Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 














Ὕη qnt. Jacque» Γαυί 


PATROLOGLE 


CURSUS COMPLETUS 


SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA, 


OMMUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE. ECCLESTASTICORUM, 


8IVE LATINORUM, SIVE GRAECORUM, 
QUI AB £VO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII IIl (ANNO 1916) PRO LATINIS 
ET AD CONCILII FLORENTINI TEMPORA (ANN. 1439) PRO 6Η 26Ι5 FLORUERUNT. 


RECUSIO CHRONOLOGICA | 
OMNIUM QUA EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICAE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIORA 
ECCLESLE SAECULA, 


EN 
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIB COLLATAS, PERQUAM 
DILIGENTER CASTIGATA ; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA; 
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES Οὔ TRIBUS NOVISSIMIS S/ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS 
DRTECTIS, AUCTA ; INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS8, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS 
MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS8 INTRA IPSUM TEXTUM RITE LISPOSITIS, NECNON ET 
TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATE- 
RIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO 
AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUB8, AMPLIFICATA ; 
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS, 
STATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, ' 
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE ; SED PRA- 
SERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, quo CONSULTO, 
QUIQUID NON 80LUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM 
OMISSO, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCRIPTUR/E 
SACR/E, αχ QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM 
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTURAS VERSUS, A PRIMO 
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT. 

EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS 
CHARTAR QUALITA8, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, TUM 
MUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA BSIBIQUE IN TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETI! EXIGUITAS, PR/ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIG SPARSORUM, PRIMUM AUTEM 
IN NOSTRA BIBLIOTHECA,EX OPERIBUS ET M88. ADOMNES JTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE 
PERTINENTIBUS COADUNATORUM. 


SERIES GRAECA, 
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE GRECE 
A S. BARNABA AD BESSARIONEM 


ACCGUHANTE J.-P. MIGNE, 
' BIBLIOTHECJE CLERI UNIVERSJE 
SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTIC/E RAMOS EDITORE. 








PATROLOGLE GRJECO-LATINAE TOMUS Π. 


S. CLEMENS ROMANUS, S. BARNABAS, S. MATTHIAS, S. BARTHOLOMJEUS, APOSTOLI, ANACLETUS PAAP 
S. HERMAS, ANONYMUS AUCTOR TESTAMENTI ΧΙ PATRIARCHARUM, ANONYMUS AUCTOR 
EPISTOLJE AD DIOGNETUM, CLERI ACHALE EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREE. 


— —SPHESD- QE 


PARISIIS 


APUD: GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES, 
IN VIA DICTA: AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSÉE DU MAINE, 187. 


1886 


&R 

"Te 

, M3 
t.a 
Cop- & 


Clichy. — Ex typi 
y x typis PAUL DUPONT, 12, viá dictá Bac-d'Asnibres. 28.4.85 


ό 


S/ECULUM |. 
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΠΜΟΩΝ 


ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ, 


ΠΑΠΑ POMH2, 


ΤΑ EYPIZKOMENA ΠΑΝΤΑ. 


S. CLEMENTIS I, 


PONTIFICIS ROMANI, 


OPERA OMNIA 


CUM GENUINA, TUM DUBIA ET AL!ENA, QU.£ GRJECE IN PROPRIO IDIOMATE, VEL, DEPERDITO 
TEXTU GRECO, SYRIACE ET LATINE TRANSLATA TANTUM EXSTANT 
ET EJUS NOMINE CIRCUMFERUNTUR ; 


ACCEDUNT 
S. BARNAB/E APOSTOLI EPISTOLA CATHOLICA, S. HERMJE PASTOR, 
ET ALIZE ZEVI APOSTOLICI RELIQULAE. 


ACCURANTE J.-P. MIGNE 
BIBLIOTHECAE CLERI UNIVER S/E 


CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA RAMOS EDITORE 


ev .ω ω ὁ 
o - 
e, e ο 
ο 


TOMUS SECUNDUS 


^ 


w 
e J 
rl 
" ww. .-, 
ο .. ” 


PARISIIS 


APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES, 
IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSÉE DU MAINE, 127. 


1886 








ELENCHUS 


AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO Il CONTINENTUR. 





S. CLEMENS I PONTIFEX ROMANUS. 


Homilie viginti. (οἱ 4 
Epitome de gestis S. Petri 64 
Liturgia. | 69 


S. .BARNABAS APOSTOLUS. 
Epistola catholica. | 79" 
S. MATTHIAS APOSTOLUS. 
Fragmenta. 183 
S. BARTHOLOMZEUS APOSTOLUS. 
Sententia brevis. | 185 
ANACLETUS PAPA. 
Epistolz et decreta. | 189 
SANCTUS HERMAS. 
Pastor. 892 
ANONYMUS. 
Testamenta duodecim patriarcharum. 1025 
ANONYMUS ALTER. 
Epistola ad Diognetum. 1161 
PRESBYTERI ET DIACONI ACHALE. 
Epistéja:de:njártyriie S: : Asdrei; LI 2r 1187 


. 
* ο 
- 9σό6 9 906090999 ὅσο € ec. 9 v €& ο 





ΤΑ KAHMENTIA. 
CLEMENTINA. 


Βίθλος ἔχουσα ὁμιλίας διαφόρους ἀπὸ φωνῆς τοῦ ἁγίου Πέτρου τοῦ ἁποστόλου, συγγραφεῖσα ὑπὸ τοῦ ἁγίου 
Κλήμεντος' ἡ λεγομένη Κλημέντια, τουτεστιν Κλήμεντος συγγράµµατα. περιίχει M ἡ αὐτὴ βίθλος τάδε" 
προλόγους τρεῖς, ὁμιλίας εἴχοσι. — Liber continens multos diversosque sermones, a sancto Ρ6ίγΟ apostolo 
prolatos, conscriptus per. beatum Clementem, et. CrguxNTINA appellatus, hoc. est Clementis Soripta Com- 
plectitur autem 1sia : Prologos tres atque Homilias viginti. 


J. B. Cotelerius e tenebris eruit, Latine vertit notisque illustravit. 


TESTIMONIA VETERUM DE CLEMENTINIS. 


(CorzuzRiUs, Patres apostolici, I, 605.) 


| |. 
| S. ATHANASIUS, sive quis alius, in Synopsi sacre Scripture, sub finem. 

Iterum volumina Novi Testamenti quibus contra- 
dicitur, sunt hec, etc. Clementina. Ex quibus ve- 


riora et 8 Deo inspirata, electa atque translata sunt 
Hec sunt que leguntur, etc. 


II. 
Chronícum quod Alexandrinum vocant, Editionis Raderi p. 64. 


| Tic Νέας πάλιν Διαθήκης ἀντιλεγόμενα ταῦτα , 
x. Κλημέντια. "EE ὦν µετεφράσθησαν ἐκλεγέντα 
τὰ ἀληθέστερα χαὶ θεόπνευστα" ταῦτα τὰ ἀναγινω- 
σχόµενα, καὶ τὰ ἑξῆς, 


| 


Λέγχει δὲ περὶ τὀύτου Πέτρος ὁ ἁἀπόστολος clc τὰ 
Κλημέντια, e£ caetera qua posuimus supra (t. I) in 
lesitmoniis velerum de Recognitionibus : ubi etiam 
vide alium locum. 


III. 


Dicit autem de hoc (Nembrodo) Petrus apostolus 


in Glementinis, etc. 


NicEPHORUS λήθτι, Historie Ecclesiastice lib. i11, cap. 48. 


Παραγράφεται δὲ ὁ Παμφίλου καὶ τὰ μικρὰ (1. ua-- 


xpà) τούτου συγγράµµατα. à φησι Πέτρου xai 'A- 
πίωνος διάλογον εἶναι, ἃ μηδὲ σώζειν τὸν ἀκριθῆ τῆς 
ἀποστολικῆς ὀρθοδοξίας χαρακτῆρα, φησίν, Ἐγὼ δὲ, cl 
μὲν τὰ νῦν παρ᾽ ἡμῖν Κλημέντια ὀνομαζόμενα λέχει, 
οὗ πείθοµαι ταῦτα γὰρ τῇ Ἐκκλησίᾳ xai εὐπαρά- 
ἔεκτα" el δὲ ἵτερά εἶσι παρὰ ταῦτα, λέγειν οὐκ ἔχω. 


Reprobat autem Eusebius Pamphili etiam longa 
hujus (Clementis) scripta, que Petri et Apionis ait 
esse dialognm ; que nec servare accuratum aposto- 
lice orthodoxie characterem dicit. Ego vero, si 
quidam ea intelligit que nunc apud nos Clementina 
nominantur, non assentior : ea enim Ecolesie mul- 
tum accepta sunt : si vero preter ea sint aliqua alia, 
non habeo dicere. 


IV. 


Auctor Collectaneorum de dogmatibus fldei ex scriptoribus ecclesiasticis, ms. in celeberrima bibliotheca 
Claromontana, etiam memoratus α doctissimo viro Philippo Labbe, ín conspectu nova editionis S. Da- 
masceni; caput 1, « Περὶ τῆς ἐν τριάδι καὶ iv µονάδι θεολογίας » inchoat per testimonium Clementi- 


torum, hoc pacto : 


Τοῦ ἁγίου Πϊέτρου τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων, ix 
τῶν Κλημεντίων. 

Ἐπειδ]λ δὲ φθάσας εἶπον χειραγωγίαν εἶναι τῶν 
νοητῶν, τὰ αἰσθητὰ, πρὸς τὸ olov ὁδῷ χρησαµένους 
ἀσφαλῃ καὶ βεθαίαν τὴν τῆς θεολογίας ἔκθεσιν ποιή- 
σασθαι * ips διαθάθρᾳ χρησώµεθα τῇ εἰκόνι πρὸς 
εὗρεσιν τοῦ ἀρχετύπου,. Ὁ λογικὸς ἄνθρωπος κατ) εἷ- 


PATROL. GA. Il. 


Sancti Petri principis apostolorum ; ex Clementinis. 

Quandoquidem vero jam dixi, sensibilia manu- 
ductionem esse ad intelligibilia, ut quasi via usi, 
tutam firmamque theologie expositionem faciamus ; 
age, obiter utamur imagine ad inveniendum arche- 
typum. Rationalis homo, factus ad imaginem et si- 
militudinem Dei, fert in seipso symbolioe faotoris 


4 


11 


aui imitationem. Habet enim in se Patrem et Filium, A 
et Spiritum. Et aio quo modo. Mens quidem locum 
Patris obtinet; Filii vero, qui ex mente gignitur 
sermo interior ; at que auditur vox prolationis, Spi- 
ritum representat. Et sicut nunquid existit ante 
sermonem internum mens que illum gignit : ita 
neo ante Deum Verbum, qui genuit illud, Pater. 
Et iterum, sicut sermo sensibilis non existit ante 
sensibilem nostrum spiritum, ita nec Deus Verbum, 
ante divinum ac vivificum Spiritum; sicut et supe- 
rius exemplum demonstravit. Paucisque interjectis : 
Si enim, lux quidem, cum sit solis progenies ; simi- 
literque splendor, oculi ; aut fons, id quod fluvium 
producit, nunquam tamen ezxstitit, neque sol ante 
lucem, neque oculus ante splendorem, neque ante 
fluvium fons ; simul enim ac intellexeris solem, si- 
mul et cum illo intelliges ex eo progenitam lucem ; B 
et simul ac intelliges oculum, simul et cum eo in- 
telliges ex ipso procedentem splendorem ; quemad- 
modum et fluvium una cum fonte intelligimus: eo- 
dem quoque modo cogitandum est de Patre, Filio, 
et Spiritu sancto. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


xóva γεγονὼς Θεοῦ καὶ xa0' ὁμοίωσιν, φέρει ἓν ἔαυ- 
τῷ συμθολικῶς τοῦ ποιήῄσαντος τὴν µίμησιν "Exe: 
γὰρ ἐν ἑαυτῷ Πστέρα xai ἩΥἱὸν xal Πνεῦμα. Καὶ 
λέγω πως Ὅ piv νοῦς, Πατρὸς τόπον ἐπέχει' Υἱοῦ 
δὲ, ὁ ἐξ αὐτοῦ τικτόµενος λόγος" καὶ ἡ ἔνηχος φωνὴ 
τῆς προφορᾶς, τὸ Πνεῦμα παρίστησι. Καὶ ὥσπερ oó 
προὐπάρχει ποτὲ τοῦ ἐνδιαθέτου λόγου ὁ γεννήσας αὖ- 
τὸν νοῦς, οὕτως οὐδὲ τοῦ Θεοῦ Δόγου ὁ γεννήσας αὖ- 
τὸν Πατήρ. Καὶ πάλιν ὥσπερ οὐ προὐπάρχει τοῦ αἷ- 
σθητοῦ ἡμῶν πνεύματος ὁ αἰσθητὸς λόγος, οὕτως 
οὐδὲ τοῦ θείου καὶ ζωοποιοῦ Πνεύματος ὁ θεὸς Λόγος. 
καθὼς καὶ τὸ πρότερον ἀπέδειξε παράδειγµα. Καὶ 
μετ᾽ ὀλίγα, El γὰρ φῶς μὲν ἡλίου γέννημα, ὁμοίως 
καὶ ὀφθαλμοῦ αὐγὴ, Ἡ vw) ποταμοῦ πρόθληµα, 
οὐ προὐπῆρχε δὲ ποτε, οὔτε τοῦ φωτὸς ἥλιος, οὔτε 
τῆς αὐγῆς ὀφθαλμὸς, οὔτε τοῦ ποταμοῦ ἡ πηγή ἅμα 
γὰρ ἐπενόησας ἥλιον, &pa συνεπινοήσεις αὐτῷ xal τὸ 
ἐξ αὐτοῦ τικτόµενον φῶς' καὶ ἅμα ἐπινοήσεις ὀφθαλ- 
μὸν , ἅμα συνεπινοήσεις αὐτῷ καὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ 
προϊοῦσαν αὐγήν ὡς xal tp πηγῇ τὸν ποταμὸν συν- 
επινοοῦμεν' οὕτως νοητέον καὶ ἐπὶ Πατρὸς xai Υὶοῦ 
κὰὶ ἁγίου Πνεύματος. 


Reliqua vide in Notis. — Cotelerii judicium de Clementinis praemittit Gallandius Dissertationi ει qua 
sequitur. 








DE CLEMENTINIS 
GALLANDII DISSERTATIO PROGEMIALIS. 


(V et. Patrum Bibliotheca, t. 11. Venetiis, 1766, in-fol., Proleg., p. rv.) 


I. CLEMENTINORUM 0pus non incelebre : quippe antiquis Ecclesie scriptoribus memoratum atque excerptum. 


γαγία hujus operis partitio. 


II. Licet erroribus scateat, fructu tamen haud caret ejus lectio, multiplicis in. primis doctrine causa, 
atque ad primarum hxreseon dogmata melius cognoscenda. In multis similia sunt Recognitionibus Clemen- 


tina ; qua interpolationem quoque passa esse videntur. Quid Οµιλίαι.. 
III. Auctor Recognitionum εἰ Homiliarum GClementinarum, unus el. idem esse videtur. Eral ex secta Na- 


aaraorum. Longe aliter sentit de Filio Dei ac Ebionits. 


IV. Duplicem in Christo naturam agnoscit. 
V. Ümnia per eum creata esse docet. 


VI. Illius cum Bbionitis pugna, ex pluribus aliis principiis perspicitur. 
VII. De tempore quo scriptum Homiliarum opus existimatur. Quo pacto adornata tsthzc edilto. 





I. Hoc est de Clementinorum opere Joaxwis Bapris- 6 
TX CoretkRI judicium (Patres apostolici, 1, 606) : 

« Inter multa apocrypha que Clementi Romano 
veteres tribuerunt, quorumque causa eum videtur 
primum historicorum ecclesiasticorum constituere 
Sozomenus (1), non incelebre istud est : excerpitur 
enim a Joanne Damasceno ; nominatim vero memo- 
ratur in Synopsi Athanasiana, Chronico Alexandri- 
πο, Historia ecclesiasiica Nicephori, Anastasii pres- 
byteri vel alterius Collectaneis, et Niconis Pandecte 
inferius citanda ad Homil. xi cap. 25, atque in 
Epitomen per Metaphrastem redactum est. Con- 
Bpectum autem fuisse &b Epiphanio (2), Anastasio 


1) Sozom., Hist. lib. 1, cap. 1. 

à Epiph., zr. xxvi, n. 10. 242 
(3) Anastas., Quzst. xx, pag. . 
(4) Max., Serm. 53 et 55. 


Antiocheno (3), Maximo (4) et Cedreno (5) colligi- 
tur, si cum Clementinis nostris (6) citata eorum 
loca conferuntur. Quin etiam Clementina forte no- 
minaverat Nicephorus CP. in Stichometria seu Ca- 
none Scripturarum: et ubi nuno legitur, apud 
Scaligerum et Croium, Κλήμεντος 26, in Critics 
autem sacris tom. VIII: Κλήμεντ. A6', hoc est, 
Anastasio Bibliothecario interprete, Clementis 
(xxxi), ibi primitus scriptum erat Κλημέντια λ6’, 
aut Κλημέντια κθ’. Etenim Synopsis dicta, quam 
Nicephorus sequitur, Κλημέντια habet. Si autem 
retineas A6, vel dices variam olim fuisse hujus 
operis, ut Recognitionum, divisionem ; fretus au- 


(5) Cedren., Compend. hist., pagg. 170-173. 
(6) Clement., hom. 1v, n. 16 ; hom. r1, 32; hom. 
Iv, 4; hom. χι, 8, 11 ; hom. ur, 38 et seq. 


12 


αν 
-. 


να zog Mode 





13 CLEMENTINA. — PROOEMIA. 14 


etoritate Francisci Turriani (qui illud nactus manu- À habes infra, in Appendice monumentorum ad 


scriptum in epistola ad Hosium cardinalem prasli- 
minari Defensionis pro canonibus apostolorum et 
epistolis pontificum, citat ex libro viu locum quem 
hio leges homil. xvi, 15, et Defensionis lib. v, cap. 
ult, e libb. νι et ντ loea homil. χι, 22, et hom. 
1vi, 12; in Explanationibus vero ad Constit. apost., 
lib. 11, cap. 36, laudat e lib. vi locum hom. xvrir, 
4), vel dices, cum hocce volumine conjunctum 
fuisse alium ejusdem farine librum, verbi gratia 
illum qui Petri et Apionis disputationes complec- 
tebatur. 

« Quod si malis corrigere x6', intelligere poteris 
viginti homilias, epistolam Petri et Jabobum cum 
eontestatione, ac epistolam Clementis ad eumdem 
Jacobum. Poteris etiam epistolam Petri separando 
a contestatione, credere omissam fuisse epistolam 
Clementis. Certe ex Epiphanio (7) Rufino (8), 
Photio (9) et Sylloge hac nostra constat, Clementi 
ascripla apoorypha de peregrinationibus, sermoni- 
bus, actibus et disputationibus Petri ; deque reco- 
gnitione Clementis ejusque parentum ac fratrum, 
varie conscripta fuisse, interpolata, corrupta atque 
permista ; et quibusdam libris preflgi solitam epi- 
stolam Petri ad Jacobum, aliis Clementis ad eumdem 
aliis utramque ; cum tamen idem opus sequeretur, 
incipiens, Ἐγὼ Κλήμης. Quo etiam flt, ut triginta 
duo Nicephoriani libri complexi forsan fuerint li- 
bros decem Recognitionum. 

II. « Et vero que damus Clementina, licet nugis, 
licet erroribus scateant, a semichristiana philoso- 
phia, et. heresi, precipue Ebionitica, profectis ; 
non sine fructu tamen legentur, tum propter ele- 
gantiam sermonis, tum multiplicis doctrine causa, 
tum denique ad melius cognoscenda primarum 
hereseon dogmata. In multis autem similia sunt 
Clementina  Recognitionibus: unde probabiliter 
existimatum  Turriano, ea esse aliam editionem 
᾿Αναγνωρίσεων, de qua Rufinus in prefatione; 
quanquam auctor Synopseos Períodos Petri a Cle- 
mentinis distinguit. Sed et interpolationem factam 
esse in homiliis istis, idque non semel,conjicio ex 
his : 1. e simili sorte congenerum apocryphorum ; 
2. quod ea qua in Chronico Alexandrino et a Maximo 
proferuntur, non parum diversa sint, nec non quee 
& Damasceno interdum ;3. ex hac Eunomianorum 


Recognitiones Glementis, num. 1; 5. denique Nice- 
phorus dioit (10), Κλημέντια esso τῇ ἐκκλησίᾳ 
eorapáóexca* id vero laudis nequaquam tribuisset 
Κλημεντίοις, nisi incidisset in 68 repurgata. Idem 
judicium fero de scholiaste vetere, cujus mentio fit 
in adnotationibus V. C. Henrici Valesii ad Euseb. 
Hist. lib. 1s, cap. 38. Sed fortassis Nicephorus et 
scholiastes ille viderant tantum Simeonis Meta- 
phraste Epitomen, aut aliam ei similem. Ceterum 
quod in Synopsi Athanasii, Clementina referantur 
cum libris Novi Testamenti quibus contradicitur, 
apud Nicephorum vero CP. cum apocryphis, ratio 
est lacuna manifesta Athanasiani codicis. Eam tu 
et ex contextu facile agnosces, et per Nicephorum 
8ο Anastasium complebis. 

« Ὁμιλίαι idem sunt atque κηρύγματα et δια- 
λέξεις, collognia, sermones, pradicationes, disser- 
tationes, Epist. ad Jacobum, cap. 2; Epitom., num. 
145 ; Clementinorum 1, 20. » Hactenus Coteleriue. 

III. Verum quo plenius dignoscatur Clementino- 
rum auctor, simulque in primis ab impia Ebionismi 
labe purgetur, qua ipsum fuisse inquinatum per- 
hibent nonnulli cum veterum tum recentiorum, 
opere pretium fuerit disquisitiones hac de rea 
viro docto perscriptas hic in medium adducere, 
quas inspexisse studiosum lectorem haud ponitebit. 
Sic igitur prestantissimi operis auctor (11): « Ho- 
miliarum et Recognitionum Clementinarum tanta 
est similitudo, ut nonnullis unum et idem esse 
opus, sed non semel editum videatur. Hunc scri- 


C ptorem circumcisum fuisse, et Mosaice legis in ipsa 


religione Christiana observantem, nemini dubium 
esse arbitror. Nam cum in Recognitionibus tum in 
Homiliis Petrus plurimis in locis inducitur lustra- 
tiones Judaicas aut ipse usurpans, aut aliis preci- 
piens, nec cum ethnicis baptismo nondum initiatis 
comedens. Post epistolam Petri ad Jacobum, indu- 
citur Jacobus graviter sanciens, ut libri Pradicatio- 
num Ρε, nisi fideli οἰτοαπιοίδο, nemini commit- 
tantur. Vide Recognit. lib. 1v, cap. 3; lib. v, cap. 
36, et lib. vir, cap. 1, et homil. 1, cap. 19 ; x, 
capp. 1 et 26: xi, capp. 28, 29, 30, 31; xin, 
capp. 4 et 9. 

« Citavit hos libros Origenes (12): quod quidem 
eorum antiquitatem demonstrat. Scripti seculo se- 


corruptela : Ἐν ἀρχῇ κτίσας ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν |) cundo exeunte, ac post annum 170, sei eorum pa- 


καὶ τὴν γῆν, ἔχτισε καὶ τὸν υἱόν' que Turrianus 
in prefatione Greca ad Constitutiones apostolicas 
adducit ex Ammonio ; 4. quia locus e ms. biblio- 
thece Claromontane relatus inter testimonia vete- 
rum, alium a nostro scriptorem magisque pium sa- 
pit ; eum forte cujus fragmentum De Spiritu sanclo 


) Epiph., Hzr. xxx, n. 15. 

8) Rufin., prefat. ad libb, Recognit. et lib. De 
adulter. libb. rigen. 

9) Phot., codd. cxir, cxri. 

i Niceph., Hist. eccl. lie. n 


cius 
11) Maran., Divinit. D. ib. 1r. cap. 7 


rens ex DBardesane mutatus est, que ab Euse- 
bio (13) ex libro Bardesanis deprompta, totidem 
verbis leguntur lib. ix Recognil., cap. 49. 

« Epiphanius, qui hos libros Clementi omnino 
guppositos non videbat, ab Ebionitus corruptos 
existimavit (14) ; eorumque perfidis manibus tribuit 


dr gen en., em. Ill, in. Gen. Philocal. cap. 22, 
et o. Not . XXVI, 

13 Euseb., Prep. evang., lib. v1, cap. 20, 

14 Epiph., Har. xxx, 





mU 


p————nÉ OCA | 


15 


ctrina videbantur. Cotelerius homilias Clementinas 
heresis Ebionitics notis signatas existimat. Tille- 
montius nullam ad rem utiles putat, nisi forle ad 
cognitionem Ebionitarum doctrines. Videtur eorum 
opinioni favere, quod sepe auctor Homiliarum, 
presertim vero homil. 1, cap. 98, falsa veris per- 
mista fuisse in sacris Scripturis pronuntiat : quod 
quidem de Scripturis judicium Ebionitis usitatum 
et Bolemne fuit, ut recte observat Cotelerius. Sed 
cum ipse Philo de formatione Eve ex Adami costa 
pronuntiare non dubitet (15), Quod ea de re dictum 
est, fabulosum esse; licet hanc temeritatem Ebio- 
nitarum propriam non fuisse,sed dudum a Judeis 
excogitatam, quo facilius Scripture loca quorum 
subabsurda species videbatur, expedirent. Quan- 
quam fatendum est multo audacius et ineptius loqui 
auctorem Homiliarum, quam Philonem. Sed quod 
evidenter probat hunc scriptorem, etsi circumoisus 
et legis retinends studiosus fuit, minime tamen 
Ebionitam fuisse ; ea de Filio Dei in Homiliis et in 
Recognitionibus statuit, que &b Ebionitarum he- 
resi prorsus abhorreant. 

« Nemo est qui non perspiciat immanem hujus 
Bcriptoris ab Ebionitis discrepantiam, si legat que 
homil. 1, cap. 7, a pseudo-Clemente narrantur, au- 
disse se Rome sub Tiberio, cum quidam publice 
clamaret: Viri Romani, audite: Filius Dei adest 
in Judza. Addit se his auditis moleste tulisse ne- 
minem ex tanta hominum multitudine, tam magno 
&ccepto nuntio dixisse : In Judeam proflciscar, ut 
eognoscam,utrum iste heo proferens vera loquatur ; 
nempe ὅτι Υἱὸς θεοῦ ἐπιδεδήμηκεν τῇ Ἰουδαίᾳ, 
« Filium Dei ín. Judgam advenisse. » Tanta admi- 
ratio ob nuntiatum Filii Dei in Judeam adventum, 
cum ejus preexistentiam preclare exprimit (nemo 
enim dixerit Isaiam prophetam advenisse in Ju- 
deam), tun. magnum aliquod mysterium animo 
obaervari demonstrat, quod a Socinianis et Arianis 
commentis longe discrepet. 

Cum hao Fili Dei notione miriflce quadrat 
quod verug Propheta (quo nomine Christum desi- 
gnat) visug eese Abrahe dicitur lib. 1 Recogn., cap. 
33. Similiter Mosi apparuisse narratur cap. 34. 
Quicunque verum &b eo non didicerunt, hi illud 
non invenisse et querentes obiisse dicuntur, homil. 
1 osp. 6 : 
µησαν, παρὰ δὲ τούτου μαθεῖν αὐτὴν οὐκ εὐτόχη- 
σαν, μὴ εὀρόντες, ζητοῦντες ἑτελεύτησαν. 

Simon Magus homil. xvir, cap. 4, ut probet 
Deum ante incognitum α Christo nuntiatum, his 
verbis utitur: Nemo novit Patrem, nisi Filius: 
tum addit: Et οὖν αὐτὸς Γἱὸς ἦν ὁ παρὼν, ἀπὸ τῆς 
αὐτοῦ παρουσίας, οἷς ἐθούλετο τὸν πᾶσιν ἄγνω- 
στον ἀπεχάλυπτεν. « Si ergo qui advenit, ipse Fi- 
lius erat, post. suum. adventum, quibus voluit, eum 
qui cunctis incognilus erat, revelavit. » Heo Simo- 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


quecunque parum congruere oum Clementis do- A nis Magi ratiocinatio, e Christianorum principiis 


t6 


petita, argumento est Christus ab eis, non ot sin 
plicem hominem, qui Filius Dei nominetenu 
dicatur, sed ut ipsum Dei Filium, qui in hon: 
mundum e colo venerit, adoratum fuisse, 

IV. « Duplicem Christi naturam demonstni 
que Peirus huic Simonis argumento responde 


homil. xvi, cap. 13: Πρῶτον μὲν γὰρ δύνατι ὶ s 


λόγος εἱρῆσθαι πρὸς πάντας ῥουδαίους, tox 
πατέρα νομίζοντας εἶναι τοῦ Χριστοῦ τὸν Δαθῃ' 
καὶ αὐτὸν δὲ τὸν Χριστὸν ἩΥἱὸν ὄντα, καὶ Yi [ 
θεοῦ μὴ ἑγνωκέναι, Διὸ καὶ οἰκείως εἴρηται 0 
δες ἔγνω τὸν Πατέρα. ἐπεὶ ἀντὶ τοῦ θεοῦ, ὃν 
Δαθὶδ πάντες ἔλεγον. Τὸ δὶ ἑπάξαντα εἰπεῖν' "n 
οὐδὲ τὸν Yióv τις olbev- ἐπεὶ αὐτὸν Ylov οὐκ 
ᾖδεισαν. Καὶ τὸ εἰπεῖν Οἷς ἂν βούληται ὁ n 
ἀποχαλύψαι ὀρθῶς εἵρηται. Ὁ γὰρ ἀπ' ρχῖς 
ὢν Υἱὸς, µόνος ὠρίαθη, ἵνα otc βούληται dz 


καλύψῃ. Enimvero primum — potest testimonium — 


esse dictum ad omnes Judsos, qui putabanl patrem 
Christi esse Davidem, eos non cognovisse Christum 
Filium (hominis), et Filium Dei. Quare apte dictum 
est, Nemo novit Patrem, quia pro Deo omnes Davi- V 
dem dicebant. Et quod subjungit, Nec filium ii Via 
novit, quia eum Filium esse nesciverunt. Et quod ^ * 


ait, Quibus voluerit Filius revelare, recte habd. Qui ^ 7 
enim ab initio Filius est, solus destinalus est, ut. 
quibus cupit revelet, Accurata sane de Filii eter- "" 
nitate, ejusque ex Patre generatione disputatio. Dei ' 


et hominis Filius, ab initio Filius dicitur: et ut 







r 


a 
4 


pateat quantum inter Patrem et creatorem, inter ^ 


C Filium et rem creatam intersit, Deum Judei qu&- ^ 
tenus Patrem Christi, ignorasse dicuntur, quamvis ' '- 


eum ut creatorem omnium probe novissent. 


« Multa in eamdem sententiam libri Βεροφιί- E 


tionum suppeditant. Lib. 1, cap. 45. heo leguntur: 


Cum esset. Filius. Dei. et initium omnium, factus el 


homo. Et cap. 69: Nolite putare nos duos ingeniloi 
dicere Deos, aut. unum divisum esse in. duos, vtl, 
sicul. impii dicunt, eumdem masculum et feminam 
sut effectum; sed Filium Dei unigenitum dicimus, 
non ez alio initio, sed ex ipso ineffabilitler natum. 
Siniliter eliam de Paracleto dicimus. Et lib. iJ), 


cap 48: Noster autem Magister, qui est Filius De. 7 


et hominis, manifeste bonus est: quod autem vere | 
si Filius, quibus oportuit dictum est et dicetur. Bine . 
Ὅσοι ποτὲ ἀλήθειαν Ὀῶναι ἐπεθύ- ῃ cap. 2 ejusdem libri indignatur Simon, Deo Filium 


attribui tanquam animali. 

V. Omnia a Filio creata esse, multis locis con- 
firmatur : Υἱοῦ ἔστιν τοῦ oópavàv καὶ γῆν δια” 
κοσµήσαντος, ait Petrus, homil. xvin, oap. O, 
τὸ d Λβούλεται ἀποχαλύψαι τὸν ἐν ἀποῤῥήτοις 
Πατέρα. Ad Filium celi et terre constitutorem 
speclat revelare cui vult ipsius Patrem in abscon- 
ditis positum. Et homil. xvi, cap. 11 et 12, ob- 
Jicienti Simoni duos esse creatores, eo quod dixe- 
rit Deus, Faciamus, Bic respondet Petrus: EK 


(15) Philo, *ib. i1 Leg. Allegor., tom. I, pag. 70, edit. Londin. 1742. ' 


. Pw ὁ τῇ αὐτοῦ σοφίᾳ επών : 


11 OGLEMENTINA, — PROOEMIA. 


Ποιήσωμεν ἄν - À justus. Unum et eumdem cultum sanctissime Tri- 


Δρωπον. "H δὲ σοφἰφ, ὥσπερ ἰδίῳ πνεύµατι, αὐτὸς 
à συνέχαιρεν . νωται μὲν ὡς doy) τῷ θιῷ * 


- ἐχτείνεται δὲ dm αὐτοῦ, ὡς Χεὶρ δημιουργοῦσα 
. τὸ πᾶν. Unus οἱ qui Sapientie sug dizit: Facia- 


mus hominem. Huic vero Sapienlim lanquam pro- 
prio spiritui semper ipse congaudebat. Unita quidem 
est Deo, ut anima: ab eo aulem extenditur ul. ma- 
sus, universitatem producens. Hino in bis verbis 


; homil. xz, cap. 22: Τὸ πνεῦμα ἀπὸ τοῦ τὰ ὅλα 
, πεποιηκότος 


Θεοῦ τὴν ἀρχὴν τῆς ἐχστάσεως 
ἔχει, legendum puto ῥἑκτάσεως Spiritus a Deo 


' qui omnia fecit, initium habet extensionis. Aqua per 


Unigenitum facta dicitur lib. vi1 Recogn., cap. 8: 
Vide cap. 7 ejusdem libri, et capp. 34 et 40, 
lib. νι. Ex quibus ratet pseudo-Clementem: 
quamvis multis Judaismi reliquiis implicatus 


. esset, idem tamen ao cemteros scriptores eccle- 
. Siasticos de mundi per Filium creatione sensisse ; 
, contra quam placet Socinianis, qui hanc doctrinam, 


Christianis circumcisis penitus ignotam, a philo- 
sophis religionem &mplectentibus inductam fin- 
gunt. 

« Multis aliis rebus declaratur hujus scriptoris 
cum Catholieis verborum et sententiarum simili- 


' tudo. Omnia nosse dicitur Christus homil. vri, 


. eap. 21. Solus animas illuminare posse, solus ve- 


' ritatem retegere, homil. 1, cap. 4. Solus Patrem 


- immutabiliter videre, hom. xvn, oap, 16. Τὸ γὰρ 





ἀτρέπτως Ἱ]ατέρα ἰδεῖν Υἱοῦ µόνου ἐστίν. Nam Pa- 
trem immulabiliter | vtdere, solius Filii est. Ea- 


dem habent libri Recognitionum, presertim lib. v, C 


cap. 10, ubi hec legimus: Hic ergo esi verus Pro- 
pheta, qui ἐπ Judza nobis apparuit, ut audistis : 
qui stans publie sola jussione faclebat cxecos videre, 
εμγάος audire ; fugabal. daemones, agris sanitatem 
reddebat, el. mortuis vitam. Cumque nihil ei esset 
impossibile, etiam cogitaliones hominum  pervidebat : 
quod nulli esl possibile, nisi soli Deo. 

« Nequeetiam illud principium preetermittendum 
est quod huie scriptori cum ceteris scriptoribus 
ecclesiasticis commune est: deos coli non licere, 
etiamsi summi et omnipotentis Dei ministri dican- 
tur; sed soli Patri, et Filio et Spiritui sancto huno 
honorem deferendum : in quo quidem insanis no- 
tam effugere non potest, si Filium et Spiritum 


18 


nitati adhiberi docent, que leguntur homil. ri, 
cap. 72 : Σοῦ Ὑάρ ἐστιν δόξα αἰώνιος , Üpvoq, 
Πατρὶ καὶ Yi καὶ ἁγίῳ Πνεύματι, εἷς τοὺς σὀμ- 
παντας alovac. ᾽Αμήν. Ad fe. enim pertinet. elerna 
gloria, laus, Palri et Filio εἰ Spiritui sancto, ín 
omnia szcula. Amen. Hinc homil. 1x, cap. 23, bap- 
lismus administrari dicitur : Tpuwpaxapiq ἔπονο- 
µασίᾳ, « Ter beata invocalione : » quod de tribus 
Personis intelligendum patet ex his verbis lib. 1 
Recognit., cap. 63: Ad ultimum autem, inquit Pe- 
irus, admonui eos, ut. priusquam progrederemur ad 
gentes pradicare eis agnitionem Dei Patris, ipsi re- 
conciliarentur Deo suscipientes Filium ejus. Aliter 
enim nullo modo eos ostendi posse. salvari, nisi per 
Spiritus sancti gratiam trinze invocalionis dilui pap- 
tismale properarent. 

Vl. «Ibidem Jesus vocatur QChristus aGternus. 
Quod ut intelligatur, quam vim et sententiam ha- 
beat, observandum est ita Jesum vocari, ut oppo- 
natur Simoni qui se Christum et Stantem dictita- 
bat. ᾽Αντὶ τοῦ ὄντως Χριστοῦ ἡμῶν ἑαυτὸν dva- 
γορεύει. « Pro vero Christo nostro se ipsum pre- 
dicat, » inquit Aquila homil. rn, cap. 22. Porro eo 
nomine majorem se mundi creatore, ibidem decla- 
rat. Cap. 24, sic querenti Dositheo: Dic mihi, sí 
tu es Stans, ut adorem te; respondet Simon: Ego 
sum ; et statim Dositheus cecidit ; et adoravit eum. 
Nicetas cap. 28, sic eumdem Simonem alloquitur: 
Deus esse non potes : time eum, qui vere Deus est. 
Similiter adoratur Simon, lib. 11 Recognit., cap. 11. 
In eodem libro, cap. 44, per ridiculum vocatur in- 
corruptibilis Deus. Non dubium ergo quin pseudo- 
Clemens, cum Jesum verum et eternum Christum 
esse contendit, omnia ei tribuat. que sibi Simon 
per summum nefas arrogabat. 

« Non dissimulandum est non nulla his in libris 
occurrere qua de Christo dicta minus commode, 
et Rufino visa sunt Eunomii commentis simillima, 
et Epiphanium adduxerunt, ut Ebionitis & quibus 
hos libros interpolatos putabat, sententiam Ariane 
gemellam affingeret contra totius antiquitatis Lesti- 
monium, imo contra suum jÍpsius, qui Christum 
ab Ebionitis simplicem hominem haberi declarat. 
Bed cum hec imitati sint Origenes, Methodius et 
Lactantius, erit tempus dehis agendi magis oppor- 


sanctum in rebus creatis aumerabat. Primum docet [) tunum, cum solvendis sanctorum Patrum diffici- 


homil. x, cap. 15 et 46, et Recogn. lib. v, cap. 19. 
Alterum multis locis testatur. De cultu Patris et 
Filii sic loquitur Petrus lib. x Recognit cap. A7: 
Quid enim est in quo adversari przdicationi nostre 
quis debeat ? aut in quo contra veri honestique fidem 
sermo przdíicalionis nostra deprehenditur? qui dicit 
honorandum esse Deum et Palrem omnium  condito- 
rem, ejusque Filium qui solus eum et voluntatem ejus 
novil, cuique soli de omnibus credendum est. qux 
praecepit : solus enim est. lex et legislator et judex 


46) Justin., Díal. cap. 47. 
17) Hieron., Epist. S0, ad Auguet. 


lioribus locis operam dabimus. 

« Ex his autem qua attulimus, facile perspicitur 
huno scriptorem non modo nihil habere quod Ebio- 
nitarum errorem redoleat, sed etiam de Filii eter- 
nitate, omnipotentia et vera ex Patre generatione 
recte sentire.Quare que de Nazareis Justinus (16), 
Hierongmus (17) et Augustinus (18) testantur, eos 
nimirum Filii divinitatem agnovisse; ea quis in 
dubium revocet, cum et tantis auctoribus nitantur, 
etin scriptore legis observationem audacter do- 


(18) August., lib. De hzres. 


19 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 20 


cente et predicante, conceptis verbis legantur? A — Ceterum Cotelerii editionem typis excudendam ' 


Preterlegis observationem et fidem in Christum 
Deum, illud etiam huic scriptori oum Nazareeis 
commune est, quod Phariseos acriter interdum 
insectatur, ut homil. χι, capp. 28 et 29 et Recognit. 
lib. 1, cap. 54. » Huc usque doctissimus Maranus. 

VII. Unum tamen est, quod hic moneamus. Ni- 
mirum, sub harum disquisitionum initium opi- 
natus est V. C. Recognitionum et Homiliarum unum 
et idem opus e88e, sed non semel editum, quod 
pridem insinuaverat Cotelerius ac post annum 170 
litteris traditum, Verum antequam hec describe- 
remus, de Recognitionibus jam fuerat nobis de- 
monstratum, illas demum scripto non fuisse con- 
signatas ante annum 210. Glemenlinorum autem 
auctorem circa annum Christi 250 floruisse, cum 
Joanne Millio existimabamus, qui ejus Homilias 
editas fuisse censet (19) subidem tempus quo suam 
Harmoniam perscribebat Ammonius Alexandrinus. 


curavimus. Notis Cotelerianis ea passim intexui- 
musque animadvertit eruditus Davisius, ad textum 
potissimum emendandum comparata: paucula 
etiam ex Joanne Clerico adjecimus: utraque vero 
ex iterata Patrum Apostolicorum editione Amste- 
lodamensi desumpsimus. Epistole sub Clementis 
nomine Jacobo inscripte Grecum exemplar stiti- 
mus inter duplicem versionem, alteram Ruflni, 
alteram  Coterii: eique preterea nonnullas doc- 
tissimi Coutantii adnotationes ex ejus Epistolis 
Romanorum pontificum subjecimus : qui οἱ illud 
observat (20), eamdem Epistolam, postquam a Ru- 
fino Latinitate donata est, quibusdam antiquis Ca- 
nonum collectionibus insertam fuisse. Hinc haud 
miratur, illam anno 441 α concilio "Vasensi r, 
can. 16, ac subinde a Nicolao I, Joanne VIII, aliis- 
que Clementis nomine fuisse laudatam: qua qui- 
dem in re adnotanta preiverat Cotelerius. 


19) Mill., Prolegom, ad N. T. Gr., 8 670. 
(20 Coutant., Append. ad Epist. Rom. pontif., p. 5, 8 6. 





CLEMENTIS ROMANI 


οὗ» FERUNTUR 


HOMILUE VIGINTI 


NUNC PRIMUM INTEGRE. 


Textum ad codicem Ottobonianum constituit, versionem  Cotelerii passim correxit, eam- 


que absolvit, selectas virorum doctorum notas suasque subjunxit Albertus Rud. Max. 
DRESSEL, phil. D'. 





(COTTING/E, SUMPTIBUS LIBRARLE DIETERICHIANJE, MDCCCLIII, in-8.) 





LECTURIS 5. 


Duo prastanti doctrina viri, J. B. Cotelerius et J. Clericus, in Homiliis, qu Clementis Romani nomine 
circumferuntur, edendis, comptures ἐπ iisdem emendatis. atque interpretandis tanta cum diligentia ac laude 
versati sunl, ut multorum judicio aliis, quod agerent, reliquisse viderentur aut paucum aul nihil, Verum- 
enimvero, qui ila statuerunt, haud mediocriter errant. Ναπι quicunque illorum libros excussit. accuratius, 
quantum iis perfectionem, quam in hoc genere expetimus, desit, facile animadvertat. Ex nova quoque, 
qu& vehemenler desiderabatur, Schwegleri editione id satis superque probari patet. Adhuc haec erant. Ac. illi 
quidem, quid unius tantum codicis supellectile et auctoritate ingenium arsque criliqua etficere posset, non 
absque successu ostenderunt. Itaque cum vel. post tot tantasque virorum doctorum elucubrationes atque com- 
menlationes scriptoris nostri ratio etiam tunc ea esset, ut in primis ejus textus restitutione in integrum ege- 
ret, si e fonte haurire vellemus limpidiori puriorique, factum est ut auxilium inveniretur et eo, quo Cotelerius 
usus esl, validius, el cujusvis judicii critici acumine superius. Nam Graecos Vatican bibliothecze codices 
perlustranti mihi contigit, ut quindecim abhinc annis in ms. inciderem non solum Parisino libro, cui, que 
hactenus Homiliarum innotuerant, debemus, longe. praestantius, verum etiam | integrius, quippe quod et ea- 
rum parlem tam diu frustra requisitam praberet. Ac fuit quidem, cum mihi quoque tempus, quz feliciter 
inveneram, digne elaborandi propitius concessum fore arbitrarer, si infinitus labor. criticus. scriptis Patrum 
apostolicorum emendandis a me susceptus. requiescendi initium concessisset. Quam spem grave. inforlunium 
fefellit. Nam medici cujusdam Monacensis incuria atque. inscitia. allero oculo captus, altero. debilitaius, 


21 CLEMENTINA. — PROOEMIA. 223 


quantum valetudinis viriumque supererat, ad ea contuli, quse majoris momenti mihi erant. absolvenda atque 
perficienda. Quo facto ad Clemenlem Romanum reversus jam in limine cognovi, ob recentiorum librorum, qui 
f» euzilium vocandi essent, Roma penuriam, justis hominum transalpinorum desideriis me non ita salisfa- 
ciurum esse, ut in summa faciendi voluntate erat et alioqui fieri. poluisset. Hac similiaque cum reputarem, 
limens ne quid indignum hac xtate mihi excideret,eo fere ventum est,ut a Clemente Romano evulgando desiste- 
rem. Aifamen amicis, ne inventa mihi oblivione denuo sepelirentur,iterum iterumque adhortantibus tandem cen- 
sui esse cedendum. Jam enim persuasum mihi est, que Homiliis critica adminicula tum e codice reperto,tum 
et editione principe attuli, sí parlem hactenus ineditam addas, coram iis, penes quos hujus rei judicium est, 
zquiparare ea posse quantis nolulis ezplanatoriis adhuc indigere videantur. Ac. mentione editionis principis 
facta. non satis mirarí possum, quomodo Schwehleri diligentiam et. sagacitatem summa  necessilas. effugerst, 
eam vel accuralissime revisendi, quo vulneribus in tribus J. Clerici edd. an. 1698, 1700, 1724 lextui ejus 
inflictis medela afferretur. Istic namirum — sileo levioris momenti menia — mult? voces omisse, plures con- 
tra Paris. libri auctoritatem sine ulla causa tacite mutatz, plurima perperam corrupte. Qu: quidem paucis 
exceptis non solum a novissimo editore repetita, sed nova errorum congerie aucta sunt.Is enim Clerici recen- 
sionem lextum editionis pr. geuuinum putans ceniies Colelerio hanc illamve lectionem seu bonam seu pravam 
affinzit, de qua itle ne somniare quidem ausus est. Taceo reliqua, quz ab aliis intelligá malo, quam a me 
dici. Ne multa : en tibi recensionem Homiliarum prioribus accuralior em et, οἱ integritatem spectas, omnibus 
numeris absolutam. Neque vero illa, quae novae huic editioni ornamento est, glorior inlegritate : alius quoque 
invenire poluiseet, qux mihi invenire contingit, quamvis ad unum omnes ea adhuc praterierint. Atqui ea hu- 
manz vite conditio est, ut pluries negetur, quin eo aliquis quxsitum eat quo  lubentissime velit, secundum 
ürzcum illud : . 
Οὐ παντὸς ἀνδρὸς ἐς Κόρινθὸν ἐσθ᾽ ὁ πλοῦς. 


Scripsi Roma Kal. Jul. 1832, 


CLEMENTIS ROMANI HOMILIARUM CODICES MSS. 


1. In Defensione pro. Canonibus apostolorum οἱ Epistolis pontificum Franciscus Turrianus e me.quo- 
dam Greca citat, que in Clementis R. Homiliis reperiuntur. Alia Metaphrasten olent, alia ad Ottobo- 
niani lectionem aut prope &ecedunt, aut nihil ab ea differunt. Nihilosecius prorsus aliud est ac nostrum 
et Parisinum.Id satis unus ille locus probat in epistola Turriani ad Hosium cardinalem allatus,quem hioc 
habes in Hom. xvii, 15. 

2. « Cotelsrius exemplar suum accurate, imo religiose, ne litterula quidem mutata, descripsit ex eo 
codice Homiliarum, qui unus, quantum sciam, temporis injurias pertulit, Parisiensi Regio 1648 (nunc 
1196, si recte auguror ex Catal. cod. mss. Bibl. Reg. Par. 1740, tom. 11, in quem numeri Cotelegiani 
non conveniunt). In subsidium adhibuit Clementinam Epitomen, quam et ipsam e cod. Reg. 8 descri- 
ptam in opere suo, primus post Turnebum, publici juris fecit, Preterea excussit codd, Reg. 148 et 804, 
qui continens eamdem Epitomen, 8e paulo auctiorem ex Homiliarum fragmentis (cf. que adnotavimus 
ad 11, 5 [infra, col. 33] et 333,18 (col. 295]. Iis subsidiis Cotelerius ita usus est,ut haud pauca codicis sui 
menda in margine editionis sux posset emendare.» Ita Schweglerus in Prefatione. Ego quidem dubito 
num Cotelerius in describendo codice Paris. ubivis ille fide atque religione usus fuerit, qua in hoc ge- 
nere opus est: id quod ex multis locis cum nostro ejusdem familie manuscripto accurate collatis luce 
clarius apparet. Codex Paris. quanquam in fronte exhibet : Βίθλος ἔχουσα ὁμιλίας διαφόρους ἀπὸ φωνῆς 
τοῦ ἁγίου Ι]έτρου τοῦ ἁποστόλου, συγγραφεῖσα ὑπὸ τοῦ ἁγίου Κλήμεντο, dà λεγομένη Κλημέντια, 
τουτέστιν Κλήμεντος συγγράµµατα. Περιέχει δὲ ἡ αὐτὴ βίθλος τάδε' προλόγους τρεῖς, ὁμιλίας εἴκοσι, 
mutilus tumen desinit in Hom. xir, 14. 

3. Codex ms. qui ad novam Homiliarum editionem conflciendam oritioum penum mihi aperuit vel 
uberrimum, earumque finem hucusque desidoratu:m unicus largitur, ad eam pertinet Vaticane biblio- 
tecsm partem, que Ottoboniana nominatur. Chartaceus est, forme quarte, iasigniturque numero 443. 
Exarstus esse videtur ineunte 8599, xiv, nitida quidem Greca manu, sed ob inusitatas siglas, quibus 
utitur, passim ambigua et subobscura, nec ubique facili lectu. Quamlibet paginam, si tituli occurrunt 
nulli,versus viginti septem explent.In primo Codicis folio albo appositus legitur numerus 443 ; in sequenti: 


Clemens Romanus de Peregrinationibus 8. Petri fol. 2. 
Ejusdem Clementis Peregrinationum Epitome fol, 161. 
Gregorii Nysseni oratio in illud Pruli : Cum subjeota fuerint. 
illi omnia, tuno et ipse filius, eto., fol. 235. 


P. 


X 
19. 


23 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. QPERA DUBIA. 24 


In utraque pagina subsequentis folii numerum 1 in fronte ferentis exstat fragmentum Clementinorum 
proomii, quod incipit : Αὐτοὺς φρονιμώτερον ἐπιχειροῦσιν desinitque in vbb. ἄλλῳ οἰφδήποτε. Hoc fra- 
gmentum alia manu, eaque 880. xv exaratum et aliunde exoisum puto. Jam invenitur alterum folium 
&lbum numerooarens. In olio, quod sequitur numero 2 distinctio,cam previa inscriptione incipit Epistola 
Petri ad Jacobum data, cui reliqua Glementina annectuntur.Que ocourunt inscriptiones itidemque littera 
initiales Homiliarum sicuti quorumdam commatum minio rubro picte| sunt. Singularum Homiliarum 
numerus Grecis litteris exprimitur, tertia excepta et decima, ubi est ὁμιλία τρίτη et ὁμιλία δεκάτη. (Cfr, 
specimen scripture ligno incisum in tabula infra annexa.) Ad oram codicis quamplurime glosse prima 
manu conscripte apparent, nullius quidem momenti, si paucas excipias. Adnotavi quee utiles esse po- 
tuerunt. Pluris faciende sunt conjecture manu recentiori margini distincto charactere apposite. Habes 
quoque ad oram notulas rubras : καν «' usque ad xav ty", easque p'ima manu tam indistincte tamque 
inepte conscriptas, ut nullibi cum textu quadrent. Prima invenitur initio Epistole Clementis ad Jaco- 
bum ex adverso, ultima in margine hom. I, 6, sub finem. Nulla capitum sectiones. Orthographia haud 
raro 80lo08 : χρίττονα, χυθερνύτης, γυμνιτεύοντες, θεώτητι, γνομόνως, πείσθεσθαι, ἑπίστηται, ὑποργεῖν p. 
ὑπουργχεῖν, αἱρῶν p. ἐρῶν, καινόν p. xsvóv, ὄφέξιν p. ὑφέξειν, λοιποῦν p. λυποῦν, ηὐχαρίστησα, p. ηὐχαρίστησα, 
φενορωθείς p. φρενωθείς, ἄδει p. ἆδῃ. Multas, que etiam in hoo codice reperiuntur, lacunas unois criticis 
inclusi conjectandoque explevi. 


LITTER/E EXPLICAT/E. 


O, Ott. — Codex Ottobonianus 43. 

C, Ci — Cotelerius. Cotelerii (Ed. Lut. Paris 1672.) 

D, — Davisius. 

CI — Clericus (Ed. Amsteledami 1764.) 

8. 8i — Schweglerus Schwegleri (Ed. Stuttgartie 1847.) 


25 CLEMENTINA. — EPISTOLA PETRI AD JACOBUM. 26 





CLEMENTIS ROMANI 


QUA FERUNTUR 


HOMILLE VIGINTI. 


1-8 EHIZTOAH HETPOY ΗΡΟΣ IAKOBON i, A EPISTOLA PETRI AD JACOBUM (91). 


ΠΕΤΡΟΣ IAKQBQ, τῷ xoplp xal ἐπισκόπῳ τῆς PETRUS JACOBO, domino et sancte Ecclesie 
ἁγίας Ἐκκλησίας, ὑπὸ τοῦ τῶν ὅλων Πατρὸς, διὰ — episcopo, ab omnium rerum Patre, per Jesum 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἰρήνη εἴη πάντοτε 3. Christum, pax sit perpetuo. 

1. Εἰδώς σε, ἁδελφέ µου, εἷς τὸ χοινῇ πᾶσιν ἡμῖν I. Cum soiam te, frater mi, ad id quod oommu- 
συμφέρον σπεύδοντα προθύμως, ἀξιῶ καὶ δέοµαι, τῶν — niter omnibus nobis conducit, alacriter festinare, 
ἐμῶν χηρυγµάτων ἃς ἔπεμψά σοι βίθλους μηδενὶ τῶν — rogo et precor, ut mearum predicationum quos ad 
ἀπὸ τῶν ἐθνῶν μεταδοῦναι µήτε ὁμοφύλῳ πρὸ πείρας, — te misi libros nulli ex gentilibus tradas, neque etiam 
ἀλλ᾽ ἐάν τις δοχιμασθεὶς ἄξιος cÓpsOR, τότε αὐτῷ κατὰ — tribuli, ante experimentum : sed si quis probatus et 
τὴν ἀγωγὴν παραδοῦναι, καθ’ ἣν xal τοῖς Ἑθδομήκοντα — dignus repertus fuerit, tuno ipsi tradas; secundum 
6 ωυσῆς παρέδωκε τοῖς τὴν καθέδραν αὐτοῦ παρει — eum modum, Juxta quem Moyses Septuaginta viris 
ληφόσιν. Αιὰ τοῦτο xal ὁ καρπὸς τῆς ἀαφαλείας μὲ. — cathedrme sue successoribus tradidit. Idcirco enim 
Xpt τοῦ δεῦρο φαίνεται. Τὸν γὰρ αὐτὸν οἱ πανταχῆ — oautionis fructus in huno usque diem apparet. 
ὁμοεθνεῖς Σ τῆς uovapylac καὶ πολιτείας φυλάασουσι — Eamdem quippe de unitate Dei οἱ de vite institu- 
κανόνα, κατὰ µηδένα τρόπον ἄλλως φρονεῖν fj τῶν — tione normam observunt omnes ubicunque sint ejus 
εἰς * 4 πολλὰ νευουσῶν Γραφῶν ἐξοδευθῆναι δυνηθέν- p nationis homines; neo ullo modo possunt aliter 
τε. Κατὰ γὰρ τὸν παραδοθέντα αὐτοῖς xavóva τὰ — sentire, aut abripi extra viam Soripturarum, quie 
τῶν Τραφῶν ἀσύμφωνα 5 πειρῶνται µεταῤῥυθμίζειν, — multa innuunt. Nam secundum traditam ipsis re- 
st δή τις τυχὸν ui) εἰδὼς τὰς παραδόσεις ναρκῷ πρὸς — gulam Scripturarum dissona nituntur reformare, si 
τὰς τῶν προφητῶν πολυσήµους φωνάς’ οὗ Évextv οὐ- quis forte ignarus traditionum ad prophetarum va- 
δενὶ διδάσκειν ἐπιτρέπουσιν, ἐὰν μὴ πρότερον µάθῃῖ τα signifloantes voces obtorpescit. Propter quod 
πῶς δεῖ ταῖς Τραφαῖς χρῆσθαι: διὰ τοῦτο παρ) aó- — nemini docere permittunt, nisi prius quo pacto 


τοῖς tle θεὸς, sic νόµος, µία ἐλπίς. Soripturis sit utendum didicerit. Ideo apud illos 
est unus Deus, una lex, spes una. 
II. "Iva γοῦν * τὸ ὅμοιον xal map! ἡμῖν γένηται II. Quo igitur simili modo apud nos flat ac illis 


τοῖς Ἑθδομήκοντα, ἡμῶν ἀδελφοῖς τὰς flÓAouc µου — Septuaginta, nostris fratribus libros pradicationum 
τῶν κηρυγµάτων δὸς μετὰ τοῦ ὁμοίου τῆς ἀγωγῆς ^ mearum pari cum ratione mysterii trade, ut in- 
μυστηρίου, * καὶ τοὺς βουλομένους τὸ τῆς διδα- —siruant eos qui suscipere munus doctrine volunt. 
σκαλίας ἀναδέξασθαι µέρος ἑἐφοδιάζωσιν 9. ἐπεὶ ἐὰν — Quandoquidem si ita non fit, veritatis sermo noster 


VARLE LECTIONES 


.! In Homiliarum codice Bibliothece Ottoboniane sque atque in cod.Cotelerii prior proeemii pars inscri- 
bitur: Περὶ τοῦ μὴ ἐκδιδόναι τὰ συντάγματα αὐτοῦ τινι τῶν ἀπὸ τῶν ἐθνικῶν διὰ τοὺς παρατηροῦντας, nisi quod 
in cod. C παραποιοῦντας. 3 εἰρήνη ets dedi ex conjectura, iv εἰρήνῃ C, àv εἰρήνη (sic) εἴη O. Cfr. Ep. Clem. 
ad Jacobum salut. * Lectionem ὁμοεθνεῖς erui accentu duoe ex O. Exstat etin var. lect. ap. Turrianum 
Pro epistolis pontificum τν. 4, v, 23. De Turriani codice vide, que Cotelerius notavit in judicio de Clemen- 
finorum opere. ὁμόεθνοι idem. * fj τῶν εἰς conjectura librarii in marg. O, ὑπὸ τῶν id in textu cum C. 
. ᾿Ασύμγωνα C, ex conject., σύµφωνα id. in textu, ut Ο. * πρό Ο. Ἱ µάθοι C, minus recte. Qui medio 
evo codd. descripserunt, ad unum omnes iotacismum sequentes ideoque o: diphthon um eodem modo 
pronuntiantes 80 vocalem »,conjunctivo cum operativo perperam misto locos numero fere innumerabiles 
corruperunt. ὃ γοῦν accessit ex 0 et Turr. Deinde C post ἡμῶν ἀδελφοῖς comma ponit, totumque locum 
ita vertit : Quo igitur simili modo apud nos fiat noslris fratribus, ac. illis Septuaginta. 5 verba illa traxit 
ad membrum sequens. In O post ἀδελφοῖς commate non distinguitur, neque ante ἡμῶν *'va O c. Turr. 
et var. leot. ap. C, in cuj. textu deest. !* ἐφοδιάζειν, ἐφοδιάζωσι C O. Importunum illud ἐφοδιάζειν vi- 
detur in textum irrepsisse e margine, ubi notatum fuerat 8 non incurioso lectore, tanquam insigne 
verbum. Cfr. hom. Ii, 38 C. 


VARIORUM NOTE. 


. (24) Epist. Petri ad Jacobum. Recte observat Pho- — soriptis, et ad Jacobum postulantem missis : hec 
tius Epistolam Petri ad Jacobum pertinere non posse — vero superiore posterior est, nec de postulatione Ja- 
ad Opus cujus initium sit, Ἐγὼ Κλήμης, sive quod — cobi mentionem facit, sed per eam Jacobus monetur, 
Clementis nomen preferat. Ego vero existimo pre- ^ ut predicationes Petri a Petro missas, caute tradat. 
sentem epistolam aliam esse ab illa Photio memo- — Varias lectiones apposui ex Turriano Pro Epistolis 
rata, quoniam illa erat de actibus Petri, a Petro ipso — pontificum lib. 1v, 1nit., et lib. v, cap. 23. Cor. 


21 5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 28 
multas in opiniones dividetur. Porro illud non quasi A μὴ οὕτως γένηται, elc πολλὰς γνώμας ὁ τῆς ἆλη- 


Bim propheta scio, sed quod jam initium mali ipsius 
viderim. Siquidem nonnulli ex gentibus legalem 
meam rejecerunt predicationem, inimici hominis 
legi contrariam quamdam et nogacem doctrinam 
amplexi. Atque hec superstite me tentaverunt ali. 
qui variis interpretationibus verba mea transfor- 
mare, ad evereionem legis; quasi ego etiam ita 
sentiam, non audeam tamen libere profiteri : quod 
absit! Id enim repugnare est Dei legi, a Moyse pro- 
]ate, et à Domino nostro testimonium habenti de 
perpetua sua duratione : quoniam sic dixit : Colum 
et terra. transibunt : iota unum aut unus apex non 
prcleribit a lege (a). lllud autem dixit, ut omnia eve- 
nirent. At illi nescio quo modo sensum meum com- 
pertum habentes, que ex me audierunt verba, me- 
lius me qui ea locutus sum, aggrediuntur interpre- 
tari; dicentes iis quos instituunt, id esse senten- 
tiam meam, quod ego ne quidem cogitavi. Si au- 
tem me adhuc vivo talia ementiri audent, quanto 
magis post me idem audebunt facere, qui post me 
erunt? 


θείας ἡμῶν διαιρεθήσεται λόγος.Τοῦτο δὲ οὐχ ὡς προ- 
φήτης !! ὢν ἐπίσταμαι' ἁλλ᾽ ἤδη αὐτοῦ τοῦ χκαχοῦ 
τὴν ἀρχὴν ὁρῶν. Τινὲς γὰρ τῶν ἀπὸ ἐθνῶν τὸ διἐ- 
μοῦ νόµιµον ἀπεδοχίμασαν κήρυγµα (22), τοῦ ἐχθροῦ 
ἀνθρώπου ἄνομόν τινα καὶ φλυαρώδη προσηκάµενοι 
διδασκαλίαν. Καὶ ταῦτα ἔτι pou περιόντος ἐπεχείρη- 
σάν τινες, ποικίλαις τισὶν ἑρμηνείαις τοὺς ἐμοὺς λό- 
γους µετασχηματίζειν, sic τὴν τοῦ νόµου κατάλυσιν’ 
ὡς καὶ ἐμοῦ f$ αὐτοῦ οὕτω μὲν φρονοῦντος, μὴ ix παβ- 
ῥησίας δὲ κηρύσσοντος' ὅπερ ἀπείη. Τὸ γὰρ τοιοῦτο 
ἀντιπράσσειν ἑστὶ τῷ τοῦ Θεοῦ νόµῳ τῷ διὰ Μωύ- 
σέως 1* ῥηθίντι καὶ ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν µαρτυρη- 
θέντι περὶ τῆς ἀῑδίου αὐτοῦ διαμονῆς, ἐπεὶ οὕτως εἴ- 
πεν' Ὁ οὐρανὸς xal ἡ γῆ παρελεύσονται ' ἰῶτα ἓν 
Tj µία χεραία οὗ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου. Τοῦτο 
δὲ εἴρηκεν, ἵνα τὰ πάντα γίνηται. Οἱ Gb οὐχ οἶδα πῶς 
τὸν ἐμὸν νοῦν ἐπαγγελλόμενοι, οὓς ἤκουσαν ἐξ ἐμοῦ 
λόγους, ἐμοῦ τοῦ εἰπόντος αὐτοὺς φρονιµώτερον, ἐπι- 
χειροῦσιν ἑρμηνεύειν 13, λέγοντες τοῖς ὑπ᾿ αὐτῶν κατ- 
ηχουμένοις, τοῦτο εἶναι τὸ ἐμὸν φρόνηµα, ὃ ἐγὼ 
οὐδὲ {9 ἐνεθυμήθην, Εἰ δὲ ἐμοῦ ἔτι περιόντος τοιαῦτα 


τολμῶσι χαταφεύδεσθαι, πόσῳ γε μᾶλλον μετ) ἐμὲ ποιεῖν οἱ {5 μετ) ἐμὲ τολμήσουσιν ; 


III. Ne igitur quid hujusmodi contingat, ea pro- 
pter oravi et deprecatus sum, mearum preedicatio- 
num qua ad te misi volumina nemini ante pericu- 
jum factum tradas, neque tribuli, neque alienigena ; 
verum si quis post probationem dignus repertus 
fuerit, tuno ipsi ex institutione Moysis conoedas, 
juxta quam Septuaginta viris qui cathedram illius 
exceperunt, dedit : ut sic fidem servent et ubique 
veritatig canonem tradant, cuncta interpretati ad 
traditionem nostram, et ne ipsi ab imperitia pertra- 
oti, ab animi conjecturis in errorem inducti, alios 
in eamdem perditionis foveam adducant. Et qui- 
dem qua mihi videbantur, pulchre tibi significavi : 
quod vero tibi placebit, Domine mi, decenter ex- 
sequere. Vale. 


CONTESTATIO PRO IIS QUI LIBRUM ACCIPIUNT. 


I. Itaque Jacobus, lecta epistola, convocavit pre- 
Bbyteros, cumque illis legisset, ait : necessario et 
congruenter de veritate stabilienda noster admonuit 
Petrug, ut predicationum suarum nobis missos li- 
bros nemini temere concedamus, tantum viro bono 


(a) Marc. xir, 31 ; Matth. v, 18. 


ΠΠ. "Iva οὖν μὴ τοιοῦτόν τι γένηται, τούτου ἕνεχα 
ἠξίωσα καὶ ἐδεήθην, τῶν ἐμῶν χηρυγµάτων ἃς ἔπεμ- 
ψά σοι βίθλους μηδενὶ μεταδοῦναι, µήτε ὁμοφύλῳ, 
μήτε ἀλλοφύλῳ, πρὸ πείρας, ἀλλ᾽ idv τις δοκιμασθεὶς 
ἄξιος εὑρεθῃ, τότε αὐτῷ κατὰ τὴν Μωύσέως 1€ ἆγω- 
γὴν παραδοῦναι, καθ ἣν τοῖς Ἑθδομήχοντα παρί- 
δωκε τοῖς τὴν καθέδραν αὐτοῦ παρειληφόσιν’ ἵνα οὔ- 
τως τὰς πίστεις φυλάξωσι καὶ πανταχῆ τὸν τῆς ἆλη- 
θείας xavóva παραδῶσιν , ἑρμηνεύοντες τὰ πάντα 
πρὸς τὴν παράδοσιν ἡμῶν, καὶ μὴ αὐτοὶ ὑπὸ ἅμα- 
θείας 17 κατασπώµενοι, ὑπὸ τῶν κατὰ τὴν ψυχἡν στο- 
χασμῶν εἲς πλάνην ἑλκόμενοι, ἄλλους εἷς τόν ὅμοιον 
τῆς ἁπωλείας ἐνέγκωσι βόθυνον. Καὶ τὰ € μὲν ἐμοὶ 
δόξαντα καλῶς ἐσήμανά σοι, τὸ δέ σοι δοχοὺν, κύριέ 
µου, πρεπόντως ἐπιτέλει. Ἕβῥωσο, 


ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ (29) ΠΕΡΙ ΤΩΝ TOY BIBAIOY 
ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΩΝ t, 


J. ᾿Αναγνοὺς οὖν ὁ Ἰάχωθος {9 τὴν ἐπιστολὴν, µετε- 
καλέσατο τοὺς πρεσθυτέρους , καὶ αὐτοῖς ἀναγνοὺς 
ἔφη: ᾿Αναγκαίως καὶ πρεπόντως περὶ τῆς ἀληθείας 
ἀσφαλίζεσθαι ὁ ἡμέτερος ὑπέμνησε Πέτρος, ὅπως τὰς 


VARLE LECTIONES. 


1! [ta O c. Turr. ὡς 6 προφήτης C. 13 Μωύσέος O. 13 ἑρμηνεύειν addunt O οἱ Turr., deest in 
tionis Fragmento. 19 Pro οὐδέ lacuna in Fragmento. !* oí om. Fragm. Tum τολµήσουσιν 0 et 


refa- 
ragm. 


c. Turr.: ποιήσουσιν C. 19 Μωύσέος O et Fragm. f* ἁμαθίας O et Fragm. {8 Nulla in O et Fragm. insoriptio, 


neque locus ei relictus. !* ]αακῶθος 0. 


VARIORUM NOT/E. 


(22) Νόμιμον κήρυγμα, etc. Cave tibi ad Ebio- 
nismo. Cor. 

(23) Διαμαρτυρία Redolet, mea quidem sententia, 
hujusmodi contestatio χρύψιν primorum heretico- 
rum, quam illi didicerant & paganis, et a Judeis 
Essenis. Videsis precipue Ireneum lib. 1, cap. 23; 


Tertullianum initio operis adversus Valentinianos; 
Porphyrium, De abstinentia, lib. 1v, cap. 13; et Vet- 
tium Valentem citatum & Seldeno tum in Marmo- 
ribus Arundellianis, p. 151, tum De diis Syris, p. 35; 
itemque Julium Firmicum, in Prefat. lib. vir, Ma- 
theseos. Ip. 


29 CLEMENTINA. — EPISTOLA PETRI AD JACOBUM. 30 
τῶν αὐτοῦ χηρυγµάτων διαπεµφθείσας ἡμῖν βίθλους A et religioso, quique docere voluerit, ao sit fidelis : 


μηδενὶ µεταδώσωμεν ὡς ἔτυχεν, Jj ἀγαθῷ τινι xal 
εὐλαθεῖ, τῷ xal διδάσκειν αἱρουμένῳ ἐμπεριτόμῳ τε 
ὄντι πιστῷ (24), καὶ 99 ταῦτα μὴ πάντα ἡμοῦ, ἵνα, ἐὰν 
iv τοῖς πρώτοις ἀγνώμων φωραθῇ, τὰ δεύτερα μὴ 
πιστευθῇ. Διὸ μὴ ἕλαττον ἔτεσιν ἓξ δοχιµαζέἑσθω᾽ xot 
εἶθ' οὕτως, κατὰ τὴν Μωύσέως ἀγωγὴν, ἀγαγόντα αὖ- 
τὸν ἐπὶ ποταμὸν f] πηγἡν (25), ὅπερ ἱστὶ ζῶν ὕδωρ, 
ἴνθα ἡ τῶν 91 δικαίων γίνεται ἀναγέννησις, μὴ ὀρχί- 
σαι, ἐπεὶ μὴ ἔξεστιν, ἀλλὰ στῆναι αὐτῷ κελεῦσαι 
πρὸς vip ὕδατι xal ἐπιμαρτόρασθαι, ὡς καὶ αὐτοὶ 
ἀναγεννώμενοι χελευσθέντες ἐποιήσαμεν τοῦ μὴ ἆμαρ- 
τεῖν χάριν. 

Il. Λεγέτω δὲ Μάρτυρας ἔχοιμι οὐρανὸν, γῆν, 
ὅδωρ, ἐν οἷς τὰ πάντα περιέχεται, πρὸς 3 τούτοις ὃ’ 
ἅπασι xal τὸν διὰ πάντων διήχοντα dipx 3 oo ἄνευ 
οὖκ ἀναπνέω, ὡς dsl ὑπήκοος ἔσομαι τῷ τὰς βίθλους 
pot 3 τῶν χηρυγµάτων διδόντι, xal αὐτὰς τὰς βίθλους, 
Bc ἄν pot δψ, οὗ μὴ μεταδῶ τινι xav' οὐδένα τρόπον, 
οὗ γράψας, οὐ γεγραμμ ἐνον δοὺς, οὗ γράφοντι 9* ἆνα- 
διδοὺς, οὐκ αὐτὸς, οὐ δι’ ἄλλου, οὐ δι’ ἄλλης τινὸς dyw- 
γῆς ἢ δόλου fj μηχανῆς, 7] ἀμελῶς 3 φυλάσσων fj τι- 
θῶν 7 νεύων ἢ ἄλλῳ οἱφδήποτετρόπῳ f] ἐπινοίᾳ ἑτέρῳ 
αὐτὰ µεταδιδούς. Πλὴν ἐὰν 25 δοκιμάσω τινὰ ἄξιον, 
ὣς αὐτὸς ἐκρίθην, ἢ xal πλεῖον δοχιµάσας, πλὴν οὖκ 
ἔλαττον ἔτεσιν ἔξ- τῷ τε 37 εὔλαθεῖ καὶ ἀγαθῷ, διδά- 
σκειν ἐπαναιρουμένῳ, ὡς παρέἐλαθον, παραδώσω, καὶ 
ταῦτα ἐπὶ τῇ τοῦ ἐπισκόπου µου 39 γνώμµῃ ποιησάµε- 
νος. 


III. "AAÀo« δὲ οὐδ' ἂν τέκνον fj ἁἀδελφὸς 33 ἢ φίλος 


$ ἄλλως πώς ποτε γένους uot. ἀνήχων, ἑάνπερ dvá- C 


ξιος ᾖ, τοῦδε μὴ μεταδοῦναι χάριν, ὡς οὗ προσῆ- 
χεν 29, Οὔτε ἐπιδουλὴν φοθηθήσοµαι, οὗ δώροις xoAa- 
χευθήσοµαι’ ἀλλ᾽ s! καὶ δόξειξ µοί ποτε τὰ διδόµενά 
pot τῶν χηρυγµάτων βιθλία μὴ ἀληθὴ εἶναι, οὐδ' οὔ- 
τως μεταδώσω, ἀλλ’ ἀποδώσω. ᾽Αποδημῶν δὲ σὺν 
ἐμοὶ αὐτὰ χοµίσω, ἅπερ ἂν τύχω κεκτηµένος. El δὲ 
μὴ βουληθῶ μετ ἐμαυτοῦ αὐτὰ περιφέρειν, ἐπὶ 
τῆς olxlac µου εἶναι αὐτὰ οὐχ ἑάσω, ἀλλὰ τῷ S ἐπι- 
σκόπῳ µου τῷ τὴν αὐτὴν ἔχοντι πίστιν καὶ ἀπὸ τῶν 


cireumcisus; eosque non cunctos simul: quo, si 
in prioribus improbus inventus fuerit, posteriores 
fidem suam non accipiat. Quare non minus annis 
sex comprobetur : sicque postea, secundum Moy- 
si8 institutionem, qui libros traditurus est addu- 
cat eum ad flumen aut fontem, qui est aqua viva, 
ubi justorum fit regeneratio; et non quidem ad 
jusjurandum adigst, quoniam non licet, sed ju- 
beat ipsum astare juxta aquam, et contestari, si- 
cut et cum renasceremur, jussi fecimus, nos non 
peccaturos. 


II. Dicat autem : Testes habeam colum, terram, 
aquam, quibus omnia continentur, atque insuper 
his omnibus aerem quoque, qui universa pervadit 
8ο sine quo non respiro, quod semper obediens ero 
illi, qui hos mihi predicationum libros largitur, 
quodque hos libros, quos mihi dederit, nemini ullo 
pacto tradam, non scribam, non scriptos dabo, 
non scripturo dedam; non ipse, non per alium, nec 
per aliam quamdam rationem, vel fraudem vel ma- 
chinam; aut indiligenter custodiam, vel alteri sis- 
tens vel permittens, aut alio quocunque modo vel 
consilio ea scripta alteri concedens. Nisi ei aliquem 
probavero dignum, quemadmodum ipse judicatus 
sum, vel adhuc magis exploravero, certe non minus 
annis sex: pio et bono, docendi munus capes- 
senti, sicut ego accepi, tribuam idque ex episcopi 
mei sententia faciam. 

III. Aliter neque si fllius sit aut frater, aut ami- 
ous, aut alio quolibet modo ad genus meum per- 
tinens, si indignus exstiterit; ejus gratia non tra- 
dam; ut non decet. Nec vero insidias formidabo; 
non muneribus deliniar. Sed et si aliquando do- 
nata mihi predicationum volumina non esse vera 
mihi videbuntur, neque sio largiar, sed reddam. 
Cum autem peregre profectus fuero, ipsa portabo 
meoum, quaecunque possedero. Quod si noluerim 
ea meoum oircumferre, in domo mea esse non per- 
mittam, sed episcopo meo eamdem fidem profitenti 


VARLE LECTIONES. 
30 καὶ οὐ O ultima voce subnotata. ?! τῶν inserui c. O et Frágm. 33 πρό O et Fragm. Tum δὲ ἅπασιν C. 


3$ [ta Ottob. ms., ut melvuit 8, qui quidem edidit µου c. C. Tum αὐτάς µου B8, αὐτάς 
uig. confirmant O et Fragm. Dein οὐδ' ἄλλου, οὐδ' ἄλλης O. 3 ἀμελοῖς 


onit Yesyover- Lectionem v 
Prag. ein dedi ἢ τιθῶν Ἡ νεύων ο. O οἱ Fragm., 


θεὶς (ἡ τιθῶν C) f; νοθεύων, et enuntiationis finis habeat, ad quod quadret. 
subjunxi c. O. 3 Scribendum, ut videtur, οὐδ' ἂν τέχνον 
8 quo pendeat infinitivus μεταδοῦναι 8. Lectionem — vulg. exhibet O, 99 
pt 


ἑαοτοῦ O c. C. 


μοι C. 3 S pro- 


uo evitetur tautologia Clerici lectionis ἤ τι προστι- 


? ἄν C 9! τότε C... 55 µου 
ᾗ ἢἡ ἀδελφός. In sequentibus excidit verbum, 
conj. προσῆκον. 3 Ita S. 


VARIORUM NOTAE. 


(24) Ἐμπεριτόμῳ τε ὄντι πιστῷ. Quasi. incireum- 
cisus non posset esse fidelis et Christianus : quem 
errorem ERbionite aliique heretici errabant. Cor. 
(25) ᾽Αγαγόντα αὐτὸν ἐπὶ ποταμὸν f$) πηγήν. In 
heresi Ebioneorum S. Epiphanius cap. 17 : Όταν 
dp τις ἐξ αὐτῶν ἢ νόσῳ περιπέσοι, ἢ ὑπὸ ἑρπετοῦ 
τιχθείη, κάτεισι εἷς τὰ ὕδατα, καὶ ἐπικαλεῖται τὰς 
ἐπωνυμίας τὰς ἐν τῷ Ἠλξαὶ, τοῦ τε οὐρανοῦ καὶ τῆς 
ης, τοῦ τε ἁλὸς καὶ τοῦ ὕδατος, τῶν τε ἀνέμων καὶ 
γγλλων τῆς δικαιοσύνης, φασὶ, καὶ τοῦ ἄρτοῦ καὶ 


ἑλαίου. Καὶ ἄρχεται λέγειν, βοηθῆτέ uot, καὶ ἆπαλ- 
λάβατε ἀπ᾿ loo τὸ ἄλγημα. Quoties entm aliquis illo- 
rum in morbum incidil, aut. à. serpente morsus εεί, 
ad aquas descendit ; et appellationes omnes quas Elzat 
complexus est, invocat, celi, videlicet, ac terra, salis 
et aquae, ventorum, et angelorum, ut vocant, sustitizp : 
panis item εἰ olei. Tuncque íla dicit : Adeste mihi, 
ac dolorem a me depellite. Qui et legendus heresi 
19 Ossenorum, cap. 1, conferendusque cum iis qua 
hic habes num. 2 et 4. Ip. 


δι . 8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 32 
et ab iisdem proflolscenti commendabo. Si vero À αὐτῶν ὁρμωμίένῳ παραχαταθήσοµαι 5, El δὲ καὶ 


contigerit me egroture 80 mortem vereri, si absque 
liberis fuero, similiter agam. Sed et si moriar, filium 
habens indignum aut nondum capacem, pariter fa- 
ciam. Scilicet committam meo episcopo, ut si puer 
adultus fide dignus fuerit, ille tanquam paternum 
. depositum filio reddat, juxta modum contestationis. 

IV. Quod autem ita facturus sim, iterum secundo 
contestor colum, terram, aquam, que omnia 
complectuntur, insuperque his omnibus cunota 
pervagantem aerem, sine quo non spiro, quod per- 
petuo obtemperabo ei, qui libros mihi predicatio- 
num tribuit, et observabo secundum universa quem- 
admodum  contestiatus sum, aut adhuo magis. 
Itaque mihi pacta servanti pars erit cum sanotis : 
agenti vero contra ea que paotus sum inimica mihi 
Bit rerum universitas et cuncta peragrans ether 
quique est superomnia Deus, quo melior, quo ma- 
jor nullus. Si etiam in cognitionem veniam alterius 
Dei, hunc quoque nunc juro, me aliter non actu- 
rum, sive ille existat, sive ille non existat. Ad hao 
omnia, si fallam, ero exseorandus, vivens et mor- 
tuus, atque &terno puniar supplicio. Et post hoo 
panem ac sal cum largitore sumat. 

V. Hec Jacobo dicente presbyteri timore impal- 
luerunt. Conspicatus ergo Jacobus quod vehementer 
metuerent, ait : Audite me, fratres et conservi. Bi 
libros unicuique temere prebuerimus, illique a vi- 
ris quibusdam audacibus corrumpantur, aut inter- 
pretanionibus pervertantur, sicut jam quosdam fe- 
cisso audiistis, restabit ut qui plane veritatem 
querunt, semper errent. Quocirca prestat, ut libri 
apud nos maneant, tradamusque eos cum omni su- 
pradicta cautione iis qui pie vivere aliosque salvos 
facere cupiunt. Ao si aliquis post hano contesta- 
tionem aliter agat, merito in seternum supplicium 
incidet. Qua enim ratione qui aliorum perditionis 
causa exstitit, ipse non peribit? Cum ergo presby- 
teri sententia Jacobi deleotati fuissent atque dixis- 
sent : Benedictus sit qui te, ut cunctorum pres- 
cius, pulohre nobis constituit episcopum : haoc, in- 
quam, cum dixissent, surgentes precati sumus 
universorum Patrem ac Deum; cui gloria in se- 
cula. Amen. . 


EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 


CLEMENS JACOBO domino et episcoporum epia- [) 


copo, regenti autem Hierosolymam sanctam Hebreo- 


τύχοι µε νοσῆσαι 33 xal τὸν θάνατον ὑποπτεῦσαι, 
ἐὰν ἄτεχνος ὦ, ὁμοίως ποιήσω. "AAA el καὶ τελευτῶ, 
τέκνον ἔχων οὐκ ἄξιον ἢ µηδέπω δυνάµενον, ὁμοίως 
ποιήσω. Ti γὰρ ἐπισκόπῳ µου παρακαταθήσοµαι, 
ἵνα εἰ μὲν τύχοι ἐφ᾽ ἡλικίας γενόμενος ἄξιος εἶναι 
τῆς πίστεως, ὡς πατρῴαν παρακαταθήχην τῷ τέχνῳ 
ἀποδώσῃ ?* κατὰ τὸν τῆς διαμαρτυρίας 99 λόγον. 

IV. Ὅτι δὲ οὕτωσ ποιήσω, πάλιν τὸ δεύτερον διαµαρ- 
τύροµαι οὐρανὸν, γῆν, ὕδωρ, ἐν οἷς τὰ πάντα περιέχε- 
ται, πρὸς δ6 τούτοις ἅπασι καὶ τὸν διὰ πάντων διήκοντα 
ἀέξρα, οὗ ἄνευ οὖχ ἀναπνέω, ὡς ἀεὶ ὑπήκοος ἔσομαι τῷ 
τὰς βίθλους μοι 37 τῶν κηρυγµάτων διδόντι, καὶ φυλάξω 
κατὰ πάντα ὡς 9 διεµαρττράµην, ἢ καὶ τι πλεῖον. 
Φυλάσσοντι οὖν µοι τὰς συνθήκας µέρος ἔσται μετὰ 
τῶν ὁσίων, ποιήσαντι δὲ παρ) à συνεθέµην, ἐχθρὸν 
εἴη pot τὸ πᾶν καὶ 6 διὰ πάντων διήκων αἰθὴρ καὶ 
ὁ ὑπὶρ τὰ ὅλα θεὸς, οὗ κρείττων, οὗ μείζων οὐδείς 59. 
Αλλ’ εἰ xal εἷς ἑτέρου Θεοῦ ἐπίνοιαν 9. γένωμαι, 
κἀκεῖνον νῦν ὄμνυμι ὡς οὐκ ἄλλως ποιήῄσω, εἴτ ἔστιν, 
εἰτ οὐκ ἔστιν. Πρὸς τούτοις ὃ ΜΗ ἅπασιν sl ψεύσο- 
μαι, κατάθεµα ἔσομαι 9 ζῶν καὶ θανὼν, καὶ αἰωνίφ 
κολασθήσοµαι Χολάσει, Καὶ μετὰ τοῦτο ἄρτου καὶ 
ἅλατος 03 μετὰ τοῦ παραδιδόντος µεταλαθέτω. 

V. Ταῦτα τοῦ ᾿Ἰαχώθου εἱπόντος ὠχρίασαν ἆἄγω- 
νισάµενοι ol πρεσθύτεροι. Συνιδὼν οὖν ὁ 'Idxw6oc, 
ὅτι λίαν πεφόθηνται, ἔφη" ᾿Ακούσατέ µου, ἀδελφοὶ 
καὶ σύνδουλοι 9. Εὰν τὰς βίθλους πᾶσιν ὡς ἔτυχε 
παράσχωµεν, xal αὐταὶ 3 ὑπὸ τολμηρῶν ἀνδρῶν 
τινων νοθευθῶσιν 1) ταῖς ἑρμηνείαις διαστραφῶσιν, 
dq ἤδη τινὰς ἠχούσατε πεποιηχότας, ἔσται λοιπὸν 
καὶ τοῖς ὄντως τὴν ἀλήθειαν ζητοῦσιν dal πλανᾶσθαι, — 
Διὸ ἄμεινον map! ἡμῖν αὐτὰς εἶναι, καὶ µεταδιδόναι 
μετὰ πάσης τῆς προειρηµένης ἀσφαλείας τοῖς θέ- 
λουσι ζῇν εὐσεθῶς /6 καὶ ἄλλους σώζειν. El δὲ τις 
μετὰ τὸ οὕτως διαµαρτύρασθαι ἄλλως ποιήσει, εὐλό- 
γως αἰωνίᾳ ὑποπεσεῖται κολάσει. Τΐνι γὰρ λόγφ 
ἄλλων ἀπωλείας αἴτιος γενόμενος αὐτὸς οὐκ ἀπολεῖ- 
ται; τῶν οὖν πρεσθυτέρων ἐπὶ τῇ τοῦ Ἰακώθου 
qvum ἠσθέντων καὶ εἰπόντων' Εὐλόγηται ὃ σε ὡς 
πάντα προειδὼς καλῶς ἡμῖν καταστήσας ἐπίσκοπον' 
καὶ ταῦτα εἰπόντων αὐτῶν ἐγερθέντες προσηυξάµεθα 
τῷ τῶν ὅλων Πατρὶ V καὶ θεῷ' ᾧ ἡ δόξα εἷς τοὺς 
αἰῶνας. ᾽Αμήν 09. 


10 ΕΠΙΣΤΟΑΒ KAHMENTOZ ΠΡΟΣ IAKQ- 
BON ο (2.;). 


ΚΛΗΜΗΣ ΙΑΚΩΒΩ, τῷ xoplp " καὶ ἐπισκόπων 


INTERPRETATIO RUFINI. 
CLEMENS JACOBO fratri Domini, et episcopo episcoporum, regenti Hebreorum sanotam Eoolesiam, 


VARLE LECTIONES. 


933 παρακαθήσοµαι O. 


O. δὲ μαρτυρίας O. ?* πρό O. "' µου C. 


" [ta O et ex ,COnjeot. C, 


νομῆσαι id. in textu.  ** ἀποδώσει 


ὅσα (C. Subinde soripsi ?j x«l. ο. O, ut jam conj. S «sl 


xal . ὃ οὐδ' εἷς C. *9 ómóvotav C. Postea εἴτε O. δὲ C. Tum ψεύσομαι O ο. S, ψεύσωμαι C. 


3 Όδατος O. ϐ ἀγωνιάσαντες C. M 


(Aot O. Deinceps ἔτυχεν παρασγῶμεν C. 3 Ita S, αὐτοί C. αὗται 


O. “4 εὐσεθῶς adjeci ο. Ο. 27 Πατέρι Ο. ** Post haec in O subscriptio : ὄρκος. ** ἀπὸ Ῥώμης O rubro 
charactere in marg. salutationi exadversum, et C. 9 fratri domini versio Latina Rufini. 


VARIORUM NOTE. 
(26) Duplex est circa hano epistolam opinio veteram. Prima Rufini prefetione ad Recognifiones, 


EM C 2 


33 CLEMENTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 34 
ἐπισκόπῳ (27), διέποντι δὲ τὴν “Ἱερουσαλὴμ, ἁγίαν A rum Ecclesiam, omnesque qua ubique Dei provi- 


'B6?a(ov 9! 'ExxAzclav, καὶ τὰς πανταχῆ Θεοῦ mpo- 
volg Ἱδρυθέίσας χαλῶς, σύν τε πρεσθυτέροις xal δια- 
χόνοις καὶ τοῖς λοιποῖς ἅπασιν ἀδελφοῖς, εἰρήνη sta 9 
πάντοτε. 

I. Γνώριµον ἕστω σοι, χύριέ µου, ὅτι Σίµων, ὁ 
διὰ 55 τὴν ἀληθῆ πίστιν xal τὴν ἀσφαλεστάτην αὐτοῦ 
τῆς διδασκαλίας ὑπόθεσιν τῆς Ἐκκλησίας θεμέλιος 5 
εἶναι ὁρισθεὶς καὶ δι’ αὐτὸ τοῦτο ὑπ' αὐτοῦ τοῦ Ἰησοῦ 
ἀφευδεῖ στόµατι μετονομασθεὶς Ilévpoc* ἡ ἀπαρχὴ 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν) ὁ τῶν ἁποστόλων πρῶτος, ᾧ πρώ- 
tp 9" ὁ Ἱ]ατὴρ τὸν Υ]ὸν ἀπεκάλυψεν' ὃν ὁ Χριστὸς 
εὐλόγως ἐμακάρισεν ^ ὁ κλητὸς καὶ ἐκλεκτὸς xal 
συνέστιος xal συνοδοίπορος: à καλὸς 9 xal δόχιµος 
μαθητής, 9 τῆς δύσεως τὸ σκοτεινότερον τοῦ κόσμου 
µέρος ὡς πάντων Ἱκανώτερος φωτίσαι κελευσθεὶς xal 
κατορθῶσαι δυνηθείς, — καὶ δὴ μέχρι ποῦ μηκύνω τὸν 
λόγον, μὴ βουλόμενος 88 σηµῆναι τὸ λυποῦν 51, ὃ ἐξ 
ἀνάγκης xliv βραδὺ πάντως εἰπεῖν µε δεῖ ; — οὗτος αὖ- 
τὸς, διὰ τὴν ἄμετρον πρὸς ἀνθρώπους στοργὴν σαφῶς. 


dentia pulchre fundate sunt, cumque presbyteris 
αὐ diaconis et ceteris omnibus fratribus, pax sit 
Bem per. 


I. Notum tibi sit, domine mi, quod Simon, 
qui propter veram fidem et firmissimam doctrine 
suse basim Ecclesie fundamentum esse deflnitus 
eBt,atque ob id ab ipso Jesu ore non fallaci trans- 
nominatus est Petrus; primitie Domini nostri; 
apostolorum primus, cui primo Pater Filium reve- 
lavit; quem Christus merito beatum predicavit ; ᾿ 
vocatus et electus et convictor et comes ; bonus 80 
probatus discipulus; qui Occidentis obscuriorem 
mundi plagam,ut omnium magis idoneus,illustrare 
preceptus est, atque id reote perficere potuit. Sed 
quousque sermonem protraho, nolens significare 
quod triste est, quod necessario,licet tarde,0mnino 
dicere me oportet ? Hic ipse, ob immensam erga 
homines charitatem, clare,palam, repugnante licet 


INTERPRETATIO RUFINI. 


in Hierosolymis ; sed et omnes Ecclesias qus ubique Dei providentia fundate sunt; cum presbyteris et 
diaconibus, et ceteris omnibus fratribus, pax sit semper. 


I. Notum tibi facio, Domine, 


uia Simon Petrus, qui vere fldei merito etintegre predicationis obtentu 


fundamentum esse Ecclesie definitus est ; qua de causa etiam Domini ore divino cognominatus est Pe- 
trus ; qui fuit primitie electionis Domini ; apostolorum primus ; cui et primo Deus Pater Filium revela- 
viL: cui et Christus competenter beatitudinem contulit; qui est vocatus est, et electus ; conviva Domini, 
et comes effectus, tanquam bonus et probatisimus discipulus ; qui Occidentis obscuriorem mundi plagam, 
velut omnium potentior, illuminare preeceptus est,quippe et Integre potuit implere preceptum. Sed quous- 
que sermonem protraho, fugiens indicare quod triste est; quod quidem necesse et, licet tarde, proferre? 

ic denique ipse Petrus, qui pro immensa charitate, quam erga omnes homines gerebat, palam cum 
omni fiducia, adversante etiam tyranno, totius mundi bonum predicare non destitit, et regem omnium 
seculorum per orbem terre, et usque ad ipsius Romane hujus urbis notitiam,ut etiam ipsa salvaretur, 
invexit : hic, inquam, pro pietate pati volens presentem vitam finivit. 

VARIJE LECTIONES, 


8! 'EGoalov om. var. lect. ap. C, et O. 5 εἷς var. lect. ap. C. ** διά ο. O. Deest in textu Co- 
telerii, qui quidem subjunxit : Supple διά ex Vita S. Clementis, prout habetur in codice Regio 804. Ea 
Vita ex illo codice spe a nobis cilabilur, continet. autem tum. Clementinam | Epitomen, impressa. auctiorem 
additis non paucis ez opere Clementinorum, sed innoxiis, tum plurima ου Epistola hac, tum Martyrium 
Clementis, quod edendum curavimus. Et Ruf. legit ut O. ** [ta O et ex conjeot. C, in cuj. textu θέµενος. 
Bt cod. . 804 et Ruf. θεμέλιος. Cfr. hom. xvi, 49. 5 πρῶτον O, cui. et. primo. Ruf. ** ὡς καλός Ruf. 


8 λοιποῦν O. 
VARIORUM NOTE. 


eam post Recognitionum libros fuisse scriptam ; 
altera Photii cod. 112, 413 esse dedicationem 
Operis quod actus Petri, ad disputationes cum Βἰ- 
mone, nec non recognitionem Clementis ejusque 
patris ac fratrum complectebatur.E quibus duabus 
sententiis posteriorem malim amplecti : partim ex 
auctoritate ms. hujusce nostri Glementinorum, et 
alterius codicis de quo infra: partim ab RR. PP. 
Carmelitarum Excaiceatorum libro, in que inter 
Rufini prefationem οἱ ARecognitiones collocatur 
epistola : tum denique quia declaratur ad finem 
epistole, post eam sequi librum de Clemente dis- 
serentem, ejusque peregrinationibus cum Petro, 
aliisque usque ad pueritie cogitationes, ao de ser- 
monibus atque actibus Petri, ita inscriptum, Κλή- 

ντος τῶν Πέτρου ἐπιδημιῶν κηρυγµάτων ἐπιτομή. 
Latine Rufino, Clementis Itinerarium pradicalionis 
Petri. ldem autem hoc habent argumentum Recog- 
nitiones et Clementina ; idemque titulus prefigitur, 
Orecus, Clementinorum homiliis, Latinus, Recogni- 
tionibus cod. Thuan. 8e1 objici potest pro Ruflno: 
Epistole num. penult. precipitur Clementi, ut Ja- 
cobo narret etiam mortem Petri ; qua de morte ni- 
hil dicitur in Recognitionibus. Repondeo, de Recogni- 
tionibus, nos habere Opus imperfectum, sive eo 


modo relictum ab auctore, seu potius injuria tem- 
porum amissum.Quod vero ad GClementina spectat, 
Bimiliter aio, abesse a ms. Regio finem operis, ibi- 
ue forsan actum fuisse de morte apostoli Petri. 
Addi potest quod horum apooryphorum scriptor 
vel plura promiserit quam peregerit, vel promissis 
satisfecerit alio libro, forte Pertodis Petri Cor. 

(27) Ἐπισκόπων ἐπισκόπῳ. Consule Savaronem 
ad Sidonii epistolam 1, libri vr; in qua Lupus epi- 
scopus Tricassinus appellatur Pater patrum et epi- 
scopus episcoporum et alter seculi sui Jacobus. 
Sed et Arnobio in psalmum cxxxvii Petrus est 
Episcopus episcoporum ; Rufino Historiz Eusebianse 
lib. τι, cap. 1, Jacobus, apostolorum episcopus ; 
Grecis abbatibus et monachis multis in concilio 
Lateranensi sub Martino I, secretario 2, Martinus 
papa, sacerdos sacerdotum et Pater patrum; au- 
etori Quastionum ad orthodoxos apud Justinum, 
cap. 119, Paulus Ἡατέρων πατήρ’ ut et Gregorius 
Nyssenus concilio Niceno r1, actione 6, et Clemens 
noster Anastasio Sinaite, quaest. 96, p. 326. Deni- 
que à Maximo in Disputatione cum Pyrrho, Cle- 
mens Alexandrinus, philosophus philosophorum 
dicitur. Ip. 


35 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 36 


malo, futurum bonum toti mundo ut indicaret re- À δηµοσιᾳ, ἐπὶ τοῦ ἐνεστῶτος πονηροῦ €, τὸν ἑσόμενον 


gem, hucusque Romam veniens, ei Deo placita 
doctrina salvans homines, ipse presentem vitam 
per vim cum morte commutavit. 


Il. In ipsis autem diebug,quibus brevi moriturus 
erat,congregatis fratribus, subito apprehensa manu 
mea consurgens, coram ecclesia dixit: Audite me, 
fratres et conservi: Quoniam, sicut edoctus sum 
ab eo, qui misit me, Domine et magistro Jesu Chri- 
βίο, dies mortis mee appropinquat, Clementem 
hunc episcopum vobis ordino; cui meam sermo- 
nam cathedram credo; qui mihi ab initio usque ad 
finem comes exstitit, sicque omnes sermones meos 
audivit : breviter dicam, qui in omnibus tentatio- 
nibus meis particeps, in fide perseverans inventus 
est : quem plus ceteris expertus sum religiosum, 
humanum,oastum,eruditum, temperantem,bonum, 
justum, patientem, et scientiam fortiter ferre non- 
nullorum catechumenorum ingratum animum.Quo- 
circa ipsi trado ligandi et solvendi potestatem, ut 
quodcumque in terris ordinaverit, sit decretum in 
colis. Ligabit enim quod ligari oportet, et solvet 
quod oportet solvi, tanquam qui Ecclesie regulam 
noverit. Ipsum ergo audite, ut scientes quod, qui 
contristaverit veritatis presidem, peccat in Chri- 
stum, et universorum Patrem irritat: quapropter 
non vivet. Ceterum ipsum praesidem oportet me- 
dici locum tenere, non autem fere bestie furorem 
habere. 

III.Hazc illo dicente, ego procidens rogabam eum, 
cathedre honorem et potestatem deprecans. At ille 


ἀγαθὸν ὅλῳ τῷ κόσμῳφ μηνῦσαι βασιλέα, μέχρις ἐν- 
ταῦθα τῇ Ῥώμῃ " γενόμενος, θεοθουλήτῳ διδασκκ- 
λίᾳ σώζων ἀνθρώπους, αὐτὸς τοῦ νῦν βίου βιαίως τὸ 
ζᾷν µετήλλαξεν (28). 

lI. Πρὸς αὐταῖς δὲ ταῖς ἡμέραις alc ἥμελλε τελευ- 
τᾷν, συνηθροισµένων τῶν ἀδελφῶν, αἰφνιδίως λαθόµε- 
νός µου τῆς χειρὸς ἐγερθεὶς ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας ἔφη" 
᾿Ακούσατέ µου, ἀδελφοὶ xal σύνδουλοι' Ἐπεὶ, ὡς 
ἐδιδάχθην ἀπὸ τοῦ µε ἀποστείλαντος Κυρίου τε καὶ 
Διδασκάλου Ἰησοῦ Χριστοῦ, αἱ τοῦ θανάτου µου ἡγ- 
γίκασιν ἡμέραι, Κλήμεντα (29) τοῦτον ἐπίσκοπον 
ὑμῖν χειροτονῶ (30), ᾧ τὴν ἐμὴν τῶν λόγων πιστεύω 
καθέδραν, τῷ ἀπ᾿ ἀρχῆς µοι μέχρι τοῦ τέλους συνολεύ- 
cavet καὶ οὕτως πασῶν µου τῶν ὁμιλιῶν ἐπαχούσαντι" 
συνελὼν ἐρῶ, ὃς lv πᾶσι πειρασμοῖς µου χοινωνήσας 
τῇ πίστει προσκαρτερῶν 9 εὑρέθη᾽ ὃν πλεῖον 8 πάντων 
πεπείραµαι θεοσεθῆ, φιλάνθρωπον, ἁγνὸν, πολυμαθῆ, 
σώφρονα, ἀγαθὸν, δίχαιον, µαχρόθυµον, καὶ γενναίως 
εἶδότα φἑρειν τὰς ἑνίων τῶν κατηχουµένων ἀχαριστίας. 
Διὸ αὐτῷ µεταδίδωμι τὴν ἑξουσίαν τοῦ δεσµεύειν xal 
λόειν, ἵνα περὶ παντὸς οὗ ἂν Ἠχειροτονήσῃ ἐπὶ τῆς 63 
γῆς ἔσται δεδογματισμένον iv οὐρανοῖς. Δήσει γὰρ ὃ 
δεῖ δεθῆναι, καὶ λύσει ὃ δεῖ λυθῆναι, ὡς τὸν τῆς Ἐκ- 
κλησίας εἰδὼς Ά Ὦ xaxóva. Αὐτοῦ οὖν ἀχούσατε, ὡς 
Ὑνόντες ὅτι ὁ τὸν 85 ἀληθείας προχαθεζόµενον λυπῶν 
εἰς Χριστὸν ἁμαρτάνει, καὶ τὸν Πατέρα τῶν ὅλων 
παροργίζει’ οὗ εἵνεχεν οὐ ζήσεται. Καὶ αὐτὸν οὖν δεῖ 
τον προκαθεζόµενον lacpoo τόπον ἐπέχειν 66, οὐ θηρίου 
ἀλόγου θυμὸν ἔχειν. 

III. Αὐτοῦ ταῦτα λέγοντος, ἐγὼ προσπεσὼν ἐπεδεό- 
μην 9 αὐτοῦ, παραιτούµενος τὴν τῆς καθέδρας τιμήν 


INTERPRETATIO RUPFINI. 


II. In ipsis autem diebus, quibus vite finem sibi imminere presensit, in conventu fratrum positus, 
apprehensa manu mea repente consurgens, in auribus totius Ecclesie heo protulit verba : Audite me, 
fratres et conservi mei : Quoniam sicut edoctus sum ab eo qui misit me Domino et Magistro meo Jesu 
Christo, dies mortis mes instat, Clementem huno episcopum vobis ordino ; cui soli mex predicationis et 
doctrine Cathedram credo: qui mihi ab initio usque ad finem cornes in omnibus fuit, et per hoc ve- 
ritatem totius mes predicationis agnovit, qui in omnibus tentationibus meis socius exstitit, flde- 
liter Fern quem pre ceteris expertus sum Deum oolentem, hormines diligentem, castum, di- 
scendi studiis deditum, sobrium, benignum, justum, patientem, et scientem ferre nonnullorum etiam 
ex his qui in verbo Dei instruuntur injurias. Propter quod ipsi trado α Domino mihi datam potestatem 
ligandi et solvendi,ut de omnibus quibuscunque decreverit in terris, hoc decretum sit et in colis. (31) Liga- 
bit enim quod oportet ligari, et solvet quod expedit solvi, tanquam qui ad liquidum Ecclesise regu- 
lam noverit. Ipsum ergo audite, scientes quia quicunque contristaverit doctorem veritatis, peccat in 
Christum, et Patrem omnium exacerbat Deum, propter quod et vita carebit. (32) Ipsum autem qui pre- 
est ceteris, oportet medi»i vicem agere, et non fere bestie furore commoveri. 

Ill. Hao eo dicente, ego procidens ad pedes ejus, rogabam, excusans me, et declinans honorem cathe- 
dre, vel potestatem. At ille respondens : Pro hoo, inquit, ne me rogaveris : hoc enim fieri statutum est 


VARUE LECTIONES. 

8 πονηροῦ αἰῶνος Ruf. et cod. Reg. 804. Tum ἐσομένου (futuri szculi) conj. C. Dein dedi μηνῶσαι e. 
O et Ruf., μηνύσας C. 9 Leg. τῆς Ῥώμης S. 59 προκαρτερῶν O. 9t πλείω C. ** τῆς adjunxi ο, Ο. 9 τῆς C, 6 
τὸν τῆς maluit S. Et Epit. c. 145 ut Ο. * ἀπέχειν Cl. contra codd. auctoritatem. Deceptus est S. de leo- 
tione Cotelerii. ** ἐδεόμην O. 

VARIORUM NOTE. 


(28) Αὐτὸς τοῦ βίου βιαίως τὸ ζῆν µετήλλαξεν. 
Secutus est auctor Epistole errorem eorum qui 
Petro Jacobum superfuisse arbitrabantur : quales 
exstitisse constat ex Chronico Alexandrino, in quo 
Jacobi mor: confertur d «nnum primum Vespa- 
siani. Cor. 

(29) Κλήμεντα. Qui modestie ac verecundie le- 
ges non ignorat, indigne profecto feret, virum qui 
Clementem inducere non erubuit, subnera et alia 


quee passim per totam epistolam efferuntur, de se 
nullo pudore narrantem. Cour. 

(39) Χρειροτονῶ. Epitom. 145: χειροτονῶ σήµε- 
gov. Versio Rufini, ordino : ubi tamen qui dicitur 
Abdias, ordinabo videtur legisse, χειροτονῶ in futu- 
ro 2. Cor. . 

(34) Citatur in Epist. Leodiensium adversus Pa- 
schalem II. 

(32) Citant Leodienses ibid, 


PE nd 


31 CDLEMEBNTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 38 


τε xxi ἐξουσίαν. 'O δ᾽ ἀπεχρίνατο' Περὶ τούτου µε A respondit : Hac de re noli me oraro: hoc enim fieri 


μὴ " ἀξίου. τοῦτο γὰρ γενέσθαι δέδοκταί µοι, xal 
ταύτῃ μᾶλλον el παραιτῇ' ὅτι dj τοιαύτη καθέδρα οὐ 
φιλοκαθεδροῦντος τολμηροῦ χρείαν ἔχει, ἀλλ’ εὐλαθοῦς 
τὸν τρόπον καὶ πολυμαθοῦς 67 (33) τὸν λόγον. Δὸς δὲ 
τὸν κρείττόνα (34), ὃς ἐμοί σου πλεῖον συνώδευσε, καὶ 
τῶν λόγων ἐπήκουσε, καὶ τὴν διοίκησιν τῆς Ἐκκλησίας 
ἐκμεμάθηκεν, xal οὐκ ἀναγκάσω σε καλῶς ποιεῖν οὐ 
θέλοντα" ἀλλ᾽ οὗ δυνήσει 6 νῦν τόν σου κρείττονα 
παρασχεῖν σὺ γὰρ δι ἐμοῦ (35) τῶν σωζομένων 
ἐθνῶν d *9 κρείττων ἀπαρχή. Πλὴν καὶ τὸ ἕτερον 
λόχισαι. ὅτι st 76 τὸν κίνδυνον τῆς ἁμαρτίας φοθού- 
µενος οὐκ ἀναδέχῃ τῆς Ἐκκλησίας τὴν διοίκησιν, 
εὖ 7! ἴσθι εἰδὼς ὅτι πλεῖον ἁμαρτάνεις, ὅστις τοῖς 
θεοσεθέσιν, ὥσπερ πλέουσι xai κινδυνεύουσι, βοηθεῖν 
δυνάµενος, οὐ θέλεις, διασκοπῶν µόνον τό ἴδιον καὶ οὗ 
τὸ χοινῃ πᾶσι συμφέρον. Ά 8 "Ox: δὲ τὸν κίνδυνον πάν- 
τως ἀναδέξασθαί σε δεῖ, ἐμοῦ τοῦτο ἀξιοῦν μὴ παυομέ- 
νου slc τὴν τῶν πάντων βοήθειαν (36), ὀρθῶς ἐπίστα- 
σαι 7*, "Oct οὖν µοι ταχύτερον συνευδοχήσεις, τοσοῦ- 
τόν µε τῆς ἀθυμίας χουφίσεις. 

IV. Οἶδα δὲ καὶ αὐτὸς, ὦ Κλήμης 75, λύπας xal ἆθυ- 
μίας καὶ κινδύνους xal φόγους τοὺς ἐξ ἀπαιδεύτων 
ὄχλων σοι δωρούµενος, οὓς δυνήσῃ γενναίως φέρειν, 
ἑνορῶν τῆς ὑπομονῆς τὸν Ex θεοῦ σοι μέγαν ἀποδιδό- 
µενον µισθόν, ᾽Αλλὰ xal δικαίως συνενθυμήθητί µοι, 
πὀτε σου τῆς ξυμμαχίας ypslav ἔχει ὁ Χριστὸς, νῦν 


. ὅτε ὁ πονηβὸς χατὰ τῆς αὐτοῦ νύμφης πόλεμµον ἤρατο. 


fj εἷς τὸν ἐπιόντα χρόνον, ὅτε νιχήσας βασιλεύσει ?* 
μηδεμιᾶς τοῦ λοιποῦ χρείαν ἔχων βοηθείας ; οὐχὶ καὶ 


statutum est,eoque magis quod excusas ; quia haeo 
cathedra non opus habet temerario sedendi in ea 
cupido, sed viro moribus sancto et in doctrina 
erudito. Porro da mibi preestantiorem, qui plus te 
mecum peregrinatus fuerit, et sermones meos au- 
dierit, ac Ecclesie administrationem didicerit ; et 
non cogam te, nolentem bene agere.Sed non pote- 
ris nuno meliorem quam tu es exhibere. Tu nam- 
que inter eos qui per meex gentibus servati sunt, 
locum optimarum primitiarum obtines.Sed et aliud 
reputa : quod si peccati periculum metuens Ecole- 
sie gubernationem non suscipis, certus esto te 
amplius peccare, qui, cum possis Dei cultoribus, 
velut navigantibus et periclitantibus, succurere, 
id facere recusas, quod tuum est duntaxat consi- 
derans, et non quod in commune omnibus expedit. 
Quod autem periculum omnino suscipere te opor- 
tet, me id rogare non cessante in cunctorum sub- 
sidium, optime novisti. Quanto ergo citius mihi 
assensus fueris, tanto me tristitia levabis. 

IV. Novi autem etiam ipse, o Clemens, quod tibi 
conciliem molestias et mcrores et pericula et pro- 
bra ab inerudita plebe importanda ; que fortiter 
poteris ferre, respiciens ad patientie magnam mer- 
cedem tibi & Deo reddendam. Sed θἱ illud mecum 
juste considera: quando tuo auxilio opus est Chri- 
Blo, nuno cum malus adversus sponsam illius bel- 
lum suscepit, an in sequenti tempore, quando vi- 
ctoria perta regnabit, nullo ampllus subsidio indi- 


INTERPRETATIO RUFINI. 


mnihi ; et eo magis quod excusas: quia hec cathedra eum qui cupit eam et audacter expetit,non requirit, 
sed ornatum moribus et in verbo Dei eruditum. Quod si esset alius melior, qui mihi adjutor tam sedu- 
lus astitisset, si quis tam plene doctrine mee rationem cepisset,sed et ecclesiesticas dispositiones a me 
tam plene didicisset habeus alium talem,non te cogerem bonum opus suscipere nolentem.Superfluum ergo 
est alium quaerere ; cum primitias eorum, qui ex gentibus per me salvantur, et precipue hujus urbis, te 

rimum obtulerim Deo. Sed et illud intuere; quía si periculum peccati timens, süscipere refugis 

cclesie gubernacula; certus esto quia amplius peccas, qui ponalum Dei, velut in fluctibus positum 
et periclitantem, cum possis juvare, subterfugis, tui tantummodo habens considerationem, et non quod 
in commune omnibus expedit providens. Sed certus esto quod necesse est te suscipere omne periculum, 
quia nec ego pro salute omnium, ab obsecrando cessabo. Quanto ergo citius mihi acquieveris : tanto me 
citius moaroris et tristitie labore relevabis. 

IV. Novi etiam hoo, o Clemens, quod tibi tzdia et molestias, pericula etiam et opprobria ineruditi 
vulgi indocilisque conciliem ; que tu tamen scio quod fortiter et constanter feres, respiciens ad illam 
spem, que tibi apud Deum patientis preparat coronam. Sed et illud te cupio mecum justa ratione pers- 

10656: quando maxime opera tua indiget Christus nunc cum inimicus adversum sponsam sjus commovet 
bellum, an in futuro tempore, quando jam Christus post victoriam triumphabit, nec ultra ullius opera in- 
digebit? Quis non etiam parvi sensus jntelligat, quod istud est temporis,in quo operam tuam Christus 
requirit ? Tota igitur mente in praesenti necessitate prebe operam tuam,et auxilium in preeliis exhibe regi 
optimo,remunerationes magnificas post victoriam reddituro. Libenter ergo suscipe episcopatus oflloium, 


VARLE LECTIONES. 


t µή us C. " φιλομαθοῦς var. lect. Turriani et cod. Reg. 804 Cfr. Hom. rr, 65. Tum πλέον Ο. 
9 δυνήση O, qui dein κρίττονα. 6 Ita O et duo cod. Regii, εἶ C ex Turr. Pro Epist. pontif. 1, 14. 
Dein λογίσαι Ο. '* εἰ deest iu cod. Hom. Paris. Ἡ σύ C. ?? ta S ex Ruf., ἐπίσταμαι C οἱ 0. Ἰ Κλήμη 
O constanter. ᾖ9 βασιλεύει Ο. 


VARIORUM NOTE. 


(33) Πολυμαθοῦς τὸν λόγον. Eodem modo Tur- 
rianus procemio Latino ad Constitutiones apostoli- 
cas. AL in Prolegomenis Grecis in easdem, φιλο- 
μαθοῦς τὸν λόγον, quemadmodum coder Regis. 

οτ 


(34) Δὸς δὲ τὸν κρείττονα. Infra in Clementina 
homilia 3, cap. 65, rursum Petrus Zaccheum sio 
alloqui fingitur: Sín vero ποπ vis bonus Ecclesim 
constitui custos, alium pro te indica qui te sit doctior 


et fidelior ; sed non dabis. Ex utroque autem loco 
discimus, a prioribus Ecclesie seculis hanc in ea 
obtinuisse regulam, que digniores ac prestantio- 
res ecclesiasticis ministeriis praefici jubet Cour. 

(35) Σὺ γάρ, x. τ. À. Scriptor noster Clementem 
ex Hebreis natum non sentiebat. Ip. 

(36) 'Epo9 τοῦτο ἀξιοῦν, x. τ. À. Clarum est hac 
&d preces sanctorum mortuorum non epectare, sed 
Rufinus obsouriusconvertit. Cor. . 


39 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. | 40 
gens? Nonne etiam exigei ingenii viroclaret, quod A τῷ βραχὺν ἔχοντι νοῦν T9 670v, ὅτι νῦν, Πάσῃ οὖν 


in presenti tempore ? Omnibus ergo animi viribus 
in hoc presentis necessitatis tempore festina opem 
ferre bono regi, magnas remunerationes post vio- 
toriam reddere solito. Leto igitur animo episcopa- 
tum suscipe, opportune eo magis quod Eocclesim 
dispositionem a me didicisti, ad fratrum qui ad 
nos confugerunt salutem. 


V. Verumtamen et breviter coram omnibus et 
propter omnes, que ad eam dispositionem perti- 
nent, in mentem tibi revocabo. Te quidem oportet 
irreprehensibiliter vivere, e& maximo studio omnes 
vite occupationes abjicere, ut non sis fidejussor, 
neque advocatus,neque ullo alio implicitus seculari 
negotio. Non enim judicem et cognitorem pecunia- 
rum vel negotiorum rerumque ad hanc vitam perti- 
nentium constituere te vult Christus, ut presenti- 
bus hominum curis detentus, tempus non habeas ad 
separandos juxta veritatis modum homines bonos 
a malis. Verum illa quidem ii sibi invicem exhi- 
beant qui discunt, et te a sermonibus salvos facere 
valentibus non avocent. Quemadmodum enim tibi 
impium est, seculares curas suscipere, relicto eo 
quod facere jussus es : ita singulis laicis peccatum 
est, si sibi invicem etiam in mundanis necessitati- 
bus presto non sint. Equidem si cuncti non cogi- 
tent facere,uti tu, in rebus in quibus id decet, se- 
cure et tranquille vivas, & diaconis edoceantur; 


προαιρέσει ἐν τῷ τῆς παρούσης ἀνάγχης χρόνῳ τά- 
yovov ξυμμαχῆσαι βασιλεῖ ἀγαθῷ, μισθοὺς μεγάλους 
μετὰ νίκην ἁποδιδόναι πεφυκότι. Xalpuv οὖν ἐπισχό- 
πησον, εὐχαίρως ταύτῃ μᾶλλον, ὡς διοίκῃησιν Ἐκχλη- 


Ἰσίας παρ’ ἐμοῦ μεμαθηκὼς, εἰς τὴν τῶν ἡμῖν προσ- 


φευγόντων ἀδελφῶν σωτηρίαν. 


V. Πλὴν καὶ βραχέα σε 79 ἐπὶ πάντων διὰ πάντας 
τὰ τῆς διοικήσεως ὑπομνῆσαι θέλω. Eb μὲν yp?) ἀνε- 
πιλήπτως βιοῦντα σπουδῇ µεγίστῃ πάσας τὰς τοῦ 7! 
βίου ἀσχολίας ἀποσεί[εσθαι, μήτε ἐγγυητὴν γινόµενον 
μήτε Ά 4 συνήγορον μηδὲ ἑτέρῳ τινὶ βιωτικῷ παρεµ- 
πεπλεγμένον πράγματι. Οὐ γὰρ κριτὴν καὶ δικαστὴν 
χρημάτων fj ἀσχολημάτων καθεστάναι σε θέλει τῶν 


(νῦν βιωτικῶν πραγμάτων ὁ Χριστὸς, ἵνα, συνεχόµενος 


εἷς τὰς νῦν τῶν ἀνθρώπων φροντίδας, μὴ εὐσχολῆῇς 
χωρίζειν λόγῳ ἀληθείας ἀνθρώπων τοὺς χρείττονας 
ἀπὸ τῶν χειρόνων. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν ol µανθάνοντες 
ἀλλήλοις παρεχέτωσαν 78, καὶ ἀπὸ τῶν σώζειν δυνα- 
µένων λόγων μὴ ἀπασχολείτωσαν 79. Ὡς γάρ σοι ἆσε- 
6E, ἐστι, οὰς βιωτικὰς φροντίδας ἀναδέξασθαι, κατα- 
λείψαντα 99 ποιεῖν ὃ ἐκελεύσθης, οὕτως ἑκάστῳ Λαϊκῷ 
ἁμαρτία ἐστὶν, ἐὰν pj. ἀλλήλοις καὶ ἐν ταῖς βιωτι- 
xai χρείαις παρίστανται. Καὶ σὲ δὲ περὶ Qv χρὴ ἁμέ- 
Ριµνον εἶναι ol πάντες ποιεῖν ἐὰν νοῶσιν, παρὰ 
τῶν διακόνων μανθανέτωσαν ἵνα µόνης τῆς Ἐκκλη- 
σίας τὴν φροντίδα ἔγῃς, πρός τε τὸ διοικεῖν αὐτὴν 


quo solius Ecclesie sollicitudinis geras, tum ad καλῶς xal τὸ τοὺς τῆς ἀληθείας λόγους παρέχειν. 
scite eam administrandam, tum ad tradendos sermones veritatis. 

VI.Nam si curis secularibus occupatus fueris, et VI. Ἐπεὶ, ἐὰν βιωτικαῖς µερίμναις ἁἀσχοληθῆς, xat 
ie ipsum et auditores decipies. Conducibilia enim Ὦ σεαυτὸν καὶ τοὺς ἀκροατὰς ἐἑνεδρεύσεις. τὰ γὰρ συµ.- 


INTERPRETATIO RUFINI. 


eo maxime quod ecclesiasticas dispensationes 8 me probabiliter didicisti ; ut salus eorum, qui per nos 
confugerunt ad Deum, nequaquam vacillet. 

V. Verumtamen et breviter te de ipsius dispensationis ordine coram omnibus commonere necessarium 
duco. Te quidem oportet irrepréhensibiliter vivere : et summo studio niti, ut omnes vite hujus occupa- 
tiones abjicias ; ne fidejussor existas, ne advocatus litium flas, neve in ulla aliqua occupatione prorsus 
Inveniaris mundialis negotii occasione perplexus. Neque enim judicem aut cognitorem secularium nego- 
tiorum hodie te ordinare vult Christus ; uti ne prefocatus presentibus hominum curis non possis verbo 
Dei vacare, et secundum veritatis regulam secernere bonos a malis. [sta namque opera, que tibi minus 
congruere superius exposuimus, exhibeant sibi invicem discentes, id est laici, et te nemo occupet ab his 
studiis, per que salus omnibus datur. Sicut enim tibi impietatis crimen est, neglectis verbi Dei stu- 
diia, sollicitudines suscipere seculares; ita unicuique laicorum peccatum est, nisi invicem sibi etiam in 
his quae ad communis vite usum pertinent, operam fideliter dederint. Te vero securum facere ex his, 
quibus non debes vacare, omnes communiter elaborent. Quod si forte & semetipsis hoc laici 
non intelligunt, per diaconos edocendi sunt; ut tibi solius Ecclesie sollicitudines derelinquant ; 
quo ipsam, ut dignum est, dispensare sufficias, et veritatis verbo abundantius possis et studiosius de- 
Bervire. 

VI. Si enim mundialibus curis fueris occupatus, et teipsum decipies, et eos qui te audiunt. Non enim 
poteris que ad salutem pertinent, plenius singulis quibusque ceteris distinguere: et ex eo fit ut tu, 
tanquam qu non docueris que ad salutem hominum pertinent, deponaris, et discipuli per ignorantiam 
pereant. Idcirco ergo tu quidem ad hoc solum vaoato, uti opportune et sine intermissione doceas eos 
verbum Dei per quod salutem consequi possint. Ili vero oum tanta reverentia tua verba suscipiant, 
tanquam qui sciant legatum te et preconem esse veritatis, et quodcunque ligaveris super terram, esse liga- 

tum eL in celo, et quodcunque solveris, eliam ibi esse solvendum (Matth. xvi, 19), quoniam quidem 


VARL/E LECTIONES. 


7 βραχὸ (βραχὺν conj. S) νοῦν ἔχοντι C. 6 σὲ addidi ο. O. Pronomen deesse recte vidit 8. βραχαίας 
Cod. Clementinorum Parisiens. ; βραχέως conj: C. Ἡ τοῦ accessit ex O. Tum ἀποσείεσθαι O c. Cod. 
804, ἀποσίεσθαι Cod. Clement. Paris. constanter. De hac scripturae discrepantia C consuli jubet Salmas. 
Not. ad /nscript. Herodis, p. 64 seq. Cfr. Constit. apost. 1, 6. Can. apost. 16. '* παρασχέτωσαν C. 
Subinde S : Scribendum haud dubie, nisi forte totuzn. aliquod membrum excidit, σὲ 9' vel καὶ σὲ. Ru- 
fini interpretatio hac est: «et te nemo occupet ab his studiis, per que salus omnibus datur. a 
T$ ἀποσχολήτωσαν C, ἀσχολείτωσαν cod. 804, ἀποσχολείτωσαν S. 99 καταλείψαντι cod. 804, 


4 CLEMENTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 42 


φέροντα ἐφοδιάζειν διὰ τὴν ἀσχολίαν οὗ δυνηθεὶς *!, A prebere per occupationem ston valens, et tu. quasi 


καὶ σὺ, ὡς μὴ διδάξας τὸ συμφέρον, χολασθήσῃ, οἱ δὲ 
μὴ µαθόντες ἀγνοίας αἰτίᾳ ἀπολοῦνται. Δὶὸ σὺ μὲν 
αὐτοῖς 3 εὐσχολῶν 3 προκαθἑσθττι, πρὸς τὸ εὖκαί- 
ρως παρέχειν τοὺς σώζειν αὐτοὺς δυναµένους λόγους, 
135 xai οὕτως ἑπαχουέτωσάν δὲ σου, εἶδότες ὅτι ὁ τῆς 
ἀληθείας πρεσθύτης ὃ ἂν δήσῃ ἐπὶ γῆς, δέδεται καὶ 
bv οὐρανῷ, ὃ ὃ’ ἂν λύσῃ. λέλυται. Eb δὲ δήσεις à δεῖ 
δεθῆναι, xal λύσεις ἃ δεῖ λυθῆναι (37). Καὶ τὰ μὲν 
χατὰ σὲ τὸν προεστῶτα ταῦτά ἐστι καὶ τὰ τούτοις 
ὅμοια, 

VII. Τὰ δὲ χατὰ τοὺς πρεαθυτέρους foro τάδε. 
Πρὸ πάντων τοὺς (38) νέους πρὸς Ὑάμον ζευγνύ- 
τωσαν iv τάχει 95, προλαµθάνοντες τῆς νεᾶζούσης 
ἐπιθυμίας τὰ παχιδεύµατχ. ᾽Αλλὰ μηδὲ τῶν ἤδη γε- 
ῥόντων περὶ γάμου ἁμελήτωσαν' ἑνίοις γὰρ καὶ 
γηράσασιν ἀλχαία 95 ἔνεστιν ἐπιθυμία. Ἵνα οὖν μὴ 
$ πορνεία, vou. λαθοῦσα χαθ' ὑμῶν 3, εἲς ὁμᾶς 
τὸν αὐτὸν ἐμθάλλῃ " λοιμὸν, προασφαλίζεσθε xai 
ἐρευνᾶτε, µή πως τὸ τῆς µοιχείας λανθανόντως iv 
ὑμῖν ἀναφθῇ Top. Ιολὺ γὰρ δεινὸν dj μοιχεία, τοσ- 
οὔτον ὅσον τὰ δευτερεῖα ἔχειν αὐτὴν τῆς χολάσεως' 
ἀπεὶ τὰ πρωτεῖα τοῖς iv πλάνῃ οὖσιν ἀποδίδοται, 
x2» σωφρονῶσιν. Διὸ ὑμεῖς, ὡς Ἐκκλησίας πρε- 
σθύτεροι, ἐξασκήσατε τὴν Χριστοῦ νύμφην εἷς σωφρο- 
cóvrw: νύμφην δὲ λέγω τῆς Ἐκκλήσίας τὸ σύστη- 
px. Ἐὰν γὰρ σώφρων καταληφθῃ ὑπὸ νυµφίου βα- 
σιλέως, τιμῆς µεγίστης Ἅτεύξεται, xal ὑμεῖς µε- 


qui utilia non docueris punieris, et qui non edocti 
erunt, ignorantie causa peribunt. Quocirca tu qui- 
dem fac ut absque occupatione illis presideas,'quo 
tempestive sermones quibus salvari possint pre- 
beas : sicque te audiant, scientes, legatus veritatis 
quodcunque ligaverit super terram,ligatum esse et 
in celo, et quodcunque solverit, solutum esse. 
Tu autem ligabis quo ligari oportoet,et solves quie 
solvenda sunt. Atque ad te quidem, qui prees,que 
pertinent, ista sunt, et his similia. 

VII. Que vero ad presbyteros spectant, ista 
sint. Ànte omnia juvenes nuptiis cito jungant, la- 
quos ferventis in juventa cupiditatis preveniendo. 
Sed nec de conjugio jam senum curam abjiciant : 
nam in nonnullis, etiam cum senuerint, valida 
inest cupiditas. Ne igitur fornicatio, adversum vos 
grassandi occasione accepta,pestem in vos invehat, 
precavete, et conquirite, ne forte in vobis occulte 
adulterii ignis fuerit accensus. Multum 'quippe 
grave peocatum est adulterium : in tantum ut se- 
cundum in penis obtineat locum ; quandoquidem 
primus debetur iis qui in errore degunt, quamvis 
temperanter vivant. Quare vos, velut Ecclesise 
presbyteri, Christi sponsam ad castitatem exercete. 
Sponsam autem dico Ecolesie corpus et congrega- 
tionem. 8i enim pudica inventa fuerit & sponso 
rege, maximum honorem consequetur; vosque 


INTERPRETATIO RUFINI. 


et tu, ut dixi, que oportet ligabis, et que expedit solves. Ad te quidem qui prees ista sint 
monita, et his similia. 

VII. Λά presbyteros vero sint ista. Ante omnia ut pudicitie studentes, adolescentes nuptiis jungant; 
quo calorem ferventis etatis conjugali lege preveniant. Sed ne in provectioribus quidem curam habere 
hujusmodi negligant ; quia in multis, etiam cum senuerit corpus, concupiscentia viget. Ne forte ergo 
fornicationis labes, occasione accepta, tanquam venenum pessimum serpat in vobis, cavere et antevenire 
necessarium est, ne quod in vobis adulterii occultum ealescat incendium. Et quid in omnibus peccatis 
adulterio gravius ? Secundum namque in ponis obtinet locum ; quoniam quidem primum illi habent, 
qui sberrant a Deo, etiamsi sobrie vixerint. Propter quos vos, o presbyteri, Ecclesiam  excolite, 
et adornate sponsam Christi ad pudicitiam. Sponsam autem dico omnem Ecclesie congregationem : 
quae si pudica fuerit inventa ab sponso suo, ingentibus ab eo donis et muneribus honorabitur, et 
vos velut ministri sponse, et amici sponsi, ingenti gaudio ac letitia perfruemini: si vero sponsa 
hzc reperta fuerit commaculata peccatis ; ipsa quidem, tanquam indigna, trudetur a regalibus toris ; 
vos autem ponas dabitis, si forte per vestram negligentiam vel desidiam obrepserit contagio seva 


peccati. 
VARLE LECTIONES. 


QU, δυνηθῆς Ο. 33 Ila O et cod. Reg. 804, αὐτός C. 3 εὖ 


ολῶν conj. C, ου]. cold. αἱ 0 εὐσχολεῖν. 
υσάτωσαν QC. Gfr. Const. apost. 1v, 11. Epiph. Panar., p. 142. 


Hom. Clem. 1u, 68. 


- Egan O, in cuj. marg. man. reo. παραπλήσια dv τῷ η’ τῶν Διατάξεων, x£9. xq". 
» 0. 


S καθ) ὑμῖν O. 9 


VARIORUM NOTE. 


(37) Σὺ δὶ δήσεις, eto. Citatur. ix τῶν Κλημεν- 
τίων ms. Regio 940. Lege cap. 2, in epistola Ni- 
conis tom. [Ill Béibliothecg sanctorum Patrum, et 
apud Beslsamonem : Magnus quoque Peirus ad Cle- 
meniem : Tu quidem eu ligabis quz ligare oportet, el 
solves qua solvenda sunt. Martyrium S. Dionysii 
Arecpagite : Ὅμως πρὸ τοῦ τὸν µακάριον Hitpov 
διὰ της νίκης τοῦ μαρτυρίου καταξιωθῆναι τῆς ἐν τῇ 
τῶν οὐρανῶν βασιλείᾳ συνδιαγωγῆς, τῷ μακαρί κλή. 

εντι τὴν ἐξουσίαν τῆς Ἐκκλησίας παρέθετο, λέγων: 
Ὥσπερ παρὰ τοῦ Κυρίου µου Ἰησοῦ Χριστοῦ λῦσαι 
καὶ δᾗσαι ἐμοὶ δεδώρηται ἐξουσία, οὕτω καὶ τὴν αὖ- 
τὴν ἐξωυσίαν αἰωνίως δωροῦμαί σοι καὶ δίδωµι, ἵνα 
ὃν Hw δήσῃ ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεµένος ἐν τοῖς οὐ» 
ρανοῖς. Cor. 

(38) Τοὺς νέους πρὸς Ὑάμον ζευγνύτωσαν iv 


Ῥλτιοι. Gs. II. 


τάχει. Constilut. apostol. 1v, 11. Item B. Chryso- 
stomus, homil. 50 in Genesim his elegantiíbus et ac- 
commodatis verbis : M?) τοίνυν ἀμελῶμεν τῶν νέων, 
ἀλλ᾽ ἰδόντες τῆς xaplvou. τὴν πυρὰν, πρὶν fj εἲς ἀσέλ- 
γειαν ἐγχυλισθηναι, σπουδάζωµεν κατὰ τὸν τοῦ θεοῦ 
νόµον αὐτοὺς συνάπτειν πρὸς γάμον' ἵνα καὶ τὰ τῆς 
σωφροσύνης αὐτοῖς διατηρῆται, xxl µηδεµίαν λύμµην 
δέξωνται ἐξ ἀχολασίας, ἔχοντες ἀρχοῦσαν παραμυ- 


. θίαν, xal δυναμένην τῆς σαρχὸς τὰ αχιρτήµατα κα- 


ταστέλλειν, xal χολάσεως ἐχτὸς εἶναι. Verum Ebioni- 
tarum haereseos Clementinis inspersem mos fuit, 
adolescentulos ad nuptias ante etatem cogere, teste 
S. Epiphanio, Panarii p. 142, quem morem a Jud:eis 
acceperant. Horum de ταχυγαµίᾳ lege Georgium 
Syncellum, Chronographia p. 84. Ip. 


"24 


43 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA. DUBIA. | AA 
grandi letitia, velut invitati ad nuptias, fruemini. A γάλης εὐφρασίας, ὡς κλητοὶ γάμων, ἀπολαύσετε *9. 


Si vero in peccato deprehensa fuerit, ipsa quidem 
 ejicietur ; vos autem ponas dabitis, si forte per 
vestram negligentiam pecoatum commissum fuerit. 

VIII. Quocirca ante omnia de pudicitia solliciti 
estote. Quippe apud Deum admodum grave quid 
censetur fornicatio. Caeterum species fornicationis 
multe sunt, ut et ipse Clemens vobis enarrabit. 
Attamen primum adulterium est, víirum non sola 
sua uti uxore, et uxorem non solo uti viro. Si 
quis castus exstiterit, humanus etiam fleri potest ; 
propter quod eternam consequetur misericordiam. 
Quemadmodum autem adulterium magnum malum 
est, ita humanitas maximum bonum. Idcirco dili- 
gite omnes fratres vestros sanctis et misericor- 
dibus oculis, orphanis quidem parentum, viduis 
&utem virorum curam exhibentes (a), prebentes 
alimoniam oum omni liberalitate; etate vigenti- 
bus conjugium providentes ; atque inter illos iis 
qui artem nesciunt, commenti per vite instituta 
ocoasiones ad vivendi necessitatem : artiflci ope- 
ram, debili misericordiam. 

IX. Scio autein vos hec facturos, modo charita- 
lem vestra in mente statueritis: ad quam intro- 
ducendam unus est modus accommodatus,mense et 
salis in commune perceptio. Quare studete inter 
vos frequentius convivia agitare, quantum  po- 
lestis ne charitatem amittatis: causa enim est 
beneficentice, beneficentia vero salutis. Cuncti ergo 
cunctis in Deo fratribus communem vestrum pre- 
bete victum, scientes quod,temporalia dando, eter- 


Ἐὰν δὲ ἡμαρτηχυῖα φωραθῇ, αὐτὴ μὲν ἔκθλητος 
ἔσται, 3, ὑμεῖς δὲ δίκην δώσετε, 9!, et πως παρὰ τὴν 
ὑμετέραν ἀμάλειαν γέγονεν ἡ ἁμαρτία. 

16 VIII. Διὸ πρὸ πάντων περὶ σωφροσύνης φρον- 
τίζετε' λίαν γὰρ παρὰ τῷ θεῷ χαλεπὴ ὥρισται d 
πορνεία. Πορνείας δὲ 93 εἴδη πολλὰ, ὡς καὶ αὐτὸς 
Κλήμης ὑμῖν διηγήσεται, Ἠλὴν πρώτη μοιχεία ἐστὶ 
τὸ 99 ἄνδρα μὴ ἰδίᾳ µόνῃ χρήσασβαι γυναικὶ, καὶ γυ- 
ναῖκα μὴ lp µόνῳ Ἱχρήσασθαι ἀνδρί. Ἐὰν σώφρων 
ᾖ τις, καὶ φιλάνθρωπος Ὑενέσθαι δύναται, οὗ εἶνεκεν 
ἑλέους αωνίου τεύξεται. Ὡς δὲ ἡ μοιχεία μέγα 
κακὸν 9*, οὕτως dj φιλανθρωπία μέγιστον ἀγαθόν. 
Διὸ ἀγαπᾶτε πάντας ὑμῶν τοὺς ἀδελφοὺς σἐμνοῖς 
καὶ ἐλεήμοσιν ὀφθαλμοῖς, τοῖς μὲν ὀρφανοῖς ποιοῦν- 
τες τὰ γονέων, ταῖς δὲ χήβαις τὰ ἀνδρῶν, παρέ- 
χοντες μετὰ πάσης εὐφροσύνης 35 τὰς τροφάᾶς' τοῖς 
ἀχμαίοις τοὺς Ὑάμους, xal τοῖς αὐτῶν ἀτέχνοις 08 
διὰ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἐννοούμενοι τὰς προφάσεις 
τῆς ἀναγκαίας τροφῆς' τεχνίτῃ ἔργον, ἀδρανεῖ 
ἔλεος. 


ΙΧ. Οἶδα δὲ ταῦτα ποιήσειν ὑμᾶς, ἐὰν ἁγάπην clo 
τὸν ὑμέτερον Ἱδρύσητε νοῦν, πρὸς δὲ τὴν 9Ί αὐτῆς 
εἴσοδον µία τίς ἐστιν ἱκανὴ πρόφασις, ἡ 99 xowi) τῶν 
ἁλῶν µετάληψις. Διὸ σπουδάζετε πυχνότερον συνέ- 
στιοι ἀλλήλων γίνεσθαι, ὡς δύνασθε, ὅπως αὐτὴν μὴ 
ἀπεμπολήσητε' αἰτία γάρ στι τῆς εὐποιίας, ἡ δὲ 
εὐποιία τῆς σωτηρίας. Κοινοὺς οὖν πάντες πᾶσι 
13 τοῖς κατὰ θεὸν ἀδελφοῖς τοὺς ἑαυτῶν παρέχετε 
βίους, εἶδότες ὅτι, πρόσκαιρα δωρούµενοι, αἰώνια 


na consequimini. Multo magis nutrite esurientes, C λήψεσθε, ΙΙολλῷ μᾶλλον πεινῶνας τρέφετε, xal 


(a) Eoocl. 1v, 10. 
INTERPRETATIO RUFINI. 


VIII. Idcirco igitur ante omnia sobrietatis et pudicitie sollicitudinem gerite. Valde enim apud Deum 
grave crimen ducitur fornicatio : cujus species sunt quidem plures, sicut et ipse vobis Clemens dili- 
genter exponet. Verumtamen prima species adulterii est, virum propria solummodo uxore non esse con- 
tentum, et mulierem non proprio tantum servare ae viro. Si ergo castus fuerit quis, potest et humanuset 
misericors fleri, per quod et ipse eternam a Deo misericordiam consequatur. Sane sicut adulterium νο- 
nenum cunotis malis perniciosius est, ita amor fraternus et charitas tolius boni fastigium tenet. Lt 
ideo diligite omnes fratres vestros, et cum religione et misericordia respicite ad omnes. Orphanis exhi- 
bete vosmetipsos parentes. Viduis, virorum curam impendite, cum omni castitate (σωφροσύνης), qua 
necessaria sunt prebentes. Juniores tamen viduas (ταῖς ἀκμαίαις) nuptiis copulate. His qui ignorant 
artificia, exquiriie honestas aliquas occasiones, quibus victum necessarium quarant: artilücibus vero 
operam providete, debilibus misericordiam facite. 

IX. Scio autem hec omnia facturos vos, si charitatem pre ceteris et ante omnia in vestro corde 
figatis : cujus charitatis οἱ recipiende et habende maximum erit fomentum, si frequenter inter vos- 
metipsos communem cibum vestrum mensamque faciatis. Etin quantum unusquisque praevalet, cre- 
brius panes ac sales suoa cum suis fratribus sumat. Per hec enim precipue charitas comparatur, et 
causa tolius boni in hujusmodi communione consistit. Ubi autem pax et bonitas, ibi et salus. Propter 
quod communes facite cibos vestros,cum his qui secundum Deum fratressunt ; quia per hec temporalia 
officia, pacis et charitatis fructibus,gaudia eterna merebimini.Multo autem sollicitius eeurientes reflcite, 
et sitientibus potum date, nudis vestimentum ; egros visitate ; et eos, qui in carcere sunt, prout possi- 
bile est, juvate; peregrinos satis prompte in domibus vestris suscipite.Et ne omnia nuno singillatim di- 
cam omne bonum, ipsa per se 81 in vobis fuerit charitas vos docebit: sicut e contrario eos, qui a salute 
alieni sunt, omne malum facere, odium docet. 


VARI LECTIONES. 


9? Q c. Ruf. perfruemini, ἀπολαύοντες C. 99 ἔκθλητός ἐστι O. *! Ita O et cod. Reg. 804, δώσητε C. Subin- 
de εἰ πῶς O et Ruf, µή πως C. & om. O, in cuj. marg. man. reo. ἐν τῷ q' τῶν Διατάξεων, 
κεφ. x». 9 τόν C. 5 µέγα καὶ καχόν O, qui paulo post om. ἀγαθόν,. 35 σωφροσύνης Huf. Idem « junio- 
res tamen viduas nuptiis copulate, » quasi legerit ταῖς ἀκμαίαις Β. 9 τέχνοις 09. cod. 804 et Turriani 
libro. Vulgatam leot.exhibet et Ruf. In marg. Ottoboniani : iv τῷ v κεφ. B. "' τῆς Cl, quem S male 
confundit c Cot. 9! ἡ accessit ex O. Deinde ἁλῶν O et cod. 804, ἄλλων C in textu. 


45 CLEMENTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 46 


διφῶσι παρέχετε ποτὸν 9*, γυμνοῖς ἔνδυμα, τοὺς vo- Α et sitientibus potum date, nudis indumentum ; 


σοῦντας ἐπισκέπτεσθε, τοῖς ἐν φυλαχκαῖς ἐπιφαινύ- 
μενοι 109, ὡς δύνασθε, βοηθεῖτε, τοὺς ξένους μετὰ πά- 
σης προθυµίας εἰς τοὺς ἑαυτῶν οἴκους λαμθάνετε, 
Ηλὴν, ἵνα μὴ τὸ κατ᾽ εἶδος λέγω, πᾶν χαλὸν ἡ φιλαν- 
θρωπία ὑμᾶς ποιεῖν διδάξει, ὥσπερ ἡ µισανθρωπία 
τοῖς μὴ βουλομένοις σώζεσθαι τὴν καχοπραξίαν ὅπο- 
δείχνυαιν. 

X. Οἱ πράγµατα ἔχοντες ἀδελφοὶ ἐπὶ τῶν ἔξου- 
σιῶν κοσμικῶν ! μὴ κρινέσθωσαν, ἀλλ᾽ ὑπὸ τῶν τῆς 
Ἐκκλησίας πρεσθυτέρων (39) συµθιθαζέσθωσαν παντὶ 
τρόπῳ, ἑτοίμως αὐτοῖς πειθόµενοι. HAS καὶ τὴν 
πλεονεξίαν οὕτως φεύγετε, ὡς προφάσει προσκαίρου 
χέρδους ἀπὸ τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν ζημιοῦν δυναμέ- 
γην. Ζυγὰ, µέτρα, σταθµία 3, τὰ τῶν ῥοπῶν δίκαια 
ἐπιμελῶς φυλάσσετε, πρὸς τὰς παραχαταθήχας εὖ- 
γνωμονεῖτε, Πλην ταῦτα καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια 
μέχρι τέλους ποιεῖν ὑπομενεῖτε, ἐὰν ἀχώριατον 
μνήμην περὶ τῆς ἐν θεοῦ γινοµένης κρίσεως iv ταῖς 
καρδίαις ἔχητε. Τίς γὰρ Ἂν ἁμαρτήσῃ, πεπληροφορη- 
μένος ? ὅτι ἐκ θεοῦ δικαίου, τοῦ νῦν Έ68 μόνου» 
µακροθόµου xal ἀγαθοῦ, ἐπὶ τῇῃ τοῦ βίου συντελείᾳ 
ὠρίσθη γενέσθαι * κρίσις, ἵνα ol ἀγαθοὶ τοῦ λοιποῦ 
τῶν ἀποῤόήτων ἀγαθῶν ἀῑδίως ἁπολαύσωσιν, ol δὲ 
ἁμαρτωλοὶ εὑρεθέντες ὡς xaxol, ἀποῤῥήτου xoAlá- 
σεως τεύξωνται 6 τὸν αἰῶνα Καὶ cauta μὲν οὕτως 
ἔχειν, εἶ μἡ ὁ τῆς ἀληθείας προφήτης ἑνόρχως εἰρή” 
χει ? ἔσεσθαι, τάχα ἂν εὔλογον ἦν ἀμφιθάλλειν. 

ΧΙ. Διὸ προφήτου. ἆληθους * ὄντες μαθηταὶ. ἆπο- 
θέµενοι τὴν διχόνοιαν ἐξ ἧς Ὑίνεται ἡ καχοπραξία, 
προθόµως τὸ εὐποιεῖν ἀναδέξασθε. El δὲ περὶ τῶν 


εἰρημένων ἔσεσθαι ἀμφιθάλλει τις ὑμῶν, μὴ αἱ- C 


aegrotos visitate; iis qui in carcere sunt inter- 
venientes pro viribus guccurrite; peregrinos omni 
cum alacritate in domibus vestris euscipite. Verum 
ne singulatim dicam, omne bonum ut faciatis do- 
cebit vos charitas erga homines ; quemadmodum 
apud eos, qui salvi esse nolunt, odium erga ho- 
mines male agere suggerit. 

X. Fratres qui lites habent, apud potestates se- 
culi non judicentur, sed ab Ecclesie presbyteris 
concilientur quocunque modo, quibus prompte 
obediant. Ad heo avaritiam ita fugite, ut. Que 
occasione temporalis lucri possit eternis bonis pri- 
vare. Stateras, mensuras, libras, pondera jueta se- 
dulo custodite ; in depositis bene vos gerite ac fl- 
deliter. Atque hao et similia usque ad finem facere 
sustinebitis, si de futuro per Deum judicio me- 
moriam perpetuam corde retineatis. Quis enim 
peccet, certo persuasus quod 8 Deo justo ; qui 
nnuc solus patiens et. bonus est, in consumma- 
tione eeculi judicium fore deflnitum est? ut boni 
deinceps ineffabilibus bonis perpetuo fruantur ; qui 
vero peccatores inventi fuerint, tanquam mali 
inenarrabili supplicio affioiantur in sempiternum. 
Et ista quidem ita se habere, nisi veritatia pro- 
pheta futurum jurejurando affirmasset, forte par 
erat dubitare. 


XI. Quocirca cum sitis veri prophete discipuli, 
deposita vaoillatione animi, ex qua mala opera 
oriuntur, alacriter bene agere reoipite. Quod sí 
circa ea que futura diximus aliquis vestrum am- 


INTERPRETATIO RUFINTI. 


X. 8i qui ex fratribus negotia habent inter se, apud cognitores seculi non judicentur,sed apud presby- 
teros Ecclesie quidquid illud est dirimatur,et omni modo obediant statutis eorum. Super omnia autem 
avaritiam fugite, que homines, occasione presentis lucri, ab eternis separat bonis. Pondera, mensuras, 
stateras, pro locis (τόπων) quibusque equissima custodite ; deposita fideliter restituite. Que omnia, et 
si qua sunt his similia, ita demum sollicite et diligenter implebitis, αἱ futurum Dei judicium, sine 
intermissione, in vestro corde volvatis. Quis enim peccare poterit si semper ante oculos suos Dei 
judicium ponat ? quod in fine mundi certum est agitandum, ut tandem qui in hao vita bene egere,conse- 
quantur reposita bona ; peccatores autem ut consequantur preparatas et reconditas poenas. Dequibus ita 
futurum dubitare omnino non possumus ; siquidem hec omnia ita esse ventura, verus nobis propheta 

redixerit. 

d XI. Unde et vos, qui estis veri propheta discipuli, abjicite a cordibus vestris ante omnia, discordias 
et anirnorum dissensiones, ex quibus omne opus malum procedit, et, benignitatem ac simplicitatem tota 
mente servate. Quod ei forte alicujus cor, vel livor, vel infidelitas, vel aliquod malum ex his qus su- 
rius memoravimus, latenter irrepserit, non erubescat qui anime sus curam gerit confiteri heo 
uic qui praeest, ut ab ipso per verbum Dei, et consilium salubre curetur; quo possit fide in- 
tegra, et operibus bonis, ponas eterni ignis effugere, et ad perpetue vite premia pervenire. 


VARLE LEGTIONES. 


99 κπότον O. Cír. Hom. in, 60.  !9 Ita O : Legebamus primum ἐπιφερόμενοι, sed propius inspe- 
clo ms. scriptum esse. deprehendimus ἐπιφενόμενοι pro ἐπιφαινόμενοι quod. exhibet. cod. 804, utque legi 
debere palet. ex epistol2 cap. 12,et ex Hom. xi, À; xi, 32. C.  xocgixiv adjunxi ex marg. O, 
ubi scriptum est: Ἴσως λείπει χοσμικῶν xatl τὸ ἐν c9 κε. Ue τοῦ B' βιθλίου τῶν Διατάξεων. Apud 
cognitores saeculi. Ruf. Cfr. Hom. 11, 69. ? στάθµια. Ο. l'otum locum Rufinus ita interpretatur : pondera, 
mensuras, stateras, pro locis quibusque aquissima custodite, unde apparet pro ῥοπῶν legisse eum τόπων, 
quod idem est in cod. Reg. 804 (et in 9) Cotelerius non post σταθµία, sed post ῥοπῶν interpunxit ; 

τὰ τῶν ῥοπῶν δίχαια in unum conjunxi. S. * renAnpuqognpéyoc O. * µῦνου haud dubie mulandum 
in µόνον. In hoc tantum evo, ait auctor epistole, Deus se exhibet µακρόθυµον xal ἀγαθόν, in altero svo 
exercebit δικαιοσύνην. S. — 5 γενέσθαι ὠρίσθη C. 5 τεύξονται Ο. " εἰρήνης Ο. * Ita O ο. Ruf., ἁληθῶς C. 


VARIORUM NOTAE. 
(39) Ὑπὸ «àv... πρεσθυτέρων. Hoo ipsum Clemenl. — apud presbyleros concilientur, et presbyteri concilia- 
homil. 3, cap. 67, ita explicatur : Sí (fratres) de tionem ad episcopum referant. CovT. 
iis in quibus injuria afficiuntur, cupiant judicari, 


AT 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


48 


bigit, non erubescat confiteri, si quidem curam A δεσθεὶς ὁμολογήτω, εἴπερ τῆς αὐτοῦ φροντίζει ψυ- 


habet anime sue, et a preposito satisflet ipsi ; 
sin vero recto credidit, confidens vivat, quasi qui 
magnum condemnationis ignem effugerit, et in 
eternum bonorum Dei regnum sit ingressuraüs. 
Xll. Porro Ecclesie diaconi episcopo sint, scite 
oberrando, oculi ; singulorum Ecclesie hominum 
opera perscrutantes, quis peocato proximus sit, 
quo 8 preside admonitione preventus peccatum 
forte non perficiat. Ecclesie desertores corrigant, 
ut non desistant congregati audire sermones, quo 
animi molestias, qud passim cordi ex mundanis 
casibus et pravis colloquiis incidunt, verbo veri- 
tatis possint purgare ; si etenim multo tempore in- 
culti manent, ignis materia fiunt. Quinetiam dia- 
coni corpore egros perquirent et ignoranti plebi 
indicent, ut appareant atque visitent; et necessaria 
ex presidis sententia prebeant. Hoo vero quam- 
vis clam eo fecerint, non peccabunt. lsta equidem 
et illis similia diaconis cure sint. 
pívou γνώµῃ παρεχέτωσαν. Τοῦτο δὲ xüv λάθρα 
οὖν καὶ τὰ τούτοις ὅμοια οἱ διάχονοι προνοήτωσαν 18, 
XIII. Qui alios in religione instituunt, ipsi prius 
instructi alios instruant : quia de hominum animis 
agitur. Oportet quippe ad multas discentium sen- 
tentias et voluntates aptari eum, qui verbum Dei 
subministrat et docet. Sit ergo necesse est cate- 
chista valde doctus, irreprehensibilis, multa exper- 


χῆς, καὶ ὑπὸ τοῦ προεστῶτος πληροφορηθήσεται' 
εἰ ὃ’ ὀρθῶς πεπίστευχε, θαῤῥῶν πολιτευέσθω, ὡς 
μέγα καταδίκης πυρ φεύγων καὶ tlc ἀΐδιον ἀγαθῶν 9 
θεου βασιλείαν εἱσερχήμενος, 

ΧΙΙ. Οἱ μὲν οὖν τῆς ᾿Εχκλησίας διάχονοι τοῦ imi 
σκόπου, συνετῶς 10 ῥεμθόμενοι (40), ἔστωσαν οἱ {4 
ὀφθαλμοὶ, ἑχάστου τῆς Ἐκκλησίας πολυπραγμονοῦν- 
τες τὰς πράξεις, τίς μέλλει ἁμαρτάνὲιν, ἵνα, νου- 
θεσίᾳ καταληφθεὶς ὑπὸ τοῦ προχαθεζοµένου, τάχα οὗ 
μὴ τελέσῃ !* «à ἁμάρτημα. τοὺς λειποτάκτας ἐπι- 
στρεφέτωσαν, τοῦ μὴ ἐπιλείπειν τοὺς 12 συνερχομέ- 
νους τῶν λόγων ἐπαχούειν, ὅπως τὰς ἑκάστοτε τῇ 
καρδίᾳ προσπιπτούσας ἀθυμίας Ex τε βιωτικῶν 89 
συμπτώσεων καὶ ὁμιλιῶν καχῶν λόγῳ 1*. ἀληθείας 
καβαἰρεσθαι δύνωνται ἐπεὶ γὰρ, ἂν χρόνῳ πολλῷ 
χερσεύσωσιν 48, πυρὸς ἔργον Ὑίνονται. Τοὺς δὲ καὶ 
κατὰ σἆρκα νοσοῦντας µμανθανέτωσαν καὶ τῷ 
ἀγνοοῦντι πλήθει προσαντιθαλλέτωσαν, "lv! 16 ἔπι- 
φαίνωνται, καὶ τὰ ὃέοντα ἐπὶ τῇῃ τοῦ προχαθεζο- 
αὐτοῦ ποιῶσιν, οὐχ ἁμαρτάνουσιν !7. Ταῦτα — piy 


XIII. Οἱ κατηχοῦντες πρῶτον κατηχηθέντες κατη- 
χήτωσαν {35’ ὅτι περὶ ψυχῶν 3 ἀνθρώπων τὸ ἔργον' 
πρὸς Ὑὰρ τὰς πολλὰς τῶν µανθανόντων γνώµας 
συναρµόζεσθαι δεῖ τὸν τῶν λόγων ὑφηγητήν. Πολν- 
par οὖν xai ἀνεπίληπτον, πολύπειρόν ?! τε καὶ δῆ- 
λον τὸν κατηχοῦντα εἶναι δεῖ, ὡς αὐτοὶ εἴσεσθε 33 


ΙΝΤΕΒΡΗΕΤΑΤΙΟ RUFINI. 


XII. Diaconi vero Ecclesiz, tanquam oculi sint episcopi, oberrantes et circumlustrantes cum vere- 
cundia, actus totius Ecclesie, et perscrutantes diligentius, si quem videant vicinum fleri precipitio, et 
proximum esse peccato ; ut referant heo ad episcopum,ut commoneri ab eo possit is, qui in precipitium 
apsurus est, ut revocetur et non corruat in peccatum. Negligentiores quoque, et eos qui rarius ad au- 
diendum verbum Dei accedunt, nec sollicite ad episcopi tractatum conveniunt, ipsi commoneant et 
hortentur. Si enim assidui sint ad audiendum, non solum vita eterne ex salubri commonitione capient 
lucra, verum et quecunque ille sunt tristitie vel mcrores, qui ex presentis vite necessitatibus, et cla- 
dibus temporum veniunt, queque malorum sermonibus, in corde suo velut jacula defixa circumferunt 
abjicientur omnia, predicatione veritatis, et vite eterne doctrina et eruditione purgata. Alioquin si 
multo tempore auditum subtrahant α verbo Dei, ut remaneant in cultu vitiorum, sine dubio spinis erunt 
8ο sentibus occupati : et quid aliud, nisi ad ignem,talis hec terra preparabitur ? De his ergo,ut diximus 
diaconibus cura sit. Sed et eos qui secundum carnem egrotant, sollicite perquirant, et plebi, si forte 
ignorat, indicent de his ; ut et ipsi visitent eos, et que necessaria sunt prebeant eis, cum conscientia 
ejus qui preest ; quod tamen, etiamsi clam fecerint, non peccabunt. Sed et de peregrinis similiter epis- 
copo suggerant refovendis ; et cetera his similia, que ad cultuin Ecclesim, et disciplinam ejus pertinent 
diaconis cure sint. 

XIII. Qui catechizant, hoo est, qui verbo instruunt incipientes, primo oportet ut ipsi instructi sint : 
de anima enim agitur hominum : et oportet eum qui docet, et instruit animas rudes, esse talem, ut pro 
ingenio discentium semetipsum possit aptare, et verbi ordinem pro audientis capacitate dirigere. Debet 
ergo ipse apprime esse eruditus et doctus irreprehensibilis, maturus, impavidus (ἄδειλος); sicut ipsi 

robabitis fore Clementem hunc post me. Multum est autem, 8i ego nunc desingulis, que unusquisque 
abere debeat, prosequar. Verumtamen illud est quod pre ceteris ab omnibus vobis cupio in commune 
servari, ut concordiam teneatis ; per quod solum potestis portum quietis intrare, et civitatem Regis 


gummi, que pax nominatur, habitare. 
VARLE LECTIONES. 


9 ἀῑδίαν ἀγαθήν C. 9 eum. verecundia Buf., quasi legerit σὺν αἶδοῖ, Cfr. Const. apost. m, 4, Hom. 
Ij, 67. 8. 3 oladdidi c. O. 1 τελεύσῃ C. !* Expungendum τούς, nisi alia corruptela in reliquis latet. 
S. !*]Ita O et Ruf. predicatione verilatis, λόγια . 15 ὠχερσεύσωσι Ο. 15 ἵνα d !! [ta O c. B, ápag- 
τάνωσιν C. Tum addidi οὖν oc. O. 5 προνοείωσαν O 19 κατηχείτωσαν OQ. 3 ψυχῆς C. 3 πἐπειρόν 
C. Subinde ἅἄδειλον (impavidus) Ruf., quod commendat S. 33 Lectionem εἴσεσθε, ut ipsi experiemini, lar- 
gitus est O. Ita Cotelerii conjectura non opus est, qui infinitivo ἔσεσθαι expresso, post aóco. deesse 9o- 
Χιμάσετε vel quid simile opinabatur. Sicul ipsi probabilis fore Glementem hunc post me. Ruf. 

VARIORUM NOTE. 

(40) Συνετῶς ῥεμθόμενοι, Hac de re Clement. — Const. apost., cap. A4,legimus : Sit diaconus episcopi 
homil. 3, cap. 67, istud constituitur : Diaconi cir- ^ auris et oculus etos, cor pariter et anima : ut episco- 
cumambulantes considerent [ratrum corpora et. ani- — pusin pluribus quam par est ac minulioríbus megoliis 
tas, aique episcopo denuntient, Quocirca, lib. tt — on occupetur. Cour. 


40 CLEMENTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 50 
Κλήμεντα μετ ἐμὲ χατηχεῖν μέλλοντα. Πολὺ γὰρ A tus et perspicuus; sicut ipsi experiemini fore Cle- 


ἐστιν ἐμὲ νῦν τὸ χατ' εἶδος λέγειν. Πλὴν ἐὰν ópo- 
νοήσητε, δυνήσεσθε εἷς τὸν τῆς ἀναπαύσεως ἐνεχθῆ- 
ναι λιμένα, ἔνθα μεγάλου Ἡασιλέως ἐστὶν εἰρηνικὴ 39 
πόλις. 

XIV. Ἔοικε ** γὰρ ὅλον τὸ πρᾶγμα τῆς Ἐκκλησίας 
w»t μεγάλῃ, διὰ σφοδροῦ 35 χειμῶνος ἄνδρας φερού- 
ση ἐκ πολλών τόπων ὄντας καὶ µίαν 30 τὴν 35 ἀγαθῆς 
βασιλείας πόλιν οἰκεῖν θέλοντας. Ἔστω μὲν οὖν ὑμῖν 
ὁ ταύτης Δεσπότης θεὸς, καὶ παρεικάσθω ὁ μὲν χυ- 
θερνήτης 37 Χριστῷ, ὁ πρωρεὺς ἐπισχόπῳ, οἱ ναῦται 
πρεσθυτἑροις, ol τοίχαρχοι διακόνοις, ol ναυστολόγοι 
τοῖς χατηχοῦσιν, τοῖς ἐπιθάταις τὸ τῶν ἀδελφῶν 
πλῆθος, τῷ βυθῷ ὁ χόσµος, αἱ ἀντίπνοιαι τοῖς πει- 
βασμοῖς 3, ol δὲ διωγμοὶ καὶ ol κίνδυνοι καὶ αἱ 30 
παντοδαπαὶ θλίψεις ταῖς τρικυµίαις, τὰ δὲ ἀπόγεια 59 
τῶν χειμάῤῥων καὶ τὰ φυσήµατα ταῖς τῶν πλάνων 
xai τῶν φευδοπροφητῶν ὁμιλίαις, τὰ δὲ ἀκρωτήρια 
xal τὰ τραχέα τῶν τόπων τοῖς ἐν ὑπεροχαῖς δεινὰ 
ἀπειλοὺσι διχασταῖς, διθάλασσοι δὲ καὶ θηριώδεις τό- 
xot τοῖς ἁλογίστοις xai ἐνδοιάζουσι περὶ τῶν τῆς 3: 
ἀληθείας ἐπαγχελμάτων. Οἱ ὑποχριταὶ τοῖς πειρα- 
ταῖς παρεικασμµένοι νοείσθωσαν' πλὴν ἰσχυρὰν ἴλιγγα 
καὶ ταρταρείαν Ἡ Χάρυῦδιν καὶ Φόνια προσρήγµατα 
xal θανατώδεις διαλύσεις µόνας 3 τὰς ἁμαρτίας εἶναι 
νομίζετε. "Iva. οὖν οὐρίᾳ 9* πλέοντες slo τὸν λιμένα 
τῆς ἐλπιζομένης πόλεως ἀκινδυνότερον ἐνεχθῆτε, 
ἐπηχόως εὔχεσθς' εὐχαὶ δὲ ἐπήχοοι γίνονται ταῖς εὖ- 
πραχίαις, 

XV. Εὐσταθείτωσαν 99 οὗὖν ol ἐπιθάται ἑδραῖοι ἐπὶ 
τῶν ἰδίων χαθεζόµενοι τόπων, ἵνα μὴ τῇ ἀταξίᾳ σει- 


mentem, post me catechiste officio functurum. Lon- 
gum enim est nuno me singula recensere. Verum 
Bi concordiam tenueritis, poteritis portum quietis 
attingere, ubi Regis summi exstat urbs pacifica. 

XIV. Similis namque est totus Ecclesie status 
navi magna, que, per validam tempestatem fert vi- 
ros diversorum locorum unam boni regni civitatem 
incolendi capidos. Sit ergo vobis navis Dominus 
Deus : et assimilentur gubernator quidem Christo, 
proreta episcopo, naute presbyteris, prefecti late- 
rum diaconis, naustologi catechistis, veotoribus 
universa fratrum multitudo, mari mundus, venti 
adversi tentationibus, persecutiones vero et peri- 
cula et omnigene alflictiones decumanis fluctibus, 
ex continenti venientes torrentes et flatus sermoni- 
bus seductorum ac pseudoprophetarum, at pro- 
montoria et loca confragosa judicibus dignitate 
eminentibus et crudelia minantibus, loca autem bi- 
maria et fera iis hominibus qui ratione carent ac 
de promissionibus veritatis dubitant; hypocrils pi- 
ratis similes habeantur: sed et velidum vorticem 
et tartaream Charybdin et oruenta fragmina et mor- . 
tiferas subversiones sola esse peccata existimate. 
Quo igitur vento secundo navigantes in urbis spe- 
rate portum absque gravi periculo deferamini, 
orate precibus qus exaudiri digne sint: preces au- 
tem tales fiunt bonis operibus. 


XV. Itaque in quiete firmi maneant epibate, in 
propriis locis sedentes, ne perturbatio ordine con- 


σμὸν fj ἑτεροχλινίαν παρέχωσιν. Οἱ ναυστολόγοι τοὺς C cussum et ad alterum latue inclinationem excitent. 
μιαθοὺς ὁπομιμνησχέτωσαν. Οἱ διάκονοι μηδὶν ἆμε Ναυβίο]ορὶ de mercede commoneant, Diaconi nihil 
λείτωσαν 3 292 ὧν ἐπιστεύβησαν, ol πρεσθύτερι — eorum que ipsis credita sunt negligant. Presbyteri 

INTERPRETATIO RUFINI. | 


XIV. Similis namque est omnis Eoclesis status navi magne, que per undosum pelagus, diversis o 
locis et regionibus viros portat, ad unam potentis regis urbem properare cupientes. Sit argo navis hujua 
dominus ipse omnipotens Deus, gubernator vero sit Cbristus; tum deinde prorete ofticium episcopus 
impleat ; presbyter! nautarum, diaconi dispensatorum teneant locum : hi qui catechizantnautologis con- 
ferantur ; epibatis autem) totius fraternitatis multitudo sit similis: ipsum quoque mare hio mundus 
habeatur ; ventorum vero varietates et turbinum, diversis tentationibus conferantur; persecutiones ao 
tribulationes et pericula, fluctibus exequentur ; terreni vero spiritus, qui vel de torrentibus, vel de con- 
vallibus spirant, pseudoprophetarum et seductorum seu prave doctrine verba ducantur; promontoria 
vero et loca confragosa, hi qui in potestatibus seculi sunt judices, et pericula minantur ac morles; 
bithalassa vero loca, qux duplicibus unde fallacis estibus verberantur, dubiis mente et de promissionum 
veritate nutantibus conferantur, atque his qui irrationabili fidem nostram ratione discutiuut : hypocrite 
vero et dolosi, piratis similes habeantur. Jam vero rapidus vortex et tartarea Charybdis, et saxis illisa 
naufragia, ae mortifere subversiones, quid aliud estimanda sunt, quam peccata? Hestat igitur ut heo 
naxis cursu prospero, tuta possit portum desiderat» urbis intrare »ita Deo precem fundere convenit na- 
vigantes ut mereantur audiri : audiri autem & Deo ita demum merebitur quis, si orationes ipse bonis 
moribus et bonis operibus adjuventur. 

XV. Sed ante omnia, cum quiete et silentlo epibate, id est laiol, in suis unusquisque resideant locis: 
ne forte per inquietudinem et inconditosinutilesque discursus, si passim vagari ceperint, vel ab officio 
suo nautas impediant, vel in alterum latus per inquietudinom eorum navis pressa demergatur. Nautologi 
de mercedibus commoneant : et nibil omnino quod ad diligentiam, vel disciplinam pertinet, diaconi 
negligant. Presbyteri velut nautze, aptent singula ad instructionem navis diligenter et instruant quo in 
suo tempore requirenda sunt. Episcopus tanquam proreta vigilanter et sollicite gubernatoris verba custo- 
diat Christi. Salvator Dominus, gubernator Ecclesie sue, diligatur ab omnibus, et ipsius solius pre- 
ceptis ac jussis credat et obediat omnis Ecclesia: Deo quoque indesinenter supplicetur a cunctis de 

VARLE LECTIONES. 

33 εἱρήνη O. ** O in marg. man. rec. iv τῷ β τῶν Διατάξεωε, iy κεφ. νζ 96 σφοδρῶς Ο. 3 τινά 
C. Postea ἔστω ἡμῖν O. * κυθερνύτης Ο. 33 περισπαγμοῖς Ο. 39 αἱ adjunxi ex b. 5 [ta O et ex 
conjectura C, ἁπόγια id. in. textu. Tum ταῖς ὁμιλίαις Ο c. : αἱ — ὁμιλίαι C. τῶν ante ψευδοπροφητῶν ac- 
cessit ex O. 5 τῶν O. 3? [ta B5, ταρταρέα C, ταρταραιαν Ὁ. 9* Conjectaverim ve&«. S. Tum post 
ἁμαρτίας O prebet αἰτίας, Ὁὃ οὔρια O. {36 Εὐσταθήτωσαν C. Postea οἰκείων pro ἰδίων O. 59 ἀμελήτωσαν C. 


01 9. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBiA. 


?04. 


02 


velut naute diligenter preeparent uuicuique neces- A ὥσπερ ναῦται καταρτιζέτωσαν ἐπιμελῶς τὰ χρῄζοντα 


saria. Episcopus tanquam proreta vigilanter solius 
gubernatoris doctrinam secum reputet. Christus ao 
Sulvator ut gubernator diligatur, solusque in iis 
qui dicit credatur. Cuncti vero Deum de prospera 
navigatione orent. Navigantes omnem angustiam 
exspectent, ut qui magnum 8ο turbidum pelagus 
transfretent, mundum scilicet : interdum quidem 
afflicti, persecutionem patientes, dissipati, esurien- 
tes, sitientes, nudi, coangustali ; rureus autem in- 
terdum adunati, congregati, quieti; sed et nau- 
seantes, vertigine affecti, vomentes, hoc est confi- 
tentes delicta tanquam morbidam bilem, peccata 
dico ex amaritudine profecta et mala ex inordinatis 
cupiditatibus accumulata, qua per confessionem 
veluti evomentes a morbo allevamini, recipientes 
galutarem ex sedulitate sanitatem. 


XVI. Cuncti tamen scitote, plus vobis omnibus 
epiecopum laborare ;:quoníam unusquisque vestrum 
suam patitur molestiam, ille vero suamet singulo- 
rum. Quocirca, o Clemens, ita preside, et unicui- 
que pro viribus sis adjutor, qui omnium sollicitu- 
dinibus onustus es. Unde quod hanc dispensatio- 
nem suscipis, scio me gratiam acoipere, non dare; 
sed confide et fortem te presta, tanquam qui scias 
quod tibi Deus, in requietis portum appellenti, re- 
tribuet summum bonorum, mercedem stabilem, 
quandoquidem pro universorum salute majorem 
suscepisti laborem. Ádeo ut si multi ex fratribus 
te ob supremam justitiam odio habuerint, eorum 
quidem odium nullatenus te ledet, justi autem Dei 
amicitia multum tibi conducet. Itaquenitere laudem 
injustitia partam depellere, per justam vero admi- 
nistrationem sectari utilem laudem ex Christo pro- 
venientem. 


ixXccp. 'O ἐπίσχοπος ὡς πρωρεὺς ἐγρηγορὼς τοῦ 
κυθερνήτου µόνου τοὺς λόγους ἀντιθαλλέτω. Ὁ Χρι- 
στὸς 31 xai 5 Σωτὴρ, χυθερνήτης φιλείσθω, xal µό- 
voc περὶ dy λέγει πιστευέσθω. Οἱ δὲ πάντες τῷ θεῷ 
περὶ τοῦ οὗρίᾳ 39 πλέειν προσευχἐσθωσαν. Οἱ πλἐέον- 
τες πὰσαν θλίψιν προσδοκάτωσαν ὡς µέγαν 3 xal 
ταραχώδη βυθὸν παραπλέοντες τὸν χόσμον' ὁτὲ *! 
μὲν ἀθυμοῦντες, διωκόµενοι, σκορπιζόµενοι, πεινῶν- 
τες, διφῶντες, γυμνητεύοντες 5, στενοχωρούµενοι, 
καὶ πάλιν ὁτὰ 3 μὲν ἐνούμενοι, συναυλιζόµενοι͵ ἠσυ- 
χάζοντες ἀλλὰ καὶ ναυτιῶντες, ἱλιγγιῶντες, ἆπε- 
μῶντες 5, τουτέστιν ἐξομολογοόμενοι τὰ παραπτώ- 
µατα ὥσπερ νοσοποιοὺς χολὰς, τὰς ἐκ πικρίας ἁμαρ- 
τίας λέγω καὶ τὰ ἐξ ἐπιθυμιῶν ἁτάκτων σωρευθέντα 
xxxà, ἅτινα τῷ ὁμολογῆσαι ὥσπερ ἀπεράσαντες "* 
κουφίζεσθε τῆς νόσου, προσιέµενοι τὴν ἐκ τῆς ἐπιμε- 
λείας σωτήριον ὑγίειαν. 

XVI. Ηλὴν γινώσκετε πάντες πάντων ὑμῶν πλεῖον 
κάµνοντα τὸν ἐπίσκοπον, ὅτι ἕχαστος ὑμῶν τὴν αὐτοῦ 
θλίψιν πάσχει, αὐτὸς δὲ τὴν αὐτοῦ καὶ τὴν ἑκάστου. 
Διὸ, ὦ Κλήμης, ἑκάστῳ κατὰ τὸ δυνατὸν προχαθέ- 
σθητι βοηθὸς, τὰς πάντων Φορτισθεὶς «φροντίδας. 
Ὅθεν τό σε οἰκονομεῖν 334 ἀναδέξασθαι, χάριν οἶδα 
εἰληφὼς, οὗ δεδωκώς' ἀλλὰ θάῤῥει 96 xal Ὑγενναίως 
φέρε, ὣς εἰδὼς ὅτι ἀποδώσει σοι ὁ θεὸς εἰς τὸν λι- 
μένα τῆς ἀναπαύσεως καταντήσαντι τὸ μέγιστον τῶν 
ἀγαθῶν, ἀναφαίρετον μισθὸν, καθ) ὅτι 9 ὑπὶρ τῆς 
τῶν πάντων σωτηρίας τὸν μείζονα ἀνεδέξω κάματον. 
"Qoae 54v σε πολλοὶ τῶν ἀδελφῶν διὰ τὴν ἐπ᾽ ἄχρον 8 
δικαιοσύνην µισήσωσιν, τὸ αὐτῶν μὲν μµῖσος οὐδὲν σε 


C. βλάψει, ἡ δὲ τοῦ δικαίου θεοῦ φιλία πολύ σε ὀνήσει 99. 


Ὥστε πειρῶ τὸν BE ἀδικίας γινόμενον ἔπαινον ἀποσεί- 
εσθαι, διὰ δὲ δικαίαν διοίκησιν τὸν ἐκ Χριστου ἔπω- 
qe), θηρεύειν ἔπαινον. 





INTERPRETATIO RUFINI. 


'" prosperitate ventorum ; ut navigantes omnem tribulationem, et omne periculum superent, tanquam in 

mare profundum muudi istius, et vite humane pelagus navigantes : in quo et esuriendum sit et sitien- 
dum, nuditatem quoque ferendam ; morb.s etiam corporis, et egritudines tolerandas ; insuper et homi- 
num insidiis ac dolis sepe laborandum : quippe qui et dispergendos se nonnunquam noverint, sed ali- 
quando etiam congregandos ; vomitus quoque et suggillationes ferendas, cum ex confusione peccatorum, 
et rejectione criminum, velut male congregati in visceribus fellis, jactura facienda est, et abjicienda 
prorsus e corde omnis intrinsecus latens amaritudo peccati, si qua forte ex desideriis iniquis, velut ex 
cibis noxiis congregata est ; quam utique cum evomuerit quis et abjecerit, ingentis ewgritudinis libera- 
bitur morbo, si tamen post vomitum qua ad sanitatem pertinent sumat. 

XVI. Verumtamen scitote cuncti, quod supra omnes vos laboret episcopus: quia unusquisque vestrum 
suum proprium fert luborem ; ille verb, et suum, et singulorum. Propter quod, o Clemens, tanquam qui 
omnibus preesse te noveris, singulos prout potueris juva,et singulorum labores leva,qui et singulorum onus 
80 sollicitudinem portas. Unde et ego nunc hanc tibi injungens dispensationem, scio quia accipio gratiam 
magis quam presto ; sed esto confidens, et fortiter ferens; certus quia laboris tui meritum recipies, cum 
&d portum quietis incolumem hanc provexeris navem : ibi mercedes et premia pro omnium salute snscipies, 
8i hic pro omnium incolumitate vigilaveris. Itaque si te multi ex fratribus,propter rigorem justitie odio 
habuerint, ex boc quidem non lederis, sed ex hujuscemodi odiis amor tibi concillabitur Dei. Et ideo sstage, 
et refuge ne lauderis ab iniquis, et ne & pessime ageniibus diligaris ; sed potius, ut propter justam 
dispensationem et equissimam regulam discipline, a Christo collaudari merearis. 


VARLE LECTIONES. 


8! κοῦ Xpioxoo Ruf. interpunotione mutata. 38 6 C. Excidisse fortasse ὡς post σωτήρ suspicatur 8. 
3 οὔρια O.— * μέγα C. * Πα O o. S, ὅτε C. *! opviceóostec Ο. 9 1ta S, ὅτε C, 8 τε O. ὁτὲ niv. vitiose 
in textum irrepsisse putat 8. Tum συναλιζόµενοι Ο. ** lege ἀπεμοῦντες, vel, cum O, ἀπερῶντες. — 5 ἆπε- 
µήσαντες C. Dein προθέµενοι pro προσιέµενοι var. lect. ap. C: 99 θάρσει O.. *! xagó τι Ο. 3 Ita 0 et ex 
conject. C, in cuj. textu ἔπαχρον. Subinde µ:σήσουσιν idem. Et Ruf. odio habuerint, αἱ C. *9 ὠνήσει C. 


- 
4 


$3 CLEMENTINA. — EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM. 94 
XVIL Ταῦτα εἰπὼν xal τὰ 59 τούτων πλείονα πἀ- À — XVII. Hzc et alia plura cum protulisset, rursus 


λιν τῷ πλήθει προσεµθλέψας, εἶπεν. Καὶ ὑμεῖς δὲ, 
ἀγαπητοί µου ἀδελφοὶ καὶ σύνδουλοι, τῷ προκαθεζο- 
μένφ ἀληθείας χατὰ πάντα ὑπείξατε, τοῦτ 9^ εἶδό- 
τες, ὅτι ὁ τοῦτον λυπήσας Χριστὸν, οὗ τὴν καθέδραν 
πεπίστευται͵ οὖκ ἐδέξατο, καὶ ὁ 5 Χριστὸν μὴ δεξά- 
µενος ὡς ἀθετήσας τὸν Πατέρα λογισθήσεται, διὸ τῆς 
ἀγαθῆς βασιλείας ἀποθληθήσεται. OG εἵνεκεν πειρᾶ- 
σθε, χατὰ πάσας συνόδους ἔρχεσθαι 55, ἵνα μὴ ὡς 
λειποτάχται ὑπὸ τῆς τοῦ ταξιάρχου ἀθυμίας ἁμαρ- 
τίας ἔγχκλημα λάθητε. Διὸ πρὸ πάντων ol πάντες τὰ 
ὑπὲρ αὐτοῦ φρονεῖτε, τοῦτ) 9^ εἶδότες ὅτι OU ἕκαστον 
ὑμῶν ὁ πονηρὸς αὐτῷ póvp τὸ 28 πλεῖον ἐχθραί- 
νων προσπηλεμεῖ. Ὑμεῖς οὖν πειρᾶσθε τῇ πρὸς αὖ- 
τὸν στοργῇ xal τῃ πρὸς ἀλλήλους εὐνοίᾳ διατελεῖν 
xai αὐτῷ ἐπακούειν, ἵνα xal αὐτὸς χουφίζηται καὶ 
ὑμεῖς σωθῆναι δυνηθῆτε, 

XVIII. Ἔνια δὲ καὶ ἀφ ἑαυτῶν νοεῖν ὀφείλετε, διὰ 
τὸ αὐτὸν μὴ δύνασθαι ἓν φανερῷ λέγειν διὰ τὰς ἔπι- 
δουλάς" olov ἐὰν ἐχθραίνῃ τινὶ, μὴ ἀναμένετε αὐτὸν 
εἰπεῖν, τῷ δὲ μὴ προσαμιλλᾶσθε, ἀλλὰ φρονίµως 
ἔπεσθε 55 αὐτοῦ τῷ βουλήματι, ἐχθροὶ γινόµενοι oto ἐχ- 
θρᾳίνει, καὶ μὴ ὁμιλοῦντες οἷς μὴ ὁμιλεὈ ἵνα ἕκα- 
στος, ἐπιδιχαζόμενος τοῦ πάντας φίλους ἔχειν, αὖ- 
τὸν διαλλάττων σώζηται, τῆς αὐτοῦ ἐπαχούων ὁμι- 
λίας. El δέ τις φίλος μενεῖ 58 otc αὐτὸς ἐχθραίνει, καὶ 
λαλεῖ οἷς αὐτὸς οὐχ ὁμιλεῖ, εἷς ἔστι καὶ αὐτὸς τῶν 
ὁλοθρεύειν 9 βελόντων τὴν Ἐκχκλησίαν τῷ γὰρ σώματι 
συνών ὑμῖν 55, τῇ γνώµῃ μὴ Ov μεθ) ὁμῶν, καθ’ ὑμῶν 
ἐστιν, πολλῷ χείρων τῶν ἔξωθεν φαινομένων ἐχθρῶν, 
μετὰ δοχούσης φιλίας σκορπίζων τοὺς ἔσω. 


multitudinem intuens dixit : Et vero vos,dilecti mei 
fratres et conservi, presidi veritatis in omnibus 
obsecundate, illud gcientes, quod qui huno con- 
tristaverit, Christum, cujus cathedram tenet, non 
recepit ; et qui Christum non receperit, quasi qui 
Patrem rejecerit reputabitur, ideoque a bono regno 
ejicietur. Qua de causa ad omnes conventus venire 
gatagite, nd velut desertores, per imperatorisanxic- 
tatem, peccati probrum &accipiatis. Idcirco ante 
omnia cuncti qux» pro ipso faciunt sentite, id co- 
gnoscentes, quod propter unumquemque vestrum 
diabolus ipsi sbli magis inimicus bellum infert. Vos 
ergo contendite ih amore erga ipsum et in mutua 
benevolentia perseverare, eique obedire ; ut et ipse 
sublevetur, et vos possitis salutem consequi. 


XVIII. Quinetiam nonnulla ex vobis ipsis debetis 
intelligere, que ipse manifesto dicere propter insi- 
dias non possit: verbi gratia, si alicui sit infensus, 
ne expectetis ipse dieat: illi vero nolite in conten- 
tione assistere ; sed prudenter hujus voluntatem 
sequimini, odio habentes quos odio prosequitur, 
neo loquentes cum iis cum quibus non loquitur; ut 
quilibet dum studet universorum amicitiam habore, 
reconciliatus ei salvus flat, ejus obediens sermoni. 
Quod si quis amicus permaneat his quos ipse odit, 
et loquatur cum quibus ipse non disserit, unus 
etiam ipse eorum est qui Ecclesiam exterminare 
cupiunt : corpore enim vobiscum manens, senten- 
tia vobiscum non existens, contra vos est ; multo 


pejor iis qui extra inimici apparent, quippe qui cum apparente amicitia eos qui intra sunt dispergat. 
INTERPRETATIO RUFINI. 


XVII. Hec cum dixisset, et his siinilia quamplurima, rursum respiciens ad populum, dixit: Sed et 
vos, charissimi fratres et conservi mei, buic qui presidet vobis ad veritatem docendam, in omnibus 
obedite, scientes quod si quis hunc contristaverit, Christum, qui ei docendi credidit cathedram, non 
recipit ; et tanquam qui Ghristum non susceperit, nec Deum Patrem suscepisse judicabitur; et ideo nec 
ipse suscipietur in regno celorum. Propter quod satagite, ad omnem collectam et congregationem semper 
convenire; uti non velut negligentes et desides, & Christo judice condemnemini. Convenientes vero sem- 
per ad Clementem, omnes date operam pro ipso sentire, et summo studio favorem vestrum erga ipsum 
dependere ; scientes quod propter singulos vos ipsum magis solum infestat inimicus, et in ipsum majora 
suscitat bella. Oportet ergo vos summo studio niti, utomnes erga illum vinculo amoris innexi, plenissimo 
erga eum inhereatis affectu. Sed et vos quoqueipsi, unanimes in omni concordia perdurate; quo facilius 
etiam illi obedire omnes pariter in consensu et unanimilate possitis, per quod et vos salutem consequi, 
et ille possit obtemperantibus sibi promptius impositi oneris pondus evehere. 

XVIII.(41) Quedam etiam ex vobis ipsis intelligere debetis,si quasintque ipse,propterinsidiashominum 
malorum, non potest evidentius et manifestius proloqui: verbi gratia (42) si inimicusest alicui pro actibus 
suie : vos nolite exspectare ut ipse vobis dicat ; cum illo nolite amic! esse; sed prudenter observare 
debetis, et voluntati ejus absque commonitione obsecundare et avertere vos ab eo, cui ipsum sensistis 
aversum ; scd nec loqui his quibus ipse non loquitur; ut unusquisque qni in culpa est, dum cupit 
omnium vestrum amicitias reparare, festinet citius reconciliari ei, qui omnibus preest, et per hoc redeat 
ad salutem, cum obediro ceperit monitis preeideutis. Si vero quis amicus fuerit hisquibus ipse amicns 
non est, et locutus fuerit cum his quibus !pse non loquitur, unus est et ipse ex illis qui exterminare 
Dei Ecclesiam volunt; et cum corpore vobiscum esse videatur, mente et animo contra vos est; et est 
multo nequior hostis hic, quam illi qui foris sunt, et evidenter inimici sunt: hic enim per amicitiarum 
speciem, que inimici sunt gerit, et Ecclesiam dispergit ao vastat. 

VARLE LECTIONES. 


9 τήν O.  *! τουτο Clr. Hum. nr, 66, 0. 53 óc C. 9 xal (cic in marg.) πάσας συνόδους ἔρχεσθαι C, ἐν 
πάσαις συνόδοις συνέρχεσθαι var. lect. ap. eumdei. Rufinus propter quod salagtie ad omnem collectam 
εἰ congregalionem semper convenire. Tum S. mavult : ἀπὸ τῆς του ταζιάρχου ἀσυλίας. Cfr. Hom. πι, 09. 
9 τοῦτο C. 35 ἔπεσθαι Ο. * μὲν fj C, male. *"!' ὀλεθρεύειν O.. 9 ἡμῖν O. Tum idem ἡμῶν, καθ’ ἡμῶν, 


0 ἡμῶν pro ὑμῶν, χαθ᾽ ὑμῶν. 
ἡμῶν pro ipt κα VARIORUM NOTA. 


M) Heec citantur in concilio Vasensi t, can. 6. leg. Capitul. |. vit, c. 961. . 
42) Citant concilium Metense sub Stephano V, ο. c, 12; Joannes VIIT, Ep. 234; Gregorius VIT, t. vir,ep. 21 


N 


98 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUDIA. 56 
XIX. Atque his dictis in medio coram omnibus Α — XIX. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, iv µέσῳ ἐπὶ πάντων pot 


manus mihi imponens in sua cathedra sedere me 
erubeacentem compulit. Cumque sedissem, hoo sta- 
tim mihi dixit: Rogo te coram omnibus astantibus 
fratribus meis, ut postquam ex hac, quemadmo- 
dum mihi necesse est, vita migravero, Jacobo fra- 
tri Domini mittas in epitome, desoribasque etiam 
usque ad cogitationes pueritie tue, et quo modo 
ab initio usque nunc me comitatus es, sermonibus 
a me per civitates predicatis et actibus meis Inten- 
dens : deinde in fine mortis quoque mee occasio- 
nem, sicut dixi, declarare non pigebit. Neque enim 
ea res valde ipsum contristabit, gnarum me pie id 
persolvisse, quod omnino perpeti necesseerat : ma- 
xima vero affioietur consolatione, cum didioerit 
quod post me non ineruditus vir nee vivificorum 
ignarus sermonum Ecclesieque regulam nesciens 
docentis acceperit cathedram. Imperiti enim ao se- 
ductoris sermo audientis vulgi animas interimit. 

XX. Unde ego, domine mi Jacobe, his ab eo 
dictis pollicitus non tardavi, sicut jussus suin, 
magnam partem sermonum per civitates habito- 
rum, qui jam tibi descripti sunt 8ο per ipsum mis- 
gis, inlibris breviter comprehendere,quasi indicandi 
gratia, sicque ad te destinare,cum hac insoriptione : 
Clementis Epilome pradicationum Pelri in pere- 
grinalionibus. C:terum exponere ut jussus sum 
incipiam. 


τὰς χεῖρας ἐπιθεὶς elg τὴν αὐτοῦ καθέδραν καθεσθῆ- 
ναί µε ἐδυσώπησεν Καθεσθέντι Ob τοῦτό µοι 
εὐθέως ἔφη, ᾿Αξιῶ σε ἐπὶ πάντων µου τῶν συµ- 
παρόντων ἀδελφῶν, ὅπως ὁπόταν τοῦ ἐνταῦθα, 
ὡς ἐμοὶ ὀφείλεται, ἁπαλλάξω βίου, σὲ Ἰακώδῳ τῷ 
ἀδελφῷ τοῦ Κυρίου διαπέµψαι 59 ἐν ἐπιτομῇι ἀναγραφά 
µενον µέχρι καὶ 34 τῶν ἐκ παἰδων σου (43) δὺ λοχι- 
αμῶν, καὶ ὡς ἀπ᾿ ἀρχῆς, μέχρι τοῦ νῦν συνώδευσας 
pot, ἐπακούων τῶν κατὰ πόλιν ὑπ ἐμοῦ χηρυχθέντων 
λόγων τε xal πράξεων ἔπειτα πρὸς τῷ τέλει *! καὶ 
τὴν τοῦ θανάτου µου πρόφασιν, ὣς προεῖπον 93, δηλῶ- 
σαι μὴ ὀχνήσεις. Οὔτε γὰρ λίαν αὐτὸν λυπήσει τοῦτο, 
εἰδότα ὅτι ὃ πάντως ἔδει µε παθεῖν εὐσεθῶς ἀπεδόμην, 
µεγίστης δὲ παραμυθίας τεύξεται, μαθὼν ὅτι μετ 


Β ipi οὐχ ἀμαθὴς ἀνὴρ xal ζωοποιοὺς αόγους ἀγνοῶν 


καὶ Ἐχχλησίας κανόνα οὐκ εἰδὼς τὴν τοῦ διδάσκοντος 
ἐπιστεύθη καθἑδραν. Ἰ]λάνου 65 γὰρ ὁμιλία τῶν ἀκουόν- 
των ὄχλων ἀναιρεῖ 6 τὰς ψυχάς. 

XX. θεν ἐγὼ, χύριέ µου ᾿Ἰάκωθε, αὐτοῦ ταῦτα 
εἰπόντος, ὑποσχόμενος οὐκ ὤχνησα 95, ὡς ἐκελεύσθην, 
τὸ πολὺ τῶν κατὰ πόλιν λόγων τῶν ἤδη σοι προγρα- 
φέντων καὶ ὑπ' αὐτοῦ διαπεµφθέντων (44) ἐν βίθλοις 
ἐπὶ κεφαλαίων ποιῆσαι, ὥσπερ σημείου Ὑάριν, καὶ 
οὕτως διαπἐµψαι σοι, ἐπιγράψαντα 68, Κλήμεντος τῶν 
Πέτρου ἐπιδημιῶν κηρυγµάτων ἐπιτομή. Πλὴν, τοῦ 
ἐκτιθέναι, ὡς ἐκελεύσθην, ἄρξομαι. 


INTERPRETATIO RUFINI. 


XIX. Et oum heo dixisset, In medio, coram omnibus, manus mihi imposuit, et in cathedra sua, in- 
fonti verecundia fatigatum sedere me compulit. Cumque sedissem, hec ad me rursum locutus est: 

eprecor te, Clemens, coram omnibus qui presentes sunt, ut posteaquam, sicut naturale debitum est, 
vit» presentis finem fecero, Jacobo fratri Domini describas breviter, vel que ad initium fidei tus spe- 
ctant, vel etiam quos ante fidem animos gesseris ; sed et qualiter mihi ab initio usque ad finem, comes 
itineris et actuum fueris; queque per singulas civitates me disputante sollicitus auditor exceperis ; 
quique in predicstionibus meis verborum fuerit ordo vel actuum ; sed et qui me flnis in hac urbe repe- 
rerit, Bicut dixi, omnia quam potes brevissime comprehensa, ad ipsum te destinare non pigeat. Nec 
verearis ne forte multum de meo exitu contristandus sit, cum me id pro pietate sustinere non ambigat : 
erit autem ei graude salatium, si didicerit quod post me non imperitus vir aliquis, aut indoctus, atque 
ignorans divini verbi mysterium, et ecclesiastici ordinis disciplinam, vel doctrine regulam nesciens, 
susceperit cathedram meam. Scit enim quia si indoctus et inscius oflicium doctoris accipist, sino dubio 
disci pun et auditores ignorantie tonebris obvoluti, in interltum demergentur. 

XX. Unde et ego, mi domine Jacobe, cum heo ab eo precepta susceperim, necesse habui implere 
quod jusserat, indicans tibi, et de his ipsis simul, et de illis breviter comprehendens, que per singulas 
quasque urbes digrediene, aut in predicationis sermone protulerit, aut in gestorum virtute perfecerit ; 
qua mvis tibi, de his plurima hm et plenius ante descripta, ipso jubente transmiserim ; sub eo titulo 
quem ipse precepit aífigi, id est Clementis Itinerarium Predicationis Petri. Sed et nuno jam expo- 
nere que precepit incipiam. 

] VARLE LECTIONES. 

δν Planius Epit. ο. 447 1 Αξιῶ σε ἐπὶ πάντων µου τῶν συµπαρόντων ἀδελφῶν, ὁπηνίκα τοῦ ἐνταῦθα 
μεταστῶ βίου, ὡς ἡ τοῦ Θεοῦ xixptxe πρόνοια, πάντα τῷ κυρίἰῳ Ἰαχώθῳ τῷ ἀδελφῷ τοῦ Κυρίου 
µου ἐν ἐπιτομῇῃ ἀναγραφάμενον διαπέµψαι, x, τ.λ. 99 ἐκ παιδός σου cod. 804 et Epit. Ἱ. ο. 9. ** Ita 0 c. 
cod. 804 οἱ Epit. K. 1.. τὰ τέλει C. 9* ὡς προεῖπον om. O. €! Ita de conject. C, cujus textus et O exh. πλά- 
νος. — δν ἀναίρει 6, 6 ὀχιήσω Ό. ϐ6δ ἐπιγράψας cod. 804 et Epit. c. 147, quod prestat. 

VARIORUM NOTE. 

(43) Ἐκ παίδων σου. Notat Cotelerius in uno etc. Unde non absurde colligas pseudo-Clementem 
codice Grece haberi ix παιδός σου. Pluris refert libris illis id prestare, quod modo precipitur; cum 
expendere qua ratione libri Recognitionum, quisub ^ ab ipsis pueritis sue cogitationibus Jacobo panu- 
Clementis ud Jacobum fratrem Domini scribentis — dendis exordium eumat.Quocirca minime assentien - 


conficti sunt, inchoentur. Incipiunt nempe ab his 
verbis: Ego Clemens, in urhe Romana nalus, ex prima 
&lale pudicilie studium gessi ; dum me animi inten. 
lio velut vinculis quibusdam sollicitudinis et mororís 
innexum teneret. Inerat enim wihi cogitatio (incer- 
tum sane unde initium sumpserit) ; cerebro. cnim ad 
memoriam meam conditionem mortalitatis adducens, 


dum videtur Rufino, qui epistolam hano libris He- 
cognilionum tempore posteriorem censet. Cour. 

(44) Καὶ ὑπ αὐτοῦ διαπεµφθέντων. Quasi Pe- 
trus ad Jacobum misisset sermones et actus suos, 
hoc est, librum forsan Actuum et dissertationum 
Petri, eum qui & Photio inveniri non potuit. Sed 
Rufinus solens more suo turbat Id. 





Uu GLEMENTINA. — HOMILIA 1. 58 
T———A— —————MMH————M—MMH—————————Á—Ó—M——MÓ—MMÁÓÁÁÓÁÓ—Ó MÀ M MÁÓÜ 


KAHMENTOX 
TON ΠΕΤΡΟΥ EDIAHMION ΚΗΡΥΓΜΑΤΩΝ ΕΠΙΤΟΜΠ. 


CLEMENTIS 
DE PRJEDICATIONIBUS PETRI INTER PEREGRINANDUM EPITOME. 


5 'OMIAIA A'. 

I. Ἐγὼ Κλήμης, Ῥωμαίων πολίτης Gv, xal τὴν. 
πρώτην ἡλικίαν σωφρόνως ζῆσαι δεδύνηµαι 87, τῆς ἐν- 
νοίας µου ἐν παιδὸς ἁπασχολούσης τὴν ἐν ἐμοὶ ἐπι- 
θυµίαν εἴς τε ἀθυμίας xal πόνους. Συνῆν γάρ pot 
λογισμὸς οὐκ οἶδα πόθεν τὴν ἀρχὴν λαθὼν, περὶ θα- 
Υάτου πυχνὰς ποιούµενες ὑπομνήσεις, ὅτι ἄρα θα- 
νὼῶν οὔκ slut καὶ οὐδὲ μνήμην τις ποιήσει μού ποτε, 
τοῦ ἀπείρου Ὑρόνου πάντων 5 τὰ πάντα εἷς λήθην 
φέροντος, ἔσομαι δὲ οὐκ (v, οὖκ ὄντας 99 εἶδὼς, o0 
Υ:νώσχων, οὗ γινωσχόμενος, οὐ γεγονὼς, οὐ γινόμε- 
voc καὶ ἄρά Ἱὸ ποτε Ὑέγονεν ὁ κόσμος, xal πρὸ τοῦ 
γενέσθαι τί ἑτὸς ἦν; εἴ γὰρ ἂν ἀεὶ, καὶ ἔσται' εἰ δὲ 
Υέγονε, xal κυθήσεται"' xal μετὰ λύσινιί ἄρα σται 
πάλιν, £l μὴ τάχα aep?) καὶ λήθη ; καὶ Ἰ τάχα ἔσται 


τι, ὅ νῦν νοῆσαι οὐ δυνατόν. 


JI. Ταῦτά τε καὶ τὰ τούτοις ὅμοια οὖκ οἶδα πόθεν 
ἁπαύστως ἐνθυμούμενος, οδυνηρὰν εἶχον λύπην τοσοῦ- 
τον, ὡς ὠχριαχότα µε τήκεσθαι ' xal 30 τὸ δεινότα- 
τον, εἴ ποτε ἁπώσασθαι τὴν φροντίδα ὡς ἀνωφελῆ 
ἐθουλευσάμην, ἀκμχιότερόν µοι μᾶλλον τὸ πάθος ἐγί- 
νετο, xal ἠχθόμην ἐπὶ τούτῷ, οὐκ εἶδὼς σύνοικον 
χαλῖν ἔχων ἔννοιαν, ἀνθανασίας ἀγαθὴν 71 αἰτίαν µοι 
γενησομένην 7$, ὡς Όστερον τῇ πείρᾳ ἐπέγνων xal 
Θεῷ τῷ πάντων δεσπότῃ ηὐχαρίστησαν. Ὑπο γὰρ τῆς 
κατ ἀρχὰς θλιθούσης µε ἐννοίας clc τὴν τῶν πραγ- 
µάτων ζήτησιν καὶ εὕρεσιν ἠναγκάσθην ἐλθεῖν' καὶ 
τότε ἑταλάνιζον οὕς τὴν ἀρχὴν δι’ ἄγνοιαν µακαρίζειν 
ἐκινδύνευον. 


Ill. Ἐκ παιδὸς οὖν ἡνικίας ὦν iv. τοιούτοις λογι- 
σμοῖς, χάριν τοῦ μαθεῖν τι βἐθαιον΄ εἰς τὰς τῶν φιλο- 
σόφων ἐφοίτων διατριθάς' καὶ οὐθὲν ἕτερον ἑώρων, ἢ 
δογμάτων ἀνασκευὰς xal κατασκευὰς xal ἔρεις καὶ 
φιλονεικίας xal συλλογισμῶν τέχνας καὶ λὴμμάτων 
ἐκινοίας xal ὁτὰ 7 μὲν ἐπεχράτει, oíps λέγειν, ὅτι 
ἀθάνατος ἡ oy, ὁτὲ δὲ ὅτι θνητή. E? ποτε οὖν ἔπε- 
χράτει λόγος ὅτι ἀθάνατος, ἔχαιρον' ὁπότε δὲ ὅτι θνητἡ, 
ἑλνκούμην' πλεῖον δὲ 79 ἠθόμουν, ὅτι οὐδ' ὁπότερον 
slc τὸν ἐμὸν βεθαιῶσαι νοῦν ἠδυνάμην' πλὴν 78 συν- 


HOMILIA PRIMA. 

I. Ego Clemens, civis Romanus, primam etatem 
pudice ac temperanter vivere valui, cum a pueritia 
mens mea atque cogitatio inhaerentem mihi cupi- 
ditatem avocaret ad moerores et molestias. Inerat 
enim consideratio, nescio unde oborta, qua crebro 
mortis commonebat : quod utique post mortem 
non sim, neque usquam mei mentionem quisquam 
facturus sit, scilicet immenso tempore cunctorum 
cuncta in oblivionem adducente, sim autem non 
existens, eos qui sunt non cognoscens ; nec cogno- 
86608, nec cognitus ; quique aliquando non fuerim, 
et tuno non sim ? Et an factus sit mundus ; et an- 
tequam fleret, quidnam fuerit ? Nam si semper 
exstitit, semper erit: si autem factus est, etiam 
dissolvetur : et post dissolutionem quid erit ite- 
rum, nisi forte silentium et oblivio ? Et forsan erit 
aliquid, quod nunc cogitare est impossibile. 

IL. Hac atque his similia, nescio unde, indesi- 


nenter cogitans, acerbam adeo cepi tristitiam, ut. 


pallerem ac tabescerem : et quod molestissimum, 
Bi quando eam sollicitudinem tanquam inutilem re- 
pellere cogitarem, vehementior multo me urgebat 


affectus : eamque rem egre ferebam, nesciens quod. 


contubernalem preclaram haberem eam cogitatio- 
nem, qua mihi bona immortalitatis foret causa, 


quemadmodum postea exparientia agnovi, et Deo. 


cunctorum Domino gratias egi. Cum enim me ab 
initio illa consideratio premeret, ad rerum inquisi- 
tionem et inventionem venire coactus sum : tunc- 
que miseros judicavi, quos principio per ignoran- 


C tiam beatos predicare ausus fueram. 


III. Igitur cum a puerili etatein hujusmodi dege- 
rem cogitationibus, quo aliquid certi addiscerem, 
&d philosophorum adventabam scholas; nihilque 
aliud cernebam, quam dogmatum destructiones 
et astructiones, item lites et contentiones, et syllo- 
gismorum artidcia, necnon sumptionum excogi- 
tationes : et interdum quidegp prevalebat, verbi 
gratia, animam esse immortalem, interdum &u- 
lem mortalem esse. Si quando igitur sermo de il- 
lius immortalitato obtinat, letabar ; cum vero 


VARLE LECTIONES. 


οἱ Scripserim ο. O δεδυνηµένος, sed obstat χαί copula precedens. Nominativus absolutus prime periodi 
epigraphes modo toti narrationi eleganter prefigeretur. ** πάντως cong. S. *? Fortasse οὐ τὰ ὄντα pro 
οὐχ οντας S. Tum οὗ γὰρ Ὑεγονώς Ὁ pr. man. ?9&p« C. 7 καὶ ἤ Ο. 7*áàyagZc C. "9 γενομένην CO. τῷ 
apte πάντων excidit e recensione Clerico-Schweglerianag. "*ócb μὲν — ὁτὲ δέ S O, ὅτε μὲν — ὅτε δέ C. 
7 Ita Ίοσατα sanavi ex O. Prope accedit Epitome, quam admonente Cotelerio 8 in auxilium vocavit. 
Vbb. ὅτι θνητὴ, ἐλυπούμην' πλεῖον δὲ ἠθύμουν desunt in textu Ci. ?* Rufinus clarius: sed hoc tantum 
iatelligebam, quod sententiz ac definitiones rerum non pro natura sui ac veritate causarum, sed pro ingeniis 
defi um [ας imagiuarcntur aul vera. 














59 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUPIA. Í 0 


sermo de mortalitate, trietia eram : magis autem A ενόουν ὅτι αἱ δόξαι τῶν ὑποθέσεων παρὰ τοὺς 


rursus animum despondebam, quod neutrum pos- 
sem menti mee infigere: verum reputabam mecum, 
Bententias controversiarum pro viribus propugna- 
torum veras aut falsas existimari, non autem tales 
videri, quales revera sunt. Jam igitur animadver- 
tens comprehensionem non oriri ex rebus ad agi- 
tandum propositis, sed pro ingenio disputantium 
statui dogmata, adhuc magis hisce de rebus per- 
plexus herebam : quare ex anime profundo geme- 
bam ; neque enim poteram firmi aliquid decernere, 
neque de istis sollicitudinem valebam depellere, 
etsi, quemadmodum dixi antea, id vellem ; quo- 
niam, cum mihi frequenter quietem imperarem, 
nescio quo modo latenter horum cum voluptate gu- 
bibat me cogitatio. 

IV. Et iterum hesitans dicebam apud me : Quid 
inaniter laboro, cum manifesta sit res? Quod si 
quidem post mortem non ero, nunc, quando sum, 
contristari me non oportet. Quocirca tristitiam ad 
illum diem reservabo,in quo, cum futurus non sim, 
non contristabor. 8i autem ero, cur nuno mihi 
superfluo inest tristitia ? Statimque postea alia me 
subiit cogitatio. Dicebam quippe: Annon illic pejus 
quidpiam eo quod me nune cruciat, passurus sum, 
si pie non vixero, ac secundum quorumdam phi- 
losophorum sermones Pyriphiegethonti tradendus 
gum et Tartaro, quemadmodum Sisyphus vel Tityus 
vel Ixion vel Tantalus, atque in inferno eternum 
puniar ? Iterumque replicabam dicens :Sed ista non 
sunt. Rursusque aiebam : At si sunt. Cum igitur, 
inquiebam, incerta res sit, multo magis extra peri- 
culum est pie me vivere. Et quo pacto justitia gra- 
iia, &d incerlam respiciens spem, potero corporis 
voluptates comprimere? Sed nec quidnam sit jus- 
tum Deo acceptum, plene certoque novi, nec utrum 
anima immortalis sit cognosco, an mortalis : ne- 
que ulla certa ratio invenitur, neque hos mentis 
motus sedare possum. 

V. Quid igitur me facere oportet, nisi hoc? In 
JEgyptum proficiscar, et adytorum hierophantis ao 
prophetis amicus efficiar, magoque quesito et in- 
vento mulla pecunia persuadebo, ut anima evoca- 
tionem, quam necromantiam vocant, faciat, tan- 
quam videlicet ego de aliquo negotio sciaciter : erit 
&utem interrogatio, ut. discam utrum anima ait 


ἐχδικοῦντας Φευδεῖς ἢ ἀληθεῖ ὑπολαμθάνονται, 
καὶ οὐχ ὡς ἔχουσιν ἀληθείας φαίνονται. Ἐπιστήσας 
οὖν ἤδη ποτὸ ὅτι οὐ παρὰ τὰς ἐκδιχουμένας 3 7 ὑπο- 
θ0σεις ἡ κατάληψις γίνεται, ἀλλὰ παρὰ τοὺς ἐκδι- 
κοῦντας αἱ δόξαι ἀποφέρονται Ἡ, ἔτι μᾶλλον ἱλιγγιῶν 
ἐν τοῖς πράγµασιν. Διὸ ἐκ τοῦ τῆς ψυχῆς βαθους 
ἐστέναζον' οὔτε γάρ τι βεθαιῶσαι olóc 'τ' 7 fuz, 
οὔτε τὴν τῶν τοιούτων φροντίδα ἁποσείσασθαι ἐδυ- 
νάµην, καίπερ βουλόμενος, ὡς 19 φθασας εἶπον *. ὅτι 
ἐμαυτῷ πυχνότερον ἠσυχάζειν ἐπιτάσσοντος, οὐκ olb' 
ὅπως 9 λανθανόντως μεθ Άδονης ὁ τῶν τοιούτων µε 


εἰσήρχετο λογισμός. 


VI. Καὶ πάλιν ἁπορούμενος ἔλεγον ἁμαντῷῳ' Τί µα- 
ταιοπονῶ, σαφοῦς ὄντος τοῦ πράγµατος; ὅτι εἶ μὲν 
θανὼν οὔκ stu, vov ὄντα µε λυπεῖσθαι οὗ προσῖκχεν 3, 
Διὸ τηρήσω τὸ λυπεῖσθαι εἰς τὴν τότε, ὅτε οὐκ ὧν 
οὗ λυπηθήσοµαι. El δ' ἄρα εἰμὶ, τί νῦν ἐκ περισσοῦ 
pot πρόσεστι τὸ λυπεῖσθαι; Kal εὐθέως μετὰ τοῦτο 
Ἑτερός µε εἶσῄει λογισμός. Ἔλεγον γάρ. Mi, τί 33 γε 
τοῦ νῦν µε λυποῦντος ἐκεῖ Ὑεῖρον παθεῖν ἔχω, μὴ 
βεθιωχὼς εὐσεθῶς, καὶ παραδοθήσοµαι κατ ἑνίων 
φιλοσόφων λόγους Πυριφλεγέθοντι καὶ Ταρτάρῳ ὡς 
Σίσυφος ύ Τίτυὸς 3 fj Ἰξίων Tfj Τάνταλος, καὶ ἔσο- 
μαι ἐν ἆδου τὸν αἱῶνα κολαζόµενος;, Πάλιν 95 τε ἀνθυπέ- 

ερον, λέγων. ᾽Αλλ’ οὖκ ἔστι ταῦτα. Καὶ πάλιν ἔλεγον ' 
El δὲ ἔστιν ; ᾿Αδήλου 99 οὖν ὄντος τοῦ πράγµατος ἔλε- 
ον, ἀχινδυνότερόν ἐστι μᾶλλον εὐσεθῶς θιῶσαί µε. 
Kal πῶς 38 δυνήσοµαι τοῦ δικαίου χάριν, εἰς ἄδη- 
λον ἐλπίδσ ἀφορῶν, τῶν τοῦ σώματος χρατεῖν ἡδονῶν ; 
Αλλ’ οὐδὲ τί πονέ ἐστι δίκαιον ἄρεσκον 56 θεῷ πεπλη- 
ῥοφόρημαι, οὔτε sl ἡ duy, ἀθάνατος fj θνητὴ qvo 
σκω' οὔτε τις λόγος βέθαιος εὑρίσχεται οὔτε τῶν το- 
ιούτων λογισμῶν ἡσυχάζειν δύναμαι. 


V. Tl οὖν χρὴ ποιεῖν f| τοῦτο 1; Εἰς Α΄γυπτον 
πορεύσομαι, καὶ τοῖς τῶν ἁδύτων ἱεροφάνταις τε 59 
καὶ προφήταις φιλιωθήσοµαι, xal µάγον ζητήσας xal 
εὑρὼν χρήµασι πολλοῖς πείσω ὅπως ψυχῆς ἆναπομ- 
πὴν, τὴν λεγομένην νεκροµαντείαν 3 ποιήσῃ, ἐμοῦ 
ὡς περὶ πρἀγµατός τινος πυνθανοµένου' ἡ δὲ πεῦσις 
ἔσται περὶ τοῦ μαθεῖν εἰ ἀθάνατος ἡ ψυχή. Ἡ δὲ τῆς 


immortalis. At responsio animes de sua immortali- D ψυχῆς ἀπόκρισις, ὅτι ἀθάνατός lvi, οὐχ ix τοῦ 


tate non ex loquela ipsius aut mea auditione erit 
rjihi comperta, sed ex sola visione; ut his ipsis 


λαλῆσαι $j xal ἀχοῦσαι ἔσται 9 µοι γνῶναι, ἀλλ᾽ ἐκ 
τοῦ ἀφθῆναι µόνον, ἵνα, αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδὼν αὐτὴν, 


VARLE LECTIONES. 


7 Hic quoque legendum est ἀποφαίνονται, ut Epit. cap. 3 C. ?* «& C. Subinde οὐδέ pro οὔτε O. 
Ίο ὡς om. O. 3 οἷδά πως C. Tum id. µοι p. µε *! προσήχει Epit, c. 4. Fortasse εἷς τηνικαῦτα p. εἷς 
τὴν τότε Cfr. Epit. l. ο. S. 9* ἔλεγον γὰρ, el µή C. 3 Títuoq C. 5* καὶ πάλιν τεθ. 3 οὐ δήλου C. 
86 δίκαιον xal ἄρεσκον C. ' Schweglero invito ita interpunctionem mutavi, non invita indole lingue 
Grecos. Edd. distinguunt : Τί οὖν χρὴ ποιεῖν ; fj τοῦτο, elc, x. 1. λ. €* τέ accessit ex O, ubi pr. man.scri- 
pserat ἱερο άντες. 33 νεκυοµαντίαν Ό. Legendum τῇῃ λεγομένῃ νεχροµαντείᾳ: ars enim mortuos evocandi 
νεκροµαντεία dicitur; vid. Recogn. 1, ὃ (per θ8ᾳ1, quam necromantiam vocant) D. Sed et minus apte 
νεκρομαντεία vocari queat magica ipsa evocatio, quomodo dixerit Cicero Tusc. q. 1, 16: Inde ea, quam 
(eus cmicus Appius νεκροµαντία faciebat. Stephanus legebat: In. && ea, qux — νεκρομαντεῖα faciebat. Ci. 
στι. 


61 CLEMENTINA. — *lOMILIA I. 62 


αὐτάρχη xal Ἱκανὴν ἀπόφασιν ἔχω, ix τοῦ µόνον A oculis illam videnssufficientem acidoneam habeam 


eavnvat, ὅτι Éstiv* xal οὐκ ἔτι δυγήσεται τὰ τῶν 
ὀφθαλμῶν ἴδια τὰ τῆς ἀκοῆς ἀνατρέψαι ἆδηλα ῥή- 
µατα. Ὅμως xal αὐτὴν ταύτην τὴν σκέψιν ἀντέθα- 
λόν *t «t συνήθει φιλοσόφῳ, Oc συνεθούλευέ µοι, 
τοῦτο μὴ τολμᾶν, κατὰ πολλοὺς τρόπους. Εἶτε γὰρ 
οὐκ εἰσακούσεται, φησὶν, ἡ quy τῷ µάγῳ, σὺ τοῖς 
Φ0 ταῦτα ποιεῖν ἀπαγορεύουσι νόµοις ὡς ἀντιπράξας 
δυσαυνειδήτως βιώσεις εἰ δὲ ἐπακούσεται, μετὰ τοῦ 
δυσσυνειδήτως σε βιοῦν, οἶμαι τὰ τῆς εὐσεθείας σοι 
μηχέτι προγωρεῖν, οὗ εἴνεχεν καὶ 3 ἐἑτόλμησας. 
Ἐγθραίνειν γὰρ τὸ θεῖον λέγουσιν ἐπὶ τοῖς τῇ λύσει 
θανόντων σωµάτων σχύλλουσι τὰς ψυχάς. "Evo δὲ 
ταῦτα ἀχούσας, ὀχνηρότερος μὲν πρὸς τὸ τοιοῦτον 
ἐγχειρῆσαι ἐγενόμην, τῆς δὲ ἁπαρχῆς µου οὖκ ἕπαυ- 
σάµην βουλῆς, ἀλλ’ dq ἐμποδισθεὶς τὴν ὁρμὴν ἠθό- 
μουν. 


VI. Καὶ ἵνα µή σοι τὰ τοιαῦτα μακρῷ διηγήσωµαι 
λόγῳ, iv τοσούτοις λογισμοῖς καὶ πράγµασιν ὄντος 
µου, φήμη τις ἠρέμα, ἐπὶ τῆς Τιβερίου Καΐσαρος βα- 
σιλείας, ἐξ ἑαρινῆς τροπής τὴν ἀρχήν λαμθάνουσα, 
ηὔξανεν ἑχάστοτε xal ὡς ἀληθῶς ἀγαθὴ θεοῦ ἄγγε- 
λος διέτρεχε 9 τὸν χόσµον, τὸ τοῦ θεοῦ βούλημα 
σιγῇ στέγειν ὃ φμὴ δυναµένῃ. Ἐκάστοτε οὖν πλείων 
xai µείζων ἐγένετο 95, λέγουσα, ὥς τίς ποτε ἐν Ἴου- 
δαίᾳ, ἐξ ἑαρινῆς τροπῆς λαθὼν τὴν ἀρχὴν, Ἰουδαίοις 
τὴν τοῦ ἀῑδίου θερῦ εὐαγγελίζεται βασιλείαν, ἧς ἆπο- 
λαύειν λέγει iav τις αὐτῶν προκατορθώσῃ 95 τὴν πο- 
λιτείαν' τοῦ δὲ πιστεύεσθχι αὐτὸν χάριν, ὅτι θειότη- 
τος γέµων ταῦτα πνέει, πολλὰ θαυμάσια σημεῖά τε 
καὶ τέρατα διαπράττεται χελεύσει μόνη, ὡς παρὰ 
θεοῦ εἰληφὼς τὴν ἐξουσίαν' κωφοὺς γὰρ ποιεῖν ἀχούειν, 
τυφλοὺς ἀναθλέπειν, 30 κχυλλοὺς ποιεῖ περιπατεῖν, 
χωλοὺς ἀνορθοϊ 9', πᾶσαν νόσον ἀπελαύνει, πάντα δαί(- 
µονα φυγαδεύει’ ἀλλὰ xal λεπροὶ ψωροὶ ix διαστή- 
µατος µόνον ἐνορῶντες αὐτῷ ἰώμενοι ἁπαλλάσσονται, 
vexpol δὲ προσφερόµενοι ἐγείρονται, καὶ οὐδὲν ἐστιν 
ὅ ἀδυνατεῖ ποιεῖν. Καὶ ὅσῳ, γε μᾶλλον ὁ χρόνος προέ- 
κοπτεν, πολὺ μείζων διὰ πλειόνων τῶν ἐπιδημούντων 
καὶ 99 βεθαιοτέρα ἐγίνετο, οὐκ ἔτι φήμη λέγω, ἀλλὰ 
τοῦ πράγματος dj ἀλήθεια. δη γάρ ποτε xal συστή- 
µατα χατὰ τόκους ἐγίνετο βουλης καὶ σκέψεως 99, τὸ 
τίς ἂν εἴη ὁ φανεὶς καὶ τί βούλεται λέγειν. 

ΥΠ. Καὶ δήποτέ τις πρὸς αὐτῷ ἔτει dy 19 φθι- 
νοπωρινΏ τροπῇῃ δηµοσίᾳ στὰς ἐδόα λέγων * "Αδρες 
Ῥωμαῖοι, ἀκούσατε' ὁ τοῦ θεοῦ Υἱὸς ἐν Ἰουδαία 
πάρεστιν, ἐπαγγελλόμενος πᾶσι τοῖς βουλομένοις 
ζωὴν αἰώνιον, ἐλν τὰ ! κατὰ γνώμµην τοῦ πέἔμψαντος 
αὐτὸν Πατρὸς βιώσωσιω. Λιὸ µεταθάλλεσθε τὸν τρό- 
πον ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ κρεἰττονα, ἀπὸ τῶν 


declarationem quod existat, ex eo solo quod appa- 
ruerit; nec amplius incerta auditus verba oculorum 
poterunt firmitatem evertere.Attamen hanc quoque 
deliberationem cuidam philosopho,necessario meo, 
edisserui,qui consilium mihi dedit,id ne auderem, 
multas ob rationes. Sive enim, inquit, mago non 
obtemperabit anima, tu, tanquam qui legibus ista 
facere prohibentibus repugnaveris, male tibi con- 
secius vives : sin vero obedierit, preterquam quod 
mala in conscientia vives, non amplius tibi bene 
cessura existimo ea qua ad pietatem pertinent, 
cujus ergo ista ausus es.Nam Deum aiunt odio eos 
prosequi, qui animas mortuorum a corporibus se- 
paratas divexant. Ego autem his auditis segnior 
quidem ad illud aggrediendum effectus sum,a con- 
silio tamen quod initio ceperara non destiti, sed 
velut ab impetu desiderii retardatus dolebam. 


VI. Ac ne ista tibi longo sermone explicem, cum 
in talibus cogitationibus et negotiis ego versarer, 
sub imperio Tiberii Cesaris fama quedam sensim, 
& verna tempestate initio sumpto passimque crevit, 
et revera bonus Dei nuntius mundum peragravit, 
Dei voluntatem silentio tegere non valens. Ubique 
igitur amplior et major flebat, referens quod qui- 
dam in Judea, principio sumpto a verno tempore, 
eterni Dei regnum Judeis annuntiet, quo fruitu- 
rum esse ex illis diciteum,qui vitam rectam emen- 
datemque ducat : quo autem credatur ipsum divi- 
nitatis plenum hec loqui 8ο inspirare,multa mira- 
bilia, signa et prodigia edit sola jussione, quasi 
qui & Deo acceperit potestatem ; surdos enim facit 
audire, cecos videre, pedibus debiles ambulare, 
claudos recta incedere : omnem morbum depellit, 
omnem dimonem fugat; sed et. leprosi &cabri, eo 
eminus tantum viso, sanati abeunt, mortui vero 
oblati suscitantur, nihilque est quod facere nequeat. 
Atque quo plus temporis preteribat, eo major fir- 
miorque per complures advenientes existebat, non 
amplius, inquam, fama, sed rei veritas. Jam vero 
et cetus per loca fiebant consultationis et delibera- 
tionis causa,quisnam esset qui apparuisset,et quid 
vellet dicere. 


VII. Ceterum eodem anno, autumni tempore 
quidam publice stans clamavit, dicens : Viri Ro- 
mani, audite ; Dei Filius in Judea adest, cunctis 
volentibus promittens vilam eternam,si vitam du- 
xerint ex voluntate Patris qui misit illum.Quocirca 
mores mutate,a deterioribus ad meliora transite, 8 
temporalibus ad eterna:agnoscite unum esse Deum. 


VARLE LECTIONES. 


*! ἀντέθαλλόν C. 9* xal mutandum in ταῦτ 


, * 4 9 4 3 - i { t) 
γυχας μετα την απο του σώματος χξεινων ισλυσιν., 


Post σχε 


vel ἐκεῖν, S. 


c. δ. Qui sequuntur in Epit. ο. 5, ita leguntur: Ἐχθραίνειν γὰρ τὸ θεῖον λέγουσιν ἐπὶ τοῖς σκύλλουσι τὰς 


o0 ἕνεχεν τὰ τοιαῦτα ἑτόλμας Ερέ. 


διήρχετο C. δὲ [ta O c. Epit. ο. 6. σιγᾶν, στέγειν 


C. eT καὶ στέχειν S. auctore Gallandio. ** ἐγίνετο O. 36 προσχκατορθώσει C. Tum deest ó in O. 
Y! χυλλούς χωλοὺς ὁρθοῖ O. 08 xal om. O. qui antea scr. 


εἰζον (s1c). ** Locus haud dubie corruptus. 


Ψεως Epit. ο. 6, addit. ἕνεχα. Sed maxime offendit «ó : soribe saltem τοῦ S, 199 ἐν protermise- 


runt Cl. et 8. ! Dele τά, nam prorsus redundat D. ἐὰν τὰ κατὰ γνώµην — πράξωσιν Epil. c. 7. 8. 


68 | ' $. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. θά 


qui in oclís est, cujus mundum injuste habitatis A προσκαίρων ἐπὶ τὰ αἰώνια; γνῶτεὰ ἕνα θεὸν εἶναι 
ante justos illius oculos : verum si convertamini et µτὸν ἐπουράνιον, οὗ τὸν κόσμον ἀδίκως οἰκεῖτε ἔμπρο- 
juxta voluntatem ejus vivatis, in aliud saeculum sev τῶν αὐτοῦ δικαίων ὀφθαλμῶν' ἀλλ᾽ ἐὰν µεταθάλ- 
sublati eternique effecti ineffabilibus ipsius bonis Axes xal κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν βιώσητε, el; ἔτε- 
perfruemini;sin vero morem non gesseritis,anime — pov εἰῶνα ἐνεχθέντες καὶ ἀῑδιοι γινόµενοι, τῶν ἀπορ- 
vestre post dissolutionem 8 corpore in ignis locum µῥήτων αὐτοῦ ἀγαθῶν ἀπολαύσετε * ἐὰν δὲ ἀπειθή- 
conjicientur, ubi eternum punite inutili ducentur σητε, ai ψυχαὶ ὑμῶν μετὰ τὴν τοῦ σώματος λύσιν 
poenitentia. Nam tempus poenitentim presens est slc; τὸν τόπον τοῦ πυρὸς βληθήσονται, ὅπου ἀῑδίως 
" jeta singulorum vita.Porro his ego auditis moleste κολαζόμεναι ἀνωφέλητα S8 µετανοήσουσιν. Ὁ γὰρ τῆς 
ferebam, nullum ex tanta hominum multitudine, µετανοίας καιρὸς fj νῦν ἑχάστου ζωλ τυγχάνει. Ἐγὼ 
tam magno accepto nuntio, dixisse : In Judeam piv οὖν ταῦτα ἀκούων ἠχθόμην, ὅτι οὐδεὶς ἐκ τοσού- 
proficiscar ut cognoscam utrum iste hec profereng των ὄχλων, τηλικαύτην ἀγγελίαν ἀκούσας, εἴρηχεν * 
vera loquatur, nempe Dei Filium in Judeam adve- — Ele Ἰουδαίαν πορεύσοµαι, ἵνα ἴδω cl ca90* οὔτος λέ- 
nisse, propter bonam sternamque spem,qui volun- — «wv ἀληθεύει, ὡς ὃτι Υἱὸς θεοῦ ἐπιδεδήμηχε τῇ Ἰου- 
tatem Patris & quo missus est manifestet:namque δαίᾳ, ἀγαθης xal αἰωνίας ἐλπίδος χάριν, τὴν τοῦ 
quod eum aiunt predicare,non est exiguum : quo- B ἀποστείλαντος Πατρὸς βούλησιν ἐκφαίνων' ἐπεὶ * καὶ 
rumdam enim animas affirmat,utpote immortales, ΄ ὅπερ λέγουσιν αὐτὸν χηρύσσειν, οὐκ ἔστι μικρόν . dv 
irnmortalibus bonis fruituras ; aliorum vero, in — uiv γὰρ τὰς ψυχὰς διαθεθαιοῦται αωνίους οὔσας αἶω- 
ignem inexstinctum projectas,:ternum puniendas νίων ἀπολαύσειν ἀγαθῶν, div δὲ ἐν πυρὶ ἀσθέστῳ ῥιφθ- 
esge. &cac 5 τὸν αἰῶνα κολασθήσεσθαι. 

VIIL.Hec de aliis cum dicerem,etiam mecum his VIIL Ταῦτα ἐγὼ λέγων περὶ ἄλλων xai ἐμαυτῷ 
verbis locutus sum : Quarealios vitupero,qui in eo- ὠμίλησα λέγων. Tl ἄλλους µέμφομαι, iv τῷ αὐτῷ 
dem crimine negligentie versor? Verum ad Judeeam — «ic ἀμελείας ὑπάρχων ἐγκλήματι; Αλλ’ sl "Iov- 
properabo, postquam res meas composuero. ita δαίαν ὁρμήσω, πρότερον τὸν ἐμὸν διαθεὶς βίον, Καὶ 
vero cum statuissem, multum in dilatione tempus δὴ οὕτω * βουλευσμένοὐ µου, πολὺς ὁ τῆς παρολ- 
preteriit, hujusce vite negotiis vix explicari valen- κῆς ἐγενήθη Χρόνος, τῶν βιωτιχκῶν πραγμάτων δυσ- 
tibus.Tandem itaque considerata vite natura,quod εκλύτων ὅτων. Πέρας Ὑοῦν συννοήσας ὧδέ T ποτε 
epe implicans festinantibus insidietur, quin etiam τὴν τοῦ βίου φύσιν, ὅτι ἐλπίδι ἐκπλοχῶν τοὺς σπεύ- 
quantum temporis abreptum fuerit mihi spebus ja- δοντας ἐνεδρεύει, οὗ μὴνν ἀλλὰ xal ὅν ποτε εἰσεχλά- 
οἰαίο, quodque sic occupati homines morimur, πθν χρόνον ἐλπίοι δονούµενος, xai ὅτι οὕτως ἆσχο- 
cuncta mea, prout erant, relinquens ad portum  Aoópsvot ol ἄνθρωπκι ἀποθνήσκομεν δ, τὰ πάντα µου, 
properavi,et in portum veniens atqueinaltumsub- G ὡς ἔτυχεν, ἀφεὶς εἰς Πόρτον * ὥρμησα, xai εἰς λι- 
vectus ventis adversantibus, pro Judsa Alexsn- μένα ἐλθών τε !9 xai ἀναχθεὶς ἀνέμων 3 3 ἔχθραις ἀντὶ 
driam appuli,ubi ventorum importunitate delentus τοῦ sic Ἰουδαίαν εἰς ᾿Αλεξάνδρειαν ἠνέχθην * καὶ ἀνέ- 
ad philosophos ventitabam, atque eum rumorem twv ἀπορίᾳ ἐπισχεθεὶς ἐχεῖ συνεφοίτων τοῖς φιλοσόφοις 
sermonesque illius qui Rome visus fuerat refere- x»! τὰ τῆς φήμης xal τοῦ !! ἐν Ῥώμῃ φανέντος ἔλε- 
bam.At illi responderunt: Eum quidem,qui Rome — vov τοὺς λόγους, Οἱ δὲ 13 ἀπεχρίναντο, ὅτι Τὸν μὲν 
apparuit, nescimus, de illo autem quiin Judea iv Ῥώμῃ φανέντα οὐκ ἴσμεν, περὶ δὲ τοῦ ἐν Ἰου- 
degit ac Filius Dei a fama dicitur, et audivimus a ὅδαίφ γενοµένου xal Υἱοῦ Θεοῦ ὑπὸ τῆς φήμης λεγο- 
multis qui illino veniunt, et de omnibus miraoulis µένου xal παρὰ πολλῶν τῶν κἀκεῖθεν ἑἐληλυθότων 


que loquendo facit accepimus. ἠχούσαμεν, xal περὶ πάντων Ov λαλῶν ἐποίει θαυµα- 
σίων ἐμάθομεν. 
IX. Cumque dicerem : Cuperem incidere in ali- IX. Ἐμοῦ δὲ εἰπόντος, 'Ἠθελόν τινι σῦντυχεῖν τῶν 


quem qui eum vidisset, statim duxerunt me, aien- ἑωρακότων αὐτὸν, εὐθὺς ἠγόν µε λέγοντες, ἔστι τις 
tes : Est hio quidam,qui non solum vidit eum, sed ἐνταῦθα, οὐ µόνον ἱστορήσας αὐτὸν, ἀλλὰ καὶ τῆς 
et ea ex regione oriundus est, vir Hebreus, no- ἐκεῖθεν γῆς ὑπάρχων, ἀνὴρ 'E6paioc, ὀνόματι Bapva- 
mine Barnabas, qui se quoque ait unum esse ex [) θας, ὅς xal ἕνα τῶν αὐτοῦ μαθητῶν ἑαυτὸν εἶναι λέ- 
illius discipulis, et hio sedens rerum ab ipso pro- «e, καὶ ἐνταῦθά που καθεζόµενος τῆς ἐχείνου ὑπο- 
missarum sermones volentibus ultro refert.Et qui- σχέσεως τοὺς λόγους τοῖς βουλομένοις ἑτοίμως λέγει. 
dem cum iis progressus sum. Δο veniens cum Καὶ δὴ συνῆλθον αὐτοῖς. Καὶ ἐλθὼν, σὺν cip παρε- 


VARLE LECTIONES. 


5 γνῶτες Ο. 9 Ita O ο' Epit., ἀπολαύσητε C. κατὰ τὴν *. σ. p. μετὰ τὴν «. c. tacite edidit Cl. repetiit- 
ue S, Codd. lectionem in Annot: cr. pro conjectura adnotans, * ἐπεί adjunxi c. O et Epit. 9 ριφείσας 
, qui dein κολασθήσεται, nota marginali correctum in vulg. 6 οὕτως C. ? ὧδέ D, ὁ δή O, ο. C. Tum 

bud éxv C, qui tamen ἐμπλέχων conj. * Frrat Schweglerus de Cotelerio ἀποθνίσκομεν eum edidisse 
asserens: tu Clericuur (edu1624) intelligo * πόρτον O, πόντον C. Jam Clericus : Forte πόρτον, portum, 
nempe Romanum : vide Martyr. Ign. ο. 6, et Epit. c. 78. Tum εἲς τὸν λιμένα C. 9 «£ om. Ο. !! καὶ 
τοῦ ó, et ex conjeot. D, μετὰ τοῦ C. {3 οἳ τ΄ O. Tum addidi xóv ante piv c. O. Ita legendum esse 
recte observat B. 


65 CLEMENTINA., — HOMILIA I. 66 . 


στῶτι ὄχλῳ ἔστην ἑπακούων τῶν λόγων, καὶ συνε- A astante multítudine steti sermones audiens ; atque 


νόσον τἀλἠθη 13 οὐ διαλεκτιχῇ τἐχνῃ λέχοντα, ἀλλὰ 
ἑκάχως καὶ ἁπαρασχευάστως ἐκτιθέμενον, ἃ τε 
ἔκουσε xal ἑώρακε τὸν τοῦ Θεοῦ φανέντα Ylàe πε- 
ποιηχέναι τε xal εἱρηχέναι. Ἠολλοὺς δὲ μάρτυρας 
τῶν ὑπ αὐτοῦ λεγομένων {4 θαυμασίων τε καὶ λόγων, 
καὶ i£ αὐτοῦ τοῦ παρεστῶτος ὄχλου, παρεῖχεν. 

Χ. Ἐπειδὴ δὲ πρὸς τὰ ἁπανούργως λεγόμενα οἱ 
ὄχλοι ἡἠδέως 15 διετίθεντο, 33 οἱ ix παιδείας χοσµι» 
χῆς ὁρμώμενοι φιλόσοφοι γελᾷν αὐτὸν xal χλευάζειν 
ἐκεθάλοντο 1$, σχώπτοντες xal διασύροντες θράσει 
ἀμέτρῳ, ὡς µεγάλοις ὅπλοις χεχρημένοι τοῖς συλλο- 
Ἱισμοῖς. Ὅ δὲ ἀπωθούμενος αὐτῶν τὸν λῆρον οὗ συν- 
ἐτρεχεν αὐτῶν τῇ πανούργῳ πεύσει 17, ἀλλ᾽ ἆκατα- 
πλήκτως ὦν ἔλεγεν οὐκ ἀφίστατο. Kal ποτὲ τις αὖ- 
τοῦ ἐπύθετο, διὰ τί κώνωφ ἐγένετο, καὶ !* βραχύτα- 
τον ὁν, EE. πόδας ἔχον, ἔχει 19. καὶ πτερὰ, ἐλέφας δὲ, 
τὸ μέχιστον τῶν ζώων, ἅπτερος Gv, τέσσαρας μόνους 
ἔχει πόδας. Ὁ δὲ μετὰ τὴν πεῦσιν τὸν ἐμποδισθέντα 
ἀναλαθὼν λόγον, ὡς πρὸς τὴν πεῦσιν ἀποχρινάμε- 
νος 3 τὸν αὐτῷ ἀπ᾿ ἀρχῆς προχείμενον ἀνελάμθανε 
λόγον τούτῳ µόνῳ προοιµίῳ χρώμµενος καθ ἑκάστην 
ἐγχοπήν, ᾿Βμεϊῖς τοῦ πἐµψαντος ἡμᾶς τοὺς λόγους καὶ 
τὰς θαυµασίους πράξεις εἰπεῖν ὑμῖν µόνον ἔχομεν 
ἐντολὴν, καὶ ἀντὶ τῆς λογικῆς ἀποδείξεως μάρτυρας 
παρέχοµεν ὑμῖν τῶν ἐξ ὑμῶν 3 παρεστώτων πολ- 
λοὺς, dv ἐγὼ τὰ 13 εἴδη µέµνημαι, ὡς ἐμψύχους εἰκό- 
νας, ἱκανὰς μαρτυρίας. Λοιπὸν τῆς 15 ὑμετέρας ἑἐστὶν 
ἑξουσίας, ὑπείχειν ἢ ἀπειθεῖν. Too. δὲ λέγειν ὁμῖν τὸ 
συμφέρον οὐ παύσοµαι, ὅτι ἐμοὶ μὲν ζημία τὸ σιωπᾷν, 
ὑμῖν δὲ τὸ ἀπειθεῖν βλάθη.᾽Αλλὰ καὶ τῶν εἰχαίων 84 
ὑμῶν προθληµάτων τὰς ἀποδείξεις 9* ἀποδοῦναι ᾖδυ- 
νάµην, εἰ φιλαληθῶς ἐπυνθάνεσθε. Κώνωπος δὲ καὶ 
ἐλέφαντος τὴν αἰτίαν τῆς διαφόρου δημιουργίας νῦν 
ὑμῖν οὖκν  ἔστιν εἰπεῖν 35 εὔχαιρον τοῖς τῶν ὅλων 


ἀγνοοῦσι Ocóv. 


