,  quasi  ex  agrico- 
larum  hortis,  quosdam  flores  collegi,  ut  in  unum 
congesta  locuni,  suavem  reddant  odorem.  Ex 
radicibus  itaque,  id  est  ex  sententiis  Veteris  Testa- 
menti,  aliquod  remedium  sanitatis  iniirmi  rumi- 
nando  possunt  percipere.  Fortiores  vero  ex  fru- 
Patrol.  CLXXVl.   . 


B  ctibus  Evangelii  tanquam  ex  opere  bono  refl- 
ciantur.  Delicati  autem  diversis  expositionum  flo* 
ribus  meditando  delectentur.  Sic  Paulus  aposto- 
lus,  apud  Miletam  insulam  egressus  de  mari, 
collegit  multitudinem  sarmentorum,  ut  sociis 
qui  secum  de  maris  periculo  evaserant,  ignem 
propter  frigus  accenderet  (Act.  xxvm)'.  Unde 
Bcda  super  Actus  apostolorum  :  «  Sarmenta,  in- 
quit,  sunt  dicta  quselibet  exhortationum,  quo 
ad  accendendam  charitatem  valentia,  integritate 
dccerpta  Scripturarum,  quasi  frondibus,  sunt  ex- 
cisa  ramorum.  »  Moraliter  igitur  mare,  mundum, 
navis  hujus  seeculi  vitam,  naufragium  vitae  pe- 
riculum,  egressio  de  mari  renuntiationem  mundi, 
insula  quae  mari  supereminet  portum  rectae  con- 

33 


ittft 


APPENDJX  AD  HUGOMS  OtfEftAi  BOGMATICA. 


4«0 


versationis  sigauicat.  Paulus  illos  verbo  praedi-  A 
cauoais  frigidos  ac  pigros  fratres,  et  ex  undis 
mundan»  tenapestatisabstractos  excitat  ad  amorem 
Chjristi.  S&rmeata  exhortationis  sunt  verba,  ignis 
charitatem  designat  Per  viperam  vero  qu»  pro- 
cessit  pu&a  ab  ignis  calore,  immundi  spiritus 
sive  dekactojres  veritatis  designantur.  Qiwe  inva- 
dit  manum  Pauli,  id  est  opus  doctrinae  spiritua- 
lis  impedire  nifeitur,  detractionis  morsus  in£e- 
rendo,  et  invidiae  virus  infundendo.  Hac  viperam, 
firater,  exhorresco,  et  ne  virus  detractionis  infe- 
rat,  congruum  est  ut  evitemus.  iNulli  ergo  no- 
strum,  fratcr,  patefacias  nomen,  ne  ex  insipientia 
auctoris  et  personae  vilitate,  operis  nostri  labor 
vilescat,  et  ne  vipera  cujus  manum  invadere  de- 
beat,  agnoscat.  Placet  quoque  opusculi  hujus  g 
spatium  in  quatuor  libellos  relevanda?  mentis 
gratia  scindi,  quia,  ut  ait  beatus  Augustinus  : 
«  lta  libri  tcrmino  reficitur  lectoris  intcntio,  sicut 
labor  viatoris  hospitio.  »  Primus  quidem  quid 
noceat  claustralibus  vel  mandD  renuntiare  volen- 
tibus,  continet.  SeGundus  vero  claustri  materialis 
ordinationem,  in  quo  tenetur  homo  exterior,  do- 
cet.  Tertius  animae  claustrum  ordinat.  Quartus 
claustri  non  manufacti  habitationem  quae  est  in 
coelo,  commendat  appctendam.  Summi  quoque 
abbatis,  scilicef  Christi,  pa*&ein  quam  ibi  habet 
cum  sujectis,  hic  hortatur  cum  fratribus  exhiben- 
dam. 

Cap.  1.  Quod  incipientibus  sedificare  qucerendus 
sit  locus  fundamentu  p 

Incipicntibus  aedificare  quaerendus  est  locus  fun- 
damenti,  ne  superposiAi  paawtis  cengeries  inchaet 
se  ad  ruinam.  Solent  enim  ex  hoc  rationabiliter 
qui  firmiter  aedificare  volunt,  eversa  et  ejecta 
terra,  super  firmam  petram  licet  nimio  labore 
quaesitam,  aedificii  sui  ponere  fundamentum.  Di- 
versa  est  tamen  diversorum  ratio  aedificiorum. 
«  Ampla  etenim  palatia  reges  sibi  tedihcant,  sed 
domus  illorum  sepulcra  eorum  in  xternum  (PsaL 
xlviii).  Turres  tirmas  in  summis  montium  locant, 
vallant  aggere,  ct  muro  cingunt,  montes  aon  suis, 
sed  pauperum  manibus  transferunt,  circumductis 
solo  impcrio  fluiuinibus,  excludunt  hostium  vires, 
nihil  tamen  horum  morti  contradicere  potest.  » 
Episcopi  domos  non  impares  ecclesiis  magnitudine 
construunt,  pictos  delectanlur  habere  thalamos,  D 
vesjiuntur  ibi  imagines  pretipsis  colorum  indu- 
mentis.  Pauper  item  sine  vestibus  incedit,  et  va- 
cuo  ventre  clamat  ad  ostium.  0  mira,  sed  perver- 
sa  delectatio  !  Trojanos  gestat  paries  pictus  pur- 
pura,  et  auro  vestitos,  Christianis  panni  negantur 
veteres.  Graecorum  exercitui  dantur  arma,  Hectori 
clypeus,  datur  auro  splendens,  pauperi  vero  ad 
januam  clamanti  non  poiTigitur  panis,  et,  ut  vc- 
rum  fatear,  pauperes  spoliantur  saepe,  et  vestiun- 
tur  lapides,  et  hgna.  Ornant  praetoria  columnis, 
fores  domibus  anteponunt,  quce  utinam  panpercs 
includerent,  non  excluderent.  «  Gives  urbium  sua- 
rum  monitiones  studiose  disponunt,  ut  sic  incur- 
su8  hostium  repellant,  excubias  ocdinaat,  vectes 


ferreos  portis  inserunt,  portas   suas  muniunt  cur 
stodibus.  Sed  tu,  o  Domine  !  pone  custodiam  on 
meo,  ut  non  delinquam   in   lingua  rnea  (Psab. 
cxi).»  Monachi  faciunt  sibi  claustra  quibus  homo 
exterior  teneri  possit ;  sed  utinam  claustra  facerent 
quibus  homo  interior  ordinate  tenetur  !   Sic,  fra- 
tres,  sic  quidam  turres  aedilicant,  ut  securius  ra- 
piant,  alii  sola  delectatione,  et  superfluitate   gau- 
dent.  Alii  necessitate,  et  timore,  ne  opprimantur  a 
potentibus  (ut  diximus),   laborare  non  desinunt. 
Claustra  vero  quasi  castra   Domini  alii  Domino 
compouunt,  et  sicut  rcgum  ministri  turrium  in- 
staurata  munitionc  securius  fraudes  inimicorum 
exidudunt :  sic  homo  interior,  et  homo  exterior 
intra  munimina  claustrorum  positi,  antiqui  hostis 
insidias,  et  tcmporalium  rerumfragiles  casuseffu- 
giunl.  Utile  igitur  esse  credimus   ut  introducantur 
duae  personas,  et  quod  in  rebus   subtilioribus  ob- 
scurum  latet,  pcr  res  oculis  subjacentes  hquidum 
tiat.  Sicut  etenim  accidit  si  duo  socii  aliquod  ca- 
struni  intrarent,  cum  ab  hostibus  oppugnari  de- 
beret,  quorum  unus  esset  discrctus  sive  prudens, 
altcr  indiscretus  sive  imprudens,  unus  piger,  alter 
expeditus,  sic  homo  interior,  et  homo  exterior. 
Discretusin  die  mimitiones   parat,  erigit  propu- 
gnacula,  defensionis  loca  singulis  assignat,  officia 
praecessendi  injungit  quibusdam  sociorum,  con- 
cordiam  docet,  jejunandi  tempus  indicit,  ne  fames,    , 
quoe  clausis  intrat  portis,  inter   armatos   victoriee 
obtineat  principatum  ;  fraudem   damnat,  ne  per 
ahquem  hostis  ingrediatur  ;  sed  ante  omnia  perse- 
verantem  patientiae  constantiam  habendam  fore 
prsedicatv  efc  hortatur.  Jn  nocto  vero  excubias  po- 
nit,  diseurrit  per  vigiles,  somnolentos  increpat,  et 
prae  caeteris  saepissime  socium  excitat,  quia  piger 
est,  et  docet,  quia  indiscrctus  est.  Si  autem  pro- 
pitius  hostes  accedant,machinamenta  belU  praepa- 
rat,  aries  januam  pulsat ;  tanc  exit   armatus,   su- 
stinet  hostes,   viribus  hostium  incursus  repellit, 
quia  expeditus  est,   providentia    machinamenta 
dissipat,  quia  discretus  est.  Sic  agit  discretus  non 
ad   tempiiB,  sed  assidue,  ne   adversariis  trada- 
tur  castrum,  ne  et  ipsc  capiatur,  et  tradatur  exa- 
ctori,  mittatur  in  carcercm,   trahatur  ad  tormen-   i 
ta.  Istius    vita  mores  instruit  audientium,  loqui  \ 
de  eo  etiam  debihum  mentibus  praebet  affectum. 
Audire  enim  diligenter  bonurn^  et  velle  fieri,   ma-   . 
gna  pars  bonitatis  est.  Hoc  est*  fsatEe^   offickun  { 
discreti  et  expcditi.  Indiscreti  autem   et  pigni  ofr 
ficium  est,  unpedirediscretum,  tardare  cxpediUuB. 
Hunc  talia  agentem,  labor  expediti,  discreti  docU 
providentia  facit   participem    laudis    ei  gloriae. 
Quando  autem  liberatur  ab  hostibus.  casunua,  cud 
socio  Domini  tui  gratiam  recipit,  et  reiuuneraJui 
cum   eodem.   Sic     coniigii    quandoqpe,  fcaices, 
ut  piger  trahatur  ad  praemium,  sed  saepius  m* 
nisse  contrarium  in  hao  societate   cogDovians. 
Mira  res  !   Iste,  qui  taJis  antc  fuerat,  cuju&pro- 
bitas  licet  damnosa  eis  oxstitisset,  ab  hostibu» 
tamen  laudari  meruit ;  cujus  providentiam.  seeifr 
rum  mjurus  exstiiomt,  isto  UdU>  diaoy  afittd** 


DK  CLAUSTRO  ANIILE.  —  LIB.  I. 


ffXtt 


q  a  socio  victus,  pigro  consentit,  indis-  A  esse  testatur ;  et  verum  dicit,  sed  voluntarie  pati- 


tur,  vagantem  sequitur.  Ecce,  fratres, 
iitum  luctando  dejicit,  discretum  in- 
jcipit.  Sic  vagantes  extra  castrum  ab 
piuntur,  recipiunt  pro  munere  poenam, 
mpplicium.  Adaptetur  igitur  proportio- 
udo,  ostendatur  in  hominc  interiori  et 
lod  contigisse  potuit  in  duobus  praedi- 
em  enim  exteriorem,  videlicet  carnem 
emo  dubitat  indiscretum  esse,  et  pi- 
nam  vero,  id  est  hominem  interiorem, 
ua  discretum,  et  expcditum,  benignitas 
iasmavit.  Ecce  claustrum,id  est  Dei  ca- 
iverunt  ambo,  ccce  undique  hostium 
lamant,  quidam  minantur  ut  terreant, 


mur  ista,  quoniam  ex  his  prsemium  aeternae  beati- 
tudinis  exspectamus.  Ex  istis  aegritudines  insana-  - 
biles  nascituras  affirmat.  Non  esse  bonum  naturse 
complexiones  turbare,  cum  ex  subtractione  cibo- 
rum  mutentur  complexiones,  ex  mutatione  com- 
plexionum  conturbatio  naturee  contingat ;  ex  con- 
turbatione  naturae  infirmitas ;  ex  infirmitate,  mors. 
Ecce,  fratres,  diabolus  physicam  docet :  ecce  me- 
dicus  factus  est,  de  complexionibus  loquitur :  in- 
lirmitates  diversas,  si  teneatur  religio,  generari 
prsedicat.  Sed  quare  hoc  ?  Non  ut  mederi  velit,  sed 
ut  occidere  possit ;  non  ut  aegritudines  curet,  sed 
ut  securius  inferat  mortem.  Videt  ex  subtractione 
ciborum  luxurue  vires  posse  minui,  et  ideo  non 


multi  ut  decipiant,  promittunt  etiam  jj  tardat  minari  aegritudinem.  Timet  otium  perire 


trvertant,  insidiantur  fere  omnes  ut  ra- 
l  inutiles  facti  sunl,  non  est  qui  faciat 
\  est  usque  ad  unum  (Psal.  xni).  Extra 
,us  exeuntibus  obstrepit ;  intus  vero  sa- 
occulto  recti  corde :  volant  ignea  tela, 
lostes  cminus,  moriuntur  multi ;  nulius 
e  unius  diei  periculum  evadere  potest : 
us,  diabolus  per  quosdam  de  exercitu 
alibus  minatur  ut  terreat  eos,  per  alios 
t  decipiat,  per  alios  promittit  ut  per- 
reliquos  insidiatur  ut  rapiat.  Sed  qui 
inantur  homiui  interiori  et  exteriori  in- 
jam  munitiones  positis,  vel  etiam  ali- 
i  de  renuntiatione  saeculi  cogitantibus  ; 


et  somnolentiam  destrui :  et  ideo  laboris  intole- 
rantiam,  et  protensa  vigiliarum  spatia  praetendit. 
Credit  ex  paupertate  humilitatem  nutriri,  et 
ideo  queBrit  occasiones  quibus  humilitatis  im- 
pediat  adventum.  «  Paupertas  enim,  ut  ait  beatus 
Gregorius,  bonis  mentibus  solet  esse  custos  hnmi- 
litatis.»  Haee  assidue  replicare  claustralibus  non 
desinit,  haec  pluribus  de  renuntiatione  mundi  co- 
gitationibus  anteponit.  0  calliditas  antiqui  hostis ! 
o  ingenium  sine  sapientia,  sed  non  sine  malitia ! 
Abstinentiam  et  jejunium,  et  ceetera  quae  superius 
diximus,  damnat,  et  per  ista  naturam  carnis 
deticere  astruit,  et  tamen  superfluitatis  vitium 
tacet,   per  quod  natura  suflfocatur,  vel  excedit 


udiat  bonitas  vestra.  Cum  aliquis,  fra-  r  terminos    suos.    Sic,    o    fratres,    mundi    hujus 


imi,claustrum  intraverit,vel  cum  adhuc 
hoc  saeculo,  admonente  Spiritus  sancti 
enuntiatione  mundi  hujus  aliquid  cum 
e  mentis  cogitare  coeperit,  tunc  mundi 
eps  per  delectationem  temporalium  mi- 
per  voluptatum  varictates  terrores  ac- 
ualiter  autem  per  delectationem  tem- 
intiquus  hostis  minari  non  desinat,  no- 
>rsitan  non  erit  inutile. 

ualiter  per  delectationcm  temporalium 
diabolus  minari  non  desinat. 

s  etenim  exteriorem  hoininem,  id  est 
tstrani  (quam  pigro  et  indiscreto  socio 
►mparavimus),  delectatione  diabolus  ag- 
iducit  ci  religionis  formam  et  consuetu- 
lem  adversantes  carni ;  ostendit  ei  pro- 
cultatem.  Et  cum  hoc  fecerit,  quantum 
lm  prompta  humanoe  naturae  fragilitas, 
vestis  asperitalem,  lccti  duritiam,  vi- 
um  assiduitatem,  laboris  intolerantiam, 
n  crudelitatem,fratrum  discordiam,  men- 
lte  oculos.  Addit  etiam  longa  vigiliarum 
un  spatia,  claustri  ta>dium,  constitutas  si- 
s,  jejunii  diuturnitatem,  et  ciborum  licet 
>tractionem.  Et  ut  gravius  tcrreat,  et  si 
i  ad  desperationem  pertrahat,  quid  ex 
:e  mali  queat  diligenter  inquirit,  et  an- 
nmia  ista  imbecillitati  carnis  adversaria 


D 


princeps  homini  exteriori,  id  est  carni,  per  delec- 
tationem  temporalium  minatur  ut  terreat,  sic  lo- 
cum  munitionis  aggreditur  in  quo  novit  esse  debi- 
liorem.  Sed  homo  interior  discretus  et  expeditus, 
scilicet  anima,  excitatus  tumultu  minarum,  sine 
mora  socio  ad  defensionem  adjungitur,  implens  li- 
lud  quod  beatus   Ambrosius  dicit  de  arca  Noe : 
«  Boni  custodis  praesentia,  inquit,  ibi  frequentior 
est,  ubi  muri  fragiliores  sunt.  >  Pigrum  socium,  ne 
deiiciat,  hortatur ;  Salomonis  utitur  consilio  dicen- 
tis:  Filiy  accedens  ad  servitutem  Dei,  praepara 
animam  tuam  ad  tentationes  (Eccli.  n);  docet  ra- 
tionabiliter  indiscretum,  qualiter  sustinere  debeat 
minas  hostium ;  religionis  bonum  commendat, 
delectationis  vero  pessimee  vitium  damnat ;  monet 
eum  ne  exhorreat  fluctuationem  vitae  hujus,  quia 
ad  tempus  est,  sed  ponat  anchoram  spei,  et  dicat : 
Exspectabo  eum  qui  salvum  me  fecit  a  pusillo 
animo  et  tempestate,  non  dabit  enim  in  xternum 
fluctuationem  justo  (PsaL  uv).  Hortatur  iterum  il- 
lum  ne  contristetur  in  exercitatione  sua,  ne  con- 
turbetur  a  voce  inimici,  et  a  tribulatione  peccato- 
ris,  sed  dicat :  Paratus  sum  et  non  sum  turbatus, 
ut  custodiam  mandata  tua  (PsaL  cxvm).  His  et 
aliis  multis  incitamentis  homo  interior  consolatur 
exteriorem,  licet  cum  eo   impugnetur,  et  con- 
turbetur  in  exercitatione    sui.   Cum  enim  caro 
in  se  affligetnr,  vel  s&ecularium  hominum  pati- 
tur  convicia,  Unc   «  homo  interior,  ut  ait  beatus 
Augustinus,  affectus  taedio,  et  multorum  rabie  cir- 


1023 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


1024 


cumlatratus,  reluctatur  odio,  ut  perficiat  dilectio-  A  ut  ad  majorem  mstructionem  loqui  valeamus,  in 

nemetinipsa  lucta  contristatur, »  et  ideo  dicat  '  *       '" 

cum  Propheta :  Exaudi,  Deus,  orationem  meam, 

et  ne  despexeris  deprecationem  meam ;  intende  mi- 

hi,  et  exaudi  me  (PsaL  ux).  Conturbatus  est  in 

exercitatione  sua  Petrus,  cum  ambularet  inter  un- 

das ;  yidit  ventum  validum  vcnientem,  et  cum  coe- 

pisset  mergi,  clamavit,  dicens  :  Domine,  pereo, 

salva  me  (Matth.  xiv).  «  A  quo  vento  valido  tur- 

batus  est  Petrus?  «  ait  beatus  Augustinus,  cum 

exponeret  illuin  locum,   «  turbatus,  inquit,  est  a 

voce  inimici,  et  a  tribulatione  peccatoris.  »  Sic  ten- 

tat  diabolus  quoslibet  per  hujusmodi  tentationes 

a  charitate  reinovere,  cui  contradicimus  cum  Apo- 

stolo,  dicentes :  «  Quis  nos  separabit  a  charitate 


terprctationes  nominum  non  sit  annbtari  difficile. 
Abram  enim  interpretatur  pater,  Loth  vero  decli- 
natio,  Jordanis  autem  descensio.  Haec,  omnia  in 
homine  possunt  adaptari,  quia  mens  justi  hominis 
pater  esse  dicitur.  Sicut  enim  pater  filiis  preesidet, 
sic  mens  justis  cogitationibus  praesidet,  et  vagos 
sensuum  motus  quasi  quodam  paternitatis  dulci 
regit  atfectu.  Loth  autem  dectinatio  dicitur.  Sepa- 
ratur  crgo  Loth  ab  Abram,  quando  aliquis  a  justi- 
tia  suas  mentis  declinat.  Duobus  autem  modls  de- 
clinatio  dicitur.  Unde  beatus  Ambrosius  ait:  «  Cum 
Loth  declinaret  malum,  hoc  est,  errorem,  flagi- 
tium,  crhnen,  tunc  jungebaturpatruo:  cum  autem 
dechnarethonuin,  hoc  est  justum,  innocentem,  san- 


Chrisli?  tribulatio,  an  augustia  (Rom.  vm),  anali-  B  ctum>  sociebatur  flagitio.  »  Separari  dicitur  Loth 


quid  eorum  qiue  sequuntur?  Neino  igitur  a  chari- 
tate  nos  scparet.  Quis  enim  charitatem  habuerit, 
antiqui  hostis  minas  timere  non  poterit,  quia 
charitas  foras  mitlit  timorem  (/  Joan.  iv),  nec  im- 
pugnationibus  delectationum  ccdet  qui  charitatis 
utitur  cl ypeo,  quia  charitas  patienter  omnia  susti- 
net  (f  Cor.  xtn.)*  Hoc  igitur  clypeo  homo  interior 
et  exterior  utantur  ad  defensioncm,ne  vel  terrean- 
tur  minis,  vel  impugnationibus  cedant.  Et  haec  de 
pritna  propositionc  sufficiant. 
Cap.  III.  Quomodo  blanditur  diabolus  ut  decipiat. 
Primum  per  deloctationem  temporahum  antiquus 
hostis  minas  pnetendit,  nunc  veroperpulchritudi- 
nem  rerum  temporalium  homini  blanditur  ut  deci- 


ab  Abram,  quia  terra  non  poterat  eos  recipere.  Ut 
enim  beatus  inquit  Ambrosius,  una  anima  motus 
diversos  non  recipit  naturahter  sibi  repugnantes. 
Sic  per  tcrram  anima  designatur ;  per  Loth 
vero,  motus  quidam  vitiorum  declinantes  a  jus 
titia  mentis ;  per  Abraiu,  mentis  perfectio.  Non 
potest  enim  eadem  aniina  ct  mentis  perfectionem 
et  vitiorum  multitudinem  simul  capere,  quin  ibi- 
dem  separationem  fieri  contingat.  In  separa- 
tione  vcro,  ipsi  Loth  datur  electio  ;  sed,  ut  dicitur, 
deflectentibus  a  vero  amica  cst  jactantia.  Hinc 
cst  quod  diabolus  cum  in  prima  creatione  a 
veritate,  id  est  a  Deo,  discederet,  primum  su- 
perbiae     reatum  incurrisse  legilur.   Inde    etiam 


piat.  Pulchritudiui  enim  adjuncta  est  delectatio,  c  Loth  levavit  oculos,  quod  est  arrogantiae  signum. 
ita  ut  ipsa  pulchritudo  sit  dclectationis  causa.      Sublimes    enim    ocuios   Scriptura  superbite  de- 


Ad  hoc  illud  pertinere  credimus  quod  in  Veteri 
Testamentolegimus  scriptumde  patriarchaAbram, 
a  quo  cum  separari  vellet  Loth,  et  daretur  ei  a 
patruo  cligendie  possessionis  libertas,  levavit  ocu- 
los  et  aspexit  omnem  regionem  Jordanis,  quae  ir- 
rigabatur,  priusquam  everteret  Dominus  Sodo- 
mam,  et  Gomorrham,  sicut  paradisus  Domini, 
hanc  elegit ;  sed  postea  inter  diversos  reges  ortum 
est  bellum,  et  a  quatuor  regibus  captum  Loth, 
narrat  historia  :  quo  comperto  Abraham  numera-' 
vit  vernaculos,  et  cum  trecentis  decem  et  octo  vi- 
ris  adeptus  victoriam,  nepotem  liberavit  {Gen. 
xiu,  xiv).  Notatc,  fratres,  cum  separari  vellet  Loth 
ai)  Abram,  rcgionem  aspexit  Jordanis,  quae  ir-  n 
rigabatur  sicut  paradisus  Domini,  et  loci  pulchri- 
tudinem  utihtati  prieposuit.  « Intirmior  enim,  ut 
ait  bealus  Ainbrosius,  amoena  eligit,  utilia  fasti- 
dit.  »  Sic  non  tantum  captus  locipulchritudine,  ad 
amcena  Jordanis  dc?cendit,  sed  etiam  ab  hostibus 
captus  ibidem  e*se  cognoscitur.  Doceat  igitur 
Loth  hominem  exteriorem,  ne  princeps  mundi 
hujus  per  pulchritudinem  rerum  biandiatur  ei,  ne 
discedens  a  socio  capiatur  ab  hostibus.  Placeret 
forsitan  alicui,  si  de  adducto  exemplo  exquisitius 
loqueremur.  Audiat  crgo  diligens  lector  qui  non 
quos  vult,  vel  quando  vult,  explanationum  potest 
habcre  libros,  audiat  non  me,  sed  beatum  Ambro- 
sium,  cujus  auctoritatem  hic  sequi  volumus,  vei 
seusuin  verbis  aliis,  vel  cjusdem  verbaponentes.  Et 


monstrat  esse  notam  (Prov.  vi).  Discedens  a  veri- 
tate  diabolus  descendit  de  ccelo  ;  discedens  ad 
Abram,  Loth  descendit  ad  oppida  Jordanis.  De- 
scendit  enim  ad  oppida  Jordanis,  quia,  ut  ait  Am- 
brosius,  «  virtutis  consortium  deserit  qui  speciem 
eligit,  non  veritatem. »  Sequitur  autem  esse  captum 
Loth,  et  quinque  reges  a  quatuor  esse  superatos. 
Sed  qui  sunt  ilii  quatuor  reges,  qui  de  quinque 
triumpharunt  et  adduxerunt  totum  equitatum  So- 
domorum,  qui  ceperunt  etiam  Loth,  filium  fratris 
Abrae  ?  «  Quinque  reges,  ait  beatus  Ambrosius, 
quinque  sunt  corporis  sensus  :  visus,  auditus,  gu- 
stus,  odoratus,  et  tactus.  »  Quatuor  reges  illecebne 
corporales  atque  mundanas  sunt,  quoniam  et  caro 
hominis  et  mundus  ex  quatuorconstantelementis. 
Merito  reges  dicuntur  quia  habet  suum  culpa  do- 
minatum,  habet  regnum  grande.  Unde  Apostolus : 
Non  regnet peccatum  in  vestro  mortali  corpore,ut 
obediatis  concupiscentiis  ejus  (Rom.  vi).  Sensus 
igitur  nostri  facile  corporahbus  delectationibus  et 
saecularibus  cedunt,  et  a  quadam  eorum  potestate 
capiuntur.  Corporales  autcm  delectationes  et  iile- 
cebras  saeculi  hujus  non  vincit  nisi  mens,qiue  fue- 
rit  spirituahs,  adluerens  Deo,  et  se  totam  a  terrenis 
separans.  Deflexio  omnis  his  capitur.  Unde  quod 
Joannes  ait :  Vx  habitantibus  in  terra  (Apoc.  vtn)l 
non  utique  omnes  homincs  comprehendit  (sunt 
enim  quidam  in  terris  positi,  quorum  conversatio 
in  coehs  est),  sed  eos  quos  terrenae  conversationis 


DE  CLAUSTRO  AN\HLE.  —  LIB  I. 


1026 


tus,  atque  hujus  vincit  seeculi  gratia.  Ergo,  A 
es,  non  habitatores,  sed  accolre  simus  teme 
s.  «  Accola,  ut  ait  beatus  Ainbrosius,  tempo- 
diversorii  speciem  gerit :  habitator  autem 
em  spem  atque  usum  suae  substantire  illic 
cat,  ubi  habitandum  putaverit.  »  ltaque  qui 
5rrffi  accola,  habitator  est  cceli.  Qui  autem  ha- 
ar  est  terrne,  possessor  est  mortis.  Sic  Lpth,  id 
eclinatio,  capitur  :  dum  habitaret  in  Sodorais. 
at  ergo,  fratres,  bomo  exterior  Loth  et  Abram 
oculos,  et  hoc  utatur  exemplari,  ne  pulchri- 
te  reruin  transeuntium  tractus,  a  socio,  id  est 
Dmine  interiori,  separetur. 


B 


IV.  De  qualuor  causis  tentationum,  qux  ow- 
homini  fugiendx  suntt  et  maxime  renuntian- 
us  huic  sxculo  habendx  despectui. 

at  autem  quatuor  diversitates  rerum,  quce  ad 
uritudinem  pertinent,  quas  vocamus  causas 
tionum,  quae  omni  homini  fugiend»  sunt,  et 
me  renuntiantibus  huic  seeculo  habendae  de- 
ui.  Sed  quee  sint  hee  causte  tcntatiouum,  et 
e  et  quomodo  fugiendee,  audientium  menti- 
>ro  captu  nostro  patefaciamus  exemplis.  Pri- 
utem  harum  quatuor  est  loci  amoenitas,  ut 
.tes  et  oppida,  quee  non  tantum  ex  situ  loci 
aitatem  recipiunt,  sed  etiam  ex  inhabitantium 
i.  Secunda  vero  causa  est  locus  divitiarum  ; 
nim  divitiae,  ibi  periculum.  Tertia  vero  causa 
retiosus  ornatus,  ut  est  equorum  cura  pin- 
n,  et  vestimentorum  exquisita  varietas.  Quar-  r 
tem  est  mulierum  species,  quarum  (ut  dici- 
rox  blanditur  auribus,  et  facies  oculis.  Ecce 
rint  illae  quatuor  tentationum  causoe  audivi- 

nunc  autem  quare  fugiendae  sint,  restat  ut 
ius.  Ideo  etenim  fugienda  sunt  ista,  quia  ex 
ritudine  mulierum  voluptas  carnis  nascitur. 
irietate  vero  vestimentorum  affectus  placen- 
taninistratur.  Locus  autem,  id  est  urbes  et 
la,  dant  opportunitatem  impetrandi  quod 
t.  Per  divitiarum  vero  affluentiam,  quod  pla- 
lpetrari  solet.  Sic,  fratres,  confluunt  omnia 
t  perficiatur  tentatio,  et  ideo  dicuntur  tenta- 
m  causfle.  Confert  enim  pulchritudo  delecta- 
11,  ornatus  affectum,  locus  opportunitatem, 
3e  effectum.  Hre  sunt  ilke  quatuor,  quarum 
»t  prima  cum  qua  fit  tentatio,  secunda  pro- 
[uam  fit,  tertia  in  qua  fit,  quarta  per  quam 
iir  ad  actum.  Cum  muliere  etenim  speciosa 
tatio  carnalis,  quce  cum  turpi  non  fieret, 
itur.  Propter  6rnatum  corporis  placet,  quee 
ornatu  videntibus  displiceret.     In     oppor- 

vero  loco  res  ad  finem  trahitur,  quam 
rtunitas  impediret.  Sed  licet  illa  tria  con- 
t,  licet  pulcher  sis,  et  perornatis  vestibus 
as,  si  tamen  desit  pecunia,  invenietur  ab 
iompetens  dilationis  occasio.  Restat  igitur 
iv  pecuniam  coepta  tentatio  finem  recipiat. 
bee,  Uriee  Ethci  uxor,  eum  lavaret  .se  in  so- 
domus  suae,  propter  pulchritudinem  placuit 
[t  placuit  et  traxit  ad  crimen  (//  Reg.  xi)  ; 


D 


fuit  igitur  Bersabee  causa  cum  qua  ficrct  tentatio. 
Judas  cum  in  Thamnas  iret  ad  tondendas  oves, 
Thamar  nurum  suam  in  meretricio  habitu  seden- 
tcm  in  bivio  reperit,  cum  reperta  rem  habuit  (Gen. 
xxxvm).  Quid  ergo,  fratres  ?  Placuit  Judm  Tha- 
mar,  num  propter  pulchritudinem,  cum  etiam 
quffinam  esset  ignorabat  ?  Consequens  ergo  est 
ut  ornatus  meretricii  habitus  sit  aliqua  causa  pro- 
pter  quam  Judas  complesset  delectationem  carna- 
lem.  Ammon  vero  filius  regis  David,  cum  vehe- 
menter  Thamar  sororem  suam  diligeret,  opportu- 
nitatem  loci  qusesivit  et  invenit,  infirmum  se  esse 
mentitus  est,  impetrat  a  patre  suo  sororis  adven- 
tum,  solus  solam  aggreditur,  poscit  coitum,  negat 

• 

Ula,  negantum  opprimit,  vim  inferens  oppresste 
(//  Reg.  xiu).  Doceat  igitur  nos  Thamar  opportu- 
nitatem  loci  fugere,  ne  in  ipso  fiat  prsemeditata 
tentatio.  Similiter  :  Judas  Scariotes  opportunita- 
tem  qum%ebat,  ut  Jesum  Judeeis  traderet  (Luc. 
xxu).  Per  pecuniam  etiam  Jesum  Judseis  traditum 
esse  novimus.  Novimus  etenim  Judam  furcm  esse 
et  loculos  habere  (Joan  xn),  quod  per  hoc  etiam 
evidentius  ostenditur,  quod  triginta  argenteos  re- 
tulisse  in  templum,  et  ibidem  projecisse  legitur. 
Timeat  ergo  unusquisque  nostrum  ne  per  pecu- 
niam  decipiatur,  cum  unus  ex  duodecim,  illum, 
qui  diligendus  est  super  aurum  et  topazion,  qui 
mundi  etiam  pretium  tam  parvo  mutaverit  pretio, 
vendiderit.  Audiant  igitur  haec,  ut  sibi  caveant  illi 
qui  loculos  portant,  qui  pecunias  servant,  qui 
nundinas  et  fora  pro  necessitatibus  fratrum  fre- 
quentant,  qui  sfficularium  domos  et  curias  perlu- 
strant.  Devitent  ergo  hujusmodi  fratres  solarium 
Bersabee,  bivium  Thamar,  thalamum  Ammon  filii 
regis  David  ;  devitent  etiam  personas  infames,  ho- 
spitia  suspecta,  munuscula  dare  et  accipere,  peou- 
niam  piurimam  congregare,  ne  in  ipso  laqueus 
lateat,  in  quo  cum  alio  pereant.  Ecce  quffi  sint  ill» 
quatuor  tentationum  causae,  et  quare  sint  fugien- 
dae,  preemisimus.  Nunc  autem  qualiter  vitari  que- 
ant,  pro  modulo  nostrce  imbeciliitatis  assignemus. 
Pulchritudinem  igitur  mulierum  et  delectationem 
carnalem,  qiwe  inde  procedit,  per  oculorum  et 
cordis  pudicitiam  ne  noceat,  vitare  possumus.  Ad 
hoc  pertinet  illud  quod  in  Hegula  clericorum  scri- 
ptum  a  beato  Augustino  legitur  :  «  Impudicus,  in- 
quit,  oculus  impudici  cordis  est  nuntius.Qui  dam- 
nat  impudicitiam,  pudicitiam  laudat.  Sunt  enim 
contraria  immediata,  et  necesse  est  alterum  inesse 
circa  suum  susceptibile.  Pudicus  oculus  janitor  est 
cordis,  sedet  ad  januam,  nec  permittit  intrare 
quod  noceat,  nihil  nuntiat  nisi  quod  deceat,  quid- 
quid  indecens  esse  noverit,  excludit  et  eliminat. 
Impudicus  vero  quaerens  quod  placeat,  per  omnia 
discurrit,  volentes  intrare  patitur,  nolentes  vero 
monet  et  hortatur.  »  Unde  Scriptura  dicit :  Oculi 
prima  tela  sunt  adultera  (Eccli.  xxvi).  Solent 
homines  tribus  generibus  armorum  uti  ad  defen- 
sionem,  telis  videlicet,  hasta  et  gladio.  Longe  po- 
siti  vulnerantur  telis  in  illos  qui  cuspide  tangi  ne- 
queunt ;  vibratur  hasta,  curu  pugnatur  cominus, 


i027 


APPENDK  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


ms 


offlcium  suum  gladius  implet.   Similibus  armis  A  oculorum  delectatio    carualis    excludatur  ;    per 


utitur  impudicitia  ad  expugnandum  hominem  ex- 
teriorem,  quod  in  Joseph  patriarcha  Veteris  Testa- 
menti  contigisse  narrat  historia.  Ait  enim  Scriptu- 
ra  :  Et  immisit  uxor  dotnim  sui  oculos  suos  in  Jo- 
seph  (Cten.  xxxrx).  Haec  sunt  impudicitue  tela, 
quibus  vulnerantur  multi,  licet  longe  positi.  His 
tehs  oculorum  pudicitiam  opposuit.  Scriptum  est 
enim  (Prov.  v) :  «  Noli  intendere  mulieri  failaci, 
ne  capiaris  oculis,  neque  rapiaris  palpebris  ejus. 
Petulans  enim  libido  est.  »  De  qua  petulantia  ocu- 
lorum  dicit  beatus  Augustinus  in  Regula  clerico- 
rum :  «  Si  hanc  petulantiam  in  aliquo  vestrum 
adverteritis,  statim  admonete,  ne  ccepta  progre- 
diatur,  sed  de  proximo  corrigatur.   Nec  tantum 


amorem  vilis  habitus,  vestium  pretiosarum  varie- 
tas  subtrahatur ;  per  claustri  assiduitatem,  oppor- 
tunitas  quae  est  in  niaium  privetur  ;  per  volunta- 
riam  paupertatem,  affectus  pecuniffi  annihiletur. 
Istis  utatur  homo  interior  et  exterior  ad  defensio- 
nem,  ne  per  pulchritudinem  rerum  temporalium 
(quae  per  illa  quatuor  blanditur  ei)  decipiatur.  An- 
teponat  coelestia  terrenis,  aeterna  transitoriis,  de- 
coris  pulchriora,  bonis  nieliora.  Terrena  corrum- 
puntur,  (inem  exspectant,  pulchriiudinis  amittunt 
ilorem,  bonitatis  fructu  privantur.  Coelestia  vero 
termino  carent,  non  corrumpuntur  lnfirmitate, 
non  fraguntur  senio,  non  annihilantur  vetustate. 
Felix  aeternitas  quae  corruptione  caret,   infelix   ilJa 


petulans  estlibido,  sed  etiam  procax.  »   Ait  enim  b  quani  comitatur  aeternaliter  corruptionis  defectus, 


uxor  domini  Joseph  ad  ipsum  Joseph  :  Dormi  me- 
cum  (Gen.  xxxrx).  Haec  est  vihratio  hastae,  blan- 
dientis  aduiterae  sermo.  Huic  opponitur  cordis 
munditia.  Venenata  enim  colloquia  non  recipit 
mundi  cordis  puritas,  sed  audit  Scripturam  di- 
centem  :  Non  te  seducat  meretrix  multo  biandi- 
mento  sermonis,  nec  laqueis  labiorum  suorum  te 
alliget  (Prov.  v).  Nec  tantum  petulans  et  procax 
libido  est,  sed  importuna.  Tenuit  enim  uxor  do- 
mini  sui  vestem  Joseph,  et  ait  Ambrosius  :  «  Tene- 
ri  veste  potuit,  qui  teneri  non  potuit  animo.  Hic  est 
gladius,  quo  coniigitur  cominus,  mollis  scilicet 
adulterae  tactus.  »  Huic  resistit  Joseph  per  mundi- 
tiam  cordis  et  corporis,  respuit  enim  aduitene  ta- 


quae  ideo  durat  ut  crucietur,  ideo  aeternaliter  cru* 
ciatur,  quia  sine  fine  peccarent  homines  si  pos- 
sent.  Decipitur  igitur  qui  pulchitudinem  tempora- 
hum  blandientem  sibi  sequitur  :  sed  anteponat 
spiritaiem,  ut  videat  Hegem  in  decore  suo. 

Cap.  V.  Quomodo  promittit  diabolus  ut  pervertat. 

Contingit  quandoque  ut  qui  nimis  terreri  ne- 
queunt,  nec  blandimentis  acquiescunt,  promissis 
citius  flcctantur  niuneribus.  ldeoque  tertio  loco 
competentius,  qui  sunt  iili,  qui  promittunt  homini 
interiori  ut  eum  pervertant,  videamus.  Prudentia 
mundi  ipsa  est  quae  promittit  ut  pervertat.  Pro- 
mittit  enim  duo,   pretiosa  videlicet  et  sublimia, 


ctum,  rupit  fimbriam  ne  serperet  contagium,  et  p  hoc  est  divitias  et  honores.    Alterum  cupiditatis, 
ideo  scriptum  est  :  «  Ne  motus  fueris  ad  alienarn,      allerum   superbire.   Haec  sunt  latera   scalee,   per 


neque  contineas  amplexibus  non  tuam  (ibid.).  » 
His  igitur  modis  docet  nos  Joseph  ne  per  pulchri- 
tudinem  mulierum  ad  delectationem  trahamur. 
Vestium  vero  ornatum  et  atfectum  qui  inde  sub- 
ministratur,  vihs  habitus  amor  exterminat.  Nemo 
enim  qui  vere  habet  proprii  habitus  contemptum, 
alieno  delectatur  ornatu.  Sed  et  loci  opportunita- 
tem,  ne  tentationi  sit  congrua,  claustri  assiduitas 
excludit.  Qui  enim  discurrunt  per  ahenas  domos, 
qui  assiduitate  srecularium  gaudent  hominum,  qui 
foris  spectacula  sequuntur,  qui  non  ad  necessita- 
tem  eommunem,  sed  ad  propriam  voluntatem 
suntparati,  qui  causas  itineris  sui  non  habent  sed 
fingunt,  tales,  dico,  sicut  sunt  faciles  ad  discur- 


quam  diaboius  descendit  de  coelo  ad  inferos.  Pro- 
mittit  nobis  mundi  prudentia,  sed  nihil  dat,  et  si 
aiiquando  recipiunt  homines  quod  promittit,  non 
datur  illud  sed  emitur.  Dat  mundus  opes,  sed  non 
gratis.  Qui  enim  efficitur  servus  peccati  pro  ipsis 
noi:  accipit  gratis.  Dat  honores,  sed  non  sine  pre- 
tio.  Quibus  promittit  mundus  opes,  et  cujus  sunt 
opes  quas  promittit  ?  Quomodo  dat,  et  ubi  dat 
quod  promittit  ?  Raptoribus  promittit  agricolae 
substantiain,  oves  vidu»,  agros  pupiili  ;  fenerato- 
ri  vicini  sui  domum,  amplitudinem  possessionis, 
divitiarum  affluentiam.  Ecce  quibus  promittit,  et 
cujus  sunt  qu®  promittit.  Stulta  est  h»c  providen- 
tia,  quce  thesaurizat   et  ignorat  cui  congreget  ea 


rendum,  ita  forsitan  proni  sunt  ad  ea  quae  loci      (PsaL  xxxi).  Militibus  promittit  inter  enses  lucra, 

opportunitas  subministrat.    Secura  est  ergo  clau- 

stri  assiduitas,  quam  cura  rei  familiaris  non  tur- 

bat,  quam  non  sollicitant  accessus  hominum.   Ibi 

inter  fratres,  alterius  ad  alterum  dihgens  habetur 

oustodia,  ibi  prwlatorum  subjectis  discreta  provi- 

det  solertia,  ibi  silentium  aufert  locum  confabula- 

tionibus,  lectio  assidua  exstinguit  jam.   Scriptum 

est  enim  :  «  Ira  prolata  orescit,  dilata  minuitur 

(Prov.  xxx).  »  Ibi  disciphna  caeteros  motus  cor- 

dis  servire  cogit  munditiae,  et  omnis  opportunitas, 

quae  est  ad  malum,  per  olaustri  assiduitatem  ex- 

cluditur.  Per  paupertatem  vero  voluntariam  pecu- 

"nifle  affectus  (de  quo  superius  locuti  sumus)  exstir- 

patur.  Restat  igitur  ut  per  pudioitiam  cordis  et 


inter  telorum  grandinem,  sub  metu  carceris,  sub 
mortis  periculo ;  negotiatoribus  ultra  mare  pro- 
mittit  lucrum  per  mortis  fauces ;  ibi  naufragii  ti- 
mor,  ibi  vento  commendantur  opes  et  animae.  Ec- 
ce  quomodo  dat  et  ibi  dat  quod  promittit.  In  utro- 
que  periculum,  in  utroque  difficilis  acquirendi 
modus.  Ibi  promittit  lucrum,  ubi  dare  queat  se- 
pulcrum.  daustralibus  vero  vagandi  licentiam, 
quam  rigor  claustri  abstulerat,  repromittit ;  fabulo- 
sas  vero  confessiones  otiosorum,  platearum,  plau- 
sus,  fori  spectacnla,  ciborum  affluentiam,  vestis 
mollitiem,  et,  ut  cuncta  compleam,  hbertatem  fa- 
ciendiquodplacetsupradictis  accumulat.  Eccepug- 
nadifficilis.Ecce  Jabin,rex  Asor,  pugnat  contra  filios 


QE  €LAUSfRO  ANIMiB.  -*.  LIB.  4. 


1030 


.  Ecce  ad  Chananreos  mittit  qui  habitant  in  A  versus,  et  qui  portatur  infirmus.  fn  utroque  peri- 


raris  et  per  lnontana  et  per  campos,  adregem 
m  [Semeron],  et  in  Fennendor  [Ccneroth],  sed 
ittos  alios  congregat  quos  cst  enumerare  dif- 
(Josue  xi ).  Sed  quid  ait  Dominus  ad  Jesum 
1  Nave  qui  principatum  post  Moysen  susce- 
?  «  Ne  verearis,  ait  Dominus,  facicm  illorum, 
jrastina  die  ad  hanc  horam  tradam  eos  sau- 
os  ante  faciem  Israel,  et  equos  corum  sub- 
bis,etcurrus  eorum  dignc  comburcs  iibid.).* 
t  hoc  qui  est  de  exercitu  Jesu,  non  filii  Navc, 
ilii  Dei.  In  uno  enim  quoque  hominc  bellum 
speriri  potest.  Jabin  enim,  rcx  Asor,  congrc- 
xercitum.  Jabin  autem  intcrpretatur  sensus 
vrudentia.  Asor  vero  aula,  id  cst,  mundus. 


culum,  quia  semper  casum  et  rumam  minatur 
superbia.  Rotee  sequuntuf  equos.  Prsecedit  enim 
amor  dominandi  jactantiam,  amor  proprwe  laudis 
arrogantiam,  contemptus  levitatem,  inobedientia 
verbositatcm.  Solent  enim  iirobedientes  m  verfoa 
defensionis  prorumpere.  Prrecedenfces  hujus  ctirrus 
rofce  altiores  sunt  posterioiibus,  ct  ideo  descen- 
dere  novit,  non  ascendere,  viam  novit  ad  in- 
feros,  non  ad  montem  Domini.  Similiter  cur- 
rum  voluptatis  et  equos  luxuriee,  et  quaelibet 
vitia  quibus  trahuntur  homines  quasi  equis  ad 
peccatum,  subnervare  non  differnmus.  Possunt 
enim  hujusmodi  equi  vigiliis  ct  orationibus*  je- 
juniis  et  labore  continuo  subncrvari.  Currus  vero 


ergo  ad  Chananopos  qui  habitantin  mariti-  g  igne  sancti  Spiritus  comburi  possunt.  Hic  estignis 


ocis,  vicinos  fluctibus,  qui  in  montihus  et 
ws  permovent  cuncta,  qui  sunt  ex  genere 
ian,filiiCham,  filii  Noe.  Cham  interpretatur 
,  Chanaan  vero  commotio.  Qui  autem  calet 
ommovetur.  Mittit  et  ad  montana,  id  est,  ad 
[ui  gloriantur  in  subiimibus,  et  ambulant  in 
is  et  mirabiJibus  super  se.  Mittit  ct  ad  cam- 
i  est,  ad  eos  qui  terrena  sapiunt,  qui  planitie 
tatum  delectantur,  qni  sunt  quasi  pecora 
i,  proni  ad  vitia.  Mittit  et  ad  regem  Simeon, 
iterpretatur  exauditio.  In  bonam  quandoque 
n  ponitur  cxauditio,  ut  cum  dicitur  :  Vocem 
mei  exaudivit  l)ominus(Psal.  vi),  secundum 
Simeon  unus  de  patriarchis  nomen  accepit 


heec  sunt  arma  claustralium.  Hi  sunt  qui  interfi 
ciunt  labin,  qui  Chananaeorum  habitantiumin  ma- 
ritimis  commotionem  non  timent,  qui  superbis 
habitantibus  in  montanis  non  cedunt,  nec  volup- 
tuosis  camporum  pJanitie  gaudentibus  commis- 
centur,  a  quibus  non  exauditur  supradictus  Si- 
meon,  nec  convertuntur  cum  illis  de  Fennen- 
dor,  sed  interticiunt  regem  cum  exercitu,  sub- 
nervant  equos  et  comburunt  currus.  Ascendamus 
ergo  summi  Regis  currum,  et  prosequamur  hostes. 
Habet  enim  equos  suos  Christus,  de  quibus  dieit 
propheta  :  «  Ascendisti  super  equos  tuos  et  qua- 
drigae  tuae  salvatio  (Habac.  m).  »  «  Horum,  »  ut 
ait  B.  Ambrosius  super  Beaii  immaculati)  «  frena 


xxix).   Exaudierat  enim  Dominus  precem  r  pacis,  habenoe  sunt  charitatis,  constrictie  inter  se 


i  ejus.  Dicitur  autem  econtrario  exauditio, 
lo  quis  exaudit  pneceptum  diaboli.  Solet 
dicere  :  Si  piwidens  adoraveris  mey  dabo  ti- 
?  omnia  (Matth.  iv).  Et  ad  Evam  dixisse  legi- 
Mtis  sicut  dii  (Gen.  in).  Promisit  esse  deos, 
Bret  reos.  Et  inde  dicitur  Simeon,  quia  qui 
ludiunt  diabolum  cum  rege  Asor  occurrunt 
tis.  Mittit  et  in  Fennendor,  qui  interpretatur 
»■810.  Conversio  dupliciter  dicitur.  Est  enim 
rsio  qua  quis  ad  Deum  convertitur.  Est  et 
i  qua  Apostolus  ad  dalatas  dicit  :  Currebatis 
quis  vos  impedivit  (Galat.  v),  id  est,  a  cursu 
\i  opere  recto  convertit  ?  Hi  suntqui  sequun- 
bin  regem  Asor,  id  est,  prudentiam  mundi. 
leant  igitur  sibi  homo  interior  et  exterior,  ut 


concordiee  vinculis,  et  jugo  fidei  subjectae,  quatuor 
rotis  Evangelii  bonum  aurigam  portantes  verbuin 
Dci.  Cujus  flagello  fugantur  illecebree  saeculares, 
et  mundi  istius  princeps  exterminatur;  »  Mira  res. 
Rota  intra  rotam  currebat,  et  non  impediebatur 
currus  celeritas,  id  est,  Novum  Testamentum  in 
Yeteri  Testamento,  intra  iliud  ourrebat*  per  qUdd 
annuntiabatur. 

Cap.  VII.  Quomodo  insidiatur diabolus  ut  rapiat. 
Nunc  autem  ultimo  loco  de  superbia  quee  insi- 
diatur,  ut  rapiat,  est  agendum,  quee>  licet  peccati 
inilium  fuerit,  «  tamen,  >»  ut  ait  beatus  Augusti- 
nus,  «  prima  fuit,  et  ultima  delebitur:  Haec  est 
quee  saeculares  possidet  et  retinet ;  noviter  conver- 
sos  vexat  et  revocat,  justos  vero  tent&t  et  illudit.  *> 


itis  hujusmodi  hostibus   equos  eorum  sub-      In  seecuiaribus  apparet,  in  noviter  conversis  nota- 


re  non  differant,  sed  et  currus  eorum  ignc 
irant.  Est  in  hoc  exercitu  elationis  currus,  in 
jr  similitudinem  rotas  quibus  feratur,  equos 
sum  trahant,  aurigam  qui  regat,  quive  se- 
i  ipso  curru,  assignare  possumus. 

Cap.  VI.  De  curru  elationis. 

tuor  enim  suntqui  trahunt  currum  elationis, 
amor  dominandi,  amor  proprire  laudis, 
nptus  et  inobedientia,  Rotre  vero  sunt  jactan- 
entis  et  arrogantia,  verbositas  et  levitas. 
i  in  hoc  curru  potest  esse  spiritus  superbi». 
>res  mundi  sunt  qui  feruntur  in  hoc  curru. 
es  aunt  equi,  volubiles  rotae,  auriga  per- 


tur,  et  in  religiosis  quandoque  latet*  Soecularium 
mentes  per  voluntatem  inhabitat*  in  hoviter  con- 
versis  ex  preecedenti  usu  rcdolet*  religiosis  m«n- 
tibus  per  suggestionem  se  interserit*  Insidiatur 
seecularibus,  ut  in  pravo  comprehendat  dpere, 
religiosis  vero  insidiatur  per  gloriam  laudis  hu*- 
manoB.  Eleaiarus,  ut  veridioa  narrat  historid, 
eiephantem  occidit,  et  occisus  ab  elephante  le- 
gituresse.  Ceciditenim  elephas  super  Eleazarum, 
et  mole  sui  corporis  oppressit  euffi  (/  Mach.  vi). 
Per  Eleazarum  illi  designantur  qui  mundi  fastus 
repudiant  per  humilitatem:  Pcr  elephantem  su- 
perbia  mundi  designatur.  Dum  eniin  vestis 
asperitatem  libenter  patimur>  dum  tenues  ttma- 


4031 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


103i 


mus  pannos,  dum  vilibus  utimur  cibis,  dum  la-  A 
bore  callosa  squalet  manus,  et  cutis  frigore  riget, 
et  sole  nigrescit,  tunc  Eleazarus  occidit  clephan- 
tem.  Cum  vero  in  hujusmodi  vulgi  favorem  aut 
laudem  quaerimus,  tunc  Eleazarum  cadens  oppri- 
mit  elephas.  Et  pulchre  per  elephantem  figuratur 
superbia,  utriusque  enim  natura  similem  tenet 
compositionem.  Elephantis  natura  talis  esse  dici- 
tur,  ut  ossa  crurum  illius  juncturis  careant,  et  ideo 
flectere  crura  sua  nequeat,  sed  stet  semper,  et  si 
aliquando  quietem  corpori  suo  velit  inferre,stando 
latus  inclinat  ad  arborem,  sic  ct  somno  utitur  ct 
quiete.  Sed  homines  regionis  illius  in  qua  habi- 
tant  hujusmodi  bestiae,  in  die  solent  arborem  suc- 
cidere,  ut  cum  nocte  venerit,  cadat  uterque,  et  in- 
terficiatur  elephas.  Utrumque  fit :  succiditur  arbor,  b 
et  interficitur  bestia.  .Cuncta  ista  superbiae  conve- 
niunt,  et  taiis  est  ejus  compositio.  Membra  super- 
biae  inflexibilia  sunt.  Cum  enim  aliquis  superbus 
loquitur,  si  imponas  ei  silentium,  non  acquiescit, 
sed,  ut  ait  Salomon,  totum  spiritum  suum  profert 
stultus  (Prov.  xxrx).  Si  dum  confabulalionibus 
aurem  praebet  reprehendas,  negligit  ;  si  aliquid 
operatur  et  contradicis,  non  cessat,et  sic  ejus  crura 
flecti  nequeunt.  Actus  superbiae  semper  stat,  ut  dc 
elephante  diximus,  sed  qui  sic  stat,  male  stat.  Ad 
propriam*voluntatem  quasi  ad  arboremlatus  incli- 
nat  superbus,  ut  quietem  recipiat.  Quod  enim  per 
dispositionempropriae  voluntatis  agimus,hocquie- 
to  suscipimus  animo ;  si  autem  aliter  ordinetur,  pro 
labore  reputatur.  Succidatur  igitur  arbor  propriae  ^ 
voluntatis,  ut  cadat  et  occidatur  bestia  superbiae. 
Sed,  ut  diximus,  cavendum  est  nobis,  ne  cadens 
opprimat  aliquem.  Sic  igitur  noviter  conversis  in- 
sidiatur  superbia.  Religiosis  vero  tribus  modis  insi- 
diatur :  tunc  scilicet  cum  aliquis  se  solus  exishmat 
esse  justum,  vel  quando  nimium  de  justitia  confi- 
dit,  vel  quando  cessat  abono  opere.Elias  se  solum 
justum  esse  existimans,  in  haec  verba  prorupit  : 
Domine,  altaria  tua  subverterunt,  prophetas  tuos 
occiderunt,  et  ego  remansisolusinter  eos  (III Reg. 
xix).  Cui  Dominus  respondisse  legitur  :  Adhucres- 
tant  septem  millia,  qui  non  curvaventnt  genua  sua 
ante  Baal  (ibid.).  Petrus  vero  nimium  confidenter 
loquens  ait :  Et  si  oportuerit  me  mori  tecum,  non 
te  negabo  (Matth.  xxvi).  Et  tamen  negavit,  et  ideo 
nimium  locutus  est  confidenter.  Tobias  illos  desi- 
gnat  qui  cessant  a  bono  opere.  Scriptum  enim  est 
de  Tobia  :  Fatigatus  a  seputtura  Tobias,  venit  in 
drnnum  suam,  et  cum  jactasset  se  juxta  parietem 
et  obdormisset,  ex  nido  hh  undinum  calida  sterco- 
ra  ceciderunt  in  oculos  ejus,  et  factus  est  ccecus 
(Tob.  11).  Cum  aliquis  a  bono  opere  cessat,  tunc 
Tobias  fatigatus  a  sepultura  venit  in  domum  suam. 
Domus  Tobiae  moraliter  carnem  nostram  designat. 
Nidus  hirundinum,  qui  ex  luto  conficitur  et  ex  plu- 
mis  levibus  intus  paratur,  delectationem  terrena- 
rum  rerum  pulchre  demonstrat.  «  Hirundines,  ut 
ait  Beda  super  Tobiam,  propter  levem  volatum 
superbiam  cordis  levitatemque  figurant  quarum 
immunditia  confestim  eos  quibus  dominatur,  ex- 


caecat.  Quasi  enim  nido  hirundinum  suppositus 
dormit,  qui  levitati  ac  superbiae  mentem  incautus 
subjicit.  »  His  ergo  raodis  superbia  religiosos  illu- 
dit,  «  quae,  ut  ait  beatus  Augustinus,  etiam  bonis 
insidiatur  ut  pereant.  »  Sicut  fratres  longe  supe- 
rius  de  duobus  sociis  discreto  et  indiscreto  evenire 
posse  monstraviinus,  sic  homo  interior  superbias 
insidiis  resistens,  mundanae  prudentiae  respuens 
munera,pulchritudinis  temporalis  non  acquiescens 
blandimentis,  delectationis  carnalis  minas  sper- 
nens,  socium  videlicethominem  exteriorem  movet, 
ac  hortatur  ad  pugnam,  trahit  ad  praemium.  Unde 
Eusebius  Caesariensis  :  «  Suscipe,  inquit,  Domine, 
geminum  animse  carnisque  servitium  ;  te  enim  ju-  ■ 
bente  et  auxiliante,  communem  hostem  communi 
intentione  devicimus.  »  Habet  igitur  speciales  fru- 
ctus  fragilitas  corporis  mei.  Ego  intellectu,  discre- 
tione,  consilio  spiritualiter  contra  adversarios  steti ; 
caro  haec  corporaliter,  operis  sudore,  sobrietate  et 
jejuniis  dimicavit.  «  Laborandum  itaque,  »  ut  in- 
quit  idem  Eusebius  Caesariensis,  «  et  totis  viribus 
utriusque  hominis  luctandum  cst,ut  magis  nobilior 
porlio  inferiorem  ad  ccelorum  secum  excelsa  sus- 
tollat,  quam  ut  inferior  superiorem  in  inferni  pro- 
funda  demergat.  »  Datur  igitur  post  victoriam  pr«- 
mium,  datur  utriquc  hoereditas  regni,  aeternae  bea- 
titudinis  praemium  largitur,  et  sic  homo  exterior 
interiori  congaudet,  id  est,  caro  glorificata  con- 
gratulatur  spiritui,  quia  nullum  corruptionis  am- 
plius  exspectat  jacturam. 
Cap.  VIII.  Quomodo  mens  fiat  spelunca latronum  et 

domus  negotiationis  et  merelricis  prostibulum. 

Sed  quandoque,  fratres,  ut  superius  diximus, 
contrarium  contingit,  et  miramur  quomodo  con- 
tingat.  Quis  enim  non  miretur  ab  indiscreto  dis- 
cretum  decipi,  a  pigro  fortem  superari  posse?  Mi- 
ramuishunc  ordinem  naturae,miramur  et  modum, 
succumbit  ratio,  dominatur  animalitas,  infirmitas 
carnis  animum  privat  a  virtute,  et  sic  ejicitur  Do- 
minus,  ut  hostis  recipiatur.  Proh  dolor  !  minatur 
Chrislus  et  non  timetur  ;  promittit,  et  non  cre- 
ditur  ei ;  blanditur,  et  pejores  efficimur.  Quid 
p»omittit  Christus  ?  vitam  aeternam.  Quid  mina- 
tur  ?  ignem  aeternum.  Quomodo  blanditur  ?  exs- 
pectando  per  miscricordiam.  Non  permittit  ut 
pervertat,  sed  convertat.  Ejieitur  tamen,  et  conti- 
git  illud  quod  scriptum  est  in  Evangelio  :  Domus 
mea  domus  ot%ationis  vocabitur,  vos  autem  fecistis 
speluncam  latronum  (Malth.  xxi).  Fit  igitur  mens 
hominum  quandoque  spelunca  latronum,  lit  do- 
mus  negotiationis,  fit  meretricis  prostibulum.  Fit 
spelunca  latronum,  quando  aliquis  invidendo  fra- 
tri  suo  ut  detrahat  insidiatur,  et  virtutum  spoliat 
indumentis.Fit  domus  negotiationis,quando  proiis 
quae  agimus,  humani  favoris  forum  frequentamus, 
etibidem  ementes  et  vendentes,  laudem  pro  bono 
opere  quasi  stulti  mercatores  recipimus.Fit  meretri- 
cis  prostibulum,  quando  in  thalamo  castae  mentis, 
lupauar  libidinosae  delectationis  erigitur.  Hoc  quod 
dico.scecularcspertimescant,etsimiiitudinem  quam 
de  duobus  sociis  assignavimus  praetendant,  ne,  cum 


DE  CLAUSTRO  ANBLE.  —  LIB.  I. 


1034 


int  religionis  claustrum,iterum  impugnan- 
ui  hostis  ditioni  subdantur.  Nunc  autem, 
aos  qui  claustmm  intravimus,  aliquid  de 
ione  soecularium  contra  ea,  quae  supcrius 
est  diabolus  per  delectationem  tcmpora- 
o  modulo  imbecillitalis  nostrae  dicamus. 
igitur  saeculares  quos  temporalis  delecta- 
let,  qui  religionis  abhorrent  habitum, 
lavis  sit  verae  religionis  cohabitatio.  Au- 
uperes  et  laetentur  ;  mediocres  et  horten- 
s ;  divites  et  confortentur.  Abundans  est 
igio  pauperi,  mediocri  sufficiens,  tolera- 
iti,  infirmis  larga,  delicatis  compatiens, 
us  moderata,  pcenitentibus  misericors, 
s  severa,  bonis  optima.  Haec  autem  sunt 
•enefioia  religionis.  (mmoremur  igitur  di- 
i  in  singulis,  ut  ex  beneiiciis  suis  bonitas 
s  agnoscatur. 

IX.  Quod  abundam  paupeiH  sit  religio. 
lans  est,  inquam,  paupcri  religio.  Audiant 
mperes  et  laetentur,  audiant  et  obediant. 
itis  sunt  tres  species.  Sunt  enim  quidam 
s  temporalibus  cgent,  sed  invili :  et  heec 
>let  egestas.  Egent  enim  rebus  et  egentbo- 
ltate,  qua  ditius  nihil  esse  potest.  Nihil 
ius  bona  voluntate.  Sunt  et  alii  qui  rebus 
lt,  sunt  tamen  pauperes  spiritu,  cthaec  est 
lupertas,  quia  licet  ailluant  divitiae,  corda 
olunt  apponere.  Hsec  et  illa  periculum  ha- 
)iens  autem  periculum  vitat.  Sapiens  au- 
Salomon,  qui  aliam  paupertatem  deside- 
lam  ?  lllam  quae  daret  victui  necessaria, 
Ua  ?  mediocritas  (Prov.xxx).  Estenim  haec 
ecies,  hanc  vocantphilosophi  frugahtatem. 
neca.  In  epistola  ad  Lucium  cum  laudaret 
item  voluntariam  ait :  «  Frugalitas  est  vo- 
paupertas.»  Sunt  enim  quidam  de  hoc  soe- 
ientes  ad  religionem  vel  Ecclesiam,  «quo- 
lpertas,  »  beato  Auguslino  attestante,  «  ta- 
mandoforiserant.  quod  nec  ipsa  invenire 
,  necessaria.  Quoruin  cellario  non  haeredi- 
i  patrimonium,  sed  manuum  labor  anno- 
;bebat,  et  si  cessaret  manus,  panis  deiice- 
buspenuria,  quee  nihilpene  tribuit,  vestes 
mque  ministrabat.  Tales  quandoque  Eccle- 
int  quw  largis  abundant  posscssionibus,ut 
sia  possint  honorari,  qui  in  sua  domo  non- 
amptibiles  esse  potuerunt.  Qui  si  forte  ec- 
in  qua  paupertas  amatur,  intraverint,  illi- 
scessu  cogitant,  causas  iingimt,  intolera- 
licunt  ilUus  loci  consuetudinem,  nimiam 
*um  severitatem  praetendunt,  aliqua  de  fra- 
^ponunt  sibi,  quae  cum  nolint  pati,  dicunt 
>n  possunt,  et  hoc  totum  callide  machinan- 
ompetentius  ad  ditiorem  valeant  transire 
m,  quasi  humiliter  rogant  a  vinculo  pro- 
i  absolvi,  miscentes  blandis  aspera :  mi- 
;nim  scandalum,  si  male  discesserint  et  ju- 
alia  Ecclesia  se  quietoementisesseposse,in 
>  nunquam.  Si  vcro  ad  ultimum  negetur 
•stuJant,  tunc  audires  qualiter  erigunt  cervi- 


A  ces  contra  eos,  ad  quos  foris  accedere  non  aude- 
bant.  Tunc  videres  qualiter  ilhc  divites  humilian- 
tur,  et  pauperes  ilhc  inflantur.  Respondentes  ab- 
bati  suo  fronte  hbera,  accusant  fratres  quosdam, 
criminosos  vocant,  justos  quosdam  per  ironiam, 
quos  vero  justos  negare  non  possunt,  invidentes 
bono,  nimiumjustos  appellant.  Quid  plura?  Tan- 
dem  fracto  propositi  sui  voto  discedunt,  honorari 
gaudent,  abjectionis  pristin»  obliviscuntur,  genus 
suum  erubescunt,  proprio  nomine  nolunt  appel- 
lari,  amant  nomina  dignitatum.  Si  vocentur  abba- 
tes,  si  praepositi,  si  priores,  arridet  oculus,  hilares- 
cit  facies,  apparent  in  vultu  signa  conscientiae  et 
sic  nuntiat  animus  quid  optat.  Hujusmodi  paupe- 
ribus  non  promittit  Christus  regnum,  sed  infer- 

3  num.  Sunt  tamen  alii  qui  ex  paupertate  ad  Eccle- 
siam  venerunt,  quibus  si  dentur  necessaria,  ex  hu- 
mihtate  putant  esse  superilua,  otium  diei  unius 
putant  esse  sacrilegium,  saturari  vihbus  cibis  arbi- 
trantur  vitium,  nulh  se  aequales  esse,  ex  debito  cun- 
ctis  servire  existimant,  aliquantulum  bonas  erubes- 
cunt  vestes  habere,  et  nisi  condiret  humilitatem  di- 
scretio,  uti  licitis  licitum  esse  dubitarent.  Tales 
sequuntur  Christum  pauperem  itinere  recto,  quia 
pauperes  pauperem,  humiles  humilem  sequuntur. 
His  dantur  ad  necessitatem  temporalia,  et  promit- 
tuntur  ad  aeternitatem  ccelestia,  hoc  est  enim  pri- 
mum  religionis  beneficium,  ut  egentibus  necessa- 
ria  praestet,  et  nulh  sit  ingrata. 

Cap.  X.  Quod  sufftciens  sit  mediocri  religio. 

p  Sufficiens  est  mediocri  rehgio.  Sufficere  debet, 
quia  necessaria  praebet,  Dat  satis,  dat  gratis.  Sed 
forte  dicat  aliquis :  Nec  dat  satis,  ncc  dat  gratis. 
Non  dat,  inquit,  gratis,  quia  cum  necessaria  lar- 
giatur  ac  impendat,  laborem  exigit.  Noluit  Deus  ut 
pro  iabore  dentur  necessaria,  sed  pro  labore  tem- 
porali  quies  «terna  promittitur  et  datur.  Dat  satis, 
ut  diximus.  Duobus  enim,  ut  diximus,  modis  ege- 
na  est  humana  conditio,  uno  quo  natura  deficit, 
altero  qui  naturam  afficit.  Fame  natura  deficit,  fri- 
gus  naturam  afficit,  sed  mediocritas  utrumque  re- 
ficit.  Dat  enim  quo  natura  caleat,  et  quo  conva- 
leat,  et  hoc  sufficit  naturae.  Non  enim  ad  hoc  ut 
satisfiat  humanee  naturae,  color  sed  calor,  non  de- 
lectatio  sed  sustentatio  naturae  quaeritur.  Dat  igitur 
mediocritas  satis,  et  dat  gratis.  Mediocritas  est 
quasi  via  plana,  in  qua  nec  celsitudo  divitiarum 
lapsum  minatur  ascendentibus  nec  profunditas 
egestatis  cadentibus  resurgendi  spem  negat.  Haec 
est  via  regia,  de  qua  dicit  Dominus  ad  Moysen,  ut 
incederet  via  regia,  nec  declinaret  a  dextris  sive  a 
sinistris  (Deut.  v).  Tres  sunt  viae,  et  tres  sunt  qui 
gradiuntur  per  illas,  egestas,  mediocritas,  di- 
vitiae ;  pauper,  mediocris  et  dives.  Mediocritas 
est  via  media,  quce  tenenda  est,  quae  ducit  ad  ci- 
vitatem  summi  regis,  a  dextris  veroet  sinistrissunt 
egestas  et  divitiae.  Mediocritas  vero  quasi  mensura 
quoedam,  qua  totius  bonitatis  spatium  terminatur, 
verbi  gratia,  cum  ahquis  a  justitia  defieit,  sicut  de 
Heh  sacerdote  legitur,  tunc,  ut  ita  dicam,  quasi 
certitudine  quadam  deficit  a  mensura,  bonitatis- 


IM5 


APPENDH  AD  EDGOIUS  OPfiRA  DOGMATICA. 


MK 


Cuaa  vero  usque  ad  crudelitatem  per  intemperan-  A 
tiamjustitia  protenditur,  tunc  quasi  longitudine 
quadam,  bonitatis  excedit  mensuram  :  et  heec  est 
mensura  sufficiens  mediocri,  quia  nec  subtrahit 
necessaria,  nec  impendit  superflua.  Primum  igitur 
beaeficium  fuit  necessaria  dare  egentibus,  secun- 
dum  vero  est  mediocri  necessaria  non  subtrahere. 
Cap.  XI.  Quod  tolwabilis  sit  diviti  religio. 
Tolerabilis  est  diviti  religio,  portari  potest.  Ju- 
gum  taurorumeervices  humiliat ;  onus  quod  trahi- 
tur,superbiam  carnis  (quae  quasi  cx  adipe  procedit) 
domat.  Sic  jugum  Christi  cervicositatem  nostram 
inelinat,  ne  simus  quasi  bos  cernupeta,  qui  ef- 
fundit  sanguinem.  Onus  autem  ejus  carnem  no- 
strain  macerat,  ne  lasciviens  in  luxuriam  defluat, 
aut  vagabunda  insequatur  otium.  Onus  nostrum,  g 
vita  Christi  ;  doctrina  vero  ejus,  quasi  jugum 
nobis  imponitur ;  alterum  leve  est,  alterum  suave. 
Sed  dicet  forsitan  aliquis  :  Onus  Christi  non  est 
leve  sed  grave,  Ijugum  ejus  non  est  suave  sed 
asperum.  Vita  enim  Christi  est  opprobria  pati,  ni- 
hil  possidere,  afihgere  corpus,  mori  pro  proximo. 
Sed  cui  est  hoc  onus  leve  ?  Audiant  cui  ;  Cupio, 
inquit  Paulus,  dissolvi  et  essecum  Christo  (Philip. 
i) ;  et  alibi  :  Castigo  corpus  meum  et  in  servitu- 
tem  redigo,  ne  cum  aliis  prwdicaverim,  ipse  re- 
probus  efficiar  (ICor.  ix).  Mira  res.  H»c  abhor- 
rent  quotidie  seecuiares,  ct  heec  quotidie  patiun- 
tur.  Timent  opprobria  pati  pro  Christo,  pro  mun- 
do  autem  patiuntur  opprobria  sempiterna.  Mori 
pro  Christo  pertimescunt,  et  pro  temporali  lucro  ^ 
quotidie  moriuntur.  Nonne  est  leve  mori  pro  pro- 
ximo,  et  esse  cum  Christo  ?  Spes  muneris  labo- 
rem  imminuit.  Vere  onus  leve  vita  Cbristi,  quia 
nec  multa  portat,  nec  diu  portat.  Terminus  enim 
mortis  prope  est,  et  caret  pondere  divitiarum  reli- 
gio,  non  acquirit  cum  cupiditate,  nonpossidct  cum 
amore,  non  dolet  si  amiserit.  Jugum  vero  Christi 
tuave  e$t  (Matth.  xi).  Doctrina  enim  ejus  quasi  ju- 
gum,  quia  subjugare  solet  colla  superborum  :  vin- 
culum  vero  dilectio.  Audi  quam,  suave  jugum  im- 
ponitur  cervicibus  nostris.  Ditigef  inquit,  proxi- 
mum  tuum  sicut  teipsum  (Matth.  xxn) ;  ct  alibi  : 
Diligite  inimicos  vestros,  btnefacite  iis  qui  oderunl 
vos  (Matth.  v).  Ecce,  fratres,  jugum  cum  vinculo, 
hoc  est,  doctrina  de  diiectione.  Jungit  dilectio  ju- 
gum  cervicibus,  quia  doctrinee  tunc  jugo  subjici- 
mur,  quando  doctrina  cum  dilectione  recipitur. 
Jugum  vero  diaboli  gravat  et  opprimit.  Jugum 
ejus  peccatum  est ;  vinculum  ejus  consuetudo  pec- 
candi ;  onus  quod  portatur,  poena  peccati.  Sub 
hoc  jugo  tenentur  duo,  caro  scilicet  etspiritus.Hoc 
jugo  premuntur  divites  :  multa  enim  patitur  divi- 
tum  superbia,  vincula,  carceres,  frigus,  famem 
quandoque  tolerant.  Novimus,  fratres,  divitum 
mensas,noverunt  et  aliqui  vestrura.Protervitas  ac- 
quirit  ibidem  sibi  locum,  non  simplicitas,  quibus- 
dam  datur  ibi  cibus  absque  potu,ct  e  converso. 
Multi  vero  jejuni  surgunt  a  mensa,  et  tamen  laeti 
urbanitatequadam,famem  suam  consolantur.Jam 
ocaperuntprandiadivitum  non  pracedere  ccenam : 


D 


ccena  enim  divitum  aut  tenuis   aut  nulla.    Mensa 
vero  religionis  ordinata,  sufficiens,  non  superflua, 
nullus  amittit  locum  ibi  cum  rubore,  quia  omnia 
disponit  humihtas.  Jejunant  etiam  milites  utaliena 
bona  rapiant ;  similiter  jejunant  scholares  ut  sub- 
tiliores  fiant,  et  nolunt  jejunare  ut  audiant:  Venile 
ad  me  omnes  qui  laboratis  et  onerati  estis,  et  ego 
reficiam  vos  {Matth.  xi).  Dicit  Christus,  reficiam  ; 
dicit  homo,  deticiam  :  cui  credam  ?   Credo  quia 
qui  potuit  hominem  facere,  possit  et  reficere.    Ve- 
nite,  inquit,  qui  laboratist  laboratis  dico  in  luto  et 
latei*e  (Exod.  1).  Lutum  4<gypti  tenax    feudum, 
mistum  sanguine,  lateres  cjus  indissolubiles,  igne 
cupiditatis  et  flamma  libidinis  cocti.  In  his  labo- 
rant  divites.  Labor  divitum  grandis,  vigilant  insi- 
diantes  pauperi.  Hinc  frigus,  hinc  tenues  panni. 
Hic  loricae  pondus   sustinet,  ilie  graditur  inermis 
inter  tela.  Levior  est  labor  claustri,  et  tamen  time- 
tur.  Levius  est  pondus  tunicre  quam  Joricae.   Tu- 
tius  est  claustrum  quam  castrum.  Tutior  ahbatis 
obedientia,  quam  regis  jussio.  Hcbc  inter   gladios 
mittil,  illa  periculum  vitat.  Laborantmulti,  sed  non 
prodest  eis.  Laboravit  Saul  et  Agag  rex  Amalech, 
sed  iabor  eorum  cassus.  Laboravit  David  et  Salo- 
mon,  hic  pugnando,  iile  oedificando,  utilis  labor 
utriusque  (/  lieg.  xv).  Pugnavit  David  ut  vinceret, 
axlificavit     Salomon  ut  requiesceret.  Pugnemus 
cum  David,  non  contra  David  in  Judwa,  uthabite- 
mus  in  Hierusalem  cum  co.  Multa  passus  est  Da- 
vid.  Cum  adhuc  csset  in  domo  patris  sui,  vicit  leo- 
nem  et  ursum.  in  exercitu  Israei  Goiiam  interfecit 
(I  Heg.  xvn).  Dum  vero  serviret  Saulet  obediretei 
egrediens  ad  imperium    regis,   cogitabat  tamea 
Saul  interficere  eum..Porro  David  obtinuerat  gra- 
tiam  Jonathie,  qui  nuntiabatei  regis  animum  (/ 
Iteg.  xvui).  Cuin  vero  mortuo  Saule  David  regnum 
susciperet  impugnatus  a  iilio  suo  Absalon,  cum 
senioribus  populi  fugiendo  periculum  vitavit,  nec 
exoptavit  fiiii  mortem,  sed  et  iilium  et  regem  mor- 
tuum  planxit  (II  Reg.  xv,  18).  Patet  mortalis  sen- 
sus.  David  enim,  cum  puer  esset  in  domo  patris 
sui,  vicit  leonem  et  ursum  :   hoc  autem  fit  cum 
aiiquis  adhuc  positus  in   saeculo,   superbiam  ac 
iuxuriam  in  se  dcstruit.   Post  hasc  in  exercitum 
Israel  veniens  Goliam   interfecit,  id  est,  congre- 
gationi  fidelium  fratrum  adjunctus,  diabolum  su- 
perat.  Obediens  iit  praelatis  licet  perversis,  et  hoc 
est  ingredi  et  cgredi  ad  imperium  Saulis.  Inquie- 
tatur  a  Saule  David,  sed  Jonathae  gratiam  obtinet 
qui  consolatur  eum,  quia  Spiritus  sancti  donum 
habet  a  quo  consoletur  :  hoc  enim  interpretatur 
Jonathas  columbx,  id  est  Spiritus  donum.  Mortuo 
Saule  David  quem  elegerat  Dominus,  a  populo 
sublimatur  in  regnum,  quia  qui  humiliter  subesse 
didicit,   ad  pnelationis  honorem  erigitur.  Perse- 
quitur  Absalon  patrem,  multa  enim  praelati  a  & 
liis  spiritualibus  patiuntur.  Plangit  David    perse- 
quenlem  filium,  quia  quilibct  pater  spiritualis  de 
perversitate  filioruni  (qwe  est  mors  animae)  con- 
tristatur.  Tres  planxit  David,  filium,  amicum  et 
hostem,  id  est,  Absalon,  Jonathan  et  Sauiem.  Im- 


DE  CLAUSTRO  AMMJE.  —  LIB- 1. 


1*SS 


rid  omnem  iegem,  scilicet  naturalem,  scri-  A  interesse  nequeant.  De  medicina  vero  quod  non 


;  evangelicam  :  naturalem,  cum  plangit  fi- 
eriptam,  cum  dolet  pro  amico,  id  est,  pro 

;  evangelicam  cum  plangit  hostem,  id  est, 
.  Qui  talis  est  non  abhorret  claustri  labo- 
sd  saltat  cum  David  nudus  ante  arcam 

vi).  Labor  claustri  tolerabilis  cst,  quia  me- 
s  laborem  temperat,  nec  aufert  diviti  nisi 
la.  Religio  quod  nocet  aufert,  quod  necesse 
istrat,  et  ideo  tolerabilis  est  diviti. 
'.  XII.  (Juod  larga  sit  infirmis  religio. 
i  est  infirmis  religio.  Quatuor  autem  sunt 
atis  species.  Quidam  enim  sunt  qui  infir- 
ex  senio,  alii  vero  ex  membrorum  laesio- 

ex  infirmitate  ad  tempus  recedente,  alii 


subveniatur  eis,  ut  ipsi  dicunt,  charitate  fraterna, 
quidam  conqueruntur.  Alii  quod  dispendium  pa- 
tiatur  Ecclesia  pro  infirmitate  eorum,  contristan- 
tur.  De  cibo  autem  quidam  querimoniam  faciunt, 
eo  quod  non  sufflcienter  vel  quomodo  vel  quando 
volunt  ministretur  eis.  Alii  vero  dolent  eo  quod 
delicata  comedant  nihil  operantes,  et  quod  aliquis 
eis  serviat  et  ipsi  nulli  serviant.  De  ordine  autem 
quidam  conqueruntur,  imputantes  ordinis  gravi- 
tati  infirmitatis  suee  causam,  et  sic  quod  bene 
egerant,  malc  perdunt.  Sunt  autem  alii  qui  ideo 
conqueruntur  de  ordine,  quia  a  convenru  fratrum 
separati  delicatius  tractentur.  Si  autem  a  lectulo, 
fratrum  in  choro  psallentium  voces  audierint,  tunc 


mtinuo  detinentur  languore.  Sunt  auteni  b  psalmos  ruminant,  orantes  in  cubiculo  cordis  clau- 


^uorum  senectus  est  garrula,  iracunda, 
>roverbiis,  fabulis  vacans,  et  licet  oculus 
peecutiens  tenebrescat,  licet  manus  treme- 
cesset  ab  opere,  licet  officium  suum  pes 
licet  totus  corpore  et  animo  curvus  ince- 
len,  ut  ait  beatus  Auguslinus  in  libro  De 
m  abusionibus  saeculi,  cum  de  sene  irreli- 
xjueretur,  «  cor  et  lingua  ejus  non  sene- 
li  sunt  qui  gloriantur  cum  male  fecerint, 
iantur  se  fuisse  divites,  bella  principum 
ium  non  pacem  sanctorum  recitant,  ad 
vocari  volunt  quia  praeterita  noverunt. » 
ccusarent  Susannam,  si  laudare  velles,  et 
nt  Jezabel  mulierem  fornicariam,  et  ideo 


sis  ostiis  :  et  licet  totam  noctem  pervigilem  duxe- 
rint  doloribus  suis  agitati,  illos  tamen  beatos  ju- 
dicant  qui  per  partem  noctis  Deo  servientes  labo- 
rabant.  Spondam  lectuli  non  egrediuntur ;  et  ta- 
men  illos  qui  taedium  claustri  benigne  ferunt,  fe- 
lices  esse  putant,  nihil  de  ordine  implere  se  faten- 
tur ;  sed,  nisi  fallor,  implent  totum.  Infirmitatis 
claustro  coarctantur,  disciplinantur  anxietatum 
virgis  et  spinis  dolorum ;  jejunant,  vigilant,  labo- 
rant;  quia  cibum,  somnum,  quietem  infirmitas 
negat :  et  tamen  si  paretur  iectulus  suavior,  si 
cogantur  sine  caligis  dormire,  quasi  aliquid  cri- 
minale  fecerint,  in  hujusmodi  vitam  timent  finire. 
Tales  indigent  consolatione,  ne  molestia  corpbris 


n  eorum  revertetur  in  caput  suum :  et  de-  q  vel  interioris  hominis  afflictione  deficiant.  Audiant 


angelus  Domini  ut  secet  eos  medios  (Dan. 

imt  et  alii  qui,  cum  terram  non  videant 

nente  ccelum  considerant,  qui  licet  pedi- 

ndant,  licet  toto  corpore  nutent,  non  offen- 

men  lingua,  non  nutant  animo,  tacent  no- 

)d  instruit  narrant,  hominem  interiorem  la- 

>ponunt,  cum  non  ppssint  exteriorem  sup- 

Instant  orationi,  recogitant  omnes  annos 

amaritudine  animte  suse,  et  ideo  renova- 

aquilae  juventus  eorum  {Psal.  c.n).  Illorum 

li  membrorum  laesionein  sive  molestiam 

i  sui,  sive  languorem  patiuntur  :  sunt  qui- 

xe  ferentes  corporis  anxietatem,  consulent 

m,  si  statim  non  convaleant,  irascuntur  in- 


isti  quid  dicat  angelus  Petro :  Praecingere,  et  calcea 
te  caligas  tuas  (Act.  xu).  Unde  Beda  super  actus 
Apostolorum  :  «  Tunicae,  inquit,  sibi  Petrus  liga- 
menta  propter  rigorem  carceris  ad  horam  relaxa- 
verat,  ut  tunica  demissa  circa  pedes,  frigus  noctis 
utcunque  temperaret, »  exemplum  prcebens  infir- 
mis,  quod  cum  molestia  corporali  vel  injuria  ten- 
tamur  humana,  liceat  nobis  aliquid  de  nostri  pro- 
positi  rigore  relaxare.  Utantur  igitur  sapientium 
consilio,  ne  deficiant,  scripta  enim  sunt  ad  no- 
stram  doctrinam.  Haec  sunt  quae  de  infirmitatis  di- 
versitatibus,  utcunque  diximus;  nunc  quomodo 
infirmis  sit  larga  religio,  breviter  ostendamus.  Ait 
beatus  Benedictus  :  «  Super  omnia  et  ante  omnia, 


i  desperant  de  sanitate.  Sed  quid  dicam,  n  agenda  est  cura  intirmorum. »  Ecce  quomodolar- 


de  iis  ?  Dolorem  capitis  non  patiuntur  be- 
st  pro  Christo  capitis  tormenta  quomodo 
•et?  flagellum  timent,  et  quomodo  pro 
capitis  abscisionem  paterentur?  Sunt 
non  serviunt  carni,  sed  volunt  ut  serviat 
friritui,  qui  non  queerunt  medicum  nisi 
11,  clamant  cum  propheta:  Sana  me, 
,  et  sanabor  (Jer.  xv) :  soli  portant  infir- 
1  suam,  quia  non  inquietant  aliquem  que- 
b,  non  sunt  querulosi,  sicut  illi  de  quibus 
imuis.  Quatuor  sunt  unde  conqueruntur  in- 
nlioet  de  infirmitate,  de  medicina,  de  cibo, 
ne.  De  infirmitate  ideo  quidam  conquerun- 
a  pondus  infirmitatis  inviti  portant.  Alii  ve- 
qui  conqueruntur,  eo  quod  fratrum  labori 


ga  est  reiigio  infirmis.  «  Ante  omnia  »  inquit :  hoc 
est  velocius  quam  alicui  de  omnibus  fratribus,  de- 
bet  infirmo  fratri  parari  quod  postulat.  «Super 
omnia, »  id  est,  abundantius,  quam  c®teris,  ut  si 
dentur  aliis  necessaria,  infirmis  plura  et  delica- 
tiora  queerantur ;  plura,  ut  ex  muitis  aliquid  pla- 
ceat,  delicatiora,  ut  cum  gustaverint,  reficiantur  ex 
aliquo. 

Cap.  XIII.  Quod  compatiens  sit  delicatis  religio. 

Delicatis  est  compatiensrefigio.Quatuorsuntde- 
licatorum  species,  scilicet  voluntate,  usu,  genere  et 
natura.  Voluntate  delicati  sunt  illi  qui  cum  grossio- 
ribus  cibis  uti  possunt  nolunt ;  sed  diversa  et  ex- 
quisita  fercula  quasrentes,  respondent  ventri  etpe- 
tenti  obediunt  Respondeo,  fratres  mei,  et  ego  ven- 


4039 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


"', 


tri :  et  si  clamaverit,  non  pane  sed  virga  compesco,  A  amicam  esse  ;  alia  vero  fmgendo  lacrymas,  etiain 


id  est,  non  saturitate  sed  abstinentia.  Sicut  enim 
pater  filii  lenocinantis  pravos  mores  virga  castigat, 
sic  per  abstinentiam  ventris  et  gulee  voluptuosus 
restringitur  afFectus.  Sollicitum  me  reddit  cura 
ventris  nunc  hos,  nunc  illos  exoptans  cibos.  At 
ego  illi :  Quid  petis,  venter?  Num  mihi  soli  quan- 
doque  fercula  plura  parabuntur  ?  et  unum  multis 
fratribus  dabitur  ?  multis  unum,  et  uni  plura  ? 
Absit !  Quid  ergo  ?  «  Necesse  est  igitur,  ut  non  ad 
ingurgitationeni  ventris,  ut  ait  beatus  Gregorius, 
utamur  ;  seddiscamus  »  satiariet  esurire,  et  abun- 
dare  et  penuriam  pati  cum  beato  Paulo  (Philip.  iv). 
«  ne  plus  carni  tribuamus  quam  necessitas  petat, 
et  sic  excludatur  delicata  voluptas. »  Usu  vero  de- 


sapientes  decipit ;  tertia  vero  multa  tribuens,  ma: 
jora  recipit.  Accipiuntur  et  hae  tres  in  bonam  par- 
tem  compassionis  species  :  cum  aliquis  fratrem 
suum  benigne  consolatur,  vel  quando  vere  com- 
pungitur  corde,  aut  pauperi  quando  miseretur  et 
commodat,  nec  retributionem  sequitur,  sed  solo 
pietatis  affectu  trahitur  ad  munus.  Una  ex  istis 
consolatoria ;  altera  est  pietatis ;  tertia  est  refectkr 
nis.  Sunt  quidam  qui  compatiuntur  sibi,  quidam 
compatiuntur  fratri,  quidam  vero  magistro.  PriT 
mum  modestiae  est,  secundum  dilectionis,  tertium 
prudentiae.  Quosdam  verecundia  sive  desiderium 
carnis  affligendae  reprimit,  ne  carnis  indigentiae  et 
uecessitati  compati  velint,  qui  si  modesti  essent, 


Ucati  sunt  multi,  licet  sint  de  plebe :   qui  cum  in  g  compaterentur  sibi,  ne  interficerent  civem.  Alios 


saeculo  essent,  serviebant  ventri ;  in  Ecclesia  vero 
positi,  usum  soliti  cibi  mutare  nolunt,  ne  sequatur 
infirmitas.  Infirmitatem  timent,et  animae  suae  mor- 
tem  inferunt.  Impossibilitatis  suoe,  usum  vitae  prae- 
cedentis  esse  causam  testantur;  sed,  ut  dici  solet, 
malus  usus  abolendus  est.  Genere  deiicati  sunt 
filii  nobifium :  qui,  sicut  fuerunt  in  saeculo  nobi- 
liores  dignitate  generis,  ita  in  conventu  fratrum 
nobiliores  haberi  volunt  ciborum  lautitiis.  Saepe 
tamen  nobiles  genere,  nobiliores  sunt  boni  pro- 
cessu  operis.  Jactant  se  non  esse  delicatos,  humi- 
les  sunt  verbo,  vestitu  et  opere,  amabiles  ad  so- 
cietatem,  tractabiles  si  corrigantur,  honesti  consilii, 
fratruin  consolatores.  Ili  sui  generis  auctoritatem 


vero  cogit  dilectio  compati  fratri  suo ;  sed  quia 
non  habent  unde  compassionis  opera  compleanl, 
praelatis  (quorum  est  providere  et  impendere  ne- 
cessaria)  qualis  sit  et  quid  possit  frater  ille,  dili- 
genter  intimant.  Compatiuntur  et  magistro,  ne  qui 
praeire  debet,  deficiat  in  via.  Unde  quidam  usus 
inolevit  in  conventu  quorumdam  fralrum,  ul  ali- 
quem  de  fratribus  abbati  suo  prreponant,  cui  obc- 
diat  in  agcnda  sui  cura,  et  cum  visum  fuerit  fratri 
congruum,  abbatem  suiun  in  esu  carnium  scu  in 
aliquo  tali  sibi  ipsi  condescendere  faciat,  ne  rigor 
prcelationis  frangat  humanam  fragilitatem,  et 
haec  est  compassio  prudentiae.  Tria  sunt  per  quae 
probatur  vera  compassio,  scilicet  occulta  bene- 


non  praetendunt,  ut  honorari  queant  in  Ecclesia,  p  ficia,  paupertas    et   mors.    Beneficium  enim 


SI 


non  de  parentum  suorum  dignitate  gloriantur,  sed 
occultant  causas  superbiae,  ne  pes  eorum  labatur 
in  vilium.  Matura  vero  deficati  sunt,  quorum  com- 
plexio  talis  est,  ut  pondus  laboris,  jejunii  et  vigi- 
liarum  ferre  non  valeat,  qui  etiam  cibos  exquisitos 
fastidiunt,  qui  sunt  oneri  sibi,  qui  calore  solis  dis- 
soluti,  cito  lassantur,  et  frigore  statim  torpescunt. 
Tales  etiam  quosdam  de  populo  natura  plasmavit. 
Omnibus  his  couipatiens  est  religio.  Est  et  vera,  et 
falsa  compassio,  ulraque  tamen  tribus  modis  fieri 
solet,  scilicet  ore,  corde  et  opere.  Ore  ficta  com- 
passio  fit,  quando  aliquis  flebilibus  verbis  dam- 
num  alterius  consolatur.  Corde  vero,  quando  ali- 
quis,  qui  abundat  divitiis,  alicui  oppresso  oegritu- 
dine  vel  egestate  occurrit,  et  pietate  motus,  com- 
paticndo  mentis  aftectum  inclinat ;  transiens  au- 
tem  non  succurrit  egenti.  Haec  compassio  sterihs 
concepit,  sed  non  peperit.  De  conceptu  enim  ve- 
rae  compassionis  solet  nasci  eleeinosyna,  sed  tan- 
quam  venefica  mulier  avaritia  jugulat  partum,  ne 
prodeat  in  lucem.  Haec  eleemosynae  fructum  im- 
pcdit,  et  conceptum  compassionis  de  semine  pie- 
tatis  prolapsum,  a  corde  hominis  velut  a  matrice 
mulieris  mortuum  ejecit.  Illa  quae  ore  fit  tantum, 
adulatona  est,  haec  autem  sterilis  nuncupatur. 
Sequitur  aha,  quae  multa  tribuit  sed  ideo  ut  lau- 
detur,  aut  plus  recipiat.  Haec  pondus  verae  compas- 
sionis  non  portat,  sed  vanie  glorioe  levitate  sustol- 
litur,  nec  compatitur  sed  gloriatur,  et  ideo  super- 
bia  vocari  potest.  Sic  una  earum  adulando  dicit  se 


D 


impendatur  occulte,  humanae  laudis  favorem  ex- 
stinguit.  Quando  autem  pauperi  miseretur  aliquis, 
temporahs  removet  spem  retributionis.  Cum  pro 
proximo  mortem  pati  non  renuit,  amorem  mun- 
di  non  praeponit.  Hasc  sunt  enim  tria  illa  qua 
solent  enervare  compassionis  membra,  huma- 
nis  favor,  temporahs  retributio  et  amor  mun- 
di.  Qui  mortem  patitur  pro  proximo,  vere 
compatitur,  sic  Christus  pro  nobis  passus  cst, 
quia  vere  compassus  est. 
Cap.  XIV.  Quod  moderata  sit  religio  fortioribus. 
Fortioribus  moderata  est  rehgio.  Tenendus  est  in 
omnibus  modus,quod  enim  excedit  modum,excedit 
et  vires.  Modus  servatrem  incolumem,  quam  immo- 
deratio  confundit.  Modus  aequa  lance  librat  onera 
fortiorum  sicut  debilium,  ne  graventur  fortiores, 
aut  debiles  opprimantur  sub  onere.  Tres  suntenim 
species  fortium.  5unt  enim  quidam  fortes  animo, 
ahi  vero  corpore,  alii  scientia.  Scientia  sunt  fortes 
quidam,  qui  licet  dihgentis  atfectu  animi  careant, 
hcet  fortitudo  corporis  non  suppetat  ipsis,  tamen 
rationabili  quadam  scientia  (qua  Creatoris  sui  be- 
nignitatemetsuam  negligentiam  cognoscunt)  incli- 
nant  animi  rigorem,  et  corpus  cogunt  servirc  suo 
Creatori,  onera  fraterna  consolando  portant,  cor* 
ruentes  allevant  docendo,  etsi  corruerintipsi,cilo 
resurgunt,  ne  scandalum  generent,  quia  sapientes 
sunt.  Duo  gravia  portant,  animum  videlicet  laben- 
tem,  camemque  infirmam ;  teguntocculta  cordis ct 
animi,  et  regunt  opera  carnis  sola  discretione :  et 


•i 


OH 


DE  CLAUSTRO  ANDkLE.  —  LIB.  I. 


1042 


•ic  discunt  bene  amare,  quia  sciunt  bene  operari.  A  ter  expeUunt  tres  tria,  quisque  suum,  nec  cedunt 

carnalitati.  Non  plus  enim  amavit  Tobias  filium 
quam  debuit,  nec  carnalitatem  prseposuit  sed  sup- 
posuit  spiritualitati,  proesentem  filium  bona  do- 


.  fcorpore  sunt  fortes,  quos  natura  solidavit  ad  tole- 
"randos  labores,  quorum  quidam  quod  prosit  ope- 
',  fari  possunt,  sed  nolunt ;  alii  possunt,  et  volunt ; 
alii  vero  plus  volunt  quam  pati  possunt.  Potuit 
r  sed  noluit  bene  operari  Golias,  cum  esset  corpore 
'■  fortis.  Potuit  et  voluit  servire  David  Creatori  suo. 
\  Volunt  plusquam  pati  queant  ipsi  justi  quando- 
■  que,  qui  sic  edomant  carnis  superbiam,  ut  virtus 
,  deficiat  cum  laborare  velint  :  si  jejunant,  stoma- 
'  chus  languet ;  si  legunt,  vertiginem  ;  si  quid  la- 
,  boris  agunt,  capitis  dolorem  patiuntur.  Et  hoc  ideo 
l  quia  liabuerunt  zelum,  sed  non  secundum  scien- 
tiam.  Sunt  enim  qusedam  in  quibus  maxime  debet 
haberi  scientia,  scilicet  jejunium,  vigiliae  etlabor. 


cuit,  orabat  pro  absente  (Tob.  iv).  Job  vero  de 
morte  filiorum  non  doluit  plusquam  necessc  fuit, 
pro  morte  eorum  lacrymas  fudit,  reddens,  proxi- 
mo  compassionis  debitum.  Cum  viverent  autem 
consurgens  Job  diluculo,  offerebat  per  singulos 
holocausta,  et  sic  faciebat  Job  cunctis  diebus  (Job. 
1).  Abram  vero  non  tantum  Ismaelem  expuJit,  sed 
etiam  Isaac,  quem  in  senectute  sua  de  sterili  con- 
juge  genuerat,  qui  erat  amor  patris  (ipse  est  enim 
quem  diligebat,  Isaac)  matris  solatium  gaudium 
utriusque  (Gen.  xxi,  xxu)  illum  dico  talein,  ad  im- 


Nisi  enim  labori  succedat  quies  et  refectio,  non  b  molandum  Deo  obtulit.  Sic,  fratres,  debemus  esse 


,  potest  humana  natura  laborem  tolerare,  sed  mo- 
deratus  labor,  et  abstinentia  cibi  delicati,  et  sta- 
tutre  a  sanctis  Patribus  vigilise,  corpori  et  animae 
medelam  conferuntsanitatis.Qui  autem  sicvivunt, 
fortitudinem  et  animie  et  corporis  habent  secun- 
dum  scientiam.  Sunt  autem  alii  qui  corpore  fortes, 
dcbilcs  autem  animo,  parcunt  sibi,  seipsos  aman- 
tcs,  sectantur  otium,  vacant  fabulis.  Tales  accu- 
santur  de  furto,  de  rapina,  de  mendacio.  Fures 
sunt  quia  communi  necessitati  sublrahunt  quod 
commune  fecerant  cum  renunciarent  mundo,  seip- 
sos  abnegantes.  Raptores  sunt  coram  Deo,  quia, 
eo  vidente  qui  novit  abscondita  cordium,  commu- 
ni  vitse  quod  sciunt  aut  possunt  violenter  aufe- 


animo  fortes,  ut  Tobias.  Si  loquatur  aUquis  no- 
strum  cum  amico  suo,  doceat  eum  bona ;  si  vero 
absens  fuerit,  oret  pro  absente.  Si  autem  fortior 
esse  voluerit,  cum  auferuntur  sua,  non  persequa- 
tur  hostes.  Non  enim  Job  persecutus  est  hostes 
Chaldoeos  cum  auferrent  sua.  Tribus  modis  perse- 
quimur  hostes,  scilicet  manu,  lingua  et  animo. 
Manu  persequimur  hostes,  quando  illud  quod  vi 
raptores  abstulerant,  vi  recuperamus  contradicen- 
te  Apostolo,  qui  dicit :  Ne  repetas  tua.  Qui  enim 
repetit  cum  litigio,  male  repetit  (I  Cor.  vi).Lingua 
persequimur,quando  conquerendo  sive  accusando 
apudpotentioresut  nostrarecipiamusproximos  no- 
stros  licet  mali  sint,sub  articulo  mortis  vinctos  re- 


runt.  Mentiuntur  autem  coram  Deo  et  hominibus,  q  linquimus,non  dantes  locum  2'ra?,|ut  ait  Apostolus, 


quia  quod  voverant  reddere  possunt,  sed  nolunt. 
Sic  igitur  coram  fratribus  suis  fures,  coram  Deo 
raptores,  coram  hominibus  et  coram  Deo  menda- 
ces  sunt.  Decipiunt  ergo  fratres  ignorantes  quod 
possint,  offendunt  Deum,  oculis  cujus  nuda  et 
aperta  sunt  omnia  (Heb.  iv) ,  non  Deo  reddunt 
quod  coram  fratribus  voverunt.  Hoc  est  enim  pro- 
prium  furti,  rapinee  et  mendacii,  ut  unum  occulte, 
alterum  aperte,  tertium  vero  aliter  quam  promit- 
titur  eveniat.  Restat  nunc  ut  de  illis  qui  sunt  for- 
tes  animo,  aliquid  dicamus.  Sunt  enim  quidam 
fortes,  alii  fortiores,  alii  fortissimi.  Fortis  Tobias 
(Tob.  1),  fortior  Job  (Job.  i),  fortissimus  Abranf 
(Gen.  xu).  Duobus  modis  probatur  animi  fortitudo, 


sed  vindicantes  nosmetipsos  (Rom.  xn).  Animo  au- 
tem  persequimur,  quando  hoc  quod  vi  aut  circum- 
ventione  oon  possumus,  odio  et  protervitate  mise- 
rae  mentis  persequi  non  desistimus  :  quod  Aposto- 
lus  prohibet  dicens  :  Cum  omni,  inquit,  pacem  ha- 
bentes  (ibidf).  Quid  ergo,  fratres,  dicam  de  iis  qui 
pro  bove  aut  asino  proximum  persequuntur?  Quid 
facerent,  si  mortem  filii  nuntiares  ?  £t  quid  si  sep- 
tem  filiorum,  sicut  Job  nuntiatum  est,  autumares 
evenisse  ?  Instruit  igitur  beatus  Job  claustrales  de 
patientia,  qualiter  damna  rerum  temporalium  su- 
stinere  debeant,  qualiter  pro  morte  amicorum  car- 
nalium  dolere  conveniat,  utrumque  benigne  por- 
tans,  qui  nec  pro  damno  rerum  persecutus  cst 


cupiditate  scilicet  et  carnalitate.  Non  cessit  Tobias  n  hostem,  nec  pro  morte  filiorum  ad  odium  (quod 

•     1  •  i         «•  1—11  t  •  .«      *^  A.     __  ~.  —  _  _  *  _\  _      •  1*  '  A.  f\         •  li  t 


cupiditati,  quando  Gabelo  consobrino  suo  egenti 
pondus  argenti  commisit,  nec  plus  amavit  pecu- 
niam  quam  proximum.  Amisit  Job  substantiam, 
sed  quid  ait :  Dominus  dedit,  Dominus  abstulit  ; 
sicttt  Domino  placuit,ita  factum  est.Sit  nomen  Do- 
mini  bcnediclum.  Dimisit  Abraham  quod  posside- 
bat  et  obedivit  voci  Domini,non  coactus  sed  spon- 
te.  Tobias  commisit,  Job  amisit,  Abram  dimisit  ; 
hic  pecuniam,  iste  substantiam,  iile  terram,  do- 
mum  et  cognationem  ;  unus  in  spe,  alter  patien- 
ter,  alius  vero  sponte ;  primus  egenti  compatiendo, 
secundus  vero  patienter  tolerando,  tertius  jubenti 
obcdiendo.  Sic  nunc  cedunt  cupiditati,  quae  in 
tribus  consistit,  id  est,  in  amore  possidendi,  in  do- 
lore  amittendi,  in  coactione  deserendi.  Sed  simili- 


est  mors  animee)  cor  inclinavit.  Qui  vult  autem 
fortissimus  esse  sicut  Abram,  qui  non  amisit  sua, 
sed  dimisit ;  qui  non  amavit  filium  suum  ut  Dei  Fi- 
lium  offenderet,  talis  dico  renuntiet  omnibus  quse 
possidet,  et  immolet  gladio  verbi  Dei  illos  quos 
carnaliter  diligebat  vel  carnali  amabat  affectu.For- 
tissimus  Abram,  sed  beatus  Laurentius  fortior  for- 
tissimo.  Audiamus  quaiiter  Abram  sua  dimisit, 
Laurentius  sua  dispersit  et  dedit  pauperibus  (Psal. 
xi).  Abram  filium  suum  Deo  obtulit.  Laurentius 
seipsum  pro  Filio  Dei ;  hic  ignem  parat,  colhgat  fi- 
lium,  gladium  evaginat,  sed  angelum  audit  prohi- 
bentem  ne  perficiat,ille  ad  ignem  positus  Christum 
pnedicat,  carnifices  urgentes,  carbones  ministran- 
tesverbis  non  exasperat,  efficitur  holaucaustum 


i*to 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


m 


Domino,  id  est  totum  incensum,  intus  igne  chari-  A 
tatis,  exterius  vero  flainma  tribulationis.  Hic  quia 
obediens  efficitur,  filium  recipit  incolumem,  ille 
quia  perseverat  in  tormentis,  a  Dei  Filio  recipitur 
ad  salutem.  Haec  est  fortitudo  charitatis.  De  hac 
scriptum  est  :  Fortis  ut  mors  dilectio  (Cant.  vm), 
et  ut  verum  fatear,  fortior  dilectio.  Nihil  enim  se- 
parat  a  charitate  Christi.  Sunt  igitur,  ut  supra 
diximus,  tres  species  fortium,  corpore  scilicet,  et 
animo,  et  scientia.  In  his  autem  consistit  fortitudo 
totius  religionis.  Qui  scit  enim  et  vult  et  potest 
bene  operari,  si  modum  teneat,  perfectus  est. 
Cap.  XV.  Quod  pcenitentibus  sit  misencors  religio. 
Pcenitentibus  est  misericors  religio.  Tribus  mo- 
dispcenitet  homo  :  ore  tantum,  aut  corde  tantum, 
aut  ore  et  corde  simul.  Saul  ore,  Petrus  corde,  b 
David  ore  et  cordi  simul  poenituit.  Tria  commisit 
David  erga  servum  suum  Uriam,scUicetperfidiam, 
homicidiuui,  adulterium  cum  uxore  ejus  ;  et  ta- 
men  accusante  Nathan  propheta,  semetipsum  ju- 
dicavit  in  corde  et  voce  dixit :  Peccavi  Domino. 
Quia  corde  pcenituit  audivit  ab  eodem.  Dimissum 
est  peccatum  tuum  (//  Reg.  xu).  Ter  negavit  Pe- 
trus  et  tamen  respexit  eum  Dominus,  quia  flevit 
amare  (Luc.  xxn),  lavit  enim  lacryinis  fcedae  con- 
tagia  linguae.  Tribus  modis  peccavit  Saul  :  per  su- 
perbiam,  per  inobedientiam,  per  excusationem 
peccati.  Per  inobedientiam,  peccavit,  quando  pec- 
catores  Amalech  non  interfecit,  quod  praeceperat 
Dominus,  sed  versus  ad  praedam  fecit  malum  in 
oculis  Domini  (/  Beg.  xv).  Per  excusationem  pec-  q 
cati  peccavit,  cum  diceret  Samuel  :  Qux  est  hmc 
vox  gregum  quw  resonat  in  auribus,  aut  amiento- 
rum  quam  ego  audio  ?  (ibid.)et  ait  Saul :  De  Ama- 
lech  adduxerunt  ea,  peperit  enim  populus  melio- 
ribus  ovibus  et  armentis,  ut  immolaret  Domino 
Deo  tuoy  reliqua  vero  occidimus  (ibid.).  Seipsum 
Saul  excusat,  sed  populum  accusat.  Populus,  in- 
quit,  pepercit,  quod  Dominus  non  praecepit  ;  nos 
autem  reliqua  occidiinus,^quod  praeceperat  Domi- 
nus.  Unde  Beda  super  Samuelem  :  «  Saul,  inquit, 
ea  quee,  Domino  jubente,  occisa  sunt,  se  cum  po- 
pulo  occidisse,  his  vero  quae  contra  interdictum 
ejus  reservata  sunt,  non  se,  sed  populum  peper- 
cisse  testatur.  »  Per  superbiam  peccavit,  cum  de- 
mum  diceret  Samueli :  Peccavi,  sed  nunc  honora 
me  coram  senioribus  populi  mei  et  coram  Israel 
(IReg.  xv).  Immoderata  Saulis  superbia,  sed  mo- 
derata  Samuelis  humilitas.  Honorari  reprobus 
queerit,  ethonorat  propheta  reprobum.  Sic  etiam 
nostris  temporibus  inveniuntur  multi,  qui  a  ma- 
gistris  spiritualibus  redarguti,  poenitentes  ore  tan- 
tum,  timent  honore  privari.  Si  quidem  inter  nos 
tales  videmus,  aut  pati  nolumus,  aut  accusamus, 
quia  incorrigibiles.  Samuel  autem  non  tantum 
patitur,  sed  etiam  honorat.  Unde  Beda  super  Sa- 
muelem :  «  Nos  quoque  in  exemplum  beati  Sa- 
muelis  decet  ergo  tales  modeste  agere.  »  Neque 
eos  oportet  traducere,  quos  incorrigibiles  etdivino 
judicio  non  dubitamus  damnandos,  maxime  illos 
quosaliquo  gradu  eodesiastico  (quem  ejusdem 


Saulis  vinctio  non  indecenter  exprimit)  cognove- 
rimus  insignitost  Sunt  enim  multi  qui  detrahunt 
prselatis,  qui  quamvis  detrahant  eis,vellent  tamen 
esse  quod  illi  sunt.  Si  autem  contingat  quod  vo- 
lunt,  illis  quod  judicaverant,  meliores  non  sunt. 
Sicut  igitur  diximus  supra,  peccavit  Saul  per  su- 
perbiam,  per  inobedientiam,  per  excusationem 
peccati,  superbiaequae  diaboli ,  praevaricationis 
Adae,  excusationis  Evae  particeps  efficitur.  Adam 
contra  Patrem,  Eva  contra  Filium,  diabolus  contra 
Spiritum  sanctum  peccavit.  Adam  Patris  bonita- 
tem,  Eva  Filii  sapientiam,  diabolus  Spiritus  sancti 
benignitatem  accusavit.  Adam  Patris  bonitatem, 
cum  dixeret  :  Mulier  quam  dedisti  mihi,  seduxit 
me  (Gen.  m).  Eva  Filii  sapientiam  redarguit,  quod 
non  sapienter  egerit,  quia  posuit  serpentem  in  pa- 
radiso  a  quo  deccpta  est.  Diabolus  autein  benigni- 
tatem  Spiritus  sancti  ignorat,  dura  desperando  de 
venia  in  delicto  maximo  perseverat,  id  est,  in  su- 
perbia.  Unde  Psalmista  :  Et  emundabor  a  detkto 
maximo  (Psal.  xvui).  Ubi  beatus  Augustinus : 
«  Delictum,  »  inquit,  «  maximum  est  superbia.  » 
Hi  tres  sunt  qui  testimonium  dant  adversus  Saul 
in  ccelo,  scilicet  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus : 
Pater  qui  est  veritas,  de  mendacii  excusatione ;  Fi- 
lius,  qui  est  Patri  obediens  usque  ad  mortem  (Pki- 
lip.  n),  de  inobedientia  ;  Spiritus  sanctus,  de  per- 
severantia  peccati  testimonium  proferunt.  Caven- 
dum  igitur  nobis  est,  qui  culpas  nostras  excusa- 
mus,  qui  sumus  inobedientes  et  superbi,  ne  ad- 
versum  nos  dent  hi  tres  testimonium  in  ccelo.  Su- 
periori  non  obedivit  Saul,  nec  pepercit  inferiori, 
sed  sibi,  dum  populum  sibi  subjectum  acousat, 
dum  seipsum  excusat  et  recusat  praeceptum  Sa- 
muelis.  Contra  superiorem  enim  peccat,  id  est 
contra  Samuelem,  quicunque  laicus  sacerdotem 
dehonestat.  Dignus  est  enim  sacerdotium  regno. 
Quod  in  Passione  Domini  figuratum  novimus  esse 
per  servum  pontificis,  cui  Petrus  abscidit  auricu- 
lam,  huic  nomen  erat  Malchus  (Joan.  xviu),  quod 
interpretatur  rex.  Serviebat  enim  Malchus  pontifi- 
ci,  quia  dignius  est  sacerdotium  regno.  Mirantar 
aliqui,  forsan  dubitantes  de  damnatione  Saulis, 
Hoc  quod  diximus.  Legant  Hieronymum  contra 
Jovinianum,  et  invenicnt  ibidem  tres  hominum  or- 
dines,  arietes  scilicet,  oves  et  haedos.  lnter  arietes 
David  numeratur,  inter  oves  Jonathas,  inter  h«- 
dos  Saul.  Ad  sinistram  ergo  Saul,  quia  hsedi  ad 
sinistram  ;  Jonathas  ad  dextram,  quia  inter  oves 
reperitur.  De  illo  dicit  ibidem  Hieronymus,  quod 
amore  prophetae  dignus  crat. 

Redeamus  nunc  ad  propositum  nostrum,  et  vide- 
amus  quomodo  poemtentibus  sitmisericors  religio. 
Tribus  modis  poenitet  homo,  et  tribus  miseretur 
Deus.  Peccantein  exspectat,  desperantem  conso- 
latur,  et  congaudet  pcenitenti.  Peccantem  revocat 
dono  gratiee,  desperantem  consolatur  per  spem  ve- 
ni8e,poenitentem  roborat  ex  promissis  gloriae.  Mise- 
retur-ethomo  homini  tribus  modis  :  Miseretur  enim 
praelatusdiscipulo,discipulus  praslato,et  discipulus 
quandoque  disc  ipulo.Miseretur  quandoque  pralatui 


M  CLAUSTOO  ANQLB.  —  UB.  I. 


IOM 


ik>,  dum  peccantem  verbis  benigne  corrigit,  A  visitandos  fratres  suos,qui  erant  in  exercitu  israei: 


antem  ad  spem  per  exempla  ruisericordiae 
et  correctum  post  commissa  dilijgit.  Hrec 
ico,  quia  nonnuili  sunt  qui,  cum  aliqucm 
.rem  habeant,  si  peccet,  despiciunt,  et  hoc, 
>ejus  est,  fatentur  quod  non  diligant  eos 
rius.  Peccavit  Petrus,  sed  Christus  eum  non 
at,  sed  respexit  et  dilexit.  Miseretur  et  pree- 
scipulus  tribus  modis :  dum  irato  non  re- 
lagistro,  aut  peccanti  non  detrahit,  vel  per- 
i  patitur.  Iratum  enim  Saul  fugiebat  David, 
item  in  spelunca  ventrein,  cum  posset,  non 
,  perversumque  passus  est  quandiu  vixit 
xxi  v).  Miseretur  itidem  discipulus  discipulo, 
eccanti  orando  compatitur,aut  quando  inter 


miserat  enim  eum,  ut  narrat  historia,  pater  suus 
dicens  :  Fratres  tuos  visitabis  si  recte  agant  et 
cum  quibus  ordinati  sunt  disce.  Vemt  ergo  in  Ma- 
gala  ad  exei*citum :  qui  egressus,  votiferatus  erat 
in  ccrtamine.  Direxerat  enim  Israel  aciem,  sed  et 
Philistiim  ex  adverso  fuerant  prasparati:  et  cu- 
currit  David  ad  locum  certaminis,  interrofana  si 
omnia  rccte  agerentur  erga  fratres  suos.  Cumque 
ad/tuc  loqueretur  David,  apparuit  vir  illespuriua 
ascendens  Goliath  nomine,  Philisthxus  de  Getk  ex 
cast/is  Philistinorum  (ibid).  Fratres  tuos  visitabis 
si  recte  agant,  dicit  historia,  et  cum  quibus  ordi- 
nati  sunt  disce.  Et  Dominus  in  carne  veniens  visi- 
tavit  nos,  diligenter  quieque  recte  agere,  vel  cum 


lum  corripit,  aut  quando  peccanti  in  se  bc-  g  quibus  ordinate  vivcre  debeamus,  docens.  Quod 


limittiL 

i*.  XVI.  Quod  perversis  severa  religio. 

ersis  est  severa  religio.  Servat  eniin  hone- 

severitas,  levitatem  castigat,  tiinetur  ab  in- 

ipsa  est  decor  senum,  juvenum  virga,  ornat 
Mmm  personas,  colorat  speciem  virtutum. 
niui  rubor  mistus  candori,  si  competenter 
alur  faciem  gratam  reddit  aspicienlibus,sic 
a*  mista  rectitudini,  si  dulcedine  condiatur, 
i  religionis  decorat.  Dulcedo  praelati  ad  pce- 
im  trahit,  pcccantem  discipulum  severitas 
t,  rectitudo  dat  legem  delinquenti.  Sic  nec 
as  levitatem  patitur,  nec  duicedo  dissolutio- 
lee  rectitudo  lineam  justitiae  transgredi  per- 
Unde  Psahuista  :  dulcis  et  rectus  dominus  < 
xxiv).  Volunt  quidam  esse  severi,  sed  ne- 
et  dum  volunt  essc  severi,  crudeles  efficiun- 
un  pro  severitate,  amaritudinem  pro  dulce- 
pro  reetitudine  crudehtatem  ostendunt,  et 
ifunditur  vultus  religionis,  ubi  ex  tlamma 
itaiis  ignescunt  oculi,  pallor  miscetur  livori, 
noceduni  ex  ira  et  amaritudine.  Ira  prcelati 
lieni  turbat,  auiaritudo  persequitur  crude- 
ffligii.  Ira  preelati  casum  dat  perverso,  jus- 
sbo  provocat  ad  iram.  Dute  sunt  species  per- 
ttis,  scilicet  apertce  et  occultae.  Sunt  quidam 
perversi,  ut  quod  ipsi  male  operantur,  de- 
lt  aperte  ;  quod  autem  bene  ahi  faciunt, 
a&tur  et  impugnent.  lncorrigibiles  suut : 
)lum  quod  volunt,  esse  bonum  credunt ; 
sntiam  autem  nunquam  aut  negligenter  im- 

humiles  fratres  provocant,  turbant  silen- 
;  Talium  figuram  gestabat  Phiiisthajus  ille, 
gressus  de  castris  philisthiim,  provocabat 

Israel  (/  Reg.  xvu).  Cujus  magnitudo  et 
uu  diversitas,  morahter  statum  perversorum 
nagni  sunt  apud  semetipsos)  et  qualitates 
m,  designant  Ad  hunc  Philislhieum  expu- 
ium  venisse  David  legitur.  Sed  hoc  bellum 
f  modis  iit  ;  historiahter  scilicet,  inystice  et 
liter,  id  est,  inter  Goliam  et  David,  inter 
tum  et  diabolum,  inter  quenilihet  justum  Ct 
>d  diaboli  mcmbrum.  Prascessit  in  re,  con- 
in  mysterio,  habetur  et  nunc  in  inoribus. 
igiiur  mitteretur  David  a  patre  suo  Isai  wad 


D 


et  morahter  quotidie  evenire  cernimus,  dum  prae- 
lati   quique   subjectos   suos   rectitudinem .  bonae 
operationis  docent,  vel  cum  quibus  ordinem  bene 
vivendi  tenere  debeant,  instruunt,  ne,  cum  per- 
verso  perversus,  vel  cum  tepido  fratre  noviter 
couversus   societur.  Venit    David  ad  exercitum 
Israei :  et  invenit  eos  vociferatos  ad  preelium,  et 
Philistiim  ex  adverso  preeparatos.  Veaiunt  et  inve- 
niunt  preelati  quandoque  fratrum  diseordiam.  Et 
cucurnt  David  ad  locum  certaminis,  et  interrogQr 
bat  si  omnia  recte  agercntur  erga  fratres  suos.Cur- 
runt  praelati  tam  inenti*  ailectu  quam  gressibus 
pedum,  solliciti  de  salute  suorum,  kivestigantessi 
recta  sunt  opera  eorum,  an  adhuc  corrigenda  vi- 
deantur.  lnquirunt  mores,  discunt  visu  et  auditu 
quae  sit  discordiee  causa.  Uade  Beda  super  Samue- 
lem  :  «  Nunc  quoque,  inquit,  per  sua  membra  Do« 
minus  idipsum  agere  non  cessat,  cum  bonos  a 
mahs  discernens,  his  sua  munera  pa? titur,  iUos 
dimittit  inanes.  »  Cum  adhuc  loqueretur  Davidr 
apparuit  ille  vir  spurius  ascendens,  Goliath  no- 
mine  Philisthxus  de  Geth  et  castrisPhilisthinorum. 
Loquente  vero  aliquo  justo  et  docente  qua*  recta 
sunt,  et  inquirente  quid  noceat,  apparet  iile  spu- 
rius,  id  est,  diabolus  in  corde  ahcujus  descendens, 
Unde  ?  A  cogitatu  mahgno  ad  verba  convicii,  & 
verbis  convicii  ad  opera  perversa,  Goliatbnomine* 
id  est,  revelatus.  Quibus  ?  llhs  qui  dieere  possunU- 
Non  enim  ignoramus  cogitauoneseju8.Philisth«sus 
de  Geth.  Vlulislhudus,  cadens  potione  inteTpret&tur. 
Cadens  ab  altitudine   superbi»,  potiooe  despe«- 
rationis  imbutus,  et  oblitus  misericordiee.  Geth^ 
quod  interpretatur  torcular,  Beda  attestante,apti*- 
sime  multitudinem  pravorum  designat,  civitatem 
videhcet  diaboh,  ad  bonorum  in  seeculo  tormenta 
semper  exercitatam.   Sicut  enim  in  torculari  pre- 
mitur  uva,premitur  et  exprimitur,separatur  vinum 
ab  acinis,  vinum  transit  ad  convivium  Domini ; 
acinis  autem  datur  locus   in  sterquiliniov   sic  a 
multitudine  pravorum  justi  calcantur  ;  et  sicui  in« 
torculari  ab  acinis  vinum  separatur,  sic  in  tribur 
latione  probantur  justi,  injusti  autem  temporeten- 
tationis  recedunt.  De  Geth  igitur  Phihstheeus  erat^ 
unus  de  multitudine  pravorum.Et  cassiseerea  super 
caputejus,et  dorica  hamata  induebatur;  elo«rMs 


1047 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


aereas  habebat  in  cruribus,  et  clypeus  ejus  aereus  A 
tegebat  humeros  ejus.  Cassis,  lorica,  o«?reae  et  cly- 
peus,  diversa  defensionis  sunt  genera,  quibus  sui 
ipsius  fqui  est  caput  omnium  impiorum)  diabolus 
stultitiam  defendere  conatur.  Moraliter  autem  per- 
versi  casside  caput  tegunt,  dum  perversae  actionis 
intentionem  laudant.  Sinistrum  vero  latus  obum- 
brant  clypeo,  dum  sinistram  pravae  actionis  excu- 
sant  partem.  Ocreas  habent  in  cruribus,  quae  est 
quasi  extrema  pars  corporis,quia  usque  ad  finem 
in  obstinatione  perseverant.  Lorica  induuntur,  qua 
totum  tegitur  corpus,  quando  totam  defendunt 
actionem.  tHee  siquidem  species  armorum  ex  aere 
factae  perhibentur  esse,  metallo  videlicet  caeteris 
amplius  canoro.  Quia  quidquid  agit  perversus,non 
humili  confessione  profitetur,  nec  ratione  verita-  b 
tis,  sed  clamoso  strepitu  saecularis  eloquentiae  de- 
fendit,  et  per  exempla  reproborum  confirmat. 
Unde  sequitur,  et  armiger  ejus  antecedebat  eum. 
Armiger  Golife  quilibet  reprobus  esse  potest,  exem- 
pla  cujus  antecedunt  et  adjuvant  ad  confirman- 
dam  perversorum  malignitatem.  Ex  his  auctoritas 
trahitur,  ex  his  sumuntur  defensionis  arma,  et 
haec  est  perversitas  aperta.  Unde  sequitur  :  Stans 
clamabat  adversus  phalangas  IsraeL  Stans  clamat, 
quia  in  elationis  monte  perversus  positus,  voce 
detractionis,  blasphemiae,  et  scandali  humiles  fra- 
tres  qui  Deum  mente  considerant,  provocare  non 
cessat.  Sic  igitur  perversitatis  caput,  est  intentio 
pravae  actionis  ;  sinistrum  latus,  pars  sinistra  ; 
crura,  finis  actionis  ;  corpus,  actio  tota  ;  cassis  q 
vero,  intentionis  commendatio  ;  clypeus,  sinistrae 
partis  excusatio;  duae  ocreae  perseverantia  et  obsti- 
natio  ;  lorica,  totius  actionis  aperta  defensio.  His 
armis  cognoscitur  Philisthaeus,  cum  procedit  ad 
praelium.  Sunt  autem  alii  quorum  perversitas  est 
occulta,  qui  consilio  suo  fratres  promovent  ad 
iram,  excitant  ad  rixas,  qui  consilio  suo  faciunt 
insurgere  Absalon  contra  David,  id  est,  filios  spi- 
rituales  contra  eorum  patres  ad  discordiam  pro- 
movent,  qui  machinantur  ut  moriatur  David  in 
castris,  sicut  de  Achitophel  legitur  (II  Reg.  xxvn). 
Sed  utriusque  severa  debet  esse  religio,  ut  aperte 
perversis  resistat  in  faciem,  et  occultorum  consilia 
mutet.  Sic  David  Philisthaei  frontem  lapide  com- 
minuit,  sic  Chusi  consilium  destruxit  Achitophel. 
Frons  Philisthaei  est  cognitio  perversitatis.  Percuti- 
tur  ergo  Philisthaeus  in  fronte,  quando  perversitas 
insipientis  agnita,  reverberatur  a  sapiente.  Chusi 
autem  interpretatur  silentium  ;  Acliitophel  vero 
ruina  fratiis.  Destruxit  ergo  consilium  Chusi 
consilium  Achitophel ;  quia  per  silentium,  eorum 
qui  sunt  quasi  ruina  fratrum,  annihilatur  consi- 
Uum.  Providet  Chuzi  ne  turbetur  exercitus  Israel, 
quia  per  silentium,impetusetincursus  scrmonum 
a  conventu  fratrum  Deum  videre  cupientium  ra- 
tionabiliter  arcentur.  Ha*c  duo  ad  severitatem, 
rarus  scilicet  sermo  et  rigor  sermonis,  pertinent. 
Rarus  enim  sermo  concordiam  servat,  rigor  scr- 
monis  corrigit  emendanda.  Affabilis  est  severitas 
non  garrula,  asperitatem  monstrat,   sed  non  cst 


D 


litigiosa.  Severitas  a  crudelitate  difFert  ;  ha 
rigit,  illa  cruciat ;  haec  justis  convenit,  il 
versos  comitatur.  Minatur  severitas,  sed  noi 
dicit.  Maledixit  Phitisthxus  David,  sed  non 
dixit  David  Philisthoeo.  Tu  venis,  inquit, 
cum  gladio  et  hasta  et  clypeo,  ego  auten 
ad  te  in  nornine  Domini  exercituum  (I  Reg 
Maledicunt  Philisthseo  multi,  nec  veniunt  a 
in  nomine  Domini.  Maledicit  ille  Philisth» 
cum  et  aliquem  cadentem  potione  diabol 
perat  corrigendum,  non  humilitatis  verl 
superbiae,  non  exhortationis  sed  iracundi; 
blandimenta  sed  opprobria  profert.  Nec  v< 
nomine  Domini  ad  Philisthaeum,  qui  religi< 
notabilitati  suae,  seu  etiam  scientiae  littei 
qua  praevalet,  et  non  divinae  gratiae  tribuit 
perversum  corrigit.  Sic  multi  veniunt,  e 
non  tradit  Deus  Philisthaeum  in  manus  e 
Quod  non  maledixit  David  Philisthseo,  be 
tatis  est ;  quod  Deo  ascripsit  sui  adventu 
caciam,  humihtatis  ;  quod  autem  minahi 
sevcritatis.  Sed  quid  minatur  ?  Auferam,  h 
caput  tuum  a  te,  et  dabo  cadavera  castr 
Philistiim  avibus  coeli  et  bestiis  terra?  (ibid, 
put  Philisthaei,  diabolus  dicitur ;  cadavera 
castrorum  Pliilistiim,  carnales  affectus  rep 
rum  (qui  sunt  castra  diaboli)  moraliter  desig 
Cadaver  est  quasi  caro  data  vermibus. 
enim  caro  putrida  vermibus  nutrimentum 
stat,  sic  carnales  affectus  cogitationes  per\ 
nutriunt.  Aves  cceli  illos  designant,  qui  alis 
templationis  ad  cogitanda  ccelestia  sublev* 
Bestiis  terrae  coaptantur  iUi  qui  terram 
noverunt  excolere,  qui  necessitati  fratrun 
rena  ministrant,  rei  familiaris  curam  ger< 
quos  alibi  designant  Rachel  et  Lia  (Gen.  : 
Martha  et  Maria  (Luc.  x).  His  avibus  coeli  < 
bestiis  terrae  cadavera  castrorum  Philisthii 
est,  carnales  aeffctus  reproborum,  danti 
corrigendum.  Sic  igitur  corrigit  aperte  r 
perversos,  sic  occulte  perversorum  providel 
silio. 

Cap.  XVII.  Quod  bonis  sit  optima  religu 
Bonis  et  optima  religio.  Bonos  facit  rerun 
tributio,  meliores  mundi  renuntiatio,  optim< 
tem  religionis  cohabitatio.  Mundus  bonis  et  ] 
mus,  religio  vero  bonis  et  malis  est  optima. 
enim  quandoque  de  malo  bonum,  de  bono  n 
rem,  de  meliori  optimum,  et  hoc  fitquando  > 
impium  Deus.  Unde  Psalmista ;  Visitasti  terr 
inebriasti  eam  (Psal.  lxiv).  Visitat  Deus  et  b< 
et  malam  terram,  terram  meliorem,  etterram 
mam.  Per  timorem  terram  malam  visilat,  \h 
per  incipientem  charitatem,melioremper  abui 
tem,  optimam  per  perfectam.  Visitat  Deus  te 
malam,  quando  aliquis  timorc  judicii  compuni 
et  ab  illicitis  abstinet.  Bonam  vero  per  incipie 
charitatem  visitat,  quando  sua  distribuit  ali 
renuntiat  mundo,mutat  habitum,  tenet  pacenc 
fratribus  suis,  nisi  calumnieturab  aliquo;  si  a 
calumnietur,  calumniam  non  patitur,  sed  adhi 


DE  CLAUSTRO  ANIHLE.  —  LIB.  I. 


1050 


turbatur,  irascitur  et  odit.  Claustri  tae-  A 
non  aequanimiter  portat,  vilitatem  et  iden- 
i  ciborum  abominatur.  Cibus  vero  animae, 
stverbum  Dei  amarus  videtur  ei,  sialiquo- 
itius  corrigatur.  Sic  Filii  prophetarum  cum 
jnt  ad  domum  Elisei,   praecepit  Eliseus  co- 

0  ut  refectionem  eis  pafaret.  Cum  autem 
;ent  illi  pulmentum  in  herbis  coctum,  et  in- 
*nt  amarissimum,  cceperunt  clamare  :  Mors 
rtla  homo  Dei,  mors  est  in  olla  homo  Dei 
g.  iv).  Olla  Elisei  differt  ab  jEgyptiis  ollis. 
ddem  carnium  sunt,  hsec  pulmentorum  her- 
um.  Illae  adipe  pinguium  condiuntur,  unde 
it  iniquitas,  heec  Elisei  farina  dulcoratur, 
sst  charitas.  lllarum  dulcedicem  sequitur 
udo,  hujus  vero  amaritudinem  sequitur  sua-  B 
Surgens  Eliseus  accepit  farinam  quam  ipse 
it,  et  posuit  in  ollam,  et  sic  factum  est  dul- 
>d  prius  amarum  exstiterat.  Eliseus  qui  so- 
tterpretatur,  Christum  designat,  cocus  doc- 
Dulmentum  verbum  Dei,  farina  charitatem. 
trgo  Eliseus   farinam  in  pulmento,  quando 

per  abundantem  charitatem  visitatur  a  Do- 
ut  cui  grossior  cibus  fastidio  prius  exstite- 

1  qui  leviter  irasci  consueverat  aut  obedien- 
tradixerat,  nunc  obediat,  frugalitatem  se- 
,  jnimicum  diligat.  Abundat  enim  charitas, 
ligitur  inimicus,  sed  non  est  perfecta,  nisi 
sit  mori  pro  proximo.  Nemo  enim  charita- 
bet  majorem,  quam  ut  animam  suam  ponat 
oamicis  suis  {Joan.  xv).  Perfecta  vero  cha-  q 
imicum  diligit,  pro  proxuno  mori  non  per- 

t,  haec  foras  mittit  timorem,  haec  Dominum 
3t  sustinet.  Unde  Psalmista  :  Exspecta  Do- 
,  viriliter  age,  et  confortetur  cor  tuum,  et 
Dominum  (PsaL  xxvi).  Exspectaper  spem, 
>eres  per  timorem,  virihter  age  per  inci- 
a  charitatem.  et  confortetur  cor  tuum  per 
intem,  ut  sustineas  Dominum  per  patien- 
irfectae  charitatis.  Sic  igitur  bonis  est  opti- 
gio  quia  ducit  ad  perfectionem.  Sumciant 
juce  de  novem  beneficiis  religionis  dicta 
t  adhuc  aliquid  quasi  in  transitu  de  coha- 
le  ejusdem  breviter  tangamus. 
flll.  Quatuor  sunt  in  religione  diligenter 

notanda. 


uor  sunt  in  religione  notanda.  Suavis  est 
t  mitis,quieta  et  secura.Suavis  est  in  cohabi- 
,  mitis  in  sermone,  quieta  in  mente,  secura 
ne.Nec  tamem  sic  suavis  estut  sitindiscreta, 
mitis  ut  patiatur  injusta  ;  nec  sic  mente  quie- 
>onum  non  cogitet ;  nec  sic  secura,  ut  Do- 
non  timeat ;  sed  sic  secura,  ut  pro  timore 
o  ab  opere  bono  non  desistat.  Religio  assi- 
•  muheri  castae,  quae  ab  ahquo  diligitur  ut 
r  in  uxorem,  ideo  scilicet  quod  pulchra  sit, 
livitiis  abundet,  quod  de  genere  nobilium 
>d  sapiens  sit,  in  pulchritudine  illius  delecte- 
e  nobilitate  fihorum  glorietur,ut  augeantur 
ius  censu,  et  serventur  sensu.  Huic  mulieri 
ari  potest  religio,  quae  pulchra  est  in  con- 
Patrol.  CLXXVI 


D 


templatione,sapiens  est  in  circumspectione,  nobilis 
quia  libera  a  peccati  servitute,  dives  haereditate, 
cujus  haereditas  estregni  coelestis  aeternitas.  Amat 
luxuriosus  speciosam,  sed  non  amat  castam,  si 
quandoque  carnalis  animus  tactus  pulchrrtudine 
rehgionis,  ejus  induit  habitum.  Cum  autemcasti- 
tatis  munditiam  reperit,  disphcet  quod  placuerat. 
Sic  uxorem  Abrae,  quam  rex  jEgypti  propter  pul- 
chritudinem  rapuerat,  intactam  reddidit  marito 
dicens  :  Ecce,  inquit,  uxor  tuaante  te,  accipeeam, 
recede  hinc  (Gen.  xn).  Super  hunc  locum  beatus 
Ambrosius  in  secundo  libro  quem  fecit  de  Abra- 
ham  :  «  Intueamur,  inquit,  animo  ahquem  intem- 
perantem,  qui  invitus  castitatis  gratiam  quodam 
ejus  captus  decore  sequendam  putet,  deinde  pe- 
dissequas  ejus  nesciens,  quibus  incedit  comitata, 
sobrietatem  scilicetet  modestiamac  verecundiam, 
parcimoniam  cibi,  fugam  lasciviae,  seriem  cautio- 
nem,  -  sollicitam  custodiam,  subitoque  ebrietatis 
successus  calore,aut  ipsius  carnis  aestu,  aut  occur- 
su  formae  decentioris,  nequaquam  se  teneat,  nec 
carnis  legi  repugnet,  nonne  dicit :  «  Putabam  rem 
faciliorem  castimoniam  sequi.  Supra  humeros 
meos,  supra  vires  meas  est,  rarus  cui  ista  junga- 
tur.  »  Recedat  ergo,  recedat  de  finibus  sensuum 
meorum.  Et  conversus  ad  ahquem  monitorem  sui, 
qui  studuerit  in  ejus  mentem  inducere  assuetudi- 
nem  castimoniae  dicens  non  arduam  fore  nec  im- 
possibilem,  sed  pluribus  sociam,  finitimam  studio- 
sis,  convenientem  voluntariis.  «  Quid  hoc,  inquit, 
fecisti  mihi  ?  »  quare  non  dixisti  mihi,  quia  uxor 
tua  est?  hoc  est,  quod  non  perfunctorie  sed  legiti- 
mo  teneatur  conjugio,  sed  dixisti  sororem  tuam  ? 
Quis  ignorat,  fratres,  nostris  temporibus  hoc  in 
Ecclesiis  evenisse  ?  Sunt  enim  nonnulh  qui  dehca- 
tam  ac  voluptuosam  esse  credunt  religionem,  ex- 
pertem  laboris,  vacantem  otio,  habitum  rehgionis 
indiscrete  capiunt,  votum  faciunt,  professionis 
vinculo  constringuntur.  Cum  autem  rehgionis  or- 
dinem  et  consuetudines  ejusdem  adversantes  car- 
ni  noverint,  in  haec  verba  prorumpunt :  «  Putavi- 
mus,  inquit,  pondus  rehgionis  levius  esse.  »  Quis 
enim  potest  ferre  claustri  taedium,  diuturnitatem 
silenth,  pondus  laboris,  parcimoniam  cibi?  Sic 
ergo  uxorem  suam  reddunt  Abrae,  expellentes 
eam  ut  liberi  remaneant  in  jEgypto.  Abjiciunt 
enim  habitum  rehgionis,  et  in  desideriis  suae  car- 
nis  perseverant.  Abram  vero  ascendit  ab  jEgypto 
in  Bethel,  id  est,  carnalium  voluptatum  consortia 
deserens,  in  domo  Dei  manet.  Hoc  enim  interpre- 
tatur  Bethel  domus  Dei.  Abraham  rehgionis  est 
forma,  exemplum  cohabitantium.  Tria  sunt,  quaa 
pacem  cohabitantium  turbare  solent,  id  est,quando 
aliquis  movetur  ad  iram  pro  seipso,  vel  pro  ami- 
co,vel  pro  commodo.Haec  tria  removit  Abraham 
dum  habitaret  cum  nepote.  Primum  removit  di- 
cens,  non  sit  rixa  inter  me  et  te ;  secundum,  cum 
diceret,  neque  inter  pastores  meos  et  pastores  tuos 
(Gen.  xui).  Tertium  possit :  Ecce,  inquit,  tota  terra 
ante  te,  hoc  est,  si  de  me,  si  de  amico,  si  de  posses- 
sione  dissensio  est,  omnibus  cedo  si  autem  mori- 

34 


1051 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


1061 


bus  non  convenit,  discede  a  me.  0  quanta  promisit 
nepoti  Abraham,  ne  cogeretur  a  nepotc  discedere. 
Sed  etiam  virtutis  est  hoc,  ac  disciplina?.  Dixit 
enim  ante  nos  quidam  philosophus,  quatuor  haBC 
bono  viro  inesse,  ut  laboret.  Primum,  ut  omnes 
sibi  amicos  faciat.  Secundum,  ut  si  non  potest  fa- 
cere  amicos,  non  faciat  inimicos.  Tertium,  ut  si 
istud  non  suppetit,  sententia  communi  discedat. 
Quartum  autem,  ut  si  quis  cedentcm  persequatur, 
vindieet  se  ut  potest.  Sed  Ula  tria  superiora  in 
operibus  Abrahas  cognoscimus,  quartum  autem 
non  ita  est,  quando  etiam  circa  cedentem  ser- 
vavit,  affectum  parcntis,  ut  eum  non  solum  non 
persequeretur,  sed  etiam  captum  liberaret  ac 
erueret.  Denique  cum  Apostolus  tria  illa  doceat, 


A  quartum  preeceptis  suis  solvit,  quod  addiderat 
philosophia.  Ait  enim,  cmn  discipulum,  vel  pacifi- 
cum  populum  informare  vellet :  Si  fieri  jxtteti, 
cum  omnibus  hominibus  pacem  habentes  (Rom. 
xn).  Deinde  si  hoc  non  potest,  certe  nec  discordias, 
nec  inimicitias.  Ideoque  addidit :  Non  vindicantes, 
charissimi  {Ibid.)  In  quo  tertium  Ulud  concluditur, 
ut  vindicare  nos  nequaquam  velimus,  sed  datet 
inquit,  locum  irx  (Ibid.).  Habes  et  quartum,  ut 
discedas  magis,etvindictam  Deo  committas  quam 
tibi  exigas.  Nunc  autem,  fratres,  quia  primi  libelli 
spatium  dilatavimus,  in  pace  cohabitantes,  et  nos- 
metipsos  per  patientiam  invicem  supportantes, 
Deo  autem  vindictam  committentes,  finem  po- 
namus. 


LIBER  SECUNDUS. 


PROLOGUS. 
Locuturus,  charissime,  de  iis  quee  ad  aediiicatio- 
nem  claustri  materialis  pertinent,  quibusdam  for- 
sitan  solito  gravior  apparebo,  neminem  tamen 
condemnans,  sed  eos  quiremotiores  sunt  a  ssecu* 
\o,  laudans,  monens  eos,  qui  multa  et  periculosa 
possident,  docens  illos  qui  paupertate  et  humili- 
tate  gaudent.  Scio  tamen  multos  esse  in  majori- 
bus  ecclesiis,  qui  licet  multa  possideant,  in  aliis 
lamen  paupertatem  amant,  possident  ea  tanquam 
non  possidentes,  utuntur  possessis  quasi  non  uten- 
tes,  excmpla  paupertatis  diligunt,  et  ea  quae  de 
paupertate  scripta  sunt,  ut  studiose  legunt  legen- 
tes,  seipsos  conspiciunt,  ct  sub  onere  divitiarum 
gemunt.  Hi  sunt  pauperes  spiritu,non  habitu.  Nos 
autem  ad  ocuinm  pauperes  sumus,  iocum  muta- 
vimns,  non  animum,  vestem,  non  mentem.  Sunt 
etiam  tn  majoribus  ecclesiis  aiiqui  subhmes  ocuhs, 
inflati  superbise  spiritu,  qui  pauperes  fratres  cum 
supervenerint,  ex  latere  respiciunt,  derident  eos, 
detrahunt  illis,  vacantes  otio,  ponentes  symbo- 
lum,  quasi  canes  dente  livido  ossa  pauperum  fra- 
trum  coTrodentes,  odientes  saccum  Hieronymi, 
tanicam  Benedicti,  matulam  Eulalii,  lacrymas  Ar- 
senii,  nnditatem  Pauli,  oUam  Elisei.  Ab  his  igitur, 
frater  charissime,  sicnt  superius  oravi,  longe  fac 
nomen  tunm. 

Cvr.  I.  De  sedificatione  ctamtri  materialis. 
Dnoniam  de  ordmatione  claustri  materialis,  fra- 
ter>  aliqnidmediocritatemsectandodicturi  sumns, 
ordine  congruoconsideranda  vobis  qnatuoroocur-- 
rtmt,  sctlicetqui  sint,  qui  teneant  ordinem,  aut 
tjtrid  teneant,  ubi  maneant^t  imde  vivant,  ut  plu- 
Tes  sint  et  boni  propositi,  tft  cohabitandi  suppe- 
tant  aedifida  et  victui  habeant  neoessaria.  Sit  ta- 
men  in  ntmiero  circumspectio,  in  praposito  devo- 
tio,  in  fedificSs  mediocritas,  in  retms  possessis 
frugalitas,  ne  si  creverit  turiba,  nascatur  turbatio, 
*ut  pro  ^KffictflUrte  propesiti  aaprebat  <lespcratk>, 


B  ne  ex  aedificiorum  magnitudine  subintret  elatio, 
aut  ex  abundantia  rerum  se  inserat  tentatio.  Qm 
enim  volunt  divites  fleri,  incidunt  in  tentattones 
et  in  laqueum  diaboli  <f  Tim>  vi). 

Cap.  II.  De  numero  fratrum  recipiendorum. 
Tenenda  est,  ut  diximus,  primum  circumspec- 
tio  in  numero  fratrum,  ut  tot  simul  habitent,  cpa 
ordinate  vivere  possint,  ne  vei  excusante  pau- 
pertate  irregulariter  vivant,  vei  pro  multituduM 
cohabitantium,  necessitatieorum  illitita  quarant 
Qui  enim  multos  congregant,  necesse  est,  ut  eo- 
rum  victui  multa  qiwerant  Sed  dum  quaerunt, 
plura,  crescit  exteriorum  cura,  sparguntur  per  <fr 
versas  regiones  ecclesi®  beneficia,  spargunturd 
fratres,  soli  inter  sreculares  habitant  nolentes  pali 
C  fraudem,  sed  judicio  contendere  parati.  Qui  veio 
per  cellulas  duo,  vel  tres,  vel  etiam  quatuor,  aot 
quinque  simul  habitant,  claustrali  non  ooa^ 
ctanturiege,  loquuntur  etquando,  etcui,  etquo» 
modo  volunt.  Nec  horum  tamen,  sive  iUorum 
vitam  accuso,  sed  quid  in  utrisque  periculi  1*- 
teat,  annuntio.  ln  his  aufeem  qaidam  monachi, 
quos  hseredes  beati  Benedicti  novimus  esse,  dis* 
cretionem  servant,  ut  si  foatrum  superabundet 
mimerus,  et  detur  eis  possessionis  iocus  rattotior, 
non  minus  quam  duodecim  fratres  tr&nsmittnt, 
ne  religionis  opus  paucitatis  iiegligentia  com» 
patur. 

Cxr.  in.  De  temperantia  et  compasswne  erga  fln- 

tres  habendis. 
D     Propositi  nostri  deinde  temperanda  est  institutio, 
ne  vel  dissoluU  vivamus  in  delici»,  aut 
propositi  desistamus  «  cceptoAit  enim  beatus 
brosius  super  Psalmum  BeeUi  immacukUi :  <  Quid 
dicam  de  nis?  Sunt  enim  innobis  qui  babent  tiino- 
rem  Dei,  sed  non  secaadam  scienaam,  stataeotoi 
durioraprsseepta,  quae  non  possit  humaaa  oonditis 
sustinere.  Timor  in  eis  est,  quia  videntur  s2m  cob* 
suiere,  sediascientia  in  eis,  quia  non  oomp>thurt* 


DE  CLAUSTRO  ANIMjE.  —  LIB.  II. 


1054 


»,  nec  sestimant  ejus  possibilitatem.  »  Com-  A  vidua,  jure  fori  nummum  reddere  cogatur  ?  Non 


nur  itaque  naturae  :  non  est  enim  extra  na- 

ordinem   compati,  nec  hi  tamen  ut  sit  ad 

im  delectionem  carnis  compassio,  sed  ad  su- 

itionem.  Est  et  compassio,  de  proposito  no- 

Ait  enim  beatus  Augustinus  in  regula,  quam 

tenendam  proposuit :  «  Si  iis,  qui  venerunt 

Dribus  delicatioribus  ad  monasterium,   ali- 

alimentorum,  vestimentorum,    operimento- 

6  datur,  quod  aliis  fortioribus  et  ideo  felicio- 

non  datur,  cogitare  debent    quibus  non 

,  quantum  de  sua  seeculari  vita  illa  ad  istam 

nderint,auamvigusque  ad  aliorum,  qui  sunt 

re  firmiores,  frugalitatem  pervenire  nequi- 

t.  »  Ordinet   igitur  nostri  propositi  legem 


obtineant  judicis  vices,  nec  more  principum  mili- 
tibus  dominentur,  sed  oppressis  subveniant,  et 
pauperum  fratrum  ministrent  obsequiis.  Quatuor 
sunt  nobis  in  rebus  possessis  observanda,  scilicet 
ne  licita  injuste  acquiramus,  aut  juste  acquisitis 
illicite  perfruamur,  ne  multa  quamvis  licita  possi- 
deamus,  aut  illicita  licite  defendamus.  Male  enim 
acquirere,  aut  male  uti  acquisitis,  de  licito  facit  il- 
licitum.  Multa  vero  possidere  propinquum  est  cu- 
piditati,  et  sic  quandoque  quod  nimium  diligitur, 
maie  defendi  solet,  Duo  sunt,  quce  illicite  acquirere 
solent,  id  est  cupiditas  ct  superbia,  et  duo,  quas 
male  fruuntur  acquisitis,  id  est,  gula  et  luxuria  : 
duo  sunt  quaB  male  possidere  volunt,  id  est,  pro- 


>critas  quce   novit  eequaliter  omnibus  sua  g  digus  et  avarus,  imus  ut  congreget,  alter  ut  dissi- 

pet ;  et  duo,  qu»  possessa  defendunt,  id  est,  in- 
temperantia  et  prudentia  mundi.  Superbia  diabolo 
clausit  ccelum,  gula  primo  parenti  abstutit  para- 
disum,  avaritia  diviti  aperuit  infernum,  intempe- 
rantia  vero  adhuc  corrumpit  mimdum.  Hffic  om- 
nia,  frater,  divitias  sequimtur.  Est  enim  vitiis  lo- 
cus  in  divitiis,  virtutum  vero  sedes  humilitas,  hu- 
mUitatis  autem  locus  est  paupertas.  Dequa  beatus 
Gregorius  :  « Paupertas,  inquit,  bonis  mentibus 
solet  esse  custos  humilitatis.  » 

Cap.  VI.  Quod  tria  sint  in  cibis  consideranda. 

Quoniam  per  esum  primi  parentis  culpa  sump- 
sit  initium,  ideo  oavendum  nobis  est,  ne  sicut  ille 
per  escam  paradisi  meruit  expulsionem,  ita  et  nos 


l. 

[V.  Ut  sedificatio  fratrum  extra  cohabitatio* 

nem  sxcularium  flat,  et  sit  modesta. 
lgruum  videtur  nobis  »dificia  fratrum  extra 
>itationem  saecularium  debere  constitui,  ne 
ium  claustri,  sive  dormitorii  quies  tumul- 
is  populi  strepitu  conturbetur ;  ne,  dum  lin- 
acet,  respondeat  cor,  vel,  dum  corpus  quie- 
ecipiti  animus  sit  inquietus.  ^Edificia  fratrum 
iuperflua  sint,  sed  humilia  ;  non  voluptuosa, 
onesta.  Utilis  est  lapis  in  structura,  sed  quid 
ist  in  lapide,  ceelatura  ?  Utile  hoc  fuit  in  con- 
ione  templi,  erat  enim  forma  significationis 
jmpli.  Legatur  Genesis  in  libro,  non  in  pa- 


Vestitur  Eva  in  pariete,  pauper  autem  juxta  r  arceamur  ab  ingressu.  Sunt  igitur   tria  in  cibo 


tem  nudus  accubat.  Datur  Adae  tunica  pelli- 
ratrum  vero  multitudo  coarctatur  hiemali 
rtia.  Liceat  hoc  (si  cui  licitum  esse  debeat)  il- 
li  urbibus  aut  in  vicis  morantur,  ad  quos 
lit  populi  frequentia,  ut  simplicitas  eorum 
tur  delectatione  picturae,  qui  non  delectantur 
itate  Scriptune.  Nobis  autem,  qui  sohtudine 
tamur,  utilior  est  equus,  aut  bos  in  agro, 
l  in  pariete.  Hic  satiant  oculos  videndo,  ibila- 
lt  necessitati  subveniendo.  Hospitum  domus 
esse  volumus  :  unam,  quae  fratribus  qui  re- 
iis  habitum  gerunt,siveetiam  quibusdam  per- 
saecularium  (quos  abbatis,  seu  fratrum  pro- 
tiaibidem  suscipiendosdecreverit)  deputetur ; 
i  vero  domum  remotiorem  ilhs  suscipiendis  vo- 


consideranda,  id  est,  quid  et  quando,  et  quantum 
comedamus,  scilicet  cibi  species,  hora  et  mensura, 
ne  ilhcitum,  aut  extra  horam,  autultra  mensuram 
ahquid  sumamus.  lUicitum  oomedit  Adam  in  pa- 
radiso,  et  expeUitur  (Gen.  in)  ;extra  horam  Jona- 
thas,  et  a  patre  maledicitur  (I  Reg.  xrv) ;  populus 
vero  Israel  ad  sepulcra  concupiscenti»  ultra  men- 
suram,  etocciditur(JViwi.  xi).  Transgreditur  Adam 
praeceptum  Domini ;  frangit  Jon&thas  quod  obser- 
vabat  multitudo  popuh ;  decipitur  Israel  in  satu- 
ritate  cibi.  Sic  igitur  transgressio  meruit  expul- 
sionem  ;  neghgentia  vox  communis  maledictio- 
nem ;  saturitas  mortem.  fn  his,  fratres,  quotidie 
decipimur,  dum  murmurantes  in  deserto  cum  Is- 
raele,ad  jEgyptias  carnes  et  oUas  suspirantes  (ibid.) 


s  esse  deputatam,  qui  hngua  vel  habitu  clau- D  et  praecepta  praelatorum  transgredimur,  et  quod 


um  pacem  turbare  possunt.  Sic  igitur  servan- 
int  tria  in  aedificiis,  id  est,  positio,  dispositio, 
>ositio  :  ut  positione  sua  removeantur  a  seecu- 
us,  dispositione  vero  seeculares  removeant, 
►ositione  non  superflua  sint  sed  utiha. 

Cap.  V.  Quse  fratribus  possidere  liceat. 
ros,  vineas,  pecorum  greges,   hortos,  prata, 
mutriendis  piscibus  aptos,  fratribus  haben- 
oncedimus :  haec  enim  victui  necessaria  pr®~ 

Decimas  vere  non  recipiant,  nisi  de  iUisquos 
unt  agris,  non  viUas,  non  earum  reditus,  non 
fori,  non  telonei  nummos,  non  transeuntium 
atorum  laboriosos,  ut  ita  dicam,  recipiant 
>s.  Qu»  enim  justitia  est,  ut  si  vendideritovem 


communiter  a  fratribus  tenetur,  negligenter  obser* 
vamus.  Nunc  transeamus  ad  ea  qu»  necessitati 
fratrum  mediocritas  concedit  habenda.  Fructibus 
arborum,  et  terreB  nascentibus  utantur,  butyro, 
aut  oleo  seu  lacte  non  sagimine  eorum  pulmenta 
condiantur.  A  carnibus  abstineant,  nisi  aut  neces- 
sitate,  aut  dispensatione  extra  conventum  alicubi 
concedatur.  Vino  hceat  uti  fratribus  in  conventu, 
sed  tamen  vitandum  summopere  nobis  esse  cre* 
dimus  (quod  cum  verecundia  dicturi  sumus)  ne» 
scihcet  quod  misericorditer  conceditur,  ut  a  qui- 
busdam  fieri  rolet,  quasi  exdebito  requiratur.Non 
enim  promittimus,  sed  concedimus.  Si  autem  lo- 
cus  aut  paupertas  quodconcedimus  negaverit,  iisf 


1053 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


m 


quffi  regio  autpossessio  ministraverit,  sine  mur-  A  nascentibus,  seu  exalioaliquo,  quod  crudum  ves- 


mure  utantur.  Nemo  igitur  nostri  propositi  abhor- 
reatabstinentiam,  quae  de  omnibus  ciborum  ge- 
nerilius  solum  carnis  excludit  visum,  caetera  vero 
concedit,  et  benigne  subministrat.  In  iis  ciborum 
generibus,  quae  necessitati  fratrum  licita  esse  di- 
ximus,  tria  suntobservanda,  id  est,  modus,  men- 
sura  et  numerus  :  modus,  ut  moderate  utantur 
appositis ;  mcnsura,  ut  apposita  sustentatione  non 
delectationi  sufficiant ;  numerus,  ut  ex  aliquo  ap- 
positorum  reficiantur,  ne  abstinentia  nimia  caro 
afflicta  deficiat,  aut  saturitate  luxurietur.  In  men- 
sura  debet  esse  aequalitas,  non  quantitatis,  sed 
sufficientiae.  Unde  beatus  Augustinus :  «  Nonaequa- 
liter,  inquit,  omnibus,  quia  non  aequaliter  omnes 
valetis.  »  Heec  aequalitas  est  non  quantitatis,  sed  B 
sufficientiae.  Tunc  enim  res  aequaliter  dividitur, 
cum  ille,  qui  dividit,  prout  cuique  opus  est,  sin- 
gulis  partitur.  In  hoc  multi  multoties  decipiuntur, 
cum  delicatiori  alicui  usum  cibi  lautioris  conces- 
sum  viderint.  «  Non  est,  inquit,  hsec  aequa  religio, 
quae  personas  recipit,  divites  honorat :  et  sic  con- 
tingit,  ut  ait  beatus  Augustinus,  detestanda  per- 
versitas,  ut  in  monasterio  ubi,  quantum  possunt, 
fiunt  divites  laboriosi,  fiant  pauperes  delicati.  Hi 
mensuram  queerunt  voluptatis,  non  necessitatis.» 
Quatuor  per  similitudinem  dicuntur  esse  mensu- 
rae,  id  est,  mensura  avaritiae  et  voluptatis,  mensu- 
ra  dispensationis  et  necessitatis.  In  his  lex,  quae 
inter  ementes  et  vendentes  habetur,  per  similitu- 


ci  possit.  In  caeteris  vero  diebus  propter  causam, 
quam  supra  diximus,  in  hora  prandii  duo  fercuk 
cocta,  in  coena  vero  unum  crudum,  seu  coctum 
pro  voluntate  disponentis  habere  Mceat.  Prater 
haec  autem  sunt  et  alia  pietatis  fercula,  quae  ad 
praelatorum  dispensationem  pertinent,  licet  enim 
praelatis  praetcr  haec,  quae  concessa  sunt,  aut  fra- 
tribus  generaliter,  aut  alicui  de  mensa  sua,  aJi- 
quod  ex  condescensionis  benignitate  transmittere, 
nec  lamen  eis  injustum  videri  debet,  quos  fecit 
aliqua  consuetudo  fortiores,  si  minus  pati  valenti- 
bus,  sive  illis,  qui  nimium  patiuntur  laborem,  ali- 
quoties  pietas  magistri  provideat. 

Cap.  VIII.  De  habitu,  et  numero  vestium. 
Vobis,  fratres,  dicitur  :  Non  sit  notabilis  habitus 
vester,  nec  alTectetis  vestibus  placere,  sed  moribus. 
Quatuor  autem  sunt  in  habitu  religionis  notabilia, 
id  est  vilitas  et  superfluitas,  paucitasetpretiositas, 
In  vilitate  vana  gloria  et  simulatio,  in  pretiositate 
superbia  aut  delectatio  ;  in  paucitate  intolerantia 
aut  desperatio  ;  in  superfluitate  vero  amor  seculi, 
non  amor  Dei,  amor  palatii,  non  amor  paradisi 
notantur.  Utamur  igitur  mediocritatis  mensura,  et 
audiamus  Apostolum  dicentem  :  Non  in  veste,  in- 
quit,  pretiosa  (ITim.u).  Et  Hieronymus  contra 
Jovinianum  monachum  :  «  Grandis,  inquit,  exsul- 
tatio  est  animae,  cum  parvo  contentus  fueris,  mun- 
dum  habere  sub  pedibus,  et  omnem  ejus  poten- 
tiam,  epulas,  Ubidines,  (propter  quae  divitiae  com- 


dinem  potest  asignari.  Avaritiae  mensura  est  ni-  ^  parantur)  vilibus  mutare  cibis,  et  grossiori  tunicae 


mia  parcitas,  mensura  vero  voluptatis  superflui- 
tas,  mensura  dispensationis,  benignitas,  mensura 
necessitatis,  sufficiens  aequalitas.  Avaritia  subtra- 
hit  necessitati,  voluptas  excedit  necessitatem,  dis- 
pensatio  necessitati  misericorditer  addit,  necessi- 
tas  debitum  indigcnnae  requirit.  Solent  mercato- 
res  quandoque  duabus  mensuris  uti :  una,  qua 
vendentes  sua  distribuunt,  quae  minor  est  ;  altera 
vero,  qua  ementes  alienarecipiunt,  sedhaecmajor 
est,  major  est  ipsis,  minor  est  proximo.  Si  quidam 
praelati  avaritiae  et  voluptatis  mensura  utentes, 
nimiae  parcitatis  vasculo  subjectis  ministrant,  ipsi 
autem  pleno  superfluitatis  utuntur  modio.  Parci- 
tatem  praedicant  subjectis,  sed  ipsi  voiuptatem  se- 


compensare.»  De  diversitate  vestium  a  diversis  di- 
versa  dicuntur.  Volunt  enim  quidam  inter  purpu- 
ram  et  saccum,  inter  sericum  et  cilicium  linum 
esse  medium.  Nos  autem,  qui  non  sumus  de  domo 
regia,  sed  de  Ecclesia,  in  medio  lanam  locamus ; 
quaenec  asperitate  nimia  quemquam  perurget, 
nec  multum  recedit  a  suavitate  lineae  vestis.  €  Qui 
enim  induuntur  mollibus,  in  domibus  regum  sunt 
(Matth.  i),  »  in  deserto  vero  non  vestis  suavitas, 
sed  asperitas  quaeri  debet.  Unde  beatus  Augusti- 
nus  :  «  Fateor,  inquit,  de  veste  pretiosa  erubesco.» 
Etbeatus  Hieronymus  :  «  Saccus,  inquit,  et  jeju- 
nium,  arma  sunt  pcenitentiae,  et  remedia  peccato- 
rum,  quia  inanis  venter,  et  habitus  luctuosus  am- 


quuntur.  Sunt  et  alii  mercatores,  quirectis  utentes  n  bitiosius  Deum  deprecantur.»  Sufficiant  igitur  uni- 


mensuris  ementi  munus  ex  sola  benignitate  mise- 
ricorditer  impendunt,  quibus  benignitas  quorum- 
dam  praelatorum  comparatur,  qui  cum  subjectis  ne- 
cessaria  provideant,  addunt  etiam  quandoque  mi- 
nus  perfectis  aliqua  voluptuosa,  ne  deficiant.  Uta- 
mur  igitur  in  domo  religioms  mensura  discretionis, 
haec  est  enim  mensura,  quae  singulis  sufficiens  est. 
Cap.  VII.  De  numero  ferculorum. 
Denumero  autem  ferculorum  diligens  esthaben- 
da  consideratio,  ne  si  multis  offeras  unum,  alicui 
sitingratum;  aut  si  numerositatem  ferculorum 
concedas,vitium  superfluitatis  incurras.«  In  diehus 
igitur  jejuniorum,  duo  fercula  cocta  sufticiant  ut 
sicut  ait  beatus  Benedictus,  qui  non  possunt  ex 
uno,  ex  alio  reficiantur.»  Tertium  vero  ex   terrae 


cuique  fratrum  nostrorum  tunicaedu8e,pellicea  una 
super  pelUlium,  pelles  sine  palHum,  cappa,  femo- 
ralia,  caligeae,  pedules,  et  propter  laborem  scapu- 
lare.  Lectualia  vero  hujusmodi  erunt,  culcitra  de 
floccis  linea,  capitale  linteum,  auricularium,  cin- 
gulum,  cultellus,  pecten,  acus. 
Cap.  IX.  De  iis,  qui  vagi  et  otiosi  fratribus  labo- 

rantibus  detrahunt. 
Laboros  manuum  tuarumquia  manducabis.Bea- 
tuses,  et  bene  tibierit  (Psa/.xxvn).Quid  autem  erit 
illis,quitn  labore hominum  non  sunt  ?  (Psal.Lxxn.) 
Ipsi  non  flagellabuntur  levibus  pcenis,sedtormentis 
gravioribuscruciabuntur.Quid  autemdicam  deeis, 
qui  vagi  etotiosi  vacantes  fabulis,  et  inundantes 
animae  verborum  fratribus  labori  manuum  statutis 


1057 


DE  CLAUSTRO  ANIMjE.  —  UB.  10. 


1058 


horis  instantibus  subsannantes  detrahunt  ?  Nun-  A  verba  Domini  audire  consueverat,  verbositati  ser- 


quid  non  labor  labiorum  ipsorum  operiet  eos  ? 
(Psal.  cxxix.)  De  his  inordinate,  et  non  secundnm 
forniam  apcstolicam  ambulantibus,  ad  Thessalo- 
nicenses  scribit  Apostolus  dicens  :  Denuntiamus 
vobis,  fratres,  in  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi,  ut  subtrahatis  ab  omni  fratre  ambulante 
inordinate,  et  non  secundum  traditionem  quam 
acceperunt  a  nobis  (II  Thes.  ui).  Ipsi  enim  scitis 
quemadmodum  oporteat  imitari  nos,quoniam  non 
inquieti  fuimus  inter  vos,  neque  gratis  panem 
manducavimus  ab  aliquo,  sed  in  labore  et  in  fa- 
tigatione,  die  ac  nocte  laborantes,  ne  quem 
vestrum  gravaremus.  Non  quasi  non  habuerimus 
potestatem,  sed  ut  nosmetipsos  daremus  formam 


vit.  Haec  estfalsa  Maria.  Estenim  vera  Mariaetfalsa 
Maria ;  vera  Martha  et  falsa  Martha.  Vera  Maria 
tacet,  audit,  lacrymatur ;  falsa  Maria  conqueritur 
quod  non  egrediatur,  quod  exteriora  non  ordinet, 
quod  saecularibus  non  admisceatur.  Vera  Maria 
emit  unguentum,  frequentat  sepulcrum,  ut  ungat 
mortuum.  Emit  pretio  boni  operis,  frequentat  de- 
siderio  devotionis,  ungit  verbo  consolationis.  Falsa 
Maria  vendit,  frequentatnon  sepulcrum,  sed  forum. 
Timeo  autem,  ne  cum  redierit,  cum  fatuis  virgini- 
bus  clausam  inveniat  januam  (Matth.  xxv).  Vera 
Martha  conqueritur,  quod  sola  ministret,  quod  so- 
litudine  rei  familiaris  turbetur,  quod  cum  sorore 
verba  Domini  non  audiat.  Sed  quid  dicit  ei  Domi- 


vobis  ad  imitandum  nos.  Nain  cum  essemus  apud  g  nus  ?  Martha,  Martha,  sollicita  esf  et  turbaris 


vos,  hoc  denuntiavimus  vobis,quod  si  quis  non  vult 
operari,  nec  manducet.  Audivimus  enim  inter  vos 
quosdam  ambulantes  inquiete,  nihil  operantes,  sed 
curiose  agentes.  His  autem,  qui  ejusmodi  sunt,  de- 
nuntiamusetobsecramus  in  Domino  JesuChristo,  ut 
cum  silentio  operantes,  suum  panem  manducent. 

Cap.  X.  Ut  praslatus  sit  sapiensy  non  negligens. 

Possunt  haec  omnia,  quee  superius  diximus,  or- 
dinata  servari,  nisi  negligentia  praelatorum  praepe- 
diantur.  Si  enim  caput  languidum  fuerit,  caetera 
quoque  membra  erunt  debilia.  Caput  membra  se- 
quuntur,  et  discipuli  magistrum.  Tria  sunt  autem 
capita,  scilicet  corporis,  congregationis  et  mentis. 
In  singulis  siquidem  capitibus  aures  sunt  et  oculi, 


erga  plurima.  Porro  unum  est  necessarium  (Luc. 
x).  Docet  Christus  quid  sit  necessarium  ;  unum9 
inquit,  id  est,  ut  idem  semper  sit  animus,  ne  fran- 
gatur  adversis,  ne  prosperis  elevetur.  Hinc  et  de 
Anna  dicitur  :  Et  vultus  ejus  non  sunt  amptius  in 
diversa  mutati  (I  Reg.  i).  Vultus  in  diversa  non 
mutantur,  quando  mens  post  virtutes  ad  vitianon 
inclinatur.  Sic  et  post  aqux  motum  in  piscinam 
multi  descendebantj  et  sanabatur  unus  (Joan.  v). 
Et  Psalmista :  Unam  petit  a  Domino  (PsaL  xxvi). 
Unitas  igitur  vitae,  sanitas  est  animae.  Faisa  vero 
Martha,  quod  sola  ministret,  non  conqueritur,  sed 
solis  exterioribus  delectatur.  Sed  quia  similis  si- 
milem  quaerit,  vult  tamen  habere  sociam  falsam 


habet  enim  praelatus  oculos,  quoslibet  fratres  dis-  q  Mariam.  Quibus  licet  unum  esset  necessarium, 


cretos,  qui  quod  in  subjectis  vident,  renuntiant. 
Habet  et  ratio  mentis  oculos,  actuum  scilicet  et 
contemplationum.  Debet  igitur,  praelatus  sapiens 
esse,  non  negligens.  Oculi,  autem,  sapientis  in 
capite  ejus  (Eccl.  n),  id  est,  in  Christo,  ut  se  talem 
subjectis  exhibeat,  qualem  se  Christus  discipulis 
praebuit  imitandUm,  ut  cum  apostolo  dicere  pos- 
sit :  Imitatores  mei  estotef  sicut  et  ego  ChiHsti  ( I 
Cor.  iv).In  tribus  maxime  praelati  Christum  imitari 
debent  (quia  in  loco  Christi  sunt),  id  est,  in  digni- 
tate,  potestate  etofficio.  Fuit  Christus  sacerdos,  rex, 
et  minister.  Sacerdos,  cum  in  ara  crucis  seipsum 
hostiam  daret;  Rex  cum  aligno  regnaret ;  minister, 
cum  Petri  pedibus  aquam  ministraret.  Sacerdoti 
igitur  dignitas,  regi  potestas,  ministro  competit 
officium ;  dignitati  debetur  reverentia,  potestati 
obedientia,  officio  cura.  Duo  igitur  ex  his  debentur 
praelatis,  tertium  subjectis.  Reverentia  et  obedien- 
tia  praelatis  exhibenda  est  a  subjectis,  cura  vero 
subjectis  impendenda  est  apraelatis.  Quid?  nonne 
in  his  subjecti  praelatos  imitari  debent?  Non.  Sed 
cum  viderint  prselatos  in  dignitate  humiles,  in  po- 
testate  mites,  in  administratione  curoe  familiaris 
servientes,  sint  ipsi  humiles,  mites,  injuncta  officia 
benigne  suscipientes.  Sunt  enim  quidam,  qui  prse- 
latorum  occupationem  accusant,  ingressus  et  egres- 
sus  eorum  damnant.  Causas  eorum  ignorant,  et  si 
cognoverunt,  turbant.  Consiliis  se  ingerunt,  cur. 
quomodo,  a  quo  factum  sit  quoerunt.  Sic  Maria, 
quee  in  silentio  debetesse,  Marthae  detrahit,etqu® 


D 


unum  tamen  est  contrarium  ;  quia  cum  unitatem 
servare  deberent,  detractioni  student.  Tales  praela- 
torum  dignitatem  non  reverentur,  nec  potestatem 
timent,  sed  abutuntur  lege  ciaustrali,  et  claustri 
statuta  turbant. 
Cap.  XI.  Quod  duodecim  sunt  abusiones  claustri. 

Duodecim  autem  sunt  abusiones  claustri,  quibus 
tota  religionis  summa  turbatur,  id  est,  praelatus  ne- 
gligens,  discipulus  inobediens,  juvenis  otiosus,  se- 
nex  obstinatus,  monachus  curialis,  monachus  cau- 
sidicus,  habitus  pretiosus,  cibus  exquisitus,  rumor 
in  claustro,  lis  in  capitulo,  dissolutio  in  choro,  ir- 
reverentia  juxta  altare.  Immoremur  igitur  in  sin- 
gulis  de  singulis  pauca  disserentes. 
Cap.  XII.  De  prxlatis  negligentibus.  Abusio  prima. 

Sunt  quidam,  qui  sciunt  et  possunt,  et  volunt 
preeesse  ;  quidam,  qui  sciunt,  et  possunt,  sed  no- 
lunt ;  quidam,  qui  nec  sciunt,  nec  possunt,  sed  vo- 
lunt ;  quidam  qui  nec  sciunt,  nec  possunt,  nec  vo- 
lunt.  Scire,  et  posse,  et  velle,  charitatis  est  vel  su- 
perbiae  ;  scire,  et  posse,  et  nolle,  humilitatis  vel 
inertios ;  nec  scire,  nec  posse,  sed  velle,  cupiditatis  et 
stultitiae  ;  nec  scire,  nec  posse,  nec  velle,  discretionis 
et  providentiae.  Qui  enim  sciunt,  et  possunt,  et  vo- 
luntpraeesse,  si  velint  prodesse,  charitatis  est,  alio- 
quin  superbiae.  Qui  vero  sciunt,  et  possunt,  et  no- 
lunt,  humilitatis  est  quod  renuunt,  inerti»  vero  cum 
sciant  si  omnino  desistunt.  Qui  autem  nec  sciunt, 
nec  possunt.  sed  volunt,  ambitionis  videtur  esse, 
quod  volunt  stultitiee  si  velint,  quod  nec  sciunt,nec 


i059 


APPENDK  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


1060 


possunt.  Illi  siquidem,  qui  nec  sciunt,  nec  pos-  A 
sunt,  nec  volunt,  prudenter  agunt.  Summa  est 
enim  discretio,  nolle  quod  non  potes,  providere 
quod  nescis.  Quatuor  ex  his,  quas  preediximus,  id 
est,  stultitia  et  inertia,  ambitio  et  superbia  negligen- 
tiam  generant.  Reliqua  vero  quatuor,  id  est,  pro- 
videntia  et  discretio,  humititaa  et  charitas,  ipsam 
negligentiam,  etiamsi  nutrita  fuerit,  eliminant.  Ad 
providentiam  siquidem  pertinet  consitium,  ad  dis- 
crctionem  judicium,  ad  humilitatem  custodia,  ad 
charitatem  diligentia.  Consilium  providentiae  sepa- 
rat  a  bonis  mala,  judicium  discretionis  eligit  quae 
mehora  sunt,  humilitatis  custodia  virtutum  evitat 
damnum,  diligentia  periculum.  ln  his  negligentia 
locum  nonhabet.  lllos  vero  qui  providentiae  oculos 
stultitifiB  caligine  coopertos  habent,  qui  ab  exerci-  Q 
tio  boni  operis  inertes  torpent,  qui  per  cupiditatem 
a  voluptupsa  distrahuntur,  et  per  superbiam  hu- 
milibus  non  condescendunt ;  illos,  dico,  negligen- 
tia  possidet,  et  eorum  dissolvit  actiones.  Per  stul- 
titiam  intrat  negligentia,  pcr  inertiam  manet,  am- 
bitionis  desiderio  pascitur,  per  superbiam  regnat. 
Audiat  igitur  negligens  pastor,  quid  sibi  et  diligenti 
pastoridicatur.  Bonuspastor,  inquit,  anirnam  suam 
dat  pro  ovibussuis,  mercenarius  vero  fugit  (Joan. 
x).  Animam  suam  pro  ovibus  suis  ponit,  qui  pe- 
riculosum  regiminis  ascendens  locum,  clauso  si- 
lentii  ostio,  claustralium  gregem  in  pace  custodit. 
Animam  ponit,  qui  ad  sustinenda  jurgia  causa  rei 
famiUaris  solus  exit,  qui  inter  adulantium  et  de- 
trahentium  Unguas  medius  incedit,  qui  pro  infir-  c 
mis  laborat,  et  laborantes  pascit,  consolatur  pusil- 
lanimes,  et  cum  superbis  increpando  contendit. 
Taiis  pastor  dicere  potest :  Cognosco  oves  meas,  et 
cognoscunt  me  mex  (Joan.  x).  Cognoscunt  oves  pas- 
torem,  quem  saepe  vident  praesentem,  quem  fami- 
Uaritas  notum,  beneficentia  reddit  amicum.  Oves 
vero  pastor  agnoscit,  dum  subjectorum  mores  et 
actus  diUgenter  attendit.  Unde  scriptum  est :  Con- 
sidera  diligenter  vultumpecoris  tui  (Prov.  xxvn). 
Yultum  pecoris  considerat,  qui  quid  singuli  sub- 
jectorum  possint,  non  ignorat  cui  per  confessionem 
corda,  per  circumspectionem  opera,  per  experien- 
tiam  quid  possint,  per  effectum  quid  velint,  ratio 
manifestat.  Et  vocem,  inquit,  meam  audiunt 
(Joan.  x).  Tres  sunt  pastoris  voces,  suavis  scilicet, 
dulcis,  alta.  Suavis  ad  infirmum,  ad  morientem  " 
dulcis,  ad  surdum  pertinet  alta.  Infirmatur  autem 
qui  tentatur,  moritur  qui  desperat,  surdus  est  qui 
non  audit  :  audiunt  autem,  qui  obediunt.  Audit 
enim  quandoque  infirmus  vocem  suavem  consola- 
tionis,  desperans  dulcedinem  obsecrationis,  surdus 
asperitatem  increpatioms.  Et  sequuntur  me  mece 
(ibid.).  Oves  pastorem  sequuntur.  Quem?  iUum 
qui  praecedit.  Quo  ?  ad  vitam,  si  diligens  ;  ad 
mortem,  si  negUgens  praecedat.  Si  enim  cwcus 
cwcum  ducaty  amboinfoveam  cadunt.  (Matth.  xv). 
Quomodo  praecedunt?  vita  et  doctrina.  Sic  fiet 
unum  ovile,  et  unus  pastor  (Joan.  x)  :  pastor 
unus  debet  esse  in  se,  et  unus  cum  grege  ;  unus 
in  se,  ut  quod  docet  verbis,  impleat  opere   ut 


per  iracundiam  non  mutetur  a  mansuetudine,  non 
elevetur  prosperis  non  frangatur,  adversitate,  sed 
idem  permaneat  patientia  perseverante.  Tenet  au- 
tem  pastor  unitatem  cum  grege,  quando  non 
dividitur  a  subjectis  per  pretiosiorem  habitum, 
vel  per  deUcatiorem  cibum,  dum  fit  unus  per  com- 
passionem  cum  infirmis,  per  dispensationem  cum 
delicatis,  ut  cum  Apostolo  dicere  possit :  Omnibus 
omnia  factus  sum9  ut  omnes  lucrifacerem  (ICor. 
ix).  Pastor  vero  negUgens  fugit.  Sunt  quidam 
praslati,  qui  fugiunt,  quod  precipiunt.  Cum  onera 
gravia  et  importabiUa  imponunt,  et  ea  digito 
movere  nolunt,  fugiunt  quod  praecipiunt ;  fugiunt, 
cum  se  subtrahunt ;  fugiunt,  cum  per  aUenas  do- 
mos  vagantes  discurrunt ;  fugiunt,  qui  quae  sua 
sunt  quaerunt;  fugiunt,  Ucet  praesentes  sint,  qui  cum 
negUgentias  viderint,  se  sub  sUentio  abscondunt ; 
fugiunt,  qui  remoti  a  conventu  suo  otio  vivunt, 
qui  a  communi  fratrum  consUio  recedunt,  qui 
prava  agunt  et  reprehendi  noiunt.  Unde  beatus 
Gregorius  :  «  Libet,  inquit,  ut  dum  Ucenter  etiam 
UUcita  faciunt,  subditorum  nemo  contradicat.  »  Et 
in  eodem  :  «  Cunctis  se  existimat  pralatus  ampUus 
sapere,  quibus  se  videt  amplius  posse.  »  Uoc 
amant,  scilicet  videri  sapientes,  et  esse  potentes, 
heeccausa  fuitangeticee  ethumanaeruinae.  Ponam, 
inquit  angelus,  sedem  meam  ad  Aquilonem  (Isai. 
xrv).  Et  homini  dixit :  Eritis  sicut  dii,  scientes  bo- 
num  et  malum  (Gen.  i).  Timeat  igitur  preelatus, 
quod  meruit  homo  et  angelus.  Angelus  enim,  cum 
vellet  esse  potentior,  corruit ;  homo,  cum  veUet 
videri  sapientior,  desipuit.  Sunt  et  tres  species  ne- 
gUgentium  praeiatorum  sciUcet  qui  bene  vivunt,  et 
subjectos  male  vivere  permittunt  :  quidam  male 
vivunt,  et  subjectos  bene  vivere  cogunt ;  quidam 
male  vivunt,  et  subjectos  raale  vivere  volunt.  Qui 
bene  itaque  vivunt,  et  subjectos  male  vivere 
permittunt,  exemplo  quidem  praecedunt ;  sed, 
dum  corrigendo  non  increpant  errantes,  delin- 
quunt.  Licet  enim  bene  vivant,  necesse  ta- 
men  est,  ut  de  grege  sibi  commisso,  gregis 
Domino  rationem  reddant.  Cur  suscipiunt  cu- 
ram  gregis,  et  fugiunt  pondus  laboris?  Si  nes- 
ciunt,  cur  suscipiunt  ?  si  sciunt  et  peccare 
permittunt,  cum  soU  bene  vivere  possent,  cur 
mortem  incurrunt?  Tales  praelati  nutriuntfiUos 
Heli,  qui  cum  muUeribus,  quae  observant  ad 
ostium  tabernacuh,  dormiunt ;  qui  venientes  in 
Silo,  sacrificare  non  permittunt,  sed  antequam 
incendatur  adeps,  carnem  crudam  rapiunt  (/ 
Reg.  n).  Quasi  fiUi  sunt  Heli,  qui  sub  praelatis 
bene  viventibus  male  vivunt.  Qui  cum  muUe- 
ribus  dormiunt,  cum  vel  hoc  reaUter  agunt,  vel 
cum  carnis  desiderUs  se  conjungunt.  IUos  qui 
veniunt  in  SUo,  ne  sacrificent  impediunt,  cum 
noviter  conversos  verbis  et  exempUs  ab  exercitio 
bonaetactionis  avertunt.  Accendi  non  permittunt 
adipem,quia  exstincto  charitatis  igne  non  inf undunt 
bonae  actioni  cordisdulcedinem.  Carnem  crudam, 
non  coctam  quaerunt,  quia  tribulationis  ignem  fu- 
gientes,  paupertati  et  labori  se  subtrahunt.  In 


DE  CLAUSTRO  ANIMA).  —  IIB,  II, 


1002 


ao  etenim  paupcrtatis  decoqui  solent  vitia 
s.  Carnein  crudam  idcirco  desiderant,  ut 
do,  et  quomodo,  et  quantum  velint  sibi  co- 
t.  Tales  sunt  quidam,  qui  morantur  in  clau- 
quasi  in  Silo,  qui  nihil  aliud  faciunt,  nisi 
vel  quomodo,  voi  quantum  volunt.  llli  vero 
lale  vivunt;  et  subjectos  bene  vivere  cogunt, 
tes  revocant,  sed  fortes  occidunt  Revecant 
s,  occiduntexemplis.  Religiosi  videri  student, 

religiosos  sub  se  habent.  Gloriantur  de 
n  patientia,  nonde  sua.  Quod  operari  nolunt, 
rant :  operantur  ipsi  quod  aliis  operari  lici- 
lon  esse  putant,  subjectos  cogunt,  et  a  ne- 
cogi  volunt. 

(III.  De  discipulo inobedientc.  Abusio aecunda. 
bedientiae  morbus  ex  superbioe  tumore  pro- 
is,  sicut  sanies  ex  vulnere,  sic  ex  ulcere  con- 
tus  emanat.  Morbus  inobedientiae  languor  est 
».  Qui  enim  operari  non  vult  et  potest,  vivit, 
anguet.  Vivit  potestate,  sed  languet  jolun- 
Hoc  morbo  primus  homo  languit,  qui  cum 
Bt  potestate,  et  sanus  esset  voluntate,  bes- 
rrae  praepositus  fuit,  per  inobcdientiaB  vero 
m  suppositus,  etiam  nunc  muscis,  et  culi- 
per  posteros  servit.  Quando  infirmitas  car- 
iunatur  in  tumorem,  contingit  quandoque 
ineret  languorem.  Mens  enim  carnafis  per 
rem  superbiae  incurrit  saepissime  languorem 
dientiae,  Duae  autem  sunt  tumoris  species, 
ridetioet  et  mollis.  Duritia  tumoris  in  carne, 
bstinatio  carnalium  in  conversatione.  Huic 
X  tribus  modis  mederi  solent,  emplastro  sci- 

unguento  et  ferro,  id  est,  exemplo  boni 
i,  verbo  commoniUonis,  disciplina  correp- 
,  Gum  enim  mens  non  emittit  saniem  per 
ssionem,  vel  ex  commonitione  non  promit- 
endationem,  restat  ut  ferri  recipiat  incisio- 
id  est,  correptioueni  discipUnae.  Est  autein 
:  moltis,  cum  mens  inflata  delectatur  volup- 
;  cum  sectatur  otium,  sommolentia  torpes- 
i  his  igitur  languor  animae  nascitur,  quando 
a  obstinationis  pressa,  vel  mollitie  disso- 
oaens  suparba  nihil  operatur.  Assumit  sibi 
dientia  quandoque  nomen  obedientiae,  ut 
iQmine  glorietur.  Sed  quia  obedientia  multis 
i  dicitur,  expedit  ut  sermo  de  ea  habitus 

repetatur,  Imponitur  enim  pomen  obe- 
»,  praecepto,  facto  et  loco,  ut  designet 
preecipitur,  monstret  quod  agitur,  nominet 
iin  quo  quis  moratur.  De  preecepto  enim 
r,  injungit  ei  obedientiam ;  de  facto  com- 
eam  ;  de  loco,  apud  iUam  moratur  obedien- 
uu  ahquam  remotam  servat  viUam  aut  cor- 
Mma  ast  facUis,  secunda  gravis,  tertia  ad 
que  se  babet,  Leve  enim  est  praecipere,  sed 
e«t  implere.  Locus  vero  aUquando  placet, 
tUda  dispUcet.  Placet  quibusdam,  nou  quia 
Let  fratribus,  sed  piscibus.  Placet,  quia  fa- 
abundat  etfabuUs.  Placet,  quiasolus  cuncta 
iet ;  et  sic  fit,  ut  vocetu  robedientia  cum  nou 
Wic  obedientiam  multi  desideraut  ut  extra 


A  obedientiam  esse  queaut.  Multis  autem  modis  heBC 
obedientia  queeri  solet,  id  est,  auxiUo;  consilio  et 
ingenio.  Auxilio  videlicet  parentum,  concUio  fra- 
trum,  simulationis  ingenio,  ut  quod  miuus  paren- 
tum,  vel  exhortaticnibus  fratrum  nou  potest  obti- 
neri,  saltem  simulationis  ingenio  possit  adispici, 
Uvec  autem  obedienUa,  quae  conceditur  aUcui,  pa- 
rentum  exactione,  seu  fratrum  seductoria  exhor* 
tatione,  vel  etiam  boni  operis  simulatoria  osten- 
sione,  obedientiae  nomen  habet,  sed  re  caret.  Ad 
lianc  etiam  obedientiam  aUis  modis  pervenitur,  ut 
quod  iUis  tribus  praecedentibus  non  potest,  pro- 
missione  muneris  obtineatur.  Sic  adhuc  cum  Petro 
Simou  Magus  moratur  in  Ecclesia,  et  Saphira  cum 
Anania,  {Act.  v,  vin) ;  per  Petrum  boui  praelati ; 

3  per  Simonem,  Ananiam  et  Saphiram  maU  subjecti 
designantur. 

Voluit  emere  Simon  gratiam,  isti  obedientianu 
Ananias  et  Saphira  absconderunt  partem  substan- 
tiae,  isti  vero  negotii  incumbunt  acquirendae  pecu- 
niae.  Haec  est  obedientia  cum  Simonia.  Est  et  alia 
species  inobedientiae,  quae  tameu  obedientia  vo- 
catur,  de  qua  dicitur  :  Quia  obedisti  voci  uxoris 
tuae  plus  quam  meae,  maledicta  terra  Jin  opere  tuo 
(Gen,  m).  Quatuor  sunt  autem  voces,  scUicet  uxx>- 
ris,  muudi,  diaboU  et  Dei.  Audiam  igitur  quid  lo* 
quatur  in  me  Dominus  Deus  (Psal.  i^xxxiv),  non 
quid  loquatur  diabolus,  non  quid  loquatur  caro, 
aut  mundus.  Vox  uxoris,  vox  carnis ;  vox  autem 
carnis,  voluptas ;  vox  mundi,  vanitas ;  vox  dia^ 

c  bpU,  iniquitas  ;  vox  Dei,  bonitas.  Voci  uxoris  obe- 
diunt,  qui  carnis  suggestionibus  non  contradi- 
cunt :  et  plus  voci  uxoris  obediimt,  quam  voci 
Creatoris,  Est  autem  vox  Creatoris  ad  subjectos  do 
praelatis  dicens  :  Quae  dicunt,  facite;  quae  autem 
faciunt,  facere  nolite  (Matth.  xxm).  Ut  perversig 
obedias  praelatis  innuit,  qui  etiam  male  operanti- 
bus  obedire  jussit,  ut  sic  ingrediaris,  et  egre- 
diaris  cum  David  sub  Saule  (/  Reg,  xvm),  et 
eumdem  honores,  Ucet  reprobum  cum  Samuele 
(/  Reg  xv).  Inobedientes  igitur  et  superbos  seip- 
sos  esse  testantur,  qui  praelatis  Ucet  perversis  non 
obediuut,  et  eos  non  venerantur.  Nec  bonis  tameu 
obedias  in  malo,  nec  perversis  contradicas  iu 
bono, 

Cap.  XIV.  De  juvene  otioso.  Abusio  twtia* 

P  Otium  stultitiam,  labor  scientiam  generat.  Est 
autem  etlaboret  otium  interioris  hominis,  est  labor 
et  otium  exterioris.  Labor  interioris,  labor  scieu- 
tiae,  labor  exterioris,  exercitium  operationis.  Scien- 
tiae  labor  in  tria  dividitur,  id  est,  in  laborem  disci- 
plinae,  exercitin  et  doctrinae.  In  pueritia  labor  dis- 
cipUnae,  in  juventute  exercitii,  iu  senio  doctrinae,ut 
qui  nescit,  in  pueritia  discat ;  quae  didicit,  iu  ju- 
ventute  ad  usum  ducat ;  quod  ad  usum  duxit,  iu 
senio  doceat.  Est  et  aUus  labor  interior,  scilicet  co- 
gitatiouis  et  meditatiouis,  ut  ad  requiem  perveuiat 
contemplatiouis;  ut  si  quid  per  obUviouem  sub 
uube  dubitationis  lateat  obscurum,  fiat  cogitatioue 
Uquidum,meditatione  liquidius,  contemplatione  U- 
quidissuuum,    Cum  enim  aUqui  de   coelestibus 


1063 


HUGONIS  DE  S.  VICTORE  OPP.  PARS  III.  —  MYSTICA. 


m 


offert  memoria  menti,  prius  quasi  confusum  in  A  ducerent?  Adquaerendum  forsitanhonoremnonad 


cogitatione  cernitur ;  postea  vero  meditatione  dis- 
cernitur ;  ad  ultimum  vero  contemplatione  dignos- 
citur.  Accenditur  ergo  consideratione  cogitatio, 
inilammatur  discretione  meditatio,  illuminatur  co- 
gitatione  contemplatio.  Est  enim  eogitatio  in 
mente,  quasi  fumus  in  igne;  meditatio,  quasi 
flamma  cum  fumo  ;  contemplatio,  ignis  cum  flam- 
ma  sine  fumo.  Cum  autem  mens  ad  consideranda 
ccelestia  laborat,  tunc  cogitatio  occupatione  tem- 
poralium  impeditur,  meditatio  otio  conturbatur, 
contemplatio  curiositate  revocatur,  et  sic  fit  quan- 
doque,  ut  mens  otiosa  voluptate  torpescat.  Cum 
igitur  homo  interior  jacet  in  lectulo  voluptatis, 
dum  sommo  torpescit  inertiae,  et  somniis  deluditur 


laborem,  adcuriam  non  ad  vineam.  Ibi  agiturd* 
pondere  pecuniee,  non  de  quantitate ;  eulpaedeexa- 
minatione  argenti,  non  de  purgatione  peccati.  Sunt 
tamen  boni  preelati,  qui  operarios  ad  laborem  con- 
ducunt,  verbo  enim  docent,  et  exemplo  praece- 
dunt.  Ad  hunc  laborem  diversi  veniunt,  id  est 
pueri,  juvenes  et  senes,  et  diversis  temporibus,  scili- 
cet  vespere,  et  mane,  et  meridie.  Mane  pueri,  me- 
ridie  juvenes,  vespere  senes ;  mane  Maurus,  meri- 
die  Paulus,  vespere  Gentianus.  Hic  large  accipimus 
juvenfptem,  ut  non  tantum  adolescentiam,  sed 
etiam  maturam  comprehendamus  aetatem.  Haw 
est  oetas  labori  congrua,  in  hac  aetate  Paulus  vo- 
iens  redimere  tempus,  non  solum  instabat  cod- 


curiositatis,  convocat  et  hortatur  exteriorem,  ut  g  templationi,  sed  etiamlabori  (I  Cor.  vi)  ;  sicetiam 


inclinet  aurem  rumoribus,  loquatur  vana,  mollibus 
induatur,  mane  comedat,  gallus  ccenae  terminet  lec- 
tionem,  euntibus  dormitum  surgentes  ad  vigilias 
obvient  fratres,  vigilantibus  illis  dormiant,  re- 
deuntibus  surgant.  Sed  melius  forsitan  esset,  si 
nihil  dicerent,  quam  si  subtractis  syllabis,  aut  di- 
ctionibus,  oscitando  psalmos  decantarent. 

Haec  est  tarditas  otiosorum,  qui  nihil  operantur 
ad  horam,  sed  semper  comitantur  moram.  Hi 
sunt,  qui  exspectant  cum  asino,  nec  ascendunt 
cum  Isaac  in  montem,  portantes  paleas  et  stimu- 
lum,  quae  ad  asinum  pertinent,  non  ignem  et  gla- 
dium  quae  pertinent  ad  sacrificium.  Ait  enim  Abra- 
ham  ad  pueros  suos  :  Exspeclate  hic  cum  asino, 


Jacob  cum  Lia  et  Rachel  revertitur  in  patriam 
(Gen.  xxxi)  ;  sic  Mariae  et  Marthee  precibus  adju- 
vatur  Lazarus  ad  vitam  (Joan.  xi).  Gum  Rachel 
et  Lia  Jacob  revertitur,  quando  aliquis  desiderio 
bene  operandi  gradiens,  activae  et  contemplativae 
vitee  sociatur.  Lazarus  vero  adjutus  interpretatur. 
Qui  tunc  resuscitatur,  quando  aliquis  hinc  bonis 
operibus,  in  lacrymis  a  morte  peccati  liberatur. 
Nemo  igitur  a  labore  excusatur,  non  pueri,  non 
juvenes,  non  senes,  sola  tamen  juventus  portat 
pondus  diei  et  eestus,  portat  materialiter  pon- 
dus  laboris  et  aestum  solis,  portat  moraliter 
pondus  carneae  fragilitatis,  sustinet  aestum  libidi- 
nis.   Labore  igitur  manuum  annihilatur  pondus 


ego  et  puer  cum  adoraverimus,  revertemur  ad  p  tentationum,   otio  multipbcatur,  tentatio,  labore 


vos  (Gen.  xxn).  Pueri  sunt  pueriles  sensus  animi, 
qui  cum  asino  exspectant,  quia  tarditatem  semper 
amant.  Duo  dicuntur  esse  pueri,  otiosi  videlicet  et 
tepidi,  portantes  stimulum  carnis  et  paleas  levita- 
tis.  Abraham  vero,  qui  interpretatur  pater  multa- 
rum  gentium,  id  est  animus  genitor  multarum 
cogitationum,  ascendit  cum  puero,  id  est  cum 
corde  puro,  portans  ignem  et  gladium  in  manibus. 
Per  ignem,  charitatem  ;  per  gladium,  preedicatio- 
nis  verbum  intelligimus  :  portat  igitur  ignem  et 
gladium  in  manibus,  qui  quod  amat  et  quod  prae- 
dicat,  implet  operibus.  Ego,  inquit,  et  puer  rever- 
temur  ad  vos.  Necesse  est,  ut  ambo  redeant,  id  est 
vis  rationis  et  puritas  mentis,  ut  revertantur 
ad  agendam  curam  carnis,  non  in  dcsideriis, 
sed  in  necessariis.  Semper  enim  caro  quaerit 
affluentiam  cibi,  libertatem  otii.  Necessaria  vero 
impendenda  sunt,  non  subtrahenda.  Sed,  ne  vacet 
otio,  dum  impenditur  cibus,  sequantur  quae  conve- 
niunt  asino,  virga  scilicet  et  onus,  virga  correctio- 
nis  et  onus  laboris. 

Inter  virgam  siquidem  et  onus,  non  est  otio  locus 
(Eccli.  xxxni).  Laboretigiturhomointerioretexte- 
rior,  nedicatur  eis  :  Quid  hic  statis  totadieotiosi? 
(Marc.  xx.)  Tota  die  otiosi  stant,  qui  omni  tem- 
pore  vitae  suae  cessantes  a  bono  opere,  in  foro  vanae 
gloriae  torpentes  perseverant.  Audiant  tamen  prae- 
lati  causam  otii.  Nemo  inquiunt,  nos  conduxit 
(ibid.)  Non  episcopi,  non  presbyteri  populum,  non 
abbates,  non  priores  conventum.  Quo  enim  con- 


caro  affligitur,  otio  nutritur.  Juvenis  autem  in 
otio,  quasi  juvencus  sine  jugo,  qui  dum  non  tene- 
tur  obedientiffi  vinculo,  in  aequalitate  fraternae  so- 
cietatis,  quasi  bos  lasciviens,  discurrit  per  deside- 
ria  propriae  voluntatis. 

Cap.  XV.  De  sene  obstinato.  Abusio  quarta. 
Inter  abusiones  hujus  saeculi  solamajorestsenis 
obstinatio,  qui  morti  proximus,  mortis  adventum 
non  exhorret,  qui  quasi  ad  ostium  mundi  hujus 
positus  foris  spectat,  nec  tamen  vitae  praesentis  at- 
tendit  egressum,  nec  ingressum  futurae  conside- 
rat ;  audit  nuntios  mortis,  et  credere  non  vult  eis. 
Tres  sunt  enim  nuntii  mortis  :  casus,  infirrnitas. 
senectus.  Casus  dubia,  infirmitas  gravia,  sene- 
ctus  certa  denuntiat.  Casus  mortem  dcnuntiat  la- 
**  tentem,  infirmitas  apparentem,  senectus  praesen- 
tem.  Ex  incertitudine  mortis  timor,  ex  infirmita- 
tis  gravitate  dolor,  ex  certitudine  senctutis  non 
obstinatio,  sed  humilitas  sequi  deberet.  S.ed  forsi- 
tan  funiculus  triplex,  quo  ligatur  senex  difficile 
rumpitur. 

Triplex  funiculus,  est  pravae  consuetudinis  usus, 
qui  ex  tribus  conficitur,  quando  meditatio  sermo- 
ni,  sermo  operationi  ab  otiosis  complicatur.  Dum 
enim  a  pueritia  in  mente  senis  per  cogitationem 
semitam  fecerit  voluptas,  in  sermone  vanitas,  in 
opere  perversitas,quid  aliud  agitur  nisi  quod  in  con- 
suetudinem  quasi  in  funem  haec  tria  torqueantur  ? 
Est  autem  laqueus  in  fune  dulcedo  temporalis  in 
consuetudine,  circumdatiofunis,  impedimenta  sunt 


DE  CLAUSTRO  ANIHLE.  —  UB.  IT. 


1066 


Dulcedine  igitur  decipimur,  consuetudine  A 
r.  llle  autem  laqueum  evaserat,  et  funiculum 
t,  qui  dicebat :  Anima  mea  erepta  est  de  la- 
mantium,  laqueus  contritus  est,  et  nos  libe- 
tmus  (Psal.  cxxm).  Absalon  vero  crinibus 
ns  quercui  (IIReg.  xvm),  duritiam  designat 
bet  obstinati,  qui  dum  patris  exercitum  fu- 
3ontigit  ut  condensae  quercui  crinibus  inhae- 
ibsalon  pax  patris  interpretatur,  quia  pater 
;et  persequentem  patiebatur,  non  pax  filii, 
trem  nolebat  pati.  Quercus,  intus  durior, 
s  vero  fragilior  esse  comprobatur.  Cui  Ab- 
uspensus  inheeret,  quia  interius  obstinatio- 
entis,  exterius  vero  fragilitatem  carnis  co- 
\  Crinibus  inhaerens  suspenditur,  quia  su- 
;atis  amore  detinetur.  B 

s  autem,  cui  insederat,  pertransiit,  sed  ipse 
i  suspensus  inhaesit,  quia  luxuria  et  dolus, 
nper  studuerat,  periit,  sed  pcena  peccati 
.  Tribus  lanceis,  id  est  avaritia,  superbia  et 
.  cor  ejus  perforatur.  Unde  et  usque  in  ho- 
11  diem  acervus  lapidum  magnus  super  eum 
ur,  quia  peccatorum  sive  suppliciorum  mul- 
5  gravatur.  Nec  mirum  si  magnus  acervus 
n  super  eum  fuerit,  qui  per  obstinationem 
in  finem  cor  impcenitens  gessit.  Sunt  etiam 
•ecies  obstinatorum.  Prima  scilicet  eorum, 
1  penitus  obstinati  ex  correctione  proficiunt. 
a  eorum,  qui  ex  commonitione  deteriores 
ertia  eorum,  qui  emendationcm  promittunt, 
l  faciunt.  Ex  correctione  Manasses  factus  est  r 

(II  Par.  xxxin)  ;  Nabal  ex  commonitione 
p  (I  Reg.  xxv) ;  Pharao  ex  afflictione  durior 
viii).  Manasses  in  carcere  positus,  catenis 
>edibus  constrictus  Deum  cognovit,  quem 
liber  cognoscere  noluit.  Tales  sunt  qui- 
laustrales  qui,  quandiu  sui  juris  sunt, 
e  vivunt;  dum  vero  in  claustro  quasi 
jere  tenentur  astricti  catenis  obedientiae 
et  timoris,  dum  compedes  etiam  adduntur, 
agari  vel  egredi  foras  non  permittuntur, 
ldoque,  ut  Deum,  quem  prius  despexerant, 
i  diligant,  et  qui  fecerant  de  libertate 
«m,  faciant  de  necessitate  virtutem.  Quos 
ierversos  propria  fecit  voluntas,  devotos 
per  correptionem  aliena  potestas.  Nabal 
isignat  quosdam  doctores,  qui  ex  commo- 

subditorum  fiunt  deteriores,  qui  pueris 
cibum  negant,  qui  pure  vivere  volentibus 
i  Dei  non  propinant.  Tonsoribus  vero  suis 
um  parant,  quia  vacantes  otio,  adulantium 
iilationes  amant.  Accusat  Nabal  David,  et 
Uodie  increverunt  servi,  qui  fugiunt  domi- 
s  (IReg.  xx v).  Perversi  quidem  prselati  do- 
im  viderint  numerum  religiosorum  multi- 

timent  cum  vident  David,  id  est  bonos 

ungi  in  regem,  et  Saul  dejici,  id  est  per- 
praelatos  honore  praelationis  privari.  Sed 
timent?  ne  et  ipsi  priventur  honoribus,  ne 
»rum  restituatur  aliquis  melior.  Et  indicavit 


D 


Abigail  Nabal  omnia  verba,  quae  audierat  a  David, 
et  emortuum  est  cor  ejus  intrinsecus,  et  factus  est 
quasi  lapis.  Boni  siquidem  subditi  perversos  ma- 
•gistros  de  negligentia  commonent,  sed  ex  commo- 
nitione  deteriores  fieri  quandoque  solent.  Et  emor- 
tuum  est  cor  Nabal,  et  factus  quasi  lapis,  cum  ali- 
quis  morte  perpetua  induratur  in  peccatis.  Post 
mortem  Nabal,  Abigail  regina  constituitur,  quia 
qui  sub  perverso  magistro  bene  vixerit,  citius 
ad  regimen  animarum  sublimari  promeretur, 
ut  cum  David  obtineat  regnum,  et  cum  Chri- 
sto  regnet  in  aeternum.  Misit  enim  nuntios  David 
ab  Abigail ;  ipsa  autem  secuta  est  eos.  Nunlios 
David  Abigail  sequitur,  dum  quilibet  fidelis,  Ec- 
clesiae  doctores  vita  et  moribus  imitatur.  Sed  et 
quinque  pueltx  pedissequae  ierunt  cum  itla  (ibid.). 
Quinque  pedissequae  ejus,  sunt  quinque  corpo- 
ris  sensus,  qui  quasi  puellae  pedissequae  cum 
Abigail  gradiuntur,  dum  per  munditiam  continen- 
tiae  cuilibet  justo  servientes  obsequuntur.  Pharao 
vero,  qui  populum  Dei  Moysi  dimittere  promisit, 
nec  tamen  divisit  (Exod.  i),  illos  designat,  qui  vitae 
melioris  emendationem  promittunt,  nec  culpam 
dimittunt ;  nec  tamen  in  columbino  spiritu  contri- 
tionem,  sed  in  voce  corvina  dilationem  quaerunt. 
Quorum  terra  diversis  plagis  ailligitur,  nec  emol- 
litur,  sed  ex  consuetudine  peccandi  magis  ac  ma- 
gis  induratur.  Tunc  enim  Dominus  aquas  in  san- 
guinem  convertit,  cum  de  rerum  causis  aliquis 
carnaliter  sentit.  Terra  ranas  producit,  cum  in  ali- 
quo  garrienti  dominatur  vana  loquacitas.  Cynomia 
siquidem  et  cyniphes,  sunt  importuni  mentis  im- 
petus  et  canini  mores.  Mors  pecorum,  mortem 
designat  cogitationum,  quae  pecoribus  assimilari 
solent,  quando  rationabili  intellectu  carent.  Sic 
enim  Ivomo  comparatus  est  jumentis  insipientibus, 
et  similis  factus  est  eis  (Psal.  xli).  Sexta  plaga  est 
cum  tument  vesicae,  et  corrumpuntur  viscera, 
quod  fit,  dum  interiora  mentis  tument  odio  et 
ebulhunt  ira.  Plaga  vero  grandinis  in  fructibus, 
iniquitatem  manifestam  designat  in  operibus. 
Piaga  locustae,  est  instabilitas  animae,  quae  ore 
loedit,  cum  detrahit ;  dat  saltus,  dum  ad  carnales 
se  extendit  affectus.  Plaga  siquidem  tenebrarum, 
caecitatem  designat  animarum,  quae  palpabiles 
comprobantur,  dum  perversa,  quae  mens  cogi- 
tat,  opere  perpetrantur,  hoc  enim  palpabile  est, 
quod  manu  tangi  potest.  Nota,  quod  inter  plagam 
grandinis,  et  plagam  tenebrarum,  media  ponitur 
plaga  locustarum.  Ab  iniquitate  enim,  quae  desi- 
gnatnr  per  grandinem,  fit  quasi  saltus  locustarum 
ad  aetern»  damnationis  caecitatem.  Novissima  vero 
plaga  cst  mors  primogenitorum.  Primogenita  si- 
quidem  mentis,  sunt  moraliter  voluntas  et  intentio 
cujuslibet  operationis,  dum  enim  voluntas  et  in- 
tentio  corrumpuntur,  quasi  primogenita  ^Egyptio- 
rum  morte  percutiuntur.  His  igitur  plagis  affligitur 
obstinatio  senis.qui  carnalibus  delectatur,  loquaci- 
tate  gaudet,  importunus  et  gravis  est  omnibus, 
more  pecorum  pronus  ad  vitia,  iracundia  tumens, 


44)67 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPKRA  DOGMATICA. 


\m 


ad  injurias  manifestus,  ad  omnia  mohilis,  luce  ve-  A  tatio  mysterii.  Historiam  nosti,  nota  mysterium^as- 

signa  moralitatem.  Perscquebatur  Absalon  David, 
Judas  Ghristum,  appetitus  carnis,  animam.  iEstua- 
bat  Absalon  amore  regnandi :  hcec  est  radix  om- 
nium  malorum  (I  Tim.  ix),  cupiditas,  ipsa  est  ca- 
put,  ex  quo  pendet  vitiorum  ccasaries.  Haec  est  oee- 
saries,  quam  nutriebat  Absalon,  et  gravabat  eum, 
et  nonnisi  semel  in  anno  tondebatur,  et  tuuc  crines 
suos  ponderabat  ducentis  siclis  pondere  pubhco. 
Absalon  pax  patris  interpretatur.  Ipse  et  Judas  est, 
Audi  pacem  patris :  Qui  mecum,  inquit,  intingit 
manum  in  paropside,  hic  me  traditurus  est  (Matth. 
xxvi).  Audi  pacem  filii:  Quemcunque  osculatus 
fueroy  ipse  est>  tenete  eum  (ibid.).  Osculo  pacem 
promittit,  et  affligit.  Comam  nutriebat,  sed  quo- 


ritatis  carens,  et  ideo  seipsum  palpans. 
Cap.  XVI,  De  curialimonacho.  Abusio  quinta* 
Quoniam  de  curiali  monacho  pauca  dicturi  su- 
mus  notandum  fateor  ut  de  canonico  seu  converso 
euriali  eadem  sentiamus.  Licet  enim  diversus  sit 
habitus,  idem  tamen  debet  esse  religionis  affectus, 
ut  non  affectent  vestibus  placere,  sed  moribus. 
Cum  ergo  dicitur  curialis  monachus,  ex  adjuncto 
designatur  aliquid  levitatis.  Qui  enim  saecularium 
hominum  consortia  diligunt,  qui  se  consiliis 
principum  libenter  ingerunt,  qui  secretorum  con- 
scii  sunt  et  internuntii,  curiales  possunt  appel- 
lari.  Consilia  principum  perversa,  si  ea  scias,  et 
internuntius  fias,  timeo  ne  consentias.  Ordo  clau- 


stri  et  ordo  curiae  diversus  est  valde.  lbi  sedes  in  jj  modo  ?  Furerat}  et  loculos  habebat  {Joan.  xn),  Et 


insidiis  cum  divitibus  in  occultis,  ut  iuterficias  in- 
nocentem  (PsaL  vui) ;  hic  audis  :  Non  sedi  cum 
concilio  vanitatis,  et  cum  impiis  non  sedebo  (Psal. 
xxv).  Ibi  dextera  tua  repleta  est  munei%ibus  (ibid.); 
hic  lavas  inter  innocentes  manus  tuas ;  ibi  paupe- 
rum  res  violenter  auferuntur;  hic  a  pauperibus 
sponte  offeruntur;  ibi  laudatur  peccator  in  deside- 
riis  animae  suas%  et  iniquus  benedicitur  (PsaL  x), 
hic  autem  benedicitur  justus.  Si  vis  igitur  esse 
monachus  curialis,  laudas  quod  non  debes,  de- 
fendis  quod  non  expedit,  operaris  quod  non  licet, 
loqueris  quod  non  decet.  Duae  sunt  tamen  curiae 
principum  saecularium,  quorumdam  scilicet,  qui 
ecclesias  construunt,  et  quorumdam,  qui  destruimt. 


semel  in  anno  tonsus  est,  quando  semel  triginta 
argenteos  retulit,  et  in  templo  projecit.  Crines  du- 
centis  siclis  ponderavit,  qui  numerus  est  immun- 
dorum,  quia  poenitentia  ductus  ait :  Peccavi,  tra- 
dens  sanguinem  justum  (Matth.  xxvn).  Si  sciret 
*ponderis  justitiam,  id  est  pretium  sanguinis,  non 
ad  laqueum  curreret,  sed  ad  crucem  Domini  hu- 
milis  properaret.  Ponderavit  autem  pondere  pu* 
blico,  non  pondere  sanctuarii  (Zach.  v).  Posuit 
enim  talentum  plumbi,  super  quod  sedet  diabolus, 
non  leve  pondus  miscricordiae,  cui  Dominus  sup- 
ponit  manum  suam.  Posuit  pondus  d&perationis, 
non  misericordiae,  hoc  pondus  apud  se  habebat, 
illo  carebat,  et  ideo  forsitan,  quia  misereri  noluit, 


Ad  utramque  necessarius  est  religiosorum  acces-  c  misericordiae  veniam  quaerere  dubitavit.  Audi  pon- 


sus;  curahum  vero  monachorum  inutilis  etpericu- 
losus.  Haec  et  curia  David,  illa  vero  Absalon.  In 
utraque  necessarium  est  consihum  Chusai.  Lego 
Achitophei  consiharium  David  quandoque  fuisse, 
sed  tamen  recessisse  ab  eo,  et  cum  Absalon  per- 
mansisse  (77  Reg.  xv).  Locus  est  forsitan,  ut  ex- 
quisitius  de  adducto  loquamur  testimonio.  Duee 
sunt  enim  curiee  David,  scilicet  et  Absadon.  ln  utra- 
que  praevaluit  consihum  Chusai  non  consihum 
Achitophel.  Chusai  silentiumt  Achitophel,  ruina 
fratris  interpretatur.  Vir  enim  linguosus  non  diri- 
getur  iuterra;  virum  tnjustum  mala  capient  in 
interitu  (PsaL  cxxxix).  Si  autem  dihgis  videre  dies 
bonos,  proMbe  linguam  tuam  a  malo,  et  labia  tua 
ne  loquantur  dolum  (PsaL  xxxm).  Hoc  est,  consi- 


dus  sanctuarii :  Peccavif  delictum  meum  cognUum 
tibi  feci,  et  injustitias  meas  non  abscondu  Dixi: 
Cvnfitebor  adversum  me  injustitiam  meam  Domi* 
no,  et  tu  remisisti  impietatem  peccati  mei  (Psal, 
xxxi).  Justum  pondus  abundans  misericordia,  de- 
hctum  suum  cognitum  facit,  confitetur  injustitiam, 
et  quo  plus  peccatum  detegitur  ab  eo,  tanto  plus 
regitur  a  Deo,  Audi  pondus  publicum,pondus  Cain ; 
ait  enim :  Major  est  iniquitas  mea%  quam  ut  ve- 
niam  merear  (Gen.  iv),  plus  suam  mahtiam,  quam 
Dei  misericordiam  ponderavit,  Sed  et  appetitus 
carnis  caesariem  nutrit,  quia  cogitationum  super- 
fluitatem  producit.  Quae  caesaries  gravat  mentem, 
dum  deprimit  ten*ena  inhabitatio  sensum  multa 
cogitantem  (Sap.  ix).  Qui  tonsus  semel  in  anno 


hum  Chusai,  illud  Achitophel.  Lingua  enim  sedet     ducentis  sichs  crines  ponderat,  quaudo  in  omni 


in  udo,  et  facile  labitur.  In  illa,  ruina  fratrum,  in 
silentio  vero  pax  nutritur,  servatur  David  ne  mo- 
riatur.  Erat  autem  Chusai,utscriptum  est,  amicus 
David  (II  Reg.  xv).  Sed  quomodo  amavit  eum  ? 
Obmutui,  inquit  David,  et  humiliatus  sumf  et  silui 
a  bonis  (PsaL  xxxui).  Sic  enim  fructum  silentii  ju- 
stus  amat,  ut  etiam  a  quibusdam  bonis  taceat.  Sic 
amat  consihum  Chusai,  ut  ponat  silentium  ori  suo 
custodiam,  dum  non  loquitur  nisi  per  hcentiam. 
Cantat  David  psalmum  pro  verbis  Chusai :  Verba 
Chusai,  verba  silentii9  velamen  mysterii  (PsaL 
xxxxviu).  Tria  sunt  tamen  silentia.  Silentium  oris, 
tranquilhtas  mentis,  velamenmysterii.  Yerbaprimi 
silentii,  discreta :  secundi,  secreta ;  tertii,  manifes- 


spatio  vitae  suae  cupiditatibus  saecuh  semel  renun- 
tiatj  et  hoc  in  fine.  Tunc  enim  tantum  ab  iis,  qu» 
possidet,  spohatur,  quando  succisione  mortis  ulti- 
mae  a  terrenis  separatur.  Ponderat  autem  plus  ter- 
ram  quam  ccelum,  plus  enim  amat  esse  in  domo 
lutea,  quam  in  non  manufacta,  quae  est  in  coelis ; 
in  transitoria,  quam  in  aeterna,  et  hoo  pondexe  pu- 
blico,  non  pondere  sanctuarii.  Audi  ppndus  sano- 
tuaru,  pondus  Pauh :  Cupiot  inquit,  dissolvi}  et 
esse  cum  Christo  (Philip.  i).  Audi  pondua  pnr 
bhcum :  Vx  habitantibus  in  terra  (Apoc.  vui),  non 
illis  qui  corpore  habitant,  sed  qui  corde  amant 
Amet  igitur  monachus  consihum  Chusai,  id  est,si- 
lentium  claustri.  Hespuat  autem  consihum  Achito* 


DE  GLAUSTRO  ANIMjS.  —  LIB.  II. 


1070 


xt  non  amet  negotia  principum,  nec  saecu- 
i  vagus  quaerat  accessum. 
VII.  De  monacho  causidico.  Abusio  sexta. 
tingere  quandoque  solet,  ut  monachi,  qui 
frequcntant,  causas  audiant,  judicia  per- 
t,  et  si  aliquando  propriae  causae  necessita- 
jurrant,  ad  curiam  securiores  recurrant.  Nec 
x  suas,  sed  etiam  alienas  defendunt  causas, 
aant,  hoc  frequentant.  Amant  decretaconci- 
t,  non  secreta  mysteriorum.  Decreta  non 
:>s  ruminant,  fiunt  oratores  in  causis,  rheto- 
tuntur  coloribus ;  laudari  appetunt,  quia 
iiltis  loquuntur.  Sed  monachus  multum  lo- 
,  multis  displicet.  Conjugia  copulant  illicita, 
[uandoque  dissolvunt,  quorum  non  nove- 
►atres,  atavos  nominant,  consanguinitatis 
m  narrant,  hunc  ex  illo  descendisse  coniir- 
de  incertis  judicant,  testantur  saepissime 
gnorant.  Si  vero  aliquoties  illicita  connubia 
gunt,  communem  utilitatem  praetendunt, 
arum  quietem  promittunt,  pacem  populi, 
salutem.  Si  vero  res  sic  ad  effectum  perve- 
ro  valeat,  monachus  causidicus  tunc  parat, 
►d  alibi  fieri  non  potuit,  Romae  fiat.  Pro 
>e  igitur  saeculari  Alpium  frigus,  Italiae  calo- 
>enter  patitur,  qui  pro  magistro  spirituali 
leviora  forsitan  invitus  pateretur.  Quaeratur 
lis,  auctoribus  fultus  revertitur,  ponit  diem 

personas  inducit,  quae  si  velis,  paratae 
urare  quod  est,  et  si  veiis,  iterum  jurare 
ton  est.  Hfiec  sunt  principium  negotia.  Audi 
m  Joannis  Baptistae  in  consimili  causa : 
?et  tibi  habere  uxorem  fratris  tui(Marc.v\). 
ptur  dicam  ?  Nonne  magis  amat  monachus 
iusidicus,  de  simul  discumbentibus  cum 
t,  quam  in  vinculis,  et  carcere  teneri  cum 
?  In  quo  convivio  licet  non  videat  caput 
s  in  disco,  tamen  videt  quae  effuso  sanguine 
iintur,  vaccam  viduae,  et  porcum  pauperis. 
>ere  principis  pauper  moritur,  et  tamen  de 
atia  pauperis  comedens  monachus  principi 
tur.  Sed  et  ego  ipse,  charissime,  quando- 
m  Herode  in  convivio  moraliter  discumbo, 
em  puellam  considero,  caput  Joannis  trun- 
in  disco  conspicio.  Herodes  siquidem  pellis 
interpretatur.  Omnis  enim  gloria  filiarum 
b  intus  (Psal.  xljv)  ;  gloria  vero  filiarum 
deforis  est.  In  convivio  igitur  cum  Herode 
cum  in  delectatione  vitiorum,  vanae  gloriae 
n  quaero,  saltantem  conspicio  filiam  Hero- 
mmihi  placet  vanitas  curiositatis.  Haecsunt 
o,  quae  auferunt  caput  Joannis,  vanitas  sci- 

curiositas.  Joannes  gratia  Dei  interpreta- 
ijus  gratiae  Deus  caput  est.  Gaput  igitur  a 
e  separatur,  quando  aliquis  non  Deo,  sed 
oribit  bonum  quod  operatur.  Tales  apud 
gratiam  non  inveniunt,  quia  nec  quaerunt. 
>i  enim  apud  homines,  apud  Deum  humiles 
n  quaerunt.   Unde  et  Paulus  :   Gratia  Dei 

quod  sum,  et  gratia  Dei  in  me  vacua  non 
Cor.  xv)f  Audit  monachus  causidious  Apo- 


A  stolum  dicentem  :  Ne  repetas  (Luc.  vi).  Audit,  et 
determinat :  Ne  repetas,  inquit,  cum  litigio,  non 
cum  molestia  prosequaris,  et  tamen  sl  quid  ei  au- 
feratur,  subire  judicium  non  recusat ;  perieulum 
perjurii,  cum  vel  aliquis  pro  seipso  vel  pro  aiio 
juret,  non  evitat.  Inde  conqueritur  Apostolus,quod 
fraudem  pati  nolumus,  quod  judiciis  contenda- 
mus,  quod  ira  succensi  nosmetipsos  vindicamus, 
dicens  :  Non  nosmetipsos  defendentes,  charissxmi, 
sed  date  locum  irce  !  (Bom.  xn).  Proh  dolor  I  Ubi 
vera  religio  ?  ubi  perfectionis  integritas  ?  ubi  cha- 
ritatis  invenitur  fundamentum  ?  forsitan  in  clau- 
stralibus,  qui  seipses  judicantes  quotidie  acou- 
sant,  summi  judicis  sententiam  formidant  dicen- 
tes  :  Non  intres  in  judicium  cum  seruo  tuo,  quia 

B  non  justificabitur  in  consvectu  tuo  omnis  vivens 
(Psal.  gxlu).  Scrutantur  enim  claustrales  judicia 
Domini  vera,  non  saecularia,  legem  Domini  custo- 
diunt  vivendo,  meditando  amando.  Vivendo  puri- 
tas  conscientice ,  amando  charitatis  perfectio 
solet  adipisci.  Habet  enim  lex  claustralium,  judi- 
ces  et  testes,  atque  consUiarios  suos.  In  lege  ete- 
nim  Domini  duo  testes  sunt,  vita  et  conscientia  ; 
duo  judices,  meditatio  et  scientia ;  duo  consiliarii, 
amor  proximi  et  amor  Dei.  Bonus  testis  bona  vita. 
Coram  Deo  testis  est  conscientia,  coram  homini- 
bus  vita.  Goncordanl  autem  in  judicio  scientia  et 
meditatio,  dum  quod  fit  aut  quod  dicitur  diligenti 
consideratione  providetur.  Tota  vero  justitia  pro- 
dictae  legis  pendet  ex  duobus  praecedentibus  con- 
siliariis.  Ex  his  duobus  mandatis  tota  lex  pendet 
et  prophetce  (Matth.  xxu).  Si  quid  igitur  in  hoc  saB- 
culo  perfectionis  est,  in  claustralibus  reperiri  po- 
test.  Nec  tamen  servari  potest  integritas,  nisi  dili- 
gatur  paupertas.  Qui  enim  divitiis  abundant,  si 
corappouantjgravanturcuris,  implicanturnegotii8. 
Gap.  XVIII.  De  habitu  pretioso.  Abusio  septima. 
In  ,vivendo  docet  Apostolus  qualis  esse  debeat 
religionis  habitus  ait  enim  :  Non  in  veste  preliosa 
(l  Tim.  n).  Qui  mollitiei  mulierum  pretiosam  ve- 
stem  negat,  putasne  monacho  pretiosiorem  habi- 
tum  concedat  ?  Plus  amat  sponsus  sponsae  casti- 
tatem  quam  pretiosam  vestem,  plus  simplicitatem 
quam  tortum  crinem.  Sic  immortalis  sponsus  plus 
amat  interiorem  habitum  quam  exteriorem.  Mol- 
les  mollia  quaerimt,  elati  pretiosa,  delicati  specio- 

B  sa.  Exterior  ergo  superfluitas,  animi  nuntiat  vani- 
tatem.  Juxta  Regulam  :  «  Quod  vilius  occurrerit, 
non  quod  carius  fuerit,  emendum  puto,  ut  sit  di- 
versitas  inter  indumentum  palatii  et  monachi.  » 
Qui  enim  motlibus  vestiuntur,  in  domibus  regum 
sunt  (Matth.  xi).  Loquor  qualiscunque  canonicus 
de  monachis.  Sed  quid  dici  debeat  de  quibusdam 
nostri  ordinis  canonicis  ?  et  mens,  et  faoies  vehe- 
menter  erubescunt.  Lectuli  eorum  culcitris  ful- 
ciuntur  plumeis,  linteis  et  lodicibus  accurate  pa- 
rantur,  cothurnis  leguntur  et  opertoriis,  quod  si 
forte  videres,  lectulum  sponsae  quae  sponsum  de- 
sideret  forsitan  aestimares.  Cappa  canonici,  et  cu- 
culla  monachi  non  differunt  a  pallio  militis  ;  sed, 
ut  ait  quidam  sapiens,  miles  et  monachus  ex  eo- 


1071 


APPENDLX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


dem  panno  partiuntur  cucullam,  et  chlamydem.  A  quod,  ut  ait  Apostolus,   omnia  contingeban 


Non  multum  differt  habitus  canonici  regularis  et 
sfficularis,  sed  si  forte  regularem  videas  archidia- 
conum  vel  episcopum  te  vidisse  contendas.  Sed 
forsitan  dices,  dehcatis  delicata  conveniunt,  ex 
regula  testimonium  proferens.  Ait  enim  beatus 
Augustinus : «  Si  eis,  qui  venerunt  ex  moribus  de- 
licatis  ad  monasterium  aliquid  alimentorum,  ve- 
stimentorum,  operimentorumve  datur,  quod  aliis 
fortioribus,  et  ideo  felicioribus  non  datur,  cogitare 
debent,  quibus  non  datur,  quantum  de  sua  saecu- 
lari  vita  illa  ad  istam  vitam  descenderint.  »  Gon- 
sentimus  auctoritati,  ut  detur  delicato  quod  suffi- 
ciat  ne  deficiat,  non  quo  superbiat.  Audi  et  tu, 
charissime,  beatum  Augustinum.  «  Non  contingat, 


in  figura  ?  (I  Cor.  x).  An  ignoras,  quod  in 
fragrantia  vestimentorum  famam  designat 
tum  ;  in  Joseph  tunica  talaris  perseverantian 
ganimitatis  ?  Hae  sunt  igitur  vestes,  quas  ap 
habebat  Rebecca,  et  quibus  induit  Jacob  c 
patre  benediceretur,  quia  perseverans  pat 
custos  est  virtutum,  ut  in  fine  quilibet  benec 
ne  perfruatur.  Inter  illos  etiam,  qui  tunicis  in 
tur  voluptas  pedem  posuit,  non  quod  ca 
utantur,  sed  quodam  delicato  panno,  qui 
saia  dicitur.  In  ostentione  igitur  lanei  vestis, 
ritatem  conversationis  ostendunt,  sed  in  di 
tione  delicati  panni  suavitatis  mollitiem  qua 
Yidi  et  ego,  ni  fallor,  monachum  camisiam 


inquit,  detestanda  perversitas,  et  in  monasterio  g  tum,  locantem  et  dicentem  :  carior    est  sta 


(ubi  quantum  possunt,  fiunt  divites  laboriosi) 
fiant  pauperes  delicati.  »  Mentior,  si  non  vidi  quo- 
sdam,  quorum  paupertas  talis  erat,  quando  foris 
erant,  quod  nec  ipsa  necessaria  poterant  invenire. 
Et  quia  invenerunt  victum  et  tegumentum,  quale 
foris  invenire  non  poterant,  erigentes  cervicem, 
voluerunt  sociari  eis,  ad  quos  foris  accedere  non 
audebant,  sed  egressi  de  paupere  Ecclesia  circuie- 
runt  ditiores,  ut  ibidem  reciperentur,  et  qui  sem- 
per  veteres  pannos  aut  viles  habere  consueverant, 
nunc  semper  novos  aut  pretiosos  habere  conten- 
dant,  et  qui  ante  conversionem  lectulum  pro- 
prium  nusquam  habebant,  nunc  si  forte  voluntas 
eis  fuerit  eundi  aliquo,  ornamenta  lectuli  secum 


quam  camisia ;  tunica  vero  vestiri  magna  e 
fieultas.  Sed  forsitan  dices,  quod  infirmus  fu 
jusmodi,  imo  sanus  et  petulans,  et  pingu 
dens  equo,  abundans  rebus,et  curias  frequej 
Qui  tamen  ante  conversionis  habitum,  pedc 
consueverat,  nec  semper  hneis  induebatur.  E 
haec  abusio  non  tantum  claustri,  sed  eliam  s 
saeculi  potest  appellari. 

Cap.  XIX.  De  cibo  exquisito.  Abusio  octat 
Non  negat  rehgio  quod  requirit  necessitas 
rae,  prohibet  tamen  quod  appetit  superfluita 
1».  Gausari  etenim  solent  quidam  saeculares, 
tam  diversis  et  tam  delicatis  utuntur  cibis, 
tam  magno  labore  cibus  conficitur,  et  tan 


portant.  Timeo  autem,   ne  in  hujusmodi  lectulis  c  deglutitur.  Nec  minus  forsitan  causari  debeo 

•  J  L  *  '  1        l'  '  — .  •        J  *•        1  ^^        1  1«         •  •  •!!•«•  i 


videantur  somnia  vanitatis,  ne  in  eisdem  patiatur 
animus  illusioncm  carnis.  Sicut  in  exteriori  lectu- 
lo  caro  molliter  volutatur,  sic  et  in  voluptatis 
lectulo  anima  spoliata  virtutibus  enerviter  delecta- 
tur.  In  lectulo  igitur  fluxee  mentis  dum  dilectus 
queeritur,  non  invenitur.  ln  hoc  lectulo  jacet  para- 
lyticus  omni  compage  membrorum  dissolutus,  id 
est,  animus  in  omni  actione  dissipatus  in  lectulo 
Jacob  ad  caput  ponitur  lapis,  non  pluma  levitatis 
quoe  vento  superbiae  ad  aquilonem  rapitur,  cum 
dicitur  :  Ponam  sedem  meam  ad  aquilonem,  simi- 
lis  ero  AUissimo  (Isai.  xiv).  Jacob  in  itinere  sub 
capite  lapidem  posuit,  et  dormivit,  scalam  vidit, 
angelos  ascendentes  et  descendentes,  et  Dominum 


dam  religiosi,  qui  dehcatiores  possunt  app 
Qui  enim  delicatiora  queerunt,  delicatiore* 
possunt.  Cum  enim  legas  dehquisse  Jonath. 
gustu  mellis  (I Reg.  xiv).  Esau  in  edulio 
(Gen.  xxv).  Sodomitas  in  saturitate  panis  (Gen 
putasne  sine  periculo  esse  tot  carnium  fei 
tot  pischim  generibus,  tot  frixurarum  diver 
bus  delectari  ?  Nonne  sic  differt  palatium  a 
ctorio,  sicut  ^Egyptus  adeserto?  Si  igitur  i 
serto  sumus,  mirandumne  est  si  ollas  carniu 
spiramus  ?  Ollas  carnium  suspirat*  quem  c 
desiderium  tentat.  Isti  autem  quare  suspirenl 
ollas  carnium  semper  habent  lAdhuc  escas  (ii 
eorum  erant  in  ore  ipsorum,  et  ira  Dei  ascena 


innixum  scalae  (Gen.  xxvm).  In  itinere  dormit,  qui     pcr  eos  (PsaL  lxxvii).  Esca  enim  ventrf,  et  c 


in  transitu  vitae  preesentis  oculos  (quos  ad  concu- 
piscendum  aperuerat)  ab  appetitu  saecularium 
claudit.  Yidet  angelos,  quanto  desiderio  super  se 
Deo  inhaereant,  quanto  charitatis  aftectu  no- 
bis  infirmis  condescendant.  Yidet  etiam  Domi- 
num  innixum  scalse,  ut  videat}  si  est  intelligens 
au{  requirens  Deum  (PsaL  xui).  Nec  mirum  si  hoc 
videat,  qui  caput  in  lapide  posuit,  id  est,  mentem 
in  Christo.  Audistis  de  lectulo,  audite  de  vestimen- 
to  :  Et  induit,  inquit,  eum  mater  sua  vestibus 
Esau  valde  bonis,  quas  apud  se  habebat  (Gen. 
xxvn).  Forsitan  cum  audis,  quod  induit  eum  ma- 
ter  sua  vestibus  valde  bonis,  similiter  pretiosis 
vestiri  quceris,  dum  legis  tunicam  Joseph  fuisse 
talarem,conaris  et  tu  habere  longiorem.An  nescis, 


D 


escis  ;  Deus  autem  et  hunc  et  has  destruet  (1 
vi).  Occidit  enim  pingues  eorum,  et  electos  i 
impedivit  (ibid.),  et  quorum  Deus  venter  est,e 
ria  in  confusione  eorum  (Philip.  m),  Per  sin 
dinem  seepe  Scriptura  loquitur,  ut  quod  in  i 
qua  discerni  non  potest,  in  consimih  discerr 
Per  simihtudinem  Deo  venter  comparatur,  cu 
citur  :  Quorum  Deus  venter  est,  et  gloria  eon 
confusione. Solent  enim  diis  templa  construi,a 
erigi,  ministri  ad  serviendum  ordinari,  imn 
pecudes,  thura  concremari.  Deo  siquidem  ' 
templum  est  coquina,  altare  mensa.ministric 
immolatae  pecudes,  coctae  carnes,  fumus  inc 
rum,odorsaporum.  Hsec  inJerusalem  non  coi 
untur,sedin  Babylone,quia  quorumDeusvent 


DE  GLAUSTRO  ANIfiLE.  —  UB.  II. 


1074 


iaeorumin  cott/imowe.Ipse  estenimprinceps  A 
'um,  qui  muros  Jerusalem  destruxit,  qui 
liit  vasa  Domini  in  domum  regis  Babylonis, 

vasa  templi,  vasa  palatii,  et  ut  verius  di- 
isa  mensaedivinae  fecit  vasacoquinae  (IVReg. 
Jt  enim  Apostolus  :  Templum  enim  Dei  san- 
>st,  quod  estis  vos  (I  Cor.  m).  In  hoc  templo 
unt  corda,  quae  tunc  sunt  vasa  templi  Do- 
:um  plena  virtutibus  placent  divinae  volun- 
imt  autem  vasa  palatii,  quando  placere  de- 
lt  cuilibet  humanae  potestati.  Fiunt  etiam 
oquinae,  dum  cor,  quod  prius  sobrietati  ser- 

postea  servit  gulae.  Unde  Jeremias  :  Qui  nu- 
itur,  inquit,  in  croceis,  amplexati  sunt 
^(Thren.iv).  Crocus  in  Oriente  nascitur, 
orat,  et  saporat.  In  croceis  igitur  nu-  B 
ir,  qui  in  initio  conversionis  suae  interius  sa- 
irtutum  reficiuntur,  exteriusvero  boni  operis 
lo  colorantur.  Sed  hi,  qui  sic  nutriuntur  in 
;,  amplexantur  stercora,  dum  post  sobrieta- 
:ontinentiee  vitam,  revocat  eos  ventris  cura. 
uandoque,  ut  qui  in  sua  domo  ante  conver- 
3m  sobrie  vixerat,  postmodum  in  monaste- 
osus  fiat.  Placatur  Deus  venter  diversorum 

ferculorum,  inclinat  aurem  rumoribus,  ex- 

saporum  generibus,  demulcetur  confabula- 
lon  oratione,  otio  gratulatur,  somnoientia  de- 
r.  Per  simUitudinem  igitur  Deo  venter  assi- 
r,  dum  ei  tanta  devotionc  per  omnia  servia- 
ibet  itaque  monachus  canonicos  et  conver- 
li  ei  obnixius  serviant,  eos  videlicet,  qui  sub  q 

Ecclesia  Dei  remisse  vivunt,  qui  non  quae- 
icretas  orationes,  sed  fabulosas  otiosorum 
siones ;  inter  quos  non  audiuntur  singultus 
>iria  compunctae  mentis,  sed  risus  et  cachin- 
es,  et  ructus  ingurgitati  ventris.  Miserabilior 
iias  abusiones  haec  abusio,  ut  dehcatius  in 
a  quam  in  domo  propria  vixisse  convinca- 
clicatur  de  tc  :  Parit  sterilem,  quce  non  pa- 
viduae  bene  non  fecit(Job  xxiv).  Sterilisquae 
arit,  caro  est,  quae,  juxta  verbum  Domini, 
modest  quidquam  (Joan.  vi).  Vidua  vero  est 
,  quae  sponso  viduata  est  coelesti.  Cui  bene 
cit,  qui  inutilis  carnis  concupiscentiis  deser- 
animae  curam  in  excolendis  virtutibus  non 

"•  D 

XX.  De  rumore  in  claustro.  Abusio  nona. 

intaliqui,  quod  aifiuentiam  ciborum  comitari 
lundatio  verborum  .Norunt  etiam  multi  quod 
atem  ventris  sequitur  levitas  operis,  etvani- 
intis.  Scriptum  est  enim :  Sedit  populus  man- 
>.,et  bibere,etsurrexerunt  ludere(Exod.xmii). 
3,  inquit,  non  legere.  Sunt  enim  quidam  qui 
elicati  cibi  diversa  fercula,  cum  in  claustro 
it,  nxm  lectioni  et  silentio,  sed  rumoribus  et 
itati  vacant,  qui  iocum  et  tempus  loquendi  et 
ii  nusquam  et  nunquam  servant,  sed  instabi- 
rtiosi  nunc  hos,  nunc  illos  ad  colloquium  vo- 
Pone,  inquit  Psalmista,  custodiam  orimeo,  et 
icircumstontue  labiis  meis  (Psal.cxL).Ostium 
non  murum.  Si  enim  murus  poneretur,  lo- 


quendi  licentia  omnino  negari  videretur.  Sed  os- 
tium  ponitur,  quod  tempore  et  loco  clauditur  et 
aperitur.  Est  tempus  et  locus  loquendi  et  tacendi. 
Aperitur  itaque  ostium  in  claustro  hora  constituta 
lectioni,  in  capitulo  confessioni,  in  ecclesia  oratio- 
ni.  Clauditur  iterum  in  claustro  confabulationi,  in 
capitulo  excusationi,  in  ecclesia  vanee  modulationi. 
Hoc  ostium  clauditur  saepius  fratribus  noviter  con- 
versis,  tepidis  et  perversis.  Aperitur  tamen  eisdem 
propter  necessitatem  operis,  vel  ad  doctrinam  or- 
dinis,  seu  ad  aedificationem  mentis.  Potest  hoc  os- 
tium  appellari  licentia  loquendi,  quae  aperitur,  aut 
clauditur,  cum  datur  aut  ncgatur.  Per  hoc  ostium 
saepe  introeunt,  qui  ostium  mentis  frangunt,  fasci- 
natio  enim  nugacitatis  seducit  cor.  Cavendum  est 
tamen,  ne  hoc  otium  pateat  vento  venienti  a  re- 
gione  deserti,  ne  domus  quatuor  angulis  concussa 
subvertatur,  et  filii  Job  oppressi  moriantur  (Job  i)« 
Deserti  regio,  est  daemonum  seu  perversorum  fra- 
trum  a  Deo  derelicta  multitudo,  a  quibus  ventus 
venit,  id  est,  gravis  tentatio  irruit,  quoe  a  tranquil- 
litate  conscientiam  subvertit.  Domus  vero  mentis, 
quae  quatuor  angulis,  id  est  prudentia,  temperan- 
tia,  fortitudine  et  justitia  constituitur,  quandoque 
vento  tentationis,  sed  turbine  verborum  quassata 
turbatur.  Saepe  etenim  per  ignaviam  prudentia, 
per  delectationem  temperantia,  fortitudo  per  timo- 
rem,  justitia  per  amorem  franguntur,  quibus 
quassatis,  virtutes  animi,  scilicet  sapientia,  intel- 
lectus,  consilium,  fortitudo,  scientia,  pietas  et  ti- 
mor  moriuntur,  quando  a  suis  contrariis  feriun- 
tur.  Obruitur  enim  sapientia  per  stultitiam,  intel- 
lectus  per  hebetudinem,  consilium  per  prsecipita- 
tionem,  fortitudo  per  timorem,  scientia  per  igno- 
rantiam,  pietas  per  duritiam,  timorper  superbiam. 
Sed  ab  hac  ruina  puer  evadit,  qui  beato  Job  nun- 
tiet,  id  est  discretio  mentis,  quae  cum  animo  agit, 
ut  quod  perdere  cceperat,  pcenitudo  conservet.  Hi 
sunt  rumores  claustralium,  ad  quos  non  pertinent 
bella  principium  saecularium,  sed  pugnse  tentatio- 
num.  Delectare  igitur,  charissime,  his  rumoribus, 
non  exterioribus.  Venerat  et  alius  nuntius  ad  bea- 
tum"  Job,  qui  diceret :  Chaldxi  fecerunt  tres  tur- 
maSj  et  invaserunt  camelos9  et  tulerunt  eos,  nec- 
non  et  pueros  occiderunt  gladio,  et  effugi  ego  so- 
lus,  ut  nuntiarem  tibi  (ibid.).  Chaldei  feroces,  id 
est  daemones  ;  cameli,  bonas  terrenarum  rerum 
dispensationes,  pueri  custodes,  sollicitas  circum- 
spectiones,  nuntius  qui  evadit  discretionem  desi- 
gnat  animi.  Camelus  partim  mundum  animal, 
quia  ruminat,  partim  immundum  quia  ungulam 
non  dividit,  bonas  terrenorum  dispensationes  in- 
nuit,  quas  diabolus  modo  torpenti,modo  praecipi- 
tata  actione  ferit,  modo  pigra  vel  immoderata  lo- 
cutione  confundit,  pene  autem  sempernimiiscogi- 
tationum  molibus  premit.  Sic  igitur  Chaldaei  tribus 
turmis  camelos  rafiunt,  quando  iilicita  cogitatio- 
ne,  superflua  operatione,  inordinata  locutione  cu- 
ras  dispensatorum  confundunt.  Saepe  autem  quid 
sibi,  quid  proximis  debeat,  attendit,  necper  immo- 
derationem  sollicitudinls  aliorum  se  negligit,  nec 


4075 


APPENDK  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


!<H6 


per  suicuram,  aliorum  postponit ;  sed,  cum  haec 
utraque  solerter  agit,  aliqua  subito  causa  emergit, 
queB  omnes  circumspectiones  obruit ;  et  sic  sola 
discretio  animo  damna  nuntiat,  et  quasi  Dominum 
ad  lamenta  vocat.  Audi  igitur,  charissime,  quid 
tibi  nuntiet  puer,  qui  evasit,  id  est  puritas  discre- 
tionis  quid  nuntiet  menti.  Audidamna  camelorum, 
et  casum  puerorum.  Hi  rapiuntur,  illi  moriuntur. 
Auferuntur  curae  dispensationum,  dum  per  negli- 
gentiam  perit  puritas  circumspectionum.  Gaudent 
multi  claustrahuin  cum  de  regibus  fabulantur, 
dum  casus  militum  narrant,  dum  pro  illis  loquun- 
tur,  a  quibus  non  agnoscuntur,  multorum  partes 
defendunt,  pro  multis  irascuntur,  pro  multis  liti- 
gant,  ignorant  tamen  quod  negant  aut  affirmant. 
Si  autem  de  regibus  sermo  est,  docet  lectio  clau- 
stri  regum  certamina  casus  et  eventus  bellorum, 
quomodo  moriatur  Saul,  quis  ejus  mortem  nuntia- 
verit  David.  Cum  enim  reverteretur  David  a  ccede 
Amalech,  et  maneret  in  Siceleg,  venit  homo  de 
eastris  Saul  ad  David,  dixitque  ad  eum  David  : 
Unde  venis?  Decastris  Israel,  inquit,  fugi.  Quod 
est  verbum,  inquit,  quod  factum  est  ?  Qui  ait :  Saul 
et  Jonathas  filius  ejus  interierunt.  Unde  scis,  in- 
quit,  quod  mortui  sunt  ?  Et  ait  adolescens  :  Casu 
veni  in  montem  Gelboe,  et  Saul  incumbebat  super 
hastam  suam,  et  conversus  post  tergum  suum,  vi- 
densque  me  vocavit.  Cumque  respondissem  :  Ad- 
sum,  dixit  :  Quisnam  es  tu  ?  Etaio  ad  eum  :  Ama- 
lechites  ego  sum.  Sta,  inquit,  super  me,  et  interfi- 
ce  me  ;  et  interfeci  eum  (IIReg.  i).  Hi  sunt  rumores 
ruminandi  claustralibus.Cumenim  revertereturDa- 
vid  a  caede  Amalech,  venit  ad  eum  homo  de  Castris 
Saul,  quia  dum  post  mortificationem  vitiorum  car- 
nis  appetitus  non  tantum  proprios  iapsus  nuntiat, 
sed  etiam  defectus  aliorum  narrat,  tit  ut  per  exem- 
plamajorum  ad  voluptatem  carnis  inclinet  mentes 
aliorum.Quos  enim  Saul,  nisi  superbos  in  Ecclesia 
praelatos  significat  ?  qui  ab  humero  et  sursum 
eminere  sibi  videntur  super  universum  populum. 
Qui  in  monte  Gelboe  ab  Amalechita  percussus  oc- 
cumbit,  dum  in  monte  superbiae  posita,  per  diversa 
carnis  desideria  mens  fluxa  decurrit.  Super  Saul  ut 
eum  occideret,  Amalechites  stetit ;  quia  animus, 
cui  carnis  delectatio  dominatur,  cito  perit.  Sed  tu, 
charissime,  praecipe  uni  de  pueris  tuis,  id  est  spi- 
ritui  purae  discretionis,  ut  interficiat  in  te  AmaJe- 
chitam  istum,  qui  ausus  est  manum  mittere  etiam 
nunc  quotidie  in  Christum  Domini.  Haec  enim  mul- 
tum  nocent  praelatis,amor  scilicet  propriee  excellcn- 
tiee,et  voluptascarnis.  Audire  forsitan  velles,  cha- 
rissime,  rumores  pacis  non  belli,  concordiae  non 
discordiae.  Regina  Saba  novit  rumores  hujusmodi, 
quae,  audita  fama  Salomonis,  ingresso  Jerusalem, 
locuta  est  ei  universa  quce  habebat  in  corde  suo, 
et  ille  docuit  omnia  quas  propo^uerat,  vidensque 
civitatem,  quam  aedificaverat,  et  cibos  mcnsae  ejus 
et  habitacula  servorum,  et  ordinem  ministrantium 
et  vestes  eorum,  et pincernas,  et  holocausta,  quce 
offerebat  in  domo  Domini:  Verus  est,  inquit,  sermo, 
qutm  audivi  in  terra  measuper  sermonibus  tuis,  et 


A  sapientia  tua.  Non  credebam  narrantibus  mihi,  dcT 
nec  ipsa  veni,  et  vidi  oculis  meis,  et  probavi  quod 
dimidia  pars  mihi  nuntiata  non  fuerit.  Major  est 
sapientia,  etopera  tua,  quam  rumor,  quem  audivi 
(III  Reg.  x).Saba,  captiva,  vel,  ut  quidam  volunt 
convei*sio  vel  incensio  interpretatur.  Dum  enim  ali- 
quis  sub  lege  peccati  adhuc  in  sseculo  positus  tene- 
tur,  audita  fama  Salomonis  per  verbum  praedica- 
tionis  ad  Dominum  convertitur  ;  conversus,  igne 
charitatis  accenditur.Et  ingressa  Jerusalem  cum  in- 
cipit  diligere  pacem,  locuta  est  ei  universa,  quae  ha- 
bebat  in  corde  suo  per  confessionem,  et  ille  docet 
omnia  verba,  qu&e  proposuerat,  si  poeniteat,  habe- 
re  remissionem.  Videtregina  Saba  sapientiam  veri 
Salomonis,  quam  ostendit  nobis  per  humilitatem 

B  filii ;  videt  domum  Ecclesiae,  quam  quotidie  aedifi- 
cat  per  gratiam  Spiritus  sancti,  videt  cibos  mensse, 
et  habitacula  servorum,  id  est  intellectus  diversos 
Scriptur»,  et  congregationes  religiosorum,  videt 
ordinem  ministrantium,  id  est  statuta  recte  viven- 
tium.Considerat  etiam  vestes,  martyrum  scilicetet 
confessorum  carnes,  has  purpureas  rubore  proprii 
sanguinis,  iilas  vero  nigras  exercitio  laboris,  seu 
pallidas  mortificatione  carnis.  Videt  pincernas, 
qui  cum  cibo  praedicationis  propinant  vinum  com- 
punctionis.  Accendit  etiam  holocausta,  quae  offe- 
runtur  in  ara  cordis  contribulati.  Sed  cum  haec 
videt  animus  noviter  conversus,  dicitur  de  eo 
quod  sequitur,  et  non  habebat  ultra  spiritum.  Ha- 
bebat,  et  non  habebat.  Habebat  enim  spiritumhu- 

q  miliatum  non  elatum,  spiritum  gratiae  non  ne- 
quitiae,  spiritum  Dei  non  spiritum  mtmdi.  Verus 
est,  inquit,  sermo,  quem  audivi  in  terra  mea,  et 
non  credebam  narrantibus  mihi  donec  ipsa  veni, 
et  vidi  oculis  meis,  et  probavi  quod  media  pars 
mihi  nuntiata  non  fuerit.  Parum  itaque  videtur 
captivo,  liberato  converso  et  accenso  audire  prae- 
dicationem.  nisi  veniat  per  affectum,  videre  per 
cognitionem,  nisi  probet  per  aflectum.  Cum  enim 
videt  in  domo  conversionis  bona  contemplationis, 
et  recogitat  in  se  ea,  quw  audierat  adhuc  in  saecu- 
lo  positus  de  bonis  activae  vitae,  opera  scilicet  mi- 
sericordiae,  benignitatis  et  concordiae,  pondus  la- 
boris,  afflictionem  carnis,  vilitatem  cibi,  quietem 
silentii,  et  iterum  attendit  per  contemplationem, 

D  futurae  vitae  prsemia,  ubi  erit  justis  aeterna  bonitas, 
feiix  aeternitas,  gaudium  sine  dolore,  quies  sine 
labore,  cum,  inquam,haec  videtdicit :  Mediapars 
mihi  nuntiata  non  fuerat.  An  nescis,  quia  Maria 
meliorem  partem  elegit,  quae  non  auferetur  ab 
ea  (Luc.  x.)  Quanto  meliorem  et  longiorem,  tanto 
majorem.  In  activa  siquidem  vita  finis  est  in  Ia- 
bore,  in  contemplativa  veronec  defectus  in  bonis, 
nec  terminus  in  delectatione. 
Cap.  XXI.  De  lite  in  capitulo.  Abusio  decima. 
Infirmitati  mortalium  omnipotens  Deus  benigne 
providens,  in  Ecclesiis  instituit  tria,  scilicet  medi- 
cos9loca,remedia.  Haec  tria  designantur  per  Sama- 
ritanum,  per  stabulum,  per  vinum  et  oleum.  Medi- 
ci  sunt  praelati :  loca,  capitula ;  modi  pcenitentiae, 
remedia.  Attendeigiturin  Samaritanoprselatum  ;in 


4077 


DE  CLAUSTRO  ANHLE.  —  UB.  H. 


1078 


stabulo  capilulum,  in  infusionc  vini  etolei,  fomen-  A  unde  veniat,  qui  nunquam  est  stabilis,  sed  sem- 


tum  consolationis,  et  asperitatem  correptionis.  In 
hoc  capitulo  est  etiam  piscina  compunctionis,  in 
qua  sanatus  est  infirmus  post  commotionem  verea 
confessionis.  Nec  tamen  sanatur  nisi  unus.  Nisi 
enim  adsit  unitas,  deest  sanitas.  Qui  igitur  amant 
litem,  destruunt  unitatem.  Intolerabilis  igitur  haec 
abusio,  ut  ibi  Htiges,  ubi  te  ipsum  accusare  debes ; 
ut  ibi  augeatur  culpa,  ubi  deleri  potest ;  ut  ubi 
contemnis  vicarium  Christi,  contemnas  Christum. 
Ait  enim  ipse  de  preelatis  :  Qui  vos  spernit,  me 
spernit  {Luc.  x).  Sed  forsitan  dicet  aliquis  :  Reli- 
giosum  pati  possum  magistrum,  sed  cum  negli- 
gentiam  prselatorum  considero,  obedire  contem- 
no  ;  cum  video  fratres  meipso  deteriores,  accusa- 


per  instabilitatem  amat.  Unde  et  subditur :  Cir- 
cuivi  terram,  et  perambulavi  eam  (ibid.) ;  hoc 
enim  solent  perversi  fratres  facere,  offlcinas,  pa- 
rentum  domos,  vicinas  ecclesias  vagando  circuire. 
Sed  cum  Satanas  a  facie  Domini  exiit,  beato  Job, 
et  substantiee  ejus  molestus  fuit ;  quia  quidamfra- 
tres  perversi  et  cum  remanent  in  claustris,  et  cum 
exeunt,  bene  viventibus  intus  et  exterius  molesti 
fiunt.  Scio  tamen,  quod  quidquid  intus  et  exterius 
delinquitur,  in  capitulo  per  confessionem  relaxa- 
tur.  Heec  est  domus  vicina  paradiso.  De  domo  ete- 
nim  confessionis  fit  transitus  ad  beatitudinem 
eeternee  pacis.  Tres  sunt  itaque  domus,  in  quibus 
hospitamur  egressi  de  carcere  antiqui  hostis,  do- 


tiones  eorum  pati  nolo.  Cum  dicis  fratres  teipso  B  mus  scilicet  misericordiee,  domus  obedientiee,  do« 


deteriores,deterior  factus  es.  Quare  contemnis  ma- 
gistrum  ?  An  nescis  Christum  coram  Pilato  judica- 
tum  ?  An  nescis  regem  cceii  a  militibus  in  terra 
flagellatum  ?  (Matth.  *xvn.)  Tulit  Christus  crucem 
pro  peccatis  tuis,  non  pro  suis,  et  tu  virgam  re- 
nuis  ?  Flagellari  non  erubuit  coram  populo,  et  tu 
dedignaris  spoliari  coram  magistro?  Accusatur 
Christus,et  tacet  coram  militibus,  ut  daret  nobis 
exemplum  patientiee  ;  accusaris  et  tu,etlitigas,ut  sis 
exemplum  fratribus  perversitatis  etmalitiee.  Quare 
ergo  resistis  Spiritui  sancto  ?  Spiritui  sancto  resis- 
tunt,  qui  obdurata  mente  pcenitere  nolunt,  qui  ve- 
ritati  contradicunt,  et  humilitatem  confessionis 
spernunt.Si  inhocperseveras,in  Spiritum  sanctum 


mus  indulgentiee.  In  domo  misericordiee,  apud 
Patrem  suscipimur  per  pietatem  visitati ;  in  domo 
obedientiee,  apud  Filiumper  passionem  redempti ; 
in  domo  indulgentiee,  apud  Spiritum  sanctum  per 
gratiam  a  peccau*  jugo  liberati.  Prima  domus,  rc- 
nuntiantibus  peccato  affinis  est  iEgypto.  Seeunda 
domus,  proficientibus  in  bono  proxima  est  deser- 
to.  Tertia  delectantibus  in  Domino  conjuncta  est 
paradiso.  Esto  igitur  humilis,  ut  sis  in  paradiso 
sublimis.  Noli  queeso,  esse  in  capitulo,  sicut  Satan 
in  coelo,  vel  sicut  Adam  in  paradiso.  Unus  enim 
desperat,  alter  excusat.  Tanto  autem  Satan  dete- 
rior,  quanto  desperatior.  An  nescis  Satan  expulsum 
a  capitulo  coeli ;  Adam  a  capitulo  paradisi ;  ludam 


peccas.Sed  quipeccat  in  Spiritum  sanctum9non  re-  q  a  capitulo  Christi?  Primum  capitulum  fuit  in  coelo, 


secundum  in  paradiso,  tertium  in  horto.  In  uno- 
quoque  tamen  preeerat  Deus.  In  primo,  prima  cul- 
pa  superbiee ;  in  secundo,  inobedientiee  ;  in  tertio, 
avaritiee  et  infidelitatis.  De  primo  dicitur,  ponam 
sedem  meam  ad  aquilonem,  et  ero  simUis  Altissi- 
mo  (Fsa.  xiv).  Desecundo  dicitur,  de  ligno  boni  et 
mali  ne  comedas  (Gren.  u).De  tertio  dicitur,  et  retuttt 
triginta  argenteos,  et  projecit  in  templo  (Matth. 
xxvn).  Poena  culpee  primee,  casus  ;  secundee,  la- 
bor  ;  tertiee,  laqueus.  De  prima  dicitur :  Vidi  8ata- 
nam  quasi  fulgur  de  ceelo  cadentem  [Luc.  x.)  De 
secunda  :  In  sudore  vultus  tui  vesceris  pane  tuo 
(Gen.  m).  De  tertia :  Laqueo  se  suspendit,  et  cre- 
puit  medius  (Matth.  xxvn).  His  tribus  tres  claus- 
,  diversasingulis  assignantur  officia.  Con-  D  tralium  assignantur  ordines  :  hi  videlicet,  qm  se- 
etenim  in  Patre  pietas   miserationis,  in     dcm  preelationis  queerunt ;  et  iilis  qui  nec  preeesse 

possunt,  nec  obedire  volunt,  alii  autem,  qui  fami- 
liares  magistris  loculos  portant,  et  in  occulto  de- 
trahentes  magistros  cruciant.  Quid  ?  nocetae  di- 
gnitas,  potestas  et  familiaritas  ?  Creatus  in  tanta 
dignitatc  angelus  ut  Lucifer  vocaretur,  non  atten- 
dcns  dignitatem  Creatoris,  casurus  sedem  queesivit 
elationis.  Sic  quidam  claustralium  dum  generis 
nobilitate  preeeminent,  dum  litterarum  scientia 
pollent  dum  voce  moduiationis  placent,  dum  in 
qualibet  artium  ceeteros  fratres  prwcellunt,  elatio- 
nis  sedem  petunt  et  qui  exdono  tanti  munerishu- 
miliores  esse  deberent,  contra  debiliores  et  illite- 
ratos  superbi  tument.  Nostis  etiam  potestatem  pri- 
mi  parentis,<j«i  cum  in  honore  esset  non  tntettcxH 
(Psal.  xun),  sed  dum  suo  Creatori  obedire  con- 


mittetur  ei  neque  in  hoc  saeculo,  neque  in  futuro 
(Luc.  xn).  Quare  ergo  in  loco  remissionis  inducis 
litem  contradictionis  ?  Hic  est  locus  diabolo  pree 
ceeteris  odiosus,  hic  amittit  quos  alibi  acquisivit ; 
hic  est  enimlocusSpirituisanctoconsecratus.  Ubi- 
que  Pater,  ubique  Filius,  ubique  Spiritus  sanctus  ; 
sed  tamen,  ut  diximus,iste  locus  Spiritui  sancto  di- 
citur  esse  deputatus.Possuntenim  queedam  de  per- 
sona  Filii  dici,quee  non  debent  dici  de  persona  Spi- 
ritus  sancti.  Incarnatio  siquidem  pertinet  ad  Fi- 
lium,nec  incarnatum  legimus  Spiritum  sanctum. 
Sic  etiam  ad  Spiritum  sanctum  proprie  pertinet 
remissk)  peccatorum.  Diversee  person»,idem  Deus, 
una  essentia,  et  ideo  secundum  diversitatem  per- 
sonarum 
sideratur 

Filio  affectus  redemptionis,  in  Spiritu  sancto  be- 
nignitas  remissionis.  Motus  siquidem  Pater  pietate 
misit  Filium  ut  redimeret,  promisit  etiam  Spiri- 
tuxn  sanctum  in  quo  peccata  dimitterct.  Videsne 
quomodo  pertinet  ad  Patrem  potestas  mittentis, 
ad  FSlium  humilitas  obedientis,  ad  Spiritum  sanc- 
tum  remissio  poenitentis  ?  Est  igitur  capitulum  of- 
ficina  Spiritus  sancti,  in  qua  filii  Dei  congregan- 
tur,  ut  ei  reconcilientur.  Noli  esse  frater  quasi 
Satan  inter  Filios  Dei  (Job.  i).  Inter  filios  Dei  Sa- 
tan  dicitur,  qui  fratres  suos  conturbat ;  qui  fratri- 
bus  detrahit,  et  eisdem  malevolus  insidiatur.  Sa- 
tan,  adversarius  interpretatur.  Et  Satan  est,  qui 
magistro  contraclicit,  etfratribus  adversatur.  Ad 
quem  dicit ;  Unde  veni$?(ibid.).De  eo  quoeritur 


1079 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATIGA. 