ΧΙ. Ταῦτα αὐτοῦ λέγοντος, ὡς ἐκ συμφωνίας ἅτα- 
xto» ἡφίεσαν γέλωτα, κατασιωπᾷν καὶ ἀπορεῖν αὖ- 
τὸν πειρώμενοι ὡς βάρθαρὀν τινα δαιμονῶντα. Ἐγὼ 
δὲ ταῦτα ὁρῶν, ζήλῳ οὐκ οἵδ' ὅπως ληφθεὶς, εὐσεθεὶ 
θυμῷ τοῦ λοιποῦ αιγᾷν οὐκ ἑκαρτέρουν, ἀλλὰ μετὰ 
παῤῥησίας ἐθόων λέγων. Εὐλόγως ὁ θεὸς ὑμῖν 3 
ἁχατάληπτον τὴν αὐτοῦ βούλησιν ἔθετο, ἀναξίους 
προϊδὼν, ὡς ἐκ 37 τῶν vov τοὺς κριτικὸν νοῦν ἔχον- 
τας πληροφορῶν φαίνεται. Ἐπεὶ γὰρ νῦν τῆς αὐτοῦ 


βουλήσεως χήρυχες ἐξαπεστάλησαν, οὐ γραμματικὴν 


intellexi vera eum non dialectica arte dicere, sed 
sine malitia et preeparatione exponere qui audierat 
et viderat a Dei Filio, qui conspectus fuerat, facta 
et dicta. Multos autem testes miraculorum et ger- 
monum, ab ipso editorum, ex ipsa etiam assistente 
plebe producebat. |] 


X. Quandoquidem vero ad dicia minime subdola 
populus libenter attendebat, ex eruditione saeculari 
prodeuntes philosophi ridere eum 8ο subsannare 
aggressi sunt, immodica audacia cavillantes atque 
probris incessentes, et quasi armis validis utentes 
gyllogismis. At ille, ineptias eorum repellens, ver- 
gute ipsorum interrogationi non occurrebat ; sed 
intrepide & sermone suo non desisiebat. Et ali- 


B quando quidam rogabat eum, cur ita factus esset 


culex, ut, cum minimum quid sit, et sex pedes ha- 
beat, insuper et alas gerat : elephas vero, animalium 
maximum, cum careat alis, quatuor tantuin pedes 
habeat. Ille autem post interrogationem, abruptum 
resumens sermonem, quasi ad percontationem re- 
spondisset, propositum sibi ab initio sermonem re- 
petiit, hoc 8o0lo utens procmio per singulas inter- 
pellationes : Nobis demandatum solummodo est,ut 
vobis sermones et mirabilia gesta illius qui misit 
nos, referamus ; ac pro legica demonstratione testes 
vobis producimus8 eorum qui ex vobis hic astant 
complures quorum ergo faciea recordor, velut vivas 
imagines, idonea testimonia. Ceterum in vestra po- 
testate situm est, obsequi, vel fidem non habere. 
Ego certe nou cessabo vobis exponere quod utile 
est: quoniam mihi quidem damnum est, tacere ; 
vobis vero, non credere, noxa. Sed et futilium ve- 
strarum questionum demonstrationes dare pote- 
ram, si veritatis studio interrogassetis. Verum cau- 
sam diverse creationis culicis et. elephanti nuno 
vobis aperire intempestivum esset, qui Deum om- 
nium rerum ignoratis. 


XI. Hec eo dicente quasi ex communi consensu 
petulantem risum emiserunt, illum nitens ad si- 
lentium etad angustias redigeretanqnam barbarum 
quemdam insanum. Que cum ego intuerer, xelo 
nescio qua ratione correptus, per iram piam am- 
plius tacere non sustinui, sed cum fiducia clamavi 
dicens : JureDeus voluntatem suam incomprehensi- 
bilem vobis esse voluit, indignos presciens, sicut 
ex presentibus dat plene intelligere iis qui mentis 
judicio utuntur. Quia enim nunc ejus voluntatis 


VARI/E LECTIONES. 


1$ 


πνεύσει C, πεύσῃ O, πανούργῳ omisso, 
irrepsit S, 


ερ. Cl. et S. Tum 


55 ταληθῆς O. Tum ἁπλῶς p, ἀκάκως oonj. S, nt Ruf. οἱ Epit. ο. 9. Ceterum ofr. infra ἀπανούργως 
Dege vevopívwov D. 35 ἡδέως oi ὄχλοι 6. 49 ἐπιθάλλοντο C. !"Ita C. in calce edit et 8. in textu ; 
1 Dele xa 
1? Leg. καὶ ἔχει vel xai ἔχον 8. Epit. c. 10; διὰ «lxovoy μον καὶ βραχύτατος dv, &E 
πόδας ἔχων xal πτερὰ φέρει. 3 8. proponit ἀπροκρινούμενος, 3 Fort. leg. € 2 

b legit vult εἰκόνας ixavatc µαρτυρίαις λοιπὸν — ὑπείκειν, x. τ.λ. At. nihil mutan- 


quod versu insequenti perperam omissum hio 


ὑμῶν τῶν S: 3 τα excedit 


dum οἱ. Epi. ο. 10. Verba ixóvac μαρτυρίας appositionis locum obtinent. « Produco vobis homines 


multos, testes locupletes, cum sint quasi εἰκόνες ἔμψυχοι. » Β. 315 τῆς caddici c. O. 


$4 ἀπολύσεις Scribendum 


esse. putat Cl. Tum ἑδυνάμην C. 35 εἰπεῖν οὐκ ἔστιν C. Tum τὸν τῶν p. τῶν var. lect. in Epit. ο. 10. 


ἡμῖν O. Etiam Ree. 1, 9, vobis. *' i£ O. 


61 S. CLEMENTIS 1 HOM. PONT. OPERA DUBIA. 68 


precones miss! sunt, non grammaticam profiten- A ἐπαγγελλόμενοι τέχνην, ἀλλ᾽ ἁπλοῖς χαὶ ἀπανούργοις 


tes artem, sed simplicibus et sinceris verbis consi- 
lium ipsius demonstrantes (adeo ut quilibet qui au- 
dierit, intelligat que dicuntur) neque cum affectu 
quodam invido, se ipsum cunctis prebere nolente, 
adestis vos, ut, preterquam quod non intelligitis 
quod vobis expedit, damno vestro veritatem ridea- 
tis, quz? apud barbaros ad vestram condemnationem 
versatur, quamque ad vos advenientem non vultis 
hospitio recipere propter libidines vestras, et ver- 
borum illius vilitatem, ne arguamini, quod temere 
philologi estis seu amatores sermonum,non autem 
veritatis amatores philosophi. Quousque ergo disci- 
tis loqui, qui pulchre loqui nescitis? Multa quippe 
verba vestra unius verbi pretio non sunt estimanda. 
Quid autem dicet Greca vestra multitudo, unanimis 
facta, si judicium futurum est, ut iste ait ? Quare, 
Deus, voluntatem tuam non predicasti nobis? Nonne 
audietis, si omnino responsionem accipietis, hao: 
Ego, cum omnes futuras voluntates ante constitu- 
tionem mundi cognoscerem, unicuique pro merito 
suo latenter previus occurri ; quod autem id ipsum 
ita se habeat volens iis qui ad me confugerunt, 
plene manifestare, cur ab initio, 8 primis genera- 
tionibus voluntatem meam palam non siverim pree- 
dicari. nunc circa seculi finem precones mei con- 
silii misi, qui οἱ irridentur, et contumeliis affecti 
deluduntur ab iis qui nequaquam volunt adjuvari, 
quippe meam amicitiam vehementer repudiarunt. 
O magnam injuriam | mortis enim periculum sub- 
eunt predicatores; idque per eos homines qui ad 
galutem vocantur. 


XXII. Porro illud injuste factum adversus preco- 
nes meos a principio apud omnes futurum erat, si 
& principio ad salutem vocati fuissent qui indigni 
sunt. Quod enim nuno ab iis injuriose fit, in de- 
fonsionem fit justes mese providentie, quod ρτᾶ- 
clare doctrinam honore dignam nolui inutiliter ab 
initio ad contumeliam publice exponere, sed eam 
statui, ut venerandam, silentio tegi ; non quidem 
apud eos qui principio digni erant, quibus et tra- 
didi, sed apud istos et consimiles, ut cernitis, indi- 
gnos, odio me prosequentes, seque nolentes dili- 
gere. Et vero nuno, omittentes hunc hominem irri- 
dere, & me ipsius repromissionem audite, vel qui 
volet mihi percontanti respondeat. Ac ne velut pe- 


λόγοις 33 τὴν αὐτοῦ βούλεσιν ἐχφαίνοντες, ὡς πάνθ᾽ 
ὀντιναοῦν ἀκούσαντα νοεῖν τὰ λεγόμενα, xal οὗ μετὰ 
Ἐξεώς τινος φθονερᾶς, παρέχειν πᾶσιν ἑαυτὴν μὴ βου- 
λομένης 3) πάρεστε ὑμεῖς, πρὸς τῷ μὴ νοεῖν τὸ ὑμῖν 
συμφέρον, ἐπὶ τῇ ὑμετέρᾳ βλάθῃ γελᾷν τὴν εἰς τὴν 
ὑμετέραν καταδίκην iv βαρθάροις πολιτευσαμένην 
ἀλήθειαν, ἣν xal ὑμῖν ἐπιδημήσασαν ξενίσαι οὗ βού- 
λεσθε, διὰ τὰς ἀσελγείας ὑμῶν, xal τὸ λιτὸν τῶν λό- 
γων αὐτῆς, ἵνα μὴ ἐλεγχθῆτε, B5 ὅτι εἰχῇ 50 φιλό- 
λογοί ἐστε, καὶ οὐ φιλαλήθεις φιλόσοφοι’ µέχρι μὲν 
οὖν πότε λαλεῖν µανθάνετε, ol τὸ χαλῶς 5 λαλεῖν οὐκ 
ἔχοντες; Πολλὰ γὰρ ὑμῶν ῥήματα ἓνὸς οὐκ ἄξια λό- 
ου. Τί ἄρα ἐρεῖ ὑμῶν τὸ Ἑλληνικὸν πλῆθος µία 
(ug?) γενόµενον, επερ ἔσται 33 χρίσις, ὡς οὗτος Λέ- 
(£t; Διὰ τί, ὦ θεὶ, τὴν av βούλησιν οὐκ ἐκήρνξας 
ἡμῖν; Οὐ πάντως ἀκούσεσθε, εἴπερ ἀποχρίσεως κατα- 
ξιωθήσεσθε, τάδε 33. "Evi, πάσας τὰς ἐσομένας πρὸ 
καταθολῆς κόσμου εἶδὼς προαιρέσεις, ἰδίως 9^ ἑκά- 
στῳ πρὸς τὸ αὐτοῦ ἄξιον λανθανόντως προαπήντησα" 
τοῦτο δὲ αὐτὸ ὅτι οὕτως ἔχει, βουληθεὶς τοὺς προσ- 
πεφευγότας got πληροφορᾶσαι, διὰ τί ἀπαρχῆς ix 
προτέρων γενεῶν τὴν ἐμὴν βούλησιν δηµοσίἰᾳ οὖκ 
εἶασα κηρυχθῆναι, νῦν πρὸς τῷ τέλει τοῦ βίου 35 χή- 
puxac ἐμῆς βουλῆς ἀπέστειλα, οἳ 95 xal γελῶνται καὶ 
ὑθριζόμενοι χλευάζονται ὑπὸ τῶν μηδὲν ὠφελεῖσθαι 
θελόντων καὶ ἐπιτεταμένως τὴν ἐμὴν φιλίαν παραι- 
τησαμένων. "Q μεγάλης ἀδικίαςἱ μέχρι πόνου 51 κιν- 
δυνεύουσι κήρυχες, καὶ ταῦτα ὑπὸ τῶν εἷς σωτηρίαν 
καλουμένων ἀνδρῶν. 


XII. Τοῦτο δὲ τὸ ἀδίχως Υγινόµενον χατὰ τῶν ἐμῶν 
κηρύκων ἀπ᾿ ἀρχῆς 86 ἂν εἷς πάντας ἐγίνετο, εἴπερ 
ἀπ᾿ ἀρχῆς εἷς σωτηρίαν ἐκαλοῦντο ol ἀνάξιοι. Τὸ γὰρ 
νῦν γινόμενον ὑπ αὐτῶν ἀδίκως εἲς ἀπολογίαν τῆς 
ἐμῆς δικαίας γίνεται προνοίας, ὅτι χαλῶς τὸν τιμῆς 
ἄξιον λόγον ἀπ᾿ ἀρχῆς δηµοσίἰᾳ clc ὕδριν θεῖναι οὐκ 
ἠθουλήθην 59 ἀνωφελῶς, ἀλλὰ σιγᾶσθαι αὐτὸν ὡς τί- 
µιον ἐθουλευσάμην, οὐχ ἀπὸ τῶν dm' ἀρχῆς ἀξίων, 
οἷς καὶ µετέδωχα, ἀλλ᾽ ἀπὸ τούτων καὶ τῶν τοιούτων, 
ὣς ὁρᾶτε, ἀναξίων, τῶν ἐμὲ µισούνέων xal ἑαυτοὺς 
φιλεῖν μὴ βουλομένων. Καὶ νῦν Ύε παρέντες γελᾷν 
τὸν ἄνδρα τοῦτον, ἐμοῦ πρὸς τὸ τούτου ἐπάγγελμα 
πυνθάνεσθε, 7j πυνθανομένῳ µοι ?9 5 βουλόμενος ἀπο- 
κρινάσθω. Καὶ μὴ *9 ὡς ἀσελγεῖς κύνες ὑλάσσετε, ψόφῳ 


VARLE LECTIONES. 


. 99 λόγοις transeripsi ex O, 


uo Si conjectura ἁπλῶς καὶ ἀπανούργως superflua redditur ΟΕ. Rec. :, 9. 


Tum παντα ὀντινανοῦν OC, πάντα ὀντιναοῦν 9. 3 βουλόμενοι conjecit &manuensis ad oram cod. O, cujus 


textus βουλομένης, ut C. Ibidem πρὸς "p O et 
pit. Deinde πολλὰ γὰρ παρ’ ὑμῶν Ο.  9* ἔστι Ο. 35 Ita O et 


D, τὰ 65 C. *" [ta S auctore D, εἰδὼς C, deest in O 
x. πρ. εἰδὼς ἐκάστῳ. Ad oram cod. O heo scholia: πάσας τὰς 


εἰκαῖοι conj. δ χαλῶς accessit ex O et 


S auctore 


c. Epit., πρὸς τό C. 9 Ita O c. Epit., el καὶ C, qui 


et absque damno deesse potest. Ep. : 
ἑσομένας πρὸ καταοολῆς κόσμου εἰδ ὡς 


προαιρέσεις ὁ θεὸς ἑκάστῳ πρὸς τὸ αὐτοῦ ἄξιον λανθανόντως προαπήντησεν. Et ex adverso: θεὸς ἀπολο- 
γούµενος ἐν ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως πρὸς τοὺς ἀπίστους. 35 τοῦ βίου vertit C, quasi perinde esset ac τοῦ αἱῶ- 


voc, Senteutia postulante, sed sine exemplo, quod quidem sciam Cl. 


oi C, quod S. recte mutavit in 


vot. At non omittere debebat xai γελῶνται. In marg. cod, O alia manus adnotavit: οὐκ εἷσὶ ταῦτα iw τῇ 
ἑτέρα ἐχδόσει, — ?? Ita O et nonnuli codd. Epitomes, φθόνου 6. 3 ἐδουλήθην C. 50 πυνθανοµένων ὁ βουλόµε- 
νος C. 9 µή acoessit ex O Tum ὑλάκτέτε C, qui et µύοντες p. βύοντες. 





Y t 


65 CLEMENTINA. — HOMILIA I. | 70 


ἀτάκτῳ βύοντες τῶν σῶζεσθαι θελόντων τὰς ἆκοας, Α tulantes canes lalretis, incomposilo strepitu, aures 


ἄδιχοι xal θεστυγχεῖς, xal τὸν σώζοντα λογισμὸν elg 
ἀπιστίαν ἀπασχολοῦντες. Πῶς συγγνώµης τυχεῖν δυ- 
νήσεσθε, τὸν τὴν θειότητα *! τοῦ θεοῦ ἐπαγγελλόμε- 
νον ὑμῖν εἰπεῖν ὑθρίζοντες, καὶ ταῦτα ἄνφρωπον ὃν 
ἐχρῆν, el καὶ μηδὲ ἀληθεόοντα 99, διὰ τὴν ἀγαθὴν 
αὗτου πρὸς ὑμᾶς ἀποδέξασθαι προαίρεσιν ; 


XHI. Ταῦτά µου λέγοντος xal τὰ τούτοις ἀχόλουθα, 
πολὺς τῶν ὄχλων ἐγίνετο θρύλλος xal οἱ μὲν ὡς τὸν 
Βαρνάθαν ἐλεοῦντες συνήραντό quot * οἱ δὲ ἡλίθιοι ὄν- 
τες δεινῶς κατ ἁμοῦ ἔθρυχον τοὺς ὀδόντας, ᾿Ἐπεὶ δὲ 
ἤδη ποτὶ ἑσπέρα κατειλήφει, τῆς χειρὸς λαθὼν τὸν 
Βαρνάθαν, μὴ θόλοντα 8, βίᾳ εἰς τὴν ἐμὴν ἦγον οἱ- 
χίαν, ἕνθα καὶ μένειν αὗτον ἐποίησα, ἵνα µή τις αὖ- 
τῷ χεῖρας ἐπιθάλῃ. Καὶ ἡμερῶν ὀλίγων διατρίψας, 
xz? τοῦ ἀληθοῦς λόγου βραχέα χατηχήσας µε ὀλίγον, 
ὡς 9 ἐν ὀλίγαις ἡμέραις, σπεύδειν ἔλεγεν εἰς "Iov- 
δαίαν τῆς χατὰ τὴν θρησκείαν ἑορτῆς χάριν, καὶ τοῦ 
λοιποῦ τοῖς ἑαυτοῦ ὁμοεθνέσι συνεῖναι θέλων. 

XIV. Φανερὸς δ᾽ ἣν µοι ἀποναρχησας. Ἐμοῦ γὰρ 
εἰπόντος. Σύ µοι µόνον τοὺς τοῦ φανέντος ἀνδρὸς οὕς 
ἤχουσας ** ἐκτίθου λόγους, χἀγὼ τῷ bp κοσµήσας 
λόγῳψ τοῦ θεοῦ χηρύξω τὴν βούλησιν, xal εἶθ᾽ οὕτως 
ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν συμπλεύσω 55 aoc λίαν γὰρ πο- 
6 ἐπὶ τὸν τῆς Ἰουδαίας γενέσθαι τόπον, τάχα δὲ καὶ 
συνοικήσω ὑμῖν τὸν πάντα µου τῇ» ζωῆς βίον 96. ὁ δὲ 
ταῦτα ἀκούσας ἀπεχρίνατο Σὺ sl μὲν ἱστορῆσαι τὰ 
ἡμέτερα xal μαβεῖν τὸ συμφέρον θέλεις, dE αὐτῆς 
poc σύμπλευσον' cb δὲ μὴ βούλει, τὰ ἄλλα ϱἶ σημεῖα 
τῆς οἰχήσεώς µου xal dw θέλεις ἐγώ σοι σήμερον 


salvari desiderantium obstruentes injusti ao Deo 
exosi, et servatricem cogitationem avocantes ad in- 
credulitatem. Quo pacto veniam consequi poteritis, 
eum qui vobis naturam Dei referre promittit,contu- 
melia afficientes;idque hominem, quem oportuerat, 
etsi nihil vere loquentem, propter bonam ipsius erga 
vos voluntatem, grate suscipere ? 

XIII. Qui cum dicerem, aliaque his consentanea, 
multum in plebe ortum est murmur: atque alii 
quidem tanquam Barnabam miserantes mihi fave- 
bant : alii vero qui erant stolidi,graviter in me stri- 
debant dentibus. Cumque jam vespera advenisset, 
Barnabe manu apprehensa, eum nolentem vi ad 
meam duxi domum ; ubi et feci manere, ne quis ei 
manus injiceret. Paucosque dies commoratus, non- 
nulla vere religionis mihi tradidit rudimenta, quod 
paucis post diebus properare se diceret ad Judeam 
propter festum, velletque deinceps cum suis popu- 
laribus degere. 

XIV. Videbatur autem mihi esse plane perculsus. 
Cum enim ego dicerem : Tu mihi tantum hominis 
illius qui apparuit, quos audiisti expone sermones, 
et ego oratione mea illos exornauns, Dei consilium 
predicabo, sicque postea una navigabo intra 
paucos dies: admodum enim cupio ad Judee 
regionem pervenire: 8ο forte vobisoum per totam 
vitam habitabo. 119 his auditis respondit: Τα, si 
quidem videre nostra, et quod expedit vis discere, 
mecum statim navigato ; si nolis, reliqua sigua do- 
micilii mei et quorum volueris tibi hodie dicam, ut 


ἐρῶ *5, ἵνα ὅτε βούλει ἐλθὼν ἐπιστῇς ἡμῖν ἐγὼ γὰρ C quando volueris venire, nobis occurras: ego enim 


αὔριον πορεύσοµαι ἐπὶ τὰ ἐμαυτοῦ. Καὶ δὴ ἁδυσώ- 
πητον ἰδὼν συνῆλθον αὐτῷ µέχρι τοῦ λιμένος καὶ 
μαθὼν παρ) αὐτοῦ ἅπερ ἔλεγε σημεῖα τῶν οἰκήσεων, 
ἔφην αὐτῷ El μὴ ὅτι αὔριόν τι ἀπαιτῶ ὀφειλόμενόν 
pot, ἐξ αὐτῆς ἂν σοι συέπλεον, πλὴν τάχιόν σε κα- 
ταλήφοµαι. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, xai 9 παραθέµενος αὖ- 
τὸν τοῖς τοῦ πλρίου ἡγουμένοις ὑπέστρεφον λυπούµε- 
νος, µεμνηµένος τοῦ καλοῦ xal συνήθους φίλου. 

80 XV. Ἡμερῶν δὲ διατρίψας, καὶ τὸ χρέος οὐχ 
ὅλον λαθεῖν δυνηθεὶς, τάχους ἕνεκα ἀμελήσας τοῦ πε- 
ριλειφθέντος, ὡς ἐμποδίου ὄντος, καὶ αὐτὸς slc 'Iou- 
δαίαν ἀπέπλευσα, καὶ δεκαπέντε 9 ἡμερῶν el; Και- 
σάρειαν κατήντησα τὴν Στράτωνος. Ἐπιθάνους δέ 
poo τῆς γῆς xal ξενίαν θηρωµένου, ἔμαθον ὅτὶ Πέ- 


cras ad mea me recipiam. Videns itaque inexorabi- 
lem esse, comitatus sum eum usque ad portum ; 
aoceptisque ab eo signis qua dixerat domiciliorum, 
dixi illi : Nisi cras aliquid quod mihi debetur repe- 
titurus essem. Jamjam tecum navigarem ; cito ta- 
men te assequar. Et, his dictis, commendatoque eo 
navis ductoribus, reversus sum tristis, memor boni 
et concordis amici. 

XV. Aliquot autem dies moratus, ac totum debi- 
tum recipere non valens, propter festinationem ve- 
liquo neglecto, qnod impedimento esset, ipse quo- 
que in Judeam enavigavi, et quintodecimo die Cre- 
saream Siratonis adveni. Cumque terram tetigis- 
sem, et hospitium investigarem, accepi quemdam 


τρος τις λεγόμενος, τοῦ iv Ἰουδαίᾳ εἰσφανέντος ἀν- D nomine Petrum, viri illius quiin Judaea conspectus 


δρὸς τοῦ σημεῖα καὶ τέρατα πεποιηκότος 6 δοκιµώτα- 
τος ὑπάρχων μαθητὶς, αὔριον Σίµωνι τῷ ἀπὸ Γιτθῶν 
Σαμαρεῖ ζήτησιν ποιεῖται λόγων, Ἐγὼ δὲ ταῦτα 
ἀχούσας ἐδεήθην τὴν τούτου pot μηνυθῆναι µονήν. 
καὶ ὁμῶς ἔμαθον xal τῷ πυλῶνι ἐπέστην. θεασάµε- 
vot δὲ ol iv τῷ οἴιῳ ἀντέθαλον δ τ[ς τε ὧν xal πόθεν 


est, quippe signa et prodigia fecit, probatissimum 
discipulum, crastino die cum Simone ex Gitthis Sa- 
maritano esse disputaturum. Quibus auditis, rogavi 
illius mansionem mihi indicari : et simul atque di- 
dici, presto fui ad fores. At illi in domo, cum me 
viderent, inter se conferebant, quisnam essem, ao 


VARLE LECTIONES. 


51 βεότητα C. 
Regius 804, quod prestat. 


excidit ap. Cl. 8. 6$ 


Μ ἀληθὲς λέγοντα O. Subsequens διά addidit S, auctore Rufino, Rec. 1, 9, {9 6coov Liber 
4 Vbb. oU; ἤχουσας om. O. Idem χατά p. χάγώ 
σοι O. 35 Leg. χρόνον ex Epit. c. 43. Vid. Hom. 1, 28 D. .' 

et ιὰ δεκαπέντε conj. C, ut est in cod 


5 συμπλεύσωσι, omisso 
Μ inel qe τά C... γνωριῶ CO et Ep: 9 xal 
. Reg. 804 οἱ Epit. c. 14. 5 θεασάµενον 


δὲ οἱ ἐν δν, ἀντέδαλον O, ἀντέθαλλον τοις omissis C, οἱ δ᾽ ἀντέθαλλον 6 ex cod. 804, qui addit ol 
à 


V Ev τῷ otup. In Epit. ο. 44: θεασάµενυι δὲ ο 


τῷ οἴκῳ, 





πι S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 123 


unde venirem. Et ecce Barnabas egressus, statim A ἥχω. Καὶ ἰδοὺ Βχρνάοας ix6àc ἅμα τῷ ἰδεῖν δὲ πε- 


ut vidit, complexus est me, multum gaudens ao la- 
crymans ; apprehensaque manu mea, introduxit in 
locum ubi erat Petrus, dixitque mihi: Hic est Pe- 
irus, quem maximum in Deisapientia tibi denuntia- 
bam, cui assiduo de te loquebar.Ultro igitur ingre- 
dere ; quoniam qua in te bona sunt, vere illi enar» 
ravi, simulque manifestum feci propositum tuum, 
ita ut ipse etiam te videre aveat. Magnum ergo ei 
manus te manibus meis offero. Quod cum dixisset, 
oblato me, ail: Hic est Clemens, Petre. 

XVI. At bonus Petrus, simul 8ο nomen audivit, 
prosiliit et osculatus est, ao sedere me fecit, sta- 
timque dixit : Recte fecisti, preconem veritatis Bar- 
nabam hospitem excipiendo, magno animo in veri 


Dei honorem, furorem imperite multitudinis non B 


veritus. Beatus eris. Quemadmodum enim tu veri- 
tatis legatum ita cum omni honore excepisti hos- 
pitio, Ípsa quoque te veritas hospitem, sue urbis 
civem constituet: tuncque magnopere letaberis, 
quia nunc parvam feneratus gratiam, bonorum 
.dico sermonum voluntatem, bonorum s&ternorum, 
queque auferri nequeunt, heres efflcieris. Nec vero 
laborem subeas referendi mihi mores tuos : siqui- 
dem omniatua nobis edisseruit, qui mentiri nescit, 
Barnabas, fere quotidie bonam tui mentionem fa- 
ciens. Utque tibi, tanquam sincero &mico, id quod 
res est, breviter dicam : nisi tibi aliquid impedi- 
mento est, iter nobiscum habe, 80 percipe sermo- 
nes veritatis, quos per singulas civitates, ipsam υ8- 
que Romam, habiturus sum. Tu porro, si aliquid 
cupis, effare. 

XVI. Et ego quid ab initio propositi gesserim 
exposui, ef quo modo questionibus inexplicabilibus 
exhaustus fuerim, ceteraque quse libi principio 
antea declaravi, uti ne eadem iterum scribam. Dixi 
eutem : Paratus quidem sum tecum proficisci ; hoo 
enim nescio quomodo cupio letus: verum prius 
volo certior de veritate fleri, ut sciam utrum anima 
mortalis sit, an immortalis ; et si sempiterna sit, an 
ob ea qua hic gessit, judicari debeat: item an et 
quid si justum ac Deo gratum : preterea factusne 
sit mundus, et quare factus: et utrum non dissol- 
vetur, an dissolvetur, et an melior futurus, ac neo 
futurus omnino : ac ne singula prosequar, heo at- 
que consequentia dixi me velle edoceri. At ille ad ea 


ριεπλάχη uot, πολὺ χαίρων xai δαχρύων' καὶ λαθόµε- 
νός µου τῆς χειρὸς εἰσέφερεν ἔνθα ἦν ὁ Πέτρος, λέ- 
ων µοι. Οὗτός ἐστι Πέτρος, ὃν µέγιστον ἐπὶ τῇ τοῦ 
θεοῦ σοφἰᾳ ἐπηγγειλάμην 9 σοι, ᾧ ἀπαύστως σε ἀν- 
τέθαλλον. Ὡς εἶσιθι Ex ταυτοµάτου, ὅτι τὰ κατὰ σὺ 
καλὰ ὄντα ἀφευδῶς ἀντέθαλλον, *, ἃμα καὶ τὴν προαί- 
ῥρεσιν ἐξέφηνα 8, ὡς αὐτὸν γλίχεσθαι xal ἰδεῖν σε. 
Μέγα οὖν αὐτῷ δῶρόν σε διὰ τῶν ἐμῶν προσφέρω χει- 
pav. Καὶ τοῦτο εἰπὼν, προσενέγχας' ἔφη' Οὗτός ἐστι 
Κλήμης, Πέτρε. 

89 XVI. Ὁ δὲ ἀγαθὸς, προσπηδήσας ἅμα τῷ ἀχοῦσαι 
τὸ ὄνομα, κατεφίλησεν, καὶ ἀγκαθιστῆναί 56 µε ποιήσας 
ἔξαυτης ἔφη Καλῶς ἑποίησας τὸν τῆς ἀληθεία κή- 
puxa ξενίσας Βαρνάθαν, cic τιμὴν τοῦ ὄντως δῖ θεοῦ, 
µεγαλοφρόνως, οὐκ αἰδεσθεὶς, οὐ φοθῃθεὶς τὸν τῶν 
ἀπαιδεύτων ὄχλων θυµόν. Μακάριος ἔσῃ. Ὡς γὰηρ σὺ 59 
τὸν τῆς ἀληθείας πρεσθευτὴν οὕτως ἐξόνισας πάσῃ 
τιµῇ, xal αὐτή σε ἀλήθεια ξένον ὄντα τῆς ἰδίας πό- 
λεως καταστήσει πολίτην’ καὶ τότε χαρήσῃ µεγάλως, 
ὅτι βραχεῖαν νῦν ἐδάνεισας 99 χάριν, προαίρεσιν λόγων 
καλῶν λέγω, xal ἀῑδίων καὶ ἀναφαιρέτων ἀγαθῶν 
ἔσῃ κληρονόμος. Καὶ μὴ κάµνε ἀντιθάλλειν µοι τὸ σὸν 
ἦθος' πάντα λὰρ τὰ κατὰ ob ὁ ἀψευδὴς 99 ἡμῖν ἀντέ- 
λαλε Βαρνάθας, σχεδὸν xa0' ἡμέραν τὴν ἀγαθήν σου *! 
πνιούµενος μνήμην. Καὶ ἵνα σοι ἐν ἐπιτομῇ, ὡς γνη- 
σίῳ φίλω 63, τὸ προχείµενον ἐρῶ, el µήσοί τι ἀμποδίζει, 
συνάδευσον ἡμῖν, µεταλαμθάνων τῶν τῆς ἀληθείας 
λόγων, Qv 85 κατὰ πόλιν ποιεῖσθαι µέλλω, μέχρι Ῥώ- 
µης αὐτῆς. Καὶ σὸ δὲ et τι βούλει λέγε. 


XVII. Κάγὼ ** ἐξεθέμην τὴν ἐξ ἀρχῆς uot προα(- 
ῥεσιν, xal ὡς sic ζητήσεις ἁπόρους ἐκενώθην, καὶ 
πάντα ὅσα σοι τὴν ἀρχὴν προεδήλωσα, ὡς 40 ἵνα μὴ τὰ 
αὐτὰ πάλιν γράφω. Ἔλεγον δέ' Σοὶ μὲν ἐτοίμως ἔχω 
συνοδεύειν' τοῦτο γὰρ, οὐκ οἶδα 95 ὅπως, χαίρων θέλω; 
πλὴν περὶ ἀληθείας πρῶτον πληροφορηθῆναι θέλω, ἵνα 
γνῶ, εἰ ἡ 6 doy?) θνητὴ τυγχάνει, fj ἀθάνατός ἐστιν. 
καὶ εἰ *' ἀΐδιος οὖσα, περὶ ὧν ἔπραζεν ἐνταῦθα ἔχει 
κριθῆναι" καὶ εἰἶ 95 cl ποτέ ἐστι δίκαιον Ἡ ἄρεσχον 
Os καὶ εἰ γέγονε χόσµος, xal διὰ τί γέγονε, καὶ el 
ob λυθήσεται, καὶ et λυθήσεται καὶ εἰ κρείττων 
ἔσται, Tj οὐδὲ ἔσται' xal ἵνα μὴ τὸ κατ εἶδος λέγω, 
ταῦτά τε xal τὰ τούτοις ἑπόμενα μαθεῖν εἶπον θέ- 
λειν. Ὁ δὲ πρὸς ταῦτα ἀπεκρίνατο' Συντόµως σοι, 


respondit: Breviter tibi, o Clemens, rerum θοΐθη- [) ὦν Κλήμης, τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν παρέξοµαι' xal τὰ 


tiam exhibebo ; et jam nunc audi. 


νῦν ἑξαυτῆς ἄκουσον. 


VARLE LECTIONES. 
δε Tta S et. Epit. εἰδεῖν C. Ο. 5 ἐπηγγελλόμην C. δὲ In ms. Clementinorum scriptum habetur ὧδ 


€'col e quo formari potest ὡς εἴσει íngr 
vel ὡς ste», ut cognoscas. Ο ὡς (seq. 

έθαλον Ο. 1ta S. ἐξέφανα C, O, Deinde leg. ὡς 
C, καθισθῆναι S, ὁ 


&v αὐτὴ xx: σὺ ἡ ἆλ 
S c. Cl. 8 τὸν τῆς ἀληθείας λόγον, 


commateo distinxit post εἰ *? κε subjunxi ο. Ο. 


re igilur ut vertit Rufinus : εἶσει p. εισισθι (imo potlus εἰσιθι] : 
arvula lacuna) ἐκ ταυτοµάτου ὅτι πάντα τὰ xata 
C λίχεσθαι καὶ αὐτόν S. '5 ἐγκαθεσθῆναι O, καθεσθῆναι 

ὄντος C. Lectio nostri codicis jam placuit Schweglero Cfr. Hom. ir, 28 ; 111 

5 Vbb. ὡς γὰρ σύ om. O ; σε p. σύ Cl., non C, ut perperam asserit S. In O deinde ξενίσας πάσῃ τιμῇ, à 
ήθεια. 3 δανείσας S. auctore D, ut Epit c. 15 Tum scripsi όγων καλῶν (καὶ O) . ἐγῶ, 
καὶ dió ων c. O, λόγων xaXov (1. λέγω]. ἀῑδίων C. 99 ἀψευδεῖς Ο. 5! σου addidi c. Ο. et 

v C. * Ἐγώ C. Idem µου δι μοι 
9! Jta Ο ο. Epit. c. 16 si ἀθάνατός ἐστι, xal C. 9 xa( εἰ — εο. ἀῑὸ 


,X' 0. λ. ἀντ- 
3. 
»9' 
Dp pretermisit 


€ oi) C. ** ἡ accessit ex O. 
ιος οὖσα ἔχει κριθῆναι. Propterea 3 


oS ος πο 


18 CLEMENTINA. — HOMILIA I. 14 
ΧΥΠ. Ἡ τοῦ θεοῦ fouA? iv ἀδήλῳ γέγονε κατὰ A — XVIII. Dei voluntas multas ob rationes oceulta 


πολλοὺς τρόπους. Τὰ μὲν πρῶτα εἰσαγωγὴ xax], 
συντροφία πονηρὰ, συνήθεια δεινἠ ὁμιλία οὐ καλὴ, 
πρόληψ.ς οὐκ ὀρθή Ἰδ. διὰ ταῦτα πλάνη, εἶτα ἀφοδία, 
ἀπιστία, πορνεία, Φιλαργυρία, κενοδοξία, xal ἄλλα 
τοιαῦτα μµυρία xaxd, ὥσπερ χαπνοῦ πλῆθος, εἷς 1 
ἕνα οἶχον οἰκοῦντα τὸν χόσμον, τῶν ἕνδοθεν οἰκούντων 
ἀνδρῶν ἐπεθόλωσαν 11 τὰς ὁράσεις, καὶ 13 οὐχ εἶασαν 
ἀναθλέφαντας ix τῆς διαγραφῆς τὸν δηµιουργήσαντα 
νοῆσαι θεὸν, xal τό τούτῳ Ooxoov AT γνωρίσαι. Ad 
τοὺς φιλαλήθεις 7* ἔσωθεν χρὴ ix στέρνων βοήῄήσαντας 
ἐπικουρίαν προσκαλέσασθαι, φιλαλήθει 75 λογισμῷ, ἵνα 
τις, ἐντὸς ὤν τοῦ οἴκου τοῦ πεπλησμµένου καπνοῦ, προσ- 
ιὼν ἀνοίξῃ θύραν, ὅπως δυνηθῇ τὸ μὲν ἑκτὸς τοῦ 
iion φῶς εἰσκριθῆναι τῷ οἴκῳ, ὁ δὲ ἕντος τοῦ πυρὸς 
ὤν ἐκθληθῆναι χαπνός. 


XIX. Τὸν μὲν οὖν βοηθὸν ἄνδρα τὸν ἀληθη προφή- 
την λέγω, ὃς µόνος φωτίσαι ψυχὰς ἀνθρώπων δύναται, 
ὥστ᾽ ἂν αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς δυνηθῆναι ἡμᾶς ἐνιδεῖν 16 
τες αἰωνίου σωτηρίας τὴν ὁδόν. ”Αλλως δὲ ἀδύνατον, 
ὡς οἶσθα καὶ σὺ μικρῷ τάχιον εἰπὼν, ὡς πᾶσα 17 
ὀπόθεσις ἀνασχευάζεται καὶ «κατασκευάζεται, καὶ 
πρὸς τὴν τοῦ ἐκδικοῦντος δύναμιν d αὐτὴ ἀληθὴς καὶ 
φευδης νοµίζεται' ὡς μηκέτι τὰς ὑποθέσεις φαίνεσθαι 
ὅ εἴσιν, ἀλλὸ παρὰ τοὺς ἐκδικοῦντας φαντασίαν Àap- 
θάνειν τοῦ εἶναι ἤ μὴ εἶναι ἀληθεῖς 1| ψευδεῖς. Τούτου 
ἔνεχεν 79 προφήτου ἀληθοῦς ὅλον τὸ τῆς εὐσεθείας 
ἐδεήθη πρᾶγμα, ἵνα ἡμῖν ἐρῇ Ἰ τὰ ὄντα ὥς ἐστιν, 
xai ὡς δεῖ περὶ πάντων πίστεύειν, Ὥστε πρῶτον χρὴ 
τὸν προφήτην πάσῃ τῇ προφητικῇ ἐξετάσει δοκιµά- 
σαντα xal ἐπιγνόντα τὰ 39 ἀληθῆ, τοῦ λοιποῦ τὰ πάντα 
αὐτῷ πιστεύειν, xal μηχέτι τὸ καθ’ Év ἕκαστον τῶν 
ὑπ αὐτοῦ λεγομένων ἀνακηίνειν, ἀλλά λαμθάνειν 
αὐτὰ βέβαια ὄντα, δοχούσῃ μὲν πίστει, ληφθέντα δὲ 
ἀσφαλεῖ χρίσει ἀποδείξει γὰρ μίᾷ τῇ ἀπαρχῆς xal Ἡ 
ἀκριθεῖ 43 ἑξετάσει τῇ πανταχόθεν τὰ ὅλα ἀρθῷ εἴ- 
ληπται λογισμῷ, Διὸ πρὸ πάντων τὸν ἀληθῆ προφήτην 
ζητεῖν δεῖ, ὅτι ἄνευ τούτου βέθαιόν τι προσεῖναι &v- 
θρώποις ἀδύνατον. 

XX. Καὶ ὁμῶς ἀνέπαυσέ µε, ἐκθἐμενός µοι τίς ἔστι 
xai πᾶις εὐρίσκεται, xal ἀληθῶς εὑρετόν µοι παρασχὼν 
αὐτὸν, τῶν παρὰ ὁωθαλμοῖς ὁρωμένων ἐμφανεστέραν 


τῇ τοῦ προφήτου ὁμιλίᾳ τοῖς ὡσὶ δείξας τὴν ἀλήθειαν, 


ὡς ἐκπλάγέντα µε θαυμάζειν, πῶς τῶν πᾶσι ζητου- 
µένων ἆΈμπροσθεν κειμένων οὐδεὶς  ivopg: Πλὴν 


fuit. Primum quidem prava institutio, convictus 
vitiosus, consuetudo perniciosa, mala colloquia,non 
reota opinionum anticipatio, et eapropter error; 
dein contemptus, incredulitas, fornicatio, avaritia, 

inanis gloria, aliaque similia innumera mala, velut. 
ingens fumus unam domum mundum incolentia in- 
tus habitantium hominum visum offuscarunt, neo 
siverunt aspicere, atque mundi creatorem Deum in- 
telligere ex iis in quibus ipse se pinxit, neque co- 
gnoscere quod ei placet. Quocirca oportet ut veri- 


- tatis studiosi intus ex pectore clament, auxilium- 


que advocent, ratione studium veritatis decente 8 
quo aliquis intra domum fumo plenam consisten 
accedat foresque aperiat, ut lumen solis extra po- 
situm in domum possit intromitti, ignis vero fu- 
mus, qui intro est, ejicl. 

XIX. Huncigitur adjutorem hominem, verum pro- 
phetam dico,qui solus animas hominum potest illu- 
minare,quoipsis oculis viam eterne salutis inspicere 
possimus. Aliter enim fleri nequit, ut nosti, tuque 
paulo ante dicebas, quod nempe omne argumentum 
destruitur et astruitur, atque idem juxta propugna- 
toris facultatem verum et falsum existimatur; adeo 
ut sententie, quales sint, non jam appareant, sed 
per dieputatores speciem accipiant veritatis aut fal- 
8itatis. Quocirca totum pietatis negotium vero pro- 
pheta indiguit, ut nobis que sunt quemadmodum 
sunt diceret, ao quo modo de omnibus oporteat cre- 
dere. Quare oportet primum, comprobato per om- 
nem propheticam inquisitionem propheta, cum co- 


C gnitum erit verum osse, de cetero universa ipsi 


credere,nec amplius singulatim ejus dicta discutere, 
sed ea firma certaque presumere ; per fidem qui- 
dem, ut videtur, per indubitatum tamen judicium 
suscepta: per unam enim abinitiodemonstrationem 
atque exactam disquisitionem, undique collectam, 
cuncta ratione recta assumpta supt. Quare ante 
omnia verus propheta querendus est ; quoniam si- 
ne ipso firmi quid apud homines nequit consistere. 

XX. Simulque satisfecit mihi, exponens, quis sit, 
et quo pacto inveniatur; vereque inventu facilem 
eum mihi prebuit; atque per sermones de pro- 
pheta auribus meis veritatem clariorem fis, que per 
oculos cernuntur, reddidit ; adeo ut obstupefactus 
mirarer, quo modo ea que omnes querunt, co- 


γράψας τὀν περὶ προφήτου λόγον, αὐτοῦ κελεύσαντος δ3, ῃ ram posita nemo videat. Itaque jussu ipsius de vero 


ἀπὸ τῆς Καισαρείας τῆς Στράτωνος διαπεμφθῆναί 
gol σποίησε 95 τὸν τόµον, παρὰ aod ἐντνλὴν ἔχειν εἰ- 


propheta conscripsi librum, quem de Cesarea Stra- 
tionis ad te mitti voluit, dicens se a te habere in 


VARLE LECTIONES. 


79 gigavyc yr xaxtj συντροφίας πονηρᾶς, συνη 
ΥΦΥΠ xaxn po? P M 


θεί 
ὡς C, εἰς ἕνα οἶκον ἐλθόντα, τὸν χοσµον, τῶν ἔνδοβεν, x. Έ. 


δεινῃ. ἐμιλίᾷ οὐ καλῇ, πρρλήψει οὐκ ὁρθῃ O. "! Ita O, 
. εἷς 


. conject, ἕνα οἶκον ἐπεισελθόντα τὸν 


χόσμον, X. t. À. Epit. c. 17. Βυθη. Rec. I, 15: Universam domum Mus mundi replevit. An ἕνα οἶκον εἶσ- 


o:xocwia? "* ἐπιβολῶσαν O. "5 xal om. O, 
*& οιλαληθεῖς C. 


7 $ adjunxi c. Ο. "* εἴνεχεν C. 9 doct O. 


qui exh. εἴασεν. 
λαληθεῖ C. Tum 8 proponit ἑκτός 
$9 τά addidi c. 


um τὸν δημιουργὸν συγκατανοῆσαι C. 
. ἑντός, Ί6 Ita S. suffteyante b. ἐνειδεῖν C. 
*! xal om. Ὁ. *3 κελεύσαντα O, ex quo 


aceesslt τῆς ante. Στράτωνος. ** Manifesta est hujus loci corruptela. Rufinus. ita interpretatur : « Unde 
jubente eo — librum — consceripsi, eumque ad te ipso jubente transmisi. Dicebat enim, mandatum se 
accepisse abs te, ut — transmitteret. » Unde crediderim corrigendum es8e &rolnca et ειπόντος.. Si ana- 
coluthia conceditur, inserendum saltem οὗ post κελεύσαντος, B. 


Para0L. GA. II. 





135 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 16 


mandatis, singulorum annorum allocutiones et ac- À πὼν, τὰς καθ ἕκαστον ἐνιαυτὸν ὁμιλίας τε καὶ πρά- 


tiones descriptas ad te destinare. Ceeterum uno 80 
primo die, solummodo jam incipiens de veritatis 
propheta, in omnibus certum me reddidit ; postea- 
que ita infit : Considera deinceps quas contra ad- 
versarios habiturus sum disputationes ; et inferior 
si recessero, non vereor ne forte tu de tradita tibi 
veritate ambigas ; ut qui scias, me quidem supera- 
tum videri, non autem nobis & propheta traditam 
doctrinam. Spero tamen neque in disquisitionum 
sermonibus inferiora relaturum me, apud homines 
mente preditos, amatores, inquam, veritatis, qui 
discernere valeant quinam sermonum persuasorii 
sunt,artiflciosi et jucundi,quinam vero inculti sim- 
plioesque, in sola quam proferunt veritate confi- 
dentes. 

XXI. Postquam hec dixisset,respondi : Jam gra- 
tias Deo ago,quia sicut volui plenitudinem certitu- 
dinis accipere, ία et mihi tribuit. Ceterum quod 
'ad me attinet,noli amplius esse sollicitus,quoniam 
dubitabo nunquam ; in tantum, et etiam si tu ipse 
velis aliquando me & fide prophetz avertere, rem 
impossibilem perficere non poteris, &deo quod ao- 
cepi, mente teneo. Neque vero existimes, magnum 
a me promitti, hoc ipsum,quod nunquam sim hae- 
Bitaturus : sed neque ipse ego, nec ullus hominum 
auditis sermonibus de propheta ambigere unquam 
de vera doctrina poterit, cum prius audierit intel- 
lexeritque quid sit prophetice repromissionis veri- 
tas.Quare confide de Deo placite sententie. Omnis 
quippe devicta est ars malitie. Nam adversus pro- 
phetiam nihil possunt neque verborum artificia, 
neque sophismatum excogitationes,non syllogismi, 
non alia quepiam machinatio; si veri prophete au- 
ditor veritatem omnino appetit,non autem veritatis 
pretextu respicit aliud quidpiam. Itaque, domine 
mi Petre,anxius nesis, quasi maximum donum Πο: 
mini seasu carenti tradideris. Sentienti enim gra- 
tiam dedisti, eique qui cirea traditum verum non 
poterit decipi.Novi quippe id unum esse ex iis,que 
aliquis cupierit cito accipere,non autem tarde con- 
sequi. Scio igitur non contemnendum esse ob ce- 
leritatem, quod datum mihi est, quodque est in- 
comparabile 8ο solum tutum. 

XXII. Heo postquam locutus sum, Petrus dixit : 
Gratiam Deo habeo, et pro salute tua, et pro meo 


ξεις γράφοντα διαπέµπειν σοι. Ὅμως ἐν μµιᾷ vf). πρώ- 
τῃ ἡμέρᾳ ἀρχὴν ἤδη µόνον ποιούµενος περὶ τοῦ τῆς 
ἀληθείας προφήτου, περὶ πάντων µε ἐπληροφόρησεν' 
καὶ εἶθ᾽ οὕτως Eon Ἐνόρα τοῦ λοιποῦ τοῦ τὰς ἐξ ἐμοῦ 
πρὸς τοὺς ἐξ ἑναντίας γινοµένας ζητήσεις καὶ εἰ τὸ 
ἧττον ἀπενέγχωμαι, οὐ δέδια µή πως σὺ περὶ τῆς 
παραδοβείσης σοι ἀληθείας' διακριθῇς, εὖ δὲ εἰδὼς ὅτι 
ἐγὼ ἡττᾶσθαι ἔδοξα, οὐχ 86 ἡ ὑπόρεσις ἡ διὰ τοῦ προ- 
φήτου παραδοθεῖσα ἡμῖν. Πλὴν ἑλπίζω μηδὲ 86 ἐν τῷ 
ἐξεταστικῷ λόγῳ τὸ ἧττον ἀπενέγχασθαι πρὸς τοὺς 
νοῦν ἔχοντας, φιλαλήθεις 43 λέγω, οἵτινες δύνανται 
γνωρίζειν τῶν ΑΛόγων τνες εἰσὶ πιθανοὶ, ἔντεχνοί το 
καὶ ἐπιτερπεῖς, τίνες τε 57 λιτοὶ καὶ ἁπλοῖ, µόνῃ τῇ 
δι αὐτῶν ἀληθείᾳ πεποιθότες. 


XXI. Ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος, ἀπεκρινάμην. "Ηδη 
εὐχαριστῶ τῷθεῷ' ὣς γὰρ ἐθουλόμην πληροφορηθῆναι 
οὕτως µοι xal παρέσχεν. Πλὴν τὰ περὶ ἐμοῦ τοσοῦ 
τον ἀμέριμνος 99 ἴσθι, ὅτι οὐ πώποτε ἑνδοιάσω, τοσοῦ 
τον 99, ὃσον εἰ καὶ αὐτὸς σὺ βουληθείης ποτὲ τῆς προ- 
φητικῆς ὑποθέσεως ἑβστῆσαί µε, ἀδυνατῶν ob δυν ή 
σῃ 9, τασοῦτον olva ὃ παρείληφα. Kal µή τοι ?! 
νόμιζέ μέ σοι μέγα ἐπαγγέλλεσθαι, τοῦτ) αὐτὸ τὸ 
μὴ ἐνδοιάσαι ποτέ. ἀλλ᾽ οὔτ αὐτὸς 93 ἐγὼ ove τις 
ἀνθρώπων τῶν 3 περὶ προφήτου λόγῶν ἐπακούσα, 
ἑνδοιάσαι ποτὲ δυνήσεται περὶ τῆς ἀληθοῦς 3) ὑπο- 
θέσεως, πρότερον ἐπαχούσας καὶ νοήσας, xl ἐστι 
προφητικῆς ἐπαγγελίας ἀλήθεια. Διὸ θάῤῥει τῷ θεο- 
θουλήτῳ δόγµατι. Πὰσα γὰρ τέχνη κακίας νεκίχήται. 
Πρὸς γὰρ προφητείαν οὐδὲν δύνανται οὔτε τέχναι λό- 


 γωε, οὔτε σάφισμάτων ἐπίνοιαι, οὗ συλλογισμοὶ, οὐκ 


ἄλλη τις μηχανή * ἐάν γε ὁ ἑπακούσας προφήτου ἆλη- 
θοῦς ἀληθείνς ὄντως ὀρέγεται, καὶ οὐ προφάσει àn- 
θείας ἕτερόν τι περιθλέπεται, Ὥστε 95, xópib µου 
Πέτρε, μὴ ἄθύμει, ὡς ἀναισθήτῳ τὸ 44 µέγιστον 
δωρησάµενος ἀγαθόν. Αἰσθομένῳ γὰρ χάριτος ἐἔδω- 
psc 36, xai μὴ δυναμένῳ ἀπατηθῆνοι ἀπὸ τοῦ δο- 
θέντος ἀληθοῦς. Οἶδα γὰρ ὅτι ἓν ἐσνιν Ί div. βούλεταί 
τις καὶ ταχέως λαθεῖν καὶ βραδέως μὴ τυχεῖν 08 
Οἶδα οὖν μὴ καταφρονεῖν τοῦ δοθέντος µοι, διὰ τὸ 
τάχος, ἀσυγκρίτου καὶ µόνου ἀσφαλοῦς: 


XXII. Ταῦτα τοῦ εἰπόντος, ὁ Πέτρος ἔφη ' Χάριν 
ὁμολογῶ τῷ cq xal περὶ τῆς σῆς σωτηρίας xal περὶ 


commodo atque oblectamento. Vere siquidem gau- p τῆς ἐμῆς 9 ἀπολαύσεως. ᾽Αληθῶς γὰρ ἥδομαι εἰδὼς 


deo,sciens te quenam sit prophetie magnitudo co- 
gnovisse. Quoniam ergo, ut dixisti, neque si ipse 
ego aliquando, quod absit! voluerim te ad aliud 
dogma transferre,idoneus ad te persuadendum fu- 


ὅτι ἐπέγνως tl mov ἑστὶ προφητείας :09 μέγεθος. 
Ἐπεὶ οὖν, ὡς ἔφης !, οὐδ' ἂν αὐτὸς ἐγὼ θελήσω ποτὲ 
ὅπερ ἀπείη, εἲς ἕτερόν σε µεταστῆσαι δόγµα, οὐχ: 
Ἱκανὸς ἔσομαι πεῖσαί σε, ἄρξαι τοῦ λοιποῦ ἀπὸ τῆς 


VARLE LECTIONES. 


86 εὖ Ε., 7 0, 0. 35 οὐχί C. "Ita S, µή «€ C, O. Tum ἐξετᾶσται, O, mendose "'«« 0, ο. 8, γε C. 
85 ἀμέριμνον O. 96 τοσοῦτον expungendum. S. Tum βουληθείς ποτε Ο. 9 Ἱα X, ἠδυνήση CO, σε ἆδυνα- 
τῆσαι vel ἂν ἀδυνατήσαις proposuit S. ?! τι O. Tum μέ σοι D, µοι σύ C. Rufinus: tibi me. Deinde τοῦτο 
C. * αὐτό Ο. 99 τὸν — λόγον C. 9^ ἀληθείας O, in marg. eadem man. correctum in ἀληθοῦς. Dein 
τίς ἐστιν C. 99 καὶ οὔτε O. 3 ἑδώρησας C. *' ἔνεστιν 0Ο. 93 ἀτυχεῖν (perdere) conj. D, ut evitetur 
tautologia Fortasse verba illa looo suo movenda sunt, ut legatur versu insequenti διὰ τὸ τάχος καὶ μὴ 
ββαδέως p ὃ " [ta O. ο. B, τῆς καὶ περὶ ἁμῆς C. "99 Ita 0, c. Β, προφητίας C. ! ὡς Óonc om. Ο. 

a O. ο. S, οὐκ C. 


TI CLEMENTINA. — HOMILIA 1I. LM 


αὔριον παρεῖναί µοι iv ταῖς τῶν ἀντικειμένων ζητή- À turus sum, Incipe deinceps ex crastina die mihi in 


σεσιν. Ἔστι δὲ poc dj αὔριον πρὸς Σίµωνα Μάγον. 
Καὶ ταῦτ᾽ ? εἰπὼν, xai τροφῆς αὐτὸς μεταλαθὼν 
ibiq, κἀμὲ μεταλαθεῖν ἐχέλευσεν. Εὐλογήσας δὲ ἐπὶ 
τῆς τροφῆς xxl εὐχαριστήσας, μετὰ τὸ χορεσθῆναι 
xal αὐτοῦ τούτου τὸν λόγον uot ἀποδοὺς, ἐπήγαγε λέ- 
γων' Δῴη σοι ὁ θεὸς κατὰ πάντα ἐξομοιωθῆναί pot, 
καὶ βαπτισαθέντα τῆς αὐτῆς pot μεταλαθεῖν τραπέζης. 
Ταῦτα εἰπὼν, ἡσυχάζειν µοι προσέταξεν. δη γάρ που 
καὶ τὸν ὕπνον ἀπήτει ἡ τοῦ σώματος φύσις. 


OMIAIA 8’. 

AB Ἱ. To μὲν οὖν ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ἐγὼ Κλήμης, 
ἔτι τῆς νυχτὸς οὕὔσης διυπνισθεὶς 5, xal μαθὼν τὸν 
Πέτρον ἐγρηγορότα xal τοῖς συνοῦσι περὶ θεοσεθείας * 
διαλεγόµενον' ol ἦσαν δεκαὶξ, Ov xal τὰ ὀνόματα, 
ὡς ἕκαστον ὁ ἑξῆς χρόνου μαθὼν, ἐκθεῖναι ἔθουλευ- 
σάµην, ὅπως ἐπιγνῷς καὶ τίνες σαν ὧν πρῶτος 
Ζαχχαϊῖος ὅ ποτε τελώνης, καὶ Σοφωνίας " à ἀδελφὸς 
αὗτου, Ἰωσηφός τε καὶ ὁ τούτου συντροφος Μιχαίας, 
προσέτι δὲ θωμᾶς xal Ἐλιέζερος * οἱ δίδυµοι, ἀλλὰ 
xal Αἴνείας 9 καὶ Λάζαρος ol ἱερεῖς, προσέτι µήν τε 
καὶ Ἑλισσαῖος, Βενιαμίν τε xal !? ὁ τοῦ Σαφρᾶ, 
ὁμοίως ve Ῥούθιλος (45) καὶ Ζαχαρίας οἱ οἰκοδόμοι, 
᾿Ανανίας τε xal ᾽Αγγαῖος oi Ἰαμμηνοὶ !1, ἔτι τε ΧΝι- 
χήτης xal ᾽Αχύλας ol ἑταῖροι πλὴν ἐπεισιὼν καὶ 
προσαγορεύσας ἐχαθέσθην, αὐτοῦ κελεύσαντος. 

II. Ὁ δὲ, τὸν προχείµενον ἐκκόψας λόγον /3, ὥσπερ 
ἀπολογούμενος, ἐπληροφόρει τίνος ἕνεκεν οὐκ ἐξόπνισέ 
µε, ὅπως τῶν λόγων ἐπακούσω, αἰτίαν τιθέµενος τὸν 
ἐκ τοῦ πλοῦ σχυλµόν 13: ἐχεῖνον πεφθῆναί µου θέλων, 
ἠσυχάζειν εἴασεν. Ὁπόταν γὰρ 9 ἡ quy) περὶ τὸ 
λεῖπον τῷ σώματι ἀσχολεῖται 19, τὰ προσφερόµενα 
µαθήµατα οὗ κατ ἀξίαν προσ[εται. Τούτου 46 ἕνεχα 
διαλέγεσθαι οὐ βούλομαι, οὔτε πάνυ διά τινα συµφο- 
px» λυπουμµένοις, fj ἀμέτρως 1€ ὀργιζομένοις, ἢ πρὸς 
λύσσαν ἔρωτος ἐκτετραμμένοις, Ἡ τὸ σῶμα καταπε- 
ποντµένοις 11, Ἡ ὑπὸ βιωτικῶν φροντίδων περιωθου- 
µένοις, Tj ἄλλοις τισὶ πάθεσιν ὀχλουμένοις, olo ἡ oy), 
ὡς ἔφην, ὑποπίπτουσα, καὶ τῷ σώματι πάσχοντι συν- 


αλγοῦσα, καὶ τὴν αὐτῆς 1* φρόνησιν ἀσχολεῖ. 


ΠΠ. Καὶ μὴ λεγέτωσαν 15: 00. χρὴ οὖν παραμυθίας 


questionibus contra adversarios agitandis adesse. 
Crastina autem est mihiadversus Simonem Magum. 
Atque his dictis, et ipse cibum sumpsit,meque pri- 
vatim jussit sumere. Benedicto autem cibo, aotis- 
que gratiis, postquam expletus fuit, illius quoque 
rei ratione mihi reddita, subjunxit dicens : Det. ibi 
Deus, ut in omnibus mihi similis efflciaris, utque 
baptizatus ejusdem mecum particeps flas mense. 
Quibus dictis, quiescere me praecepit. Jam enim et 
somnum natura corporis expetebat. 


HOMILIA II. 
I. Sequenti ergo die ego Clemens, cum adhuo 


p nox esset, e somno excitatus, ubi intellexissem Pe- 


trum vigilare,et cum iis qui uns erant de cultu Dei 
disserere (erant autem sedecim, quorum et no- 
mina, quippe qui singula sequenti tempore didice- 
rim, exponere eo constitui, ut quinam fuerint ad- 
discas ; quorum primus Zaccheus,olim publicanus, 
et Sophonias frater ejus, Josephus illiusque sodalis 
Micheas, preterea Thomas et Eliezerus gemini,sed 
et /Eneas Lazarusque sacerdotes,insuperque adhuo 
Eliseus, et Benjamin Saphre filius,itidem Rubilus 
et Zacharias architecti, Ananias et, Aggeus Jam- 
meni, necnon Nicetas et Aquila socii),etiam ingres- 
sus, oum salutassem, eo jubente consedi. 


II. Ille autem, institutum sermonem interrum- 
pens, quasi se purgando rationem reddidit, cur non 
expergefecisset me, quo verba ipsius audirem,cau- 
sam reddens navigationis molestiam, quam a me 
coneoqui dum vult, quiescere permisit. Etenim 
quando animo circa id quod corpori deest occupa- 
tur, doctrinam ablatam non prout par est amplecti- 
tur. Quapropter sermoocinari nolo cum iis, qui aut 
calamitatis cujuspiam causa contristantur &dmo- 
dum, aut immodice irascuntur, aut in amoris ra- 
biem vertunt se,aut corporis labore defatigati sunt, 
aut 8 curis secularibus vexantur, aut aliis turban- 
tur affectibus ; in quibus hominibus anima,quem- 
&dmodum dixi, concidens, et cum corpore egro- 
tante condolens, vacat sua prudentia. 

III. Neque dicat aliquis, Non igitur oportet con- 


VARLE LECTIONES. 


3 καῦτα C. Tum 


μεταλαθεῖν Ο. ^* Ο ser. διυπνοισθείς. 5 θεολογίας O. Dein δέκα ἕξ C. * ἑκάστυ 0 


? Ῥοφονίας O. Idem Ἵωσηπος,. 8 Ἐλιέζερ Ο. ϐ Ita 8, ex consilio Clerici Cfr. Act. αρ. 1x, 3 34. Ἐνέας 
C. Αἰνέας Ο. !* xal om, O., idem γερούολιος P 4s Ῥούοιλος t! Forte scribendum Ἰαμνηνοί, a Jam- 
. XII, 


nia, ui iidem sint Jamneni, qui Jamnite II Mac 


civilatem nomine Amma, de qua Jos. xix, 30. C. !? τοῦ προκειµένου ἐγκόψας λόγου 0 
15 Corrige ασχολῆται S. 
1 


pgóv O, * γάρ restitui c. O. et ex Supplendis Cot. 


τὸ σώμα καταπεπονημένοις accesserunt ex O. !* Ita 8, αὑτῆς 6. O. 


9. At lectio Epitomes ᾽Αμμηνοί exponi potest per 
13 πλοῦς πυλ- 


6 ἀμέτροις Ο. 3 Vbb. 4 
εγέτω τις C. 


VARIORUM NOTE. 


45) Ῥούθιλος. Nomen Ruben a Grecis varie ex- 
primitur. Dicunt Ῥουοήν, *Pouolv, Povoslv, Ῥου 6lu, 
Ῥουούήμ, Ῥουθείμ, Ῥούθηλοςθί Ῥούθιλος.Ὀπάθ leotio 
duplex Constítut. apostol. lib. vj, cap. 3. Ῥουοηνϊ- 
ται Ῥουθηλῖται, nisi si imperiti librarii mutave- 


rint posterius in prius, ut. suspicor factum. 8io- 
etiam in Fita Elisei 'Ῥουθήμ apud Epiphanium, 
Ῥουθίν Chronici Alexandrini p.310. Ῥουοήμ. in mem- 
branis Regiis cod. 1996, et in Dorothel Symopst 
RUBiM. Cor, 





ο σος , 





19 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 80 


solationes et admoniliones iis admovere, qui mali À xai νουθεσίας προσφἑρειν τοῖς φαῦὈλόν τι πράττουσιν. 


aliquid habent ac gerunt. Aio,quod si quidem ali- 
quis proficit, adhibeat; sin minus, tempori con- 
cedat. Scio etenim, cuncta habere suum tempus. 
Quare oportet sermones qui animum roborant ho- 
minibus ante vexationem tradere ; ut si quid forte 
pravi acciderit, mens prius armata recta ratione 
possit id quod illatum est perferre. Tunc quippe ei 
qui per bonum consilium opitulatus est, mens in 
ipso conflictationis articulo solet concurrere. 


IV. Cwterum audivi, Clemens, Barnabam tibi 
Alexandrie omnino exposuisse doctrinam de pro- 
phetía ; an id verum nonest? Et ego respondi: 
Ita est, admodum preclare id fecit. Et Petrus:Non 
igitur necesse est, ut hoc tempus in iis enarrandis 


Φημὶ, εἰ μὲν ἀνύει τις, mpococpéto* st. δὲ μὴ, τῷ 
καιρῷ εἰξάτω. Ἐγὼ γὰρ οἶδα 9? ὅτι πάντα καιρὸν 
ἴδιον ἔχει. Διὸ χρὴ τοῖς ἀνθρώποις τοὺς τὴν ψυχὴν 
ῥωννύντας λόγους πρὸ τῆς χακώσεως ἐπιδιδόναι, ἵνα 
et ποτε ἐπόλθοι 31 τι φαῦλον, ὁ νοῦς προωπλισμένος 
ὀρθῷ τῷ Λλογισμῷ τὸ ἐπενεχθὲν ὁποστῆναι δυνηθῇ. 
Τότε γὰρ καὶ τῷ διὰ γνώμης ἀγαθῆς βοηθήσαντι παρὰ 
τὴν ἀχμὴν τοῦ πολέμου οἶδεν ὁ νοῦς συντρέχειν. 

IV. Πλὴν ἔμαθον, à Κλήμης, ὡς ἐν τῇ ᾽Δλεξαν- 
δρείᾳ ὁ Βαρνάθας τὸν περὶ προφητείας λόγον τελείως 
σοι ἐξέθετο, ἦ γὰρ oU; Κάγὼ ἀπεκρινάμην' Ναί, 
καὶ mávo χαλῶς. Καὶ ὁ Πέτρος, Οὐχοῦν oóx ἀναγ- 
xaiov, τὸν νῦν χρόνον δυνάµενον ἡμῖν ὑπηρετεῖν elc 
ἕτέρους λόγους οὓς οὐκ ἐπίστασαι, εἲς οὓς ἐπίστασαι 


qua nosti insumatur, cum ad alios sermones, quos B ποιεῖσθαι τήν ἀσχολίαν. Κάγὼ 33 ἔφην, Ορθῶς ἔφης, 


ignoras, nobis possit inservire. Et ego dixi : Recte 
ais, Petre. Id tamen mihi pro munere concede, qui 
semper tecum manere constitui, sermonem de pro- 
pheta explicare assiduo lubenter audienti. Absque 
illo enim, sicut a Barnaba accepi, veritas disci non 
potest. 


V. Petrus, eo responso valde delectatus;jam, in- 
quit, finem accepit quie ad te perlinet emendatio,ut 
qui cognoscas magnitudinem indubitate prophetis, 
sine qua impossibile est cuiquam id consequi quod 
summe juvat.Namcuminrebus multa et variabona 
sint ac esse possint,quod omnia beatitudine supe- 
rat, vel vita eterna, vel perpetua sanitas, vel per- 
fecta mens, vel lumen, vel gaudium, vel immorta- 
itas, vel si quid aliud est aut existere potest er- 
cellens in rerum natura : id non aliter possidere 
est, nisi prius res quemadmodum exstant cogno- 
scantur; ea vero scientia continget nunquam, nisi 
agnito antea propheta veritatis. 


VI. Propheta autem veritatis ille est, qui omnia 
omuino scit, preterita ut fuerunt, presentia ut 
gunt,futura ut erunt ;qui est impeccabilis, et mise- 
ricors ; cuique soli edisserende veritatis provincia 
demandata est. Lege, et invenies eos qui a seipsis 
veritatem se nactos fuisse existimarunt. Id quippe 
prophete proprium est, veritatem indicare ; quem- 
admodum 80li proprie competit, diem inducere. 
Quocirca quotquot veritatem desiderarunt cog- 
noscere, etab hoc eam discere non obtinuerunt. 
ea non inventa, in disquisitione obierunt diem. 
Nam qui veritatem querit, a sua ignorantia acci- 
pere eam quo modo poterit ? Licet enim repererit, 
cum illam non cognoscat, quasi absentem preter- 
ibit. Sed neo ab alio similiter ignaro, quamvis 
Bclentiam repromittat, veritatem tenere poterit ; 
nisi quod solam discet vite conversationem qus 


Πέτρε. Ἐμοὶ δὲ τοῦτο χαρίζου mávtoré σοι συνεῖναι 
κρίναντι,͵ τὸν περὶ 4 τοῦ 39 προφήτου λόγον ἡδέως 
ἀχούοντι συνεχῶς ὑφηγεῖσθαι. "Άνευ γὰρ αὐτοῦ, ὡς 
ἔμαθον παρὰ Βαρνάδα, τὴν ἀλήθειαν μαθεῖν ἁδύ- 


ΥατοΥ. 


V. Ὁ δὲ Πέτρος, ἐπὶ τούτῳ µεγάλως ἡσθεὶς, ἆπε- 
xplvzzo: δη μὲν ἡ πρὸς σὲ διόρθωσις τέλος εἴληφεν, 
ἐπεγνωχότα 30 τῆς ἁπταίστου προφητείας τὸ μέγεθος, 
ἧς ἄνευ λαθεῖν τινι τὸ ἐν ὑπεροχῇ συμφέρον ἀδύνατον. 
Πολλῶν γὰρ καὶ διαφόρων ἀγαθῶν ὄντων ἐν τοῖς οὖσιν 
Ἡ ἔσεσθα. δυναµένοις, τὸ πάντων μακαριώτατον, εἶτε 
ἀῑδιός ἐστι ζωὴ 35, fj παράµονος ὑγίεια, ἣ τέλειος 
νοῦς, Tj φῶς, fj χαρὰ, fj ἀφθαρσία, f καὶ ἄλλο τι ὃ ἐν 
τῇ τῶν ὄντων φύσει ὑπερέχον ὑπάρχει καλὺν Ἡ 
ὑπάρξαι ὀύναται τοῦτο — οὐκ ἄλλως ἔστιν αὐτὸ κτή- 
σασθαι μὴ πρότερον Ὑνόντα τὰ ὄντα ὡς ἔστιν' τῆς 
δὲ γνώσεως οὐκ ἄλλως τυχεῖν ἔστιν, ἐὰν μὴ πρότε- 
póv τις τὸν τῆς ἀληθείας προφήτην ἐπιγνῷ. 

VI. Προφήτης δὲ ἀληθείας ἐστὶν Ó πάντοτε πάντα 
εἰδὼς, τὰ μὲν γεγονότα ὡς ἐγένετο, τὰ δὲ γινόμενα 
ὡς γίνεται, τὰ δὲ ἑσόμενα ὡς ἔσται, ἀναμάρτητος, 
ἐλεήμων, μόνος τὴν ἀλήθειαν ὑφηγεῖσθαι πεπιστευ- 
μένος. ᾿Αναγίνωσκε, καὶ εὑρήσεις τοὺς ἀφ᾿ ἑαυτῶν 35 
τὴν ἀλήθειαν εὑρεῖν νοµίσαντας Y'. Τοῦτο γὰρ προ- 
φήτου ἴδιον, τὸ τὴν ἀλήθειαν µηνύειν, ὥσπερ ἡλίου ἴδιον 
τὸ τὴν ἡμέραν φέρειν. Διὰ τοῦτο ὅσοι ποτὶ ἀλήθειαν 
γνῶναι ἐπεθύμησαν, παρὰ δὲ τούτου μαθεῖν αὐτὴν 
οὐκ εὐτύχησαν, μὴ εὑρόντες, 48 ζητοῦντες ἐτελεύ- 
τησαν. Ὁ γὰρ τὴν ἀλήθειαν ζητῶν παρὰ τῆς ἑαυτοῦ 
ἀγνοίας λαθεῖν πῶς ἂν δύναιτο ; Κἂν γὰρ εὕρῃ 35, οὐκ 
εἰδὼς αὐτὴν ὡς οὐκ οὖσαν παρέρχεται. Οὔτ᾽ αὖ παρ) 
ἑτέρου, τοῦ ὁμοίως ἐξ ἀγνωσίας γνῶσιν ἔχειν ἐπαγ- 
γελλομένου 39, ἀληθείας κρατεῖν δυνατὸς ἔσται 30, 
πλὴν πολιτείας µόνης, καὶ ταῦτα ἐκείνης τῆς διὰ τὸ 
εὔλογον γνωρισθῆναι δυναµένης, τις ὀἑκάστῳ, Ex 


VARLE LECTIONES. 


3 Eccle. m, 4. f! ἐπέλθη (sic) O. 3 ἐγώ α. 35 τοῦ inserui c. Ο. 39 Prima man. soript. in O εἴληφεν 


15 Prius ?, ζωή in O. 


ἐπὶ τούτ ἐπεγνωχότα. 


56 [ta Ο. ο. S, ἀπὸ ἑαυτῶν C. 


37 Post, νοµίσαντας exoidiseBe 


aliqua videntur. Supple ἐνεδρευθῆναι (ofr. ο. 7) vel simile aliquid S. 3 εὅροι 6, 3* ὁμοίως ὡς ἐξ ἀγνωσίας 


ἔχειν ἐπ. . 96 δυνατόν ἐστι 


^ | CLEMENTINA. — HOMILIA 1I. 8 — 


τοῦ μὴ θέλειν ἀδικεῖσθαι, τοῦ uj δεῖν ἄλλον ἀδικεῖν A scilicet propter consensum cum ratione sciri poteat, " 
queque singulos, ex eo quod nolunt injuria affici, - 


τὴν γνῶσιν παρίστησιν. 


VII. Πάντες μὲν οὖν ὅσοι ποτὲ ἐζήτησαν τὸ ἀληθὲς, 
τὸ δύνασθαι εὑρεῖν ἑαυτοῖς πιστεύσαντες 31, ἑνηδρεύ- 
θησαν᾽ Τοῦτο ὅπερ πεπόνθασι καὶ ol τῶν Ἑλλήνων 
φιλόσοφοι, καὶ βαρθάρων οἳ σπουδαιότεροι. Ἐκ στο- 
χασμῶν γὰρ ἐπιθάλλοντες τοῖς ὁρατοῖς περὶ τῶν ἀδήλων 
ἀπεφήναντο, τὸ ὅπως ποτὸ παραστὰν 33 αὐτοῖς, τοῦτο 
ἀληθὲς εἶναι νοµίσαντες. Ὡς γὰρ εἰδότες ἀλήθειαν, 
oi ἀλήθειαν ἔτι ζητοῦντες, τῶν παρισταµένων αὐτοῖς 
ὑπολήψεων ἃς μὲν ἀποδοχιμάζουσιν, ἃς δὲ 33 κρατύ- 
νουσιν, ὥσπερ εἶδότες, μλ εἰδότες ποῖα μὲν ἔστιν 
ἀληθῆ, ποῖα δὲ φευδῆ’ xal δογματἰζοῦσι περὶ ἆλη- 
θείας ot ἀλήθειαν ἐπιζητοῦντες 39, οὐκ εἶδότες ὅτι ὁ 
ἀλήθειαν ζητῶν παρὰ τῆς αὐτοῦ πλάνης μαθεῖν αὖ- 
τὴν οὗ δύναται. Οὔτε γὰρ, ὡς ἔφην, παρεστηκυῖαν 
αὐτὴν ἐπιγνῶναι δύναται 35, ἣν ἀγνοεῖ. 

VIII. Πείθει δὲ ἕχαστον ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ζητοῦντα µα- 
θεῖν οὗ πάντως τὸ 49 ἀληθὲς, ἀλλὰ τὸ τέρπον. Ἐπεὶ 
οὖν ἄλλον ἄλλο τι 56 τέρπει, ἄλλου ἄλλο xpatei ὡς 
ἀληθὲς 57. Τὸ δὲ ἁληθές ἐστι τὸ δοχοῦν τῷ προφήτῃ, 
οὗ τὸ ἑχάστῳ ἡδύ 35. Πολλὰ γὰρ ἂν ἦν τὸ ἓν, εἰ τὸ 
τέρπον ἀληθὲς Tv, ὅπερ ἐστὶν ἀδύνατον. Διὰ τοῦτο 
xai οἱ τῶν Ἑλλήνων φιλόλοχοι, οὐ φιλόσοφοι, διὰ στο- 
χασμῶν τοῖς πράγµασιν ἐπιθάντες, πολλὰ καὶ διά- 
φορα ἐδογμάτισαν, τὴν οἰχείαν τῶν ὑποθέσεων ἆχο- 
λουθίαν ἀλήθειαν εἶναι νοµίσαντες, οὖκ εἶδότες, ὅτι 
αὐτῶν ψευδεῖς ἀρχὰς ἑαυτοῖς ὁρισαμένων, τῇ μὲν ?? 
ἀρχῇῃ αὐτῶν τὸ τέλος συµφωνίαν εἴληφεν. 


IX. Ὅθεν δεῖ, πάντα παρελόμενον, µόνῳ τῷ τῆς G 


ἀληθείας Ἠπιστεύειν ἑαυτὸν Ἠπροφήτῃ, ὃν αάντες 
xptvat δυνάµεθα, εἶ προφήτης ἑστὶν, κἂν πάνυ ἆμα- 
θεῖς ὤμεν, xal σοφισμῶν ἰδιῶται δ, καὶ γεωμετρίας 
ἄπειροι, καὶ μουσικῆς ἀμύητοι. Εὐκολωτέραν 33 γὰρ 
τὴν περὶ αὐτοῦ εὕρεσιν ὃ θεὸς τέθεικε /5 πᾶσιν, ὡς 
πάντων χηδεμών' ἵνα µήτε βάρθαροι ἐξασθενῶσιν 
αὐτὸν, µήτε Ἕλληνες ἀδυνατῶσιν εὑρεῖν. 'Ῥαδία μὲν 
οὖν ἡ 6’ περὶ αὐτοῦ εὕρεσις ὑπάρχει. Ἔστι δὲ ἤδε,. 


X. El προφήτης deriv, xal δύναται εἰδέναι ὡς 
ἐγένετο 55 ὁ χόσµος, καὶ τὰ ἓν αὐτῷ γινόμενα, καὶ 
τὰ sl; τέλος ἐσόμενα" ἐὰν ἡμῖν ᾗ τι προειρηκὼς, δ0 
$ εἷς τέλος ἐγνώχαμεν γεγενημένον 8, καλῶς αὐτῷ 
ix τῶν δη Ὑεχενηµένων καὶ τὰ ἑσόμενα ἔσεσθαι 


docet non oportere alteri injuriam facere. 


ΥΠ. Quotquot igitur verum quaesierunt, se cre- 


dentes illud per ipsosmet inventuros, decepti sunt. 
IdqueGrecis philosophiset barbarorum sapientibus 
contigit. Nam,conjecturis considerantes visibilia,de 
rebus obscuris pronuntiarunt ; quod sibi quoquo 
modo videbatur, id verum esse arbitrati. Quasi 


enim gnari veritatis, qui adhuc eam querunt, opi- - 


nionum que 8686 offerunt alias abjiciunt, alias re- 


tinent, ac si cognoscerent; ignari que vera sint, 


que falsa ; et de veritate decernunt, qui veritatem 
inquirunt, nescientes quod qui veritatem querit, a 
suo errore non potest eam addiscere. Neque enim, 
ut dixi, presentem eam potest recognoscere, quam 
ignorat. 


ΥΠΙ. Porro eum, qui & Beipso quaerit discere, 
persuadet non sane quod verum est, sed quod de- 
lectat. Quando. igitur alium aliud oblectat, alterum 
alteri pro vero tenetur. Verum autem id est, quod 
prophete videtur, non vero quod unicuique placet. 
Nam si verum esset quod delectat, multa esset 
id quod unum est; quod fleri nequit. Propterea 
Grecorum philologi, non philosophi (amatores ser- 
monum, non sapitentiz),per conjecturas res aggressi 
multa et varia docuerunt : rati propriam hypothe- 
Seun consequentiam esse veritatem ; nec soientes 


quod, cum sibi falsa principia deflnivissent, oum : 


principio eorum finis concordavit. 

IX. Unde oportet, omnia pretereundo, soli veri- 
tatis prophete se ipsum credere, de quo omnes 
dijudicare possumus, an sit propheta, etsi valde 
simus imperiti, ac in sophismis rudes et ignari 
geometrie, atque in musico non initiati. Deus 
quippe, ut omnium curator, cunctis facillimam fe- 
cit illius inventionem : quo ad eum reperiendum 
neque barbari essent invalidi, neque Greci impo- 
tentes. Itaque facilis est de ipso inventio. Ηδο 
autem est. 

X. Si propheta est, οἱ potest scire quo modo 
factus sit mundus, queque in eo consistunt, que- 
que aliquando erunt: si aliquid nobis predixit, 
quod scimus evenisse,recte ei ex iis que jam facta 
fuerunt, futura quoque credimus fore, tanquam 





πιστεύοµεν, οὗ µόνον ὡς Ὑγινώσκοντι, ἀλλὰ xal προ- ποπ solum scienti, verum et prescienti. Cui ergo 
γινώσκοντι. Τΐνι οὖν, κἂν βραχὺν νοῦν ἔχοντι, ο quanquam exiguum ingenium habenti,non apparet 
φαίνεται, ὡς χρὴ τούτῳ παρὰ πάντας πιστεύειν τὰ — de consiliis Dei ei pre omnibue credendum qui solus 
τῷ θεῷ δόξαντα, ὃς µόνος παρὰ πάντας ἀνθρώπους  — preomnibus hominibusea novit,licet non didicerit? 
καὶ μὴ μαθὼν ἑπίσταται; Διὸ, ἂν τῷ τοιούτψ, λέγω — Quare tali, precognitionem, inquam, habenti per 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


*! Ju cod. 604 post πιστεύσαντες additur μὴ δεοµενοι τῆς θείας διδαχἠς. 33 lta O ο. B, ποτὶ τὸ παρα- 
erf» C. 3 ἃ uày — ἃ 8E C. ^ Fortasse ἔτι ζητοῦντες, ut supra 8. 5* Vbb. οὔτε γὰρ, ὡς ἔφην, παρε- 
στηκυῖαν αὐτὴν ἐπιγνῶναι δύναται non leguntur in Ο. * τί inservi ο. O. 57 Lege άλλου ἄλλος κρατεῖ ὡς 
ἀληθοῦς D. 19 εἴδει O. Tum addidi εἰ c. eodem et ex conjectura Ci. ?? μέν om. Ο. * τῷ non omittere 
debebant Cl. et 9. *! ἰδιῶτον Ο. 0 Ita 8, εὐχολοτέραν (, εὐκωλοτέραν Ο. 5 Ita O, c. S, τέθηκεν C. 
* 4 excidit ap. 8. Idem περὶ αὐτοῦ ex conject. Ci, cujus text. «spl αὐτούς, ut C, *5 ἐμένετο edidit. Cl. non 
C, ut minus accurate sor. ὃς ** Ita 0, o. S, γεγενηµένων C. 5 ἀνθρώπους om. O. 








83 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


84 


divinitatem spiritus quee in ipso existit, si quis Α. δὲ τῷ πρόγνωσιν ἔχοντι διὰ τὴν ἓν αὐτῷ τοῦ πνεύ- 


'nolit veri cognitionem tribuere, et eam alteri cui- 
piam tradit, nonne mentis inops est, qui ascribat 
non prophete scientiam quam noluit prophete 
concedere ? 

XI. Quare ante universa omni judicio oportet per 
propheticam promissionem prophetam querere; 
eoque cognito reliquis dootrine ejus sermonibus 
&dherere sine ulla dubitatione, atque confldendo 
de bonis que sperantur, juxta primum judicium 
vivere ; sciendo videlicet, quod qui ea verba protu- 
lit, ita natura comparatus est, ut mentiri nequeat. 
Quamobrem side cetero aliquid ab eo dictorum 
nobis non recte dictum videatur, &cire ooortet, non 
&b eo prave dictum esse, sed nos id quod bene 
dictum erat, non intellexisse. Neque enim igno- 
rantia recle cognitionem dijudicat : sicuti nec 
scientia vere potst judicare prescientiam ; verum 
prescientia ignorantibus tribuit scientiam. 

XII. Quocirca, amice Clemens, si que ad Deum 
pertinent cognoscere cupis,ab isto solo potes di- 

, Bcere, quia solus novit veritatem. Aliorum enim 
gi quis aliquid cognoscit, ab eo, aut &b ejus disci- 
pulis traditum uccepit. Est autem ejus sententia et 
vera predicatio : Deum unum esse, cujus mundus 
opus est, quique justus cum sit, aliquando certe 
unicuique pro actionibus retribuet. 

XIII. Necesse quippe est ut qui asserit Deum 
natura omnino es8e justum,etiam credat immorta- 
les esse hominum animas. Quoniam ubi erit justi- 
tia ejus, quando aliqui,cum pie vixissent, interdum 


µατος θειότητα, τὸ ἀληθὲς εἰδέναι uid διδόναι τις 
θέλοι, τινὶ ἑτέρῳ δοὺς εἰδέναι, οὐκ ἑνδεὴς ὑπάρχει 
φρενῶν, ἀποδεδωκὼς τῷ μὴ προφήτῃ ἃ προφήτῃ 
εἶδέναι δοῦναι οὐκ ἐθουλήθη ; 

ΧΙ, Ὅθεν πρὸ πάντων πάσῃ Χρίσει διὰ της προ- 
φητικῆς ἐπαγγελίας τὸν {8 προφήτην ζητεῖν δεῖ, καὶ 
γνόντα, τοῖς λοιποῖς τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ λόγοις 
ἀνενδοιάστως ἔπεσθαι, καὶ θαῤῥοῦντα περὶ τῶν ἑλπι- 
ζομένων, πολιτεύεσθαι τῃ πρώτῃ κρίσε, Ὑνόντα 
οὖν 08, ὅτι ὁ ταῦτα εἰπὼν πρὸς τὸ φεύσασθαι φύσιν 
οὐκ ἔχει. Διὸ, ἑάν τι τοῦ λοιποῦ τῶν ὑπ αὐτοῦ ῥηθέν- 
των δοχῇ ἡμῖν "5 μὴ καλῶς εἰρῆσθαι, εἰδέναι χρὴ 
ὅτι οὐχ αὐτῷ 9 εἴρηται καχῶς, ἆλλ᾽ αὐτὸ ἡμεῖς 
καλῶς ἔχον οὐκ ἐνοήσαμεν. "Αγνοια γὰρ γνῶσιν οὐκ 
ὀρθῶς κρἰνει, ἅτε δὴ οὔτε γνῶσις πρόγνωσιν ἀληθῶς 
κρίνειν πέφυχεν᾽ AAA! 5 d) πρόγνωσις τοῖς ἀγνοοῦσι 
παρέχει τὴν γνῶσιν. 


XII. Ὅλεν, & φίλε Κλήμης, εἴγε τὰ τῷ θεῷ διαφέ- 
ῥροντα γνῶναι θέλεις 53, δΊΆ παρὰ τούτου μόνου μαθεῖν 
ἔχεις, ὅτι µόνος οἶδε τὴν ἀλήθειαν. Τῶν γὰρ ἄλλων 
st τις ἐπίσταταί τι, παρὰ τούτου, fj τῶν τούτου µα- 
θητῶν λαθὼν ἔχει. Ἔστι δὲ adxvoo τό τε βούλημα 
καὶ ἀληθὲς κήρυγμα, ὅτι, eic θεὸς, οὗ κόσμος ἔργον, 
ὃς, δίκαιος Ov, πάντως ἑχάστῳ πρὸς τὰς πράξεις 
ἀποδώσει ποτό. 

XIIL, Ανάγκη Ὑγὰρ, πᾶσῃ φύσει "5 δίκαιον εἶναι 
λέγοντα τὸν θεὸν, καὶ τὰς ἀνθρώπων ψυχὰς ἀθανά- 
τους εἶναι πιστεύειν. Ἐπεὶ, ποῦ τὸ 59 δίκαιον αὐτοῦ, 
ὅπου τινὲς, εὐσεθῶς βιώσαντες, κακουχηθέντες ἐνίοτε 


male habiti per vim e medio sublati sunt, quidam { βιαίως ἀνῃρίθησαν, ἔνιοι δὲ, ἀσεθεῖς πάνυ γεγενημέ- 


vero,ubi omnino impii eztitissent,atque vite luxui 
8ο deliciis indulsissent, communi tamen hominum 
morte obierunt ?Quandoquidem igitur,absque ulla 
contradiotione, Deus, bonus cum sit, justus etiam 
est,neo aliunde justus esse cognoscetur,nisi anima 
post separationem 8 corpore sit immortalis, ut 
malus quidem, in inferno positus, tanquam qui 
hic bona receperit, ibi pro iis que deliquit, punia- 
tur, bonus autem, hioc pro delictis castigatus, illic 
quasi in sinu justorum constituatur bonorum has- 
res. Quoniam igitur Deus justus est, constat inter 
nos, Judicium quoque fore, et animas esse im- 
mortales. 

XIV. Si quis vero, quemadmodum Simoni Sama- 


vot, ἓν πολυτελείᾳ βίου τρυφήσαντες, τὸν κοινὸν 
ἀνθρώπων θάνατον ἑτελεύτήσαν;, Ἐπεὶ οὖν Ἱωρὶς 
πάσης ἀντιλογίας ὁ θεὸς ἀγαθὸς ὢν καὶ δίἰκαιός 
ἐστι, οὐκ ἄλλως δὲ δίκαιος εἶναι γνωσθήσεται, ἐὰν μὴ 
ἡ Voy?) μετὰ τὸν χωρισμὸν τοῦ σώματος ἀθάνατος ᾗ, 
iv ὁ μὲν 57 κακὸς, ἐν ὥδη γενόμενος, ὡς ἐνταῦθα τὰ 
ἀγαθὰ ἀπολαθὼν, ἐκεῖ περὶ div Άμαρτε χολασθῃ, ὁ 
δὲ ἀγαθὸς, ἐνταῦθα περὶ div ἥμαρτε χολασθεὶς, ἐκεῖ 
ὡς iv χόλποις δικαίων, ἀγαθῶν 5 κληρονόμος κα- 
ταστῃ. "Ort τοίνυν ὁ θεὸς δίκαιος, πρόδηλον ἡμῖν 
ἔστιν ὅτι καὶ κρίσις 99 γίνεται καὶ ψυχαὶ ἀθάνατοι 
τυγχάνουσιν. 


XIV. El δὲ τις, ὡς τῷ Σαμαρεῖ Σίµωνι δοχεῖ, τὸ 


ritano placet,Deo justum esse nolit concedere, cui p δικαίῳ εἶναι 99 θεῷ $28 μὴ θέλοι δοῦναι" τίνι ἔτι 


jam tribuere potest ut justus sit, vel esse possit ? 
Nam si id cunctorum radix non habet, prorsus 


τοῦτο 61 δοῦναι δύναται, ἢ καὶ τὸ γενέσθαι δύνασθαι ; 


Τῆς γὰρ ῥίζης τῶν ὅλων τοῦτο οὐκ ἐχούσης, ἀνάγχη 


VARUE LECTIONES. 


μ0 τό Ο. " γνόντα, οὖν C, cujus conjecturam γνόντα οὖν, ὅτι exhihet O; 
quocum dedi μὴ κχλῶς. Deest pi ap: C, qui propterea conj. xaxioe. S οὗ καλῶς. 
Ὡς C. "Ita O, c. Β,, τε C. 


καχῶς in O, 


8 ἀλλάο. " o 


όντα ὃτι S.. V ὑμῖν ο, 
! αὐτό C. Tum deest 
8i γὰρ πᾶσα,φύσε. C. " ποῦ τό Ο et Epit. 


ο. 23, τοῦτο C. Cfr. etiam hom. ri, 17 sub finem. 9 (va. μέν C, ἵνα μὲν 6 S Dein ἄδει O, ** O add. 
àv ante ae Tum ἐπεὶ τοίνυν p. ὅτι τοίνυν Epit. c. 23, juod unice rectum. Ἐπεί protasin resumit. S. 


09 κρίσεις 


60 τὸ δικαίῳ εἶναι C, τὸ δικαιον εἶναι Epit. ο. 


Notum est illud loquendi genus ex usu 


Peripateticorum, de quo expssuerunt Trendelenburgius in Museo Rhenano 1828, in-4« 457 seqq. (que com- 

mentatio inscripta est: Das τὸ ἑνὶ εἶναι, τὸ o» εἶναι be? Arístoleles, ein Beitrag zur arist. Begriffshe- 
C 

9 e. 


Stimmung und zur griech, μας et ad Arist. 


e anim. p. 471 seqq., deinde Waitz ad Arist. Org. 6 


12. Vide infra hom. x, 19; θεῷ εἶναι, xvr, 17 ; ἀπείρῳ εἶναι Θ. 9! τοῦτό τις C. 


f 
πα 


CLEMENTINA. — HOMILIA 1I. 


πᾶσα νοεῖν, ὅτι 93 τῇ τῶν ἀνθρώπων φύσει ὡς ἐν A necesse est cogitare, illud quoque in hominu mna- 


καρποῖς εὑρεῖν ἀδύνατον. El δὲ ἔστιν 3 εὑρεῖν dv 
ἀνθρώποις, πόσῳ μᾶλλον By θεῷ ; el δὲ οὐδαμοῦ, οὔτε 
παρὰ θεῷ, οὔτε παρὰ ἀνθρώποις ἔστιν εὑρεῖν τὸ 
δίκαιο», πέντως οὐδὲ τὸ ἄδικον. ᾽Αλλ’ ἔστι τὸ δίκαιον. 
Δικαιοσύνης γὰρ οὔσης τὸ ἄδικον € λέγεται" ὥσπερ 
παραθαλλοµένης τῆς δικαιοσύνης αὐτῇ καὶ ἑναντίως 
ἔχειν εὑρισκομένης, ἁδικία λέγεται. 


XV. Ἔνθεν γοῦν διδάσκων ὁ θεὸς 65 τοὺς ἀνθρώ- 
πους πρὸς τὴν τῶν ὄντων ἀλήθειαν, εἷς Ov αὐτὸς, 
θιχῶς xal ἑναντίως διεῖλε πάντα τὰ τῶν ἄκρων, 
ἐπαρχῆς 9 αὐτὸς εἷς ὧν xal µόνος θεὸς, ποιήσας 
οὐρανὸν xal γην, ἡμέραν xal νύχτα, φῶς καὶ πῦρ, 
ἔλιον xal σελήνην, ζωὴν xal θάνατον, Μόνον δὲ ἐν 
τούτοις αὐτεξούσιον τὸν ἄνθρωπον ἐποίησεν, ἔπιτη- 
δειότητα ἔχοντα δίκαιον fj ἄδικον γενέσθαι * ᾧ xal τὰς. 
τῶν συζυγιῶν ἐνήλλαξεν εἰκόνας, μικρὰ τὰ πρῶτα 
παραθέµενος αὐτῷ, μεγάλα δὲ τὰ δεύτερα, olov κό- 
σµον, αἶῶνα. ᾽Αλλ’ ὁ μὲν παρὼν χόσµος πρόσκαιρος, 
ὁ δὲ ἐσόμενος ἀίδιος, Πρώτη ἄγνοια, δευτέρα γνῶσις. 
Οὕτως καὶ τοὺς τῆς B8 προφητείας ἡγεμόνας 9" διξ- 
ταξεν. Ἐπεὶ γὰρ ὁ παρὼν κόσμος θῆλύς ἐστιν, ὡς 
µήτηρ τόχνων τίκτων φυχὰς, ὁ ἑσόμενος αἰὼν ἄῤῥην 
ἐστὶν, ὡς πατὴρ ἁἀποδεχόμενος τὰ αὐτοῦ τέκνα" διὰ 
τοῦτο οἱ 56 iy τῷ χόσµῳ τούτῳ προφῆται ἑπομένως, 
ὡς τοῦ μέλλοντος αἱῶνος ὄντες υἱοὶ, ἀνθρώπων 99 τὴν 
γνῶσιν ἔχοντες, ἐπέρχονται, Τοῦτο δὲ τὸ µυστήριον 
εἰ ἠπίσταντο οἱ iv θεοσεθεἰᾳ ἄνθρωποι, οὐκ ἂν ποτε 
ἐκλανήθησαν, ἀλλὰ καὶ νῦν ἂν ἐγνώχεισαν ὅτι ὁ 7? 
Σίμων, 6 νῦν πάντας θρυλλῶν, πλάνης καὶ ἁπάτης 
ἐστὶ συνεργχός. Ὁ δὲ λόγος τοῦ προφητικοῦ κανόνος 
οὕτως ἔχει. 

XVI. Ὡς ἐν ἀρχῇ 6 θεὸς εἷς Gv, carp δεξιὰ xal 
ἀριστερὰ, πρῶτον ἐἑποίησε τὸν οὐρανὸν, εἶτα τὴν 
45», καὶ οὕτως κατὰ τὸ Ἡ ἑξῆς πάσας τὰς συζυγίας 
συνεστήσατο' ἐπὶ μέντοι ἀνθρώπων οὐκ ἔτι οὕτως, 
ἀλλὰ πάσας ἐναλλάσσει τὰς συζυγίας. Ὡς γὰρ ἀπ’ 
αὐτοῦ τὰ πρῶτα κρεΐττονα, τὰ δεύτερα ἤττονα, ἐπ᾽ 
ἀνθρώπών τὸ ἑναντίον εὑρίσχομεν, τὰ πρῶτα χεί- 
povz, τὰ δεύτερα κρείττονα. Αὐτίχα γοῦν ἀπὸ ᾿Αδὰμ 
τοῦ κατ εἶκόνα Θεοῦ γενομένου ἐγένετό τις πρῶτος 
ἄδυιος Κάῑν, δεύτερος δίκαιος ᾿Αθέλ. Πάλιν δὲ ἀπὸ τοῦ 
χαθ ὑμᾶς λεγομένου Δευκαλίωνος (40) πνευμάτων εἶχό- 


tura, tanquam in fructibus non posse reperiri. Si 
autem inveniatur in hominibus, quanto magis in 
Deo? Quod si justitia nusquam, neque apud Deum, 
neque &pud homines reperitur, plane neque repe- 
rietur injustitia. At justitia existit. Nam, exstante 
justitia injustitia quoque dicitur: que ita vocatur, 
quasi cum ea justitia comparetur, eique inveniatur 
contraria. 


XV. Inde igitur Deus homines rerum veritatem 
docens, qui ipse unus est, bifariam et contrarie 
divisit omnia extrema, cum ipse ab initio unus sit 
ac solus Deus, qui fecit ccelum et terram, diem ao 
noctem, lucem et ignem, &olem et lunam, vitam 
atque mortem ; in his autem solum hominem libe- 
rum condidit, aptitudine preditum ut justus vel 
injustus flat ; cui et alternavit conjugationum ima- 
gines: primo illi apponens parva, deinde vero 
magna ; sicut mundum, evum. Et quidem hic mun- 
dus temporalis est, at futurus seternus. Prima est 
ignorantia : secunda cognitio. Sic enim prophetiae 
ductores ordinavit. Quia enim presens mundus 
femina est, quasi mater liberorum procreans ani- 
mas, futurum evum mas est, tanquam pater libe- 
TOS 8n08 excipiens; propterea in hunc mundum 
prophete consequenter veniunt tanquam fllii futuri 
seculi, notitiam habentes hominum. Porro hoc 
mysterium si cognovissent homines pii, nunquam 
&berrrassent,sed et nuno deprehendissent, Simonem 
qui omnes conturbat, erroris ao fraudis esse 
cooperarium. Sermo autem prophetice regule ita 


C nabet. 


XVI. Ut in principio Deus, qui unus est, tan- 
quam dextra et sinistra, primo fecit coelum, deinde 
terram ita deinceps omnes conjugationes constituit. 
In hominibus autem non amplius sio ; sed cunctas 
alternat conjugationes.Ut enim ab eo prima meliora 
eunt, secunda deteriora ; contrarium apud homines 
nanciscimur, prima pejora, secunda prestantiora. 
Itaque statim ab Adamo, qui secundum Dei ima- 
ginem factus fuerat, primus ortus est iniquua Cain, 
secundus justus Abel. Iterum vero ab eo, quem vog 
Deucalionem vocatis,spirituum due imagines misse 


VARLE LECTIONES. 
ϱ Post ὅτι sine dubio excidit iv Θ. ** δὲ ἔστιν Ο. ο. S, δὲ ἔστιν (. 9 τὸ δίκαιον cod. 804, *5 6 θεὸς 


διδασκαλῶν C. 6 ἀπ᾿ dex ο. 
exstat in cod. Ottob. --- 


67 ἠγέμονας C, 9* οἱ adjunxi c. O. Idem ἑπόμενοι, *? Jta plane scriptum 
8. ανων, ut in eo solet per compendium scribi nomen ἄνθρωπος. Non temere 


tamen hoc loco aliquis leget aut corriget αἰωνίων C. —  Fortaase totum colon, transpositis verbis, sic 


legendum : Διὰ τοῦτο ἐν τῷ χόσµῳ τούτῳ προφῆται ἑπομένως,οὶ ὄντες υἱοὶ ἀνθρώπων, ὡς τοῦ μὲ 
γνῶσιν ἔχοντες, ἐπέρχονται. Ὑοτὶ ρτορΏθίβ Jrophetis falsis semper succedunt ἠἰπομίνως 


αἰώνος τὴν 


ονται) secundum regulam syzygiarum: Atque illi qui 
MOX | s 27. I1 22 seqq. 29. S. 


υναικῶν, efr. hom. i1, 
άτης. 


hi γεννητο 


€ xal 71 χατὰ τό om. O. 


οντος 


em etiam aliis locis appellantur υἱοί ἀνθρώπων, 
79 ὁ add. ο. O, in quo τῆς ἀσθενοῦς ἀριστερᾶς p. 


VARIORUM NOTE. 


(46) Too καθ ὑμᾶς λεγομένου Δευχαλίωνος, 
Notus est lusus in nomine Deucalionis apud Theo- 
philum Antiochonum lib. i1, àd Autolycum p. 199, 


quasi Noe hominibus sui temporis dixerit, Δεῦτε 
καλεῖ ὑμᾶς à θεὸς εἰς µετάνοιαν. Cor. 





81 S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 88 


gunt, impuri,inquam, etpuri, nempe niger corvus, À vec δύο ὅ 4 ἀπεστάλησαν, ἀκαθάρτου λέγω χαὶ xa- 
et deinde columba alba. Item ex principe gentis θαροῦ, 8 τε χόραξ à µέλας, καὶ d λευχὴ περιστερὰ 
nostre Abrahamo duo primi nati sunt, primus δευτέρα. Kal ἀπὸ μὲν τοῦ ἀρχηγέτου τοῦ ἔθνους 
Ismael, postea Isaac qui & Deo benedictus est. Ex ἡμῶν 'A6paàp δύο πρῶτοι γεγόνασιν, πρῶτος Ἰσ- 
eodem similiter Is8aco duo adhuc exstiterunt, im- — gun, εἶτα Ἰσαὰκ ὁ ὑπὸ τοῦ θεοῦ εὐλογημένος. 
pius Esau, et pius Jacob. Ad huno modum ordine Ἅ᾿Απὸ δὲ τοῦ "3 αὐτοῦ ᾿Ισαὰκ ὁμοίως πάλιν δύο, 
primus, ut mundo primogenitus, pontifex, deinde Ησαῦ ὁ ἀσεθὴς καὶ Ἰαχὼθ 6 εὑσεθής. Οὕτως τῇ 
legislator. τάξει 13 πρῶτος, ὡς πρωτότοχος τῷ κόσμῳ, ὁ ἀρχιε- 
ρεὺς, εἶτα ὁ νομοθέτης 7*5. 

XVII. Ita etiam que ventura erat conjugatio circa XVII. Ὁμοίως ἡ Ὑάρ πρὸς Ἰλίαν "5 συζυγία 
Eliam, sponte dimissa est ad aliud tempus, com- ὀφείλουσα &Aüctv ἑκοῦσα ἀπελείφθη clc ἕτερον χαι- 
menta se alias opportune seipsa fruituram. Quare µρὸν ἄλλοτε εὐχαίρως αὐτὴν ἀπολαύειν  βουλευσα- 
primus venit, qui in/er natos mulierem; deinde se- µένη. Διὸ xal ὁ iv γεννητοῖς γυναικῶν πρῶτος 
cundus advenit, qui inter filios hominum. Huno se- — $À0cv, εἶτα ὁ àv υἱοῖς ἀνθρώπων δεύτερος ἐπῆλθεν. 
quendo ordinem fleripoterit,utintelligaturad quam Ταύτῃ τῇῃ τάξει "^ ἀκολουθοῦντα δυνατὸν T» νοεῖν 
seriem pertineat Simon, qui ante me primus venit ,, τίνος ἐστὶ Σίµων, ὁ πρὸ ἐμοῦ εἰς τὰ ἔθνη πρῶτος 
ad gentes; et ad quam ego pertineo, qui veni post ^ ἐλθὼν, καὶ τίνος ὧν τυγχάνω, ὁ μετ ἐκεῖνον ἔληλυ- 
illum, et successi velut lumen tenebris, velutigno- θὼς, xal ἐπελθὼν ὡς σχότῳ φῶς, ὡς &yvolg γνῶσις, 
rantis scientia, velut morbo sanitas. Itaquippe, ut ὡς νόσῳ ἴασις. Οὕτω 52, ὡς 6 3 ἀληθὴς ἡμῖν προ- 
nobis dixit verus propheta, primo venire oportetfal- φήτης εἴρηχεν, πρῶτον φευδὲς δεῖ ἐλθεῖν εὐαγγέ- 
sum evangelium abimpostorequodam, etsicdeinde, ^ Atov '9 ὑπὸ πλάνου τινὸς, καὶ εἶθ᾽ οὕτως μετὰ xagal- 
post sancti loci eversionem, verum Evangelium ad pest» τοῦ ἁγίου τόπου Εὐαγγέλιον ἀληθὲς χρύφα δια- 
correctionem futurorum hereseon clam mitti. Et πεμφθῆναι εἷς ἐπανόρθωσιν τῶν ἐσομένων αἱρέσεων" 
post hec: cirea finem, iterum primus veniet Anti- — xal μετὰ ταῦτα πρὸς τῷ τέλει πάλιν πρῶτον 'Avcl- 
christus, tunoque verus Christus noster Jesus appa- ἍἉΧριστον ἑλθεῖν δεῖ, καὶ τότε τὸν ὅ ὥ ὄντως Χριστνὸ 
rebit; post quem, orto sole eterno, cuncta tenebra- ἡμῶν Ἰωσοῦν ἀναφανῆναι, καὶ μετὰ τοῦτον 9), alo- 
rum evanida flent. vlou φωτὸς ἀνατείλαντος, πάντα τὰ τοῦ σκότους ἀφανῆ 

γενέσθαι. 

XVIII. Cum ergo, sicut dixi, conjugationis cano- XVIIL Ἐπεὶ οὖν, ὣς ἔφην, τὸν κανόνα τῆς συζυ- 
nem quidam nesciant, inde ignorant qualis existat Ἅµγίας ἀγνοοῦσί τινες, ἔνθεν οὖκ ἐπίστανται τίς τυγχά- 
Simon, qui ante me prodiit. Nam si cognoBoeretur, νει ὁ ἐμοῦ προοδεύσας Σίµων. El γὰρ ἐγινώσκετο, οὐκ. 
non ei haberetur fides. Jam vero quia ignoratur, G ἂν ἐπιστεύετο. Νῦν δὲ dyvooóusvoc οὐκ ὀρθῶς πι- 
non recte creditur: et qui opera inimicorum facit, στεύεται 9!* xal ὃ τὰ µισούντων ποιῶν ἡγάπηται, xal 
diligitur, et hostis quasi amious receptus fuit, οἱ ὁ ἐχθρὸς ὡς φίλος ἀποδέδεκται, xal θάτατος ὢν ὡς 
qui est mors, velut salvator dosideratus est, et qui σώζων πεπόθηται, xal πῦρ ὧν φῶς νενόµισται, καὶ 
ignis lumen existimatus, quique seductor est, au- πλάνος ὧν ὡς ἀληθεύων ἀκούεται. Ταῦτα ἀκούσας ἐγὼ 
ditur quasi vera predicans. His auditis ego Cle- Κλήμης. Τίς ἄρα τυγχάνει, ἔφην, οὗτος ὁ τοσοῦτος 
mens: Quisnam est, dixi, iste tantus deceptor, scire ὧν ἀπατεὼν δὲ, μαθεῖν ἤθελον. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη, El 
vellem. Et Petrus respondit : Si cupis discere, licet θέλεις μαθεῖν, παρεστί σοι τὸ γνῶναι, παρ) ὧν καγὼ 
tibi cognoscere ab iis a quibus et ego cunctaillius — tà κατ’ αὐτὸν πάντα ἠχρίθωχα. 
acourate rescivi. | 

XIX. Justa quadam apud nos est, Syropheenissa, XIX- Ἰοῦστά τις ἐν ἡμῖν ἐστι Συροφοινίκισσα, τὸ 
genere Chananitis, cujus filiola gravi morbo deti- µΥένος Χανανῖτις, Tic τὸ θυγάτριον ὑπὸ χαλεπης νόσου 
nebatur; queque ad Dominum nostrum accessit, συνείχετο, Ἡ καὶ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν προσῆλθε βοῶσα 
elamans et supplicans ut filiole sue mederetur. Αἱ καὶ Ἱκετεύουσα, ὅπως αὐτῆς τὸ θυγάτριὸν θεραπεύσῃ. 
ille, etiam α nobis rogatus, dixit: Non licet sanare Ὁ δὲ, xai ὑφ' ἡμῶν ἀξιωθεὶς, εἶπεν Οὐκ ἔξεστιν 
gentes, que canibus ideo similes sunt quod diversis D ἴᾶσθσι τὰ ἔθνη, ἑοικότα xuclv, διὰ τὸ διαφόροις 
utuntur et cibis et operibus, cum regni mensafiliis Ἅχρῆσθαι 3 τροφαῖς καὶ πράξεσιν, ἀποδεδομένης τῆς 
Israelis tradita sit. llla vero postquam id audiisset, κατὰ τὴν βασιλείαν ** τραπέζης τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ. 
et per illud quod de ejusdem mense micis cadenti- Ἡ δὲ τοῦτο ἀκούσασα, xal τῆς αὐτῆς τραπέζης, ὣς 
bus (velut canis) particeps facta fuit, mutasset  xocv, ψιχίων ἀποπιπτόκτων συμμεταλαμθάνειν 88, 


VARIJE LECTIONES. 


Τὰ τοῦ accessit ex O. — ?3 οὗτος τῇ τέξει C, in marg. οὕτως v. t. pro ponjeotura : οὕτως (Bic) τῇ τάξει O. 
Dein προτότοχος C. "* Aaron et postea Moyses. Exod. vr, 20, vir, 7, Num. χχν!, 59, et I Paralip. v1, 3, 
xxxi, 13.C. ᾖδ De Jornne Baptista dicto Elia Matth. χι, 14 ; xvn, 12, 13; Luc. 1, 17. C. * ἀπολαθεῖν O. 
Tum inserui ὁ c. eodem. Cfr. Matth. xr, 14. Credner, Beitrage I, 286, 365. "' Ita O, ut jam pzopo- 
guerst D. Tum seripsi ἦν ex conject., 3, O, ἦν Ο. '* ὁ adjunxi c. O. "9 Cfr. Baur., Paulus p. 219. S. 
99 τοῦτο C. 5! πεπίστευται C. ** [ta de conjeot. C. in cuj. texiu. ἁπαταίων, ut Ο. ** χρῆσθαι O, ο. S, 
χρὰσθαι C. Gfr. tamen Lob. Phryn., p. 61. L.** βασίλειον O. 9 Post. συμμεταλαμθάνειν deest. δεομένη 
Bequentis ob vocis ὁμοιοτέλευιον D. 





88 CLEMENTINA. — HOMILIA Il. 


' 90 


56 uexageuivt) ὅπερ T», τῷ ** ὁμοίως διαιτᾶσθαι τοῖς Α quod erat, utpote eodem ao filii regni usa victu, 


τες βασιλείας υἱοῖς, τῆς εἷς τὴν θυγατέρα, ὡς ἠξίωσεν, 
ἔτυχεν ἰάσεως. Οὐ γὰρ ἂν ἐθνικὴν οὖσαν καὶ ἐπὶ τῇ 
αὐτῃ πολιτεἰᾳ 9t µένουσαν ὁ τὴν ἀρχὴν διὰ τὸ μὴ 
ἐξεῖναι θεραπεύειν 38 ὡς ἠἐθνικὴν µείνασαν ἐθερά- 
πευσεν. 

XX. Αὐτὴ οὖν, τὴν νόµιµον 99 ἀναδεξαμένη πολι- 
τείαν ὑπὸ τοῦ ἱδίου ἀνδρὸς ἑναντία φρονοῦντος ἡμῖν 
μετὰ τῆς Ἰαθείσης θυγατρὸς ἰδίων οἴκων ἐκθέθληται. 
Ἡ δὲ εὐγνωμονοῦσα πρὸς τὰς συνθήκας, καὶ ἐν 
περιουαίᾳ βίου ὑπάρχουσα, αὐτὴ 9 μὲν χήρα ἔμει- 
γεν, τὸ δὲ θυγάτριον αὐτῆς ἀνδρί τινι εὐγνωμονοῦντι 
πρὸς τὴν ἀληθὴ πίστιν καὶ πένητι ὄντι συνηρµόσστο. 
Ἡ δὲ καὶ τῆς θυγατρὸς προφάσει γάμου στερηθεῖσα, 
δύο παῖδας ὠνησαμένη καὶ παιδεύσασα, εἷς υἱῶν 
ἔσχε τόπον. ΄Άτινα τῷ µάγῳ Σίµωνι ἐκ παίδων συµ- 
παιδευθέντα, πάντα τὰ κατ αὐτὸν ἐχμεμαθήκασιν 5ἱ. 
Τοσαύτη Ὑὰρ αὐτῶν ἦν d φιλία, ὡς xal συσπεῦσαι 
αὐτῷ ἐν πᾶσιν olo βούλο'το ?* αὐτοῖς ἐνοῦν. 

XXI. Οὗτοι τῷ ἐνταῦθα ἐπιδημήσαντι Ζακχαίῳ 
συντυχόντες, xal τοῦ τῆς ἀληθείας δι αὐτοῦ µεταλα- 
θόντες λόγου, ἐπὶ τοῖς πρώτοις νεωτερἰσμοῖς µετα- 
µεληθέντες, ταχέως τοῦ Σίμωνος χαταγνόντες, πάντα 
αὐτῷ συνειδότες, ἅμα τῷ ἐπιδημῆσαί 39 µε ἐνταῦθα, 
μετὰ τῆς ἀναθρεψαμένης αὐτοὺς ὤ ὅ προσελθόντες 
μοι, ὑπ αὐτου συσταβέντες µοι, καὶ ἕκτοτα πάντοτε 
σύνεισίν 95-99 µοι, τῶν τῆς ἀληθείας ἀπολαύοντες µα- 
θηµάτων. Ταῦτα εἰπὼν ὁ Πέτρος, µεταπεμφάµενος, 
ἑκέλευσεν αὐτοῖς 199 πάντα µοι τὰ 1 χατὰ τὸν Σίμωνα 
ἀχριθῶς ἐκτίθεσθαι. Οἱ δὲ τὸν Θεὸν — uaptupdusvot 
μηδὲν ψεύσασθαι ἐξετίθεντο, 


fllie sanitatem quam petierat obtinuit. Neque enim 
ethnicam, atque eodem in vite genere permanen- 
tem,sanitate donasset qui id initio non fecerat,quod 
non liceret in ethnica facere. 


XX. Illa ergo, vitam, qua juxta legem ducitur, 
amplexa, a suo viro, contraria nobis sentiente, cum 
sanata filia e domo propria ejecta est. Diligens au- 
tem ea qua pepigerat, οἱ abundans opibus, ipsa 
quidem mansit vidua, filiam vero suam viro ad 
veram fidem propenso ac pauperi conjugem dedit. 
Cumque propter filiam nuptiis se abstineret, duos 
pueros emens ac educans pro liberis habuit. Qui 
pueri una cum Simone Mago a teneris annis eduoti, 
cuncta illius didicerunt. Tanta quippe inter eos 
erat amicitia, ut cum illo in omnibus concurrerent, 
in quibus vellet se illis adunare. 


XXI.Hi Zacoheum ibi agentem nacti, 80 veri- 
tatis sermonem ab eo discentes, acta de prioribus 
facinoribus penitentia, brevique Simonem damnan- 
tes, ut omnium illius sibi conscii, statim ac ego 60 
profeotus sum, accesserunt ad me una cum eorum 
educatrice, et a Zaccheeo mihi sunt commendati, 
atque ex eo tempore mecum semper commorantur, 
preceptorum veritatis participes. Hec cum dixisset 
Petrus, vooatig illis. precepit, ut mihi omnia ad 
Simonem pertinentia diligenter exponerent. At 
illi, Deum attestati, se nullatenus mentituros,enar- 
rarunt. 


XXII. Ὡς πρῶτος 6 ᾽Αχύλας ἤρξατο λέγειν οὕτως" C xxi. δι prior Aquila ccpit ita dicere: Audi, 


"Axoucov, ὦ ? φίλτατε ἡμῖν ἀδελφὲ, ὅπως ἀκριθῶς 
πάντα τὰ κατὰ τὸν ἄνδρα εἶδῇς, τίνος τε iv, καὶ 
τίς xai πόθεν, τίνα xb ἔστιν à πράττει, xal πῶς 
καὶ διὰ cl. Σίµων οὗτος πατρὸς μὲν ἔστιν ᾽Αντωνίου, 
μητρὸς δὲ Ῥαχὴλ, Σαμαρεὺς τὸ ἔθνος, ἀπὸ Γιτθῶν 3 
χώµης, τῆς πόλεως ἀπεχούσης σχοίνους ἕξ. Οὔτος, ἐν 
᾿Αλεξανδρείᾳ τῇ πρὸς Αἴγυπτον γεγονὼς, Ἑλληνικῇ 
παιδείᾳ * πάνυ ἐξασκήσας ἑαυτὸν καὶ µαγείᾳ πολὺ δυ- 
νηθεὶς xal φρενωθεὶς 5, θέλει νοµίζεσθαι ἀνωτάτη τις 
εἶναι δύναµις καὶ αὐτοῦ τοῦ τὸν κόσμον χτίσαντος θεοῦ. 
Ἐνίοτε δὲ xai Χριστὸν ἑαυτὸν αἰνισσόμενος, Ἑστῶτα ϐ 
προσαχορεύει. Ταύτῃ δὲ τῇ προσαγορείᾳ " χέχρηται, 
ὡς δὴ στησόµενος ἀεὶ, καὶ αἱτίαν φθορᾶς, ὥστε * 
τὸ compa πεσεῖν, οὐκ ἔχων. Καὶ οὔτε θΘεὸν, τὸν 


charissime nobis frater, ut accurate cognoscas 
omnia viri illius, cujusnam sit, et quis et unde, et 
quenam sint que facit, et quo modo, quamque ob 
causam. Hic Simon patre quidem Antonio, matre 
vero Rachele ortus est; natione Samaritanus, ex 
Gitthis, vioo qui sex schomnis ab urbe distat. is, 
Alexandrie ad Nilum versatus, Greca disciplina 
cum multum se exercuerit, et arte magica polleat, 
mente elatus, se vult existimari esse virtutem su- 
premam, ipso quoque Deo mundi conditore supe- 
riorem. Interdum vero se Christum significans, 
Stantem appellat. Eam autem appellationem usur- 
pavit, quasi qui exstiturus semper sit, neo habeat 
corruptionis causam, ut corpore concidat. Neque 


Χτίσαντα τὸν χόσμον, ἀνώτατον εἶναι λέγει, οὔτε 9 Ώ vero Deum, mundi creatorem, supremum esse ait ; 


νεκροὺς ἐγερθήσεσθαι πιστεύει, 68. Τὴν Ἱερουσαλὴμ 
ἀρνεῖται, τὸ Γαριζὶν 19 ὄρος ἀντεισφέρει, ᾽Αντὶ τοῦ 


nec mortuos excitatum iri credit. Hierosolymam 
negat, montemque Garizimum substituit. Pro vere 


VARLE LECTIONES. 


4 c6 Ο. 27 τὴν αὐτὴν πολιτείαν O. 3 μὴ θεραπεύων scribendum esse conj. D. Aut etiam verba 
ἐθνικὴν µείνασαν mutanda sunt in τοῦτο μὴ movjsac. S. Tum ἐθνιχήν, ἐθνιχὴν µείνασαν ἐθεράπευεν C. 


M acp οὖν αὕτη ἡ νόμιμονΟ. 9 Ita 8, αὕτη C, 0: 
Ipse postea emendavit. Tum deprompsi ἡ ex Ο. 3 βούλοιτο 0, ο. S, βούλαιτο C. 9* ἐπιδημῆ Ο. Ὁ- 


5! ἐχμεμαθήκασιν O, ο. S, ἐκμαθήκασιν C, guod 
αὐ- 


τοὺς προσελθόντες ἔκτοτε σύνεισι O, interpositts verbis omissis. 19 ἐχέλευσε πάντα sine αὐτοῖς O. ! «d 


om. C. 31 ὦ deestin O. Cotelerium edidisse 
erat. ? [ta Ruf. et Ο., γένος, ἀπὸ Γετθῶν C. 


o. 25, θάλειν C. * ἔσρ ὅτε O. Cfr, Daurii 
S. ex Epit. 1. c. 9 Ita 8, ex Epit. |. ο., οὗ C, O. 


τὰ τ. Bv. male notat 9: in Clericum animadvertendum 
rat. t Epit. ο. 25 Γιτθῶν, var. lect. ibidem Γητθῶν 
τῃ πρὸς Αἴγυπτον γεγονὼς Ἑλληνικῇ παιδείᾳ recepi ex O. * 
ζποεία d 404 sep. 

einde ἔγερθ 


* Vbb. 
qevopale O, qui subinde θέλει cum Epit. 

,S. ϐ προσηγορίᾳ C. * ὥστε inseruit 
ήσεσθαι p. ἐγηγέρθαι ο. Ο. 1* Γαριζείν C. 


S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 92. 


isto nostro seipsum predicat. Legem propria A ὄντως !! Χριστοῦ ἡμῶν ἑαυτὸν ἀναγορεύει. Τὰ δὲ τοῦ 


sumptione aliter interpretatur. Et judicium dioit 
lem fore verum non exspectat ; persuasum enim 
ens,Deum non essejudicaturum,usque ad Deum 
im impietatem suam ausus est extendere. Unde 
nulli, nescientes quod pietate erga Deum ut 
textu abutens, veritatem occulte depredatur, 
ut credenti credunt eam, que quomodocunque 
ο dicitur, spem 8ο judicationem, pereunt. 


XIII. Ut autem ipse religionis opinionem inva- 
Xt, factum est ita. Joannes quidam exstitit, qui 
"ulia diebus baptizaret, quique Domini nostri 
| secundum conjugationis rationem fuit pre- 
jor : et quemadmodum Dominus habuit duode- 
apostolos, duodecim mensium solis gerentes 
ierum, similiter is triginta viros principes ha- 
, nenstruam lune rationem implentes. Quo in 
lero una quedam erat mulier dicta Helena ; ut 
100 quidem absque mysterio esset. Cum enim 
ier dimidium 8it viri; imperfectum tricenarii 
itituit numerum, sicut et in luna,cujus incessus 
perfectum mensis cursum conficit. Porro ho- 
; triginta Joanni primus ac probatissimus erat 
on : qui quidem quo minus post mortem Joan- 
princeps declaratus sit, hoc in causa fuit. 


XIV. Nam ipso peregre in Egyptum profecto, 
pter magie exercitationem, Joanne ocoiso, Do- 
eus quidam principatum appetens, cum ipsius 
onis mortem felso annuntiasset, factus est 
& successor. At Simon paulo post reversus, et 
ι locum tanquam proprium affectans vehemen- 
nactus Dositheum locum quidem non repetiit, 
ins hominem qui contra ipsius voluntatem oc- 
averat principatum, non depositum iri. Quare 
gimulatam amicitiam brevi quidem in secundum 
ositheo locum irrepsit. Non multos autem post 
, intra qumerum triginta coondiscipulorum col- 
itus,co pit Dositheo derogare, tanquam qui non 
mane doctrinam traderet. Idque eum assereba- 
invidia facere, sed inscientia, et aliquando 
itheus, Simonis artiflciosam sentiens obtrecta- 
iem, eo tendentem, ut aboleretur plurimorum 
1o, neque amplius ipse putaretur esse Stans, 
»re commotus,cum ad scholam solito convenis- 
virga Simonem inventum verberat: at per 


νόµου ἰδίᾳ προλήψει ἀλληγορεῖ !*. Καὶ κρίσιν ἔσε- 
σθαι μὲν λέγει, οὗ προσδοκᾷ δὲ οὐ γὰρ ἂν ὑπὸ 
θεοῦ κριθήσεσθαι πεπεισμένος !3, μέχρι αὐτοῦ τοῦ 
θεοῦ ἀσεθεῖν ἑτόλμα. "Ogev ἔνιοι, μὴ εἶδότες ὅτι, προ- 
καταλύμματι 10 «yj ϐ εοσεθείᾳ κεχρηµένος, ὑποσυλᾷ 
τὰ τῆς ἀληθείας, καὶ τὴν ὅπως ποτὲ ὑπ) !5 αὐτοῦ 
ἐλπίδα καὶ xplew λεγομένην ἔσεσθαι, ὡς πιστῷ !6 
πιστεύοντες ἀπόλλυνται. 

ΧΧΠΙ. Τὸ δὸ παρεισελθεῖν αὐτὸν εἷς τὸν τῆς ἆσε- 
θείας 1! λόγον Υγέγονεν οὕτως Ἰωάννης τις ἐγένετο 
ἡμεροθαπτιστὴς :9, ὃς καὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
κατὰ τὸν τῆς συζυγίας λόγον ἐγένετο πρόοδος' xai 
ὥσπερ τῷ Κυρίῳ Ὑεγόνασιν δώδεχα ἀπόστολοι, τῶν 
τοῦ ἡλίου δώδεκα μηνῶν Φφέροντες τὸν ἀριθμὸν, 
ὡσαύτως xxl αὐτῷ ἔξαρχοι ἄνδρες Ὑεγόνασι τριά- 
Χοντα, τὸν µμηνιαῖον τῆς σελήνης ἀποπληροῦντες 
λόγον. Ἐν d ἀριθμῷ µία τις ἦν γυνὴ λεγομένη 
Ἐλένη, ἵνα μηδὲ τοῦτο ἁνοικονήμητον ᾗ (47). 
"Hpago γὰρ ἀνδρὸς οὖσα ἡ 19 γυνὴ, ἀτελῆ τὸν τῆς 
τριακοντάδος τέθεικεν ἀριθμὸν, ὥσπερ xal τῆς σε- 
λήνης 30, ἧς ἡ πορεία τοῦ μηνὸς 31 οὐ τέλειον ποιεῖται 
τὸν δρόµον. $9 Τούτων δὲ τῶν τριάχοντα τῷ Ἰωάν- 
vn 33 πρῶτος xal δοκιμώτατος Xv ὁ Σίμων, ὃς καὶ 
τοῦ μὴ ἄρξαι αὐτὸν μετὰ τὴν τελευτὴν τοῦ 33 ]ωάν- 
νου αἰτίαν ἔσχε ταύτην. 

XXIV. Αποδημοῦντος γὰρ αὐτοῦ εἷς Αἴγυπτον 
ἐπὶ τὴν τῆς µαχείας ἑπάσχησιν, τοῦ Ἰωάννου ἀναι- 
ῥρεθέντος, Δοσίθεός 35 τις, τῆς ἀρχῆς ὀρεγόμενος, o&- 
νατον αὐτοῦ ψευδῆ καταγγείλας, διαδέχεται τὴν 
αἴρεσιν. Ὁ δὲ Σίµων, μετ’ οὐ πολὺ ἐπελθὼν καὶ τοῦ 
τόπου ὡς ἰδίου µεγάλως ἀντεχόμενος, τῷ Δοσιθέῳ 
συντυχὼν τὸν μὲν τόπον οὐκ ἀπήτει, εἰδὼς ὅτι ὁ 
Φθάσας τῆς ἀρχῆς παρὰ προαίρεσιν οὐ καθαιρεῖται. 
Διὸ μετὰ προσποιητοῦ φιλίας ἐπ᾽ ὀλίγον μὲν εἷς τὸν 
δεύτερον τοῦ Δοσιθέου τόπον δίδωσιν ἑαυτόν. Ταχεὶς 
δὲ μετ’ οὐ πολλὰς ἡμέρας τοῖς τριάκοντα συµµαθη- 
ταῖς, ὑποδιαθάλλειν ἤρξατο τὸν Δοσίθεον, ὡς μὴ 
παραδιδόντα Ὑνησίως τὰ µαθήµατα. Καὶ τοῦτο 
ποιεῖν ἔλεχεν αὐτὸν οὐχ ὡς φθονοῦντα, ἁλλ᾽ ὡς 35 
ἀγνοοῦντα. Kal ποτε ὁ Δοσίθεος, ὑπαισθόμενος τὴν 
τοῦ Σίμωνος ἔντεχνον διαθολὴν, λύουσαν 36 αὐτοῦ 
τὴν πρὸς τοὺς πολλοὺς ὑπόνοιαν, τοῦ μὴ αὐτὸν εἶναι 
νοµίζειν τὸν Ἐστῶτα, Qupd ἐπὶ τὴν συνήθη 3Ί πα- 
ῥαγενόµενος διατριθἠν, ῥάθδῳ vale: εὑρὼν τὸν Σί- 
µωνα. ἡ δὲ, ὥσπερ καπνοῦ 60 τοῦ Σίμωνος διελθεῖν 


VARLE LECTIONES. 
4 ὄντος Ο. !* ἀλληγορεῖς Ο. {3 πεπιστευµένοις Ο. !* προκαταλήμµατι CQ, προκαλύμματι D. Ceterum 
1 


X 
ή Ο. 1 τῷ Ἰωάννῃ om. 0 


λήμμα eodem sensu occurrit. Cfr. hom. vir, 23. 8. 


15 ὑπό Ο. 15 πιστῶς C. 17 αὐτὸν τὸν τῆς θεοσε- 


18 Ὡμεροοαπτισθείς O. 19 ἡ adjunxi c. O, 3 Legatur ἡ σελήνη *quod postulat orationis series. D. 
19 ποῦ om: O, 39 Δοσίθεός O, constanter, Δωσίθεός C. Idem subinde τις, 


voluit S, τε C. 35 ὡς addidi ο. Ο, 3 Lege φύουσαν, quz de multo apud multos suspicionem crearet. D. 
(ini versio (Recogn. 1t, 41) hac est: Verum Dositheus, ubi sibi derogarí sentit α Simone, verens ne 
nio sua obscuraretur apud homines, qui eum putabunt ipsum esse Stantem. Cum haoc interpretatione con- 
re potest lectio vulgata, modo αὐτοῦ τὴν mutetur in τὴν αὐτοῦ. Eodem sensu προσεκλύειν legitur hom. 
2, ἐκλύειν xvi, 6. uid ὑπόνοια Bigniflcet, intelligitur ex seqq. 8. 3 συνήθειαν O. 


VARIORUM NOTAE. 


4T) "Iva. μηδὲ τοῦτο ἀνοικονόμητον 3. Simili  fectam referabat rotunditatem, ad modum lune in 
do corona que Simonis Magi dioebatur, imper- cornua coeuntis, ut nemo ignorat. Cor. 


93 CLEMENTINA. — HOVMILIA 1l. 8 
ἴδοξε σῶμα. Ἐπὶ τούτῳ 9 χαταπλαχεὶς ὃ Δοσίθεος À corpus Simonis, quasi per fumum, visa est virga 


λέγει αὐτῷ. El σὺ cU 3 6 Ἑστὼς, xal προσκυνῶ 9 
σε. Τοῦ Σίμωνος εἰπόντος Ἐγώ εἶμι, ὁ Δοσίθεος, 
ἑαυτὸν γνοὺς οὖκ ὄντα τὸν Ἑστῶτα, πεσὼν προσε- 
χύνησεν, καὶ τοῖς εἰκοσιεννέα ἐξάρχοις «λγχατα- 
θαλὼν ἑαυτὸν εἷς τὸ ἑαυτοῦ τῆς ὑπονοίας τόπον 
ἕστησε τὸν Σίμωνα, xal οὕτως μετ’ οὗ πολλὰς ἡμέ- 
ῥας ὁ Δοσίθεος, ἐκείνου στάντος, αὐτὸς πεσὼν ἔτε- 
λεύτησεν. 


XXV. Ὁ δὶ Σίµων, τὴν Ἑλένην παραλαθὼν, ἕκ- 
περιέρχεται 31, xal μέχρι τοῦ δεῦρο, ὡς ὁρᾷς, άνα- 
στατεῖ τοὺς ὄχλους. Αὐτὴν δὲ τὴν Ἐλένην ἀπὸ τῶν 
ἀνωτάτω 323 οὐρανῶν κατενηνοχέναι λέγει τῷ xóauup, 
χυρίαν οὖσαν, ὡς παµµήτορα 99 οὐσίαν καὶ σοφίαν, 


transire : super quo obstupefactus Dositheus ait ad 
eum : Dic mihi si tu esStans, ut adorem te. Gum- 
que Simon respondisaet, Ego sum. Dositheus vi- 
dens se non esse Stantem, cecidit et adoravit eum; 
atque in numerum viginti novem principum viro- 
rum 86 dejiciens, in eum locum qui el opinione 
tributus fuerat constituit Simonem : sicque non 
multo post Dositheus, illo stante, ipse conoidens, 
defunctus est. 


XXV. Simon vero, aocepta Helena, circuit ; et 
usque ad presens, ut vides, turbas decipit ac com- 
movet. Helenam vero dicit de supremis colis in 
mundum deductam fuisse, atque esse dominam, 
quasi cunctorum geaitricem essentiam ac Bapien- 


ἃς ἕνεκεν, φησὶν, Ἑλληνές τε καὶ βάρθαροι ἐμα- p tiam : pro qua, inquit, Greci et barbari conflixe- 


χέσαντο, εἰχόνα φαντασθέντες ἀληθείας (A8): ἡ γὰρ 
ὄντως οὖσα τότε παρὰ τῷ πρωτίστῳ ὑπῆρχε Oti. 
Πλὴν τοιαῦτά τινα Ἑλληνικοῖς µύθοις συµπεπλα- 
cu£va πιθανῶς ἀλληγορῶν ἀπατᾷ πολλοὺς, ἐξαιρέτως 
πολλὰ τερατώδη θαυμάσια ποιῶν, ὡς sl μὴ ἴδειμεν 
ὅτι µαχείᾳ ταῦτα ποιεῖ, ἡπατήθημεν ἂν καὶ αὗτοί. 
Αλλ’ ἐπειδὴ συνεργοὶ αὐτοῦ ἦμεν τὸ καταρχὰς 3", 
ὅτε τὰ τοιαῦτα ποιῶν τὸ τῆς θεοσεθείας οὐκ ἡδίχει 
µέρος, νῦν G8 ὅτε molupavic δὲ τοὺς iv θενσεθείᾳ 
ἁπατῷν 39 ἐπιχειρεῖν ἤρξατο, ἀπέστημεν αὐτοῦ. 


XXVI. Καὶ γὰρ μιαιφονεῖν ἤρξατο, ὡς αὐτὸς ἔτι ὡς 
φίλος 57 φίλοις ἐξέφηνεν 59, ὅτι παιδίἰου ψυχὴν τοῦ ἰδίου 
σώματος χωρίσας ἀποῤῥήτοις ὄρχοις, συνεργὸν πρὸς 
τὴν τῶν αὐτῷ δοχούντων φαντασίαν, τὸν δὲ 2 παῖδα 
διαγράψας ἐπὶ εἰχόνος, ἐνδοτέρῳ οἴκῳ ὅπου αὐτὸς 
ὑπνοῖ ἀνατεθειμένην ἔχει, φάσκων, ποτὲ τοῦτον ἐξ 
ἀέρος πλάσας 9 θείαις τροπαῖς xal τὸ εἶδος ἀναγρά- 
φας ἀποδεδωκέναι 51 πάλιν τῷ dpi, Τὴν δὲ πρᾶξιν 
ἑρμηνεύει οὕτως πεποιηχέναι. ΠἩρῶτον τὸ 43 ἀνθρώπου 
πνεῦμα λέγει, τραπὲν clo θερμὴν φύσιν, τὸν περιχει- 
ptvov αὐτῷ σικύας δίκην ἐπισπασάμενον συμπιεῖν 65 
&ipa tica ἔνδοθεν τῆς τοῦ πνεύματος ἰδέας ** γενό- 
µενον αὐτὸν τρέψαι εἷς ὕδωρ' ὑπὸ δὲ τῆς 6 συνε- 
χείας τοῦ πνεύματος χυθῆναι μὴ δυνάµενον, slo αἷ- 
µατος φύσιν µετατρέπειν ἔφασκε τὸν iv. αὐτῷ ἀέρα, 
τὸ δὲ αἷμα πῆξαν τὰς σάρκας ποιῆσαι' εἶθ οὕτως 


runt, imaginem opinantes veritatis ; que enim re- 
vera est, tunc apud illum primum omnium habita- 
bat Deum. Et hec atque alia his similia, ex Grecis 
fabulis conficta, persuasibiliter interpretans, decipit 
multos: cum precipue edat multa prodigiosa mi- 
racula ; ita ut, niei cognovissemus, illa eum per 
magiam efficere, ipsi quoque fuissemus decepti. 
Illius equidem adjutores principio eramus, quando, 
ista faciens, religionis partes injuria non afliciebat. 
Jam vero, cum vesanus coepit imponere velle viris 
religiosis, ab eo recessimus. 


XXVI. Etenim οσἀθ se inquinare coperat ; siout 
ipse edhuo amicis nobis velut a&micus patefecit, 
quod cum pueri animam & proprio copore sepa- 
rasset infandis adjuramentis, futuram adjutricem 
ad eorum qua ipse vellet representationem, pue- 
roque in imagine delineato, conseoratam haberet 
imaginem in ede interiori, ubi ipse dormiret : di- . 
cens se aliquando hunc ex aere formasse, divinis 
conversionibus, et, imagine ejus depicta, rursus 
aeri reddiddisse. Rem veroita faciam interpretatur. 
Ait quod primo hominis spiritus, versus in naturam 
calidi, circeumstantem aerem, sicut oucurbitula fa- 
cit, attractum imbibit: quem deinde intra spiritus 
formam positum ipse Simonin aquam vertit; oum- 
que aer in spiritu consistens ob spiritus continui- 
tatem effundi nequeat, eumdem oonvertit in gan- 


VARLE LECTIONES. 


9 τούτου O. eL om O. 9 [ta O, o. S., προσκόνω C. 9! περιέρχεται Ο. 3 ἀνωτάτων C. 


suffragante O, παμµητάρα C. 9^ xac 
Mámatgv 0, c. C, raid Cl. et S, 
nire νομος E T 
ofa φίλος εν. B. ta ανεν C, Ο. *? δἱ 
xiva C exh. λέχει, quod ejeci c. à 

id. in textu. — ** εἶδέας C. 


9? [ta D. 


. ἀρχίας O. 35 Ita S, ex Epit. o, 27, πολυµανείς C, πολὺ µανείς 0. 
] ui conjecturam suam in recensione Cotelerivna jam evulgatam inve- 
v dy qos scribendum esse conjectaverim ex Byit. ο. 27 : ὡς αὐτὸς ἔτι φίλοις οὖσιν ὑμῖν 
om. O. Ai 

. αἱ τοῦ C, qui deinceps θερμοῦ. ** Ita O et ex conject. C, συμπεῖν 
um 8 αὐτόν in versione falso refert ad Simonem, cum referendum sit ad ae- 


€ Fortasse leg. πλάσαι S. ϱἳ Post ἀποδεδω- 


rem. Quare frustra conjicit, scribendum esse infra πήξαντα p. πῆξαν 320 τῆς addidi ο. O. Tum εἷς αἴμ. 


φύσιν C. 


VARIORUM NOTE. 


um Alludit noster ad eorum sententiam, qui 
non Helenam, sed ejus duntaxat imaginem Troje 
fuisse statuerunt, cum Greci barbarique sibi mu- 
tuas, ejus causa, clades facerent. Vid. Plat. De Rep. 
ix, (586. C : ὥσπερ τὸ τῆς Ἐλένης εἴδωλον ὑπὸ τῶν 


iv Τροίφ Στησίχορός φησι Ὑενέσθαι περνμάχητον ἆγ- 
volg τοῦ ἀληθοῦς], doxt. mp. adv. MAtih. Mi 

80, 255 et Barnesium ad Eurip. Hel. v. 33. D. Adde 
Schol. ad Lycophr. v. 113, et faterpr. &d Herod. 11. 
112 sqq. 8. SEL. 


05 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 96 
guinem: et ex sanguine concreto carnem fecit; À τῆς σαρχὸς παγείσης, ἄνθρωπον οὖκ ἀπὸ γῆς, ἀλλὰ 9 


Bicque postea carne solidaia, hor. inem non e terra. 
Bed ex aere protulit. Atque hunc in modum sibi 
persuadens potuisse α se creari novum hominem, 
ait se eum, resolutis conversionibus, rursum aeri 
reddidisse. Quee cum aliis diceret, credebatur; a 
nobis vero, qui adfueramus ejus mysteriis, pie non 
oredebatur. Quapropter, damnata, impietate ab- 
cessimus ab eo. 

XXVII. Hio cum Aquila dixisset, frater ejus Ni- 
cetas ail: Necesse est, frater noster Clemens, ea 
Ine commemorare, que ab Aquila prstermisega sunt. 
Primo equidem Deus testis est, nos in nullo opere 
impio eum adjuvisse, sed, illo faciente, tantum 
spectasse ; οἱ quandiu opera innoxia edebat, dele- 


ctabamur sane; quando autem que per magiam B 


flebant, per divinitatem se facere, ad pios homines 
decipiendos,dixit, non amplius eum passi sumus, 
quamvis multa nobis promitteret ; primum quidem 
fore ut templum nobis et statuz erigerentur, atque 
dii existimaremur, et a populis coleremur, et a re- 
gibus magnifloeremur, atque donaremur publicis 
honoribus, nec non infinita vi pecunie ditescere- 
inus. 

XXVII. Hec, et alia que putantur majora, nobis 
pollicebatur, modo ut cum eo viventes pravum ejus 
molimen taceremus, quo fraus ei succederet; atta- 
Inen assensi non Sumus: quinimo consilium de- 
dimus, ut ab ista vecordia desisteret, dicentes ei : 
Nos, Simon, amicitie, quam tecum a pueritia con- 
iraximus, memores, teque amantes, utilia consu- 
limus: cessa &b hujusmodi audaci facinore: deus 
esse non potes ; time eum qui vere Deus est ; co- 
gnosce te esse hominem, breveque esse tempus vite 
iue. Quanquam admodum locuples vel etiam rex 
evadas, exiguo vite spatio pauca sunt quibus frue- 
ris:et que impie parta sunt, cum cito fugiant, 
eternum supplicium homini sceleroso comparant. 
Quare auctores tibi sumus, Deum verearis, a quo 
Judicari debet uniuscujusque anima pro iis quee hio 
gessit. 

XXIX. Heo ille audiens risit. Cumque dicere- 
mus: Cur nos irrides, qui tibi utilia suademus? 
Rideo, inquit, stultam opinionem vestram, quod 
credatis immortalem esse animam hominis. Et ego 
respondi: Non miramur, o Simon, si fallere nos 


ἐξ ἀέρος ἀναδεῖξαι. Καὶ οὕτως ἑαυτὸν meloac παινὸν 
ἔνθρωπτν 63 δύνασθαι ποιῆσαι, τὰς τροπὰς ἀναλύων 
πάλιν ἁἀποδεδωκέναι ἔλεγε τῷ ἀξρι. Καὶ ταῦτα μὲν 
ἄλλοις λἐγῶν ἐπιστεύετο, ὑφ᾽ ἡμῶν δὲ τῶν ἐπὶ τε- 
λετῇ συµπαρόντων εὐσεθῶς ἠπιστεῖτο. Διὸ, ἀσεθείας 
καταγνόντες, ἀπέστημεν αὐτοῦ 9, 


XXVII. Ταῦτα τοῦ ᾽Αχύλα εἰπόντος, ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ 
Νικήτης ἔφη" ᾽Αναγκαῖόν ἐστιν, ἀδελφὶ ἡμῶν Κλή- 
µης, τὰ παραλειφθέντα τῷ ᾿Ακύλαᾳ ipi ὑπομνῆσαι. 
Πρῶτον μὲν γὰρ µάρτυς ὁ θεὸς, ὣς οὐδὲν αὐτῷ ἡμεῖς 
συνειργασάµεθα ἁσεθὲς, ἀλλ’ dvi, αὐτοῦ πράσσαντος, 
Ἱστορήσαμεν 9: καὶ μέχρις ὅτε ἀθλαθὴ ποιῶν ἐπε- 
δείκνυτο, xal ἑτερπόμεθα ' ὅτε δὲ τὰ µαχείᾳ γινόμενα 
θειότητι 99 ποιεῖν αρὸς ἁπάτην θεοσεθῶν ἔλεγεν, οὖκ- 
bc 99 αὐτοῦ ἠνεσχόμεθα, καἰτοι πολλὰ ἔπαγγελλο- 
µένου ἡμῖν, πρῶτον μὲν ναὸν xal ἁἀνδριάντας ἡμῶν 
κατασκευασθῆναι *5, xal θεοὺς νοµισθῆναι, xal ὑπὸ 
ὄχλων προσκυνηθῆναι, καὶ ὑπὸ βασιλέων δοξασθῆναι, 
καὶ δηµοσίων τιμῶν καταξιωθῆναι xal χρήµασιν ἀπε- 
ριορίστοις πλουτῆσαι. 


ΧΧΥΙΠ. Ταῦτά τε xal τὰ τούτοις μείζονα 8. νοµι- 
ζόμενα ἡμῖν ὑπέσχετο Β, µόνον ἵνα συνόντες αὐτῷ τὸ 
τῆς ἐγχειρήσεως καχὸν σιωπῶμεν, ἵνα αὐυῷ τὰ τῆς 
ἁπάτης προχόπτῃ, xal ὅμως οὗ συνεθίµεθα, ἀλλὰ 
καὶ αὐτὸν 68 τῆς τοιαύτης ἀπονοίας παύεσθαι ἴό 
συνεθουλεύσαµεν, λέγοντες αὐτῷ, Ἡμεῖς, Σίμων, 
τῆς ix παίδων φιλίας πρὸς ck μεμνημένοι, στέργον- 
τές σε 9, τὰ συμφέροντα συµμθουλεύοµεν' παῦσαι τῆς 
τοιαύτης τόλµης' θεὸς εἶναι οὗ δύνασαι' φοθήθητι 
τὸν ὄντῶς Θεόν γνῶθι ὅτι ἄνθρωπος cT καὶ ὅτι σου 
μικρός ἐστιν ὁ τῆς ζωῆς χρόνος. Κἄν μεγάλα 9 πλου- 
τῇς fj καὶ βασιλεύσῃς, τῷ τῆς ζωῆς σου μικρῷ χρόνφ 
ὀλίγα τυγχάνει πρὸς ἁπόλανσιν, καὶ ἀσεθῶς πορι- 
σθέντα εὐθέως φεύγοντα, αἰωνίαν κόλασιν περιποι- 
εἴται τῷ τετολµηκότι. Διὸ φοθεῖσθαί σοι τὸν θεὸν 
συμθουλεύοµεν, ὑφ᾽ οὗ κριθῆναι ἔχει ἡ ἑκάστου ψυχὴ 
περὶ ὧν ἔπραξεν ἐνταῦθα. 

XXXIX. Ὁ δὲ, ταῦτα ἀκούσας, ἐγέλασεν. Ἡμῶν δὲ 
εἰπόντων' TU ἡμῶν cá σοι συμφέροντα συµθουλευόν- 
των χαταγελᾶᾷς ; Ἔφη: Γελῶ ὑμῶν τὴν μωρὰν ὑπό- 
ληφιν, ὅτι πιστεύετε ἀθάνατον εἶναι τῆν τοῦ ἀνθρώ- 
που ψυχήν V. Κάγὼ ἔφην Οὐ θαυμάζοµεν, ὦ Σίµων, 


conaris; sed obstupescimus, qua ratione etiam [) €t ἡμᾶς ἁπατῷν ἐπιχειρεῖς, ἀλλ᾽ ἐκπεπλήγμεθα τίνι 


teipsum decipias. Effare mihi, Simon, etsi aliorum 
nemo compertum habeat animam esse immorta- 
lem, tu tamen et nos habemus ; tu quidem, ut qui 
eam & corpore humano :diremisti, qui collocutus 
es, qui imperasti ; nos vero, ut qui adfuimus, et 
imperium audivimus, et quod jussum est vidimus 


λόγῳ xal ἑαυτὸν ἀπατᾷς. Λέγε uoi. ὦ Σίμων, εἰ καὶ 
τῶν ἄλλων οὐδεὶς πεπληροφόρηται ἀθάνατον εἶναι τὴν 
ψυχὴν, ἀλλ᾽ οὖν γε σὺ καὶ ἡμεῖς, σὺ μὲν ὡς ἀνθρω- 
πείου σώματος χωρίσας αὐτὴν xal προσοµιλήσας καὶ 
ἐπιτάξας, ἡμεῖς δὲ ὡς συµπαρόντες καὶ τὴν ἔπιτα- 
Y» ἀκούσαντες καὶ τὸ χελευσθὲν 5 ἐναργῶς ἵστο- 


ΥΛΒΙΑ LECTIONES. 
4 ἀλλ 6, " ἁπάστημεν ἁπ᾿ αὐτοῦ (. 8 ἱστορήχαμεν C. Deest καί ante ἑτερπόμεθα in O. ** θεότητι C. 


8 οὖκ ἔτι 6, 5 Tta. Epit. c. 29 et O, ναῶν ανδριάντας ἡμῶν καταξιωβῆναι C. 


quam seq. S. 
cod. 804 οἱ O, τε C. ** µέγα C. 
κελευθέν' C. Ante Σίµων addidi καὶ ὁ ο. 0 


5$? Non Cot., ut S parum accurate adnotat, sed Cl edidit ὀπέχετο. 


* μείζονα addit Epif, ο. 29 
o E παύσασθαι ο 8 Τι 


Ίτὴν τοῦ ἀνθρώπου ψυχἠν C. qui deinceps ἁπατᾷν ἡμᾶς. " Ita O, ο. 6, 





97 CLEMENTINA. — HOMILIA II. 98 
ῥήσαντες. Καὶ ὁ Σίμων ἔφη: Ἐγὼ uiv οἶδα τί λέχετε, A clare. Et Simon dixit : ego quidem scio quid dicatis. 


ὑμεῖς δὲ οὐκ οἴδατε περὶ τίνων διαλάγεσθε. Καὶ ὁ 
64 Νικήτης ἔφη” "Enel οἶδας, λέγε, el δὲ μὴ οἶδας, μὴ 
δόχει ἡμᾶς τῷ λέγειν σε piv εἶἰδέναι, ἡμᾶς δὲ μὴ, 
ἁπατᾶσθαι δύνασθαι. Οὐ γάρ ἔσμεν οὕτως νήπιοι, 
ἵνα πανοῦργον ἑναπείρῃς ἡμῖν 9* ὑποφίαν τοῦ νοµίζειν 
σὲ τι τῶν ἀποῤῥήτων εἰδέναι, καὶ οὕτως ἐπιθυμίᾳ 
κολαζοµένους ἡμᾶς ὑποχειρίους λαθὼν ἔχης. 


ΧΧΧ. Καὶ 6 Σίµων ἔφη' "Orc μὲν Σχώρισα ψυχἠν 
ἀνθρωπείου σώματος, οἶδα ὑμᾶς εἱδότας, ὅτι δὲ οὐχ 
ἡ τοῦ τεθνεῶτος (uy?) ὑπουργεῖ, ἐπεὶ μὴ ὑπάρχει, 
ἀλλὰ δαίµων τις, ὑποκρινόμενος αὐτὸς εἶναι ψυχὴ 
ἐνεργεῖ, οἶδα ὑμᾶς ἁγνοοῦντας. Καὶ ὁ Νικήτης ἔφη' 
Πολλὰ iv τῷ Bip τούτῳ 99. ἠκούσαμεν ἄπιστα, τούτου 
δὲ τοῦ λόγου ἀνοητότερον οὗ προσεδοκήσαµεν ἀκοῦ- 
σαι. El yàp δαίµων ὑποκρίνεται τοῦ τεβνεῶτος εἶναι 64 
ἡ Φυχἠ, τίς τῆς ψυχῆς Χρεία γίνεται, ἵνα y prat 
τοῦ σώματος; Οὐκ αὐτοὶ δὲ παρόντες ἠχούσαμέν σου, 
τοῦ σκήνους τὴν ψυχὴν ὀρχίζοντος ; Ha δὲ καὶ ἄλλου 
ὀρχιζομένου, ἕτερος μἡ ὀρχισθεὶς ὡς φοθηθεὶς ὅπα- 
κούει; Οὐκ ἐξετασθεὶς 4 δὲ χαὶ σὺ ὑφ ἡμῶν ποτε, 
διὰ τί ἐνίοτε xal παύονται αἱ παρεδρίαι 68 (40), ἔφης' 
"Οτι φυχἠ, πληρώσασα τὸν ὑπὲρ γῆς χρόνον, Ov 
ἤμελλεν iv σώματι διατελεῖν, εἲς ὥδην πορεύεται. 
προσετίθης δὲ λέγων, ὅτι τῶν ἰδίῳ θανάτῳ τελευτη- 
σάντων αἱ ψυχαὶ, ἐπειδὴ αὐτόθι elo. δην χωρήσασαι 
φρουροῦνται, οὐχ εὐχόπως ἑλθεῖν ἀφίενται (50) ; 

65 XXXI. Ταῦτα τοῦ Νιχήτου ** εἰπόντος, ᾽Αχύλας 
αὐτὸς πάλιν ἔφη. Ἐθουλόμην παρὰ σοῦ τοῦτο µόνον 
μαθεῖν, Σίμων, εἴτε φυχἠ, εἴτε δαίµων davl. τὸ ὀρχι- 
ζόμενον,τί φοθούµενον οὗ παραπέμπεται τοὺς ὄρχους ; 
Καὶ ó Σίμων ἔφη" Κόλασιν γὰρ παρακούσασα, olós 
μέλλειν παθεῖν. Καὶ ὁ ᾽Ακύλας ἔφη. Οὐκοῦν, el. ὁρχι- 
ζομένη Voy ἔρχεται, καὶ Χρίσις γίνεται, Et οὖν al 
quai ἀθάνατοι Ὑίνονται, xal κΧρίσις πάντως γίνε- 
tai. Ὥστε *5 xal τοὺς ἐπὶ κακῇ πράξει ὁρκισθέντας 
καταδ,κασθτναι, πχρακούσαντας, φᾗς 55, πῶς οὐ πεφό- 
θησαι σὺ ἀναγκάζειν, τῶν ἀναγκαζομένων ἐπὶ παρα- 
κοῃ χολαζομένων ; Τὸ γὰρ ἤδη σε μὴ παθεῖν ἐφ᾽ οἷς 
ἕδρασας οὗ θαῦμα €, ἐπεὶ µήπω κχρίσις ἐστὶν, ἵνα σὺ 
μὲν δίκην δῷς περὶ dv ἠνάγχασας, τὸ δὲ 68 ἀναγκα- 
σθὲν ὑπὸ συγγνώµην γένηται, ὡς τῆς καχῆς πράξεως 
τὸν ὄρχον προτιµῆσαν. 'O δὲ, ταῦτα *9 ἀχούσας, ὠργί- 


vos autem nescitis de quibus loquatnini. Et dixit 
Nicetas: Quandoquidem scis, edissere: quod si 
nescis, ne existimes decipi nos posse, dum ais te 
quidem scire, nos autem nequaquam. Adeo enim 
stolidi non sumus, ut nobis vafram inferas suspi- 
cionem, qua existimemus aliquid ineffabilium co- 
gnosci 8 te atque sio nos, cupiditate detentos, in 
tuam potestatem redactos teneas. 

XXX. Respondit Simon: Quod quidem diísjun- 
xerim &animam ab humano corpore, novi vos scire ; 
quod vero non anima defuncti ministret, cum non 
existat, sed aliquis demon, qui se simulat esse ani- 
mam, operetur, novi vosignorare. Et Nicetas excepit: 
In vita nostra multa incredibilia audivimus, hoc ta- 
men sermone amentiorem nos audituros non spera- 
vimus. Nam si demon fingit se esse animam mortui, 
quis fuit anime usus, ut a corpore separaretur ? 
Nonne ipsi presentes audivimus te, cum animam 
e corpore adjurando evocares ? Et qua ratione, uno 
adjurato, alter non adjuratus tanquam veritus obe- 
dit? Nonne etiam tu aliquando a nobis rogatus, cur 
interdum cessarent assessiones, respondisti: Quia 
&nima, completo super terram tempore quod in 
corpore peractura erat, ad inferos vadit ; ac sub- 
junxisti animas eorum qui propria morte obie- 
runt, quoniam in inferis hinc secedentes custo- 
diuntur, difficulter permitti venire? 

XXXI. Hec Nicetas cum protuligset, ipse Aquila 
iterum dixit: Cuperem a te id unum discere, Simon 
give anima sit, sive demon id quod adjuratur, cu- 


C jusnam metu adjurationes non contemnit ? Et Si- 


mon respondit : Etenim ponas persoluturam se in- 
telligit, si non obtemperet. Atque Aquila excepit : 
Itaque si anima adjurata venit, etiam judicium flt. 
Si ergo anime sunt immortales, omnino el judi- 
cium est. Quamobrem si eos quoque, qui in malam 
actionem sunt adjurati, tumque non obtemperarunt 
condemnandos ais, quo modo tu non timuisti co- 
gere, cum, qui coguntur, propter contumaciam po. 
nas luant ? Nam tejam non esse multatum pro iis, 
quee designasti, eo evenit, quoniam judicium non- 
dum est, ut tu quidem penas de eorum ad que 
coegisti, quod autem oouclum est veniam accipiat, 


[VARLE LECTIONES. 


50 ἑνσπείρτις iv ἡμῖν C 


Ο. ἱ νικήτη 0. € ὣστ' C, ν S, c. Cl. 


66 τούτων C. 


89 τούτῳ subjunzi ο. O. 6 εἶναι τοῦ τεθνεῶτος (. 89 ἐξητάσθης Ο. 99 προσεδρεῖαι 
ἄν C, ὡς 9 onc add. Epit. c. 32, quam seq. S. οὐ θαῦμα 
accessit ex Ο. et Epit. ο. 32. 5 Adsunt in O post δὲ vbb. 


ταῦτα ἀκούσας expunota, Tum. id. συγγνώµης. 


VARIORUM NOTE. 


(49) At παρεδρίαι. Inter spiritus paredros anime 
mortuorum ponebantur, Preter Recognitiones lib. 
I1, cap. 13, et lib. 11, cap. 44, testem damus Justi- 
num artyrem Apologia 11, p. 65 : Νεκρομαντεῖαι 

bv γὰρ, καὶ αἱ ἁδιαφθόρων παίδων ἔποπτευσεις, καὶ 
χῶν ἀγθρωπίνων rne καὶ οἱ λεγόμενοι παρὰ 
τοῖς µάγοις ὀνειροπομποὶ xal πἀρεδροι, καὶ τὰ γινό- 
µενα ὑπὸ τῶν ταῦτα εἰδότων, πεισάτωσαν ὑμᾶς ὅτι 


καὶ μετὰ θάνατον ἐν αἰσθήσει εἰσὶν αἱ ψυχαί. Cor. 
(50) Οὐκ εὐκόπως ἐλθεῖν ἀφίενται. Unde  Ter- 
tullianus De anima cap. 57: Publica jam littera 
est, quz animas eliam justa aetate sopias, etiam 
proba morte disjuncins, etam prompta humatione 
dispunctas, evocaturam se ab inferum | incolatu pol- 
licetur. Vide sit lubet, Porphyrium lib. t1 De absti- 
sentia, cap. 47; Servium ad Απο τν, 380. Ip. 


99 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


100 


quia malo facinori adjuramentum preetulerit. Si- À σθη, θάνατον ἡμῖν ἀπειλήσας, el μὴ τὰ ὑπ αὐτοῦ 


mon vero his auditis, ira percitus, mortem, nisi 
qua gesserat taceremus, minatus est. 

XXXII. Postquam Aquila hec dixit, ego Clemens 
interrogavi, quaenam essent miracula que faceret. 
Illi vero responderunt mihi: Facit ut statue ambu- 
lent: in igne volutans se, non uritur ; interdum vo- 
lat, ex lapidibus panes facit, serpens fit, in oa- 
pram transformatur, duas facies ostendit, in au- 
rum convertitur, portas ocolusas aperit, ferrum sol- 
vit, in conviviis simulacra formarum omnigenum 
exhibet ; facit ut in domo vasa sponte ferri ad mi- 
nisterium videantur, nec cernantur qui ferunt. Ista 
memorantes audiens mirabar. Testabantur autem 
multa talia se vidisse ipsi qui aderant. 


XXXII. His ita enarratis, preclarus Petrus et ipse 
cepit dicere: Considerare vos oportet, fratres, re- 
gule conjugationis veritatem, a qua regula qui non 
recessit, non poterit errare. Quoniam scilicet, ut 
diximus, omnia cernimus sese habere bipartito ao 
contrarie, et quemadmodum primo est nox, deindo 
dies, et primum ignorantia, postea cognitio, et pri- 
mo morbus, indesanitas; ita primum error mundum 
occupat, sicque post veritas supervenit, ut medi- 
cus morbo. Statim itaque ac Deo amica gens nostra 
&b ZEgyptiorum vexatione liberanda fuit, prius per 
eam virgam que in serpentem versa fuerat, que- 
que tradita erat Aaroni, morbi facti sunt, sicque 
postea precibus Moysis sanitates gunt inducte. Et 
nunc quoque, cum gentes &b idolorum cultu libe- 
rari deberent, iterum malitia, quasi ipsa imperans, 
anticipavit, suumque velut serpentem misit in ad- 
jutorium, videlicet quem cernitis Simonem, qui 
míra facit ad stuporem ac deceptionem, non tamen 
signa salutaria &d conversionem ac salutem. Quo- 
circa vos oportet, ex miraculis que fiunt, factores 
attendere, quis cujusnam sit operarius. Si inutilia 
miracula edit, malitie est minister ; sin vero utilia, 
boni est preses. 

XXXIV. Porro inutilia miracula, sunt, qus edi- 
disse Simonem dixistis, quod, inquam, statuas fa- 
ciat ambulare, quod supra carbones ignitos volutet 
ge, quod draco fiat, in capram transformetur, quod- 
que in aere volet, ac similia alia, que cum ad sa- 
nandos homines non flant, ad multos fallendos na- 
tura comparata sunt. Miracula vero misericordis 
veritatis humanitatis plena sunt, qualia Dominum 


πραττόµενα σιωπῶμεν. 


XXXII. Ταῦτα τοῦ ᾽Αχύλα εἰπόντος, ἐγὼ Κλήμης 
ἐπυθόμην, viva. ἄρα ἐστὶν ἃ ποιεῖ θαυμάσια. Οἱ δὲ 
ἔλεγόν µοι, ὅτι ἁνδριάντας (51) ποιεῖ περιπατεῖν καὶ 
ἐπὶ πῦρ κυλιόµενος οὗ χαίεται" ἑνίοτε δὲ καὶ πίτα- 
ται’ καὶ ἐκ λίθων ἄρτους moist ὄφις γίνεται, efc. αἶγα 
μεταμορφοῦται, διπρόσωπος γίνεται, elc χρυσὸν µε- 
ταθάλλεται θύρας κεχλεισµένας ἀνοίγει, σίδηρον 66 
λύει, ἐν δείπνοις εἴδωλα παντοδαπῶν ἰδεῶν 79 παρἰ- 
στησιν' τὰ ἐν οἶκίᾳ σκεύη ὣς αὐτόματα φερόµενα 
πρὸς ὑπηρεσίαν βλέπεσθαι ποιεῖ, τῶν φερόντων οὗ 
βλεπομένων, Ταῦτα αὐτῶν λεγόντων ἀκούων ἐθαύ- 
µαζον. Ἠμαρτύρουν δὲ πολλὰ "! τὰ τοιαῦτα αὐτοὶ παρ- 
όντες 13 Ἱστορηκέναι. 

XXXIII. Toptov οὕτως ῥηθέντων ὁ καλὸς Πέτρος καὶ 
αὐτὸς τοῦ λέγειν ἤρξατο' Συνορᾷν ὑμᾶς δεῖ, ἀδελφοὶ, 
τοῦ τῆς συζυγίας κανόνος τὴν ἀλήθειαν, οὗ μὴ ἀφι- 
στάµενός τις οὐκ ἔχει πλανηθῆναι. Ἐπεὶ γὰρ, ὡς ἔφα- 
μεν Ἰ5, δυϊκῶς καὶ ἐναντίως πάντα ἔχοντα ὁρῶμεν, 
καὶ ὡς πρώτη vof, εἶτα ἡμέρα, xal πρῶτον ἄγνοια, 
εἶτα γνῶσις, καὶ Ἱ πρῶτον νόσος, εἶτα ἴασις, οὕτως 
πρῶτα τὰ τῆς πλάνης τῷ Bip ἔρχεται, εἶθ᾽ οὕτως τὸ 
ἀληθὲς ἐπέρχεται, ὡς τῇ νόσῳ ὁ Ιατρός. Αὐτίχα γοῦν 
τοῦ θεοφιλοῦς ἡμῶν ἔθνους ἀπὸ τῆς τῶν Αἰγυπτίων 
κακουχίας μέλλοντος λυτροῦσθαι, πρῶτον διὰ τῆς 
ὀφιωθείσης ῥάθδου, ἥτις τῷ ᾽Λαρὼν ἐδάθη, al .νόσοι 
ἐγίνοντο, καὶ εἴθ᾽ οὕτως εὐχαῖς Μωύσέως Τε αἱ ἰάσεις 
ἐπεφέροντο, Καὶ νῦν δὲ τῶν ἐθνῶν µελλόντων ἀπὸ τῆς 
κατὰ 76 τὰ εἴδωλα λυτροῦσθαι θρησκείας, ἡ xaxla πά- 


Q λιν, ὡς αὐτὴ βασιλεύουσα, προλαθοῦσα " πρωτον 


τὸν ἑαυτῆς ὥσπερ ὄφιν ἔπεμψε σύμμσχον, ὂν ὁρᾶτε 
Σίµωνα, ποιοῦντα θαυμάσια πρὸς κατάπληξιν καὶ 67 
ἁπάτην, οὐ σημεῖα ἰατικὰ πρὸς ἐπιστροφὴν καὶ σωτη- 
plav. Διὸ xal ὑμᾶς ἀπὸ τῶν γινοµένων τεράτων τοὺς 
ποιοῦντας νοεῖν δεῖ, tle τίνος deriv ἐργάτης. 'Edv 
ἀνωφελῆ ποιῃ τέρατα, κακίας ἑστὶν ὑπουργός' ἐὰν δὲ 
ἐπωφελῆ πράττῃ, τοῦ ἀγαθοῦ ἐστὶν ἡγεμῶν. 


XXXIV. Τὰ μὲν οὖν ἀνωφελῆ iol σημεῖα, ὅσα 
αὐτοὶ Σίµωνα εἱρήκατε πεποιηκέναι ' λέγω δὲ τὸ ἆν- 
δριάντας αὐτὸν ποιεῖν περιπατεῖν, καὶ τὸ ἐπ᾽ ἀνθρά- 
xtv αὐτὸν πεπυρωµένων 78 χυλιέσθαι, καὶ δράκοντα 
γίνεσθαι, elc αἶγα µεταμορφωθῆναι, clc ἀξρα πτῆναι, 
καὶ ὅσα τοιαῦτά τινα, εἰς ἴασιν ἀνθρώπων μὴ γινό- 
μενα, προσαπατᾷν 09 φύσιν ἔχει πολλούς. Τὰ δὲ τῆς 
οἰκτίρμονος ἀληθείας σημεῖά ἐστι φιλάνθρωπα, ἅτινα 


VARLE LECTIONES. 


76 εἰδεῶν Ω. Ἡ πολλοί C. 


13 Hano constructionem non admittit lingua Greca nam scribi debuit αὐτοὺς 


παρὄντας. Sed facilior est emendandi ratio : prorsus enim legendum αὐτόθι παρόντες. D. Sed potest etiam 


lectio cod. Reg. ferri, est enim ordo verborum πολλοὶ αὐτοὶ παρόντες ἐμαρτύρουν τὰ τοιαῦτα (nempe 


Σαυτοὺς) ἱστορηκέναι, Cl. 
75 Cfr. cap. 15 seqq. — "* xal om. C. 
auctoritatem. 
µένων. 9 πρὸς ἀπάτᾶν C. 


75$ Μωυσέος O. 76 µετά tacite scripsit Cl, repetiitque 
"^ προλαθοῦς O. 7* O in textu πεκληρωμµένων, in marg. ead. man. correctum in πεπυρω- 


Fortasse pro αὗτοί ponendum est adverb. loci αὐτῃῇ (idem ac τῇδε) vel αὐτοῦ 


contra codd. 


VARIORUM NOTAE. 
(64) "Avüpt&viac eto. Anastasius Quiestione 20. p. 242. Cedrenus Synopseos pag. 173. Nicephorus Hist. 


eccl. lib. 11, cap. 27. Cor. 


101 


CLEMENTINA. — HOMILIA 1I. 


102 


ἡκούσατε τὸν Κύριον πεποιηχότα, κάἀμὲ μετ ἐχεῖνον Α fecisse audiistis, meque post illum prece edidisse, 


εὐχαῖς κατορθοῦντα  ὤν 99 ol πλεῖστοι παρεστήκατε, 
οἱ μὲν νόσων πἀντοίων ἁπαλλαγέντες, οἱ δὲ 8 δαιµό- 
νων, ot δὲ ὀρθωθέντες χεῖρας, ol δὲ πόδας, οἱ δὲ τοὺς 
ὀφθαλμλὺς ἀπολαθόντες, οἱ δὲ τὰς ἀκοὰς καὶ ἄλλα ὅσα 
ἄνθρωπος ποιεῖν δύναται, φιλανθρώπου πνεύματος 
ἴδιος 93 γενόμενος. 

XXXV. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ὑπὸ τὸν ὅρ- 
θρον ἐπεισιὼν ἡμῖν Ζακχαῖος προσαγορεύσας ἔφη Πέ- 
tpe. ᾿Ανατίθεται Σίμων τὴν ζήτησιν εἷς τὴν αὔριον 
ἡμέραν' ἡ γὰρ σήμερον τὸ δι’ ἔνδεχα ἡμερῶν αὐτοῦ 
τυγχάνει 68 Σάθόατον (52). Καὶ πρὸς τοῦτον ὁ Πέ- 
τρος ἐπεκρίνατο. Λέγε Σίµωνι’ "Enel τελείως θέλεις 85, 
μετὰ τοῦ γινώσκειν, ὅτι σοι ἡμεῖς, ὅτε βούλει, θεο- 
φιλεῖ Προνοίᾳ ἁπαντᾷν ἑτοίμως ἔχομεν. Καὶ ὁ μὲν 
Ἰακχαῖος ταῦτα ἀκούσας ἀντιθάλλειν (pe τὴν ἀπό- 
χρισιν. 

XXXVI. Ὁ δὲ, ἰδών µε ἀθυμοῦντα xal τὴν ατίαν 
πυθόµενος καὶ μαθὼν παρ) ἐμοῦ οὐκ ἄλλοθέν ποθεν 
οὖσαν f| ἀπὸ τῆς κατὰ τὴν ζήτησιν ἀναθολῆς, ἔφη' 
Αγαθῇ (53) θεοῦ προνοίᾳ ὁ ** προειληφὼς διοικεῖσθαι 
τὸν κόσμον, ὦ φίλε Κλήμης, αὐτὸς οὐκ ἄχθεται ἐπὶ 
τοῖς ὅπως ποτὸ 35 ἁπαντῶσι πράγµασιν, ἀποδεδωκὼς 
ὅτι ὑπὸ τῆς τοῦ κρείττονος οἰκονομίας συµφερόντως 
τὸν ἔχκθασιν τὰ πράγματα 3 λαμθάνει' ὅθεν δίκαιον 
αὐτὸν εἶναι γνοὺς καὶ εὐσυνειδήτως βιοὺς, τὸ προσ- 
πίπτον 8! λυπηρὸν οἶδεν ὀρθῷ τῷ λογισμῷ &roctle- 
σθαιὃ τῆς ψυχῆς, ὅτι πρὸς ἀγαθου τινος ἀγνώστου 
συντελούμµενον ἐλθεῖν ἔχει. Καὶ νῦν δὲ τοῦ μάγου Σί- 
µώνος ἡ τῆς ζητήσεως ὑπέρθεσις µή σε λυπείτω. 
Ἴσως yàp ἐκ τῆς τοῦ θεοῦ προνοίας slo τὴν σὴν γἰ- 


γονεν ὠφέλειαν. Διὸ ὡς ἰδίῳ σοι ὄντιδὸ οὐκ ὀκνήσω { 


λέγειν. 

XXXVII. Τῶν ἡμετέρων τινὲς ἑταῖροι 9 τῷ Σίµωνι 
προσποιητῶς σύνεισιν, ὡς πεισθέντες τῇ ἀθεωτάτῃ 0! 
αὐτοῦ πλάνῃ, ὅμως, µανθάνοντες αὐτοῦ 69 τὰς βου- 
λὰς, ἐχφαίνωσιν ἡμῖν, πρὸς τὸ δύνασθαι δεινῷ ἀνδρὶ 
οἰκείως συναρµόσασθαι. Καὶ νῦν παρ’ αὐτῶν ἔμαβον, 
ἧς μέλλει ζητήσεως ποιεῖσθαι τοὺς λόγους" καὶ γνοὺς 
ixi τούτῳ τῷ μὲν θεῷ ηὀχαρίστησα 03. σὶ δὲ ἐμακά- 


quibus multi adfuistis, alii multiplicibus morbis aut 

demone liberati, alii vel manibus vel pedibus flr- , 
mati, alii visu vel auditu donati: et quecunque 

&lia edere potest vir ad spiritum hominum aman- 

tem pertinens. 


XXXV. Que cum dixieset Petrus, sub auroram 
&d nos ingressus Zaccheus salutans Petro ait: Dif- 
fert Simon disputationem in diem crastinum ; nam 
hodiernus inter undecim dies ipsius Sabbatum est. 
Ad quera Petrus respondit: Dic Simoni: Quando de- 
mum voles: et scias, nos paratos esse tibi, cum vo- 
lueris, divina Providentia occurrere. Equidem Zac- 
cheus, his auditis, responsum ut daret, egressus 
est. 


XXXVII. Petrus vero, me videns tristem, causam- 
que rogans, cum a me audiisset non aliunde or- 
tam quam ex disputationis dilatione, ita locutus 
est: Qui mundum optima Dei providentia guber- 
nari existimat, amice Clemens, is non egre fert 
quomodocunque occurrentia negotia, secum repu- 
tans, quod per Numinis dispensationem res con- 
gruenter exitum sortiuntur : unde sciens Deum esse 
justum, et bene sibi conscius vivens, accidentem 
molestiam novit ab animo recta ratione abjicere, 
quoniam ea in fine ad aliquod bonum ignotum per-- 
veniet. Et nuno igitur disputationis cum Simone 
Mago dilatio te non contristet. Fortassis enim a Dei 
providentia in tuara utilitatem contigit. Quocirca, 
cum mihi sis amicus peculiaris, non tardabo tibi 
narrare hec. 

XXXVII. Nostri quidam sodales eum Simone ver- 
gantur simulate, quasi impiissimo illius errori ad- 
hereant, quo, illius consiliis compertis,nobis ea de- 
clarent, sicque cum viro callido apte et congruen- 
ler possimusagere. Atque nuno ab illia accepi, qua 
de re in dieputatione loouturus sit: ob quam noti- 
Παπ Deo gratias egi: te vero beatum judico, quod 


. VARLE LECTIONES. 
8 ὦν non pendet a iig ui A ut d'qperem vertit G, sed ab ol πλεῖστοι, et referri debet ad Ópetic, 
. M δὲ ap. 


quod latet in ἠχούσατε. 


deesse, male asserit S ; excidit autem ex Clerici recens. 


56 ἴδιος 


excidit ap. Cl et S. 3 ἐπὶ τέλει, ὡς θέλεις conj. D, ἐπινέλε, ὡς θέλεις conj. Cl, ἐπιτελειὼς θέλεις Ο. 


μὁ pretermisit S. 355 ὅπως ποτέ 0 


$$ τὰ πρ. τ. &x6. C. 


5] [ta D, αὐοθἀοπἰο O, προπίπτον C. *9 Ita 


O, c. 8, ἀποσίεσθαι C. *? Ita O, c. D; Ἰδίως οἷόν τε conj. C, in euj. textu ἰδίως οἱόντι. 9 ἕτεροι Ο. ?! ἆθε- 
ωτάτῃ O, c. 8 ; ἀθεοτάτῳ (. 9* ηὐχαρίσθησα O, qui postea ὑπέρθεσιν. 


VARIORUM NOTE. 


(92)'H γὰρ σήµερον τὸ OU ἔνδεκα ἡμερῶν αὖ- 
τοῦ τυγχάνει Σάθοατον. . In Recognilionibus suis 
Rufinus vel aliter legit, vel prave interpretatus est. 
Differi, inquit, Simon certaminis diem in undecimam 
mensis praesentis, qua est post septem | dies: lib. 11 
cap. 20. Loci porro obscuri ao difficilis hic queat 
esse sensusS: hodiernus enim dies Sabbatum ipsius 
Simonis est, quod singulis quibusque undecim diebus 
recurrit. Sed de isto Sabbato Simoniano legisse me 
memoria non teneo. Cor. 

(53) Αγαθῃ. E Clementínis loca multa excerpsit 
Joannes Damascenus, ut referret in sacrasua Flecta. 


Hoc ego prestantissimun opus, Parallelís ejusdem 
Patris neo omnino simi!e, nec prorsus dissimile, 
tractavi quidem pro libito in bibitotheca PP. soc. 
Jesu, editis ac ineditis libris instructissima ; sed 
quia maximi otii immensique laboris erat cuncta 
investigare cum ad Clementem, tum ad Ignatium 
spectantia, pauca solummodo subnotavi, que primo 
conspectu sese obtulerunt. Itaque 8 voce &ya7 
usque ab ἐλθεῖν ἔχει inibi nactus sum cap. Περ 

παιδείας παρὰ θεοῦ, eto., sub hoc titulo, Ιζλήμεντος 
Ῥώμης. Ip. 

















- 


103 


S. GLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


104 


dilata fuerit disputatio; nam sermonum, qui ab ipso À ρισα ἐπὶ τῇ τῆς ζητήσεως ὑπερθέσει' τῶν γὰρ µελλόν- 


ad imperitorum judicium proferentur, tu, ante dis- 
putationem 8 me instructus, poterisesse auditor fir- 
muse ac stabilis. 

XXXVIII. Multa quippe mendacia contra Deum 


. accepit Scriptura, hac ratione: cum propheta Moyses 


ex Dei consilio septuaginta eleotis legem cum ex- 
plicationibus tradidisset, ut et ipsi eos qui vellent 


populo instituerent, non multo post scripta lex 


recepit quedam falsa contra unicum Deum, crea- 
torem coli et terre omniumque in iig contentorum; 
id auso diabolo facere ob justam quamdam ratio- 
nem. Atque hac ratione et judicio accidit, αἱ de- 
prehenderentur qui &udorent contra Deum soripta 
lubenter audire, quive amoris causa erga Deum ad- 
versus ipsum dicta non modo non crederent, sed 
neque omnino sustinerent audire, etsi vera forent, 
multo tutius rati periclitari ob fidem boni ominis, 
quam ob sermones infaustos ac biasphemos vivere 
cum prava conscientia. 


XXXIX. Itaque Simon eapitula contra Deum in 
Scripturis tentandi gratia apposita vult, ut audio, 
in medium progressus adducere, quo a charitate 
erga Deum, quotquot miseros poterit, abigere va- 
leat. Palam enim dicere nolumus, jn Scripturas ea 
capitula intrusa esse; nam conturbaremus imperi- 
tam plebem, et ita improbi hominis Simonis vo- 
luntatem faceremus. Nondum enim disecernendi vi 
prediti, aut fugient nos velut impios, aut, quasi 
non solum blasphema capitula falsa sint, etiam & 
doctrina nostra secedent. Quare necesse habemus, 
assentiri falsis capitulis, et de iisdem vicissim in- 
terrogando ad angustias illum redigere; benevolis 
&utem et candidis, post experimentum fidei, seor- 
Bim tradere solutionem capitulorum dictorum ad- 
versus Deum, qui quidem unam ac brevem viam 
et rationem habet. Ista autem est. 

XL. Omne dictum vel scriptum contra Deum 
mendacium est. Quod autem id vere, non vero 80- 
lum honoris gratia dicamus, sed etiam veritatis, 
paulo post procedente sermone cerlam rationem 
afferam. Unde tu, charissime Clemens, contristari 


C 


των 99 λόγων ὑπ) αὐτοῦ πρὸς διάχρισιν τῶν ἀγνοούν- 
των λέγεσθαι, σὺ, πρὸ τῆς ζητήσεως ἐφοδιασθεὶς ὑπ 
ἔμου, ἅπτωτος ἀχροατὴς γενέσθαι δυνήσῃ. 

XXXVIII. Πολλὰ γὰρ ψευδῆ κατὰ τοῦ θεοῦ προσ- 
ἐλαδον al Γραφαὶ (54) λόγῳ τούτῳ τοῦ προφήτου 
Μωύσέως δὲ γνώµη τοῦ θεοῦ ἐκλεκτοῖς τισιν ἑθδομή- 
χοντα τὸν vópov σὺν ταῖς ἐπιλύσεσι παραδεδωκότος 
πρὸς τὸ καὶ αὐτοὺς ἐφοδιάζειν τοῦ λαοῦ τοὺς βουλο- 
µένους, μετ οὗ πολὺ γραφεὶς ὁ νόµος προσέλαθέ τινα 
xal ψευδῆ κατὰ τοῦ μόνου 9 θεοῦ, τοῦ τὸν οὐρανὸν 
καὶ τὴν γῆν, xal πάντα τὰ bv αὐτοῖς δηµιουργήσαν- 
τος, τοῦτο τοῦ πονηροῦ δικαίῳ τινὶ λόγῳψ 9 ἐνεργῆσαι 
τετολµηχότος. Καὶ τοῦτο Ὑγέγονε λόγῳ καὶ χρίσει, 
ὅπως ἐλεγχθῶσι, τίνες τολμῶσι τὰ κατὰ τοῦ θεοῦ *' 
γραφέντα φιληχκόως ἔχέιν, τίνες τε στοργῇ τῇ πρὸς 
αὐτὸν τὰ κατ αὐτοῦ λογόμενα μὴ µόνον ἀπιστεῖν, 
ἀλλὰ μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἀκούειν ἀνέχεσθαι, x3v ἀληθῆ 
τυγχάνῃ, πολλῷ κρίναντες ἀσφαλέστερον περὶ εὐφή- 
µου πίστεως χινδυνεύειν, Tj ἐπὶ βλασφήμοις λόγοις 
δυσσυνειδήτως 09 βιοῦν. 

XXXIX. Ὁ οὖν Σίµων τὰς κατὰ τοῦ θεοῦ ἐν ταῖς 
1ραφαῖς πειρασμοῦ 20 Ὑάριν προσκειµένας περικο- 
πὰς αὐτὰς, ὡς µανθάνω, βούλεται, ἐλθὼν slc µέσον, 
λέγειν, ὅπως τῆς πρὸς τὸν Θεὸν στοργῆς ὅσους δύνα- 
ται ταλαιπώρους ἀποστῆσαι δυνηθῇ. Δημοσίᾳ γὰρ αὖ- 
τὰς λέγειν προσκεῖσθαι ταῖς βίθλοις οὐ βουλόμεθα, 
ἐπεὶ πτύραντες 99. ἀμαθεῖς ὄχλους 109 τοῦ πονηροῦ Σ- 
Μωνος τὸ θέλημα ποιοῦμεν. Μήπως ! γὰρ τὸ διαχρι- 
τικὸν ἔχοντες φεύξονται ἡμᾶς ὡς ἀσεθοῦντας ' dj ὡς 
oà3 µόνον τῶν βλασφήμων περικοπῶν ψευδῶν οὐ- 
σῶν, ἀποστήσονται τοῦ λόγου. Διὸ ἀνάγκήν ἔχομεν, 
συγκατατιθέµενοι ταῖς Ψευδέσι περικοπαῖς, περὶ 
αὐτῶν ἀντιπυνθανόμενοι, elc ἀπορίαν αὐτὸν μὲν φὲ 
pev, τοῖς δὲ εὐγνωμονοῦσι τῶν κατὰ του θεοῦ ῥηθει- 
σῶν πεπικοπῶν, μετὰ πείραν πίστεως ἰδίᾳ πάἀρέχειν 
τὴν * ἐπί[λυσιν, ἥτις µίαν xal σύντομον ἔχει τὴν ὁδόν. 
Ἔστι δὲ ᾖδε, 

XL. Πᾶν λεχθὲν Ἡ γραφὰν κατὰ τοῦ Θεοῦ ψεῦδός 
ἐστιν. "Ότι δὲ ἀληθῶς τοῦτο οὗ µόνον εὐφημίας ἕνε- 
xsv λέγοµεν, ἀλλὰ καὶ ἀληθείας, μετὰ βραχὺ mpotóv- 
τος τοῦ λόγου πληροφορήσω. "Όθεν σὺ, φἰλτατέ uo: 
Κλήμης, ἐπὶ τῷ τὸν Σίµωνα πρὸς τὴν ζήτησιν µίαν 


VARIES LECTIONES. 
$$ τῶν µελλόντων Ὑάρ Ο. ** Μωυσέος O. 95 μόνου O. Ita legendum jam vidit D. Cfr. infra cap. 40, 45 ; 


hom. 111, 6, νόµου C. * λόγῳ om. Ο. ?' τοῦ θεοῦ 0, ο, 
C. * Ita C in marg., in cuj. textu ἐπιπτύραντες, ut O. 605 à 


S, τὸν Θεόν C. *?Ita O ο. S, δυσσυνηδείτως 
Üy. αὐτοῦ C, ἆ ὕ., ὅθεν αὐτοῦ O. 


! µήπω Ο. 3 οὐ οπ. O0. Mox οὐσῶν ἀλλ᾽ ἀποιτήσονται ».όγου C. 3 Errat S de C, qui exh. τήν ut 0, 
. VNARIORUM NOT&. 


καῖς Ol. 


(5A) Πολλὰ γὰρ ψευδῆ κατὰ τοῦ Θεοῦ προσέλα 
6ov at Γραφαἰ. Falsa veris permista fuisse in sa- 
oris Soripturis dicitur passim hoo in Apocrypho, 
impie Juxta ac stulte: ex veterum hereticorum de- 
liramentis, qui,texte. S.Ireneo lib. rr. cap. 2, cum 
ex Beripturis arguerentur in accusationem con- 
vertebantur ipsarum Seripturarum,quasi non recte 
haberent,neque essent ex auctoritate, et quia varie 
essent dicte. Sic apud S. Epiphanium Ebionei 
Moysis Pentateuchum integrum non admittunt, sed 
quedam illius rejiciunt, majoremque legis partem 


contumeliis incessunt'; Abrahamum quidem cum 
Isaaco, Jacobo, Moyse et Aarone, usque ad Jesum 
Nave filium recipientes, sed postea Samsonem, Sa- 
muelem, Davidem, Salomonem, Eliam, Eliseum, 
Isaiam, Jeremiam, Danielem, Ezechielem, alios, 
omnesque prophetas detestati. Ptolemaite vero Pen- 
tateuchum cum legibus divinis humana mandata 
complecti affirmant. Et Appelleiani a Christo volunt 
fuisse indicatum, quid in sacris litteris ab ipso di- 
ctum fuerit, quid α demiurgo. Lege de Ebioneis 
Methodii Convtbtum or. 8. p. 140. Cot. 


108 


CLEMENTINA. — HOMILIA II. 


106 


τὴν ἑνεστῶσαν ὑπερθέσθαι ἡμέραν οὖκ ὀφείλεις λυ- Α non debes, quod Simon ad disputationem unum 


πεῖσθαι. Σήµερον Ὑὰρ πρὸ τὴς ζητήσεως προεφο- 
διαζόµενος περὶ τῶν *iv ταῖς Γραφαῖς προσκειµένων 
περικοπῶν, ἐπὶ τῆς ζητήσεως περὶ τοῦ µόνου θεοῦ * xdi 
ἀγαθοῦ, τοῦ xac τὸν κόσμον πεποιηκότος, VÀ δια- 
κριθῆναι οὐκ ὀφείλεις' ἀλλὰ xa! θαοµάσεις ἐπὶ της 
ζητήσεως, πως οἱ ἀσεθεῖς, τὰ πλήθη τῶν ὑπὲρ θεοῦ 
εἰρημένων ἐν ταῖς Γραφαῖς παραλιπόντες 9, τὰ κστ᾽ 
αὐτοῦ εἱἰρημένα περιθλεπόμµενοι Ὑαίροντες φέρουσιν' 
xai οὕτως οἱ ἀκροαταὶ ἁγνοίας αἶτιᾳ,τὰ κατὰ τοῦ θεοῦ 
πιστεύσαντες, τῆς αὐτοῦ βασιλείας ἀπόθλητοι Ἰ γίνον- 
ται. Διὸ σὺ προφάσει ὑπερθέσεως τὸ µυστήριον τῶν 
Γραφῶν μαθὼν, χερδήσας εἰς Θεὸν μὴ ἁμαρτάνειν, 
ἀπαραθλήτως χαρήσῃ. 

XLI. Κἀγὼ Κλήμης ἀκούσας ἔφην, ᾽Αληθῶς χαί- 


huno diem intermiserit. Hodie enim ante disputa- 
tionem instructus de capitulis Scripture appositis, 
inter disputandum de uno Deo et bono, mundique 
creatore, hesitare non debes : sed et in discepta- 
tione miraberis, quo pacto impii plurima in Scri- 
pturis pro Deo dicta relinquunt, et respicientes ad 
ea, qua contra ipsum scripta sunt, hec leti profe- 
runt, sicque auditores ignorantite ergo,que contra 
Deum sunt, credentes, ab illius regno ejiciuntur. 
Quocirca tu, occasione diletionis Scripturarum 
mysterium discene,lucratus non peccare in Deum, 
incomparabili gaudio afficieris. 


XLI. Et ego Clemens, eo audito, dixi : Revera 


ρω καὶ χάριν ὁμολογῶ τῷ κατὰ πάντα εὐεργέτῃ p gaudeo, et gratias babeo benefico prorsus Deo, qui 


Otgp- πλὴν αὐτὸς οἶδεν ὅτι ἄλλο τι φρονεῖν οὐ δυνή- 
σοµαι, fj 3 τὰ πάντα ὑπὸρ θεοῦ φρονεῖν. Ὅθεν μή µε 
ὑπολάδῃης ὡς ἀμφιθάλλοντα τοῖς ὑπὸ θεοῦ ῥηθεῖ - 
σιν ? fj xa! ῥηθησομένοις !9 πυνθάνεσθαι, ἀἁλλ᾽ ἵνα 
μαθὼν xal αὐτὸς ἄλλον εὐγνωμόνως !! μαθεῖν θέλον- 
τα διδάξαι δυνηθῶ. Διὸ λόγε pot, τίνα lavi τὰ προσ- 
κείµενα !* ψευδῆ ταῖς Γραφαῖς xal πῶς. ὅτι ὄντως 
ψευδῆ τυγχάνει. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο' Καὶ sl 
μή µου ἐπύόθου, ἐγὼ τᾷ τάξει ἐξιὼν τῶν λόγων παρ- 
εἴχον τὴν ἀπόδειξιν, ἣν ὑπεσχόμὴν. Πλὴν &xoucov, 
πῶς αὐτοῦ πολλὰ καταφεύδονται al Γραφαὶ, ὡς εἴσῃ 
ἱντυγχάνων αὐταῖς. 

XLII. Παραδείγματος δὲ ἕνεκεν 132 τὰ ῥηθησόμενα 
αὐτάρχκως Ete. Οὐκ ἆ 3 οἴμαι δὲ, ὦ φίλε Κλήμης, εἰ 
δυνήσεταί τις, χἂν βραχεῖαν τινα πρὸς θεὸν στορ- 
yv καὶ εὐγωμοσύνην ἀποσώζων , παραδέξασθαι fj 
χκἂν ἀκοῦσαι τὰ κατ αὐτοῦ λεγόμενα. Πῶς δὲ ἔστιν 
αὐτόν τινα μοναρχιχὴν voy» ἔχειν (55) καὶ ὅσιον 
γενέσθαι, προειληφότα ὅτι πολλοί slav θεοὶ xai οὐχ 
tc; El δὲ xal εἴς, £v πολλοῖς ἀτοπήμασιν εὐρίσκων 
αὑτὸν , τίς ὅσιος !* σπουδάσει Ὑενέσθαι, τὴν τῶν 
ὅλων ἀρχὴν διὰ τὰ ἴδια τῆς φύσεως ἀτοπήματα, ἑλ- 
πίσας μὴ ἐπέρχεσθαι τὰ ἄλλων ἀδικήματα ; 


XLIII. Διὸ ἀπείη !5 πιστεύειν, ὅτι ὁ τῶν ὅλων Δε- 
σπότης, ὃς οὐρανὸν ἕκτισε xal γῆν xal πάντα τὰ dv 
αὐτοῖς, ἑτέροις συνάρχει, f] ὅτι ψεύδεται el γὰρ ψεύ- 
δεται, καὶ τίς ἀληθεύει ; ὅτι πειράζει ὡς ἀγνοῶν, 
καὶ τίς προγινώσκει ; El δὲ ἐνθυμεῖται xal µετα - 
μελεῖται 19, καὶ τίς vq τέλειος καὶ γνώμῃ ἔμμονος ; 


etiam scit me aliud sentire non posse, nisi cuncta 
pro eo. Quocirca ne credas, me, quasi de Dei ver- 
bis vel de iis que dicturus es dubitem,interrogare; 
sed ut audiendo ipse quoque alium candide audire 
desiderantem docere valeam. Idcirco expone mihi 
quanam sint mendacia in Scripturis exstantia, et 
quo modo vere mendacia sint. Ac Petrus respondit: 
Licet me ncn interrogasses, ego ordinem prose- 
quens sermonum exhibuissem demonstrationem, 
quam promiseram. Igitur audi,quo pacto multa in 
Deum mentiantur Scripture, quemadmodum eas 
legendo intelliges. 

XLII. Exempli autem gratia, que dicentur, suf- 
ficient. Et vero, amice Clemens, nescio an quis- 
quam, qui vel exiguam erga Deum charitatem et 
benevolentiam conservet, poterit recipere vel etiam 
audire qua contra eum dicuntur.Qua enim ratione 
is idem animam monarchicam habeat et sanote vi- 
vat, qui est preventus opinione, multos esse deos, 
non unum ?Velsi unusest,eum in multis defectibus 
inveniens quis nitetur esse sanctus, quando qui- 
dem sperabit, omnium principium Deum propter 
nature sus vitia, non vindictam sumpturum de 
aliorum delictis ? 

XLIII. Quare absit, ut credatur, quod omnium 
rerum Dominus, qui colum 80 terram omniaque 
illis contenta condidit, cum aliis imperet,aut quod 
mentiatur : nam si mentitur,quis verum dicit? aut 
quod tentet, quasi ignorans : quis enim precogno- 
sCel? Si autem considerat,et penitentia ducitur,ec- 


Et δὲ QnÀoi, xal τίς ἀσύγκριτοά ; El δὲ σκληρύνει Ὁ quis mente perfectus atque consilio stabilis ? Si 


καρδίας, καὶ τίς σοφίζει ; El δὲ τυφλοῖ καὶ χωφοῖ, 
χαὶ τίς δέδωχεν ὁρᾷν xa: ἀχούειν ; El δὲ ἀποστερεῖν 
συµθουλεύει͵ xal τίς δικαιοσύνην νοµιστεύει ; EL δὲ 
ἐμπαίζει, xai τίς εἱλικρινής ; El δὲ ἀδυνατεῖ, καὶ τίς 


emulatur, quis incomparabilis ? 8i indurat corda, 
quis erudit?8i cecitatem et surditatem inducit,quis 
dedit visum et auditum ? Si fraudare suadet, quis 


justitiam administrat ? Si illudit,quis est sincerus? 


VARUE LECTIONES. 
τήν Ο. 5 θεοῦ ascripsi ex O. * παραλείποντες C. 1 ἀπόβλητοι C. * οπ. Ο. qui deinde φρονῶν * ῥή- 


μασιν C. ὑπὸ σοῦ ρηθεῖσιν scribendum censet D. !9 ῥηθησομένων O. t! 
O et S ex conject.,, προκείµενα C. Post πῶς S crediderit aliquid excidisse, velut Ἵνα 


νωµόνως O. Idem δυνηθᾷ. !* Ita 
μάθω. 15 Évexa O. 


15 αὐτὸν τίς, οὐχ ὅσιος O. Tum legendum esset αὐτὸν, οὔ τις ὅσιος {5 Διὸ εἰ μὲν ἀπείη O. !6 µεταμέλεται O. 
VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(95) Μοναρχικὴν voy» ἔχειν. Monarchicum ani- 
mum appellat, vel eum qui dominetur in corpus, 


PATROL. GA. II. 


vel qui monarchie et unius principatui faveat. 


4 





101 


S. CLEMENTIS I1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


108 


Si invalidus est, quis est omnipotens? Si injustus A «vta δύναται; Et δὲ ἀδιχκεῖ, xal τίς δίκαιος ; El δὲ 


est, quis justus ? Si mala creat, quis bona faciet ? 
Si mala facit, quis bona ? 

XLIV. 8i vero montem pinguem appetit, cujus- 
nam erunt cuncta ? Si mentitur, quis verax est ? Si 
in tabernaculo habitat, quis immensus ? 8i deside- 
rat nidorem, sacrifloia, viclimas et. libationes, 
quis nullius indigens, quis sanotus, quis purus, 
quis perfectus ? Si luminibus ac lucernis delectatur, 
quis luminaria in colo constituit ?8i in caligine ac 
tenebris et procella atque fumo versatur, quis tan- 
quam lumen maximum evum illuminat ? Si cum 
tubis et vociferationibus et jaculis et sagittis adve- 
nit, quis est omnium exspectata tranquillitas ? 8i 
ipse belladiligit,quis pacem vult? Si mala ipse con- 
dit, quis facit bona? Si durus ipse,quis humanus? 
Si fidelis non est in promissis,cui credetur? Si ma- 
lo8 amat et adulteros et homicidas,quis erit justus 
judex ? Si eum ponitet,quis est constans ?Si deni- 
que malos eligit, quisnam admittit bonos ? 


XLV. Quoocirca,o fili Clemens,inhibe te, ne aliud 
de Deo sentias, quam quod ipse solus sit Deus et 
Dominus et pater bonus 8ο justus creator, patiens, 
misericors, nutritor,beneflcua,humanitatis legisla- 
ior, castitetis consiliarius, eternus, eternitatis 
auctor, incomparabilis, in bunorum animis habi- 
tans, imperceptus et perceptus, qui in infinito ma- 
gnum evum tanquam centrum flxit,qui colum ex- 
pandit et terram compegit,aquam recondidit,astra 
in colo disposuit, terram fecit scatere fontibus, 
fructus produxit, montes in altum sustulit, mari 
terminos dedit, ventos ac flatus ordinavit ; quique 
corpori ambienti in immenso pelago, per spiritum 
consilii sui, securitatem tribuit. 

XLVI. Hic noster judex est, in quem intuendo 
oportet animas nostras emendare, omnia pro eo 
cogitare, ipsi benedicere ; atque pro certo habere, 
quod sua patientia improbitatem cunctorum in pu- 
blicum abducens solus exsistit bonus.Isque in fine 
universi unicuique facinorum contra rationem ad- 
missorum justus presidebit judex. 

XLVII. His ego Clemens auditis dico : Vere illud 
religio est, vere illud pietas. J)terumque aio : Cupe- 
rem igitur scire, quapropter eo modo scripti sunt 


xaXxà χτίζει, καὶ τίς ἀγαθὰ πράξει; El δὲ xal 1" κα- 
xà ποιεῖ, xai τίς ἀγαθά ; 

XLIV. Et δὲ τὸ πῖον ὄρος ἐπιθυμεῖ, καὶ τίνος τὰ 
πάντα ; El ψεύδεται, καὶ τίς ἀληθεύει ; El ἐν σκηνῇ 
οἰκεῖ, xal τίς ἀχώρητος; El δὲ ὀρέγεται 93 xvlc- 
σης /3 xai θυσιῶν καὶ θυμάτων καὶ προχύσεων, xat 
τίς ἀπροσδεὴς xal τἰς ἅγιος καὶ τἰς χαθαρὸς καὶ τίς 
τέλειος ; El λύχνοις καὶ λυχνίαις τέρπεται͵, xal τίς 
τοὺς φωστῆρας ἔταξεν ἐν οὐρανῷ ; El. ἐν γνόφῳ καὶ 
σκότῳ καὶ θυἑλλῃ xal χαπνῳ σύνεστιν, xal τίς φῶς 
ὢν φωτίζει τὸν µέγιστον αἰῶνα ; Et διὰ σαλπίγγων 
καὶ ἀλαλαγμῶν 19 καὶ βολίδων καὶ τοξευµάτων προσ- 
έρχεται, καὶ τίς ἡ τῶν ὅλων προσδόκιµος γαλήνη ; el 
πολέμους αὐτὸς ἀγαπᾷ, καὶ τίς εἰρήνην θέλει c et τὰ 
κακὰ αὐτὸς χτίζει, καὶ τίς ἀγαθὰ δημιουρχεῖ ; El αὖ- 
tóc ἄστοργος 39, xal τἰς φιλάνθρωπος ; El αὐτὸς πι- 
στὸς οὐκ ἔστι περὶ Qv ὑπισχνεῖται, καὶ τίς πιστευ- 
(estat ; El αὐτὸς πονηροὺς καὶ μοιχοὺς xai φονεῖς 
ἀγαπᾷ, καὶ τίς ἔσται 3 δίκαιος κριτής; E* αὐτὸς µετα- 
μελεῖται, καὶ τίς βέθαιος ; El αὐτὸς κακοὺς ἐκλέγε- 
ται, καὶ τίς ἀγαθοὺς προσίεται ; 

XLV. Ad, à τἔχνον Κλήμης, ἔπεχε, μὴ ἄλλο τι 
φρονήσῃις περὶ τοῦ θεοῦ, f ὅτι αὐτὸς µόνος tot! θεὸς 
καὶ Κύριος καὶ πατὴρ ἀγαθὸς xai δίκαιος δημιουργὸς, 
µαχρόθυµος, ἐλεήμων, τροφεὺς, εὐεργέτης, φιλαν- 
θρωπίαν νοµιστεύων, ἁγνείαν συµμθουλεύων, αἰώνιος; 
αἰωνίους ποιῶν, ἀσύγκριτος, ταῖς τῶν ἀγαθῶν ψυχαῖς 
οἰκιζόμενος, ἀχώρητος καὶ χωρούμενος, ὁ ἐν ἀπείρῳ 
τὸν μµέγαν ava ὣς κέντρον 13 πήξας, ὁ οὐρανὸν 
ἐφαπλώσας καὶ γῆν πιλώσας, ὕδωρ ταµιεύσας, ᾱ- 
στρα iv οὐρανῷ διαθεὶς, πηγὰς yq βρύσας, καρποὺς 
ἐκφύσας, ὄρη ὑψώσας, θάλασσαν περιορίσας, ἀνέμους 
τε d 4 καὶ πνεύματα διατάξας, ὁ τὸ περιέχον σῶμα Ev 
ἀπείρῳ πελάγει πνεύµατι βουλῆς 33 ἀσφαλισάμενος. 


XLVI. Οὗτος ἡμῶν δικαστῆς, slc ὃν ἀποθλέποντας 
χρὴ τὰς ἑαυτῶν κατορθοῦν ψυχὰς, πάντα ὑπὲρ ?* αὖ- 
τοῦ νοοῦντας, αὐτὸν εὐφημοῦντας, πεπεισµένους Ott 
τῇ αὐτοῦ μακροθυµίᾳ πάντων τὴν προπέτειαν elc φα- 
νερὸν ἄγων μόνος ἀγαθός ἐστιν. Καὶ οὗτος ἐπὶ τέλει 
τοῦ παντὸς ἑκάστῳ τῶν τετολµηκότων ἃ μὴ ἐχρῆν δἰ- 
χαιος προκαθεσθήσεται χριτής. 

XLVII. Ταῦτα ἐγὼ Κλήμης ἀκούσας, ἔφην' 'AAn- 
θῶς τοῦτο θεοσέθεια, τοῦτο ἀληθῶς 35 εὐσέθεια. Πάλιν 
τε ἔφην "Ἠθελον μαθεῖν οὖν, διὰ τί οὕτως ἐγράφησαν 


libri sacri. Memini quippe te dixisse id factum ad Ὦ a Βίθλοι. Μέμνημαι γὰρ ὡς Eyre, ὅτι εἰς ἔλεγχον 


coarguendos eos qui aliquid, quod dictum: sit ad- 
versus Deum, temere credituri erant.Sed quoniam 
concedis nobis,quarere ex te uti lubet, interrogare 
&udemus, te jubente. Si quis, charissime Petre, in 
animum induxerit dicere nobis : Veritatem conti- 
nent que in Deum dicta ac scripta sunt, licet tibi 
videantur falsa : quo modo illi respondebimus ? 


τῶν µελλόντων τολμᾷν πιστεύειν τι 26 λεγόμενον κατὰ 
τοῦ θεοὺ. Πλὴν ἐπεὶ χαρίζῃ ἡμῖν πυνθάνεσθαἰ σου 
ὡς βουλόμεθα 3, πυνθάνεςθαι τολμῶμεν, σοῦ κελεύ- 
cavtoc* st τις βουληθείη, φίλτατε Πέτρε, λέγειν ἡμῖν" 
᾽Αληθῇ ἐστι τὰ γεγραµµένα, xv 38 σοι ψευδῆ δοκῆ τὰ 
κατὰ τοῦ θεοῦ ῥηθέντα' πῶς ἀποκριθῶμεν αὐτῷ ; 


VARLE LECTIONES. 
!! δέ deest in O. !5 χνίσης C., quam formam 8 tacite commutavit in χνίσσης. ut scr. O. Vide Dindor. 
flum in Hom. Tum προσγύσεων O. !? ὀλολυγμῶν Q. *? ἄστοργος αὐπός C. 3! ἐστι O. 13 Ad oram cod. 
0 


Ottob. al. man. Ύρ. χέντρωον. ?* Ci ἀσφαλής 
S. Deest in O. sn 0 : 


8t θουλῆς Metaphrasten redolet, abundatque ; ἀσφαλές conj. 
r. m. in marg. ἔχον. Eadem varietas occurrit infra o. 52. 35 ἀληθῶς τοῦτο Ο. ** Post 


τι O preebet τὀ. 57 Vbb. πυνθάνεσθαἰ σου ὡς βουλόμεβα accesserunt ex Ο. 35 κἄν om. O, qui tum scr, δοχεῖ 


109 


θόµενος, slc γὰρ σὴν ἀσφάλειαν ἔσται' πλὴν ἄκουσον. 
Ἐπειδὴ πολλά ἐστι τὰ ὑπὸ τῶν Γραφῶν 7ὅ εἱρημένα 
κατὰ τοῦ θεοῦ, πρὸς τὸ ἐπεῖγον τῆς ὥρας διὰ τὴν 
ἑσπέραν 39. ἕνα ὃν βούλῃ λόγον πύθου xai ἐπιλύσο- 
μαι, δείξας αὐτὸν ψευδῇ’ οὐχ 3! ὅτι µόνον xatà τοῦ 
θεοῦ εἴρηται, ἀλλ᾽ ὅτι ὄντως ψευδής ἐστιν. Κἀάγὼ ἀπε- 
χοινάµην. Μαθεῖν θέλω πῶς τῶν Τραφῶν (56) ἀγνοεῖν 
τὸν Θεὸν λεγουσῶν 33, σὺ γινώσκοντα αὐτὸν ἀποδεῖξαι 
δύνασαι. 

XLIX. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο, Εὐκόπως ἐλεγ- 
χθῆναι δυνάµενον προἑτεινας Ἀμϊν πλὴν ἄκουσον, 
πῶς οὐδὲν ἀγνοεῖ θεὸς, ἀλλὰ xal προγινώσκει. *O δὲ 
πυωνθάνοµαί σου, πρῶτον ἀπόκριναί μοι" ὁ τὰς Bl- 
ὄλους γράψας καὶ εἰπὼν πῶς ὁ xócpoc ἐκτίσθη xal 
ὅτι οὗ προγινώσκει ὁ θεὸς, ἄνβρωπος ἦν, Tj οὔ ; Κάγὼ 
ἔφην Ανθρωπος. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο' ᾿Αν- 
θρώπῳ οὖν ὄντι, πόθεν δυνατὸν ἦν εἰδέναι ἀψευδῶς, 
πῶς ὁ κόσμος ἐκτίσθη, καὶ ὅτι ὁ θεὸς οὐ προγινώσχει; 

L. Καγὼ αἰσθόμενος ἤδη τὴν ἐπίλυσιν ὑπομειδιῶν 
ἔφην. Ὅτι προφήτης Tw. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη' El οὖν 
ὁ προφήτης, ἄνθρωπος ὢν, οὐδὲν ἠγνόει, διὰ τὸ ἀπὸ 

εοῦ εἰληφέναι τὴν πρόγνωσιν, πῶς ἂν 33 αὐτὸς ὁ δε- 
δωκὼς ἀνθρώπῳ τὸ προγινώσκειν, θεὸς ὢν, ἠγνόει; 
Κάἠγὼ ἔφην Ὀρθῶς ἔφης. Καὶ ὁ Πέτρος Ἔτι οὖν, 
ἔφη, ei; αὐτὸ συνδιαπόρησὀν pot. Ὡμολογημένου 
ἡμῖν ὅτι ὁ θεὸς πάντα προγινώσκει, ἀνάγκη πᾶσα, 
τὰς λενούσας αὐτὸν Γραφὰς ἀγνοεῖν ψΨεύδεσθαι, τὰς 
ὃς γινώσκειν αὐτὸν λεγούσας ἀληθεύειν. Κάγὼ ἔφην: 
᾽Ανάταν οὕτως ἔχειν. 


16 LI. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη El οὖν τῶν Γραφῶν ἃ μὲν C 


ἐστιν ἀληθη, à δὲ φευδῆ, εὐλόγως 6 Διδάσκαλος ἡμῶν 
ἔλεχεν- Γίνεσθε τραπεζίται 3 δόκιμοι ὡς τῶν ἐν 
ταῖς Γραφαῖς, τινῶν μὲν δοκίµων ὄντων λόγων, τινῶν 
δὲ 5 κιεδήλων. Καὶ τοῖς ἀπὸ τῶν ψευδῶν Γραφῶν 
πλαν υµένοις οἰχείως τῆς πλάνης ἐξέφηνε 34 τὴν αἱ- 
τίαν έχων 3. Διὰ τοῦτο πλανᾶσθε, μὴ εἶδότες τὰ 
ἀληθῆ τῶν Γραφῶν (57) OO εἴνεκεν ἀγνοεῖτε xai 
τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ. Κἀγὼ ἔφην Πάνυ χκαλῶς. 


CLEMENTINA. — HOMILIA 1I. 
XLVIII Ka! ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο: E3 1 εἶπας πυ-Α XLVIII. Excepit Petrus 


110 


: Tu bene interrogasti. 
Verum audi ; erit enim in tuam cautionem. Quan- 
doquidem multa sunt a Scripturis in Deum dicta, 
quia tempus urget ob vesperam, unum quod voles 
dictum sciscitare ; et solvam,falsumque esse osten- 
dam, non solum quod contra Deum prolatum sit, 
sed quod revera sit falseum.Et ego respondi : Velim 
discere quo pacto, cum Scripture Deum dicant 
in ignorantia versari, ipsum soeientem esse pote- 
ris demonstrare. 

XLIX. Respondit Petrus : Dictum proposuisti re- 
futatu facile. Attamen ausculta quemadmodum 
nihil ignorat Deus, sed et prescit. Quod vero te 
rogo, primum mihi responde: qui libros sacros scri- 
psit, dixitque qua ratione mundus fuerit conditus 
et quod Deus non presciat, homo erat, nec ne* Et 
ego : Homo, inquam.Iterum Petrus : Ergo qui erat 
homo, unde certo scire poterat qua ratione mun- 
dus fuerit conditus, et quod Deus non presciat ? 

L. Tum ego, qui jam solutionem intelligerem, 
subridens aio : Quoniam erat propheta. Et Petrus 
dixit : Si ergo propheta, licet homo, nihil nescie- 
bat, qui & Deo acceperat prescientiam quo pacto 
igitur ipse qui homini prescire largitus est, Deus 
cum sit,in ignorantia versetur ? Et ego : Recte pro- 
nuntiasti. Tum Petrus : Adhuc ergo,inquit, de hoc 
una mecum require.Confesso a nobis, Deum omnia 
precognoscere, omnino necesse est ut Scripture 
illum quidem ignorare affirmantes mentiantur,asse- 
rentes vero cognoscere, vere sint. Et ego dixi : Ne- 
cesse est ita habere. 

LI. Petrus addidit:Si ergo in Scripturis alia vera 
sunt, alia falsa, recte Magister noster dixit Estote 
probi trapexite ; cum nempe quedam in Scripturis 
dicta proba sint,quedam adulterina.Et hominibus, 
qui ob falsas Scripturas errabant, proprie erroris 
indicayit ca 188m, dicens : Ideo erratis, nescientes 
vera Scripturarum ; propter quod ignoratis et virlu- 
tem Dei. Et ego dixi : Omnino preolare. ' 


VARI LEGCTIONES. 
*" «5 D, suffragante O0, σύ €. *' Malim διὰ τὸ ἐπεῖγον τῆς ὥρας πρὸς τὴν ἑσπέραν, sede prepo 


sitionum mutata D. 34 οὐκ C, οὐχ S. ) 
C, qui refert ad hom. i1, 50, xvii, 20. Epip 


31 λεγηυσῶν τὸν Ocóv. C. 
. heer. 44, 2, ot ad notas suas in Constit. ap. 11, 


3 οὖν C. δὲ Ita 0, c. S, σραπεζείται 


. Adde 


secundum 8, que prebent Credner. Beitrage I, 295, 327. Heinichen Euseb. Hist. eccl., tom. III, Excurs. 
. δὲ 8, O, τε C, non C, uti vult S, sed Cl deinceps πλυνοµένοις. δὲ Ita S, ἐξέφανε C, O. 


I . 
n dr. Marc. xir, 24, Matth. xxi, 29. 


VARIORUM NOT/E. 


(56) Πῶς τῶν Γραφῶν. In. Eclogis Damasceni, de 
quibus paulo ante dicebamus, cap. Περὶ τοῦ ἄφευ- 
κτον εἶναι τὸν Θεὸν καὶ ἀπερίγραπτον, etc. Ερώτη- 
σις Κλήμεντος πρὸς τὸν ἅγιον ἸΙάτρον. Πῶς τῶν 
Γραφῶν λεγουσῶν ἀγνοεῖν τὸν θεὸν, ὡς dj περὶ τὸν 
Αδὰμ ζήτησις ἐμφαίνει, σὺ λέγει πάντα αὐτὸν 
Τινώσκειν; ᾽Απόχρισις. Ὁ τὰς Βίόθλους γράψας, καὶ 
εἰπὼ, πῶς 6 κόσμος ἐκτίσθη, ἄνθρωπος ἦν, fj o0; 
Απόγριτις Κλήμεντος. Ανθρωπος v. Ἐρώτ. Ili- 
τρου. ᾿᾽Ανθρώπῳ οὖν οντι πόθεν δυνατὸν εἰδέναι 
ἀφεν)ῶς πῶς πρὸ ἀνθρώπου ὁ Χχόσμος ἐχτίσθη ; 
᾽Απόκῳ. "Ότι προφήτης ἦν. Πέτρος: Et. οὖν προφήτης 
ἄνθρω; ος (v, διὰ τὸ ἀπὸ θεοῦ εἱληφέναι πρόγνωσιν 
οὐδὲν ἀγνοεῖ, πῶς αὐτὸς ὁ δεδωκὼς ἀνθρώπῳ τὸ 
προγυώσκειν, θεὸς Qv, ἡγνόει ἄν (I. ὃ ἄλλφ) δε- 
ἑώρηχεν ; Κλήμης Ὀρθώς ἔφης' Πέτρ. El οὖν ὁ θεὸς 


μόνος πάντα, ὡς ἀποδέδεικται, προγινώσκει, ἀνάγκη 
πᾶσα τὰς λεγούσας αὐτὸν Γραφὰς ἀγνοεῖν τι, μὴ 
γοεῖσθαι παρὰ τινων, πῶς ταῦτα εἴρηται περὶ Θεοῦ 
τοῦ διδάσκοντος ἄνθρωπον γνῶσιν. Qui locus admo- 
dum observari debet, ob manifestam in eo interpo- 
lationem. Cor. 

(57) Mi ᾿εἰδότες τὰ ἀληθῆ τῶν Γραφῶν, eto. Mi- 
rare hio quoque impudentiam hereticam, in per- 
vertendis sacre Scripture testimoniis. Nam Mar- 
οἱ xir, 24, habetur duntaxat : Διὰ τοῦτο πλανᾶσθς, 

7| εἰδότες τας Tpaoàc, μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ. 
Matth. vero xxii, 20 ; πλανᾶσθε, etc. Quod autem 
Ebionei Evangelium Matthei, quo solo utebantur, 
mutilationibus, additionibus, mutationibus adulte- 
raverint, locuples testis est Epiphanius. Ip. 


411 


LII. Respondit Petrus : Recte itaque non credo À 


&adversus Deum, nec adversus justos in lege memo- 
ratos,impiam presumens opinionem. Ut enim mihi 
persuadeo, neque Adamus transgressor fuit, quem 
Dei manus parturierunt : neque Noe ebrius, qui 
pre omni mundo justus inventus est: neque Abra- 
hamus tres simul*babuit uxores, qui propter casti- 
tatem donatus est liberorum multitudine : neque 
Jacobus quatuor duxit, quarum et due sorores, 
qui duodecim tribuum pater exstitit, et Magistri 
nostri adventum futurum designavit. Moyses non 
erat homicida, nec ab idolorum sacerdote didicit 
judicare, qui omnibus seculis legem Dei propheta- 
vit,et ob rectam intelligentiam testimonium fidelis 
diepensatoris accepit. 

LIII. Sed et horum similiumque solutionem in 
tempore tibi exhibebo. De cetero, quoniam, ut vi- 
dee,instat vespera,que hodie dicta sunt, sufficiant. 
Attamen quoties voles, de quibus placebit, fiden- 
ter percontare : nos leti confestim explicabimus. 
Quibus dictis surrexit. Sicque sumpto cibo in som- 
num versi sumus ; nox enim advenerat. 


HOMILIA III. 


I. Post duas igitur dies, tertio autem illuce- 
scente quo dispulandum erat cum Simone ego 
Clemens expergefaclus comitesque, sub secundum 
gallorum cantum invenimus lucernam adhuc lucen- 
tem, Petrum vero genibus flexis orantem. Com- 
pleta igitur prece,conversus cernensque nos ad au- 
diendum paratos dixit : 


M. Scire vos volo, quod qui ex nostro consilio 
manent cum Simone, ut inepta illius addiscentes 
nobis subjiciant, quo ad variam ejus malitiam ap- 
tare nos possimus ipsi miserunt, et nobis ista de- 
clararunt : Simon hodie, quemadmodum promisit, 
parstus est, venire coram omnibus, ut ostendat ex 
Scripturis: hunc qui colum el terram omniaque 
in iis exstantia condidit,non esse Deum supremum; 
sed alium existere quemdam incognitum 'et su- 
premum,utin ineífabilibus exsistentem Deum deo- 
rum,qui duos miserit deos, ex quibus alter mundi 
creator, alter legis dator. Atque heo dicere moli- 
tur, ut rectam fidem eorum subvertst,qui unum 80 


solum Deum creatorem coli et terre adoraturi D 


gunt. 

ΠΠ. Hec audiens quo modo non moleste tulissem? 
Quocirca et vos inecum consistentes fratres scire 
volui, non mediocriter animo me dolere, dum vi- 
deo, diabolum quidem ad homines tentandos vigi- 
lare homines vero plane negligere salutem suam. 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


112 


LII. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο 39. Οὐχοῦν εὐλόγως 
οὔτε κατὰ τοῦ θεοῦ πιστεύω, οὔτε κατὰ τῶν ἐν τῷ 
νόµῳ ἀναγραφέντων δικαίων, ἀσεθῶς φρονεῖν προ- 
λαμθάνων 99, Ὡς γὰρ πἐπεισµαι, οὔτε ᾿Αδὰμ παρα- 
θάτης ἦν, ὁ ὑπὸ τῶν τοῦ Θεοῦ χειρῶν χυοφορηθείς: 
οὔτε Νῶε µέθυσος 79,6 ὑπὲρ 9 πάντα τὸν κόσμον 
δίκαιος εὑρεθείς: οὔτε δὲ ᾽Αθραὰμ τρισὶν ἅμα συν- 
ει 4 γυναιξὶν, 6 διὰ σωφροσύνην πολυτεκνίας χατ- 
αξιωθείς; οὔτε Ἰακὼθ τετράσιν ἐκοινώνει, ὦν δύο 
xal ἀδελφαὶ 33 ἐτύγχανον, ὃς δεκαδύο φυλῶν ὑπάρξας 
πατὴρ xal τὴν τοῦ Διδασκάλου ἡμῶν παρουσίἰαν ἐσή- 
pavev ἐλθεῖν' οὐ Μωὺσῆς φονεὺς ἦν, xal παρὰ Ἱερέως 
εἰδώλων 59 κρίνειν ἐμάνθανεν, ὁ παντὶ Q V. τῷ αἰῶνι τὸν 
τοῦ Θεοῦ νόµον προφητεύσας xai δι᾽ ὀρθὴν φρόνηαιν 
πιστὸς οἰκονόμος µαρτυρηθείς. 

LIII. Πλὴν καὶ τούτων σοι τὴν ἐπίλυσιν μετὰ τῶν 
ἁμοίων ἐπὶ χαιροῦ παρέξω. Τοῦ δὲ λοιποῦ, ὡς ὁρᾶς, 
ἐπειδὴ ἑσπέρα κατείληφεν, τὰ σήμερον ῥηθέντα αὖ- 
τάρχως ἐκέτω. "λλοτε δὲ εἰ Μ βούλει, περὶ ὧν θέ- 
λε:ς, θαῤῥῶν ἡμῶν πυνθάνου, xai ἡμεῖς Ὑαΐροντες 
ἀόχνως ἐπιλύσομεν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν ἐγήγερται, 
Καὶ οὕτως τροφῆς µεταλαθόντες εἷς ὕπνον ἑτράπη- 
μεν. Κατειλήφει γὰρ ἡ vi. 


OMIAIA Τ’. 

I. Δύο μὲν οὖν διελθουσῶν ἡμερῶν, ἐπιφωσκούαης 
δὲ τρίτης, πρὸς τὸ διαλεχθῆναι τῷ Σίµωνι ἐξυπνι- 
σθεὶς ἐγὼ KAY no καὶ οἱ συνόντες ἑταῖροι 5 ὑπὸ τὰς 
δευτέρας τῶν ἀλεκτρυόνων quvic, εὕρομεν τὸν μὲν 
λύχνον ἔτι φαίνοντα, τὸν δὲ Πέτρον γονυχλινῆ προσ- 
ευχόµενον. Συντελέσας οὖν τὴν δέησιν, ἐπιστραφεὶς 
καὶ ἰδὼν ἡμᾶς πρὸς τὸ ἀχοῦσαι ἑτοίμως ἔχοντας, 
ien 

II. Γινώσκειν ὑμᾶς θέλω, ὅτι ol καθ’ ἡμετέραν πρό- 
νοιαν σωνόντες τῷ Σίµωνι, ὅπως τὰς βουλὰς αὐτοῦ 
µανθάνοντες ὑποθάλλωσιν ἡμῖν, ἵνα δυνώµεθα πρὸς 
τὴν τῆς κακίας αὐτοῦ ποικιλίαν ἁρμόσασθαι, αὐτοὶ 
πέμψαντες ἐδήλωσαν ἡμῖν λέγοντες' Σίµων σήμερον, 
καθὰ συνετάξατο, ἔτοιμός ἐστιν ἀπὸ τῶν Γραφῶν ἐπὶ 
πάντων ἐλθὼν ἀποδειχνύειν, μὴ τοῦτον VS εἶναι 
θεὸν ἀνώτατον, ὃς οὐρανὸν ἔχτισε καὶ γῆν xai πάντα 
τὰ 96 iv αὐτοῖς, ἀλλὰ ἄλλον τινὰ ἄγνωστον xal ἀνώ- 
τατον, ὡς ἐν ἀποῤῥήτοις ὄντα θεὸν θεῶν' ὃς δύο 
ἔπεμψε θεοὺς, ἀφ᾿ dv ὁ μὲν εἷς ἐστιν ὁ κόσμον κτί- 
σας, 6 δὲ ἕτερος ὁ τὸν νόμον δούς. Καὶ ταῦτα µηχα- 
νᾶται λέχειν, ὅπως τῶν τὸν ἕνα καὶ µόνον μελλόντων 
σέθειν θΘεὸν, ὃς οὐρανὸν ἔχτισε xal γῆν, τὴν ὀρθὴν 
προεκλύσῃ V πἰστιν. 

111. Ταῦτα ἀκούσας πῶς οὐκ ἂν ἠθύμησα; Ai χαὶ 
ὑμᾶς 95, τοὺς συνόντας µοι ἀδελφοὺς, εἰδέναι ἠθέλησα, 
ὡς οὗ µετρίως τὴν Quy? ἀλγῶ, ἐνορῶν τὸν μὲν πο- 
νηρὸν πρὸς δοκιμὴν ἀνθρώπων ἐγρηγορότα, τοὺς δὲ 
ἀνθρώπους τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας πανυ ἁἀμελοῦντας. 


VARLE LECTIONES. 


35 Vbb. πάνυ καλῶς. Kai ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο des. in O. ** προλαμθάνει O, in cuj. marg. al man. 


νόθα κατὰ νόµου λεγόμενα. "Eyov O. 


id. supra c. 46. 


^ Melius συνῆν S. ** Vbb. πολυτεχνίας — 


ἀδελφαί desiderantur in Ο. ** εἰδώλου 6, ** ἀλλ ὅτε δὲ Ο. 5 ἕτεροι C. 8 τά transoripsi ex O, qui vooa- 
bula ἄγνωστον και non exhibet. *"' προσεκλύσει C, 3 ἡμᾶς O. 


19 CLEMENTINA. — HOMILIA Ill. 114 


Ἐμηχανήσατο γὰρ τοῖς ἀπὸ ἐθνῶν µέλλουσι περὶ Α Gentilibus enim, qui terrena simulacra credituri 


τῶν ἐπιγείων ζοάνων πεἰθεσθαῖ *9 ὅτι οὐκ εἴσὶ θεοί, 
ἑτέρων πολλῶν θεῶν δόξας εἰσενεγκεῖν, ὅπως ἐὰν 
πχύσωνται τῆς χάτω " πολυθεοµανίας, ἑτέρως 7 
xii χεῖρον χατὰ τῆς τοῦ θεοῦ μοναρχίας λέγειν ἆπα- 
τηθήσονται’ ἵνα µηδέποτε τὰ τῆς μοναρχίας προτιµή- 
σαντες οὐπώποτεο ἑλέους τυχεῖν δυνηθῶσιν. Ταύτης 
Ü τῆς τόλµης Évexa 6 Σίµων ταῖς ψευδέσι τῶν Tpa- 
φῶν περικοπαῖς ὠπλισμένος πολεμεῖν ἡμῖν προσέρ- 
χιται. Καὶ τὸ δεινότερον, ὅτι ἀφ᾿ dv οὐ 5 πεπίστευχε 
προφητῶν τοιαῦτα δογµατίζειν κατὰ τοῦ ὄντως θεοῦ 
οὐ πεφόθηται. 

IV. Καὶ ἡμῖν μὲν τοῖς ix προγόνων παρειληφόσι 
τὸν τὰ πάντα κτίσαντα 49 σέθειν θεὸν, ἔτι δὲ xai 
τῶν ἁπατῷν δυναµένων βίθλων τὸ µυστήριον, 
οὐδὲν δυνήσεται, τοῖς δὲ ἀπὸ ἐθνῶν, τὴν πολύθεον 
ὑκόληψιν σύντροφον ἔχουσιν , καὶ τῶν Γραφῶν τὰ 
φευδῆ οὐκ εἰδόσιν, πολὺ δυνήσεται' οὗ µόνον αὐτὸς, 
ἀλλ᾽ εἶ καὶ ἄλλος τις τοῖς ἀπὸ ἐθνῶν κατὰ τοῦ θεοῦ 
χενόν 8* τινα ὅμοιον ὀνείρῳ, πλουσίως κεκοσμημένον 
ὑφηγήσεται μῦθον, πιστευθήσεται, τῷ ἐκ παίδων τὸν 
νοῦν αὐτῶν τὰ κατὰ τοῦ θεοῦ λεγόμενα ἐθισθῆναι 
λαμθάνειν 55. Σπάνιοι δὲ τινες οἱ μὲν αὐτῶν ἔσονται, 
ὡς ἐκ πλήθους ὀλίγοι, οἵτινες δι) εὐγνωμοσύνην οὗ 
ελύίσουσι χατὰ τοῦ τὰ πάντα χτίσαντος Θεοῦ xaxóy 
Aéro» αὐτὸ * χἂν ἀχοῦσαι µόνον. οἷς µόνοις ἀπὸ 
Όιῶν οὖσι σωθῖΏναι γενήσεται. Μὴ οὖν ἡμῖν 55 τις 
τὸν Σίμωνα παντελῶς µεμφέσθω, Tj, xal ἄλλον τινά" 
οὐδὲν γὰρ ἀδίνως γίνεται, ὅπου καὶ τὰ τῶν Γραφῶν 
ψεδῆ εὐλόγως πρὸς δοκιμὴν ἔχοντα τυγχάνει. 

V. Κάγὼ Ελήμης ἀχούσας ἔφην Πῶς λέχεις, κύ- 
pis, καὶ τὰ τῶν Γραφῶν ψευδῆ εὐλόγως πρὸς δοκιμὰν 
ἀνθρώπων ἔχειν; Ὁ δὲ ἀπεχρίνατο. Τὰ ψευδῆ τῶν Γρα- 
φῶν αἰτήματι κχαχίας δικαἰῳ τινὶ λόγῳ γραφῆναι 
συνεχωρήθη. Ἑδλόγως δὲ 9" λέγω οὕτως. Ἐν ταῖς 
ῥεολογίαις ὁ πονηρὸς τοῦ  ἀγαθοῦ τὸν θεὸν οὐκ ἔλατ- 
τον ἀγαπῶν ivl µόνῳ ἀπολείπεται τοῦ ἀγαθοῦ, ὅτι 
αἱ τῶν ἀγνοίας alta ἀτεθούντων οὐ συγγινώσκων, 
σιοργῇ τῇ πρὸς τὸ ἀσεθούμενον, S6 τῶν ἀσεθούν- 
των ἀπιθυμεῖ τὸν ὄλεθρον, ὁ δὲ V τὴν ἴασιν αὐτοῖς 
προσφέρειν. Ὁ γὰρ ἀγαθὸς ἰᾶσθαι πάντας θέλει "8 ταῖς 
µεταμελείαις, σώζει δὲ µόνους τοὺς ἐγνωχότας τὸν 
θεόν' τοὺς δὲ ἁγνοοῦντας οὖκ ἰᾶται, οὐχ ὅτι οὐ θέλει, 
ἀλλ’ ὅτι οὖκ ἔξεστιν τὰ ἠτοιμασμένα τοῖς υἱοῖς τῆς 
βασιλείας ἀγαθὰ τοῖς διὰ τὸ ἀδιάκριτον ἁλόγοις ζώοις 
καρεικασθεῖσι παρασχεῖν. 


Vi. Too ἓνὸς xal μόνου θεοῦ, τοῦ τὸν κόσμον πε- 
ποιηχότος χαὶ ἡμᾶς κτίσαντος xal πάντα παρεσχη- 
χύτος, τοιαύτη πέφυκεν φύσις, παντὸς ἤδη ποτὲ 9 
ἐντὸς ὅρων θεοσεθείας ὄντος, xal μὴ βλασφη μοῦντος 
αὐτοῦ τὸ ἅχιον Πνεῦμα, στοργῃ τῃ πρὸς αὐτὸν εἰς 


erant non esse deos, machinatus est introducere 


opiniones de multis aliis diis ; ut si a terrestri 
multorum deorum cessarent insania,alia vel pejori 
fraude contra Dei monarchiam ac unitatem loqui 
compellerentur, ne, doctrinam de uno principatu 
maximi facientes,unquam possint consequi miseri- 
cordiam. Hoo ob audax facinus Simon falsis Seri- 


pturarum sectionibus armatus venit ad nos oppu-^ 


gnandos, Quodque gravissimum est, ista adversus 
Deum verum ex prophetis, quibus tamen non cre- 
dit, docere non veretur. 

IV. Et quidem adversum nos, qui a majoribus 
cultum omnium conditoris Dei accepimus neo non 
Scripturarum decipere valentium mysterium, nihil 


B poterit : contra vero gentiles,in multorum deorum 


opinione nutritos, ignorantesque Soripture men- 
dacia, valebit plurimum : non modo ipse,sed et si 
quis alius ethnicis vanam aliquam in Deum fabu- 
lam, similem somnio opulenterque ornatam enar- 
raverit,credetur ; quod a pueritia mens eorum 80- 
lita est sermones adversus Deum suscipere. Rari 
autem inter eos erunt, ut e multitudine pauci, qui 
ob equum animum nolent malo in omnium condi- 
torem Deum sermoni vel aurem duntaxat prebere; 
quibus solis ethnicis salvari continget. Nemo igitur 
nobis de Simone penitus conqueratur, vel de quo- 
quam alio. Nihil enim injuste accidit ; quandoqui- 
dem et Scripturarum mendacia jure ad hominum 
probationem posita sunt. 

V. Quo audito ego Clemens dixi : Qua ratione, 
&i8, domine, et Scriptararum mendacia merito ad 
hominum probationem posita fuisse? Il)e vero re- 
saondit: Mendacia Seripturarum,ex malitie postu- 
latione, justa ratione permissa sunt scribi. Merito 
autem dico sic. In theologia et religione malus,non 
minus diligens Deum quam bonusin uno tantuma 
bono superatur, quod nolens parcere iis, qui ex 
ignorantia impii sunt,amore in illud quod non co- 
litur, irreligiosorum desiderat interitum, bonus 
vero ipsis offerre sanitatem.Vult enim cunctos po- 
nitentia sanare: servat autem eos tantum qui Deum 


cognoscunt; a& eos qui eum ignorant non sa- . 


nat, non quod nolit, sed quia non licet bona filiis 
regni preparata tribuere hominibus,qui ob discre- 
tionis privationem assimilati sunt. brutis uniman- 


D tibus. 


VI. Unius 8ο solius Dei, qui mundum fecit et 


.nos creavit et omnia prebuit, ea natura est, ut 


animam cujuslibet intra pietatis limites positi et 
ganctum ejusSpiritum non blasphemantis,ad se,cha- 
ritate erga hunc hominem, adducat,per respectum 


VARIJE LECTIONES. 


 πείσθεσθαι O. 9* χάτω non omittere debebat S. Subinde O. πολυθεουµανίας. V! oó non est in O. 
V χαινόν O, qui deinde ὀνείρω c. D. (àv εὔρω C), sed etatim πλουσίω (πλουσίῳ C, πλουσίως de conjectura). 
Κοιοσμηθέντα p. χεχοσμημένον O. * Ita O et C in marg. λαµθάνει in. textu. 5 αὐτό C mutari vult in 
αὐτόν vel αὐτοί. Frustra. Cfr. hom. 11, 9 8. 5 ὑμῶν C. * δὲ om. O. 5] οὐδὲ p. ὁ δὲ O. Tum προσφέ- 
pev κο. ἐπιθυμεῖ B, ϱ. D, προσφέρων C, Ο. 5 θέλει πάντας O. 9 Ita S, c. D, Ille conj. εἰδήποτε, C. 
0. οὐδήποτε, Subinde ἑντὸς 6pov O in textu, ad oram man. al. ἴσως éxtóc. C edidit ἐντὸς 6p. Tum βλασ- 


φομοῦντος sor. O. 





115 


S. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUPIA. 


116 


sui in illam amoris. Licet peccatrix sit,ita compa- Α αὐτὸν 99 φέρειν τὴν ψυχἠν, ὑπ αὐτοῦ εἰς αὐτὴν 64 


rata est,ut,postquam condigne de actis punita fue- 
rit, salutem consequatur.Si quis vero Deum nega- 
verit, aut alia quadam ratione in eum verbo exsti- 
terit impius, ac postea egerit penitentiam, casti- 
gabitur quidem pro iis que in eum deliquit,salvus 
autem erit, quia conversus dilexit. Fortassis etiam 
pietatis &o orationis magnitudo vel et penas effu- 
giet, cum homo pro delicti venia ignorantiam et 
poenitentiam attulerit.Qui autem non ducuntur po- 
Ditentia, per ignis supplicium finem quoque acci- 
pient,etsi in reliquis omnibus sint sanctissimi : ve- 
rum. ut dixi, certo tempore plurimum igne eterno 
vexati, exstinguentur.Non enim amplius senpiterni 
esse possunt, postquam impie se gesserunt erga 
eternum ao solum Deum. 

VII. Impietas autem in illum est,in ea oirca reli- 
gionem opinione mori, qua dicatur alium esse 
Deum, seu ut majorem, seu ut minorem, vel quo- 
modocunque prater eum qui vere est.Nam qui vere 
est, ille est,cujus formam humanum gerit corpus: 
propter quam rem oclum et omnia astra,quamvis 
secundum essentiam prestantiora, servire susti- 
nuerunt ei, qui secundum essentiam minor est, 
propter Numinis formam. Tantum Deus hominem 
pre omnibus beneflcio a'fecit : ut intuitu plurimo- 
rum beneficiorum, illorum auctorem diligens, per 
dilectionem eam et in secundo evo salvus esse 
possit. 

VIII. Sufficiens ergo est ad salutem charitas ho- 


ἔρωτος ἰδέᾳ. Κἄν ἁμαρτωλὸς ᾖ, μετὰ τὸ κατ’ ἀξίαν 
κολασθῆναι dv ἔπραξε 9* σώζεσθαι φύσιν ἔχει. El δὲ 
τις αὐτὸν ἀρνήσεται 85 T] ἑτέρως πως λόγῳ εἰς αὐτὸν 
ἀσεθήσει, ἔπειτα µετανοήσει **, κολασθήσεται μὲν ἐφ᾽ ὧν 
εἰς αὐτὸν ἥμαρτεν, σωθήσεται δὲ, ὅτι ἐπιστρέψας }γά- 
πησεν. Ἴσως δὲ d) τῆς εὐσεθείας ὑπερθολὴ 9 καὶ τῆς ἴχε- 
σίας Ἡ xal τοῦ κολασθῆναι ἀπολυθήσεται, συγγνύ- 
µης 9 τῆς ἁμαρτίας μετὰ τῆς µετανοίας δεδωκὼς 
S1 τὴν ἄγνοιαν. Οἱ δὲ uy) µετανοήσαντες διὰ τῆς 
τοῦ πυρὸς χολάσεως καὶ τὸ τέλος ἔξουσιν (58), xav. ἐν 
τοῖς λοιποῖς ἅπασιν ὁσιώτατοι ὥσιν' ἀλλ᾽, ὡς ἔφην, 
µεμετρηµένου αἰώνος τὸ πέμπτον 851 πυρὶ αωνίῳ χο- 
λασθέντες ἀποσθεσθήσονται. Elvat γὰρ εἰς del οὐκ 
ἔτι δύνανται οἱ 65 εἰς τὸν del καὶ ** µόνον ἀσεθήσαντες 
θεόν. 

VII. Ἡ δὲ εἰς αὐτὸν ἀσέθειά ἐστι τὸ ἐν τῷ τῆς 
θεοσεθεἰίας λόγῳ ὄντα τελευτᾷν 19 λέγοντα ἄλλον εἶναι 
θεὸν, Ἡ ὡς κρείττονα, Tj ὡς ἤττονα, Ἡ ὅπως ποτὲ λέ- 
Ύοντα παρὰ τὸν ὄντως ὄντα. 'O γὰρ ὄντως Qv οὔτός 
ἐστιν, οὗ τὴν μορφὴν τὸ ἀνθρώπου βαστάζει σῶμα, 
οὗ έἴνεκεν ὁ οὐρανὸς xal πάντες οἱ ἁστέρες ὑπέμει- 
ναν δουλεύειν, xav! οὐσίαν κρεἰττονες ὄντε, τῷ 
xav οὐσίαν χείρονι, διὰ τὴν τοῦ Κρείττονος µορφήν. 
Τοσοῦτον ὁ θεὸς ὑπὲρ πάντας "! εὐηργέτηκε τὸν ἄν- 
θρωπον, ἵνα sl; τὸ πλῆθος τῶν εὐεργεσιῶν τὸν cósp- 
γέτην ἀγαπήσας ὑπὸ αὐτῆς ἀγάπης xal εἲς τὸν 7 
δεύτερον αἰῶνα διασωθῆναι δυνηθῇ. 


VIII. Αὐτάρχης οὖν (50) εἰς σωτηρίαν dj elc θεὸν 


VARLE LEGCTIONES. 


€? [ta S., elc αὐτόν C, O. *! αὐτόν 


O. €? Ita edidi c. Ο. &v ἔπραξεν κολασθεῖσαν C, repugnante gram- 


matica ; κολασθῆναι jam proposuit D. S. eo inclinat, ut credat, excidisse aliquid post κολασθεῖσαν, velut 
ἐπιστρέψαι, cfr. hom. rm, 6. xr, 46. Frustra. 9 ἀρνήσηται C. Idem ἀσεθήσῃ. ** µετανοήσῃ C. Tum ἐφ᾽ ὦ 
(Sic) O. 6δ τῇ τῆς εὖσ. ὑπερθολῃ conj. D., f| τῆς pro ἡ τῆς εὖσ. O. Qua lectione recepta legerim : 7j τῆς 
εὖσ. ὑπερθολῇ xai τῆς Ἰκεσίας ἧττον xaxüc παθήσεται. d] καὶ τοῦ κολασθῆναι ἀπολυβήσεται. 99 συγγνώμ 
(pro peccati venia) conj. D. Ι θµθαάσπ potius foret ex Si opinione ἀντὶ vel ὑπὲρ συγγνώµης, nisi totus lo- 
cus corruptele manifestus esset. 67 περιττόν. C in margine. δὸ o1 om. O. *? καὶ ante µόνον excidit ap. S. 
?* Minus accurate scr. S, C exh. τελευτῶν, quod est ap. Cl. *! Malim πάντα. 8. 7? τόν adjunxi c. O. 


VARIORUM NOTA. 


($8) Διὰ τῆς τοῦ πυρὸς Χολάσεως xal τὸ τέλος 
ἔξουσιν, Ad explicationem erroris hoo loco con- 
tenti et infra cap. 59, et hom. vit, 7 ; xvi,10,mazi- 
me facient, preter Justinum Dialogi p. 223 et 224; 
Ireneum lib. rr. cap. 64 ; Arnobium lib.rt, p. 66 οἱ 
109, Heraldine editionis ; verba Origenis de Hera- 
cleone haeretico Valentiniano, tom. νι ín Joan- 
nem p. 295, si ut mihl videntur accipienda, intelli- 
gantur : Oóx οἶδα δὲ ὅπως, inquit, elc «à, "Πμελλεν 
ἀποθνήσχειν, κινηθεὶς οἴεται ἀνατρέπεσθαι τὰ δόγ- 
µατα τῶν ὑποτιθεμένων ἀθάνατον εἶναι τὴν φυχὴν, 
εἰς τὸ αὐτὸ συµθάλλεσθαι ὑπολαμθάνων καὶ τὴν Ψυ- 
χὴν καὶ τὸ σῶμα ἀπόλλυσβαι iv γεέννῃ. Καὶ οὐκ ἀθά- 
νατόν γε εἶναι ἡγεῖται τὴν quy,» ὁ Ἡρακλέων, ἀλλ᾽ 
ἐπιτηδείως ἔχουσαν πρὸς σωτηρίαν, αὐτὴν λέγων εἷ- 
ναι τὸ ἐνδυόμενον ἀφθαρσίαν φθαρτὸν, καὶ ἀθανασίαν 
θνητὸν ὄντα ὅταν (est duplex lectio, prava et recta : 
ideoque expunge ὄντα quod solum habet Liber Re- 
gi8) κατεπόθη ege cum eodem rs. καταποθῇ) ὁ 0d- 
νατος αὐτῆς εἰς νῖχος (ms. νεῖκος), Quee vertunt : 
Nescio autem quo modo motus tn ea verba. erat enim 
moriturus (Joan.iwv. 47), existimel subverti. eorum 
opinionem qué animam immortalem ponunt ; eodem 
conjici existimans tum animam, tum corpus εἰ inler- 
fre in gehenna : nec immortalem esse. existimat He- 


racleon animam sed apte habentem ad. salutem,ipsam 
dices esse corruptibile illud, quod induit tncorruptt- 
bilitatem ; et mortale, quod 1nduit. immortalitatem, 
cum mors ipsius anima absorpta fuerit in vicloriam 
(I Cor. xv, 53, 54). Mea vero sententia est, Hera- 
cleonem, ut probaret animam esse mortalem, as- 
sumpsisse oraculum Christi (Math. x, 28) : Φοθή- 
θητε δὲ μᾶλλου τὸν δυνάµενον xai φυχὴν xa: σῶμα 
ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ . Sed potius timele cum , 
qui potest εἰ animam eL corpus perdere in. gehen- 
nam. Quasi eo aignificaretur animam in igne in- 
ferni funditus interire. Quocirca illud : eic τὸ 
αὐτὸ συµθάλλεσθαι ὑπολαμθάνων xal τὴν qoyAv 
καὶ τὸ σώμα (seu, ut rectius in codice Βισιο, 
καὶ τὸ ψυχἠν xal σῶμα) ἀπόλλυσθαι ἐν γεέννῃ, qui 
mihi credet interpretabitur sic : Ad idem conferre 
existimans etiam ?llud, Animam et corpus perirc.Cee- 
terum aliis multis Clementinorum locis aperte do- 
cetur immortalitas animarum cum suppliciorum 
perennitate ; potissimum homil. ut, cap. 43, et ho- 
mil. 11,cap. 41,adeo ut necesse sit pseudo-Clemen - 
tem istum vel Rugnantia scripsisse, vel hic fuisse 
interpolatum. . 

(59) Αὐτάρχης οὖν. Ecloge Damasceni, sepe nu- 
mero memorate, e£ memorande, capite Περὶ ἀγά- 


117 


CLEMENTINA. — HOMILIA ΗΙ. 


ἀνθρώπων στοργή. Εϊδὼς δὲ 79 ὁ πονηρὸς, ἡμῶν A minum erga Deum. Videns autem malus festinare 


σπευδὄντων τοῖς ἀπὸ ἐθνῶν πιστεύειν µέλλουσιν ἑνὸς 
καὶ µόνου θεοῦ ἐν ψυχαῖς σπείρειν τὴν ἀθανατοποιὸν 
πρὸς αὐτὸν ἀνθρώπων 7* στοργὴν, αὐτὸς ὁ πονηβὸς 
κατὰ τῶν ἁγνοούντων ἱχανὸν ὅπλον ἔχων πρὸς ὄλε- 
θρον σπουδάζει πολλῶν θεῶν fj καὶ ἑνὸς ὡς κρείττο- 
νος 83 σπεῖραι τὴν ὑπόληψιν, ἵνα συλλαθόντες καὶ 
συμπεισθέντες à μὴ θέµις, ἀποθανόντες ὡς ἐπὶ µοι- 
χείας ἐγκλήματι, τῆς αὐτοῦ βασιλείας ἀποθληθῶσιν. 


IX. "Αξιος οὖν τῆς ἀποθολῆς πᾶς κατὰ τῆς τοῦ 
θιοῦ μοναρχίας αὐτὸ µόνον xlv. ἀχοῦσαί τι τοιοῦτον 
θελήσας. El δὲ ὡς Γραφαῖς τεθαῤῥηχώς κατὰ τοῦ 
θεοῦ τολμᾷ τις χἂν ἀκούειν, πρῶτον ἐκεῖνό µοι συν- 
ενθυµείτω 75, ὅτι, ἄν τις εὔλογον ἑαυτῷ δόγµα dx 
βούλεται ἀναπλάσῃ, ἔπειτα αὐταῖς ἐγκύψῃ 79, δυνα- 
τὸς ἔσται πολλὰς ὑπὲρ οὗ ἐπλάσατο δόγµατος ἀπ 
αὐτῶν μαρτυρίας φἑρειν πῶς οὖν ἐπὶ ταύταις κατὰ 
τοῦ θεοῦ θαῤῥεῖν ἔστιν, ἐν αἷς ἡ πάντων Bou) εἶσ- 
ερίσκεται ; 

X. Αὐτίχα γοῦν Σίµων αὔριον ἡμῖν συζητεῖν Y! 
μέλλων δηµοσίᾳ κατὰ τῆς τοῦ θεοῦ μοναρχίας τολ- 
pg 7, θέλων πολλὰς ἐξ αὐτῶν τῶν Γραφῶν φωνὰς 
ἐνεγκεῖν, ὅτι 79 πολλοὶ εἶἷαὶ θεοὶ, εἴς δὲ τις οὐχ ὁ τὸν 
χόσµον χτίσας, ἀλλὰ 9 τούτου ἀνώτερος' xal ὁμῶς τὰς 
ἀποδείξεις ἐγγράφους ἔχει παρασχεῖν. Kal ἡμεῖς δὲ ἐξ 
αὐτῶν πολλὰς περικοπὰς δεῖξαι σαφῶς ἔχομεν, ὅτι «lo 
ἐστιν 6 8 θεὸς οὗτος ὁ τὸν κόσμον xtlaac, καὶ ἄλλος 83 
οὐχ ἔστι πλὴν αὐτοῦ. ᾽Αλλὰ καὶ c? τις ἄλλως πως εἷ- 
πεῖν θελήσει, ἕξει καὶ αὐτὸς ἐξ αὐτῶν ὡς βούλεται 88 
περὶ dv βούλεται τὰς ἀποδείξεις παρασχεῖν. Πάντα 
γὰρ ai Γραφαὶ λέγουσιν, ἵνα μηδεὶς τῶν ἀγνωμόνως 
ζητοόντων τὸ ἀληθὲς εὕὔροι, ἀλλ) ὃ βούλεται, τοῦ 
ἀληθοῦς τοῖς εὐγνώμοσι τετηρηµένου. Εὐγνωμοσύνη 
δὲ ἐστιν τὸ 83 πρὸς τὸν τοῦ εἶναι ἡμᾶς αἴτιον ἁποσώζειν 
στοργήν. 

ΧΙ. "O0ev πρὸ πάντων εἶἰδέναι ὀφείλει, ὅτι οὖδα- 
μόθεν αὐτὴν εὀρίσκει, st μὴ ἂν ἀπὸ προφήτου ἆλη- 
δείας. Ἡροφήτης δὲ ἀληθής ἐστιν ὁ πάντα πάντοτε 
εἰδὼς, ἔτι δὲ καὶ τὰς πάντων ivvolac, ἀναμάρτητος" 
ὡς περὶ τῆς προγνώσεως αὐτοῦ μὴ ἁπλῶς διαλαµ- 
θάνειν, ἀλλ’ οἱ δύναται ἄνευ ἑτέρας προφάσεως συν- 
εστάναι αὐτοῦ dj πρόγνωσις. *À γὰρ οἱ laxpol προλέ- 
χουαιν, ὑποθεθλημένην ὕλήν ἔχοντες τοῦ νοσοῦντος 
τὸν σφυγμὸν, καὶ ol μὲν πτηνὰ, οἱ δὲ θύματα, xal 
ἄλλοι ἄλλας ὕλας πολλὰς διαφόρους ὑποθεθλημένας 
ἔχοντες προλέγουσιν, καὶ προφῆται οὐκ εἶσίν. 


XII. Et δὲ βουληθείη τις λέγειν, τὴν διὰ τῶν τοιού- 


C 


nos, ut in eorum animis, qui ex gentibus credituri 
sunt,inseminemus immortalitatis operatricem cha- 
ritatem hominum in unum 8ο solu.n Deum, ipse, 
inquam, diabolus, contra imperitos sufticienter ad 
necem armatus, nititur multorum deorum eive 
unius tanquam prestantioris opinionem iuserere : 
quo homines, tenendo ac credendo que non licet, 
moriantur quasi in adulterii orimine,et & regno Dei 
ejiciantur. 

IX. Itaque dignus est qui &bjiciatur, quicunque 
contra Dei monarchiam vel tantum quid simile 
audire voluerit. Si vero, quasi Scripturis confidat, 
contra Deum vel audire aliquis audet, primo illud 
mecum consideret:si quis dogma aliquod sibi pro- 
babilepro voluntate confinxerit et postea Scripturas 
fuerit intuitus, ex iis poterit multa testimonia pro 
fictitio suo dogmate proferre ; quo modo igitur in 
lis adversus Deum confidere fas sit,in quibus cun- 
ctorum placitum invenitur ? | 

X. Nuno ergo Simon,cras nobiscum publice dis- 
ceptaturus, contra Dei monarchiam aggreditur, 
multasque ex ipsis Soripturis voces afferre vult, de 
eo quod multi dii sint et unus quidam,non quidem 
ereator mundi, sed illo superior. Simulque argu- 
menta ex Scripturis exhibebit.Et nos quoque ex iis 
ipsis multa evidentia capitula ostendere possumus, 
quod unus sit Deus hio qui orbem condidit, neo 
alius sit preter eum.Sed et si quis alio quocunque 
modo dicere voluerit, babebit etiam is ex ipsis, 
prout volet et de quibus volet, probationes dare. 
Omnia quippe Scripture dicunt : ne ullus eorum, 
qui ingrate querunt, inveniat veritatem, sed inve- 
niat quod cupit ; veritate gratis hominibus reser- 
vata. Gratitudo autem est, servare charitatem erga 
eum qui exsistendi nobis auctor fuit. 

XI. Unde ante omnia scire oportet, non aliunde 
inveniri veritatem, quam α veritatis propheta. 
Propheta autem verus is est qui omnia omnino,at- 
que etiam cunetorum cogitationes novit, estque 
impeccabilis,ut qui de Dei judicio sit certissimus ; 
quocirca nos debemus de ejus praescientia non sim- 
pliciter judicare, sed si absque alia causa consi- 
Blere potest prescientia ipsius.Quedam enim pre- 
dicunt medici, quia subjectam materiam habent 
egrotantis pulsum ; item alii aves,alii victimas,alli 
alias multas et varias materias subjectas dum ha- 
bent, proedicunt, neo sunt prophete. 

XII. Quod si quis dicere voluerit, prescientiam 


VARI LECTIONES. 


7 δὲ addidi ο. O, ὃ εἰδώς conj; 
µτθέτω O. ὃ 


D, Ἱν ἀνθρώπων aocessit ex O. "5 Ita S., συνενθυµήτω C, συνενθυ- 
* enm O, ο. 8, ἐγχύψει C. Subinde δυνατόν O.  " συνζητεῖν C... * τολμᾶν O. 
(sic) ὅτι p. ὅτι Ο. *! ἀλλά om. O. Tum ὁμῶς S, ὅμως C, Ο. 3 ὁ inserui o. O. *1 ἄλλο Ο. 5 τήν C. 


TW ey. 


VARIORUM NOTE. 


πης λαὶ φόθου περὶ Θεόν, eto. Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος 
ἐπισκόπου Ρώμης. Αὐτάρχης εἷς σωτηρίαν d εἰς 
θιὸν ἀνθρώπων ἀγάπη. Εὐγνωμοσύνης γάρ ἐστι, τὸ 


πρὸς τὸν τοῦ εἶναι ἡμᾶς αἵτιον, ἁποσώζειν στοργήν 
s fc καὶ sic δεύτερον xal ἀγήρω αἰῶνα FEMALE, 
Inf. cap. 10. Cor. 





10 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. ΟΡΕΠΑ DUBIA. 


120 


per has preedictiones similem esae prescientie verae A των προῤρ ήσεων 9 cj ὄντως ἐμφύτῳ προγνώσει ὁμοίαν 


et native, multum fallitur. Ille enim presentia 
tantum indicant, idque si veraces fuerirt. (Quin et 
mihi e: prosunt:demonstrant enim esse prescien- 
tiam.) At illius, qui eolus et verus est, prescientia 
non solum presentia cognoscit, sed et ad futurum 
usque seculum infinitam extendit prophetiam: nec 
ullo indiget ut intelligatur, nec obscura et dubia 
praedicit, ita ut verba alium prophetam exigant in- 
terpretem, sed clara profert et simplicia ; quemad- 
modum Doctor noster, cum esset propheta, innato 
80 perpetuo spiritu omnia omnino noverat. 

XIIT. Ideo fldenter futura exposuit, casus dico, 
loca terminos. Nam cum eit inculpatus propheta, 
immenso anime oculo omnia occulta spectat et no- 
vit. Si vero et nos, ut multi, admittamus verum 
quoque prophetam non semper, sed interdum, 
quando habet spiritum, tunc ideo prescire ; cum 
autem non habet, ignorare ; αἱ ita existimemus, et 
decipiemus nos et aliisinsidiabimur.Nam id ad eos 
pertinet, qui à spiritu inordinato furiose conci- 
tuntur et, ad aras bacchantur atque ingurgitantur 
nidore. 


XIV.Etenim prophetiam ostendare volenti si conce- 
datur,ut, cum mendax deprehensus fuerit, tunc cre- 
datur spiritu prophetis sancto caruisse, non facile 
arguetur falsus esse propheta ; nam in paucis iis,in 
quibus, utpote multa loquens, veritatem attigerit, 
credetur spiritum possidere ;etsi prima ultima di- 
cat,et ultima prima, preterita ut futura, futura ut 


preterita,item consequentiam non habentia, vel ex C 


aliis compilata et trangformata, neo non quiedam 
imminuta, informis, stulta, dubia, inopinata, ob- 
scura, totam clamantia conscientie pravitatem. 
XV. At preceptor noster non talibus usus est 
prestigiis, sed, ut supra retuli, propheta qui erat, 
innato ac perpetuo spiritu omnia penitus cognita 
fidens, clare, ut antea dixi, exposuit, casus, loca, 
prestituta tempora, modos, terminos. Sic igitur 
de templo predixit : Fidelis has xdificationes ? 


εἶναι, πολὺ ἡπάτητα.. Τὰ γὰρ τοιαῦτα παρόντα μηνύει 
µόνον, καὶ ταῦτα e: ἀληθεύει’ ἄλλως δέ pot καὶ αὐτὰ 
εὐχρηστεῖ, πρόγνωσιν γὰρ εἶναι συνίστησιν. Ἡ δὲ 
τοῦ µόνου καὶ ἀληθοῦς πρόγνωσις o0 µόνον τὰ παρ- 
όντα ἐπίσταται 95, ἀλλὰ καὶ μέχρις αὐτοῦ μέλλοντος 
αἰῶνος ἀπέραντον ἐκτείνει τὴν προφητείαν, καὶ οὖδε- 
νὸς δεῖται πρὸς ἐπίγνωσιν, μὴ 36 προφητεύων ἁμαυρὰ 
καὶ ἀμρίθολα, ἵνα ἄλλου προφήτου χρείαν ἔχῃ τὰ λε- 
γόμενα πρὸς ἐπίγνωσιν, ἀλλὰ ῥητὰ 9' καὶ ἁπλᾶ, ὥσ- 
περ 84 ὁ Διδάσκαλος ἡμῶν xal προφήτης ὢν ἐμφύτφ 
καὶ ἀεννάῳ πνεύµατι πάντα πάντοτε ἡπίστατο. 

XIII. Λιὸ τεθαῤῥηκότως ἑξετίβετο περὶ τῶν µελ- 
λόντων ἔσεσθαι, λέγω δὲ πάθη, τόπους, ὅρους. Προ- 
φήτης γὰρ ὢν ἅπταιστος, ἀπείρῳ ψυχἠς 3 ὀφθαλμῷ 
πάντα κατοπτεύων ἐπίσταται λανθάνων. El δὲ πχρα- 
δεξόµεθα 99 ἡμεῖς, ὡς ol πολλοὶ, ὅτι καὶ ὁ ἀληθὴς προ- 
φήτης οὐ πάντοτε, ἀλλ᾽ ἑνίοτε, ὅτε ἔχει τὸ πνεῦμα, 
καὶ διὰ τοῦτο προγινώσκει, ὁπότε δὲ οὐκ ἔχει, ἆγ- 
voti, — ἐὰν οὕτως ὑπολάθωμεν, καὶ ἑαυτοὺς ἆπα- 
τῶμεν καὶ ἄλλους ἐνεδρεύσωμεν. Τὸ γὰρ τοιοῦτον 
μανικῶς ἐνθουσιώντων 9 ἐστὶν ὑπὸ πνεύματος ἆτα- 
ξίας (00), τῶν παρὰ βωμοῖς µεθυόντων xal χνίσσης 
ἐμφορουμένων. 

ΧΙΝ. Τινὶ γὰρ προφητείαν ἐπαγγέλλεσθαι θέλοντι 
ἐὰν συγχωρηθῇ πιστεύεσθαι ἐν olo. ψεύστης φωρᾶται, 
ὅτι τότε τὸ τῆς προγνώσεως ἅγιον οὐκ εἶχεν πνεῦμα, 
οὐκ εὐέλεγχτος taxat ψεύστης ὑπάρχων προφήτης. 
ἐν οἷς γὰρ ὡς πολλὰ λέγων ὀλίγα ἐπιτυγχάνει, τότε 
τὸ πνεῦμα ἔχειν πιστεύεται, ὅτι τε 9! τὰ πρῶτα Éc- 
χατα λέγει, καὶ τὰ ἔσχατα πρῶτα, τὰ Ὑενόμενα ὡς 
ἐσόμενα, τὰ ἐσόμενα ὡς ηδη γεγονότα, ἀλλὰ xai ἀναχό- 
λουθα, 7j 9! καὶ ἐξ ἄλλων ὑφῃρη μένα καὶ µεταµεµορφω- 
μένα, & δὲ µεμµειωμµένα, ἀνείδεα, ἀνόητα, ἀμφίθολα, 
ἄδοξα, ἄδηλα, πάσης χεχραγότα δυσσυνειδησίας. 

8S5 XV.'O δὲ ἡμέτερος διδάσκαλος οὐδέν τι τοιοῦτο 
ἐγοητεύσατο 93, ἀλλ᾽, ὡς φθάσας εἶπον, προφήτης ὢν 
ἐμφύτῳ xal ἀεννάῳ πνεύματι πάντοτε ἐπιστάμενᾳ * 
τεθαῤῥηκὼς ἐξετίθετο, ὡς προέλεγον 3, σαφῶς, 
πάθη, τόπους, ἐμπροθέσμους, τρόπους, ὅρους. Αὐ- 
τίκα Ὑγοῦν περὶ τοῦ ἁγιάσματος (64) προλέγων 


VARLE LECTIONES. 


" D legi 
infra o. 
ῥαδεξώμεθα C. 99 [ta 


vult πρόῤῥησιν. Recte. '*5 ixl 


c. S, ἐνθουσιούντων C. 


στηται Ο. 95 Ita. D, xal C, Ο. *' ῥήτα D, ἄῤῥητα C, O. Sio 
: ῥητὰ npoeneeóen σαφῆ λέγει. 34 Voy (sic) O. Tum λανθάνοντα conj. C, ac ita vertit. '? πα- 
ὅτι τε C, O, 6 

om. O. Ἡ προεφητεύσατο C. ** ἐπιστάμενος C. Deinde àv p. ὡς Ο. 95 Ita D, προέλεγεν C, O. 


ὅτε D. Proximum xal add. ο. O. 


9» 4 


VARIORUM NOTE. 


(60) Ὑπὸ πνεύματος ἁταξίας, Scribendum cre- 
diderim ὑπὸ πνευμάτων ἀταξίας a spiritibus inor- 
dinalis, qui ad aras inebriantur et ingurgitantur ni- 
dore. Credebant veleres deos participes fuisse Aol- 
6ης τε, χνίσσης τε' Τὸ γὰρ λάχομεν Ὑέρας ἡμεῖς ut 
ait Jupiter apud Homerum llíad. 40. Postea vero 
philosophi malos demonas sanguinis et nidoris pa- 

ulo gaudere statuebant. Infra cap. 39,Τὸ ἐπὶ χν[σ- 

σαρχῶν ἡσθῆναί οὐκ ἀγαθοῦ'. Vide modo Porphy- 

rium Je abstinent. lib. 11, cap. 42 ; et Tertullianum 
Apol. cap. 22, 23. Davis. 

(61) Περὶ τοῦ ἁγιάσματος etc. Auctor Operis 
imperfecti in Mattheum, &d cap. xxiv, vers. 15. 


Fuil enim exercitus alienigenarum, et Romani impe- 
ratoris síans circa Hierusalem, que usque tunc fue- 
rat sancta. Hoc. et Petrus apud Clemenlem | exponit. 
Leg. lecognitianum lib. 1, cap. 39, 04, 65.Sed et fu- 
tura aperuil illis omnium ; verba sunt Lactantii lib. 
lv, cap. 21, qu Petrus εἰ Paulus Romae przdica- 
verunt; el ea praedicatio in. memoriam scripla per- 
mangil ; in qua cum mulla alia mira, tum etiam hoc 
futurum esse dixerunt, μὲ post breve tempus immit- 
leret Deus regem, quà expugnarel Judaeos, εἰ civitates 
eorum solo adzquaret, ipsos autem fame sitique con- 
fectos obsideret, eto. Cor. 


121 CLEMENTINA. — HOMILIA 1]. 122 


ἔφη * Ὁρᾶτε τᾶς οἰκοδομὰς ταύτας ; ᾽Αμὴν ὑμῖν A Amen dico vobis, lapis super lapidem non relinque- 
λέγω 3, λίθος ἐπὶ λίθον οὐ μλ ἀφεθῇ ὧδε, ὃς ob — fur hic, qui non destruatur : et non. praterebit. gene- 
μὴ καθαιριθῃ xal οὗ μλ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη, — ratio hac, quin destructio initium. sumat. Venient. 
καὶ ἣ 9 καθαίρεσις ἀρχὴν λήψεται, Ἐλεύσοναι — eni n et sedebunt hic et vallo circumdabunt, οἱ filios 
Tip χαὶ καθιοῦσιν ἐνταῦθα, xal περιχαραχώσουσι, — vesiros jugulabunt hic (n). Pariter clara voce sequen. 
xal τὰ τέχνα ὑμῶν ἐνταῦθα κατασφάξουσιν. — tia pronuntiavit que ipsis oculis videmus: ut in 
ἜὌμως xai τὰ ἑξῆς εἴρηχε capti φωνῇ, ἅτινα αὐτοῖς — quibus sermo dictus fuit, et res eveniret. Nam ve- 
ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν 99 ἔχομεν' ἵνα ἐφ᾽ div 6 λόγος ἐῤῥέθη, — ritatis propheta ob auditorum fldem sermonem de- 
καὶ τὸ ἔργον Ὑένηται. Ἡρὸς γὰρ πίστιν ἀκουόντων τὸν — monatrationis facit. 

λόγον τῆς ἀποδείξεως ὁ τῆς ἀληθείας ποιεῖται προ- 

φήτης. 

XVI. Πλὴν πολλοί εἶσι τῆς πλάνης κήρυχες, ἵνα 99 XVI. Verumtamen multi sunt erroris precones. 
τὸν τῆς χαχίας ἡγεμόνα ἔχοντες d λόγῳ 6 !9 τῆς — unum habentes mslitie ducem : qua ratione qui 
ἀληθείας καὶ αὐτὸς εἷς Qv τῆς εὀσεθείας ἡγεμὼν ἐν — unus veritatis juxta ac pietatis dux est, propriis 
ἰδίοις καιροῖς τοὺς πάντος καθαροὺς εὐρεθέντας ἵξει — temporibus omnes puros inventos habebit prophe- 
προφήτας. Ἡ δὲ πολλὴ τῶν πεπλανημένων αἰτία γέ- ,, tas. Precipua vero erroris multorum causa heo 
4ovtv αὕτη !* τὸ pi πρότερον νοῆσαι τὸν τῆς συζυ- ^ est, quod non prius conjugationis doctrinam intel- 
γίας λόγον, ὃν ἰδίᾳ ὑμῖν ἑκάστοτε οὐ παύσοµαι ἔχτι- lexerunt, quam vobis seorsum non cessabo fre- 
θέµενος κεφαλαιωδῶς' πολὺ γὰρ τὸ xaz' εἶδος λέχειν. quenter et summatim exponere. Longum enim est 
Ὑμεῖς οὖν τῶν λεγομένων γένεσθἑ µοι φιλαληθεῖς — singula dicere. Vos igitur discendorum mihi estote 
χριταἰ. veritatis amantes judices. 

89 XVII. Τοῦ δὲ λέγειν ἄρξομαι ἤδη. θεοῦ τοῦ τὰ XVII. Jam vero dicere incipiam. Si quis homini, 
πάντα πεποιηχότος τὸ μέγα xal ἆγιον τῆς προγνώ- — a Dei omnium auctoris manibus formato, non con- 
σεως αὐτοῦ πνεῦμα εἶ μὴ τῷ ὑπὸ χειρῶν αὐτοῦ χυο- — cesserit, magnum et sanctum prescientie illius 
φοβρηθέντι ἀνθρώπῳ ὄψη τις ἐσχηκέναι, πῶς ἔτι ἑτέρῳ — spiritum possidere, quo modo, si alteri ex impura 
Ty 1 ix µυσαρᾷς σταγόνος Ὑεννηθέντι ὁ ἀπονέμων οὐ — stirpe nato id tribuerit, non plurimum aberrabit ? 
τὰ μέγιστα ἁμαρτάνει ; Kal οὐκ οἴμαι αὐτὸν συγγνώ- — Nec illi puto veniam dandam, licet ab adulterina 
µης τυγχάνειν 3, χἂν ὑπὸ νόθου Γραφῆς κατὰ τοῦ — Scriptura in fraudem inductus sit, ut adversus om- 
πάντων Πατρὸς δεινὰ νοεῖν ἀπατηθεί[η' ὁ γὰρ εἰκόνα, — nium Patrem dura cogitaret. Qui enim imaginem, 
καὶ ταῦτα alov(oo βασιλέως, ὑθρίσας, τὴν ἁμαρτίαν — eamque eterni Regis, affecerit injuria, pecoato se 
εἷς ἐκεῖνον ἀνάφερομένην ἔχει, οὗπερ χαθ᾽ ὁμοίωσιν — implicabit, in eum referendo, ad cujus similitudi- 
ἡ εἰχὼν ἑτόγχανεν οὔσα. ᾽Λλλὰ, φησὶν, ἁμαρτήσαντα C nem imago illa facta est. Sed, inquit, post pecoca- 
χατέλειπε τὸ θεῖον πνεῦμα. Οὐκοῦν συνήµαρτεν' xal — tum reliquit illum divinus Spiritus. Igitur cum illo 
πῶς ὃ τοῦτο λέγων οὐ κινδυνεύει; ᾽Αλλὰ μετὰ τὸ peccavit : et quo pacto, qui hoc dicit, non pericli- 
ἁμαρτῆσαι εἰλήφει τὸ πνευμα. ᾿Αδίκοις ἄρα δέδοται ᾖἰπίων ? Sed postquam peccavit, accepit spiritum. 
καὶ ποῦ τὸ δίκαιον ; ᾽Αλλὰ διχαίοις καὶ ἀδίκοις im-— Injustis ergo traditur : et ubi justitia? Sed justis 
χορηγεῖται. Τοῦτο πάντων ἁδικώτατον. Οὕτως πᾶν — ac injustis suppeditatur. [d omnium injustissimum 
ψεῦσμα, κἂν µυρίας ἐπινοίαις βοηθῆτχι, τὸν ἔλεγχον — est. Sio quodlibet mendacium, mille licet adjuvetur 
κἂν ἐν μακρῷ χρόνῳ λαθεῖν ἔχη *. excogitationibus, confutationem denum sortietur. 

XVIII. M) ἀπατᾶσθε. 'O Πατὴρ ἡμῶν οὐδὲν ἡγνόει. XVIII. Ne decipiamini. Parens noster nibil igno- 
Ὁπότε καὶ ὁ δηµοσἰᾳ χείµενος νόμος, ἀγνοίας * ἐγχλή- — ravit. Quandoquidem et publice posita lex, que 
pact διὰ τοὺς ἀναξίους σκέπων αὐτὸν, τοὺς * ἆλη: — illum ignorantis culpa ob indignos onerat, propter 
θείας γλιχοµένους ἐπ᾿ αὐτὸν ἀναπέμπει λέγων Ἐξί- — veritatis cupidos ad eumdem remittit, dicens : In- 
τασον τὸν πατέρα σου xai ἐρεῖ σοι, τοὺς πρεσθυ- terroga patrem tuum et dicet tibi, seniores tuos et 
τέρους σου, xal ἀναγγελοῦσί ? σοι, Τοῦτον ἐχρῆην — annuntiabunt tibi (b). Hunc oportebat patrem, hos 
τὸν πατέρα ζητῆσαι, τούτους τοὺς πρεσθυτέρους ἐπι- — Seniores querere. Sed non quesiisti, cujusnam sit 
ζητῆσαι 9. Αλλ' οὐκ ἑἐζήτησας, τίνος ἐστὶν ὁ τῆς βα- p tempus regni, eujusnam prophetis cathedra.Quam- 
σιλείας χρόνος, τίνος ἡ 87 τῆς προφητείας καθέδρα, — vis ipse seipsum signifloet dicendo : Super cathe- 
καίτοι αὐτοῦ ἔαυτον µηνύοντος τῷ λέγειν Ἐπὶ τῆς dram Moysis sederunt Scribe et. Pharisaei : omnia 
χαθέδρας Μωῦὔσέως ἐχάθησαν * ol Τραμματεῖς καὶ — igitur, quaxcungue dixerint vobis, audite illos (ο). 
ol Φαρισαῖοι * πάντα οὖν ὅσα λέγωσιν ὑμῖν,  lllos autem dixit, velut eos, quibus credita erat 


(a) Matth. xxiv, 2, 34; Luc. xix, 49. (5b) Deut. xxxi, 7. (c) Matth. xxu, 2, 3. 


VARLE LECTIONES. 


55 λέγω om. O. **. Inserui ἡ c. Ο. ** ἰδεῖν O ο. S, εἴδειν C. 9 Ita. O o. D, ἵνα C. Cfr. hom. vit, 3. 
199 ὁ deprompsi ex O. Ibidem εἷς ὢν καὶ αὐτός C. ! αὕτη 8, O, αὐτή C. * [ta S. Cfr. bom. ri, 28. 1g C, O. 
5 τυγχάνη O, pr. man. * Lege ἔχει 8. * Ita O et ος conject. C., cuj. textus ἀγνοία. Cfr. hom. rm, 48 et 
38. 6 τῆς O. ? ἐροῦσι O. * Vocabula τούτους τοὺς πρεσθυτέρους ἐπιζητῆσαι recepi ex O. Matth. χει, 2. * 
ἐκάθεισαν O, ex quo adjunxi οὖν. 


—- 


123 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


124 


clavis regni, hoc est cognitio, que sola potest ape- À ἀχούετε αὐτῶ. Αὐτῶν δὲ, εἶπεν, ὡς τὴν κλεῖδα 


rire vitze portam, per quam solam in vitam «eeter- 
nam datur ingredi. Sed ait : Sane clavem quidem 
possident, at intrare volentibus non praebent. 


XIX. Propter hoc, inquam, ipse e cathedra sur- 
gens, velut pater pro filiis, que 8 saeculo in occulto 
dignis sunt tradita predicans, misericordiam us- 
que ad ipsas gentes extendens, misertusque om- 
nium animarum, proprium sanguinem neglexit. 
Futuri quippe seculi rex esse consecutus circa 
hoc seculum, quod lege accepit regnum, accuratus 
est in promissis. Quodque eum mazime contristat, 
hoc est, quoniam ab iis per ignorantiam oppugna- 
tur, propter quos tanquam filios bellum suscepit. 
Verumtamen etiam osores dilexit, flevit incredulos, 
benedixit conviciantibus, et oravit pro inimicis. 
Neque solum ista ut pater fecit, sed οἱ discipulos 
suos, affectos ut erga fratres, similia facere docuit. 
Hoc pater, hoc propheta; hoc rationi est consen- 
taneum, illum suis filiis imperare, ut per patris 
erga filios amorem, perque insitum honorem filio- 
rum erga patrem, oriri possit eterna pax. Cum 
enim bonus imperat, apud subjectos verum gau- 
dium ob imperatorem nascitur. 


XX. Verum ad primum veritatis sermonem red- 
eo. Si illi bomini, qui Dei manibus productus fuit, 
nolit quis concedere ut sanctum Christi spiritum 
habuerit, quo pacto, ei alteri ex impura stirpe nato 
eumdem concesserit habere, non plurimum impius 
est? Maxime vero pius (uerit, si alteri quidem eum 
Spiritum non tribuerit, sed ei soli assignarit, qui 
ab initio seculi, formas una cum nominibus mu- 
tans, percurrit, seculum, donec nactus sua tem- 
pora, propter labores Dei misericordia unctus, re- 
quiem in aternum possideat. Hic honore donatus 
est imperandi et dominandi omnibus, que versan- 
tur in aere, terra et aquis: ad heo ipsius 8 quo 
homo factus est flatum habuit, anime infragile 
vestimentum, quo immortalis esse posset. 

XXI. Idem, qui solus verus propheta est, uni- 
cuique animali apte ad naturam, sicut ejus creator, 
propria imposuit nomina. Quod enim nominavit, 


τῆς βασιλείας πεπιστευµένων, ἥτις ἐστὶ γνῶσις, ἢ 
µόνη τὴν πύλην τῆς ζωῆς ἀνοῖξαι δύναται, δι’ ἧς 
µόνης εἷς τὴν αἰωνίαν ζωὴν εἰσελθεῖν ἔστιν. ᾽Αλλὰ 
val, φησὶν, χρατοῦσι μὲν 19 τῆν κλεῖν, τοῖς δὲ βουλο- 
μένοις εἰσελθεῖν οὗ παρέχουσιν. 

XIX. Διὰ τοῦτο, φημὶ, αὑτὸς τῆς καθέδρας ἐγερ- 
θεὶς (4, ὡς πατὴρ ὑπὲρ τέχνων, τὰ ἀπ᾿ 135 αἰῶνος iv 
κρυπτῷ ἀξίοις παραδιδόµενα κηρύσσω», μέχρις αὖ- 
τῶν ἐθνῶν τὸν ἔλεον ἐκτείνων xal. ψυχὰς πάντων 
ἐλεῶν, ἴδίου αἵματος ἡμέλει. Μέλλοντος γὰρ αἱῶνος 
βασιλεὺς εἶναι χατηξιωµένος πρὸς τὸν νῦν ἐμπρό- 
θεσµος 13 παρειληφότα νόμῳ τὴν βασιλείαν. Καὶ τὸ 
μέγιστον ὅπερ αὑτὸν λίαν ἐλύπει ἐστὶ τοῦτο, ὅτι ὑπὲρ 
Qv ὡς τέκνων τὴν µάχην ἐποιεῖτο, ὑπ᾿ αὐτῶν ἀγνοίας 
αἰτίᾳ ἐπολεμεῖτο. Καὶ ὅμως ἠγάπα xal τοὺς μισοῦν- 
τας, καὶ ἔχλαιε 1* τοὺς ἀπειθοῦντας, xal εὐλόγει τοὺς 
λοιδοροῦντας, ηὔχετο ὑπὲρ ἐχθραινόντων. Καὶ οὗ µόνον 
ταῦτα ἐπο[ει ὡς πατὴρ, ἀλλὰ xal τοὺς αὑτοῦ µαθη- 
τὰς !5, ὡς πρὸς ἀδελφοὺς ἔχοντας, τὰ ὅμοια ποιεῖν 
ἑδίδσσκεν. SS Τοῦτο πατὴρ, τοῦτο προφήτης) τοῦτο 
εὔλογον τὸ αὗτὸν Ἱδίων τέκνων βασιλεῦσαι, ἵνα τῇ ἐκ 
πατρὸς πρὸς τέκνα στοργᾷ καὶ τῶν τέχνων πρὸς τὸν 
πατέρα ἐἑνδιαθέτῳ cui αἰώνιος 1€ εἰρήνη γενέσθαι 
δυνηθῇ. Too γὰρ εὐλόγου βασιλεύοντος, ἐπὶ τοὺς βα- 
αιλευοµένους ἀληθὴς χαρὰ περὶ τοῦ βοσιλεύοντος γί- 
vetat. 

XX. Πλὴν ἐπὶ τὸν πρῶτον τῆς ἀληθείας ἑπάνειμι !t 
λόγον. ᾿Εὰν τῷ ὑπὸ χειρῶν Θεοῦ κυοφορηθέντι dv- 
θρώπῳ τὸ ἅγιον Χριστοῦ μὴ δῷ τις ἔχειν πνεῦμα, 
πῶς ἑτέρῳ τινὶ ix. μυσαρᾶς σταγόνος γεγενημένῳ δι» 
δοὺς ἔχειν οὗ τὰ μέγιστα ἀσεθεῖ; Τὰ δὲ μέγιστα εὖ- 
σέθεῖ 18, ἐὰν ἑτέρῳ μὲν μὴ Bgm 19. ἔχει, ἐκεῖνον δὲ 
µόνον ἔχειν λέχοι, ὃς ἀπ᾿ ἀρχῆς αἰῶνος (02) ἅμα τοῖς 
ὀνόμασι μορφὰς ἀλλάσσων τὸν αἰῶνα τρέχει, μέχρις 
ὄνε ἰδίων χρόνων τυχὼν, διὰ τοὺς χαµάτους θεοῦ 
ἐλέει χρισθεὶς, εἰς ἀεὶ 39 ἕξει τὴν ἀνάπαυσιν. Οὗτος 
ἄρχειν τε καὶ χυριεύειν πάντων τῶν ἐν ἀέρι καὶ γῇ 
καὶ 3! ὕδασι τετίμῃται πρὸς τούτοις δὲ αὑτοῦ τοῦ 33 
πεποιηχότος τὸν ἄνθρωπον τὴν πνοὴν ἔσχεν, ψυχῆς 
ἄῤῥηκχτον περιθολὴν, ὅπως ἀθάνατος εἶναι δυν ηθῇ. 


XXI. Οὗτος αὑτὸς µόνος ἀληθὴς ὑπάρξας προφή- 
της (63) ἑκάστῳ ζώῳ κατ ἀξίαν τῆς Φύσεως, καθὼς 
ὁ πεποιηκὼς αὑτὸν 33, οἰχείως τέθεικε τὰ ὑνόματα. 


VARLE LECTIONES. 


19 [ta O c. marg. Ci, in cuj. textu κρατοῦμεν, Cfr. Luc. xi, 32; Matth. xxr, 13, Credner, Beitr. 1, 317. 
1! Explanavit hunc locum et a Schliemanno vindicavit Baurius Annal. Theol. Tubing. 1844, p. 555. 8. 
g 


13 ἀπό O, !? Legendum, si quid video, ἐμπροθέσμως. At. deest aliquid. 'O νῦν ἐμπροθ 
νόµῳ τὴν βεοιλείω est diabolus. ΟΕ. hom. xv, 7. — Etiam Neander, ut postea cognovi, 

411. Post βασιλείαν excidisse putat τὴν µάχην ἐποιεῖτο, gu 
ἐμπροθέσμω Ο. !* ἐκλαίει C. ! 1 
ot C.. ἐφόρα µοι S. !* εὐσεοῇ C et S, licet nostram lectionem commendet. 
5 O, ἀπαρχῆς C. 9 εἶσαεί C. *! καὶ ο. O, deest in cod. Hom. Paris. teste C. 


explicat, 6nost. Syst. P 
insequenti legitur. $. 


ως παρειληφὼς 
unc looum sic 
od idem in versu 
τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς O. αἰωνία C. 3 ἑπόρα 
M. O. Dein ἀπ᾿ ἀρχῆς 

31 τοῦ adjunxi c. Ó: 


Idem deinceps palmariam largitus est lect. ἄῤῥηκτον p. ἄῤῥητον Vulg. ** Ita C, O, αὐτό legendum cen- 
t 8. 


VARIORUM NOTAE. 


(02)"Oc ἀπ᾿ ἀρχῆς αἰῶνος, eto. Hec conferas 
velim cum Epiphanio, heresi 30, que est Ebioni- 
tarum cap. 3. Cor. . 

(63) Mévo; ἀληθὴς ὑπάρξας προφήτης. Inferius 
vin, 10. Id quoque observatum in Ebionesis et 


Bampseis seu Elceseis ab Epiphanio, quod Chri- 
stum in Adamo ponerent. Vide eum vol. 1, p. 53, 
127, 462, 461, 462. Periculose Methodius Convivit 
orat. 3. Ip. 


135 CLEMENTINA. — HOMILIA III. 126 


Εἴτι γὰρ ἐπωνόμασεν, τοῦτο ἣν καὶ ἐκ τοῦ πεποιη- À hoc et erat nomen rei create ex oreatore.Itaque quo 


κότος ὄνομα τῷ γεγενηµένῳ. S9 Διὸ πῶς ἔτι φυτοῦ 
χρείαν εἶχε προσλαθεῖν, ἵνα τί ποτέ 39 ἐστιν ἵδῃ κα- 
λὸν Tj καχκὸν, ct. ἐνετέλλετο μὴ φαγεῖν; ᾽Αλλὰ ταῦτα 
πιστεύουσιν ol ἄκριτοι, ol ἄλογον θηρἰον θεοῦ τοῦ 5 
κτίσαντος αὐτούς τε xal τὰλ πάντα ἐνεργητικώτερον 36 
γεγενῆσθαι οἰηθέντες. 

XXII. Πλην τούτῳ Y σύζυγος συνεκτίσθη θήλεια 
φύσις, πολὺ ἀποδέουσα αὐτοῦ, ὡς οὐσία µετουσίας 3, 
ὡς ἡλίου σελήνη, ὡς φωτὸς τὸ mop. Αὕτη τοῦ νῦν 
κόσμου ὡς θήλεια ὁμοίου ἄρχουσα, πρώτη προφῆτις 
εἶναι πεπιστέυται, μετὰ πάντων τῶν iv γεννητοῖς 
γοναικῶν προφητείαν ἐπαγγελλομένη. Ὁ δὲ ἕτερος, 
ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἄρσην Qv, xal τὰ διαφέροντα ὡς 
ἄρσενι τῷ µέλλουτι αἰῶνι προφητεύει 39, 


XXIII. Δύο οὖν ἡμῖν γενικαὶ ἔστωσαν προφητεῖαι' 
à μὲν ἁρσενική 39. xal διωρίσθω, ὅτι ἡ μὲν πρώτη 
ἄρσην οὖσα δευτἐρα τοῦ λοιποῦ τέτακται κατὰ τὸν τῆς 
πρρόδου λόγον, ἡ δὲ δευτέρα θῆλυς οὖσα πρώτη ὁρί- 
σθη ἔρχεσθαι iv τῇ τῶν συζυγιῶν προελεύσει. Ἡ 
μὲν οὖν iv γεννητοῖς γυναιιῶν οὖσα, ὡς θήλεια τοῦ 
γῦν κόσμου δ' ἐπαγγελλομένη 53, ἁρσενικὴ εἶναι πι- 
στεύεσθαι θέλει. Διὸ κλέπτουσα τὰ τοῦ ἄρσενος σπὲρ- 
µατα, xal τοῖς ἰδίοις τῆς σαρχὸς σπέρµασιν ἐπισκέ- 
πουσα Ἡ, ὡς ὅλα ἴδια συνεχφἑρει τὰ γεννήµκτα, 90 
τοῦτ) ἔστι τὰ χρήματα 39, xal τὸν παρόντα ἐπίχειον 
πλοῦτον ὡς προΐῖκα δώσειν ἐπαγγέλλεται, τῷ τα- 
χεῖ τὸ βραδὺ 35. τὸ βραχὺ τῷ µείζονι ὑπαλλάξαι θὲ- 
λουσα. 

XXIV. Πολλοὺς μέντοι θεοὺς λέγειν καὶ ἀχούειν οὐ 
μόνον τολμῶσα, ἀλλὰ xal αὐτὴ γενέοθαι πιστεύουσα, 
καὶ ἐλπίδι τοῦ γενέσθαι, ὃ μὴ ἔχει φύσιν, καὶ ὃ 
ἔχει προσαπολλύουσα, xal ὡς θήλεια ἐμμηνίοις 39 vc 
νομένη προφάσει θυσιῶν αἱμάσσεται, xal οὕτως τοὺς 
ψαύοντας αὐτῆς μολύνει. Ἐπὰν δὲ συλλαθοῦσα τοὺς 
προσκαίρους τίχτῃ 37 βασιλεῖς, τοὺς αἷμα πολὺ χέον- 
τας ἐγείρει πολέμους. Τοὺς δὲ map' αὐτῆς μαθεῖν 38 
ἀλήθειαν ὁρεγομένους τῷ τὰ πάντα λέγειν ἑναντία 
καὶ πολλὰς καὶ διαφόρους παρέχειν ὑπουργίας, ζη- 
τοῦντας ἀεὶ 99 xal μηδὲν εὑρίσκοντας μέχρις αὐτοῦ 
θανάτου χαθἰστησιν. 'Am' ἀρχῆς γὰρ ἀνθρώποις τυ- 
Φλοῖς θανάτου κχεῖται πρόφασις' πλάνα γὰρ καὶ 
ἀμφίθολα xal λοξὰ προφητεύουσα τοὺς πιστεύοντας 
ἁπατᾷ. 

XXV. A 99 τῷ πρωτοτόχῳ αὐτῆς ἀμφοτερίζον 


modo adhuc necesse habuit arborem attingere, ut 
sciret quidnam sit bonum vel malum,si mandatum 
accepit non edendi ? Verum heo credunt qui judi- 
cio carent,qüi arbitrantur brutum animal potentius 
fuisse Deo, ipsorum omniumque conditore. 


XXII. Ceterum cum eo conjux creata est natura 
feminea, multum eo deterior ; distans ab eo, tan- 
quam substantia ab accidenti,tanquam a sole luna, 
tanquam a luce ignis.Illa huic mundo velut femina 
simili imperans, prima prophetissa esse meruit, et 
cum omnibus qui inter natos mulierum sunt pro- 
phetiam annuntiat.Alter vero,quasi filius hominis, 
mas est, et futuro seculo velut masculo egregia 
prophetat. 

XXIII. Due igitur nobis sint generales prophe- 
tie : altera. quidem mascula; ut certum sit quod 
prima mascula est, et ut secunda deinceps ratione 
progressus collocatur, secunda vero, que est fe- 
mina, prima in conjugationum adventu venire de- 
finita est. Ea ergo, cum inter natos mulierum sit, 
ut femina presenti mundo annuntiatrix, mascula 
esse credi vult. Quare semina masculi suppilans, 
suisque carnis seminibus obtegens tanquam omnia 
sua comproducit germina, hoc est opes : et terre- 
stres has divitias quasi dotem daturam se pollice- 
tur,et tardum oum veloci,parvum cum magno vult 
commutare. 


XXIV. Et vero multos deos non solum dicere et 
audire sustinuit, sed et ipsa talem se futuram cre- 
didit : atque spe evadendi, quod natura non pote- 
rat, etiam quod habebat perdidit : et quasi femina 
in menstruis sacrificiorum occasione cruentatur, 
sicque tangentes eam inquinat. Cum autem conce- 
pit, ac temporales reges genuit, bella suscitat que 
multum sanguinis fundunt.Porro eupidos discende 
ab ea veritatis, quod contraria omnia dicit, et 
multa et varia prebet ministeria, querere semper 
nihilque invenire usque ad mortem facit. Ab initío 
enim cecis hominibus posita est mortis occasio ; 
falsa siquidem et dubia et obliqua predicit, sicque 
credentes decipit. 


XXV. Quocirca primogenito suo lex ambiguum 


ἐπέθηχεν ὁ νόµος ὄνομα *, καλέσασα Kdiv ὃ διχῇ ῃ imposuit nomen, et Cainum vocavit. Quod nomen 


ἔχει τῆς ἑρμηνείας τὴν ἑκδοχήν' Ἑρμηνεύεται γὰρ 


duplici interpretationis sensu accipitur. Exponitur 


VARI/E LECTIONES. 


efflagitat, ut voluit 


igse τοῦτο, intellige de Cl. ** Sensus 
eander, πρωτεύει C. 


» ἁῤῥονική C. 5 τῷ νῦν χόσμῳ D. 5 ἐπαγγελλομένου O. Subinde ἁῤόενική C. 35 ἐπισκέπτουσα 0. 
ματ 


JM » c *AV60,..— ! Dedi ἐπίθηχεν ὁ νόµος ὄνομα logices ratione induotus, ἐπέθηκεν ὄνομα C. ἐπέθηκεν ^ 


421 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 198 
enim et possessio et «Ἑπιμ]αίο, quod in futuris A καὶ κτῆσις ** (64) καὶ ζῆλος, ὡς ζηλοῦν αὐτοῦ μέλ- 


emulaturus esset vel mulierem, vel possessiones, 
vel amorem parentum erga illam. Quod si nullum 
eorum sit, etiam sic recte possessionis nomen 
sorlitus est. Nam eum primum possedit, quod et 
ipsi commodum fuit.Fuit autem homicida et men- 
dax,et cum peccatis quiescere neque a principatu 
voluit. Sed et qui ex illius successione progressi 
sunt,primi adulteri exstitere ;et psalteria citharas- 
que temperabant,nec non bellicorum armorum ex- 
cusores facti sunt.Idcirco et posterorum prophetia, 
adulteris et psalteriis plena,clam per voluptates ad 
bella concitavit. 

XXV]. Qui vero intor filios hominum insitam 
prophetiam anime propriam obtinebat, expresse 
ut masculus, futuri seculi spem indicans, filium 
suum vocavit Abel, quod absque ulla ambigui- 
tate vertitur luctus.Filiis enim suis tribuit flere fra- 
tres suos qui decepti fuerint. Non mentitur, dum 
promittit illis congolationem in futuro seculo. Ait 
unum solum Deum rogandum esse : deos neo ipse 
dicit, neque alteri dicenti credit. Bonum quod ha- 
bet servat,ampliusque auget.Sacriflcia, sanguinem, 
libationes odit : castos, puros, sanctos diligit. Ex- 
stinguit ararum ignem, bella abolet, docet pacem, 
castitatem precipit,peccata expiat, nuptias sancit, 
continentiam concedit, omnes ad pudicitiam abdu- 
olt, misericordes facit, justitiam decernit, eorum- 
que perfectos consignat, et requietis sermonem 
profert; certa prophetat, clara dicit, ignem sup- 
plioii eternum frequenter commemorat, regnum 
Dei assidue annuntiat, ccelestes divitias ostendit, 
gloriam perpetuam pollicetur,peccati indulgentiam 
opere demonstrat. 

XXVII. Quid opus est verbis? Mas totus veritas 
est,femina tota seductio : qui autem ex masculo et 
femina ortus est, partim mentitur, partim vera 
predicat. Femina enim,proprium sanguinem velut 
rubrum ignem albo masculi cingena semine, alie- 
nis fuleimentis imbecillitatem ossium suorum fir- 
mat:ac temporario carnis flore delectata brevibus- 


λοντος ἐν τοῖς ἐσομένοις f| γυναῖχα fj κτήµατα ἢ τὴν 
τῶν γονέων πρὸς αὐτὴν στοργήν (603). EL δὲ apa 91 
μηδὲν τούτων γένηται, καὶ οὕτως τὸ χτῆμα λέγεσθαι 
καλῶς ἐπιτέτευκται. Αὐτὸν γὰρ πρῶτον ἐἑκτήσατο, 
ὅπερ αὐτῇ 3 καὶ ἐχρησίμευσεν, Φονεὺς γὰρ ἦν καὶ 
Ψεύστης καὶ μετὰ ἁμαρτιῶν ἠσυχάζειν μηδὲ ἐπὶ τῷ 
ἄρχειν θέλων. Ἔτι μὴν καὶ οἱ ἀπὸ τῆς τούτου διαδο- 
χῆς προεληλυθότες πρῶτοι μοιχοὶ ἐγένοντο' καὶ ψαλ- 
τήρια xal κιθάρας ἠἡρμόσαντο *", καὶ χαλκεῖς ὅπλων 
πολεμικῶν ἐγένοντο. Διὸ xal dj τῶν ἐγγόνων προφη- 
τεία, μοιχῶν καὶ ψαλτηρίων γέµουσα, λανθανόντως 
διὰ τῶν ἡδυπαθειῶν ὡς τοὺς πολέμους ἐχείρει. 

XXVI. Ὁ δὲ ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων προφητείαν ἔμ- 
φυτον φυχῆς ἴδίαν ἔχων, ῥητῶς ὡς ἄρσην "5 τοῦ 
μέλλοντος αἰῶνος τὰς ἐλπίδας µην ύων, τὸν αὐτοῦ υἱὸν 
προσηγόρευσεν "AG, ὃ ἄνευ πάσης ἀμφ.θολίας Πέν- 
θος ἑρμηνεύεται. Πενθεῖν γὰρ τοῖς αὐτοῦ υἱοῖς παρί- 
χει τοὺς ἐζαπατωμένους ἀδελφοὺς αὐτῶν. ᾿Αψεν- 
exei 95 αὐτοῖς iv τῷ μέλλοντι αἰῶνι τὴν παράχλησιν 
ὑπισχνούμενος V. θεὸν ἕνα µόνον αἱτεῖν λέγει’ θεοὺς 
οὔτο αὐτὸς V λέχει, οὔτε ἄλλῳ λέγοντι πιστεύει. Ka- 
λὸν ὃ ἔχει τηρεῖ val ἐπὶ πλειονα αὔξει. θυσίας, αἷ- 
pata, σπονδὰς piae ἀγνοὺς, καθαροὺς, ὁσίους ἀγαπᾷ. 
Πῦρ βωμῶν σθέννυσιν, πολέμους καταργεῖ, εἰρήνην *9 
διδάσκει, σωφροσόνην ἐἑντέλλεται, τὰς ἁμαρτίας 
καθαίρει, Ὑάμον νοµιστεύει, ἐγχράτειαν συγχωρεῖ, 
elc ἀγνείαν πάντας ἄγει, ἐλεημονικοὺς ποιεῖ, δικαιο- 
σύνην νοµιστεύει, τοὺς Θ3 τελείους αὐτῶν σφραγίζει, 
καὶ τὸν τῆς ἀναπαύσεως λόγον ἐκφαίνει, ῥητὰ προ- 
φητεύει, σαφῆ λέγει. mop αἰώνιον κολάσεως πυχνῶς 
ὑπομιμνήσκει, βασιλείαν Θεοῦ συνεχῶς καταγγέλλει, 
πλοῦτον οὐράνιον µηνύει, δόξὰν ἀναφαίρετον ὑπι- 
σχνεῖται 99, τῆς ἁμαρτίας τὴν ἄφεσιν ἔργῳ δείκνυσιν. 

XXVII. Καὶ cl δεῖ λέγειν; Ὁ ἄρσην 5! ὅλως ἁλή- 
θεια, ἡ θήλεια DÀ πλάνη, ὁ δὲ ἐξ ἄρσενος καὶ θη- 
λείας Ὑεγονὼς ἃ μὲν ψεύδεται, ἃ δὲ ἀληθεύει. Ἡ 
γὰρ θήλεια, ἰδίῳ αἵματι ὥσπερ ἐρυθρῷ πυρὶ περι- 
θάλλουσα τὸ τοῦ ἄρσενος λευκὸν σπέρμα, ἀλλοτρίοις 
ἐρείσμασιν ὀστέων τὸ ἀσθενὲς αὐτῆς συνίστησιν, xai 
τῷ τῆς σαρχὸς προσκαίρῳ ἄνθει τέρπουσα, καὶ fpa- 


VARLE LECTIONES. 


* [ta O, et ex conject. C. cuj. cod. xzlew, Cfr. Gen. iv, 1. 5 Ita O, c. D, αὐτή C. ϐ xai 
κιθάραι C, qui postea scr. δι 8. *5 ἄρσιν O. *"* ἀψευστῖν O. Qua lectione recepta scribendum 


esse videtur 


: Ἠενθεῖν γὰρ τοῖς αὐτοῦ υἱοῖς παρέχει τοὺς ἐξαπατωμένους ἀδελφοὺς αὐτῶν, ἀψευστεῖν 


αὐτοῖς, κ. τ. ^. Eo spectat Ci conjectura ἀψευδῆ, quam S parum intellexit. *' Ita conj. C, idem in textu 


ut O : ὑπ.σχνουμένους. Deinceps λέγειο, θεοός C ; λέγων, θεούς S o. D 


45 αὐτούς O. "9 εἰρήνην in 0 


additur ad oram. 9 Ita D probante, O, ὑποσχεῖται C. Et ὑπόσχεται legi posse notat Cl. *! Non C, sed 


Cl ἄρσεν : unde 8 corrigendus. Tum ὅλος O. 


VARIORUM NOTE. 


(64) Ἐρμηνεύεται κτῆσις. Ratio etymologie de- 
claratur n. IV, 1, hincque apud multos Patres. 
Sed paululum detorquet 8. Ambrosius lib. 1 De 
Abele et Caino cap. 1. Cain dictus est. acquisitio, 

uod omnia sibi acquireret : post Philonem ; cujus 

&c sunt initio libri de sacrificiis Abelis et Caini ; 
Καὶν ἐπιχαλούμενος Χτῆσις, παρὰ τὸ τὰ πάντα χε- 
κτζσθχι δοκεῖν, ut mittam alia ejusdem libri. Quod 
deterius potiori insidiari soleat b 161. Notandum 
autem est, Evam hic et apud Chrysostomum ac 
Procopium, imponere nomen Caino ; cap. vero 42, 


Adamum, ut et in Theodorito, Eucherio, atque Isi- 
doro : juxta illud B. Augustini xv, De ctvitate Dei, 
c. 47 : Cain autem interpretatur possessio ; unde di- 
ctum est quando nalus est, sive a, patre, sive a matre 
ejus : « Acquisivi hominem per Deum. » Cor. 

(05) 'H τὴν τῶν γονέων πρὸς αὐτὴν στοργήν . 
Facile erat corrigere ᾿Αδέλ.Βεά nos in istis Apocry- 
phis egre quidquam mutamus. Quis enim scit an 
non alludatur ad aliquam fabulam de uxore Abelis 
&ut alia muliere? Ip. 


420 


CLEMENTINA. — HOMILIA ΠΠ. 


130 


χείαις ἡδοναῖς τοῦ λογισμοῦ τὴν ἰσχὺν ὑποσυλῶσα, À que voluptatibus vim mentis depredala plures in 


τοὺς πλείονας elc µοιχείαν ἄγει, καὶ οὕτως τοῦ μέλ- 
λοντος καλου στερίσχει νυµφίου. Νύμφη γάρ ἐστι à 
πᾶς Ἡ ἄνθρωπος, ὁπόταν τοῦ ἀληθοῦς 55 προφήτου 
λευκῷ λόγῳ ἀληθείας σπειρόµενος φωτίζηται τὸν νοῦν. 

XXVIII. Διὸ ^ ἑνὸς µόνου τοῦ τῆς ἀληθείας προ- 
φήτου ἀκούειν δεῖ, εἴδότα ὅτι Y παρ᾽ ἑτέρου σπαρεὶς 
λόγος, µοιχείας ἔγχλημα λαθὼν 8, ὡς ὑπὸ νυμφίου 9 
τῆς βασιλείας αὐτοῦ ἐκθάλλεται. Τοῖς δὲ τὸ µυστή- 
prov εἰδόσιν ὑπὸ ψφυχικῆς µοιχείας καὶ θάνατος γίνε- 
ται. Ὁπόταν 8 4 doy) bg! ἑτέρων σπαρῇ, τότε ὡς 
πορνεύσασα fj μοιχευσαμένη ὑπὸ τοῦ πνεύματος ἔγκα- 
ταλείπεται, 98 καὶ οὕτως τὸ ἔμψυχον σῶμα, τοῦ 
ζωοποιοῦ πνεύματος χωρισθέντος, εἷς 99 γῆν ἀνα- 
λύεται, καὶ τοῦ ἁμαρτήματος ἡ xav! ἀξίαν κόλασις 
ἐν τῷ τῆς χρίσεως χαιρῷ ἀποδίδοται τῷ ψυχᾷ μετὰ 
τὴν τοῦ σώματος ἀνάλωσιν' ὥσπερ iw ἀνθρώπων d 
ἐπὶ µοιχείᾳ φωραθεῖσα πρῶτον τῶν οἴκων ἐχθάλλεται, 
εἶθ᾽ ὕστερον ἐπὶ καταδἰκῃ χρίνεται, 

XXIX. Too Πέτρου τοῦτον μέλλοντος ἡμῖν τελείως 
ἐκφαίνειν τὸν μυστικὸν λόγον 59, Ζακχαῖος ἦχε λέγων" 
"Hàn λοιπὸν, ὦ Πέτρε, χαιρὸς πρὸς τὸ ἐχθάντα δια- 
λεχθῆναί σε. Πολυς γὰρ ἐπὶ τῆς αὐ)ῆς συναθροισθεὶς 
ἀναμένει σε ὄχλος, οὗ iv µέσῳ ὡς πολέμαρχος br 
αὐτοῦ δορυφορούµενος ἔστηχε Σίμων. Ὁ δὲ Πέτρος 
ἀχούσας, εὐχῆς χάριν ὑποχωρεῖν 6 µοι χελεύσας ὡς 
µήπω εἰληφότι τὸ πρὸς σωτηρίαν βάπτισμα, τοῖς ἤδη 
τελείο.ς £7 Ἐγερθέντες εὐξώμεβα, ἵνα 6 θεὸς τοῖς 
ἀνεκλείπτοις αὐτοῦ οἰκτιρμοῖς συνεργήσῃ µοι ὁρμῶντι 
πρὸς σωτηρίαν των ὑπ᾽ αὐτοῦ κτισθέντων ἀνθρώπων. 
Καὶ τοῦτ᾽ 9! εἰπὼν εὐξάμενος, ἐξῄει εἰς τὸν ὕπαιθρον 
τῆς αὐλῆς τόπον µέγαν ὄντα, ἕνθα συνεληλυθότες 
ἦσαν πολλοὶ τοῦ ἐποπτεῦσαι χάριν, τῆς διακρίσεως 63 
αὐτοῦ ἐπὶ τὸ σπεύδειν τοῦ ἀκούειν σπουδαιοτέρους 
πεποιηχυίας, 

ΧΧΧ. Στὰς οὖν, καὶ ἰδὼν μετὰ πάσης € ἡσυχίας 
τὸν πάντα λαὸν εἲς αὐτὸν ἀτενίζοντα, Σίµωνα δὲ τὸν 
Μαγον slc μέσον ἑστῶτα, τοῦ λέγειν ἤρξατο οὕτως» 
Εἱρήνη εἴη πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἑτοίμως ἐν ἔχουσι δεξιὰς 
διδόναι 94 τῇ τοῦ θεοῦ ἀληθείᾳ, ἣν αὐτοῦ μεγάλην 
τε xal ἀσύγχριτον ἐν τῷ νῦν κόσμῳ ὑπάρχουσαν δω- 
peàv ὁ ἀποστείλας ἡμᾶς, τοῦ ἐν ὑπεροχῇ συμφέροντος 
ἀφευδὴς ὑπάρχων προφήτης, ταύτην ἡμῖν ἐνετείλατο 
προφάσει προσηγορίας πρὸ τῶν τῆς διδασκαλίας 
λόχων ὑμῖν ἐπιφθέγγεσθαι, ἵνα, ἐὰν dj τις ἐν ὑμῖν 
εἰρήνης τέχνον, διὰ τῆς διδασκαλίας ἡμῶν καταλάθῃ 


adulterium ducit, sicque privat preolaro sponso, 
quem habituri erant. Nam quilibet homo sponsa 
est,quando veri prophete candido veritatis sermone 
conspersus mente illuminatur. 

XXVIII.Quapropter unum solum veritatis pro- 
phetam auscultare oportet, sciendumque est quod 
ab alio seminatus sermo, adulterii sumpto crimine 
tanquam a sponso e regno ejus ejicitur. lis autem 
qui mysterium cognoverunt,per anime adulterium 
et morscontingit.Scilicet cum animaab aliis semen 
acceperit, tunc velut fornicata aut adulterium ope- 
rata deseritur a spiritu : atque ita corpus anima- 
tum, ablato viviflcatore spiritu, in terram ἀϊθβο]ν]- 
tur, et peccati condigna supplicia tempore judicii 
retribuuntur anime post separationem a corpore. 
Quemadmodum inter homines, que in adulterio 
deprehensa est, primum edibus ejicitur, ao deinde . 
condemnatione multatur. 

XXIX. Cumque Petrus hunc ipsum mysticum 
sermonem perfecte nobis declaraturus essst, Zac- 
cheus venit dixitque : Jam nunc, Petre,tempus est 
ut exeas ad disserendum.Multa enim turba in atrio 
congregata operitur te, in cujus medio tanquam 
belli dux ab eadem protectus ac stipatus constitit 
Simon.Quo eudito,Petrus orationis gratia secedere 
me jussit, ut qui nondum accepissem salutis ba- 
ptisma, et ad jam baptismo pefectos dixit : Surc- 
gentes oremus, ut Deus pro suis perpetuis misera- 
tionibus opituletur mibi, qui prodeo ob salutem 
hominum quos creavit. Utque hzc locutus est, ora- 
tione facta, exiit in atrii locum subdialem et 
magnum, quo multi convenerant spectandi causa; 
nam ejus disputatio fecerat, ut diligentiores festi- 
narent ad audiendum. 

XXX. Stans ergo, cernensque universum popu- 
lum universo cum silentio oculos in. ipsum conji- 
cere, ac Simonem Maugum in medio stare, hunc in 
modum loqui cepit : Pax sit omnibus vobis, qul 
parati estis dexteras dare veritati Dei, quam, ma- 
gnum nempe ac incomparabile ejus munus in hoc 
mundo, ut salutationis causa vobis ante sermones 
doctrina acclamemus,precepit nobis qui misit nos 
verus excellentis boni propheta ; quo si aliquis 
inter vos sit fllius pacis, per doctrinam nostram 
pax eum complectatur; si quis autem vestrum eam 


αὐτὸν ἡ εἰρήνη, sb δὲ ταύτην λαθεῖν ὑμῶν τις μὴ Ὦ &ccipere nolit, tunc nos, excusso in testimonium 


θέλοι, τότε ἡμεῖς ἀποτιναξάμενοι εἷς µαρτυρίαν τῶν 
ποδῶν ἡμῶν τὸν ἐκ τῶν ὁδῶν κχονιορτὸν, ὅν διὰ τοὺς 
καµάτους βαστάξαντες 35 ἠνέγχαμεν πρὸς ὑμᾶς ὅπως 
σωθῆτε, εἴς ἑτέρων ἀπίωμεν olxlac xal πόλεις. 


(e) Matth. x, 12; Marc. νι, 11; Luc. zx, 5. 


pulvere pedum nostrorum, quem collectum ex iti- 
nerum laboribus salutis vestre ergo attulimus, ad 
aliorum domos ac civitates abeamus (a). 


VARLE LECTIONES. 
" C hioc vertit, quasi legi voluerit πᾶς 6. S. Tum ónóx' àv Vulg. 3 ἀληθοῦ Ο. 9 A' 6C. 5 Ita O c. 


D, λαθεῖν C. 5 [n O esse videtur µοιχείας. 
ante λύγον omisi c. Ο. (9 ὑποχωρῆσα 
διάχρισις verti vult 


V5 ὁπότ᾽ ἄν C. "« x 0. Legorim τότε εἷς. 
C. Dein ὡς uro pot pro oc µηπω 0. ,,VOC 
per excellentiam vel eminentiam, ef. 1 Cor. 1v, 7. 9 πολλῆς C. δὲ ἑτοίμοις edit. Cl et 


9 (Qi τοῦτον 
$1 «g5vt' C. ** D vocem 


8 contra auctoritatem codd, 5 κάµπους βαστάσαντες O. 


431 


in die judicii, manere in terra Sodomorum et 
Gomorrhe, quam in loco incredulitatis : primo 
quidem, quia quod rationi convenit, ex vobis non 
intellexistis ; secundo, quoniam cum de nobis au- 
diissetis, non venistis ad nos; tertio quia etiam 
cum venissemus, nobis non credidistis. Quare 
gratificantes vobis ultro, oramus, u! pax nostra 
veniat super vos. Si ergo eam habere vultis, opor- 
tet vos alacri animo suscipere, ut injuriam non 
faciatis et vobis factam feratis fortiter : quod ho- 
minis natura non sustinebit, nisi prius eminentis 
boni acceperit notitiam, id autem est, cognoscere 
justam ejus qui cuncta exsuperat naturam, quod 
punit, ut injuria affectos ulciscatur, et pios bene- 
ficiis in sempiternum afficit. 


XXXII. Vos igitur, ut gratos Dei servos decet, B 


ex vobis quod rationi consentaneum est intelligen- 
ies, vitam ei placentem amplectimini, ut sio, 
amantes eum et ab eo amati, quod bonum est pos- 
sideatis perpetuo. lliud enim ipse solus maxime 
potest prestare,qui nonexsistentia ad exsistentiam 
adduxit, celum oreavit, terram conpegit, mare 
conclusit, quee in inferis sunt recondidit,cunctaque 
replevit aere. 

XXXIII. Hic solus unam ac primam asimplicem- 
que substantiam quadrupliciter et contrarie con- 
vertit : ac deinde commiscens mille inde produxit 
mista, quo contrerias in natüras mutalte ac per- 
miste res vite voluptatem per oppositionem pro- 
curarent. Ipse etiam solus populos angelorum et 


spirituum nutu voluntatis condidit, iisque implevit C 


colos : sicut et quod videmus firmamentum con- 
decoravitstellis,quibus semitas definiviteureumque 
ordinavit : terram, propter frugum incrementum 
compegit : mare autem conclusit, habitationem in 
sicois locis secernendo : que apud inferos sunt 
recondidit, animarum locum nuncupans; cuncta 
vero replevit aere,ut omnia animalia respirationem 
vite necessariam hsberent liberam. 

XXXIV. O magnam Dei ac prudentem manum, 
in omnibus omnia facientem ! Infinita quippe vola- 
tilium multitudo per eum exstitit, adeoque varia, 
respectu alterius omnino diversa, dico autem colo- 
res, rostra, ungues, aspectum, sensus, voces, 
ceteraque omnia. Quot &utem etiam sunt varie 
plantarum species, coloribus, qualitatibus, odori- 
bus innumeris distincte | Quot vero terre et aque 
animalia, quorum impossibile est recensere figu- 
ras, formas, situs, colores, vivendi rationes,Ssensus 


€. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 
XXXI. Λο vere dicimus vobis: tolerabilius erit Α ΧΧΧ. Καὶ ἀληθῶς ὑμῖν λέγομεν 


4133 


ἀνεχτότερον 
ἔσται γῇ 9 Σοδόµων xal Γομόῤῥας iv ἡμέρᾳ κρίσεως, 
Ἡ τῷ τῆς ἀπειθείας τόπῳ ἐνδιατελεῖν πρῶτον μὲν, 
ὅτι τὸ εὔλογον ἀφ᾿ ἑαυτῶν (06) οὐκ ἐνοήσατε' δεύτερον, 
ὅτι, ἀχούσαντες τὰ καθ) ἡμᾶς οὐκ ἤλθετε πρὸς ἡμᾶς, 
τρίτον, ὅτι καὶ ἐλθοῦσιν ἡμῖν ἠπειθήσατε, Διὸ 87 φει- 
δόµενοι ὑμῶν προῖκα εὐχόμεθα 66 τὴν εἱρήνην ἡμῶν 
ἐλθεῖν ἐφ᾽ ὑμᾶς. El οὖν ταύτην ἔχειν θέλετε, δεῖ 
ὑμᾶς προθύµως τὸ μὴ ἀδικεῖν ἀναδέξασθαι, xai τὸ 
ἀδικεῖσθαι Ὑενναίως φἑρειν, ὅπερ ἀνθρώπου φύσις 
οὐκ ἂν ὑποσταίη 99, ἐὰν μὴ πρότερον τοῦ iv ὁπεροχῇ 
συμφέροντος τὴν γνώσιν λάθῃ, ὅπερ ἐστὶν τὸ εἰδέναι 
τοῦ πάντα ὑπερέχοντος τὴν δικαίαν φύσιν, ὅτι ἆδι- 
κουµένους ἐχδικῶν Τὸ τιμωρεῖ, καὶ τοὺς εὐσεθοῦντας 
εἲς ἀεὶ εὐεργετεῖ. 


95 ΧΧΧΙΙ. Ὑμεῖς οὖν ὡς θεοῦ δοῦλοι εὐγνώμο- 
γες, ἀφ᾽ ἑαυτῶν τὸ εὔλογον νοοῦντες, τὴν αὐτῷ ἀρέ- 
σκουσαν ἀναδέξασθ: πολιτείαν, ἵνα οὕτως αὐτὸν φι- 
λοῦντες καὶ φιλούμενοι ὑπ᾿ αὐτοῦ εἰς dsl. τὸ συμφέρον 
ἔχοιτε 71, Αὐτῷ γὰρ µόνῳ τὸ παρασχεῖν δυνατώτατόν 
ἐστιν, τῷ τὰ μὴ ὄντα εἷς τὸ εἶναι συστησαμένψῳ, 
οὐρανὸν δηµιουργήσαντι, γῆν πιλώσαντι, θάλασσαν 
περιορίσαντι, τὰ ἐν ᾷδῃ ταμιεύσαντι xai τὰ πάντα 
ἀέρος 7$ πληρώσαντι. 

XXXIII, Οὗτος µόνος τὴν µίαν καὶ πρώτην 75 µο- 
νοειδη οὐσίαν τετραχῶς καὶ ἑναντίως ἔτρεψεν' εἶτα 
µίξας κχράδεις ἐξ αὐτῶν ἐποίησεν, ἵνα εἰς ἑναντίας Τὸ 
φύσεις τετραμμέναι καὶ μεμιγµέναι τοῦ (rv ἡδονὴν 
ἐκ τῆς ἀντισυζυγίας ἐργάσωνται, "Opi Ἱὸ αὐτὸς 
μόνος δήµους ἀγγέλων xal πνευμάτων βουλῆς νεύματι 
δηµιουργήσας, ἔπλησε τοὺς οὐρανούς ὡς καὶ τὸ 
φαινόμενον στερέωμα ᾖἄστροις ἑκόσμησεν, οἷς καὶ 
τρίθους ὥρισε καὶ δρόµον ἔταξεν' γῆν ἐπίλωσεν εἰς 
χαρπῶν αὔξησιν θάλασσαν δὲ περιώρισεν, iv ἀνύ- 
δροις οἴκησιν ἀφορίσας' τὰ ἐν ᾧδῃ ταμιεύει, ψυχῶν 
χῶρον ὀνομάσας' τὰ δὲ πάντα ἔπλησεν ἀέρος, ἵνα 
πάντα τὰ (x πρὸς τὸ σῇν ἀδεῶς ἀναπνέειν ἔχοι 76, 


XXXIV. Ὢ τῆς μεγάλης Θεοῦ φρονίµου χειρὸς, 
τῆς iv πᾶσι πάντα Θ6 ποιούσης] poploc γὰρ ὄχλος 
πτηνῶν ὑπ αὐτοῦ γεγένηται, xal οὗτος ποιχίλος, 
πρὸς τὸν ἕτερον κατὰ T! πάντα ἐζξηλλαγμένος, λέγω 
δὲ τά τε χρώματα, ῥάμφη, ὄνυχας, βλέμματα, γνώ- 
μας, φθέγµατα xal τὰ λοιπὰ πάντα. Πόσαι δὲ καὶ 


D φυτῶν διάφοροι ἰδέαι, χρώμασι καὶ ποιότησι καὶ 


ὁδμαῖς ἀπείροις 7 διωρισµέναι | όσα δὲ τῆς χέρσου 
ζῶα καὶ τῶν ἐν ὕδασιν 79, ὧν ἀδύνατον εἰπεῖν σχή- 
pata, μορφὰς, θέσεις, χρώματα 99 βίους, γνώµας, 


VARLE LECTIONES. 


66 
0ο. 
B. ὅ 
O, ?*Bocribe τὰ ἐν ὕδασι. D. 


50 χρῶμα C. 


τῇ Ο. 951808 C. ** Τί O et 8 c. Epit. ο. 5, εὐχώμεθα Ο. 99 ὑποσταίη 0 c. S, ὑποστείῃ (. 79 ἐχδικῶν 
D, ἐδικεῖν C..." Leg. ἔχητε S. 7? ἀέρι(. 1 Fortasso scribendum πρώτως S. 7* ἑναντίοις Ο. ᾖἸ [ta 
poc C,0. "* p* (sic) O. Τ Cl κατά sine causa ac tacite mutavit in µετά, quod repetiit S8. ᾖἸ5 ἀπείρω 


VARIORUM NOTE. 
(06) Πρῶτον μὲν ὅτι τὸ εὔλογον do' Ἰαυτῶν, eto. Respicit ad decantatissimos Hesiodi versus. Operum 


ei dierum v. 291 et seq. Cor. 


133 


CLEMENTINA. — BOMILIA ill. 


134 


φύσεις, Oy Aov: ἔτι τε ὀρέων πλήθη xal Oy, λίθων A ac instinctus, naturas,multitudinem : ut nec mon- 


διαφορὰς, μυχοὺς *! φοθεροὺς, πηγὰς, ποταμοὺς, 
λέμνας, θαλάσσας, λιμένας, νήσους, ὕλας, οἶκουμένην 
τε πᾶσαν χαὶ ἀοιχήτους τόπους. 


XXXV. Πόσα δὲ καὶ ἄλλα άγνωστα τυγχάνει, στο- 
χασμὸν ἀνθρώπων ἐκπεφευγότα ! Τῶν δὲ ἐν καταλήψει 
ὄντων τίς ἀνθρώπων ἕνα ὅρον οἵδεν | Λέγω δὲ, πῶς 
οὐρανὸς εἰλεῖται, πῶς ἄστρα φέρεται, xal τίνας ἔχουσι 
τὰς μορφὰς xal τοῦ ζᾖν τὴν σύστασιν, τίνες τε οἱ 
τούτων ἀερώδεις τρίθοι. 'Πόθεν τε xai τὰ ἀνέμων 
πνεύματα περιωθεῖται, καὶ διχφόρους ἔχει τὰς Évep- 
Ἱείας. Πῶς 9? ἄνελλιπως βρύουσιν αἱ πηγαὶ, καὶ 
ἀένναοι 33 ποταμοὶ Ὑινόµενοι εἷς θάλασσαν καταντῶ- 
ctv, καὶ οὔτε ὅθεν ἕρχονται χενοῦνται δ, οὔτε ὅπου 
ἀπέρχονται πληροῦσιν . 
ταρτάρου τὸ ἄπειρον βάθος) ἐπὶ τίνι ἄρα ἐπαιωρεῖται 
ὁ πάντα περιέχων οὐρανός' πῶς 97 νέφη ἐξ ἀέρος 
βρύει, καὶ εἰς ἀέρα συμπίνεται" τίς φύσις βροντῶν καὶ 
ἀστραπῶν, χιόνων, χαλάζης, ὀμίχλης, κρυστάλλων, 
καταιγίδων, ὄμθρων, νεφῶν αἱωρουμένων' xal πῶς 
ᾳυτὰ, ζῶα πλάσσει' καὶ ταῦτα διαφοραῖς ἀναριθμή- 
τοις πάσῃ ἀκριθείᾳ συνεχῶς ἀποτελούμενα 95, 


XXXVI. Ὅμως ἐάν τις τὸ πᾶν ἀχριθῶς λογισμῷ 
συνιδῇ 56. εὑρήσει δι’ ἄνθρωπον τὸν θεὸν πεποιηχότα, 
0ἱ γὰρ ὄμθροι καρπῶν ἕνεκα γίνονται, ἵνα ἄνθρωπος 

ταλάθῃ 97, καὶ ζῶα τραφῇ, ὅπως ἀνθρώπῳ χρησι- 
pem xai ἥλιος cavet καὶ 95 τὸν ἀξρα εἷς τέσσαρας 
τροπὰς τρέπει, ἵνα ἕκαστος καιρὸς τὰ ἴδια ἀνθρώπῳφ 
παρασχῇ’ καὶ πηγαὶ βρύουσιν 59, ἵνα móua ἀνθρώ- 
ποις 0097. )Αλλ) ἔτι μὴν κατὰ τὸ δυνατὸν τίς bmi 
τῆς κτίσεως κυριεύει ; Οὐχὶ ἄνθρωπος, ὃς σοφίαν 
εἴληφεν, Y^ γεωργεῖν , θάλασσαν πλεῖν, νηκτὰ, 
Ἑτηνὰ, θηρία ἀγρεύειν, ἄστρων δρόµον λογιστεύειν, 
γῆν μεταλλεύειν, θάλασσαν σήθειν, πόλεις ἐγείρειν, 
βασιλεῖς 99 ὀρίζειν, νόµους τάσσειν͵, δικάζειν , θεὸν 
ἀόρατον νοςῖν, ἀγγέλων ὀνόματα γνωρίζειν, δαίµονας 
ἀπελαύνειν , νόσους φαρμακίαις πειρᾶσθαι παύειν , 
χατὰ ὃ) Ἰοθόλων ἑρπετῶν ἑἐπαοιδὰς εὑρίσχειν, ἀντι- 
παθείας ἐπινοεῖν ; 


XXXVII. El δὲ εὐγνωμονεῖς 9!, ἄνθρωπε, νενοηκὼς 
τὸν ἐν πᾶσιν εὐεργετήσαντά σε θεὸν, xal ἀθάνατος 
ἂν fic, τῶν διὰ σὺ κτισθέντων δι εὐγνωμοσύνην 98 τὸ 
διαµένειν ἐχόντων . Καὶ νῦν δὲ Ὑενέσθαι δύνασαι 
ἄφθχρτος, ἐὰν ἐπ.γιῷς ὃν ἔλαθες, ἐὰν ἀγαπήσῃς ὃν 
κατέλιπες 33, ἐὰν αὐτῷ µόνῳ προσεύχῃ, τῷ 33 σῶμά 
σου καὶ ψυ (ἣν κολάσαι xal σῶσαι δυναµένῳ δὲ, Διὸ 
πρὸ πάντων ἐννοοῦ, ὅτι οὐδεὶς αὐτῷ συνάρχει, οὐδεὶς 
τῆς αὐτοῦ κοινωνεῖ ὀνομασίας, τοῦτο ὃ δὴ λέγεται 
θε. Μόνος γὰρ αὐτὸς xal λέγεται καὶ ἔστιν. 


tium frequentiam et altitudines,lapidum diversita- 
tes, antra terribilia, fontes,fluvios, paludes, maria, 
portus,insulas,silvas, universumque orbem habita- 
bilem, una cum locis inhabitabilibus. 


XXXV. Quanta vero et alia ignorantur, humani- 
que animi aciem fugiunt! Eorum autem que 
cognoscuntur, quis hominum vel unain novit defl- 
nitionem | Quo modo, inquam, colum volvitur : 
quo modo astra decurrunt, et quas habent formas 
undeque vivunt, ac quanam eorum aeria semite. 
Item unde ventorum flatus obtruduntur, variasque 
habent vires. Quo modo indesinenter fontes scatent 
et fluvii perpetui ad mare descendunt ; et nec unde 
veniunt vacuitas fit, nec quo abeunt plenitudo. 


Μέχρι ποῦ τοῦ ἀἁπεράντου p Quousque pervenit immensi tartari intinitum pro- 


fundum. Super quo suspenditur celum, quod 
omnia continet.Qua ratione nubes ex aere diffluunt, 
et in aerem imbibuntur. Qua natura tonitruum et 
fulgurum, nivium, grandinis, nebule glaciei et 
erystallorum, procellarum, imbrium nubiumque 
suspensarum. Et quo pacto plante formentur et 
animalia, atque hec innumeris diversitatibus om- 
nique diligentia continue confecta. 


XXXVI. Itaque qui universum accurate conside- 
raverit, inveniet, hominis causa id factum fuisse 8 
Deo. Nam imbres propter fruges flunt,ut homo su- 
mat et bestie nutriantur, quo homini inserviant ; 
s0l apparet ac lucet,et aerem in quatuor anni tem- 
pestates vertit, ut unaquaeque tempestas que habet 
homini largiatur ; fontes scaturiunt, ut potus ρτᾶ- 
beatur hominibus. Àd hac,quisnam, quantum fleri 
potest,dominatur in creaturam ? Nonne homo? qui 
industriam accepit colendi terram, navigandi mare, 
capiendi pisces, aves, feras; expendendi astrorum 
cursum,scrutandi terram,findendi mare, condendi 
urbes, designandi reges, ferendi leges, judicandi, 
Deum invisibilem cognoscendi, sciendi nomina an- 
gelorum, expeliendi demones, tentandi remediis 
morbos sedare, inveniendi incantationes adversum 
venenatos serpentes, animadvertendi rerum mutuo 
se abigentium repugnantiam. 


XXXVII. Quod si gratum te prestas, homo, et 
intelligis tibi in omnibus beneflcum Deum, etiam 
immortalis evades, resque tua causa conditae ob 
gratitudinem perseverare hubebunt. Et vero nunc 
incorruptus fleri potes,si quem ignorasti agnoscas, 
8i quem reliquisti diligas, si ei uni supplices, qui 
corpus tuum et animam supplicio afficere et servare 
potest.Quare ante omnia cogita, neminem cum illo 
imperare,neminem cum eo communem habere ap- 
pellationem, id nempe quod vocatur Deus. Solus 


VARUE LECTIONES. 


" ους C. πηνάς p. 
textus p οτελουμένῃ, ut O. 


τρέπῃ, xal ἵνα, x. τ. λ. C. " 
Wii 6. 5 " τό eg. " bovauvq καὶ σῶσαι 9. 


πηγάς 0. 9. 


83 πόθεν C. 3 ἀξναοι C. 
nO c. ον συνείδη C. *' µεταλάδῃρ om. Ο. ** ἵνα v. ἆ ρα ele c. τ. 
ius S, Dac Ο. 3 Lege βασιλείας Cl. *!. εὐγνωμόνεις O. 9! κατ- 

in ἐννοῶ p. ἐννοοῦ Cl. non C, ui falso annolavit 8, 


* [ta marg. Ci, ου]. 


δὲ w«weyootat (C. 


135 5. CLEMENTIS i ROM. PONT. OPERA DUBiA. 136 


enim ipse et dicltur et est : alium vero neque ar- Α "Αλλον δὲ οὔτε νοµίσαι, ὀῦτε εἰπεῖν ἔξεστιν' el δὲ τις 
bitrari neque dicere licet : et eum, qui id ausus Ἅτολµήσειεν, ἀῑδίως τὴν ψυχἠν κολασθῆναι ἔχει. 
fuerit, perpetua manet anime pona. 

XXXVIII. Qua cum Petrus dixisset, Simon extra XXXVIIL. Τοῦ Πέτρου ταῦτα εἰπόντος, ὁ Σίμων 
turbam voce magna infit : Quid astantem tibi im- — (67) ἔξω τοῦ ὄχλου βοῇ µεγάλῃ ἔφη” Τί ψευδόµενος 
peritam multitudinem vis mentiendo decipere,dum ἀπατᾷν θέλεις τὸν παρεστῶτά σοι ἴδιώτην ὄχλον, 
persuades ei, deos neo arbitrari licitum esse, neo Ἠπείθων αὐτὸν θεοὺς µήτε νοµίζειν, μήτε λέγειν ἐξὸν 
dicere, cum publici Judeorum libri multos esse εἶναι, τῶν παρὰ Ἰουδαίοις δημοσίων βίθλων πολλοὺς 
deos asseverent? Et vero nunc coram omnibus ex Ὑθεοὺς εἶναι λεγουσῶν ; Καὶ νῦν δὲ μετὰ πάντων ἀπ᾿ 
iis libris tecum disputare volo de eo, quod deos αὐτῶν σοι τῶν βίθλων περὶ τοῦ δεῖν θεοὺς νοµίζειν 
existere sit existimandum : et prius 1995 Deo quem συζητῆσαι 3 θέλω’ πρότερον περὶ οὗ ἔφης θεοῦ, 
protulisti, ostendens eum non esse supremum a0 ῥδείξας μὴ αὐτὸν εἶναι τὸν 3 ἀνωτάτω xal πάντα 
omnipotentem,quia improvidus futurorum est,im- δυνάµενον 01, καθὸ ἀπρόγνωστός ἐστιν , ἀτελὴς, 
perfectus, indigens, non bonus, multis ;nillibus ῥἑνδες, οὐχ ἀγαθὸς, καὶ πολλοῖς µυρίοις 99 χαλεποῖς 
gravibusque subjectus affectibus. Unde hac re de- ὑποχκείμενος πάθεσιν . "Ogev τούτου δειχθέντος ἀπὸ 
monstrata ex Scripturis, quemadmodum ego 88- B τῶν Γραφῶν, ὡς ἐγὼ λέγω, ἕτερος ἀγράφως 99 περι- 
Sero, restat, ut sit alius in Scriptura non comme- " λείπεται εἶναι, προγνωστιχὸς , τέλειος, ἀνενδεὴς, 
moratus, prescius futurorum, perfectus, non indi- ἀγαθὸς, πάντων χαλεπῶν 99 ἀπηλλαγμένος παθῶν. 
gens, bonus, ab omnibus malis affectibus liber. "Ov δὲ σὺ oj δημιουργὸν, τοῖς ἑναντίοις ἀντικείμε- 
Ille autem, quem loqueris,mundi opifex contrariis ος !99 τυγχάνει. 
oppositus est. 

XXXIX. Statim ergo qui ad ejus similitudinem XXXIX. Αὐτίκα γοῦν 6 καθ᾽ ὁμοίωσιν αὐτοῦ γεγο- 
factus est, Adainus, etiam cecus creatur et cogni- νὼς 'Abàp xal τυφλὸς κτίζεται (08) xal γνῶσιν 
lionem boni vel mali non habuisse traditur, et ἀγαθοῦ f| καχοῦ οὐκ ἔχων παραδέδοται, xal παρα- 
transgressor invenitur, et ejicitur e paradiso mor- Θάτης εὐρίσκεται xai τοῦ παραδείσου ἐχθάλλεται 
teque mulctatur. Simili quoque modo, qui flnxit καὶ θανάτῳ τιμωρεῖται.. Ὁμοίως τε xal ὁ πλάσας 
illum ; quandoquidem undique non videt, in Sodo- αὐτὸν, ἐπεὶ μὴ πανταχόθεν βλεπει, ἐπὶ τῇ Σοδόµων 
morum exitio ait : Venite et descendentes videamus, καταστροφῇ (60) λέγει *— Δεῦτε καὶ καταθάντες 
an secundum clamorem ipsorum, qui ad me venil, — (Owypav, εἰ κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν τὴν ἐρχο- 
perficiani ; sin minus ut sciam (a) : en, ignarum se Ἅµμένην πρός µε συντελοῦνται' εἰ δὲ μὴ, ἵνα γνῶ' 
ostendit. Et cum dicit de Adamo : Ejiciamus eum, καὶ ἁγνοοῦντα ἑαυτὸν ! δείχνυσιν. Ti 3 δὶ εἰπεῖν 
ne forte extensa. manu. sua. attingat. lignum υἱμ εἰ C περὶ τοῦ ᾿Αδάµ. Ἐκθάλωμεν αὐτὸν, µήπως ἐκτείνας 
comedat, et vivel ἐπ zlernum (b); dicendo, ne forle, τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἄφηται τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς καὶ 
ignorat; addendo autem, ne [forle comedens vivat φάγῃ xai ζήσεται ? εἰς τὸν αἰῶνα". τῷ εἰπεῖν µή- 
iw miernum, invidet quoque. Cum scriptum est : πως, dyvost *. τῷ δὲ ἐπαχαχεῖν, µή πως φαγὼν 
Secum reputavit, Deus, quod fecisset. hominem, et ᾖΓήσεται * εἷς τὸν αἰῶνα, καὶ φθονεῖ (70). Καὶ τῷ 
ponitentia ducitur et et ignorat : nam illud, secum ἍὙεγράφθαι *. "Oct ἐνεθυμήθη ὁ θεὸς, ὅτι ἑποίησε 
repulavil, consideratio est, qua aliquis ob eorum — tóv ἄνθρωπον, xal μετανοεῖ xal dvosti* τὸ γὰρ 
que cupit ignorationem finem diligenter explorare ἐνεθυμήθη σκέψις ἐστὶν, di 5 τις δι ἄγνοιαν ὧν βού- 


(a) Gen. zvri, 24. (b) Gen. i, 22. 
VARLE LECTIONES. 


*5 νοµίζειν xai soemfiou: C. * τήν C. "" Scripsi δυνάµενον, ut τόν art. habest, quo refe- 
ratur; δυναµένην C, O. Post δυναµένην in Epit. ο. 30 additur πρόνοιαν. Β. δύναμιν excidisse putat. 
Tum xa0' ὅ C. ** Delevi Ci καὶ ante μμρίοις ο. O. ** Fortasse leg. ἄγραφος Α. 1€ ὑποχείμενον O. Haud 
male. ! αὐτόν C, αὐτόν S. * τῷ. Epit ο. 35, τό C, O. Tum ἑαυτόν Ο. * ζέσηται S. Tum τὸ εἰπεῖν — τὸ OEC. 
* ζήσηται S. Tum τὸ γεγράφθαι C. * ᾗ D, Ἡ C, 0 et Bpit. lllnd exprimit versio Ci. 


VARIORUM NOTE. 


(67) Ὁ Σίµων. In. Cedreno p. 170, 471. Sed et — absurda turpiaque diclu collegisse, quibus apud eos 
notabiliter Moses Bar-Cepha Commentariorum de — qui in vera fide durarenl, mundi auctorem Deum sug- 
Paradíso parte n1, cap. { : Objicit Stmon Magus, in- — gillaret : propterea corporum quoque resurrectionem 
quiens : Deus ille qui Adamum coudidit, impolens — perfide illum negasse. Tom. 1. Biblothecz Patrum. 
erat atque imbecillis : neque enim efficere potuit, ut — Cor. 
maneret. Adamus, qualem esse volebat, etc., per to- (68) Τυφλὸς κτίζεται. Meminit Philastrius here- 
tum caput, quod concludit his verbis : Porro de Si-  ticorum quorumdam, qui Adamum et Evam dice- 
mone Mago illud scire pretium est, esse qui dicant, — bant cecos fuisse antequam gustassent de arbore ; 
ipsum in speciem quidem assensisse Mosis. legi, sed posteaque aperuisse oculos, et vidisse nuditatem 
plures interim deos. posuisse, quorum unus sil imbe- — suam. 1p. 
cillus atque impotens,is qui Adamum finxit fecitque ; (69) Ἐπὶ τῇ Σοδόµων κχαταστροφῇ. Vide locum 
alter vero hoc superior, major,potentior. Alios autem — Glyce in Nota 73 infra. Ip. 
putare Simonis Magi sententiam fuisse, mundum a 70) Καὶ φθονεῖ. Moses Bar-Cepha capite supe- 
mala caua ortum esse; atque ideo illum hujusmodi — rius citato. 19. 


191 


CLEMENTINA. — HOMILIA III. 


138 


λεται τὸ τέλος ἀκριθῶσαι θέλει, ἤ ἐπὶ τῷ μὴ κατὰ A vult, aut oonvenit eam ob rem ponitendi, que non 


γνώμην ἀποοάντι µεταμελομένουθ. Kal τὸ γεγρά- 
φθαι * Καὶ ὠσφράνθη Κύριος ὀσμὴν 100 εὖὐω- 
δίας, ἐνδεοῦς ἔστιν, καὶ τὸ ἐπὶ χνίσσῃ Ἱ σαρχῶν 
ἠσθῆναι, οὐκ ἁγαθοῦ. Τὸ δὲ πειράζειν, ὡς γέγρα- 
πται' Καὶ ἐπείρασε Κύριος τὸν ᾽Αθραὰμ, κακοῦ xal 
τὸ τέλος τῆς ὑπομονῆς ἀγνοοῦντος. 

XL. Ὁμῶς 3 ὁ Σίμων πολλὰ ἀπὸ τῶν Γραφῶν 
ἐδόχει δεικνύειν τὸν θεὸν παντὶ πάθει ὑποχείμενον. 
Καὶ ὁ Πέτρος πρὸς * ταῦτα ἔφη' El μηδὲν ἁγαπᾷ 
ὁ χαχὸς xal πάνυ μοχθιρὸς ἐφ᾽ οἷς ἁμαρτάνει kav- 
τὸν ἐλέγχειν, ἀπόχριναί µοι. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη. Οὐκ 
ἀγαπᾷ. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη' Πῶς !9 οὖν καχὸς xal 
μοχθηρὸς εἶναι δύναται ὁ θεὸς, εἴπερ αὐτοῦ λήµμα- 
tt! τὰ xav! αὐτοῦ xaxà δηµοσίᾳ γραφέντα προσε- 
τέθη; Καὶ ὁ Σίµων' Ἐνδέχεται μὴ /3 κατὰ προαίρε- 
σιν αὐτοῦ ὑφ ἑτέρας δυνάµεως τὸν κατ αὐτοῦ 
γραφΏῆναι Ἔλεγχον. Kal ὁ Πέτρος ἔφη' Πρῶτον οὖν 
τοῦτο ζητήσωμεν. El μὲν ὑπὸ τῆς ἑαυτοῦ βουλῆς 
ἑαυτὸν ἄἤλεγξεν, ὡς φθάσας συνωµολόγησας, µοχθη- 
po« οὐκ ἔστιν, el δὲ ὑφ᾽ ἑτέρας δυνάµεως, ζητητέον 
xal παντὶ σθένει ἐξεταστέον, µή τις αὐτὸν µόνον 
ἀγαθὸν ὄντα ἐπὶ πᾶσι τοῖς κακοῖς ὑπέθαλεν !5. 


XLI. Καὶ ὁ Σίμων Ἡρόδηλος sl φεύγων, ἀπὸ 
τῶν Γραφῶν τὸν κατὰ θεοῦ σου ἀχοῦσαι ἔλεγχον. 
Καὶ ὁ Πέτρος Αὐτός got galvm τοῦτο ποιῶν. 'O 
[ip τάξιν ζητήσεως Φφεύγων ἐξέτασιν ἀληθῃῆ γε- 
νέσθαι οὐ βούλεται. "Ogsv 103 ἐγὼ τῇ τάξει χρώμε- 
voc, καὶ βουλόμενος πρῶτον τὸν συγγραφέα vongn- 
ναι, πρόδηλός εἶμι τὴν εὐθεῖαν ὁδεύειν θέλων. Καὶ 


ὁ Σίμων Ὁμολόγησον πρῶτον, εἶγε τὰ xarà τοῦ C 


δημιουργχοῦ γεγραμµένα ἀληθη ἐστι, xal οὐκ ἔστι 
τῶν ὅλων ἀνώτερος, κατὰ τὰς Γραφὰς πάσῃ ὑποχεί- 
µενος µοχθηρίᾳ, xai ὕστερον ζητήσομεν τὸν συγ- 
γράφαντα. Καὶ ὁ Πέτρος "Iva. μὴ δόξω, ἀντιλέγειν 
σου τῇ ἁταξί μὴ θέλων 1*, ζητεῖν, ἀποχρίνομαι. 
Ἐγώ np: ὅτι el τὰ κατὰ τοῦ θεοῦ γεγραμμένα ἀληθῆ 
εἴη, οὕπω τὸν Θεὸν δείκνυσι µοχθηρόν. Καὶ 6 Σίµων 
ἔφη Πῶς τοῦτο συστῆσαι δύνασαι ; 

XLII. Καὶ ó Πέτρος, "Οτι ταῖς αὐτὸν χαχῶς λε- 
χούσαις φωναῖς 15 τὰ ἐναντία γέγραπται, οὗ 16 εἴνεκεν 
οὐδ᾽ ὁπότερον βεθαιωθῆναι δύναται, Καὶ ὁ Σίμων" 
Πῶς οὖν, τῶν Γβραφῶν τῶν μὲν αὐτὸν χαχὸν λεγου- 
σῶν 1, τῶν δὲ ἀγαθὸν, τὸ ἀληθὲς ἔστιν ἐπιγνῶναι ; 
Καὶ ὁ Πέτρος "Όσαι τῶν Γραφῶν φωναὶ συμφωνοῦσι 


secundum sententiam contigit.Quod etiam scriptum 
est, et odoratus est Dominus odorem suavitatis (a), 
indigentis est, θἱ nidore carnium delectari, non 
est boni. Tentare autem, sicut scriptum est : Et 
tentavit Dominus Abrahamum (b), mali est, ac ejug 
qui ignoret exitum patientie. 

XL. Sicque 8imon multis ex Scriptura loois as- 
sumptis videbatur probare, Deum omni perpession j 
esse obnoxium. Et Petrus ad heo dixit : An qui 
malus ac plane improbus est, nullatenus velit se 
ipse arguere in iis que peccat, responde mihi ? 
Respondit Simon : Minime velit. Excepit Petrus : 
quo modo igitur malus ac improbus esse potest 
Deus, cum ipsius voluntate opprobria in illum 
conscripta publice apposita sint. Ao Simon : Fieri 
potest ut illius reprehensio contra ipsius senten- 
tiam ab alia virtute sit scripta. Dixit Petrus : Pri- 
mum ergo hoc quaeramus. 8i suo quidem consilio 
se reprehendit, ut tu prius ultro confessus es, 
improbus non est ; sin vero alia virtute, inquiren- 
dum est ac omnibus viribus examinandum, num 
quis eum, qui solus bonus existat, omnibus malis 
gubjecerit. 

XLI. Et Simon : Manifestum est te reprehensio- 
nem Dei tui ex Scripturis nolle audire. Λο Petrus: 
Tu ipse id facere mihi viderie. Qui enim ordinem 
quaestionis fugit, examen vorum fieri non vult. 
Unde ego, qui ordine utor, et volo primum coasi- 
derari scriptorem, manifeste cupio recta via ince- 
dere. Tum Simon : Primo fatere. an vera sint que 
scripta sunt in mundi opificem nec sit omnium su- 
premus, cum juxta Scripturas omni nequitie sub- 
jaceat, et postea scriptorem quaeramus. Petrus 
autem : Ne videar inquirere, nolens confusioni 
tuse contradicere,respondeo.Ego aio quod, etiamsi 
que adversus Deum scripta sunt, essent vera, non 
tamen etiam sio Deum ostenderent esse im- 
probum. Et Simon dixit : Quo modo potes hoo as- 
truere ? 

XLIII. At Petrus ; Quoniam contraria soripta 
sunt iis vocibus que Deo obloquuntur : quapropter 
neuirum potest certum ac firmum reddi. Tum Si- 
mon : Qua ergo ratione verum cognoscere licet, 
cum ex Scripturis alie Deum malum dicant, alie 
bonum ? Et Petrus : Quecunque Scripturarum 


τῇ ὑπ᾿ αὐτοῦ γενομένῃ κτίσει, ἀληθεῖς slow: ὅσαι δὲ [) verba oum creatione ab ipso facta concordant, vera 


twavcat, ψευδεῖς τυγχάνουσιν. Kal ὁ Σίμων low: 
Πῶς δύνασαι ἐναντιουμένας ἑαυταῖς δεῖξαι τὰς Γρα- 
vá; ; Kal ὁ Πέτρος ἔφη Τὸν ᾿Αδὰμ τυφλὸν λέγεις 
γεγενῆσθαι, ὅπερ οὐκ ἦν. Οὁ γὰρ ἂν τυφλῷ ἐντελλό- 


(a) Gen. ντ, 21. (b) Gen. xxi, 1. 


gunt, quecunque vero cum ea pugnant, falsa. Ex- 
cepit Simon : Qui ostendere potes sibi contrarias 
esse Scripturas ? Respndit Petrus: Adamum dicis 
cecum formatum fuisse; quod tamen ille noa 


VARLE LECTIONES. 


6 uec 
7 [ta S, Idem est Ottoboniani χνίσσει, C. "y 
ἐκααμθάνων. * πρός pretermisit 8. c. Cl. 1^ Sub 


C, 0. !3 ὑπέλαθεν Epit. !*1ta S. ο. var. 


11 λεγουσῶν κακῶς O. 


PATROL. GA. II. 


αµελομένου, quod spectat ad σχέψις D., μεταμελημένῳ C., µεταμελουμένου Epil., 


εταμελομίνῳ O. 


Ita S, ὅμως C, O. Post (pass Epit. c. 3à adjungit κακῶς 

notatum est ἑσυτόν in 0., 

toc. !! Ita O c. D., λείµμματι C., eX uas Epit Tum mportün 
. Epitomes θέλειν C, D. 


ad cuj. oram al. man. ἴσως 
Epit. 15 µή S. ex Epitome ; deest in 
15 γραφαῖς O. !* τοῦ 8. ο. Cl, male. 


139 


S. GLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBiA. 


440 


erat. Non enim 06ο precipiens ostendisset, 80 À µενος ἐδείκνυε λέγων ᾿Απὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γι- 


dixisset : De ligno autem scienti boni αἱ mali ne 
gusletis. Et Simon: Cecam dixit mentem ipsius.Ac 
Petrus : Qua ratione inente cecus esse poterat,qui, 
antequam gustasset fructum,convenienter creatori 
ipsius propriaomnibusanimalibusimposuit nomina? 
Simon vero : Si Adamus prenotionem habuit, quare 
non prenovit serpentem uxorem ejus decepturum? 
Rursum Petrus : Si prenotionem non habuit Ada- 
mus, quomodo filiis suis, simul 8ο nati sunt, no- 
mina imposuit secundum futuras actiones ? et 
primum vocavit, Cain, quod exponitur aemulatio, 
qui etiam &emulatione ductus interfecit fratrem 
suum Abel, quod nomen vertitur luctus : super eo 
siquidem primo hominum occiso parentes luxe- 
runt. 

XLIII. Quod sí Adamus, qui Dei opus erat, pre- 
notionem habuit, multo magis qui condidit eum 
Deus. Et falsum est quod fuit scriptum secum re- 
putavit Deus, quasi usus fuerit ratiocinatione pro- 
pter ignorantiam : porro autem et hoo : Teniavit 
Dominus Abraham (a), ut cognosceret an is susti- 
neret : et illud : Descendenles videamus, an. secun- 
dum clamorem ipsorum, pui venit ad me, perficiant : 
sin minus,ul sciam (b).Ac ne sermonem longius pro- 
traham, quotquot voces ei objiciunt ignorantiam, 
vel aliquod aliud malum, per alias voces contraria 
affirmantes evertuntur ac false probantur. Quod 
autem revera prescit, ideo dicit Abrahamo:Sciendo 
scies, quod peregrinum erit. semen. iuum ín terra 
non sua ; el in servitutem 1llud. εἰ affligent et depri- 


ment eos quadringenlis annis : gentem. autem, cui C 


servient, ego judicabo : post haec. vero. exibunt huc 
cum mulio apparatu : tu autem abitis ad patres tuos 
cum pace, nuirilus in. senectule bona : quarta vero 


(a) Gen. xxr, 1. (b) Gen. χι, 7. 


νώσκειν χαλὸν xal πονηρὸν μὴ Ὑεύσεσθε 15. Kal 
6 Σίμων Τυφλὸν ἔλεγε τὸν νοῦν αὐτοῦ. Καὶ ὁ Ηέτρος: 
Πῶς καὶ τὸν νοῦν τυφλὸς εἶναι ἐδύνατο, ὁ πρὸ τοῦ 
γεύσασθαι τοῦ φυτοῦ συμφώνως τῷ κτίσανιι 30934 
αὐτὸν οἰκεῖα πᾶσε τοῖς ζώοις ἐπιθεὶς ὀνόματα (71) ; 
Καὶ ὁ Σίμων El. πρόγνωσιν εἴχεν ὁ ᾿Αδὰμ, διὰ τί οὗ 
προέγνω τὸν 19 τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μέλλοντα ἆπα- 
τᾷν *? ὄφιν (72) ; Καὶ ὁ Πέτρο" El πρόγνωσιν 
μὴ εἶχεν ὁ 31 ᾿Αδὰμ (73), πῶς τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ πρὸς 
τὰς ἐσομένας πράξειε, ἅμα τῷ γεννηθῆναι, τὰ ὀνό- 
pata ἐπέθηκεν 33, τὸν μὲν πρῶτον καλέσας Κάῑν, 
ὃ ἑρμηνεύεται ζῆλος, ὃς xai ζηλώσας ἀνεῖλε τὸν 
ἀδελφὸν αὑτοῦ τὸν 12 ᾿Α6ὲλ, ὃ ἑρμηνεύεται miv- 
θος (74): ἐπ αὐτῷ γὰρ τῷ 3 πρώτῳ φονευθέντι 
ἐπένθησαν (75) ol γονεῖς. 

XLIIL. El. δὲ ᾿Αδὰμ ἔργον Θεοῦ ὑπάρχων πρόγνω- 
σιν εἶχεν, πολὺ μᾶλλον ὁ δηµιουργήσας αὐτὸν θεός. 
Καὶ ψεῦδός ἐστι τὸ γεγράφθαι' ἐνεθυμήθη ὁ θεὸς, 
ὡς λογισμῷ χρησαμµένου 9* διὰ τὴν ἄγνοιαν. "Ett 
μὴν 36 καὶ εἰ ἐπείραζε Κύριος τὸν ᾿Αθραὰμ, ἵνα 
γνῷ et ὑπομένει. Καὶ τὸ γεγραμμένον. Καταθάν- 
τες ἴδωμεν εἰ κατὰ τὴν χραυγὴν αὐτῶν, τὴν ἑρ- 
χομένην πρὸς μὲ , συντελοῦνται *. el. δὲ p, ἵνα 
γνῶ. Καὶ ἵνα μὴ εἷς πολὺ μηκύνω τὸν λόγον, ὅσαι 
ποτὶ φωναὶ ἄγνοιαν 9! αὐτοῦ καταλέγουσιν ἤ ἄλλο 
τι χαλεπὸν, ὑφ᾽ ἕτέρων φωνῶν τὰ ἐναντία λεγουσῶν 
ἀνασκευαζόμεναι ψευδεῖς εἶναι ἑλέγχονται. "Ότι δὲ 
ὄντως προγινώσκει, λέγει τῷ ᾿Αθραάμ' Γινώσκων 
γνώσῃ, ὅτι πάροικον fora. τὸ σπέρμα σου iv γῇ 
οὐκ Ἰδίᾳ, καὶ δουλώσουσιν αὐτὸ , καὶ 2308 κα- 
κώσουσι καὶ Ἠλταπεινώσουσιν αὐτοὺς τετρακόσια 
ἔτη' τὸ δὲ ἔθνος q ἂν δουλεύσωσι κρινῶ ἐγώ" 
μετὰ δὲ ταῦτα ἐξελεύσονται ὧδε μετὰ ἀποσχευῆς 
πολλῆς , σὺ δὲ ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου 


VARLE LECTIONES. 


15 [ta S., γεύσησθε C., Ὑεύσεσθαι Ο. 19 τό O. 3 
l Λὐτοῦ (αὐτοῦ S) ἁἀπατῷν C. " ὁ 


reddit Di conjecturam ἀἁπατήσοντα. 


Ottoboniani μέλλοντα ἁπατῶν  euperfluam 
om. O. ** ἐπέβηχεν deest 


&p. C., ἀπιτέθειχεν C. in marg. ex Epif. 39 τόν om. Ο. ** τῷ addidi o. Ο. 35 Ρησάµενος conj. D. 5 Vbb. 
ἔτι µήν ο. O additis superflua fit conjectura Ci, qui ejiciendum esse el putadat. Ita S., &yvolac C, Ο. 


VARIORUM NOT X. 


(74) Ἐπιθεὶς ὀνόματα. Clementinianis sua inter- 
serit Cedrenus : in quo (id obiter monebo) p. 171, 
l. 51, perperam scriptum habetur, 9 xai τὴν γνῶσιν 
ἀδιάφορον παρέσχεν, cum recte apud eumdem p. 5, 
|. XL, ὃ καὶ τὴν γύμνωσιν ἁδιάφορον παρέσχεν. Cor: 

(72) 'Amaxqv ὄφιν. Lege ex Epitomes cap. 40, 
ἀἁπατήσοντα ὄφιν, Davis. 

(73) El πρόγνωσιν έῖχεν ὁ ᾿Αδάμ. Hino vel ex 
Epitome Michael Glycas 4"nalium parte ΠΠ. p. 235 : 
έντοι Σίµων xal τάδε πρὸς τοῖς ἄλλοις τῷ xopu- 

διαλεγόµενος ἔλεγεν * El πρόγνωσιν εἶχεν ὁ 
µ, διὰ τί οὐ προέγνω τὴν τοῦ ὄφεως ἁπάτην; καὶ 
ὁ Πέτρος. E? πρόγνωσιν οὐκ εἶχε, πῶς τοῖς υἱοῖς αὖ- 
τοῦ πρὸς τὰς ἱσομένας πράξεις, ἅμα τῷ γεννηθῆναι 
ἐπέθηχεν ὀνόματα ; τὸν μὲν Yàp, Kdiv ὠνόμασεν, 5 
ioc ζηλώσας γὰρ ἀνεῖλε τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ" 
τὸν 6b, ᾽Αδὲλ ἐκάλεσεν, ὃ ἐστι πένθος. Ἐπ᾽ αὐτῷ γὰρ 
φονευθέντι ἐπένβησαν ol γενεῖς αὐτοῦ. El δὲ τὸ πλά, 
cua προεγίνωσκε, πολλῷ μᾶλλον ὁ πλάστης αὐτός' 
tl xai ὁ παράφρων ἐκεῖνος, ἀπὸ τοῦ εἰπεῖν τὴν Γρα- 
φὴν, ὅτι ἐπείραζεν ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδραὰμ, καὶ ὅτι xa- 


Ὅ 
als 
AA 


ταθὰς ἐπὶ Σόδοµα ὄψομαι, ἔλεγεν ἄγνοιαν ἔχειν τὸν 
θεόν. Cor. 

(74) Κάῑν, ζῆλος' ᾿Αθὲλ, πένθος. Et cap. 25, 26, 
parique modo apud Euseb. βγΦραγ. Evangel. lib. i1, 
cap. 6, aliosque. Additur a Hieronymo, Caini nomen 
significare lamentationem ; Abelis vero, vaporem 
(perperam in Beda ediderunt pavorem), vanitatem, 
miserabilem. Ambrosius lib. r, De Abele et Caino 
cap. 1, Abel, qui omnia refert ad Deum ; ex Philone 
Judeo tractatu : Quod deterius potiori insidiari so- 
leat : ᾿Α6ὲΑ, ἀναφέρων ἐπὶ Osbv πάντα, et de sacrifi- 
ciis Abelis et Caini ; 6 ᾿Αδέλ’ ἀναφέρεται γὰρ ἐπὶ 
θεόν. Legi quoque ista in Interpretaltonibus nomi- 
num Hebraicorum, cod. Reg. 772, 938, 1004 : ᾿Αθὲλ. 
ἀπὸ Θεοῦ. Κάῑν, κτῆμα, ἤ ζηλοτυπία. Αδὲλ, ἀτμὶς, 

πένθος, ἤ ἀναφέρων, ἤ σχοἰνισµα. ᾿Αθὲλ, ἀπὸ θεοῦ, 

ἀναφέρων ἐπὶ θεὸν, ἤ ἀτμὶς, fj πένθος. Κάῑν, ζη- 
λοτυπία. Tp. 

(75) Ἐπένθησαν. Per totos quidem annos centum, 
gi nugivendulis fides. Vide Cl. J. A. Fabricii Cod. 
pseud. t. V, p. 109 et seq. Davis. 


141 | CLEMENTINA. — HOMILIA 1II. 


142 


ust εἱρήνης, τραφεὶς iv γήρει καλῷ' τετάρτῃ δὲ A generatione reverlentur huc : necdum enim completa 


ἵεντᾷ ἁἀποστραφήσονται ὧδε' οὕπω γὰρ ἀἆναπε- 
πλήρωνται al ἁμαρτίαι τῶν ᾽Αμοῤῥαίων foc τοῦ 
νῦν. 

XLIV. Τί δὲ, οὐχὶ xai Μωύσῆς 33 τὰ ἁμαρτήματα 
τοῦ λαοῦ προσηµαίνει, καὶ τὴν διασπορὰν τὴν εἷς τὰ 
ἔθνη προδηλοϊ ; EL δὲ Μωὺσεῖ 35 αὐτὸς δέδωκε προ- 
Ἱινώσκειν, πῶς αὐτὸς οὐκ εἶχεν ; Ἔχει δὲ. El δὲ 
ἔχει, ὥσπερ καὶ ἐδείξαμεν, περισσόν ἐστι τὸ γε - 
ραμμένον ἐνεθυμήθη, καὶ, µετεµελήθη * καὶ τὸ, 
χαταθὰς ὄψομαι, sb κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν 39. 
καὶ ὅσα τοιαῦτα. ἅ τινα πρὸ τοῦ Ὑενέσθαι, ὡς ἆπο- 
θαΐνειν ΌὍμελλεν , προγνωσθέντα , οἰκονομίᾳ σοφῇ 
ἀμεταμέλ ητον 9! λαμθάνει τὴν ἔχθασιν. 


XLV. Τὸ δὲ θυσιῶν αὐτὸν μὴ ὀρεχθῆναι. φαίνε- 
ται ἐχ τοῦ τοὺς ἐπιθυμήσαντας κρεῶν ἅμα τῷ γεύ- 
οασθχι ἀναιρεθῆναι , xal χωσθέντας ἐπὶ τῷ τάφῳ 
βουνὸν ἐπιθυμιῶν προσαγορευθῆναι. Ὁ δὲ τὴν dp- 
qi* ἐπὶ θύσει ζώων Ἠχαλεπαίνων, θύεσθαι αὐτὰ μὴ 
θέλων, θυσίας ὡς ἐπιθυμῶν οὐ προσέτασσεν , καὶ 
ἀπαρχὰς 33 οὐκ ἀπήῄτει. "Aveo γὰρ θύσεως ζώων οὔτε 
θυσίαι τελοῦνται, οὔτε 33 ἀπαρχαὶ δοθῆναι δύνανται. 
Πῶς δὲ σχότῳ xal. γνόφῳ χαὶ 804 θυέλλῃ 9* συνεῖ- 
ναι δυνατὸν 35 (xal γὰρ τοῦτο γέγραπται) τῷ καθα- 
piv συστήσαντι οὐρανὸν, καὶ φῶς φαίνειν δηµιουρ- 
ήσαντι τὸν ἡἥλιον, xal πᾶσι τοῖς ἀναριθμήτοις 
ἄστροις 3 ἁἀμεταμέλητον ὁρίσαντι τῶν δρόµων τὴν 
τάξιν. Οὕτως, ὦ 3 Σίµων, τὸ τοῦ θεοῦ χειρόγραφον, 
λέγω δὲ τὸν οὐρανὸν, καθαρὰν xal βεθαίαν τὴν τοῦ 
πεποιηχότος δείχκνυσι γνώμην. 

XLVI. Οὕτως αἱ τοῦ τὸν οὐρανὸν χτἰσαντος θεοῦ 
διάδολοι φωναὶ xal ὑπὸ τῶν σὺν αὐταῖς ἐναντίων 

ὢν ἀκυροῦνται, xai ὑπὸ τῆς κτίσεως ἑλέγχονται 
οὗ γὰρ ὑπὸ χειρὸς προφητικῆς ἐγράφησαν, διὸ 35 xal 
τῇ τοῦ τὰ πάντα κΧτίσαντος θεοῦ χειρὶ ἐναντίαι gal- 
νονται. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη: Πῶς τοῦτο ἀποδεῖξαι δύνῃ ; 

XLVII. Kai ὁ Ηέτρος' Ὁ τοῦ θεοῦ νόµος (76) διὰ 
Μωύσέως 39 ἑθδομήκοντα σοφοῖς ἀνδράσιν ἀγράφως 
ἐδόθη παραδεδόσθαι, ἵνα τῇ διαδοχῇ πολιτεύεσθαι 
ὀύνηται. Μετὰ δὲ τὴν Μωύσέως 9 ἀνάληψιν ἐγράφη 
ὑπό τινος, οὗ μὴν ὑπὸ Μωύσέως *!. Ἐν αὐτῷ γὰρ 
τῷ νόµῳφ Ὑέγραπται' Καὶ ἀπέθανε Μωύὺσῆς, καὶ 
( αὐτὸν ἐγγὺς οἴκου Φογὸρ , καὶ οὐδεὶς 
olóe τὴν ταφὴν αὐτοῦ ἕως τῆς σήμερον. Olóv τε 
T» ἀποθανόντα Μωύυσῆν Ὑράφειν, ἀπίθανε Μωὺσῆς » 


sunt peccaía Amorrhueorum usque ad. praesens tem- 
pus (a). 


XLIV. Quid vero, nonne et Moyses delicta po- 
puli prenuntiat et dispersionem in gentes predicit? 
Si autem Deus Moysi prescire concessit,quo modo. 
prescientiam ipse non habeat ? Habet profecto. 
Quod si habet, ut et ostendimus, modum excedit 
quod scriptum est : Secum reputavit, et, penitentia 
ductus est ; et illud : Descendens videbo an secundum 
clamorem eorum, aliaque ejusmodi, qua prius, 
quam accidissent,precognita quemadmodum even- 
tura erant, prudenti administratione non poniten- 
dum sortita sunt exitum. 

XLV. Sacrificia autem ab eo non expeti, apparet 
ex eo quod, qui carnes desideraverant, simul ac 
gustarunt interfecti sunt ; iisque in sepulcro agge- 
stis, locus appellatus est tumulus concupiscentiz. 
Qui ergo ab initio immolationem animalium egre 
tulit, quia ea mactari nolebat, sacrificia, quasi ap- 
peteret, non precepit, nec primitias exegit. Nam 
sine animalium jugulatione nec sacrificia cele- 
brantur, nec primitie offerri possunt. Quo modo 
autem poteral in tenebris, et caligine, et procella 
versari (hoc etenim scriptum est),qui purum 8976: 
numque constituit celum,et solem ut lucem exhi- 
beret creavit,atque omnibus innumerabilibus stellis 
cursuum irrevocabilem ordinem definivit. Ita, Si- 
mon, Dei chirographum, celum inquam, puram 
et stabilem opiflcis ostendit sententiam. 


C  XLVI. Sie voces erga conditorem coli Deum 


calumniossm per voces contrarias similiter dictes 
iufirmantur, et a creatione arguuntur, neque enim 
ex manu prophetica scripte sunt ; quare omnium 
Creatoris manui contrarie deprehenduntur. Et Si- 
mon dixit : quo pacto id poteris ostendere ? 
XLVII. Respondit Petrus: Dei lex per Moysen 
septuaginta viris sapientibus absque scripto data 
est, ut ceteris traderetur, utque per successionem 
observari posset. Post Moysis vero assumptionem 
soripta est ab aliquo, non autem a Moyse. [n ipsa 
enim lege scriptum est : Et mortuus est. Moyses, et 
sepelierunt eum prope domum | Phogor : et nemo co- 
gnovit sepulcrum ejus usque ín prasentem diem (b). 
Potuitne mortuus Moyses scribere, moriwus est 


ἐπεὶ ἐν τῷ μετὰ Μωύσέα 03 χρόνῳ, ὥς γε ἔτη που Ὦ Moyses ? Quandoquidem tempore post Moysen, 
πεντακόσια Ἡ καὶ πρὸς, ἐν τῷ κτισθέντι ναῷ κχείµε- — quasi quingentis annis aut ciroiter, in exstructo 


(a) Gen. xv, 19-16. (b) Deut. xxxiv, 5. 


VARLE LECTIONES. 


9 Μωσῆς O. 3 Μωύση Ο. 5 Vbb. st κατὰ τὴν 


αυγὴν αὐτῶν a&ccesserunt ex O. ?! ἀμεταμέλητα C. 


9 Neandri conjecturam ἀπαρχάς (Gnost..syst. p. 382) confirmat O., ἀπ᾿ ἀρχῆς €. Ad oram cod. Ottob. 
νόθα κατὰ τοῦ νόµου. 3 οὔτ) αἱ C., οὔθ) αἱ S., 3 σκότος xal p xai θύελλα O. 55 [ta S. auctore D., 


ἐδύνατο C, O. Hane lectionem retinet Neander Gnost. syst. p. 


, et addit ἐπί post γέγραπται. Cfr. Psal. 


ivi. 96 λιον πᾶσιν, τοῖς ἀν. ἄστροις C. 9? 6 C., à S. 3ε δι 6 C. Tum addidi τῇ ο. O. 5 Μωύσίος O. * 


Μωύσέος Ο. *! Moüctoc O. 03 Moos» O. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(76) Ὁ τοῦ θεοῦ vópoc. Apud Epiphanium, Pto- 
lemeus haereticus Pentateuchi quedam tribuit Deo, 
sliaMosi,aliadenique senioribus populi.In eodemNa- 


zarei asserunt Moysen aliam accepisse ac scripsisse 
legem ab ea que vulgo circumfertur. De loco au- 
tem Deut. xxxiv 5, consulendi sunt interpretes. Cor. 








443 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


144 


templo posita lex reperitur, et post alioe similiter À voc εὑρίσκεται, xai μεθ) 805 ἕτερά που πενταχό- 


quingentos annos remansit : sicque sub Nabucho- 
donosore periit incendio. Et tamen post Moysen 
scripta et sepe deperdita etiam Moysis prescien- 
liam professa est, quia ille ejus abolitionem pre- 
videns non composuit eam : qui autem composue- 
runt quod abolitionem non previderent,in ignoran- 
tia sunt deprehensi, ideoque prophete non erant. 


XLVIII. Tum Simon : Quandoquidem, que ad 
Deum pertinent,ut dixisti,intelligenda sunt ex com- 
paratione ad creationem, quo modo reliqua legis, 
que ex Moysis traditione et vera sunt, sed falsis 
permista,dignosci possunt ? Ad hae Petrus : Quod- 
dam, inquit, capitulum in scripta lege secundum 
Dei providentiam salubriter commemoratum est, 


ut clare appareret, queenam e scriptis vera sint, p 


quenam falsa.Et Simon : Quodnam illud sit,nobis 
indica. 

XLIX. Respondit Petrus : Jam dico. Scriptum 
est in primo legis volumine, circa finem : Non de- 
ficiet princeps de Juda,neque dux de femoribus ejus ; 
donec venial cujus est : et ipse exspectatio gentium (a). 
Si quis ergo eum,qui venit post defectum principis 
8ο ducis de Juda, quique a gentibus exspectandus 
erat,potest cognoocere,ille per capitulum et per ea, 
que evenerunt, agnoscet verum esse illum qui ve- 
nit, cujus doctrine acquiescent sciet, quenam in 
Soripturis vera sint. et quenam falsa. Ac Simon : 
Intelligo, quod Jesum vestrum dicis quasi a Scri- 
ptura prophetatum : id ergo ita habere concedatur. 
Dic itaque quo modo vos docuerit discernere Sori- 
pturas. 


L. Et Petrus : Quod vera cum falsis mista fue- 
rint, memini ab eo, cum Sabduceeos accusaret,dic- 
tum ita : Ideo erratis, nescientes vera Scripturarum, 
propter quod ignoratis virtutem Dei (b). Si autem 
objecit, eos vera Scripturarum nescire, falsa quo- 
que Scripturarum esse apparet. Sed et dicendo : 
Estole probi trapexite, ostendit, in Scripturis et 
probos contineri sermones et adulterinos. Cumque 
Bit : Quare non intelligitis quod in Scripturis rationi 
consonum est? (irmiorem; reddit animum hominis 
qui candide intelligere vult. 

LI. Quod autem Soripturarum propositum ad 


(a) Gen. xrix, 40. (b) Matth. xxi, 29. 


σια ἕτη φέρεται, xal ἐπὶ τοῦ Ναθουχοδονόσορ οὕτως 
ἐμπρησθεὶς 43 ἀπόλλυται, Καὶ ὅμως μετὰ Μωῦσῆν 
γραφεὶς xal πολλάκις ἀπολωλὼς τὴν τοῦ Μωύσέως ** 
πρόγνωσιν xal οὗτος ὡμολόγησεν, ὅτι τὸν ἀφανισμὸν 
αὐτοῦ προειδὼς οὐκ ἔγραψεν' oi δὲ γράψαντες τῷ 
τὸν ἀφανισμὸν μὴ προεγνωχέναι ἐπ ἀγνωσίας 
ἐλεγχθέντες, προφῆται οὐχ ἦσαν. 

XLVIII. Καὶ ὁ Σίµων' Ἐπειδὴ τὰ περὶ θεοῦ, ὡς 
ἔφης, ἐκ τῆς πρὸς τὴν κτίσιν παραθολῆς ἔστι νοῆ- 
σαι, πῶς τὰ λοιπὰ ἐν τῷ νόµῳψ, ix παραδόσεως 
Μωύσέως *5 ὄντα xal ἀληθῆ τυγχάνοντα καὶ τοῖς 
ψευδέσι μεμιγµένα ἐπιγνῶναί ἐστι δυνατόν ; Καὶ ὁ 
Πέτρος ἔφη᾽ Περικοπή τις iv τῷ γραφέντι vópuy µε- 
τὰ τὴν *" τοῦ Oto) πρόνοιαν ἁπταίστως ἔπεμνημο- 
νεύθη, ὥστ᾽ ἂν σαφῶς δεῖξαι τῶν γεγραμµένων ποῖά 
ἐστιν ἀληθῆ, ποῖα δὲ ψευδῆ. Καὶ ὁ Σίμων Τίς ἐστιν 
αὕτη, µήνυσον ἡμῖν. 

XLIX. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη, Αὐτίκα ipi. Γέγρα- 
«tac by τῷ πρώτῳ τοῦ νόµου βιθλίἰῳ πρὸς ! τοῖς τε- 
λευταίοις' Οὐκ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγού- 
µενος ix τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἕἔλθῃ οὗ ἐστιν" 
καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν. Ἐάν τις οὖν τὸν, μετὰ 
τὸν 35 ἐξ Ἰούδα ἐκλεῖψαι ἄρχοντα καὶ ἡγούμενον, 
ἐληλυθότα xai ὑπὸ ἐθνῶν προσδοχᾶσθαι μέλλοντα 
νοῆσαι δυνηθῇ, οὗτος τὴν περικοπὴν 9 ἐκ τῶν ἁπο- 
τελεσθέντων ἀληθῆ τὸν ἐληλυθότα 306 ἐπιγνῶναι" 
οὗ τῇ διδασκαλἰᾳ πειθόµενος Ὑγνώσεται τίνα doct 
τῶν Γραφῶν τὰ ἀληθῆ, τίνα δὲ τὰ ψευδῆ. Καὶ ὁ Σί- 
pov Συνίηµι ὅτι τὸν V Ἰησοῦν ὑμῶν λέχεις, ὡς 
αὐτὸν ὑπὸ τῆς Γραφῆς προφητευθέντα * δεδόσθω 
τοιγαροῦν οὕτως ἔχειν. Λέγε τοίνυν, πῶς ὁμᾶς δια- 
κρίνειν τὰς Γραφάς ἐἔδιδαξεν ; 

L. Καὶ ó Πέτρο, Ὅτι μµέμιχκται τὰ ἀληθὴ τοῖς 
ψευδέσιν, μέμνημαί που αὐτὸν αἰτιώμενον τοὺς Σαδ- 
δουκαίους εἰπεῖν Διὰ τοῦτο πλανᾶσθε, μὴ εἶδότες 
τὰ ἀληθῆ τῶν Γραφῶν, οὗ 9! εἵνεκεν ἀγνοεῖτε τὴν 
δύναμιν τοῦ Θεοῦ. El δὲ τὰ ἀληθῆ τῶν Γραφῶν à- 
γνοεῖν αὐτοὺς ὑπέθαλεν, δῆλον ὡς ὄντων ψευδῶν. Ἁλ- 
λὰ xal iv τῷ φῆναι' Τίνεσθε τραπεζῖται 9t. δόχι- 
got, ὡς δοκίµων xal κιθδήλων λόγων ὄντων. Καὶ 
τῷ 5 εἶπεῖν" Διὰ τί οὐ νοεῖτ τὸ εὔλογον τῶν 
Γραφῶν (77); βεθαιότερον τοῦ αὐθαιρέως εὖγνω 
μονοῦντος τίθησι τὸν νοῦν 69, 


Li. Τὸ δὲ καὶ τῶν Γραφῶν προκείµενον 95 ἐπὶ 


VARLE LECTIONES. 


33 ἐμπρησθέν Ο. ** Μωῦσέος Ο. Tta constanter. Tum οὕτως imavult S. 95 Μωύσέος O., qui deinde τυνχάνον - 
ται. «fjv om. O., qui tum ser. προνοἰᾳ ἁπταίστῳ. 9 πρό O. 5 τόν om. C. ** Locus mancus. Suppleri 
potest hoc modo : Δυνήσεται οὗτος διὰ τὴν περικοπήν, x. τ. à. C. Locum mancum esse non puto, sed non- 
nihil corruptus est, atque hac ratione sanandus : νοῆσαι' δυνηθῇ οὔτος τῇ περικοπῇ ἐκ τῶν, x. v. À. D. 
50 τόν praetermisit S. *! τοῦ S. c. Cl. sine codd. auctoritate. ** Ita O. c. S., τραπεζεῖται Cl. 9 «o 8, O., τό 
C. 5 w (id est ἱησοῦν) O. 5 προχειµένων C. 


VARIORUM NOTE. 


(77) Διὰ τί οὗ νοεῖτε τὸ εὔλογον τῶν Γραφῶν, Verba cujusdam apocryphi. Forte Evangelii Ebionitarum 
QT. 








445 CLEMENTINA. — HOMILIA III. 146 


γραμματεῖς xai διδασκάλους πέμπειν, Óc τοῦ Üv- A Soribas et doctores remittit, clarum est remittere 


τως 9 νόµου εἶἰδότας τὰ ἀληθῆ, δῆλόν ἐστιν. Τὸ δὲ 
xal εἰπεῖν αὐτόν Οὐκ ἦλθον καταλῦσαι τὸν νό- 
pov, xxi φαίνεσθαι αὐτὸν χαταλύοντα, σηµαίνοντος 
Ew, ὅτι, ἃ κατέλυσεν, οὐκ ἦν τοῦ νόµου. Τὸ δὲ καὶ 
εἰπεῖν Ὁ οὐρανὸς xal ἡ γῆ παρελεύσονται, ἰῶτα 
δὲ 57 dv 7) µία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ vó- 
µου" τὰ πρὸ οὐρανοῦ καὶ γῆς παρερχόµενα ἐσήμανε 
μὴ ὄντα τοῦ ὄντως νόµου, 

107 Lil. Ἐπεὶ οὖν οὐρανοῦ καὶ γῆς ἔτι συνε- 
στώτων παρῆλθον θυσίαι, βασιλεῖαι, αἱ iv. γεννητοῖς 
γυναικῶν προφητεῖαι, καὶ ὅσα ἓ8 τοιαῦτα, ὡς οὐχ ὄντα 
θεοῦ προστάγµατα, ἔνθεν γοῦν λέγει Πᾶσα φυτεία, 
ἣν οὐκ ἐφύτευσε ὁ Πατὴρ ὁ οὐράνιος, ἔκριζω- 
θήσεται. Διὰ τοῦτο αὐτὸς ἀληθὴς ὢν προφήτης ἔλε- 
γεν Ἐγώ εἶμι 4$ πύλη τῆς ζωῆς’ ὁ δι ἐμοῦ slo- 
ερχόμενος εἰσέρχεται εἲἴς τὴν ζωήν ὡς οὐκ οὔ- 
σης ἑτέρας τῆς σώζειν δυναµένης διδασκαλίας. Διὸ 59 
καὶ ἀθόα λέγων Δεῦτε πρὺς μὲ πάντες οἱ χοπιῶν- 
τες, τουτέστιν, οἳ τὴν ἀλήθειαν ζητοῦντες καὶ μὴ 
εὑρίσκοντες αὐτήν. Καὶ πάλιν Τὰ ἐμὰ πρόθατα 
ἀχούει 99 τῆς ἐμῆς φωνῆς. Καὶ ἄλλοτε Ζητεῖτε 
xai εὑρίσκετε, ὡς μὴ προδήλως κχειµένης τῆς ἁλη- 
θείας. 

LIII. ᾽Αλλὰ καὶ ἐξ οὐρανῶν 5! µάρτυς φωνὴ ἡἠκού- 
σθη λέγουσα Οὗτός ἐστιν ὁ Υϊός µου 53 ὁ iya- 
πητὸς, εἷς ὃν εὐδόχησα, τούτου ἀκούετε. Καὶ 
πρὸς τούτοις ἐπιπλεῖον αὐτοὺς 65 πεπλανημένους 
ἑλέγξαι θέλων τοὺς προφήτας, παρ ὦν δὴ µεμαθη- 
χέναι ἐθεθαίουν, ἐπιθυμοῦντας ἀληθείας xal μὴ µε- 
µαθηκότας τελευτήσαντας ἀπεφήνατο εἰπών' Πολλοὶ 


προφῆται xai assi ἐπέθύμησαν ἰδεῖν B ὁὀμεῖς C 


βλέπετε, xai ἀχοῦσαι ἃ ὑμεῖς ἀκούετε, xal ἁμὴν 
λέγω ὑμῖν, οὔτε εἶδον €*, οὔτε ἤκουσαν. "Ett μὴν 
ἔλεγεν Ἐγώ εἶμι περὶ οὗ Μωύσῆς προεφήτευσεν 
εἰπών Ἡροφήτην [spei 66 ὑμῖν Κύριος ὁ 108 
θεῦς ἡμῶν, ἐκ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὥσπερ καὶ ἐμὲ, 
αὐτοῦ ἀκούετε χατὰ πάντα" ὃς ἂν δὲ 66 μὴ ἀἁκοόσῃ 
τοῦ προφήτου ἐκείνου, ἀποθανεῖται. 

LIV. "Όθεν ἀδύνατόν ἔστιν ἄνευ τῆς τούτου διδα- 
σχαλίας ἀληθείᾳ σωζούσῃ ἐπιστῆναι, χἂν τὸν αἰῶνά τις 
ζητῇ, ἔνθα τὸ ζητούμενον οὐκ. ἔστιν. ἦν δὲ καὶ ἔστιν ἐν 
τῷ Ἰησοῦ ἡμῶν λόγῳ. Πλὴν ταληθῆ 6Ί τοῦ νόµου εἰδὼς 
Σαδδουχαίοις πυνθανοµένοις, καθ) ὃν λόγον Μωὺσῆς 
ἱπτὰ συνεχώρησεν γαμεῖν, ἔφη, Μωύσῆς κατὰ τὴν 
σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἐπέτρεφεν ὑμῖν. Απ΄ áp- 
χῆς γὰρ οὕτως οὐκ ἐγένετο. Ὁ γὰρ κτίσας ἀπ᾿ ἁρ- 
χῆς τὸν ἄνθρωπον, ἄρσεν xal θῆλυ ἐποίησεν aó- 
τόν. 


68) Matth. χι, 2. 


(f Joan. x, 9. 


tanquam ad eosqui vere legis vera cognoscebant(a) 
Quod etiam ipsa ait : Non. veni solvere legem (b), 
et tamen conspicitur aolvere,id signiflcantis est,ea 
que sovit non pertinuisse ad legem. Sed et di- 
cendo : Celum et terra, transibunt, sed iota unum 
aul unus apex non przteribit a lege (c) ; manifesta- 
vit, vere legis non esse illa que ante colum et ter- 
ram transierunt. 

LII.Quando igitur colo et terra adhuc stantibus 
transierunt sacrificia, regna, prophetis, que inter 
natos mulierum, et que his similia,quasi que non 
essent Dei mandata ; inde ergo ait : Omnis planta- 
tio, quam non plantavit Pater. calestis, eradicabi- 
tur (d). Propter hoc ipse, verus propheta, dizit; 
Ego sum porta vite : qui per me iniroit, iniroit in 
vitam (e), quia non est alia doctrina, que possit 
salvum facere. Quocirca clamabat, dicens : Venite 
ad me, omnes qui laboratis (f), hoe est, qui queri- 
tis veritatem, nec invenitis eam. Et iterum : Oves 
mea vocem meam audiunt (g). Et alias : Queerite 
et invenietis (h); quod veritas clare non sit po- 
Bita, | 


LIH. Sed et de ccelis testis vox audita est, di- 
cens : Hic est. Filius meus dilectus, in. quo. mihi 
complacui : ipsum audite (i). Et adhuc magis de- 
monstrare volens ipsos prophetas errasse, a qui- 
bus se didicisse affirmabant,eos mortuosessein de- 
siderio et non in cognitione veritatis pronuntiavit,his 
verbis : Mult prophete et reges cupierual videre 
quz vos videtis el audire que vos auditis : et amen 
díco vobis, neque viderunt neque audierunt (j). Dixit 
preterea : Ego sum de quo Moyses prophetavit, di- 
cens : Prophetam suscitabit vobis Dominus Deus 
noster ex fratribus vesiris, sicul me; ipsum in om- 
nibus audite. Quiautem non audierit prophetam illum 
morietur (k). 


LIV. Quare impossibile est, sine ipsius doctrina 
salutifere insistere veritati, quamvis in eternum 
quis queerat, ubi quod queritur non consistit, con- 
stitit autem et consistit in Jesu nostri sermone. 
Itaque cum sciret vera legis, Sadducsmis interro- 
gantibus, qua ratione Moyses matrimonium cum 
septem contrahere permississet, respondit : Moyses 
ad duritiam vestram permisit vobis. Ab inilio enim 
tion. fuit sic.Qui enim ab initio creavit hominem,mas- 
culum et feminam fecit eum (1). 


( Joan. x, 27. 

Matth. στι, 7. 

i) Matih. xir, 5. 

|) Matth. xri, 47 ; Luc. x, 24. 
k) Joan. v, 46; Act. rir, 22. 

l) Mattb. ανα, 23 ; xix, 8, 4. 


VARLE LECTIONES. 
€ ὄντος C. "' δὲ add. c. Ο. ** ὅσα excidit ap. Cl et S. 99 δι’ ὅ C. πρὸς µέ om. Ο. ** ἀκούουσι (sic) O. 


€ οὁρανοῦ O. ϐ} µου ὁ Υἱὸς (. € τούς Ο. 
0, in cujus marg. monetur ς νόθα χατὰ νόµου. 


* [ta O, o. S, ἴδον C. ** ἐγείρη Ο. ϐ xal O. 


8! «à ἀληθῇ 


441 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


148 


LV. lis vero qui arbitrantur, quemadmodum Α LV. Toi; δὲ νοµίζουσιν, ὡς al Tpapal διδάσκου- 


docent Scripture, Deum jurare, dicit : Sit sermo 
vesler, est, est ; et non, non ; quod enim is abun- 
dantius est, a malo est (a). Et iis qui dicunt, Abra- 
hamum, 1saacum et Jacobum esse mortuos, ait : 
Non est Deus moriuorum, sed viventium (b). lis au- 
tem qui Deum putant esse tentatorem, sicut aiunt 
Scripture, dicit tentatorem esse diabolum, qui et 
tentavit eum. lis vero qui Deum suspicantur non 
prescire, infit ; Scit enim Paler vester cxlestis, quia 
his omnibus indigelis, antequam petatis eum (c). Et 
lis qui juxta Scripturas credunt Deum non om- 
nia cernere : Orate, inquit, in abscondito, et Pater 
vester, qui videt abscondita, reddel vobis (d). 


atv, ὅτι ὁ θεὸς ὀμνύει, ἔφη" Ἔστω ὑμῶν τὸ val, val, 
καὶ 69 τὸ οὔ, oU τὸ γὰρ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ 
πονηροῦ ἐστιν. Καὶ τοῖς λέγουσιν ὅτι ᾿Αθραὰμ καὶ 
Ἰσαὰκ καὶ 99 Ἰακὼθ ἀπέθανον 79, ἔφη Οὐκ ἔστιν 
θεὸς νεκρῶν, ἀλλὰ ζώντων. Τοῖς δὲ οἴἰομένοις ὅτι 
ὁ θεὸς πειράζει, ὡς αἱ Γραφαὶ λέγουσιν, ἔφη" ὁ πο- 
νηρός ἔστιν ὁ πειράζων, ὁ καὶ αὐτὸν πειράσας τοῖς 
δὲ Ἡ ὁπολαμθάνουσιν, ὅτι ὁ θεὸς οὗ προχινώσκει, 
ἔφη' Οἴἶδε γὰρ ὁ Πατὴρ ὑμῶν 7* ὁ οὐράνιος ὅτι 
χρῄζετε τούτων ἁπάντων, πρὶν αὐτὸν ἀξιώσετε. 
Toig; δὲ πιστεύουσιν, ὡς αἱ 3009 Γραφαὶ λέγουσιν, 
ὅτι μὴ πάντα βλέπει, ἔφη Ἰ3. Ἐν τῷ κρυπτῷ εἴ- 
χεσθε, εἶπε 7*, καὶ ὁ Πατὶρ ὑμῶν, ὁ βλέπων τὰ 
χρυπτὰ, ἀποδώσει ὑμῖν. 


LVI. Existimantibus porro Deum non esse bo- Ὦ  LVI. Toi; δὲ οἰομένοις αὐτὸν μὴ ἁἆγαθὸν εἶναι, ὡς 


num, ut aiunt Scripture, ita locutus est: 4 quo ez 
vobis filius pelet panem,nunquid lapidem porriget ei? 
Aul et piscem petet, nunquid serpentem ei porriget ? 
Sí ergo vos, eum sitis mali, nostis bona dona dare 
fiiis vestris, quanto magis Pater ccleslis dabit bona 
petentibus se el. facientibus voluntatem suam (6) ? Aa- 
serentibus autem, eum in templo esse, dixit : No- 
lite jurare per ccelum, quia thronus Dei est, neque 
per terram,quia scabellum est pedum ejus (f).Et pre- 
gumentibus, Deum; eacrificiis delectari, ait : Deus 
misericordiam vult, et. non. sacrificia, agnitionem 
suam, et non holocausta (g). 


LVIII. Ad eos autem, qui secundum Seripturas 
Deum esse malum credunt, ait : Ne me dicatis bo- 
tium, unus etenim bonus est (b). Et rursus : Estote 
boni et. misericordes, sicut Pater, qui in colis est, 
quí solem oriri facit super bonos et malos, et plu- 
viam demittit super justos et injustos (1).Ad eos vero 
qui in eam fraudem inducti sunt, ut cum Scriptu- 
ris censgeant multos esse deos, sic loquitur : Audi 
Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est (j). 

LVIII. Itaque Simon,intelligens quod Petrus eum 
cogeret Scripturis uti quemadmodum docuit Jesus, 
inquisitionem noluit versari circasermonem de Deo 
licet Petrus rogatu ipsius consilium mutasset, in- 
quisitionemque concessisset per interrogationem ao 
responsionem fieri. Ceterum disputatio per tres 
dies duravit. Quarto autem illucescente, Bimon 
nocte versus Tyrum Phonicie profugit.Nec multis 


(a) Matth. v, 37. 
b) Matth. xxr, 32. 


le Matth. νι, 8, 32. 
) Matth. νι, 6. 
to Matth. vir, 9-11 ; Luc. χι, 11-13. 


αἱ Γραφαὶ λέγουσιν, ἔφη" Τίνα ὑμῶν 75 αἰτήσει υἱὸς 
ἄρτον, μὴ λίθον ἐπιδώσει αὐτῷ; f| καὶ ἰχθὺν at- 
τήσει, μὴ ὄφιν ἐπιδώσει αὐτῷ; εἰ οὖν ἡμεῖς, 
πονηροὶ ὄντες, οἴδατε δόµατα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς 
τέχνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ Ἡατὴρ ὑμῶν ὁ 
οὐράνιος δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἰτουμένοις αὐτὸν xal 
τοῖς ποιοῦσι τὸ θέληµα αὐτοῦ; Toi; δὲ αὐτὸν 7* 
διαθεθχιουµένοις ἐν ναῷ εἶναι, ἔφη Mi) ὁμόσητε 
τὸν οὐρανὸν, ὅτι θρόνος ἐστὶ τοῦ Θεοῦ T, µήτε τὴν 
γῆν, ὅτι ὑποπόδιον τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἐστιν. Τοῖς 
δὲ προλαθοῦσιν, ὅτι θυσιῶν ὀρέγεται ὁ θεὸς, ἔφη" 
Ὁ θεὸς ἔλεος θέλει xal οὐ θυσίας, ἐπίγνωσιν αὐτοῦ 
xal οὐχ ὁλοχαυτώματα. 

LVII. Τοῖς δὲ πειθοµένοις xaxóv αὐτὸν εἶναι, ὡς ai 
Γραφαὶ λέγουσιν, ἔφη Mi µε λέγετε 7" ἀγαθόν' ὁ 
γὰρ ἀγαθὸς εἷς ἐστιν. Καὶ πάλιν Ἰδ. Γίνεσθε ἀἆγα- 
θοὶ καὶ οἰκτίρμονες, ὡς ὁ Πατὴρ ὁ ἐν τοῖς οὖρα- 
νοῖς, ὃς ἀνατέλλει τὸν ἥλιον ἐπ ἀγαθοῖς καὶ 
πονηροῖς, xai φέρει 9! τὸν ὐετὸν ἐπὶ δικαίοις καὶ 
ἀδίκοις. Τοῖς δὲ ἡπατημένοις πολλοὺς θεοὺς ὑπονοεῖν, 
ὡς αἱ Γραφαὶ λέγουσιν, ἔφη᾽ "Axous, Ισραὴλ, Κύριος 
ὁ θεός σου ?! Κύριος εἷς ἐστιν. 

110 LVIII. "Όμως ὁ Σίµων, συνιδὼν ὅτι Πέτρος 
αὐτὸν συνάγει ταῖς Γραφαῖς χρῆσθαι ὡς Ἰησοῦς ἑἐδί- 
δαξεν, εἷς τὴν 5 περὶ Θεοῦ λόγον ἐξέτασιν γενέσθαι 
οὐχ ἠθέλησεν, xaltot ἤε µεταθεµένου τοῦ Πέτρου, 
ὡς αὐτὸς Σίμων ἠξίωσεν, πρὸς πεῦσιν καὶ ἀπόχρισιν 
γενέσθαι τὴν ἐξέτασιν. Πλὴν ἡ ζήτησις τριῶν ἐπεχκρά- 
τησεν ἡμερῶν (78). Ἐπιφωσκούσης δὲ τῆς τετάρτης 
νύχιος ὡς ἐπὶ Τύρον τῆς Φοινίχης ἐξώρμησιν. Καὶ οὐ 


(f) Mattb. v, 34, 35. 
(g) Matth. 1x, 15; xi, 7. 
u Matth. xix, 47 ; Luc. xvii, 19. 
1) Luc. νι, 36 ; Matth. v, 45, 
) Marc. xri, 29. 


VARI LECTIONES. 
66 καί inserui c. O. ** xai om. O. hio eL post Ἰακώθ. 9 Ita conj. C, ἀπέθανεν id. in textu, ut O. 


Vbb. οὐκ ἔστιν --ὡς αἱ Γραφαὶ λέγουσιν, ἔφη des. in Ο. Ἡ δέ pretermiserunt Cl et 8. 


Tum ἀξιώσητε C. 
"8 ὑμῶν (. ** Ita S., τόν 6, O. 


7! ἔφη om. C. ?* Ita S, εἰπών C, Ο. ?* ὑμῶν excidit ap. Cl et S. 
Vbb. δὲ αὐτόν in O.  " θεοῦ ἐστιν Cor. 7$ λέγε Ο. "9 Credner, Beitr. I, 


Ἱ ὑμῶν om. 0. 
"  Repetuntur 
S. '" oípe O, mendose. 


VARIORUM NOT E. 
(78) 'H ζήτησις τριῶν ἐπεχράτησεν ἡμερῶν. Constit. apostol. lib. vr, cap. 8 : Καὶ τρίτον ἐπ αὐτῶν 


διαλεχθεὶς αὐτῷ. Cor. 


140 CLEMENTINA. — HOMILIA ΠΠ. 150 
μετὰ πολλὰς ἡμέρας 5106» τινες τῶν προόδων, Πέτρῳ Α post diebus venerunt quidam eorum, qui preire 


λέχοντες' Σίμων μεγάλα θαυμάσια ἓν Τύρῳ ποιῶν 
πολλοὺς τῶν ἐχεῖ κατεπλήξατο, xal σε πολλαῖς δια- 
θολαῖς μισεῖσθαι ἐποίησεν. 

. LIX. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Πέτρος, τῇ ἐπιούσῃ νυκτὶ 
τῶν ἀκροατῶν τὸν ὄχλον συνελθεῖν ἐποίησεν' ὅμως 
συνελθοῦσιν ἔφη, Ὁρμῶντός µου 55 εἷς τὰ ἔβνη τὰ 
πολλοὺς θεοὺς λέγοντα, χηρῦξαι xai διδάξαι ὅτι εἷς 
ἐστιν ὁ θεὸς, ὃς οὐρανὸν ἔκτισε καὶ γῆν καὶ τὰ ἐν 
αὐτοῖς πάντα, ὅπως ἀγαπήσαντες αὐτὸν σωθῆναι 
ἀυνηθῶσιν, προλαθοῦσα d κακία τῷ ** τῆς συζυγίας 
νόμῳ προαπόστειλε Σίµωνα, ἵνα οἱ ἄνθρωποι, ἐὰν 
τοὺς πολλοὺς θεοὺς λέγειν παύσωνται, χαταγνόντες 
τῶν ἐπὶ γῆς λεγομένων, ἐν οὐρανφ πολλοὺς θεοὺς 
εἶναι νοµίσωσιν 35. ἵνα μηδέποτε τὸ τῆς μοναρχίας 
τιµήσαντες καλὸν elo τὸ παντολὲς μετὰ Χόλασιν ἀπύ- 


λωνται. Καὶ τὸ δεινότατον, ἐπεὶ ἀληθὴς λόγος ἁπαρά- B 


ϐλητον ἰσχὺν ἔχει, προλαμθάνων ταῖς διαθολαῖς πε(- 
$t: αὐτοὺς αὐτὸ, 338 μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἀναδέξασθαί 
Μου δ8. µή πως ὁ διαθάλλων αὐτὸς τῷ ὄντι διάθολος EA ey" 
χθᾷ, καὶ ὁ ἀληθὴς λόγος ἀναδειχθεὶς πιστευθῆνα! 
δυνηθΏ. Χρὴ οὖν µε ταχέως αὐτὸν ἐπικαταλαθεῖν, 
ἵνα μὴ ἡ 0146033) ἐγχρονίσασα παντελῶς πάντων ἐπι- 
speciem "' 

LX. Ἐπεὶ οὖν δεῖ τινα ὀρίσαι ἀντ ἐμοῦ τὸν ἐμὸν 


ἑναπληροῦντα τόπον, pid προαιρέσει δεηθῶμεν τοῦ. 


θιοῦ 99 οἳ πάντες, ὅπως τῶν ὄντων ἐν ἡμῖν τὸν 59 
κρείττονα αὐτὸς πρόδηλον ποιήσῃ, ἵνα ἐπὶ τῆς Χρι- 
στοῦ χαθέδρας καθεσθεὶς τὴν αὐτοῦ Ἐκκλησίαν εὖ- 
σεθῶς οἰκονομῆ. Τίς ἄρα ὁρισθήσεται; θεοῦ γὰρ 
βουλῇ ** ἀναδείχνυται µαχάριος ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, 


ὃν χαταστήσει ὁ Χύριος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς θεραπείας C 


«τῶν συνδούλων αὐτοῦ, τοῦ διδόναι αὐτοῖς τὰς τρο- 
φὰς iv χαιρῷ αὐτῶν, μὴ ἐννοούμενον καὶ λέγοντα 
ἐν τῇ χαρδίᾳ αὐτοῦ. « Χρονίζει ὁ χύριός µου ἑλ- 
θεῖν' xal ἄρξηται τύπτειν τοὺς συνδούλους αὐτοῦ, 
ἰσθίων xal πίνων µετά τε 91 πόρνων καὶ µεθυόντων' 
xai ἦξει 6 κόριος 33 τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ὥρᾳ 7j ου 
προσδοκᾷ, καὶ iv ἡμέρᾳ (| οὐ γινώσκει, καὶ διχοτο- 
µήσει αὐτὸν, xal τὸ ἀπιστοῦν αὐτοῦ µέρος μετὰ τῶν 
ὑποχριτῶν θήσει. » 

LXI. El δέ τις τῶν παρεστώτων, διοικεῖν δυνάµενος 
τὴν ἀγνωμοσύνην τῶν ἀνθρώπων, ὑποστέλλεται, τῆς 
αὐτοῦ ἀναπαύσεως φροντίζων µόνης, καὶ αὐτὸς προσ- 
δοχάτω ἀχοῦσαι' Δοῦλε πονηρὲ xal ὀχνηρὲ, ἔδει σε τὸ 
1434 ἀργύριόν µου προθαλεῖν ἐπὶ τῶν τραπεζιτῶν, 
καὶ ἐγὼ ἂν ἐλθὼν ἔπραξα τὸ ἐμόν' ἐκθάλετε 3 τὸν 
ἀχρεῖον δοῦλων εἷς τὸ σχότος τὸ ἐξώτερον. Καὶ εὐλό- 
γως. Σοῦ γὰρ, φησὶν, ἄνθρωπε, τοὺς λόγους µου ὡς 
ἀργόριον ἐπὶ τραπεζιτῶν βαλεῖν 9^ καὶ ὡς χρήματα 
δονιµάσαι. Τὸ οὖν πλῆθος τῶν πιστῶν δεῖ ἑνί τινι 
πείθεσθαι, ἵνα οὕτως ἓν ὁμονοίᾳ διατελεῖν δυνηθῇ, 
Té γὰρ εἰς ἀρχὴν μιᾶς λῆγον ἐξουσίας, μοναρχίας 


solebant,et dixerunt Petro : Simon magnas presti- 
gias Tyri edendo multos incolarum perculit, teque 
multis calumniis odiosum reddidit. 

LIX. Que postquam audivit Petrus, insequenti 
nocte auditorum turbam fecit convenire, atque 
congregatis dixit : Cum ego properarem ad gentes 
quce multos deos asserunt,predicaturus et docturus, 
unum esse Deum creatorem coeli etterre omniumque 
qua in iis continentur,quo dilecto possent salutem 
consequi, preveniens malitia ex conjugationis lege 
premisit Simonem, ut homines, si forte multos 
deos,damnatis iis qui in terra dicuntur, desinerent 
affirmare, jam multos in colo existere putarent ; 
quo, dum monarchia seu unitatis Dei bonum nul- 
latenus in pretio habent,in perpetuum post suppli- 
cia intereant. Quodque pessimum est, quia [verus 
sermo incomparabilem habet vim, anticipans Si- 
mon calumniis persuadet hominibus ne me ullo 
modo recipiant, ne forte, qui calumniatur, revera 
ease calumniator deprehendatur, et ne verus ser- 
mo, cum fuerit patefactus, credi possit. Oportet 
ergo me eito hominem assequi,ut ne calumnia diu- 
tius immorata omnes penitus invadat. 

LX. Quoniam igitur necesse est aliquis consti- 
tuatur qui meum suppleat locum,uno animo Deum 
cuncti oremus, ut. eorum qui inter nos sunt pre- 
Blantissimum manifestet, quo sedens in Christi 
cathedra ipsius Ecclesiam pie administret. Quis 
autem designabitur ? Dei quippe pronuntiatur con- 
silio beatus ille homo, quem constituet ejus domi- 
nus Super famulitium conservorum suorum,ut det 
illis cibum in tempore, qui non cogitat ac dicit in 
corde 8uo : « Moram facit dominus meus venire: si 
enüm sic ceperit percutere conservos, manducans 
et bibens cum meretricibus ac ebriosis, veniet do- 
minus servi illius in hora qua non sperat et in die 
quo nescit, et dividet eum, partemque ejus infl- 
delem ponet cum hypocritis (a). » 


LXI. Quod si quis astantium, cum possit homi- 
num improbitatem regere, tamen detrectat, de sua 
golum quiete sollicitus, et ipse exspectet audire : 
Serve male et piger, oportuit te tradere pecuniam 
meam nummulariis, et. ego veniens exegissem quod 
meum est. Ejicite inutilem servum ín tenebras. exte- 
riores (b). Et merito. Tuum enim, inquit, est, o 
homo, probare verba mea,tanquam apud nummu- 
larios argentum et pecuniam pendere. Itaque fide- 
lium multitudo uni debet oredere, ut ita possit vi- 
vere concorditer. Quod enim in unius potestatis 
imperium desinit, monarchie representatione, fa- 


(a) Matth. xxiv, 48; Luc. xi, 42. (5) Matth. xxv, 26 ; Luo. xix, 22. 


VARLE LECTIONES. 
99 ἐπειδὴ ὁρμῶντός μου p. ὁρμῶντός μου 0. " Kaos C. 96 νοµίσουσιν C. *5 Lego V5 dnx geo 


0. 9 τοῦ O0. δεηθῶμεν τόν om. 


O ο D, βουλή. C. ?!« orbtermaiserunt Ι et S. 


*! bxelvoo excidit αρ. Cl etS, " ἐμθάλετε O. » 9** BaAsiv adjunxi ο, 0. 


181 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


152 


oit ut subjecti per bonum ordinem fruantur pace: À εἶκόνι, τοὺς ὑπείχοντας alc(q εὐταξίας εἰρήνης ἆπο- 


qui vero omnes volunt imperare, nec uni soli ce. 
dere, ob divisionem penitus concidant necesse 
est. 

LXII.Sed et te persuadeant qu& ante oculos po- 


sita observantur. Scilicet nunc, cum multi per 


omnem terram sint reges, assidue bella oriuntur. 
Unusquisque enim occasionem ad bellum sumit ex 
alterius imperio.Si autem unus esset mundi impe- 
rator, ille desinente bellandi causa eternam obti- 
neret pacem.Denique iis qui vitam perpetuam con- 
sequentur, unum Deus in illo seculo constituit 
universi regem, ut per monarchiam pax exoriatur 
stabilis. Debent itaque cuncti unum tanquam vie 
ducem sequi, sicque Dei imaginem honorare : is 
&utem ductor scire debet viam, qua intratur in 
sanotam civitatem. 

LXIII. Quem vero alium ex astantibus eligam, 
quam Zaeccheum, apud quem et Dominus noster 
ingressus mansit,judicans dignum esse qui salva- 
retur? Quo dieto manum presenti Zacchso inji- 
ciens, cogebat eum in sua cathedra sedere. At 
Zaccheus accidens ad pedes ejus rogabat uti prin- 
cipatu ipsum liberaret : simulque pollicebatur 8ο 
dicebat : Quecunque qui preest facere debet, fa- 
ciam, tantam mihi dona non habere hoo nomen : 
vereor enim principatus nomen inducere, quoniam 
acerba invidia et periculo abundat. 


LXIV. Dixit Petrus : Si hoc vereris, noli princeps 
vocari,sed constitutus (seu prefectus), eam quippe 


λαύειν τίθησιν τὸ δὲ 9 πάντας φικαρχοῦντας ivl 
µόνῳ ὑπεῖξαι μὴ θέλειν, καὶ alcig 96 διαιρέσεως (79) 
πάντως καὶ περιπεσεῖν 9! ἔχουσιν. 

LXII. ᾽Αλλ᾽ἔτι μὴν πειθέτω τὰ παρ’ ὀφθαλμοῖς τιθίµε- 
-α 5 πῶς νῦν πολλῶν κατὰ πᾶσαν τὴν γῆν ὄντων βασι- 
λέων συνεχῶς πόλεμοι γ΄νονται. Ἔχει γὰρ ἕκαστος πρό- 
φασιν slc πόλεμµον τὴν ἑτέρου ἀρχὴν. Ἐὰν δὲ elc ᾗ τοῦ 
παντὸς ἡγεμὼν, οὗ εἵνεκεν πολεμεῖ οὐκ ἔχων ἀῑδιον 
τὴν εἰρήνην ἔχει. Πέρας γοῦν ὁ θεὸς τοῖς καταξιου- 
pivot αἰωνίου ζωῆς ἕνα iv τῷ τότε αἰῶνι βασιλέα τοῦ 
παντὸς καθίστησιν, ἵνα αἶτίφ μοναρχίας ἅπτωτος 
εἰρήνη γένηται 99. Χρὴ οὖν ἑνί τινι ὡς ὁδηγῷ τοὺς 
πάντας ἔπεσθαι, ὡς εἰκόνα Θεοῦ προτιμῶντας, τὸν δὲ 
ὁδηγὸν εἶναι τῆς εἷς τὴν ἁγίαν πόλιν εἰσιούσης εἶἰσό- 
δου ἐπιστήμονα. 


ΙιΧΙΠ. Τίνα δὲ ἄλλον αἱρήσομαι τῶν παρόντων, fj 
Ζαχχαϊον, πρὸς 333 ὃν xal ὁ Κύριος ἡμῶν 199 εἶσ- 
ιὼν ἀνεπαύσατο, τοῦ σώζεσθαι χρίνας ἄξιον εἶναι ; 
Καὶ τοῦτο εἰπὼν, παρεστῶτι τῷ Zaxyalp ἐπιδα- 
λὼν τὴν χεῖρα, ἐθιάζετο ἐπὶ τὴν αὐτοῦ καθε- 
σθῆναι καθεδραν. Ὁ δὲ Zaxyalec προσπεσὼν τοῖς 
ποσὶν αὐτοῦ ἑδέετο, ὅπως τοῦ ἄρχειν αὐτὸν ἀπολύσῃ, 
μετὰ τοῦ ὑπισχνεῖσθαι καὶ λέγειν, ὅτι ὁπόσα ποτὲ χρὴ 
τὸν ἄρχοντα ποιεῖν, ποιήσω, µόνον µοι τὸ ὄνομα 
τοῦτο μὴ ἔχειν χάρισαι εὐλαθοῦμαι γὰρ τὸ τῆς 
ἀρχῆς ἑνδύσασθαι ὄνομα" πικροῦ γὰρ Φθόνου καὶ 
κινδύνου γέµμει. 

LXlV. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη: El τοῦτο εὔλαθῇ, ἄρχων 
μὲν μὴ καλοῦ, ἀλλὰ ὁ καθεστὼς, τοῦτο τοῦ Κυρίου 


appellationem Dominus concessit per hec verba : C δεδωκότος λέγεσθαι, τῷ εἰπεῖν Μακάριος à. ἄνθρω- 


Beatus ille homo, quem ejus dominus constituet super 
famulitium conservorum suorum (a).Quod si omnino 
refugis agnosci pro eo qui habeat gubernandi pote- 
statem,ignorare videris, professam presidentis po- 
testatem multum valere ad persuadendam flecten- 
damque plebem. Ei quippe tanquam potestatem 
adepto credunt singuli, conscientiam pro magna 
necessitate habentes. Quid vero, nonne et certo 
Bcis, te non ut principes gentium imperare debere, 
sed ut servum ministrare hominibus, ut patrem 
tueri injuria affectos,ut medicum visitare,ut pasto- 
rem custodire, uno verbo, cunctas pro eorumdem 
salute suscipere curas ? An putas ignorare me, 
quales te compellam labores sumere, dum te volo a 
plebe judicari, cui placere nemo ullo studio po- 
test ; cum maxime (leri queat, ut, qui bene opera- 
tur, Deo gratus existat. Quocirca oro te, ut alacri- 


(a) Matth. xxiv, 44; Luc. xu, 44, 


Toc ἐκεῖνος, ὃν καταστήσει ὁ κύριος αὐτοῦ ἐπὶ 
τῆς θεραπείας τῶν συνδούλων αὐτοῦ. El δὲ παν- 
τελῶς οὐ θέλεις γνωσθῆναι ὅτι ἐξουσίαν διοικήσεως 
ἔχεις, ἀγνοεῖν µοι ἔοικας, ὅτι y ὁμολογουμένη τοῦ 
προχαθεζοµένου ἑἀξουσία πολύ τι δύναται πρὸς δυσω- 
πίαν τοῦ πλήθους, Ὡς ! γὰρ εἱληφότι τὴν ἐξουσίαν 
ἵἕκαστος πείθεται, ὡς μεγάλην ἀνάγκην τὴν covsl- 
δησιν ἔχων. Τί δὲ οὐχὶ καὶ ἀσφαλῶς γινώσκεις, ὅτι 
οὐχ ὡς ol ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν ἄρχειν ἔχεις, ἀλλ’ ὡς 
δοῦλος αὐτοῖς ὑπηρετῶν, ὡς πατὴρ ἀδικουμένοις 3, 
ὡς ἰατρὸς ἐπισκεπτόμενος, ὡς ποιμὴν φυλάσσων, 
συνελὼν ἐρῶ, τὰς πάσας ὑπὲρ τῆς αὐτῶν σωτηρίας 
φροντίδας ἔχων; Ὅτι οἴει ἀγνοεῖν µε, οἵους καµά- 
τους ἀναδέξασθαίΥ σε βιάζομαι, ὑπο ὄχλων κρίνεσθαί 


p 334 σι ἐξιῶν, clc ἀρέσαι cà ἀμήχανον ; θεῷ δὲ εὖ 


πράττοντα ὃ δυνατώτατον. Διὸ δέοµαι προθύµως  dva- 
δέξασθαι, διὰ θεὸν 5, διὰ Χριστὸν, ὑπὲρ τῆς ἀδελφῶν 


VARLE LECTIONES. 
*' Legendum τῷ δὲ S. ** αἰτίαν var. lect. ap. Turrian. Pro epist. pontif. v, 9. 9' πεσεῖν C. Ὁ γινό- 


µενα C. 9 γένηται 0. 


ta legendum esse notat 8, quanquam et ipse repetit lect. Ci «s 


γένηται. 


I 
19 ἡμῶν deest ap. C. ! τν con]. D.—8Seq. τήν add. ο. 0. 3 διακηδόµενος conj. D, ἀνιώμενος vel ἀδίκων 
n 


υἱῶν conj. Cl. Ego, scribe 
om. O. 


um putaverim ἀδικούμενος S. 9 θεὸν δὲ εὖ πράττοντα πείθειν C. * διὰ θεόν 


VARIORUM NOT/E. 
(79) Καὶ αἰτίᾳ διαιρέσεως, Habet Turrianus lib. v, Pro epistolis pontifioum cap. 9, αἰτίαν, minus 
OT 


bene. Cor. 





A53 


CLEMENTINA. — HOMILIA III. 


154 


σωτηρίας, ὑπὲρ αὐτῶν * οἰχονομίας xal σῆς dot- Α ter episcopatum suscipias, propter Christum, pro 


λείας. 


LXV. Καὶ τὸ ἕτερον δὲ λόγισαι, ὅτι, ὥσπερ χάµα- 
τον xai χίνδυνον ἔχει τὸ τὴν Χριστοῦ Ἐκκλησίαν 
οἰχονομεῖν, τοσούτῳ μείζων ὁ µισθός' ἀλλ᾽ ἔτι μὴν 
xai ἡ χόλασις µείζων τῷ δυναμένῳ xal ἀπειθήσαντι. 
Βούλομαι οὖν, πολυµαθἑστερον εἶδώς σε τῶν παρεστώ- 
των, δανείζειν 6 χαλὰς γνώµας, Gc παρὰ τοῦ Κύρίου 
πεπίστευσαι ' "Iva, Εὖ , δοῦλε ἀγαθὸ xal πιστὲ , 
ἀχούσῃς, xal μὴ Ἰ ὥσπερ.ὁ τὸ iv ἀποχρύψας τάλαν- 
τον, ἔγχλημα λαθὼν χολάσει ὑπεύθυνος ἀναφανῇς. 
El δὲ μὴ βούλει ἀγαθὸς φύλαξ καταστῆναι * τῆς Ἐκ- 
χλησίας, ἕτερον ἀντὶ coU µήνυσον, σοῦ πολυµαβθέστε- 
pov καὶ πιστότερον. ᾽Αλλ᾽ 9 οὐ δώσεις' σὺ γὰρ xal τῷ 
Κυρίῳ συνῆς, xai τὰς θαυμασίους πράξεις Ἱστόρησας, 
καὶ διοίχησιν Ἐκκλησίας µεµάθηκας. 

LXVI. Καὶ σοῦ μὲν ἔργον ἐστὶ κελεύειν ἃ 'δεῖ, τῶν 
ἀδελφῶν 19, ὑπείκειν καὶ μὴ ἀπειθεῖν. Ὑπείξαντες 
μὲν οὖν σωθήσονται, ἀπειθήσαντες δὲ ὐπὸ τοῦ Χρι- 
στοῦ !! χολασθήσονται, ὅτι ὁ προχαθεζόµενος Χριστοῦ 
τόπον πεπίστευται. Διὸ τοι τιμὴ ἢ ὕδρις τοῦ προχα- 
θεζοµένου εἰς Χριστὸν φέρεται, 33 ὅ ἀπὸ δὲ Χριστοῦ 
εἷς Θεὸν !? ἀναφέρεται. Τοῦτο δὲ εἴρηχσ , ἵνα xal 
αὐτοὶ ol ἁδελφοὶ τῆς πρὸς σὲ ἀπειθείας τὸν κίνδυνον 
αὐτῶν !9 μὴ ἀγνοῶσιν, ὅτι ὃς ἄν σοι κελεύσαντι 
ἀπειθήσῃ, Χριστῷ ἀπειθεῖ 1*, Χριστῷ δὲ ἀπειθήσας 
θεὸν παροργίζει. 

LXVI. Χρὴ οὖν τὴν Ἐκκλησίαν, ὡς πόλιν ἐν ὕψει 
οἰχοδομουμένην 15, φιλόθεον ἔχειν τάξιν καὶ διοίκησιν 
χαλήν. Πρὸ πάντων ὁ ἐπίσκοπος ὡς ἄρχων περὶ ὧν 


fratrum salute, pro eorumdem gubernatione,et tua 
utilitate. 

LXV. Aliud etiam reputa. quod, sicut labore et 
periculo non caret, gubernare Ecclesiam Christi, 
eo major est merces, sed et major pena ei qui 
potest,recusat tamen. Cupio igitur, qui te sciam 
astantium eruditissimum, fcenori des pulchras sen- 
tentias, que tibi à Domino tradite sunt ; ut a&u- 
dias : Euge serve bone et fidelis (a),et non,quemad- 
modum qui unum talentum abscondit,opprobrium 
feras, et obnoxius supplicio declareris.Sin vero non 
vis bonus Ecclesie constitui custos, alium pro te 
indica,qui te sit doctior ac fidelior, Sed non dabis, 
tu enim et cum Domino versatus es ac vidisti mira- 


B bilia opera, et Ecclesie administrationem didicisti. 


LXVI. Tue igitur partes sunt, jubere ea, que 
oportet ; partes fratrum, subjicere se et non refra- 
gari. Subjicientes ergo se salvi flent : refragantes 
vero 8 Christo punientur ; quoniam qui presidet, 
Christi locum accepit. Quare presidentis sive ho- 
nor sive contumelia ad Christum refertur, et α 
Christo &d Deum. Id autem prolocutus sum, uti 
ipsi quoque fratres nonignorent,quanto in periculo 
versentur qui tibi non obtemperabunt.Nam qui tibi 
jubenti non obtemperabit, Christo non obediet, et 
dum non obedit Christo, Deum ad iram incitat. 

LXVII. Oportet ergo ut Ecclesia, velut civitas in 
excelso ediflcata,Deo dignum habeat ordinem pre- 
claramquefadministrationem. Ante omnia episco- 


λέγει ἀχουέσθω' οἱ πρεσθύτεροι τὰ χελευόµενα γί- C. pus, velut rector, in iis que dicit audiatur ; pre- 


νεσθαι 1€ σπουδαζέτωσαν, οἱ διάκονοι ἔχπεριερχομε- 
vot τῶν ἁδελφῶν τὰ σώματα xal τὰς ψυχὰς ἔπισκε- 
πτέσθωσαν, xal τῷ ἐπισκόπῳ ἀντιθαλλέτωσαν ' οἱ λοι- 
ποὶ πάντες ἀδελφοὶ τὸ ἀδικεῖσθαι ἀναδεχέσθωσαν' εἰ 
δὶ χρίνεσθαι θέλουσι περὶ dw ἀδικοῦνται, ἐπὶ τῶν 
πρεσθυτέρων συμθιθαζἑσθωσαν' τὸν δὲ συμθιθασμὸν 
ol πρεσθύτεροι τῷ ἐπισκόπῳ προσαναφερέτωσαν. 
LXVIII. Νέων δὲ μὴ µόνον κατεπειγέτωσαν 17 τοὺς 
γάμους, ἀλλὰ xal τῶν προθεθηχότων, µή πως ζέουσα 
ἡ ὄρεξις προφάσει πορνείας ἢ µοιχείας λοιμὸν προσ- 
ενέγκῃ 1* τῇ Ἐκκλησίφ. Ὑπὲὶρ πᾶσαν γὰρ ἆμαρ - 
τίαν ἡ τῆς µοιχείας ἀσίθεια θεῷ ἑστύγηται, ὅτι οὗ 
µόνον αὐτὸν τὸν ἁμαρτήσαντα ἀναιρεῖ, ἀλλὰ καὶ τοὺς 
συνεστιωµένους xal συναµιλλωμένους * λύσσῃ γὰρ 


gbyteri curent fleri que jubentur ; diaconi circum- 
ambulantes|considerent fratrum corporaet animas, 
atque episcopo denuutient; reliqui omnes fratres 
atfici injuria suscipiant libenter ; quod si de iis, in 
quibus injuria afficiuntur, cupiunt judicari, apud 
presbyteros concilientur, et presbyteri conciliatio- 
nem ad episcopum referant. 

LXVIII. Non modo autem juvenes ad matrimo- 
nium compellant, sed et natu provectos,ne fervens 
cupiditas per fornicationem vel adulterium pestem 
in Ecclesiam inferat. Super omne enim peccatum 
impietas adulterii odio a Deo habetur : quia non 
solum interficit ipsum peccatorem sed et conve- 
scentes ac congressos. Rabiei quippe est similis, 


ἔοικεν, ὅτι τῆς ἴδίας µανίας µεταδιδόναι φύσιν ἔχει. ῃ quandoquidem & natura habet, ut suam communi«- 


Σωφροσύνης οὖν χάριν σπευδέτωσαν τοὺς γάµους ἐπι- 
τελεῖν μὴ µόνον οἱ πρεσθύτεροι, ἀλλὰ καὶ 13116 οἱ πάν- 
τες d γὰρ τοῦ µοιχησαµένου ἁμαρτία ἐπὶ τοὺς πάν- 
τας ἐλθεῖν βιάζεται. Τὸ 19 οὖν σπεύδειν σωφρονεῖν τοὺς 


cet insaniam.Ergo propter castitatem festinent nu- 
ptias conciliare non modo presbyteri, verum etiam 
omnes ; nam mochi delictum ad omnes necessario 
venit. Prima ergo misericordia est, fratres ad pu- 


VARLE LECTIONES. 


(a) Matth. xxv, 21. 
, τῆς αὐτῶν C. — * δανίζει 0. 
ο ωμή * ἀλλά 0. d τοὺς ἀδελφούς O. 


53 [ta D approbante O ; αὐτῷ C, qui conj αὐτόν. 


19 ποὺ ᾱ. 


7 uj non omittere debebat S o., Cl. 

i$ µία S à «ds e un 

ta S, ἀπειθῇ . 

ryséid eir rci C. !' Post κατεπειγέτωσαν repetuntur in t 
προσενέχχοι C. 


. D legi 
13 τοῦ Χρ. εἷς τὸν θεόν C. 


18$ οἰκοδομημένην C, ῴκοδο- 


vbb. τὸν δὲ συµθιοασµόν expuncta. 





455 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


156 


dicitar. impellere, quoniam anime est medela, αἱ À ἀδελφοὺς, τοῦτο πρώτη ἔλεημοσύνη’ ψυχῆς γᾶρ ἐστι 


cibus corporis est recreatio. 


LXIX. Ceterum si fratres vestros diligatis, nihil 
eorum auferetis,imo vestra communicabitis : esu- 
rientes nutrietis, Bitientibus prebebitis potum, in- 
duetis nudos,visitabitis egrotantes,carcere inclusis 
guccurretis pro viribus, peregrinos in vestra tecta 
Buscipietis lubenter, neminem odio prosequemini. 
Quo modo autem pie vivere oporteat, vos attentos 
vester docebit animus. Verum ante omnia, si et 
vobis dicere necesse sit, frequenter convenite, uti- 
nami singulis horis, alioquin conventus statis die- 
bus. Nam si hoc feceritis, intra muros estis asyli ; 
perditionis quippe initium est ista desertio.Ne igi- 
tur quis, pretextu quod animo erga fratrem pusillo 
&c iniquo sit, desistat convenire. Si enim aliquis 
vestrum a congregatione destiterit,cum iis reputa- 
bitur qui Christi dissipant Ecclesiam, et ut ejus 
discipulorum inimicorum princeps punietur atque 
cum adulteris ejicietur ; nam tanquam adulter, 
per spiritum in ipso exsistentem,pretextu quodam 
sumpto, seipsum separavit, et malo locum contra 
8e dedit, ut ovem raperet, nimirum extra caulas 
inventam. 

LXX. Porro episcopum vestrum audite, omnem- 
que ei honorem tribuere ne cessetis : scitote quod 
per illum adducimini ad Christum, et a Christo ad 
Deum. Adducenti ergo multipliciter retribuite. Ho- 
norate Christi thronum. Quandoquidem et Moysis 
cathedram honorare jussi estis,quamvis in ea pre- 
sidentes peccatores habeantur. Atque hec quidem 
vobis sufficienter sint dicta. Zaocheo autem qua 
rationeinculpate vivat,superfluum puto dicere ; cum 
etiain illius qui me docuit probus sit discipulus. 


LXXI. Verum, fratres, nonnulla ut audiatis 
exspectare non oportet, sed ex vobis ipsis quod 
equum est intelligere. Zaccheus solus, se totum 
quo vobis vacet tradens, cum ventrem habeat, si- 
bique non provideat, quo modo potest cibum ne- 
cessarium comparare ? Nonne vero justum est, ut 
omnes vos victus ejus curam geratis, neque ex- 
spectetis ut petat & vobis? hoo etenim mendioo 
convenit,potius autem peribit fame,quam id facere 
sustineat. Et qua ratione vos ponas non dabitis,si 


θεραπεία" ἡ vàp τροφὴ τοῦ σώματος ἀνάπαυσίς 

t. 

LXIX. Ὁμῶς bv ἀγαπήσητε τοὺς ἀδελφοὺς ὑμῶν, 
οὐδὲν αὐτῶν ἀφαιρήσεσθε, àv 3b ἔχετε µεταδώσετε 9 
πεινῶντας γὰρ θρέψετε, διψῶσι ποτὸν παρέξετε Ἡ. 
γυμνοὺς ἑνδύσετε, νοσοῦντας ἐπισχέψεσθε, τοῖς iv 
ε᾽ρχταῖς ὡς δυνατὸν βοηθήσετε, ξένους slc τὰ ἑαυτῶν 
σκηνώµατα προθύµως ἀποδέξεσθε, µηδένα µισήσετε. 
Ὡς δὲ δεῖ εὐσεθεῖν, εὐγνωμονοῦντας ὑμᾶς ὁ ὁμέτερος 
διδάξει νοῦς. Πρὸ δὲ πάντων, εἰ καὶ δεῖ ὑμῖν λέγειν, 
συνεχάστερον συνέρχεσθε, εἴθε 33 καθ) ὥραν, ἐπεί γε 
lv ταῖς νενοµισµέναις τῆς 35 «υνόδου ἡμέραις, Ἐὰν 
γὰρ τοῦτο ποιῆτε 1, ἐντὸς τειχῶν ἀσυλίας ἑστέ" 
ἀρχὴ γὰρ ἀπωλείας ἀποταξία. Μήτε οὖν προφάσει 
μικροψυχίας τῆς 3 πρὸς ἀδελφὸν ἀπολειπέσθω τις 
τοῦ συνεδρεύειν. Ἐὰν γάρ τις ὑμῶν 3 ἀπολειφθῇ 
τοῦ ευνάγεσθαι, τῶν σκορπιζόντων τὴν Χριστοῦ 'Ex 
κλησίαν λογισθήσεται,καὶ ὡς τῶν κατὰ τῶν τοῦ Χρι- 
στοῦ μαθητῶν ὑπάρξας χολασθήσεται xal ?' μετὰ 
μοιχῶν ἀποθληθήσεται 3: ὡς γὰρ μοιχὸς ὑπὸ τοῦ ἐν 
αὐτῷ πνεύματος προφάσει 3 9 τινὸς ἑαυτὸν ἀφώρι- 
σεν, xai τῷ πονηρῷ xaT' αὐτοῦ χώραν ἔδωχε πρό- 
θατον ἁρπάσαι 39, ὡς μανδρῶν ἕἔξω εὐὀρεθέν. 


LXX. Πλὴν τοῦ ἐπισκόπου ὑμῶν ἀκούετε, xal τι- 
μὴν πᾶσαν αὐτῷ ἀπονέμοντες μὴ κάµητε, εἰδότες 30 
ὅτι προφάσει τῇ πρὸς αὐτὸν elc Χριστὸν φέρετε, ἀπὸ 
δὲ Χριστοῦ εἲς Θεὸν ἀναφέρετε ?!* καὶ τῷ προσενέγ- 
χαντι πολυπλασίως ἀνταποδίδοτε 53. θρόνον οὖν Χρι- 
στοῦ τιµήσετε 99 ὅτι xal Μωύσέως καθἐδραν τιμᾷν 
ἐχελεύσθητε, κἂν ol προχκαθεζόµενοι ἁμαρτωλοὶ νοµ(- 
ζωνται 9*. Καὶ ταῦτα μὲν ὑμῖν αὐτάρχως εἴρηται * 
αὐτῷ δὲ, πῶς ἀμέμπτως βιοῦν , περιττὸν ἡγοῦμαι 
λέγειν, ὁπότε τοῦ χἀμὰ διδάξαντος δόκιµος ὑπάρχῃ 
μαθητής. — 

LXXI. Πλὴν, ἀδελφοὶ, ἔνια οὗ χρὴ ἀναμένειν ἀκούειν, 
ἀλλὰ xal ἀφ' ἑαυτῶν τὸ εὔλογον νοεῖν.Ζακχαῖος µόνος 15 
ὑμῖν ὅλος ἑαυτὸν ἀσχολεῖν ἀποδεδωχὼς, κοιλίαν ἔχων 
καὶ ἑαυτῷ μὴ εὐσχολῶν, πῶς δύναται τὴν ἀναγκαίαν 
πορίζειν τρΌφήν ; οὐχὶ δὲ εὔλογόν ἐστι πάντας ὑμᾶς 
τοῦ ζῇν αὐτοῦ πρόνοιαν 36 ποιεῖν, οὐκ ἀναμένοντας 
αὐτὸν ὑμᾶς αἱτεῖν, τοῦτο γὰρ προσαιτοῦντός ἐστι 
μᾶλλον δὲ τεθνήξεται λιμῷ, Tj τοῦτο ποιεῖν ὑποσταίη 51. 
118 Πῶς δὴ xat ὑμεῖς οὐ δίκην ὀφέξετε, μὴ λογι- 
σάµενοι ὅτι ἄξιός ἔστιν ὁ ἑργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ ; 


non reputaveritis,dignum esse operarium mercede ]) καὶ μὴ λεγέτω τις’ οὐχοῦν ὁ δωρεὰν παρασχεθεὶς λόγος 


VARLE LECTIONES. 
3 µεταδώσητε C. Tum idem θρέψητε. ?! παρέχετε (lege παρέξητε D) C, qui deinde exh. ἐἑνδύ- 


σετε — ἐπισκέψησθε — βοηθήσητε — ἀποδέξασθε — µισήσητε. 33 συνδέχεσθε, εἴσθε p. συνέρχεσθε 
εἴθε Ο. 35 «aic 0. 30 Ita 0 ο. S, ποιεῖτε C. Ton ἀσυχίκς | p. ἀσυλίας O. : Ita O ο. S. τῇ C. pv 


O pr. man. *' Vbb. καὶ ὡς τῶν κατὰ τῶν τοῦ Χριστοῦ μαθητῶν ὑπάρξας χολασθήσεται, accesserunt ex Ο. 
Subsequens x«l addidi ex conjectura. 3 βληθήσετε ο, qui tum µοιχόν. 3 ἁρπάσει S. Tum εὑρεθέντα C. 
30 ἴδότες Ο. *! C legi vult φέρεσθε et ἀναφέρεσθε, atque hanc scripturam in versione Latina secutus est. 
Rectius D proposygit φέρεται et ἀναφέρεται (so. ἡ τιµή), cfr. supr& c. 60, ubi idem legitur iisdem pene 
verbis. Preterea cum Cl scribendum προφάσει τῆς (sc. suis πρὸς αὐτόν. Vertendum itaque : Scientes, 
quod sub specie honoris in ipsum (episcepum) collati fertur (honor ille) in Christum et & Christo ad Deum 
refertur 8. ?* ἀνταποδίδοται Ο. 35 τιµήσατε C. Tum Μωῦσέος Ο. ** Ita O c. Turriano l. ο., νοµίζονται C. 
^" Fortasse legendum µόνοις S. Tum ὅλως O. 39 αὐτοπρόνοιαν p. αὐτοῦ πρόνοιαν Ο. 3 Jta O ο. 8, ὑπο- 


451 


CLEMENTINA. — HOMILIA 1Y. 


458 


πωλεῖται ; M3) γένοιτο. E! τις γὰρ ἔχων,πόθεν rv, À sua (a? Nec dicat aliquis an ergo gratis datus ser- 


λάδῃ 95, οὗτος πωλεῖ τὸν λόγον, st δὲ μὴ ἔχων τοῦ ζῇν 
χάρω λαμθάνει τροφὴν, ὡς xal ὁ Κύριος ἔλαθεν ἔν τε 
δείπνοις xai φίλοις, οὐδὲν ἔχων, ὁ εἰσαῦθις τὰ πάντα 54 
ἔχων, οὐχ ἁμαρτάνει. ᾿᾽Αχολούθως οὖν τιμᾶτε πρε- 
σθυτέρους, κατηχητὰς, διακόνους χρησίµους, χήρας εὖ 
βεθιωχυίας, ἀρφανοὺς ὡς Ἐκκλησίας cixva* ἀλλὰ καὶ 
ὁπότε χρεία τινὸς πόρου πρός τι 9 ἀναγχαῖον γένοιτο, 
ἅμα οἱ πάντες συµθάλλεσθε. El; ἀλλήλους εὐσεθεῖτε, 
μη ὀχνοῦντες mv ὁτιοῦν ὑπὲρ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας 
ὀπομένειν. 


LXXI]. Καὶ ταῦτα εἰπὼν ἐπέθηχε χεῖρα τῷ Zax- 
gal λέγων Δέσποτα xal Κύριε τῶν ὅλων, ὁ Πατὴρ 
xai θτὸς, σὺ διαφύλαξον ποιμένα μετὰ ποίµνης. Σὺ 
Ἡ πρόφασις, σὺ d δύναμις. Ἡμεῖς τὸ βοηθούμενον, 
σὺ ὁ βοηθὸς, ὁ ἱατρὸς, 6 σωτὴρ, τὸ τεῖχος, ἡ ζωὴ, ἡ 
ἐλτὶς, ἡ καταφυγὴ, ἡ χαρὰ, ἡ προσδοχία, ἡ ává- 
παυσις συνελὼν dpi: σὺ ἡμῖν τὰ πάντα. Πρὸς 
αἰώνιον ὕπαρξιν σωτηρίας συνέργησον, ῥῶσαι, φύλα- 
ξον. Πάντα δύνασαι. Σὺ γὰρ "Αρχων ἑρχόντων, καὶ 
Κύριος χυρίων, Δεσπότης βασιλέων. Σὺ δὸς ἑξουσίαν 
τῷ προκαθεζομένῳ, λύειν ἃ δεῖ λύειν, καὶ δεσμεῖν & 
δεῖ δεσμεῖν. Eb σόφισον’ σὺ ὡς δι ὀργάνου *! δι’ αὐτοῦ 
τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ σου ὡς xz)?» 119 
νόµμφην διαφύλαξον. Σοῦ γάρ ἐστιν δόξα αἰώνιος , 
ὄμνος, Πατρὶ καὶ Υἱῷ xai. ἁγίῳ Ηνεύματι 03 sic τοὺς 
σύµπαντας αἰῶνας, ᾽Αμήν. 

LXXli. Kai ταῦτα εἰπὼν, μετὰ ταῦτα ἔφη' Ὅσοι 
ποτὲ βαπτισθῆναι θέλετε, ἀπὸ τῆς αὔριον νηστεύειν 
ἄρξασθε, xai χαθημέραν ** χειροθετεῖσθε, xal περὶ 


Gv θέλετε πυνθάνεσθε. Ἔτι γὰρ ἡμερῶν δέχα ὑμῖν ϐ 


ἐκιμεῖναι θέλω . Μετὰ δὲ τρεῖς ἡμέρας βαπτίζειν 
ἀρξάμενος, ἐμὲ φωνήσας καὶ ᾽Αχύλαν xal Νιχήτην νὸ 
ἔφη Μέλλων ἐπὶ τὴν Τύρον ὁρμῇν μεθ) *" ἡμέρας 
ἑπτὰ βούλομαι ἐξαυτῆς ὁμᾶς ἀπελθόντας, παρὰ τῇ 
Χαναανίτιδι 06 Βερνίκῃ (80) ᾿Ἱούσης θυγατρὶ λανθα- 
νόντως ἐπίξενωθέντας , παρ᾽ αὐτῆς τὰ κατὰ τὸν 
Σίμωνα ἀκριθῶς µαθόντας 9 γράψαι pot. Πολὺ γάρ 
uot συµθάλλεται, ἵνα πρὸς αὐτὸ ἁρμόσωμαι. Ad) ἐξ- 
αυτῆς πορεύεσθε μετ) εἰρήνης. Καὶ δὴ 9" βαπτίζοντα 
αὐτὸν ἑάσαντες, χαθὼς ἐκέλευσεν, εἷς Tópov αὐτὸν 
προήξαµεν τῆς Φοινίχης. 
*OMIAIA A'. 

I. Καισαρείας δὲ τῆς Στράτωνος ἐξιὼν ἐγὼ Κλή- 
unc, ἅμα Νικήτης τε 99 xai ᾽Ακύλας, εἷς Τύρον τῆς 
Φοινίκης εἰσέθαλλον, καὶ κατ ἐντολὴν Ά 30 Πέτρου 
τοῦ ἀποστείλαντος ἡμᾶς, ἐξενίσθημεν παρὰ Βερνίκῃ 


(a) Luc. x, 7. 


mo venditur ? Absit! Nam si quis, qui habet unde 
vivat, accipit, hic vendit sermonem : non peccat 
vero,si non babens accipiat cibum ad victum,sicut 
et Dominus in ecnis et apud amicos accepit, qui 
nihil habebat, in posterum tamen omnia posside- 
bit. Convenienter igitur honorate presbyteros, ca- 
techistas, diaconos utiles, viduas recte viventes, 


. orphanos velut filios Ecclesie. Sed et cum ad ne- 


cessarium opus erit pecunia, omnes pariter con- 
ferte. Mutuo exercete pietatem, neo pigeat omnia 
pro salute vestra sustinere. 

LXXII.Quibus dictis, manum Zaocheo imposuit, 
dicens : Here ac Domine omnium,Pater et Deus,tu 
pastorem cum grege custodi.Tu causa,tu potestas. 
Nos sumus ii qui adjuvantur ; tu adjutor,medicus, 
servator, murus,vita, spes, refugium, gaudium,ex- 
gpectatio, requies ; breviter dicam, tn nobis omnia 
es. Ad consequendam salutem eternam opitulare,li- 
bera, custodi. Cuncta potes. Tu enim es Princeps 
principum, et Dominus dominorum, Herus regum. 
Tu antistiti da potestatem solvendi que oportet 
solvere et ligandi qua ligare oportet. Tu doce. Tu 
per eum tanquam per instrumentum Ecclesiam 
Christi tui velut pulchram sponsam tutare. Ad te 
enim pertinet eterna gloria, laus, Patri et Filio et 
Spiritui sancto, in omnia secula. Amen. 


LXXIII., Que cum dixisset, postea infit : Qui- 
cunque baptizari vultis, ex crastino die jejunare 
incipite,et singulis diebus manusimpositionem ao- 
cipite, ac interrogate de quibus .volueritis. Adhuc 
enim decem dies volo vobiscum manere. Post tres 
autem dies, cum baptizare cepisset, vocavit me et 
Aquilam et Nicetam, et dixit : Tyrum profecturus 
poet septem dies volo vos statim abire, et apud 
Chananseam Berenícen Juste filiam clam hospitari, 
atque diligenter eam percontatos mihi perscribere 
que ad Simonem pertinebunt. Multum enim pro- 
derit mihi, ut ad id me preparem. Quapropter 
jamjam cum pace pergite. Igitur deserentes eum 
baptizantem, quemadmodum jusserat, in Tyrum 
Phonicie precessimus eum. 


HOMILIA IV. 

I. Cesarea ergo Stratonis egressus ego Clemens 
simulque Nicetas et Aquila in Tyrum Phonicie 
intravimus, et juxta Petri mandatum, qui migerat 
nos, hospitati sumus apud Berenicen, Juste Cha- 


VARLE LECTIONES. 
9 λάθοι C. 59 εἷς αὖθις πάντα C. 9 τι addidi ο. Ο. *! Vbb. 8t ὀργάνου, que male exciderant e textu 


Schwegleriano, reposui c. O. In eodem seq. men 
. 0. T χαθ 


τος. Ο. *9 καθ pav C.  Νιχήταν 


dum δι αὐτῶ. * 
'" ο. '*5 Χανανίτιδι 


Πατρὸς xal Υἱοῦ xal ἁγίου Πνεύμα- 
µαθόντας textui dedi ex 0. 


4 $(; 0. ** τε add. o. O, ἅμα Νικήτῃ καὶ 'AxóAq elc Τύρον τῆς Φοινίκης ἑπορευόμεθα Cod. Reg. 804 
VARIORUM NOTE. 


(80) Βερνίκφ. Idem nomen Bernices seu Bereni- 
ces, mulieri Cip op boast quam sanavit Christus, 
tribuitur ab alio fabulatore Joanne Antiocheno Ma- 


lala, apud Damascenum orat. 3, pro sacris imagi- 


nibus. Cor. 


159 


S. CLEMENTIS I1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


160 


naneez filiam,quee lubentissime nos suscepit;atque À θυγατρὶ τῆς Χανανίτιδος 59 Ἰούστης' ἥτις ἀσμενέστατα 


multo erga me honore οἱ dilectione erga Aquilum 
οἱ Nicetam concertans, ut familiaris gaudens ac 
confidens, magna nos humanitate prosecuta est, 
nosque ad corpus curandum comiter incitavit. In- 
tuitus ergo, quod hortaretur ut faceremus breves 
inducias, Recte, inquam, agis, dum charitatis im- 
plere munia festinas. At ipsi preferri debet timor 
erga Deum nostrum ;veremur enim,qui pro multis 
animabus contendimus, recreationem nostram an- 
teponere earum saluti. 

Il. Audimus enim quod Simon Magus, in dispu- 
tatione quam cum domino nostro Petro (Cesarem 
habuit superatus, statimque aufugiens, hic multa 
perpetrat mala. Apud omnes enim sibi obvios Pe- 
trum falso calumnians, multorum abripit animas. 
Nam cum ipse sit magus, eum magum appellat : 
et cum sit impostor, impostorem eum proclamat ; 
cumque in disputatione per omnia victus cesserit 
8ο fugerit, vicisse se profitetur ; frequenterque 
precipit Petrum non esse audiendum, quasi vide- 
licet sollicitus, ne 8 pessimo illudantur mago. 


III. Heo accipiens dominus noster Petrus pre- 
misit nos futuros verborum illius exploratores: ut 
si ita habeat, ipse scribentibus nobis edoceatur, et 
&dveniens arguat eumdem cominus de calumniis 
erga se. Quando igitur pro multorum animabus 
periculum nobis adjacet, ideo, corporis nostri re- 
fectione ad breve tempus neglecta, a te qua hic 
degis certo scire volumus, an vera sint que audi- 
vimus : jamque nobis singula edissere. 


IV. Berenice vero rogata : Hec quidem, inquit, 
eo modo se habent, quo audivietis : cetera vero 
ejusdem Simonis, que forte ignoratis, audite : 
phantasmata enim et spectraacsimulacra in medio 
foro quotidie ostendens totam obstupefacit civita- 
lem : et procedente eo statue moventur, ac multe 
umbrae preeunt, quas ipsas dicit esse animas de- 
functorum.Multos autem, qui eum prestigiatorem 
nitebantur ostendere, cum sibi conciliasaet, tum 


postea, pretextu convivii, mactato bove ipsisque . 


in escam dato, variis implicuit morbis, demoni- 


ἡμᾶς ἀπεδέξατο, καὶ πολλῇ μὲν tà πρὸς μὲ τιμῇ ἆγω- 
νιῶσα, στοργῇ δὲ τῇ πρὸς ᾿Ακύλαν xal Νικήτην,διὰ χα- 
ρὰν ὡς συνήθης παῤῥησιαζομένη ἐφιλοφρονεῖτο, xal 
πρὸς τὴν τοῦ σώματος θεραπείαν ἡμᾶς δεχτικῶς xa- 
τήπειγεν. Συνιδὼν οὖν ὅτι βραχεῖαν ἡμῖν ὑπέρθεσιν 
ποιεῖσθαι ἐπέτρεπεν, ὀρθῶς μὲν, ἔφην, ποιεῖς, ἐπισπεύ- 
δουσα τὰ τῆς ἀγάπης ἀποπληρῶσαι 9! µέρη. Προτι- 
µητέος δὲ ταύτης ὁ πρὸς τὸν θεὸν ἡμῶν φόθος' δέδι- 
μεν 9* γὰρ ὑπὲρ πολλῶν ψυχῶν τὸν ἀγῶνα ἔχοντες τῆς 
ixs(vov σωτηρίας προτιμᾷν τὴν ἡμετέραν ἀνάπανσιν. 

II. Ηυνθανόμεθα 3 γὰρ ὅτι Σίμων 6 Μάγος, ἐπὶ 
τῆς iv Καισαρείᾳ πρὸς τὸν κύριον ἡμῶν Πέτρον ζη- 
τήσεως ἡττηθεὶς, παραχρῆμα ἀποδρὰς ἐνταῦθα πολλὰ 
κακὰ διαπράσσωαι "5. Πᾶσι γὰρ τοῖς ὑπεναντίοις 
παρὰ τὴν ἀλήθειαν λοιδορῶν τὸν Πέτρον τὰς τῶν 
πολλῶν συναρπάζει ψυχάς. Μάγος τε 5 γὰρ αὐτὸς 
Gv, µάγον ἐχεῖνον ἀποκαλεῖ, xal πλάνος αὐτὸς Dv, 
πλάνον ἐχεῖνον ἀποχηρύσσει, καὶ iv ταῖς ζητήσεσιν 
ἐπὶ πάντων τὸ Ίττον ἀπενεγκάμενος χαὶ φυγὼν 
αὐτὸς φάσκει νενικηκέναι 9, καὶ τοῦ Πέτρου μὴ δεῖν 
ἀκούειν πυχνότερον ἐντέλλεται, ὡς δῆθεν κηδόµενος, 
ἵνα μὴ ὑπὸ δεινοῦ καταγοητευθῶσι μάγου. 

III. Ταῦτα οὖν μαθὼν ὁ χύριος ἡμῶν Πέτρος προ- 
απέστειλεν ἡμᾶς 333 ἐξεταστὰς τῶν λεχθέντων αὐτῷ 
ἐσομένους ἵνα sl οὕτως ἔχοι, γραψάντων ἡμῶν αὐτὸς 
µάθοι 8, xal ἐπελθὼν ἐξελέγξῃ αὐτὸν ἐκεῖνον ἄντικρυς 
ἐφ᾽ ὦν αὐτὸν διέδαλλεν. Ἐπεὶ οὖν ὑπὲρ πολλῶν ψυχῶν 
ὁ χίνδυνος ἡμῖν πρόκειται, τούτου ἕνεχεν, τῆς τοῦ 
σώματος ἡμῶν ἀναπαύσεως πρὸς βραχὺ ἀμελήσαντες, 
παρὰ σοῦ τῆς ἐνταῦθα διαιτωµένης βουλόμεθα ἀψευ- 


 δῶς μαθεῖν, el ἅπερ ἠκούσαμεν ἀληθῆ τυγχάνει: καὶ 


λέγοις ἂν ἤδη ἡμῖν ἕκαστα. 

IV. Ἡ Βερνίκη δὲ ἀξιωθεῖσα 9** Ταῦτα μὲν οὕτως, 
ἔφη, ἔχει ὡς ἠχούσατε, τὰ δὲ ἄλλα τὰ κατ αὐτὸν 
τὸν Σίµωνα, ἅπερ ἴσως ἀγνοεῖτε, ἀχούσατε' φαντά- 
σµατά τε γὰρ xal ἱνδάλματα iv µέσῃ τῇ ἀγορᾷ φα[- 
νεσθαι ποιῶν δι ἡμέρας πᾶσαν ἐκπλήττει τὴν mÓ- 
λιν (81), καὶ προϊόντος αὐτοῦ ἀνδριάντες κινοῦνται, 
καὶ σκιαὶ πολλαὶ προηγοῦνται, ἄσπερ αὐτὸς 5* ψυχὰς 
τῶν τεθνηχότων εἶναι λέγει (82). Πολλοὺς δὲ γόητα 
αὐτὸν ἐλέγχειν πειρωµένους δ,αλλάξας πρὸς ἑαυτὸν, 
ἔπειθ) ὕστερον 6 προφάσει εὐωχίας, βοῦν θύσας xal 
ἑστιάσας αὐτοὺς, διαφόροις νόσοις περιέθαλεν xal 


VARLE LECTIONES. 


V Χανανίτιδος Ο. 9! ἀποπληροῦν C. {5 Ita 8 suffragante o in ου]. marg. Beo. man. notavit ἴσως δεῖ. 
«x t 


Apud C δέδειµεν. 35 Ita. O ο. S. πυνθανώμεθα C. 


à πράσσεται O. Subinde C : Malim £n om- 


"ibus enim conírariis. *"* τε inserui c. O. Idsm om. Vbb. ἀποχαλεῖ, xal πλάνος αὐτὸς ὢν πλάνον ἐκεῖνον. 


56 γενικέναι Ο. 9 ud 


C. Tum ἐκείνων Ο. ** ἀξιωθεῖ Ο. Idem om. conjeot. Ci. ἔχει, in cuj. textu 


Nn. 50 αὐτός S ex cod. Reg. 804 οἱ Epit. ο. 45, αὐτάς C, O. Deest vox apud Anastasium, Cedrenum et 
l 


cephorum. ϱ9 ἑαυτὸν εὐθύστερον C. 


VARIORUM NOTAE. 


81) Excerpunt hec Anastasius Sinaita, Cedrenus 
et Nicephorus.Quorum locos apposuit et discrepan- 
tiaml orationis enotavit Schliemannus. Clem. p. 
94 8. BLESSEL. 

(a2) "Acntp αὐτὰς ψυχὰς τῶν τεθνηχότων εἷ- 
yat λέγει. Memoratus codex. αὐτός, ut. in Epitome. 


Videndi, Anastasius, Cedrenus, Nicephorus : pri- 
mus quest. 20, p. 242; secundus Compendit htsto- 
rici p. 173, tertius Hist. eccl. lib. πι, cap. 27. Ao 
forte in looo Cedreni rectius scribetur : xal ἐστιά- 
σας αὐτοὺς, διαφόροις xal δυσιάτοις νόσοις καὶ δαίµο- 
etw ὑπίθαλε. Cor. 


161 


CLEMENTINA. — HOMILIA IY. 


δαίµοσιν ὑπέθαλεν' καὶ ἵνα μὴ πολλὰ λέγω, πολλοὺς À busque subjecit : ac ne plura proloquar multos 


xmxugae θεὸς εἶναι ὑποληφθεὶς, πρὸς τῷ *! φοθερὸν 
εἶναι xal προτετἰµηται. 

V. Ὃθεν οὐκ οἴομαι δυνήσεσθαἰ τινα τοσοῦτον 
ἀναφθὲν πῦρ σθέσαι. Οὐδὲ γὰρ ἑνδοιάζει τις περὶ ὦν 
ἐκεῖνος ἐπαγγέλλεται, ἀλλὰ τοῦτο οὕτως Ά 343 ἔχειν 
διαθεθαιοῦται ἕκαστος. Διὸ τοῦ μὴ χινδυνεύειν ὑμᾶς 
χάριν παρακαλῶ μηδὲν ἐγχειρῆσαι πρὸς αὐτὸν, πρὶν 
ἂν Πέτρος ἕλθη, ὃς µόνος δυνήσέται πρὸς 3 τοσαύ- 
την δυναστείαν, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
δοκιμώτατος ὑπάρχων µαθητὴς, ἀνταγωνίσασθαι. 
Τοσοῦτον γὰρ πεφόθηµαι τὸν ἄνδρα, ὡς, el μὴ καὶ ἅλ- 
λοτε πρὸς τὸν χύριόν µου Πέτρον διαλεχθεὶς τὸ ἧττον 
ἀπηνέγχατο, συνεθούλευσα ἂν ὑμῖν xal αὐτὸν πείθειν 
τὸν Πέτρον, μὴ πειρᾶσθαι ἀντεξειάζεσθαι τῷ Σίµωνι. 


VI. Κάγὼ ἔφην, 'O χύριος ἡμῶν Πέτρος el ἠγνόει 
ὅτι αὐτὸς µόνος κχατισχύει τῆς ἐκείνου δυναστείας, 
οὖχ ἂν ἡμᾶς προπέµπων ἐνετέλλετο, λανθανόντως τὰ 
κατὰ Σίμωνα διαµανθάνοντας αὐτῷ Ὑράφειν. Ὅμως 
ἐπεὶ ἑσπέρα κατειλήφει, ἁλῶν µεταλαθόντες ὑπνώ- 
σαµμεν. Ἔωθεν δὲ τις τῇ Βερνίκῃ συνήθης ἐλθὼν 
ἔφη, τὸν Σίμωνα εἷς τὴν Σιδῶνα ἐκπεπλευχέναι, τῶν 
δὲ αὐτοῦ μαθητῶν καταλελοιπέναι ᾽Αππίωνα τὸν 
Πλειστονίκην €, ἄνδρα ᾿Αλεξανδρέα, γραμματ!κὸν 
th» ἐπιστήμην, ὃν πρὸς πατρὀς µοι φίλον ὄντα 5* 
ἱπέγνων, καὶ ᾿Αννουθιῶνα τὸν Διοσπολίτην τινὰ 
ἀστρολόγον, καὶ ᾿Αθηνόδωρον τὸν ᾽Αθηναῖον τῷ Ἐπι- 
κούρου 6 ἀρεσκόμενον λόγψ. Ἡμεῖς δὲ, τὰ κατὰ 
τὸν Σίμωνα µαθόντες, ἕωθεν πάντα Ὑράψαντες καὶ 
Ἡέτρῳ διαπέµφαντες, εἷς περίπατον ἀπετραπόμεθα. 


VH. Καὶ ᾽Αππίων ἀπηντήσατο 95 ἡμῖν, οὗ µόνον C 


μετὰ τῶν προειρηµένων 3338 ἑταίρων 6 τῶν δύο, 
ἁλλὰ χαὶ μεθ) ἑτέρων ἀνδρῶν ὡς τριάκοντα, xal ἅμα 
τῷ ἰδεῖν µε προσαγορεύσας xal κχαταφιλήσας ἔφη' 
Οὗτός ἐστι Κλήμης, περὶ οὗ ὑμῖν τῆς τε εὐγενείας 
xal τῆς ἐλευθεροπρεπείας € πολὺν ἐποιούμην λόγὀν, 
ὅτι ἀνὴρ πρὸς Ὑένους Τιθερίου Καΐσαρος Qv καὶ πά- 
σης Ἑλληνικῆς παιδείας 99 ἐξησκημένος, ὑπὸ βαρθά- 
poo τινὸς, τὴν προσηγορίαν Πέτρου, τὰ τῶν Ἰ9 Ἴου- 
δαίων ποιεῖν xal λέγειν ἡπάτηται. "O0sv ἀξιῶ συνα- 
Ἰωνίσασθαί µοι πρὸς τὴν διόρθωσιν αὐτοῦ: xal ἐφ᾽ 
ὑμῶν αὐτοῦ πυνθάνοµαι. Λεγέτω µοι, ἐπειδὴ πρὸς 
τὸ εὐσεθεῖν ἑαυτὸν ἀποδεδωκέναι νομίζει, πῶς οὐχὶ 
τὰ μέγιστα ἁσεθεῖ, καταλιπὼν 7! μὲν τὰ πάτρια, 


ἀποχλίνας δὲ εἰς ἔθη βάρθαρα. 


affligendo deus esse creditur, et, preterquam quod 
formidabilis est, etiam honore afficitur. 

V. Quocirca non puto a quoquam ignem tantum 
accensum posse exstingui. Nemo enim in dubium 
vocat qua ille pollicetur, sed singuli confirmant 
rem ita se habere.Quare ea, gratia, ut vos in peri- 
culum non veniatis, hortor ne quidquam tentetis 
adversus eum, ante quam Petrus venerit, qui cum 
sit Domini nostri Jesu Christi probatissimus disoi- 
pulus, poterit solus contra tantam potentiam dimi- 
care. Tantum quippe metuo hunc hominem, ut, 
nisi alias cum domino meo Petro disceptans disces- 
Bisset inferior, consilium dedissem vobis, ipsum 
quoque Petrum persuaderetis ne cum Simone dis- 
putare niteretur. 

VI. Et ego respondi : Si dominus noster Petrus 
ignoraret quod ipse solus adversus ejus potentiam 
prevàlet, non utique premittendo nos mandasset, 
ut clam Siraonis gesta discentes ei scriberemus. 
Porro cum nox venisset, sumpto cibo dormivimus. 
Mane vero aliquis Berenices familiaris veniens 
dixit, Simonem in Sidonem navigasse, ex suis au- 
tem discipulis reliquisse Appionem Plistonicem, 
virum Alexandrinum ,artegrammaticum,paternum, 
meum amicum mihi oognitum, et Annubionem 
quemdam Diospolitam, astrologum, atqua Atheno- 
dorum Atheniensem Epicuree secte addictum.Nosg 
autem edocti res Simonis mane cuncta cum scri- 
psissemus et ad Petrum misissemus,ad ambulatio- 
nem convertimus gradum. 

VII. Et occurrit nobis Áppion, non solum cum 
praedictis duobus sociis, sed et cum aliis viris tri- 
ginta circiter. Ac simul atque me vidit, salutans et 
osculatus ait : Hic est Clemens, dequo multum ad 
vos sermonem habui,de illius nobilitate ac moribusg 
liberalibus ; quod vir ex genere Tiberii Cesaris, et 
in omni Greca disciplina exercitatus, & barbaro 
quodam, qui vocatur Petrus, fraude compulsus 
esset ad peragendos ac predicandos Judeorum ri- 
tus. Quare rogo, ut me in illo corrigendo adjuve- 
tis; et coram vobis eum interrogo. Respondesat 
mihi, quandoquidem arbitratur, quod se, ut pieta- 
tem coleret, dediderit, quo modo non maxime im- 
pius sit, qui patrios dereliquerit, declinaverit vero 
ad barbaros mores. 


VILI. Káyo 7? ἀπεχρινάμην' Tiv μὲν πρὸς ip&]) VIII. Et ego respondi : Tuam quidem in me- 


σου ἀγαθὴν προαἰρεσιν ἀποδέχομαι, τὴν δὲ ἀγνωσίαν 
ἀποσείομαι. Ἡ μὲν 73 γὰρ προαἰρεσις ἀγαθὴ, ὅτι, iv 
οἷς δοκεῖς 7* καλοῖς, ἐν τούτοις εἶναί µε θέλεις d 
δὲ vocis οὐκ ὀρθῶς ἔχουσα φιλίας προφάσει ἑνε- 
δρεύειν ἀγωνίζεται. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη: ᾿Αγνωσία 


praeclaram volutatem habeo acceptam ; at igno- 
rationem amolior. Scilicet,preclara quidem volun- 
tas est, quod in iis, que ibi bona videntur, me 
versari cupis ; verum cognitio non rccte habens 
pretextu amicitie insidiari nititur. Dixit Appion : 


VARLE LECTIONES 


"]ta O ο. D, τό C. ** Post πρὀς θ8ἱ «αὐτόν in O expunctum, * Πλειστονίχον Ο. ** ὄντα O et 
ex conject. C., in ου]. textu v. Davisii notulam eo spectantem 8 non intellexisse videtur. Tum 


Διοσπολίτην S, O, Διοπολίτην C. 65 Ita ex conject. C, qui in textu Ἐπικούρω ut 0 


66 ἀπηντάσατρ O. 


V ἑτέρων O. Idem καθ) ἑτέρων. 8 Ita intellige lectionem Ottoboniani ἐλευθερωπρεπείας cum cod Reg. 804, 
ἐλευθεροτροπείας Ο. ** Repone πᾶσαν Ἑλληνικὴν παιδείαν, uti semper loquuntur idonei scriptores. Vide 
c. 46. D. ο τῶν inserui c. O. Ἠ Πα O c. Cl et 8, καταλειπών (sio) C. Dein ἔθνη cod. Reg. 804. 


E 7 . 
zi C. '" ἡμᾶς p. ἡ μὲν Ο. ?* δοχεῖν O, 





N 


163 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


164 


Num ignoratio tibi videtur, patrios ritus servando Α σοι Τὸ εἶναι δοχεῖ, τὰ πάτρια ἔθη φυλάττοντα τὰ 


sentire cum Grecis? Et ego respondi : Qui vitam 
pie agere statuit, non omnino debet servare patria 
instituta, sed servare quidem, si pia sint, abjicere 


. vero, Si sint impia. Usu enim venire solet, ut ali- 


quis, patre impio natus, velit vivere pie, patris 
mores Sequi nolens. Excepit Appion : Quid ergo ? 
patrem tuum ais male vile exstitisse ? Respondi 
ego : Non quidem erat malim vite, sed male opi- 
nionis. Et Appion : Que illius fuerit mula senten- 
tia cupio audire. Et ego dixi : Quod falsis ac pra- 
vis Grecorum fabulis habuit fidem. Atque Appion 
sciscitatus est : Quenam sunt he Grecorum false 
8ο prave fabule? Respondi: Non recta de diis 
opinatio ; quam, si equo animo fers, cum discendi 
cupidis audies. 


IX. Quare ante dissertationem jam secedamus in 
quietiorem aliquem locum,ubi vobiscum disserum. 
Quod autem velim seorsum colloqui causa haec est, 
quia non accedunt sincere plerique, neque etiam 
omnes philosophi, ad judicandum de rebus.Multos 
siquidem novimus, eorum quoque qui de se ob 
philosophie professionem magnifice sentiunt,inani 
gloria duci, aut lucri cupidilate non autem,virtutis 
amore indui pallio : qui, si non invenerint id pro- 
pter quod philosophantur,vertunt se ad cachinnos. 
Ob istos ergo aptum aliquem locum eligamus, in 
quo soli simus. 

X. Tum quidam ex illis, vir dives, qui agrum 
possidebat frondibus elegantissime ornatum, dixit : 
Quandoquidem vehementer adurit sstus, paulu- 
lum a civitate ad hortos meos secedamus. Et pro- 
gressi consederunt,ubi plura erant gelidorum lati- 
cum fluenta, et arborum omnigenum tegmen viride. 
Ibi ego lubens sedi, et reliqui circa me; qui si- 
lentes, pro voce qua me rogaturi erant, per fixos 
in me oculos clare videbantur quam promiseram 
demonstrationem poscere. Itaque sic loqui cepi : 


ΧΙ. Multa est, viri Greci, differentia inter verita- 
tem atque consuetudinem. Veritas enim sincere 
" quaesita invenitur : consuetudo autem, quicunque 
assumatur, seu vera, seu falsa, temere a se ipsa 


Ἑλλήνων φρονεῖν; Κἀγὼ ἀπεχρινάμην' Τὸν εὖσε- 
θεῖν 76 προαιρούµενον οὐ πάντως φυλάσσειν δεῖ τὰ 
πάτρια, ἀλλὰ φυλάσσειν μὲν ἐὰν ᾗ εὐσθη, ἀπο- 
σείεσθαι Ά34 Ob ἐὰν ἁσεθῆ τυγχάνιῃ. Ἐνδέχεται 
Ἱάρ τινα πατρὸς ἀσεθοῦς ὄντα, εὐσεθεῖν βουλόμενον, 
τῷ μὴ τοῦ πατρὸς ἀκολουθςῖν σεθάσµατα Ἰ]. Καὶ ὁ 
μὲν ᾽Αππίων ἀπεκρίνατο' Τί οὖν; τὸν σὸν πατέρα 
ἔφης κακοῦ βίου γεγονέναι; Κάγὼ ἔφην Καχοῦ piv 
οὐκ ἦν βίου, κακης δὲ ὑπολήψεως. Καὶ ὁ ᾽Αππίων: 
Τίς ἦν ἡ vex) αὐτοῦ ὑπόνοια ἀχοῦσαι θέλω, Κάγὼ 
ἔφην, Ότι τοῖς Ἰδ τῶν Ἑλλήνων φευδέσι xal? xa- 
κοῖς ἐπίσιευε μύθοις. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἐπύβετο. Τί- 
νες εἷσὶν οὗτοι τῶν Ἑλλήνων οἱ ψευδεῖς τε *9 xal 
καχοὶ μῦθοι; Κάγὼ ἔφην Ἡ περὶ θεῶν οὐκ ὀρθὴ 
δόκησις, ἣν ἐὰν μακροθυμῇς, ἀκούσῃ μετὰ τῶν φιλο- 
μαθῶν. 

ΙΧ. Ai. πρὸ τῶν διαλόγων εἲς τινσ ἡσυχώτερον 34 
ὑποχωρήσωμεν ἤδη τόπον’ ἐνταῦθα ὑμῖν διαλεχθήσο- 
μαι, Τοῦ δὲ ἰδιολογεῖσθαί µε βούλεσθαι αἰτία Ὑέγο- 


νεν αὕτη 93, ἐπειδὴ οὐχ οἱ πολλοὶ οὐδὲ οἱ φ'λοσο- 


φοῦντες αὗτοὶ ἅπαντες γνησίως προσέρχονται τῇ τῶν 


ὄντων χρίσει. Ἴσμεν γὰρ πολλοὺς καὶ τῶν ἐπὶ φιλο- 
σοφἰᾳ μεγαλοφρονούντων 99 κενοδοξοῦντας, fj χρηµα- 
τισμοῦ χάριν περιθεθλημένους τὸν τρίθωνα xai οὖκ 
αὐτῆς ἀρετῆς ἕνεχεν, οἵπερ, ἐὰν μὴ εὕρωσι δὺ ὃ 
φιλοσοφοῦσιν, ἐπὶ τὸ χλευάζειν τρέπονται. Διὰ δὴ 
τοὺς τοιούτους ἐπιτήδειόν τινα πρὸς τὸ ἰδιάζειν τόπον 
ἐπιλεξώμεβα. 

X. Kal τις ἐν αὐτοῖς πλούσιος ἀνὴρ, καὶ διὰ παν- 
tóc χῶρόν τινα 1928 περὶ ἑαυτὸν χεχτηµένος παµ- 
µήνων φύλλων δὲ, ἔφη Ἐπειδὴ σφόδρα καῦμα ἐπι- 
φλέχει, βραχὺ τῆς 99 πόλεως εἷς ἐμοὺς κήπους Óxo- 
χωρήσωμεν. Καὶ δὴ προϊόντες ἐκαθέζοντο, ἔνθα ἦν 
χαθαρὰ ψυχρῶν ναµάτων ῥεύματα καὶ δένδρων παν- 
τοἰων χλοερὰ σκέπη. Ἔνθα ἐγὼ ἀσμένως ἐκαθεζόμην 
καὶ ol λοιποὶ παρὶ ἐμὲ, xal ἡσυχάζοντες, ἀντὶ τῆς 
µελλούσης ἀξιοῦν µε φωνῆς, διὰ τοῦ ἀτενίζειν εἷς 
iut δελοι ἦσαν τῆς ὑποσχέσεως 86 τὴν ἀπόδειξιν ἀπαι- 
τοῦντες. Καὶ δὴ οὕτως λέγειν ἠρξάμην᾽ 

ΧΙ. Πολλή τις, ὦ ἄνδρες Ἕλληνες, fj διαφορὰ τυγ- 
χάνει (83) ἀληθείας τε καὶ συνηθείας. Ἡ μὲν γὰρ ἁλή- 
θεια Ὑνησίως ζητουμένη εὑρίσκεται, τὸ δὲ ἔθος, 
ὁποῖον ἂν παραθηφθῇ, εἴτε ἀληθὲς εἴτε ψευδὲς, ἀχρί- 


confirmatur ; neque cum vera est,lietatur is qui ag- D τως ὑφ᾽ ἑαυτοῦ κρατύνεται, καὶ οὔτε ἀληθεῖ "' ὄντι 


VARLE LECTIONES. 


75 ἀγνωσίας sine σοι Ο. 6 ἀσεθεῖν O in textu, ἴσως εὐσεθεῖν al. man. in marg. 7' Ita scripsi c. 0 ver- 
borum μὴ τῷ ordine inverso, μἡ θέλειν τῷ τοῦ πατρὸς ἀχολουθεῖν C. Tum μέν post ὁ om. O, ?* τοῖς deest in 
O. 7" xal om. O. 3 τε inserui c. Ο. 8 Ita O c. L, ἡσυχότερον C. 83 αὕτη ὃ, O, αὐτή . '* μέγα φρο- 
νούντων O. ** παμμιούσων φύλλων C. Prior vox dubio procul est barbara, nec satis liquet quid sit reponen- 
dum. Forte παμμίκτων φύλλων, nam postea παντοίων δένδρων meminit. D. Crediderim legi posse παμµήνων 
φύλλων, ut significentur arbores per omnes menses foliis abundantes, etiam media estate. Cl. Preterea 
conjectaverit aliquis παμμµυρίων. Sed maxime placet, quod proposuit Lobeckius Aglaoph. p. 107, «z4- 
πλούσιον φύλλων S, παμμούσων φύλλων O. Cotelerius vocem παμμιούσων in calce editionis suze mutavit in 
παμμούσων. 3 1ta O c. S, βραχὺ τῇ C, qui conjecit βρρχύ τι. — * ὑποθέσεως S. "' [ta conj. C, in cuj. 
textu ἀληθές. Et Ο. ἀληθές, in marg. al. man. ἴσως dnt. 


VARIUM NOT/E. 