IffiO 


tempsit  creaturae,  cui  pnepositus  erat  subditus  A  debet  et  quid  deceat.  In  his  tribus  personis  desi- 


gnari  potest  forma  perfectae  religionis.  In  Martha 
ministrantium,  in  Maria  claustralium,  in  Christo 
praelatorum.  In  capitulo  itaque,  in  quo  discreti 
preevalet  auctoritas  prcelati,  nemo  nisi  jussus  lo- 
quatur,  nisi  vel  proclamet  aliquem,  vel  de  ordine 
quaerat,  vel  culpam  suam  humiliter  confiteatur.  In 
his  siquidem  servandis  summus  est  medicus  et 
perfecta  medicina,  severus  magister  non  crudelis, 
ct  rationabilis  disciplina.  Si  enim  aliquis  einenda- 
toriam  vindictam  ferre  recusavcrit.nec  tantum  fra- 
tres  sed  etiam  magistrum  clamosus  et  impudens 
contempserit,  etiam  si  non  abscesserit,  de  vestra 
societate  projiciatur.  «  Non  enim,  ut  ait  beatus  Au- 
gustinus,  hoc  iit  crudeliter,  sed  misericorditer,  ne 


fuit.  Sic  quidam  cx  data  sibi  potestate  quandoque 

superbiunt,  etlicet  eis  alii  obediant,ipsi  tamenobe- 

dire  praelatis  nolunt.  Unde  igitur  processit  dejec- 

tio,  in  dignitate ;  unde  subjectio  in  potestate  ;  unde 

turbatio  in  familiaritate  ?  Unde  iterum  malum  in 

angelo,  cumnec  preeeessisset,nec  tunc  esset  ?  Unde 

peccatum  in  primo  homine,  cum  mehus  deberet 

credere  preecepto  Creatoris,  quam  suggestionibus 

antiqui  hostis  ?  Quomodo  contigit  ut  Judas,  qui  in 

tantum   fuerat  familiaris,   in  malum  consenserit 

Judaeis?  Quare  iterum  Christus  in  tantumfeciteum 

familiarem  sibi,  quem  noverat  inter  discipulos  de- 

teriorem  ?  Quo  digredior  ?  Quo  ascendo  ?  Altioris 

est  enimhoc  operis  et  subtilioris.  Scio  tamen  quod 

si  veniret  Satanas  ad  capitulum  confessionis,  im-  b  contagione  pestifera  plurimos  perdat.  » 

petrare  posset  indulgentiam  remissionis.  Sed  ne 

desperaret  homo,  cum  audiret  angelum  tantoe  di- 

gnitatis  desperasse,  hominem  tantae  potcstatis  pec- 

casse  ;  discipulum  tantae  familiaritatis  apostatasse, 

ostendit  nobis   Deus  exempla  quorumdam,   qui 

peccaverunt,  nec   desperaverunt,   sed  amici  Dei 

facti  sunt.  An  ignoras  Petri  negationem  ?  (Matth. 

xxvi).  An  nescis  Thomoe  dubitationem  ?(</oan.xx.) 

Nonne  post  culpam   dilexit  Mariam  ?  (Luc.  vn.) 

Amat  Christus  conntentium  humilitatem,  non  su- 

perborum  obstinationem,  qui  declinant  cor  suum 

in  verba  malitiae  ad  excusandas  excusationes  in 

peccatis.  Sed  tu,  benignissime  Domine,  inrlina 

cor  meum  ad  faciendas  justificationes  tuas  in  om- 


Cap.  XXII.  De  dissolutione  in  choro.  Abusio 

undecima. 

Cum  non  solum  in  cceteris  officinarum  locis,  ve- 
rum  etiam  in  omnibus  motibus  nihil  fiat,  quod  cu- 
jusquam  ofifendat  aspectum,  congruum  mihi  fore 
videtur,  ut  maxime  in  ecclesia  cum  ad  opus  Dei 
ventum  fuerit,  humilitatis  honestas  diiigentibus 
observetur,  ut  qui  in  ecclesiam  ante  conspectum 
Dei  convenimus,  ne  ibidem  deteriores  simus.  Sunt 
enim  quidam,  qui  mente  vagi,  attoniti  ocuiis,  ha- 
bitu  dissoluti,  plana  parietum  prospicientes  perlu- 
strant,  aliud  cantant,  et  aliud  cogitant.  In  choro 
sunt  corpore,  sed  in  foro  mente  ;  nunc  intus  sunt, 


ni  tempore,  ne  declines  cor  meum  in  verba  mali-  q  nunc  foras  exeunt ;  nec  tantum  intus  dissoluti-  sed 


tice  (Psal.  cxl),  sed  justitire.  Justus  enimm  initio 
accusator  est  sui  (Prov.  xvni).  Quid  est  quod  clare 
vis  illi,  quem  nihil  latet,  cui  omne  cor  patet,  qui 
videt  in  abscondito,  qui  novit  cogitationcs  homi- 
num  ?  Abscondit  se  Adam  in  paradiso  post  cul- 
pam,  sed  abscondi  nonpotuit,  quinudusfuit(Gen. 
ui).  Oculis  enim  omnipotentis  Dei  nuda  et  aperta 
sunt  omnia  (Hebr.  iv).  Solent  etiam  ex  nimia  sim- 
plicitate  praelatorum,  vel  pervcrsitate  subditorum, 
in  capitulo  lites  multiplicari,  quia  ubi  deest  severi- 
tas  disciplinae,  oriuntur  jurgia,  crescunt  rixee.  Lo- 
quuntur  de  exterioribus  negotiis  in  domo  con- 
fessionis,  adducunt  oves  et  boves  in  capitulum, 
ut  ubi  haberi  deberet  sermo  de  animabus,  ha- 
beatur  cura  de  bobus.  Commoventur  inter  hujus- 


etiam  cum  exierent  foras  curiosi.  Psalmodiee  ver- 
ba  proferunt,  sed  psalmodiae  sensum  non  atten- 
dunt.  Unde  beatus  Gregorius.  €  Vox,  inquit,  psal- 
modioe  cum  per  intentionem  cordis  agitur,  per 
hanc  omnipotenti  Deo  ad  cor  iter  paratur,  ut  in- 
tenUe  menti,  vel  prophetiae  mysteria  vel  gratia 
compunctionis  infundatur.  »  Idem  in  eodem  : 
«  Deum,  inquit,  per  psalmodiam  compunctio  ef- 
funditur,  via  nobis  in  cordc  fit,  perquamad  Jesum 
in  fine  pervenitur.  »  Sunt  etiam  alii  voce  dissoluti, 
quivocis-suce  modulatione  gloriantur,  nec  tantum 
gaudent  de  dono  gratiae,  sed  etiam  alios  spernunt 
tumentes  elatione,  aliud  cantant  quam  libri  ha- 
beant,  et  aliud  forsitan  iterum  dicturi,  si  sint  illud 
idem  iterum  cantaturi.  Tanta  est  levitas  vocis,  for- 


modi  verba   simpliciores  fratres,  turbantur  dis-      sitan  et  mentis.  Cantant  forsitan,  ut  placeant  popu- 


creti,  habent  iracundi  locum,  perversi  tempus  lo- 
quendi.  Conqueritur  Martha,  respondet  Maria,  quia 
non  est  qui  respondeat  pro  ea.  Ubi  enim  nimia 
simplicitas  preelatorum  non  servet  pacem  claustra- 
lium,  vel  non  increpat  culpas  ministrantium,  ibi 
nec  Martha  compcsoitur,  nec  Marite  silentium  cus- 
toditur.  Lego  questum  Marthee,  sed  non  lego  res- 
ponsionem  Mari»  ;  lego  tamen  Christum  pro  hac 
ad  illam  respondisse.  In  responsione  siquidem 
Christi  doceri  possunt  pnelati.  Hortatur  enim  Mar- 
tham,  laudat  Mariam.  IlJam,  ne  desistat  a  bona 
operatione ;  istam,  ut  perseveret  in  contempla- 
tione.  Pulcher  ordo  recte  viventium,  ut  in  capitulo 
turbato  fratri  non  respondeat,  nisi   qui  scit  quid 


lo  magis  quam  Deo.  Qui  sic  cantant,  non  cantant 
cum  Maria  sorore  Moysi,  sed  in  palatio  cum  He- 
rodiade,  ut  placeant  discumbentibus  vel  Herodi. 
Timeo  autem,  nc  sicut  delectantur  altitudine  vocis, 
delectentur  etiam  elatione  mentis.  Nemo  tamen 
altius  cantat  eo,  quem  Dominus  exaudire  consue- 
vil  de  monte  sancto  suo,  nemo  dulcius  quam  cui 
Dominus  inclinat  aurem  suam.  Voce  mea,  inquit 
David,  ad  Dominum  clamavi,  et  exaudivit  me  de 
montesancto  suo  (Psal.  ni).  Esto  igitur  in  valle 
humilitatis,  ut  in  monte  sancto  exaudiri  merearis. 
Si  sic  cantas,  ut  ab  aliis  laudem  qmeras,  vocem 
tuam  vendis,  et  facis  eam  non  tuam  sed  ementi  * 
suam.  Cave  ne  monasteiium  vertas  in  theatrum. 


DE  CLAUSTRO  ANIBLE.  —  LIB.  II. 


4082 


in  potestate  tua  vocem  tuam,  habeto  et  ani-  A  orationi,  oratio  devotioni.  Notaiternm  in  descensus 


frangis  vocem,  frange  et  voluutatem,  servas 
lantiam  vocum,  serva  et  concordiam  mo- 
it  per  exemplum  concordes  proximo,  et  per 
atem  Deo,  per  obedientiam  magistro  :  haec 
ncordia  morum.  Sunt  etiam  tres  speeies 
im,  qu®  tiunt  pulsu,  flatu  et  cantu.  Ad  ci- 
1  pertinct  pulsus,  ad  organum  flatus,  et  ad 

cantus.  Assignari  potest  hsec  consonantia 
im,  concordiee  morum  :  si  referatur  ad  pul- 
tharae,  manuum  operatio;  ad  flatum  organi, 

devotio  ;  ad  cantum  vocis  sermonis  exhor- 
Percute  igitur  chordas  citharae  manu  bonae 
ionis,  ut  concordcs  proximo  per  exemplum 
catae  carnis.  Imple  organum  cordis  flatu,  id 


quomodo  pertineat  devotio  ad  orationem,  oratio 
ad  consolationem,  consolatio  ad  compassionem, 
compassio  ad  mortificationem,  mortificatio  ad 
humilitatem.  In  his  sex  vocibus  cantatur  canticum 
novum,  canticum  charitatis.  In  his  auditur  jubi- 
lum  unitatis,  consonum  melos  devotionis,  contem- 
plationis  dulcedo. 
Cap.  XXIII.  De  irreverentiajuxta  altare.  Abusio 

duodecima. 
Ultimam  de  duodecim  abusionibus  claustri  ha- 
bens  in  manibus,  ad  eam  discutiendam  pauca  di- 
cturus  accedo,  qui  me  solum  inter  cseteros  in  hac 
parte  negligentiorem  reperio.  Qui  licet  ablutis 
manibus,  lota  facie,  albis  vestibus  indutus  acce- 


3iritu  sanetae  inspirationis,  ut  reddas  Deo  b  dam  aa*  altare,  tamen  perversus  opere,  oro  pollu- 


sonum  piae  devotionis.  Ut  iterum  concordes 
ro,  canta  canticum  novum,  canticum  obe- 
?,  non  canticum  contradictionis  et  inobe- 
3.Quid  prodest  dulcedo  vocis  sine  dulcedine 
?  Sicut  per  ascensus  musicae  frangis  et  ele- 
3em,  sic  per  ascensus  et  descensus  virtutum 
s  et  eleves  mentem.  Frangas  descendens 
apassionem  proximi,  eleves  ascendens  ad 
lplationem  Dei.  Noli  cantare  cum  Lucifero 
),  seu  cum  primo  homine  in  paradiso,  sed 
in  templo  cum  Christo,  ejiciens  vendentes  et 
«  ex  eo  (Matth.  xxi),  ejiciens  vendentes  da- 
ratiam,  et  ementes  vanam  gloriam.  Cantus 
[  cupiditas,  cantus  primi  hominis  voluptas, 


tus,immundus  corde,Christi  corpus  meis  non  per- 
timesco  manibus  tractare.  Accedo  ad  humilem 
elatus,  iratus  ad  mitem,  crudelis  ad  misericordem: 
et  tamen  patitur  humilis  elatum,  mitis  iratum, 
crudelem  misericors.  Accedo  servusadDominum, 
non  amore,  sed  timore  ;  non  devotione,  sed  usu. 
Accedo  ad  Dominum,  cujus  percussi  servum  ;  ad 
Patrem  accedo,  cujus  occidi  Filium.  Percussi 
verbo,  occidi  exemplo,  nec  tamen  pertimcsco  Do- 
ininum,  nec  revereor  Patrem.  Manens  in  turba  fra- 
trum,  turbans  aliquos,  et  ab  aliquo  turbatus, 
quandoque  accedo  ad  pacificum.  Appropinquo 
etiam  talis  ad  osculum  pacis,  qui  prius  reconcilia- 
tus  accedere  debuissem  ad  osculum  turbati  fra- 


li  charitas.  In  cantu  diaboli  sunt  tres  falsw  r  tris.  In  altari  illum  eumdem  conspicio,  quem  Si- 


et  in  cantu  primi  hominis  tres  dissonoe  et 
ies.  In  cantu  etenim  diaboli  prima  vox  est 
is,  secunda  suggestionis,  tertia  despe- 
s.  Similiter  et  in  cantu  primi  hominis  prima 
t  delectatio,  secunda  consensus,  tertia  excu- 
2x  his  sex  vocibus  constat  discordiae  cantus. 
,  diaboli  ab  altiori  voce  cantare  ccepit ;  in- 
t  enim  in  coelo  antiphonam  elationis  di- 
Ponam  sedem  meam  ad  aquilonemf  et  ero 

Altissimo  (Isai.  xiv).  Altiusigitur  inchoavit 
debuit.  Si  enim  non  excederet  regulam  sub- 
is  cantaret  cum  aliis  angelis  canticum  per- 
feiicitatis.  Descendens  vero  de  ccelo  inchoa- 
iphonam  suggestionis  in  paradiso,  despera- 
in  inferno.  Differt  itaque  musica  Christi  a 


meon  suscipiens  manibus  gratias  agens  benedixit 
in  templo  (Luc.  n).  Bonum  est  Salvatorem  puerum 
portare  in  manibus  et  fructum  salutis  habere  in 
operibus.  Qui  enim  portat  puerum  in  manibus, 
id  est  puritatem  in  operibus,  cum  erat  exauditur, 
ut  in  pace  dimittatur.  Cum  offerebantur  in  templo 
pueri  offerri  solebant  in  hac  purificatione  agnus, 
turtures  et  columbee.  Ego  autem  quid  offeram, 
cum  nullus  istorum  habere  queam  ?  Offeram  ne 
porcum  de  his,  quos  tandiu  pavi?  Offeram  ne 
merulam  beati  Benedicti,  quae  toties  et  tam  im- 
portune  mihi  volitans  occurrit  ?  Offeram  struthio- 
nem,  quem  nutrivi  post  conversionem  ?  Offeram 
fortassis.porcum  immunditiae  pro  agno  innocen- 
tiae,  merulam  voluptatis    pro  turture  castitatis, 


i  diaboli :   illa  enim  incipit  a  vocc  subli-      struthionem  simulationis  pro  columba  simplicita- 


haec  autem  ab  humiliori.  Audi  igitur  docto- 
3  musica  spirituali  doctrinam  nobis  facien- 
Discite,  inquit,  a  me  guia  mitis  sum  et  hu- 
orde,  et  invenietis  requiem  animabus  vestris 
',.  xi).  Videsne  quomodo  spiritualis  musica 
a  voce  humanitatis  ?  In  musica  siquidem 
.  sex  sunt  voces  inter  se  consonae  et  con- 
.  Prima  concordiae  vox  est  humilitas  cordis, 
la  mortificatio  carnis,  tertia  compassio, 
.  consolatio,  quinta  oratio,  sexta  devotio. 
>rgo  quomodo  in  concordia  morum  sunt 
isus  et  ascensus  virtutum.  Nota  quomodo 
rdet  humilitas  mortificationi,  mortificatio 
issioni,  compassio  consolationi,  consolatio 
Patrol.  CLXXV 


tis.  Quid  est  enim  moraliter  porcus  vertens  se  in 
volutabro  luti,  nisi  peccator  revertens  ad  immun- 
ditiam  peccati  ?  Et  quid  est  merula  voiitans  nisi 
voluptas  per  suggestionem  tentans  ?  Vel  quid  est 
struthio  in  deserto,msi  simulatio  in  converso?  Ad- 
huc  mecum  habeo  siliquas  cibum,  scilicet  porco- 
rum,  quia  adhuc  in  ore  meo  resonant  sseculares 
fabuke,  quae  sunt  quasi  cibus  spirituum  immun- 
dorum.  Siliqua,  sicut  scriptum  reperi,  genus  est 
leguminis,  follibus  maximum  ct  sonorum,  sed  gra- 
norum  paucitate  sterile  ei  pene  vacuum.  ldeoque 
per  siliquas  designantur  fabulae  saecularcs  sterili 
suavitate  resonantes.  Cum  igitur  saecularia  narro, 
stultas  congrego,  et  sicut  porci  siUquas,  sequuntur 

35 


4088 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


lmmundi  nugas.  Heu  1  quam  saepe  occurrit  mihi 

merula  tentationis,  et  tam  tardus  curro  ad  vepres 

et  urticas  correptionis.  «  Gum  autem  beatum  Be- 

nedictum,  ut  ait  B.  Gregorius,  urgeret  tentatio  car- 

nis,conspiciens  urticarum  et  veprium  juxta  densa 

succrescere  fruticeta,  nudum  se  in  illis  spinarum 

aculeis  et  urticarum  incendiis  projecit,  et  per  vul- 

nera  cutis  eduxit  vulnus  mentis,  quia  voiuptatem 

traxit  in  dolorem. »  Talis  ad  altare  potest  accedere, 

cui  cum  occurrerit  merula  voluptatis,  currit  humi- 

lisad  asperitatem  correptionis.Ego  autem  quomodo 

accedam  ?  qui  porto  plumam  struthionis  in  habitu 

religionis,  ut  placeam  non  moribus,  sed  vestibus. 

Quasi  enim  struthio  volatum  simulo,  sed  tamen 

pedibus  terram  tango :  volito  habitu,  sed  terram 

tango  affectu.  Penna  siquidem  contemplationis  a 

terrrenis  non  elevat,  quam  corpulentia  carneae  fra- 

gilitatis  pondere  suo  gravat.  Unde  B.  Job  :  Penna, 

inquit,  struthionis  similis  est  pennis  Herodii  et  ac- 

cipitris  (Job  xxxnQ.Dicitur  essesimihs  penna  stru- 

thionis  pennoe  Herodii  et  accipitris,  cum  aliquis 

habitu  simulat  quod  vitam  alicujus  antiqui  patris 

habeat.  In  pennis  igitur  similes  sunt,  sed  corpore 

differunt,  quia  struthio  corpore  major  est,  et  ideo  a 

terra  non  potest  elevari.  Qui  enim  terrena  sapiunt, 

et  terrenis  inhiant,  carnis  desiderio  solent  aggra- 

vari.  Unde  et  Veritas  dicit:  Hi  sunt,qui  veniuntad 

vos  in  vestimentis  ovium,  intrinsecus  autem  sunt 

Utpi  rapaces  (Matth.  vn).  Exterius  autem  contegor 

ovis  vellere,  intus  autem  saevio  cupiditate.  Coram 

Domino  consisto  ad  altare  extensis  manibus  quasi 

crucifixus,crucem  simulans,  et  tamen  non  portans. 

Cujus  crucem  ?  forsitan  latronis,  sed  utinam  illius, 

cui  dictum  est :  Hodiemecum  eris  in  paradiso  (Luc. 

xxm).  Tres  sunt  siquidem  cruces :  prima  latronis 

desperantis,  secunda  orantis  et  dicentis :  Memento 

mei9  Domine,  cum  veneris  in  regnum  tuum  (ibid.)t 

tertia  autem  Ghristi.  Primus  meruit  crucem,  sed 

non  profuit  ei  ad  salutem.  Secundus  vero  meruit, 

sed  tamen  ad  salutem  profuit.  Tertius  non  meruit, 

portavit  eam  tamen,  sed  nobis  profuit  His  tribus 

assimiiari  possunt  tres  species  hominum,  quorum 

hi  primi  sunt,  qui  portant  crucem  mortificando 

carnem,  et  tamen  non  prodest  eis,  quia  non  poeni- 

tent.  Sunt  autem  et  alii,  qui  mortificant  carnem,  et 

prodest  eis  ad  salutem,  orant  et  exaudiuntur,  au- 

diunt  etiam  quod  dicitur :  Hodie  mecum  eris  in 

paradiso.  Quando  autem  hoc  audiunt?  Cum  Evan- 

gelium  legentes  dicunt :  Beati  pauperes  spiritu, 

quoniam  ipsorum  est  regnum  ccelorum  (Matth.  v). 

Sunt  etiam  alii  liberi  a  poena  peccati,  nullis  cri- 

minibus  implicati,  subtrahentes   se   a  perverso 

opere,  ab  otioso  sermone,  ab  immunda  cogita- 

tione,  in  quorum  manibus  labor  est  assiduus,  ora- 

tio  in  lingua,  puritas  in  mente,  portantes  aliena 

peccata  quasi  sua  hi  sunt,  qui  portant  crucem, 

non  pro  suis,  sed  pro  peccatis  alienis.  Prima  igitur 

crux  diaboli,  secunda  cujuslibet  justi,  tertia  vero 

Christi.   Prima  malitiae,  secunda  poenitentiae,  ter- 

tia  justitioe.  In  unaquaque  quatuor  sunt  dimen- 

siones  In  cruee  etenim  diaboli  est  altitudo,  qua 


A  extollitur  super  omne  quod  collitur.  Prof 
est  desperatio,  de  qua  dicitur  :  Peccatorf 
profundum  venerit  malorum,  contemnit 
xvni).  Latitudo  in  carnalibus,  qui  latam  et 
sam  viam  sequuntur.  Longitudo  vero  per( 

•  In  cruce  vero  justi  profundum  est  humilitt 
gitudo  assiduitas  laboris  ;  altitudo  contem 
latitudo  oratio  quae  non  tantum  latitudi 
complectitur  amicum,  sed  etiam  inimicun 
autem  Ghristi  habet  profundum  timoris,  i 
nem  spei,latitudinem  charitatis,  longitudinc 
severantiae.  In  prima  cruce  crucior,  ad  sec 
tendo,pro  tertia  suspiro.  Primam  timeo,  sec 
quaero,  tertiam  desidero.  In  prima  pcena  i 
in  secunda  poena  cum  venia,  in  tertia  glo 

B  crucem  malitiee  pertinet  poena,  ad  crucem 
ten tiae  pertinet  venia,ad  crucem  vero  j ustitiae 
Timeo  igitur  poenam,  quaero  veniam,desid< 
riam.  Sed  forsitan  quaeris,  utrum  reperire 
mensuras  utriusque  crucis  ?  Dominicte  cru< 
f  undum  habet  beatus  Job,  altitudinem  David 
dinem  Petrus,  longitudinem  Naboth.  De  pr 
timoris  dicitur :  Erat  vir  rectus,  et  timem 
(Job  i).  De  altitudine  spei  dicit  David:  In  tetL 
speravi9  non  confundar  in  aeternum  (Psoi 
Petrus  vero  ostendit  nobis  latitudinem  ch 
dicens  :  Ante  omnia  mutuam  in  vobis  cha\ 
continuam  habentes,  quia  charitas  operit  n 
dinem  peccatorum  (I  Petr.  iv).  Audis  latiti 
cum  dicit :  operit  muttitudinetn  peccatorw 
est  etiam  latum  mandatum,  ut  qui  diligit 
diligat  et  fratrem  suum  (Prov.  x).  De  long 
vero  scriptum  est.  Gum  Achab  rex  lsrael  i 
Naboth  vertere  velletin  hortum  (///  Reg.xm 
ilie  uioraliter  intelhgens  mori  maluit  quai 
sentire,  ut  labor  excoiendae  carnis  verten 
hortum  voluptatis,  voluit  esse  in  bono  perec 
tiaemensuramlongitudinistcrminum  mortis 
profundum  igitur  timoris  altitudo  spei  loca 
per  timorem  ad  desperationem  animus  perdi 
Post  spem  charitas,  post  charitatem  persev* 
ponitur,  ut  qui  sperat  amet,  in  hoc  quod 
perseveret.  Primae  igitur  et  secundae  cruci* 
suras  diligens  lector  assignare  potest  cum  vc 
Nos  autem  revertamur  ad  ea,  quae  coepin 
sacrificium  dignum  Deo  offerre  valeamus.  Tr 
autem  sacrificii  genera.  Unum  Dominici  ca 
alterum  contriti  cordis,  tertium  mortificatae  < 
Oportet  igitur  praecedere  sacrificium  hum 
in  mente,  afflictionis  in  carne,ut  habeatur  d 
in  Dominici  corporis  consecratione.  Cum 
lisset  Abraham  sacrifi cium  Domino  post  vicl 
quinque  regum  vaccam  triennem,  et  a 
triennem,  et  arietem  triennem,  columbam  q 
et  turturem,  animalium  corpora  divisit,  ave 
indivisas  dimisit.  Descendebant  autem  vc 
super  corpora  divisa,  sed  Abraham  abigefc 
(Gen.  xv).  Aves  sunt  spirituales,  animalia 
carnalia. Adversus  se  invicem  animalia  divid 
dum  perversa  desideria  distrahuntur.  Porr 
indivisae  remanent  quia  spiritales  semper  n 


D 


DE  CLAUSTRO  AJWLE.  —  LIB.  ffl. 


10*6 


ilum  tenent.  Super  corpora  vero  divisa  volu- 
iescendunt,  quia  in  divisione  carnalium  dae- 
)S  desiderii  sui  pastum  queerunt.  Sunt  et  aliae 
res,  importunee  scilicet  cogitationes,  qu»  in 
aostree  orationis  sacrificio  quandoque  se  in- 
lt,  et  quod  in  nobis  Deo  immolamus,  hoc  ra- 
vel  commaculare  volunt.  Sed  Abraham  abi- 
diffugiunt  volucres,  quia  manus  sanctee 
rtionis  intus  fugat  immundos  spiritus,  et  per- 
s  cogitationes.  Per  vaccam,  ut  quidamvo- 
quae  grave  est  animal,  sensualitas  ;  per  ca- 
,  quae  altum  petit,  et  clarum  habet  visum,  in- 
tualitas ;  per  arietem,qui  cervicosum  est  ani- 
carnalis  imaginatio  signatur,  quee  cornibus 
•bi«  spiritui  reluctatur :  haec  trium  annorum 
itur  esse,  ut  individuse  Trinitatis  imbuantup 
e.Ego  autem  non  tantum  gravor  accessu  vo- 
m,  sed  etiam  inquietor  importunltate  musca- 
quae  venientes  ex  iEgypto  adhuc  sequuntur 
icantes  in  deserto.  In  illis  timeo  rapinam,  in 
laculam.  Tres  sunt  autem  muscae  iEgypti,  id 
initas,  curiositas  et  voluptas.  Musca  vanitatis 

* 

etat;  et  maculat  sacrificium  humiliati  cordis; 
a  curiositatis,  sacrificium  mortificatae  carnis. 
lo  igitur  ad  altare  vanus,  curiosus,  voluptati 
itus.  Sunt  etiam  multi  alii  in  saeculo,  qui  non 
m  vani,  curiosi  et  voluptuosi,  sed  etiam  cum 
tione,  non  cum  devotione  accedunt  ad  men- 
Christi,  qui  non  accederent,  nisi  seipsos  ali- 

accepturos  sperarent.  Accessit  ad  Jesum 
s,  accessit  et  Judas,  accesserunt  et  miites 
figentes  {Matth.  xxvn).  Accedunt  quotidie  dd 
ts  Christi  religiosi,accedunt  et  perversi  sacer- 
,  qui  ea,  quae  offeruntur  ad  mensam  Christi, 
mt  in  mensa  diaboli.  Ipsa  est  alea  fati,  in  illa 
1  invocant,  in  ista  perjurant,  non  enim  ora- 
vacant,  sed  lusibus  exsultant,  legem  Dei  nec 
t,  nec  discunt,  vacantes  otio  comessationibus 
nrietatibus  student,  terrenis  inhiant,  terrena 
nt ;  assidui  in  plateis,  in  ecclesia  rari  tardi  ad 
tigandam  culpam|peccatoris,parati  ad  inqui- 
i  vestigia  leporis,  velociores  ad  congregan- 
;anes,quam  ad  convocandos  pauperes;  liben- 
>orrigunt  panem  cani,  quam  pauperi :  plures 
unt  eis  ad  mensam,  ad  missam  nullus ;  fa- 
s  aut  famulos  habere  secum  volunt,  sed  cle- 

habere  non  possunt,  quia  nollunt.  Hi  sunt, 
um  thalamus  ornatior  et  ecclesia  ;  equus  cha- 
)st  missaii ;  cappa  casula  puchrior ;  camisia 
atior    alba.  Ecce  quomodo  obscuratum  est 


A  aurum,  mutatus  est  color  optimus,  dispersi  sunt 
lapides  sanctuariiin  capite  omnium  platearum 
(Thren.  iv).  Obscuratum  est  aurum  fuligine  pec- 
catorum,  mutatus  est  color  decoris  et  sanctitatis 
in  foeditatem  vitioTum.  Qui  sunt  isti  lapides  san- 
ctuarii  dispersi  in  capite  omnium  platearum,  nisi, 
ut  quidam  saptens  dicit,  sacerdotes  Christi  et  mi- 
nistri  sacri  altarts,  et  canonicorum  sancta  et  Deo 
consecrata  societas,  nec  non  et  virginum  et  san- 
ctimonialum  numerositas,  qui  semper  apparere 
debent  in  secreto  Dei  conspectibus,  quos  nun- 
quam  necesse  est  foris  conspici,  nunquam  extra- 
neis  et  seeculi  actibus  occupari.  Sed,  quod  gravius 
est,  ideo  dispersi  deplorantur  quasi  lapides  sanc- 
tuarii  in  capite  omnium  platearum,  qui  dum  per 

B  vitam  et  orationem  intus  esse  in  contemplatione 
Dei  semper  debuerant,  per  vitam  reprobam  foris 
passim  vacant.  Ecce  jam  pene  nulla  est  seecularis 
vitae  actio,  quam  sacerdotes  Christi  non  admi- 
nistrent ;  nulla  mundi  negotia,  in  quibus  ministri 
altaris  se  non  occupent ;  nulla  rerum  improbitas, 
qua  monachicus  ordo  se  non  implicet ;  pene  nulla 
illecebrae  vitae  blandities,  qua  se  castitas  sancti- 
monialum  non  commaculet.  Sanctuarii  ergo  lapi- 
des  dispersi  suht  in  plateis,  cum  religiosi  quique 
lata  mundi  itinera  sectantur.  Et  non  solum  in  plv 
teis,  sed  in  capite  omnium  platearum  dispergun- 
tur,  dum  per  desiderium  hujus  mundi  opere  pe- 
ragunt,  et  tamen  de  rehgioso  habitu  culmen  ho- 
noris  vel  laudis  quaerunt.  In  capite  ergo  platea- 

q  rum  dispersi  sunt  quia  et  jacent  per  ministerium 
operis,  et  honorari  volunt  de  imagine  sanctitatis. 
Quid  est  igitur  cum  tales  ad  altare  accedunt,  qui 
nihil  aliud  nisi  temporalia  queerunt?  et  quse  ma- 
jor  aut  gravior  abusio  in  claustro  vel  in  seeculo 
potest  esse,  quam  quod  ad  sacrificium  Dominici 
corporis  accedas  sine  reverentia  ac  sine  devo- 
tione?  Possunt  ea  qaae  diximus,  animum  legentis 
instruere,  si  caveantur  quse  noxia  sunt,  si  tenean- 
tur  utiha,  ut  preelati  subditos  diligenter  custo- 
diant,  subditi  prselatis  benigne  obediant,  devoti 
sint  senes,  laboriosi  juvenes,  sit  honestas  in  ha- 
bitu,  mediocritas  in  victu,  in  claustro  assidui,  ad ' 
curiam  rari ;  ut  non  sint  ouriales,  sed  claustrales ; 
sint  intenti  psalmis,  non  causis  ;  in  claustro  non 

n  sit  rumor,  sed  lectio ;  in  capitulo  non  lites,  sed 
confessio ;  sit  in  choro  severa  simplicitas,circa  al- 
tare  reverentiee  honestas.  Ex  his  igitur  observan- 
tioe  mandatis  pendet  summa  totius  religionis. 


LIBER  TERTIUS- 


PROLOGUS. 
sti,  charis8ime,  quod  ea,  quse  de  ordinatione 
>tri  materialis  diximus,non  solum  scripta,sed 
aproloco,et  tempore,etpersonissuntordinata, 


etexsecutioni  apudnos  mandata.  Sed  forsitanduM- 
tasutrumomnes  consenserint  annon  consentientes 
recesserint  ali •.;  a.Nullus  recessit,  omnes  consense- 
runt,  exceptis  quibusdam  laicis,  qui  adhuc  jugum 


1087 


APENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


portant  et  murmurant,  et  tales  qui  in  saeculo  pau-  A  et  congutinata  est  anima  ejus  cum  ea,  tri 


periores  vixerant  quam  nunc  vivant,  et  nunc  rn 
monasterio  qua?runt  quoe  nec  foris  habere  potue- 
runt.  Sic,  cuin  David  ad  debcllandos  profisceretur 
Amalechitas,  quidam  abierunt,  quidam  remanse- 
runt  ad  sarcinas  (/  Reg.  xxx).  Ad  sarcinas  vestis 
et  cibi  remancnt  inertes  et  infirmi,  ad  bellum  vero 
expediti  et  fortes  ire  non  timent.  Qui  igitur  vestcs, 
cibos  et  quietem  carnis  diligunt  ad  debellandos 
Amalechitas,  id  est,  ad  destruendas  carnis  delecta- 
tiones  non  procedunt.  Hoc  enim  interpretatur 
Amalech,  populus  lambens.  Sic  filii  Gad,  et  filii  Ru- 
ben,  et  dimidia  tribus  Manasse  renuunt  transire 
Jordanem,  et  ad  bella  cum  fratribus  procedere ; 
sed  magis  amant  terram  Jazer  aptam  nutriendis 


blanditiis  delinivit  (Gen.xxxiv).  Audi  beati 
gorium:  «  Dina,  inquit,  ut  mulieres  videa 
nis  alicnne  egreditur,  quando  undaquaequ 
sua  studia  negligens,  alicnas  actiones  cur, 
tra  habitum  atque  ordinem  proprium  \ 
Quam  Sichem  princeps  tcrrae  opprimit,  < 
ventam  in  curis  exterioribus  diaboJus  cor 
Et  conglutinata  est  anima  ejus  cum  ea,  q 
tam  sibi  per  iniquitatem  recipit.  »  Sed  qu 
mens  a  culpa  recipiscit  atque  admissum  1 
natur,  corruptor  et  spem,  et  securitate 
oculos  revocat,  quatenus  utilitatem  trisli 
trahat.  Rccte  illic  subditur;  Tristemque  b 
delinivit.  Modo  enim  aliorum  facta  gravior 


animalibus  obtinere  [Num.  xxx).  Qui  terram  Jazcr  b  nil  esse  quod  perpetratum  est,  modo  nii 


animalibus  qiuerunt,  hi  sunt  qui  motus  animi  irra* 
tionabiles  in  dcsideriis  carnis  pascunt.  Nullus  cle- 
ricorum,  charissime,  modo  discordat,  sed  unus- 
quisquc  pondus  religionis  benigne  portat,et  quibus 
prius  quibus  fuit  gravior  nunc  est  gratior.  Pro  hoc 
igitur  laboro,  ut  cum  ipsis  semper  quietus  vi- 
vam,  et  cum  ipsis  in  pace  moriar,  cum  ipsis  et 
sub  ipsis  frater  et  conservus.  Nunc  autem  ad  ea, 
quae  de  claustro  sunt  animae  dicenda,  transea- 
mus. 

Cap.  I.  Quod  claustrum  anima?  contemplatio  dici- 

tur. 
Animae  claustrum  contemplatio  dicitur,  in  cujus 
sinum  dum  se  recipit  animus,  sola  coelestia  me- 


dias  Domini  loquitur,  modo  adhuc  tempu: 
qucns  ad  pcenitcntiam  pollicetur,  ut  dum ; 
deccpta  mcns  ducitur,  ab  intentione  poe: 
suspcndatur.  Sic,  charissime,  quandoqu< 
egreditur,  ct  egressa  curis  saecularibus  ir 
capitur.  Fratres  autem  Dinae  sororem  suam 
na  domo  diu  morari  non  permittunt,sed  ir 
Sichcm  cum  reliquis  masculis,  urbe  dej 
sororem  suam  tollunt,  uxoresvero  eorum 
ducunt  (ibid).  Sororem  suam  iilli  Jacob,  c 
quis  masculis  interfecto  Sichem  reducunt, 
viriles  aniime  motns  contra  vitia  luctantur 
diabolo,  et  majoribus  vitiis  cxtirpatis,  m 
carnali  desiderio  violataui    secum  quasi 


ditatur,  separatur  a  terrenis,  a  turba  cogitationum  £  hostibus  ercptain  manere  cogunt.  Mulier 


carnalium  longe  ponitur,  dulces  carnis  refugit  af- 
fectus,vagos  sensuum  motus  restringit,  in  Domino 
deiectatur,  angelica  fruitur  dulcedine  legit  in  libro 
vitee,  pro  silentio  pacem  tenet,  inchoro  virtutum, 
servat  concordiam  morum,  summi  Patris  bonita- 
tem,  angelicae  creaturae  beatitudinem  contempla- 
tur,  attendit  bonitatem,  cui  nihil  deest,  beatitudi- 
nem  quoe  nullo  indiget.  Patris  potentiam,  Fiiii  sa- 
pientiam,  Spiritus  sancti  benignitatem  considerat. 
Dum  hmc  tria  contemplatur,  tribus  modis  consola- 
tur.  Peccavimus  enim  contra  patrem,  peccavimus 
contra  Fiiium,  peccavimus  contra  Spiritum  sanc- 
tum.  Ex  infirmitate  contra  Patrem  peccavimus, 
quasi  contra  potentiam ;  ex  ignorantia  contra 
Filium.  quasi  conlra  sapientiam ;  ex  malignitate  n 
contra  Spirituin  sanclum,  quasi  conti»a  benignita- 
tem.  Consolatur  igitur  nos  potentia  Patris,  qua 
peccata  puniuntur,  ut  fortitudinem  capiamus  con- 
tra  fragilitatem  carnis  ;  consolatur  sapientia  Filii, 
quae  refecit  quod  per  ignorantiam  dcficit;  consola- 


captivae  ducuntur  dum  delectationes  anii 
tcrrara  carnis  exsulantes  a  desideriis  cai 
privantur.  Sic  igitur  cougregati  filii  Jaco 
bus  illius  exeunt  cum  sorore,  quia  duj 
post  lapsum  resipiscit,  virtutum  collectis 
bus,  nc  ilerum  capiatur  a  carnalibus  de 
longius  reccdit,  nec  tantum  longius  rece 
etiam  aitius  ascendit.  Ascendit  enim  in 
\Gen  xxxv).'  Sed  lioc  fit,quando  mens  asci 
virtutum  in  se  disponit.  Sic  igitur  in  Bethe 
nitur,  quando  cor  cujuslibet,  domus  Dei,  q 
terpretatur  Rcthel,efficitur.  In  hac  domo  all 
mino  crigitur,  in  hac  domo  claustri  sp 
ordo  stabilitur. 

Cap.  II.  De  quatuor  lateribus  clatistr 
Siout  ex  quatuor  lateribus  clauslri  uu 
structura  ficri  solet,sic  in  quatuor  virtutibu 
quadratura  claustri  spirilualis  pcr  similil 
assignari  potest,quae  sunt  contcmptus  sui,< 
ptus  mundi,amor  Dei  et  amor  proximi.Ex  1 


tur  benignitas  Spiritus  sancti,  ne  subintret  despe.    .  tuor  latcribus  unnm  vergit  ad  Occidentem,; 


ratio.  Hujus  claustii  ainbitus,  virtutum  columnis 
decoratur,  sustentatur  pa<ien(i«e  basibus,  ac  re- 
gula  justitie  quadratur,  virlutum  coadjacentibus 
officinis  munitur,  muro  boni  operis,  clauslri  scpta 
forinsecus  ambiunlur,  quue  clauso  silentii  ostio 
vaga^  mentis  gressum  prohibent.  Ab  hoc  claustro 
egressa  est  Dina  Filia  Jacob,  ut  vidcret  mulieres 
rcgionis  alieme.  Quam  cum  vidissct  Sichen  filius 
Uemor,  adamavit,  et  rapuit,  et  dormivit  cum  illa, 


ad  Scptentrioncm.  tcrtium  ad  Orientcm,  q 
ad  Meridiem.  Dum  enim  defectus  carnis  a 
ccrnimus,dum  quotidianosoccasus  animivi 
tuncquasiin  lalerc  claustri,quod  ad  occasiu 
cit,  sedemus.  Quid  enim  aliud  nisi  occasui 
mus,  dum  in  nobis  subtractis  radiis  supen 
diem  divinai  cognitionis  deJicere  sentimus 
dcnte  solc  crescuut  tenebne,minuitur  chari 
recedente  solejustitiie,misera3  mentis  caeciti 


DE  CLAUSTRO  ANI&LE.  —  UB.  III. 


4090 


levero,  qui  profundae  noctis  tenebras,  id  est,  A 
arium  difficiles  culpas,  et  eorum  corda  fri- 
gehi  desperationis  concreta  considerat,  quasi 
ere  claustri  sedet,  quod  ad  Septentrionem 
it.  Post  tenebras  vero  profundae  noctis,  id 
ost  cupiditatis  et  odii  caecitatem,  aurora  jus- 
mperni  solis  radios  expandens,  mentis  illu- 
;  secretum,  fugat  nubes  tentationum,  torpo- 
frigoris  expellit,  dilectionis  calorem  nutrit, 
t  ad  amorem  proximi.  Sicut  lucifer  praecedit 
i,  sic  amor  proximi  amorem  Dei.  Hoc  igitur 
claustri  spiritualis,  ortum  respicit  charitatis. 
enim  incipit  diligi  Deus,  cum  incipit  diligi 
mus.  Et  sicut  sol  oriens  ascendit  ad  austra- 
lagam,  sic  per  amorem  proximi  tit  ascen- 
id  charitatem  Dei.  In  latere  vero  claustri.  g 
ad  meridiem  respicit,  sumus,  quando  ar- 
charitatis  sole,  divinae  majestatis  lumen  pree 
l  claritate  tenuiter  videmus.  Licet  enim  ra- 
rontemplationis  recto  tramite  illuminet  ter- 
cordis,  licet  mens  aut  minimas,  aul  nullas 
it  tentationum  umbras,  tamen  cum  videre 
tudinem  Deitatis  volumus,  impeditur  ratio 
•ssimus.  Non  est  igitur  quo  divertat  animus, 
lter  heec  quatuor  virtutum  munimina  manet 
itutus.  Non  enim  ad  carnis  voluptatem,  non 
undi  vanitatem,  non  ad  odium  proximi,  non 
mtemptum  Dei. 

III.  De  quatuor  ordinibus  colwnnarum,  et 
)d  ex  conlemptu  sui  duodecim  columnarum 
lo  procedit.  r 

his  quatur  claustri  latcribus  quasi  quatuor 
es  columnarum  disponuntur.  Ex  contcmptu 
n  sui  duodccim  columnarum  ordo  procedit, 
et  humiliatio  cordis,  et  afflictio  carnis,  sermo 
lis,  abjectio  vestis,  cibus  lenuis,  pondus  la- 
,  amor  subjectionis,  contemptus  honoris, 
>m  fugere  alterius  consihum  suo  pneferre, 
itis  obedire,  de  se  diffidere.  Hue  columnae  se- 
ir,  sculpuntur  et  poliuntur.  Secantur  quando 
etione  virtutis  a  vitiis  separantur.  Sculpun- 
[uando  ea  quae  mens  cogitat,  manus  opera- 
>ic  Salomon  in  templo  caelaturas  prominen- 
cisse  legitur  (/  Reg.  vi).  Prominent  caelaturee, 
mentis  cogitationes  exterius  apparent  in  ex- 
o  et  operatione.  Sed  quomodo  poliuntur? 
ido  tribulationis  adversitate  feriuntur.  Quod 
ir,  requalc  efficitur.  iEquale  non  elatum,  lteve 
lsperum.  Prima  igitur  columna,  id  est,  humi- 
cordis  politur,  dum  aequalitatem  serval  dum, 
3xasperatur  per  iram,  nec  inaequalitatem  re- 
superbiee,  quee  sibi  nullum  existimat  aequa- 
sed  efficitur  cor  Deo  subditum,  proximo  ami- 
in  se  modestum.  ^Equalitas  mentis  lineam 
t  religionis.  Sunt  enim  quidain,  qui  nunc 
tione  carnis  macerantur.  nunc  ad  carnis  vo- 
tem  revertuntur,  seepe  vigilant  aliis  dormien- 
,  sed  seepius  dormiunt  aliis  vigliantibus.  Nunc 
lia.  nunc  sublimia,  nuncblanda,  nunc  aspcra 
mtur,  nunc  de  fratribus,  nunc  de  parcnti- 
gloriantur,  nunc  nihil   nisi  ordinis  statuta 


D 


perstrepunt,  nunc  nihil  nisi  fabulas  audire  volunt. 
Nunc  albas,  nunc  nigras,  nunc  medio  colore  colo- 
ratas  delectantur  habere  cappas,  nunc  vilis  pla- 
cet  habitus,  nunc  mediocris,  nunc  superfluus. 
Nunc  dant  illis  olera  pastum,  aqua  potum,  nunc 
vero  exquisitis  ferculis,  nunc  diversis  poculis 
utuntur.  Nunc  laborant,  nunc  labor  displicet 
Amant  subesse,  ut  possint  preeesse,  honores  fu- 
giunt,  ut  honoribus  occurrant.  Haec  est  in<equali- 
tas  columnarum,  haec  est  asperitas  earum.  Paulus 
apostolus  aequalitatem  et  laevitatem  [lemtatemjdo- 
cet.  Luevitatem  [Lenitatem]  cum  dicit :  Si  fieri  po- 
test,  quodex  vobis  est,  cum  omnibus  hominibuspa- 
cem  habentes  (Rom.  xn.  Et  in  eodem :  Non  vosmet- 
ipsos  defendentes,  inquit,  charissimi,  sed  date  tocum 
irce  (ibid.)  iEqualitatem  vero,  ubi  ait:  Scio  humitia- 
ri,  scio  et  abundare>  ubique  institutus  sumy  et  in  om- 
nibuSj  et  satiari  et  esurire,  et  abundare  et  penu- 
riam  pati.  Omnia  possum  in  eo,  qui  me  confortat 
(Phitip.  iv).  Unde  beatus  Gregorius  :  «  Qui,  inquit, 
acceptis  rebus  non  extollitur,  qui  eas  ad  usum 
vanre  gloriae  non  intorquet,  qui  solus  non  possidet 
quod  accepit,  sed  hoc  misericorditer  cum  indigen- 
tibus  dividit,  scit  abundare.  »  Qui  acccptis  alimen- 
tis,  non  ad  ingurgitationem  ventris  utitur,  sed  ad 
rcparationem  virtutis,  nec  plus  carni  tribuit  quam 
neccssitas  petit,  scit  satiari ;  qui  alimentorum  ino- 
piam  sine  murmuratione  tolerat,  nec  pro  necessi- 
tate  victus  aliquid  agit,  unde  anima  peccati  la- 
queum  incurrat,  scit  esurire.  Quem  ergo  in  abun- 
dantia  superbia  non  elevat,  nec  in  necessitate  cu- 
piditas  irritat,  novit  abundare,  novit  penuriam 
pati.  Cum  autem  diceret  omnia  possmn,  ne  per 
elationis  tumorem  excederet  aequalitatem,  statim 
subjunxit,  in  eo  qui  me  confortat.  Qui  enim  quod 
faciunt,  Deo  ascribunt,  et  humiliter  sentientes  de 
se  diffidunt,  talibus  non  evanescit  fructus  sui  la- 
boris,  quia  nec  extolhtur  in  auras  vanae  gloriae 
nec  vento  rapitur  elationis. 

Cap.  IV.  De  basibus  columnarum  :  Quod  tres  in 

Scripturis  basium  species  inveniuntur. 
Sicut  bases  suppositse  columnis  materialibus 
portant  eedificii  sui  pondus,  sic  patientiae  .virtus, 
aedificii  spiritualis  sustinet  onus.  Tres  autem  in 
Scripturis  basium  species  inveniuntur,  scilicet 
renea,  argentea  et  aurea.  iEnea  fortitudinem,  at- 
gentea  cum  fortitudine  claritatcm,  aurea  cum  for- 
titudine  et  claritate  fulgorem  tenet.  Fortitudo  in 
opere  claritas  in  sermone,  fulgor  in  meute.  Qui 
in  his  tribus  patientiam  bene  servat,  quasi  basis 
aurea  virtutum  structuram  firmiter  portat.  His  tri- 
bus  usus  est  Moyses  in  constitutione  tabernaculi, 
aenea  scilicet,  argentea  et  aurea  (Exod.  xxxvi). 
jEdificavit  Moyses  tabernaculum,  quod  moraliter 
designat  claustrum  aninue.  Tria  possumus  assi- 
gnare  tabernacula,  scilicet  materiale,  mysticum  et 
morale,  id  est  tabernaculum  Moysi,  tabcrnaculum 
Christi,  tabernaculum  cujuslibet  justi.  Tabernacu- 
lum  Moysi  fuit  ex  diversis  ornamentum  generibus 
conveniens  structura.   Tabernaculum  Christi  est. 

Ecclesia.Tabernaculum  jusU  quaelibctfidclis  anima 


(m 


APPENfrlX  AD   HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


Ummi  fit  ex  lignis  Setim  imputribilibus,  alterum  A  peregrmojanuamcharitasaperit,  intrantem  l 


ex  sanctis  infatigabilibus,  tertium  ex  virtutibus. 
Moyfces  snum  in  eremo  erexit,  Christus  in  mnndo, 
jrfsttrt  m  anima,  omnes  tamen  in  deserto  ffidifica- 
verunt  Eremus  desertum  vocatur,  (fuia.  ab  homini- 
bns  non  habitatur ;  mundus  vefo  dicitur  desertum, 
quia  deseruerat  Christum  :  simihfer  et  anima  de- 
sertum  nuncupatur,  quando  Spirftus  sancti  gratia 
nott  fecimdatur.  Posuit  Moyses  itf  f&bernaculo  suo 
arcam,  Christus  in  suo  carnem  propriam,  justus 
vero  conscientiam.  Arca  Moysi  decoratur  auro 
mundissimo  intus  et  exterius.  Caro  Christi  deaura- 
tur  intus  divinitate,  foris  miraculorum  claritate. 
Conscientia  justi  interius  fulget  splendore  purita- 
tis,  exterius  vero  operibus  claritatis.  Posuit  Moyses 


tas  recipit,  receptum  affabilitas  detinet,  esurie 
collatio  pascit,  fesso  humilitas  servit.  Haec  h 
debentur,  haec  reverenti  fiho,  qui  luxuriose  t 
do  partem  substantise  dissipaverat,  paterfai 
exsolvit  (Luc.  xv).  A  longe  enim  venientem 
videret,  occurrit,  amplectitur,  occidit  vitului 
ginatum,  ordinat  chorum,  symphoniam  t 
Sic  et  spiritualium  patrum  pietas,  quae  qua: 
terno  affectu  praesidet  subjectis,  deUnquente: 
scipnlum  (cum  per  pcenitentiamredierit)lonj 
nientem  videt  compatiendo ;  occurvit  indulg 
amplectitur  familiarem  se  illi  faciendo ;  o 
vitulum,  carnis  mortificationem  predicando 
rum  ordinat,  symphoniam  tangit,  morum 


tabulas  per  circuitum  tabernaculi  stantes,  et  binae  b  cordiam  et  unitatem  docendo.  lnvitat  igitur  ; 


incastraturae  erant  per  singulas,  ut  altera  alteri 
jungeretur.  Duae  bases  sub  una  tabula  poneban- 
tur  ex  utraque  parte  angulorum,  ubi  incastraturae 
laterum  in  angulis  terminantur.  Tabulae,  quae  di- 
sponuntur  per  circuitum,  designant  moraliter  or- 
dinem  virtutum.  Binas  vero  incastraturae,  quae  erant 
in  singulis  tabulis,  sunt  affectus  mentis  et  exhibi- 
tio  operis.  Dum  enim  mens  operi  concordat,  ne 
tabula  tabulam  excedat,  incastraturce  firmitas  ser- 
vat.  Duae  vero  bases  sub  singulis,  sunt  perseve- 
rantia  et  longanimitas  in  prosperis  et  adversis. 
Sunt  et  aliae  basum  species,  quae  nunc  in  nostris 
aedificiis  reperiuntur,  scilicel  lignea,  lapidea  et  pi- 
cta,  sed  hae  fragiliores  sunt  praecedentibus,  citius 
enim  destrui  possunt*.  Igne  enim  lignea  comburi- 
tur,  lapidea  gelu  fratngitur,  picta  nihil  portat,  sed 
ab  alio  sustentatur.  Hfiec  dutem  in  «dificio  nostrae 
mentis,  oculo  intelligibifi  quandoque  discerni  pos- 
sunt.  Dum  enim  facibus  iracundiee  seu  luxuriae 
flammis  accendimur,  quid  aliud  in  nobis  quam 
patientiffi  basis  vel  abstinentiae  fortitudo  destrui- 
tnr?  Dum  charitasin  nobis  frigescit,  et  mens  ad  di- 
versa  desideria  partitur,  nonne  lapidea  basis  frigore 
teittationis  in  partes  dividitur  ?  Basis  vere  picta  est 
patientia  ficta,  quae  similitudinemtenet  nonverita- 
tem,  colorem  non  fortitudinem.  Simulationis  ete- 
nim  patientiain  ostentatione  est,  non  in  operatione. 
Erigamusigiturin  eedificio  nostroementisbasesper- 
severantis  patientiae  ;  erigamus  bases,  qu®  neque- 
ant  gelu  frangi  autigne  comburi,  quaeportent  tabu- 


desperantem,  trahit  charitas  invitum,  iratm 
sericordia  pacificat,  hilaritas  securum  reddit 
bilitas  familiarem,  famibaritas  secretum  a 
apertio  secreterum  amicitiam  servat,  praed 
instruit,  morum  concordia  facit  amicum  pro 
humilitas  Deo.  Sed  dum  haec  fiunt,  timeo  ne 
ille,  qui  foris  erat,  superveniat  et  dicat  :  j 
ecce  tot  annis  servio  tibi,  et  nunquam  mam 
tuum  prceteriviy  et  nunquam  dedisti  mihi  hc 
ut  cum  amicis  meis  epularer  (ibid.).  Sed  post 
hic  filius  tuus,  qui  devoravit  substantiam 
cum  meretricibus,  venit,  occidisti  ei  vitulum 
natum.  Revera  ille  dicitur  esse  extra  domum 
passionis,  qui  nescit  beneficium  consolationi 
tantum  novit  increpare  non  obsecrare.  Sic  1 
temperanda  est  misericordia  regentis,  ne  ur 
ta  remaneat  culpa  delinquentis.  Sic  quan< 
spiritales  patres  quosdam  delinquentes  reci 
quos  fratres  despiciunt,  qui  domum  compas 
intrare  dedignantur;  et  sic  extra  morant 
qui  fratribus  compati  debuerunt,  crudeliorc 
latis  fiunt.  Ovem  perditam  Christus  ad  cauta 
lenta  manu  non  reduxit,  sed  humeris  propri 
positam  reportavit.  Sed  et  angeli  super  un« 
catore  poenitentiam  agente  gaudent  (ibid.). 
igitur,  charissimi  ?  Concordat  angelus  et  C 
cum  convertitur  peccator  et  frater  fratri  dec 
tur  compati,  dum  pater  spiritualis  misericc 
ignoscit  filio  delinquenti.  Descendit  Samu 
excelso  in  oppidum,  ut  in  regem   SauJem  uj 


las  virtutum,  quaB  sustineant  pondus  columnarum,  ^  (IReg.  m).  Descensus   Samuelis  exemplum 
id  est  obedientiam  praelatortun. 

Cjj>.  V.  De  hospitum  domo.  Quod  mens  sapientis 

hospitalis  esse  debet. 

Inter  coadjaeentes  spiritualis  aedificii  officinas, 
hospitum  domus  prima  occurrit,  quae  peregrinan- 
tibus  in  regionem  longinquam,  cum  ad  claustra  ani- 
m»  redierint,  apertis  misericordiae  januis  patet. 
Hospitum  siquidem  domus,  mens  compatiens  appel- 
laripotest.  Unde  Ambrosius  :  « Mens,  inquit,  sa- 
pientishospitalis  esse  debet.  Mensenim  hospitalita- 
tis  officio  fungitur,  cumdelinquentium  fratrum  cul- 
pisbenignecompatitur.  »Habct  haec  domus  mini- 
strossuos,  quihospitibus  serviant.  Pulsanti  etenim 


gnat  condescensionis  ;  per  unctionem  vero  d 
stratur,  ut  qui  descendit  misereatur,  ut  qui 
bet  effectum  compassionis,  ungat  blandien 
consolationis.  Descendit  superior  ad  inferi 
ut  sublimet  ad  honorem,  ut  qui  sequebatu 
nas,  regat  animas,  id  est,  qui  carnis  afiectus 
rcbatjrrationabiles,  eligatur  ut  eosdem  rej 
obtineatspiritales.  Qui  jacet,  faon  erigitur^  n 
jacentem  erigit,  inclinetur.  Unde  beatus  ( 
rius :  «  Jacentem,  inquit,  non  erigit,  nisi  qul  s 
suae  rectitudinis  per  compassionem  flectit.  » 
quandoque  eriguntur  peramorem,  quandoq 
ro  per  timorem.  Sed  qui  per  timorem  disc 
erigitur,  quasi  per  se  surgere  cogitur ;  qui  ve 


*093 


DB  CLAUSTRO  ANIMjE.  —  LIB.  III. 


i09i 


amoris  dulcedinem  trahitur,  quasi  per  compassio- 
nem  blandientis  adjuvatur.  Amor  erigit,  trahit  et 
sustentat ;  timor  cogit,  erigit,  sed  cruciat.  Ad  lioc 
p-rtinet  quod  per  beatum  Augustinum  ad  prcela- 
tos  de  subjectis  dicitur  :  «  Plus,  inquit,  a  vobis 
amari  appetant,  quam  timeri.  Nec  tamen  nimium 
parcat  amor,  nec  nimium  terreat  timor :  sed  sic 
amorem  timor  comitetur,  ut  nec  timor  odium  pa- 
riat,  nec  amor  negligentiam  patiatur.  »  Hinc  per 
beatumJob  dicitur  :  Cum  sederem  quasi  rex  cir- 
cumstante  exercitu,  eram  tamen  mcerentium  con- 
solator  (Job.  xxix).  Ecce  timor  ex  auctoritate  re- 
giminis,  amor  autem  ex  dulcedine  consolationis: 
Sic  et  vulneribus  iliius,  qui  incidit  in  latrones,  Sa- 
maritanus  vinum  et  oleum  infudit  (Luc.x);  in  vino 
scilicet  designans  severitatem  districtionis,  in  oleo 
vero  mollitiem  pietatis.  Unde  per  beatum  Grcgo- 
rium  dicitur  :  «  Faciendum  est  quoddam  ex  utro- 
que  temperamentum,  ut  neque  multa  asperitate 
exulcerentur  subditi,  neque  nimia  benignitate  sol- 
vantur.  »  Sed  et  in  arca  tabernaculi  virga  simul  et 
manna  erant  (Hebr.  ix),  id  est,  virga  districtionis, 
et  manna  dulcedinis.  Hinc  Psalmista :  Virga  tua 
et  baculus  tuus  ipsa  me  consolata  sunt  (PsaL 
xxn).  Virga  enim  percutimur,  baculo  sustentamur. 
Heec  est  virga  directionis  per  correptionem,hic  est 
baculus  sustentationis  per  consolationem.  Sed,  ut 
superius  dictumest,plus  amari  a  subjectis  prcelati 
appetant  quam  timeri,  ne  severitatia  nimiee  vultus 
eliminet,  quos  compassionis  benignitas  perconso- 
lationem  fovere  debet. 
Cap.  VI.  De  capitulo  animx.  Sicut  fratres  in  capi- 

tulum  conveniunt,  ut  errata  corrigant,  sic  ratio 

cogitationes  convocat. 

Sicut  fratrum  multitudo,  ut  errata  corrigat,  sta- 
tutis  horis  ad  capitulum  confluit,  sic  mentis  ratio 
cogitationes  diversas  ad  secretum  cordis  quando- 
que  convocat,  ut  incorrigibiles  ejiciat,  corripiat 
inquietas,  negligentes  emendet,  erudiat  simplicio- 
res,  mitiget  iracundas,  voluptuosas  restringat,  pi- 
gras  excitet,  consoletur  pusillanimes,  doceat  in- 
discretas.  In  hoc  spirituali  capitulo  abbatis  locum 
ratio  possidet,  conscientia  culpas  accusat,  perver- 
sitas  excusat,  superbia  reatum  defendit,  innocen- 
tia  confitetur,  humilitas  seipsam  judicat,  arrogan- 
tia  vero  alicnos.  More  perversorum  fratrum  vitia 
pra^ceptis  contradicunt ;  more  vero  simplicium 
virtutes  obediunt,  seipsas  tamen  quandoque  vir- 
tutes  invicem  accusant.  Accusat  enim  misericordia 
justitiam,  justitia  misericordiam,  honestas  humi- 
litatem,  humilitas  honestatem.  Accusat  misericor- 
dia  justitiam,  quod  manus  usque  ad  crudelitatem 
extenderit,  quod  iracundiae  verba  protulerit,  quod 
mansuetudinis  vultum  mutaverit.  Justitia  vero 
miserioordiam  acousat,  quod  severitatis  vultum 
non  induerit,  quod  peccatum  impunitum  dimise- 
rit,  quod  deUnquentem  saltem  vevbis  non  incre- 
paverit.  Accusat  humilitas  honestatem,  quod  ex- 
cedat  mediocritatem,  quod  sequatur  superfluita- 
tem,  quod  non  tantum  utatur  honestis,  sed  etiam 
veluptuosis.  Honestas  vero  acousat  humilitatem, 


A  quod  nimiam  diligat  paupertatem,  quod  non  im- 
pendat  corpori  necessitatem,  sed  amet  nuditatem, 
pannositatem  et  egestatem.  Ait  enim  quandoque 
misericordia  remissius,  justitia  crudelius,  humili- 
tas,  parcius,  honestas  abundantius,  nee  tamen 
desinunt  esse  virtutes,  licet  imperfectee  sint  Dum 
enim  accusantur,  quasi  ad  suspiciendam  discipli- 
nam  denudantur.  Sed  quomodo  denudantur? 
Quando  per  confessionem  vitiorum  occulta  decla- 
rantur.  Duae  siquidem  sunt  species  disciplinae,  in- 
terior  scilicet  et  exterior.  Interior  disciplina  est 
per  distriotionem  cordis,  correctio  morum ;  exte- 
rior  vero  per  afflictionem  carnis,  correctio  actio- 
num.  Exterior  quandoque  generat  interiorem  ; 
quia,  dum  mens  non  spargitur  ad  exteriora,  re- 

B  vertitur  ad  quietis  amorem.  Ad  hoc  pertinet  quod 
Lamech  Noe  genuit  (Gen.  v),  id  est,  disciplina  re- 
quiem.  lnterpretatur  enim  Lamech  percutiens, 
quod  proprium  est  disciplina?  :  Noe  vero  requies 
interpretatur,  quoe  tunc  nascitur,  quando  mens 
ab  exterioribus  per  disciplinam  reprimitur.  Hic  est 
Noe,  qui  construit  arcam  (Gen.  vi),  id  est,  aadificat 
animam,  qu»  irrationabilia  animalia  in  inferiori- 
bus  ordinat,  homines  et  volatilia  in  superiori  parte 
locat,  id  est,  motus  carnales  subjicit,  spiritales 
superponit.  Si  autem  inundaverit  dHuvium  carnis, 
tunc  intrat  arcam  mentis  ;  et  licet  circumfluant 
torrentes  iracundiee,  fluenta  luxuriae,  voragines 
gulae,  Hcet  ebulliant  fontes  delectationum,  abyssus 
cupiditatum,  maria  conturbationum,  intrat  tamen 

q  Noe  securus  arcam,  id  est,  quietus  animus  olauso 
foris  silentii  ostio  possidet  animam.  Sed  et  Lamech 
interfecisse  Cain  legitur  (Gen.  rv).  Cain  autem  jpos- 
sessio  interpretatur.  Cujus?  diaboli  non  Dei,  sui 
non  magistri,  proprii  non  communis.  Inter  folia 
jacens  Cain  occiditur,  quia  perversus  in  levitate 
cordis  et  multiplicitate  verborum  volutatur.  Sio 
lgitur  per  Lamech  Cain  occiditur,  et  ex  alio  La- 
mech  Noe  generatur,  quia  quandoque  perversus 
per  disciplinam  ejicitur,  et  per  disciplinam  nutri- 
tus,  quietffi  mentis  efficitur.  Accusatur  Cain  de 
morte  fratris.  Qui  enim  nullo  obediunt,  qui  sei- 
psos  possident,  qui  exemplum  pravce  operationis 
fratribus  ostendunt,  quid  aliud  quam  fratris  ani- 
mam  propriis  manibus,  id  est  propriis  actibus,  oo- 

n  cidunt  ?  Quid  igitur  utiiius  disciplina,qua3  quietem 

generat,  perversos  necat. 

Cap.  VII.  De  opere  spirituali.    Post   capitula 
exeunt  fratres  ad  laborem ;  sic  et  animus  egre- 
ditur  a  contemplatione  ccelestium  ad  medUatio- 
nem  Scripturarum. 
Post  capitulum  ad  laborem  manuum  fratres 

egredl  solent :   sic  post  quietem  contemplationis 

egreditur  animus  ad  providendum  laborem  corpo- 

reae  neccessitatis.  Egreditur  a  contemplatione,  qui 

coelesti  fruebatur  delectatione.   Egreditur,  et  de- 

scendit,  quo,  et  quomodo  ?  Egreditur  a  contem- 

platione  coelestium  ad  meditationem  Scriptura- 

rum,  et  ibidem  moram  faciens  audit  vitae  praesen- 

tis  miseriam,  futura»  vero  beatitudinem,  considerat 

preemia  justorum,  attendit  et  pcenam  damnatorum. 

Deinde  de  pramiorum  amore  tractus  et  pcenarum 


1095 


APPENDK  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


\m 


timore  tactus,  descendit  ad  suorum  memoriam  de- 
lictorum.  Qui  dum  culpam  propriam  cognoscit, 
alienae  citius  ignoscit,  et  ideo  post  memoriam  de- 
lictorum  descendit  ad  compassionem  proximorum, 
inde  vero  progreditur  ad  agendam  curam  eorum. 
Potest  et  hoc  per  similitudinem  demonstrari,  cum 
aliquis  egreditur  de  thalamo  in  domum,  a  domo  in 
porticum,  a  porticu  in  vicum,  a  vico  in  agrum. 
Egreditur  siquidem  a  contemplatione  coelestium  ad 
meditationem  Scripturaruro,  quasi  a  thalamo  in 
domum  ;  a  meditatione  Scripturarum  ad  memo- 
riam  deiictorum,  quasi  a  domo  in  porticum  ;  a  ine- 
moria  delictorutn  ad  compassionem  proximorum, 
quasi  a  porticu  in  vicum  ;  a  compassione  proximo- 
rum  ad  agendam  curam  eorum,  quasi  a  vico  in 
agrum.  In  contemplatione  igitur  quies  est,  in  cre- 
teris  labor.  In  meditatione  Scripturarum  labora- 
mus,  timentes  ne  prcemia  justorum  amittamus ;  in 
memoria  delictorum  laborantes  gemimus,  ne  cum 
damnatis  simus.  In  compassione  vero  proximorum 
labor  est  operationis.  In  primo  monemur,in  secun- 
do  docemur,  in  tertio  movemur,  in  quarto  mere- 
mur.  Monet  Scriptura  quid  agere  debeamus  ;  docet 
memoria  delicti,  ut  pceniteamus  ;  movemur  com- 
passione,  ut  diligamus ;  opus  vero  bonum  meretur, 
ut  nobis,  qui  aliis  succurrimus,  succurratur.  Exit 
et  animus  in  hortum,  ut  videat  hortulanum,videli- 
cet  Christum,  qui  plantat  gramina  virtutum.  Exit 
et  olera  rigare,  id  est,  fragilitateni  carnis  deplorare 
lacrymis.  Sed,  sicut  sol  post  pluviam  clarior  ful- 
get :  sic  Christus  post  irrigationem  lacrymarum  be- 
nignior  apparet,  extendens  radios  suae  cognitionis 
et  illuminans  corda  verbo  consolationis.  Exierat 
Maria  Magdalene  ad  sepulcrum  quasi  in  hortum, 
ut  plantaret  et  irrigaret ;  invenit  eum  qui  dat  in- 
crementum,  et  audit  :  Mulier,  quid  ploras  ?  Quem 
quaeris  (Joan.  xx).  Ecce  post  pluviam  compunctio- 
nis  irradiat  claritas  consolationis.  At  illa,  audito 
quid  quaereret,  existimans  quia  hortulanus  esset, 
ait :  Domine,  si  tu  sustulisti  eum,  dicito  mihi  ubi 
posuisti  eum,  et  ego  tollam  eum  (ibid. ).Desperabat 
Maria  de  fructu  laboris,  quia  dubitabat  de  veritate 
resurrectionis.  Unde  dicitur  quod  conversa  est  re- 
trorsum  (ibid.).  Convertitur  retrorsum,  quae  in  Do- 
minifaciem  per  dubitationem  miserat  deorsum. 
Plantaverat  Maria  per  amorem,  sed  de  fructu  re- 
surrectionis  dubitabat  propter  resurrectionis  dila- 
tionem.  Cum  autem  cognoscit  Christum,  colligit 
fructum.Quid  enim  prodesset  semen  corruptionis, 
quid  flos  nativitatis,  quid  maturitas  passionis  ;  nisi 
sequeretur  fructus  speratae  resurrectionis  ?  Egredi- 
turiterum  animus,  ut  circumfodiat  ficutneam,  ut 
quae  sterilis  erat,  fructum  ferat  (Luc.  xiii),  ut  co- 
phinum  stercoris  mittat,  id  est,  ut  memoriam  pec- 
cati  fetentem  reddat.  Intrat  et  in  vineam,  ut  circum- 
fodiat  eam,  ut  succidat  sarmenta,  id  est,  super- 
fluitatis  incrementa,utquod  luxuriat  in  palmitibus, 
redundetin  fructibus.Unde  in  Canticis  canticorum : 
Veni,  dilecte  mi,  egrediamur  in  agrumy  commore- 
mur  in  vitlist  mane  surgamus  advineas ;  videamus 
etiam  si  floruerit  vinea,  si  flores  fructus  partu- 


A  riunt  (Cant.  vn).  Egrediamur,  inquit,  in  agrum. 
Egreditur  animus  a  contemplatione  ad  sui  circum- 
spectionem,  egreditur  a  cura  sui  ad  agendam  cu- 
ram  proximi,  ut  consoletur  pusillanimes,  corripiat 
inquietos,  ut  fiat  ager  virtutum  qui  prius  fuerat 
veprium  et  spinarum.  Commoremur,  inquit,  in 
villis,  id  est  in  illis  qui  sunt  villani,  id  est  rudes  et 
tardi  ad  percipienda  documenta  curiae  Christi.Sunt 
enim  quidam  claustrales  quasi  curiales,  quinam  ve- 
ro  villani,  id  est  inordinati,  qui  non  quaerunt  aedi- 
ficationem  mentis,  scd  repletionem  ventris,  terre- 
nis  inhiant,  terrena  sapiunt.  ln  his  necesse  est  ut 
faciamus  moram  pcr  doctrinam,  per  disciplinam. 
Mane  surgamus  ad  vineas.  Qui  enim  volunt  succi- 
dere  sarmenta  vinearum,  id  est  superfluilates  ani- 

B  marum,  oportet  ut  surgant  mane,  id  est,  non  pi- 
gre,  sed  praecedant  exemplo  et  operatione.  Videa- 
mus  an  ftoruerit  vinea,  an  flores  fructus  partu- 
rieinnt,  id  est,  videre  faciamus,  an  bonis  cogita- 
tionibus  animus  floreat,  an  boni  operis  fructus  gi- 
gnat.  Quid  ?  Nonne  inter  opera  quiescendum  ?  Di- 
cat  igitur  animus  :  Sicut  malus  inter  ligna  sitva- 
rum,  sic  dilectus  meus  inter  filios.  Sub  umbra  it- 
lius  quem  desideravi,  sedi  (Cant.  w).  Tria  sunt  in 
malo  consideranda,  videlicet  umbra  grata,  fructus 
bonus,  odor  suavis.  Dat  enim  Christus  umbram 
praeceptorum,  quae  defendit  ab  aestu  vitiorum,  ut 
per  diem  non  urat  sol,  neque  luna  per  noctem 
(Psal.  cxx).  Habet  fructum  inter  folia,  id  est,  bo- 
num  opus  inter  verba.  Scriptum  est  enim  de  eo : 

p  Fecit  quod  docuit  (Act.  xxi).  Odor  vero  fructus  il- 
lius  est  suavis,  id  est,  fama  bonae  operationis.  Sub 
umbraigitur,  quam  desiderat,  sedet  animus,  qui 
vultessequietus.Sedquandoquesedetsuperfenum, 
quandoque  super  scabellum,  quandoque  super 
scamnum,  quandoque  super  cathedram.Super  fe- 
num  sedet,cum  carnem  subjicit ;  super  scabellum, 
cumsubjicitmundum.  Unde  beatus  Hieronymus : 
«  Magna,  inquit,  exultatio  est  animse,  mundum 
habere  sub  pedibus.  Cum  vero  sedet  super  scam- 
num,  novissimum  eligat  locum,ut  audiat  :  Amice, 
ascende  superius  (Luc.  xiv),  ne  cum  rubore  de- 
scendat  et  audiat :  Da  huic  locum  (ibid.).  Qui  hu- 
militatem  sequitur,  ad  superiora  vocatur ;  qui  ve- 
rosuperba  eligit,  ad  inferiora  descendit.  Super 
cathedram  sedent  non  justitiae,  sed  pestilentiae,  de 

D  quibus  dicitur  :  Quce  dicunt  facite,  quce  autem  fa- 
ciunt,  facere  nolite  (Matth.  xxvn).  Post  pausatio- 
nis  quietem  iterum  surgit  animus  ad  laborem,  ut 
colligat  botros  de  vineis  Engaddi  (Cant.  1),  non  de 
vinca  Sodomorum  ;  de  vmea  Sorec,  nonde  subur- 
banis  Gomorrhae  :  ut  inter  ubera  sua  comportet 
myrrhae  fasciculos,  ut  in  agro  Boos  recipiat  spicas, 
quae  messorum  manus  effugerant  (Ruth.  n).  De 
vineis  Engaddi,  et  de  vinea.  Sorec  animus  botros 
colligit,  cum  fructus  poenitentium  vel  electomm 
praemia  requirit.  Engaddi,  fons  haedi ;  Sorec  electa 
interpretatur.  In  hunc  fontem  qui  descendunt  h«e- 
di,  ascendunt  agni  novelli.  In  fonte  etenim  com- 
punctionis  abluuntur  sordes  carnis,  abluitur  fetor 
haedi,  id  est  voluptas  peccati,  haedi  petulantia,  id 
est  carnis  luxuria.  Ex  vineis  Engaddi  vinum  bo- 


DE  CLAUSTRO  ANIBLE.  —  LIB.  m. 


4098 


«  vineis  Soneth  vinum  optimum  ;  illo  ine- 
lr  chari,  isto  charissimi.  Illud  aqua  mistum, 
st  purum.  IUud  adhuc  turbatur  feeoe  natu- 
est  voluptate  carnali ;  istud  vero  non  turba- 
im  qualibet  tribulatione  temporali.  Illud  ve- 
vasorum  retinet  saporem,  jd  est,  memoriam 
i;  istud  redolet  munditiam,  id  est,  dulcedi- 
>rdis  puriticati.  Vinum  igitur  de  vineis  En- 
et  de  vinea  Soreth  conditur  pigmentis  et 
vinum  de  vinea  Sodomorum,  et  de  subur- 
iomorrhae,  venenis  et  feUe.  Fel  enim  draco- 
num  eorum,  et  venenum  aspidum  insanabi- 
\t.  xxxn).  Gomorrha,  sicciias ;  Sodoma,  ste- 
interpretatur.  Qui  enim  remoti  sunt  a  fonte 
nctionis,  qui  non  humectantur  pluvia  prae- 
ois/qui  non  suftunduntur  coelestis  aspersio- 
s,  id  est,  subtilitate  contemplationis,  quid 
si  sunt  sicci  aut  steriles  ?  Humor  enira  ge- 
scunditatem,  siccitas  sterilitatem  ;  myrrhae 
isciculos  inter  ubera  sua  portat,  qui  corde 
tiens  etmanuum  laborem  impendens,proxi- 
i  necessitates  sustentat.  Myrrhte  fasciculos 
qui  carnis  voluptatem  per  alllictionem,  vi- 
jejunando,  vigilando,  laborando,  doraat. 
i  fasciculos  inter  ubera  sua  portat,  qui  lapi- 
>m  Stephani,ignem  Laurentii,  crucem  Petri, 
1  Christi  in  corde  (quod  est  inter  ubera) 
tiendo  locat.  Unde  in  Canticis  :  Quasi  fasci- 
xyrrhw  dilectits  meus  mihi,  inter  ubera  mea 
rabitur  (Cant.  i).  Inter  ubera  sponsae  quasi 
lus  myrrlue  dilectus  commoratur,  dum  in 
cujuslibet  Christi  passio  cum  amaritudine 
moriam  renovatur.  In  agi%o  vero  Boos  quas 
um  manus  evaserant,  spicas  colligit  (Ruth. 
sententias  a  magnis  doctoribus  intactas  di- 
•  inquirit.  Sic  Ruth  Moabitis,  anima  scilicet 
ix,  secuta  nurum  suam  venit  in  Judaeam 
ionis  terram.  Ibi  in  agro  Boos  sequenspost 
netentium,  ne  a  doctrina  aberret,  eorum 
id  est,  sententias  colligit,  quas  lex  in  ci- 
duae,  pupilli  et  adven»  remanere  praecepit. 
messem  suam  virga,  id  est,  subtili  discre- 
iscutiens,  invenit  tres  modios,  qui  sunt  tri- 
nteUectus  secundum  mensuram  donationis 
Ex  his  igitur  sustentamur  tempore  famis, 
t  anima  nostra. 

II.  De  refectorio  animae.  Quod  in  refectorio 
uali  ponuntur  tres  menssey  in  quibus 
itus  ministrat. 

homo  exterior  in  refectorio  materiali  ad  ho- 
>o  potuque  rehcitur,  sic  homo  interior  in  re- 
■  sancUe  meditationis  potatur  vino  compunc- 
Bt  diversis  exemplorum  saginatur  ferculis. 
refectorio  tres  ponuntur  mensae,  id  est,  tri- 
nteUectus  divin»  Scriptune,  videlicet  histo- 
nysticus  et  moralis.  Prima  mensa  simpUci- 
mnda  doctoribus,  tertia  communis  est  utris- 
prima  cibus  grossior,  in  secunda  subtilior, 
i  dulcior.  Prima  saporem  continet  exem- 
,,secunda  vim  mysteriorum,  tertia  dulcedi- 


A  nem  morum.  In  una  Christus  vinum  ministrat,  in 
secunda  frangit  panem,  in  tertia  docet.  Prima  pa- 
scit  miraculis,  secunda  figuris,  tertia  verbis.  Res 
miraculorum  corroborat  fidem,  impletio  figurarum 
spem,  doctrina  morum  charitatem.  Dum  enim 
aqua  in  vinum  mutatur,  dum  Lazarus  suscitatur, 
leprosus  mundatur,  caecus  illuminatur,  tunc  sim- 
plicior  turba  miratur :  sed  fides  inde  crescit,  quia 
Deus  hoc  fecisse  creditur.  Dum  vero  discipulis  pa- 
nis  frangitur,  et  corpus  Christi  esse  perhibetur, 
dum  templum  destrui,  et  post  triduum  sub  figura 
resurrectionis  reaedificari  promittitur,  cum  hoc 
evenisse  cernitur,  nonne  de  gloria  venturae  resur- 
rectionis  spes  inflammatur?  dicebat  enim  de 
templo  corporis  sui.  Dum  Christus  in  parabolis  lo- 

g  quitur,  dum  semen  seminantis  qulbus  terris  con- 
gruat  assignatur,  quid  aliud  in  mentibus  hominum 
nisi  verbi  Dei  amor  ordinatur  ?  Ponuntur  itaque 
mensae,  ponuntur  et  panes.  Affert  Moyses  consper- 
sum  apostoU  hordeaceum,  EUas  subcinericium. 
Hordeum  tenacissima  palea  tegitur,  in  quo  Vetus 
Testamentum  figuratur,  quod  legaUbus  observan- 
tiis  obumbratur.  Per  conspersum  designatur  papis 
lacrymarum,  qui  populo  Dei  in  cibo  conceditur, 
dum  de  iEgypto  egredilur.  Per  panem  vero  subci- 
nericium  notatur  vita  peccatorum  :  qui  tandiu  su- 
pra  se  cinerem  portant,  quandiu  carnaUum  volup- 
tatum  desiderio  flagrant.  Unde  scriptum  est  : 
Ephraim  factus  est  subcinericius  panis,  qui  non  re- 
versatur  (Cbe.  vn).  Panis  sub  cinere  partemsubtus 

q  habet  mundiorem :  Ulam,  quae  supra  est,  sordi- 
diorem.  Sic  mens  terrena  cogitans,  super  se  cine- 
rem  portat.  Si  autem  panis  reversetur,  excusso  ci- 
ncre,  totus  extat  mundus.  Hoc  pane  subcinericio 
nondum  bene  a  cinere  excusso  pastus  est  EUas, 
dum  fugiens  a  facie  muUeris  fornicariee,  venit  in 
Bersabxe  Juda,  ubi  puerum  suum  dimittens  perre- 
xit  in  desertum  viam  unius  diei,  sedensque  subter 
unam  junipei%um,projecit  se,  et  obdormivit,  et  ecce 
ad  caput  ejus  subcinericius  panis,  et  vas  aqux 
(III  Reg.  xix).  Fugit  igitur,  qui  mundo  renuntiat, 
fugit  muUerem  fornicariam,  qui  fugit  luxuriam. 
Venit  in  Bersabaee  Juda  terram  confessionis,  et 
puerum  suum  ibi  dimisit,  qui  pueriles  actus  dese- 
rens,  ad  viriles  ascendit ;  pergit  in  desertum  viam 
unius  diei,  qui  servata  unitate  communis  vitae 
mundanis  renuntians,  spirituaUa  queerit.  Subter 
unam  juniperum  sedet,  qui,  nolens  aculeos  pecca- 
ti  sustinet.  JJnde  Apostolus  :  Condelector  legi  Dei 
secundum  interiorem  hominem,  video  autem  aliam 
legem  in  membris  meis  repugnantem  legi  mentis 
mex  (Rom.  vu).  Projecitque  se,  et  obdormivit,  cum 
ab  amore  superni  hominis  deficiens,  in  fomite  pec- 
cati  quasi  sub  umbra  juniperi  requiescit.  Ab  ange- 
lo  excitatur  quando  a  sermone  Dei  (qui  media 
no&e  a  regaUbus  sedibus  venit)  suscitatur.  Et  ecce 
ad  caput  ejus  «ubcinericius  panis.  Caput  mentis, 
ratio  est.  Ibi  subcinericius  panis  invenitur,  quia 
nondum  mens  a  memoria  peccati  ex  toto  mundatur. 
Surrexit,  et  comedit,  et  rursum  obdormivit,  non  in 
umbra  juniperi  ut  prius,sed  in  amore  mysterii,  non 


D 


tm 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


!M 


jam  oomedens  panem  subcinericium,  sed  fortem  A 
ao  solidum  cibum,  liquet  quia  fortem,  ambulavit 
enim  in  fortitudine  cibi  illius  quadraginta  diebus 
et  quadraginta  noctibus  usque  ad  montem  Dei 
Oreb.  Fortis  cibus  est  charitas.  Charitas  enim  om- 
nia  suffert,  omnia  sustinet  (I  Cor.  xm),  et  usque 
ad  altitudinem  divinae  contemplationis  animum 
provehit,  et  sustollit.  Surgentes  autem  ministri  di- 
versa  genera  apponunt  vini,  Stephanus  scilicet  vi- 
num  passum,  Isaias  aqua  mistum.  Inebriantur  au- 
tem  duo.  Noe  requies,  Loth  vero  declinatio  inter- 
pretatur.  Est  autem  requies  mentis,  et  requies 
carnis.  Qui  qucerunt  requiem  carnis,  inebriantur 
vino  aqua  misto ;  qui  vero  requicm  mentis,  vino 
passo.  Apponit  Paulus  olera  (Rom.  xiv),  tres  pucri 
legumina  ministrant  (Dan.  i).  Paulus  infirmis  per  3 
olera,  tres  pueri  vero  per  legumina  delicatis  dant 
exemplum  servand»  sobrietatis.  Sequuntur  au- 
tem  tria  generalia  fercula,  scilicet  caro  agnina, 
arietina  et  vaccina.  Abel  agnum,  Abraham  arie- 
tem,  Josue  vaccam  apponit.  Agnus  obtumescens 
coram  tondente,  est  Christus  humilis  in  pas- 
sione,  nos  patientes  in  tribulatione.  Aries  adhre- 
rens  inter  vepres  cornibus,  Christus  in  cruce  ma- 
nibus,  non  obedientiae  operibus.  Aries  prcecedens 
gregem,  Christus  vita  plcbem,  praBlati  exemplo 
congregationem.  Vacca  occisa  extra  castra,  Chri- 
stumextra  Hierusalem,  nos  extra  mundivanitatem 
mortificari  designat.  ln  agno  simplicitas  cordis,  in 
ariete  fortitudo  operis,  in  vacca  lac  preedicationis. 
Non  sit  autem  in  nobis  simplicitas  sine  discretione,  q 
.  nec  discretio  sine  lacte  doctrinae,  sed  simus  sicut 
illi,  qui  ut  nubes  volant,  prudentes  sicut  seipentes, 
et  simplices  sicut  columbce  (Matth.  x),  ne  sit  nubes 
sine  pluvia,  serpens  sine  prudentia,  columba  sine 
simplicitate :  sed  oareat  columba  felle,  serpens  ve- 
neno,  nubes  siccitate,  ut  sit  simplicitas  justi  sine 
amaritudine,  prudentia  sine  malignitate,  doctrina 
sine  vanitate.  Post  carnium  fercula  tres  piscium 
diversitates  apponuntur,  scilicet  pisces  de  mari, 
de  flumine,  -de  stagno.  Pisces  de  mari  saeculares, 
pisces  de  flumine  doctores,  de  stagno  claustrales. 
Tales  tamen  apponantur,  squamas  et  pinnulas 
habeant,  id  est,  asperitatem  rectae  conversationis 
et  alas  contemplationis.  Piscis  de  mari  Cornelius. 
de  flumine  Paulus,  de  stagno  Maurus.  Apponit  igi-  _ 
tur  Petrus  ad  mensam  Cornelium  (Act.  x),  Ana- 
nias  Paulum,  Benedictus  Maurum.  Cum  enim  le- 
guntur  opera  Cornelii,  conversio  Pauli,  vita  Mau- 
ri,  quid  agitur  quam  quod  ex  eorum  exemplis 
animus  saginatur?  Hujusmodi  ergo  pisces  sunt 
comedendi,  id  est,  vita  et  moribus  imitandi.  lmi- 
tandus  est  enim  Cornelius  fide  et  opere  saeculari- 
bus,  Paulus  vita  et  doctrina  doctoribus,  Maurus 
humilitate  et  obedientia  claustralibus.  Quod  enim 
aqua  Mauro  se  calcabilem  preebuit,virtus  obecSen- 
tifle,  et  magistri  meritum  fuit.  Quod  virtutem  mi- 
raouli  magistro  ascripsit  humilitatis  officium  do- 
ouit.  Afiferunt  et  alii  alios  pisces.  Afferunt  enim 
pisces  de  mari  Jacobus  et  Andreas,  de  flumine  To- 
bias,  de  monte  HonoratuY  Jacobus  supplantator, 


Andreas  virilis  interpretatur.  Qui  enim  vitia  sm> 
plantant,  id  est,  qui  virihter  agunt,  exempio  bons 
operationis  pisces  de  mari,  id  est,  saeculares  ad  lil- 
tus  conversionis  trahunt.  Tobias  vero,  qui  desceo- 
dit  ad  flumen,  Christus  est  descendens  ad  mun- 
dum,  justus  ad  lacrymas.  Tobias,  ut  lavaret  pedes, 
Christus  ut  ablueret  peccata,  justus  ut  camales 
mundaret  affectus.  Invenit  Tobias  piscem,  Christus 
diabolum,  justus  quodlibet  diaboli  membrum. 
Piscem  Tobias  extrahit,  diabolum  Christus  ejecit, 
justus  impium  convertit.  Exenterat  Tobias  piscem 
interiora  projiciendo,  Christus  diabolum  maligni- 
tatem  ejus  apcriendo,  justus  per  confessionem  00 
cuita  pectoris  ejiciendo.  Non  carent  isti  sale,  quo 
pisces  suos  aspergant,  habet  enim  Tobias  male- 
rialem,  Christus  mysticum,  justus  moralem. 
Tobias  igitur  non  caret  sale  materiali  quo  piscis 
condiatur ;  Christus  sale  sapientiee,  quo  diabolus 
caveatur ;  justus  sale  doctrinae,  quo  noviter  con- 
versus  doceatur.  Affert  et  Honoratus  piscem  de 
monte,  exemplum  sciiicet  sobrietatis  et  abstinen- 
tiae.  Affert  et  Moyses  diversas  ferculorum  species, 
mel  scilicet  de  petra,  oleumque  de  saxo  durissimo, 
butyrum  de  armento,  et  lac  de  ovibus  cum 
adipe  agnorum,  et  arietum  ftliorum  Basan,  et 
hircos  cum  medulla  tritici,  et  sanguinem  uox 
meracissimum  (Deut.  xxxn).  Audis  petram,  et 
saxum  durissimum.  Petra  erat  Christus  ante 
passionem,  saxum  durissimum  post  ressurrectio- 
nem.  Petra  prius  propter  patentiae  firmitatem; 
saxum  vero  durissimum  postea  propter  immortali- 
tatis  seternitatem.  Petra  enim  erat,  frangi  poterat, 
quia  adhuo  mortalis  fuerat ;  nunc  autem  saxum 
durissimum  est,  quia  factus  immortaiis,  iterum 
mori  non  potest.  Per  mel  igitur  de  petra,  designa- 
tur  meliiflua  doctrina  preedicationis,  per  oleum 
vero  de  saxo  durissimo,  ab  eodem  procedens  spi- 
ritus  consolationis.  Haec  est  enim  effusio  olei,  re- 
missio  peocatorum  per  gratiam  Spiritus  sancti.  Si 
habes  igitur,  charissime,  apud  te  vas  mundum, 
imo  quia  habes,  accipe  mel  de  petra.  Ait  enim, 
Discite  a  me  quia  mitis  sum  et  humitis  corde,  et 
invenietis  requiem  animabus  vestris  (Matth.  xi). 
Ecoe  mel  humilitatis  cum  dulcedine  mansuetudi- 
nis.  Sicut  mel  oonoordat  in  oonfectionibus  medici- 
nae  cum  omnibus  diversitatibus  specierum,  sic  et 
humilitatis  dulcedine  condiuntur  omnia  genera 
virtutum. 

Per  butyrum  vero  de  armento,  signatur  in  pa- 
triarchis  et  prophetis  doctrinae  spiritualis  pinguedo, 
quia  sieutpinguedolactis  in  vasis  supereminere  co- 
gnoscitur,  sic  et  in  verbis  propheticis  sensus  de  cu- 
vinitate  et  humanitate  spiritualer  superabundans 
reperitur.  Sed  haec  pinguedo  butyri  speciem  non 
recipit,  nisi  quandoprius  agitata  tunsionibus  indu- 
rescit.  Sic  et  Deus  in  homine  non  cognosceretur, 
nisi  prius  Deus  homo  flagellis  caesus,  oruci  affixus, 
per  potestatem  divinatis  a  mortuis  suscitaretur. 
Uoc  igitur  butyropasoimur,  dum  in  verbis  prophe- 
ticis  contemplatione  divinitatis  dclectamur.  Per  lac 
vero  de  ovibus,  designatur  innooentia  cordis  in  sim- 


DB  CLABSTM  ANOLE.  —  L/B.  III. 


«•* 


us.  ITnde  et  Propheta  :  Pavit  eos  in  innocen- 
rdis  sui,  et  in  intellectibus  manuum  suarum 
tit  eos  (Psal.  Lxxvn).  Ad  cor  pertiiiet  inno- 
,,  ad  corpus,  openim  munditia,  ut  innocens 
.tur  intentio  cordis,  et  munda  sintopera  car- 
ec  sunt  lac  et  lana,  hoc  lacte  debemus  pasci, 
ina  vestiri.  Haec  igitur  ad  simplicitatem  clau- 
un  pertinent,  qui  mimditia  carnis  vesthmtur, 
lli  nocent ;  in  adipe  vero  agnorum  et  arie- 
designatur  in  praelatis  dilectio  fratrum.  Hi 
dicuntur  filii  Basan  (Deut.  xxxn),  id  est, 
edinis  in  quo  demonstratur  dulcedo  charita- 
r  hircos  siquidem  figuratur  vita  poenitentium, 
int  imitatores  Christipassionum,hoc  cstenim, 
dicitur,  hircos  cum  medulla  tritici,  poeniten- 
ielicet  mortificando  carnem  suam,  et  imita- 
passionum  Christi.  Sanguis  vero  uvae  mera- 
ius,  sanguis  est  Christi,  nulla  peccatorum 
urbatus.  Qui  igitur  usque  ad  effusionem  san- 
t  perversis  resistunt,  quem  pro  nobis  Salvator 
pro  calice  caliceln  bibentes  reddunt.  Unde 
pheta :  Quid  retribuam  Domino  pro  omnibus 
etribuit  mihi?  Calicem  salutaris  accipiam,et 
%  Domini  invocabo  (Psal.  cxv).  Sunt  etalii 
Sgypti,  summopere  vitandi,  quia  sfppissime 
int  infirmitatem,  etquandoque  mortem.  Si 
a  qui  sunt,  ut  vitari  possint,  hi  sunt  cibi 
alia  vkteficet,  caepe,  et  porri,  haec  filii  Israel 
erto  cum  ofiis  carnium  suspirabant,  quae  ta- 
omesta  graviter  inflant  et  ventositatem  ge- 
t,  cerebrum  turbant,  oculos  gravant,  lacry- 
rovocant.  jEgyptiee  carnes  sunt  mundanae 
ationes,  in  quibus  infirmitates  animee  latent, 
ostea  per  effectus  et  operationes  exterius  ap- 
t.  Inflat  enim  elatio,  ventositatem  generat 
mm  inundatio,  turbat  cerebrum  iracundia, 
oculos  gravat  inertia.  Haec  igitur  provocant 
mtiffi  lacrymas,  si  ante  mentis  oculosinma- 
cretionis  ponas. 

tu  igitur  sanus  justo  moderamine  vivas, 
xia  devitans  alimenta,  salubria  sumas. 

Cap.  IX.  De  dormitorio  animx. 
>st  mentis  tranquillitas  animae  dormitorium 
nilitudinem  nuncupari,  in  qua  ponitur  lec- 
conscientiae ,  substernitur  fenum  carnis , 
ur  pacis  somnus.  In  his  siquidem  dor- 
lima,  dormit  et  quiescit.  Custodi  igitur,  cha- 
e,  ne  dormitorii  tectum  discooperiatur  tur- 
sntationum  ;  compone  lectum  conscientiae, 
ns  incomposita  cessat  a  quiete.  Substerne  fe- 
arnis,  ut  animalitas  subjaceat  rationi  mentis ; 
jsce  turbam  vitiorum,  ne  impediant  quies- 
somnum.  Ordo  siquidem  dormitorii  talis 
ebet,ut  claustralium  nullus  aliquid  proprium 
ectum  repositum  servet.  Sic  et  conscientiae 
talis  sit,  si  requiratur,  ut  nihil  in  ea  propriae 
tatis  inveniatur.  Oportet  etiam  ne  sub  feno 
absconditum  lateat,  quod  oculos  abbatis 
.  videntis  offendat.  Ut  autem  in  pace  et  in 
m  dormias  et  requiescas  (Psal.  rv),  inquire 
,  et  persequere  eam  (Psal.  xxxm),  ipsa  enim 


A  sicut  somnus  ab  oculis,  ita  evanescit  ab  mtaitii 
mentis. 

Quatuor  igitur  sunt  attendenda,  quas  soieni  m- 
quietare  pacis  somnum,  videlicet  hostis,  servus, 
uxor  et  vicinus.  Hostis  est  diabolus,  servus  mun- 
dus,  uxor  caro,  vicinus  quilibet  proximus. 

Cum  ergo  diabolus  ejicitur,  mundus  subjieitur, 
caro  affligitur,  proximus  difigitur,  quid  aliud  agi- 
tur,  nisi  quod  pax  ex  omni  parte  stabilitur  ?  Inter 
haec  igitur  non  habet  animus  quo  se  divertat,  non 
enim  ad  odium  fratris,non  ad  amorem  carnis,non 
ad  superbiam  mundi,  non  ad  malitiam  diaboli. 
Ecce  quomodo  Salomon  habet  pacem  ex  omni 
parte  per  circuitum  (///  Reg.  rv).  In  circuitu  pacem 
habet,  qui  non  turbatur  memoria  praeteritorum 

£  delictorum,  nec  inquietatur  desiderio  futurorum, 
non  frangitur  adversis,  nec  elevatur  prosperit. 
Haec  est  vera  pax.  Est  enim  vera  pax,  et  falsa  pax. 
De  falsa  pace  dicitur :  Pax,  pax,  et  non  erat  pax 
(Jer.  vi).  De  pace  vera  dicitur  ab  Abisai  ad  David : 
Paxf  pax  tibi  et  pax  adjutoribus  tuis  (I  Par.  xn). 
Falsae  vero  pacis  tres  species  sunt  Est  enim  pax 
opinata,  pax  simulata,  pax  imperata.  Deum  enim 
inter  saeculares  pacem  quaerimus,  dum  discordes 
ad  concordiam  revocamus,  opinantur  saeculares, 
quod  pacem  inter  nos  habeamus,  dum  in  vesti- 
mentis  ovium  foris  incedimus,  et  intus  quasi  lupi 
rapaces  gregem  simplicium  fratrum  lacerando 
dispergimus  (Matth.  vn),  pacem  simulamus,  sod 
non  habemus.  Dum  vero   praelau"  pacem  subditis 

r  imperant,  et  eos  disciplinae  iegibus  non  coarctant, 
solummodo  pacem  docent,  sed  non  tenent.  €  Ncm 
enim  sufficit,  ut  ait  beatus  Gregorius,  ut  pacem 
tantum  doceas  verbis,  nisi  adhibeas  etiam  manum 
correetioni.  »  Videsne  quomodo  cum  non  sit  in 
nobis,  opinentur  pacem  saeculares,  simulent  per- 
versi  claustrales,  imperent  et  non  teneant  tepidi 
doctores?  Sic  igitur  existimatur  a  nescientibus, 
simulatur  a  non  habentibus,  imperatur  a  non  te- 
nentibus. 

Verae  siquidem  pacis  tres  esse  species  perhiben- 
tur.  Esi  enim  pax  probata,  pax  confirmata,  pax 
certa.  Pax  enim  Dei  hominibus  quandoque  datur, 
data  probatur,  probata  confirmatur,  confirmata 
certificatur.  Probatur  tentatione,  confirmatur  tri- 
bulatione,  certificatur  cohabitatione.  Cohabitatio- 
ne  siquidem  pax  v6ra  cognoscitur,  quam  lingua  et 
habitus  exterius  simulatorie  loquuntur.  Dicunt 
enim  quandoque  lingua  ethabitus,  paxpax ;  si  au- 
tenf  requiratur  animus,  respondet  quod  non  sit 
pax.  An  vera  enim  sit  pax  animi,  assiduae  cohabi- 
tationis  spatium  demonstrat,  ut  sit  pax  in  opere 
non  in  ore.  Lingua  quandoque  pacem  praedicat, 
sed  seepius  turbat.  Cum  autem  habitus,  cor  et  lin- 
gua  concordant,  pacem  servant.  Ubi  vero  lingua 
dissoluta  discurrit,  pacem  solvit. 

Ad  hoc  pertinere  moraliter  videtur,  quod  cum 
tribus  Dan  possessionem  sibi  quaereret,  ut  in  ea  ha- 
bitaret  (usque  ad  illum  enim  diem  inter  caeteras 
tribus  sortcm  non  acceperat)  venerunt  de  filiis  Dan 
ad  domum  Michae,  et  invenerunt  ibi  ephod,etscul- 


D 


4103 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


4104 


ptile,  atque  conflatile  (Judic.  xvni).  l)an  interpre- 
laXurjudicium.  Justus  enim  in  initio  accusator  est 
sui  (Prov.  xvm).  Filii  Dan  quaerentes  sibi  sortem 
luereditatis,  designant  quosdam  de  saeculo  provi- 
dentes  sibi  ab  habitandum  domum  conversionis. 
Inveniunt  igitur  ibi  quandoque  ephod,  id  est, 
habitum  religionis,  et  cum  eo  sculptile  perversi 
operis,  et  conflatile  confabulationis.  Nostris,  fra- 
tres,  quod  cum  fieri  debeat  conflatile,  metalli  spe- 
cies  circumpositis  follibus  ponitur  in  igne,  fit  tu- 
multus  follium  attracto  et  emisso  aere,  commo- 
ventur  cineres,  crescit  flamma,  volant  scintillae. 
Sic  in  quibusdam  ecclesiis  evenire  solet,  dum  si- 
mul  in  aliquem  locum  conveniunt  otiosi  fratres. 
Ponuntigitur  in  medio  metallum,  id  est,materiam 
rumorum.  Aerem  folles  attrahunt  et  emittunt,  cum 
rumores  audiunt  fratres  et  dicunt.  Auditur  ibi  tu- 
mulus  follium,  id  est,  dissensio  impatientium, 
commoventur  cineres,  quia  cito  turbantur  levio- 
res,  crescit  flamma  dum  succenditur  ira,  volant 
scintillae,  id  est,  verba  discordiae.  Sic  Aaron,  ut  fa- 
ciat  vitulum  conflatilem,  a  tiliis  Israel  petiit  inau- 
res  {Exod.  xxxn).  Inaures  sunt  rumores  ;  quia, 
sicut  inauris  imponitur  auri,  sic  rumor  auditui, 
Exhis  igitur  procedit  vitulus  pctulantiae,  quisi 
praecedat,  aufert  a  nobis  rectitudinem  viae.  Non 
enim  graviter  incedit,  sed  ludendo  discurrit.  Cum 
igitur  aliqui  de  sseculo  ad  domum  religionis  ve- 
niunt,  et  haec  inveniunt,  domum  Michae  se  repe- 
risse  credunt.  Michas  enim  interpretatur,  quis  est 
hic  ?  dum  autem  inveniunt  ephod,  id  est,habitum 
religionis,  et  conilalile,  id  est,  vcrba  detractionis, 
exeunt  quandoque,  et  recedunt,  etadmirantes  hu- 
jusmodi  conversionem,  quis  est  hic  dicunt.  Multi 
quidem  istorum  societate  pejores  fiunt,  multi  vero 
ab  eis  discedentes  ad  meliora  transcendunt.  Haec 
sunt,  charissime,  quae  pacem  spiritualis  dormi- 
torii  sollicitant,  quia  tranquilUtatem  quietae  mentis 
turbant.  Incipientem  etenim  dormire  rumor  exa- 
gitat,  curiositas  excitat,  et  sic  de  uno  latere  in 
alterum  latus  dormiens  vertitur,  dum  curiositati- 
bus  distrahitur  atque  conturbatur.  Dum  autem 
renuntiat  curiositatibus  mundi,  quietus  dormit,  De 
his  igitur  Ezechiel  propheta  dicit  :  Et  tu  dormies 
super  latus  suum  sinistrum  (Ezech.  iv).  Cum  hoc 
propheta  dicit  personam  cujuslibet  noviter  con- 
versi  moraliter  inducit.  Super  latus  enim  sinistrum 
dormit,  qui  praelibet  sibi  adversantia  sub  se 
aequanimiter  premit.  Sed  cum  iniquitates  domus 
Israel  super  se  portat,  et  meritis  suis  ascribens 
peccata  quae  fecerat,  elationem  qnae  de  contemptu 
vitiorum  nascitur  premit,  dum  annos  iniquitatis 
sub  certo  numero  dierum  portat,  licet  diu  peccato 
servierit,  tamen  post  laborem  pcenitentiae  veniam 
sperat.  Audi  igitur  quod  sequitur  ;  et  cum  com- 
pleveris  haec,  dormies  supcr  latus  tuum  dextrum. 
Cum  enim  vitia  succumbunt,  dum  virtutes  obe- 
diunt,  tunc  de  sinistro  latere  in  dextrum  se  vertit, 
et  cui  vitia  prius  resistebant,  amanti  quictem  vir- 
tutes  obsequia  praestant.  Felix  anima,  cui  vitia 
serviunt,    virtutes  obediunt,  quae  in  dormitorio 


A  tranquillitatis  ordinavit  lectulum  mentis,  ut  som- 
no  frueretur  pacis,  quae  non  egreditur  sub  obscu- 
ritate  noctis,  id  est,  non  recedit  tempore  tentatio- 
nis,  quae  non  discurrit  per  plateas  civitatis,  nec 
intrat  lupanar  luxuriosae  voluptatis,  quae  capta 
non  trahitur  ad  obscuritatem  carceris,  id  est,  ad 
oblivionem  mentis,  nec  jacet  in  grabbato  dissolu- 
tionis,  in  voluptate  videhcet  dissolutae  carnis.  Ho- 
mo  siquidem  interior  indutus  vestibus  egreditur, 
quando  per  piateas  civitatem  saecularium  medi- 
tando  delectatur.  Ad  hoc  forsitan  pertinet,  quod 
Scriptura  sacra  quosdam  dormire  dicit  in  pulvere, 
quosdam  in  gremio  mulieris,  quosdam  in  grabba- 
to,  quosdam  in  carcere  :  Job  in  pulvere  (Job  vn), 
Samson  in  gremio  mulieris  (Judic.  xvi),  Petrus  in 

B  profundo  carceris  (Act.  xn).  Paralyticus  in  grab- 
bato  jacuisse  refertur  (Matth.  xxix).  Ait  enim 
beatus  Job  :  Ecce  nunc  in  pulvere  dormiam  (Job 
vn).  Dormit  in  pulvere,  qui  gaudet  levitate.  De 
Samsone  vero  dicitur,  quod  in  gremio  dormiens 
muheris  amiserit  affectum  virtutis.  Nihil  enim 
mentem  citius  enervat,  quam  cum  aliquis  ad  lu- 
xuriam  aftectum  cordis  inciinat.  Petrus  vero  dor- 
mit  in  carcere,  id  est,  in  oblivione  sui  et  ignoran- 
tiae  caecitate.  inter  duos  autem  milites  dormit, 
videlicet  inter  vitia  carnis,  et  vitia  mentis,  qure 
adversus  animam  lnilitant,  quia  contra  virtutes 
semper  vitia  pugnant.  Paraly ticus  jacet  in  grabato 
dissolutus  omni  membrorum  compage,  id  est,  dis- 
sipatus  in  omni  actu  suo  et  cogitatione.  Videsne, 

r  frater  charissime,  quomodo  ad  nostram  doctrinam 
scripta  sunt  haec  omnia  ?  Videsne  quod  per  pul- 
verem  designatur  levitas,  per  gremium  mulieris 
voluptas,  per  profundum  carceris  ignorantiae  cae- 
citas,  per  grabatum  paralytici  conturbatio  fratris 
dissoluti?  Excutere  igitur,  charissime,  de  pulvere; 
consurge  de  gremio  mulieris,  solve  vincula  colli 
tui,  tolle  grabatum  tuum  et  ambula.  Si  autem 
quaeras  quo  pergere  debeas,  utere  consilio  Rebec- 
cae,  discede  ab  Esau,  vadc  cum  Jacob,  diverte  ad 
domum  Laban,  ut  ibidem  Liae  et  Rachelis  utaris 
conjugio,  ut  liberis  et  ovium  gregibus  ditatus 
revertaris  ad  patriam  (Gen.  xxxvn).  Si  vero  rever- 
tenti  tibi  occurrerit  Esau,  si  amplexabitur  strin- 
gens  collum  tuum,  et  osculatus  fleverit,  cave,  ne 
decipiaris  (Gen.  xxxm).  Si  dixerit  tibi  :  Gradiamur 
simul,  ne  consentias  (ibid.) ;  ipse  enim  cum  impe- 
tu  graditur,  parvulos  autem  tuos  et  ovium  greges 
suaviter  oportet  incedere.  Rebecca,  muttapatien- 
tia  interpretatur.  Consilium  siquidem  Rebeccae  est 
exhortatio  patientiae  ut  ab  his,  in  quibus  animte 
periculum  times,  cedens  dechnes.  Duo  enim  Re- 
becca  praecepit  Jacob,  videiicet  ut  recederet  ab 
Esau,et  serviret  Laban.  Hoc  idem  praecepit  David  : 
Divertef  inquit,  a  malo,  et  fac  bonum  (Psal.xxxm). 
PerEsau  sero  designatur  carnalisaffectus.  AbEsau 
igiturdiscedit,qui  carnalibus  desideriis  non  consen- 
tit.CumJacobvero  graditur,quicontra  vitialuctan- 
do,ambulansinviaimmaculata,iulege  Domini  me- 
ditatur  die  ac  nocte.  Laban  siquidem  serviunt,  qui 
Deo  obediunt.   «  Haec  enim  tria  fecit  Jacob,  ut  ait 


4105 


DE  CLAUSTRO  ANOLE.  —  UB.  III. 


1106 


beatus  Ambriosius,obedivitmatri,  cessit  fratri,  ser-  A 
vivit  avunculo.  »  Quam  dulce  estcommorari  in  do- 
mo  Laban  etiam  laboranti  ?  Nihil  est  amanti  diffi- 
cile,  nihil  est  grave  desideranti  venire  in  amplexus 
Rachelis  :  videntur  enim  pauci  dies  laboris  prae 
amoris  magnitudine.  Hecipit  ergo  Jacob  et  Liam 
(Gen.  xxix),  id  esl,  activam  vitam  et  contemplati- 
vam.Ditatur  autem  liberis  et  gregibus  ovium,  dum 
bor.is  operibus  abundat,  et  multitudine  simplicium 
cogitationum.Sedhuicrevertenti,ad  patriam,  quem 
prius  fugerat  frater  occurrit.Mira  res,etiamperfectis 
quandoquo  blanditur  affectus  carnis.  Ecce  quomo- 
do  Jacob  ambulat  cum  Esau,  amplexatur  et  strin- 
git  osculatur  et  plorat  ?  (Gen.  xxxin).  Ambulatio 
spiritualis  Jacob  et  carnale,  Esau  est  animi  volun- 
tas,  ampiexus  voluptas,strictiocupiditas,osculum,  g 
adulatio,  fletus  carnis  affectio.  Ambulat  itaque 
pedibus,  amplectitur  brachiis,  manibus  stringit, 
labiis  osculatur,  oculis  plorat.  Duo  pedes  quibus 
Esau  ambulat.  id  est,  carnalis  affectus  cum  animo 
spirituali  sunt  levitas  et  vanitas  voluntatis.  Duo 
brachia  deliciae  et  divitiae  voluptatis.  Duae  manus 
quibus  stringit,  sunt  rapacitas  et  tenacitas  cupidi- 
tatis.  Duo  labia,  sunt  captatio  benevolentiae  et  os- 
tensio  carnalis  amicitiae,  qu«  pertinent  ad  adula- 
tionem.  Duo  oculi,  sunt  societas  et  consanguinitas 
quae  respiciunt  carnis  affectionem.  Haec  sunt,  quae 
blandiuntur  nobis  ambulantibus  in  via  Domini. 
lgitur,  charissime,  si  occurrerit  tibi  Esau,  roga  ut 
discedat,  fuge  perversum  fratrem  ut  habeas  pa- 
cem,  vade  cum  Jacob  :  cum  eo  enim  parvuli  aru-  c 
bulant.  Qui  enim  vitia  supplantant,  huinilitatis  so- 
cietatem  semper  amant.  Quaere  er$o  lectum  Jacob: 
ipse  enim  spirituali  dormitorio  lectum  suum  posuit. 
Ibi  dormit  Samuel,  ibi  dormit  Joseph.  Joseph  dor- 
mit  in  domo  (Matth,  u),  Samuel  in  templo  (I  Heg. 
111),  Jacob  in  itinere  (Gen.  xxvm).  Videt  Joseph 
angeium  sibi  in  soranis  apparentem  ;  audit  Samuel 
Dominum  sibi  colloquentem  :  Jacob  vero  non  tan- 
tum  videt  augelos  ascendentes  et  descendentes, 
sed  etiam  videt  et  audit  Dominum  respicientem  et 
loquentem  ad  se.  Audit  Joseph  angelum  monen- 
tem  ;  Samuel  Dominum  corripientem  ;  Jacob  Do- 
minum  promittentem,  Audit  Joseph  :  Accipepue- 
rum,  et  fuge  in  jEgyptum,  et  esto  ibi  usque  dum 
dicam  tibi;  futurum  est  enim  ut  Herodes  quxrat 
puerum  ad  perdendum  eum.  Audit  Samuel :  Prx- 
dixi  Heli  quod  Judicaturus  essem  domum  ejus  in 
xtemum  propter  tniquitatem,  eo  quod  indigne 
agere  filios  suos  noverat,  et  non  corriputteos.  Au- 
dit  Jacob  :  Terram,  in  qua  domtis,  tibi  dabo.  Pos- 
sunt  per  hos  tres  homines,  tres  hominum  species 
designari  moraliter.  ln  Joseph  incipientium,in  Sa- 
muele  proficientium,  in  Jacob  perfectorum.  Mone- 
tur  incipiens  ut  fugiat,  docetur  proficiens  ut  cor- 
ripiat,  invitatur  perfectus  ut  recipiat.  Joseph  dici- 
tur  accrescens,  id  est,  incipiens.  Tunc  enim  inci- 
piens  crescit,  cum  in  initio  conversionis  noviter 
conversus  de  virtute  in  virtutem  proiicit.  Accipit 
puerum,  dum  novne  vitae  tenet  institutum.  In  puc- 
ro  enim  habetur  spes  crescendi,  et  in  nuper  con- 


D 


verso  spes  proficiendi.  Nec  tantum  jubetur  acci-i 
pere  puerum,  sed  et  matrem,  id  est,  bonam  vo- 
luntaiem.  Mater  enim  boni  propositi,  bona  volun- 
tas  potest  appellari.  Fuge,  inquit,  in  AZgyptumf 
id  est,  attende  mundum,  considera  teipsum,  re- 
duc  ad  mentem  tenebras  veterum  delictorum,  ut 
si  vanae  glorioe  stimulis  inciteris,  q  ualis  in  mun 
do  fuisti  humiliter  mediteris,  et  esto  ibiusque  dum 
dicam  tibi,  id  est,  non  avertas  oculos  mentis  ab 
intuitu  mundani  casus,  et  defectu  propriae  fragili- 
tatis,donec  de  jfigypto  ad  Hierusalem  revoceris,id 
est,  a  consideratione  veterum  delictorum  ad  con- 
templandam  beatitudinem  supcrnae  pacis.  Futu- 
rum  est  enim,  ulHerodes  quxrat  puerum  ad  per- 
dendum  eum.  Mentcs  siquidem  nuper  conversorum 
vana  gloria  (quae  per  Herodem  designatur)  quan- 
doque  vexat,  ut  bona  initia  perdat.  Hoc  enim  in- 
terpretatur  Herodes,  pellis  gloria.  Omnis  enim 
gloria  filiarum  Dei  ab  intus  (PsaL  xliv).  omnis 
gloria  iiliarum  saeculi  extrinsecus  apparet.  Sicut 
enim  caro  animalium  exterius  pelle  tegitur,  sic 
animalis  spiritus  appetitu  vanae  gloriae  ad  exteriora 
se  spargens,  forinsecus  delectatur.  Hic  est  Hero- 
des,  qui  clam  magos  vocat,  ut  ab  eis  tempus  stel- 
lee  diligenter  inquirat  (Matth.  u),  Clam  vocat,  quia 
in  occulto  vana  gloria  mentem  vexat.  Vana  siqui- 
dem  gloria  mentes  quaerentium  Dominum  tentat, 
ut  ab  eis  modum  et  intentionem  conversionis  sub- 
tilius  discat,  quam  scilicet  intentionem  mens  ha- 
buerit,  quando  illi  spes  appetendae  religionis  ap- 
paruit,  utrum  sapiens  aliquis  conversus  confidat 
in  proprio  sensu,  an  glorietur  dives  in  oblato 
sensu,  utrum  fortior  de  labore,an  nobilior  pro  ge- 
nere  glorietur,utrum  temporalia  ad  spiritualia  spi- 
ritus  attendat,  utrum  respiciat  intuitu  appetendae 
religionis  cominodum  beneiicii  temporalis.  In  his 
igitur  ab  Herode  quotidie  nobis,  id  est  a  vana 
gloria  consilium  datur,  ut  per  eum  transeant  sin- 
guli,  et  per  eum  revertantur.  Defuncto  Herode 
monetur  Joseph,  ut  reducat  puerum  cum  matre. 
Puer  cum  matre,  puritas  est  in  voluntate.  Quae 
revertitur  cum  Herodes  moritur.  Dum  enim  mun- 
dus  despicitur,  dum  caro  affligitur,  et  in  nullo 
istorum  animus  gloria  laudis  inflatur,  scito  quod 
tunc  inanis  gloria  prorsus  annihilatur.  Ut  igitur 
sei  vetur  humilitas  incipientium,  fugiamus  in  jEgy- 
ptum. 

Si  autem  sequi  volumus  altitudinem  proficien- 
tium,  ascendamus  in  excelsum,  ascendamus  in 
Silo,  ibi  enim  moratur  Samuel  in  femplo.  Quatuor 
autem  modis  proficiunt  homines,  videlicet  in  se, 
juxta  sc,  super  se,  sub  se.  In  te  est  animus,  juxta 
te  proximus,  super  te  praelatus,  sub  te  discipulus. 
ln  te  igitur  proficis  per  bonam  vitam,  in  proximo 
per  doctrinam,  in  magistro  per  admonitionem,  in 
subditis  per  correctionem.  Ecce  quomodo  Samuel 
habitat  in  templo,  ecce  quomodo  loquitur  ad  Heli 
verbaDomini,  quomodo  post  eumpraiponiturmul- 
titudini  filiorum  Israel  (/  Heg.  m).  Ilabitas  in  tem- 
plo,  dum  cor  tuutnsanctisineditationibus  cxcrces. 
Aperis  ostia  templi,  dum  proximum  doces.  Loque- 


1!G7 


APPENDR  AD  HBCOMS  OPEKA  DOGHATICA. 


m 


ris  ad  Heli  verba  Domini,  -dum  de  emendatione  4  sttdatio,  ut  insinuemuB  miseriam,   captemns  bt» 


fratrum  magistrum  mones.  Regis  multitudinem  fi- 
liorum  Israel,  dum  subditos  tibi  disciplinse  lege 
coerces.  fisec  est  vita  proficientium.  m  Jacob  au- 
tem,  ut  diximus,  figuratur  vita  perfectorum.  Nota 
vitam  beau  Jacob  ;  filius  fuit  Isaac  et  Rebeccae,  id 
est,  risus  et  patientiae,  gaudii  videlicet  spiritualis. 
et  patientiae  temporalis,  ut  sit  gaudium  in  contem- 
platione,  et  patientiae  virtus  intribulatione.  Unde 
dicitur  :  Vpe  gaudentes,  in  tribulatione  patientes 
(Rom.  xn).  Heec  est  bostia  cum  cauda.  Cauda  si- 
quidem  hostiae,  e&t  in  bonis  actibus  consummatio 
perseverantiae.  Haec  est  aenea  basis,  haec  est  tunica 
talaris,  haec  est  longitudo  Dominicae  crucis,  in 
quam  Christus  ascendens  terminavit  spatium  vitae 


nevolentiam,  postulemur  veniam,  Hic  est  ordo 
supplicantium,  ut  respiciat  miseriam  misericor- 
dia,  benevolentiam  diligentia,  veniam  gratia.  Sant 
autem  quaedam  in  oratione  ad  memoriam  redn- 
cenda,  id  est,  oppressio,  liberatio  et  justincatiojy 
insinuationem  miseriae  siquidem  pertinet  memoha 
oppressionis,  ad  captationem  benevolentiie  perti- 
net  memoria  liberationis,  ad  postulationem  venix 
memoria  liberationis,  ad  postulationem  venie 
memoria  justificationis.  Insinuemus  igitur  humi- 
liter  misericordis  judicis  diversas  oppressaones, 
quibus  gravamur.  Ipse  enim  respexit  in  oratumm 
humilium,  et  non  sprevit  precem  eorum  (Psal.aj. 
Tria  sunt  autem,   quibus  opprimimur,    videikel 


temporalis.  In  hac  nobis  possessio  animos  promit-  b  carcer,  captivitas,  et  infirmitas.  Gravatur  infirmus 


titur  cum  dicitur  :  In  patientia  vestra  possidebitis 
animas  vestras  (Luc.  xxi).  Extende  igitur,  charissi- 
me,membra  tua  in  longitudine  crucis,id  est,in  per- 
severantia  bonae  actionis,  nt  cum  Christo  in  paoe 
dormiens  moriaris.  In  imo,  id  est  in  humilitate, 
spiritualis  aedificii  locus  quaeritur,  fundamentum 
in  latitudine,  id  est,  in  charitate  disponitur,  in  al- 
tmn  vero  bonorum  operum  paries  erigitur,  sub  spe 
dhnnaB  protectionis  tectum  desuper  locatur,  sed 
necesse  est  ut  in  longrtudine  patientiae  perficiatur. 
Qui  igitur  in  pace  perseverat,  in  dormitorio  spiri- 
tuali,  id  est,  m  tranquillitate  mentis  lectum  suum 
locat.  Dulce  id  animo  spirituali,  imo  nihil  dulcius 
esset  ei  quam   in  dormitorio  tranquillae  mentis 


debilitate  et  dolore,  incarceratus  catenis  et  compe- 
dibus,  captivus  servitute  et  labore.  Hasc  iterum 
insinuanda  sunt  pio  judici  quia  ipse  de  ccelo  » 
terram  aspexit,  ut  audiret  gerrAtus  compedUorum, 
ut  sotveret  filios  interemptorum  (ibid.).  Quatuor 
autem  sunt  in  captivitate,  quatuor  in  carcere,  et 
quatuor  in  infirmitate  notanda.  In  captivitate  «- 
quidem  sunt  locus  et  tempus,  pondus  laboris  et 
crudelitas  exactoris.  Locus,  dum  in  iEgypto  su- 
mus,  tempus  quandiu  male  viximus,  pondus  labo- 
ris,  quantitas  operis,  crudelitas  exactionis,  perti- 
nacia  Pharaonis.  Sic  igitur  sub  Pharaone  id  est, 
sub  diabolo  in  conficiendis  lateribus  dum  sub  pec- 
cato  sumus,  tenemur  in  mundo.  De  iis  vero,  quas 


commorari,  in  lectulo   mundce  conscientiae  velut  q  ad  carcerem  pertinent,  dicit  propheta :  Sedentes  in 

tenebriset  umbramortiSyVinctosinmendicitate  et 
ferro  (Psal.  cvi).  Sedent  in  tenebris,  qui  morantur 
in  ignorantia  propriee  fragilitatis.  Umbra  mortis, 
ipsaestimagofuturoe  damnationis.  Umbra  corpus 
sequitur,  et  imaginem  vita3  vitiosa   mors  aeterna 
comitatur.  Mendici  vero  vocari  possunt,  qui  per 
alienas  domos  discurrentes,  ostiatim  victui  neces- 
saria  queerunt.  Sic  et  nos  mendici  sumus   quia, 
proximorum  res,  quas  habere  non  possumus,  de- 
siderio  et  affectu  animi  mendicantes  concupisci- 
mus.  Inhac  autem  mendicitate  ferro  ligamur,quia 
duris  et  opprimentibus  culpis  aggravamur.  Ferrea 
etenimet  indissolubilia  vincula,  sunt  gravia  ct  in- 
separabilia  peccata.  Ad  infirmitatem   vero  perti- 
nent  quatuor,  de  quibus  propheta  dicit.  Esurientes 
et  sitientes,  animaeorum  tn  tpsis  defecit  (IbidJ.Et 
iterum :  Omnem  escam  abomtnata  est  anima  eorum 
(ibid.).  Audis  quod  esuriunt,  et  sitiunt  abominan- 
tur  et  fastidiunt.  Esuriunt  et  sitiunt,  infirmitati 
contraria ;  abominantur,  et  fastidiunt  sanitati  con- 
venientia.  Esuriunt  enim  curiositatem,  sitiunt  vo- 
luptatem ;  abominantur,  et  fastidiunt  verbum  Dei, 
quod  est  robur  anim»  et  alimonia  spiritualis.  In 
fame  igitur  et  siti  generatur  desiderii  tormentum, 
in  fastidio  novimus  esse  defectum.  In  se  ergo 
per  se  deficiunt,  quia  ipsi  per  se  sibi  non  suffl- 
ciunt.  Ne  igitur  omnino  in  seipsis  remanentes 
deficiant,  in  Deum  proficiant.   Dc  talibus  enim 
propheta  dicit :  Clamaverunt  ad  Dominum  cum 
tribularentur,  et  de  necessitatibus  eorum  eripuit 


in  albis  linteis  delectari,  nisi  surgendum  nobis  es- 
set,  et  orandum. 