(83) Διαφορὰ τυγχάνει, Totum caput eodem τύχῃ et πατρφαν scribitur, item rectius ἀληθεύοντε, 
modo habetur in Eclogís Damasceni capite Περὶ {οτ. 
συνηθείας πονηρᾶς, etc., nisí. quod omittitur vox 


163 CLEMENTINA. — HOMILIA IV. 166 


αὐτῷ Ίδεται ὁ παραλαθὼν, οὔτε ψευδεῖ ἄχθεται. Οὐ A sumit, neque cum falsa, contristatur.Non enim ju- 
γὰρ * χρίσει, ἀλλὰ προλήψει ὁ τοιοῦτος πεπἰστευχεν, — dicio, sed presumpta opinione is credidil, incerta 
γνώμῃ τῶν πρὸ αὐτοῦ ix' ἁδήλῳ τύχῃ 9 τὴν ἰδίαν — fretus fortuna, majorum scilicet placito suam ipsius 
ἐπιδεδωκὼς ἐλπίδα. Καὶ οὐκ ἔστι ῥᾳδίως ἀποδύσα- ^ spem confisus. Nec facile est exuere hereditarium 
σθαι τὴν πάτριον 9 περιθολἠν, xHw πάνυ αὐτῷ δει- — sententie amictum,licet ei penitus ostendatur stul- 


xvontat μωρὰ xai καταγἑλαστος οὖσα. tus ac ridiculus. 
XII. Αὐτίκα γοῦν ἐγὼ τὴν πᾶσαν Ἑλλήνων παι- XII.Jam igitur ego universam Grecorum doctri- 


δείαν κακοῦ δαίµονος $296 χαλεπωτάτην ὑπόθεσιν «l-.— nam dico esse perniciosissimam mali demonis dis- 
ναι λέγω. Οἱ μὲν γὰρ αὑτῶν πολλοὺς θεοὺς εἰσηγή- — ciplinam.Alii enim illorum induxerunt multos deos, 
σαντο, καὶ τούτους χαχοὺς xai παντοπαθεῖς ἵνα ὁ τὰ — eosque malos omnibusque obnoxios perturbationi- 
ὅμοια πράττειν θέλων μηδὲ αἰδῆται 95, ὅπερ ἐστὶν — bus: ut qui similia patrare velit, non erubescat, 
ἀνθρώπου ἴδιον, παράδειγµα ἔχων τῶν pogoloyouuí- — quod est hominis proprium, dum pro exemplo ha- 
νων θεῶν τοὺς καχοὺς xai ἀσέμνους Blouc* τῷ δὲ μηδὲ — bet fabulosorum deorum pravos et inhonestos rao- 
αἰδεῖσθχι οὐδὲ ἐλπίδα µετανοίας ὁ τοιοῦτος ἐμφαίνει. — res ; ex eo autem quod neque erubescit, poniten- 
"Allot δὲ εἰμαρμένην εἰσηγήσαντο, τὴν λεγομένην — tie is nec spem ostendit. Alii vero fatum seu gene- 
γένεσιν ?*, παρ᾽ ἣν μηδῖν πάσχειν τις ἢ ποιεῖν δύνα- Β sin invexerunt, preter quam nemo quidquam vel 
ται 9, 'Ὁμοίως οὖν xal τοῦτο τῷ πρώτῳ ταύτόν ἐ- — facere vel pati potest. Similiter ergo et hoo idem 
"στι. Νομίσας γάρ τις ὅτι παρὰ Ύένεσιν οὐδεὶς οὔτε — est cum primo. Existimans enim aliquis,neminem 
πάσχειν οὔτε ποιεῖν τι δύναται 9*, ῥφδίως ἐπὶ τὸ — preter genesin quidquam vel pati vel facere posse, 
ἁμαρτάνειν ἔρχεται, xal ἁμαρτὼν οὐ μεταμελεῖτι — facile ad peccandum accedit, et post peccatum non 
ἐφ᾽ otc ἠσέθηχεν, ἀπολογίαν φέρων ὅτι ὑπὸ Ὑενέσεως — ducitur penitentia impie gestorum, affertque pro 
αὐτὰ ποιεῖν ἐξηναγκάζετο" xal ὡς τὴν Ἠγένεσιν xavop- — defensione, quod a genesi ita facere coactus sit : 
θῶσαι 95 μὴ δυνάµενος, ἐφ᾽ οἷς ἐξαμαρτάνει οὐδὲ τὸ οί quasi qui nequeat corrigere genesin,neque vere- 
αἰδεῖσθαι ἔχει. cundiam habet in peccatis. 

XIII. "Αλλοι δὲ ἀπρονόητον φορὰν εἰσηγοῦνται, ὡς XIII. Alii vero introducunt providentis expertem 
αὐτοματως τῶν πάντων περιφεροµένων, οὐδενὸς ἐφε- casum, ao si omnia sponte sua circumferantur, 
στηχότος "5 δεσπότου. Ταῦτα δὲ οὕτω νοµίζειν, ὡς — domino nullo presidente. Hec autem ita censere, 
ερήκαμεν, πασῶν δοξῶν τυγχάνει οὖσα χαλεπωτάτη. ut diximus, omnium sententiarum est perniciosis- 
Ὡς yàp οὐκ ὄντος τοῦ ἐφεστῶτος xal προνοουµένου sima. Tanquam enim nullus sit preses ac provisor 
χαὶ ἑχάστῳ τὸ xav' ἀξίαν Ὁ 123497 ἀπονέμοντος, πᾶν — singulisque pro merito distributor,omne quod fleri 
ὅτι δύνανται διὰ τὴν ἀφοθίαν εὐκόλως ὁρῶσιν 99, Όθεν — potest, facile ob metus vacuitatem perpetrant. 
οὐ ῥφδίως, fj τάχα οὐδὲ ὅλως ol τὰ τοιαῦτα φρονοῦν- C Quare vix, ac ne vix quidem, qui ista opinantur, 
τες σωφρονίζονται΄ τὸν γὰρ ἐπιστρέφοντα κἰνδυνον οὐ — honestam ducunt vitam : quia ingruens, quo con- 
προορῶνται. Ὁ δὲ τῶν, ὡς ὑμεῖς φατε (84), βαρθά- — verli poterant, periculum non prevident. AL vero 
pev Ἰουδαίων λόγος εὐσεθέστατός ἐστιν, ἕνα Πατέρα — doctrina eorum, quos barbaros Judsmos vocatis, 
καὶ Δημιουργὸν τοῦδε τοῦ παντὸς εἰσηγούμενος, vj maxime est pia; que unum Patrem et Opificem to- 
φύσει ἀγαθὸν xal δίκαιον’ ἀγαθὸν uàv, ὣς µεταµελο- — tius hujus mundi inducit,natura bonum ao justum: 
μένοις χαριζόµενον τὰ ἁμαρτήματα, δίκαιον δὲ, ὡς — bonum quidem, ut qui ponitentibus veniam deli- 
ἱκάστῳ μετὰ τὴν µετάνοιαν 99 κατ ἀξίαν τῶν πεπρα- — ctorum concedat, justum autem, ut qui unicuique 
γμένων ἐπεξιόντα. post poenitentiam pro factorum meritis irroget. 

XIV. Οὗτος ὁ λόγος, st xal μῦθος Qv τυγχάνει, εὖ- XIV. Hec doctrina, etiam si fabula esset, cum 


VARLE LECTIONES. 


9 γάρ om. Ο. ** τόχῃ om. Joan. Damascenus, qui totum caput repetiit in Eclogís : atque delendam 
eam vocem censet D, S. Tum add. ἰδίαν ο O et ex Supplendie Gotelerii. 39 πατρῴαν Joan. Dam. Tum 
δεικνύηται S, δείκνυται C, Ο. δ Ita O o. S, αἰδεῖται C. ** Cfr. hom. xiv, 3, 4. Γένεσις significat in 
libro nostro astrologicum coli statum sive con2tellationem, in qua quis natus est, τὸ τῆς γεν σεως διά- 
θεμα. Hom. xiv, 6. Astrologia est τῆς γενέσεως ἐπιστήμη. Hom. xiv, 5. S. Ὁ [ta D, τι — δύνασθαι C, 
O. Epit. c. 49 : xal παρ) αὐτὴν οὔτε πάσχειν τινὰ δυνατὸν slval φασιν, οὔτε ποιεῖν. ** Ita scripsi ο. 0, 
οὐδεὶς οὔτε πάσχειν ἔχει 6, qui οὔτε ποιεῖν ex Epit. reponendum esse recte vidit; οὐδεὶς οὔτε ποιεῖν οὔτε 
πάσχειν ἔχει S. 9 ΙΑ 0 o. B. καθορθῶσαι C. ἀφεστηχότος O, in marg. al. man. ἐφεστηχότος, 
Ἡ χγταξίαν O. Tum δύνανται cod. Reg. 804, δύναται C. Ο. ?9* δράσει Ο. ?! μὴ μετανοοῦντι cod. Reg. 
804 et Epit. c. 50, quod prestat. Tum καταξίαν O. Idem deinde ἐπεξιόντα ο. cod. Reg. 804. (Epit. c. 
90), ἑπαξίοντα C. 

VARIORUM NOTE. 


(84) Ὡς ὑμεῖς Φφατε. Non soli gentiles appella- — Amelii Platonici, qui apud Eusebium Przparat. 
bant Judaeos et Christianos, barbaros; sed et ipsi — evang.lib. x1, cap. 19, et Cyrillum lib. vri contra Julia- 
Judzi atque Christiani eo 86 nomine donasse repe- — ttum p. 283; per barbarum intelligit Joannem evan- 
runtur. Disces ex Josepho in prologo librorum De  gelistam. Aliud Porphyrii in Opere adversus Chri- 
hello Judaico. Justino Martyre Apologia 2, Tatiano ΒΙΒΠΟΒ: Ὡριγένης δὲ Ἕλλην ἓν Ἕλλησι παιδευθεὶς λό- 
Üratione ad Grzcos, Clemente Alex. multis in locis, ἍΎοις, πρὸς τὸ βάροαρον ἐξώχειλέ τόλµηµα. Hist. eccl. 
et Origenein tomis contra Celsum. Ethnicorum vero usebii lib. νι, cap. 19. Cor. | 
auctorum illustria sunt testimonia duo : alterum 





161 


8. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUBIA. 


1608 


pia sit, vite non esset inutilis.Singula namque dum A σεθής γε ὢν, οὐκ ἀσύμφορος ἂν «*r, τῷ Up. Ἕκαστος 


exspectant futurum erga se Dei cuncta intuentis ju- 
dicium,ad temperate vivendum majorem impetum 
capiunt.Quod si adeo vera sit doctrina, eterno sup- 
plicio liberat eum qui vitam moderatam traduxit, 
simulque pro beneflcio largitur futura a Deo bona 
seterna et ineffabilia. 


XV.Sed ad primam revertor Grecorum 8ο genti- 
lium opinionem,que deos fabulatur multos,et om- 
nibus obnoxios perturbationibus. Αο ne in res cer- 
tas multum insumam temporis, dum uniuscujus- 
que eorum qui apud vos dii nominantur impios 
actus recenseo, cunctos quidem non dicam illo- 
rum amores, Jovis, Neptuni, Plutonis, Apollinis. 
Bacchi, Herculis, ac singulorum, quos neque ipsi 


γὰρ προσδοχἰᾳ τοῦ κριθήσεσθαι ὑπὸ τοῦ παντεπὀ- 
πτου θεοῦ πρὸς τὸ σωφρονεῖν μᾶλλον τὴν ὁρμὴν λαμ- 
θάνει. El δὲ καὶ ἀληθὴς sim ὁ λόγος, ἀπήλλαξε μὲν 
τὸν σωφρόνως βεθιωκότα τῆς αἰωνίου κολάσεως, προσ- 
ευεργέτηκε 199 δὲ τοῖς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀῑδίοις τε xal 
ἀποῤῥήτοις γιγνομένοις ἁγαθοῖς. 

XV. Πλὴν ἐπάνειμι ἐπὶ τὴν πρωτίστην τῶν Ἑλλή- 
vtov δόξαν, τὴν πολλοὺς xol παντοπαθεῖς θεοὺς εἶναι 
μυθολογοῦσαν !. Καὶ ἵνα μὴ elc τὰ σαφῆ * πολὺν dva- 
λίσκω Ὑρόνον, ἑκάστου τῶν λεγομένων θεῶν τὰς ἆσε- 
θεῖς πράξεις εἰσηγούμενος, πάντας μὲν oóx ἂν εἴ- 
ποιµι αὐτῶν τοὺς ἔρωτας, τοῦ Διός τε xai Ποσειδῶ- 
voc, Πλούτωνός τε xal ᾽Απόλλωνος, Διονύσου τε καὶ 
128 Ἡρακλεόυς * καὶ τῶν xa8' ἕνα ἕχαστον, àv * 


ignoratis,utpote in Grecorum litteris instituti, quas p οὐδὲ αὐτοὶ ἀγνοεῖτε, ἐκ παιδείας Ἑλληνικῆς ὁρμώμε- 


vitas edocti estis, ut tanquam deorum semulatores 
similia peragatis. 

XVI. Sed ab ipso maximo rege Jove ordiar;illius 
quidem pater Saturnus, liberis suis, ut soletis re- 
ferre, devoratis,et adamantina falce demessis patri 
Celo genitalibus, pietatis erga parentes et amoris 
in liberosiis quideorum mysteria &mulaotur osten- 
dit exemplum.Ipse vero Jupiter patrem suum vin- 
ctum in Tartaro conclusit, et alios deos punit. Pro 
jis autem, qui nefandam patrare volunt obscenita- 
tem, Metin cum genuisset absorpsit : porro Metis 
erat semen : infantem enim absorberi impossibile. 
In defensionem vero eorum qui puerorum indul- 
gent amoribus,rapit Ganymedem ; adulteris autem 
in adulterio opem ferens, ipse sepe mechus inve- 
nitur. Ad sorores etiam ducendas invitat, congre- 
diens cum sororibus, Junone, Cerere, Venere co- 
lesti,quam nonnulli Dodonam vocant ; iis vero qui 
cum filiabus commisceri cupiunt, cum Proserpina 
congressusexemplumimprobum ex fabulis efficitur. 
Alia quoque innumera impie gessit, ut ab impiis 
hominibus propter exsuperantem intemperantiam 
fabulosum dogma de illius divinitate persuasum 
fuerit. 


XVII.Homines quidem indoctos equum videatur 
circa has opiniones haud multum indignari.lis au- 
tem, qui in litteris instituti fuerunt, quidnam di- 
cere oportet ? qui grammatici et sophiste esse ge- 
Btientes has actiones diis digaasesse affirmant.Cum 
enim ipsiincontinentes sint,fabularum accepto pre- 
textu,quasi numinum imitatores, libere perpetrant 
turpia. 


vot, οὓς ἐπαιδεύθητε βίους, ἵνα ὡς ζηλωταὶ τῶν θεῶν 
τὰ ὅμοια πράττητε. 

XVI. Απ΄ αὐτοῦ δὲ τοῦ βασιλικωτάτου Διὸς ἄρξο- 
μαι, οὗ ὁ μὲν πατλρ Κρόνος τὰ ἴδια τέχνα, ὡς λέγετε, 
καταπιὼν, τῇ * ἐξ ἁδάμαντος ἅρπῃ τοῦ πατρὸς Οὗρα- 
νοῦ τὰ µόρια βερίσας, τῆς πρὸς Ὑονεῖς εὐσεθείας καὶ 
τῆς πρὸς τέχνα ὃ φιλίας τοῖς τὰ μυστικὰ τῶν θεῶν 
ζὴλοῦσι τὸν ὑπογραμμὸν Ἰ ἔδειξεν. Αὐτὸς δὲ ὁ Ζεὺς 
τὸν αὐτοῦ πατέρα δήῄσας καθεῖρξεν elc Τάρταρον, καὶ 
τοὺς ἄλλους χολάζει θεούς. Toi; δὲ ἀῤὁ ητουργεῖν θέ- 
λουσι τὴν Μῆτιν γεννήσας κατέπιεν' ἦν δὲ ἡ Μῆτις 
γονή᾽ βρέφος γὰρ καταπιεῖν ἀδύνατον,. Ὑπὶρ δὲ 
ἀπολογίας παιδεραστῶν Γανυμήδην ὃ ἁρπάζει µοι- 
χοῖς δὲ ὑπὲρ µοιχείας βοηθῶν αὐτὸς πολλάκις μοιχὸς 
εὑρίσκεται' ἀδελφοφθορεῖν 9 ὃξ προτρέπει ἀδελφαῖς 
συνελθὼν, "Hog καὶ Δήμητρι xal τῇ οὐρανίᾳ 'Agpo- 
δίτῃ, ἦν τινες Δωδώνην 19 λέγουσι’ τοῖς δὲ θυγατράσε 
μίγνυσθαι βουλομένοις Περσεφόνῃ συνεληλυθὼς παρά- 
δειγµα πονηρὸν ἐκ Ά 30 τῶν μύθων γίνεται. Άλλα 
τε 1! µυρία ἠσέθηκεν, ἴνο ὑπὸ τῶν δυσσεθῶν διὰ τὴν 
ὑπερθάλλουσαν ἀχκρασίαν θεὸς 1* εἶναι ὁ μῦθος δογµα- 
τισθῃ. 


XVII. Ἰδιώταις ἔχοις περὶ τῶν τοιούτων ὀπολή- 
Ψεων ἀγανακτεῖν µετρίως εὔλογον. Τοῖς δὲ ἐκ παι- 
δείας ὁρμωμένοις τί δεῖ καὶ λέγειν; dv τινες 1? 
γραμματιχοὶ xal σοφισταὶ ἀξιοῦντες εἶναι τὰς τοιαύ- 
τας πράξεις θεῶν ἀξίας εἶναι βεθαιοῦσιν. Αὐτοὶ γὰρ, 
ἀκρατεῖς ὄντες, ταύτης τῆς μυθικῆς προφάσεως λα- 
θόµενοι, ὡς δὲ μιμηταὶ τῶν κρειττόνων ἄσέμνα δια- 
πραττόµενοι παῤῥησιάζονται. 


VARIJE LECTIONES. 


100 προσευηργίέτηκε 0Ο. 


* Vbb. τὴν πολλοὺς xai --- μυθολογοῦσαν des. in. O. Adnotat 8, C edidisse 


πανταπαθεῖς, quod quidem non nisi de Clerico reote intelligitur. 3 ἀσφαλη C. ?* lta S, Ἡρακλέως C, 
u 


Ἡραχλέος O, qui & 


inde sor. καθένα. * Sede pronominum mutata, soribendum : οὓς (sc. ἔρ 
αὐτοὶ &vv., παιδ. ἑλλ. ὁρμ.. Qv ἐπαιδεύθητε βίους. Ὦ. * ἅμα τῇ cod. Rog. 804. 
ὑπογραμμῶν cod. Reg. 804. * Γαννυμήδην Ο. 8 ἀδελφοκτονεῖν C, ἀδε 


ωτας) οὐδὲ 
6 πρὸς τὰ cix 


να C. ! τῶν 


φογαμεῖν Epit. ο. 5ἱ, ἁδελφοχοι- 


τεῖν con]. S ex analogia vocis ἀῤῥενοκοιτεϊν. 1? Leg. Διώνην. Hiec vox haud raro (v Jacobii Lez. Myth. p. 


260), illa nunquam 


enerem significat. Eamdem conjecturam proposuisse video Volekenarum Diatr. 15 


Eurip. p. 163 edit. Lips. Infra hom. v, 13 eodem iterum mendo legitur Κύπρις, fjv xal Δωδώνην λέγουσιν, 


ubi vide qus adnotavit Cl. Etiam Epitome c. 51, habet Δωδώνην 8. 


B, O ο. cod. Reg. 804, ᾧ τινες C, qui conj. ol τινες, 


31 vb C. !* Fortasse θεῖος. S. — !* Ita 


ln unii 


169 CLEMENTINA. — HOMILIA IV. 110 


XVIII. Διὰ τοῦτο αὐτῶν πολλῷ ἕλαττον οἱ κατ A. XVIII.Quocirca multo minus iis aberrant illi qui 


ἀγρὸν βιοῦντες ἐξαμαρτάνουσιν , οὐκ slenyvuivor !* 
πονηρῶς 9v cv εἰσήχθησαν ol ταῦ-α τολμῶντες, ἐκ 
παιδείας χακῆς ἀσεθεῖν µεμαθηχότες. Οἱ γὰρ ἐκ παι- 
δὸς διὰ τῶν τοιούτων μύθων µανθάνοντες γράμματα, 
ἔτι ἁπαλᾷ οὔσῃ τῇ ψυχᾷ τὰς τῶν λεγομένων θεῶν 
ἀσεθεῖς πράξεις εἷς τὸν αὐτῶν συµμφύουσι νοῦν' ὅθεν, 
— ἐπαυξηθείσης τῆς ἡλικίας, ὡς xaxà σπέρµατα xaza- 
θληθέντα τῇ dX τελεσφοροῦσιν' καὶ τὸ πάντων χα- 
λεπώτατον, ὅτι οὐδὲ 15 ἐκκοπῆναι ῥᾳδίως dati τὰ ἐν- 
εὐφιζωμένα ἀσεθήματα, ὁπόταν 1 ἀνδρωθεῖσιν αὐτοῖς 
χαλεπὰ εἶναι νοῆται. Ἐν οἷς γὰρ (85) ἕκαστος ix 
παίδων ἐθίζεται, τούτοις ἐμμένειν ἤδεται, καὶ οὕτως, 
τῆς συνηθείας οὗ πολὺ ἔλαττον πρὸς τὴν φύσιν δυ- 
ναμένης, δυσµετάθλητοι γίνονται πρὸς τὰ μὴ ἀπ 
ἀρχῆς αὐτοῖς καταθληθέντα τῇ ψυχῇ καλά. 

130 XIX. Διὸ yp?) xai τοὺς νέους μὴ τοῖς δια- 
φθείρουσιν ἀσκεῖσθαι !! µαθήµασιν, xal τοὺς ἐπὶ τῆς 
ἀχμῆς ὄντας ἐπιμελῶς ὑποστέλλεσθαι τῆς Ἑλλήνων 
ἑππκούειν μυθολογίας. HoÀó γὰρ ἁμαθίας χεἰρονά 
iz τὰ παρ᾽ αὐτοῖς µαθήµατα, ὡς ἐκ τῶν κατ’ ἀγρὸν 
οἰκούντων, διὰ τὸ μὴ παιδευθῆναι τὰ παρ) Ἕλλησιν 
ἕλαττον ἁμαρτανόντων, ἀπεδείξαμεν . Φιυκτέον δὴ 
τοὺς τοιούτους μύθους αὐτῶν καὶ τὰ θέατρα καὶ τὰ 
βιθλία. εἴθε δυνατὸν ἦν, xal. τὰς πόλεις. Κακῶν γὰρ 
μαθημάτων Ὑέμοντες xal πνέοντες τοῖς {9 συναμιλ- 
λωμένοις, ὥσπερ λύσσαν 13, τοῖς πλησίον µεταδιδόα- 
sv ὦν πεπόνθασιν αὐτοί. Τὸ δὲ χαλεπώτατον, ὅστις 
παρ’ αὐτοῖς πλεῖον πεπαιδευται, πολλῷ τοῦ 39 χατὰ 
εὐσιν οὗτος 3! φρονεῖν ἑκτέτραπται. 

XX. Τινὲς δὲ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς καὶ φιλόσοφοι εἶναι 
ἀξιοῦντες τὰ τοιαῦτα ἁμαρτήματα ἁδιάφορα ?* cl. 
δεντ::, καὶ τοὺς ἐπὶ ταῖς τοιαύταις πράξεσι χαλεπα(- 
νοντας ἀνοήτους λέγουσιν. Οὐ γάρ ἐστιν, φασὶ, τὰ 
τοιαῦτα τῃ φύσει ἁμαρτήματα, ὅσα βετοῖς ἀπηγό- 
βευται νόµοις ὑπὸ τῶν κατ᾿ ἀρχὰς Ὑενομένων σοφῶν, 
ὃιὰ τὸ εἰδέναι, ὅτι ol ἄνθρωποι εὑριπίστῳ quy ἐπὶ 
«οῖς τοιούτοις µεγάλως ἀχθόμενοι πρὸς ἀλλήλους πό- 
λεμον αἴρονται. "Qv ἕνεκα νόµον θέντες οἱ σοφοὶ τὰ 
τοιαῦτα ὡς ἁμαρτήματα ἀπηγόρευσαν . Γελοῖον 33 δὲ 
οὕτως ὑπολαμθάνει.. Πῶς γὰρ οὑχ ἁμαρτήματά slot 
τὰ βορύθων 1331. xal φόνων xal ταραχῆς πάσης 3 
ατια ; ἡ yip οὐχ ix µοιχείας ἀνακύπτουσι βίων πε- 
βιγραφαὶ, οἴκων ἀναστάσεις, μαχεῖαι, δόλοι, ἀπορίαι 35 
χαὶ ἄλλα πλείω xaxd ; 


ΧΙ. Αλλὰ διὰ cl, φησὶν, ὁ ἀνὴρ, ἐὰν ἀγνοῇ τὴν 


ruri degunt, non prave instituti in jis, quibus im- 
buti sunt qui ista audent,quique a mala eruditione 
impietatem didicerunt.Nam qui a puero per has fa- 
bulas edocti sunt litteras,oum adhuc tener est ani- 
mus,impias putatorum deorum actiones menti sue 
inserunt : quare adulta etate, instar malorum se- 
minum in animam dejectorum, fructum ferunt: et 
quod est omnium gravissimum, facile non exscin- 
duntur radicate impietates,quando illi viri facti eas 
graves noxiasque esse intelligunt. In quibus enim 
unusquisque a teneris assuescit, iis gestit immo- 
rari : sicque,quia consuetudo non multo minus va- 
let quam natura, egre convertuntur ad ea bona, 
qua principio in ipsorum animos non fuerunt in- 
jecta. 

XIX. Quare oportet, ut pueri corruptricibus non 
exerceantur disciplinis, et qui in flore etatis sunt, 
diligenter cohibeantur Grecorum audire fabulas. 
Multo enim, quam inscitia, pejor est eorum scien- 
tia; quemadmodum ex rusticis ostendimus, qui, 
quod Grecam non acceperunt eruditionem, pec- 
cant minus. Fugere igitur oportet tales illorum fa- 
bulas, et theatra, et libros, et,utinam fleri posset ! 
etiam civitates.Malarum enim institutionum homi- 
nes pleni et spirantes, congredientibus proximis, 
tanquam rabiem,que ipsi passisunt tradunt.Etquod 
est pessimum,quicunque apud eos magis est insti- 
tutus, plus ab ea, que secundum naturam est, ra- 
tione deflexus est. 


XX. Quidam autem inter 608, qui et philosophi 
esse gloriantur, ista peccata faciunt indi'ferentia, 
eosque, qui talibus succensent actionibus, stultos 
dicunt. Non enim, inquiunt, hec natura sunt pec- 
cata, qu: per latas leges interdicta sunt a primis 
sapientibus, scilicet quibus exploratum erat, homi- 
nes mobili facile animo, circa talia vehementer of- 
fensos, bellum in se mutuo suscepturos : quapro- 
pter sapientes, lege posita,ista velut delicta prohi- 
buere. Ita vero arbitrari est ridiculum. Qua erim 
ratione peccata non sunt,que tumultus producunt, 
et homicidia, omnemque conturbationem ? Nonne 
enim ex adulterio oriuntur festina mortes, fami- 
liarum perturbationes, magie, fraudes, angustis, 
et plur& alia mala ? 


XXI. Sed cur, inquit,vir si ignorat uxorem suam 


VARLE LECTIONES, 


*5 εἶσηγούµενοι Ο. 15 Ita. S, οὔτε C, O. 16 ónóc ἄν C. Tum νοῆται Ο o. S., νοεῖταί C. !! ἀσκεῖσθαι var. 
leet. ap. Joan. Dam. accedente O, quam lectionem merito commendat C, ἀρχεῖσθαι idem in textu. !* Dele 


τοῖς S. 39 λύσσας O. Tum μεταδιδοῦσιν C. 19 [ta S 


. τῷ C, τοι O. Reponendum puto : πολλῷ τὸν κατα 


jew οὗτος φρονῶν ἐκτέτραπται. D. Ἡ Ita O c. D. οὕτως C. ?* [ta et O, sec. man. in margine, καὶ 
:d9opz in textu . 32 Inde 8 verbis γελοῖον δὲ Clemens suo nomine refutat eam sententiam, quam antea 
exposuerat. S. ** πάσης παραχῆς O. 35 Vbb. οἴκων ἀναστάσεις, μαγεῖαι, δόλοι, ἀπορίαι accesserunt ex O ; 
var. lect. ap. C post vsp:ypaat add. ouv καταλύσεις, µαγεῖαι, δόλοι, ἀπορίαι. 


VARIORUM NOTE. 


(85) Ἐν οἷς posse μυθολογίας. Subjungun- 
tur capiti 11 α 3$. Damasceno, a quo citantur cum 
quibusdam parvi momenti varietatibus, si demas 


PaTa0L. GA. il. 


hane, omnino certe amplectendam ἀσχεῖσθαι, exer- 
ceri, pro ἀρχεῖσθαι. Cor. 


- 
. " 
Xu ta 





X 
es 


. : . 
"m 
. "E 
Saa ος λα «δα -. 


, μα poe CUTE S WR . 


(^K 77 ^ ap e 


"n S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 173 


adullerare, zelotypia non effertur, non irascitur, A ἑαυτοῦ γυναῖκα μοιχευοµένην, οὗ ζηλοῖ, ob θυμοῦ- 


non tumultuatur, non bella ciet? Itaque ista non 
sunt nature mala, verum iniqua hominum opinio 
gravia ea facit. Ego autem aio, quod, quamvis illa 
non acoidant incomfnoda, ex consuetudine cum 
adulterio flt, ut vel maritus deseratur, vel et uxor 
insidias struat, vel labore viri parta mocho pre- 
beat ; utque peregre profecto conjuge, cum illa ex 
adultero conceperit, metu reprehensionis uteri fe- 
tum nitatur labefacere, flatque infanticida,vel,dum 
perdit,ipsa simul pereat.Quod si, cum ea manente 
viro, ex mocbo concipiens parit.educatus puer pa- 
trem nescit,eum vero qui non est,esse putat; sicque 
moriens, qui peter non est, alieno filio bona 
sua derelinquit.Quanta autem et alia mala ex adul- 
terii natura oriri solent | Nescimus tamen malorum 
occulta. Quemadmodum enim rabiosus canis,quos 
tangit,interimit, occultissimam rabiem communi- 
cans, ita et adulterii absconditum malum, etai 
ignoretur, posteritatis procurat exscisionem. 


XXII. Verum hoc nunc relinquamus. Illud certe 
scimus omnes, plerumque eam ob causam homi- 
nes effrenate irasci, propterea bella exorta, factas 
domorum eversiones, ac urbium expugnationes, 
aliaque innumera. Quare ego &d sanctum Judeo- 
rum. Deum sanctamque eorumdem legem confugi ; 
cum fidem certo judicio habuissem, quod ex Deijusto 
judicio et lex fixa sit ac definita, et anim& omnino 
pro meritis eorum, que gessit, aliquando recipiet. 


ται, οὗ θορυδεῖ, οὗ πολεμεῖ ; Οὕτως οὐκ ἴστι τῇ φύ- 
σει τὰ τοιαῦτα χαχὰ, ἀλλὰ dj ἄλογος ἀνθρώπων δό- 
Χησις ταῦτα δεινοποιεῖ. Ἑγὼ δὲ onu, ὅτι, xlv μὴ 
τὰ δεινὰ ταῦτα συμθαίνῃ, ἐνδέχεται συνηθείᾳ τῇ 
πρὸς τὸν μοιχὸν Tj τὸν ἄνδρα ἀπολιπεῖν, fj xal συν- 
οικοῦσαν ἐπιθουλεῦσαι, fj τὰ τοῦ ἀνδρὸς κόπῳ πεπο- 
ρισµένα τῷ μοιχῷ παρασχεῖϊν' καὶ ἀποδημοῦντος τοῦ 
ἀνδρὸς συλλαθοῦσαν ix τοῦ μοιχοῦ, διὰ τὸ αἰδεῖσθαι 
τὸν ἔλεγχον, τὸ κατὰ γαστρὸς φθεῖραι βελῆσαι, καὶ 
γενέσθαι τεχνοχτόνον, dj xal φθείρουσαν συμφθαρῇ- 
ναι. El δὲ, συνόντος τοῦ ἀνδρὸς, ἐκ μοιχοῦ συλλαθοῦσα 
τέχοι, ἀνατραφεὶς ὁ παῖς τὸν μὲν πατέρα ἀγνοςῖ, τὸν 
δὲ οὐκ ὄντα νομίζει, καὶ οὕτως ὁ μὴ πατὴρ τελευτῶν 
ἀλλοτρίῳ παιδὶ τὸν ἑαυτοῦ καταλείπει βίον. Ηόσα δὲ 
καὶ ἄλλὰ κακὰ ix τῆς µοιχείας φυσικῶς ἀναχύπτειν 
φιλεῖ | καὶ οὐκ ἴσμεν τὰ χρύφια τῶν κακῶν. Ὥσπερ 
γὰρ ὁ λυσσῶν χύων τούτους ἀναιρεῖ ὦνπερ ἂν φαύσῃ, 
τῆς ἀφανεστάτης λύσσης μεταδιδοὺς, οὕτω 15 xai τῆς 
µοιχείας τὸ χρύφιον κακὸν, xlv ἀγνοῆται, τῆς διαδο- 
χῆς τὴν ἐκκοπὴν ἐξεργάζεται. 

137 XXII. Αλλὰ τοῦτο μὲν νῦν ἡμῖν παραλελεί- 
Qu. Ἐχεῖνο δὲ ἅπαντες 31 ἴσμεν, ὡς ἐπίπαν ἐπὶ 
τούτῳ τοὺς ἄνδρας ἀνεπισχέτως δυσχεραίνοντας, πο- 
λέµους τε 33 ἐπὶ τούτῳ ἐγηγερμένους, καὶ οἴχων ε- 
νοµένας ἀνατροπὰς, xal πόλεων ἁλώσεις, xal ἄλλα 
poplz. Διὰ τοῦτο ἐγὼ τῷ ἁγίῳ 33 τῶν Ἰουδαίων θεῷ 
καὶ νόµῳ προσέφυγον, ἀποδεδωκὼς τὴν πίστιν ἆσφα- 
λεῖ 9 τῇ χρίσει, ὅτι ἐκ τῆς τοῦ Θεοῦ δικαίας κρίσεως 
καὶ νόµος ὥρισται, xal ἡ oy) πάντως τὸ κατ 
ἀξίαν 31 Gv ἔπραξεν ὁπουδήποτε ἀπολαμθβάνει. 


XXIII. Heo cum dixissem, Appion orationi sub- C — XXIII. Ταῦτά µου εἰπόντος, 6 ᾽Αππίων ἐπήνεγκε τῷ 


jecit : Quid enim 2 nonne, inquit, et Grecorum le- 
ges mala prohibent, et adulteros puniunt? Ego re- 
spondi : Ergo Grecorum dii, quod contraria legi- 
bus faciunt, supplicium merentur.Quomodo autem 
et coercere me potero, dum existimo deos ipsos 
primosuna cum adulterio cuncta flagitia perfecisse, 
nec ponas dedisse, quas ideo magis dare debe- 
bant,quia non serviunt cupiditati ? Quod si cupidi- 
tati obnoxii fuerunt, quo pacto dii erant ? Et Ap- 
pion : Sint nobis pro scopo non dii sed judices, in 
quos respioiendo, peccare metuemus.At ego excepi : 
Non simile est, o Appion. Qui enim ad hominem 
respicit,spe latendi audebit peccare : qui vero Deum 
omnium inspectorem mete loco anime sue propo- 
guit, gnarus quod eum latere non possit, clam quo- 
que peccare supersedebit. 

XXIV. Que cum audisset Appion, dixit : Intel- 
lexeram, ex quo accepi tibi cum Judaeis esse con- 
suetudinem, te mutavisse sententiam. Praeclare 
enim a quodam dictum est (a): Corrumpunt mores bo- 


λόγφ' Tl γὰρ, οὐχὶ xal oi Ἑλλήνων, ἔφη, vópot τὰ 
φαῦλα ἀπαγορεύουσιν, xal τοὺς μοιχοὺς κχολάζουσιν ; 
Κἀγὼ ἔφην, Οὐχοῦν οἱ Ἑλλήνων θεοὶ τὰ ἐναντία τοῖς 
νγόµοις πράξαντες χόλασιν ὀφείλουσιν. Πῶς δὲ καὶ 
σωφρονίζειν ἑμαυτὸν δυνήσοµαι, ὑπολαμθάνων, ὅτι 
οἳ θεοὶ αὐτοὶ πρῶτοι ἅμα τῇ µοιχείᾳ τὰ χαλεπὰ πάντα 
διεπράξαντο, καὶ δίκην οὐ δεδώκασι, ταύτη μᾶλλον 
ὀφείλοντες διδόναι, ὡς μὴ δουλεύοντες ἐπιθυμίᾳ; al 
δὲ ὀπέχειντο 33, πῶς σαν θεοί ; Kal ὁ ᾽Αππίων" 
Ἔστωσαν ἡμῖν σκοποὶ μηχέτι θεοὶ, ἀλλ᾽ ol δικασταὶ, 
εἰς οὓς ἀφορῶντες, φοθηθησόµεθα ἁμαρτάνειν. Κἀγὼ 
ἔφην" Οὐκ ἔσθ᾽ 3 ὅμοιον ὦ ᾽Αππίων. Ὁ μὲν γὰρ 
πρὸς ἄνθρωπον ἔχων τὸν σκοπὸν ἐλπίδι τοῦ λαθεῖν 
τολμήσει ἁμαρτάνειν, ὁ δὲ θεὸν παντεπόπτην τῇ 


D ἑαυτοῦ ψυχᾷ 338 ὁρισάμενος, εἰδὼς αὐτὸν λαθεῖν 


μὴ δύνασθαι, xal τὸ λάθρα ἁμαρτεῖν παραιτήσεται. 
XXIV. Ταῦτα à ᾽Αππίων ἁἀκούσας ἔφη * "Ἔδειν 
ἐξ ὅτε ἤκουσα ᾿Ιουδαίοις σε 3* προσομιλοῦντα, ἡλ- 
λοιῶσθαι τὴν γνώμην . Καλῶς γὰρ εἴρηταί τινι * 
Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι xaxal. Káyo ἔφην" 


(a) I Gor. xv, 33. Ket Menandri vereus, qui legi debet : Φθείρουσιν ἤθη χρήσθ’ ὁμιλίαι κακαἰ. 
VARLA LECTIONES. 


38 οὕτως C. Y! πάντες O. Tum ἐπὶ τοῦτο var. lect. ap. C. Subsequitur mendum τάς E τούς in O. 9S τε 
e 


add. ο. O, qui subinde exh. ἐπὶ τούτῳ ο. D., ἐπὶ τούτων C. 3 ἀγαθῷ Epil. ο. 54. Subin 


τῷ Ἰουδαίων C. 


5 ἀσφαλῇ C. *! καταξίαν Ο. ?* ἐπέχειντο O. In eodem considerantur vbb. xai ὁ ᾽Αππίων. 55 οὖκ ἆθ C. In ο, 


est ἅπασι inter d) et 


Αππίων expunctum ** σέ om. Q. 





i73 


CLEMENTINA. — HOMILIA V. 


114 


Οὐχοῦν ἐπανορθοῦσιν ἤθη ἄχρηστα ὁμιλίαι καλαί. Α n0s colloquia mala. Excepi ego : Igitur mores ma- 


Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη' Σήµερον πεπληροφορήµην τὴν 
dij» ἐπιγνῶναι ἕνστασιν' διὸ σοὶ πρώτῳ εἰπεῖν συνε- 
χωρήσαµεν. Αὔριον δὲ ἐνταῦθα, c! σοι φίλον ἐστὶν, 
ἐπὶ τῶν αὐτῶν φίλων συνελθόντων ἁποδείξω, ὅτι ol 
θεοὶ ἡμῶν οὔτε μοιχοὶ ὄντες τυγχάνουσιν, οὔτε φο- 
νεῖς, οὔτε παίδων «φθορεῖς, οὖκ ἀδελφαῖς fj θυγα- 
κράσι πλησιάσαντες. &ÀÀ' οἱ ἀρχαῖοι, τὰ μυστήρια 
μόνους τοὺς φιλομαθεῖς εἰδέναι θέλοντες, µύθοις οἷς 
εἴρηχας αὐτὰ προεκάλυψαν 35. Ζῆνα γὰρ τὴν ζέου- 
σαν οὐσίαν εἶναι φυσιολογοῦσιν, Κρόνον δὲ τὸν χρό- 
νου, καὶ Ῥέαν τὴν ἀεὶ ῥέουσαν τοῦ 9 ὕδατος φύσιν. 
Πλὴν, ὡς ὑπεσχόμην, αὔριον, τὸ καθ’ ἕκαστον *! εἶδος 
ἕωθεν ὑμῖν αυνελθοῦσιν ἀλληγορήσας, τὴν τῶν ὄντων 
αλήθειαν ἐκφανῶ. Κάγὼ πρὸς ταῦτα ἔφην Αὔριον, 
ὡς ὑπέσχου, οὕτως molnsov: ἵδη δὲ ἐντεῦθεν καὶ 
αρὸς αὐτὰ, ἃ μέλλεις λέγειν, ἄκουσον. 

XXV. Ai τῶν θεῶν πράξεις εἰ μὲν, ἀγαθαὶ οὖσαι, 
καχοῖς μύθοις προεχαλύφθησαν, πολλὴ τοῦ σκεπά- 
σαντος δείχνυται καχία, ὅτι τὰ σεμνὰ Έδ4 ἁπί- 
χκρυφε κακοῖς διηγήµασιν, ἵνα µήτις αὐτῶν ζήλωτὴς 
Ἱένηται: €? δὲ ἀληθῶς ἀσεθῆ διεπράξαντο, ἐχρῆν 
τοὐναντίον ἀγαθοῖς µύθοις 35 αὐτὰ ἐπισχέπειν, ἵνα 
μὴ ol ἄνθρωποι, óc slc αρείττονας ἀφορῶντες, 
ἁμαρτάνειν ἐπιχειρῶσιν ἐχείνοις παραπλήσια. Ταῦ- 
τά µου εἰπόντος, oi παρόντες φανεροὶ ἦσαν ápy?v 
Ἰαμθάνοντες τῆς πρὸς τοὺς ὑπ ἐμοῦ λεχθέντας λό- 
Ίους ἀγάπης. Καὶ γὰρ συνεχῶς xal ἐσπουδασμένῶς 
ἀξιοῦντες πάντως µε τῇ ὑστεραίᾳ ἐλθεῖν ἀπηλλάγησαν. 


'OMIAIA E' 


1. Tj μὲν οὖν dv Tópu ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ, χαθὰ συν- C 


εταξάµεθα, εἰς τὸν ἠἡσύχιον τόπον 3 ἐλθὼν, τοὺς 
μὲν ἱτέρους µετά τινων xal. ἄλλων ἰδὼν καὶ προσα- 
Ἰορεύσας, Αππίωνα δὲ μὴ ἑωραχὼς, ἠρόμην τοῦ μὴ 
ταρεῖναι ἐχεῖνον τὴν αἰτίαν. Kal τις ἔφη, δυσαῤῥώ- 
στως αὐτὸν ἀπ᾿ αὐτῆς ἑσπέρας ἐσχηκέναι τὸ σωµά- 
ttv. Ἐμοῦ δὲ φήσαντος, εὔλογον εἶναι παραχρῆμα 
ὁρμήσαντας ἐπισχέφασθαι αὐτὸν, σχεδὸν οἱ πάντες 
ὀξίουν πρότερον διαλεχθῆναί µε αὐτοῖς, εἶθ᾽ οὕτως 
χἀχεῖνον ἐπισχέφασθαι δύνασθαι 39 αὐτόν. Μιᾶς οὖν 
πάντων γνώμης γενομένης, λέγειν ἠρξάμην. 

Π Ἐχθὲς *', ἐντεῦθεν ἁπαλλαγεὶς, ὦ φίλοι, ὅμο- 
ler ὅτι, πάνυ φροντίζων ὑπὲρ τῆς πρὸς ᾽Αππίωνα 
μελλούσης ἔσεσθαι ζητήσεως, ὕπνου τυχεῖν 336 οὐκ 
ἑδυνάμην. ᾿Αγρυπνοῦντος δὲ µου εἴσέδραμε τὰ iv 


Ῥώμῃ πρὸς αὐτόν pot μεμηχανημένα. "Hv δὲ τοιαῦ- D 


Tx CEx παιδὸς ἐγὼ Κλήμης ἀληθείας ἑἐρῶν, xal ζη- 
τῶν τὰ doy διαφέροντα, καὶ εἷς ἀνασκευὰς xal κα" 
τπσχευὰς δαπανῶν τοὺς χρόνους, xal μηθὲν τέλειον 
εὐρεῖν δυνἀάµενος, ὑπὸ τῆς ἀνοίας ἐξώχειλα "f alo 
νόπον. Καὶ δὴ ἐμοῦ καταχειµένου, ὁ ᾽Αππίων ἐπιδη- 
ust τὴ Ῥώμηῃ, πατρικὸς Ov qot φίλος, καὶ ἔπιξε- 
vow ἐμοὶ, καὶ xÀwápn μαθὼν πρὸς ἐμὲ εἶσέρ- 
χτται, ὡς ἰατρικῆς οὐκ ἀμύητος, καὶ πυνθάνεται τῆς 


los colloquia bona corrigunt. Dixit Appion : Hodle 
&bunde mihi sit, tuum certo agnovisse institutum: 
quare primus ut loquereris permisimus. Cras vero 
hic, si tibi videtur, iisdem amiocis convenientibus 
ostendam, quod dii nostri neque adulteri sunt, ne- 
que interfectores, neque liberorum intoremptores, 
neque sororum vel filiarum vitiatores; at veteres, 
dum mysteria & solis descendi cupidis volunt in- 
telligi, ea fabulis quas dixisti occulteverunt.Jovem 
enim ferventem esse substantiam, physica ratione 
asserunt : Saturnum autem tempus; et Rheam 
semper fluentem aque naturam. Verumtamen, ut 
pollicitus sum, eras vobis mane convenientibus, 
singulas species allegorice exponens rerum mani- 
festam faciam veritatem. Ad hio ego dixi : Cra- 
stina die, ut promisisti, ita facito. Jam vero hino 
et adversus ea que dicturus es audi. 

XXV. Deorum gesta si, bona cum essent, malis 
fabulis obtecta sunt, magna ejus qui texit osten- 
ditur malitia, quod honesta pravis occultarit narra- 
tionibus, ne quis eorum fleret imitator. Quod sí 
dii vere gesserant impia, contra oportebat illa bo- 
nis fabulis velare, ne homines, velut qui in nu- 
mina respicerent, illis consimilia niterentur pec- 
care. Hec me dicente, qui aderant, non obscure 
videbantur incipere dictos & me sermones amore 
prosequi. Etenim frequenter et studiose rogantes, 
ut omnino postridie venirem, digressi sunt. 


HOMILIA V. 


I. Sequente igitur apud Tyrum die, quemadno- 
dum pacti eramus, in quietum locum adveniens, 
omterog quidem cum quibusdam et aliis intuitus 
cum salutassem, Appionem vero non viderem, 
causam our ille non adesset rogavi. Et aliquis re- 
gpondit, illum ex ipsa vespera egroto jacuisse oor- 
pusculo. Cumque ego dixissem, equum esse ut sta- 
tim profecti eum visitaremus, fere cuncti deprecati 
sunt, ut prius eis edissererem ; sic enim postea 
posse fieri ut illum inviseremus. Quia ergo una erat 
omnium voluntas, loqui cepi. 

II. Heri hinc abiens, o amici, multum, fateor, 
sollicitus de futura adversus Appionem discepta- 
tione somnum capere non potui. Vigilante autem 
me ocourrerunt,que Rome contra illum commen- 
tus fui. Sunt autem haeo. A puero ego Clemens 
veritatis studiosus, querensque anime utilia, et in 
confutationes ac probationes tempus insumens, ni- 
hilque valens veri invenire, in morbum ex mentis 
impotentia deveni. Cumque decumberem, Romam 
advenit Appion, paternus amicus, et apud me ho- 
spitatur : audiensque in lecto me jacere, ad me in- 
gressus est, tanquam medios artis non imperitus; 
atque rogat causam decubitus. Ego vero hominem 


VARI LECTIONES. 


95 κροεχάλυψεν O, mendose. ** τοῦ om. O. ' χαθέχαστον scr. O. 9 


µύθοις add. ο. O. Idem ἐπισχέ- 


t&v, p. ἐπισκέπειν. 33 τόπον non est in Ο. 9 δύνασθαι textui reddidi, postquam omissum erat a Οἱ et 


δ. Ἡ χθές Ο. 9* ἐξώκειον O, 








A115 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


Ü Lenitibb. dili 


476 


non ignorabam summo Judaeos prosequi odio, adeo A κατακλίσεως τὴν αἰτίαν. Ἐγὼ ὃλ τὸν ἄνδρα οὐκ 


ut et contra eos multos scripserit libros ; nunc 
certe Simonem ipsum in amicitiam admisit non 
quidem ob discendi studium ac eruditionem, sed 
quia novit eum esse Samaritanum et Judeorum 
hostem, adversus quos etiam sit progressus, ideo 
eum sibi conciliavit, quo possit aliquid ab illo con- 
tra Judeos discere. 

III. Hac ego sciens de Appione; simul 80 causam 
morbi petiit, respondi simulate, me juvenum more 
. &ffectum dolere animo. Ad hec ille dixit : Fili, tan- 
quam patri confisus narra, quinam sit animi tui 
morbus. Cumque iterum ficte vehemens ducerem 
guspirium, quasi veritus fateri amorem, silendo et 
vultum demittendo suspicionem dedi ejus quod in- 
dicari volebam ; at ille revera me mulierem deperire 
persuasus dixit : Nihil in vita est, cui non possit 
adhiberi remedium. Ipse enim ego, adhuc juvenis, 
cum in amorem incidissem elegantissime mulieris, 
non modo impossibile judicabam illa frui, verum 
neque salutare unquam sperabam: et tamen nactus 
aliquem ZEgyptium, magicis in artibus peritissi- 
mum, et contracta cum eo amicilia, amorem 
rheum declaro : ac non solum ille 86 mihi ad cupita 
omnia tradidit; sed largissime mihi gratificans, 
etiam carminis per quod potitus fui scientiam non 
invidit : atque per illius hominis occultam demon- 
strationem, persuasus magistri munificentia, et se- 
mel potitus, amare cessavi. 


IV. Unde si et tu tale quid hominum more pate- 


ris, mihi confisus depone curas. Intra enim septem C 


dies omnino te mulieris faciam compotem. His ego 
auditis, meum respiciens ad scopum, aio : Ignosce 
mihi non penitus credenti magiam exstare: multos 
quippe jam expertus sum, multa pollicitos ac men- 
titos. ÀAttamen movet me ac in spem adducit pro- 
Inissio tua. Vereor autem, dum cogito, forte de- 
mones interdum magis ad mandata non obedire. 


V. Respondit Appion : Mihi concede, ut hec plus 
quam tu cognoscam. Ne tamen nihil videaris ex 
me audivisse de eo quod dixisti, disce, qua ratione 
cogantur demones obsequi mandatis magorum ; 
nam sieut fleri non potest, ut miles duci contra- 
dicat, et sicut ipsi duces non possunt imperatori 


non obtemperare (si quis enim prepositis resistat ῃ 


omnino penas solvet), ita fleri nequit, ut demones 
angelis ducibus suis non subserviant; per quos 
adjurati cedunt trementes, ut qui bene noverint se 
non obsecutos omnino puniri. Ipsi quoque angeli, 


ἀγνοῶν 93 πάνυ Ἰουδαίους δι’ ἀπεχθείας ἔχοντα, ὡς 
καὶ πολλὰ βιθλία κατ᾽ αὐτῶν συγγεγραφἑναι 4: xal 
αὐτὸν Σίμωνα νῦν οὐ διὰ φιλομάθειαν 55 εἲς φιλίαν 
προσιέµενον, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ Σαµαρέα αὐτὸν οἶδε µι- 
σοϊουδαῖόν τε ὄντα καὶ κατὰ ᾿Ιουδαίων προεληλυθότα, 
διὰ τοῦτο αὐτὸν προσῳχειώσατο, ἵνα δύναιτο κατὰ 
Ἰουδαίων τι παρ᾽ αὐτοῦ µανβάνειν. 

III, Ταῦτα ἐγὼ προειδὼς *5 περὶ τοῦ ᾽Αππίωνος, 
ἅμα τῷ πυθέσθαι αὐτὸν τὴν αἰτίαν τῆς νόσου προσ- 
ποιητικῶς 9 ἀπεχρινάμην, ὅτι τὰ νέων πάσχω καὶ 
ἀλγῶ τὴν φυχήν. Ὁ δὲ πρὸς ταῦτα ἔφη: Τέχνον, 
ὡς πατρὶ θαρσήσας λέγε, τίς σου τῆς φυχῆς ἡ νόσος; 
Ἐμοῦ δὲ προσποιητικῶς 9 πάλιν ἀναστενάξαντος, 
ὡς δὴ περὶ ἔρωτος εἰπεῖν α.δουµένου, διά γε τῆς 
σιωπῆς Ά46 xai τοῦ κατανεύειν 33, περὶ οὗ ἤθελον 
ἑνδείχνυσθαι, παρεῖχον τὴν ὑπόνοιαν ὁ δὲ, ἑρρν 50 
µε γυναικὸς ἀληθῶς ἀναπεισθεὶς, ἔφη" Οὐδέν ἐστιν 
ἐν τῷ βίἰῳ βοηθείας τυχεῖν μὴ δυνάµενον. Καὶ γὰρ 
αὐτὸς, ὅτε νέος μην δ,. ἐρασθεὶς γυναιχὸς ἀξιολο- 
γωτάτης, οὐ µόνον αὐτῆς 53 τυχεῖν ἡγούµην ἀδύνατον 
εἶναι, ἀλλ᾽ οὐδὲ προσαγορεῦσαί ποτε ἤἦλπιζον' καὶ 
ὅμως, περιτυχών τινι Αἱγυπτίῳ, πάνυ τὰ μάγων 
ἀκριθοῦντι, καὶ φιλωθεὶς ἐκφαίνω µου τὸν ἔρωτα, 
καὶ οὐ µόνον ἑχυτόν µοι παρεῖχε πρὸς πᾶν ὃ ἐθουλό- 
μην, ἀλλὰ δαψιλέστερον πρός µε φιλοτιμούμενος καὶ 
τὴν ἐπαοιδὴν, δι᾽ ἧς ἔτυχον, διδάσκειν οὐκ ἑφθόνη- 
σεν ix δὲ τῆς ἐχείνου λαθραίας ὑποδείξεως, πει- 
σθεὶς τῇ τοῦ διδάξαντος ἀφθονίᾳ, xal ἅπαξ ἔπιτυ- 
χὼν, ἐπαυσάμην τοῦ ἔρωτος. 

IV. Ὅθεν, el. xai σὺ τοιοῦτόν τι πέπονθας ἆνθρω- 
πίνως, θάρσησον ἡμῖν πρὸς τὸ ἁἀμέριμνον' ὀντὸς 
Υὰρ ἡμερῶν ἑπτὰ πάντως αὐτῆς ἐπιτυχεῖν σε ποιήσω. 
Ταῦτα ἀκούσας ἐγὼ, εἷς τὸν ἐμὸν 99 σχοπὸν ἀποθλέ- 
πων, ἔφην' Σύγγνωθί µοι μὴ mávo πιστεύυντι µα- 
γείαν ὑφεστάναι' πολλῶν γὰρ πολλὰ ἐπαγγελλομέ- 
νων καὶ διαψευσαµένων ἤδη πεπείραµαι. Πλὴν ὃδυσ- 
ωπεῖ Μ µέ xai εἷς ἐλπίδας ἄγει d) σὴ ὑπόσχεσις. 
Δέδοικα δὲ ἐνθυμούμενος, μὴ ἄρα οἱ δαίμονες τοῖς 
µάγοις ἐνίοτε πρὸς τὰ χελευόµενα οὐχ ὑπείχουσιν. 

V. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη Ταῦτα ἐμοί σου μᾶλλον 
συγχώρε’ εἶδέναι. 1332. Πλὴν ἵνα μὴ δοκῇς, πρὸς ὃ 
ἔφης, μηδὶν ἀκηκοέναι παρ ἐμοῦ, µάθε πῶς ἀνάγ- 
κην ἔχουσιν οἱ δαίµονες τοῖς µάχοις ὑπείχειν περὶ 
Gv κελεύονται' ὡς γὰρ ἀδύνατόν ἐστι στρατιώτην 
ἀντειπεῖν τῷ ἡγουμένῳ, αὐτοῖς τε τοῖς ἡγουμένοις 
οὐχ οἷόν τε παραχκοῦσαι βασιλέως (sl γάρ τις ἆντε- 
pei τοῖς ἐφεστηκόσιν, παντως τιμωρίας ἀξιοῦται') 
οὕτως ἀδύνατόν iati τοὺς δαίµονας μὴ ὑπουργεῖν 56 
τοῖς αὐτῶν ἡγουμένοις ἀγγέλοις, καθ) Qv ὀρχιζόμε- 
vot φρίττοντες εἴχουσιν, εὖ εἶδότες ὅτι ἀπειθήσαν- 


VARI LECTIONES. 


* D legi vult ἀγνοῶ. At oratio est ἀναχόλουθος, cum verbo προϊδών resumatur participium ἀγνοῶν. 


Alioquin scribendum esset ἠγνόουν. S. 
προσιέµενον D, προσέμµενεν C. O. 


* ἀναγεγραφέναι Ο. 5 Ejeci c. O, αὐτὴν post φιλοµάθειαν. Tum 
45 προειδώς oripsl ex conject., προϊδών 6, τροϊδώς Ὁ. Tum τῷ O 


ο. D, τοῦ Ο. "' προσποιητῶς C. 5 προσποιητῶς C. "9 κάτω νεύειν C. 9 [ta O, et ex conject. C, qui 
ἐρῶν in textu. Vbb. Nihil in vita est-unquam spe (rabam) Coteleriane versioni reddidi, cum excidissent 


ap. S. *!]ta O in marg., Tp 


C. " Ita O c. S8, δουσωπεῖ C. 55 ὑπορχεῖν O. 


in textu. Idem ἀξιολογώτατος. * αὐτήν, S invita grammatica. ** ἐμοῦ 








117 


CLEMENTINA. — HOMILIA VY. 


18 


τες 55 πάντως χολάζονται. ᾽Αλλὰ καὶ αὐτοὶ ol ἄγγε- A per. Deum ab magis adjurati, obediunt, ne inobse- 


λοι, κατὰ τοῦ κχρείττονος ὑπὸ µάγων ὀρκιζόμενοι, 
ὑπείχουσιν, µήπως ἀπειθείας κριθέντες ἀπόλωνται. 
El γὰρ μὴ πάντα ἔμψυχα ὄντα καὶ λογισμένα προεώ- 
px τὴν Ex τοῦ κρείττονος δίχην, σύγχυσις ἂν ἐγεγόνει, 
τῶν πάντων στασιαζόντων πρὸς ἄλληλα. 

VI. Κἀγὼ ἔφην Οὐκοῦν ὀρθῶς ἔχει τὰ ὑπὸ ποιη- 
τῶν καὶ φιλοσόφων λεγόμενα 5, ὡς ἐν ἆδου αἱ ψυ- 
χαὶ τῶν ἀσεθῶν, κριθεῖσαι ἐθ᾽ οἷς ἔτόλμησαν, χολά- 
ζονται, olov Ἰξίονος xai Ἰαντάλου Τιτυοῦ τε καὶ 
Σισύφου xal τῶν Δαναοῦ θυγατέρων καὶ ὅσοι moti 
ἄλλοι ἐνταῦθα ἠτέθησαν ; Καὶ πῶς. εἴγε ταῦθ᾽ οὕτως 
μὴ ἔχῃ 59.59. δυνατὸν ἂν µαχείαν ὑφεστάναι ; Too δὲ 
εἰπόντος, οὕτω τὰ iv ἆδου ἔχειν, ἐγὼ ἐπυθόμην' Aux 
τὶ δὴ xai αὐτοὶ μαγεύειν 6 οὐ περοθήµεθα, ἐπὶ 
µοιχείας πεπεισμένοι τὴν kv ὥδου δίχην ; µοιχείᾳ 8 
γὰρ βιάσασθαι τὴν μὴ θέλουσαν οὗ συντίθεμαι εἶναι 
δίχαιον. E* δέ τις αὐτὴν 8388 πείθειν ἐπαγγέλλεται, 
πρὸς τοῦτο, μετὰ τοῦ xal χάριν ὁὀμολογεῖν, ἑτοίμως 
ἔχω. 

ΥΠ. Καὶ à ᾽Αππίων ἔφη: Οὐ δοχεῖ σοι ταῦτὸν εἶναι, 
tc µαγείᾳ αὐτῆς ἐπιτύχοις 6, εἴτε πείσας λόγοις ; 
Κἀγὼ ἔφην Οὐ πάντως ὅμοιον' πολὺ γὰρ ἀφέστη- 
xt» ἀλλήλων ἑκάτερον ὁ μὲν γὰρ ἄκουσαν γυναῖχα 
τῇ τῆς µαχείας ig ἐπαναγκάσας, ὡς ἐπιθουλεύσας 
σώφρονι, χαλεπωτάτην ὑπέχει τὴν δίκην’ ὁ δὲ λόγῳψ 
πείσας, καὶ ἐπὶ τῃ αὐτῆς ἐξουσίᾳ xal βουλῇ ποιησά- 
µενος τὴν αἴρεσιν, οὐκ ἐθιάσατο. Πττον δὲ οἶμαι 
χολασθήσεσθαι τὸν πεπεικότα τοῦ βιασαμἐνου' τοιγαρ- 
99v. el μὲν πεῖσαι δύνασαι, χάριν ἕξω ἐπιτυχὼν, ἄλ- 
lex δὲ ἥδιόν 6 uot τεθνάναι μᾶλλον, fj τὴν μὴ βον- 
λομένην βιαίως ἑπαναγχάσαι. 

VIII. Καὶ ὁ ᾽Αππίων, ἀληθῶς διαπορῶν, ἔφη, Τί 
µε χρὴ πρὸς cb λέχειν ; Ποτὸὲ μὲν γὰρ ὡς ὑπὸ ἔρω- 
τος ἐνοχλούμενος εὔχῃ ἐπιτυγεῖν, motb δὲ ὡς οὐκ 
ἐρῶν 6) τῆς ἐπιθυμίας προτιμᾷς τὸν φόδον, καὶ οἴει 
πείσας μὲν Ux ἀναμάρτητος ἔσεσθχι ἀνεύθυνος, βίᾳ 
δὲ τῇ τῆς µαχείας ἐπιτυχὼν ὑφέξειν 66 δίκην. A22" 
ἀγνοεῖς ὡς τὸ τέλος παντὸς πράγµατος κρίνεται, 
ὅτι γέγονεν, οὐ τὸ πῶς γέγονε δοχιµάζεται. Καὶ σὺ 
δὲ, ἐὰν μοιχεύσῃς, οὐ δήπου, µαχείᾳ μὲν δυνηθεὶς, ὡς 
ἀσεθὴς 9* χριβήσῃ, πείσας δὲ, τῆς κατὰ τὴν µοι- 
χείαν ἁμαρτίας ἀπολυθήσῃ ; Κἀάγὼ ἔφην) Διὰ τὸ ἑρᾷν 
πάντως uot προκειµένου $39 τυχεῖν τῆς ἑρωμένης, 
ἀνάγκη μέν pot ἑλέσθαι θάτερον, αἱρήσομαι δὲ. εἰ 67 
οἷόν τε, χολακεῦσαι μᾶλλον, f| μαγεῦσαι. ᾽Αλλ' οὐδὲ 


quentie rei pereant. Nisi enim cuncta anima et 
ratione predita justitiam Numinis previderent, 
oriretur confusio, omnibus nempe mutua seditione 
laborantibus. 


VI. Et ego dixi : Vera itaque sunt que a poetis 
et philosophis narrantur, in inferis animas impio- 
rum judicari, et pro facinoribus puniri ? Exempli 
gratia animas Ixionis, Tantali, Tityi, Sityphi et 
Danai filisrum, nec non alios omne quicunque hio 
vixerunt impie. Ac quomodo,si heo non ita se ha- 
bent, poterit magi& subsistere? Cumque ille re- 
spondisset, ita esse de inferis, ego interrogavi : et 
cur ipsi magiam exercere non timemus, qui certi 
sumus de pcenis adulterii apud inferos ? Stupro si- 
quidem nolentem feminam comprimere, justum 
esse non assentior. Sed si quis persuasurum se il- 
lam pollicetur, ad id ego sum paratus, insuperque 
habebo gratiam. 

ΥΠ. Excepit Appion : Nonne tibi videtur idem 
esse, Bive per magiam ea potiaris, sive per verbo- 
rum suadelam ? Respondi ego : Non omnino par 
est : multum quippe distat unum ab altero ; qui 
enim invitam mulierem per vim magie cogit tan- 
quam insidiator pudice gravissimas dabit poenas : 
qui vero sermone persuasit, atque in ejus arbitrio 
80 voluntate posuit electionem, is non intulit vim. 
Minus autem, opinior punietur qui suasit, quam 
qui coegit. Quocirca si quidem persuadere potes, 
gratiam habebo compos factus : aliter vero dulcius 
mihi mori quam nolentem vi adigere. 


VILI. Et Appion vere dubius animi dixit : Quid 
me tibi effari oportet ? Interdum enim quasi amoris 
impatiens frui desideras ; interdum vero, quasi non 
ames, metum anteponis cupidini, et existimas, 
quod, si persuaris, impune tanquam qui non 
peccaveris evades ; sin vero per magicam vim con- 
pos voli fias, poenas dabis. Sed ignoras, cujuscun- 
que negotii finem judicari, et factum, non facti 
modum expendi. Et vero tu 8i adulterium commi- 
Beris, nunquid, per magiam compos tamquam im- 
pius condemnaberis, per suasionem vero, ab adul- 
terii peccato absolveris? Et ego respondi : Cum 
amem, omninoque mihi proponam frui amata, ne- 
cesso quidem eet ut alterum eligam, malim vero, 


χολαχείᾳ πείθειν αὐτὴν Qdütov: πάνυ γάρ ἐστιν ἡ ovi) D si facultas est, adulatione uti, quam magia. Sed 


φιλόσοφος. 


IX. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη, Ταύτῃ μᾶλλον εὔελπίς 
tui πείθειν 55 αὐτὴν δυνήσεσθαι, ὡς αὐτὸς θέλεις, 
επερ Υε προσοµιλῆσαι αὐτῇ δυνάµεθα. Κάγὼ ἀπε- 
xptwdumv* ᾿Αδύνατον. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἐπύθετο, εἰ 


nec blanditiis facile erit mulierem &d consensum 
adducere, valde enim sapientie studiosa est. 

IX. Et Appion : Eo magis inquit, bona me spes 
habet, posse ei persuaderi, quemadmodum cupis, 
si cum ea colloqui detur. Ego respondi,fleri nequit. 
Appion autem sciscitatus est, num posset ad eam 


VARI/E LECTIONES. 
M ἀπειθήσαντες  Cl., Ottoboniani ἀπειθείσαντες idem valet, ἀπελθήσαντες C. 5 φλεγόμεα 0 


mendose. 33-50 ( legit in indicativo ἔχει. *9 µαγείαν C. Tum ἐπὶ µοιχείᾳ Ο. 5! Leg. µ 


ἰᾳ ο. D., cl. cap . 


Τ εἰ 6. 6: ἐπιτυχών C. Verum jam vidit S. Idem παἰσας mendose 65 8ióv S. O., ἥδειόν C. * αἱρῶν 
8 ῥφέξιν Ο. ** ἀσεθήσας C. *' εἰ addidi c. O : quam particulam deesse jam suspicatus est S. lta S., 


πείσειν C, O. 


119 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


180 


scribi. Et ego dixi id quidem flderi posse.Tum Ap- Α ἐπιστεῖλαι αὐτῇῃ δυνατόν ἐστιν. Κάγὼ ἔφην, Δυνατὸν 


pion : Jam nocte hac conscribam libellum,mcechie 
laudem ; quem tu a me acceptum ad eam mittes ; 
et spero quod flexa consentiet. Atque Appion com- 
positam eam epistolam mihi dedit, de qua nocte 
ist& cogitavi quamque opportune recordatus sum 
me habere una cum aliis libellis, quos mecum de- 
fero. Heo cum narrassem, astantibus ostendi epi- 
Btolam, cupidisque audire recitavi. Legens autem 
dixi : Hzc est, o viri Grecorum disciplina,qui lar- 
gam prebet ad audaciter peccandum occasionem. 
Epistola vero ita habebat. 


X. Amator amate (absque nominibus propter le- 
ges a stultis hominibus sancitas) jussu Amoris,an- 
tiquissimi omnium pueri, salutem dicit. Cognovi te 
animum ad studium sapientis applicare, et ob vir- 
tutem emulari meliorum vitam. Quinam vero me- 
liores sint, quam inter omnia dii, et inter homines 
philosophi? Illi namque soli sciunt quenam ex ac- 
tionibus natura sint mala aut bonae et quenam per 
legum decreta tales, cum non sint, habeantur.Jam 
ergo adulterium, quod dicitur, nonnulli actionem 
malam esse crediderunt, licet omnimode bona sit ; 
nam ad generis multiplicationem jussu Cupidinis 
exercetur.Est autem Cupido deorum omnium anti- 
quissimus ; absque enim Cupidine non elemento- 
rum, non deorum, non hominum, non brutorum 
animantium, non ceterorum omnium congressus 
vel generatio fleri potest ; omnes etenim Amoris 
sumus instrumenta. Sed ipse per nos opifex, ad 
cunotorum que gignuntur animas adveniens.Unde 
non quando ipsi volumus, sed quando ab eo jube- 
mur, illius voluntatem facere desideramus. Quod 
si, qui ejus voluntate cupimus, cupiditatem popter 
id quod vocatur pudicitia nitamur comprimere,quo 
modo dum omnium deorum hominumque antiquis- 
simo refragamur, non maximam impietatem ad- 
mittemus ? 

XI. Universa itaque ipsi aperta sint ostia, et 
omnes moleste ao ascititie solvantur leges, zelo- 
typis hominibus posite, qui mente capti, nec vo- 
lentes equum intelligere, insuperque et dictos 
adulteros suspicati, & Jove ipso per Minoem et 
Rhadamantum juste illunduntus latis legibus.Nam 
Amorem animis accedentem coercere non possu- 


σωφροσύνης κρατεῖν τῆς 


τοῦτό γε. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη, Ἔτι 99. τῇ νυκτὶ ταύτῃ 
συγγράψω βιθλίον, µοιχείας ἐγκώμιον, ὅπερ σὺ παρ 
ἐμοῦ λαθὼν διαπέµψεις αὐτῃ, καὶ ἐλπίζω ὅτι πει- 
σθεῖσα συνβήσεται. Καὶ συγγράψας ὁ ᾽Αππίων ἐχεῖνο 
τὸ βιθλίον ἐδίδου ἐμοὶ, περὶ οὗ καὶ ἐν τῇ νυκτὶ "t 
ταύτῃ ἑνενόησα, καὶ εὐκαίρως '! ἔχειν αὐτὸ ὑπε- 
μνήσθην, σὺν ἄλλοις βιθλίοις οἷς µετ᾽ ἐμαυτοῦ Ἰ3 ἐπι- 
φἐροµαι. Διηγησάμενος δὲ ταῦτα ἔδειξα τοῖς παροῦσι 
τὸ βιθλίον, καὶ βουλομένοις ἐπακοῦσαι ἀνέγνων, καὶ 
δὴ ἀναγνοὺς ἔφην Αὔτη daxiv, ἄνδρες, ἡ τῶν Ἐλ- 
λήνων παιδεία, Ὑενναίαν ὑπόθεσιν ἔχουσα πρὸς τὸ 
ἀδεῶς ἐξαμαρτάνειν. Τὸ δὲ βιθλίον ἦν οὕτως ἔχον. 

X. Ὁ ἐρῶν τῇ ἑρωμένῃ (ἀνωνύμως διὰ τοὺς ἐκ τῶν 
ἀνοήτων ἀνθρώπων νόμους) ἐπιταγχαῖς Ἔρωτος τοῦ 
πάντων πρεσθυτάτου παιδὸς χάριν 3, 840 Ἔγνων 
σε φιλοσοφίᾳ Τὸ προσανέχουσαν, xal ἀρετῆς ἕνεκα τὸν 
τῶν κρειττόνων Γζηλοῦσαν βίον. ίνες δὲ ἂν εἴἶεν 
κρείττονες, fj θεοὶ μὲν ἁπάντων, ἀνθρώπων δὲ ol φι- 
λόσοφοι ; Οὗτοι γὰρ μόνοι ἴσασιν, τῶν ἔργων Tola μέν 
ἐστιν φύσει καχὰ 7) καλὰ, ποῖα δὲ τῇ τῶν νοµων θέσει͵ οὐκ 
ὄντα, νοµἰζεται. Αὐτίκα γοῦν τὴν λεγομένην µοιχείαν 
πρᾶξίν τινες ὑπειλήφασιν εἶναι καχὴν , καΐτοι καλὴν | 
xarà πάντα ὑπάρχουσαν' εἷς γὰρ τὴν τοῦ βίου πο- 
λυγονίαν ἐπιταγαῖς Ἔρωτος vexat. Ἔρως δέ ἐστιν 
6 πάντων θεῶν πρεσθύτατος» ἄνευ γὰρ δὴ Ἔρωτος 
οὐ στοιχείων, οὗ θεῶν, οὐκ ἀνθρώπων, οὐ ζώων 
ἁλόγων, οὗ τῶν λοιπῶν ἁπάντων µίξις f) γένεσις 75 
γενέσθαι δύναται" πάντες γάρ τοι ὄργανά ἔσμεν τοῦ 
Ἔρωτος. Αὐτὸς δὲ 75 à δι’ ἡμῶν τεχνίτης παντὸς 
τοῦ γεννωµένου ψυχαῖς ἐπιδημῶν ἐστι νοῦς. "Όθεν 
oóx αὐτοὶ θέλοντες, GÀÀ' ὅταν ὑπ αὐτοῦ κελευσθῶ- 
μεν, τὸ ἐκείνου βούλημα ποιεῖν ἐπιθυμοῦμεν. Οἱ δὲ 7? 
ἐκείνου BouAT ἐπιθυμοῦντες, χάριν τῆς λεγομένης 
ἐπιθυμίας ἐπιχειρήσω - 
μεν 75, πῶς τῷ πάντων πρεσθυτάτῳ θεῶν τε xal 
ἀνθρώπων ἀντιπράττοντες 79 οὐ τὰ μέγιστα ἀσεθή- 
σωμεν ; 


ΧΙ. ᾽Αλλὰ πᾶσαι μὲν ἄνεφχθωσαν 39 αὐτῷ θύραι, 
πάντες δὲ μοχθηροὶ Έ 43 καὶ θετοὶ λυέσθωσαν vó- 
pot, ζηλοτύποις ἀνθρώποις χείµενοι, οἵτινες, ὑπὸ 
ἀνοίας κρατούμενοι xal τὸ εὔλογον νοεῖν μὴ βουλό- 
μενοι, προσέτι δὲ καὶ τοὺς λεγομένους μοιχοὺς ὑφο- 
ρώμενοι, ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ Διὸς διά γε τοῦ Μίνω vai 
τοῦ Ῥαδαμάνθυος 9! εὐλόγως θετοῖς παίζυνται $3 


mus. Neque enim voluntarius est amantium affeo- [) νόµοις. Ἔρωτα γὰρ ἐπιδημήσαντα ψυχαῖς οὐκ ἔστιν 


tus. Ipse itaque Jupiter, harum legum lator innu- 
meris concubuit cum mulieribus ; et quidem pro- 
pter quosdam sapientes viros benetlcus in libero- 
rum procreatione factus nonnunquam congressum 
suum hominibus donavit, apud eos vero, qui gra- 


ἐπισχεῖν. Οὐ γάρ ἐστιν ἑκούσιον τὸ τῶν ἐρώντων 
πάθος. Αὐτίκα «00v ὁ Ζεὺς αὐτὸς, ὁ τούτων νομοθὲ- 
της, µυρίαις συνήλυθεν γυναιξὶν, καὶ ὑπ ἐνίων μὲν 
σοφῶν εὐεργέτης πρὸς τεχνοποιίαν, ἑνίοτε τὴν αὖ- 
τοῦ µίξιν 99 ἀνθρώποις δωρούμενος” παρ᾽ ol, δὲ 


VARLE LECTIONES 


* ἐπί conj. D. 
O, εὔχαιρος C, in textu. "* Ita 8., 


' καί omittere non debebat S. ο. Cl. *! Hane Ci conjeoturam confirma? 
ps0* ἑαυτοῦ C, O. ?* Leg. χαΐρειν S. '* Ita O, et ex conjeot. C., 


φιλοσορίαν id. in textu . 75 γέννησις C. 75 δέ add. c. Ο. 7? &' C. Vel hio legendum E! pro Οἱ, vel infra ἐὰν po- 
nendum ante χάριν, Ep. PATR. 7* ἐπιχειρήσομεν Ο. ?** Post ἀντιπράττοντες in. 0 legitur ἀνεῴχθωσαν, quod 


ex sequentibus perperam irrepsit. 9 


ἀνεώχθωσαν O, ut jam proposuit 8; ἀνεφχθησαν C. 


ta O c. S ; παίσονται C. 53 πρὸς τεχνοποιίαν ἐνοήθη, τὴν αὐτοῦ µίξιν legendum censet D. 


Ῥαδαμάνθου 


O-To o - 


i84 CLEMENTINA. — HOMILIA V. 182 


ἐπ) τῇ Χάριτι, ἠπίστατο Ἡ, ἁγνοούμενος µετεµορ- À tiam non intelligebant, clam mutabat formam, ut 
φοῦτο τὴν i3Éaw, ἵνα µήτε αὐτοὺς λυπῇ, µήτε τοῖς — nec illos contristaret, neo 8 se positis legibus vi- 
ὑκ᾿ αὐτοῦ τεθεῖσι νόµοις ἀντιπράττειν δοκῇ. Act οὖν, — deretur derogare.Que ergo philosophie incumbis, 
τῇ φιλοσοφίᾳ προσανέχουσαν, χαλοῦ βίου χάριν µι- — preclare vite gratia imitari debes eos qui ex con- 
μεῖσθαι τοὺς ὁμολογουμένους xpelvvovac: ὧν al µίξεις {9880 optimi sunt ; quorum inflniti exstiterunt con- 
μυρίαι eyóvaaw. . eubitus. 


Xil. Καὶ ὑπὲρ τοῦ p?) τὸν χρόνον παραναλίσχειν XII. Et ne tempus frustra impendam in plures 
µέτην εἷς τὰς ἀποδείξεις τὰς πλείονας, ἀπ᾿ αὐτοῦ — demonstrationes, ab ipso Jove, deorum ao homi- 
τοῦ Διὸς, τοῦ πατρὸς θεῶν τε xai ἀνθρώπων, ἄρξο- — num parente, incipiam quorumdam indicare com- 
pz τὰς ἑνίων μηνύειν κοινωνίας πασῶν γὰρ ὑπο- plexus ; cunctos enim memorare, ob multitudinem 
μυησθῆναί διὰ τὸ πλῆθος ἀδύνατον. ἼΔκουε τοίνυν impossibile est. Audi ergo magni ipsius Jovis ob 
εὐτοῦ τοῦ μεγάλου Διὸς, διὰ τὴν τῶν ἀνοήτων dv- — stolidorum hominum zelotypiam clancularios per 
ἀρῶν ζηλοτυπίαν, τὰς διὰ τῆς μεταμορφώσεως λαν-  transformationem coitus. In primis enim varie 
Μνούτας χοινωνίας. Ἐν  πρώτοις Ὑὰρ τῆς διαφόρου —mistionis sive mochis subdolum peccatum dum sa- 
µίεως τὴν ὁπονοουμένην 35 Ώ 43 τῆς µοιχείας ἁμαρ- . pientibus solvere vult, quando uxorem ducturus 
tím σοφοῖς λῦσαι θέλων, ὁπότε ἔμελλε Ὑαμεῖν xai p fuit,et ut in primo concubitu juxta plures mochos 
ὡς ἐπὶ πρώτῃ εὐντ κατὰ τοὺς πολλοὺς μοιχοὺς εἰδὼς, — sentiens, ibi cum fuit, per creditum, ut. dixi, pec- 
οὗ γινόµενος 95, διὰ τῆς δοχούσης, ὡς ἔφην, ἅμαρ- catum contraxit inculpatum matrimonium. Nam 
τίας τὸν ἀναμάρτητον γάμον ἐπορίσατο. ᾿Αδελφὴν — Junonem sororem suam in uxorem accepit, assi- 
Tip αὖτου ραν οὖσαν vapst, ὁμοιωθεὶς 97 xóxxo- — milatus avicuculo,ex qua nata sunt Hebe et llithya. 
Ὡς 8 πτερῷ, ἐξ ἧς Μθη τε καὶ Ἰλιθῆα (86) ἐγένετο. — Metin namque absque ulla penitus mistione pepe- 
Ti» Μῆτιν γὰρ χωρὶς τῆς πρός τινα µίξεως ἆπο- rit, sicut et Juno Vulcanum. 
εΐσχει, ὡς xal "ρα τὸν "Hoataxov. 

XIIL Ἔτι δὲ µίγνυται ἁδελφῇ τῇ ἐξ Οὐὗρανοῦ xal XIII. Adhuc vero cum sorore miscetur,progenita 
θᾳλάσσης αὐτῷ γενομένῃ (87) ἀπὸ τῆς Kpóvou ixvo- | ex Coo et Mari, velex Saturni virilibus exsectis 
pic Ἔρως καὶ Κύπρις, ἣν xal Δωδώνην (88) λέ- (unde Cupido et Cypris),quam et Dodonam vocant ; 
yos µίγνυται δὲ xal ᾽Αντιόπῃ τῇ Νυκτέως, Σα- miscetur etiam cum Antiope Nyotei fllia, similis 
tipp παρεικασµένος, 848 ἐξ ἧς ᾽Αμϕίων καὶ Zij- factus Satyro; ex qua orti Amphion et Zethus. 
lx Ἱεγόνασιν. ᾽Αλκμήνῃ τε ** τῇ ᾽Αμϕιτρύωνος —Congreditur cum Alomena Amphitryonis uxore, 
Twaxi συνέρχεται, ὁμοιωθεὶς τῷ ᾽Αμφϕιτρύωνι τῷ — Specie Amphitryonis mariti sumpta : unde genitus 
Ἱεαμηκότι, ἐξ ἧς Ἡρπιλῆς ἐγένετο. Καὶ Αἱγίνῃ τῇ Hercules. Et cum J/Egina filia Asopi consuescit, 


VARLE LECTIONES, 


* fta O c. S., ἐπίστατο C. Ceterum totus loous corruptus est. D eum sio vult restitui : ἡπί- 
στο ἀχθομένοις, μετεμορφοῦτο x. t. À., quod interpretatur : Apud eos vero, quos hocce benefi- 
tium moleste ferre novit, formam mulavit. Ci versio, quam ego retinui, constare cum greecis verbis nullo 
modo potest. Quee sit loci sententia, apparetex seqq. S. Fort. leg. ἠπιστεῖτο. Bp. PATROL. δὲ Vbb. cr διαφόρου 
µζεως τὴν ὑπονοουμένην largitum est exemplar Ott. ** Retinui Ci textum et versionem, etsi ille corruptela ma- 
üifestus, hac perversa et ne Grecis quidem verbis consentanea sit. At ego nihil video medele ex conjectura. 
Haud enim acquiescere possum in ea emendatione, quam D proposuit, dum scribi jubet κατὰ τ.π. μοιχοῖς 
ἐοιχὼς, οὗ γινόµενος, uod vertit: Ut multi censent, mechis similis, non revera tamen machus factus. Malim 
scribere µοιχοὺς τὸ cllc οὐ γινόµενος. 8. ϐ] ὁμοιωθεῖσαν O.  ** [ta O ο. marg. Ci, cujus textus κχόχχυτος. 
Deinde 'IAt87a C in textu. Εἰλείθυια Oi in marg. 9? τέ inserui c. O. Idem om. τῷ ante ᾽Αμϕιτρύωνι. 


VARIORUM NOTE. 


(86) Ἐξ ἧς "Ἠόθη τε καὶ Ἰλιθῆα. Apollodorus νου. Tum ἐκτομῆς (ἐξ ἧς Ἔρως xai Κύπρις) fv 
lib. 1. Bibliothecz : Zeoc γαμεῖ "Hpav, καὶ τεκνοῖ — scribi vult D. Recte. idem verba ἐξ Oópavov mu- 
Ἔθην, Εἰλείθυιαν, "Apyav. lMithye autem nomen tanda esse putat in ἐξ Κρόνου. Licet enim, ait, ex 
Grece variis modis pingi solet, per !, EuE, H, in — demessisCoelivirilibus etin mare projectis orta fer- 
prima syllaba, t, ει, η, in secunda, vt, ει, iu tertia, — retur Venus,quemadmodum docet noster hom. νι, 
et per accentum vel acutum in antepenultima, vel — 2 (ix τῆς ἀποτομῆς τοῦ Οὐρανοῦ — dj ᾿Αφροθίτη ἐγέ- 
crcumflezum in penultima,aut acutum:sed usita- — veto ea tamen Jovis non &oror, sed amita cense- 
tior meliorque ecriptura est Εἰλείθυια. Vide Etymo- — retur, nisi scriberetur ἐκ Κρόνου. Conflrmat hano 
logicum magnum.Áddo,in Theopompi loco rectius — scripturam auctor Recogn. x, 20 : Ju iter desecta 
apud Suidam voce Καταπλήξ legi Εἰλείθυια quam — Saturni genitalia in mare projecit. Mirari aliquis 
&pud Harpocrationem eadem voce, Εἰλήβεια Cor. posit Cypriam 1oco nostro venditari pro filia Aphro- 

(87) τί O c. marg. Ci et D, γενομένης C in dites : at idem legitur Recogn. l. o. : ..... Aphrodi- 

lextu. Qui quidem adnotat: « Non repugnabo, si ten, quam apud nos Venerem appellant, ex cujus 
quis intelligere voluerit exsectionem,quam fecisse, —coneubitu,que erat utique soror,huno ipsum Jovem 
n0n quam passus esse dicitur Saturnus. Utrumque ferunt genuisse Cyprin,ex qua aiunt et Cupidinem 
enim tradunt fabule, Seturnum οἱ genitalia patri — natum. S. 
Urano seu Celo abscidisse,et genitalibus privatum (88) Nemo unquam Venerem aut Cyprin Dodo- 
Ínisse per Jovem filium. » Schol. Apoll. Rhod. IV, — nam vocavit, sed multi Dione filiam dixerunt. Ita- 
985 : y ES & ἐκ τοῦ δρεπάνου, ὢ ἐξέτεμεν τοῦ que legerim Διώνης 80. θυγατέρα Cl. Cfr. Hom. 
Οὐραγοῦ τὰ αἰδοῖα ὁ Κρόνος, j| ὁ Ζεὺς τὰ τοῦ Kpó- 1v 16. 





A m 


ο. 
U . 
HM 
M . T7 ^ 
Dn [* . 
. 4 t 2f De. . 
κ... VPN ο - 2-2 42. B 2.4 














199 


"89. GLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


484 


mutatus in aquilam ; ex qua nascitur /Eacus. Cum A ᾿Ασωποῦ 99 πλησιάζει, γενόμενος ἀετὸς, ἐξ ἧς 9* Ala- 


Amalihea vero Phoci concumbit,speciem ursi refe- 
rens. Et in Acrisii Danaen forma auri influxit ; ex 
qua exorius evolavit Perseus. Propter Callistonem 
Lycaonis filiam in ferum leonem versus est,alium- 
que peperit Arcadem. Europam Phoenicis per tau- 
rum inivit ; ex qua procreati sunt Minos et Rhada- 
manthys et Sarpedon. Eurymedusam Acheloi, for- 
mica factus ; ex qua Myrmidon. Hersei nympham, 
mutatus in vulturem, ex qua veteres illi sapientes 
qui in Sicilia. Imam terrigenam apud "Rhodum in 
imbrem transformatusvitiavit ; e qua suscepit Par- 
geum, Cronium, Cytum ; cum Cassiopeia se junxit, 
assimilatus marito ejus Phonici ; de qua illi natus 
est Anchinius.Ex Nemesi Thestii filia, que et Leda 
putatur, in cycnum seu anserem mutatus genuit 
Helenam,et iterum in stellam conversus Castorem 
et Pollucem produxit.Utque Lamia potiretur,trans- 
formatus est in upupam. 


XIV. Idem Mnemosynen, pastori similis factus, 


matrem fecit Musarum. Semelem Cadmi filiam, 


mulatus in ignem, ducit; ex qua Bacchum pro- 
creat. Ipse, forma draconis accepta, Proserpinam 
filiam comprimit, qua et uxor fratris sui Plutonis 
esse existimatur. Et cum aliis pluribus etiam non 
mutata forma concumbit ; hominibus, qui zeloty- 
piam quasi de peccato non habent,sed probe sciunt 
quod sepe 8ο honorifice cum mulieribus eorum 
mistus generet,iis inquam hominibus donans Mer- 
curios, Apollines, Bacchos, Endymiones et alios, 
quorum inentionem fecimus, ex ejus concubitu 
forma prestantissimos. 


XV. Sed ne tempus in narrationem inflnitam et 
inexplicabilem impendam: omnium cum Jove deo- 
rum multos munificosQqQue invenies concubitus. Át 
stulti homines adulteria deorum vocant:qui tamen 
dii ne quidem & consuetudine cum masculis tan- 
quam turpi abstinuerunt,sed et illam ut honestam 
consectati sunt. Ipse etenim Juppiter Ganymedis 
amore ducitur: Neptunus Pelopis ; Apollo Cinyre, 
Zacynthi, Hyacintht, Phorbantis, Hyle, Admeti, 


κὸς τίχτεται. ᾽Αμαλθείᾳ δὲ τῇ Φώκου ὁμοιωθεὶς 
ἄρκτῳ σονευνάζεται. Καὶ Δανάῃ τῇ ᾿Ακρισίου χρυσὸς 
ἐπεῤῥύη, ἐξ ἧς Περσεὺς ἀνέπτη 3, Καλλιστοῖ τῇ 
Λυχάονος ἠγριώθη λέων, xai ἄλλον τίχτει Αρχάδα. 
Εὐρώπῃ τῇ Φοίνικος διὰ ταύρου συνῆλθεν, ἐξ ἧς Μί- 
νως xai ᾿Ῥαδάμανθυς xal Σαρπηδὼν 95 ἐξέφυσαν ὃν. 
Εὐρυμεδούσῃ τῇ Άχελφου, μύρμηξ γενόμενος, ἐξ ἧς 
Μυρμιδών 95, Ἑρσαίου νύμφη, γενόμενος γὺψ, ἐξ Tie 
οἱ ἐν Σιχελἰφ πάλαι σοφο[. E"ug τῇ "9" γηγενεῖ ἐν 
΄Ρόδῳ διὰ ὄμθρου συνῆλθεν, ἐξ ἧς Παργαῖος, Κρό- 
νιος, Κύτος καὶ Κασσιόπειαν 9'. ἐνύμφευσεν, ὁμοιω- 
θεὶς τῷ γήµαντι Φοίνιχι, ἐξ ἧς ᾽Αγχίνιος 3 αὐτῷ 
ἑωυ: Νεμέσει τῇ 3 44 τοῦ 99 θεστίου, τῃ καὶ Δῄδαφ 
νοµισθείσῃ, χύχνος Ἡ yv γενόμενος Ἑλένην ἑτεχνώ- 
σατο, καὶ αὖθις, ἀστὴρ γενόμενος, Κάστορα xal Ho- 
λυδεύχην ἐξέφηνεν 199. Λαμίᾳ ἐπεμορφώθη ἔποψ. 


XIV. Μνημοσύνην, αὐτὸς εἰκασθεὶς ποιµένι, Μου- 
dv ἀποφαίνει μητέρα Σεµμέλην τὴν Κάδµου πυρ- 
σαΐνων ! γαμεῖ, ἐξ ἧς Διόνυσον τελεῖ. Περσεφόνην 
αὐτὸς ἐχνυμφεύει τὴν θυγατέρα, αὐτὸς 3 ὁμοιωθεὶς 
δράκοντι, xal τῇ 5 γυναικὶ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Πλού- 
τωνος εἶναι νοµισθείσῃ. Καὶ ἄλλαις πολλαϊῖς καὶ δίχα 
μεταμορφώσεως μίγνυται, ζῆλον τῶν ἀνδρῶν οὐκ 
ἐχόντων ὡς ἐφ᾽ ἁμαρτίᾳ, ἀλλ᾽ εὖ εἰδότων ὅτι ἀφθόνως 
ταῖς γυναιξὶν αὐτῶν κοινωνῶν ἨὙεννᾷ, χαριζόµενος 
αὐτοῖς Ἑρμεῖς, ᾽Απόλλωνας, Διονύσους, Ἐνδυμίωνας 
καὶ ὅσους ἄλλους εἰρήκαμεν, ἐκ µίξεως αὐτοῦ κάλλει 
διαπρεπεστάτους. 


XV. Καὶ ἵνα μὴ εἷς ἄπειρον * ἐξήγησιν τὸν χρόνον 
δαπανῶ, πάντων μετὰ Διὸς θεῶν ἀφθόνους εὑρήσεις 
κοινωνίας’ οἱ ἀνόητοι δὸ µοιχείας λέγουσι τῶν θεῶν, 
μηδὲ τῶν ἀῤῥένων τὰς µίξεις φυλασσομένων ὡς αἱ- 
σχρὰς, ἀλλὰ ἐπιτηδευόντων καὶ τοῦτο ὡς εὐπρεπές. 
Αὐτίκα γοῦν αὐτὸς ὁ Ζεὺς Γανυμήδους * ἐρᾷ Ποσει- 
δῶν Πέλοπος.' ᾽Απόλλων Κινύρου 6, Ζακύνθου, 146 
Ὑακίνθου, Φόρθαντος, Ύλα, ᾿Αδμήτου, Κυπαρίσσου ?, 
᾽Αμύκλα, Τρωΐλου, Βράγχου Τυμναίου, Πάρου Πο- 


VARLE LECTIONES. 


* [ta O, et C ex conjectura, ᾿Ασκληπιοῦ in textu. Vulgo enim  /JEgine pater Asopus, non 


JEsculapius perhibetur. 


ὥς O, mendose. Deinde ᾽Αμαλθείᾳ O, et ex conject. C, cujus textus 


᾽Αμαλθαῖς. At ex quibus fontibus sua hauserit auctor Homiliarum, nescire me fateor. Magis 
etiam mireris ea, que tradit auctor Recogn. x, 22 : Mantheam Phoci (stuprat) mutatus in ursum, 
ex qua nascitur Arctos. S. *?* [ta scripsi cum O. Emendationem ἀνέπτη prius vidit D, Καλλι- 
eoi 8; ἀνείπη et Καλλιστῷ C. Tum Λυκάωνος O. ** Σαρπιδών O. ?* ἐξέφυ O. *5 Μυρμηδών O. 
Recte C. Ἑρσσίου mutari vult in Αἴτνη (cfr. Recogn. x, 22: Tbaliam /Etnam Nympham, muta- 
tus in vulturem, ex qua nascuntur apud Siciliam Palisci), et πάλαι σοφοί in Παλικοί. Conferas, que de- 
derunt Servius et Heynius ad Virg. An. 1x, 584, 9. 9 εἰμάτη O. Leg. Ἱμαλίᾳ, cl. Diod. Sic. v, 55 : ὅτε 
ài Ζεὺς λέγεται ἐρασθῆναι μιᾶς τῶν Νυμφῶν, Ἱμαλίας ὀνομαζομένης, καὶ τρεῖς ἐξ αὐτῆς τεχνῶσαι παϊῖδας, 
Σπαρταῖον (al. Παρταῖον), Κρόνιον, Κύτον. S. 9' [ta conjecit C, qui exh. Ὁσπίαν in textu; Κασπίαν Ο. 
* Commutavi Ottoboniani ἀγχίνιο in ᾽Αγχίνιος, ^pud C, ᾽Αγχίνοος. S proponit ᾽Ατόώμνιος. 99 τοῦ adjunxi 
ο. O, qui exh. θεσπίου nt cod. Hom. Parisin. θεστἰου conj. " Tum ὀνομασθείσῃ p. νοµισθείσῃ mavult Valc- 
kenarus Diatr. in Eurip. reliq. p. 68. Ed. Lips. !99 Leg. ἐξέφυσεν S. Deinde Aapíq conj. C, cujus textus 
Δαμίφ. in O δαµείφ. ! xopsalvov dedi οκ conjectura, πυρσέων C, πυρσεύων S, πυρσένων O. Tum in eodem 
vox τελεῖ bis exarata apparet. ? Fortasse αὖθις. S. * Verba xai τῇ κ. τ. À. ad sequentem periodum tra- 
here voluerat Qotelerius ; αἱ scribendum auctore Davisio καὶ τὴν (sc. Περσεφόνην) γυναῖκα — νομισθεῖσαν. S. 
* [ta marg. Ci, qui in lextu ἄπορον, ut Ο. * Γαννυμήδους Ό. * Κιννύρου O. 7? Κυπαρίσυ O. Deinceps 
scripsi Τυμµναίου (Τιμνα[ο» Ο), Τυμνίου ex conject. C, cujus cod. Yupvalo, - 


185 CLEMENTINA. — HOMILIA V. 186 
τνιέως (89), Ὀρφέως' Διόνυσος δὲ Λαόνιδος, ᾽Αμπέ- A Cyparissi, Amyole, Troili, Branchi Tymnei, Pari 


λου, Ὑμεναίου 8, Ἑρμαφροδίτου, Αχιλλέως *- ὁ δὲ 
Ασχκληπιὸς Ἱππολύτου' xal Ἡφαιστος Πηλέως, Πὰν 
δὲ Δάφνιδος (9. ὁ δὲ Ἑρμῆς Περσέως, Χρύσου, θέρσου, 
Ὀδρύσου, Ἡρακλῆς δὲ ᾿Αθδήρου (90), Δρύοπος, Ἰο- 
χάστου, Φιλοχτήτου, Ὕλα, Πολυφήμου, Αἴμονος, Χώ- 
νου, Εὐρυσθέως !!. 


XVI. Πάντων οὖν σοι τῶν ἐπισημοτέρων θεῶν ix 
μέρους τοὺς ἔρωτας παρεθέµην, φιλτάτη, ἵν 13 clone, 
ὅτι µόνοις ἀνθρώποις τοῖς ἀνοήτοις περὶ τοῦτο γίνε- 
ται ζηλοτυπία. Διὸ xal θνητοὶ τυγχάνουσιν, xal λυ- 


κηρῶς τὸν βίον διατελοῦσιν, ὅτι τὰ δόξαντα τοῖς θεοῖς . 


χαλὰ αὐτοὶ διὰ τὸν αὐτῶν ζῆλον κακὰ εἶναι ἀπεφή- 
ναντο. Maxapla οὖν ἔσῃ τοῦ λοιποῦ, μιμουμένη 
θεοὺς xai οὐχ ἀνθρώπους. "Ανθρωποι γὰρ, τὴν νοµιζο- 
µένην σωφροσύνην ἱδόντες 19 σε διαφυλάσσουσαν, διὰ 
τὸ ἴδιον πάθος ἐπαινοῦσι μὲν, οὐκ ὠφελοῦσι δέ: θεοὶ !* 
δὲ, ἐξομοιουμένην σε ἑαυτοῖς ὁρῶντες, xal imawi- 
σουσι xai ὠφελήσουσνν. 

XVII. Λόγισαι γάρ ot, πόσας ἡμείφαντο ἐρωμέ- 
νας ὦν τὰς μὲν κατηστέρισαν, τινῶν δὲ xal τέχνα 
xai συνεργοὺς εὐηργέτησαν. Αὐτίκα γοῦν Ζεὺς κατη- 
στέρισεν Καλλιστὼ, τὴν λεγομένην "Apxtov μικρὰν, ἂν 
καὶ Κυνόσουραν !5 346 προσαγορεύουσί τινες (91) 
Ποσειδῶν δελφῖνα διὰ τὴν ᾽Αμϕιτρίτην ἐνέταξε τῷ οὐ- 
pav xai Ὠρίωνα, τὸν Εὐρυάλης τῆς Μίνω, δι’ Εὐρυά- 
λην τὴν μητέρα τῶν ἄστρων κατηξίωσεν΄ Διόνυσος τὸν 
Αριάδνης στέφανον, Ζεὺς τὸν ἀετὸν συνεργήσαντα 
ἐπὶ τῇ Γανυμήδους ἁρπαγῇ, καὶ αὐτὸν τὸν Γανυμή- 
δην ἐν Ὑδροχόου cipi, ἔταξεν' καὶ ταῦρον δὺ Εὐρώ- 


πην ἐτίμησεν. ᾽Αλλὰ xal Κάστορα xal Πολυδεύχην C 


καὶ Ἑλένην Λήδφ χαριζόµενος ἐποίησεν ἁστέρας" 
καὶ Περσία διὰ Δανάην' xal ᾿Αρχάδα !€ διὰ Καλλι- 
στώ᾽ παρθένον, τὴν xal Δίκην, διὰ θὲμιν' Ἡρακλία 
διὰ ᾽Αλχμήνην. Καὶ οὐχέι µηκύνω πλέον μακρὸν 
δὲ τὸ κατ᾽ εἶδος λέγειν, ὅσους διὰ πολλὰς ἐρωμένας 
εὐπργετήχασιν οἱ θεοὶ ταῖς πρὸς ἀνθρώπους κοινω- 
νίαις, ἃς οἱ ἀνόητοι ὡς κακὰς πράξεις ἀπαγορεύου- 
σιν, οὐκ. εἰδότες ὅτι ἡδονή ἐστιν ἡ µεγάλη ἐν ἀνθρώ- 
ποις ἁπόλαυσις. 


XVIII. Τί δὲ; xal τῶν σοφῶν ol περιθόητοι οὐχ 


Potniensis, Orphei; Bacchus vero Laonidis,Ampeli, 
Hymenei, Hermaphroditi, Achillis ; /Esculapius au. 
ilem Hippolyti; Vulcanus Pelei: Pan Daphnidis ; 


at Mercurius Persei, Chryse, Thersi, Odrysi ; Her- | 
cules denique Abderi, Dryopis, locasti, Philoctetis, ' 


Hyle, Polyphemi, Hemonis, Choni atque Eury- 
sthei. 

XVI. Omnium itaque illustriorum deorum tibi 
amores ex parte proposui, charissima, ut agnosce- 
res, apud solos homines atolidos oriri ea ex re zelo- 
typiam. Quare et mortales sunt,vitamque in tristi- 
tiu transigunt : quia que a diis judicantur bona, 
ipsi zelo suo ducti mala esse censent. Igitur dein- 
ceps eris beata,si deos imiteris, non bomines. Nam 
homines,intuiti te servare quam putant castitatem, 
propter affectum proprium laudant quidem, at non 
adjuvant : dii vero,cum te spectabunt sibi similem, 
simul laudabunt 8ο opem ferent. 


XVII. Cogita enim mihi, quam multas remune- 
rali fuerint amicas : ex quibus alias quidem retu- 
lerunt in numerum stellarum, aliarum vero et libe- 
ros et adjutores beneflciis affecerunt. Jam ergo 
Jupiter Callistonem stellam fecit,que vocatur Ursa 
minor, quamque Cynosuram appellant nonnulli. 
Neptunus in colo collocavit Delphium, Amphitrites 
gratia : et Orionem ex Euryale, Minois filia, na- 
tum propter matrem Euryalen astris donavit, Bac- 
chus coronam Ariadne. Jupiter aquilam, qua in 
rapiendo Ganymede usus fuerat : ipsumque Gany- 
medem in Aquarii honore constituit ς ac taurum 
honoravit ob Europam. Quin et Castorem, Pol- 
Jucem ac Helenam, Ledee gratificans, stellas fecit : 
et Perseum, propter Danaen : et Arcadem, propter 
Callistonem : virginem, que et Dice, ob Themim, 
Herculem, propter Alomenam. Et ne adhuc magis 
producam sermonem; longum enim est singula 
referre, in quot alioa, multarum &micarum ergo, 
benefici exstiterint dii, per humanos complexus; 
quos stulti ut mala opera prohibent, ignari vo- 
luptatem maximum esse inter homines commo- 
dum. 

XVIII. Quid vero? Nonne et sapientium cele- 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


* [ta Ο. ο. marg. Ci, cujus textus Ὑμαινέου. 3 "Ay 


ιλέως Ο. 19 Δάφνι Ο. 11 Ita. S., Ἑδρυστέως C, Eo- 


ῥυθέως O. i. ἵνα C. !* tbócec O. Idem διαφυλάττουσαν. !* Ita O, et ex conject. C, in oujus textu θεοῖς- 
!5 χυνὸς oópdv C. !* Ita O et C ex conject., "Apxa cod. Hom. Parisiensis. Dein τήν O, ex ex conject. C, 


qui τῇ in textu, τε in marg. 


VARIORUM NOTE. 


. (89) Bpáyyou  Touvalo πάρου ποτνιέως. Ita 
in ms. Unde confici queat, Βράγχου Τυμνίου, Πά- 
ρου Ποτνιέως. Branchi Tymnii, bai) Polniensis , aut 

ῥάγχου ᾽Ατυμνίου, Πάρου Ποτνιέως; aut quid si- 
mile. Erant enim Branchide in agro Milesio, testi- 
bus Herodoto, Strabone, Pausania ; et Miletum ac 
Tymnum in Caria ponit Stephanus : quare Bran- 
chos Tymnius forsan dictus fuerit, quem multi 
Thessalum faciunt. Atymnium autem amatum esse 
ab Apolline tradit Nonnus Dionysiacorum lib. xix et 
XXIX. Verum in his corruptis atque ignorabilibus 


plura nihi] necesse. Cor. 

(90) Ἡραχλῆς δὲ ᾿Αοδήρου. Apollodorus lib. Ἡ 
De diis, Abderum appellat Ἡρακλέους ἑἐρώμενον, 
Herculis amasium ; Ἱρακλέος φίλον Tzetzes Chiliade 
2. In Stephano Dyrantio ;"À 
τοῦ υἱοῦ "Boluov, Ἡρακλέους ἐρωμένου. Cor. 

(91) Καλλιστὼ, τὴν λεγομένην ἄρχτον µμικρον 
ὃν καὶ χυνὸς οὐρὰν προσαγορεύουαίν τινες. Apud 
alios Callisto nomine "Άρκτου μεγάλης, Urse majo- 
ris gaudet; ad distinctionem UÜrsse minoris, seu 
Cynosure. Id 


6δηρα, ἀπὸ ᾿Δοδήρου 





187 


6. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


188 


berrimi voluptatem maximi fecerunt, et cum qui- Α ἡδονὴν προκρίνουσιν, καὶ αἷς ἐθουλήθησαν ἐμίγη- 


bus placuit mulieribus commisti sunt? Inter quos 
primus ille Grecis magister, de quo ipse Apollo 
pronuntiavit : Ümnium hominum Socrates sapienits- 
simus ; nonne in civitate optimis legibus gubernata, 
Lacedemone, communes uxores proponit ? et sub 
pallio pulchrum occultat Alcibiadem 1 Et vero So- 
craticus Antisthenes de mochia que dicitur non 
repellenda soribit.Sed et hujus discipulus Diogenes, 
an non palam ac libere cum Laide concumbit, ea 
mercede ut illam ferat humeris? Nonne Epicurus 
elfert voluptatem ? Nonne Aristippus unguentis deli- 
butus totum se Veneri addicit ? Nonne Zeno promi- 
BScuum innuens coitum, dicit deum esse in omnibus, 
ut intelligentibusexploratum sit,cum quovis miscea- 


tur aliquis, tum semetipso misceri, frustraque p 


prohiberi vocata adulteria, vel concubitus cum ma- 
tre aut filia aut sorore aut liberis? Chrysippus 
aulem in amatoriis epistolis et Argive inaginis 
meminit, apponefis ad Jovis pudenda os Junonis. 


XIX. Scio, hrec veritatis ignaris terribilia et tur- 
pissima videri, at non Grecorum diis ao philo- 
sophis non Bacchi et Coreris mysteriis. Verum 
super his omnibus,ne cunctorum deorum et philo- 
sophorum vitiis referendis terr pus insumam, duo 
tibi sint maximi scopi, inter deos quidem Jupiter, 
inter homines autem philosophos Socrates. Reli- 
qua vero ex iis, quorum his litteris mentionem 
feci, iatelligens cave ne amatorem tuum contris- 
tes : quoniam sicut qua diis et heroibus feceris 
contraria, impietatis damnaberis, congruensque 
feres supplicium. Si vero omni te prebueris ama- 
tori,tanquam deos imitata ad iis beneflcium repor- 


σαν; ὧν πρῶτος !1! ὁ τῆς Ἑλλάδος διδάσκαλος, περὶ 
οὗ αὐτὸς ὁ Φοῖθος ἔφη ᾿Ανδρῶν ἁπάντων Σωκρά- 
της σοφώτατος" οὐκ iv τῇ εὐνομωτάτῃ πόλει, τῇ 
Λακεδαίµονι (99), κοινὰς προτίθησι τὰς γυναῖκας, 
147 xai ὑπὸ τῷ τρίθωνι τὸν καλὸν ᾽Αλκιθιάδην 
καλύπτει (03) ; καὶ ὁ Σωκρατικὸς δὲ ᾿Αντισθένης 
περὶ τοῦ δεῖν τὴν λεγομένην µοιχείαν μὴ ἀπο- 
σείεσθαι 19 Ἱράφει. ᾽Αλλὰ xal ὁ τούτου μαθητὴς 
Διογένης Λαΐδι 19 οὐκ ἐπὶ μισθῷ τῷ φέρειν αὖ- 
τὴν ἐπ᾿ ὤμων δηµοαίἰᾳ κοινωνεῖ μετὰ παῤῥησίας; 
Οὐχ Ἐπίχουρος ἡδονὴν προκρίνει; Οὐκ ᾿Αρίστιπ- 
πος μυρισθεὶς ὅλον αὐτὸν ᾿Αφροδίτῃ χαρίζεται; 
Οὐ Ζήνων ἁδιαφορεῖν αἱνισσόμενος διὰ πάντων τὸ 
θεῖον εἶναι 3 λέχει, ἵνα Ὑνώριμον τοῖς συνετοῖς 
γένηται, ἵνα ᾧ 3 ἄν τις μιγῇ, ὡς ἑαυτῷ μίγνυ- 
ται, xol περισσὸν τὸ ἁπαγορεύειν τὰς λεγομένας 
µοιχείας, 7j µίξεις μητρὸς T] θυγατρὸς fj ἁδελφῆς fj 
παίδων; Χρβύσιππος (94) δὲ ἐν ταῖς ἐρωτικαῖς ἐπι- 
στολαῖς καὶ τῆς ἐν "Aper εἰχόνος µέμνηται, πρὸς τῷ 
τοῦ Διὸς αἶδοίῳ φέρων τῆς "Hpac τὸ πρόσωπον 33. 
XIX. Οἶδα ὃτι ταῦτα τοῖς 99 ἀληθείας ἁμυήτοις φο- 
θερὰ καὶ αἴσχιστα χαταφαίνεται, ἀλλ᾽ οὐ τοῖς 1* Ἐλ- 
λήνων θεοῖς xal φιλοσόφοις, οὐ τοῖς Διονύσου xal 
Δήμητρος 95 µυστηρίοις. Αλλ’ ἐφ᾽ ἅπασι τούτοις, ἵνα 
μὴ πάντων θεῶν xal φιλοσόφων τοὺς βίους λέγων παρ- 
ἀναλίσκω τοὺς Ύρονους, δυο ἔστωσάν σοι µέγιστοι σκο- 
ποὶ, θεῶν μὲν Ζεὺς, ἀνδρῶν δὲ φιλοσόφων Σωκράτης. 
Τὰ δὲ λοιπὰ, ὧν σοι γράψας ὑπέμνησα, συνεῖσα ἔπεχε, 
µήποτε ἑραστήν σου 348 λυπήσις ἐπεὶ ὡς θεοῖς 
καὶ ἔρωαιν 39 τὰ ἑναντία πράξασα, ἀσεθὴς κριθεῖσα, 
τὴν προσήκουσαν ὑφέξεις τιµωρίαν. Ἐὰν δὲ παντὶ 
ἑραστῇ ἑαυτὴν παρασχᾗς, ὡς θεοὺς μιμουμένη τῆς 
παρ᾽ αὐτῶν τεύξῃ εὐεργεσίας. Τὰ δὲ λοιπὰ, φιλτάτη, 


VARIE LECTIONES. 
11 πρῶτον O.  !* Ita O ο. marg. Ci, cuj. textus ἀποσίεσθαι 33 Λαΐδι om. O. Dedi ἐπὶ Pr: τῷ c. eodem, 


ἐπί τε μισθῷ τό C, ἐπὶ τῷ µισθῳ τοῦ D. 99? tivac coni. C. 3 Leg. ὅτι ᾧ 8. 33 C refert ad 
1 Gne 15 Δημήτρας C. Subinde oscaie conj. S, qui et lectionem Ottob. 


tol. in, p. 122. 3 τῆς C... * τῆς O. 
Δήμητρος proposuit. 35 ἐρῶσιν O, ἤρωσιν 


heoph. a4 Au- 


VARIORUM NOTE. 


(9 ) 'Ev εὐνομωτάτῃ πόλει τῇ Λακεδαίµονι, 
Observat τεζο ας λες μασ De legibus, Platonem 
hac in parte suspexisse Lycurgi leges. Cor. — Ob- 
servavit quidem Theodoritus Therap. ix, p. 125, 
Platonem ex imitatione Lycurgi τὰς εὐνόμους εἷς 
τοὺς γάμους παρανοµίας sue Reip. civibus indulsiese. 
Videsis etiam Ciceronem apud Nonium, v. Proprium. 
Sed ἐν τῇ Λακεδαίμονι κοινὰς προστιθέναι γυναῖχας 
nullo modo dici potest Socrates : nam Lacedemo- 
niorum non fuit legislator; at suam πόλιν λόγῳφ Ex- 
τισεν, eaque statuit, que tali Reip. convenire vide- 
bantur. Aut ergo vehementer erravit noster, aut, 
ejectis vocibus τῇ Λακεδαίμονι, legendum : Οὐκ ἐν 
3 εὐνομωτάτῃ πολει κοινὰς προστίθησι τὰς γυναῖκας. 

ide Platonem lib. v, De rep., p. 322, ed. Cantubr. 
Dav 6. — Suspicari quis possit plura hinc excidisse 
verba et collatam Platonicam rempublicam cum 
Sparlana, hoc circiter sensu : Ὥσπερ Λυκοῦργος ἐν 
tf Λακεδαίμονι τὰς παρθένου γυμνὰς, ὡσαύτως 
κοινὰς προτίθησι τὰς γυναῖκας' Ut Lycurgus Lace- 
demone virgines nudas : ita et. prosliluil. mulieres 
communes. CueR. — S. Verba Wd Λακεδαίµονι, qure 
&cioli cujusdam manum redolent, expungenda esse 
censeo c. D: 4 εὐνομωτάτη πόλις haud dubie signi- 


ficat Platonis rempublicam, in qua Socrates dispu- 
tationi preest. Ita gepe legitur apud Aristotelem 
6 Σωκράτης dv vj πολιτείᾳ, cfr. Polit. II, 1, 2 (Ὢσ- 
περ iv j πολιτεἰᾳ τῇ Πλάτωνος ἐχεῖ γὰρ ὁ Σωχρά- 
της φηαὶ δεῖν κοινὰ τὰ τέχνα xal τὰς Ὑνυναϊκας εἶναι). 
II, 2, 11, II, 3, 1 (iv τῇ πολιτείᾳ διώρικεν ὁ Σωχρᾶ- 
της περὶ γυναιχῶν κηινωνίας): IV, 3, 12. V, 10, 1. 
VIII, 7, 8. Stahr. Minus bene suspicatur a. exei- 
disse aliqua, atque totum locum sic esse restituen- 
dum : Ὥσπερ Λυχοῦργος ἄν τῇ Λακεδαίμονι τὰς παρ- 
θένους γυμνὰς, ὥὡσαυτως κοινὰς προτίθησι τὰς γυναῖ- 
κας. DRESSEL. 

93) Καὶ ὑπὸ τῷ τρἰδωνι τὸν καλὸν ᾿Αλκιθιάδην 
καλύπτει. Videantur Luciani Amores. Cor. 

(94) Χρύσιππος. Preter Diogenem  Laoertium, 
Theophilus Antiochenus lib. mr ad Autolycum P. 
122 : Χρύσιππος δὲ ὁ πολλὰ φλυαρήσας πῶς οὐχὶ εὖ- 
ῥίσκεται, σηµαίνων τὴν "Hozv στόµατι μιαρῷ συγ- 
Ἰΐνεσθαι τῷ A; et p. 118, 119, e ms. Regio : Τήν xs 
"Hoav ἰδίαν ἀδελφὴν μὴ µόνον τὸν Δία γαμεῖν, ἀλλὰ 
xal διὰ στόματος νά. ου ἀῤῥητοποιεϊν; ubi editio- 
nes nullo sensu : ἁδελφὴν αὐτῶν μὴ µόνον τὸν διὰ 
γάμου. Ip. 


189 CLEMENTINA. — HOMILIA V. 190 
μεμνημένη περὶ ὧν σοι ἑξέφινα μυστηρίων , διὰ A tabis. Ceterum,charissima,memor a me relatorum 


γραμμάτων uot τὴν σὴν δεῖξον προαἰρεσιν. Εῤῥωσό 
μοι. 

XX. Ἐγὼ τοίνυν τότε Y! λαθὼν τὸ θιθλίον τοῦτο 
παρὰ τοῦ ᾿Αππίωνος, ὡς ὄντως διαπέµφων αὐτὸ τῇ 
ἑρωμένῃ, ἐπλασάμην ὡς ἐκείνης πρὸς ταῦτα ἀντι- 
γραψάσης, xal τῇ ὑστεραίᾳ 13 ἑλθόντι αὐτῷ ἐπίδωχα 
typ ᾽Αππίωνι ὡς δῆθεν τὴν map! ἑκείνης ἀντιγραφὴν, 
οὕτως ἔχουσαν' 

Αντίγραφον ἐπιστολῆς 19 πρὸς ᾽Αππίωνα ὡς παρὰ 

τῆς ἐρωμένης. 

XXI. θαυμάζω πῶς, ἐπὶ σοφίᾳ µε ἑπαινέσας, ὡς 
ἀνοήτῳ Ὑράφεις. Eli γὰρ σὸν πάθος 9 πεῖσαί µε 
θελήσας ix τῶν περὶ τοὺς θεοὺς μυθολογηµάτων 
ἑποιήσω τὰ παραδείγµατα , Ἔρωτα τὸν πάντων ?! 
πρεσθύτατον, ὡς ἔφης 33, ἐπὶ πάντων θεῶν καὶ ἆν- 
θρώπων, βλασφημῆσαι μὴ φοθηθεὶς, ὅπως τὴν ἐμὴν 
φθείρης ψυχἠν, xal τὸ ἐμὸν σῶμα περιυθρἰσῃς. Ἔρως 
γὰρ θεῶν οὐκ ἔστιν ἀρχηγότης, ὁ ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις. 
Εἰ γὰρ ἱκὼν ἐπιθυμεῖ, αὐτός 849 ioc ἑαυτοῦ πά- 
θος καὶ κόλασις, xal θεὸς οὐκ ἂν εἴη ὁ πάσχων ἑχών, 
c δὲ ἄχων ἐρᾷ τῆς µίξεως, καὶ τὰς ἡμετέρας διερ- 
χόμενος ψυχὰς ὥσπερ δι’ ὀργάνων τῶν ἡμετέρων σω- 
µάτων εἷς τὰς τῶν νοητῶν Φέρεται συνουσίας, ὁ 
τοῦτον ἐρᾷν ποιῶν xal φέρων µείζων αὐτοῦ τυγχά- 
νει" xal πάλιν αὐτοῦ ἐχείνου τοῦ φέροντος ἑτέρῳ 
πόθῳ φεροµένου, µείζων ἄλλος ὁ φέρων ἐκεῖνον εὖ- 
ploxscai* xal εἰς ἀπέραντον ἐπαναφορὰν 3 τῶν 
ἐρώντων γίνεται, ὃ ἐστιν ἀδύνατον. Οὕτως οὖκ ἔστιν 
οὔτε ὁ φέρων, οὔτε ὁ φερόµενος, ἆλλ᾽ αὐτοῦ τοῦ 
ἐρῶντος τὸ ἐπιθυμητικόν ἐστι πάθος, ἐλπίδι αὐξόμενον 
χαὶ ἀπογνώσει µειούμενον. 


XXII. Οἱ δὲ κρατεῖν αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας μὴ βουλό- 
µενοι τῶν θεῶν χαταφεύδονται, ἵνα περὶ dv πράτ- 
τουσιν, τοὺς θεοὺς ὡς προτέρους δράσαντας ὑποδει- 
χνύντες, ἁπαλλάσσωνται 5 τῆς µέμψεως El γὰρ παι- 
ῥοποιίας ἕνεχεν, xal οὐκ ἀσελγείας , ol λεγόμενοι 
θεοὶ τὰς µοιχείας ἐπετέλουν, τί xal τοῖς ἄρσεσιν 
ἐμίγνυντο 99; ᾽Αλλὰ χαριζόµενοι, φησὶν, ταῖς ἐρω- 
µέναις κατηστέριζον 38 αὐτάς. Οὐχοῦν πρὸ τούτου 
οὐκ ἦσαν ἁστέρες , μέχρις ὅτε ἁσελγείας προφάσει 
ὑπὸ μοιχῶν ὁ οὐρανὸς ἄστροις ἐχοσμήθη ; Πῶς δὲ 
καὶ ol τῶν κατηστερισµένων 5Ί ἔχγονοι ἐν ὥδου xo- 
λάζονται, ὅ τε "Άτλας βαρούµενος, καὶ ὁ Τάνταλος 
bus 5 ἀνιώμενος, xal à Σἰσυφος ἐρείδων πέτραν, 
Τιτυὸς τὰ σπλάγχνα διορυττόµενος, Ἰξίων περὶ τρο- 
y ἀπαύστως κυλυωδούµενος ; R50 πῶς δὲ xal ol 
ἐρασταὶ θεοὶ ὄντες, οὓς ἐμίαναν , κατηστέριζον 59, 
ἑαυτοῖς (95) τοῦτο μὴ χαρισάµενοι ; 

XXIII. Oóx ἄρα ἦσαν θεοὶ, ἀλλὰ τυράννων αἶνίγ- 


mysteriorum mihi per litteras tuam indica volunta- 
tem. Vale. 

XX. Ego igiiur hoc libello ab Appione tum 
accepto, quasi vere missurus ad amatam,tanquam 
illa reseripsisset conflxi, et postridie venienti 
tradidi Appioni velut mulieris rescriptum, quod 
ita habet : 


Rescriptum ad epistolam ad. Appionem tanquam ab 
adamata. 


XXI. Miror qua ratione, cum me de sapientia 
laudes, tamquam stultam compellas. Nam dum 
cupis ad tuum me adducere affectum, ex deorum 
fabulis sumpsisti exempla, Amorem, (quem om- 
nium antiquissimum dixisti,et supra cunctos deos 
et homines) non veritus infamare, quo meum cor- 
rumperes animum, meumque contumelia afficeres 
corpus. Απιοῦ enim non est deorum princeps ac 
ductor, is qui in cupiditatibus versatur ; nam si 
sponte cupit, ipse est sui perpessio et supplicium, 
neo deus est, qui voluntarie patitur: sin vero in- 
vitus appetit concubitum, et nostras pervadens 
animas tanquam per corporum nostrorum instru- 
menta fertur ad congressum eorum que sub intol- 
ligentiam cadunt, qui eum inducit ad amandum, 
major est eo : iterumque cum hic qui inducit in 
alium inducatur amorem,major alius qui hunc in- 
ducit reperitur,et in infinitumamantium numerum 
fit progressus ; quod fleri non potest.Igitur neque 
est qui induoit,neque qui inducitur; sed est ipsius 


C amantis affectus concupiscens, qui spe augetur et 


desperatione minuitur. 

XXII. Qui vero turpem nolunt cupiditatem coer- 
cere, de diis mendaciter fingunt; ut in iis que 
perpetrant deos primos esse auctores ostendendo 
oulpa liberentur.Si enim suscipienda sabolis gratia 
et non libidinis ergo, qui dii vocantur, adulteria 
commiserunt,cur cum masculis quoque misceban- 
tur ? Sed ut gratiflcarentur, inquit, mulieribus ad- 
amatis, illas in astra converterunt. Igitur antea 
astra non erant,usque dum lascivie occasione cc- 
lum stellis exornaretur ? Et quomodo in stellas re- 
latarum liberi 8ο nepotes apud inferos puniuntur? 
Atlas gravatus pondere, Tantalus enectus siti, Si- 
syphus petram retinens, Titys pertusus viscera, 


ἢ Ixio circa rotam indesinenter volutatus. Quomodo 


vero ut amatores dii eos, quos polluerant, inter 


astra retulerunt, sibi autem id muneris non sunt 


largiti ? 
XXIII. Non ergo erant dii, sed tyrannorum ve- 


VARLE LECTIONES. . 
Ἡ Τότε adjunxi c. O. * Ita O o. marg. Ci, in cuj. textu ὑστερέφ 39 ἐπιστολή O. 9* πάθος om. 0 


" παίδων O. 33 Vbb. ὡς ἔφης des. in O. Subinde ἐπὶ τῆς C, ἐπιθείς in. marg. 
^ [ta O c. 8. ἁπαλλάσσονται C. 5 duiyvovco O c. S., T* της πιῦεις 1n marg 


9 δίφει O. 99 κατεστήριζον C, 


ἑπαναφορά conj. CI. 


ἐμιγνοῖντο C. 9 χατηστήριζον C. 9' κατεστηρισµένων C. 


VARIORUM NOT. 


(95) Leg. αὐτοῖς sc. τοῖς ἐρωμένοις , Cur, inquit, 
dii mulieribus 8 se adamstis, quas inter astra re- 


lerunt, non id quoque largiti sunt,ut eorum poste- 


ro8 (ἐκγόνους) & poenis infernis liberarent ? 8. 








191 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


193 


lamina.Saturni namque in Caucasiis montibus,non A µατα. Κρόνου γὰρ ἐν τοῖς Καυκασίοις ὄρεσιν (96)’ 


in colo, sed in terra, sepulerum ostenditur, homi- 
nis feri ac liberorum voratoris. Item lascivi Jovis, 
fabulosi,quique similiter Metin filiam deglutivit,in 
Creta cernitur sepulerum, et in Acherusia palude 
Plutonis ac Neptuni, Solis vero Astris, et Lune 
Carris; Mercurii apud Hermopolin,Martis in Thra- 
cia, Veneris apud Cyprum, Liberi apud "Thebas, 
aliorumque aliis in locis. Itaque eorum qui dii vo- 
cantur, sepulcra comparent. Homines enim erant 
lique improbi et magi. Aliter siquidem non facti 
fuissent monarche ac domini, Jupiter, inquam, 
fabulosus et Bacchua, nisi per transformationem, 
quos et quas volebant,ad id quod volebant compu- 
lissent (98). 

XXIV. Quod 8i eorum emulanda est vita, non 
modo illorum adulteria, sed et mensas imitemur. 
Nam Saturnus liberos suos &bsorpsit, pariterque 
Jupiter suam filliam.Et quid opus est verbis?Pelops 
omnium deorum epulum fuit.Unde et nos ante nefa- 
rium conjugium deorum peragamus epulum simile ; 
sic enim dignum fuerit conjugio epulum. Verum id 
nemo facere sustinuerit, ut nec ego m«achari. Ad 
hec vero mihi amoris velut potentia dei minaris 
indignationem. Amor deus non est,qualis vidctur; 
sed est cupiditas, qu: ex temperamento animalis, 
propter successionem vita,accidit per omnium opi- 
ficis providentiam, ne universum gonus aliquando 
deficiat, sed ut occasione voluptatis ex morituri 
hominis substantia iterum alius nascatur,legitimo 
productus matrimonio ; quo patrem suum cogno- 


8cal quem in senectute nutriat: quod facere ne- C 


queunt qui ex adulterio geniti sunt, cum natura- 
lem non habeant erga genitores benevolentiam. 


XXV. Quandoquidem igitur et propter legitimum 
progeniei incrementum, sicut dixi, amoria oritur 
cupiditas, oportet ut parentes, de castitate solliciti 
liberos suos, antequam veniat cupiditas, erudiant 
in libris,quibonam mentem ingenerare valeant,eos- 


οὐκ ἐν οὐρανῷ, ἀλλ᾽ iv và τάφος τις δείχνυται, ἀν- 
δρὸς dyplou καὶ τεκνοθόρου. ᾽Αλλὰ xai τοῦ ἀσελγοῦς 
Διὸς, τοῦ μυβικοῦ 9, τοῦ ὁμοίως τὴν θυγατέρα Μῆ- 
τιν χαταπιόντος, iv Κρήτη θεωρεῖται τάφος καὶ ἐν 
τῇ Αχερουσίᾳ δὲ λίμνῃ Πλούτωνος xal Ποσειδὸ- 
voc (07): Ἡλίου δὲ ἐν "Αστροις xal Σελήνης ἐν Καρ- 
κοῖς' Ἑρμοῦ δὲ ἐν Ἐρμουπόλει’' "Άρεως ἡ' ἐν θρόαῃ; 
Αφροδίτης ἐν Κύπρῳ' Διονύσου dv θήθαις' καὶ τῶν 
ἄλλων iy ἄλλοις τόποις. Ηλὴν φαίνονται αὐτῶν τῶν 
λεχθέντων οἱ τάφοι. "Ανθρωποι γὰρ ἦσαν, καὶ ταῦτα 
μοχθηροὶ καὶ μάγοι. Οὐδὲ γὰρ ἄλλως µονοχράτορες 
ἐγεγόνεισαν, Ζεὺς λέγω ὁ μυθικὸς καὶ Διόνυσος, cl 
μὴ τῇ μεταμορφώσει, ὦν ἄθελον ἐπεκράτουν "5, εἷς 
ὅπεο αὐτοὶ ἤθελον. 

XXIV. El δὲ τούτων δεῖ ζηλοῦν τοὺς βίους, μὴ 
µόνον τὰς µοιχείας, 363 ἀλλὰ xal τὰς 95 τραπέζας 
αὐτῶν μιμώμεθα. Ὁ γὰρ Κρόνος τὰ αὐτοῦ τέχνα 
κατέπιεν, xal Ζεὺφ ὁμοίως τὴν αὐτοῦ θυγατέρα. Καὶ 
τί δεῖ λέγειν; Πέλοψ πάντων θεῶν δεῖπνον ἐγένετο. 
"Ogsv xal ἡμεῖς πρὸ τῶν ἀθεμίτων γάμων ὅμοιον 
δεῖπνον τοῖς θεοῖς ἐπιτελέσωμεν * οὕτω γὰρ ἂν εἴη 
τὸ δεῖπνον τῶν γάμων ἄξιον. ᾽Αλλὰ τοῦτο οὐκ ἂν 
ὑποσταίη ** ποτὲ, ὡς οὐδὲ ἐγὼ τὸ µοιχήσασθαι. 
Πρὸς τούτοἰς δέ pot Ἔρωτος ὡς δυνατοῦ θεοῦ πει- 
λεῖς xóÀov: Ἔρως θεὸς οὐκ ἔστιν, οἷος δοχεῖ, ἀλλ᾽ 
ἐκ τῆς τοῦ ζώου χράσεως πρὸς διαδοχὴν τοῦ βίου, 
κατὰ πρόνοιαν τοῦ τὰ πάντα ἐνεργήσαντος, συµδαί- 
νουσα ἐπιθυμία, ἵνα τὸ πᾶν γένος µηδεπώποτε ἔπι- 
λείπῃ *5, ἀλλὰ προφάσει ἡδονῆς ἐκ τῆς τοῦ μέλλον- 
τος τελευτᾷν οὐσίας πάλιν ἄλλος γένηται, νομίμφ 
προεκπεφυκὼς 9 γάµμῳ, ὅπως τὸ * γηροτροφεῖν [τὸν 
αὐτοῦ πατέρα γνώσῃ' ὅπερ ποιεῖν ol ἐκ µοιχείας 
Ὑεγονότες οὐκ ἂν ἐδύναντο, φύσιν στοργῆς πρὸς τοὺς 
γεννήσαντας οὐκ ἔχοντες. 

XXV. Ἐπεὶ οὖν διαδοχῆς ἕνεκεν xat ὃδ γνησίας ἔπαυ- 
ξήσεως, ὡς ἔφην, ἡ ἐπιθυμία συµθαίνει ἡ ἐρωτιχὴ, 
χρὴ τοὺς γονεῖς,  σωφροσύνης προνοουµένους, τοὺς 
αὐτῶν παϊῖδας πρὸ τῆς ἐπιθυμίας διὰ τῶν σωφρονι- 
ζόντων βιθλίων προπαιδεύειν 59, καὶ τοῖς χρείττοσιν 


VARL/E LECTIONES. 


9 9805 O . *! *Apsoc Ο. ** Ita O o. S., ἀπεκράτουν C. 9 Vbb. Τὰς µοιχείας, ἀλλὰ xal repetuntur in 0 
post ἀλλὰ καί. ** ὑποσταίη dedi ex conjeot., ὑποστέῃ C, ὑποστῇ S, qui legi vult ὑποστῇς, ὑποσταῖ O. "5 μὴ 


δὶ πώποτε ἐπιλίπῃ O. ** Ita O ο. S, προεχκφυκώς C. " τό O, et C ex conjectura, τὸ µή in textu. '** χαί add. 


Ο. ** Ita O c. S, προσπαιδεύειν C. 


VARIORUM NOT &. 


(96)'Ev τοῖς Καυχασίοις ὕρεσιν. Et hom. vi, 
cap. 21. Hinc Caesarius Responsione ad interroga- 
tionem 112, Πρὸς δὲ τοῖς Καυσίοις (1. Καυκασίοις) 
ὄρεσι Κρόνος, μᾶλλον δὲ ὄνθος ὑπὸ τῶν ὄνων προσε- 
χυνήθη, ἀνακράζων καὶ ὀγχώμενος xag Ἑλλήνων. In 
Epiphanii Ancorato cap. 108 : Ζεὺς Κρονίδης, ὁ τα” 
ταρώσας τὸν ἴδιον αὐτοῦ πατέρα iv τῷ Καυκασίῳ 
ὄρει. Sed apud Clementem Alexandrinum Protrep- 
tici p. 18, 19, Saturnus in Sicilia sepultus fuisse 
dicitur, Cor. 

(97) Post καὶ Ποσειδῶνος Lobeckius Aglaoph. p. 
576 excidiss& censet àv Τήνφ. S. In hom. νι, 24, 
ἐν Πάτραις p. iv "Αστροις. Et τὸ ἱερὸν τοῦ ᾽Απόλ- 
λωνος ἐν Πάτραις memorat Pausanias in 4«γυβαῖοί». 
Ad lectionem "Άστροις propius accedit "Ατροις. Τὰ 
"A:pa autem seu αἱ "Axpa oppidum est inter Eu- 


phratem ac Tigrim. Legi quoque posset Πατάροις, 
ob Apollinem Patareum. Sed "Ατροις certa lectio 
est, quia hom. vr, 32, Sol jacere dicitur in Meso- 
potamia, hoc est inter duos memoratos fluvios. C. 
"Ατροις probat Lobeck l. ο. S. Ad oram codicis 
nostri posita est manu recentiori emendatio his ver- 
bis, ὡς οἶμαι xapxlvow. Ego autem ldgerim Κάρ- 
ῥαις, ex hom. vr, 21, ubi habetur iv Κάραις. Certe 
&ad Carras deus Lunus colebatur, testantibus Hero- 
diano et Spartiano in Anton. Caracalla ; Luna, tes- 
tante Ammiano ]. xxii. Κάῤῥαι autem Theodoreto 
H. E. 11, 21, et Sozomeno vi, 33, sunt Κάραι C. 

(98) Viro maxime inter cooperatores nostros 
Grece perito, Bic vertere placeret : nist transforman- 
les se in ea qux vellent, ea quz ipsi vellent asseque- 
rentur. Judicet leotor eruditus. Ep. PATROL. 





1099 


CLEMENTINA. — HOMILIA V. 


194 


αὐτοὺς προεθίζειν λόγοις" ὅτι δευτέρα φύσις ἡ συν- À que probis preaesuefaciant sermonibus, quia con- 


θεια πρὸς τούτοις δὲ πυχνῶς αὐτοὺς τὰς κχολάσεις 
159 ὑπομιμνήσκειν τὰς ἐκ τῶν νόµων, ἵνα, ὥσπερ 
χαλινῷ τῷ φόδῳ χρώμενοι, ταῖς ἀτόποις μὴ συντρέ- 
χωσιν ἡδοναῖς 9- προσήχει δὲ καὶ πρὸ τοῦ τὴν ἐπι- 
θυµίαν ἐπακμὰσαι γάμῳ τὸ φυσικὸν τῆς ἡλικίας 
πληροφορεῖν πάθος , πρότερον πείσαντας εἲς εἶδος 
ἱτέρας γυναιχὸς μὴ ἀτενίζειν. 

XXVI. Ὁ γὰρ νοὺς ἡμῶν, ὁπόταν *! «à πρῶτα τῇ 
τέρψει τὸ εἶδος τῆς ἐρωμένης ἁπομάξητεαι, ὥσπερ 
ἓν κατόπτρῳ ἐνορῶν dsl τὴν μορφὴν, διὰ τῆς µνή- 
µης βασανίζεται' καὶ μὴ τυγχάνων μὲν τῆς ἔπιθυ- 
µίας, τῆς ἐπιτυχίας μελετᾷ τὰς ὁδοὺς, ἐπιτοχὼν δὲ, 
μᾶλλον αὔξεται, ὥσπερ τὸ πῦρ τῆς ὕλης εὐποροῦν, 
xz: μάλισθ᾽ ὅτ ἂν τῇ ψυχᾷ τοῦ ἐρῶντος πρὸ τοῦ 
πάθους προσεντετυπωµένος μὴ προὐπάρξῃ φόδος . 
Ὡς γὰρ ὕδωρ πῦρ κατασθέννυσιν, οὕτως xal φόθος 
τῖς ἀλόγου ἐπιθυμίας ἐστὶ σθεστήριος. Ὅθεν ἐγὼ Ex 
τινος Ἰουδαίου τὰ θεῷ πρέποντα xal 9? vosiv καὶ 
ποιεῖν ἐχμαθοῦσα, εὐάλωτος πρὸς µοιχείαν ὑπὸ ψευ- 
δῶν µύβων οὗ γίνομαι. θέλοντι P δὲ σοι xal σπου- 
ὁά4ζοντι σωφρονεῖν , φλεγμαινούσῃ Ὁ Ψψυχᾗ πρὸς 
ἔρωτα, βοηθοίη θεὸς xal τὴν ἴασιν παρχσχοίη. 

XXVII. Ἐπαχούσας δὲ ὁ ᾽Αππίων τῆς ὑποκρίτου 

ἀντιγραφῆς, ἔφη Μή τί ἁλόγως Ἰουδαίους pico ; 
νῦν γοῦν ταύτην 5 τίς ποτε συντυχὼν Ἰουδαῖος, 858 
καὶ tlc τὴν θρησκείαν μεταγαγὼν ἀνέπεισε σωφρο- 
νεῖν, xai ἀδύνατέν ἔστι τοῦ λοιποῦ αὐτὴν " εἰς χοι- 
νωνίαν ἑτέρου τινὸς συνελθεῖν, ὅτι οἱ τοιοῦτοι τὸν 
θεὸν ὡς παντεπόπτην τῶν πράξεων προθέµενοι σφό- 
ὃρα σωφρονεῖν ἐγκαρτεροῦσιν, ὡς λαθεῖν μὴ δυνά- 
μενοι. 
XXVIII. Ταῦτα ἀχούσας, ἔφην τῷ ᾽Αππίωνι' Nov 
σοι τὰ ἀληθῆ ὁμολογήσω. Ἐγὼ γυναικὸς οὐκ ἡρά- 
σθην οὐδὲ ἄλκου τινὸς, mávu µου τῆς ψυχῆς δεδαπα- 
νηµένης πρὸς ἄλλας ἐπιθυμίας xal πρὸς ἀληθῶν 5 
δογμάτων εὕρεσιν. Καὶ μέχρι τοῦ νῦν, πολλὰς γνώμες 
φιλοσόφων διασκοπήσας, πρὸς οὐδένα αὐτῶν ἕνευσα, 
ᾗ πρὸς τὸ Ἰουδαίων µόνον , ἑμπόρου τινὸς αὐτῶν 
ὀθόνας πιπράσκοντος ἐνταῦθα τῇ "Popp ἔπιδεδημη- 
χότος, xal Ex τινος συντυχίας ἀγαθῆς ἁπλούστερόν pot 
τὸ μοναρχικὸν φρόνηµα παραθεµένου. 

XXIX. Ακπύσας δὲ µου τῆς ἀληθείας 6 ᾽Αππίων, 
ὁ ἁλόγως μισῶν τὸ Ἰουδαίων, xai tl ποτὲ ἐστιν αὖ- 
τῶν τὸ πιστὸν οὔτε εἰδὼς οὔτε εἰδέναι θέλων, ἀκρίτως 
ὀρχισθεὶς τῇ σιωπᾖ ἐξ αὐτῆς ἤδη τῆς Ῥώμης ἀπηλ- 
λάσσετο" καὶ ἕχτοτε vov πρῶτον αὐτῷ συντετυχηκὼς, 
τὸν ἐξ ἐκείνου τοῦ χρόνου θυμὸν ὑποπτεύω εἰκότως, 
Πλὴν ἐφ᾽ ὑμῶν αὐτοῦ πεύσοµαι, τί ἂν ἔχοι λέγειν 58 
περὶ τῶν λεγομέλων θεῶν, ὧν οἱ flot, παντοπαθεῖς 
εἶναι μυθολογούµενοι, πρὸς τὴν τοῦ ὁμοίου µίμτσιν 
ἐπιτηδὲς ἄδονται δημοσίᾳ Ov πρὸς τοῖς ἀνθρωπίνοις πά- 
θεσιν, ὡς ἔφην, καὶ οἱ κατὰ τόπον δείχνυνται τάφοι, 


suetudo est altera natura : ad heo autem frequen- 
ter in eorum memoriam revocent legum ponas : 
quo metu tanquam freno usi absurdis non consen- 
tiant voluptatibus. Convenit ergo ut, antequam fer- 
veat cupiditas, naturali etatis affectui per connu- 
bium satisfiat; persuadeamusque illis prius, ne 
formam alterius mulieris contemplentur. 

XXVI. Etenim mens nostra, cum primum sibi 
impresserit cum voluptate adamate imaginem, 
quasi in speculo semper formam intuens, per me- 
moriam torquetur, et si quidem voto non fruitur, 
potiendi artes meditatur ; sin autem fruitur, cres- 
cit cupiditas, sicut ignis materia abundans, pre- 
gertimque quando in amatoris animo timor ante 


B affectum impressus non preezxstitit. Nam sicutaqua 


exstinguit ignem, ita etiam timor vim habet exstin- 
guendi pravam cupiditatem. Quocirca ego, ut que 
8 quodam Judeo didicerim et cogitare et facere 
que lJeum decent, per falsas fabulas in stuprum 
&dduci non possum. Tibi vero, cupienti ac studenti 
caste vivere, animsque ad amorem flagranti, Deus 
auxilium prebeat, atque tribuat medicinam. 

XXVIL Audito autem fictitio rescripto, Appion 
dixit : An sine ratione Judeos odi? Nunc ergo 
hanc aliquis Judeus nactus, adductamque ad suum 
cultum, in castitate degere persuasit, et deinceps 
impossibile est ut ea in cujusdam complexus ve- 
niat, quia isti, Deum tenquam omnium operum 
inspectorem sibi proponentes, pudicitiam admo- 
dum retinent velut qui non possint latere. 


XXVIII. Que cum audivissem, dixi Appioni : Jam 
tibi verum fatebor. Ego mulierem non amavi ne- 
que quid hujusmodi ; animus quippe meus in alia 
omnino consumitur desideria, scilicet, in repcrien- 
dis veris dogmatibus. Et huc usque animo ad va- 
rias philosuphorum opiniones adjecto, ad nullum 
illerum inclinavi, nisi ad Judeorum religionem, 
cum ex illis mercator aliquis linteorum hic Romam 
&dvenisset, et bono quodam casu mihi simpliciter 
sententiam de uno Dei principatu commendasset. 

XXIX. Appion vero, a me accepta veritate, qui 
legem Judeorum inique oderat, nec que esset illo- 
rum fides sciebat aut volebat scire, absque judicio 
iratus clam statim Roma discessit, et ex eo nunc 


D primum illum nactus, iram temporis illius merito 


vereor. Attanem coram vobis iuterrogabo, quid di- 
cere habeat de vulgaribus diis, quorum vite, quas 
omnibus vitiis subjectas referunt fabule, palam de 
industria ad imitationem canuntur, quorumque 
preter humanos aífectus, ut dixi, etiam sepulcra 
per loca ostenduntur. 


VARLE LECTIONES. 


5 ἡδονῆς O. 9 ὁπότ) ἄν C. 5 xal inserui c. O. 55 Turbatus est, ut opinor, ordo verborum, qui sic videtur 
constituendus : θέλοντι δὲ σοι καὶ σπουδαζοντι σωφρονεῖν βοηθοίη θεὸς, καὶ φλεγμαινούσῃ ΨυΧΠ τὴν aov 
παράσχοι. D. 8. textum vulgatum posse retineri existimat, dummodo scribatur Φλεγμαινούσης ψυχῆς. 9 


Ita O c. D., φλαιγμαινούσῃ 
τῶν ἆληθῶν ἆ ub 


Tum παράσχοι O. 5 D legi vult ταύτῃ (89. γυναικ/) . 
γει Cl. non C., ut parum aocurate asserit 8. 


αὐτήν om. O. πρὸς 








195 . $. CLEMENTIS ] ROM. PONT. OPERA DUBIA. 198 


XXX. Ista cum a me alii ante audiviesent, et A — XXX. Ταῦτα o! ἕτεροι προακούσαντες ἐμοῦ καὶ 
consequentia desiderarent discere, convenerunt µμαθεῖν τὰ ἑξῆς ποθοῦντες, 8544 συνηλθόν pot, ὡς ἐπι- 
me, ut Appionem invisuri. Et vero eum jam lotum σκεψόμενοι ᾽Αππίωνα. Καὶ δὴ λελουμένον αὐτὸν $0» 
inveninius, mensa parata. Quare pauca examina- κατελαμθάνομεν ἐφ᾽ ἑτοίμῳ τραπέἐζῃ. Διόπερ 59. ὀλίγα 
vimus, circa doctrinam de diis. Ille vero nostram, ἠκριθολογησάμεθα sl; τὸν περὶ θεῶν λόγον. 'O δὲ, 
opinor, intelligens voluntatem, crastina die se ali- οἶμαι, συνεὶς ἡμῶν τὴν προαίρεσιν, εἲς τὴν ἐπιοῦσαν 
quid de diis dicturum promisit, eumdemque nobis ἔχειν 99 τι εἰπεῖν ὑπέσχετο περὶ θεῶν, καὶ τὸν αὐτὸν 
indicavit locum, in quo esset locuturus. Nos autem Ἠπροεδήλωσεν ἡμῖν τόπον, ὡς ἐκεῖ διαλεξόμενος. Ἡ- 
cum promissione, gratiis illi actis, singuli domum — pic δὲ σὺν tt ὑποσχέσει, χάριν ὁμολογήσαντες αὐτῷ, 


reversi sumus. οἴχαδε ἕκαστος ἀπεχωρήσαμεν. 
HOMILIA VI. 'OMIAIA ζ. 


I. Tertio autem die ad preflnitum Tyri agrum I. Τρίτη δὲ ἡμέρᾳ clc τὸ προωρισμένον τῆς Τύρου . 
cum familiarissimis ego veniens Appionem nancis- χωρίον σὺν τοῖς οἰκειοτάτοις ἐλθὼν ἔγωγε 61, εὑρίσκω - 
cor, in medio Anubionis et Athenodori sedentem, — «àv ᾽Αππίωνα, ᾿Ανουθίωνύς τε καὶ ᾿Αθηνοδώρου xa- . 
unaque plures alios eruditos viros, qui nos oppe- B θεζόµενον μέσον, καὶ μετὰ πολλῶν ἄλλων τῶν ix 
riebantur. Attamen nihil veritus salutans consedi  µπαιδείας ἀνδρῶν ἡμᾶς ἀναμενόντων. Καὶ ὅμως οὐδὲν 65 
ex adverso Appionis, qui non multo post loqui καταπλαγεὶς, προσαγορεύσας ἀντικαθέζομαι τῷ 'Am- 
ccepit: Volo, primum incipiens binc, jam cito ve- µπίωνι, ὃς μετ οὐ πολὺ λέγειν ἠἤρξατο Βούλομαι 
nire ad questionem. Ante quam tu, fili Clemens, πρῶτος ἀρξάμενος ἐντεῦθεν ἤδη ταχέως ἐλθεῖν ἐπὶ τὸ 
adesses nobis, Anubion hic et Athenodorus, qui —(rxojpsvov. Πρὸ τοῦ σὲ, τέχνον Ἠλήμης, ἡμῖν παρ- 
heri una cum aliis audierunt te disserentem, nar- — «ivat, Ανουθίων οὗτος 63 xal ᾿Αθηνόδωρος, ol χθὲς 
raverunt mihi, quo modo Rome tibi ut &nanti 00 ἅμα τοῖς ἄλλοις ἑπακούσαντές σου διαλεγοµένου , 
currens multa contra deos mentitus fuerim, illos ἀφηγήσαντό µοι ** πῶς ἐν τῇ Ῥώμῃ, συνερχόμενός 66 
predicans peedicones, lascivos, stupratores matrum, σοι ὡς ἑρῶντι, πολλὰ τῶν θεῶν χατεψευσάµην, εἰπὼν 
sororum, filiarum, innumerisque obnoxios adulte- αὐτοὺς παιδεραστὰς, ἀσελγεῖς, µιγνυµένους µητρά- 
riis. Sed te oportuit, fili, scire me talia non ex st, ἀδελφαῖς, θυγατράσιν, xai μυρίαις µοιχείαις 
animo scripsisse, sed &more tui vera occultasse ; ἐνεχομένους 66. 8555 'AX2' ἐχρῆν σε, ὦ τέχνον, εἰδέναι, 
qua si nunc deeideras, audi a me. ὅτι μὴ τοιαῦτα περὶ θεῶν φρονῶν 67 ἔγραφον, ἀλλὰ 
: στοργῇ τῇ πρὸς ok τὰ ἀληθῆ λέγειν ἀπεχρυπτόμην, 

ἀπερ, εἰ νῦν ἐθέλεις, παρ᾽ ἐμοῦ ἄκουσον. 

II. Antiquorum hominum sapientissimi, omnem C π. Τῶν πάλαι ἀνδρῶν ol σοφώτατοι, πᾶσαν ἁλή- 
veritatem per laborem edocti, indignos divinarum- θειαν αὐτοὶ καµάτῳ 99 µεµαθηκότες, τοὺς ἀναξίους 
que disciplinarum non cupidos oelarunt scientie x«i μὴ ὀρεγομένους θείων µαθηµάτων ἀπεχρύψαντο 
traditionem. Nequo enim ex Coloilliusque matre «àv ἐπιστήμην λαθεῖν. Οὔτε γὰρ ἀπ᾿ Οὐρανοῦ xal 
Terra progeniti sunt duodecim liberi, quemadmo- τῆς μητρὸς αὐτοῦ Γῆς γεγόνασι παῖδες δώδεκα, ὡς ὁ 
dum fabula enumerat, mares quidem Oceanus, µμῦθος καταριθμεῖ' ἄῤῥενες μὲν, Ὠκεανὸς, Κοῖος, 
6.8, Crius, Hyperion, Japetus, Saturnus; femine ^ Kpioc 99, Ὑπερίων, ἸΙαπετὸς, Κρόνος θήλειαι ?6 δὲ, 
vero Theia, Themis, Mnemosyne, Ceres, Tethys,  6«à, θέµις, Μνημοσύνη, Δημήτηρ, Τηθὺς, 'Pía. 
Ithea. Neque Saturnus adamantina falce exsecta Οὔτε τῇ ἐξ ἁδάμαντος ἅρπῃ τὰ αἶδοῖα Κρόνος Οὖρα- 
patri Celo virilia, ut fertis, in mare projecit; sed ^ vo τοῦ πατρὸς ἐχτεμὼν, ὥς φατε, εἰς βυθὸν ἀπίρ- 
neque ex Coli exsectione per fusi sanguinis guttas ῥιψεν' ἀλλ᾽ οὐδ' ix τῆς ἀποτομῆς τοῦ Οὐῥανοῦ στα- 
orla est Venus. Neque etiam Saturnus ex Rhea ἉὙόνων ῥυέντος αἵματος ἡ 'Agpoóltr, ἐγένετο. 005 αὖ 
primo sibi genitum Plutonem absorbuit, propter — Kpóvoc vf Ῥέᾳ μιγεὶς xal γεννήσας ΗἩλούτωνα πρῶ- 
Promethei oraculum veritus, ne ex eo concubitu «ov χατέπιεν, διά τινα Προμηθέως θεσμὸν δεδιὼς, 
natus infans fortior ipso existeret, privaretque ip- rots γεννηθὲν ἐξ αὐτοῦ βρέφος. γενναιότερον αὖ- 
sum regno. Non secundo genitum Neptunum simi- [) τοῦ γενόµενον, ἀφέληται αὐτὸν τῆς βασιλείας t. Οὁ 
liter absorpsit. Non post hos natum Jovem mater τὸν Ποσειδῶνα δεύτερον Ὑεννήσας ὁμοίως κατέπιεν’ 
Ἠποθα occultavit, neo expetenti Saturno lapidem ad οὐ μετὰ τούτους τὸν Δία γεννηθέντα ἡ µήτηρ xata- 
devorandum tradidit. Non is devoratus prius absor- —xpójaca ἡ Ῥέα ἀπαιτήσαντι τῷ Κρόνῳ καταπιεῖν 
ptos trusit et coegit exire primum quidem, qui λίθον 7* ἀντέδωκεν. *Oc, οὗ χαταποθεὶς, τοὺς προχατα- 
primus absorptus fuerat, Plutonem, postea Neptu- µποθέντας θλίψας ἑξέωσεν 73, ὡς προελθεῖν πρῶτον μὲν 


VARLE LECTIONES. 

$ δι ὅπερ C. * D proponit fxev. €! ἐγώ γε C. ** οὐδὲ Ο. * Ita O et C ex conject, οὕτως in 
textu. ** ἀφηγήσαιτό µοι S, mendose. € συνεργόµενος C, συνεργούµενος S. ** ἀνεχομένους C. 6] φρο- 
νῶν desideratur in (). ** Pro Ci χαµάτων D legendum cenaet διὰ καµάτων : conjectura jam superflua. 
δν [ta S, auct. D. Cfr. Hes. Theog. 134, 375, χριός C, O. Τὸ ήλαι 0. Tum. id. θεα sine accentu, θεία 
conj. C. Cfr. Hes. Theog. 135, 371. Apollod. 1, 2, 4. Dein «05  O. "t e τὴν βασιλείαν 8. ?* λίθον addidi 
c. O, qum vocem deesse jam monuit D. Cfr. Recogn. x, 19, 6 in exordio sequentis periodi addidi ο. 0, 
15 Ita 8, ἔξωσεν C, ἐξῶσεν O. 


191 


CLEMENTINA. — HOMILIA VI. 


198 


$56 τὸν πρῶτον χαταποβέντα Πλούτωνα, ἐπ᾿ αὐτῷ À num, tertium Jovem. Neque, ut aiunt, matris con- 


δὲ "* Ποσειδῶνα, καὶ τρίτον τὸν Ala, Οὐδέ γε, ὣς 
eznv, μητρὸς προνοίᾳ διασωθεὶς ὁ Ζεὺς, καὶ εἷς 
οὐρανὸν ἀναθὰς, τὸν πατέρα τῆς βασιλείας καθεῖλεν' 
Οὐ πατρὸς 7 ἀδελφοὺς ἑκόλασεν. Οὐκ εἰς πόθον γυ- 
ναικῶν θνητῶν κατῆλθεν. Οὐκ ἀδελφαῖς Tj θυγατράσιν, 
οὐκ ἀδελφῶν γυναιξὶν, οὐ παισὶν αἰσχρῶς συνεγένετο. 
0ὐδὲ Mtv Ὑεννήσας κατέπιεν, ἵνα ἀπ᾿ 19 ἐγκεφάλου 
μὲν τὴν ᾽Αθηνᾶν ἀναφύσῃ ἐκ τῆς Μήτιδος, ἐκ δὲ τοῦ 
μπροῦ τὸν Διόνυσον τἐκῃ, ὃν ὑπὸ Τιτάνων ἑσπαρά- 
χθαι λέγουσιν. Οὐ δεῖπνον ἐπὶ τῷ ἔτιδος καὶ Πηλέως 
άμῳ συντελεῖ. Οὐ τὴν Ἔριν τῶν γάμων ἀπεώσατο. 
Οὐκ αὐτὴ " à Ἔρις, ἀτιμασθεῖσα, µάχην καὶ στάσιν 
τοῖς 7 lacte pivot, ἐπενόησεν, Οὗ μῆλον χρύσεον ἐκ 
τῶν Ἑσπερίδων κήπων λαθοῦσα ἐπέγραψεν, δῶρον 
τῇ xad. Ἔπειτα μυθολοχοῦσιν ὡς ρα τε xal 
᾽λθηνᾶ καὶ ᾽Αϕροδίτη εὑρίσχουσι τὸ μῆλον, καὶ φι- 
λονεικοῦσαι ἔρχονται πρὸς 79 τὸν Δία’ αἷς αὐτὸς μὲν 
οὐχ ἔκρινεν, δι Ἐρμοῦ δὲ πρὸς τὸν ποιμένα Πάριν 
κριθησοµένας περὶ κάλλους ἐξέπεμψεν. ᾽Αλλ᾽ οὔτε 
ἱχρίθησαν θεαὶ, οὔτε à Πάρις τῇ ᾿Αϕροδίτῃ τὸ μῆλον 
ἀπέδωχεν. Οὐχ ᾽Αφροδίτη, τιμηθεῖσα, τῷ τῆς Ἑλένης 
αὐτὸν ἀντετίμησε γάμῳ, Οὐ γὰρ ἂν τῇ τῆς θεᾶς 
cud) 39 πρόφασις ἐγίνετο παμφύλου πολέμου, καὶ 
ταῦτα ἐπ ὀλέθρῳ τοῦ τὴν τιμὴν ἀπειληφότος xal 
ἁγχιστεύοντος τῷ τῆς Αφροδίτης γένει. ᾽Αλλ᾽ ὡς 
ἔφην, ὦ τέχνον, ἔχει τινὰ 28857 λόγον τὰ τοιαῦτα 
οἰχεῖον xal φιλόσοφον, ἀλληγορίᾳ φρασθῆναι δυνάµε- 
vow ὥστε σε ἀκούσαντα θαυμάσαι, Κἀγὼ ἔφην, 


Δέομαι µή µε ἀναθαλλόμενος βασανίσῃς. Καὶ ὃς ἔφη' 


Μηδὲν φοθηθῄζς, οὐ γὰρ ὑπερθήσομαι, ἀλλ ἄρξομαι C 


ἤδη λέγειν. 

IH. "Hv ποτε ὅτε οὐδὲν πλὴν χάος xal στοιχείων 
ἁτάχτων 3 ἔτι συµπεφορηµένων µίξις ἀδιάχριτος, 
τοῦτο καὶ τῆς φύσεως ὁμολογούσης, xal τῶν μεγάλων 
ἀνδρῶν οὕτως ἔχειν νενοηκότων. Καὶ μάρτυρα τῶν 
μεγάλων dv σοφἰᾳ τὸν µέγιστον "Όμηρον αὐτόν σοι 
παρέξοµαι, εἰπόντα περὶ τῆς ἀνέχαθεν συγχύσεως' 


λλ) ὑμεῖς piv πάντες ὕδωρ καὶ γαῖα γένοισθε 83. 


ὡς ἐχεῖθεν ἁπάντων τὴν Ὑένεσιν ἐσχηχότων, καὶ 
μετ) 8 ἀνάλυσιν τῆς ὑγρᾶς καὶ γηΐνης οὐσίας slc τὴν 
πρώτην πάλιν ἀποκαβισταμένων φύσιν, 6 ἐστι χάος. 
Ἡσίοδος δὲ ἐν τᾷ θεογονἰᾳ λέγει’ 


Ἔτοι μὲν πρώτιστα χάος ἐγένετο 34 


Bilio servatus Jupiter, ac in οΦ]ΗΠ ascendens, pa- 
trem regno depulit. Nec patris fratres supplicio : 
affecit. Non in amorem devenit mortalium femina- 
rum. Non cum sororibus vel filiabus, non cum fra- 
trum uxoribus, non cum pueris turpiter concubuit. 
Neque filiam suam Metim deglutivit, ut & cerebro 
quidem Minervam produceret ex Metide, ex femore 
vero gigneret Bacchum, quem a Titanibus ferunt 
discerptum fuisse. Non coenam in Thetidis et Pelei 
nuptiis celebravit.Non discordiam expulit enuptiis. 
Non discordia probro affecta pugnam et seditionem 
epulantibus commenta est. Non accepto ex hortis 
Hesperidum malo aureo inscripsit : Donum pulchrz. 
Postea fabulantur, quod Juno, Minerva et Venus 
malum invenerint et contendentes venerint ad Jo- 
vem, quas ipse quidem non judicaverit, per Mer- 
curium vero miserit ad pastorem Paridem, de pul- 
chritudine judicandas. Sec nec dese judicate fue- 
runt, neque Paris Veneri pomum tradidit. Non 
Venus, honorem consecuta, Paridem Helene con- 
jugio vicissim honoravit. Neque enim dee honor 
causa fuisset belli inter tot gentes, idque in per- 
niciem ejus qui honore affectus fuerat, quique ad 
genus Veneris jure propinquitatis pertinebat. Ve- 
rum sieut dixi, o fili, hec rationem quamdam hs- 
bent propriam et philosophicam, que per allego- 


riam potest explicari, adeo ut Lu, cum audieris, 


admireris. Et ego dixi, oro ne me mora torqueas. 
Ille respondit, nihil timeas. Non enim differam, 
sed jam incipiam loqui. 


IIT. Exstitit aliquando tempus, cum nihil erat, 
preter chaos et elementorum contusorum, adhuc 
aggestorum, misturam promiscuam. Id enim fate- 
tur natura, atque ita habere, asserunt viri magni. 
Et inter sapientia prestantes prestantissimum, 
Homerum, tibi afferam, dicentem de prima confu- 
sione : 


Vos equidem cuncti tellus fiatis el unda : 


tanquam bino omnia ortum habeant, atque post 
substantie humid» ac terrene dissolutionem in 
primam iterum restituantur naturam, hoc est in 
chaos. Hesiodus vero in Theogonia dicit : 


Primo nempe Chaos factum fuit : 


Τὸ δὲ ἐγένετο (98*) δηλονότι 35 γεχενῆσθαι ὡς γενητὰ D per illud, factum fuit, clarum est quod significet, ea 
VARLE LECTIONES. | 


" δὲ transcripsi ex Ο. πατέρος C. 
0. Ἡ ἐπί O. 


8. ο δῆλον ὅτι C. 


T6 "ir 0. T οὐχ αὐτή C, οὐχ αὐτή (sic) Cl, οὐχ, αὕτη Ὁ. 7* τήν 
]ta scripsi ο. O, qui quidem pr. man. in textu exh. «1 τῆς θεᾶς τιμῆν, r C, ἡ τ. 0. τι- 
μή. 3 Leg. ἁτάκτως. D. 3ὲ Ita O. ο. Β., γάνησθε C. Cfr. Iliad. vi1, 99. ** µετά 0. es. Th 


* V. £0g. 146.. 


VARIORUM NOTE. 


98*) Τὸ δὲ ἐγένετο. Eodem modo Hesiodus ἱπίρ]- 
ligitur apud Philonem Judeum libro Περὶ ἆφθαρ- 
κόσμου, p. 491. Verba Philonis digna sunt que 

hic legantur : Πατέρα δὲ τοῦ ]ἱλατωνικοῦ δόγµατος 
οι νοµίζουσι τὸν 'Πσίοδον, γενητὸν xai ἄφθαρτον 


οἱόμενοι τὸν κόσμον ὑπ ἔκείνου λέγεσθαι' γενητὸν 


μὲν, ὅτι φησίν' 
που μὲν πρώτιστα χάος γένετ’, αὐτὰρ ἔπειτα 
Tat' εὑρύστερνος, πάντων ἔδος ἀσφαλὲς alel. 
ἜΑφθαρτον δὲ, ὅτι διάλυσιν καὶ φθορὰν οὐ µεμήνυχεν 
αὐτοῦ. Cor. 








199 


S. CLEMENTIS 1] ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


200 


ut genita ortum hahuisse, non autem ut ingenita Α. σηµαίνει, οὗ τὸ $el εἶναι ὡς ἀγένητα. Καὶ Ὀρφεὺς 66 


semper exstitisse. Orpheus autem chaos ovo com- 
parat, in quo primorum elementorum erat confu- 
sio. Hoc Hesiodus chaos proponit, quod Orpheus 
ovum dicit genitum, ex infinita materia produc- 
tum, factumque ita : 

IV.Cum materia quatuor genera complectens ha- 
beret animam et totum immensum quoddam pro- 
fundum semper flueret ac temere ferretur et innu- 
meras imperfectas mistiones subinde profunderet, 
atque ideo illas ob confusionem solveret, nec non 
hiaret, quasi ad generationem animalis non posset 
compingi, aliquando contigit, ut illud infinitum 
pelagus, per propriam naturam concussum motu 
naturali, ordinate ab eodem ad idem instar vorticis 


δὲ τὸ χάος ὠῷ παρεικάζει, ἓν ᾧ τῶν πρώτων στοι- 
χείων ἦν ἡ σύγχυσις. Τοῦτο Ἡσίοδος χάος ὀποτίθεται, 
ὅπερ Ὀρφεὺς ὠὸν λέγει γενητὸν, ἐξ ἀπείρου τῆς ὕλης 
προθεθληµένον, γεγονὸς δὲ οὕτω 97. 


158 IV. Τῆς τετραχενοὺῦς ὕλης ἐμφύχου οὔσης, καὶ 
ὅλου ἀπείρου τινὸς βυθοῦ dei ῥέοντος (99), καὶ ἀκρί- 
τως φεροµένου, xai µυρίας ἀτελεῖς χράσεις εἰς ἆλ- 
λοτε ἄλλως 98 ἑπαναχέοντος, καὶ διὰ touto αὐτὰς áva- 
λύοντος τῇ ἀταξίᾳ, καὶ κεχηνότος καὶ 99 elc. γέννησιν 
ζώου δεθῆναι μὴ δυναµένου, συνέθη ποτὲ αὐτοῦ τοῦ 
ἀπείρου πελάγους, ὑπὸ Ἱδίας φύσεως περιωθουµένου 
κινήσει φυσιχῇ, εὐτάκτως ῥυῆναι ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ εἲς 
τὸ αὐτὸ, ὥσπερ ἴλιγγα, καὶ µίξαι τὰς οὐσίας, καὶ 


flueret, substantiasque misceret; sicque mirum in Ὦ οὕτως ἐξ ἀκουστοῦ 9? τῶν πάντων τὸ νοστιµώτατον, 


modum, quod omnium optimum ac maturissimum 
erat atque ad generationem animalis aptissimum, 
velut in fornace per mediam decurreret universita- 
tem, et per ouncta ferentem vorticem iret ad pro- 
fundum, cireumfusumque spiritum attraheret ; nec 
non quasi in maximam fecunditatem conceptum 
faceret diseretam compositionem. Quemadmodum 
enim in humido fleri solet bulla, ita orbiculatum 
undique comprehenscm est corpus. Deinde ipsum 
in seipo conceptum, a divino qui assumpserat spi- 
ritu subvectum, in lucem prodiit maximum hoc 
germen seu fetus, tanquam ex omni immenso pro- 
fundo progenitum opiflcium animatum, simile ovis 
per rotunditatem et avibus per celeritatem. 


V. Saturnum igitur mihi putaessetempus, Rheam 
vero illud humide substantie, quod fluit: quia per 
tempus versata omnis materia, velut ovum, celum 
quod rotundum est quodque omnia complectitur, 
peperit.Quod ovum principio fecunda medulla ple- 
num fuit,quippe quod posset elementa et omnige- 
nas species procreare, attamen omnigenam ex una 
gubstantia unaque specie tulit imaginem.Sicut enim 
in pavonis fetu unus quidem ovi videtur color, po- 
lestate autem millein se habet perficiendi animalis 
colores : ita et quod ex immensa materia genitum 
est ovum animatum, ex subjecta semperque fluente 
materia commotum, omnimodas exserit matatio- 
nes. Intra enim circumferentiam aliquod animal, 
quod est masculofemina, per inexistentis divini 
Spiritus providentiam formatur, quod Phanetem 


D 


ὅπερ πρὸς γέννησιν ζώου ἐπιτηδειότατον ἣν, ὥσπερ 
bv χώνμ χατὰ µέσου ῥυῆναι τοῦ παντὸς, καὶ ὑπὸ τῆς 
πάντα φερούστς ἴλιγγος χωρῆσαι slo 3! βάθος, καὶ τὸ 
περιχείµενον πνεῦμα ἐπισπάσασθαι, καὶ ὡς εἷς Ύονι- 
µώτατον συλληφθὲν ποιεῖν κριτιχκὴν σὐστασιν, Ὥσπερ 
γὰρ ἐν ὑγρῷ φιλεῖ γίνεσθαι ποµφόλυξ, οὕτως σφαι- 
ροειδὲς πανταχόθεν συνελήφθη ** χύτος. Ἔπειτα αὐτὸ 
iv ἑαυτῷ χυτθὲν, ὑπὸ τοῦ παρειληφότος 33 θειώδους 
πνεύματος ἀναφερόμενον, προξκυψεν εἷς φῶς piyi- 
στόν τι τοῦτο ἀποχύημα, ὡς ἂν ἐκ παντὸς τοῦ ἀπείρου 
βυθοῦ ἀποκεχυημένον ἔμψυχον δημιούργημα, καὶ τῇ 
περιφερείᾳ τῶν (uw προσεοιχὸς, xal τῷ τάχει τῆς 
πτήσεως. 


“150 Υ.Κρόνον οὖν τὸν χρόνον µοι νόει, τὴν δὲ Ῥέαν 
τὸ ῥέον τῆς ὑγρᾶς οὐσίας' ὅτι χρόνῳ φερομένη f 
ὕλη ἅπασα ὥσπερ dv τὸο πάντα περιέχοντα σφαι- 
ροειδῆ ἀπεχύησεν οὐρσνόν' ὅπερ κατ ἀρχὰς τοῦ γο- 
νίµου μυελοῦ πλῆρες ἦν, ὣς ἂν 9* στοιχεῖα καὶ χρώ- 
µατα παντοδαπὰ ἐκτεκεῖν δυνάµενον, καὶ ὅμως παν- 
τοδαπὴν ix μιᾶς οὐσίας τε xai χρώματος ἑνὸς ἔφερε 
τὴν φαντασίαν. "Ωσπερ γὰρ iv τῷ τοῦ xad γεννήματι 
ἓν μὲν τοῦ ὠοῦ χρῶμα δοκεῖ, δυνάµει δὲ µυρία ἔχει 
ἐν ἑαυτῷ του μέλλοντος τελεσφορεῖσθαι χρώματα, 
οὕτως καὶ τὸ ἐξ ἀπείρου ὕλης ἀποχυηθὲν ἔμψυχον 
ὠὸν, ἐκ τῆς ὑποχειμένης xal ἀεὶ ῥεούσης ὕλης κινού- 
µενον, παντοδαπὰς ἐκφαίνει τροπάς. "Ἔνδοθιν γὰρ 
τῆς περιφερείας ζῶόν τι ἀῤῥενόθηλυ εἰδοποιεῖται προ- 
volg τοῦ ἑνόντος iv αὐτῷ θείου πνεύματος, ὃν Φά- 
νητα Ὀρφεὺς xaÀst, ὅτι αὐτοῦ φανέντος τὸ πᾶν ἐξ 


VARLE LECTIONES. 


** Cfr. Lobeck Aglaoph. p. 475 seqq. ; Brandis Hist. philos. Grac. rom. I, 60,07. S8. *' οὕτως 8. 9* χρᾶσεις 
ἄλλοτε &ÀÀac,deleta prepositione,legi vult D. *9 ὡς C. 9*9 ἐξ ἑκάστου scribit D, probante Lobeckio Aglaoph., 
. 475. Quod C vertit mirum in modum, nescio unde hanc interpretationem hauserit. S. Sequens τῶν 
inserui c. O.  *! elc excidit ap. Cl et S. 9* συνειλήθη mavult Lobeck |. L., p 475. 8. Tum χύτος conj. C; 


νυκτός uterque hom. codex. 35 κατειληφότος recte scr. Lobeck |. I. S. 


9* πλῆρες ἤνωσαν C. 


VARIORUM NOTE. 


(99) ᾽Απείρου τινὸς βυθοῦ ἀεὶ ῥέοντος. Et quibus- 
dam interpositis : αὐτοῦ τοῦ ἀπείρου πελάγους, etc. 
Pertinent huc loca Recognttionum lib. x, cap. 17 et 
31. etc. Itemque v9rba Porphyrii libro De antro 
Nympharum, sub finem : Ἡόντος δὲ, καὶ θάλασσα 
καὶ κλύδων, καὶ παρὰ Ηλάτωνι fj ὑλικὴ σύστασις. Co- 


terum εἰ apud Platonem maleriz congeries, pontus, 
mare ac procellarum εις appel'atur. Nicephorus 
in Synesium p. 385 : Βυθὸν δὲ φασι τὴν ὕλην. At- 
que hinc Bythus Valentinianorum. Vide in Chrono- 
graphia Georgii Syncelli p. 29. Cor. 


201 CLEMENTINA. — HOVMILIA VI. 903 
eo) ἔλαμψεν, τῷ φέγγει τοῦ διαπρεπεστάτου τῶν A Orpheus vocat, quia cum apparuisset, universuin 


στοιχείων πυρὸς ἓν τῷ ὑγρῷ τελεσφορουμένου. Kai 
οὐχ ἄπιστον, ὅτι xat ἐπὶ λαμπυρίδων (400), δείγµατος 
ειχα 96 ἡ φύσις ἡμῖν ὁρᾷν ὐγρὸν φῶς ἐδωρήσατο. 


ex ipso fulsit, nimirum splendore iguis elemento- 
rum excellentissimi in humiditate perfecto. Neque 
id inoredibile,quandoquidem et in cicindelis,exem- 


pli gratia, natura nobis concessit humidum lumen contemplari. 


VL. Τὸ μὲν οὖν πρωτοσύστατον dv ὑποθερμανθὲν 
ὑπὸ τοῦ ἔσωῇεν ζώου ῥήγνυται, ἔπειτα δὲ μορφωθὲν 09 
αρέρχεται ὁπυῖόν τι καὶ Ὀρφεὺς Avec: 

.. 4pevatoo f! σχισθέντος πολυχανδέος ὡοῦ (1). 
100 xci «ὕτω µεγάλῃ δυνάµει αὐτοῦτοῦ προεληλυθότος 
gnivcoc, τὸ μὲν χύτος 9 τὴν ἁρμονίαν λαμθάνει καὶ 
τν διακόσµησιν ἴσχει, αὐτὸς δὲ ὥσπερ im' ἀχρω- 
pisc οὐρανοῦ προχαθέζεται, xal ἐν ἀποῤῥήτοις τὸν 
ἄπιρον περιλάµπων αἰῶνα. 'M δὲ τοῦ κύτους (2) &v- 


VI. Ovum igitur quod primo constitit, cum cale- 
factum esset, rumpitur ab intus posito animali : 
postea vero forma accepta prodit illa species, quam 
et Orpheus describit : 


e 5. Oisrupia tesla oví quod cuncta tenebat ; 


sicque per magnam illius qui prodiit ac apparuit . 


potestatem, moles quidem coherentiam accipit et 
ordinem digestionemque consequitur, ipse autem 
velut in vertice cceli presidet,et in arcanis immen- 


ὧβεν Ὑόνιμος ὑπολειφθεῖσα ὕλη, ὡς iv πολλῷ τῷ p sum illustrat βΦου]υπι. Molis vero intus fecunda 


jpp ὑποκχειμένη ἕως φυσικῶς 9 ὑποζέουσα ἡ θερ- 
μύτης, τὰς 190 πάντων διέκρινεν οὐσίας. Τὸ μὲν γὰρ 
Ἱπώτερον αὐτῆς πρῶτον ὥσπερ ὑποστάθμη ὑπὸ τοῦ 
ρους εἲς τὰ χάτω ὑποκεχώρηκεν 5, ὃ διὰ τὴν ὁλ- 
ista καὶ διὰ τὸ ἐμθριθὲς καὶ πολὺ τῆς ὑποχειμένης 
vae πλξθ.ς Πλούτωνα προσηγόρευσαν (3), ᾷδου τε 
καὶ νεκ; ὤν βασιλέα εἶναι ἀποφηνάμενοι. 

VII. Ταύτην μὲν οὖν τὴν πρώτην xal πολὺ ! ῥυ- 
ταρὰν xal τραχεῖαν οὐσίαν ὑπὸ Κρόνου τοῦ χρόνου 
«ταποθῆναι λέγουσι φυσικῶς, διὰ τὴν κάτω ὑπονό- 
πταιν αὐτῆς. Μιτὰ δὲ τὴν πρώτην ὑποστάθμην τὸ 
ziiokw ὕδωρ xal πρώτῃ ἐπιπολάσαν ὑποστάσει Πο- 
σιλῶνα προσηγόρευσαν. Τὸ δὲ λοιπὸν τρίτον τὸ κα- 
ἠχρώτατον xal κορυφαιότατον dre διαυγὲς ὃν πῦρ 
Ίδνα ὠνόμασαν, διὰ τὴν ἓν αὐτῷ ζέουσαν φύσιν ἄνω- 
φερὲς Υὰρ ον τὸ πῦρ πρὸς μὲν τὰ κάτω ὑπὸ χρόνου τοῦ 
Κρόνου οὗ κατεπόθη, ἀλλ᾽ ὡς ἔφην, ἡ πυρώδης οὐσία 
ζωτική τε καὶ ἀνωφερὴς οὖσα εἷς αὐτὸν ἀνέπτη 161 
τὸν ἀέρα, ὃς xal φρονιμώτατός (4) ἐστι διὰ τὴν xaga- 


relicta materia,ut etiam per multum tempus usque 
ad naturale subjectum calorfervefaciens cunctorum 
discrevit substantias, Infinum etenim illius, primo 
tanquam fex, pondere ipso in inferiora cessit,quod 
propter gravitatem et pondus οἱ subjecte substan- 
tie copiam Plutonem appellaverunt, quem infero- 
rum mortuorumque regem pronuntiarunt. 

VII: Hanc itaque primam multoque sordidam 
atque asperam substartiam a Saturno seu tempore 
fuisse devoratam aiunt : convenienter nature, sci- 
licet ob illius substantie recessum ad inferiora. 
Post primum vero sedimentum confluentem aquam 
et prima fici supernatatem Neptuni nomine do- 
narunt. Tertium autem reliquum, purissimum 8ο 
eminentissimum, quod nempe esset ignis lucidus, 
nominaverunt Jovem, propter fervidam ipsius na- 
turam.Cum enim ignis in sublime feratur,cum in- 
ferioribus quidem a tempore Saturno non est ab- 
sorptus,sed quemadmodum dixit,ignea substantia, 


VARL£E LECTIONES. 
"5 fvexz C. 9 µορφωθής O. *! χραναίου c. O, xpapalou cod. Ci, in cuj. marg. conject. κραµείου P 
n 


x^1ustoo S: 


ου ex conject. scr. Loceck |. Ἱ. p. 479. Ἡρακαπαίου conj. Hermannus ap. Lob. 


t. .oetione 808 Ira mentorum Orphicorum Hermannus hoc fragmentum pretermisit. Deinde post σχιαθέν- 
τος Lob &k addit ὑπέχ.  xotoc Ο. 9? ὑποχειμένης ἕωξ Tosudie C. 309 τάς O et ex conject. C. της id, 


in textu. S. Ceterum tota periodus haud sana. Sensus 


agitat, ut legatur τὴν... γόνιμον ὑποληφθεῖσαν 
ν 


ῦλτν... ἡ θ2ρµότης εἷς τὰς m. ὃ. οὐσίας. ! ὑπεχώρησεν C. ? πολ ήν C. 
ΥΛλΒΙΟΒΌΝ NOTE. 


(100) Λαμπυρίδων. Lucentes vespere per arva ci- 
andelz. Ita appellant rustici stellantes volutus, Greci 
wro lampyridas, incredibili benignilatc nalurte. Plt- 
nius lib. xvn, cap. 26. Cor. 

(1) Πολυχανδέος ὦοῦ. Rufinus, Recognit. x, 17, 
30 : Ovi in:manis : Ὑπερμεγεθὶς ὦόν, Alhenagoras, 
Legatione pro Chrisiiants, p. 18. In Hesychio. et 
Theocriti Scholiaste, πολυχανδέα πολλὰ χωροῦσαν, 
τολοχώρττο». De ovo autem isto didicerat Orpheus 
a0 yptiis,qui ex ore Dei prodiissedicebant ovum, 
hoc est mundum,ut legere estapud Eusebium,Prz- 
parat. evang. lib. αχ, cap. 11, p. 145. Sed et πρω- 
τογόνου ὦοῦ meminit Helladius Besentinous codice 
279 Photiane Bibliothece. Hic , πρωτοσύστατον 
ov. Vide nos superius ad Recognit.x, 17. Videnda 
quoque Phamnicum Theologia, Praparat. evang.lib. 
1, cap. 10, p. 33. Ip. 

(9) Ἡ δὲ τοῦ χύτους. Periolus imperfecta vel 
corrupta. Quid si minima mutatione γθροηδίας,τὰς 


ΡΑΤΑΟΣ. Gh. Il. 


πάντων διέκρινεν οὐσίας. Iste sensus emerget : Mo- 
lis vero intus fecunda relicta materia, μὲ et. multoin 
lempore usque ad naturale suvjectum calor subferve- 
foci, cunctorum substantias discrevit. Vide cap. 
. Id. 
(3) Καὶ πολὺ τῆς ὑποχειμένης οὐσίας πλῆθος : 
Πλούτωνα προσηγόρευσαν . Nam Πλούτων deduci 
solet  πλοῦτος et πλοῦτος à πολύς. Cujus etymolo- 
gie Plutonis rationes varias habes in £tymologico 
magno, Platonis Cratylo, Ciceronislib. 1 De natura 
deorum, Eusebii Przparat. evang. lib. nr. cap. 11, 
ejusdem Oratione de laudibus Constantini; item apud 
Lucianum, Fulgentium, Cornutum aliosque. lp. 
(4) Intelligentiam aeri primus assignavit Dioge- 
nes Appolloniates. Kal µοι δοχέξει, ait. apud Sim- 
plic. in PAys. fol. 32, τὸ τὴν νόησιν ἔχον εἶναι ὁ di) 
Χαλεόμενος . Plura dabunt Brandis., Hist. phil. 
Grac. Rom. 1280. Panzerbieter, De Diog. Apoll., 
fragm. IV-VI. 9, DazsszL. 


1 


en "t 
" 


4 
EHE 


΄ "A -- 
e 


v 
* 
pee 


^ Jute w^ 





203 


S. CLEMENTIS 1 ΠΟΥ. PONT. OPÉRA DUBIA. 


204 


utpote vitalis et in altum tendens, in aerem evola- À ρότητα. Tq οὖν ἰδίφ θερµότητι 8 ὁ Zeb, τουτεστιν 


vit, qui prudentissimus est propter puritatem. 


Suo igitur calore Jupiter, hoc est substautia fer- . 


vida, haurit quod relictum est id subjecto humido 


1$ ζέουσα οὐσία, τὸ καταλειφθὲν iv τῷ ὑποχειμένῳ 
ὑγρῷ, τὸ ἰσχυρότατον * καὶ θεῖον ἀνιμᾶται ὃ πνεῦμα, 
ὅπερ Μῆτιν ἐκάλεσαν. 


scilicet tenuissimum divinumque spiritum, cui Metis nomen dedere. 


VIII. Ad etheris autem verticem veniens, et ab 
eo imbitum, velut humidum $sicoo permistum, 
quando perpetuum indidit palpitationis motum, 
gignitintelligentiam,quam et Palladem a palpitando 
cognominant ; que est artificiosissima prudentia, 
qua usus ethereus artifex universum. mundum 
fabricatus est. Ab ipso autem penetrante Jove,seu 
fervidissimo ethere, aer &d hao usque loca perve- 
nit, quem Junonem nuncupant. Atque ideo ex 
&etheris purissima substantia delapsa, tanquam 
femina ratione puritatis,comparatione prestantioris 
POror Jovis rite existimata est, ut que ex eadem 


VIII. Κατὰ κορυφῆς δὲ * αὐτοῦ ἐλθὸν τοῦ algipoc 
καὶ συμποθὶν ὑπ᾿ αὐτοῦ, ὥσπερ ὑγρον θερμῷ μιγὶν, 


«τὸν ἀεικίνητον παλμὸν ἐμποιῆσαν, γεννᾷ τὴν σύνε- 


σιν, ἣν καὶ Παλλάδα ἐπονομάζουσι διὰ τὸ πάλλε- 
σθαι Ἰ (5), τεχνικωτάτην οὖσαν φρόνησιν, 7j χρώµενος 
τὸν πάντα ἐτεχνήσατο Χόσμον ὁ αἰθέριος τεχνίτης. 
᾽Απ' αὐτοῦ δὲ τοῦ διήκοντος Διὸς, τοῦ θερµοτάτου 
αἱθέρος, ὁ ἀὴρ μέχρι τῶν ἐνταῦθα διικνεῖται τόπων, 
ἣν ἐπονομάζουσιν "Hpav. Καὶ διὸ * δὴ τῆς τοῦ αἰθέρος 
καθαρωτάτης οὖσίας ὑποθεθηκυῖα, ὡς θήλεια τὴν 
καθαρότητα, πρὸς σύγχρισιν τοῦ κρείττονος ἀἁδελφὴ 
Διὸς κατὰ τὸ εἰκὸς ἐνομίσθη, ὡς ἐκ τῆς αὐτῆς οὐσίας 


gubstantia genita sit; uvor vero,quod velut mulier B γεγενηµένη' γαμετὴ δὲ διὰ τὸ ὡς γυναῖκα ὑπο - 


subjaceat. 

IX. Sumitur &utern Juno quidem pro aeris bona 
temperie,quareet fecundissima est : Minerva vero, 
quamet Palladem vocant,cum ob summum calorem 
nihil possit producere, credita est virgo. Similiter- 
que interpretantur Dianam,quam pro infinito aeris 
recessu accipiunt,quamque,quia obsummum frigus 
Bterilisest, similiter virginem appellavere. Libertum 
vero, tanquam qui mentem turbet, nominant tur- 
bidam eam inebriantemque compagem, que ἃ 
guperioribus inferioribusque vaporibus oritur. At 
&quam terra inferiorem, cum natura sit una et 
omnes terrestres meatus trajiciat atque in multa 
dividatur, quasi concisam, Osirin nuncuparunt. Et 
vero sumunt Adonin pro pulchris temporibus, Ve- 
nerem pro concubitu et generatione, Cererem pro 
terra, Proserpinam pro seminibus, et Bacchum 
quidam pro vite. 

X.Atque omnia hujusmodi pariter aliquam ejus- 
dem generis habere allegoriam existimato. Apolli- 
nem vero puta esse circumeuntem solem, Jovis 
fectum, quem et Mithram vcceaverunt,qui anni am- 


κεῖσθαι. 

IX. Παραλαμδάνεται δὲ dj μὲν ρα πρὸς ἀέρος 9 
εὐκρασίαν, διὸ 19 καὶ γονιµωτάτη ἐστίν' dj δὲ ᾿Αθηνᾶ΄ 
ἣν καὶ Ἡαλλάδα λέγουσιν, διὰ οὸ ἄχρως θερμὸν γένε- 
σίν τινος ποιῆσαι μὴ δυναµένη, παρθένος ἑνομίσθη: 
ὁμοίως 163 δὲ καὶ "Αρτεμις ἑρμηνευομένη, ἣν εἰς 
τὸν κατώτατον μυχὸν τοῦ ἀέρος παραλαμθάνουσιν, 
καὶ δι ἀκρότητα κρύους ἄγονον οὖσαν ὁμοίως παρθέ- 
vov ἐκάλεσαν. Διόνυσον δὲ ὡς φρενῶν θολωτιχὸν !1 
ὀνομάζουσι τὴν ἀπὸ τῶν ἄνω τε xai κάτω ἀτμῶν 
θολερὰν xai µεθύουσαν σύστασιν . Τὸ δὲ κατωτέρω 
τῆς γῆς ὕδωρ, ἓν ὃν τῇ φύσει, καὶ διὰ πάντων τῶν 
χερσαίων πόρων διεῖρον 13, xai slc πολλὰ διαιρούµε- 
vov, ὥσπερ συγκοπτόµενον, ὌὍσιριν ἐκάλεσαν. Λαμ- 
δάνουσι δὲ καὶ "Αδωνιν εἰς ὡραίους καιροὺς, ᾿Αφροξί- 
την εἲς µίξιν καὶ Ὑένεσιν, Δήμητρα elc γῆν, Κόρην !3 
εἷς σπέρµατα, καὶ Διόνυσόν τινες εἰς ἄμπελον. 


Χ. Καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ὁμοίως τοιαύτην τινὰ 
ἀλληγορίαν ἔχοντα νόει ioc Απόλλωνα δὲ ἥλιον τὸν 
περιπολοῦντα εἶναι νόμιζε (0), γονὴν Üvia τοῦ Διὸς, 
ὃν καὶ Μίθραν ἐκάλεσαν , ἐνιαυτοῦ συμπληροῦντα 


VARLE LECTIONES. 


ὃ θερμότητα O. * ἰσχνότατον C. * 1ta D., 
. 550^ seqq. S. * ὥς "S. * θερῶν Ο. !9 δι 6 
f διέρπον conj. D, διῆκον conjectare 


ὃν ipa τι €, ὀνόματι Ο. 5 xal O. Ἱ Cfr. Lobeck Agl. 
C. :i 0o 


λοτικόν C. Cum O omisi Ci τήν ante θολεράν. 


ossint alii secundum Β. !* Δήμητραν εἷς τὴν (leg. γην), Κόρην C, 
Δήμητρα εἰς γῆν, Κόρην S, Δήμητρα xat τὴν Κόρην O. 


VARIORUM NOT/E. 


(b) Παλμὸν... πάλλεσθαι. Palpttationem , vibra- 
tionem. Palpitare, vibrare. Vulgare Etymum. Pari 
modc Appollinem ἀπὸ τοῦ del πάλλειν τὰς ἀκτῖνας 
dictum vult Plato, teste Macrobio lib. 1 Saturnal., 
cap. 46 : ἀπὸ τῆς τῶν ἀκτίνων πάλσεως . Porphyrius 
apud Eusebium, Przparat evang. lib. m, cap. 11 : 
ἀπὸ τοῦ πάλλειν τὰς ἀκτῖνας τὰς ἴδίας. In Etymolo- 
pico. Est enim Minerva virtus solis, Porphyrio in 
cap. eodem Macrobii. Alii per Minervam summum 
etheris cacumem intelligunt, apud Macrob. Ἠδ.τ, 
cap. 4; dque convenit cum his ncstri Operis ver- 
bis, κατὰ κορυφῆς ἐλθὸν τοῦ αἱθέρος, et cum iis que 
Cornutus,Murtianus, multique de Minerva ecripsere. 
Minervam alii &therium verticem, el. summttalis 1p- 
sius esse summam dixerunt.Arnobius,lib. nr; Ate- 


ris parlem superiorem Minervam tenere dicunt. Et : 
Minervam summum «zlhera esse dixerunt. Augusti- 
nus, De cwitatle Dei lib. 1v, cap. 10, et lib. vir, cap. 
46. Potest etiam hio πάκλεσθαι sumi in sensu pas- 
sivo, juxta illud Etymologici : Παλλάς, ἡ 'A0nva. "H 
παρὰ τὸ ἀναπεπάλθαι ἐκ τῆς κεφαλῆς τοῦ Διός. Com. 

(0) ᾽Απόλλωνα δὲ fiov τὸν περιπολοῦντα εἶναι 
νόμιζε. Allusio ad aliud Apollinis veriloquium apud 
Platonem in ΩΓδἰγ]ο, Απόλλων quasi ἁπολῶν, ος est 
ὁμοπολῶν : aut ad hec Macrobiana ; Cleanthes ὣς 
ἀπ᾿ ἄλλων καὶ ἄλλων τόπων τὰς ἀνατολὰς ποιουμέ- 
νου, quod ab alitis atque aliis locorum declinationibus 
faciat ortus. Cornificius arbitratur Appollinem nomí- 
naülum ἀπὸ τοῦ ἀναπολεῖν, id est, quia inira circui- 
(unm muudi, quem Graci πόλον appellant, impetu ἰα- 





205 GLEMENTÍNA. — HOMILIA VI. 208 


περίοδον (7). Αὐταὶ δὲ αἱ μεταμορφώσεις !* τοῦ παν- A bitum complet. Ipse auiem Jovis ubique perva- 


vzy f, διήκοντος Διὸς αἱ πολλαὶ νοείσθωσάν σοι τροπαὶ, 
τὰς δὲ µυρίας αὐτοῦ 15 γυναῖκας ἐνιαυτοὺς ἢ γενεὰς 
ἐπινόε.. ᾿Απ᾿ αὐτοῦ γὰρ τοῦ αἰθέρος ἡ διικνουµένη 1€ 
τὸν 1! ἀξρα δύναμις, ἑκάσιῳ ἐνιαυτῷ καὶ γενεᾷ 
συνουσιάζουσα, διαφόρως αὐτὸν τρέπει, καὶ οὕτως 
Ἱεννᾷ fj φθείρει τὰ ὡραῖα. Καὶ παῖδες μὲν λέγονται 
ο 364 ὡραῖοι χαρποὶ, al δὲ πρὸς τοὺς ἄφρονας 
δείξεις 19 al χατ’ ἐνίους καιροὺς ἀχαρπίαι. 

ΧΙ. Ταῦτα τοῦ ᾽Αππίωνος ἀλληγοροῦντος, σύννους 
Gv ἐγὼ ἔδοξα τοῖς ὑπ αὐτοῦ λεγομένοις μὴ παρακο- 
λουθεῖν. Δι» !9 τὸν λόγον ἐγχόψας ἔφη gov El μὴ 
ταραχολουβθεῖς οἷς λέγω, τί καὶ τὴν ἀρχὴν διαλέγοµαι; 
Exzyà ἀπεκρινάμην' Μή µε ὑπολάμθανε ἀναισθήτως 
ἔχειν τῶν ὑπὸ σοῦ λεγομένων. Πάνυ γὰρ αὑτὰ συνίηµι, 
fc& Bi οὗ πρῶτον αὐτῶν ἀχηκοώς, “Ίνα δὲ γνῷς ὅτι 
οὐκ. ἀγνοῶ τὰ ὑπὸ σοῦ λεγόμενα, τὰ μὲν σοι ῥηθέντα 
ἐπιτεμοῦμαι, τῶν δὲ παραλειφθέντων σοι κατ ἀχο- 
λουθίαν, ὡς παρ) ἑτέρων ἴἤκουσα, ἀποπληρώσω τὰς 
ἀλληχορίας. Καὶ ὁ ᾽Αππίων ἔφη Ποίησρν οὕτως ὡς 
ν χεις. 

XII. Κάγὼ ἀπεκρινάμην' Παρίημι νῦν ἐπ ἀκριθὲς 
λέχειν τὸ ἐκ τῆς ἀπείρου ὕλης xav! 3 ἐπιτυχίαν κρά- 
sta; ἁτοχυηθὲν ἔμψυχον ὠὸν, οὗ ῥαγέντος κατά τινας 
ἐδέενόθηλυς ἐξέθορεν «Φανής. Καὶ παντ᾽ ἐχεῖνα 
ἱπιτέμνομαι, μέχρις οὗ τὸ ῥαγὲν χύτος τὴν ἁρμονίαν 
ἔλαῦεν, ὑπολειφθείσης αὐτοῦ μυελώδους ὕλης' xal 
τὴν λόγον τῶν ὑπ) 31 αὐτῆς ἔνδοθεν γενοµένων ἔπικε- 
φαλαιῶν 33 μετὰ τῶν ἀκολούθων ἐπιτρέχω. Ἐγεν- 
νήθη γὰρ, ὡς λέγεις, ἐκ Κρόνου καὶ ᾿Ῥέας, ὑπό τε 
χρόνου xai ὕλης τὰ μὲν πρῶτα Πλούτων, ὡς ἡ 3 


χάτω παραχωρήσασα ὑποστάθμη΄ δεύτερα δὲ Ποσει- C 


δῶν ἡμίσειά 3 ἐστιν 2864 ὑγρὰ οὐσία ἐπιπολάσασα 
τῇ χάτω ὁ)κο-άτῃ 35 φύσει. Ἡ δὲ τρίτη ἀνωτάτη τε 
καὶ αἰθὴρ οὖσα, ὅσπερ ἐστὶ Ζεὺς, fii; 35 οὗ κχατε- 


dentis transformationes multe a te intelligantur 
temporum conversiones.Plurimas vero illius femi- 
nas annos vel etates reputa.Vis enim que ab ipso 
iethere per aerem vadit,cum singulis annis 8ο eta- 
tibus congressa varie illum convertit,sicque gignit 
aut corrumpit fruges.Et (ilii quidem dicuntur fru- 
ctus maturi : apparitionesautem ad stultos vocantur 
quorumdam temporum sterilitates. 

XI. Que cum Appion allegorice exponeret, ego 
cogitabundus visus sum dicta ab eo non assequi. 
Quocirca surmonem interrumpens dixit mihi :Si quee 
loquor non assequeris,cur et omnino dissero ? Re- 
spondiego: Noli suspicari me non perciperesensum 
verborum tuorum. Plane enim ea intelligo, ut qui 
non nunc primum audierim.Quo autem cognoscas, 
qua profers & menon ignorari,que quidem dixisti, 
in compendium redigam, quae vero omisisti,eeorum 
ordine, ut ab aliis accepi, supplebo allegorias. Et 
Appion : Fac, inquit, ita ut dicis. 


ΧΙ]. Et ego subjeci : Pretereo nunc accurate re- 
ferre ovum animatum,ex infinita materia per ade- 
ptam temperationem progenitum,quo disrupto juxta 
nonnullos exiliit Phanes masculo-femina.Et cuncta 
illa precido, usque dum rupta moles coherentiam 
&ccepit, remanente illius medullosa materia. Et 
sermonem de iis queintus ab ea facta sunt abbre- 
vians, cum consequentibus percurro. Natus enim 
est, ut. dicis, cx Saturno οἱ Rhea, id est, ex tem- 
pore et materia, primo quidem Pluto, velut fex 
que infra secessit: secundo autem Neptunus dimi- 
dia est humida substantia,inferiori nature ponde 
rosissime supernatans.Tertia verosoboles suprema 
est atque ether, scilicet Jupiter,que absorpta non 


VARLE LECTIONES. 
16 μεταμορφώσεις O in textu. μεταμορφώσης al. man. ad oram. {5 αὐτῶν Ο. «6 διηνουµένη CI. et S, qui 


eonj. δεικνουµένη, ut jem evulgaverat C. — !! τῶν Ο. 
6C. * χατά O. 3 Leg. fort. ἐπ᾽. S. 


15 ἄῤῥενας µιξέις palmaria est conject. Ci. !9 δι 
3? ἐπὶ κεφαλαίων O. 35 ἡ add. c. 0 


39 Ποσειδῶν ἡμίσεια scripsi 


«x eonjectura, Ποσειδῶν, ὃς fj τις C, Ηοσε,δῶν ὅς ηµις (sic) 0, Ποσειδῶν, ὅστις legi vult D. 35 [ta 8, 
οχωτάτη C, O. Comparativus ὁλχκότερος occurrit hom. 1x, 15. Tum ὥσπερ C, ὅπερ vel ὅσπερ jam propo- 


VARIORUM NOTE. 


suit S. 3$ ητις (sic) O. 


tus ad ortus refertur.Quo loci nota connecti in ver- 
sione binas lectiones, ἀναπολάς et ἀνατολάς, ἆναπο- 
λεῖν et ἀνατολεῖν , cum originis ratio posteriorem 
excludat. Cor. 

(1) Ὃν xa! ἨΜίθραν ἐκάλεσαν , ἐνιαυτοῦ cop - 
πληροῦντα περίοδον. Hanc in rem singularis est 
locus Hieronymi ad caput r11 ÀAmosi prophete. Ba- 
silides omnipotentem Deum porlenloso nomine appel- 
lat "A6patzac, et eumdem secundum Graecas. litleras, 
εἰ annui cursus numerum dicit in solis circulo conti- 
neri : quem elhnici sub eodem numero aliurum lille- 
rarum vocant Μίθραν seu potius Μείθραν aut quod 
alii legant Mi0p»v- ut idem numerus constet : ni- 
mirum 365, qui in "Αοραξας et. in Μείθρας ac Μή- 
9er; invenitur. De Mithra alii multa subministra- 
bunt. Ego vero duntaxat propouam doctis exami- 
nanda verba corrupta et obscura Porphyrii lib. τν 
De abstinentia, cap. 16, ubi ex Pallade scriptore 
rationem reddens cur Mithre myeteriis initiati no- 
minibus animalium appellarentur, ait : Τὴν χοινὴν 

opxv o'eggau., ὣς πρὸς τὴν του ζωδιακοῦ χύχκλου 


οτενειν' τὴν δὲ ἀληθὶνὴν ὑπόληφιν καὶ ἀκριθῆ 


περὶ τῶν ἀνθρωπίνων φυχῶν αἱνίττεσθαι, ἃς παντο- 
δαποῖς περιέχεσθαι σώμασι λέγουσι Καὶ γὰρ Λατί- 
νων τινὰς τῇ σφων διαλ χτῳ ἄπρους, xai σκώπρους, 
λασούρους τε xai µερούλους xaÀsiv. Quid, amabo, 
sibi volunt voces, σκώπρους Aacoópouc? Scriben- 
dumne est σχρώφους et λάρους quod conjectabam? 
ut primum sit Scrophe cognomen,proprium fami- 
118 Romane Tremelliorum, in Varrone οἱ Macro- 
bio; posterius vero, prenomen Lartis. Nam Lar 
llerminii consulis, 'Tolumnii Velentium regis, et 
Porsenna regis Clusinorum prenomen, Grecis est 
Λάρος : putaverunique forsan Grecorum nonnulli 
non mediocri errore,deduci hoc vocis a larg ave. 
Hec si vera non videbuntur, alia libenter accipie- 
mus.Restat ut Latinam interpretationem subnecta- 
mus. Vulgus existimare, hoc ad zodiaci circulum 
respicere: veram tamen opinionem εἰ accuratam esse, 
qu& censel illud de animabus humanis aliquid subin- 
nuere, quas omne genus corporibus circumdatas 
aiunt. Elenim Latinos (f. Λατ.νους) aliquos sua. lim- 
gua A4pros et Scrofas, Lores (pro Laries) atque Ne- 
rulas appellare. Ip. | 





207 


S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


208 


fuit, sed cum esset calida vis,haberetque naturam A πόθη, ἀλλὰ θερμὴ οὖσα ἰσχὺς καὶ ἀνωφερῃ ἔχουσα 


sursum vergentem, sicut impetu quodam in supe- 
riorem ac maxime principalem etherem evolavit. 

XIII. Saturni autem vincula sunt celi ac terre 
compages, ut alios interpretantes audivi. Abscissio 
vero membrorum genitalium est elementorum 
βε]υποίο ac discretio : quoniam omnia a sua na- 
tura abscissa fuerunt et separata, ut singula seor- 
sum collocarentur : nec amplius gignit tempus,sed 
qua per illud genita sunt, naturali ordine ?faciunt 
successiones. At qua ex pelago emersit Venus, est 
humidi fecunda substantia,cum qua mistus calidus 
Spiritus coitus cupidinem indit, et mundi perficit 
venustatem. 

XIV. Convivium autem nuptiale, cum Jupiter 
cenam celebravit propter Thetidem Nereidem et 
eximium Peleum, hanc habet allegoriam, ut scias, 
Appion, etiam sine te ista nos audiisse. Convivium 
itaque mundusest: duodecim vero illi regionum coeli 
fulcimenta sunt, qua signa vocant : Prometheus, 
providentia, per quam omnia facta sunt : Peleus, 
limus,quie terra ad hominis generationem excogi- 
tatus est, et cum Nereide, id est aqua, commistus. 
Ex amborum vero mistura, aque et terrae, primus 
non genitus, sed formatus est perfectus; et quod 
uberibus labia non admoverit, Achilles nuncupatus 
fuit ; est autem ille robur, quod propter amorem 
cupiditatis, Polyxene, ut qui a veritate aliena sit 
8ο peregrina appetat, serpentis veneno interficitur, 
irrepente morte ex sagitía per calcaneum et ve- 
gtigium. 

XV. Juno igitur, Minerva, Venus, Discordia,ma- 
lum, Mercurius, judicium et pastor hanc habent 
significationem. Juno, honestas : Minerva, forti- 
tudo : Venus, voluptates : Mercurius,sermo rerum 
interpres : pastor Paris, impetus expers rationis et 
barbarus. Si'ergo in flore etatis intellectus, anime 
pastor, barbarus sit, qui utilia deserens, fortitudi- 


τὴν φύσιν, ὥσπερ ὑπό τινος ῥιπῆς εἲς τὸν ἄνω ἠγε- 
μονικώτατον ἀνέπτη αἶθέρα. 

XIII. Δεσμὰ δὲ τὰ Κρόνου ἐστὶν ἡ σύμπηξις οὗὖρα- 
νοῦ καὶ γῆς, ὡς καὶ ἄλλων ἀλληγορούντων ἀκήκοα' 
ἡ δὲ ἀποχοπὴ τῶν µορἰων ὁ τῶν στοιχείων Χχωρισμὸς 
καὶ διάκρισις, ὃτι πάντα ἐκ τῆς ἰδίας φύσεως ἆπε- 
τµήθη καὶ ἀφωρίσθη 31, καθ ἑαυτὰ τετάχθαι ἕκαστον" 
καὶ οὐκ ἔτι γεννᾷ Χρόνος, ἀλλὰ τὰ γεννηθέντα δι 
αὐτοῦ νόµῳ φύσεως ποιεῖται τὰς διαδοχάς. Ἡ Ob ἐκ 
τοῦ βυθοῦ ἀναχύψασα ᾿Αφροδίτη, ἡ Ex τοῦ ὑγροῦ. 
όνιμος οὐσία, τὸ θερμὸν πνεῦμα μιγὲν τὸν τής 
µίξεως ποιεῖται ἔρωτα, xal τελεσιουργεῖ τοῦ χόσµου 
τὸ κάλλος. 

XIV. Τὸ δὲ συµπόσιον τὸ γαμήλιον, ἔνθα τὸ δεῖπνον 
ἐτέλει Ζεὺς, ὑπὲρ τε τῆς Νηρεΐίδος 35 θέτιδος καὶ 
τοῦ καλοὺ Πηλέως ἀλληγορίαν ἔχει ταύτην, ἵνα γνῷς 
ὅτι καὶ ἄνευ σου, ᾽Αππίων 3 τὰ τοιαῦτα ἠκυύσαμεν. 
Τὸ μὲν δὴ συµπόσιον ὁ χόσµος' οἱ δὲ δώδικα, τὰ 99 
οὐράνια τῶν μοιρῶν 8685 περιστηρίγµατα, & τινα 
ζώδια καλοῦσιν Προμηθεὺς ἡ προμήθεια, ὑφ' ἧς τὰ 
πάντα ἐγένετο" Πηλεὺς πηλὸς ὁ ἀπὸ γῆς εἷς ἀνθρώ- 
που Ὑένεσιν περινοηθεὶς 9! καὶ μιγεὶς τῇ Νηρεΐδι, 
τουτέστιν ὕδατι. "Ex δὲ τῆς τῶν δύο µίξεως, ὕδατός 
τε xal γῆς, ὁ πρῶτος, οὐ γεννηθεὶς, ἀλλὰ πλασθεὶς 
τέλειος καὶ 33 διὰ τὸ μαζοῖς χείλη μὴ προσενεγκεῖν 
᾽Αχιλλεὺς προσηγορεύθη (8) Ecc δὲ αὐτὸς xal 35 
ἀχμὴ, ἥτις ἐὰν ἐπιθυμίαν, Πολυξένην (9), ὡς ἆλη- 
θείας ἀλλοτρίαν οὖσαν καὶ ξένην 3, ἐπιθυμῃ. lg 
ὄφεως ἀναιρεῖται, βέλει κατὰ πτέρναν xal κατὰ ἴχνος 
ἐνέρποντος τὸὀῦ θανάτου. 


C  XV."Hpa τοίνυν καὶ ᾿Αθηνᾶ xal ᾿Αϕροδίτη καὶ 


Ἔρις καὶ μῆλον καὶ Ἑρμῆς καὶ χρίσις xal ποιμὴν 
τοιοῦτόν τινα νοῦν ὑπχινίασεται "Hpa σεµνότης' 
᾽Αθηνᾶ dj ἀνδρεία. ᾿Αφροδίτη αἱ ἡδοναί Ἕρμης ὁ 
ἑρμηνευτικὸς λόγος ὁ ποιμὴν Πάρις d$ ἁλόγιστος 
ὁρμὴ καὶ βάρθαρος. Ἐὰν οὖν κατὰ τὴν ἀχμὴν τῆς 
ἡλιχίας ὁ τὴν ψυχὴν ποιµαίνων λογισμὸς τὖχη ἂν 


VARLE LECTIONES. 


1! ἀφορίσθη O. Tum leg. xai καθ ἑαυτὰ τέτακται ἕκαστον. S. 
9? τά adj. c. O. D: Cotelerii versionem non satis capio. Legendum videtur 


35 Νηρηίδος O. 3) ἸΑππίον S. 
οὐράνιοι τῶν ἡΜοι- 


ρῶν περιστηρἰγµατα, duodecim | eclestes. (sive dii) sunt. Parcarum fulcimenta. Astrologos enim ex Ζο- 


diaci signis 


ata nascentium predixisse nemini latet. Vide Achil Tat. lsag. ad Arat. Pham. c. 23 


. 145. ?! Scribe παραληφθείς cum  Davisio, vel quod ego pretulerim, παραπλασθείς vel simile aliquid 
3! καί male omisit S c. Cl. Tum mpocesvbixew Ο. 9 Cotelerius legi vult καὶ ἀκμὴ, Ἶτις ἐρᾷν ἐπιθυ- 


µίαν, quod etiam vertendo expressit. AL ea scriptura neque Greca est, neque Colelerii versio ex ea 
efficitur. Quare Davisius locum corruptissimum ita restituendum esse putavit : ἔστι 3' αὐτὸς κατ᾽ 
ἀκμὴν. Tj τις ἐὰν ἐπιθυμῇ ἔχειν Πολυξένην, quod interpretatur : Est vero ipse in ziatis flore, quo tempore 
si quis ducere cupiat Po Qzenam. Parum apte. Meo quidem judicio sic scribendum : Ἔτι (non ἔστι) ὃ αὖ- 
τὸς κατ ἀκμὴν ἵἥθης, ἔχειν ἐπιθυμῶν Ιολυξένην, --- ἀναιρεῖται, (vel. etiam. xax' ἀκμὴν ἡλικίας ἐπιθυμῶν 
Πολυξένην : nam verbum ἐπιθυμεῖν 8 scriptoribus etatis inferioris cum accusativo conjungi notum est 
cfr. Hom. xvi, 12). S. ** Virgulam delevi post ξένην et addidi ἔπιθυμῃ c. O, in quo ἐπιθυμεῖ. 


VARIORUM NOTE. 
(8) Διὰ τὸ μαζοῖς χείλη μὴ προσενεγκεῖν, ᾽Αχιλ- — seu χιλή Sed hec levia sunt, nec. digna que nos 
λεὺς προσηγορεύθη . Verba ex verbis Apollodori ^ morentur. Cor. 
lib. mr Bibliotheczg : Ὡνόμασεν Αχιλλέα , ὅτι τὰ (9) "Έστι δὲ αὐτὸς xal ἀκμὴν ἵτις ἐὰν ἔπιθυ - 
εἰλη μαστοῖς οὐ προσήνεγκε. Latine rem sic expres- µίαν Πολυξένην. Sensus constabit, si modo legas : 
sit Tertullianus,De pallio cap. 4: Quandoquidem la- "Εστι δὲ αὐτὸς xad' ἀχμὴν, ᾗ τις ἐὰν ἐπιθυμῇ 


χειν 
biis vacuerat ab uberum gustu; αὈἱ congulende Note Πολυξένην' Est vero ipse in aetatis flore, quo tempore 
magni illius Salmasii, qui tamen in eo audiendus 


e si quis ducere cupiat Polyzenam. Videlicet, Paris 
non est,quod Etymologici verba sollicitat,non ani- — cum Deiphobo Achillem juvenem peremit,dum Po- 
madvertens in iis duplicem conjungi originationem, 


lyxene conjugium speraret. Davis. 
hano & χείλη et aliam in Eustathio quoque a χιλός 


209 CLEMENTINA. — HOMILIA VI. 210 


βάρθαρος, καὶ παραλιπὼν τὰ συμφέροντα, ἀνδρείαν A nem repellens ac temperantiam, solas eligat volu- 
τε καὶ σωφροσύνην παρωσάµενος, µόνας ἛΈληται τὰς — ptates,solique cupiditati tradat victoriam,ut qui ab 
ἡδονὰς xal μὀνῃ τῇ ἐπιθυμίᾳ τὴν νίκην ἄποδῳ, ὡς — ea vicissim dulcia consequatur, ad sui suorumque 
παρ᾽ αὐτῆς τὰ τέρποντα ἀντιλαμθάνων, ἐπ ὀλέθρῳ — perniciem, qui non recte judicarit, oblectationem 
ἑαυτοῦ τε 3866 xai τῶν αὐτοῦ ὁ μὴ ὀρθῶς Χρίνας — preferet. Discordia vero est contentiosa malitia. 
τὴν τἐρφ.ν λήψεται. Ἔρις δὲ ἐστιν 35 4 φιλονεικοῦσα — Hesperidum autem pomum aureum divitie sint,qua 
χακία. Τὸ δὲ τῶν Ἐσπερίδων χρωσοῦν μῆλον ó πλοῦ- — interdum etiam temperantes, ut. Junonem, ad so- 
τος ἂν εἴη, ὃς ivlore xai τοὺς σώφρονας, ὥσπερ τὴν — cordiam impellunt, et fortes, ut Minervam, ad ea 
"Hpzv, πρὸς ῥᾳθυμίαν 9 ἐφίσταται 31, καὶ τοὺς dv- — que illos nou decent contentiosiores reddunt, ani- 
δρείους, ὥσπερ τὴν ᾿Αθηνᾶν, εἷς τὰ μὴ αὐτοῖς πρὲ- | mique pulchritudinem, sicut. Venerem, pretextu, 
ποντα, Φφιλονειχοτέρους 33 ἀπεργάζεται, καὶ ψυχῆς — deliciarum pessumdant. Uno verbo dicam : cun- 
κάλλος, ὥσπερ ᾿Αφροδίτην, προφάσει τρυφῆς ἀπολ- — ctos ad malam discordiam instigant divitie. 

λύει. Σωντόµως ἐρῶ' πάντας εἷς κακὴν ἔριν ἀνερεθίζει 

ὁ πλοῦτος. 

XVI. Ὁ δὲ τὸν τοῦ πλούτου ἡγεμόνα καὶ φύλακα XVI. Porro Hercules, qui divitiarum ducem et 
ὄφιν ἀνελὼν Ἡρακλῆς ὁ γνήσιος καὶ Φφιλόσοφός ἐστι |, custodem serpentem interimit,intellectusa est since- 
νους (10), ὃς 35 πάσης κακίας γυμνὸς ων ἐκπερινοστε  τυθ et philosophicus, qui omnis sceleris purus 
τὸν χόσμµον, ἐπιδημῶν ταῖς ψυχαῖς καὶ σωφρονίζων — mundum circuit, ad animas adveniens, et obvios 
τοὺς ὀντυγχάνοντας, λέγω ὃδ ἀνθρώπους ῥἑοικότας —castigans,homines dico,leonibus audacibus similes 
λέουσι τολμηροῖς fj ἐλάφοις δειλαῖς " Ἡ χκάπροις — vel timidis cervis vel feris apris vel hydris multi- 
ἀχρίοις ἢ ὕδραις πολυτρόποις. Ὁμοίως δὲ καὶ «à — plicibus. Itemque cetera omnia, que debellasse 
ἄλλα πάντα, ὅσα ἀθλῆσαι λέγεται Ἡραχκλῆς, νοερᾶς — dicitur Hercules, innuunt vim animi.At nunc quae 
ἀρετῆς ἐστιν αἰνίγματα. Αὐτάρκως δὲ *! νῦν ἐχέτω — dicta sunt sufficiant. Ad singula enim referenda 
τὰ εἰρημένα. Eiq γὰρ ἕκαστον εἰπεῖν οὐδὲ ὁ σύµπας — omne non satis esset lempus. 
χρόνος ἀρχκέσει νὰ. 

XVII. Ηλὴν, θαυµάζω πῶς ταῦτα σαφῶς καὶ εὖσε- XVII. Ceterum miror cur, cum hec clare, pie 
ἑῶς καὶ ὠφελίμως ἀκαλύπτῳ καὶ τῇ εὐθείφ δηλοῦσθαι — ac utiliter,aperta rectaque via potuissent declarari, 
ὠνάμενα, oi πλαγίοις ἀποχρύψαντες αἶνίγμασι καὶ 1 quiilla obliquis celaverunt enigmatibus atque 
μύθοις αὐτὰ προχαλύψαντες καχοῖς ὑπὸ σοῦ ἔμφρονες — turpibus occultarunt fabulis, dicantur a te cordati 
καὶ σοφοὶ εἶναι λέγονται, οἵτινες ὥσπερ ὑπὸ κακοῦ — ac sapientes exstitisse. Qui sane velut a malo pro- 
προαχθέντες δαίµονος σχεδὸν 367 τοὺς πάντας — ducti demone omnes fere homines seduxerunt.Aut 
ἐνέδρευσαν ἀνθρώπους. "ll yàp οὐκ ἔστι ταῦτα αἰνί- C. enim hec non sunt enigmata, sed peccata deorum 
ματα, ἀλλ᾽ ἀληθῆ τῶν θεῶν ἁμαρτήματα, xal ἐλεγ- — vera, tum non oportuit illos ostendere,neque prin- 
χειν αὐτοὺς οὐκ ἔδει, οὐδὲ τὴν ἀρχὴν αὐτὰ τοῖς dv- — cipio ea hominibus proponere imitanda: aut enig- 
θρώποις εἷς μµίµησιν προτιβέναι, dj αἰνιγματωδῶς — matice ostensa sunt,que a diis vere facta non fue- 
Uéry05 5 τὰ ὑπὸ τῶν θεῶν ψευδῶς πεπραγμένα *, — rant, et deliquerunt, Appion, quos vocas sapientes, 
καὶ ἥμαρτον, ὦ ᾽Αππίων, ὅτι ol ὑπὸ σοῦ ὀνομαζόμε- — dum honesta inhonestis fabulis velantes ad pec- 
vot σηφοὶ τὰ σεμνὰ ἀσέμνοις µύθοις χαλύψαντς — candum homines incitarunt,idque cum contumelia 
ἀμαρτεῖν τοὺς ἀνθρώπους προετρέψαντο, καὶ ταῦτα — eorum, quos et credebant deos. 
ῥθρίσαντες οὓς xai θεοὺς εἶναι ἐνόμισαν. 

XVIII. Διόπερ *5 μὴ σοφοὺς, ἀλλὰ xaxobo δαίµονας XVIII. Quocirca non sapientes, sed demones 
τοὺς τοιούτους νόμιζε, οἵτινες χακὰς ὑποθέσεις ἔργων — pravos istos existima, qui mala operum bonorum 
χαλῶν προεθἀλλοντο, ἵνα ol θέλοντες μιμηταὶ vevé- — argumenta pretenderunt, ut ii qui cuperent pre- 
σθαι τῶν κρειττόνων τὰς τῶν λεγομένων θεῶν ζηλῶσι — stantiorum fleri imitatores, vulgatorum deorum 


VARI LECTIONES, 


8 ἐστίν om. Ο. 5 Leg. ἐπιθυμίαν. Non enim Junonem socordem, sed ejus potiundi cupidam fecit τῶν 
Ἑσπερίδων μῆλον. D. ἐφίσταται D, ἐπίσταται C, παράχειν ἐπίσταται Ο. 39 φιλονικοτέρους Ο. 3 6; O c. S, 
66, 9 δειλοῖς C. 3 δὲ excidit αρ. Cl et S. ** Malim ἀρχέσειεν. 5. 5 ἐλεγχθῆναι ο. ** Sensus poetu- 
lare videtur ἀψευδῶς πεπραγμένα, vere facta. D. Nequaquam. Recte sibi opponuntur τὰ &Az07 τῶν θεῶν. 
ἁμαρτήματα, eb ὑπὸ τῶν θεῶν ψευδῶς, sive οὐκ ἀληθῶς πεπραγμένα. S. Idem ᾽Αππίον, — 5 Δι’ ὅπερ C. Tum 
reposui vbb. ἁλλὰ κακούς in Ed. Schwegleriana omissa, 


VARIORUM NOTJE. 


40) ὍὋφιν ἀνελὼν Ἡρακλῆς , ὃ Ὑνήσιος xal fuerit: quorum ultimum feliciter emendavit ad 
gtÀosopóc ἔστι νοῦς etc. Cornutus: Ἡρακλῆς δὲ oram libri sui ὁ µακαρίτης Joannes Tarinus, vir 
ixttv ὁ ἐν τοῖς ὅλοις λόγος, etc. In Collectaneis Con- summo ingenio,summa eruditione,summa virtute. 
stantini Porphyrogeuete, excerpta ex Joannis An- — Ubi enim legitur, ἐνίκητε τὸν υἱὸν τῆς φαύλης ἐπι- 
tiocheni Historia Chronica, ipso initio : "Ote τὸν θυµίας, apposuit Ἰόν. Ίος autem, hoc est vene- 
Ἡραχλία τὸν τῆς Αλκμήνης, φιλόσοφον Ἱστορο- ^ num,optime quadrat ad fabulam illio relatam dra- 
ειν, ete. Tría loca integra conferre opere pretium — conis ab Hercule occisi. Cor. 

















21t 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


212 


emularentur gesta, que pridie disserens non oc- A πράξεις, ἃς διαλεγόµενος τῇ πρὸ ταύτης ἡμέρᾳ οὐκ 


cului, parricidia, inquam,liberorum cedes,impios 
cum matribus, filiabus, sororibus concubitus, in- 
digna adulteria, masculorum initus, et impuras 
nefandasque libidines, cum innumeris aliis ejua- 


mines imaxime impii ;sunt, qui hec facinora cu- 
piunt videri vera, quo similia facientes non eru- 
bescant. At 8i pie agere voluissent, oportuit, sicut 
modo dixi, ut, etsi dii vere admisissent de iis de- 
cantata flagitia,propter reverentiam erga deos obte- 
gerent res inhonestas fabulis quibusdam decentio- 
ribus, et non e contrario, quemadmodum αἱ, 
bonis eorum operibus malas et turpes &lmoverent 
formas que etiam allegorice explicate multo cum 
labore vix possunt intelligi: et quando & nonnullis 
fuerunt intellecta,illis quidem pro magna molestia 
prebuerunt non errare, cum licuisset molestia et 
labore non premi ; eos vero qui aberrarunt, fundi- 
tus perdiderunt. Laudo itaque illos, qui fabulas ad 
honestiores trahunt allegorias, ut qui ex Jovis ca- 
pite prudentiam prosiliisse innuunt. Certe illud 
mihi videtur probabilius,inventa esse contumeliosa 
he» ab improbis homin:bus,qui honorem divinum 
abstulerunt. 


XIX.Porro omnium deorum non invenimus poe- 
ticam allegoriam esse consequenter. Statim ergo 
in mundi dispositione poet: aliquando dicunt na- 
turam, aliquando mentem ducem exstitisse totius 
opiflcii. Etenim ex natura primam ortam esse ele- . 
mentorum motionem ao commistionem, at per 
mentis providentiam dispositam fuisse. Et quidem '« 
illi, aflirmantes orbem a natura conditum, cum id 
nequeant certo demonstrare proptor artificiosum 
mundi opus, innectunt quoque mentis providen- 
tiam, ut et eos qui omnino sapiunt possint abri- 
pere. Nos autem ad illos dicimus : Si mundus a 
natura fortuito operante factus est, quomodo jam 
proportionem ac ordinem accepit, cum id a sola 
excellente prudentia fleri queat,atque comprehendi 
& &80la scientia hiec pernoscere ac perficere valente? 
Quod si universa a prudentia acceperunt compa- 
gem et dispositionem,quod necessario aliter se ha- 
bere non potuit, quo pacto adhuo possibile fuit, ut 
hec casu fieri contingeret ? 

XX.Qui ergo deorum gesta turpioribus allegoriis 
voluerunt explicare, velut, Metin 8 Jove fuisse ab- D 
BOrptam, ii in angustias inciderunt, ignari quod, 
qui de diis ex obliquo physicas protulerunt inter- 
pretationes, deorum quoque ipsorum existentiam 


ἀπεχρυψάμην, λέγω δὲ πατροφονίας, τεκνοκτονίας *6, 
μίξεις ἀσεθεῖς µητέρων, θυγατέρων, ἁδελφῶν, µοι- 
χείας τε " ἀπρεπεῖς καὶ ἀῤῥενομιξίας καὶ μιαρὰς 
ἀῤῥητουργίας, πρὸς ἄλλαις µυρίαις τοιαύταις ἀθεμί- 
τοις µίξεσιν 8 ὦν ἀσεθέστατοι 99 οἱ ταῦτα ἀληθη 
δοκεῖν εἶναι θέλοντες, ἵνα τὰ ὅμοια ποιοῦντες μὴ αἱ- 
δῶνται 59, Οἵπερ εἴγε εὐσεδεῖν ἐθούλοντο, ἐχρῆν αὖ- 
τοὺς, ὅπερ ἁρτίως εἶπον, εἰ καὶ ὄντως οἱ θεοὶ τὰ 
περὶ αὐτῶν ἁδόμενα διεπράξαντο καχὰ, τιμῇ τῇ " 
168 πρὸς θεοὺς εὐπρεπεστέροις τισὶ μµύθοις τὰ 
ἄσεμνα 9* ἐπισκέπειν, xal μὴ τοὐναντίον, ὣς qax, 
καλών αὐτοῖς πράξεων Ὑγεγενηµένων xaxà xai ἄσε- 
pva περιθάλλειν σχήματα, ἅ τινα καὶ 9 ἀλληγορού- 
µενα xai διὰ χαµάτων µόγις νοηθῆναι δύναται" xxl 
ὅταν νοηθῇ τισιν, ἐκείνοις μὲν ἀντὶ τοῦ πολλοῦ 
μόχθου παρέσχον τὸ μὴ πλανηθῆναι, ἐξὸν δὲ "* μὴ 
μοχθῆσαι, τοὺς δὲ πλανηθέντας ἄρδην ἀπώλεσαν. 
Πλὴν τοὺς tic τὸ σεµνότερων ἀλληγοροῦντας αὐτὰς 55 
ἀποδέχομαι, ὥσπερ τοὺς ἐκ τῆς Διὸς χεφαλῆς alvi- 
ἑαμένους ἀναπηδῆσαι τὴν φρόνησιν. Ἴσως δὲ ἐχεῖνό 
pot πιθανώτερον, ὅτι ὑπὸ "5 μοχθηρῶν ἀνδρῶν, δό- 
ἔαν θεῶν ἀπενεγχαμένων, ἐχεῖναι ἐτολμήθησαν ἴτ αἱ 


ὕδρεις. 


XIX. Απάντων δὲ τῶν θεῶν τὴν ποιητικὴν ἆλλη- 
γορίαν οὐκ ἀχόλουθον εὑρίσχομεν. Αὐτίκα γοῦν ἐπὶ 
τῆς διακοσµήσεως τῶν ὅλων ποτὲ μὲν φύσιν λἐγου- 
ctv ποιηταὶ, ποτὲ δὲ νοῦν 9 ἀρχτηγὸν Ὑενέσθαι τῆς 
ὅλης δηµιουργίας. Ἐκ φύσεως piv γὰρ τῶν στοι- 
χείων τὴν πρώτην κίνησιν xal σύμμιξιν γεγονέναι, 
ὑπὸ δὲ τῆς τοῦ νοῦ προνοίας διακεκοσµησθαι 99, Καὶ 
ἀποφηνάμενοι μὲν ol μὲν " φύσει δεδημιουργῆσθαι 
τὸ πᾶν, μὴ δυνάµενοι δὲ 6/ ἀνεπιλήπτως τοῦτο ἆποδει- 
xvóvat διὰ τὸ τῆς δημιουργίας ἔντεχνον, παρεμπλέ- 
χουσι 169 xai τοῦ νοῦ τὴν πρύνοιαν, ὡς συναρπά- 
σαι καὶ τοὺς πάνυ σοφοὺς δυνάµενοι. Ἡμεῖς δὲ φα- 
μεν π.ὸς αὐτούς' E* μὲν ἐξ αὑτομάτου φύσεως ὁ 
Κόσμος γέγονεν, πῶς ἔτι ἀναλογίαν xal τάξιν ειλη- 
φεν, ἅπερ ὑπὸ µόνης ὑπερθαλλούσης φρονήσεως Υε- 
γέσθαι δυνατόν ἐστι, xal καταλ.,φθῆναι ὑπὸ ἐπιστή- 
µης τῆς µόνης ταῦτα ἀκριθοῦν δυναµένης; El δὲ 
φρονήσει τὰ πάντα τὴν σύγκρασιν xal διαχόσµτρσιν 
ειληφεν, ὅπερ ἀνάγκη μὴ ἄλλως ἔχει, πῶς ἔτι ἐκ 
τοῦ αὐτομάτου συµθῆναι ταῦτα γενέσθαι δυνατὸν ἦν. 

XX. Οἱ τοἰνυν τὰ θεῖα ἐπὶ τὸ αἰσχρὸν ἀλληγορη- 
σαι 83 θελήσαντες, olov τὴν Μῆτιν καταποθῆναι ὑπὸ 
Διὸς, εἷς ἀπορίαν ἐμπεπτώχασιν, οὐ συνιέντες, ὅτι 
οἱ πλαγίως φυσιολογήσαντες περὶ θεῶν xal τὸ εἶναι 
θεοὺς ἀνῃρήκασιν, τὰ εἴδη αὐτῶν διὰ τῆς ἆλληγο- 


VARIJE LECTIONES. 


M τεχτον (aic) τεχνοκτονίας O, priore vooe subnotata, *!' τε inserui ο, O. Tum ἀῤῥενομίξεις C. 

ο. S, αἱδοῦνται C. ! τῆς O. d. 
& τινα C, σχήματα jam D recte copjecit. **$& om. O, sed prebet subsequens 
textu Ci. ldem µή in marg. *' αὐτούς C, aóxà S. 6 ὑπό B, deest ap. C 


conj. πράξεσιν. *9 ἀσεθέστεροι C. " |ta O 


μησαν C Aliam preterea emendandi rationem 


4$ D. 
B ὀχήματα, 
μή, quod non est in 
Ἰ [ta O ο. S, ἑτόλ- 


52 μὴ σεµνά 
et in 0Ο. 


proponit D, qui soribi vult μο(θηρῶν ἀνδρῶν — ἐκεῖναὶ 


τόλμαι ἦσαν αἱ ὕθδρεις. 3 B. Notum est Anaxagore πάντα διεκόσµησε νοῦς ip: Simpl. Phys. fol. 33 b. 
7. 


Schaubach, Amaz. fragm. fr. VIII, De Stoicis cfr. Diog. Laert. VII, 134, 1 
9) ἀποφῃνάμενος μὶν φύσει O. Tuin. δεδηµιουργῆσθαι S, O, δεδη μιουργεῖσθαι C. | *1 δὲ 5, O, 


σµεῖσθαι C. 
μὲν C. οἱ ἀλληχορῇ υ. 


9 [ία 0 e. S, διακεχο - 


213 CLEMENTINA. — HOMILIA VI. 214 


plac εἷς τὰς τοῦ κόσμου οὐσίας διαλύσαντες. Πιθα- A sustulerunt, eorum genera per allegoriam in mun- 


νώτερον οὖν λέγειν, ὅτι ol ὑπ' αὐτῶν ἀδὸμενοι θεοὶ 
καχοί τινες Ὑεγόνασι μάγοι, οἵτινε ἄνθρωποι ὄντες 
μοχθηροὶ, µαγείᾳ μεταμορφούμµενοι γάμους διέλυον, 
βίους διέφθειρον, τοῖς δὲ πάλαι, οὐκ εἶδόσι τἰ ποτ 
ἐστὶ 69 µαχεία, δι div. ἔπραττον ἐδόκουν εἶναι θεοί’ 
&v κατὰ πόλεις xxl ol µόροι xal ol τάφοι φαί- 


νονται. 


XXI. Αὐτίχα γοῦν, ὡς καὶ ἄλλοτε εἶπον, iv τοῖς 
Καυκασίοις ὄρεσι Κρόνου τινὸς σῆμα 9" ἀνθρώπου 
δείκνυται͵ τυράννου ἀγρίου καὶ τεχνοκτόνου. 13 0 Ὁ ὃ’ 
ἐκείνου υἱὸς, Ζεὺς τὸ ὄνομα, χείρων γενόμενος, µα- 
Ἱείας δυνάµει κοσµοκράτωρ ἀναφανεὶς πολλοὺς δια- 
λύει γάµους, καὶ τὸν πατέρα σὺν τοῖς θείοις € χολά- 
ζει, xal οὕτως τελευτήσαντος τὸν τάφον Κρῆτες 
ἐπιδειχνῦσιν 65. dy δὲ τῇ Μεσοποταµίᾳ xsivcac "Hioc 
μέν τις ἐν "Ατροις 87, Σελήνη δέ τις ἐν Κάραις 
Ἑρμῆς iv Αἰγόπτῳ τις ἄνθρωπος "Αρης Ev θράκῃ, 
λφροδίτη ἐν Κύπρφ' ᾿Ασκληπιὸς bv Ἐπιδχύρῳ: καὶ 
ἄλλων πολλῶν τοιούτων φαίνονται τάφοι, 

XXII. Οὕτω προφανῶς τοῖς ὀρθῶς νοοῦσιν ἄνθρωποι 
γεχενῆσθαι ὠμολόγηνται. Καὶ ol μὲν συγχρονοῦντες 
αὐτοῖς, ὑπαισθόμενοι αὐτοὺς θνητοὺς γεγονέναι, ἆμε- 
λέστερον αὐτοῖς ἀποθανοῦσι προσεῖχον, ὁ δὲ πολὺς 
χρόνος δόξαν θεῶν αὐτοῖς περιέθηκεν. Καὶ μὴ θαύ- 
μαζε, εἶ οἱ κατ’ ᾽Ασκληπιὸν καὶ Ἡρακλέα Ἰγενόµενοι 
ἐξηπατήθησαν, 7j χατὰ Διόνυσον fj κατ ἄλλον τινὰ 
τῶν τότε, ὅπου xal "Exvopz iv. Ἱλίῳ καὶ Αχιλλέα ἐν 
Atm tj νήσῳ οἱ ἐκεῖ προσκυνοῦσιν, Πάτροχλον 
Ὀπούντιοι, τὸν Μακεδόνα ᾿Αλέξανδρον 'Ρόδιοι. 


XXIII. ᾽λλλὰ xal παρ’ Αἱγυπτίοις ἔτι καὶ νῦν ἄν- 
θρωπος ὡς θεὸς πρὸ τοῦ θανάτου προσκυνεῖται (11). 

i τοῦτο μὲν ἠττόν ἐστιν ἀσέθημα, ὅτι ζῶντος &v- 
θρώπου θείας τιμὰς νοµίἰζουσιν Αἰγύπτιοι, ἀλλὰ τὸ 
πάντων Ὑελοιότατον, ὅτι xal πτηνὰ καὶ ἑρπετὰ καὶ 
ζῶα πάντα προσκυνοῦσιν. Οὐδὲν Ί43Ά γὰρ χρίσει 
νουῦσιν Tj ποιοῦσιν ol πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων. Τὸ δὲ €t 
πάντων αἴσχιστον ἰδέ µοι, τὸν δι’ αὐτῶν ὄντα πατέρα 
θιῶν τε xal ἀνθρώπων λέγουσι Λήδφ 99 συνεσχηµα- 
τισµένον, ὃν 79 πολλοὶ Δία ἀναγράψαντες ἐν πίναχι 
δηµοσίᾳ ἀνατιθέασιν. Πρὸς δὲ τὴν ἐκδωιίαν ταύτης 
τῆς ὕδρεως ἤθελον, εἰ τὸν τοῦ καιροῦ βασιλέα αὐτῶν 


di substantias dissolvendo..Verisimilius ergo est 
dicere quod ab iis decaniati dii quidam fuerunt 
improbi magi, qui cum essent homines nequam, 
per magiam transformati matrimonia diremerunt, 
vita rationes vitiarunt, veteribus autem, qui nes- 
ciebant quid esset magia, propter illa que fa- 
clebant, dii esse visi sunt, quorum interitus et se- 
pulcra per urbes cernuntur. 

XXI. Jam ergo sicut alias retuli, in Caucasiis 
montibus ostenditur Saturni cujusdam hominis 
tumulus, feri tyranni 8ο liberorum interfectoris. 
Cujus fllius, Jupiter nomine, patre pejor, per ma- 
gie vim mundi dominus declaratus, multa dis- 
solvit matrimonia, patremque cum patruis suppli- 
cio afficit; sicque mortui bustum Cretenses osten- 
dunt. In. Mesopotamia vero jacent Sol quidam 
Atris, et quedam Luna Carris, Mercurius in Zgy- 
pto aliquis homo, Mars in Thracia, Venus in Cy- 
pro, Asculspius Epidauri, et aliorum multorum 
similium visuntur gepulcra. 

XXII. Atque ita eos homines fuisse, aperte con- 
fitebuntur quotquot recte judicabunt. Bt quidem, 
qui eadem cum ipsis vixerunt etate, intelligentes 
eos homines exstitisse, intelligentius attenderunt : 
longum vero tempus opinionem quod dii essent illis 
adjecit. Neque mireris, si decepti fuerint, qui vixe- 
runt temporibus /Esculaepii et Herculis aut Bacchi 
aut alterius cujusvis tuno florentis, cum et Heoto- 
rem in Ilio, et Achillem ín Leuce insula incole 
adorent, Patroclem Opuntii, Alexandrum Macedo- 
nem Rhodii. 

XXIII. Sed et apud /Egyptios nuno quoque homo 
ante mortem ut deus colitur. Aque hec quidem 
minor est impietas, quod homini vivo divinos ho- 
nores decernunt JEgyptii, verum quod maxime est 
ridiculum, eorumdem cultus est erga aves, ser- 
pentes, cunctaque animalia. Nihil enim ex judicio 
cogitant vel faciunt hominum plerique. Rem vero 
omnium turpissimam mihi vide : eum, qui juxta 
illos deorum hominumque est pater, aiunt cum 
Leda fuisse nequiter conjunctum, quem Jovem 
multi depingentes in tabula publice consecrant. Ad 
cujus contumelis vindictam, vellem, regem suum 


VARULE LECTIONES. 
8 ποτέ ἔστιν C. Tum vbb. μεταμορφούμενοι γάμους διέλυον, βίους διέφθειρον repetuntur in O expuncta. 


* Hanc Ci conjecturam expr. S, σχῆμα uterque Hom. codex. 


πατέρος ἆδελφους ἐκόλασεν. 99 ἐπιδεικνύουσιν 


*5 [ta D, θεοῖς C, O. Cfr. ο. 2 : οὐ 
μὲν τις, ἐν Πάτραις C, µέντις ἐν ἄτραις O. Ci 


comma post τις recte delevit S. Deinceps Αἰγύπτω" τίς Ο. 65 Malim ὃ δὲ 8. Tum ἰδέ O c. 8, εἰδέ C. 
* Λήδα om. O. Subinde : Λη συνεῖναι σχηματισμένον, Cin notis. ?* Leg. ὃ. De re cfr. Mülleii Archzol. 
r. 


$ 128, 1, 351, 4. Tum χῆνα γράψαντες c 


1 hom. v. 13, scribi vult Valckenarius, Diatr. in Eurip. reliq., 
E .δ, ed. Lips. Is vir doctissimus totum locum sio restituit : Tóv δι) αὐτῶν ὄντα πατέρα θεῶν τε καὶ ἀν- 


v, ὃν ot πολλοὶ Ala λέγουσιν, Λήδφ συνεσχηματισμένον χῆνα γράψαντες ἓν πίνακι δηµοσίᾳ ἀνατιθέ- 


ασιν. S. 


VARIORUM NOTA. 


πρὸ τοῦ θανάτου προσκυνεῖται. Et hom. r, 
legaater, ut omnia, Minucius Felix : /Egyp- 
fii sane hominem sibi quem colant eligunt, illum 
wrum propitiant, illum de omnibus consulunt, illi 
victimas : el ille, qui caeteris deus, sibi certe 


ed) Παρ᾽ Αἰγυπτίοις ἔτι καὶ νῦν ἄνθρωπος ὡς 
e. E 


homo est, velit nolit ; nec enim conscientiam suam 
decipit, si fallit alienam. Idem traditur a Porphyrio 
Περι τῆς τῶν ἐμφύχων ἀποχῆς, lib. iv, num. 9, ci- 
tantque Porphyrium Eusebius lib. nr Praparat. 
evang., cap. 4, 12, ac Theodoritus, sermone contra 
Grzcos. Cor. | 














915 


S. CLEMENTIS | RoM. PONT. OPERA DUBIA. 


2:16 


temporalem in turpi complexu pictum (de illo fa- A γράψαντες ἐπὶ αἰσχρᾶς πλοκῆς, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Διὸς 


cientes quod de Jove facere audent) palam propo- 
nerent, quo vel ab ira temporarii imperatoris, id- 
que hominis, discerent per suum supplicium, 
quemadmodum oporteat convenientem deferre ho- 
norem. Ista autem tibi refero, non quasi ipse 
jam cognoscam eum, qui vere est Deus, sed equo 
animo profiteor, quod licet non noverim quid sit 
Deus, attamen quod sit Deus clare mihi videor 
BCire. 

XXIV. Principio itaque quatuor prima elementa 
non possunt esse Deus, que ab alio facta sunt: 
non mistura, non temperies, non generatio, non 
omnis heo qui» ambit visibilis moles, neque quod 
&d inferos confluxit sedimentum ; non supernatans 
aqua, non fervida substantia, non aer qui ab ea 
hucusque protenditur. Nam quatuor elementa, si 
a 66 invicem separata fuerunt, non potuerunt abs- 
que magno artifice mente ad aninalis generationem 
misceri sin vero semper mutuo fuerunt conjuncta, 
Bic quoque ab artifice mente ad proprietatem mem- 
brorum et partium animalis adaptantur, quo pos- 
sint singulorum ad singula servare proportionem, 
et habitudinem recte conformatam obtineant, ut- 
que interiora omnia convenientem accipiant cohe- 
rentiam. Similiter et uniuscujusque propria loca 
cum omni elegantia mens artifex disponit. Com- 
pendio dicam : et in omnibus aliis, que animal 
habere debet, nihil deest magno huic animali totius 
orbis. 

XXV. Ita necessario intelligi debet quemdam 


esse ingenitum artificem, qui elementa vel distan- C 


tia conjunxerit, vel presentia mutuo ad animal 
producendum affabre miscuerit, unumque perfece- 
rit ex cunctis opus. Fieri enim non potest, ut abs- 
que majori quadam mente sapientissimum opus 
&bsolvatur. Sed neo amor esse potest cunctorum 
opifex ; non cupiditas, non vis, non quid aliud 
ejusmodi; que omnia, casui obnoxia, venire et 
abire solent. Neque etiam quod ab alio movetur 
Deus est, neque quod a tempore aut natura muta- 
tur ac in nihilum resolvitur. 


XXVI. Que cum ad Appionem proloquerer, e 
Cesarea advenit Petrus, et concursus multitudinis 
in Tyro facti sunt, festinantis ipsi occurrere gra- 
tiamque adventus profiteri. Et Appion quidem se- 


τετολµήκασι ποιῆσαι, οὕτω ποιῄσαντες ἀνέθεσαν δη- 
µοσίᾳ, ἵνα κἂν ἀπὸ τῆς ὀργῆς τοῦ mposxalpou βασι- 
λέως, καὶ ταῦτα ἀνθρώπου ὄντος, µάθωσι κολασθέν- 
τος, ὡς δεῖ τὴν δέουσαν ἀπονέμειν τιμήν. Ταῦτα i 
σοι λέγω, οὐχ ὡς αὐτὸς ἤδη ἐπιγνοὺς τὸν ὄντως 
θεὸν 1, ἀλλ᾽ εὐγνωμυνῶν ὁμολογῶ, εἰ καὶ τί θεὺς 
οὐκ οἶδα, ἀλλ᾽ οὖν γε σαφῶς ὅτι θεὸς ^! νομίζω εἷ- 
δέναι. 


XXIV. Αὐτίκα γοῦν τὰ πρῶτα τέσσαρα στοιχεῖ« 
θεὸς εἶναι οὐ δύναται 73, τὰ ὑπὸ ἄλλου γενόµενα’ ο) 
ἡ µίξις, οὐχ. ἡ κρᾶσις, οὐχ ἡ γένεσις, οὐ τὸ πᾶν περιέχον 
ὁρατὸν χύτος' οὐδ' ἡ ἐν τῷ ἃδῃ συῤῥέουσᾳ ὑποστάθμη: 
οὗ τὸ ἐπιπολάζον ὕδωρ' οὐχ ἡ ἕξουσα οὐσία' οὐχ ὁ 
ἐξ αὐτῆς µέχρι τῶν ἐνταῦθα διήχκων ἀήρ. Τά τε vào 
στοιχεῖα τέσσαρα, εἴτε ἀλλήλων διεστάλχει, ἄνευ τι- 
νὸς µεγάλου τεχνίτου µιγῆναι πρὸς ζώου γένεσιν οὖν 
ἐδύνατο, Ά 73 εἴτε ἀεὶ ἀλλήλοις συνῆπτε Τὸ καὶ oU- 
τως ὑπὸ τεχνίτου νοῦ πρὸς τὸ οἰκεῖον τῶν τοῦ ζώου 
μελῶν xai μερῶν συναρµόζεται, ἵνα tiv ἑκάστου 
πρὸς ἕχαστον ἀναλογίαν ἀποσώζειν δύνηται, καὶ τὴν 
ἔξιν εὐπερίγραφον ἔχῃ, καὶ τὰ ἔνδοθεν πάντα τὴν 
προσήκουσαν ἁρμονίαν λαμθάνῃ' ὁμοίως τε 75 καὶ 
τοὺς οἰχείους τόπους ἑκάστου μετὰ πάσης εὐμορφίας 
ὁ τεχνίτης νοῦς ἀκριθοῖ. Συνελὼν ἐρῶ' xal τὰ ἄλλα, 
ὅσα ποτὶ ζῶον δεῖ ἔχειν, οὐδὲν ἑνέλιπε 16 τῷ µεγάλῳ 
τούτῳ Cox τῆς ὅλης περιφορᾶς. 


XXV. Οὕτως ἀνάγκη τινὰ εἶναι νοεῖν T! ἀγέννητον 
τεχνίτην, ὃς τὰ στοιχεῖα fj διεστῶτα συνήγαγεν 75, 7, 
συγόντα ἀλλήλοις πρὸς ζώου Ὑένεσιν τεχυικῶς ἐκὲ- 
pass xal ἓν ἐκ πάντων ἔργον ἀπετέλεσεν. ᾽Αδύνατον 
γὰρ ἄνευ τινὸς νοῦ μείζονος πάνυ σοφὸν ἔργον ἄπο- 
τελεῖσθαι. 0Οὐδὲ μὴν ἔρως 79 εἶναι δύναται πάντων 
τεχνίτης, οὐκ ἐπιθυμία, οὐκ ἰσχὺς, οὖκ ἄλλο τι τὸι- 
οὔτον, ἅ τινα παθητὰ συµθα[νειν καὶ ἀποθαίνειν πὲ- 
φυχεν. ᾽Αλλ’ οὐδὲ τὸ ὑφ᾽ ἕτόρου φερόµενόν ἐστι θεὸς, 
οὐδέ γε τὸ ὑπὸ χρόνου ἢ φύσεως ἀλλοιούμενεν καὶ el; 
τὸ µηχέτι εἶναι ἀναλυόμενον. 


XXVI. Ταῦτά µου διαλεγοµένου πρὸς τὸν ᾿Απ- 
πίωνα, ἀπὸ Καισαρείας Ά43 ἐπέστη Πέτρος, xai 
συνδρομαὶ τῶν ὄχλων ἐγένοντο ἐν τῇ Τόρῳ, σπευδὀν- 
των ὑπαντᾷν αὐτῷ καὶ χάριν τῇ ἐπιδημίᾳ ὁμολογεῖν. 


cessit cum Anubione et Athenodoro solis; reliqui [) Καὶ 6 μὲν ᾽Αππίων ὑπεχώρει μετ’ ᾽Ανουθίωνος 99 καὶ 


vero omnes Petro obviam ituri prodivimus. Primus 
&utem ego ante portas eum excipiens ad hospitium 
duxi. Ubi cum fuimus, plebem quidem dimisimus, 
ei vero roganti, ut acta narrarem, nihil abscon- 
didi ; sed Simonis indicavi calumnias et portentosas 


᾿Αθηνοδώρου µόνων, οἱ δὲ ἄλλοι πάντες ὡς ἅπαντη- 
σόµενοι *! τῷ Πέτρῳ ὡρμήσαμεν. Πρῶτος δὲ ἐγὼ πρὸ 
τῶν πυλῶν ἀποδεξάμενος αὐτὸν ἐπὶ τὴν ξενίαν ᾖγον. 
Ὡς δὲ ἐγενόμεθᾳ, τοὺς μὲν ὄχλους ἀπελύσαμεν, αὐτᾶῷ 
δὲ ἀξιώσαντί µε τὰ πραχθέντα λέγειν οὐδὲν ἄπεκρυ- 


VARLE LECTIONES. 


71 θεός O. 7? Ita O ο. S, θεόν C. 


7$ ῥύνανται O. Tum. ἀπ ἄλλου 8. 
ἀεὶ ἀλλήλοις συνῆπτον O, intermediis vocabulis omissis. 


7 τά τε στοχεῖα τὰ ὃ et 
ὅτε S,«ó C, Ο. 76 te secs σι δεῖ ἔχειν, 


οὐδὲν ἐνέλειπε . ᾖ νοῦν Ο. 7* τὰ στοιχεῖα ἡδίστως fj συνήγαγεν O, συνήγαµεν ex Cotelerio minus accurate 


notat 8, cum exstet ap. ΟΙ. '* Secundum Parmenidem et Etnpedoclem. Cf. Karsten, Ραγπιοη{ᾶ. 
131. Emped. reliq., p. 346 sqq. Arist. Melaph. I, 4. 1. S. 39 ᾿Αννουθίωνος O. Tum µόνον C. 
3 


τήάσοµεν O, ad oram correctum in ἀπαντγσάμενοι. 


reliq. v. 
8 ἆπαν- 


211 


CLEMENTINA. — HOMILIA VII. 


π-όµην, &ÀÀ' ἐμήνυον τάς τε τοῦ Σίμωνος διαθολὰς A prestigias ab ipso editas, quotque morbos immi- 


καὶ τὰς τερατώδεις φαντασίας ὑπ αὐτοῦ γεγενημέ- 
νας, xxi ὅσας ἔπεμφεν νόσους 9? μετὰ τὴν dx τῆς 
βουθυσίας ἑστίασιν, καὶ ὅτι ἐκ τῶν νοσούντων ol μὲν 
αὐτόθεν 99 κατέµειναν iv τῇ Τύρῳ, οἱ δὲ τῷ Σίµωνι 
ἅμα τῷ ἐμὲ ἐλθεῖν συνεξεληλύθεισαν 3 εἰς τὴν Σι- 
δῶνα, ὡς ὑπ αὐτῷ 85 θεραπευθησόµενοι͵ καὶ ὅτι ἐμάν- 
θανον µηδένα αὐτῶν ἰάσεως τετυχηχέναι ὑπ αὐτῷ 09, 
xai τὴν πρὸς ᾽Αππίωνά µοι γεγενηµένην διάλεξιν τῷ 
Ηέτρῳ διηγησάµην. Ὁ δὲ στοργῆς xal προτροπῆς 
χάριν ἐπαινέσας µε xal εὐλογήσας, ἁλῶν μεταλαθὼν, 
διὰ τοὺς χαµάτους τῆς ὁδοιπορίας τῇ ἀναγκαιοτάτῃ 
ἠευχίᾳ τοῦ ὕπνου ἑαυτὸν ἐπέτρεπεν. 


'OMIAIA Z (12). 


L Ty *! τετάρτῃ δὲ ἡμέρᾳ τῆς ἐν Τύρῳ ἡμῶν ἐπι- 
δηµίας, ὑπὸ τὴν 1$ 7 4 ὄρθρον προεληλυθότι τῷ Πέτρῳ 
ἁπήντων πλησιόχωροί τε οὐκ ὀλίγοι καὶ αὐτῆς Τύρου 
πάµπολλοι, xal ἐπεφώνουν λέγοντες, Ὁ θεὸς διὰ σοῦ 
ἡμᾶς ἐλεείτω, διὰ σοῦ θεραπευέτω. 'O δὲ Πέτρος ἕστη 
ἐπὶ λίθου τινὸς ὀψηλοῦ πρὸς τὸ δύνασθαι πᾶσιν 
ὁρᾶσθαι , xai προσαγορεύσας θεοσεθεῖ νόµμῳ οὕτως 
{ρξατο' 

li. Θεῷ τῷ κτίσαντι τὸν οὐρανὸν xal τὸ σύμπαν 
οὗ λείπει πρόφασις πρὸς σωτηρίαν τῶν σώζεσθαι 
Δελόντων. "Ogtv μηδὲ ἐπὶ ** τοῖς δοχοῦσι φαύλοις ὑπὸ 
προπετείας τις αὐτὸν ὡς μὴ 5 φιλάνθρωπον altiá- 
σθω. Τῶν γὰρ συµθαινόντων ἀνθρώπῳ τὰ τέλη 
ἀνθρώποις μὲν ἄγνωστα, ὡς ἐπὶ xaxip ὑποπτευό- 
μενα 31, θεῷ δὲ ὡς ἀποθησόμενα εὐτυχῶς γνώριµα. 


Αὐτίχα γοῦν Σίµων ἀριστερὰ τοῦ θεοῦ δύναμις ὢν C 


xal τῶν τὸν θεὸν οὐχ εἰδότων ἐπὶ κακοποιίᾳ τὴν 
louclav ἔχων νόσοις ὑμᾶς περιθαλεῖν ἠδυνήθη, αἴτι- 
νες διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ ἀγαθὴν πρόνοιαν γενέσθαι 
συγχωρηθεῖσαι ἠνάγκασαν ὑμᾶς, τόν ἱᾶσθαι δυνάµε- 
νον περιθλεφαµένους xai εὑρόντας , προφάσει τῆς 
τοῦ σώματος θεραπείας τὰ θιῷ δοκοῦντα ἀναδεξαμέ- 
νους, πεισθῆναι φρονεῖν, ἵνα οὕτως ἅμα τοῖς σώμασι 
σωθησομένοις xal τὰς φυχὰς σώας ἔχητε. 

lll. Μανθάνω οὖν, ὡς βουθυτήσας ἑστίασιν 3 ὑμᾶς 
lv µέσῃ τῇ ἀγορᾷ, καὶ οὕτως ὑμεῖς οἴνῳ πολλῷ παρε- 
νεχθέντες ἃμα τοῖς πονηροῖς δαίµοσι τὸν ἄρχοντα 
αὐτῶν ἐφιλοφρονεῖσθε, καὶ οὕτως ὑμῶν ol πλεῖστοι 
ὑπὸ τῶν παθῶν 12385 κατελήφθησαν, ἀγνοίας αἰτίᾳ 
καθ) ἑαυτῶν ἰδίαις χερσὶν ἐπισπασάμενοι τὸ τοῦ ὁλέ- 


θρου ξίφος. Οὐ γὰρ ἂν τὴν xa0' ὑμῶν ἔσχον ἔξου- D 


σίαν ol δαίμονες, εἰ μὴ πρότερον τῷ Xpyovti αὐτῶν 
ὁμοδίαιτοι ἐγεγόνειτε. Οὕτω γὰρ ἀπαρχῆς 9 ὑπὸ τοῦ 
πάντα κτίσαντος Θεοῦ δυσὶν ἑκάστοτε ἄρχουσι, δεξιῷ 


serit post. illud ex immolato bove convivium, et 
quod ex aegrotis alii quidem illic apud Tyrum per- 
manserint, alii vero simul ac ego veni egressi sint 
cum Simone in Sidonem, tanquam ab eo sanandi, 
quoque audierim nullum eorum ab ipso sanatum 
fuisse; sed et meam adversus Appionem diepu- 
tationem Petro retuli. At ille pre amore et exhor- 
tandi gratia in me laudem ac benedictionem con- 
tulit ; et cibo sumpto se somni quieti, qua ob iti- 
neris : fatigationem maxime erat necessaria, tra- 
didit. 


HOMILIA VII. 


I. Quarto vero die nostri apud Tyrum adventus 
sub diluculum egresso Petro processerunt obviam 
non pauci finitimi, ac ex ipsa Tyro quamplurimi, 
et acclamabant dicentes : Deus per te nostri mise- 
reatur, per te nos curet. Petrus vero stetit in ex-- 
celso lapide, ut ab omnibus posset conspici, cum- 
que religioso more salutasset ita exorsus est : 


II. Deo creatori cceli et mundi non deest occasio 
ad salutem eorum qui servari volunt. Quocirca 
neque in iis, qua videntur mala, aliquis per teme- 
ritatem illum velut hominum non amanteminsimu- 
let. Eorum enim,qua mortali accidunt,fines quidem 
hominibus incogniti sunt, ac de malitia supeoti, 
Deo autem cogniti, ut cessuri feliciter. Itaque Si- 
mon, qui sinistra Dei virtus est, potestatemque ha- 
bet ad maleficentiam in eos qui Deum nesciunt,vos 
potuit morbis implicare, qui morbi per bonam Dei 
providentiam evenire permissi coegerunt vos, ut 
quesito eo qui sinare valeret et invento, occasione 
corporalis medele placita Deo susciperetis atque 
erederetis ut sic una cum servatis corporibus et 
animas habeatis salvas. 


III. Audio utique, eum bove mactato convivium 
vobis in medio dedisse foro, sicque vos multo vino 
&abrepti una cum pravis daemonibus principem 
eorum complexi estis, atque ita vestrum plurimi 
morbis capti sunt, per ignorantiam in se propriis 
manibus attracto perniciei gladio. Neque enim ad- 
versum vos diemones habuissent potestatem, nisl 
prius cum eorum principe fuissetis epulati. Prin- 
cipio siquidem illa per universorum conditorem 
Deum lex pre(inita est duobus utrinque ducibus, 


VARLE LECTIONES 


$1 ὅσους O. 3 αὐτόθι C. *^ Ita O c. S, συνεξεληλύθησαν C. 95 ὑπ αὐτοῦ C. 89 ὑπ' αὐτοῦ veni 6, 


" τῇ prefixi ο. O Idem postea τὸν ορθρον. 58 ἐπί om. Ο. ** µή deest. in Ο. 9 ἀνθρώπων C, ἀνθρώποις in 
marg. Vocem ἀνθρώπων delendam oenset D, συµοαινόντων παθών proponit S : conjecture jam superflue. 


 ὑποπτενόμενα O. Tum idem ἀποθησόμενα c. D, ἀποσόμενα C. idem 


Ἡ εἰστίασεν Epit. o. 54. 9 ἀπ᾿ ἀρχῆς O. 


ἐπεσόμενα vel ἀποσωζόμενα in marg. 


VARIORUM NOTAE. 
(12) Homilis septime alteram inscriptionis partem ap. C. obviam EN ΤΥΡΩ Δ΄ que scholion redolet, 


omisi c. O. Dnzss. 


^ 3 
» 
. « 
D 
. 
. 









MEL. 


219 S. CLEMENTIS I1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 220 
dextro et sinistro, ut non habeat alter illorum po- À τε καὶ εὐωνύμῳ **, ὠρίσθη vópoc, μὴ 3 ἔχειν ἑκάτε- 


testatem, nisi pius conviva cujuspiam fuerit,quem 
beneficio vel injuria cupit afficere. Sicut ergo per- 
ceptis sacrificiis, que daemonibus fuerant oblata, 
venistis in servitutem illius qui malitie princeps 
est,ita si ab iis abstinueritis etad Deum per bonum 
dextrumque principem confugeritis, honoribus sa- 
crificii expertibus facientes qua vult,probe scitote, 
quod cum corporis sanitate animas quoque possi- 
debitis sanas. Ipse namque solus, per sinistram 
occidens, per dextram potest vitam largiri ; pari- 
terque et percutere, et jacentem erigere (a). 

IV. Propterea primum a precursore Simone de- 
cepti ratione anime mortui estis Deo et corpore fuis- 
tis afflicti, potestis autem similiter iterum per poni- 
tentiam,ut dixi,Deo'placita amplexi et corpore con- 
valescere, et animam recuperare. Porro Deo placita 
gunt : eum precari, petere ab illo tanquam ab eo quj 
cuncta equa lege tribuit,demonum mensa sese abs- 
tinere, non gustare carnem demortuam, sanguinem 
non attingere,ab omni illuvie mundari. Reliqua au- 
tem uno verbo, quacunque Judei, erga Deum reli- 
giosi homines,audierunt,et vos cuncti audite,in mul- 
tis corporibus unam mentem adepti: que unusquis- 
sibi desiderat bona, eadem et de proximo statuat(b). 
Sic autem unusquisque vestrum bonum cogitaverit. 
si ista apud se repelat : Non vis interfici? alterum 
non interficias ; non vis uxorem tuam ab alio con- 
stuprari, alterius nuptam ne constupra ; non vis 
quidpiam rerum tuarum furto auferri ? nihil alte- 
rius furare. Atque ita ex vobis ipsis quod rationi 
consentaneum est intelligentes atque facientes,Deo 
chari effecti consequemini sanitatem : alioquin et 
in presenti seculo corporibus torquebimini, et in 
futuro puniemini animabus. 


V. Hec 8 Petro paucis diebus edocti et sanati 
baptizati sunt. Deinde inter cetera illius miracula 
reliqui omnes in medio foro passim in cinere et 
sacco sedebant, agentes poenitentiam de prioribus 
delictis. Et qui Sidonem incolebant, ista audientes 
similia fecerunt, miseruntque ad Petrum supplica- 
turos, quod ipsi propter morbos non possent ad 
illum venire. Igitur Petrus cum per paucos dies 
Tyri commoratus esset cunctosque illius civitatis 
homines instruxisset, et liberavisset omnigenis 
morbis ac instituisset ecclesiam, atque ex presby- 
leris, qui eum sequebantur, ipsis episcopum con- 
Btituisset, Sidonem appulit. At. Simon, audiens 
quod adventaret Petrus, confestim ad Berytum au- 
fugit cum Appione et sociis. 


pov αὐτῶν ἑἐξουσίαν, ἐὰν μὴ πρότερόν tw ὁμοτρά- 
πεζος γένηται , ὃν εὐποιῆσαι 7| χκαχῶσαι βούλεται. 
Ὥσπερ οὖν δαίµοσιυ ἀποδεδομένων θυμάτων µεταλα- 
θόντες τῷ τῆς κανίας ἡγεμόνι κατεδουλώθητε, οὕτως, 
ἂν τούτων παυσάµενοι τῷ θεῷ διὰ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ 
δεξιοῦ ἡγεμόνος προσφύγχητε, ἀθύτοις τιμαῖς ποιοῦν- 
τες à βούλεται, εὖ "ote ὅτι σὺν τῇ τοῦ σώματος Ἰάσει 
καὶ τὰς ψυχὰς ὑγιαινούσας ἔξετε. Αὐτὸς γὰρ µόνος 
διὰ τῆς ἀριστερᾶς ἀναιρῶν διὰ τῆς δεξιᾶς ζωοποιῆσαι 
δύναται" ὁμοίως δὲ xal πατάξαι, καὶ ἀναστῆσαι χεῖ- 
μενον. 

IV. Διὰ τοῦτο πρῶτον ὑπὸ τοῦ προδρόµου Σίμωνος 
προαπατηθέντες, Ot τὰς ψυχὰς ἀπεθάνετε xal τὰ 
σώματα ἐπατάχθητες δύνασθε δὲ ὁἁμοίως τὸ δεύτερον, 
διὰ τῆς µετανοίας, ὡς ἔφην, τὰ Θεῷ ἁρέσκοντα ἆνα- 
δεξάµενοι xal τὰ σώματα ἀναῤῥῶσαι xal τὰς φυχὰς 
ἀναλαθεῖν. Ἔστι δὲ τὰ ἀρέσκοντα τῷ Gt τὸ αὐτῷ 
προσεύχεσθαι' αὑτὸν αἱτεῖν 3 ὡς πάντα νόµμῳ xpi- 
τιχῷ διδόντα τραπίζης δαιμόνων ἀπέχεσθαι. νεχρᾶς 
μὴ γεύεσθαι σαρχός' μὴ Ά76 ψαύειν αἵματος ** ἐκ 
παντὸς ἀπολούεσθαι 08 λύματος: τὰ δὲ λοιπὰ ivl λόγῳ, 
ὡς οἱ θεὸν σέθοντες ἤκουσαν Ἰουδαῖοι, xal ὑμεῖς 
ἀχούσατε ἅπαντες, ἐν πολλοῖς σώμασι µίαν γνώμµην 
ἀναλαθόντες' ἅπερ ἕκαστος ἑαυτῷ βούλεται καλὰ, τὰ 
αὐτὰ βούλευέσθω 9*9 xai τῷ πλησίον. Οὕτω δ’ ἂν 
ὑμῶν ἕκαστος νοήσειε τὸ καλὸν, sl ἑαυτῷ διαλεχθείη᾽ 
τὰ τοιαῦτα" Οὐ θέλεις φονευθῆναι, ἕτερον μὴ φονεύ- 
cnc οὐ θέλεις τὴν σὴν ὑφ' ἑτέρου µοιχευθῆναι γυ- 
ναῖκα, τὴν ἑτέρου μὴ µοίχευε γαμετήν' οὐ θέλεις τι 
των σῶν χλαπῆναι, ἑτέρυ μὴ κλέπτε μηδἐν. Καὶ 
οὕτως ἀφ᾿ ὑμῶν αὐτῶν τὸ εὔλογον συννοοῦντες xal 
ποιοῦντες, Θεῷ προσφιλεῖς γενόµενοι , ἐπιτεύξεσθε 
τῆς ἰάσεως, ἐπεὶ καὶ iv τῷ παρόντι αἰῶνι βασα- 
νισθήσεσθε τὰ σώματα, xal iv τῷ μέλλοντι χολα- 
σθήσεσθε τὰς ψυχάς. 

V. Ταῦτα 19 ὑπὸ τοῦ Ἠέτρου iv ὀλίγαις ἡμέραις 
κατηχηθέντες καὶ ἰαθέντες ἑοαπτίσθησαν . Ἔπειτα ! 
τοῖς λοιποῖς αὐτοῦ θαύμασιν ol λοιποὶ πάντες iv 
µέσαις ταῖς ἀγοραῖς πανδημεὶ ἐπὶ σποδοῦ xal cdxxou 
ἐχαθέζοντο, μετανοοῦντες ἐπὶ τοῖς πρότερον ἡμαρτη- 
μένοις. Καὶ οἱ àv. Σιδῶνι ταῦτα ἀχούσαντες τὰ ὅμοια 
ἐποίησαν, xal ϊχέτας πρὸς τὸν ΙΠέτρον ἀπέστελλον, 
ὡς αὐτοὶ διὰ τὰς νόσους πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν μὴ ὃν- 
νάµενοι Ὁ Πέτρος δὶ ἡμερῶν οὐ πολλῶν ἑνδιατρίψας 
τῇ * Τύρῳ, καὶ κατηχήσας τοὺς ἐν αὐτῇ 31 7 ἅπαν- 


D τας, xal παντοδαπῶν αὐτοὺς ἁπαλλάξας παθῶν , 


ἐκκλησίαν τε συστησάµενος, xal ἀπὸ τῶν ἑπομένων 
αὐτῷ πρεσθυτέρων ἐπίσκοπον αὐτοῖς καταστήσας , 
ὥρμησεν efc Σιδῶνα. Ὁ δὲ Σίµων μαθὼν ἥχοντα τὸν 
Πέτρον εὐθὺς ἀπέδρα εἰς Βήρυτὸν μετ * ᾽Αππίωνος 
καὶ τῶν αὐτοῦ ἑταίρων. 


(a) Deut. xxxi, 39; I Reg. π, 6. (b) Mattb. νι, 12. 


VARLE LECTIONES. 


* Ita D, δεξιόν τε xal εὐωνύμων C, δεξιῶν τε καὶ εὐωνόμων Ο. 3 µή O et de conject. C, in cujus 
textu deest. ** Ita ex conject. Ci, ἐστίν uterque Hom. codex. *' αἵματα O. * Hano Ottoboniani lectionem 
commendat C ex conject., sed exh. ἀπολύεσθαι in textu. Deinde ὡς οἱ c. O, ὅσοι (f. ὅσα) 6, οσ’ οἱ S. ** D 
emendat βουλέσθω 19 Τοιαῦτα C. ! Forteleg. καὶ ἐπί. Vulgatam δα]ίοσι scripturam haud sanam esse facile 


apparet S. * τῷ S. ? µετά O. Idem deinde ἑαυτοῦ. 


* 





2231 


CLEMENTINA. — HOMILIA VII. 


222 


VI. Τοῦ δὲ Πέτρου εἰτιόντος εἰς τὴν Σιδῶνα, πολ-Α — VÍ. Ceterum cum Petrus Sidonem ingressus es- 





λοὺς ἓν κλέναις φέροντες πρὸ αὐτοῦ ἐτίβεσαν. Ὁ δὲ 
πρὸς αὐτοὺς ἔφη" Μὴ τοίνυν νοµίσητε ἐμέ τι δύνα- 
οθαι πρὸς ὑμετέραν ἴασιν, ἄνδρα θνητὸν καὶ αὐτὸν 
πολλοῖς πάθεσιν ὑποπεσεῖν δυνάµενον' ὑφηγεῖσθαι δὲ 
ὑμῖν τὸν τρόπον δι’ οὔ σωθῆναι δυνήσεσθε οὗ φθονω, 
καὶ αὐτὸς παρὰ τοῦ τῆς ἀληθείας Προςήτου μαθὼν 
τοὺς προωρισµένους τοῦ Θεοῦ πρὸ καταδολῆς κό- 
σµου ὁρισμοὺς, λέγω δὲ ἐπὶ ποίαις κακοῖς πράξεσι 
τοὺς ἀνθρώπους ἔταξεν ὑπὸ τοῦ τῆς καχίας ἡγεμόνος 
κακοῦσθαι, ὁμοίως δὲ * ἐπὶ ποίαις ἀγαθαῖς πράξεσιν 
ὥρισε πρότερον πιστεύσαντας αὐτῷ ἰωμένῳ τὰ σώ- 
µατα σώζεσθαι, ἔπειτα xal τὰς ψυχὰς ἐπανορθοῦσθαι 
πρὸς τὸ ἀνώλεθρον. 

VII. Ταύτας τοίνυν τάς τε ἀγαθὰς καὶ κακὰς πρά- 
ἔεις εἰδὼς προµηνύω ὑμῖν ὡς 8 ὁδοὺς δύο, ὑποδει- 
χνύων διὰ ποίας μὲν βαδίζοντες ἀπόλλυνται, ποίαν * 
Wb ὁδεύοντες ἀποσώζονται, Grip ὁδηγούμενοι, Ἡ μὲν 
οὖν τῶν ἀπολλυμένων ὁδὸς πλατεῖα μὲν καὶ ὁμαλω- 
τάτη, ἀπολλύουσα Bb ἄνευ τοῦ πόνου, ἡ δὲ τῶν σω- 
ζομένων στενὴ μὲν καὶ τραχεῖα, σώζουσα δὲ πρὸς 
τῷ τέλει τοὺς διαπορευθέντας ἐπιπόνως. Τούτων δὲ 
τῶν δύο ὁδῶν προκαθέζεται Ά 38 ἀπιστία xal πί- 
στις: καὶ ὀδεύουσι διὰ μὲν ἀπιστίας οἵ τὰς ἡδονὰς 
προκρίναντες, δι e [ποιοῦντες ὃ οὐκ ἀρεστὸν τῷ 
θεῷ xal ἀμελήσαντες εἰς τὸ σῶσαι ψυχὴν τῷ λόγῳ, 
ἐλάθοντο ἡμέρας κρίσεως 7, οὐδὲ ζητεῖν τὸ συµφέ- 
pov οὐ διεφύλαξαν. ᾿Αγνοοῦσι μέντοι ὥς οὐκ ἀνθρω- 
ίνοις ὅμοια τὰ Θεοῦ βουλήµατα πρῶτον μὲν γὰρ 
οἶδε τὰ πάντων διανοήµατα, καὶ οὐκ iv τῷ ἐγχειρῆ- 
σαι µόνον, ἀλλὰ καὶ ἓν τῷ ἐννοῆσαι ἕκαστος εὐθύνε- 
ται. Πολλῷ * δὲ ἧττον ἀσεθοῦσιν οἱ ἐγχειροῦντες καλὰ 
νοεῖν καὶ ἀποτυγχάνοντες, τῶν μηδὲ ὅλως ἐγχειρούντων 
τοῖς καλοῖς, "Ort αὐτῷ τῷ θεῷ ἴδοξεν, τὸν iv γνώσει 
τῶν καλῶν παραπίπτοντα », κατὰ λόγον τῶν ἀνθρω- 
πἰνων παραπτωµάτων, μετρίως κολασθέντα '* σωθῆ- 
ναι. Οἱ δὲ τὴν ἀρχὴν καὶ τοῦ γνῶναι τὸ κρεῖττον 
ἱξημεληκότες, xiv µυρία ἕτερα πράξωσι καλὰ, ἐν fi 
Ὦ αὐτὸς ὥρισε θρησκείᾳ μὴ γένωνται, ἀμελείας ἔγ- 
αλημα λαθόντες τῇ μεγίστῃ ἀποσθεσθήσονται κολά- 
σει παντελῶς 13. 

ΝΗΠ. Ἡ. δὲ ὑπ' αὐτοῦ ὁρισθεῖσα θρησκεία decl 
Gm: Τὸ µόνον αὐτὸν σίθειν, καὶ τῷ τῆς ἀληθείας 
μόνῳ. πιστεύειν προφήτῃ, καὶ εἷς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν 
βαπτισθῆναι, καὶ οὕτως διὰ τῆς ἁγνοτάτης βαφῆς 
ἀναγεννηθῆναι Θεῷ διὰ τοῦ σώζοντος ὕδατος' τρα- 
πέζης δαιμόνων μὴ µεταλαμθανειν, λέγω δὲ εἴδωλο- 
θότων, νεκρῶν, πνικτῶν, θηριαλώτων, αἵματος" μὴ 
ἀχαθάρτως 339 βιοῦν, ἀπὸ κοίτης γυναικὸς λούε- 
etat, αὐτὰς μέντοι καὶ ἄφεδρον φυλάσσειν, πάντας δὲ 
σωφρονεῖν, εὐποιεῖν, μὴ ἀδικεῖν' παρὰ τοῦ πάντα 
Ἀνναμένου Θεοῦ ζωὴν αἰώνιον προσδοκῇν' εὐχαῖς καὶ 
δεήσεσι συνεχέσιν αἰτουμένους αὐτὴν λαθεῖν. Τοιαῦτα 


(a) Matth. vir, 13. 





B 


D 


set, multos in lectis allatos coram ipso posuerunt. 
Mlle autem dixit ad eos : Nev 
alijuid posse ad curationem ves 
quoque homo mortalis, et in n 
dere adversa : docere autem vot 
esse possitis, non gravabor, qui 
tatis Propheta didici prefixos t 
constitutionem. terminos, in qua 
lis operibus disposuerit ut homi 
affligantur,sed similiter in quali 
decreverit ut, qui in eum velut 
rint, prius corpore curentur, de 
taurentur ad salutem. 

VII. Has ergo cognoscens bor 
nes prenuntio vobis quasi duas 
quam quidem gradientes perea! 
incedentes salventur, ducti a Deo 
tium lata estet planissima,perdit 
at via servatorum angusta est οἱ 
iter facientes servat cum labore 1 
his duabus viis president incred 
flciscuntur autem perincredulita 
luptates preculerunt, propterqus 
cet, facientes neque curam anim 
diei judicii obliti sunt] neque qt 
verunt querere. Itaque ignorar 
milia non esse humanis. Primo 
cogitationes omnium,et non ob s 
sed et propter cogitationem unus 
Multo autem minus impii sunt, 
intelligere et aberrant, quam qu 
diuntur bona. Quia Deo placuit. 
tione boni lapsus fuerit,juxta rati 
lapsuum, modice castigatus ser 
nino intelligere neglexerunt, eti 
mera alia preclara, ideo quod 
definita non exstiterint, indilig 
mine per maximum penitus i 
cium. 


VIII. Porro ab eo definita reli, 
solum colere, ao soli credere E 
in remissionem peccatorum ba 
intinctionem purissimam renasci 
tari ; nihi] sumere de mensa de 
idolothytis, mortuis, suffocetis 
sanguine; non impure vivere, la 
tum cum muliere, feminas vero 
gem purgationis, cunctos autem 
benefacere,non afficere injuria ; 
exspectare vitam eternam ; pete 
nem orationibus et. precibus co 


VARLE LECTIONES. 
* vt C. 5 Vbb. ὑμῖν ὡς bis leguntur in O. * ποίᾳ C." Lacunem in Sod. Oltob. post ὃ 


bis explere tentavi, que praecedunt uncis inclusa. * πολλῷ O. ut conj. 
ιπτόντων C. Aut post ἔδοξεν addendum ἐπί vel περί, aut scribendum τοῦ. 


t. κ. 


in cuj. text 





* teneuit D. 1* κολασθέντας C. !! παντελῶς O, quod οἱ S proposuit legendum, παντελεῖ C. 


r-— "Li 4770-700 070759 Tow απ 


223 S. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUBIA. 224 


Sidone Petro suadente, cum pauois diebus multi Α xal àv τῃ Σιδῶνι τοῦ Πέτρου παραινοῦντος, ἡμέραις 


ibi quoque penitentiam egissent, ac credidissent, 
atque sanati essent, ecclesiam instituit ; et post- 
quam aliquem ex presbyteris, qui eum consecta- 
bantur, constituisset illis episcopum, Sidone egres- 
sus est. 

IX. Statim autem ac Berytum pervenit, terre 
motus factus est,atque plebs accedens ad Petrum: 
Fer opem,inquiebat ; timuimus enim, dixerunt,ne 
omnes omnino periremus. Tunc Simon, commento 
excogitalo, una cum Appione, Anubione, Atheno- 
doro ceterisque sodalibus publice multitudini ad- 
versus Petrum acclamabat : Fugite, o viri, hunc 
hominem ; magnus est : mihicredite et terre motum 
is vobis fecit, ipse morbos excitavit, ut vos perter- 
reat, quasi ipse sit. Deus. Atque multa ejusmodi 
pars Simonis contra Petrum finxit, velut eum qui 
humanas vires supergrederetur. Cumque plebs se 
in silentio tenuisset, Petrus subridens terrorem in- 
cutiente libertate dixit : Viri qua ab istis dicun- 
tur, fateor me posse Deo volente elficere : ad hec 
paratus sum, nisi mihi habueritis fidem in his 
qua loquor, universam vestram funditus evertere 
civitatem. 

X. Cumque turba timore esset commota atque 
promisisset se quod ab ipsoimperaretur facturum : 
Nemo vestrum, inquit Petrus, neque commercium 
cum istis magis habeat, neque cum iis jungatur. 
Plebs autem simul ac breve mandatum audivit, 
fustibus sumptis eos persecuta est, donec penitus 
urbe pepulisset. Et ingressi quicunque ex iis egro- 


tabant et α dzemonibus vexabantur, se ad pedes C 


Petri projecerunt. Ille vero hec cernens eorumque 
Bluporem volens solvere ad eos infit. 


XI. Ego si terre motus et quidquid volo possem 
facere, non dico quod Simonem cum 8ociis suis 
exierminassem (non enim ad hominum internecio- 
nem missus fui), sed eum mihi amicum reddidis- 
sem, ne vera detrahens mee predicationi multis 
impedimento esaet. ad salutem. Quod si mihi cre- 
dite, ipse est mogus, ipse calumniator, ipse mali- 
tie minister in eos qui nesciunt veritatem. Atque 
ideo peccatoribus egritudines potest efficere, cum 
608 peccatores adjutores habeat potestatis contra 
ipsos. Ego autem Dei omnium auctoris servus sum, 
dextrique ejus Prophetae discipulus. Quocirca qui 


ὀλίγαις πολλῶν κἀχκεῖ µετανοησάντων xai πιστευσάν- 
των, καὶ θεραπευθέντων ἐκκλησίαν συνέστησεν , xai 
τῶν συνεποµένων αὐτῷ πρεσθυτέρων τινὰ καταστήσας 
αὐτοῖς ἐπίσκοπον, ἐξῄει τῆς Σιδῶνος. 


ΙΧ. Ὡς δὲ εὐθὺς ἐπέθη τῆς Βηρυτοῦ , σεισμὸς 
ἐγένετο" καὶ ol ἤχλοι προσιόντες τῷ Πέτρῳφ' Βοήθει, 
ἔλεγον' πεφοθήµεθα γὰρ, ἔφασαν, μὴ ἄρα ἄρδην 
πάντες ἀπολώμεβα, Τότε ὁ Σίμων, τολµήσας ἅμα τῷ 
᾽Αππίωνι καὶ ᾿Ανουθίωνι καὶ ᾿Αθηνοδώρω καὶ 
τοῖς λοιποῖς ἑταίροις αὐτοῦ, δηµ»σίᾳ τοῖς ὄχλοις κατὰ 
τοῦ Πέτρου ἐθόα' Φεύχετε, ἄνδρες, τὸν ἄνδρα τοῦ- 
τον μάγος ἐστί' πιστεύσατε, xal τὸν σεισμὸν αὖ- 
τὸς ἐποίησεν ὑμῖν 13. καὶ τὰς νόσους ἐχίνησεν αὐτὸς, 
ἵνα ὑμᾶς καταπλήξηται 133, ὡς αὐτὸς ὢν θεός. Καὶ 
πολλὰ τοιαῦτα ὡς ὑπὲρ δύναμιν ἀνθρωπίνην δυνα- 
µένου τοῦ Πέτρου κατεψεύδοντο οἱ περὶ τὸν Σίµωνα. 
Ἱσυχίαν δὲ αὐτῷ {9 παρασχόντων τῶν ὄχλων ὁ Πέ- 
τρος βραχὺ ὑπομειδιάσας καταπληχτικῃ τῇ παῤῥη- 
σίᾳ "Ανδρες, εἶπεν, ἄπερ οὗτοι λέγουσιν, θεοῦ θέ- 
λοντος, ποιεῖν δυνατὸς εἶναι ὁμολογῶ, πρὸς δὲ τού- 
τοις ἔτοιμός εἰμι, ἐὰν μὴ πείθησθέ 16 µοι περὶ ὤλέγω, 
τὴν πᾶσαν ὑμῶν ἐκθαθρεῦσαι πόλιν. 

801 X. Τῶν δὲ ὄχλων φοθηθέντων καὶ !* ποιή- 
σειν ἐπαγγειλαμένων, ὅπερ ἂν ὑπ᾿ αὐτοῦ κελεύωνται. 
Μηδεὶς ὑμῶν, ἔφη ὁ Πέτρος, µήτε ὁμιλείτω τούτοις 
τοῖς γόησιν, µήτε ἀναμιγνύσθω. Οἱ δὲ ὄχλοι ἅμα τῷ 
ἀχοῦσαι τοῦ κελεύσματος τοῦ συντόµου !! ξύλα λα- 
θόντες ἐδίωκον αὐτοὺς, ἕως αὐτοὺς παντελῶς τῆς 
πόλεως ἐξήλασαν. Καὶ εἰσελθόντες oi νοσοῦντες αὖ- 
τῶν καὶ δαιμονῶντες πρὸς ποσὶ τοῦ Πέτρου ἑαυτοὺς 
ἐῥῥίπτουν. Ὁ δὲ ταῦτα βλέπων, xal τὴν κατάπληξιν 
αὐτῶν ἀναλῦσαι θέλων, πρὸς αὐτοὺς ἔφη” 

ΧΙ. Ἐγὼ σεισμοὺς καὶ πᾶν ὅ τι βούλομαι si ἔδυ- 
νάµην ποιεῖν 19, Σίµωνα οὐ λέγω ὅτι μετὰ τῶν αὖὐ - 
τοῦ ἑταίρων !9 ἐξωλόθρευον (οὐ γὰρ ἐπὶ φθορᾷ dv- 
θρώπων ἀπέσταλμαι), ἀλλὰ φίλον ἐμαυτῷ αὐτὸν ἂν 
ἑποιησάμην, ἵνα µή µου τὸ ἀληθὲς διαθάλλων κήρυ- 
μα πολλοῖς ἐμποδίζη πρὸς σωτηρίαν. Ei δὲ µοι 
πιστεύετε 9, αὐτός ἐστι μάγος, αὐτὸς διάθολος, αὖ - 
τὸς κακίας ὑπηρέτης κατὰ τῶν ἀγνοούντων τὸ ἁλη- 
θές. Καὶ διὰ τοῦτο ἁμαρτάνουσι ?! νόσους ἐνεργεῖν 
δύναται , συνεργοὺς ἔχων τοὺς ἁμαρτάνοντας τῆς 
κατ᾿ αὐτῶν δυνάµεως. ᾿Εγὼ δὲ 6:00 13 τοῦ πάντα 
πεποιηκότος εἰμὶ δοῦλος, τοῦ δεξιοῦ αὐτοῦ Προ- 


sum illius apostolus, vera predico ; bono enim mi- ]) φήτου μαθητής. Διὸ ἐκείνου ἀπόστολος ὧν» ἀληθεύω" 


nistrans etiam morbos depello ; nam secundus mis- 
sus sum,quandoquidem precedit morbus, sequitur 
vero sanatio. Per illum ergo maleficum magum, 
Deo increduli, egrotastis; per me autem, modo 
in cum credatis, sanabimini. Sio enim experimento 


ἀγαθῷ γὰρ ὑπηρετῶν xal νήσους ἀπελαύνω"' ἐπέμ- 
φθην γὰρ δεύτερος. ἐπεὶ προηγεγεῖται μὲν νόσος, ἔπε- 
ται 35 δὲ lactic. Δυ ἐκείνου μὲν οὖν τοῦ 881 xzxo- 
ποιοῦ µάγου τῷ θεῷ ἀποστήσαντες ἐνοσήσατε 34, δι) 
ἐμοῦ δὲ, ἐάν τε αὐτῷ πιστεύσητε, ἴαθήσεσθε * οὕτω 


VARLE LECTIONES. 


33 ἡμῖν O. 15 Ita O c. D. καταπλήξῃ τε C. Tum ἄλλα p. πολλά idem, qui deinceps conj. ὡς 
ὑπέρ, in textu ὥσπερ, in O ὡς mig. !* αὐτῷ O c. D, αὐτῶν C. !* Ita O c. 8 , πείσθησθὲ C. !* Ci Ext- 


poc ante ποιήσειν omisi ο. O. Si retinere velis, legendum auot. S., aut µ 


9 


ἑτέρως, aut, quod prestat, 


τοίµως. Epit. e. 58, habet προθύµως. Ci versio ferri non potest. !! συντόμως cod. Reg. 804. » ποιεῖν 
εἰ ἐδυναμην C. 19 Hanc Οἱ conjecturam confirmat Ο, ἑτέρων cod. Hom. Parisin. 39 Ita O ο D, πιστεύεται C. 
ει ἁμαρτάνουσι D, O, ἁμαρτανυύσας C. 33 ἐγὼ δὲ τοῦ Θεοῦ C. 33 [ta D, ἔπειτα C, O. ?* In O prius scriptum 


erat ἐνοήσατε, Deinde idem om. τε, 





225 


CLEMENTINA.— HOMILIA VIII. 


220 


γὰρ τοῦ δυνατοῦ τὴν πεῖραν !5 λαθόντες, ἐπὶ τὸ εὖ- A facio illius qui poteus esi, ad ὑομύ iacicüdc.a 


ποιεῖν τραπόµενοι, xal τὰς ψυχὰς ἀνασωθηναι δυνη- 
θείητε. 

XII. Ταῦτα αὐτοῦ λέγοντος, οἱ πάντες γονυπετεῖς 
πρὸ τῶν αὐτοῦ ἔχειντο ποδῶν. 'O δὲ εἷς οὐρανὸν 
ἄρας τὰς χεῖρας, καὶ τῷ θεῷ προσευξάµενος ἱάσατο 
τοὺς πάντας ἐκ µόνης εὐχῆς. Οὐκ ὀλίγων δὲ ἡμε- 
ρῶν παραμείνας τοῖς Βηρυτίοις, καὶ πολλοὺς τῇ uo- 
ναρχικῇ θρησκείᾳ συνεβίσας 1 καὶ βαπτίσας, ἀπὸ 
τῶν ἐπομένων αὐτῷ πρεσθυτέρων ἕνα ἐπίσκοπον 
αὐτοῖς καταστήσας, εἷς τὴν Βίθλον ?7 ἐξῄει. Καὶ 
Ἱενόμενος ἐχεῖ καὶ μαθὼν ὅτι Σίµων οὐδὲ μιᾶς 33 
ἡμέρας αὐτοῖς προσέµεινεν, ἀλλ᾽ εὐθέως olg; Tpl- 
πολιν ὥρμησεν, ὀλίγων ἡμερῶν αὐτοῖς ἐπιμείνας, 
καὶ θεραπεύσας οὐκ ὀλίγους; καὶ ταῖς Βίθλοις αὖτους 
ἑνασχήσας, κατ’ ἴχνος τοῦ Σίμωνος εἰς τὴν Τρίπολιν 
ἐπορεύετο, µεταδιώκειν αὐτὸν μᾶλλον, οὐχ ὑποφεύ- 
γειν προηρηµένος. 


'OMIAIA H'. 


I. Εἰς δὲ τὴν Τρίπολιν εἰσιόντι τῷ Πέτρῳ, οἱ φι- 
λομαθέστεροι ἔκ τε τῆς Τύρου καὶ Σιδῶνος, Βηρυτοῦ 
τε xxi Βίθλου, xal ἐκ τῶν πλητιοχώρων 185b πολλοὶ 
συνεισῄεσαν. Οὐκ ἥκιστα δὲ τῶν ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς mÓ- 
λεως ὄχλων συνδρομαὶ ἐγίνοντο, ἱστορεῖν βουλομένων 
αὐτόν. Συνετύγχανον οὖν ἡμῖν ἐν τοῖς προαστείοις 
oi ὑπ αὐτοῦ ἐκπεμφθέντες ἁδελφοὶ, τά τε ἄλλα τὰ 
κατὰ τὴν πόλιν καὶ τὰ πραττόµενα τῷ Σίµωνι ἔξα- 
κριθῶσαι, ὅπως ἑλθόντες ὑφηγήσωνται. ᾿Αποδεξά- 
µενοι αὐτὸν ἐπὶ τὴν Μαροόνου 12 ἦγον οἰχίαν. 

ll. Ὁ δὲ ἐπ αὐτῷ τῷ τῆς ξενίας πυλῶνι ἤδη γε- 
γονὼς, ἐπιστραφεὶς τοῖς ὄχλοις ὑπέσχετο, μετὰ τὴν 
ἐπιοῦσαν περὶ θεοσεθείας αὐτοῖς διαλεχθηναι. Εἰσελ- 
θόντος δὲ αὐτοῦ, ol πρόοδοι τοῖς συνεληλυθόσι ζενίας 
πὐτρέπιζον. Οὐκ ἀπελείποντο δὲ οὐδὲ οἱ ἀποδεχό- 
μενοι xal ζενίζοντες τῆς τῶν ἀξιούντων προθυµίας. 
Τούτων δὲ 3 οὐδὲν εἰδὼς ὁ Πέτρος, ἀξιωθεὶς ὑφ) 
ἡμῶν τροφῆς µμεταλαθεῖν, ἔφη, μλ µεταλήψεσθαι 
πρότερον αὐτὸς, πρινἡ 3! τοὺς συνεληλυθότας αὐτῷ 
διαναπαήσασθαι. ᾽Αποκρινομένων δὲ ἡμῶν, ὅτι 
ἔφθη τοῦθ᾽ οὕτως γεγενῆσθαι, προφάσει τῆς πρὸς σὲ 
στοργῆς σπουδῇ πάντας 33 αὐτοὺς ὑποδεξαμένων, ὡς 
τοὺς μὴ ἐσχηκότας οὓς ξενίσωσιν 99 ὑπερθαλλόντως 
λελυπῆσθαι' ὁ ἸΙἱέτρος, ἀχούσας καὶ Ἅἡσθεὶς τῆς 
ὀξείας φιλανθρωπίας δὲ, εὐλογήσας αὐτοὺς ἐξῆλθεν, 
xal θαλάσση λουσάµενος εἰσῆλθεν 95, καὶ σιτίων σὺν 
τοῖς προόδοις μεταλαθὼν, ἑσπέρας ἐπικαταλαθούσης 
ὕπνωσεν. 

III. Ὑπὸ δὲ τὰς δευτέρας τῶν ἀλεκτρυόνων φωνὰς 
διοπνισθεὶς εὗρεν ἡμᾶς ἐγρηγορότας 36, ἦμεν δὲ σὺν 
αὐτῷ οἱ πάντες ἐκχαίδεχα, αὐτὸς ὁ Πέτρος, «283 
χἀγὼ 6 Κλήμης, Νιχήτης τε xal ᾽Αχύλας, xal οἱ 
προοδεύσαντες δώδεκα. Προσαγορεύσας οὖν ἡμᾶς 
ἔφη Σήµερον τοῖς ἔξω μὴ σχολάζοντες ἀλλήλοις 
ἐσμὲν εὔσχολοι. Διὸ ἐγὼ μὲν ὑμῖν τὰ μετὰ τὴν 


conversi, etiam secundum animas salvi esse po- 
teritis. 

XII. Que cum dixisset, cuncti ad genua acci- 
dentes jacebant ante pedes illius. At ille, sublatis 
in celum manibus,Deumque comprecatus, cun- 
ctos precatione sola curavit. Non paucos aulem 
dies apud Berytios commoratus, cum multos reli- 
gioni erga unum Deum consuefecissct, nec non 
baptizasset, uno ex presbyteris qui eum seque- 
bantur ipsis in episcopum constituto, in Byblum 
abiit. Quo cum pervenisset, comperto quod Simon 
ne uno quidem die illos exspectasset, sed statim in 
Tripolim evasisset, paucos dies apud eos moratus, 
curatisque multis, ac in Scriplura exercitis, ad 
Tripolim per vestigia Simonis proces;it, certus 
eum insequi, non subterfugere. 


HOMILIA VIII. 


I. Cum autem Petrus Tripolim ingrederetur, 
qui discendi erant cupidiores ex Tyro, Sidone, 
Beryto ac Byblo, et multi ex finitimis siuiul intra- 
runt. Maximi etiam ex ipsa civitate hominum con- 
cursus fiebant, desiderantium videre Πίστη. Igitur 
obviam facti sunt nobis in suburbiis, qui ab ipso 
ideo missi fuerant, ut profecti explorarent narra- 
rentque tum urbis alias res, tum Simonis gesta. 
Et excipientes illum in domum Maroonis duxe- 
runt. 

II. Is vero jam fores hospitii tenens, conversus, 
multitudini promisit, Se post diem crastinuin de 
cultu Dei illis verba facturum. Ingresso autem eo, 
qui pramissi fuerant, hospitia iis qui simul vene- 
rant ordinabant. Nec vero qui hospitio suscipie- 
bant, alacritate erant inferiores iis qui hospitia 
postulabant. Quorum cum nihil sciret Petrus, ro- 
gatus a nobis,cibum sumere, nequaquam se sum- 
pturum dixit, nisi prius qui eum fuerant cornitati 
interquiescerent. Respondentibus auteni. nobis. Id 
jam ita factum est, eis, propter amorem erga te, 
omnes ipsos studiose suscipientibus, adeo ut, qui 
non babuerunt, quos hospitio reciperent, supra 
modum fuerint contristati, Petrus audita re, delc- 
ctatus prompta humanitate,benedictis iis egressus 
est : cumque lavisset in mari, ingressus est, et 
postquam cibum cum precursoribus sumpsisset, 
nocte adveniente somno se dedit. 

I[[.Subsecundum vero gallorum cantum experge- 
factus nos invenit vigilantes;eramus autem omnes 
cum eo sedecim,ipse Petrus et ego Clemens, Nicetas 
et Aquila,atque duodecim qui pregressi f'uerant.Sa- 
lutatis ergo nobisdixit: Hodie auia aliis occupati non 
sumus,nobis vacemus. Quocirca ego quidem vobis 
quae apud Tyrum post digressum vestrum gesta 


VAVLE LECTIONES. 


35 πείραν C. ?* Alius preferet συνετίσας, nec immerito C; συνεσθίσας O. *' Βύθλον Epit. c. 
3 οὐδεμιᾶς 0. 3) Μαροώνου Epif. o. 59. 9? δέ om. Ο. *! πρὶν 1 6. δὲ Fort. leg. πάντων. S. — 9? ξενίσου- 
ew 0. * Malim τῇ ὀξείᾳ φιλανθρωπία. Β. *5 εἰσελθών C. 


58. 
ὁ ἀγρηγορότας O. Tum ἓξ καὶ δέχα C. 


22] 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DURIA. 


sunt,enarrabo: vos autem autem mihi qua hio aSi- A ἀπὸ Τύρου 37 ἔξοδον γεγενηµένα διηγήσοµαι, ὑμεῖς 


mone perpetrata sunt, diligentius exponite. Cum 
igitur nos mutuo specialibus narrationibus donas- 
semus, ingressus est quidam e familiaribus, hunc 
nuntium Petro afferens : Simon, ubi didicit te ad- 
venisse, versus Syriam profectus est,turbe autem, 
que unam hanc noctem velut annuum tempus opi- 
nantur, nec possunt prestitutum a te diem exspe- 
ctare, pro foribus stant, et per coetus ao circulos 
de Simonis calumniis inter se invicem colloquun- 
tur,qui cum eas in spem adduxisset,atque pollicitus 
esset quod te multis de criminibus presentem esset 
convicturus, cognito adventu tuo se noctu in fu- 
gam conjecerit:sed et te audire desiderant ; nescio 
enim unde rumor incidit, quasi hodie sis ad illos 
locuturus.Ne igitur multum fatigati preler rationem 
dimittantur, quid tibi faciendum sit, ipse cogno- 
scis. 

IV. Et Petrus, admiratus vulgi studium, respon- 
dit: Videtis, fratres, quo pacto Domini nostri 
verba manifesto impleantur. Memini enim eum 
dicere : Muiti venient ab oriente el occidente, a 
septentrione εἰ meridie, el recumbent in. sinibus 
Abrahz, ]ειαοὶ et Jacobi (a). Sed et Multi, inquit, 
vocali, pauci vero electi (b). Quod ergo ipsi veniant 
vocati, id adimpletum est. Quia vero hoc non est 
eorum proprium, sed est Dei qui eos vocavit ac 
fecit venire,in eosolo mercedem non consequuntur, 
quoniam ipsorum proprium non est, sed ejus qui 
permovit. Quod si post vocationem bona opera 
faciant, quod eorum est proprium, tunc pro eo 
recipient mercedem. 

V. Neque enim Hebraei, Moysi credentes,et que 
ab eo dicla sunt non custodientes, salvantur, nisi 
quz sibi dicta eunt custodiant. Nam quod Moysi 
crediderint, non ex illorum ortum est voluntate, 
sed ex Dei qui Moysi dixit : Ecce ego accedo 
ad te in columna nubis, ut audiat populus quando 
loquor ad te, et tibi credunt in vernum (c). 
Cum ergo Hebreis et iis, qui ex gentibus vocati 
sunt, a Deo datum sit credere veritatis doctoribus, 
relictumque sit singulorum proprio judicio, bona 
opera exercere, merces bene operantibus juste 
rependitur. Neque enim Mosis, neque Christi ad- 
ventu opus fuisset, si & se ipsis quod rationi con- 
sentaneum est voluissent intelligere : sed nec ma- 


δὲ 38 ἐμοὶ τὰ ἐνταῦθα ὑπὸ τοῦ Σίµωνος πεπραγμένα 


xal ἀκριθέστερον ἐξηγήσασθε 99. ᾽Αμειψαμένων οὖν 
ἀλλήλους ταῖς iv μέρει διηγήσεσιν, εἰσῄει τις τῶν 
συνήθων ἀπαγγέλλων Πέτρῳ, ὅτι Σίμων μαθών σε 
ἐπιδημήσαντα τὴν ἐπὶ Συρίαν ὥρμησεν ὁδὸν, ol 
δὲ ὄχλοι τὴν µίαν ταύτην νύκτα ὡς ἐνιαυτοῦ χρό- 
voy ἠγησάμενοι, xal ἀναμένειν τὴν δοθεῖσαν ὑπὸ 
σοῦ προθεσµίαν μὴ δυνάµενοι, πρὸ τῶν θυρῶν 
ἑστήκασιν, κατὰ συντάξεις "5 xal συλλόγους ἀλλή- 
λοις περὶ τῆς τοῦ Σίµωνος διαθολῆς διαλαλοῦντες, 
ὅτι µετεωρίσας αὐτοὺς, καὶ ἐπὶ πολλοῖς καχοῖς σε 
ἐλέγξειν ἑλθόντα ὑποσχόμενος, ἐπιδημήσαντα Ἰγνοὺς 
νύχτωρ ἔφυγεν πλὴν ἐπιθυμοῦσιν αὐτοὶ ἀκοῦσαί 
σου. Οὐκ οἶδα πόθεν φήμη τις ἐπέπεσεν, ὡς µέλλον- 
tóc coo σήμερον αὐτοῖς διαλέγεσθαι. "Iva οὖν μὴ 
ἐπὶ πολὺ καµόντες ἀλόγως διαλύωνται, cl χρή as 
ποιεῖν, αὐτὸς γινώσκε;ς, 

IV. Καὶ ὁ Πέτρος, θαυμάσας τῶν ὃχλων τὴν σπου- 
δὴν, ἀπεκρίνατο' Ὁρᾶτε, ἀδελφοὶ, πῶς οἱ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν λόγοι ἐμφανῶς τελοῦνται. Μέμνημαι γὰρ 
αὐτοῦ εἰπόντος Ιολλοὶ ἐλεύσονται ἀπὸ ἀνατολῶν 
καὶ δυσμῶν, ἄρκτου τε xal µεσηµθρίας, xol ἀἆνα- 
κλιθήσονται elc. κόλπους ᾽Αθραὰμ καὶ «2384 Ἰσαὰκ 
καὶ Ἰπκώθ. ᾽Αλλὰ καὶ πολλοὶ, φησὶν, κλητοὶ, 
ὀλίγχοι δὲ ἐκλεκτοί. Τὸ μὲν οὖν ἐλθεῖν αὐτοῦς χλη- 
θέντας πεπλήρωται. Ἐπεὶ δὲ ** οὐκ αὐτῶν dot 
τοῦτο ἴδιον, ἀλλὰ τοῦ καλέσαντος αὐτοὺς θεοῦ καὶ 
ἐλθεῖν πεποιηκότος, ἐπὶ τούτῳ µόνῳ μισθὸν οὖκ 
ἔκουσιν, ὅτι μὴ αὐτῶν ἴδ.ον, ἀλλὰ τοῦ ἐνεργήσαντος. 
Ἐλν δὲ μετὰ τὸ 53 χληθῆναι καλὰ πράξωσιν, ὅπερ 


 ἐστὶν αὐτῶν ἴδιον, τότε ἐπὶ τούτῳ μισθὸν ἔξουσιν. 


V. Οὐδὲ γὰρ Ἑθραῖοι Μωὺσεῖ 3 πιστεύοντες, 
καὶ τὰ Oi αὐτοῦ ῥηθέντα μὴ φυλάσσοντες, σώζονται, 
ἐὰν μὴ τὰ ῥηθέντα αὐτοῖς φυλάξωσιν. "Oc καὶ τὸ ** 
Μωῦσεῖ πιστεῦσαι αὐτοὺς οὐχὶ τῆς αὐτῶν βουλῆς 
γέγονεν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ τοῦ εἰρηκότος Μωῦσεῖ 5. 
Ἰδοὺ παραγίνοµαι ἐγὼ πρὸς σὲ iv στύλῳ νεφέλης, 
ἵνα ἀκούσῃ ὁ λαὸς λαλοῦντός µου πρὸς σὲ, xal 
σοι πιστεύσωσιν εἷς τὸν αἰῶνα. "Ens! οὖν Ἐδθρα[οις 
τε καὶ τοῖς ἁπὰ ἐθνῶν κεκλημένοις τὸ διδασκἀάλοις 
ἀληθείας πιστεῦσαι ἐκ θεοῦ γέγονεν, τῶν χαλῶν πρά- 
ξεων ἰδίᾳ κρίσει ἑκάστῳ ποιεῖν ἀπολελειμμένων, ὁ 
μισθὸς τοῖς εὖ πράσσουσι δικσίως ἀποδίδοται. Οὔτε 
γὰρ ἂν Μωύσέως, οὔτε τῆς τοῦ Ἰησοῦ παρουσίας 
χρεία ἦν, επερ ἀφ᾿ ἑαυτῶν τὸ εὔλογον νοεῖν ἐδού- 


gistris credendo eosque dominos vocando salus ac- D λοντο, οὐδὲ iv τῷ πιστεύειν διδασκάλοις xal κυρίους 


quiritur. 
VI. Et ideo ab Hebreis quidem qui Moysem 


αὐτοὺς λέχειν, ἡ σωτηρία γίνεται. 
VI. Τούτου γὰρ (13) ἕνεκεν ἀπὸ μὲν Ἑδθραίων τὸν 


(a) Matth. vir, 11; Luc. xit, 29. (b) Matth. xx, 16. (c) Exod. xir, 9. 


VARLE LECTIONES. 
δΊ ἀπὸ τοῦ Τύρου C. ** τε 0, qui SUbinde ἐμοὶ τά c. S, τὰ ἐμοί C. Proxiinum καὶ non est in O. 


39 διηγήσασθε O. συστάσεις C. 


! ἀπεὶ δὲ 8, O, ἐπειδή C 


. Tum τοῦτο c. O, ut proponit 8, τό C. 


53 μετὰ τό 0, ut Epit. ο. 62, μετὰ τοῦ C in textu. Ad oram Ottoboniani : νόθα, et. paulo post : νοθευόµενα, 


quod ad subsequentia spectat. *5* Μωύσῇ O. "τό, ut mavult B, τῷ C. Tum Μωυσᾷ 0. 


*5 Νωύσῃ O. 


VARIORUM NOTE. 
(13) Τούτου γὰρ κ. τ. À. Vide ne nugatori Ebioneo fidem habeas. Cor. 


αν ο 


239 CLEMENTINA. — HOMILIA VIII. 230 


Νωῦσῆν * διδάσκαλον 486 εἱληφότων καλύπτεται A, praeceptorem acceperunt, absconditur Jesus : ab iis 


ὁ Ἰησοῦς, ἀπὸ *' δὲ τῷ Ιησοῦ πεπιστευκότων ὁ Μωύ- 
σῆς ἀποχρύπτεται. Μιᾶς γὰρ δι’ ἀμφοτέρων διδα- 
σχαλίας οὕὔσης τὸν τούτων τινὶ 55 πεπιστευκότα 
ὁ θεὸς ἀποδέχεται. ᾽Αλλὰ τὸ πιστεύειν διδασκάλῳ 
ἵνεκα τοῦ ποιεῖν τὰ ὑπὸ τοῦ " Oro) λεγόμενα γίνε- 
ται. "Oct δὲ τοῦθ) οὕτως ἔχει, αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν 
λέγει ἘξομολογοῦμαίΥ " σοι, Πάτερ τοῦ οὐρανοῦ 
xxi τῆς Ὑῆς, ὅτι ἀπέχρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν " 
καὶ πρεσθυτέρων, καὶ ἀπεχάλυψας αὐτὰ νηπίοις 
τλάζουσιν. Οὕτως αὐτὸς 6 θεὸς τοῖς μὲν ἔχρυψε διδά- 
σχαλον, ὡς προεγνωκόσιν à δεῖ πράττειν, τοῖς δὲ 
ἀπεκάλυψεν, ὡς ἀγνοοῦσιν ἆ χρὴ ποιεῖν. 

ΥΠ. Οὔτε οὖν Ἐθραῖοι περὶ ἀγνοίας Ἰησοῦ xata- 
δικάζονται, διὰ τὸν κρύψαντα, idv γε πράττοντες τὰ 
διὰ Ἀξωύσέως 5, ὃν ἠγνόήσαν μὴ µισήσωσιν' οὔτ' αὖ 
οἱ ἀπ᾿ 50 ἐθνῶν ἀγνοήααντες τὸν Μωύσῆν διὰ τὸν 
χαλύψαντα καταδικάζονται, άν περ καὶ οὗτοι πράσ- 
σοντες τὰ διὰ τοῦ Ἰησοῦ ῥηθέντα μὴ µισήσωσιν ὃν 
ἠγνόησαν. Καὶ οὐκ ἐν τῷ τοὺς διδασκάλους κυρίους 
καλεῖν, tà δὲ δούλων μὴ ποιεῖν, ὠφελοῦνταί τινες. 
Τούτου γὰρ ἕνεκεν ὁ ἸΙησοῦς ἡμῶν πρός τινα πυ- 
χνότερον Κύριον αὐτὸν λέγοντα, μηδὲν δὲ ποιοῦντα 
ὦν αὐτὸς προσέταξεν 5, ἔφη: Τί µε λέγει, Κύριε, 
Κύριε, καὶ οὐ ποιεῖς ἃ λέγω; Οὐ γὰρ ὠφελήσει 
τινὰ τὸ Αἐχειν. ἀλλὰ τὸ ποιεῖν, Ἐκ παντὸς 386 
οὖν τρόπου καλῶν ἔργων χρεία. Πλὴν εἴ τις 5 xaza- 
ξιωθείη τοὺς ἁμφοτέρους ἐπιγνῶναι ὡς μιᾶς διδα- 
σκαλίας ὑπ αὐτῶν χεκηρυγµένης, οὗτος ἀνὴρ ἐν 
θεῷ πλούσιος κατηρίθµη”αι, τὰ τε ἀρχαῖα νέα τῷ 
χρόνψ, x1l τὰ καινὰ παλαιὰ ὄντα νενοηκώς. 


7MI. Ταῦτα τοῦ Πέτρου λέγοντος, οἱ ὄχλοι, ὥσπερ 
ὑπό τινος κληθέντες, εἰσῄεσαν ἔνθα ἡ Πέτρος ἦν. 
Ὁ δὲ τὸν πολὺν ὄχλον ἰδὼν ὥσπερ ποτα;͵οῦ ἤσυ- 
χον ῥεῦμα πράως προσρέοντα, ἔφη τῷ Μαροόνῃ' 
Ποῦ σοι τόπος ἐνταῦθα μᾶλλον τοὺς ὄχλους χωρεῖν 
ἑυνάμενος ; τοῦ δὲ 5 Mapoóvou εἷς τόπον ὕπαιθρον 
κεκηπευμένου προάγοντος αὐτὸν, εἴποντο ol ὄχλοι. 
Ὁ δὲ Πέτρος ἐπί τινος βάσεως ἀνδριάντος οὐ πάνυ 
ὑψηλῆς 51. ἐπιστὰς, ἅμα τῷ τὸν ὄχλον θεοσεθεῖ ἔθει 
προααγορεῦσαι, εἰδὼς πολλοὺς ἐκ τῶν παρεστώτων 
ὄχλων ὑπὸ δαιμόνων τε xal. πολλῶν παθῶν ix πολ- 
λῶν χρόνων ἑνοχλουμένους, βρύχοντάς τε μετ οἳ- 
μωγῆς καὶ πίπτοντας μεθ) Ἰχεσίας, ἐπιτιμήσας 
αὐτοῖς καὶ ἡσυχίαν ἔχειν προστάξας καὶ τὴν ἴασιν 


vero qui in Jesum crediderunt, Moses occultatur. 
Cum enim una sit per utrumque doctrina, eum 
qui alterutrui credit recipit Deus. Verum fides in 
magistrum ideo est, ut que a Deo dicta sunt per- 
agantur. Quod autem hoc ita se habeat, ipse Do- 
minus noster ait : Confiteor tibi,Pater cali et terrz, 
quia abscondisti hac a sapientibus et senioribus, 
et revelasli ea parvulis lactentibus (a). Sic Deus ipse 
illis quidem abscondit doctorem,ut quiscirent que 
essentfacienda, his vero revelavit, ut qui que 
agere oporteat ignorarent. 


VII.Neque ergo Hebreide ignoratione Jesu con- 
demnantur,propter eum qui abscondit,si, facientes 
a Moyae prescripta, quem nesciunt odio non ha- 
beant : neque rursum qui ex gentibus sunt,de igno- 
rato Moyse condemnantur, propter eum qui occul- 
tavit, si et ipsi per Christum dicta facientes,quem 
ignorant odio non prosequantur. Nihilque cuipiam 
proderit, magistris nomen dominorum dare, non 
facere autem opera servorum. Nam idcirco Jesus 
noster ad quemdam,qui eum frequenter Dominum 
vocabat, nihil tamen &b eo mandatorum faciebat : 
Quid, inquit, mihi dicis, Domine, Domine, et non 
[acis quae dico (b) ? Neminem quippe juvabit dicere, 
sed facere. Omni itaque modo opus est bonis ope- 
ribus.Ceterum si cui donatum fuerit, οἱ Jesum et 
Moysem cognoscere, tanquam unas doctrina ab 
utroque predicata,hic vir in Deo dives consebitur, 
qui vetera nova tempore,et nova, que vetera sunt, 


C intelligit (c). 


VIII. Hec Petro dicente omnis muljitudo, quasi 
ab aliquo evocata, ingressa est ubi erat Petrus. Ut 
autem ille vidit turbas,velut amnis placidum fluen- 
tum leniter commeantes, dixit Marooni : Ubi hio 
tibi locus est,qui magis possit capere hanc multi- 
tudinem ? Et Maroone deducente eum in subdialem 
horto excultum locum, secute sunt turba. Petrus 
autem super basim statue non ad modum excel- 
sam consistens, simul atque populum more reli- 
gioso salutasset, videns multos astantis plebis α 
demonibus et pluribus morbis jam diu molestatos, 
ac stridere cum ulalatu, et procidere cum suppli- 
catione, increpitis iis, silentiumque tenere jussis, 
nec non pollicitus curationem post habitum sermo- 


μετὰ τὸ διαλεχθῆναι ὑποσχόμενος, τοῦ λέγειν ἤρξατο [) nem, ita loqui coepit : 


οὕτως" 

ΙΧ. ᾿Αρχόμενος τὸν ὑπὲρ θεοσεθείας λόγον ποιεῖ- 
αθαι τοῖς παντελῶς ἀγνοοῦσι τὰ 59 πάντα, xal ὑπὸ 
τῶν τοῦ ἀντιχειμένου ἡμῖν Σίμωνος διαθολῶν ἐσπι- 
λωμένοις τὸν νοῦν, ἀναγκαῖον ἡγησάμην πρῶτον, 
ὑπὶρ τοῦ μὴ δεῖν µέμφεσθαι τὸν τὰ πάντα πεποιη- 

(a) Matth. χι, 25. 


IX. Incipiens de vero Dei cultu facere sermonem 
ad eos qui penitus ignorent omnia, quorum mens 
per adversarii nostri Simonis calumnias feedata est, 
necessarium duxi, primo germonem habere de eo, 


quod non oportest omnium creatorem Deum cul- . 
(bj Matth. vri, 21. (c) Matth. xui, 52. E 


VARLE LECTIONES. 
^ Nihil mutandum Cf. Lob. PAryn. p. 156. Habemus in Clementinis etiam dativum hom. xvrr, 418, 


8. " ἀπό D, O, ὑπό C. Tum in O, τοῦ, man. sec. supra τῷ 


ante Ἰησοῦ, ap. C. τῶν 9 τινά C. € τοῦ 


om. Q. se ilo ολογοῦμεν Ο. 9! ἔχρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν C. καί copula etiam adest in l. c. N. T. 9! Μωύσέος 


0. 9 ἀπό 0. 


προσέτασσεν C, 9 εἴτις O o. Cl., ἤ τις C. 5 δὲ om. Tum τόπον Epit. o. 02, τόν C, O. Deinde 
εὐτόν om. ϱ ΕΤ Ita O c. 8, ὑψιλῆς C. 5 τά deest in O. 








291 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


pare, non aliunde incipiens, quam ab ista qus À χότα θεὸν 9 τὸν λόγον ποιήσασθαι,τὸν 18 οὐκ ἄλλο- 


providenter ab eo opportune subjecta fuit occasio, 
ut cognoscatur quod recta ratione complures a mul- 
Lis demonibus obsessi sunt et a diversis difficilibus- 
que morbis comprehensi,ut per hoo quoque appa- 
reat justitia Dei. Et qui per ignorantiam illum ac- 
cusarunt, si nunc, discentes quid sentiendum sit, 
per bonam predicationem et bona opera a priori 
crimine se revocent, causam mali facinoris igno- 
rantie, ut veniam consequantur, asoribentes. 


X. ]ta vero habet : Cum Deus, qui solus bonus 
est, cuncta bene creasset ac homini ad imaginem 
suam facto tradidisset, is homo conditoris sui spi- 
rans divinitatern,cum esset verus propheta et uni- 
versa cognosceret, in honorem Patris qui omnia 
illi concesserat,et ob salutem ex se futurorum filio- 
rum,tanquam germanus pater benevolentiam erga 
a se gignendos liberos conservans,quos cuperet ad 
eorum utilitatem diligere Deum et a Deo diligi,iter 
quod ad illius duceret amicitiam demonstravit,do- 
cuitque quibusnam hominum actionibus solus 
omniumque Dominus Deus delectetur: et ostensis, 
qua illi placerent, legern eternam cunctis sanxit, 
quae nec ab hostibus consumi posset, nec ab ullo 
impio interpolanda esset, nec uno in loco abscon- 
deretur, sed 8 cunctis posset legi. Erant ergo illis, 
ex obedientia legis, cuneta affatim,fruges pulcher- 
rime, anni completi,sine tristitia,sine morbis,cum 
saluberrima aeris temperie tuto donati. 


XI. At illi, quia nonduta mala experti fuerant, 
ad ipsum bonorum donum sensu destituti,per cibo- 
rum et deliciarum abundantiam ad ingrati animi 
vitium declinaverunt,ut arbitrarentur non existere 
Providentiam,quod nullo precedente justitie labore 
bona ut mercedem recepissent, utpote nullo ex 
ipsis in casum aliquem vel morbum aut ullam ne- 
cessitatem delapso: adeo ut,quemadmodum solent 
homines a prava aberratione afflicti, Deum,qui eos 
poterat sanare, despicerent. Verum enimvero sta- 
tim post contemptum,ex metus vacuitate et secura 
voluptate procedentem, velut &b harmonia quadam 
consequenter adaptata, justa eos invasit punitio, 
que bona quidem ut noxia expulit, mala vero ut 
adjutura contra induxit. 


XII. Nam ex coli incolis spiritibus ii, qui infi- 
mam regionem habitant angeli, offensi ingrato 
hominum erga Deum animo postulant, in vitam 


hominum venire liceat, ut vere homines facti, per 


θεν ἀρχόμενος, fj áa' αὐτῆς τῆς κατὰ πρόνοιαν ὑπ᾿ αὖ - 
τοῦ εὐχαίρως ὑποθληθείσης προφάσεως' ἵνα Ὑνωσθῇ, 
ὡς εὐλόγως οἱ πολλοὶ ὑπὸ πολλῶν δαιμόνων συνεσχε- 
θησαν καὶ ὑπὸ ἀλλοχότων παθῶν κατελήφθησαν , 
ὅπως καὶ iv τούτῳ τὸ τοῦ Θεοῦ δίκαιον φανῇ. Καὶ 
οἱ δι’ ἄγνοιαν µεμφόμενοι. αὐτὸν, κἂν 99 vov. µαθόντες 
ὡς δεῖ φρονεῖν, δι᾽ εὐφημίας τε καὶ εὐποιίας τοῦ 
προτέρου ἐγκλήματος ἑαυτοὺς ἀνακαλέσωνται 95, 
αἰτίαν τοῦ κακοῦ τολµήµατος τὴν ἄγνοιαν εἷς τὴν 
συγγνώµην προθέµενοι. 

X. Ἔχει δὲ οὕτως Τοῦ µόνου ἀγαθοῦ θεοῦ τὰ 
πάντα καλῶς πεποιηκότος καὶ παραδεδωχότος τῷ 
κατ εἶκόνα αὐτοῦ γενομένῳ 9* ἀνθρώπῳ, ὁ γεγονὼς 
τῆς τοῦ πεποιηκότος αὐτὸν πνέων θειότητος, ἀληθὴς 
Προφύτης Qv xal εἰδὼς τὰ ὅλα, εἷς τιμὴν τοῦ πάντα 
αὐτῷ δωρησαµἐνου ΠΗατρὸς xai εἰς σωτηρίαν τῶν ἐξ 
αὐτοῦ γενοµένων υἱῶν, ὡς πατὴρ Ὑνήσιος πρὸς τοὺς 
ὑπ αὐτοῦ γενοµένους παῖδας ἀποσώζων τὸ εὔνουν, 
βουλόμενος αὐτοὺς πρὺς τὸ συμφέρον αὐτοῖς φιλεῖν 
θεὸν καὶ φιλεῖσθαι ὑπ αὐτοῦ, τὴν πρὸς φιλίαν 
αὐτοῦ ἄγουσαν ἐξέφηνεν ὁδὸν, διδάξας ποίαις ἀνθρώ- 
πων πράξεσιν ὁ μόνος καὶ πάντων δεσπότης θεὸς 
εὐφραίνεται, καὶ τὰ ἐκείνῳ δοκοῦντα ἐχφήνας νόµον 
αἰώνιον ὥρισε τοῖς 85 ὅλοις, µήθ᾽ ὑπὸ πολεμίω», ** 
ἐμπρησθῆναι δυνάµενον , μήθ᾽ ὑπὸ ἀσεθοῦς τινος 
ὑπονοθευόμενον , μήτε ivl. τόπῳ ἀποχεκρυμμένον 
ἀλλὰ πᾶσιν ἀναγνωσθῆναι δυνάµενον. "Hv οὖν αὐτοῖς 
ἐκ τῆς πειθαρχίας τοῦ νόµου πάντα ἄφθονα, τὰ τῶν 
καρπῶν κάλλιστα, τὰ 348 τῶν ἐτῶν τέλεια xal 
ἄλυπα καὶ ἄνοσα, μετὰ πάσης τῆς τῶν ἀξρων εὖ- 
χρασίας ἀδεῶς δεδωρημένα. 

XI. Οἱ δὲ ἐπεὶ p?) πρῶτον τῶν χαχῶν ἐπειράσθη- 
σαν, πρὸς αὐτὴν 665 τῶν ἀγαθῶν δωρεὰν ἀναισθήτως 
ἔχοντες, ὑπὸ τῆς ἀφθόνου τροφῆς καὶ τρυφης εἷς 
ἀχαριστίαν ἐξετρέποντο, ὡς νοµίσαι, αὐτοὺς μηδ εἷ- 
ναι Ἱρόνοιαν, ἐπεὶ μὴ πρότερον Χαμµοντες bri δικαιο- 
σύνης ὡς μισθὸὀν τὰ ἀγαθὰ εἱλήφεσαν, ἅτε μηδενὸς 
αὐτῶν ἢ πάθει τινὶ d vóoq fj ἄλλῃ τινὶ ἀνάγχῃ ὑπο- 
πεσόντυς' "iva, ὡς ἀνθρώποις φίλον ἐστὶν ὑπὸ της 
χακῆς διαµαρτίας δὲ χακωθεῖσιν, ἑαυτοῖς τὸν ἰᾶσθαι 
δυνάµενον περιθλέφωνται θεόν. ᾽Αλλὰ γὰρ εὐθέως 
μετὰ τὴν ix τῆς ἀφοθίας xal ἀδεοῦς τρυφῆς κατα- 
φρόνησιν, ὥσπερ ἐξ ἁρμονίας τινὸς ἀκολούθως ἔφηρ- 
µοσμένης, δικαία τις αὐτοῖς ἀπήντησε τιµωρία, τὰ 
μὲν γὰρ 6] ἀγαθὰ ὡς βλαψαντα ἀπωθοῦσα, τὰ Ob καχὰ 
ὡς ὠφελήσαντα ἀντεισφέρουσα. 


ΧΙΙ. Τῶν γὰρ τὸν οὐρανὸν ἑνοικούντων 98 πνευμάτων 
ol τὴν χατωτάτω χώραν κχατοικοῦντες ἄγγελοι ἀγθε- 
σθέντες ἐπὶ cr τῶν ἀνθρώπων tic θΘεὸν ἀχαριστίᾳ, 
αἰτοῦνται elg τὸν ἀνθρώπων ἆλθεῖν βίον, ἵνα ὄντως 


VARLE ΤΒΟΤΙΟΝΕΘ. 


9? θεόν O, ut legi jubet et C, in cuj. textu Θεοῦ. 69 xal C. 9! ἀναχαλέσονται C. 63 
excidit ap. Cl (edd. 1698, 1124) et S. ** µήτε πολέμων C, 


ενωμένῳ O. δὲ τοῖς 
ήθ) ὑπὸ πολεμίων D, µήτε πολεµίοις conj. 


S, μήτε πολέμῳ 0. 65 τήν C. 55 δι’ ἁμαρτίας O S : Locus multifariam corruptus. Dativus ἑαυτοῖς offen- 
dit contra leges lingue Grece, et quid ἰᾶσθαι sibi velit, difficile est intellectu ; denique περιθλέπεσθαι 


non idem s:gnificat, quod despicere. Conjectaverim esse scribendum ἀδεῶς τὸν τιμωρεῖσθαι 


δυνάµενον πα- 


αθλέψωνται Θεόν, *' γάρ om. O, ad ου]. oram monetur : νοθεύεται. 6 ἐγοικούντων (4. (1608 εἰ 1724), 


οικούντων 8, 





CLEMENTINA. — HOMILIA VIIJ. 


234 


ἄνθρωποι vsvÓpevot, ἐπὶ πολιτείᾳ πλείονι τοὺς el, A multam conversationem redargutis qui in Deum 


αὐτὸν ἁχαριστήσαντας ἐλέγξαντες αὐτόθι τῇ κατ΄ ἀξί- 
αν ἕκαστον ὑποθάλωσι τιµωρίᾳ. Ὁπότε οὖν 889 
αἰτήσαντες ἔλαδον, πρὸς πᾶσαν ἑαυτοὺς μετέθαλλον 69 
φύσιν, ἅτε θειωδεστέρας ὄντες οὐσίας καὶ ῥᾳδίως 
πρὸς πάντα µετατρέπεσθαι δυνάµενοι. Καὶ ἐγένοντο 
λίθος τίµιος, xal µαργαρίτης περίθλεπτος, πορφύρα 
τε εἰ τύχοι χαλλίστη, καὶ χρυσὸς ἔνδοξος, καὶ πᾶσα 70 
πολυτίµιος ὕλη. Καὶ τῶν μὲν sl; χεῖρας, τῶν δὲ εἷς 
χόλπον ἐνέπιπτον, xal ὑπ᾿ αὐτῶν ἑχόντες ἐκλέπτοντο. 
Μετεθάλλοντο δὲ xai εἲς τετράποδα xai slg ἑρπετὰ, 
νηχτά τε xal πτηνὰ, xal εἰς πᾶν ὅπερ ἤθελον. "Ava "t 
αἱ ol παρ’ ὑμῖν ποιηταὶ ἀφοθίας alvig ὡς ἔτυχεν 
ἤδουσιν, Evi 13 τοίνυν τὰς πάντων πολλὰς καὶ διαφό- 
poo« πράξεις ἀπονέμοντες. 

XII. Πλὴν ὅτε ταῦτα Ἠγενόμενοι τοὺς διαρπάσαν- 
τας αὐτοὺς πλεονέκτας ἤλεγξαν, καὶ εἰς τὴν ἀνθρώ- 
πων φύσιν ἑαυτοὺς µετέθαλλον, 15, ἵνα ὁσίως πολιτευ- 
σάµενοι καὶ τὸ δυνατὸν τοῦ πολιτεύεσθαι δείξαντες 
τοὺς ἀχαρίστους 7* εὐθύναις ὑποθάλωσιν, ἐπειδὴ ὄν- 
τως τὰ πάντα ἄνθρωποι ἐγίνοντο xal τὴν ἐπιθυμίαν 
ἔτχον τὴν ἀνθρωπίνην, ὑπὸ ταύτης κρατούμενοι εἷς 
γυναικῶν μῖξιν ὤλισθον, al; σομπλακέντες καὶ μιασμῷ 
παγέντες xal τῆς πρώτης δυνάµεως παντελῶς κενωβθὲν. 
τες τὰ ἐκ πυρὸς τραπέντα µέλη εἷς τὸ πρῶτον αὐτῶν 
τῆς 75 ἰδίας φύσεως ἀμίαντον μετασυγχρῖναι οὐκ ἐξίσχυ- 
cz», Τῷ γὰρ βάρει τῷ ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας εἲς σάρκα, 
τελευτήσαντος αὐτοῦ τοῦ 16 πυρὸς, τὴν ἀσεθοῦσαν ὥδευ- 
er» ὁδὸν χάτω᾽ σαρχὸς γὰρ αὐτοὶ δεσμοῖς πεπεδη- 
pivot 390 χατέσχηνται 7 καὶ ἰσχυφῶς δέδενται, οὗ 
ἔνεκεν εἷς οὐρανοὺς ἀνελθεῖν οὐχέτι ἐδυνήθησαν. 


ingrati fuerant, confestim unumquemque merito 
&ffüicerent supplicio. Qusndo igitur quod petierant 
acceperunt, in omnem se mutarunt naturam, ut qui 
divinioris essent substantie, facileque in omnia 
possent converti. Bt facti sunt lapis pretiosus, et 
margarita conspicua, et purpura si que pulcher- 
rima, et aurum insigne, ac omnis magnifica mate- 
ria. Atque in aliorum quidem manus, in aliorum 
vero sinum inciderunt, et ab iis sponte rapieban- 
tur. Sed et tranformati sunt in quadrupedes et 
Berpentes, pisces et, aves, ao in. quodcunque vole- 
bant. Quae vestri etiam poete, quod nihil timeant, 
prolibito canunt, uni nempe omprium multa et 
varia opera tribuentes. 

XIII. Ceterum quando he&o facti raptores suos 
avaros ostenderunt, et in hominum naturam mu- 
taverunt se, quo sancte viventeg et vitam sanctam 
eese possibilem monstrantes ingratos poenis subde- 
rent : quoniam, inquam, vere omnino homines exi- 
stebant et habebant concupiscentiam humanam, ab 
ea subjugati in feminarum concubitum lapsi gunt, 
quibus commisti, et piaculo confixi, atque a prima 
virtute vacuati penitus, ex igne conversa membra 
in primam nature sus puritatem non valuerunt in- 
staurare. Nam per pondus ex carnali concupiscen- 
tia ortum, ipso igne desinente, per impiam viam 
infra incesserunt. Siquidem, carnis vinculis com- 
pediti, detenti sunt ao fortiter ligati, propter quod 
non potuerunt amplius in colos ascendere. 


XIV. Μετὰ γὰρ συνουσίαν, ὃ 7$ τὸ πρῶτον ἑγί- C — XIV. Etenim post concubitum, quod ante fuerant 


νοντο ἀπαιτηθέντες xai παρασχεῖν μηκέτι δυνηθέν- 
τες, διὰ τὸ ἀλλο τι μετὰ μιασμὸν ἑαυτοὺς 79 ποιῆσαι 
μὴ δυνασθαι, ἀρέσκειν τε ταῖς ἐρωμέναις βουλόμενοι, 
ἀνβ᾽ ἑαυτῶν τοὺς τῆς γῆς μυελοὺς ὑπέδειξαν, λέγω 
ὃὲ τὰ ix μετάλλων ἄνθη, χρυσὸν, χαλχὸν, ἄργυρον 
σἰδηρον xal τὰ ὅμοια, σὺν τοῖς τιµιωτάτοις ἅπασιν 
λίβοις, Σὺν τούτοις δὲ τοῖς μαχευθεῖσιν 99 λίθοις xal 
τὰς τέχνας τῶν πρὸς ἕχαστα πραγμάτων παρέδο- 
σαν 51 καὶ µαγείαν συνυπέδειξαν 83 καὶ ἀστρονομίαν 
ἐῥίδαξαν, δυνάµεις τε ῥιζῶν καὶ ὅσα morb ὑπὸ dv- 
δρωπίνης ivvolac εὑρεθῆναι ἀδύνατον, ἔτι δὲ χρυσοῦ 
καὶ ἀργύρου xai τῶν ὁμοίων χύσιν, τάς τε τῶν ἐἑσθη- 
τῶν 9 ποικίλας βαφάς, Καὶ πάνθ᾽ ἁπλῶς, ὕσαπερ 
πρὸς χόσµου xai τέρφεώς ἐστι γυναικῶν, τῶν iy 
σαρχὶ δεβέντων δαιμόνων ἐστὶν εὑρήματα 95. 

XV. Ἐκ δὲ τῆς νόθου µίξεως αὐτῶν ἄνβρωποι 
ἐγένοντο νόθοι, πολλῷ γε τῶν ἀνθρώπων κατὰ xopu- 
9iv µείζους, οὓς οἱ 85 μετὰ ταῦτα γίγαντας ὠνόμα- 
σαν, οὐ ῥρακοντόποδες ὄντες xal πρὸς θεὸν πόλεμον 
ἀράμενοι, ὡς ol βλάσφημοι τῶν Ἑλλήνων ἄδουσι 
μῦθοι, ἀλλὰ θηριώδεις τὸν τρόπον, xal µείζους μὲν 


repetere jussi nec amplius valentes prestare, quo- 
niam aliud non poterant posi inquinamentum fa- 
cere et, adamatis mulieribus placere cupientes, pro 
se ipsis viscera terre ostenderunt, decus, inquam, 
metallorum, aurum, es, argentum, ferrum et simi- 
lia, cum omnibus pretiosis lapidibus. Cum his au- 
tem prestigiosis gemnis tradideruntet artes ad 
singula pertinentes, et magicas scientias monstra- 
verunt, et astronomiam docuerunt, item stirpium 
vires, nec non quecunque humana mens non po- 
tuisset invenire, adhuc et auri argentique ac simi- 
lium fusionem, atque vestium diversas tincturas. 
Denique omnia prorsus,que ad ornatum et oblecta- 
tionem mulierum spectant, demonum in carne li- 
gatorum sunt inventa. 

XV. Ex adulterina autem illarum conjunctione 
nati sunt homines spurii, multo hominibus statura 
majores, quos postea gigantes nominaverunt, non 
anguipedes et adversus Deum bellum adorti, ut 
impie Graecorum decantant fabule, sed feri mori- 
bus et hominibus quidem mole corporis majores, 


VARLE LECTIONES. 


* µετέθαλον C. 


7 πᾶσι 0. Ί ἅπερ O. Postea c. eodem αἰτίᾳ, ut, voluit 8.. αἰτίαν vulgo. *f ενει 0 
&bsque spiritu et accentu. "* ueciózAov C. 7* Vbb. δείξαντες τοὺς ἀχαρίστους desiderantur in 


. 5 Mendum 


τήν 8 male attribuit Cotelerio : exstat ap. Cl. ᾖἸδ αὐτῶν (. ᾖ κατέχονται C... "* Ita O et. C ex oconjeot., 


» id. in textu. 79 αὐτοὺς C. 39 μεχευθεῖσι O. 3 Ita O ο. S., παρέδωσαν (, 3 μαγείας υπέδειξαν C, 
V ἱσθημάθων Ο. 3 εὑρέματα Ο. 35 οἱ inserui ο. O. Dein τοῦτο C. 


ParaoL. 8. II. 


- : 








235 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


d 
Y 
i 


336 


utpote ex angelis orti, angelis vero minores, ut ex A ἀνθρώπων τὰ μεγέθη, ἐπείπερ ἐξ ἀγγέλων ἐγένοντο, 


feminis geniti. Deus ergo, cernes illos ad ferita- 
tem exasperatos, quibusque ad satietatem mundus 
non sufficeret (nam ad hominum proportionem et 
ad usus humanos conditus est orbis), ne victus ino- 
pia ad nature repugnantem esum animalium con- 
versi insontes esse viderentur, quasi id ex necessi- 
tate auderent, illis Deus omnipotens manna pluit 
ex varia cupiditate, atque omni desiderato fruiti 
sunt; at illi, ob spuriam naturam puro cibo non 
delectati,solum sanguinisgustum appetebant. Quare 
et primi carnes degustarunt. 


XVI. Qui vero cum illis degebant homines, tunc 
primum idem emulatione ducti fecerunt. Ita vel 
boni vel mali non nascimur, 8ed fimus ; et assuefacti 
vix retrahimur. Porro cum brute animantes tunc 
deQcerent, nothi homines etiam humanas ederunt 
carnes; non enim jam longe aberant a violanda sua 
carne, qui prius in aliis speciebus carnem gustave- 
rant. 

XVII. Per multum vero sanguinem fusum purus 
ger impuro foedatus vapore et insaslubris factus 
ipsum spirantes reddidit morbis obnpxios, ut dein- 
ceps homines immaturi morerentur. Terra autem 
ideo valde polluta tunc primum animalia venenata et 
nocentia feoit ebullire. Cunctis ergo ad deteriora 
propter feros demones vergentibus, Deus illos tan- 
quam malum fermentum tollere decrevit, ne a malo 
semine per seriem unaqueque etas precedenti 


ἀγγόλων $918 δὲ ἑλάττους, ἐπείπερ ἐκ γυναικῶν γε- 
Ὑένηντο 95. Ὁ οὖν θεὸς, εἰδὼς αὐτοὺς πρὸς τὸ θηριῶ- 
δες ἐξηγριωμένους, καὶ πρὸς τὴν ἑαυτῶν πλησμονὴν 
τὸν κόσμον οὐκ ἔχοντας * (14) αὐτάρκη (πρὸς γὰρ 
ἀνθρώπων ἀναλογίαν ἐδημιουργήθη καὶ χρῆσιν àv- 
θρωπίνην), Ίνα μὴ ἑνδείᾳ τροφῆς 9 ἐπὶ τὴν παρὰ 
φύσιν τῶν ζώων βορὰν τρεπόµενοι ἀνεύθυνοι δοκῶσιν 
εἶναι, ὡς δι ἀνάγκην τοῦτο τετολµηχότες, µάννα αὖ- 
τοῖς ὁ παντοδύναµος θεὸς ἐπώμθρισεν 5 ἐκ ποικίλης 
ἐπιθυμίας, καὶ παντὸς οὔπερ ἐθούλοντο ἀπήλαυον' 
οἱ δ) 9 ὑπὸ νόθου φύσεως, τῷ καθαρῷ τῆς τροφῆς 
οὖκ ἀρεσκόμενοι, µόνης τῆς τῶν αἱμάτων γεύσεως 
ἐγλίχοντο. Διὸ καὶ πρῶτοι σαρχῶν ἐγεύσαντο, 

XVI. Οἱ δὲ σὺν αὐτοῖς ἄνθρωποι τὸ ὅμοιον τότε πρῶ- 
τον ποιεῖν ἐζήλωσαν. Οὕτως εἴτε ἀγαθοὶ εἴτε κακοὶ οὗ 
γεννώµεθα 91, ἀλλὰ γινόµεθα" καὶ ἐθισθέντες δυσαπο- 
σπάστως ἔχομεν. Τῶν δὲ ἁλόγων ζώων τότε ἐπιλιπόν- 
των, ol νόθοι ἄνθρωποι καὶ ἀνθρωπίνων σαρκῶν ἐγεύ- 
σαντο 33, οὐχέτι γὰρ αὐτοῖς ἦν μακρὰν, τὴν ἴσην δια- 
φθεῖραι σάρκα, πρότερον ἐν ἑτέραις μορφαῖς αὐτῆς 33 
γευσάµενοι, 

ΧΥΠ. Ἐπὶ δὲ τῇ πολλῃ τῶν αἱμάτων ῥύσει ὁ κα- 
θαρὸς dp ἀκαθάρτῳ ἀναθομιάσει μιανθεὶς καὶ νοσή- 
σας τοὺς ἀναπνεοντας αὐτὸν νοσώδεις ἀπειργάζετο 9*, 
ὡς τοὺς ἀνθρώπους λοιπὸν ἀώρους ἀποθνήσκειν. Ἡ 
δὲ γη ἔκ τούτων 197 σφόδρα μιανθεῖσα πρῶτον 
τότε τὰ ἰοθόλα καὶ λυμαντικὰ ζῶα ἐξέθρασεν. Τῶν 
οὖν πάντων πρὸς τὸ χεῖρον χωρησάντων διὰ τοὺς θη- 
Ριώδεις δαίμονας, ὁ θεὸς αὐτοὺς ὥσπερ κακὴν ζύμην 
ἐξελεῖν ἐθουλεύετο, ἵνα μὴ ἀπὸ σπορᾶς κακῆς 99 xac 


αββἰτη]αία, pariterque impia, futurum salvandorum C ἀχολουθίαν ἑκάστη γενεὰ τῇ πρὸ αὐτῆς ἐξομοιου- 


hominum seculum aboleret. Quapropter postquam 
uni viro justo, cum tribus ex illo natiscumque illo- 
rum uxoribus atque flliis, ut in arca evaderent 
prenuntiasset, aquam diluvii immisit, ut omnibus 
consumptis, mundus purgatus ei, qui in arca ser- 
vatus fuerat, in secundum vite humane principium 
purus redderetur. Atque ita evenit. 


XVII. Quia ergo mortuorum gigantum anime 
humanis animabus erant majores, ut. qua ex ra- 
tione corporum excellerent, tanquam novum genus 
novum nomen acceperunt. Quibus superstitibus in 
mundo, quo modo vivendum, a Deo per angelum 
Bancita est lex. Cum enim eesent genere spurii, ex 
igne angelorum et mulierum sanguine, et ideo pro- 
prium quoddam genus essent concupituri, justa 
aliqua lege preoccupati sunt. Missus enim ad eos 


µένη, ὁμοίως ἀσεθοῦσα, τὸν ἐσόμενον αἱῶνα σωζο- 
µένων ανδρῶν χενώση. Τούτου δὴ ἕνεκεν ἓνί τίνι ὃδι- 
xalp μετὰ τῶν ἐξ αὐτοῦ τριῶν, σὺν ταῖς αὐτῶν Ὑγυ- 
ναιξὶν, ἅμα τοῖς υἱοῖς 995, iv λάρνακι διασώζεσβαι 
προαγγείλας ὕδωρ εἰς Χατακλυσμὸν ἐπέκλυσεν, ἵνα 
πάντων ἀναλωθέντων ὁ χόσμος κατεχκαθαρισθεὶς 
αὐτῷ τῷ iv λάρνακι διασωθἑντι εἷς δευτἐραν βίου- 
ἀρχὴν καθαρὸς ἀποδοθῃ, Καὶ 07) οὕτως ἐγένετο. 
ΧΝΥΠΙ. Ἐπεὶ οὖν αἱ τῶν τεθνεώτων γιγάντων φυ- 
χαὶ τῶν ἀνθρωπίνων ὉΊ ψυχῶν µείζους σαν, ἅτε δὴ 
καὶ τοῖς σώμασιν ὑπερέχουσαι, ὡς 08 καινὸν γένος 
καινῳ καὶ τῷ ὀνόματι προσηγορεύθησαν. Οἷς ἐπι- 
λοίποις τῷ κόσμῳ ὣς δεῖ βιοῦν, ὑπὸ θεοῦ δι’ ἀγγέ- 
λου νόµος ὠρίσθη. Ὄντες γὰρ νόθοι τῷ ivt ἐκ 
πυρὸς ἀγγέλων καὶ αἵματος γυναικῶν, καὶ διὰ τοῦτο 
ἰδίου τινὸς γένους ἐπιθυμεῖν µέλλοντες, δικαίῳ τινὶ 
προελήφθησαν νόμφῳ. Ἐξεπέμφθη Ὑγὰρ αὐτοῖς ὑπὸ 


VARLE LECTIONES. 


86 γεγέ O. *']Ita correxit C., cujus cod. ἔχοντες, ut O. 58 Ita dedi ject. ἐνδεί i 
γεγέννηντο CO ς, ex conject. ἐνδείφ τροφαῖς O. 
ἐν διατροφῇ C. Postea τραπόµενοι O. ' 9? [ta S. [ders est cod. Oi ἐπώνορησεν, ap. i ἐπόνδρισεν, "o Tta S., 


olg C, O. *! οὐχ ἐγεννώμεθα Ο. 393 ἐγεύσοντο S. Tum ἰδίαν p. ἴσην C. ** Ita 


ο. S., αὐτοῖς C. Subinde 


γευσαμένοις (. 9* ἀπειργάζετο Ὁ O., ἀπεργάζετο C. ?* Vox κακῆς 8 S. omissa in textum rediit 
ex O. 06 λοιποῖς C. ' ἀνθρωπείων Ο, 38 ἕως O. Idem deinde προσηγορεύθης ol; ἐπηλύτοις sine inter- 


punctione. 


VARIORUM NOTE. 


(44) Οὐκ ἔχοντες. Pro οὐκ ἔχοντας. Vitium calli- 
graphi, non typographi. Ex more autem Ebionitice 


disseritur de abstinentia a carnibus; et adnectuntur 


fabul& cognite juxta 8ο incognite. Cor. 





231 
τοῦ θεοῦ 99 ἄγγελός τις, τὴν αὐτοῦ βουλὴν µηνύων A est a Deo quidam angelus, illius voluntatem deola- EN i 


xai λέγων᾽ 

XIX. Τάδε δοχκεῖ τῷ πἀντεπόπτῃ θεῷ, μηδενὸς 
ἀνθρώπων ὑμᾶς κυριεύειν, μηδὸ παρενοχλεῖν μηδενὶ, 
ἐὰν µή τις ἑχὼν ἑαυτὸν ὑμῖν χαταδουλώσῃ, 193 
προσκυνῶν ὑμᾶς xal θύων καὶ σπένδων xal τῆς 
ὑμετέρας µεταλαμθάνων τραπέζης, f| ἕτερόν τι ὧν 
οὗ χρὴ ἐκτελῶν, fj αἷμα χέων, fj σαρκῶν νεκρῶν 109 
Ἱεύομενος, Ἡ θηρίου λειφάνου fj τμητοῦ j| πνικτοῦ 
f ἄλλου τινὸς ἀκαθάρτου ἐμπιπλάμενος 1. Τῶν δὲ 
véjup ἐμῷ προσφευγόντων οὗ µόνον οὐ ψαύσετε, ἀλλὰ 
xz τιμὴν δώσετε, xal ix προσώπου φεύξεσθε 3. "O 
τι γὰρ ἂν αὐτοῖς διχαίοις οὖσι καθ) ὑμῶν δοκῇ, τοῦθ) 
ὑμᾶς δεήσει παθεῖν. Ἐὰν δὲ τινες τῶν 9 ἐμοὶ προχει- 
µένων ἑξαμάρτωσιν, fj μοιχευσάµενοι * Tj μαγεύσαν- 


τες fj ἀχαθάρτως βιώσαντες Tj ἄλλο τι τῶν ἐμοὶ μὴ Β 


δοχούντων περάξαντες, τότε iE Epic κελεύσεως md- 
σχειν τι αὐτοὺς ὑφ' ὑμῶν fj ὑφ' ἑτέρων δεήῄσει' οἷς 
καὶ µετανοήσασιν,. τὴν µετάνοιαν κρίνας, εἴτε ἀξία * 
Uri συγγνώµης εἴτε καὶ οὗ, τὴν ἀπόφασιν ποιῄση- 
μαι. Ταῦτα οὖν μνὴμονεύειν καὶ ποιεῖν 6 ὀφείλετε, 
εὖ εἰδότες, ὅτι οὐδὲ αἱ ἑνθυμήσεις ὑμῶν λαθεῖν αὖ- 
τὸν δυνήσονται. 

XX. ΤοιαΌτα παραχελευσάµενος αὐτοῖς ὁ ἄγγελος 
ἐτηλλάχη. Ὑ μεῖς δὲ ἔτι τοῦτον ἀγνοεῖτε τὸν νόµον, 
bs προσκυνῶν τις δαίµονας Tj θύων ἢ τραπέζης αὖ- 
τοῖς κοινωνῶν ὑπόδουλος αὐτοῖς γενόμενος, ὡς ὑπὸ 
χαχῶν δεσποτῶν πάσης τῃς ἓξ αὐτῶν µαθέξει τιµω- 
pac xai διὰ τὴν ἄγνοιαν ταύτην τοῖς αὐτῶν βωμοῖς 
προσφθαρέντες καὶ αὐτῶν ἐκπληρωβέντες ὑπὸ τὴν 
αὐτῶν 19.4 ἑξουσίαν Ὑεγόνατε, xai παντὶ τρόπῳ 
ὑδριζόμενοι τὰ σώματα ἀγνοεῖτε. Εἰδέναι δὲ ὁμᾶς 
χρὴ ὅτι οὐδενὸς οἱ δαίµονες ἔχουσιν ἑξουσίαν, ἐὰν 
μὴ πρότερόν τις αὗτοῖς ὁμοδίαιτος Ἰ γένηται, Ὁπότε 
οὐδὲ ὁ αὐτῶν ἄρχων παρὰ τὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ χατ᾽ αὖὐ- 
τῶν χινούµενον ὃ γόµον ποιεῖν τι δύναται, διὸ ἔξου- 
σαν τινὸς οὐκ ἔχει μὴ προσκυνήῄσαντος αὐτόν' ἀλλ᾽ 
οὐδὲ λαθεῖν τις παρ’ αὐτῶν δύναταί τι ὤν θέλει, ἀλλ᾽ 
οφὸὲ βλαθῆναι οὐδὲν, ὡς ἐκεῖθεν Ouvacüs? μαθεῖν. 

XXL Tq γὰρ τῆς εὐσεθείας ἡμῶν βασιλεῖ προσ- 
TM€ ποτε à πρόσκαιρος βασιλεὺς, xal !9 οὐ βίαν 
ποιῶν, οὗ γὰρ ἑξῆν, ἀλλὰ προτρέπων xal ἀἁναπείθων, 
ὅτι τὸ πεισθῆναι ἐπὶ τῇ !5 ἑκάστου χεῖται ἑξουσίᾳ. 
Προσελθὼν οὖν, ὡς τῶν παρόντων (v 1* βασιλεὺς, 
τῷ τῶν µελλόντων βασιλεῖ ἔφη Πᾶσαι αἱ τοῦ viv 
χόσµου βασιλεῖαι ὑπόχεινται Bpol, ἅτι τε ὁ χρυσὸς 


CLEMENTINA. — HOMILIA VIII. 


rans, his verbis : 





XIX. Hec visa sunt omnium iuspectori Deo, vog. * τὸ 


in neminem hominum dominari, neque illi mo-- 


lestiam inferre, nisi quis volens se vobis in servi- 
tutem subjecit, adorans vos, et sacriflcans, et li- 
bans, et vestre cene particeps, aut quidpiam aliud 


quod non deceat perficiens, vel fundenssanguinem,  ' 
velgustatis mortuis carnibus, vel fere reliquiis,secto, . 


guffocato, autalio immundorepletus. Eosvero qui ad - Eco. 


legem meam confugiunt, non modo non tangetis, 


sed et honore donabitis, et coram fugietis. Quod- - 


cunque enim ipsis, ulpote justis contra vos placue- 


rit, id vos necesse erit pati. Quod si nonnulli ex COMM E 
illis, qui mihi adherent, aberrarint, vel adulterantes - "2f 
vel magiam exercentes, vel impure viventes, vel DE 
aliquid aliud eorum que mihi displicent operati, — ' 


tunc oportebit, ut ipsi ex jussu meo aliquid patian- 
tur aut a vobis, aut ab aliis. Quibus et ponitenti- 
bus, poenitentiam ponderans, an ea veniam merea- . 
iur neo ne, sententiam pronuntiabo. Hac ergo re- 
ducere in memoriam et facere debetis, probe gnari, 


quod nec cogitationes vestre eum latere poterunt, 
XX. Heo postquam illis suasisset angelus, abiit. - .- 


Vos autem adhuc illam ignoratis legem, quod qui 
colit daemones, vel sacrificat, vel cum illis mensa 
communicat, sub servitutem eorum redactus, tan- 
quam. a malis dominis omnes ex illis feret poenas. 
Et propter hanc ignorantiam, qui ad eorum aras 
perniciose accessistis atque iis expleti estis, venis- 
tissubeorum potestatem : etcum corporaomni modo 


C fuerint contumelis objecta, nescitis.Scire autem vos 


oportet, in nullum demones habere potestatem,nisi 
quis prius conviva eorum fuerit. Quandoquidem ne- 
que princeps illorum aliquid potest facere contra le- 


gem a Deo in eos latam. Quarenullius hubet potesta- . 


tem, qui non ipsum adoraverit. Sed nec quis potest 
aliquid eorum, que cupit, ab illis consequi, neque 
etiam ledi ullatenus, ut isthino discere potestis. 
XXI. Nam ad nostrum pietatis regem accessit 
aliquando temporalis rex, non vi facta,neque enim 
licebat, sed hortans et suadens, quia persuaderi in 


uniuscujusque situm est arbitrio. Accedens ergo, . 
ut rerum praesentium rex,ad futurarum regem dixit: .- 


Omnia presentis mundi regna mihi subjacent, et 
preterea aurum et argentum oinnesque istius 


χαὶ ὁ ἄργυρος καὶ πᾶσα ἡ τρυφὴ τοῦ κόσμου τούτου |) mundi delicie sub mea sunt potestate, quare ca- 


ὑπὸ ταῖς uai, ἑστὶν ἑξουσίσις' διὸ πεσὼν προσκύ- 
νησόν Mot, καὶ δώσω σοι πάντα ταῦτα. Ταῦτα δὲ ἕλε- 
ye εἰδὼς, ὅτι μετὰ τὸ 19 προσκυνῆςαι καὶ τὴν κατ 
αὐτοῦ εἶχεν ἑξουσίαν, καὶ οὕτω 10 τῆς μελλούσης 
δόξης καὶ βασιλείας αὐτὸν 19 ἀφῄρει. Καὶ πάντα εἷ- 
δὼς οὗ µόνον αὐτὸν οὗ προσεκύνησεν, ἀλλ᾽ οὐδὲ τῶν 


dens adora me, et dabo tibi ea omnia. Hec porro di- 
cebat, quia noverat, quod post adorationem ha- 
buisset in illum potestatem, sicque et futuro ho- 


noce ao regno privasset. At qui omnia sciebat, non - E 


modo illum non adoravit, sed nec quidquam illius 
donorum voluit accipere. 8e enim cum suis oppi- 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


ὑπ αὐτοῦ p. ὑπὸ τοῦ θεοῦ O. 109 γεκρῶν pretermiserunt Cl (edd. 
0 c. Β,, γευοµένων C. Tum θνητοῦ p. τμητοῦ C. ! ἐμπιμπλώμενος C. * Ita O ο. S., 
µοιχησάµενοι C. * ἀξι (sic) O. 
θχείµενον O. Tum δν’ ὅ C. 9 δύνασαι C. 1* καί transcripsi ex Ο. !! τῇ S, O, 
7 € CL, non C., ut falso scribit 8. 19 τοῦ Ο. !* οὕτως 6. 19 Ita S., ἑαυτόν C, O. 


inde ὅτι 0. 
7 ὁμοδίαιτον ο. 


5 τῶν om. 0Ο. * ἑἑαμαρτῶσιν 1 


εύξησθς Sub- 
6 ποιεῖν excidit ap. 8. 
ü τοῦ ( 





1695, 172A)et S. Subinde γευόµενος - 


΄ 
μὲ 
s. 
ς 7 
. οτε n : B . 
μα η “ Ὁ M ο vs. TY 
* ' 1.2983, » bd £g. 
LENS νά pe στα. Y £M 1 
& XU X2 4 e mic P". 4 


- f. 
vU E . N 
TE en ο ^6, 
^. 


« 
» 
Hy ut 


' . πι hi 
ed 0.9 € 
TE 


v 


$5. "EP 
a m xw e! 


/ 
ME 
^ "E 
"m 


ο. tO 
"RE 


et. « 
KD PA 





m UM ν΄ 


$ 

24 

5 

ο ο 
dii 
-. 
« 

- 
- 


239 


S. CLEMENTIS 1 ΠΟΝ. PONT. OPERA DUBIA. 


240 


gneravit, quod est, non licere posthac quidquam Α ὑπ αὐτοῦ δεδοµένων 1€ λαθεῖν τι ἠθέλησεν ἑαυτὸν 


ub ipso traditorum vel tangere.Respondit ergo : Scrí- 
ptum est, Dominum Deum (uum  revereberis, et illi 
soli servies (a). 


XXII. Ceterum impiorum rex, cum regem pio- 
rum ad suam adducere voluntatem plurimum co- 
natus esset nec potuisset, finem fecit, et in reliqua 
vita illum nitebatur captare. Vos vero prefinitsm 
ignorantes legem ob mala opera sub illius estis 
potestate. Quocirca corpore et anima maculam ge- 
ritis: et in presenti quidem & morbis et demoni- 
bus illudimini, in futuro autem animabus punie- 
' pini. Hoc vero non vos soli ab ignorantia passi 
estia, 8ed et nonnulli ex nostra gente, qui in malis 
operibus 8 malitie duce occupati, postea velut ad 
conam a patre fllii nuptias celebrante invitati, non 
obedierunt (0). In locum autem eorum, qui propter 
occupationem denegaverant, qui filio nuptias ce- 
lebrabat pater per veritatis Prophetam jussit nobis, 
ut progressi ad exitus viarum, id est ad vos, in- 
dueremus puram vestem nuptialem, qui est ba- 
ptisma, quod in remissionem fit peccatorum vestro- 
rum, et ut bonos in Dei conam inducat ex poni- 
tentia, licet initio &b epulis abfuerint. 


γὰρ σὺν τοῖς ἑαυτοῦ κατε/εχύραζεν, ὅπερ ἐστὶν, μὴ 
ἐξεῖναι τοῦ λοιποῦ τῶν αὐτῷ 11 ἀποδοθέντων μηδὲ 
φαῦσαι 239156 ἔτι, ᾿Αποχρι/άμενος οὖν ἔφη Γὲ- 
γραπται, Κύριον τὸν Θεόν σου φοθηθήσῃ, xai αὐτῷ 
λατρεύσεις µόνῳ. 

XXII. Πλὴν ὁ τῶν ἀσεθῶν 18 βασιλεὺς κατὰ πολλὰ 
τὸν τῶν εὐσεθῶν βασιλέα πρὸς τὸ ἑαυτοῦ βούλημα παρ 
ἀγειν πειρώμενος καὶ μὴ δυνηθεὶς 1!9 ἐπαύσατο, 
πρὸς τὰ λοιπὰ τῆς πολιτείας θηρεύειν αὐτὸν ἐἔπιχει- 
ρῶν. Ὑμεῖς δὲ τὸν προορισθέντα νόµον ἁγνοοῦντες 
διὰ τῶν κακῶν πράξεων ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ 
ἐγένεσθε. Διὸ σῶμα καὶ ψυχὴν ἐμιάνθητε καὶ ἐν 
μὲν τῷ παρόντι ὑπό τε παθῶν xai δαιμόνων ἐνυθρί- 
ζεσθε, ἐν δὲ τῷ µέλλοντι 30 τὰς ψυχὰς χολασθησομέ- 


p νας ἔξετε. Τοῦτο δὲ oby ὑμεῖς μόνοι ὑπὸ ἀγνοίας πε- 


πόνθατε, ἀλλὰ καὶ τινες τοῦ ἡμετέρου ἔθνους, οἵτι- 
νες ἐπὶ χακαῖς πράξεσιν ὑπὸ τοῦ τῆς Χακίας ἡγεμό- 
νος προληφθέντες, ἔπειτα ὥσπερ ἐπὶ *! δεῖπνον ὑπὸ 
πατρὸς υἱῷ τελοῦντος γάµους κληθέντες οὐχ 3 ὑπή- 
κουσαν. ᾽Αντὶ δὲ τῶν ἀπειθησάντων διὰ τὴν Πρόλη- 
div. ὁ τοὺς γάμους τῷ υἱῳ τελῶν πατὴρ διὰ τοῦ προ- 
φήτου τῆς ἀληθείας ἐκέλευσεν ἡμῖν, εἷς τὰς διεξό- 
δους τῶν ὁδῶν ἐλθοῦσιν, 0 ἐστι πρὸς ὁμᾶς, καθαρὸν 
ἔνδυμα γάμου περιθαλεῖν, ὅπερ ἐστὶ βάπτισμα, ὃ 
εἰς ἄφεσιν Ἠίνεαι τῶν πεπραγμένων ὑμῖν κακῶν, 


καὶ 33 τοὺς ἀγαθοὺς εἷς τὸ Θεοῦ δεῖπνον εἰσάγειν 9 bx τῆς µεταµελείας, εἰ xal τὴν ἀρχὴν ἀπελείφθησαν 


τῆς εὐωχίας. 

XXIII. Si vultis itaque ut fiatis vestimentum di- 
vini spiritus, enitimini primo exuere sordidarn pre- 
gumptionem vestram, que est immundus spiritus, 
οἱ impurum &miculum. Non potestis autem alia ra- 
tione deponere, nisi prius in bonis actionibus ba- 
ptizemini: atque ita puri corpore et anima effecti 
futuro perpetuo regno fruemini. lgitur neo idolis 
credite nec mensa eorum impure participes estote, 
non occidite, non adulterate, non odio prosequi- 
mini quos non decet, non furtum facite neque om- 
nino capessite ulla prava facinora. Alioquin futu- 
rorum spe privati in presenti quidem seculo a ma- 
lis demonibus et & gravibus morbis vexabimini, in 
futuro autem ignis eterni feretis supplicium. Quae 
ergo hodie vobis diota sunt, sufflciant. De cetero 
qui vestrum morbis affliotamini, ad recipiendam sa- 
nitatem manete, ex aliis vero, qui vultis, cum pace 
abite. 


196 XXIII. Ἔνδυμα οὖν ci βούλεσθε 35 γενέσθαι 
θείου Πνεύματος, σπουδάσατε πρῶτον ἐκδύσασβαι τὸ 
ῥυπαρὸν ὑμῶν πρόλημμα, ὅπερ ἐστὶν ἀκάθαρτον 
πνεῦμα, xal μιαρὸν περίθληµα. Τοῦτο δὲ οὐκ ἄλλως 
ἀποδύσασθαι δύνασθε, ἐὰν μὴ πρότερον ἐπὶ καλαῖς 
πράξεσι βαπτισθῆτε, καὶ οὕτω καθαροὶ σώματί τε xal 
ψυχῇ Υενόμενοι τῆς ἐσομένης ἀῑδίου βασιλείας ἆπο- 
λαύσετε 36, Μήτε οὖν εἰδώλοις πιστεύετε, μήτε τρα- 
πέζης αὐτοῖς χοινωνεῖτ μιαρᾶς, μὴ φονεύσητε, μὴ 
µοιχεύετε, μὴ μισήσητε οὓς μὴ δίκαιον, μὴ χλέπτετε, 
μηδὲ κακαῖς 3Ί cuv ὅλως πράξεσιν ἐπιθάλλεσθε. 
"Ent: τῶν ἐσσμένων ἀγαθῶν στερηθὲ ντες τῆς ἐλπίδος 
ἐν μὲν τῷ παρόντι ὑπό το χακῶν δαιμόνων xal χαλε- 
πῶν παθηµάτων αυνελασθήσεσθε, iv δὲ τῷ ἐσομένῳ 
αἰῶνι ἀῑδίῳ κολασθήσεσθε πυρἰ. Τὰ μὲν οὖν σήμερον 
ὑμῖν ῥηθέντα αὐτάρχως ἔχει. Λοιπὸν δὲ, ὑμῶν οἳ 
piv 33 ὑπὸ παθηµάτων ὀχλούμενοι πρὸς τὴν ἴασιν 
παραμείνατε, τῶν δὲ ἄλλων ol βουλόμενοι μετ’ εἰρή- 


D vns πορεύεσθε. 


XXIV. Ha cum dixisset, omnes permanserunt, 
alii ut curarentur, alii ut viderent eos qui sanitatem 
reciperent. Petrus autem duntaxat imponens illis 
manus et precatus sanavit : adeo, ut qui subito οι- 


(a) Matth. iv ; Luo. rv. (b) Matth. xxi. 


XXIV. Ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος ol πάντες παρέμει- 
ναν, ol μὲν τοῦ θεραπευθῆναι Ἱάριν, oi δὲ τοῦ ἵστο- 
ρῆσαι τοὺς τῆς θεραπείας ἐπιτυγχάνοντας. Ὁ δξ 
Πέτρος τὰς χεῖρας αὐτοῖς ἐπιθεὶς µόνον xal εὐξά- 


VARLE LECTIONES. 


16 δεδοµένων in text. recepi ο. O. 


14 ἀσεθῶς 0, in marg. sec. man. ἴσως εὐσεοῶν. 
133 οὐχ Sad! c. O. ** xaxov xai C. *" «l 
conjectura, textus Ci ἐθούλισθε. 
accessit ex O. 


!' αὐτῷ non legitur in Ο. S. Tum fort. leg. ἔτι τι, Deinde C non 
recte vertit oppigneravit et ab tpso iraditorum. Vertere P Rec 

xa υνηθυεις C. 
. ει C. 
*? [ta O et Bpit. ο 


oppigneravisset et ipsi traditorum. 
τοῖς μέλλουσω, G. 3 ὑπό O. 
0 οἱ secundum Clericum) C ex 
μὴ δεκασταῖς Ο. 3 οἱ μὲν 


18 ἕ βούλεσθςε 0 


& δκωλαίσηας C. 





8 CLEMENTINA. — HOMILIA IX. 


µενος Ἰάπατο" ὡς τοὺς μὲν παραχρῆµα θεραπευθέν. A rati fuerant, leta 
τας γενέσθαι περιχαρεῖς, τοὺς δὲ ἱστορήσαντας ὑπερ — gnopere mirarent 
θαυμάσαι τε καὶ εὐφημήσαντας τὸν Θεὸν βεθαία ἑλ- — firma spe credere 
b. πιστεῦσαι, dpa τε τοῖς 3) θεραπευθεῖσιν ἐπὶ τὰ — fuerant, ad sua a 
ἑαυτῶν ἀπιέναι, ἐντολὴν 393 ἔχοντας πρωΐτερον — rius postridie con 
τῇ ὑστεραίᾳ συνελθεῖν. ᾽Απελθόντων δὲ αὐτῶν, ἐκεῖ — ibi manens Petru 
µείνας ὁ Πέτρος μετὰ τῶν 9 συνήθων, τροφῆς µετα- — pto, se somno ref 
λαθὼν διανέπαυεν ἑαυτὸν τῷ ὕπνῳ. 
'OMIAIA 6'. 

I. Τῇ μὲν οὖν 5 ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ὁ Πέτρος ἅμα τοῖς — I. Sequenti quit 
ἕκαίροις ἐξιὼν καὶ ἐπὶ τὸν πρὸ μιᾶς τόπον ἐλθὼν καὶ — bus egressus οἱ Δι 
ἐπιστὰς ἤρξατο λέγειν’ Ὁ θεὸς τοὺς πάλαι ἀνθρώπους — ao consistens co» 
ἀσεθήσαντας πάντας ὕδατι διαφθείρας, ix πάντων — impios cunctos t 
Έα εὐσεδῆ εὑρὼν, iv λάρνακι μετὰ τριῶν αὐτοῦ  — unum ex omnibur 
υἱῶν καὶ Ὑυναικῶν σωθῆναι ἐποίησεν. "Ogev συνιδεῖν η cum tribus β]ήθε 
ἴσειν αὐτοῦ τὴν φύσιν, ὄχλου μὲν ἀσεθούντων μὴ 3 Unde apparet divi 
φροντίζουσαν, ἑνὸς δὲ εὐσεθοῦς σωτηρίας οὐκ ἁμε- — negligit multitudi 
λοῦσαν. Πασῶν οὖν μείζων 39 ἐστὶν ἀσέδεια τὸ τὸν — despicit. Cunctart 
µόνον πάντων καταλείψαντα Δεσπότην, πολλοὺς τοὺς — solum omnium dc 
οὐκ ὄντας ὡς ὄντας ** σέθειν θεούς. non sunt, quasi si 

Π. Ἐὰν οὔν (ἐμοῦ ὑμῖν ὑφηγουμένου καὶ δεικνύν- ΠΠ. Si ergo (dur 
τος, ὅτι τοῦτό ἐστι τὸ µέγιστον ἁμάρτημα, ὃ πάντας — ximum esse Ρθ008 
ἡμᾶς ἀπολέσαι δύναται) τὸν ὑμέτερον ὑποδράμῃ "* — dere) vestra ment 
νοῦν, ὅτι οὐκ ἀπόλλυσθε, πολλοὶ ὄντες ὄχλοι, ἠπά- — quia plurimi estis 
τησθε: ἔχετε γὰρ τοῦ πάλαι καταχλυσθέντος κόσμου — olim diluvio inun 
τὸ ὑπόδειγμα' χαίτοι ἐχείνων μὲν τὸ ἁμάρτημα — peccatum multo e 
πολὺ ἅττον ἦν τοῦ καθ’ ὁμᾶς. Ἐκεῖνοι γὰρ εἰς 198 — pares impie se gei 
τοὺς ὁμοίους 3 ἠσέδουν, fj φονεύοντες ἢ µοιχεύοντες — lerando:: vos aute 
ὑμεῖς δὲ εἰς τὸν τῶν ὅλων ἀσεθεῖτε Θεὸν, dvi? αὐτοῦ — pro eo vel cum eo 
ἢ καὶ σὺν αὐτῷ ἂψυχα ἀγάλματα σέδοντες, καὶ τὸ  crumque ejus nor 
θεῖον αὐτοῦ ὄνομα πάσῃ ἀναισθήτῳ ὕλῃ  ἐπιῤῥί- C carentem materia 
Ψαντες, Πρῶτον μὲν οὖν δεδυστυχήκατε, μὴ Ἰνωρί- — cessit, quod differ 
σαντες τὴν διαφορὰν τὴν μεταξὺ μοναρχίας καὶ mo- — principatum ἵραοι 
λναρχίας, ὅτι ἡ μὲν μοναρχία (15) ὁμονοίας ἐστὶ παρ- — concordim faciené 
mx, j δὲ πολυαρχία πολέμων ἐξεργαστική. Τὸ — multorum efecto 
Ἡδρ ἓν ἑαυτῷ οὐ μάχεται, τὰ δὲ πολλὰ πρόφασιν ἔχει — unum, secum non 
τὴν 9 πρὸς ἕτερον µάχην ἐπιχειρεῖν. casionem habent : 

ΠΠ. Αὐτίκα γοῦν, εὐθὺς 99 μετὰ τὸν κατακλυσμὸν, Ill. Statim itaq 
ὁ Νῶε τριακόσια καὶ πεντήκοντα ἐπιζήσας ἔτη μετὰ — centis et quinqua, 
τῶν ἐξ αὐτοῦ γενοµένων ὄχλων ἐν ὁμονοίᾳ διετέλει, — cum filiorum vixi: 
τοῦ µόνου Θεοῦ κατ εἰκόνα ὑπάρξας βασιλεύς. Μετὰ — ad imaginem rex. 
Ub τὴν αὐτοῦ τελευτὴν πολλοὶ τῶν p αὐτοῦ βασιλείας — posterorum regnu 
ὠρίχθησαν, καὶ πρὸς τὸ βασιλεῦσαι σπεύδοντες — unusquisque mod: 
τὸ πῶς δυνηθείη ἕκαστος ἐπενόει. Καὶ ὁ μὲν πολἐ- Ille quidem bello, 
μή, ἄλλος δόλῳ, ἕτερος πειθοῖ 99, καὶ ἄλλος ἄλλως, aliter. E quibus u 
v alc cie ἀπὸ γένους ὢν Χὰμ, τοῦ ποιήσαντος τὸν ^i [) tris. Mesraimi, € 


(a) Gen, 1x, 28. 








VARLE LECTIONES. 

5 lta S, βεδαίας ἐλπίδος πιστεύειν, ἅμα τοῖς C, βεδαίας ἐλπίδι πισι 
. μετὰ τῶν C. 3 οὖν add. c. O. Tum id. ἑταίροις, ut legi vult C, cujus 
. 0. 53500 O. *'ItaO c. S, μεῖζον C. 9 Vbb. ὡς ὄντας ap. S. non e 
, suffragante O, ἀποδράμῃ C. Postea ὄχλοι; O. 3 ὁμοίως O. Ἆ Foi 
gu xai pro τριακόαια C, qui quidem genuinam Ottoboniani Lect. js 

11 O c. S, πειθῷ C. 3 τὀν assumpsi ex O. Tum S:leg. Mec 
wmus Cham nomine, cuidam ex filiis suis, qui Mesraim appellabatur. C 
Νεσραεὶμ à Αἰγύπτιος — οἰκήτωρ γίνεται Βάκτρων. 


VARIORUM NOTE. 


(45) 'H uiv μοναρχία, eto. Usque ad flnem ca- ἀναρχίας. (Paralle 
pitis. In. scripto Dnasceno exstant ecloga περὶ perla homil. 3, « 


P 
e. 
D 
τι 








σος ο α  — -υ-ιυω 
* " πα... . : . 5 
. a ^ b 


243 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


214 


et Babyloniorum et Persarum gentes creverunt. À Μεστρὲμ ἐξ obzeo τὰ Αἰγυπτίων καὶ Βαθυλωγίων xal 


IV. Ab hoc genere oritur aliquis, per successio- 
nem in magicis institutus, nomine Nebrodus, qui 
ut gigas contraria Deo sentire elegit: eum Greci 
Zoroastren appellaverunt. Hic post diluvium, regni 
cupidus, cum magnus esset magus, regnantis nuno 
mali quae mundum dirigit stellam magicis artibus 
coegit ad sibi dandum imperium. 1118 vero, utpote 
princeps et illius quod adigebatur habens potesta- 
tem, cum ira ignem regni effudit, ut οἱ adjuratio- 
nem admitteret et eum qui primo coegerat puniret. 


V. Ex hoe igitur e celo in terram decidente 
fulgure, sublatus e medio Nebrodus magus propter 
rem que contigerat, Zoroastres nominatus est, 
quod in eum viva irruisset astri defuxio. Sed stulti 
homines illiustemporis,putantes propter amicitiam 
erga Deum fulmine arcessitam fuisse animam illius, 
corporisreliquiis defossis,templo quidem sepulcrum 
honorarunt spud Persas, ubi acciderat ignis de- 
lapsio, ipsum vero tanquam deum coluerunt. Hoc 
exemplo et reliqui ibi eos qui fulmine obierunt, 
velut amicos Dei sepultos templis honorant, eri- 
guntque simulaora propriam mortuorum speciem 
referentia. Inde emulati sunt idem qui per loca im- 
perium tenebant, quorum plerique sepulera eorum 
quod amaverant, licet fulmine non interiissent, 
honorantes templis et statuis, arasque dedicando, 
preceperunt illos velut deos &dorari. Multo autem 


Περσῶν ἐπλήθυνε φῦλα. 

IV.'Ex τοῦ γένους τούτου γίνεταί τις κατὰ δια- 
δοχὴν μαγικὰ παρειληφὼς, ὀνόματι Νεθρὼδ, ὥσπερ 
ac ἐναντία τῷ 8eip φρονεῖν ἐλόμενος, ὃν ol Ἕλλη- 
νες (16) Ζωροάστρην προσηγόρευσαν. Οὗτος μετὰ τὸν 
καταχλυσμὸν 390 βασιλείας ὀρεχθεὶς καὶ μέγας 
Gv μάγος, τοῦ νῦν βασιλεύοντος, κακοῦ τὸν ὥροσκο- 
ποῦντα 33 κόσμον ἀἁστέρα πρὸς τὴν ἐξ αὐτοῦ βασι- 
λείας δόσιν μαγικαῖς ἠνάγχαζε 35 τέχναις. Ὁ δὲ, 
ἅτε δὴ ἄρχων ὢν καὶ τοῦ βιαζοµένου ** τὴν ἐξουσίαν 
ἔχων, μετ’ ὀργῆς τὸ τῆς βασιλείας προσέχεε πῦρ (17), 
ἵνα πρός τε τὸν ὀρκισμὸν εὐγνωμονήσῃ, καὶ τὸν πρώ- 
τως ἀναγκάσαντα τιµωρήσηται 99 

V. Ἐκ ταύτης οὖν τῆς ἐξ οὐρανοῦ χαμαὶ πεσού- 
σης ἀστραπῆς ὁ μάγος ἀναιρεθεὶς Νεθρὼδ, Ex τοῦ 
συµθάντος πράγµατος (18) Ζωροάστρης µετωνοµάσθη, 
διὰ τὸ (19) τὴν τοῦ ἀστέρος κατ᾿ αὐτοῦ ζῶσαν ἐνεχ- 
θῆναι ῥοήν. Οἱ δὲ ἀνόητοι τῶν τότε ἀνθρώπων, ὡς 
διὰ τὴν εἷς Θεὸν φιλίαν 5 χκεραυνῷ μεταπεμφθεῖσαν 
τὴν doy,» νοµίσαντες, τοῦ σώματος τὸ λείφανον xaz- 
ορύξαντες, τὸν μὲν τάφον ναῷ ἐτίμησαν ἐν Πέρσαις, 
ἔνθα ἡ τοῦ πυρὸς 300 καταφορὰ γέγονεν, αὐτὸν δὲ 
ὡς θεὸν ἐθρήσκευσαν. Τούτῳ τῷ ϱἵ ὑποδείγματι καὶ 
οἱ λοιποὶ ἐκεῖσε τοὺς χκεραυνῷ θνήσκοντας ὡς ϐεο- 
φιλεῖς θάπτοντες ναοῖς τιμῶσιν (20), καὶ τῶν τε- 
θνεώτων ἰδίων μορφῶν ἱστᾶσιν 98 ἀγάλματα. Ἐντεῦ- 
θεν ὁμοίως ἐζήλωσαν xal τῶν κατὰ τόπους οἱ δυ- 
ναστεύοντες 55, ὧν ol πλεῖστοι τῶν αὐτοῖς ἠγαπη μέ- 
vov xal μὴ κεραυνῷ θνησκόντων τοὺς τάφους ναοῖς 
καὶ ξοάνοις τιμῶντες xal βωμοὺς ἀνάπτοντες ὡς 


post propter longum tempus & posterioribus vere C θεοὺς προσκυνεῖσθαι προσέταξαν. Πολλῷ 99 δὲ ὕστερον, 


dii esse crediti sunt. 


διὰ τὸν πολὺν χρόνον, ὑπὸ τῶν µεταγενεστέρων ὄντως 
θεοὶ εἶναι ἑνομίσθησαν. 


VARLE LECTIONES, 
*3 Imo potius ὠρονομοῦντα S. 9 ἠνάγχασε Ο. ** S. C vertit illius, quod adigebatur, hoo est τοῦ «opóc. 


Rectius ; illius, qui adegerat. 5 τιµωρήση 


φιλίαν man. 660 " τῷ, quod S. omisit, textui reddidi c. O. 


τε O. 95 δοιλίαν O, cui voci Bubnotate in marg. respondet 


95 Ἱστῶσιν O. — *9 δυναστεύσαντες C, quae 


lectio etiam Pr. man. apparet in marg. codicis O. '? Ita O el ex conject. C, in cuj. textu πολλῶν. Tum 


VARIORUM NOTE. 


ρων O. 


μεταταγενεστ 


(16) Rec. IV, 27: Hunc gentes, que tunc erant, 
Zoroastren appellaverunt, admirantes primum ma- 
ice artis auctorem. cujus nomine etiam libri super 
oc plurimi habentur. Hic ergo astris multum ao 
frequenter intentus et volens apud homines videri 
deus, velut scintillas quasdam ex stellis producere 


ignem ante Persarum reges ; quos postea imitati 
sunt imperatores Romani. Cor. 

(18) Antinoum Hadriani respicere videtur auctor 
Homiliarum. S. DRESSEL. 

(19) Τό adjunxi c. O. Cfr. Recogn. 1v, 28: « Hinc 
enim et nomen post mortem ejus Zoroaster, hoc 


et hominibus ostentare ccpit, quo rudes atque [) est vivum sidus, appellatum est ab his, qui post 


ignari in stuporem miraculi Lraherentur ; cupiens- 
que augere de se hujusmodi opinionem, sepius 
ista moliebatur, usquequo ab ipso demone, quem 
importunius frequentabat, igni succensus concre- 
maretur. DRESSEL. 

27) Τὸ τῆς βασιλείας προσέχεε πῦρ Vide cap. 
6. Ignem regni Zoroastreum commemorant post 
Chronici Alexandrini dicti auctorem p. 88, Michael 
Glycas Annalium parte 1, p. 429 ; Georgius Cedre- 
nus in Compendio Historiarum p. 13, et Suidas 
voce Ζωροάστρης. Quin etiam rem ignotam non 
fuisse Ammiano Marcellino ostendunt ea quse de 
magis dicit lib. xxin, p. 255 : Feruntque, si. justum 
est credi, etiam ignem calitus lapsum apud. se sempi- 
ternis [οσμές custodiri, cujus porlionem exiguam ut 
faustam | przisse quondam Asialicis regibus dicunt. 
Atque hino videtur originem sumpsisse mos ferendi 


unam generationem Grece lingue loquela fuerant 
repleti.» Ad quem locum plura deditCi Cfr. preter 
ea Diog. Laert. Procm.88: Δείνων ἐν τῇ πέμπτῃ 
τῶν Ἱστοριῶν μεθερμηνευόμενόν φησι τὸν Ζωροάα- 
τρην ἀστροθύτην εἶναι. Φησὶ δὲ τοῦτο xal ὁ Ἐρμό- 
δωρος,υδ! vide, que adnotaverunt Mer. Casaubonus 
et Menagius. S. [p. 

(20) Καὶ ol λοιποὶ ἐκεῖσε τοὺς αυνῷ θνή- 
σκοντας, ὡς θεοφιλεῖς θάπτοντες, ναοῖς τιμῶσιν. 
Mos quippe erat, isque testatissimus, ut χεραυνο- 
πλῆχες, sacro fulminis igne icti, cremarentur, 
sed quo loco extincti fuerant eodem terra conde- 
rentur : looum autem sacrum censebant, templum 
vocabant, et aris, sacrifiiis, ceteroque cultu di- 
gnabantur. Testimonia proferre non necesse habeo. 
Sed ad vocem θεοφιλεῖς, vide nos Bupra in Atecognit 
Iv, 28. Cor. 





345 


VI. Ὅμως τῆς ἀπάρχης 9! μιᾶς οὔσης βασιλείας Α — VI. Czeterum oum initio unum esset regnum, 


πολλαὶ διαιρέσεις τοῦτο ἐγένοντο τὸν τρόπον. Πέρσχι 
πρῶτοι τῆς ἐξ οὐρανοῦ πεσούσης ἀστραπῆς λαθόντες 
ἄνθραχας tq οἰκείᾳ διεφύλαξαν τροφῇ, καὶ ὡς θεὸν 
οὐράνιον προτιµήσαντες τὸ πῦρ ὡς πρῶτοι προσκυ- 
νήσαντες ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ πυρὸς πρώτῃ βασιλείᾳ δὲ τε- 
τἶμηνται. Μεθ) οὓς Βαθυλώνιοι ἀπὸ τοῦ ἐχεῖ πυρὸς 
ἄνθραχας χκλέψφαντες xal διασώσαντες εἷς τὰ ἑαυτῶν, 
xai προσκυνήσαντες, καὶ αὐτοὶ ἀκολούθως ἐθασίλευ- 
σαν. Αἰγύπτιοι δὲ ὁμοίως πράξαντες, καὶ τὸ πῦρ 
léíg διαλέκτῳ Φθαὶ 95 κχαλέσαντες ὃ ἑρμηνεύεται 
Ὥφαιστος (21) [5 303 "Οσιρις], οὗ τῷ ὀνόματι καὶ 
ὁ παρ αὐτοῖς πρῶτος βασιλεύσας προσαγορεύεται. 
Τοῦτον μὲν οὖν τὸν τρόπον χρησάµενοι καὶ ol κατὰ 
τόπον βασιλεύσαντες, καὶ ἵδρυμα ποιήσαντες καὶ βω- 
μοὺς εἷς τιμὴν τοῦ πυρὸς ἀνάψαντες, τῆς μὲν βασι- 
λείας ol πλεῖστοι ἀπεσθέσθησαν. 

VII. Too δὲ τὰ ξόανα σἶθειν οὐκ ἐπαύσαντο, διὰ 
τὴν xax3v τῶν μάγων ἐπίνοιαν, εὑρόντων αὐτοῖς mpo- 
φάσεις, κρατεῖν αὐτοὺς πρὸς τὴν μµαταίαν λατρείαν 
δυναµένας' ἱδρύσαντες γὰρ αὐτὰ μαγικαῖς τελεταῖς 
ἑορτὰς αὐτοῖς ὥρισαν ἔκ τε θυμάτων, σπονδῶν, αὖ- 


$ o c—-— ——— ” 


CLEMENTINA. — HOVMILIA IX. 


multe divisiones ad hunc facte sunt modum. 
Primi Perse delapsie colo ignis prunas sumptas 
proprio conservarunt alimento, atque ignem ut 
coelestem deum colentes, tanquam qui primi ado- 
rassent, ab ipso igne primo regno decorati sunt. 
Post quos Babylonii, de igne ibi posito prunas fu- 
rati, cum in patriam detulissent atque adorassent, 
et ipsiconsequenter regnarunt. Item /Egyptil, post- 
quam similiter fecissent, atque ignem lingua sua 


Phthae appellassent, quod idem est ac Vulcanus .  .. 


(vel Osiris], cujus nomine et primus apud illos rex 
appellatur. Pari igitur modo usi et qui per loca re- 
gnaverunt, et statuam ac delubrum facientes, atque 
&ras in ignis honorem accedentes, ἃ regno quidem 
plerique deciderunt. 


VII.A cultu tamen simulacrorum non cessarunt, 
propter malas magorum exoogitationes, illis causas 
invenientium, qua eos in vano cultu retinerent. 
Nam simulacra magicis oeremoniis erigentes festa 
instituerunt ex sacrificiis, libationibus, tibiis, et 


VARLE LECTIONES. 


8! ῥπαρχης 0, 


ὧν, Όσιρις χέκληται. 


: i comma ponit post οὔσης. — * πρῶτοι 
Φθάς, ex Suida. Cl. Lacunam cod. Ott. post Ἡφαιστος exp 
Ἕλληνες δὲ cic "Hoatovov µεταλαμθάνουσι τὸν Φθὰ, τῷ τεχνικῷ µόνον προσθάλλοντες — dyatov 


βασιλείας C. '5^ d04e O, legat, qui voluerit, 
evi duce Jamblicho De myster Egypt. τη, 3. 
ποιητικὸς 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(24) Τὸ πῦρ ἴδίᾳ διαλέκτῳ ὡθαὶ καλέσαντες, ὃ 
ἑρμηνεύεται "Ἠφαιστος. Πθροί qui voluerit Φθὰς, 
ex Saüida, Φθὰς, inquit, ὁ Ἡφαιστος παρὰ Μεμφί- 
ταις. Καὶ παροιμία, «ὁ Φθάς σοι λελάληκεν' » οἱ δὲ 
᾿Αφθάς φασιν, ὡς σταφὶς ἀσταφὶς, σταχὺς ἀσταχύς. 
At voce ᾿Αφθὰς, Aphtham Bacchüm interpretatür. 
memories forsan errato. Verba enim Eusebii sunt, 
Praepar. evang. lib. 11, cap. 11, ex Porphyrio: 
Τὸν δὲ θεὸν τοῦτον (Κνὴφ, τὸν δημιουργὸν) ἐκ τοῦ 
στόματος πβροΐεσθαί φασιν (Αἰγύπτιοι) àv, ἐξ οὗ 

ἄσθαι βεὸν, ὃν αὐτοὶ προσαγορεύουσι Φθὰ, οἱ δὲ 
Ἕλληνες, ἍἜφαιστον Hunc porro deum Cneph, opi- 
ficem, ex ore ovum effudisse narrant /Egyptii, ex 
natum esse deum, qui ab iis Phiha, Ἠφαιστος 
(Vulcanus) α Grzis nominetur. Addo preceptori 
discipulum, Porphyrio Jamblichum, qui libro De 
mysieriis, ubi de /Egyptiorum opinione circa Deum 
atque deos, ita loquitur, ex versione Ficini (non 
autem Scutelli segmento 8, cap. 3) : Secundum vero 
alium ordinem (Mercurius) przponit deum Emeph 
diis coelestibus, tanquam ducem, quem ait intellectum 
esse seipsum inlelligenlem, atque in. se. intelligentias 
convertentem. Huic unum ímpartibile anteponit, quod 
appellat primum exemplar, aut. expressionem, aut 
effigiem, quod Icthon appellat: ín quo est. primum, 
fntelligens, et intelligibile primum, quod solo silentio 
colitur. Preter hoc autem rerum apparentium ορίβ- 
cio alii duces prasunt. Nam opifez intellecius, qui et 
veritatis est dominus, atque sapientia, quatenus ín 
generalionem progrediens occullum  latentium rotio- 
num potentiam traducit ín lucem, Am«m | /Egypttaca 
lingua vocatur : quatenus autem sine mendacio per- 
agit omnia, el artificiose simul cum veritate, Phtha 
nuncupatur. Grxci vero hunc. Vulcanum nominant, 
artificiosum dunfazat considerantes. Quantum vero 
effector est bonorum, appellatur Osiris, aliasque de- 
nominantes habet propter potentias aetionesque diffe- 
rentes. Quorum en Graeca ex codicibus Regiis 1208, 
24160, 2422 : Κατ ἄλλην δὲ τάςιν προτάττει (Ώρμῆς 
θεὸν τὸν Ἡμήφ ({ Kv), τῶν ἐπουρανίων θεῶν ἡγου- 


μενον΄ ὃν φησιν νῦν εἶναι αὐτὸν ἑαυτὸν νοοῦντα, xal 
τὰς νοήσεις εἷς ἑαυτὸν ἐπιστρέφοντα. Τούτου δὲ τὸ 
£v ἀμερὲς, xal ὅ φησι πρῶτον µάγευµα προτάττει, ὃν 
καὶ Εἰκτὼν ἐπονομάζει. Ἑν d δὴ τὸ πρῶτόν ἐστι 
νοοῦν, καὶ τὸ πρῶτον νοητὸν, $ δὴ xal διὰ σιγῆς µό- 
νης θεραπεύεται. Ἐπὶ δὲ τούτοις τῶν ἐμφανῶν δη 
μιουργίας ἄλλοι προεστήκασιν ἡγεμόνες. '$ γὰρ δή- 
μιουργικὸς νοῦς, καὶ τῆς ἀληθείας προστάτης, καὶ 
σοφία ἐρχόμενος μὲν ἐπὶ γένεσιν, καὶ τὴν ἀφανῃ τῶν 
χεκρυμµένων λόγων δύναμιν εἰς φῶς ἄγων, ᾽Αμοῦν 
κατὰ τὴν τῶν Αἱγυπτίων γλῶσσαν λέγεται συντε- 
λῶν δὲ ἀψευδῶς ᾗκαστα, καὶ τεχνικῶς μετ ἀληθείας 
ασίν' (1. Φθά) Ἕλληνες δὲ cl; "Ηφαιστον µεταλαμ- 
Gdvoum: τὸν Φθὰ, τῷ τεχνικῷ µόνον προσθάλλοντες. 
᾽Αγαθῶν δὲ ποιητιχὸς Ov, ἜὌσιρις κέχληται. Καὶ 
ἄλλας δι ἄλλας δυνάµεις τε καὶ ἐνεργείας ἔπωνυ- 
plac ἔχει. Denique nomen proprium Χομαεφθὰ θ- 
gis Thebseorum, exponitur κόσμὸς φιλήφαιστος, 
apud Georgium Synecilum Chronographiz p. 109 
Habent autem hic preclaram etymologiam "Heoa:- 
στος & Φθὰς, qui hujusmodi deductionibus oblectan- 
tur. Nam si quisquam est parum fidens ingeniose 
arti, eamque suspectam magis habens, quam ϱ06Γ- 
tam, isegosum. Cor. — $02,aui plenius'Aq03 vocasse 
videntur /Egyptii "Ἡφαιστον, que vox ex IEgY tia 
detorta, quod &pud eos ΙΣΝ alpha, ut apud He- 
breos, coquere signiflcarit; quod artis coquendorum 
metallorum eum putarent inventorem fuisse. CLER, 
— Longe a veritate &berrat Cler. Nihil prorsus est 
commune voci /Egypliace cum Hebraico quod alle- 
gat verbo. Veram genuinamque significationem 
nominis φθάς habes in Jablonski Pantheo /Egypt. 
p.50. «Est vero, ait doctissimus egyptologus, inter- 
pretatio hec adeo facilis et obvia, adeoque se 
Bponte et ultro offert, ut qui mediocres tantum in 
studio lingue /Egyptiace progressus fecit, aberrare 
hic plane nequeat.Nam Φθὰς significat definientem, 
decernentem, ordinantem. Sicetiam interpretatur cel. 
L&crozius, in Thes. epistolíco, tom. ΠΠ], p: 155, 
nempe : Constitutor sive ordinator rerum. DRACH. 


346 


241 


8. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


948 


plausibus, quorum gratia decepti stulti homines, Α λῶν τε xal κρότων, Qv προφάσει ol ἀνόητοι ἁπατώ- 


quamvis regno suo sublato, à concurrentibus non 
desistunt superstitionibus : in tantum veritati pro- 
pter voluptatem errorem preferunt. Qui et post 
crapulam ad arascontractam emittunt ululatus, ni- 
mirum anima ex profundo, velut in somniis, ipsis 
prenuntiante futuram detalibusoperibuse vindictam. 


VIII. Cum ergo multe in vita preterierint reli- 
giones, adsumus boni negotiatores religionis a ma- 
joribus nobis tradite et servate, eam vobis appor- 
tantes, quasi semina stirpium ostendentes, ac sub 
vestra ponentes censura et potestate. Quod vobis 
placebit, eligite. Si ergo nostra delegeritis, non 
solum ds:mones et morbos ab iis immissos poteritis 


pivot, Χαΐτοι τῆς βασιλείας αὐτῶν ἀφαιρεθείσης, αὖ- 
toi τῶν συνελθουσῶν 5 θρησκειῶν οὐκ ἀπολείπονται" 
ἐπὶ τοσοῦτον τῆς ἀληθείας, διὰ 95 τὴν ἠδυπάθειαν, 
προετίµησαν τὴν πλάνην "5. Oi καὶ μετὰ µέθην πα- 
βαθώμιον ἐπολολύζουσιν, τῆς ψυχῆς ἐκ βάθους ὥσπερ 
δι᾽ ὀνείρων αὐτοῖς τὴν µέλλουσαν ἐπὶ ταῖς ταιαύταις 
αὐτῶν πράξεσι προαγγελλούσης τιµωρίαν. 

VIII. Πολλῶν οὖν iv. βίῳ παρελθουσῶν θρησκειῶν 
πἀρεσµεν φέροντες ὑμῖν, ol ἀγαθοὶ ἔμποροι ix προ- 
Ὑόνων “ἡμῖν παραδοβείσης xal φυλαχθείσης θρη- 
σχείας 9, ὡς σπέρµατα φυτῶν δεικνύντες xal ἐπὶ τᾷ 
ὑμετέρᾳ χρίσει xal ἐξουσίᾳ τιθέντες. Τὸ ὑμῖν δοκοῦν 
ἐπιλέξασθε. Ἐὰν μὲν οὖν τὰ ἡμέτερα 58 ἔλησθε, οὐ 
μόνον 99 δαίµονας xxi τὰ ix δαιμόνων πάθη φυγεῖν 


effugere, sed fugatis utrisque et a demonibus sup- p δυνήσεσθε, 303 ἀλλὰ αὐτοὶ αὐτὰ δὸ φυγαδεύοντες, 


pliciter rogati etiam futuris bonis perpetuo frue- 
mini. 

IX. Alioquin contra in hac quidem vita per de- 
mones atrocibus morbis illudemini ; quando autem 
anime vestre e corpore migrabunt, in eternum 
poenas solvent, profecto non quod Deus condemnet, 
sed quod mala opera hoo mereanturjudicium. Nam 
daemones potestate per ipsis traditum cibum acce- 
pta, vestris manibus in vestra immittuntur ocor- 
pora. Ubi enim letuerunt multo tempore, etiam 
cum anima commiscentur. Et propter negligentiam 
eorum, qui sibi providere aut non cogitant, aut non 
volunt, eorumdem anima, cum a corpore separatur, 
demoni unita necessario a&b eo in loca que ipse 
vult defertur. Quodque gravissimum est, quando 
in omnium consummatione demon primo in expia- 
tionis ignem traditus fuerit, necesse est, ut ei qui- 
dem permista anima infandum in modum vexetur, 
demon vero gaudeat. Illa siquidem, qus ex lumine 
est, extraneam ignis flammam non ferens torque- 
tur; hic autem, qui in generis sui est substantia, 
valde letatur, cum anime ab ipso deglutite vincu- 
]um factus sit ruptu difficillimum. 


X. Quod autem dtwmones gestiunt in corpora 
hominum intrare, hac causa est. Cum sint spiritus 
et appetant cibos et potus ac libidinem, nec possint 
capere, quia, cum spiritus siat, indigent organorum 
ad usum necessariorum, in hominum ingrediuntur 
corpora, ut tanquam ministrentia membra nacti 


xal ϊκετευόμενοι Óv' αὐτῶν, xal τῶν εἰσαεὶ ἐσομένων 
ἀγαθῶν ἀπολαύσετε. 

IX. Ἐπείγε τοὐναντίον ἓν μὲν τῷ νῦν Bí ὑπὸ δαι- 
µόνων ἀλλοκότοις πάθεσιν ἐνυθριζόμενοι, ἐπὶ τῇ ἐκ 
τοῦ σώματος ἁπαλλαγῇ καὶ τὰς φυχὰς εἶσαεὶ χολα- 
σθησοµένας ἕξετε, τὰ ἀληθῆ (22) οὗ θεοῦ καταδιχά- 
ζοντος, ἀλλὰ κακῶν πράξεων τοιαύτην ἐχουσῶν xpl- 
aiv. Οἱ γὰρ δαίμονες, διὰ τῆς αὐτοῖς ἀποδοθείσης τρο- 
φῆς ἐξουσίαν ἔχοντες, ὑπὸ τῶν ὑμετέρων χειρῶν εἷς 
τὰ ὑμέἔτερα εἰσκρίνονται 91 σώματα. ᾿Ενδομυχήσαν- 
τες γὰρ πολλῷ τῷ χρόνῳ καὶ τῇ uy ἀνακίρνανται 92. 
Καὶ διὰ τὴν ἀμέλειαν τῶν ἑαυτοῖς 8 βοηθεῖν μὴ 
νοούντων ἢ καὶ μὴ βουλομένων, τούτων αὐτῶν ἐπὶ 
τῇ τοῦ σώματος λύσει dj duy?) τῷ δαίµονι ἠνωμένη 
ἀνάγκην ἔχει φἐρεσθαι ὑπ᾿ αὐτοῦ εἷς οὓς βούλεται 
τόπους. Τὸ δὲ πάντων χαλεπώτατον, ἐπὰν 66 ἐν τῇ 
τῶν ὅλων συντελείᾳ ὁ δαίµων τὰ πρῶτα εἷς τὸ κα- 
θαῖρον πῦρ ἀποδοθῇ, ἡ συγκραθεῖσα αὐτῷ duy?) ἀνάγ- 
κην ἔχει αὐτὴ μὲν ἀποῤῥήτως κολάζεσθαι, ὁ δὲ δα(- 
µων ἤδεσθαι. Ἡ γὰρ ὁ φωτὸς οὖσα, τὴν ἀλλόφυλον 
τοῦ πυρὸς φλόγα μὴ φέρουσα, βασανίζεται, ὁ δὲ iv 
τῇ τοῦ γένους αὐτοῦ ὢν οὐσίᾳ, µεγάλως ἤδεται, δε- 
σμὸς δύσρηχτος γενόμενος τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ συµποθεί- 
σης * φυχῆς. 

X. Τὸ δὲ 66 τοὺς δαίμονας γλίχεσθαι clo τὰ τῶν dv- 
θρώπων εἶσδύειν 908 σώματα, αἰτία αὕτη. Πνεύματα 
ὄντες καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἔχοντες εἷς βρωτὰ καὶ ποτὰ 
καὶ συνουσίαν, µεταλαμθάνειν δὲ μὴ δυνάµενοι διὰ 
τὸ πνεύματα εἶναι καὶ 6Ί δεῖσθαι ὀργάνων τῶν πρὸς 
τὴν χρῆσιν ἐπιτηδείων, εἷς τὰ ἀνθρώπων εἰσίασιν 


que oupiunt possint obtinere, sive cibos, per den- |) σώματα, ἵνα, ὥσπερ ὑπουργούντων ὀργάνων τυχόν- 


tes hominis, sive libidinem, per genitalia illius. 


τες, Gv θέλουσιν ἐπιτυχεῖν δυνατοὶ ὥσιν, εἴτε βρω- 


VARLE LECTIONES. 
&& παρελθουσῶν O. 5 διὰ excidit e recens. Clerico-Schwegleriana. ** Fort. leg. τῆς πλάνης S. 


*! Conjectaverim παραδοθεῖσαν xal φυλαχθεῖσαν θρησκείαν, cl. Rec. 1v, 14. 8. '* Vbb. κρίσει xal ἐξ 


— ἐὰν μὲν οὖν τὰ ζμέτερα des. in O. 9 µόνον 0, conj. etiam S, μόνους 6, 99 τοιαῦτα p. αὐτοὶ αὐτά C. 
5. εἰσκρίνεται {. Ὁ. δὲ ἀνακίρνανται S, O, ἀνακίρνατα C 


6! [ta 
95 συµποθείσης D, O, συµπαθείσης C, qui 
166, 569. Recte. Of. Hom. iv, 9. 5. 
πνεύματα ὄντα δεῖσθαι. 


conj. συµπαγείσης. P. 
Dein deest τῶν in O. 9" καί S, O, desideratur ap. C. D legi vult 


ουσίᾳ 


53 αὐτοῖς Ο. δὲ ἐπάν S, O, ἐπ᾽ ἄν C. 
* τοῦ δέ scribit Schliemannus Clem. 


VARIORUM NOT. 


(22) Cotelerius heo male vertit : vera non quod Deus condemnet. Eodem modo «à ἆλ 


usurpatur horh. xi, 12, 29; x.v, 1. S. DRESSEL. 


7307, (e τἆλη θῶς) 


CLEMBNTINA. — HOMILIA IX. 


950 


τῶν διὰ τῶν 96 ἀνβρώπου ὁδόντων, εἴτε συνουσίας, A Unde ad fugandos demonas abstinentia et Jejunium 


δ.ἁ τῶν ἐκείνου αἱδοίων. "Oütv πρὸς τὴν τῶν δαι- 
µόνων quii fj ἔνδεια καὶ dj νηστεία καὶ d κακουχία 
οἰκειότατόν ἐστι βοήθηµα. El γὰρ τοῦ µεταλαμθάνειν 
χάριν εἰσέρχονται εἰς ἀνθρώπου σῶμα, δηλονότι 69 
χαχουχἰᾳ φυγαδεόονται. ᾽Αλλ᾽ ἐπειδὴ ἔνια δεινότερα 
τυγχάνοντα προσφιλονειχήσαντα, καΐτοι τιµωρούμενα, 
τῷ τιμωρουμένῳ προσµένει σώματι διὰ τοῦτο χρὴ 
προσφεύχειν θεῷ εὐχαῖς xal δεήσεσιν, ἀπεχομένους 
πάσης 3 ἁκαθάρτου προφάσεως, ὅπως, f τοῦ θεοῦ 
χεὶρ εἰς ἴασιν αὐτοῦ ἐπιφαῦσαι δυνηθῇ, ὡς ἁγνοῦ καὶ 
πιστεύοντος. 

XI. Aet δὲ xal ἐν ταῖς εὐχαῖς τὸ Ἡ Θεῷ προσπεφευ- 
vivat ὁμολογεῖν, xal διαμαρτύρασθαι 13 τὴν τοῦ δα(- 
μονος οὐκ ἀπάθειαν, ἀλλὰ βραδυτῆτα Ἰδ. πάντα γὰρ 
τῷ πιστεύοντι Ὑίνεται, ἀπιστοῦντι δὲ οὐδὲν. Ὃθεν 
αὐτοὶ ol δαίμονες, εἰδότες dv ἐπικρατοῦσι τῆς πίστεως 
«àv ποσότητα, ἀναλογοῦσαν ἐπιμετροῦσιν αὐτῶν τὴν 
ἐπιμονήν. Διὰ τοῦτο τοῖς ἀπιστοῦσιν ἐπιμένουσιν, 
τοῖς δὲ δυσπίστοις ἐμθραδύνουσιν, τοῖς δὲ παντάπασι 
πιστεύσασι xai εὖ 304 πράττουσιν οὐδὲ πρὸς ῥοπὴν 
ὥρας συνεῖναι δύνανται. Ἡ γὰρ duy?) τῇ πρὸς θεὸν πί- 
στει ὡς εἷς ὕδατος φύσιν τραπεῖσα τὸν δαίμονα ὧν σπιν- 
θήρα πυρὸς ἀποσθέννυσιν. Κάματος οὖν ἐστιν ἑκάστῳ 
ἐννοηθῆναι 7* τὴν τοῦ ἑαυτοῦ δαίµονος φυγήν. 'Ava- 
χιρνάμενοι γὰρ ταῖς ψυχαῖς, ὅπως τις τῆς αὐτοῦ σω- 
τηρίας ἀμελήσῃ 75, ἐνθυμήσεις πρὸς ἃ βοόλονται 7€ 
ὑποθάλλουσιν εἷς τὸν ἑκάοτου νοῦν. 

ΧΕΙ. Ὅθεν πολλοὶ, οὐκ εἶδότες πόθεν ἐνεργοῦνται, 
ταῖς τῶν δαιµόηων κακαῖς ὑποθαλλομέναις, ἐπινοίαις 
ὡς τῷ τῆς ψυχῆς αὐτῶν λογισμῷ συντίθενται. Διὸ 


et afflictatio aptissimum est auxilium. Si enim ad 
fruendum ingrediuntur in corpus hominis, patet 
illos fugari afflictione. Verum quia quidam mole- 
stiores, ubi contenderint, quamvis fuerint castigatl, 
tamen in castigato corpore permanent, ideo ad 
Deum oportet confugere precibus et orationibus, 
atque omni impura occasione abstinendo, ut Dei 
manus in illius sanitatem possit accedere,tanquam 
puri 8ο fidelis. 


XI. Oportet autem in precibus conflteri confu- 
gisse nos ad Deum, atque attestare demonis non 
indolentiam, sed tarditatem ; cuncta enim fideli 
flunt, intideli vero nihil.Unde ipsi demones, scien- 
tes eorum quos obtinent fldei quantitatem, ex pro- 
portione suam metiuntur mansionem. Quocirca in 
infidelibus perseverant, in iis autem qui egre cre- 
dunt immorantur : cum iis vero, qui penitus credi- 
derunt et sancte vivunt, neo ad momentum tempo- 
ris possunt consistere. Anima quippe per fldem in 
Deum quasi in aque naturam conversa, demonem 
velut scintillam ignis exstinguit. Labor itaque est 
unicuique, ut intelligat demonis sui fugam. Siqui- 
dem cum animabus conjuncti, quo aliquis eslutem 
suam negligat, cogitationes ad que volunt in cujus- 
que mentem injiciunt. 

XII. Quare multi, nescientes unde insgpirentur, 
pravis demonum suggestionibus tanquam anime 
sus considerationi consentiunt. Quapropter ad 


πρὸς τοὺς σώζειν αὐτοὺς δυναµένους ἐλθεῖν ὀκνηρό- C illos adeundos, qui ipsos servare possint, flunt se- 


τεροι Ὑίνονται, καὶ αὐτοὺς 7 ὑπ' αὐτῶν τῶν ivs- 
δρευόντων δαιμόνων ἀναλισκόμενοι ἀγνοοῦσιν. Ὑπὸ 
piv οὖν τῶν ταῖς φυχαῖς αὐτῶν ἐνδομυχούντων δαι- 
µόνων ἐπινίδοτα: αὐτοῖς ἐνθυμεῖσθχι, ὡς οὐ δαίµονος 
ἐνοχλοῦντος, ἀλλὰ σωματικῆς νόσου, olov fj ὕλης 
δριµείας, fj Χχολῆς, fj Φλέγματος, Tj αἵματος ἁμε- 
τρίας 79, fj µήνιγγος φλεγμονῆς, fj ἄλλου τινός. Εἰ δὲ 
xal τοῦτο ἦν, οὐδ' αὐτὸ ἀπήλλακται δαίµονος εἶδος 
εἶναι Ἡ γὰρ καθόλου καὶ γεώδης doy, αἰτίᾳ (23) 
πάντων τῶν βρωτῶν διικνουµένη, ὑπὸ τῆς πλείονος 
τροφῆς ἐπὶ πλεῖον προσληφθῖσα, αὐτὴ piv ὡς συγ- 
γενεῖ ἐνοῦται τῷ πνεύματι, ὑπὲρ 906 ἐστὶν ἀνθρώπου 
Qoy3, τὸ δὲ τῆς τροφῆς ὑλῶδες τῷ σώματι ἐνωθὲν 
ὣς δεινὸς αὐτῷ ὑπολείπεται ἷός. Διὸ ἐπὶ πάντων κα- 
λὸν t, αὐτάρχεια. 

ΧΗΙ. Τινὲς δὲ τῶν κακούργων δαιμόνων ἄλλως ἐν- 
εδρεύουσιν. Τὴν ἀρχὴν οὐδὲ ὅτι 79 εἰσὶν ἀμφαίνοντες, 


gniores ; eosque, ab insidiantibus demonibuscapti, 
ignorant. Itaque per latentes in eorum animabus 
demones datur illis intelligi, 8e non a demone ve- 
xari, sed a corporis morbo, exempli gratia vel ab 
acri materia, vel & bile, vel a pituita, vel & nimio 
sanguine, vel &b inflammata cerebri membrana, vel 
&b alio quopiam. Quod etsi esset, neque ipsum 
desineret esse demonis apecies. Universalis enim ac 
terrestris anima, propter omnes cibos penetrans,ex 
nimio alimento nimis assumpta, ipsa quidem uni- 
tur spiritui tanquam affini, hoc est hominis anima; 
quod autem in nutrimento crassum est, cum cor- 
pore unitum ut grave illi relinquitur venenum.Quo- 
circa in omnibus bona est frugalitas. 


XIII. Alii vero malitiogorum demonum insidian- 
tureliter. Nullatenus enim manifestantse, ne contra 


VARLE LECTIONES. 
95 τοῖς C. Tum id. ὀδόντας et τὰ ἐκείνου αἶδοία. 65 δῆλον ὃτι C. ' Ci τε ante πάσης omisi ο. O. 


"1 «p C. "* διαµαρτύρεσθαι Ο. 7* βραδύτητα C. Tum δέ om. Ο. "* ixvo 
ἑαυτοῦ O. 75 ἀμελήσει Ο. 76 βουλονται O. ut voluit S. 


θῆναι C. Deinde τοῦ ἐν αὐτῷ p. τοῦ 


ούλεται C. " Ita S. τους absque accentu cod. 


Ci, qui καὶ τούτους proposuit, τούς O. Τὸ ἀμετρία Ο. "* Pro ὃτι S. legi vult ὅλως. Tum inserui εἰσίν c. O. 


Deinde ἡ delendum putat S. 


VARIORUM NOTE. 


(23) 8: ἡ διὰ conj. Neander gmost.. Syst. p. 418. 
Vocem alcíg explicavit Grednerus in commentatione 
sus de Essenis et Ebionmis (Winer, Zeitschr. für. 


wiss Theol. 4829) p. 282 τῶν ante βρωνῶν abscri- 
psi c. O. DnEssEL. 


201 


8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


252 


illos adhibeatur diligentia opportune autem,oconsio- À ὅπως ἡ κατ αὐτῶν omou87) μὴ γένηται, εὐχόίάως δὲ 


neire,amorisaut alterius cujuspiam repente seu gla- 
dio, seu laqueo, seu precipitio, seu alio quodam con- 
iumeliam inferunt corpori, et in fine punitioni subji- 
ciunt deceptas ab ipsis eorum animas, quibuscum 
fuere permisti, siout diximus, abeundo in ignem 
expiatorium. Alii vero homines aliter insidias passi 
non accedunt ad nos, decepti malignorum demo- 
num inspirationibus, tanquam a diis ipsis ista 
propter religionem erga 608 patiantur, possint vero 
per sacriflcia in gratiam cum iis redire, quodque 
non debeant nobis accedere, sed contra fugere ac 
odio prosequi. Sicque oderunt ac refugiunt eos, 
qui illorum potius miserentur, quique illos ad bene- 
ficia insequuntur. 


XIV. Dum igitur nos odio habent et fugiunt, B 


insidiis appetuntur, ignari unde ipsis contingat, 


ut contraria saluti sue sentiant. Neque enim nos, 


si nolint ad salutem propendere, cogere eos possu- 
mus, quia tantam nuno non habemus in ipsos po- 
testatem, neque ipsi a seipsis pravam demonis 
inspirationem possunt intelligere : nesciunt enim 
unde sibi malorum suggerantur cogitationes. Sunt 
autem illi, quos demones qua volunt forma appa- 
rentes, terrent. Interdum vero egrotis remedia 


prescribunt. Atque ita ab iis, quos prius decepe- 


runt, deorum honorem reportant. Et quod de- 
mones sint, multos latet, non tamen nos, qui 
eorum scimus mysterium, quam ob causam heo 
faciant, ut in somniis se transforment adversus illos 
qui in eorum sunt potestate, et alios quidem 
lerreant, alios vero moneant oraculis et poscant 
Bacrificia, ao secum vesci jubeant, quoillorum de- 
glutiant animas. 

XV. Quemadmodum enim tetri serpentes suo 
halitu passeres attrahunt, sio et demones eos, 
qui mense illorum participes sunt, per cibos et 
potus cum mente eorum temperati ad suam tra- 
hunt voluntatem, transformantes se in somnis 
juxta formas simulacrorum, ut errorem augeant. 
Nam simulacrum neque animal est, neque divi- 
num habet spiritum ; qui vero apparuit demon, 
specie abusus est. Quot similiter homines per 
somnium ab aliis visi sunt et inter vigilandum 
obvii facti, factaque comparatione cum somni 
viso, non consonuerunt? Adeo ut insomnium hoc 


ὀργῆς προφάσει, ἔρωτος, ἤ ἄλλου τινὸς, ἥτοι 5 ξίφει, 
Ἡ βρόχῳ, 7j κρημνῷ, f, ἑτέρῳ τινὶ τὸ σῶμα alovi- 
δίως ἐνυθρίζουσιν, καὶ εἷς τἆλος κολασθτισοµένας χαθ- 
εστῶσι δί τῶν ἀναχκεχραμένων τὰς ἡπατημένας *! 
αὗτοῖς ψυχὰς, ὡς ἔφαμεν, εἷς τὸ καθἀρσιον χωρή- 
σαντες πῦρ. "Αλλοι δὲ ἄλλως ἐνεδρευόμενοι οὐ 
προσίασιν ἡμῖν, ταἰς τῶν κακούργων δαιμόνων bv- 
θυµήσεσιν ἁπατώμενοι, ὡς ὑπὸ μὲν τῶν θεῶν αὐτῶν 
ταῦτα πάσχοντες διὰ τὴν πρὸς αὐτοὺς ἀμέλειαν, 
θυσίαις δὲ αὐτοὺς διαλλάσσειν δυνάµενοι, xal ὅτι μὴ 
χρὴ αὐτοὺς ἡμῖν προσιέναι, ἀλλὰ τούναντίον φεύγειν 
καὶ μισεῖν. Καὶ ὁμῶς 95 μισοῦσι καὶ φεύγουσι τοὺς 
μᾶλλον ἑλεοῦντας καὶ ἐπ εὐεργεσίᾳ αὐτοὺς διώ- 
χοντας. 

XIV. Μισοῦντες οὖν καὶ φεύγοντες ἡμᾶς ἐνεδρεύ- 
ονται, οὐκ εἶδότες πόθεν αὐτοῖς τὰ ἐναντία τῇ αὐτῶν 
σωτηρίἰᾳ «φρονεῖν ἨὙίνεται' οὔτε γὰρ ἡμεῖς αὗτοὺς 
μλ βουλομένους πρὸς σωτηρίαν νεῦσαι βιάσασθαι 
δυνάµεθα, ἐπεὶ μὴ τοσαύτην νῦν xav' αὐτῶν ἔχομεν 
ἐξουσίαν, οὔτε αὐτοὶ ἀφ᾿ ἑαυτῶν τὴν κακὴν τοῦ δαί- 
µονος ἐνθύμησιν νοῆσαι δύνανται, οὐ γὰρ ἴσασιν ὅθεν 
αὐτοῖς 306. αἱ τῶν xxxv ἐνθυμήσεις ὑποθάλλονται. 
Εἱσὶν δὲ (24) οὗτοι οὕς οἱ δαίµονες χαθ᾽ Sc βούλον- 
ται μορφὰς ἐπιφαινόμενοι φοθοῦσιν. Ἔσθ' ὅτε δὲ 
xal τοῖς νοσούσι θεραπείας συντάσσουσιν, xal οὕτως 
τοῖς προηπατηµένοις θεῶν δόξαν ἁποφέρονται. Καὶ 
τοὺς δαίµονας δὲ εἶναι τοὺς πολλοὺς λανθάνουσιν, ἀλλὰ 
οὐχ ἡμᾶς τοὺς εἰδότας αὐτῶν τὸ µυστήριον, τίνος ἕνεχα 
τοιαῦτα πράττουσιν, ἑαυτοὺς κατ’ ὄναρ καθ) (vw τὴν 
ἐξουσίαν ἔχουσι μεταμορφοῦντες, xal οὕς μὲν φοθοῦσιν, 
οἷς δὲ χρηµατίζουσι καὶ θυσίας ἀπαιτοῦσι xal συν- 
εστιᾶσθαι κελεύουσιν, ἵνα αὐτῶν τὰς ψυχὰς συµ- 
πίνωσιν 98, 

XV. Ὡς γὰρ οἱ δεινοὶ ὄφεις τοῖς αὐτῶν πνεύµασι 
τοὺς στρούθους ἐπισπῶνται, οὕτω xal αὐτοὶ τοὺς 
µεταλαμθάνοντας τῆς αὑτῶν τραπέζης, διά γε τῶν 
βρωτῶν xal ποτῶν ἀνακραθέντες αὐτῶν τῷ vip, εἷς 
τὸ ἴδιον αὐτῶν 51 ἐπισπῶνται βούλημα, μεταμορφοῦν- 
τες ἑαυτοὺς κατ ὕναρ χατὰ τὰς τῶν ξοάνων ἰδέας 59 
ἵνα τὴν πλάνην αὐξήσωσιν. Τὸ γὰρ ζἔόανον οὔτε 
ζῶόν ἐστιν, οὔτε θεῖον ἔχει πνεῦμα, ὁ δὲ ὀφθεὶς 
δαίµων τῇ μορφῇ ἀπεχρήσατο. Πόσοι *9 κατ’ ὄναρ 
ὁμοίως ἄλλοι ὤφθησαν, xai Όπαρ συνανήσαντες 99 
ἀλλήλοις πρὸς τὸ κατ’ ὄναρ ἀντιθάλλοντες οὐ συν- 
εφώνησαν ; ὥστε οὐκ ἔτι 3037 ὄναρ ἐπιφάνεια 1 ἐκεῖ- 


jam non sit upparitio, sed accessio vel demonis [) νό ἐστιν, ἀλλ᾽ fj δαἰµονός ἐστιν ἢ ψυχῆς τὰ 33 ἐπι- 
velanime (a), que ex presentibus et cupiditate Ἁεννήµατα τοῖς παριοῦσι Φόδοις xal. ἐπιθυμίᾳ ἆπο- 
(a) Congruentius Greco verteretur : qua instanti timori vel cupiditati formas attribuit. Epyr PATROL. 


VARI/E LECTIONES. 
80 4| ve C, ἥτε Β. 3Ἡ χαθεστᾶσιν C, καθιστὰσιν 8. δὲ ἠπατημένους Ο. ** Ita S. qui οὕτως conj., ὅμως 
C, O. 5) ἐλεῶντας C, 95 τοὺς δαίµοτας dedi ex conject., τοῦ δαίµονος C. qui conj. τοῦ δαίμονας, ut est in 0, 


τὸ δαίµονες S... 95 συµπίνωσιν S. O, συμπίνουσιν C. 


97 δι’ αὐτῶν E ἴδιον αὐτῶν O. 3 εἰδέας C. 
ex conject. in marg., πόσοις id. in textu, ut Ο. 9 Ite in marg. C, 


0v 8? [ta C. 
qui in textu. ὑπερσυναντήσαντες, ut. O. 


9?! ἐπιφανείη O. 3 τὰ melius abegset. S. Deinde παροῦσι C. ex conject., παρία in textu. 
VARIORUM ΝΟΤΑΡ. 


(24) Cotelerius in versione vehementer labitur. 
Ceterum Greca quoque haud sana sunt. Fortasse 
verba εἰσὶν δὲ mutanda sunt in ἄλλους δὲ cui emen- 
dationi fidem facit Recognitionum liber, cujus para- 
phrasis hec est: Aliis eliam dxxmones in. visu per 


diversas ímagines apparentes interdum | minas ἵπ- 
tendunt, interdum — sanitates pollicentur (1v, 19). 
Cfr. infra ο. 44. 8. Post οὗτοι commate distinxi, 
assumpsaique οὕς ex O. DnEssEL. 





CLEMENTINA. — HOMILIA 1. 


διδουσης τας ἰδέας 3. ἡ γὰρ, φόθῳ τὸν νοῦν πλη- A formas seu 
γῖσα δὲ 9^ ὀνίρων τὰς ἰδας ἀποκυίσει. El δὲ — mentom peret 
τὰ [ava οἴεσθς ὡς ἔμπνοα ὑπάρχοντα τὰ τοιαῦτα — tem existimat 
Μεργεὺν δύνασθαι, ἐπὶ ζυγοῦ ἐπιστήσαντες αὐτὰ, 
eoo ὄντος τοῦ κανόνος, τὸ ἀντίῤῥοπον ἐπὶ τῆς ἑτέρας — eas οἱ in aller 
πλάστιχγος θένες, ἀξιώσατε αὐτὰ ἢ ὀλκότερα γε — que rogate il 
vin dj κουφότερα, καὶ οὕτως ἐὰν γένηται, ἔμπνοά — res, atque si 
ἐσιν' ἀλλ’ οὗ γίνεται’ εἰ δὲ ἔσται, οὕπω τὸ τοιοῦτο — niet : quod 
Δεός ἐστιν. Καὶ γὰρ δακτυλῳ δαίµονος τοῦτο γενέσθαι — esset numen. 
δύναται. Καὶ σχώχηχες κινοῦνται, καὶ θεοὶ οὐ λέγονται. — test. Et vermi 
ΧγΙ. Ὅτι δὲ πρὸς τὰς προλήψεις ἡ ἱκάσου ψυ- ΧΥΙ, Quod 
χὰ Ἰδέας 5. δαιμόνων ἀπεικονίζει, καὶ οὐχ οἱ λεγόµε- — cujusque ide 
κι θεοὶ ἐπιφαίνονται, σαφές ἐστιν ix τοῦ Ἰουδαίοις — dicuntur dii 
μὴ ἐπιφαίνεσθαι' "AX ἐρεῖ τις" Πῶς οὖν ypnua- α Judmis noi 
tom τὰ μέλλοντα προσηµαίνοντες; καὶ τοῦτο — Quo modo igi 
ψεδδός ἐστιν. Δεδόσθω δὲ ἀλήθειαν 3 εἶναι, οὕπω τὸ p tes? Et hoc 
τοιοῦτο θεός ἔστιν' οὐ yàp εἴ «i9! µαντεύεται, θεός cedatur, nond 
ἐστιν" ὅτι καὶ πύθωνες μαντεύονται, ἀλλ᾽ ὑφ ἡμῶν — vaticinatur, d. 
ὡς δαίμονες ἐκριζούμενοι φυγαδεύονται. "AAX ἐρῖ — verum a nob: 
τς” Ἐνίοις θεραπείας προστάσσουσιν. Ψεῦδός ἐστιν — At dicet quis] 
διδόσθω δὲ οὕτως ἔχειν, οὕπω τὸ τοιοῦτο θεός ἐστιν — Falsum eet; 
xal γὰρ ἰατροὶ ἰῶνται πολλοὺς, καὶ θεοὶ οὐκ εἰσίν. — dum id est d 
Αλλά φησιν * ἱατροὶ οὐ πάντως ἰῶνται ἐκενου, — neo dii sunt 
ὧν τὴν πρόνοιαν ποιοῦνται, οὗτοι δὲ xal χρηµατί- illos sanant, : 
scc 308 ἰῶνται. "AAA ἴσασιν οἱ δαίµονες τὰ Üv- — per oracula s 
τως πρὸς ἔκαστον πάθος προσοικειωµένα 3 βοηθή- ad unumqut 
ura διὸ Ἰατροὶ ἐπιστήμονες ἱᾶσθαι δυνάµενοι, καὶ — Quare cum ; 
ταῦτα τὰ 9 ὑπὸ ἀνθρώπων ἰσθῆναι δυνάµενα, ἀλλὰ — idque morbis 
καὶ μαντικὰ ὄντα xal εἰδότα πότε ἕκαστον ἐξ aóvo- — cumque vates 
µάτον θεραπεύεται, τότε συντάσσουσι τὰς θεραπείας, — busex se ipi 
fva λαυτοὺς ἐπιγράφωσιν, eventum attri 
XVIL Ἐπεὶ διὰ εἰ 120 μετὰ πολὺν χρόνον χρηµα- Ó — XVII. Alioq 
τίζουσι τὰς ἰάσες; διὰ τἰ δὲ, ol πάντα δύνανται, — mittunt curat 
ἄνω τοῦ προσφἑρειν τι ! τὴν ἴασιν οὐ ποιοῦνται; — absque rei ali 
τίνος δὲ ἕνεκα τισὶ μὲν εὐξαμένοις θεραπείας προα- — tatem ? Quan 
τάσσουσιν, ἐνίοις δὲ ἔσθ' ὅτε καὶ οἰχειοτέροις οὖσιν ob — precantibus r 
χρηµατίζουσιν ; οὕτως ὁπόταν ἐξ αὐτομάτου θεραπεία — interdumque 
Μλλῃ γίνασθαι, ἐπαγγέλλονται, ἵνα ἑαυτοὺς ἐπιγρά- 983 Scilicet q 
φωσιν. "Άλλοι δὲ νοσήσαντες καὶ εὐξάμενοι ἐξ αὖτο- — pollicentur, u 
µάτου ὑγίάναντε, οὕς ἐπεκαλέσαντο, ἐπέγραψαν, — mgroti, post p 
καὶ ἀναθή ματα ἐποίησαν. Οἱ μέντοι γε μετ’ εὐχὴν — invocaverant 
διαφωνήσαντες τὰς ἀποτυχίας ἀναθεῖνι οὐ δύναν- — runt. Qui auti 
πι. Ἠλὴν eb οἱ συγγενεῖς τῶν τεθνεώτων 3 3 ἐξ infortunia nor 
αὐτῶν τινες ἀνεζήτησαν 3 τὰς ἀποτυχίας πλείονας — rum affines vc 
ἂν εὐρήκειτε τὰς ἀποτυχίας τῶν * ἀἐπιτευγμάτων. — potes facti no 
"AXX οὖδεὶς πρρειληµμµένος αὐτοῖς τὸν κατ αὐτῶν — adversa quam 
Ώεγχον ἐκφάναι θέλει αἰδούμεος ἢ φοδούμενος, ῃ patus eorum 1 
ἀλλὰ τούναντίον, τὰ πιστὰ αὐτῶν ἀτοπηματα συγκρύ- — aut metuenejit 
θουσιν. occultant. 
300 XVIII. Πόσοι δὲ καὶ καταψεύδονται ypnpa- — XVIII. Quat 





(a) Legere mallem cum Cotelerio curari, et in Greco ἰαθῆναι. Eprr. 


VARLE LECTIONES. 


"alia, C. 3 διὰ C. 3 εἰδίς 3 Ita scriptura cod. Ottob. explic 
teo, em vidit S, ἀλήδιια volgo. " Fork leg τις. ᾱ roosuxsidy 
Ἰασθηναι Cl. Labitur Schweglerus quud ad lectionem Cotelerii. — 
monas referendum est, de quibus sepe, uasi τὰ δαιµόνια praecesser 
miliarum Supra c. 40, et inlra c. 19, 20. 4. 100 δύνανται p. διὰ τἰ O. 
µατίζουσι. ! τίς Ο. ? fj addidit D. 3 συνεζήτησαν C. Post ἀποταχίας 
Neram restituit D. Tum εὑρήχειτε 8, Ο, εὑρήκητε C. * τήν O. 


255 


$8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


256 


curationesque ex iisdem factas, quas juramentis À τισμοὺς xal θεραπείας ἐξ αὐτῶν ἀποτελεσθείσας” 


quoque contirmant ? Quot autem mercede ipsos se 
tradiderunt, qui commentis quibusdam nonnulla 
Bponte passi atque ita predicantes, cum e morbo 
per remedium convaluerint, oraculo promissam 
fuisge sanitatem asserunt, ut stolidum cultum sta- 
biliant? Quam multa porro ex illis principio per 
magicam artem peracta sunt, ut per somnia et 
oracula predicerentur? attamen longo tempore 
heo quoque freus desiit. Quot autem jam ista fir- 
mare cupientes prestigiis utuntur ? Ceterum si 
quid vatidinatur vel curat, non id statim deus est. 

Nam Deus omnia potest. Is enim est bonus 
ac Justus, nuno in cunctos patiens, ut qui volue- 
rint, poenitentia de malis a se commissis acta et 
vita pie transacta,eo die quo universa judicabuntur 
pro merito percipiant. Quapropter nuno inoipite, 
propter bonam cognitionem, persuasi a Deo, resi- 
stere vestris pravis cupiditatibus et cogitationibus, 
quo possitis primam, que humano generi tradita 
fuit, salutarem observantiam revocare. Sic enim 
vobis continuo orientur bona, quibus acceptis ab 
experientia malorum deinceps cessabitis. Sed ei 
qui dedit agite gratias cum pacis rege perpetuo 
ineffabilium bonorum regnum habituri. In pre- 
senti vero, perenni flumine vel fonte aut etiam 
mari loti in ter beata invocatione non solum lati- 
tantes in vob:s spiritus poteritis expellere, sed ipsi 
non amplius delinquendo et Deo indubitata creden- 
tes aliorum malos spiritus ac truculentos demones 
gravesque morbos abigetis. Et interdum ubi solum 
inspexeritis vos, fugient. Agnoscunt enim eos qui 
Be tradiderint Deo. Quare honorantes eos ac veriti 
fugiunt, sicut heri vidistis, quo modo cum ego dis- 
tulissem post allocutionem orare pro iis qui mor- 
bis affliclabantur, demones propter honorem reli- 
gionis exclamarunt et ne parvo quidem tempore 
potuerunt sustinere. 


XX. Nolite ergo arbitrari, nos alterius esse na- 
iure, ideoque demonas non timere. Unius enim 
ejusdemque vobiscum sumus nature, at non reli- 
gionis. Quare vobis non multum, sed omnino me- 
liores vos quoque tleri similes non invidemus, imo 
contra consilium damus, gnari quod hi omnes eos 
qui Deo conjuncti sunt, ignotum mirumque in mo- 
dum honorant 8ο metuunt. 

XXI. Sicut enim Cesaris tribuno subjecti milites 
propter eum, qui potestatem dedit, ei qui potesta- 
tem accepit, honorem deferunt, in tantum, ut qui 
prepositi sunt dicant huio, veni, et veniat, et al- 
teri, vade, et vadat (a): sic et qui 8e Deo tradiderit 


(a) Matth. vri, 9. 


ταὶ ταύτας βεθαιοῦνται μετὰ ὄρχων ; πόσοι δὲ ἐπὶ 
μισθῷ ἑαυτοὺς ἐξέδωκαν, δι ἑνίων ἐπινοιῶν πάσχειν 
τινὰ ἀναδεξάμενοι, xai οὕτως κηρύξαντες, αὐτῶν τὸ 
πάθος ἀντιπαθείᾳ ἀποκοτασταθέντες, κχεχρηματίσθαι 
5 τὴν θεραπείαν λέγουσιν, ἵνα τὸ ἀταίσθητον ἐπι- 
γράψωσι σέθασµα; πόσα δὲ αὐτῶν ix καταρχῆς µα- 
ΥιΧᾷ τέχνῃ ἐτελέσθη, ἵνα ὄνειροπολῇ καὶ χρηµα- 
ttn ; καὶ ὅμως μακρῷ χρόνῳ καὶ ταῦτα διεφώνη- 
σεν. Πόσοι δὲ νῦν * τὰ τοιαῦτα κρατύνειν θέλοντες 
γοητεύουσιν; Πλὴν οὐκ eb «(7 μµαντικόν ἐστιν fj Oc- 
ῥαπευτιχὸν, τοῦτο θεός ἐστιν' 

XIX. Ὁ γὰρ θεὸς πάντα δύναται. Ἐκεῖνος Ὑάρ 
ἐστιν ἆγαθος καὶ δίκαιος, νῦν πᾶσι μαχροθυμῶν, ἵνα 
oi βουλόμενοι ἐφ᾽ οἷς ἔπραξαν κακοῖς µεταμεληθέντες 
καὶ καλῶς ὃ πολιτευσάµενοι, iv ἡμέρᾳ 7j τὰ παντα 
χρίνεται τῶν 9 xav' ἀξίαν ἁπολαύσωσιν. Διὰ νῦν ἄρ- 
ξασθε, ἀγαθῆς γνώσεως αἶτίᾳ θεῷ πειθόµενοι, ἀντι- 
λέγειν ὁμῶ ταῖς κακαῖς ἐπιθυμίαις καὶ ἐννοίαις ἵνα 
δυνηθῆτε ἀνακαλέσασθαι τὴν πρώτην τῇ ἀνθρωπό- 
τητι παραδοθεῖσαν 19 σωτήριον θρησκείαν. Οὕτω 
γὰρ ὑμῖν ἑξαυτῆς 1! ἀνατελεῖ τὰ ἀγαθὰ, à τινα λα- 
θόντες πεῖραν τῶν κακῶν τοῦ λοιποῦ καταλεΐψετε. 
᾽Αλλὰ τῷ δεδωχότι 330 εὐχαριστήσατε, μετὰ τοῦ 
τῆς εἰρήνης βασιλέως εἰσαεὶ τῶν ἀποῤῥήτων βασι- 
λεύοντες 1* ἀγαθῶν. Ev δὲ τῷ παρόντι, ἀεννάῳ !3 
ποταμῷ J| πηγῇᾷ ἐπὶ γε χἂν θαλάσσῃ ἀπολουσάμενοι 
ἐπὶ τῇ τρισµακαρίᾳ ἐπονομασίᾳ οὐ µόνον τὰ ἐἑνδο- 
μυχοῦντα ὑμῖν πνεύματα ᾿ ἀπελάσαι δυνήσεσθε, ἀλλ᾽ 
αὐτδὶ µηχέτι ἁμαρτάνοντες x«l Os ἀνενδοιάστως 
ποιστεύοντες τὰ ἄλλων χακὰ πνεύματα καὶ δαιµόνια 
χαλεπὰ σὺν τοῖς δεινοῖς πάθεσιν ἀπελάσετε. Ἐνίοτε 
δὲ µόνον ἑνιδόντων 1*. ὑμῶν φεύξονται. Ἴσασι γὰρ 
τοὺς ἀποδεδωκότας ἑαυτοὺς τῷ θεῷ. Διὸ τιμῶντες 
αὐτοὺς πεφοθηµένοι φεύγουσιν, ὥσπερ ἐχθὲς 15 ἑω- 
ράκατε, πῶς ἐμοῦ ἀναθεμένου μετὰ τὴν προσοµιλίαν 
εὔξασθαι ὑπὲρ τῶν πασχόντων αὐτὰ τὰ πάθη, τῇ πρὸς 
τὴν θρησκείαν «ip, ἀνέκραγεν, βραχεῖαν ὥραν στέξαι 
μὴ δυνηθέντα. 

XX. Mi οὖν νοµίσητε ὅτι ἡμεῖς ἄλλης φύσεως 
ὄντες κατὰ τοῦτο δαίµονας οὐ φοθούμεβα. Τῆς γὰρ 
αὐτῆς ὑμῖν ἔσμεν φύσεως, ἀλλ᾽ οὗ θρησκείας. Διὸ 
ὑμῶν οὐ πολὺ, ἀλλὰ τὸ πᾶν κρείττονες ὄντες xal 
ὑμᾶς :6 τοιούτους γενέσθαι οὐ φθονοῦμεν, ἀλλὰ τού- 
ναντ[ον συμθουλεύομεν, εἶδότες ὃτι τοὺς θεῷ προσ- 
οικειωθέντας ταῦτα πάντα ἀγνώστως προτιμᾷ καὶ 
φοθεῖται. 

XXI. ὍὌνπερ γὰρ τρόπον Καΐσαρος χιλιάρχῳ οἱ 
ὑποκείμενοι στρατιῶται διὰ τὴν τοῦ δεδωχότος ἐξου- 
alav τὸν εἰληφότα οἴδασι τιμᾷν, τοσοῦτον 13313 
ὥστ) ἂν τοὺς ἐφεστῶτας λέγειν τούτῳ, ἐλθὲ, καὶ ἔρ- 
χεται 57, καὶ ἄλλῳ, πορεύου, καὶ πορεύεται 19, οὕτως 


VARLE LECTIONES. 
5 Ita O c. 8. Χαχρη µατείσβαι C. * νῦν transcripsi ex O. " οὐκ of τι 0 ο. D, obyl τι (. 8 χαλῶς, quod 


exh cod. Reg. 


04. deest in utroque Hom. codice ἹΜεταμεληθέντες xal κατὰ τὸ ἀρέσκον αὐτῷ βιώσαντες 
habet Epit. ο. 66. * τῶν adjungunt cod. Reg. 801 ^t Epit. ο. 60 9 παραδοθεῖσαν ἐντολήν cod. 


eg. 804 


14 ἐξ αὐτῆς O. Dein πεῖραν D. πείρᾳ C, Ὁ. !? Ita O εἰ C ex conject., βασιλευοῦντες id. in textu, ἁπολαύοντες 


Epit. l. c. 


15 ἀενάῳ C. 


15 Fortasse leg. πόντων: sola presentia: ὃς vertunt Recognit. rv, 32. S. 
χθές O. Tum fortasse leg. ἐπισεμένου, Β. 16 ὑμᾶς 8, O, ὀμεῖς 


.OÜ ἔρχεσθαι Ό. 1* πορεύεσθαι Ο. 


e ^ . «ἳ - . ο m 7" * | « 


ÁK 
Ψ 


257 CLEMENTINA. — HOMILIA IX. 258 


καὶ ὁ θεῷ ἑαυτὸν ἀποδοὺς, πιστὸς ὢν, δαἰμοσί τε A estque fidelis, de&monibus ac morbis duntaxat lo- 


καὶ πάθεσι µόνον λέγων ἀχούεται, xal ὑποχωροῦσι 
δαίμονες, πολὺ ἴσχυρότεροι ὄντες τῶν κχελευόντων, 
'Agpistp Υὰρ δυνάµει τὸν ἑχάστου νοῦν ὁ θεὺς 
ὑκοτάσσει «p βούλεται. Ὡς Ὑὰρ τὸν Καΐσαρα πεφό- 
θηνται ὄντα ἄνθρωπον πολλοὶ ἡγεμόνες μετὰ πασῶν 
τῶν παρεμθολῶν xal πόλεων, τῆς ἑκάστου καρδίας 1? 
εῶν ὅλων εἶκόνα προτιµαᾳν σπευδούσης. Θεοῦ γὰρ 
βολῇ τὰ πάντα δεδουλωµένα φόδῳ τὴν αἰτίαν οὐκ 
οἵδεν» οὕτω καὶ τὸν θεῷ προσφούγοντα xal τὴν δι- 
χαίαν πίστιν ὥσπερ εἰκόνα αὐτοῦ ἐν τῇ αὐτοῦ βα- 
σ:άζοντα καρδἰᾳ πάντα τὰ παθοποιὰ πνεύματα τιμᾷ 
χαὶ φεύγει, φυσικῇ τινὶ ὁδῷ πεφοθημένα. 

XXII. 'AAA' ὅμως κἂν 3 πάντες δαίμονες μετὰ 
εέντων τῶν παθῶν ὑμὰς φεύγωσιν, οὐκ ἔστιν iv 
τούτῳ µόνῳ 3: χαίρειν, ἀλλ᾽ ἐν τῷ δι’ εὐαρεστίαν τὰ 
ὀνόματα ὑμῶν dv οὐρανῷ ὡς del ζώντων ἆναγρα- 
οἴναι. Οὕτω καὶ τὸ θεῖον ἅγιον Πνεῦμα Ὑχαΐρει, ὅτι 
τὸν θάνατον νενίκηκεν ἄνθρωπος ' γὰρ 33 δαίμονας 
φυγαδεύειν εἰς τὴν ἄλλου ἴασιν Ἠίνεται. Ταῦτα δὲ 
λσγομεν, οὐχ ὡς ἀρνούμενοι τὸ μὴ δεῖν ἄλλοις βοη- 
θεῖν, ἀλλ᾽ ὅτι μὴ χρὴ ἐπὶ τούτῳ τυφωβέντας ἑαυτῶν 
ἀμελεῖν. 'Ἔσθ᾽ ὅτε δὲ 3 τινας ἀνόμους ἄνδρας 113 
ὀᾳίμονες φεύγουσι δύ ὄνομα τίµιον ^. xal ἐνεδρεύονται 
ὅτε ἀπελάσας xal 6 Ἱστορήσας. Ὁ μὲν ἀπελάσας, ὡς 
διὰ δικαιοσύνην προτιμηθεὶς, οὐκ εἰδὼς τοῦ δαίμονος 
τὸ καχοῦργον  ἅμα τε γάρ τὸ ὄνομα τετίµηχεν, καὶ 
τῇ φυγᾷ τὸν ἀσεθῆ elc οἴησιν διακαιοσύνης περιθαλὼν 
τοῦ μὴ μµετανοῖεν ἠπάτησεν. Ὁ δὲ ἱστορήσας, dx 
εἰσεθεῖ συγχρησάµενος τῷ ἀπελάσαντι, πρὺς τὴν 
ὁμοίαν πολιτείαν σπεύσας ἀπόλλυται. Ἐνίοτε δὲ καὶ 
τοὺς μὴ Θ:ῷ προσκειµένους ὄρχους φεύγειν ὗ κοχρί- 
νονται, ἵνα ἀἁπατήσαντες αὐτοὺς, ὅτε θέλουσιν, ἀνέ- 
λωσιν 35, 


XXIII. Καὶ τοῦτου οὖν ὑμᾶς εἶδέναι βουλόμεθα, ὅτι 
ἐὰν µή τις ἑαυτὸν ἑκὼν 3 δαίμοσι δοῦλον ἐκδῷ, ὡς 
τάχιον εἶπον, ὁ δαίµω, τὴν κατ’ αὐτοῦ ἐξουσίαν οὖκ 
ἔχε. "Eva οὖν θεὸν σέθειν ἐλόμενοι xal τραπέζης 
δαιμόνων ἀποσχόμενοι καὶ σωφροσύνην μετὰ φιλαν- 
θρωπίας καὶ δικαιοσύνης ἀναδεξάμενοι xal τρισµα- 
καρίᾳ ἑπονομασίᾳ εἷς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν βαπσισάµε- 
vot, τῷ 34 ὅσον ὀύνασθε ἐπὶ τὸ τέλειον τῆς ἀγνείας 
ἑαυτοὺς ἐπιδιδόναι 31, δύνασθε χολάσεως ἀῑδίου ῥυ- 
σθέντες αἰωνίων ἁγαθῶν κληρονόμοι χαταστῆναι, 


quens auditur, et recedunt demones, qui multo 
fortiores sunt jubentibus. Ineffabili quippe vi Deug 
mentem singulorum subdit cui vult. Nam quemad- 
modum Cesarem, qui homo est, metuunt duces 
plurimi cum omnibus castris et urbibus, singulo- 
rum corde imaginem Domini cunotorum venerari 
properante : Dei siquidem voluntato omnia timore 
in servitutem redacta causam nesciunt : ita et eum 
qui ad Deum confugit, et fidem justam, velut illius 
imaginem, in corde portat, cuncti morborum au- 
ctores spiritus honorant et fugiunt, naturuli quadam 
ratione perterriti. 

XXII. Attamen licet cuncti demones cum omni- 
bus morbis vos fugiant, in eo solo non est gauden- 
dum, sed in eo quod propter beneplacitum nomina 
vestra in oclo tanquam semper viventium, descri- 
pta sunt. Sic etiam sanctus Dei Spiritus gaudet, 
quod homo mortem vicerit; nam quod demones 
fugantur, in alterius sanitatem fit. Hec vero dici- 
mus, non quasi negemus aliis esse succurrendum, 
sed quia non oportet, ut eam ob rem elati negliga- 
mus nos. Contingit autem aliquando, vt demones 
viros quosdam impios fugiant propter venerandum 
nomen, tuncque insidiis appetuntur et qui expellit 
et qui cernit: qui expellit, quasi propter justitiam 
fuerit honoratus, nesciens demonis malitiam ; si- 
mul enim ac nomen honore persecutus est, et fuga 
sua impium in opinionem justitie injecit, atque 
ita ad poenitentiam non agendam fraude induxit. 
Qui vero cernit, dum commercium habet cum ex- 


C pellente tanquam cum homine pio, ad similem vi- 


vendi rationem festinans perit. Interdum vero et 
eos, qui ad Deum non referunt adjurationes, fu- 
gere simulant, ut deceptos, cum velint, interi- 
mant. 

XXIII. Et hoc igitur vos scire volumus, quod 
nisi quis sponte se ipsum demonibus servum tra- 
dat, quemadmodum dixi modo, demon non habet 
potestatem in eum. Itaque unius Dei cullum am- 
plexi, demonum mensa abstinentes, temperantiam 
cum humanitate ac justitia consectati et ter beata 
invocatione in remissionem peccatorum baptizati, 
pro viribus &d puritatis perfectionem vostradendo, 
potestis ab eterna eripi damnatione, et bonorum 
eternorum constitui heredes. Quse postquam di- 


Ταῦτα εἰπὼν τοῖς ὑπὸ παθῶν ὀχλουμένοις προσιέναι ἢ xisset, eos qui egritudinibus vexabantur jussit ac- 


ἐκέλευσεν, xal οὕτως πολλοὶ πείρᾳ τῶν ἐχθὲς 13 or. 
ῥαπευθέντων συνεληλυθότες προσῄεσαν 1. Ὁ δὲ τὰς 
χεῖρας αὗτοῖς ἐπιθεὶς καὶ εὐξάμενος ἐξαυτῆς ἰασά- 
µενος, ἐντειλάμενος 23 αὐτοῖς xal τοῖς ἄλλοις 
ὀρθρίτερον 59 συνεδρεύειν, αὐτὸς λουσάµενος καὶ τροφῆς 
μεταλαθὼν, ὕπνωσεν. 


cedere, et ita multi propter eos, quos hesterno die 
curatos viderant, congregati accesserunt. Ille vero 
impositis super eos manibus et precatus confestim 
sanavit, precepitque cum iis, tum aliis, ut majori 
mane convenirent: atque lotus, ciboque sumpto, 
somno se tradidit. 


VARLE LECTIONES. 


** Post καρδία» C inserendum putat τοῦ vol θεοῦ. Cfr. e. g. hom. χι, 24 Fortasse τῶν ὅλων mutandum 
in τὸν θεοῦ s. 3*9 [ta O c. marg. Ci, in cujus textu καί 3 µόνον O. ?* [ta locum corruptum atque man- 


cum sanavi c. O. Ap. C est οὕτω τὸ θεῖον ἅγιον. Ita conject. θεοῦ 


ον vel θεοῦ ὀνόματα non opus est, 


Tr 
? δἱ subnotatur in 0, ad cuj. oram δία. ** θελήσωσιν ἀνελῶσιν C : ἐκών addidi c. O, subinde ἐκδῷ S. 
ἐχλώη C, Ο. ** Ita 8, «ó 6, Ο. 3 ἐπιδιδόνες Ο. 3 χθές Ο. 3 ItaO c. 8, προσίεσαν C. 3 ὀρθριώτε- 


eov Cl. et B, qui hic et infra mavult ὀρθριαίτερον. 


A 


Lad 


259 
HOMILIA X. 


I. Tertio itaque apud Tripolim die maturins e 
somno suscitatus Petrus ingreditur in hortum ubi 
ingens erat aque receptaculum, in quod continue 
plurima fluebat unda. Ibi lotus sicque postea pre- 
eatus consedit : nos vero ciroumsedentes ac in 
eum respicientes, quasi qui aliquid desideraremus 
audire, animadvertens dixit ; 

II. Multa mihi videtur esse differentia inter igna- 
rog et errantes. Qui enim ignorat, videtur mihi 
similis esse bomini ad preclaram oivitatem pergere 
nolenti, inscitia bonorum ibi positorum ; qui vero 
errat, homini scienti quidem civitatis bona, sed 
qui in itinere suscepto semitam mutaverit ideoque 
aberrarit. Ad eum igitur modum puto magnam 


esse diflerentiam inter idolorum cultores et eos qui p 


in vera regione peccant. Nam idolorum cultores 
vitam eternam nesciunt, quam ideo nec appetunt: 
quod enim ignorant, non possunt diligere. Qui 
autem unum Deum colere sibi proposuerunt, et 
eternam vitam bonis datam edocti sunt, si quid 
contra voluntatem Dei aut crediderintaut fecerint, 
assimilantur iis qui ex supplioi civitate eruperunt, 
ut venirent ad urbem felicitatis, atque itinere a 
recía via aberrarunt. 

III. Hec cum nobis edisseret, ingressus est is 
qui ad hujusmodi referenda destinatus erat ex 
nostris, ut nuntiaret illi: magna hominum multi- 
tudo, domine mi Petre, pro foribus stat. Ejus ergo 
permissu intravit magna hominum frequentia. Ille 
vero surgens etin basi hesterna positus, cum reli- 
gionis ritu salutasset, dixit: Dei, creatoris coeli et 
terre omniumque iis contentorum (ut verus nos 
docuit propheta) ad imaginem et ad similitudinem 
homo factus, constitutus est ut imperaret ac domi- 
naretur, dico autem in ea que sunt in aere, terra 
et aquis, quemadmodum ex ipsa re cernere est. 
Nam industria sua qua in aere versantur dejicit, 
qua in profundo degunt extollit, que terrawu inco- 
lunt venatur, quamvis robore multum eo prestan- 
tiora, elephantos inquam et leones ac his similia. 


IV. Quandiu ergo justus exstitit, omnibus malis 
guperior fuit, ao velut in corpore immortali expe- 
rimentum doloris capere non poterat. Ubi autem 
peccavit, sicut die hesterno et illum precedente 
ostendimus tanquam factus servus peccati cunctig 


5, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUPBIA. 


"OMIAIA ἡ 31, 


1. T. μὲν οὖν iv Τριπόλει τρίτῃ ἡμέρᾳφ ὀρθρίτε- 
pov 33 ἐξ ὕπνου ἐγερθεὶς ὁ Πέτρος ele τὸν γῆπον 
εἶσμει 33, ἔνθα ἦν ὑδροχοεῖον μέγα, εἰς ὅ διηνεκῶς 
πλούσιον ἕῤῥειν ὕδωρ. Ἐκεῖ λουσάμενος, εἶθ' οὕτως 
εὐξάμενος ἐκαθέσθη, ἡμᾶς δὲ περικαθεζοµένους καὶ 
slc αὐτὸν ἀτενίζοντας ὥσπερ ἀκοῦσαί τι βουλομένους 
συνεὶς, ἔφη" 

II. Πελλή µοι δοκεῖ εἶναι διαφορὰ τῶν ἀγνοούντων 
πρὸς τοὺς πεπλανηµένους. 'O γὰρ ἀγνοῶν ἑοικέναι 
μοι δοχεῖ ἀνδρὶ àv εὐθηνουμένην πόλιν μὴ ὁρμᾶν ** 
βουληθέντι, διὰ τὸ ἀγνοεῖν τὰ ἐκεῖ χαλὰ, ὁ δὲ πε- 
πλανηµένος µαθόντι μὲν τὰ κατὰ τὴν πόλιν ἀγαθὰ, 
ἐν δὲ τῷ ὁρμῆῷν κατὰ τὴν ὁδὸν τρίθον παραλλάξαντι 
καὶ διὰ τοῦτο πλανωμένῳφ. Οὕτως οὖν µοι δοχεῖ πολ- 
λὴν διαφορὰν εἶναι τῶν εἴδωλα σεθόντων πρὸς τοὺς 
ἐν θεοσεθείφ ἁλωμένους. Ol τε γὰρ εἶδωλα σέθοντες 
ἀγνοοῦσι τὴν αἰώνιον ζωὴν, οὗ εἴνεχεν οὐδὲ ὀρέγονται 
αὐτῆς ' ὅ γὰρ μὴ ἴσασιν, ἀγαπᾷν οὗ δύνανται. Οἱ δὲ 
τὸν Φ1 4 ἕνα θεὸν σέθειν ἑλόμενοι καὶ αἰώνιον ζωὴν 
τοῖς ἀγαθοῖς δεδοµένην µεµαθηκότες, ἐάν τι παρὰ τὰ 
δοκοῦντα τῷ θεῷ fj πιστεύσωσιν ποιήσωσιν, ἑοίκασι 
τοῖς τὴν 99 μὲν πόλιν τῆς τιμωρίας ἐχθεθηχόσιν, ἐλθεῖν 
δὲ εἰς τὴν εὐθηνουμένην 36 [ἐπιθυμοῦσιν], καὶ ἐν τῇ 
ὁδῷ της εὐθείας πλαν ηθεῖσιν. 

III. Ταῦτα αὐτοῦ διαλεγοµένου ἡμῖν εἶσῄει τις τῶν 
ἡμετέρων ὁ ἐπὶ τῷ ἀπαγγέλλειν αὐτῷ τὰ τοιαῦτα 
καθεστηκὼς λέγων 5]. πολλοὶ ὄχλοι, χύριέ µου Πέτρε, 
πρὸ τῶν θυρῶν ἑστήκασιν. Ἐπιτρέψαντος οὖν αὐτοῦ 
πολὺς ἐπεισήλθεν Oy Aoc. Ὁ δὲ ἐγερθεὶς καὶ τῇ ἐχθὲς 54 
βάσει ἐπιστὰς, τῷ τῆς θεοσεθείας ἔθει προσαγορεύ- 
σας, ἔφη' θεοῦ τοῦ τὸν οὐρανὸν χτίσαντος xai τὴν 
γῆν καὶ πάντα τὰ iv αὐτοῖς πεποιηχότος, ὡς ὁ ἁλη- 
θὴς ἡμῖν εἴρηχε 59 προφήτης, ὁ ἄτθρωπος κατ elaóva 
καὶ καθ ὁμοίωσιν γεγονὼς ἄρχειν τε xal χυριεύειν 
κατεστάβη, λέγω δὲ τῶν ἐν ἀξρι xai và καὶ ὕδασιν, 
ὡς 36 ἐξ αὐτοῦ τοῦ πράγματος ἔστι συνιδεῖν, ὅτι τῇ 
ἑαυτοῦ συνέσει τὰ μὲν iv ἀξρι φέρει κάτω, τὰ ἐν 
βυθῷ ἀνάγει ἄνω, τὰ iv ΥΠ ἀγρεύει, καὶ xol γε κατ᾽ 
ἀλκὴν αὐτοῦ πολλῷ μείζονα ὄντα, λέγω ὃδ ἑλέφαντας 
καὶ λέοντας καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια €, 

IV. Ὅτε μέν τοι δίκαιος ἐτύγχανεν, καὶ πάντων 
παθηµάτων ἀνώτατος 336 dv, ὣς ἀθανάτῳ σώματι 
τοῦ ἀλγεῖν πεῖραν λαθεῖν μὴ ἀυνάμενος! ὅτε δὲ ἥμαρ- 
t£v, ὡς ἐχθὲς 3 καὶ τῇῃ πρὸ αὐτῆς ἐδείξαμεν, ὡς 
δοῦλος Υεγονὼς τῆς ἁμαρτίας πᾶσιν ὑπέπεσε τοῖς 


perpessionibus subjacuit et omnibus bonis justo D παθήµασιν, πάντων καλῶν δικαίᾳ χρίσει στερηθείς. 


judicio privatus est. Haud enim equum fuisset, ut 
relicto datore data apud ingratos manerent. Unde 
per exsuperantem misericordiam, quo una cum 
prioribus futura quoque eterna percineremus bona, 


OÀ γὰρ εὔλογον ἦν, τοῦ δεδωκότος ἐγκαταλειφθέντος 
τὰ δοθέντα παραμµένειν τοῖς ἀγνώμοσιν. θεν ἐξ 
ὑπερθαλλούσης αὐτοῦ εὐσπλαγχνίας πρὸς τὸ ἆπολα- 
θεῖν 95 ἡμᾶς ἅμα τοῖς πρώτοις καὶ τὰ ἐσόμενα αἰώνια 


VARLE LECTIONES. 
8 δεχάτη Ο. 33 ὀρθριώτερον Cl. et Β. 39 εἶσῄει S, O, etolec C. Tum ὁδροχοεῖον 8, ὑδροχόϊον C, O. 3 ἀρᾷν 


O in textu, quod in marg. ead. 


man. correoeit in óp 
σύλεσβαι, ut Ο. 39 τήν om. O. Tum idem ἐκδεοηκ 


Jnd Subinde βουληθέντι ex conject. Ci, cuj. textus 
gt, 


ut conj. C, in cuj. textu ἐχθεθοηχόσι. Subinde 


Inserui 86 c, O. 56 εὐθυνουμένην O, cuj. lacune subsequenti inscripsi [ἐπιθυμοῦσιν]. Deinde της εὐθείας 


id. ο. D, τὴν εὐθείαν C. 
5 χθές ϱ. 95 ὡς ἀληθὴς εἴρηκεν ἡ μῖν 


9 τῶν ἡμετέρων ἐπὶ τῷ ἀπαγγελεῖν αὐτῷ, ὁ τὰ τοιαῦτα χαθε 
n Vbb. ὕδασιν ὡς js : 


χὼς λέγειν C. 


exarata sunt πο *! [ta OQ. c. Cl, τῶν 


τουτοις παβαπλησίων C: 9$ χθές 0. 33 πρὸς τὸ ἀπολαύειν C. ex conjeot., πρὸς τῷ ἀπολαύειν id, in textu. 





E "E ; E re 7X 

EXURETE Sr. 

' MODEL a 

| : " 2 XS. 5 LN 

0 t 9 A 

381 CLEMENTINA. — HOMILIA X. | wa 
δα 


ἆγαθὰ, τὸν αὗτοῦ ἔπεμψε προφήτην. O δὲ προφήτης À suum misit prophetam. Qui propheta nobis prece .. pus 


πρὸς ὑμᾶς λέγειν ἡμῖν B δεῖ φρονεῖν xal ποιεῖν 
ἐνετείλατο. Ἔλεσθε οὖν, 6 ἐπὶ τῇ ὑμετέρᾳ χεῖται 
ἐουσίᾳ. "A μὲν οὖν δεῖ φρονεῖν, ἐστὶ ταῦτα" τὸν 
πάντα πεποιηκότα σέθειν Osóv: ὃν ἂν ἀπολάθητε τῷ 
νῷ, ἀπ᾿ 5 αὐτοῦ ἀπολήψεσθε ἅμα τοῖς πρώτοις χαλοῖς 
χαὶ τὰ ἐσόμενα αἰώνια ἀγαθά. 

V. Πεῖσαι οὖν ἑαυτοὺς πρὸς τὰ συμφέροντα δυνή 
σισθε, ἑάνπερ τῷ ἐμφωλεύοντι ἐν τῇ ὑμετέρφ xaplq 
θενῷ ὄφει ὥσπερ ἐπάδοντες λέγητε Κύριον τὸν 
θεὸν φοθηθήσῃ, καὶ αὐτῷ µμµόνῳ λατρεύσεις. Ἐκ 
παντὸς οὖν λογισμοῦ συµμφἑρει τὸ αὐτὸν µόνον φοθεῖ- 
ca, οὐχ ὡς ἄδικον, ἀλλ᾽ ὡς δίκαιον. Καὶ γὰρ ἄδικόν 
τις φοθεῖται, μὴ ἀδίχως ἀναιρεθῇ, xal τὸν δίκαιον, 
μὴ 4 ἁμαρτίᾳ φωραθεὶς τιµωρηθῇ. Δύνασθε οὖν ἐν 


τῷ πρὸς αὐτὸν φόθῳ πολλῶν τῶν ἐπιθλαθῶν ' ἆπαλ- p timorem erga illum effugere multos noxios metus. 


λαγῆναι φόθων. "Eva. γὰρ τὸν πάντων χύριον καὶ ποιη- 
τὲν ἐὰν μὴ φοθῆσθε 99, πάντων τῶν καχῶν δοῦλοι ἐπὶ 
τῃ 3360 ἑαυτῶν θλάβῃ ἔσεσθε, λέγω δὲ δαιμόνων xal 
παθηµάτων xai παντὸς οἵῳ 99 δή τινι τρόπῳ βλάπτειν 


δυναμένου. 


VI. Θαρσήσαντες οὖν πρόσιτε 99 τῷ θιῷ, ol τὴν 
ἀρχὴν ἐπὶ τῷ πάντων ἄρχειν xal κυριεύειν γεγενη- 
pivot, οἱ τινες ἔχετε αὐτοῦ ἐν μὲν τῷ σώματι τὴν 
εχόνα, ὁμοίως τε ἔχετε ἐν τῷ vq τῆς γνώμης τὴν 
ὁμοιότητα. Ἐπεὶ οὖν ἀλόγοις ζώοις ἐοικότα Ἡ πρά- 
ἔαντες Ex τῆς ψυχῆς [ὑμῶν] 9*. τὴν ἀνθρώπυυ φυχὴν 
ἀπωλέσατε, ὥσπερ χοῖροι γενόµενοι δαιμόνων αἰτή- 
µατα ἐγένεσθε. "Exv οὖν τοῦ θεοῦ νόµον ἀναδέξησθε 55, 
ἄνθρωποι Ὑγίνεσθε. OÀ γὰρ olov ἀἁλόγοις ἔστιν εἰπεῖν 
09 φονεύσεις, οὗ μοιχεύσεις, οὐ χλέψεις, xal τὰ 
ἑξῆς. Διὸ μὴ φθονήσητε ἑαυτοῖς εἰς τὴν πρώτην 
ἀναχαλούμενοι εἰσελθεῖν εὐγένειαν δὲ Δυνατὸν γάρ 
ἐστιν, ἐὰν τῷ θεῷ (25) διὰ τῶν ἀγαθῶν πράξεων 
ἐξομοιωβητε 9. Καὶ διὰ τὴν ὁμοιότητα υἱοὶ ἐχείνου 
tlyal λογισθέντες πάντων δεσπόται ἀποκαταστῆναι ὃυ- 
νήσεσθε; 

VII. ΄Αρξασθε οὖν ἀποδύεσθαι τῶν κενῶν εἰδώλων 
τοὺς ἐπιθλαθεῖς φόθους, ὅπως τὴν ἄδικον φύγητε 
ῥουλείαν. Δεσπόται γὰρ Ὑεγόνασιν ὑμῶν ἐκεῖνοι, Vl 
καὶ εἲς δούλους ὑμῖν ἄχρηστοι τυγχάνουσιν. Λέγω δὲ 
περὶ ὕλης τῶν ἀψύχων ἀγαλμάτων τῶν μηδὲ πρὸς 
τὸ δουλεύειν ὁμῖν χρησιµευόντων. Οὔτε γὰρ ἀκούει, 
οὔτε βλέπει, οὔτε αἱσθάνεται, à οὐδὲ μὴν 56 χινηθῆναι 
2137 δύναται. E! γὰρ βούλεταί τις ὑμῶν οὕτως ὁρᾷν 
ὡς ὁρᾳ, xal ἀχούειν ὡς ἀχούει, xal αἰσθάνεσθαι καὶ 
χιεῖσθαι: ἀλλ᾽ ἀπείη τοιαύτῃ λοιδορίᾳ λοιδορεῖν πάνθ᾽ 


Ἡ ἐπιλαθῶν 


tire, et moveri? Sed absit hac contumelia afficere ui 
(a) Matth. 1v, 10. (b) Exod, xx, 13 ; Matth. xix, 18. E 
VARLE LECTIONES. 0 

* ὁ δὲ προφήτης ἡμᾶς πρὸς ὑμᾶς λέγειν ὑμῖν O. 9 Ita D, ὑπ) C, Ο. 36 Fort. addendum ἐφ post S. ον 
fi in textu bx EAaÉy in arg. 55 [ta S, φοθεῖσθε C, O. 9 ᾧ C. 9 Ita 0 et Cx Ponjebt. id ο 

πηοσεῖτε in textu. 34 [ta conj. C. cuj. textus ἑοίκατε, ut Ο, 8 : Porro ἐκ addidi de conject., cum nullum Ud 


aliud remedium invenire p? 
lacuna, 9? ἀναδέξασθε O. ^ 


Περὶ εργῶν xai ἀγαθοποιῶν. Cor. 


tuissem. C emendat τῇ oxi 

ἀγένειαν O. 55 ἐξομοιοθῆτε O. 

δρ. C. jamdiu expressa, accedente O. Subinde 7 γάρ conj. S. 
VARIORUM NOTE. 

(25) Ἐὰν τῷ θεῷ. Hoo caput cum ?5, et homil. seq. 4 ao homil. xit, 20, delibat simul Damascenus cap. 


pit, ut diceremus vobis que sentire et facere de-  .. M : 
beatis. Eligite ergo et capessite. Id in vestra situm - oU 
est potestate. Equidem que sentire debetis, ista UD: 3 


sunt : omnium auctorem Deum venerari, quem ei ^ - ^ "29 
mente receperitis, ab ipso cum prioribus commo- . .:- y 


dis futura quoque perpetua bona consequemini. A p 
V. Vosmet igitur ad utilia poteritis persuadere, : 4j. 54 
si ad latitantem in vestro corde horridum serpen- | ISTA 
tem velut incantantes dixeritls : Dominum Deum . 77 
revereberis, et illi soli servies (a). Ex tota ergo ^ e 
mente cottvenit eum solum vereri,non ut iniquum, ΄ . z^ 
sed ut justum. Etenim iniquum qui veretur, ne : ^ 473 
inique de medio tollatur, justum vero, ne in peg- ' ' .* ο 





cato deprehensus ponas det. Potestis itaque pe? . Mec 
aM 

Unum enim cunctorum dominum et Creatorem nisi ', 7:5: 
timeatis, omnium malorum servi magno vestro .' 7 ῷ 
incommodo eritis, demonum inquam et morborum AA 
omnisque rei que aliquo modo potest nocere. On 
ος SAT 

VI. Cum fiducia ergo ad Deum accedite,qui prin- ο». Du A 
cipio ad cunctis imperandum et dominandum facti 9: E 
estis. Qui ipsius fertis in corpore imaginem, pariter τν 
feratia in mente sententie similitudinem. Quoniam . Ex 
igitur facientes similia cum brutis animantibus ex ^ ^": 


anima vestra humanam animam perdidistis, instar OMS 
porcorum effecti demonum facti fuistis petitio. ^ / ^ 
Itaque si Dei legem receperiits, fletis homines. : -. 
Neque enim brutis animantibus diei potest : Non ID 
occides, non adulterabis, non [uraberis (b), et se- 
quentia. Quare ne vobis invideatis, ut ad primam . ος. 
revocati introeatis nobilitatem.Fierienim id potest, 4 
si Deo per bona opera similes efficiamini. Et per . ^ v 








similitudinem fllii ejus ease reputati,in dominium m ς 
cunctorum restitui poteritis. TE: 
| mot 

VII. Incipe ergo deponere vanorum idolorum Er 


noxios metus, ut iniquam effugiatis servitutem. 5 
Domini namque vestri facti sunt illi, qui et adser- ^ ' ^ * 
vitium vobis fuissent inutiles. Loquor autem de — *': 
materia inanimorum simulacrorum, que ne ad ^ 
serviendum quidem vobis usui esse possunt. Nam ". 
neque audiunt, neque vident, neque sentiunt, sed — uv 

Ex 





neo possunt moveri. An enim velletaliquis vestrum — ' ^ 
sic videre ut vident, et audire ut audiunt, et sen- ως 


8? τῆς ψυχῆς p. τῆς oy [ῆς ὑμῶν] C, sine 
μὲν Cl. οἱ S, qui legi vult μήν — conjectura 


P 


4 
κ ορ) 


' V 9 
! u * 
, 'ü »od Os 4 , 
VL Y n. 


- 





| RC 
ME 
E. ^ 


OV 


263 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


hominem quemlibet, qui Dei cireumfert imaginem, A ὀντινοῦν 9! ἄνθρωπον, cixóva περιφέροντα θεοῦ, sl. xal 


etiamsi similitudinem perdiderit. 

VIII. Deos igitur vestros aureos et argentos vel 
ex alia factos materia in primam suam naturam 
restituite, in pocula dico et pelves et reliqua omnia 
que vobis ad ministerium possunt esse utilia ; at- 
que hec vobis initio data bona reddi poterunt. Sed 
forsan dicetis, non permittunt nobis id facere pre- 
positorum leges. Bene, quia leges, et/non ipsorum 
futilium numinum que non est virtus. Qua ergo 
ratione deos existimastis, qui humanis legibus de- 
fenduntur, & canibus servantur, 8 populis custo- 
diuntur? et hoc si idola fuerint aurea vel argentea 
vel enea : aam lapidea aut fictilia ipsa sui vilitate 
muniuntur, quia nemo hominum lapideum vel Πο- 
tilem furari avet deum. Adeo ut magno subjician- 
tur periculo, qui ex pretiosiore materia constant 
diii vestri. Et quo modo dii sunt, qui furto aufe- 
runtur, qui conflantur, appenduntur, qui ουβίο- 
diuntur? 


IX. O miserorum mortalium mentes, qui mor- 
tuis magis mortua verentur! Neque enim possum 
ea mortua dicere, que nunquam vixerunt. Nisi forte 
sepulcra sunt antiquorum hominum. Interdum 
enim ingressus aliquis loca ignota nescit, utrum 
quz videt templa sint hominum mortuorum mo- 
numenta, an vocatorum deorum : interrogans vero 


et audiens, ea esse deorum, adoravit pudore non- 


euffusus, quod, nisi percontando didicisset, propter 
equau similitudinem velut mortui preteriisset se- 


τὴν ὁμοιότητα ἀπώλεσεν. 

VIII. Τοὺς γοῦν θεοὺς ὑμῶν τοὺς χρυσέους καὶ do- 
γυρέους ἢ καὶ ἐξ άλλης τινὸς ὕλης γεγενηµένους, slc 
τὴν πρώτην αὐτῶν φύσιν ἀποκαταστήσατε, εἴς τε 
φιάλας 9 λέγω xal λεκάνας παὶ τὰ λοιπὰ πάντα ὅσα 
ὑμῖν πρὸς ὑπηρεσίαν χρήσιμα 9 εἶναι δύναται. xal 
ταῦτα ὑμῖν ἀπαρχῆς δοθέντα ἀγαθὰ ἀποκατασταθῆναι 
δυνηθήσεται. Αλλ) ἴσως ἐρεῖτε Οὐκ ἑῶσι ἡμᾶς 
τοῦτο ποιῆσαι ol τῶν ἐφεστώτων νόμοι. Καλῶς, ὅτι 
νόμοι, xal οὐκ αὐτῶν τῶν εἰκαίων σεθασµάτων ἡ 
μὴ οὖσα δύναμις. Πῶς οὖν αὐτοὺς θεοὺς νενοµίκατε 
ὑπ) 9 ἀνθρωπίνων νόμων ἐκδιχουμένους, ὑπὸ χυνῶν 
φρουρουµένους, ὑπ ὄχλων Φφυλασσομένους ; xal 
ταῦτα ἐὰν χρύσεα fj ἀργύρεα Ἡ χάλκεα" τὰ γὰρ λἰ- 
θινα Ἡ ὀστράχινα ὑπὸ τῆς ἀτιμίας φυλάσσεται, ὅτι 
οὐδεὶς ἀνθρώπων λίθινον ἢ ὀστράκινον ὀρέγεται κλέ- 
ψαι Θεόν. "Qats µεγάλῳ κινδύνῳ ὀπόκεινται ol ἐκ πο- 
λυτελεστέρας ὕλης γεγενηµένοι ὑμῶν θεοί. Πῶς δὴ 
καὶ θεοί εἶσιν, κλεπτόμµενοι, χωνευύμενοε, σταθµιζό- 
µενοι, φρουρούμενοι (25*) ; 

ΙΧ. Ὢ τῶν ταλαιπώρων ἀνθρώπων φρένες, νεκρῶν 
νεκρότερα δεδιότων’ 38 8. οὐδὲ γὰρ νεκρὰ αὐτὰ λέγειν 
δύναµαι, τὰ µηδέποτε ζήσαντα, ἐκτὸς εἶ μὴ 5! τάφοι 
ἀρχαίων ἀνθρώπων εἶσίν. Ἐνίοτε γὰρ ἐπιθάς τις ἁγνώ- 
στοις τόποις οὐκ οἵδεν, oc ὁρᾷ ναοὺς πότερόν ποτε νε- 
xmi) ἀνδρῶν µνήµατά ἐστιν, fj τῶν λεγομένων θεῶνί 
πυθόµενος Óà καὶ ἀκούσας ὅτι θεῶν 68, προσεχύνησεν 
οὖκ αἰδεσθεὶς, Ort st μὴ ἐξετάσας µεµαθήχοι €, διὰ 
τὸ ἴσον τῆς ὁμοιότητος, ὡς νεκροῦ μνημεῖον ἂν παρ- 
εληλύθει. Πλὴν οὐ χρή µε πρὸς τῆς δὲ τοιαύτης 


pulcrum. Sed non oportet ut in hao superstitione {ᾗ δεισιδαιµονίας πολλὴν παρέχειν ἀπόδειξιν. Ῥάδιον 


multam afferam probationem. Facile enim est vo- 
lenti intelligere, quod nihil sit, nisi quis forte nul- 
latenus videat. Attomen vel nunc audi simulacrum 
non audire, ao intellige, non intelligere. Nam illud 
mortalis hominis manus fecerunt, Si autem, qui 
fecit, obiit, quo modo ab illo factuni non destrue- 
tur? Cur itaque adoras mortalis opus, omnino 
sensu destitutum ? cum, qui mentem habent, ne 
animalia quidem adorent, nec elementa α Deo 
condita colant atque adulentur, celum dico, solem, 
lunam, astra, terram, mare et ouncta ii8 contenta: 


γάρ ἐστι τῷ θέλοντι νοῆσαι, ὅτι οὐδέν ἐστιν, ἐκτὸς 
εἰ µή τὶς οὗ βλέπῃ. Πλὴν x&v νῦν ἄχουσον, Oct οὐκ 
ἀκούει, καὶ νόησον, ὅτι οὗ νοεῖ. Χεῖρες γὰρ αὐτὸ θα- 
νόντος ἀνθρώπου ἐποίησαν, El δὲ ὁ ποιήσας ἐτελεύ- 
τησεν, πῶς τὸ ὑπ αὐτοῦ γεγονὸς οὐ λυθήσεται; Τί 
οὖν θνητοῦ ἔργον προσκυνεῖς, παντελῶς ἀναίσθητον 
0v; ὁπότε οἱ λογισμοὺς ἔχοντες οὐδὲ τὰ ζῶα προσ- 
κυνοῦσιν, οὐδὲ στοιχεῖα τὰ ὑπὸ θεοῦ γεγενηµένα xo- 
λακεύουσιν, λέγω δὲ οὐρανὸν, ἥλιον, σελήνην, ἆστρα- 
πὴν 55, θάλασσαν xal πάντα τὰ iv αὐτοῖς ὀρθῶς xpl- 
νοντες, μηδὲ 96 τὰ ὑπ αὐτοῦ γενόµενα προσκυνεῖν, 


VARLE LECTIONES. 