Cap.  X.  De  oratorio  animx. 

Congruum  nobis,  charissimc,  videtur,  utdedor- 

mitorio  tranquillse  mentis  transeamus  ad  orato- 

riumpiae  devotionis.  Surgam  igitur  et  egrediar 

et  prosternar.   Surgam  de  lectulo  mundae  cons- 

cientia3  ut  prosternar  in  oratione,  egrediar  de  do- 

moSalomis  ut  ingrediar  templum  Salvatoris.  Qui 

enim  habitat  in  domo  pacis,  transire  merebitur 

ad  beatitudinem    seternae    salutis.     Attcndamus 

igitur  humanam  fragilitatem ;  attendamus  et  divi- 

nam  pietatem.  His  duobus  pedibus  itur  ad  tem- 

plum,  his  duobus  pedibus  calcatur  caput  et  cau- 

da  serpentis  antiqtri.Caput  serpentis  antiqui  est 

elatio,  cauda  desperatio.  Per  recordationem  igitur 

propriee  fragflitatis  calcamus  caput  elationis,  per 

spem  vero  divinae  miserationis  calcamus  caudam 

desperationis.  His  pedibus  ambulamus  super  ma- 

re.  Est  autem  mare,  cor  tumidum,  cor  camale. 

In  hoc  autem,  mari  surgunt  undee,  impetus  vide- 

licet  ir»,  incursus  luxuriae,  vorago   gulae,  ventus 

turbinis,  id  est,  turbatio  commota;  mentis.   Pro- 

funditas  hujus  maris  et  voluntas  cujuslibet  pec- 

cantis.  Cujus  profunditatis  iinis  vix  reperi  potest, 

quia  semper  peccaret  homo  si  liceret.  Super  mare 

igitur  ambulamus,  dum  carnem  subjicimus.  Qui 

autem   orat,  in  spe  oret.   Cum  igitur  oramus  as- 

sistentes  eoram   summi    judicis    majestate,  tria 

•unt  attendenda,  videlicet,  insinuatio,  captatio,  po- 


DB  CLAUSTRO  ANOLE.  -  LIB.  m. 


1110 


al.  cn.).  Insinuavimus  igitur,  charissime,  A 
i  pertinent  ad  miseriam,  captemus  amodo 
►lentiam.  Ipse  est  enim,  de  quo  dicitur  : 
eos  Dominus  de  tenebris,  et  umbra  mortis, 
ula  eorum  disrupit.  Satiavit  animam  ina- 
t  animam  esurientem  satiavit  bonis  (ibid.). 
srbum  suum,  et  sanavit  eos,  misit  Verbum, 
iret  infirmum,  id  est  jussionem  de  qua  di- 
Dic  verbo,  et  sanabitur  puer  meus  (Matth. 
audanda  est  igitur  potentia,  annuntianda 
meficia  liberationis,  ut  captetur  benevolen- 
rantis.  Ipse  enim  eduxit  nos,  reduxit,  de- 
t  induxit  de  carcere  ad  patriam,  per  viam 
,  in  civitatem  habitationis.  Eductos  de  car- 
demit  pretio  sui  sanguinis,  ut  irent  in  viam 
,  praecessit  exemplo  boni  operis,  comitatus  q 
ites,  factus  particeps  tribulationum,  ma- 
in  domo  propria  sanavit  medicamine  virtu- 
Ixxmabo  igitur  ad  Deum  altissimum,  Deum 
\efecit  mihi  (Psal.  lvi).  Ipse  enim  eripuit  me 
licis  meis  fortissimis,  et  ab  iis  qui  oderunt 
al.  xvn).  Sunt  autem  fortes  inimici,  sunt 
5s,  sunt  fortissimi.  Fortes  inimici  sunt  vitia 
fortiores  vitia  mentis,  fortissimi  sunt  dia- 
i  autem,  qui  me  oderunt,  sunt  falsi  fratres, 
ilibet  proximi,  qui  mihi  detrahunt.  Sed  for- 
icet  aliquis  :  Non  te  eripuit  Dominus  ab  his. 
;  quidem  Dominus  voluntate,  licet  aliquan- 
jaceam  ex  pracedenti  usu  peccandi  et  assi- 
y  licet  aliquando  detinear  animi  vanitate, 
iquando  succumbam  per  carnis  infirmita-  ^ 
cet  aliquando  decipiar  per  diaboli  callidi- 
Sed  iterum  dicet :  Non  te  eripuit  ab  his 
oderunt,  quoniam  confortati  sunt  super  te. 
quideni  perpatientiam,  vincendo  malitiam. 
oim  per  patientiam  perversos  porto,  licet 
r  afflictus,  tamen  exsuperans  vinco.  Scri- 
jst  enim  de  ea  :  In  patientia  vestra  posside- 
vimas  vestras  (Luc.  xxi).  Possidet  igitur  qui 
>t.  Audisti  igitur,  charissime,  quanta  fecit 
nimffl  meee.  Non  enim  amavit  orationem 
et  misericordiam  suam  a  me,  sed  factus  est 
usprotector  meus  (Psal.  lxv).  Insinuata  ita- 
iseria  nostra  per  enumerationem  tribulatio- 
aptata  benevolentia  per  recordationem  bene- 
m,  postulanda  est  venia  de  perpetratione 
orum.  Vestigiis  igitur  pedum  pii  judicis  obvo- 
slamabo  et  dicam:  Operi  manuum  tuarum 
?  dexteram  (Job.  xi\. ) Dextera  emm  Domini 
bit  me;  non  moriar,  sed  vivam,  et  narrabo  ope- 
lini  (Psal.  cxvn).  Osculabor  igitur  pedes  Do- 
le  moriar  per  culpam,  erigam  me  ad  oscu- 
anuum,  ut  bonis  operibus  vivam,  innixus 
i  summitatibus  et  manibus  reptans,  extendam 
osculum  orisumam.  Osculum  oris  estrecon- 
generis  humani  facta  per  incarnationem  me- 
s.  Ad  pedes  igitur  cognoscitur  miseria,  ad 
q  datur  venia,  adosgratia.  in  uno  itaque  in- 
*pius,  in  alio  largus,  in  tertio  gratus.  Habcs, 
ubi  servussedejiciatpro  culpa,  ubi  pauper 
,t  munus  a  divite,  ubi  amicus  ab  amico  ho- 


D 


noretur.  Circa  pedes  pulvis,  accede  ad  manum- 
ipsa  te  excutiet,  ipsa  te  sustentabit,  ipsa  te  trahet 
ad  osculum  oris.  In  primo  suspirium  doloris,  in 
secundo  exercitiumlaboris,  intertio  indicium  amo- 
ris.  Hoc  est  Mariee  suspirium,  iste  est  labor  Mar- 
thae,  ilie  Joannis  amor ;  hic  plorat  Maria,  ibi  Martha 
conqueritur,  illic  Joannes  quiescit.  In  his  tribus 
possunt  denotari  tres  animi  affectus,  videlicet  affe- 
ctus  confitentium  propham  miseriam,  affectus 
agentium  poenitentiam,  affectus  queerentium  gra- 
tiam.  Affectus  cognosces  per  effectus.  Maria  lavat 
pedes  Domini  lacrymis  suis,  capillis  tergit,  labiis 
osculatur  (Luc.  yu).  Videsnein  affectu  confessionis 
effectum  cumpunctionis  ?  Videsne  quomodo  crines 
spargit  ad  tergendum,  quos  phus  ordinare  con- 
sueverat  ad  placendum  ?  Non  effundit  aquam  de 
vasculo,  sed  de  oculo,  non  panno  tergit,  sed  cri- 
ne  ;  in  quibus  mundo  placuit,  in  his  Deo  servit. 
Tria  possumus  simihter  assignare  in  Martha,  sol- 
iicitudinem,  turbationem  et  questum.  Sollicita  est, 
ne  quod  agit  fiat  pigre  ;  turbatur,  ne  fiat  tepide ; 
conquehtur  ut  adjuvetur,  ne  fiat  tarde  (Luc.  x). 
Tales  enim  debent  esse  affectus  pcenitentiam  agen- 
tium,  ut  si  quid  eis  preecipiatur,  sollicite  perficia- 
tur.  Turbantur  etiam  si  eis  aliqua  occurrerint,  in 
quibus  aliquando  casu  vei  infirmitate  peccantes 
offendehnt.  Conqueruntur  ut  adjuventur,  quia  re- 
ligiosorum  preces  et  suffragia  sibi  propitiari  obni- 
xius  deprecantur.  Nota  iterum  in  Joanne  affcctum 
queerentium  gratiam  ;  attende  iterum  effectum  ut 
cognoscas  affectum.  Carnales,  ut  aiunt  nuptias 
deseruit :  supra  pectus  Domini  in  coena  recubuit 
(Joan.  xiu),  pendenti  in  cruce  cum  Maria  matre 
ejus  praesens  adfuit  (Joan.  xix).  Queerit  igitur  do- 
num  gratiee  per  effectum  munditiee,  per  exhibi- 
tionem  prsesentne,  per  assiduitatem  frequentiee. 
Munditia  siquidem  videt  Deum  ;  preesentia  tangit, 
frequentia  cognoscit.  Consequitur  itaque  visio 
beatitudinem,  tactus  sanitatem,  cognitio  consola- 
tionem.  De  primo  dicitur :  Beati  mundo  corde, 
guoniam  ipsi  Deum  videbunt  (Matth.  v).  De  se- 
cundo :  Tetigit  fimbriam,  et  cessavit  sanguinis 
fluxus(Matth.ix).  De  tertio:  Frequentabat  Maria 
sepulcrum,  et  cognovit  Dominum  consolantem  et 
dicentem  sibi  :  Mulier,  quid  ploras  ?  quem  qux- 
ris?(Joan.  xx.)  Preesentat  igitur  Joannes  mundi- 
tiam,  frequentat  preesentiam,  ut  recipiat  gratiam. 
Confidant  in  his,  qui  voluptates  evaserunt  carnis, 
qui  in  pectore  Ecclesiae  reqmescunt,  qm  Dominicee 
passioni  quotidie  devoti  assistunt.  Confidat  etiam 
in  his,  sed  ante  alios  munda  juvenum  societas,  qui 
cum  Joanne  blanditiis  miserae  carnis  renuntiave- 
runt ;  qm  cum  justo  Lot  declinantes  ab  impiis, 
sulphureas  et  ideo  fetentes  Gomorrhseorum  eva- 
serunt  flammas  (Gen.  xix);qm  in  pectore  Jesu 
dormiunt,  qui  in  ministeho  Scriptura  sacree  imi- 
tando  mentem  pommt :  qui  et  in  animo  tenent 
memoriam  Dominicae  passionis,  et  in  carne  por- 
tantcrucem  mortificationis ;  qm  per  ommaplacent 
mundo,  et  tamen  mmidum  fugientes  serviunt  Deo. 
In  hac  siquidem  eetate  flavescunt  crines,  caro  ni- 


4141 


APPENDIX  AD  HUGONiS  OPERA  DOGMATICA. 


tescit  ebumea,  oculorum  gemmis  facies  rosea  de-  A  spurcitia ;  somnia,  mundana   gaudia  ;  tecti 


coratur,  valetudo  corpori  vires  submini9trat,  ju- 
venilis  eetas  longioris  vitae  spatium  repromittit. 
Tunc  enim  viget  ratio,  vigent  etiam  corporis  sen- 
sus.  Tunc  etiam  visus  acutior,  auditus  proroptior, 
incessus  rectior,  vultus  jucundior.  Qui  igitur  in 
hac  setate  se  domant,  ct  Deo  se  sociant,  praemium 
Joannis  exspectant.  Hujusmodi  discipulis  affectum 
suae  dulcedinis  Dominus  praebet,  sic  affectis  seip- 
sum  familiarem  prae  ceeteris  eihibet,  et  sicut  Joan- 
ni  virgmi  virginem  cpmmendavit,  ita  istorum 
mundo  cordi  sociat  mundam  carnem.  Tales  offe- 
runt  hostiam  viventem,  Deo  placentem,  immacu- 
latam,  non  aure,  non  oculo,  non  pede,  non  cauda 
carentem.  Audiat  hoc  senum  sera  conversio,  qui- 


tia,  impatientia.  in  his  siquidem  pannis  sui 
prise  carnis  vermes,  videlicet  immundae  car 
fectus,  et  mentis  corruptae  cogitationes.  ] 
culicis  more  stimulus  luxuriae,  mordet  ap] 
gulae,  sollicitat  ornatus  superbiae.  Somniis 
deluditur,  dum  favoribus  gaudet,  dum  hon 
extollitur,  dum  personarum  sublimium  fan 
tate  gloriatur.  Transeunt  heec  omnia  quasi 
mia,  velut  aura  pertransiens,  velut  hospes 
noctis,  summo  mane  recedens.  In  duro  siq 
lecto  jaces,  dum  tribulationis  asperitatem.  pa1 
sustinere  non  vales.  Ad  abluendbs  igitur 
lectuli  pannos  Maria  Magdalene  praebuit  aq 
eosdem  extorsit  Martha  manibus   ut  siccare 


bus  ex  defectu  senectutis  aures  obturantur,  tur- B  accendit  Joannes  ignem.  Illa  scilicet  aquam  i 


bantur  ocuh,  et  ut  cuncta  breviter  perstringam, 
ipsi  in  se  per  se  deficiunt.  Hi  non  offerunt  Agnum 
immaculatum,  sed,  ut  ita  dicam,  porcum  curta- 
tum.  Sicut  enim  porcus  in  imraunditiis,  sic  et 
senex  jacuit  in  vitiis  :  ct  sicut  porcus  siliquis  pa- 
scitur,  sic  et  senex  fabulis  et  rumoribus  delecta- 
tur.  Simul  autem  quandoque  et  convertitur,  et 
moritur,  et  ideo  hoc  sacrificium  caudee  caret  offi- 
cio  in  boo  vitae  spatio,  nisi  forte  dicas,  quod  ha- 
buerit  caudam  in  capite,  id  est,  principium  con- 
versionis  in  fine.  Amant  hujusmodi  senes  haeredes 
quos  reliquerunt  quandoque  carnaliter,  amant  in- 
sipienter,  amant  enerviter.  Nimis  enim  carnaliter 
diligunt,  quos  adhuc  secum  spiritualiter  converti 


ris,  ista  extorsionem  laboris,  Joannes  ignem 
ris.  Conveniunt  igitur  hsec  tria  ad  munditis 
ciendam,  videlicet  aqua,  manus,  ignis,  in  esi 
ror,  labor  et  amor.  Aqua  siquidem  abluit  s< 
manus  exprimit,  ignis  exsiccat.  Moeror  ablu 
torem,  labor  extrahit  humorem,  calor  praebe 
dorem.  Prima  aqua  sordida,  secunda  tui 
tcrtia  liquida.  Sordida  pro  peccati  perpetra 
turbida  prorecordatione,liquida  pro  deposit 
habet  enim  sordes  culpa,  turbationem  pcen 
laritatem  venia.  Prima  lavat  pedcs,  secunda 
nus,  tertia  faciem.  Pedes  sunt  animi  affectus, 
nus  opera  poenitentise,  facies  intentio  putra 
vantur  siquidem  pedes,  id  est  affectus  coinqi 


nolunt.  Amant  insipienter,  quando  hoc,  quod  per-  c  sorde  peccati.  Lavantur  manus,  id  est,  opera 


verse  acquisierunt,  perversis  relinquunt.  Enervi- 
ter  iterum  alios  amant,  quorum  damna  et  tribula- 
tiones  non  aequanimiter  portant.  Amavit-  Joannes 
dulciter,  sed  non  insipienter.  Amavit  Joannes  dul- 
citer,  quoniam,  sicut  clavus  clavo  expellitur,  ita 
dulcedinedulcedinem,  spirituali  carnalem  expulit. 
Amavit  sapienter.  Nemo  enim  prudentius  diligit, 
quam  qui  consilio  sapientiae  et  veritatis  seipsum 
committit.  Nec  tantum  dilexit  sapienter,  sed  etiam 
fortiter  amavit,  quia  pendente  in  cruce  Domino, 
dilectus  cum  dilecto  commorari  non  dubitavit 
(Joan.  xix).  Habet  itaque  munditia  dulcedinis  affe- 
ctionem,  prsesentia  sapientiae  discretionem,  fre- 
quentia  patientise  compassionem.  Cave  igitur  ne 


nitentiae,  quae  quandoque  sunt  aspera  pulvei 
est,  vanitate.  Facies  vero  quamvis  munda, 
tur,  dum  intentio  pura  desidcrio  veniend 
Deum  inflammata  lacrymatur.  Isti  sunt  pede 
juslibet  fidelis  animse,  hae  manus,  hse  facies 
sunt  pedes  Jacob,  quibus  egressus  est  de  Mes 
tamia  Syriae  {Gen.  xxxi),  id  est,  de  altitudin< 
perbi».  Uis  manlbus  luctabatur,  hac  facie  ic 
debat  in  faciem  Domini  (Gen.  xxxu).  His  ped 
renuit  ire  Jacob  cum  Esau  (Gen.  xxxm),  id 
cum  carnali  affectu.  Hoe  sunt  manus,  quibus  I 
bat  virgan»  et  baculum,  virgam  directionis 
correctionem  et  baculum  sustcntationis  per 
solationem.  Hane  faciem  avertit    a  facie  £ 


consentias  carni  blandienti,  ne  credas  mundo  de-  n  Faciem  Jacob  ab  Esau  avertit,  cum  justus  qui] 

cipienti,  ne  credas  diabolo  persequenti,  sed  oppo-  ""       ^    • '    ••  ■•-  -     -• 

ne  vitam  Christi  voluptatibus,  quia  Christum  in- 

duisti  ;  protende  vitam  Christi  falsis  mundi  pro- 

missionibus,  quia  teipsum  mundo  non  credidisti, 

praepone  virtutem    Christi  persecutionibus,  quia 

crucem  Christi  non  erubuisti.  Delectare  itaque  in 

pulchritudine  muntlitioe,  in  rectitudine  justitiae,  in 

fortitudine  patientiae.  Hic  est  lectulus  contcmplan- 

tium,  hic  requiesces,  hic  dormies,  hic  quaeres  gra- 

tiam  et  invenies,  hic  in  candidis  munditi®  lintca- 

minibus,  et  quasi  in  molli  patienti(e  culcitra,  et 

in  lectulo  conscientice  vera?  pacis  capies  somnum. 

Tria  sunt  autem,  quoe  hujus  quietis   pacem  con- 

lurbant,  videlicet  pannorum  immunditia,  somnia, 

lecti  du^itia.  Pannorum  immunditia,  est  carnis 


carnalibus  desideriis  non  consentit.  De  his  et 
pedibus  Propheta  dicit :  Mei  autem  pene  i 
sunt.pedes,  pene  effusi  sunt  gressus  mei.  Sed 
Lomine,  tenuistimanum  dexteram  meam,  et 
voluntate  tua  deduxisti  me,  et  cum  gtoria  su 
pisti  me  (Psal.  lxxu).  Quee  autem  major  gl< 
potest  esse  homini,  quam  ipsum  hominem  c 
verbo  uniri  ?  Quee  major  gloria  servo,  quamut 
stiatur  servus  et  filius  ex  eodem  panno  ?  Ecce 
demus  Filium  sedentem  ad  dexteram  Patris  cooj 
tum  pallio  nostra^  carnis.  Ecce  super  angelicam 
turam  videmus  exaltari  nostram.  Haec  estglori. 
mea,hae(!  estexallatio  capitismei.  Quid  ergo  n 
est  in  ccelo,  et  a  te  quid  volui  super  terra 
tfihil  aliud  adhxrere  Deo>  et  ponere  in  Dom 


DE  CLAUSTRO  AmUM.  —  LIB.  III. 


HU 


n  meam  (Psal.  clxxu).  Huic  assiste  charis-  A  tcntes,  subditos,  sapicntes  vultu  et  habitu  despec- 
lotidie  praesens,  in  oratorio  pur»  devotio-      tos,  nonne  isti  per  exemplum  bonae  operationis 

ponunturin  rodificio  temph  spiritualis  ?  Transfe- 
runtur  itaque  de  monte  superbiae  ad  montem  jus- 
titiee,  de  silva  tortuosae  saecularitatis  ad  rectitudi- 
nem  viUe,  et  ad  habitacuium  sanctitatis. 
Cap.  XII.  De  artificibus  templi. 
Misitetiam  Hiram  artifices,  quia  de  claustris  ex- 
celse  viventium  ad  alia  claustramittunturquando- 
que  religiosi  fratres,  qui  arte  regendi  et  disciplina 
discretionis  aedificantcs  domum  Domini  superindu- 
cant  ibidem  formam  verae  religionis,  qui  lapides 
de  monte  caesos,  sed  adhuc  inaequales  et  asperos, 
artificio  verae  sapientiae  reddant  aequales  et  politos 
id  est,  iracundos  et  incorrigibiles  fratres,  arte  dis- 
delictis  miserae  carnis,  in  ara  cordis,  mi-  B  ciplinae  faciunt  mansuetos  et  mites.  Cedrinas  ta- 


o  genu  obedientiae,  elevatis  bonorum  ope- 
oibus,  humiliato  verlice  mentis,  non  diife- 
accelera,  discurre  per  altaria  templi,  in- 

Sancta  sanctorum.  lbi  est  enim  altare 
ibi  est  altare  aureum,  ibi  sancta  sanctorum. 

aeneo  immolantur  carnes,  in  aureo  thy- 
i,  in  Sancta  sanctorum  sunt  tabulae  legis. 

igitur  carnes,   si  apud  te  adhuc  aliquas 

accende  thymiamata ;  intendelegi  Dei.  In 
ione  carnis  intelligitur  carnalium  deside- 
nortificatio  ;  in  odore  thymiamatis  oratio, 
s  legis  divinae  sapientiae  contemplatio.  Hic 
labes,  quem,  et  ubi,  et  pro  quibus  ores,  id 


am  divinae  majestatis.  Sed  quoniamde 
mentionem  fecimus,  et  nos  ipsi,  ut  ait 
ls,  templum  Dei  sumus  (II  Cor.  vi),  place- 
an  tibi,  charissime,  ut  de  ipso  templo  ma- 
ponendo  aliquid  diceremus,  ut  haec,  quae 
it  in  templo  materiali,  assignare  posse- 
oystico  vel  morali. 
Cap.  XI.  De  templo  Salomonis. 
ium  est  igitur  a  quo,  quibus  auxiliis,  ubi, 
o,  quantum,  et  quale  factum  fuerit  hoc 
.,  ut  breviter  edisseramus.  Fundatum  est 
ialomone,  Hiram  rege  Tyri  auxiliante,  in 
oria,  in  area  Ornam  Jebusaei,  480  anno 
lis  filiorum  Israel  de  terra  jEgypti,  spe- 
valde,  marmoreum,  cedrinis  tabulis,  et 
issimo  decoratum(///ite0.  vi).  Potestita- 


bulas  superponunt  marmori,  sub  linea  jungentes 
aequalitatis,  dum  coarctant  fratres  sub  mqualitate 
fraternae  societatis.  Sculpunt  eas  disciplina,  pin- 
gunt  doctrina.  Misit  et  aurum,  ut  per  fulgorem 
metalli  et  puritatem,  illam,  quae  supereminet  cae- 
teras  virtutes,  doceamur  habere  charitatem.  Pro 
quibus  Salomon  Hiram  plurimos  tritici  et  olei  co- 
ros  in  cibum  domus  suae  singulis  annis  praebebat 
(III Reg.  v).  Accipiant  igitur  unde  vivant,  et  imde 
videant.  Recipiunt  enim  triticum,  partem  videhcet 
fructuum  bonae  operationis,  quos  in  illa  seminave- 
rant  per  ezercitium  disciplinae,  et  per  verbum  prae- 
dicationis.  Recipiunt  et  oleum  ;  qui  enim  aliis 
praeesse  cupiunt,exhoc  providentiae  et  discretionis 
lumen  acquirunt.  Nec  praetereundum  est  quod  ad 
Hiram  Salomon  dicit :  Prwcipe,  inquit,  ut  prxci- 


templum  referri  ad  ipsum  Christum  me-  C  dant  mihi  cedros  de  Libano,  et  servi  mei  sint  cum 


i  Dei  et  hominum,  qui  alt :  Solvite  tem- 
?,  et  in  tribus  diebus  excitabo  illud,  di- 
\m  de  templo  corporis  sui  (Joan.  n).  Per- 
m  ad  ipsam  Ecclesiam,  vel  moraliter  ad 
et  fidelem  animam.  Unde  dicit  apostolus  : 
quia  templum  Dei  estis,  et  Spiritus  sanc- 
at  in  vobis  (II  Cor.  vm).  Ecce  quomodo 
mptam  carnem  factus  est  nobis  templum, 
modo  nos  illi  per  inhabitantem  Spiritum. 
unusquisque  nostrum  spirituale  templum. 
m  templum  Salomon  aedificavit,  qui  in- 
ur  pacificus,  animus  videlicet  vacans  sibi, 
rensi  cura,  seipsum  possidens,  tranquil- 
ietus.  Refert  historia  quod  Salomon  aedi- 


servis  tuis  (ibid.).  Servi  Hiram  utligna  praecidant, 
servi  Salomonis  ut  mensuram  ponant.  Ligna  cae- 
dere,  est  vitia  in  hominibus  resecare.  Mensuras  po- 
nere,  in  corrigendo  modum  tenere.  Hoc  etiam  est, 
quod  superius  diximus,  ut  qui  sibi  volunt  spiri- 
tuale  templum  construere,  ex  illis,  qui  excelse  vi- 
vunt,  aliquos  secum  saltem  per  exemplum  velint 
habere.  Non  est,  inquit,  in  populo  meo  vir  qui  no- 
verit  ligna  cxdere  sicut  Sidoni  (Ibid.).  Sidonii  in- 
terpretantur  venatores.  Hi  sunt  qui  persequuntur 
non  tantum  in  se,  sed  etiam  in  aliis,  motus  ani- 
males  ;  qui  bestiarum  vestigia  indagare  norunt, 
id  est,  actiones  occultas  hominum  per  conjectuas, 
et  signa  conscientiae  prudenter  discunt,  inventas 


templum  Domino  quaesierit  auxilium  ab  D  vero  bestias  percutiunt  sagittis,  quia  facta  carna- 


ge  Tyri,  qui  erat  amicus  David  omni  tem- 
seritque  Hiram  ipsi  artifices,  ligna  et  au- 

Reg.  v).  Hiram  interpretatur  excelse  vi- 
ccelse  vivunt,  qui  remoti  aplano  volupta- 
arctam  et  arduam  viam,  quae  ducit  ad  vi- 
eminentiam  virtutum  concedunt.  Hi  sunt, 
tant  in  montibus  Israel,  unde  veniet  auxi- 
>is  (Psal.  cxx).  Qui  igitur  sic  vivunt,  ligna 
10  cedrina  verbo  praedicationis  succisa 
tunt.  Ligna  de  Libano  sunthiqui  sublimes 
si  fuerunt  in  mundo.  Cum  enim  videmus 
fuerant  in  saeculo  divites,  in  monasterio 
peres,  nobiles  servire,  et  esse  humiles,  po- 

Patrol.  CLXXY 


lium  antiquorum  Patrum  damnant  auctoritatibus 
et  dictis.  Tales  dico  quotidie  occidunt,  et  eosdem 
in  cibum  sumunt,  quia  carnales  quosque  mundo 
mortuos,  in  corpus  Ecclesia  prsedicando  conver- 
tunt.  Unde  et  Petro  dictum  est :  Macta  et  manduca 
(Act.  x). 

Cap.  Xlil.  De  operariis  templi. 
Elegitque  Salomon  operarios  dc  omni  Israel,  et 
erat  indictio  triginta  millia  virorum,  mittebatque 
eos  in  Libanum  decemjmillia  per  singulos  menses 
(III  Reg.  v),  ita  ut  duobus  mensibus  essent  in  do- 
mibus  suis.  Numerus  triginta  continet  in  se  ter_ 
naiium  atque  denarium.  Trigiuta  enim,  ter  decem 

36 


1115 


ArPENDlX  AD  HUGONIS  OPKRA  DOGMATICA. 


111« 


sunt.  Tria  siquidem  denuntiant  sancta*  Trinitatis 
in  confessione  veree  iidei  cognitionem  ;  decem 
evangelici  denarii  remunerationem.  Trium  vero 
mensium,  quee  singulis  lignorum  c*esionibus  erat 
attributa,  distinctio  sunt  mystice  tres  virtutes  evan- 
gelicw,  videlicet  eleemosyna,  jejunium  et  oratio. 
Unus  autem  mensis,  in  quoad  cwdenda  ligna  tem- 
pliegredimur,  est  eleemosyna,  in  qua  per  opera 
misericordite  in  curaproximilaboramus.  Duro  ve- 
ro  reliqui  menses,  quibus  in  domibus  suis  moran- 
tur  operarii  sunt  jejuniuin  et  oratio,  in  quibus  qui- 
libet  spirituales  castigando  carnem  intus  conversi 
ad  Domintun  vacant  sibi.  Possunt  etiam  moraliter 
isti  tres  menses  tres  virtutes  designare,  id  est,  lec- 
tionem,  meditationem  et  pneilicationem.  Mensis 
unus,  quo  ligna  caedimus,  est  pnedicatio ;  secun- 
dus  et  tertius  est  medilatio  et  lectio.  ln  una  itaque 
foris  laboramus,  in  duobus  reliquis  domi  sumus, 
quescimus,  reiicimur,  ferramcnta  paramus.  Super 
mensam  enim  Scriptura;  reiicimnr  in  lectione,  fer- 
ramenta  acuimus  in  meditatione,  securim  tenemus 
laborantes  in  praedicatione.  llic  ciedimus  ligna,  id 
est,  vitia;  ibi  ferramenta  acuiinus,  id  est  ingenia  ; 
illic  cibum  capimus,  exemplo  gustando.  moralia. 
Hi  suntmenses  morales,  hi  proprie  pertinent  ad 
claustrales,  bi  sunt  operarii  templi,  de  quibus  di- 
eitur :  Adoniratn  erat  superhujttscemodi  indic- 
tione  (ibid.}.  Per  Adoniram,  qui  Dominus  meus  ex- 
celsus  interpretatur,  ille  Dominus  excelsus,  qui 
humilia  respicit,  veraciter  designatur.  lpse  itaque 
hujusmodi  operartis  pra?ponitur,  dum  per  eum 
quibus  oris  lectioni  vacent,  quibus  meditationi, 
et  pradicationi  insistere  debeant,  ordinatur. 
Ex  soio  enim  grati®  sua?  dono  datur  nobis  atfcc- 
tus,  et  consequitur  effectus. 

Ckr.XlV.Deiis quiportanl  onera. 
.    Fuerunt  etiam  Salomoni    septuaginta    mitlia 
torum,  quiportarentonera,octo  millia  latomorutn 
in  monte,  absque  prxpositis  qui  prxerant  singulis 
Aperibus  numero  trium  miltium  trecentorum  prce- 
cipientium  populo,  et  iis  qui  faeiebant  opus  (III 
Reg.  t).  Uabuisti  superius  ceesores  lignorum,  ha- 
bes  et  nunc  caesores  iapidum.  tatomi  etenim  cue- 
soreslapidum   sc4ent  appellari.   Sunt  et  aliiqui 
onera  portant,  quia  alios  sustentant.  Portat  enim 
bumibtas  ligna,  patientia  lapides>  stabtfrtas.sabu- 
lum  seu  arenas,  mansuetudo  calcem,  continentia 
«quam.  Portant  enim  de  monte  superbi»  ad  aedi- 
tieium  spirituale  bumiles  elalos,  patientes  duros, 
alabites  levitati  deditos,  mansueti  igne  iracundiae 
dissolutos,  continente»m  lapsu  positos.  Audis  pro- 
eeritatem  lignorum,   duritiam  lapidum,  levitatem 
•abuli,  ardorem  calcis,  effiuentiam  aquce.  Cum  au- 
tem  aqua  cum  calce  et  sabulo  miscetur,  jam  aliud 
quam  prius  esset  efficitur,   fit  enim  cieinentum, 
rnide  lapides  in  aecMcio  coDigantar.  Qu«  enim 
prius  levia  et  dissoluta  fuerant,  jam  suirt  in  ipsa 
conjunctione  aliquantulum  solidata.   Dom  antem 
ejementum  inter  lapkle»  ponitnr,  magis  ac  magis 
induratur,  et  sie  quandoqnc  ht,  ut  lapides  velocius 
frangi  possM,  quam  ipstfffl  e&ffientam  conteri. 


A  Hoc  idem  in  Ecclesia  quotidie  solet  tieri,  ut  in  m~ 
culo  qui  fuerant  instahiles,  ct  dissoluti,  in  congrt- 
gatione  etiam  inter  pcrfectos  fratres  stabiles  inve- 
nianturet  lirmi.  Potest  etiam  ceementum  moraiiter 
intelhgi  concordia  morum.  Hi  autem,  qui  opus  fa- 
ciunt,  lapides  in  caementum  ponunt.  Et  sicut  lapii  sh 
ne  caemento  non  potest  in  al  tum  erigi,sic  e  t  paries  vir- 
tutum  sine  coemento  concordice  non  potest  elevari. 
Caf.  XV.  De  prxpositis  operum. 
Prrepositi  vero  operum  sunt  doctores  Scriptu- 
rarum,  qui  docent  qualiter  debeamus  onera  por- 
lare  propria  seu  ahena,  quahter  inscios  docere, 
contemptores  corrigere.  De  quibus  Apostolus  di- 
cit  :  Corripite  inquietos,  consolamini  puriliatn- 
mes,  suscipite  imfirmos,  patientes  estote  ad  omna 

B  (/  Thess.  v).  Prxcipitque  rex,  ut  toUerent  lapida 
grandes pretiosos  in  fundamentum  lempli,  et  quo- 
drarent  eos  (III  Reg.  v).  in  sedifkanda  domoDo- 
mini  in  primis  fundamentnm  ponitur,  quod  non- 
nisi  eversa  et  ejecta  terra  firmum  reperitur,  ne 
«diiiceinus  super  terram,  sed  supra  petram.Pffrs 
autem  erat  Christus  [I.  Cor.  x).  In  quo  funda- 
mento  lapides  pretiosi  et  grandes  toiiuntur,  id  est, 
vita  grandes  et  fama,  suo  Conditori  adhterentes 
disponuntur  Prius  tamen  debent  iapidea  quadrari 
et  sic  in  fundamento  poni.  Quadratur»  lapkium 
potest  assimilari  stabditas  electorum.  Electi  stqui- 
dem  quadrantur,  dum  inter  quatuor  virtutes,  pru- 
dentiam  scilicet  et  temperaniiam,  fortitudinem  et 
justitiam   constituuntur.    Tunc  enim  quocunque 

r  vertatur  electus,  iirmus  manet,  ne  ad  ignaviam 
prudentia,  ad  delectationem  temperantia,   fortitu- 
do  ad  timorem,  justitia  ad  amorem  se  inclinet.  Ha- 
bent  etiam  quadrati  lapides  sex  superiicies,  infe- 
rius,  videhcet  et  superius,  ante  et  rotro,  dextrum 
et  smistrum,  id  est,  praelationem  et  subjectionem. 
occulta  et  aperta,  prospera  et  adversa.   Si  igitur 
quadratus  lapis  fueris,  in  quocunque  latere  jacev 
firmiter  stabis.  Quos  dolaver unt  ctementarii  Hiram, 
et  ceementarii  Salomonis.  A  camentariis  Saiomo- 
nis,  et  acaementaris  Uiram  lapides  pretiosi  dolao- 
tur.  Non  enim  ab  aliis,  nisi  ab   iis  qui  paoem  te- 
nent  et  mortiiicant  carnem,  electorum  vita  qua- 
dratur.  Si  eoim  disthcte  vivas,  et  paeem  non  te- 
neas,  vel  si  pacem  teneas,  et  distoiute  vivaa,  ooo 
hene  lapidem  doks.  Sic  cmnta  in  tympano,  ut  caa- 
tes  iu  choro  (Psal.  cl).  In  tympano   cantant,  qu 
carnem  mortiticant.  In  choro  cantant,  qni  eoa* 
cordiam  morum  servant.   Porro  Biblii   praepartr 
verunt  ligna  et  lapides.  Bibios  civitas  eet  Phcpni- 
cise;  pro  qua  in  Hebraeo  Gobei  sive  Gebal  contine- 
tur,  quod  definiens  sive  determinans  interpreti- 
tur.  Qui  enimmenteshominum  iidelium  ad  spiri- 
tuaie  «dificium  volunt  mstruere,tales  debent  esie, 
ut  quid  faciendum  sit,  quid  rejiciendum,   sciant 
detinire,  terrenis  adluerentes  a  mundo  abstrahere, 
abstractos  instrnere.  Qui  enim  opus  templi  spirv 
tuahs  prfeparant  necesse  cst  ut  provideant,  qu* 
virtoles  in  fundamento  humilitatis  prius  pomaot 
Cap.  XVI.  Quando  factum  sit  temptum. 
Factumest  igiXwrquadrtngentesimo  ei  octof&l** 


D 


DE  CLAUSTRO  ANIMiE.  —  LIB.  Ht. 


1118 


ressionie  filiorum  Isracl  de  teira  ^Egypti,  A  die  rides,  in  nocte  ploras.  Unde  Jeremias  :  Plo- 


quarto,  mense  zio  (ipse  est  mensis  secun- 
s  Salomonis  super  Israel)  cedificare  ccepit 
Domino  (III  Reg.  vi).  Audis  quod  longe 
essionem  filiorum  Israel  de  terra  iEgypti, 
alomon  fundamentum  templi.  Non  enim 
;ito  mundo  renuntias,  aedificii  spiritualis 
'undamenta  locas.  Adhuc  cnim  superest 
s  maris  Rubri,  habens  in  se  colorem  san- 
it  commotionem  turbationis.  Adhuc  enim 
,  adhuc  et  gloriaris.  In  pacc  autem  debes 
in  humilitate.  In  deserto  autem  prius  re- 
Tiam,  sed  amarissimam  (Exod.  xv).  Dum 
ccata  deseris,  adhuc  gemis ;  fit  autem  aqua 
*  imposito  ligno  crucis.  Cum  enim  ad  nie- 


rans7  ploravit  in  nocte  (Thren.i).  Mens  enim,quae 
tentationum  turbine  quandoque  concussa  dolet, 
exhilarata  radio  contemplationis  postmodum  gau- 
det.  Habes  nunc,  charissime,  fundationis  tempus : 
restat  etiam  ut  ejusdem  temphdetermineturlocus, 
de  quo  in  Paralipomenon  manifeste  dicitur. 
Cap.  XVII.  Ubi  fundatum  sit  templum. 
Ccepit  Salomon  xdificare  templum  in  Jerusalem 
in  monte  Moria,  qui  demonstratus  fuerat  David 
patri  ejus  in  loco  quem  prceparaverat  David  in 
area  Ornam  Jebuscei  (II  Par.  m).  iEdificanda  est 
itaque  domus  Domini  in  Jerusalem  in  monte,  id 
est,  in  pacifica  mente,  in  eminentiori  videlicet  ho- 
minis  parte.  Qui  mons  Moria  vel  visionis  nuncupa- 


passio  Christi  reducitur,  dulcescit  animus  g  tur,  quia  in  mente  pacifica  Dominus  habitat,  et  in 


tem  morte  Domini  SaJvatoris  peccati  romis- 
oittitur.  Adhuc  bella  sustines  et  contradi- 
ne  transeas  ;  adhuc  ollas  carnium  suspi- 
od.  xvi).Cum  vero  appropinquas  ad  terram 
ionis,  bibis  aquam  fluminis,  aquamJorda- 
lam  dulcem  non  tamen  cum  silentio  cur- 
(Exod.  xvn ).  Dum  auteni  ex  aquis  Siloe, 
n  silentio  currunt  (Joan.  ix),  oculos  levas 
is,  tunc  appropinquas  ad  montem  visionis, 
fcdificii  tui  fundamenta  ponas.  Non  igitur 
s  sub  Moyse,  sed  sub  Salomone.Nonetiam 
egni  sui  anno,  sed  in  quarto.  Anni,  men- 
3  et  noctes  humame  viUe  sunt  distinctio- 
bet  enim  quaelibet  fideiis  anima  moraliter 


eadem  oculo  contemplationis  videri  desiderat.  Qui 
demonstratus  fuerat  David,  et  quem  preeparave- 
rat.  Demonstratur  enim  manu  forti,  id  est,  bene 
operanti  per  Spiritum,  praeparatur  ab  eodem  per 
desiderium.  In  arca  Ornam  Jebuseei  quae  mundan- 
da  est  ventilabro  discretionis  a  palea  vanee  cogi- 
tionis.  Ornam  illuminatus ;  Jesubeeus,  conculcatus 
interpretatur.  Habet  enim  mens  quandoque  lumen 
discretionis,  et  lucem  scientioe  ;  sed  tamen  adhuc 
conculcatur  a  spiritibus  immundis,  et  implicatur 
siecularibus  ctiris.  Cum  vero  Jebuseeus  locumarera 
sufle  David  regi  venderet,  in  qua  templum  Domini 
Salomon  eedificaret,  non  jam  Jebus,  sed  Jerusalem 
nuncupatur.  Mens  enim,  quee  renuntiat  omnibus 


menses,  dies,  noctes  quibus  designat  suas  c  quoe  possidet,  conculcatore  diabolo  ,    superato, 
~  "  '  Deum  quem  desideraverat,  in  pace  videt.  Recipit 

ergo  proioco  areee,  regnum  fehcitatis  aeternse.Quia 
vcro  secundum  situm  loci  mensurari  solet  quanti- 
tas  aedificii  :  ideo  congruum  videtur  subjungi  de 
tribus  dimensionibus  templi.  Habebat  enim  sexa- 
ginta  cubitos  in  longitudine,  viginti  in  latitudinef 
centum  autem  et  viginti  cubitos  inaltitudine(ibid.). 
Longitudo  domus  est  longanimitas  boni  operis  in 
exsilio  hujus  peregrinationis.  Latitudo  est  charitas, 
qufle  non  tantum  de  prosperitate  gaudet  amici,  sed 
etiam  damno  compatitur  inimici.  Celsitudo  altitu- 
dinis  est  spes  de  preemio  ceterme  retributionis.  Sic 


t.  Primus  igitur  annus  regis  Salomonis  su- 
el,  est  abjectio  sui,  secundus  subjectio 
^rtius  ejectio  diaboh,  quartus  dilectio  pro- 
i  primo  humiliatur,  dum  elegit  et  exoptat 
i  esse  in  domo  Domini  magis  quam  habitare 
*naculis  peccatorum  (PsaL  lxxxiii).  In  se- 
rabjicit  sibi  regnum,  id  est,hunc  mimdum. 
►  ejicit  hostem,  id  est,diabo!um.  In  quarto, 
.  pacem,  dum  diligit  proximum.  In  tribus 
materiam  preeparat,  in  quarto  cedificat.Nec 
l  primo  mense  anni,  sed  in  secundo.  Pri- 
msis  in  mensibus  anni  apud  Hebraeos  erat 
secundus  vero  Maius.  In  Aprili  siquidem 
ur  terra  :  in  eodem  fiebat  Pascha,  id  est, 
Cfuod  interpretatur  transitus.    Dum  enim 


fit  ut  moraliter  sis  in  bona  operatione  longus,  ln 
misericordia  latus,  in  desiderio  alius  ;  ita  scilicet 
ut  perseverantia  duret  usque  ad  uilimum  vitee  fi- 


ad  virtutes  recenter  transeas,  dum  adhuc      nem,  misericordia  dilatet  manus  usque  ad  paupe* 

rem,  altitudo  vero  desiderii  gustet  seternitatis  dul- 
cedinem.  In  hac  igitur  longitudine,  latitudine,  al- 
titudine  parietum  disponuntur  diversi  ordines  la- 
pidum.In  mystico  siquidem  disponuntur  homines, 
in  morali  virtutes.  Tria  enim  assignamus  templa, 
videlicet  materiale,  mysticum  et  morale.  Primum 
in  monte,  secundum  in  mente,  tertium  in  congre- 
gatione.  Unum  de  lignis  et  lapidibus,  alterum-  de 
virtutibus,  tertium  de  justis  hominibus.  Habei 
nunc  utriusque  templi  locum  et  materiam,  artifl- 
cem  et  mensuram.  Sed  quoniam  de  morali  templo 
et  spirituali  loqui  suscepimus,  idcirco  ad  eedifica- 
tionem  claualralium  interponentes  aliquid  de  my- 
stico,  quee  restant  aliquantulum  latius  exponendo 


s  sis  in  dilectione,  nondum  potes  funda- 
empli  ponere.Cum  autem  diligis  inimicum, 
lasi  in  secundo  mense  ponis  fundamentum. 
enim  mensis  in  dilectione  anno  est  diligere 
l,  hoc  etiam  ethnici  faciunt.  Secundus  ve- 
gere  inimicum.  Tertius,  diligere  Deum. 
go  inimicum  diligis,  fundamentum  templj 
a  disponis.  Dum  diligis  Deum,  oedificii  spi- 
parietes  erigis  in  altum  (Matth.  v).  In  his 
ensibus  et  in  his  annis  dies  et  noctes  pos- 
signari.  Habet  enim  anima  diem,  contem- 
is  lucem,  noctem,  tentationum  caliginem. 
lluminat  sol  indeficiens,  illam  luna  decre- 
9io  vides  Deum,ibioffendi*proximum.  In 


JU9  APPENDIX  AD  HUGONIS 

mordlitcr  transcurramus.  ^Edificemus  igitur  spiri-  A 
tuale  lemplum,  id  est  cor  nostrum  ad  Deum  con- 
versum.  Habemus  enim,  ut  supra  diximus,   mon- 
tem  in  Jerusalcm,  locum  videlicet  aedificii,  pacifi- 
cam  mentcm.  Habemus  materiam,ligna  et  lapides, 
id  est  divcrsas  virtutes.  Habcmus  et  artificem,  in- 
tcllectuin  rationabiliter  singula  discernentem.  Ha- 
bemus  ctiam  mcnsuras  longitudinis,  latitudinis  ct 
altitudinis,  id  est,  pcrscverantiam  boni  operis   in 
percgrinationc  bujus  exsilii,  largitatem  vel  latitu- 
dinem  bcnelicii,   spem  dcsidcrii.   Ordo  siquidem 
lapidum  cst  proccssus  virtutum  qui  in  altum  diri- 
gitur,  dum  incns  dc  virtute  in  virtutem   ad  perfe- 
ctionis  culmen  sublcvatur.  Ex  his  eriguntur  tem- 
p|i  parietes,  recl.c  vidclicet  operationes.  In  oedifi- 
cio   mystici  tcmpli   primus  lapis  Abel  in  ordine  B 
ponitur,  a  quo  usque  ad   ultimum  justum  linea 
justitia.!  prolenditur.  Abel  interpretatur  tuctus  sive 
vanitas,  vel  vapor  seu  miserabilis.  Attendamus 
igitur  interprefationein  nominis  ad  quid  respiciat, 
ut  ipsius  moralitatis  diversitas  ad  bene  operan- 
dum   mcntem  cogat.    Vanitas  enim   respicit  ad 
mundum,  luctus  ad  peccatum,  vapor  ad  teipsum, 
miserabilis  ad  Deum.  Fuge  igitur,  luge,  attende  et 
dcprccare.  Fuge  munduin,  quia  vanitas  est  ;  lugc 
peccatum,   quia   iniquitas   cst ;   attende    carnem 
tuam,quia  fragilis  est,  et  quasi  vapor  ad  modicum 
parens  csf  (Jac.  iv).  Deprecarc  Deum,  quia  mise- 
rabilis  cs  tu,  ct  ipsc  misericors  et  clemens  est  (Jo- 
nas  iv).  Hic  lapis  primus  ponitur  in  porticu  templi, 
primus   enim   exstitit  inter  patres   Veteris  Testa-  q 
menti.  Ponitur  cnim  lapis  iste  in  porticu  morali, 
porticus  cnim  tcmpli  designat  moraliter  renuntia- 
tionem  mundi.  Si  lianc  igitur  porticum  aedificas, 
congruum  est  ut  ad  significationcm  nominis  su- 
pradicti  acccdas  ;  ct  sic  in  primis  tibi  placeat  va- 
nitatem  mundi  fugere,iniquitatem  pcccati  deflere, 
fragilitatem  miscrne  carnis  attendere  ;   et  quia  sic 
fniserabilis  es,    ad  ipsum   misericordem    Deum 
questum  dirigc-e.  Huec  igitur  ponenda  sunt  super 
fundamentum  humilitatis,   disposita  in  latitudi- 
nem  charitatis,  ut  omnia  in  charitate  fiant.  Habes 
nunc  moralitcr  porticum,  qura  est  ante  templum, 
rcnuntiationem  mundi  ;  mysticam  vero,   patres 
Veteris  Testamcnti.  Cor  autem   ad  Deum  conver- 
sum  est  morale  templum  ;  Ecclesia,  mysticum.  ln  n 
hoc  templo  quasi  primus  beatus  Stephanus  poni. 
fiir,  ut  ab  ipso  rcgula  justitine  dirigatur.    Stepha- 
niis  autcm  interpretatur  norma  nostra,sed  norma 
nostra  est  rcgula  justitke,  in  qua  dirigitur  cequali- 
tas  lapidum,  id  est  ordo  virtutum.Secundum  recti- 
tudinem  hujus  regulne  in  nedificio  cordis  tui  virtu- 
tes  dispone ;  hoc  autem  facis,  dum  tribulationes 
libentcr  pateris,  dum  inimicum  diligis,  dum  pro 
persequentil)us  fundis  preces.  Unde  cum  Stepha- 
no  oculo  conteraplationis,  jam  proximus  oraculo  : 
Filium  Patris  ad  dexteram  stantem  vides  (Act. 
vii).  Vides  enim  stantcm  non  quasi  sedentcm,  sed 
velut   nediticanti   auxilium   pra*bere  volentem.   Si 
emm  oraculum  intraveris,  quietum  vidcbis.   Ora- 
culum    moraliter  est   contemplationis  sccrctum, 


OPERA  DOGMATICA. 


im 


mystice  vero  significat  cceleste  regnum.  In  quo 
seraphin  ponitur  quasi  lapis  primus,  quia  in  furi- 
damento  divinae  majestatis  per  amorem  haertt 
propinquus.  Seraphin  incendentia  sive  incensa 
dicuntur  incensa  ab  illo  igne,  de  quo  dicitur : 
Qui  approximant  mihi,  approximant  igni  (Levit. 
x).  Hic  ignis  accenditur  in  aqua,  ardet  in  turbine, 
lucet  in  occulto.  Hic  ignis  est  ardor  dilectionisf 
accenditur  in  aqua  compunctionis,  ardet  inter  tur- 
bincs  tribulationis,  lucet  in  occulto  contempiatio- 
nis.  Videsne  quomodo  lapis  iste  in  ordine  suo 
concordet  sccundo  lapidi  et  primo?  Abel  cnim 
dcsignat  moraliter  poenitentiae  luctum.  Stephanus 
paticntiam  tribulationum,  seraphin  amoris  incen- 
dium.  Hic  est  incipientium  dolor  ,  proficienthxm 
labor,  perfectorum  amor.  Fecil  enim  Salomon  o$- 
tium  in  porticu,  in  templo,  in  oraculo  (II  Paral 
iii).  Ostium  porticus  mystice,  ut  ait  Beda,  sermo 
cst  propheticus ;  ostium  templi,  Ghristus  ;  ostiom 
oraculi,  patriae  ccelestis  introitus.  In  porticu  vero 
renuntiationis  moraliter  est  ostium  cognitio  mun- 
di ;  in  templo  conversionis,  cognitio  sui ;  in  ora- 
culo  vero  contemplationis,  cognitio  Dei.  Dum 
enim  in  te  casum  mundi  attendis,  videlicet  quod 
sis  positus  in  incerto  divitiarum,  in  lapsu  volupta- 
tum,  in  periculo  dignitatum,  tunc  ad  ostium  por- 
ticus  accedis.  Dum  vero  proprioa  camis  attendis 
defectum,  ortum  pueritire.  juventutis  momentum, 
vesperam  senectutis,  dum  hsec  consideras,  per 
ostium  templi  transire  festinas.  Cum  autem  boni- 
tatem  Dei  attendis,  bonitatem  cui  nihil  deest ;  bea- 
titudinem  quae  nullo  indiget,  et  accedis  ad  viden- 
dum  in  bonitate  electorum  suorum,  ad  lsetandum 
in  lsetitia  gentis  suoe  (Psal.  cv)  :  dum  haec  facis, 
per  ostium  intrare  paras  oraculi  spiritualis. 

Cap.  XVIH.  De  xquinoctio,  sttb  quo  arcam  teste- 
menti  sol  in  templo  ter  irradiabat. 


Nota  quoque,  ut  legimus,  quod  sol  aequiuoctia- 
hs  directis  radiorum  suorum  liueis  per  illa  \m 
ostia  videlicet  porticus,  templi  et  oraculi,  arcam 
testamenti  illuminare  solebot.  A  sole  enim  intelli- 
gentioe  directus  radius  considerationis,  nubes  «o- 
gitationum  penetrans,  quoe  discurrunt  i>er  aerem 
meditationis,  per  supradicta  tria  ostia  iijumiiiai 
arcam,  id  est,  conscientiam.  Hoc  autem  tit  quotjes 
eequinoctium,  evenire  contingit.  Fit  auteui  «qui- 
noctium,  cum  dies  noctibus  ct  noctes  diebus 
eequales  fiunt.  Habet  animus  noctes  et  dies  morar 
les,  prospera  scilicet  et  adversa,  damna  et  lucra, 
tristia  et  lseta,  mentis  puritatem  et  pertmbationcm 
lucem  contemplationis  et  caliginem  tentationis. 
Dum  heec  animus  deliberat,  quasi  sui)  aequaii 
mensura  dies  et  noctcs  librat.  Duo  suntautem 
icquuioctia, .  vcrnale  scilicct  et  autumnale.  Suot 
etiam  anni  quatuor  tempora,  ver,  «estas,  autum- 
nus  et  hiems.  In  vere  intelligitur  temperantia  meo- 
tis  ;  in  uestate  fcrvor  charitatis  ;in  autumno  tepar; 
in  hieme  torpor  :  tepor  in  mente,  torpor  in  opere- 
Ab  autumnah  lequinoctio  ,    incipiunt     crescere 


DE  CLAUSTRO  ANIHLE.  —  LIB.  III. 


H22 


a  vemali  dies.  ln  hieme  enim  torporis  A 
lt  caligines  tentationis  ;  in  restate  vero  fer- 
mltiplicantur  illuminationes  contemplatio- 
quorumdam  autem  mente  iit  aequinoctium 
lale.  Sunt  namque  multi  quamvis  tepidi, 
mdant  miseriam  mundi,  defectum  carnis, 
dinem  eeternitatis,  et  sic  sol  justitue  et  in- 
itiffi,  directis  per  supradicta  ostia  radiis 
irationis,  illuminat  arcam  conscientioe.  Ab 
quinoctio  minuuntur  dies,  ct  noctes  cres- 
[uia,  tepidi  licet  heec  omnia  considerent, 

tempore  tentationis  recedunt.  Comitatur 
ongas  noctes  frigus  hiemis,  id  est,  desidin 
et  corporis.  Crescunt  noctes,  dum  multipli- 
tentationes.  Has  no^tes  percurrit  luna  ne- 
iee,  cooperta  oblivionis  nube,  obtenebrata  b 
ignorantue.  Sunt  autem  alii  frigore  hiemis 
quasi  in  eequinoctio  vernali  constituti,  in 

ver  oritur,  in  quibus  sestas  sequitur,  de 
etiam  dicitur  :  sEstaiem  et  ver  iu  plasma- 
Psat.  lxxih).  In  vere  enim  omnia  renovan- 
eestate  vero  maturantur.  in,  vere  ornatur 
oribus,  et  in  noviter  converso  vita  moribus. 
linoctio  itaque  vernali  crescunt  dies  usque 
fectum  diem  ceternee  beatitudinis ;  ab  au- 
li  vero  crescunt  noctes  usque  ad  continuam 
l  eetemae  damnationis.  Hunc  diem  nulla  nox 
Uat,  illam  noctem  nullius  lucis  splendor  il- 
it 

Cap.  XIX.  De  fenestris  templL 

\  etiam  Salomon  obliquas  fenestras  in  tem-  C 
l  Reg.  vi).  Obliquee  fenestree  sunt  doctores 
«,  qui,  dum  tideles  in  Ecclesia  verbo  pree- 
nis  docent,  quasi  suscepto  solis  lumine, 
penetralia  claritate  replent.  lli  siquidem 
9B  fenestrae  dicuntur  esse,  quia  sinum  men- 
tant  in  dilectionem,  dilatant  ad  compaticn- 
>roximo,  extendunt  in  contemplando  Deo. 
:tiam  in  templo  cujuslibet  tidelis  animee 
l  aliee  fenestreB,  septem  videlicet  dona  Spi- 
ancti,  quee  sunt  spiritus  sapientiee  et  intel- 
spiritus  consilii  et  fortitudinis,  spiritus 
«  et  pietatis,  spiritus  timoris  Domini.  Per 
am  siquidem  timoris,  intrat  lumen  confes- 
Perfenestram  pietatis,  lumen  condescensio- 
ir  fenestram  scientiee,  lumen  circumspcctio-  D 
r  fenestram  fortitudinis,  exemplum  bonae 
ionis.  Per  fenestram  consilii,  radius  delibe- 
s.  Per  fenestram  intellectus,  lumen  discre- 
Per  fenestram  sapientiae  lux  eedificationis. 
itia  enim  aedificat,  illuminat :  per  ipsam  si- 
n  oritur  in  mente  sol  justitiae  Christus  Deus 
:  doctrina  enim  et  exemplo  conversationis 
ib  replet  luce  sapientiee  secretum  cordis 
Audi  fenestrarum  obliquitatem,  audi  diflfu- 
iminis  claritatem.  Nihil  enim  occultum  in 
i8o  mentis,  quod  non  appareat  in  luce  veree 
sionis. 

Cap.  XX.  De  parietibus  tempti. 
ificavit  Salomon  parictes  templi  intrinsecus 


tabulatis  cedrinisf  a  pavimento  domus  usque  ad 
summitatemparietum,  et  super  tabulas  cedrinas 
induxttaurum  (IIIReg.Yi).  Mvstici  templi  parietes 
sunt  populi  fideles,  qui  ad  similitudinem  parie- 
tum  per  successionem  temporis  sese  invicem  sub- 
sequentes,  quasi  ordines  lapidum  diriguntur  in 
altum.  Fiunt  autem  ex  marmore,  decorantur  tabu- 
lis  cedrinis,  auro  supervestiuntur.  In  fortitudine 
siquidem  marmoris,  fides;  in  altitudine  cedri, 
spes  ;  in  pretiositate  auri,  quae  virtutes  superemi- 
net  caeteras,  intelligi  potest  charitas.  Substernitur 
itaque  firmitas  fidei,  ut  vestiatur  sublimitate  spci, 
ut  decoretur  auri pretiositatc  ;  id  cst  charitate.  Te- 
guntur  autem  parietes  tempti  ccdro,  a  pavimento. 
usque  ad  summitatemparieium,  quia  spei  perse-" 
verantia  nullum  debet  habere  finem  in  hac  vita, 
sed  a  primo  justo  usque  ad  ultimum  justum,  sub 
tutela  spei  insudare  debet  Ecclcsiabonis  operibus,' 
et  studio  virtutum.  Moraliter  autem  in  spirituali 
templo  structura  parietum  est  processus  virtutum. 
Fit  igitur  de  marmore  Pario,  vestitur  cedro,  deco- 
ratur  auro.  Marmor  Parium  candidum  esse  digno- 
scitur,  cedrus  odore  suo  serpentes  fugat,  aurum 
puritate  sua  metallorum  omnes  cxsuperat  specics. 
In  marmore  itaque  puro  candorem,  in  cedro  re- 
perimus  odorem,  in  auro  splendorem  ;  candorem' 
videlicet  munditiee,  odorem  bonae  famip,  splcndo- 
rem  bonce  conscientice.  Candor  igitur  in  marmore 
est  quasi  munditia  in  mente  ;  odor  in  cedro,  sua- 
vitas  famee  procedens  ex  bonae  operationis  exem- 
plo  ;  splendor  vero  in  auro  est  quasi  puritas  con- 
scientiee  in  animo. 

Cap.  XXI.  De  ccelaturis  variis,  et  torno. 
Sed  et  omnes  parietis  tempti  per  circuitum  scul- 
psit  coelatures  variis,  et  torno  (III  Iicg.  vi).  Mysti- 
ce  parietes   templi  variis  caelaturis    sculpuntur, 
dum  diversis  fidelibus  pcr  spiritum   diverste   do- 
nationes  attribuuntur,  ita  ut  dctur  alii  sermo  sa- 
pieniix,  alii  sermo  scientia1,  alii  gratia  curatio- 
num,  alii  interpretatio  sermonum  [I  Cor.  xu).Scul- 
puntur  etiam  parictes  cum  torno,   cum  omnibus, 
qure  dtvina  Scriptura  praecipit,  nullus   fidelium 
contradicit,  sedex  animo  clamat  cum  Psalmista  : 
Paratus  sum  et  non  sum  turbatus,  ut  custodiam 
mandata   tua  {Psal.  cxvm) ;  et  alius  prophcta  : 
Eccc  ego,  mitte  me  (Isai.  vi).  In  torno  sunt,  qui 
mindatis  divinis  obediunt.  Mornliter  vero  variis 
coelaturis  sculpuntiu-  templi  parictcs,  dum  per  di- 
versa  loca  diversarum  rerum  impriinnntur  imagi- 
nes,  uthabeant  singulfle  virtutes  jnxta  moralitatis 
intuitum  formas  sibi  convenientcs.  Attcnde  igitur 
in  quolibet  loco  intelligibilis  templi,  J>ovis  imagi- 
nem,  id  est,  mansuetudinem.  Imprime,  ct  alibi  fi- 
guram  leonis,  rigorem  videlicet  sever/e  districtio- 
nis.Imprime  columbam,simplicitatis  formam.Adde 
et  turturem,  id  est,  castitatem.  Adjungc  arietem, 
ovium  scihcet  ducem,  id  est,  magislrum  verbo   et 
exemplo  pnecedentem  turbam  discipulorum.Inter- 
pone  munditiam  lilii,  seu  rosam  martyrii.  Habes 
igitur  in  templo  spirituah  diversas  ctelaturas,  dum 
intrinsecus  in  animo  virtutum  diversitates  locas. 


4123 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


im 


Sculpuntur  etiam  morali  torno,dumin  volubilitate  A 
obedientiae  virtutes  animi  disponuntur  sub  prredi- 
cationis  ferro.  Doctrina  enim  verborum,  potest 
appellari  tomatoris  ferrum.  Tornator  est  in  mente 
discretionis  vigor,  qui  ante  se  dicitur  habere  tor- 
num,  id  est,  rationalem  intellectum.  In  torno  autem 
quatuor  considerantur,  ferrum,  virga,  corrigia,  li- 
gnum  sub  pede  per  quod  instrumentem  movetur. 
In  ferro  igitur  doctrina,  in  virga  disciplina,  incor- 
rigia  animalis  mortui  mortiticatio  carnis  intelligi- 
tur,  in  qua  animus  spiritualis  involutus  detinetur. 
Per  lignum  vero  quod  movetur  sub  pede  designa- 
ri  potest  velocitas  obedientife.  Citaenim  debetesse 
obedientia  et  quasi  sub  pedibus  posita,  ut  fiat 
cum  humilitate  et  sine  tarditate.  Unde  et  in  Canti- 
cis  canticorum  ;  Manus  ejus  tornatiles,  aurece  ple-  n, 
nse  hyacinthis  (Cant.  v).  Fiunt  manus  tornatiles, 
dum  atfectus  animi  facile  divertuntur  ad  quaslibet 
operationes.  Sunt  aureae  dum  affectiones  animiab 
omni  appetitu  carnalis  desiderii  redduntur  purae. 
Plenae  sunt  hyacinthis,  dum  aesluant  amore  et  de- 
siderio  coelestis  patriae.  Duo  vero  acumina  ferri, 
in  quibus  ponitur  quidquid  in  torno  7olvitur,  sunt 
timor  et  amor  :  timor  pcenae,  et  amor  beatitudinis 
eeternee.  Inter  haec  igitur  animum  habemus  iixum, 
nonitatamen  quin  teneat  volubilitatis  suae  cursum. 
Nota  quoque  quod  doctrime  verbo  velut  tornatoris 
ferro,  superflua  docendo  resecantur.  Virgavero 
desuper  inclinans  se  et  elevans  percutientis  more 
disciplinam  minantur.  Corrigia  autem  ligatur  in 
summitate  virgae,  et  ligno  quod  tenetur  sub  pede :  ^ 
haec  enim  carnem  mortificant,  et  mentem  domant, 
labor  videlicet  obedientiae  et  correctio  disciplinae. 
Lignum  sub  pede  premitur,  virga  desuper  mina- 
tur,  quia  ad  obedientiam  cogimur,  dum  disciplinee 
legibus  coarctatur.  A  duobus  acuminibus  ferri 
animus  pungitur,  inter  quae  duo  ponitur  :  unum, 
ne  ad  saeculum  redeas  ;  aliud,  ut  ad  regnum  tran- 
seas.  Timor  enim  compellit,  amor  vero  trahit.  In- 
ter  haec  itaque  volvitur,  qui  in  torno  spirituali 
ponitur,  et  dicit :  Paratum  cor  meum,  Deus,paro> 
tum  cor  meum  (Psal.cyii).  Bis  dicit  paratum,  idest 
interius  in  mente,  et  exterius  in  operatione,  intus 
ad  oogitandum  recta,  foris  ad  faciendum  utilia. 
Cap.  XXII.  De  cherubin,  et  palmis,  et  variis  pictu- 
ris  in  parietibus  templi. 
Et  fecit  in  eis  cherubin,  et  palmis,  et  picturas 
varias,  quasi  proeminentes  de  pariete,  et  progre- 
dientes  (III  Reg.  vi).  Facit  Salomon  cherubin  in 
parietibus  templi  mystici,  dum  quoslibet  fideles 
Scripturae  praecepta,  in  qua  est  scientiae  multitudo, 
docet  imitari.  Cherubin  facit,  dum  fieri  docet  in 
terris,  quod  angeli  tenent  in  coelis,  dum  docet  hu- 
manamcreaturam,angehcam  possidere  vitam,dum 
etiam  caeteros  in  mundo  multitudine  scientioe  prse- 
cellunt,  qui  Deum  prae  eaeteris  diiigunt.  Nonne  et 
nunc  vides  aliquos  a  saeculo  longe  remotos,  tanta 
scientia  praeditos,  ut  scientia  saecularis  subdatur 
eis,  ut  non  tantum  vocentur  ad  consilia  principum, 
sed  etiam  intersint  negotiis  regum,  ut  qui  coepe- 
nmt    dominari    propriia  moribus,    dominentur 


D 


etiam  alienis,  et  honorentur  a  personis  sublimio- 
ribus  ?  Hi  sunt,  qui  loquuntur  inter  philosophos 
sapientiam,  quorum  rhetores  mirantur  eloquen- 
tiam.  Quos  enim  nullis  seupaucis  artibus  imbutos 
in  sneculo  viderunt,  nunc  de  singulis  ioquentes 
audiunt,  et  ad  tantam  scientiae  multitudinem  eos 
pervenisse  cognoscunt,  ut  sapientibus  hujus  mun- 
di  divinae  Scripturae  profunditatem,  et  secreta  eo> 
lestia  verbis  pandant.  Palmas  facit,  dum  spem  et 
mcmoriam  retributionis  aeternae  post  agonem  legi- 
time  certantibus  sine  dubitatione  habituros  repro- 
mittit.  Facit  picturas  proeminentcs  de  pariete,  et 
cgredientes,  cum  ad  hoc  electi  ex  bona  consuetu- 
dine  perveniunt,  ut  quid  dicendum  velquid  facien- 
dum,  non  ab  aiiis  sed  a  seipsis  proferentes  qua> 
rant.  Moraliter  vero  cherubin  facit  in  pariete,dum 
per  spiritum  scientiae,  qui  novit  omnia  prudenter 
disponere,  virtutes  ordinat  in  mente,  dum  duabus 
alis  a  terrenis  se  allevat,  et  duabus  alis,  ne  oculo 
vana?  gloriae  videatur,  corpus  velat.  Zelum  quoque 
sccundum  scientiam  habeat,  et  modum  teneat, 
ut  sciat  pati  penuriam  et  abundare,  satiari  et 
esurire  (Philip.  iv),  ut  sit  in  eo  multiplex  supra- 
dicti  angeli  scientia,  intus  videlicet  in  ordinandis 
ac  disponendis  virtutibus,  exierius  in  multiplican- 
dis  bonis  operibus.  Palmas  facit,  dum  in  conflictu 
vitiorum  de  diabolo  triumphans  victor  existit  In 
palma  siquidem  notatur  victoria,  palma  enim 
post  victoriae  finem  ornamus  manum  victricem. 
Quotidie  etenim  pugnamus,  et  quotidie  vincimus, 
quia  quotidie  nobis  lucta  est  cum  diabolo,  et  quo- 
tidic  diabolum  superamus.  Tenemus  itaque  quo- 
tidie  palmam  in  manu,  id  est,  victoriam  de  con- 
flictu.  Habemus  etiam  diffirilem  pugnam  adver- 
sus  carnem  et  sanguinem,  ut  quae  nolumus  ali- 
quando  ea  faciamus.  Sed  cum,  Deo  annuente, 
vincimus,  palmam  in  manu  tenemus,  et  pertingv 
mus  ad  victoriam  per  patientiam.  Scriptum'est 
enim  :  In  patientia  vestra  possidebitis  animas  ve- 
stras  (Luv.  xxi).  Fecit  quoque"picturas  varia  proe- 
minentes  de  pariete,  et  egredientes.  Proeminent 
pictur»  variae  de  pariete,  et  egrediuntur,  dum  ea. 
quse  cogitantur  in  animo,  ut  luceat  lux  vestra  co- 
rflw  hominibus  (Matth.  v),  opere  perficiuntur.Hoc 
autem  fit,  cum  apparet  misericordia  in  affectu, 
benignitas  in  vultu,  humilitas  in  habitu,  modestia 
in  cohabitatione,  patientia  in  tribulatione.  Si  au- 
tem  velis  cognoscere  effectum  misericordi»,  ipsa 
est,  quae  compatitur  miseris,  succurrit  egenis,  ex 
dulcedine  vero  benignitatis  efficitur  mansueta  fa- 
cies  et  mitis.  Si  autem  fuerit  animus  humilis,  fit  ct 
habitus  exterior  eidem  animo  similis,  pannosus 
scilicet,  abjectus,  et  vilis.  Gestus  siquidem  mode- 
stise  demenstrantur  ex  habitu  conscientiw,  nt  talis 
appareat  foris,  qualis  est  et  intus.  Effectus  autem 
vcne  patientise  proeminet  et  egreditur,  dum  pros- 
pera  et  adversa  toleras  cum  hilaritate. 

Can.  XXIII.  De  pavimento  templi. 

Sedetpavimentum  domus  texit  aurointeriustt 
exterius  in  oraeuloy  et  in  templo  (UIBeg.  vi),  idest 


BE  CfAUSTRO  ANIALE.  -  JJB.  }I1. 


\m 


templatione  coram  Deo,  et  in  actione  coram  A 
10.  £st  autem  mysticum  pavimentum,  hu- 
oncordia  fratrum,  qui  in  spirituali  fraterni- 
b  magisterii  regula  humiliter  seipsos  pro- 
it  calcandos  etiam  persequentihus,  concor- 
state,  ne  in  dispositione  pavimenti  scientia, 
ilat,  inter  fratres  ineequalitatis  oifendiculum 

ne  in  aliquo  nobilitas  gcncris  scrupulum 
alationis  ;  ne  is,  qui  de  seeculo  ad  monaste- 
liquid  de  proprio  attulit,  remissior  in  labo- 
atior  in  hahitu,  delicatior  in  victu,  honora- 
le  cseteris  esse  velit ;  sed  ordinatis  fratribus 
imento  benevolaa  subjectiouis,  detur  unicui- 
wtopus  unicuique  fueritjuxta  constitutum 
licos  dispositionis.  Texit  itaque  pavimentum 
rius  tamen  marmorcos  lapides  super  ter-  g 
ernens,  deinde  vero  marmori  tabulas  su- 
iens  abiegnas  (//  ParaL  m).  ln  marmore 
et  fortitudinem  fidei,  in  abiete  altitudinem 
1  auro  pretium  charitatis  designans.  ln  his 
3st  ambulandum  desideranti  pervenire  ad 
n  cceleste.  Sed  et  tuoraliter  pavimentum 

intrinsecus,  et  extrinsecus  auro  tegitur,  ita 
;  ut  prius  marmor,  ac  deinde  tabulae  abie- 
lperponantur.  Intelligitur  itaque  inmarmore 
uti  infirinitas ;  in  abiete,  desiderii  proceritas ; 
3  intentionis  puritas.  Habes  nunc  abietem 
iio  cum  marmore  et  auro,  ut  si  quid  deside- 
puritate  vitee  firmiter  conserves.  Est  igitur 
\  pavimentum,  humihs  concordia  inorum. 
ecus  et  extrinseous  vestitum  auro,  interius  q 
,  intentionis  puritate,  exterius  bonorum 
lorum  splendidissima  claritate.  Hoc  enim 

fulget  in  pavimento  templi  contemplatio- 
in  oraculo  pitB  conversationis,  Super  hoc 
&ntum  calcas,  dum  in  proposito  et  in  puri- 
iperni  desiderii  firmiter  ambulas.  Istud  est, 
iime,  oratorium  animee.  In  hoo  oratorio  si 
i  ores,  aurum  non  terram  vides.  Ubi  est 
turitas  mentis,  non  apparet  pulvis  terrenae 
atis.  Nihil  enim  erat  in  interioribus  templi, 
lon  tegeretur,  ut  ait  Scriptura,  puritate  auri. 
a  respicias  sursum,  vides  aurum,  quia  dum 
lplaris  ooelestia,  pure  dihgis  Deum.  Dum 
s  parietes,  aurum  vides,  quia  dum  diiigis 
tum,  ut  pure  diligas  ipsum,  dihgis  propter 

Nihil  erat  in  tempto  quod  non  tegeretur 
\ll  Reg.  vi),  quia  in  perfectorum  mente  ni- 

quod  non  vestiatur  supereminentis  dile. 

puritate.  Sed  quia  nemo  cito  ht  summus, 
w  initio  accusator  est  sui  (Prov.  xvui),  et 
ad  aedificium,  quod  est  in  monte,  oportet 
idus  ascendere  ;  kloirco  si  ad  pulchritudi- 
nfce  sublimitatis  ascendere,  festinas,  neces- 
U  per  gradus  virtutum  pedetentim  ascen- 
Aende  igitur  dispositionem  «adilioii  materia- 
in  te  disponere  possis  materiam  et  ordinem 
fclis.  Erat  enim  in  materiali  aedifioio  templi 

exterius.  Quod  in  libro  Faralipomenon  vo- 
lasilica  grandis,  in  quam  conveniehat  vul- 
r  ParaL  iv).  In  eam  siquidem  adducebantur 


pecudes,  ut  de  manu  popuh  susciperent  eas  sa- 
cerdotes.  Erat  autem  et  aliud  atrium,  quod  voca- 
])atur  sacerdotum,  in  quo  erat  mare  aeneum  posi- 
tumad  abluendas  manus  et  pedes  sacerdotum 
(ibid.).  lbidem  erant  luteres  ad  abluendas  hostias, 
ibi  altare  aeneum  ad  immolandum  eas.  Sequitur : 
Et  porticus  templi,  in  qua  Salomon  duas  colum- 
nas  xreas  fixit,  inde  et  templum,  in  quo  mensx 
aurese,  et  candelabra  atirea,  in  quo  et  altare  au- 
reum  ante  ostium  oraculi  positum  (III  Reg.  vu), 
Erat  etiam  in  iqteriori  domo  oraculum,  in  quo 
erat  arca  faederis,  in  qua  erant  tabulae  legis.  Im- 
moremur  itaque  in  bis,  quae  pralibavimus,  ut  ex 
ipsis  aiiquid  ad  sedificationem  claustralium  extor- 
quere  valeamus. 

Cap.  XXIV.  J)e  atrio  exterioru 

Fecit  Salomon  basilicam  grandem(//  ParaL  iv), 
id  est,  exterius  atrium,  in  quo  designantur  corda 
carnalium.  Qui  per  hoc  quod  in  communi  et  sim- 
pJici  firie  manent,  ad  aedificium  temph  pertinent. 
Nec  tamen  tales  sunt,  ut  per  se  hostias  immolent, 
sed  in  manu  sacerdotum  eas  offerunt,  ut  pro  eis 
orent.  Uostias  etiam  offerunt,  dum  ex  abundantia 
rerum,  quas  possident,  egentes  quosque  sive  mi- 
nistros  Ecclesiee  otferendo  pascunt.  De  infirmis  ad 
Dominum  clamant,  dum  de  profundo  terrenae  ha- 
bitationis  erui  toto  desiderio  mentis  exoptant.  Lon- 
ge  a  teyoplo  remoti  sunt,  et  tamen  in  templum  in- 
tuitum  dirigunt.  Auri  fulgorem  et  pulchritudinem 
operis  admirantur,  dum  virorum  sublimium  vi- 
tam,  quam  attingere  nequeunt  eifectu,  piee  devo- 
tionis  venerantur  affectu.  Sed  exterius  atrium  mo- 
raliter  designat  reoordationem  peccatorum.  Addu- 
cuntur  eodem,  ut  sacerdotibus  offerantur  pecudes 
dum  ad  memoriam  recordationis  reducuntur  mo- 
tus  animales.  Hoc  autem  fit,  cum  animus  ad  me- 
moriam  reducit  vitulum  petulantiae,  haedum  lasci- 
viee,  taurum  superbice.  Saepissime  enim  gaudet 
animus  vanitate,  carnis  desiderio  deleotatur,  infla- 
tur  scientia,  honoribus  sublimari  desiderat.  Offert 
autem  heec  omnia  animus  summo  sacerdoti  in  ma- 
nu  misericordia?,  ut  in  holocaustum  ponantur  su- 
per  oontritionis  altare.  Intuetur  etiam  oculodiscre- 
tionis  hcet  longe  positus  (dum  aperitur  templum) 
ipsiustempli  pulchritudinem,  dum  in  conversia 
quibuslibet  per  exemplum  boni  operis  foris  appa- 
rentem  attendit  morum  venustatem.  Ad  Dominum 
clamat,  dum  pro  iis,  in  quibus  jacet,  ad  Dominum 
suspirana  anhelat. 

Cap.  XXV.  De  atrio  interiori. 

sEdificavit  quoque  Salomon  atrium  intrinsecus 
tribus  ordinibus  lapidumpolitorum,et  uno  ordine  li- 
gnorum  cedri(IIIReg.  vi).  Interiusatriumvitam  de- 
signat  illorum,  qui  non  tantum  hostias  offerunt,  sed 
etiam  immolantet  occidunt.  Affligunt  enim  carnem 
suaminlaboribusetjejuniis,  incenduntignetribu- 
lationis.  Tres  autem  ordines  pohtorum  lapidum, 
sunt  tres  diversitates  hominum,  videhoet  creden- 
tium,  sperantium,  amantium.  Unus  vero  ordoh- 
gnorum  cedri,bene  operantibus  per  similitudinem 
potest  asaignari.  Fides  e.nun  sine  operibus  mortua 


m~ 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


«28 


est  (Jac.  n).  Et  recte  politorum  dicit,  ut  quomodo  A 
Oredere,  quod  sperare,  vel  diligere  debeat  unus- 
quisque  dignoscere  possit ;  ne  inveniatur  in  fide 
scrupulus  erroris,  in  spc  defectus  terroris,  in  cha- 
rkate  offendiculum  rancoris ;  sed  poliatur  fides  bo- 
ni  operis  exercitio,  spes  aeternitatis  desiderio,  cha- 
rijas  exhibitionis  obsequio.  Junge  igitur  lignum 
lapidi,  cedrum  marmori,  fidem  operi,  ne  sit  fides 
ficta,  spes  cassa,  charitas  infruduosa.  Dum  haec 
igitur  attendis,  lapidem  polis,  cedrum  marmori 
conjungis.  yEdificavit  etiam  Salomon  moraliter 
atrium  interius  tribus  ordinibus  lapidum  polito- 
rum,  et  unoordine  lignorumcedri.Interiusatrium, 
est  moraliter  confessio  delictorum.  Unus  ordo  ce- 
dri,  est  in  pcenitentia  ionganimitas  perseverandi. 
Tunc  enim  cedrus  conjungitur  marmori,  dum  poe-  b 
nitentiae  perseverantia  continuatur  verae  confessio- 
ni.  Tres  vero  ordines  Iapidum  politorum  in  atrio 
confessionis,  sunt  tres  qualitates  in  aedificio  men- 
tfc,  id  est,  timor,  dolor,  pudor.  Hi  igitur  lapides 
ineequalitate  sui  saepius  exasperantur,  et  ideo  ne- 
cesseestutdiligenter  et  artificiose  poliantur.  Exa- 
speratur  enim  timor  propter  peccati  magnitudinem, 
dolor  propter  multitudinem,  pudor  propter  turpi- 
tudinem.  Dum  enim  animus  attendit  turpia  quae 
gessit,  dum  etiam  eorumdem  in  secreto  conscien- 
tiae  nullo  vidente  perhorret  recordari :  non  est  mi- 
rum  si  alteri  haec  eadem  pudor  sit  confiteri.  Cum 
autem  considerat,  quod  quamvis  turpiatamen  per- 
petravit  multa,  non  est  mirum  si  multum  doleat  ani- 
mus  multis  vitiorumirrelitus  nexibus.  Cum  iterum  r 
non  tantum  recogitat  multitudinem  turpium  deli- 
ctorum  qute  gessit,  sed  etiam  magnitudinem  eo. 
rum  ante  oculos  mentis  ponit,  si  timeat  et  abhor- 
reat  non  est  mirandum,  sed  summopere  ne  despe- 
ret  est  evitandum.  Poliendi  sunt  igitur  lapides,  ne 
exasperentur  per  desperationem  fidelium  mentes. 
Poliendus  est  siquidem  timor  benignitate  miseri- 
cordiae,  dolor  assiduitate  pcenitentiae,  pudor  puri- 
tate  conscientiae.  In  poliendis  enim  lapidibus  tria 
sunt  assignanda,  scilicet  oleum,  lapis  et  manus. 
Infunditur  enim  desuper  oleum,  lapisdurior  in 
saperticie  volvitur,  manus  vero  lapidem  premit,  et 
premendo  trahit.  Benignitas  itaque  misericordiae 
quasi  oleum  asperitatem  lapidum  lenit ;  assiduitas 
poenitentiae  velut  lapis  peccatorum  scrupulos  terit ; 
puritas  vero  conscientiae  quasi  manus  ad  ultimum 
peccati  sordes  tergit.  Istud  est  oleum  spiritus,  hic 
est  lapis  angularis,  haec  est  dextra  Dei  Patris.  Pri- 
mum  lenit,  secundum  premit,  tertium  trahit.  Rogo 
ergo,  benignissime  Pater,  ut  dolorem  meum  le- 
nias,  animi  mei  timorem  premas,  operi  manuum 
tuarum  dexteram  porrigas,  jacentem  erigas,  ere- 
ctum  trahas.  Dum  enim  :  sancti  Spiritus  oleum 
infundis,  cordis  duritiem  molliendo  dissolvis.  Dum 
vero  humilitatem  et  patientiam  filii  praetendis,  in 
nobis  tumorem  superbiae  ipsius  exemplo  premis 
(Job  xiv).  Et  sic  ad  dextram,  quam  diu  per  exspc- 
ctationem  porrexisti,  accedimus,  ut  cum  electis  ad 
dextram  Patris  simus.  Haec  igitur  consideranda 
sunt  jn  atrio  confessionis,  ordinata  sub  regula 


justitiae,  et  sub  funiculo  prsedicationis.  Dicitur 
etiam  hoc  atrium  interius,  vocatur  et  atrium  sa- 
cerdotum.  Et  recte  dicitur  interius,  quia  qtridquid 
per  confessionem  manifestatur,  occultum  debet 
esse  sicut  erat  prius.  Sed  et  atrium  sacerdotum  di- 
citur  esse,  quia  specialiter  in  atrio  confessionis 
sacerdotibus  licet  ministrare. 

Cap.  XXVI.  De  mari  fusili  in  templo. 
Fecit  quoque  mare  fusile  decem  cubitorum  a  la- 
bio  usque  ad  labium,  rotundum  in  circuttu  (III 
Reg.  vn).  Sicut  superius  per  atrium  sacerdotum 
moraliter  designatur  conf  essio,  ita  per  mare  ceneum 
designari  potest  cordis  compunctio.  Sicut  enim  in 
mari  aeneo  lavari  solebant  sacerdotes,  ita  m  ama- 
ritudine  compunctionis  lavantur  quotidie  fidelium 
mentes.  Hoc  autem  vas,  maris  nomine  meruit  ap- 
pellan,  quia  propter  amaritudinem  delictorum 
comparatur  mari.  Appeliatur  etiam  aeneum.  Es 
enim  super  caeteras  species  metalli,  est  valde  so- 
norum.  JEs  siquidem,  quando  ab  aliquo  tangitur, 
stridet,  ac  velut  piangentis  more  conqueritur.  Dum 
enim  vas  compunctionis  tangitur  manu  propriee 
reprehensionis,  reddit  tinnitum,  dum  emlttit  ques- 
tum.  Erat  autem  vas  iilud  fusile,  quod  sit  dum 
materia  metalli  ponitur  in  ignem  defluens  per 
ductum  canalis  ad  perfectionem  formae.  Ignis,  est 
ardor  tribulationis;  metalli  materies  est  peccati 
species  :  quod  per  recordationis  tractum,  quasi 
per  carnalis  ductum  in  formam  vasis  trajicitur, 
cum  mens  emollita  per  ardorem  sancti  Spiritus, 
ad  efficiendum  vas  compunctionis  eliquatur.  Era- 
etiam  decem  cubitorum  a  labio  usque  ad  labium. 
In  denario  siquidem  numero  spes  intelligitur,  qu« 
laborantibus  promissa  datur.  A  labio  igitur,  id 
est,  ab  initio  primae  conversionis  usque  ad  labium 
perfectae  per  mortem  separationis  veniam  sperat, 
quicunque  vas  compunctioni  intra  mentis  suae 
ambitum  format.  Lavat  enim  lacryma  sordes  cri- 
minis,  ita  dico  si  ponatur  intra  atrium  verae  con- 
fessionis.  Et  erat  rotundum  in  circuitu,  quia  non 
tantum  praeterita  et  futura,  sed  et  prospera,  et 
adversa  debent  irrigari  fletu.  Rotunditas,  siquidem 
maris  designat  ambitum  discretne  compunctionis, 
quae  cum  ea,  quae  ante  et  retro,  a  dextris  et  a  si- 
nistris  sunt,  respicit,  et  nihil  absque  compunctio- 
nis  amaritudine  transire  permittit,  quid  aliud  agi- 
tur,  nisi  quod  mari  aeneo  rotunditas  ciroumspe- 
ctionis  impomtur  ?  Et  altitudo  ejus  erat  quinque 
cubitorum.  Ipsa  est  sublimitas  quinque  sensuum 
corporeorum.  Sed,  quia  varietas  sensuum  per  di- 
versa  mundi  oblectamenta  deiluit,  convenienter 
auctoritas  subjungit  :  Et  resticula  trigenta  cubi- 
torum  cingebat  illudpercircuitum(ibid.).Jies\ic\i- 
la  est  praeceptorum  disciplina,  qua  iluxa  restrin- 
gimus,  quoties  a  nostris  voluptatibus  opera  et  co- 
gitationes  religamus.  Quae  nimirum  resticula 
triginta  dicitur  esse  cubitorum,  quia,  cum  ad  tri- 
ginta  annorum  terminum  perveneris,  tu  qui  ante 
in  annis  juvenilibus  remissior  fueras,  saltem  cum 
ad  perfectam  retatem  perveneris,  fluxa  voluptatis 
restringas. 


.  .  ;  OE  CIAUSTRO  ANIBLE.  r-  LIB.  IV. 


1430 


ap.  XXVII.  De  decem  lateribus  templi. 
quoque  Salomon  in  interiori  atrio  decetn 
ad  abluendas  hostiarum  carties  (III  Reg. 
3ut  enini  sacerdotes  lavabantur  iu  mari 
jic  in  luteribus  hostiarum  caro,  ut  quee  of- 
itur,  et  qui  otierebant  mundi  essent.  In 
neo  manus  et  pedes  sacerdotum  munda- 
a  pulvere,  in  luteribus  vero  hostiarum  car- 
mmebantur  a  sanguine,  a  pulvere  vanita- 
inguine  voluptatis.  In  mari  igitur  «eneo,  et 
•ibus  duas  compunctionis  species  intelligere 
js,  timoris  videlicet  et  amoris.  ln  uno  si- 
i  lavantur  operationes  manuum,  in  aitero 
irnis  delectationes.  Sic  hostiae  labe  in  lutere 
actionis,  et  expressaj  manu  rectoe  operatio- 


A  tanquam  ex  panibus  reficiuntur  fidehum  mentes. 
Qui  panes  propositionis  convenientqr  possunt  ap- 
pellari,  quia  ad  imitandum  proponuntur  universo 
orbi.  Decem  candelabra,  sunt  decem  legis  prce- 
cepta  ;  lucern»  lumen  doctrince.  Possunt  et  haec 
aliter  dici.  Si  igitur  altare  dilectio,  mensa  lectio, 
candelabra  meditatio.  Puritas  auri  in  mensa  sa- 
nus  inteUectus  in  lectione.  Puritas  auri  in  altari,est 
animus  perfectus  in  dilectione.  Puritas  auri  in  can- 
delabris,  purus  affcctus  in  meditatione,  ut  nihil 
carnale  quserat  dilectio,  nihil  hflereticum  doceat 
lectio,  nihil  terrenum  optet  meditatio.  In  altari  ac- 
ccnduntur  thymiamata,  in  mensa  ponuntur  pa- 
nes,  in  candelabris  lucernee  ;  thymiamata  oratio- 
nis,  panes  refectionis,  lucernae  cognitionis.   Per 


feruntur  a  sacerdote,  ut  accendantur  super  b  orationem  enim  quceritur  Deus,  per  refeetionem 


onis  altare. 

Iap.  XXVIII.  De  altari  xneo  in  templo. 

ilchre  altare  aeneum  contritioni  cordis  simi- 
dicitur,  quod  in  contritione  cordis  deside- 
lis  flanima  tribulationis  accenduntur.  Hoc 
altare  aeneum,  magnitudine  sui,  specie  me- 
Dsitione  loci  aliquid  designat.  Erat  enim 
n,  quia  plures  sunt,  qui  carnis  concupis-* 
deflent,  quam  qui  puritate  coelestis  deside- 
dent.  Erat  etiam  aeneum,  quia  multi  sunt, 
unt :  Mente  servimus  legi  Dei,  carne  autem 
jcati(Rom.  vn).  Eratante  fores  tcmpli  por- 
quia  pauci  sunt,  qui  renuntient  omnibus, 
ossident,  ut  ad  ostium  porticus  appropin- 


gustatur,  videtur  in  lumine  cognitionis.  Queerendo 
desideratur,  gustatus  dulcescit,  cognitus  amatur. 
Uabent  thymiamata  odorem,  panes  saporem,  co- 
gnitio  amorem.  Oratio  siquidem  redolet  Deum, 
panes  sapiunt,  cognitio  diligit.  Infundit  autem 
Deus  odori  suavitatem,  sapori  dulcedinem,  amori 
dilectionem,  ut  sit  odor  suavis,  gustus  dulcis, 
amor  delectabihs.  Haec  omnia  debent  esse  in  con- 
versione.  Htec  ministrantur  a  sacerdotibus  et  le- 
vitis  in  templo  conversionis.  Si  autem  oraculum 
intrare  desideras,  intra  in  sanctuarium  Dei,  ut  in- 
telligas  in  novissimis  eorum  (Psal.  lxxh),  eorum 
videlicet  qui  perierunt  propter  iniquitatem  suamy 
et  eorum  quorum  mors  pretiosa  est  in  conspectu 


Porticus  siquidem  templi  est,  ut  superius  C  Domini  (PsaL  cxv)*  Ibi  enim  mtem»e8  et  pr«mia 


is,  renuntiatio   mundi.  In  hac  porticu  dute 

tur  columnoe,  una  castitatis,  altera  sobrieta- 

qui  mundo  renuntiant,  sobric  et  caste  Deo 

m 

XIX.  De  altari  aureo,  et  mensa  aurea,  el 

candelabrts  templi. 

porticum  renuntiationis  sequitur  templum 
^onversationis.  In  hoc  templo  est  aitare  au- 
est  mensa  propositionis  aurea,sunt  et  cande- 
ie  auro  purrissimo  facta.  ln  altari  accende- 
*  thyiniamata,  in  mensa  panes  ponebantur, 
delabris  lucernie.Altarc  aureum,  sunt  corda 
•um :  thymiamata,  bona  opera  :  ordo  thy- 


justorum,  et  pcenas  damnatorum.  In  hoc  oraculo 
posuit  Salomon  arcam  foederis,  et  in  ea  tabulas 
legis.  Est  aulem  oraculum  divinae  revelationis  se- 
cretum.  Ibi  Salomon  arcam  posuit,  et  ibidem  qui 
paccm  desiderat,  mentem  ponit.  In  ea  sunt  tabu- 
loe  legis,  scientia  videiicet  divinee  districtionis.  Huc 
solus  pontifex  intrat.  Sunt  enim  pauci,  quibus  re- 
velatur  consilii  divini  secretum.  Hic  solus  ores, 
si  solitarius  esse  desideras,  si  suavitatem  quietis 
amas.  Attende  ergo  ut  oratio  tua  sit  discreta  et 
secreta,  dulcis  ct  humilis.  Discreta  propter  idio- 
tas,  secreta  propter  hypocritas,  dulcis  et  humilis 
appetitu,  ut  quod  appetit  diligat,  nihil  altum  sa- 
piens  humilia  concupiscat.  Sit  pura  et  tranquilla, 


itum,  boni  operis  exemplum.  Fumus  qui  as-      nec  quidquam  commodi  temporalis  oratio  postu 

•  A        "  A  4  •  *•  *  i*  mJ  .  *11*jj  «•  •  •  *  A  A 


superius,  est  intentio  orationis,  qiue  ex  af- 
;ordis  ad  desideranda  ccelestia  tendit.Mensa 
urea  est  divina  Scriptura ;  panes  sunt  apos- 
ve  eorum  successores,  ex  quorum  actibus 


tet,nectranquillitatem  orationis  cunositascontur- 
bet.  Si  igitur  talis  esse  desideras,  ad  illud  claus- 
trum  non  manufactum,  quod  est  in  ccelis,  perve- 
nire  festinas. 


LIBER  QUARTUS 


PROLOGUS. 
as,  charissime,  rogas,  etobnixius  dcprecaris 
ito  festinantius  exsequar  quod  promisi.   Li- 
iquidem,  quem  Claustrum  animae  vocas,  ul- 


timam,  id  est,  quartam  requiris  partem,  ut  quasi 
integrum  de  manu  nostra  recipias  panem.  Mirum 
tamen  est,  quod  de  manu  pauperis  panem  requi- 
ris,  nisi  forte  quod  panis  grossior  quibusdam  solet 


tm 


APPENDIX  AD  HUGOMS  OPERA  DOGMATICA. 


44U 


esse  salubrior.  Non  enim  habeo  panem  alium,  A 
nisi  per  ostia  mendicatum,  id  est,  per  ora  docen- 
tium  nobis  aliquando  preedicatum  ;  vel  de  spicis 
in  alieno  agro  collectis,  de  sententiis  videlicet  in 
campo  divin»  Scriptune  congregatis.  Sic  enim  vi- 
vitur,  et  in  talibus  vita  spiritus  mei.  Haec  recorda- 
tus  sum,  et  effudi  in  meanimam  meam  (Psal.xu). 
Non  est  mihi  panis  de  simila  ingenii  subtilitate  dis- 
eussus,  sed  simplicitate  eloquentice  per  cribrum 
grossioris  sensus  exagitatus.  Non  enim  Grtecas, 
aut  barbaras,  vel  inusitatas,  quoe  turbant  simpli- 
ees,  interposui  dictiones  ;  sed  etiam  ea,  quoe  ab 
atiis  obscure  dicta  reperi,  simpliciori  stylo,  et  ver- 
bis  plauioribus  dilucidare  curavi.  Simplicibus  ita- 
que  placere  desidero,  ct  ideo  quibus  cis  placere  va- 
leam  verbis,  qutero.  Sic  Christus  inter  duo  .ani-  r 
malia  positus,  vilibus  est  pannis  involutus  (Luc. 
u).  Ponitur  Dei  sapientia  inter  bovem  et  asinum,  ut 
erudiret  rudem,  moneret  tardum,  rudem  sensu, 
tardum  intellectu,  erudiret  simplicitatem  per  hu- 
militatem.  Qui  igitur  involvi  se  permisit  in  vilibus 
pannis,  permittetforsitan,  ut  de  eo  loquar  simpli- 
cibus  verbis.  Similiter  qui  magis  per  stellam  osten- 
ditur,  per  angelum  pastoribus  nuntiatur,  ut  qui 
sapientibus  loquebatur  per  signum,  simplicioribus 
innotesceret  per  simplex  verbum  (Matth.n).  Nuno 
autem  de  iis,  quffi  ad  olaustrum  non  manufactum 
(quod  est  in  coelis)  pertinent,  pro  modulo  imbecil- 
litatis  mese  aliquiddicere  ultra  non  differam,  ut  cx 
ipso  ordine,  et  dilectione  illius  summi  abbatis,  et 
ipsorum  spirituum  supernorum,  doceri  et  instrui  c 
possit  preelatorum  diiigentia,  et  humilitas  subdi- 
torum.  Sequarigitur  post  terga  metentium,  ne 
aberrare  videar  a  doctrina  priorum. 

Cap.  I.  De  civitate  magna  Hierusalem. 

Civitatis  magn»  Hierusalem  queedam  pars  adhuc 
m  tems  peregrina  ducitur,  queedam  vero  pars  in 
ccelis  firmiter  locata  stabilitur.  Heec  autem  Hieru- 
salem  ad  illam  cmlestem  quandoque  transiet,  in 
qua  nemo  morietur,  sed  in  eeterna  felicitatc  sine 
fine  vivet,  Nemo  enim  ad  illam  felicitatis  saterni- 
tatem  transire  merebitur,  nisi  qui  se  civibus  illius 
patriaa  bene  vivendo  in  sseculo  hoo  moribus  con- 
formabit.  Sed  qui  in  hoo  sceoulo  praesenti  caelibem 
vitam  ducere  oupiunt,  in  futura  vita  supernis  ci- 
vibus  eonformes  erunf.  Quatuor  siquidem  civitates 
in  divina  Scriptura  fuisse  perhibentur,  quarum 
unaquseque  Hierusalem  nuncupatur,  id  est,  mate- 
rialis  et  mystica,  moralis  et  anagogica.  Materia- 
lis  Hierusalem  est  qusedam  civitas  in  Jud»a  po- 
sita,  mystica  vero  est  Ecclesia,  morahs  quselibet 
fidelis  anima,  anagogica  coelestis  patria.  Prima 
constat  ex  lapidibus  et  lignis  ;  secunda  ex  justis 
et  justificandis  ;  tertia  ex  virtutibus  ;  quarta  ex 
angelis  et  hominibus.  Materialis  aliquando  des- 
struetur,  mystica  transferetur,  moralis  aedifica- 
bitur,  anagogica  vero  in  aeternum  non  oommove- 
bitur.  Prima  continet  res  gestas,  secunda  myste- 
riorum  figuras,  tertia  exempla  morum,  quarta  di- 
Tersitate»  coelesuum  mansionum.  Restat  igitur  ut 


de  iis,  qua  prsemisimus,  ad  eedificationem  clau- 

stralium  aliquid  disseramus. 

Cap.  11.  Quod  Hierusalem  sit  m  Judsea  hutorice. 

Sicut  divina  Scriptura  testatur,  in  regione  Jud«» 
Hierusalem  fundata  fuisse  memoratur  (/  Par. 
xxxvi).  Ferunt  autem  hanc  civitatem  habuissemu- 
ros  et  portas,  vectes  et  seras,  vicos  et  plateas.  Ju- 
daea  confessio,  Hierusalem  pacis  visio  interpreta- 
tur.  In  Judaea  ergo  Hierusalem  ponitur,  quia  in 
confessione  verte  tidei  pax  Ecclesi»  solidatur.  Qui 
enim  Christum  confitetur  esse  Deum,  pacem  Ec- 
clesise  preedicat,  et  in  aediticanda  Hierusalem  mys- 
tice  laborat.  Qui  vero  in  confessione  verte  tidei, 
eeternee  Trinitatis  gloriam  agnoscit,  et  in  potentia 
majestatis  adorat  unitatem,  ejusdemfidei  firmitate 
ab  omnibus  adversitatibus  Ecclesiam  munit.  Pul- 
cher  ordo,  ut  prius  agnoscat,  postmodum  adoret, 
ad  ultimum  vero  signo  crucis  se  munire  festinet. 
Licet  enim  agnoscat  Trinitatem,  et  adoret  unita- 
tem,  nisiChristum  Deum  et  hominem  esse,  et  post 
mortem  a  mortuis  resurrexisse  crediderit,  Eccle. 
siam  destruit,  non  munit.  Non  agnoscit  Judseus 
Trinitatem,  nec  gentilis  unitatem,  et  tamen  Abra- 
ham  tres  vidit,  ct  unum  adoravit  (Gen.  xviu).  Con- 
fitebimur  tibi  Deus,  confitebimur,  et  invocabimus 
nomen  tuum  (PsaL  lxxiv).  Confitebimur  personam 
Patris,  coniitebimur  personam  Spiritus  sancti,  sed 
familiarius  invocando  confitebimur  personam  Fi- 
lii,  videlicet  Jesu  Christi ;  Jesus  emm,  sicut  dicitur, 
Salvator  interpretatur.  Sub  hoc  nomine  credimus 
Christianos  esse  salvandos.  Si  igitur  aliquando  ho- 
mo  delinquit,  mirandum  non  est  si  ad  hominem 
Deum  homo  detinquens  securus  recurrit,  Ipse  est 
enim  Dei  et  hominum  mediatorf  homo  Christus 
Jesus  (I  Tim.  u).  Ad  hunc  igitur  Christiani  recur- 
runt,  quia  per  ipsuin  Deo  se  reconciliari  posse  cre* 
dunt. 

Cap.  111.  Iiem  de  eadem  moraliter. 

Moraliter  Judeea  confessionem  peccatorum  de- 
signat,  in  qua  fidetis  animus  seipsum  judicans 
humiliter  aocusat.  ln  hao  siquidem  Judeea  Hieru- 
salem  fundata  esse  dicitur,  quia  in  oonfessione 
peccati  peccator  posnitens  Deo  reconciliatur.  Con- 
fitebimur  tibi,  Deus  confitebimur,  et  invocabmus 
nomen  tuum  (PsaL  lxxiv).  Per  hoo  quod  dioit ron- 
fitemur,  confessio  necessaria  esge  perhibetur.  Quod 
tamen  confitebimur  replicat,  misericordiam  di- 
vinffi  pietatis  demonstrat,  et  ne  desperes  innuit, 
qui  iterum  peccantem  si  poeniteat,  non  repellit 
Eamus  itet*umf  ait  Dominus,  in  Judmatn  (Joan. 
xi).  ln  Judseam  iterum  Dominus  ire  discipulos  hor- 
tatur,  ut  si  quis  peccaverit,  poeniteat,  et  iterum 
pecCatum  humiliter  coniiteatur.  In  quacunque 
enim  hora  peccatum  confitendo  peccator  inge- 
muerit^  Scriptura  testante  procul  dubio  salvus 
erit  (Ezech.  xvuy.  Attende  qualiter  diligit  qui 
toties  et  tam  benigne  peccantem  recipit.  Si  hsec  at- 
tcndis,  Domini  misericordiam  cognoscis.  Notus, 
inquit,  in  Judcea  Deus  (PsaL  jjulv).  In  Judwa  Deus 
eognoscitur,  quia  in  confessione  peceati  miseri- 
eordia  Dei  manifeste  demonstratur,  Per  pietatem 


DE  CLAUSTRO  AW1M3.  -  LIB.  IV. 


41*4 


m  peccantem  revoeat,  per  patientiam  6usti- 
ispectat.  In  Bethlehem  Judae  Ghristus  nas- 
ed  in  Nazareth  nutritur,  et  tamen  non  Beth- 
tes,  sed  Nazareus  appeJlatur.  In  Bethlehem 
hristum  natum  Scriptura  fuisse  meminit, 
)V  confessionem  spiritualiter  ad  hominem 
sscendit.  Nazareth  flos  sive  mundilia  inter- 
ir.  In  Nazareth  igitur  nutritur  et  habitat,  qui 
5  nunditiee  delectatur,  et  eam  semperamat. 
r.  Quod  multi  sint,  qui  Judwam  et  Hieru- 

salem  destruunt. 
i  sunt,  quae  confessionem  impediunt.  Multi 
m  hostes  Judaeam  invadunt,  nec  Hierusa- 
ietam  manere  permittunt.  In  libro  siqui- 
achabaeorum  scriptum  reperi,  quod  rex  De- 
i  Nicanorem  praepositum  elephantorum  du- 
isit  in  Judaeam,   datis  mandatis  ut  ipsum 

Machabaeum  caperet,  et  eos  qui  cum  eo 
ispergeret.  Nicanor  tamen  audiens  virtutem 
m  Judx,  sanguine  judicium  facere  metue- 
\amobrem  misit  nuntios,  ut  darent  dexlras, 
yet*ent.  Et  cum  diu  de  his  consilium  agere- 
ipse  dux  ad  multitudinem  retutisset,  om- 
na  fuit  sententia  amicitiis  annuei*e,  et  con- 

consilium  fecerunt.  Morabatur  autem  Ni- 
Kierosolymis,  et  nihil  inique  agebat,  gre- 
turbarum,  qux  congregatae  fuerant,  dimi- 
uperatus  itaque  Demetrius  scripsit  Nica- 
icensgraviter  quidem  seferre  de  amiciim 
tione,  jubere  tamen  Machabxunj  citius 
n  miltere  Antiochiam.  Venit  igitur  Nicanor 
ctissimum  templum,  et  a  sacerdotibus  jus- 
tradi  Judam.  Et  extendensmanumad  tem- 
iravit :  Nisi  mihi  vinctum  Judam  tradide- 
Uud  fanum  in  planitiem  deducam,  et  attare 
n[II Mach.xiv).  Comperit  autem  Nicanor 
esspin  locis  Samarise,et  cogitabat  die  Sab- 
m  omni  impetu  bellum  commettere,  tamen 
tinuit  consilium,  ut  perficeret.  Cum  summa 
superbia  erectus,  cogitaverat  commune  tro- 
:  statuere  de  Juda.  Machabssus  autem  con- 
cum  omni  spe  auxilium  sibi  a  Deo  adfutu- 
!  hortabatur  suosne  formidarent.  Singutos 
illorum  armavit,  non  ctypei  et  hastse  mu- 
,  sed  sermanibus  et  hortationibus.  Nicamr 
et  qui  cum  eo  erant,  cum  tubis  ct  canticis 
imovebant.  Judasvero,  etqui  cum  eo  erant, 
o  Deo  per  orationes  congressi  sunt,  manu 

pugnantes,  sed  cordem  Deum  orantes. 
iverunt  autem  triginta  quinque  mitlia  prw- 
Dei  magnifice  delectati ;  et  cognoverunt 
rem  ruisse  cum  suis  armis.  Prxcepit  au- 
ias  caput  Nicanoris  et  cum  numero  manum 
i»n  Hierosolymas  perferri;  linguam  etiam 
Jicanoris  prxcisam  jussit  particulatim  avi- 
i  (II  Mach.  xv).  Patet  moralis  sensus.  De- 
i  siquidem  interpretatur  nimiumpersequens, 
v  tucerna  stans,  Judaea  confessio,  Judas 
M  interpretatur.  Quem  igitur  per  Demetrium 
aentem  nimium  possumus  intelligere,  nisi 
im  ?  Et  quem  per    Nicanorem  lucemam 


A  stantem,  nisi  mentis  elationem  T  Nicanor  itaque 
elephantorum  turmis  praeponitur,  quotios  incorri- 
gibilium  mentibus  superbia  dominatur.  Ossasi- 
quidem  crurum  elephantorum  juncturis  oarent, 
unde  superbis  assimilantur,  qui  a  buo  proposito 
flecti  nequaquam  valent.  Mittitur  itaque  Nicanor  a 
Demetrio,  id  est  spiritus  elationis  a  diabolo.  Mitti- 
tur  in  Judaeam,  ut  destruat  confes&ionis  terram,  ut 
Judam  capiat,  et  eos  qui  cum  eo  sunt  dispergat, 
uteos  scilicet,  qui  peccata  suaconfitentur,  curiosi- 
tate  teneat,  et  perversa  consuetudine  liget ;  et  eos, 
qui  confitentes  consolantur,  impediat,  orationem 
et  cogitationem  turbet.  Audiens  tamen  Nicanor 
virtutem  comitum  Judw,  etanimi  magnUudinem, 
sanguine  judicium  facere  metuebat.  Habet  Judas 

g  comites,  diversas  videlicet  corporis  et  animae  vir- 
tutes.  Habet  enim  comitem,  cordis  gemitum  et 
contritionem.  Habet  socium  etiam  laborem  et  je- 
junium.  Habct  etalioscomitesinnumerabiles,  ope- 
ra  scilicet  pcenitentiae,  et  humiliate  mentis  oogita- 
tiones.  Gontra  comites  ergo  Judee  Nicanor  san- 
guine  judicium  facere  metuit,  quoniam  superbiae 
spiritus  hujusmodi  viribus  non  resistit.  Haec  enim 
sunt,  quae  carni  et  sanguini  contradiount.  Quamo- 
brem  Nicanor  tres  nuntios  misit,  qui  dextras  da- 
rent  et  acciperint.  Tres  nuntios  mittit,quoties  pec- 
cator  in  aliquo  bono  cogitationis,  locutionis  et 
operationis  confessioni  consentit.  Dextras  dant  et 
accipiunt,  quando  invicem  bonis  operibus  se  con- 
sentire  promittunt.  Et  cum  diu  de  his  consilium 
ageretur,  et  ipsedux  ad  multitudinem  retutisset, 
omnium  fuit  una  senientia  amicitiis  annuere.  Diu 
consilium  agitur  ut  Judss  Nicanor  reconcilietur. 
Hoc  enim  vix  aut  nunquam  evenit,  ut  superbue 
confessioni  humiliter  sociari  possit.  Sed  cum  res 
ad  hoc  perducitur,  ut  amjcitiis  annuatur,  tuno 
diem  constituerunt,  quo  secreto  inter  se  agerent. 
lnter  Judam  et  Nicanorem  dies  constituitur,  quan- 
do  hujus  libet  animus  oonfitendi  peceata  desiderio 
inflammatur ;  dies  constituitur,  dum  ad  lucem 
confessionispeccator  invitatur.  Ettunc  seoreto  in- 
ter  se  res  agitur,  quando  aliquis  pcenitens  pecca- 
tum  humiliter  confitetur.  Et  congruum  colloquium 
fecerunt  Judas  et  Nicanor,  duTi  peccator  quod 
male  gesserat  detegit,  et  ille,  cui  contitetur,  diver- 
sos  poenitentiae  modos  imponit ;  dum  iste  se  hu- 

"  militer  judicat,  et  iUe  ne  desperet  confortat ;  dum 
alter  maUs,  quae  gessit,  renuntiat,  alter  vero  bonis 
qune  facere  debeat,  poenitentem  informat.  Moraba- 
tur  autem  Nicanor  Hierosolymis,  et  nihit  inique 
agebat,  gregesque  turbarum,  qua  congregata  fue- 
rant,  dimisit.  In  Hierosolymis  Nieanor  manet, 
quando  post  poenitentiam  pacem  peccator  tenet, 
et  nihU  inique  agit,  quia  ab  iis,  quae  malefaoere 
consueverat,  in  pace  quiesoit.  Gregesque  turbarum 
quae  congregataB  fuerant,  dimittit,  quia  de  praeteri- 
tis  turbari  nequit ;  sedea>  quse  prius  aegre  tulerat 
post  confessionem  aequanimiter  portat.  Habebat 
autem  Judam  semper  charum,  et  ex  animo  erat 
viro  inolinatus.  Nicanor  Judam  diligit,  dum  pec- 
cator  ea  quae  recolit,  de  iis  quaemale  gesserat  diU- 


\m 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


4136 


genter  attendit.  Et  ex   animo  inclinabatur  virb.  A  sibi  a  Deo  adfuturum.  Non  solum  Judas  in  pr®- 


De  eisenim,  quae  prius  erecta  cervice  se  fecisse  re- 
colit,  humiliato  mentis  vertice,  in  confessione  se 
postea  substernit.  Et  EoCasperatus  rex  Demetrixis 
scripsit  Nicanori  dicens  graviter  se  ferre  de  ami- 
citise  convetitione,  jubere  tamen  ut  Machabceum 
vinctum  citius  mitteret  Antiochiam.  Dum  Nicanor 
cum  Judain  bonum  pacis  inducitur,  tunc  Deme- 
trius  rex  exasperatur  ;  quia,  dum  peccator  ad  pa- 
cem  confessionis  redit,  diabolus  graviter  insurgit. 
Jubet  ut  Judas  vinctus  Antiochiam  citius  mittatur, 
ut  per  hoc  absque  mora  bonum  confessionis  im- 
pcdiatur.  Ligari  Judam  postulat,  ut  opus  poeni- 
tentiflp,  quod  confessionem  sequitur,  debilitare 
queat.  Solent  enim  qui  alios  captos  tenent,  hoc  ha- 


sentibus  spem  ponit,  sed  etiam  defuturis,  Deo  au- 
xiliante,  confidit,  et  illum  securius  invocat  quem 
fnturum  sibi  propitium  post  mortem  patienter 
exspectat.  Nec  tantum  munitione  clypei  et  hastx 
socios  armat,  sed  sermonibus  optimis  et  hortatio- 
nibus  eorumdem  anitnos  informat.  Nicanor  autem 
et  qui  cum  eo  erant,  cum  tubis  et  canticis  sese  ad- 
movebant.  Tuba  intus  est  vacua,  et  fit  ex  aere,  me- 
talla  videlicet  valde  sonoro,  signat  autem  saeculi 
vanitatem.  Sed  ut  tubasonum  reddere  valeat,  ne- 
cesse  est,  ut  aliquis  eam  ori  suo  jungat,  yentum  at- 
trahat  et  emittat.  Ori  suo  tubam  ut  resonet  apponit 
qui  per  saecularis  eloquenti»  dulcedinem,  aliorum 
favorem  quterit.  Ventum  attrahit,  qui  vanae  gloriae 


bere  consuetudinis,  ut  transversis  post  tergum  ma-  u  desiderio  inflatus  superbit.  Ventum  emittit  ut  tuba 


nibus  eos  ligent.  Per  manus  bonas  operationes  in- 
telligcre  solcraus.  Unde  scriptum  cst  :  Plaudile 
manibus  (Psal.  xlvi),  id  est  operibus.  Post  tergum 
igiturmauus  ligatas  gerit,  qui  bonum  opus,  quod 
ante  oculos  haberc  consueverat,  oblivioni  tradit. 
Hoc  enim  Demetrius  agere  non  ccssat,  quin  pecca- 
torum  funibus  ligatum  Judam,  id  est  aliquem  pec- 
cata  sua  coniitentem,  a  bonis  operibus,  si  possit 
expertem  reddat.  Venit  .Nicanor  ad  sanctissimum 
templum  in  Uierusalcm,  non  ut  conservet,  sed  ut 
destruat  paceru;  et  a  sacerdotibus  virum  sibi  tradi 
praicopit,  ut  corum,  ad  quos  confessio  pertinet, 
confessionis  vires  enervaie  possit.  Manum  contra 
templum  iratns  extendit,  quia   superbus  ea  quae 


resonet,  quoties  auresaudientium  jactantiae  verbis 
superbus  inflat.  Cum  tubis  igitur  et  canticis  Nica- 
nor,  et  qui  cum  eo  erant  sese  admovent,  dum  va- 
nae  glorite  seu  jactantiae  mentes  audientium  delec- 
tatione  demulcent.  Judasvero,  et  qui  cum  eo  erant 
invocato  Deo,  per  orationes  congressi  sunt,  tnanu 
quidem  pugnantes,  sed  corde  Dominum  orantes. 
Haec  tria  sunt  confessori  necessaria.  licgua  videli- 
cet,  et  cor,  et  manus,  ut  in  corde  contritio,  in  lin- 
gua  sit  oratio,  in  manu  operatio.  ln  contritione  au- 
tem  cordis  deleat  peccator  culpain,  in  oratione 
petat  veniam,  in  operatione  agat  pcenitentiam. 
Et  cognoverunt  Nicanorem  ruisse  cum  armis  suis. 
In  hoc  bello  Nicanor  moritur,  dum  in  corde  culpa 


sunt  reJigioni  contraria  facere  non  omittit.  Nisi,  p  cognoscitur,  dum  lingua  veniam  deprecatur,  dum 

inquit,    tradiderilis  rnilu   vinctum  Judam,  istud  '  "     "       '       -----    *-- -,: 

Deifanum  in  planitiem  deducam.  Imo  si  Judam 
tradercnt  Nieanori,  non  remaneret  lapis  super  la- 
pidem in  consiructione  temph.  Templum,  inquit, 
Deisanclum  est  quod  estis  vos  (lCor.  in).  Si  enim 
tfestrueretur  confessionis  virtus,  destrueretur  qui- 
libet  fidelis  animus.  Nec  remanerct  Japis  super  la- 
pidem,  quia  superbiae  spiritus  subverteret  confes- 
sionis  humilitatem.  Et  altare,  inquit,  effodiam,  id 
est  devotionem  cordis  (in  quaorationum  thymia- 
menta  cremantur)  omnino  subvertam.  Comperit 
autem  Nicanor  Judam  esse  in  tocis  Samarise,  et  co- 
gitabat  in  die  Sabbati  cum  omni  tmpetu  commit- 
tere  bellum.  Sabbatum  requies,  Samaria  custodia 
interpretatur.  Loca  igitur  Samariue  sunt  loca  custo- 


quod  per  poenitentiam  injungitur,  manus  humili 
ter  operatur.  Cum  hoc  agitur,  Nicanor  mori- 
tur,  quia  tunc  superbus  ad  humUitatem  revo- 
catur.  Praecepit  autem  Judas  caput  Nicanotis  et 
manum  cum  humero  abscisam  Hierosolymas  per- 
ferri ;  linguam  etiam  Nicanoris  prxci&am  jussit 
particulatim  avibus  dati.  Caput  Nicanoris,  est  in- 
tentio  perversne  operationis,  manus  perversum 
opus,  lingua  detractionis  verba.  Caput  Nicanoris 
amputat,  qui  intentionem  perversae  operationis 
damnat.  Manum  abscindit,  qui  perversum  opus 
judicat  et  reprehendit.  Lingua  praeciditur,  dum 
otiosus  sermo  per  silentium  amputatur.  Lingua  Ni- 
canoris  avibus  particulatim  dari  praecipitur,  cum  a 
pcenitente  pro  iis,  quae  male  gesserat,   sanctorum 


diae,  Sabbatum  cor  quietum.  Cum  enim  aliquis  in      suffragia  quaeruntur.  Sed  et  aves  suntquilibet  viri 


bono  opere  quiescit,  et  seipsum  solerti  circum- 
spectione  custodit,  tunc  Nicanor,  id  est  spiritus 
superbiie  non  obtinet,  ut  consilium  perficiat,  ot 
cum  Juda  die  Sabbati  in  locis  Samariee  praehum 
committat.  Erectus  autem  Nicanor  cum  summa 
superbia,  commune  trophaeum  cogitaverat  statu- 
ere  de  Juda.  Commune  trophaeum  de  Juda  Nica- 
nor  statuit,  quoties  non  privatam  gloriam,  sed 
communem  superbus  de  subversione  confessionis 
quaerit ;  dum  enim  peccator  culpam  suam  defen- 
dit  et  excusat,  tunc  de  Juda  Nicanor  omnino  trium- 
phat.  Sedduin  seipsum  judicat  et  aflligit,  tunc  Ju- 
das  de  Nicanore  triumphans  humiliter  vincit.  Ma- 
chabxus  autem  confidebat  cumommi  speauxilium 


spirituales.  Aves  enim  sunt,  quia  remoti  a  terrenis 
sublimiter  vivunt.  Hujusmodi  avibus  linguam  di- 
vidit,  qui  pro  diversis  peccatis  diversas  orationes 
fundit.  H«c  autein  Judas  Hierosolymas  perferri 
jussit.  Nihil  enim  proderit,  nisi  pacem  teneat,  qu1 
peccata  praecidit. 

Cap.  V.  De  iis,  qui  defendunt  Judceam  et  Hieroso- 

lymam. 
Longe,  frater,  digressi  sumus  ut  aliquid  de  con- 
fessione  ad  aedificationem  claustralium  diceremus; 
sed  nec  adhuc  differam  quin  de  confessione  sub 
brevitate  ahquid  dicam.  lpsa  est  enim  initium,  et 
finis  humanae  conversationis,  nec  ad  Hierusalem 
mysticam,  vel  moralem.  vel  etiam  ccelestem  perve^ 


H37 


DE  CLAUSTRO  ANiALE.  —  LIB.  IV. 


1138 


nire  poterit,  qui  confessione  fidei,  vel  confessione  A  theus,  principibus  exercitus  sui :  Si  Judas  ad  nos 


peccati  dum  vixerit,  et  in  mortis  articulo  carebit. 
Exeuntibus  autem  de  sjecuIo,  et  exeuntibus  de  cor- 
pore  necesse  est  ut  exeant,  Juda  duce,  id  est  con- 
fcssione  praecedente.  Primus  Judas  Machabaeus  in- 
ter  fratres  ducatum  tenuit  (/  Mach.  ui).  Prima  tri- 
bus  Juda  per  turmas  exercitus  sui  ad  orientem  ta- 
bernaculi  foederis  tentoria  fixit  (Num.  i\).  Primus 
juxta  imperium  Domini  Judas  per  turmas  suas 
castra  niovit.  Primo  die,  Naason  filius  Amina- 
dab  dc  tribu  Juda  oblationem  suam  obtulit  (Num. 
vn).  Primus  inter  fratres  Judas  Machabeeus  duca- 
tum  tenuit,  quia  inter  caeteras  virtutes  confessio 
primatum  tenet,  et  ducit  ad  salutem.  Exiit,  inquit, 
Judas  et  fratres  ejus,  et  expugnabant  fitios  Esau 


prior  transierit,  non  poterimus  sustincre  eum  ;  si 
vero  timuerit  transire,  transfretemus  ad  eos,  et 
poterimus  adversus  illum.  Et  transfretavit  ad  eos 
Judas  prior,  et  contritoe  sunt  gentes  (ibid.).  Tor- 
rentem  aqme  Judas  prior  transire  non  timuit, 
quando  aliquis  pcccata  sua  confitens,  ad  confes- 
sionem  cum  lacryniis  accedit.  Sed  utinam  Timo- 
theus  aquce  torrentem  ad  Judam  transiret,  ut  qUi 
voluptuose  vivere  consuevcrat,  cum  lacrymis  poe- 
niteret.  Primus  igitur  Judas  non  timet  transire 
fluvium,  et  cum  revertitur,  extremus  sequitur 
cxercitum.  Dispersos  congregat,  quia  diversos 
animi  motus  ad  unitatem  mentis  revocat ;  fessos 
erigit,  dum  consolatur  eos  quos.  itineris  protensi 


in  te?*ra,  qux  ad  austrum  est  (l  Mach.  v).  Judas  g  labor  frangit.  Tardos  increpat,  et  eorum  pigritiam, 


exit,  dum  quod  in  corde  latet,  coniitendo  per  os 
procedit.  Et  expugnat  filios  Esau,  quando  car- 
nales  affectus  exstirpat  bonae  operationis  manu. 
Maxime  autem  eos,  qui  sunt  in  tcrra  qu»  est  ad 
austrum,  destruxit,  quia  eos,  qui  carnis  desiderio 
fervent,  citius  exstinguit.  Sed  et  fratres  ejus  cum 
co  exeunt  et  pugnant,  quoties  virtutes  confessioni 
affines  opus  confessionis  juvant.  At  Machabceus, 
inquit,  congregata  multitudine,  intolerabilis  gen- 
tibus  efficiebatur,  et  superveniens  castellis  et 
civitatibus  improvisus  succedebat  eas9  et  op- 
portuna  loca  occupans,  non  paucas  hostium 
strages  dabat  (U Mach.  vm).  Judas  muftitudinem 
congregat,    quia  confessio  multas    virtutes   sibi 


ne  ab  hostibus  capiantur,  accusat;  vulneratos 
ne  desperent  instruit,  sed  ad  spem  salutis  revocat 
et  accendit;  oneratos  sublevat,  et,  ne  succum- 
bant  oneri,  verbis  et  exemplis  juvat.  Dispersi 
sunt,  qui  dissolute  vivunt ;  fessi,  quibus  est 
tsedio  vita  Christi;  tardi  sunt,  qui  ad  bene 
operandum,  a  nemine  cogi  possunt.  Vulneratos 
illos  esse  dicimus,  quos  diaboli  speculis  pcr- 
cussos  esse  videmus.  Onerati  sunt,  qui  sub  onere 
longee  conversationis  dolentes  gemunt.  Sequi- 
tur  :  Hortabatur  autem  populum  pej%  totam 
viam,  donec  veniret  in  terram  Juda.  Per  to- 
tam  viam  populum  Judas  hortari  non  desinit, 
quia  peccator  pcenitens  per  totam  viam  orationum 


sociat.  Et  fit  gentibus  intolerabilis,  id  est  vitiis  p  suffragiis  incumbit,  donec  ad  terram  Juda  perve- 
animae,  et  aiTectibus  carnis.  Superycniens  castellis      niat,  id  est,  in  firmitate  honi  operis  per  confessio- 


ct  civitatibus  improvisus  succcndit  eas.  Castella 
sunt  corda  rebellione  plena,  civitaies  sunt  mun- 
dante  voiuptates  plenoe  vitiis,  quia  abundant  divi- 
tiis.  In  has  autem  superveniens  Judas  improvisus 
intrat,  quando  proecedente  Spiritus  sancti  gratia, 
corda  sublimium  voluptati  dedita  confessio   ad 
humilitatem  inclinat.   Intrat    et  succendit,   quia 
quos  Spiritus  sancti  gratia  repiet,  ardentes  facit. 
Opportuna    loca    occupat,  ut    ex   opportunitate 
locorum    hostibus    sine    periculo  superior  fiat. 
Loca  opportuna  Judas  occupat,  dum  loca  quce 
religioni  conveniunt,  poenitentibus  assignat.  Non 
piucas  hostium   strages    facit,  quando  in  con- 
fessionc  vitiorum  multitudo  succumbit.   Primus 
exit   et    ultimus    a  bello    revertitur,   quia  non 
tantum  voluntarios,  sed  etiam  ad  confessionem 
tardos  exspectat,  et  eis  in  fine,  sociatur.  Erat,  ut 
refert  historia,  Judas  congregans  extremos,  et  hor- 
tabatur  populum  per  totam  viam,  donec  venirent 
in  tenam  Juda.  Cutn  reverteretur  Judas  a  prselio 
quod  contra  Timotheum  gesserat,  extremos  con- 
gregare  non  cessat  (I  Mach.\).  Timotheus  inter- 
pretatur  beneficus.  Habet  enim  diabolus  quosdam 
ministros,  quos  dicunt  csse  beneficos,  qui  subjec- 
tos  sibi  in  otio  et  voluptate  nutriunt,  et  eosdem 
perverse  vivere  permittunt,  et  quia  hoc  agitur,  a 
quibusdam  benefici  vocantur.  Cum  autem  Tiirio- 
theus  trans  torrentem  castra  poneret,  et  Judas 
ad  torrentem  aquse  veniens  appropiaret,  ait  Timo- 


D 


nem  stabilis  existat.  ln  primis  tribus  Juda,  sicut 
superius  diximus,  exiens  de  iEgypto  per  turmas 
exercitus   sui   ad   orientem    tabernaculi  foederis 
tentoria  fixit.  ln  primis  castra  movit :  Primo  die 
Naason  filius  Aminadab  princeps  de  tribu  Juda 
oblationes  obtulit.  Tribus  Juda  in  primis  tentoria 
figit,  quia  qui  contitctur  peccata  sua  in  misericor- 
dia  Dei  spem  ponit.  Non  enim  hic  habet  manentem 
civitatem,  sed  futuram  inquirit   (Hebr.  xui).  Ad 
orientem  tentoria  figere  dicitur,   quia    in  initio 
confessionnis   radio  cognitionis  illuminatur.  Co- 
gnoscit  et  judicat  quod  male  gesserat,  prfevidet  et 
discernit  quod  in  futuro  sine  culpa  fieri  possit. 
In  primis  castra  movere  festinat,  ut  ad  terram 
promissionis  per  gradus  virtutum  pervenire  queat. 
Primo  die  Naason  filius  Aminadab  princeps  de 
tribu  Juda  oblationem  obtulit,  qui&  qui  sponte 
seipsum  offerre  desiderat,  ad  offerendum  citius 
accedit.  Naason,  serpentinus;  Aniinadab,  pater 
meus  spontaneus  interpretatur.   Serpens,  ut  di- 
citur,  per  angustum  foramen  transire  nititur,  ut 
pelie  veteri  spolietur.   Sic  peccator  per  angustum 
foramen  confcssionis  egreditur,  ut  veterem  exuat 
houiincm,  et  induat  novum,  qui  de  die  in  diem 
renovatur  per   confessionem :  in   hoc  siquidem 
foraminc  districtae  confessionis  remanere  jdicitur 
pellis,  id  est  gloria  inundame  conversationis.  lbi 
enim  serpentis  pellis  remanet,  ubi  per  Jtiumilita- 
tem  confessionis  superbia  relicta  jacet,  et  ibi  peilis 


i*39 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


H46 


relinquitur,  ubi  peocator  a  perversa  consuetudine  A  totis  animi  medulUs  fratresveraciter  amant.  Ex  iis> 


per  districtionem  disciplinae  separatur.  Videsne 
quomodo  hi,  qui  ad  Judam  pertinent,  in  omni  ne- 
gotio  primatum  tenent?  Audisne  qualiter  in 
libro  Judioum  post  mortem  Josue  Judas  obtinuit 
principatum  ?  Ait  enim  Scriptura  :  Post  morlem 
Josue  consuluerunt  filii  Israel  Dominum,  dicen- 
tes :  Quis  ascendet  ante  nos  contra  Chananceum 
et  erit  dux  betli?  Dixitque  Dominus:  Judas 
ascendet,  et  ecce  tradidi  terram  in  manus  ejus 
(Judic*  i).  Josue,  salvator  interpretatur.  Mors  Jo- 
sue,  est  privatio  spiritualis  vitee.  Filii  lsrael  Doini- 
num  consulunt;  quando  ii  qui  Deum  videre 
desiderant,  ducem  veniendi  ad  terram  promis- 
sionis    queerunt.    Quis    ascendet    ante    nos,  in- 


quce  diximus,  satis  aperte  conjicimus,  quod  quan- 
do  filii  Israel  exierunt  de  iEgypto,  facta  est  Judaea 
sanctificatio  ejus.  In  exitu  siquidem  Israel  de 
jEgypto,  facta  est  Judxa  sanctificatio  ejus,  Israei 
potestas  ejus  (Psal.  cxm).  Narrat  propheta  nobis 
exitum  Israelitici  populi  de  iEgypto,  ut  per  histo- 
rialem  intelligamus  mysticum  et  moralem.  Mysti- 
cus  Israclitici  populi  exitus  est  exitus  totius  Eccle- 
siae  de  potestate  diaboli.  Exitus  vero  moralis  fit, 
quoties  per  pcenitentiam  a  peccatis  exuitur  quteU- 
bet  anima  fidelis.  Audis  quod  Jacob  et  Israel  de 
iEgypto  exeunt.  Sunt  enim  quidam,  qui  adhuc 
contra  vitia  luctari  non  desinunt ;  sunt  et  alii,  qui 
subactis  vitiis  Deum  videre  contendunt.  Domus, 


quiunt,  contra  Chananceum,   et   erit  dux  bellH  B  inquit,  Jacob  de  populo  barbaro  (ibid.)*  Barbarus 


Ascendit,  qui  de  virtute  in  virtutem  proficit.  Con- 
tra  Ghananaeumascenderenititur,  qui  contra  mun- 
dana  negotia  totis  viribus  preeliatur.  ln  mundanis 
siquidem  negotiis  quotidie  bellum  geritur,  quia  de 
iis  quee  mens  cogitat,  vei  manus  agit,  multoties 
animus  gloriatur»  Sed  ad  haec  expugnanda  Judas 
eligitur,  ut  quod  in  mundanis  negotiis  delinquitur, 
in  virtute  confessionis  deleatur.  Judasy  inquit  Do- 
minus,  ascendet,  quia  qui  peccata  sua  humiliter 
eonfitetur,  populum  virtutum  ad  terram  promis- 
sionis  deducet.  Et  ecce  in  manum  ejus  terra  tradi- 
tur,  cum  terrenis  desideriis  virtus  confessionis  do- 
minatur.  Chananseus,  negotiator  sive  humilis  in- 
terpretatur,  quia    animus    multoties    etiam    de 


a  barba  el  rure  dictus  est.  Unde  Cassiodorus  po- 
nens  hujus  dictionis  significantiam  dicit :  «  Barba» 
rus  a  barba  et  rure  dicitur,  qui  nunquam  in  urbe 
vixerit,  sed  semper  ut  fera  in  agris  habitasse  nos- 
catur. »  De  populo  barbaro  igitur  domus  Jacob 
exire  nititur,  quando  ab  racultis  moribus  et  a  fe- 
ritate  cordis  animus  separatur.  Facta  est  Judxa 
sanctificatio  ejus.  Ne  timeat  qui  contra  vitia  lucta- 
tur,  quando  de  ^gypto  egreditur,  quia  Judsea,  id 
est  confessio,  sanctificat  iUum  qui  luctando  vitia 
supplantat.  In  exitu  Israel  de  AZgypto,  confessio 
justum  facit  de  impio.  Cum  vero  ab  jfigypto  disces- 
serit,  in  via  gradientem  per  desertum  ab  hostium 
incursione  defendit.  Cum  autem  ad  terram  pro- 


humiiitate  gloriatur,  et  efficitur  iongo  tempore  hu-  q  missionis  pervenerit  incolumen  custodit.  Adhuc 


milis,  ut  postea  possit  fieri  sublimis,  mutuata  hu- 
militate  pro  sublimitate.  Et  ait  Judas  Simeoni  fra- 
tri  suo :  Ascende  mecum  in  sortem  meam  (ibid.). 
Judas  confessiOj  Simeon  exauditio  interpretatur. 
Qui  enim  peccata  confitetur,  necesse  est  ut  a  Do- 
mini  exaudiri  mereatur,  ut  contritionem  verae  con- 
fessionis  sequalur  devotio  fraternee  orationis,  ct 
qui  se  in  confessione  coram  Deo~huiniliat,  suffra- 
gia  sanctorum,  et  orationes  fratrum  sine  cessatio- 
ne  queerat.  Ecce  quaUter  Judas  cum  Simeone,  id 
est,  confessio  cum  fraterna  oratione  contra  Chana- 
naeum  pugnant,  ut  eum  deleant,  et  terram  promis- 
sionis  obtinere  queant.  Oppugnantes  ergo  fihi  Ju- 
da  Hierusalem,  coeperunt  eam,  et  percusserunt  in 


plura  libenter  de  confessione  dicerem,  nisi  delica- 
to  lectori  tsedium  inferre  timuissem.  Deo  tamen 
annuente,  quandiu  vixero,  in  Judaea  manens  inse- 
parabilis  Judce  comes  ero. 

Cap.  VI.  De  Hierusalem  mystice  et  allegorice. 

Mystice  Hierusalem  est  Ecclcsia  per  orbem  ter- 
rarum  ubique  ditfusa.  Ipsa  enim  Hierusalem  desi- 
gnat  Ecclesiee  pacem.  Sub  interpretatione  siquidem 
hujus  nominis  intelhgere  solemus  visionem  pacis. 
Habet  autem  civitas  ista  plures  inimicos,  multos 
sciUcet  diversi  generis  heereticos,  qui  non  tantum 
Ecclesise  pacem  suis  incursionibus  turbant,  sed 
etiam  totis  viribus  conantur,  ut  eam  a  statu  su& 


ore  gladii,  tradentes  cunctam  incendio  civitatem.      rectitudinis    subvertant.   Sunt  et  hujus  civitatis 


Hierusalem,  visio  pacis  interpretatur.  Est  autem 
vera  pax,  et  falsa  pax.  Oppugnant  igitur  fihi  Juda 
Hierusalem,  dum  ii,  qui  peccata  sua  confiten- 
tur,  habuisse  cum  fratribus  seipsos  accusant  fai- 
sam  pacem.  Oppugnant  ct  capiunt,  dum  qui  fal- 
sam  pacem  tenuerant,  verae  paci  non  contradicunt. 
In  ore  gladii  eam  percutiunt,  quando  giadio  doo 
trinae  verbi  Dei  vitia  succidunt.  Tradentes,  inquit, 
incendio  cunctam  civitatem.  Incendio  Hierusalem 
a  filus  Juda  traditur,  cum  post  confessionem  cor 
cujuslibet  conversi  gratia  Spiritus  Sancti  inflam- 
matur.  Sic  igitur  filu  Juda  Hierusalem  possident, 
eedificantpacificammentemmorjbus,  firmant  bonis 
operibus,  et  verae  pacis  concordiam  tenent,  et  qui 
AcUm  paoem  oum  fratribus  habere  consueverant, 


cives  et  amici,  quilibet  viri  catholici,  •  qui  non 
solum  heereticis  verbo  contradicunt,  sed  etiam 
usque  ad  sanguinem  .certantes,  eis  resistere  non 
desistunt.  Multis  modis  Arius,  Hebion,  et  Cerin- 
thus,  et  aiii  haeretici  pacem  Ecclesice  suis  assertio- 
nibus  subvertere  sunt  conati.  Sed  contra  beatus 
Augustinus,  Hieronymus,  et  Ambrosius,  et  cseteri 
viri  cathoUci,  sancti  Spiritus  gratia  roborati,  oo- 
ourrerunt  eis  in  faciem,  ut  defenderent  Ecclesi»  pa- 
cem.  Usque  ad  sanguinem  Stephanus  certasse  legi- 
tur,  qui  norma  nostra  interpretatur.  Normam  siqui- 
dem  justitiae  Stephanus  nobis  proposuit,  quiprimus 
mori  pro  Domino  non  dubitavit.  Mortem  enim, 
quam  Salvator  pro  omnibus  dignatus  est  pati, 
hane  Ule  primus  reddkht  Salvatori.  Lapidatur 


DC  CLAUOTRO  ANIBLE.  —  LIB.  IV. 


11461 


anus,  crucifigitur  Petrus  et  impletur  quod  A  quia  locus  pralationis  aut  vix  aut  nunquam  ela- 


r:  Sequere  me  (Joan.  xxi).  lmitatur  enim 
3  Ghristum  per  mortem  consimilem,  id  est, 
rucis  passionem.  Simon,  non  tantum  Petrus , 
tiam  Cephas  appellatur.  Cephas  ut  quidam 
t,  caput  interpretatur.  Unde  acephah,  sine 
>  solent  appellari.  Simon  vero  obediens  inter- 
;ur.  Sicut  enim  membra  subjacent  capiti,  sic 
Blatis  debent  obedire  subjecti.  Petrus  vero 
iretatur  agnoscens.  Dissolutionem  Petri  co- 
imus,  si  ejus  trinam  negationem  diligentius 
lamus.  Si  vero  attendimus  Petri  recordatio- 
scire  poterimus  negationis  agnitionem.  Re- 
tus  enim  Petrus  verbi,  quod  dixerat  Domi- 
Priusquam  galius  cantet,  ter  me  negabis, 


tionis  tumore  caret.  Necesse  est  igitur  ut  Salomon 
ungatur,  ne  pellis  sicca  rumpatur,  id  est,  ne  po- 
pulus  a  rege  separetur,  sed  regentis  animus 
humilitatis  oleo  molliatur.  Salomon  in  regem 
ungitur,  quando  paciiicus  animus  gratia  Spiritus 
sancti  fecundatur.  Est  autem  locus  sancti  Spiritus, 
animus  humilis  et  quietus.  Pellis  peruncta  absque 
lsesione  patitur,  ut  in  longum  vel  in  altum  leepius 
extendatur.  Sic  pacificus  animus  ad  quaelibet 
opera  misericordke  trahitur,  si  oleo  ver»  humili- 
tatis  aliquoties  perungatur.  Unxerunt,  inquit,  5o- 
lomonem  Sadoc  sacerdos,  et  Nathan  propheta. 
Sadoc  et  Nathan  Salomonem  in  regem  ungunt, 
quando  justitia  et  misericordia  artmum  cujuslibet 


foras,  et  flevit  amare  (Luc.  xxh).  Ter  Petrus  ~  potentis  modestum  reddunt,  ut  extendi  valeat  per 

I «_  _mA        *_M  _A  MA  M  __■_,__!%       *m  m  _«  «  Wm^m*.         _m  &     «M  m        _p-1  _m  ____■«*_.  _p__m_m.4  i«kw    *  *  !««.•  m***m  _r__  m  «■  r_  _^  _■_.  ___■,  __>■_   A *  __m  _■_.    __».        ■  ______   ._____.        __.  ____-. 1  .     _    • _     __  _    _  _   _    _ __     __  __ 


;um  negasse  dicitur,  et  ne  desperet,  ter  utrum 
t  Christum,  a  Cluristo  Petrus  interrogatur. 
,  amas,  amasl  Amo,  amo,amo.  Pasce,pasce, 
»  Amas  Patrem,  amas  Fllium,  amas  Spiritum 
nm?  Amo,  amo,  amo,  corde,  ore  et  opere. 
f,  pasce,  pasce,  vita,  doctrina  et  exemplo 
•  xti).  Ecce  quomodo  discutitur  Petrus,  ut  ei 
Dominicus  pascendus  tribuatur.  Ecce  qui  ad 
a  anoillsB  prius  Christum  negaverat,  nunc 
s  conflrmat ;  et  qui  mulieris  verba  tolerare 
potuit,  pro  Domino  crucem  portare  non 
t.  Sunt  igitur  cives  Hierusalem,  quidefendunt 
iue  pacem.  In  hac  civitate,  David  rex  fuisse 
r,  quse  tuno  temporis  inter  ceeteras  urbes 
nior  habebatur  (//  Reg.  v).  David  manu 
interpretatur.  In  hac  igitur  civitate  iile  manu 

primatum    tenuit,    qui    mortem  moriens 
t, 

Cap.  VII.  De  Hierusalem  tropotogice. 
elibet  fidelis  anim  aUierusalem  dicitur,  quce 
mptis  sdscularibus  curis  meditando  co^lestia 
mplatur.  Haec  autem  civitas  abundat  multi- 
9  civium,  id  est,  simplicium  cogitationum 
,  et  abundantia  virtutura.  Sunt  etiam  in  hac 
te  viri  robustissimi,  viriles  seilicet  affectus 
u  Principatum  hujus  civitatis  obtinuisse  di- 
David  manu  fortis.  Yirtutem  siquidem  boni 
j  imitari  solet  multoties  abundantia  verae 
.  Inde  est,  quod  post  David  Salomon  in  Hie- 


dispensationem,  ne  ipse  vel  per  iram  rumpatur, 
vel  alios  a  scipso  separet  per  nimiam  crudelitatis 
oppressionem.  Et  imposuerunt  eum  semper  mutam 
regis.  Mula  ex  cequa  et  asino  nascitur.  Unde  hoc 
animal  ex  velocitate  equi,  et  tarditate  asini  natu- 
raliter  temperatur  ;  et  Deo  per  malum  intelligimus 
teraperantiam.  Super  mulam  sedens  Salomon  in 
Gihon  ducitur,  quia  nccessse  est  ut  qui  ad  luctam 
regiminis  trahitur,  per  temperantiam  moderetur. 
Utinam  tales  essent,  qui  in  Ecclesia  primatum  te- 
ncnt,  ut  in  Gihon  luctantes  contra  vitia  laborarent; 
ad  compassionem  vero  fratrum  uncti  oleo  sancti 
Spiritus  extendi  possent,  ut  inter  Sadoc  et  Nathati 
medii  incederent ;  et  sic  ex  una  parte  justitiam, 
ex  alia  vero  misericordiam  haberent,  sederentque 
super  mulam  regis,  ut  in  omnibus  tenerent  mo- 
dum  temperanthe  et  discretionis.  Roboam  filius 
Salomonis  post  mortem  patris  populum  non  di- 
videret  si  super  mulam,  quam  David  Salomoni 
reliquit,  humilis  sodisset.  Se  enim  teneret  mo- 
dum,  non  divideret  regnum.  Venit  autem  Roboam 
in  Sichem.  Illuc  enim  congregatus  fuerat  omnis 
Israel  ait  constituendum  eum  rjegem.  Venit  ergo 
omnis  multitudo  Israel,  et  iocuti  sunt  ad  Ro- 
boam,  dicentes;  Pater  tuus  durissimum  jugum 
imposuit  nobis.  Tu  itaque  nunc  imminue  paulu- 
lum  de  imperio  patris  tui  durissimo^  et  dejugo 
gravissimo,  quod  imposuit  nobis,  reteva  nos,  et 
serviemus  tibi.  Qu\  ait  eis :  Ite  usque  ad  tertium 


jm  regnum  obtinet  (///  Reg.  n),  quiaanimus,  n  diem,  et  revertimini  ad  me.  Iniit  itaque  consilium 

«*_•*-_■     nni.Jk««_.<.k..M_J.l        I_~      »_ _-.._._ 1-A  "      _n..AM  ./1M4/.«m'/_4|D  /_>jV         «I  _>'_»__»•*_  IM  #        __M       *         .<V        _Tlil__t_flf«  __>•»-_• 


onis  operibus  abundat,  in  pace  manere  solet. 
te  autem  David,  Salomon  in  regem  ungitur, 
vigente  boni  operis  affectu,  animus  quietee 
s  dominatur.  Unxerunt,  inquit,  Salomonem 
?  sacerdos,  et  Nathan  propheta  regem  in 
\  (III  Reg.  i).  Sadoc,  jusius;  Natban,  donans; 
lon,  pacificus ;  Gihon,  lucta  interpretatur.  In 
i  Salomon  in  regem  ungitur,  quia  cum  magna 
iltate  agitur,  ut  animus  sibi  ipsi  etiam  in 
dominetur,  ut  regat  in  pace  subjectum  popu- 
id  est,  diversos  motus  carnis,  et  turbas  mul- 
um  cogitationum.  Saiomon  non  ungitur, 
[uando  ad  culmen  prcelationis  sublhnatur. 
res,  inquit,  mutant  mores.  Tunc  enim  Salo- 
est,  paoificus  animus  unctione  indiget, 


cum  senioribus.  Qui  dixerunt  ei :  Si  obedieris 
hodie  poputo  huic}  locutusque  fberis  ad  eos  verba 
lenia,erunttibiservi  cunctis  diebus.  Quidereliquit 
consilium  senum,  et  adhibuit  juvenes,  qui  cum  eo 
nutHtifuerant,et  dixerunt ei  juvenes : Sic  loqueris 
populohutc.Patermeus  aggravavitjugum  vestrum, 
ego  autem  addam  jugo  vestro.  Videns  autem  po- 
puius  quia  noluisset  eos  audire  rex,  respondit  ei, 
dicens :  Quse  nobis  pars  in  David?  aut  qux  h&re- 
ditas  in  filio  Isai  ?  Revertere  in  tabernacuia  tua, 
Israet  (III  Reg.  xn).  Cum  moritur  Salomon,  Ro- 
boam  filius  ejus  ad  regnum  promovetur.  Congre- 
gatur  etiam  omnis  Israel  in  Sichem,  ut  constituat 
eum  regem.  Salomon  pacificus,  Roboam  iatitudo 
populi,  vcl  impetm  populi  ifiterpret&tur.  Tono 


im 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPEttA  DOGMATICA. 


1144 


enim  Salomon,  id  cst,  pax  in  ahimo  cujuslibet  ho- 
minis  moritur,  duin  in  qualibet  mente  impetusira- 
cundise,  ut  regnare  debcat,  radicatur.  Congregatur 
etiam  omnis  Israel  in  Sichem,utinclinethumerum 
ad  laborem.  Conqueritur  quod  ei  gravissimum  ju- 
gum  imponitur.  Sed  Roboani  usque  ad  tertium 
diem  inducias  postulat,  ut  interim  de  prtedictis 
consilium  sumat.  Sed  impetus  ine,  qui  nunquam 
maturo  consilio  novit  consentire,  juvenilc  consi- 
lium  sequitur,  quia  juvenilis  impctus  levitatcm  pcr 
omnia  comitatur.  Tertia  dic  poptdus  ad  Roboam 
rediit,  sedpopulo  Roboam  dura  rcspondit.  Pater 
meuSy  inquit,  cecidit  vos  flagellis,  ego  cvedam  vos 
scorpionibus  (ibid).  Audit  populus  quod  antea  mc- 
tuebat,  sed  ne  impetus  iracundiae  usque  ad  crude- 
litatem  procedat,  ideo  fugiens  quod  metuit  populus 
ad  Roboam  id  est,  ab  impetu  iro?,  videntium  Deum 
simplicitas  recedit.  Audis  quod  post  mortem  Salo- 
monis  Roboam  regnavit  in  Hierusalem,  quia  im- 
petus  iracundi»  illam,  quoe  diu  paccm  tenuerat, 
inhabitat  mentem.  In  anno  quinto  regni  Roboam 
ascendit  Sesac  rex  jEgypti  in  Hierusatemfet  tutit 
thesauros  domus  Domim,  et  thesauros  regios\  et 
univ(Tsd  diripuit,  et  scida  aurea  quce  fecerat  Sa- 
lomont  pro  quibus  fecit  rex  Roboam  scuta  xrea 
(III  Reg.  xi v).  Sesac  interpretatur  byssus  cilicii. 
Cilicium  est  vestis  poenitentium.  Hac  enim  veste 
se  induunt,  qui  peccata  plangere  noverunt.  Byssus 
vero  est  genus  panni  subtilitate  et  moilitie  delicati. 
Qui  enim  in  domibus  regum  sunt,  mottibus  vestiun- 
tur,  et  voluptuosa  quxrunt  (Matth.  xi).  De  cilicio 
igitur  byssum  faciunt,  qui  asperitatem  vitae  in  vo- 
luptatem  vertunt.  Tulit  autem  Sesac  thesauros  de 
domo  Domini,  id  est,  secrcta  divini  consilii.  Sed  et 
thesauros  regios  obstidit,  quia  discretas  dispcnsa- 
tiones  voluptas  dissolvit.  Thesauros  quos  Salo- 
mon  id  est  pacificus  animus,  forsitan  congrega- 
verat,  regnante  Roboam  Sesac  rex  ^gypti,  id  est 
voluptas  saeculi,  dissipare  non  cessat  ;  scuta  vero 
aurea  sunt  sacrae  Scripturae  verba.  Scuta  sunt  quia 
veroe  fidei  firinitatem  defendunt ;  aurea,  quia  ex 
puritate  procedunt.  Quse  scuta,  inquit,  Salomon 
feceraty  quia  quietus  animus  contra  hcereticos  in 
pace  verba  defensionis  parat.  Pro  quibus  rex 
Roboam  scuta  cerea  fecit.  Scuta  terea  sunt  stecu- 
laria  verba.  Scuta  sunt,  quia  multoties  veritati 
resistunt  fiunt  ex  aere,  id  est,  ex  sonora  materia 
saecularis  eloquentise.  ^Es  enim  quando  tangitur, 
procul  auditur,  quia  impctuosus  animus  cum 
manu  reprehensionis  tangitur,  ad  lites  et  jurgia 
provocatur.  Aurum  vero,  dum  tangitur,  non  cla- 
mosa  vocis  sonoritate  stridet,  sed  etiam  fortiter 
percussum  silet.  Similiter  animus  pacificus  etiam 
convicio  tactus,  convicium  patitur  tacitus.  Et 
universa,  inquit,  diripuit  (III  Reg.  xiv).  Universa 
Sesac  rex  -Egypti  diripit,  quia  voluptas  carnis 
quidquid  alii  congregaul,  in  usus  pioprios  con- 
sumit. 

Cap.^VIL  —  De  muro  Uierusalem  mt/stice,  et 

moratiter. 

Hicrusalem  mystica,  id  est  Ecclesia,  dicitur  ha- 


A  bere  divinae  Scripturfe  murum  per  qucm  repellat 
subtiles  insidias  et  apertos  insultus  haereticorum. 
Super  muros  tuos  Hierusalem  constitui  custodes ; 
non  cessabunt  die  ac  nocte  laudare  nomen  Domini 
(Isai.  lxh).  Custodes  murorum  sunt  doctores  Scri- 
pturarum.  Qui  muros  custodiunt,  quia  divinae  legi 
vigilantes  intendunt.  Die  ac  nocte  nomen  Domini 
laudare  non  cessant,  quoniam  in  prosperis  et  in 
adversis  ad  Dcum  clamant.  Hoc  nomen,  quod 
invocant,  dicitur  Jesus.  Jesus  autem  salvator 
interpretatur.  Qui  enim  nomen  Salvatoris  invo- 
cant,  hi  sunt,  qui  desiderant  ut  omnes  homines 
salvi  liant.  Moraliter  autem  murus  animse  fidelis, 
est  structura  bonee  operationis  ;  custodes  muro- 
rum,  solers  custodia  circumspectionum.  Quae  in 

B  nocte  negligentue  per  providentiam  vigilant,  in 
die  vero  discretionis  munitiones  parant.  Nomen 
Domini  laudare  non  cessant,  quia  pro  salute 
aniinoe  assiduis  desideriis  ad  Dcum  clamant.  Cla- 
mant  cives,  clamant  et  hostes.  Longe  tamen  di- 
versus  est  clamor  hostium  a  clamore  civium.  Cla- 
mant  enim  Catholici,  clamant  et  hoeretici.  Ciama- 
vit,  inquit  Jeremias,  cor  eomm  ad  Dominum  super 
muros  fdix  Sion.  Clamavit  cor  eorum  (Thren.  n). 
Quorum  ?  hiereticorum.  Murus  vero  filine  Sion 
sunt  qui  veritatem  fidei  defendunt.  Super  muros 
hiEretici  olamant.  qui  se  dicere  potiora  gloriantur. 
quam  catholicae  fidei  doctores  dicunt.  Super  muros 
clamant,  quia  superiores  in  conflictu  disputatio- 
num  doctoribus  Ecclesire  se  esse  putant.  Clamant 

P  ad  Dominum  non  in  contritionc  cordis,  sed  crude- 
htate  iniquitatis.  Super  muros  hoerctici  sunt,  dum 
praevalent  et  destruunt.  Cor  eorum  ad  Dominum 
clamat,  quando  pcr  elationem  cordis  divinae  po- 
tenti;e  derogat.  Moralitcr  autem  per  hostes,anima3 
carnaies  ailectus  possumus  intelhgere ;  per  cor 
hostium,  delectationem  carnalium ;  per  murum, 
ordinem  virtutum.  Cor  igitur  ad  Dominum  clamat, 
quia  delectatio  carnis  ad  hoc  laborat,  ut  ordinem 
virtutum  interrumpat.  Hunc  murum  pro  culpa 
civium  Dominus  dissipare  permitiit,  dum  vel  Ec- 
N  clesia  haereticis,  vel  qu«libet  anima  fidehs  vitiis 
non  resistit.  Unde  Jeremias  :  Cogitavity  inquit, 
Dominus  disstyare  murum  fiiia  Simon  (ibid). 
Murum  filiae  Sion  Dominus  dissipare  cogitat,quan- 
diu  peccantium  culpas  per  patientiam  portat 
Cogitat  et  destruit,  dum  eos,  quos  patienter  exspe- 
ctaverat,  punicndos  hostibus  relinquit.  Nec  tan- 
tum  muros  civitatis  dcstruit,  sed  etiam  muros 
turrium  in  manus  inimicorum  tradit.  Unde  praedi- 
ctus  propheta :  Tradidit,'mqm\.,Dominus  inmauus 
inimici  muros  turrium  ejus  (ibid.).  Muri  turrium 
sunt  ii,  qui  in  sublimitate  vit»  alios  praecellunt. 
Sunt  etiam  muri  turrium,  quae  supereminent  alias 
virtutes,  discretae  circumspectiones  virtutum.  In 
manus  ergo  inimici  muri  turrium  traduntur,  cum 
vel  doctores  Ecclesue  haereticis,  vcl  summae  vir- 
tutos  aniruw  vitiis  subjiciuntur.  ("um  hoc  ergo 
agitur,  absque  muro  Hierusalem  inhabitatur.Unde 
dicitur:  Absque  muro  inhabitabitur  Hierusalem 
(Zach.  n). Murus  autem  Hierusalem  incoiumjs  stare 


D 


DE  CLAUSTRO  ANWLE.  —  LIB.  IV. 


1146 


,  dum  divinee  Scripturae  verbis  Ecclesia,  A 
contradicente,  munitur.  Stant  etiam  muri 
u,  dum  vita  et  moribus  commendatur  doc- 
>raelatorum. 

ip.  IX.  De  portis  Hierusalem  moraliter. 
it  etiam  Hierusalem  portas,  exhortationes 
et  sanctorum  Patrum  discretas,  per  quas  in* 
lur  in  Ecclesiam  et  egredimur  ad  aeternam 
Attollite,  inquit,  portas  principes  vestras, 
)amini  porlae  aeternales,  et  introibit  Rex 
(Psal.  xxm).  Principes  sunt  boni  vel  mali 
)s.  Malorum  portae  sunt  perversae  suggestio- 
?norum  verosanctaeexhortationes.  Peristas 
coelum,  per  illas  descenditur  ad  infernum. 
avantur,  illae  elevantur.  Istaeaeternales  sunt, 
1  asternitatem  perpetuae  felicitatis  ducunt ;  b 
at  portae  mortis,  quia  perducunt  ad  abys- 
irpetuae  damnationis.  Per  istas  introibit  rex 
per  illas  diabolus  rex  superbiee.   Defixae 

teira,  inquit  Jeremias,  portce  ejus  (Thren. 
xae  in  terra  portae  Hierusalem  esse  referun- 
oties  amore  terrenarum  rerum  praelati  Ec- 
ielectantur.  Et  erectae  sunt,  quoties  ccelestia 
lt.  Unde  per  Ezechielem  prophetam  dicitur  : 

inquit,  respiciebat  viam  aquilonis  (Ezech. 
,  aquilonis  est  vita  peccatoris.  Viam  aquilo- 
ta  respicit,  quando  quilibet  doctor  spiritua- 
siderat,  et  reprehendit  vitam  peccatoris. 
nim  doctor  esse  dicitur,  quia  per  ipsum  ad 
01  vitam  recto  tramite  pervenitur.  Sed  et 
rtas  animae  designare  possumus  diversos  q 
s  sensus.  Portae  enim  sunt,  quia  per  eas  in- 
t  exeunt,  qui  civitatem  subvertunt.  Exeunt 
nt,  qui  cives  ejusdem  civitatis  quandoque 
lt  et  conservant.  Hae  siquidem  port»  tunc 
i  defixae  jacent,  quando  sensus  corporis 
i  desideriis  penitus  inhaerent.  In  vectibus 
ectae  pendent,  quoties  corporis  sensus  divi- 
templationi  patent. 

I.  Deportis  Jerusalem  ex  verbis  Nehemise. 
irbis  Nehemiae  filii  Elchiae   de  portis  Jerusa- 
-isse  me  recolo,  quod  huic  operi  ad  aedifica- 

claustralium  inserere  volo.  Egressus  sum, 
per  portam  vallis  nocte  et  ante  fontem 
is,  et  portam  stercoris  :  et  considerabam 
t  dissipatum,  et  portas  ejus  combustas  igni. 
uivi  adportam  pontis,  et  aquaeductum  re- 
non  erat  locus  jumento,  cui  sedebam,  ut 
*et :  et  ascendi  per  torrentem  Cedron,  [et 
trabam  murum,  et  reversus  veni  ad  portam 
et  redii(II  Esdr.  \\).  Porta  vallis,  est  virtus 
tatis.  Per  portam  valhs  Jerusalem  ingredi- 
m  aliquis  corde  humilis  ad  pacem  rediens, 
Deo  reconciliatur.  Per  portam  vallis  egre- 
ut  destructionem  civitatis  videat,  qui  ruinas 
iae,  vel  lapsus  animae  humiliter  reparare  fes- 
Et  ante  fontem  draconis.  Fons  est  origo  flu- 

et  diabolus  initium  angelicae  et  humanae 

ionis.  Per  fontem  diabolus  intelligitur.  Unde 

ius  deorsum  /luens  interpretatur.  Deorsum 

[ui  a  Deo  corde  et  opere  recedit:  Est  autem 

Patrol.  CLXXVI. 


diabolus  fons  draconis,  id  est,  initium  elationis. 
Ab  ipso  enim  diabolo  culpa  superbiae  sumpsit 
exordium.  Unde  post  elationis  inundationem,  rui- 
nae  meruit  Iapsum.  Draco  caeteris  serpentibus  ma- 
jor  esse  dicitur,  quia  caput  superbiae  etiam  ccelum 
tetigisse  memoratur.  Ante  fontem  igitur  draconis 
transit,  quia  ruinam  angeli,  et  lapsum  hominis  ad 
memoriam  reducit.  Et  ad  portam  stercoris.  Porta 
stercoris,  est  virtus  confessionis.  Sicut  enim  per 
portam  fimus  cxtra  civitatem  vehitur,  si  per  con- 
iessionem,  peccati  fetor  a  mente  necesse  estut 
ejiciatur.  Et  considerabam  murum  Jerusalem  dis- 
sipatum,  et  portas  ejus  igni  exustas.  Murum  Jeru- 
salem  dissipatum  considerat,  et  circuit,  qui  lapsus 
carnis,  et  scissuras  mentis  diligenter  attendit.  Con- 
siderat  portas  igni  exustas  sensus  videlicet  corpo- 
ris  igne  luxuriaeet  flammis  iracundiae  consumptos. 
Et  transivi  ad  portam  pontis.  Pons  ibi  construitur, 
ubi  de  uno  loco  ad  alterum  transitur.  Pontem  faci- 
mus,  cum  poenitentiam  agimus.  In  pontc  ligna 
ponimus,  dum  transeunti  animae  carnem  subjici- 
mus.  Pontem  transimus,  quando  de  vitiis  ad  vir- 
tutes  transmigramus.  Si  vero  porta  fontis  legitur, 
sicut  in  quibusdam  codicibus  scriptum  reperitur, 
non  est  mirum  si  portam  stercoris  sequitur  porta 
fontis,  ut  fetor  criminis  mundetur  lacrymis.  Et  ad 
aquaeductum  regis.  Aquaeductus  est  desiderium 
contemplandi  Deum.  Aqua,  gratia.  Aquaeductus  di- 
citur  esse  regis,idest,rationissuojudiciocuncta  rc- 
gentis.  Etnon  erat,  inquit,  locus  jumento  cuisede- 
bam ,  ut  transiret.  Cum  ad  aquaeductum  regis  perve- 
niret,  non  eratjumento  locus,  ut  transireposset.  Ju- 
mentum  esthebetudo  mentis,sive  sensuaiitas  carnis . 
Si  igitur  aquaeductus  regis  est  amor  contemplationis, 
si  aquaeductus  gratia  sancti  Spiritus,  si  jumentum 
hebetudo  mentis,  vel  sensuahtas  carnis,  non  est 
mirum  si  sensuahtas  carnis  tam  cito  non  transeat 
ad  gratiam  contemplationis.  Etascendi,  inqult,  per 
torrentem  Cedron.  Cedron  interpretatus  tristis  vel 
mceror.  Anima  de  captivitate  reducta,  id  est,  novi- 
ter  ad  Deum  conversa,  in  initio  conversionis  mce- 
rens  et  tristis,  ascendit  per  torrentem  compunc- 
tionis.  Hic  est  enim  ordo  conveniens,  ut  prius 
defleat  quod  male  gesserat  et  post  ad  gaudium  di-> 
vinae  contemplationis  ascendat.  Et  considerabam 
murum.  Iterum  considerat  murum.  Murum  des- 
tructum  iterum  considerat,  qui  lapsus  corporis,  et 
animas  ruinas  in  mente  per  recordationem  saepius 
retractat.  Et  reversus  veni  ad  portam  vallis,  et 
redii.  Ad  portam  vallis,  per  quam  exierat,  reverti- 
tur.  Per  hoc  enim  innuitur,  ut  quidquid  agitur, 
humilitatis  beneficio  condiatur. 

Cap,  XI.  De  seris  portarum  Hierusalem  mystice  et 

moraliter. 
Habet  Jerusalem  in  portis  seras,  auctoritates  vi- 
delicet  Scripturae  firmas,  quae  quod  dicunt,  hrmiter 
asserunt.  Lauda,Jerusalem,  Dominwn ,  lauda  Deum 
tuum,  Sion,  quoniam  confortavit  seras  poriarum 
tuarum  (Psal.  cxivu).  Seras  portarum  confortat,qui 
quod  docet,  auctoritate  confirmat.  Laudet  igitur  Je- 
rusalem  Dominum,  laudet  Deum  suum  Sion.  quo- 

37 


414? 


APPEiNDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


4148 


niam  confortavit  seras  portarum  utriusque.  Quid-  A  eoruin   perdidit,  cum  eos  a  terra  procul  ejecit. 


quid  enim  de  Christo  prophetia  prredixerat,  aucto- 
ritas  Evangelii  factum  fuisse  demonstrat.  Habent 
autem  seree  portarum  clavem  et  pessulum.  Qui 
clavem  custodiunt.  li  sunt  qui  Ecelesiee  curam  gc- 
runt.  Clavis  est  potestas  regentis.  Pcr  pessulum  ac- 
cipere  possumus  obedientiae  praeceptum.  Clavis 
pessulum  impellit,  et  retrahit,  quia  potestas  prm- 
latorum  quosdam  iutrare  prohibet  exclusos,  et 
quosdam  intus  manere  compellit.  Nempe  ingres- 
sos  ne  cxeant  prohibet  :  exclusos  ne  intrent  ab 
ingressu  potcnter  arcet.  Moraliter  autem  anima  in 
portis  seras  habet,  quia  sensus  corporis,  ne  pa- 
teant  hostibus,  id  est,  vitiis,  clausos  tenet.  Aperit, 
quotics  venienti  dilecto  cordis  secretum  pandit. 


Consilium  eorum  contrivit,  dum  diversis  gentibus 
subjectos  per  diversas  regiones  dispersit*  Moraliter. 
Et  contrivU  vectes  ejus.  Vectcs  sunt  quaedam  ani- 
mie  virtutes,  qune  portas  sustinent,  ne  sensus  cor- 
poris  a  sua  stabilitate  vacillent.  Vectes  perdiilit  et 
contrivit,  quando  virtutes  vitiis  sublato  robore 
mentis  divina  permissione  subjecit.  Sed  et  de  vec- 
tibus  alibi  dicitur  :  Qida  contrivit  portas  xreas,  e\ 
vectes  fei%reos  confregit  (PsaL  cvi).  Undc  Cassio- 
dorus  super  psalterium.  «  Portae,  inquit,  eere», 
sunt  hominum  consuetudines  vitiosae.  Vectes  vero 
ferreos,  spiritus  immundos  non  improbe  videmur 
accipere.  »  Haec  enim  duo  metaUa  pro  'fortitudine 
delictorum  videntur  adhibita.  Sed  ista  viribus  ho- 


Unde  in  Canticis  dicitur  :  Pessulum  ostii  mei  ape-  g  minum  desperata,  virtus  divina  confregit,  quando 


ruidilecto  mec.Habet  ostium  hoc  clavemt  et  pes- 
sulum  (Cant.  v).  Clavem  scilicct  discrctionem,  pcs- 
sulum  discretionis  modurn.  Ratio  portat  clavem. 
ut  quod  nocet,  ab  ingressu  mentis  arceat,  quod 
autem  decet,  per  clavem  discretionis  intrare  pcr- 
mittat.  Sed  quandoquc  serae  invcniunturobscraUe, 
ut  si  dilectus  advenerit  nequaquam  intrare  possit, 
et  si  ratio  quae  clavem  gerit  accedat,  intrare  non 
valeat.  Hoc  autem  fit,  quoties  animus  discretionis 
modum  excedit.  Sed  tandiu  ratio  foris  exspectat, 
donec,  si  fieri  possit,  pessuluin  tantando  retrahat. 
Clavem  discretionis  apponit,  monendo  vertit,  nec 
tamen  animum  convertit.  Cum  auteni  intrare  non 
valet,  qui  clavem  portat,  neccsse  est  ut  pessulum 
obstinationis,  disciplinae  sccuris  frangat ;  ut  quod 
monitionibus  fieri  non  potcrat,  viribus  disciplinae 
postmodum  fiat.  Contingit  etiam  quandoque,  ut 
qui  clavem  portare  debuit,  clavem  perdere  saepius 
consueverit.  Oportct  igitur  ut  iis,  qui  clavem  dis- 
cretionis  saepius  amittunt  (qiua  curam  sui  gerere 
nesciunt)  aliquis  discretus  provideat,  qui  de  sccre- 
txs  eorum,  cum  tempus  advenerit,  curam  gerat. 
Cap.  XII.  De  vectibus  portarum  Hierusalem. 
Sicut  superius  diximus,  portoe  sunt  cxhortatio- 
nes  sanctorum  Patrum  discretae.  Vectes  portarum, 
statuta  eorum.  Vectes  sunt,  quia  portas  vehunt.  In 
vectibus  portae  pendent,  nec  sic  tamen,  qtiin 
moveri  possint,  vectibus  inheerent.  In  vectibus 
portae  moventur,  ut  clausoe  teneantur,  vel  ut 
aperiantur.  Similiter  statuta  Patrum,   ahquando 


perichtantes  adventus  sui  lumine  miserata  respe- 
xit.  Vectes  etiam  in  divina  Scriptura  possunt  acci- 
pi,  quibus  arca  per  eremum  a  filiis  Israel  solebat 
deportari.  Facies,  inquit,  vectes  de  lignis  setim,  H 
operies  auro,  inducesque  per  circtdos,  qui  sunt  in 
lateribus  arcx,  utportetur  in  eis :  qui  sempererunt 
id  circulis,  nec  unquam  abstrahentur  ab  eis  (Exod. 
xxv).  Arca,  est  Ecclesia :  vectes,  Ecclesiae  doctores. 
De  lignis  setim  vectes  fiunt,  quod  genus  ligni  alb® 
spinee  simile  esse  dicunt.  De  lignis  igitur  imputri- 
bilibus  vectes  fiunt,  id  est,  de  viris  qui  corruptiooi 
non  succumbunt.  Auro  vectes  operit,  qui  virtutem 
boni  operis  eertius  per  exemplum  proximis  osten- 
dit.  Vectes  per  circulos  inducit,  qui  quatuor  Evan- 
,  geliorum  verbis  mentem  attentius  apponit.  ISecab 
'  eis  unquam  extrahitur,  sed  in  lege  Domini  die  ac 
nocte  medUalur  (PsaL  i). 

Cu\  XUl.  De  vicis  Hierusalem 
Fertur  habere  prwdicta  civitas  vicos  et  plateas. 
Vici  sunt  in  Ecclcsia  contincntes  et  conjugati.  Si- 
cut  enim  in  matcriah  vico  duo  sunt  OiXlines 
domorum,  sic  in  vico  Ecclesi*  sunt  duo  ordines, 
vidclicet  continentium  etconjugalorum.  In  libro 
Esdr(B  scriptumreperi,  quod  Melchias  tilius  Herem 
aedificavit  in  HierusaJem'  mediam  partem  vici 
(l/Esdr.  m).  In  Jerusalem  mediam  partem  vici 
aedificat,  qui  conjugatorum  legitime  jura  oooser* 
vat.  Alteram  vero  partem  ejusdem  vici  ille  «difi- 
care  dicitur,  aquo  mumlitia  cootinentiuuiperom- 
nia  custoditur.   Inter  hos  ordines  domoruin  est 


stricte  scrvantur,  aliquando  per  dispensationem  "  quasi  via  media,  activa  vita.  Per  hanc  igitur  am- 


temperate  laxantur.  Nota  etiam,  quod  serw  portis 
semper  inhcerent ;  portae  vero  circa  vectes  mobili- 
tatem  tenent.  Sic  auctoritates  sanctorum  Patnim 
immobiles  esse  debent ;  statota  vero  pro  tempore, 
et  loco,  et  persona  interdum  mutari  solent.  Pos- 
snmus  etiam  per  vectes  portarum  intelligere 
consiha  Judreoruni  de  quibus  per  prophetam 
dkitur  :  Perdidit  et  contrivit  vectes  ejus  (Thren. 
n).  Vecte*  ejus  perdidit  et  oontrivit,  quando  con- 
siiia  eorum  ad  effectam  venire  non  permiciL  Erat 
eorum  eonsilium,  ut  occidcrent  Christum.  Consi- 
lium  eomm  perdidit  etcontrivit,  quia  quodfacere 
cogitaverant,  ad  nihilum  redegH.  Ad  niliihim  rede- 
git,  qoia  Christus  a  mefte  resurrexit.   Consilium 


bulant,  qui  ad  coelestem  Hierusalem  pervenire  fes- 
tinant.  Sunt  autem  in  Hierusalem  majores  et  mi- 
nores  vici.  Majores  vici  sunt  activi  et  contemplati- 
vi.  Minores  vero  ad  illos  pertinent,  qui  ex  01» 
derivantur,  vel  ipsis  inhaerent.  Sunl  et  in  anima  qmr 
dam  vici  morales,  diversee  videlicet  virtatum  spe- 
cies.  Sicutcnim  in  materiah  vico  sunt  diversi  ordi- 
nes  hominum,  sic  in  vicis  animse  sunt  diversitates 
morum.  Habet  autem  animavicum  timoris,  et  vienm 
amoris.  Vicus  timoris  descendit  ad  portam  vaUis,  id 
est,  humilitatis.  Vicus  amoris  ducit  ad  portampo»- 
tis,  kl  est,  ad  eontemplationem  futurae  retributionis. 
In  vico  timoris  habitant  servi  etmercenarii.Invko 
vero  dilectionis  habitant,   qui  Patrum  heereditato 


DE  CLAUSTRO  ANIflLE.  —  LIB,  IV. 


HM> 


stant.  Servi  pr»  timore  pcenae  serviunt,  mer-  A  tur,  quoties  aliquis  vir  ecclesiasticus  cupiditate 


i  pro  labore  mercedem  queerunt,filii  pro  sola 
one  laborant,  non  ut  soii  haereditatem  possi- 
sed  ut  cum  patre  sine  fine  vivant.Sed  et  in 
lem  morali  alii  vici  possunt  assignari,id  est, 
jacerdotum,  et  vicus  scuta  veudentium.  Vi- 
icerdotum,  est  vicus  sanctee  exhortationis, 
icit  ad  portam  sterquilinii,  id  est,  ad  portam 
sionis.  Sicut  enim  fimus  ejicitur  per  portam 
ilinii,  sic  etiam  per  portam  confessionis  eji- 
etor  peccati.  Est  etiam  vicus  scuta  venden- 
Sunt  enim  quidam,  qui  scuta  emunt,et  scuta 
t,  quia  in  necessitate  fratres  defendunt.  Sunt 
,  quia  scuta  faciunt,  et  scuta  vendunt,  quia, 
ngenium   et    potestatem  juvandi  alios  ha- 


vincitur,  vel  quoties  animus  adulationis  laude  re- 
muneratur.  Nec  mirum  si  in  Hierusalem,  id  est,  in 
Ecclesia  vel  in  anima,  istud  agitur  cum  econtrario 
in  Damasco,  id  est,  in  sseculo  vel  in  saeculari  ani- 
mo,  vicus  rectus  et  domus  Judae  reperiatur.  Dixit 
enim  ad  Ananiam  in  visu  Dominus :  Surge,  et 
vade  in  vicum,  qui  vocatur  Reclus,  et  quaere  in 
domo  Judw  Saulum  nomine  Tharsensem,  ecce  enim 
orat  (Act.  ix).  Ananias,  gratia  Domini:  Judas, 
confessio,  Saulus,  tentatio  4  respicientis  ;  Tharsen- 
sis,  exploratio  gaudii  interpretatur.  Ad  Saulum 
Ananias  mittitur,  quando  ad  eum,  qui  peccatum 
considerat,  gratia  pcenitendi  tribuitur.  Tentationem 
considerat  et  respicit,  qui  tempus  et  locum,  dele- 


non  tamen  absque  pecunia  fratres  in  neces-  B  ctationem  etconsensumtentationisattendit.Talisin 


juvant.  Scuta,  sunt  defensionis  verba.  Scu- 
lanu  tenet,  qui  quod  ore  loquitur,  operibus 
t.  Scutum  contra  hostes  elevat,  qui  in  defen- 
pauperum  auxiliuin  pro  viribus  praestat. 
martyres  emerunt,  quia  pro  defensione  di- 
egis  corpora  sua  ad  supplicia  tradiderunt. 
Judas  Machaba3us  et  fratres  ejus  emerunt 
lo  possessiones  suas  pro  defensione  fratrum 
mlandas  hostibus  reliquerunt.  Emerunt  au- 
fachaboei  scuta  aurea.  In  historia  siquidem 
rMachabeeos  habuisse  clypeos  aureos.Reful- 
quit,  sol  in  clypeos  aureos,  et  resplendu&^unt 
*s  ab  eis  (I  Mac.  vi).  Sunt  autem  clypei  aurei, 
a  defensionum,qucB  sunt  absque  commistio- 


domo  Judae  quaeritur,  et  invenitur,  qui  in  domo 
confessionis,  adhuc  manens  in  saeculo,demoratur. 
Ponitur  autem  heec  domus  in  vico,  qui  vocatur 
Rectus.  Qui  enim  in  domo  confessionis  manet, 
procul  dubio  metam  recte  vivendi  tenet.  Sed  qui 
Tharsensis  est  virum  coelestem  in  terris  tolerat,  ut 
postmodum  ccelestis  gaudii  explorator  fiat. 
CAP.  Xl\.  De  plateis  Hiei*usalem. 
In  Hierusalem  plateae  dicuntur  esse.  Unde  per 
Jeremiam  dicitur,  cum  in  lamentationibus  suis 
de  civibus  Hierusalem  loqueretur:  Cum  deficerent, 
inquit,  quasi  vulnerati  in  plateis  civitatis  (Thren. 
n).  Habet  igitur  Hierusalem  cives  bonos  et  malos, 
habet  paleas  et  areas.  Habet  in  horreis  grana  cum 


iporalis  lucri.  In  his  igitur  clypeis  sol  reful-  n  paleis.  In  plateis   Hierusalem  boni  sunt,  sed  non 

_■  •  _  .  -.     -  —  _  ^"  _  .  _  ...  ______ 


uia  in  puritate  cordis  per  exemplum  bonae 
tionis  justitia  clarior  apparet.  Et  resplendue- 
nontes  ab  eis.  Montes  sunt  homines  vita  et 
•us  sublimes.  A  clypeis  ergo  aureis  montes 
lorcm  recipiunt,  quia  cum  aliquis  justus 
operatur,  coeteri  viri  sublimes  per  famam 
opinionis  clariores  iiunt.  Sed  et  in  exercitu 
Antiochi  multi  fuerant,  qui  clypeos  aureos 
1  habebant.  Sunt  autem,  sicut  superius  dixi- 
aurei  clypei,  verba  quoe  in  defensione  proxi- 
oferuntur  absque  commistione  temporalis  lu- 
ed  istorum  clypei  ideo  aurei  sunt,  quia  cum 
Qoris  verba  defensionis  proferunt,non  pro  pre- 
sd  pro  justitia   se  loqui  dicunt.  Cum  autem 


deficiunt,  quia  vanitatibus  saecuJi  dediti  non 
succumbunt.  Mali  vero  in  plateis  civitatis  sunt, 
et  deiiciunt,  quia  vagi  et  instabiles  voluptatibus 
carnis  non  resistunt.  Plateae  sunt  viae  latee,  qura 
per  eas  gradientes  ducunt  ad  mortem.Cttm  defice~ 
rent,  inquit,  quasi  vulnerati  in  plateis  civitatis. 
Peccata  sunt  quasi  vulnera.  Quasi  vulnerati  in  pla- 
teis  deficiunt,qui  deficientes  in  bono  a  delectatione 
peccati  non  resipiscunt.  Ad  hoc  etiam  pertinere  vi- 
detur,  quod  in  eodem  scriptum  reperitur :  Cum 
deficerent,  inquit,  parvulus  et  lactans  in  plateis 
oppidi  (ibid).  Parvulus,  est  simplex  et  rudis 
populus.  Lactans,  est  dcctor  carnalia  praedicans. 
Plateae  oppidi  sunt  delectationes   hujus  mundi. 


stitioe  in  his  clypeis  resplendet,  tunc  veritas  n  In   plateis    igitur    oppidi    parvulus    et    lactans 
•et.Et  sic  montes  ab  eis  splendorem  recipiunt,      deficiunt,   quando   praelati    cum    subjectis   ces- 


ontra  eorum  falsitatem  montes,  id  est,  justi 
veritatis  clariores  fiunt.  Nota  etiam  quod  in 
salem  domus  scuta  vendentium  esse  dicitur, 
licui,  quod  diximus,  mirum  videatur.  Ait 
Scriptura :  ^Edificavit  Melchias  filius  auri- 
isque  ad  domum  Nathinxorum,  el  scuta  ven- 
im  contra  portam  judicialem  (H  Esdr.  m). 
vendunt,  qui  pro  justitia  munera  libenter 
iunt.  Sed  domum  scuta  vendentium  contra 
m  judicialem  esse,Scriptura  dicit.  lllos  enim, 
lstitiam  vendunt,  conscientia  reprehendit ;  et 
o  portam  judicialem  domus  eorum  positee 
quorum  mens  et  conscientia  veritati  contra- 
it.Hoc  autem  toties  mystice,vel  moraJiter  agi- 


santes  a  bonis  operibus,  passinx,  carnalia  quee- 
runt.  Hujusmodi  plateae  quandoque  lutum  habent, 
quandoque  pulvere  et  siccitate  scatent.  Unde 
psalmista :  Et  comminuam,  inquit,  eos  ut  pulve- 
rem  ante  faciem  venti,  ut  lutum  platearum  delebo 
eos  (Psal.  xvu).  Pulvis,  et  dissolutio  humanae 
fragiiitatis,  ventus  superbise  spiritus.  Ventus  suo 
impetu  pulverem  sublevat,  quoties  aliquis  vi- 
tam  cujuslibet  dissoluti  verbis  adulatoriis  lau. 
dat.  In  pulvere  vero  turbinem  generat,  dum 
dissolutas  acliones  impetus  elationis  turbat. 
Ut  pulvereni  ergo  inimicos  suos  David  commi- 
uuit,  quando  ille  manu  fortis  actiones  perverso- 
rum  dissolutas  remanere  permitit.  Ut  lutum  pla- 


4IS1. 


APPENDIX  AD  HUGONlS  OPERA  DOGMATICA. 


Hoi 


tearum  delebo  cos.  Lutum  in  plateis,  est  immundi-  A  alienigenae  sunt  saeculares  eurse.  Ex  his  confessio 


tia  carnis.  Habet  igitur  David  inimicos,  id  est, 
laxuriantes  et  lubricos.  Et  delebo,  inquit,  eos. 
Unde?  forsitan  de  libro  vitce. 
Cap.  XV. Be  quatuor  plateis  Mierusalem  moraliter. 
Quatuor  plaleie  in  civitate  Hierusalem  dicuntur 
esse,  scilicet  platca  latior,  et  platea  domus  Dei.Est 
etiain  platea  ante  portam  aquarum,  et  alia  platca 
ante  portam  Ephraim.Dc  platea  latiori  dicitur  :  Et 
dimiserunt  Hierusalem  usque  ad  murum  platex  la- 
tioris  (II  Esdr.  nij.  Dc  platea  domus  Dei  dicitur : 
Sedit  omnis  poputus  in  platea  doinus  Deitremen- 
tespro  peccalo,  el  ptuviis.  Et  surrexit  Esdras  sa- 
cerdos,et  dix(t  ari  eos:  Vos  transgressi  estis,et  uxo- 
res  duxistis  atieniyenas  (I  Esdr.  x).  De  platea,qu<e 


datur,  dum  culpa  cognoscitur.  A  populo  terr»,  et 
ab  uxoribus  alienigenis  separatur,  qui  terrenane- 
gligit,  et  cui  curae  sseculares  odio  habentur.  Sequi- 
tur  de  piatea,  quse  est  ante  portam  aquarum,  in 
qua  populus  congregatur  quasi  vir  unus,  dicen- 
tes  Esdrse  scribse,  ut  afferet  librum  legis  Moysi. 
Porta  aquarum  et  admonitio  Scripturarum,  platea 
peccatorum  memoria.Ante  portamigitur  aquarum 
platea  esse  dicitur,  quia  per  admonitionem  Seri- 
pturarum  peccatum  ad  memoriam  revocatur.  lo 
qua  popuius  quasi  vir  unus  colligitur,dum  in  imi- 
tate  perseverans,  per  dilectionem  magistris  et  fra- 
tribus  unitur.  Et  sic  iibrum  legis  Moysi  afferri  po- 
scit,  ut  per  legcm  corrigat  qu«  contra  legis  pr»- 


est  ante  portam  aquarum  dicitur:  Congregatus  est  b  cepta  gessit.  Platea  qu»  est  ante  portam  Ephraim, 


omnis  populus  quasi  vir  unus  ad  plateam,  quxcst 
qnle portam  aquarum,  et  dixerunt  Esdrx  scribx, 
ut  a/ferret  tibrum  legis  Moysi,  quem  prxceperat 
Dominus  Israeli  (II  Esdr.  vm).  De  platea  siqui- 
dem  portce  Ephraim  dicitur:  Egressus  est  populus, 
et  attuterunt  frondcs  de  ai%boribus,  feceruntquc 
sibi  tabernacula  unusquique  in  domate  suo,  et  in 
atriis  suis,  et  in  atriis  domus  Dei,  et  in  ptatea 
portx  aquarum,  et  in  ptatea  portx  Ephraim  (II 
Esdr.  iii).  Muri  Hierusalem  a  filiis  Israel  aedificari 
dimittuntur,  quando  ad  murum  plateae  latioris 
appropinquatur.  Latior  platea,  est  saecularis  vita ; 
niurus  plateo?,  adversitas  vitae.  lnde  est,  quod 
discipuli  qui  eranl  Damasci,  per  murum  submit- 


ultima  ponitur.  Nihil  enim  prodest  laboranti,  nisi 
fructus  operis  in  tine  colligantur.  Ephraim  enim 
frugifer  interpretatur.  lnitium  igitur  bonl  operis, 
est  porta  pcenitentis.  Possumus  autem  hanc  pla- 
team  vocare,  et  appellare  pnenitentiam.  Platea  est, 
quando  adhuc  in  ea  plangimus  quod  deliquimus, 
sed  in  ealutum  deiemus,dum  perpoenitentiamlabo- 
ramus.Dc  plantca  quandoque  egredimur,et  ad  eam 
quandoque  revertimur;  de  platea  egredimur,  cum 
a  sseculari  vita  recedimus ;  ad  piateam  vero  rever- 
timur,  oum  ad  ea  quse  male  gesta  sunt  a  nobis 
mentem  revocamus.  Egredvnini,  inquit,  in  mon~ 
tem%  et  afferte  frondes  olivse,  et  frondes  myrti,  et 
ramos  palmarum,ut  fiant  tabernarula  (Num.wu). 


tentes  in  sporla  dimiserunt  Paulum  (AcJ.ix).Unde  r  ln  montem  cgredimur,  quando  ad  montem  mise- 


lieda  super  Actus  apostolorum:  «  Murus,  inquit, 

Damasci,  qui  sanyuinem  bibens  interpretatur,  est 

adversitas  sieculi.  >»  Rex  Areta,  qui  defensio  inter- 

pretatur,  diabolus  intelligitur.  Sporta,  quae  juncis 

palmisque  solct  conlici,  iidei  speique  conjunctio- 

nero  dcsignat.  Juncus  enim  viriditatem  fidei,  pal- 

ma  viUe  feteriiie  spcm  significat.  Si  quis  igitur  se 

muro  advcrsitatis  cinctum  videat,  sportam  virtu- 

tis,  quia  cvadat,  fcstinus  ascendat.  Sedit  omnis 

poputus  in  platea  domus  Dei  mcerens  pro  peccato, 

et  pluviis.  Domus  Dei,  est  domus  conversionis 

(1  Esdr.  x).  Qu.e  platcam  habere  pcrhibetur,  quo- 

tics  swcularibus  negotiis  exterius  implicatur.  Sed 

qui  diu  pcr  platcam  Leti  discurrere  consueverunt, 

quandoquc  in  cadem  platea  sedentes  pro  peccato 

gcmunt,  quia  qui  iu  domo  Dei  saecularitati  studue- 

rant,postmoduin  ad  sc  revcrsi  quieta^  mentis  esse 

dcsideran».   Nec   lantuin  pro  peccato,  sed  etiam 

pro  pluviis  foris  stare  ncqueunt,  sed  totis  deside- 

,  deriis  animi  interius  esse  quaerunt.  Tempus,  in- 

quiunt,  pluvue  cst,  ct  non  sustinemus  stare  foris. 

Pluvia,est  catliolica  doctrina ;  foris  enim  starc  non 

sustinet,  <juem  doetrin.e  spiritualis  pluvia  perur- 

get.  Surrexit  eiiam  Esdras  saccrdosy  et  dixit  ad 

eos :  Vos  transyressi  estis,   et  uxores  duxistis  atic- 

niyenas,  ut  adderetis  super  detictum  Israet,    et 

hunc  date  confessioncm  Domino  Deo  patrum  ves- 

trorum,  et  facite  placilum  ejus  ef  separamini  a  po- 

putis  terrx,  et  ab  uxnribus  atieniyenis  (ibid).Ecce 

pluvia,  id.  est,  eorreptionum  doclrina.  Uxores  vero 


D 


ricordiae  precibus  sublevamur.  Ipse  est  forsitan 
mons  Oliveti.  Afferte,  inquit,  frondes  olivae,  id  est, 
opcra  misericordise.  Oteo  (imo  eteos)  enim  Gnece, 
misericordize  dicitur  Latine.  Myrtus  virtutis  tempe- 
rativse  dicituif  esse ;  palma  vero  in  altum  cre* 
scit.  Per  olivam  igitur  opus  misericordise,  per 
myrtum  virtus  temperantise,  per  palmam  spes  ve- 
nite.  His  itaque  frondibus,  et  ramis  in  platea 
portse  Ephraim  tabernacula  fiunt,  quando  pw 
dictse  virtutes  a  pruina  torporis,  et  ealore  delecta- 
tionis  undiquc  defendunt.  In  platea  igitur,  qua» 
est  ante  portam  Ephraim  tabernacula  ponimus, 
quando  quod  male  gessimus,  delentes  per  opeira 
lnisericordiee,  ad  spem  victoriae  pervenire  deside- 
ramus. 

Cap.  XVI.  Item  de  quatuor  plateis  Hierusalem 

moralitas. 

Moraliter  per  plateam  latiorem  possuan» 
intelfigere  mentis  vagationem.  Plateae  siqukleni 
civitatis,  sunt  delectationes  vagse  mcntis.  Platea 
Graece,  latitudo  dicitur  Latine.  Quca  lata  est  io 
opere,  latioV  in  scrmone,  latissima  in  cogitatione. 
Cum  cnim  quod  male  agimus,  verbis  defendimns, 
tunc  platese  latiori  appropinquamus.  Grave 
cst  enim  pcccarc,  sed  gravius  peceatum  defen- 
dere,  gravissimum  pcr  delectationem  peccato 
consentire.  Cum  culpa  crgo  defenditur,tunc  platM 
dilatatur.  Dum  autem  aedificatur  Hierusalem,  «t 
appropinquatur  ad  plateam  latiorem,  «edificaD 
civitas  dimittitur.Et  hocfit,dum  culpa  verbis  exe* 


DE  CLAUSTRO  ANWLE.  —  LIB.  IV. 


m$ 


»Nemoenim  eedificare  potest  aliquem  reatus  A  omnibus  abiit  in  terram  suam.  Post  duos  autem 


llpam  defendentem,  sed  cum  culpa  cognosci- 
unc  civitatis  murus,  id  est,  bonum  opus  eedi- 
permittitur.  In  platea  latiori,  sicut  praedixi- 
culpa  defenditur,  sed  in  platea  domus  Dei 
atur,  et  corrigitur.  Domus  Dei,  est  mens  i  n 
Labitat  gratia  Spiritus  sancti.  Platea  domus 
ecordatio  peccati.  Qui  autem  per  hanc  pla- 
discurrere  consue  verant,  nunc  in  ea  pro  pec- 
rementes  sedent ;  et  qui  ineptae  lsetitiae  diu 
erant,  peccatum  lugent.  In  hac  piatea  Esdras 
ios,  qui  carnes  immolat,  id  est,  animus,  qui 
jria  carnis  in  se  mactat,  populum  increpat, 
>raeceptum  Domini  transgressus  fuerat.&pa- 
\i,  inquit,  apopulo  terrxetab  uxoribus  alie- 


annos  misit  rex  principem  tributontm  in  civitates 
Juda,  et  venit  Hierusalem,  cum  turba  magna,  et 
irruit  super  civitatem  repente,  etperdiditpopuium 
multum  ex  Israel,  et  accepit  spoliacivitatis,  etsiic- 
cendit  eam  igni,  et  destruxit  domos  ejus,  et  mw*os 
in  circuitu  :  et  captivas  duxit  mulieres  et  natos,  et 
pecora  possederunt:  et  cedificaveimnt  cwitatem 
Davidmuro  magno,  etfirmo,  et  turribus  firmis  : 
et  facta  est  illis  in  arcem.  Et  posuerunt  illic  gen- 
tem  peccatorum,  et  viros  iniquos,  et  possueruht  il- 
lic  aima,  et  escas  (IMachab.  i).  Ascenditin  Hicru- 
salem  rex  Antiochus,  quando  in  Ecclesia  domina- 
tur  diabolus,  vel  in  anima  carnalis  appetitus.  As- 
cendit  autem  in  multitudine  gravi,  id  est,  in  abun- 


\s(IEsdr.  x).  Populus  terrae,  sunt  terrenarum  B  dantia  delictorum,  et  in  gravitate  cujuslibet  crimi- 


i  concupiscentia? ;  uxores  alienigenee,  carnis 
itiae.  Ab  his  vero  mentem  separant,  qui  mun- 
icupiscentias  negligunt,  et  blandimentis  mi- 
arnis  mente  contradicunt.  Sequitur  de  pla- 
u»  est  ante  portam  aquarum.  Porta  aqua- 
)st  gratia  lacrymarum.  Platea  vero  quee  est 
>ortam  aquarum,  est  contritio  ammi  pro  de- 
one  peccati.  In  hac  platea  populus  congre- 
quasi  vir  unus  ;  populus  cogitationum,  qui 
diversa  sparserat,  cum  per  contritionem  in 
colligitur,  secretum  mentis  intrat,  librum 
udire  desiderat,  ut  transgressionis  cuipam 
are  valeat,  et  in  meditatione  divince  legis 
ls    fiat.  Ad  plateam    vero   quae    est  ante 


nalis  peccati.  Intrat  in  sanctificationem  cum  su- 
perbia,  quando  sanctificata  per  confessionem  ela- 
tionis  spiritus  aperit  sibi  corda.  Accepit  altare  au- 
reum,  et  candelabrum  luminis,  id  est,  puritatem 
orationis,  et  lucem  divinee  complationis.  Accepit 
universa  sanctificationis  vasa,  diversa  videlicet  vir- 
tutum  genera.  Et  omnia  comminuit,  quandb  virtu- 
tum  species  diversas  ad  nihilum  redegit.  Et  acce- 
pit  thesauros  occultos  quos  invenit ;  et  sublatis 
omnibus  abiit  in  terram  suam.  Thcsaurus,  est  sa- 
pientiaeintellectus,  occultus  diaboio,sed  notus  Deo. 
Quem  tunc  diabolus  invenit,  quandoper  jactantiae 
vitium  Cftteris  manifestum  reddit.  Sublatis  oinni- 
bus  in  terram  suam  Antiochus  abiit,  quoties  dia- 


1   Ephraim  animus  ducitur,    quando  per  q  bolus  sublatis  virtutibus  ad  terrena  desideria  men- 


n  boni  operis  ad  spem  veniee  revocatur. 
ea  igitur  latiori  nihil  agimus,  sed  etiam 
sriem  eedificare  dimittimus.  In  platea  vero 
Dei  terram  evertimus,  et  seminaraus.  In 
quee  est  ante  portam  Ephraim  fructum  col- 
*.  lbi  tabernacula  figimus,  in  quibus  per 
nisericordiae  frumenta  recondamus.  ln  his 
plateis  ponebantur  infirmi  in  iectulis,  ut  ve- 
Petro  saltem  umbra  iUiusobumbraretquem- 
Ilorum,  et  liberarentur  omnes  ab  infirmita- 
uis.  Infirmi  sunt,  qui  laborant  morbo  pec- 
ui  in  plateis  ponuntur,  quando  peccatorum 
1  delectationis  recordantur,  ut  veniente  Pe- 
ignito  per  recordationem  peccato^  Petrus 
gnoscens  interpretatur,  saltem  umbra  illius 
iraret  quemquam  illorum,  ut  intercessio  ejus 
raret  animum  cujuslibet  ab  eestu  vitionun. 
Jm  est  umbra,  quee  infirmum  refrigerat,  ut 
rmitatibus  liberum  sanitati  reddat. 
ftl.  De  iis  qui  templum  destruunt,  et  de  iis 
qui  templum  mundant,  et  renovant, 
reecedenti  iibrode  fedificatione  templi  dixi- 
iura  ;  nunc  autem  de  destructione  ejus  quid 
adicat,  breviter  audiamus.  Sicut  veridica 
listoria :  Antiochus  illustrh  fitius  Antiochi 
fui  fuerat  Romae  obses,  ascmdit  Hierosoly- 
n  mullitudine  gravi  :  et  intravit  in  sanctifi- 
zm  cum  supei'bia,  et  accepit  attare  aureum, 
ielabrum  luminis,  et  universa  vasa  ejus  :  et 
t  thesauros  occultos  quosinvenit,  et  sublatis 


D 


tes  fidelium  reducit.  Post  duos  autem  annos  misit 
principem  tributorum  in  civitates  Juda.  Cupiditas 
tributa  recipit ;  quia  et  in  Ecclesia,  et  in  qualibet 
anima  exactiones  complures  agit.  Cum  magna 
turba  venit  Hierusalem,  ut  conturbet  simplicium 
pacem.  Super  civitatem  irruit,  et  populum  simpli- 
cium  cogitationum  ex  lsrael  perdit.  Et  accipit  spo- 
lia  civitatis,  quando  mentem  virtutum  spoliat  in- 
dumentis.  Et  eam  igne  succendit,  dum  concupi- 
scientiee  fiammis  animum  comburit.  Interius  des- 
truxit  domos,  et  in  circuitu  ejus  muros,  id  est,  in1 
tus  conscientias,  et  in  circuitu  operationes  perfe- 
ctas.  Et  captivas  duxerunt  mulieres,  imperfectas 
scilicet  mentis  affectiones  ;  et  natos,  id  est,  actus 
earum  imperfectos.  Pecora  eorum  possiderit,  ctim 
diabolus,  vel  carnis  appetitus  in  potestate  sua  irra- 
tionabiles  animi  motus  retinent.  Et  quae  filii  Israel 
custodire  consueverant,  Antiocheni  mactant  et 
manducant.  Civitalem  David  redificant,  dum  men- 
tem  cujuslibet  manu  fortis,  id  cst,  bene  operantis, 
in  contrariampartem  mutant.  Muro  magno  et  tur* 
ribus  firmis  muniunt,  dum  perversa  opera  et  eo- 
rum  defensiones  in  circuitu  ponunt.  Et  facta  est 
ilUs  in  arcem,  id  est  perversee  mentis  elationem. 
Et  posuerunt  illic  gentempeccatorum,  etvirosini- 
quos,  in  animascilicetgentemvitiorum,  in  Ecclesia 
vero  hsereticos  Christianae  fidei,  graves  inimicos.  Et 
posuerunt  illic  arma,  et  escas.  Arma,  sunt  defen- 
sionis  verba,  escte,  delectationesterrena».  Hujusmo- 
di  cibis  arcem  muniunt,  qui  terrenis  delectationi- 


1095 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


m 


bus  mentem  pascunt.  Sedet  rexAntiochus  irevo- 
lensin  Persidem  reliquit  hominemLysiamnobilem 
de  genere  regalisuper  negotia  regia :  et  mandavit  ei 
deomnibusquce  volebat,  etde  habitantibusJudwam 
et  Hierusalem  utmitteret  ad  eosexercitum,  adcon- 
terendum  virtutem  Israel,  et  reliquias  Hierusalem 
(I Machab.  \u).Et  congregavit Lysias  electorumvi- 
rorum  sexaginta  mitiia,  et  equitumquinque  millia ; 
et  venerunt  in  Judceam,  et  castra  posuerunt  in  Be- 
thoron.  Et  occurrit  illis  Judas  cum  decem  mitlibus 
viris,  et  commiserunt  prxtium,  et  ceciderunt  de 
exercitu  Lysias  quinque  miltia  virorum.  Videns  au- 
tem  Lysias  fugam  suorum  etJudworum  audaciam, 
abiit  Antiochiam(IMachab.w).  Lysias  ab  Antio- 
cbo  ad  destruendam  Judaeam  et  Hierusalem  mitti- 
tur,quando  spiritusluxuriae  ad  subvertendam  con- 
fessionis  pacem  a  diabolo  destinatur.  Lysias  enim 
generans  interpretatur.  Luxuria  siquidem  plures 
filios  generat,  quia  diversos  motus  carnis   ex  se 
quotidie  creat.  Et  venerunt  Judxam,  et  castra  po- 
suerunt  in  Bethoron :  veniunt  in  Judaeam,  dum  in- 
grediuntur  confessionisterram  etin  Bethoron  castra 
ponunt,  quia  per  iram  terram  confessionis  inva- 
dunt.  Bethoron  enim  domus  irae  interpretatur.  Est 
autem  Rethoron  superior,  ira  praelatorum  ;  et  Be- 
thoron  inferior,  ira  subditorum.Quamcunque  ista- 
rum  alienigenae  obtineant,  terram  confessionis  tur- 
bant.  Et  occurrit  illis  Judas  cum  decem  millibus 
wris.Judas  exercitui  Lysiae  cum  decem  millibus  vi- 
ris  occurrit,  quando  confessio  fulta  decem  prae- 
ceptis  legis,  cbversis  luxuriae  motibus  viriliter  resi- 
tit.  Et  commiserunt  prcetium,   et  ceciderunt  de 
,exercituLysix  quinque  millia  virorum.  Judas  cum 
exercitu  Lysiae  praelium  committit,  cum  mens  totis 
viribus  luxuri»  contradicit.  Et  sic  de  exercitu  Ly- 
siae  quinque  millia  occumbunt,  dum  quinque  sen- 
sus  corporis  in  ore  gladii  confessioni  succumbunt. 
Videt  autem  Lysias  suorum  fugam,  et  Judaeorum 
audaciam,  abiit  Antiochiam.   Antiochiam  Lysias 
abiit,  quialuxuriadivitiarum  abundantiain  quaerit. 
Antiochia  enim,  paupertatis  silentium  interpreta- 
tur.  Ibi  paupertas  silere  dicitur,  ubi  divitiae  domi- 
nantur.  Postquam  Judas  missum  ab  Antiocho  fu- 
gavit  Lysiam,  etille  victus  abiit  Antiochiam.  Dixit 
Judas  ad  fratres  suos  :  Ecce  contriti  sunt  inimici 
nostri;  ascendamus  nunc  mundare,et  renovare 
sancta.  Et  ascenderunt  in  montem  Sion,  et  viderunt 
sanctificationem  desertam,  et  altare  profanatum  et 
portas  exustas,  et  in  atriis  virgulta  nata  sicut  in 
saltu,  vel  in  montibus,  et  pastophoria  diruta :   et 
sciderunt  vestimenta  sua,  et  ptanxerunt  planctu 
magno  (ibid.).  Judas  fugato  Lysia,  id  est,  destructa 
luxuria,  et  contritis  hostibus,  luxuriae,scilicet  ope- 
ribus,  in  montem  Sion  ascendit,  dum  vera  confes- 
sio  per  gradus  virtutum  sublimia  quaerit.  Ascendit 
mundare  sancta,  etrenovare.  Cormundum  crea, 
inquit,  in  me,  Deus,  et  spiritum  rectum  innova  in 
visceribusmeis  (Psal.L).X  vitiis  munda,  virtutibus 
innova.£l  viderunt  sanctificationem  desertam.San- 
ctificationem  desertam  conspicit,   qui  sanctitatem 
mentis  a  Deo  derelictam  esse  cognoscit.  Templum 
enim,  sicut  in  eodem  libro  dicitur,  luxuria,  et  co- 


A  messationibus  gentium  erat  plenum,  et  scortantium 
cum  meretricibus  sacratisque  sedibus  mulieres  tt 
ultro  ingerebant  (II Machab.  vi).  Templum  luxu- 
ria  plenum  esse  dicitur,  dum  luxuriae  cogitationi- 
bus  voluptuosis  animus  delectatur.  Comessationes 
vero  in  eo  *fiunt,  dum  vitia  carnis  invicem  diversis 
delectationum  ferculis  mentem  pascunt.  Scortantes 
cum  meretricibus  in  eo  habitant,  dum  vitia,  car- 
nis  cogitationibus  animi  concordant.  Sacratis  aedi- 
bus  ultro  se  mulieres  ingerunt,  dum  mollities  et 
blandimenta  carnis  in  secreto  mentis  sese  licenter 
abscondunt.  Altare  profanatum,  et  plenum  illicitis 
esse  legitur,  dum  mens  ea  desiderat  et  exoptat, 
quee  in  lege  divina  prohibentur.  Portae  combusts 
jacent,  dum  sensuum  aditus  ardenti  desiderio  suc- 

g  censi,  ineuntibus  vitiis  omnino  patent.Virgulta  vero 
in  atriis  nata  sunt  illicita  desideria,  quae  sicut  vir- 
gulta  nullo  colente  crescunt,  sic  in  animo  sponte 
surgere  non  desinunt.  Pastophoria  diruta,  suat 
mcntis  secreta,  ab  alienigenis,  id  est,  a  spiritibu* 
immundis  destructa.  Pastophoria  siquidem,  sunt 
cellulae  in  intimis  gazophylaciorum  factae,  aut  tha- 
lami  in  quibus  habitant  templorum  praefecti.  H«c 
igitur  Judas  a  praedictis  immunditiis  purgai,  et 
quotidie  renovare  non  cessat. 
C.vr.  XVIII.  Quod  Judas  ordinavit  viros,  utpugna 
rent  adversus  eos  qui  erant  in  arce,  donec  sanc- 
ta  mundarent. 

Ordinavit  Judas  viros*  ut  pugnarent  adversus 
eosqui  erant  in  arce,  donec  sancta  emundarent  (/ 

c  Mac.  iv).  Per  arcem  possumms  intelligere  mentis 
rationem,  quam  toties  alienigenae  possident,  quo- 
ties  vitia  menti  dominantur,  ut  eam  a  virtutibus 
alienent.  Mirum  est  tamen  quod  filii  Israel  Hieru- 
salem  obtinent,  alienigenss  vero  dominantur  in  ar- 
ce,  et  in  eadera  potestatem  habent :  et  nisiAposto- 
lus  quaestionis  nodum  solveret,  dubitaret  forsitau 
aliquis  qualiter  hoc  fieri  posset.  Video,  inquit  Apo- 
stolus,  aliam  legem  in  membris  meis,  repugnan- 
tem  legi  mentis  mex,  et  captivantem  me  in  legt 
peccati  (Rom.  vn).  Ecce  alia  est  lex  inmembris,  et 
alia  est  lex  mentis.  Caro  enim  concupiscit  advet- 
sus  spiritum  ;  spiritus  autem  adversus  carnem 
(Gatat.  v).  Sic  aliquando  alienigenae  dominan- 
tur  in  arce ;  et  multi  etiam  de  populo,  qui  adver- 
santur  Judoe,  manent  in  civitate.  Multa  enim  cum 
ipsaconfessione  in  mente  suntquae  nocent,  ettamen 
expelli  non  possunt.  Multa  etiam  ex  mala  consuetu- 
dine  procedunt  quae  rationi  non  obediunt,  sed 
quadam  assiduitate  ratione  vincunt.  Similitcr 
Ephraim  Chananaeum,  qui  habitat  in  Gazer  non 
exputit,usquequo  Pharao  rex  jEgypii  Gazer  cxpiU 
et  eam  fitix  suw  in  dotem  dedit  (III  Reg.  ix  ;  Josv( 
x\i).EphT8L\m,fructificans  ;  Phara.o ,dissipans,  Cha- 
nanaeus,  motus  ;  Gazer,  constructio  interpretatur. 
Cum  is  igitur,  qui  fructum  boni  operis  coUigunt. 
motus  carnis  habitare  non  desinunt,  sed  eis  sub  tri- 
buto  serviunt,  quandiu  filii  Ephraim  civitati  domi- 
nanturet  praesunt.  Sed  cum  Pharao  rex  jfigypti 
Gazer,  id  est,  animam  virtutibus  contructam  capii 
et  dissipat ;  omnes,  qui  in  ea  habitant,  id  est,  vir 


U 


DE  CLAUSTRO  ANJMjE.  —  UB.  IV. 


U5& 


i  animae,  Irucidare  non  cessat.  Et  dedit  eam 
su(e  in  dotem  (II  Machab.  iv).  Filia  Pharaonis 
j  jEgypti,  est  lex  peccati.  Gazer  igitur  ^Egypti 
m  dotem  fitiee  suse  tribuit,  quando  lex  peccati 
lam  carnaliter  viventem  in  dotem  sibi  cons- 
t,  et  sic  Gazer  fiti»  Pharaonis  in  dotem  tribui- 
quando  constructio  corporis  et  animae,  legi 
ati  subjugatur.  Sed  et  in  Hierusalem  Jason 
r  Onicc,  gymnasium  et  ephcbiam  eedificavit 
arce.  Cum  enim  suscepisset  Antiochus regnum, 
NobiUs  appeltabatur,  ambiebat  Jason  frater 
?  summum  sacerdotium.  Aditoque  rege  Antio- 
promisit  ei  argenti  talenta  trecenta  sexaginta, 
r  hoc  promittebat  et  alia  centum  quinquagin- 
ipotestati  ejus  concederetur  gymnasium  et 
biam  sibi  construere,  et  eos,  qui  in  Hiei*osoly- 
want,  Antiochenos  scribere.  Quod  cum  rex 
lisset,  et  obtinuisset  Jason  principatum,  sta" 
id  gentitem  ritum  contributes  suos  transferre 
t,  et  ausus  est  sub  ipsa  arce  gymnasium  con- 
ere  et  optimos  quosque  epheboi*um  in  tupana- 
j ponere  (ibid.).Ambiebat,  inquit,  Jason  frater 
?  summum  sacerdotium.  Extunc  ira  tua,  Do- 
>,  extunc  venale  sacerdotium,  extunc  et  nunc. 
ac  enim  Jasonest  in  Ecclesia  cum  Onia :  adhuc 
ibus  et  pretio  quorumdam  celebratur  electio. 
hoc  ordine  ia  Ecclesia  magistri  fiunt,  gyinna- 
t  et  ephebiam  in  Hierusalem,  id  est,  in  Eccle- 
quandoque  construunt.  Gymnasium,  est  do- 
in  qua  iieri  solebant  ludi  gentilium.  Gymna- 
i  in  Israel  aedificant  preelati,  qui  inter  fratres 
daria  narrant :  qui  cum  suis  exhortationibus 
tores  ad  fletum  movere  deberent,  ad  risum 
ent.  Ephebiam  vero  in  Israel  constituunt,  qui 
m  personas  suspectas  et  notabiles  habere  non 
escunt.  Eos,  qui  in  Hierosolymis  sunt,  Antio- 
;OS  volunt  scribi,  quia  divites  esse  cupiunt,  et 
ri.  Qui  ante  conversionem  seeculi  cum  paucis 
onsueverant,  nunc  in  multitudine  magna  et 
iratu  copioso  curias  frequentant,  et  per  hoc 
>licibus  datur  intelligi,  quod  paupertas  non 
eniat  prselationi.  Moraliter  autem  Jason  desi- 
ns  interpretatur.  Gymnasium  vero  est  locus, 
gentilium  ludi  antiquitus  solebant  fieri.  Fphe- 
ist  lupanar,  ubi  ephebi  solebantponi.  Ephebi, 
viriles  affectus  animi,  quos  Jason  assensu  re- 
kntiochi  in  lupanaribus  ponere  statuit,  quia 
ale  desiderium  eosdem  affectus  instinctu  dia- 
libidini  quandoque  substernit.  Gymnasium 
Hierosolymis  a?dificant,qui  lcveset  instabiles 
10  curiositatis  lusibus  exsultant.  Antiocheni 
>i  desiderant,  qui  divitiarum  copiis  abundant. 
i  et  in  arce  et  sub  arce  sunt  qui  Judee,  id  est, 
essioni  contradicunt.  Ordinavit  Judas,  sicut 
>rius  diximus,  viros,  qui  pugnarent  adversum 
qui  erant  in  arce,  donec  sancta  emundaret 
dchab.  iv).  Viri,  sunt  viriles  affectus  animi, 
adversum  eos  qui  sunt  in  arce  pugnant,  quan- 
irtutes  vitiis  viriUter  repugnant  :  Judas  igitur 
mgnandum  viros  ordinat,  dum  vera  confessio 
in  locis  virtutes  prdinate  locat.  Ponit  igitur  Jn 


A  primo  loco  timorem  pcenoe,  in  secundo  dolorem 
culpoe,  in  tcrtio  laborera  poenitentiae,  in  quarto 
fructum  eleemosynae.  Sed,  ne  desperet,  adjungit 
spemveni®  timori,  consolationem  dolori,  retribu- 
tionem  labori,eleemosynae  fructum.  visitationi  pau- 
perum.  Adjungit  etiam  jejunium  compuncUoni, 
vigilias  orationi,  lectionem  meditationi.  Et  sic  in 
circuitu  Judas  arcem  obsidet,  donec  ab  immundi- 
Uis  mentem  confessio  purget. 
Gap.  XIX.  De  Juda,  et  fratribus  ejus  Simoney  Jona- 
tfia,  Joanna  et  Eleazaro. 
Postquam  Judas  missum  ab  Antiocho  fugavit 
Lysiam,  dixit  Judas  ad  fratres  suos :  Ecce  coniriti 
sunt  inimici  nostri.  Ascendamus  nunc  mundare 
sancta,  et  renovare  (I  Machab.  rv).  Fratres  Judee 

B  quatuor  dicuntur  esse,  id  est,  Simeon  et  Jonathas, 
Joanna  et  Eleazarus.  Hi  quinque  sunt  fiUi  Matha- 
thiae,  Mathathias  interpretatur  donum  Dei,  Judas 
confitens,  Simon  obediens,  Jonathas  columnadans, 
Joanna  Dei  gratia,  Eleazarus  Dei  auxilium  inter- 
pretatur.  Hi  autem  Filii  Mathathiee  sunt,  qui  ex 
dono  Dei  heec  omnia  procedunt.  Judas  igitur 
mundat,  Simon  redificat,  Jonathas  renovat,Joann& 
ornat,  Eleazarus  protegit  et  conservat.  Judas  tem- 
plum  mundat,  quia  confessio  mentem  a  viUis  pur- 
gat.  Simon  sedificat,  quia  ad  hoc  obedienUa  labo- 
rat,  ut  cedificium  boni  operis  in  altum  crescat.  Jo- 
nathas  sancta  renovare  non  desinit,  quia  colum- 
bina  simpUcitas  aedificat,  quod  caUiditas  antiqui 
hostis,  id  est  diaboU,  quoUdie  destruxit,  et  in  pri- 

r  mo  homine  dextruxit.  Joanna  faciem  tempU  coro- 
nis  aureis  ornat,  quia  notitiam  victoriosse  mentis 
Dei  gratia  moribus  commendat.  Sed  heec  omnia 
nihil  proficiunt,  nisi  per  Eleazarum,  id  est,  auxi- 
liante  Deo  et  ordinante  fiant.  Si  enim  quod  agis 
non  Deo,  sedtibi  ascribis,  non  aedificas,  sed  sub- 
vertis.  Et  etegit  Judas  sacerdotes  sine  macula  vo- 
luntatem  habentes  in  tege  Dei :  et  mundaverunt 
sancta,  et  asdificaverunt  domum  intrinsecus :  et 
<edem,  et  atria  sanctificaverunt,  et  fecerunt  vasa 
sancta  nova :  et  intuterunt  candelabrum,  et  alta- 
re  incensorum,  et  mensam  in  templum.  Et  obtule~ 
runt  sacrificium  super  altare  hotocaustorum  no* 
vum  (ibid.).  Sacerdotes  sine  macula  Judas  eligit, 
quando  virtutes,  queein  ara  cordis  ministrant,  im- 
maculatas  reddit.  Qui  in  lege  Dei  voluntatem  ha- 

^  bent,  quia  aliter  meduUatum  sacrificium  non  offe* 
rent,  et  mundaverunt  sancta,  id  est  devotionem 
mentis,  ab  omni  mahtiee  culpa.  Et  cedificaverunt 
intrinsecus  domum,  ipsam  videlicet  conscienUam, 
diversis  qualitatibus  morum.  Et  sanctificavei^unt 
aedem  et  atria :  intus  mentem,  et  exterius  opera. 
Et  fecwunt  vasa  nova  sancia.  Vasa  nova  sancta 
faciunt,  qui  in  novitate  conversionis,  juxta  praecep- 
tum  novi  hominis,  id  est,  Christi,  corda  sua  com- 
ponunt.  Et  intulerunt  candelabrum:  et  altare  in- 
censorum,  et  mensam  in  templum.  Per  candela- 
brum  possumus  inteUigere  Dei  verbum ;  perlumen 
candelabri,  doctrinam  verbi  ;  per  altare  incenso- 
rum  devotionem  orationum,  non  suavem  fumum 
adulationum  ;  per  mensam?  divin»  Scripturse  me- 


mv 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


UH 


moriam.  Sicut  eniui  aliquis  in  iis,  qu»  ponuntur 
in  mensa  reficitur,  sic  animus  iis,  quse  ad  memo- 
riam  reducit,  quasi  diversis  ferculis  saginatur,  Et 
obtule?*unt  sacrificium  superaltare  holocaustorum 
novum.  Super  altare  holocaustorum  novum  sacri- 
ficant,  dum  in  contritione  cordis,  carnis  desideria 
mactant.  H»c  igitur  mentem  renovant,  et  ab  im- 
munditiis  pollutam  purgant.  Qui  igitur  in  hac  ci- 
vitate  Hierusalem,  id  est,  in  pace  manent ;  qui  Ju- 
dam,  id  est,  confessionem  ducem  pr»  caeteris  ha- 
bent  ;  qui  templum,  id  est,  animum  a  vitiis  mun- 
dant,  et  quae  destructa  sunt  qufltidie  restaurant : 
credo  si  non  deficiant,  quod  ex  hac  Hierusalem  ad 
coelestem  sine  mora  transibunt. 

Cap.  XX.  De  coslesti  Hierusalem. 
Illa  superna  civitas,  quae  Hierusalem  dicitur, 
inexpugnabili  muro  perfecUe  securitatis  undique 
munitur.  ln  hac  civitatc  duodecim  portae  sunt,  per 
quas  beatorum  animae  ad  illud  claustrum  non  ma- 
nufactum,  quod  est  in  coelis,  festinant  introire.  Ex 
singulis  margaritis  singulae  portae  fiunt,  quoniam 
per  unitatem  fidei,  et  puritatem  mentis  ad  coeles- 
tem  patriam  justi  pervenientes  intrabunt.  Plateae 
ejus  auro  mundo,  et  lapidibus  pretiosis  sternun- 
tur,  quoniam  nihil  in  ea,  nisi  puritas  invenitur. 
Per  omnes  vicos  ejus  alleluia  canitur,  quia  ubique 
per  eam  divinae  laudis  gloria  praedicatur  (Apoc. 
xi).  In  hac  civitate  Hierusalem  quae  interpretatur 
visiopaciSy  fundatur  claustrum  perfectae  beatitudi- 
nis.  Hoc  claustrum  habere  dicitur  firmae  stabilita- 
tis  quadraturam,  aequitatis  latera,  perseveranti» 
bases,  columnas  virtutum,  divin»  protectionis  ca- 
pitella.  In  hoc  claustro  angelorum  conventus  re- 
sidet,  et  in  eo  perfectae  charitatis  ordinem  tenet. 
Ibi  diversis  angelorum  spiritibus  diversa  com- 
mendantur  officia,  singulis  singula.  Sunt  anim  ibi 
angeli,  archangeli,  throni  et  dominationes,  princi- 
patus  et  potestates,  virtutes,  cherubin  et  seraphin. 
Huic  angelorum  conventui  Deus  Pater  omnipotens 
abbatis  more  praeponitur.  Hic  conventus  per  sa- 
pientiam  Filii  (qui  minor  est  Patre  secundum  hu- 
manitatem)  more  prioris  regitur,  et  Spiritus  sancti 
gratia  moderatur.  Ad  hoc  claustrum  justi  relictis 
omnibus  quae  possident,  pervenire  properant,  ut 
in  eo  perfect»  religionis  habitum,  id  est  immorta- 
litatis  et  innocentiae  vestem  sumant.  Adhuc  tamen 
in  locis  ad  hoc  deputauVexspectant,  donec  ad  il- 
lud  magni  judicii  capitulum  pervenire  queant, 
ut  ibi  recepturi  vestetn  perfect»  religionis  au- 
diant :  Venite,  benedicti  Patris  mei9  percipite  re- 
gnum  quod  vobis  paratum  est  ab  origine  mundi 
(Matth.  xxv). 

Cap.  XXI.  De  pace  qux  in  ccelesti  Hierusalem  est. 
Sicut  superius  multoties  diximus,  Hierusalem 
visio  pacis  interpretatur.  Pacem  tamen  multi  vi- 
dent,  qui  ad  eam  pervenire  non  valent.  Inquire 
pacem,  inquit,  et  pwsequere  eam  (Psal.  xxxm). 
Amissam  quaere,  fugientem  sequere.  Quaere  eam 
in  saeculo,  sequere  eam  in  futuro.  Et  nisi  eam 
in  praesenti  quwsieris,  in  futuro  procul  dubio 
*on  habebis.  Si  quaeras  quomodo  pacem  sequj  dp- 


A  beas,  audi  Jesum,  qui  ad  coelos  ascendens,  pacem 
discipulis  reliquit,  ut  evangelista  Joannes  de  eo 
attestatur,  dicens :  Pacem  meam  do  vobist  pacem 
relinquo  vobis.  Non  quomodo  mundus  dat,  ego  de 
vobis  (Joan.  xiv).  Audis  si  attendis  esse  duo  genera 
pacis.  Unam  quam  dat  Christus,  alteram  quam 
dat  mundus.  Pax  mundi  est,  ut  a  Deo  recedas,  et 
diabolo  concientias.  Pax  vero  Christi  est,  ut  ex- 
pellas  diabolum,  et  diligas  Deum.  Pax  mundi  est, 
ut  tibi  mundus,  et  tu  mundo  placeas,  ut  sie  satia- 
tus  terrenis  voluptatibus,  inferni  cruciatibus  in 
aeternum  succumbas.  Pax  Christi  est,  ut  adversa 
mundi  usque  ad  mortem  patienter  toleres,  ut  sic 
post  mortem  futur»  vitae  felicitatem  securius 
exspectes.  Hic  in  pace  in  idipsum  dormies,  et  re- 

B  quiesces  (Psal.  iv).  In  pace  in  idipsum  dormit,  et 
requiescit,  qui  nunquam  a  quiete  mentis  recedit. 
Sed  quia  in  hoc  seeculo  non  potest  hoc  fieri,  ideo 
iis,  qui  in  coelesti  Hierusalem  manent,  poterit  assi- 
gnari.  Ibi  enim  est  pax  eeterna  ab  seterno  Patre. 
Haec  est  Hierusalem,  qu»  visio  pacis  interpretatur, 
civitas  cujus  participatio  ejus  in  idipsum  (Psal. 
cxxi).Scire  debemus  quod  ista,qu»  nune  agiturHk- 
rusalem,  continet  indiscretos  populos,  illa  recipit 
sine  dubitatione  perfectos.  Ista  contrarietatibus,illa 
jugi  securitate  lsetatur.  IUa  plena  est  lacrymis  pce- 
mtentium,  illa  nescia  lacrymarum.  Participatk) 
ejus  in  idipsum  esse  dicitur,  quia  qui  illa  perfecta 
beatitudine  participant,  nunquam  su»  rectitudinis 
statum  mutant,  et  cum  Deo,  qui  idem  ipse  esty  et 

c  anni  ejus  non  deficient  (PsaL  cx),  incommutabili 
stabilitate  semper  manent.  Nec  spiritus  ibi  in  malo 
carni  consentiet,  necjin  bono  carospiritui  contra- 
dicet.  Nec  erit  ibi  diminutio  vel  augmentum  cor- 
poris,  seu  finis  eetatis.  Puer  ibi  in  juvenem  non 
crescet,  nec  aliquis  juvenis  senescet.  Non  erit  ibi 
senectus,  nec  senectutis  defectus.  Nemini  conferet 
ibi  timor  pallorem,  vel  ira  ruborem,  nec  la- 
bor  sudorem,  nec  infirmitas  dolorem.  Nec  mi- 
rum  si  ii,  qui  cum  incommutabili  Conditore  per- 
manent,  formam  incorrupUe  perfectionis  semper 
habent. 

Cap.  XXII.  Quod  Hierusalem  ccelestis  sicut  mystica 
vel  moralis  esse  dicitur  in  Judxa. 
Heec  autem  Hierusalem  coelestis  sicut  myshca 
vel  moralis,  in  Judtea  esse  dicitur,  quia  Jud«  non 

D  tantum  confessiot  sed  etiam  laudans  interpreta- 
tur.  Laudans  invocabo  Dominum,  et  ab  inimicis 
meis  salvus  ero  (PsaL  xvn).  Laudans  Dominum 
invocat,  qui  eum  pro  suis  excessibus  humiliter 
rogat,  qui  in  omnibus  laudem  Deo  tribuit,  nec 
aliquid  suis  meritis  ascribit,  quia  humilitas  iliuc 
volens  ascendit,  unde  superbia  nolens  ceciditXan- 
dabo  igitur  nomen  Deicum  cantico,  etmagnificabo 
eum  in  laude.  Et  placebit  Deo  super  vitulum  no- 
vellum  carnua  producentem  et  ungulas  (Psal. 
lxviii).  Laudabo  nomen  Dei  cum  cantieo,  id  est 
cum  dilectionis  modulo ;  et  magnificabo  eum  in 
laude.  In  laude  Deum  magnificat,  qui  opera  poten- 
tiae  etmisericordi»ejusmentediligit,  et  ea  caeteris 
ad  laudem  Creatoris  narrat  Vitulus  autem  novei- 


im 


DE  CLAUSTRO  ANWLE,  —  LlB.  IV. 


\m 


lus  est  quilibet  noviter  conversus,  qui  Deo  seipsum  A  boni  propositi  nequaquam  permutatur.  Vocaviique 


immolat,  quando  carnis  suae  lasciviam  jejuniis  et 
orationibus  mactat.  Gornua  producit,  dum  contra 
vitia  defensionis  vires  sumit.  Producit  ungulas, 
dum  processibus  boni  operis  adjungit  circumspec- 
tiones  discretas.  Vitulus  est  animal  mundum,  ru- 
minat  et  unguiam  dividit ;  sic  noviter  conver- 
sus  prius  mente  cogitat  et  retractat,  et  quid  fa- 
ciendum  vel  quid  non  faciendum  sit  postea  disccr- 
nit.  Super  sacrificium  autem  vituli  novelli,  cornua 
et  ungulas  producentis,  placet  Domino  sacrificium 
laudis.  Sacrificium,  inquit,  laudis  honorificabit 
me ;  et  illic  iter,  quo  ostendam  illi  salutare  Dei 
(Psal.  xlix).  Est  autem  sacrificium  pecudis,  est  et 
sacrificium  laudis.  Sacrificium  pecudis,  est  afflic- 
tio  mortificatae  carnis.  Sacrificium  laudis,  esf  affec-  b 
tus  humiliati  cordis.  Qui  enim  Dominum  laudat, 
seipsum  humiliat,et  Deum  bonorat.  Et  illic  iter  ad 
Deum,  quia  per  humilitatem  itur  ad  coelestem  Hie- 
rusalem.  Quo  ostendam  illi  salutaie  Dei.  In  Hieru- 
salem  siquidem  ccelesti  ostendetur  laudantis  salu- 
tare  Dei.  Per  humilitatis  etenim  viam  revertimur 
ad  coelestem  patriam.  Hoc  itinere  gradiebatur  Ja- 
cob,  cum  de  Mesopotamia  Syriae  reddiret  ad  ter- 
ram  Chanaan,  et  fugiens  Laban  avunculum  suum, 
et  timens  Esau  fratrem  suum,  transivit  vadum  Ja- 
cob.  Traductisque  omnibus  quse  ad  se  pertinebant, 
remansit  solus.  Et  ecce  vir  luctabatur  cum  eo 
usque  mane.  (Jui  cum  videret  quod  eum  superare 
non  posset,  dixit  ad  eum :  Dimitte  met  jam  enim 


nomen  loci  illius  Phanuel,  dicens :  Vidi  Dominum 
facie  ad  faciem,  et  salva  facta  est  anima  mca.  Pha- 
nuel  facies  Dei  interpretatur.  Tunc  igitur  Jacob 
benedicitur,  cum  Dominus  ab  eo  videtur,  quia  Dei 
visio  est  summa  benedictio.  Tunc  ex  Jacob  fit  Is- 
rael,  quia  post  sudores  bonae  operationis  perveni- 
tur  ad  lucem  contemplationis.  lbi  igitur  exsultabit 
Jacob  et  Ixtabitur  Israel  (PsaL  xm).  Ibi  exsultabit 
anima  mea  in  Domino,  et  delectabxtur  super  salu- 
tari  suo  (PsaL  xxxiv),  Tunc  Hierusalem  coelestis 
in  Judaea  posita  erit,  quoniam  angelica  et  humaria 
creatura  Dominum  tunc  in  pace  laudabit. 

Cap.  XXIII.  Quodmutus  ccelestis  HierusalemsUex 

lapide  jaspide. 

Erat  structura  muri  civitatis  supradictae  ex  lapi- 

de  jaspide  (Apoc.  xxi).  SCructura  muri  civitatis, 

sunt  diversa  opera  cujuslibet  bene  operantis.  Bona 

siquidem  opera  muri  sunt,  quia  nou  tantum  dia- 

bolo,  sed  etiam  vitiis  resistunt.  Fiunt  de  lapide 

jaspide,  id  est  de  quolibet  homine  in  bono  propo- 

sito  perseverante.  Tunc  enim  lapis  in  muro  boni 

operis  firmiter  jacet,  cum  aliquislineam  rectae  con- 

versationis  tenet.  Est  autem  jaspidis  viridis  color, 

quasi  propositi  nostri  rigor.  Sicut  enim  arbor  dum 

viret,  naturalis  vegetationis  vigorem  tenet,  sic  vi- 

ror  jaspidis  designat  rigorem  cujustibet  in  bono 

proposito  perseverantis.  Viridis  color  aliquando  in 

pictura  est,  aliquando  in  tinctura.  Nascitur  in  her- 

bis,  creatur  in  gemmis.  In  pictura  viridi  colore  ia- 


ascendU  aurora.  Respondit:  Non  dimittam  te,  nisi  c  pis  vel  lignum  linitur,  sed  cito  color  in  pictura  de- 


benedixeris  mihi.  Ait  ergo:  Quod est  nomen  tuum? 
Respondit :  Jacob.  AU  ille :  Nequaquam,  inquit, 
Jacob  appellabitur  nomen  tuum,  sed  IsraeL  Et  be- 
nedixit  ei  in  eodem  loco.  Vocavitque  Jacob  nomen 
loci  illius  Phanuel,  dicens :  Vidi  Dominum  facie 
ad  faciem,  et  salva  facta  est  anima  mea  (Gen. 
xxxu).  Jacob  interpretatur  luctator,  Israel  videns 
Deum,  Mesopotamia  elevata  vocatio,  Laban  candi- 
dus,  Esau  rubens  sive  vanus,  Chanaan  humilians 
sive  negotiator.  Jacob  de  Mesopotamia  Syriae  redit, 
dum  cujusiibet  animus  contra  vitia  luctans  ab  ela- 
tione  recedit.  Ad  terram  vero  Chanaan  properat, 
dum  ad  peragendum  vero  humilitatis  negotium  fe- 
stinat.  Laban  vero  avunculum  suum  fugit,  dum 
dealbationi  vanae  glori»  non  consentit.  Esau  autem 
fratri  suo  occurrere  formidat,  ne  carnalis  affectus 
statum  mentis  vanis  deiectationibus  subvertat.  Va- 
dum  transit,  quando  lubentia  cuncta  contemnit. 
Traductisque  omnibus  qux  ad  se  pertinent,  solus  re- 
manet,  ut  coilectis  secum  viribus  mentis  remotus  a 
ssecuio  Dominum  securius  oret.  Ad  hoc  pertinet 
quod  sequitur :  Et  ecce  vir  luctabaturcum  eo  usque 
mane.  Jacob  cum  viro  luctatur,  dum  cujuslibet  justi 
animus  Dominum  obnixius  solito  deprecatur.  Et 
dixit  adeum :  Dimitte  me,  jam  enim  ascendU  auro- 
ra,  id  est,  cessa  ab  oratione  et  precibus  modo,  quia 
lux  libertatis  refuiget  in  mente  tua.  Quandiu  enim 
cum  summisfletibusadDominum  inclinabatur,  non 
poterat  ab  illo  recedere.  Et  benedixit  ei  in  eodem 
loco:  in  eodem  looo  benediciUuV  quia  ab  identitate 


D 


ietur.  ln  tinctura  colore  viridi  pannus  imbuitur, 
sed  pluviis  aut  nimio  calore  multoties  decoloratur. 
Cum  herbis  viror  nascitur,  sed  hiemis  gelu  mar- 
cescit,  vel  aestatis  calore  siccatur.  ln  quibusdam 
gemmis  creatur  coior  viridis,  nec  tamen  mutatur 
longitudine  temporis,  nec  fuscatur  nube  cujuslibet 
obscuritatis.  Per  hos  quatuor  diversos  effectus  co- 
lorum  possunt  assignari  quatuor  diversitates  ho- 
minum.  Sicut  enim  quod  pingitur  leviter  deletur, 
sic  multi  sunt  qui  quod  proponunt  citius  relin- 
quunt.  Sunt  autem  alii  qui  in  tinctura  viriditatis 
aliquandiu  perseverant,  aliqua  tamen  occasione 
suborta,  quasi  amisso  colore,  famam  bonae  opi- 
nionis  mutant.  Sed  et  alios  esse  novimus,  quos 
herbae  viriditati  per  simihtudinem  comparamus, 
qui  cum  in  pueritia  et  juventute  religiose  vivant, 
cum  senectuti  approximant,  gelu  tentationis  men- 
tem  dissipant,  et  accensi  nimio  calore  libidinis  in 
senio  flagrant,  et  sic  in  articulo  mortis,  amisso 
virore  propositi,  moriuntur  cum  herbis.  Viridita- 
tem  vero  gemmarum,  quae  creatur  in  ipsis  et  per- 
manet,  dicitur  habere  justus,  qui  propositi  sui  ri- 
gorem  sine  defectu  tenet.  Qui  igitur  in  viriditate 
boni  propositi  remanent,  quasi  jaspis  in  structura 
muri  praedictae  civitati  poni  debent. 

Cap.  XXIV.  De  portis  ccslestis  Hierusalem. 

Habet  praedicta  civitas  in  muro  duodecimportas. 

Fiunt  autem  portae  civitatis  de  duodecim  margaritis, 

ita  ut  unaquaeque  porta  fiat  tantum  ex  una  marga- 

tia  (Apoc.juii).  Hoc  autem  genus  lapidj&mvenitu? 


im 


APPENDIX  AD  H.UGONIS  OPERA  DOGMATIGA. 


«m 


in  quibusdam  pisoibus  marinis.  De  cocleis  enim  A 
marinis  legitur  quod  in  earum  carne  quasi  calcu- 
lus  candidus  nascitur.  De  ccelesti  siquidem  rore 
calculus  gignitur,  qui  certis  anni  temporibus  a  co- 
eleis  hauritur.  Gandidas  autem  margaritas  mclio- 
res  esse  dicunt,  quam  eas  quee  flavescunt.  Illas 
enim  matutini  roris  conceptio  reddit  candidas; 
has  senectus  seu  vespertinus  aer  gignit  obscuras. 
Margarita  vero  mystice  significat  evangelicam  doc- 
trinam  seu  dulcedinem  coelestis  vitae.  Unde  legitur 
in  evangelica  parabola  de  homine  quaerens  bonas 
margaritas,  quod,  inventa  una  pretiosa  rnargarita, 
abierit,  et  vendiderit  omnia  quae  habuerit,  et  eme- 
rit  illam  (Mattk.  xvin).  Unde  Gregorius  :  «  Qui  coe- 
lestis,  inquit,  vitae  dulcedinem,  in  quantum  possi- 
bilitas  admittit,  perfecte  cognoverit,  ea  quae  in  ter-  g 
ris  amaverat,  hbenter    cuncta   derelinquit.  »  In 
eomparatione  ejus  viiescunt  omnia,  deserithabita, 
congregata  dispergit.  Inardescit  animus  in  cceles- 
tibus,  nil  in  terris  libet.  Deforme  conspicitur  quid- 
quid  in  terra  piacebat  specie,  quia  sola  pretiosae 
margaritae  ciaritas  fulget  in  mente.  Habes  nunc 
per  margaritam,  dulcedinem  coelestis  vitae  etevan- 
gelicam  doctrinam.  Hae  sunt  margaritae,  ex  quibus 
fiunt  duodecim  porte.  Ex  rore,  sicut  superius  di- 
ximus,  margaritee  fiunt,  quae  certis  anni  tempori- 
bus  cocleae  hauriunt,  quia  justi,  qui  in  maris  hu- 
jus  seecuh  habitant,  quandoque  dulcedinem  di vinae 
contemplationis  quamvis  tenuiter  gustant.  Unde 
beatus  Gregorius :   €  Ros  desuper  et  subtiliter  ca- 
dit.  n  Et  toties  de  rore  coeJi  accipimus,  quoties  per  r 
infusionem  contemplationis  intimae,  de  supernis 
aliquid  tenuiter  videmus.  Ex  rore  igitur  creari  di- 
citur,  qui  in  duicedine  divinae  contemplationis  nu- 
tritur.  Nota  quod  structura  praedictoe  civitatis  habet 
colorem  perpetuae  viriditatis.   Nota  etiam  quod 
margarit»  dicantur  esse  candid».  Attende  igitur 
candorem,  attende  et  virorem.  Candor  in  portis, 
est  munditia  castitatis.  Viror  in  muro,  perseveran- 
tia  in  proposito. 

Cap.  XXV.  De  seris  portarum  coelestis  Hierusaletn. 
De  seris  portarum  ccelestis  Hierusalem  divina 
Scriptura  loquitur,  quod  ad  eamden  Hierusalein 
Propheta  dixisse  memoratur.  Confortavit,  inquit, 
seras  portarum  tuarum,  benedixit  filiis  tuis  in  te 
(Psal.  cxlvh).  Seras  confortat,  qui  eas,  ne  amplius 
aperiantur,  lirmat.  Cum  seras  confortatas  esse  di- 
cit,  clausas  januas  beatae  civitatis  ostendit.  Sera  in 
porta  ponitur,  ut  intrandi  licentia  denegetur,  quod 
illo  tempore  accidit,  quando  Sponsus  intravit,  si- 
cut  in  Evangelio  de  virginibus  dicitur:  Et  qua>pa- 
ratai  erant  intraverunt  cum  eo  ad  nuptias,  et 
clausa  est  janua  (Matth.  xxv),  ut  quidem  sapiens 
dicit,  «  non  ad  custodiae  poenam,  sed  ad  beatitudi- 
nem  sempiternam,  quia  nec  inde  quisquam  sano- 
torum  ulterius  exibit,  nec  aliquis  postea  alienus  in- 
trabit.»  Tunc  enim  erit  beatitudo  justorum  secura, 
quffl  tali  lege  probatur  suscipi,  ut  nunquam  possit 
amitti,  quoniam  oivitas  illa  contuibilem  Deum  in- 
tus  habebit.  Et  ideo  nemo  inde  desiderat  egredi, 
quia  praeter  ipsum  simile  nil  praevalet  intueri 


D 


Benedixit  filiis  tuis  in  te.  Ad  Hierusalem  dicitur : 
Benedixit  filiis  tuis  in  te,  id  est  in  pace.  Ipse  enim 
pacem  fines  ejus  posuit,  quia  in  futura  Hierusalem 
discordiae  turbatio  nusquam  erit.  Hujus  autem  pa- 
cis  non  erit  tinis.  Et  adipe  frumenti  satiat  te(ibid). 
Audi  quod  sequitur,  quia  justi  ex  adipe  frumenti  in 
iila  civitate  satiantur.  Adeps  frumenti  est  prresens 
contemplatio  vultus  Dei.  Unde  sic  justorum  sensus 
reficitur,  ut  omnem  satietatem  superare  videatur. 
Si  nos  hic  corporis  sui  participatione  reficit,  quem- 
admodum  ibi  satiabit,  quos  toto  lumine  Deitatis 
repleverit  ?  Gustus  est  hic  mirabilis,  qui  procedit 
de  perfecta  cognitione  divinitatis. 

Cap.  XXVI.  De  vicis  coslestis  Hierusatem. 
Sicut  in  domo  Dei  Patris  mansiones  multm  sunt 
(Joan*  xiv),  sic  qui  divinas  Scripturas  spirituaiiter 
intelligunt,  in  coelesti  Hierusalem  anagogice  diver- 
sos  vicos  assignare  possunt.  Diversitatem  siquidem 
vicorum  distinguit  diversitas  meritorum.  Diversa 
etenim  merita  sequuntur  diversa  retributionum  do- 
na.  ln  materiaii  vico  alii  aiios  interficiunt ;  in  niy- 
stico  Christianos  haeretici  seducunt ;  in  mortaii  vi- 
tia  virtutes  expcliunt.  In  coelestibus  vero  vicis  nec 
ahus  alium  interficit,  nec  Christianum  hsereticus 
seducit,  nec  vitium  virtutes  expeilit.  Et  cum  horum 
nihilagitur,pacis  tranquillitas  undique  custoditur. 
Hic  quasi  hospites  censuales  censum  solvimus,  et 
tributum  reddimus ;  illic  libertate  donamur,  nec 
ahqua  exactione  ab  ahquo  angariati  gravamur.  Hic 
fures  effodiunt,  et  furantur,  ibi  nec  fures  e/fodiunt 
nec  tinea  demolitur  (Matth.  vi).  In  coelestibus  vi- 
cis  angeh  superni  cives  habitant,  qui  nullo  indigent, 
sed  divitiis  indeiicientibus  abundant.  Ad  illos  vi- 
cos  animae  justorura  transeunt,  cum  ab  hac  valle 
lacrymarum  post  mortem  recedunt.  Ibi  sunt  no- 
vein  vicorum  diversitates,  quia  novem  sunt  ange- 
lorum  ordines,  id  est,  angeh,  archangeli,  virtutes, 
potestates,  principatus,  dominationes,  throni,  che- 
rubin  et  seraphin.  Sed  «  cur  istos,  ut  ait  beatus 
Gregorius,  angelorum  choros  enumerando  prae. 
stinximus,  si  non  illorum  quaeque  mysteria  subti- 
hter  exprimamus?  Qui  igitur  minima  nuntiant  an- 
geh,  qui  vero  summa,  archangeh  vocantur.»  Cum 
autem  angeli  ad  nos  aliquid  ministraturi  veniunt, 
apud  nos  etiam  nomina  a  ministeriis  trahunt.  Mi- 
chael  namque,  quis  ut  Deus  ?  Gabriel  autem  forti- 
tudo  Dei,  Raphael  vero  medicina  Dei  interpretatur. 
Quoties  ergo  mirae  virtutis  aliijuid  agitur,  Michael 
mitti  perhibetur,  ut  ex  ipso  actu  et  nomine  detur 
intelhgi  quod  nullus  potest  facere  quod  facere 
praevalet  Deus.  Unde  factum  est  silentium  in  cwto 
dum  committeret  bellum  draco  cum  Michaele  ar- 
changelo  (Apo.  xu),  ut  qui  se  ad  Dei  simihtudinem 
superbus  extulerat,  per  Michaelem  peremptus  di- 
scat  quia  ad  Dei  simihtudinem  per  superbiam  nul- 
lus  exsurgat.  Ad  Mariam  quoque  Gabriel  mittitur 
(Luc.  i),  qui  Dei  fortitudo  nominatur.  liium  quip- 
pe  veniebat  nuntiare,  qui  ad  debeliandas  aereas 
potestates  humihs  apparebat.  Raphael  vero,  ut  di- 
ximus,  interpretatur  medicina  Dei>  qui  dum  Tobite 
culos  quasi  per  officium  curationis  tetigit,  circitatis 


U65  DE  GLAU8TR0  AWMiE.  —  LIB.  IV.  uge 

ejus  tenebras  tersit  (Tob.  xi).  Qui  ergo  ad  curan-\  dere  protinus  in  Dei  amore  faciunt.  Quidergois- 

tos,  nisi  seraphin  dixerim  ?  quorum  cor  in  ignem 


dum  mittitur,  dignum  fuit  ut  Dei  medicina  voca- 
retur.  Sed  «  quia  illa  superna  civitas,  utait  beatus 
Gregorius,  ex  angelis  et  hominibus  constat,  ideo 
debemus  et  nos  aliquid  ex  illis  distinctionibus  su- 
pernorum  civium  ad  usum  nostrae  conversationis 
trahere,  nosque  ipsos  ad  incrementa  virtutum  bo- 
nis  studiis  inflammare.  »  Quia  enim  illuc  tanta  as- 
censura  creditur  multitudo  hominum,  quanta 
multitudo  remansit  angelorum,  superest  ut  ipsi 
homines,  qui  ad  ccplestempatriam  redeunt,  ex  his 
agminibus  aliquid  illuc  revertentes  imitentur.Nam 
sunt  plerique,  qui  parva  capiunt,  sed  tamen  haec 
eadem  parva  pie  annuntiare  fratribus  non  desistunt. 
fsti  itaque  in   angelorum  numerum   currunt.  Et 


conversum  lucet,  et  urit ;  quia  et  mentium  oculos 
ad  superna  illuminant,  etcompiuigendoinfLetibus, 
vitiorum  rubiginem  purgant.  Qui  ergo  iia  ad  amo» 
rem  sui  Conditoris  inflammati  sunt,  quo  isti,  nisi 
inter  seraphin  numerum  sortem  suae  vocationis 
acceperunt  ?  Ad  hos  igiturvicos,  ut  in  eis  sine  fine 
permaneant,  pervenient,  qui  modum,  quem 
praediximus,  in  hoc  saeculo  pro  posse  suo  te- 
nent. 

Cap.  XXVII.  De  plateis  ccelestis  Hierusalem. 
Plateae  Hierusalem   sternentur  auro  mundo,  et 
lapidibus  pretiosis  {Apoc.  xxi).  Platea  superne  cir 
vitatis,  est  latitudo  perfect»   charitatis.   Lapides 


sunt  nonnuUi,  qui  divitiae  largitatis  munere  referti  B  pretiosi,  suntjusti  empti  pretioso  sanguine  Christi* 

,,_.-.-_—.  I. -»-»-_  _-_        _.— _.1__A_ 1  _  <  _  ■         •_  •__  «  •■  •  ••  «  _•»  _• 


secretorum  ccelestiumsumma  et  capere  praevalent, 
et  nuntiare.  Quo  ergo  isti,  nisi  inter  archangelo- 
rum  numerum  deputantur  ?  Et  sunt  alii,  qui  mira 
faciunt,  signa  velanter  operantur.  Quo  ergo  isti, 
nisi  ad  supernarum  virtutum,  sortem  et  numerum 
congruunt  ?  Et  sunt  nonnuJh.  qui  etiam  de  obses- 
sis  corporibus  malignos  spirilus  fugant,  eosque 
virtute  orationis,  et  vi  aeceptae  potestatis  ejiciunt. 
Quo  itaque  isti  meritum  suum,  nisi  inter  potesta- 
tem  coelestium  numerum  sortiuntur?  Et  sunt  non- 
nulli,  qui  acceptis  virtutibus  etiam  electorum  ho- 
minum  meritatranscendunt,  cumque  et  bonis  me- 
liores  sint,  electis  quoque  fratribus  principantur. 
Quo  ergo  istisortem  suam,nisi  inter  principatuum 
numeros  acceperunt  ?  Et  sunt  nonnulli,  qui  sic  in 
semetipsis  cunctis  vitiis  et  desideriis  dominantur, 
ut  ipso  jure  munditiae,  dii  inter  homines  vocentur, 
Quo  ergo  isti,  nisi  in  numerum  dominantium  cur- 
runt  ?  Et  sunt  nonnulli,  qui  semetipsis  dominan- 
tur.  Dumque  se  sollicita  intentione  discutiunt  divi- 
no  timori  semper  inhserentes,  hoc  in  munere  vir- 
tutis  accipiunt,  ut  judicare  recte  et  alios  possint. 
Quorum  perfecto  mentibus  dum  divina  contem- 
platio  praesto  est,  in  iis  velut  in  throno  suo  Domi- 
nus  praesidens,  aliorum  facta  examinat,  et  cuncta 
mirabiliter  de  sua  sede  dispensat.  Quid  igitur  isti, 
nisi  throni  sui  Conditoris  sunt,  vel  quo,  nisi  ad  su- 
pernarum  sedium  numeros  ascribuntur?  Per  quos 
dum  sancta  Ecclesia  regitur,  plerumque  de  qui- 
busdam  suis  intirmis  actibus  etiam  electi  judican- 
tur.  Et  sunt  nonnulli,  qui  tanta  Dei  et  proximi  di- 
lectione  pleni  sunt,  ut  cherubin  jure  nominantur. 
Quia  enim,  ut  praefati  sumus,  cherubin  plenitudo 
scientiae  dicitur,  et,  Pauio  dicente,  didicimus  quia 
plenitudo  legis  est  charitas  (Rom  xiu),  omnes, 
qui  Dei  et  proximi  charitate  caeteris  amplius  pleni 
sunt,  meritorum  suorum  sortem  inter  cherubin 
numeros  perceperunt,  Et  sunt  nonnulli,  qui  su- 
pernae  contemplationis  facibus  accensi,  in  solo 
Conditoris  sui  desiderio  anhelant,  nii  jam  in  hoc 
mundo  cupiunt,  solo  aeternitatis  amore  pascuntur, 
terrena  quaeque  abjiciunt,  cuncta  temporaha  men„ 
te  transcendunt.  Amant  et  ardent,  atque  in  ipso 
ardore  suo  requiescunt.  Amando  ardent,  loquendo 
6t  alios  accendunt.  Et  quos  loquendo  tajigunt,  av- 


Auro  civitas  illa  sternitur,  quia  puritate  dilectio- 
nis  undique  vestitur.  «  Nec  auro  tantum,  ut  ait 
beatus  Joannes  in  Apocalypsi,  sed  auro  mun- 
do  simiii  vitro  mundo.  »  Unde  beatus  Gre- 
gorius  in  Morahbus  :  «  Appellatione,  inquit, 
auri  in  sacro  eloquio ,  aliquando  splendor 
supernae  civitatis  accipitur.  »  Aurum  nam- 
que,  ex  quo  civitas  illa  constat,  simile  vitro 
dicitur,  ut  per  aurum  clara,  per  vitrum  perspioua 
designetur.  Aurum  quippe  novimus  potiori  me- 
tallis  omnibus  claritate  fulgere.  Vitri  vero  na- 
tura  est,  ut  extrinsecus  visu  pura,  intrinsecus 
perspicuitate  luceat.  In  alio  metailo  quidquid 
intrinsecus  continetur  absconditur.  ln  vitro  ve- 
ro,  quilibet  liquor  quaUs  continetur  interius 
talis  exterius  demonstratur.  «  Quid  ergo  aliud 
in  auro  vel  vitro,  ut  ait  beatus  Gregorius  ac- 
cipimus,  nisi  iUam  supernam  patriam,  iUam  bea- 
torum  civium  societatem  ?  quorum  corda  sibi 
invicem,  et  claritate  fulgent,  et  puritate  translu- 
cent.  »  Quia  enim  omnes  sancti  in  teterna  beatitu- 
dine  summa  claritdte  fulgebunt,  instructa  auro  di- 
citur.  Cum  vero  ipsa  eorum  claritas  sibi  invicem 
in  alterius  cordibus  patet,  et  cum  uniuseujusque 
vultus  attenditur,  simul  et  conscientia  penetratur, 
hoc  ipsum  aurum  simUe  vitro  mundo  esse  memo- 
ratur.  Ibi  quippe  uniuscujusque  mentem  alterius 
ocuUs  membrorumcorpulentianon  abscopdet,  sed 
patebit  animus,  patebit  corporalibus  ocuUs  ipsa 
etiam  harmonia  corporis.  Sic  uniusquisque  tunc 
erit  conspicabilis  alteri,  sicut  nunc  potest  esse  cons- 
picabUis  sibi.  Nam  corda  nostra,  quandiu  in  hac 
vita  sumus,  quia  ab  altero  in  alterum  videri  non 
possunt,  non  intra  vitrea,  sed  intra  lutea  vascula 
concluduntur.  Civitas  igitur  Ula,  in  quq  ommes 
sancti  tanta  claritatc  fulgent,  tanta  perspicuitate- 
translucent  quae  sua  singulis  corda  manifestat  ex 
auro  dicitur  simiU  vitro  mundo,  ut  designetur 
auro  clara,  vitro  perspicua.  Restat  ut  in  Ula  coe- 
lesti  Hierusalem  alterius  alteri  conscientia  pateat, 
nec  in  occulto  aliquid  occoltum  Uat.  In  plateis  igi- 
tur  coelestis  Hierusalem  non  erit  lutum  terren®  vo- 
luptatis,  nec  pulvis  mundanaB  vanitatis,  sed  ster- 
nenturauroperfectaB  claritatis,  similivitro  imper- 
turbata.  puritatis. 


1167 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


\m 


CkP  XXXVIII.  De longitudine,  latitudine,  etaltitu- 
dine  ccelestis  Hierusalem. 
Longitudinem,  latituctinemetaJtitudinem  supra- 
dicta?  civiatis  novimus  esse,  sicut  Scriptura  refert, 
ejusdem  aequalitatis.  Unde  Joannes  in  ApocaJypsi : 
Longitudo,  latitudo,  et  altitudo  civitatis  aequalia 
$unt(Apoc.  xxi).  Unde  beatus  Gregorius  super 
Ezechielem  :  «  Quia  civitas  sancta  Hierusalem 
quam  inhabitat  Deus,  ex  angelica  simul  et  huma- 
na  natura  perficitur  :  »  per  hoc  quod  angelica 
creatura  sursum  est,  et  humana  deorsum,  potcst 
per  altitudinem  et  latitudinem  civitatis  heec  utra- 
que  creatura  signari,  quoniam  adhuc  ista  in  imis 
degit,  illa  vero  in  subUmibus  permanet.  Sed  la- 
titudo  et  altitudo  aequalia  sunt,  quoniam  humilitas 
«hominum  quandoque  ad  aequatitatem  perducetur 
angelorum.  Undc  scriptum  est:  Non  nubent,  neque 
nubentvr,  sed  erunt  sicut  anyeli  Dei  in  ccelo 
{Matth.  xxn).  Unde  etiam  per  Joannem  dicitur  : 
Mensura  hominis  quse  est  angeli  (Apoc.  xxi),  quia 
usque  ad  altitudinem  gloriae  homo  perducitur,  in 
qua  se  soUdatos  angeh  laetentur.  Latitudo  ergo  ci 
vitatis  tanta  est,  quanta  et  altitudo,  quoniam  elec- 
ti  quique  qui  modo  laborant  in  imis,  quan- 
doque  non  erunt  insequales  illis  spiritibus  sum- 
mis. 