8' Ita C ο. D, ὃτι οὖν (. 39 φιάλοις Ο. 9 χρήσνμον Ο. 9 ἐπί Ο. ut. mox ὑπὸ ὄχλων. *! Nisi vocibus 
transpositis legas ἐκτὸς εἰ Is cgo: omnino rescripserim εἰκὸς τάφοι. Templa fuisse mortuorum sepulcra. 
0 


ex clementis Προτρεπτικῷ docet 
vit, p. 445. Ed. Sylb. D. cl μὴ ἐκτός C, O. 


b. Prap. 
useb. Prep even 


. 11. 6 ; Cyrill. ἐπ Jul. x, 341 ; Theodoret. Therapeut.. 


O ο. E, Θεόν C. θεοῦ σοι]. D. C. cum totum locum 


perperam distinxisset, corrigere voluerat οὐκ αἰδέσθη. Debebat saltem scribere ἠδέσθη, At quem sit ver- 
orum conjunctio, recte explanavit D, quem ego secutus sum, S. 95 µεμαθήχει C. Tum id ἴσον. ** πρὸς 


τῆς conj. C, πρὸς τὴν τῆς uterque hom. codex. ** Fort. ἄστρα, γῆν, ex Βεοορπ. v, 16, C. 


conj. D. 


66 μὴ δεῖν 


VARIORUM NOT. 


(25) Πῶς δὴ καὶ θεοί εἶσιν, πλεπτόμενοι, χωνευ. 
ópsvot σταφμιζόµενοι, φρουρούμενοι — Recognitio- 
num Ἱ. v, c. 15 : Qut ergofurari possunt, qui ab homi- 
nibus custodiri, qu conflari et appendt et malleiscsdt; 
isti hominibus sensum habentibus dii debent videri ? 
quasi Ruünus preter φρουρούμµενοι legerit σφυρού- 
µενοι. Urgentur autem eadem ista argumenta a 
sanctis Patribus, iis presertim qui adversus gentes, 
et apologias pro Christianis scripserunt. Deus zreus 


vel argenlus, de immundo, vascuto, ut sepius facium 
4Egyptio regi, conflatur, tunditur, mallets, et. incu- 
dibus figuratur. Que verba magni oratoris Minucii 
Felicis eo protuli, ut monerem iis inserendam esse 
virgulam post szpius : neque enim sepius Amasis 
rex ex immundo vasculo idolum fecil, aed semel, 
referente Herodoto in Euterpe cap. 172. Sensus 
itaque est, et aepius id factum et factum quoque 
/Egyptio ab rege. Cor. 


365 CLEMENTINA. — HOMILIA X. 206 


ἀλλὰ τὸν τηύτων δημιουργὸν καὶ πάροχον σέθειν Α recte judioantes, nec ab ipso oreata coli debere, 
θεόν. "Emi τούτῳ γὰρ xal αὐτὰ χαίρει, ὅτι τὴν τοῦ — Bed eorum opiflcem et. largitorem Deum esse ado- 
πεποιηκότος τιμὴν οὐδεῖς αὐτοῖς προσῆψεν, randum. In hoo quippe et ipsa gaudent, cum ho- 
norem ereatoris nemo ipsis attribuit. 

$19 X. Αὐτοῦ γὰρ µόνου ἐστὶν ἡ ἕντιμος δόξα X. Ad ipsum enim solum pertinet eximia gloria, 
τοῦ µόνου ἀγενήτου, ὅτε 55 τὰ λοιπὰ πάντα γενητὰ — qui solus inoreatus, est, quoniam reliqua omnia 
τυγχάνει. Ὡς οὖν τοῦ ἀγενήτου ἴδιον τὸ Θεὸς slvai, — creature sunt. Sicut ergo increati proprium est, 
οὕτως πᾶν ὁτιοῦν γενόµενον Osóq τῷ ὄντι οὐκ ἔστιν. — Deum esse, ita quidquid creatum est. Deus vere 
Πρὸ πάντων oov ἐννοηθῆναι ὀφείλετε τὴν τοῦ ἓν ὁμῖν ποπ est. Ante omnia ergo intelligere debetis mali- 
ἑπατῶντος ὄφεως καχοῦργον ἐπίνοιαν, ὃς φρονίµως — gnum vos intus decipientis deemonis commentum, 
ὑμᾶς ἁπατᾷ ὑποσχέσει κρείττονος λογισμοῦ, ἕρπων — qui perite seducit vos promissione mentis melioris, - 
ὑμῶν ἐκ τοῦ; ἐγκεφάλου slc τὸν νωτιαῖον μυελὸν (20) — serpitque e cerebro vestro in dorsi medullam, et 
11! μέγα κέρδος ἡγούμενος τὴν ὑμετέραν ἀπάτην. lucrum magnum computat deceptionem vestram. 

ΣΙ, Εἰδὼς 8 γὰρ τὸν ἀπαρχῆς vópov, ὅτι ἐὰν ὑμᾶς XI. Scit enim primam legem, quod, si vos in 
ες ὑπόνοιαν τῶν 99 δήποτε λεγομένων θεῶν ἑνέγκη, — opinionem vulgatorum deorum inducat, solummo- 
µόνον ἵνα εἰς τὸ τῆς μοναρχίας ἀγαθὸν ἁμάρτητε ", ῃ do ut contra monarchie bonum peccetis, lucrum 
χέρὸος αὐτῷ Ὑίνεται ἡ ὑμῶν καταστροφή. Λόγῳ δὲ — ipsi Βαΐ vestra subversio. Hac vero ratione, quod 
τούτῳ ὅτι γῆν ἤσθιε καταδικασθεὶς, τὸν BU ἁμαρτίαν — terram edere condemnatus fuerit, eum qui peccati 
tc γῆν λυθέντα, γῆν vevópsvov, ἐσθίειν ἔχει üfouclav, — causa in terram resolutus est, terram factum po- 
τῶν φυχῶν ὑμῶν εἷς τὴν τοῦ πυρὸς αὐτοῦ Ὑαστέρα — testatem habet manducandi, animabus vestris in 
χωρουσῶν. Ἵνα οὖν ταῦτα πάθητε, πᾶσαν τὴν καθ igneum illius ventrem a&beuotibus. Ut ergo ista 


ὑμῶν ὑμῖν ὑποθάλλει οἴησιν, perpetiamini, omnem vobis contrariam suggerit 
opinionem. 
XII. Απ΄ 71 αὐτοῦ γὰρ πᾶσαι αἱ κατὰ τῆς µοναρ- XII. Ab ipso enim cuncte que contra Dei mon- 


lic ἁπατηλοὶ τῷ vip ὑμῶν ἔπι gAdOn ἑνσπείρονται — archiam sunt, sententim fallaces perniciose inse- 
ὑπολήψεις. Πρῶτον μὲν ἵνα μὴ τοὺς 7? τῆς θεοσε — runtur menti vestre. Primo quidem, ne pietatis 
δείας ἀκούσαντες λόγους τὴν τῶν κακῶν αἰτίαν àms- — verba audientes malorum causam ignorantiam ex- 
λάσητε ἄγνοιαν, 330 προφάσει γνώσεως ἐνεδρεύε, — pellatis, insidias pretextu cognitionis struit * sug- 
ῥοὺς τὰ μὲν Τὸ πρῶτα μιᾷ τῇ κατὰ πάντων προλή- — gerens primum et una in omnes utens presum- 
Vu χρώμενος, ἢ τις ἐστὶ τὸ νοµίζειν καὶ Τὸ xax&x« — ptione, que est ut, malo accepto consilio, putetur, 
βεθουλεῦσθαι 75, ὅτι ἐὰν µή τις ἀκούσῃ τοῦ τῆς θεο- |, quod si quis non audierit vere religionis sermo- 
σεθείας λόγου, οὐκ ἔστιν Évoyoc «T κρίσει, Διὸ xal C nem, non s$it reus judicio. Quare ita decepti qui- 
οὕτως ἁπατώμενοί τινες ἀχούειν οὐ θέλουσιν, ἵνα dam nolunt audire, ut ignorent ; nescientes igno- 
ἀγνοῶσιν, οὐκ. εἶδότες ὅτι ἡ ἄγνοια αὐτὴ xaÜ' αὐτὴν "* — rantiam ipsam per se esse validum venenum ac 
ἱκανὸν θανᾶσιμόν ἐστι φάρμακον. OÓ «àp, s! τις — lethale. Nam si quis mortiferum pharmacum per 
προσλάθοι θανασίµου φαρμάκου ἀγνοῶν, οὐκ &mo- ignorantiam sumat, non ideo non moritur. Sic pec- 
θνήσκει. Οὕτως φυσικῶς al ἁμαρτίαι ἀναιροῦσι τὸν — cata naturaliter interimunt peccatorem, licet ex 
ἁμαρτάνοντα, xlv ἀγνοῶν πρᾶσσῃ T! & μὴ δεῖ, ignoratione faciat quie non oportet. 

XII. Et δὲ ἐπὶ παραχοῃ λόγων xplow γίνεται, XIII. Si autem de eo erit judicium, quod non sit 
πολλῷ μᾶλλον ὁ θεὸς ὁλοθρεύσει τοὺς μὴ θελήσαντας — obeditum sermoni, multo magis Deus eos perdet, 
τὴν εἲς αὐτὸν θρησχείαν ἀναδέξασθαι. 'O yàp μὴ 0£- — qui noluerint ejus religionem suscipere. Nam qui 
λων μαθεῖν ἵνα μὴ Évoy oc 7j, ἤδη ὡς εἰδὼς κρίνεται. — noluit discere ne esset reus, Jam ut peritus judi- 
"E we γὰρ 9 μὴ ἀχοῦσαι θέλει ὥστε οὐδὲν δύναται — catur. Agnovit enim quod noluit audire, adeo ut 
πρὸς ἀπολογίαν ἐἑπίνοια Ἱ πρὸς καρδιογνώστην — istud commentum nullatenus ad excusationem va- 


VARLE LECTIONES. 


"5 Ο. ** Participium eiBóc arcte connectendum est cum enuntiatione antecedenti, cum qua 
grammatice cohsret. S. Tum ἀπ᾿ ἀρχῆς O. Idem prep. εἷς bis exhibet. 6) τῶν 8. àv C, 
Tum ἐνέγχῃ µόνον, ἵνα 8, quod in Adnott. cr. emendari vult in ἑνέγκῃ, µόνον Ίνα. Atqui ita jam 
ediderunt C et Cl. ᾖΤ9 [ta C in marg., ἁμάρτη in textu, ut O. Tum γίνηται CO, Ο. ?!* 'Am' ex conject. 
Ci, deest in utroque Hom. cod. 33 Scripsi ἵνα μὴ τούς. duce libro Ottob.,in quo habes ἵνα τοὺς μὴ, x. v. ., 
ἵνα τούς C. Qui cum µή deesse recte monuisset, non exspectares lect. μὴ τούς in edit. Schweg.evulgatam. 
? Fort, scrib. Ἰνώσεως ἐνεδρεύει ἄλλης, τὰ μὲν, κ. τ. λ. Cl. Recogn. v, 48 : Occasione alterius. scientia. 
^ xal add. S. 15 Ita O ο. 8, βεθουλεύεσθαι C. 76 κατ αὐτήν C... Ita D c. Joan. Damaso. (Mss. cap. 
Περὶ μισομαθᾶ ο) qui hoe caput et sequens excerpsit : χαϊ---πράσσει cod. Hom. Parisin., καὶ ἀγνοῶν πράσ- 
s C. Ἰ Galliditas Recogn. v, 18. Fort. leg. ἀγχίφοια 5. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(26) Ἔρπων ὑμῶν ix τοῦ ἐγκεφάλου εἷς τὸν —aiunt,ex humanorum cadaverum medulla corrupte 
νωτιαῖον µυελόν. Ἀυβηυβ ex sensu magis quam serpentes nasci ? qua de re Plutarchus in Cleomene 
ad verbum : Serpit per sensus vestros; aique ab — extremo : seu potius ad id quod in Plinio legitur 
ipso vertice incipiens, per interiores dilabitur medul- — lib. x, cap. 66, anguem ex medulla hominis spina, 

, Recognit. v, 17. Quid siallusum ad id quod — gigni ? Cor. 


PATROL. GA. Il. 9 





261 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 





268 


leat apud cordis cognitorem Deum. Quocirca fugite A θεόν, Διὸ φεύγετε τοῦ ὄφεως τὴν πανοῦργον ὑποθαλ- 


ναίγαπι cogitationom, vestre menti a serpente sug- 
gestam. Ut vero aliquis vere ignarus presentem 
vitam flnierit, culpa non carebit, quod in toto vite 
tempore non agnoverit beneficiorum ciborumque 
largitorem, et, velut sensu carens, multumque in- 
gratus, indignus servus e regno Dei rejicietur. 


XIV. Subjicit iterum vobis nequissimus serpens 
existimationem, ut hoc cogitetis ac dicatis, hoc 
ipsum quod plerique vestrum dicunt: Scimus et nos, 
unum esse omnium Dominum,gsed et isti dii sunt. 
Sicut enim unus est Cesar, habet autem sub se 
&administros, consulares, preefectos, tribunos, cen- 
turiones, decanos : eodem modo, cum unus sit 
magnus Deus, instar Cesaris, et isti, ad similitu- 
dinem minorum potestatum, dii sunt, ei quidem 
subjecti, nostri tamen gubernatores. Audite igitur, 
qui ex hao susceptione per eum velut gravi veneno 
eatis infecti, pravam intelligo allati exempli suspi- 
cionem ut sciatis quid bonum et quid malum; 
nondum enim perspexistis, quoniam nec que pro- 
ponitis intelligitis. 

XV. Si enim dicitis, quod ad similitudinem Ce- 
saris Deus in locum subjectarum potestatum habet 
quos putatis deos, neque sio vestrum sequimini 
exemplum. Nam si sequeremini, id scire opor- 
tuit, quia sicut non licet nomen Cesaris dare 
alteri, dico autem vel consuli vel prefecto vel tri- 
buno vel alteri cuipiam (etenim qui dederit non 
vivet et qui acceperit occidetur), ita ex vestro 
exemplo Dei nomen alteri nefas est imponi, alio- 
quin et qui tentaverit vel accipere vel tradere inter- 
ibit. Quod si contumelia homini illa poenas dat, 
multo magis, qui alios deos dicunt, tanquam in 
Deum contumeliosi eterno subjicientur supplicio. 
Et merito, quia nomen quod in monarchiam ejus 
vobis ad honorandum traditum est, omni qua po- 
tuistis affecistis contumelia. Non enim vere nomen 
ejus est Deus : at. vos, qui illud quondam 8006- 
pistis,tractatis contumeliose, quod vobis conces- 
sum fuit; ut quemadmodum eo usi fueritis, id ad 
verum illius nomen referatur. Vos autem illud omni 
exposuistis opprobrio. 

XVI. Itaque vestrorum /Egyptiorum primi, qui 
de rerum colestium scientia gloriantur et de astro- 


λομένην ὑμῶν τῷ vip ἐνθύμησιν. "Iva δὴ καὶ ὄν- 
τως ἀγνοήσας τις τὸν παρόντα βίον τελευτήσῃ, ἔγ- 
χλημα Έξει, ὅτι βιώσας χρόνον οὐκ ἔγνω τίς αὐτῷ τε 
καὶ τῶν αὐτῷ 30 ἐπιχορηγηθεισῶν τροφῶν ὑπῆρξεν 
εὐεργέτης, καὶ 333 ὅτι 8 ὡς ἀναίσθητος xal ἀχά- 
ῥριστος πολὺ ἀνάξιος δοῦλος τῆς τοῦ θεοῦ ἀποδοχιμά- 
ζεται 83 βασιλείας. 

XIV. Πάλιν τε 8 ὑποθδάλλει ὑμῖν ὁ δεινὸς ὄφις ὑπόλη- 
div, τοῦτο νοεῖν καὶ λέγειν τοῦτο αὐτὸ, ὃ δὲ σχεδὸν ol 
πλεῖστοι ὑμῶν λέγουσιν Ἴσμεν καὶ ἡμεῖς ὅτι εἷς 
ἐστὶν ὁ πάντων Κύριος, ἀλλὰ xal οὗτοι θεοί εἶσιν. 
Ὅνπερ γὰρ τρόπον εἷς ἐστὶν ὁ Καΐσαρ *5, ἔχει δὲ 
ὑπ αὐτὸν τοὺς διοικητὰς, ὑπατιχκοὺς, ἐπάρχους, yt- 
λιάρχους, ἑκατοντάρχους, δεκαδάρχους 98, τὸν αὐτὸν 
τρόπον ἑνὸς ἤντος τοῦ μεγάλου θεοῦ ὥσπερ Καΐσσρος 
καὶ οὗτοι ' κατὰ τὸν τῶν ὑποκειμένων ἐξουσιῶν λό- 
γον θεοί εἶσιν, ὑποχείμενοι μὲν ἐχείνῳ, διοικοῦντες 
δὲ ἡμᾶς. ᾽Ακούσατε οὖν οἱ ταύτῃ τῇ ὑπονοίᾳ 35 ὡς 
δεινῷ ἀπολειφθέντες lp. ὑπ αὐτοῦ, λέγω δὲ τοῦ πα- 
ραδείγµατος τὴν κακὴν ὑπόνοιαν, ὅπως εἰδῆτε τί 
καλὸν καὶ τί πονηρόν' οὕπω γὰρ ἀνεθλέψατε, ὅτι οὐδὲ 
τοῖς προθαλλοµένοις ὑφ᾽ ὑμῶν ἑνορᾶτε. 

XV. El γάρ φατε, ὡς εἷς "* τὸν τοῦ Καΐσαρος 
λόγον τὸν Θεὸν ἔχειν τὰς ὑποχκειμένας ἐξουσίας, 
τοὺς λεγομένους θεοὺς, οὐδ' οὕτως τῷ ὑμῶν στοιχεῖτε 
παραδείγματι. Et γὰρ ἑστοιχεῖτε, ἐχρῆν toot. 99 εἷ- 
δέναι, ὅτι, ὡς οὐκ ἔξεστι τὸ Καΐσαρος ὄνομα ἑτέρῳ δοῦ - 
ναι͵λέγω δὴ ἢ ὑπάτῳ fj ἐπάρχῳ 333 ἣ χιλιάρχῳ Ἡ ἑτέ- 
pup τιν/ (ὅτι ὁ διδοὺς οὗ ζήσεται͵ καὶ ὁ λαμθάνων ἀναι- 
ρεθήσεται], οὕτως ἐκ τοῦ ὑμετέρου παραδείγµατος 
τὸ *! θεοῦ ὄνομα ἑτέρῳ δοθῆναι οὐκ ἔξεστιν' ἐπεὶ καὶ 
ὁ πειραθεὶς ἤτε λαθεῖν ἥτε 93 δοῦναι ἀπόλλυται. El 
δὲ ἡ ἐπ ἀνθρώπου 99 ὕθρις δίκην παρέχει, πολλῷφ 
μᾶλλον οἱ ἑτέρους θεοὺς λέγοντες ὡς θεὸν ὑθρίσαντες 
αἰωνίῳ ὑποκείσονται κολάσει. Καὶ εὐλόγως, ὅτι τὸ εἰς 
τὴν αὐτοῦ µοναρχίαν παραδοθὲν ὑμῖν 3 τιμᾷν ὄνομα 
πάσῃ jj ἠδυνήθητε ὑπεθάλετε ὕθρει. οὐ γὰρ τὸ ὄντως 
ἐστὶν αὐτοῦ ὄνομα θεὸς, ἀλλ’ ὁμεῖς τέως Ὁὃ παρει- 
ληφότες ὀθρίσατε ὃ ἐδόθη ὑμῖν, ἵνα ὡς ἂν αὐτῷ χρή- 
σησθε, εἰς τὸ ὄντως αὐτοῦ ὄνομα λογισθῇ' ὑμεῖς δὲ 
αὐτὸ πάσῃ ὕθρει ὑπεδάλετε. 


XVI. Αὐτίκα γοῦν τῶν Αἱγυπτίων ὑμῶν ol ἀρχη- 
γέται, ol περὶ µενεωρολογίας αὐχοῦντες καὶ τῶν 


rum natura se jactant judicare, illad nomen per T) ἄστρων τὰς φύσεις διακρίνειν ἐπαγγελλόμενοι, ὑπὸ 


malam in se latentem opinionem omni ejus igno- 


κακῆς αὐτοῖς ἐνδομυχούσης ὑπονοίας πάστ αὐτὸ 06 


minie, quantum in ipsi fuit, subjecerunt. Nam ῥἀτιμίᾳ ὅσον τὸ κατ’ αὐτοὺς *! ὑὀπέθαλον. Οἱ μὲν γὰρ 


alii eorum bovem qui dieitur Apis colendum tra- 


αὐτῶν παρέδοσαν βοῦν τὸν Aeyópsvov "Απιν 99 σέθειν, 


VARLE LECTIONES. 


7 ἵνα δὲ C. ἐὰν p. ἵνα proponit S. *' αὐτοῦ co 
bante O, ἐπικουρηθεισῶν 6. *! Fortasse leg. ἔτι vel ἐπ 
nus Clem. p. 436, 569. S. Tum ἄλλο p. τοῦτο conj. S. Cfr. Recogn. v, 19 : aliam... opinionem. 
αὐτὸ οὗ O, τοῦτο οὐ C, qui conject. τοῦτο 6. Correxi interpunctionem Ci. € Καΐσαρ O. 


ί 


. D. Tum ἐπιχορηγηθεισῶν D ex conject., appro- 
* $3 ἀποδοκιμάσεται 8. 83 δὲ eibi Schlieman- 
δὲ κοῦ τὸ 


.6 δεκάρχους C. 


*! Jta S, αὐτοί C, Ο. isit, Recogn. |. ο. '* Lect. Oltob. suspicatus est S, expressit tamen ταύτην τὴν 
ὑπόνοιαν ο. C. Tum ἀπαλειφθέντες idem, ἐπαλειφθέντες S. — ** Fortasse leg. ὧσείΘ. 9! τοῦτο C. ?! τοῦ C. 


92 πεισθεὶς εἴτε λαθεῖν sive O. 99 ἐπ᾽ ἀνθ. conj]. 
deleri vult D, τοῦτο S. Jam nihil mutandum. 


C, ἀπ' id. in textu, ut 0. 
αὐτό add. ο. Ο. *' αὐτούς O et C ex conject., αὐτοῦ 


9$ ἡμῖν Ο. 95 τὸ ὡς C quod 


idem in textu S. Fort. scribendum αὐτοὺς αὐτό, 08 ἅπην O. 





286) 


CLEMENTINA. — HOMILIA X. 


210 


οἱ δὲ τράγον, ot δὲ αἴλουρον, ol δὲ ὄφιν 99, ἀλλὰ καὶ A didere, alii hircum, alii felem, alii serpentem, sed 


ἰχθὺν καὶ κρόµµυα xal γαστρῶν πνεύματα xal ὄχε- 
τοὺς (27) xai ἁλόγων ζώων µέλη, Καὶ ἄλλοις µυρίοις 
πάνο αἰσχροῖς ἀτοπήμασιν. 

3335 XVII. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος ἐγέλασεν 
ὁ παρεστηκὼς ὄχλος. Kal à Πέτρος ἔφη πρὸς τὸν γέ- 
λωτα" Γελᾶτε ὑμεῖς τὰ ἐκείνων, οὐκ εἰδότες πολλῷ 
μᾶλλον ὑπ) ἐχείνω» Ὑγελώμενοι. Πλὴν τὰ ἀλλήλων 
γελᾶτε, τὰ γὰρ ἴδια ὑπὸ συνηθείας χακῆς εἰς ἁπάτην 
ἀχθέντες οὗ βλέπετε. "Occ δὲ ὄντως ὀρθῶς /99 χατα- 
ελάτε τῶν Αἰγυπτίων, σύμφημι, ἐπεὶ ἄλογα ζῶα 
λορμκοὶ ὄντες προσχκυνοῦσιν, τὰ πάντως θνῄσκοντα, 
Hiec δὲ χἀκεῖνοι ὑμῶν καταγελῶντες λέγουσιν, ἀχού- 
σας Ἡμεῖς, φασὶν !, εἰ καὶ θνήσκοντα προσχυνοῦ- 
μεν, ἀλλά γε 3 κἂν ζήσαντά ποτε, ὑμεῖς δὲ τὰ μηδὲ- 
τοτε ζήσαντα σέθεσθε. Πρὸς τούτοις, φασὶν, τοῦ ἑνὸς 
θεοῦ τιμᾷν θέλοντες τὴν μορφὴν καὶ μὴ εὑρόντες 
ποία ἐστὶν, πᾶσαν μορφὴν προτιμᾷν εἱλόμεθα, xal 
ὅμως τοιαῦτά τινα λέγοντες ὀρθότερον ὑμῶν οἵονται 
φρονεῖν. 

ΤΙ. Διὸ xal ὑμεῖς ἀποχρίνεσθε 9 πρὸς αὐτούς' 
Ἐεύδεσθε, οὐ γὰρ tipp τῇ πρὸς τὸν ὄντως θεὸν αὐτὰ 
ctó:s9e, πᾶσαν γὰρ ἂν μορφὴν προσεκυνεῖτε ol πάν- 
τες, οὐχ ὡς ἐποιεῖτε' οἱ μὲν γὰρ ὑμῶν χρόμμυον * 
ὑπονοίσαντες εἶναι τὸ θεῖον xai Ὑαστρὸς πνεύματα 
cibo; πολεμοῦσιν 5. xal οὕτως ὁμοίως oi πάντες 
£v τι προτιµήσαντες τὰ ἄλλων Ψέγετε. Διαφόρῳ δὲ 
γνώμη τοῦ αὐτοῦ ζώου μελῶν ὃς μὲν ἄλλο σέθει, 
ἵτερος δὲ τὸ * 3394 ἕτερον. Πλὴν αὐτῶν ἔτι τὰ τοῦ 
ἐρθοῦ λογισμοῦ πνέοντες, αἰδούμενοι ἐπὶ τῷ προδήλῳφ 
αἰσχρῷ, εἷς ἀλληγορίας αὐτὰ " ἄγειν πειρῶνται, 5c 


ἱτέρας ἀπονοίας τὰ τῆς ἁπάτης αὐτῶν θανάσιμα ϐ 


αρατύνειν βουλόμενοι,. Ὅμως καὶ 9 τὰς ἀλληγορίας 
δ:ελέχξαιµεν ὃ ἂν, εἴπερ ἐκεῖ ημεν, Ov τὸ τοσοῦτον 
μωρὸν ἐπεχράτησε πάθος, ὡς !9 µεγίστην τῇ ἐπινοίᾳ 
ἐμποιῆσαι νόσον. OO γὰρ χρὴ τὴν ἔμπλαστρον προσ- 
ςέρειν ἐπὶ τὸ ὑγιειωὸν µέρος τοῦ σώματος, ἀλλ᾽ ἐπὶ 
τὸ πάσχον. Ἐπεὶ οὖν ὑμεῖς διὰ τοῦ γελάσαι τὰ Αἱ- 
Υσατίωον ἐφάνητε μὴ παθόντες !* τὰ ἐκείνων, περὶ 
οὗ ὁμεῖς !Σ πεπόνθατε, εὔλογον ἦν παρόντα µε ὑμῖν 
την ἴασιν τοῦ ἐν ὑμῖν πάθους παρέχειν. 

XIX. Ὁ θεὸν σέθειν αἱρούμενος πρὸ πάντων εἷ- 
θέναι ὀφείλει, τί µόνον τῆς θεοῦ φύσεως ἴδιόν έστιν, 
6 ἀλλῳ προσεῖναι ἀδύνατον, ἵνα, εἲς τὸ ἰδίωμα αὐτοῦ 
αποθλέπων καὶ παρ’ ἑτέρῳ αὐτὸ μὴ εὑρίσκων, ἑτέρῳ 
τὸ 15 θεῷ εἶναι μὴ ἁπατηθῇ δοῦναί ποτε. Ἔστι δὰ ἴδιον 


et piscem et cepas et ventris crepitus et cloacas et 
brutarum animantium membra. Et mille aliis $ub- 
diderunt illud numen pravis turpitudinibus. 

XVII. Hec dicente Petro, risit que astabat mul- 
titudo. Et Petrus ad risum dixit: Ridetis illorum 
sententiam, nescientes multo magis vos ab illis 
irrideri. Attamen alii aliorum res deridetis, nam 
proprias, per malam consuetudinem in fraudem in- 
ducti, non cernitis. Quod vero recte ZEgyptios ir- 
ridealis fateor: quandoquidem animalia ratione 
carentia ipsiratione prediti adorant, eaque omnino 
mortalia. Quo.modo autem et illi vos deridendo 
loquantur, audite. Nos, inquunt, et si mortalia ado- 
remus, tamen que aliquando vixerunt: at vos 
que nunquam vixerunt colitis. Ad hec, aiunt, unius 
Dei honorare volentes formam, nec invenientes 
qualis ea sit, omnem formam colendam censuimus. 
Porro hujusmodi quedam locuti rectius vobis se 
putant sentire. 

XVIII. Quapropter et vos iis respondete: Falsum 
dicitis, non enim in honorem veri Dei colitis illa, 
quia omnes omnem adoraretis formam et non ut 
facitis. Nam qui vestrum cepam esse numen ezisti- 
mant, et qui colunt ventris crepitus, inter se bella 
gerunt, similique modo cuncti, unum quid maximi 
facientes, ceterorum cultum improbatis. Variante 
quoque sententia ex membris ejusdem animalis 
unus uuum veneratur, alius aliud. Sed et inter illos 
aliqui, qui adhuc aliquid bone mentis retinent, 
erubescentes de manifesta turpitudine nituntur 
cuncta ad allegorias trahere, et per aliam demen- 
tiam volunt erroris sui confirmare mortiferum 
virus. Ceterum confutaremus et allegorias si illic 
essemus, quarum adeo invaluit stulta affectio, ut 
maximum animo oreaverit morbum. Non enim 
oportet emplastrum inferre in partem corporis sa- 
nam, sed in morbidam. Quandoquidem igitur vos, 
ridendo Egyptiaca,declarastis vos idem quodillinon 
pati, circa id in quo vos egrotatis, equum est ut ego 
9oram vobis remedium vestri morbi prebeam. 

XIX. Qui Deum colere vult, ante omnia scire 
debet quid solum divine nature proprium sit, 
quod alteri non possit inesse ; ut in proprietatem 
ejus respiciens, eamque non reperiens apud alium, 
nunquam fraude inducatur ad tribuendam alteri 


Θεοῦ, τοῦτον µόνον εἶναι, ὡς πάντων ποιητὴν, οὕτως D divinitatem. Est autem proprium Dei: illum solum 


VARI LECTIONES. 
? ὄφην O. Tum id. rov καὶ χρύμνα. S. Plura congessit de hao TEgyptiorum superstitione-C, ad Recogn. 
. ta 5, 


v, 20. 19 ὀρθῶς ὄντως ! ]ta 8, φησίν C, Ο. 3 
omissum erat a S. ldem proponit τινές p. ἔτι, 
P ἀπονοίας O. *6 

sallem τοσοῦτον μωρὸν ἐπεκράτησε τὸ πάθος. 


λ’ οὖν O. 
Tum καὶ ot p. χαί legi vult 8. 5 ποιοῦσι O. Tum ὑμῶν p. 

7 αὐτά ὁ 
μέν. p. ὅμως xal Ο. * διηλέγξαμεν Ο. Idem om. xó ante τοσοῦτον. Quod si retineri velis, 
19 ὡς S. deest in O, C, ὥστε  Galland. 


ἀποχρίνασθο C, O. 3 χρόµνον 0. 
ὁμοίως conj. S. 5 τό textui reddidi postquam 
et in marg. C, αὐτάς id. in textu. Tum ἐπιγοίας 


11! πείθοντες C. 


ti um ὀμεῖς O, et ex conject. C, qui in textu ὑμᾶς, 1? τῷ C, x S, qui lect. Ottob. jam suspicatus est. 
Idem interpungendum censuit ut interpunximus ο. O. Ap. C puncto distinctum est post ἐστίν. 


VARIORUM NOT/E. 


(27] Rufinus : cloacas. Verti etiam potest cana- 
μες, Tivos, aquas decurrentes ac semper fluentes, juxta 
iud Cesarii Resp. ad Interrog. 19 : IIap' Ἕλλησι 


ἥναι xal χρόµµυα καὶ γαστρὸς πνεύματα µεµη- 
Ticte ἐχθειάζονται C. Tum ἐχθροῖς p. αἰσχοῖς C. 
DRESSEL. 


211 


S. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUBIA. 


272 


esse, ut omnium creatorem, ita et optimum. Po- Α xai κρείττονα. Κρεϊῖττόν ἐστι δυνάµει μὲν τὸ ποιοῦν 


tentius quippe est quod facit eo, quod fit ; magni- 
tudine, quod infinitum est, finitis ; specie pulcher- 
rimum ; felicitate beatissimum ; mente perfectissi- 
mum. Similiter autem et in aliis ipse incompara- 
biliter eminet. Cum ergo, sicut dixi, Dei sit pro- 
prium, cunctis esse meliorem, ab ipso autem factus 
Bit, qui omnia complectitur mundus, penitus ne- 
cessario dici debet, nullam rerum ab eo creatarum 
posse cum ipso conferri et exequari. 

XX. Porro mundus, qui non est incomparabilis 
et eximius atque omni ex parte nullo indigens, 
Deus esse nequit. Sin vero totus munpus, in quan- 
tum conditus fuit, Deus esse nequit, quanto magis 
illius partes non recte Dei nomen accipient? Partes 
aulem dico, quos vocatis deos, nimirum ex auro, 
argento, ere, lapide, vel alia quacunque materia 
factos, insuperque mortalis manus opificia. . Atta- 
men videamus preterea, qualiter per os hominis 
importunus serpens deceptos inductionibus inflciat. 


XXI. Dicunt enim multi. In nostris numinibus 
non aurum neque argentum nec lignum aut lapi- 
dem adoramus: scimus namque et nos ista nihil 
esse, preter inanimam materiem et mortalis homi- 
nis artificium, sed spiritum qui in illis residet, 
deum asserimus. Vide ista proferentium maligni- 
tatem : nam quia, quod apparet, convinci facile po- 
test, quod nihil sit, ad id quod non videtur confu- 
giunt, quasi in re incerta nequeant confutari. No- 
biseum tamen ex parte isti confitentur, quod dimi- 


τοῦ ποιουµένου 19, πρὸς μέγεθος τὸ ἄπειρον τοῦ πε- 
περασμένου" πρὸς εἶδος τὸ εὐμορφότατον, πρὸς εὖ- 
δαιµονίαν τὸ μακαριώτατον, ὤ 2 πρὸς νοῦν τὸ τε- 
λειότατον 15, Ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις αὐτὸς !8 
ἀπαραθλήτως τὴν ὑπεροχὴν ἔχει. Ἐπεὶ οὖν, ὡς ἔφην, 
ἴδιον Θεοῦ τὸ αὐτὸν εἶναι τῶν ὅλων κρείττονα, ὑπ 
αὐτοῦ δὲ ὁ πάντα περιέχων Ὑέγονε κόσμος, ἀνάγκη 
πᾶσα λέγειν, μηδὲν 17 ὑπ αὐτοῦ γεγονότων αὐτῷ 
δύνασθαι τὴν ἴσην ἔχειν σύγκρισιν. 

ΧΧ. Ὁ δὲ μὴ ἔχων τὸ ἀπαράθλητον καὶ ἀνυπέρ- 
θλητον καὶ πάντη πάντοθεν ἀνενδεὲε αὐτὸς εἶναι οὐ 
δύναται. El δὲ ὁ πᾶς κόσμος τοῦτο εἶναι οὗ δύναται, 
καθὸ γεγένηται, πόσῳ 19 γε μᾶλλον τὰ µόρια αὐτοῦ οὐκ 
ἂν εὐλόγως κληθείη θεός; Μόρια δὲ λέγω τοὺς ὑφ' 
ὑμῶν λεγομένους θεοὺς, ἐκ 19 χρυσοῦ καὶ ἀργύρου, 
χαλκοῦ τε καὶ λίθου ἢ xai ἐξ ἄλλης ὕλης ἡστινοσοῦν 19 
γεγονότα, καὶ ταῦτα ὑπὸ θνητῆς χειρὸς δεδηµιουργη- 
μένα. Ὅμως δὲ πρὸς ταῦτα ἴδωμεν 3, ola. δι) ἀν- 
θρώπου στόματος ὁ δεινὸς ὄφις φαρµάσσει τοῖς ἔπει- 
γμοῖς 33 τοὺς ἐξαπατωμένους. 

XXI. Λέχουσι γὰρ οἱ πολλοί. Τῶν σεθασµάτων 
ἡμῶν σέθοµεν οὐ τὸν χρυσὸν οὐδὲ τὸν ἄργυρον οὐδὲ 
ξύλον ἢ λίθον. ἴσμεν γὰρ xal ἡμεῖς ὅτι ταῦτα οὐδὲν 
ἐστιν Tj ἄψυχος ὕλη καὶ ἀνθρώπου θνητοῦ τέχνη" 
ἀλλὰ τὸ κατοικοῦν ἐν αὐτοῖς πνεῦμα, τοῦτο θεὸν λέ- 
γομεν. "Opa τῶν ταῦτα λεγόντων τὴν κακοήθειαν. 
Ἐπεὶ γὰρ τὸ φαινόµενον εὐέλεγκτόν ἐστιν, ὅτι οὐδὲν 
3 36) ἐστιν, χατέφυγον ἐπὶ τὸ ἀόρατον, ὡς ἐπ᾽ ἀδήλῳ 
τινὶ ἐλεγχθῆναι μὴ δυνάµενοι. Πλὴν συνομολογοῦσιν 
ἡμῖν οἱ τοιοῦτοι ἐπὶ µέρους, ὅτι τὸ ἥμισυ τῶν παρ᾽ 


dium simulacrorum suorum deus non sit, sed sensu C αὐτοῖς ἱδρυμάτων θεὸς οὐκ ἔστιν, ἀλλ ἀναίσθητος 


carens materia. Superest igitur, ut probent, qua 
ratione credamus in illis versari divinum spiritum. 
Verum id ita egse nobis nequeunt demonstrare, quia 
non est. Et ipsis apparuisse non credimus. Nos 
illis ea divinum spiritum non habere per argu- 
menta probabimus, ut veritatis studiosi, audita 
confutatione opinionis ea spiritu predita affirman- 
tis 8 rabjoso errore se avertant. 

XXII. Primo quidem si ea velut spiritum haben- 
lia colitig, etiam antiquorum hominum sepulcra 
adoratis, quos in confesso est divinum non habuisse 
spiritum. Ita neque in hoc vera loquimini. Porro 
Bi vere spirarent vestra numina, per se moveren- 
lur, vocem emitterent, araneas insidentes ablega- 


ὕλη. Λοιπὸν δὲ περιλείπεται δεῖζαι αὐτοὺς 93, πῶς 
πιστεύοµεν ὅτι θεῖον ἔχει πνεῦμα. ᾽Αλλ᾽ ἐπιδεῖξαι ἂν 
ἡμῖν οὐ δύνανται ὅτι ὁστὶν, ἐπεὶ po] ἐστιν. Καὶ αὖ- 
τοῖς ἑωραχέναι οὐ πιστεύοµεν. "Huet; αὐτοῖς ὅτι 
θεῖον οὐκ ἔχει πνεῦμα 35, τὰς ἀποδείξεις παρέξοµεν, 
ὅπως τοῦ δοχεῖν αὐτὰ ἔμπνοα εἶναι ol φιλαλήθεις 15 
τὸν ἔλεγχον ἀχούσαντες τῆς λυσσώδους ὑπονοίας 5Ί 
ἀποτραπῶνται. 

XXIl. Τὸ μὲν δὴ πρῶτον, εἰ ὡς ἔμπνοα ὄντα σέ- 
θεσθε αὐτὰ, καὶ 315 αἰωνίων ἀρχαίων τάφους προσ- 
κυνεῖτε, τῶν ὁμολογουμένως οὐδὲν 39 πνεῦμα θεῖον 
ἐσχηκότων. Οὕτως οὐδὲ κατὰ τοῦτο ἀλήθεύετε. Ἡλὴν 
εἰ ὄντως ἔμπνοα Xv» τὰ σεθάσµατα ὑμῶν, ào' ἔαυ- 
τῶν ἂν ἐκινεῖτο, φωνὴν ἂν εἶχεν, τὴν ἐπ αὐτοῖς 


rent, insidiatores suos et fures abigerent, donario- ῃ ἀράχνην ἀπεσείετο, τοὺς αὐτοῖς ἐπιθουλεῦσαι θέλον- 


rum predones facile comprehendernt. Jam vero 
nihil horum faciunt dii, sed instar reorum custo- 
diuntur, presertim qui sunt pretii majoris, quem- 
&dmodum principio diximus. Quid enim, nonne 


τας xai κλέπτοντας ἀπεωθεῖτο ἂν, τοὺς τὰ ἀναθί- 
pata ἁποσυλῶντας συνελάμθανεν ἂν ῥᾳδίως. N2» δὲ 
τούτων οὐδὲν ποιοῦσιν, ἀλλ 5) ὡς κατάδικοι, καὶ 
μάλιστα οἱ τιμιώτεροι αὐτῶν, φρουροῦνται, ὡς xai 


VARUE LECTIONES. 


!4 κρείττων ἐστὶν μὲν δυνάµει τοῦ ποιεῖν τοῦ λοιποῦ C, κρεϊττόν ἔστι μὲν δυνάµει τὸ ποιοῦν τοῦ ποιητοῦ D, 
κρεϊττόν ἐστι δυνάµει μὲν τὸ ποιοῦν τοῦ ποιοῦντος O, quam ultimam vocem converti in ποιουµένου. Tum 


περαινασµένου p. πεπερασμένο C, περαινοµένου S ο. Cl. 
δὲ ὁ πάντα περιέχων γέγονε κόσμος, ἀνάγκη πᾶσα λέγειν, μηδέν non exstant in 0, 


δύναται, καθ ὁ γεγένηται πόσῳ C. 
οὖν. Nostrum jam vidit S. 


O. 35 πνεῦμα ascripsi ex O. 36 φιλαληθεῖς C. 


ωμεν C. 
5 ἀπονοίας conj. D. Su 
καί (cur etiam). S. Subinde ἀνθρώπων p. αἰωνίων conj. G. 9? ὁμολογουμένως ὣς οὐδέ C. 59 ἀλλά O. 


15 πελειώτατον C. 15$ αὐ-ό 5. !! Vbb. ὑπ αὐτοῦ 


13 ἀγενδεὲς Θεὸς εἶναι 02 


1? ἐκ om. Ο. 39 Ita scripsi duce Ottob., qui habet τινοσοῦν. Ap. C τινὸς 
Ἡ ἴδωμεν O c. S, ειδ 


3* ὑπειγμοῖς (, 35 αὐτοῖς 0. 3 ἐπειδεῖξαι 
inde ἀποτράπονται Ο. 3 Leg. τί 


CLEMENTINA. — HOMILIA X. 


274 


τὲν ἀρχὴν εἱρήχαμεν. TU δὲ οὗ φόρους καὶ τέλη ὑπὲρ A principes a vobis tributa et vectigalia pro iis exi- 


τῶν ἀπαιτοῦσιν ὑμᾶς οἱ δυνάσται, ὡς πολλὰ xapnt- 
ζομένους τῶν ἐκεῖ; τί δὲ οὐ πολλάκις ὑπὸ πολεµίων ?t 
ὄνηρπάγησαν "4 xal συντριθέντες διενεµήθησαν ; 
Οὐχὶ καὶ τῶν fto θρησκευόντων αὐτοὶ πλέον ol ἵε- 
ρεῖς, ἐπὶ τῇ ἀχρήστῳ θρησχείᾳφ ἑαυτῶν χατεγνω - 
κότες, τῶν ἀναθημάτων πολλὰ ὑφαιροῦνται ; 

XXII. Nai, φησὶν, ἀλλὰ mpovolg αὐτῶν ἐφωρά- 
θτσαν . Ψεῦδός ἐστιν. Πόσοι γὰρ οὐκ ἐφωράθησαν 
αὐτῶν ; El δὲ διὰ τὸ ἑνίους συνειλῆφθαι δύναμιν αὖ- 
τοὺς 39 ἔχειν λέγουσιν, πεπλάνηται. Καὶ γὰρ τῶν 
τυμδωρύχων τωὲς μὲν εὑρίσχονται, τινὲς δὲ λανθά- 
νουσιν, καὶ οὐ δήπου γε tfj τῶν νεαρῶν δυνάµει 9* ol 
συλληφθέντες ἐφωράθησαν . Τοιοῦτόν τι καὶ περὶ 
τοὺς Χλεπτομένους xal συλωμµένους θεοὺς ἔστιν 


gunt, quod multum inde emolumenti capitis? 
Nonne sepe ab bostibus rapti sunt, et post fractu- 
ram distributi? Nonne plusquam cultores, qui ex- 
tra sunt, ipsi plerumque sacerdotes, se de inutili 
cultu damnantes, subripiunt multa donaria ? 


XXIII. Ita est, dicet aliquis, sed deorum provi- 
dentia isti homines deprehensi sunt. Falsum est. 
Quot enim eorum non sunt deprehensi? Quod si 
ex quorumdam comprehensione deos potestatem 
habere concludunt, errant. Etenim ex sepulcrorum 
effossoribus nonnulli inveniuntur et nonnulli la- 
tent, neutiquam tamen mortuorum potestatis est, 
quod illi capiantur. Pari modo de furibus deorum 


iut» νοεῖν. ᾽Αλλὰ, φησὶν, οὐ πεφροντίκασιν τῶν p debemus censere, Sed, dicetur, curam non gerunt 


ἑοάνων αὐτῶν οἱ iv αὗτοῖς ὄντες Geol. Τί οὖν αὐτὰ 
ὑμεῖς τημελεῖτε σµήχοντες xal πλύνοντες xai χαθαί- 
ῥοντες, στεφανοῦντες , ἐπιθύοντες ; Διόπερ ἐντεῦθεν 
σπνοήσατε μηδὲν 3 ὀρθῷ λογισμῷ ποιοῦντες. Ὡς 
qi τοῖς vexpoic ἐπικλαίετε, οὕτω xal τοῖς θεοῖς ὑμῶν 
ἐπιθύετε καὶ σπένδετε. 

XXIV. Οὐκέτι μὲν τοι τοῦτο οὐδὲ τῷ τοῦ Καΐσα- 
coc καὶ τῶν ὑπ' αὐτὸν ἐξουσιῶν συμφωνεῖ παραδεί- 
ματι, διοικητὰς αὑτοὺς λέγειν, ὁπότε ὑμεῖς αὐτῶν 
tiv πᾶσαν ποιεῖσθε πρόνοιαν, ὡς προεῖπον , κατὰ 
πάντα τημελοῦντες ὑμῖν 5 τὰ ἱδρύματα, Αὐτὰ γὰρ 
οὐδὲν δυνάµενα οὐδὲν moii, Ἐπεὶ εἴπατε ἡμῖν, τί 
ὁιοτχοῦσιν, τί ποιοῦσι τοιοῦτον, ὁποῖόν τι ol κατὰ τό- 
zov ἡγούμενοι ; τί δὲ ἐνεργοῦσι τοιοῦτον, ὁποῖον οἱ 
τοῦ Θεοῦ ἀστέρες ; el. µή 338 τι φαίνουσιν , ὡς ὁ 
£Àwoc, olg λύχνους ὑμεῖς ἅπτετε;, Mi) 258, ὥσπερ τὰ 
νέφη ὑετοὺς φέρει, xal αὐτοὶ φἑρειν ὄμθρους δύνανται, 
oi μηδὲ ἑαυτοὺυς χινεῖν δυνάµενοι, ἐὰν μὴ ἄνθρωποι 
ἐπ, κάθωνται; Ἡ καρποὺς παρέχονται τοὺς αὐτοὺς 
tb Yi τοῖς πόνοις ὑμῶν, οἷς θυσίας 35Ί χορηγεῖτε, 
οὐδὲν δύνανται. 

XXV. El δὲ καὶ ποιεῖν τι ἐδύναντο, οὐχ ἂν αὖ- 
τοὺς ὀρθῶς θεοὺς ἐλέγετε, ὁπότε οὐδὲ τὰ στοιχεῖα 
ὀνομάζειν ἔξεστι θεοὺς, BU div τὰ ἀγαθὰ χορηγεῖται. 
Αλλὰ vóv póvov τάξαντα αὐτὰ, πρὸς τὴν ἡμετέραν 
χρῆσιν ἐχτελεῖν τὰ πάντα, καὶ κελεύσαντα ἀνθρώπῳ 
ὑπτ ρετεῖν, µόνον ὀρθῷ λόγῳ θεὸν ὀνομάζομεν. OO 85 
τῆς εὐεργεσίας ὑμεῖς μὴ αἱσθανόμενοι τὰ ὑμῖν δοῦλα 
ἀπονεμηθέντα στοιχεῖα xag! αὑτῶν δεσπόζειν ἀνηγο- 
ρεύσατε, Καὶ τί περὶ στοιχείων δεῖ λέγειν; Ὁπότε 
καὶ ἂφυχα ἀγάλματα πεποιηκότες o0 µόνον προσκυ- 
νεῖτε, ἀλλ᾽ ὡς δοῦλοι κατὰ πάντα αὐτοῖς ὑποτετάχθαι 
ἀξ οὔτε. Διὰ τοῦτο, δι; (v παρεφρονήσατε 50, δαἰµο- 
σιν ὑποχείριοι γεγόνατε. Πλὴν διὰ τῆς ele αὐτὸν τὸν 
θεὸν ἐπιγνώσεως ix τῶν χκαλῶν πράξεων δύνασθε 


simulacrorum suorum, qui in eis resident dii. Cur 
ergo vos e& curatis, abstergentes, lavantes, pur- 
gantes, coronantes et sacrificiis colentes ? Quocirca 
inde reputate, vos recta ratione non agere. Quem- 
admodum enim mortuos defletis, ita et diis ve- 
Biris sacrificatis et libatis. 


XXIV. Equidem non amplius illud convenit cum 
exemplo Cesaris et potestatum sub illo positarum, 
deos dicere administratores, quandoquidem iis 
omnem curam impenditiis, sicut jam dixi, in om- 
nibus vobis foventes simulacra.Ipsa enim cum ni- 
hil possint, nihil faciunt. Alioquin dicite nobis, 
quidnam administrent, quid hujusmodi agant, quale 
agunt locorum praefecti ? Quid vero tale operentur, 
quale Dei astra? An lucent sicutsol, quibus lucer- 
nas accenditis? Possuntne ut nubes imbrem ferunt 
ita et ipsi pluviam dare, qui ne ipsos quidem se 
movere valent, nisi ab hominibus prehendantur? 
Num terre pro laboribus vertris eos ipsos prebent 
fructus, quibus ei sacriflcia exhibetis? Sio nihil 
possunt. 


XXV. Bed etsi valerent aliquid facere, non reote 
eos diceretis deos, quoniam nec licet elementa 
deos appellare, per que suppeditantur bona. Sed 
eum solum recta ratione Deum nominamus, qui 
unus elementa ordinavit, ut ad nostrum usum cun- 
ota perficerent, quique precepit inservire homini. 
Cujus vos beneficium non sentientes, quse vobis 
serva tributa sunt clementa, dominos vestros re- 
nuntiastis. Et quid de elementis loquor ? Cum ina- 
nima quoque signa, qua fabricastis, non modo 
adoretis, sed et velut servi omnino illis subjici cu- 
piatis. Ideo per dementiam vestram redacti estis in 
demonum potestatem. Verum per agnitionem Dei 
et bona opera potestis iterum heri efflci, et daemo- 


VARLE LECTIONES. 


*! [ta C. in marg., πολέμων in textu, ut O. 53 αὐτούς S. O., ἑαυτούς C. 15 δύναμιν, O mendose ?* μηδέ C. 
93 ὑμῶν C, 36 Log. ἤ ῥ. 3] παρέχονται ; τὸν αὐτὸν πρόπον τῆς vij τοῖς πόνοις ὑμεῖς θυσίας conjecit et ver- 


sione expressit 


παρέχονται, ὃν τρόπον 4 γῆ ; τοῖς πόνοις, x. v. λ. D. παρέχονται, οἴς αὐτοῖς τῆς γῆς τοὺς 


μα πόρους), x. t. λ. proposuerit S. ** οὗ add. c. Ο. *9 διὰ τοῦτο ἑαυτοὺς δι’ àv m. C. Bi ἑαυτούς retineri ve- 


is, legendum esse videtur auctore S. : 
deat, aut etiam καθ’ ἑαυτούς corrigendum. 


ὑποχειρίους πεποιήκατε, ut accusativus ἑαυτούς habeat, unde pen- 


215 


S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBiA. 


216 


nibus velut gervis imperare, ac giout filii Dei con- A δεσπόται γενέσθαι πάλιν, καὶ δαἰμοσιν ὡς δούλοις 


Btitui eterni regni heredes. 


XXVI. His dictis, jussit. demoniacos et morbis 
occupatos ad se adduci, quibus oblatis manus im- 
ponens 40 precatus incolumes eos dimisit, admo- 
nens illos reliquamque turbam, ut hoc in loco 8θ- 
Bidui essent, per dies quibus immoratus dissereret. 
Postquam ergo alli abscessere, Petrus ubi in aquiw 
qua ibi fluebant corpus diluisset, una cum volen- 
tibus bumi sterni jussit sub arborum densa fronde 
propter umbram, et unumquemque ordine fecit re- 
cumbere: atque ita cibum sumpsimus. Cum ergo 
juxt& Hebreorum solitam fidem benedixisset et 
gratias egisset Deo pro sumpta recreatione, quia 
multum adhuo diei supererat, percontari de qui- 
bus vellemus permisit. Et vero nostrum, qui vi- 
ginti eramus, unicuique specatim inter-oganti de- 
dit solutionem. Vespere autem jam facto, in latissi- 
mam hospitii edem ingressi cum ipso illico omnes 
dormivimus. 


HOMILIA XI. 

I. Itaque quarto apud Tripolim die Petrus sur- 
gens nosque inveniens vigilantes, ubi salutasset, 
abiit ad aque fluentis locum, ut lotus oraret. Idem 
nos quoque consequenter fecimus. Post communes 
vero preces, cum sedissemus, de castitate disse- 
ruit. Et postquam dies illuxif, plebiingressum per- 
misit. At, multitudine ingressa atque pro more θ68- 
lutata, ccpit dicere : 


II. Quandoquidem multa adversum vos a vobis 
profecta incuria mens plurimas et noxias supersti- 
tionum opiniones germinavit, et facti estis velut 
terra defectu agricole silvescens, multo ad purga- 
tionem indigetis lempore, ut traditum vobis sermo- 
nem verum tanquam preolaram sementem mens 
suscipiens pravis sollicitudinibus non suffocet, nec 
&d salutifera opera reddat infructuosum. Quare 
oportet, ut qui salutis sus curam suscipiunt, fre- 
quentissiime audiant quo peccata ex multo tempore 
aucta brevi quod restat tempore per continuam di- 
ligentiam ad expiationem possint referri. Gum ergo 
unicuique incertus sit sue vite terminus, festinate 
multas e cordibus vestris extrahere epinas, non 


ἐπιτάξαι, καὶ ὡς υἱοὶ Θεοῦ αἰωνίου βασιλείας κληρο- 
νόμοι χαταστῆναι. 

XXV]. Ταῦτα εἰπὼν ἐχέλευσε τοὺς δαιμονῶντας 
καὶ νόσοις ἐγκατειλημμένους 330 αὐτῷ προσφέ- 
ρεσθαι, προσενεχθεῖσι δὲ τὰς Ὑεῖρας ἐπιθεὶς καὶ 
προσευξάµενος ἀπέλυσεν αὐτοὺς ὑγιαίνοντας, ὑπο- 
µιμνήσκων αὐτοὺς καὶ τοὺς λοιποὺς ὄχλους ἐνταῦθα 
παρεδρεύειν, ὅσων ἂν ἡμερῶν ἐπιδημῶν διαλέγηται 9. 
Τῶν οὖν ἄλλων ἀναχωρησάντων & Πέτρος ἓν τῷ ἐχεῖ 
ὑδροχοείῳ *! λουσάμενος σὺν τοῖς θελήσασι, χαμαὶ 
στρωθῆναι κελεύσας ὑπό τινα πυχὴν τῶν δένδρων 
χόµην διὰ τὴν σχιὰν, κατ ἀξίαν ἕκαστον κατακλιθή- 
ναι ἐποίησεν) καὶ οὕτως τροφῆς µετελάθοµεν. Εὖλο- 
Υήσας οὖν καὶ ἐπευχαριστήσας τῷ θεῷ ἐπὶ τῷ εὖ- 


p Φρανθῆναι κατὰ τὴν Ἐδραίων συνήθη πίστιν 03, ἔτι 


πολλῆς οὔσης ὥρας πυνθάνεσθαι ἡμᾶς περὶ ὧν 8L 
λομεν ἐπέτρεψεν, Καὶ ὅμως εἴκοσιν 9 οὖσιν ἡμῖν 
ἐν µέρει ἑχάστῳ πυθομένῳ ἐπέλυσεν, δη δὲ ἑσπέρας 
ἐπικαταλαθούσης εἰς τὸν εὐρύτατον τῆς ξενίας οἶκον 
εἰσελθόννες ἅμα αὐτῷ ἐκεῖ οἱ πάντες ὑπνώσαμεν . 


"OMIAIA ΙΑ’, 

I. Ti μὲν οὖν τετάρτη ἓν Τριπόλει ἡμέρᾳ ὁ Πί- 
τρος ἐγερθεὶς xal ἐγρηγορότας ἡμᾶς ** εὐρὼν, mpos- 
ἁγορεύσας ἑξῄει εἷς τὸ ὑδροχοεῖον , ὅπως λουσᾶ- 
µενος εὔξηται. Ὁμοίως τε καὶ ἡμεῖς ἀκολούθως 
ἐποιήσαμεν . Συνευξαμένοις οὖν καὶ προκαθεσθεῖσι 
τὸν περὶ τοῦ δεῖν ἀγνεύειν ἐποιεῖτο 330 λόγον. Καὶ 
ἐπειδὴ λοιπὸν ἡμέρα ἐγεγόνει, τοῖς ὄχλοις εἴσελθεῖν 
ἐπέτρεψεν. Εἰσελθόντος δὲ τοῦ ὄχλου πολλοῦ 55, συν- 
ἦθως προσαγορεύσας λέγειν ἤρξατο' 

IL Ἐπειδὴ πολλῇ τῇ καθ ὑμῶν ὑφ' ὑμῶν Ίινο- 
μένῃ ἀμελείᾳ ὁ νοῦς τὰς πολλὰς xal βλαθερὰς τῶν 
θρησχειῶν ὑπονοίας ἐξέφυσεν , καὶ γεγόνατε ὥσπερ 
(7,  &xoplg γεωργοῦ χερσεύσασα, πολλοῦ πρὸς κά- 
θαρσιν δεῖσθε χρόνου, ἵνα τὸν µεταδιδόµενον € ὑμῖν 
λόγον ἀληθῆ ὥσπερ καλὸν σπόρον ὁ νοὺς λαθὼν μὴ 
κακαῖς φροντίσι συμπνίξας ἄκαρπον καταστήσι " 
πρὸς τὰ σώζειν δυνάµενα ἔργα . Διὸ χρὴ τοὺς πε- 
φροντικότας τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας συνεχέστερον 
ἐπαχούειν, ὅπως τὰ ix μακρῶν χρόνων ἀἁτοπή- 
µατα πληθυνθέντα βραχεῖ τῷ περιλειπομένῳ ypóvo 
συνεχεῖ σπουδῇ πρὸς κχάθαρσιν ἀναλογῆσαι δυνηθῇ. 
Ἐπειδὴ 9 οὖν ἕκαστος ἄδηλον ἔχει τοῦ ἰδίου χρόνου 
τὸ τέλος, σπεύσατε τὰς πολλὰς τῶν καρδιῶν ὑμῶν 


vero paulatim, neque enim repurgari poteritis, quia D ἐξελεῖν ἀχάνθας' μὴ κατ ὀλίγον, o0 γὰρ δυνήσεσθε 


estia ager spinis horrens. 

III. Non aliter vero multum studium suscipere 
&ad purgationem vestram sustinebitis, nisi vobis 
irati increpetis vos ob ea in quibus, velut inutiles 
gervi, insidiis petiti estis et malis vestris oupidita- 
tibus consensístis, ad jusdam iracundiam in men- 


καθαρθῆναι, ἐπὶ πολὺ γὰρ ἐχερσεύσατε. 

III. Οὐκ ἄλλως δὲ τὸ πολὺ τῆς σπουδῆς πρὸς κά- 
θαρσιν ὑμῶν ἀναδέξασθαι ὑπομενεῖτε 5, ἐὰν µή qs 
αὑτοῖς ὀργισθέντες ἐπιπλήξητε περὶ ὦν ὡς ἀχρεῖοι 
δοῦλοι €? ἐνηδρεύθητε συνθέµενοι ταῖς καχαῖς ὑμῶν 
ἐπιθυμίαις, ἵνα τὴν δικαίαν 9* ὑμῶν ὀργὴν τῷ vip 


VAVLE LECTIONES. 


0 διαλέγεθαι Ο, *! Ita O ο. S., ὑδροχοίῳ C. 91 πίστιν om. Ο. 53 e"xosc C. fuac S. O., ὑμᾶς C. Tum 
te S. Ο. ἐξίει C Dein ὑδροχαεῖον 8., Spoy ótov C., ὑδρηχοεῖον Ο. 6 Ita O., et ex oonject. D. πολλούς C. 
* v5 Cl: errat S. de lectione Ci. In O prius erat διδόµενον p. µεταδιδόωενον. 3 καταστήσει C. 
4 τα om, O. 9 ἐπεί C. *! ]ta et S. leg. censet, quanquam dedit ὀπομένετε c. C. "* δοῦλοι flagitante 
sensu add. c. O. 9 xaxlav Ο. Deinceps ὀργήν add. S. ex conject. Ci. Tum χερσευσούσῃ C., χερ- 
σευούσῃ S. 


271 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 


418. 


ὡς πῦρ χερσευσάση ἀρούρῃ ἐπαφεῖνι "R$ ὃδυνη- A tem vestram, quasi ignem in arvum silvescens 


Oe. E? μὲν οἵν οὐκ ἔχετε δίκαιον πῦρ, τὴν κατὰ 
τῶν xxxiv ἐπιθυμιῶν ὀργὴν λέγω, µάθετ ἀπό 
ποίων καλῶν 50 ἐνηδρεύθητε, xal πρὸς ποίαν χὸλα- 
ev κατηρτ[ἀθητὲ, καὶ ὑπὸ τίνος ἠπατήθητε, καὶ 
οὕτως ὑμῶν ὁ νοῦς νήψας, καὶ ὥσπερ müp ὑπὸ τῆς 
τοῦ πἐμψαντος ἡμᾶς διδασκαλίας ἐξαφθεὶς εἷς ὁρ- 
p, τὰ χακὰ 95 τῆς ἐπιθυμίας ἀναλῶσαι δυνηθῃ. 
Πιστεόσατέ µοι, ὅτι θελήσαντες πάντα κατορθῶσαι 
δυνήσεσθε. 

IV. θεοῦ τοῦ ἁοράτου baxà εἰχών. "Όθεν ol εὖσε- 
Gv βουλόμενοι μὴ τὰ εἴδωλα λεγέτωσαν θεοῦ εἶκό- 
να 5 εἶναι, καὶ διὰ τοῦτο δεῖν αὐτὰ σέθειν. Εἰκῶν γὰρ 
θιοῦ ὁ ἄνθρωπος. Ὁ εἷς Θεὸν εὐσεθεῖν θέλων ἄνθρω- 
τον εὐεργετεῖ, ὅτι εἰχόνα Θεοῦ τὸ ἀνθρώπου βαστά- 
ζε σῶμα. Την δὲ ὁμοιύτητα οὐχέτι πάντες, ἀλλ᾽ 5 
ἐγαθῆς ψυχῆς ὁ καθαρὸς νοῦς. Πλὴν ὡς ἡμεῖς οἴδα- 
μεν τὸν ἄνθρωπον κατ tixóva καὶ χαθ᾽ ὁμοίωσιν 
Ἱεγονότα τοῦ θεοῦ, εἴς τοῦτον ὑμᾶς εὐσεθεῖν 59 λέγο- 
μεν, ἵνα εἲς θεὸν, οὗπέρ ἐστιν εἰκὼν, ἡ χάρις λογι- 
σῃ. Τιμὴν οὖν τῇ τοῦ θεοῦ εἰχόνι, ὅπερ ἐστὶν ἄν- 
Δρωπος, προσφἑρειν δεῖ οὕτως, πεινῶντι τροφὴν, δι- 
φώντι ποτὸν, γυμνητεύοντι 59 ἔνδυμα, νοσοῦντι πρό- 
vay, ζένῳ στέγην, καὶ τῷ ἐν εἰρκτῃῇ ὄντι ἐπιφαινό- 
μενου 9 βοηθεῖν ὡς δυνατόν ἐστιν. Καὶ ἵνα μὴ τὸ κατ’ 
εξος λέγω, πάντα ὅσα ἑαυτῷ τις θέλει καλὰ, ὠσαύτως 
Do χρῄζοντι παρεχέτω, καὶ 333 τότε αὐτῷ clo τὴν 
τοῦ θεοῦ εἶκόνα εὐσεθήσαντι δύναται ἀγαθὸς λογι- 
σθῆναι μισθός ᾧ λόγψῳ sl xal ταῦτα ποιεῖν μὴ ἆνα- 
ἐέξτται 51, dq ἀμελήσας τῆς εἴκόνος κολασθήσεται. 

V. Οἵον οὖν ἔστι λέγειν moth, ὅτι εὐσεθείας τῆς 
dc θεὸν χάριν πᾶσαν μορφὴν 63 σεθόµενοι, τὸν ἄν- 
Δρωπον τὴν ὄντως εἶκόνα Θεοῦ ὄντα iv πᾶσιν ἐνυθρί- 
ζετε 88, φονεύοντες, µοιχεύοντες, Χλέπτοντες xal xa- 
τὰ πολλὰ ἄλλα ἀτιμάζοντες ; Ἐχρην δδ μηδ᾽ ty 9 
xix» πράτττιν, δι’ ὃ ἄνθρωπος λυπεῖται 99: νῦν δὲ 
πάντα πράττετε, δι’ à 95 ἄνθρωπος ἀθυμεῖ, ἀλιχία γὰρ 
xi: ἀθυμία γίνεται. Διὰ τοῦτο φονεύετε δΊ xal ἆφαι- 
Ρεῖσθε τὰ αὐτοῦ, xai ὅσα ἄλλα lare, &mep παθεῖν οὐ 
θέλετε, Ὑμεῖς δὲ ἑρπετῷ τινι κακούργῳ πρὸς χακίαν 
ἀπατηβέντες ὑπονοίᾳ πολυθέου γνώσεως, εἷς μὲν τὴν 
ὄντως εἰκόνα, ὅπερ ἐστὶν ἄνθρωπος, ἀσεθεῖτε, slc δὲ τὰ 
ἀναίσθητα εὐσεθεῖν δοχεῖτε, 


VI. Τινὲς δὲ λέγουσιν, εἰ μὴ ἄθελεν αὐτὰ εἶναι, 
οὐχ ἂν ἦν, ἀλλ᾽ ἀνῃρεῖτο 95 ἄν. Φημὶ κἀγὼ, τοῦτο 
πάντως ἔσται, ὅταν πάντες τὴν αὐτῶν πρὸς αὐτὸν 
ὀείζωσι προαἰρεσιν, καὶ οὕτως ἀλλαγὴ τοῦ νῦν Ίγε- 
γήσεται χόσµου. Ηλὴν ci καὶ οὕτως ἠθέλετε 99 αὐτὸν 
ποιῆσαι, ἵνα μηδὲν τῶν προσκυνουµένων 338 ὑπῆρ- 


positis immittere. Si ergo non habetis justum 
ignem, iram dico adversus cupiditates malas, 
animadvertite a qualibus bonis per insidias abstra- 
cti fueritis, ad quale supplicium preparati et a qua 
re seducti. Atque ita mens vestra sobria facta, et 
quasi ignis a doctrina ejus qui misit nos incensus 
&d iracundiam, poterit cupiditatem | consumere, 
Mihi credite, modo velitis, poteritis emendare 
cuncta. 

IV. Dei qui cerni nequit imago estis. Unde qui 
pie vivere cupiunt, ne dicant idola esse Dei ima- 
ginem, ideoque coli ea oportere. Nam Dei imago 
homo est. Qui in Deum pie se gerere vult, homini 
benefacit, quia Dei imaginem portat hominis cor- 
pus; similitudinem vero non omnes gerunt, sed 
bone anime pura mens.Attamen, quia nos ecimus 
hominem factum fuisse ad imaginem et ad similitu- 
dinem Dei,hortamur sitis erga illum pii,utin Deum, 
cujus est imago, gratia referatur. Honorem ergo, 
imagini Dei, id est homini, deferre oportet hunc in 
modum, prebendo esurienti cibum,sitienti potum, 
nudo indumentum, egro providentiam, peregrino 
tectum, in carcere posito visitationem ac pro viri- 
bus auxilium.Et ne singula recensgeam : quecunque 
aliquis sibi desiderat bona, alteri indigenti pariter 
tribuat. Tuncque ipsi, in Dei imaginem pietatem 
exercenti, bona potest imputari merces : qua ra- 
tione, si ista facere recuset, quasi qui contempse- 
rit imaginem, punietur. 

V. An igitur dici potest, propter pietatem erga 
Deum coli omnem formam, si hominem, veram 
Dei imaginem, in omnibus contumelia afficitis,oc- 
cidendo, adulterando, furando,in multis aliis indi- 
gne accipiendo ? Oportebat autem ne unum quidem 
malum committere, per quod homo contristetur ; 
nunc vero cuncta facitis quibus homo angitur. In- 
juri& enim etiam anxietas fit.1deo interficitis et res 
illius aufertia et quecunque alia scitis, que non 
vultis pati. Vos autem & maligno quodam serpente 
ad malitiam decepti, per suspicionem sententim 
multos deos inducentis,in vera quidem imagine seu 
homine impii estis, in rebus vero sensu destiLutis 
pii vobis videmini. 

VI. Nonnulli autem dicunt, 8i noluisset Deus ea 
esse, utique non exstitissent, sed fuissent sublata. 


D Ego quoque fateor, id omnino futurum, quando 


omnes suam erga Deum ostenderint voluntatem, 
tumque hujus mundi fore mutationem. Verumta- 
men, etiamsi vultis illum ita facere ut nihil eorum 


VARLE LECTIONES. 
414. " Ita conj. C, qui exh. 


^" Haud male D. corrigit ὀπὸ ποἰων κακῶν ut infra hom. x' 
χατά in textu, ut O. 5 slxóvac leg. censet 8. 5 ἀλλά O. V^ ἀσεθεῖν ὑμᾶς P. ὑμᾶς εὐσεθεῖν 
0. 9 γυμνιτεύοντι Ό. 9 Ita O o. S. (cfr. hom. ΧΙ, 32), ἐπιφαινόμενοι C. 3 αδέξητε 0. 
'* Addendum ἔστε post µορφήν, S. Tum τοῦ p. τήν O Forsan scribendum est τὴν τοῦ Όντως θεοῦ εἰκόνα 
ὄντα. 99 ἐνυθρίζοντες C. 3 μηδἐν p. μηδ’ Ev. Ο. 9 λυπεῖτε 0: 66 ἅ S. Ο., 6 C. Tum xal ἄν p. καί idem. 
Dein. τοῦ p. τοῦτο O. 6] Ita S., φονεύεσθε C., O. Tum ἀφαιρεῖσθαι O. Deinde ἐστίν p. ἴστε conj. D. ** ἀνῄ- 
p5to O. Postea ascripsi πάντες c. eodem 6) οὕτως, εἰ θέλετε C. Ac. D. scribendum putabat πλὴν el καὶ 
υὐύτωσὶ δέλετε αὐτὸν ποιῆσαι' γόγωπιίαπιοη si sic vultis eum facere 8. Meea quidem sententia delendum εἰ 
post πλήν. 


279 | 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


- 


280 


que adorantur supersit,dicite nobis quid rerum non À χεν, εἴπατε ἡμῖν, cl τῶν ὄντων οὐχ ἐθρησκεύσατε, 


adorastis? Nonne alii ex vobis solum,alii lunam,alii 
&quam, terram alii, vel montes, vel arbores, vel 
semina, alii etiam hominem, ut in /Egypto, ado- 
rant ? Oportuit ergo Deum nihil relinquere,sed ne- 
que vos ipsos, ut nihil esset quod coleretur, neque 
quod coleret. Vere hoc fleri optat qui intra vos latet 
pessimus serpens, neo parcit vobis. Sed non ita 
erit. Nihil enim peccat illud, quod adoratur, vim 
quippe patitur ab adoratore. Nam licet ab omnibus 
hominibus injustum feratur judicium,at non a Deo, 
' Siquidem equum non est, ut idem supplicium re- 
cipiat, qui patitur et qui facit, preterquam si ille 
ultro admittat solius honore dignissimi honorem. 


Οὐχ οἱ μὲν ὑμῶν τὸν ἥλιον, οἳ δὲ σελήνην, ot δὲ ὕδωρ, 
οἱ δὲ γῆν, οἱ δὲ τὰ ὄρη, οἱ δὲ φυτὰ, ol δὲ τὰ σπέρµατα, 
οἱ δὲ καὶ ἄνθρωπον, ὡς ἐν Αἰγύπτῳ, προσχυνοῦσιν ; 
Ἐχρῆν οὖν τὸν θεὸν μηδὲν ἐὰσαι, ἀλλὰ ἀηδὲ ὑμᾶς 75, 
ἵνα μηδὲν ἂν ἦν τὸ προσκυνούµενον, µήτε τὸ προσκυ- 
νοῦν. ᾽Αληθῶς τοῦτο γενέσθαι βούλεται 71 ὁ ἐν ὑμῖν 
δεινὸς ἐνδομυχῶν 73 ὄφις, ὃς οὐ φείδεται ὑμῶν. ᾽Αλλ' 
οὐγ οὕτως ἔσται 79. Οὐδὲν γὰρ ἁμαρτάνει τὸ προσ- 
κυνούμενον’ Blav γὰρ πάσχει ὑπὸ τοῦ προσκυνεῖν αὐτὸ 
θέλοντος' El γὰρ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ἄδικος γί- 
νεται Χρίσις, ἀλλ οὖχ ὑπὸ θεοῦ. Οὖ γὰρ δίχαιόν 
ἐστι τὴν αὐτὴν τιµωρίαν ἀναδέξασθαι τὸν πάσχοντα 
καὶ τὸν διαθέµενον, ὀκτὸς el μὴ αὐτὸς ἑκὼν ἀναδέξη - 
ται 1^ τὴν τοῦ µόνου τιµιωτάτου τιμήν. 


VII. Sed, inquit, oportebat eos qui adorant a p — VII. ᾽Αλλὰ, φησὶν, ἐχρῆν αὐτοὺς τοὺς προσκυνοῦντας 


vero Deo perimi,ne alius hoc faceret. Verum an es 
Deo sapientior, ut ei, tanquam prudentior, consi- 
lium des? Novit quid faciat. Tolerat enim omnes 
impios, velut misericors et benignus pater, soiens, 
ex impiis pios fleri. Et multi e cultoribus rerum 
impurarum ao sensu carentium, conversi,eo colere 
cessarunt et delinquere, atque apud verum Deum 
per preces Grecorum quoque multi galvati sunt. 


VIII. At Deus principio oportebat efficere,ut nul- 
latenus de talibus cogitaremus.Hec dicentes igno- 
ratis, quid sit libertas arbitrii, et qua ratione sit 
possibile vere bonos esse. Quia qui suo proposito 
bonus est, vere est bonus, qui vero ab alio coactus 
fit bonus,vere non est,quoniam non propria electio- 
ne est quod est. Cum ergo uniuscujusque libertas 
perficiat vere bonum, et vere malum perpetret, in 
unoquoque fleri quod inimicum vel quod amicum 
est, per rerum operumque occasiones molitus est 
Deus. Non,inquit, sed quidquid cogitamus ipse nog 
facit cogitare. Desinite. Cur amplius blasphema- 
tis,qui hoc dicitis ? 8i enim omne,quod cogitamus, 
&b ipso menti nostre inspiratur,ipsum dicitis cau- 
sam fornicationum, libidinum, avaritie omnisque 
blasphemise.Cessate maledicere,qui debetis benedi- 
cere, eique omnem impertiri honorem. Nec di- 
catis : Deus honore non indiget. Quamvis enim ille 
nullius indigeat, attamen debuistis, respiciendo 


ἀναιρεῖσθαι ὑπὸ τοῦ ὄντως θεοῦ, ἵνα ἄλλος τοῦτο μὴ 
mof. ᾽Αλλ᾽ οὐκ 6 e σοφώτερος τοῦ θεοῦ, ἵνα αὐτῷ 
ὡς φρονιμώτερος γνώμην δῷς. Οἶδεν ὃ ποιεῖ. Πᾶσι 
γὰρ iv ἀσεθείᾳ obo: μακροθυμεῖ, ὡς ἐλεήμων καὶ 
φιλάνθρωπος πατὴρ, εἶδὼς ὅτι xal ἐξ ἀσεθῶν εὖ- 
σεθεῖς Ὑίνονται. Καὶ αὐτῶν τῶν σεθόντων τὰ al- 
σχρὰ xxl ἀναίσθητα πολλοὶ νήψαντες τὰ μὲν 76 αὐτὰ 
σέθειν καὶ ἁμαρτάνειν ἐπαύσαντο, τῷ δὲ ὄντως θεῷ 
πρὸς ταῖς εὐχαῖς [ἐχόμενοι πολλοϊ] T xal Ἕλληνες 
ἐσώθησαν, 

334 VIII. ᾽Αλλὰ τὴν 75 ἀρχὴν ἕδει ποιῆσαι ἡμᾶς 
μηδὲ ὅλως περὶ τοιούτων ἐνθυμεῖσθαι Τὸ, Ταῦτα λέ- 
γοντες ἀγνοεῖτε τί ἐστι τὸ αὐτεξούσιον, xal πῶς δυνα- 
τόν (28) ἐστιν ἀγαθοὺς τῷ ὄντι εἶναι. Ὅτι ὁ ἰδίᾳ προαι- 
ῥέσει ὢν ἀγαθὸς ὄντως ἀγαθός ἔστιν, ὁ δὲ ὑφ᾽ ἑτέρου 
ἀνάγκῃ 0 ἀγαθὸς γενόμενος ὄντως οὐκ ἔστιν, ὅτι μὴ 
ἰδίᾳ προαιρέσει ἐστὶν ὅ ἐστιν. Ἐπεὶ οὖν τὸ ἑκάστου 
ἐλεύθερον ἀποτελεῖ τὸ ὄντως ἀγαθὸν, καὶ δειχνύει τὸ 
ὄντως χαχὸν, ἐν ἑκάστῳ γενέσθαι ἐχθρὸν T] φίλον διὰ 
τῶν ὑποθέσεων ὁ θεὸς ἐμηχανήσατο. Οὔ, φησὶν, ἀλλὰ 
πᾶν ὃ ἐνθυμούμεθα, αὐτὸς ἡμὰς ποιεῖ νοεῖν. Παύσα- 
σθε. Tl πλεῖον βλασφημεῖτε ol τοῦτο λέγοντες; Ei 
γὰρ πᾶν ὅ τι ἂν 5 ἐνθυμηθῶμεν, ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐνεργού- 
µεθα, αὐτὸν αἴτιον λέγετε πορνειῶν , ἀσελγειῶν , 
πλεονεξιῶν καὶ πάσης βλασφημίας. Παύσασθε δυσφη- 
μοῦντες, οἱ εὐφημεῖν καὶ πᾶσαν τιμὴν αυτῷ ἀπονέ- 
µειν ὀφείλοντες. Καὶ μὴ λέγετε. Οὐκ ἐπιδικάζεται 
6 θεὸς τιμῆς. El γὰρ αὐτὸς οὐδενὸς ἐπιδικάζεται, 
ἀλλ᾽ οὖν γε ὑμᾶς 9* ἐχρῆν εἰς τὸ δίκαιον ἀφορῶντας 


VARLE LECTIONES. 


^ 


& ἡμᾶς 


Τὸ μὴ ὃ O. "! βούλεται γενέσθαι C. Ἱ Ita O et ex conjeot. C., in ou]. textu ἑνδομοιχῶν. 
75 ὅστι O. 7* ἀναδέξητε Ο. 75 Πα O c. S, ἀλλὰ οὐκ C. 76 τὸ 


μέν C. Tum ὄντες p. ὄντως Cl. Falgus est S. 


de C. " Lacuna cod. Ottoboniani ita expleta, sententiarum nexus, ap. C. perturbatus, jam logioes ra- 


tioni respondet. "'* ἀλλ᾽ οὗ O., 


πᾶσιν ἡμᾶς, Cl. πᾶσιν ὁμᾶς. 


qui signum interrogandi habet post tva 
ἀνάγκης C., O., *! ἄν excidit ex utraque Clerici editione et ap. 8. "* 


c. "9 ἐνθυμεῖσθε Ο. 9 Ita S., 


Ita Cl. ἡμᾶς O. ο. C. Idem deinde 


VARIORUM NOTE. 


(28) Kai πῶς δυνατόν. Ista Clementis sio apud 
Maximum proferuntur: Οὐ δυνατόν τινα ἀγαθὸν εἷ- 
ναι βεθαίως, el μὴ κατὰ προαἰρεσιν οἰκείαν. Ὁ γὰρ ὑφ᾽ 
ἑτέρου ἀνάγκης ἀγαθὸς γενόμενος, οὐκ ἀγαθός. "Ott 

3 ἰδίᾳ προαιρέσει ἐστὶν, ὃ ἐστιν. Τὸ γὰρ ἑχάστου 
ἑλεόθερον, ἀποτελεῖ τὸ ὄντως ἀγαθὸν, xai δειχνύει 
τὸ Όντως χακόν. "Όθεν διὰ τῶν ὑποβίσεων τούτων, 
ἐμηγανήσατο ὁ θεὸς φα)ερῶσαι τὴν ἑκάστυυ διάθε- 


σιν. Fieri non potest ut. quisquam sít constanter |bo- 


nus, nisi ex animi sui proposito proprio. Qui enim 
ab altero ex necessilale faclus est bonus, bonus non 
est ; quia non ex instituto sit, quod. est. Libera enim 
cujusque voluntas, quod revera bonum est efficit, et 
revera malum ostendit ; unde Deus per istas occasio- 
nes voluit cujusque affectionem patefacere. Quss,inter 
Clementis Romani alia, leguntur in Eclogis Jo. 
Damasceni mss. collegii Claromontani cap. De Ao- 
mine et libertate. Cor. 


281 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 


τὸν ἐν πᾶσιν ὑμᾶς εὐεργετήσαντα εὐχαρίστῳ ἁμεί- A equitatem, eum,qui omnibus vos eumulavit bene- 


ψασθαι φωνῇ. 

ΙΧ. Αλλὰ, φῄαὶν, κρεῖττον ποιοῦμεν, dpa αὐτῷ 
xai πᾶσιν εὐχαριστοῦντες . ᾽Αλλὰ ταύτα λέγοντες 
οὐκ ἴστε τὴν καθ' ὑμῶν ἐπιθουλήν. Ὡς γὰρ, ὁπόταν 
ἕνα κάµνοντα πολλοῖ ἴατροὶ θεραπεύειν ἐπαγγέλλων- 
ται 83 μηδὲν 336 δυνάµενοι, cic. δέ τις ὄντως ἱᾶσθαι 
δυνάµενος τὴν αὐτοῦ ἀντίδοτον μὴ προσφἑρει, λογισά- 
ενος ὅτι, ἂν αὐτὸς θεραπεύσῃ, ἄλλοι ἐπιγράφονται, 
οὕτω καὶ ὁ Θεὸς, μετὰ πολλῶν ἀξιούμενος τῶν µη- 
δὲν δυναµένων, οὐκ εὐεργετεῖ. Tl οὖν, φησὶν, ὁ θεὸς 
ἐπὶ τούτῳ ἀγανακτεῖ, ἐάν γε αὐτοῦ θεραπεύοντος 
ἄλλος ἐπιγράφηται δὲ; Φημὶ, εἰ xal μὴ ἀγανακτεῖ, 
ἀλλ᾽ οὖν γε οὗ θέλει 35 τῆς ἁπάτης συνεργὸς γενέσθαι. 
Αὐτοῦ γὰρ εὐεργετήσαντος καὶ τὸ μηδὲν ποιῇσαν εἴδω- 
λον ὡς δυνηθὲν πιστοῦται. ᾽Αλλὰ κἀγώ φημί σοι, 
εἰ 56 μὴ φυσικῶς ἠδίκητο πρὸς ἀναίσθητα ἑπτοημέ- 
νος (29), ἴσως ἂν καὶ τοῦτο ὑπομεμενήχει' διὸ νήψα- 
τε (30) ὑπὲρ τῆς σωτἠρίας τὰ εὔλογα νοεῖν. Ὁ θεὸς 
γὰρ ἀνενδεὴς Gv αὐτὸς οὐδενὸς δεῖται, οὔτε βλάπτε- 
ται. Ἡμῶν γάρ ἔστι τὸ ὠφελεῖσθαι dj βλάπτεσθαι. 
Ὅνπερ γὰρ τρόπον Καΐσαρ *' (31) οὔτε βλασφημού- 
µενος βλάπτεται, οὔτε εὐχαριστούμενος ὠφελεῖται, 
ἀλλὰ τοῦ εὐχαριστοῦντος μὲν γίνεται τὸ ἀχίνδυνον, 
τοῦ δὲ βλασφημοῦντος ὄλεθρος, οὕτως οἱ θεὸν εὖφη- 
μοῦντες αὐτὸν μὲν οὐδὲν ὠφελοῦσιω, ἑαυτοὺς δὲ 
σώζουσιν’ ὁμοίως xal οἱ βλασφημοῦντες αὐτὸν μὲν 
οὐχ ἀδικοῦσιν, αὐτοὶ δὲ ὁλοθρεύονται, 


X. ᾽Αλλὰ, φησὶν, οὐχ ὁμοίως ἐπ᾽ ἀνθρώπου καὶ 
θιοῦ. Σύμφημµι κἀγὼ, 336. ὅτι οὐχ ὁμοίως. Μείζων 


γὰρ ἡ χόλασις ὡς μέῖζον 38 ἀσεθήσαντι, ἤττων δὲ τῷ C 


εἰς τὸν ἤττονα ἁμαρτήσαντι. Ὡς οὖν πάντων μείζων 
ὁ θεὸς, οὕτως μείζονα ὑφέξει χόλασιν ὁ εἷς αὐτὸν 
ἀσεθήσας , ὡς slc μείζονα ἁμαρτήσας, οὐκ αὐτοῦ 
αὐτόχειρος ἀμυνομένου, ἁλλὰ πάσης τῆς Χτίσεως ἐπὶ 
τούτῳ ἀγανακτούσης καὶ φυσικῶς ἐπεζερχομένης. Οὐ 
yàp δώσει τῷ βλασφήμῳ οὐχ ἥλιος τὸ φῶς, οὐ vij 
τοὺς καρποὺς, οὐ πηγἠἡ τὸ ὕδωρ, oóx ἐν ᾷδῃ τῇ joy 
ὁ ἐχεῖ καθεστὼς ἄρχων τὴν ἀνάπαυσιν, ὁπότε xai 
νῦν ἐπὶ 30 τῆς τοῦ κόσμου προθεσμίας ὑφεστώσης 
παραγανακτεῖ πᾶσα dj Χτίσις. Διὸ οὔτε 99 τελείους 


ficiis, grata remunerari voce. 

IX. Sed, inquit, melius facimus, qui ei omni- 
busque simul gratias agimus. Verum hec dicendo 
non intelligitis structas vobis insidias. Quemadmo- 
dum enim,quando unum egrum multi medici, qui 
nibil possunt, promittunt curare, unus, qui revera 
potest mederi,remedium suum non porrigit,secum 
reputans,quod,etsi ipse sanaverit,attribuetur aliis : 
ita et Deus, una eum multis qui nihil possunt ro- 
gatus, non prestat beneficium. Quid ergo, inquit, . 
Deus ideone indignatur, si, cum ipsae curet, ascri- 
batur alteri ? Respondeo, licet non indignetur,atta- 
men non vult esse erroris adjutor. Postquam enim - 
ipse beneficit, etiam idolum, quod nihil egit, tan- 
quam efficax fidem accipit. Sed et ego tibi dico, 
nisi propria et naturali injuria afficeretur, quando 
una cum sensum non habentibus timetur ac ado- 
ratur,forte hoc etiam sustineret ; quapropter cura 
Bit vobis, ut rationi consentanea pro salute vestra 
intelligatis.Deus enim eibi sufficiens nullo indiget, 
neque leditur.Nostrum quippe est juvari aut laedi. 
Nam sicut Caesar neque maledictis leditur, neque 
gratiarum actionibus juvatur,sed, qui gratias agit, 
securitatem habet,qui maledicit interitum : ita qui 
Deum laudibus prosequuntur, ipsum nequaquam 
adjuvant, sibi vero ipsis salutem atferunt, parique 
modo, qui conviciis appetunt, ei quidem non fa- 
ciunt injuriam, ipsi vero pereunt. 

X. Sed, inquit, non similiter in homine et Deo. 
Et ego fateor, quod non similiter.Majus enim sup- 
plioium ut magis impio : minus autem ei, qui in 
minorem peccavit.Sicut ergo maximus omnium est 
Deus,ita maximas dabit ponas, qui in eum impius 
exsliterit, quoniam advereus maximum deliquit. 
Neque Deus propria manu ulciscetur, at omnis 
creatura in ea re indignabitur et naturaliter vindi- 
cabit. Non enim blasphemo dabit lucem sol, non 
fructus terra, non aquam fontes,non tribuit anime 
in inferis requiem,qui ibi constitutus est princeps: 
quando nunc quoque, adhrc subsistente prefinito 
mundi tempore, egre fert universa creatura. Ideo- 


VARLE LECTIONES. 


55 [ta Ο. c, S., ἐπαγγέλλονται C. Particulam δέ Ww 


non delenda ut censet S. ** ἐπιγραφῇ C. *5 λέγει 


utriusque hom. codd. auctoritas tuetur : quapropter 
et S. contra codd. auctoritatem. Schwegleri con- 


jectura θέλει vulgata lectio cst ap. C. δ «€t O et ex conjeot. C. in cuj. textu 1j. δΊ Kalexp O. 98 τῷ εἰς 


μείζονα conj. D., 


τῷ μεῖζον Scr. Schliemannus Clement. 


p. 950, 569. 9? &« conj. C. ** Cotelerio post διὸ 


οὔτε deesse videtur οὐρανύς. Forte tamen scripsit noster διὸ οὔτε νέφη τοὺς ὐετοὺς παρέχει. Videsis Eusta- 


thium in Hexaem. p. 


. Ego sane, quid sibi velint τάλει ὀετοί, non capio D. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(29) Per me licet sensu activo. sumere ἑπτοη µέ- 
voc 8ο vertere : Nisi naturaliter injuria afficere- 
tur, qui ad sensu deslituta attonitus stupet. C. 
Recte : nam alias non intelligitur: quid sibi velit 

υσικῶς ἠδίκητο. C. fr. C. 40. 8. DaESSEL. 

(30) Ὑπομεμενήχει, δι 9 fave C. Lectio ex O. 
allata locum nimia corruptela prius laborantem ita 
dilucidat, ut conjecturis non amplius opus sit. Ip. 

31) "Ovzsp Ὑὰρ τρόπον Καϊσαρ. Sepe dicte 

g& cap. Περὶ βλασφημούντων καὶ µεγακοῤῥημο- 
νούντων xat πταιόντων Slc τὸν θεὸν i Lrolac. Τοῦ 


lou Κλήμεντος Ῥώμης, "Ov τρόπον ὁ βασιλεὺς» 
οὔτε βλασφη μούμενος βλάπτεται, οὔτε εὐχαριστούμε” 
vog ὑπὲρ τὸ ἀξίωμα µεγαλύνεται ' ἀλλὰ τοῦ εὐχαρι- 
στοῦντος μὲν γίνεται τὸ ἀκίνδυνον, τοῦ δὲ βλασφη- 
μοῦντος ὁ ὄλεθρος' ὀὕτως οἱ Θεὸν μὲν εὐφημοῦντες, 
αὐτὸν μὲν οὐ µεγαλύνουσιν ὑπὲρ τὴν οκείαν δόξαν, 
ἑαυτοὺς δὲ σώζουσιν" οἱ δὲ βλασφημοῦντες, αὐτὸν μὲν 
οὐ βλάπτουσιν, ἑαυτοὺς δὲ, ὁλοθρεύουσι, Καὶ µείζων 
à Χόλασις, ὅσῳ μείζων dj ἀσέδεια, ὡς xal πάντων 
priests ὁ θεὸς, ὑπὲρ ου πᾶσα ἡ χτίσις ἀγανακτεῖ. 








283 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. ' 


284 


que nec crelum sufficientem mittit imbrem, neque A δετοὺς παρέχει, οὔτε γῆ τοὺς καρποὺς, διὸ οἱ πλεί- 


terra fructus dat, unde plurimi pereunt.Ipse etiam 
ger furore accensus ad pestem producendam con- 
vertit 8e. In bonis tamen, quibus fruimur, miseri- 
cordia sua Deus ad benignitatem erga nos cogit 
creaturam.Ita vobis,qui cunctorum opificem inho- 
" mestatis, omnis creatura succenaet. 

XI. Nam etsi per solutionem a corpore effugiatis 
ponam, quo modo animam vestram, que immor- 
talis est, per mortem poteritis fugere ? Immortalis 
enim est etiam impiorum anima, quibus melius 
esset,non ir;mortalem eam habere.Nam per ignem 
inexstinctum cruciata perpetuo supplicio, neque 
moriens, in malo suo finem non habet accipere. 
Sed forsan dicet vestrum aliquis : Terres nos,Petre. 
Docete igitur nos, quo pacto tacentes proferamus 
vobis res quemadmodum sunt, aliter enim vobis 
eas non possumus indicare. Quod si tacuerimus, 
decipiemini a malis per ignorantiam ; sin vero lo- 
quimur, suspecti sumus, quasi vos falsam ob cau- 
sam terreamus. Quo pacto igitur malum eum in- 
eantabimus, qui intra animam vestram latet,calli- 
deque vobis inimicas Deo gubserit opiniones pre- 
textu amicitie erga Deum?Reconciliemini vobiscum; 
namque pro vestra salute fit ad eum cum bonis 
operibus perfugium. Inimicitia quedam ad Deum 
est, que in vobis cum ratione pugnat cupiditas ; 
quia suspicione prudentis corroborat inscitiam. 

XII. Alii vero dicunt : Deus nostri curam non 
gerit. Hoc quoque falsum est. Nam si vere curam 
non gereret, neque solem suum oriri faceret super 


ονες λυµαίνονται. ᾽Αλλὰ xal αὐτὸς ὁ ** dàp θυμῷ 
ὑπεχχαιόμενος πρὸς λοιμώδη πρᾶξιν 93 µεταθάλλεται, 
Πλὴν ὅσων ἀπολαύομεν ἀγαθῶν, τῷ αὐτοῦ ἑλέῳ elc 
τὴν ἡμετέραν φιλανθρωπίαν βιάζεται τὴν χτίσιν, 
Οἵ τως ὑμῖν τοῖς ἀτιμάζουσι τὸν τῶν ὅλων δη μιουργὸν 
ἡ πᾶσα χτίσις χαλεπαίνει.. 

ΧΙ. Κἂν γὰρ τῇ τοῦ σώματος λύσει τὴν κχόλασιν 
ἐχφύγητε, πῶς τὴν ψυχὴν ὑμῶν ἄφθαρτον οὖσαν διὰ 
τῆς φθορᾶς φυγεῖν δυνήσεσθε ; ἀθάνατος γὰρ ἡ 
Voy) (32) καὶ τῶν ἀσεθῶν, οἷς ἄμεινον ἦν μὴ ἄφθαρ- 
τον αὐτὴν ἔχειν. Κολαζομένη γὰρ ὑπὸ τοῦ ἀσθέστου 
πυρὸς ἀπεράντῳ τιµωρίᾳ, xal u$ θνήσχουσα, ἐπὶ 
καχῷ τῷ αὐτῆς τέλος λαθεῖν οὑκ ἔχει. ᾽Αλλ’ ἴσως 
ἐρεῖ 337 τις ὑμῶν' Φοθεῖς ἡμᾶς, Πέτρε. Διδάξατε 
οὖν ἡμᾶς, σιγῶντες ἐροῦμεν τὰ ὄντα ὡς ἔστιν, 
ἄλλως γὰρ αὐτὰ ὑμῖν σηµαίνειν οὗ δυνάµεθα. 'Eav 
τε σιγήσωµεν, ἐνεδρεύεσθε ὑπὸ τῶν κακῶν διὰ τὴν 
ἄγνοιαν' ἐάν τε λαλήσωμεν, ὡς ἐπὶ ψευδεῖ ὑποθέσει 
φοθοῦντες ὑμᾶς ὑποπτευόμεθα. Πῶς οὖν ἐπῴσωμεν 04 
τῷ εἰς τὴν ὁμετέραν χακῷ ἑνδομυχοῦντι καὶ πανούρ- 
γως ὑποσπείροντι ὑμῖν τὰς Oti ἐχθραινούσας ὑπο- 
νοίας προφάσει τῆς πρὸς θεὸν φιλίας 3 ; Διαλλάγητε 
ἑαυτοῖς' ὑπὲρ γὰρ τῆς ὑμῶν σωτηρίας γίνεται 3 ἡ 
μετὰ εὐποιίας πρὸς αυτὸν χαταφυγή. Ἔχθρα *6 ἔστι 
θεῷ ἐν ὑμῖν ἄλογος ἐπιθυμία, ὑπονοίᾳ γὰρ φρονήσεως 
τὴν ἄγνοιαν κρατύνει. 


XII. "Άλλοι δὲ λέγουσιν Οὐ πεφρόντιχεν ἡμῶν ὁ 
θεός. Καὶ τοῦτο ψεῦδός ἐστιν. El γὰρ ὄντως oix 
ἐφρόντιζεν, οὐκ ἂν οὐδὲ τὸν Πλιον αὐτοῦ ἀνέτελλεν 


bonos et malos, neque pluviam suam demitteret C ἐπὶ ἀγαβοὺς καὶ πονηροὺς, οὔτε τὸν ὑετὸν αὐτοῦ 


guper justos et injustos (a). Dicunt alii : Magis pii 
sumus, qui et ipsum et simulacra colimus. Non 
puto, ei, qui ita loquitur,si diceret regi : Eumdem 
tibi tribuo honorem,quem mortuis et abjecto fimo: 
non puto, inquam, ei bene cessurum. Sed inquiet 
aliquis, fimum vocas nostra numina? Ita aio. In- 
utilia enim vobis ea reddidistis,dum in deos ascri- 
bitis.Cum forsan illorum materia ad aliquid aliud, 


(a) Matth. v, 45. 


ἕερεν ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους. Ἔτεροι δὲ λέγουσιν' 
Εὐσεθέστεροί ἐσμεν, καὶ αὐτὸν καὶ τὰ ἀγάλματα cí- 
Govtec. Οὐκ οἴἶμαι, εἰ τοῦτο λέγων τις 9 ἐρεῖ βασιλεῖ; 
Τὴν ἴσην σοι ἀπονέμω τιμὴν, οἷαν xal τοῖς νεχροῖς 
καὶ τῇ 0 ἐῥῥιμμένῃ κοπρίφ οὐκ οἴομαι εἰ καλῶς 
ἁπαλλαγήσεται 99. ᾽Αλλ’ ἐρεῖ τις Κοπρίαν λέγεις τὰ 
σεθάσµατα ἡμῶν Ναί eng, ἄχρηστα γὰρ ὑμῖν αὐτὰ 
ἐποιήσατε, εἷς τὸ σέθειν καταριθµήσαντες, τῆς οὐὗ- 


VARLE LECTIONES. 
*! ὁ inserui ο. O. 31 ἕξιν conj. D. Ego malim κρᾶσιν, quod propius a&ocedit ad lectionem vulgatam, et 


fidem accipit ex Rufini interpretatione hac: aeris temperies temergtur. S. *! ἐπάσομεν Ο. ** ita C 
φιλίᾳ C., O. *5 γίνεται om, O. ?* Fort. scribendum d «στις 8 
e 


τῇ reposui, postquam exciderat ap. Cl. et 5. Subin 


post θεῷ dd. ο. 0. * 


, vel addendum a 
λλάξει C. 


ἑῤῥιμένῃη O. 3 &xa 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(32) ᾿Αθάνατος γὰρ ἡ ψυχή. Ut Clementis sen- 
tentia citatur a Maximo, Locorum communium ser- 
more 53, ut Clementis Romani,in Damasceno ma. 
cap. Dep? vie καὶ νοῦ, ad hunc modum :'A02- 
vatot πᾶσαι αἱ ψυχαὶ, καὶ τῶν ἀσεθῶν, alc ἄμεινον 
ἦν μὴ ἀφθάρτους εἶναι. Κολαζόµεναι γὰρ ὑπὸ τοῦ 
ἀσθέστου πυρὸς ἀπεράντῳ τιµωρίᾳ, καὶ μὴ θνήσκου- 
σαι, ἐπὶ κχκῷ τῷ ἑαυτῶν τέλος λαθεῖν οὐκ ἔχουσιν. 
Immortales omnes anima sunt, etiam impiorum, qui- 
bus melius essel non. esse corruptioni non. obnoxias. 
Nam per ignem inexslinctum crucial? perpetuo sup- 
plicío, nec morientes, suo ipsarum malo sui finem 
accipcre non possant.Recognitionum lib. v, cap.28 : 
Immoriales namque sunt. eliam impiorum anime, 


quas tpsi fortasse velint pariter cum corporibus finiri: 
sed. non ita est ; perferunt enim ignis zlerni sine fine 
supplicia, et ad. perniciem sui naturam non habent 
moriendi. Cum Clementinis loquitur Justinus Mar- 
tyr Apología n, p. 64, et Dialogo cum Tryphone, p. 
293, dicitque improbis lucrum, fore, ἕρμαιον, ani- 
mas mori, et finem habere in statum sensus va- 
cuum,el« ἀναισθησίαν. Ad Bensum vero Recognitio- 
num Minucius Felix, quem eo loco citavi. Αο ex 
philosophis Hierocles in carmina Pythagorica ad 
vers. 29 : O0 βούλεται ὁ xaxóc ἀθάνατον εἶναι τὴν 
αὑτοῦ ψυχὴν, ἵνα μὴ ὑπομείνῃ τιμωρούμενος Non 
enim vull qui malus est, esse. sibi animum  im- 
mortalem, ne scelerum ullionem pahatur. Cor. 


285 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 


286 


σίας αὐτῶν ἴσως εἰς 109 ἄλλο τι 3j εἷς 88 χρῆσιν A vel ad fimum, fuisset utilis. Nunc vero neque ad 


κόπρου, εὐχρηστησάσης. Νῦν δὲ οὐδὲ ! εἲς τοῦτο χρη- 
σιµεύει, ὅτε µετασχηµατίσαντες προσκυνεῖτε Πῶς 
δὲ xal * εὐσεθέστεροι εἶναί φατε, oV πάντων ἀσεθέ- 
στατοι, ταύτῃ αὐτῃ «τῇ μιᾷ καὶ ἀσυγκρίτῳ ἁμαρτίᾳ qo- 
χῆς ὄλεθρον ὀφείλοντες τῷ ἀληθεῖ 8, ἓλν ἐπιμείνητε ; 
Ὡς γὰρ εἴ τις υἱὸς πολλὰ εὐεργετούμενος ὑπὸ τοῦ 
πατρὸς ἑτέρῳ τινὶ τῷ 4) πατρὶ τὴν ὀφειλομένην τῷ 
πατρὶ ἀποδφη * τιμὴν, πάντως ἀποκληρβονόμος γίνεται’ 
ἐπὰν δὲ κατὰ γνώμην τοῦ πατρὸς βιοὺς εὐχαριστῇ 
ἐπὶ ταῖς εὐεργεσίαις, εὐλόγως κληρονόμος Ὑίνεται. 

XIII. Άλλοι δὲ λέγουσιν’ ᾿Ασεθεῖν μέλλομεν, ἐὰν τὰ 
πχραδοθέντα ἡμῖν Ex πατέρων σεθάσµατα καταλε[- 
Ψωμεν 5 ὅμοιον γάρ ἔστι τῷ παραθήχην φυλάξαι. 
Οὐχοῦν τούτῳ τῷ λόγῳ χἂν λῃστοῦ τις ᾖ πατρὸς [dj 
αἰσχροδίου, οὐκ ὀφείλει ὁ υἱὸς νήψας τὸ χρεῖττον 
ἑλέσθαι, ἵνα μὴ ἀσεθήσῃ, καὶ μὴ τὰ ἴσα τοῖς γονεῦσι 
ποιῶν ἁμαρτάνῃ 8, Πῶς 07) ἀνόητοι ol λέγοντες' Ταῦτα 
προσκυνοῦμεν, ἵνα μὴ αὐτῷ ὀχλῶμεν ; ὡς ὀχλουμέ- 
νου θεοῦ ἐφ᾽ οἷς εὐφημεῖται. μὴ ὀχλουμένου δὲ ἐφ᾽ 
οἷς ἁχαριστούμενος βλασφημεῖται. Διὰ τί οὖν, ὁπόταν 
ἐποχὴ ὑετοῦ γένηται, πρὸς οὐρανὸν τὰ πάντα doo- 
ρῶντες εὐχὰς καὶ λιτὰς ἀπονέμετε ; καὶ ὅταν ἐπιτύχητε, 
τάχιον ἐπιλανθάνεσθε ; ἁμήσαντες γὰρ fj τρυγήσαντες 
εὐθέως τοῖς μηδὲν Ἰ οὖσιν εἰδώλοις τὰς ἁἀπαρχὰς 3309 
ἀπονέμετε, τάχιον ἐπιλανθανόμενοι τοῦ εὐεργετήσαντος 
θεοῦ. Καὶ οὕτως εἰς ἄλση * xal εἷς τοὺς ναοὺς vevó- 
pivot. θυσίας ἐπιτελοῦντες εὐωχεῖσθε. Διὰ τοῦτο ol 
μὲν ὑμῶν λέγουσιν' Παρηγορίας xai τοῦ εὐωχεῖσθαι 
χάριν χαλῶς ταῦτα ἐπινενόηται. 

XIV. Ὢ ἀνόητοι] ὑμεῖς τοῦ λεγομένου Ὑίνεσθε 0 
δίκαιοι Χριταί. Εϊπερ — yàp xal ἐχρην ἐνταῦθα εἰς 
εὐφρασίαν σώματος ἑαυτὸν δοῦναι ποἰφ εὐωχίᾳ, 
ἁμείνων ἦν ἡ ἐν ποταμοῖς !€ xal ὕλαις καὶ ἄλσεσιν, 
ἔνθα εἱλαπίναι καὶ συμπόσια καὶ κατάσκιοι τόποι, fj 
ὅπου ἀπόνοια δαιμόνων, καὶ χειρῶν τομαὶ, xai αἱ- 
δοίων ἀποχοπαὶ, καὶ οἵστροι, καὶ µανίαι, καὶ τριχῶν 
χόμαι, καὶ κόμποι, καὶ ἐνθουσιασμοὶ, xal ὀλολυγαὶ, 
xai πάντα ἐχεῖνα τὰ μεθ’ ὑποχρίσεως εἷς κατάπληξιν 
τῶν ἀνοήτων γινόμενα, ὅπως τὰς ὑμῶν 11 ὀφειλομένας 
εὐχὰς xal εὐχαριστίας xal νεκρῶν µνεχροτέροις 
προσενέγκητε; 

XV. Καὶ διὰ τί χαίροντες ταῦτα ποιεῖτε; Ἐπεὶ 
οὗ θέλει ὁμῖν ὁ ἐμφωλεύων εἰπεῖν ὄφις /3, ὃς ἐνέσπει- 
psv ὑμῖν τὴν ἄχαρπον ἐπιθυμίαν, λέγων ὑπομνήσω. 
Ἔχει δὲ οὕτως Παρὰ τῇ τοῦ Θεοῦ θρησχείφ κη- 


hoc prodest, quando a vobis transfiguratam colitis. 
Qua autem ratione vos et magis pios dicitis, qui 
omnium estis impiissimi, boc ipso una et incom- 


parabili peccato interitum anime merentes coram - 


illo, qui verus »st, si perseveretis. Exempli gratia 
si quis fllius,plurima beneflcia a patre consecutus, 


/ 


alteri qui pater non sit debitum patri honorem de- - 


ferat, plane exheredabitur, Cum vero ex sententia 
patris vivens gratias de benefloiis egerit, merito 
haeres relinquetur. 


XIII. Alii vero dicunt, impii erimus, si nobis α΄  . 


patribus tradita numina dereliquerimus:idem enim 
est ac depositum «servare. Igitur hao ratione, si 
aliquis ortus sit ex patre latrone aut obsceno, non 


B debetfilius frugi esse melioremque vitam amplecti, 
ne impius evadat,peccetque eadem cum parentibus . 


non agendo.Quam stulti autem sunt,qui dicunt;:Hec -. : 


adoramus,ne Deo simus molesti! Quasi Deo molesta 
sint ea quibus laudatur,non molesta vero,quibus in- 


grate accipitur et inflammatur.Cur ergo,cum imbris: 


acciderit remora, in celum omnino intuiti preces 
ac supplicationes assignatis? et quando obtinuistig, 
cito obliviscimini. Facta enim messe aut vindemia, 
atatim ad idola, qua nihil sunt, primitias defertis, 
celeriter Dei immemores, beneficii auctoris.Sioque 


in nemoribus et in templis positi sacrificia celebra- - 


tis, atque genio indulgetis. Quapropter nonnuli ex 


vobis dicunt : Solatii et bons tractationis oausa 


preclara ista excogitata sunt. 


XIV. O stolidi! Vos hujus dicti estote justi judi- 
ces. Si enim oportebat hic se ad corporis volupta- 
tem alicui tradcre oblectationi,melior erat ea, quee 
in fluviis οἱ silvis et lucis, ubi compotationes et 
convivia et loci umbrosi, quam ubi demoniaca 


amentia,et manuum sectiones, abscissiones veren- -΄ 


dorum, rabidus furor, insania, sparsi crines, sitre- 
pitus stridoresque, afflatus fanatici, ululatus, 


omniaque illa que cum simulatione ad terrorem ΄ 


&mentium fiunt,ut debitas illis preces et gratiarum 
actiones offeratis,idque iis, qui mortuis magis sunt 
mortui. 

XV. Et cur leti ista facitis? Quoniam intus la- 


tens serpens vobis non vult edicere, qui infructuo- - 


sam inseruit cupiditatem, dicam ego atque memo- 
rabo. [ta autem habet : Apud religionem Dei pre- 


ῥύσσεται νήφειν, σωφρονεῖν, ὀργῆς κρατεῖν, ἀλλό- D dicatur agere sobrie, sibi temperare, iram tenere, 


τρια μὴ νοσφίζεσθαι, δικαίως βιοῦν, ἐπιεικῶς 5, 
εὐσταθῶς, πράως, χολάζειν ἑαυτὸν μᾶλλον ἐν ταῖς 
ἐνδείαις, ἢ 340 μὴ ἔχοντα ἑτέρου, ἀδίκως ἀφελόμε- 


non subripere aliena, juste vivere, cum bono jure, 


tranquille,leniter,se in inindigentia potius continere 


80 reprimere,quam cum non habeas, alterius bonis 


YARLE LECTIONES. 


10 sic, quod deest in utroque Hom. cod., addidit D 
τι, tl; C, quod mutari voluit in ἄλλοτε, elc. Tum εὐχριστησάσης 


. Subinde scripsi ἄλλο τι fj clc ο. O ut conj. D, ἄλλο 


! οὐδὲ om. O.  * xal inserui c. O. 


* τὰ ἀληθη C. Subinde ἐὰν μὴ ἐπιμείντε 0. *áànobp C. ὅ λείψωμεν C. * Vbb. καὶ μὴ τὰ ἴσα τοῖς vo- 
), 


νεῦσι ποιῶν ἁμαρτάνῃ textui reddi 


cum pretermissaessent in ed. Schwegleriana. Subinde πῶς δὲ 8. 


? μηθὲν Ο. * Ita O, ut conj. S, καὶ οὕτως slc dcl. Kal C. ex conject., εἴσασι cod. ipsius, in cuj. marg. ἴσασι. 
L 


Ruf. Rec. v, 30 : [n templis aut lucis. ὃ γίνεσθε S, γένεσθε C, O. 


19 [ta explicandum esse videtur Ottobo- 


niani ἁμείνων Tv: οἱ ἐν ποταμοῖς, ap. CO &uswov ἡ dv ποταμοῖς. ὑμῶν B, αὐτῶν C, Ο. 1? ὄφις om. 0. 


13 ἐπειχῶς O. 


281 


8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


288 


injuste ablatis expleri. Apud vocatos autem deos Α vov κορεσθῆναι. Ἡαρὰ δὲ τοῖς λεγομµένοις θεοῖς τὰ 


contraria peraguntur.Et nonnulla in admirationem 

justitie denuntiatis, que licet omnia precepta ex- 
 sequeremini,una Dei ignorantio sufficit ad punitio- 
nem vestram. Ceterum convenientes ad loca que 
vos iis assignatis, alacriter inebriamini, et aras ac- 
cenditis, quarum nidor vagatus cecos surdosque 
&piritus vi sua ad odoratus locum ducit. Sicque 
ibi alii fanaticis furoribus, alii absurdis cibis re- 
plentur, ad libidinem vertuntur alii,ad furta alii et 
adulteria. Nam fusi illic sanguinis vapor et vini 
libatio etiam satiat impuros spiritus, qui intra vos 
occultati omnia hec reddunt suavis, atque per 
somnia vos falsis spectris irretiunt, innumerisque 
perpessionibus puniunt, Eam occasione aacrarum, 
ut vocant, hostiarum repleti estis truculentis dre- 
monibus, qui caute vos inscios perimunt, ut non 
sentiatis factas insidias. Preetextu siquidem cujus- 
piam injurie vel calamitatis, amoris, ire, moesti- 
tie, aut laqueo aut aqua suffocant,e loco precipiti 
dejiciunt, homicidio sui, aut apoplexia, aut alio 
morbo e vita cogunt migrare. 


XVI. Ex nobis autem nullus tale quid potest 
pati, sed 8 nobis demones torquentur, quando- 
quidem in aliquem ingressi,ut tardius egrediantur, 
rogant nos. Sed licet aliquis : In has perpessiones 
incidunt interdum etiam quidam Dei cultores. Aio 
id fieri non posse. Ille enim, de quo loquor, cultor 
Dei est, qui vere est Dei cultor, non qui duntaxat 


ἐναντία γίνεται. Καὶ ἔνια elc κατάπληξιν δικαιοσύνης 
παραγγέλλετε 1*, ἅπερ el καὶ πάντα ποιεῖτε τὰ παρ- 
αγγέλματα, µία ἡ πρὸς θεὸν ἄγνοια« ἱκανὴ τυγχάνει 
πρὸς τὴν καθ) ὑμῶν τιµωρίαν. Ηλὴν συνερχόµενοι 
εἷς τοὺς ὑφ᾽ ὑμῶν αὐτοῖς δοθέντας τόπους ἡδέως µε- 
θύσκεσθε καὶ βωμοὺς ἀνάπτετε, ὦν dj χνίσσα ῥεμθο- 
µένη καὶ τὰ τυφλὰ καὶ χωφὰ πνεύματα διὰ τῆς 
ἐξουσίας ἄγει cic τὸν τῆς ὀσφρήσεως αὐτῶν τόπον, 
Καὶ οὕτως τῶν ἐχεῖ ol μὲν ἐνθουσιασμῶν 15, οἱ δὲ 
βρωτῶν ἀλλοχότων ἐμπίμπλανται, οἱ δὲ ἐπὶ τὸ ἆσελ- 
γαΐνειν τρέπονται͵, οἱ δὲ ἐπὶ χκλοπὰς καὶ φόνους. Ἡ 
γὰρ τοῦ üxei αἵματος ἀναθυμίασις xal ἡ τῶν οἴνων 
σπονδὴ xal αὐτὰ /6 xopsi τὰ ἀχάθαρτα πνεύματα, ἅ 
τινα ἐνδομυχοῦντα {1 εἷς ὑμᾶς φιληδόνως ἔχειν τὰ 
ἐχεῖ ποιοῦσιν, καὶ δι ὀνείρων ὑμᾶς φαντασίαις ψευ- 
δέσι περιθάλλουσιν, καὶ µυρίοις παθήµασι τιμωροῦ- 
ctv. ΠἩροφάσει γὰρ τῶν λεγομένων ἱεροθύτων χαλε- 
πῶν δαιμόνων ἐμπίπλασθε. ol καὶ φρονίµως ὑμᾶς 
λανθάνοντες ἀναιροῦσιν, ἵνα μὴ συνῆτε ὑμῶν τὴν 
ἐπιθουλήν. Προφάσει γάρ τινος ἐπηρείας Ἡ ἔρωτος fj 
ὀργῆς fj λύπης fj ἀγχόνῃ Ἡ ὕδατι πνίξαντες dj, ἀπὸ 
χρημνοῦ ῥίψαντες 7j αὐτοχειρίᾳ Ἡ ἀποπληξίᾳ f| ἑτέρῳ 
τινὶ πάθει τοῦ Cv μεθιστᾶσιν. 

XVI. Ἡμῶν δὲ οὐδεὶς τοιοῦτόν τι παθεῖν δύναται, 
ἀλλ) αὐτοὶ ὑφ᾿ ἡμῶν κολάζονται, ὁπόταν ste τινα εἶσ- 
(όντες βραδέως ἐξιέναι ἡμᾶς παρακαλῶσιν 15. 941 
Ἰλλλ) ἐρεῖ τις Ἴσως τοιούτοις πάθεσιν καὶ θεοσεθῶν 
τινες ὑποπίπτουσιν. Φη μὶ ὅτι τοῦτο ἀδύνατον. θεοσε- 
θὴς γὰρ οὗτός ἐστιν, ὃν 19 ἐγώ φηµι, ὁ ὄντως θεοσε- 
63e, οὐχ ὃς ἂν µόνον λέγηται, ὁ δὲ ὄντως ὢν τοῦ δο- 


dicitur. Qui autem vere est, tradite sibi legis per- C θέντος αὐτῷ νόµου ἐκτελεῖ τὰς πράξεις Ἐάν τις 


ficit opera. Si quis impie egerit, pius non est. 
Quemadmodum sí alienigena legem servet, Judeus 
est; qui vero non servat,est gentilis. Judeus enim, 
Deo credens, legem implet, per quam fidem etiam 
alia mala montibus similia et gravissima trans- 
fert (a). Qui vero non exsequitur legem, clarum 
est, quod non credendo in Deum fit transfuga, 
ideoque peccator velut nequaquam Judaeus propter 
peccatum a calamitatibus subigitur, que ad pu- 
niendos peccatores constitute sunt. Nam conailio 
Dei, quod ad initio sancitum fuit, illius cultores 
juste propter delicta poena consequitur. Quod flt,ut, 
postquam poena de peccato velut debito per vexa- 
tionem rationem repelierit, conversos homines in 


ἀσεθήσῃ, εὐσεθὴς oóx ἔστιν. "Ovmep τρόπον ἐὰν ὁ 
ἀλλόφυλος τὸν νόµον πράξτ, ᾿Ιουδαῖός ἐστιν μὴ 
πράξας δὲ, Ἕλλην, Ὁ γὰρ Ἰουδαῖος πιστεύων θεῷ 
ποιεῖ τὸν νόµον 39, δι’ ἧς πίστεως xal τὰ ἄλλα τὰ ὄρεσιν 
ἑοιχότα καὶ βαροῦντα µεθἰστησι πάθη. 'O δὲ μὴ 
ποιῶν τὸν νόµον δηλονότι 31 ἐκ τοῦ μὴ πιστεύειν θεῷ 
λιποτακτεῖ, καὶ οὕτως ὡς οὐχὶ 3 ᾿]ουδαῖος ἁμαρτωλὸς 
διὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐπικρατεῖται ὑπὸ τῶν εἷς τὸ τιµω- 
ρεῖν τοὺς ἁμαρτάνοντας καθεστώτων παθῶν. Βουλῇ 
θεοῦ τῇ ἀπαρχῆς ὁρισθείσῃ δικαίως τοῖς σέθουσιν 
αὐτὸν παραπτωµάτων Ὑάριν ἡ τιμωρία ἔπεται, ὃ 
γίνεται, ἵνα ὡς ὀφείλημα διὰ τῆς βασάνου ἀπαιτῄσασα 
τὴν ἁμαρτίαν τοὺς ἐπιστρέψαντας χαθαροὺς ἐν τῇ 
τῶν ὅλων παραστήσῃ 33 κρίἰσει. Ὡς yàp. τοῖς καχοῖς Ἡ 


cunctorum judicio puros representet. Sicut enim Ὦ ἐνταῦθα τρυφὴ sl; ζημίαν αἰωνίων ἀγαθῶν γίνεται, 


improbis presentes delicie in damnum futurorum 
bonorum cedunt, ita supplicia lapsis in peccatum 
Judeis mittuntur ad exactionem, ut recepta hio 
delicti poena a futura illic eterna damnatipne li- 
berentur. 


(a) Matth. xvir, 19. 


οὕτως al τιµωρίαι τοῖς παραπίπτουσιν ᾿Ιουδαίοις 
πέµπονται εἰς ἔκπραξιν, ἵνα ἐνταῦθα ἀπολαύοντες ?* 
τὸ παράπτωμα τῆς ἐκεῖ ἁπαλλαγῶσιν αἰωνίας κολά- 
σεως. 


VARLE LECTIONES. 


15 παραγγέλλεται Ο. {5 ἐνθουσιασμῷ C, ἐνθουσιασμοῦ D. 9 αὐτή C. Lectionem Ottoboniani presagivit 5. 
17 ἐνδομοχιοῦντα O. 8 παρακαλοῦσιν C. 9 Óv pretermisit S ο. Cl. 3 Sede vocabuli mutata lego : 'Eàv 
ὁ ὀλλ. c. v. πρ. Ἰ. ἐστ. μὴ πράξας δὲ Ἰουδαῖος, Ἑλλην' 'O γὰρ πιστεύων θεῷ ποιεῖ τὸν νόµον. Hoc modo 
elegans nasci videtur antithesis Ώ. 3 δῆλον ὅτι C. Tum λειποταχτεῖ Ο. 31 οὐκ 0. 3 Ita O c. S, παρα- 
στήσει C. 39 ἀπολαύοντες D., qui insuper exemplis comprobavit, vocem ἀπολαύειν conjungi posse cum 
casu aecusativo, atque haud raro sumi in malam partem. 8. ἀπολαοόντες C, O. 


299 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 


290 


247" XVII. Ὑμεῖς δὲ ταῦτα εἰπεῖν οὐ δύνασθε A — XVII. Vos vero hec dicere non potestis, quiá 


οὗ γὰρ πιστεύετε τὰ ἐχεῖ εἶναι ὡς ἡμεῖς λέγοµεν, 
λέγω $3, ὅπου πᾶσιν ἡ ἀνταπόδοσις Ὑίνεται. OO ἕνε- 
xtv ἀγνοοῦντες τὸ συμφέρον ὑπὸ τῶν προσκαίρων 
ἡδονῶν μὴ λαθεῖν τὰ αἰώνια ἐνεδρεύεσθε. Αιὸ ἡμεῖς 
τοῦ συμφἑροντος ὑμῖν τὰς ἀποδείξεις ποιεῖν πειρώ- 
μεθα, ἵνα πληροφορηθέντες περὶ τῶν τῆς θεοσεθείας 
ἐπαγγελμάτων διὰ τῶν ἀγαθῶν πράξεων δυνηθῆτε 
σὺν ἡμῖν τὸ ἄλυπον αἰῶνα κληρονομῆσαι. Μέχρι μὲν 
οὖν γνωρίσετε 35 ἡμὰς, μὴ χαλεπαίνετε ἡμῖν 36 ὡς 
ψευδοµένοις περὶ ὦν ὑμῖν θέλομεν καλῶν. Τὰ γὰρ 
ἡμῖν νοµισθέντα ἀληθη το καὶ ἀγαθὰ, ταῦτα ὑμῖν 
φέρειν οὐκ ἐφθονήσαμεν, ἀλλὰ τοὐναντίον ἐσπεύσαμεν 
συγκληρονόµους ὑμᾶς ποιῆσαι ἀγαθῶν, ὧν ἡμεῖς νε- 
νοµίκαμεν 3]. Οὕτω γὰρ χρὴ πρὸς τοὺς ἀπίστους λέ- 
459. Ὅτι δὲ ἀληθεύομεν ὄντως περὶ àv λέγοµεν, οὐκ 
ἄλλως δυνήσεσθε εἰδέναι, ἐὰν μὴ πρότερον φιλαληθῶς 
ὑπαχούσητε. 

XVIII. Διὸ ἐπὶ τοῦ παρόντος, xliv τὰ μυρία ὑμᾶς 
6 ἐν ὁμῖν ἐνδομυχῶν 39 ὄφις, κακοὺς ὑποθαλὼν λογι- 
σμοὺς καὶ ἀσχολίας, ἐνεδρεύειν θέλῃ 39, ἀλλ᾽ οὖν γε 
ὀμεῖς ὀφείλετε ταύτῃ μᾶλλον προσφιλονεικοῦντες 
αὐτῷ συνεχῶς ἡμῶν 30 ἐπαχούειν, Aet γὰρ συνεδρεύον- 
τας ὑμᾶς τούς σφόδρα ἧπατημένους εἰδέναι, πῶς χρὴ 
ἐπάδειν αὐτῷ.᾿Αλλως δὲ ἀδύνατον. Ἐπάδειν δὲ 91 λέγω, 
τῷ λογισμῷ ἀντιτάσσεσθαι ταῖς χαχαῖς αὐτῶν cuu- 
θουλίαις 343 µεμνηµένους, ὅτι ὑποσχέσει γνώσεως 
ἀπ᾿ ἀρχῆς τῷ κόσµῳ θάνατον ἐξειργάσατο 99, 

XIX. "ὈΌθεν ὁ τῆς ἀληθείας προφήτης πολὺ τὸν 
κόσμον πεπλανημένον εἰδὼς καὶ τῇ xaxiq συνθέµε- 
vov ἰδὼν οὐκ ἠγάπησε τὴν πρὸς αὐτὸν εἰρήνην, ὡς 
ἐκ πλάνης συνοῦσαν 3. ὅτι εἰς τέλος ἐπιφέρει πᾶσι 
τοῖς πρὸς xaxlav ὁμογνωμονοῦσιν, παραθεὶς 3 ἀντὶ 
πλάνης, τοῖς νήψασιν ὥσπερ πῦρ ἐμθαλὼν τὴν κατὰ 
τοῦ ἐνεδρεύσαντος ὀργὴν  payalpg ἑοικυῖαν , mpo- 
τείνρς δὲ 39 λόγον ἀναιρεῖ τὴν ἄγνοιαν τῇ γνώσει, 
ὥσπτερ τέµνων xal χωρίζων ζῶντας ἀπὸ τῶν νεκρῶν, 
τῆς μὲν οὖν κακίας ὑπὸ τῆς νομίμου γνώσεως νι- 
κωµένης πόλεμος συνεῖχε τὸ πὰν. Σωτηρίας γὰρ χά- 
pi» υἱὸς ὀπείξας ἀπειθοῦς ἐχωρίζετο πατρὸς, f| καὶ 
πατὴρ τέχνου, ἡ τεκοῦσα θυγατρὸς, ἡ θυγάτηρ µη- 
τρὸς, vai ἅπαξ οἱ 39 συγγενεῖς συγγενῶν καὶ φίλοι 
συνήθων. 

XX. Καὶ μὴ τις λεγέτω' Πῶς τοῦτο δίχαιον, χὼ- 
ῥρίζεσθαι Ὑονεῖς τέχνων καὶ τέχνα γονέων ; Alxatoy 
καὶ πάνυ. El γὰρ συνόντες, μετὰ τοῦ μηδὲν αὐτοὺς 
ὠφελεῖν, καὶ συναπώλλυντο αὐτοῖς, πῶς οὐ δίκαιον, 
καὶ 3] χωρισθῆναι τὸν σώζεσθαι θέλοντα ἀπὸ τοῦ μὴ 
θέλοντος, συναπολέσθαι ὃδ 55 βουλομένου ; πρὸς τού- 
τοις οὐδὲ αὐτοὶ οἱ τὸ κρεῖττον νενοηχότες χωρισθῇ- 


(a) Matth. x, 34. 


non creditis, qua illic sunt esse quemadmodum 
dicimus, dico autem, ubi cunctis fiat retributio. 
Quocirca quod est utile ignorantes, a temporariis 
voluptatibus, ne esterna accipiatis, decipimini. 
Quare nos conamur, commodi vobis probationes 
afferre, ut plene cerli de pietatis promissionibus 
per bona opera possitis nobiscum seculi quod tri- 
stitia vacat heredes existere. Doneo igitur cogno- 
scatis nos, ne nobis succenseatis, tanquam men- 


tiamur circa bona qua vobis cupimus. Que enim - 


putavimus vera et bona, ea ad vos afferre non in- 


vidimus ; sed contra festinavimus, reddere vos bo- 
norum, que novimus, coheredes. [ta quippe ad ' 


infideles loquendum est. Quod autem plene veros 


proferamus sermones, non aliter poteritis scire, 


nisi prius cum veritatis studio audiatis. 


XVIII. Quapropter nunc, licet serpens, quemin- 
tus habetis latentem, mille vobis tendat insidias, 


pravas subjiciendo cogitationes et impedimenta, 
attamen eo magis obsistere et debetis, et. assiduo . 


nos audire. Oportet enim, ut vos, qui fuistis valde 
decepti, convenientes cognoscatis, quo modo ille 
incantandus sit. Aliter vero fieri nequit. Incantare 
autem dico, mente repugnare pravis demonum 
consiliis memores, cum promissione scientie 
mundo ab initio mortem procreasse. 


XIX. Unde veritatis propheta, sciens mundum  - 


errasse plurimum, et maliti econsensisse intuitus, 
non expetivit pacem cum illo, ut ex errore consi- 
Slentem ; sed usque ad finem cunctos in malitia 
consentientes oppugnat, et veritatem in locum er- 
roris proponit, ac resipiscentibus velut ignem im- 
mittit iram adversus insidiatorem, que gladio 
similis est (a), objectoque sermone ignorantiam 
cognitione interimit, quasi scindens ac separans 
vivos a mortuis. Itaque dum malitia per legitimam 
cognitionem vincebatur, bellum cuncta tenuit. Nam 
propter salutem filius credens a patre incredulo 
separavit se, vel pater a filio, genilrix a filia, filia a 
matre, atque omnino propinqui α propinquis et 
amici α familiaribus. 


XX. Neque dieat aliquis: Quomodo id justum ' 
fuerit, separari parentes a liberis, liberos a paren- '.^ 


tibus. Justum est, et valde. Nam si una morati, 


D preterquam quod nihil eis proderant, etiam cum 


illis peribant, quo pacto equum non est separari 
eum, qui salvari vult, ab eo qui non vult, sed una 
perire cupit. Ad h&c, non illi, qui quod prestat 


VARLE LECTIONES. 


15 γνωρίζετε C. 35 ὑμῖν Cl. Fallitur S. de lectione Ci. *" νενοήκαµεν C. ?* Ita O et ex conject. C., in - 
cuj. textu. ἐνδομοιχῶν. 3 Ita S., θέλει C. Ambigo de scriptura libri Ottob. non plena. 9 ὑμῶν O. ?1 δὲ ᾿ 


om O. ** Vbb. µεμνηµένους, ὅτι ὑποσχέσει γνώσεως ἀπ᾿ ἀρχῆς τῷ κόσμῳ θάνατον ἐξειργάσατο largitus est 


ϱ. 35 Non continuo pacem mundo in erroribus posito dedit, Recogn. vi, 4. Unde conjectaverim esse scri- 
bendum συνεστῶτα S. 5* Post παραθείς deest aliquid, supple ἀλήθειαν vel similem aliquam vocem. Cfr. 
Recogn. v1, 4: Sed ignoranitiz ejus ruinis scientiam veritatis opposuit Deinde ego post πλάνης commate 
distinxi, non, ut C., post νήψασιν S, 35 δὲ add. ο, Ο. 36 αἱ O. *' xai accessit ex O ?* xal O. 


i 





291 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 292 


intelligunt, vellent separari, imo simul manere, À ναι 344 ἤθελον, ἀλλὰ συνεῖναι xal ὠφελεῖν αὐτοὺς 
aliosque meliorum expositione juvare. Unde incre- τῇ τῶν κρειττόνων ὀφηγήσει, ὅθεν οἱ ἀπειθεῖς &xa- 
duli, dum nolebant audire, ipsi contra eos pu-  xoóetv αὐτῶν μὴ θέλοντες αὐτοὶ αὐτοὺς ὀτολέμουν, 
gnabant per separationem, persecutionem, odium. χωρίζοντες, διώκοντες, μισοῦντες. Οἱ δὲ ταῦτα πά- 
Qui vero ista sustinebant, miserati eos, qui ipsis Ἅσχοντες, ἐλεοῦντες αὐτοὺς 99 ὑπὸ ἀγνοίας ἕνεδρευο- 
per ignorantiam insidiabantur, doctrina prudentia ^ pívouc, διδασκαλἰφ ῥΡονήσεως Ἠὔχοντο ὑπὶρ τῶν 
orabant pro vexatoribus suis, Bcientes causam de- τὰ 9! χακὰ αὐτοὺς διατιθεµένων, τὴν ἄγνοιαν τοῦ 
lioti 9889 ignorantiam. Ipse enim Magister clavis ἁμαρτήματος αἶτίαν εἶναι µεµαθηχότες . Αὐτὸς γὰρ 
confixus orabat Patrem, ut ejus interfectoribus di- ὁ Διδάσκαλος προσηλωβθεὶς πηῦχετο τῷ Πατρὶ, τοῖς 
mitteret peccatum, dicens : Paler, dimitte illis pec- αὐτὸν ἀναιροῦσιν ἀφεθῆναι τὸ ἁμάρτημα , επών ; 
cala sua. Non enim sciunt quz faciunt(a). Imitantes Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν, οὐ γὰρ 
ergo Magistrum et ipsi in iis que patiebantur ora- οἴἶδασιν ἃ ποιοῦσιν. Μιμηταὶ οὖν γινόµενοι τοῦ 
bant pro afflictoribus, quemadmodum edocti fue- Διδασκάλου καὶ αὐτοὶ, lv οἷς ἔπασχον, ὑπὲρ τῶν δια- 
rant. Sic non odio parentum separabantur, quando- τιθεμένῶν πηὔχοντο, ὡς ἐδιδάχθησαν, Οὕτως οὐ γο- 
quidem et pro iis, qui nec erant parentes, nec pro- νεῖς μισοῦντες ἐχωρίζοντο, ὁπότε καὶ ὑπὲρ τῶν μὴ 
pinqui, sed inimici, preces continuas fundebant, B Ὑονέων μηδὲ συγγενῶν , ἐχθρῶν δὲ γενοµένων , 
eosque, prout jussi erant, nitebantur diligere. ἐποίουν συνεχεῖς εὐχὰς *! καὶ ἀγαπᾷν πειρῶνται 9. ὡς 
ἐκελεύσθησαν. 

XXI. Mihi autem dicite vos, quo modo parentes XXI. Εἴπατε δὲ pot ὑμεῖς πῶς τοὺς γονεῖς ἆγα- 
diligatis ? Equidem si velutjustitiam semperintuiti, πᾶτε ; sl. μὲν ὡς τὸ δίκαιον ἀεὶ σκοποῦντες, συνεύ- 
bene est: sin vero temere, non amplius bene. Po- Ἅµχομαι, εἰ δὲ ὡς ἔτυχεν, οὐχέτι, δύνασθε γὰρ καὶ 
testis enim parvam ob causam eorum hostes fleri.  µμικρᾷ προφάσει τούτων γενέσθαι ἐχθροί. El δὲ εἷ- 
Quod si gnari diligitis, dicite, quid sint parentes. δότες ἀγαπᾶτε, εἴπατε ὑμεῖς, τί εἶἷσι 95 γονεῖς. Ἐρεῖ- 
Respondebitis : originisauctores. Cur ergo cuncta- — «e: Γένους ἀρχηγέται.Διὰ τί οὖν τὸ τῶν ὅλων γένος οὖκ 
rum rerum originem Deum non amatis, si justo ἡγαπήσατε, εἴπερ δικαἰῳ φρονήµατι τοῦτο ποιεῖν ἐπαν- 
judicio hoc suscepistis facere? Sed οἱ jam dicetis, κεἶλεσθε ; Αλλ’ ἔτι καὶ νῦν ἐρεῖτε' Οὐχ ἑωράκαμεν αὖ- 
illum non novimus. Quare igitur non percontati — «óv. Διὰ τί οὖν μὴ ζητήσαντες τὰ ἀναίσθητα κολαχεύε- 
colitis sensu destituta? Quid vero? οἱ si difficile τε; TL δὲ; εἰ καὶ δύσκολον ἦν ὑμῖν 34ὔ γνῶναι τί 
erat vobis cognoscere quid sit Deus, at quid non θεὸς,τὸ μέντοι τί οὐ θεὸς μὴ εἶδέναι οὐκ ἐδύνάσθε, ἵνα 
sit Deus, non potuistis non scire, utreputaretis, ne- ἍὮλογίσησθε ὅτι θεός ἐστιν οὐ ξύλον, οὐ λίθος, οὐ χαλ- 
quelignum, neque lapidem, neque es, neque aliud — xóc , οὐκ ἄλλο τι ex φθαρτῆς γεγονὸς ὕλης. 
quid ex corruptibili constans materia Deum esse. {ϐ 

XXII. Nonne enim ferro oslata sunt simulacra, XXII. "H γὰρ οὐχ ὑπὸ σιδήρου ἑτορεύθησαν καὶ 
et ferrum quod sculpsit igne emollitum est,etignis ὁ τορεύσας ** σίδηρος ὑπὸ πυρὸς ἐμαλάχθη, xal τὸ 
aqua exstinguitur? An non veroaqua perspiritum πῦρ αὐτὸ *5 σθέννυται ὑπὸ ὕδατος ; τὸ δὲ ὕδωρ οὐχ 
movetur, atque spiritus a Deo cunctorum opifice ὑπὸ πνεύματος τὴν κίνησιν ἔχει, καὶ τὸ πνεῦμα ἀπὸ 
initium exstantie habet? Sicenim dixit Moyses pro- τοῦ τὰ ὅλα πεποιηκότος θεοῦ τὴν ἀρχὴν τῆς ἑκτά 
pheta : In principio creavit Deus celum et terrram ; σεως 5 ἔχει ; Οὕτως γὰρ ὁ προφήτης εἴρηχε Μωυσῆς. 
terra autem. erat. invisibilis et. incomposita et. Επ Ἐν ἀρχῃ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν 
bra erant. super abyssum, et spiritus Dei ferebatur Ὑῆν, Ἡ δὲ γή T» ἁόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος : 
super aquas. Qui spiritus, dicente Deo, velut καὶ σκότος ἑπάνω τῆς ἀθύασου' xal πνεῦμα θεοῦ 
manus ipsius cuncta fecit, lucem separavit a tene- ἐπεφέρετο ἑπάνω τοῦ ὕδατος. "Omsp xal λέγοντος 
bris, et post ooelum invisibile visibile expandit, ut — «ou θεοῦ, τὸ πνεῦμα, ὥσπερ χεὶρ αὐτοῦ τὰ πάντα δη- 
superiora ab angelis lucis habitarentur, inferiora µμιουργεῖ φῶσ ἀπὸ σκότους χωρίζον *", καὶ μετὰ τὸν 
vero ab homine una cum omnibus propter ipsum ἁόρατον οὐρανὸν τὸν φαινόµενον ἐφαπλῶσαν 3, ἵνα 
factis administrarentur. τὰ ἄνω τοῖς τοῦ φωτὸς ἀγγέλοις οἰκηθῇ, τὰ δὲ κάτω 
D ὑπὸ ἀνθρώπου ἅμα τοῖς δι’ αὐτὸν γενοµένοις πᾶσι 

διοικηθῇ. 

XXIII. Nam propter te hominem Deus aquam XXIII. Διὰ γὰρ σὺ τὸν ἄνθρωπον ὁ θεὸς ἐχέλευσε τὸ 
quie supra faciem terre erat jussit secedere ut tibi ἐπὶ προσώπου τῆς γῆς ὑποχωρῆσαι ὕδωρ, ἵνα καρποὺς 
terra fructus posset producere: et fecit meatus, 4j γῆ σοι προσενέγχαι δυνηθῇ, καὶ τρηδόνας ἐποίη- 
quo fontes tibi preberet, ac apparerent fluminum σεν, ἵνα σοι παράσχῃ ** πηγᾶς καὶ ποταμῶν ῥεῖθρα 


(a) Luc. xxi1u. 94. 
VARL/E LECTIONES. 


8? ἐλεῶντες, ἑαυτούς C., ἐλεοῦντες ἑαυτούς S. € τά transcripsi ex O. γονέων μὲν ὄντων ἐχθρῶν δὲ 
γενοµένων ἐποιοῦντο τὰς εὐχάς Ο. 33 πείρωνται Ο. 55 ἡμῖν, εἰ ἔστιν C. ** ἑτορνεύθησαν, καὶ ὁ τορνεύσας C. Cfr. 
Turrian. Pro epist. pontif. lib. v, cap. ult. 05 αὐτό om, O. ** ἑκστάσεως C, V χωρίζων 0. * ἐφαπλώσας O. 


*9 παράσχοι 0 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 


φανῇῃ καὶ ζῶα ἐκθρασθῇ 9, συνελὼν ἐρῶ, ἵνα πάντα À unde, et animalia exirent, uno verbo ut omnia se 


σοι παραστῆναι δυνηθῃ. Ἡ γὰρ οὐ διὰ σὲ ἄνεμοι 
πρὺς καρπῶν ἐπιγονὴν πνέουσι 9! καὶ ὑετοὶ φέρον- 
ται 946 xal τροπαὶ γίνονται; Αὐτίκα vov ἥλιος xal 
eive Gua τοῖς ἄλλοις ἄαστροις 53 διὰ σὲ τὰς dva- 
τολὰς καὶ δύσεις ἐκτελοῦσιν, xai ποταμοὶ καὶ λί- 
µναι dpa ταῖς πάσαις πηγαϊῖς 9 ὑπηρετοῦσιν. θεν 
σοι τῷ ἀναισθήτῳ ὥσπερ dj μείζων ἐδόθη τιμὴ, οὔ- 
τως ἀχαριστήσαντι ἡ μείζων διὰ πυρὸς κχόλασις 
προητοΐµασται, ὅτι Ὑνῶναι οὐκ ἠθέλησας ὃν πρὸ 
πάντων ἔδει γνῶναι, 

XXIV. Καὶ ** νῦν δὲ ἐκ τῶν Ἱττόνων ἐπίγνωθι 
τὴν τῶν ὅλων αἶτίαν, λογισάμενος ὅτι τὰ πάντα τὸ 
ὕξωρ ποιεῖ, τὸ δὲ ὕδωρ ὑπὸ πνεύματος Χινήσεως τὴν 
*wstw λαμθάνει, τὸ δὲ πνεῦμα ἀπὸ τοῦ τῶν ὅλων 
θωῦ τὴν ἀρχὴν ἔχει. Καὶ οὕτως ἔδει λογίσασθαι, 
ἵνα ἐπὶ λόγῳ εἰς θεὸν καταντῆσαι δυνηθῇς, ὅπως 
ἐπιγνούς σου τὸ γένος 85, xal. πρωτογόνῳ ἀἆναγεννη- 
(ic ὕδατι καὶ " χληρονόµμος καταστίς τῶν πρὸς 
ἐφθαρσίαν γεννησάντων σε γονέων. 

XXV. Διὸ ἐτοίμως πρόσελθε ὡς υἱὸς πατρὶ, ἵνα 
τῶν ἁμαρτη µάτων σου ὁ θεὸς τὴν ἄγνοιαν αἰτίαν 67. 
Εἰ δὲ xal μετὰ τὸ κληθῆναι οὗ θέλεις fj βραδύνεις, 
ὀικαίᾳ θεοῦ ἀπολῇ κρίσει, τῷ μὴ θελῆσαι μὴ θελη- 
él xai µή τοι νοµίσῃς, ὅτι ἐὰν 57 πάντων τῶν 
τοτε γενοµένων εὐσεθῶν εὐσεδέστερος vivo, ἀθάπτι- 
σος δὲ fic, ἐλπίδος τυχεῖν δυνήσῃ ποτέ. Ταύτῃ γὰρ 
μᾶλλον πλείονα ὑφέξεις χόλασιν, ὅτι xaÀà ἔργα οὐκ 
ἐποίησας καλῶς. Καλὴ γὰρ εὐποιία, ὁπόταν ὡς θεὸς 
ἐχέλευσε γίνηται, Eo δὲ el οὗ θέλεις, 247 ὡς ἐχεί- 
Y ἔδοξεν, βαπτισθηναι, τῷ ci θελήματι ὑπηρετῶν 
ἰχθραίνεις τῇ ἐχείνου βουλῄ. 


XXVI. Αλλ’ ἴσως ἐρεῖ τις" Tl συµθάλλεται πρὸς 
εὐσέθειαν τὸ βαπτισθῆναι ὕδατι; Πρῶτον μὲν, ὅτι 
τὸ ὀόξαν Oei πράττεις δεύτερον δὲ, ἐξ ὕδατος dva- 
Ἰενηθεὶς θΘεῷ, αἰτίᾳ φόδου 5 τὴν ἐξ ἐπιθυμίας 
πρώτην σοι γενομένην καταλλάσσεις 9 γένεσιν, καὶ 
οὕτως σωτηρίας τυχεῖν δύνῃ ἄλλως δὲ ἀδύνατον. 


Όὗτως γὰρ ἡμῖν ὤμοσεν ὁ "προφήτης επών 59" 
Αμὴν ὑμῖν λέγω, ἐὰν μὴ ἀναγεννηθῆητε ῥὕδατι 


ζῶντι, εἰς ὄνομα Πατρὸς, Γιοῦ, ἁγίου Πνεύματος, 
0) μὴ εἰσέλθητε sic τὴν Λβασιλείαν τῶν οὖρα- 
νῶν. Διὸ προσέλθετε. "στι γάρ τι ἐχεῖ ἀπαρχῆς 
ἐλεῆμον, ἐπιφερόμενον τῷ ὕδατι, καὶ 9! τοὺς βαπτι- 
ζομένους ἐπὶ τῇ τρισµακχαριᾳ ἐπονομασίᾳ καὶ €! ῥύε- 


e rois ONSE a d 
RE As 
vt. AL E 
^ VIE vo. t£: "ut 
. . t * "uyà3 $ 
/ t | MEN | 
t ^ 4 . " É 
ο. 
204 V n 
-5 
"- {η 
tibi possent offerre. Aut non propter te venti spi- T. A 
rant, ad fructuum productionem, et imbres dete-  -'. UA 
. OVI uA 
runtur et anni tempestates fiunt? Jam vero sol ét υπο 
luna cum aliis stellis propter te oriuntur et occi. TAS. 
.dunt, fluvii et stagna cum omnibus fontibus tibi - cU 
. λε 


subserviunt. Unde tibi sensu carenti quemadmo- 


dum major prestitus est honor, ita ingrato major 
preparata est ignis pomna, quod scire nolueris, 
quem ante omnia oportuit cognoscere. 


XXIV. Sed vel nunc ex minoribus agnosce cuncto- 
rum causam, considerans, quod omnia aqua produ- 


cit, aqua vero a spiritu accipit motus originem, spi- . 


ritusautem ab universorumDeoinitium habet. Atque 


B itaoportet reputarequo perrationem ad Deum possis . 


pervenire, ut agnoscens tuum genus et regeneratus 


aqua primigenita etiam heres efficiaris parentum | 


qui te ad incorruptionem genuerunt. 


- XXV. Propter quod prompte, tanquam filius ad 
patrem, accede, ut Deus causam peccatorum tuo- 
rum ponat ignorantiam. Quod si postquam vocatus 
es, non vis, aut cunctaris, justo Dei judicio peri- 
bis, et quia tu noluisti, nolet te Deus.Nec vero pu- 
tes, quod et si omnium, qui unquam fuerunt pii, 
piissimus sis, non fueris autem baptizatus, spem 
adipisci aliquando poteris. Bo enim majores dabíg 


ponas, quod bona opera non bene feceris. Pre-. . 
clera enim res est, bona operari, quando juxta .- 


mandatum Dei fit. Tu vero, ai, ut illi placet, nolis 
baptizari, tue voluntati obsequens illius consilio 
repugnas. 

XXVI. Sed aliquis forsan dicet: Quid confert 
ad pietatem, aqua baptizari ? Primo quidem, quia 
id quod Deo placuit facis. Secundo vero per aquam 
Deo renatus, timoris causam primam nativitatem 


quam ex concupiscentia traxisti permutas, sicque 
salutem consequi potes: aliter autem impossibile . 


est. Ita enim nobis juravit propheta dicens : Amen 
dico vobis, nisi renati fueritis aqua viva, in nomine 
Patris, Filii, Spiritus sancti, non tntroibilis in re- 


gnum cclorum (a). Quocirca accedite. Ibi namque . 


est aliquid ab initio misericors: quod fertur super 
aquam, et eos qui in ter beata invocatione baptizati 
sunt eripit de futuris suppliciis, et que post ba- 


ται τῆς ἑσομένης χολάσεως, ὥσπερ Opa προσφέρον ]) ptismum facta sunt & baptizatis bona opera Deo 


τῷ θεῷ ὡς ἂν 67 ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος αὐτῶν τῶν βα- 


(a) Joan. ui, 5. 


offert quasi donum. Quare confugite ad aquam. - 


VARLE LECTIONES. 
V Ita O et ex conject. C, cuj. textus ἐκθασθῃ. ' πνέουσι ascripsi c. O. .5* ἄστροις om. Ο. V má- 


σαις p. πάσαις πηγαϊς C, qui conj. θαλάσσαις. Lectio Ottoboniani quamlibet conjecturam reddit super- 
fluam. * Κἄν C. '5 ἐπιγνῷς αὐτό y. C, imvips σαυτοῦ y. D 
o 


Clem., p. 226, 569. S. 38 Ita 0 c. S, αἰτίᾳ φό 
p 
Theol. Tubing. 1845, p. 613; 1847, 


ἶσ. xoÀ. Apud C xai deest &nte τοὺς 


χαὶ τῖς 
ἂν D, 6? ἄν C, ὅταν Ο. 


ως 


iu 


5 xal om. Ο. xxv scr. Schliemannusg 


C. Hec vbb. non sunt in codice Turriani, nequo agno- 
scuntur a Rufino ; quare ea D esse putat & mala manu. S. 
Ruf. Rec. vi, 9 : amputatur. Ὁ C[r. Schw. Mont. p. 184; Nachap. 
. 132 ; Frank. Wurlemb. St. tom. 
enfeld : Ὁ Clem. Rec. u. Rom. p. 106; D. Ev. Joh. 
ub. 1854, p. 514. *! καί 0 c. D, qui locum ita vult restitui : Καὶ τοὺς 
βαπτιζοµένους, S ὃ τοὺς βαπτιζοµένους. ϐ 


59 ἀποτέμνη alia. man. O. Ita οἱ Turrianus; 


VIII, p. 74 
. 151 ; Krit. Unters., p. 358 
βαπτ. ἐπὶ τῇ τρ. 


Sq., XIX p. 179; Hil- 
η δικο] : Ann : Theol. 
ἔπον, ῥύεται 
xal om. 0. 


Zeitaller 1, 218 sq. ; Zeller : ÁAnn.. 





EX Y , 


»f 


ahi. acht 


1 
4 . 
£r 
πο 


^ t 
* E 
δν 


LL * 
TAM tu NC α . 
1 Y n 4 


. .$ 
a QUNCNAT 
V. AM £v ως » $ 9 I6 
κ ο δν a4 eod NC 


* 
Bon 
»-5 9 1 


4 

1 44 
* t . . * 
6e wt tt: 


- 


m 
-, [0 


a DD ελ - 
$ ο 


1 
, P . 


ο. 


) 
e. 
ο 


4 

ον 

I—- * 

. , 
HOP 


» 
HE] 
en 


AA Ive 
Lu 
PP: 


, D 
2 
H 


EN P 
Tat acm δα... 


" 
ο ντ 





κ 


49 "ea 


295 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


206 


haec enim sola vim ignis potest exstinguere. Ad À πτισθέντων τὰς εὐποιίας. Διὸ προσφεύγετε τῷ ὕδατι, 


quam qui nondum vult venire, adhuc rabidum gerit 
spiritum, cujus gratia non vult pro sua salute adire 
aquam vivam. 


XXVII. Accede igitur, sive justus sis, sive in- 
justus. Nam tibi, si justus es, solum deerat bapti- 
zariin salutem, sin injustusin remissionem eorum, 
qua inignorantia prius perpetrasti. Si vero injustus, 
relinquitur, ut baptismatis bona opereris juxtaim- 
pietatis proportionem. Quapropter, sive justus es 
sive iniquus, festina nasci Deo, quia dilatio affert 
periculum ; nam incertum est praestitutum morti 
nostre tempus. Patri, qui te ex aqua genuit, simi- 
litudinem per bonaopera ostende. Tanquam veri stu- 
diosus verum Deum honora ut patrem. Honor autem 
ejusest, ut ita vivas, sicut ipse, qui justus est, desi- 
rat.Porrojusti voluntas est, injuslitiam non facias.Et 
est injustitia, occidere, adulterare, odisse, fraudare, 
ceteraque his similia, quorum multe sunt species. 

XXVIII. Verumtamen istis adjiciendum est ali- 
quid, quod quidem cum reliquis hominibus non est 
commune, sed proprie competit religioni Dei. Dico 
autem, in puritate degere, ad uxorem suam quando 
in purgatione est non accedere: hoc quippe jubet 
Dei lex. Quid vero ? Nisi puritas in religione Dei 
esset consecrata, vos ut canthari cum voluptate 
volveremini. Quare, tanquam homines aliquid am- 
plius brutis animantibus habentes, nimirum esse 
rationales, cor quidem & malis purgate per cole- 
stem intellectum, lavacro autem corpus diluite.Nam 


inter vere bona est mundities. Non quasi cordis C 


puritatem precedat castitas corporis, sed quia post 
bonum sequitur quod mundum est. Etenim magi- 
$ter noster quosdam nostrorum Pharisaeorum et 
scribarum, qui sunt separati, et legis instituta, ut 
Scribe,plus ceteris cognoscunt, redarguebat tamen 
velut hypoeritas, quod ea sola que ab hominibus 
videntur puriflcarent, cordis vero puritatem quam 
golus Deus aspicit relinquerent. 

XXIX. Hac ergo ipsa voce usus est, revera ad 
hypocritas inter eos loquens, non vero ad omnes 
Nam precepit, ut quibusdam obediretur, quod iis 
commissa fuisset Moysis cathedra (a). Verum ao 
hypoeritas dixit: Va vobis Scribe et Phorisei hy- 
pocriz, quia. mundatis calicis et. parapsidis quod 


τοῦτο γὰρ µόνον τὴν τοῦ πυρὸς ὁρμὴν σθἐσαι δύνα- 
ται. Τούτῳ ὁ µήπω προσελβεῖν θέλων ἔτι τὸ τῆς λύσ- 
σης φἑρει πνεῦμα, οὗ ἕνεχα ἐπὶ τῇ αὐτοῦ ** σωτηρίᾳ 
ὕδατι ζῶντι προσελθεῖν οὐ βέλει, 

XXVII. Ἡρόσελθε oov, κἂν δίκαιος Tic, κἂν ἄδιχος. 
Δικαίῳ γὰρ ὄντι 3448 σοι µόνον ἔλειπε τὸ πρὸς 
σωτηρίαν βαπτισθῆναι, ἀδίκῳ δὲ πρὸς τὸ βαπτισθῆ- 
ναι 85 εἰς ἄφεσιν τῶν iv. ἀγνοίᾳ προπεπραγµένων 95, 
Αδίκῳ δ᾽ ὑποκαταλείπεται κατ ἀναλογίαν τῆς ἀσε- 
δείας ἡ ἐπὶ τὸ βάπτισμα εὐποιία. Διὸ εἴ τε δίκαιος 
el, εἴτε ἄδικος, σπεῦσον γεννηθῆναι θεῷ, ὅτι ἡ &va- 
6021, κίνδυνον φέρει διὰ τὸ ἄδηλον 61 εἶναι τοῦ θανά- 
του τὴν προθεσµίαν, τῷ ἐξ ὕδατος 99 γεννῶντί σε 
πατρὶ διὰ τῆς εὐποιίας τὴν ὁμοιότητα δείξας. Ὡς 
φιλαλήθης τὸν ἀληθηῆ θεὸν τιμῶν ὡς πατἐρα. Τιμὴ — 
δὲ αὑτῷ τὸ ζῆν σε ὡς αὐτὸς δίκαιος ὢν θέλει. Δι- 
xaloo δὲ θέλημα τὸ μὴ ἁἀδικεῖν. Αδικία δὲ ἔστιν 
φονεύειν, μισεῖν, πλεονεκτεῖν, καὶ τὰ τούτοις ὅμοια" 
τούτών δὲ εἴδη πολλά. 

XXVIIT. Πλὴν τούτοις συνεισφἑρειν δεῖ τί ποτε, 
ὃ κοινότητα πρὸς [ἀνθρώπους μὲν οὐκ ἔχει, ἴδιον δὲ 
θρησκείας θεοῦ τυγχάνει. Λέγω δὴ τὸ καθαρεύειν, 
τὸ iv ἀφέδρῳ οὔσῃ xfj ἰδίᾳ γαμετῇῃ μὴ κοινωνεῖν, 
ὅτι τοῦτο ὁ θεοῦ χελεύει νόµος. Τί δὲ; el μὴ καὶ τῇ 
τοῦ Θεοῦ θρησχείᾳ τὸ καθαρεύειν Ἀνέχειτο, ὑμεῖς ὡς 
ol κάνθαροι 99 ἡδέως ἂν ἐκυλίασθε. Διὸ ὡς ἄνθρωποι 
ἔχοντές τι Πλεῖον τῶν ἁλόγων ζώων, τὸ λογικοὶ 79 
εἶναι, τὴν μὲν Χαρδίαν τῶν κακῶν οὐρανίῳ καθά- 
pate λογισμῷ, λουτρῷ δὲ πλύνετε Ἡ τὸ σῶμα. 449 
Κατὰ γὰρ τὰ ἀληθῆ τὸ καθαρεύςιν, οὐχ ὡς ὅτι προη- 
χεῖται τῆς κατὰ τὴν καρδιαν χαθᾶρσεως ἡ τοῦ σώµα- 
τος ἀγνεία, ἀλλ᾽ ὡς 79 ὅτι ἔπεται τῷ ἀγαθῷ τὸ xa- 
θάριον. Καὶ γὰρ ὁ διδάσκαλος ἡμῶν ἐνίους τῶν iv 
ἡμῖν 7 Φαρισαίων καὶ γραµµατέων, ol εἶφιν ἄφωρι- 
σµένοι (33) καὶ τὰ νόµιµα ὡς γραμματεῖς τῶν ἄλλων 
πλεῖον εἴδότες, ὅμως διήλεγχεν αὐτοὺς ὡς ὑποχρι- 
τὰς, ὅτι, µόνα τὰ ἀνθρώποις φαινόμενα ἀγνεύοντες, 
τὰ τῆς καρδίας καθαρὰ καὶ θεῷ µόνῳ ὁρώμενα παρ- 
ελίµπανον. 

XXIX. Ῥητῃ οὖν ταύτῃ φωνῇ ἐχρήσατο, τὰ ἀληθῆ 
πρὸς τοὺς ὑποχριτὰς αὐτῶν λέγων 75, οὗ πρὸς πάἀν- 
τας. Ἐνίων γὰρ καὶ ἐπαχούειν ἔλεγεν, ὅτι τὴν Μωὺ- 
σέως ἐπιστεύθησαν καθέδραν. Πλὴν πρὸς τοὺφ ὑπο- 
κριτὰς ἔλεγεν' Οὐαὶ ὑμῖν 75, γραμματεῖς καὶ Φαρι- 
σαῖοι, ὑποχριταὶ, ὅτι καθαρίζεε του ποτηρίου 


exterius est, intus aulem. ea plena sunt squaloris ῃ καὶ τῆς παροψίδος τὸ ἔξωθεν, ἔσωθεν δὲ ipe 


Pharisze cce, munda prius calicis αἱ paropsidis 
(a) Matth. xxii, 2. 


ῥύπου 76. Φαρισαῖς τυφλὲ, καθάρισον πρῶτον τοῦ 


VARLE LECTIONES. 


$^ Ita S, αὐτοῦ C, Ο. ** Vbb. ἁδίκῳ δὲ πρὸς τὸ 
rec. τῷ 


απτισθῆναι accesserunt ex O, in cuj. marg. man. 
pro τό. *"* πεπραγμένων C. Subinde ἁδίκῳ 5' add. S. ο. Hnílno Rec. vi, 9 : injusto vero. 


$8 ἄδειλον Ο. 88 ὕδατι Ο. "9 Arist. Hist. anim. v, 19, 552, a, 17 : Οἱ δὲ κάνθαροι ἣν κυλίουσι κόπρον, iv 


ταύτῃ q'Máoust τε τὸν χειμῶνα. S. ''um ἀνεκυλίεσθε p. ἂν ixoAlesge C. 79 λογικόν C, τῷ 


conj. 71 πλύνατε C. 


λογικοὶ εἶναι 


um τὸ ἀληθές O. Deinceps fuit lacuna in O inter καθαρεύειν οἱ ὅτι, quam.al. man. 


partim explevit verbis oóy ὡς inscriptis. "* ἀλλὰ ὡς C. "* ὑμῖν C. Ottoboniani lect. presagivit 8. 


* λέγων a 


d. c. O. Idem p. Έλεγεν lacunam praebet. "5 ὑμεῖς Ο. Ἰδ ῥύπους. C. 


VARIORUM NOTE. 
(33) ᾿Αφωρισμένοι, Id signiflcat nomen Φαρισαῖοι, Suspecta autem Ebionismi et Judeismi sunt 


que his capitibus dicuntur de lavatione. Cor. 


i 


ται καὶ τὰ ἔξω αὐτῶν 7! χαθαρά. Καὶ ἁληθῶς: 
φωτισθέντος γὰρ τοῦ νοῦ τῇ γνώσει, ὁ μαθὼν δύναται 
ἀγαθὸς εἶνα., ᾧ παρέπεται τὸ καθαρὸν γενέσθαι" 
ἐκ τῆς ἔσω yàp διανοίας ἡ τοῦ ἔξω σώματος ἆγα- 
0) γίνεται πρόνοια. Ὡς ἀπό Ύε τῆς κατὰ τὸ σῶμα 
ἀναισθησίας τῆς διανοἰας πρόνοια γενέσθαι οὐ δύνα- 
ται, οὕτως ὁ χαθαρὸς xal τὸ ἔξω καὶ τὸ ἔσω καθᾶραι 
$59 δύναται ὁ δὲ τὰ ἔξω καθαίρων πρὸς ἀνθρώ- 
πων 78 τὸν ἔπαινον ἀφορῶν τοῦτο ποιεῖ, καὶ ἐπαίνφ 
τῶν ἱστορούντων παρὰ τῷ θεῷ οὐδὲν ἔχει. 

XXX. Τίνι δὲ οὐ φαίνεται, ὅτι κρεϊττόν ἐστι γυ- 
νικὶ ἓν Ὑυναιχείοις οὔσῃ μὴ συνελθεῖν, ἀλλὰ κα- 
Δαρθείσ καὶ βαπτισθείσῃ; ᾽Αλλὰ xal μετὰ χοινω- 
vin» βαπτίζεσθαι δεῖ. El δὲ τοῦτο ποιεῖν ὀκνεῖτε, 
ἀνχπολήσατε πῶς τὰ τῆς ἀγνείας µέρη µετεδιώκετε, 
ὅτε ἀνχισθήτοις εἰδώλοις ἐθρησκεύετε 79. Αἰσχύνθητε 
ὅτι ἐνταῦθα, ὅπου ἐχρῆν, οὐ τὸ πλεῖον λέγω, ἀλλὰ 
µόνον xal ὅλον τὸ τῆς ἀγνείας ἀναδέξασθαι, ὀχνηρό- 
τεροι γίνεσθε. Νοήσατε οὖν τὸν bui ὑμᾶς πεποιη- 
χότα, xal διανοηθήσεσθε τίς ἐστιν ὁ ἐνταῦθα ὄχνον 
πρὸς ἀγνείαν, ὑμῖν ἐμθάλλων, 

XXXI. ᾽Αλλ' ipei τις ὑμῶν. Xp?) οὖν ἡμᾶς ποιεῖν 
ὅσα ἐν εἰδώλοις ἐποιοῦμεν ; Φημί σοι, οὐχ ὅλα, ἀλλ᾽ 
(m χαλῶς ἐποιεῖτε, καὶ ἐνταῦθα πλεῖον. "O τι γὰρ 
ἂν καλῶς Ὑγίνηται ἐν τῇ πλάνῃ, ἀπὸ τῆς ἀληθείας 
ἔρτηται, de, εἰ καί τι ἐν τῇ ἀληθείᾳ κακῶς Υένοιτο, 
ἀπὸ τῆς πλάνης ἐστίν. ᾿Απολάθετε οὖν ὑμῶν παν- 
τεχόθεν τὰ ἴδια, μὴ τὰ ἀλλότρια, καὶ μή λέχετε' 
Ef τι ποιοῦσιν ol πεπλανημένοι καλὸν, ποιεῖν οὐκ 


ὀφείλομεν. Τούτῳ γὰρ τῷ λόγῳ, ἐὰν μἡ φονεύῃ τις 


CLEMENTINA. — HOMILIA XI. 
ποτηρἰου καὶ τῆς παροφίδος τὸ ἔσωθεν, ἵνα γέ- A interius, ut. et. illorum. exteriora munda fiant (ay. 


Et vere. Nam mente per scientiam illustrata, qui 
didicit potest esse bonus; quam rem consequitur 
puritas quia ex interiori intellectu flt exterioris 


corporis bona provisio. Quemadmodum ex corporis . 


neglectu mentis provisio fleri nequit, ita qui purus 


est, et quod exterius est et quod interius potest pur- - 


gare: qui vero exteriora purgat, ad hominum lau- 
des aspiciens, id agit, ac propter cernentium laudes 
nihil a Deo recipit. 


XXX. Cui vero non apparet, melius esse ad 
mulierem menstrua patientem non accedere, sed 
ad purificatam et lotam? Oportet etiam post con- 
cubitum lavari. Quod si hoo facere vos piget, 
animo repetite, quo pacto castimonie munia pro- 
sequebamini, quando sensus expertia idola cole- 
batis. Erubescite, quod hie, ubi oportuit, non 


dico majorem, sed singularem et integram ample- : 


cti castitatem, segniores estis. Cogitate igitur eum, 
qui vos illio constituerat, et intelligetis quis hio 
vobis segnitiem ad castimoniam immittat. 

XXXI. Sed dicet aliquis vestrum : Oportet ergo 
nos facere quecunque apud idola egimus. Aio 
tibi: Non omnia, sed quecunque bene faciebatis, 
atque hic majorem in modum. Quidquid enim bene 
flt in errore, a veritate pendet, sicut et si quid 
male fiat in veritate, ex errore venit. Recipite igi- 


tur qua undique ad vos pertinent, non que sunt . 


aliena, et ne dicatis: Si quid boni faciunt qui er- 
rant, facere nos non debemus. Hac siquidem ra- 


εἴδωλα σέδων, φονεύειν ὀφείλομεν, ὅτι ὁ ἐν πλάνῃ ὢν (1 tione, si non occidat idolorum cultor, debemus oc- 


οὗ φονεύει 99; 
, XXXIL. Οὐχί: ἀλλά 8 τὸ πλεῖον, ἐὰν οἱ ἐν πλάνη 
pl φονεύωσιν, 36Ί ἡμεῖς μὴ ** ὀργιζώμεθα' ἐὰν 


Wb πλάνῃ μὴ μοιχεύῃ, ἡμεῖς τὴν ἀρχὴν μηδὲ. 


ἐνθομηθῶμεν 35 ἐὰν ὁ ἐν πλάνῃ τὸν ἀγαπῶντα 
ἀγαπῇ, ἡμεῖς xal τοὺς μισοῦντας' ἐὰν ὁ ἐν πλάνῃ 
δανείζῃ τοῖς ἔχουσιν, ἡμεῖς καὶ τοῖς μὴ ἔχουσιν. 
᾽Απαζαπλῶς ὀφείλομεν οἱ τὸν ἄπειρον αἰῶνα ἐλπί- 
ζοντες χληρονομεῖν, τῶν τὸν παρόντα µόνον εἱδότων, 
τῶν ὑπ αὐτῶν Ὑενοµένων καλῶν κρείττω 9* ποιεῖν, 
εἰδύτες, ὅτι, ὰὰν αὐτῶν τὰ ἔργα τοῖς ἡμετέροις ἐν 
Ἁμέρᾳ κρίσεως ἀναχριθέντα ἵἴσα 99 τῇ κεὐποιίᾳ 
εὑρεθῇ, καὶ ἡμεῖς ἐναισχυνθῆναι ἔχομεν, αὐτοὶ δὲ, 
διὰ πλάνην τὰ κατ’ αὐτὸν 34 ποιῄήσαντες, ἀπολέσβαι. 


Τὸ δὲ αἰσχυνθῆναι κατὰ τοῦτο εἴρηκα, ὅτι μὴ πλεῖον ῃ 


ἐποιήσαμεν αὐτῶν Ov καὶ πλεῖον ἐγνώκαμεν. El δὲ 
αἰσχυνθῆναι ἔστιν, τὴν εὐποιῖαν αὐτοῖς ἴσην δείξαν- 
τας 8! καὶ οὐ πλεῖον, πόσῳ γε 8 μᾶλλον, ἐὰν αὐτῶν 
τῆς εὐποιίας τὸ ἧττον δείξωµεν ; 


(a) Matth. ασ], 25. 


cidere, quia qui in errore versatur non occidit ? 
XXXII. Minime: imo potius, si illi qui erant 
homicidium non faciunt, nos ne irascamur .: si, 
errans non moechatur, nos primitus ne quidem 
concupiscamus : si ille amantem amat, nos etiam 
inimicos diligamus ; si ille mutuum dat iis qui 


* ROS NE / 
"E . n 
m é : 
S «2 M . 
.- Mes oo ode o 


, -. T. 
a. [tU 


λ 


. St. 


Ud ^ x . ..- 
4 e ον H 1 
T, is azPt a 


΄ 
ν΄ ^ 





al 


habent, nos etiam non habentibus. Omnino sane 


debemus, qui &terni seculi hereditatem spera- 
mus, in bonis operibus superare eos, qui presens 
tantum seculum norunt: gnari quod, si opera 
illorum cum nostris operibus in die judicii collata 
paris meriti reperiantur, confusio nobis erit, et illi 
per errorem quod ad futurum seculum operati in- 
teribunt. Fore autem nobis confusionem, in eo 
dixi, quod non amplius fecerimus quam illi, qui- 
bus amplius intelleximus. Quod si confusio erit, 
οἱ in operibus bonis nos illis equales ostendemus 
non superiores, quanto magis, si in iisdem operi- 
bus nos inferiores exhibuerimus ? 


VARLE LECTIONES. 


Ἡ αὐτοῦ O. "* Ita O ο. S, ἀνθρώπους Ο. 7* ἐθρησκεύετε S, 0, Qpnoxsóece C. 90 Post φονεύει puncto 
distinguit C. *! Οὐχὶ ἄλλο C, Οὐχὶ ἀλλὰ 8, et Ruf. Rec. vi, 13 non ila est, sed. Dein ἐάν 8, ἵνα O ο. 
C, qui conj. tva e: οἱ. ** µή O et ex conject. C, in cuj. cod. deest. Tum μὴ µοιχεύῃ O, µοιχεύει C, qui 
quidem recte µή deesse vidit. ** ἐπιθυμηθῶμεν conj. C., quod non Grecum est. Lectio vulg. reote se habet. 
S. M χρεῖττον ο. "55 [ta 0 οἱ in marg. C, ὅσα in textu. δὲ xa0' αὐτῶν C. xa0' αὐτούς leg. putat S. "' [ta 
scripsi ratione habita lect, Ottob. δείξαντα, ap.  δείξαντες. Verum jam vidit S. ** πῶς vs C. 


Βλταο.. GR. li. 10 


299 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 900 
XXXIIL. Quod autem vere in die judicii cum A — XXXIII. Ὅτι δὲ ὄντως ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ταῖς 


bonis operibus errantium comparentur actiones 
cognoscentium veritatem, nos docuit qui nescit 
mentiri, dicens ad eos quidem qui negligebant 
venire et audire illum: Regina Austri surget cum 
generatione ista, el. condemnabit eam, quia venit 
a finibus terra audire sapientiam Salomonis, et ecce 
blusquam Salomon hic, et non creditis (a). Ad eos 
vero e populo, qui nolebant ad illius predicationem 
egere poenitentiam, dixit: Viri Ninivite surgent 
cum generatione hac et condemnabunt illam, quia 
audientes egerunt panitentiam αἆ predicationem 
Jona, et ecce plus hie, et. nemo credit (b). Sicque 
ad omnem eorum impietatem opponens ethnicorum 
bene operantes, in condemnationem eorum qui 
in vera religione bonorum operum equalia non 
faciebant errantibus, admonebat cordatos, ut non 
solum bonitatem gentilium eequarent operibus, sed 
etiam vincerent. Mihi autem fluxit hio sermo, 
occasione accepta ex 60, quod oportet servare 
tempus purgationis et post concubitum corpus 
abluere, nec inficiari hano castimoniam, licet qni 
& veritate aberrant, illam exsequantur: quando- 
quidem qui in errore bene agunt, et vere religionis 
homines condemnant, et non salvantur, quia ca- 
stitatem colunt propter errorem, non vero propter 
pietatem in verum Patrem ao Deum cunctorum. 


XXXIV. Quod cum dixisset, turbas dimisit, et 
ex more cum familiaribus cibo sumpto quievit. 
Ita ergo faciens et quotidie disserens, accessiones 


firmas legi Dei adduxit, putatos deos cum credita C 


genesi confutans, ostendensque temerarium rerum 
casum nequaquam esse, sed mundum ex Providen- 
tia gubernari. 


XXXV. Completis ergo tribus mensibus, cum 
per dies jussisset me jejunare, ducens ad fontes 
maris vicinos utin perenni aqua baptizavit. Sio 
igitur fratribus nostris feriatis ac letis pro mibi 
& Deo concessa secunda nativitate, Potrus paucis 
post diebus conversus ad presbyteros coram omni 
Ecclesia precepit, dicens : Qui misit nos Dominus 
noster et propheta, narravit nobis, quemadmodum 
diabolus quadraginta diebus cum eo collocutus, 
nihilque contra valens, promiserit se ex suis secta- 


τῶν πεπλανημἔνων εὐποιίαις al. τῶν ἀλήθειαν ἐἔγνω- 
Κότων ᾖἸσάζονται πράξεις, αὐτὸς ἡμᾶς ὁ ἀψευδὴς 
ἐδίδαξεν, εἰπὼν πρὸς μὲν τοὺς ἀμελοῦντας ἐλβεῖν 
καὶ ἐπακούειν αὐτοῦ. Βασίλισσα νότο ἐἑγερθή- 
σεται μετὰ τῆς ἨὙενεᾶς ταύτης, καὶ καταχρυεῖ 
αὐτὴν, ὅτι 99 Ίλθεν ἀπὸ τῶν περάτων τῆς γῆς 
ἀκοῦσαι τὴν σοφίαν Σολομῶνος' καὶ ἰδοὺ πλεῖον 
Σολομῶνος ὧδε, xal οὐ πιστεύετε. Πρὸς δὲ $59 
τοὺς iv τῷ λαφ μὴ θέλοντας µετανοῆσαι ἐπὶ τῷ 
κηρύγματι αὐτοῦ εἶπεν ἼΑνδρες Νινευῖται 99 ἔγερ- 
θήσονται μετὰ τῆς Ὑενεᾶς ταύτης, xai — xataxpi- 
voüctv αὐτὴν, ὅτι ἀχούσαντε µετενόησαν εἰς 
τὸ χήρυγµα "Iova: καὶ ἰδοὺ πλεῖον ὧδε, καὶ οὐδεὶς 
πιστεύει. Καὶ οὕτως πρὸς πᾶσαν ἀσέθειαν αὐτῶν 
ἀντιπαραθεῖς τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν 9! πεποιηχότας, 
εἰς κατάχρισιν τῶν iv θεοσεθεἰᾳ μηδὲ τὸ ἴσον καλὸν 
τοῖς πεπλανηµένοις πεποιηκότων, τοὺς ἔχοντας λο- 
γισμὸν ἑνουθέτει, μὴ µόνον ὅσα τοῖς ἔθνεσι τὰ χαλὰ 
ἴσως ποιεῖν, ἀλλὰ τὸ πλεῖον. Ὁ δὲ λόγος µοι ἑῤῥόη, 
πρόφασιν λαθὼν ix τοῦ δεῖν φυλάσσειν τὴν ἄφεδρον, 
καὶ ἀπὸ κοινωνίας βαπτίζεσθαι, μὴ ἀρνεῖσθαι τὴν 
τοιαύτην ἀγνείαν, κἂν οἱ πεπλανηµένοι αὐτὴν πράτ- 
τωσιν 33, ὅτε εἰς Κατάκρισιν τῶν iv. θεοσεθείᾳ clalv 
οἱ iv πλάνῃ ποιοῦντες καλῶς μετὰ τοῦ μὴ σώζε- 
σθαι' ὅτι d τιμὴ τῆς ἀγνείας αὐτῶν ἐστι διὰ τὴν 
πλάνην, καὶ οὐ διὰ θρησκείαν τοῦ ὄντως Πατρὸς xal 
θεοῦ τῶν ὅλων. 

XXXIV. Τοῦτο δὲ εἰπὼν, ἀπέλυσε τοὺς ὄχλους, 
καὶ συνύθως ἁλῶν σὺν τοῖς φιλτάτοις μεταλαθὼν, 
ἡσύχασεν. Οὕτως οὖν ποιῶν xal διαλεγόµενος ἑκά- 
στοτε, προσαγωγὰς (34) κατὰ τὸ βέδαιον προσέφερε 
τῷ τοῦ Θεοῦ νόµῳ, τοὺς νοµιζοµένους μετὰ τῆς vo- 
µιζοµένης Ὑγενέσεως ἑλέγχων, xal ὅτι αὐτοματισμὸς 
μὲν οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ κατὰ Πρόνοιαν διοικεῖται ὁ xó- 
cuoc. 

XXXV. Τριῶν οὖν μηνῶν πληρωθέντων, νηστεῦ- 
cal µοι χελεύσας ἡμερῶν, 3ὔ 3 ἀγαγών µε εἰς τὰς 
ἐν τῇ θαλάσσῃ πλησίον οὔσας πηγὰς, ὡς εἲς ἀέν- 
ναον 9* ἐθάπτισεν ὕδωρ. Οὕτως οὖν εὐωχηθέντων 
τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν ἐπὶ τῇ θεοδωρήτῳ µου ἆναγεν- 
νήσει, μετ’ οὗ πολλὰς ἡμέρας τοῖς πρεσθυτέροις 
ἐπιστρέφων ἐπὶ πάσης τῆς Ἐκκλησίας ἐνετείλατο 
λέγων 'O ἀποστείλας ἡμᾶς Κύριος ἡμῶν καὶ προ- 
φήτης ὑφηγήσατο ἡμῖν, ὡς ὁ πονηβὸς τεσσαράχοντα 
ἡμέρας διαλεχθεὶς αὐτῷ xal μηδὲν δυνηθεὶς πρὸς 


toribus apostolos ad fraudem faciendam missu- D αὐτὸν, ἐκ τῶν αὐτοῦ ἐπηκόων 9* Ἐπηγγέλλετο πρὸς 


rum. Quare ante omnia memores estote illum apo- 
stolum vel magistrum vel prophetam fugero, qui 


(a) Matth. xit, 42. (b) Luo, αι, 32. 


ἁπάτην ἀποστόλους πέμψαι. Διὸ πρὸ πάντων μέμνη- 
cs ἀπόστολον 35 fj διδάσκαλον Ἡ προφήτην φεύχειν 


VARLE LECTIONES. 


9 ὅτι om. Q. 9 ἨΝινεῖτα 0. 


9* πράττωσιν B O, πράττουσιν C. 3 ]ta O c. S, ἀέναον C. 


οι Post ἐθνῶν addendum fort. εὖ vel καλῶς post πεποιηκότας 8. 


* Leg. ὑπηχόων S. 3 ἁποστόλους Ο. 


Tum addidi φεύγχειν ex conjectura, inscripsique lacune in O obvie voc. [ἀχριθῶς]. Tacet C de cod. 


Parisiensi. 


VARIORUM NOTA. 


(34) Προσαγωγάς προσέφερε. Ad verbum sic 
verte : Divine legi firmas μα accessiones ; hoo 
est, homines nonnullos ita convertit, ut in poste- 


rum divine revelationi ex animo orederent et ad- 
hererent. Davis. 


301 


CLEMENTINA. — HOMILIA XII. 





μὴ πρότερον [ἀκριθῶς] ἀντιθάλλοντα αὐτοῦ τὸ À non prius predicationem suam doctrinamque ab- ^ De z 
curate contulerit cum Jacobo, dicto Domini mei ο 


χήρυγµα Ἰαχώθῳ τῷ λεχθέντι ἀδελφῷ τοῦ Κυρίου 
μου xxl πεπιστευμένῳ ἐν Ἱερουσαλὴμ τὴν ᾿Ἑδθραίων 
διέπειν Ἐκκλησίαν, καὶ μετὰ 9 μαρτύρων προσελη- 
λυθότα πρὸς ὑμᾶς, ἵνα μὴ d xaxla ἡ τῷ Koply 
προσδιαλεχθεῖσα ὉἹ ἡμέρας τεσσαράκοντα , μηδὲν 
δυνηθεῖσα, ὕστερον, ὡς ἀστραπὴ i£ οὐρανοῦ ἐπὶ γῆς 
πεσοῦσα, καθ᾽ ὑμῶν ἐκπέμψῃ Χήρυχα, ὡς οὖν 09 ἡμῖν 
τὸν Σίμωνα ὐπέθαλε προφάσει ἀληθείας ἐπ᾽ ὀνόματι 9 
τοῦ Κυρίου ὑμῶν κηρύσσοντα, πλάνην τε ἑνσπεί - 
povex 1099, Οὗ χάριν ὁ ἁποστείλας ἡμᾶς ἔφη: Πολλοὶ 
ἐλεύσονται πρὸς µε iv ἐνδύμασι ! 954 προθάτων, 
ἔωθεν δὲ siot λύκοι ἅρπαγες' ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν 
ἐπιγνώσεσθε * αὐτούς. 

XXXVI. Καὶ ταῦτα εἰπὼν τοὺς μὲν προπομποὺς» 
ἐξέπεμψεν εἰς ᾽Αντιόχειαν τῆς Συρίας, ἐχεῖ τὴν ἐπο- 
µένην ἐπιμένειν επών. Τῶν οὖν πορευθέντων ὁ Hi- 
τρος πολλῶν πεπεισµένων ὄχλων νόσους, πάθη, Bal- 
µονας ἀπελάσας, xai εἰς τὰς iv τῇ * θαλάσσῃ πλη- 
σίον οὔσας πηγὰς βαπτίσας, καὶ εὖχαριστίαν χλάσας 5, 
Μαροόνην τὸν ἀποδεξάμενον αὐτὸν, ἤδη λοιπὸν τέλειον 
ὄντα, ἐπίσκοπον καταστήσας καὶ πρεσθυτέρους δώ- 
ὄεχα ὀρίσας καὶ διαχόνους δείξας xal χφηρικὰ συστη- 
σάµενος, ὐπέρ τε τοῦ χοινοῦ xai ὃ συμφέροντος τῆς 
Ἐκκλτσίας τῇ τάξει προσοµιλήσας, xal τῷ ἐπισκόπῳ 
λαροόντ πείθεσθαι συμθουλεύσας, ἤδη τριῶν μηνῶν 
πληρωθέντων τοῖς ἐν Τριπόλει τῆς Φοινίκης ἀποταξά- 
ενος, τὴν ἐπὶ ᾿Αντιόχειαν τῆς Συρίας ἐπορεύετο 
ὁδὸν, πάντων ἡμᾶς προπεµπόντων μετὰ τῆς προση- 
χούσης τιμῆς 7. 

"OMIAIA 18’. 

I. Ἐκθάντες οὖν τὴν Τρίπολιν τῆς Φουίκης, ὡς ἐπὶ 
᾽Αντιόχειαν τῆς Συρίας ἐλθεῖν, αὐτῆς ἡμέρας E) 'Op- 
θωσίφ ἐμείναμεν ἑἐλθόντες. Καὶ 2886 Bb. διὰ τὸ πλησίον 
εἶναι ἧς ἐξήλθομεν πόλεως, πάντων σχεδὸν προακη- 
χηότων τοῦ κηρύγματος, μιᾶς ἡμέρας ἐκεῖ µείναντες, 
ἀπήραμεν εἰς ᾽Αντάραδον 8. Πολλῶν δὲ τῶν συνοδοι- 
πορούντων ἡμῖν ὄντων, ὁ Πέτρος Νιχήτῃ xal ᾿Ακύλα 
προσωμίλει λέγων Ἐπειδὴ πολὺς ὄχλος τῶν συνο- 
δοιποοούντων οὐ μικρὸν φθόνον ἡμῖν εἰσιοῦσι xarà 
πόλιν ἐπισπᾶται , ἀναγκαίως ἑσχεφψάμην Φφροντίσαι, 
πως μήτε οὗτοι λυπηθῶσι χωλυθέντες συνεῖναι ἡμῖν, 
μήτε ἡμεῖς, περίθλεπτοι γινόμενοι, φθόνῳ τῷ τῆς xa- 
Χίας ὑποπέσωμεν. Τούτου ἕνεκεν βούλομαί σε τὸν Νι- 
Χήτην καὶ ᾽Ακύλαν προοδεύειν µου χατὰ συστήµατα 





fratre, cui creditum est Ecclesie Hebraeorum Hie- - 


rosolymitane regimen, neo ad vos venerit cum te- 
stibus. Ne forte malitia, que cum Domino per 
quadraginta dies disceptavit, nec quidquam potuit, 
deinceps velut fulgur e colo in terras delapsa 
contra vos mittat preconem, sicut nobis immisit 
Simonem, pretextu veritatis in nomine Domini 


nostri predicantem atque errorem seminantem.  . 


Qua de causa qui misit nos, dixit :. Mulli venient 
adversus me in vestimenlis ovium, | intrinsecus 
autem sunt lupi rapaces : a fructibus eorum cogno- 
scetis eos (a). 


XXXVI. Atque his dictis, eosqui ad precedendum :' 


fuerant ordinati, in Antiochiam Syrie emisit, ju- 
bens ut ibi tempus secuturum exspectarent. lis 
itaque profectis, Petrus ingenti hominum multitu- 
dine ad fidem adducta, morbos, aegritudines, dee- 
mones expulit, in fontibus maris vicinis baptizavit, 
eteucharistiam fregit: cumque Maroonem hospitem 
guum, jam omnino perfectum, in episcopum consti- 
tuisset, duodecim presbyteros designasset, fecisset 


diaconos, qua ad ordinem viduarum pertinent sta- .- 


tuisset, pro communi bono ac de eo, quod Ecclesie 
ordini conducebat, esset collocutus, et consilium 
dedisset ut episcopo Marooni obedirent, jam tribus 
mensibus completis, vale dixit Tripolitanis Phoni- 
οἱ, et iter versus Antiochiam Syrie ingressus est, 
omnibus debito cum honore nos comitantibus. 
HOMILIA XII. 
I. Egressi ergo Tripolim Phonices, ut Antiochiam 


Syrie veniremus, eo die Orthosiam profecti ibi 


mansimus, et quia est prope urbem, e qua egressi 
fueramus, cum omnes fere predicationem evange- 
licam prius audissent, unum diem illic commorati, 
Antaradum abiimus. Qui vero multi erant nobis- 
cum iter facientes, Petrus Nicetam et Aquilam allo- 
cutus est dicens : Quandoquidem magna comitan- 
tium multitudo non parvam invidiam nobis per 
urbes intrantibus conflat, necessario curandum esse 
judicavi, ut. neque ipsi contristentur, dum prohi- 
bentur esse nobiscum, neque nos. dum sumus spe 
ctabiles, incidamus in malitie invidiam. Quocirca 
volo te Nicetam atque Aquilam ante me iter habere, 


δύο σποράδην, µανθάνοντες 9 τὰς τῶν ἑθνῶν εἰσέρχεσθαι D per duos globos sparsim, et clam gentium ingredi 


πύλεις. 


I]. Οἶδα δὲ ὅτι ἀθυμεῖτε, τοῦτο ποιεῖν ἀκηχοότες, 
(a) Matth. vir, 15. 


civitates. 
II. Vobis autem, scio, molestum est, quod id fa- 


VARUE LECTIONES. 


μὴ µετά conj. Schliemannus Clem. P 535, et 8. Tum 
ότα. Ín O προσελη 

p. 90 et S. 00 ὀνόματος 
ic et paulo post Matth. virt, - 


"post Ἰλυθότι, ex conject. προσεληλυ 


τεσσα 


píxovta Ο. 3 vov leg. cens. Schliem. Clem. 
O. 19? ἑγσπείροντα ὑποθάλλῃ C. ! ἐνδύματι C. Lectionem Ottob. confirmat 


υθότων. ?! προδιαλεχὀεῖσα C Tum µ . 
. Deinde τε S, οἑ CQ. 


i5. Tum addidi slav c. eodem cod. * ἐπιγινώσχετε C. 3 προπόµπους C. * τῇ om. O. * Ita O et 


1n marg. C., cuj. cod. καλέσας. Liber Ottob. constanter Μαροώνην. 5 ἤ O. Tum τῇ τάξει D. 
O. Epit. c. 60 hec exhibet : Ύπερ τε τοῦ κοινοῦ xal συµ ἐροντος καὶ περὶ τῆς xatà τὴν 'Exx 
ἡμᾶς προπεµπόντων μετὰ τῆς προσηκούσης τιμῆς Δοοθββοταπί ex O. 8 ᾿Αντάρανδον 0Ο. f 


7 Vbb. πάντων 


τὴν τάξιν C., 
ησίαν τάξεως. 


λανθάνοντας vel λανθανόντως conj. et vertit C. τε addi vult 9. 


pa τυρίων suspicatus est C. [dem subinde 


- 








303 


S. CLEMENTIS I ROV. PONT. OPERA DUBIA. 


304 


ciendum audieritis,duorum non integrorum dierum Α ἀπολειπόμενοί 10 µου διάστηµα οὐδ' ὅλων ἡμερῶν δύο, 


Bpatio & me separari. Vos igitur cognoscere volo, 
quod nos, qui persuasimus, vos qui credidistis 
multo amplius diligimus, quam vos diligatis nos 
persuasores. Itaque mutuo amore flagrantes inco- 
lumitatis curam geramus pro viribus, non citra 
rationem facientes que cupimus. Ad hec vero nulla 
die & me disputante aberitis. Per singulas enim 
quasque insigniores provinciarum ocivitateà propo- 


. "αἱ, sicut etiam vos scitis, per dies residere et di- 


sceptare. Nunc ergo in Laodiceam nobis proximam 
precedite, et post biduum ettriduum, quantum ad 
propositum meum spectat, attingam vos. Ad portas 
autem vos soli recipile me, metu murmuris, ut sic 
absque strepitu etiam ingressi una vobiscum simus. 
Et inde similiter, cum dies ibi aliquot transegeri- 


Εἰδέναι οὖν ὑμᾶς θέλω, ὅτι πολλαπλάαιον ἀγαπῶμεν 
ἡμεῖς οἱ πείσαντες ὑμᾶς τοὺς πεισθέντας, fimi i 
ὑμεῖς ἡμᾶς τοὺς πεπειχότας. ᾽Αλλήλους οὖν στέργόν- 
τες, τῷ !* μὴ ἀλόγως ποιεῖν ἃ θέλωμεν, τῆς ἆσφα- 
λείας, ὅσον τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, φροντίζωµεν. Πρὸς τούτοις δὲ 
οὐδεμιᾶς ἡμέρας διαλεγοµένου µου ἀπολιμπάνεσθε 15, 
El; γὰρ τὰς ἐπισημοτέρας τῶν ἐπαρχιῶν πόλεις 
προῄρηµαι, ὡς ἴστε καὶ ὑμεῖς, ἡμερῶν ἐπιμένειν xai 
διαλέγεσθαι. Καὶ τὸ νῦν εἰς τὴν ἐγγυτέραν ἡμῖν Λαο- 
δίκειαν προάξατε, καὶ μεθ) ἡμέρας δύο fj τρεῖς, ὅσον 
ἐπὶ τῇ ἐμῇ προαιρἑσει, καταλήψομαι ὑμᾶς. ᾿Επὶ δὲ τῶν 
πυλῶν ἐκδέξασθέ µε ὑμεῖς μόνοι, 86 διὰ τὸν θρύλ- 
λον 1*, ἵνα οὕτως ἀφοφητὶ συνεισελθόντες ἅμα ὑμῖν 
ὤμεν. Κάκεῖθεν ὁμοίως μετὰ τὸ ἐπιμεῖναι ἡμερῶν 
ἄλλοι ἀνθ᾽ ὑμῶν εἰς τὰ ἐπέχεινα κατὰ ἐφημερίας προά- 


mus, alii pro vobis ulterius per vices precedent B ἕωσιν, τὰς ξενίας ἑτοιμάζοντες. 


et hospitia preparabunt. 

III. Hec dicente Petro, necessario acquieverunt, 
dicentes: Non valde nos, domine, contristat hoo 
agere, quoniam 8 te jubetur. Primo quidem, quia 
Dei providentia delectus, dignus qui cuncta pre- 
clare cogites atque consulas. Ad hec vero, quia ple- 
rumque perbiduum tantum necessitate precedendi 
&te aberimus: illud autem spatium quamvislongum 
Bit, dum tenon videmus dominum nostrum Petrum, 
attamen cogitamus, multo molestius laturos, qui 
longius premissi sunt, utpote jussos te diutius per 
urbes exspectare, et anxios quod aspectu desidera- 
bilis vultus tui per multum tempus sint privati. Et 
nos non minus illis tristes facere quemadmodum 


ΠΠ. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἠναγκάσθησαν συν- 
θέσθαι λέγοντες' Οὐ πάνυ ἡμᾶς, κύριε, λυπεῖ τοῦτο 
πράττειν, διὰ τὸ ὑπὸ σοῦ χελεύεσθαι. Ἡρῶτον μὲν, 
ὅτι πάντα καλῶς νοεῖν {5 τε καὶ συμθουλεύειν ἄξιος 
Qv ὑπὸ τῆς τοῦ θεοῦ προνοίας ἐξελέγης' πρὸς τούτοις 
δὲ ἐπὶ 16 τὸ ποὺ ἡμερῶν δύο ἀνάγκῃ τοῦ προάχειν 
ἀπολιμπανόμεθά σου’ καὶ αὗται μὲν πολλαὶ πρὸς τὸ 
μή σε τὸν κύριον ἡμῶν ὁρᾷν Πέτρον, πλὴν λογιζόµεβα, 
ὅτι πλεῖον λυπτθήσονται οἱ πολὺ μακρὰν προπεµπό- 
μενοι, ὡς ἐπὶ πλεῖον ἀναμένειν σε κατὰ πόλιν χεχε- 
λευσμένοι !1, ἀνιώμενοι ἐν τῷ ἐπὶ πλεῖον ἑστερῆσθχι 
τοῦ ὁρᾷν σου τὸ περιπόθητον πρόσωπον. Καὶ ἡμεῖς 
οὐκ ἔλαττον 18 ἐκαίνων ἀθυμοῦντεςδ ὡς χελεύεις διὰ τὸ 


jubes propter utilitatem non moramur. Ethis dictis ( συμφἐρον ποιεῖν οὐκ ἀντιλέγομεν Ὁμῶς !9 ταῦτα 


pracessere, accepto mandato, ut in primo hospitio 
alloquerentur multitudinem simul iter agentem, quo 
sparsim et a semutuo divisi ingredirentur eivitates. 


IV. His igitur profectis, ego Clemens valde gavi- 
gus sum, quod me secum esse voluisset. Atque heo 
ad eum verba profero: Gratias ago Deo, quod me 
non emiseris, ut alios: nam pre dolore enectus 
fuissem. Ille vero : Quid autem, inquit, 8i qua ne- 
cessitas exegerit mitti te aliquo doctrine gratia, tu 
quia aliquandiu a me utiliter eris separatus, ideo 
moriens ? Nonne potius, tecum reputans, ferenda 
esse que propter necessitatem tibi imposita sunt, 
equo animo sustinebis? Aut ignoras, amicos una 


εἰπόντες προῆξαν, ἐντολὴν ἔχοντες, àv τῷ πρώτῳ παν- 
δοχείῳ προσοµιλῆσαι τῷ συνοδοιποροῦντι ὄχλῳ, ὅπως 
σποράδην ἀλλήλων γενόµενοι εἷς τὰς πύλεις εἰσέρ- 
χωνται. 

IV. Πορευθέντων οὖν αὐτῶν, ἐγὼ Κλήμης µεγάλως 
ἔχαιρον, ὅτι σὺν 36 αὐτῷ µε ἐχέλευσεν εἶναι. Καὶ 
ἀποκριθεὶς εἶπον' Εὐχαριστῶ τῷ θεῷ, ὅτι µε οὖκ ἔξα- 
πέσταλκας, ὡς τοὺς ἑτέρους, ἐπειδὴ 30 ὀδυνώμενος Rv 
διαπεφωνήκειν. Ὁ δὲ 3! ἔφη" Τί δὲ ; εἰ καὶ χρεία τις 
ἔσται πεμφθηναί σὲ που 3} µαθηµάτων χάρυ, σὺ, διὰ 
τὸ πρὸς ὀλίγον ἀπολιμπάνεσθαί µου συµφερόντως, διὰ 
τοῦτο τεθνήξῃ ; Οὐχὶ δὲ, προσοµιλήσας σεαυτῷ φέρειν 
τὰ διὰ τὴν ἀνάγκην σοι προσταγέντα 35, εὐθύμως ὑπο- 
σταἰης 9*; Ἡ οὐκ οἶσθα ὅτι σύνεισιν ol φίλοι ταῖς 


esse recordatione, licet corporibus separentur, D µνήµαις, κἂν τοῖς σώμασιν ἀπολιμπάνωνται 99, ὡς 


sicut nonnulli corpore presentes, quod eorum non 
recordentur, animo peregrinantur &b amicis ? 


ἔνιοι, συνόντες τοῖς σώμασιν, ἆμνη µοσύνης αἰτίᾳ ταῖς 
ψυχαϊῖς 36 ἀποδημοῦσι τοῖς φίλοις ; 


VARLE LECTIONES. 
19 ἀπολιπόμενοί C. 1! ἢ εἴπερ p. ijmep C. Lectionem in O obviam previdit D. !* Ita O c. D., τό C. 


Tum θέλοµεν Ο. !* ἀπελιμπάνεσθε OQ. 19 θλύλλον Ο. 15 ποιεῖν cod. 
dene τοῦ προάχειν conj. C., ἀνάγκῃ τοῦτο προάγχειν id. in textu, ut O., ἀνάγκῃ τοῦ πράττειν τοῦτο cod. 
4 Epilomes c. 14 hec habet : Ἔπειτα δὲ, ὅτι ὡς ἐπιπολὺ ἡμερῶν δύο ἀνάγκη τοῦτο πράττειν ἡμᾶς 


Reg. 


eg. 804 et Ruf. /6 ἐπεί O. Tum 


ἀπολιμπανομένους σου. Fortasse nostroloco post τούτοις δὲ addendum ὅτι secundum S. !! χεχελευσάµενοι 
O. Tum ἑστερῆσθαι τὸ ὁρᾷν C, minus recte. 1? ἐλάττονα O. !? Ita S., ὅμως C. Ο., 3 ἐπεί O., 3 ἡ Ο., 


mendose. 33 ποι legi vult S. 33 προσταγέντα cod Bog. 804 et O., πβροσταθέντα C. in textu, 
in marg. ?* [ta O c. cod. Reg. 804, ὑποστέῃς C. Tum οἶσθα cod. Reg. 804 Ἴσθα C, O. Post οἱ 


προστεθέντα 
Ó exh. εἰ. 


35 ἀπολιμπάνονται C, Tum ἔνιοι O, ο. cod. Reg. 804 et Epit. c. 12, ivlotc C. ?* Ita. cod. Reg. 804 οἱ Epit. t. 


0., τὰς φυχάς C. 0. 








905 


CLEMENTINA. 


V. Κἀγὼ ἀπεκρινάμήν Μὴ τοίνυν νοµίσῃ, κύριε, 
ὅτι τὰ λύπης πάσχειν ἤμελλον ἀνοήτως, ἀλλὰ καὶ πάνυ 
ὀρθῷ τινι λογισμῷ. "Ens! γάρ σε, χύριὲ µου, ἀντὶ πάν- 
των ἔχω, πατρός τε καὶ μητρὸς καὶ ἀδελφῶν καὶ συγγε- 
νῶν, αἴτιόν uox γενόμενον διὰ τὸν Θεόν τῆς σωζούσης 
ἀληθείας, ἀντὶ πάντων ἔχων σε παραµυθίας τῆς µεγί- 
στης τυγχάνω. Πρὸς τούτοις, δεδιώς µου καὶ τῆς ἀκμῆς 
τὴν ἐκ φύσεως ἐπιθυμίαν, ἠγωνίων, µή πως ἀπολει- 
Φθείς σου, ἄνθρωπος Qv νεώτερος, ὅσπερ 37 νῦν οὕτως 
ἐνστάσεως ἔχω, ὡς ἂν μὴ κατά τινα χόλον Θεοῦ ἀπο- 
«τῆναί σου ἀλύνατον εἶναι 33, ἤττων 3δ8. ἐπιθυμίας 
ἵωμαι, AX ἐπειδὴ πολλῷ ἄμεινον xal ἀσφαλέστερον 
αυνεῖναί μὲ σοι, τούτῳ, ᾧ 198 νοῦς µου αἰδεῖσθαι εὐλόγως 
προείληφεν, διὸ πάντη σοι 3 συνεῖναι εὔχομαι. Πρὸς 
τούτοις δὲ μέμνηµαί σου ἓν Καισαρείᾳ εἰπόντος: Ef τις 
βούλεταί uot αυνοδεῦσαι, εὐσεθῶς συνοδευέτω 5:. Εὐ- 
σιθᾶς δὲ ἔφης, τὸ µηδένα λυπεῖν κατὰ Θεὸν, olov ἀπο- 
λιπόντα 33 γονεῖς, γυναῖκα ὀμόφρονα, Jj ἑτέρους τινὰς 
τὴ θεοσεθείᾳ προσκειµένους. Ὅθεν ἐγὼ κατὰ πάντα 
ἐπιτήδειός εἰμί σοι συνοδοιπόρος, ᾧ εἰ καὶ τὰ μέ- 
γιστα χαρίζῇ, τὰς δούλων por ὑπηρεσίας συγχωρεῖς 
ποιεῖν. 

Vl. Καὶ ὁ Πέτρος, ἀκούσας, γελοιάζων ἔφη" Τί οὖν 
οι, Κλήμης, μὴ ὑπ αὐτῆς ἀνάγκης σε εἷς δούλων 
μοι ταγῆναι τόπον; Ἐπεὶ τίς τὰς καλὰς καὶ πολλὰς 
συδόνας μετὰ τῶν ἑπομένων µοι δακτυλίων καὶ ὑπο- 
δήσεων φυλάξει; Τίς δὲ καὶ τὰ ἡδία xal πολυτελῆ 
ὄψα 30 προετοιμάσει, ἄτινα, ποικίλα ὄντα, πολλῶν xal 
τεχνιτῶν 3* δεῖται µαγείρων, καὶ πάντα ἐχεῖνα ὅσα 
ἐκτεθηλυμμένων 33 ἀνθρώπων ὡς θηρίῳ µεγάλῳ τῇ 
ἐπιθυμίᾳ ἐκ πάσης πλεονεξίας πορισθέντα ἑτοιμάζε- 
ται; Πλὴν ἡ 9 τοιαύτη σε προαίρεσις ὑπεισῆλθεν, 
ἴσως μὴ συνέντα xal τὸν ἐμὸν ἀγνοοῦντα βίον, ὅτι 
ἄρτῳ µόνῳ καὶ ἐλαίαις χρῶμαι, καὶ σπανίως λαχά- 
voc, καὶ ὅτι ἱμάτιόν µοι καὶ τριθώνιον (35) ὑπάρχει 
«ox V αὐτὸ ὃ περιθίθληµαι, καὶ ἑτέρου χρείαν οὐκ 
Έχω οὐδὲ 369 ἄλλων τινῶν, Ἐν γὰρ τούτοις καὶ περισ- 
σείοµαι. Ὁ νοῦς γάρ µου, τὰ ἐκεῖ πάντα ὁρῶν αἰώ- 
wi ἀγαθὰ, οὐδὲν τῶν ἐνταῦθα περιθλέπεται. Πλὴν, 
σοῦ μὲν τὴν ἀγαθὴν προαίρεσιν ἀποδέχομαι, καὶ θαυ- 
μάζων ἐπαινῶ, πῶς ἀνὴρ ἐκ πολυτελῶν ἐθῶν ὑπάρ- 
χων ῥᾳδίως τοῖς ἀναγκαίοις τὸν σεαυτοῦ ὑπήλλαξας 
βίον, "Huic γὰρ ἐκ παΐδων, ἐγώ τε xai Ανδρέας ὁ 
«ύναιμος καὶ κατὰ Θεὸν ἀδελφὸε ὢν ἐμὸς, οὐ µόνον 
by ὀρφανίᾳ ἀνατραφέντες, ἀλλὰ xal ὑπὸ πενίας καὶ 
χακουχίας εἰς ἐργασίαν 3 ἐθισθέντες, εὐμαρῶς νῦν 
τὰς τῶν ὁδῶν φέροµεν σκύλσεις, Ὅθιν, εἰ ἐπείθου 


— HOMILIA XII. 


À V. Et ego respondi : Noli aute 
quod istum merorem insipiente 
quinimo admodum recta ratione 
domine mi, pro omnibus habeo, 
fratribus et cognatis, qui per D 
fuisti agnoscendz servatriois v. 
omnium habens te maxima fi 
Preterea veritus juventutis mee 
piscentiam anxius eram, ne for 
venis sum, disjunctus a te (qui 
induxi, ut absque divina quadat 
te divelli), a cupiditate vincerer 
melius ac tutius est, me manere 
quem animus meus merito re 
circo omnino tecum esse opto. 
te apud Cesaream dixisse: Se q 
tari, pie comitetur. Pie autem. « 
tristitia secundum Deum afficere 
parentes, uxorem unanimem, at 
gioni addictos. Unde ego prorsu 
itineris comes, a quo ei maxima 
tiam, ministeria servorum obire 

VI. Hoc audito, Petrus subrid: 
putas, Clemens, quod non ipsa 
servorum locum mihi redigeris à 
tes 8ο multas sindones cum adj 
calceis mihi custodiet ? Quie ver 
sitaque opsonia preparabit, qui 
multos ac peritos postulant οοαι 
quie apud effeminatos homines c 
immani bestie, per omnem q 

C fraudem parantur ? Sed forsan 1 
positum, quia non intellexeris a! 
mee rationem, qui pane solo et 
que oleribus, quique vestimentur 
hoc ipsum quo amictus sum, et 
beo, neque ulla re. Nam in his e 
est. Mea quippe mens cernens 
eterna, nihil eorum quie hio sur 
tuum egregium approbo institu! 
laudo, quo modo cum sis viri 
educatus, facile vivendi rationer 
ad sola necessaria traduxeris. N 
ego et Andreas, quiejusdem me 
meusque secundum Deum frater 
pillatu educati, verum etiam pr 

D &rumnas ad laborem assuefacti, 


VARLE LEOCTIONES. 
T ὅσπερ D, ὅπερ C, O. Tum dc ἂν µή D. κἄν C, O, ὡς --- et μὴ — Epit. ο. 73, dx 


ceps ἀποστῆναί O. c. Epit. Ἰ. ο., ἀποστεῖν C. 


93 [ta Epit., e C. O. 


3? τούτ...ς (sio) pro τι 


Tor σοι Ο. 33 εὐσεθῶς συνοδευέτω om. O. ldem λυπεῖν c. cod. Reg. 804, λυποῦν Ὁ, λι 
15 [ti Epit. Ἱ. ο., ἀπολιπών 00, 3 ὄψα Epit ο. Τὰ οἱ O, ὄψη C. "^ τεχνικῶν epit. 


B. 3 πλὴν εἰ ood. Reg. 804 οἱ O. Tum συνιέντα epit. 3 τοῦτο. 3 ἐργατε 


cod. 


VARIORUM NOTE. 


(35) Τριθώνιον Tribunarium dicitur non semel 
in Narratione de Apollonio Tyrio, August Vindeli- 
corum edita, pro tribonarium : Nedespicias tribunarii 
pauperiaiem. Est autem τριθώνιον seu τριθόνιον 
grammaticorum filiis τὸ παλαιὸν xal τετριμμένον τὸ 





Ἰμάτιον' κατατετριµµένον ῥάχος" 

1o, epigramm. δν, pea Paulo 

Qu tb τοιαύτη. Et sub. finem ο 
oT. 


801 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


308 


nerum vexationes ferimus. Quare si crederes mihi, A µοι, ἐμοὶ ἂν συγχεχωρήκεις, ἀνδρὶ ἑργάτῃ, gol τὰ 


servorum officia me, hominem operarium, tibi im- 
pendere concederes. 

VII. At ego hec audiens contremui et collaery- 
mavi, quod talem habuisset orationem vir quo 
cuncti hujus etatis homines ratione scientie ao 
pietatis minores sunt. Tum ille lacrymantem me 
videns causam lacrymarum percontabatur. Et ego 
respondi: Quid tantum peccavi, ut mihi hujus- 
modi proferres sermonem ? Et Petrus excepit: Si 
malum est, quod dixi, ut serviam tibi, tu prior 
peccasti, hoc mihi postulans facere. Et ego: Non 
est, inquam, simile: me enim hoc agere decet 
omnino, te autem, qui es Dei preco et nostras ser- 
vas animas, id mihi facere grave est. Et Petrus 
respondit: Acquiescerem tibi, cum Dominus noster, 
qui ad salutem totius mundi venit, unusque om- 
nium est nobilissimus, servitutem sustinuerit, ut 
nos seuaderet non erubescere fratribus nostris ser- 
vorum exhibere ministeria (a) quamvis admodum 
nobiles simus. Tum ego dixi: Si putem, quod te 
Bim superaturus oratione, stultus sum: verumta- 
men ago gratias providentie Dei, quia parentum 
loco habere te merui. 

VIII. Et Petrus interrogavit: Nemone vere ex 
genere tibi suporest? Respondi: Sunt quidem multi 
et potentes viri, atque ex prosapia Cesaris. Nam 
patri meo, utpote una educalo, cognatam Cesar 
ipse junxit uxorem, de qua tres liberi orti sumus, 
duo quidem ante me, qui cum essent gemini, ad- 
modum sibi invicem similes erant, ut ipse pater 
aiebat mihi : ego enim neque illos neque genilri- 
cem valde novi, sed quasi per somnium obscuram 
eorum formam recolo. Mater ergo mea Mattidia 
dicebatur, pater autem Faustus, fratrum vero alter 
Faustinus vocabatur, alter dicebatnr Faustinianus. 
Cum igitur tertius ego post eos natus essem, ma- 
ter (quemadmodum pater meus referebat) somnium 
vidit, quod nisi confestim duobus filiis suis gemi- 
nis assumptis urbem Romam fuisset egrossa, et 
&bfuisset annis duodecim, ipsa cum iis letho pes- 
simo esset interitura. 

IX. Pater igitur, qui liberorum amans erat, cum 
servis et ancillis, &c dato sufficienti viatico, in na- 


(a) Matth. xx, 28. 


δούλων ἀποπληροῦν µέρη. 


VII. Ἐγὼ δὲ ἀκούσας σύντροµος ἐγενόμην xai ἐπί- 
δακρυς, olov λόγον εἶπεν ἀνὴρ, ob πάντες οἱ τῆς νῦν 
γενεᾶς ἄνθρωποι τῷ τῆς γνώσεως καὶ εὐσεθείας λόγῳ 
ἵττους 33 τυγχάνουσιν. Ὁ δὲ, ἰδών µε σύνδακρυν, τῶν 
δαχρύων ἐπύθετο τὴν αἰτίαν. Κἀγὼ ἔφην, Τί τοιοῦτον 
ἥμαρτον, ἵνα µοι τοιοῦτον 90 εἴπῃς λόγον ; Καὶ ὁ Πέ- 
τρος ἀπεκρίνατο' El. μὲν κακῶς ειρηχα τὸ δουλεῦσαί 
σοι, σὺ πρῶτος ἥμαρτες, τοῦτ 3! ἐμοὶ ποιῆσαι ἀξιώ- 
σας. Κἀγὼ ἔφην, Οὐχ ὅμοιόν ἐστιν' ἐμοὶ μὲν γὰρ τοῦτο 
ποιεῖν πρέπει πάνυ, gol δὲ τῷ τοῦ Θεοῦ κήρυκι τὰς 
ἡμετέρας σώζοντι ψυχὰς χαλεπὸν τοῦτο ποιεῖν ἆμοι. 
Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο' Συνεθέµην ἄν σοι, ἐπὶ 3 
ὁ Κύριος ἡμῶν, ὁ ἐπὶ σωτηρίᾳ 360 παντὸς τοῦ 
χόσµου ἐληλυθὼς, μόνος ὑπὶρ πάντας εὐγενὴς ὧν, 
δουλείαν ὑπέμεινεν, ἵνα ἡμᾶς πείσῃ μὴ αἰδεῖσθαι τοῖς 
ἀδελφοῖς ἡμῶν τὰς δούλων ποιεῖν ὐπηρεσίας, xdv 
πάνυ εὐγενεῖς τυγχάνωµεν. Κἀγὼ ἔφην' El μὲν νο- 
µίζω σε νικῆσαι 9 λόγῳ, ἀνόητός εἰμι, πλὴν χάριν 
ἔχω τῇ τοῦ θεοῦ mpovolg, ὅτι σε εἷς γονέων τόπον 
ἔχειν κατηξιώθην. 


VIII. Καὶ ὁ Πέτρος ἐπυνθάνετο" Οὐδεὶς δὲ σου 69 
ἀληθῶς πρὸς γένους 55 ὑπάρχει; Κἀάγὼ ἀπεκρινάμην" 
Εἰσὶ μὲν πολλοὶ καὶ μεγάλοι ἄνδρες. Καΐσαρος πρὸς 
γένος ὄντες. Ὅθεν τῷ ἐμῷ πατρὶ ὡς καὶ συντρόφῳ 
αὐτὸς Καΐσαρ συγγενίδα 94 προσηρµόσατο γυναῖχα, 
ἀφ᾿ Tc τρεῖς ἐγενόμεθα υἱοὶ, δύο μὲν πρὸ ἐμοῦ, oi 
καὶ δίδυμοι ὄντες πάνυ ὅμοιοι ἀλλήλοις ἐτύγχανον, ὡς 
αὐτὸς ὁ πατὴρ ἔλεγέ pot. Εγὼ γὰρ οὔτε αὐτοὺς, οὔτε 
τὴν τεχοῦσαν πάνυ ἐπίσταμαι, ἀλλ᾽ ὥσπερ δι’ ὀνείρων 
ἁμαυρὸν αὐτῶν τὸ εἶδος ἀναφέρω. Ἡ μὶν οὖν µήτηρ 
µου Ματτιδία 9 (36) ἐλέγετο, ὁ δὲ πατὴρ Φαῦστος, τῶν 
δὲ ἀδελφῶν καὶ αὐτῶν ὁ piv Φαυστῖνος ἐχαλεῖτο, ὁ δὲ 
Φαυστινιανὸς ἐλέγετο. Εμοῦ οὖν τρίτου ἔπιγενη- 
θέντος αὐτοῖς, ἡ µήτηρ ὄνειρον ἑωράχει, ὥσπερ ὁ 
πατήρ µου ὑφηγεῖτο, ὅτι, ξὰν μἡ, τοὺς διδύµους υἱοὺς 
αὐτῆς ἑξαυτῆς παραλαθοῦσα, τὴν Ῥωμαίων πρὸς 
ἀποδημίαν ἐξέλθῃ 9 πόλιν ἐπ᾽ ἔτη δώδεκα 9, πανο- 
λεθρίῳ µόρῳ ἅμα αὐτοῖς ἀποθανεῖν ἔχει. 

7261 ΙΧ. Ὁ μὲν οὖν πατὴρ, Φιλότεκνος ὧν, σύν 
τε δούλοις xal δούλαις ἐφοδιάσας Ἱκανῶς xai εἷς 


VARLE LECTIONES. 


9? [ta Epit. c. T5 οἱ O, fjtxovec. cod. Reg. 804, ἧττον C. "9 Post τοιοῦτον repetuntur vbb. ἥμαρτον ἵνα 
μοι τοιοῦτον in O. τοῦτο C. ** Rufinus hec ita interpretatur : Acquiescerem tibi, nis: Dominus noster 
— passus essei, quasi legerit &l µή S. — 9*5 νικήσειν Epit. * aov Epit. ο. 76, quod preferendum esse vi- 


detur. Gfr. hom. xir, 15. 


*5 [ta O ο. Epit. Ἱ. ο. et cod. Reg. 804. 


uc accedit ed. pr. Cotelerii, cujus 


πρὸς Ὑένους in utraque Clerici ed. permutatum est cum πρὸς γένος. Unde Schweglerus emendandus. 
5 αὐτὸν Καΐσαρ Mts, Ο. nobilis adaque famili: Rufinus, quasi legisset cuveoyevióz C. "' Ita. O c. C et 
ατ 


cod. Reg. 804. ιδία  Recogn. et Epit. 
et Epit. |. ο. In cod. Reg. 804 ἔχοι p. ἔχει. 


Μ ἐξέλθοι Ο. 8 δέκα, C, Huf., epit. ο. 76. Tum πανωλεθρίῳ Ο 


VARIORUM NOTAE. 


(36) Ματτιδία Sic. quoque sepe dictus dicendus- 
que codex. At in Recognitionibus et Epitome, im- 
pressis manuque exaratis, Ματθιδία, Mattidia, quo 
modo apud Nicephorum, et Greci in Menso. Ex- 


cipe tamen mambranas Recognitionum penes P. Pe- 
titum : exhibent enim Mathidia. Chronologus Altis- 
siodorensis monachus Matidiam vocat. Ultima ca- 
pitis voce codex, ἔχοι, Cor. 


- vn» "M 
m oU 


309 


CLEMENTINA. — HOMILIA XII. 


310 


zioni ἐμθαλόμενος 9, εἷς τὰς 'AOjvac ἅμα παιδευ- À vem conjectos Athenas etiam erudiendos misit ;me 


θησοµένους ἐξέπεμψεν 5, ἐμὲ δὲ µόνον υἱὸν elq πα- 
ραμυθίαν ἔσχε μεθ ἑαυτοῦ. Καὶ ἐπὶ τούτῳ 52 εὖχα- 
ριστῶ πολλὰ, ὅτι χἀμὸ ὁ ὄνειρος μὴ κεχελεύχει dpa 
τῇ μητρὶ τὴν Ῥωμαίων ἐκθῆναι πόλιν. Περαιωθέν- 
τος οὖν ἐνιαυτοῦ ὁ πατὴρ ἔπεμψεν clo ᾿Αθήνας χρή- 
pata τοῖς αὐτοῦ, ἅμα τε xai μαθεῖν 9) τὸ πῶς διά- 
γουσιν. Οἱ δὲ ἀπελθόντε οὐχ ὐπέστρεψαν . Τρίτῳ 
δὲ ἐνιαυτῷ 6 πατὴρ ἀθυμῶν ἑτέρους ὁμοίως ἔπεμ- 
Vs "^ μετ’ ἐφοδίων, οἵτινες τετάρτῳ ἐνιαυτῷ ἢλθον 
ἀγγέλλοντες, µήτε µου τὴν τεχοῦσαν f] τοὺς ἆδελ- 
φοὺς ἑωρακχέναι, µήτε μὴν αὐτοὺς 95 ᾿Αθήναις ἐπι- 
δεδηµηχέναι, µήτε ἄλλου τινὸς τῶν σὺν αὐτοῖς ἄπε- 
ληλυθότων κἂν ἴχνος 95 εὐρηχέναι. 

X. Ὁ μὲν οὖν πατὴρ, ταῦτα ἀκούσας, καὶ ὑπὸ 
πολλῆς λύπης ἔχθαμθος γενόμενος , καὶ οὐκ εἶδώς 
ποῦ ὁρμήσας ἐπὶ ζήτησιν αὐτῶν Ὑένηται, ἐμέ τε 
παθαλαθὼν xai εἷς πόρτον χαταθὰς, πολλῶν πυχνότε- 
pov ἐπυνθάνετο, ποῦ ἕκαστος αὐτῶν εἶδεν 57 Jj ἤχου- 
σεν ἀπὸ τεσσάρων ἑτῶν " γενόµενον ναυφράγιον. 
Καὶ ἄλλος ἀλλαχὴ ἔλεγεν. Ὁ δὲ ἀντεπυνθάνετο, el 
ἑωράκασι σῶμα Ὑυναικὸς μετὰ βρεφῶν ἐκθεθρα- 
σµένον. TOv 5 οὖν πολλὰ 363 λεγόντων ἑωραχέναι 
πτώματα κατὰ πολλους τόπους 9, ὁ πατὴρ ἀχούων 
ἱστέναξεν. Πλὴν ὐπὸ σπλάγχνων θορυθούµενος ἁλό- 
ἵιστα ἐπυνθάνετο, ὅτι τοσοῦτον μέγεθος θαλάττης 
ἐρευνᾷν ἐπειρᾶτο. HÀ3» συγγνωστὸς ἦν 6, ὅτι τῇ 
πρὸς τοὺς ζητουμένους στοργῇ ἐλπίσιν ἐθουκολεῖτο 
γεναῖς. Καὶ δήποτε ὑπὸ οροντιστὰς ποιήσας µε καὶ 
εἰς Ῥώμην καταλείψας δωδεχαετῆ, αὐτὸς, δαχρύων 
elc πόρτον χατελθὼν xal εἷς πλοῖον ἐμθὰς, ἀναχθεὶς, 


vero solum filium ad consolationem βθουπη retinuit. 
Atque eam ob rem ingentes gratias ago, quod me 
quoque somnium non jusserit una cum matre urbe 
Roma excedere. Anno igitur completo, pater ad 
suos Athenas mieit pecuniam, simulque sciscitatum 
quo modo agerent. Qui vero abierunt, non reversi 
sunt. Tertio autem anno moestus pater alios ablega- 
vit similiter cum rebus ad victum necessarii, qui 
quarto anno regressi nuntiant, neque meam ma- 
trem se, neque fratres vidisse, sed neque ipsos 
Athenas pervenisse, neque usquam alicujus, qui 
cum ipsis fuerant, vel vestigium a se repertum. 


X. Pater ergo hec audieus et multa tristitia ob- 
stupefactus,nesciensque quo tenderet ac illos que- 
reret, assumpto me, 8ο in portum descendens, 
multos frequentius percontabatur, ubi quisque eo- 
rum vidisset vel audiisset & quatuor annis naufra- 
gium contigisse.Atque varii vario in loco accidisse 
referebant.llle vero iterum rogabat, num vidissent 
corpus mulieris cum pueris 8 mari ejectum.Cumque 
illi multa se multis locis cadavera vidisse dicerent, 
pater audiens ingemiscebat. Verum naturali affectu 
perturbatus preter rationem sciscitabatur, qui tan- 
tam maris vastitatem scrutari conaretur. Attamen 
venia dignus erat, quod charitate erga eos, quos 
quaerebat, spebus letaretur inanibus. Denique .me 
sub magistris positum, annos natum duodecim, 
Rome reliquit, et ipse ffens descendit ad portum, 
navique conscensa subvectus ad inquisitionem pro- 


ἐπὶ τὴν ζήτησιν ἐπορεύθη. Kal Éxtore εἲς τὴν σή- C fectus est. Atque ex eo tempore usque in hodiernum 


µερον ἡμέραν οὔτε γραµµατα ἐδεξάμην παρ᾽ αὐτοῦ, 
οὔτε si ζῇ tite 9! τέθνηχε σαφῶς ἐπίσταμαι. Μᾶλ- 
"e δὲ ὑπονοῶ ὅτι xal αὐτὸς τἐθνηκέ που 65, J| ὑπὸ 
λύκης νικηθεὶς ἢ ναυαγίἰῳ περιπεσών . Τούτου δ6 
δὲ δεῖγμα, ὅτι ἤδη λοιπὸν ἕκτοτε εἰκοστὸν ἔτος ἐστὶν, 
ἀφ᾽ ἧς 5 οὐδεμίαν τινὰ περὶ αὐτοῦ ἀλήθειαν 
ὔκουσα, 

ΧΙ. Ὁ δὲ Πέτρος, ἀκούων ταῦτα, ὀπὸ συµπαθείας 
ἰδάκρυσεν, xal εὐθέως τοῖς συνοῦσι Ὑνησίοις ἔφη" 
Ταῦτα εἴ τις πεπόνθειεν ϐ6 θεοσεθὴς, ola ὁ τούτου 
πέπονθε πατὴρ, εὐθέως τῷ τῆς θεοσεθείας λόγῳ τὴν 
αἰτίαν προσῆπτεν ἐπιγράφων τὸν πονηρόν 01: οὕτω 
καὶ τοῖς ταλαιπώροις ἔθνεσι συµθαίνει πάσχειν, xa! 
ἀγνοοῦμεν oi θεοσελεῖς. Ταλαιπώρους δὲ αὐτοὺς εὖ- 


diem neque litteras ejus accepi,neque si vivat aut 
defunctus ait certo novi. Sed magis suspicor illum 
quoque obiisse, aut tristitia victum, aut naufragio, 
involutum. Cui rei argumento est, jam ab eo tem- 
pore vigesimum annum esse, ex quo nihil de eo 
veri audiverim. 


ΧΙ. Petrus vero heec audiens, commiserationis 
affectu lacrymas fudit: statimque ad familiares 
qui aderant ait: Hec si quisin Dei cultu positus 
pertulisset, qua hujus pertulit pater, confestim re- 
ligioni attribuisset causam, et diabolo ascripsisset,- 
Ita etiam miseris gentilibus contingit pati, et igno- 
ramus qui pii erga Deum sumus.Miseros autem eos 


λόγως εἴρηκα, ὅτι ἐνταῦθα ἁλῶνται xal τῆς ἐχεῖ ἑλ- D dixi merito, qui et hic vagantur in erroribus et ab 


πίδος οὗ τυγχάνουσιν. Οἱ 968 γὰρ ἓν θεοσεθείᾳ πά- 
σχοντις τὰ θλιθερὰ εἰς ἔκπραξιν παραπτωµάτων πά- 
σχουσιν. 


spe futura fraudantur. Dei enim cultores cum in- 
commoda patiuntur, ad expiationem delictorum 
perferunt. 


VARLE LECTIONES. ' 
S ἐμθαλλόμενος C. 9! ἐξέπεμψας O, mendose. 53 ἐπὶ τοῦτο var. lect. ap. C. Scriptura Ottobonia- 


ni nec 


Ψεν ὁμο 


lena est, neque certa. 52 Post μαθεῖν excidit fortasse γλιχόµενος, 
ως C, 55 αὐτοὺς Recogn. vii, 9, αὐταῖς C. 0 5 
€. 8, ἴδεν C. Tum ἤχουσαν Ο. 9 ἐνιαυτῶν O. Iu. eodem deest vaveoi[tov. Cod. Heg. 


uod addit Epit. S. ** ἔπεμ- 
C. O. 56 Ίχνος Ο. " Ita O 


4, A09 
4 et Epit. scr. 


Tum μήτε 


tov Sed hom. xv, 3 legitur ναυαγία. 'Tum ἄλλο p. αλλος O. 9? τήν O. 9 τόπους O. ο. cod. Reg. 


804. τρόπους C. *! οὖν O. 
S., ex Epit., τοῦτο C. Ο. 65 ἀφ᾽ οὗ Eptt., ἂς 
S. In O esse videtur πέπονθοι iv θεοσεοείᾳ 


, 


efr. hom. 1x, 16, 17, 18. Ad oram Ottoboniani hoo scholion exstat : ἴσως 


ἐπιγράφων τὸν πονηρόν. 


um πρό p. πρός idem. 63 7| C. ** που 

; 4e' ὧν O, qui tum om. 

p. 7. θεοσεθής. 9 τῷ πονηρῷ .cod. Reg. 804 et Epit. Sed 
e 


om. O. Tum vog pale C. 6) τούτου 
τινά, Scribitque ἀλήθεια. 66 πεπὀνθει 


προάπτειν πρὸς τὴν σύνταξιν 


841 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 312 


XII. Ista postquam dixisset Petrus, unus ex no- À XII. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος εἷς τις τῶν ἐν 


stris sudacia sumpta pro omnibus rogaviteum, ut 
die crastina maturius in Aradum, oppositam insu- 
lam, qus triginta, opinor, neo totis stadiis distat, 
navigaremus, ad videndasibi duas columnae viteas 
maximam molem habentes. Petrus ergo, ut erat 
clementissimus, concessit, dicens: Cum e navi 
egressifueritis, ne una multi procedatis ad spe- 
ctationem eorum quacupitis: nolo enim civium 
concursus ad vos fieri. Atque sio navigantes mo- 
mento hore in insulum delati sumus. Et descen- 
dentes ex scapha eo agressi sumus, ubi erant coe 
lumne vitee ; simulque cum columnis alius aliud 
ex Phidia operibus spectabat. 

XIH. Unus autem Petrus necesse non putavit 
que ibi erant invisere, sed attentius considerans 
mulierem quamdam, extra pro foribus sedentem et 
victue gratia mendicantem : Mulier, inquit, quod 
tibi membrum deest,ut tantam contumeliam susce- 
peris, petendi, inquam, stipem et non potius mani- 
bus tuis, quas a Deo accepisti,operans quotidianum 
cibum queris ? At illa suspirans respondit :Utinam 
mihi quidem essent manus, que possent laborare | 
nunc autem mihi solam manuum speciem servant, 
cum aint emortue, morsibus meis vexate. Et Pe- 
irus interrogavit : Que vero fuit causa, ut grave 
hoc malum sustineres ? Tum illa respondit : Animi 
imbecillitas, nec aliud quidquam. 8i enim forti 
animo fuissem praedita, erat precipitium, erat pe- 
lagus, unde me dejiciens poteram malis dolorem 
mihi afferentibus finem imponere. 

XIV. Tum Petrus infit :Et quid ? Putasne mulier, 
quod qui semetipsos perimunt,omnino a suppliciis 
liberantur, annon potius animae eorum,qui ita mo- 
riuntur, majoribus puniuntur apud inferos ponis, 
propter sui homicidium ? At illa : Utinam, inquit. 
persuasum mihi esset, revera in inferis animas vi- 
vas reperiri ; utique contemptis ponis mori elige- 
rem, ut horam saltem unam viderem mihi exopta- 
tissimos. Et Petrus dixit: Quidnam sit, quod te 
excruciet,scire velim, mulier. Si enim me docue- 
ris, pro ea gratia certam te faciam de anime vita 
apud inferos, et pro precipitio vel profundo medi- 
camentum tradam ut sine cruciatu valeas vitam 
commutare. 

XV. Tunc mulier,que ambiguum sermonem non 


ἡμῖν τολµήσας ἀντὶ πάντων παρεκάλεσεν αὐτὸν, αὔ- 
ριον ὀρθριαίτερον 68 (37) εἷς "Αραδον, τὴν κατέναντι 
νῆσον, εἰσπλεῦσαι, τριάκοντα, οἶμαι, οὐδ᾽ ὅλους ἀπέ- 
χουσαν σταδίους, ὡς ἐπὶ ἱστορίᾳ τῶν ἐκεῖ ἀμπελίνων 
δύο στύλων μέγιστα ἐχόντων πάχη. Ὁ οὖν πε'θήνιος 
Πέτρος συνεχώρησεν εἶπών. Ἐπὰν τοῦ πλοίου ἐκθῆτε, 
μὴ ἅμα πολλοὶ εἴσέρχεσθε cl; τὴν θεωρίαν ὤν ἐπι- 
θυμεῖτε οὐ γὰρ βούλομαι στρέμματα Ὑίνεσθαι εἲς 
ὑμᾶς 99 τῶν πολιτῶν. Καὶ οὕτω 79, πλεύσαντες ῥοπῃ 
ὥρας, κατήχθηµεν εἲς τὴν νῆσον. Ἑκθάντες δὲ τοῦ 
σκάφους, εἰσμειμεν ἔνθα ol ἀμπέλινοι στῦλοι ἦσαν, 
ὁμῶς 7! ἅμα αὐτοῖς ἄλλος ἄλλο τι τῶν Φειδίου ἕρ- 
γων ἐθεώρει. . 

ΧΙΙ. Πέτρος δὲ µόνος οὐκ ἀναγκαῖον ἡγήσατο ἐπὶ 
τὴν τῶν ἐκεῖ ἱστορίαν 79 γενέσθαι, γυναικὶ δὲ τινι 
ἔξω πρὸ τῶν θυρῶν καθεζομένῃ καὶ τροφῆς χάριν 
μεταιτούσῃ πυχνὰ, κατανοήσας, ἔφη Tóvat, τί σοι 
τῶν μελῶν λείπει, ὅτι τοσαύτην ὕθριν ἀνεδέξω, λέγω 
δὴ τὸ προσαιτεῖν, καὶ μὴ μᾶλλον ταῖς ὑπὸ θεοῦ Τν 
σοι δεδωρηµέναις χερσὶν ἑργαζομένη τὰς ἐφημέρους 
πορίζῃ 75 τροφάς ; Ἡ δὲ, στενάξασα, ἀπεκρίνατο - 
E:0c γὰρ ἧσάν µοι χεῖρες ὑπουρχεῖν 364 δυνάµεναι ! 
νῦν δέ pot σχῆμα µόνον χειρῶν φυλάσσουσιν, νεκραὶ 
τυγχάνουσαι, ὑπὸ δηγµάτων ἐμῶν βεθασανισμἐναι. 
Καὶ ὁ Πέτρος ἐπύθετο' Τίς δὲ dj αἰτία τοῦ σε τὸ 
χαλεπὸν τοῦτο πεπονθέναι 76 ; Ἡ δὲ ἀπεκρίνατο * 
Ψυχῆς ἀσθένεια καὶ πλέον οὐθέν. El γὰρ ἀνδρεῖον 
εἶχον φρόνηµα, ἦν κρημνὸς, fjv "' βυθὸς, ὅθεν ἔμαυ- 
τὴν ῥίψασα, τῶν ὀδυνώντων µε παύσασθαι ἡδυνάμην 
καχῶν. 


C χΙν. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη' Τί οὖν ; olet, γύναι, ὅτι 


πάντως οἱ ἀναιροῦντες ἑαυτοὺς χολάσέως ἁπαλλασ- 
σονται, 7j µήτι 78 χείρονι κολάσει ἐν ᾷδῃ αἱ τῶν οὗ- 
τως θνησχόντων ψυχαὶ περὶ τῆς αὐτοχτονίας χολά-» 
ζονται; Ἡ δὲ ἔφη 1. E"gs ἐπεπείσμην, ὅτι ὄντως ἐν 
On ψυχαὶ εὐρίσκονται ζῶσαι, καὶ ἠγάπων, τῆς xo- 
λάσεως καταφρονήσασα, θανεῖν, ὅπως τοὺς ἐμοὺς πε- 
ῥιποθήτους ἴδω 99 x3y µίαν ὥραν | Καὶ ὁ Πέτρος 
ἔφη: Τί ἄρα ἑστὶ τὸ λυποῦν σε, μαβεῖν ἤθελον, γύ- 
ναι. Ἐὰν γάρ µε διδάξῃς, ἀντὶ ταύτης τῆς χάριτος 
πλήροφορήσω σε, ὅτι ἐν ἆδῃ ζῶσιν αἱ ψυχαὶ, xai 
ἀντὶ κρημνοῦ Ἡ βυθοῦ φάρµακον δώσω δ', ὅπως 
ἀθασανίστως τοῦ ζῇν τὸν βίον (38) µεταλλάξαι δυ- 
νηθῆς. 

XV. Kal ἡ γυνἡ, τὸ ἀμφιθόλως ῥηθὲν μὴ συνεῖσα, 


intelligeret, promissione gratanter accepta copit [) ἐπὶ τῇ ὑποσχέσει ἠσθεῖσα, τοῦ λέγειν ἤρξατο οὕτως: 


dicere hunc in modum: Genus quidem et patriam 


Γένος μὲν καὶ πατρίδα εἰπεῖν 33, οὐκ S685 οἴμαι πεῖσαί 


VARLE LECTIONES. 
* Πα O. c. S, ὀρθρίτρον C. 6) ὑμᾶς O c. ood. Reg. 804 et Epit. ο. 80, ἡμᾶς C. Τὸ οὕτως C. 
^ [ta 8, ὅμως C, O. "* ἄλλο ἀλλότι Ο. 75 ἱστορία O, in quo deinde θυρωρῶν. Ἰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ C. 
75 πορίζεις C. 19 πεποιηκέναι 0,7 ἤ C. 7! Mj) τῇ p. µήτι C. 0, bis exh. ἔφη 9? εἰδώ O. 8: δώσω 9. 0, δῶ C. 