Cap.  XXIX.    De   claustro   ccelestis    Hieru- 

salem. 
In  ccelesti  Hierusalem  claustrum  perfectae  beatu- 
dinis  ponitur,  quod  quatuor  gcneralibus  officinis 
undique  munitur.  In  uno  siquidcm  latere  ponitur 
oratorium,  inaUo  cellarium,  in  terUo  refectorium, 
in  quarto  dormitorium,  ut  ores,  ut  abundes,  ut  re- 
ficiaris,  ut  quiescere  possis.  Paxaeterna  per  simi- 
litudinem  quasi  oratorium  dicitur,  quia  qui  vincu- 
ia  seu  carcerem  hujus  mundi  evaserunt,  ad  tilud 
confugiunt  ut  salventur.  Hic  oratorio  perfectae  pa- 
cis  jungitur  ceUarium  abundantiee  divinae  suavita- 
tis.  Cellarium  vero  abundantiae  divinae  divinitatis 
sequitur  refectorium  satietatis  aeternae.  Sed  licet  in 
pacesis,  Ucet  abundes  divitUs,  Ucet  fruaris  ad  Ubi- 
tum  possessis  ;  mhU  tamen  proderit,  nisi  quiescas 
in  dormitorio  tranquiUae  mentis.  Nota  quodhujus- 
modi  onjpinee  non  discooperiuntur  ventorum  tur- 
bine,  non  annihUantur  vetustate,  sed  incoiumeset 
integros  permanent  absque  fine,  ut  sit  pax  sineper- 
turbatione,  abundantia  sine  dimmutione,  satietas 
sine  fastidio,  quies  sine  taedio.  Videsne  quaUter 
pax  pertineat  ad  oratorium,  abundantia  ad 
ceUarium,  satietas  ad  refectorium,  quies  ad 
dormitorium  ?  Attende  etiam  quod  oratorio, 
id  est  aeternae  paci,  adjacet  securitas  quasi  la- 
tus  claustri.  CeUario  vero  abundantiae  quasi  la- 
tus  claustri  adjacet  virtus  sufficienti».  Satieta- 
tis  refectorio  adjacet  deiectatio.  Dormitorio  quie- 
tis  virtus  gratitudinis.  Ut  sit  pax  secura,  abun- 
dantia  sufficiens,  satietas  delectabUis,  quies  grata. 
Excludit  igitur  quies  laborem,  satietas  famem, 
abundantia  paupertatem,pax  rapacitatem.  Quiigi- 
tur  ad  Ulud  claustrum  perfectae  beatitudinis  per- 
venire  desiderat,  necesse  est  ut  adhuc  in  domo 


A  probationis  manens,  ordinem  praedicti  clanstri  di- 
ligenter  addiscat.  Domus  siquidem  probationis  est 
vita  regularis.  In  hac  domo  discimusquid  in  futu- 
ra  facere  debeamus.  Hic  probamur,  ut  ibi  reficia- 
mur.  In  hac  domo  habemus  Christum  magistrum 
novitiorum,  ipse  enim  docet  nos  ordinem  ccelestis 
Hierusalem.  Qui  igitur  pacem  diligit,  cui  quod  ha- 
bet  sufficit,  qui  satiari  ccelesti  desiderio  nititur,  et 
in  eo  totis  meduUis  cordis  delectatur,  qui  cum 
gratiarum  actione  etiam  adversa  sustinet :  tahs, 
dico,  adhuc  in  domo  probationis  positus,  ordinem 
perfectae  beatitudinis  ex  parte  tenet.  Sed  cum  ad 
iUud  claustrum  pervenerit,  non  ex  parte,  sed 
*ex  integro  regidam  perfectionis  obtinebit. 
Chii.  XXX.  De  columnis  claustri  ccelestis  Hieru- 

B  salem. 

In  ciaustro  perfectae  beatitudinis  sunt  quatuor 
ordines  columnarum  distinoti  quatuor  divcrsis 
proprietatibus  coiorum.  Est  enim  primus  ordo 
croceus,  secundus  ruber,  tertius  niveus,  quartus 
caeruleus.  Primus  simUis  est  croco,  secundus  rosa?, 
tertius  Ulio,  quartus  violae.  Hae  quatuor  diver&itaies 
colorum  designant  quatuor  ordines  electorum. 
Habet  enim  crocus  simiUtudinem  maturi  fructus. 
SimUiter  antiqui  patres  mature  viventes,  cum  de 
hoc  saeculo  ad  ccelestem  Hierusalem  transeunt^ 
quasi  de  vivis  lapidibus  in  claustro  perfectae  beati- 
tudinis  croceae  columbae  fiunt.  Et  qui  diu  Ecclesia* 
fabricam  portare  consueverant,  claustrum  perfec- 
tae  beatitudinis  suo  decore  quasi  croceee  columnae 

p  decenter  ornent.  Secundus  ordo  columnarum  roseo 
colore  pingitur,  per  quem  cruor  martyrum  non 
inconvenienter  designatur.  Harum  coiumnarum 
angeti  mirantur  colorem,  mirantur  et  fortitudinem, 
Mirantur  rubrum  colorem  Stephani  ;  mirantur 
flammeum  colorem  Laurentii ;  mirantur  fortitudi- 
nem,  qu»  iapidibus  frangi  non  potuit ;  mirantur 
fortitudinem,  quae  in  medio  ignis  incolumis  re- 
mansit.Tertius  ordo  columnarum  est  nivei  coioris, 

• 

et  designat  munditiam  confessionis.  Confessorum 
siquidem  vita,  jejuniis,  et  vigmis,  et  assiduis  ora- 
tionibus  est  undique  poUta  :  et  qui  munditiam 
mentis  et  corporistenere  consueverant,  in  claustro 
futurae  beatitudinis  candorem  munditiae  sine  fine 
servant.  Quartus  ordo  columnarum  colorem  cceii 
cum  serenum  est  habere  dicitur,  quia  color,  vio- 
lae  aeris  simiUtudinem  cum  floret  imitatur.  Nee 
mirum  si  integritas  virginum  in  ccelo  coeli  simili- 
tudinem  tenet,  quse  in  tersis  integra,  et  absque 
carnem  fragiUtatis  corruptione  manet.  In  ferven- 
tis  olei  dolium  Joannes  missus,  UUnc  exivit  illae- 
sus  ;  et  qui  virginitatis  integritatem  secum  so- 
ciam  habuit,  a  corruptione  carnis  immunis  fuit. 
Nec  calor  in  tormento  carni  nocuit,  quem  caior  lu- 
xuri»  aUquoties  non  accendit.  In  primo  igitur 
ordine  sunt  antiqui  patres,  in  secundo  mar- 
tyres,  in  tertio  confessores,  in  quarto  vir* 
gines. 

Capp.  XXXI.  De  quadratura  claustri. 
Claustrum  perfecue  beatitudinis  in  quadro  ponitur 
utexomni  partelirmitas  aequatitatis  ineoteneaturt 


1169 


DE  CLAUSTRO  ANIILE.  —  LIB.  IV. 


B70 


ne  elevetur  prosperis,  ne  frangatur  adversis,  ne  A  surgendo,  de  vita  confidi ;  ascendendo,  de  ccele- 


de  praeteritis  doleat,  ne  de  futuris  aliquid  sinistrum 
posse  contingere  pertimescat.  Mensura  quadri  non 
recte  stat,  si  unum  latus  minus  et  aliud  majus 
fiat.  Oportet  igitur  ut  mensura  uniuscujusque 
lateris  subjaceat  lineee  perfectce  prosperitatis.  Ha- 
beat  autem  heec  linea  longitudinem  perfectee  feli- 
citatis  eeternitatem.  Erit  igitur  in  hac  longitudine 
mensura  longitudinis  sine  fine.  In  Ezechielis  libro 
scriptum  legitur  de  eedificio,  quod  in  monte  a  pro- 
pheta  visum  fuisse  perhibetur,  quod  illud  eedifi- 
cium  habebat  atrium,  quod  eequis  lateribus  undi- 
que  disponebatur.  Dispositioni  siquidem  atrii  assi- 
milatur  quadratura  supradicti  claustri.  «  Est  au- 
tem,   ut  ait  B.  Gregorius,  ho<!  atrium  amplitudo 


stis  patriee  heereditate  gloriari  ut  quo  caput  preeis- 
se  conspicitur,  illuc  subsequi  et  membra  gratu- 
lentur.  Omnes  autem  nos,  qui  in  ejus  fide  nati 
sumus,  ejus  procul  dubio  corpus  existimus.  Non 
ergo  fragilitas  humana  de  se  desperet.  Unigeniti 
sanguinem  consideret,  et  in  pretio  suo  videat 
quam  magna  estt  quee  tanti  valet.  Perpendat  solli- 
cite  quo  caput  praecessit,  et  quee  ad  vivendum 
prseceptis  astringitur,  ad  sperandum  exemplo  ro- 
boretur.  Confidat  coelos,  et  speret  supernam  pa- 
triam,  angelorum  se  sociam  sciat,  atque  in  suo 
capite  proelatam  se  angelis  gaudeat.  Qui  ergo  in 
hoc  soeculo  claustri  teedium  seu  labores  ad  tempus 
sustinent,  in  ciaustro  non  manufacto  (quod  est  in 


populorum  fidelium,  qui  dum  prudentiam,  forti-  b  ccelis)  cum  angelis  quiete  sine  fine  vivent. 


tudinem,  justitiam  atque  temperantiam  tenent, 
mensuram  spiritualis  eedificii  per  quadrum  ha- 
bent.  »  Longitudo  et  eequalitas  quatuor  laterum, 
est  in  quolibet  justo  perseverantia  usque  ad  mor- 
tem  quatuor  preecedentium  virtutum.  Sed  forsitan 
aliquis  dubitat  an  in  populo  fidelium  aliquis  per- 
fectus  existat,cumbeatus  Gregorius  in  libro  super 
Ezechielem  queerit  utrum  essent  aliqui,  «  qui  inve- 
nirenturin  mandatis  Dei  vivere  perfecti.  »  Respon- 
dit.  «  Sunt  omnino.  »  Unde  in  Ezechiele  dicitur  : 
Et  mensus  est  ahnum  longitudine  centum  cubito- 
rum  per  quadrum  (Ezech.  xl).  Numerus  centena- 
rii  per  quadrum,  qui  assignatur  atrio,  est  mensura 
perfectionisin  quolibet  justo.  Perfecti  igitur  sunt, 


Cap.  XXXIH.  De  libro  vitce. 
Qui  in  claustro  perfectoe  beatitudinis  resident 
procul  dubio  divinee  sapientiee  lectioni  student.. 
Nec  retrahit  eos  aliqua  necessitas  corporis,  nec 
aliquod  impedimentum  laboris.  Qui  enim  in  clau- 
stro  perfectoe  beatitudinis  manent,  nullo  indigent, 
sed  postpositis  omnibus  curis  attende  legunt.  in  li- 
bro  vitae.  Quatuor  sunt  libri  vitee :  primus  scriptus 
fuit  in  paradiso,  secuhdus  in  deserto,  tertius  in 
templo,  quartus  scriptus  ab  eeterno,  et  adhuc  ha- 
betur  in  coelesti  claustro.  Primus  scriptus  est  a 
Deo  in  corde  hominis,  secundus  a  Moyse  in  tabu- 
lis  lapideis,  tertius  a  Christo  in  terra,  quartus  in 
preescientia  divina.  Primus  est  liber  generationis, 


qui  in  quadratura  hujus  atrii  permanent,  quia  re-  c  secundus  correctionis,  tertius  gratiee,  quartns.  di- 


cedentes  ab  hoc  seeculo,  ad  illud  claustrum  per- 
fectee  beatitudinis  pervenient,  in  quo  sirie  aliquo 
defectu  perdurent.  Ibi  enim  nec  prudentia  poterit 
dccipi,  nec  fortitudo  frangi,  nec  justitia  subverti, 
nec  temperantia  minui  vel  augeri,   et  erit  in  hac 

perfectionis  finis  sine  fine. 

Cap.  XXXH.  De  ordine  claustri  ccelestis. 
In  claustro  perfecUe  beatitudinis  angeli  resident, 
ut  in  eodem  eetern»  felicitatis  ordinem  conservent. 
Nullo  indigent,  et  ideo  non  est  eis  necessarium  ut 
laborent.  Non  esuriunt,  neque  sitiunt,  quia  coelesti 
pane  satiantur,  et  de  torrente  voluptatis  bibunt : 
faciem  Patris  semper  vident,  quia  pree  ceeteris  ra- 
tionabilibus  creaturis  perfectam  de  eo  cognitionem 
habent.  Amant  Deum,  et  desiderant,  nec  tamen 


vme?  sapienthe.  Liber  qui  in  paradiso  estscriptus, 
ibidem  est  corruptus,  nec  emendatus.  Liber  a 
Moyse  in  deserto  scriptus,  multotics  corruptus  est, 
et  mulloties  emendatus.  Liber  in  templo  scriptus, 
est  a  Judoeis  accusatus,  non  est  tamen  a  Deo  re- 
probatus.  Liber  vero  divinoe  sapientiee,  qui  est  ab 
eeterno  scriptus  a  Deo,  nunquam  est  corruptus, 
semper  idem  pcrmanet,  nec  mendacii  maculam 
in  se  habet.  Cum  aliquis  cogitat  quid  agere  debeat, 
et  hoc  rationabiliter  disponit,  quasi  in  libro  ratio- 
nis  legit.  Cum  vero  peccat,  eX  correptus  pcenitet, 
quasi  in  Jibro  correctionis  legendo  studet.  Si  au- 
tem  accusatus  ab  aliquo  audit  a  Magistro  :  Ubi 
sunt  qui  te  accusabant  ?  vade,  et  jam  noliamplius. 
peccare  (Joan.  vin) ;  legit  in  libro  gratiee  :  Jesus. 


desiderio  cruciantur,  nec  fastidio  laborant.  Simi-      auteni  inclinans  se  deorsum  digito  scribebat 


liter  in  materiali  claustro  multi  sunt  qui  futuree 
felicitatis  ordinem  diligunt.  Paucis  indigent,  quo" 
niam  in  proprios  usus  preeter  victum  et  vestitum 
nihil  habent.  Ea  etiam,  qu*e  carnis  necessitati  con- 
cessa  sunt,  carni  subtrahunt  Naturam  vincunt, 
quoniam  coelestem  vitam  in  terris  ducunt,  con- 
templationi  vacant,  Deum  videre  desiderant.  Et 
qutecunque  interim  contingant,  adventum  tamen 
judicis  patienter  cxspectant.  In  hac  vita  queelibet 
adversa  tolerant,  ut  eequales  angelis  post  resur- 
rectionem  fiant.  Unde  beatus  Gregorius  :  «  Is,  in- 
quit,  qui  propter  nos  minor  angelis  exstitit,  eequa- 
les  nos  angelis  virtute  suee  minorationis  fecit.  » 
Unde  et  moriendo  docuit  mortem  non  metui ;  rc- 


w 

terram  (ibid.).  Habes  nunc  scriptorem  libri  et  titu- 
lum  habes  pennam  et  calamum,  habes  etiam  per- 
gamenum.  Inclinatio  est  miserantis  Dei  conde- 
scensio.  Scriptor  est  Jesus,  id  est  Salvator.  Con- 
currunt  heec  omnia,  ut  qui  se  inclinat  salvet,  qua- 
tenus  qui  condescendit  salutem  preestet.  Titulus  in. 
hoc  opere  incipit :  Liber  gratiee.  Non  enim  pree- 
cesserant  merita,  ut  dimitterentur  peccata,  sed  di-. 
mittuntur,  proecedenlc  gratia.  Penna  vel  ealamus, 
est  Dei  digitus,  id  est  benignitas  Spiritus  sancti. 
Hoc  calamo  scribuntur  tabuke  Moysi.   De  eodem. 
dixerunt  iu  ^fCgypto   magi  :  Hic  est  digitus  Dei, 
(Exod.  vni).  Pergamenum  est  terra,  id  est  corda 
tcrrcnis  desideriis  plena,  desiccata  a  sanguine  et  • 


H7i 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


117« 


pilis,  id  est  a  superfluitate  et  caraalibus  desideriis.  A 
Libri  materia,  est  pcenitentia,  sententia,  de  mise- 
ricordia.  Intentio  circa  causam  versatur,   ad  hoc 
enim  intendit,  ut  peccatori  misereatur.  Si  autem 
cui  parti  philosophiee  supponatur  quseritur,  ethicse 
supponitur.   Ethica  est  moralis  scientia.  In  hoc 
enim  libro  agitur,  ut  destruantur  pravi  mores,  et 
boni  superffidificentur.Reddit  lectorem  benevolum, 
docilem  et  attentum.  Benevolum  reddit,  dum  pec- 
catum  dimittit.  Reddit  attentum,   dum  promittit 
futur»  retributionis  praemium.Reddit  docilem,dum 
coelestibus  doctrinis  instruit  legentibus  mentcm. 
Ubi  sunt,  inquit,  qui  te  accusabant  ?  vade  et  jam 
noti  amplius  peccare  :  forsitan  qui  te  accusabant, 
sicut  tu  peccasti,  similiter  et  ipsi  peccant.  Omnes 
enim  peccaverunt,  et  egent  gloria  Dei  (Rom.  m). —  B 
Et  exivit  unus  post  alium  (Joan.  vm),   ut  seque. 
rentur  praecedentem  diabolum.  De  eo  enim  dici- 
tur  :  Egressus  est  Satan  a  facie  Domini  (Job.  n). 
Egressus  est  autem,   non  ut  beatum  Job  sanaret, 
sed  affligeret.  Similiter  isti  non  ob  hoc  venerant, 
ut  mulierem  in  adulterio  deprehensam  liberarent, 
sed  ut  lapidarent.  Non  est  autem  justitia  legis,  ut 
aliquem  judicet ,  quem  proprii  delicti  conscientia 
remordet.   Vade,  inquit,  et  jam  amplius  noli  pec- 
care.  Vade  post  Christum,  non  post  diabolum  ; 
vade  in  via  mandatorum  Dei ;   vade  per  semitam 
justitira.  Noli  peccare.  Et  si  quandoque  compella, 
animum  carnis  fragilitas,  repugnet  voluntas.  Ili 
tres  libri,  id  est,  liber  rationis,  correctionis  et  gra. 
tiie,  scribuntur  in  uno  codice.  Hic  codex  est  divina  q 
Scriptura,  de  quo  per  Joannem  in  Apocalypsi  di- 
oitur  :  Et  vidi  angelum  descendentem  de  ccelo,  et 
habebat  in  manu  sua  librum  apertum.  Et  accepi 
librum  de  manu  angeli,  et  devoravi  illum%  et  erat 
in  ore  meo  dulcis  tanquam  mel.  Et  cum  devoras- 
sem  tibrum,  amaricatus  est  venter  meus  (Apoc.  x). 
Unde  beatus   Gregorius  :  «  Librum   devoramus. 
cum  verba  vitae  cum  aviditate  sumimus.  »  In  quo 
devorationis  verbo,  quid  aliud  quam  torpor  pigrio 
tiee  nostrae  reprehenditur,  quia  verba  Domini  at- 
que  mysteria  nosmetipsos  non  requirimus,  et  in- 
viti  dicta  ab  aliis  audimus.    Librum  ergo  devora- 
mus  et  comedimus,  dum  verba  Dei  legimus.  Multi 
enim  legunt,  et  ab  ipsa  lectione  jejuni  sunt.  Multj 
vocem  praedicationis  audiunt,  sed  post  vocem  va.  « 
cui  et  jejuni  recedunt.  Quia  etsi  mente  intellectum 
sacri  eloquii  permpiunt,  obliviscendo,  et  non  ser- 
vando  quee  audierint,  haec  in  cordis  visceribus  non 
reponunt.  Legunt  autem,  et  jejuni  a  lectionc  non 
sunt,  qui  intelligunt,  et  servant  ea  in  quibus  labo- 
rant.  Ili  sanctum  librum  devorant,   et  comcdunt, 
et  jejuni  non  sunt,quia  pnecepta  vitae  quae  sensus 
capere  potuit,  memoria  non  amisit.  Et  fit  quando- 
que  ut  tales  quique  ex  dono  gratiae  coelestis  etiam 
verbum  doctrinae  percipiant,   atque  de  veritatis 
pabulo,  quod  ipsi  dulciter  intrinsecus  ruminant, 
et  proximos  suos  suaviter  pascant.  Et  devoravt 
iltum,  et  erat  in  ore  meo  dulcis  tanquam  mel  • 
Liber  qui  devoratur,  et  comeditur,  duicis   in  ore 
skut  mel  officitur.  In  ejus  ore  sacra  Scriptura  dul- 
ci«  esse  dicitur,  oujus  vitee  viscera  mandatis  illius 


replentur,  quoniam  ei  suavis  est  ad  loquendum, 
cum  interius  expressa  fuerit  ad  inveniendum. 
Nam  sermonem  Dei  non  habet,quemvita  reproba, 
et  conscientia  remordet.  Et  cum  devorassem  U- 
brum  amaricatus  est  venter  meus.  Unde  beatus 
Gregorius  super  Ezechielem  :  In  sacro,  inquit,  elo- 
quio  nonnunquam  venter  pro  mente  poni  consue- 
vit.  »  UndeJeremias  dicit :  Ventrem  meum  doleo 
(Jer.  iv).  Ventrem  quippe  doluit,  qui  mentis  affli- 
ctionem  sensit.  Sed  sciendum  est  quia,  cum  sermo 
Dei  in  ore  cordis  dulcis  esse  coeperit,  hujus  procul 
dubio  contra  semetipsum  animus  amarescit.  Sunt 
et  alii  libri,  de  quibus  Joannes  dicit  in  Apocalypsi : 
Et  libri,  inquit,  aperti  sunt,  et  alius  liber  apertus 
est,  qui  est  vitae.  Et  judicati  sunt  mortui  ex  hU 
qux  scripta  erant  in  libris  secundum  opera  itlo- 
rum  (Apoc.  xx).  —  Libri  aperti  referuntur,  in 
quibus  mandata  coelestia  opere  suo  expressa  cer- 
nuntur.  Et  judicati  sunt  mortui  ex  his  qu&  scrip- 
ta  erant  in  libris,  quoniam  in  ostensa  vita  justo- 
rum  quasi  expansione  librorum  legunt  injusti  bo- 
num  quod  noluerunt  facere,  atque  damnantur  ex 
eorum  comparatione  qui  fecerunt.  Et  alius  liber 
apertus  est,  qui  est  vitm  (ibid.).  Unde  beatus  Gre- 
gorius  :  «  Liber  vitae,  est  ipsa  visio  judicis  adve- 
nientis  :  »  in  quo  quasi  scriptum  est  omne  man- 
datum,  quia  quisquis  eum  viderit  mox  teste  con- 
scientia  quidquid  non  fecit  intelligit.  Liber  esse 
dicitur,  quia  justus  in  libro  divinoe  sapientiae  stu- 
dens  a  vitiis  liberatur.  Dicitur  etiam  liber  vitae, 
quia  justum  liberat  ab  ceterna  morte,  et  ir\  futuro 
remunerat  perpetua  libertate.  Et  quos  in  praesenti 
liberat  a  culpa,  in  futuro  reddel  immunes  a  poena. 
Unde  beatus  Jacobus  :  Sapientia ,  qucc  desursum 
est,  primum  quidem  pudica  cst,  deinde  pacifica 
(Jac.  m).  Pudica,  sicut  in  Pastorali  legitur,  quia 
castc  intelligit ;  pacifica  vero,  quia  per  elationem 
minimc  se  a  proximi  sui  societate  disjungit.  Qui 
igitur  sapientiam,  quse  desursum  venit,  diligit, 
quasi  in  libro  vitae  legit.  Cum  autem  ad  claustrum 
perfectce  beatitudinis  perveniret,  in  eo  assidue  le- 
gens,  in  scientia  divinae  legis  perfectus  erit.  De 
hoc  libro  quidam  sapiens  dixit  quod  «  ejus  origo 
sit  aeterna,  incorruptibilis  essentia,  cognitio  vita, 
scriptura  indelebilis,  inspectus  desiderabilis,  do- 
ctrina  facilis,  scientia  dulcis,  profunditas  instru- 
ctibilis,  verba  innumerabilia  :  et  tamen  unum 
yerbum  omnia.  »  Hujus  Iibri  litterae  in  claustra 
humanitatis  Christi  sunt  scriptae,  sed  auro  divini- 
tatis  iUuminatae.  Qui  igitur  ad  inspectionem  illius 
libri  perveniet,  eruditus  scientia  divinoe  legis  in 
aeternum  vivet. 

Cap.  XXXIV.  De  pratello,  quod  est  in  medio 
claustri  ccelestis. 
Viriditas  pratelli,  quod  est  in  medio  materialis 
claustri,oculos  claustralium  reficit,et  eos  alacriores 
adlegendumreddit.Estenimnatura  coloris  viridis, 
ut  oculos  foveat  obtentu  suoe  visionis.  Sirniliter  vi- 
riditas  pratelli,  quod  est  in  medio  coelestis  claustri, 
oculos  supernorum  civium  recreat,  et  eos  semper 
sua  novitate  confortat.  Amoenitas  siquidem  futurae 
vittt,  quasi  viriditas  pratelli  mentes  supernorum 


1173 


DE  CLAU8TR0  ANllLE.  —  LIB.  IV. 


H7* 


civium  reficitsua  novitate.  Nihilenim  ibivetustum  A  spem :  siprmcisum  fuetit  rursum  virescit,  et  rami 


vel  transitorium  erit,  sed  6emper  in  novitate  suee 
viriditatis  absque  dubio  permanebit.  Nec  in  vere 
crescet,  nec  in  autumno  deficiet  ;  nec  calore  sicca- 
bitur  ee&tatis,  nec  marcescet  frigoribus  biemis.  Ibi 
enim  non  erit  varietas  temporis,  ubi  semper  est 
identitas  eeternitatis.  Unde  B.  Joannes  in  Apoca- 
lypsi  dicit,  quia  tempus  non  erit  amplius  (Apoc. 
x).  Mirum  est  tamcn  quod  diximus,  quia  post  re- 
surrectionem  non  erit  tempus,  et  nisi  hoc  auctori- 
tas  diccret,  animos  simplicium  forsitan  impediret 
El  levavil,  inquit  Joannes,  angelus  manum  in  co?~ 
lum,  et  juravit  per  viventem  in  swcula,  quia  tcmr 
pus  non  eiHt  amplius  (ibid.).  Unde  B.  Gregorius 
(MoraL   lib.  iv)  :  Tempus  nostree  mortalitatis,  in- 


cjus  pultulant  (Job  xiv).  Unde  beatus  Gregorius  in 
Moralibus :  «  Ligni  nomine  aliquando  crux,  ali- 
quando  vir  justus,  aliquando  vero  incarnata  Dei 
Sapientia  iiguratur.  » In  ligno  siquidem  crueis  ha- 
bemus  spem  saiutis.  Quod  vero  hic  de  ligno  dici- 
tur,  justitiee  cujuslibet  hominis  assignatur.  IAgnum 
cnim  habetspem,  quia  futuree  beatitudinis  justus 
oxspectat  retributionem.  Si  prsecisum  fuerit,rur* 
sum  virescit.  Unde  B.  Gregorius  :  Cum  in  morte 
passionis  pro  veritate  justus  afficitur,  in  eeternee 
vitee  viriditate  recuperatur.  Et  qui  hic  virebat  per 
iidem,  illic  virescit  per  spem.  Et  rami  cjus  pullu- 
lant,  quia  plerumque  ex  passione  justi,  fideles 
quiquead  amorem  ccplestis  patrieK  multiplieanturr 


quit,  quandoquo  transiturum  est  ut  penitus  non  g  et  viriditatem  vitee  spiritualis  accipiunt,  dum  huno 


sit,  angelo  hoc  in  sacro  eioquio  attestante,  qui  ait, 
per  viventem  in  s&cula,  quia  tempus  non  erit  am- 
plius.  Nam  etsi  Propheta  dicit  :  Erit  lempus  eo- 
rum  in  sxcula  (Psal.  lxxx),  quia  per  momenta 
tempus  deiicit,  nomine  temporis,  eorum  defectum 
vocavit,  ostendens  quod  sine  iine  omnimodo  de- 
fectu  deiiciunt  ii,  qui  a  visionis  intiniee  consola- 
tione  separantur.  Inteiiigitur  igitur  per  tempus, 
mutabilitatis  humanee  varius  defectus.  Non  infun- 
detur  preedicta  viriditas  abundantia  pluviee,  sed 
infusione  roris,  quia  non  eget  preedicatione,  sed 
rore  divinee  contemplationis.  Ubi  enim  unusquis~ 
que  omnia  scientem  sciet,  ibi  nemo  doctrina  pree- 
ciicationis  egebit. 


pro  Deo  fortiter  egisse  gratulantur.  Ex  fructu  igi- 
tur  ligni  justitice,  quod  in  medio  moralis  claustri 
ponitur,  anima  cum  suis  virtutibus  satiatur.  Estet 
lignum  vitee  secundum  formam  humanitatis  Chri-' 
sti  in  medio  Ecclesite.  Hoc  autem  lignum  habet 
spem.  Sicut  enim  superius  dicitur,  incarnata  Dei 
Sapientia  per  illnd  figuratur.  Hoc  igitur  hgnum 
habet  spem,  quia  si  preecisum  fuerit,  rurstun  vi- 
rescit ;  quoniam,etsi  Christus  perpassionem  occi- 
di  potuit,  per  resurrectionis  gloriam  rursus  ad 
vitse  viriditatem  venit.  Hujus  rami  puliulant,  ut  en 
resurrectione  illius  multiplieati,  longe  lateque  fi- 
deles  crescant.  Fructus  hujus  arboris  est  caro 
Christi  et  sanguis.  Qui  ex  hoc  fructu  seipsos  ci- 


Cap.  XXXV.  De  Ugno  vitse  quod  est  in  medio  cwle-  c  bant,  feternee  vitee  salutem  absque  scrupulo  dnbi- 


stis  pratetU. 
ln  medio  coelestis  pratelii  fquod  futuree  compa- 
ravimus  amoenitati)  ponitur  lignum  vitee,  ut  vita 
sit  in  amcenitate.  Non  est  enim  felix  amoenitas, 
cum  vita  arctatur  intra  mortis  metas.  Sed  cum 
vita  sine  morte  fuerit,  tunc  amcenitas  vitee  cum 
vita  febx  erit,  ita  ut  audiat  hoino  quod  per  Pro- 
phetam  dicitur  a  Domino :  Longitudim  dierurn  re- 
plebo  eum,  et  ostendam  illi  salutare  meum  (PsaL 
xc) :  longitudo  temporis  est  spatium  eeternitatis  ; 
ostensio  saiutaris  est  visio  Saivatoris.  Hoc  autem 
saiutare  est  lignum  vitee.  Diversa  sunt  ligna  vitoe  : 
est  enim  iignum  vitse  arbor  queedam  materialis, 
quee  a  principio  fuit  in  medio  paradisi.  Est  et  li- 
gnum  vitee  quasi  arbor  queedam  justitia  in  medio 
moralis  claustri.  Est  etiam  arbor  vitee  Christus  in 
medio  Ecciesiee.  Sed  in  medio  ciaustri  futuree  bea- 
titudinis  est  quasi  iignum  vitee  Sapientia  Dei  Pa- 
tris.  Ne  primi  ligni  fructum  tangeret  homo  post 
peccatum,  antequam  ejectus  esset  a  paradiso  au- 
divit  a  Domino  :  Videte  ne  forte  sumat  de  ligno 
vitee  (Gen.  m).  Arbor  vero  justitiee,  quee  est  hgnum 
vitee,  in  claustro  animee  ponitur,  ut  animi  virtutes 
in  eo  delectentur.  Est  autem  animee  claustrum  con- 
templationis  secretum.  Plantatur  autem  arbor  ju- 
stitiee  in  terra  bonce  voluntatis,  radicatur  in  pro- 
fundo  humilitatis,  crescit  per  desiderium,  expan- 
dit  ramos  ;  per  exemplum  dat  fructum  boni  ope- 
ris,  cibat  esurientem  dulcedine  conlemplationis.  De 
hoc  ligno  per  beatum  Job  dicitur:  Lignum  habet 


D 


tationis  exspectant.  Lignum  vero  vitee  qnod  est  in 

medio  claustri  futuree  bcatitudinis,  id  est,  sapien* 

tia  Dei  Patris,  fuit  ab  initio  creatur»  cibus  angekv 

rum  ;  incarnata  vero  Dei   Sapientia  facta  est  re~ 

demptio  peccatorum,  et  salus  justorum.  Sub  ramis 

hujus  arboris,  id  est  sub  tutela  divinee  protectio- 

nis,  justi  resident,  aspectu  ejus  delectantur,   et 

amcenitale   gaudent;  satiantur  fructus  dulcedine, 

id  est  contemplatione ;  fructus  ejus  salutem  con* 

servat,  et  vitam  preestat.  Hoc  est  igitur  lignum  vi- 

tee,  quia  vitam  eustodit  incolumem  sine  fine. 

Cap.  XXXVI.  Desilentio  ccelestis  claustri. 

A  quibusdam  quseritur  utrum  in  coelesti  claustro 

silentium  ad  horam,  vel  continuum  teneatur  ?  Sed 

nihil  nos   prohibet  aliquid  de  silentio  preemittere 

quod  nescientes  auctoritas  docet  ct  clueidat.  Ait 

enim  Joannes  in  Apocalypsi :  Factim  est  silen- 

tium  in  coelo  quasi  media  hora  (Apoc.  vin).  Und« 

B.  Gregorius  :  «  Nihil  prodest  solitudo  corporis,  si 

solitudo  defuerit  cordis.  »  Qui  enim  corpore  remo- 

tus  vivit,  scd  tumultibus  conversationis  humanee, 

et  terrenorum  desideriorum  se  inseruerit  seu  im- 

piicuerit,  non  est  in  solitudine.  Si  vero  aliquis  oor- 

poraiiter  popuiaribus  turmis  prematur,  et  tamen 

nullos  curarum  seecuiarium  tumultus  in  corde  patia- 

tur,  non  est  in  urbe.  De  hoc  secreto  cordis  dictum 

est :  Factum  est  sitentium  in  coelo  quasi  media  hora. 

Coelum  quippe  est  anima  justi.  Anima  siquidem  ju- 

sti,dumad  eetcrna  et  sublimia  per  sublevationem 

contemplauonis  intendit,  surgentes  ab  infimis  eo» 


4475 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA, 


117* 


gitationum  tumultus  premit,  et  intra  se  Deo  quod- 
dam  silentium  facit.  Sed  quia  hoc  silentium  con- 
templationis,  et  haec  quies  mentis  in  hac  vita  non 
potest  esse  perfecta,  nequaquam  hora  integra  fa- 
ctum  in  coelo  dicitur  silentium,  sed  quasi  media,  ut 
nec  mediaplene  sentiatur,  cum  praemittiturgwasi/ 
quia  mox  ut  se  animus  sublevare  coeperit  et  quietis 
intimae  lumine  perfundi,  redeunte  motu  cogitatio- 
num,  stupidus  de  semetipso  confunditur  et  confu- 
sus  caecatur.  Bene  ergo  actum  hoc  silentium  non 
integra,  sed  dimidia  hora  describitur,  quoniam 
haec  conteraplatio  nequaquam  perficitur,  quamvis 
ardenter  inchoetur.  Potest  et  haec  auctoritas  aliter 
exponi,  ut  angelis  in  ccelo  silentium  obedienti»  fa- 
ctum  ante  ruinam  diaboli  possit  assignari.  Multi- 
tudo  siquidem  angelorum  ante  casum  siluit,  quan- 
diu  voluntati  sui  Creatoris  humiliter  obedivit.  Sed 
diabolus  silentium  rupit,  locutus  est  superbiam,  ct 
in  haec  verba  prorupit :  Ponam  sedem  meam  ad 
aquitonem,  et  ero  similis  Altissimo  (Isa.  xiv).  Hoc 
autem  silentium  in  ccelo  quasi  media  hora  perman- 
sisse  dicitur,  quia  non  diu  post  creationem  suam 
illud  diabolus  tenuisse  perhibetur.  Similiter  sicut 
Lucifer  in  coelo,  sic  quidam  fratres  sc  habcnt  in  ma- 
teriali  claustro.  Obedientiae  siquidem  silentium  te- 
nent;  sedsicut  Lucifer,  nobilitatc  generis,  etscien- 
tiae  claritatelucent :  etquicaeteros  fratres  humilitate 
praecedere  debuissent,  simphcioribus  fratribus 
exemplum  perversitatis  praebent.  Magistris  eequa- 
les  videri  volunt,  simpliciores  fratres  sibi  verbis 
seductoriis  alhciunt.  Et  sicut  Lucifer  quasi  fulgur 
de  ccelo  cecidit,  sic  a  sublimitate  sui  ordinis  unus- 
quisque  superbe  cadit.  Ira  succensi,  tonantes  ver- 
bis,  coruscationum  prsemittentes  minas,  a  claustro 
quasi  a  ccelo  recedunt,et  alios  secum  trahunt.  Cum 
saecularibus  habitant,  seipsos  excusant :  ad  hoc 
etiam  laborant,  ut  sicut  diabolus  homines  seducit, 
sic  et  eos,  cum  quibus  morantur,  sua  persuasione 
perversos  reddant.  Obedientiam,  quam  diabolus 
primo  homini  prsecepit,  servant ;  a  laude  Dei  et 
praeceptis  ejus  inobedientes  vacant.  Sub  silentio 
igitur  inobedientiae  quiete  degunt,  quia  neminem 
reprehendunt,  et  ipsi  a  nemine  reprehendi  volunt. 
De  hoc  quieto  silentio  in  libro  Sapientiae  dicitur : 
Cum  silentium  quietum  tenerent  omnia,  et  nox  in 
suo  cursu  medium  iter  haberet,  omnipotens  sermo 
tuus  exsitiens  de  ccelo  a  regalibus  sedibus,  durus 
debellator  in  mediam  exterminh  terram  prosilivit 
(Sap.  xvin).  Tria  sunt  silentia :  primum  silentium 
fuit  angehs  in  coelis,  ante  diaboli  casum ;  secundum 
fuit  in  terra  hominibus,  post  primi  parentis  lapsum; 
tertium  erit  in  coelo  post  resurrectionem,  quod 
nunquam  habebit  finem.  Primum  fuit  solis  ange- 
lis,  secundum  solis  hominibus,  tertium  erit  angelis 
et  hominibus.  Sccundum  silentium  fuit  ab  Adam 
usque  ad  Christum.  Interim  tamen  lex  subintravit, 
quaedampromisit,  sed  in  promissionem  tandemde- 
fecit.  Ideo  homo  considerans  per  legem  neminem 
justificariposse,  siluit.  Cum  ergo  quietumsilenlium 
tenerent  omnia,  vere  omnia,  quia  et  ea  quae  ante 
legem  fuerant,  ct  quae  sub  lege  erant.  Illa  cnim  in 


A  petitione  desperabant,*ista  in  promissione  defe- 
cerant.  Mirum  est  tamen  quod  hoc  silentium  quie- 
tum  fuisse  dicitur,  cum  sub  dominio  diaboli  tene- 
retur,  nisi  forsitan  ahquis  dicat,  quod  ille  rem  ali- 
quam  quiete  possidet,  qui  absque  contradictione 
eam  tenet.  Quietum  siquidem  silentium  esse  dici- 
tur,  quod  nullo  prohibente  possidetur.  Et  nox  in 
suo  cursu  medium  iter  haberet.  Nox,  id  est  pecca- 
tum,  a  diabolo  coepit,  ct  descendens  ad  primum 
hominem,  per  singulos  actualiter  cucurrit.  Me- 
dium,  mquit,  iter  haberet.  Est  enim  iter  sursum, 
et  est  iter  deorsum  :  sursum  ad  coelos,  deorsum 
ad  inferos.  Iter  vero  medium  est  praesentis  vitae 
spatium.  Tunc  vero  nox  in  suo  cursu  mediumiter 
tenebat,  quia  suum  erat,  et  nemo  ad  ccelos  ascen- 

B  dere  poterat,  sed  omnes  tam  justos  quam  injustos 
mors  secum  trahebat  ad  infernum.  Cum  ergo  mors 
omnes  secum  ad  inferos  raperet,  et  peccatum  om- 
ni  spe  remota  ad  summum  perveniret,  tunc  omni- 
potens  sermo  exsiliens  de  cceto  a  regaiibus  sedibus 
venit,  silentium  rupit,  ostendit  revertendi  viam, 
per  quam  ipse  venerat,  scilicet  Patris  obedientiam. 
Ut  qui  per  inobedentiam  a  via  vehtatis  exorbita- 
verat,  per  viam  obedientiae  Christum  sequens  sa- 
lutem  quaerat :  fecit  quod  docuit,  quia  durus 
debellator  in  mediam  exterminii  terram  prosilivit. 
—  Durus,  inquam,  quia  propter  verba  labiorum 
tuorum  ego  custodivi  vias  duras  (PsaL  xvi).  Per 
ahlictionem  siquidem  carnis,  per  eflusionem  san- 
guinis  debellavit  diabolum,  eripuit  genus  huma- 

q  num,  et  hoc  in  mediam  exterminii  terram.  Terra 
exterminii  dicitur,  quia  per  passionem  Christi  dia- 
holus  ejectus  a  fidelium  cordibus  exterminatur. 
Rex  enim  noster  operatus  est  salutem  in  medio 
terrx  (Psat.  lxxih).  Rex  erat,  et  a  regalibus  sedi- 
bus  venerat :  et  cum  ad  coelos  rediit,  quos  a  servi- 
tute  diaboh  liberaverat,ad  conregnandum  secum  in 
coelestibus  sedere  fecit.  Cum  ergo  homo  ad  illud 
beatum  silentium  futurae  beatitudinis  pervenerit, 
quod  petat  ulterius  non  habebit.  Tunc  enim  silebit 
iniquitas,  abundabit  charitas ;  nec  quidquam  ibi 
deficiet,  ubi  unusquisque  omnia  habentem  in  se 
habebit.  Tunc  enim  erit  Deus  omnia  in  omnibus 
(I  Cor.  xin). 
Cip.  XXXVII.  Quod  angeli,  et  animce  sanctorum 

n  loquantur  ad  Deum. 

Utrum  in  claustro  futurae  beatitudinis  alicui  loqui 
liceat.  Placeret  forsitan  tibi,  frater,  audire  quid  au- 
ctoritas  inde  dicat.  Unde  beatus  Gregorius  (Moral. 
lib.  u) :  «  Sciendum  est  quoniam  incorporea  natura 
cum  loqui  dicitur,  ejus  locutio  nequaquam  una 
cademque  quahtate  formatur.  »  Ahter  enim  loqui- 
tur  Deus  ad  angelos,  aliter  angeh  ad  Deum,  aliter 
Deus  ad  sanctorum  animas,  aliter  sanctorum  anims 
ad  Deum.  Nam,  quia  naturae  spirituali  ex  corporea 
oppositione  nil  obstat,  loquitur  Deus  ad  angelos 
sanctos  eo  ipso  quo  cordibus  eorum  occulta  sua  et 
•nvisibilia  ostendit,  ut  quidquid  agere  debeant  in 
jpsa  contemplatione  veritatis  legant ;  et  velut  quae- 
dam  praecepta  sint  vocis.ipsa  gaudia  contemplatio- 
nis.  Quasienimaudientibus  dicitur,quod  videntibus 


1077  DE  CLAUSTRO  ANIJLE.  —  LIB  IV. 

inspiraiur.  Unde  cum  eoruxn  cordibus  contra  hu- 
manam  superbiam  animadversionem  ultionis  Deus 
infunderet,  dixit :  Venite,  descendamus,  et  confun- 
damus  linguas  eorum  (Geti.  xi).  Dicitur  eis,  qui  ad- 
heerent,  Venite,  quia  nimirum  hoc  ipsum  nunquam 
a  divina  contemplationedecrescere,in  divina  con- 
templatione  semper  accrescere  est,  et  nunquam 
corde  recedere,  estquasi  quodamstabili  motu  sem- 
per  venire.  Quibus  etiam  dicit :  Descendamus,  et 
ccnfundamus  linguas  eorum.  Ascendunt  angeli  in 
eo  quod  Creatorem  conspiciunt ;  descendunt  ange- 
li  in  eo  quod  creaturam  sese  in  illicitis  erigentem 
examine  districtionis  premunt.  Dicere  igitur  Dei, 

0 

descendamus,  et  confundamus  linguas  eorum,  est 
in  seipso  eis  hoc   quod  recte  agitur  ostendere,   et 


1078 


fratrum  vestrorum  {Apoc.  vi)  Desiderantibus  ani- 
mabus,  requiescite  adhuc  modicum,  dicere,  est 
inter  ardorem  desiderii  ex  ipsa  prsescientia  sola- 
tium  consolationis  aspirare,  ut  et  animarum  vox 
sit  hoc  quod  amantes  dcsiderant,  et  respondentis 
Dei  sermo  sit  hoc,  quod  eas  retributionis  certitu- 
dine  inter  desideria  confirmat.  Respondere  ergo 
ejus,  ut  collectionem  ifratrum  exspctare  debeant, 
est  eorum  mentibus  libenter  exspectandi  moras 
infundere,  ut,  cum  carnis  resurrectionem  appe- 
tunt,  ex  colligendorum  fratrum  augmento  gratu- 
lentur. 

Cap.  XXXIX.  Quodpost  resurrectionem  hominibus 

loquatur  Deus. 
Auctoritate  perhibente,  comperi  qualiter  ad  an- 
per  vim  internae  visionis  eorum  mentibus  exhi-  q  gelos  et  ad  animas  sanctorum  Deus  consuevit  lo~ 


bendajudiciamotibus  occultis  inspirare.  Sed  et 
angeli  ad  Deum  loquuntur,  sicut  per  Joannem  in 
Apocalypsi  dicitur  :  Dignus  est  Agnus,  qui  occisus 
est  accipere  virtutem  et  divinitatem  (Apoc.  v).Vox 
enim  angelorum  in  laude  Conditoris,  est  ipsa  ad- 
miratio  intimae  contemplationis.  Miracula  divinae 
virtutis  obstupuisse,  dixisse  est ;  quoniam  excita- 
tus  cum  reverentia  motus  cordis,  magnus  est  ad 
aures  incircumscripti  spiritus  clamor  vocis.  Quae 
vox  se  quasi  per  distincta  verba  explicat,  dum  se 
per  innumeros  modos  admirationis  format.  Deus 
igitur  angelis  loquitur,  dum  eis  voluntas  ejus  inti- 
ma  videndo  manifestatur.  Angeli  vero  loquuntur 
Domino,  cum  per  hoc,  guod  super  semetipsos 
respiciunt,  in  motum  admirationis  surgunt. 
Cap.  XXXVIII.  Quod  Deus  ad  sanctorum  animas  lo- 

quatur. 
Deus  ad  sanctorum  animas  loquitur,  et  sancto- 
rum  anima?  ad  Deum  loquuntur.  Unde  in  Apoca- 
lypsi  Joannis  dicitur  :  Vidi  sub  altare  Dei  animas 
interfectorum  propter  verbum  Dei:  et  clamabant 
voce  magna  dicentes  :  Usquequo,  Domine,  non  ju- 
dicas,  et  vindicas  sanguinem  nostrum  de  iis   qui 
habitant  in  terra  (Apoc.  vi).  Unde  beatus  Grego- 
rius : «  Quid  est  animas  vindictae  petitionem  dicere, 
nisi  diem  extremi  judicii,  et  resurrectionem  ex- 
stinctorum  corporum  desiderare  ?  Magnus  quippe 
clamor  earum  magnum  est  desiderium.Tanto  enim 
quisque  minus  clamat,  quanto  minus  desiderat.Et 
tanto  majorem  vocem  in  aures  incircumscripti 
spiritus  exprimit,  quanto  se  in  ejus  desiderium  D 
plenius  fundit.  »  Animarum  igitur  verba,  ipsa  sunt 
desideria.  Nam  si  desiderium  sermo  non  esset, 
Propheta  non  diceret :  Desiderium  cordis  eorum 
audivit  auris  tua  (Psal  ix).  Sed  quomodo  dicuntur 
petere,  quas  et  voluntatem  Dei  certum  est  ea  quae 
futura  sunt  non  ignorare  ?  De  ipso  ergo  bibunt, 
quod  ab  ipso  sitiunt.  Discordarent  igitur  a  volun- 
tate  Conditoris,  si  qu»  eum  vident  velle,  non  pete- 
rent ;  eique  minus  inhaererent,  si  volentem  dare 
desiderio  pigriori  pulsarent.  Sed  et  Deus  ad   san- 
ctorum  animas  Joquitur,  sicuteis  resurrectionem 
corporum  suorum  desiderantibus,  per  responsum 
divinum  dicitur  :  Bequiescite  tempus  adhuc  modi- 
cum,  donec  compleatur  numerus  conservorum,  et 
Pairol.  CLXXVI 


qui.  Adhuc  vero  scire  desidero  quomodo  post  re- 
surrectionem  hominibus  loqui  debeat,  ut  quod 
proposui  scribere  auctoritati  non  contradicat.  Un- 
de  beatus  Gregorius  :  Cum  nobis  post  resurrectio- 
nem  ostendetur  Dominus  per  speciem,  tunc  seme- 
tipsum  quomodo  omnibus  creaturis  prsesit  nobis 
insinuabit ;  tunc,  detersa  nostrse  mentis  caligine, 
clara  se  visione  manifestabit,  et  tunc  implebitur 
quod  in  Evangelio  Veritas  dicit :  Venit  hora,  cum 
jam  non  in  proverbiis  loquar  vobis,  sedpalam  de 
Patre  annuntiabo  vobis  (Joan.  xvi).  Filius  enim  de 
Patre  palam  annuntiat,  quia  per  hoc,  quod  Ver- 
bum  est,  ex  natura  divinitatis  nos  illustrat.  Palam 
itaque  de  Patre  annuntiare  se  asserit,  qua  per  pa- 
q  tefactam  tunc  majestatis  su®  speciem,  et  quomo- 
do  ipse  gignenti  non  impar  oriatur,  et  quomodo 
utrorumque  Spiritus  utrique  coeeternus  procedat, 
ostendit.  Aperte  namque  tunc  videbimus  quomodo 
hoc  quod  oriendo  ab  aho  est,  ei  de  quo  oritur  sub- 
sequens  non  est :  quomodo  is,  qui  processione 
producitur,  a  proferentibus  non  praeitur.  Aperte 
tunc  videbimus  quomodoetunumdivisibiliter  tria 
sunt,  et  indivisibiliter  tria  unum.  Apparente  igitur 
in  judicio  retributore  operum,  jam  verba  cessa- 
bunt  exhortationum,  et  nos  augustias  vitae  pra- 
sentis  evadentes,  in  illa  quoque  suscepti  contem- 
platione  gaudiorum,  jam  nullatenus  indigebimus 
audire  verba  doctorum. 

Cap.  XL.  Qualia  futura  sint  humana  corpora  post 

resurrectionem. 
Cum  de  qualitate  corporum  qualia  per  resurre- 
ctionem  sint  qusBritur,  non  ego,  sed  beatus  Grego- 
rius  audiatur.  «  Redemptor  noster,  inquit,  resurre- 
ctionem,  quam  in  se  ostendit,  nobis  promisit ;  et 
quia  membra  sui  sequuntur  gloriam  capitis,  eam 
in  fine  mundi  facturus  est  in  nobis.»  Sed  ecce  re- 
surrectionem  audio,effectum  tamen  ejusdemresur- 
rectionis  exquiro.  Credo  namque  quia  resurrectu- 
rus  sum,  sed  volo  ut  sciam  qualis.  Sciendum  mihi 
quippe  est  utrum  in  quodam  alio  subtili  forsitan  vel 
aereo,  an  in  eo  quo  moriar,  corpore  resurgam.Sed 
si  in  aereo  corpore  resurrexero,  jam  crgo  nonero, 
qui  resurgo.  Nam  quomodo  vera  est  resurrectk>,si 
vera  non  potuit  esse  caro  ?  Aperta  igitur  ratiosug- 
gerit  quod  si  vera  caro  non  fuerit,  procul  dubio 

38 


,f770 


APPENDIX  AD  HUG0NI8  OPERA  DOGMATICA. 


4110 


jesurrectio  yera  non  erit.  Haec  eniin  recte  resur-  \  Cap.  XLH.  De  summo  abbate>  id  est  Deo  omntpo- 

jectio  rion  potest  dici,  ubi  non  resurgit  quod  ceci- 

dit.  Credendum  est  igitur  quia  nequaquaui  corpus 

jaostrum  in  illa  resurrectionis  gloria  erit  iinpalpa- 

bile,  ventis   subtilius,   vel  aere.   Erit  enim  sub- 

tile   quidem  per  effectum  spiritualis     polentiae, 

sed  palpabile  per  veritatem  natune.    In  illa  er- 

go  coelestis  regni  gloria  caro  seeunduin  naturam 

erit,  et  secundum  passionis  desideria  non  erit, 

quia  devicto  mortis  aculeo  in  astema  incorruptio- 

ne  regnabit,  Credimus  igitur,  et  fatemur   carnem 

nostram  post  resurrectionem  futuram  ct  eamdem 

et  diversam  :  eamdem  per  naturdin,  diversamper 

gloriam  ;  eamdem  per  veritatein,   diversain  per 

potentiam.  Erit  itaque  subtilis,  quia  incorruptibi- 


tente. 
Creator  omnium  Deus,  Pater  omnipotens,  t n  qm 
clamanus  :  Abba{Pater)  (Ilom.  vm),  qui  omnia 
operatur  quietus,  nec  tamen  augustatur  intentus. 
sic  exteriora  circuindat,  ut  interiora  impleat ;  sic 
interiora  implet,  ut  exteriora  circumdet ;  sic  sutn- 
ma  regit,  ut  ima  non  deserat ;  sic  imis  prasens 
est,  ut  a  superioiibus  non  recedat ;  sic  latet  in  sua 
specie,  ut  tamen  cognoscatur  in  operaiione  ;  sic 
in  suo  cognoscitur  operc,  ut  tainen  comprehendi 
non  valeat  cognosccntis  sestimatione  ;  *ic  adest, 
ut  videri  nequeat ;  sic  videri  non  valet,  ut  tamea 
ejus  prresentiam  ipsa  sua  judicia  testentur  ;  sie  u 
inlelligendum  prrebet,  ut  tamen   ipsum  nobis  rt- 


lis  :  erit  palpabilis,  quia  non   amittet  e.ssentiam  ^  dium  sui  inteliectus  obnubilet ;  et  rursum  nos  ca- 

naturae  veracis.  ligine  i gnorantiae  sic  reprimit,ut  tamen  nostne  men- 

,     .     .  ,       ti  radios  suw  claritatis  intermisceat,  quatenug  et 

Cap.  XLI.  In  quibus  locis  sint  ammx  justorum  ante      sublevata  quidpiam  videat>  et  reYerberala  conti* 

resurrectwnem.  miscat :  et  quia  eum  sicuti  est  videre  noo  potest, 

aliquando  vivendo  cognoscat.  Sunt  autem  in  Eo- 
clesiis  quidam  prselati  qui,  licet  diversis  operibus 
sint  intenti,  tamen  operautur  quieti.  Interiora  do- 
mus  suee  implent  doctrina,  exteriora  vero  circuoi- 
dant  providentia  nec  tamen  sic  doctrinae  6tudent, 
ut  a  providentia  cessent ;  nec  sic  curis  exteriori- 
bus  inhiant,  ut  a  spirituali  doctrina  refrigescant. 
Summa  regunt,  et  tamen  ima  non  deserunt.  llia 
cum  potestale,  ista  cum  humilitate.  Non  enim  a 
sapientibus  recedunl,  sed  tameu  simplicioribus 
fratribus  condescendunt.  Sic  latent  fratribus  iii 
sua  voluntate,  ut  tamen  aiiquando  eognoscantur 
in  operatione  ;  sic  cognoscuntur  in  suo  opere,  ut 
vix  repreliendi  possint  cognoscentis  eestimaiiooe ; 
sic  adsunt  quandoque,  ut  videri  nequeant,  quia 
quamvis  remoti  sunt  corpore,  absunt  iamen  sol- 
licita  circumspectione ;  sic  se  inteliigendos  pro- 
bent  ca?teris,  ut  vix  inteiiigi  valeant  eiiam  a  dis- 
cretis.  Nec  tamen  sic  seeretum  mentis  obnubiiant, 
quin  pro  tempore  et  loco  quibus  congruum  vid#- 
rint,  iilud  dieant.  Et  quia  summo  abbati  toto  of- 
fectu  mentis  inh»rent,  adhuc  in  terris  positi  fbf- 
mam  summi  abbatis  tenent.  A  proposito  suo  flecii 
noqueunt,  et  eos  qui  sub  ipsis  sunt  proposita 
sua  tenere  cogunt,  alios  reprehandunt,  et  ab 
iis  reprehendi  voluut.   Nibil  enim  ia  se  habere 


Quoniam  quidem  simpUciores  fratres  de  anima- 
bus  ante  resurrectionem  quibus  in  locis  sint  dubi- 
tant,  ideo  volumus  ut  de  eis  divinae  Scripturai  ver- 
bis  certiores  fiant.  Ait  enim  beatus  Gregorius  (Mo- 
raL  lib.  vm) :  €  Cum  sanctus,  seu  malignus  spiri- 
tus  aliquo  moriente  egredientem  animam  a  clau- 
stro  carnis  acceperit,  in  seternum  secum  sine  ulia 
mutatione  retinebit :  ut  nec  exaltata  ad  supplicium 
proruat,  nec  reternis  mersa  suppliciis  uitra  ad 
reniedium  ereptionis  ascendat.  Nequaquam  enim 
.  misericordia  Redemptoris  post  mortem  liberat, 
quem  ante  mortem  gratia  ad  veniam  non  refor- 
mat.»  Item  (lib.  iv)  :  «  Electi  Dei,  et  perfecti  viri 
,  postquam  de  corporibus  transeunt,  nequaquam 
per  morarum  spatia  (sicut  antiqui  patres)  a  patriae 
coelestis  perceptione  differuntur  :  mox  quippe  ut  a 
colhgatione  carnis  exeunt,  in  coelestisede  requie- 
scunt.»  Hoc  autem  quod  in  quaito  Dialogi  libro 
dicitur,  quod  ante  restitutionem  corporum  in  coelo 
recipiuntur  aniniae  justorum,  hoc  neque  de  omni- 
bus  justis  fateri  possumus,  neque  de  omnibus  ne- 
gare.  Nam  sunt  quorumdam  animae  justorum, 
quae  quibusdam  adhuc  mansionibus  a  coelesti  re- 
gno  difTeruntur.  In  quo  diiationis  damno  quid  aliud 
innuitur,  nisi  quod  de  perfecta  justitia  aliquid  mi- 
nus  habuerunt  ?  Et  tamen  luce  clarius  constat 
quod  perfectorum  justorum  animae,  mox  uthujus  ^  desiderant,  quod  oculis  hominunj  et  ocujjs  di- 


claustra  carnis  exeunt,   coelestibus   sedibus  reci- 
piuntur.  Hoc  autem  ipsis  justis  pro  retributione 
suae  justitiae  crescet  in  die  judicii :  quodnunc  ani- 
inaruin  sola,  postmodum  vero  etiam  corporum 
beatitudine  perfruentur,  ut  in  ipsa  quoque  carne 
gaudeant,  in  qua  doiores  cruciatusque  pro  Domi- 
no  pertulerunt.  Prceterea  sciendum  est  quoniam 
etsi  bapd#atos  onines  infantes,  atque  in  eadem  in- 
fantia  morientes  ingredi  regnum  cceleste  creden- 
dum  est,  omnes  tamen  parvulos  (qui  scilicet  jam 
loqui  possunt)  regno  coelestia  ingredi  oredendwn 
non  est ;  quia  nonnulhs   ejusdem  regni   codestis 
aditus  a  parentibus  ciauditur,  si  male  nutriantur. 


vinee  majestatis  non  ostendant.  Et  quia,  sortptUJB 

reperiunt  :  Beati  mundo  coras,    quoniam   qm 

I)$um  videbunt  (Matth.  v),  ideo  ut  Deum  in  futa- 

ro  videant,  oculum  cordis  pulvere  terrenae  vanita- 

tis  mundant,  In  futura  siquidem  vita  Dau*  yida* 

bitur  ab  iis,  quorum  oculi  mentis  a  vitiis  pur 

gantur.  Unde  beatus  Gregorius  ;  <  Videbimus,  Wr 

quit,  Deum  ipsum,   qui  erit  nostri  laboris  pm 

mium,  ut  post  hujus  tenebrasmortalitatis  gaudefr 

mus  lucedivina  contcmplatlonis.   Qum  nimirum 

visio  iide  nunc  iuchoatur,  sod  tunc  in  specie  perfr 

cietm%  quando  coieternam  Dei  sapientiam,  quaa 

modo  per  ora  piiedicantium  quasiper  decurrentia 

fiumina  suminus,  in  ipso  suofbnte  bibemus.  lali- 


Dfi  CLAUSTRO  AN1M&  —  LIB.  IV. 


tw 


m  Dialogi  scriptum  veperi  :   quod  sicut  A  agunt  aicut  J&cobus  luctantur  contra  vitia,  adju- 


in  supplicio,  sic  boni  bonos  cognoscent 
>.  In  qua  videlicet  cognitione  utriusque 
imulua  excrescit  retributionis,  ut  et  boni 
gaudeant,  qui  secum  eos  laetari  conspi- 
ios  amaverant ;  et  mali,  dum  cum  eis  tor- 
quos  in  hoc  saeculo  dilexerunt,  despecto 
non  solum  sua,  sed  etiam  illorum  consu- 
la.  Fit  autem  quiddam  mirabilius  in  ele- 
a.  non  solum  eos,  quos  in  hoc  cognove- 
ndo,  agnoscunt,  sed  velut  visos  ac  cogni- 
oscunt  bonos,  quos  nunquam  viderunt. 
lim  illic  omnes  communi  claritate  Deum 
unt,  non  est  quod  ibi  nesciunt,  ubi  scien- 
aia  sciunt.  Tunc  enim  in  clautro  perfectoe 


vante  Joannis  gratia,  sicut  Thomas  etsi  aliquando 
dubitant,  postea  tamen  convertuntur  ut  credant, 
sicut  Jacobus  vitia  supplantant,  sicut  Philippus 
aperto  ore  Deuru  preedicant,  sicut  Bartholom&ui 
aquas  suspendunt,  quia  populus  in  lapsu  mundi 
positos  a  terrenis  sustoliunt,  sicut  Matthaeus  omni- 
bus  quse  possident  renuntiant,  et  seipsos  donant, 
sicut  Simon  Deo  obediunt,  et  sicut  Juda  confiten- 
tur  peocata  sua,  et  divinis  laudibus  incumbunt : 
ii  a  Deo  non  recedunt,  nec  sicut  Judas  Iscariotes 
loculos  portant,  et  locum  mutant,  osculo  magis- 
tros  tradunt,  dum  illis  insidiantes  detrahunt.  Qui 
tales  sunt  a  Deo  recedunt.  Qui  autem  in  tribula- 
tionibuscum  Christopermanserint,  in  futuro  coeles- 


inis  angelis   et  hominibus  Deus  prreerit  g  tis  gloriae  participes  erunt.  Et  qui  secuti  sunt  eum 


nihil  deesse    poterit,    quoniam    abbatis 

ei  sapientia  omnia  omnibus  providebit.  Ibi 

a  suo  ordine  deficiet,  quia  in  libro  divinae 

ee,  in  quo  scriptus  est  ordo  naturae,  unus- 

leget. 

III.  De  priore,  quipraecessit  nos  ad  labores, 
et  deducit  ad  requiem. 

sapiens  verbis  innotescit  paucis,  et  iterum 

,pienti  sat  dictum  est,  quando  aliquis  ei 

le  multis  refert ;  sic  quando  aliquis  simpii- 

Kjuitur,  oportet  ut  eis  diffusius  et  verbis 

bus    loquatur.    Ideo    tractatum    longius 

,  quoniam  simplicioribus  fratribus  intende- 

[ui.  Priusquam  tamen  huic  operi  finem  im- 

de  inventore  nostri  ordinis  simplicioribus 

s  aiiquid  in  transitu  dicam.  Inventor  siqui- 

stri  ordinis  missus  fuit  a  claustro  summi 

,  a  sinu  videlicet  Dei  Patris.  Venit  in  hun<f 

m,  induit  humiiitatis  habitum,  induit,  ves- 

nis ;  vocavit  peccatores  ad  ciaustrum  per- 

aligionis.  Praemisit  gratiam,  proposuit  mi- 

liam,promisit  veniam.  Coliegit  conventum, 

utnumerum,  duodecim  scilicet  apostolos, 

ipulos  complures  quasi  conversos.  Cons- 

&cclesiam  per  totum  orbem  terrarum  diffu- 

roposuit  communem  vitam  secundum  re- 

sub  sanctis  apostoiis  constitutam.  Sicut 

i  laborem  csteros  preecedit,  et  eos  post  la- 

ad  quietem  claustri  reduoit ;  sic  Christus 

ijus  mundi  laboarem,  suos  deducet  ad  re- 


ad  laborem,  sequentur  ad  requiem.   Cum  ipso 
erunt  in  claustro  perfectea  beatitudinis,  et  fruen- 
tur  dulcedine  divinee   contempiationis.   In  hbro 
vitae  legent  floribus  amccnitatis  perpetuae  delectati. 
Sub  umbra  ligni  vitae  quasi  sub  umbra  divin® 
protectionis  quiescent.  Hxc  requies  mea  in  scecu- 
lum  sasculi,  hic  habitabo  quoniam  elegi  eam  (Psal. 
cxxxi).  Ibi  videbo  Deum  Salvatorem  meurh.  Scio 
enim  quod  Redemptor  meus  vivit,  et  in  novissimo 
die  deterra  surrecturus  sum :  etrursum  circumda- 
borpelle  mea  et  in  carne  mea  videbo  Deumsalvar 
torem  meum  (Job  vm).  Non  dixit  Creatorem,  sed 
Redemptorem.    Qui    enim    omnia    creavit,    de 
captivitate  nostra  sua  nos  passione  redemit.  Et  qui 
^  inter  impiorum  manus  occubuit,  inccelo  vivit.  In 
novissimo  igitur  die  resurgam,  ut  incarne  mea  ve- 
rus  homo  verum  hominem  Deum  videam.  Beposita 
est  haec  spes  mea  in  sinu  meo  (ibid.).  Unde  beatus 
Gregorius :  «  Nihil  certius  nos  habere  credimus, 
quam  quod  in  sinu  tenemus.  »  In  sinu  ergo  spem 
repositam  tenuit,  qui  vera  certitudine  de  spe  re- 
surrectionis  preesumpsit.  Laudabo  igitur  Deum  in 
vita  mea  (Psal.  clxv),  ut  possim  eum  laudare  in 
f utura  vita.  Laudabo  Deum  in  opere  humanee  crea- 
tionis,  et  postlapsumhumani  generislaudabo  eum 
de  misericodia  reparationis,  laudabo  etiam  pro 
bono  futurae  resurrectionis.  Sed  adhuc  adjiciam  su- 
per  omnem  laudemistam.Postprimamenim  crea- 
tionem  et  peccare,  et  mori  homo  potuit,  post  re- 
parationem  peccare  et  mori  non  desiit,  sed  post 


pest  Wb*>»eni,  seifccet  mundan»  tfibulatto-  D  resurrectionem  et  mori  et  peccare  cessabit.  Ethflec 


requiem  divin»  eontemplationifi.  Duodecim 
apiostoii,  quos  reeensebo,  ut  eos  possimus 
in  aliquo  sequi,  hi  sunt  Petrus,  Andreas, 
is,  Joannes,  Thomas,  Jacobus,  Philippus, 
komffius,  Matthseus,  Simon,  Judas,  et  Judas 
tes  (Matth.  x).  Petrus  agnoscens  Andreas 
Jacobus  luctator,  Joannes  gratia,  Thomas 
ts,  Jacobus  supplantator,  Philippus  os  lam- 
Barthoiomeeus  filius  suspendentis  aquas, 
\us  donatus,  Simon  obediens,  Judas  laudans 
nfitens  interpretatur.  Qui  igitur  bonitatem 
ut  Petrus,  agnoscunt,  sicut  Andreasvirihter 


laus  est  super  oxnnem  laudem,  quia  non  impedie- 
tur  aliquo  casu,  nec  habebit  finem.  Mirabilis  ergo 
Deus  in  sanctis  suis ;  Deus  Israel,  ipse  dabit  vtr- 
tutem  et  fortitudinem  plebi  suse,  benedictus  Deus 
(Psal.  cxvn).  In  preesenti  mirabilis  in  sanctis  suis 
in  miraculis  faciendis,  in  futuro  admirabilis  in 
bonis  remunerandis.  Ipse  dat  in  preesenti  plebi 
suee  adhuc  in  fidefirmam  virtutem,  patientiee  for- 
titudinem ;  in  futuro  autem  dabit  virtutem  incot- 
ruptionis,  fortitudinem  immortalis,  quamnobis  lar- 
giatur,  benedictus  per  omnia  seecula  Deus.  Amen. 


unt  qu»  de  Claustro  animx  sub  nomine  M.  Hugonis  a  S.    Victore,  canonici  regularis  Sancti 
vru  Pfmiewu,  impressa  comperimus ;  quia  tamen  a  pkrasi  ejus  et  a  professione  nonnihil  cftt- 


1183 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


Utt 


sident,  potius  accedam  illi  qui  Hugonis  a  Folieto  esse  censerit :  is  enim  a  Regula  canonica  divi  Au- 
gustini  ad  rectiorem  D.  Benedicti  transiit,  unde  utriusque  institutionis  passim  meminit.  jj$  vetusto 
autem  cxemplari,  Httgoni  jmori  canonicorum  Sancti  Laurentii  in  pago  Ambianensi  ascripta  legi; 
quocirca  mihi  quidem  adhuc  sub  indice  lis  est. 


DE  MEDICINA  AMi\LE 

AUCTORE,    UT  VIDETUR, 

HUGONE  DE  FOLIETO. 


PROLOGUS. 

De  duplici  curatione  seu  medicina,  animx  videli- 
cet  et  corporis,  de  qua  in  subsequenti  agetur 
opusculo. 

Rogas  nic,  fralrer  eharissime,  ut  ea,  quae  de  rne- 
dicina  animae  ad  Joannem  medicum  scribere  coe- 
peram,  lihi  transmittcre  non  omittam.  Sicut  enim 
dicis,  ea  rmiltis  utiliafore  credis.  Nec  solum,  siat- 
tente  considcrcntur,  animas  incolumes  servant, 
sed  etiam  corporibus  humanis  sanitatem  prsestant. 
Brevi  siquidem  sermone  docent  quae  corpori  ct 
animae  prosunt  vel  nocent.  Tuae  autem  discretioni 
notum  cupio  ficri  quod  ea  quae  de  medicina  ani- 
mae  scrihcre  coeperam,  per  negligentiam,  prius- 
quam  alihi  scripta  fuissent,  amisi.  Sed,  charis- 
sime,  ea,  quce  ad  memoriam  reducere  potero,  sine 
dilatione  tibi  transmittere  curabo.  Nec  mireris  si 
ea,  quae  multo  labore  qusesita  suis  in  locis  ordina- 
veram,  minus  ordinate  et  quasi  quasdam  excer- 
ptiones  in  unum  collecta  componam.  Sed  forsitan 
dicet  aliquis  :  Nova  sunt  quoe  requiris,  haec  in  di- 
vina  pagina  reperiuntur  scripta.  Imo  quia  quaedam 
de  his  in  divina  pagina  reperiuntur  scripta,  ideo 
ad  aedificationein  claustralium  memoriae  commen- 
data  reliqui.  In  Evangelio  siquidem  de  leproso,  de 
paralytico,  de  fehricitante,  et  de  multis  aliis  le- 
gitur,  qui  a  Domino  mirabihter  esse  curati  prohi- 
bentur.  Nec  illud  solum  esse  factum  reor  ad  re- 
parationem  corporum,  sed  etiam  ad  aedificatio- 
nem  morum,  et  sanationem  animorum,  sed  et  in 
quibusdam  aliis  libris  de  oleo,  de  unguento,  de 
collyrio  quaedain  scripta  reperi,  quae  a  sanctis  Pa- 
tribus  spiritaliter  intellecta  cognovi.  Neque  enim 
erubui  aliorum  dicta  huic  interponere  lectioni. 
Restat  igitur  ut  petitioni  tuae  satisfaciam,  et  quod 
diu  distuli,  debitum  petitori  rcddam. 

Caf.  I.  De  hominef  qui  microcosmus,  id  est  minor 

mundusj  appellatur. 

liomo  microcosmus,  id  cst  minor  mundus,  ap- 
pellari  ab  antiquis  solet,  quia  per  siinilitudinem 
majoris  mundi  figuram  tenet.  Potest  autem  assi- 
gnari  magna  conveuientia  in  compositione  corpo- 
ris  humani  et  constitutione  mundi.  Unde  ccelum 
capiti,  aer  pectori,  mare  ventii,  terra  extremae  cor- 
poris  parti  assimilatur.  ln  coelo  Deus  residet,  et  in 


A  capite  hominis  mens  principatum  tenet.  In  Deo 
sunt  trcs  personae,  Pater,  Filius  et  Spiritus  san- 
ctus  ;  et  in  capite  humano  tres  potentiae,  intellec- 
tus,  ratio  et  memoria.  Sunt  et  in  ccelo  duo  lumi- 
naria  magna,  sol  et  luna ;  et  in  capite  duo  oculi, 
qui  illuminant  firmamentum  faciei.  Sol  et  luna 
diem  et  noctem  illuminant,  de  rebus  lucem  cogni- 
tionis  hominibus  sua  claritate  praestant :  oculi  vero 
rerum  imagines  sua  subtilitate  in  se  suscipiunt, 
et  sic  de  iis  quae  videmus,  per  intelleclum  rationi 
nuntiantes  nos  certos  reddunt.  Similiterin  pectore 
sicut  in  aere  volant  cogitationes  quasi  nubes,  fit 
aliquando  claritas  laetitiae,  aliquando  obscuritas 
tristitiae,  insurgunt  illic  venti  tentationum,  qui  con- 
turbant  animum,  diviso  aere  fiunt  coruscationes 
R  irae,  sequitur  ignis  odii,  id  est  combustio  animi, 
qui  quoties  extensus  ab  alto,  videlicet  a  praelato 
descendit,  toties  subjectos  laedit.  Has  autem  tem- 
pestates  aliquando  compescunt  pluviae,  aliquando 
nives,  aliquando  grandines.  Quoddam  enim  pla- 
cat  sermo  sanctae  exhortationis,  quosdam  leve  blan- 
dimentum  consolationis,  quosdam  vero  asperitas 
increpationis.  Sed  et  sicut  aquae  in  mari,  sic  coUe- 
ctio  humorum  in  ventre  solet  congregari.  Ibi  ab 
hepate  fit  inundatio  sanguinis,  fit  effusio  fellis,  fit 
etiam  more  Charybdis  in  pulmone  emissio  etattra- 
ctio  phlegmatis.  Fit  velut  Circes  splenis  induratio. 
In  tali  igitur  commotione  maris,  id  est  ebullitione 
ventris,  tiunt  aestuationes  et  ejectiones  quaedam, 
aliquando  per  superiorem  regionem  aliquando  per 
inferiorem,  et  hoc  per  secessum,illud  pervomitum. 
^  Sicut  enim  mare  nihil  fetidum  in  se  diu  tolerat,  sic 
venter  quotidie  cibo  indigens,  ne  putrefactum  diu 
contineat,  se  per  secretum  naturae  purgat.  Simili- 
ter  hominis  extremae  partes,  id  est  pedes,  assimi- 
lantur  terrae,  quia  sunt,  sicut  illa  frigidae  et  sic- 
coe  naturae.  Dum  enim  exlremae  partes  hominis 
aegrotantis  frigescunt,  mortem  annuntiant  quia 
terrae,  cujus  naturam  suscipiunt,  appropin- 
quant. 

Caf.  II.  De  qualuor  elementis  mundi.  De  quatuor 

humoribus  corporis  humani,  el  de  quatuor  ami 

temponbus  ad  animum  vel  animam  applicatis- 

Quatuor  sunt  elementa  mundi,  ignis,  aer,  terraet 

aqua.  Quatuor  liumorescoiporishumani,  sanguis, 

choiera  rubra,  cholera  nigra  et  phlegma.  Quatoor 


1185 


DE  MEDICINA  ANIMiE. 


1186. 


vero  temporaanni :  ver,  aestas,  autumnus,  hiems.  A  tempore  melius  se  habent  choleriei,  pejus  phleg- 


Ignis  est  calidae  et  siccae  naturae,  aer  calidae  et  hu- 
midae,  terra  frigidae  et  siccae,  aqua  frigidae  et  hu- 
midae.  Similiter  sanguis  calid»  et  humidae  naturae; 
cholera  rubra  cahdne  et  siccae  ;  cholera  nigra  fri- 
gidfe  et  siccae  ;  phlegma  frigidae  et  huniidae.  Sic  et 
ver  calidae  et  humidae  naturae  ;  aestas  calidae  et 
siccae ;  autumnus  frigidae  et  siccae ;  hiems  frigi- 
dae  et  humidae.  Elementa  igitur  congruunt  hu- 
moribus,  humores  temporibus.  Sed  et  anima  per 
similitudinem  habere  dicitur  sua  clementa.  Pro 
igne  utitur  intellectus  subtilitate  ;  pro  aere,  mentis 
puritate ;  pro  terra  rationis  stabilitate  ;  pro  aqua 
ingenii  mobilitate.  Ut  animus  de  fide  recte  per 
intellectum  sentiat,  pure  discemat,  iirmiter  credat, 


matici.  Melius  juvenes,pejusdecrcpiti.  Pessimaest 
inlirmitas,  quae  est  ex  phlegmate,  ut  est  fcbris 
quotidiana,  minus  mala  quae  iit  ex  cholera,ut  ter- 
tiana:  eodem  bonum  est  uti  calidis  et  siccis.Potest 
igitur  natura  phlegmatis  assiinilari  compositioni 
mentis.  Phlegma  sedem  habet  in  pulmone,  quasi 
in  discretione.Compositio  etenim  mentis  adjuvatur 
beneficio  discretionis.  Sicut  enim  puimo  aerem 
attrahit  et  emittit,  sic  discretio  quod  bonum  est 
retinet,  et  quod  malum  est  expellit.  Frigid»  et  hu- 
raidae  naturae  dicitur  esse.  Est  autem  frigus,  quo 
refrigeramur  ab  aestu  vitiorum,  et  est  luimor  cum- 
punctionis,  quo  mundamur  a  sorde  peccatorum. 
De  primo  dicitur:  Remitte  mey  ut  refrigererprius- 


sine  mora  fidei  praeceptis  obediat,  et  sicbene  ope-  B  quam  abeam,  et  amplius  non  ero(Psal.  xxxvm).De 


rando  sane  vivat,  quia  fides  sine  openbus  mortua 
est  (Jac.  n) :  necesse  est  igitur  ut  subtilitas  tempe- 
retur  puritate,  puritas  subtilitate,  stabilitas  mobili- 
tate,  mobilitas  stabilitate.  Ut  enim  ignis  alta  petit, 
aer  medium  tenet,  sic  cavendum  est  ne  intellectus 
nimis  alta  sentiat,  ne  levitate  subtilitatis  a  veritate 
discedat,  sed  detineatur  puritate  revocante  et  di- 
cente  :  Non  plus  sapere  quam  oportet  sapere,  sed 
sapere  ad  sobrietatem  (Rom.  xu).  Cavendum  est 
etiam  ne  stabilitas  dissolvatur  per  mobilitatem, 
vel  mobilitas  per  stabilitatem,  sed  velox  sis  ad  au- 
dienduTJiytardus  ad  loquendum,  et  tardusad  iram 
(Jac.  1).  Similiter  et  animus  utitur  quatuor  humo- 
ribus  :  pro  sanguine  utitur  dulcedine  ;  pro  cholera 


secundo  autem:  Lavabo  per  singulas  noctes  tectum 
meumt  lacrymis  meis  stratum  meum  rigabo  (Psal. 
vi).  Inde  fiunt  homines  tardi,  obliviosi,  et  somno- 
lenti.  Tardi  ad  operandum  malum.  Obliviosi,  ut 
obliviscantur  populum  suum,  et  domum  patris  sui 
(Psal.  xliv).  Somnolenti,  ut  in  pace  in  idipsum 
dormiant  ut  requiescant  (Psal.  ivj.  Sed  et  alilor 
accipitur  frigidum  et  humidum,  ut  in  frigore  intel- 
ligas  torporem  in  charitate,  in  humore  torporem 
in  opere.  Cum  enim  abundabit  iniquitasf  refrige- 
scet  charitas  multorum  (Matth.  xxiv),  et  sic  ex 
corrupto  phlegmate,  id  est  ex  corrupUe  menfis 
compositione,  fiunt  homines  tardi  ad  operandum 
bonum,obliviosi  ut  obliviscantur  Domini  Creatoris 


rubra,  ainaritufline ;  pro  cholera  nigra,  tristitia  ;  p  sui,  somnolenti,  ut  si  praevaleat  inimicus,  obdor- 

m      m  M  -  •  *  »  *  IX*  A  "  ^^  •  »        •  1  W"l        *  *  ■  A  A  A. m  " 


pro  phlegmate,  mentis  compositione.  Dicunt  enim 
physici  sanguineos  esse  dulces,  cholericos  amaros, 
melancholicos  tristes,  phlegmaticos  corpore  com- 
positos.  Ut  si  dulcedo  in  contemplatione  amaritudo 
de  peccati  recordatione,  tristitia  de  perpetratione, 
compositio  de  emendatione.  Est  etiam  attenden- 
dum,  ne  dulcedo  spiritalis  turbetur  amaritudine 
temporali,  vel  amaritudo  habita  de  peccato  cor- 
rumpatur  dulcedine  carnali ;  ne  utilis  tristitia  tur- 
betur  otio  vel  inertia,  vel  mens  composita  dissol- 
vatur  pro  illicita.  Sed  et  anima  tertur  habere  sua 
tempora  :  pro  calore  aestatis  utitur  charitate  ;  pro 
frigoribus  hiemis,torporetentationis;  pro  autumno 
et  vere,  temperantia  et  mediocritate.  Esto  igitur 
temperatus  in  corde,  mediocris  in  opere  :  anima 


miant  in  morte.  Est  etiam  status  mentis  aquae  si- 
milis,  quia  inundatione  est  periculosus,  fluctuatione 
turbatus,  nutibus  instabilis.  Hiemis  vero  tempesta- 
tes  imitatur,  tentationum  etenim  procellis  laces- 
situr  ;  similitudinem  tenet  aetatis  decrepitae,  quia 
veteris  hominis,  id  est  Adae,  defectus  et  inobe- 
dientia  vix  recedunt  a  mente.  Respirationem  habet 
per  eos.  Superfluitates  siquidem  mentis  purgantur 
per  os  intimae  confessionis.  Crescit  et  hieme,  qua 
multiplicalur  tentationum  tribulationc.  In  hoc  tera- 
poremclius  se  habcnt  cholerici,pejus  phlegmatici. 
Melius  juvenes,  pejus  decrepiti.  Juveneset  chole- 
rici  cahdi  et  sicci  simt.  Phlegmatici  et  decrepiti 
frigidi  sunt  et  humidi.  Qui  igitur  peccata  sua  de- 
flent,  nec  tamcn  adhuc  illo  amore  coelestium  suc- 


— ■-—  r" —    w^.  — — ,  — w«..Vw..w  —  w^ — w  .     _ j 

enim   quae    temperamentum  custodit,  salubriter      censi  fervent,  non  est  mirum  si  phlegmatici  inter- 


vivit. 

Cap.  111.  De  phlegmate,  et  phlegmaticis. 

Volo,  prout  potcro,  ad  aediiicationem  animae  de 
quatuor  humani  corporis  humoribus  diligentcr 
pauca  disserere,  ut  ex  aflfectibus  humorum  facilius 
diguosci  valeant  diversitates  morum.  ln  primis 
igitur  de  flegmate  loqui  incipiam,  ut  a  frigidis  et 
humidis  exordium  loquendi  sumam.  Phlegma  si- 
quidem  habet  sedem  in  pulmone,  cujus  natura 
frigida  et  humida.  Unde  fiunt  homines  tardi  et 
obhoviosi,  atque  somnolenti.  Imitatur  naturam 
hiemis  naturam  aquae  naturam  decrepitae  aetatis. 
Purgationem  habet  pcr  os,  crescit  in  hieme.  ln  hoc 


pretantur.  Tentationi  citius  et  corruptioni  subjacet 
illorum  status  mentis.  Pessima  est  infirmitas,  quae 
fit  ex  phlegmate,  id  est  ex  propria  mentis  corru- 
ptione.  Ex  propria  siquidem  corruplione  mentis 
nascitur  quotidianafebris  continuus  videlicet  ardor 
carnis.  In  hoc  item  tempore,  id  est  in  hieme, 
utendum  est  calidis  et  siccis,  clectorum  procul 
dubio  exemplis.  Electorum  etenim  opera  sancti 
Spiritus  ardore  sunt  accensa.  Notandum  cst  quod 
frigus  praedicti  temporis  contingere  solet  ex  nimia 
remotione  solis.  Tunc  enim  sol  intrat  Capricor- 
num,  quod  esse  dicitur  intimum  signuin.Nota  na- 
turam  animalis  unde  signum  nouicn  accepit,  ut 
unde  aliquid  accipias  morahtatis.  Capra  siquidem 


1187 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


m 


«militudinem  delinquentium  tenet,  quia  sac  capra  A  ficio  diaetae,  ut  sanior  sit  in  vere,  ne  in  initio  coo- 


ex  corrupto  per  febrim  conturaam  humore  ut  ex 
eonsuetudine  peccandi  peccator^  fctet.  Quae  tamcn 
in  altis  rupibus  pascitur,  dum  peccator  verbis  et 
exempiis  sublimium  virorum  «ieiectatur.  In  hoc 
igitur  tempore  sol  Capricoraum  intrat,  dum  Sol 
justitiee  peccatorem  sancti  Spiritus  radiis  illustrat. 
Post  Capricornum  vero  intrat  Aquarium,  ut  fetorem 
carnis  abluat  lacrymis.  Ascendit  etiam  usque  ad 
Pisces,  quod  signum  est  tertium,  et  obtinet  finem 
hiemis,  ut  sicuti  piscis  sub  aquis,  sic  peccator  vi- 
vat  in  lacrymis. 

Cap.  IV.  De  sanguine  et  sanguineis. 
Post  frigus  et  pluvias  hiemis,  post  refrigerium 


versionis  appetatur  amor  laudis.  Nota  etiam  quod 
in  vere  ex  calore  et  humore  temporis  aperiuntw 
pori  terrae.  Procreantur  diversi  ooloris  herbarum 
flores,  diversi  scilicet  generis  virtutes,  et  fit  quasi 
nostrum  ver  in  nostra  mente.  Unde  dicitur:  jEsta- 
tem  et  ver,  tu  plasmasi  ea  (PsaL  lxxiii).  In  vere 
intelliges  noviter  conversos,  mansuetudine  tempe- 
ratos,  in  aestate  provectiores  igne  charitatis  fer- 
ventes.  In  hoc  siquidem  tempore  sc4  ascendens 
tria  signa  fertur  obtinere.  Arietem  in  initio.  Tau- 
rum  in  medio,  Geminos  in  fine.  Attende  igitur  in 
Ariete  ducatum,  in  Tauro  jugum,  in  Geminis  con- 
sortium:  ducatumpraelationisjugum  subjectionis, 
consortium  cohabitationis.  Ut  scias  praeesst,  su- 


videlicet  et  lacrymas  compuncti  cordis  pervenitur  g  besse,  coesse.   Discas  etiam  simul  esse  in  timore 


ad  veris  temperiem,  et  aeris  serenitatem,  id  est, 
ad  puritatem  mentis  innovitate  conversionis.Unde 
post  illa,  quae  de  phlegmate  diximus,  ad  ea  quae 
de  natura  sanguinis  sunt  dicenda,  transeamus. 
Sanguis  sedem  habet  in  hepate,estque  humidae  et 
«alidee  naturae,  crescit  autem  in  vere,  in  quo  tem- 
pore  mala  est  infirmitas,  quae  fit  ex  febri  quartana, 
pessimae  quae  fit  et  sanguine  ut  synocha.  ln  hoc 
tempore  melius  se  habent  senes,  pejus  juvenes, 
melius  decrepiti,  pejus  pueri.  In  hoc  etiam  tem- 
pore  utendum  est  frigidis  et  siccis.  Sicut  superius 
diximus,  sanguis  est  dulcedo  eontemplationis.  Qui 
sedem  habet  in  hepate  quasi  in  suo  fonte,  in  ca- 
lore  siquidem  hepatis  est  locus  fervidee  decoctio- 


ct  labore  cum  amore.  Hoc  est  itaque  temperantia 
veris,  mansuetudo  scilicet  noviter  convers»  meo- 
tis.  Solet  autem  hoc  tempus  inconstans  esse,  mo- 
do  pluviosum  ex  vicinitate  hiemis,  modo  siccum, 
ex  vicinitate  eestatis,  modo  eadem  ralione  frigi- 
dum,modo  calidum.  Inde  homines  citius  in  Martio 
infirmantur,  quia  corpora  humana  nuper  aperta 
ex  novo  calore  statim  corrumpuntur  redeunte  su- 
bitopristino  frigore*  Noviter  siquidem  conversi 
inconstantiae  motu  solent  agitari,  et  licet  corda 
eorum  sint  aperta  novo  calore  dilectionis,  cor- 
rumpuntur  tamen  quandoque  subito  frigore  im- 
provisae  suggestionis.  Modo  inundatione  praeee- 
dentium  delictorum  quasi  pluviis   humectantur, 


nis,  inde  sanguis  per  membra  dirigitur,  ut  eorum  c  modo  vero  desideria  coelestium  quasi  solis   radio 


calore  tertio  decoquatur.  Prima  enim  decoctio  fit 
in  stomacho,secunda  in  hepate,  tertia  in  omnibus 
membris.  Ex  ardore  igitur  dilectionis  quasi  ex 
ealore  hepatis,  more  sanguinis  profluit  dulcedo 
apiritualia  contemplantis.  Est  autem  calidae  et 
humkiae  naturae.  Calor  ex  amore,  humor  ex  timore. 
Hoc  calore  et  humore  crescunt  puri  ii  noviter  con- 
versi,  qui  assimilantur  veri  et  aeri,  id  est,  vitoe 
novitati.  Crescit  in  vere.  Cum  enim  aliquis  noviter 
eonvertitur,  spiritali  dulccdine  muitiphcius  dele- 
ctatur.  In  hoc  tempore  mala  est  infirmitas,  quae  fit 
ex  melancholia,  ut  quartana.  Pessima  quae  fit  ex 
sanguine,  ut  synocha ;  in  initio  etenim  conversio- 
nis,  dum  delectatur  animus  contemplantis,  si  ex 
abundantia  boni  operis  quasi  inundatione  sangui- 
nis  nascatur  tumor  elationis,  tunc  quasi  ex  cor- 
ruptione  sanguinis  nascitur  synocha  febris,  et 
contingit  ut  sanguis,  qui  est  amicus  naturae,  fiat 
inimicus  vitse.  Dicunt  enim  physici  synochos  esse 
mortis  amicos.  In  hoc  tempore  melius  se  habent 
senes,  pejus  juvenes,  melius  decrepiti,  pejus  pueri. 
Ex  natura  etenim  consimilis  temporis  augmen- 
tatur  materia  infirmitatis.  Cum  vero  in  contrario 
tempore  infirmitas  tempori  contraria  nascitur, 
dolor  contrarifie  infirmitatis  lenitur,  quia  contra- 
ria  eontrariis  eurantur.  Ideo  in  vere  utendum  est 
frigidis  et  siccis.  Ne  igitur  per  desiderium  vanee 
gioriee  fervor  sanguinis  ebulliat,  necesse  est  ut 
animus  frigus  tentationum,  et  sterilitatem  sicci- 
tatis  ad  memoriam  reducat,  et  utatur  hujus  bene- 


D 


desiccantur.  Providendum  est  autem  ne  infirmi- 
tas,  quae  in  frigore  hiemis  orta  fuerat,  in  Martio, 
id  est,  in  initio  conversionis  revertatur,  et  flegro- 
tantem  occidat. 

Cap.  V.  De  cholera  rubra,  et  cholericu. 
Congruum,  charissime,  nobis  videtur,  ut  post 
humorem  sanguinis  de  cholera  rubra  dis6eratur. 
Cholera  siquidem  rubra  habet  sedem  in  goAi 
(chole),  id  est  in  felle.  Natura  ejus  calida  est  et 
sicca.  Unde  fiunt  homines  iracundi,  ingeniosi, 
acuti  et  leves.  Est  autem  consimilis  igni,  aestati, 
calidee  juventuti.  Respirationem  habet  per  aures, 
crescit  in  aetate.  In  hoc  tempore  melius  se  habeat 
phlegmatici,  pejus  cholerioi.  Melius  decrepiti, 
pejus  juvenes.  Pessima  est  infirmitas,  quse  venit 
ex  cholera,  minus  mala  quae  est  ex  phlegmate. 
In  eodem  itaque  tempore  utile  est  uti  frigidi6  et 
humidis.  Oportet  autem,  sicut  superius  diximus, 
ut  cholerae  rubree  assignetur  amaritudinis  virtus. 
Sicut  enim  in  sanguinem  dulcedo,  sic  et  in  cho- 
lera  rubra  designatur  amaritudo,  ut  non  tantum 
in  spiritualibus  dulcescas,  sed  etiam  contra  vitia 
graviter  amarescas.  Calida  est  et  sicca.  Calida 
fervore  bonae  voluntatis,  sicca  ab  humore  fluxe 
cogitationis.  Facit  homines  iracundos  contra  vi- 
tia,  ingeniosos  ad  destruenda  diaboli  machinamen- 
ta,  acutos  ut  subtiliter  de  rebus  sentiant,  leves  ut 
audita  cito  percipiant.  Est  autem  similis  igni,  »sta- 
ti,  cahdae  juventuti :  haec  enim  sunt  calidee,  et  sic- 
cae  naturae.   Ut   habes  ex  cholera  rubra  amari- 


m  M&0ICINA  ANHLB. 


\m 


sm  contra  peccatum,  ex  juvcntute  fortitud  A 
iontra  diabolum,  ex  igne  claritatem,  intelli- 
9  cognoscendi  Deum,  ex  eestate  ardorem  di- 
li  proximum.  Purgationem  habet  per  aures. 
enirn  libenter  audis  quod  agere  debeas,  per 
cordis  cholerce  rubree  superfluitates  purgas» 
t  in  sestate.  Quanto  enim  plus  abundat 
as,  tanto  plus  odio  habetur  iniquitas,  quia 
igendi  sunt  homines,  ut  eorum  non  diligan- 
rores.  In  hoc  tempore  melius  se  habent  phle~ 
ci  et  scnes  >  pejus  cholerici,  et  juvenes.  Se- 
mt  phlegmatici,  juvenes  cholerici.  1111  frigid® 
nidee  naturaB  ;  isti  vero  calidae  et  sicceB  sunt. 
i  igitur  habent  senes  et  phegmatici  si  infir- 
ir  in  cestate,  id  est,  in  contrario  tempore.  Ci- 
lim  curari  possunt,  quia  contrariis  contraria  b 
niunt.  Juvenes  autem  et  cholerici  in  simili 
>re  pejus  habent  si  nimis  alta  sapiunt,  si  ni- 
Hrrelationis  desiderio  succensi  calent.  Unde 
ioc  temporo  pessima  est  infirmitas,  quaj  ve- 
oholera,  minusmala  quae  estex  plilegmate  : 
ugmentatilr  materia  infirmitatis  ex  consimi- 
ira  temporis.  In  eodem  utile  est  uti  frigidis 
nidis.  In  tanto  siquidem  ardore  charitatis 
endum  est  frigus  prcecedentis  hiemis,  id  est, 
i  delinquentium  ad  confirmationem  bono- 
3i  enim  stas,  videas  ne  cadas  (ICor.  x).  Nam 
3  gradus  altior,  tanto  casus  gravior.  Tem- 
irgo  calidum  frigido,  siccum  humido,  et  ne 
ndo  nimium  caleas,  attende  Petri  casum, 
le  et  lacrymas. 

tsus  est  Pelrus,  post  lapsum  flevit  amare. 
uerunt  nobis  illius  et  oasus,  et  lacrymee.Ute- 
o  hoc  unguento,  non  enim  adhuc  melior  es 
Nimio  calore  ilagrabat  Petrus  cum  diceret  : 
iportuerit  me  mori  tecum,  non  te  negabo 
i  xi v).  lmmensitas  caloris  erat  nimia  confi- 
ex  nimio  affeotu  amoris.  Et  ideo  quia  plus 
t  quam  debuit,  exaruit  dicens :  Non  nooi  Ao- 
i  (Matth.  xxvi).  Oportuit  igitur  ut  et  aridita- 
smperaret,  et  flammain  nimia?  confidenti®  • 
gueret.  Egressus  enim  foras  flevit  amare 
.  Petrus  agn  oscens  interpretatur.  Est  autem 
lsum  Delphioo  Apolline  dignum :  rv«0i  <rtav- 
>sce  teipsum.  Si  enim  qualis  fuisti  ante  con- 
nem  consideres,  mox  et  ariditati  tum  lacry- 
n  rorem  infundas*  et  nimium  calorem  fragi- 
agnitione  temperes.  In  praedicto  autem  tem- 
id  est  in  restate,  ascendit  sol  usque  ad  Can- 
et  fit  ibidem  aestivale  solstitium.  Haec  est 
ntissima  via  nobis  ab  Apostolo  demonstrata, 
i  et  alibi  dicitur  :  Est  fides,  spes,  charitas  : 
autem  hisest  charitas  (l  Cor>  xni).  In  per- 
le  igitur  oharitatis  fit  solstitium,  ut  nihil  di- 
is  plusquam  Deum.  Vooatur  Cancer  signum 
iim,  id  est,  oonversivum,  ut  ab  amore  Dei 
rtaris  ad  amorem  proximi.  Hic  est  enim 
sus  a  Cancro  ad  Virginem,  a  ferventi  amore 
que  ad  castum  amorem  proximi.  Sol  autem 
lem  ffistate  tria  signa  dicitur  obtinere  :  in 
pio  Cancrum,  in  medio  Leonem,  in  tine  Vir- 


ginem,  ut  habeat  charitas  in  Cancro  ad  proximum 
conversionem  compassionis,  in  Leone,  vigilantiam 
circumspectioni»,  in  Virgine,  puritatem  dileetionis. 
Cancer  yetrogyaditur.  Leo  dormien»  apertos  ocu- 
los  habifw  Virgo  e*t  quae  carnalem  commiationem 
adhuo  ignorat.  In  hoc  itaque  vigilet,  qui  ad  amo- 
rem  ppoximi  eonvertitur,  ut  non  propter  aliud 
quaro  propUr  Deum  proximus  diligatur.  Hujus 
autem  tempom  proprium  est  radices  herbartim  et 
arbofnnt  arefacere,  dum  nullo  terrenae  delectatio- 
nishumore  fidelium  nutriuntur  mentes. 

Cap.  VI.  Jbe  cholera  nigra,  atra  bUi%  et 
melancholicis. 

Restat  nunc  ut  de  natura  choleree  nigra?  aliquid 
sub  brevitate  dicamus.  Ipsa  enim  dominatur  in 
sinistro  latere.  Habet  autem  sedem  in  splene,  fri- 
gida  est  et  sicca,  facit  homines  iracundos,  timidos, 
somniculosos,  aliquando  vigilantes.  Purgationem 
habet  per  oculos.  Crescit  in  autumno.  In  hoc 
tempore  melius  se  habent  sanguinei,  pejus  me- 
lancholici  ;  pejus  senes,  melius  pueri.  Pessima  est 
iniirmitas  quse  nascitur  ex  melancholia,  minus 
mala  quee  est  ex  sanguine.  In  hoc  etiam  tempore 
uten*dum  est  calidis  et  humidis.  In  cholera  nigra» 
sicut  alibi  diximus,  intelligi  potest  tristitia,  ut  pro 
his  quee  raale  gessimus  tristes  simus.  Sed  et  alia 
species  tristitiae  dicitur  esse,  dum  mens  transeun- 
di  ad  Deum  desiderio  crueiatur.  Dominatur  in  si- 
nistro  lalere,  quia  vitiis  subjicitur,  quae  sunt  in 
sinistra  parte.  In  splene  sedem  habet,  quia  quam- 
vis  de  dilatiofce  coelestis  patria^  contristetur,  ta- 
men  in  splene  quasi  in  spe  gaudet  Ut  enim  legisse 
me  recolo,  testantur  physici  in  splene  generari 
risum.  Ex  hac  igitur  vicinitate  satis  congruum 
esse  reor  ut  melancholici  quandoque  rideant, 
quandoque  fleant.  Frigida  est  et  sicca,  frigus  et 
siccitas  aliquando  in  bona  significatione  accipiun- 
tur,  aliquando  in  mala.  In  mala  significatione  fri- 
gus  accipitur,  cum  dicitur  :  Jam  hiems  abiit,  et 
recessit  (Cant.  u).  Ut  in  frigore  hiemis  attendatur 
torpor  devotionis.  In  bona  significatione  ponitur, 
ubi  dicitur  :  Transivimus  per  ignem  et  aquam,  et 
eduxisti  nos  in  refrigerium  (Psal,  lxv).  Ut  post 
ffistum  et  dissolutionem  transeamus  ad  requiem. 
Ignis  siquidem  urit,  aqua  dissolvit.  Urit  enim  tri- 
bulationis  adversitas,  dissolvit  blandientis  mundi 
prosperitas.  Vas  autem  igne  oonsolidatum  aquam 
non  timet.  Post  transitum  vero  tentationis  ducet 
nos  Dominus  ad  refrigerium  mentis.  Similiter  et 
siccum  duobus  modis  accipitur.  Unde  et  Psalmi- 
sta  :  Et  siccam  formaverunt  manus  ejus  (PsaL 
clxiv).  Siccam  vocat  cordis  nostri  terram  a  malis 
humoribus  dessicatam.  Sed  et  aliter  siccum  intel- 
ligi  potest,  quando  mentis  ariditas  coelesti,  id  est 
sancti  Spiritus  rore  caret.  Faoit  homines  iracun- 
dos  juxta  illud  :  Irascimini,  et  nolite  peccare 
(Psal.  iv),  Timidos,  quia  beatus  hotno  qui  semper 
est  pavidus  (Prov.  xxvni).  Aliquando  somnolen- 
tos,  aliquando  vigilantes,  id  est,  quandoque  gra- 
vios  curis,  aliquando  vigiianter  intentos  coslasti- 


!49f 


APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATIGA. 


i!9i 


bus  desideriis.  Similis  est  autummo,  teme  et  se-  A  tas  suas  in  pharetra  (ibid.).  Sagittas  parant,  quia 


nectuti,  ut  imitetur  in  terra  terrse  stabilitatem,  se- 
quatur  in  senio  seniorum  gravitatem,  in  autumno 
frugum  maturitatem.  Purgationem  habet  per  ocu- 
los.  Ab  his  enim  vitiis,  pro  quibus  tristes  efficimur, 
si  per  confessionem  ejecta  fuerint,  per  lacrymas 
purgamur.  Crescit  in  autumno,  id  est,  in  sensu 
maturo.  In  quantum  enim  plus  attendis  maturita- 
tem  sensus  et  aetatis  in  tantum  magis  debet  cre- 
scere  immensitas  doloris  de  peccati  perpetratione. 
In  hoc  tempore  melius  se  habent  sanguinei,  pejus 
melancholici.  Pejus  senes,  melius  pueri.  Habuisti 
per  sanguinem  dulcedinem  charitatis.  Habes  nunc 
per  choleram  nigram,  seu  melancholiam,  tristi- 
tiam  pro  peccatis.  In  vere  vitae  novitatem,  in  au- 


ad  hoc  student  perversi  ut  subvertant.  Sed  Dorfit- 
nus  arcum  conteret,  et  sagittas  confringet  (Psal. 
xlv).  Est  autem  justorum  arcus  spiritalis  intelli- 
gentia,  chorda  doctrina,  sagittae  verba  doctri- 
nee,  pharetra  memoria.  Hunc  arcum  tetendit 
Dominus  ,  et  paravit  illum.  Arcum  Dominus 
parat,  cum  nobis  intelligentiam  Scripturae  sa- 
crae  explanat.  Ex  hoc  arou  mittuntur  sagitlx 
potentis  acutx  (PsaL  cxix)  :  sic  enim  vulnerant 
ut  corda  transfigant.  €  Novit  enim  Dominus , 
ut  ait  Augustinus,  sagittare  ad  amorem.  »  Ne- 
mo  pulchrius  sagittat  ad  amorem  quam  qui 
verbo  sagittat.  Sagittat  enim  ut  amantem  efficiat 
Hac  sagitta  vulneratur   Sponsa.    Vutnerata,  in- 


tumno  maturitatem,  ut  temperetur  maturitas  vitoe  g  quit,   sum  charitate  [amore  langueo]  (Cant.  n). 


novitate,  vitee  novitas  consilii  maturitate.  Ut  novi- 
ter  conversus  pervenire  desideret  ad  maturitatem 
perfectionis,  et  senex  recogitet  quam  fervens  fue- 
rit  in  initio  conversionis.  Si  igitur  sic  in  vere  et 
autumno  aetates  et  humores  alternando  conside- 
ras,  in  contrariis  temporibus  utrorumque  naturas 
incolumes  servas.  Oportet  etiam  in  hoc  tempore 
uti  calidis  et  humidis.  Non  enim  sufficit  ad  con- 
servandam  animae  sanitatem  siccari  ab  humore 
voluptatum,  et  refrigerari  ab  aestu  vitiorum,  nisi 
etiam  infundaris  supernae  contemplationis  rore, 
et  sancti  Spiritus  amore  simul  accendaris.  Solet 
in  autumno  sol  tria  obtinere  signa,  Libram  videli- 
cet  in  principio,  Scorpium  in  medio,  Sagittarium 


Utinam  et  ipse  percussus  hoc  jaculo  morerer  huic 
mundo. 

Cap.  VII.  De  commistione  elementorum. 
Novimus  quatuor  elementorum,  quibus  omne 
corpus  constituitur,  duo  esse  levia,  duo  gravia, 
quorum  unumquodque  duas  habet  extremitates 
et  unum  medium.  Ut  ignis  unam  superiorem  ha- 
bet  extremitatem,  quae  agilior,  et  subtilior,  et  le- 
vior  est ;  alteram  inferiorem,  quae  jungitur  aeri, 
quae  minus  est  agilis,  minus  levis,  minus  subtilis ; 
et  inter  utrumque  est  temperamentum,  sic  et  aer. 
Sic  et  superior  extremitas  aquae,  qua?  jungitur 
aeri,  minus  gravis  est,  minus  mista,  minus  obtu- 
sa,  inferior  magis.  Medium  inter  utrumque  tem- 


in  fine.  Nosti,  charissime,  quod  autumnus  ad  ex-  p  peramentum,  similiter  et  terra.  Sicut  autem  in 

*         __ *  11*  _L  _•  «  __»  _•  _•  ^^  ^  _•  •  A       *  %  •  ±        A*^  •  % 


tremum  maturos  colligat  fructus.  Nosti  etiam 
quod  in  hoc  tempore  contingat  aequinoctium 
esse.  Si  igitur  ad  maturitatem  pervenisti,  si  sponte 
non  renuis  ut  botrus  exprimi,  si  vinum  es,  si  boni 
saporis,  si  in  cellarium  summi  regis  pervenire 
desideras,  ut  dicas  :  Cupio  dissolvi  et  esse  cum 
Christo  (Philip.  i),  attende  Librae  signum,  attende 
solstitium.  Libra  enim  aequali  lance  ponderat 
noctes  et  dies,  id  est  bonas  et  malas  operationes* 
Scorpius  vero  cauda  minatur,  aculeo  pungit.  Acu- 
leus  siquidem  in  cauda  dolor  est  in  fine.  Cum  au- 
tem  in  senectutem  perveneris,  time  quia  pericu- 
lum  imminebit  mortis.  Post  Scorpium  autem  si- 
gnum  intrat  sol  Sagittarium.  Sagittarius  ex  dua- 
bus  naturis  constat,  ferina  scilicet  et  humana.  Su- 


elementis,  sic  et  in  qualitatibus  eorum  animadver- 
tendum  est,  scilicet  in  caliditate,  frigiditate,  hu- 
miditate,  siccitate.  Ex  his  enim  commistiones  fiunt 
in  corporibus.  Cum  igitur  gravia  Jevibus,  calida 
frigidis,  humida  siccis  commiscentur,  fiunt  inde 
quaecunque  fieri  necesse  est,  prout  eorum  diversi- 
sitas  expetit.  In  quibusdam  autem  praevalent  le- 
via,  in  quibudam  gravia.  Sunt  tamen  quaedam 
quae  omnino  sunt  igneae  natur&s,  ut  stellae.  Alio- 
rum  vero  praevalent  superiores  extremitates  le- 
vium,  et  haec  sunt  agiliora  et  leviora,  et  inde  per 
aerem  feruntur,  ut  volucres.  Quarum  quae  supe- 
riores  extremitates  superioris  extremitatis  levium 
habent,  agiliores  et  leviores  sunt,  ut  aquila,  qus 
medium,  minus,  ut  grues,  quae  inferiores  gravio- 


perior  pars  homini,  inferior  fero  assimilatur  ani-  D  reS)  ut  anseres,  struthiones.  In  quibus  vero  levium 
mali.  Qui  enim  rationabiliter  vivunt,  digni  sunt     mediocritas  prseeminet,  non  adeo  levia,  sed  me- 
ccelo  ;  qui  autem  bestialiter,  digni  sunt  inferno. 
Arcum  tenet,  sagittamque  jacit.  Est  autem  duplex 
arcus,  est  arcus  Domini,  et  est  arcus  diaboli.  Iili 


innituntur  spirituales,  isti  animales.  Intendunt 
enim  arcum  suum  peccatores,  ut  sagittent  in  [ob- 
scuro  rectos  corde]  ocrultis  immaculatum  (Psal. 
x).  Quos  enim  religionis  locus  et  habitus  immacu- 
latos  occultat,  occultis  insidiis  diabolus  infestare 
non  cessat.  Habent  etiam  peccatores  arcum  occul- 
tae  malitiae,  et  chordam  nequitiae.  Habent  et  pha- 
retram,  id  est  thecam,  in  qua  portant  sagittas, 
cogitationes  videlicet  perversas,  quoniam  pecca- 
teres  fntenderunt  arcum  suum,  paraverunt  sagit- 


diocriter  levia  sunt,  ut  majora  quadrupedia,  quo- 
rum  quae  superiores  habent  illius  medii  extremita- 
tes,  sunt  leviora,  quae  medium  minus,  qu»  ulti- 
mum  tardiora.  In  quibusdam  vero  levium  extre- 
mitas  inferior  praevalet,  et  graviora  sunt,  ut  repti- 
iia.  Quorum  quae  superioria  illius  extremitatis  in- 
ferioris  levium  habent,  agiliora  sunt,ut  serpentes  \ 
quae  medium  minus,  ut  bufones,  quaB  inferiora 
tardiora,ut  testudo.  In  quibus  vero  graviora  prae- 
minent,  supradictis  magis  ponderosa  sunt.  In 
quibus  vero  primae  gravium  cxtremitates  pree- 
minent,  minu*  sunt  gravia,  ut  pisces.  Quorum 
primam  superioris  extremitatis  gravium  qui  ba 


4193 


DE  MEDICINA  ANIILE. 


iit* 


bent  extremitatem  ;  agiliores  sunt,  qui  medium  il-  A  inferiora  tardiora,  ut  testudo.  Habent  autem  haec 


lius  superioris  extremitatis,  minus  ;  qui  ultimum 
tardiores.  In  quibus  vero  gravium  praeminet  mc- 
dium,  terrae  semper  cohaerent  et  crescunt,  ut  ar- 
bores  et  herbae.  Quarum  quae  superiora  habent  il- 
lius  medii  gravium  altius  excrescunt,  ut  pi- 
nus  et  abies  ;  qu»  medium  illius  medii  gra- 
vium  minus,  ut  coryli  ;  quae  inferiora  pa- 
rum,  ut  virgulta.  In  quibus  extremitas  inferiora 
gravium  praeminet,  gravissima  sunt,  ut  lapides  et 
mctalla.  Vides  nunc,  charissime,  ex  commistione 
elementorum  fieri  diversitates  rerum.  Vides  etiam, 
quocl  stellae  omnino  sint  igneae  naturae.  Hae  siqui- 
dem  praelatis  assimilari  debent,  quia  eorummen- 
tes  et  amorem  spirituali  fervent,  et  bonis  exemplis 


reptilia  lumen  venenum  et  aculeum,  designant  si- 
quidem  serpens,  bufo  et  testudo  quasdam  diversi- 
tates  hominum,  qui  continentur  in  mundo.  Ser- 
pens  videlicet  astutos,  bufo  elatos,  testudo  desi- 
diosos.  Habent  desidiosi  limum  terrenae  delecta- 
tionis.  Eiati  veinenum  lividae  detractionis.  Astuti 
aculeum  pungentis  invectionis.  In  quibus  graviora 
praeeminent  supradictis  magis  sunt  ponderosa. 
Quaedam  tamen  sunt  gravia,  quaedam  graviora, 
quaedam  gravissima.  Gravia  sunt,  ut  pisces  ;  gra- 
viora,  utherbae  et  arbores  ;  gravissima  ut  metalla 
et  lapides.  Pisces  assidue  in  aquis  et  luto  jacent. 
Herbie  et  arbores  terrae  radicibus  inhaerent.  Lapi- 
deset  metalla  nisi  abstrahantur  ab  ea,  sub  terra 


lucent.  De  his  enim  dicitur :  Qui  ad  justitiam  mul-  3  latent.  Quasi  pisces  sunt  in  aquis,  qui  fluctuantis 


tos  erudiunty  quasi  stellce  in  perpetuas  xternitates 
fulgebunt  (Dan.  xii).  Qui  non  tantum  nostras  te- 
nebras  verbo  praedicationis  iiluminant,  sed  etiam 
superiorem  locum  prae  caeteris  servant.  Vita  enim 
praeminentet  beneoperando  limitem  rectitudinis 
tenent.  Suntautem  quidam  praelati  minoris  meriti, 
qui  ex  merito  vitae  assimilantur  aquilae.  Aquila 
prae  cseteris  avibus  in  altum  volat.  Pulios  suos  ad 
voiandum  provocat,  eosdem  clantatem  solis  irre- 
verberatis  oculis  aspicere  cogit.  Volentes  id  facere 
nutrit,  nolentes  e  nido  ejicit.  Aitius  caeteris  avibus 
tunc  aquila  volat,  dum  se  paelatus  a  terrenis  desi- 
deriis  elongat.  Pullos  suos  ad  volandum  provocat, 
quando  subjectos  sibi  ad  bene  operandum  verbis 


saeculi  exagitantur  curis.  Sunt  et  alii  quasi  herbae 
et  arbores,  totis  desideriis  terrenae  cupiditati  tan- 
quam  radicibus  adhaerentes.  Lapides  vero  et 
metalla  sunt  dura  et  incorrigibiiia  carnalium 
corda. 

Cap.  VIH.  De  quatuor  virtutibus  humanx  comple- 

xioni  ministrantibus. 
Docet  physica  quatuor  esse  virtutes  humanae 
complexioni  ministrantes,  videlicet  appetitivam, 
reteutivam,  digestivam  et  expulsivam  :  ministrant 
enim  virtuti  nutritivae.  Virtus  vero  nutritiva  minis- 
trat  generationi.  Quod  primum  enim  puer  nasci- 
tur,  necesse  est  ut  lacte  nutriatur,  donec  per  in- 
crementa  temporis  pasci  valeat  fortioribus  alimen- 


et  exemplis  invitat.  Claritatem  solis  irreverberatis  r  tis.  Puer  igitur  lacte  nutritur  quoties  de  humilitate 


oculis  eosdem  pullos  aspicere  cogit  dum  ad  con- 
templandam  divinae  substantiee  claritatem  mentes 
discipulorum  trahit.  Volentes  id  facere  nutrit,  quia 
eos  qui  Deum  videre  desiderant,  verbo  doctrinae 
pascit.  Nolentes  ejicit  :  illos  enim,  qui  a  cognitio- 
ne  Dei  oculos  avertunt,  expeliendos  e  regno  prae- 
dicit.  Grues  vero  et  anseres  sunt  diversi  subjecto- 
rum  ordines,  qui  in  volando  ordinem  servant  et 
gregatim  volant :  illos  siquidem  designant,  qui  et 
rectitudinemjustitiae  tenent,  et  conventus  amant. 
Longas  tibias,  et  longum  collum  grues  habent, 
sublevantur  a  terrenis,  et  silentium  oris  tenent. 
Sed  et  anseres  qui  garrulae  sunt  aves,  iilis  assimi- 
lari  possunt,  qui  quamvis  in  quibusdam  ordinate 
vivant,    silentii  tamen  virtutem  negligunt.  Quae 


D 


Christi  noviter  conversus  eruditur.  Ex  hoc  siqui- 
dem  ubere  abstracto  de  sinu  divinae  pietatis,  pro- 
pinatur  teneritudini  nostrae  iac  verae  humilitatis, 
donec  iilo  pane  charitatis  possimus  perfrui,  de 
quo  si  assidue  vesci  studeas  a  nullo  poteris  supe- 
rari.  Charitas  emm  omnia  su/fert,  omnia  sustinet 
(ICor.  xiii),  ita  ut  complexionem  mentis  foriem 
et  incolumem  conservet.  Est  autem  diversitas 
inter  delicias  corporis  et  delicias  cordis.  Dum  enim 
corporalis  cibus  in  praesenti  non  habetur,  corpus 
gravi  desiderio  et  carnis  affectu  cruciatur.  Dum 
vero  habetur  et  comeditur,  comedendo  ad  fasti- 
dium  per  saturitatem  devenitur.  Sed  e  diverso  ci- 
bus  spiritualis  cum  non  habetur  fit  vilis,  cum 
vero  a  comedente  percipitur  majori  desiderio  gus- 


sese  rostris  iacerant  et  conclamant,  quia  detra-     tatus  esuritur.  In  corporali  igitur  cibo  appetitus 


hendo  sese  invicem  conviciis  laedunt,  et  quando- 
que  ex  affectu  mentis  maledictis  contendunt.  In- 
ter  volucres  et  reptilia  media  suntmajora  quadru- 
pcdia,  quae  aliquantulum  in  altum  se  erigunt,  nec 
tamen  a  terra  longe  recedunt.  Usibus  hominum 
deserviunt.  Unde  simplicioribus  assignari  possunt, 
qui  quamvis  terrenis  inhient,  spiritualiter  tamen 
viventibus  obsequium  praebent.  ln  quibus  vero 
levium  extremitas.inferior  praevalet,  graviora  sunt 
et  reptilia  ;  quae  pectore  et  ventre  repunt,  quia 
voluntate  cordis  et  voluptate  carnis  internis  desi- 
deriis  se  conjungunt.  Quorum  qu»  superiora  il- 
lius  extremitatis  levium  hahent,  agiliora  sunt,  ut 
serpentes,  quae  medium  minus,  ut  bufones,  quae 


saturitas  fastidium  generat.  In  spirituali  vero  ap. 
petitus  saturitatem,  saturitas  desiderium  praestat. 
In  corporali  saturitas  nocet,  fastidium  displicet. 
In  spirituali  nec  saturitas  gravat,  nec  desiderium 
cruciat.  Est  itaque  cibus  vitae  verbum  doctrinae, 
qu»  dum  praedictae  virtutes  ordinate  ministrant, 
statum  human»  complexionis  incoiumem  servant. 
Cibum  ergodoctrinseanknusappetit,  dumverbum 
prsedicatiois  libenter  audit  et  retinet,  dum  quod 
aure  cordis  percipit,  in  ventre  memorise  retentum 
jacet.  Appetit,  et  retinet,  et  diligit,  dum  quod  ac- 
ceptum  et  retentum  fuerat,  in  diversos  humores, 
id  est,  in  bonos  mores  convertit.  Nec  tamen  ap- 
petit,  retinet,  et  digerit,  sed  etiam  expellit,  si  *• 


m 


APPENDIX  AD  *UGOItt&  OPERA  DDGMATICA. 


Mtt 


<$am  suis  tnoribus  non  conveniunt,  respuere  no-  A 
verit.  Sin  autem  intus  remanet  quod  expelli  de- 
buerat,  etiam  bene  gestis  corruptionem  infert. 
Sed  e  diverso  sunt  quidam,  qui  cibum  nullum  ap- 
petunt,  sed  universos  fastidiunt.  Sunt  alii,  qui 
quoslibet  cibos  appetunt,  sed  acceptos  celerius 
evomunt.  Sunt  et  alii,  qui  appetunt  et  retinent, 
sed  nullam  per  membra  digestionem  habent.  Sunt 
Iterum  quidam,  qui  appetunt,  retinent,  digerunt, 
sed  quod  expelli  debuerat  per  secretum  naturee 
rion  expellunt.  Qui  cibum  doctrince  non  appetunt 
sed  fastidiunt,  diu  vivere  nequaquam  possunt.  De 
his  siquidem  dicitur  :  Omnem  escam  abominaia 
est  anima  eorum,  et  appropinquaverunt  usque  ad 
portas  mortis  (Psat.  cvi).  Qui  enira  audire  re- 
nuunt  verbum  praedicationis,  jam  ad  ingressum  b 
festinant  deternee  damnationis.  Qui  autem  appe- 
tunt  nec  retinent  cibum,  projicientes  illum  e  ven- 
tre  memoriae  lacessente  mentis  stomacho,  diu 
languent.  Sunt  alii,  qui  appetunt  et  retinent,  sed 
per  membra  non  digerunt,  quia  quod  venter  me- 
morite  retinet,  in  bonos  actus  non  convertunt.  Qui 
autem  non  expelluntquod  debueratexpelli,  iisunt 
qui  quod  suis  moribus  non  convenit,  incorporant 
sibi.  Dum  igitur  preedictae  virtutes  suo  ordine  non 
mitiisfrant,  a  statu  suae  incolumitatis  naturam  mu- 
tant.  Notandum  est  etiam,  quod  quatuor  praedic- 
tae  virtutes  ex  quatuor  elementis  attrahunt  sibi  vi- 
res.  Gtim  eitim  elementa  conjungentur  in  aliquo 
corpofe  habilia  membra  habente,  cum  ignis  cali- 
dus  et  siccus  sit  virtutis  appetitivce,  tcrra  frigida  ~ 
et  sicca  rctentivae,  aer  calidus  et  humidus  digesti- 
v»,  aqua  humida  et  frigida  expulsiv»,  necessario 
cotttingit  ut  ex  natura  sua  ignis  attrahat,  terra 
quod  ignis  attrahit  retineat  ex  natura  sua  quod 
tetra  retinuit  aer  dissolvat  ex  natura  sua,  aqua 
quod  aer  dissolvit  emolliat.  Considerandum  etiam, 
fcicut  supra  diximus,  per  ignem  signiiicari  intelli- 
genti»  claritatem,  per  terram  mentis  iirmitatem, 
per  aerem  vit*  puritatem,  per  aquam  discretio- 
nis  mobilitatem.  Dum  enim  intellectus  ardori  spi- 
ritali  succensus  ccelestia  cogitat,  spiritalem  appe- 
titum  in  mente  creat,  et  fit  desiderium  in  corde 
hominis,  ut  avide  qu»rat  cibum  sanctae  exhorta- 
tionis.  Quod  autem  appetitus  per  inteilectum  at- 
trahit,  stabilitas  animi  flrmiter  custodit.  Et  quod 
animus  firmiter  conservat,  puritas  mentis  per  bo-  " 
nos  mores  fldeiiter  ordinat.  Quod  vero  suis  mori- 
bus  tton  convenit,  discretio  separat,  removet  et 
expeUit.  Et  sic  a  temperamento  animus  non  recedit, 
sed  temperamentum  servans  peccati  morbo  non 
ftuccumbit. 

Cap.  IX.  De  tnedico  et  novem  modis  signorum  bo- 
nutn  velmatum  portendentium. 
Oportet  medicuni  quasi  prophetam  esse,  ut  non 
soltim  de  prftsentibus,  sed  etiam  de  pnederitis  et 
futuris  possit  judicare,  ut  preesentem  cognoscat 
infirmitatem  et  infirmitatis  occasionem*  iit  sciat 
quee  sitmorbi  maleria,  vel  qu«  morbi  sit  causa, 
ut  tandem  per  pr^sentia  signa  cognoscat  morbi 
flnem»  morte^m  videlicet  vel  samtatem.   Sunt  au- 


tem  novem  modi  signorum  bontim  vel  malum  si- 
gnificantium,  quos  Hippocrates  in  Prognosticis 
commemorat,  et  de  quibus  in  eodem  iibro  plena- 
rie  tractat.  Primus  modus  est  fortitudo  inflrmi 
suum  morbum  facile  tolerantis  ;  contrarium  co- 
jus  est  debiiitas  iufirmi  suum  morbum  pati  ne- 
quentis.  Secundus  levitas  infirmi  facile  se  ,mo- 
ventis  ;  contrarium  gravitas  infirmi  inerteai  et  pi- 
grum  motum  habentis.  lertius  eitigies  membro- 
rum  sibi  sano,  id  est,  dum  sanus  erat  similis  ; 
oppositum  ejus  distributio  membrorum  effigiei 
non  sibi  sano  similis.  Quartus  sanitas  mentis  et 
facilis  appetitus  :  oppositum  ejus  perturbatio 
mentis,  et  difficilis  appetitus.  Quintus  bonitas 
sommi  in  tempoiv,  congruo  facti,  et  intirmumjn- 
vantis  ;  oppositum  ejus  malitia  somni  in  non  con- 
gruo  tempore  facti,  et  infirmo  nocentis.  Sextus 
suavitas  spiritus  ;  oppositum  ejus  augustia  spiri- 
tus.  Septimus  flequalitas  pulsu  naturali  similan- 
tis  oppositum  ejus  inwquatitas,  ut  modo  sit  ma- 
gnus,  modo  parvus,  modo  fortis,  modo  debilis. 
Octavus  fortitudo  virtutis  in  loco  decoctionis  ; 
oppositum  debilitas  virtutis  in  loco  decoctionis. 
Nonus  laudabilis  purgatio  purgansoum  sudorevel 
cum  urina;  oppositum  ejus  vituperabilis  purgatio. 
Sicut  ergo  superius  diximus,  oportet  medicum 
quasi  prophetam  esse,  ut  non  solum  de  prtesenti- 
bus,  sedetiam  de  praeteritis  et  futuris  possit  judi- 
care.  Medicus  autem  moraliter  est  quiiibet  pr*la- 
tus  qui,  sicut  medicus  corporaliter  infirmos,  ita 
debet  spiritualiter  curare  siibjectos.  Siout  enim 
morbusin  carne,  sic  peoeatum  est  in  mente.  Opor- 
tet  igitur  ut  spirituaiis  medicus  attendat  peccati 
materiam  :  attendat  et  causam,  ex  qua  videiicet 
occasione  procedat,  et  ad  quid  tendat,  ut  destruat 
causam,  subtrahat  pauiatim  materiam,  videat 
utrum  ex  ipso  peccatum  processerit,  an  ex  aiio. 
Corrumpunt  enim  mores  bonos  colloquia  mala  (I 
Cor.  xv).  Ut  vero  subtrahat  occasionem  peocandi 
expeliat  e  consortio  bonorum  perversum  fratrem, 
ne  «  contagium  serpat,  »  et,  ut  ait  beatus  Augusu- 
nus,  «  ne  contagione  pestifera  plurimos  perdat.  » 
Oportet  item  ut  medicus  perpendat  ex  segri  facie  si- 
gnaconscientiae.  Unde  Hippocrates  inPrognotii- 
cis.  «  Primo,  inquit,  segri  faciem  pernotabis.  Pro 
ratione  nominis  nota  Uippocrates  equi  rector  in- 
terpretatur.  Prognostica  autem  futune  significatio- 
nis  judicia  proprie  dicuntur,  prcesentis  vero  et  fu- 
turaj  improprie.  Hippocrates  igitur  equi  rector  di- 
citur.  Equus  autem  temperat»  naturw  a  physicis 
creditur  esse.  Inde  est  etin  pace  quietus,  et  ad  bel- 
ia  paratus,  quia  belio  armantur  equi  (ASneid.  m). 
Necesse  est  autem  ut  habenis  regatur  equus.  Si- 
miiiter  necesse  est  ut  spiritaiis  medicus,  vide- 
licet  quilibet  prseiatus,  animum  hominis  inte- 
rioris  habenis  regat  discretionis,  ne,  si  modum 
nquitatis  excedat,  morbum  dissolutionis  incurrat 
Unde  de  ilio  summo  medico  dicitur  :  ASquitatem 
vidit  vultus  ejus  (Psat.  x).  jfcquitatem  videt,  quia 
animum  temperatum  diligit.  ^Equitatem  videt,  quia 
eum  diligit  qui  in  propositobonce  operationis  m*- 


M97 


DE  HSDEGBI*  AWMA 


HM 


net.  Mquh  est  enim  via  DominL  jEquitas  vi»  est  A  cantem  corripiat,  et  emendet.  Angustia  vefo  spiffc- 


temperamentum  vitae.  Unde  David  :  In  cequitate 
tua  vivifica  me  (PseU.  cxvm).  iEquitas  vitse  vivifi- 
catio  est  animae. 

Gap.  X.  Deprimo  modo  in  spedati. 
Est  autem  primus  modus  signorum  bonum  vel 
malum  significantium  fortitudo  infirmi  suum  mor- 
bum  facile  tolerantis,  vel  debilitas  infirmi  suum 
morbum  pati  nequeuntis.  Infirmatur  qui  tentatur; 
moritur  qui  desperat.  Licet  igitur  aliquis  interdum 
peccet,  si  tamen  adeo  fortis  remanet,  ut  a  bono 
opere  non  cesset,  signum  est  haec  boni  fortitudo 
infirmi.  Sin  autem  »gri  animus  adeo  fuerit  debilis 
ut  cesset  ab  afleetu  bonae  operationis,  signum  est 
mortis  et  futurae  damnationis. 

Cap.  XI.  De  secundo  modo.  B 

Secundus  modus  levitas  infirmi  facile  se  moven- 
lis,  vel  gravitas  infirmi  inertem  motum  habentis. 
Cum  homo  interior  aliqua  tentatione  affectus  labi- 
tur,  si  adeo  levis  est,  ut  facile  ad  virtutem  conver- 
tatur,  recuperandae  salutis  spes  tribuitur ;  sin  au- 
tem  tanta  est  gravitas  infirmi  ut  obstinatus  ne- 
queatapeccatoconverti,  signum  mali  esteventus, 
sempiterni  videlicet  interitus. 

Cap.  XII.  De  tertio  modo. 

Tertius  modus  est  effigies  et  dispositio  membro- 
rum  sibi  sano  similis,  vel  distributio  membrorum 
effigiei  non  sibi  sano  similis.  Effigies  membrorum 
est  in  interiori  bomine  compositio  morum,  et  in 
membris  externis  distributio  actionum.  Qui  homo 
tunc  est  sibi  sano  similis,  quandiu  actiones  se-  c 
quuntur  temperamentum  religiosas  mentis.  Tunc 
vero  non  est  sibi  sano  simiiis,  quando  variatur 
per  opera  perversitatis. 

Cap.  XIII.  De  quarto  modo. 

Quartus  modus  est  sanitas  mentis,  et  facilis  ap- 
petitus.  Vel  perturbatio  mentis,  et  difficilis  appeti- 
tus.  Sanae  mentis  esse  dicitur,  qui  a  rectitudine 
consilii  non  alienatur.  Facile  vero  cibum  appetit, 
qui  verbum  vitae  (quod  est  cibus  animae)  liben- 
ter  audit.  Qui  autem  est  turbatae  mentis,  et  cujus 
est  appetitus  difficiiis,  si  verbum  vitae  non  appe- 
tat,  necesse  est  ut  mortem  perpetuae  damnationis 
incurrat. 

Cap.  XIV.  De  quinto  modo.  B 

Quintus  modus  est  suavitas  somni  tempore  con- 
gruo  facti,  et  infirmum  juvantis,  vel  malitia  somni 
non  congruo  tempore  facti,  et  infirmo  nocentis. 
Tempore  congruo  dormit,  qui  dormit  in  nocte,  id 
est,  qui  tranquillae  mentis  est  in  adversitate.  In  hac 
quiete  Deum  somniat,  et  hujusmodi  somnus  infir- 
mum  juvat ;  dormit  vero  in  non  conguo  tempore, 
qui  dormit  in  die,  id  est,  qui  delectatur  in  munda- 
na  prosperitate.  Hic  enim  somnus  quanto  magis 
piacet  tanto  magis  infirmo  nocet. 

Cap.  XV.  De  sexto  modo. 

Sextus  modus  est  suavitas  spiritus,  vei  angustia 
spiritus.  Suavitas  spiritus,  id  est,  interioris  homi- 
nis  est  sermo  consolatorius,  ut  cum  Jenitate  pec« 


tus  est  sermo  durus,  de  quo  dicitur  :  Vos  autem 
eum  austeritate  imperabitis  eis9  et  cum  potentia 
(Ezech.  xxxrv). 

Cap.  XVI.  De  septimo  tnodo. 
Septimus  modus  est  aequalitas  pulsus  natarftU 
similantis,  vel  inaequalitas  pulsus,  ut  modo  sit 
magnus,  modo  parvus,  modo  fortis,  modo  debilis; 
Arteriae  procedunt  a  eorde,  aequaiitas  pulsus  m  ar* 
teriis  est  identitas  vitae,  procedens  ex  affectu  cor- 
dis.  Cum  autem  mens  in  contrarium  vertitur,  tunc 
per  diversos  motus  inaequalitas  mentis  designat 
periculum  mortis. 

Cap.  XVII.  De  octavo  modo. 

Octavus  modus  est  fortitudo  virtutis  in  loco  de- 
coctionis,  vel  debilitas  virtutis  in  loco  decoctionis. 
Primus  decoctionis,  locus  eststomachus,  heparse- 
cundus,  caetera  membra  tertius.  Cum  autem  cibus 
animae  decoquitur  in  stomacho  memoriae  per  re- 
cordationem,  in  calore  hepatis  per  dilectionem,  in 
caeteris  membris  per  operationem,  tunc  fortitudo 
virtutis  est  in  loco  decoctionis.  Si  vero  sequitur 
debilitas  virtutis,  signum  est  mortis. 

Cap.  XVUI.  De  nono  modo. 

Nonus  modus  est  laudabilis,  vel  vituperabilis 
purgatio  per  sudorem.  Sicut  enim  in  quolibet  in- 
firmo  aperiuntur  carnis  pori,  ut  per  sudorem  fiat 
purgatio  morbi,  sic  per  confessionem  peecati  fit 
laudabilis  purgatio  animi.  Laudatur  etiam  sudor 
mediocris  si  habeatur  in  omnibus  membris.  Cum 
vero  sudor  a  toto  manat  corpore,  omnium  mem- 
brorum  fortitudinem  (quod  est  signum  boni)  desi- 
gnat.  Similiter  oportet  ut  sudor  conlessionis  fiat 
de  peccato  cujuslibet  operationis.  Sed  cum  sudor 
fittantum  in  quadam  corporis  parte,  velut  in 
capite,  id  contingit  ex  membrorum  debilitate.  Me- 
raliter  autem  per  aegrum  intelligimus  animum, 
per  caput  intentionem,  per  reliquum  corpus 
actionum  sequentium  distributionem,  per  sudo- 
rem  confessionem.  Cum  igitur  aliquis  intentio- 
nem  suam  laudat,  et  hoc  quod  male  gesait  sibi 
conscius,  creditur  excusat  vituperabilis  essehujus 
purgatio  sudoris,  quia  sudor  confessionis  poros 
non  aperit,  quos  excusatio  clausos  per  obstinatio- 
nem  stringit. 

Cap.  XIX.  De  dolore  capitis. 

Caput  meum  doteo,  dixit  puer  patri  suo  (IVReg. 
iv).  Cum  autem  caput  sit  principale  membrum  ho- 
minis,  per  ipsum  significatur  opus  principale  men- 
tis,  dolor  vero  capitis  est  appetitus  mundanae  feli- 
citatis.Quaeideodoloresse  dicitur,  quia  ^ujgbritur 
cum  labore,  possidetur  cum  timore,  amittitur  cum 
lnoarbre.  Per  puerum  intelligimus  puritatem  cujus- 
libet  pcenitentis  animae.Puerigiturcaputsuum  dd- 
let,  cum  puritatemanimaedetransgressionementis 
poenitet.Sedpraedictuspuer  bis  caput  suum  doluit, 
dum  puritas  animae  de  delectatione  et  consensu  pec- 
cati  fievit.  Convertetur  dotor  ejus,  inquit  Datid,  in 
caput  ejus  (Psal.  vn).  Dolor  item  capitis  est  mor- 
bus  nimiae  cupiditatis.Quidolorincaputcottverti- 


4199 


APPENDK  AD   HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


44» 


tur,  quando  mens  desiderlo  rerum  temporalium  A 
anxie  cruciatur.  Ecce,  inquit,  parturit  injustitiam, 
concepit  doloi  em,  et  peperit  iniquitatem  (ibid.). 
Concepit  dolorem  mali  desiderii   in  cogitatione, 
parturit  injustitiam  circumveniendo  fratrem  in  lo- 
cutione,  male  possidendo  peperit  iniquitatem  in 
operatione.  Hic  autem  dolor  aliquando  nascitur 
ex  calore,   aliquando  ex  tumore.  Caior  est  nimiae 
cupiditatis  ardor,  ut  igitur  sanus  fias,  morbi  ma- 
teriam  subtrahere  non  omittas.  Dispersit,  inquit, 
dedit  pauperibus,  justitia  ejus  manet  in  sxcutum 
sceculiy  etc.   (Psal.  cxi).  Qui  pauperibus  tribuit, 
nullius  temporalis  commodi  retributionem  quserit. 
Si  igitur  largiendo  quae  possides,   contempseris 
mundum,   anxiae  cupiditatis  minues  appetitum. ' 
Nec  tantum  materiam  morbi  subtrahes,  sed  etiam  g 
oleo  rosaceo  caput  unges,  hujusmodi   siquidem 
olum  frigidffi  naturee  dicitur  esse.  Rosaceum  vero 
oleum  est  cruor  martyrum.  Dum  enim  passiones 
sanctorum  legis,  oleo  rosaceo  caputungis.   Sed 
antequam  oleum  infundas  oportet  caput  radere, 
id  est,  superflua  resecare,  et  sic  faciens  simul  ma- 
teriam  morbi  destruis,  et  fomento  frigidi  olei  fer- 
vorem  calorum  premis.  Euge  igitur  oestum  carnis, 
quserc  umbram  divinae  protectionis.    Roga  sum- 
mum  medicum,  etdic  :  Domine,  Domine,  virtus 
salutis  meas,  obumbrasti  super  caput  meum  in  die 
belli.  Ne   tradas  me  a   desiderio  rr.eo  peccatori, 
etc.   (Psal.  cxxxix.)  Bepetitio   nominis  aiiectum 
suscitat  pietatis.  Virtus,  inquit,  salutis  mese.   lpse 
enim  cuilibet  hoinini  dat  viies  salvandi.  Ipse  enim  n 
est  refugium,  et  virtus   adjutor  in  tribulationibus 
quas  invenerant  nos  nimis  (Psal.  xlv).  Obumbrasti 
super  caput  meum  in  die  belli.  Dies  belli  est  pros- 
peritas  mundi.  Qure  dies  belli  esse  dicitur,  quia 
caro  advcrsus  spiritum  in  eo  quotidie   pugnat,   et 
multoties  alter  ab  altero  superatur.  Calor  diei  est 
calor  mali  desiderii.  Superponit  igitur  capiti,  id 
est,  menti  summus  medicus  umbram,  id  est,   pa- 
tientiae  perseverantis  sustinentiam,  ne  nimius  ca- 
lor  mali  desiderii  mentem  gravet,  ne  a  desiderio 
suo  justum  peccatori  conformet. 

Dolor  etiam  capitis  ex  tumore  nascitur,  quoties 
ex  abundantia  boni  operis  animus  gloriatur.  Tu- 
mor  siquidem  capitis  est  elatio  mentis.  Et  qui  ode- 
runt  te  extulerunt  caput  (Psat  lxxxii).  Extollen-  D 
tia  capitis  est  superbia  mentis.  Qui  oderunt  te, 
inquit,  qui  odiuntnon  obediunt.  Qui  autem  diligit, 
libens  obedit.  Unde  Dominus  :  Si  quis,  inquit,  rfi- 
ligit  me,  sermonem  meum  servabit^  (Joan.  xiv). 
Exhibitio  autem  operis  indicium  est  dilectionis. 
.Oportet  autem  oleo  violaceo  caput  ungere,  utpos- 
sis  calorem  tumoris  mitigare.  Viola  est  huinilis 
herba,qunedumde  terra  nascitur,non  proculaterra 
proceritate  separatur.  Oleum  igitur  humilitatis  se- 
dabit  superbiam  mentis.  Cave  tamen  ne  oleum 
peccatoris  impinguet  caput  tuum  (Psal.  cxl). 
Oleum  peccatoris  est  blandimentum  adulationis. 
Hoc  autem  tumorem  capitis  non  destruit,  sed  au- 
get  et  nutrit.  Ut  autem  ad  plenum  sanare  possis 
tumorii  morbum,  habe  tecum  Salomonis  oleum. 


Ait  enim :  Oleum  de  capite  tuo  non  decifiat  (Eccli. 
ix).  Unde  Gregorius  :  «  Non  deiiciat  oleum  de  ca- 
pite,  >  id  est,  charitas  de  mente. 

Cap.  XX.  De  dolore  verticis. 
Convertetur  dolor  ejus  in  caput  ejus,  et  in  ver- 
ticem  ipsius  iniquitas  ejus  descendet(Psal.  vuj.  Su- 
perius  diximus  caput  interioris  hominis  esse  men- 
tem,  nunc  autem  verticem  capitis  possumus  ap- 
pellarc  mentis  rationem.  Sicut  enim  vertex  capitis 
in  dextram  et  sinistram  partem  capiilos  dividit, 
sic  ratio  mentis  bonas  et  malas  cogitationes  dis- 
cernit.  In  verticem  hominis  iniquitas  descendit, 
dum  malitia  peccati  rationem  sibi  subjectam  pre- 
mit.  Sed  haec  infirmitas  verticis,  id  est  vertigo  capi- 
tis  hoc  modo  solet  fieri,  ut  caput  in  duas  partes 
videatur-  scindi.  In  duas  partes  caput  scinditur, 
dum  ratio  mentis  ad  diversa  partitur.  Oportet  au- 
tem  si  haec  infirmitas  contingat  alicui,  ut  caput 
infirmi  vitta  ac  fascia,id  est  panno  lineo  jubeamus 
stringi.  Caput  autem  vitta,  vel  panno  lineo  strin- 
gitur,  dum  mens  vitta,  id  est  doctrina  correctrice 
ligatur.  Hoc  enim  medicamine  agitur,  ut  mentis 
ratio  ad  unum  colligatur.  Unde  ct  Psalmista  :  Ve- 
rumtamen  Deus  confHnget  capita  inimicorum  suo- 
rum,  verticem  capitis  [capilli\perambutantium  in 
delictis  suis  (PsaL  lxyii).  Capita  inimicorum  sunt 
mentes  superborum,  vertex  capilli  est  versutia 
quaestionum  in  disputatione  subtili.  Quae  ideo 
vertex  capilli  esse  dicitur,  quia  per  quamdam  si- 
militudinem,  subtilitati  capillorum  moraHter  com- 
paratur.  Cum  autem  mens  per  diversas  qutestio- 
nes  spargitur,  lites  gcnerantur.  Sed  ut  dicitur,  lis 
per  litem  male  dirimitur.  Oportet  autem  ne  huic 
infirmitati  auxilium  medicinae  desit,quia  hujusmo- 
di  morbus  velut  cancer  serpit.UndeperApostolum 
diciturad  Timotheum  :  Profanaet  vaniloquia  devi- 
ta,  multum  enim  proficiunt  ad  impietatem,  et  ser- 
mo  eorum  ut  cancer  serpit  (HTim.  n).  Et  paulo 
post :  Stultas  autem  et  sine  disciplina  qu&stiones 
devita,  sciens  quia  generant  lites.  Servum  autem 
Domini  non  oportet  litigare,  sed  mansuetum  esse 
ad  omnes  (ibid.).  Solet  autem  infirmitati  vertice 
dolentium  nocere  multiloquium.  Sed  ut  infirmo 
perfectum  possis  preestare  remedium,  pro  ele- 
ctuario  et  pharmaco  optimo  ori  ejus  impone  si- 
ientium. 

Cap.  XXI.  De  capillis  cadentibus. 

Capillus  ex  fumo  grosso  et  calido  nascitur,  qui 
ex  igneis  et  incensis  est  humoribus.  Quo  crescente 
crescunt  et  capilh,  utpote  ab  ipso  nutriti.  Hunc 
fumum  qui  perdiderit,  et  capillos  perdit.  Pro  qua- 
litate  ergo  fumi  erunt  capilli,  sicut  in  herbis  vide- 
mus,  ex  terrae  siccitate,  vel  humore  rarescentibus, 
vel  sese  augmentantibus.  Quod  si  fumus  omnino 
defuerit,  pereuntinhominibus  capilli,  et  fiunt  calvi. 
Quibus  nullae  medicinee  subveniunt,  ut  amplius  co- 
moe  crescant.Siautem  fumus  ex  toto  non  amittatur, 
sed  solum  ex  aliquo  humore  lnticiatur,  iniirmitas 
quaedam  nascitur,  quoe  alopicia,  seu  alopecia  vo- 
,  catur.Hic  autem  morbus  ideo  alopicia  dicitur,  quia 


1201                                                              BE  NUPTUS.  LIB.  I.  120* 

vulpes,  quae  Graece  ukdimxss  alopecae  nuncupantur,  A  plationi.  Unde  in  Canticis  dicitur :  Capilli  tui  sicut 

hunc  saepe  patiuntur.  Sicut  autem  superius  dixi-  greges  caprarum,  qux  ascenderunt  de  monte  Ga- 

mus,  mens  est  caput  interioris  hominis,  capilli  ve-  laad  (Cant.  rv).  Per  capillos  intelligitur  subtilitas 

ro  capitis  sunt  discretae  cogitationes  mentis.  Prae-  cogitationis,  comparata  capris,  quia,  ut  capree, 

dictus  autem  fumus  moraliter  est  providentia  ha-  excelsa  petit,  et  si  quando  temporali  astringitur 

bita  de  rebus  futuris.   Ex  fumo  enim  capilli,  qui  necessitate,  non  tamen  ab  aeterno  bono  excidit 

caput  tegunt,  quotidie  crescunt,  et  ex  providentia  intentione. 

discretae    cogitationes    prodeunt,   quae   secretum  Cap.  XXII.  De  dolore  frontis. 

mentis  abscondunt.  Qui  autem  hoc  fumo  caret,  Frons  mulietis  meretricis  facta  est  tibi,  noluisti 

calvus  liet.  Similiter  animus,  qui  in  agendis  rebus  erubescere  (Jer.  m).  De  adultera  muliere  propheta 

providentiam  non  habet,  calvus  apparet.  Nec  di-  loquitur,  ut  de  ea  quasi  dolens  conqueri  videatur. 

cretae  cogitationes  mentem  cooperiunt,  sed  quod  Per  eam  siquidem  animam  sermo  divinus  intelli- 

interiuslatet,exterius  videntibus  apertum  reddunt.  git,  quse  Deum  videre  desiderans  frontem  pudici- 

Nullse  vero  medicinae  proderunt,  ubi  discreU»  co-  tiae    simplicitatis  velamine  tegere  consuevit.    Si 

gitationes  desunt.  Si  autem  fumus  ex  toto  non  autem    peccati    morbus    eidem    advenerit,  per 

amittitur,  sed  solum  ex  ahquo  humore  inficiatur,  g  impudicitiam  frontem  discoopertam  gerit,  et  quee 

et    iniirmitas    nascatur   quae    alopecia  vocatur,  prius  juste  vixerat,  abjecto  simplicitatis  velamine 

ex  calore  cutis  illius  loci  potcrit  cognosci  ex  quo  peccatum  praedicare  non  cessat.  Quod  si  in  reli- 

humore  haec  iniirmitas  oriatur.  Si  enim  activa  est,  gione  alicui  contingat  gravioris  culpae,  sascula- 

calida  et  sicca,  non  dubitamus  ex  cholera  exortam  ribus  incitamentum  praestat.  Quanto  enim  gradus 

esse  rubra.   Sicut  autem  in  Passionario  legitur,  altior,  tanto  casus  gravior.  Unde  per  Isaiam  dici- 

oportet,  ut  myrobalano,  id  est  unguentaria  glan-  tur :  Erubesce,  Sidon,  ait,  mare  {Isa.  xxin).  Unde 

de,  viola,  absinthio,  et  his  siuulibus  medicetur.  Gregorius  :  «  Plerumque,  inquit,  ex  actione  saecu- 

Myrobalanum  oculorum  prodest  visui.  Yiola  est  larium  eonfunditur  actio  religiosorum,  dum  illi 

humilis  herba.  Absinthium  est  amarissum.  Haec  ultra  habitum  assumunt  opera,  et  isti  juxta  ordi- 

enim  tria  cum  suis  similibus  providentiam  mentis  nem  propriuin  non  excitant  corda. »  ln  Sidone 

juvant,  ut  capilli,   id   est  cogitationes  discretae  quippe  figuratur  stabilitas  religiosorum,  in  mari 

crescant,  nec  defluant.  Oportet  enim,  ut  oculis  vero  vita  soecularium.  Quasiergoper  vocem  maris 

cordis    peccati    morbum    diligcnler    inspicias;  ad  verecundiam   Sidon   adducitur,   quando  per 

humihter  contitearis,  amare  poeniteas.  Hoc  autem  comparationem  vitoe   saeculariuin,   religiosorum, 

medicamine  facies,  ut  inhtereant  capiti  capilli,  id  q  qui  muniti,  et  quasi  stabiles  cernuntur,  vita  repro- 

est  providae  cogitationes.  De  capite  siquidem  ca-  batur.  Noluisti,  inquit,  erubescere.  Erubescere  no- 

pilh  quandoque  defluunt,  et  in  terram  cadunt,  luit,  qui  pcenitere  recusavit.  Rubor  igitur  frontis 

et  hoc  fit  quoties  cogitationes  mentis  terrenis  in-  est  pudor  pcenitentis.   Si  quis  igitur  ab  hac  infir- 

hiant,  et    terrena   concupiscunt.  lnhaerent  vero  mitate  curari  desiderat,  necesse  est  ut  emplastrum 

capiti,  quoties  inhaerent  divinae  majestatis  contem-  verecundiae  fronti  superponat. 

Finis  libelli  De  medicina  animx  quatenus  exstare  compertus  est :  nam  de  plurium  morborum  et  wgritu- 

dinum  curatione  spirituali,  ut  ex  prologo  patet,  agere  constituerat. 


DE  NUPTIIS  LIBRI  DUO 

Quorum  prior  est  de  nuptiis  carnalibus  vitandis ;  posterior,  de  nuptiis  spiritualibus 

amplexandis. 


PROLOGUS 

Dum  te,  charissime,  mundi  hujus  agitari  fluctibus  conspicio,  timeo  nc  aut  pondere  divitiarum  pres- 
sus,  aut  juventutis  impetu  compulsus,  periculum  Scyllae  voraginis  incurras.  Amor  etenim  mulieris  est 
quasiquaedam  vorago  mortis,  velut  unda  submergens.  Ligat  amor  mulieris,  sed  tunc  gravius  cum  in- 
dissolubihti  nodo  conjugii  stringitur.  Mittimus  ergo  summitatem  funiculi  spirituaJis  ut  traharis,  ne  vin- 
culo  conjugii  tenearis.  Summitas  funicuii  spiritalis  est  sermo  sanctae  exhortationis.  Hoc  funiculo  Jere- 
mias  infixus  in  hmo  cisternse  veteris  extractus  respiravit  (Jerem.  xxxvni).  Trahitur  Jeremias  et  educitur 
de  cisterna  et  mundatur  a  contagione  luti,  cum  modo  peccator  exiens  per  poenitentiam  absolvitur  a 
labe  peccati.  Jeremias  trahitur  funiculo  involuto  veteribus  pannis,nos  autem  veterum  Patrum  trahimur 
exemplis.  Audi  igitur,  dilecte  mi,  quae  sunt  incommoda  nuptiarum,  nec  phiiosophorum  tantum,  sed 
etiam  divinorum  monltis  acquiesce ;  utrorumque  enim  exempla  posituri  smnus. 


tftOl 


APPENDIX  AIX  HUGOWK  OPKUc  DOGMATICA. 


I"  II 


LIBER  PRTMUS 


Cap.  I,  Zte  nuptiis  carnalibus  vitandis  suasoribus 
Theophrasto,  atque  aliis  philosophis  et  oratori- 
bus  tum  Latinis  tum  Grxcis, 


Fertur  aureolus  Theophrasti  liber  De  nuptiis, 
in  quo  queerit  an  vir  sapiens  uxorem  ducat.  Et 
eum  definisset,   si  pulchra,  si  bene  morata,  si 
bonestis  parentibus,  si  et  ipse  sanus  et  dives,  si 
sapiens  inire  ahquando  matrimonium,  statim  in- 
tulit :  Hffio  autem  raro  in  nuptiis  concurrunt  uni- 
versa.  Non  est  igitur  uxor  ducenda  sapienti.  Pri- 
mum  enim  studia  philosophifiB  impediri,  nec  posse 
quemquam  Jibris  et  uxori  pariter  inservire.  Multa 
sunt,  quae  matronarum  usibus  necessaria  sunt : 
preuosae  vestes,  aurum,  gemmae,  sumptus,  ancil- 
lee,  supellex  varia,  lectioae ;  deinde  per  totas  noctes 
querul»  oonquestiones ;  illa  ornatior  procedit  in 
publicum,  haec  honoratur  ab  omnibus,  ego  in 
conventu  fenimarum  misella  despioior.  Cur  aspi- 
oiebas  vicinam?  Quid  cum  ancilla  loquebaris? 
De  toto  {sic)  veniens  quid  attuiisti  ?  Non  amicum 
habere  possumus,  non  sodalem  ;  alterius  amorem 
uxor  sui  odium  suspicatur.  Si  doctissimus  preece- 
ptor  in  quaiibet  urbium  fuerit,  neo  uxorem  relin- 
quere,  neo  cum   tali    sarcina   illuc  ire  possu- 
mus.  Pauperem  alere  difficile  est,  divitem  ferre 
tormentum.  Adde  quod  nulla  est  uxoris  electio, 
sed  qualis  advenerit  talis  sit  habenda,  si  iracun- 
da,  si  fatua,  si  deformis,  si  superba,  *si  fetida, 
quodcunque  vitii  est,  post  nuptias  discimus.  Equus, 
asinus,  bos,  canis,  et  vilissima  queeque  mancipia, 
vestes  et  lebetes,  sedile  ligneum,  calix  et  urceolus 
fictilis  probantur  prius,  et  sic  emuntur :  sola  uxor 
non  ostenditur,  ne  ante  displiceat,  quam  ducatur. 
Attendenda  est  ergo  semper  ejus  facies,  et  pul- 
chritudo  laudanda,  ne  si  alteram  inspexeris,  se 
existimet  displicere.  Vocanda  est    domina,  cele- 
brandus  natalis  ejus,  jurandum  est  per  salutem  il- 
lius,  ut  sit  superstes  optandum,  honoranda  est, 
nutrix  et  gerula,  servus  paternus  et  altricius,  et 
procurator   calamistratus,  et    in    lougam  secu- 
ramque  ttbidinem  exsectus  spado,  sub  quibus  no- 
minibus  adulteria  delitescunt.  Quoscunque  illa  cB- 
lexerit,  ii  gratis  amandi.  Si  totam  ei  domum  re« 
gendam  commiseris,  serviendum  est ;  sin  aliquid 
tuo  arbitrio  reservaveris,  fidem  sibi  haberi  non 
putabit,  et  in  odium  vertitur  et  jurgia.  Et  nisi  cito 
consulueris,  parabit  venena  anus.  Aurifices,  et  au- 
rioles  (sic)  et  institores  gemmarum,  sericarumque 
vestium  si  introduxeris,  periculum  pudioitise  est. 
Si  prohibueris,  suspicionis  injuria.  Verum  quid 
prodest  diligens  custodia,  cum  uxor  impudica  ser- 
vari  non  possit,  pudica  non  debeat?  Infida  enim 
custos  est  castitatis  necossitas,  et  illa  vere  pudica 
dicenda  est,  cui  licuit  peccare,  sed  noluit.  Sit  pul- 
chra,  aut  deformis  uxor ;  utrinque  urgetur  incom- 
modo  qui  eam  ducit .  Putafef *  e°W:  oito  ftdamtur ; 


AfoBda  cito  concupiscit.  Difficiie  custoditur,  quod 
plures  amant ;  molestum  est  possidere,  quod  ne- 
mo  habere  dignetur.  Minore  tamen  miseria  defor- 
mis  habetur,  quam  formosa  servatur.  Nihil  tutum 
est,  in  quo  totius  populi  vota  suspirant.  Alius  for- 
ma,  alius  ingenio,  alius  facetiis,  alius  liberalitate 
sollicitat ;  sicque  aliquo  tandem  modo  expugna- 
tur,  quod  undique  incessitur.  Quod  si  propter  di- 
spensationem  domus,  et  languoris  solatia,  et  fu- 
gam  solitudinis  ducatur  uxor,  muKo  mehus  ser- 
vus  fidelis  dispensat,  obediens  auctoritati  domini, 
et  dispensationi  ejus  obtemperans,  quam  uxor, 
quae  in  eo  se  existimat  dominum,  si  adversus  viri 
voluntatem,  id  est,  si  quod  placet,  non  quod  jube- 
tur  faciat.  Assidere  autem  aegrotanti  magis  possunt 

B  amici,  et  veraulae  beneficiis  obbgati,  quam  illa 
quce  nobis  imputet  lacrymas  suas,  et  haereditatis 
spe  vendat  illas,  cum  et  soilicitudinem  jactans  et 
curam,  languentis  animum  desperatione  contur- 
bet.  Ques  si  languerit,  cofflgrotandum  est  cum  ea, 
et  nunquam  ab  ejus  iectulo  recedendum.  Aut  si 
bona  fuerit,  et  suavis  uxor  (quee  tamen  rara  aut 
nulla  est),  cum  parturiente  gemimus  cum  peridi- 
tante  torquemur.  Sapiens  autem  nunquam  solus 
esse  potest.  Habet  enim  secum  omnes  qui  sunt, 
quique  potius  fuerunt  boni,  et  animum  liberum 
quocunque  vult  transfert,  quod  corpore  non  potest 
cogitatione  complectitur.  Et  si  hominum  copia  de- 
fuerit,  loquitur  cum  Deo.  Nunquam  minus  solu* 
erit,  quam  cum  solus  fuerit.  Porro  liberorum  cau- 

P  sa  uxorem  ducere,  vel  ne  nomen  nostrum  intereat, 
vel  ut  habeamus  senectutis  praesidia,  et  ut  certis 
utamur  haeredibus  stolidissimum  est.  Quid  enim  ad 
nos  recedentes  e  mundo  pertinet  si  nomine  nostro 
alius  non  vocetur,  cum  et  filius  non  statim  patri 
8UO  vooabulum  referat,  et  innumerabilea  sint, 
qui  eodem  appellentur  nomine  ?  At  quae  senectu- 
tis  auxilia  sunt  nutrire  domi  illum,  qui  aut  prior 
te  forte  moriatur,  aut  perversissimis  moribus  sit, 
aut  certe  cum  ad  maturam  aetatem  veneris,  tarde 
ei  videaris  mori.  Haec  et  hujusmodi  Ttoaphrastus 
edisserens,  quem  nostrum  non  moveat  ad  quie- 
tam  continentise  vitam  ?  Quieta'est  enim  continen- 
tiae  vita,  quam  non  inquietat  uxoris  suspicio,  non 
sollicitant  ancillarum  sumptus,  nec  conturbat  fi- 

^horum  perversitas.  Quae  munditiae  gignit  florem, 
puritatis  parit  fructum,  bonae  conscienuae  profert 
odorem.  Haec  tergit  camis  maculas,  animam  sin- 
oerat,  restringit  oogitationum  fluxus.  Si  quis  au- 
tem  uxoris  non  eet  expertus  incommoda,  experto 
credat.  Cicero  enim  rogatus  ab  Riroio,  ut  post 
repudium  Terentue  sororem  ejus  duoeret,  noa 
aoquievit,  dicens  non  se  posse  et  uxori  et  pAi/oJO- 
phise  pariter  operam  dare.  Fertur  et  Socrates  duai 
uxores  habuisse,  Xantippen  et  Mironem  neptem 
Aristidis.  Quae  cum  eum  orebro  convicii&  aggrede* 
rentur,novissim»v€rterimtimpetummeumetMiii 


di  huptH».  ub.  i 


m 


ttum,  tandemque  fugientem  diu  persecut»  A  ros  colere,  iinitentur  saltem  pecudes,  et  pwtqu&in 


l  forsitan  putet  aliquis  eoncordiee  providisse, 
lperem  ducat  uxorem.  Marcus  Cato  Censo- 
labuit  uxorem  Paulam,  humili  loco  natam, 
mtem,  impotentem,  et  (quod  credere  facile 
t  nemo)  Catoni  superbam.  Philippum  regem 
lonum,  contra  quem  Demosthenis  Philippi- 
ltroeuntem  ez  more  cubiculum  uxor  exclusit 
Quid  igitur,  dilecte  mi  ?  num  doctior  es  Ga- 
?  num  Philippo  rege  potentior  ?  Non  acquies- 
ulier  superba  viro  sapienti,  nec  potentem 
lr  irata.  Totae  Euripidis  tragcedue  in  mulie- 
nalcdicta  sunt,  unde  et  Hermione  loquitur. 
arum  me  mulierum  decepere  consilia.  »  Scri- 


uxorum  venter  intumuerit,  non  perdant  filios,  nee 
amatores  se  uxoribus  exhibeant,  sed  maritos.  Du- 
euntur  plerumque  uxores  aon  eausa  focnicationis 
vitandae,  sed  eausa  iuxuriee  explenda  ;  n#c  causa 
proiia,  sed  causa  pecunie.  Unde  Martia  Catonis 
iilia  minor,  cum  quaereretur  ab  ea  cur  post  amis- 
sum  virum  denuo  non  nuberet,  respondit  se  non 
invenire  virum,  qui  se  magis  veliet  quam  sua. 
Quo  dicto  eleganter  ostendit  diviiias  magis  in  uxo- 
ribus  eligi  solere,  quam  pudicitiam,  et  multosaon 
oculis,  sed  digitis  uxores  ducere.  Optimaest  uxor# 
quam  non  avaritia  conciliat,  nec  luxuria  copulat. 
Hcfert  ceconomicus  Xenophontis  liber  pulcharri- 
mus,  in  quo  De  civili  loquitur  conjugio,  quod 


jrodotus,  quod  €  mulier  cum  veste  deponat  g  «  pari  labore  vir  et  mulier  desudaxent  in  opere. 


undiain.  Quod  sine  teste  gerit,quasi  non  fece- 
>liviscitur.  Si  quis  autem  testis  adfuerit,  ipsa 
1  artihcio  linguce  fateri  cogit  eum  non  vidis- 
od  viderit.  Quod  verbis  excusare  non  valet, 
icrymis  excusat.  »  Blanditur  oculis,  seducit 
,s,  amplexibus  instat  et  vincit.  Amatur  in 
re  forma,  non  anima.  Amor  autem  fornue 
%  enervat  animos,  non  attendit  cui  adhcese- 
•tionis  expers  esse  dignoscitur.  Scripserunt 
legisse  recolo  Aristoteles  et  Seneca  de  matri- 
>  libros,  in  quibus  amorem  fornue  uterque 
at.  €  Amor,  inquiunt,  formae  rationis  oblivio 
t  insanuB  proximius  philtriuni|foedum,  mi- 
jue  conveniens   animo   sapientium,  turbat 


Ille  foris  victus  et  cultus  humaoos  queereret,  illa 
vero  domi  curam  ageret,  avium  ceeterarumque  pe- 
cudum  fetus  et  fructus  custodiret.  »  Sed  post  mu- 
lierum  labor  immutatus  est,  et  quae  laborare  con- 
sueverant,  dominari  cceperunt :  et  quandoque  do- 
minium  concomitatur  otium.  Unde  ColumeUacum 
de  luxu  mulierum  loqueretur,  inquit :  «  Luxu 
et  inertia  defluunt.  »  Ut  ne  lanificii  quidem  curain 
suscipere  dignentur,  sed  domi  confect»  vestes  fas- 
tidio  sint,  perversaque  cupidine  maxime  placeant, 
quae  grandi  pecunia  et  totis  pene  censibus  redi- 
muntur.  Instrumentorum  agrestiuin  cura  gravan- 
tur,  sordidissimum  negotium  paucis  diebus  in  vilia 
morari  dicunt.  Amantenim  civitatum  frequentiam, 
Lift,  altos  et  generosos  spiritus  frangit,  a  ma-  r  platearum  plausus,  fori  spectacula,  otiosorum  con- 

•l         *•  *1  11  *11*  1         a  1      •■  ^*       1*       1  1         1.  *  *  A  1_  •  1  J.  •     1  « 


jogitationibus  ad  humillimas  detralut,qureru- 
iracundos,  temerarios,  dure  imperiosos,ser- 
■  blandos,  omnibus  inutiles,  etiam  ipsi  novis- 
amori  facit.  »  Nam,  cum  fruendi  cupiditate 
abilis  jQagrat,  plurima  tempora  suspiciouibus 
nis,  conquestionibus  perdit,  odium  facit  sui, 
)  novissime  odium  est.  Tota  amoris  insccta- 
>ud  Platonem  posita  est,  et  omnia  ejus  in- 
loda  Lysias  explicavit,  utqui  non  judicio,sed 
i  ducatur,  et  maxime  uxorum  pulchritudini 
ssimus  custos  accubet.  Refert  preeterea  Se- 
cognovisse  quemdam  ornatum  hominem, 
uturus  in  publicum  fascia  uxoris  pectus  col- 
Lt,  et  ne  puncto  quidem  horae  pnesentia  ejus 
i  poterat,  potionemque  nullam  nisi  alternis 
m  labiis  vir  et  uxor  hauriebant,  aha  dein-  * 
lon  minus  inepta  facientes,  iu  quce  improvi- 
»  arcUatis  affectus  enunpebat.  De  hoc  eo- 
jxemplo  dicit  Hieronymus  contra  Jovinia- 
u  Origo  quidejR  omoris  honesta»  erat,  sed 
itudo  deformis.  »  Nihil  autem  interest  exqua 
ta  causa  quis  insaniat.  Unde  et  Sextus  in 
atiis  :  «  Adulter  est,  inquit,  in  suam  uxorem 
>r  ardentior.  »  In  aliena  quippe  uxore  omnis 
turpLs,  in  sua  nimius.  Sapiens  vir  judicio 
amare  conjugem  non  affectu,  ut  regat  im- 
voluptatis,  ne  prteceps  feratur  in  coitum. 
jnkn  foedius  est  quam  uxorem  amare  perinde 
adulteram.  Certe  qui  ducunt  se  causa  rei  fa- 
i»  #t  geaer is  huinani  ui^rii^s  jun^  #i  lifee- 


fabulationes,  interesse  choreis  gaudent,  videre  et 
videri  summum  bonum  existimant.  Quae  igitur, 
charissime,  piacet  tibi,  an  quae  sectatur  otium,  an 
qua*  dominio  gaudet,  an  quae  labore  fatigatur  ? 
Otium  enim  luxuria,  dominium  superbia,  laborem 
jurgiasequuntur  :  his  igitur  et  hujusmodiouris  la- 
borat  et  affligitur,  qui  uxoris  pestiferas  consortia 
diligit,  Restat  nunc,  frater  charissime,  ut  qui  phi- 
losophorum  posuimus  exenapla,  mulieris  aotus  ex- 
plicando,  ad  divinarum  Scripturarum  testimonia 
transeamus. 

Cap.  II.  Muliebris  commercii,  et  carnalis  conjugii 
detestatiOj  adductis  sacrce  Scripturx  testimoniis. 
Causa  mali  lnulier,  initium  cuipm,  fomcs  pacca- 
ti.  Scriptum  est  enim  ;  A  muli&G  initium  factum 
estpeccQti,  0'  P&r  ipsam  omnes  morimur  (Eccli, 
xxv).  lp*a  est,  ym  subvertH  justum,  f^j/m^vx 
deoipit,  exjuperat  torteni,  Nonjg^  Davi4  virum 
saa^tum,  qui  lepai  et  urso  nou  cessit,  qui  Philis- 
Omi  fronten^  lepide  comminuit»  mulieris  aspectus 
traxit  ad  culpam  ?  Quid  tam  ingens  Samsoni  vir- 
tus,  vel  quod  Salomoni  tam  laudata  profuit  sa- 
pientia  ?  Vicit  enim  utrumque  mulier.  Nam,  siout 
ignisnon  satiatur  combustibilibus,etavaritianun- 
quam  satiatur  pecunia,  sic  ardor  mulieris  nun- 
quam  dicit  :  Sufficit.  Uxor  propria  habenti  solet 
esse  fastidio,  aliena  vero  non  sine  periculo  ada- 
matur.  Propria  cxsuperat  verbis,  aliena  mojlit 
sermones  suos,  et  multo  labiorum  suorum  blan- 
dim^nio  s^ducit  eor  «mwUs»  VO&  S^n*p#: 


1207 


APPENDLX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 


tttt 


Ut  eruaris,  inquit,  a  muliere  aliena,  et  ab  extra- 
nea  quce  mollit  sermones  suos,  et  inclinata  est  ad 
mortem  domus  ejus  et  ad  inferos  semitae  ipsius. 
Omnes  qui  ingrediuntur  ad  eam,  non  revertuntur, 
nec  apprehendent  semitas  vitae  (Prov.  11).  Et  in  eo- 
dem  scriptuin  est :  Favus  distittans  labia  meretri- 
cis,  et  nitidius  guttur  ejus  oleo.  Novissima  autem 
illius  amara  quasi  absinthium,  et  lingua  ejus  acu- 
ta  quasie  gladius  biceps.  Pedes  ejus  descendunt  in 
mortem,  et  ad  inferos  gressus  illius  penetrant.  Per 
semitam  vitce  non  ambutant,vagisunt gressus  ejus 
et  investigabiles.  Nunc  ergo,  fili,  audi  me,  et  ne 
recedas  a  verbis  oris  mei.  Longe  fac  ab  ea  vttam 
tuam,  et  ne  appropinques  foribus  domus  ejus.  Ne 
des  atienis  honorem  tuum,  et  annos  tuos  crudeli, 
ne  forte  impleantur  extranei  viribus  tuis,  et  labo- 
res  tui  sint  in  domo  aliena  et  gemas  in  novissimis 
quando  consumpseris  carnes  tuas  et  corpus  tuum, 
et  dicas  :  Cur  detestatus  sum  disciplinam,  et  incre- 
pationibus  non  acquievit  cor  meum,  nec  audivi 
vocem  docentium  me,  et  magistris  non  inclinavi 
aurem  meam  ?  In  favo  mellis  duo  sunt,  id  est,  mel 
et  cera.  In  facie  meretricis  similiter  duo,  scilicet 
decoret  gratia,  hoc  est  pulchritudo  oris,  et  dulcedo 
sermonis.  Cera  succendit  ignem,  mel  praebet  dul- 
cedinem.  Sic  pulchritudo  meretricis  igne  libidinis 
inflammat  carnem,  blandimento  vero  lenocinantis 
sermonis  subvertit  mentem.  Stillat  mel  ex  cera, 
dum  meretrix  verba  sua  mollitet  facit  dulcia.Hanc 
autem  dulcedinem  aeternre  mortis  amaritudo  co- 
mitatur.  Unde  sequitur  :  Novissima  itlius  amara 
quasi  absinthium,  et  lingua  ejus  acuta  quasi  gla- 
dius  bicepsMors  aeternae  damnationis  per  gladium, 
amaritudo  vero  desperation  s  per  absinthium  de- 
signatur.  Custodi  ergo  animam  tuam  a  mutiere 
mala,  et  a  blanda  lingua  extranece,  non  concupis- 
cat  pulchritudinem  ejus  cor  tuum  :  ne  rapiaris 
nutibus  illius,  pretium  enim  scorti  vix  est  unius 
panis  (Prov.  vi).  Diligit  mulier,  utdecipiat,  decipit 
ut  rapiat.  Amat  quod  habes,  non  quod  es.  Haec  est 
quae,  ut  Salomon  ait,  vecordi  juveni  occurrit  orna- 
tu  meretricio,  prceparata  ad  capiendas  animas, 
garrula  et  vaga,  quietis  impatiens,  nec  valens  in 
domo  consistere  pedibus  suis,  nunc  foris,  nunc  in 
plateis,  nunc  juxta  angutos  insidians.  Apprehen- 
sumque  deosculatur  juvenem,etprocaci  vultu  blan- 
ditur,dicens :  Victimas  pro  salute  tua  devovi,  hodie 
reddidi  vota  mea.  Idcirco  egressasum  in  occursum 
tuum,  desiderans  te  videre  et  reperi.  Intexui  funi- 
bus  lectulum  meum,stravi  tapelibuspictisex^Egy- 
pto.Aspersi  cubite  meum  myrrha,  et  aloe,  et  cinna- 
momo.  Veni,  inebriemur,  ubenbus,et  fruamur  cupi- 
tisamplexibus,  donec  ittucescat  dies.  Non  enim  est 
vir  in  domo  sua,  abiit  in  via  longissima.  Sacculum 
pecuniae  secum  tulit.Indieplente  tunce  reversurus 
est  in  domum  suam.  Irretivit  eum  multis  sermoni- 
bus,et  blanditiis  labiorum  protaxit  illum.  Statim 
eam  sequitur  quasi  bos  ductus  ad  victimam,  el  quasi 
agnus  lasciviens  et  ignorans,  et  nescit  quod  ad  vin- 
cula  stuttus  trahitur,donec  transfigat  sagittajecur 
ejus,  vetut  si  avis  festinet  ad  laqueum,  et  nescit 


A  quod  de  perieulo  animae  illiusagitur.  Nuncigitur, 
fiti  mij  audi  me,et  attende  verba  oris  meif  ne  ab$- 
trahatur  in  viis  iltius  mens  tua,  neque  decipiaris  se- 
mitis  ejus.  Multos  enim  vulneratos  dejecit,et  fortis- 
simi  quique  interfecti  sunt  ab  ea.  Viae  inferi  domm 
ejus  penetrantes  inferiora  mortis  (Prov.  vu).  Quid 
diligitur  in  muliere  ?  forsitan  quod  diligi  solet  in 
quolibet  flore.  In  flore  color,  in  muliere  decor  ;  sed 
utrumque  parvi  temporis  est.Rubet  rosa,  liliacan- 
dent,  viola  purpuram  imitatur  ferrugineam,  nec 
tamen  in  hieme  floret  rosa,  nec  redolet  lilium,  nec 
viola  nascitur,  sed  sicut  verna  tempestas  sola  flo- 
rum  praecipua  pulchritudine  vestitur,  sic  mulieris 
juventus  sola  decoris  gratia  coloratur.  Ut  autem 
flos  quandoque  aut  exuritur  gelu,  aut  pruina  mar- 

B  cessit,  sic  decor  mulieris  aut  infirmitate  Ianguet, 
aut  senio  evanescit.  Mulier  omnis  aut  in  juventute 
morietur,  aut  erit  anus.  Si  moritur,  sequitur  dolor, 
si  eam  diligis  ;  si  anum  exspectas,  nemini  vetula 
placet.  Non  igitur  amandum  quod  tam  cito  displi- 
cet,  aut  tam  leviter  dimittitur.  llla  quee  verticis  cri- 
nes  aurea  dividit  acu,  quae  frontem  pingit,  faciem 
colorat,  gemmis  digitos  exornat,  erit  esca  ver-  , 
mium,  erit  colubri  cibus.  Hujus  collum  coluber 
ambiet,  anget  anguis  ubera.  Et  quanlo  pulchrior 
atque  tenerior  fuerit  caro,  tanto  velocius  putrefac- 
ta  vertetur  in  saniem.  Heec  in  terra  patietur.  Sed 
quid  in  inferno  erit?Audi  lsaiam  loquentem  deii- 
liabus  Sion,  quae  extento  colio,  etnutibus  oculorum 
elevatae,et  inpedibus  suis  composito  gradu  incede- 

q  bant:  Decatoabit,inqui[,Dominusvertieemfiliarum 
Sion,et  crinem  earumnudabit.Auferet  Dominusor- 
namentum  calceamentorum,et  lunulas,  et  torques, 
et  monilia,et  armiltas^t  mitras,et  discriminatiu,et 
periscetidas,et  murenulas,et  olfactoriola,  et  pallio- 
ta,  et  acus,et  specula,inaures,  et  annutos,  et  gemmas 
in  fronte  pendentes,et  mutatoria,  et  sindones,et  vit- 
tas,  et  theristra  (Isa.  m).  Et  erit  pro  suavi  odore  fe- 
tor,  et  pro  zona  funiculus,  pro  crispanti  crine  cal- 
vitium,  et  pro  fascia  pectorali  ciUcium.  Hic  vermis, 
illic  ignis  ;  hic  putredo,  illic  tormentum  sine  ter- 
mino.  Erit  tamen  ibi  vermis  conscientiae  hic,  nu- 
tritus  delectationibus  carnis,  qui  illic  desperatio- 
nis  dolorem  commovebit.  Ecce  quod  amas  homo, 
ecce  quod  es  et  quod  amas.  Ginis  es  et  pulvis,  et 

n  vento  superbiae  sublevaris.  Nocet  vicinitas  mulie- 
rum,  cohabitatio  earum  multos  traxit  ad  crimen, 
€  quarum,  ut  ait  B.  Gregorius,  vox  btanditur  aurir 
bus,  et  facies  oculis.  »  In  paradiso  nocuit  mulier, 
in  terra  adhuc  nocet,  trahitque  ad  inferos.  Ne  igi- 
tur  obstruat  ccelum,  sapientis  est  providere.  Unde 
in  Ecclesiastico  legitur :  In  medio  muUerum  noti 
commoraH,  de  vestimentis  enim  procedit  tinea,  et 
a  mutiere  iniquitas  viri  (Eccli.  xlii).  Unde  in  Prc- 
verbiis  Salomon  dicit :  Nunquid  abscondere  potest 
homo  ignem  in  sinu  suo,  ita  ut  vestimenta  itlius 
non  ardeant ;  aul  ambulare  super  pwnas,  et  non 
comburantur  plantce  ejus  ?  (Prov.  vi.)  Sic  qui  in- 
greditur  ad  mulierem  proximi  sui,  non  erit  mun. 
duscum  tetigerit  eam.  Dum  aegrotaret  Job,etdam- 
na  substantiee  pateretur,  dum  pro  morte  filiorum 


DE  NUPTIIS.  -  LIB.  I.  12*0 

is  doloribus  anxiaretur,  dum  molestia  car-  A  more,  et  calore  solis  ferra  ista  facta  fecundior  co- 


ligeretur,  et  testa  saniem  raderet,  inter  haec 

st  relictum,   quod  gravius  affligeret,  quam 

lsana  et  perversa.  Ait  enim  viro  aegrotanti  : 

permanes  in  simplicitate  tua.  Benedic  Deo 

ere  (Job.  n).  In  paradiso,  ut  diximus,  mu- 

cuit,  sed  in  sterquilinio,  ut  audis,  non  desi- 

fuit  cum  Petro  in  praetorio,  et  cum  Herode 

est  in  palatio.  In  praetorio  Petro  praebuit 

>nis  occasionem,  in  palatio  ausa  est  dicere 

:  Da  mihi  in  disco  caput  Joannis  Baptistx 

vi).  Commorari  igitur  cum  leone  et  dra- 

nagis  placeat  quam  cum  muliere  nequam 

re.  Nequitia  enim  mulieris  immutat  faciem 

jt  obcaecabit  vultum  suum  tanquam  ursus, 


piosiorem  cultori  suo  reddit  fructum,  sic  hortus 
animae  nostrae  dum  lacrymarum  affluentia  suffun- 
ditur,  dum  rore  ccelesti  et  sancti  Spiritus  calore 
vaporatur,  segeti  virtutum  proestat  incrementum, 
pullulare  cogit  virgulta  justitiae,  in  vineis  charita- 
tis  botros  multiplicat  gratiae,  multiplicat  et  abun- 
dantiam  vini,  id  est,  intelligentiam  verbi  divini. 
Mentes  etenim,  quoe  sitae  sunt  in  convallibus  hu- 
militatis,  quas  illuminat  radius  contemplationis, 
per  calorem  sancti  Spiritus  defenduntur  a  tenta- 
tionis  pruina,  perhumoremcompunctionisintimae, 
replentur  intelligentia  divina.  Sicut  rivulus  lene 
sonantis  aquae  objectulapidumdatsaltus,  etquasi 
quodam  delectabili  murmure  aures  demulcet  au- 


\i  saccum  ostendet  in  medio  proximorum.  b  dientium,  sic  rivulus  compunctionis  dum  peccato- 


lit  vir  ejus,  et  audiens  suspiravit  modicum. 
igitur  faciem  tuam  a  muliere,  et  maxime  a 
3  compta,  et  ne  respicias  speciem  aJienam, 
r  speciem  enim  mulier   immutat    faciem 

et  multi  perierunt.  Haec  concupiscentia 
gnis  exardescit.  In  amorem  Thamar  sororis 
lon  filius  David  exarsit,  et  periit  (II  Reg. 
xarsit,  et  periit  in  amore  Dinx  filia  Jacob 
:  filius  Hemor  (Gen.  xxxiv).  Sic  speciem  mu- 
lienae  multi  admirati,   reprobi  facti  sunt. 

in  Proverbiis  scriptum  est  de  ea  ?  Fovea 
da  meretrix,  et  puteus  angustus  aliena 
xxm).  Insidiatur  in  via  quasi  latro,  et  quos 
>s  viderit,  interficiet.  Nonne  pretium  scorti, 


rum  occurrit  memoriae,  dat  singultus,  et  psalmo- 
rum  dulce  murmur  auribus  cordis  insonat.  Dum 
enim  occurrit  peccatorum  memoria,  mens  de  sin- 
guiis  trahit  suspiria.  Sunt  igitur  rivuli  saltus,  ani- 
mi  singultus ;  psalmorum  vero  ruminatio,  fluentis 
est  aqua  murmuratio.  Super  ripas  hujus  fontis 
dulce  est  commorari,  et  considerare  vultum  nati- 
vitatis  sux  quasi  in  speculo  (Jac.  i).  Ut  si  qua  ma- 
cula  dignoscatur  in  facie,  mundetur  aqua.  Contin- 
git  quandoque,  ut  fons  compunctionis  repleatur 
terra,  nec  aliquos  habeat  decursus,  sed  obstrusis 
venarum  meatibus  bitumine  et  limo  plenus  supe- 
rabundet.  Tunc  fons  oppletur  terra,  cum  mens  ni- 
hil  nisi  terrena  cogitat  sicut  iu  Ezechiele  dicitur  de 


*retricis  vix  est  unicus  panis  ?  Nonne  qui  q,  aedificio  in  monte  viso  :  Et  terra,  inquit,  erat  us- 


scorta,  perdet  substantiam  ?  (Prov.  m).Ec- 
contraria  si  luxoriosus  es  et  avarus.  Lar- 
\im  quaerit  luxuriafparcum  avaritia  (Prov. 
Hae  sunt  illae  duae  dominae  contrariae,  de 
dicit  Augustinus,  quod  contraria  pr»ci- 
Dicit  avaritia,  serva ;  luxuria  dicit,  eroga. 
si  male  erogas  ;  si  autem  non  erogaveris, 
tsipis  quod  amas.  Nutrimentum  luxuriae  co- 
io  ministrat,  praebet  vires,  supponit  igni 
un.  Nisi  enim  adjacentem  subtrahas  igni 
m,  non  cessat  ignis ;  sic  luxuria,  quandiu 
bus  desideriis  pascitur,  non  exstinguitur. 
$  modis  ignis  exstinguitur,  scilicet  dum 
luntur  ligna,  vel  aspergitur  aqua.   Sic  lu- 


que  ad  fenestras,  et  fenestrce  clausae  super  ostia 
(Ezech.  xli).  Per  ffidificium  signatur  Ecclesia,  per 
fenestras  aedificii,  Ecclesiae  praelati,  clauduntur  fe- 
nestrae,  quia  terra  erat  usque  ad  fenestras.  Intenti 
enim  terrenis  desideriis  Ecclesiae  preelati  lumen 
verbi  subtrahunt  subjectis,  et  hoc  est  fenestras 
esse  clausas.  Sic  fons  compunctionis,  dum  terra 
repletur,  siccatur,  nisi  terra  ejiciatur.  Sed  tunc  eji- 
citur  terra,  cum  per  confessionem  mens  absolvitur 
a  culpa.  Quando  autem  noviter  purgatur,  tribus 
adhuc  modis  obscuratur.  Obscuratur  enim  pro- 
funditate,  turbatur  limo,  agitatur  vento.  Profundi- 
tas  fontis  est  longae  consuetudinis  in  peccatis  assi- 
duitas  mentis.  Limus  vero  delectatio  carnalis,quia 


lamma,  dum  subtrahuntur  carnis  incenti-     licet  animus  peccato  renuntiet,  ex  consuetudine 

,  ...  i  _im___-.      MJ   .  _      __j «•      j_. j !_«_._    j_i_.  __.__.. *_ 


dum  mens  irrigatur  lacrymarum  aflfluen- 
focatur  ne  noceat. 

,  Invitatur  amicus  ad  compunctionem  cordis, 

m  lacrymarum,  ut  devitet  illecebras  carnis. 

igitur,  charissime,  ad  fontem  compunctio- 

i  oritur  in  valle  humilitatis,  qui  defluit  per 

et  convallium,  id  est,  per  corda  humilium. 

jinda  exstinguit  libidinis  flammam,   vitio- 

mperat  aestus,  mentium  sordes  lavat,  car- 

desideriorum  restinguit  sihm.   Irrigatur 

fonte  castitatis  hortus,  humectantur  ab 

virtutum  plantaria.  Hujus  humornutrit  oli- 

isericordiae,  roseta  martyrii,  castitatis  lilia, 

taB  virginitatis  violas  gignit,  et  varios  mora- 

mtutis  emittit  flores.  Sicut  ex  aquarum  hu- 

Patrol.  CLXXXVI 


tamen  prsecedenti,  quaedam  dulcedo  delectationis 
in  carne  quandoque  remanet.  Agitatur  vento  cum 
mens  noviter  conversa  vento  suggestionum  ali- 
quantulum  movetur  accepto.  Sed  dum  cessat  ven- 
tus,  dum  limus  ima  petit.dum  illuminatur  profun- 
ditas  fontis  radio  contemplationis  tunc  mens  tran- 
quillitatem  recipit,  et  fit  illustre  quod  erat  obscu- 
rum.  Fit  itaque  fons  purus,  fit  purior,  fit  purissi- 
inus.  Purus  efficitur  per  cognitionem  sui,  purior 
per  cognitionem  mundi,  purissimus  per  cognitio- 
nem  Dei.  Cognitiosui  generat  humilitatem,  cogni- 
tio  mundi  ipsius  mundi  despectionem,cognitio  Dei 
charitatis  ardorem.  Cognitio  sui  iliuminat  profun- 
ditatem,  contemptus  mundi  peilit  delectationem, 
ardor  vero  charitatis  sedat  ventorum,  id  est,  tenta- 

39 


1211 


APPEiNDLX  AD  HUGONIS 


tiouum  commotionem.  Sicigitur  congreganturilla  A 
tria,,  scilicet  claritas,  puritas  et  tvanquillitas.  ln  in- 
telligentia  claritas,  in  conscientia  puritas,  in  niori- 
bus  tranquillitas.  Veniant  igitur  ad  fontem  com- 
punctionis  illi,  qui  sedent  superflumina  Babylonis. 
Sed  quomodo  venient?  recordando  Sion.  Unde 
Psalmista  :  Supcr  flumina  Babijtonis  illic  sedimus 
et  flevimus,  dum  recordardaremur  tui>  Sian  {Psat. 
cxxxvi).  Qui  scrutantur  fluctusmundaiKeconfusio- 
uis,  quod  est  esse  super  flumina  Babylonis,  si  con- 
templentur  ccelestia,  solo  eorum  desiderio  exciteu- 
tur  ad  lacrymas.  More  enim  (luminis  mundana 
cimcta  transeunt.  Amittuntur  divitiie,  mutantur  ho- 
n.oresx  aedificia  corruunt,  pretiosre  vestes  conterun- 
tur  aut  consumuntur,  amici  moriuntur  :  hi  gladio, 
illi  senio  ;  hi  casu,  illi  infirmitate.  Evanescit  pul-  B 
chritudo,  labitur  aetas,  sito  fit  de  puero  juvenis,  de 
juvene  senex,  de  sene  decrepitus  Sic  mundana 
transeunt,  et  tamen  multi  sequuntur  ea.  Hi  enim 
aedent  super  fluenta  luxuriae,  illos  truhit  torrens 
icacundw*  hunc  vorago  gulte  demergit,illum  cupi- 
ditatis  profunditas  absorbet.  Hunc  loquacitatis  im- 
petus  subvertit,  iUi  otiositatis  stagna  placent.  Assi 
milatur  otiositas  stagno ;  quia ,  sicut  stagnum 
abundantiam  nutrit  piscium,  sic  otiositas  multitu- 
dinem  cognitionum.  Haec  sunt  mortis  flumina  tc- 
naci  vitiorum  luto  repleta.  Clama  igitur,  charissi- 
me,  ut  educaris  de  lacu  miseriae,  et  de  luto  fvcis 
(Psal.  xxxix),  ut  venias  et  bibas  de  fontibus  Israel, 
tf  haurias  aquas  in  gaudio  de  fontibus  Salvaioris 
fjsa.  xu).  Fons  compunctionis  est  unus  de  fontibus  ^ 
Salvatoris.  In  hoc  fonte  salus  et  sanitas.  Bibit  Pc- 
trus  ex  hoc  fonte,  et  salutem  recepit.  Venit  .Uaria 
Magdalenc  ad  hunc  fontem,  et  ab  languorc  pecca- 
torum  multorum  sanata  est.  Ad  hunc  fontem  fon- 
tes  Israel  defluunt.  Septemsunt  enim  fontes  fsrael, 
quibus  videntium  Deum  mentcs,  irrigantur,  id  est 
septem  sunt  sancti  Spiritus  dona,  qu-e  suni  Spiri- 
tus  sapientiae,  ct  intellectus,,  spiritus  coasilii,  et 
fortitudinis,  spiritus  scientiae  et  pietatis,  et  spiritus 
timoris  Domini.  De  fontc  sapientio?  procedit  aqua 
doctrinae.  Spiritus  intelligentiae  emittitrivulumpro- 
videntite.  De  fonte  consilii  proccdit  vena  solatii.  De 
fonte  fortitudinis  robur  boni  operis.  EmiLtit  fons 
scientue  tjemitum  doloris :  qui  cnim  addit  scien- 
tiam,  addit  et  laborem.  Redditautem  fons  pietatis 
decursum  compassionis.  Rivulus  vero  timoris,  fru- 
ctum  confessionis.  Anima  itaque  Deum  sitiens 
compungitur  timore,  compungitur  et  amore.  Dum 
enim  cogitat  vite  praesentis  cxsilium,.  vel  dum 
recolit  inferni  supplicium.tunc  affligitur  lacrymis, 
vexatur  suspiriis.  Cum  vero  longa  mceroris  anxie- 
tate  consumpla,  dc  venia  securitas  nascitur,  aut 
contemplatione  coelestium  mens  delectatur,  tunc 
est  oneri  transeundi  ad  regnuin  dilatio,  et  crucia- 
tur  mens  desiderio.  Ex  his  igitur  quatuor  ^ffectio- 
nibus  animi  tanquam  ex  quatuor  rivulis,  quorum 
duo  descendunt  ex  superiori  irriguo,  duo  vero  ex 
inferiori  ascendunt,  fons  compunctionis  augmen- 
tatur  et  crescit.  Haec  est  terra,  quam  dedit  Calcb 
Axaj  fihaB  sua3  sedenti  super  a^ujn^sus^ijjanjjflue 


OPERA  DOGMATICA. 

et  dicenti  :  Da  mihi,  pater,  benedictionem. 
australem  et  arentem  dedisti  mihi;  junpe 
guam.  Deditque  ei  pater  suus  irriguum  s 
et  irriguum  infcrius  (Josue.  xv).  Axa  qu 
animaiu  fidelem,  asinus  eidem  aniuiae  su 
carncm,  tcrra  australis  ardorcm  oxpriini 
mentis,  Irriguum  superius  etirriguuminfe: 
genera  compunctionis,  timovis  et  amoris.  i 
suspirantis  dolorem  pcenitentia?  designat  1 
guum  superius  igitur,  et  irriguum  iuferiu* 
amor  inteUigitur.  Dum  enim  ex  consid< 
pveeaenUs  miseriae,  vel  ex  recordatione  gel 
pu?nae,  profluimus  lacryuris,  tunc  quasi  { 
aquaeductus  ex  irriguo  inferiori,  id  est  ex 
ad  foutcm  compunctionis  dirigimus.  C\i 
aniiuus  foras  mittit  timorem,  et  raens  e 
per  amorem ;  dum  cruciat  mentcm  dilatic 
mus  asccncUtur  desiderio,  tunc  quasi  ex 
supeviori,  id  cst,  ex  amore  duo  rivuli  ad 
compunctionis  descendunt,  Haec  est  haeredi 
filite  Caleb,  ftlii  Jephome,qui  duxerit  eam 
tali  ditabitur  heereditate.  Caleh  ccr  interj 
Jephone  amversio :  qui  enim  converluntui 
ivrigua  compunctionis  possidcnt,  et  ausb 
deleclautur,  id  est,  bon;e  menti,  quae  oalo 
tus  saucti  fervens  flagrescit,  dominaulu?, 
rivulus  animoe  sordes  abluuntur»  et  carui 
namcnta  purgantur,  in  infeviori  irviguo 
vestes  a  grossioribus  sordibus  muudantur. 
periovi  muudiores  iiunt,  in  austraii  vevo  l 
cantur,  Tiinor  lavat,  amor  uumdat,  calor  s 
iuferiori  irriguo  timoi\  iu  superiori  amoi 
strali  est  calov.  Timor  ex  pcena»amor  cx  d< 
calor  e\iguc\  Scnsuahtas  limct,  ratio  de 
animus  radio  contemplalionis  illuminatur 
sordes  desponuntur,  iu  altero  muuditiav  r< 
iix  terlio  candor.  Timor  exprimit  actionunp 
ta,  amor  dclicta  cogitationum  elimiuat.  Ig 
meditationiuu  humorem  carnalium  voli 
exsiccat.  Unde  Psalmista  :  Et  in  meditati 
exardescit  ignis  {Psal.  xxxvm).  Potest  et  i 
hac  inundatione  et  muudaUoue  aquarum  i 
lium  per  similitudinem  dici.  Solent  eteniq 
riales  panni,  prius  aqua  frigida,  postca  ver 
lavari,et  sic  ad  radiossolis,utsicceuturqpo 
miscelur  cineri,  colatur,  ut  ita  dicam,  per  5 
ne  cinis  tvanseat,  et  sic  quae  lavantur,  citii 
dantur.  Cum  cnim  per  amorem  coelestiim 
riorum  compunctionis.  lacrymae  excitanti 
quasi  ad  ignem  ponitur  aqua.  Cum  carnali 
tas  attenditur,  tunc  quasi  cineribus  aqua  n 
Colatur  per  pannum,  et  commovetur  cinis, 
memoriam  mortis  considerat  animus  turb 
carnalis  fragilitatis.  Pcr  hoc  igitur  compu 
lixivium  anim<e  sordes  abluuntur,  homici 
licet  sanguisA  invidiae  venenum,  luxuriae  : 
vitatis  pulvis,  cupiditatis  fumus,  pannus  m 
tae,  voluptatis  ccenunx.  Longe  digressi,  cha 
cceptujn  reliquimus  iter,  more  viatoris,  q 
viam  fontem  reperiens  ponit  latus  super  ri 
rido  gramiue  delectatur,con,spicuas  mir^tu 


1**S 


D£  NUPTHS.  LIB.  II. 


1214 


sitim  revelat,  viae  refrigerat  aestum,  loca  facie  la-  A  cogitationum,  quibus  quasi  pedibus  mens  ad  op- 
vat  manus  et  pedes.  Sic  qui  fontem  compunctionis  tata  progreditur.  Immerari  diutius  liberet  circa 
reperit,  animae  faciem  lavat,  quia  mentis  speciem  fontis  hujus  fluenta,  saltem  loquendo,  nisi  propo- 
decorat.  Lavat  epera  manuum,  lavat  et  affectus      siti  nostri  finis  instaret. 


LIBER  SECUNDUS. 


Cap.  I.  De  duplici  uxore,  et  duplici  vita. 
Surgamus  igitur,  et  revertamur  ad  rem,  ut  qui 
paulo  ante  carnalium  nuptiarum  patefecimus  in- 
commoda,  nunc  ad  dulces  spiritualis  conjugii  am- 
plexus  provocemus  socium.  Cavendum  autem 
primum  esse  moneo,  ne  illico  fruatur  conjugio, 
neve  talem  ducat,  quaB  aut  matris,  aut  patris  offen- 
dat  animum.  Isaac  duos  habuit  filios,  et  uterque 
duas  habuit  uxores.  Esau  enim  duxit  Judith  fi- 
liam  Beeri  Hethaeri,  et  Basemath  filiam  Eton  ejus- 
dem  locij  quce  ambce  offenderant  animum  Isaac 
et  Rebeccss  (Gen.  xxvi)  ;  Jacob  vero  filias  Laban 
Liam,  etRachel  sibi  conjugio  sociavit  (Gen.  xxrv). 
Qui  autem  hi  duo  fratres  nisi  duo  motus,  qui 
sunt  in  homine,  designant,  hoc  est  concupiscen- 
tiam  camis  et  spiritus  ?  Quid  uxores  Esau,  nisi 
propriae  laudis  amorem,  et  mundi  sapientiam  ? 
Quid  uxores  Jacob,  nisi  activam  et  contemplati- 
vam  designant vitam  ?  Ad  hoc  pertinet,  quod  dici- 
tur  :  Factus  est  Esau  vir  gnarus  venandi  :  Jacob 
autem  simptex  kabitabat  domi,  vel  in  tabernacu- 
lis  (Gen.  xxv).  Venator  carnem  sequitur,  et  car- 
ne  vescitur,  quia  concupiscentia  carnalis  sectando 
carnalia  carnalibus  desideriis  pascitur :  animus 
vero  spiritualis  quasi  Jacob  vir  semplex  in  taber- 
naculis  moratur,  quia  intus  spiritualia  meditando 
delectatur.  Esauferas,  Jacob  sequitur  oves  :  hic 
sanguinem  fundit,ille  lac  proebet ;  hic  lanam,  ille 
pilos  inutiles  ;  hic  gerit  arcum,  ut  vulneret,  et  po- 
nit  laqueos  ut  decipiat  ille  baculum  tenet  susten- 
tationis  per  consolationem,  et  virgam  directio- 
nis  per  correctionem.  Probans  quoque  Esau,  quod 
non  libenter  acciperet  pater  suus  filias  Chanaan, 
duxit  uxorem  absque  his  quas  prius  habebat,  Ma- 
heleth  filiam  Ismael  filii  Abraham  (Gen.  xxviu), 
Erat  enim  Ismael  ancillee  filius,  quee  est  Agar. 
Agar  carnem,  Ismael  carnis  appetitum,  filia  Is- 
maelis  curam  designat  carnis.  Duxit  itaque  filiam 
Ismaelis,  qui  curam  carnis  in  desideriis  facit.  ^ 
Uxores  Jacob  soIbb  laudantur  ;  in  una  fecunditas, 
in  altera  facies  commendatur.  Quibusdam  tamen 
sola  Rachel,  quibusdam  sola  Lia  placet.  Amant 
enim  quidam  contemplationis  pulchritudinem, 
quietem  silentii,  lectionis  speculum,  conscientiee 
!  puritatem,  pi»  meditationis  consolationem.  Chari- 
I  tati  divinee  quasi  vultui  Rachelis  inhaerent,  aspec- 
tibus  animi  tanquam  voluptuosis  amplexibus  il- 
lius  astringuntur.  Aliis  vero  solius  Liee  fecunditas 
.  placet.  Generant  verbo  praedicationis  filios,  hos 
B  nutriunt  lacte  consolationis,  illos  vero  pastu  cibi 
-  fortioris.  Necessario  serviunt  labori,  curam  rei  fa- 
*  miharis  gerunt,  necessaria  fratribus  subministrant, 
et  sunt  quasi  vela,  aut  saga  cilicina,  quibus  tota 


pulchritudo  tabernaculi  a  vento  et  pluvia  custodi- 
tur.  Apud  nos  autem  utraque  ducitur,  id  est,  Ra- 
chel  et  Lia,  ne  intolerabilis  sit  labor  Liee,  neu  quies 
Rachelis  habebatur  teedio,  sed  constitutis  horis  si- 
bi  invicem  succedant.  Succedat  labor  orationi, 
oratio  labori,  lectio  meditationi,  meditatio  praedi- 
cationi.  Sic  ad  Rachel  Jacob  quandoque  intrabat, 
sed  ad  Liam  saepius  intrare  consueverat.  Ducenda 
est  igitur  uxor,  quee  summi  patris  animnm  non 
offendat,  quae  gaudium  felicitatis  non  conturbet 
aeternae.  Hoc  enim  interpretatur  Isaac  gaudium, 
sive  risus.  Item  cavendum  est,  ne  talem  ducas, 
quam  lex  prohibeant.  Populo  etenim  Israel 
exeunti  de  ^Sgypto,  cum  septem  gentes,  id  est, 
Chananaeos,  et  Pherezaeos  cum  quinquc  reliquis 
gentibus  expugnaret,  Dominus  ait  :  Non  inibis 
foedus  cum  eis,  neque  sociabis  conjugia  ;  filiam 
tuamnon  dabis  filio  ejus,nec  filiumejus  accipies 
filio  tuo,  quia  seducet  filium  tuum  (Exod.  xxxn). 
Patet  moralis  sensus.  De  iEgypto  exeunt,  qui 
mundo  renuntiant  ;  expugnant  illas  septem  gen- 
tes  et  possident  terram  eorum,  qui  terram  cordis 
sui  liberant  a  dominio  septem  principalium  vitio- 
rum.  Foedus  vero  cum  eis  non  inire,  est  consen- 
sum  delectationi  non  preebere.  Connubia  non  so- 
ciare,  opera  delectationum  non  adimplere.  Filii 
autem  et  filiee  Chananeeorum  sunt  opera  eorum 
perversa,  et  suggestiones,  vel  cogitationes  pravae. 
Filii  et  filiee  Hebraeorum  sunt  opera  bona,  et  pi» 
cogitationes.  Conjunguntur  siquidem  hee  du»  na- 
tiones  inter  se  contrariee  mutuo,  quando  opus  bo- 
num  suggestioni,  aut  cogitatio  bona  operi  nefario 
consentit.  Sed  Hebreei  fihum  Chananeei  filia  sedu- 
cit,  cum  boni  consilium  operis  suggestio  perversa 
subvertit  Sic  Evee  suggestio  primi  parentis  muta- 
vit  consilium,  porrexit  voluptatis  pomum,  et  ad 
inobedientiae  promovit  transgressum.  Quod  si  spi- 
rituahter  intelligatur,  Eva  quotidie  primo  parenti 
ofifert  pomum,  quia  caro  spiritui  suggerit  volun- 
tatis  affectum.  Pomo  enim  voluptas  carnis  per  si- 
militudinem  comparatur.  In  pomo  enim  tria  sunt9 
scilicet  odor,  color  et  sapor.  Et  in  voluptate  tria 
scilicetfavor,honor  et  amor.  Favor  itaque  mundi 
est  quasi  odor  pomi,  color  honor,  sapor  amor. 
Sicut  enim  naribus  dulcis  odor  attrahitur,  sic  totis 
desideriis  animifamae  saecularis  favor  aflfectatur. 
Sed  caretpomum  pulchridinecoloris,  sivoluptas 
privetur  honore  mundanee  potestatis.  Odorem  ve- 
ro  sapor  sequitur,  quando  opere  desiderium  vo- 
luptatis  impletur.  Monstrat  diabolus  Evbb  pomi  co- 
lorem  per  su;,frestionem,  odorat  Eva  per  delecta- 
tionem.  Adam  per  delectationis  amorem  consen- 
tit.  Haec  in  nobis  quotidie  fiunt  Suggerit  enia 


1215 


APPENDIX  AD  HUGOiNIS  OPERA  DOGMATICA. 


1216 


diabolus,  delectator  caro,  spiritus  consentit.  Ad-  A  separatur  animus  a  terrenis,  dum  ccelestibus  in- 


hibenda  est  igitnr  custodia,  ne  dominetur  sensua- 
litas,  scd  succumbat,  ne  stultitia  carnis  animum 
privet  virtute  rationis. 

Cap.  II.  Qualiter  uxor  jam  ducta  sit  habenda, 
aut  si  displicuerit  repudianda. 

Incassum  forsitan  hortor  te,  charissime,  ne  du- 
cas  uxorem,  quia  fortassis  aliquam  duxisti.  Si  au- 
tem  duxisti,  vide  utrum  placeat  ;  cave  ne  sit  ancil- 
la,  ne  adultera,  ne  faeda.  Per  Moysen  etenim  scrip- 
tum  est  :  «  Si  acccperit  homo  uxorem,  et  habue- 
riteam,  ct  non  invcncrit  gratiam  ante  oculos  ejus 
propter  aliquam  foeditatem,  scribetlibellum  repu- 
dii,  et  dabit  in  manu  ejus;  et  dimittet  eam  de  tlo- 


haeret,  dum  interius  divinae  contemplationis  rore 
suffunditur,  et  gratiae  spiritualis  dulcedine  fruitur, 
cito  etfacile  peccati  pessimum  discernit  odorcm. 
Veni  igitur,  charissime,  ut  curras  adolescens  cum 
adolescentulis,  etdicas  :  In  odore  unguentorum 
tuorum  currimus  :  adotescentulce  dilexerunt  te 
nimis  (Cant.  i).  Curramus  igitur  ut  ungamur. 
Suntenimquidamqui  noncurrunt,quia  niirii  feto- 
ris  assiduitate  imbuti  fragrantiam  virtutum  non 
sentiunt.  Sunt  alii  qui  lento  passu  incedunt,  et  sic 
aut  vix  aut  nunquam  perveniunt.  Lento  siquidem 
passu  gradiuntur,  quia  minorum  virtutum  gradi- 
businnituntur.  Suntetalii  quicurrunt,quorumdua 
species  sunt,  scilicet  qui  currunt  et  perveniunt  alii 


mo  sua.  Cumquc  egressa  alterum  maritum  du-  g  veroquidumcuiTuntquibusdamoccurrunt,etcon- 


xerit,  et  ille  quoquc  oderit  eam,  dederitque  libel- 
lum  repudii,  el  diaiiserit  eam  de  domo  sua,  vel 
certe  mortuus  fucrit,  non  poterit  prior  maritus  re- 
cipcre  eam  in  uxorem,quia  polluta  est,  et  abomi- 
nabilis  facta  est  coram  Domino  (Deut.  xxiv).  » 
Audi,charissime,  quid  de  adducto  exemplo  bea- 
tus  Gregorius  dicat :  «  Homo,  inquit,  uxorem  ac- 
cipitcumaclionis  terrenae  suscipit  curam.  Cujus 
cum  cognoverit  fo^ditatem,  dat  libellum  repudii, 
et  dimittit  eam  de  domo  sua,  quia  saepe  ipsa  ter- 
rena  actio,  quae  priusquam  haberetur  fortiter  ama- 
batur,  cum  habita  fuerit,  ejus  foeditas  agnos- 
citur  :  cum  scilicet  esse  per  peccatum  polluta  vi- 
detur.   Dimittit  ergo  eam   vir  de  domo   sua,  ut 


fabulantur  eis,  sed  dum  morantur  quo  tendebant 
oblisviscuntur.  Currebat  Cornelius,  currebat  Za- 
chaeus,  uterque  fidc  et  opere,  currebat.  Currunt 
Auauias  et  Saphira,  currunt  et  non  perveniunt.Cur- 
runt  interdum  frustra  steculares,  currunt  et  clau- 
strales.Illi  enim  detinenturquandoque  delectamen- 
tisniundi,  neexeanta  mundo;  isti  vero  revocantur 
delectationibuscarnis,  ut  redeant  ad  mundum.  Im- 
pediunt  crgo  cursum  boni  operisoffendicula  miserae 
carnis.  De  hoc  cursu  dicit  Apostolus :  Currebatis  be- 
neyquis  vos  impedivit?(Gatat.\.)  Infirmi  curruntul 
sani  fiant,  qui  enimdelectanturodoreunguentomm 
tactu  sanantureorum.  Odor  unguentorum,  fragran- 
tia  virtutumcst;  unctio  eorum,  exhibitio  est  bono- 


amorem  ejus  abjiciat  de  mente  sua.  Quae  egressa      rum  operum.  Unguenti  siquidem  spiritalis  tres  spe- 

1-  t  •_•!  •  . __Ai_.~_ Vi  .  ..  ,  .  •     I      1«  .  . 


alterum  utrum  accipit,  qma  tcrrenam  actionem, 
quam  tu  deseris,  alius  concupiscit,  scd  fortasse 
etiam  ipsi  in  odium  quandoque  ventura  est,  ut 
eam  utilitcr  dimittat.  »  Bcne  autem  dicitur,  dimi- 
serit  eam,  vcl  ccrte  mortuus  fuerit,  quia  unus- 
quisque  tcrrenam  curam  aut  dimittet,  aut  morie- 
tur,  id  est,  aut  non  ei  ex  animo  succumbet,  aut 
propter  eam  funditus  in  animae  vita  succumbet, 
Sive  ergo  cam  sequens  maritus  dimiserit,  sive 
mortuusfucrit,  maritus  prior  eam  in  uxoremnon 
poterit  recipere,  quia  polluta  est,  ut  videlicet  is, 
qui  scmcl  terrenam  curam,  atque  praesentis  vitce 
intentionem  reliquerit,  ad  eam  ultra  nullo  modo 
redcat,  quoniam  ipse  jam  suo  judicio  se  polluit, 
qui  eam  prius  idco  dcseruit,  quia  pollutam  esse 


ciesesscdicuntur,  primavidelicetper  quam  tuuo- 
res  comprimuntur,  secunda  per  quam  contractiones 
soHdantur,  tcrtia  per  quamdolores  extrahuntur.Un- 
*guentum  etcnim  humilitatis  tumoremcuratelationis 
Unguentum  consolationis  kesionem  refovet  fracUe 
mentis.  Unguento  autem  confessionis  ab  intimis  vis 
extrahiturinveterari  doloris.  Sed  tunc  operatur  ci- 
tiusquando  assidure  exhortationis  manu  fricatur. 
Tenct  etiam  quandoque  medicinalispotronis  simili- 
tudinem  confessio,  sicutcnimper  potionem  curan- 
tur  interiora  ventris,  sic  pcr  confessionem  infirnue 
pugnantur  vitiamentis.  Curantur  itaque  contraria 
contrariis,  subintrant  enim  virtutes  recedentibus 
vitiis :  hic  est  autem  adolescentularum  cursus,  vir- 
tutum  scilicet  profectus.  Currant  ergo  juvenes  et 


cognovit.  Habcs  nunc,  charissime,  causam  sepa-  D  virgine^  senes  Cum  junioribus  (Psat.  cxlviii)  Sed 


rationis  idoneam.  Causa  enim  separationis  est  oc- 
casio  fcjeditatis,  fetoris.  Scd  fetoris  assiduitas»  for- 
tassis  quid,  et  prcecipue  vel  quantum  cuilibet  no- 
ceat  dignoscerc  non  permittit,  nec  fetorem  curoe 
saecularis  discernunt  nares,  nisi  qiue  fragrantiam 
consueverint  boni  odoris  :  sed  qui  remotus  est  a 
fetoro  qui  moratur  inter  odoriferos  virtutum  flo- 
res,  et  bonorum  operum  velut  aromatum  reticitur 
odore,  qui  (^arnis  inunditia  deloctatur,  ol  purita- 
tem  cordis  ol»servat,  talis  pecoati  fetentem  nebu- 
lam  sentit,  ctcontaminantem  superthritalis  evitat 
labem.  Ejice  igitur  uxorem,  ct  sic  ejicies  cum 
uxore  fetorem,id  est,  de  domo  mentis  curam  ex- 
pelle  siecularem.  Non  enim  sanc  habitabunt  siraul 
animus  spiritualis   ct  cura  saecularis,   sed  tum 


qui  plus  dihgit,  velocius  currit.  Proecurrit  sponsa, 
id  est,  anima  perfecta,  subsequuntur  adoles- 
centuke,  id  est,  minus  perfectae. 
Cap.  III.  De  nuptiis  spiritualibus,\et  earum  ferculis, 
ornamentiSy  ministris  ac  consummatiotie. 
Undtt  veniunt,  et  quo  currunt?  ExiEgyptoad  nu- 
ptias.Ad  cujus  nuptias?  Summi  regisfihi.  Qui  sunt 
qui  ad  eas  veuiimt?  Pauperes  etmeretrices,stulti  et 
ignobiles,  et  tameu  Dominus  nuptiarumpartitur  eis 
iiiunerasuar/tY>/</e/*s  singutis  prout  vult  (ICor.  xn;. 
Ncc  tantum  trahit  eosodor  unguentorum,  sedetiam 
sapor  ferculorum.  Fercula  enim  illa  Deum  sapiunt. 
lbiaudientnovaamoriscantica.  Canitenim  sponsa: 
Oscutetur  me  oscuto  oris  sui  (Cant.  i).  Ibi  enim  n- 
debunt  regem  in  decore  suo  (fsai.  xxxui),  speciosum 


1217 


1)E  NUPTIIS.  LIB.  II. 


4218 


formn  pro?  filiis  hominum  (Psol.  xuv).  Ibi  tangent 
iiinbriam  vestimenti  ejus,  ut  cesset  fluxus  sangui- 
nis  (Matth.  ix),  id  est,   fluxa  voluptas  carnis.   Sic 
oinnes  animi  sensus  aliquid  de  eo  bene  sentiunt. 
Olfactus  odoris  fragrantiam  sensit ;  gustus  saporis 
dulcedinem,  visus  rerum  pulchritudinem,  auditus 
delectabilia,  tactus  suavia,  sed  heec  in  animo  spi- 
ritualiter  quandoque  reperiuntur.   Animus  enim 
odorat  dum  spiritalia  cogitat,  audit  duiu  attendit, 
videt  dum  intelligit,  gustat  dum  delectatur,  tangit 
dum  operatur.  Veniunt  igitur  ex  iEgypto   aniniae 
ad  nuptias,  quae  mundo  renuntiantes  Deo  spirita- 
liter  conjunguntur,  ut  generent  sobolem  virtutum 
per  temporisincrementum.  Quae  f ucrant  pauperes, 
quia  divitiis  ccelestibus  diu  caruerant ;  lnerctrices, 
quia  in  domo  mentis  suae  lupanar  libidinosa  vo- 
luptatis  erexerant ;  stultee,  quia  mundi  sapientiam 
secutae  fuerant ;  ignobiles,  quia  peccato  servierant. 
Sed  Christus  pauperem  ditat,  ignobilem  sublimat, 
meretricem  facit  uxorem,  stultam  sapientiam.  Veni 
ergo,  charissime,  ut  videas  ministros  nuptiarum 
indutos  purpura,  et  bysso,  rosarum  flores  et  lilia 
convallium    tenentes,    talares  tunicas  habcntes, 
balteis  cinctos,  diversa  portantes  fercula.  Hi,  qui 
bysso    vestiuntur  ,   et    tenent  lilia,  sunt  justi , 
qui  nimio  labore  munditiam  carnis  quaesierunt. 
Byssus  de  terra  nascitur,  et  fit  ex  lino,   quod 
cum   eradicatur,   in  aquam   mittitur,   inde    ex- 
tractum  ad  radios  solis  siccatur,  siccatum  mal- 
leis   frangitur,    fractum  manibus  fricatur,    ferri 
patitur  divisiones,   ut  ab   aristis  et  stupa  sepa- 
retur  ducitur  in  iilum,  fit  tela,  transit  in  usum 
vestium.  Sed  byssus  non   dicitur,    nisi  subtili- 
tatem  fili,    et  tenuitatem  cum  candore  comite- 
tur.  Anima  autem  justi  induitur  bysso,  et  ope- 
ratur  linum,  cum  mens  separata  a  terrenis  de- 
sideriis  operatur  bonum,  sub  aquis  diu  tenetur 
et  postea  sole  siccatur,  quia  post  peccatum  lacry- 
mis  irrigata  radio  contemplationis  illuminatur.  Sed 
qui  talis  est  malleum  patitur,  manibus  fricatur,  a 
stupa  disjungitur,  quia  tribulationem  persequen- 
tium  non  veretur,  sed  tribulationis  assiduitate  pur- 
gatur.  Cum  autem  linum  trahitur  in  filum,  a  laeva 
in  dexteram  traducitur  manu,  vertitur,  salivis  hu- 
mectatur  :  sic  mens,  cum  a  vitiis  ad  virtutes  tra- 
hitur,  manu  et  saliva  id  est,  exemplo  boni  operis  ct 
verbo  exhortationisabbonum  convertitur.  Quidam 
vero  lincis  induuntur  et  non  bysso,  qui  enim  non 


A  tantum  peccata  carnis,  qu®  sunt  quasi  grossiora 
fila,   relinquunt,  sed  etiam  cogitationum  delicta 
subtiliter  examinant,  hi  bysse  induuntur,  hisenim 
filis  tela  texitur  religionis.  Induunlur  hi  tunica  ta- 
lari,   et  cinguntur  balteis.  Tunica  talaris  est  in 
bonis  operibus  perseverantia  longanimitatis.  Bal- 
teus,  quo  renes  cinguntur,  est  castitas  per  quam 
luxuriae  fluxa  restringuntur :  heec  est  igitur  tunica 
Joseph,  hic  est  balteus  Jonathae.  Alii  vero  purpura 
vestiuntur,  qu»  colorem    sanguinum    imitatur, 
hanc  purpuram  primus  tinxit  Christus.  Hac  indu- 
tus  primus    Christo   ministravit  Stephanus.    In 
spiritalibus  siquidem  nuptiis  diversa  diversi  mi- 
nistrant.   Confessores  abluendis  manibus  aquas 
preebent,    luminario    succendunt.   Scriptum    est 
B  enim  de  his  :  Sint  lumbi  vestri  prxcincti ;  €t  lu- 
cernse  ardentes  xn  manibus  vestris  (Luc.  xn).  Intus 
enim  ardent  per  affectum  charitatis,  exterras  vero 
lucent  per  exemplum  boni  operis.  Hi  dant  aquas 
manibus,  non  enim  tantum  deflent  sua  peccata, 
sed  etiam  aliena,  hoc  est  enim  darc  aquam  mani- 
bus,   lacrymis  succurrere  peccatorum  reatibus, 
Martyres  vero  diversa  carnium  genera  mihistrant, 
Stephanus  carnes  lapidatas,  Joannes   oleo  frixas, 
Laurentius  igne  assas,  Vincentius  sale  conspersas, 
Hippolyus  dissipatas,  dat  Joannes  caput  in  disco, 
Jacobus  suum  praebet  percussoribus,  portat  Dio- 
nysius  suum  propriis  manibus,  Sabinus  abscissas 
manus.  Sed  et  virgines  ministrant  teneras  carnes, 
Agatha  ubera,  Agnes  ustulata  latera,   Margarita 
q  carnes  virgis  ceesas,  Tecla  flammis  ereptas.  Ibi  au- 
ditur  Mariee  tympanum,  et  David  cum  cantoribus 
citharam  percutit.    Post  diversa    autem  divinie 
scripturee  fercula,  post  tympanum  mortificatee  car- 
nis,  post  dulcae  melos  citharee,  qu»  morum  con- 
cordiam  designat,   anima   quee  Christo    nubere 
queerit,  intrat  thalamum  suum,  id  est,  mentis  se- 
cretum,  parat  lectulum  conscientiee,  spargit  virtu- 
tum  flores,  et  dicit :  Ecce  tu  pulcher  cs,  dilecte  mi9 
et  decorus,  lectulus  noster  floridus,  tigna  a\omo- 
rum  nostrarum,  cedt  ina,  laquearia,   cyprestina. 
Si  noster  est,  ergo  communis.  Quibus  ?  Sponso  et 
sponsae,  id  est,  Christo  et  cuilibet  fideli  animre.  Tu 
vero,  charissime,  exue  te  sollicitudine  saeculari, 
exorna  thalamum  mentis  tuae  virtutum  floribus,  et 
fac  animam  tuam  talem,  quam  summi  regisadoptet 
Filius.  Qui  cum  Patre,   et  Spiritu  sancto  vivit,  et 
regnat  per  aeterna  saecula.  Amen. 


»  *••«  •— - 


INDEX  RERUM   ANALYTICUS. 


Not<B  nwnerales  lectorem  ad  columnas  editionis  nostrce  revocant, 


Abbagsummus,  est  Deue  omnipotens,  1180. 

Abusiones  claustri  duodecim,  scilicet  :  Prima, 
prselatus  negligens,  1058  et  seq.  Secunda,  discipulus 
mobediens,  1061.  Tertia,  iuvenis  otiosus,  1062. 
Quarta,  senex  obstinatus,  1064.  Quinta,  curialis 
monachus,  1067.  Sexta,  monachus  causidicus,  1069. 
Septima,  habitus  pretiosus,  1070.  Octava,  cibus  ex- 
quisitus,  1072.  Nona,  rumor  in  claustro,  1073.  De- 
cima,  litis  in  capitulo,  1076.  Undecima,  dissolutio 
in  choro,  1080.  Duodecima,  irreverentiajuxtaaltare, 
1082. 

Accidens  quid  dicatur  ;  in  Trimtate  per  accidens 
nihil,  55. 

Acolythi,  vel  quartus  officii  spiritualis  gradus, 
425. 

Adam  an  Eva  plus  peccaverit,  290  et  seq.  Adam 
utrum  volens  an  nolens  appetitum  justi  perdiderit, 
292.  Ad»  et  Ev»  de  paraaiso  ejectorum  successus 
in  mundo,  723  etseq. 

Adorare  Deum  quid  sit,  Deus  an  solus  adorandus, 
9  et  sea. 

Aduiti  an  ante  susceptionem  baptismi  justificen- 
tur,  133. 

Adventus  Christi  ultimus  quando  erit,  597. 

Affectuum  modi  diversi,  et  quibus  psalmis  quis- 
que  adaptetur,  985  et  seqq 

Affinitas  quae  sit,  516.  Quomodo  differat  a  con- 
sanguinitate,  518. 

Agendum  quid  sit  in  omni  actione,  927.  In  sin- 
gulis  locis,  927.  Singulis  temporibus,  927, 928.  Erga 
singulas  personas,  928,  929  et  sea. 

Allegoria,  tropologia  et  morahtas  Scripturse  sa- 
cree  quee  sint,  801 ,  802  et  seq. 

Amare  Deum  gratis  vel  propter  se,  quid  sit,  534 
et  seq.  Amari  bene  an  male  possunt  tria  :  Deus,  pro- 
ximus,  mundus,  17. 

Amor  Dei  erga  animam,  962  et  seq.  Amor  qu;.d, 
unde  et  qualis,  sociat  Creatori  creaturam,  15  et  seq. 
Amor  Sponsi  ad  sponsam  mysticus,  scilicet  Dei  ad 
animam,  987  et  seq.  Amoris  Dei  et  mundi  qu»  sit 
differentia,  et  qualiter  possimus  ad  amorem  Dei 
pertingere,  et  ejus  domus  effici,  619, 620,  621. 

Angeli  et  animse  Justorum  ad  Deum  loquuntur, 
et  Deus  ad  illos,  1176  et  seq.  Angeli,  in  quo  similes 
et  in  quo  dissimiles,  251.  Iriplex  eorum  potestas, 
et  triplex  cognitio  ;  utrum  perfecti  facti  smt,  252. 
Utrum  preescii  sui  casus,  253  Quales  conditi  fue- 
rint,  254.  Angeli  et  de  eis  inquirenda,  245  et  seq. 
Quod  in  principio  creati,  247.  Angeli  quales  fue- 
rint,  81.  Status  eorumstatim  post  creationem,  82. 
An  aliquid  collatum  sit  eis  post  creationem  per 
quod  Deum  diligerent,  83.  Utrum  aliqua  fuerit 
morainter  creationem  eorumetcasum.  83.  Angeli 
quales  fuerunt  quando  primo  facti  sunt  ;  non  de 
materia  preejacente  facti,  249.  Quatuor  eorum  pro- 
prietates  et  differentise,  250.  Angelis  quomodo  in- 
sit  liberum  arbitrium  si  boni  peccare,  mali  bene 
agere  non  possint,  83.  An  prsescii  fuerint  sui  casus, 
84.  Angelorum  creatio,  80.  Ubi  factafuerit,  81.  An- 
gelorum  ordines,  85,  86.  Eorum  missio,  87.  Quo- 
modo  sint  hominum  custodes,  an   plures  unius  ; 


utrum  eorum  cognitio  augeri  possit,  88.  Angelo- 
rum  ordines  quot  in  principio  conditi  260.  Utrum 
plures  ceciderint  an  perstiterint ;  eorum  discreta 
cognominatio,  261  et  seq.  Utrum  omnes  mittantur, 
et  eorum  ministeria,  262  et  seq. 

Anima  Christi  utrum  sequalem  cum  divinitate 
scientiam  habuerit,  847  et  seqq.  Anima  quomodo 
peccati  originalis  fit  particeps,  303.  Animee  et  car- 
nis  Christi  separatio,  399  et  seq.  Quod  ea  separa- 
tione  facta.  Christus  mansit  Deus  et  homo,  401, 
402  et  seq.  Animae  sensus  duplex,  266.  Anima?  e 
corporibus  quomodo  exeant,  et  exeuntes  quo  per- 
gant,  580,  581  et  seqq.  Animee  utrum  poenis  cor- 
poralibus  cruciari  possint,  584,585.  Animse  defunc- 
torum  utrum  sciant  quse  in  hac  vita  geruntur, 
596  Animse  rationalis  vistriplex,  743.  744.  Anim« 
justorum  ubi  et  in  quibus  locis  sint  ante  resur- 
rectionem,  1179. 

Antiquorum  fides  quae  fuerit,  et  quomodo  aucta 
per  legem  Moysi  et  Evangelium,  45,  46  et  seq. 

Apocrvphum  quid  sit,  781. 

Appetitus  justi  et  commodi,  291  et  seq.  In  homine, 
294,296. 

Aqua  bene  dicta  sale  aspersa,  473.  Aquae  quo- 
modo  in  unum  locum  fuerint  congregato,  ut  appa- 
reret  arida,  201.  Et  quee  supra  coelum  sunt,  quara 
Scriptura  non  dicit  quod  fuerint  congregatie  in 
unum  locum,  202. 

Arboris  sapientise  seminatio  per  timorem,  647. 
Eju8  irrigatio  per  gratiam,  648.  Putrefactio  per 
dolorem,  648.  Radicatio  per  fidem,  649  et  seq.  Ger- 
minatio  per  devotionem,  651.  Ortus  per  compunc- 
tionem,  651  et  seqq.   Incrementum  per  desiderium, 

654.  Robur  per  cnaritatem,  654.   Viror   per   spem, 

655.  Frondescentia  per  circumspectionem,  6o5  et 
seq.  Florificatio  per  disciplinam,  661.  Fructificatio 
per  virtutem,  661.  Maturescentia  per  patientiam, 
661.  Collectio  per  mortera,  661.  Cibatio  activa  per 
contemplationem,  662  et  seq. 

Arcse  descriptio,  scilicet  ejus  forma  et  quantitas 
secundum  litteram,  626  et  seq.  Arca  Noe  quomodo 
typus  Ecclesise,  vel  aliter,  Ecclesia  quomodo  lit 
arca,  629,  630  et  seq.  Arca  sapientise  moraliter  qu» 
sit,  635.  Ejus  ostium  et  fenestra,  636.  Quomodo  ex 
ea  quatuor  modis  exitur  per  actionem,  637.  Idem 
per  contemplationem,  637,  638.  Tres  apud  eam 
mansiones,  639.  Diversi  illam  ascendunt,  640,  641 
et  seq.  ArcflB  mystic»  descripiio,  681  et  seq.  Colum- 
nse  in  ea  erectse  significatio  mystica,  684.  Zonse  et 
quadraturse  ejusdem,  685  et  seq.  Arcse  ejusd^m  di- 
visio  trina  secundum  longitudinem  qua  significan- 
tur  homines  legis  naturse,  scripturse,  gratise,  688, 
689  et  seq. 

Artes  quomodo  serviant  sapientise  divinse,  185. 
Artium  origo  et  animse  perfectio,  74l,  742.  Earum 
discretio,  751.  Artis  uniuscujusoue  proprium,  758. 
Artium  auctores,  765  et  seq.  Earum  cohserentia, 
769.  Unicuique  quid  attribuendura,  769  etseq.  Artet 
quse  sint  praecipuse  eligenda?,  768. 

Avaritia  et  qu«e  eam  comitantur  vitia,  1001. 

B 

Baptismus  in  generali  quid  sit,  127.  Quse  sint  ia 


INDEX  RBRUM  ANALYTICUS; 


1282 


t* 


sideranda,  128.  Quse  sit  ejus  forma,  129.  Bap- 
msceptio  ;  ubi  videre  est  quod  quidam  sacra- 
m  et  rem  susciptunt  ;  alii  sacramentum  et 
>m  ;alii  rem  etnon  saeramentum,  130  et  seq 
mi  qui  sint  ministri,  vel  qui  possunt  bapti- 
133  et  seq.  Baptismus  an  valeat  cum  verba 
»ta  proferuntur,  135.  E^jus  materia,  136.  Bap- 
sacramentum,  quare  sit  pnmum  et  qna  de  eo 
enda,  441  el  seq.  Quare  institutum,  448.  Quan- 
9  et  seq.  Quando  ad  ipsum  oblipari  coeperunt 
es,  450  et  seo.  Quia  distet  inter  Joannis  et 
i  baptisma,  451.  Utrum  post  datum  prsecep- 
b  baptismo  aliquis  salvari  possit  sine  eo,  45*.*. 
ssititerari,  458  et  seq.  Ejus  materia  et  forma, 

tizari  utrum  quls  posnt  in    utero   matris,  133 

iitudo  in  co>lis  futura  qualis  et  quanta  sit, 
riplex  erit.  617. 

am  quidquid  dicitur,  vel  secundum  se  vel  ad 
1  honum  est,  241.  Boni  tria  gencra.  et  quod 
jus  bonum,  242. 

C 

ipanarum  significatio,  474. 
anes  Evangeliorum,78l.  Conciliorum,  785. 
itulum  morale,  scilicet  animae,   in   quo  ratio 
iat  cogitationes,  1093. 

»i8  cura  spiritui  injuncta,  295.  Caro  a  Verbo 
ptaqualis  fuit  secundum  passibilitatcm,  sen- 
,  afiectum,  389  et  seq. 

mprimaconditionis  rationalinm  quro  sit,  208. 
rerum  primordiaies  et  earum  geherato,  206, 

i  paschalis  benedictio,  474. 
ritatis  ordinatio,  quid  sit,  16  et  seq  Charitas 
:,  videlicet  Dei  et  proximi,  528,  '^29  et  sey. 
uare  non  sint  tria  prrecepta  quorum  tertio 
seipsum  diligere  juberetur,  531,  532  et  seq. 
M  semel  habita  utrum  nmitti  possit.  539, 
seq.  Chaiitas  Dei  et  proximi,  unitas  cordium, 
im  communitas  inter  monachos  qiue  sint.  880 
.  Charitas  laus  et  latitudo,  971  et  seqq.  Cha- 
t  ejus  comitatus,  1004. 
lera  etCholerici,  1188  tt  seq. 
tstus  cur  Fil  us  hominis  dictus,  31.  Christus 
ml  anima  et  camem  aaBUmpserit.  72.  An  a 
>tione  plenus  gratise  et  veritatis  fuerit,  73. 
i  anima  ejus  sapientiam  omnium  rerum  ha- 
,  74.  Anomnia  nostra  infirma,  prseter  pecca- 
iusceperit,  75.  An  sit  creatura,  &  el  seq.  An 
e  potuerit,  7R.  Christus  secundum  humanita- 
cceloest,  secundnm  divinitatem  ubique,   413 

• 

sumptio  habet  tria  consideranda  :  quid, 
o  et  quomodo  sumatur,  10,4.  In  ca  sumptio- 
i  observanda,  modus,    mensura   et  numerus, 

;rum  benedietorum  susceptio,  473. 
•,umcisiones  tres,  41.   Circumcisio  et  ejus  vir- 
19  et  seq. 

istrum  animse  sedificare  volenti  primum  quae- 
s  est  locus  fundamenti,  1019  et  seq.  Claustri 
ialis  sedificatio,  1051.  Claustrum  animse  con- 
itio,  1087.  Hujus  claustri  quatunr  latera, 
Quatuor  columnarum  ordines,  1089.  Claus- 
ccelestis  Jerusalem,  1167.  Ejusdem  claustri 
n»,  1168.  Quadratura  et  ordo,  1169. 
res  duse,  quas  habent  sacerdotea,  quid  si- 
snt ;  an  omnes  illas   habeant  sacerdotes,    152 

•ici  et  eorum  ofilcium,  421. 
ipassio  monachis  habenda,  4052. 
lpunctionis    ad   fontem    invitatur   amicus  ut 
llecebras  carnis  et  contagia  mulierum,  1209 

r- 


Conceptus  quomodo  Deus  deSpiritu  sancto,  39  J, 
392  et  seq. 

Confessio  et  prseceptum  ejue,  549.  A  Christo  ins* 
tituta,  552. 

Confirmat  onis  sacramentum  a  quibus  dari  possit, 
137.  Qua*  sit  ejiis  efficacia,  138  et  seq.  Confirmatio, 
an  majus  sit  sacramentum  quam  baptisma ;  quod 
non  debeat  iterari  ;  quanto  tempore  debeat  quis  ad 
ipsum  prseparari,  460,  461  et  seq. 

Conjugalis  actus  sine  peccato  fieri  potest,  156. 

Lonjuges  inter  fideles  an,  uno  vivente,  alter  alii 
copulari  possit,  161. 

Gonjugii  institutio  vel  exordium,  153.  Conjugium 
res  bona,  155.  Conjugii  bona,  157.  Ejus  vari»  con- 
suetudines,  157  et  seq.  Quid  ad  ipsum  contrahen- 
dum,  tempore  gratise,  sufficiatet  neces«arium  sit, 
l.r8  et  seq.  Conjugium  an  in  prsesenti  fiat  per  ju- 
ramentum  de  futuro,  160.  An  fidelem  et  infidelem 
contrahi  possit,  160.  An  inter  duos  infideles 
sit  verum,  !60,  161.  An  inter  cognatos,  163.  Con- 
jugium  contrahere  an  valeant  personse  devotse, 
162.  Conjugium  utrum  contrahant  qui  prius  adulte- 
rium  commiserunt,  165.  An  servus  et  libera,  aut 
liber  et  ancilla,  165,  166  Qua  setate  contrahi  possit, 
an  a  furiosis  rt  frigidis,  quse  sit  ejus  stabilitas,  166, 
167  et  seq.  Conjugii  institutio  ante  peccatum,  314, 
315  -t  seq.  Conjugii  sacramentum,  quse  sit  ejus 
fXcellentia,  477.  Ejus  origo,  et  institutio  duplex, 
et  causa  institutionis,  481,  482.  Conjugium  quid 
sit,  et  qui  illud  contrahere  legitime  possint,  483, 
484.  Quando  ease  incipiat,  485  et  seq.  Conjugium ' 
occulte  facientes,  et  post  contractum  verecunda 
contra  illud  committentes,  488  et  seq.  Conjugii  tria 
bona,  494.  An  sint  ab  eo  inseparabilia,  494,  495 
et  seq.  Coniugio  abutentes  et  plus  explendse  libidini 
quam  proli  generandee  inservientes,  496.  Conju» 
gium  an  dicendum  quod  aliquando  dissolvi  potest, 
497  et  seq.  Conjugium  an  inter  infideles  fiat,  504» 
505  et  seq.  Quse  illud  irritum  faciant,  520. 

Cor  hominis  inhabitat  Deus  dupliciter,  621.  Cor 
sursum  vel  deorsum  habere  quid  sit,  716.  Corpora 
et  spiritus  quomodo  mutentur,  221,  222.  Quomodo 
locales,  224.  Corpora  humana  qualia  post  resur- 
rectionem  stnt  futura,  1178.  Corpora  terrena  quo- 
modo  in  ccelo  manebunt,  606.  Ubi  erunt  quando 
mundus  ardebit,  609.  Corpus  suum  an  mortale,  an 
immortale  Christus  in  ccena  tradiderit,  462*  et  seq. 
Utrum  Judee  per  buccellam  datum,  464.  Corpu» 
Christi  non  dividitur,  sed  species  ;  manet  in  parti- 
culis  singulis  totum,  et  in  diversis  locis  unum  et 
idem  est,  469.  Nec  patitur  quidquam  indignum 
licet  speciebus  inferantur  multa,  470.  Post  sump- 
tionem  quid  fiat  de  eo,  470  et  seq. 

Cortinse  ante  sanctuaria,  474. 

Creationis  ordo,  et  uniuscujusque  diei  formatio, 
19  et  seq.  Creatio  hominis  quomodo  ad  imaginem  et 
similitudinem  Dei,  an  totius  Trinitatis,  91 

Creator  ostenditur  seternus  per  rationalem  crea- 
turam,  824  et  seq.  Idem  per  rerum  quadruplieem 
motum   826.  Unus  et  immutabilis  est,  826  et  seqq. 

Creaturarum  magnitudo  et   pulchritudo,   813  et 

seq. 

Cura  pro  mortuis  agenda,  593  et  seq. 

CursuB  desiderii  nostri,  17. 

Cu^todia  vitee  inferioris  gemina,  269.  Custodia 
rerum  communium  in  claustris  905. 


Decimas  ofierre  homo  a  Deo  doctus  et  instru- 
ctus,  344. 

Dedicatio  ecclesiee,  quee  in  ea  visibiliter  agantur, 
eorum  mystica  Bignificatio ,  439,  440  et  seq. 

Deus  cur  septima  die  requieverit,  20  et  $eq.  Deus, 
quia  genuit  Deum,  an  se  an  alium  genuerit,  60. 
Deus  cur  per  temporum  intervalla  opera  sua  ad 
completionem  perduxerit,  188.  Deus  utrum  per  sex 


f*23 


INDEX  RERUM  ANALYTICUS 


m 


dies  sine  intervallo  operatus  fuerit,  sive  alio  quoli- 
bet  modo,  199.  Deus  quare  non  dicitur  vidisse  opus 
seeundse  diei,  quod  bonum  esset,  201.  Deus  quahter 
ab  initio  sit  agnitus  ;  quod  nec  totus  sciri,  nec 
totus  ignorari  possit ;  quibus  modis  ejus  eognilio 
ad  hominem  venerit,  217.  Deus  quod  unus  sit  et  tri- 
nus,  218,  220,  224.  Immutabilis,  220.  Deus  essentia- 
liter  est  et  verc  est  in  omni  crcatura,  loco,  tempore 
et  quomodo,  223.  Dcus  non  vult  mala,  quamvis 
velit  ut  mala  sint,239.  Deus  nihil  preecipit  pro  com- 
modo  suo,  sed  pro  commodo  illius  cui  prsecipit ; 
non  tamen  bonum  universitatis  impedire  habet,licet 
illud  alicui  bonum  non  sit,  243  et  seq.  Dei  benepla- 
citum  aliquando  ad  rem,  aliquando  ad  actum  rei, 
244.  Deus  cur  homo  factus,  310.Deus  quare  obscure 
locutus  sit,  668  et  seq.  Quare  cum  paucis  et  raro, 
670,  671  et  seq.  Deus  ubi  fuit  quando  prseter  eum 
nihil  fuit :  et  quare  creaturam  fecit  si  bonum  ejus 
per  eam  auctum  non  est,  721  et  seq. 

Diabolus  quare  in  forma  serpentis  tentavit  primos 
parentes,  quare  prius  ad  Evam  venit,  quare  ab  in- 
terrogatione  exorsus,  287  et  seq.  Diabolus  quare 
nunc  ligetur,  quare  in  novissimo  solvetur,597,  598. 
Diabolus  monachis  insidiatur  per  varias  delectatio- 
nes,  1021, 1022.  Quomodo  Manditurut  decipiat,  1023 
et  seq.  Promittit  ut  pervertat,  1028  et  seq.  Jnsidia- 
tur  ut  rapiat   1030  et  seq. 

Diaconi,  vel  sextus  ofneii  spiritualis  gradus,  426, 
427. 

Dies  tres  lucis  invisibilis  quse  sint,  835,  836. 
Quomodo  in  nobis  mystice  compleri  debeant,  837 
et  seq. 

Differentia  inter  dona  et  virtutes  quse  sit,  114  et 
seq.  Differentice  inter  sacramenta  vetera  et  nova,seu 
legis  et  gratise,  343  et  seqet  345..  Differentise  rerum 
tres,  745  et  seq. 

Dilectio  proximi,  utrum  debeamus  omnes  sequali- 
tater  diligere,  125.  Dilectio  Dei  quid  sit,  utrum  om- 
nes  sequaliter  diligat:126.  Dilectio  omnis  Dei  utrum 
charitas  nominanda  sit,  545  et  seqq.  Dilectio  tempo- 
ralium  et  seternorum,  953  et  seq. 

Diligendi  Deum  mensura,  535.  Idem  et  proximum, 
536,  537  et  seq. 

Discenda  quae  sint  a  principio,183.Discere  volenti 
necessaria,  scilicet  humilitas,  memoria,  meditatio, 
et  csetera,  877  et  seqq. 

Disciplina  quid  sit,  et  quantum  valeat,  935.  Quod 
sit  servanda  in  habitu,  et  hoc  quinque  modis,  936 
et  seqq 

Disserendi  ratio,  764. 

Divinitas  utrum  ab  humanitate  separata  fuerit  in 
morte  Christi,  78  et  seq. 

Divitis  domus  vana  aflluentia,et  ejusdem  pericula 
et  casus,  707. 

Divortii  conjugalis  causse  qua>  sint,  168. 

Domus  Dei  ubi  et  a  quo  sedificata,  et  ea,  ex  qui- 
bus  est  sedificanda,  sunt  cuique  repertu  facillima, 
663,  664  et  seq. 

Dormitorium  animse  quid  sit,  1101  et  seq. 

E 

Ecclesia  quid  sit,  416.  Ejus  duo  parietes,  clerici 
et  laici,  417. 

Ecclesiastica  administratio  in  quibus  sit,  418. 
Quomodo  terrena  Dossideat,  419  et  seq. 

Elementa  mundi  quatuor,  et  humores  quatuor 
corporis,necnon  et  anni  tempora  quatuor  et  animam 
applicata,  1184  et  se^.Elementorum  commistio,1192 
et  seq. 

Episcopi,  archiepiscopi,  summus  pontifex,  et  alia 
quse  sunt  in  clero  officia,  430,  431. 

Etymologise  librorum  et  aliorum  ad  lectionem 
sacram  pertinentium,  787  et  seq. 

Eueharistise  sacramentum  quid,  ejus  diversse  in 
Veterii  Testamento  figurae,  39.  Quod  in  ea  sint  tria 
consideranda,  140.  Ejus  forma,  140  et  seq.  Circa 
eam  varii  errores,  141,  142.  Eucharistia  quare  con- 


8ecretur  et  sumatur  sub  duabus  speciebus,  142  et 
seq.  Et  quod  sumatur  a  bonis  et  malis,  143.  Eucha- 
ristiae  fractio,  144.  In  speciebus  fractse  partet 
quid  significent,  145.  Eucharistise  sacramenti 
excellentia  et  institutio,  461.  Eucharistia  figura 
est  et  res,  465.  In  ea  tria  sunt,  466.  Quare  sub 
speciebus  panis  et  vini  fiat,  467.  Qualis  intelli- 
genda  est  in  ea  mutatio  panis  et  vini.  468.  Quid 
dividatur,  469.  Tres  particula^  in  quas  franguntur 
species  panis,  quid  significent,  468. 

Exempla  sanctorum  imitanda,  932  et  seq. 

Exorcismus  el  ipsum  sequentia  in  baptismo, 
456,  457. 

Exorcista?,  vel  tertius  officii  spiritualis  gra- 
dus,  424. 

Exorcizare  et  catechizare  quid  sit,  138. 


Fides,  spes  et  charitas  quse  sint,  35  et  seq.  Fidet 
quse  sit,  quas  partes  habeat,  43.  An  sit  virtua,  45. 
Fides  in  duobus  constat :  sciiicet  mysterium  divini- 
tatis  et  sacramentum  lncarnationis,  47,  48  et  seq. 
Fides  et  de  ea  septem  inquirenda ;  quid  sit  fides, 
327,  328  st  seq.  In  quibus  constet,  331.  Ejus  incre- 
mentum,  332.  Quae  ad  eam  pertineant,  333  et  seq. 
An  secundum  mutationes  temporum  mutata  sit,  335 
et  seq.  Quid  sit  quo  nihil  minus  fides  vera  habere 
potuit,  339  et  seq.  Denique  fidei  sacramentum  et 
virtus,  341  at  seaq.  Fides  et  qu»  illam  comitantur 
virtutes,  1004.Fides  Christiana  corde  tenenda  et  ore 
confitenda,  1014. 

Filius  quare  potius  missus  quam  Pater  et  Spiritus 
sanctus,  371  et  seq.  Quomodo  solus  carnem  suscepe- 
rit,  373  et  seqq. 

Firmamentum  quando,  de  qua  materia,  et  quale 
factum  fuerit,  200. 

Fornicatio  spiritualis  quce  sit,  169. 

Fortitudo  et  ejus  comites,  1003. 

Fratrum  correctio  inter  monachos.  901 ,  et  seq. 
Fratrum  recipiendorum  in  unam  domum  legitimus 
numerus,  1052.  Fratres  quid  possint  possidere, 
1053. 

G 

Gehennse  tormenta  quae  sint,  et  eorum  qualitas, 
587,  588  et  seq. 

Gestus  quid  sit,  et  quse  in  eo  servanda  disciplina, 
938  et  seqq. 

Gloria  vana  et  ejus  comites,  999. 

Gradus  consanguinitatis,  510.  Quare  in  matrimo- 
nio  consanguinitas  usque  ad  sextum  gradum  custo- 
ditur,  511.  Quomodo  sint  computandi,  512  Qui 
gradus  cognationis  in  libris  institutiomim  impera- 
lium,  513.  Ex  sanctorum  et  pontificum  decretis,515 
et  seq. 

Gratia  quam  habuit  Adam  ante  peccatum,  an  per 
eam  potuit  stare  an  non,  utrum  prsescius  fuerit  sui 
casus,  98,  99  et  seq.  Gratia  quee  per  Christum 
datur,  et  Spiritus  a  capite  in  membra  diffusus,  415. 

Gula  et  ejus  comitatus,  1001. 

H 

Habitus  monachi  exterior  et  interior,  quid  sit, 
896  et  seqq.  Habitus  et  vestium  numerus,  1056. 

Historia,  allegoria,  tropologia  quse  sint  in  Scri- 
ptura  sacra,  184.  Historia  et  libri  in  ea  legendi,  799, 
800  et  seqq. 

Homo  cur  novissime  factus  fuerit,  20.Hominem  in 
paradisum  collocans  quibus  prseceptis  informaverit. 
Deus,23  et  seq. Homo  an  mortalis  an  immortalis  anU 

Eeccatum,  24.  Quomodo  praevaricatus  fuerit,  24.  25. 
[omo,  nisi  par  gratiamDei,  liberari  non  potest,  27. 
Homo  qua  justitia  liberatus  fuerit,  29  et  seq.  Ho- 
minum  tria  genera,  32.  Homo  cur  extra  paradisum 
creatus,  ejus  ante  peccatum  status,  94,  95.  Homo 
causa  mundi  et  hominis  causa  Deus,  20.'»,  206.  Ho- 
minum  cur  ex  anima   et  corpore  fecerit  Deus,  283. 


1225 


INDEX  RBRUM  ANALYTCCUS. 


12* 


Qualiter  est  ad  imaginem  Dei  factus,  264.  Hominis 
duo  bona,  267  et  seq.  Hominis  status  tres,  269. 
Ejus  ante  peccatum  scientia,  27o.  Homir.is  ante  pec- 
catum  virtus,  273,  274.  Homo  primus  qualis  crea- 
tura  fuerit  secundum  corpus,  275.  Si  non  peccas- 
set,  quandiu  hic  vixisset,  ejus  alimentum,  et  stu- 
dium,  276.  Homo  si  non  peccasset,  quales  filios  ge- 
nuisset ;  an  justos  ;  an  injustos  an  paternse  justitise 
hseredes;  an  statura  et  scientia  perfectos,  277,278, 
279.  Hominis  primi  institutio,  280,  281.  In  quo  loco 
fuerit  positus,  282  et  seq.  Homo  in  paradisum  posi- 
tus,non  in  eo  creatus,cur  unus  primum  creatus  fue- 
rit,  284.  Homo  quomodo  sit  ad  pcenitentiam  dispo- 
situs  ;  fjus  causa  adversus  Deum  et  diabolum,  307, 
308  et  seq.  Hominum  respectu  arcse  tres  species, 
674  et  seqq  Homo  in  quo  sit  Deo  similis,  747.  Ho- 
mo  sit  in  omnibus  circumspectus,  934.  Homo  micro 
cosmus,  id  est  minor  mundus,  majori  mundo  com- 
paratus,  1183  et  seq. 

Hospitum  domus,  et  quod  mens  sapientis  debet 
esse  hospitalis,  1091  etseq. 

Humilitas  quomodo  disciplinse  principium,  773, 
774  et  seq.  Humilitas  et  ejus  comites,  1002. 

I 

Ignis  gehennffi  corporeus  animas  etiam  cruciabit, 
ad  aliquid  lucebit,  589.  Sic  creatus  estut  nutri- 
mento  non  egeat,  590. 

Ignorantia  quomodo  sit  vitium,  et  unde  nascatur, 
302. 

Incarnationis  fides,  vel  de  Incarnatione  quid  cre- 
dendum,  70  et  seq. 

Imago  Dei  expressior  est  in  creatura  rationali, 
et  vestigium  Trinitatis  invenitur  in  ea,  225.  Et 
etiam  in  corporea  creatura,  230. 

Indumenta  sacra  sub  Veteri  Testamento  quot  et 
quse  fuerint,  433  et  seq.  Indumenta  sacra  novi  sa- 
cerdoti    auot  et  quse  sint,  437  et  seq. 

Informitas  rerum  oualis  fuerit,  et  quandiu  mun- 
dus    permanserit  in  llla,  190  et  seq^. 

lnvidia  et  quse  eam  comitantur  vitia,  1000. 

Ira  et  ejus  comitatus,  1000. 

J 

Jejunium  et  oratio  monasticorum,  890  et  seq. 

Jerusalem  civitas  magoa,  1131.  Qnodsit  inJudsoa 
historice,  1132.  Item  moraliter  in  confessione, 
1132  Jerusalem  et  Judseam  destruentes,  1133  et 
seq.  Defendentes,  1136  et  seqq.  Jerusalem  mystice 
et  allegorice,  1140.  Tropologice,  1141  etseqq.  Jeru- 
salem  coelestis  et  pax  ejus,  1 159.  Et  quod  dicitur 
esse  in  Judsea  sicut  mysticaet  moralis,  1160,  1161. 
Jerusalem  ccelestis  portse  et  earum  serse.  1162, 
1163.  Ejusdem  vici,  1164.  Platese,    1165. 

Judse  et  fratrum  ejus  gesta,  et  quid  mystice  et 
moraliter  significent,  1156,  1157,  et  seqq. 

Judicia  quatuor  quse  sint,  31.  Judiciorum  discre- 
tio,  309  et  seq. 

Justitia  potestatis  et  sequitatis,  patiens  et  cogens, 
310,  31 1,  Justitia  quod  sit  via  ad  Deum,  et  quomodo 
justi  ea  currant,  973.  Justitia  et  ejus  comitatus, 
1003. 

Justorum  vitse  quinque  gradus,  797. 

L 

Latrise  et  dulise  discretio,  10. 

Lectores,  vel  secundus  officii  spiritualis  gra- 
dus,  424.  Lectorum  Scripturse  sacrse  tria  genera, 
798. 

Legendi  ordo  et  modus,  771,  772. 

Legis  scribendae  prseparatio  et  ejus  sacramenta, 
351. 

Liber  vitse  et  quse  in  eo  habentur  1 170  et  seqq. 

Liberum  arbitrium  quid  sit,  quale  ante  peccatum 
fuerit,  qualiter  per  peccatum  depressum,  101  et  seq. 
Quod  ad  futurum  tantum  se  habeat ;  et  de  ipsius 
statu  quadruplici,  102,  103  et   seq.    Liberum   arbi- 


trium  Angelorum  in  prima  conditione,  liberum  _ 
bitrium  quid  sit,  255.  Quod  spectet  ad  futurum  et 
ad  contingens  tantum,  256.  Liberum  arbitrium  ho- 
minis,  265. 

Librorum  sacrorum  numerus  et  ordo,  \85etseqq., 
778.  Eorum  auctores,  779.  Eorum  interpretes,  780 
et  seq.  Eorum  ratio,  782  et  seq. 

Lignum  vitse  et  scientise,  283. 

Loca  ubi  animse  cruciantur  quse  sint,  586  et  seq. 
Locaquinque  quantum  ad  bonum  et  malum  diffe- 
rentia,  306  et  seq. 

Locutionis  disciplina,  et  primo  quid  sit  loquen- 
dum,  943.  Qui  loquendum,  944.  Ubi  loquendun, 
946.  Quando  loquendum,  946.  Quomodo  loquen- 
dum,  948. 

Logicae  ortus,  749  et  seq  ,  763. 

Longsevi  ubi  esse  desideremus,  13. 

Luciferi  ante  lapsum  excellentia  et  post  lapsum 
poena,  83,  84. 

Lux  quare  prima,  qualis  et  ubi  facta  fuerit,  193 
et  seq.  Quid  de  illa  factum  fuerit  post  creatum 
solem  ;  an  de  ipsa  sol  substantialiter  factus  fuerit, 
198  et  seq. 

Luxurise  et  ejus  comites,  1002. 

M 

Magica  et  ejus  partes  divers«e,  810  et  seqq. 

Mansionum  arcse  mysticse  trium  inscriptiones, 
692  et  seqq 

Maria  ln  consensu  conjugaii  non  mutavit  virgini- 
tatis  propositum,  857  e£  seqq.  Maria  quomodo  ste- 
rilitatis  maledictionem  cum  proposito  virginitatis 
vitaverit,  868  et  seq  Maria  non  de  viro,  sed  de 
Spiritu  sancto  peperit  Christum,  870  et  seq.  Sine 
dolore  et  sine  virginitatis  detrimento,  872. 

Materia  prima  ubi  et  qualis  fuerit,  18.  Materia 
an  priusquam  forma  facta  fuerit,  187  et  seq..  Utrum 
aliquando  sine  forma  esse  potuerit,  189. 

Mathematiea  quid  sit,  et  ejus  definitio,  753. 

Matrimonium  utrum  sine  consensu  contrahi  pos- 
sit,  873  et  seqq. 

Mechanicse  ortus,  745.  Ejus  divisio  in  septem 
scientias,  760  et  seqq. 

Medicina  vel  curatio  duplex,  animee  scilicet  et 
corporis,  1183. 

Medicus  et  signa  novem  quibus  bonum  aut  malum 
portendere  possit,  1195  et  seqq. 

Meditatio  et  memoria  quse  sint,  772  et  seq.  Medi- 
tatio  ouid  sit,  993.  Ejus  triagenera,  scilicet  in  crea- 
turis,  rn  scripturis  et  in  moribus,  993,  994  et  seqq. 

Mens  humana  quomodo  fiat  latronum  spelunca, 
negotiationis  domus,  et  meretricis  rostibulum,  1032 
et  seq. 

Mensse  disciplina  in  habitu  et  gestu,  949.  In  cibo, 
utpote  quid  comedendum,  950.  Quantum  comeden- 
dum,  951.  Quomodo  comedendum,  951  ****£• 

M*nsura  boni  inferioris  et  superioris,  293. 

Mercatorum  labores  vaoi,706. 

Milites  Dei,  milites  diaboli  qui  sint,  33. 

Missa  quid  sit,  quando  instituta,  et  sic  vocari 
coepta,  472. 

Mulieris  commercii  et  carnalis  conjugii  detesta- 
tio  per  sacras  Scripturas,  1206  et  seq. 

Mulier  prima,  cur  facta,  et  facta  ex  latere,  52  et 
seq. 

Mulier  quomodo  a  serpente  tentata  fuerit,  25.  Mu- 
lieris  primse  formatio,  an  costce  aliquid  fuerit  ad- 
ditum,  et  quomodo  ex  ea  factura  fuerit,  92,  93.  Mu- 
lier  cur  de  viro  facta,  etex  latere,284. 

Mundus  ubi,  unde  et  quomodo  factus  est  17. 
Mundus  iste  cur  pcenitentise  locus  dictus,,  28.  Mun- 
dos  esse  duos,  visibilem  scilicet  et-invisibilem,  672, 
673.  Mundi  hujus  vanitas  vel  mutabilitas,  711,712. 
Nos  provocat  ad  amorem  seternorum,  713  et  seqq. 
Mundus  superlunaris  et  sublunaris,  746. 

Muru8  Jerusalem   quid  sit  mystice  et  moraliter, 


\m 


INDEX  RERUM  ANALTT1CD8. 


1» 


1 143  e%  seq.  Muros  ccelestis  Jerusalem  quomodo  sit 
ex  lapide  jaspide,  1162. 

Musica  triplex,  756. 