933 Fort. εἰποῦσα Β. 


VARIORUM NOTE. 


(37) Insulam Aradum, urbi Antarado ex adverso 
sitam, memorant Herod. vir, 98. Strab. xvr, 753. 
Casaub. SCHWEGL. 

(38) Videtur τὸν βίον esse interpretatie τοῦ (v. 
Est autem ἀμφίθδολον, quia quod Petrus intelligebat 
de mutatione vite in melius, id Matthidia de com- 


mutatione vite cum morte interpretabatur. Lege 
cap. 18. Cor. Fallitur C, cum «àv olov interpreta- 
tionem esse censet τοῦ trv, nam βίον ζᾷν dicunt 
Plato optimique scriptores alii. Licet igitur he vo- 
ces in Epit. cap. 82 et infra c. 18 non exstent, om- 
nino tamen sunt retinende., Davis. 





313 CLEMENTINA. — HOVILÍA XI 


ποτε δυνηθῆναί τινα. Ἠλὴν καὶ σοὶ τί διαφέρει τοῦτο À si proferrem, τ 
μαθεῖν, f µόνον 3 τὴν αἰτίαν, jc ἵνεχεν ὀδυνωμένη — dere. Bed et ᾳ! 
δήγµασι τὰς dae ἐνέκρωσα χεῖρας: πλὴν τὰ κατ — tantum causar 
ἀμαντὴν, ὡς δυνατὸν ἀχοῦσαί σε, διηγήσοµαι. Ἐγὼ, — manus meas n 
πάνυ εὐγενὴς ὑπάρχουσα, δυνάστου "* τινὸς προσ- — audire potes, 1 
ταγῇ ἀνδρὶ πρὸς Ἠένους αὐτῷ ὑπάρχοντι ἐχενόμην — cipis cujuedan 
γυνή. Καὶ μεῖὰ δίδυμα τέχνα ἔσχον ἕτερον υἱόν. 'O — illius ρτορίπαι 
δὲ τοῦ ἐμοῦ ἀνδρὸς ἁδελφὸς μανεὶς οὐκ ἕλαττον ἡρά- — alium suscepi 
σθη µου τῆς ταλαιπωρου 95, σφόδρα σωφρονεῖν ἆγα- — correptus insa 
πώσης. Καὶ βουλοµένη ** µήτε τῷ ἑραστῃ συνθέ- ste vivere cupi 
σθαι, µήτε τῷ ἐμῷ ἀνδρὶ ἀναθέσθαι τὸν τοῦ ἀδελ- — amatori conser 
φοῦ αὐτοῦ πρὸς ἐμὲ ἔρωτα, ἑλογισάμην, ἵνα " — ejus erga mee 
μήτε µοιχησαµένη ἁμαυτὴν μιανῶ, µήτε τοῦ ἐμοῦ — polluerem me, 
ἀνδρὸς τὴν κοίτην ὑδρίω, μήτε τῷ ἀδελφῷ τὸν — oerem, neque 
ἀδελφὸν πολέµιον καταστήσω, µήτε ὅλον γένος — neque totam fi 
μέγα ὃν εἷς ὀνειδισμὸν πᾶσιν ὑποθαλῶ 33: ὡς ἔφην, y brium cunctis 
ἑλογισάμην τὴν πόλιν μετὰ τῶν ἐμῶν διδύμων παί- ^ meisgeminisp 
Bow ἐκθῆναι ἐπὶ χρόνον τινὰ, ἕως ἂν xaló μιαρὸς — donec et impu 
Έρως παύσηται τοῦ ἐπὶ τῇ ἐμῇ ὕδρει κολακεύοντός — meum assenta 
µε. Τὸν μέντοι ἕτερον υἱὸν παρὰ τῷ πατρὶ μεῖαι — fllium, ut apuc 
ale παραμυθίαν κατέλιπον. - liqui. 

XVI. Πλὴν 3, ἵνα ταῦτα οὕτως Ὑένηται, ἐπενόησα XVI. Verum: 
ὄνειρον πλάσασθαι, ὡς δή τινος νύκτωρ ἐπιστάντος — Somnium finge 
µοι καὶ εἰρπχότος: Τόναι, ἐξαυτῆς 9 dpa τοῖς διδύ- — aodixisset: mt 
pots σου τέχνοις ἐπὶ χρόνον τινὰ, μέχρις ὅτε µηνύσω — pueris urbe dit 
ἐπανελθεῖν σε ἐνταῦθα, ἔκθηθι τὴν πόλιν ἐπεὶ ἅμα — sus indicavero, 
ἀνδρὶ καὶ πᾶσί σου τοῖς τέχνοις 366  αἰφνιδίως κα- — cunctisque tuii 
πῶς τελευτήσεις. Ὁμῶς οὕτως ἐποίησα. "Άμα yàp — que ita feci. St 
τῷ τὸν ὄνειρον ψεύσασθαί µε τῷ ἀνδρὶ, αὐτὸς, περί- — viro enarravi, 
φοῦος γενόμενος, μετὰ τῶν ἐμῶν *! δύο υἱῶν, δούλων — filiiscumque s 
τι καὶ παιδισκῶν καὶ χρημάτων συχνῶν κατὰ πλοῦν , Athenas per 
εἰς Αθήνας µε ἐξέπεμψεν, ἐκπαιδεῦσαι τοὺς υἱοὺς, Ü Quoad, inquit, 
«μέχρις ἂν, ἔφη, τῷ χρηµατίσαντι δόξῃ ἐπανιέναισε — ad me. Cateru 
πρὸς dui.» Ὁμῶς dua τέχνοις ἡ τἆλαινα πλίουαα — vigans ventoru 
ὑπὸ ἀνέμων ἀταξίας εἰς τούτους ἀποβῥιφεῖσα 33 τοὺς — noctu dissolut 
τάπους, νυκτὸς τῆς νηὸς διαλυθείσης, ναυαγίῳ 9* me- — nes interissent 
pisi. Πάντων δὲ θανόντων, ἡ ἀτυχὴς ἐγὼ µόνη — fluctibus, in ss 
ὑπὸ σφοδροῦ κύματος ῥαπισθεῖσα **, ἐπὶ πέτρας ἐῤῥί- — nata sederem, 
eri, ἐφ᾽ ἧς καθεσθεῖσα ἡ ἁθλία ἐλπίδι τοῦ τὰ 9 τέχνα — profundum me 
µε (ovra εὑρεῖν, tic τὸν 3 βυθὸν ἐμαυτὴν οὐκ ἔῤι- — mum habens ὁ 
de τότε, ὅτε, τὴν ψυχἠν µεμεθυσµένην τοῖς χύµασιν — facile poteram. 
ἔχουσα, τοῦτο ποιῆσαι ῥᾳδίως ἐδυιάμην 

XVIL Πλὴν ἐπειδὴ ὄρθρος ἐγένετο, μεγάλα βοῶα — XVII. Verum 
xil γοερὰ κωχύουσα V περιεθλεπόµην, ζητοῦσα τῶν — clamore magne 
ἡμῶν ταλαιπώρων βρεφῶν τὰ νεκρὰ σώματα. Ἐλεή- — bam, querens 
exec οὖν µε οἱ ἐπιχώριοι, γυμνὴν ἰδόντες, ἐνδύσαν- — miseratione coi 
thc µε τὸ πρῶτον, τὸν βυθὸν ἀνηρεύνων, τὰ ἐμὰ ζη- D primo me indu 
τοῦντες τέχνα, Καὶ ἐπεὶ μηδὲν ηδρισκον 3 ὤν ἑζή- ἀππι, querend: 
τουν, παραµυθίας χάριν vie τῶν φιλοξένων quvat- — banteorum qu. 
χῶν προσελθοῦσαι διηγοῦντο ἑκάστή τὰ ἑαυτῆς xaxà, mulieres conso 
ἵνα τῇ Ἡ τῶν ὁμοίων συμφορᾷ παραμυθίας τύχω, ὃ — singule enarra 
δή µε μᾶλλον ἐλύπει, Οὐ γὰρ ἔφην οὕτω 367 κακὴ tate solatium ο 

VARLE LECTIONES. 


. µόνην O. 3 δυνατοῦ Epit. 3 ταλαιπωρίας O. 3 βουλομέν 
μήτε O οἱ Epit, µή C. 3 ἵνα om. O. ** ὑποδάλω Ο. 3 οὕτω 
λαο δι ἡμῶν deeeb in Or  ἀποβῥιφθεῖοα 0. 3 χαωραγίῳ 
804. * ῥιπισθεῖσα cod. Reg. 804, et Epit. ο. 84. 98 τά inserui ο. 0. 
— yotpi Κωχύουσα desiderantur in O. 3 Vide de hoc augmento e 
hit S. εὕρισκον O el Ερή. '" «ij ascripsi ex O. Deinde à δὲ 


915 S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ, OPERA DUBIA. 318 


bat: Non enim, inquiebam, adeo mala sum, ut ex Α εἶναι, ὡς 199 ταῖς ἄλλων συμφοραῖς παραμυθίας τύχω. 


aliorum calamitatibus consolationem accipiam. Et 
cum me multe hospitio cuperent recipere, una que- 
dam paupercula hic habitans extorsit mihi tugurio 


ejus succedere,dicens : Confide, mulier: etenim vir - 


meus, homo nauta, in mari adhuc juvenia obiit : 
alque ex eo die, quamvis multi me sollicitarent ad 
nuptias, ego desiderio viri mei malui in viduitate 
agere. Erunt ergo communia, quecunque manibus 
querere poterimus. 

XVIII. Et nelonga ac minus utili narratione 
utar, babitavi cum ea, propter amorem ejus erga 
maritum. Sed non multo post mihi infelici lace- 
rate morsibus resolute sunt manus, illa vero que 
me susceperat, tota morbo quodam occupata et 
colligata domi jacet. Quoniam ergo mulierum,que 
prius miserabantur, elanguit affectus, ac ego et illa 
clausa domi ambe debiles et calamitoss sumus, 
ex multo tempore hic, ut vides, sedeo, stipem pe- 
tens, et, si quid forte accepero, etiam ad illam 
pariter miseram ad cibum defero. Atque hactenus 
mee quidem res sufficienter sunt dicte. Tu nuno 
quid moraris implere quod promiseras, te daturum 
medicamen ? quo etiam illi obitum cupienti tradam, 
et sio ego quoque possim, ut ais, vitam commu- 
tare. 

XIX. Hac dicente muliere, Petrus multa cogi- 
tatione stare suspensus videbatur. Et ego superve- 
niens : Dudum, inquam per omnia loca discurrens 
querebam te: et nuno, quid agimus ? At Petrus 
precepit mihi, ut θά naviculum precederem, ibi- 
que illum opperirer. Et quia contradici ei impe- 
ranti non poterat, quod jussit feci. Ipse vero, sicut 
mihi euncta posterius enarravit, suspicione qua- 
dam exigua corde pulsatus interrogabat mulierem, 
dicens: Refer mihi, femina genus et civitatem ac 
filiorum nomina, et jam medicamentum tibi do. 
At illa vim sustinens neque volens referre et me- 
dicamenti acoipiendi cupida finxit alia pro aliis, 
et ait, se quidem Ephesiam, virum autem Si- 
culum, sed et filiorum nomina similiter immutavit. 
Tum Petrus, existimans eam verum proferre, ait : 
Heu ! mulier, putabam grande aliquod gaudium ho- 
dierno die me apportaturum, suspicabar enim te 
esse quamdam mulierem, quam sentiebam, cujus- 
que res audivi et probe novi. At illa adjurabat, di- 


Καὶ δὴ εἷς ξενίαν πολλῶν µε ἄγειν ἀξιουσῶν f, µία 
τις τῶν ἐνταῦθα πενιχρὰ πολὺ βιαααμένη εἴς τὸ ἕἔαυ- 
τῆς ἐλθεῖν ἠνάγχασε σκήνωµα, εἰποῦσά uot. θάῤῥει, 
γύναι, καὶ γὰρ ὁ ἐμὸς ἀνὴρ ναύτης ὢν κατὰ θάλασ- 
σαν * τέβνηκεν, ἐν τῇ νεαζούσῃ τυγχάνων ἡλικίᾳ καὶ 
ἕχτοτε, πολλῶν µε ἀξιούντων, πρὸς γάμον ἐγὼ χηρεύ- 
ειν εἱλόμην, τὸν ἐμὸν ποθοῦσα ἄνδρα. Ἔσται δὲ ἡμῖν 
xotvà & διὰ χειρῶν ἀμφότεραι πορἰζειν δυνάµεθα. 


XVIII. Καὶ ἵνα ux, σοι μηκύνω τοὺς οὐκ ἀναγχαίους 
λόγους, συνῴκησα αὐτῇ διὰ τὴν φιλανδρίαν. Καὶ μετ) 
o9 πολὺ ἐμοῦ τῆς ταλαιπώρου αἱ χεῖρες ὑπὸ τῶν δηΥ- 
µάτων * παρείθησαν, xai ἡ ὑποδεξαμένη µε γυνὴ, 
ὅλη ὑπὸ πάβους τινὸς συνδεθεῖσα, ἐπὶ τῆς οἰκίας ἔῤῥι- 
πται. Ἐπεὶ οὖν ὁ τῶν πάλαι γυναικῶν ἔλεος παρήχµα- 
σεν, ἐγὼ δὲ καὶ ἡ xav! ofxov ἀμφότεραι ἐπισινεῖς 
τυγχάνοµεν, ἐκ πολλῶν χρόνων ἐνταῦθα, ὡς ὁρᾶς, 
καθἐζοµαι προσαιτοῦσα, xai div ἂν εὐπορήσω * xal 
τῇ συνταλαιπώρῳ 9 εἷς τροφὰς κοµίζω. Καὶ τὰ μὲν 
ἐμὰ ἐπὶ τοσοῦτον αὐτάρχως εἱρήσθω. Λοιπὸν σὺ xo- 
λύεις * τὴν ὑπόσχεσιν πληρῶσαι τοῦ δοῦναι τὸ φάρ- 
µακον; ὅπως κἀκχείνῃ ἐπιθυμούσῃ θανεῖν δῶ, καὶ οὔ- 
τως κἀγὼ τοῦ ζῇν, ὡς ἔφης, µεταλλάξαι δυνηθῶ. 


XIX. Ταῦτα τῆς Ὑυναικὸς εἰπούσης, ὑπὸ λοχισμῶν 
πολλῶν ὁ Πέτρος 3468 µετέωρος ἑδόχει ἵστασθαι. 
Ἐγὼ δὲ ἐπελθὼν ἔφην' Ἐκ πολλοῦ σε περιερχόµε- 
voc ζητῶ' καὶ τὰ νῦν τί ποιοῦμεν; Ὁ δὲ Πέτρος 
προσέταξἑ µοι προάξαντι µένειν αὐτὸν ἐπὶ τοῦ σκά- 
φους. Καὶ ἐπειδὴ ἀντειπεῖν οὐκ ἦν αὐτῷ κελεύσαντι, 
ἐποίησα τὸ προσταχθἑν. Ὁ δὲ Πέτρος μικρᾷ τινι ὑπο- 
lg, ὡς αὐτός µοι πάντα ὕστερον δ.ηγήσατο, παλλό- 
ενος τὴν καρδίαν ἐπυνθάνετο τῆς Ὑυναικὸς, λέγων" 
Εἰπέ poi, γύναι, τὸ γένος xal τὴν πόλιν καὶ τῶν τέ- 
πνων τὰ ὀνόματα, καὶ ἤδη δίδωµί σοι τὸ φάρµαχον. 
Ἡ δὲ, βίαν πάσχουσα καὶ εἰπεῖν οὐ θέλουσα, τὸ δὲ φάρ- 
µακον λαθεῖν ἐπιθυμοῦσα, ἐσοφίσατο ἄλλα ἀντὶ ἄλλων 
εἰπεῖν' καὶ ὁμῶς ἔφη, αὐτὴν μὲν Ἐφεσίαν εἶναι, τὸν 
δὲ ἄνδρα Σικελὸν, ὁμῶς καὶ τῶν τριῶν τέχνων ἤλλαξε 
τὰ ὀνόματα. Καὶ ὁ Πέτρος, νοµίσας αὐτὴν ἀληθεύειν, 
ἔφη: Οἶμοι, γύναι, ἑνόμιζον μεγάλην τινὰ χαρὰν τὴν 
σήμερον ἄγειν ἡμέραν, ὑποπτεύσας σὲ τινα εἶναι, ἣν 
ἑνόμιζον, ης τὰ πράγµατα ἀχούσας ἀκριθῶς ἐπίστα- 
μαι. Ἡ δὲ ἐξώρχιζε λέγουσα' Δέομαι, εἰπέ pot, ἵνα 


cens : Rogo mibi referas, ut sciam, an sit illa inter [) εἰδῶ el ἔστι τις ἐν γυναιξὶν ἀθλιωτέρα ἐμοῦ. 


mulieres me infelicior. 

XX. Tum Petrus mentiri nesciens pre misera- 
tione erga illam verum coepit dicere : Est sane qui- 
dam adolescens, sectator meus, piorum religioso- 
rumque sermonum cupidus et Romanus civis, qui 
mibi narravit, quod patrem habuerit et duos ge- 


XX. Καὶ ὁ Πέτρος, ψεύδεσθαι οὐχ εἰδὼς, ὑπὸ ἑλέους 
τοῦ πρὸς αὐτὴν τὸ ἀληθὲς λέγειν ἤρξατο' Ἐμοί τις 
λοιπὸν ἤδη Ἱ νεανίας ὢν παρέπεταί, τῶν τῆς θεοσε-. 
θείας ὀρεγόμενος λόγων, Ῥωμαίων ὑπάρχων πολίτης, 
ὅστις µοι διηγήσατο 8, πῶς, πατέρα ἔχων καὶ ἀδελφοὺς 


VARU/E LECTIONES. 


100 ὡς O et ex conject C, in cuj. textu deest. * ἀξιοῦσιν O. 3 θάλατταν Ο. 3 δειγμάτων Ο. * Ita 
O c. Epit., ME? 5 ταλαιπώρῳ O. *S Leg. τἰ σε χκωλύει. Cfr. e. g. hom. xr, 5. Epit. habet 


σὺ μὴ χωλύσῃς. Ἰ ἤδη om. Ο. * διηγεῖται C. 





a" CLEMENTINA. — HOMILIA 3 


δύο διδύµους, οὐδένα τούτων ὁρᾷ. "H τε γὰρ µήτηρ, À minos fratres 
φησὶν, ὡς ὁ πατὰρ διηγεῖτό por, ὄνειρον ἴδοῦσα, riv — mater, inquit 
Ῥωμαίων πόλιν ἐπὶ χρόνον τινὰ ἐξῆλθεν μετὰ τῶν διδύ- — viso Romana 
µων αὐτῆς 369 τέκνων, ἵνα μὴ xaxip µόρῳ τελευτήσῃ, — nis suis natit 
καὶ σὺν αὐτοῖς ἐκθᾶσα, οὐχ εὑρίσκεται. Ὁ δὲ ταύτης — cum illis egre 
μὲν ἀνὴρ, αὐτοῦ δὲ πατὴρ, καὶ αὐιὸς εἰς ἐπιζήτησν — hujue vero pa 
αὐτῆς ἐκθὰς οὐχ εὑρίσκεται. feclus nequaq 
XXI. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἐπιστήσασα ὡς XXI. Hec c 
ὑπ᾿ ἐκπλήξεως ἀπέψυξεν ἡ γυνή. Ὁ δὲ Πέτρος mpos- — mum intende 
ελθὼν καὶ ἐπισχὼν νήφειν αὐτὴν παρεκελεύσατο, — trus accedens 
ὁμολογεῖν αὐτὴν πείθων τί morb ἐστν ὃ πάσχει. Ἡ — tus est, suasi! 
δὲ, ὥσπερ ἐκ µέθης τὸ λοιπὸν τοῦ σώματος παρε- — ei contigerat. 
θεῖσα, ὑπέστρεψεν !! ἑαυτὴν, ὑποστῆναι δυνηθεῖσα 3 — pore resoluta 
τὸ μέγεθος τῆς ἐλπιζομένης χαρᾶς, καὶ τρίψασα ab- — gaudii sustint 
τῆς τὸ πρόσωπον Ποῦ ἔστιν, ἔφη, οὗτος ὁ νεανίας; — affricans vult 
*O δὲ, ἤδη ὅλον συνιδὼν τὸ πρᾶγμα, bon Εἰπέ uot p, At Petrus jan 
σὺ πρῶτον, ἄλλως γὰρ τοῦτον ἰδεῖν οὐκ ἔχεις, Ἡ δὲ — mihi tu prior 
σπεύδουσα "3. Ἐχὼ, φησὶ, εἰμὶ ἡ τοῦ νεανίσκου µή- — illa fossinant 
τηρ. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφτ" Τί τούτῳ ὄνομα; Ἡ δὲ φη- Petrus: Quod 
etw: Κλήμης. Καὶ ὁ Πέτρος εἶπεν Αὐτός ἐστιν, καὶ — ait. Petrus: I| 
αὐτὸς ἣν ὁ πρὸ μικροῦ µοι λαλήσας, ᾧ ἀναμένειν µε — cum loquobat 
dw τῷ πλοἰῳ προσίταξα. H δὲ προσπεσοῦσα τῷ Πί- — Tuno illa pro 
τρῳ παρεκάλει σπεύδειν ἐπὶ τὸ πλοῖον ἑλθεῖν. Καὶ — navem fesline 
à Πέτρος: Ef por τηρεῖς τὰς συνθήκας, καὶ τοῦτο — inquit, servas 
ποιήσω, Ἡ δὲ ἔφη" Πάντα ποιῶ, µόνον uot τὸ τέκνον — spondit : Omni 
τὸ μονογενὲς δεῖξον. Δόξω γὰρ δι’ αὐτοῦ τὰ δύο po» — cum meum n 
τὰ ἐνταῦθα τεθνηκότα ὁρᾷν τίχνα. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη. — nos mcos libr 
ταν αὐτὸν ἴδῃς, ἠσύχασον μέχρις ἂν τῆς νήσου ἐκ- — Petrus dixit: 
θῶμεν. "HE δὲ ἔφη: Οὕτως ποιήσω. quo egrediam 
230 ΧΧΙΙ. Λαθόμενος οὖν τῆς χειρὸς αὐτῆς ὁ XXII. Et ac 
Πέτρος ἦγεν !* ἐπὶ τὸ πλοῖον. Ἐγὼ δὲ, ἰδὼν αὐτὸν — ad navem. Qu 
χειραγωγοῦντα γυναῖκα, ἐγέλασα, καὶ προσελθὼν, εἰς C risi. Acceden: 
τιμὴν αὐτοῦ, ἀντ αὐτοῦ χειραγωγεῖν αὐτὴν ἐπειρώ- — ipso manu ill 
μην. Καὶ dpa τῷ ἂψασθσί µε τῆς χειρὸς αὐτῆς, ὁλο- — numejus cont 
Miarr ὡς µήτηρ µέγα xal περιπλακεῖσα, σφόδρα — in amplexus ! 
πατεφίλει µε τὸν υἱὸν αὐτῆς "3. Ἐγὼ δὲ, ἀγνοῶν ὅλον — menter deosci 
τὸ πρᾶγμα, ὡς μαινομένην ἀπεσειόμην᾽ αἰδούμενος δὲ — tium quasi in 
καὶ τὸν Πέτρον, ἐπικραινόμην. tus Petrum x 
ΧΧΗΙ. Ὁ δὲ Πέτρος ἔφη "Ea, τί ποιεῖς, τἔχνον XXIII. Tur 
Ἐλήμης, ἀποσειόμενος τὴν σὴν ὄντως τεχοῦσαν ; Εγὼ — Clemens, rept 
δὲ, τοῦτο ἀκούσας περίδακρυς γενόμενος xal καταπε- — vero, ubi hoc 
σούσῃ τῇ τεκούσῃ προσπεσὼν κατεφίλουν. Kal yàp — pra jacentem 
ἅμα τῷ ῥηθῆναί pot τοῦτο ἁμαυρῶς !f πως τὸ εἴδς — ac id mihi dit 
ἀνεχαλούμην. Πολλοὶ μὲν οὖν ὄχλοι συνέτρεχον στο- — mam revocab 
Ρῆσαι τὴν προσαιτήτριαν γυναῖκα, λέγοντες ἀλλή- — plurima ad vi 
Aoc, ὅτι αὐτὴν ἐπέγνω ὁ υἱὸς, ἀνὴρ ἀξιέλογος. Bo». — bantque mut 
λομένοις οὔν ἡμῖν ἑξαυτῆς σὺν τῇ μητρὶ τῆς νήσου [) Itaque cum νι 
Εδαίνειν ἡ µήτηρ ἔφη” Τέκνον µοι ποθεινὀν, εὔλογόν — la exire, mate 
ἐστιν ἀποτάξασθαι τῇ, ὑποδεξαμένῃ µε γυναικὶ, fuis, ut vale dicam 
πενιχρὰ οὖσα καὶ ὅλη παρειµένη, ἐπὶ τῆς οἴκίας ἔρ- οἱ tota paraly 
dona. Ὁ δὲ Πέτρος ἀκούσας ἐθαύμασεν U, καὶ máv- — omnes, qui pl 
τις οἱ περιεστῶτες ὄχλοι, τῆς Ἰωναικὸς τὸ ἀγαθὸν — femine consil 
φρόνημα. Καὶ εὐθέως ἐχέλευσεν ὁ Πέτρος τισὶ πο- — quosdam, ac: 
ῥωθῆναι καὶ τὴν γωναῖκα ἐπὶ κλίνης χοµίσαι, Καὶ — fuissetallata, 


VARLE LECTIONES. 


* Vbb. διηχεῖτό uot non sunt in O. !* Ante ἔχδους in O est Ex 
5 ἀννηθηναι ὃ,, perperam. !? Vocab. 4, δὲ σπεύδουσα des. in O. ' 
siehe υἱέν C. fia 0. ο S, ἁμαυρώσας C, quiin marg. con] 


919 N 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


920 


be audiente Petrusait : Si veritatisego sum preco, À ὁμῶς ἐνεχθείσης xal τεβείσης τῆς Χλίνης, πάντων 


ad fidem eorum qui assistunt, utsciant unum esse 
Deum opificem mundi, surgat continuo sana. Et 
Btatim ut haec dixisset Petrus, mulier surrexit sa- 
nata et procidit ad pedes Petri, atque amicam suam 
&c familiarem osculata percontabatur quid istud es- 
set. At illa breviter omne ei recognitionis negotium 
exposuit, et qui audierunt obstupetacti sunt. Tunc- 
que mater hospitem euratam videns rogavit, ut ipsa 
quoque sanitatem acciperet. Ille autem manu im- 
posita ipsam etiam curavit. 


XXIV. Sicque postea Petrus de Deo ac de Dei re- 
ligione sermonem habuit et in fine addidit :Si quis 


τῶν ὄχλων ἀκουόντων, ἔφη ὁ Πέτρος El ἀληθείας 
χΏρυξ ἐγὼ τυγχάνω, εἷς τὴν τῶν παρεστώτων πίστιν, 
ἵνα γνῶσιν ὅτι εἷς ἐστι θεὸς, ὁ τὸν χόσμον 341 
ποιήσας, ἐξαυτῆς ἐγερθήτω ὑγιής. Καὶ ἅμα τῷ εἰπεῖν 
Πέτρον ταῦτα ἡ γυνὴ ἠγέρθη ὑγιασθεῖσσ, καὶ τῷ Ηέ- 
τρῳ προσέπεσεν, καὶ τὴν συνήθη φίλην χαταφιλήσασα 
ἐπυνθάνετο τί εἴη τοῦτο. Ἡ δὲ ὅλον αὐτῇ !5 τὸ πρᾶγμα 
τοῦ ἀναγνωρισμοῦ συντόμως διηγήσατο, xxi ol ἀχού- 
σαντες χατεπλάγησαν. Τότε xal dj µήτηρ, τὴν ξενο- 
δόχον θεραπευθεῖσαν θευρήσασα !9, παρεκάλει xal 
αὐτὴ ὶάσεως τυχεῖν. Ὁ δὲ, ἐπιθεὶς τὴν χεῖρα, καὶ αὖ- 
τὴν ἐθεράπευσεν. 

XXIV. Καὶ sig' οὕτως ὁ Πέτρος περὶ θεοῦ καὶ τῆς 
αὐτῷ διαφερούσης θρησχείας ὁμιλήσας, προσθεὶς ἐπὶ 


hac vult diligenter cognoscere, Antiochiam, ubi per p τέλει, ὅτι: Εἴ τις βούλεται ταῦτα ἀκριθῶς μαθεῖν, εἰς 


multos dies residere statui, veniens, qu:e ad salu- 
tem suam pertinent discat. Non enim, qui nego- 
tiandi aut militandi causa patriam relinquere sole- 
iis et ad loca multum dissita abire, propter Φίθγ- 
nam salutem vel trium dierum iter suscipere nole- 
tis. Itaque post Petri concionem ego mulieri, que 
sanata fuerat, coram omni populo mille drachmas 
ad victum dedi et commendavi eam cuidam bono 
viro, primario oppidi, qui sponte id cum gaudio fa- 
cere proposuit. Sed et aliis multis pecuniam distri- 
bui, gratiasqueegiillis mulieribus, que matri quon- 
dam solatium prebuerant: et post hec una cum 
matre, Petro, ceterisque sodalibus Antaradum ena- 
vigavi, atque ita ad hospitium processimus. 


XXV. Ubi cum essemus et sumpsissemus cibum 
ac de more gratias egissemus, atque adhuc tempus 
superesset, ego dixi Petro : Hurranitatis opus, do- 
mine mi Petre, exercuit mea mater, que hospite 
mulieris recordata fuerit. Respondit Petrus : Itane, 
ο Clemens, vere existimasti, humanitatis opus fa- 
ctum a tuagenitrice, quando ei que ipsam ex nau- 
fragio receperat gratiam retulit :an ut matri pluri- 
mum gratificareris, hunc dixisti sermonem ? Si enim 
non ut rem gratam faceres,sed ut veritatem loque- 
reris, effatus es, videris mihi ignorare quenam sit 
magnitudo humanitatis, que est amorin quemlibet. 
quatenus hominem, et absque ullo naturali affectu. 
Sed nec hospitem, que matrem tuam e naufragio 
guscepit, ausim hominum amantem appellare. Mi- 
sericordia enim commota, impulsa est ad bene fa- 


'Avetóyetav, ὅπου πλειόνων ἡμερῶν περιµένειν Expt- 
νὰ, ἐλθὼν τὰ πρὸς τὴν αὑτοῦ σωτηρίαν µανθανέτω. 
Οὐ γὰρ δὴ εἰ 30 ἐμπορίας ἕνεκα fj στρατείας πατρί- 
δας χαταλιµπάνειν οἴδατε καὶ εἲς μακροὺς ἀπέρχε- 
σθαι τόπους, διὰ δὲ αἰώνιον σωτηρίαν μηδὲ τριῶν 
ἡμερῶν ὁδὸν πορευθῆναι θελήσετε 31. Μετὰ μὲν οὖν 
τήν προσοµιλίαν Πέτρου ἐγὼ τῇ ὑγιασθείσῃ γυναικὶ 
ἐπὶ παντὸς τοῦ ὄχλου yiÀlac δραχμὰς clc τροφὰς 
ἐδωρησάμην, παραθέµενος αὐτὴν ἀγαθῷ τινι ἀνδρὶ, 
πρώτῳ τῆς πόλεως ὄντι, φύσει μετὰ χαρᾶς τοῦτο 
ποιεῖν προτρημένῳ. "Ext δὲ καὶ ἄλλαές πολλαῖς 3. ἆρ- 
γυρια διανείµας, ταῖς ποτε τὴν μητέρα παραµυθη- 
σαµέναις εὐχαριστήσας, $172 διέἔπλευσα εἷς 'Avcá- 
pabov, ἅμα τῇ μητρὶ καὶ Πέτρῳ xal τοῖς λοιποῖς 
ἑταίροις 15: xal οὕτως eic τὴν ξενίαν ὠρμήσαμιν. 
XXV. Γενοµένων δὲ ἡμῶν 39 xal τροφῆς µεταλα- 
θόντων καὶ συνήθως εὐχαριστησάντων, ἔτι ὥρας οὔ- 
σης, ἔφην ἐγὼ τῷ Πέτρῳ (39): Φιλανθρωπίας ἔργον, 
xópiÉ µου Πέτρε, ἡ ἐμὴ ἐποίησε µήτηρ, τῆς ξενο- 
δόχου ὑπομνησθεῖσα Ὑυναιχός. Καὶ à Πέτρος ἀπεχρί- 
νατο. "Apá γε, à Κλήμης, ἀληθῶς νενόµικας φιλαν- 
θρωπίας ἔργον πεποιηκέναι τὴν civ τεκοῦσαν, καθ 
ὃ τὴν ἀπὸ ναυαγίου 33 αὐτὴν ὑποδεξαμένην ἡμείψατο, 
Ἡ óc μητρὶ μεγάλα 3 χαριζόµενος τοῦτον εὕρηχας 
τὸν λόγον ; EL δὲ οὐχ ὡς χαριζόµενος, ἀλλ᾽ ὡς ἀλη- 
θεύων ἔφης, ἔοικάς pot ἀγνοεῖν τί ποτ’ ἐστὶ Y φιλαν- 
θρωπίας μέγεθος, ἥτις ἐστὶν ἡ ἄνευ τοῦ φυσἰκῶς πεί- 
θοντος, ἡ 35 πρὸς olov δήποτε στοργἡ, xx0à ἄνθρω- 
móc ἐστιν. ᾽Αλλ᾽ οὐδὲ τὴν ξενοδόχον τὴν ἀπὸ ναυφρα- 
lou ἀποδεξαμένην 3 τὴν cw τεχοῦσαν οὕπω φιλάν- 
θρωπον εἰπεῖν τολμῶ. Ὑπ' ἐλέου γὰρ κολαχευθεῖσα, 


VARLE LECTIONES. 


15 αὐτῆς O. 1? Ἱστορήσασα C. 39 cl addidit S. de conjectura, εἰ ya δή cod. Rog. 804, εἰς 
Subinde ἐμπορείας O. Tum στρατηγίας p. στρατειας idem. *! Ita S., 0 e 


ἀρ Epit. 


λειν uterque Hom. cod. θέλετε cod. 


Reg. 804, προθυµήσεσθε FD. 33 ἄλλοις πολλοῖς C. 33 Ita O c. Epit., ἑτέροις C. ?* Epit. addit ἐπὶ τὸ αὐτό. 3 


ναυφραγἰου C. 35 µεγάλω 


37 ποτέ ἐστι C. 39 ἡ om. Q. 39 ὑποδεζαμένην O. 


VARIORUM NOT/E. 


30) Ἔφην ἐγὼ τῷ Πέτρφ. Heo verba usque 
κά dia T eia x οὐκ. tv, itantur a Nicone mo- 
nacho Palestiao in Pandeote interpretationum divi- 
norum rnandatorum, serm. 24 et 39, cum hoc titulo: 
Τὰ Κλημέντια, et Ἐκ τῶν Ἐλημεντίων, hoc est 


ex Opere dioto Clementina. Ornat bibliothecam Re- 
giam optimus liber, qui collectus estex divinis Scri- 
pturis, sacris canonibus, testimoniis sanctorum Pa- 
trum, aliisque monumentis eoclesiasticis, nec non 
legibus civilibus. Cor. 





3:4 CLEMENTINA. — HOMIL 


ἐπέπειστο 39 εὐερχέτις Τενέαθαι quvauxde ναυαγίῳ À ciendum 
περιπεσούσης, τέκνα πενθούσης, ξένης, γυμνῆς, µε- — peregrini 
μονωμένης ? καὶ σφόδρα ἐπὶ ταῖς συμφοραῖς ὁλοφυ- {69 suas 
pousvnc. Ἑν τοσαύταις οὖν αὐτῆς συμφοραῖς 3? οὔσης, — versante 
τίς καὶ ἀσεθῶν ἰδὼν οὐκ ἂν ἠλέησεν ; "ὂστε οὕπω φι- — ratus fui 
λανθρωπίας 313 ἴργον πεποιηκοῖα φαίνεται οὐδὲ ἡ ξε- — nec muli 
νοδόχος γυνὴ, ἀλλὰ ὑπ' 33 ἑλέου τοῦ ἐπὶ μυρίαις συµ- — faciendu 
φοραῖς πρὸς εὐεργεσίας κεκινηµένη 34" πόσῳ γε μᾶλ- νοτεί or 
λον ἡ s τεκοῦσα, βίου εὐπορήσασα καὶ τὴν ξενο- — abundan 
δόχον ἀμειψαμένη, φιλανθρωπίας ἔργον οὐκ ἐποίησεν, — opus efft 
ἀλλὰ φιλίας; Ιολλὴ δὲ διαφορὰ μεταξὺ φιλίας καὶ — enim int. 
φιλανθρωπίας, ὅτι ἡ μὲν φιλία ἐξ ἀμοιθῆς γίνεται, ἡ πἰἰκίοη, 
ἃ φιλανθρωπία ἄνευ τοῦ φυσικῶς πείθοντος πάντα Ο9ἱ, hum 
ἄνθρωπον, καθὸ ἄνθρωπός ἐστι, φιλοῦσα εὐεργετεῖ. — hominer 
El μὲν οὔν ἡ ἐλεήσασα ξενοδόχον καὶ ἐχθροὺς ἁδική- — ciis affic 
σαντας ἐλεοῦσα 39 εὐεργετεῖ 35, φιλάνθρωπος ἂν ἦν ῃι hostes n 
εἰ δὲ 99 διά τι φίλη ἢ ἐχθρὰ, καὶ διά τι ἐχθρὰ | oim, ceret, hi 
d 5 τοιαύτη τοῦ τινὸς αἰτίου φίλη ἐστὶν ἢ ἐχθρὰ, οὐ — est vel i 
τοῦ ἀνθρώπου. heec alic 
mica, nr 
XXVL Κάγὼ ἀπεκρινάμην' Ob δοχεῖ αοι οὖν — XXXV 
Φιλάνθρωπος εἶναι x&v dj ξενοδόχος, ξένην ἣν οὐκ — esse hui 
ἠπίστατο εὐεργετήσασα ; Kal ὁ Πέτρος Ἐλεήμονα quam r 
μὲν αὐτὴν εἰπεῖν ἐπίόταμαι, Φιλάνθρωπον δὲ οὐ — Petrus: 
τολμᾶ λέγειν, ἄτε δὴ οὔτε τὴν τεκοῦσαν φιλότεκνον' — hominu 
ὑπ' ὠδίνων γὰρ xai ἀνατροφῆς στέρῄειν πέπεισαι. — doquido 
Ὡς καὶ à ἐρῶν ὑπὸ τῆς αυνηθείας κολακεύεται καὶ αυ 8 p 
εὐνῆς 99, καὶ ὁ φίλος ὑπὸ τῆς ἁμοιθῆς, οὕτω xal — gendum 
ἐλεῶν ὑπὸ τῆς συμφορᾶς. Πλὴν ἐγγὺς ὁ ἐλεήμων τῷ — inflamm 
φιλανθρώπῳ, ὅτι ἄνευ τοῦ τι θηρᾶσθαι λαβεῖν 374 — bitu, qu 
πείθεται. Ἠλὴν οὕπω φιλάνθρωπός ἐστιν. Κἀγὼ ἔφην" | neratior 
Ἐπὶ ποίαις οὖν πράξεσι φιλάνθρωπος εἶναί τις δύ- C Attamer 
ναται ; Kal ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο: Ἐπεὶ ὁρῶ σε — absque 
γλιχόμενον ἀκοῦσαι, τί ποτ ἐστι ^ Φφιλανθρωπίας — benefici 
ἔρον, οὐκ ὀκνήσω λέγειν. Φιλάνθρωπός ἐστι ὁ καὶ — ego dixi 
ἐχθροὺς εὐεργετῶ». "Ort δὲ οὕτως ἔχει, ἄκουσον, Φι- — esse pot 
Ἰανθρωπία ἐστὶν ἀῤῥενόθηλυς, ἧς τὸ θῆλυ µέρος ἐλεη- — pidum a 
µοσύνη λέγεται, τὸ δὲ ἄῤῥεν αὐτῆς ἀγάπη πρὸς τὸν — non pig 
πλησίον ὠνόμασται, πλησίον δὲ ἀνθρώπῳ ἐστὶν ὁ πᾶς — micis bt 
ἄνθρωπος, οὐχ ὅ τις ** ανθρωπος, ἄνθρωπος γάρ ist: — Humani 
ααὶ ὁ καχὸς καὶ à ἀγαθὸς xal ὁ ἐχθρὸς καὶ ὁ φίλος. πηϊθοτίοι 
Xp οὖν τὸν φιλανθρωπίαν ἀσκοῦντα μιμητὴν εἶναι Ίωτ, dil 
τοῦ θεοῦ, εὐεργετοῦντα δικαίους καὶ ἀδίχους, ὡς αὐτὸς — autem E 
ὁ θεὸς πάσιν ἐν τῷ νῦν κόσµῳ τόν τε ἥλιον καὶ τοὺς — bomo; 
ῥετοὺς αὐτοῦ παρέχων "5. EL δὲ θέλεις ἀχαθοὺς μὲν — pariter i 
εὐεργετεῖν, καχοὺς δὲ µηκέτι, fj καὶ χολάζειν, κριτοῦ — tatem cc 
τὸ ἔργον πράττειν ἐπιχειρεῖς ^5, οὐ τὸ τῆς φιλανθρω- [) injustis 
lag σπουδάζεις ἔχειν. mundo: 
bonis quidem benefacere, non autem malis, vel hos put 
vero habere humanitatem conaris. 
XIVIL Κὰγὼ ἔφην "Apá γε καὶ ὁ θεὸς, µέλλων — XXVI. 
xe  χρίνειν, ὡς διδάσκεις ἡμᾶς 4, οὐ φιλάνθρω- ἠωᾶ]οβίυ 


VARLE LECTIONE: 


9 niztiozo O, qui subinde ser. εὐεργέτης. Tum veut 
γης, Ἐν τοσαύταις οὖν αὐτῆς συμφοραῖς non exstantin 0. ? ὁ 
C κεκινηµένης O. 35 τήν praetermisit 8 c. Cl. 5) ἐλεῶσα C. ?! cix 
Tum διότι p. διά τι Epit, quod preferendum- 99 à assumpsi 
mo ἐστιν C. 9 ὅτι εἲς pr ὅτις C. ὃν Nonnulli £pilomes codd. π. 
C. bxtytipsis πράττειν C. 99 Ita Epit. 95, τότε uterque Hom. c 





843 6, CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 894 


Λο Petrus : Pugnantia loqueris. Nam quía judicabit, A πός ἐστιν ; Καὶ ὁ Πέτρος: Τούναντίον λέγεις. Ἐπεὶ 


ideo humanus est. Dili:ens enim ac miseratus in- 
juria affectos, plectit eos qui injuriam, intulerunt. 
Et ego : Itaque, inquam, si ipse bonis benefa- 
cio et injuriosos quia injurii erga homines fuerunt 
castigo, humanus sum. Et Petrus respondit: Si 
una cum prenotione haberes quoque judicandi 
potestatem recte id faceres, per acceptam quidem 
potestatem, condemnans eos quos Deus creavit, per 
prenotionem vero, inculpate, in judicando tum 
alios tanquam justos absolvens, tum alios tanquam 
injustos damnans. Et ego dixi: Recte locutus es 
ac vere ; fleri enim nequit, ut qui prenotione caret, 
recte judicet. Interdum quippe nonnulli videntur 
boni, qui illicita clam perpetrant, nonnulli vero 
boni hostium calumnia mali esse creduntur.Sed et 
si quis potestate torquendi preditus judicet, neque 
sic juste omnino habebit judicare. Quidam enim 
homicidze, quaestionis tormenta perferentes, dimissi 
sunt velut innoxii, alii vero, qui erant inno- 
centes, cum tormenta ferre non potuissent, contra 
se mentiti velut rei supplicio affecti sunt. 

XXVIII. Tum Petrus : Atque hec, inquit, modica 
sunt, audi vero majus. Cum aliqui homines pec- 
cant vel bene agunt, eorum que nunc operantur 
alia quidem ipsorum propria suntalia vero aliena, 
equum autem est unumquemque pro delictis pro- 
priis dare panas, aut pro meritis propriis merce- 
dem ferre. Fieri autem nequit ut quispiam, nisi 
solus propheta prenotionem habens, ab aliquo 
gesta sciat, que&enam ejus propria sint et quenam 


non sint. Videt enim cuncta que flunt. Et ego: ( 


Vellem, inquam, audire, quo modo ex criminibus 
aut bonis operibus alia quidem sunt propria, alia 
vero aliena. 

XXIX. Respondit Petrus: Veritatis propheta 
dixit : Oportet ut veniant bona. Beatus autem, inquit, 
per quem veniunt. Simililer necesse est. ul. etiam ve- 
niunt mala: và autem illi per quem veniunl (a). 
Porro si per malos veniunt mala et per bonos bona 
inferuntur, ut proprium unicuique inesse debet 
bonum vel malum, et ex iis quse prius operatus 
est; quod veniunt secunda bona vel mala, quie, 


(a) Matth. xvin ; Luc. αν. 


γὰρ κρινεῖ 1, διὰ τοῦτο φ:λἀνθρωπός ἐστιν. Φιλῶν 
γὰρ xai ἐλεῶν τοὺς ἠδικημένους, τιμωρεῖ 0 τοὺς 
ἡδικηκότας. Κἀγὼ ἔφην Oux οὖν, el κἀγὼ ἀγαθοὺς 
μὲν εὐεργετῶ, τοὺς δὲ ἀδικοῦντας καθ ὃ ἀνθρώπους 
ἠδίκησαν τιμωρῶ, 27 φιλάνθρωπός cipi ; Καὶ ὁ 
Πέτρος &mexplvaxo* El μετὰ τοῦ πβρόγνωσιν (40) 
ἔχειν εἶχες καὶ τοῦ κρίνειν ἐξουσίαν, ὀρθῶς ἂν τοῦτο 
ἐποίεις, διὰ μὲν τὸ εἰληφέναι τὴν ἐξουσίαν καταδικά- 
(tov οὓς ὁ θεὸς ἐδημιούργησε, διὰ δὲ τὴν πρόγνωσιν 
ἁπταίστως ἐν τῷ κρίνειν οὓς μὲν ὡς δικαίους δικαιῶν, 
οὓς δὲ ὡς ἀδίκους καταδικάζων. Κἀάγὼ ἔφην Ορθῶς 
ἔφης xai ἀληθῶς' ἀδύνατον γάρ τινα πρόγνωσιν οὐκ 
ἔχοντα ὀρθῶς κχρῖναι. Ενίοτε γὰρ φαἰνονταί τινες 
ἀγαθοὶ, ἀθέμιτα χρύφα διαπρασσόµενοι , ἔνιοι δὲ 
ἀγαθοὶ ὑπὸ διαθολῆς ἐχθρῶν καχοὶ ὑπολαμθανόμε- 
vot. Αλλ) εἰ xal τοῦ βασανίζειν xal ἀνακρίνειν ἔξου- 
σίαν τις ἔχων δικάζει, οὐδὲ οὕτως τὸ πάντως δικαίως 
αὐτῷ δικάσαι ἐγίνετο. Ἔνιρι γὰρ, φονεῖς ὄντες, τὰς 
βασάνους ὑπομείναντες ὡς ἀθῶοι, ἀπελύθησαν, ἔτε- 
pot δὲ, ἀθῶοί ὄντες 99, τὰς βασάνους μὴ ὑπομείναντες, 
ἑαυτῶν χαταψευσάµενοι͵, ὡς αἴτιοι ἐχολάσθησαν. 

XXVIII. Καὶ à Πέτρος: Μετρίως, ἔφη, ἔχει καὶ 
ταῦτα, τὸ δὲ μεῖζον ἄκουσον. Ἐνίων ἀνθρώπων ἆμαρ- 
τανόντων Ἡ εὐπραττόντων, ὧν νῦν 5 ποιοῦσιν ἃ μὲν 
ἴδια αὐτῶν ἐστιν, à δὲ ἀλλότρια, δίκαιον δὲ ἕκαστον 
ἐπὶ τοῖς ἰδίοις ἁμαρτήμασι τιµωρεῖσθαι fj ἐπὶ τοῖς 
ἰδίοις κατορθώµασιν εὐεργετεῖσθαι. ᾿Αδύνατον δὲ τινι͵ 
πλὴν προφήτῃ µόνῳ πρόγνωσιν ἔχοντι, τὰ "! 276 
ὑπό τινος Ὑινόμενα εἰδέναι, ποῖά ἔστιν αὐτοῦ ἴδια, 
«oia δὲ οὐκ Tiv πάντα γὰρ δι’ αὐτοῦ γινόμενα βλέπε- 
ται. Κάγὼ ἔφην' Ἐθουλόμην μαθεῖν πῶς τῶν ἁδι- 
κηµάτων Ἡ κατορθωµάτων à μὲν ἴδια, ἃ δὲ ἀλλό- 
τρια. 


XXIX. (44) Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο, ὅτι ὁ τῆς ** 
ἀληβείας προφήτης ἔφη ' Τὰ ἀγαθὰ ἐλθεῖν δεῖ, µα- 
κάριος δὲ, φησὶ, δι οὗ ἔρχεται. Ὁμοίως xal τὰ xaxà 
ἀνάγκη ἐλθεῖν' οὐαὶ δὲ δι) οὗ ἔρχεται. El δὲ διὰ κα- 
Xv καχὰ ἔρχεται, καὶ διὰ ἀγαθῶν ἀγαθὰ φἑρεται,προσ- 
eivat δεῖ ἑκάστῳ τὸ ἴδιον, τὸ ἀγαθὸν εἶναι 5 fj, xaxóv, 
καὶ ἐξ àv προέπραξεν, διὰ τοῦ "^ ἐλθεῖν τὰ δεύτερα 
ἀγαθὰ ἢ κακὰ, ἅτινα ἴδια αὐτοῦ τῆς αἱρέσεως ὄντα ὑπὸ 


ΥΑΒΗΙΑ. LEGTIONES. 
V κρίνει C, 15 May io O., ultimis tribus litteris subnotatis Vbb. τοὺς ἠδικηκότας εὐεργετῶ in eodem 


desunt. '* Vbb. τὰς 


SQCT. 1, 


ασάνονς ἀθῶοι ὄντες desiderantur in O. * νῦν om. O. ο. cod. Reg. 804, et Epit. 
8 ἔχοντα p. ἔχοντι τά Ο. 9 ὁ τῆς adjunxi ex Ο. 55 
8, ubi nostra excerpta leguntur, deleri vult D. Fortasse τό post ἑχάστῳ mutandum in ὡς, 


εἶναι, quod deest ap. Joan. Damascenum Paral. 


atque verba ἐξ àv προέπραξεν infra collocanda post ἐλθεῖν secundum S. ** 8 : διὰ τό scribit Neander Gnost. 
syst. p. 413. Idem post αἱρέσεως excidisse contendit µή. 


VARIORUM NOTE. 


(40) Ἡρόγνωσις hoc. loco non est pranotio, ut 
vertit C., sed cognitio preteritorum, τῶν πρότερον 
γεγονότων vvàatc. Cl. ad Epit. ο. 95. Ηρόγνωσις si- 
gnificat (coll. c. 38) scientiam absolutam, qualem 
habet verus propheta, qui est ὁ πἆντα πάντοτε εἷ- 
δώς, coll. hom. m, 5 ; iv, 11. S. DngssEr. 

(4 ) Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο. Apud Joannem 
Damascenum ms. Eclogarum capite Περὶ ἀγγε λον 
τος xxi µεσάζοντος ἀποκρισιν, quod est Parallelo- 


rum, lib. t, cap. 28 : Κλήμεντος ὡς ἀπὸ τοῦ ἁγίου 
Πέτρου. Ὁ Kóptoc ἔφη « 'Aqa0à δεῖ ἐλθεῖν' µακάριος 
Ov οὗ ἔρχονται. 'Ὁμοίως xai τὰ xaxà δεῖ ἐλθεῖν' οὐαὶ 
δι ob. ἔρχονται.» El δὲ διὰ κακῶν κακὰ ἕρχονται, καὶ 
6v ἀγαθῶν ἀγαθὰ ἔρχονται, προσεῖναι δεῖ ἑκάστῳ τὸ 
δίκαιον, τὸ ἀγαθὸν Ἡ καχὸν, καὶ ἐξ Qv προέπραξε διὰ 
τοῦ ἐλθεῖν τὰ δεύτερα, j| ἀγαθὰ 7| καχὰ, ἅτινα ἴδια 
αὐτοῦ τῆς προχ ρέσεως ὄντα, ὑπὸ τῆς τοῦ θεοῦ προ- 
νοίας προελθεῖν φχονόμηται, Cor. 


n5 CLEMENTINA. — HOMIL: 


τῆς τοῦ Θεοῦ προνοἰας διελθεῖν 95 φκονόμηται. "Enel δὲ A cum a pr 
Ἆρισις αὕτη Ow, ὥσπερ im' ἀγῶνος τὸν διὰ πάσης — tur, dixit 
πεουχίας διεληλυθότα καὶ ἄμεμπτον εὐρεβίντα, — judicium 
ἀεῖνον ζωῆς αἰωνίου καταξιοῦσβαι. Οἱ γὰρ iv ἀγα- — agone, tr 
dois ἰδίᾳ βουλῆ προκόψαντες ὑπὸ τῶν ἰδίᾳ βουλῇ iv ἀοποίυτ 
χακί 3] παραμεινάνιων πειράζονται, διωκόµενοι, — voluntate 
µισούµενοι, λοιδορούµενοι, ἐπιδουλευόμενοι, τυπτό- — luntate i1 
uo, πλεονεκτούµενοι, διαδαλλόµενοι 3", ἀγγαρευό- — exagitant 
μενοι, ἑπηρεαζόμενοι, πάντα ἐχεῖνα πάσχοντες, bi üv — fraudes, 
ελόγως δοχεῖ τὸ ὀργίζεσθαι γίνεσθαι V καὶ πρὸς — tumeliis, 
ἄμυναν ὀρμᾶν. videtur € 
3737 ΧΧΧ. Ὁ δὶ διδάσκαλος εἰδὼς, ὅτι ol. ταῦτα ΧΧΧ. ] 
iue ποιοῦντες ἐκ προτέρων ἁμαρτημάτων κατά- — faciunt, « 
ἐαοί εἶσιν, καὶ ὅτι διὰ καταδίκων τὸ τῆς κακίας — per sonte 
ποῶμα ταῦτα ἐνερχεῖ, τοὺς μὲν ἀνθρώπους, καθὰ Pd. — quatenus 
ἠρωκοί slow, καὶ δι ἁμαρτίας ὄργανα Ὑινοµένους ,, fuerint m 
wmisc, ἀλεεῖν συνεθούλευσεν 63, ὡς Φιλανθρωπίαν P tanquam 
ἀσκοῦσιν, καὶ τὸ ὅσον ἐπ᾿ αὐτοῖς ἐστιν, ἀδικουμένους — in se est, 
καὶ ἀπολύειν 03 τῆς καταδίκης τοὺς ἁδικοῦντας, ἵνα — natione : 
ὥσπερ οἱ νήφοντες τοῖς µεβύουσι βοηθῶσιν, εὐχαῖς, — rant, per 
Ἠστείαις, εὐλογίαις, μὴ ἀνθιστάμενοι, μὴ ἀμυνόμε- — sistendo, 
πι, ἵνα μὴ ἐπὶ τὸ πλεῖον αὐτοὺς ἁμαρτεῖν ἀναγκά- — peccare. 
σωσιν, Τοῦ γὰρ παβεῖν πάντως κεκριµένου τινὶ 5, condemn 
οὐκ τὔλογον ἀγανακτεῖν ἐκείνῳ, δι’ οὗ τὸ παθεῖν γί- — scalur p 
ww, λογισάμενον, ὅτι, εἰ καὶ ἐκεῖνος oix ἑκακού- — etsi ille 
quev αὐτὸν: διὰ τὸ πάντως κακουχηθῆναι μέλλειν — nino affl 
dà ἑτέρου τὸ παθεῖν ἦν. T οὖν ἀγανακτῶ τῷ δια- — Cur ergo 
fuii, ἐμοῦ πάντως παθεῖν κεκριµένου; 'AAX ἔτι — perpessit 
μᾶν, εἰ τὰ αὐτὰ τοῖς καχοῖς προφάσει ἀμύνης ποιῶ- dem ουπ 
μεν, παρὰ τὸ πρῶτοι, δεύτεροι τὸ αὐτὸ τοῖς κακοῖς " — terquam 
οἱ ἀγαθοὶ πράσσοµεν. Καὶ ὡς ἔφην, οὐ χρὴ ἆγαν- — cimus at 
ακτεῖν, ὡς εἰδότα 38 ὅτι Θεοῦ mpovolg οἱ xaxol τοὺς C modum 
ἀγαθοὺς τιµωροῖσιν. Οἱ οὖν τοῖς «7 τιμωροῦσιν χα- — a malis 
λεκαίνοντες, ὡς τοὺς ἀποστόλους Θεοῦ ὀδρίζοντες, — ergo ulic 
ἁμαρτάνουσιν' τιμῶντες δὲ xal τὰ ἐναντία τοῖς ἀδικεῖν 808 cont 
πμιζομένοις 37 8 διατιθέµενοι αὐτοὺς, εἲς τὸν Θεὸν — pretio bi 
τὸν οὕτω βουλευσάµενον εὐσεθοῦσιν. ipsis inj 
statuit p 

ΧΧΧΙ. Κἀγὼ πρὸς ταῦτα ἀπεκρινάμην' OUxoüv ol — XXXI. 
ἀδικοῦντες οὐκ εἰσὶν αἴτιοι, ὅτι κρίσει Θεοῦ ἀδικοῦσι — juriam, 
τοὺς δικαίους. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη: Καὶ πάνυ ápap- justos & 
τάνουσιν, πρὸς γὰρ τὸ ἁμαρτάνειν ἑαυτοὺς ἀποδεδω- — quippe : 
xc. Ὅθεν εἰδὼς ἀπ αὐτῶν 5 ἐχλέγεται τιμωρεῖν — Deus ex 
τοὺς ἐπὶ τοῖς προτέροις ἁμαρτήμασι µεταμεληθέντας — catis jus 
lualuc, ἵνα τοῖς μὲν δικαίοις διὰ τῆς τοιαύτης τι- — has pon 
μωρίας τὰ πρὸ τῆς µετανοίας πραχθίντα ἀφεθῃ cerunt i 
xaxd, Toig δὲ τιμωροῦσιν ἀσεθίσι κακουχεῖν ἔπιθν- p cupiunt, 
μοῦσι καὶ μετανοεῖν μὴ θέλουσιν εἰς ἀναπλήρωσιν Ρ]οηᾶα d 
liac ** κολάσεως δικαίους κακουχεῖν συνεχωρήθη — gere. Nai 


VARLE LECTIONES 


" προελθεῖν, quod preferendum, cod. Joan. Damasceni, 
V [ta Ottoboniani ἐπί interpretor, ἐπεὶ οὖν C, ἐπεὶ οὖν D. Deind 
habent, Dei hoc judicium) D. Ita O c. ood. Reg. 804. o 
ύμνο ultimis duabus vocibus expunetis p. διαθαλλόµενοι 

. Tum αμυνον O. 9 καθό O. *! συνεοούλευσεν C. ** άδικο 
tod. Reg. 804. 4 ὃν C. ** Vbb. προφάσει -- toig κακοῖς nor 
rescribendum slatuisse παρὰ τὸ μὴ πρῶτοι, δεύτεροι. Sed adject 
Tum πράσσοµεν Β, O, πράσσωµεν C, πράσσοντες cod. Reg. 804. 
τοῖς Om. Ο. «3 ἁπάντων p. ἀπ᾿ αὐτῶν e. 9 ἰδίας cod. Reg. 804, 


321 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


998 


queum incidere potest. Sic justorum etiam capilli A ἄνευ γὰρ τῆς τοῦ θεοῦ βουλῆς οὐδὲ στρουθὸς ἐν πα- 


Deo numerati sunt. 


XXXII. Ille autem justus est, qui propter rectam 
rationem pugnat cum natura. Verbi gratia,cunctis 
a natura insitum est,diligentea diligere : justus co- 
natur etiam diligere inimicos et conviciantibus be- 
nedicere, ac preterea orare pro hostibus, injuriam 
inferentes miserari. Quocirca se priorem injuria af- 
fici patitur, item maledicentibus benedicit, verbe- 
rantibus condonat, cedit persequentibus, salutat, 
eos qui non salutant, cum non habentibus com- 
munieat quz habet, irascentem flectit, inimicum 
conciliat, contumacem hortatur, incredulum insti- 
tuit, lugentem consolatur, exagitatus sustinet, in- 
grate acceptus non indigne fert, propensus est ad 
diligendum proximum tanquam se, paupertatem 
non timet, verum sua non habentibus dividens fit 
pauper. Sed nec peccantem ulciscitur. Qui enim 
proximum velut se diligit, quemadmodum ipse, 
cum peccavit, scit nolle in se animadverti, ita nec 
peccatores castigat, et sicut vult demulceri, bene- 
dici, honorari, omniumque delictorum veniam ac- 
cipere, hoc ipse proximo facit *, quem velut se 
amat. Uno verbo, quod sibi cupit, cupit οἱ proxi- 
mo. Hec enim est Dei ac prophetarum lex, hec 
veritatis doctrina. Itaque charitas erga omnem ho- 
minem perfecta pars est mascula humanitatis. At 
misericordia pars est illius feminea. Qus est esu- 
rientem alere, potum sitienti dare, nudum vestire, 
visitare lunguentem, hospitem recipere, carcere 
conclusum pro viribus invisere et. juvare, omnino 
denique calamitosi misereri. 


XXXIII. Ego vero audito hoc dixi : Hec quidem 
f&cere possumus, at inimicis benefacere omnesque 
eorum injurias tolerare,ut insit in huinana natura 
impossibile puto. Tum Petrus respondit : Recte lo- 
cutus es. Cum enim humanitas causa sit immorta- 
litatis, multo constat. Dixi ego : Quo modo igitur 
mente potest concipi ? Respondit Petrus: Humani- 
tas, dilecte Clemens, acquiri potest, si quis plene 
Bibi persuadeat,inimicos,dum quos oderunt vexant 
δα tempus,eterni supplicii liberationem illis produ- 
cere: sicque ii etiam ut benefici admodum dili- 
gentur. Porro via humanitatem accipiendi, amice 


γίδι 19 ἐμπεσεῖν ἔχει. Οὕτως δικαίων καὶ al τρίχες τῷ 
θιῷ ἐναρίθμιοί εἶσιν. 

XXXII. Δίκαιος δέ ἐστιν ἐκεῖνος, ὁ τοῦ εὐλόγου 
ἕνεχα τῇ φύσει μαχόμενος. Οἴον 11, πᾶσι πρόσεστιν 
ἐκ φύσεως φιλοῦντας φιλεῖν' δίκαιος πειρᾶται xai 
ἐχθροὺς ἀγαπᾷν xal λοιδοροῦντας εὐλογεῖν, ἔτι μὴν 
καὶ ὑπὶρ ἐχθρῶν εὔχεσθαι, ἀδικοῦντας ἐλεεῖν 13, Διὸ 
καὶ προαδικεῖσθαι 75 ἀπέχεται, xal ὁμῶς κατ- 
αρωµένους εὖλογεῖ, τύπτουσι συγχωρεῖ, διώκουσιν 
ὑποχωρεῖ, μὴ ἀσπαζομένους ἁσπάζεται, τοῖς οὐκ 
ἔχουσιν ὦν ἔχει κοινωνεῖ, ὀργιζόμενον πείθει Ἰ τὸν 
ἐχθρὸν διαλλάσσει, τὸν ἀπειθῆ παρακαλεῖ, τὸν ἅπι- 
στον 349 κατηχεῖ, τὸν πενθοῦντα παραμυθεῖται, 
ἐπηρεαζόμενος στέγει, ἀχαριστούμενος Ἱ οὐκ ἄγαν, 
ακτεῖ. Elo δὲ τὸ ἀγαπᾷν τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν ἆπο- 
δεδωκὼς, πενίαν οὐ πεφόθηται, ἀλλὰ τὰ ἑαυτοῦ µε- 
ρίζων τοῖς οὐκ ἔχουσι πένης γίνεται. ᾽Αλλ) οὐδὲ μὴν 
ἁμαρτάνοντα 76 τιμωρεῖ. Ὁ yàp τὸν πλησίον ἆγαπῷν 
ὡς ἑαυτὸν, ὡς αὐτὸς ἁμαρτήσας οἶδε τιμωρηθῆναι 
μὴ θέλειν, οὕτως οὐδὲ τοὺς ἁμαρτάνοντας τιμωρεῖ. 
Καὶ ὡς θέλει κολακεύεσθαι xal εὐλογεῖσθαι καὶ τι- 
μᾶσθαι καὶ πάντα tà 7^ ἁμαρτήματα αὐτῷ συγχω- 
ῥρεῖσθαι, τοῦτο αὐτὸς τῷ πλησίον πσιεῖ, ὡς ἑαυτὸν 
ἐκεῖνον ἀγαπῶν. Ἐνὶ λόγῳ, ὃ θέλει ἑαυτῷ, θέλει καὶ 
τῷ πλησίον. Οὖτος γάρ ἐστι θεοῦ νόµος καὶ προφη- 
τῶν, αὕτη 7$ τῆς ἀληθείας ἡ διδασκαλία. Kal ταῦτα 
μὲν ἀγάπη dj πρὸς πάντα ἄνθρωπον τελεία τὸ ἄῤῥεν 
µέρος ῥἐστὶν τῆς φιλανθρωπίας, τὸ δὲ ἐλεεῖν τὸ 
θῆλυ µέρος ἐστὶν αὐτῆς. Ὅπερ ἐστὶ πεινῶντα θρέψαι 
xal ποτὸν διψῶντι παρασχεῖν καὶ γυμνὸν ἐνδῦσαι καὶ 
νοσοῦντα ἐπισχέψασθαι xal ζένον δέξασθαι, τῷ Τὸ ἐν 
ε᾽ρχτῇ κατὰ τὸ δυνατὸν ἐπιφαινόμενον βοηθεῖν, ἁπαξ- 
απλῶς τὸν ἐν συμφοραῖς ἐλεῆσαι. 

XXXIII. Ἐγὼ δὲ ἀχούσας ἔφην Ταῦτα μὲν δυνα- 
τὸν πράττειν ἐχθροὺς δὲ εὐεργετεῖν, πᾶσαν αὐτῶν 
ὑποφέροντα ἐπήρειαν, οὐχ οἴομαι 99 δυνατὸν ἆνθρω- 
πείᾳ προσεῖναι φύσει. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο' 'Op- 
θῶς ἔφης ἀθανασίας γὰρ ala οὖσα dj φιλανθρωπία 
πολλοῦ δίδοται. Κἀγὼ ἔφην' Πῶς 340 οὖν 5! σύν- 
εστιν dv. νῷ λαθεῖν ; Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο: Ταύ- 
την, ὦ φίλε Κλήμης 33, λαθεῖν ἔστιν, ἐὰν πληροφο- 
ρηθῇ τις, ὅτι οἱ ἐχθροὶ πρὸς χαιρὸν 85 καχουχοῦντες, 
οὓς μισοῦσιν, αἰωνίου κολάσεως ἁπαλλαγῆς αὐτοῖς αἴ- 
«tot γίνονται" προσέτι δὲ αὐτοὺς ὡς εὐεργέτας σφόδρα 
ἀγαπήσουσιν. Ἡ δὲ ὁδὸς τοῦ ταύτην λαθεῖν, ὦ φίλε 


Clemens, unica est, nimirum timor Dei. Nam qui p) Κλήμης δ, µία τίς ἐστιν, ἥπερ ἐστὶ φόθος θεοῦ. Ὁ 


timet Deum, non quidem potest principio diligere 
proximum tanquam se : etenim ad hoc preceptum 
non accedit anima;at timore erga Deum amantium 
opera potest peragere, sicque postea, ubi opera di- 


(a) Matth. να, 12. 


γὰρ Θεὸν φοθούµενος τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν ἀγαπᾷν 
μὲν καταρχὰς οὐ δύναται ἐπεὶ τὸ τοιοῦτον κελεύειν 98 
οὐ προσέρχεται τῇ uy, τῷ μέντοι πρὸς θεὸν φόδῳφ 
τὰ ἀγαπώντων ποιεῖν δύναται, καὶ εἶθ᾽ οὕτως πρί- 


VARLE LECTIONES. 


7 ἐμπαγίδι cod. Reg. 804. Cír. Luc xi, 6, 7. Ἡ Fort. addendum si post otov. cfr. hom. xvi, 10. S. 
Ἰ ἐλεεῖ Ο. * προαδικεῖσθαι D, προσαδικεῖσθαι C, O, πρὸς ἀδικεῖσθαι alter cod. Ci. in quo subinde ἀνέχε- 


ται, ut. exh. Ο. 7* ὁργιζόμενος ποθεῖ cod. Reg. 
804. "' τά inserui c. O. 
ei ex conject. C. in cuj. textu οὐ, 53 Κλ 


vOQ 04. "5 ἀχαριστούμενος Ό. 7$ ἁμαρτάνοντας cod. Reg. 
*" arn S. O, αὐτή C, αὐτή Cl. 


* ip 05. D. τῶν Ο. 90 οἴεμαι Ο. 3 οὖν 
μη O. *5 πρόσκαιρον Ο. δὲ Κλήμη O constanter. ** ἐπὶ τὸ 


τοιοῦτο κελεῦσαντι C. Tum ἡ ψυχή p. τῇ Ψυχῃ legi vult S. 


82) CLEMENTINA. — HOMILIA XIII. 330 


ζαντι τὰ ἀγάπης τὸ dyanqv ὡς νύμφη οὖσα προσφέ- A lectionis fecerit, charitas velut sponsa timori velut 
pim ὡς νυμφίῳ τῷ φόθψ' xal οὕτως τοὺς φιλανβρώ- — sponso adjungitur : atque ita humanitatis gignens 
πος τίκτουσα λογισμοὺς ἀθάνατον τίθησι τὸν κεχτη- — cogitaliones immortalem rerdit possessorem, velut 
µένον, ὡς εἰχόνα Θεοῦ 95 ὁμοίαν, ὑπὸ φθορᾶς ὑθρι- — imaginem Deo similem, cujusque natura nequeat 
σθῆνωι μὴ δυναμένην τὴν αὐτοῦ φύσιν. Ὁμῶς τὸν — corruptione ludibio haberi.Ceterum postquam hu- 
της Φφιλανθρωπίας ἐχθεμένου ἡμῖν λόγον, ἑσπέρας — manitatis doctrinam nobis exposuit,vespera succe- 


ἐπιχαταλαθούσης, εἰς ὕπνον ἑτράπημεν. dente, ad somnum nos contulimus. 
'OMIAIA IT". HOMILIA XIII. 
I. Ὄρθρου δὲ γενομένου ὁ Ἠέτρος εἶσιὼν 9! ἔφη" I. Exor.o autem mane ingressus Petrus ait: Cle- 


Ὁ uiv Κλήμης μετὰ τῆς αὐτοῦ μητρὸς Ματτιδίας  — mens cum matre sua Mattidia et mea uxore simul 
xr τς ἁμῆς γυναικὸς ἅμα ἐπὶ τοῦ ὀχήματος 343 in curru consideant. Statimque ita factum est. 
χαβεζέσθωσαν. Καὶ ὁμῶς οὕτως ἐγένετο. Ὁρμώντων | Cumque per viam qua Balaneas ducit pergeremus, 
& ἡμῶν τὴν ἐπὶ *9 Βαλανίας 600v, ἐπύθετό µου ἡ µή- — interrogavit me mater, quo modo pater ageret. 
rp, πῶς ὁ πατὴρ διάγει. Κἀγὼ ἔφην ᾿Ἐπὶ τὴν ζή- — Respondit : Ad requirendum te ae geminos fra- 
τησ σου xal τῶν διδύμων ἁδελφῶν µου Φαυστίνου D tres meos Faustinum et Faustinianum profectus, 
τε xal Φαυστινανοῦ ἐχκθὰς, ἀνεύρετός ἐστιν. Οἶμαι — non amplius comparuit ; puto autem eum a longo 
U ix τοῦ πλείστου τελευτῆσαι αὐτὸν, Ἡ ναυφραγίῳ — tempore obiisse, vel incidentem in naufragium, vel 
πεοιπεσόντα, J| iv ὁδῷ σφαλέντα 99, Ἡ ὑπὸ λύπης µα- — in via circumventum, vel e dolore tabem passum.At 
ῥανθέντα. Ἡ δὲ ἀχούσασα xai ἐπίδακρυς Ὑενομένη — illa audiens lacrymis obortis suspiravit pre tristi- 
ἑστέναξς λυπηθεῖσα, τῇ δὲ πρὸς ἐμὸ εὐρέσει *! yal- — tia, verum ob me inventum gaudens de moerore ex 
poocx τὸν ix τῆς ὑπομνήσεως λύπην µετρίως ἀπήμ- | commemoratione orto paululum remisit. Itaque 
ὄλυνεν. Ὁμῶς οὖν κατηντήσαµεν εἲς Βαλανίας, Ta — venimus Balaneas. Sequenti vero die Paltum pro- 
& ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ 9? «ic Πάλτον ἤλθομεν, κἀχεῖθεν εἷς fecti sumus,et inde Gabalam, aliaque die Laodiceam 
[i6m)aw: τῇ δὲ ἑτέρᾳ κατηντήσαµεν εἷς Λαοδίκεια. — devenimus. Et ecce ante portas occurrunt nobis 
Καὶ ἰδοὺ πρὸ τῶν θυρῶν Νιχήτης χαὶ ᾽Ακύλας ἁπήν- — Nicetas et Aquila, et osculati ducunt ad hospitium. 
των ἡμῖν, xal καταφιλήσαντες ἦγον ἐπὶ τὴν Eevlav. — Petrus autem videns pulchram magnamque civita- 
'O δὲ Πέτρος χαλὴν καὶ μεγάλην πόλιν lBov: "Άξιον, — tem, /Equum est, inquit, hic aliquot dies commo- 
ἔφη, ἐνταῦθα ἡμερῶν ἐπιμεῖναι. Ὡς γὰρ ἐπίπαν τὸ — rari. Nam fere semper multitudo efficacior est ad 
πλῆθος δυνατώτερόὀν ἔστι τίχτειν 3 τοὺς ζητουμένους. — producendos quos querimus.Tum Nicetas et Aquila 
Ὅ μὲν οὖν Νικήτης xái ᾽Ακύλας ἐπυνθάνοντό µου, (; requirebant a me, quenam esset peregrina ignota- 
τίς εἴη αὕτη ἡ ξένη γυνή. Κάγὼ ἔφήν' Ἑμὴ µήτηρ, que ea mulier. Etego respondi : Mater mea est, 
£v ἐπιγνῶναί µοι ὁ θεὸς διὰ Πέτρου τοῦ κυρίου µου — quam agnoscere donavit mihi Deus, per dominum 
ἐδωρήσατο. | meum Petrum. 

Il. Ταῦτά µου simóvroc , ὁ Πέτρος πάντα αὐτοῖς II. Hec cum ego dixissem,cuncta eis Petrus sum- 
ixi χεφαλαίων ἔξέθετο, ὡς ἅμα τῷ ** αὐτοὺς προο- —matim exposuit : quod postquam illi precessissent 
δεῦσαι ἐγὼ Κλήμης τὸ ἐμὸν γένος αὐτῷ 343 ἐξιθί- ϱΡρο Clemens genus meum ipsi ennarraverim,et ma- 
μην, καὶ τῆς μητρὸς τὴν ἐκ τῆς τοῦ ὀνείρου πλα- — tris cum geminis suis filiis pretextu ficto somnii 
στης 9 προφάσεως μετὰ τῶν διδύµων αὐτῆς τέκνων — profectionem, praetereo patris ad querendam ma- 
γενομένην ἀποδημίαν, ἔτι τε καὶ τοῦ πατρὸς τὴν ἐπὶ — trem iter,deinde quo modo ipse Petrus ubi hec au- 
ζήτησιν αὐτῆς ἀποδημίαν' Έπειτα καὶ ὡς αὐτὸς Πέ- —diisset,insulam ingressus mulierem invenerit,quam 
τρος μετὰ τὸ ἀχοῦσαι ταῦτα εἰσελθὼν sl; τὴν νῆσον ΠιθηάἰοβΓθ videns, et causam mendicationis postu- 
καὶ τῇ γυναικὶ συντυχὼν xai προσαιτοῦσαν ἰδὼν, καὶ lans, cognoverit illius genus educationem, fictum 
τοῦ προσαιτεῖν τὴν αἰτίαν πυθόµενος, ἔγνω [τὸ] 399 αὐ- somnium, liberorum nomina, meum soilicet, qui 
τες γένος, ἀναστροφὴν, τόν πλαστὸν ὄνειρον, καὶ τῶν — relictus fueram apud patrem, et geminorum nato- 
τέχνων τὰ ὀνόματα, ἐμοῦ τε τοῦ χαταλειφθέντος παρὰ — rum, qui cum ea iter susceperant, denique suspi- 
τῷ πατρὶ xai τῶν αὐτῃ συµπορευθέντων διδύμων P cionem de horum obitu in mari. 
τέχνων, xal οὓς 9! ἐν βυθῷ ὑπενοεῖτο τεθνηκέναι. 

ΠΠ. Τούτων οὖν χεφαλαιωδῶς ῥηθέντων ὑπὸ Πέ- III. His ergo summatim a Petro relatis Nicetas et 
τρου, ὁ Nocjvne xaló 'Axólaq ἐκπλαγέντες ἔλεγον — Aquila stupefacti dixerunt : Here ac Domine om- 


VARLE LECTIONES. 


** Leg. θεῷ, ut et hom. xvi, 19, ubi idem mendum repetitur. D. 37 εἶσιὼν ὁ Πέτρος C. ** Ματθι- 
δίας 0. 9 ἐπὶ τήν cod. Reg. 804. Subinde in O esse videtur βαλαναίας. *' Ita uterque Hom. cod. et 
Epit., σφαγέντα melius conj. C. *! ευρεσιν 0Ο. ** ἡμέρᾳ om. O.,qui deinde scr. εἷς πάλταν. Tum id. 
[ioca c. cod. Reg 804, et Epit. * Πα O et ex copject. C., qui in textu τίχτει. ** τῷ adjunxi c. O. 

λαθῆς conj. D. At lectio vnlgata nulla eget emendatione, si c. O legas πλαστῆης προφάσεως pro Ci 
αλαστῖς xal τροφάσεως. S. verum dem vidit. ** Pro [τό] lacuna parvula in O. Nil certi constat de cod. 
Parisiensi. Tum ἀναστροφήν conj. C., cujus textus ἀνατροφήν, ut O. ἀνατροφήν etiam legit interpres. *! ους 
var. lect. ap. C., ὡς bene uterque Hom. cod. Dein τεθνηκότων p. τεθνηκέναι 0, 


PATROL. 8. ll. 41 








331 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


332 


nium, verumne est hoc,an est somnium ? Tum Pe- Α "Apá ve, Δέσποτα xal Κύριε τῶν ἁπάντων, τοῦτο 


trus ait : Nisi dorminus, verum est. Αἱ illi paulu- 
lum remorati et cogitabundi dixerunt : Nos sumus 
Faustinus, et Faustinianus, et ab initio, cum nar- 
rare cepisti, alter alterum inspicientes, plurimum 
circa nos considerabamus,num ad nos pertinerent 
qua dicebantur, reputantes multa similia accidere 
in vita hominum, quorcirca tacuimus,licet cor no- 
Btrum palpitaret. Intuiti autem in fine sermonis, 
dicta pertinere ad nos, tunc nos declaravimus. Et 
postquam hoc dixissent, lacrymantes ad matrem 
accedebant, eamque dormientem nacti protinus 
complecti volebant. Petrus vero prohibuit, dicens: 
Sinite me, adducam vos et exhibebo matri, ne forte 
multo et subito gaudio in animi stuporem incidat, 
utpote qua etiam dormiat,spiritumque somno ha- 
beat occupatum. 


IV. Igitur ubi somnum ad satietatem cepit ac ex 
perrecta est mater, Petrus, adductis illis, ccpit ei 
de Dei cultu disserere prius dicens : Scire te volo, 
mulier, religionis nostre observantiam. Nos unum 
colimus Deum, qui fecit quem cernis mundum: 
illius et legem servamus, que in primis continet, 
ipsum solum colendum esse, sanctificandum nomen 
ejus, parentes honorandos,colendam temperantiam 
et pie vivendum.Ad hec non vivimus indifferenter 
nec e gentilium mensa cibum sumimus,neque cum 
iis possumus comedere,quod impuram vitam agunt. 
Verum cum eis persuaserimus sentire ac facere ea 
que ad veritatem spectant, et. baptizaverimus eos 
in ter beata quadam nominis invocatione,tunc una 
cum eis vescimur. Alioquin etiam si pater sit, aut 
uxor, aut proles, aut frater, aut quivis alius natu- 
rali amore charus,nusquam audemus ac possumus 
cum ipso cibum sumere. Hoc quippe religionis 
causa precipue facimus. Ne ergo tibi injuriosum 
videatur, si tecum fllius cibum non capiat, usque 
quo non eadem cum illo sentias et agas. 

V. Quibus illa auditis : Et quid,inquit, vetat ho- 
die me baptizari ? que prius quam te viderem,illos 
quc8 vocant deos aversata sim,per hano ratiocina- 
tionem, qui mihi multa fere quotidie ipsis immo- 
lanti in adversis rebus non adfuerunt. De adulte- 
rio autem qud verbis opusest ? cum neque quando 
dives eram, delicie me in hoe deceperint, neque 


ἀληθὲς 3j ὄνειρός 99 ἐστιν ; Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη: El 
p? κοιμµώμεθα Ὁ, ἀληθὲς τυγχάνει. Οἱ δὲ, βραχὺ 
µείναντες xai σύννοι 00 γενόµενοι, ἔφασαν' Ἡμεῖς 
ἐσμεν Φαυστῖνος xal Φαυστινιανὸς, καὶ ἀπαρχῆς σου 
διαλεγοµένου ἀλλήλοις ἐμθλέποντες πολλὰ περὶ ἔαυ- 
τῶν κατεστοχαζόµεθα, Àj ἄρα οὐχ ἡμῖν διαφἑρῃ ! 
τὰ λεγόμενα, λογιζόµενοι ὅτι πολλὰ παρόμοια γίνεται 
ἐν τῷ βίῳ' διὸ ἐσιωπῶμεν παλλόμενοι τὰς καρδίας. 
Πρὸς δὲ τὸ τέλος τοῦ λεγομένου ἀποθλέψαντες 3, ὅτι 
ἡμῖν διαφἑρει τὰ λεγόμενα, τότε ἑαυτοὺς 393 ὧμε- 
λογήσαμεν . Καὶ τοῦτ 9 εἰπόντες μετὰ δαχρύων , 
ἐπεισῆλθον τῇ μητρὶ, καὶ κοιμωμένην εὑρόντες ἤδη 
περιπλέκεσθαι ὁ ἐθούλοντο. Ὁ δὲ Πέτρος ἐκώλύεν 
αὐτοὺς εἰπών. Ἐάσατέ µε, προσαγάγω ὑμᾶς παρα- 
στῆσαι τῇ μητρὶ, µή πως ὑπὸ τῆς πολλῆς αἰφνιδίου 
χαρᾶς εἰς ἔχστασιν ἔλθοι φρενῶν, ἅτε 57) κοιμωµένη 
καὶ τὸ πνεῦμα ὑπὸ τοῦ ὕπνου ἀπησχολημένον ἔγουσα. 
IV. Ὅμως ἐπεὶ χύρον ἔσχεν ὕπνου, διεγερθείσῃ τῇ 
μητρὶ ὁ Πέτρος ἤρξατο περὶ τῆς θεοσεθείας αὐτῇ 
διαλέγεσθαι πρότερον λέγων δ' Γινώσχειν σε θέλω, 
γύναι, τῆς ἡμετέρας θρησκείας τὴν πολιτείαν. Ἡμεῖς 
ἕνα Θεὸν σέθοµεν, τὸν πεποιηχκότα ὃν ὁρᾷς κόσμον. 
καὶ τούτου φυλάσσομεν τὸν νόµον, mtpliyov:x iv 
πρώτοις, αὐτὸν αέθειν µόνον xal τὸ αὐτοῦ ἁγιάζειν 
ὄνομα, τιμᾷν τε ονεῖς, xal σωφρονεῖν, βιοῦν τε σε- 
μνῶς δ. Πρὸς τούτοις δὲ ἀδιαφόρως Ἱ μὴ βιοῦντες 
τραπέζης ἐθνῶν οὐκ ἀπολαύομεν, ἅτε δὴ οὐδὲ συν- 
εστιᾶσθαι αὐτοῖς δυνάµενοι, διὰ τὸ ἀκαθάρτως αὐτοὺς 
βιοῦν. Πλὴν ὁπόταν αὐτοὺς πείσωµεν τὰ τῆς ἁλη- 
θείας φρΏονεῖν τε xai ποιεῖν, βαπτίσαντες αὐτοὺς 
τρισµακαρίᾳ τινὶ ἐπονομασίᾳ, τότε αὐτοῖς συναυλι- 
ζόμεθα 9. ᾿Επεὶ οὐδ' ἂν ὃ πατὴρ τυγχάνῃ, f| γυνὴ, 
ἤ τέχον, 1j ἀδελφὸς, 1j ἄλλος τις ἐκ φύσεως στοργὴν 
ἔχων, συνεστιᾶσθαι αὐτῷ τολμᾷν δυνάµεθα. θρη- 
σκείἰᾳ 3484 γὰρ διαφερόντως !ὃ τοῦτο ποιοῦμεν. Μὴ 
οὖν ὕθριν ἡγήσῃ τὸ μὴ συνεστιᾶσθαίΥ σοι τὸν υἱὸν, 
μέχρις ἂν μὴ τὰ αὐτὰ αὐτῷ φρονῇς 1! καὶ morc. 


Ὕ. Ἡ δὲ ἀκούσασα ἔφη Τί οὖν κωλύει σήμερόν 
με 1? βαπτισθῆναι ; ἥτις πρὸ τοῦ σε ἰδεῖν τοὺς λεγο- 
μένους θεοὺς ἀπεστράφην, λογισμῷ τούτῳ, ὅτι πολλὰ 
σχεδὸν καθ᾽ ἡμέραν !9 θυούσι αὐτοῖς iv ταῖς ἀνάγ- 
καις οὗ παρεστάθησάν uot. Περὶ δὲ µοιχείας τί δετ 
καὶ λέγειν ; ὁπότε οὐδ' ὅτε ἐπλούτουν,τρυφή µε τοῦτο {5 
ἠπάτησεν , o00' ἡ μετὰ ταύτην πενία ἐπὶ τοῦτο 


gubsecuta paupertas potuerit ad eo veniendum co- [) ἐλθεῖν ἀναγκάσαι δεδύνηται, ἀντιποιουμένην !5, µου 


gere quod pudicitiam meam velut maximum dccus 
capesserem,cujus gratia in tantam calamitatem de- 


τῆς σωφροσύνης ὡς μεγίστου κάλλους 10, ἧς ἕνεχα 


εἰς τοσαύτην Ίλθον περίστασιν. ᾽Αλλ) οὐδ' οἶμαί σε, 


VARLE LECTIONES. 


95 ὄνειρον O. ** Ita. οἱ Epit., µαινόµεθα (insani. sumus). Rufin. Recogn. vii, 28. 199 Ita S., σύννοες (x. 
O, quam formam ille librariis deberi putat : esse enim etatis infine, que Lob. Phryn.p. 453 hujus vitii 
attulerit exempla. ! διαφέρει O et C in Corrigendis, διαφέρη in textu. * ἀποθέψαν O. Tum αὐτούς OC., 
αὐτούς S. 3 τοῦτο C. * περιπλέπεσθαι O mendose. * ἤρξατο προσαγαγὼν λέγειν C. intermediis omis— 
sis. 6 ἡδέως O, supra σεμνῶς, ap. C. ἡδέως. Hanc lectionem corruptela laborare recte vidit S. qui Ρτο-- 
posuit ἁγίως. " διαφόρως cod. Reg. 804. * Ita O ο. Epit., συναλιζόµεθα C. ? Ita O c cod. Reg. 80& 
et Epit., οὐδαμοῦ C. Deinde τυγχάνῃ O c. Epif., τυγχάνει C. τἔκνον om. O. !9 διχφέροντες conj. S. 
1! Scripsi ἂν μὴ τὰ αὐτὰ αὐτῷ φρονῇς C. O., ἂν τά αὐτῷ op. C., qui deesse αὐτά recte suspicatus est, ἂν τὰ 
αὐτὰ ep. Epit. 'Σ µε σήμερον C. 15 καθηµέρων O. Subinde θυούση. Epit., θυούσης C., O. αὐτοῦ p. αὐτοῖς O. 
16 πρὸς τοῦτο Epit. quod in textu poni vult D. Frustra. Cf. e. g. Xen. Anab. v, 7, 441: εἴ τις ἐξαπατηθῆναε 
ταυτα S. 15 ἀντιποιουμένης Epit. !* κακοῦ O. 


393 CLEMENTINA. — HOMILIA III. 934 


xjpi µου Πέτρε, ἀγνοεῖν, ὅτι dj πλείων ἐπιθυμία ἐξ A veni. Sed nec te arbritor, domine ml Petre, igno- ΄ 


εὐθυμιῶν γίνεται. Ὅθεν' ἐγὼ ἐν εὐθυμίᾳ σωφρονήσασα, 
ἐν ὀυσθυμίᾳ πρὸς ἡδονὰς ἐμαυτὴν οὐκ ἀποδίδωμι, 
Αλλὰ μηδὲ νῦν µου χαχουχίας ἀπηλλάχθαι νοµἰ- 
eni! τὴν doy, τὴν ποσῶς παραµυθίας τυχοῦσαν 
διὰ τὴν Κλήμεντος ἐπίγνωσιν. ᾿Αντεισερχομένη γὰρ 
ᾗ ἐκ τῶν δύο τέκνων µου βαρυθυµία !8 xal τὴν πο- 
σῶς ἁμαυροῖ χαράν. Λυπεῖ γὰρ ἡμᾶς οὐ τοσοῦτον τὸ 
ἐν τῇ θαλάσστι τούτους παραπολἑσθαι, ὅσον τὸ χωρὶς 
τῖς θείας εἷς θεὸν εὐσεθείας διαφθαρῆναι µετά ve 
τῶν ψυχῶν αὐτοῖς καὶ τὰ σώματα 19, Ὁ δὲ τούτων πα- 
vio, 8856 ἐμὸς δὲ σύµθιος, ὡς παρὰ Κλήμεντος 
ἔμαθον, ἐπί τε τὴν ἐμὴν xal Ὦ τῶν υἱῶν ζήτησιν ἐκ- 


6i; τοσούτοις ἔτεσιν ἀφανής ἐστιν) πάντως δὲ ἔτε- 


λεύτησεν. Καὶ γὰρ ὁ ταλαΐπωρος ὑπὸ σωφροσύνης µε 
ἀχαπῶν Φιλότεχνος ἣν. "Όθεν πάντων ἡμῶν τῶν 13 
ὑπὲρ πάντα αὐτῷ ἠγσπημένων στερηθεὶς ὁ γέρων ὑπὸ 
μεγίστης ἀθυμίας διεφώνησεν. 

ΤΙ. Τῆς μητρὸς ταῦτα λεγούσης, κατὰ τὴν Πέτρου 
ταραίνεσιν 33, ἀχούοντες οὐχέτι στέχειν ἐδύναντο οἱ 
ταΐδες, ἀλλ’ ἐγερθέντες περιεπλέχοντο αὐτῃ, πολλὰ 
ὀπκρύοντες xai καταφιλοῦντες. Ἡ δὲ ἔφη" Τί θέλει 
τοῦτο εἶναι; Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο. Παράστη- 
σον, ὦ γύναι, γενναίως τὸν νοῦν σου, ὅπως τῶν σῶν 
ἀπολαύσῃς τέχνων. Οὗτοι γὰρ εἶσι Φαυστῖνος καὶ 
Φαυστινιανὸς, οἱ υἱοί σου, οὓς ἐν fugi τεθνάναι ἔλε- 
Ίες. Πῶς δὲ ζῶσιν, ἐπὶ Ουθοὺ 35 θανόντες ἐν τῇ 
γαλεπωτάτη ἐχείνῃ voxvi, καὶ πῶς νῦν Ó μὲν αὐτῶν 
Νικήτης λέγεται, 6 δὲ ᾿Αχύλας, αὗτοί σοι εἰπεῖν 
ἑωνήσονται’ σὺν Gol γὰρ ἡμεῖς μαθεῖν ἔχομεν. Ταῦ- 
τα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἡ µήτηρ, χαρεῖσα σφόδρα, 


ὑπὸ ἐκλύσεως ὀλίγου διεφώνει. "Ote δὲ αὐτὴν ἀν- C 


εκτησάµεθα, ἐχαθέσθι, καὶ ἑαυτῆς Ὑενομένη ἔφη" 
Παρακαλῶ, τέχνα µου ποθεινὰ, εἴπατε ἡμῖν τὰ μετὰ 
thy. χαλεπὴν ἐχείνην νύκτα συµθάντα ὑμῖν. 


396 VII. Καὶ ὁ Νικήτης, τοῦ λοιποῦ Φαυστῖνος 34, 
ζρξατο λέγειν Της αὐτῆς ἑκείνης νυκτὸς τοῦ πλοἰου. 
ὡς οἶσθα, διαλυοµένου, ἡμᾶς ἄνδρες τινὲς, ἐν τῷ 
PoO«p Απστεύειν μὴ φοθούμµενοι, ἀνείλοντο 15, καὶ iv 
οκάφτι θέντες xal χώπαις ἐλαύνοντες, ὁτὲ μὲν παρὰ 
5i» ἔφερον, ὁτὲ δὲ καὶ τροφὰς µεταπεμπόµενοι elc τὴν 
Στράτωνος γον Καισάρειαν΄ x&xet δακρύοντας "9 ἡμᾶς 
}:μῷ, φόδῳ τε xal πληγαῖς, ὅπως µή τι προπετὲς λα- 
λήύσωμεν τῶν αὐτοῖς μὴ δοχκούντων, ἔτι τε 17 καὶ τὰ 
ὀνματα ἡμῶν ἀλλάξαντες, πωλῆσαι ἠδυνήθησαν. T'ov3) 


rare, majorem cupiditatem ex leta fortuna oriri.. 
Unde ego qus in secundis rebus temperate vixi, in 


afflictione me voluptatibus non tradam. Neque vero : 


nunc animum meum existimes egritudine esse li- 
berum, qui nonnihil consolationis per Clementis 
agnitionem nactus fuerit. Succedens namque tristi- 
tia ex duorum liberorum interitu nata etiam hoo 
aliquantum gaudium obscurat. Etenim non tam 
circa eos dolemus, quod in mari obierint, quam 
quod extra divinam religionem mortui, perierint 
corpore et anima. Pater autem eorum meusque vir, 
quemadmodum per Clementem comperi, ad que- 
rendum me ac liberos progressus, tot annis non 
comparet : prorsus vero interiit. Etenim infelix ob 
continentiam diligebat me, et erat amans liberorum. 
Quare cunctis nobis, a se super omnia dilectis, or- 
batus senex pre maximo dolore occubuit. 

VI. Matrem vero haec locutam liberi audientes, 
non amplius secundum Petri admonitionem seconti- 
nere potuerunt: sed surgentes complexi sunt eam, 
et cum multis lacrymis osculati. At illa dixit: Quid 
hoc sibi vult? Respondit Petrus: Advoca fortiter, 
o femina, animum tuum, ut natis tuis fruaris. Isti. 
enim sunt Faustinus et Faustinianus, filii tui, quos 
in profundo periisse dicebas. Quo modo autem vi- , 
vant in illa horribili nocte mortui in pelago, et quo 
modo nunc alius ipsorum Nicetas et alius Aquila 
nominetur, ipsi tibi exponere poterunt: et una te- 
cum etiam hos audiemus. Ubi hec Petrus dixit, 
mater, vehementer gauvisa, deliquio propemodum 
exanimata est. Postquam vero illam refocillavimus, 
gedit, atque in semetipsam regressa ait: Obsecro 
vos, duleissimi filii, dicite nobis, que accide- 
rint vobis post illam perniciosam et crudelem 
noctem. 

VII. Tum Nicetas, qui et nunc Faustinus, coepit 
dicere : In illa ipsa nocte, cum navis, quemadmo- 
dum nosti, fuisset resoluta, viri quidam, qui in 
mari latrocinari non verentur, ceperunt nos, et 
navicule imposuerunt, et remigando aliquando 
ad terram deferebant, aliquando et cibus accerse- 
bant, sicque Cesaream Stratonis perduxerunt: ibi- 
que nos in lacrymas effusos fame, metu, verbe- 
ribus affligentes, ne quid temere contra suam 
sententiam loqueremur, immutatis etiam nostris 


οὲ τὶς Ἰουδαίας 3" προσήλυτος, ἀξιόλογος πάνυ, ὀνόματι [) nominibus, vendiderunt. Porro mulier quadam 


Ἴοῦστα, ὠνησαμένη ἡμᾶς εἰς τέκνων ἐφύλαττεν τόπον, 


καὶ κάσῃι Ἑλληνιχῇ παιδείᾳ μετὰ σπουδῆς ἐξεπαίδευ - 


σε,. Ἠμεῖς δὲ ἐφ᾽ ἡλικίας ἔμφρονες γενόµενοι xal τὴν 


apud Judeos proselyta, honesta admodum, Justa 
nomine, cum nos emisset, habuit loco filiorum, 
atque omnibus Grecis disciplinis studiose erudivit. 


VARLE LECTIONES 


P? γοµἰσειν Ο. 1* ἀπώλεια C, qui conj. ἀπωλείας ἀθυμία. In. Epit. ἀθυμία. —!9? Cfr. Epit. c. 402. Ap. 
C hzc periodus ita sonat : Παραινέσωμεν (παρανιάζοµεν vel παρανιάζωμεν id. ex conject., παραμυθήσο- 
μαυ 


μαι --- τήν var. lect ap. eumdem, παρακα 


θερῦ φθαρέντες τὰ σώματα καὶ τὰς ψυχὰς ἀπώλοντο. 


Ιἔτρου παραίνεσιν post οὐχέτι roctius collocat Epit. 


ico 


αι D) γὰρ περὶ αὐτῶν ὅτε (οὐχ ὅτι proponit C, ad 
Εμὲ. referens) iv θαλάσσῃ διεφώνησαν, ἁλλ᾽ οὐχ (οὐχ η D) f [a e 
καὶ τήν C. 


τι πρὸς τούτοις ἑχτὸς τειχῶν θρησκείας 
31 τῶν addidi ο. Ο. 3 Vbb. κατὰ τὴν 


33 βυθοῦ conjectura ad oram Ottoboniani, in cuj. 


textu. σου, ut. C. τέκνα µου ποθεινὰ, τέχνα γλυκύτατα, τέκνα καρδίας καύσων τῆς ἐμῆς, εἴπατό got 0. 
^ Vbb. τοῦ λ. Φαυστῖνος om. O.. 35 ἀνείλαντο . 39 δάκνοντες conj. D, affligentes nos fame. Ruf. in Recogn, 


C deesse aliquid putat. 3 δὲ C, ?* Ἰουδαίοις Q. 





ή 
Pr 


7" 


UU πες ο 


/ 


3835 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 336 
Nos vero per etatem prudentes facti, et religionem Α θρησκείαν ἠγαπήσαμεν, xal τὰ τῆς παιδείας ἔφιλο- 


amavimus, et litteris gnaviter operam dedimus, ut 
cum reliquis gentibus disputantes, eas de errore 
possemus arguere. Sed et perdidicimus philosopho. 
rum decreta, maxime qui a pietate in Deum alie- 
nissima sunt, Epicuri, inquam, et Pyrrhonis, quo 
magis possemus confutare. 

VIII. Caeterum una cum Simone quodam mago 
educati, ratione amicitie in fraudem fere inducti 
fuimus.Ferturenim quedam de aliquo homine fama, 
qui ubi apparuerit, universa piorum multitudo in 
regno vivet perpetuo ac citra molestiam. Sed hmc 
tibi, mater, diligentius in tempore exponentur. Nos 
interim cum pene jam deciperemur & Simone, 
quidam collega domini nostri Petri, Zacheus no- 


πονήσαµον, ὅπως πρὸς τὰ λοιπά ἔθνη διαλεγόµενοι 
ἐλέγχειν αὐτὰ περὶ πλάνης δυνώµεθᾳα. ᾽Αλλὰ καὶ τὰ 
φιλοσόφων ἠκριθώσαμεν, ἐξαιρέτως δὲ τὰ ἀθεώτατα, 
λέγω δὴ 39 τὰ Ἐπικούρου xai Πύῤῥωνος, ἵνα μᾶλλον 
ἀνασχευάζειν δυνώμεθα. 


VIII. Σίµωνι δέ τινι µάγῳ σχεδὸν σύντροφοι γενό- 
µενοι, Φιλίας 9 ὁδῷ ἀπατηθήναι ἐκινδυνεύσαμεν. 
Ἔστι 3 δέ τις περὶ ἀνθρώπου τινὸς λόγος, οὗ φανέν- 
τος iv βασιλείᾳ τῶν θεοσεθησάντων ὄχλος 13 ἀθανάτως 
xai ἁλύπως 3487 βιῶσαι ἔχει. ὅμως ταῦτα μὲν σοι, 
psp 9, ἐπὶ καιροῦ ἀκριθέστερον ἐκτεθήσεται 33- 
Πλὴν µέλλουσιν ἡμῖν ἀπατᾶσθαι ὑπὸ τοῦ Σίμωνος 
ἑταῖρός τις τοῦ κυρίου ἡμῶν Πέτρου, Ζακχαῖος λε- 


rine, accedens monuit ne falleremur 8 Mago, et p Ὑόμενος, προσηχάµενος ἐνουθέτησε μὴ ἀπατηθῆναι 


Petro advenienti nos obtulit, ut ab ipso perfeote 
qua fpectant &d cultum Dei doceremur. Quare 
etiam te oramus, mater, ut que nos consecuti 
sumus bona, illa et tu percipias, quo possimus 
cibum et mensam habere communem. Ea igitur 
causa fuit, ο genitrix, propter quam existimasti 
nos obiisse, quod in ea difficillima nocte a pi- 
ratis in pelago rapti sumus, tuque nos periisse 
credidisti. 

IX. Postquam hao dixisset Faustinus, mater 
nostra procidit &d pedes Petri, rogans et obsecrans, 
ut et ipsam et hospitam suam evocatam sine mora 
baptizaret, Uti et ne ura, inquit, dies excludatur, 
ex quo natos meos recepi, in qua cum eis non 


sumpserim cibum. Cumque nos eadem que mater C 


comprecaremur, Petrus ait: Quid putatis, meimmi- 
sericordem esse solum, quod nolim vos matris con- 
vivio sociari, hodie illam baptizans? Sed necesse 
est eam vel una die ante babptismum jejunare: et 
hoc, quia omnino quemdam pro se locuta est ser- 
monem, quem ego idoneum fidei illius interpretem 
habeo: alioqui multis ipsam diebus oportebat lu- 
Btrari. 

X. Et ego: Dic nobis, inquam, qualem protule- 
rit sermonem, qui fidem illius patefecerit. Respon- 
dit Petrus: lle sermo est, quo rogavit ut hospita 
et benefica simul baptizaretur cum ipsa. Non au- 
tem rogaret, ut illi quam diligit prestaretur hec 
gratia, nisi prius erga baptismum tanquam erga 
magnum munus esset affecta. Unde ego reprehen- 
do plurimos, qui cum baptizati fuerint, et credere 
8e dicant, nihil tamen dignum fide agant, neque 
eos quos diligunt (uxores, inquam, vel filios, vel 
&amicos) ad hoc hortentur. Nam si crederent, vi- 


τῷ Μάγῳ, ἐπελθόντι δὲ τῷ Πετρῳ προσήγαγεν, ὅπως 
πληροφορήσας ἡμᾶς 35 πείσῃ περὶ τῶν τῇ θεοσεθεί 
διαφερόντων. Διὸ xal σὲ, μῆτερ 36, εὐχόμεθα, ἵνα 
ὦν ἡμεῖς κατηξιώθηµεν ἀγαθῶν, τούτων xai σὺ 
µεταλάθῃς, ὅπως κοινῶν 9! ἁλῶν καὶ τραπέζης µετα- 
λαθεῖν δυνηθῶμεν. Αὕτη οὖν ἐστιν dj αἰτία, τεκοῦσα, 
δι’ ἣν ἑνόμιζες ἡμᾶς τεθνάναι͵ τῷ 35 ἐχείνῃ τῇ χαλεπω- 
τάτῃ νυκτὶ ὑπὸ πειρατῶν ἀρθῆναι iv πελάγει, σὲ δὲ 
νοµίζειν ἡμᾶς ἀπολωλέναι. 


IX. Ταῦτα τοῦ Φαυστίνου εἰπόντος, ἡ µήτηρ ἡμῶν 
προσέπεσε τῷ Πξτρῳ, δεοµένη καὶ ἀξιοῦσα, ὅπως 
αὐτήν τε xai τὴν ξενοδόχον αὐτῆς µεταπεμψάμενος 
ἐξαυτῆς βαπτίσῃ, ἵνα, φησὶ, µηδεµία τις ἡμέρα 
ἅμοιρος γένηται, ἀφ᾿ ἧς τὰ ἐμαυτῆς ἀπέλαθον τέκνα, 
καθ ἣν ἂν οὗ 59 συνεστιαθείην αὐτοῖς. Ταὐτὰ οὖν 
xai ἡμῶν τῃ μητρὶ συµπαρακαλεσάντων, ὁ Πέτρος 
ἔφη Τί νομίζετε, ἐγὼ µόνος ἄσπλαγχνός 8 εἰμι, ὅτι 
μὴ βούλομαι ὑμᾶς συνεστιαθῆναι 9 τῇ μητρὶ, βα- 
πτίσας αὐτὴν σήμερον ; ἀλλὰ κἂν µίαν ἡμέραν πρὸ 
τοῦ βαπτισθῆναι νηστεῦσαι αὐτὴν δεῖ, Καὶ ταῦτα 
ἐπεὶ ἁπλῶς 348 τινα ὑπὶρ ἑαυτῆς ἐφθέγξατο λό- 
γον 33, ov ἐγὼ τῆς πίστεως αὐτῆς ἱκανὸν ἑρμηνέχ συν- 
εἴδον" ἐπεὶ πολλῶν ἡμερῶν αὐτὴν ἀγνισθῆναι 3 Eon. 

X. Κἀγὼ ἔφην, Εἰπὲ ἡμῖν τίνα ἐφθέγξατο λόγον, 
ὃς ** τὴν πίστιν αὐτῆς ἐξέφηνεν 4δ. Καὶ ὁ Πέτρος 
ἔφη. 'H ἀξίωσις αὐτῆς τοῦ συμθαπτισθήναι "5 αὐτῇ 
τὴν ξενοδόχον xal εὐεργέτιν. Οὐκ ἂν δὲ τοῦτο τῇ 
ὑπ᾿ αὐτῆς ποθουμένῃ δοθῆναι παρεκάλει, sl μὴ mpó- 
τερον αὐτὴ διετέθη 9] ὡς ἐπὶ µεγάλη τῇ τοῦ βαπτί- 
σµατος δωρεᾷ. "Ofev ἐγὼ πολλῶν Χαταγινώσκω, 
ὁπόταν 95, βαπτισθέντες xal πιστεύειν λέγοντες, µτ” 
δὲν ἄξιον πίστεως ποιῶσι, μηδ᾽ οὓς ἀγαπῶσιν, λέγω 
δὴ γυναῖκας αὐτῶν fj υἱοὺς ἢ φίλους, πρὸς τοῦτο προτρέ- 
πωνται. El γὰρ πεπιστεύκασι ζωὴν αἰώνιον σὺν 


VARIA LECTIONES. 


*? [ta Epit., λέγω δέ C, Ο. 9 φιλίοις O.. δί Recogn.. vir, 33 : Fertur. enim ἐπ religione nostra. sermo 
de Propheta quodam per quem immortalis et beata vita credentibus danda promittitur. Hunc ergo nos. pula- 


bamus Simonem. Sed haec tibi, mater, opportunius exponentur. 3 οχλον C, qui conj. ὄχλος, in O ὄχλων. 
,C.Cl. 35 ἡμᾶς πληροφορήσας C. 3 µε i C 
p. xa0' ἣν ἂν οὐ C. Subinde συνεστιασθείην Epit. ο. 106 οἱ O, συνεστιάσθην C. 


83 nz 0035 ἔχτε 
µητερ S, O, µήτερ C ἐκτελήσετα, 
conj. "i satis lene! 89 ἐν ᾗ µή 


ρῶν Ο. S κοινῃ C. 3 τό 


Tum ταυτά S, ταῦτα C, Ό. 9 εὐσπλαγχνός Ο. Alia man. preinisit i" in marg. *' [ta O c. S. συνεστ” 
ML 


ασθῆναι C. ** λόγον om. Ο. ** ἀφελληνισθῆναι C. 


). ^ 8C, ᾧ D. 
τισθῆναι O. Cum eod. addidi xal post ξενοδόχον. — *' Ita O ο. 8, διεθέτη 


ἐφηνεν D, ἐξέφανεν Ο, O. 5 βαπ- 
E ane C T 





331 CLEMENTINA. — HOMILIA XIII. 338 


lam eternam cum bonis, operibus a Deo propter A ἔργοις xxÀoi; δωρεῖσθαι τὸν θεὸν ἐπὶ τῷ βαπτ[- 


baptismum dilatione, quos dilatione, quos dilige- 
rent, ad eum suscipiendum exhortarentur.Sed licet 
vestrum quis : Diligunt eos, 8ο de iis sunt solliciti. 
Id stultum est. Nam cur tandem eos Φρτοίατο vi- 
deutes, aut in mortis viam abduci, aut quedam 
alia molesta sustinere, gemunt atque miserantur? 
Ita si eredidissent ignem «eternum manere eos 
qui Deum non colunt, non cessarent monere vel 
tanquam de infidelibus dolere, dum eos cernunt 
incredulos, certi future illorum pone. Nunc ergo 
hospitam accersitan) interrogabo, num legem 
nostram velit ampleoti, et prout consequens fue- 
rit agemus. 

XI. At vestra mater, quoniam, ut decet fidelem, 
in baptismum animata est, vel uno die ante bapti- 
smum jejunet. llla vero jurabat, dicens : Duobus 
superioribus diebus, dum narro mulieri recogni- 
Ηοπ]θ eventum, pro multo gaudio cibum capere 
nequivi ; nisi quod hesterna die paulum &que 
sumpsi. Juramento autem testimonium prebuit 
Uxor Petri, dicens : Vere nihil gustavit. Et Aquila, 
magis vero deinceps Faustinus, ait : Nihil ergo 
obstat quin baptizetur. Tum Petrus subridens, re- 
spondit : Sed non est hoc jejunium baptismi, quod 
Don propter illum susceptum est. Et Faustinus 
exepit : Sed forte volens Deus matrem nostram 
nec una die, agnitis nobis, separari a consortio 
menses nostre, preordinarit hoc jejunium. Sicut 
enim pudicitiam servavit in ignorentia, faciens 
quod veritatem decet, ita et nunc Deus forsan pro: 
vidit, eam ante unum diem jejunare pro vero ba- 
ptismo,ut a primo die agnitionis nostre nobiscum 
posset ralem seu cibum capere. 


XII. Tum Petrus : Non nos, inquit, vincat ma- 
litia, preetextum nacta Providentiam et matris af- 
fectum : sed magis vos et ego vobiscum hodie in 
jejunio permaneamus ; et cras baptizabitur. Neque 
enim hodierne diei hora ad baptismum apta est. 
Itaque sic fleri omnes consensimus. 


XIII. Hac ergo vespera cuncti fruiti sumus Petri 
doctrina,qui nobis ostendit per occasicnem matris, 
quo modo pudicitie fines sint boni, fines vero mc- 
επί exitiales, et ita natura comparati, ut toti ge- 


σµατι 9, ἀνοπερθέως οὕς ἠγάπων προετρέποντο 
βαπτισθῆναι. ᾽Αλλ᾽ ἐρεῖ τις ὑμῶν' ᾽Αγαπὼσιν αὖ- 


τοὺς xai φροντίζουσιν αὐτῶν. Τοῦτο εὔηθές ἐστιν. . 
Ἐπεὶ τί δή ποτε νοσοῦντας ὁρῶντες, ἤ ἀπαγομένους 


τὴν ἐπὶ θάνατον 90, ἤ ἄλλα τινὰ χαλεπὰ πάσχοντας, 
ὀδύρονται καὶ ἐλεοῦσιν 9! ; Οὕτως εἰ πεπιστεύκεισαν 
αἰώνιον πὺῦρ μµένειν τοὺς 5* τὸν Θεὸν μὴ σέθοντας, 
οὐχ ἂν ἐπαύσαντο νουθετοῦντες, 7| xal ἀπειθοῦντας 
ὁρῶντες, ὡς περὶ ἀπίστων ὀδυνώμενοι, τὴν κατ᾽ αὖ-. 
τῶν κόλασιν πεπληροφορηµένοι. 3689 Καὶ τὰ νῦν 
τὴν ξενοδόχον πέµψας ἐπανακρινῶ 9 el τὸν νόµον τὸν 
δι) δὲ ἡμῶν ἀγαπᾷν αἱρεῖται' καὶ οὕτων ἀκολούθως & 
δεῖ πράξοµεν. 

ΧΙ. Ἡ δὲ µήτηρ ὑμῶν, ἐπειδὴ πιστῶς διάκειται 
περὶ τοῦ βαπτίσματος, κἂν pav πρὸ τοῦ βαπτίσµα- 
τος νηστευσάτω ἡμέραν. Ἡ δὲ ὤμνυεν' Δύο τῶν 
διελθουσῶν ἡμερῶν, τῇ Ὑυναικὶ τὰ xarà τὸν dva- 
γνωρισμὸν διηγουµένη, ὑπὸ τῆς πολλῆς χαρᾶς τρο- 
φῆς μεταλαθεῖν 5 οὐκ ἠδυνήθην, ἤ ἐχθὲς µόνον 
βραχέος ὕδατος. Ἑμαρτύρησέ "* τε τῷ ὄρχῳ d γυνὴ 
Πέτρου λέγουσα * ᾽Αληθῶς οὐκ ἐγεύσατο. Καὶ ὁ 
᾽Ακύλας, μᾶλλον δὲ τοῦ λοιποῦ Φαυστῖνος 51, ἔφη» 
Οὐκοῦν οὐδὲν κωλύει αὐτὴν βαπτισθηναι. Καὶ ὁ Πέ- 
τρος γελάσας ἀπεχρίνατο" ᾽Αλλ οὐκ ἔστι τοῦτο νη- 


στεία βαπτίσματος, ὃ 5 μὴ δι αὐτὸ Ὑόγονεν. Καὶ ὁ 


Φαυστῖνος ἀπεκρίνατο' Ἴσως οὖν ὁ θεὸς, βουλόμε» 
νος ἡμῶν τὴν μητέρα µηδεµίαν ἡμέραν μετὰ τὸν 
ἀναγνωρισμὸν Ἀχωρίσαι τῆς ἡμετέρας τραπέζης , 
προφχονόµησεν τὴν νηστείαν. Ὡς γὰρ ἐσωφρόνει 
ἐν ἀγνοίᾳ τὸ πρέπον τῇ ἀληθείᾳ ποιήσασα, οὕτω ὕ9 
καὶ νῦν ὁ θεὸς ἴσως ᾠκονόμησεν αὐτὴν πρὸ μιᾶς νη- 
στεῦσαι 99 ὑπὲρ τοῦ ἀληθοῦς βαπτίσματος, ἵνα ἀπὸ 
πρώτης ἡμέρας τοῦ γνωρίσαι ἡμᾶς σὺν ἡμῖν ἁλῶν 
μεταλαθεῖν δυνηθῇ. 

390 ΧΙΙ. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη, M3 ἡμᾶς νικάτω 
à xaxla, πρόφασιν εὐροῦσα τὴν πρόνοιαν xal τεχού- 
σης στοργήν᾽ ἀλλὰ μᾶλλον ὑμεῖς x&và σὺν ὑμῖν 
διαµείνωµεν τὴν σήµερον iv. νηστείᾳ 91, καὶ αὔριον 
βαπτισθήσεται. Οὐδὲ γὰρ d Opa τῆς σήμερον ἡμέ- 
pac ἐπιτήδειός ἐστιν εἷς βάπτισμα. Καὶ ὁμῶς οὕτὼς 
γενέσθαι οἱ πάντες συνευδοκήσαµεν. 

ΧΙΙ]. Αὐτῆς οὖν τῆς 9? ἑσπέρας τῆς Πέτρου n 
πάντες διδασκαλίας ἀπελαύομεν , δεικνύντος ἡμῖν 
ἐκ τῆς κατὰ τὴν μητέρα προφάσεως, τίνι λόγῳ τὰ 
τέλη τῆς σωφροσύνης καλὰ, τὰ δὲ τῆς µοιχείας χα- 


neri perniciem inferant,etiamsi non statim, tamen Τ λεπὰ ὄντα ὅλῳ γένει 65 ὄλεθρον ποιεῖν φύσιν ἔχει, 


licet tarde. In tantum autem, inquit, pudicitia Deo 
placet, ut etiam his qui in errore sunt positi, non- 
Dihil gratie pro illa in presenti conferat vita. Nam 


κάν μὴ ταχέως, ἀλλ᾽ οὖν γε κἂν βραδέως. Ἐπὶ τοσ- 
οὗτον δὲ, φησὶν, τὰ τῆς σωφροσύνης ἀρέσκει τῷ 
θεῷ, ὅτι 6ὸ xai τοῖς ἐν πλάνῃ οὖσι βραχεῖάν τινα ὑπὲρ 


ΥΑΒΙΑΣ LECTIONES. 
9 Vbb. ἐπὶ τῷ βαπτίσµατι recépi ex O. 9 θανάτῳ C. 9! ἑἐλεῶσιν C. 5 ἐπεὶ τούς var. lect. ap. "à 
Uv m- 


Ὁ ἀνακρνῶ C. Ἡ τὸν δι om. var. lect. ap. C. v dope μὴ μεταλαθεῖν 0, qui om. vbb. οὐχ ἡ 
ev. pu., μα 


Ita conj. C. cuj. textus µαρτυρήσει ut 
V Φωστινιανός O. 


85$ 4 C Tum Φαυστινιανός p. Φαυστῖνος 


υρήσο O., ἑμσρτύρει nonnulli codd. Epit. 
μέραν μή ἡμῶν ἐπιγνώσεως χωρίσαι 


της τραπέζης, προφκονόµησεν τὴν νηστείαν. Ὡς γὰρ ἐπωφρόνησε ἐν ἀγνοίῃ, τὸ πρέπον τῆς ἀληθείας ποιήῄσασα, 
ν . 


οὕτως C. 6 ᾠχονόμησεν πρὸ μιᾶς νηστεῦσαι αὐτὴν 
τῆς inserui c. Ó. € χα 
* Fortasse ὥστε, vel ὅσον — ἀπονέμειν 8. 


ἀγνοί 
επὰ ὄντα, ὅλω γένει Ρ. χαλεπὰ ντα ὅλῳ γένει O. Tum id. πέφυκε p. φύσιν ἔχει. 


6! τὴν σήμερον διαµείνωμεν C. Epitome ut Ο. 








839 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


* 
^ 
27 . 2- - i . T ^ 


͵ - 


840 


futura beatitudo illis solum retribuitur, qui bapti- Α. αὐτῆς ἐν τῷ νῦν θίῳ ἀπονέμει χάριν (ἡ γὰρ bxc 


zati sunt propter spem in eum, quique pudicitiam 
et justitiam servant. Quemadmodum vidistis que 
matri vestre contigerunt, bona, inquam, que in 
fine obtinuit. Forte enim si adulterasset, e medio 
fuisset sublata. Quocirca pudicam miseratus Deus 
necem ei imminentem avertit, et ablatos liberos 
reddit. 

XIV. Verum fortasse dioit aliquis : Quot ob pu- 
dicitiam periere ? Dioo : Quia non senserunt. Certe 
enim oportet ut, quz» sentit aliquem vel amasium 
vel amatorem, fugiat statim commistionemn cum 
eo, tanquam ignis flammam, vel canem rabidum. 
Quemadmodum fecit que vos peperit, revera pudi- 
citie bonum diligens. Propter quod servata vobis- 
cum regni sempiterni accepit cognitionem. Mulier 
qua pudice cupit vivere, scire debet, sibi a malitia 
invideri, multosque se amoris causa habere insi- 
diatores. Uno autem  pudicitie affectu casta per- 
manens, sempta, de omnibus victoria salutem con- 
gequitur. Etenim licet quis cunctas excoluerit vir- 
tutes, ob unicum adulterii peccatum dabit poenas, 
inquit propheta. 

XV. Mulier pudica, Dei voluntatem faciens, pri- 
me gus creationis preclara est commemoratio ; 
quia Deus qui unus est, homini uni unam creavit 
mulierem. Adhuc vere amplius manet pudica, si 
creationis non obliviscatur, futurum supplicium 
prevideat, nec ignorel e&ternorum bonorum amis- 
sionem. Pudica mulier, iis delectata qui volunt 
salvi fleri, est pium exemplum cultoribus Divini- 
tatis : utpote bone vite lex.Qum cupit pudice age- 
re, occasiones maledicti amputat : sit vero non 
data occasione tanquam ab inimico male audit, 
8 Deo benedicitur ac vindicatur. Pudica Deum de- 
siderat, Deum diligit, Deum oblectat, Deo gloriam 
defert; hominibus occasionibus obloquendi non 
prebet. Mulier pudica excellenti dignitate replet 
Ecclesiam atque bono odore : et preterea magi- 
Strorum laus est, adjutrixque pudicitiam colen- 
tibus. 

XVI. Pudica mulier tanquam sponso Filio Dei 
ornatur, vestita saoró lumine. Ipsi autem decus in 
anima est, honesta vita. Unguentum vero olet, bo- 
nam famam. Preclare amicta est, pudorem induta; 
atque pretiosis margaritis redimita, castiflcis ser- 


σωτηρία µόνοις τοῖς διὰ τὴν si; αὐτὴν ἐλπίδα βα- 
πιισθεῖσι καὶ σωφρόνως δικαιοπραγοῦσιν ἀπολίδο- 
ται). Ὥσπερ ἐγνώκατε ἐπὶ τῆς ὑμετέρας μητρὸς 
γενόµενα, λέγω 97 τὰ ἐπὶ τέλει καλά. Ἴσως δὲ εἰ 
ἐμοιχήσατο, ἀνήρητο ἄν, AU σωφρονήσασαν Delo 
ὁ θεὸς τὸν κατ αὐτῆς ἀπέστρεψεν φόνον, xal τὰ 
ἀφαιρεθέντα τέχνα ἀπέδωχκεν. 

XIV. ᾽Αλλ' ipei τις ἴσως Πόσοι διὰ σωφροσύνην 
ἀπώλοντο ; Φημὶ ἀναισθησίας αἰτίᾳ' χρὴ γὰρ τὴν 
αἰσθανομένην ἤ ἐρωμένου 65 τινὸς ἤ 06 491 ip 
στοῦ παρ᾽ αὐτὸ φυχεῖν τῆς πρὸς αὐτὸν ἐπιμίξεως, 
ὡς πῦρ φλέγον ἤ λυσσοῦντα 6Ί xóva* ὄνπερ τρόπον 
ἐποίησεν ἡ ὑμᾶς τεχοῦσα, τὸ τῆς σωφροσύνης ὄντῳς 
ἀγαπήσασα καλόν. Διὸ 68, φυλαχθεῖσα σὺν ὑμῖν 99, 
αἰωνίου βασιλείας ἔλαξε τὴν ἐπίγνωσιν. Ἡ σωφρο- 
νεῖν βουλομένη γυνὴ εἰδέναι ὀφείλει, ὅτι φθονουµένη 
ὑπὸ χαχίας προφάσει ἔρωτος πολλοὺς ἔχει τοὺς ἐπι- 
θούλους. Mig δὰ τῇ πρὸς τὸ σωφρονεῖν ἑνστάσει 
σεμνὴ µείνασα, τὴν κατὰ "6 πάντων νίκη λαθοῦσα 
σωθῆναι ἔχει. Καὶ γὰρ εἰ πάντα xaA& διαπράξαιτό 
τις, μιᾷ τῇ πρὸς τὸ µοιχήσασθαι ἁμαρτίᾳ κολασθῆναι 
δεῖ 71, ὁ προφήτης ἔφη. 

XV. Ἡ σώφρων vov), τὸ τοῦ θεοῦ θέλημα ποιοῦ- 
σα, τῆς αὐτοῦ πρώτης Χτίσεως ἀγαθὴ ὑπόμνησις γ|- 
νεται' ὅτι εἷς ὧν ὁ θεὸς àyl 13 ἀνθρώπῳ μίαν ἔχτισε 
γαναῖκα. Ἔτι δὲ μᾶλλον σώφρων μένει, ἐὰν τῆς κτ- 
σεως μὴ ἐπιλανθάνηται, xal τὴν χόλασιν προ- 
θλέπῃ, xal τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν τὴν ζημίαν μὴ 
ἀγνοῃ. Ἡ σώφρων γυνὴ, ἐπὶ τοῖς σώζεσθαι θέλουσιν 
ἡδομένη, παράδειγµα εὐσεθὲς τοῖς θεοσεθοῦσι τυγ- 
χάνει ἀγαθοῦ γὰρ βίου νόμος ἐστίν. Ἡ σωφρονεῖν 
θέλουσα τὰς προφάσεις τῆς λοιδορίας ἐκκόπτει, ἐὰν 
δὲ μὴ παρέχουσα πρόφασιν λοιδορεῖται Ἰ ὡς ὑπὸ 
ἐχθροῦ, ὑπὸ θεου εὐλογεῖται καὶ ἐκδικεῖται. Ἡ σώ- 
Φρων τὸν Θεὸν ποθεῖ, τὸν Θεὸν φιλεῖ, τὸν θΘεὸν τὲρ- 
πει, τὸν θΘεὸν δοξάζει  ἀνθρώποις πρόφασιν πρὸς 
λοιδορίαν οὐ παρέχει. Ἡ σώφρων γυνὴ τὴν Ἐχκλη- 
σἰαν ἆγαθῃ tip μυρίζει καὶ ἐπὶ σεµνότητι 3923 
δοξάζει' ἔτι δὲ καὶ διδασκάλων ἔπαινός ἐστιν, xal 
συνεργὸς αὐτοῖς σωφρονοῦσι τυγχάνει. 

ΧΥΙ. Ἡ σώφρων vuv?) ὡς νυμφίψ τῷ Υἱῷ τοῦ 
θεοῦ 75 κοσμεῖται, ἑνδεδυμένη τὸ σεμνὸν qux. "Ecc 
δὲ αὐτῇ κάλλος ἡ Ἰδ iv τῇ ψυχῇ εὐνομία. Μύρου δὲ 
πνξει τῆς ἀγαθῆς φήμης. Καλὰ φόρεα ἠμφίεσται T, 
τὴν αἱδῶ' xal τιµίους µαργαρίτας περίκεται͵ τοὺς 


monibus. Candida autem est, ut animo illustrata. Ὦ σωφρονίζοντας λόγους. Atux? δὲ τυγχάνει, ὅταν '* 


In optimum intuetur speculum,que in Deum aspi- 
. eiat. Puleliro ornatu utitur, timore erga Deum ani- 
mam instituens. Egregia mulier, non que auro 
irretita est, sed que α temporariis cupiditatibus 
soluta. Pudioca mulier a magno Rege desideratur, 
desponsatur, custoditur, diligitur. Pudica non pre- 


τὰς φρένας ᾗ λελαμπρυμένη. Καλῷ ἑσόπτρῳ ópg, 
εἰς τὸν θεὸν ἐμθλέπουσα 79. Καλῷ κόσμῳφ χρῆται, 
τῷ πυὸς Θεὸν δὸ φόθῳ τὴν ψυχἠν νουθετοῦσα. Καλὴ 
T γννὴ, οὐχ ἡ χρυσῷ πεπεδηµένη, ἀλλ᾽ dj τῶν προσ- 
καίρων ἐπιθυμιῶν λελυμένη. Ἡ σώφρων γυνὴ µε- 
γάλφῳ Βασιλεῖ περιπόθητός ἐστιν, αὐτῷ µεμνήστεν- 


VARLE LECTIONES. 


95 γενοµένου p. 3j ἐρωμένου O. ** ἤ add. D. 
Tor NE 


Tum τὴν πρὸς αὐτὸν ἐπιμιξίαν O. 9! λυσσῶντα O. bene. 
Ίο ὑπό C. Ἡ δή O. δεῖν conj. C. 1 Ita. D. ἐν €. Ο. 1 χτήσεως O0. Deinde λαν- 


θάντι C. 1 λοιδορηται Ο. 15 νυμφίῳ vii θεοῦ C. 76 ἡ Όρο ροῖ ex Ο. Fort. legendum αὐτῆς χαλλος ἡ ἐν κ. 


E À. secundum 8. 7! oopst ἡμφίεσται Ο. Ἰ ὅτ 
i. 


T? ἀμθλέπτουσα O. *"9 Θεόν 8. add. ex conject. 








ETT CLEMENTINA. — HOMILIA XIII. 


342 


ται, αὐτῷ τετήρηται, ὑπ' Ἡ αὐτοῦ ἠγάπηται. Ἡ σώ- A bet occasiones ut appetatur, nisi viro suo. Pudica 


Φρων εἷς τὸ θέλεσθαι προφάσεις οὗ παρέχε., 7, τῷ 
αὗτης ἀνδρί. Ἡ σώφρων ὑπὸ ἑτέρου θελομένη Av- 
πεῖται. Ἡ σώφρων τὸν ἄνδρα ἑνδιαθέτως φιλεῖ, καὶ 
καταφιλεῖ, xai κολακεύει, ἀρέσκει, δουλεύει, πρὸς 
πάντα αὐτῷ πείθεται, παρεκτὸς 9* τοῦ ἀπειθεῖν 
θεῷ. H γὰρ πειθοµένη θεῷ ἄνευ φυλάκων xal τὴν 
Φυχὴν σωφρονεῖ xal τὸ σῶμα καθαρεύει. 

XVII. ᾿Ανόητος οὖν πᾶς ἀνὴρ ὁ τὴν ἑαυτοῦ γυ- 
ναῖκα χωρίζων φόδου θεοῦ, Ὅτι ἡ θεὸν μὴ φοδου- 
μένη οὐδὲ τὸν ἄνδρα φοθεῖται. Ἐὰν Θεὸν τὸν ἀόρατα 
βλέποντα μὴ φοθῆται, πρὸς τὸν μὴ ὁρῶντα πῶς σω- 
φρονήσει 35; 303 πῶς δὲ σωφρονήσει dj μὴ συνερ- 
χομένη πρὸς τοὺς σωφρονίζοντας ἀχούειν λόγους ; 
πὼς δὲ xai νουθεσίας τύχοι; πῶς δὲ σωφρονήσει 
ἄνευ φυλάκων, ἐὰν τὴν ἐσομένην Χρίσιν τοῦ ** θεοῦ 
μὴ διδαχθῇ, μηδὲ τὴν ἐπὶ μικρᾷ ἡδονῇ αἰώνιον ζη- 
µίαν πληροφορηθῃ; διὸ τοὐναντίον ἄκουσαν αὐτὴν 
πρὸς τὸν σωφρονίκοντα ἀεὶ εἰσέρχεσθαι 35-56 λόγον 
ἀνάγκασον, χολάκευσον. 


ΧΥΠΙ. Πολὺ δὲ κχρεῖττον, εἰ χειραγωγήσας ἥξεις' 
ἵνα καὶ αὐτὸς σώφρων Ὑένῃ' θελήσεις γὰρ σώφρων 
Ἰνέσθαι, ἵνα voor 5 σεμνοῦ γάμου τὸ τέλος, καὶ 
οὐχ ὀκνήσεις, εἰ ἀγαπᾶᾷς, λέγω δὴ 98 πατὴρ γενέσθαι, 
ἴδια τέχνα φιλεῖν xai ὑπὸ ἰδίων φιλεῖσθαι τέκνων. 
Ὁ 5 σώφρονα Ὑγυναῖχα ἔχειν θέλων καὶ αὐτὸς σω- 
φρονεῖ, τὴν ὀφειλομένην εὐνὴν ἀποδίδωσιν, ταύτῃ 
σονεστιᾶται, ταύτῃ σύνεστιν, σὺν αὐτῃ πρὸς τὸν σω- 
φρονίζοντα ἔρχεται λόγον, οὗ λυπεῖ, οὐκ εἰκῆ µά- 
χεται, ἑαυτὸν μισητὸν οὗ ποιεῖ, B δύναται χαλὰ παρ- 
ἔχει, Qv μὴ ἔχει, τῇ κολακείᾳ τὸ λεῖπον 99 ἀποπλη- 
pot 1, Ἡ σώφρων γυνὴ (42) κολακευθῆναι οὐκ dva- 
μένει, χόριον τὸν ἄνδρα γνωρίζει, πενοµένου 33 àv 
πενίαν φἑρει, πεινῶντι συμπεινᾷ, ἀποδημοῦντι συν- 
αποδημεῖ, λυπούμενον παραμυθεῖται, χἂν προῖΐκα 
μείζονα ἔχῃ, ὡς μηδὲν ἔχουσα ὑπόκείται. Ὁ δὲ 994 
&vip χἂν πένητα ἔχῃ γυναῖκα, μεγάλην — mpolxa 
Ἀγείσθω αὐτῆς τὴν σωφροσύνην. Ἡ σώφρων γυνὴ 
αὐταρχείᾳ βρωµάτων xai ποτῶν χρῆται, ἵνα μὴ Av 
πανθέντος τοῦ σώματος τῷ βάρει 3 πρὸς ἐπιθυμίας 
ἀνόμους κατασπάσι τὴν ψυχήν. 'AXX ἔτι μὴν σὺν 
Υέοις οὐκ ἰδιάζει, καὶ τοὺς γέροντας ὑποπτεύει, γὲ- 
λωτας ἀτάχτους ἀπωθεῖται, θεῷ µόνῳ ἑαυτὴν ἀπονέ- 
µουσα οὐ σφάλλεται, σεμνοὺς λόγους ἀκούουσα ἤδεται, 


ab alio cupita, dolet. Pudica marito defert sin- 
cerum ac suavem amorem, blanditur, placet, ser- . 
vit ; in omnibus ei obsequitur,nisi quando inobse- - 
quens foret Deo. Nam que Deo credit ac obtempe- 
rat, absque custodibus et animo casta et corpore 
pura est. 


XVII. Amens ergo est omnis maritus, qui uxo- 
rem suam a timore Dei separet. Quoniam, qua 
non timet Deum, nec maritum metuit. Si Deum 
inaspectabilia cernentem nequaquam vereatur,quo 
modo illum qui ea non videt verebitur ? An gra- 
tuito castitatem colet ? Qua vero ratione casta erit, 
quae non convenit ad audiendos castiflcos sermo- 
nes ? Et quo pacto instruetur ? Quo modo etiam 
temperanter se geret absque custodibus, si futu- 
rum Dei judicium non edoceatur, neque sibi plene 
persuadeat eternum ób exiguam voluptatem sup- 
plicium ? Quare contra invitam coge, ut ad doctri- 
nam castitatis effectricem semper accedat,vel adu- 
lationibus vince. 

XVIII. Multo autem melius erit, si manu eam 
ducens venias, quo ipse etiam pudicus flas ; desi- 
derabis enim fleri, ut cognoscas finem honesti ao 
venerandi matrimonii, neque pigebit, si cupis esso 
inqusm, pater, tuos liberos diligere, et ab iis di- 
ligi. Qui mulierem pudicam habere vult, et ipse 
pudice vivit,ac debitum persolvit concubitum,cum 
ea vescitur, moratur, ad castificam doctrinam ve- 
nit ; non contristat,non temere litigat,se non facit 


C odiosum, qu& potest bona prestat, quando vero 


non habet, assentatione quod deest supplet. Mulier 
pudica adulationem non exspectat, virum pro do- 
mino habet ac dominum vocat, eo paupere fert 
paupertatem, cum esuriente esurit, cum peregri- 
nante peregrinatur, tristem consolatur, quamvis 
majorem habuerit dotem, tanquam nihil habens 
subjicitur. Maritus autem licet pauperem uxorem 
duxerit,magnam dotem putet pudicitiam ipsius.Mu- 
lier pudica nimio non utitur cibo 8ο potu, ne ci- 
bus, pinguefacto corpore, pondere animam trahat 
ad cupiditates illicitas. Preterea cum juvenibus 
nequaquam sola manet, ao senes reveretur, in- 
compositos risus removet ; se soli Deo tradens 
non decipitur ; honesta verba audiens delectatur, 


τοὺς δὲ μὴ ἐπὶ σωφροσύνῃ 9* λεγομένους ἀπωβεῖται, [ 68 vero, que ad pudicitiam non tendunt, repellit. 


VARLE LECTIONES 
9 ὑπό C. 3 map! ἑκτός C. 3 πρὸς τὸν μὴ ὁρῶντα πῶς σωφρονύσει scripsi de conjectura, πῶς τὴν 
ἀόρατον προαὶ σωφρονήσει cod. Hom. Parisin., πῶς τὸν ἁόρατον mpotx« σωφρ. conj. C, el ex his οοἱ- 
latis lectionibus snam versionem composuisse videtur interpres; πρὸς τὸν ἄνδρα ὁρατὸν παρέσται σω- 


|. D. Preterea eliquis possit conjicere πῶς τῷ ἀνδρὶ 


όρατος (vel ἀφύλακτος) οὖσα σωφρ. 


qoom ; con 
. πῶς τὴν à Ρατον προαίρεσιν σωφρονίσει O. Tum lege πρὸς τὸ τούς. D. 3 τοῦ om, 0, qui pergit θεοῦ 


tpi ἡ διδ. 9-5 ἔρχεσθαι O. 
. Malim ἀναπληροί S. ?* Ita O et cod. 
vel τὰ βάρη conj. D. ** σωφροσύνης C. 


Post ap: in O. exstat τε subnotatum. 
ur. (Cfr. Turr. Const. apost., p.93), πενομένῳ C. 8 τὸ βάρος 


96 δὲ Ο. ** ἡ O. 0 λυποῦν 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(42)H σώφρων γυνή. Adi ad Constitutiones apo- 
&olicas TurHani L j 


[ atine tantum impreseas Ántuer- 
pi8 pag. 93, in margine. Ulpianus : Quid enim tam 


humanum est, quam ut. fortuitis casibus mulieris 
maritum, vel uxorem viri participem esse ? Cor. 








343 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


- 


344 


XIX. Testis est Deus : multa homicidia unum À — XIX. Μάρτυς θεὸς, πολλοί φόνοι μοιχεία (43) µία 55, 


adulterium ; et quod grave est,homicidiorum illius 
horror ac impietas non cernitur, Nam fuso san- 
guine corpus mortuum jacet,et calamitatis magni- 
tudine omnes stupent. At neces animarum per 
adulterium, cum sint magis horribiles, quia tamen 
&b hominibus non videntur, aggressoribus occasio- 
nem indesidis impetus prebent. Cognosce, homo, 
eujus spiritum habeas ad vivendum, et ne illum 
patiaris pollui. A solo adulterio polluitur Dei spi- 
ritus : atque ideo ille ad ignem trahit hominem 
qui polluit. Festinat enim contumeliosum tradere 
&elerno supplicio. 

XX. Hec cum diceret Petrus, videretque bonam 
pudicamque Mattidium flere gaudio, arbitratus 


dolere eam de toleratis casibus, ait: Confide, mu- B 


lie. Cum multi multa mala pertulerint propter 
adulterium, tu propter pudicitiam passa es, ideo- 
que non interiisti. Sed et si obiisses, anime salu- 
tem fuisses consecuta. Patriam Romam  pudicitie 
ergo reliquisti : sed hac occasione invenisti veri- 
tatem, eterni regni diadema. In mari periclitata es 
αἱ non mortua ; verum licet mortua fuisses, ipsum 
tibi pelagus propter pudicitiam [fuisset morienti 
baptismus ad anime salutem. Ad paucum tempus 
orbata es liberis, qui cum e legetimo essentsemine 
inventi sunt in meliore sorte. Fame pressa mendi- 
casti cibum : sed stupro tuum corpus non fedasti 
Corpus afflixisti : at servàsti animam. Adulterum 
fugisti, ne mariti cubile maculares : verum qui fu- 
gam vidit Deus,propter pudicitiam locum viri sup- 
plebit. Ad tristitiam et solitudinem redacta, privata 
es ad breve tempustum mar:to, tum liberis : sed hi 
omnes tibi relinquendi erant per mortis necessita- 
tem : prestat autem, quod propter castitatem vo- 
lens privata es, quam si invita postea periisses in 
peccatis. 

XXI. Multo igitur melius est,priora molesta esso 
&c dura. Etenim quando adsunt, spe quod preter- 
ibunt,non admodum contristant,imo potiorum ex- 
spectatione gaudium prebent. Ante omia autem 
scire te volo,quantum pudicitia Deo placeat.Mulier 
pudica est Dei electio, Dei beneplacitum, Dei glo- 
ria, Dei filia. Tot prerogativas habet pudicitia. Nisi 
lex esset, ut ne justus quidem absque baptismo in- 


καὶ τὸ δεινὸν, ὅτι τῶν φόνων αὐτῆς τὸ φοθερὸν καὶ 
ἀσεθὲς οὐ βλέπεται. Ὅτι, αἵματος χυθέντος, νεκρὸν 
κεῖται σῶμα, χαὶ τὸ τῆς συμφορᾶς δεινὸν πάντας 
ἐκπλήσσει. Τῆς δὲ µοιχείας 9 οἱ τῆς ψυχῆς φόνοι φο- 
θερώτεροι ὄντες, ἐπεὶ μὴ ἀνθρώποις βλέπονται *, 
τοῖς τολμῶσιν ἄοχνον τὴν ὁρμὴν παρέχουσιν' γνῶβι, 
ἄνθρωπε, τίνος πνοὴν ἔχεις πρὸς τὸ ζῇν, καὶ οὐ μὴ 
αὐτὴν μιανθῆναι θελήσῃς. Ὑπὸ µοιχείας µόνης µια[- 
νεται dj θεοῦ πνοή. xai διὰ τοῦτο αὐτὴ τὸν µιάναντα 
tl; πῦρ καιασπᾷ. Σπεύδει γὰρ τὺν ὑθριστὴν αἴωνίῳ 
παραδοῦναι κολάσει. 


XX. Ταῦτα λέγων ὁ Πέτρος, τὴν 9* ἀγαθὴν καὶ σώ- 
qoova Ματτιδίαν 99 ὑπὸ χαρᾶς δακρύουσαν ἰδὼν, ὡς 
ἐπὶ ὑποσχέσει τῶν γεγονότων λυπηθῆναι νοµίσας, 
ἔφη Θάρσει, γύναι' πολλῶν πολλὰ xaxà παθόντων 
διὰ µοιχείαν, 39ὅ σὺ διὰ σωφροσύνην πέπονίας, 
καὶ διὰ τοῦτο οὐκ ἐτελεύτησας (A4). El δὲ xai τεβνή- 
Χεις, σεσωσμένην ἂν εἶχες τὴν ψυχήν. Πατρίδα ΄Ρώ- 
μην ἔλειπες διὰ σωφροσύνην ἀλλὰ τῇ ταύτης προφάσει 
ἀλήθειαν εὗρες, τὸ διάδηµα τῆς ἀϊδίου βασιλείας. Ἐν 
βυθῷ κεχινδύνευχας, καὶ οὐκ ἐτελεύτησας, xal εἴτε 190 
τετελευτήχεις, αὐτός σοι ὁ βυθὸς διὰ σωφροσύνην θνη- 
σκούσῃ βάπτισμα ἐγίνετο πρὸς ψυχῆς σωτηρίαν. Τὲ- 
Χνων ἀπελείφθης πρὸς ὀλίγον, ἅτινα γνησίας ὄντα σπ- 
p&c ἐν τοῖς κρείττοσιν εὕρηται. Λιμώττουσα τροφὰς 
προσῄτησας !, ἁλλὰ πορνείἰᾳ σῶμα σὸν οὐκ ἐμίανας. 
Σῶμα σὺν ἐθασάνισας, ἀλλὰ τὴν ψυχὴν ἔσωσας. Μοι- 
χὸν ἔφυγες, ἵνα μὴ κοἰτην ἀνδρὸς µιάνῃς 3, ἀλλὰ διά 
τὴν ὃ σωφροσύνην ὁ τὴν φυγὴν εἰδὼς Θεὸς τὸν ἀνδρὸς 
ἀποπληρώσει τόπον. Λυπηθεῖσα xal μονωθεῖσα mp» 
ὀλίγον ἀνδρὸς xal τέκνων ἀπελείφθης, ἀλλὰ τούτους 
πάντας ἀπολιπεῖν * εἶχες προθεσµ/ᾳ θανάτου 9 χρεῖττον 
δὲ ὅτι διὰ σωφροσύνην ἐκοῦσα ἀπελείφθης, ἢ 6 εἴπερ 
ἄχουσα μετὰ χρόνον ἐφ᾽ ἁμαρτίαις αὐταῖς ἁἆπωλ- 
λύου. 

XXXI. Πολλῷ οὖν ἄμεινον τὰ πρωτεῖα ? εἶναι θλι- 
θερἀ. Καὶ γὰρ ὅτε πάρεστιν, ἐλπίδι τοῦ παρελβεῖν 
οὐ πάνυ λυπεῖ, προσδοχίᾳ τε τοῦ κρείττονος καὶ χαί- 
Ρρειν παρέχει. Πρὸ πάντων δὲ εἶδέναι σε θέλω, πόσον 
τὸ σωφρονεῖν ἀρέσχει Θεφ. Ἡ σώφρων γυνὴ θεοῦ 
ἐκλογὴ, Θεοῦ εὐδοχία, θεοῦ 3096 δόξα, θεοῦ τὲ- 
xvov. Τοσοῦτον ἀγαθὸν * σωφροσύνη. El μὴ ὅτι νόμος 
Tv, μηδὲ δίκαιον ἀθάπτιστον * εἷς τὴν βασιλείαν τοῦ 


VARLE LECTIONES. 


95 µία μοιχεῖα C. 9 τῇ δὲ µοιχείᾳ conj. D. 
µ μήν do T e C 


θιδίαν O. ! ! προσήτιδι Ό. ? μιανῆς C. 


*! Ita. D, βλέπεται C, Ο. 9 τήν adjunxi ο. 0, 
5 τήν om. Ο. 


99 Ματ- 


* ἀπολείπειν Ο. * In O esse videtur 


ανθάνειν. 5 fj addidit D. Subinde περ p. εἴπερ O. Tum idem om. αὐταῖς sBcribitque ἀπωλλύου, c. S, 
πολλύου C. ᾖἸ πρωατεῖα O. * Ita O et ex conject. C, in cuj. textu. τοσούτων ἀγαθῶν. S insuper conje- 


Cit τοσούτων ἀγαθῶν αἴτιον. 9 δίκαιον xai ἀθάπτιστον O. 


Cfr. hom. xir, 13. 


VARIORUM NOTE. 


(43) Μοιχεία De adulterio emendes velim locum 
S, Methodi, in opere De libero abritrio, Combefl- 
giana editionis, p. 353 : Ἕτερος προσῆν, ὃς τοῦ 
πλησίον γυναῖκα παίζειν ἤθελε, λτστεύων γάμον ἀλλό- 
tpi, καὶ ἐπὶ παράνοµον χοίτην τραπῆναι παρορμῶν, 
τὸν γεγαµηκότα, γνήσιον (imo ἀγνήσιον vel μὴ Ἰνή- 
σιον] πατέρα Ὑίνεσθαι θέλων. Hoc est : Aderat. alius 
qui proximi uxori cupiebat illudere, alienum matri- 
monium pradatus, el. incilans eam ut ad concubitum 
tiéicitum verteretur, e marito volens facere patrem 


non verum. Cor. 

(44) In Clementinorum ms. hic ad marginem re- 
centiori manu scriptum cernitur : "Oc et καὶ ἐθνικὴ 
ἀθάπτιστος, διὰ τὴν σωφροσύνην ἐδικαιοῦτο. Parique 
modo infra, δικαιοῦνται μὲν ἐξ ἔργων, ἢ διὰ σωφρο- 
σύνην, ἢ 8i ἐλεημοσύνην, ἢ διὰ δικαιοσύνην, ol ταῦτα 
µετερχόµενὸι. Βασιλείαν δὲ Χριστοῦ μόνοι ol. βαπτιζό- 
μενοι εἰς ἁγίαν Τριάδα, κ.τ.λ. Qua omnia ad Pelagia- 
nam heresim pertinere videntur; ut οἱ nonnulla 
alia Clementi ascriptia operibus inspersa. Cor. 


315 


θιοῦ εἰσελθεῖν, τάχα που τῶν ἐθνῶν ol πεπλανημί- Α. 
wo διὰ σωφροσύνην µόνον σωθῆναι ἐδύναντο, Διὰ 
τοῦτο λίαν ἀθυμῶ περὶ τῶν ἐν πλάνῃ σωφρονούντων, 
ὅτι ὄνευ ἐλπίδος ἀγαθῆς σωφρονεῖν ἑλόμενοι πρὸς τὸ 
βαπεισθῆναι ὀκνηρῶς ἔχουσιν. Διὸ οὐ σώζονται’ ὅτι 
θόγμα Θιοῦ χεῖται, ἁθάπειστον εἲς τὴν αὐτοῦ βασι- 
λέίαν μὴ εἰσελθεῖν. Ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος καὶ τούτω, 
αλείονα, εἰς ὕπνον ἑτράπημεν. 


"OMIAIA ΙΔ’. 

Ἱ. Ὀρθριαίτερον 19 δὲ πολλῷ τοῦ καθημέραν ὁ Πέ- 
τρος διυπνισθεὶς εἰσῄει πρὸς ἡμᾶς, καὶ ἐξυπνίσας ἔφη" 
Φαυστῖνος καὶ Φαυστινιανὸς ἅμα Κλήμεντι μετὰ τῶν 
θἰκείων ἀχολουθησάτωσάν uot !", ὅπως ἐν σκεπινῷ 33 
τῆς θαλάσσης τόπῳ ἑλθόντες ἓν ἀκατασκόπῳ βαπείσαι 
αὐτὴν δυνηθῶμεν, Πλὴν ἐπὶ τῶν αἰγιαλῶν !9 γενοµένων 
Αμῶν, μεταξὺ πετρῶν τινων γαληνοῦ καὶ !* καθαροῦ 
όπου εὐπορησάντων ἑθάπτισεν αὐτήν. 'μεῖς Bb ol 
ἀλιλφοὶ, τῶν γυναικῶν χάριν ἅμα ἀδελφῷ καὶ ἄλλοις 
tul ὑποχωρήσαντες καὶ Λουσάµενοι, 393 ἑλθόνες 
isi ! τὰς γωναῖκας παρελάδοµεν. Καὶ οὕτως iv κρυ- 
eil τόπῳ πορευθέντες εὐχόμεθα: Ἔπειτα ὁ Πέτρος 
τὰς ἤνναῖκας διὰ τὸν ὄχλον προέπεμψεν, δι΄ ἄλλης ὁδοῦ. 
ἐπὶ τὴν ξενίαν ἐλθεῖν κελεύσας, ἀνδρῶν τε µόνοις ἡμῖν 
συνεῖναι τῇ, μητρὶ καὶ ταῖς αὐταῖς γυναιξὶν !* ἐπέτρε- 
Ἐλθόντες οὖν εἰς τὴν ξενίαν καὶ ἀναμένοντες 
αὐτὸν ἐλθεῖν ἀλλήλοις διελεγόµεθα, Μετὰ ἱκανὰς δὲ 
ὥρας à ἸΠέτρος ἐλθὼν, τὸν ἄρτον ἐπ᾽ εὐχαριστίᾳ κλά- 
ex καὶ ἐπιθεὶς ἅλας, τῇ μητρὶ πρῶτον ἐπέδωχεν, 
καὶ Ἡ μετ αὐτὴν ἡμῖν τοῖς υἱοῖς αὐτῆς. Καὶ οὕτως 
εὐτῇ συνειστιέθηµεν καὶ τὸν by εὐλογήσαμεν. 

Il. Τότε λοιπὸν ὁ Πέτρος, τὸν ὄχλον εἰσεληλυθότα 
lv xal καθεσθεὶς καὶ παρακαθεσθῆναι ἡμᾶς χελευ- 
ας, ὑφηγεῖται τὰ πρῶτα πείθων ἡμᾶς, τίνι λόγῳ 
προπέµψας ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος καὶ αὐτὸς 
βραδύνας ἐπῆλθεν. Τὴν δὲ αἰτίαν ἔλεγε τοιαύτην. 
"Aua τῷ ὑμᾶς, φησὶν, ἀποστῆναι, Ὑέρων συνεισῄει 
ἐργάτης, περιέργως 33 κλέπτων "ἑαυτὸν, καὶ προ- 
Χππασκοπήσας ἡμᾶς, ὡς αὐτὸς ὕστερο ὠμολόχε, 
plc τὸ ἰδεῖν cl Ἂν πράττοιµεν εἰς τὸν σκεπινὸν τόπον 
Εἰσιλθόντες, λάθρα ἐκδὰς ἠχολούθησεν' καὶ 39 ἓν εὐ- 
xipy τόπῳ προσελθὼν καὶ προσαγορεύσας ἔφη" Ἐκ 
πολλοῦ σοι ἀχολουθῶν καὶ συντυχεῖν θέλων ᾖδούμην, 
µέπως ὡς περιέργῳ por χαλεπαίνῃς' νῦν δὲ τὰ ἐμοὶ 
ἐωκοῦντα ἀληθῆ, el βούλει, λέγω Κάγὼ ἀπεκρινά- 
μην 398 Abre ἡμῖν ὅπερ σοι δοχεῖ καλὸν εἶναι, καὶ 
ἀποδιξόμεθά σε, κἂν τῷ ὄντι μὴ καλὸν ᾗ τὸ λελόµε- 
vov, ἐπείπερ ἀγαθῇ προαιρέσει τὸ δοκοῦν σοι καλὸν 
ἀπεῖν ἠθέλησας. 

ΠΠ, Καὶ ὁ γέρων τοῦ λέγειν Ἡρξατο οὕτως" θαλάσ- 
*) ἡμᾶς λελουμένους εἰς 3 τὸν ἀπόκρυφον τόπον 





[t 


CLEMENTINA. — HOMILIA XIV. 


greditur in regnum Dei, forte 
tibus, propter solam pudicitit 
Quocirca vehementer anxius t 
rore vivunt pudice, quod sine 
consectati, ad baptismum rec 
segniter. Quare salvi non fiunt. 
positum est, ne in ipsius regnut 
baptismi. Qua postquam prott 
somnum conversi sumus. 


HOVILIA X 


1. Multo autem maturius, qu 
Petrus experrectus ad nos ing 
pergefecit, ao dixit: Faustin 
unaque Clemens cum suis mc 
nientes ad obtectum maris loi 
eam baptizare. Itaque ubi fui 
saxa quedam, que tranquillu 
prabebant, baptizavit illam. Nc 
lierum gratia, una cum fratre 
cessimus et lavimus ; ac profe: 
pimus ipsas. Sicque in locum 
illic precati sumus. Postea Pet 
titudinem premisit, jubens 1 
irentad hospitium, solisque viv 
matrem ac mulieres comitari 
diversorium et preestolantes ac 
quebamur invicem. Post mult 
regressus panem in eucharisti 
Sito matri primum dedit, ac 
ejus. Atque ita cum ea comed 
dibus prosecuti sumus. 

IL Tum deinde Petrus, ingi 
dens, eum sedisset, nosque 
enarravit primo ac docuit, que 
baptismum premissis ipse tar 
vero hano dicebat : Simul atqt 
cessistis, senex operarius adver 
se, nobisque prius observatis 
fassus est), ut videret, quidnat 
tectum ageremus, clam exiit ε 
in opportuno loco conveniens : 
Jam diu te sequens et alloqui 
mihi tanquam curioso irascere: 
mihi videntur vera, si vis profe 
Dic nobisquod tibi vididetur e: 
bimus te, licet re vera, quod é 
fuerit, quoniam prudenti cor 
visum est bonum, volueris pr« 

MI. Tum senex ila copit d 
lavisse vidi, et post hoc ad : 


VARLE LECTIONES. 


"Ja c. 8, ὀρθρίερον C. 
ree ir * io. ο. 


Cfr. hom. xm, 12; xvi, 24 ; xvii, 1 ;. xix, 
33 σκεπεινῶ O, et. posthac. Tum id. Τὰ τοῦ 


1. Tum 


l 
hn 


marg. παρενθὲν xai νόθον) p. iv ἀκατασκόπῳ βαπείσαι αὐτὴν δυγηθῶμεν. 
Epil. 110 et Ο, deest in textu Οἱ. 1 ἐπί santet ος ο. !* καὶ ταύταις ie γυναιξίν 
T. conj. S!" καὶ add. c. O. Ex eodem reposui ἡμῖν, quod traneiit 8. Tum cuv 
P'ipvoc Epit. 39 κλέπων O, Sequens xal ex Epit. et O, deest ap. Ο. 3 χαί inserui ο. € 


341 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


948 


looum : accedens ergo, et observans de occulto, Α ὑποχωρήσαντας ἰδὼν, προσελθὼν λάθρα χατεσκόπουν 


quid in secretum ingressi ageretis, cum orantes 
inspexissem, secessi: et vos miseratus opperiri 
cepi, usquequo egressoe alloquerer, ac docerem ne 
erretis. Quia neque Deus est, neque providentia, 
sed genesi omnia subjacent, sicut ego ex iis, que 
mihi acciderunt, manifestissime comperi, in disci- 
plina matheseos jam pridem diligenter eruditus. 
Noli ergo errare, fili. Sive enim ores, sive non, 
que genesis tua continet, hec tibi accident neces- 
sario. Nam si preces possent aliquid, vel bona 
opera, ipse inter feliciores essem. Αο nunc, nisi 
te decipit heo paupercula- mea vestis, dictis meis 
non diffidas. Cum olim in magna bonorum abun- 
dantia versarer, multa tum diis immolabam, tum 
egenis largiebar: attamen dum oro et pie vivo, 
fatum non potui effugere. Et ego dixi : Quenam 
sunt, que tibi contigerunt? Ille vero respondit : 
Non necesse est nuno dicere: forte in fine audies, 
quisnam ego cum essem, et ex quibus ortus, in 
quales incurrerim vite calamitates. Sed nuno, 
mum. 

IV. Ego dixi: Si genesi cuncta subsunt, hocque 
lta esse pereuasum habes, tecum pugnantia cogitas 
et consulis. Etenim si contra natale ne sentire 
quidem possumus, cur frustra laboras, id fieri 
consulendo, quod esse nequit ? Quineliam si nati- 
vitas subsistit, noli in eo navare operam, ut per- 
suadeas mihi, ne colam astrorum etiam Dominum, 
qui et si velit non fleri aliquid, fleri nequit. Sem- 
per enim, quod subest, ei, quod preest ac ducit, 
pareat necesse habet. Certe venerari eos, qui dii 

. putantur, genesi dominante guperfluum est. Neque 

enim preter id, quod fato placet, quidquam fit, 
neque ipsi quidpiam fucere possunt, qui universali 
genesi sue sint subjecti. Si genesis existit, repu- 
gnat, id quod non est primum, imperare : aut sub- 
jectum esse non potest ingenitum, cum, utpote 
ingenitum, nihil babeat se antiquius 

V. Heo cum inter nos loqueremur, ingens asti- 
tit hominum multitudo. Tuncque ad eos respiciens 
dixi: Ego cum genere meo accepi a majoribus cul- 
tum Dei, et preceptum habeo ne ortui adhieream, 
astrologice inquam discipline : idicirco ad eam ani- 
mum non applicui. Unde astrologie quidem non 
Bum peritus : quorum autem peritiam habeo, illa 
exponam. Quia genesin ex ipsa geneseos scientia 


τὸ τί Bv ἐν κρυφαίῳ εἰσιόντες πράττοιτε, καὶ ἐπειδὴ 
εὐχομένους εἶδον 33, ὑπεχώρησα" ἐλεήσας δὲ ὁμᾶς 
ἀνέμεινα, ὅπως ἐξιοῦσι 39 προσοµιλήσας πείσω μὴ 
ἀπατᾶσθαι. Οὔτε γὰρ θεὸς ἔστιν, οὔτε πρόνοια, ἀλλὰ 
γενέσει τὰ πάντα ὑπόκειται, ὡς ἐγὼ ἐφ᾽ οἷς πέπονθα 
πεπληροφόρημαι, ἐκ πολλῶν 30 ἀχριθῶν τὸ µάθηµα. 
Μὴ οὖν ἀπατῶ, τἐκνον. Elke γὰρ εὔχῃ, εἴτε μὴ, τὰ 
ἐκ τὴς γενέσεως πάσχειν ἀνάγχην ἔχεις' εἰ γὰρ εὐχαί 
τι ἑδύναντο 3 ἢ τὸ eU ποιεῖν, αὐτὸς ἂν ἐν τοῖς κρείτ- 
τοσιν ἥμην. Καὶ νῦν sl. µή σε ἀπατᾷ d) πενιχρἁ µου 
αὕτη ἐσθὴς, οὐκ ἀπιστήσεις 3 otc λέγω. Ἐν πολλῃ 
βίου ποτὲ (v περιουσίᾳ, πολλὰ καὶ θεοῖς ἔθυον, xal 
δεοµένοις παρεῖχον, xai ὅμως εὐχόμενός τε καὶ εὖσε- 
θῶν τὴν πεπρωμένην ἐκφυγεῖν οὐκ ἠδυνήθην. Κἀγὼ 


Β ἔφην Τίνα ἐστὶν à πέπονθας 17; ὁ δὲ ἀπεχρίνατο' Οὐκ 


ἀνάγκη λέχειν νῦν, ἴσως ἐπὶ τέλει ἀκούση, τίς τε ὢν 
ἐγὼ καὶ τίνων, ἐν ποίαις βίου περιστάσεσι Ὑέγονα, 
Này δὲ ὅτι γενέσει τὰ πάντα ὑπόχειτσι, πληροφορη- 
θῆναί σε θέλω. 


omnia subjici geniture, volo tibi esse persuasissi- 


300 IV. Κἀγὼ ἔφην, Et γενέσει τὰ πάντα ὑπό- 
χειται, καὶ τοῦθ) 3 οὕτως ἔχειν 3 πεπληροφόρησαι, 
σεαυτῷ ἑναντία νοῶν συµθουλεύεις. El μὲν γὰρ 9 παρὰ 
γένεσιν οὐ δυνατὸν οὐδὲ τὸ φρονεῖν, τί ματαιοπονεῖς, 
συμθουλεύων Ὑενέσθχι ὃ Ὑενέσθαι ἀδύνατόν ἐστιν ; 
ἀλλ’ ὅτι μὴν et γένεσις ὑφέστηκεν, μὴ σπεῦδε πείθειν 
lpà μὴ σέθειν τὸν val τῶν ἄστρων δεσπότην, οὗ θὲ- 
λοντος καὶ μὴ γενέσθαι τι, γενέσθαι ἀἁδύνατον 5. Alei 
γὰρ τὸ ὑποχείμενον τῷ ἡγουμένῳ πείθεσθαι ἀνάγχην 
ἔχει. Τὸ μέντοι τοὺς νοµιζοµένους θεοὺς σέδειν, γε- 
νέσεως ἐπικρατούσης, περιττόν ἐστιν. Οὔτε γὰρ παρὰ 
τὸ δοχκοῦν τῇ πεπρωμένῃ τι 5ὲ γίνεται, οὔτε αὗτοί τι 
ποιεῖν δύνανται, τῇ καθόλου αὐτῶν ὁποχείμενοι γε- 
νέσει. El γένεσις ἔστιν, ἀντίκέιται τὸ μὴ πρῶτον 
ἄρχειν, 9j 9 ὑποχεῖσθαι οὐ δύναται τὸ ἀγένητον, ὡς 
&ylvr xov ἑαυτοῦ πρεσθύτερον μηδὸν ἔχον. 


V. Τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους λεγόντων ἡμῶν, πολὺς 
παρέστη ὄχλος. Καὶ τότε ἐγὼ ες τὸν ὄχλον ἀποθλί- 
πων ἔφην' "Evo καὶ τὸ ἐμὸν φῦλον ἐκ προγόνων θεὸν 
σέθειν παρειληφὼς καὶ παράγγελµα ἔχων γενέσει μὴ 
προσανέχειν, λέγω δὴ τῷ τῆς ἀστρολογίας µαθήµατι, 
διὰ τοῦτο οὐ προσέσχον. "Oütv ἀστρολογίας μὲν οὐκ 
εἰμὶ ἔμπειρος, ὦν δὲ ctu, ὑφηγήσομαι. Ἐπειδὴ ὃ 
γένεσιν ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς xarà τὴν Ὑένεσιν ἐπιστήμης 


confutare nequeo, volo alia ratione ostendere, per [) ἀνασκευάζειν οὐ 35 δύναµαι, 300 βούλομαι ἄλλῳφ 


Dei providentium res administrari, et unumquem- 
que secundum ea que faciat, premium vel ponas 
esse nacturum: sive nunc, sive posthac, nihil mea 


τρόπῳφ ἀποδεῖξαι, ὅτι κατὰ Πρόνοιαν διοικεῖται τὰ 
πράγματα, καὶ ἕκαστος, πρὸς ἃ πράττει, τιμῆς f) 
χολάσεως τεύξεται" εἴτε δὲ 3 νῦν εἴτε αὖθις, οὐθέν 


VARLE LECTIONES. 


1?! εἶδον Β 0, ἴδον C. ** Ita O et ex conject. C, in ouj. textu ἀξιοῦσι. ?* πολλοῦ C. 3 δύνανται 
C. 39 Τί O c. S, ἀπιστήσις C. 3 πέπονθε O. 35 τοῦτο C. 3 ἔχον C. 3 γάρ prmtermis. 8 c. 
Cl. ed. 1638 et 1724. *! [8 O ο. Epit. et. marg. Ci δυνατόν in textu, quod ut sanam leot. repetivit 8, 
dummodo οὗ θέλοντος} referas ad iui. 9| c Ο. c. Epit., deest in textu Ci. 9 ἤ et τὸ ἀγένητον cod. 
Reg. 804, desunt in utroque Hom, cod. ὃν ἐπειδὴ γάρ cod. Reg. 804. 35 οὐ add. D ex conject. c. 
nonnullis Epitomes codicibus. Verba ἐπειδὴ γένεσιν ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς κατὰ τῆν Ὑίνεσιν ἐπιστήμης ἀνασχευά- 
ζειν οὐ δύγαμαι desiderantur in Ο. 56 δέ transoripsi ex O. 


- — c  ——A — 0 0 0—. 


949 CLEMENTINA. — HOMILIA XIY. | 350 


pot διαφἑρει, πλὴν ὅτι πάντως ἀπολαύσει ἕχαστος À interest: nisi quod omnino unusquisque fructum 


Gy ἔπραξεν. Ἡ δὲ ἀπόδειξις τοῦ μὴ εἶναι γένεσιν, 
ἔστιν αὕτη. Tv παρεστώτων εἴ τις ὀφθαλμῶν ἑστέ- 
ρηται, ἢ χυλλὴν ἔχει 51 τὴν χεῖρα, ἡ χωλὸν τὸν 
πόθα, jj ἕτερόν τι περὶ σῶμα, Ó ὑποστροφὴν πρὸς 
ἴασιν πάλιν οὐκ ἔχει, καὶ παντὸς ἰατριχοῦ 99 ἔπαγ- 
γέλματος ἐχτός ἐστιν, ὃν οὐδὲ ἀστρολόγοι ἰᾶσθαι 
ἐπαγγέλλονται, ὅτι μὴ ἀπὸ τοῦ μακροῦ αἰῶνος τοιοῦ- 
τόν τι γέγονεν’ ἐγὼ δὲ Θεοῦ δεηθεὶς τὴν ἴασιν παρά- 
σχω 9*, ὁπότε ἐκ Ὑενέσεως χατόρθωσιν τὸ τοιοῦτο V 
οὐδέποτε λαθεῖν ἠδυνήθη' τούτου οὕτως γενομένου 
ovy ἀἁμαρτάνουσιν οἱ τὸν πάντα δηµιουργήσαντα θεὸν 
βλασφημοῦντες;, Καὶ ὁ γέρων ἀπεκρίνατο' Βλασφη- 
μεῖν γάρ ἐστι τὸ λέγειν γενέσει ὑποχεῖσθαι τὰ πάντα; 
κἀγὼ ἀπεκρινάμην' Καὶ πάνυ. E! γὰρ πᾶσαι al τῶν 
ἀνθρώπων ἁμαρτίαι xai ἀσέθειαι καὶ ἀσέλγειαι E 
ἁστέρων Ὑίνονται, ol δὲ ἁστέρες ταῦτα ποιεῖν ὑπὸ 
6:09 ἐτάγησαν, ἵνα πάντων χαλεπῶν ἀποτελεστικοὶ 
νωνται, αἱ πάντων ἁμαρτίαι εἷς αὐτὸν ἀναφέρονται, 
τὸν τὴν γένεσιν θέντα ἐν τοῖς ἄστροις. 

VI. Kai ὁ γέρων ἀπεχρίνατο' ᾿Αληθῶς µεγάλως 44 
lorc, ἀλλὰ πάσῃ σου 801 τῶ ἀπαραθλήτῳ ἀποδείξει 
ἡ ἐμὴ ἐμποδίζει συνείδησις. Ἐγὼ γὰρ ἀστρολόγος 
ὢν καὶ Ῥώμην πρῶτον οἰκήσας, εἶτα 99 φιλιωθείς τινι 
πρὸς γένους ὄντι Καΐσαρος, αὐτοῦ τε καὶ τῆς συµθίἰου 
τὴν γένεσιν ἀκριθῶς 99 ἠπιστάμην, xal ἱστορήσας 
ἀκολούθως τὰς πράξεις ἁποτελεσθείσας αὐτῶν τῇ 
(tíos ἔργῳ , σοὶ λόγῳ πείθεσθαι οὐ δύναµαι. "Hv 
γὰρ τῆς Ὑενέσεως αὐτῆς τὸ διάθεµα, ποιοῦν µοιχάδας, 
ἰδίων δούλων ἑρώσας, καὶ ἐπὶ ξένης iv ὕδασι θνη- 
σχούσας. "O καὶ οὕτως 5 γέγονεν. Ἐρασθεῖσα γὰρ τοῦ 


ἰδίου δούλου, καὶ μὴ φέρουσα τὸν ψόγον, φυγοῦσα σὺν C 


αὐτῷ, ἐν ἀλλοδαπᾷ ὁρμήσασα xai κοίτης αὐτῷ κοι- 
νωνήσασα, χατὰ θάλασσαν 5 διεφθάρη. 

VIL. Κἀγὼ ἀπεκρινάμην' Καὶ πῶς ἄρα " γινώ- 
σχεις ὅτι ἡ φυγοῦσα iv. ἀλλοδαπῃ γενοµένη τὸν δοῦ- 
λον ἔγημεν, xal γήµατα *9 ἐτελεύτησεν; Καὶ ὁ vi- 
βων’ ᾽Ασφαλῶς οἶδα τάἀληθῆ, οὐχ ὅτι ἔγημεν, ὁπότε 
οὐδ' ὅτι ἥρα ἑγίνωσκον, ἀλλὰ μετὰ τὴν αὐτῆς ἆπαλ- 
λαγὴν καὶ 99 ἀδελφὸς ὁ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἐμοὶ διηγή- 
σατο πάντα τὰ κατὰ τὸν αὐτῆς ἔρωτα, καὶ 9" ὡς 
σεμνὸς ὧν, ἅτε δὴ xal ἀδελφὸς, οὐκ ἐθουλήθη μιᾶ- 
ναι τὴν κοίτην, xal πῶς βουλομένη xal αἰδουμένη αὖ- 
τὸν xal τὸν ψόγον ἡ τάλαινα (οὐκ ἔστι γὰρ αὐτὴν µἐμψα- 
σθαι, ὅτι ἐκ γενέσεως ταῦτα ποιεῖν τε δ xal πάσχειν 


ἠναγχάζετο 89) ὄνειρον εἴτε ἀληθῆ εἴτε ψευδῆ ἐπλάσατο 


eorum que gesserit percipiet. Demonstratio autem, 
non 6880 genesin, heo est. Ex astantibus si quis 
oculis sit orbatus, aut mutilam habeat manum, vel 
pedem claudum, vel in corpore aliquid aliud, quod 
et redire ad integritatem non valeat, et sit supra 
omnem magicam artem : quem neque astrologi se 
profiteantur sanaturos, quoniam ab omni seculo 
nihil tale contigit: ego vero Deum precatus sani- 
tatem prebuero, quandoquidem id nullatenus po- 
tuit per genesin corrigi: hoc ita facto, nonne errant 
qui in cunctorum opificem Deum maledicta et blas- 
phemias conjiciunt ? Respondit senex : Scilicet, id 
est maledicta conferre, dicere genitureg subjici uni- 
verga ? Excepi ego : Omnino est. Nam si omnes ho- 


B minum errores et impietates et impudicitie ex 


etellis oriuntur, stelle autem ad ea facienda a Deo 


constitute sunt, quo cunctorum flagitiorum sint . 


effectrices, omnium peccata ad eum referuntur, qui 
in astris posuerit genesin. 

VI. Et senex respondit : Admodum vere locutus 
es; sed omni tue incomparabili probationi mea 
obstat conscientia. Ego enim, qui astrologus sum, 
et Rome primum babitavi, amicus postea factus 
cujusdam qui erat ex genere Cesaris, viri illius 
uxorisque ejus genituram accurate notam habui; 
cumque viderim res, prout ferebat eorum genesis, 
revera evenisse, sermone & te nequeo persuaderi. 
Habebat enim mulier talem constellationem, quie 
adulteras facit, et Servos proprios amare, in pere- 


grinatione et in aquis defungi: quod et ita factum - 


est. [Incidit namque in amorem servi sui, et oppro- 
brium non ferens fugit cum ipso, ac peregre pro- 
fecta, illique commista, periit in mari. 

VII. Et ego respondi : Unde igitur scis, quod 
illa fugiens, in alieno solo posita, servo nupserit, 
et post nuptias fuerit defuncta? Et senex: Certis- 
sime, inquit, scio, revera non quod nupserit servo, 
quandoquidem neque quod eum amaret, agnove- 
ram ; sed postquam profecta est, etiam frater viri 
ejus mihi enarravit omnem illius amorem ; quod 
ipse, qui honestus erat, utpote frater, noluerit to- 
rum maculare, et quo modo volens, ac ipsum at- 
que opprobrium verita illa infelix (neque enim im- 
putandum ei est, quia eam genesis facere illa et 
perpeti compulit) fibxerit somnium, verumne an 


οὐκ ἔχω λέγειν. Ἔλεγχε γὰρ αὐτὴν 8098 εἰρηχέναι [) falsum, non habeo dicere. Aiebat eiquidem ipsam 


Ὡς ὅτι iv ὁράματι ἐπιστὰς τις ἐχέλευσέ µοι ἅμα τέ- 
Ἆνοις ἑξαυτῆς τὴν Ῥωμαίων ἐκθῆναι πόλιν. Ὁ δὲ 
ἑνὴρ σώζεσθαι αὐτὴν σὺν τοῖς υἱοῖς σπεύδων αὐτίκα 
αὐτοὺς παιδευθησοµένους ** εἰς τὰς Αθήνας ἐξέπεμψε 
σὺν τῇ μητρὶ καὶ δούλοις, τρίτον δὲ νεώτερον υἱὸν 


dixisse: Astitit mihi quidam per visum qui jussit 
me cum liberis sine mora urbe Roma egredi. Αἱ vir 
pro salute ejus filiorumque sollicitus confestim eos 
erudiendos Athenas misit cum matre et servis: 
habens vero tertium filium, qui erat junior, sibi 


VARLE LECTIONES. 
"ty« addunt Epit. et cod. Reg. 804. In ο est: ἡ χυλλὴν τὴν χεῖρα ἔχοι. 38 làvar Ο. 9? παρασχῶ 


6 παρέέω Fpit. παρασχήσω conj. S. Subinde ὁπότε ὁ ἐκ O 


*9 τοιοῦτον Ο.  µεγάλως omiserim 


€. 0, 3 εἶτα add. c. O. Subinde φιλωθείς C. ** ἀκριθῶς recepi ex Ο. ** ἀκολούθως τῇ Ὑενέσει 
αυτῶν τὰς πράξεις ἁποτελεσθείσας ἔργῳ C. {5 οὕτω Q. **xowuwvásaca αὐτῷ, θαλάσσῃ p. κοίτης αὐτῷ 


Xotwovígaga, x. θάλασσαν C. 


! πῶς p. xai πῶς ἄρα D. 


4ecaca O. '96 C. "9 xat xal 0. '! xal 


Üc. Epit. ὁ C. Tum recepi τήν ex O, qui ser. uidva ἵἃτε add. c. Ο. 5 ἠναγκάζετο, 0. ὃ παιδευ- 


θησομένας O. 


LLigjll taie . 2€ 








351 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


352 


eum retinuit ; is enim, qui responsa in somnis de- À ἔχων ἔσχε παρ' ἑαυτῷ 95, ὡς δὴ τοῦ χρηματίσαντος 


derat, cum 60 manere illum permiserat. Ceterum 
multo elapso tompore ab ea litteras non accepit ; 
cumque s$2pe Athenas misisset, assumpto me, qui 
ei omnium essem conjunctissimus ac fidissimus, 
&d eam querendam profectus est. Multos equidem 
cum ipso in peregrinatione labores alacriter tuli, 
memor quod in prisea sua felicitate me omnium 
habuisset socium, ac supra omnes amicos dilexis- 
set. Itaque Roma solvimus, sicque in has Syrie 
partes devenimus et appulimus ad Seleuciam. At- 
que ita e navi egressis nobis, ille uon multos post 
dies pr& animi dolore obiit, ego autem huc veniens, 
victum ab eo tempore ad hunc usque diem mani- 
bus comparo. 


VIII. His & sene dictis intellexi ex oratiane ejus, 
genem, quem obiisse dixerat, illum ipsum esse pa- 
trem vestrum. Nolui ergo de vestris rebus cum 
eo sermonem conferre, donec communicassem vo- 
biscum. Nisi quod ubi hospitium ejus didicissem, 
meumque indicassem, explorandi cauea, hoo tan- 
ium percontatus sum, quod esset seni nomen ? ille 
autem, Faustus, inquit; item quod nomen geminis 
filiis ? ille vero respondit, Faustinus et Faustinia- 
nus; et quodnam tertio filio? At ille dixit, Cle- 
mens ; denique quo nomine vocaretur eorum ma- 
ter? et ait, Mattidia. Ego igitur ex miseratione col- 
lacrymans, dimissa turba, veni ad vos, ut post cibi 
communem perceptionem hec vobiscum commu- 
nicarem. Porro ante cibum sumptum nolui narrare, 
ne forte victi dolore baptismi diem in luctu duce- 
retis, quando etiam angeli efferuntur letitia. lleo 
Petrus cum diceret, omnes una cum matre lacry- 
mis nos dedimus. Quos ille lacrymantes videns, 
ait: Nunc unusquisque vestrum, pro timore erga 
Deum, fortiter que memorata sunt ferat. Neque 
enim; hodie vobis interiit pater, sed jam olim, sicut 
vos conjectura recte facta dixistis. 

1X. Ista Petro loquente mater ferre non valens 
clamavit et dixit : Hei mihi, o vir; tu nos diligens 
mori voluisti; nos vero vivimus, et lucem aspici- 
mus, et adhuc capimuscibum. Nondum autem hoc 
uno ejulatu finito, ecce senex ingreditur, et simul 
atque clamoris causam sciscitari vellet, respiciens 
ad uxorom : : Hei, inquit, quidnam hocest ? Quam 


κατ ὄναρ συνεῖναι αὐτὸν αὐτῷ ἑπιτρέψαντος. 11ολ- 
λοῦ δὲ χρόνου διελθόντος οὐκ ἔλαθε γράµµατα παρ 
αὐτῆς. Αὐτὸς πολλάχις πέμψας εἰς ᾿Αθήνας, ἐμὲ πα- 
βαλαθὼν ὡς πάντων αὐτῷ Ὑνησιώτερον ὄντα, ἐπὶ 
τὴν ζήτησιν αὐτῆς 56 ἐπορεύθη. Πολλὰ μὲν οὖν αὐτῷ 
xal κατὰ τὴν ἀποδημίαν συνέκαµνον 9 προθύµως, 
μεμνημένος ὅτι τῆς πάλαι αὐτοῦ εὐδαιμονίας κοινωνόν 
µε πάντων εἶχεν, ὑπὲρ πάντας αὐτοῦ µε τοὺς φίλους 
ἀγαπῶν . Καὶ δὴ ἀπεπλεύσαμεν αὐτῆς 'Ῥώμης, xal 
οὕτως sl; τὰ ἐνταῦθα τῆς Συρίας ἐγενόμεθα µέρη P, 
καὶ εἰς Σελεύχειαν παρεθάλοµεν 95, καὶ οὕτως ἐκθάν- 
των ἡμῶν τοῦ πλοίου μετ’ οὐ πολλὰς ἡμέρας ἐκεῖνος 
μὲν *! ἀθυμῶν ἑτελεύτησεν. Ἐγὼ δὲ ἐνταῦθα ἐλθὼν, 
τὰς διὰ τῶν χειρῶν τροφὰς ἔχτοτε καὶ εἷς δεῦρο πο- 
ρίζοµαι 63. 

VIII. Ταῦτα τοῦ γέροντος εἰπόντος, σύνοιδα 63, ὅτι, 
ὃν ἔλεγεν γέροντα τεθνάναι δὲ, οὗτος αὐτὸς Tjv, ἐξ dv 
ἔλεγεν, ὁ πατὴρ ὁ ὑμέτερος. Οὐκ ἐθουλήθην οὖν t5 τὸ 
καθ ὑμᾶς αὐτῷ συναντιθαλεῖν, μέχρις ἂν ὑμῖν προσ- 
ανάθωµαι. 308 Πλὴν τὰ κατὰ τὴν ξεν[αν αὐτοῦ κχα- 
ταμαθὼν καὶ τὴν Bp δὲ 6 µηνύσας, ἀκριδείας ἕνεκα, 
τοῦτο µόνον ἐπυθόμην, cl ὄνομα τῷ γέροντι; Ὁ δὲ 
ἔφη, Φαῦστος. Τί δὲ τοῖς διδύµοις υἱοῖς; Ὁ δὲ ἀπε- 
χρίνατο, Φαυστῖνος καὶ Φαυστινιανός, Τί δὲ τῷ τρίτφ 
υἱῷ; Ὁ δὲ εἶπεν, Κλήμης. Τί δὲ τῇ τούτων μητρὶ 
ὄνομα; Ὁ δὲ ἔφη, Ματτιδία S. Ὑπὸ συμπαθείας 
οὖν ἐγὼ σύνδακρυς γενόμενος, ἀπολύσας τοὺς ὄχλους 
ἆλθον πρὸς ὑμᾶς, ἵνα μετὰ τὴν ἁλῶν κοινωνίαν ταῦτα 
προσανάθωµαι ὑμῖν. Ηρὸ δὲ τοῦ ἁλῶν μεταλαθεῖν εἷ- 
πεῖν ὑμῖν οὐκ ἐθουλήθην, µή πως ὑπὸ λύπης νικη”- 
θέντες ἐν τῇ τοῦ βαπτίσματος ἡμέρᾳ πενθοῦντες δια 
τελέσητε, ὁπότε xal ἄγγελοι χαίρουσιν. Ταῦτα τοῦ 
Πέτρου λέγοντος, ἐδαχρύομεν οἱ πάντες μετὰ τῆς µη» 
τρός. 'O δὲ δαχρύοντας ἰδὼν ἡμᾶς "* ἔφη Νῦν Έχα- 
στος ὑμῶν φόθῳ τῷ πρὸς τὸν θεὸν γενναίως φερέτω 
τὰ λεχθέντα. Οὐ γὰρ δὴ σήμερον ὑμῖν ἐτελεύτησεν ó 
πατὴρ, ἀλλὰ καὶ ἔχπαλαι 89, ὡς ὑμεῖς στοχαζόµενοι 
εἰρήκατε. 

ΙΧ. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἱιόντος, ἡ µήτηρ μὴ i 
ρουσα βοῶσα ἔφη" Οἴμοι 7? ἄνερ, ἡμᾶς ἀγαπῶν xpl- 
σει μὲν αὐτὸς ἐτελεύτησας, ἡμεῖς δὲ ζώντες φῶς ὁρῶ- 
μεν, καὶ τροφῆς ἄρτι 7! µεταλαμθάνομεν. Οὕπω δὲ 
τῆς μιᾶς ταύτης ὁλολυγῆς παυσαµένης, ἰδοὺ καὶ 11 ὁ 
Ἱέρων εἶσῄει, xal ἅμα τῷ βούλεσθαι αὐτὸν τῆς Χραυ- 
γῆς τὴν αἰτίαν πυνθάνεσθαι εἷς τὴν γυναῖκα ἐμθλέ- 


video? Acoedens vero et diligentius aspiciens ac [) ψας 804 ἔφπ' Ojo: 7* τί θέλει τοῦτο εἶναι; τίνα ὁρῶ; 


visus complexus est. Ambo autem pre gaudio re- 
pentino defecerunt exclamare nisi, et alter alteri 
loqui cupientes vocem non potuerunt emittere, neo 
continere inexpletam letitiam. Verum non multo 


προσελθὼν δὲ καὶ ἀχριθέστερον ἐνιδὼν καὶ ὁραθεὶς 
περιεπλέκετο. Οἱ δὲ ὑπὸ χαρᾶς αἰφνιδίου διεφώνουν 
ἀμφότεροι. Καὶ λαλεῖν ἀλλήλοις βουλόμενοι, ἀφασίᾳ 
συσχεθέντες ἐκ 7* τῆς ἁπλήστου χαρᾶς οὐκ ἐδύναντο 


VARLE LECTIONES, 


8 ἔσχεν παρ᾽ αὐτῷ C. Tum δὲ 
χαµον ὅ, e d απῶν Epit., ς γαπῶντα C, 0. 
τες suspicatur 8. 
τοῦ δεῦρο πορίζω τροφάς C. 9 συνιδών Ο. 
ὑμέτερος πατήρ C. *5 οὖν om. 0. 
O Ἱ Πα Epit. et Ο., οἴμμοι C. Tum 
7? καί recepi ex O. 5 [ta Epit. et O, οἴμμοι C. 
ἐδύναντο. 


** δὲ inserui c. 
piv αὐτός accessit ex O. 1 
7& συσχεθέντες, καί C. Tum in O. ἐδύσαντο, ad oram p. 


. δή Cl. Errat S. de C, qui et ipse δή. € αὐτῆς assumpsi ex O. 8! συν- 
50 µέρη ἐγενόμεθα C, insequente ) 
t! Add. ἐκεῖνος μέν ex O, quocum omisi ἑαυτὸν ἀποδούς ante τὰς διά. € ἕκτοτε μέχρι 

65 τεθνάναι ρου C. Sequens οὗτος αἀβοτὶρεϊ c. Ο. Dein 6 


xal omisso. ** παραθαλόν- 


. "'Max&ila Ο € ἡμᾶς ἰδών Ο. 9 ἐχ πάλαι 
'! ἄρτι add. c. O, qui om. seq. δέ 


359 ^ 


CLEMENTINA. — HOMILIA XIV. 


354 


κρατεῖν, Πλὴν μετ’ οὐ πολὺ πρὸς υὐτὸν 3j" µήτηρ' Α post mater quidem ad eum: Habeo to, Fauste, 


"Ey σε, Φαῦστε, τὸν κατὰ πάντα uot 8 γλυκύτατον. 
Πῶς ἄρα ζῇς, ὃν ὡς τεθνεῶτα μικρῷ πρόσθεν Ἱ 
ἠκούσαμεν ; πλὴν οὔτοί εἰσιν ἡμῶν υἱοὶ, Φαυστῖνος, 
Φαυστινιανὸς καὶ Κλήμης. Ταῦτα εἰπούσης, ἡμεῖς οἱ 
τρεῖς προσπεσόντες αὐτῷ καὶ καταφιλοῦντες ἆμαν- 
pO πως τὴν μορφὴν αὐτοῦ ἀνεφέρομεν. 

X. Ταῦτα βλέπων ὁ Πέτρος ἔφη: Eb εἶ Φαῦστος, ὁ 
ταύτης ἀνὴρ καὶ τῶν αὐτῆς παίδων πατήρ; ὁ δὲ ἔφη" 
Ἐγὼ εἰμι. Καὶ à Πέτρος: Πῶς οὖν por τὰ σεαυτοῦ 3 
ὡς περὶ ἄλλου διηγήσω, πόνους εἰπὼν xal λύπην κα- 
τάφον ; καὶ ὁ πατὴρ ἀπεκρίνατο" Ηρὸς γένους ὑπάρ- 
χων Καίσαρος, xal περίφωρος μὴ θέλων γενέσθαι 
ἄλλῳ τινὶ 3 τὴν ἐξήγησιν ἐνετυπωσάμην 09, ἵνα αὖ- 
τὸς ὅστις εἰμὶ μὴ νοηθῶ. "Πδειν γὰρ ὅτι, εἰ ἀναγνώ- 
ριµος γένωµαι, οἱ κατὰ τόπον ἠγούμενοι ταῦτα µα- 
θόντες ἀνακαλέσονται 3 , Καΐσαρι κεχαρισμένα 
ποιοῦντες, καὶ τὴν τοῦ βίου πάλαι εὐδαιμονίαν µοι 3 
περιθήσουσιν, ᾧπερ ὅλῃ προθίσει πρότερυν ἀπεταξά- 
µην. Οὐ γὰρ ἠδυνάμην, περὶ 80ὔ τῶν ἐμοὶ ἠγαπη- 
µένων τὰ μέγιστα ὡς περὶ θανόντων χρίνας, πρὸς τὴν 
τοῦ βίου «poly ἑαυτὸν ἀποδιδόναι, 

XL Καὶ à Πέτρος ἔφη: Ταῦτα μὲν ἐποίησας ὡς 
Ἰδουλεύσω. Περὶ δὲ γενέσεως pa ψευδόµενος διισχυ- 
pito, ἤ ὡς ἁληθεύων ἐθεδαίους 3; Καὶ ὁ πατὴρ 
ἔφη: Οὐ ψεύσοµαι πρὸς cb, ἀληθῶς ὡς οὕσης γε- 
visae ἐθεδαίουν. Εἰμὶ γὰρ οὐκ ἀμύητος τοῦ θεω- 
ρήματος: πλὴν ἀλλὰ καὶ 9 συνῆν pol τις, ἀστρολό- 
Ίων ἄριστος, dvi Αἰγύπτιος, ᾽Αγνουδίων ὀνόματι, 
lr ἐν ταῖς ἀποδημίαις κατ' ἀρχάς pot φιλιωβεὶς 5 
τὸν τῆς ἐμῆς συµδίου μετὰ τῶν τέκνων θάνατον 
Ἰδήλου. Καὶ à Πέτρος ἔφη: Οὐχοῦν ἔργῳ πέπεισαι 
νῦν Μ, ὅτι οὐ αυνέστηκε τὰ κατὰ τὴν γένεσιν ; Καὶ 
ὃ πατὴρ ἀπεκρίνατο ^ ᾿Ανάγκη µε πάντα τὰ ὑπο- 
τρἰχοντά µου 97 εἰς τὸν νοῦν ἐκτίθεσθαί σοι, ἵνα πρὸς 
αὐτὰ ἀχούων µανθάνειν ἔχω τούς σου τούτων ἑλέγ- 
χους. Αλλὰ xat 5 πολλὰ πταίειν οἶδα τοὺς ἁστρο- 
AMquoc, πολλὰ δὲ καὶ ἀληθεύειν. Ὑποπτεύω οὖν µή- 
πως ἃ μὲν ἀκριθοῦσιν, ἀληθούουσιν, ἃ δὲ πταίουσιν, 
ἁμαθίᾳ πάσχουσιν, ὡς ὑπονοεῖν µε, τὸ μὲν µάθηµα 
σννεστάναι, αὐτοὺς δὲ δι’ ἁμαθίαν ψεύδεσθαι µόνην "9, 
διὰ τὸ μὴ πάντας 3 περὶ πάντων ἀκριθοῦν δύνασθαι. 
306 Καὶ à Πέτρος ἀπεκρίνατο: "Απεχε *t, µή πως, 
περὶ v ἀληθεύουσιν, ἐπιτυγχάνουσιν, καὶ οὐχὶ ἀκρι- 
θοῦντες λέγουσιν, ᾿Ανάγκη γὰρ πᾶσα ἐκ πολλῶν τῶν 
λεομένων ἀποθαίνειν τινά,Καὶ à γέρων ἔφη: Πῶς 








omni modo mihi suavissimum. Et qua ratione vi- 
vis, de cujus morte paulo ante audivimus ? Cete- 
rum hi sunt filii nostri, Faustinus, Faustinianus 
et Clemens. Que cum dixisset, nos tres in ipsum 
incumbentes, eumque de 
obscure recoluimus. 
X. Hac videns Petrus, a 
vir, ejusque liberorum pa 
inquit. Et Petrus: Quare 
de alio enarrasti, labores 
exsequias ? Tum pater rec 
mere Cesaris, conmque no 
quodam narrationem effi 
non intelligerer. Sciebam 
recognitus, loci presides 
gratam facerent, me esse 
vite felicitate cireumdatu 
tea renuntiaveram. Qui e 
rorum creditam ad maxir 
teram vite deliciis indulg 


XI. Et Petrus dixit: He 
modum placuit. Sed de g 
mabas, an veluti verum d 
dit pater: Non mentiar aj 
genesis, confirmabam. Nc 
teriis hujua discipline : s 
quidam /Egyptius, astrolc 
nomiue Annubion, qui in 
tio mihi amicus effectus, 
mortem indicavit. Dixit. 
ipse persuasum habes, | 
Pater respondit: Necesse 
tem meam subeunt, tibie: 
possim discere tuas eoru 
animadverti errare astrol 
loqui.Suspicor igitur eos { 
habent, vere dicere, in iis 
id ignorantia pati ; quare 
disciplinam, illos autem 
predicare, eo quod non o 
habere scientiam. Et Pe 
verum proferunt, casu ass 
certo scientes dicant. Om 
multis dictis evenire noni 


οὖν ἔστι περὶ 33 τούτου πληροφορηθῆναι, τὸ εἴτε συν- [) ergo ratione certitudo hi 


ἔπτηκεν τὸ κατὰ τὴν γένεσιν, f οὔ 
Χι]. ᾽Αμϕοτέρων οὖν σιωπώντων ἔφην ἐγώ 3, 


constet genesis, necne ? 


XII. Cum igitur uterque 


VARUE LECTIONES. 


753) μὲν p. πρὸς αὐτὸν ἡ C. 7 πάντοιµοι p. πάντα µοι O. Ἰ τι 
δα όν b "n " ) λλον Más 8.9 [ta O et Epit., 
ἱπιγνωσθῶ δοι ho Q3. "HB. € ἠγούμενοι ἀκούσαντες, 

ὐδαιμονίαν C., qui pergit περιθήσουσιν, ( 


. 149, εἰς ἅ λου τινός C... ἐπ' 
p. rine o dam in a ο 

xat inserui ο. H 

θαιοῦ C. Vb. (wt 


άχιον C. "8 τοὶ 


lo» in 0. ponitur post ψεύσομαι. ** θεωρήματος" πλὴν C 
α γλωθείς C. " νῦν inserui o. O. Subinde οὐ ex eod. οἱ pi 


pilome. τήν am 


nonnulli Epit. codd. ** Vbb. τούς σου τούτων ἐλέγχους. ᾽Αλλὰ xal (S) des in C 
C. in textu, in marg. τοὺς — ἐλέγχους. Epitome exhibet : "Iva παρὰ σοῦ πάλιν 


πολλὰ πταίειν οἶδα κ. τ. A. Unde Davisius : Μανθάνειν Do τοῖς δ σου ἑλέροις s 


x5. A. µόνην om. O. 9 πάντως 0, 3ἱ ἔπεχε var. leot. 


Q. etg 


in Epit. ** Ita O. ο. Epit. 


859 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


356 


thematicas disciplinas penitus novi,dominus autem A Ἐπειδὴ τὸ µάθηµα ἀκριθῶς ἐπίσταμαι, ὁ δὲ κύριος 


et pater non item, si ipse Annubion adesset,coram 
patre disputationem haberem. Ita quippe res palam 
venire posset, dum artis peritus adversusejusdem ar- 
tis hominem questionem agitaret. Respondit pater: 
Ubi ergo potest cum Annubionecongressus et collo- 
quium haberi ?Et Petrus ait: Antiochia : ibienimau- 
dioesse Simonem Mesgum, quem Annubion assecta- 
tug non deserit.Quando ergoillic fuerimusg,si eos nan- 
ciscamur, disceptatio fleri poterit. Et postquam de 
multis disseruimus, propter recoguitionem leti et 
Deo gratiae agentes, nocte superveniente ad som- 
num ΏΟΒ contulimus, 


HOMILIA XV. 


I. Exorto autem mane, pater cum matre nostra 
tribusque filiis ingressus in locum ubi erat Pe- 
trus, cum salutasset, sedit, deinde nos quoque, 
illo jubente. Ac Petrus patrem inLuitus ait: Per- 
cupio te idem sentire quod uxor ac liberi, ut et 
hic cum eis convivas, et illic, post anime a cor- 
pore disjunctionem, simul cum eisdem sis omni 
molestia liber. An non eniin te atque illos maxime 
contristaret, si una non essetis ? Et pater : Omnino 
' gane. Tum Petrus: Si ergo hic invicem separatos 
esse molestia aíficit,nonne,quando post mortem erit 
omnino necesse vos non ease simul, multo magis te 
contristabit,te quidem,qui vir sapiens es,ratione tua 
opinionis disjungi a tuis, illos vero multo magis do- 
lere, quod sciant te alia sentientem eternum sup- 
plicium ob veri dogmatis negationem manere ? 


II. Et pater dixit: At non ita est, o amice, ut 
apud inferos puniantur anime, quoniam anima si- 
mul atque a corpore discesserit, in aerem dissolvi- 
tur. Excepit Petrus: Itaque, usque dum hac de re 
tibi persuadeumus, responde mihi, nonne tibi vide- 
tur, te quidem, qui futuras penas non credis, ne- 
quaquam dolere, illos vero, qui credunt, de te ne- 
oessario angi ? Tum pater: Recte dicis. Petrus au- 
tem : Et quare maximo de te mcrore non eos libe- 
rabis, religioni assentiens, non pudore inquam, sed 
aequitate, de iis que tibi a me dicuntur audiendo et 
judicando, utrum ea ita habeant, nec ne. Ac si qui- 
dem ita est, ut dicimus, et hic unacum charissimis 
delectaberis et illic cum eisdem requiem conseque- 
ris. Quod si in sermonum luorum disceptatione 
ostenderis, que a nobis asseruntur, falsam esse 
fabulam, etiam sic preclare facies, illos idem tecum 
sentientes accipierís, efficiesque ut  desistant vana 
gpe inniti, et liberabis falsis terroribus. 

— HI. Et pater: Multa mihi videris dicere rationi 


xai ὁ πατὴρ οὐχ οὕτως, ἤθελον, sl αὐτὸς Ἰννου- 
θίων παρῆν, ἐπὶ τοῦ πατρὸς ποιήσασθαι 9* λόγον. 
Οὕτω γὰρ ἂν τὸ πρᾶγμα εἷς φανερὸν ἐλθεῖν ἠδύνατο, 
τεἸνίτου πρὸς ὁμότεχνον τὴν ζήτησιν ἐσχηκότος. Καὶ 
ὁ πατὴρ ἀπεχρίνατο' Ποῦ οὖν δυνατόν ἐστιν 'Avvou- 
δίωνι συντυχεῖν; Καὶ ὁ Ἠέτρος En: Ἐν ᾿Αντιοχείᾳ 
ἐκεῖ γὰρ µανθάνω Σίμωνα τὸν Μάγον ὄντα 95, ᾧ 'As- 
νουθίων παρεπόµενος ἀχώριστός ἐστιν. Ἐπὰν 96 δῦν 
ἐχεῖ γενώμεθα, ἐάν γε καταλάδωμεν αὐτοὺς, $ ζήτη- 
σις γενέσθαι δύναται. Καὶ ὁμῶς πολλὰ διαλεχθέντες 
xal ἐπὶ τῷ ἀναγνωρισμῷ Ὑχαρέντες ὉἹ xal θεῷ εὖχα- 
ῥιστήσαντες ,' ἑσπέρας ἐπικαταλαθούσης , εἷς ὕπνον 
ἑτράπη μεν. 


'OMIAIA IE. 

I. Ὄρθρου δὲ γενοµένου ὁ πατὴρ μετὰ τῆς μητρὸς 
ἡμῶν καὶ τῶν τριῶν υἱῶν εἰσελθὼν, ἔνθα ὁ Πέτρος 
ἦν, προσαγορεύσας ἐκαθέσθη, ἔπειτα 807 xai ἡμεῖς, 
αὐτοῦ κελεύσαντος. Καὶ ὁ Πέτρος τῷ πατρὶ προσεµ- 
θλέψας ἔφη" Σπεύδω ὁμόφρονά σε γενέσβαι γυναικὶ 
καὶ τέχνοις, ὅπως αὐτοῖς καὶ ἐνταῦθα ὁμοδίαιτος fic, 
κάχεῖ μετὰ τὸν ἀπὸ τοῦ σώματος τῆς ψυχῆς χωρι- 
σμὸν συνὼν ἄλυπος Eom 9. Ἡ γὰρ οὗ τὰ µἐχιστά σε 
λυπεῖ xai αὐτοὺς τὸ μὴ ἀλλήλοις συνεῖναι ; Καὶ ὁ 
πατήρ. Καὶ πάνυ γε. Καὶ ὁ Πέτρος El οὖν καὶ 59 
ἐνταῦθα τὸ ἀλλήλων χεχωρίσθαι λυπεῖ, μετὰ θάνατον 
πάντως ὀφειλόμενον ὑμῖν μετ ἀλλήλων μὴ εἶναι, 
πόσῳ γε μᾶλλον λυπήσει 109, cb μὲν ἄνδρα σοφὸν 
ὄντα τῷ τῆς γνώμης σου λόγῳ ! τῶν σῶν κεχωρί- 
σθαι. αὐτοὺς δὲ πολὺ μᾶλλον ὀδυνᾶσθαι τῷ εἶδέναι, 
ὅτι σε ἄλλα φρονοῦντα αἰώνιος μένει Χόλασις, ῥητοῦ 
δόγµατος ἀποφάσει ; 

II. Καὶ 6 πατὴρ ἔφη" 'AX)' οὐκ ἔστιν, ὦ φίλτατε, 
τὸ ἐν ὥδου ψυχὰς κολάζεσθαι, αὐτῆς ἅμα τῷ ἆπο- 
στῆναι τοῦ σώματος elc ἀέρα λυοµένης. Καὶ à Πέτρος 
Eon: Μέχρις οὖν ὅτε ἄν ? περὶ τούτου πεἰσωμέν 3 
σε, ἀπόκριναίΥ got, οὐ δοχεῖ σοι, σὲ μὲν ἀπιστοῦντα 
τὴν κόλασιν μὴ λυπεῖσθαι, ἐκείνους δὲ πεπεισµένους 
ἀναγκην ἔχειν περὶ σοῦ ἀνιᾶσθαι ; Καὶ ὁ πατήρ * 
Ακολούθως λέγεις, Καὶ ὁ Ηέτρος' Διὰ τί δὲ αὐτοὺς 
οὐκ ἀπαλλάξεις µεγίστης περὶ σοῦ λύπης, τῇ θρη- 
σκείᾳ συνθέµενος, οὐ δυσωπίᾳ λέγω, ἀλλ᾽ εὐγνωμο- 
σύνῃ, περὶ τῶν λεγομένων σοι ὑπ ἐμοῦ ἀκούων, καὶ 
κρίνων εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει, ἤ οὔ ; καὶ εἰ μὲν οὕτως 
ἔχει ὡς λέγομεν, καὶ ὧδε συναπολαύσεις 308 τοῖς 


D φιλτάτοις, κἀκεῖ συναναπαύση: εἰ δὲ ἐν τῇ τῶν λόγων 


σου * σκέψει δείξῃς τὰ ὑφ᾽ ἡμῶν λεγόμενα μῦθόν 
τινα ψευδῆ εἶναι, xal οὕτως καλῶς ποιήσεις, αὐτοὺς 
ὁμογνώμονάς coi εἰληφὼς, καὶ τοῦ Χεναῖς ἑλπίσιν 
ἐπερείδεσθαι παύσεις, xal ψευδῶν φόδων dna) - 
λάξεις., 

III. Kai ὁ πατήρ' Πολλὰ φαίνῃ pot εὔλογα λέγων 


VARLE LECTIONES. 


*^ Tta O. c. Fpit., ἐποιησάμην C. eupra ἐθέλων leg. censet S. 95 εἶναι p. τὸν µάγον ὄντα O. 9! ὡς ἄν C. 
97 χαρᾶς πληρωθέντες Ο. 99 μετὰ τὸν εχωρισμὸν τῆς Voy ἀπὸ τοὔφσώματος συνόντα ἄλυπον ἔσεσθαι C. In 


Epit. 192, συνὼν iv εὐφροσύνῃ uere. 
C. 3 ἄν om. 0. ? Ita S: πείσομεν ὃν 


καὶ add. ο. Ο. ! μᾶλλον οὐ λυπήσει C. { Ita. Epit. et O., λόγω σου 
O. * σου interposui ο. 0. 





351 CLEMENTINA. — HOMILIA XV. 


Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη * Τί οὖν ἐσεὶ τὸ κρατοῦν σε, μὴ A consentanea. Tum Petrus : effare ε 
εἰς τὴν ἡμετέραν πίστιν ἐλθεῖν, λέγεε ἵνα εἰς αὐτὸ — te contineat, ne ad nostram venia! 
Muy ἀρξώμεδα *. Πολλὰ áp ἐστι τὰ κρατοῦντα: — illud incipiamus loqui. Multa quip 
τοὺς μὲν πεπεισµένους ἀσχολίαν Ἰ, ἀγορασμῶν, πρἀ- — nent, fldeles quidem occupationes n 
ἕων, γεωρχιῶν, φρονείδων, καὶ ὅσα τοιαῦτα' ἀπι- — gerendarum,agriculture, sollicituc 
exuviae 8 δὲ, ἀφ᾿ dv el xal σὺ. ὀπολήψεις τοῦ vo- — incredulos vero, ex quibus tu qut 
μίζειν, fj θεοὺς τοὺς οὐκ ὄντας εἶναι, ἢ τὸ Ὑενέσει τὰ — opiniones, vel deos qui revera not 
πάντα ὑποχεῖσθαι ἢ αὐτοματισμῷ, ἢ τὰς ψυχὰς ϐνι- —velcuncta genesi aut casui teme 
τὰς εἶναι *, ἢ καὶ τὸν ἡμέτιρον λόγον ψευδῇ ὡς οὐκ — vel animas mortales esse, vel et do 
οὔσης προνοίας. esse falsam, nulla nimirum existe 

IV. Ἠγὼ δὲ προνοίᾳ Θεοῦ τὰ πάντα διοικεῖσθαι VI. Ego vero cuncta per Dei p 
ix τῶν περὶ σὲ γενοµένων !0 εἶναι λέγω, τοσούτοις — bernari affirmo ex iisque tibi acci 
ἔτεσι τὴν διάστασιν σοῦ τε καὶ τῶν σῶν Ὑενέσθαι. — annos tu ac tui fuistis separati. C 
Ἐπεὶ γὰρ σὺν σοὶ ὄντες ἴσως τῶν τῆςθεοσεθείας — cum mansiesent, forte non audi 
λόγων 13 οὐκ 309 ἂν ἐπήκουσαν, ᾠχονομήθη σὺν — vere religionis, provisa est pereg 
μητρὶ ἡ ἀποδημία καὶ ναυάγιον "3 καὶ θανάτου ὑπό- , tre, itern naufragium οἱ raortis sus 
για καὶ ἀπρασίαι: ἔτι τε xal ἐκπαιδευθῆναι αὐτοὺς ^ preterea illos erudiri in Grecis ac 
τὰ Ἑλλήνων καὶ 9 ἄθια δόγματα, ἵνα μᾶλλον ὡς — bus, ut melius tanquam periti pos 
εἰδότες ταῦτα ἀνασκευάζειν δυνατοὶ digwv* ἐπὶ τούτοις — ad hec dilexisse pietatis doctrinam 
sb φιλῆσαι τὸν τῆς θεοσιδείας λόγον, καὶ ἐμοὶ ivu-  adunari, ad percipiendam predic 
ναι δυνηθῆναι, πρὸς τὸ συλλαδίσθαι !* µου τῷ sed et adhno convenire fratrem Οἱ 
πηρόγματι ἀλλ᾽ ἔτι μὴν συνελθεῖν καὶ τὸν ἁδελφὸν — agnoscimatrem,etrecuperata saait 
Ελήμεντα, καὶ οὕτως τὴν μητέρα ἐπιγνωσθῆναι, καὶ — deri de cultu divinitatis, neo mult 
ὑπὸ θεραπείας τῆς θεότητος !* πληροφορηθῆναι, καὶ — minos filios, agnitos et agnoscent 
μτ οὐ πολὺ εὐθὺ τὰ δίδυμα τέχνα !* ἐπιγνωσθέντα — que die tibi occurrere, teque tuos i 
"m ἐπιχνόντα καὶ τῆς ἄλλης ἡμέρας σοι συντυχεῖν, igilur adeoque celerem coherentis 
xil τοὺς σοὺς ἀπολαθεῖν. Τοσαύτην οὖν ταχεῖαν dppo- currentem ad unam consilii m. 
vlav πανταχόθεν συνδραμοῦσαν εἰς ἕνα γνώμῆς cxo- — absque providentia contigisse. 
πὸν οὐκ οἴμαι ἀπρονόητον εἶναι. 

γ. Καὶ ὁ πατὴρ τῷ Πέτρῳ ἄρξατο λέγειν Mj Υ. Et pater capit dicere Petr 
νόμιζε, φἰλτατέ µοι Πέτρε, iv bwolg μὴ ἔχειν περὶ — charissime Petro, me pradicatam 
τοῦ ὑπὸ σοῦ κηρυασοµένου λόγου. Πέρας !' γοῦν C mente non habere. Denique hac 
ταύτης τῆς παρῳχηχυίας νυχτὸς πολλὰ τοῦ Κλήμεν- — cum Clemens multis hortaretur n 
τος προτρεπόμενά pot! τῇ ὑπὸ σοῦ κηρυσσοµένῃ dam veritatem quam predicas, 
ἀληθείᾳ συνθίσθαι, ἀπικρινάμην' Τί γὰρ καινότερν — enim novi praecipere quis potest 
ἐντέλλεσθαι δύναταί τις παρ’ ὃ ol ἀρχαῖοι παρῄνεσαν; — antiqui monuerunt? At illo, post3 
Ὁ δὶ ἠρέμα Ὑελάσας ἔφη Πολλὴ διαφορὰ, πάτρ, — ail: Magnum discrimen est, pate: 
μεταξὺ τῶν τῆς !* θεοσεθείας 330 λόγων καὶ τῶν — ac philosophie sermones. Nam s 
τῆς φιλοσοφίας. Ὁ γὰρ τῆς ἀληθείας λόγος 3 ἀπό- — prophetia demonstratur, philosop 
Subs ἔχει τὴν 3’ ἐκ προφητείας, ὁ δὲ τῆς φιλοσοφίας — elegantiam exhibens orationis, ex 
καλλιλογίας παρέχων ix στοχασμῶν δοχεῖ παριστά- — tur afferre demonstrationes. Hisq 
νεο 3 τὰς ἀποδείξεις, Καὶ ὁμῶς ταῦτα εἰπὼν δείγµα- — gratia doolrinam de humanita! 
τος χάριν τὸν περὶ φιλανθρωπίας µοι λόγον ἐξέθετο 3, — quam οἱ enarraverus, que mibi 
ὄνπερ αὐτῷ ὑφηγήσω 3, ὃς ἀδικώτατός µοι μᾶλλον — iniqua videbatur. Et quo modo. 


VARLE LECTIONES. 


" i inel " " ioa 1 
η deest in Ο, Tum scripsi χρατοῦν σε, μὴ εἷς c. eodem, κρατοῦν σε elc C. µή alios i 
Bim et infraC var. lect. apposuit duorum codd. Regie Bibliothece T4bot 804 αι 
men continentium, sed vulgata longiorem ex Clementinorum laciniis. Non omnes repet 
reque, ut recte notat S., non tam lectionis varietates, quam interpretamenta. $ Vbb. 
Juv ἀρξώμεβα non leguntur in O. Ἰ ἀσχολίαι bene C. Tum mpássuv conj. D. Frus 
xriptores etatis inferioris sunt. munera officii. Β. * ἀπιστοῦντας D, ἀπιστοῦσι C, 0. C. 
οἱ 80À hec habent : ᾽Απιστοῦσι δὲ olaol, ὡς καὶ có ὑπολαμθάνεις. Καὶ γὰρ $ θεοὺς τοῦ 
λέχετε ἢ, κ.τ.λ. εἶναι accessit ex Ο. 1? [ta var. lect. ap. C et Epit., λεγομένων C, Ο. 

" Ὑπνφραγίω C in textu, ναυφράγιον ex conject, ναυάγιον var. lect. in marg. ' 
πεπρᾶσθαι p. ἀπρασίαι conj. Ó, ἀφασίαι (stupores) legi vult D.In duobus Ci codd. 
καὶ ἀπρασίαι. !5 καὶ om. var. lect. ap. C.  !* σλλαμθάνεσθαι var. lccl. ap. C. Coteleriu 
interpretatnr : συλλαμοάνεσθαί τινι significat succurrere alicui. Debebat vertere 
dictionem meam. S. ! τὴν θεότητα O. dem εὐθός. !* τέκνα deest in O. Tum τῇ ἄλλη i 
C. ! τέρας Cl. Falsa notat S de C, qui exhibet πέρας. !5 προτρεποµένου µε bene C. Τι 
C. Üet var. lect. ap. C. !3 τῶν τῆς recepi ο. O, var. lect. ap. ὁ et. Epit, 125. 99 λόγο 
? τήν add. ο. d, var. lect. ap. Q ei Epit. ?* περιστᾷν C, παριστᾶν Β. 3 ἐξέθετο 
hom. xit, 25 seqq. 














359 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBiA. 


360 


aiebat esse, et ei qui maxillam tuam percutit, A ἐφαίνετο. Καὶ τὸ πῶς ipo, Δίκαιο) ἔφασχκεν εἶναι 


alteram quoque opponere, et ei qui aufert tuum 
pallium, tradere et maforte, et cum eo, qui ad 
unum milliare adigit, per duo proflcisci, atque alia 
Bimilia (a). 

VI. Respondit Petrus : Atqui hoc existimasti ini- 
quum, quod equissimum est. Αο si lubet audi. Et 
pater dixit: Prorsus lubet. Tum Petrus : Num tibi 
videtur cum duo reges inimici sunt et divisas re- 
giones tenent, si quispiam ex iis, qui subjecti sunt 
alteri, in alterius regione deprehendatur, ideoque 
inereatur mortem, et colapho, non auten capite 
punitus, poenam evadat, num videtur humanus, qui 
veniam dedit? Et pater ait: Admodum. Dixit Pe- 
trus: Quid vero, si is ipse etiam alicui proprium 
vel aliud qui auferat, et in furto comprehensus si 
duplum det, cum quadrupli sitdebitor, insuperque 
mortis, qui nempe in adversarii finibus captus sit, 
nonne tibi videtur, humanum esse eum,qui duplum 
accepit et mortem illi remisit ? Et pater ait: Cla- 
rum est. Ac Petrus : Quid vero, nonne oportet, ut, 
qui in alterius regno versatur, idque pessimi ho- 
etis, vitam conservandi gratia omnibus aduletur, et 
vi adigentibus magis cedat, non salutantes salutet, 
inimicos sibi conciliet, cum irascentibus non con- 
lendat, sua omni audacter petenti prebeat et 
faciat quecunque sunt hujusmodi? Tum pater: 
Cuncta potius merito sustinebit, si his vitam pre- 
fert. 

VII. Et Petrus: Nonne igitur ii, quos dicebas 
affici injuria, ipsi sunt flnium transgressores, in 


καὶ τῷ τύπτοντι αὐτοῦ τὴν σιαγόνα παρατιθέναι xal 
τὴν ἑτέραν, καὶ τῷ αἴροντι αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον προσ- 
διδόναι καὶ τὸ µαφόριον 15-16, ἀγγαρεύοντι δὲ μίλιον 
Ev συναπέρχεσθαι δύο, καὶ ὅσα τοιαῦτα. 

Vl. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο" ᾽Αλλ’ ἑνόμισας ἄδι- 
xov ὃ τι δικαιότατόν ἐστιν. Et σοι φίλον ἐστὶν, ἄχου- 
σου. Καὶ ὁ πατὶρ ?! ἔφη: Πάνυ pot φίλον. Καὶ 6 
Πέτρος Οὐ δοκεῖ σοι, δύο ἐχθρῶν βασιλέων ὄντων 
καὶ διιρηµένας τὰς χώρας ἐχόντων, st τις ἐκ τῶν τοῦ 
ἑνὸς ὑπηκόων iv τῇ τοῦ ἑτέρου χώρᾳ φωραθείη, καὶ 
διὰ τοῦτο θάνατον ὀφείλων 33, ἐὰν ῥαπίσματι καὶ μὴ 
θανάτῳ τῆς τιμωρίας ἀπολυθῃ, οὗ φαίνεται μὴν 3 ὁ 
ἀπολύσας φιλάνθρωπος εἶναι; Καὶ ὁ πατὴρ ἔφη' Καὶ 
πάνυ. Kai ὁ Πέτρος ἔφη' Tl δὲ, εἰ καὶ ἴδιόν τι 539 
τινος αὐτὸς οὗτος ἀφέληται, ἢ xal ἀλλότριον δἱ, xal 
ἐπὶ τούτῳ συλληφθεὶς ἐὰν διπλάσιον Oi, τετραπλά- 
σιον ὀφείλων 3, καὶ τὸ θανεῖν, ὡς ἐν 33 Ά τοῖς τοῦ 
ἐναντίου ἁλοὺς ὅροις, οὗ δοκεῖ σοι ὅτι ὁ λαθὼν τὸ 
διπλάσιον καὶ θανάτου αὐτὸν ἀπολύσας φιλάνθρωπος 
τυγχάχει ; Καὶ ὁ πατὴρ ἔφη: Φαίνεται. Καὶ ὁ Πέτρος. 
Τί δὲ, οὐ χρὴ τὸν ἐν ἑτέρου βασιλείᾳ ὄντα 33, καὶ 
ταῦτα πονηροῦ τινος ἐχθροῦ, τοῦ ζῇν χάριν πάντας 
κολαχεύειν, καὶ ἀγγαρεύουσιν ἐπὶ πλεῖον ὑπείχειν, 
μὴ προσαγορεύοντας προσαγορεύειν, ἐχθροὺς διαλ- 
λάσσειν, ὀργιζομένοις μὴ φιλονεικεῖν, τὰ ἑαυτοῦ 
ἀδεῶς 38 παντὶ αἰτοῦντι παρέχειν, καὶ ὅσα τοιαῦτα ; 
Καὶ ὁ πατήρ' Πάντα μᾶλλον εὐλόγως ὑποσταίη 38, 
εἴπερ τούτων τὸ ζῇν προκρίνει. 

VII. Καὶ à Πέτρος Οὐκοῦν 39 οὓς ἀδιχεῖσθαι ἔλεγες, 
αὐτοὶ παρορισταὶ τυγχάνουσιν, καθὸ 31 ἓν ἑτέρου εἰσὶ 


quantrm versantur in regno αἱοσίυβ, et in tantum C βασιλείᾳ, καὶ τοσοῦτον πλεονέχται εἰσὶν, ὅσον κεκτη- 


defraudatores sunt, in quantum possident ? Sed qui 
videntur facere injuriam, unicuique ex contraria 
parte tanta gratificantur, quanta eis permittunt 
habere. Hec quippe ad eos pertinent, qui presen- 
tia elegerunt. Et adeo humani sunt, ut illis vitam 
donent. Atque exemplum ita quidem habet. Audi 
jam ipsam rem. Veritatis propheta adveniens docuit 
nos, quod omnium creator ac Deus duobus quibus- 
dam duo regna distribuit,bono et malo, dans malo 
quidem regnum hujus mundi cum lege, ita ut ha-^ 
beat potestatem injuriosos puniendi, bono autem 
largitus futurum perpetuum sse^ulum. Unumquem- 
que vero hominum liberum fecit, quique habeat po- 
testatem se tradendi cui velit, aut presenti malo, 


aut futuro bono. Ex quibus, qui presentia eligunt, p 


.- potestatem babent ut divites sint, in deliciis ac 
voluptatibus vitam agant,et similia omnia pro viri- 
bus percipiant. Nam futurorum bonorum nullum 


(a) Luc. νι, 29 ; Matth. v, 39. 


µένοι siciv; Οἱ δ᾽ 39 ἀδικεῖν νοµιζόµενοι τοσαῦτα 
ἑκάστῳ τῷ ἐξ ἐναντίας ὄντι χαρίζονται 99, ὅσα Ἂν 
αὐτοῖς ἔχειν συγχωρῶσιν. Αὐτῶν γάρ ἐστι ταῦτα 
τῶν τὰ παρόντα ἑλομένων. Καὶ εἲς τοσοῦτον φιλάν- 
θρωποί εἴσιν, ὡς τὸ ζᾷν αὐτοῖς συγχωρεῖν. Καὶ τὸ 
μὲν παράδειγµα οὕτως ἔχει. ἼἈχουε δὴ *9 αὐτὸ τὸ 
πρᾶγμα. 'O τῆς ἀληθείας παρὼν προφήτης *! ἑδίδα- 
ξεν ἡμᾶς, ὅτι ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς καὶ θεὸς δυσί 
τισιν ἀπένειμε βασιλείας δύο, ἀγαθῷ τε καὶ πονηρῷ, 
δοὺς τῷ μὲν xaxi τοῦ παρόντος κόσμου μετὰ νόµου 
τὴν βασιλείαν, ὥστ ἂν ἔχειν ἐξουσίαν κολάζειν τοὺς 
ἀδικοῦντας' τῷ 31339 δὲ ἀγαθῷ τὸν ἐσόμενον ἀίδιον €t 
αἰῶνα. "Έκαστον δὲ τῶν ἀνθρώπων ἐλεύθερον ἐποίη- 
σεν ἔχειν τὴν ἐξουσίαν ἑαυτὸν ἀπονέμειν ᾧ βούλεται, 
Ἡ τῷ παρόντι καχῷ ἢ τῷ μέλλοντι &yagip. "Qv οἱ 
ἑλόμενοι τὰ παρόντα ἐξουσίαν ἔχουσι πλουτεῖν, τρυ- 
φᾷν, ἴδεσθαι, καὶ πὰν ὃ τι ἂν δύνωνται. Τῶν γὰρ 
ἑσομένων ἀγαθῶν οὐδὲν Έξουσιν. Οἱ δὲ τὰ τῆς µελ- 


VARLE LECTIONES. 


15.35 Vid. sSuicer Thesaur. s. 
p. πατήρ O. 


v. Credner, Beitrege 1, 308. S. Tum  adjunxi ἓν c. O. 
33 [ta optime S, ὀφείλον absurde O, Epit. barbarice ὀφειλώς 39 μήν om. Ο. 59 τί ascripsi 


131 &c 


ex O et Epit. ?! ἄλλο τι C. Insequens xxl inserni c. O. 33 ὀφείλων 8, O, ὀφειλώς C, qui notat : Poena 
quadrupli in furto sancitur ους plurimis. 35 τοὺς ἑτέρου βασιλέως ὄντας p. τὸν (ἐν C add. ος conject.) 


ἑτέρου βασιλείᾳ οντα O. ?* 
xii 4. 99 οὔκουν C. 
€ 650. ΑΗ προφήτης παρών 6. ϱἳ ἴδιον OQ. 


ortasse ἡδέως. S. ?** Ita Ο c. S, ὑποστέη C. Cfr hom. r1, 
3 γαθά C. ?* ὧσιν ol p, εἶσίν οἱ 8 C, ωσιν ; οἱ 5. 9 Ita 0ο. S, χαρίζοντι C. 


31, 71, 


361 


CLEMENTINA. — HOMILIA XV. 


362 


λούσης βασιλείας κρἰναντες λαθεῖν, τὰ 9 ἐνταῦθα A possidebunt.Qui vero futurum regnum maluerunt 


ὡς ἀλλοτρίου βασιλέως ἴδια ὄντα αὐτοῖς νοµίζεσθαι ** 
οὖκ ἔξεστιν, Ἡ ὕδατος µόνου xal ἄρτου xal τούτων 
μεθ) ἱδρώτων ποριζοµένων πρὸς τὸ ἕῆν (ἐπειδὴ 
κοντὶ 59 ἀποθανεῖν οὐκ ἔξεστιν), ἔτι δὲ xal περιθο- 
λαίου tvàc, γυμνὸν γὰρ ἑστάναι οὐκ ἐφίεται 6, ἕνεχεν 
τοῦ παντὸς ὀρῶντος 7 οὐρανοῦ. 


VIII. El μὲν οὖν τὸν ἀκριθῆ τοῦ πράγµατυς λόγον 
ἀχοῦσαὶ θέλῃς 95, οὕς μικρῷ τάχιον εἴρηκας ἀδικεῖ- 
σθαι, αὐτοὶ μᾶλλον ἁδικοῦσιν. "Oct αὐτοὶ μὲν οἱ τὰ 
ἑσόμενα ἑλόμενοι lv τοῖς παροῦσι σύνεισι τοῖς xa- 
χοῖς 9, χατὰ πολλὰ τῶν ἴσων αὐτοῖς ἀπολαύοντες, 
αὐτοῦ ts τοῦ ζῇν, τοῦ φωτὸς, τοῦ 333 ἄρτου, τοῦ 
ὕβατος, τοῦ ἱματίου xai ἄλλων τοιούτων τινων. Οἱ δὲ 
ἀδικεῖν ὑπὸ σοῦ υοµισθέντες τοῖς ἐσομένοις ἀγαθοῖς 
ἀνδράσιν 59 οὐδὲν συνυπάρχουσιν. Καὶ ὁ πατὴρ πρὸς 
ταῦτα ἀπεχρίνατο' Νῦν µε ὅτε "! πὀπεικας ὅτι ol 
ἀδικοῦντες αὐτοὶ ἀδικοῦνται, οἱ δὲ ἀδικούμενοι μᾶλ- 
λον πλεονεκτοῦσιν, ἔτι μᾶλλον ἁδικώτατον ὅλων 53 poi 
φαίνεται τὸ πρᾶγμα, ὅτι ol μὲν δοχυῦντες ἀἁδιχκεῖν 
πολλά τοῖς τὰ ἐσόμενα ἑλομένοις συγχωροῦσιν * ol δὲ 
δοχκοῦντες ἀδικεῖσθαι αὐτοὶ ἁδικοῦνσιν, ὃτι τὰ ὅμοια 
οὗ παρέχουσιν ἐχεῖ τοῖς ἐνταῦθα αὐτοῖς συγχεχωρη- 
κόσιν, ἃ αὐτοὶ 53 αὐτοῖς συνεχώρησαν. Kal ὁ Πέτρος: 
Οὐ5δὲὰ τοῦτο ἄδιχον, διὰ τὸ ἐξουσίαν ἔχειν ἕκαστον τὰ 
παρόντα αἱρεῖσθαι Tj τὰ μέλλοντα, εἴτε μικρὰ etn, 
εἴτε μεγάλα. Ἰδίᾳ χρίσει καὶ βουλῇ ὁ ἑλόμενος οὖκ 
ἀδικεῖται. λέγω δὴ 9 o08' ἂν τὰ μικρὰ ἕληται, ἐπεῖ 
προέχειτο τὰ μεγάλα. Προέκειτο γὰρ αὐτῷ καὶ τὰ 
μ,χρά. Καὶ ὁ πατὴρ ἔφη ᾿Ορθῶς ἔφης, καὶ γὰρ 


&ccipere, iis non licet presentes res, utpote alieni 
regis, suas existimare, si excipias duntaxat aquam 
et panem,ita tamen ut cumsudoribus ad vivendum 
comparentur(neque enim ultro licitum est mori),si 
etiam excipias unum vestimentum ;non enim per- 
mittitur nudum oonsistere, propter ouncta perspi- 
ciens colum. 

VIII. Si ergo accuratam hujus negotii rationem 
audire cupias,quos paulo ante dixisti injuria affici, 
ipsi potius nocent. Quoniam illi quidem,qui elege- 
runt futura, usum rerum presentium simul cum 
malis hominibus accipiunt,cum aliis percipientes, 
nempe ipsam vitam, lucem, panem, aquam, indu- 
mentum et alia quedam hujusmodi. Qui vero a te 
putantur facere injuriam, in futuris bonis nulla ex 
parte cum aliis viris degent. Et pater ad heo re- 
spondit : Nuno quando persuasisti mihi, eos, qui 
injuriam faciunt, injuriam pati, eos autem, qui 
injuria afficiuntur, potius injuriam facere, adhuc 
amplius res omnium iniquissima mihi videtur, 
quoniam ii quidem,qui videntur conferreinjuriam, 
multa iis concedunt qui futura elegerunt; qui vero 
videntur injuriam sustinere,ipsi eam inferunt,quia 
hominibus, qui hio ipsis concessere, non prebent 
illic eadem, quibus illi ipsos donarunt. Et Petrus : 
Neque hociniquum est,quandoquidem unusquisque 
potestate preditus est. anteponendi vel presentia 
vel futura, sive parva sint, sive magna. Qui pro- 
prio judicio et consi*io deligit,non afficitur injuria, 
neque, inquam, licet parva preferat, quando ei 


εἴρηταί «wc Ἑλλήνων σοφῷ' Αἰτία ἑλομένων, θεὸς (! magna prostabant. Nam ei proposita etiam erant 


ἀναίτιος (45). 


que exigua sunt. Et pater ait : Recte locutus es. 


Etenim dictum est a quodam inter Grecos sapiente : Culpa deligentium est, Deus culpa caret. 


ΓΚ. Αλλ’ ἔτι μὴν xal τοῦτόν µοι δίελθε τὸν λόγον. 
Μέμνημαι τὸν Ἠλήμεντα εἶπόντα pov ὅτι τὰ ἁδική- 


IX. Sed et adhuc hano mihi enarra rationem. 
Memini Clementem mihi dicere,nos injurias et af- 


VARLE LECTIONES. 


*3 λαθεῖν, τά O, λαθεῖν τῶν C. Locum mendosum Schliemannus Clem. p. 239 sio emendat : τοῖς δὲ — 
ια Όντα αὐτοῖς — ὕδωρ µόνον xal oov — περιθόλαιον ἓν — 
ve 


(vac: λαθεῖν, τὰ ivt. ὡς ἀλλ. ac 
Ego malim : ol à βασιλέως ἴδιοι ὄντες οὐδενὸς ἐξουσίαν ἔχουσιν, st μὴ, x. τ. λ. 
”” γοµίζασβαι exh. etiam 
*5 Schliemannua Ἱ. ο. scribit ἐκόντὺ at nihil mutandum cl. Lobeck Phryn. p. 5 
* ἐφεῖται Ο. 9 Fort. πάντ loop vcoc: S. ϱδ βέλεις O. Subinde οὓς Ο οἱ ex conject, C, in c 


ἐξουαίαν ἔχουσιν Extbc, κ. τ. À. B8. 
αὐτῶν νοµίζεσθαι.. 


οὐδὲν αὐτοῖς λογίζεσθαι 
O, sed ad oram: Ἴσως νοσφίζεσβαι 


uj. textu 


ὡς. 5 Cotelerius reponit xaAoic, eamque lectionem in sua versione dedit expressam. Sed sana est vulgata. 


Mendum suspicatus est vir doctissimus, 


uod τοῖς χαχοῖς non masculinam, ut par erat, sed neutram 


Potestatem tribuerit. D. Neque O approbat Ci conjeoturam καλοῖς, cum exhibeat xaxotc. Tum ἀπολαθοντές 
ο. D, ἀπολαθόντες, C, Cfr. hom. χι, 26. * Lege ἓν τοῖς ἐσομένοις τοῖς ἆγ. àv,, quemadmodum En 


legebatur ἐν τοῖς παροῦσι αύνεισιν τοῖς καχοῖς 8. 9! ὅτε om. O. 5$ ὅλον C, 5 


S. 8C, 0 


ortasse οὗτοι S8. * 


VARIORUM NOTE. 


wi Καὶ γὰρ 
ἑλομένων, θΘεὸς ἀναίτιος. Pari modo apud Lucia- 
num de mercede conductis in fine: Μέμνησο τοῦ σο- 
ps λέγοντος, ὡς θΘεὸς &valttoc, ατία δὲ ἐλομένου 

t ut cujusdam veterum profertur in pseudo-Orige- 
nis Comment., ad Job cap. xxxvi, vers 7. Scripsit 
Plato lib. x De republica paulo ante finem ; Αἰτία 
ἱλομένου, Θεὸς dva.ttoc Sicque citatur α Justino 
Martyre Apolog. It, pag. 81 ; Clemente Alexandrino 
Strom. v, p. 613,ao Theodorito de Evangelica veri- 
tate ex Greca seu gentili philosophia serm. 6. Suis 
vero cum verbis miscet Clemens laudatus Pa»dagogi 
1, Sb! necnon Eusebius Przparat. evang. lib.vi, 
Cp. 230, et adversus Hieroclem p.542, 544, Denique 
Qregorii Nazianzenieo alludentis locus eat Inveotiva 


PATA&OL. GA. II. ' 


εἴρηταί τινι Ἑλλήνων cop αἰτία ]) prima contra Julianum p. 68: ᾿Αναίτιον γὰρ παρ- 


τάπασι κακῶν τὸ θεῖον, ἀγαθὸν τῇ φύσει τυγχάνον, xa 
τοῦ προελομένου τὰ τῆς κακίας. Justa itaque censura 
Ammonii Hermise Commentario in librum Aristote, 
lis De interpretatione: Καθάπερ à ἀπαιδεύτως παρ 
Ὁμήρῳ λέγων: 

Ἐγὼ δ᾽ οὖκ αἴτιός εἲμι. 

'AAAà Ζεὺς, καὶ Moipa, καὶ ἠεροφοῖτις Ἐριννύς. 
Il. T, 80, 87. Cor.— Par huio impia vox illa Diane 
&d Theseum,cum inscius, Venere ita volente,perdi- 
derit filium Hippolytum, apud Euripidem : 

᾽Ανθρώποισι δὲ 
θεῶν διδόντωῦ, εἶχὸς ἐξαμαρτάνειν. 


V. 1433, 1494. DRACE. 
43 


363 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


304 


fliotiones ad peccatorum remissionem pati. Et Pe- A µατα xal τὰ πάθη 95 el; ἄφεσιν ἁμαρτιῶν πάσχοµεν 


trus : Recte ita habet. Nos enim, qui futura ma- 
luimus, qua plura possidemus, seu vestes, seu 
cibos, seu potiones, seu alia quepiam, peccata 
possidemus, quia nihil debemus habere, uti paulo 
ante sermone deoclaravi. Omnibus pessessiones 
peccata sunt.Earum qualitercunque privatio adem- 
ptio est delictorum. Dixit pater : Recte habet, 
quemadmodum divieisti duos fines duorum regum, 
ut quis quod vult eligat ex iig que in alterutrius 
Sita sunt potestate. Quid vero, an et afflictiones 
juste patimur ? Et Petrus : Justissime.Quandoqui- 
dem enim eorum qui salvantur terminus est, sicut 
dixi, ut nemo aliquid habeat, multis autem multe 
suppetunt possessiones, que aliter et peccata, 
ideo per eximiam Dei humanitatem afflictiones in- 
ducuntur iis qui non pure vivunt, ut propter ali- 
quantam erga Deum charitatem per temporaria 
supplicia eternis ponis liberentur. 

X. Tum pater : Quid enim,nonne multos impios 
videmus pauperes ? Án propterea et illi inter eos 
qui salutem consequentur numerandi sunt ? Et, Pe- 
trus : Nequaquam omnino. Non enim probanda est 
inopia, si, que non oportet, appetat. Sio quoque 
nonnulli voluntate divites opum sunt pauperes,et 
tanquam facultatum cupidi puniuntur. Sed nec 
quod aliquis sit pauper, statim justus est. Potest 
quippe pauper esse pecunia, at eam cupere, aut id 
facere quod precipue non oportebat.Nam vel idola 
colit, vel blasphemat, vel fornicatur, vel indiffe- 
renler vivit, perjurus, mendax, aut infidelis. Cete- 
rum Magister noster fideles pauperes beatos predi- 
cavit (a), eosque non velut aliquid largientes : ne- 
que enim habebant;sed quia,cum nihil peccarent, 
ob id solum, quod inopie ergo eleemosynam non 
&ciebant, condemnari non poterant. Tum pater: 
Vere prorsus secundum propositam quaestionem res 
videntur recte habere : quare statui totam ordine 
audire doctrinam. 

XI. Et Petrus: Itaque deinceps studenti tibi 
discere que ad nostram religionem pertinent debeo 
ordine exponere doctrinam, ab ipso incipiens Deo, 
et ostendens ipsum solum dici debere Deum, alios 


(a) Matth. v, 3. 