Mutatio  secundum  quantitatem  aut  qualitatem 
Deo  competere  nequit,  829,  890. 

N 

Natura,  quid  sit,  748. 

Navigantium  spes  vana,  705. 

Neophyti  et  catechumeni  qui  sint,  et  quare  sic 
dicti,  454,  455  et  seq. 

Nomen  Dei  in  vanum  assumere,  quid  ait,  1 1  No- 
minum  in  Trinitate  discretio,  52  et  seq.  Et  diversa 
acceptio,  56  et  seq.  Nominum  iterum  in  Trinitatc 
discretio,  226. 

Nuptiarum  utilitas  et  bona,  et  earum  molestise  et 
vanitates,  708,  709.  Nupti»  secundse  an  sint  licitse, 
172.  Nuptise  carnales  prsesertim  religioni  deditis  vi- 
tandse,  1203  et  seqq.  Nuptise  spirituales  et  earuin 
fercula,  ornamenta,  mimstri  et  consummatio,  1216 
et  seqq. 

O 

Obedientia,  omnis  virtutis  initium,  9.  Obedientia 
monachorum,  919  et  seqq. 

Olei  sancti  tria  genera.  Chrismatis  excellentia, 
577. 

Omnia  visibilia  et  invisibilia  an  simul  creata  fue- 
rint,  i89. 

Omnipotentia  Dei  quse  sit,  et  in  quo  constet,  67, 
68  et  stq. 

Opera  sex  dierum  et  ea  concernentia,  89,  90.  Ope- 
ra  Dei  duplicia,  scilicet  conditionis  et  reparationis, 
667  et  seq.  Opera  Dei  aliter  electi  aliter  reprobi 
pensant,  672.  Opera  triplicia,  scilicet  Dei,  naturse  et 
artificis,  747.  Operandi  modi  sex,  285,  286.  Operum 
vel  factorum  tria  genera,  39.  Operum  Dei  sacramen- 
tum,  195  et  seq.  Operum  tria  genera,  347  et  seq. 
Opus  spirituale,  tt  quod  quemadmodum  fratres, 
post  capitulum  exeunt  ad  laborem,  sic  animus  de- 
bet  exire  a  contemplatione  coelestium  ad  meditatie- 
nem  sanctarum  Scripturarum,  1094  et  seqq. 

Orandi  modus,  orandi  Deum  occasionem  et  ratio- 
nem  nobis  prsebent  nostrse  miserise  et  divinae  mise- 
ricordise,  977  et  seqq.  Orandi  fervens  atfectus  quan- 
tum  sit  Deo  gratus,  984. 

Orationis  tres  species  et  tria  genera,  979  et  seq. 

Oratorium  animae  quid  sit,  110?  et  seqq. 

Ordinandorum  setas,  quales  sint  eligendi  vel  non, 
432. 

Ordinationes  quando  et  quomodofaciendse,  431. 

Ordinatorum  mutatio  qua  ratione  fieri  possit,  433. 

Ordines  sacri  quomodo  in  monachis,  432.  Eorum 
septem  gradus,  423.  Ordo  et  dispositio  cogitationum 
nostrarum  ad  construendam  Dei  domum,665  et  seqq. 
Ordo  librorum  sacrorum,  8('5.  Et  de  eorum  littera, 
sensu,  sententia,  807  et  seqq.  Ordo  prseceptorum 
Decalogi,  14  et  seq.  Ordo  rerum  in  primis,  secun- 
dis  et  tertiis,  246. 

Originale  peccatum,  quot  modis  dicatur,  et  quod 
fuit  primo  homini  actuale  quod  nobis  est  originale, 
297,  298.  Quid  sit,  et  quo  modo  in  posteros  transeat, 
299»  300.  Originalis  peccati  mala,  289. 

Ornamenta  regia,  422. 

Ostiarii,  vel  primus  officii  spiritualis  ffradus, 
423. 

Ostium  arcse  mjsticae  quid  sit,  697.  Exeuudi  modi 
quatuor,  698, 

P 

Palmarum  rami  benedicti,  473. 

Parentes  quomodo  in  Deo  honorandi,  12  et  seq. 

Parvuli  an  sine  baptismo  salventur,  132.  Parvu- 
lus  in  domo  patris  sui,  ejusdem  atudia,  exercita- 
menta,  718.  Imago  hominis  religiosi  in  domo  Dei. 
719. 

Passio  Christi  quid  ad  noa,  310. 


Patrini,  et  parentes  spirituales,  458.  Patrinorum 
responsio  in  cujus  persona  fiat,  136. 

Pax  vera  ct  pax  falsa,  1102. 

Peccata  patrum  utrum  omnia  transeaat  &d  Filios, 
304  et  seq.  Peccata  semel  pcenitenti  dimissa,  an  am- 
plius  imputentur,  570,  57 1  et  seqq.  Peccatnm  origi- 
nale  quid  sit,  et  quomodo  eommissum,  25  et  seq. 
Eius  pcena,  27.  Peccatum  Adas,  96.  Utrum  voluntas 
illud  preecesserit,  an  majus  sit  quam  Evse,  97,  96. 
Peccatum  Adse  cur  posteris  imputetur,  105.  Pecca- 
tura  originale  quid  sit,  106.  Originale  cur  dictum, 
107,  108  et  seq.  Peccatum  actuale  quid  sit,  110.  In 
generali,  111.  Quse  sit  illius  natura,  112.  Qui  sint 
ejus  modi,  1 13  et  seq.  Peccatum  quomodo  per  car* 
nem  ad  animam  transeat,  301. 

Perfecta  tria,  scilicet  potestas,  sapientia  et  volun- 
tas  Dei,perficientiaomma,  208. 

Personarum  discretio  in  Deitate  una,  376,  377  et 
seqq.  Personarum  Trinitatis  distinctio,  51  et  seq. 
Personse  Trinitatis  quomodo  cosequales,  54  et  seq. 

Philosophia  quod  sit  sapientiss  studium,  742, 743. 
Quae  res  ad  eam  pertineant,  744  et  seq. 

Phlegma  et  phlegmatici,  tt  ex  eo  orta  infirmitas, 
1185  et  seq. 

Pisces  et  aves  de  una  materia  facti,  quare  in  una 
sede  dispositi  non  fuerint,  150. 

Plate»  Jerusalem  quae  sint,  item  mjatice  et  mo- 
raliter,  1150,  1151  et  seq. 

Poenitentes  in  extremis  tantum,559  et  seq. 

Poenitentia  quid  sit,  149  et  seq.  Poenitentia  so- 
lemnis  quid.  Cur  non  iteretur,  150.  Posnitentia  et 
ejus  fructus,  554  et  seq.  Eam  in  hac  vita  non  com- 
plentes,  555  et  seq.  Utrum  iterari  po&sit,  556  et 
seqq.  Poenitentiee  sacramentum,  tria  in  eo  conside» 
randa,  scilicet  compunctio,  confessio,  satisfactio, 
146  et  seq.  Solutio  a  peccato  quando  fiat,  an  in 
contritione  prsevia,  an  per  impositionem  manuum, 
147. 

Portse  Jerusalem  et  earum  sene  et  vectes,  mjstice 
et  moraliter  quse  sint,  1145, 1146  et  seqq. 

Postulatio  et  insinuatio  quse  sint,  980. 

F'otentia,  sapientia  et  benignitas  Dei  a  quibus 
emanent  omnia,  81  le/  seqq. 

Potestas  Dei  dupliciter  consideranda,  et  utroque 
modo  Deum  esse  omnipotentem,  214  et  seq.  Potes- 
tas  cur  Patri,  sapientia  Filio,  bonitas  Spiritui  sancto 
tribuatur,  227,  228.  Potestas  Dei  an  voluntas  ejus 
major,  839,  840.  Potestas  Ecclesise  terrena,  419. 
Quot  modis  in  ea  determinetur  justitia,  420.  Potes* 
tas  spiritualis  et  ejus  corona,  42\. 

Practicse  ortus,  745.  Ejus  divisio,  759« 

Prsecepta  tria  prioris  tabul»,  9.  Idem,  120  et  sea. 
Prsecepta  septem  secundae  tabulae,  12.  Idem,  12^ 
123  et  seq.  Prsecepta  natur»  et  disciplin»,  268« 
Prsecepta  legis  immobilia,  primee  tabulse  tria,  352 
et  seqq.  Secundse  Ubulee  septem,  355,  356  et  seqq* 
Prsecepta  mobilia  et  superaddita,  360  et  seq.  Prse- 
ceptorum  Dei  ordo,  359  et  seq. 

Prsedestinatio  divina  quid  sit,  213  et  seq. 

Prselatus  sapiens  sit  et  diligens,  1057. 

Prsescientia  Dei  et  prsedestinatio  quce  sint,  61, 
62  et  seq. 

Pratellum  in  medio  claustri  coelestis,  et  lignum 
vitse  in  medio  ejus,  1172  et  seqq. 

Presbjteri,  vel  septimus  offich  spiritualis  gradus, 
428,429. 

Principium  et  unum  a  quo  facta  sunt  omnia,  187. 

Prior  in  claustro  ccelesti  qui  prsecessit  ad  laboret 
et  deducit  ad  requiem,  Dominus  noster  Jesus  Chris* 
tu<,  1181  etseq. 

Proprietates  quibus  distinguuntur  Trinitatis  per- 
sonse,  an  sint  ipsse  personse,  58  et  seqq. 

Providentia  Dei  duplex,  in  suis  et  alienis,  218. 

Prudentia  et  comitatus  ejus,  1002. 

Purgatorise  poenae  in  hac  vita  quales  sint,  et  qua- 
le8  post  eam,  590,  591  et  seq. 


INDBX  RERUM  ANALYTICUS. 


\m 


Q 


rendum  in  scientiisstudium,  776. 

es  86  debeant  ezhibere  per  doctrinam  profi* 

>lentes,  931  et  seq. 

ernarius  animffl,  753.  Corporis,  754  et  seq. 

uor  annitempora,  701.  Eorum  proprietatea, 


etio  utriusque  hominis  in  claustro,  893»  894 

storium  spirituale  et  tres  mens»  in  eo  ponen- 
97  et  seqq. 

fio  quomodo  sit  pauperi  abundans,  1033.  Me- 
iufficiens,  1034.  Diviti  tolerabilia,  1035.  Infir- 
•ga,  1037.  Delicat  s  compatiens,  1038.  Fortio- 
noderata,  1040.  Poenitentibus  misericors, 
'erversis  severa,  1045.  Bonii  optima,  1048. 
fioni  quatuor  insunt  diligenter  consideranda, 
seq. 

rationem    bominis    tria   respicientia,  305. 
tionis  human»  qu»  sint  opera,  677,  678  et 

m  tria  genera  ;  sciiicet  necessaria,  nozia, 
268  et  seq.  Rerum  motus  omnifarius,  818 
Figur»,  819.  Varii  colores,  820.  Qualitates 
tes,  821.  Utilitas  quadruplez.  821,  822. 
rrectio  corporum,  qualiter  et  qualia  resur- 
01  et  seq.  Abortivi  et  monstra  utrum  resur- 
t  qualia,  602.  Resurrectionis  modus,  603.  ln- 
in  in  ea  statura  resurgent  qu»  mortui  sunt, 
t  omnes  in  eadem  statura,  605.  An  reprobi 
iis,  605. 

S 

ita  quatuor  ;  observare  diem  sabbati  quid 
>t  seq. 

dotes,  qui  hominea  sunt,  an  possint  dimit- 
scata,  564, 565  et  seqq. 
et  non  sacramenta,  476  et  seq. 
menta  et  sacra  minora,  de  iis  quse  ad  ezer- 
em  sunt  instituta,  et  quod  omnia  santifican- 
verbum  Dei,  471  et  seq.  Sacramenta  in  gene- 
iiid  sit  sacramentum  ;  quare  instituta,  et  in 
constant,  117,  118  et  seq.  Sacramenta  legalia 
ata  ;  quibus  ;  quando  ;  ubi ;  120.  Saoramenta 
ituralis  qu»  sint,  et  qua  ratione  sacramenta 
r,  37.  Sacramenta  priora  cur  per  subsecuta 
fuerint,  345  et  seqq.  Sacramenta  qu»  in  fac- 
itant,  475.  Qu»  in  Verbis,  475  et  seq.  Sacra- 
quid  sint,  quot  modis,  33,  34.  Sacramenta 
one,  quo  tempore  instituta,  312,  313  et  seq. 
sntorum  in  lege  tria  genera,  362  et  seq,  Sa- 
;orum  institutio,  quatuor  inea  consideranda, 
Quid  sit  sacrameDtum,  3  »7,  318  ;  2»  quare 
3i,  319,  320  ;  3°  eorum  materia,  326  ;  4°ge- 
J7.  Sacramentum  baptismi  quid  sit,  129.  Sa- 
tum  fidei  quid,  36  et  seq. 
lis  et  sanguinei,  1187  et  seq, 
rum  arc»  mystic»  descriptio  moralis,  695, 
eq. 

asticorum  studia  quam  sint  in  plerisque 
39, 710. 

tia  Dei  et  pr»scientia  an  rebus  necessitatem 
.,  21 1  et  seq.  An  mutaretur  si  rerum  muta- 
jventus,  213  et  seq.  Scientiarum  acquirenda- 
titutio,  741. 

;ura  sacra  quomodo  ad  correctionem  morum 
,  795  et  seqq.  Scriptur»  divin»  intelligen- 
ex,  790  et  seq.  Septem  ejus  regulae,  791  et 
ripturce  divin»  materia ;  scilicet  opus  condi- 
t  opus  restaurationis,  183.  Scriptur»  quae 
hentic»,  786.  Qu»  apocriphee.  787.  Scriptu- 
uo  genera  qu»  sint,  768  et  seq. 
inium  ad  scientiam  conducens,  776  et  seq. 
ia  tria  ;  primum  in  angelis  ante  lapsum  ; 
im  in  homine  ante  casum  ;  tertium  futurum 


incoelo  post  reeurrectionem  generalem,  1175e^  seq. 
Silentium  claustri  coeiestis,  1174. 

Similitudo  Dei  in  rationali  creatura  perfectior  est 
qusmfcris,  211. 

Simonia  quid  sit»  unde  dicta,  ejus  auctores,  477. 
MSetseqq. 

Spes  et  charitas  qnie  sint,  et  eamm  definitio,  43 
et  seq,  Spes  et  ejus  comiUtus,  1004. 

Spiritus  creatus  utrum  sit  localis,  50.  Spiritiu 
sancti  dona  septem  qu»  sint,  1 14  et  seq.  Spiritus 
sanctus  an  ingenitus  dici  possit,  53. 

Status  futuri  sa&cuii  quis  erit,  609  et  seq. 

Subdiaconi,  vel  quintus  officii  spiritualis  gradus, 
425  et  seq. 

Substantia  dilectionis  et  charitatis,  15. 

Superbia  et  quae  eam  comitantur  vitia,  999. 

Synodi  quatuor  principales,  785  et  seq. 

T 

Temperantia  et  quee  illam  comitantur  virtutes. 
1004. 

Templum  Jerusalem  destruentes  qui  sint,  et  qui 
mundantes  et  renovantes  illud  moraliter,  1154,  1154 
et  seq.  Templum  Salomonis  quando  fundatum,  1 1 16. 
Ubi  fundatum,  1118.  Ejus  tres  dimensiones,  1118 
et  seq.  Ejusdem  fenestra  etparietes,  1121.  Ornatus 
varii,  scilicet  in  c»laturis  et  torno,  1122.  In  Cheru- 
bim  et  palmis,  1 123.  In  pavimento,  atrio  et  caeteris, 
l\24  et  seqq.  Templum  Salomonis  quid  sit  morali- 
ter,  1113.    Ejus   artifices,   1114.   Operarii,    1115^ 

Sdh 

Temporum  dispositio  varia,  816  et  seq.  Tempo- 
rum  tria  genera,  32. 

Tentationum  causae  quatuor  omnibus,  praesertim 
monachis,  vitandae,  102o  et  seq.  Tentationum  duo 
genera,  290. 

Theoricae  ortus,  745.  Ejus  divisio,  759. 

Timor  et  amor  ;  timor  quid  sit,  527.  Quatuor  ti 
mores^  528. 

Tonsura  ecclesiastica,  422. 

Trinitas  divina  per  animam  rationalem  quodam 
modo  ostenditur,  51,  831. 

Tristitia  et  ejus  comites,  1000  etseq. 

U 

Unctio  infirmorum  quando  et  a  quo  fuerit  institu- 
ta,  577.  An  iterari  possit,  578   Item,  153, 154. 

Unio  populi  fidelis,  345  et  seq.  Unio  verbi,  anim» 
et  carnis,  393,  394  et  seq. 

Uniuntur  per  hominem  Verbo  unitum  omnes  qui 
sunt  membra  illius,  412. 

Uzor  an  relinqui  possit  propter  Deum,  1013.Uxor 
jam  ducta  qualiter  sit  habenda,  aut  si  displicuerit 
an  sit  repudianda,  1215  et  seq, 

V 

Vanitas  mundi  et  rerum  transeuntium  usui,  703 
et  seqq  (per  quatuor  libi  os). 

Venia  monacho  petenda,  et  offenaa  remittenda, 
913  et  seqq.  Veniam  ex  animo  petere  recusans  frus- 
tra  versatur  in  monasterio,  916. 

Verbum  carnem  assumpsit  cum  poenis  sine  culpa, 
et  cum  mortalitate,  sine  miquitate,  381  et  seq.  As- 
sumpsit  etiam  animam  rationalem,  383,  384  et  seq. 
Verbum  eztrmsecum  et  intrinsecum,  225. 

Vestium  et  corporum  munditia  in  claustro,  908 
et  seqq. 

Vici  Jerusalem  quid  mystice  et  moraiiter  signifl- 
cent,  1148  et  seq. 

Videre  inter  et  credere  quid  distet,  514  et  seq. 

Virtus  sacramentorum  legis  naturalis  quee  fuerit, 
37  et  seq.  Virtutes  et  opera  bona  qu»  sint,  526  et 
seq.  Virtutes  tres  theologicae,  et  quatuor  cardinales 
ez  humilitate  procreat»,  997. 

Visio  Dei,  et  an  Deus  videri  possit,  613.  Visio  cor- 
poralis  et  spiritualis  hominum  in  futuro,  616. 

Vita  et  uzor  duplez,  1213  et  seq.  Vitao  du»  facien- 


1881 


ORDO  TtEftTJM. 


123! 


tesepopulos  duos  in  guibus  diversi  ordines  et  potes- 
tat  s  sunt  dignilate  discrepantes,  418. 

Yitia  et  opera  mala  quae  sint,  525  et  seq. 

Voluntas  Dei  prima  omnium  causa,  et  ideo  immu- 
tabilis,  64  et  seqq.  Voluntas  Dei  reterna  de  opere 
temporali,  210.  Voluntas  Dei  quod  justa  sit,  233. 
Quot  modis  aceipiatur  ;  scilicet  qnod  prima  dicatur 
beneplacitum  ;  secunda,  operatio  ;  tertia,  permissio, 
235.  Quarta,  prjeceptio  ;  quinta,  prohibitio,  237. 
Voluntas  Dei  an  semper  impleatur,  et  etiam  per 
malos  inexcusabiles,  240.  Voluntas  bona  an  sola 
sufficiat,  8i  faculta>  operandi  non  detur,560  et  seqq. 


Voluntas,  opus  et  homo  quomodo  remunerentur. 
562  et  seq.  Voluntas  et  opus  voluntatis  quae  aint ; 
quomodo  voluntatem  Deus  penset,  et  opus  judicet 
homo,  567.  Voluntates  in  Christo  quatuor  quee  sint, 
841,  842  et  seq.  Voluntatis  Dei  in  beneplacito.  etin 
signo  beneplaciti  discretio,  257.  Voluntatis  divinae 
quatuor  signa,  65 

Votum  quid,  et  quid  vovere,  521.  Quse  vota  te- 
nenda  non  sint,  521.  Quod  vot  «m  nullam  commuta- 
tionem  admittat,  522.  Quse  vota  commutationem  pa- 
tiantur,  523,  524. 


ORDO  RERUM 

QILE  IN  HOC  TOMO  CENTESIMO  SEPTUAGESIMO  SEXTO  CONTINENTUR, 


HUGO  DE  S.  VICTORE. 
OPERUM  PARS  SECUNDA.  —  DOGMATICA. 

INSTITUTIONES   IN    DECALOGUM  LEGIS  DO- 

MINICiE. 
Cap.  I.  —  De  tribus    prseceptis    prioris  tabul». 

9 
Cap.  II.  —  De  septem  mandatis  secundse  tabulse. 

12 
Cap.  III.  —  De  ordine  prseceptorum  Dei.  14 

Cap    IV.  —  De  substantia  dilectionis  et  charitate 

ordinata.  16 

DE    SACRAMENTIS    LEGIS    NATURALIS    ET 

SCRIPTiE.  17 

SUMMA  SENTENTIARUM. 
Prsefatio.  41 

Tractatus  primus. 
Cap.  I.  —  De  fide.  43 

Cap.  II.  —  De  spe  et  charitatc.  43 

Cap.  III.  —  I)e  fidc  antiquorum.  45 

Cap.  IV.  —  De  quibus  constetfides.  47 

Cap.  V.  —   De  spiritu   creato,   utrum    sit   loca- 

lis.  50 

Cap.  VI.  —  De  distinctione  Trinitatis.  50 

Cap.  VII.  —  De   nominibus    personas    Trinitatis 

distinguentibus.  52 

Cap.  VIII.  —  De  sequalitate  Patris  et  Filii  et  Spi- 

ritus  sancti.  54 

Cap.  IX.  —  Quod  de  sancta  Trinitate  nihil  dicatur 

secundum,  accidens.  55 

Cap.  X.  —  De  diversa  nominum  acceptione.       56 
Cap.  XI.  —  Dc  personarum  appropriatis.  58 

Cap.  XII.  —  De  prsescitntia  et  prsedestinatione. 

61 
Cai\  XIII.  —  De  voluntatc  Dei  64 

Cap.  XIV    —  De  omnipotcntia  Dei.  67 

Cap.  XV.  —  De  fide  incarnationis.  70 

Cap.  XVI.  —  Quod  Cbristus  simul  animam  etcar- 

nem  assumpsit.  72 

Cap.  XViI.  —  QuodChristusomniainfirmanostro 

prcetT  peccatum  susceperit...  75 

Cap.  XVIII.  —  An  Cnristus  sit  creatura.  76 

Cap.  XIX.  —  An  in  morte  Christi  separata  fuerit 

divinitas  ab  humanitate.  78 

Tractatu8  secundus.  —  De  creatione  et  statu  ange- 

licce  naturce. 

Cap.  I.  —  De  creatione  rerum  et  prsecipue  ange- 
rum.  79 

Cap.  II.  —  De  statu  angeli  in  principio  creationis 
ejus.  81 

Cap.  III.  —  De  statu  angelorum  statim  post  crea- 
tionem  eorum  82 

Cap.  IV.  -  De  excellentia  Luciferi  ante  lapsum, 
et  pcena  post  lapsum.  83 

Cap.  V.  —  De  ordinum  distinctione.  85 

Cap.  VI.  —  De  missione  angelorum.  87 


Tractatus  tertius.  —  De  creatione  et  statu  humancz 

naiurce. 

Cap.  I.  —  De  operibus  sex  dierum.  89 

Cap.  II.  —  De  creatione  hominis.  91 

Cap.  III.  —  De  formatione  mulieris.  92 

Cap.  IV.    —  De  statu   hominis   ante   peccatum. 

94 
Cap.  V.  —  Quare  non  horruit  mulier  serpentem. 

9o 
Cap.  VI.  —  De  peccato  primi  hommis.  96 

Cap.  VII     —  De  gratia  habita  ante    peccatum. 

98 
Cap.  VIII.  —  De  libero  arbitrio.  101 

Cap.  IX.  —  Quod  liberum  arbitrium  ad  futurum 

tantum  se  habeat :  et  de  ipsius  statu  quadi  uplici. 

102 
Cap.  X.  —  Quare  peccatum  primi  hominis  poiteris 

imputetur.  105 

Cap.  XI.  —  Quid  sit  peccatum  originale.  106 

Cap.  XII.  —  De  ratione  originalis  peccati.  107 
Cap.  XIII.  —  De  peccato  actuali.  110 

Cap.  XIV.  —  De  peccato  in  ^enerali.  1 10 

Cap.  XV.  —  In  qua  natura  sit  peccatum.  112 

Cap.  XVI.  —  Qui  sint  modi  peccandl.  113 

Cap.  XVII.  —  Quse  sit  differentia  inter  dona  et 

virtutes,  et  quse  sint  septem  dona  Spiritus  sancti. 

114 

TRACTATrs  quartus.  —  De  sacramentis  in  generali 

et  de  prceceptis  divinis. 

Cap.  I.  —  De  sacramentis  in  generali.  117 

Cap.  II.  —  De  sacramentis  legalibus.  120 

Cap.  III.  —  De  prsectptis  primse  tabulse.  120 

Cap.  IV.  —  De  quatuor  primis  preeceptis  secund» 
tabulsa.  1^2 

Cap.  V.  —  De  quinto  praecepto  secundfe  tabul» 

Cap.  VI.  —  De  sexto  et  septimo  prseceptis  aecun- 

dse  tabulse  124 

Cap.  VII.  —  De  dilectione  proximi.  125 

Cap.  VIII.  —  De  dilectione  Dei.  126 

Tractatus  quintus.  —  De  sacramento  baptismi. 

Cap.  I.  —  De  baptismo.  127 

Cap.  II.  —  Quee  sunt  consideranda  in  baptiamo. 

128 
Cap.  III.  —  De  forma  baptismi .  129 

Cap.  IV.  —  Quid  sit  sacramentum  baptismi.  129 
Cap.  V.  —  De  susceptione  baptismi.  130 

Cap.  VI.  —  Utrum  parvuli  sine  baptismo  aalven- 

tur.  132 

C\p.  VII.  —  De  juatificatione  adultorum  ante  aus- 

ceptionem  baptismi.  133 

Cap.  VIII.  —  Qui  poaaunt  baptizare.  133 

Cap.  IX.  —  Utmm  sit  baptismus,  cum  verba  cor- 

rupte  proferuntur.  135 


1233 


QVM  1N  HOC  TOMO  CONTINENTUR, 


1©4 


Cap.  X.  —  De  materia  baptissimi.  136 

Cap.  XI.  —  De  responsione  patrinorum.  136 

Cap.  XII.  —  Utrum  quis  in  utero  matris  bapti- 

zari  possit.  136 

Cap.  XIII.  —  Decatechismo  et  exorcismo.  138 

Tbactatus  sextus.  —  De  sacramentis  con/irmationis, 
eucharistice  et  extremx  unctionis. 

Cap.  I.  —  De  sacramento  confirniationis.  137 

Cap.  II.  —  De  sacramento  altaris.  139 

Cap.  III.  —  Quod  tria  sint  in  sacramento  altaris 

140 
Cap.  IV.  —  De  forma  sacramenti  eucharisti».  140 
Cap   V.  —  De  errore  quorumdam  circa  sacramen- 

tum  eucharisti».  141 

Cap.  VI.  —  Quare  in  duabus  sumatur  speciebus. 

142 
Cap.  VII.   —  De  duplici  suraptione  bonorum   et 

malorum.  143 

Cap.  VIII.  —  De  fractione  apparenti.  144 

Cap.  IX.  —  Quid  significent  partes.  145 

Cap   X.  — De  poenitentia.  146 

Cap.  XI.  —  Quando  solvatur  homo  a  peccato.  147 
Cap.  XII.  —  Quid  sit  pcenitentia  149 

Cap.  XIII.  —  Utrum  peccata  redeant.  150 

Cap.  XIV.  —  De  duabus  clavibus.  152 

Cap.  XV.  —  De   sacramento  olei   seu   extrem» 

unctionis.  153 

Tractatus  Sbptimus.  —  De  sacramento  conjugii. 

Cap.  I.  — De  exordio  conjugii.  153 

Cap.  II.  —  Quod  bona  sit  res  conjugium.  155 
Cap.  III.  —  Quod  sine  peccato  fiat  aliquando  coc- 

cubitus  conjugalis.  156 

Cap.  IV.  — Qu»  sint  bona  conjugii.  157 

Cap.  V.  —  De  variis   consuetudinibus  conjugio- 

rum.  i57 

Cap.  VI.  —  Quod   ad  contrahendum  conjugium 

tempore  grati»  sufficiat.  158 

Cap.  VII.  —  Quod  juramentum  de  futuro  non  fa- 

ciat  in  pr»senti  conjupium.  160 

Cap.  VIII.  —  Quod  inter  fidelem  et  infidelem  non 

contrahatur  conjugium.  160 

Cap.  IX.  —  Quod  fidelibus  conjugibus  uno  vivente 

nequeat  alter  alii  copulari.  161 

Cap.  X.  — Qu»  person»  devotee  videantur  posse 

facere  conjugium  et  qu»  non.  162 

Cap.  XI.  —  Quod  cognati  non    debent  nisi  post 

gradum  septimum  copulari.  163 

Cap.  XII.  —  Quod  in  spirituali  cognatione  non 

possit  fieri  conjugium.  164 

Cap.  XIII.  —  Utrum  sibi  conjungi  valeant  quise 

prius  adulterio  cognoverunt.  165 

Cap.  XIV.  —  Utrum  inter  servum  et  liberum  pos- 

sit  contrahi  matriraonium.  165 

Cap.  XV. —  Qua  »tate  possitfierit  conjugium.  166 
Cap.  XVI.  —  Quod  a  furiosis  non  possit  contrahi 

conjugium  166 

Cap.  XVII.  —  Quod  frigidi  non    possunt  facere 

conjugium.  166 

Cap.  XVIII.  —  De  stabilitate  conjugii.  166 

Cap.  XIX.  —  De  causis  divortii  conjugalis.  168 
Cap.  XX.  —  De  spirituali  fornicatione.  169 

Cap.  XXI.  —  De  secundis  nuptiis.  172 

DE  SACRAMENTIS  CHRISTIAN^E  FIDEI. 
Prsefatiuncula.  173 

LlBRI    PRIORIS   PrOLOGUS. 

Cap.  I.  —  Qu«  siut  discenda  a  principio.  183 

Cap.  II.  —  Qu»  sit  materia  divmarum  Scriptura- 
rum.  183 

Cap.  III.  — Quomodo  divina  Scriptura  per  opera 
conditionis  descendit  ad  narranda  opera  restaura- 
tionis.  184 

Cap.  IV.  —  Quod  tripliciter  tractatde  materiasua 
eloquium  sacrum.  184 

Cap.  —  V.  —  Quod  in  sacro  eloquio  non  sol» 
voces  sed  et  res  signinoare  valeant.  185 


Cap.  VI.  —  Quod  omnes  artes  subserviunt  divi- 

n»  sapienti».  185 

Cap.  VII.  —  De  numero  librorum  sacri  eloquii. 

185 
LIBER  PRIMUS. 

Pars  prima.  —  Hexaemeron  in  opera  creationis. 

Cap.  I.  —  Unum  esseprincipiuma  quo  facta  sunt 
omnia  de  nihilo.  187 

Cap  II.  —  An  prius  facta  est  materia  quam  for- 
ma.  187 

Cap.  III.  —  Ratio  quare  voluit  Deus  per  tempo- 
rum  intervalla  opera  sua  ad  completionem  perdu- 
cere  ;  et  prius  esse  facere  quam  pulchrum  esse.  188 

Cap.  IV.  —  Utrura  potuit  aliquando  esse  materia 
sine  forma.  189 

Cap.  V.  —  Simul  creata  fuisse  omnia,  id  est  vi- 
sibilia  et  invisibilia.  189 

Cap.  VI.  — De  prima  informitate  rerum  omnium 
qualis  fuit,  et  quandiu  mundus  in  illa  permansit. 

190 

Cap.  VII.  —  De  distinctione  formationis.  193 

Cap.  VIII.  —  De  mysterio  lucis  ;  quare  primum 
facta  est.  193 

Cap.  IX. —  Qualis  cadem  facta  est  lux,  etubi.  193 

Cap.  X.  —  Quod  simul  facta  est  lux  visibilis  et 
invisibilis  ;  et  pariter  divisa  a  tenebris.  ^  194 

Cap.  XI.  —  Quod  tres  dies  lux  illuminavit,  et 
quare  ante  solem  facta  est.  195 

Cap.  XII.  —  Sacramentum  divinornm  operum.  195 

Cap.  XIII.  —  Quaie  dicit  Scriptura  :  «  Vidit  Deus 
lucem   »  197 

Cap.  XIV.  —  Qu»  sit  cautela  boni  operis  hic  si- 
gnificata.  198 

Cap.  XV.  —  Quid  factum  est  de  luce  illa  prima- 
ria  post  creatum  solem  ;  et  an  de  seipsa  sol  subs- 
tantialiter  factus  est.  198 

Cap.  XVI.  —  Utrum  Deus  per  sex  dies  sine  in- 
tervallo  operatus  est,  sive  alio  quolibet  modo.     199 

Cap.  XVII.  —  De  opere  secund»  diei  quando  fac- 
tum  est  firmaraentum.  200 

Cap.  XVIII.  —  De  qua  materia  factum  sit  firma- 
mentum ;  et  quale  factum  sit.  200 

Cap.  XIX.  — Sacramentum  supra  dictorum.     200 

Cap.  XX.  —  Quare  non  dicitur  Deus  vidisse  opus 
secund»  diei,  quod  bonum  esset.  201 

Cap.  XXI.  —  Quomodo  congregat»  sunt  aqu»  in 
unum  locum,  ut  arida  appareret.  201 

Cap.  XXII  —  Quomodo  terra  germina  produxit. 

201 

Cap.  XXIII.  —  Quare  aqu»  ill»  qu»  supra 
coelum  sunt  non  dicit  Scriptuia  quod  sint  congrega- 
t»  in  unum  locum.  202 

Cap.  XXIV.  —  Quod  iis  tribus  diebus  facta  est 
rerum  dispositio.  202 

Cap.  XXV.  —  Quomodo  tribus  dicbus  sequenti- 
bus  ornatus  est  mundus.  203 

Cap.  XXVI.  —  Utrum  de  ipsis  elementis  facta 
sunt  qu»  ad  ornatum  illorum  facta  sunt.  203 

Cap.  XXVII.  —  SacramentuniquarepiscesjBtaves 
de  una  materia  facti  sunt ;  ct  in  una  sede  dispositi 
non  sunt.  203 

Cap.  XXVIII.  —  Quare  opera  conditionis  prius 
commemorantur  ;  dcinde  opera  restauratonis.     2*K> 

Cap.  XXIX.  —  Quod  in  operibus  restaurationis 
maxime  versatur  tractatio.  205 

Cap.  XXX.  —  Quatuor  esse  per  qu»  sermo  subse- 
quens  decurrit.  205 

Pars  secunda.  —  De  causa  creationis  hominis,  et  de 
causis  primordiaiibus  rerum  omnium. 

Cap.  I.  —  De  causa  creationis  hominis.  205 

qap,  n.  —  De  causis  primordialibus  et  etfectibus 
earum.  .206 

CtP.  III.  —  De  generatione  causarum  primordia- 
lium.  207 

Cap.  IV.  —  Qu»  sit  prima  causa  conditiouis  ra- 
tionalium.  208 


1195 


ORDORKWJM 


Cap.  V.  —  Quod  divin»  voluntati  et  bonitat  ad- 
fuit  et  potestas.  208 

Cap.  VI.  —  De  tribus  perfectis  et  perflcientibus 
omnia.  208 

Cap.  VII.  —  Quod  tria  hsec  de  Deo  secunda  sub- 
stantiam  dicuntur.  209 

Cap,  VIII,  —  Quare  haj  tria  cum  secundum  sub- 
stantiam  dicantur  quasi  propria  in  quibusdam  locis, 
personis  attributa  invemuntur.  209 

Cap.  IX.  —  Quod  sapientiaDei  cum  una  sit  in  se, 
secundum  nos  diversa  nomina  sortitur.  210 

Cap.  X.  —  Quod  voluntas  Dei  seterna  fuit  de  opere 
temporali.  210 

Cap.  XI.  Quod  tria  in  Deo  coaeterna  fuerunt.  210 

Cap.  XII.  —  Quod  tria  visibilia  mundi,  tria  invi- 
sibilia  Dei  demonstrant.  211 

Cap.  XIII.  —  Quod  similitudo  Dei  in  rationali  crea- 
tura  perfectior  est  quam  foris.  21 1 

Cap.  XIV.  — -  De  scientia  et  praescientia  Dei  ;  et 
quod  ez  ea  in  rebus  necessitas  provenire  videtur. 

211 

Cap.  XV.  —  Quomodo  omnia  in  Deo  ab  seterno 
•rant  priusquam  in  semetipsis  subsisterent ;  et  eo- 
rum  illic  non  pr&scientia,  sed  scientia  erat.       212 

Cap.  —  XV I.  —  Si  res  futurse  non  fuissent,  sa- 
pientia  Dei  scientia  easet,  sed  prseacientia  non  dice- 
retur.  212 

Cap.  XVII.  —  Quomodo  utrumquse  eeternum  est, 
tt  pnescitum  esse  et  futurum  esse.  212 

Uap.  XVIII.  —  Quomodo  si  rerum  eventus  muta- 
rentur,  prsesientia  tamen  non  mutaretur.  213 

Cap.  XJX.  —  De  providentia  Dei,  et  quod  duplex 
•st,  in  suis  et  alienis.  213 

Cap.  XX.  —  De  dispositione  divina.  213 

Cap.  XXI.  —  De  prsedestinatione  divina.  213 

Cap.  XXII.  —  De  potestate  Dei  et  quod  potestas 
iaupliciter  consideretur  in  Deo  esse;  et  utroquf  modo 
Deum  omnipotentem  esse.  214 

Pabs  tertia.  —  De  cognitione  dimnUatis 

Cap.  I.  —  Qualiter  ab  initio  Deus  agnitus  sit,  et 
quod  unus  et  quod  trinus.  217 

Cap.  II.  —  Quare  Deus  nec  totus  sciri,  nec  totus 
ignorari  possit.  217 

Cap.  III.  —  Quibus  modis  cognitio  Dei  ad  homi- 
nem  venit.  218 

Cap.  IV.  —  Quod  Deustrinus  et  unus  ;  et  quid  in 
unitate  et  quid  in  trinitate.  218 

Cap.  V.  —  Ezplicatio  propositarum  discretionum. 

218 

Cap.  VI.  —  De  illo  cognitionis  genere  quo  mens 
rationalis   in  se  Deum  videre  potest.  2i9 

Cap.  VII.  —  Quod  se  ipsam  esse  videt  mens  ratio- 
nalis.  219 

Cap.  VIII.  —  Et  auod  se  ccepisse  intelligit.      219 

Cap.  IX.  —  QuodDeus  estet  quodsina  principio 
est.  219 

Cap.  X.  —  Ejusdem  rei  argumentum  foris  in  crea- 
turis.  219 

Cap.  XI.  —  Quod  Deus  est  trinus  et  unus.       220 

Cap.  XII.  —  Quod  Deus  vere  et  summe  unus.    220 

Cap.  XIII.  —  Quod  immutabilis  est  Deus.        220 

Cap.  XIV.  —  Quod  rationem  creatura  recte  con- 
siderata  adjuvat  ad  cognoscendum  Deum.  221 

Cap.  XV.  —  Quibus  modis  corpora  mutantur.    221 

Cap.  XVI.  — Quibus  modis  spiritus  mutantur.  222 

Cap.  XVII.  —  Quod  Deus  essentialiter  est,  et  vere 
est ;  et  in  omni  creatura  sive  natura,  sine  sui  defi- 
nitione ;  et  in  omni  loco,  sine  circumseriptione  ; 
et  in  omni  tempore;  sine  vicissitudine  vel  mutatione. 

223 

Cap.  XVIII.  —  Quomodo  spiritus  creati  locales 
•int ;  et  auomodo  corpora.  224 

Cap.  XIX.  —  Ratio  qualiter  Deus  non  solum 
unus  sed  trinus  sit.  224 

Cap.  XX.  — -  De  verbo  extrinseco  et  intrinseco. 


Cap.  XXI.  —  Quod  image  Dei  in  rationali  create- 
ra  ezpressior  est,  et  vestigium  Trinitatis  invenitnr 
in  ipsa  225 

Cap.  XXII.  —  Quomodo  tres  person»  sint  easea- 
tifit  sive  substantia  una.  220 

Cap.  XXIII .  —  De  discretione  nominnm  in  Tri- 
nitate.  226 

Cap.  XXIV.  —  Quomodo  Spiritus  aanctua  a  Patre 
et  Filio  mittitur  seterna  procesaione  ab  illit,  et  tem- 
porali  adventu  ad  nos.  226 

Cap.  XXV.  —  Quare  tria  illa  ineffabilia  in  deitate 
personse  tres  dicuntur,  et  tria  in  humanitate  non 
dicuntur.  227 

Cap.  XXVI.  —  Quare  potentia  Patri,  sapientia 
Filio,  bonitas  sive  benignitas  Spiritui  sancto  attri- 
buitur.  227 

Cap.  XXVII.  —  Alia  ratio  quare  illa  quse  secun- 
dum  substantiam  dicuntur  et  communia  sunt ;  per- 
sonaliter  sunt  discreta.  228 

Cap.  XXVIII.  —  Quod  vestigium  Trinitatis  non 
solum  in  rationali  creatura,  sed  etiam  in  corporea. 
reperitur.  230 

Cap.  XXIX.  —  Quod  in  his  tribus  omnia.       231 

Cap.  XXX.  —  Recapitulatio  supradictorum.    231 

Cap.  XXXI.  —  Brevis  summa  eorum  quae  supra- 
dicta  sunt  cum  adjectione  quorumdam.  232 

PaHs.  quarta.  —  De  voluntate  Dei  quas  oeterna  est  et 
unat  et  de  signis  voluntatis  ejus. 

Cap.  1.  —  De  voluntate  Dei,  quod  juxta  est.   233 

Cap.  II.  —  Quot  modis  Scriptura  voluntatem  Dei 
accipiat.  235 

Cap.  III.  —  Prima  voluntas  Dei  bene  placitum 
dicitur.  235 

Cap.  IV.  —  Secunda  operatio ;  tertia  permissio. 

235 

Cap.  V.  —  Quod  Deus  bona  fecit,  mala  permisit. 

236 

Cap.  VI.  —  Quare  Deus  mala  permisit.  236 

Cap.  VII  —  Quare  operatio  Dei  et  permissio  vo- 
luntas  eius  dicuntur.  236 

Cap.  VIII.  —  Quod  duplez  sit  discretio  voluntatis 
Dei  in  beneplacito  ejus  et  in  aigno  beneplaciti  ejus. 

237 

Cap.  IX.  —  Quarta  est  in  pr»ceptione ;  quinta  in 
prohibitione.  237 

Cap,  X.  —  Quod  non  sunt  similia  signa  aeterni 
beneplaciti  prseceptio  et  prohibitio,  sicut  operatio 
etpermissio.  237 

Cap.  XI.  —  Quomodo  fallere  videtur  Deus  praece- 

Etione  vel  prohibitione  aliud  innuens  quam  sit  in 
eneplacito  suo.  238 

Cap.XIL— Utrumque  durum  sonare  vel  quod  Deus 
praecipiat  quee  fieri  nolit,  vel  quod  quee  nolit  fieri 
permittat  239 

Cap.  XIII.  —  Quod  Deus  non  vult  mala,  quamvis 
velit  ut  mala  sint,  quia  hoc  bonum  est.  239 

Cap.  XIV.  —  Quod  semper  impletur  voluntasDei. 

240 

Cap.  XV.  —  Quomodo  mali  excusabiles  non  sint, 
quamvis  per  eos  voluntas  Dei  impleatur.  240 

Cap.  XvI.  —  Quare  procipit  Deus  omne  quod 
preecipit.  241 

Cap.  XVII.  —  Omne  quod  bonum  dicitur  vel  se- 
cundum  se,  vel  ad  aliquid  bonum  est.  241 

Cap.  XVIII.  —  Quod  secundum  ee  bonum  dicitur 
et  universaliter  dicitur  vere  et  summe  bonum  esse. 

241 

Cap.  XIX.  —  De  tribus  generibus  boni.  242 

Cap.  XX.  —  Majus  bonum  esse  illud  quo  maius 
bonum  est.  242 

Cap.  XXI  —  Quod  Deus  propter  se,  id  est  pro 
utilitate  sua  vel  commodo,  nihU  preecipit.  243 

Cap.  XXII. —  Quod  Deus  hoc  unienique  praecipere 
habet,  quod  bonum  est  ipsi  cui  prscipit ;  etiam  si 
bonnnt  omnhim  non  est.  243 

Cap.  XXIII.  —  Qued  benuin  nnivermiUtui  Deai 


M 


ma 


QXJJE  IN  HOC  TOMO  OONTINENTUR. 


ad  rem;  aUquanda  ati  actura  rei. 

Cap.  XX^  I   —  De  rerum  ordine  ii 
oundia  et  tertiia. 


impedire  non  habet  etiam  ai  illud  alioui  bonum  non 

eat.  243 

Cap.  XXIV.  —  Quod   operatio   et  permissio   Dei 

aigna  tunt  quid  eaae  bonum  sit,  etiam   ai  illud  bo- 

num  non  sit;   praeceptio  et   prohibitio    signa  sunt 

quid  bonura  ait,  etiam  *i  iUud  ease  bonum  non  sit. 

244 

Cap.  XXV.  —  Reneplacitum   Dei  esse  siiquando 
-■>-------     ■  -   -  •  244 

in  primis  et  ae- 
246 

Pars  quinta.  —  Dc  creatione  anyelorum  et  natura, 
et  confirmatione  et  iapsu,  et  costeris  quas  ad  ipsos 
pertinent 

Cap.  I   —  Qucb  de  angelis  sint  inquirenda.      246 

Cap.  II.  —  Quod  in  principio  cx*eati  suot  angeli. 

247 

Cap.  III.  —  Quod  rationaiia  creatura  priraa  om- 
nium  facta  est  dignitate  ;  quoniam  ad  ipsam  refer- 
tur  conditio  reliquorum  sicut  ipsius  conditio  ad 
Deum  refertur  ;  quoniam  ad  similitudinem  Dei  facta 
est  sola.  r  247 

Cap.  IV.  —  Quod  in  principio  primo  aimul  facta 
aunt  ct  corporea  omnia  in  materia  et  incorporea  in 
angelica  natura,  248 

Cap.  V.  —  Quod  corporea  et  incorporea  natura  et 
secundum  aliquid  informis  facta  est ;  et  secundum 
aliquid  formata.  249 

Cap.  VI.  —  Quales  fuerunt  angeli  quando  primo 
facti  sunt.  249 

Cap.  VII.  —  Quod  non  sunt  facti  de  materia  pne- 
jacente  sicut  corpprea.  249 

Cap.  VIII.  —  De  quatuor  proprietatibus  naturtn 
angelicffi.  250 

Cap.  IX.  —  De  differentia  substantiffi  spiritualis. 

250 

Cap.  X.  —  De  differentia  cognitionis.  251 

Cap,  XI.  —  Pe  differentia  liberi  arbitrii.  251 

Cap.  XII.  —  In  quo  similea  conditi  sunt  et  in  quo 
dissimiles.  251 

Cap.  XIII.  —  De  tripHci  potestate  illorum.      252 

Cap.  XIV.  —  De  tnplici  cognitione  angelorum. 

25> 

Cap.  XV.  r—  Utnwa  perfeeti  facti  aint  angeli  an 
imperfecti.  252 

Cap.  XVI. — Quod  trtbua  raodis  perfeetum  dicitur  : 
aecundum  tempus,  secundum  naturam,  et  muivevsa- 
liter.  253 

Cap.  XVII.  —  Quod  angeli  perfecti  sunt  secon- 
dum  primam  perfectioJMm.  253 

Cap.  XVIII.  —  Utrum  angeli  pnescii  fuerunt  fu- 
turi  evemtus  suu  253 

Cap.  XIX.  —  Quales  conditi  sunt  angeli,  boni  an 
maii,  juati  aa  injuati,  beati  an  miseri.  254 

Cap.  XX-  —  De  libero  arbitrio  illorum  in  primo 
conditionia  princlpio,  quando  subsistere  cceperunt. 

255 

Cap.  XXI.  —  Quid  sit  liberum  arbitrium.        255 

Cap.  XXII,— -  Quod  semper  liberum  arbitrinm  non 
ad  preesens  spectat,  sed  ad  iuturum  :  nee  ad  omne, 
sed  ad  contingens  tantum.  256 

Cap.  XXII 1.  —  De  aversione  et  lapsu  malorum ; 
et  de  conversione  et  confirmatione  bonorum.      256 

Cap.  XXIV.  —  Quomodo  in  labentibus  culpa  gra- 
tiam  avertit ;  et  in  stantibus  gratia  meritum  adjuvat. 

257 

Cap.  XXV.  —  Quod  in  sola  voluntate  et  justitia 
est  et  iniustitia.  257 

Cap.  aXVI. —  Quod  peccatum  nec  substantia  est, 
nec  de  substantia,  sed  privatio  boni.  257 

Cap.  XX VII.  —  Quomodo  Deus  omnem  volunta- 
tem  et  potestatem  angelorum  ad  suae  voluntatis  or- 
dinem  et  dispositionem  intorquet.  258 

Cap.  XXVIII.  —  Quod  quatuor  modis.Deua  coer- 
cct  voluntatem   et  potestatem  majorum  angelorum. 

269 


Cap.  XXIX.  ~*  De  oeculta  diapositione  Dei  quae 
malas  etiam  voluntatea  ad  suam  voluntatam  intor- 
quet  et  disponit  aecundum  auam  voluntatem.      259 

Cap.  XXX,  —  De  ordjnibus  angelorum  quot  in 
principio  aDeo  conditi  sunt.  260 

Cap.  XXXI,  —  Utrum  plurea  remansertint,  quam 
eeciderunt.  261 

Cap.  XXXII.  —  De  discreta  cognominatione  an- 
gelorum,  261 

Cap  XXX III.  —  Utrum  omnes  spiritus  coalestes 
mittantur.  262 

Cap%  XXXIV,  —  De  ministeriia  angelieis.        263 

Pars  sexta.  —  De  creatione  hominis  et  statu  ejus 

ante  peceatum. 

Cap.  I.  —  Quare  Deus  hominem  ex  anima  et  cor- 
pore  fecit.  263 

Cap.  II.  —  Qualiter  homo  ad  imaginem  et  simili- 
tudinem  Dei  factus  est.  264 

Cap.  III.  —  De  creatione  et  origine  animse.      264 

Cap.  IV.  —  De  libero  arbitrio.  265 

Cap.  V.  —  De  duplici  sensu  animne.  266 

Cap.  VI.  —  De  duobua  bonis  ipalus  hominis.   267 

Cap.  VII.  —  De  duobus  prseceptis  natune  et  disci- 
plinae.  268 

Cap.  VIII.  —  De  tribus  generibus  rerum.         268 

Cap.  IX.  —  De  gemina  custodia  vitee  inferioris. 

269 

Cap.  X.  —  De  tribus  statibus  hominis.  269 

Cap.  XI.  —  De  primo  statu  hominis  ante  pecca- 
tum.  270 

Cap.  XII.  —  De  scientia  hominis  ante  peccatum. 

$70 

Cap.  XIII.  —  De  cognitione  rerum  invisibilium. 

271 

Cap.  XIV.  —  De  cognitione  Creatoris.  271 

Cap.  XV.  —  De  cognitione  sui.  272 

Cap.  XVI.  —  De  quaJitate  liberi  arbitrti  per  tres 
status.  272 

Cap.  XVII.  —  De  virtute  hominis  ante  peccatnm. 

273 

Cap.  XVIII.  —  Qualis  creatus  sit  primus  homo 
secundum  corpus.  275 

Cap.  XIX.  —  Quandiu  bono,  ai  non  peccassetjin 
hac  vita  inferiori  manere  debnisset.  276 

Cap.  XX.  —  De  alimento  primi  hominis,         276 

Cap.  XXI.  —  De  ejusdem  studio.  276 

Cap.  XXII.  —  Si  non  peccasset  homo  quales  ftlios 
genuisset.  277 

Cap.  XXIII.—  Utrum  injusti  an  justi  naseeren- 
tur.  277 

Cap.  XXIV.  —  Utrum  patenu*  justitisg  hteredes 
essent.  277 

Cap.  XXV.  —  Utrum  simul  transferendi fuissent: 
an  per  successiones.  278 

(jap.  XXVI.  —  Utrum  perfecti  naacerentur  statura 
et  acientia  278 

Cap.  XXVII.  —  De  institutione  primi  htnnints. 

280 

Cap.  XXVIII.  —  De  institutione  honriaie  secun- 
dum  supertorem  vitam.  281 

Cap.  XXIX.  —  De  institutione  hominia  secun- 
dum  inferiorem  vitam.  281 

Cap.  XXX.  —  De  loco  in  quo  positua  est  prinms 
homo.  282 

Cap.  XXXI.  —  De  ligno  vitas.  283 

Cap.  XXXII.  —  De  ligno  scientiss  boni  et  mali. 

283 

Cap.  XXXHL  — <■  Quod  horao  in-  paradieo  positus 
est,  nen  creatus,  284 

Cap.  XXXIV.  —  Quare  unua  primum,  creMus-  est. 

284 

Cap.  XXXV.  —  Quare  mulier  de  viro  faets,  et 
quare  de  latere.  284 

Cap.  XXXVI.  —  Quare  dormienii  coata>  absiracta 
eet.  m 

Cap.  XX^VU.  ~  ^sexBMHii  eperml       286 


1239 


ORDO  RfcRUM 


lfttt 


Pars  septima.  —  De  lapsuprimi  hominis. 

Cap.  I.  —  Quomodo  invidia  diaboli  lapsus  est. 

287 

Cap.  II.  —  Quare  diabolua  in  forma  aliena  venit. 

287 

Cap.  III.  —  Quare  prius  ad  feminam  venit.      287 

Cap.  IV.  —  Quare  ab  interrogatione  exorsus  est. 

288 

Cap.  V.  —  Quod  non  soli  viro  praeceptum  datum 
sit.  288 

Cap.  VI.  —  De  modo  tentationis.  289 

Cap.  VII.  —  Quob  mala  fuerunt  in  originali  pecca- 
to.  289 

Cap.  VIII.  —  Quod  mulier  delectatione  promissio- 
nis  persuasioni  assensum  dedit.  289 

Cap.  IX.  —  De  duobus  generibus  tentationum.  290 

Cap.  X.  —  Uter  plus  peccavit  Adam  an  Eva.  290 

Cap.  XI.  —  De  appetitu  justi  et  appetitu  commo- 
di.  291 

Cap.  XII.  —  Utrum  homo  volens  an  nolens  appe- 
titum  justi  pcrdidit.  292 

Cap.  XIII.  —  Quod  justitia  sit  mensura.  293 

Cap.  XIV.  —  De  mensura  inferioris  boni.        2U3 

Cap.  XV.  —  De  mensura  boni  superioris.        293 

Cap.  XVI.  —  Quodnam   malum  fuit   in  homine. 

294 

Cap.  XVII.  —  Quod  homo,  quia  in  appetitu  justi 
peccavit,  in  appetitu  justi  punitus  est.  294 

Cap.  XVIIi.  —  Quare  inferior  appetitus  mensu- 
ram  non  tenet.  295 

Cap.  XIX.  —  Quod  spiritui  cura  carnis  injuncta 
est.  295 

Cap.  XX.  —  Quod  necessitas  concupiscendi  non 
excusat,  quia  a  voluntate  venit.  296 

Cap.  XaI.  —  Quod  commodum  et  ordinatum  ap- 
petendum  est.  296 

Cap.  XXII.  —  Quod  nihil  appetitur  nisi  commo- 
dum.  297 

Cap.  XXIII.  —  Quomodo  necessitas  ex  voluntate 
venit.  297 

Cap.  XXIV.  —  Quid  generati  trahimus  et  quid  re- 
generati  amittitus.  297 

Cap.  XXV.  —  De  originali  peccato.  297 

Cap.  XXVI.  —  Quot  modis  originale  peccatum 
dicatur.  298 

Cap.  XXVII.  —  Quod  primo  homini  actuale  fuit, 
hoc  nobis  est  originale.  298 

Cap.  XXVIII.  —  Quid  sit  originale  peccatum.  299 

Cap.  XXIX.  —  Quomodo  originale  peccatum  a  pa- 
tribus  in  filios  transeat.  £99 

Cap.  XXX. —  Quod  anima  non  sit  ex  traduce.  299 

Cap.  XXXI.  —  Quomodo  per  carnem  peccatum 
transit  ad  animam.  301 

Cap.  XXXII.   —  Quomodo  ignorantia  vitium  sit. 

302 

Cap.  XXXIU.  —  Quod  angeli  facti  sunt  ut  intus 
erudirentur,  homines  foris.  302 

Cap.  XXXIV.  —  Unde  concupiscentia  nascitur, 
et  unde  ignorantia.  302 

Cap.  XXXV.  —  Quomodo  anima  peccati  originalis 
particeps  fiat.  303 

Cap.  XXXVI.  —  Ratio  quorumdam  de  animabus 
incorporandis.  303 

Cap.  XXXVII.  —  Quomodo  a  patribus  justis  pec- 
catores  filii  nascantur.  304 

Cap.  XXXVIII.  —  Utrum  omnia  peccata  praece- 
dentium  patrum  ad  filios  transeunt.  304 

Pars  octava.  —  De  reparatione  hominis 

Cap.  I.  —  I)e  eo  quod  tria  sunt,  consideranda 
circa  reparationem  hominis.  305 

Cap.  II.  —  De  quinque  locis.  306 

Cap.  III.  —  Quomodo  dispositus  est  homo  ad  poe- 
nitentiam.  307 

Cap.  IV.  —  De  causa  hominis  adversus  Deum  et 
diabolum.  307 

Cap.  V.  —  De  discretione  judiciorum.  309 


Cap.  VI.  —  Cur  Deus  homo.  310 

Cap.  VII.  —  Quid  ad  nos  pertinuit  passio  Christi. 

310 
Cap.  VIII.  —  De  jusiitia  potestatis  et  aequitatis. 

310 
Cap.  IX.  —  De  justitia  patiente  et  cogente.  311 
Cap.  X.  —  Quod  aliter  Deus  redimere  potuisset 

hominem  si  voluisset.  311 

Cap.  XI.  —  Qua  ratione  instituta  sunt  sacramen- 

ta.  312 

Cap.  XII.  —  De  tempore  institutionis  sacramento- 

rum.  313 

Cap.  XIII.  —  De  institutione  conjugii  ante  pecca- 

tum.  314 

Pars  nona.  —  De  institutione  sacramentorum. 
Cap.  I.  —  Quatuor  esse  consideranda  in  institu- 

tione  sacramentorum.  317 

Cap.  II.  —  Quid  sit  sacramentum.  317 

Cap.  III.  —  Quare  instituta  sint  sacramenta.     319 
Cap.  IV.  —  De  distinctione  trium  operum  et  triura 

operantium.  322 

Cap.  V.  —  Institutionem  sacramentorum   quao- 

tum  ad  Deum  dispensationis  esse,  quantum  ad  ho- 

minem  necessitatis.  323 

Cap.  VI.  —  De  materia  sacramentorum.  326 

Cap.  VII.  —  Quod  tria  sunt  genera  sacramento- 

rum.  327 

Cap.  VIII.  —  De  tribus  quae  necessaria  sunt  ad 

salutem.  327 

Pars  decima.  —  De  fide. 

Cap.  1 .  —  De  fide  septem  esse  mquirenda.       327 

Cap.  II.  —  Quid  sit  fides.  327 

Cap.  III.  —  Quee  sint  illa  in  quibus  fides  conatat. 

331 
Cap.  IV.  —  De  incremento  fidei.  332 

Cap.  V.  —  De  iis  quee  ad  fidem  pertinent.  333 
Cap.  VI.  —  An  secundum  mutationes  temporum 

mutata  sit  fides.  335 

Cap.  VII.  —  Quid  sit  quo  nihil  minus  unquam  fi- 

des  vera  habere  potuit.  339 

Cap.  VIII.  —  Recapitulatio  supradictorum.  341 
Cap.  IX.  —  De  sacramento  fidei  et  virtute.      341 

Pars  undbcima.  —  De  naturaU  lege. 

Cap.  I.  —  De  sacramentis  naturalis  legis.  343 
Cap.  II.  —  De  prima  differentia  preecedentium  et 

subsequentium  sacramentorum.  343 

Cap.  111.  —  Alia  differentia.  343 

Cap.  IV.  —  Quod  homo  a  Deo  instructus  est  ad 

decimas  offerendas.  344 

Cap.  V.  —  Prima  differentia.  secunda,  et  tertia. 

345 

Cap.  VI.  —  Quare  prima  mutata  sunt  per  secun- 

da.  345 

Cap.  VII.  —  De  tribus  generibus  operum.         347 

Pars  duodecima.  —  De  lege  scripta. 

Cap.  I.  —  De  unione  populi  fidel  s.  347 

Cap.  II.  —  De  circumcisione.  349 

Cap.  III.  —  De  praeparatione  legis.  350 

Cap.  IV.  —  De  sacramentis  legis  scriptae.  351 
Cap.  V.  —  De  immobilibus  prseceptis.  352 

Cap.  VI.  —  De  tribus  preeceptis  primae  tabulae. 

Cap.  VII.  —  De  septem  aliis  praeceptis  quae  sunt 
secundae  tabulee.  355 

Cap.  VIII.  —  De  ordine  preeceptoruin  Dei.        359 

Cap.  IX.  —  De  mobilibus  et  superadditia  prsece- 
ptis.  360 

Cap.  X.  —  Quod  tria  sunt  genera  sacramentorum 
in  lege.  362 

Prologus  secuudi  libri.  363 

LIBER  SECUNDUS. 

Pars  prima.  —  De  incamatione  Verbi  et  Umpor$ 

gratice. 

Cap.  I.  —  Vel  prologus^  371 


1241 


QU.E  1N  HOC  TOMO  CONTUNKNTUR. 


1242 


Cap.  II.  —  Quare  Filius  missus  est  potius  quara 
Patervel  Spiritus  sauetus.  371 

Cap.  III.  —  Qaomodo  solus  Filius  camem  susce- 
pit.  373 

Cap.  IV.  —  De  discretione  trium  personarum  in 
deitate  una.  376 

Cap.  V.  —  Quod  Verbum  caruem  assumpsit  cum 
poena  sine  culpa  ;  cum  moi  talitate  sine  imquitate. 

381 

Cap.  VI.  —  Quod  Verbum  cum  carne  rationalem 
animam  assumpsit ;  et  qualis  fuit  anima  illa  in  sa- 
pientia  et  virtute  et  justitia   et   bonitate  et  merito. 

383 

Cap.  VII.  —  De  carae  quam  Verbum  assumpsit, 
quali  fuit  secundum  possibilitatera,  et  sensum  et 
affectura.  389 

Cap.  VIII.  Quomodo  intelligendum  sit  quod  scri- 
ptum    est  :    <  Conceptus    est    de   Spiritu  sancto.  » 

391 

Cap.  IX.  —  De  unione  Verbi,    animse  et  carnis. 

393 

Cap.  X.  — De  separatione  animse  et  carnis  in 
Christo.  399 

Cap.  XI.  —  Quod  Christus,  separata  anima  a 
carne,  et  persona  fuil,  et  Deus  et  homo.  401 

Cap.  XII.  —  Quod  per  hominem  Verbo  unitum 
Deo  uniuntur  omnes  qui  membra  sunt  illius.      412 

Cap.  XIII.  —  Quod  Christus  secundum  huma- 
nitatera  in  oeelo  est    secundum  divinitatem  ubique. 

413 

Pars  8ECUNDA.  —  D#  nnitate  Ecclesix. 

Cap.  I.  —  De  gratia  quee  per  CHristum  datur,  et 
Spiritu  a  capite  in  membra  diffuso.  415 

Cap.  II.  —  De  Ecclesia,  quid  sit  Ecclesia.        416 

Cap.  III.  —  De  duobus  parietibus  Ecclesiee  cleri- 
cis  et  laicis.  417 

Cap.  IV.  —  Duas  esse  vitas  ;  et  seeundum  duas 
vitaa,  duos  populos  ;  et  id  duobus  populis  duas  po- 
testates ;  et  in  utraque  diversos  gradus  et  ordi- 
dines  dignitatum  ;  unam  inferiorem,  alteram  supe- 
riorem.  417 

Cap.  V.  —  Quod  omnis  administratio  ecclesiasti- 
ca  constat  in  tribus,  hoc  est  in  ordinibus,  in  sacra- 
mentis,  in  prteceptis.  418 

Cap.  VI.  —  De  potestate  terrena.  419 

Cap.  VII.  —  Quomodo  Ecclesia  terrena  possideat. 

419 

Cap.  VIII.  —  Quot  modis  in    sseculari  potestate 

determinanda  estjustitia.  420 

Cap.  IX.  —  De  ornamentis  regiis.  422 

Pars  tertia.  —  De  ecclesiasticis  ordinibus. 

Cap.  I.  —  De  potestate  spirituali  et  ejus  coronee. 

Cap.  II.  —  De  clericis.  421 

Cap.  III.  —  De  tonsura  ecclesiastica.  422 

Cap.  IV.  —  Qnomodo  ordines  sacri   in  monachis 

sint. 


422 
Cap.  V.  —  De  septem  gradibus  sacris.  423 

Cap.  VI.  —  De  ostiariis.  423 

Cap.  VII.  —  De  lectoribus.  424 

Cap.  VIII.  —  De  exorcistis.  424 

Cap.  IX.  —  De  acolythis.  425 

Cap.  X.  —  De  subdiaconiB.  425 

Cap.  XI.  —  De  diaconis.  426 

Cap.  XII.  —  De  presbyteris.  428 

Cap.  XIII.  —  De  episcopis.  430 

Cap.  XIV.  —  De  archiepiscopis.  430 

Cap.  XV.  —  De  summo  pontifice.  430 

Cap.  XVI.  De  caeteris   officiis  quee  sunt  in  clero. 

431 
Cap.  XVII.  —  De  archidiaconis.  431 

Cap.  XVIII.  —  De  pnmicerio.  431 

Cap.  XIX.  De  thesaurario.  431 

Cap.  XX.  —   Quando   et  quomodo    ordinationes 
Rint  faciendse.  431 


Cap.  XXI.  —  Qua  retate  ordinandi  sunt  qui  ordi- 
nantur.  432 

Cap.  XXII.  —  Quod  sine  <.erto  titulo  ordinandi 
non  sunt  sacerdotes.  432 

Cap.  XXIII.  —  Quales  sunt  eligendi  ad  sacros 
ordines  et  quales  non.  432 

Cap.  XXIV.  —  Qua  ratione  mutatio  possit  fie- 
ri  ordmandorum.  433 

Pars  quarta.  —  De  indumentis  saeris. 

Cap.  I.  —  Quot    ct  quce    sunt    indumenta  sacra. 

433 

Cap.  II.  —  De  tunica  byssina.  433 

Cap.  III.  —  De  zona.  434 

Cap.  IV.  —  Dc  feminalibus  lineis.  434 

Cap.  V.  —  De  interiori  tunica.  435 

Cap.  VI.  —  Dc  superhumerali.  435 

Cap.  VIII. —  De  rationali  quoJ  Gnece  logion  dici- 

tur.  436 
Cap.  VII    —  Do  mitra  qute  cydaris  dicitur  vel  tia- 

ra,  et  de  lamina  aurea.              "  436 

Cap.  IX.  —  De  indumentis  uovi  sacerdotii.  437 

Cap.  X   —  De  stola  vel  orario.  437 

Cap.  XI.  —  De  planeta  vel  casula.  437 

Cap.  XII.  —  De  mappa  vel  manipula.  437 

Cap.  XIII.  —  De  dalmatica.  437 
Cap.  XIV.  —  De  sandaliis  et  caligis  byssinis  siv9 

lineis.  438 

Cap.  XV.  —  De  baculo  episcopi  et  annu  0.  438 

Cap.  XVI   —  De  pallio  archiepiscopi.  438 

Cap.  XVII.  —  De  vasis  sacris.  438 

Pars  quinta.  —  De  dedicatione  ecclesias. 
Cap.  I.  —  De  dedicatione  ecclesiae.  439 

Cap.  II.  —  De  his  qu»  visibiliter  aguntui   in  ea. 

439 
Cap.  III.  —  Quod  sit  mysterium    supradictorum. 

441 
Pars  sexta.  —  De  sacramento  baptismi. 

Cap.  I.  —  Quare  sit  primum,  et  quse  de  eo  inqui- 
renda.  441 

Cap.  II.  —  Quid  sit  baptismus,  et  de  nomnie  Dei 
in  quo  fit  baptismus,  et  de  fide  et  verbo  sanctifi- 
cante.  443 

Cap.  III.  —  Quare  institum  sit  sacramentum  ba- 
ptismi.  447 

Cap.  IV.  —  Quando  institutum  sit  sacramentum 
baptismi.  449 

Cap.V — jQuando  homines  obligari  coeperunt  prff- 
cepto  percipiendi  baptisrai.  450 

Cap.  VI.  —  Quid  distet  inter  baptismum  Joannis 
et  Christi ;  et  de  forma  baptismi  Joannis  et  Christi. 

451 
Cap.  VII.  —  TJtrum,  post  datum   praeceptum   ba- 

ptismi,  aliquis  salvari  possit,  nisi  actualiter  percep- 

to  sacramento  baptismi.  452 

Cap.  VIII.  —  De  sacramentis  neophytorum.     454 
Cap.  IX.  —  De  catechizatione.  455 

Cap.  X.  —  De  exorcismo.  456 

Cap.  XI.  —  De  his  quee   post  exorcizationem  se- 

quuntur  in  bapt<smo.  457 

Cap.  XII.  —  De  patrinis.  458 

Cap.  XIII.  —  De  rebaptizatione.  458 

Cap.  XIV.  — Quare  in  sola  aqua  baptismus  cele- 

bratur.  460 

Cap.  XV.  —  De  forma  baptismatis.  460 


Pars  beptima.  —  De  confirmatione. 

Cap.  I.  —  De  chrismate  et  ejus  usu.  459 

Cap.  II.  — Quod  irapositio  manus  per  solos  pon- 

tifices  celebratur.  459 

Cap.  III.  —    De    eo  quod  Sylvester  papa  instituit 

ut  presbyter  baptizatum  ehrismate  in  vertice  liniat. 

460 

Cap.  IV.  —  Utrum  majus  sacramentum  sit  irapo- 

sitio  manus  an  baptismus.  461 

Cap.  V.  Quod  non  debeat  iterari    manus  imposi- 


tt\ 


1243 


ORDO  KKKIIM 


1244 


tio  sieut  nec  baptismus,  et  quo  ad  jejunis  celebian- 
da  sit.  461 

Cap.  VI.  —  Quanto  tempore  debeant  esse  sub 
disciplina  chrismatia  qui  manus  impositionem  ac- 
ceperunt,  462 

Pars  octava.  —  De  sacramento  corporis  et  sangumis 

Christi 

Cap.  I.  —  De  ejus  excellentia.  461 

Cap.  II.  —  Quando  instituturn  sit  saeramentum 
corporis  et  sanguinis  Christi  4  1 

Cap.  III.  —  iftrum  mortale  an  immortale  corpus 
suum  in  coena  Christus  discipulis  tradidit.  462 

Cap.  IV. —  Utrumeorpus  Christi  fuit  quod  Judas 
per  intinctam  buccellam  acccpit.  464 

Cap.  V.  —  Quod  aguus  paschalis  figura  corporis 
Christi  fuit.  40o 

iip.  VI.  —  Quod  sacramentum  altaris  et  figura 
est  quantum  ad  panis  et  vini  speciem  :  et  res  cst 
quantum  ad  pains  et  vini  speciem  ;  et  res  est  quan- 
tum  ad  corporis  Christi  veritatem.  465 

Cap.  VII.  —  Tria  esse  in  sacramento  altaris  : 
panis  et  vini  speeiem,  corporis  Christi  veritatem, 
graliam  spiritualem.  4(56 

Cap.  VIII.  —  Quare  in  specie  panis  et  vini  Chri- 
stus  sacramentum  corporis  sui  et  sanguinis  insti- 
tuit.  467 

Cap.  IX.  —  Qualis  intelligenda  est  mutatio  panis 
et  vini  in  corpus  Christ».  468 

Cap.  X.  —  Quid  significant  tres  portiones  illae 
queB  decorpore  Christi  in   sacramento  altaris  fiunt. 

468 

Cap.  XI.  — Quod  corpus  Christi,  quundo  dividi 
videtur,  secundum  solam  speciem  dividitur,  secun- 
dum  se  autem  integrum  manot,  sic  in  singulis  parti- 
bus  totum,  sicut  in  diversis  locis  unum  et  idcm  ip- 
sura  est.  469 

Cap.  XII.  —  Quod  ea,  qure  in  corpore  Christi  in- 
digna   videntur,    secundum    speciem    solam  fiunt. 

470 

Cap    XIII.  —  Quid  fiat  de  corpore  Christi  et  eor- 

porali  prosentia  ejus  post  sumptionem  sacramenti. 

470 

Cap.  XIV.  —  Quod  celebratio  consecrationiscor- 

poris  Christi  missa  vocatur,  et  quando  missa   et   a 

quo  instituta  est,  unde  missa  dicatur.  472 

•  Pars  nona.  —  De  minoribus  sacramtntis. 

Cap.  I.  — De  sacramentis  quae  ad  exercitationem 
instituta  sunt.  et  quod  omnia  sanctificanturper  ver- 
bum  Dei.  471 

Cap.  II.  —  De  aqua  aspersionis  quae  cum  sale  be- 
nedioitur.  473 

Cap.  III.  —  l)e  suscenuone  cineris.  473 

Cap.  I  V— De  ramis  palmarum  et  de  frondibus  bene- 
dieendi*.  473 

Cap.  V.  —  De  cereo  qui  benedicitur  in  sancto 
sabbato.  et  de  aguis  qui  benedicuntur  in  pascha. 

474 

Cap.  VI.  —  D«  signis  quorum  sonitu  fideles  in 
Udum  convocautur.  474 

Cap.  VII.  —  De  rortinis.  474 

Cap.  ViII.  —  l)c  aliis  sacramentia  qu«  in  factis 
constant.  475 

Cap.  IX.  —  De  his  sacramentis  quae  verbis  con- 
stant.  475 

Cap.  X.  —  De  tfacris  et  uon  sacramentis.         476 

^ars  uecjma.  —  [>e  simonia. 
Cap.  I.  —  Unde  dicitur,  et  quid  est  simonia.    477 
Cap.  II   — Deauetoribus  simonue.  477 

Cap.  III.  —  De  iia  qui  spiritualia  vendunt  aut 
emuut.  477 

Cap.  IV.  —  De  iis  qui  corporalia  inEcclesia  com- 
parando  cum  eis  et  iu  eis  spiritualia  emunt.         479 
Cap.  V.  —  Do  eo  quod  solacorporalia  veuduntur. 

480 


Paus  lnobcima.  —  De  sacramcnto  conjugii. 

Cvp.  I.  — De  excellcnti  i  hujus  saera^ienti,  et  qu» 
in  eu  considcranda.  479 

C.vp.  II.  --  I)o  origine  conjugii.  481 

Cap.  III.  —  De  duplici  institutiono  conjugii,  et  de 
cauau  in*t:t;ifonis  dupliei.  481 

Cap.  IV  —  Quid  sit  coujugium  et  qui  illud  leg-iti- 
mo  contrahere  possiut.  ci  quia  consonsus  sit  legiti- 
1111.3.  483 

Cap.    V.     —    Quando    conjugium    esse    incipiat. 

Cap.  VI.  —  De  iis  qui  occulte  nubunt,  vel  post- 
quam  nupsernt,  contra  conjugium  aliqua  verenda 
faciunt.  488 

Caf.  Vii.  —  Quod  tria  suut  bona  quje  conjugium 
eomitantur,  scilicet  fides    spes  prolis,  sacrameotum. 

494 

Cap.  VIII.  —  Utrum  heec  bona  inseparabilia  sint 
coujugio  an  non.  4U4 

Cap.  IX.  —  De  iis  qui  in  conjugio  incontinenter 
vivunt,  et  plus  explenda»  libidini,  quam  generaudje 
proli.  inserviun1.  496 

Cap.  X.  —  Qua  ratione  antiqu;  simul  plures  ha- 
buerunt  uxores.  496 

Cap.  XI.  —  Utrum  conjugium  dicendum  est  quod 
aliquaudo  dUsolvi  potesr.  497 

Cap.  XII  ~*  De  his  qui  putaiit  etiam  intcr  illegi- 
timas  quascunque  personas  conscnsum  ad  invicoin 
habitum  conjugium  facere.  490 

Cap.  XIII.  —  De  conjugio  infidelium.  504 

Cap.  XIV.  -■  Do  consauguinitaU  et  gradibus  con- 
sauguinitatis.  510 

Cap.  XV.  —  De  affinitate.  516 

Cap.  XVI.  —  De  spirituali  germaniute.  517 

Cap.  XV .1.  —  Quod  distet  inter  cognationum 
sive  consanguinitatem  et  afflnitatem,  et  spiritua- 
lem  germanitatem.  518 

Cap.  XVIII.  —  Utrum  dolus,  qui  suppositio  dici- 
tur.  conjugium  dissolvat.  520 

Cap.  XIX.  —  rtrum  conditio  servilis,  si  uescia- 
tur,  postea  conjugium  dissolvat.  520 

Pars  dlodecima.  —  De  votis, 

Cap.  1.  —  De  votis,  an  sintdiveraa.  519 

Cap.  II.  — De  quinque  modis  quibusmens  agenda 

tractat.  520 

Cap.  UI.  — Quid  sit  votum,  et  quid  vivere.  b'\ 
Cap.  IV.  —  Qu.e  vota  tenenda  non  sunt.  521 

Cap,  V.  —  Quod  votum  nullum   commutationem 

admittat.  522 

Cap.  VI.  —  Qutn  vota  commutationem  patiuntur. 

523 

Pars  decima  tektia.  —  De  vttiis  et  virtutibus. 

Cap.  I.  —  De  vitiis  et  virtutibus,  et  operibus  ma- 

lis.  c25 

Cap.  II.  —  De  virtutibus  etoperibus  bonia.  526 
Cap.  II i.  —  De  timore  ct  amore.  527 

Cap.  IV.  —  Quid  sit  timor.  527 

Cap.  V.    -  De  quatuor  timoribus.  528 

Cap.  VI.  —  Dc  charitate.  528 

Cap.  VII.  —  Que  non  sunt  tria  praecepta  chariu- 

tis.  531 

Cap.  VIII  —  Quod  pure  et  gratis  amat  qui  Deum 

propter  se  amat.  534 

Cap.  IX.  —  De  mensura  diiigendi  Denm.  535 

Cap.  X.  —  De  mensura  diligeudi  proximum  536 
Cap.  XI.  —  Utrum  charitas  scmel  habita   amitta- 

tur.  539 

Cap.  XII. —  Utrum  omnis  dilectio   Dai  charitos 

sit  nominauda.  545 

Pars  dkcim  v  quahta.  —  De  confessione  et  poeniten- 
tia,  ct  rnmissione  peccatorum. 

Cap.  1.  —  De  confessione  ot  preBcepto  ejus.  549 
Cap.  II.  —  De   pcenitentia  et  fructu   poentientiee. 

564 


4245 


QXJJE  IN  HOCTOMO  CONTINENTUR. 


\M 


Cap.  III  — De  iis  quis  in  hac  vita  popnitentiam 
non  complent.  556 

Cap.  IV   —  Itrum  iterari  possit  poenitentia.  556 

Cap.  V    —  I)e  iis  qui  in  extrem  s  pomitent      5.09 

Cap.  VI  —  Quod  sola  Jbona  voluntas  sufficit,  si 
facultas  operandi  non  datur.  560 

Caf.  VII.  —  Quod  homo  opus  judicet :  Deus  vo- 
luntatem  pensat.  564 

Cap.  VIII.  — De  remissione  peccatornm :  et  an 
sacerdotcs,  qui  homines  sunt,  possunt  dimittere 
peccata.  564 

Cap.  IX.  —  De  eo  utrum  peccata  redeant  post- 
quam  semel  dimissa  fuerint.  570 

Parb  decima  quinta.  —  De  vnctione  infirmornm. 

Cap.  1.  —  De  tribus  geueribus  olei,  et  cxcellentia 
ehrismatis.  577 

Cap.  II.  —  Quando  et  a  quo  instituta  eat  unctio 
infirmorum.  577 

Cap.  III.  —  Utrum  iterari  p  ssit  hoc  sacramen- 
tum.  578 

Pars  sexta  decima    —  De  fine  hominis. 

Cap.  I.  —  Quod  11  qui  :n  Domino  moriuntur  etiam 

cum  parvo  merito  beati  erunt.  579 

Cap.  II.  —  De  exitu  animarum.  580 

Cap.  III.  —  De  poenis  animarum.  584 

Cap.  IV. —  De  locis  poonarum.  586 

Cap.  V.  —  De  qualitate   tormentorum    gehenna- 

liuin.  587 

Cap.  VI.  —  De  cura  pio  mortuis  habenda.  593 
Cap.  VII.  —  Quibu*  prosit  post  mortem,  velquo- 

modo,  quod  pro  illis  fit.  594 

Cap.  VIII.  —  De  exsequiis.  595 

Cap.  IX.  —  De  sacrificio  pro  defunctis.  595 

Cap.  X.  —  Quibus  prosit.  595 

Cap.  XI.  —  Utrum  anim.i^  sciunt  qu;n  in   hoc  see- 

culo  geruntur.  596 

Pars  septima  decima.  —  De  fine  sceculu 

Cap.  I.  —  De  tempore  adventns  Christi  in    novis- 

ftimo.  597 

Cap.  II.  —  De  ultima  tribulatione.  597 

Cap.  III.  —  Quare  modo  diabolus  ligatur.  597 
Cap.  IV.  —  Quare  in  novissimo  solvetur.  598 

Cap.  V.  —  Quanto  tempore  erit  ultima  tribulatio 

598 
Cap.  VI.  —  De  adventu  Eli«e  et  Henoch.  598 

Cap.  VII.  —  De  qualitate  person»  judicis.  598 
Cap.  VIII.  —  De  celeritate  judicii.  600 

Cap.  IX.  —  De  eodem.  600 

Cap.  X.  —  De  eodem.  «00 

Cap.  XI.  —  De  ordine  resurgendi.  600 

Cap.  XII.  —    Quomodo   intelligendum  est    quod 

sccriptum  est :  «  Vivos  et  mortuos  judieabit  »     6)1 
Cap.  XIII.  —  De  resurrectione  corporum  qualiter 

aut  qualia  resurgent.  601 

Oap.  XIV.  —  De  abortivis  et  monstris  utrum    »e- 

surgent  et  qualia.  602 

Cap.  XV.  —  De  modo  r*snrrection<8.  603 

Oap.  XVI.  —  Exemplum  supradictorum.  604 

Cap.  XVII.  —  Quod  sanetorum  corpora  aine  vitio 

resurgent   et  incorruptibilia.  604 

Cap.  XVI II.  —  Quod  infantes  non   in  ea  statura 

resurgent  qua  mortui  sunt.  604 

Cap.  XIX.  —  Quod  omnes  in  eadem   statnra   re- 

surgent  quamin  perfecta  veljuvenili  aetate  scilicet 

habuerunt  vel  habituri  fuerunt.  605 

Cap.  XX.  —  Utrum  reprobi  cum   vitiis  surgent. 

605 
Cap.  XXI.  —  Quomodo  terrena   corpora  in  coelo 

manebunt.  606 

Cap.  XXII.  —  Quale  sit  futurum  judicium.  607 
Cap.  XXIII.  —    Quod   Deus  conscientia    nostra 

teste  utetur  ad  judicandum  nos.  607 

Cap.  XXIV.  — Qualiter  Deus  in  praesenti  judicet. 

607 
Cap.  XXV.  —  De  eodem.  608 


Cap.  XXVI.  —  De  eodem.  608 

Cap.  XXVII.—  De  eodem.  608 

<\r.  XXVIII.  —   Ubi  erunt  corporaliter  sancti 

qnando  mundus  ardebit.  000 

Par8  octava  decima.  —  De  statu  futuri  tarcuH. 

Cap»  I.  —  De  innovatione  mundi.  609 

Cap.  II.  —  Quid  proderit  irterna  poena  malorum 

bonia.  609 

C\i',  III.  — Quod  boni  malos  videbunt,  non   mali 

bonos,  et  de  secunda  morte.  609 

Cap.  IV.  —  Quod  mali  idcirco  semper  vivent,  ut 

semper  moriantur.  609 

Cai».  V.  —  Quod   ignis  oeternus  non    pequaliter 

cruciabit  omnes.  610 

C\i>.  VI  —  De  eodem.  610 

Cap.  VII.  —  De  eodem.  610 

Cap.  VIII.  —  Quomodo  justum  sit  ut  pro   tempo- 

rali  culpa  nterna  poena  reddatur.  610 

Cvp.  IX.  —  De  eodem.  611 

Cap.  X.  —  De  eodem.  611 

Ca;\  XI.  —  Quomodo  diabolus  nunc  cruciatur,  et 

quomodo  :n  futuro  cruciabitur.  611 

Ca:\  XII.  —  De  eodem.  612 

Cap.  XIII.  —  Quodpostdamnationemreproborum 

sancti  plenius  cognoscent  gratiamDei.  612 

Cap.  XIV.    —  Quod,    damnntis    malis,  sancti  in 

vitam  seternam  intrabunt.  612 

Cap.  XV.  —  Quomodo  justi  tunc  non  compatien- 

tur  malis.  612 

Cap.  XVI.  —  De  Visione  Dei.  613 

Cap.  XVII.  —  Quid  distet  inter  videre  et  credere. 

614 
Cap.  XVIII.  —  De  visione  corporali  et  spirituali 

in  futuro.  616 

Cap.  XIX.  —  Utrum  volubiles  ernnt  ibi  cogitatio- 

nes  nostrae.  616 

Cap.  XX.  —  Qualis  et  quanta  erit  felicitas  et  bea- 

titudo  futura.  616 

Cap.  XXI.  —  In  tribus  constare  beatitudinem  ve- 

ram.  617 

DE  ARCA  NOE  MORALI. 

Prologus.  618 

LIBER  PRIMUS. 

Cap.  I.  —  Quae  sit  differentia  inter  amorem  Dei  et 
amorem  mundi,  et  qualiter  possimus  ad  amorem 
Dei  pertingerc.  et  domus  ejus  ac  mansio  effici.    619 

Cap.  II.  —  Quod  duobus  modiB  inhabitet  Deus  cor 
hominis,  et  quod  multis  nominibus  dwatur  inhabi- 
tatio  Dei,  et  inhabitator  Deus,  et  quod  arca  sit 
exemplareedificii  spiritualis.  681 

Cap.  III.  —  De  forma  et  quantitate  arcie  seeim- 
dum  litteram.  626 

Cap.  IV,  —  De  area  Eccleaiee,  seu  Eccleaia.     629 

LIBER  SECUNDUS. 

Cap.  I.  —  De  arca  sapientise.  635 

Cap.  II.  —  De  ostio,  et  fenestra  hujus  arcee     636 

Cap.  Ilf.  —  De  quatuor  modis  exeundi  per  actio- 
nem.  637 

Cap.  IV.  —  De  quatuor  modis  exeundi  per  con- 
templationem.  637 

Cap.  V.  —  Quomodo  Ramus  oliv»  deportetur  ad 
arcam  sapienti» .  639 

C\p.  VI.  —  De  tribus  mansionibus  arcse  sapien- 
ti&,  sive  intellectualis.  639 

Cap.  VII.  —  De  columna  in  medio  arcae  hujus 
ereeta.  640 

Cap.  VIII.  —  De  diversitate  arcam  ascendentium. 

640 

CXp.  IX.  —  De  ligno  vitae,  et  libro  tit»  in  co- 
lunina  642 

CAP.  X.  —  De  duobus  qu«  sunt  in  li&no,  et  de  li- 
bro  et  Hgno  vit».  643 

Cap.  XI.  —  De  diversis  libris,  et  quis  liber  vit» 
dicatur.  643 

Cap.  Xfl.  —  De  tribus  libris.  643 


1247 


ORDO  RERUM 


1248 


Cap.  XII L  —  De  tribus  verbis.  644 

Cap.  XIV.  — De  tri'  s  lignis  vit».  644 

Cap.  XV.  —  De  tri'  :s  libris  vitje.  644 

Cap.  XVI.  —  De  tri>us  veibis.  645 

Cap.  XVII.  —  De  tiibus  paradisis,  et  comparatio- 

ne  triuni  lignorum  qu;e  sunt  in  eis.  640 

Cap.  XVIII.  —  De  arbore  sapientiae  et  vero  ligno 

vitflR.  ejusque  incrementis  et  profectu.  646 

LIBER  TERTIUS. 

Cap.  I.  —  De  seminutione  arboris  sapientiae  per 
timorem.  o47 

Cap.  II.  —  De  rigatione  arboris  sapientia?  per 
gratiam.  648 

Cap.  III.  —  De  putrolactione  arboris  sapientise  per 
dolorem.  648 

Cap.  IV.  —  De  radicatione  arboris  sapientke  per 
fidem  649 

Cap.  V. —  De  gcrminatione  arboris  sapientiie  per 
de.otionem.  651 

Cap.  VI.  —  De  ortu  arboris  sapientia?  per  com- 
punotionem.  651 

Cap.  VII.  —  De  incremento  arboris  sapientite  per 
desiderium.  654 

Cap.  VIII.  —  l)e  roboratione  arboris  sapientise 
per  charitatem.  654 

Cap.  IX.  — Devirore  arboris  sapientise  per  spem. 

655 

Cap.  X.  —  Quomodo  frondescat  arbor  sapientise 
per  circumspectioncm.  i  55 

Cap.  XI.  —  Quomo  !o  floreat  arbor  sapientire  per 
disciplinam.  661 

Cap.  XII.   —  Quomodo   fructificet  per  virtutem. 

661 

Cap.  XIII.  —  Quomodo  per  pati?ntiam,  et  perse- 
verantiam  maturescat.  061 

Cap.   XIV.  —  Quomodo   per    mortem   carpatur. 

661 

Cap.  XV. —  Quomodo  per  contemplationem  cibat. 

662 

LIBER  QUARTUS. 

Cap.  I.  —  Ubi  et  ex  quo  sedificata  domus  Dei.  663 

Cap.  II  —  De  ordine  et  dispositione  cogitationum 
nostrarum,  quae  finilse  nun  sunt,  ut  ex  eis  construa- 
tur  domus  Dci.  665 

Cap.  III.  —  De  duobus  operibus  Dei.  id  est  condi- 
tionis  et  restauraiionU.  in  quibus  exercendus  est 
animus.  ne  a  mundo  d.strahatur.  667 

Cap.  IV.  —  Quare  iu  abdito,  et  obscure  locutus 
sit  Deus.  06# 

Cap.  V.  —  Quare  cum  paucis  et  raro  loquatui ,  et 
locutus  >it  Deus.  670 

Cap.  VI.  —  Quod  aliter  pensant  electi  opera  Dei, 
et  alitcr  reprobi.  672 

Cap.  VII.  —  Duos  essc  inundos,  visibilem  et  in- 
viiibilem.  672 

Cap.  VIII.  —  De  tribus  speciebus  hominum  re- 
spcctu  arcte.  674 

Cap.  IX.  — Qiuc  sunt  opera  restaurationis  huma- 
na\  677 

DE  AKCA  NOE  MYSTICA. 

Cap.  I.  —  De  arcae  descriptione  per  crucis  figu- 
ram,  et  agnum   in   centro    ejus  stantem  et  caetera. 

681 
Cap.  II.  —  De  columna1  in  arcae  medio  erectee 
significatione  mystica.  de  tignorum  super  eam  ere- 
ctiono,  de  mansionibus  inter  quadivtturas  tignis  in- 
fixas  designatis.  de  columnae  aupradictse  positione, 
et  de  oinnium  horum  mysterio.  684 

Cap.  III.  —  De  zona  quse  per  medium  fundum  se- 
cundum  longitudinem  a  fine  usque  ad  fiuem  arcw 
porrigiiur,  quomodo  Ecclesiam  liguret.  685 

Cap.  IV.  —  De  quadratura  in  fronte  arcce  desi- 
gnante  quatuor  mundi  partes  pcr  litteras  nominis 
Adain  scriptioncm  noininum  suorum  in<  hoantes,  et 
de  patriarcharum  steinmatibus  per  nominum  ipso- 
rum  descriptioncm  ab  Adam  usque  acj  Christum ;  et 


deinde  de  Novi  Testamenti  principibus,  et  subsectr 
tis  sanctis  secundum  dispositionem  et  divisioneni 
arcse,  et  secundum  mundi  «etates.  686 

Cap.  V.  —  Iterum  de  trina  arcae  divisione  secun- 
dum  longitudiuem  qua  significantur  homines  legii 
naturalis,  scriptae  et  gratise.  688 

Cai».  VI.  —  De  trina  arcie  secundum  latitudinera 
divisione.  qua  supradicii  homines  significautur,  et 
de  trabibus  ibidem  positis.  691 

Cap.  VII. —  De  inscriptionibus  trium  mansionum 
arcw,  et  de  distinctione  ejusdem,  qu«e  secundum  al- 
titudinem  est,  et  de  duodecim  scalis  quibus  ad  eas 
ascenditur.  692 

Cap.  VIII.  —  De  supradictis  scalis  moralis  repe- 
titio.  695 

Cap.  IX.  —  Ascensiones  ad  virtutes  a  frigore 
orientis.  696 

Cap.  X.  —  Ascensiones  a  calore  et  frigore  orien- 
tis.  697 

Cap.  XI.  —  De  ostio  ai-cae.  697 

Cap.  XII.  —  Exeundi  per  cogitattonem  modi  qua- 
tuor.  (198 

Cap.  XIII.  —  De  sex  mansiunculis  arca?  ad  litte- 
ram.  698 

Cap.  XIV.  —  De  mansionibus  quadraginta  duo- 
bus.  700 

Cap.  XV.  —  De  proprietate  quatuor  temporum 
anni,  et  conclusione  operis.  701 1 

DE  VANITATE  MUNDI. 

ERUDITIONIS  DIDASCALIC.E  LIBRI  SE1>TEM. 

LIBER  PRIMUS. 

Cap.  I.  —   Duo  esse  piaecipua,  quibus  ad  scien- 

tiam  quisque  instruitur.  741 

Cap.  II.  —  De    origine   artium,  et  animae  perfe- 

ctione.  741 

Cap.  III.  —  Quod  studium  sapientiae  philosophia 

sit.  742 

Cap.  IV.  —  Triplicem  esse  vim  animae,  et  solum 

hominem  r^tione  preeditum.  743 

Cap.  V.  —  Quae  res  ad  philosophiam  pertineant. 

744 
Cap.  VI.  —  De  ortu  theoric»,  practic»,  mecha- 

nicse.  745 

Cap.  VII.  —  De  tribus  rerum  ditferentiis.  745 

Cap.  VIII.  —  De  mundo  superlunari  et  sublunari. 

746 
Cap.  IX.  —  In  quo  homo  similis  ait  Deo.  747 

Cap.  X.  —  De  triplicibus  operibus.  747 

Cap.  XI.  —  Quid  sit  natura  748 

Cap.  XII.  —  De  ortu  logic».  749 

Cap.  XIII.  —  Epilogua  supradictorum.  7C»0 

LIBER  SECUNDUS. 

Cap.  I.  — De  discretione  artium.  751 
Cap.  II.  —  In  quas  partes  dividatur  philosophia. 

752 

Cap.  III.  —  De  theologia.  752 

Cap.  IV.  —  De  mathematica.  753 

Cap.  V.  —  De  quaternario  animse.  753 

Cap.  VI.  —  De  quaternario  corporis.  754 

Cap.  VII.  —  De  quadrivio.  755 

Cap.  VIII.  —  De  arithmetica.  755 

Cap.  IX.  —  De  musica.  .      755 

Cap.  X.  —  De  geometria.  755 

Cap.  XI.  —  De  astronomia.  756 

Cai\  XII.  —  De  arithmetica.  756 

Cap.  XIII.  —  De  musica  tripiici.  756 

Cap.  XIV  —  De  geometria.  757 

Cap.  XV.  —  De  astronomia.  757 

Cap.  XVI.  —  Definitio  quadrivii.  757 

Cap.  XVII.—  De  phvsica.  757 

Cap.  XVIII.  —    Quid  sit  proprium  uniuscujusque 

artis.  «58 

Cap.  XIX.  —  Collatio    supradictorum,  et  diTisio 

theoriccc.  759 

Ca  p.  XX.  —  Divisio  pratic».  750 


\ 


<*49 


QILE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


4260 


Cap.  XXI  —  Divisio  mechanicie  in  septem  scien- 

tiaa.  760 

Cap.  XXII.  —  De  lanificio.  760 

Cap.  XXIII.  —  De  armatura  et  fabrili.  760 

Cap.  XXIV.  —  De  navigatione.  761 

Cap.  XXV.  —  De  agrieultura.  761 

Cap.  XXVI.  —  De  venatione.  761 

Cap.  XXVII.  —  De  medicina.  762 

Cap.  XXVIII.  —  D*  theatrica  scientia.  762 
Cap.  XXIX.    —   De   Iogira  qute  est  quarta  pars 

philosophise  ;  et  de  grammatica.  763 

Cap.  XXX.  —  De  grainmuticse  divisione.  763 

Cap.  XXXI.  —  De  ratione  disserendi.  764 

LIBER  TERTIUS. 

Cap.  I.  —  De  disciplina  et  ejus  divisione.        765 
Cap.  II.  — De  auctoribus  artium.  765 

Cap.  III.    —  Quk    artes  praecipue  legendse  sint. 

768 
Cap.  IV.  —  De  duobus    generibus   scripturarum. 

768 
Cap.  V.  —  De  artium  cohserentia.  769 

Cap.  VI.  —  Unicuique  arti  quid   sit  tribuendum. 

769 
Cap.  VII.  —  Quid    sit   necessarium    studentibus. 

770 
Cap.  VIII.  —  De  ingenio    et  memoria,    qu®  duo 
oertinent  ad  naturam.  770 

Cap.  IX.  —  De  ordine  legendi.  771 

Cap.  X  —  De  modo  legendi.  772 

Cap.  XI.  —  De  meditatione.  772 

Cap.  XII.  —  De  memoria  772 

Cap.  XIII.  —  De  disciplina.  773 

Cap.  XIV.  —  De  humilitate.  773 

Cap.  XV.  —  De  studio  quserendi.  775 

Cap.  XVI.  —  De  quatuor  reliquis  pneceptis.    776 
Cap.  XVII.  —  De  quiete.  776 

Cap.  XVIII.  —  De  scrutinio.  776 

Cap.  XIX.  —  De  parcitate.  777 

Cap.  XX.  —  De  exsilio.  778 

LIBER  QUARTUS. 

Cap.  I.    —   De    studio   divinarum   Scripturarum. 

777 
Cap.  II.  —  De  ordine  et  numero  librorum.  778 
Cap.  III.  —  De   auctoribus  divinorum    librorum 

779 
Cap.  IV.  —  De  bibliotheca.  780 

Cap.  V.  —  De  interpretibus.  780 

Cap.  VI.  —  Deauctoribus  Novi  Testamenti.    781 
Cap.  VII.  —  Csetera    esse  apocrypha.  et  quid  sit 
pocryphura.  781 

Cap.  VIII.  —  Ratio  divinorum  librorum.  782 

Cap.  IX.  —  De  Novo  Testamento.  784 

Cap.  X.  —  De  canonibus  Evangeliorum.  784 

Cap.  XI.  —  De  canonibus  conciliorum.  785 

Cap.  XII.  —  Quatuor   esse  principales  svnodos 

785 
Cap.  XIII.  —  Qui  bibliothecas  fecerunt.  785 

Cap.  XIV.    —    Qu8B  Scripturae    sunt  authenticse. 

786 

Cap.  XV.  —  Qu®  sint  apocryphse.  787 

Cap.  XVI.  —  Qusedam  etymologise  dictionuxn  ad 

ctionem  pertinentium.       *  788 

LIBER  QUINTUS. 

Cap.  I.  —  De  quibusdam  sacne  Scriptur»  proprie- 
tibus  preemonitio.  789 

Cap.  ll.  —  De  triplici  intelligentia.  789 

Cap.  III.  —  Quod  res  etiam  significent  in  divina 
riptura.  790 

Cap.  IV.  —  De  septem  regulis.  791 

Cap.  V.  —  Qui  studium  impediat.  793 

Cap.  VI.  —  Quid  sit  fructus  divinse  lectionis.  794 
Cap.  VII.  —  Quomodo  legenda  sit  .Vcriptura  divi- 
ad  correctionem  morum.  794 

Cap.  VIII.   —   Lectionem  esse  incipientium,  opus 
rfecforum,  et  quid  monacho  competat.  796 


Cap.  IX.  —  De  quinque  gradibus  quibus  exercere- 
tur  vita  iustorum.  797 

Cap.  X.  —  De  tribus  generibus  legentium  seu 
lectorum.  798 

LIBER  SEXTUS. 

Cap.  I.  —  Quomodo  legenda  sit  Scriptura  sacra 

a  quserentibus  scientiam  in  ea.  799 

Cap.  II.  —  De  ordine  qui  est  in  disciplinis.      799 

Cap.  III.  —  De  historia  et  libris   in   ea  legendis. 

799 
Cap.  IV.  —  De  allegoria.  802 

Cap.  V.  —  De  tropologia  et  moralitate.  805 

Cap.  VI.  —  De  ordine  librorum.  806 

Cap.  VII.  —  De  ordine  narrationis.  806 

Cap.  VIII.  —  De  ordine  expositionis.  806 

Cap.  IX.  —  De  littera.  807 

Cap.  X*  —  De  sensu.  807 

Cap.  XI.  —  De  sententia.  808 

Cap.  XII.  —  De  modo  legendi.  809 

Cap.  XIII.  —  De  meditationecur  nunc  sit  proter- 
mitendum.  809 

Cap.  XIV.  —  Definitio  trium  remediorum  philo- 
sophiam  concernentium  contra  totidem  mala,  et  de 
altera  philosophise  divisione.  809 

Cap.  XV.  —  De  magica  et  partibus  ejua.        810 

LIBER  SEPTIMUS 

Cap.  I.  —  De  tribus  invisibilibus  Dei,  a  auibus 

emanant  omnia,  quaj  sunt  potentia,   sapientia,  be- 

nignitas.  811 

Cap.  II.  —  De  immensitate  divinse  potentiOB  quam 

perspicimus  ex  creaturarum  multitudine  813 

Cap.  III.  —  De  creaturarum  magnitudine         813 

Cap.  IV.  —  De  earumdem  pulcnritudine  in  qua- 

tuor.  813 

Cap.  V.  —  De  situ  et  dispositione  rerum  in  Ioco. 

816 
Cap.  VI.  —  De  dispo&itione  temporum.  816 

Cap.  VII.  —  De  ordine  qui  in  unaquaque  re  eon- 
sideratur  ex  dispositione  partium.  817 

Cap.  VIII.  — De  omnifario  rerum  motu.  818 

Cap.  IX.  —  De  specie  figurisque  rerum.  816 

Cap.  X.  —   De  iis  quffl  quia  rara   miranda  sunt. 

819 

Cap.  XI.    —  De  iis  quee,  quia  pulchra,  mirabilia 

sunt.  820 

Cap.  XII.  —  De  rerum  variis  coloribus  820 

Cap.   XIII.    De   sen»ibilibus   rerum  qualitatibu». 

821 
Cap.  XIV.  —  De  utilitate  rerum  quadruplici.  821 
Cap.  XV.  —  De  tribus  similibus  et  quanta  sit  di- 
vini  opificii  supra  humanum  excellentia.  822 

Cap.  XVI.  —  Quod  inter  tria  invisibilia  Dei,  sa- 
pientia  sit  prima  investiganda.  823 

Cap.  XVII.  —  Quomodo  per  rationalem  creaturam 
ostenditur  rerum  Creator  esse  seternus.  824 

Cap.  XVIII.  —  Ex  motu  rerum  quadruplici  Crea- 
toris  quoque  eeternitatem  comprobai*i.  826 

Cap.  XIX.   —  Quod  rerum  Creator  unus  eat  et 
immutabilis.  826 

Cap.  XX.  —  Mutationem  secundum  quantitatem 
aut  qualitatem  Deo  competere  non  posse.  829 

Cap.  XXI.  —  Ex  anima  rationali  divinam  ostendi 
posse  Trinitatem.  831 

Cap.  XXII.  —  Quod  in  divinis  Pater  suam  sapien- 
tiam  propter  eam  ipsam  diligit.  832 

Cap.  XXIII.  —  ln  summa  Trinitate  mutuam  eete 
dilectionem.  833 

Cap.  XXIV.  —  Surami  Patris  ad  homines  ut  Fl- 
lium  suum  audiant  exhortatio,  et  per  eam  antedicto- 
rum  probatio.  833 

Cap.  XXV.  —  Quod  ordo  conditionis  et  cognitio- 
nis  rerum  e  diverso  se  habeant.  836 

Cap.  XXVI.  —  De  tribus  diebus  invisibilis  lueia. 

836 
Cap.  XXV II.  —  Quod  dicti  dies  mystici  priui  in 


«fttt 


DRDO  WERUM 


4*52 


fftnere  humano  completi  sint,  et  ;n  nobis  compleri 
dftbeant,  et  quomodo.  837 

DE  POTBSTATE  ET  VOLUNTATE  DEI. 

Utrum  poteslas  in  Deo  sit  major  voluntate,  et 
vice  versa.  839 

DE  QUATUOR  VOLUNTATIBUS  IN  CHRISTO. 

Quatuor  In  Christo  voluntates,  et  quee  sint.     841 

Dfi  SAPIENTIA  ANlMiE  CHRISTI. 

Praefatio.  845 

Anima  Christi  utmm   eequalem   cum   divinitate 

lcientiam  habuerit.  847 

.  t)E  B.  MARLE  VIRGINITATE. 

Prologus.  857 

Cap.  I.  —  Quod  Maria  in  consensu  conjugali  vir- 
ginitatis  propositum  non  mutavit.  857 

Cap.  II.  —  Quod  sacrosancta  et  perpetua  virgo 
Maria  non  de  viro,  sed  de  Spiritu  sancto  concepit. 
quem  et  peperit  Altissimi  Patris  unigenitum,  Chri- 
stum  Deum  et  hominem.  870 

Cap.  III.  —  Quod  sine  dolore  et  sine  virginitatis 
detrimento  Maria  Christum  peperit  872 

Cap.  IV.  —  Qusestio,  utrum  probabile  sit  matri- 
raonium  sine  consensu  coitus  contrahi  posse.      873 

DE  MODO  DICENDI  ET  MEDITANDI. 

Admonitio.  875 

De  modo  dicendi  et  meditandi.  877 

OPBRUM  PARS  TERTIA.  —  OPUSCULA  MY- 

STICA. 

EXPOSITIO  1N  REGULAM  B.  AUGUSTINl. 

Cap.  1.  —  De  charitate  Dei  et  proximi.  De  unitate 
cordium,  et  communitate  rerum.  881 

Oap.  II.  —  De  humilitate.  887 

Cap.  III.  —  De  oratione  et  jejunio.  890 

Cap.  IV.  —  De  refectione  utriusque  hominis.     893 
Cap.  V.  —  De  infirmis  procurandis.  895 

Cap.  VI.  —  De  habitu  exteriori  et  interiori.      896 
Cap.  VII.  —  De  correctione  fratrum.  901 

Cap.  VIII.  —  De  custodia  rerum  communium  905 
Cap.  IX,  —  De  munditia  vestium  et  corporum. 

908 

Cap.  X.  —  De  venia  postulanda  et  offensa  remit- 

ftnda.  913 

Cap.  XI.  —  De  obedientia.  919 

Cap.  XIL  —  De  jugi  meditatione  regul».        923 

DB IN8TITUTIONE  NOVITIORUM. 

Prologus.  —  De  tribus  ad  beatitudinem  perdu- 
eentibus  qu»  sunt  scientia,  disciplina,  bonitas   925 

Cap.  I.  —  Quibus  modis  invematur  recte  vivendi 
scientia.  927 

Cap.  II.  —  Quid  in  onini  actu  agendum.  927 

Cap.  III.  —  Quid  in  singulis  locis  agendum      927 

CaP.  IV.  —  Quis   singulis  temporibus  agendum. 

927 

Cap.  V.  —  Quid  erga  singulas  personas  agendum. 

928 

Cap\  VI.  —  Quales  se  debeant  exhibere  qui  per 
doctrinam  proficere  volunt.  931 

Ca*.  VII.  —  De  exemplis   sanctorum   imitandis. 

CaP.  VIII  —  Deiis  qu»  in  sacris  Scripturis  sunt 
attendenda.  933 

Cap\  IX.  —  Quomodo  in  omnibus  operibus  suis 
debeat  homo  esse  circumspectus.  934 

Gap\  X.  —  Qttidsit  disciplina  et  quantum  valeat 

935 

0a>\  XI.  —  De   disciplina  servanda   in  habitu. 

»  938 

Cap.  XII.  —    De    disciplina    servanda  in    gestu. 

938 

Gap.  XIII.  —  De  disciplina  in  locutione  servanda, 

et  jpritno  quid  loquandum.  943 

ClP.  XlV.  —  Cui  loquendum.  944 

Caf.  XV.  —  Ubi  loquendum.  946 


Cap.  XVI.  —  Quando  loquendum  et  quando  ta" 
cendum*  946 

Cap    XVII.  —  Quomodo  loquendum  sit.  948 

Cap.  XVIII.  —  De  d  seiplina  in  mensa  servanda. 
et  primo  in  habitu  et  gestu.  949 

Cap.  XIX.  —  De  triplici  observatione  disciplin» 
in  cibo,  et  primoquid  comedendum.  950 

Cap.   XX.  —   Secundo,   quantum   comedendura. 

950 

Cap.  XXI.    —   TertiO,    quomodo    comedendum. 

SOLILOQUIUM  DE  ARRHA  ANIMiB. 

Prologus.  951 

Soliloquium.  951 

DE  1  AUDE  CHARITATIS. 

Prologus. 
Laus  charitatis. 

DE  MODO  ORANDI. 

Prologus.  977 

Cap.  I.  —  Quod  exproprise  miseriee  etdivinee  mi- 
sericordise  considerationeadorandumDeum  incitari 
debemus.  97T 

Cap.  II.  —  De  tribus  speciebus  orationis  et  gene- 
ribus  snpplicationis.  979 

Cap.  ill.  —  Quid    postulatio  et  quid    ins-uuatio. 

980 

Cap.  IV.  — Cur  orantes  legimus  interdum  ea  ie 
quibus  nullius  petitionis  exprimuntur  verba.         9-1  I 

Cap.  V.  —  Tribus  potissimum  modis  orantiun 
affectus  in  Deum  excitari.  (.  83 

Cap.  VI.  —  Quantum  gratus  sitDeo  fervens  oran- 
tis  affectus.  984  j 

Cap.  VII.  —  De  diversis  affectuum  modls,  et  qui-  * 
bus  p&almis  quisque  adaptetur.  985  ; 


971 


Cap.VIII. — Quod  in  eodem    psalmo    ssapius   ab 

986 


•  i 


987? 


uno  affectu  in  alium  tiat  transitus. 

DE  AMORE  SPONSI  AD  SPONSAM. 

Explanatio. 

OPUSCULUM  AUREUM  DE  MEDITANDO. 
Artificium  meditandi.  993 

DE  FRUCTIBl  S  CARNIS  ET  SPIRITUS. 

Prologus.  997 

Cap.  I.  De  tribus  virtutibus  theologicis,    et   qu* 

tuor  cardinalibus  ex  humilitate  nascentibus.        907 
Cap.  II.  —  De  parium  interse  et  cum   imparibui 

collatione,  ut   virtutum   cum  virtutibus,    vitiomn 

cum  vitiis  ac  virtutum  cum  vitiis.  9W 

Cap.  III.  —  De  superbia  et  ejus  comitibus.  990 
Cap.  IV.  —   De  vana  gloria  et  comitibus   ejus. 

909 
Cap.  V.  —  De  invidia  et  comitibus  ejus.  1000 
Cap  VI.  —  De  ira  et  ejus  comitatu.  JOO0 

Cap.  VII.  —  De   tristitia  seu  acedia  et  comitatu 

ejus.  1000 

Cap.  VIII.  De  avaritia  et  comitatu  ejus.  1001 

Cap.  IX.  —  De  ingluvie  ventris  seu  gula,  et  eo- 

mitatu  ejus.  1001 

Cap.  X.  —  Deluxuria  et  ejus  comitatu.  1002 

Cap.  XI.  —  Dehumilitate  etejus  comitibus.  lOt/2 
Cap.  XII.  —  De  prudentia  et  comitatu  ajus.  1002 
Cap.  XIII.  —  De  justitia  et  ejus  comitatu.  1003 
Cap.  XIV.  —  De  fortitudine  et  comitibus  ipsius. 

1003 
Cap.  XV.  —  De    temperantia  et   ejus  comitibui. 

1003 
Cap.  XVI.  —  De  fide  et  comitibus  ftjus.  1004 

Cap.  XVII.  —  De  spe  etejus  comitibus.  1004 

Cap.  XVIII.  —  De   charitate   et  comitatu   ejut. 

1004 
Cap.  XIX.  —  De  dilectiono  et  ejus  ratione  duplici. 

1005 
OPERUM  PARS  QUARTA.  —  EPISTOLiE. 

Epist.    I.  —  Ad   Ranulphum  de  Mauriaco.  — 
Quod  charitas  nunquam  excidit.  1011 


U» 


QUI  IN  HOC|TOM0!CONTINENTUR. 


tm 


Epist.  II.  —  Ad  eumdem.  —  De  solutione  quatuor 
quatationum  per  Ranulphum  de  Mauriaco  proposi- 
tarmm.  .1011 

Bpist.  III.  —  Ad  Joannem  Hispalensem  archiepis- 
copum.  —  Quod  non  solum  corde  tependa,  sed  et  ore 
confltenda  fides  christiana.  1014 

APPENDIX  AD  HUGONIS  OPERA  DOGMATICA. 

DE  CLAUSTRO  ANIMiE  auctore  Hugone  de  Fo- 
lieto. 

LIBER  PRIMUS. 

Prologus,  1017 

Cap.  I.  — Quod  incipientibus  sedificare  quwrendua 
ait  looua  fundamenti.  1019 

Gap.  II.  —  Qualiter  per  delectationem  terapora- 
lium  diabolus  tuinari  non  desinat.  1021 

Gap.  III.  —  Quomodo  blanditur  diabolus  ut  deci- 
plat.  1<>23 

Cap.  IV.  —  De  quatuor  causis  tentationum,  quse 
omii  homini  fugienda?  sunt,  et  maxime  renuntianti- 
bus  huic  aatoulo.  1025 

Cap.  V.  —  Quomodo  promittit  diabolus  ut  per- 
varUU  i028 

Cap.  VI.  —  Decurru  elationis.  1029 

Cap.  VII,  —  Quomodo  insidiatur  diabolus  ut  ra- 
piat.  1030 

Cap.  VIII.  —  Qqomodo  mena  fiat  apelunca  latro- 
nuro  et  domus  negotiattonia,  et  meretricis  prostibu- 
lum.  1032 

Cap.  IX,  —  Quod  abuudans   pauperi    sit  religio. 

1033 

Gap.  X.  —  Quod  aufiloiens   ait  mediocri  religio 

1034 

Cap.  XI.  —  Quod   tolerabilis   sit   diviti    religio. 

1035 

Cap.  XII.  —  Quod  larga  ait  infirmis  religio.  1037 

Cap.  XIII.  —  Quod  oompatiena  sit  delicatis  reli- 
gio.  1038 

Cap.  XIV.  —  Quod  moderata  ait  religio  fortiori- 
bua.  1040 

Cap.  XV.  —  Quod  poenitentibus  sit  misericors  re- 
ligio.  1043 

Cap.  XVI.  —  Quod  religio  sit    perversls    severa. 

1045 

Cap.  XVII.  —  Quod  sit  bonis  optima  religlo.  1048 

Cap.  XVIII.  —  Quatuor  sunt  in  roligione  dili- 
genter  notanda.  1049 

LIBER  SECUNDUS. 

Prologua.  1051 

Gap.  L  —    De   sedificatione    claustri    materiahs. 

1051 

Cap.  II,  —  De   numero   fratrum    recipiendorum. 

1052 

Cap.  III.  —  De  temperantia  et  compassione  erga 
fratres  habendis.  1052 

Cap.  IV.  —  Ut  sedificatio  fratrura  extra  cohabit  i- 
tionem  aascularium  fiat,  et  sit  modesta.  1053 

Cap.  V.  —  Quae  fratribus  possidere  liceat.     1053 

Cap,  VI.  —  Quod  tria  sint  in  cibis  conaideranda. 

1054 
Cap.  VII.  —  De  numero  ferculorum.  1055 

Cap.  VIII.  —  De  habitu  et  numero  vestium.    1056 
Cap.  IX.  —  De  iis  qui  vagi  et  otiosi  fratribus  la- 
borantibuB  detrahunt.  1056 

Cap.  X.  —  Utprtelatus  sit  sapicns.non  negligens. 

1057 

Cap.   XI.  —  Quod    duodecim  sunt  abusiones    in 

claustro.  1058 

Cap.  XII.  —  De  preelatis   negligentibus.    Abusio 

g>rima.  1058 

Cap.  XIII.  —  De  discipulo  inobediente.  Abusio  se- 

cunda.  1061 

Cap.  XIV.  —  De  juvene   otioso.    Abusio    tertia. 

1062 
Cap.  XV.  —  De  sene  obatinato»  Abusio   quarta. 

1064 


Cap.  XVI.  —  De  curiali  monacho.  Abuaio  quiuta. 

Cap.    XVII.  —  De  monacho  causidico,  Abualo 

sexta.  1059 

Cap.  XVIII.  —  De  habitu  pretioso.   Abuaio  «enji- 

ma.  1W0 

Cap.  XIX.  —  De  cibo  exquisito.  Abusio  octava. 

10TO 
Cap.  XX.  —  De  rumore  inclaustro*  Abuaio  noaa. 

1073 
Cap.  XXI.  —  De  lite  in  capitulo.  Abuaio  decima. 

\M 

Cap.  XXII.  —  De  disaolutione  in  choro.  Afcftiio 
undecima.  HM0 

Cap.  XXIII.  —  De  irreverentia  juxta  altare.  Aaw» 
sio  duodecima.  1062 

LIBER  TERTIUS. 

Prologus.  KMB 

Cap.  I.  —  Quod  olaustmm   anim»  ocntempUtio 

dicitur  lQgl 

Cap.  II.  — De  quatuor   lateribua  olauatrit       1081 

Cap.  III.  —  De  quatuor  ordinibua  columaanwflu  at 

quod  ex  conteraptu  sui  duodeciro  columnarupi   o*do 

procedit.  1009 

Cap.  IV.  —  De    basibus   columnarum  ;  quod  tP*a 

in  Soripturis  basium  apeciec  inveniuutur,  1000 

Cap.  V.  —  De  hospitum  domo.    Quod  maua  far 

pientis  hoapitalis  esse  debot.  .  10£1 

Cap.VI. —  De  capitulo  animaa,  Sicut  fratrea  i* 

capitulum  conveniunt  et  errata  corrigant,   tic  ratfo 

cogitationes  convocat.  1093 

Cap.  VII.  —  De  opere    ajuritali.  Poafc  capitula 

exeunt  fratres  ad  Iauorem,  sic  et  animus  egreditnr 

a  contemplatione  coelestium  ad  meditatioaem  Scrfp- 

turarum.  1094 

Cap.  VIII.  —  De  refectorio  anim®.  Quod  in  refac- 

torio   spirituali  ponuntur    tres   mens»,    in  quibus 

Chriatus  ministrat.  1007 

Cap.  IX. —  De  dormitorio  animie.  1101 

Cap.  X.  —  De  oratorio  animae.  1107 

Cap.  XI.  —  De  templo  Salomonis.  1113 

Cap.  XII.  — De  artificibua  templi.  1114 

Cap.  XIII.  —  De  operariis  templi.  1114 

Cap.  XIV.  —  De  iis  qui  portant  onera»  1115 

Cap.  XV.  —  De  praBpositis  operum.  1116 

Cap.  XVI.  —  Quando  factum  sit  templum.     1116 

Cap.  XVII.  —  Ubi  fundatum  sit  tempnim.      1118 

Cap.  XVIII.  —  De   sequinoctio,    sub  quo   arcam 

teatamenti  8ol  in  templo  ter  irradiabat.  1120 

Cap.  XIX.  —  De  fenestris  templi.  1121 

Cap.  XX.  —  De  parietibus  templi.  11W 

Cap.  XXI.  —  De  ceelaturis  varha,  ettorno.    1122 

Cap.  XXII.  —  De  cherubim  et  pahaia  atvaviia 

picturis  in  parietibus  templi.  1123 

Cap.  XXIII.  —  De  pavimento  templi.  1124 

Cap.  XXIV.  —  De  atrio  exteriori.  1126 

Cap.  XXV.  —  De  atrio  interiori.  1)16 

Cap.  XXVI.  —  De  mari  fuaili  in  teupku         1128 

Cap.  XXVII.  —  De  decem  lateribus  teaapU*    1UB 

Cap.  XXVIII.  —  De  altari  «neo  in  twplt.     11« 

Cap.  XXIX.  —  De  altari  aurao,  *t  «atm  Xlta> 

et  eandelabria  templi.  1129 

LIBER  QUARTUS. 

Prologus.  1120 

Cap.  I.  —  De  civitate  magna  Hierusalem.  1131 
Cap.  II.  —  Quod  Hierusalem  sit  in  Judsea  historice. 

1132 
Cap.  III.  —  Item  de  eadem  moraliter.  1132 

Cap.  IV.  —  Quod  multi  sint,  qui  Judeeam  et  Hie- 

rusalem  destruunt.  1133 

Cap.  V.  —  De  iis,  qui   defendunt  Judaeam  et  Hie- 

rosolymam.  1136 

Cap.  VI.  —  De  Hierusalem  mystice  et  allegatioe. 

1140 

Cap.  VII.  —  De  Hieruaalem  tropologice.        1141 


»95 


ORDO  RERUM  QILE  1N  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


Cap.  VIII.  —  De  muro  Hierusalem  mystice  et  mo- 
raliter.  1143 

Cap.    IX.  —   De   portis    Hierusalem  moraliter. 

1145 

Cap.  X.  —  De  portis  Hierusalem  ex  verbis  Nehe- 
mi».  1145 

Cap.  XI.  —  De  Beris  portarum  Hierusalem  mys- 
tice  et  moraliter.  1 146 

Cap.  XII.  —  De  vectibus  portarum   Hierusalem. 

1147 

Cap.  XIII.  — |De  vicis  Hierusalem.  1148 

Cap.  XIV. — JDe  plateis  Hierusalem.  1150 

Cap.  XV.  —  Dequatuor  plateis  Hierusalem  mora- 
liter.  1151 

Cap.  XVI.  —  Item  de  quatuor  plateis  Hierusalem 
moraliter.  1 152 

Cap.  XVII.  —  De  iis  qui  templum  destruunt,  et  dc 
iis  qui  templum  mundant  et  renovant.  1153 

Cap.  XVIII.  —  Quod  Judas  ordinavit  viros,  ut 
pugnarent  adversus  eos  qui  erant  in  arce,  donec 
sancta  emundarent.  1 15^ 

Cap.  XIX.  —  De  Juda  et  fratribus  ejus.  1358 

Cap.  XX. — De  coslesti  Hierusalem.  1159 

Cap.  XXI.  —  De  pace  qu»  est  in  coelesti  Hieru- 
salem.  1159 

Cap.  XXII.  —  Quod  Hierusalem  coelestis  sicut 
mystica  vel  moralis  esse  dicitur  in  Judsea.        1160 

Cap.  XXIII.  -  Quod  murus  ccelestis  Hierusalem 
•it  ex  lapide  iaspide.  1 162 

Cap  XXIV.  —  De  portis  coelestis  Hierusalem. 

1162 

Cap.  XXV.  —  De  seris  portarum  ccelestis  Hieru- 
a&lem.  1163 

Cap.   XXVI.  • —  De  vicis   coelestis  Hierusalem. 

1164 

Cap.  XXVII.  —  De  plateis  coelestis  Hierusalem 

1166 

Cap.  XXV III.  —  De  longitudine,  latitudine,  et  al- 
titudine  ccelestis  Hierusalem.  1167 

Cap.  XXIX.  —  De  claustro  coelestis  Hierusalem. 

1167 

Cap.  XXX.  —  De  columnis  claustri  coelestis  Hie- 
rusalem.  1168 

Cap.  XXXI.  —  De  quadratura  claustri  ccelestis. 

1198 
Cap.   XXXII.  —   De  ordine    claustri  coelestis. 

1169 

Cap.  XXXin.  —  De  libro  vitse.  1 170 

Cap.  XXXIV.  —  De  pratello  quod  est  in  medio 

olaustri  ccelestis.  1172 

Cap.  XXXV.  —  De  ligno  vitse  quod  est  in  medio 
ccelestis  pratelli.  1173 

Cap.  XXXVI.  —   De   silentio  coelestis  claustri. 

1174 

Cap.  XXXVII.  —  Quod  angeli  et  animse  sancto- 
rnm  loquantur  ad  Deum.  1 176 

Cap.  XXXVIII.  —  Quod  Deus  ad  sactorum  ani- 
mas  loquatur.  1177 

Cap.  XXXIX.  —  Quod  post  resurrectionem  homi- 
nibus  loquatur  Deus.  1 178 

Cap.  XL.  —  Qualia  futura  sint  humana  corpora 
post  resurrectionem.  1178 


Cap.  XLl.  —  In  quibus  locis  sint  anim»  f 
ante  resurrectionem. 

Cap.  XLII.  —  De  summo  abbate,  id  est  D« 
potente. 

Cap.  XLIII.  —  De  priore,  qui  prsecessit  n< 
bores  et  deducit  ad  requiem. 

DE  MEDICINA  ANIM^E. 

Prologus. —  De  duplici  curatione.  seu  m 
animse  videlicet  etcorporis,  de  qua  agetur  ii 
quenti  opusculo. 

Cap.  1.  —  De  hominequi  microcosmus,  id 
nor  mundus,  dicitur. 

Cap.  II.  —  De  quatuor  elementis  mundi. 
tuor  humoribus  corporis  humani,    et  de 
anni  temporibus  ad  animum  vel  animam  ap 

Cap.  III.  —  De  phlegmate  et  phlegmaticis 
Cap.  IV. —  De  sanguine  et  sanguineis. 
Cap.  V.  — De  cholerarubra  et  cholericis. 
Cap  VI.  —  De  cholera  nigra,    et  melanc 

Dap.    VII.    —    De    commistione     elemei 

Cap.  VIII.  — De  quatuor  virtutibus  humai 
plexioni  ministrantibus. 

Cap.  IX.  —  De  medico  et  novem  modis  sij 
bonum  vel  malum  portendentium. 

Cap    X.  —  De  primo  modo  in  speciali. 

Cap,  XI.  —  De  secundo  raodo. 

Cap  XII.  —  De  tertio  modo. 

Cap.  XIII.  —  De  quarto  modo. 

Cap.  XIV.  De  quinto  modo. 

Cap.  XV. —  De  sexto  modo. 

Cap.  XVI.  De  septimo  modo. 

Cap.  XVII.  —  De  octavo  modo. 

Cap.  XVIII.  —  Do  nono  modo. 

Cap.  XIX.  —  De  dolore  capitis. 

Cap.  XX.  —  De  dolore  verticis. 

Cap.  XXI.  —  De  capilis  cadentibus. 

Cap.  XXII.  —  De  dolore  frontis. 

DE  NUPTIIS. 
Prologus. 

LIBER  PRIMUS, 

Cap.  I.  —  De  nuptiis  carnalibus  vitandis, 
ribus  Theophrasto,  atque  aliis  philosophis 
toribus  cum  Latinis  tum  Grsecis. 

Cap.  II.  —  Muliebris  commercii  et  carnal 
jugii  detesUtio,  adductis  sacra?  Scripturse  t 
niis. 

Cap.  III.  —  Invitatur  amicus  ad  compunc 
cordis,  et  fontem  lacrymarum,  ut  devitet  ill 
carnis. 

LIBER  SECUNDUS. 

Cap.  I.  —  De  duplici  uxore,  et  duplici  vita 
Cap.  II.  —  Qualiter  uxor  jam  ducta   sit  hi 

aut  si  displicuerit  repudianda. 

Cap.  III.   —  De  nuptiis   spiritualibus  et 

ferculis,  ornamentis,  ministns  ac  consumm 

INDBX  BEBUM   ANALTTIGUS. 


FINIS  TOMI  CBNTESIMI  SEPTUAGESIMI  SEXTI. 


5503   024 


Ex  typis  E.  JAJIIN,  in  valle  Gnj 


THiS  VCLUME 

pols  r;;^T  cr?r.uLATE 

-      •      Mf^  #  -V/ 

1  .-      ■  '  ■    I 


( 


?• '  •   4  t.'L 

_•     ^.      |       _     .    fc.     _» 


3  2044  048  207  146 


THIS  VCLUME 

does  r:::T  coculate 

( * l     i        '   .;  -      •  1    .»■•"-.•■  I 


3  2044  048  207  146 


THiS  VCLUME 

pous  t:?T  c^cdute 

U*;  j  -v.i.u   i  —  *--•     ••  •  * 


3  2044  048  207  146