Καὶ 6 Πέτρος ᾿Ορθῶς ἔχει xal οὕτως. Ἡμεῖς γὰρ 
oi ἑλόμενοι 314 τὰ ἐσόμενα, ἃ κεκτήµεθα πλε[- 
ova (46), εἴτε ἐσθήματα V εἶτε βρώματα, εἴτε ποτὰ, 
εἴτε ἄλλα τινὰ, ἁμαρτίας χεκτήµεβα, διὰ τὸ δεῖν µη- 
δὲν ἔχει, ὡς μικρῷ τάχιον διεῖλον τὸν λόγον. liac 
τὰ χτήµατα ἁμαρτήματκ δι, Ἡ τούτων ὅπως ποτὲ 
στέρησις ἁμαρτιῶν ἐστιν ἀφαίρεσις. Kal ὁ πατλρ 
ἔφη: ᾽Ακολούθως ἔχει, καθὼς διεῖλες 8 ὅρους τῶν 
δύο βασιλέων, τὰ ἐφ᾽ ἑκάστῳ τῶν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν 
αὐτῶν ὄντων αἱρεῖσθαι ὃ βούλεται. Tl δὲ καὶ τὰ 
πάθη 5 εἰ δικαίως πᾶσχομεν ; καὶ ὁ Πέτρος: Δικαιό- 
cata, Ἐπεὶ γὰρ 6 τῶν σωζοµένων ὄρος ἐστὶν, ὡς 
ἔφην, τὸ " μηδενὶ μηδὲ ὑπάρχειν, ὑπάρχει 3 δὲ 
πολλὰ πολλοῖς κτήµατα, xai ἄλλως ἁμαρτήματα, 
τούτου Ὑάριν ἐξ ὀπερθάλλούσης θεοῦ φιλανθρωπίας 
ἐπάγεναι τὰ πάθη τοῖς μὴ εἱλικρινῶς πολιτευοµένοις, 
ἵνα διὰ τὸ ποσῶς 8 φιλόθεον προσκαίἰροις τιµωρίἰαις 
αἰωνίων σωθῶσι κολάσεων. 

X. Καὶ ϱ πατήρ * Τί δὲ 68 οὐ πολλοὺς ἀσεθεῖς ὁρῷ- 
pev πένητας ; Εἶτα 85 παρὰ τοῦτο xal οὗτοι τῶν σω- 
ζομένων εἰσίν; Καὶ ὁ Πέτρος" Οὐ πάντως. OÀ γὰρ 
ἀποδεκτὴ ἡ πενία ὧν μὴ προσῆκεν ὀρεγόμένη. Ὥστε 
τινὲς τῇ ποραιρέσει πλουτοῦσι πενόµενοι 5 χρήµααιν, 
καὶ ὡς πλεονεχτεῖν ἐπιθυμοῦντες τιμωροῦνται. 33 ὅ 
Αλλ) οὐδὲ ἐν τῷ πένητα εἶναί τινα πάντως δίκαιός 
ἐστιν) Δύναται γὰρ πτωχὸς μὲν τοῖς χρήµασιν slvat, 
ἐπιθυμεῖν δὲ fj καὶ πράττειν B προηγουμένως οὐ ypX,.- 
"H γὰρ εἴδωλα σέθει, 7| βλασφημεῖ, ἤ πορνεύει, ἢ 
ἁδιαφόρως Cf, Ἡ ἐπιορχῶν, Ἡ ψευδόµενος, | ἀπίσεως 
βιούς. Πλὴν ὁ διδάσκαλος ἡμῶν πιστοὺς πένητας ἐμα- 
Κάρισεν 95, xal αὐτοὺς οὐχ ὡς παρεσχηκότας tt, οὐδὲ 
γὰρ εἶχον, ἀλλ᾽ ὡς μηδὲν ἁμαρτάνοντας €, καὶ ἐπὶ 
µόνῳ τῷ τὴν ἐλεημοσύνην μὴ ποιεῖν, δ.ὰ τὸ μὴ ἔχειν 
καταδικασθῆναι οὐκ ἔχοντας 6 Καὶ ὁ πατήρ' ᾽Άλη- 
θως πάνυ κατὰ τὴν. ὑπόθεσιν ὀρθῶς ἔχειν τὰ πρά- 
γµάτα φαίνεται, διὸ καὶ προαιρέσεως ἔγενρμην τῇ τᾶ- 


ξει παντὸς ἁπακοῦσαι τοῦ λόγου. 


ΧΙ. Καὶ ὁ Πέτρος" Οὐκοῦν τοῦ λοιποῦ σπεύδοντί 
σοι τὰ κατὰ τὴν ἡμετέραν θρησκείαν μαθεῖν, ὀφείλω 
τῇ τάξει τὸν λόγον ἐκθεῖναι ἀπ᾿ αὐσοῦ ἀρχόμενος τοῦ 
θεοῦ, xal δεικνὺς ὅτι αὐτὸν µόνον δεῖ λέγειν θεὸν, 


VARLE LECTIONES. 


55 παθήματα O. 9* ἐσθῆτα C. 5 El γὰρ iv πᾶσι τὰ κτήµατα προξενεῖν οἶδε τοῖς ἔχονσιν ἁμαρτή ματα 
P πᾶσι τὰ κτήµατα ἁμαρτήματα O. Idem scr. ὁπώσποτε 58 Ita O c. S, διείλας C. Ocourrit forma εἰλάμτιν 
οὗ. Pryn. p. 183), non autem, quantum sciami .oristus act. εἴλα S. Tum p: «& sensus postulat εἶναε, 


esse iu cujusvis poleslate. D S maluerit ovto«. 


8? Dedi καὶ τὰ πάθη ο. 0 


Κατὰ πᾶσιν (lectio monstruosa) 


C, παντάπασιν S ex conjectura. 9" τό D, τοῦ 6, Ο. 6 Ita O c. S, ὑπάρχῃ C. Tum omisi Ci τά ante 


αλλως ο. O. 83 τοσῶς Οἱ οἱ 8. € δὲ Clet 0, δή Ο. δὲ εἶτα add. ο, Ο. 95 4, τοῦ πένητος πενία, ἐὰν 


ὀρέγεταιε 


eiua: var. lect. ap. C ) àv οὐ x1 (ὥστε ὥσπερ conj. S) τινὲς τῇ προαίρεσει πλουτοῦσιν C. 658 Credner, 
y 


eitr. 1, 307. S. *' Ita 8 ὅτι μηὸ 
O τῆς ἑλ, 6. €* ἔχουσι 0. 


µαρτάνοντες 6 et Ο qui om. seq. xal & S additum. τὴν ἑλ. S, 


VARIORUM NOT.&. 


(46) "A κεκτήµεθα mÀAslova, elc. Duriuscule sunt 
hec adversus divitias dicta : unde & Metaphraste 
molliuntur Epitome cap. 127. Certe apud Epipha- 
nium heresi 30, cap. 17,Ebionei gloriantur ge esse 
&c vocari πτωχούς Inveni autem usurpatum comma 


verborum ipsorum in Ρέα Nili junioris, quam Ro- 
ma edendam curavit Mattheus Caryophilus p.1422, 
hoc pacto : Μάθετε, ἀδελφοὶ, τοῦτο, ὃτι ἡ τῶν πραγ- 
µάτων ὁπωσδήποτε στέρησις, ἁμαρτημάτων ἐστὶν ἄφα {-- 
βὲσις. Cor. 





. "i. 


369 


CLEMENTINA. — HOMILIA XVI. 


ἑτέρους δὲ µήτε λέγειν μήτε νοµίζειν, καὶ ὅτι ὁ A, vero nec dici nec existimari, hominem autem, qui 


παρὰ τοῦτο ποιῶν αἰωνίως ἔγει κολασθῆναι, ὡς eiq 
αὐτὸν τὸν τῶν ὅλῶν δεσπότην ἀσεθήσας τὰ μέγιστα. 
Καὶ ταῦτα εἰπὼν xal voit, ὑπὸ παθῶν ὁχλουμένοις xal 
νοσοῦσι καὶ δαιμονῶσι Ἱ τὰς χεῖρας ἐπιθεὶς xal εὖὐξά- 
µενος xal ἰασάμενος ἀπέλυσε τοὺς ὄχλους. Καὶ εἶθ- 
οὕτως εἶσιὼν τῶν συνηθεστέρων Ἡ ἁλῶν μεταλαθὼν 
ὕπνωσεν. 


386 'OMIAIA IT. 


I. Ὄρθρου δὲ ἐξιὼν ὁ Πέτρος xal ἐπιστὰς ἐπὶ τὸν 
συνήθη τοῦ διαλέγεσβαι τόπον ὄχλον πολὺν συνεστῶτα 
εἶδεν 13. Καὶ ἅμα, τῷ μέλλειν διαλέγεσθαι αὐτὸν εἰσῄει 
τις τῶν αὐτοῦ διακόνων λέγων Σίμων ἀπὸ ᾿Αντιο- 
χείας ἑληλυθὼς «ἐπ᾽ 7 αὐτῆς ἑσπέρας, μαθὼν ὑπο- 
σχόμενόν σε τὸν περὶ μοναρχίας πειεῖσθαι λόγον 75, 
ἔτοιμός ἐστι µετά qe 75 ᾿Αθηνοδώρου τοῦ Έπιχου- 
prloo διαλεγομένῳ σοι ἐπελθεῖν, πρὸς τὸ ἀντιλέγειν 
ἑημοσίᾳ πΆσι τοῖς ὑπὸ σοῦ ὁπώσποτε ὑπὲρ μοναρχίας 
λεγοµένοις λόγοις. Ταῦτα τοῦ διαχόνου λέγοντος, 
ἰδοὺ αὐτὸς εἶσῇει Σίμων μετὰ ᾿Αθηνοδώρου καὶ ἅλ- 
λων τινῶν τῶν ἑταίρων 78, καὶ πρὸ τοῦ τι τὸν Πέτρον 
φθέγξασθαι αὐτὸς προλαθὼν Eon: 


II. Ἔμαθον ὡς ὑπέσχου ἐχθὲς 7 τῷ Φαύστῳ, slc 
τὴν σήμερον δεῖξαι τῇῃ τάξει τὸν λόγον ποιούµενος, 
xal ἀπ᾿ αὐτοῦ ἀρχόμενος τοῦ τῶν ὅλων δεσπότου, ὅτι 
αὐτὸν µόνον δεῖ λέγειν θεὸν 18, ἄλλους δὲ µήτε λέγειν 
μήτε νοµίζειν, ὃτι ὁ παρὰ τοῦτο ποιῶν αἰωνίως κο” 
χασθῆναι ἔχει. Πρὸ πάντων δὲ ἀληθῶς καταπἐπληγ- 
ual σου τὴν ἀπόνοιαν 79, ὅτι ἤλπισας εἲς τὴν civ 
βούλησιν µεταπεῖσαι ἄνδρα σοφὸν, xal ταῦτα πρε- 
σθύτην, Αλλ’ οὐκ ἐπιτεύξῃ τῶν σῶν βουλευμάτων, 
ταύτῃ μᾶλλον, παρόντος ἐμοῦ, καὶ τοὺς 33 7 ψευδεῖς 
σου διελέγχοντος λόγους. Ἴσως γὰρ ἐμοῦ μὴ παρόντος 
ἁπατήθη ἂν ὁ σοφὸς Ὑέρων, ἰδιώτης Ov τῶν παρὰ 
Ἰουδαίοις δηµοσἰᾳ πεπιστευµένων 9 βίθλων. Καὶ τὸ 
νῦν τοὺς πολλοὺς ὑπερθήσομαι λόχους, ἵνα τῆς ὑπο- 
σχέσεώς σου τάχιον τὸν ἔλεγχον ποεήσωµαι, Δίὸ ἐφ' 
ἡμῶν αὐτῶν τὰς Γραφὰς εἰδότων, ὃ ὑπέσχου λέγειν, 
ρξαι, El δὲ τὸν ἔλεγγον αἰδούμενος ἐφ᾽ ἡμῶν αὐτῶν 
τὴν « ὑπόσχεσιν παραλιπεῖν θέλεις, αὐτάρχης xal 
οὕτως ἡ ἀπόδειξις ὅτι ψεύδῃ δ3, xag ὅτι ἐπὶ τῶν τὰς 
Γραφὰς εἰδότων εἰπεῖν οὐκ ἐτόλμησας, Καὶ vov δὲ τί 
σε ἀναμένω λέγειν, μέγιστον ἔχων µάρτυρα τῆς 
ἐσεώς σου τὸν παρεστῶτα γέροντα; Καὶ ταῦτα 


εἰπὼν ἐμθλέψας τῷ πατρὶ ἔφη Εἶπέ pot, ἀνδρῶν D 


πάντων τιµιώτατε, οὐχὶ οὗτος ὁ ἀνὴρ ὑπέσχετό σοι 
δεῖξαι σήμερον, ὅτι tlc ἐστὶ θΘεὸς και οὐ χρὴ ἕτερόν 
τινα λέγειν ἢ νοµίζειν θεὸν 99, 6 δὲ παρὰ ταῦτα ποιῶν, 
ὡς τὰ µέχιστα ἁμαρτάνων, αἰωνίως κολασθῆναι ἔχει ; 
"H γὲρ οὐχ ἀποχρίγῃ pot s 

HL Καὶ à πατὴρ ἔφη ' Καλῶς ἂν τὴν μαρτυρίαν 


Secus fecerit, perpetuo supplicio multandum, ut - 


qui in ipsum universorum Dominum maxime im- 


pius exstiterit. Atque his dictis, cumque aliqua - 


perpessione infestatis, egrotantibus et demoniacis 
imposuisset manus, item precatus esset ac eos .cu- 


rasset, dimisit populum. Et postea ita ingressus, . 
solito, admodum cibo percepto, se somno dédit. E 


HOMILIA XVI. 


I. Mane vero egressus Petrus, cum venissetad 
locum,in quo disserere solebat,ingentem hominum ^... 


multitudinem convenisse vidit. Et simul ac ipse 
jam esset locuturus, introvit quidam ex ejus dia- 


conis, dicens : Simon, qui ab Antiochia ipsa ve-  . ' HE 
B spera venit, audiens te promisisse de monarchia 


geu principatu unius verba esse facturum, paratus 
est una cum Athenodoro Epicureo tibi disserenti 
intervenire, ut palam impugnet omnia quecunque 


pro monarchia 8 te quomodocunque proferentur 
verba. Hec dicente diacono ecce ingressus est Si- . 


mon cum Áthenodoro aliisque nonnullis sodalibus : 
et, ante quam Petrus aliquid proferret, ipse anti- 
cipans ait : 

II. Comperi, te heri Fausto pollicitum esse, quod 
hodie habito sermone ordine esses ostensurus, et 
incipiendo ab ipso universorum domino,eum solum 
dicendum esse Deum, alios vero neque dicendos, 
neque existimandos, quoniam qui secus fecerit, 
perpetuo supplicio multabitur. Ante omnia autem 
vere vecordiam tuam demiratus sum, quod spera- 
veris te posse in tuam sententiam adducere virum 
sapientem, ad hec senem. At que vis non obtine- 
bis, me potissimum presente tuosque redarguente 
falsos sermones. Forte enim absente me deceptus 
fuisset sapiens senex, cum imperitus sit librorum 
qui Judeis palam sunt traditi. Et nuno multis 
verbis supersedebo, ut citius promissionem tuam 
confutem. Quocirca coram nobis Seripturarum pe- 
ritis quod pollicitus es incipe dicere. Sin autem re- 
prehensionem veritus coram nobis vis promissum 
omittere etiam sic sufficiens erit probatio, quod 


fallas, quandoquidem coram hominibus Scripturas - 


callentibus non ausus sis loqui. Et vero jam cur 
exspecto ut dicas,qui maximum habeo testem pol- 
licitationis tue astantem senem? Et post hec verba 
patrem intuitus, ait : Dic mihi, virorum prestantis- 
sime, nonne iste homo tibi pollicitus est ostensu- 
rum se hodie unum Deum esse, nec alium dicendum 
aut habendum Deum, illum autem,qui secus fece- 
rit tanquam peccatorem maximum perpetuo suppli- 
cio multandum esse? An enim non respondes mihi? 

11. Respondit pater : Recte a me testimonium 


VARUE LECTIONES. | 
9 λέλέχειν (sic) Ο. 99 δαιμονιῶσι 6, συνήθων O, quod prestat. 7? Ita O o. 8, ἴδεν C. 73 àx' D, àr' 


C, 0. ? λέγων 0, 


15 γε om. Ο. Tum διαλε 
π x9k 0. 


opévp O 
θεόν addidi cum O et Epit. ή vun C, ὑπόνοιαν Epit, 99 πεπιστωµένων O, qui deinde τὰ 


c. Epit., διαλεγοµένου C. 79 τῶν ἑταίρων om O. 


νῦν 5 σήν Οἱ et 8 invitis codd. ** Ite O ο. D, ψευδής C, qui conj. φεύδεις Bpil. ψευδῆ «à ὑπεσχημένα Cfr. 
infra 8 55 θεόν Ο. ** fj γὰρ οὐχ! ἀπόκριναί µοι con]. D. W X 


366... 





΄ 











361 


S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


308 


postulare, Simon, si antea Pelrus negasset. Nuno À παρ᾽ ἐμοῦ ἀπῄτεις, Σίµων, et πρότερον ἠρνεῖτο ὁ 89 


autem non verebor dicere quae dicenda sunt. Arbi- 
tror te ira constrictum ac inflammatum velle dispu- 
tationem suscipere : porro neque convenit te hoc 
facere, neque nos tali prebere aurem, quoniam id 
pugnam videre est,et non ad veritatem juvari.Atque 
nunc, ex Greca eruditione sciens, quo modo gerere 
se debant disceptantes, commonebo. Uterque ves- 
trum dogma suum exponat, et alternis verba fiant. 
Quod si solus Petrus explicet suam sententiam, tu 
vero tuam reticeas, fieri potest, ut aliquis & te 
prolatus sermo et tuam et illius opinionem premat, 
atque ut uterque vestrum, licet revera sit illo ser- 
mone victus, non videatur tamen superatus, sed is 
80lus, qui suam opinionem exposuit, ille vero, qui 
non exposuit, non videatur pariter esse superatus, 
immo superasse existimetur. Et Simon respondit : 
Faciam quemadmodum dicis : verum valde timeo, 
ne jam ipsius verbis occupatus non sis judex veri 
Btudiosus. 

IV. Et Pater respondit : Ne me cogas temere ac 
indicta causa tibi assentiri,ut judex videar veritatis 
&amana. Quod si vera audire cupis, tua potius sen- 
tentia preoccupatus sum. Ao Simon : Quomodo es 
preoccupatus, qui nescis quid sentiam ? At pater: 
Facile est illud cognoscere : et quonam pacto,audi. 
Pollicitus es, & te falsi convictum iri Petrum, qui 
unum esse Deum asserat. Ceterum qui promittit 
se falsi redarguturum assertorem unius Dei,is non 
idem affirmat ac ille evidentissime vera loquens.Si 
enim idem diceret cum eo, qui ementita loquitur, 
ipse quoque esset mendax : si vero contraria dicere 
8e ostendit, tunc verus est. Non alia ergo ratione 
predicatorem unius Dei esse mendacem pronuntias, 
nisi quia multos deos esse censes. Atqui multos 
deos esse ego quoque aio. Idem igitur, quod tu, 
ante disceptationem dico, et pro te potius sum oc- 
cupatus. Quare non debes de me esse anxius, sed 
Petrus, quia adhuc contra atque ille sentio. Pro- 
pterea post disputationem vestram spero,quod veri 
studiosus judex, deposita anticipatione, prevalenti 
consensurus sim orationi. Hec cum pater dixisset, 
sensim clamor quidam laudationis a populo exortus 
est quoniam ita pater esset locutus. 

V. Porro Petrus dixit : Ego, sicut controversie 
' arbiter pronuntiavit, agere sum paratus : jamque 


Πέτρος. Νῦν δὲ οὐκ αἰδεσθήσομαι λέγειν ἃ δεῖ λέγειν, 

Οἶμαί σε ὀργῃ πεπρησμένον 95 διαλεχθῆναι θέλειν, 

ὅπερ ἀνοίκειόν σοι τοῦτο 37 ποιεῖν, καὶ ἡμῖν τοιοῦτον 

ἐπακούειν, ὅτι µάχην ἐστὶν S18 ἱστορῆσαι, καὶ οὐ 

πρὸς ἀλήθειαν ὠφελεῖσθαι. Καὶ νῦν ἐξ Ἑλληνικῆς 

παιδείας, ὡς χρὴ τοὺς ζητοῦντας ποιεῖν, εἰδὼς ὑπο- 
µνήσω. Ἑκάτερος ὑμῶν τὸ ἑαυτοῦ δόγµα ἐκθέσθω, 
καὶ εἰς ἕτερον ol λόγοι γενέσθωσαν 53. Ἐὰν δὲ Πέτρος 
μόνος ἐκθῆται τὸ ἑαυτοῦ φρόνηµα, σὺ δὲ τὸ σὸν σι- 
ωπᾷς, ἑνδέχεταί τινα λόγον ὑπὸ σοῦ ῥηθέντα θλίδειν 
τὸ αὐτοῦ 39 xal τὸ σὸν φρόνηµα, καὶ ἀμφοτέρους ὁμᾶς 
ὑπὸ τοῦ λόγου ἠττηθέντας μὴ φαίνεσθαι ἠττημένους, 
ἀλλὰ τὸν ἐχθέμενον τὸ φρόνημα, τὸν δὲ μὴ ἐκθέμενον 
ὁμοίως ἠττήμένον δὲ μὴ πρόδηλον εἶναι, ἀλλὰ xal 
νενικηκέναι νοµίζεσθαι. Καὶ ὁ Σίμων ἀπεκρίνατο * 
Ἡοιήσω ὡς λέγεις, ἀθυμῶ δὲ µήπως ἤδη προειλημ- 
μένος αὐτοῦ τοῖς λόγοις οὗ φιλαλήθης ἔσῃ κριτής. 


IV. Καὶ 6 πατὴρ ἀπεχρίνατο' Μή µε βιάζου ἀχρί- 
τως συνθέσθαι σοι, ἵνα δόξω φιλαλήθης εἶναι κριτής, 
εἱ δὲ τἀληθῆ ἀκοῦσαι θέλης 3, τῷ cip φρονήματι 
μᾶλλον προείληµµαι. Καὶ ὁ Σίμων: Πῶς προεἰλη- 
ψαι, οὖκ εἰδὼς ὃ φρονῶ; Καὶ ὁ πατήρ' Τοῦτο ῥά- 
διόν ἐστιν εἶδέναι, καὶ πῶς, ἄκουσον, Ἐλέγξεικ 3 
ὑπέσχου Πέτρον ἕνα θΘεὸν λέγοντα εἶναι, ὅτι ψεύ- 
δεται ὁ δὲ τὸν 3 Ένα λέγοντα ψεύσµατος ἑἐλέγξαι 
ἑπαγτελλόμενος, πάντως εὔδηλον ὡς ἐκεῖνος ἆλη- 
θεύων, οὐ τὸ αὐτὸ 35 λένει. El γὰρ τῷ καταψευδομένφ 
τὸ αυτὸ 819 λέγει, καὶ αὐτὸς ψεύδεται, εἰ δὲ τὰ 
ἑναντία λέγων ἀποδείκνυσιν, τότε ἀληθεύει. Οὐκ 
ἄλλως οὖν τὸν ἕνα θΘεὸν εἶναι λέγοντα ψεύστην λέγεις, 
εἰ µή τι ἂν ὅτι πολλοὺς δοξάζης 9 θεούς. θΘεοὺς δὲ 
πολλοὺς εἶναι κἀγὼ 9! λέγω. Τὸ αὐτοὺ οὖν σοι πρὸ τῆς 
ζητήσεως λέγων, aol μᾶλλον προείληµµαι. Καὶ κατὰ 
τοῦτο ἀγωνιᾷν περὶ ἐμοῦ οὐκ ὀφείλεις, ἀλλὰ Πέτρος, 
ὅτι ἀκμὴν αὐτῷ τὰ ἑναντία φρονῶ. Ὅσπερ 9 μετὰ 
τὴν ὀμετέραν ζήτησιν ἐλπίζω φιλαλήθης ὧν xpttic, 
πρόληψιν ἁποδυσάμενος, τῷ ἐπικρατοῦντι συνθέἐσθαι 
λόγῳ. Ταῦτα τοῦ πατρὸς εἰπόντος ἠρέμα Box τις ἐπαί- 
νου ἐκ τῶν ὄχλων ἐγένετο ἐπὶ τῷ οὕτως τὸν πατέρα 
διαλεχθῆναι. 


V. Καὶ ὁμῶς ὁ Πέτρος ἔφη * Εγὼ, ὡς ὁ τῶν λόγων 
µεσίτης εἴρηκεν, ποιεῖν ἔτοιμός elut, καὶ ἤδη moti 


absque ulla mora meam de Deo sententiam ex- [) πρὸ πάτης ἀναθολῆς τὸ ἐμὸν περὶ θεοῦ ἐχθγήσομαι 


plicabo. Unum ego esse Deum assero, conditorem 
coli et terre omniumque iis contentorum.Ac alium 
neque dicere, neque extimare licet. Tum Simon 
Ego autem aio, à Scripturis qua apud Judaeos cre- 
duntur, dici multos deos, nec de eo succensere 


φρόνημα. Κάγὼ ἕνα θεὸν εἶναι λέγω, τὸν πεποιηκότα 
τὸν οὐρανὸν xxl τὴν γῆν καὶ τὰ iv αὐτοῖς πάντα. 
”λλλον τε οὔτε λέγειν, οὔτε νοµίζειν ἔξεστιν. Καὶ ὁ 
Σίμων. Ἐγὼ δὲ Ὁ φημι τὰς πεπιστευµένας ΤΓραφὰς 
παρὰ Ἰουδαίοις πολλοὺς λέγειν θεοὺς, καὶ μὴ ἆχαλο- 














VARI LECTIONES. 


86 6 om. O. 96 Ita O et ex conject. C, qui πεπρισμένον in textu, ὀργῆς πεπλησμµένον Epit. 134 approbante 
D. *' col τε O. Idem c. cod. Reg. 804 τοιούτων s. τοιοῦτον. Tum. bi ixo ety C. r^ καὶ τν "Hh DE κρίνοντι 
τοὺς λόγους δοτέον O. 33 Clerici mendum θλίθλειν repetiit S. 9? ἑαυτοῦ C. *! )στομένον Ο. ?5 εἰ γὰρ 
τἀληθῆ βούλει μαθεῖν C. 33 ἐλέγχειν Β. 9* τόν adjunxi c. O, qui om. ψεύσµατος. 35 ὡς ἀληθεύων, τὸ αὐτό 
p. πάντως εὔδηλον ὡς ἐκεῖνος ἀληθεύων, οὗ τὸ αὐτό C. 3 δοξάζεις C." φημί O. Lectionem λέγων, col 
ejusdem 2od. jam vidit C, in cuj. textu λέγω col, 99 ὅπερ C. 9 δέ om. Ο. 





369 CLEMENTINA. — HOMILIA XVI. 


παΐνειν ἐπὶ τούτῳ τον Θεὸν, τῷ αὐτὸν διὰ τῶν Γραφῶν A Deum, quoniam ipse per Script 
αὐτοῦ πολλοὺς θεοὺς 109 εἰρηχέναι, deos prolocutus est. 

ΥΙ. λὐτίκα γοῦν ἐν τῇ πρώτῃ φωνῇ τοῦ νόµου φα[- VI. Statim ergo in prima legis 
wai xal ἑαυτῷ 330 αὐτοὺς ὁμοίους ! λέγων. Οὕτως — ao se predicare dignoscitur. Ita e 
γὰρ χέγραπται, ὡς ὅτι τῷ πρώτῳ ἀνθρώπῳ, ἐντολὴν — quod,oum primo homini precepto 
ἴχοντι παρὰ τυῦ θεοῦ, ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ iv τῷ — de cunctis arboribus paradisi cor 
παραδείσῳ φαγεῖν, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν κα- — derettamen dearborecognoscendi 
λὸν καὶ πονηρὸν μὴ φαγεῖν, ὁ ὄφις διὰ τῆς γυναικὸς — Berpenspermulierem,promittendc 
ixl ὑποσχέσει τοῦ γενέσθαι αὐτοὺς θεοὺς φαχεῖν αὖὐ- — comedere persuasos fecit aspicere, 
τοὺς πείσας, ἀναθλέψαι ἐποίησιν " καὶ εἶθ᾽ οὕτως ὁ — aspexerunt, Deus istis dixit: Ec 
Gc ἀναθλέψασιν αὐτοῖς ἔφη: Ἰδοὺ γέγονεν Αδὰμ, — quasi unus ez mobis(a). Itaque 
ὡς dle ME? ἡμῶν. Ὁ μὲν οὖν ὄφις εἰπών - Ἔσισθε — dixit : Evilis sicut dii (b), quasi di 
ὡς col, ὡς ὄντων θεῶν elpsxüc φαίνεται" ταύτῃ — tus apparet, eo magis quod Deus 
μᾶλλον fj* xal θεὸς ἐπεμαρτύρησεν εἴπών: 'IBob — testimonium, iis verbis : Ecce 
ovv "ABàp ὡς εἷς ἐξ * ἡμῶν. Οὕτως ὁ τοὺς — quasi unus ez nobis. Ita qui multc 
πολλοὺς εἰπὼν ὄφις εἶναι θεοὺς οὐκ ἐψεύσατο. Ἠάλιν ruit serpens, mentitus non est. F 
δὲ τὸ Ὑεγράφθαι 5" Θεοὺς οὐ κακολογήσεις καὶ " quod scriptum est: Diis non detra 
ἄρχοντας τοῦ λαοῦ σου οὐ κακῶς ipsic, πολλοὺς — populi tui non maledices (c), pluret 
σημαϊνει θεοὺς, οὕς οὐδὲ κακολογεῖσθαι θέλει. ᾽Αλλὰ — quibus nec maledici vult. Sed et a 
ααὶ ἄλλοθί moo γέγραπται" El ἑτόλμησε Orb Üw- δὲ ausus est Deus alius ingredi 
poc εἰσελθεῖν, xal λαθεῖν ἑαυτῷ ἴθνος ix µέσου — gentem de media gente, sicut ego. 
νους, ὡς ἐγὼ Κύριος ὁ θεός. Ti * εἰπεῖν εἰ — Illud : Sí ausus est. Deus alius, ta. 
τόλμησε Θεὸς ἕτερος, ὡς ὄντων ἑτέρων εἴρηχεν. — dixit. Et alias : Dii, qui celum et 
Καὶ ἄλλοτε 7* Θεοὶ oi τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν — runt, pereant (e): velut non peritur 
vix ἐποίησαν, ἀπολέσθωσαν: ὡς μὴ τῶν πεποιη- runt. Et alio loco ait : Atlende tii 
χίτων ἀπόλλυσθαι μελλόντων ** Καὶ ἄλλῃ που λέγει — vias diis aliis, quos ignoraverunt p. 
"Exvyt σεαυτῷ, μὴ πορευθεὶς λατρεύσῃς θεοῖς ἐτέ- — quam alii dii sint, quos sequinon 
ῥοις, οἷς οὐκ ἤδεισαν οἱ πατέρες σου, dc ὄντων 833 — Et iterum : Nomina deorum aliori 
fü ἑτέρων, οἷς καὶ μὴ ἐξαχολουθεῖν αὐτοὺς λέγε. — im labia tua (0). Bio quoque m 
Καὶ πάλιν. Ονόματα θεῶν ἑτέρων oóx ἀναθήσεαι — quorum non vult proferri nomina. 
ἐπὶ τῶν χειλέων σου. Καὶ ἐνταῦθα πολλοὺς θεος — ptum est: Dominus Deus tuus ij 
λέγει, ὤν τὰ ὀνόματα ὀνομάζεσθαι οὐ θέλει, Καὶ πάλιν C rum (h). Et adhuc : Quis simili 
Ὑάγραπται" Κύριος ὁ θεός σου, οὗτος θεὸς τῶν — diis (i). Ac rursus : Deus deorum 
θεῶν. Καὶ πάλιν. Τίς ὅμοιός σοι, Κύριε, iv θεοῖς; — rumque : Deus stetit ἐπ synagoga. 
Καὶ πάλιν: θεὸς θεῶν Κύριος. Καὶ πάλιν: Ὁ θεὸς — autem deos dijudicat (D). Unde mi 
lem ἓν συναγωχῇ θεῶν, ἓν μέσῳ δὲ θεοὺς διακρί- — tot Scriptuarum vocibus multos « 
vt, Ὅθεν θαυμάζω πῶς τοσούτων φωνῶν ἐγγράφως — bus, tu affirmaveris non oportere 
μαρτυρουσῶν πολλοὺς εἶναι θεοὺς, σὺ διαθεθαίωσαι ** — esse existimare. De reliquo, si qu 
μὴ δεῖν μήτε λέγειν µήτε εἶναι νοµίζειν. Λοιπὸν πρὸς — dicta habes effari, coram omnibu 
τὰ ααφᾶς ῥηθίντα εἴτι 9 ἔχεις εἰπεῖν, ἐπὶ πάντων λέγε, 

VIL Καὶ ὅ Πέτρος ἔφη Σοντοµώτερον ἄχουε VII. Respondit Petrus : Brevite 
πρὸς B εἴρηχας, Αὐτὸς à vópoc ὁ πολλάκις εἰπὼν — objeoisti : Eadem lex, que sep. 
θεοὺς, αὐτὸς τῷ Ἰουδαίῳ ὄχλῳ Aéyst* Ἰδοὺ Κυρίου ipsa Judaico populo ait: En, Dx 
τοῦ Θεοῦ σου à οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάντα — calum celi, et omnia quz in eis su 
ὃστ ἐστὶν bv αὐτοῖς, συμπεριλαθὼν, ὅτι εἰ καὶ ει — prehendere, quod licet dii existar 
θεοὶ, ὑπ᾿ αὐτόν εἶσιν τουτέστιν ὑπὸ τὸν τῶν !9* Ἴου- — est, sub Deo Judeorum. Et iterui 
δαίων Θεόν Καὶ πάλιν "Ort Κόριος ὁ Θεός σου, p Deus tuus ipse est Deus. in calo & 








(a) Gen. n1, 22. Φ Jos. xxr, 7, apud LXX. 
|) Gen. m, 5. (A) Deut. x, 17. 
(c) Exod. xxr, 28. 4) Psal. rxxxv, 8. 
Deut. iv, 24. (k) Psal. xvm, 1. 
(e) Jer. x, 11. |) Psal. rxxxi, 1. 
Deut. xri, 6. (m) Deut, x, 44. 


VARLE LECTIONES. 


19 Pro vbb. καὶ μὴ χαλεπαίνειν — πολλοὺς θεούς lacuna est in O. Ex C: reposui 
&letS8omissum. Ita O et ex conject. 8, in eujus textu Ci ὁμοίως. Tum apposui 
*ddidic. Ο. * $0, D. 3 C. 9 ἐξ adjeci c. O, 5 πάλιν τοῦ (τὸ Cl.) epigtat C. *«óC. 
ησαν, ἀπολέσθωσαν' ὡς τῶν, quie desunt in utroque Hom. codd., sad. ex seq.c.8. ' 
λ]σθωσαν p. πεπ. ἀπ. μελλόντων O. 3 διακρινεῖ O. ** διαδεδαιοῦσαι O. !* e textui redd 
missum erat & Cl et δν "9 τῶν add. ο. O. 


-—. 


911 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 312 


deorsum, et. non. est. alius. prater eum (a). Et alibi A οὗτος Θεὸς ἓν τῷ οὗρανῳ ἄνω, καὶ iv cà Υγῇ xd- 
Scriptura dicit Judeorum populo: Dominus Deus τω xal οὐκ ἔστι ἄλλος πλὴν αὐτοῦ. Καὶ ἄλλῃ 
tuus ipse est Deus deorum (b), ita ut quamvis dii — woo λέχει ἡ Τραφὴ τῷ Ιουδαίων ὄχλῳ * Κύριος ὁ 
existant, sub Judeorum Deo sint. Et aliis verbisde θεός σου, οὗτος θεὸς τῶν θεῶν, ὥσπερ !! ὅτι cl 
eo ait Scriptura: Deus magnus et verus, qui non ac- καὶ εἷσι θεοὶ, ὑπὸ τὸν Ιουδαίων Θεόν εἶσιν. Kal ἄλλῃ 
cipit personam, neque sumet munera, facit judicium που περὶ αὐτοῦ λέγει ἡ Γραφή: 'O θεὸς Ó nives 
pupillo et vidus (c). Scriptura Deum Judeorum καὶ ἀληθινὸς, ὃς οὐ λαμθάνει εἷς !* πρόσωπον, 
nuncupando magnum et verum οἱ facientem judi- οὐδὲ μὴ λάδῃ δῶρον, ποιῶν xplow 333 ὁὀρφανῷ 
cium, alios pusillos neo veros denotavit. Sed et καὶ χήρᾳ Μέλαν δὲ xal ἀληθινὸν καὶ χρίσιν ποιοῦν- 
altero quodam in loco Scriptura dicit : ivo ego, Άτα τὸν τῶν 1? Ἰουδαίων ἡ Γραφὴ εἰποῦσα θεὸν, τοὺς 
dicit Dominus, non est. alius Deus prxter me. Ego — &Aiouc μικροὺς xai οὐκ ἀληθινοὺς ἐσήμανεν. ᾽Αλλὰ 
primus, ego novissimus, prater me non est Deus (d). καὶ ἄλλῃ που λέχει ἡ Γραφή * Ζω ἐγὼ, λέγει Κύριος, 
Ac rursum : Dominum Deum tuum timebis, et illi — obx ἔστι θεὸς ἕτερος πλὴν ἐμοῦ. Ἐγὼ πρῶτος, 
soli servies (6). Et adhuc : Audi Israel, Dominus ἐγὼ μετὰ ταῦτα, πλὴν ἐμοῦ θεὸς οὖκ ἔστιν. Kal 
Deus vester Dominus unus est (f) Sicque multa πάλιν. Κύριον τὸν Θεόν σου φοθηθήσῃ, xal αὐτῷ 
testimonia cum juramento consignant, Deum unum ,, µόνῳ λατρεύσεις. Καὶ πάλιν" ᾿Αχουε Ἰσραὴλ, Κύ- 
esse, et preter illum non esse Deum. Unde miror,  ῥριος ὁ θεὸς ὑμῶν !* Küóptoc elc ἐστίν. Καὶ ὁμῶς πολ- 
quaratione,cum tot loca testenturunumesse Deum, λαὶ φωναὶ μεθ) ὄρχου ἐπισφρανίζουσι , ὅτι εἷς 
tu multos esse affirmes. ἐστὶν ὁ θεὸς, xal πλὴν αὐτοῦ οὐκ  ἔστι θεός. Ὅθεν 
θαυμάζω, πῶς τοσούτων μαρτυρουσῶν φωνῶν ἕνα εἶναι θεὸν, σὺ πολλοὺς εἶναι λέχεις. 

VIII. Et Simon : Principio ea mihi tecum fuit VIII. Καὶ ὁ Σίµων' Ὁ λόγος τὴν ἀρχὴν ἦν got πρὸς 
conditio, ut ex Βοπἱρίατίς convincerem te menda- σὲ, ἀπὸ Γραφῶν ἐλέγξαι σε, ὅτι ψεύδῃ λέγων μὴ πολ- 
cii, dicentem nequaquam multos vocaridebere deos. λοὺς 15 δεῖν φθέγγεσθαι θεούς. Ὅθεν πολλὰς ἐγγράφους 
Quocirca multis Scripturarum vocibus ostendi, ab Έἔδειξα φωνὰς, ὅτι αὐταὶ αἱ θεῖαι Γραφαὶ πολλοὺς φθέγ- 
ipsis Scripturis divinis plures pronuntiari deos. «ovra: θεούς. Καὶ ὁ Πέτρος * Αὐταὶ αἱ πολλοὺς φθεγγό- 
Tum Petrus : Ipse, que multos deos pronuntiant, Ἅµεναι θεοὺς Γραφαὶ, αὐταὶ παρῄνεσαν ἡμῖν εἰποῦσαι * 
Seripture eedem adhortate nos sunt his verbis :  'Ovópatz θεῶν ἑτέρων οὐκ ἀναθήσεναι ἐπὶ τῶν χει- 
Nomina deorum aliorum non ascendent in labia λέων σου. Οὕτως οὗ παρὰ τὸ γεγραμμένον ἔφην, ὦ 
tua (g). Sio preter id, quod βοσϊρίαπι est, nonlocu- Σίμων. Καὶ ὁ Σίµων * "Ακουσον πρὸς αὐτὸ καὶ σὺ, ὦ Πέ- 
tus sum, Simon. Et Simon : Audi ad hoo et tu Pe- — «pe. Αμαρτάνειν µοι δοχεῖς, ὅτι αὐτῶν καταλέγεις, τῆς 
tre. Peccare mihi videris, qui diis detrabis, cum Γραφῆς λεγούσης οὗ καχολογήσεις, xal ἄρχοντας t€ 
Scriptura dicat : (Diis) non detrahes, principibus τοῦ λαοῦ σου οὐ κακῶς ipsic. Καὶ ὁ Πέτρος, Οὐχ 
populi tui non maledices (h). Ao Petrus : Non pecco, { ἁμαρτάνω, Σίμων, ἀχολούθως ταῖς Γραφαῖς τὴν απώ- 
Simon,consequenter Scripturis perditionem eorum — Aetav αὐτῶν mpocngalvov* 338 οὕτω γὰρ γέγρα- 
prenotans : ita enim scriptum est : Dií qui celum — vxa«* θεοὶ, ol τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν οὐκ ἐποίη- 
εἰ terrum non. fecernnt, pereant (i), atque sio ille σαν, ἀπολέσθωσαν xal touto εἰπὼν οὐχ ὡς ἑνίων 
locutus est, non quasi quidam dii fecerint ea, οἱ πεποιηχότων, xal μὴ ἀπολλυμένων, ὡς ἡρμήνευσας "t. 
non pereant, quemadmodum interpretatus es.Unus Δηλοῦται γὰρ εἷς ὁ πεποιηχὼς τῷ ἀπαρχῆς Ύεγρα- 
enim deolaretur Creator eo quod initio scriptum Φφθαι' Ἐν ἀρχῇῃ ἐποίησεν à θΘεὸς τὸν οὐρανὸν xal 
est : In principio creavit Deus coelum et. terram (k). τὴν γῆν. Καὶ οὐκ εἶπεν Οἱ θεοί. Kal ἄλλῃ που 
Nec dixit : Dii. Et alibit ait : Etopera manuum ejus λέγει Ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ 
annuntiat. firmamentum (1). Atque in alio loco Βοτί- στερέωμα. Καὶ ἐν ἑτέρῳ τόπῳ 18 γέγραπται * Οἱ οὐὗ- 
ptum est : Coli ipsi peribunt, tu autem permanebis — pavol αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαμενεῖς εἷς τὸν 
fn siernum (m). αἰῶνα. 

IX. Dixit Simon : Ad hoo quod ego multos esse IX. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη, Πρὸς τὸ ἐμὲ δεῖξαι πολλοὺς 
deos ostendi ex Scripturis, quarum verba manifesta εἴναν θεοὺς ἀπὸ τῶν Γραφῶν, φωνὰς σαφεῖς παρέστη- 
exhibui, tu itidem vel plura testimonia ex iisdem σα, σὺ δὲ τοσαύτας !9 f| xal πλείονας φωνὰς ἀπὸ τῶν 
Seripturis attulisti, probans unum esse Deum,eum- D αὐτῶν Γραφῶν ἐνήνοχας, δεικνύων ὅτι εἴς incl θεὺς, 
que Judeorum. Et ad id quod dixi: Non oportet καὶ οὗτος Ἰουδαίων. Καὶ πρὸς τὸ εἰπεῖν µε OÀ δεῖ 








a) Deut. 1v, 39. ( Jos. xxirr, 7, apud LXX. 
b) Deut. x, 18. Exod. 22, 28. 
c) )bid., 17. 1) Jer. x, 11. 
Deut. 1v, 39. k) Gen. x, 1. 
e) Deut. νι, 13. [) Psal. xvii, 2. 
Ibid., 4. m) Psal. cr, 20. 


VARLE LECTIONES. 


" ὃς 0. 8 εἰς οπη. Ο. !* τῶν accessit ex Ο. !* ἡμῶν C..— 15 πολλούς O ex conject. D. αὐτά C. !* ἄρχ- 
ewta O, ex quo accessit seq. σου. !Τ ἑρμή)ευσας C. Tum τῷ O ο. S. τό C. Subinde ἀπ’ ἀρχῇ Ο. !* Τοχίυι 
tuddidi tóww & Cl et 8 omissum. !* γραφῶν ἃς σαφεῖς παρέστησα, σὺδὲὰς αὐτάς C. 





919 CLEMENTINA. — HOMILIA XVI. 


xmooystv θεοὺς, ἐπήγαγες πρὸς τὸ δεῖξαι, ὅτι Α diis maledicere, subjunxistl, ut declarares unum 


ες ἐστν 6. πεποιηχὼς, ὅτι ol μὴ πεποιηκότες 
ἀπολέσθαι ἔχουσιν. Πρὸς δὲ τὸ εἰπεῖν µε, ὅτι δεῖ 
θεοὺς λέγειν καθὸ 39 xal αἱ Τραφαὶ αὐτοὸς λέγουσιν, 
καὶ πρὸς τούτοις 3! ἔδειξας, Oct μὴ δεῖ αὐτῶν ὀνόματα 
φθέγγεσθαι, τῷ τὴν αὐτὴν Γραφὴν εἰπεῖν 3, ἀνόματα 
θεῶν ἑτέρων μὴ φθέγγεσθαι. "Enti οὖν αὐταὶ 33 αἱ 
Γραφαὶ πολλοὺς λέγουσιν εἶναι θεοὺς, xal ἄλλοτε ἕνα 
µόνον εἶναι, καὶ ὁτὲ μὲν μὴ χακολογεῖσθαι, ὁτὲ δὲ 
ααχολογεῖσθαι, 3 34 πρὸς τοῦτο τί δεῖ λογίσασθαι, 1] 
ὅτι αὐταὶ ἡμᾶς αἱ Γραφαὶ πλανῶσω; 


X. Kal à Πέτρος ἔφη' Οὐ πλανῶσιν, ἀλλ᾽ ἑλέγχουσιν, 
xal εἰς φανερὸν ἄγουσι τὴν ἐν ἑκάστῳ κατὰ τοῦ θεοῦ ἐν- 
δομυχοῦσαν ** ὥσπερ ὄφεως xax» προαἰρεσιν. Πολλοῖς 
Ἡρ καὶ διαφόροις τύποις ἑοωυῖαι πρόχεινται. "Exa- 
σος οὖν κηρῷ ἑοικυῖαν τὴν αὐτοῦ προαίρεσιν ἔχων, 
πειθλεψάµενος αὐτὰς xal πάντα εὐρὼν ἐν ara, 
ὑποῖον Θεὸν εἶναι θέλει 35, τὴν, ὡς ἔφην, χηρῷ ἐοι- 
καν προαίρεσιν ἐπιθαλὼν ἀπομάσσεται. "Eme! oov 
ὅτι 3 ἂν βούληταί τις περὶ θεοῦ φρονεῖν, ἐν αὐταῖς 
εὁρίσχει, τούτου χάριν ὁ μὲν πολλῶν θεῶν ἰδέας 11 
ἐπομάσσεται ἀπ᾿ αὐτῶν, καὶ ἡλεῖς τὴν τοῦ ὄντως 39 
ἐπεμαζάμεθα ἴδέαν 39, ἐκ τῆς ἡμετέρας μορφῆς τὸν 
ἀληθη ἐπιγνόντες τύπον. ᾽Αλλὰ xal ἡ ἔνδοθεν ἡμῶν 
φυχὴ τὴν αὐτοῦ εἶκόνα πρὸς ἀθανασίαν ἠμφίεσται. 
Ταύτης τὸν γεννήτορα ἐὰν καταλίπω, δικαία κρἰσει 
χαὶ αὐτή µε καταλιπεῖν ἔχει, αὐτῷ τῷ 99 co) o pact 
Ἱνωρίσασα ἄδικον, καὶ ὡς ἀπὸ δικαίου δικαίως χατα- 
λείψει µε; καὶ οὕτως τὴν duy,» μετὰ κόλασιν, τῆς 
ἐπ᾿ αὐτῆς ἀπολειφθεὶς ?! βοηθείας, φθαρήσοµαι. Et δὲ 
ἔσιν ἕτερος, πρῶτον ἐνδυσάτω ἑτέραν ἰδέαν 33, ἑτέραν 
μορφὴν, ἵνα διὰ τῆς τοῦ σώματος καινῆς μορφῆς τὸν 
xivóy ἐπιγνῶ θεόν. El δὲ καὶ τὴν μορφὴν ἀλλάξη 15, 
μή τι 895 καὶ τῆς ψυχῆς τὴν ὐσίαν; Εἰ δὲ καὶ δ 
ἀλλάξη, οὐκ ἔτι ἐγώ εἶμι, ἄλλος γενόμενος xal μορφῇ 
xai οὐσ[ᾳ. "Άλλους οὖν πλαττέτω, ei ἄλλος ἑστίν. Οὐκ 
ἔστι δὲ. EL δὲ ἦν, ἔπλασεν ἂν. "Enel οὖν οὐκ ἔπλασεν, 
ὡς οὐκ ὧν τὸν ὄντα τῷ ὄντι χαταλιπέτω. Οὐ-εὶς γὰρ 
ino, fj µόνῃ γνώµῃ Σίµωνος. Ἐγὼ ἄλλον θεὸν οὐ 
παραδέχοµαι, πλὴν τὸν κτίσαντά µε µόνον. 

ΧΙ. Καὶ 6 Zljuov * Ἐπεὶ πυχνότερὀν σε ὁρῶ τὸν λό- 
Jw ποιούµενον ὑπὲρ τοῦ πλάσαντός σε θεοῦ, μάθε 
τρ) ἐμοῦ, πῶς xal elg αὐτὸν ἀσεθεῖς. Οἱ πλάσαντες 
δύο φαίνονται, ὡς ἡ Τραφὴ λέγει" Καὶ εἶπεν ὁ θεός’ 
Ποιήσωμεν ἄνθρωπον xav! elxóva ἡμετέραν καὶ καθ) 
ὑμοίωσιν 35, Τὸ ποιήσωµεν δύο σηµαίνει, Tj πλείονας, 
πλείονας πλὴν οὐχ ἕνα. 

ΧΠ. Καὶ à Πέτρος ἄπεκρινατο * Εις ἐστὶν ὁ τῇ αὖ- 
τοῦ σοφίᾳ εἶπών ' Ποιήσωμεν ἄνθρωπον, * Ἡ δὲ σο- 


(a) Gen. I, 20, 


esse oreatorem,quod quí non crearunt,perire habent. 
Cumque dixerim, nominandos esse deos, quoniam 
et Scripture eos nominant, etiam ad hec demon- 
Strasti, non oportere eorum nomina proferre eo 
quod eadem Scriptura dicat, nomina deorum alio- 
rum non esse pronuntianda. Quandoquidem ergo 


eedem Scripture multos dicunt esse deos, et alibi, - 
unum solum esse, et aliquando,iis non maledicen- 
dum, aliquando maledicendum, ex hoo quid con- .- 


cludere debemus, nisi quod ipss nos decipiunt Sori- 
pture? mE 

X. Petrus respondit : Non decipiunt, sed redar- 
guunt,ac in publicum proferunt malam erga Deum 
voluntatem, in unoquoque instar serpentis lati- 
tantem. Multis enim ac variis typis similes ja- 


cent. Unusquisque ergo cere consimilem habens . 


voluntatem suam, dum Scripturas perlustrat, cun- 
ctaque in illisinvenit,qualem Deum esse vult,talem 
exprimit immissa voluntate, que, ut dixi, assimi- 
latur cerse.Quia ergo quidquid vult aliquis de Deo 
sentire, in Scripturis offendit, ea gratia ille qui- 
dem multorum deorum imagines ex iis effingit, at 
nos Dei veri speciem expressimus, ex nostra forma 
verum agnoscentes exemplar. Sed et nobis insita 
anima illius imagine ad immortalitem induta est. 


Ejus parentem si relinquo,justo judicio ea quoque ' 


me relinquet, ipso facinore indicans injustum, et, 
ut qua veniat a justo,juste me deseret, sicque ani- 
mam post punitionem perdam, deficiente auxilio ab 
ea orto. Si autem est alius Deus, primum aliam 


speciem induat, aliam formam,ut per corporis no- | 


vam figuram novum sgnoscam Deum.Sed etsi figuris 
figuram mutet,nunquid etanime substantiam?Quod 
si eam quoque mutaverit,non amplius ego sum,qui 
alius factus fuitum figura,tum substantia.Aliosergo 
creet,si alius est.Porro non est.Sienim esset, creasset 
utique. Cum ergo non creaverit, tanquam qui non 
existit,revera existentem existenti relinquat.Nullus 
quippe est, nisi sola Simonis opinione. Ego alium 
Deumnon recipio,pretereum solum qui mecondidit. 

XI. Tum Simon: Quia video te frequentius sermo- 
nem facere de Deo qui te creavit,disce a me quem- 
admodum in ipsum etiam impius sis.Apparet duos 
esse creatores, sicut ait Scriptura : Et dixit Deus : 
Faciamus hominem ad nostram imaginem εἰ simili- 


D (μάίπεπι (a). Faciamus duos significat, aut plures, 


certe non unum. 
XI(.Et Petrus respondit : Unus est,qui sapientie 
sue dixit: Faciamus hominem.Huio vero sapientim, 


VARLE LECTIONES. 


7 χαθδ C. Ἡ τοῦτο O. Tum δεῖ conj. C. qui in textu δεῖν ut Ο. ?* εἰπεῖν οπι. Ο. 35 C vertit quasi legi 
voluerit αἱ αὗταί S. 3 Ita O c. Cl. 'δομοι χοῦσαν C. Vid. Hom. xr, 6 et 441. ** λέγει Cl. et S. mendose 


* ὅτε O. Deinceps βοόλεται 6. 31 εἰδέας C. 


ντος C. 3 εἶδέαν Ο. 9 τῷ inserui c. Ο. 3! ἀποκειφθείς 
conjectavit C, ἀπολειφθείσης idem in textu, ut Ο. ** εἶδέαν C. Deinde dedi ἵνα — ἔπιγνῳ 


rectum jam vidit S. 3 ἀλλάξει Ο. 3 Deesse viletur ταύτην post εἰ δὲ xal. S. οὐκέτι Scr. Ο. 9* κατ’ clxóva 


καὶ καβ᾽ ὁμοίωσιν ἡμετέραν C. 


t4 PM * || 
κ. ' SWUG 9 » 
b e t αν κ. 3 
' v. Md EE 
. Ed - H * - 1 
. 7 
, μα 


ο. O ἐπιγνῶν 6; 


T n ΑΣ. Lov d 
MIO 


^ 
PE, 





μας 


ς 
Y. - 
uw. 


^ $0708 
πο. 
JS 
3 . NT os on 


e v 


* 
- 
AT 
nm- 








315 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


316 


tanquam proprio spiritui, ipse semper congaude- A φία (47), ᾗ 35 ὥσπερ ἰδίῳ πνεύματι αὐτὸς ἀεὶ συνἔχαιρεν’ 


bat. Unita quidem est Deo, ut anima, ab eo autem 
extenditur, velut manus,universitatem producens. 
Propter hoc vero et unus homo conditus est, ab eo 
&utem etiam sexus femineus processit. Cumque 
unitas sit genere,dualitatem facit. Nam per exten- 
Blonem et contractionem unitas dualitas esse cen- 
getur.Itaque recte facio deferendo omnem honorem 
uni Deo, tanquam parentibus. Dixit Simon : Quid 
vero,et si Scripture alios deos aiunt,non admittes? 
XIII. Petrus respondit : Si Scripture,si prophete 
deos dicunt, in tentationem audientium dicunt, ita 
quippe scriptum est : Sí surrexerit apud te propheta, 
dans signa. et prodigia, et. evenerit signum | illud ac 
prodigium, dixerit vero tibi : Eamus et colamus deos 
alienos, quos nescierunt patres tui, von audietis pro- 
phetam illum: in primis sint manus tux ad. lapidan- 
dum eum. Tentavit enim te avertere a. Domino Deo 
tuo. Quod si dixeris in corde tuo : Quo modo fecit 
signum hoc vel prodigium,cognoscens cognoscas, quia 
tentator tentavit, ul sciat. an timeas Dominum Deum 
tuum (a). Et vero quia tentator tentavit, dictum est, 
aliter autemid posttransmigrationem in Babylonem 
apparet. Neque enim qui cuncta novit Deus, sicut 
ex multis ostendi licet, tentavit, ut ipse sciret, qui 
prescit omnia. 8i vero cupis, de ea re sermonem 
faciamus, et demonstrabo Deum prescium esse. 
Illum autem ignorare, cum falsum sit, id quoque 
ad tentationem soriptum ostenditur. Ita nos, o Si- 
mon,neque ab ullo alio scandalum pati possumus, 
neo ad multos deos admittendos fraude inducimur, 
neo ulli sermoni assentimur contra Deum dicto. 


ἥνωται μὲν ὡς doy τῷ θεῷ, ἐκτείνεται δὲ ἀπ᾿ αὐ- 
τοῦ, ὡς χεὶρ, δημιουργοῦσα τὸ πᾶν. Διὰ πρῦτο δὲ καὶ 
εἷς ἄνθρωπος ἐγένετο, ἀπ᾿ αὐτοῦ δὲ προῆλθε καὶ τὸ 
07Au. Καὶ μονὰς 5Ί οὖσα τῷ Ὑένει δυάς ἐστιν, Κατὰ 
γὰρ ἔκτασιν καὶ συστολὴν d μονὰς δυὰς εἶναι νοµίζε- 
ται. Ὥστε ἑνὶ θεῷ, ὣς γονεῦσιν, ὀρθῶς ποιῶ τῆν πᾶ- 
σαν προσαναφέρων τιµήν. Καὶ ὁό Σίµων ἔφη Τί δὲ, 
Sis καὶ αἱ Γραφαὶ ἑτέρους θεοὺς λέγουσιν, o0 παρα- 

n; 

3226 XIII. Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο" Etre αἱ Γραφαὶ 
εἴτε προφῆται θεοὺς λέγουσιν, εἷς πειρασμὸν τῶν dxoo- 
όντων 3 λέγουσιν. Οὕτω γὰρ γέγραπται' Ἑὰν dva- 
στῇ i» col προφήτης, διδοὺς 0 σημεῖα xai τέρατα, 
καὶ ἔλθῃ τότε σημεῖον ἐκεῖνο xal τὸ τέρας, ipei 
δὲ σοι" Πορευθέντες λατρεύσωμεν Geol, ἑτέροις, 
οἷς οὐκ Ίδεισαν οἱ πατέρες σου, οὖχ ἀχούσεσθε 
τοῦ προφήτου ἐκείνου" £v πρώτοις ἔστωσαν ai 
χεῖρές σου λἰθοθολῆσαι αὐτόν, Ἐπείρασε γάρ σε 
ἀποστῆναι ἀπὸ Κυρίου τοῦ θεοῦ σου. 'Eàv δὲ 
εἴπῃς iv. τῇ καρδίᾳ σου. Πῶς ἑποίησε τὸ σημεῖον 
ἐκεῖνο fj τὸ τέρας, Ὑινώσκων γνώσῃ, ὅτι ὁ πειρά- 
ζων ἐπείραζεν, ἴδεῖν "t, εἰ φοθῆ Κύριον τὸν θεόν 
σου. "Ότι δὲ ὁ πειράζων ἐπείραζεν, εἴρητο, ἑτέρως 
δὲ μετὰ τὴν εἰς Βαθυλῶνα µετοικεσίαν (48) φαίνεται. 
Οὐ γὰρ ἂν ὁ τὰ πάντα γινώσκων θεὸς, ὡς ἐκ πολλῶν 
ἔστι δεῖξαι, ἐπείραζεν 03, ἵνα γνῷ αὐτὸς, ὁ τὰ πάντα 
προγινώσχων. El δὲ βούλει 95, περὶ τούτου τὸν λόγον 
ποιησώµεθα, xal δείξω προγινώσχοντα τὸν Θεόν, Τὸ 
δὲ ἀγνοεῖν αὐτὸν ψεῦσμα ὄν, καὶ τοῦτο πρὸς πειρα- 
σμὸν γραφὲν ἀποδέδειχται. Οὕτως ἡμεῖς, ὦ Σίµων, 


C οὔτε ἀπὸ Γραφῶν οὔτο ὑφ᾽ ἑτέροο τινὸς σκανδαλισθῆ- 


ναι δυνάµεθα ** οὔτε πολλοὺς θεοὺς ἀποδέξασθαι ἁπατώμεθα, οὐδὲ λόγῳ τινὶ κατὰ τοῦ θεοῦ λεγομένῳ συντι- 


θέµεθα. 

XIV. Scimus enim ipsi quoque, angelos a Scri- 
pturis vocatos esse deos. Dico autem exempli gra- 
tia eum,qui in rubo locutus est,et qui cum Jacobo 
luctatus est, item eum, qui natus est [Emmanuel, 
quique dictus fuit Deus fortis. Sed et Moyses deus 
Pharaonis exstitit,revera tameu homo erat.Et pre- 
terea idola gentiuan. Nobis autem unus est Deus, 
unus ereaturarum auctor omniumque exornator, 
cujus Christus fllius est,cui credentes ex Scripturis 
falsa agnoscimus.Atque adhuo ex patribus instructi 
de iis que in Soripturis vera sunt, unum solum 
novimus creatorem colorum et terre, Deum Judeo- 


(a) Deut. xii, 1. 


XIV. Ἴσμεν γὰρ καὶ αὐτοὶ ἀπὸ τῶν Γραφῶν ἀγγέλους 
θεοὺς λεχθέντας 898 7 λέγω δὲ ὡς ὁ ἐπὶ τῆς βάτου λα- 
λήσας, καὶ τῷ Ἰακὼθ παλαίσας * ἀλλὰ καὶ τὸν γεννώ- 
µενον Ἐμμανουὴλ καὶ τὸν λεγόμενον θεὸν ἰσχυρόν (49). 
᾽Αλλὰ μὴν xal Motore θεὸς Φοραὼ ἐγενήθη, τῷ δὲ 
ὄντι ἄνθρωπος ἦν. Ἔτι δὲ καὶ τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν. 
Ἡμῖν δὲ slg θεὸς, εἷς ὃ τὰς Χτίσεις πεποιηχὼς καὶ 
διακοσµήσας τὰ πάντα * οὗ καὶ ὁ Χριστὸς υἱὸς, ᾧ πει- 
θόµενοι ἀπὸ τῶν Γραφῶν τὰ ψευδῆ ἐπιγινώσκομεν. 
"Ext δὲ xal ἐκ πατέρων ἐφοδιαζόμενοι τῶν Γραφῶν τὰ 
ἁληθῆ ἕνα µόνον οἴδαμεν τὸν πεποιηκότα τούς τε οὖρα- 
νοὺς καὶ τὴν γῆν, θεὸν Ἰουδαίων xal πάντων τῶν 5 


VARLE LEGCTIONES. 
ϱ6 ᾗ δὲ σοφίᾳ P δὲ σοφία 5C. *' µία C. Tum ἕκτασιν O οἱ ex conject. C, in cnjus textu ἕκστασιν. In Ο 
oÀdv* ὃς d 


στολήν p. συστ eest in 


43 ἐπείρασεν 8. ' Scripsi βούλει ο. O invito Schwegle 


3$ αἱνόντων Ό. *9 διδοό 
ro 


ιδοός σοι C. 3 εἰδέναι C. Beq. σου om- Ο. 
qui commendat vulgatam βούλῃ ex ejus opinio- 


ne conjectivum. Cfr. hom. xix, 6. Tum add. τόν ante λόγον ο. Ο. ** Post δυνάµεθα Schliemannus Clem. 


p. 419, 569, addit φέρειν, emendatione superflua. 8. 


455 τῶν S, O, τόν D. 


VARIORUM NOTE. 


(47) Ἡ δὲ σοφία, etc. Redolere haeo. Eblonismum 
fatebitur mecum qui ea contulerit cum Epiphania- 
nis, dicte hereseos cap. 3, 16, 17 et 29. Cor. — 
Confer que de divina sapientia dicta sunt Prov. 
virt, 22 seqq. Dnacu. 

(48) Μετὰ τὴν εἷς Βαθυλῶνα µετοίκεσίαν. Ταπο 


enim fuerunt pseudoprophete in populo Judaico. 


Cof. 


(A9) Τὸν γεννώµενον Ἐμμανουὴλ, xoi τὸν Ἆε- 
όμενον θεὸν ἰσχυρόν. Natus Emmanuel, Deus for- 
is (Isa. vi1 et 1x), verus Deus est. Ebionitica igitur 


ennt hec atque, Ariana, ut et sequentia multa. Ip. 











am H CLEMENTINA. — HOMILIA XVI. 
σέδειν αὐτὸν αἱρουμένων. Τοῦτον καὶ θεοφιλεῖ λόγισμῳ Α. rum omniumque qui eum. voli 


ἀληθῆ «4 δογµατίσαντες οἱ πατέρες παρέδωσαν 7 ἡ μῖν, 
ἵνα εἰδῶμεν, ὅτι εἴ τι χατὰ τοῦ θεοῦ λέγεται. ψεῦδός 
ἐστιν. Αλλά καὶ ὑπερθαλλόντως τι ἐρῶ» el τοῦτο οὕτως 
ὡς ἔφην οὐκ ἔχει, ἐμοὶ γένοιτο καὶ τοῖς τἆληθὲς 93 ἀγα- 
πῶσιν, περὶ εὐφημίας τοῦ πεποιηκότος ἡμᾶς Θεοῦ 
αωδυνεύειν. . 


XV. Ταῦτα ὁ Σίμων ἀχούσας ἔφη * Επειδὴ καὶ τῷ, 
τὰ σημεῖα καὶ τέρατα διδόνει προφήτῃ, ἄλλον δὲ θεὸν 
Movet φῄς μὴ δεῖν πιστεύειν, μετὰ τοῦ εἰδέναι ὅ τι καὶ 
Φάνατον ὀφείλει, οὐκοῦν καὶ ὁ διδάσκαλός σου σημεῖα 
καὶ τέρατα δεδωχὼς εὐλόγως ἀνῃρέθη. Καὶ ὁ Πέτρος 
ἀπεκρίθη : Ὁ ** Κύριος ἡμῶν οὔτε θεοὺς εἶναι ἐφθέγ- 
ἔατο παρὰ τὸν κτίσαντα τὰ πάντα, οὔτε λαυτὸν 3 θεὸν 
εἶναι ἀνηγόρευσεν, Υἱὸν δὲ Θεοῦ τοῦ τὰ πάντα διακοσµή- 
σχντος 838 τὸν εἰπόντα αὐτὸν εὐλόγως ἑμακάρισιν, 
Kal 6 Σίμων ἀπεκρίνατο * Οὐ Boxet σοι οὖν τὸν ἀπὸ Θεοῦ 
θιὸν εἶναι ; καὶ ὁ Πέτρος ἔφη’ πῶς τοῦτο εἶναι δύνα- 
ται, φράσον ἡ μῖν. Τοῦτο γὰρ ἡμεῖς εἰπεῖν σοι οὔ δυνά- 
uada, ὅτι μὰ ἠκούσαμεν παρ’ αὐτοῦ. 


XVI- Πρὸς τούτοις δὲ, τοῦ Πατρὸς τὸ μὴ γεγενῆ- 
eal ἐστιν, Υἱοῦ δὲ τὸ γεγεννῆσθαι' γεννητὸν δὲ dqev- 
wine ἡ καὶ αὐτογεννήτῳ "t οὐ συγκρίνεται. Καὶ à 
Σίμων ἔφη” El καὶ τῇ γενέσει οὐ ταυτόν 5 ἐστιν; 
Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη: Ὁ κατὰ πάντα τὸ αὐτὸ 5 ὤν 
viv τὰς αὐτὰς αὐτῷ πάσας ἔχειν προσωνυµἰας οὗ δύ- 
vrai, Καὶ ὁ Σίμων: Τοῦτο λέγειν ἐστὶν οὐκ ἀποδει- 
xtv, Καὶ ὁ Πέτρος" Ai τί οὐ νοεῖς, ὅτι τὸ 83 μὲν 
αὐτογέννητον τόγχάνει ἢ χαὶ ἀγέννητον, τὸ δὲ γεννη- 


pia consideratione verum majc 
πο tradiderunt nobis, ut sciam 
Deum proferatur, mendacium 
supra modum loquar : Si hoo 
admodum dixi,mihi et veritati: 
gat, ut in Dei oreatoris nostri 
subeamus. 

X.Y His auditis Simon ait:Q: 
signa ac prodigia danti prophe 
predicanti, dixisti non oporter 
habere, illum mereri mortem, 
tuus,qui signa et prodigia ded 
est. Et Petrus respondit : Don 
deos esse preter cunctorum οἱ 
neque se Deum esse praedicavit 
dixerat Filium Dei constitutori 
pellavit beatum. Respondit Sii 
videtur, eum, qui ex Deo est, : 
trus dixit : (jua ratione id esse 
Hoo quippe nos tibi non possui 
&b illo non audivimus. 

XVI. Ad haoc, Patris eet, nt 
Filii vero,genitum esse. Genitu: 
nito vel per ge genito non cont 
Nonne ob generationem idem « 
Qui per omnia idem non est cu 
easdem omnes cum eo habere 
mon : Hoo dicere non est prot 
Quare nonintelligis,quod ille q! 
est, vel et ingenitus,hic vero,qt 


τὸν ὄν τὸ αὐτὸ 9 λέγεσθαι οὐ δύναται, οὐδ' ἂν τῆς C. dici nequit, neque si ejusdem 


αὐτῆς οὐσίας à γεγεννημένος τῷ V γεγεννηκότι [αὐ- 
sb]. Ἰλλὰ καὶ τοῦτο μάθε" Τὰ ἀνθρώπων σώματα 
ἠωχὰς ἔχει ἀθανάτους, τὴν τοῦ Θεοῦ πνοὴν ἡμφιεσ- 
Μΐνας, καὶ ἐκ τοῦ Θεοῦ προελθοῦσαι T τῆς μὲν αὐτῆς 
οὐσίας εἰσὶ (60), tol δὲ οὐκ εἰσίν, Εἰ δὲ θεοί dios, 


cum eum gignente. Sed et ht 
corpsra habent animas immor 
indutas, queque a Deo profecti 
Substantis sunt, non sunt tam 
sunt,hao ratione cunctorum ho 


VARLE ΙΕΟΤΙΟΝΕΘ. 
M ἀληθὲς ὄν α, 1 παρέδοσαν O. Idem Fi S ἀληθές C. " &om. O, 3 αὐτόνς 


"amies O. S" τῶν αὐτώ (sio) O. "68. 


D, 


a αὐτόν C, ὄν, τὰ αὐτά Ο. 3 


tre addita explet lacunam ood. Ο, 57 προελθοῦσι O. Idem εἰσίν o. Cl, ἐστίν C. Ad οται 


τν Ώριγένη. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 
(50) Τὴν τοῦ Θεοῦ πνοὴν dupusubae, et τῆς 1 τό, Πνεῦμα ὁ Θεός. "Emi! γὰρ 


μὲν αὐτῆς οασίας εἰσί. Ebionsis gnostloa per- 
miscet. Ἡ enim heretici, teste S. Augustino, dice- 
bantanimarum substantiam Dei esse naturam;ani- 
masque ex Dei procedere substantia.Preiverat Au- 
gustino /reneus par gnosticorum verba : Jam enim. 
0n habiturum eum animas sanclas,ut. rursus demit- 
tat eas in seculum, sod tantum eas qus sunt ez sub- 
slantia ejus, id est, quae sunt ex insu[flatione : lib. 1, 
bog Quibus omnibus lux ex Theodorito Heret. 
fabul. lib. v, cap. 9 : Ἐκεῖνο δὲ τὸ ἐμφύσημα,οὗ μὲ- 
ῥοςτι τῆς θεῖας οὐσίας φαμὲν, κατὰ τὴν Κέρδωνος 
xal Μαρκίωνος λύτταν . Inspírationem porro illam, 
vn divina: substantie partem aliquam (tue dicimus 
juxta Cerdonis εἰ Marcionis insaniam. Mitto istis re- 
centiores Manicheos et Priscill:anistas.Sed concedi 
mihi velir,ut paucis digrediar in locum deplorat 
valetudinis apud Origenem tom.xrv,in Joannem,edi- 
tionis V. Cl. Petri Danielis Huetii p. 216. ubi πνο: 

liic memoratur : Τοιοῦτόν τί µοι φαίνεται xal περ 


κοϊνότερον καλουµένην ζωήν ὁπᾶ 
πνεύματος, τὴν καλουµένην σι 
uiis, ζωοποιούμεθα ἀπὸ τοῦ πνε 
m' ἐκείνου εἰλῆφθαι τὸ πνεῦι 
πρὸς τὴν ἀληθινὴν ζωὴν ἡμᾶς 
κατὰ τὴν Τραφὴν Αέγεται ζωοποι 
ποίησιν, ob τὴν µέσην, ἀλλὰ τὴν 
ticipium ὁπῶντες Grecum non 
quod legisse videtur Perionius 
que ὁρῶντες Ferrarii. Soripseri: 
verterim ad huno modum : Tal 
et de illo : Spiritus est Deus (J 
quia cum spiritus nosler spectet « 
rius appellatam vitam, quz mag 
tur flatus vitz, vivificamur a sp. 
fuisse arbitror;ut Deus qui os d 
spiritus dicatur. Spiritus. enim, 
ram, dicitur vivificare: plane no: 
&ed ea quse divinior est. Cor. 


318 


979 


6, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


380 


tuorum, vivorum, gignendorum, dii erunt. Quod À τούτῳ τῷ λόγῳ πάντων ἀνθρώπων, τῶν τε ἀἆποθα- 


si amore contentionis erga me dixeris, eas quoque 
esse deos, quid hoc jam magnis erit Christo, dici 
Deum ? Id enim habebit, quod omnes habent. 


νόντων καὶ ζώντων xai γενησοµένων 9 αἱ φυχαὶ 
θεοὶ 59 τυγχάνουσιν. El δὲ προσφιλονεικῶν pot ἐρεῖς, 
καὶ αὐτὰς θεοὺς εἶναι, καὶ τί τοῦτο ἔτι 6) µέγα καὶ 


Χριστῷ, τῷ θεῷ, λέγεσθαι ; τοῦτο γὰρ ἔχει, ὃ καὶ πάντες ἔχουσιν. 


XVII. Nos Deum diclmus, cujus proprium in alio - 


esse nequit. Velut enim qui inflnitus est undique, 
proper hoc dicitur immensus, et omnino est ne- 
cesse,eüm immensum ideo vocari, quia non potest 
alius ut ipse esse infinitus, (sin autem aliquis hoo 
dixerit possibile, errat ; nec enim duo undique in 
finita simul exsistere possunt, terminaretur enim 
alterum ab altero), itaque natura comparatum est, 
unum esse Ingenitum. Quod si in figura est, sic 
quoque unum est incomparabile. Quare et Altissi- 
mus vocatur, quia,omnium supremus, cunota sibi 
subjecta habet. 

XVIII. Et Simon : Num nomen illius ineffabile 
est, Deus. quod omnes appellant: quoniam adeo et 
de nomine contendis ne alii detur ? Respondit Pe- 
trus : Scio, hoc non esse illi nomen ineffabile, sed 
nomen quod ex convento hominum dicitur, quod 
si alteri dederis, etiam illud quod non effertur 
possis alteri tribuere, et id quidem ratione volun- 
tatis. Nomen, quod dicitur, indicto pregreditur. 
Hoc modo contumelia et in illud quod nondum pro- 
latum est redundat, quemadmodum honor cogniti 
in adhuc incognitum refertur. 

XIX. Et Simon dixit ; Soire velim, Petre,an vere 
oredas hominis formam ad formam Dei esse effi- 


3*9 XVII. 'Husi θεὸν λέγομεν, οὗ ἐστιν ἴδιον 
τὸ 9! ἄλλῳ προσεῖναι μὴ δυνάµενον. "ΏὭσπερ γὰρ 
ἄπειτος ὤν πανταχόθεν διὰ τοῦτο λέγεται ἀπέραντος, 
χαὶ ἀνάγκη πᾶσα, ἕτέρου μὴ δυναµένου ὡσαύτως 
ἀπείρου εἶναι, μὴ εἶναι ἴδιον τὸ καλεῖσθαι ἀπέραν- 
τον 93, (st δὲ τις λέγει δυνατὸν εἶναί ψεύδεται ' δύο 
γὰρ πανταχόθεν ἄπειρα συνυπάρχειν οὐ δύνανται * 
περαιοῦται γὰρ τὸ ἕτερον ὑπὸ τοῦ ξτέρου), οὕτως 65 
φύσις ἐστὶν, ἓν εἶναι τὸ ᾿Αγέννητον. El δὲ ἐν σχήµατί 
ἐστιν, καὶ οὕτως Ev ἐστι τὸ δὲ ἀσύγκριτον. Διὰ τοῦτο 
xal Ὕψιστος λάμεται, ὅτι πάντων ἀνώτερος Qv τὰ 
πάντα αὐτῷ ὑποχείμενα ἔχει. 

XVIII. Καὶ ὁ Σίµων' Μὴ γὰρ τοῦτό ἐστιν αὐτνῦ 
ἀπόῤῥητον ὄνομα, τὸ θεὸς, ὅπερ πάντες λέγουσιν, 
ὅτι τοσοῦτον xal περὶ ὀνόματος διισχυρίζῃ, ἵνα μὴ 
ἆλλῳ δοθῇ; Καὶ ὁ Πέτρος Eon * Ἐπίσταμαι ὅτι τοῦτο 
οὐκ ἔστιν αὐτῷ τὸ 95 ἀπόῤῥητον ὄνομα (50*), ἀλλὰ τὸ 
κατὰ συνθήκην ἀνθρώπων λεγόμενον, ὅπερ cl ἑτέρῳ 
δώσεις, xal τὸ μὴ λεγόμενον ἑτέρῳ προσάψεις, xal 
66 τῷ τῆς προαιρέσεως λόγῳ. Τὸ λεγόµενον ὄνομα τοῦ 
μὴ λεγομένου πρὀοδός ἐστιν. Τούτῳ τῷ λόγῳ ἡ ὕθρις 
xal εἷς τὸ µήπω ῥηθὲν λογίζεται, ᾧ λόγῳ ἡ πρὸς τὸ 
ἐγνωσμένον τιμὴ elc τὸ µήπω ἐγνωσμένον ἀναφέρεται. 

XIX. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη: "Ίθελον εἰδέαι, Πέτρε, 
et ἀληθῶς πιστεύεις, 330 ὅτι ἡ ἀνθρώπου μορφὴ 


ctam. Et Petrus : Vere, ο Simon, ita habere plane C πρὸς τὴν ἐκείνου μορφὴν διατετύπωται. Καὶ ὁ Πέὲ- 


mihi est. Ac Simon : Quomodo potest mors corpus 
solvere, maximo sigillo conformatum ? Tum Pe- 
irus : Dei justi est forma.Cum ergo coeperit inique 
agere, insita species fugit, sicque corpus dissolvi- 
tur, ut forma non amplius appareat, ne justi Dei 
forma ab injusto corpore habeatur. Atqui solutio 
non fit circa sigillum, sed circa sigillatum corpus. 
Porro absque eo, qui signavit, signatum non sol- 
vitur. Bic citra judicium neque mori licet. Et Bi- 
mon : Que ergo fuit necssitas, Dei formam homini 
et terra excitato tradere ? Ac Petrus : Factum est 
propter humanitatem Dei creatoris. Quandoquidem 
ratione substantism cuncta prestantiora sunt hu- 
mana carne, aether inquam, 8ο], luna, sidera, aer, 


&qua, ignis, uno verbo cattera omnia, que ad mi- D 


nisterium hominis facta, licet substantia potiora, 
tamen lubenter sustinent ei qui substantia deterior 


«poc * ᾽Αληθῶς, d Τίμων, οὕτως ἔχειν πεπληροφόρη- 
μαι. Καὶ ὁ Σίμων Πῶς θάνατος τὸ σῶμα λύειν 
δύναται, σφραγῖδι μεγίστῃ διατετυπωμένον; Καὶ ὁ 
Πέτρος ' θεοῦ δικαίου ἐστὶ µορφή. Ἐπὰν οὖν ἀδι- 
xsiv ἄρξηται, ἡ ἐν abt ἰδέα 9 φεύγει, καὶ οὕτω τὸ 
σῶμα λύεται, ἵνα d) μορφὴ ἀφανὴς γένηται, ὅπως μὴ 
δικαίου μορφὴν θεοῦ 99 ἄδικον ἔχῃ σῶμα. Ἡ μέντοι 
λύσις οὐ περὶ τὴν σφραγῖδα Ὑίνεται, ἀλλὰ περὶ τὸ 
σφαργισθὲν σῶμα. ᾿Ανευ δὲ τοῦ σφραγίσαντος τὸ 
σφραγισθὲν οὐ λύεται. Οὕτως ἄνευ κρίσεως οὐδὲ τὸ 
ἀποθανεῖν ἔξεστιν. Καὶ ὁ Σίμων" Τίς οὖν ἀνάγκη 
ἦν, τὴν τοιούτου μορφὴν τῷ ἀπὸ γῆς ἐγερθέντι 
δοῦναι ἀνθρώπῳ; Καὶ ὁ Ἱϊέτρος ' Διὰ τὴν τοῦ t? 
πεποιηκότος θεοῦ φιλανθρωπίαν Ὑόγονεν *. ἐπεὶ γὰρ 
τῷ κατ’ οὐσίαν λόγῳ πάντα κρεΐττονα τυγχάνει τῆς 
ἀνθρώπου σαρκὸς, λέγω δὴ Ἱ τὸν αἰθέρα, τὸν ἥλιον, 
τὴν σελήνην, τοὺς ἀστέρας, τὸν ἀέρα, τὸ ὕδωρ, τὸ 


VARLE LECTIONES. 


** γεννηθησοµένων C. ἵ θεοί add. ο. O. Tum µοι 8, O, µου C. ϐ ἔτι om. O, «ó p. τῷ legi vult S. 
δι τὸ ἴδιον 6. 33 Ὡς αὐτὸς ἀπείρῳ εἶναι, τὸ καλεῖσθαι ἁπέραντος C. Schliemanni conjecturam ἀπείρου (Clem. 


p. 144, 569) à Schweglero vilipensam confirmat cod. Ο. *? οὕτως 8, O, ὄντως 6. ** xal conj 


τόο 


et ex conject. C, in cuj. textu τε S τι. 96 Dedi προσάψεις, καί ο. O, προσάψας C, προσάψεις Ὦ. 9 εἶδέα C, 


qui deinde οὕτως. 88 θεοῦ µορφήν C. 
τοῦτο διὰ τὴν τοιούτου μορφὴν 
δέ C, 0’ 


τῷ ἀπὸ γῆς ἐγερθέντι δοῦναι ἀνθρώπῳ. Tum repetitur καὶ ὁ Πέτρος. 


60 Pro διὰ τὴν τοῦ in O occurrunt haeo verba alia manu expunota : 


9 δή Β. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(60") ᾽Απόῤῥητον ὄνομα. Hoo est nomen Tetra- 


ammaton. lehova, quod Grecis Patribus etiam 
icitur NUM ἄφραστον .Θ. Greg. Naz. vero multo 
ε vp καταληπτὸν, οὔτε λόγῳ ῥητόν. De 


felicius, o 


hujusmsdi SS.nomine diffuse disseruimus in opere 
nostro De l'harmonie entre l'Eglise et la Synagogne, 
t. II, pag. 318 et seqq. DRAcR. 











ν 


38 CLEMENTINA. — HOMILIA XVI. 


αὔρ, bl λόχῳ καὶ τὰ λοιπὰ πάντα, ἃ τινα elc ὕπηρε- A. est servire, proptei 
σίαν ἀνθρώπου Ὑενόµενα xal κατ οὐσίαν κρείττονα — qui luteam imperat 
ὄντα ἠδέως ὑπομένει δουλεύειν τῷ κατ’ οὐσίαν χεί- — relatum habent in 
pow, διὰ τὴν τοῦ Κρείττονος µορφήν. Ὡς yàp ol ram representat, s 
mo" ἀνδριάντα βασιλέως τιμῶντες τὴν τιμὴν — terra orto leta inse 
ἀντηερομένην ἔχουσιν εἰς ἐκεῖνον, οὗπερ ὁ πηλὸς τὴν μορφὴν τυγχάνει ἔχω 
ἀπὸ γῆς γενομένῳ ἀνθρώπῳ χαίρουσα δουλεύει, εἰς τὴν ἐκείνου ἀφορῶσα τιμήν 

331XX. "Ib Ἡ, οἵφ Θεῷ, Σίµων ἀχαρισεῖν — XX. Vide, Simo: 
ἡμᾶς πεῖσαι θέλεις s καὶ βαστάζει σε ἡ γῆ, ἴσως δὲ — persuadere cupis : 
iw '* βουλοµένη, τίς σοι τὰ ὅμοια φρονεῖν τολµή- — volens, quis simili 
$7 Πρῶτος γὰρ αὐτὸς ἑτόλμησας, ὅ μηδεὶς ἐτόλ- — enim ausus es, qu 
μησεν᾽ πρῶτος ἐφθέγξω, à πρώτως ἠκούσαμε, — primus locutus es 
Πρῶτοι xal μόνοι ἡμεῖς ἐπὶ τῇ 7* τοιαύτῃ σου ἀσε- — Primi ao soli nos 
θεᾳ τὴν ἄπειρον τοῦ Θεοῦ μακροβυµίαν Ἱστορήσα- — mensam Dei patier 
μον, xal οὐκ ἄλλου τινὸς, fj τοῦ χτίσαντος τὸν κόσμον, — cujuspiam, quam 
ες ὃν ἄσελεῖν ἑτολμησας. Καὶ χάσµατα γῆς οὐκ — quemsustinuisti es 
ἐπνήθη, καὶ πῦρ ἀπ οὐρανοῦ οὐ κατεπέµφθη, ΠΟΠ est, atque igni 
xal dc ἐμπρησμὸν ἀνδρῶν οὐκ ἐπεξῆλθιν, καὶ ὑετὸς D hominum conflagr 
οὐκ ἰπεσχέθη U, xal θηρῶν πλῆθος ἀπὸ δρυμῶν —suspensus,ac mult 
οὐκ ἐπέμφθη, xal im' αὐτοὺς ἡμᾶς διὰ ἕνα ἁμσρ- — immisea, atque in 
Ξάνοντα ὡς ἐπὶ µοιχείας πνευµατικῆς, τῆς κατὰ — lorem, ob spirituel 
σάρχα χείρονος 3. ὑπαρχούσης, 3 Θεοῦ ὀργὴ ὀλέθριος — jus est, non conve 
οὐκ ἤρξατο. Οὐ γάρ ἐστιν ὁ Τὸ τότε ἐπεξελθὼν τὰ — enim non est, qui 
ἁμαρτήματα οὐρανοῦ καὶ γῆς κείστης Θεός; Ἐπεὶ — ao terrm conditor ] 
xi νῦν τὰ μέγιστα βλασφημούµενος τὰ μέγιστα — appetitas conviciis 
ἐπεξήρχετο. ᾽Αλλὰ τοὐναντίον μακροθυμεῖ, εἲς µε- (ἰτα,ρβίΐοπθ est,ad | 
τάνοιαν καλεῖ, συντελοῦντα βέλη πρὸς συντέλειαν — mantia tela adimp 
τῶν ἀσεθῶν iv τοῖς θησαυροῖς ἀποχείμενα ἔχων, B — thesauris reposita, 
twi ἐπαφήσει ὡς ζῶα ἔμψυχα. ὅταν ὸ ἆνταπο tunc demittet, cu 
δοῦναι κρίσιν τοῖς (p) αὐτοῦ προχαβεσθῇ. Διὸ φοθηθῶ- ^ hostibus suis judic 
μεν Θεὸν δίκαιον, οὗ τὴν μορφὴν πρὸς τιμὴν τὸ — Deum, cujus form 
ἀηθρώπου βαστάζει σῶμα. gerit. 

$8? XXL Γαῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος ὁ Zipuv (| XXL. Qum post 
ἀπεερίνατο: Ἐπειδὴ ὁρῶ σε σοφῶς αἰνισόόμενον — Simon: Quandoqui 
fuck γεχραμµένα κατὰ τοῦ Δημιουργοῦ iv ταῖς») — ea quie In libris ac 
βίθλοις οὐκ ἀληθῆ τυγχάνει, αὔριον ἀπὸ τῶν τοῦ — non esse vera, ora 
ἁλασκάλου σου λόγων δείξω τὸν 5 δημιουργὸν μὴ — ostendam,ab eo dic 
ἀνώτατον λέγοντα ειναι Ἡ θεόν. Καὶ à Σίµων ταῦτα — Deum. Et Simon h 
ἠπὼν ἐξῆλθεν, Ὁ δὲ Πέτρος τοῖς πσρεστῶσιν ὄχλοις — plebi ait: Βἰπιου,α! 
gy: Ὁ Σίµων πᾶἉν μηδὲν ἕτερον περὶ Gro βλάψαι — nos possit ledere 
ἡμᾶς δυνηθῇ, ἀλλ᾽ οὖν γε 35 ἐμποδίζει ὑμῖν ἀκούειν — est, ne audiatis eer 
30x τὴν ψυχἠν δυναµένους καθαίρειν λόγους. Ταῦτα — mam. Heec Petro p 
τοῦ Πέτρου εἰπόντος 9 πολὺς ψιθυρισμὸς ἐγένετο — surrus multitudini 
τῶν ὄχλων λεγόντων * Τίς δὲ ἀνάγκη ig» αὐτὸν — sinendi eum hucir 
ἠταῦθα εἰσιόντα τὰς χατὰ τοῦ θεοῦ βλασφημίας λἐ- — Deum loqui? Et Ρε 
Ταν. Καὶ ὁ Πέτρος ἀχούσας ἔφη Γένοιτο µέχρι — ultraSimonem prot 
Σίμωνος ἀρχετὸν γενέσθαι τὸν κατὰ τοῦ Θιοῦ πρὸς — ad hominum tenta 
πειρασμὸν ἀνθρώπον λόγον. Ἔσονται " γὰρ, ὡς ὁ D prolocutus est Don 
Έόριος εἶπεν, ψευδαπόστολοι, ψευδεῖς προφῆται, ^ phets, hereses, af 
αἱρίσεις, φιλαρχίαι. dl τινες, ὡς σνοχάζοµαι, ἀπὸ — conjicio, & Simon 

VARLE LECTIONES. 

7t πάλιν Ο. οὕτως 6, 9 Ita O εἴδεα. "* ἰδεῖν Β, O εἰδεῖν 6’ 
Tam adjeoi αὐτός o. O. "^ τῇ adsoripsi ex Ο. 7 ἐπεχέθη Ο. τῆς κατὰ 
χατὰ σάρχα χείρων C in textu χείρονος in marg. ?* ὁ om. O interpungens 
je. C, in cuj. textu ὄντα. "f τοῦ C. δὲ ποτε ἓν p. iv ταῖς C. Ad oram co 
αν AMqovia εἶναι idem quod λέγειν. Alioquin aliquid mutandum esset ii 
πόντος om. Ο. 57 Cfr. Credner Beitr. 1, 291, 318 8. 

VARIORUM NOTAE. 
(a) Legendum τοῖς ἐχθροῖς αὐτοῦ; si versioni Latine fides. Eprr. PaTRo! 





- 2 παπι 34 
TV. . 


383 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 384 


tes exordium, ad eadem cum Simone contra Deum Α τοῦ τὸν θΘεὸν βλασφημοῦντος Σίμωνος τὴν ἀρχὴν 
proferenda cooperabuntur. Atque hec pronuntians ἍἉλαθοῦσαι (51) εἰς τὸ 5 τὰ αὐτὰ τῷ Σίµωνι xatà τοῦ 
cum lacrymis, manu advocavit multitudinem, que θεοῦ λέγειν συγεργήσουσιν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν μετὰ δα- 
eum aocessisset, manus imposuit, et precatus est, — xpóuv, τῇ χειρὶ προσεκαλεῖτο τοὺς ὄχλους, olo πρεσελ- 
Bicque dimisit, monens convenire maturius. [eta θοῦσι τὰς χεῖρας ἐπιτιθεὶς 99 xal εὐχόμονος ἀπέλυεν, λέ- 
inquiens ac suspirans ingressus est,nec cibo sum- ΊΎων 8838 ὁρθριαίτερον συνέρχεσθαι. Ταῦτα εἰπὼν καὶ 
pto ivit cubitum. στενάζων εἰσελθὼν οὔτε τροφῆς μεταλαθὼν ὕπνωσεν, 
HOMILIA XVII. 'OMIAIA IZ' 

I. Sequenti ergo die Petrus, cum Simone disce- I. Της μὲν οὖν ἄλλης ἡμέρας Ó Πέτρος πρὸς Σ- 
pteturus, maturius experrectus oravit. Simulque µωνα ζητεῖν μέλλων ὁὀρθριαίτερον Ὁ ἐξυπνισθεὶς 
8ο precem finivit,Zaccheus ingressus est ao dixit: τηὔξατο, xal ἅμα τῷ παύσασθαι ὁ Ζακχαῖος εἰσῄει 
Simon θχίτα sedet, cum quibusdam suis, circiter λέγων ' Σίμων ἔξω xara, μετὰ ἰδίων αὐτοῦ τι- 
iriginte, disserens. Et Petrus ait: Sinatur loqui, νων ὡς τριάκοντα διαλεγόµενος. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη" 
donec multitudo conveniat, tunoque incipiamus ᾿άσθω *! λαλεῖν, μέχρις ὅτε 3 πλῆθος γένηται, καὶ 
questionem, αἱ sic, auditis que ab eo dicta fue- p, τότε ζητεῖν ἀρξώμεθα, ἵνα οὕτως ἡμεῖς τὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ 
rint, ad ea aptantes nos,egressi disputemug.Atque λεγόμενα ἀκούσαντες, πρὸς αὐτὰ ἁρμοσάμενοι, ἐξελ- 
eo modo factum est.Egressus igitur neo multo post θόντες διαλεχθῶμεν. Καὶ δὴ οὕτως ἐγένετο. Ἐκθὰς 
reversus Zaccheus Petro retulit sermones Simonis οὖν xal pex οὗ πολὺ πάλιν εἰσελθὼν ὁ Ζακχαῖος ἀἄντ- 
contra ipsum. έθαλλε τῷ Πέτρῳ τοὺς m5 Σίµωνος κατὰ Πέτρου *! 

ῥηθέντας λόγους, 

II. Dixit autem : Accusat {ο,Ροΐτθ, quasi malitia II. "EAeye δὲ. ΑἰτιᾶταίΥ σε Ἠέτρε, ὡς καχίας ὄντα 
ministrum, et magia multum valentem, ao homi- ὑπηρέτην, καὶ µαγείᾳ πολὺ δυνάµενον, xal εἶδωλο- 
num animas deterius idololatria fascinantem. Et λατρείας 5 χεῖρον τὰς τῶν ἀνθρώπων φαντασιοῦντα 
quidem quod magus sis, hoo visus est afferre ar- Φυχάς, Elc τὸ piv οὖν µάγον εἶναί σε ταύτην ἑδόχει 
gumentum, dicendo : Conscius mihi sum, me ne ῥ«φέρειν ἀπόδειξιν, λέγων ' Σύνοιδα ἐμαυτῷ, ὅτι àv 
unius quidem verbi recordari ex iis que cum eo κατ ἐμαυτὸν σκέπτοµαι, ἐλθὼν συζητεῖν αὐτῷ, οὐδὲ 
disputaturus apud me perpendi. Nempe quando ἕνα µνηµονεύω λόγον. Λὐτοῦ γὰρ διαλεγοµένου, xá- 
ipse disserit, et ego mentem applico,ut revocem in µμοῦ τὸν νοῦν ἀσχολοῦντος slc τὸ ἀναπολῆσαι. τίνα 
memoriam, quaenam sint quz cogitavi descendens — iaxlv. ἃ ἐλογισάμην 884 006v λέγειν πρὸς αὐτὸν, 
ad colloquium eum eo, nec quidquam eorum,ique . o55' ὁτιοῦν Gv λέγέι ἐπαχούω 95, Ἐπεὶ οὖν ἐπ ἄλλου 
dicit audio. Quando ergo nihil ejusmodi cum ullo C τινὸς τοιοῦτό τι οὗ πάσχω, Tj im nüto0 μόνου, πῶς 
alio patior, quam cum illo solo, qua ratione non οὐχὶ µαγευόµενος ὑπ αὐτοῦ τυγχάνω; Τὸ δὲ ὅτι, 
süm ab eo incantatus? Illud vero, quod, quz do- — & ** ὃν διδάσκῃ, εἰδωλολατρείας χείρονά iei, τῷ 
cet pejora sint idololatria, clarum erit mentefn vt νοῦν ἔχοντι, ἐμοῦ μηνύσαντος σαφὲς ἔσται. Οὔθὲν 
habenti, postquam indicavero.Nulla enim alia uti- — yàp ἕτερον ὠφεληθῆναί ἐστιν 51, ἢ τὸ τὴν ψυχὴν εἷ- 
litas est, quam ut anima omnigenis idolis libera δώλων παντοδαπῶν ἐλευθέραν γενέσθαι. Φανταζομένη 
reddatur. Nam speciem imaginata timore ligatur, γὰρ εἶδος δεσμεῖται φόδῳ, καὶ φροντίδι τοῦ παθεῖν τι 
et credens se aliquid pati, elanguet, et alienatur, µαραίνεται, καὶ ἀλλοιουμένη δαιμονᾷ 96, xal δαιμονῶ- 
seu & demone insanit, 80 demoniaco furore cor- σα τοῖς πολλοῖς σωφρονεῖν δοχεῖ. 
repta multis sobria videtur. 

III. Id vobis Petrus prestat, pollicendo sapientes III. Τοῦτο ὑμῖν Πέτρος ὑποσχέσει τοῦ σωφρονίζειν 
facere. Pretextu siquidem unius Dei videtur qui- παρέχει. Προφάσει γὰρ ἑνὸς θεοῦ δοχεῖ μὲν ὑμᾶς 
dem liberare vos multis anima carentibus idolis, πολλῶν ἀψύχων ἀπαλλάσσειν εἰδώλων, ἃ οὗ πάνυ 
que non multum nocent oultoribus, quod ipsis «obe σέθοντας ἀδικεῖ, τῷ αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς 99 ὁρᾶσθαι 
oculis cernuntur esse lapidea, vel enea, vel aurea, λίθινα ὄντα fj χάλκεα J| χρύσεα ! f xal ἐξ ἄλλης 
vel,ex alia quadam inanima materia. Quare cum ]) τινὸς ἐφόχου ὕλης. Διὸ τῷ ! εἶδέναι, ὅτι τὸ βλεπό- 
anima sciat, id quod cernitur, nihil esse, non si- Ἅµενον οὐδέν ἐστιν, οὐχ ὁμοίως τῷ ὁρατῷ ὑπὸ φόθου 
mil modo Ρος aspectabile atimore potest imagina- «φαντασιοῦσθαι δύναται ἡ doy). Πλάνῳ δὲ διδασχαλίᾳ 

VARLE LECTIONES. 


€ τό add. 8. probante Ο. *? Ita 8, ἐπιτιθών C. Ambigo de Ottoboniani scriptura truncata. Deinde 
ó ὁριαίτερον S, O, ὀρθρίτερον C. προσέρχεσθε p. συνερχεσθαι O. 3 Ita O. ο. B, ὀρθρίτε ον C. Ὁ Pro 
ii «€ lacuna in O. ?? 5 του (sic) p. ὅτε O. Tum p. οὕτως lacuna in eodem. Ὁ κατὰ Πέτρου D, τῷ 
Πέτρῳ C, O. Deleri heo vbb. vult C. ** εἰδωλολατρίας O. 3 Ita O et ex conjeoct. C. in ου]. textu 
ἑπαχούων. 96 B conj. C, approbante O ; deest in cod. hom. Parisiensi, εἰδωλολατρίας O. — *' ὠφεληθῆναι 
ἔστι Θ,. 9* xal φρονοῦσαι εὐπαθεῖν τι µαραίνεται καὶ ἀλλοιοῦται fj δαιμονᾷ C. 9 ὀφθαλμῶ O. 19 χαλκέα 


ἢ χρυσία Ο. |! τῷ S, O, τό C. 
VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(64) ᾿᾽Απὸ Σίμωνος τὴν ἀρχὴν λαθοῦσαι, Hoo — derat, quasi futuro conjecturam tecerit. Vide sis 
un& voce laudant ecclesiastici scriptores, adeo ut Ireneum lib. 1, c. 23, 2; lib. ur, Przfat. et. Euse- 
personatus iste Petrus de eo, quod Jam factum vi- — bium H. E. lib. rt, 13. Davis. 





385 CLEMENTINA. — HOMILIA } 


il; φοθερὸν Θεὸν ἀποθλέπουσα τῶν κατὰ φύσιν ἔχδα- A tionibus del 
Δρεέεται, Καὶ ταῦτα ἐγὼ λέγω, οὐχ ὅτι ὑμᾶς eiua — terribilem D 
αἶθιιν παραινῶ, ἀλλ’ ὅτι Ἠέτρος φοδερῶν ἰδεῶν” — exoidit fund 
δυχῶν ἀπαλλάασειν ὑμῶν τὰς ψυχὰς, φοθερωτέρᾳ — colere suade 
Ἰδέᾷ1 τὸν ἕκαστον ὑμῶν ἐνθουσιᾷν voti νοῦν, Θεὸν — mas vestras 
b μορφῇ εἰσηγούμενος, xal ταῦτα ἄχρως δίκαιον, — tem uniuscu 
335 ᾧ ἔπεται τὸ φοθερὸν καὶ τῇ συννοούσῃ φυχῇ τὸ — fanaticam, | 
φρικῶδες, δυνάµενοο καὶ τῶν ὀρθῶν λογισμῶν ἐκλῦ- — summe just 
αι τοὺς τόνους, Ἐν γὰρ τοιούτῳ καθεστὼς χειμῶνι — animes cogit 
b wc ὡς βυθὸς ὑπ' ^ ἀνέμου σφοδροῦ θολοῦται τὸ — nis vigorem 
Ἰαμπρὸν, Διὸ elim" ὠφελείᾳ ὑμῶν προσέρχεται, μὴ — constitutus 
ὑμῶν τοὺς ἐξ ἀψόχων μορφῶν ἠπίως 5 γινομένους — tur et splen 
φόδους ἐκλύειν δοχῶν φοθερὰν Θεοῦ ἀντεισφερτω — vestram adv 
µορφήν. Μορφὴν δὲ ἔχει Θεός *; EL δὲ ἔχῃ, dv σχή- ος inanimat 
uz ἐστιν. Ἐν σχµατι δὲ ὢν πῶς οὐ περιδριστός — cum eorum 
ἐστιν; Μεριόριστος δὲ ὧν ἐν τόπῳ devi. Ἐν τόπφ το Deus hab 
Sv ἥττων ἐστὶ τοῦ περιέχοντος αὐτὸν τόπου. "H«- D consistit. In 
των δὲ τινος Ov πῶς πάντων ἐστὶν à 7 μείζων J| est οἰγοαπιθι 
χρείτων Tj ἀνώτατος ; Καὶ ταῦτα μὲν οὕτως. satur. Cete 
nente illum loco. Denique qui est aliquo minor, quo pacto major 
premus? Atque hec quidem ita. 

1lV."Oct δὲ ἀληθῶς οὐδὲ τὰ ὑπὸ τοῦ Διδασκάλου IV. Quod | 
αὐτοῦ ῥηθέντα πιστεύει, φανερόν ἐστιν. Τὰ γὰρ" — dicta sunto 
levia αὐτῷ κηρύσσει. Ἐκείνου γὰρ εἰπόντος «wl, — ei predicat. 
ὡς µανθάνω: Μή µε λέγε ἀγαθὸν, ὁ γὰρ ἀγαθὸς — zit: Ne πι 
Wk dus. ᾿Αγαθὸν δὲ εἰπὼν οὐκ ἔτι ἐχεῖνο λέγει — Bonum vero 
τὸν δίκαιον, ὃν αἱ Γραφαὶ κηρύσσουσιω, ὃς ἀπο- justus est, 
πίνει * καὶ ζωοποιεῖ, ἀποκτείνει μὲν τοὺς ἆμαρ- — cidit, et vive 
τάνοντας, ζωοποιεῖ δὲ τοὺς χατὰ γνώμην αὐτοῦ — vivere auten 
βιῦντας, "Ότι Bb ὄντως οὐ τὸν Δημιουργὸν ἔλεγεν — tern agunt. 
dp. τῷ διανοηθῆναι Bovapiw σαφές ἔστιν. Τοῦ — bonum, οἱ q 
τὰρ Δημιουργοῦ ἐγνωσμένου xal τῷ πλασθέντι 'Αδὰμ, — enim Creato 
xi τῷ εὐαρεστήσαντι αὐτῷ /9 Ἑνὼχ, xal τῷ ὑπ  matuseat,e 
αὐτοῦ δικαἰῳ ὁραθέντι Νῶε, ὁμοίως καὶ τῷ ᾽Αθραὰμ — justusesses 
336 καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼδ, ἀλλὰ καὶ Μωὺσῇ xal Jacobo, sed 
aj καὶ ὅλῳ τῷ, κόσµῳ, ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ Ἰ[έτρου c, magister ipt 
Ἰησοῦς ἐλθὼν !! ἔλεγεν 5*- Οὐδεὶς ἔγνω τὸν Πατέ- '^ novit Patren 
ρα, εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, ὡς οὐδὲ τὸν Yióv τις οἶδεν Sab o vif, misi Pal 
i ὁ Πατὴρ, xai oc ἂν βούληται ὁ Υἱὸς ἄποκα- — ergo, qui ad 
Mai. El οὖν αὐτὸς Υἱὸς ἦν ὁ παρὼν, ἀπὸ τῆς αὐ- — ventum quil 
τοῦ παρουσίας οἷς ἐθούλετο τὸν πᾶσιν ἄγνωσον — erat, revela! 
ἀπεχάλυπτεν . Καὶ οὕτως τοῖς πρὸ αὐτοῦ πᾶσιν — erat Pater, | 
ἄγωστος ἦν ὁ Ἡατὴρ, οὐχ οὕτως !* ὢν ὁ mücw — gnitus. 
νωσμένος. 

Ύ.. Καὶ τοῦτο εἰπὼν Ἰησοῦς οὐδὲ αὐτὸς ἑαυτῷ — V. Aique 
συμφωνεῖ, Ἐνίοτε γὰρ ἄλλαις φωναῖς τῶν ἀπὸ τῶν — consentit. I 
3 Γραφῶν φοθερὸν καὶ δίκαιον συνίστησι Θεὸν M- — bus πιοπᾶι 
Ίων Μὴ φοθηθῆτε ἀπὸ τοῦ ἀποχτείνοντος !* τὸ — Nolile timeri 
σῶμα, τῇ δὲ Qoyü f? μὴ δυναµένου τι ποιῆσαι σος nihil potest. 
Tbv ὃν τὸν δυνάμενον καὶ φῶμα καὶ ψυχὴν — pus e anima 
εἰς τὴν Ύέεναν τοῦ πυρὸς βαλεῖν. Nal λέγω — vobis, hunc 

(jt τα, D (Qo wan. 

&) Deut. xxxii, 39. (d) Matth. 
VARLE LECTIONES. 

Σεἰδιῶν 6, 8 εἰδέέᾳ C. ὑπό O. 5 ἠπίους O. Tum recepi, Φφόδου 
tod. deest, * ὁ θεός O, articulo quidem subnotato. c! 

αὐτῷ om. O. 33 Πέτρος ἰσῶν ἀλθῶν p. Πέτρου Ἰησοῦς ἑλθών C 
Sunt. 13 Cfr. Credner, Reitr. a 248, sb ;Behwoglor, drachapos Ze 


fossa, 8. 0, y Poen G c 1^ οὗτος O..— 18 τόν O. οντος 
um inseroi δὲ 


981 


S, CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


388 


mendum esse dixerit ut justum Deum, ad quem A ὁμῖν, τοῦτον φοθήθητε. "Oct δὲ ὄντως τοῦτον Qo- 


et injuria affectos ait clamare, parabolam ad eam 
rem proferens interpretationem subjungit, dicens: 
Si ergo judex iniquitatis ita fecit, quod szpissime 
rogaretur, quanto magis Pater faciet vindiclam cla- 
mantium ad. se die ac nocle? An, quía patiens. esl 
erga illos, putatis quod non [faciet ? Profecto, dico 
vobis, faciet, et cito (a). Ceterum qui vindicantem 
et remunerantem dicit Deum, justum eum natura 
confirmat et non bonum. Preterea confitetur Do- 
mino coli et terrse (b). Quod si Dominus est coli 
et terre, admittiur esse Conditor ; qui autem Con- 
ditor est, justus est. Aliquando bonum dicendo, 
aliquando justum, neque sic consonat. Tertium 
vero quid sapiens illius discipulus heri affirmabat, 
operationem visione potiorem esse, ignarus, evi- 
dentiam posse esse humanam, certum vero esse 
apud omnes, visionem ad Divinitatem pertinere. 


VI. Hec. atque his paris, Petre, Simon extra 
Stans dum multitudini edisserit, plures mihi vide- 
tur conturbare, Quocirca exi statim, et vi veritalis 
falsos ejus dissolve sermones. Quibus a Zaccheo 
dictis, Petrus pro more precatus egressus est, 
cumque in eodem loco, in quo superiori die, con- 
Btitisset, 8ο ex religionis consuetudine populum 
galutasset, ita ccpit loqui : Dominus noster Jesus 
Christus, utpote verus Propheta (quemadmodum 
in tempore ea quoque de re demonstrationes afle- 
ram), eiros ea que& ad veritatem spectant, breves 


fecit sententias, propter hec duo, primum, quía ad C 


pios loquebatur, scientes ab eo per sententiam pro- 
lata credere. Neque enim nova erant ad eorum 
consuetudinem, que dicebantur. Secundo autem, 
quia habens prefinitum predicationis tempus pro- 
bationibus non utebatur, ne in sermones omne illud 
tempus insumeret, sicque ei contingeret, ut dum 
occuparetur in interpretationibus paucorum verbo- 
rum, qua cum labore animi possent intelligi, doc- 
trinam veritatis non multum promoveret. Itaque de 
quibus volebat pronuntiabat, ut populo valenti in- 
telligere, ex quibus nos etiam sumus, qui quando 
(id quod raro accedit) &b eo diota non peroipieba- 
mmus seorsum sciscitabamur, ne quid eorum que 
dicebat nobis esset obscurum. 


θηθῆναι ἔλεγεν ὡς δίκαιον θεὸν, πρὸς Ov καὶ ἁδικου- 
µένους βοᾷν λέγει, παραθολὴν slc τοῦτο εἰπὼν ἔπα- 
χει τὴν ἑρμηνείαν λέγων, Εἰ οὖν ὁ κριτὴς τῆς ἆἁδι- 
χίας ἐποίησεν οὕτως, διὰ τὸ ἑκάστοτε ἀξιωθῆ- 
ναι, πὀσῳ μᾶλλον ὁ Πατὴρ ποιήσει τὴν ἐχδίκη- 
σι τῶν βοώντων πρὸς αὐτὸν ἡμέρας xai νυκτός ; 
Ἡ 15 διὰ τὸ μακροθυμεῖν αὐτὸν ἐπ᾽ αὐτοῖς δοχεῖτε 
ὅτι οὐ ποιήσει; Nol !*, λέγω ἡμῖν, ποιήσει, xal 
bv τάχει. Ὁ δὲ ἑκδικοῦντα 3387 καὶ ἀμειθόμενον 
λέγων θεὸν δίκαιον αὐτὸν τῇ φύσει συνίστησιν, καὶ 
οὐκ ἀγαθόν. Ἔτι δὲ καί 3 ἐξομολογεῖται τῷ Κυρίφ 
οὐρανοῦ xal γῆς. El δὲ Κύριός ἐστιν οὐρανοῦ xal 
γῆς, ὁμολογεῖται δη μιουργὸς, δημιουργὸς δὲ ὢν δί 
καιός ἐσιιν. Host μὲν ἀγαθὸν λέγων, ποτὲ δὲ δίχαιον͵, 
οὐδ) οὕτως συμφωνεῖ. Τρίτον δὲ ὁ σοφὺς αὐτοῦ µα- 
θητὴς ἐχθὲς 3! διισχυρίζετο, ἐνάργειαν ὁπτασίας ἵχα- 
νωτέραν εἶναι, οὐκ εἰδὼς ὅτι dj ἑνάργεια 3 ἆνθρω- 
πεία εἴναι δύναται, Ἡ δὲ ὁπτασία θεότητος εἶναι ὅμο- 
λογεῖται, 

VI. Ταῦτα xat τὰ τούτοις ὅμοια, Πέτρε. ὁ Σίμων 
τοῖς ὄχλοις ÉL ἑστὼς [καὶ 12 διαλεγόµενος, ταράσ- 
σειν µοι δοχκεῖ τοὺς πλείονας, Διὸ ἑξαυτῆς Eig, 
ἀληθείας δυνάµει τοὺς αὐτοῦ ψευδεῖς ἑκλύων λόγους. 
Ταῦτα τοῦ Ζακχαίου εἰπόντος ὁ Πέτρος συνήθως εὖξά 
µενος ἑξῄει, καὶ εἰς τὸν πρὸ μιᾶς τόπον στὰς, xal 
τῷ τῆς θεοσεθείας ἔθει προσαγορεύσας τοὺς ὄχλους, 
τοῦ λέγειν ἤρξατο οὕτως ' ᾽Αληθὴς Qv προφήτης Ó 
Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς 3, ὡς ἐπὶ καιροῦ καὶ 
περὶ τούτου πληροφορήσω, περὶ τῶν τῇ ἁληθείᾳ δια- 
φερόντων συντύµως τὰς ἀποφάσεις ἐποιεῖτο, διὰ δύο 
ταῦτα 35, ὅτι πρὸς θεοσεθεῖς ἑοοιεῖτο τὸν λόγον, εἶδό- 
τας τὰ ἀποφάσει ὑπ αὐτοῦ ἐκφερόμενα πιστεύειν' 
οὐδὲ γὰρ ἦν ξένα τῆς αὐτῶν συνηθείας τὰ λεγόμενα. 
Δεύτερον δὲ ὅτι προθσµίαν ἔχων κηρύξαι τῷ τῆς 
ἀποδείξεως οὐκ ἐχρῆτο λόγῳ, 888 ἵνα μὴ elc λόγους 3. 
τὸν πάντα τῆς προθεσμίας δαπανῷ 3Ἱ χρόνον, καὶ 
οὕτως αὐτῷ συμθήσεταῖ, εἷς ὀλίγων λόγων ἐπιλύσεις 
ἀσχολουμένῳ. τῶν ὑπὸ πόνου ψυχῆς νοεῖσθαι δυναμέ- 
vov, τοὺς ἀληθείᾳ νιαφέροντας μἡ ἐπὶ πλεῖον εἰσφέ- 
psv 3 λόγους. Ἐπειδὴ περὶ dv ἤθελεν ἀπεθαίνετο, 
ὡς λαῷ νοεῖν δυναµένῳ, ἀφ᾿ Qv ἔσμεν καὶ ἡμεῖς, ol 
ὁπότε χατὰ τὸ σπάνιον οὐκ ἑτοήσαμέν τι 3 τῶν ὑπ 
αὐτοῦ ῥηθέντων, ἰδίᾳ ἐπυνθανόμεθα, μὴ ἡμῖν τι τῶν 
ὑπ αὐτοῦ ῥηθέντων ἀνόητον 30 3i. 


VII. Sciens ergo, nos cuncta ab eo prolata cog-) VII. Εἰδὼς οὖν ἡμᾶς πάντα εἰδότας Ἡ τὰ ὑπ᾿ αὐτοῦ 


noscere, 89 posse demonstrationes prebere, quando 
misit nos ad imperitas gentes, ut eos baptizaremus 
in remissionem peccatorum (c), precepit, ut prius 


ῥηθέντα xal τὰς ἀποδείεις παηασχεῖν δυναµένους, 
etc τὰ ἀμαθῆ ἔθνη ἀποστέλλων ἡμᾶς, βαπτίζειν αὐτοὺς 
el ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ἐνετείλατο ἡμῖν πσότερον δι- 


(a) Luc. xviri, 6. (b) Matth. xi, 20. (c) Matth. xxvn, 49. 


VARLE LECTIONES. 


18 εἰ Ο, !? [ta O et ex conject. C, in cuj. textu καί. Excidit ap. Cl. et 5. 39 καί om. Ο.  ?! χρὲέςΟ. Tum 
ἐνάργεια conj. Cl., ἐνέργσιαν 6,0. evo ex οοπ]θοί. Cl, &vepye:a C, O. ?? καὶ melius abesset S. 


3* Χριστός add. ο. O. 3ὁ Post, ταῦτα exci 


proponit 8. 


39 τι deesse vidit S : jam accessit ex O. 


it fortasse πρῶτον μέν. S, 8 λόγον Ο. 1! δαπανᾷ Ο. 15 ἐκφέρειν 
βοσίοα µή ο. Credner Beitr. 1. 297 ; ἵνα uterque hom. 


éod., ἵνα µή conj. C. 99 μὴ ἀνόητον p. ἀνόητον O. — 9! εἰδότας πάντα C. 








389 


δάίαι αὐτούς' de' ὦν ἐντολῶν αὕτη 33 πρώτη xal A doceremus illos : ev quibus mandatis hoo primum m 


µεγάλη τυγχάνει, τὸ φοθηθῆναι Κύριον τὸν θεὸν καὶ 
αὐτῷ µόνῳ λατρεύει. θεὸν δὲ φοθεῖσθαι ἐκεῖνον 
εἶπεν, οὗ οἱ ἄγγελοι 98 τῶν ἐν ἡμῖν ἐλαχίστων πιστῶν 
ἐν τῷ οὐρανῷ ἐἑστήκασι θεωροῦντες τὸ πρόσωπον τοῦ 
Πατρὺὸς διαπάντός, Μορφὴν γὰρ ἔχει (52), διὰ πρῶτον 
xil µόνον κάλλος xai πάντα µέλη, οὐ διὰ χρῆσιν ' οὗ 
yip διὰ τοῦτο ὀφθαλμοὺς ἔχει, ἵνα ἐκεῖθεν βλέπῃ 5 
πανταχόθεν γὰρ ὁρᾷ, τοῦ ἐν ἡμῖν βλεπτικοῦ πνεύµα- 
τος ἁπαραθλήτως λαμπρότερος Gv τὸ σῶμα 35, καὶ 
παντὸς 3 30 στιλπνότερος, ὣς πρὸς σύγχρισιν αὐτοῦ 
τὸ ἡλίου φῶς λογισθῆναι σκότος. ᾽Αλλ’ οὐδὲ διὰ τοῦτο 
ὧτα ἔχει, ἵνα ἀκούῃ, πανταχόθεη γὰρ ἐἀκούει, νοεῖ, 
χινεῖ 34. ἐνεργεῖ, mouit. Τὴν δὲ χκαλλίστην μορφὴν 
ἔχει δι’ ἄνθρωπον, ἵνα οἱ καθαροὶ τῇ χαρδίᾳ 31 αὐτὸν 
ἰδεῖν δυνηθῶσιν, ἵνα χαρῶσι δι B τινα 3 ταῦτα ὑπέ- 
µειναν. TQ γὰρ αὐτοῦ μορφῇ ὡς iv µεγίστῃ σφραγῖδι 
τὸν ἄνθρωπον διετυπώσατο ὅπως ἅπαντων ἄρχῇ καὶ 
χυριεύῃ, καὶ πάντα αὐτῷ δουλεύῃ. Διὸ χρίνας εἶναι 
τὸ πᾶν αὐτὸν, καὶ τὴν αὐτοῦ εἰκόνα τὸν ἄνθρωπον, 
αὐτὸς dópatoc, ἡ δὲ αὐτοῦ εἰκὼν ὁ ἄνθρωπος ὁρα- 
τὸς, 39, ὃ αὐτὸν σέθειν θέλων τὴν ὁρατὴν αὐτοῦ «ug 
εἰκόνα, ὅπερ ἑἐστὶν ἄνθρωπος. "O τι ἂν οὖν τις ποιή» 
σῃ 9 ἄνθρώπῳ, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε καχὸν, εἲς ἐχεῖνον ἆνα- 
φέρεται. Διὸ καὶ dj ἐξ αὐτοῦ χρίσις πᾶσι κατ’ ἀξίαν 
ἀπονέμουσα ἑχάστῳ προελεύσεται 43. Τὴν γὰρ αὐτοῦ 
μορφὴν ἐκδικεῖ. 

VIII. ᾽λλλὰ 3 ipei τις' EU. μορφὴν ἔχει, xal σχῆμα 
ἔχει καὶ ἐν τόπῳ ἐστίν " ἐν τόπῳ δὲ Qv καὶ ὑπ᾿ αὐτοῦ 
περ.εχόµενος ὡς Ίττων, πῶς ὑπὲρ πάντα 3 ἐστὶ 
μέγας; Πῶς δὲ καὶ πανταχη εἶναι δύναται, ἐν σχή- 
µατι dv; Πρὸς τὸν ταῦτα λέγοντα πρῶτον ἔστιν 
εἰπεῖν. Τοιαῦτα περὶ αὐτοῦ αὐτοῦ αἱ ΓΠραφαὶ ** φρονεῖν 
πείθουσι καὶ πιστεύειυ * ἡμεῖς δὲ ἀληθεῖς γινώσχοµεν 
τὰς 340 ἀποφάσεις 55 μαρτυρουµένας ὑπὸ τοῦ Κυ- 
βίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, οὗ κατὰ χέλευσιν τὰς 


(a) Matth. vvirr, 10. (b) Matth. v, 8. 


VARLE LECTIONES. 


Ἡ [ta (). c. Cl, αὐτή (. 3 ἄγγελοι οἳ C. δὲ βλεπει Ο. δὲ ὄνομα pro σῶμα O, sed in marg. pr. man. 
ὄμμα, 95 χινεῖ deest in O. LUN xapólav O. £^ διὰ τίνα Ο. 9 pace addidi c. O : que Ao bndatio 1 


sii conject. ὁρατή 


P ὁ 
hec vertit, quasi legi 


corum istius apocryphi favetur Anthropomorphita- 
rum errori:quem antiquiesimum ostendlt Origenes 
cum in fine libri primi in Epistolam ad Romanos, 
tum apud Theodoritum questione 20, in Genesim. 
Et vero notatu dignissimus est posterior locus: 
quippe ex quo colligi datur tibrum Melitonis Sar- 
densis Περὶ ἐνσωμάτου Θεοῦ memoratum Eusebio 
Hist. eccl. lib. 1v, cap. 26, et Hieronymo Catalogi 
cap. 24, non fuisse de Deo incarnato, sed de Deo 
corporeo. Ait Origenes : Προδιαληπτεον πρότερον, 
ποῦ συνίσταται τὸ κατ’ εἰκόνα, iv σώματι, ἢ ἐν ψυχΏ. 
Ίδωμεν δὲ πρότερον ofc χρῶνται οἱ τὸ πρῶτον a 
Tru ὧν ἔστι xal Μελίτων, συγγράµµατα κατα- 
ελοιπὼς περὶ τοῦ ἐνσώματον εἶναι τὸν Θεόν. Μέλη 


Ἡρ Gto ὀνομάζόμενα αὑρίσκοντες eto. Prius dis- 


CLEMENTINA. — HOMILIA XVII. 


B 


C 


ἄνθρωπος superfluam reddit. ** ποιῄσει C. Subinde ἄνθρωπον O. *! Gotelerius . ^ 
volueril προσελεύσεται 8. 99 Αλλ' C, qni deinde exh. ἔχῃ. 5 πάντας Ο. al γρα- . :-.. 
{ οἱ καί S addidit auct. C. Post πιστεύειν in O lacuna sequitur, cui al. man. inscripsit oi περὶ σίμονα. — ^: 
acuum tamen hoc additamento non expletur. **&nogástic ex margine Ottoboniani in text. posui. -΄ ση 


VARIORUM NOTE. cu 
(52) Μορφὴν γὰρ ἔχει, eto. Hio fuse, et alibi lo- Ὦ) cutiendum est, ub. consistat illud : Ad imaglnem,. . 5 


' VOCAL Ue, n. Aser 
poner en C PIS Ea 

^Y € 5 nt YA 

T7 "uu S 

. M cH 

30 -. 3 

E 

VS 

et magnum est,timere Dominum Deum,et ipsisoli  . 3 e] 
servire. Illum vero Deum timere jussit, ojus an- . ο 4 


geli, qui sunt minimorum apud nos fidelium, ἐπ 
ccelo stant,semper contemplantes faciem Patris(aà) '-: 
Formam enim habet, propter primam et solam , ^*^ 
pulchritudinem ; habet omnia membra, non próp- . 
ter usum : non enim ideo habet oculos, ut inde — 
videat, quia cernit undique, corpore inoomparabl.  : .-- 
liter luoidior nostro visuali spiritu, et omni luce, — . ^ 
splendidior, adeo ut ei comparatum solis lumen  .. -: 
pro tenebris reputetur. Sed neo ideo habet aures, ..' : 
ut audiat, quia omni ex parte audit, intelliglt,mo- — .-.-- 
vet, operatur, facit. Pulcherrimam autem formam ' ΄ ας - 
habet propter hominem, quo mundi corde ilum |". 5 
videre possint (b), ut pro iis que passi sunt leten- .. 
tur. Nam ad suam formam velut ad maximum si- — ^^". ζ 
gillum hominem effinxit, ut omnibus imperaret aó  ';* 
dominaretur, et cuncta ei servirent.Quure arbitra- ^. 
tus se esse omnia,suique imaginem esse hominem 
(ille enim inaspectabilis, imago autem illius homo 
visibilis) : qui eum vult colere, aspectabilem ejus ^  .'* 
honorat imaginem, hoc est, hominem. Quod ααἱθ- — 
que ergo homini fecerit, sive bonum, sive malum, ' . ^ 
in Deum refertur. Quapropter et judicium ejus, ^: 7^ 
cunctis pro merito retribuens, ad unumquemque . ιοί 
perveniet. Nam sui formam ulciscitur. "ou 
VIII. Sed dicet aliquis : Si formam habet et fi- 
guram habet et in loco est ; in loco autem exsisti- 


t 
1, 
e el. 
251. 





tens, et ab ipso contentus velut minor, quo modo .. n 
super omnia magnus est ? Quavero ratione ubique '. EE 
esse potest, qui est in figura ? Ad istaobjicientem | ^. 4 
primo responderi debet : H&o de eo sentire ac ere- -: ο 
dere Scripture suadent. Nos autem veras earum "s s 
sententias cognoscimus,quibus testimonium perhi- — « -- 
buit Dominus noster Jesus Christus, propter cujus *. 

Vota 8 

UT x 


ο... 


u uM 
ου 

. e» T2. 
3S. - 
Dali: . 


4 


ín corpore, an in anima. EL in primis videamus, —. ^". 
quibus utantur qui prius asserunt : εί quorum ntu. — ^5. 
mero est Melito, qui scripta reliquit de eo quod Deus ο 


corporeus sit. Membra enim Dei appellata cum repe- - 3 
riunt, eto. Gennadius cap. 4 libri De ecelesiasticis |... 7 
dogmatibus : Nihil in Trinitate credamus corpo- | ^"'.. 
reum, ut vult. Melito et Tertullianus : nihil corpo» |. 7: 
raliter effigiatum, ut Anthropomorphus et Audianug | 
nihil sibi invisibile,uL Origenes ; nihil creaturis visi- ^. *: 


bilé, ut Fortunatus. Posteriora verba, etsi extra . ο -!: 
rem, ideo prioribus subjunxi, ut monerem voces. " ᾗ 
a creaturis que post sibi invisibile ponuntur inli- ο - ὁ 

bris editis,esse variam lectionem ad creaturis quod^ — ' | 
gequitur. Certe absunt a mss. etiam meo sb 





Alcuini Confessione, sensumque interturbant. Cot. UU D^ 


391 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


393 


jussum necesse est ut vobis demonstremus ita ba- Λ. ἀποδείξεις ὑμῖν 95 τοῦ οὕτως ἔχειν ἀνάγχη παρέχειν. 


bere. Ac primum de loco dicam. Et Dei locus est, 
quod non existit, Deus autem existens est, quod 
autem non existit, cum eo quod existit non com- 
paratar.Quo modo enim locus ens esse potest ? nisi 
Bi secundum spatium sit, velut ccelum, terra,aqua 
Ber, et si aliquod aliud est corpus, quod illius re- 
pleat inane : quod ideo inane dicitur, quia nihil 
est.Hoc enim, nihil, nomen ei est magis proprium. 
Nam quod dicitur inane,instar est vasis quod nihil 
continet, preter ipsum vas vacuum. Itaque cum 
inane sit, non locus est,sed in quo ipsum versatur 
vacuum, si qaidem vas sit. Omnino enim oportet, 
ut quod existit, in eo sit quod nihil est. Id autem 
quod non existit voco illud,quod a nonnullis locus 
appellatur, cum nihil sit.Bt quo pacto nihilum cum 
ente confertur ? nisi forte econtrario, ut ens qui- 
dem non sit, id autem quod non exsistit, locus di- 
catur. Sin vero etiam est aliquid,cum multa exem- 
pla ad probationem exire ex me festinent,uno solo 
uti volo, ut ostendam, non statim continens con- 
tento esse prestantius. Sol figura orbicularis est, 
et ab aere totus ambitur, attamen hunc illustrat, 
calefacit, secat : et, si ab eo abest, hio tenebris 
involvitur, et quecumque hujus pars solis expers 
est tanquam mortua frigescit, item ab illius ortu 
iterum illuminatur, atque, ubi ab illo fotus fuerit, 
tuno majori ornatur decore. Et hec ilie facit per 
guicommunicationem,circumscriptam habens sub- 
stantiam. Quid ergo adhuc impedit Deum, ut solis 
omniumque creatorem et Dominum, quo minus 
figura, forma et pulchritudine existens, participa- 
tionem sui in infinitum extensam habeat ? 


IX. Unus est ergo Deus revera, qui in prestan- 
tissima forma presidet, bisque est superiorum 8ο 
inferiorum cor,quod et a se velut a centro profun- 
dit vitalem et incorpoream virtutem, omnia cum 
astris ac regionibus coli, aeris, aque, terre, ignis 
et si quid aliud est, ostenditurque esse substantia 
infinita altitudine, interminata profunditate, im- 
Inensa latitudine, ter in infinitum vivifilcam et pro- 


Πρῶτον δὲ περὶ τόπου ἐρῶ. Καὶ θεοῦ τόπος * ἑστὶ 
τὸ μὴ 6v, θεὸς δὲ τὸ Ov τὸ δὲ ua Ov τῷ ὄντι ob συγχρί- 
νεται. Πῶς γὰρ τόπος Ov εἶναι δύναται; Ἐκτὸς εἰ 
μὴ δευτέρα χώρα εἴη, olov οὐρανὸς, v7, ὕδωρ, ἀλρ, 
καὶ εἰ ἄλλο τί ἐστι οῶμα, ὅ ἂν καὶ αὐτὸ πληροῖ ** τὸ 
xtvóv, ὅ διὰ τοῦτο κενὸν λέγεται, ὅτι οὐδέν ἐστιν, 
Τοῦτο γὰρ αὐτῷ, τὸ οὐδὲν, οἰκειότερον ὄνομα. Τὸ 
γὰρ λεγόμενον κενὸν τί ποτ ὡς σχεῦός ἔστιν οὐ- 
δὲν ἔχον, πλὴν αὐτὸ τὸ axsüoc* χενὸν ὅν οὐκ αὐτό 
ἐστι τόπος, ἀλλ’ iv dp ἐστὶν αὐτὸ τὸ κενὸν, εἴπερ 
ΜΗ σχεῦος ἔστιν. Ανάγκη γὰρ πᾶσα τὸ ὅν ἐν τῷ µη- 
δὲν ὄντι εἶναι. Τοῦτο δὲ, τὸ μὴ Ov, λέγω ὅ ὑπό τι- 
νων τόπος λέγεται, οὐδὲν ὄν. Οὐδὲν δὲ ὅν τῷ ὄντι 
πῶσ συγχρίνεται» Ἐκτὸς εἰ μὴ ἐν τοῖς ἑναντίοις, ἵνα 
τὸ μὲν Ov μὴ Jj, τὸ δὲ μὴ Uv τόπος λέγηται 59, El δὲ καὶ 
ἔστι τι, πολλῶν παραδειγµάτων σπευδόντω ἐξ ἐμοῦ 
προελθεῖν εἷς ἀπόδειξιν ἐνὶ µόνῳ χρήσασθαι θέλω, 
ἵνα δείξω, ὅτι οὐ πάντως τὸ περιέχον τοῦ περιεχομέ- 
νου αρεϊττόν ἐστιν. Ὁ ἥλιος σχΏμά ἐστι περιφερὲς 
καὶ ὑπὸ ἀέρος ὅλος περιέχεται, ἀλλὰ τοῦτον ἔκλαμ- 
πρύνει, τοῦτον θερµαίνει, τοῦτον τέμνει, xliv ἀπῇ αὐτοῦ, 
σκότῳ ! S41 περιθάλλεται, xal οὗ ἂν αὐτοῦ µέρους 
ἀπὼν 5 γένηται, ὡς νεκρούµενον ψύχεται, ὑπὸ δὲ 
τῆς αὐτοῦ ἀνατολῆς πάλιν φωτίζεται, xat ὅπου ἂν 
αὐτῷ περιθάλπηται 8, καὶ κάλλει 2ῷ µείζονι χοιμεῖ- 
ται. Καὶ ταῦτα ποιεῖ τῇ αὐτοῦ µετουσίᾳ (58), τὴν 
οὐσίαν περιωρισμένην 9* ἔχων. Tl οὖν ἔτι χωλύει τὸν 
θεὸν, ὡς τούτου xai πάντων δημιονργὸν καὶ Δεσπό- 
την ὄντα, αὐτὸν μὲν ἐν σχήµατι καὶ μορφῆ καὶ κάλλει 
ὄντα, τὴν ἀπ αὐτοῦ μετουσίαν ἀπείρως ἐκτεταμένην 


C Ue"; 


IX. Εἷς οὖν ἔστιν ὁ ὄντως θεὸς, ὃς iv χρείττονι 
μορφῇ προκαθέζεται, τοῦ ἄνω τε xal χάτω δὶς 56 
[καθ] υπάρχων καρδία, καὶ ἀπ᾿ αὐτοῦ ὥσπερ ἀπὸ 
κέντρου βρύουσα τὴν ζωτικὴν καὶ ἀσώματον δύνα- 
Rv, τὰ πάντα σύν τε ἄστροις καὶ νόµοις 5Ί οὐρανοῦ, 
ἀέρος, ὕδατος, γῆς, πυρὸς xal €t ἄλλο xl ἐστιν, δεί- 
χνυται οὐσία ἄπειρος εἷς ὄψος, ἀπέραντος eic βάθος, 
ἀμέτρητος εἷς πλάτος, τρισεπάπειρος τὴν ἀπ' αὐ- 





VARIA LECTIONES. 

6 ἡμῖν Ο. "Ointerpungit ipà xal θεοῦ τόπος. ** Αὐτοῦ πληροῦν C. πληροίη conj. S. ** oxsooe 
xtvóv, t περ p. σκεῦος xbv ὃν οἷκ αὐτό ἔστι τόπος, ἀλλ᾽ ἐν ᾧ: ἐστιν αὐτὸ τὸ κενὸν, εἴπερ o Ita O c. 8, 
λεγεται Ο. "1 σκόπῳ  Cler., non Cot., ut minus accurate asserit. 9* ἁπών 8, Aípmpov C, λαμπρόν O. 
Davisius ita locum corruptum emendat, ut scribat ὅ ἂν αὐτοῦ µερος ἅμοιρον (ego malim ἁλαμπὲς) γένηται, 
S. 5» παραθάλπηται C. Ὁ περιορισμὲνην Ο ο. B, περιορισµένηνα. — 5 Ita et in marg. C, qui in textu 
exh, ἔχει. 56 δίς O et ex conject. C, ouj. cod. δείς. Sequitur in O parvula lacuna, quam excipit ὑπαρχων 
Bine spiritu. Ego propterea scripsi [καθ]υπάρχων. S censet, vocem δἰς esse delendam, atque ejus loco 
infra post δύναμιν addendam preepositionem eic. De sententia refert ad Baurium Dreieinigkeitslehre I, 152. 
5! νομοῖς con]. C, µόνοις uterque Hom. cod. '* «pl; (Cod. τρεῖς) ἐπ᾿ ἄπειρον conj. C, pro qua con- 
jectura 8 proponit τριπλῶς vel τρισσῶς vel τρισσόθεν, interpunctionem, qua C sensum loci perturbavit, 
pravissimam cum jure arguens. Ad oram cod: Ottob. notatur: Ἐκ τούτων ἴσως ἔστι νοεῖν τὸ παρὰ τᾷ 

(Up Παύλῳ ἐν τῇ πρὸς τοὺς Ἐφεσίους Ἐπιστολῃ, τί «à πλάτος καὶ µῆκος xal βάθος καὶ Üpoc. Μᾶλλον δὲ 
ἐκ τῶν τοῦ Διονυσίου κεφ. 0 Et: ὅτι ὁ θεὸς ὡς IM ἀπείρῳ µέσος ἐστὶ τοῦ παντὸς ὑπάρχων ὄρος, σομφωνεῖ 
τοῦτο τῷ Διονυσίῳ £v χκεφαλαίῳ περὶ τελείου καὶ ἑνὸς λέγοντι περὶ τοῦ θείου. καὶ πᾶσαν μὲν ἀπειρίαν ὁρίζον. 
Ex adverso 1 "Απειρος αἰὼν εἰκὼν τοῦ θεοῦ. Εἰς τοῦτο ὁρᾷ τὸ τῆς Σοφίας ἐν g. κεφ. Καὶ sixóva τῆς ἀειδιόηη- 
τος ἐποίησεν αὐτὸν, ἤγουν ἄνθρωπον. Postea : Καὶ ὁ Διονύσιος οὕτως ἔφη * Καὶ 1: αὐτῆς δηλονότι τῆς θείας 
ζωῆς καὶ al ψυχαὶ τὸ ἀνώλεθρον ἔχουσιν. 

VARIORUM NOTAE. 


(53) Μετουσίᾳ. Est µετουαία hio consortium, ao presentia ad locum. Cor. 





2393 


CLEMENTINA. — HOMILIA XVII. 


394 


κοῦ ζωοποιὸν καὶ φβόνιμον 442 ἐκτείνουσα φύσιν. Α vidum protendens divinam naturam. Hoc igitur cx 


Τοῦτο οὖν cà ἐξ αὐτοῦ πανταχόθεν ἄπειρον 99 ἀνάγκη 
εἶναι καρδίαν, ἔχον τὸν ὄντως ὑπὲρ πάντα ἐν σχή- 
ματι, ὃς, ὅπου πότ᾽ ἂν 7j, ὡς ἐν ἀπείρῳ µέσος ἑστὶν, 
τοῦ παντὸς ὑπάρχων ὄρος. Απ΄ αὐτοῦ οὖν ἀρχόμε- 
ναι αἱ ἐχτάσεις 99 ἐξ ἀπεράντων ἔχουσι τὴν φύσιν. 


Ὃν ὁ μὲν ἀπ᾿ αὐτοῦ λαθὼν τὴν ἀρχὴν διιχνεῖται 4 


εἰς ὕψος ἄνω, ὁ δὲ εἷς βάθος χάτω, ὁ δὲ ἐπὶ δεξιὰν, 
ὁ δὲ ἐπὶ λαιὰν, ὁ δὲ ἔμπροσθεν, ὁ δὲ ὄπισθεν, clc οὓς 
αὐτὺς ἀποθλέπων ὡς clc ἀριθμὸν πανταχόθεν ἴσον S? 
χρονικοῖς ἓξ διαστήµασι συωντελεῖ 99 τὸν κόσμον, αὖ- 
τὸς ἀνάπαυσις ὢν καὶ τὸν ἐσόμενον ἄπειρον aliva 
εἰχόνα ἔχων, ἀρχὴ ὢν καὶ τελευτή. Εἰς αὐτὸν γὰρ τὰ 
& ἄπειρα τελευτᾷ, καὶ ἀπ᾿ αὐτοῦ τὴν εἷς ἄπειρον 
ἕχτασιν 95 λαμθάνει. 

X. Τοῦτό ἐστιν ἑθδομάδος µυστήριον. Αὐτὸς γάρ 
lxv ἡ τῶν ὅλων ἀνάπαυσις, ὃς δ6 τοῖς ἐν μιχρῷ µι- 
µουμένοις αὐτοῦ τὸ µέγα αὐτὸν χαρίζεται cic. ἀνά- 
πανσιν. Αὐτός ἐστι μόνος, πὴ μὲν καταληπτὸς, πὴ δὲ 
ἀχατάληπτος, πὴ δὲ ἁπέραντος 66 τὰς ἀπ᾿ αὐτοῦ 
ἐκτάσεις ἔχων εἷς ἄπειρον. Οὕτως 5Ί γὰρ χκαταληπτός 
ἐστι καὶ ἁκατάληπτος, ἐγγὺς καὶ μακρὰν, ὧδε ὧν 
xii, ὡς S498 μόνος ὑπάρχων. Καὶ διὰ 68 τοῦ 
πανταχόβεν ἀπείρου νοὸς τὴν µετουσίαν ἔχων, ἣν 
πίντων ἀναπνέουσαι al ψυχαὶ, τὸ ζῇν ἔχουσιν' κἂν 
χωρισθῶσι τοῦ σώματος, καὶ 99 τὸν εἰς αὐτὸν εὑρεθῶσι 
πόθον ἔχουσαι, elc τὸν αὐτοῦ κόλπον φέρονται, ὡς 70 
ly χειμῶνι ὥρας ol ἀτμοὶ τῶν ὁρῶν ὑπὸ T! τῶν τοῦ 
ἡλίου ἀκτίνων ἑλκόμενοι φέρονται πρὸς αὐτὸν ἀθά- 
νατοι. Olav οὖν στοργὴν συλλαθεῖν δυνάµεθα, ἐὰν τὴν 
εὐμορφίαν αὐτοῦ τῷ vip κατοπτεύσωμεν] "Allo δὲ 
ἀμήχανον. ᾿Αδύνατον γὰρ κάλλος ἄνευ μορφῆς εἶναι, 
καὶ πρὸς τὸν αὐτοῦ ἔρωτα ἐπισπᾶσθαί τινα, f| καὶ 
δοχεῖν θεὸν ὁρᾷν εἶδος οὐκ ἔχοντα. 

ΧΙ. Τυὲς δὲ τῆς ἀληθείας ἀλλότριοι ὄντες, καὶ τῇ 
χαχίᾳ συμμαχοῦντες, προφάσει δοξολογίας ἁσχημά- 
τιστον αὐτὸν λέγουσιν, ἵνα ἄμορφος xal ἀνείδεος 72 
bv μηδενὶ ὁρατὸς 7j, ὅπως μὴ περιπόθητος γένηται, 
Νοῦς γὰρ εἶδος οὐχ ὁρῶν Θεοῦ κενός ἐστιν αὐτοῦ, 
Πως δὲ 7$ xai εὔχεταί τις, οὐκ ἔχων πρὸς τίνα κατα- 
φύγῃ, εἷς τίνα ἐρείσῃ 7*; ἀντιτυπίαν γὰρ οὐκ ἔχων 
εἲς κενὸν ἐκθαθρεύεται. Nal, φησὶν, οὐ χρὴ Θεὸν φο- 
θεῖσθαι, ἀλλὰ ἀγαπᾷν. Φημὶ κἀγώ. ᾽Αλλὰ τοῦτο παρ- 
Ucet ἑχάστης εὐποιίας εὐσυνειδησία. Ἡ δὲ εὔπλιία 
344 ix τοῦ φοθεῖσθαι γίνεται. ᾽Αλλ’ ὁ φόθος, φησὶν, 
ἐγπλήσσει τὴν ψυχήν.Αλλ’ ἐγώ φηµι ὅτι οὐκ ἐκπλήσ- 


illo undique infinitum necessario est cor,habetque 
in figura eum qui vere cuncta superat, qui ubi- 
cunque fuerit, velut in infinito medius est,univer- 
sique terminus.Ab eo igitur incipientes extensiones 
ex immensis habent naturam. Quorum alter qui- 
dem, ab eo initium accipiens, penetrat in altitudi- 
nem supra, alter vero in profunditatem infra,alter 
&ad dextram alter ad sinistram, alius ante, aliug 
retro,in quos ipse respiciens tanquam in numerum 
undique equalem sex temporis spatiis mundum 
perficit, cum ipse sit requies, futurumque immen- 
sum &eoulum habeat imaginem,principiumque sit 
ac finis. In eum siquidem sex infinita desinunt, et 
ab eo infinitam capiunt extensionem. 

X. Hoc est hebdomadis mysterium.Ipse enim est 
cunctorum requies, qui et imitantibus in exiguo 
magnum ejus opus 8e in requietem donat.[pse est 
solus, modo quidem comprehensibilis, modo in- 
comprehensibilis, modo sine limitibus,extensiones 
suas habens in infinitum.Hoc enim modo est com- 
prehensibilis et incomprehensibilis,prope et longe, 
hic atque illic existens, ut qui solus sit. Et per in- 
finita undecunque mentis participationem, qua 
cunctorum animi respirant, vivere habent; et si 
separentur a corpore, atque in Deum amorem ha- ' 
bere inveniantur, in illius feruntur sinum, sicut 
hiberno tempore vapores montium, a solis radiis 
tracti, ad eum feruntur perpetui. Quam ergo cha- 
ritatem conoipere possumus, si preclaram illius 
formam mente intuemur ! Aliter autem fleri nequit. 


C Impossibile enim est, ut si pulchritudo sine forma, 


utque aliquem ad sui dilectionem pertrahat,aut ut 
quis speret Deum videre carentem forma. 

XI. Quidam vero alienia veritate et malitie socii 
pretextu laudationis Deum flgure expertem aiunt, 
ut forma et specie carens, nemini aspectabilis sit, 
ne exoptatus fiat. Mens quippe non intuita Dei spe- 
ciem vacua illo est.Et qua ratione precetur aliquis, 
non habens ad quem confugiat,in quem innitatur? 
Nam renixum non habens, in inani funditus cor- 
ruit. Ne, inquit, non oportet Deum timere, sed 
amare. Fateor. Verum id prestabit uniuscujusque 
boni operis bona conscientia. Αἱ bene operuri ori- 
tur ex timore. Sed, ait, timor percellit animam. 
Contra ego, Non percellit, inquam, at expergefacit 


σε, ἆλλ’ ἑξυπνίζει xal ἐπιστρέφει, Ἴσως δὲ ὀρθῶς Ὦ ao convertit. Forte vero reote diceretur non opor- 


VARLE LECTIONES. 


* Aliam hujus loci interpretationem proposuit Neander, Gnost. syst., p. 396. Interpungit enim non 
post καρδίαν, sed post elvat, ut ἄπειρον predicati locum obtineat. S. In. cod. Ottoboniano interpungitur 
Ost ἄπειρον et Χαρδίαν. €" Ita margo Ci. ἑκστάσεις uterque Hom. cod. *! ic. δικνεῖται O in. marg., 
εἴχνυται in textu, ut C. ** ἴσον $5 συνετέλει 0. Ita Ο et in marg. C, ἕκστασιν in. textu. 
5 ὡς C. Deinde τό c. 0, utlegi vult Neander, Gnost. syst., p. 397; τι C. *5 Vbb. πὴ δὲ ἀκατάληπτος, 
πὴ δὶ ἀπέραντος accesserunt ex O. ' οὗτος C. 48 διά addidi auctore Davisio. Retinet vulgatam  lectio- 
nem Neander, l. c., p. 397, dum ad τὴν µετουσίαν supplet διδούς 6. Deinde scripsi μετουαΐίαν εχων ἄν C. 
O, µιτουσ[αν ἥν C, µετούσιαν, 7j 8. auctore D, qui etiam mavult πάντως p. παντων, interpunctione facta 
Don post αἱ Ψυχαί, sed post ἀναπνέουσιν (ἀναπνέουσαι C, Ο). *9 καὶ εἰ Ο. Ἱ O in marg. xal cum signo 
sd locum ante ὡς referente. Ego maluerim ὡς καὶ. 8 leg. censet χειμῶνος dog. Ἰ ἀπό Οἱ et S, 
Distinctionem forte preponendam esse voci ἀθάνατοι putat C, ut. per hyperbaton referatur ad animas, 
vel virgulam ponendam post ἐλχόμενοι. S illam vocem a librario quodam ascriptam esse opinatur. In O 
ad oram νόθα περὶ μορφῆς θεοῦ, ad sequentia spectans. 7"! ἀνίδεος O. 7 πῶς δὲ om O. "* ἐρείσει 0. 


PaTa80L. Gh. II. 13 


398 


9. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


390 


tere Deum vereri,nisi nos homines multa alia me- A ἑλέγετο μὴ δεῖν θεὸν φοθεῖσθαι, el μὴ πολλὰ ἕτερα ot 


tueremus : dico autem similium insidias, ad hec 
feras, serpentes, morbos, calamitates, demones 
aliaque infinita.Qui ergo & nobis postulat, ut non 
timeamus Deum, nos iis liberet, quo neque ea me- 
tuamus. Quod si non potest, quid impedit,quo mi- 
nus8 per unum erga justitiam timorem mille eripia- 
mur terroribus, et. per brevem erga Deum fldem 
innumeras et nostras et aliorum perpessiones trans- 
feramus, insuperque accipiamus bonorum merce- 
dem, atque propter timorem cuncta conspicientis 
Dei, nihil mali agentes, etiam in haoc vita degamus 
cum pace? 
XII. Sic grata in verum Dominum servitus reli- 
quos omnes in libertate constituit. Si ergo potest 
quis absque timore Dei non peccare, ne timeat. 
Licet enim charitate erga eum,quod ipsi displiceat, 
non facere. Etenim, ut timeatur, scriptum est, et, 
vt diligatur, preceptum est, quo unusquisque pro 
temperie Sua convenienti utatur remedio. Timete 
ergo illum, quia est justus. Sive igitur veriti, sive 
diligentes, ne peccetis. Utinam autem timens ali- 
quis illicitis cupiditatibus dominetur, aliena non 
desideret, humanitatem exerceat, temperans sit, 
juste agat. Video enim nonnullos in timore ejus 
imperfectos plurima peccare. ltaque metuamus 
Deum, nec tantum quia justus est. Nam injuria af- 
fectorum misertus injuriam inferentes punit. Sicut 
igitur aqua extinguit ignem, ita et timor cupidita- 
tem malorum evertit.Qui timoris vacuitatem docet, 
neque ipse timet; qui vero non timet, neque ju- 


dicium fore credit, cupiditates auget, magus est, C 


alios in iis, que ipse facit, criminatur. 


XIII. His auditis, Simon interrumpens ait : Scio 
ad quem ista dicas:sed ne ego eadem ad te redar- 
guendum loquenstempus impendam in que nolim, 
ad nobis definita responde. Gloriatus es,ac dixisti, 
te abundeintelligere Magistri tui res,quoniam pre- 
sens vidisti ac audiisti eum evidenter, nec posse 
quempiam alium simile quid per spectrum aut vi- 
sionem habere.Quod vero hoc falsum sit ostendam. 
Qui clare audit aliquem, noun omni ex parte per- 
suadetur de dictis.Habet enim mens ejus cogitare, 
num ille mentiatur, utpote homo, secundum quod 
apparet. At visio, simul ac contigit,fidem facit cer- 
nenti, quod Divinitas sit. Ad hoc mihi primum re- 
gponde. 

XIV. Et Petrus ait : Aliud proposuisti dicere, et 
aliud locutus es.Proposuisti enim, quod possit ali- 
quis audiens plus intelligere et in rerum fidem ve- 


ἄνθρωποί ἐφοθούμεθα, λέγω δὲ 76 τὰς ἐκ τῶν ὁμοίων 
ἐπιθουλὰς, ἔτι τε θηρία, ἐρπετὰ, νόσους, πάθη, Gal. 
μονας καὶ ἄλλα µυρία. Ὁ οὖν ἡμᾶς ἀξιῶν μὴ φοθεῖ- 
σθαι θεὸν, τούτων ἡμᾶς ῥυσάσθω, ἵνα μηδὲ ταῦτα φο- 
δώμεθα. El δὲ οὐ δύναται,τἰ ἡμῖν φθονεῖ 16, ἑνὶ φόδῳ, 
τῷ πρὸς τὸ δίκαιον, µυρίων ἁπαλλαγῆναι φόθων, καὶ 71 
βραχείᾳ τῇ πρὸς αὐτὸν πίστει µυρία πάθη καὶ ἑαυ- 
τῶν xal ἄλλων µετατιθέναι δυνατὸν γενέσθαι, μετὰ 
τοῦ xal ἀμοιθὴν ἀγαθῶν προσδέχεσθαι, καὶ αἰτίᾳ 
φέθου τοῦ πάντα ὁρῶντος Θεοῦ μηδὲν κακῶς "5 πράσ- 
σοντας xal ἐν τῷ παρόντι ἐν εἰρήνῃ δια-ελεῖν. 


ΧΙΙ. Οὕτως ἡ πρὸς τὸν ὄντως Δεσπότην εὐγνώμων 
δουλεία τοὺς λοιποὺς 79 πάντας ἐλευθέρους τίθησιν. 
El μὲν οὖν τινι δυνατόν ἐστι, ἄνευ τοῦ φοθεῖσθαι τὸν 
θεὸν μὴ ἁμαρτάνειν, μὴ φοθείσθω 59, '"Ἔξεστι γὰρ 
ἀγάπῃ τῇ πρὸς αὐτὸν ὃ αὐτῷ μὴ δοκῇῃ 9! μὴ πράττειν. 
Καὶ γὰρ φοθηθῆναι γέγραπται, καὶ ἀγαπᾷν παρήγ- 
γελται" ἵνα πρὸς τὴν αὐτοῦ ἕκαστος κρᾶσιν ἐἔπιτη- 
δείῳ Ἰχρήσηται φαρμάκφῳ. Φοθεῖσθε οὖν αὐτὸν 9*, ὅτι 
δίκαιός ἐστιν. Εἴτε 34ὔ οὖν φοθούµενοι, εἴτε da- 
πῶντες, μὴ ἁμαρτάνετε. Γένοιτο δὲ φοθούμενόν τινα 
ἡδονῶν ἀνόμων κρατεῖν δύνασθαι, ἀλλότρια μὴ ἐπιθ»- 
μεῖν, Φιλανθρωπίαν ἀσκεῖν, σωφρονεῖν, δικαιοπρᾷ- 
γεῖν. Ὁρῶ γάρ τινας ἀτελεῖς τῷ πρὸς αὐτὸν φόδῳ 55 
πλεῖστα ἁμαρτάνοντας. Φοθηθῶμεν οὖν τὸν θεὸν, μὴ 
µόνον ὅτι δίκαιός ἐστιν. Ἐλεῶν γὰρ τοὺς ἠδικημέ- 
νους τιμωρεῖ τοὺς ἡδικηκότας, Ὡς οὖν ὕδωρ πῦρ 
σθέννυσιν, οὕτως καὶ φόθος τὴν τῶν κακῶν ἐἔπιβυ- 
μίαν ἀναιρεῖ. Ὁ ἀφοθίαν διδάσκων οὐδ' αὐτὸς φοθεῖ- 
ται, ὁ δὲ μὴ φοθούμενος οὐδὲ κρίσιν ἔσεσθαι πιστεύε;, 
τὰς ἐπιθυμίας αὔξει, µαχεύει, ἄλλους ἐφ᾽ οἷς αὐτὸς 
πράσσει διαθάλλει. 

XIII. Ταυτα à Σίµων ἀχούων ἐπικόψας bon: Οἶδα 
πρὸς τίνα ταῦτα λέγεις, ἀλλ᾽ ἵνα μὴ αὐτὸς τὰ αὐτὰ 
λέγων πρὸς τὸ ἐλέγχειν σε δαπανῶ τὸν χρόνον εἲς à 
μὴ θέλω, πρὸς τὰ ὁρισθέντα ἡμῖν ἀπόκριναι 3. Ἐπηγ- 
γείλω, ἱκανῶς νενοηκέναι σε τὰ τοῦ Διδασκάλου σου 
λέγων, διὰ τὸ παρόντα ἐναργείᾳ 5 ὁρᾷν xai ἀκούειν 
αὐτοῦ, xal ἑτέρῳ τινὶ p], δυνατὸν εἶναι ὁράματι [dj 
ὁπτασίᾳ ἔχειν τὸ ὅμοιον, "Ότι δὲ τοῦτο ψεῦδός ἐστιν, 
δείξω. Ὁ ἐναργῶς ἀκούων τινὸς οὐ πάνυ πληροφορεῖ- 
ται ἐπὶ τοῖς λεγομµένοις, Ἔχει γὰρ ὁ νοῦς αὐτοῦ λογί- 
σασθαι, μὴ ἄρα ψεύδεται, ἄνθρωπος Qv τὸ φαινόµε- 
vov. Ἡ δὲ ὁπτασία ἅμα τῷ ὀφβέντι 96 πίστιν παρέχει 
τῷ ὁρῶντι, ὅτι θέιότης ἐστίν. Πρὸς τοῦτό µοι πρῶτον 
ἀπόχριναι. 

846 XIV. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη ** Εἰς ἄλλο προτε[(- 
νας εἰπεῖν, ela ἕτερον ἀπεκρίνου **. Προέτεινας γὰρ 
ὡς μᾶλλον δύνασθαί τινα 99 πλεῖον νοεῖν [καὶ πίστιν 





VARLE LECTIONES. 


'5 δή 8. Tum δὲ p. τε C. "* De hoc loquendi modo D confert hom. xvru, 12. Tum si 9' O. 8 mavult 
πρὸς xóv, propter αὐτόν, quod sequitur. 7"' xal adjunxi c. O. 79 x«xóv C. τοῖς λοιποῖς conj. C, τῆς 
λοιπῆς (sc. δουλείας) commendat D, τοῦ λοιποῦ proponit S. *? [ta O c. marg. Ci, in cuj. textu (Ed. 
1672) μὴ φοθεῖσθαι. 3 In O αὐτό rec. man. correctum in vulg. Idem δοχεῖ,. ** φοθεῖσθαι οὖν αὐτὸν ἔστιν 
C. $3 Usus requirit τοῦ -— φόοου 8. ?* ἀπόκριναι conj. C, ἀποχρίνασθαι uterque Hom. cod. ** Ita 
Cl, ἐνεργείᾳ C, Ο. 95 ὀφθῆναι C. θεότητος p. θειότης commendat 8. Cfr. hom. xvi, 5. *' εφη om. O. 
85 ἀπεχρίνω Ο. €? In G τινα διά, quas voces excipit unius versus lacuna; jam sequitur : παρ ὁπτασίας. 
Idem cod, unius vocis vacuum praebet inter ἑναργείας et ἐπιθαλών. Utramque lacunam conjectando ex- 


plevi. 








391 CLEMENTINA. — HOMILIA XVII. 398 


λαμθανεσθαι] παρ) ὁπτασίας ἀκούοντα, fj yàp παρὰ A nire per visionem, quam per evidentiam,aggressus 


tic ἐναργείας [ἀκούοντα], ἐπιθαλὼν δὲ ἔπειθες ἡμᾶς, 
(t ἀσφαλέστερός ἔστιν ὁ ὑπ ὁπτασίας ἀκούων τοῦ 
παρ’ αὐτῆς 09 ἐναργείας ἀκούοντος,. Πέρας γοῦν διὰ 
τοῦτο ἐμοῦ Ἱκανώτερον ἔφασχες εἰδέναι τὰ τοῦ Ἰησοῦ, 
ὡς ὑπὸ ἁπτασίας αὐτοῦ ἀκηκοὼς τὸν λόγον. Πλὴν ἐγὼ 
εἰς τὸ ἀπαρχῆς προταθὲν ἀποκριναίμην 91. Ὁ προφή- 
ας, ὅτι προφήτης ἐστὶν, πληροφορήσας πρῶτον περὶ 
τῶν ἐναργῶς ὑπ᾿ αὐτοῦ λεγομένων, ἀσφαλῶς πιστεύε- 
«αι, xxi 3 ἀληθὴς ὢν προεπιγνωσθεὶς, καὶ, ὡς ὁ µαν- 
βάνων θέλει, ἐξετασθεὶς xal ἀνακριθεὶς ἀποχρίνεται. 
Ὁ δὶ ὁπτασίᾳ πιστεύων f$ ὁράματι καὶ ἐνυπνίῳ, ἔπι- 
σραλής dett. ᾽Αγνοεϊῖ γὰρ τίνι πιστεύει. Ενδέχαται 
3p αὐτὸν ἢ δαίµονα xaxóv εἶναι, T] πνεῦμα πλάνον, 
bv τῷ λέγειν ὑποκρινόμενον εἶναι ὃ µή ἐστιν. El δ᾽ 
ἄρα Ἆτις βουληθείη πυνθάνεσθαι τὸ τίς ἂν ᾗ ὁ φανεὶς, 
ῥύναται λέγειν ἑαυτῷ ὃ βούλεται, Καὶ οὕτως ὡς πο- 
νηρὸς ἀστράψας, µείνας ὅσον θέλει, ἀποσθέννυται, 
μὴ παραµείνας τῷ πυνθανομένῳ εἷς ἀνακρισιν ὅσον 
ἠβέλησεν. Διὰ δὲ ἐνυπνίων ὁρῶν τις 9* οὐδὲ πυνθάνε- 
5i» θύναται περὶ Gv βούλεται, Οὖ γὰρ ἰδίας ἔξου- 
pa, ἐστὶν ὁ λογισμὸς τοῦ κοιµωµένου. Ἔνθεν γοῦν 
τολλὰ $417 ἡμεῖς ὕπαρ ἐπιθυμοῦντες 96 μαθεῖν κατ 
ὕνρ περὶ ἑτέρων πυνθανόµεθα, ἢ καὶ μὴ πυνθανόµε- 
vot περὶ τῶν μὴ διαφερόντων ἡμῖν ἀκούομεν, xal δι- 
υπνισθέντες ἀθυμοῦμεν, ὅτι περὶ ὧν ἐπεθυμοῦμεν 9 
μγεῖν, οὔτε ἠχούσαμεν, οὔτε ἐξητάσαμεν f, 

IV. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη" Et φᾗς τὰς ὁπτασίας μὴ 
πάντως ἀληθεύειν, ἀλλ᾽ οὖν γε τὰ ὁράματα xal τὰ iv- 
ύπνια θεόπεµπτα ὄντα οὐ ψεύδεται, περὶ Gv ἂν εἰπεῖν 
Ka. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη. Ὀρθῶς ἔφης, ὅτι θεόπεµπτα 


bra οὐ ψεύδεται. "Αδηλον δὲ εἰ ὁ ἰδὼν 9€ θεόπεµπτον C 


ἑώραχεν ὄνειρον. Καὶ ὁ Σίµων' Ἐὰν 7j ὁ ἑωραχὼς 
δίχαιος, ἀληθὲς ἑώρακεν. Καὶ ὁ Πέτρος, ᾿Ορθῶς ἔφης. 
Τίς 9 δὲ δίκαιος, εἶ ὁράματος χρῄζῃ 199, ἵνα µάθηῃ ἃ 
δεῖ μαθεῖν, αἱ ποιῇ ἃ δεῖ ποιεῖν; Καὶ ὁ Σίμων" Τοῦτό 
μοι δὸς, ὅτι µόνος ὁ δίκαιος ὅραμα ἀληθὶὲς ἰδεῖν δύ- 
vitz, καὶ ἀποχρίνομαί σοι slc αὐτό. Ἐμοὶ γὰρ xi- 
χριται, ὅτι ἀσεθὴς ἀληθῆ ὄνειρον οὐχ ὁρᾷ. Καὶ ὁ Πὲ- 
tpoc* Τοῦτο φεῦδός ἐστιν, xal περὶ τούτου ἀγράφως 
xal ἐγγράφως ἀποδεῖξαι δύναμαι, πεῖσαι δὲ οὐκ ἕπαγ- 
Ἰέλλομαι. Ὁ γὰρ πρὸς ἔρωτα μοχθηρᾶς νεύσας Ύυναι- 
XX εἰς ἱτέρας κατὰ πάντα καλῆς πρὸς « συµθδίωσιν 
Ἱόμιμον τὸν ἑαυτοῦ οὗ µετατίθησι νοῦν. Ἐνίοτε καὶ 
ἑαυτοῖς συνειδότες τὴν κρείττονα, προειλημμένοι 
$48 ἀγαπῶσι τὴν χείρονα. Τοιοῦτόν τι χαὶ σὺ πά- 


autem suadebas tutiorem esse eum, qui in visione 
audit, illo, qui audit per evidentiam. Denique ideo 
te potentiorem dicebas res Jesu cognoscere, quam 
ego, ut qui Ipsius verba per visionem audiisses. 
Verum ego ad id, quod primitus propositum est, 
respondebo. Propheta, quia propheta est, primo 
certitudinem dans de iis, que clare dicit, tuto cre- 
ditur, precognitus verus esse, ac, quemadmodum 
qui docetur cupit,inquisitus et interrogatus respon- 
det.Qui vero visioni eredit aut spectro et insomnio 
incertus est. Ignorat enim cui credat. Nam potest 
esse aut malus demon, aut spiritus fallax, qui in 
verbis simulat esse quod non est. Sin autem quis 
velit perconctari, quisnam sit qui apparuit, potest 
sibi, quidquid vult dicere. Sicque tanquam malus, 
ubi coruscavit, mansitque quantum voluit, exstin- 
guitur,nec permanet cum sciscitante ad interroga- 
lionem, quantum hic vult. Per insomnia vero qui 
videt, neque percunctari potest, de quibus lubet. 
Neque enim in propria potestate sita est. cogitatio 
dermientis.Inde igitur vigilando nos discendi avidi 
multa in somnis de aliis querimus, vel non requi- 
rentes audimus res ad nos nequaquam pertinentes, 
et e sommo exoitati dolemus, nos de iis que scire 
avebamus neque audiisse neque explorasse. 


XV. Ac Simon : 8i dicas visiones non omnino 
vera predicare, attamen visa et insomnia, que & 
Deo rrittuntur, falsa non sunt in rebus quas vult 
proloqui. Petrus ait . Recte dixisti, quod non [8/68 
proferant qua & Deo mittuntur. Verum incertum 
est,an qui vidit somnium & Deo missum conspexe- 
rit. Tum Simon : 8i justus sit ille qui vidit, verum 
intuitus est. Et Petrus : Probe locutus es. Qui vero 
justus, si viso indigeat ad discenda que discere 
oportet,et facienda que fleri debent ? Atque Simon 
Hoc mihi concede, quod solus justus verum visum 
possit cernere, et ad illud tibi respondeo. Mihi 
enim exploratum est,verum somnium abimpio non 
videri. Tum Petrus : Hoc falsum est. Atque eu de 
re Sine Scripturis et per Soripturas possum afferre 
demonstrationom, persuadere autem non polliceor 
Nam qui in amorem prave mulieris propendet, in 
alterius undique preclare dilectionem ad legitimum 
convictum non transfert animum. Et aliquando,qui 


σχων ἀγνοεῖς. Καὶ ὁ Σίµων Épn* Παρελόμενος ταῦτα, Ὦ sunt sibi conscii prestantioris femine,occupati de- 


ες & ἐπηγγείλω λέγε. Ἐμοὶ γὰρ ἀδύνατοο εἶναι δοκεῖ 
ασεθεῖς ἀνθρώπους ὑπὸ θεοῦ ip δήποτε ὄνειροπολεῖσθαι 


τρόπῳ. 


XV] Καὶ à Πέτρος ἔφη' Μέμνημαι ἐμαυτοῦ, ὡς 
ἐπηγγειλάμην δεῖξαι, καὶ ἀγράφως καὶ ἐγγράφως 


teriorem diligunt. Tale quid tu quoque pateris ao 
ignoras. Dixit Simon : His sublatis, loquere quie 
promisisti. Mihi namque videtur impossibile, ut 
impii homines a Deo 80mnia ullo modo cernant. 
XVI. Et Petrus : Mei, inquit, sum memor, quod 
promiserim ostendere, et ea de re absque Boriptu- 


VARIAS LECTIONES. 
9 παρ) αὐτοῦ τῆς O. *! ἀποκρίνομαι O. ?* xal inserui ο. O. ** fj ἄρα C, «t ἄρα D. n ante ὁ 


add. c. Q. ** ὁρῶντες p. ὁρῶν τις O. 3 οἱ πα 


ῥεπιθυμοῦντες p. ὕπαρ ἐπιθυμοῦντες Ο. 38 ἐπεθυμοῦμεν 


Ὁ, ut conj. S, ἐπιθυμοῦμεν C. V ἐζητήσαμεν conj. Schliemannus, Clem., p. 191, 569. S. ** εἰδών 0 


9 Pro τίς 


rebet lacunam. 19 χρήζει O. Tum ποιῇ ex conject. Ci ποιεῖν uterque hom. eod. : Non 


legitur πρός in Turriani epistola proliminari ad Hosium, ubi locum citat. C. Deest etiam in Otlob. 


. 
* 
- 
t t 
. * 
n αν LL κ  -. -- 


399 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


400 


ris nc per Scrlpturas demonstratienem exhibere.Et À περὶ τούτου τὴν ἀπόδειξιν παρέχειν. Καὶ νῦν λέγον- 


nunc loquentem audi. Novimus multos (si quidem 
equo animo accipis, alioquin astantes judices ha- 

" beoJidolorum cultores et adulteros ac omnino pec- 
catores conspexisse visa atque vera somnia, non- 
nullos vero daemonum visiones. Non enim dico à 
mortalium oculis videri posse incorpoream Patris 
aut Filii speciem,quia maximo lumine resplendet. 
Unde ab homine in carnem converso non cerni,non 
est invidentis Dei,sed miserantis. Nam qui viderit, 
vivere non potest. Luminis quippe exsuperantia 
cernentis dissolvit carnem,preterquam si Dei inef- 
fabili virtute caro vertatur in luminis naturam,quo 
possit lumen videre, aut luminis substantia in car 
nem mutetur, ut possit videri a carne.Nam Patrem 
intueri absque conversione, ad solum Filium per- 
tinet. Ad justos autem non simili modo. In resur- 
rectione enim mortuorum, quando corporibus mu- 
tati in lumen erunt angelis equales,tunc poterunt 
cernere. Denique et si angelorum aliquis,ut videa- 
tur ab homine, missus fuerit, mutatur in carnem, 
ut per carnem: cerni possit. Incorpoream siquidem 
virlutem non solum Filii, sed nec angeli nemo po- 
test cernere. Sin vero nonnullus visionem conspe- 
xorit, mali demonis eam esse intelligat. 

XVII, Ceterum et ab impiis visa et insomnia 
vera conspici, msnifestum est, atque ex Scripturis 
possum demonstrare. Denique in lege scriptum 
est, quemadmodum impius Abimelechus,cum justi 
Abrahami uxorem vitiare cuperet, a Deo audierit 
in somno sicut ait Scriptura, ne illam tangeret, 


quod cohabitaret cum viro. Sed et Pharao, homo C 


impius, somnium vidit de frumenti abundantia 
et sterilitate, cui cum Joseph explicaret, a Deo 
asseruit venisse somnium.Nabuchodonosor autem. 
idolorum cultor, quique jussit ut Dei cultores mit- 
terentur in ignem, somnium vidit. quod omnium 
seculorum longitudinem complectebatur. Neo dicat 
aliquis : At nullus impius visum per vigiliam cer- 
nit. Falsum est. Ipse certe Nabuchonosor, qui 
jusserat tres viros in ignem mitti, cum in fornace 
quartum intueretur, ait : Quartum video, velut 
Filium Dei. Et tamen qui visiones et spetacula et 
insomni& conspexerunt vera, impii erant. Sic non 
statim ex eo, quo quis cernat visa et insomnia, 
omnino pius est. Nam pio in mente innata et pura 


τος ἄχουε΄ Ἴσμεν πολλοὺς, (et γε εὐγνωμονεῖς Exe! γε 
τοὺς παρεστῶτας χριτὰς ἔχω), εἴδωλα σέθοντας καὶ 
μοιχεύοντας xal κατὰ πάντα ἁμαρτάνοντας ὁράματα 
καὶ ἀληθεῖς ὀνείρους ὁρῶντας, ἐνίους δὲ καὶ δαιμόνων 
ὁπτασίας. Tiv γὰρ * ἄσαρχον (54) ἰδέαν οὐ λέγω δύ- 
νασθαι Πατρὸς 7j Yioo ἰδεῖν, διὰ τὸ µεγίστῳ, φωτὶ χατ- 
αυγάζεσθαι τοὺς θνητῶν ὀφθαλμούς. "Όθεν τὸ μὴ 
ὁραθῆναι τῷ εἷς σάρχα τετραμμένῳ ἀνθρώπῳ οὐ 
φθονοῦντός ἐστι θεοῦ, ἀλλ’ ἑλεοῦντος 3. Ὁ γὰρ ἴδὼν 
ζην οὐ δύναται. Ἡ γὰρ ὑπερθολὴ τοῦ φωτὸς τὴν τοῦ 
ὁρῶντος ἐκλύει σάρκα, ἐκτὸς εἰ μὴ θεοῦ ἀποῤῥήτῳ 
δυνάμει d) σὰρξ εἷς φύσιν τραπῇ φωτὸς, ἵνα φῶς ἰδεῖν 
δυντθῇ, ἢ ἡ τοῦ φωτὸς οὐσία εἰς σάρκα τραπῇ, ἵνα 
ὑπὸ σαρκὸς ὁραθῆναι δυνηθῃ. Τὸ γὰρ ἀτρέπτως lia- 
τέρα ἰδεῖν ΥἸοῦ µόνου ἔστίν. Δικαίων * δὲ οὐχ ὁμοίως. 
Ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει τῶν νεκρῶν, ὅταν 5 τραπέντες 
elc φῶς τὰ σώματα ἰσάγγελοι γένωνται, τότε ἰδεῖν ὃν- 
νήσονται. Ἡξέρας γοῦν κχἂν ἀγγέλων τις ἀνθρώπῳ 
ὀφθηναι πεµφθῃ, τρέπεται εἷς σάρκα, ἵνα ὑπὸ σαρχὸς 
ὀφθῆναι 849 δυνηθῇ. Ασαρκον γὰρ δύναμιν, οὗ µόνον 
Υἱοῦ, ἀλλ’ * o08' ἀγγέλου ἴδεῖν τις δύναται. El δὲ (0n 
τις ὁπτασίαν, κακοῦ δαίµονος ταύτην εἶναι vosito. 


XVII. Hz ὅτι xal ἀσεθεῖς ὁράματα καὶ ἐνύπνια 
ἀληθῆ βλέπουσιν, δῆλόν ἐστιν, καὶ ἐγγράφως ἀπολεῖ- 
ξαι δύναµαι. Ἱέρας γοῦν iv τῷ νόµῳ γέγραπτχι, ὡς 
ὁ ᾿Αθιμέλεχ, ἀσξεθὴς Qv, τὴν τοῦ δικαίου ᾿Αθραὰμ 
qovaixa ἐπὶ κοινωνίᾳ μιᾶναι θελήσας, Ἴκουσε παρὰ 
τοῦ θεοῦ καθ’ ὕπνον, ὡς ἡ Γραφὴ λέχει, μὴ θιγεῖν ! 
αὐτῆς, ὅτι ἀνδρὶ συνῳφκηχκυῖά ἐστιν. ᾽Αλλὰ καὶ ὁ Pa- 
pao, ἀσεθὴς ἀνὴρ, ἑώρακεν ὄνειρόν περἰ τε πυρῶν 
εὐφορίας xai ἀφορίας, ᾧ ὁ * Ἰωσὴφ ἐπιλύων παρὰ 
θεοῦ ἔφη τὸν ὄνειρον γεγενῆσθαι. Ναθουχοδονόσορ δὲ, 
ὁ εἴδωλα σέθων, καὶ τοὺς Θεὸν σέθοντας εἷς mop 
χελεύσας βληθῆναι, ὄνειρον ὅλου µήχους αἰῶνος ὁρᾷ. 
Καὶ μὴ λεγέτω τις' ᾽Αλλ᾽ ὅραμα ἐγρηγορὼς Ὁ οὐδεῖς 
ἀσεθῶν θεωρεῖ. Ψεῦδος ἐστιν. Αὐτὸς γοῦν ὁ Ναδου- 
χοδονόσορ τρεῖς ἄνδρας κελεύσας βληθῆναι εἷς πῦρ, 
ἐνιδὼν τῇ χαμίνῳ τέταρτον 19 ἔφη: Τὸν τέταρτον 620 
ὡς Υἱὸν Θεοῦ. Καὶ ὅμως ὁπτασίας τε καὶ ὁράματα καὶ 
ἐνύπνια ὁρῶντες ἀληθη, ἀσεθεῖς σαν. Οὕτως οὗ 
πάντως ἐκ τοῦ ὁρᾷν τινα ὁράματα xal ἐνύπνια καὶ 
ὁπτασίας πάντως εὐσεθής ἐστιν. Tip γὰρ εὐσεθεῖ ἐμ- 
φύτῳ καὶ καθαρῷ ἀναθλύζει τῷ vip τὸ ἀληθὲς, οὐκ 


Bcatet veritas, non que per somnum affectatur,sed [) ὀνείρῳ σπουδαζόµενον 31, ἀλλὰ συνέσει ἀγαθοῖς διδό- 


qua per intelligentiam bonis conceditur. 


μενον. 


VARLE LECTIONES. 


* xYáo trenscripsi ex O. Tum εἶδέαν C. 8 ἑῶντος C. * Ita S, δίκαιοι C, O. In O nota marginalis, 
φεῦγε νόθα ταῦτα, ad Vbb. antecedentia spectans. ὃ ὅτ ἄν C. 3 ἀλλ add. c. O. Ex eodem acoessit ἰδεῖν. 
Ita S, qui confért Scheter Gregor. Corinth. 990, θίγειν, C, Ο. ὃ εὐφημίας xal ὃ ὁ p. εὐφορίας xai ἀφορίας 
3 ὁ Ο. 9 ἐγρηγορόν Ο. 10 Ita O et marg. Ci, qui in textu exh. τεταρτώτατον. !! σπουδαζόµενον O c. 


, σπουδαζόµενα C. 


VARIORUM NOTE. 


(54) "Acapxov. Nota ἄσαρχον, non ἀσώματον, 
ropter id quod scribebamus paulo ante, ad caput 
' hujus homille ; Deo enim tribuerunt nonnulli 


corpus tenue, velut lumen, non autem corpus car- 
neum. Cor. 














^ 


401 CLEMENTINA. — HOMILIA XVII. 


403 


$50 XVIII. Οὕτως γὰρ κἀμοὶ ἀπὸ τοῦ Ἡατρὸς Α ἉΧΥΙΠΙ. Sic enim et mihi & Patre revelatus est 


ἀπεχαλύφθη 6 Yioc. Διὸ οἶδα τίς δύναμις ἀποχαλύ- 
ψεως, ἀφ᾿ ἑαυτοῦ µαθών. "Apa γὰρ τῷ τὸν Κύριον 
εἰπεῖν 13, Τίνα αὐτὸν λέγουσιν ; καὶ ἄλλους ἄλλο τι λέ- 
Ίσντας αὐτὸν ἀκηκοότος ἐμοῦ, ἐπὶ τῆς καρδίας ἀνέθη' 
οὐχ olóx οὖν πῶς εἶπον' Σὺ c? ὁ Υἱὸς τοῦ ζῶντος 
θεοῦ, Τὸν δὲ μµακαρἰσαντά µε μηνῦσαί pot, τὸν 
θιοῦ, Τὸν δὲ µακαρίσαντἁ µε μηνῦσαί pot, τὸν 
ἀποχαλύψαντα Πατέρα εἶναι, ἐμὶ δὲ ἔχτοτε μαθεῖν, 
ὅτι τὸ ἀδιδάκτως, ἄνευ ὁπτασίας xxi ὀνείρων μαθεῖν 
ἀποχάλυψίς ἐστιν. Καὶ ἀληθῶς οὕτως ἔχει. Ἐν γὰρ 
τῇ ἐν ἡμῖν ἐκ θεοῦ τεθείσῃ σπερματικῶς [καρδίφ] !3 
πᾶσα ἔνεστιν d) ἀλήθεια, θεοῦ δὲ χειρὶ σκέπεται καὶ 
ἀποχαλύπτεται, τοῦ ἐνεργοῦντος 1* τὸ κατ ἀξίαν ἐκά- 
στου εἰδότος. Τὸ δὲ ἔξωθεν Ov ὁπτασιῶν καὶ ἐνυπνίων 
ὑτλωβῆναί τι, ὅτι οὐχ. ἔστιν ἀποχαλύψεως ἀλλὰ ὀργῆς, 
φαίνεται. Ἡέρας γοῦν γέγραπται ἐν τῷ νόμῳ ὅτι όργι- 
οθεὶς ὁ θεὸς 'Aapüv καὶ Μαριὰμ ἔφη' ᾿Εὰν ἀναστῇ 
προφήτης EE ὑμῶν, δι ὁραμάτων καὶ ἑνυπνίων 
αὐτῷ Ὑνωρεσθήσοµαι, οὐχ οὕτως δὲ ὡς Μωῦσῇ 
τῷ θεράποντί µου, ὅτι ἐν εἴδει xal οὐ δι !5 
ἠωπνίων λαιλήσω πρὸς αὐτὸν, ὡς εἴτις λαλήσει 
πρὸς τὸν ἑαυτοῦ φίλον. 'Opge πῶς τὰ τῆς ὀργῆς 
i. ὁραμάτων xal ἐνυπνίων, τὰ δὲ S88 τρὸς φίλον 
στόµα χατὰ «στόμα, ἐν εἴδει, καὶ οὐ δι αἰνιγμάτων 
καὶ ὁραμάτων καὶ ἑνυπνίων 16, ὡς πρὸς ἐχθρόν. 

XIX. El 17. μὲν οὖν xai col ὁ Ἰησοῦς ἡμῶν δι’ ὁρά- 
µατος ὀφθεὶς ἐγνώσθη καὶ ὠμίλησεν, ὡς ἀντικειμένῳ 
ὀργιζόμενος, διὸ δι ὁραμάτων καὶ ἐνυπνίων dj καὶ 
ὃν) ἀποχαλύψεων ἔξωθεν οὐσῶν ἐλάλησεν. ET 19 τις δὲ 
$^ ὁπτασίαν πρὸς ὃ,δασκαλίαν σοφισθῆναι δύναται ; 
Καὶ εἰ μὲν ἐρεῖς Δυνατόν ἐστιν, διὰ cU ὅλῳ ἔνιαυ- 
τῷ !* (55) ἐγρηγορόσι παραµένων ὠμίλησεν ὁ Διδά- 
σκιλος; πῶς δὲ σοι καὶ πιστεύσοµεν αὐτὸ, χἂν ὅτι 
ὤφθη σοι; Πῶς δέ σοι καὶ ὤφθη, ὁπότε 1? αὐτοῦ τὰ 
ἐναντία τῇ διδασκαλίᾳ φρονεῖς; El δὲ ὑπ ἐχείνου 
μιᾶς ὥρας ὀφθεὶς xal μαθητευθεὶς ἁπόστολος ὀἑγένου, 
τὰς ἐκείνου φωνὰς χήρωσσε, τὰ ἐκείνου ἑρμήνευε, 
τοὺς ἐχείνου ἀποστόλους qe, ἐμοὶ τῷ συγγενοµένῳ 
αὐτῷ μὴ µάχου. Πρὸς γὰρ στερεὰν πέτραν ὄντα µε, 
δεμέλιον Ἐκκλησίας, ἑναντίος ἀνθέστηκάς µοι 3. El 
μὴ ἀντιχείμενος fie, οὐκ ἄν µε διαθάλλων τὸ δι’ ἐμοῦ 
χήρυγµα ἑλοιδόρεις 13, ἵνα, Ó παρὰ τοῦ Κυρίου αὐτὸς 
παρὼν ἀκήκοα, λέγων μὴ πιστεύωµαι, δῆλον ὅτι ὡς 
ἱμοῦ καταγνωσθέντος xal ἐμοῦ 35 εὐδοκιμοῦντος. Ἡ 
tl κατεγνωσμένον µε λέχεις, θεοῦ τοῦ ἀποχαλύψαντός 


Filius. Quare novi, que sit revelationis vis, a me 
ipso edoctus. Nam simu! ac Dominus interrogavit, 
quem eum dicerent, et. ego alios aliud quid esse 
eum respondentes audivi, in cor meum ascendit, 
nec vero scio, qua ratione dixerim : Tu es Filius 
Dei vivi (a).Ille autem beatum me predicans indi- 
cavit mihi, eum, qui revelaverat, Patrem esse, 
atque ex eo tempore didici, revelationem esse, 
quando absque preceptore et visione ac somniis 
erudimur. A2 vere ita habet. Siquidem in corde, 
quod in nobis posuit Deus,universa instar seminis 
inest veritas, tegitur vero ac revelatur manu Dei 
operantis ac singulorum meritum cognoscentis. 
Extrinsecus autem per visiones et insomnia aliquid 
declarari, apparet non esse revelationis, sed ire. 
Denique in lege scriptum est,Deum iratum Aaroni . 
et Marie dixisse : Si surrexerit propheta ex vobis, 
per visiones ac insomnia ei apparebo, non autem sic, 


quemadmodum Moysi famulo meo, quoniam ἐπ spe- 
cie, non autem per insomnia loquar ad. hunc elut 


δέ quis loquatur ad amicum. suum (0). Xernis quo 
modo, que exira, per Visi-siBt ct insomnia, que 
vero ad απἰομΏς σα ad os, in specie, eb non per 


9nigmáta visa et insomnia, sicut ad inimicum. 


XIX. Itaque si tibi etiam Jesus noster in viso 
conspectus apparuit ac locutus est,tanquam adver- 
sario iratus, ideo per visa et insomnia, vel quoque 
per extrinsecas revelaliones disseruit. Án vero 
potest aliquis per visionem institui ad doctrinam ? 


C Quod si dicas posse, quare per annum integrum 


cum vigilantibus permanens colloculus est Domi- 
nus ? Et quo pacto tibi hoc ipsum credamus, quod 
tibi apparuerit? Et quo modo tibi apparuerit, 
cum contraria illius doctrine sentias? Sin vero, 
ab illo per unam horam visitatus ac edoctus, factus 
es apostolus, voces illius predica, illius scita 
interpretare, illius apostolos &ma, mihi qui cum 
eo versatus sum ne bellum indicas. Nam contra 
me, firmam petram et Ecclesie fundamentum, 
&dversarius restitisti (c). Nisi esses adversarius, 
profecto de me detrahens,predicationem meam pro- 
bris non insectareris, ut, qui dico que ipse astans 
& Domino audivi, non credar, quasi scilicet con- 
demnationem merear,quamvis laudari debeam.Aut 


D (c) Matth. xvi, 18. 


VARL/E LECTIONES. 

!* ἐστί Ο. /5 Post. τεθείσῃ Schliemannus, Clem., p. 190, 569, addit καρδίᾳ, conjectura secundum 
Schweglerum parum probabili, elegantissima quidem ex mea opinione. Etiam parvula lacuna, quam in 
ms. Ottob. habes post σπερματικῶς deesse aliquid satis probat. * Cotelerii interpretatio non potest 
constare cum textu Greco, nisi post ἐνεργοῦντος addatur parlicula xal. At. nihil mutandum. Tu verte : 

ut operatur tantum, quantum mere(ur unusquisque sciens. S. 8 διὰ C. !* Vbb. τὰ δὲ πρὸς — καὶ ἐνυπνίων 

esiderantur in O. ' el S, O, ἤ C, de quo falitur S. :* 7 seribit Schliemannus Clem., p. 192, 589. 
Idem legi vult ὁπτασίας p. ὁπτασίαν. S. !9 Cfr. Neander, Kirch. Gesch., 1, 2, 625; Hil enfeld, Hall. allg. 
μμ. Ztg., Nr. 80, p. 650; Baur, Kanon. evang., p. 363 S. 39 ωφθησαν' πότε O. 3 ἐναντίως ἀνεθέτηκάς 
μοι O. 33 [ta O c. S, ἑλοιδόρης 6. 3 Leg. µή. Cotelerii versio stare non potest. S. Sequens el omn. O. 
Idem κυτεγνωσμένον et antea χαταγνωσθέντος c. S, χαταγνωσμένον et κατεγνωσθέντος C. 


VARIORUM ΝΟΤΑ, 


($5) "029 ἐνιαυτᾷ. Quasi Christus unum dun- xerit, juxta sententiam minus veram multorum ex 
arat annum predicaverit, et cum apostolis convi- — antiquis,hereticorum pariter et Catholicorum.Cor. 


h Matth. xvi, 10. 
b) Num. χι, 6 ; Exod. xxxii, 11. 


399 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 400 


ris nc per Scrlpturas demonstratienem exhibere.Et Α περὶ τούτου τὴν ἀπόδειξιν παρέχειν. Καὶ vov λέγον- 


nunc loquentem audi. Novimus multos (si quidem 
equo animo accipis, alioquin astantes judices ha- 


 beo)idolorum cultores et adulteros ac omnino pec- 


catores conspexisse visa atque vera somnia, non- 
nullos vero damonum visiones. Non enim dico à 
mortalium oculis videri posse incorpoream Patris 
&ut Filii speciem,quia maximo lumine resplendet. 
Unde ab homine in carnem converso non cerni,non 
est invidentis Dei,sed miserantis. Nam qui viderit, 
vivere non potest. Luminis quippe exsuperantia 
cernentis dissolvit carnem,preterquam si Dei inef- 
fabili virtute caro vertatur in luminis naturam,quo 
possit lumen videre, aut luminis substantia in car 
nem mutetur, ut possit videri a carne.Nam Patrem 
intueri absque conversione, ad solum Filium per- 
tinet. Ad justos autem non simili modo. In resur- 
rectione enim mortuorum, quando corporibus mu- 
tati in lumen erunt angelis equales,tunc poterunt 
7 vnere. Denique et si angelorum aliquis,ut videa- 
process;"omine, missus fuerit, mutatur in carnem, 
promisi tibi, --erni possit. Incorpoream siquidem 


8ο ostensurum, quod mundi^4, nec angeli nemo po- 
mus Deus,sed hic alius sit, utpote su;* conspe- 


huc usque incognitus. Statim ergo, Creatorem 
eumdem et legistatorem esse dicis,nec ne ? Si igitur 
legislator est, justus est, si Justus, non est bonus, 
bonus αἱ non est, alium predicavit Jesus dicendo: 
Ne me dicas bonum. Nam bonus unus est, Pater, qui 
in colis habitat (a). Porro non est consonum, ut 
legislator justus sit ac bonus.Ait Petrus ; Primum 
dic nobis, in quibus actionibus bonum putes esse 
bonum,et in quibus justum esse justum, ut sic ad 
scopum verba destinemus. Et Simon : Tu prius 
effare, quid arbitreris bonum, quid justum. 


II. Tum Petrus : Ne contentiosius disputans tem- 
pore insumam, dum juste postulo ut meis respon- 
deas propositionibus, quemadmodum tibi videtur, 
ipse ad interrogata responsiones afferam. Ego aio 
bonum 98586 eum, qui largitor est, sicut video & 
Creatore fleri, qui prebet solem bonis et malis, 
&tque imbrem justis ac iniquis (b).Et Simon dixit: 
Hoo iniquissimum est, eadem justis atque injustis 
prebere. Ac Petrus : Tu ergo deinceps nobis edis- 


τος &xous* Ἴσμεν πολλοὺς, (st γε εὐγνωμονεῖς πεί ve 
τοὺς παρεστῶτας κριτὰς ἔχω), εἴδωλα σέθοντας xai 
µοιχεύοντας xal κατὰ πάντα ἁμαρτάνοντας ὁράματα 
καὶ ἀληθεῖς ὀνείρους ὁρῶντας, ἐνίους δὲ καὶ δαιμόνων 

ὁπτασίας. Τὴν γὰρ * ἄσαρχον (54) Ἰδέαν οὐ λέγω δύ- 

νασθαι Πατρὸς ἢ Υἱοῦ ἰδεῖν, διὰ τὸ µεγίστῳ, φωτὶ κατ- 

αυγάζεσθαι τοὺς θνττῶν ὀφθαλμούς. "Oücv τὸ μὴ 

ὁραθῆναι τῷ tl; σάρχα τετραμμένφῳ ἀνθρώπῳ οὗ 

φθονοῦντός ἐστι θεοῦ, ἀλλ᾽ ἑλεοῦντος 3. Ὁ γὰρ ἰδὼν 
ζην οὐ δύναται. Ἡ γὰρ ὑπερθολὴ τοῦ φωτὸς τὴν τοῦ 
ὁρῶντος ἐκλύει σάρχα, ἑκτὸς tl μὴ θεοῦ ἀποῤῥήτῳ 
δυνάμει ἡ σὰρξ εἰς φύσιν τραπῇ φωτὸς, ἵνα φῶς ἰδεῖν 
δυνηθῃ, fj ἡ τοῦ φωτὸς οὐσία εἷς σάρκα τραπῇ, ἵνα 
ὑπὸ σαρκὸς ὁραθῆναι δυνηθῇ. Τὸ γὰρ ἀτρέπτως Ἱΐα- 
τέρα ἰδεῖν Υἱοῦ μόνου ἐστίν. Δικαίων * δὲ οὐχ ὁμοίως. 
Ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει τῶν νεκρῶν, ὅταν 9 τραπέντες 
elc φῶς τὰ σώματα ἰσάγγελοι γένωνται, τότε ἰδεῖν ὃν - 
νήσονται. Πέρας Ὑγοῦν κἂν ἀγγέλων τις ἀνθρώπῳ 
ὀφθῆναι πεµφθῃ, τρέπεται εἷς σάρκα, ἵνα ὑπὸ σαρχὸς 
ὀφθῆναι 340 δυνηθῇ. Ἄσαρχκον γὰρ δύναμιν, οὐ µόνον 
Yioo, ἀλλ᾽ ὁ οὐδ' ἀγγέλου ἴδεῖν τις δύναται. El δὲ ἴδῃ 


τις ὁπτασίαν, κακοῦ δαἰίμονος ταύτην εἶναι νοείτω. 


ἑστω AL. HA» ὅτι καὶ ἀσεθεῖς ὁράματα καὶ ἑνύπνια 


θέτην φῄς εἶναι, fj οὗ 2^» dno, xal ἐχράφως ἀποδεῖ- 


δίκαιος τυγχάνει, δίχαιος δὲ ὢν ἀγαθὸς οὐκ lon ὡς 


δὲ οὐκ ἔστιν, ἕτερον ἐκήρυσσεν ὁ Ἰησοῦς τῷ λέγειν’ Μή 
µε λέγε ἀγαθόν. 'O γὰρ ἀγαθὸς εἷς ἐστὶν, 5 Πατὴρ 
ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Οὐ συμφωνεῖ δὲ τῷ νοµοθέτῃ διχαἰῳ 
ὄντι καὶ ἀγαθῷ. Καὶ ὁ Ἠέτρος ἔφη. Πρῶτον ἡμῖν 
εἰπὲ, ἐπὶ ποίαις πράξεσι δοκεῖ σοι ὁ ἀγαθὸς εἶναι, 
ἐπὶ ποίαις δὲ καὶ ὁ δίκαιος 33 ἵνα οὕτως κατὰ σκοποῦ 
τοὺς λόγους πέµπωμεν. Kal ὁ Σίµων' Σὺ πρῶτον 
εἰπὲ, τί σοι δοχεῖ τὸ ἀγαθὸν, f] xal τὸ δίκαιον, 

II. Καὶ ὁ Πέτρος Ἵνα μὴ ἐριστικώτερον διαλεγό- 
µενος δαπανῶ τοὺς χρόνους, ἀπαιτῶν δικαίως τῶν 
ἐμῶν προτάσεών 9* σε τὰς ἀποχρίσεις ποιεῖσθαι, ὥς 
σοι δοχεῖ αὐτὸς ὦν ἐπυθόμην ποιήσοµαἰ τὰς ἀποχρί-. 
σεις. "Evo φηµι ἁγαθὸν εἶναι τὸν παρεκτικὸν [ἐκεῖνον 
ἐν τοιούτοις], 35 otov. ὡς αὐτὸν ὁρῶ ποιοῦντα 95 τὸν 
Δημιουργὸν, παρέχοντα τὸν ἥλιον ἀγαθοῖς 86" καὶ τὸν 
δετὸν δικαίοις καὶ ὀδίχοις. Καὶ 6 Σίµων ἔφη" Τοῦτο 
ἁδικώτατον, ὅτι νὰ αὐτὰ δικαίοις καὶ ἀδίχοις παρέχει. 


sere, quo modo agens bonus esset. Simon : Te [ Καὶ ὁ Πέτρος’ Σὺ οὖν ἡμῖν τοῦ λοιποῦ λέγε, πῶς ποιῶν 


oportet dicere.Petrus : Ego dicam.Si nempe eadem 
prebens bonis ac justis et preterea malis ao ini- 
quis, secundum te nec justus est, tu eum, si bonis 


(a) Matth. xix, 17. (b) Matth. v, 45. 


ἀγαθὸς ἂν ἦν. Kal ὁ Σίμων" Σὶ δεῖ λέγειν. Kat ὁ 
Πέτρος' 354 Ἐγὼ λέω. Ὁ 57 μὲν τὰ αὐτὰ παρέχων 
ἀγαθοῖς xal δικαίοις, ὅτι 3 τε χακοῖς καὶ ἀδίκοις, 


VARLE LEGCTIONES. 


*! Leg. ia: 
O. *" Malime 
γειαν al. man. in marg. 


oveic. Quod QGotelerius in versione dedit, id e Grecis verbis non efficitur. S. í 
S. 15 µοι, εἴτε 0. ΣΤ εἰδῶ C. Tum ὁπτασίαν ἑνεργείας O in textu. is ὁ ας νο 
quod prestat; ὁπτασίαν ἑνεργείας C 1 


πτασίας ἑνέρ- 


πτασίαν ἐναργείας Cl. 15 ἀνεργεστέραν 


conj. Cotel. Debebat scribere ἀνενεργεστέραν, Ego malun ὁπτασίας ἑνάργειαν S. Dein εἶπες p. εἶπας C. 


3? καί inserui ο. O. 9 χθές Ο. !! ἀνωτάτω O. Sequens xal in eodem deest. 


bie exh δίκαιος. 


εἰ (ἰ. 9 εἴ 8 ο, (1. 


51ου 8, 0, οὐχ 


C. ο 


** προ... (sic) O ; at ead. man. lacunam in marg.ita explere tentavit: ἵ 
quod man. recentior correxit νο μᾶλλον δὲ — προτάσεων. A Ρ ἴσως προσιεµένων, 


jectura pro vacuo Ottob. 56 ποιοῦν τά O. 36" Leg. ἀγαθοῖς καὶ xovnpotc,ita legit interpres bene. Ep. PATROL. 


35 Vbb. [ἐκεῖνον ἐν τοιούτοις], ascripsi ex con- 











401 CLEMENTINA. — HOMILIA XVII. 402 
$50 XVIII. Οὕτως γὰρ xàpol ἀπὸ τοῦ Πατρὸς A — XVIII. Sic enim et mihi a Patre revelatus est 


ἀπεχαλύφθη 6 Yioc. Διὸ οἶδα τίς δύναµις ἀποχαλῦ- — Filius. Quare novi, que sit revelationis vis, a me 
ipso edoctus. Nam simul ae Dominus interrogavit, 
quem eum dicerent, et ego alios aliud quid esse 
eum respondentes audivi, in cor meum ascendit, 
nec veru scio, qua ratione dixerim : Tu es Filius 
Dei vivi (a).llle autem beatum me praedicans indi- 
cavit mihi, eum, qui revelaverat, Patrem esse, 
atque ex eo tempore didici, revelationem esse, 
quando absque preceptore et visione 80 somniis 
erudimur. A2 vere ita habet. Siquidem in corde, 
quod in nobis posuit Deus,universa instar seminis 
inest veritas, tegitur vero ac revelatur manu Dei 
operantis ac singulorum meritum cognoscentis. 
Extrinsecus autem per visiones et insomnia aliquid 
declarari, apparet non esse revelationis, sed ire. 
Denique in lege scriptum est, Deum iratum Aaroni . 
et Marie dixisse : οἱ surrexerit propheta ex vobis, 
per visiones ac insomnia ei apparebo, non autem sic, 
quemadmodum Moysi famulo meo, quoniam in spe- 
cie, non aulem per insomnia loquar ad hunc .... 
sí quis loquatur ad amicum suum (D)., C518 voci- 
modo, que ex ira, per v'v*24:244.888e ac justum. 
vero ad amicr":.c sapossibile, ut legislator, qui 


ψεως, ἀφ᾽ ἑαυτοῦ μαθών. "Apa γὰρ τῷ τὸν Κύριον 
εἰπεῖν 13, Τίνα αὐτὸν λέγουσιν ; καὶ ἄλλους ἄλλο τι λέ- 
ἵοντας αὐτὸν ἀκηκοότος ἐμοῦ, ἐπὶ τῆς καρδίας ἀνέθη' 
οὐχ olóx οὖν πῶς εἶπον' Σὺ εἶ ὁ Υἱὸς τοῦ ζῶντος 
θιοῦ. Τὸν δὲ μακαρίσαντάἁ µε μηνῦσαί µοι, τὸν 
θιοῦ. Τὸν δὲ µακαρίσαντἁ µε μηνῦσαί µοι, τὸν 
ἀποχαλύψαντα Πατέρα εἶναι, ἐμὲ δὲ ἕκτοτε μαθεῖν, 
ὅτι τὸ ἀδιδάκτως, ἄνευ ὁπτασίας καὶ ὀνείρων μαθεῖν 
ἐποχαλυψίς ἐστιν. Καὶ ἀληθῶς οὕτως ἔχει. Ἐν γὰρ 
τῇ lv ἡμῖν ἐκ θεοῦ τεθείσῃ σπερματικῶς [καρδία] !3 
πᾶσα ἔνεστιν d ἀλήθεια, θεοῦ δὲ χειρὶ σκέπεται καὶ 
ἀπυχαλύπτεται, τοῦ ἐνεργοῦντος 14 τὸ xav! ἀξίαν ἐκά- 
στου εἰδότος. Τὸ δὲ ἔξωθεν Oc ὁπτασιῶν καὶ ἐνυπνίων 
ἑτλωβῆναί τι, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀποχαλύψεως ἀλλὰ ὀργῆς, 
φαίνεται. Πέρας γοῦν γέγραπται ἐν τῷ νόµῳ ὅτι ὀργι- 
dii, ὁ θεὸς ᾿Ααρὼν καὶ Μαριὰμ ἔφη' Ἐὰν ἀναστῇ 
προφήτης ἐξ ὑμῶν, δὺ ὁραμάτων καὶ ἑνυπνίων 


αὐτῷ γνωρισθήσοµαι, οὐχ οὕτως δὲ ὡς Μωύσῇ | 


τῷ θεράποντί µου, ὅτι ἐν εἴδει xal οὗ δι !5 
ὑωπνίων λαλήσω πρὸς αὐτὸν, ὡς εἶἴτι λαλήσει 
πρὸς τὸν ἑαυτοῦ φίλον. 'Opde πῶς τὰ τῆς ὀργῆς 
(V ὁραμάτων xol ἐνυπνίων, τὰ δὲ 858 τρὸς φίλον 


enin! «65 justus existat. Et Petrus : Quod 
bonum ipsum quoque justum sit, audi : Doctor 
noster querenti Phariseo : Quid faciens vitam 
&lernam possidebo (a) ?* primum respondit : Ne me 
dicas bonum. Nam bonus unus est, Pater qui est ín 
celis ; et statim intulit hec verba : Si autem volue- 
ris in vitam ingredi, serva mandata (b). lllo autem 
aiente : Qu? ? ad legis mondata remisit. Non certe 
alium quemdam bonum significans ad justi remi- 
sisset eum precepta. Aliud vero esse justum, et 
aliud bonum, etiam ipse conflteor. Sed ignoras 
&d eumdem pertinere,bonum esse ac justum.Bonus 
enim est, dum ponitentibus nunc equanimus est 
eorumque susceptor, justus autem est, quando- 
quidem judicans pro merito singulis retribuet. 


στόµα κατὰ ετόµα, bv εἴδει, καὶ οὗ δι αἰνιγμάατων 
χαὶ ὁραμάτων καὶ ἑνυπνίων 16, ὡς πρὸς ἐχθρόν. — ^ 

XIX. El 17 μὲν οὖν xal col à Ἰησοῦ” $ «7 -«νσάσκα- 
µατος den-t. P e«tp! Τί ποιῄσας ζωὴν 
* Χλτιρονομήσω} πρῶτον ἔφη: Μή µε λέγε 
ἀγαθόν' ὁ γὰρ ἀγαθὸς εἴς iv, ὁ Πατὴρ ὁ ἐν 
τοῖς οὐρανοῖς' εὐθὺς 5 ἐπάξας λέγει El δὲ θελή- 
σις εἰς 95 τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, τήρησον τὰς 
ἐντολάς, Too δὲ εἰπόντος. Ποίας: ἐπὶ τὰς "! τοῦ 
οόμου παρέπεμψεν. Οὐκ ἂν δὲ ἕτερόν τινα ἀγαθὸν 
σηµαίνων ἐπὶ τὰς τοῦ 59 δικαίου ἀνέπεμπεν ἐντολάς. 
Ὅτι δὲ τὸ δίκαιον ἄλλο ἐστὶν, xal τὸ ἀγαθὸν ἕτερον, 
χαὶ αὐτὸς ὁμολογῶ, ἀλλ’ ὅτι τοῦ αὐτοῦ ἐστὶ τὸ ἀγαθὸν 
εἶναι καὶ δίκαιον 93: ἀγνοεῖς. ᾿Αγαθὸς γάρ ἐστι µετα- 
γουῦσι μὲν 3 νῦν μακροθυμῶν καὶ ὑποδεχόμενος 
αὐτοὺς, δίκαιος δὲ ἐστιν, ὅταν € κρίνων τὰ κατ 
ἀξίαν ἱκάστῳ ἀπονέμῃ. 

IV. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη: Πῶς οὖν ἐγνωσμένου τοῦ 
ἀπμιουργοῦ, τοῦ xal τὸν ᾿Αδὰμ πλάσαντος, xal τοῖς 
χατὰ γόµον διχαίοις ἐγνωσμένου, προσέτι δὲ 53 Bu 
χαΐοις xai ἁδίκοις καὶ ὅλῳ τῷ κόσµῳ, ὁ Διδάσκαλός 


, . 
- ^.. - 
* 


IV. Et Simon : Quo modo ergo, inquit, cum co- 
gnoscatur Creator, qui e& Adamum formavit, et a 
justis sub lege viventibus agnitus est, sicut etiam 
a justis et à toto mundo, Magister tuus, qui post 
σου μετὰ πάντας ἐκείνους ἐληλυθὼς λέγει Οὐὖδεὶς — eos omnes venit, ait : Nemo novit Patrem, nisi. Fi- 
he τὸν Ἡατέρα εἰ u3j ὁ Υἱὸς, ὡς οὐδὲ τὸν lius, sicut nec Filium quis novit, nisi Pater, et 
Πόν τις οἵδεν, el μὴ 6 Πατὴρ, καὶ ofc ἂν βούλη- [) quibus voluerit Filius revelare (c). Ista. autem non 
τι ὁ Υὸς ἀποχαλύψαι; Ταῦτα δὲ οὐκ ἂν ἔλεχεν — dixisset, si non annuntiasset quemdam Patrem in 
ε μὴ Πατέρα τινὰ ἐν ἀποῤῥήτοις ὄντα ἀνήγγειλεν 5-55, — arcanis existentem, quem et altissimum lex uppel- 
9v xai ὕψιστον ὁ νόμος λέγει, ἀφ᾽ ob οὔτε ἀγαθὴ οὔτε — lat,a quo neque bona neque mala audita est vox(d) 


Ir Luc. xvii, 18. c) Matth. χι, 27. 
(b) Matth. xix, 17. i) Thren. i1, 38. 


VARLE LECTIONES. 


τὸ. 9 ἔχῃ, ὁμολόγησον C. Vbb.cl δὲ οὐ δοχεῖ σοι ὀρθῶς ἔχειν, διέλεγξον descripsi ex Ο. ! Μωῦσέος 
0. 516 deinde. ^h δείξω b. *95 [ta Cl, ἀγαθῷ εἶναι καὶ δικαίω 6, 5. ΜΗ χαὶ foe καί p. xai δίκαιον Ό. 

Adde δ' post εὐθύς S. 3 clc add. c. O. Tum τήρει p. τήρήσον idem. *' ἐπὶ τὰς O et. ex conject. C, in 
cnjus textu ἐπιστάς, Tum id. ἔπεμψεν p. παρέπεμψεν. 8 τοῦ adjeci c. O. — 9 Ita Cl, ἀγαθῷ εἶναι καὶ δικαίῳ 
C, Ὁ. * μέν inserui ο. O. Tum ἀποδεχόμενος d. 5! ὃτ᾽ ἄν C. Tum ἀπονέμει Ο. 9 δὲ textui reddidi cum 
excidisset ap. Οἱ et S. 93-9 ἀνήγγελλεν C. 


401 


8. CLEMENTIS 1 ΠΟΜ. PONT. OPERA DUBIA. 


408 


(quemadmodum in Lamentationibus Jeremias tes- Α xax?) 8856 ἠχούσθη φωνὴ (ὡς ἐν τοῖς θρήνοις xai 


tatur), qui secundum numerum f[iliorum Israel, 
quando ingressi sunt in /Egyptum septuaginta, et 
secundumterminosgentium eas circumscripsitsep- 
tuaginla linguis, et Filio suo, qui et Dominus 
vocatur et colum ao terram constituit, Hebreos 
partem dedit,eeumque Deum deorum esse definivit: 
deorum autem dico, qui alias gentium acceperunt 
portiones. Leges igitur prodierunt ab omnibus dic- 
tis diis ad suas portiones,que sunt relique gentes. 
Pari autem modo eta Filio cunctorum Domino 
apud Hebrsos posita lex processit. Hoo vero iia 
habere delinitum est, ut si quis ad alicujus legem 
confugerit,ad illius partem pertineat,cujus recepit 
legem servare. Nemo cognovit altissimum in arca- 
nis positum Patrem, sicut nec Filium ejus quod 
Filius eit. Statim ergo tu, que propria sunt ignoti 
Altissimi, tribuens Filio, ignoras quod Filius sit, 
qui est Pater Jesu Christi apud vos dicti. 


V. His & Simone prolatis Petrus ait ad eum : 
Potesne, quod ita credas, ipsum contestari, non 
quem nuno in arcanis predicas, sed quem credis, 
neo confiteris ? Alia enim pro aliis decernens nugas 
agis. Quocirca si contestaris, 8 te credi que loque- 
ris, tibi respondebo. Sin vero perseveras disoep- 
tare mecum de iis qua non credis, per inane me 
cogis percutere. Et Simon dixit : A quodam ex 
discipulis tuis audivi[hec ita esse constituta]. Ex- 
cepit Petrus : Ne falaeum testeris.Respondit Simon : 
Ne mihi convicium facias, protervissime. Tum 


Ἱερεμίας µμαρτυρεῖ, ὃστις xat! ἀριθμὸν (56) τῶν 
υἱῶν Ἰσραὴλ, oi εἰσῆλθον sl; Αἴγυπτον, ol slew 
ἑθδομήκοντα, xai πρὸς τὰ ὅρια τῶν ἐθνῶν περιγράψας 
γλώσσαις (57) ἑθδομήκοντα, τῷ αὐτοῦ Υἱῷ τῷ καὶ 
Κυρίῳ λεγομένῳ, xai 5 οὐρανὸν xai γῆν διακοσµή- 
σαντι, τοὺς Ἑδραίους ἔδωκε μερίδα, καὶ αὐτὸν θεὸν 
θεῶν εἶναι διώρισεν, θεῶν δὲ δὲ λέγω, ol τινες τὰς 
ἄλλας τῶν ἐθνῶν εἱλήφασι μερίδας. Νόμοι οὖν προῇλ- 
θον ἀπό τε πάντων τῶν λεχθέντων θεῶν ταῖς αὐτῶν 
µερίσιν, & τινά ἐστι τὰ λοιπὰ ἄλλα ἔθνη. Ὁμοίως δὲ 
καὶ ἀπὸ τοῦ Yloó τοῦ πάντων Κυρίου ὁ παρὰ Ἐθραίοις 
κείµενος προΏλθε νόμος. Τοῦτο δὲ οὕτως ἔχειν dpl- 
σθη, ἵνα, εἴ τις νόµῳ τινὸς προσφύγῃ, ἀπὸ τῆς bul- 
νου V! γένηται µερίδος, οὗ δὴ καὶ τὸν νόµον πράττειν 
ἀνεδέξατο. Οὐδεὶς ἔγνω τὸν ἐν ἀποῤῥήτοις ὕψιστον 
Πατἑρα ὄντα, ὡς οὐδὲ τὸν τούτου Υἱὸν, ὅτι ΥΊός ἐστιν. 
Αὐτίχα γοῦν σὺ τὰ τοῦ ἀποῤῥήτου 5 Ὑψίστου ἴδια 
διδοὺς τῷ Υἱῷ οὐχ οἶδας ὅτι Υἱός ἐστιν (58), Πατὶρ 
ὑπάρχων τοῦ ᾿Ιησοῦ τοῦ xa0' ὑμᾶς λεγομένου Χριστοῦ. 

V. Ταῦτα τοῦ Σίμωνος εἰπόντος ὁ Πέτρος ἔφη πρὸς 
αὐτόν' Δύνασαι αὐτὸν ἐκεῖνον διαμαρτύρασθαι, ὅτι 
οὕτως πιστεύεις, οὐχ ὃν νῦν ἐν ἀποῤῥήτοις 8871 λ-- 
εις, ἀλλ᾽ 0v σὺ πιστεύων οὐχ  ὁμολοχεῖς: "Αλλα γὰρ 
ἀντ᾽ ἄλλων ὀρίζων φλυαρεῖς. Διὸ ἐὰν διαμαρτύρῃ ὅτ., 
ἃ λαλεῖς, ταῦτα πιστεύεις, ἀποκρίνομαί σοι. El δξ 
ἕστηχας συζτιτῶν ἐμοὶ à μὴ πιστεύεις, κατὰ κενοῦ 
µε παίειν ἀναγχάζεις. Καὶ ὁ Σίµων Eon Παρά τινος 
τῶν σῶν μαθητῶν ἀκήχκοα [ταῦτα οὕτως ὁρισθῆναι] 5. 
Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη' M?) φευδοµαρτύρει. Καὶ ὁ Σίµων 
ἔφη' Μή µε λοιδόµει, προπετέστατε. Καὶ ὁ Πέτρος" 


Petrus : Usque quo protuleris eum qui dixit, men- ( Μέχρις ἂν εἴπῃ τὸν εἰπόντα, ψεύστης εἷ. Καὶ à Σίµων᾽ 


dax es. At Simon : Existima me heo flnxisse vel 
ab alio audiisse, ad ea responde mihi. Nam si 
everti non potuerint, compereri;n esse veritatem. 
Et Petrus : Si est humanum figmentum, non re- 
spondeo ad illud : sin autem hujusce rei opinione 
tanquam vere detineris, id ipsum mihi conlitere, 
et habeo ego quoque aliquid quod de eo dicam. 
Simon : Prorsus arbitror hoo ita habere. Tu si 
quid ad illa habes dicere, responde. 


Νόμιζε ἐμὲ ταῦτα πλάσαι Ἡ xal παρὰ ἄλλου µε 9" 
ἀκηκοξναι πρὸς ταῦτά µοι ἀπόκριναι. Ἐὰν γὰρ 
ἀνατραπῆναι μὴ δυνηθῇᾷ, ἔμαθον τοῦτο εἶναι τὴν ἁλή- 
θειαν. Καὶ ὁ Πέτρος. El ἀνθρώπινόν ἔστι πλάσμα, 
οὐκ ἀποκρίνομαι εἰς αὐτό: ct δὲ ὑπονοίᾳ αὐτοῦ 
κεκράτησαι ὡς ἁληβοῦς, τοῦτο αὐτό µοι ὁμολόγησον, 
καὶ ἔχω τι καὶ αὐτὸς περὶ τούτου λέγειν. Καὶ ὁ Σί- 
µων' "Απαξ µοι δοκεῖ 5! τοῦτο οὕτως ἔχειν. Σὺ πρὸς 
ταῦτα el ἔχεις τι λέγειν, ἀπόχριναι. 


VARLE LECTIONES. 


5 Reposui καί & Cl et S pretermissum. ** δή S. "']ta O et ex conject. C, in cuj. textu ἐχείνων 


5 ἀποῤῥήτου om. O. 
9? us adjunxi c. O. Deinde ἀνατραπῆσαι Cl et S. 
textui reddidi οὕτως, quod ap. $ 


5 Vbb. [ταῦτα οὕτως ὁρισθῆναι] lacune inscripsi, que in ms. 0 


ttob. h. 1. oecurrit 


6 Post δοχεῖ in O est. εἶναι subnotatum. Cum  eoden: 
exciderat. Deinde εἰ ἔχεις Ο, Eync C, εἰ ἔχῃς conj. 8. 


VARIORUM NOTE. 


(56) Ὅστις κατὰ ἀριθμὸν, x. x. À. Pari modo 
Clemens Alexandrinus,Strom.,1, p. 338, linguarum 
numerum refert ad numerum Israelitarum qui una 
oum Jacobo patre suo ingressi sunt in /Egyptum : 
cum is numerus ab aliis vulgo soleat adaptari ad 
eorum numerum,qui turrim Babylonicam exstruxe- 
runt. At Procopius Gazeus, in Deuteron., xxxt1, 8, 
utraque conjungit, quemodmodum hic.Vide Nilum 
lib. i, epist. 116 : txx (al. 72) viri seniores, su- 
per quos cecidit spirilus Dei, Lxx (al. 72) nationum 
linguas ἐπ hoc mundo diffusus. ostendunt ; ex quibus 
multi credentes, gratiam sancli Spiritus acceperunt. 
Isidori verba in Allegoriis &acre Scripture. Qui 


libellus titulum habet in Codice meo ms. De signi- 
ficationibus Veteris et Novi Testamenti. Cor. 
(57) Γλώσσας conj. D . quod recte improbat Da- 


visius. Gentes enim ait vir doctissimus, fuisso 


septuaginta, totidemque linguas, communis erat 
Hebreorum sententie, De septuaginta nationibus 
conferas, que Cotelerius adnotavit ad Recogn., v, 
42. Gieseler, Entstehung der schrifll. Evang., p. 
128 ; Schneckenburger, Ueber den Ursprung des 
ersten anon. Evang. p. 13. Egit preterea de loco 
nostro Neander, 6nost. syst., p. 378. 8. DRESSKL. 
(58) Οὐκ οἶδας ὅτι Υἱός ἐστιν, Πατὴρ ὑπάρχω» 


τοῦ Ἰησοῦ τοῦ καθ ὑμᾶς λεγομένου Χριστοῦ. 














409 CLEMENTINA. — Hi 


VI. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη" El τοῦτο οὕτως ἔχει 93, τὰ Α. 
μέγιστα ἀσεθεῖς. EL γὰρ Υἱοῦ beri, τοῦ οὐρανὸν καὶ — pi 
γῆν διακοσµήσαντος, τὸ ᾧ βούλεται ἀποχαλύπτειν € du 
τὸν dv ἀποῤῥήτοις αὐτοῦ Πατέρα, có µέγισα, ὡς in 
ἔφην, ἀσεθεῖς ἀποκαλύπτων of, ἐκεῖνος οὐκ ἀπεκάλυ- — im 
Ve. Καὶ ὁ Σίµων' ᾽Αλλὰ αὐτός µε βούλεται ἄποχα- — vi 
λόπτειν. Καὶ ὁ Πέτρος" Οὐ νοεῖς ἃ λέγω, Σίµων. Πλὰν — Pe 
858 ἀχούσας σύνες. Ti 8 εἰπεῖν Οἷς ἂν βούλη- δι 
ται 55 à Υἱὸς ἀποχαλύψει, οὐ διδασκαλίᾳ τινὰτοι- — ré 
οὔτον μαθεῖν λέγει, ἀλλὰ ἀποκαλύψει µόνον. Απο — pt 
πάλυψίς ἐστι τὸ dv πάσαις καρδίαις ἀνθρώπων Δι 
ἀποῤῥήτως χείµενον κεκαλυμμένον , ἄνευ φωνῆς οί 
τῇ αὐτοῦ βουλή *& ἀποκάλυπτόμενον, Καὶ οὕτως γί- Ρι 
vexat γνῶναι, οὗ διδαχθέντα, ἀλλὰ συνέντα. Tp μὲν αι 
τοι συνιένει 4ἵ οὐκ ἔξεστιν, ἄλλῳ τοῦτο ἀποδεῖξαι, — li 
lxi μηδ᾽ αὐτὸς ἐδιδάχθη, οὔτε ἀποχαλύψαι δύναται, p di 
ἐπεὶ μὴ αὐτός ἐστιν ὁ Υἱὸς, ἐκτὸς εἰ μὴ ἑαυτὸν λἐ- ^om 
qui εἶναι τὸν Ylóv, Σὺ δὲ οὐκ εἶ ὁ ἑστὼς Υἱός. E! γὰρ 6: 
Ἠὸς fe, πάντως ἂν ἤδης * τῆς τοιαύτης ἀποκαλύ- — si 
ψεως τοὺς ἀξίους. Σὺ δὲ οὐκ οἴδας. El γὰρ ἠπίστασο, νι 
τὰ τῶν ἐπισταμένων ἂν ἐποίεις 9. q 

VH. Καὶ ὁ Σίμων ἔφη: Ὁμολογῶ, οὐ συνῆχα 
πῶς λέγεις, τὰ τῶν ἐπισταμένων ἂν ἐποίεις 7. Καὶ di 
ὁ Πέτρος" El οὐ συνῆκας, οὐδὲ τὸν ἑκάστου νοῦν εἰδέ- — Si 
ναι δύνῃ, xal εἰ ἀγνοεῖς Ἡ:, οὐδὲ τοὺς ἀξίους τῆς ἀπο- — s 
καλύψεως ἐπίστασαι, οὐκ εἴ Yide: ὁ Bb Υἱὸς ov di 
διὸ, oic βούλεται, ὡς ἀξίοις οὖσιν, ἀποκαλύπτει. Καὶ Ἑ 
ὁ Σίμων ἔφη: Mj ἀπατῶ, οἶδα τοὺς ἀξίους, καὶ Υἱὸς — di 
οὐκ εἰμί. Τοῦτο μέντοι, εἰ ποτ ἔστιν, ole βούλεται πι 
ἀποχαλύπτει, οὐ συνῆκα ὡς Mu τὸ δὲ μὴ συν- qi 
dat οὐχ ὡς μὴ εἰδὼς εἶπον, ἀλλ’ ὡς εἰδὼς 839 d 
ὅτι οἱ παρεστῶτες οὐ συνῆκαν, ἵνα αὐτὸ σαφί- C ip 
σερον εἴπις, ὅπως Ὑοήσωσιν dw ἴνεκεν καὶ du 
τὴν ζήτησιν ποιούµέθα, Καὶ à Πέτρος" Ἐγὼ σα- pi 
Είστερον αὐτὸ εἰπεῖν οὐ δύναµαι, σὺ αὐτὸς ὡς νοή- m 
σας φράσον. Kal ὁ Σίµων' Ἐγὼ τὰ cà οὐκ ἀνάγκην — ui 
ἔχω λέγειν. Καὶ à Πέτρος: Φαίη µοι, Σίµων, μὴ οἱ 
moule αὐτὸ, καὶ ὁμολογεῖν μὴ θέλων, ἵνα μὴ ἐν om 
ἀγνοίᾳ φωραθεὶς 3 ἐλεγχθῇς μὴ ὢν σὺ ὁ ἑστὼς Υός. — dg 
Τοῦτο γὰρ αἰνίσσῃ, κἂν σαφῶς αὐτὸ εἰπεῖν μὴ θί- sl 
Ape ὥστε ἐγὼ μὲν τὰς σὰς βουλὰς ἐξ dw αἰνίσσηι ta 
ἐπίσιαμαι, προφήτου ἀληθοῦς µαθητὴς Qv, οὐ mpo- οἱ 
φήτης. Eb δὲ καὶ τὰ σαφῶς λεγόμενα μὴ συνιὼν Υἱὸν Ρι 
λαυτὸν εἰπεῖν θέλεις, ἀνθιστῶν ? ἡμῖν. Καὶ ὁ Σίµων. — di 
"Àpü σου πᾶσαν πρόφασιν' ὁμολογῶ, αὐτὸ o) σων- m 
χα, τί ποτ ἔστιν, xal οἷς ἂν βούληται " à Υἱὸς {8 
ἀποχαλύπτει, Αέγε τοίνυν αὐτὸ σαφέστερον. pu 

VI. Καὶ à Πέτρος" Ἐπειδὴ κἂν σχήµατι αὐτὸ 
ὠὡμολόγησας μὴ συνιέναι, πρὸς ὃ πυνθάνοµαί σου, — ht 

VARLE LECT 


5! ἔχῃ C. * Explanavit hunc locum contra Schliema 
550, $. ** τῷ 8., τό C. O. 45 Ita O, c. Β., βούλεται 6. 96 τῖ 
* συνέντι C. . ᾖδεις Ο. Ad verb. ol5ac notat S : Nihil 
8, 0., ἐποίῃς C., ποιήσῃς conj. D. ?? [ta O c. Β., ἑκοίῃς 
Pp. $59. Tum ἀγνοεῖς 8, Ὁ, ἀγνος C. 11 [ta O, c. D., φωρα 
cune, ead. man. in marg. ἴσως ἕτερος. 1 ἀνθεστώς C. To 


VARIORUM } 


Volt Simon Magus Deum creatorem esse filium Τι 
ignoli dei sui, patrem vero Jesu Christi nostri.Hoo — s 
monui, quia aliter acceptum a viro docto Francisco 





A1 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


412 


rogo, mihi responde, ae disces. Dio mihi : ais Fi- A ἀπόχριναί µοι, xal µαθήσῃ. Ate uou oic τὸν Υἱὸν 


lium, quicunque sit, justum esse, vel non ? Res- 
pondit Simon : Justissimum. Petrus : Cum au- 
tem justus sit,cur non omnibus revelat,sed quibus 
vult ? Ac Simon : Quoniam qui justus est, justis 
revelare vult. Petrus : Nonne igitur necesse est ab 
eo cognosci mentem singulorum,ut revelet dignis? 
Simon : Omnino necessarium est ita habere. Tum 
Petrus : Itaque ille solus merito revelare deflnitus 
est, qui solus uniuscujusque mentem novit, et non 
tu, qui ne ea quidem que a nobis dicuntur potes 
intelligere. 

IX.Id Petrum dicentem populus laudibus prose- 
cutus est. At Simon, in lapsu deprehensus, pre- 
'" pudore erubuit,atque fricata fronte dixit : Jam me 
magum aiunt a Petro non tantum victum, sed et 
rationibus pressum. Non autem'licet quis ratioci- 
nationibus prematur, abreptus veritatem in ipso 
victam habet. Neque enim; infirmitas defendentis 
veritas est superantis. Attamen aio tibi, me omnes 
astantes judicavisse dignos, qui in arcanis Patrem 
cognoscerent. Quare cum palam ipsis revelo,tu per 
invidiam mihi illos beneficio afficere cupienti "'suc- 
censes. 

X. Dixit Petrus : Quoniam, ut presenti multitu- 
dini gratum faceres, ita locutus es, ego dicam non 
grate, sed vere. Dic mihi, quo modo dignos esse 
cognoscis astantes universos, quandoquidem tibi 
indicanti ne unus quidem prebuit assensum ? Nam 
quod me oontra te laudaverint,non est consentien- 
tium tibi, sed mihi, cui et laudem tanquam bene 
locutotribuerunt. Verum quia Deus, utpote justus. 
singulorum mentem dijudicat, quod tu dixisti ve- 
rum esse, id noluit per sinistram dextris dari, qua 
ratione, qui aliquid a fure accipit, et ipse reus est 
Itaque eam ob causam quod a te afferebatur noluit 
eos accipere, sed per Filium, qui ad revelandum 
prestitutus est. Cui enim convenit Patrem revela- 
re, preterquam soli Filio, quia is tali revelatione 
dignum cognoscit ? Sic non est hoc docere aut do- 
ceri, sed ineffabili manu ei revelari, qui illud scire 
dignus sit. 

XI. Et Simon : Multum, inquit, conducit ad vi- 
ctoriam ei, qui bellum gerit, propriis uti armis. 
Quod enim quis amat, etiam sincere potest defen- 
dere : sincere autem defensum non vulgarem vim 


C 


δίχαιον εἶναι, ὅστις ποτ ἔστιν, fj o0 ; Καὶ ὁ Σίμων 
Eon Δικαιότατον, Καὶ ὁ Πέτρος' Δίχαιος δὲ ὢν διὰ 
tl μὴ πᾶσιν ἀποκαλύπτει, ἀλλ᾽ ol; βούλεται ; Καὶ à 
Σίμων "Ότι δίχχιος Qv. τοῖς ἀξίοις ἀποχαλύπτειν 
βούλεται. Καὶ ὁ Πέτρος Οὐκοῦν 79 ἀνάγκη αὐτὸν 
εἰθέναι τὸν ἑκάστου νοῦν, ἵνα ἀξίοις ἀποκαλύπτῃ ; 
Καὶ ὁ Σίµων ' Ανάγκη 75 οὕτως ἔχειν . 390 
Καὶ ὁ Πέτρος, Οὐκοῦν αὐτὸς μόνος εὐλόγως 7 ἀποχα- 
λύπτειν ὠρίσθη, µόνος τὸν ἑκάστου νουν εἰδὼς, καὶ οὐ 
σὺ ὁ μηδὲ τὰ ὑφ᾽ ἡμῶν λεγόμενα δυνάµενος συνιέναι. 


IX. Τοῦτο τοῦ Πέτρου εἰπύντος, ἀπὸ piv τῶν 
ὄχλων ἔπαινος ἐγένετο" Ὁ δὲ Σίµων κατάφωρος γε- 
γονὼς, αἴδεσθεὶς ἠρυθρίασε, καὶ τὸ µέτωπον τρίψας 
ἔφη: ᾽Αλλ’ lp. µάγον λέχουσιν ὑπὸ Πέτρου νικώµε- 
voy 75, ἀλλὰ καὶ συλλογιζόµενον. Οὐὖκ εἶ τις δὲ συλλο- 
Ὑισθείη, συναρπασθεὶς τὴν iv αὐτῷ ἀλήθειαν νένι- 
κημένην ἔχει. Οὐ γὰρ ἡ ἀσβένεια τοῦ ἐκδικοῦντος 
ἀλήθειά ἔστι τοῦ νικωµένου 79, Πλὴν φηµί aol, ὅτι 
ἐγὼ τοὺς παρεστῶτας πάντας ἀξίους ἔκρινα γνῶναι 
τὸν iy. ἀποῤῥήτοις Πατέρα. Διὸ δημοσίᾳ µου αὐτοῖς 
ἀποχαλύπτοντος, σὺ αὐτὸς 80 διὰ φθόνον ἐμοὶ τῷ εὖερ- 
γετεῖν αὐτοὺς θέλοντι χαλεπαίνεις. 

X. Καὶ à Πέτρος ἔφη' Ἐπειδὴ ἀρεσκόντως τοῖς 
παροῦσιν ὄχλοις οὕτως ἔφης, ἐγὼ ἐρῶ οὐκ ἀρεσκόν- 
τως, ἀλλ᾽ *! ἀληθῶς. Abye µοι, πῶς ἀξίους ἐπίστασαι 
τοὺς παρεστῶτας πάντας. ὅπου σοι ἐκφαίνοντι οὐδ᾽ εἷς 
συνέθετο ; τὸ γὰρ ἐμοὶ ποιήσασθαι κατὰ σοῦ τὸν 
ἔπαινον οὐκ ἔστι συγκαταθεµένων col, ἀλλ᾽ ** ἐμοὶ, 
ᾧ καὶ τὸν ἔπαινον ὡς ὀρθῶς εἰρηχότι ἀπένειμαν. 
'AXAA ἐπειδὴ ὁ θεὸς δίχαιυς ὢν βραθεύει τὸν ἑκά- 
στου νοῦν, 9 ic ἀἁληθὲς εἶναι, 63 οὐκ ἂν ἔδου- 
λήθη διὰ τῆς ἀριστερᾶς τοῖς δεξιοῖς τοῦτο δοθῆναι, d 
λόγῳ ὁ παρὰ κλέπτου τι λαθὼν καὶ αὐτὸς ὑπεύθυνός 
ἐστιν. Ὥστε τούτου ἕνεκεν τὸ ὑπὸ σοῦ φερόµενον οὐκ 
ἠθέλησεν αὐτοὺς λαθεῖν, ἀλλὰ διὰ τοῦ εἰς τὸ ἄποχα- 
λύπτειν 55 ὡρισμένου Υἱοῦ. Tiv. γὰρ εὔλογόν ἐστιν 
ἀποχαλύπτειν τὸν Πατέρα, ἢ Υἱῷ µόνψ, διὰ τὸ εἰδέ- 
ναι τῆς τοιαύτης ἀποκαλύψεως νὸν ἄξιον ; Οὕτως 
οὐκ ἔστι τοῦτο διδάξαι fj διδαχθῆναι, ἀλλ᾽ ἀφράστῳ 
χειρὶ ἀποχαλυφθῆναι τῷ τοῦτο εἰδέναι ἀξίφ. 

ΧΙ. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη Ηολὺ συµθάλλεται πρὸς νἰ- 
χην τῷ πολεμοῦντι τὸ ἰδίοις χρήσασθαι ὅπλοις. "O γὰρ 
φιλεῖ τις, xal Ὑνησίως ἐκδικεῖν δύναται, γνησίως δὲ 
ἐχδικούμενον οὐ τὴν τυχοῦσαν ἰσχὺν ἔχει. Διὸ τοῦ 


habet. Ideo deinceps quod vere sentio exponam. [) λοιποῦ ὅπερ ὄντως φρονῶ ἐκθήσομαι. Φημί τινα δύνα- 


Áio quamdam in arcanis virtutem esse, cunctis 
ignotam, ipsi quoque mundi opiflci, sicut et ipse 
Jesus dixit,nesciens quid loqueretur.Interdum enim 
ex multiloquio aliquis scopum veritatis attingit, 
ignorans quid dicat.Intelligo autem et de illo,quod 
pronuntiavit : Nemo novit Patrem. Et Petrus : Ne 


µιν ἓν ἀποῤῥήτοις εἶναι ἄγνωστον πᾶσι, xal αὐτῷ τῷ 
δημιουργῷ, ὡς καὶ αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς εἴρηκεν, οὐκ ἔπι- 
στάµενος ὃ ἐφθέγξατο. Ἐκ πολυλαλιᾶς Ἡ γὰρ ἑνίοτε 
εὐστοχεῖ τις πρὸς τὸ ἀληθὲς, οὐκ εἰδὼς ὃ λέγει. Λέγω 
δὲ καὶ περὶ τούτου, οὗ εἴρηκεν' Οὐδεὶς Έγνω τὸν Πα- 
tpa. Καὶ ὁ Πέτρος" Σὺ τὰ ἐκείνου εἰδέναι μηχέτι 


VARLE LECTIONES. 


"6 οὐκ οὖν C. 7* Post πᾶσα in O repetuntur vbb. αὐτὸν εἰδέναι τὸν ἑκάστου νοῦν ἵνα, sed expunota. ?* εὖ- 


λόγως deest in O. 1δ νικώµενος O. Deinde οὐκ εἴ τις O ο. D., oo 
conj. C.. αὐτοῖς id. in textu ut O. Deinde χαλεπαίνεις O et ex conject. C., 


οὐχὶ τίς C. ?? Fort. νικηφόρου S. 5 αὐτός 
cuj. textus χαλεπαίνειν. *! άλλα 


Ο. ** ἀλλά O. ** Pro litteris ποχα vocis ἀποκαλύπτειν in O. spatium apparet vaouum. Ita paulo post. 5 


πολυλογίας O. 





N 


A ! CLEMENTINA. — HOMILIA 


Ἱπαγγέλλου. Kal ὁ Σίμων 31: Τὰ ἐκείνου οὐκ ἔπαγ- A amplius pr 
γέλλομαι πιστεύει», εἰς δὲ τὰ ἐπιτευχθέντα " αὐτῷ — Et Simon 
δαλέγομαί σοι. Καὶ ὁ Πέτρος: "Iva µή σοι δῶ πρόφα- — dere, at de 
συ εἰς φυγὴν, ζητήσω σοι ὡς θέλεις. Πλὴν µαρτύρο- — Tum Petru 
μαι πάντας ὅτι οὐδὲ ὃν νῦν ἔφης λόγον οὐ πιστεύεις. — questioner 
Οἶδα yàp ἃ φρονεῖς. Καὶ 363 ἵνα µή µε δόξῃς — omnes testi 
ψεύδισθαι, ἀνοίξομαί σοι τὰ σὰ, ἵνα εἰδῃς 33 ὅτι πρὸς — sermonem 
εἰδότα διαλέχῃ. Et πο me s 
tua, ut scii 

XI Ἡμεῖς, ὦ Σίµων, ix τῆς μεγάλης δυνάµεως, — XII. Nos 
Tet tt καὶ τῆς χυρίας λεγομίνης, οὐ λέγοµεν δύο ἀπε- — mina vocal 
πάλθαι ἀγγέλους, τὸν μὲν ἐπὶ τῷ κείσαι κόσμον, τὸν — gelos, unu 
δὲ ἐπὶ τῷ θέσθαι τὸν νόµον᾽ οὐδ' ὅτι αὐτῶν 3) ἕκαστος — vero ad fer 
ἐλθὼν, ἔω᾽ οἷς ἐποίησεν, ὡς αὐτὸς ὢν αὐθέντης, αὐ- — niens eort 
οὖν ἤΠειλεν' οὐδ' ὁ ἑστὼς 3 στησόµενος ἀντιχείμε- — predicaver 
ος, Μάθε, πῶς ἀπιστεῖς, καὶ τὴν ὁπόθεσιν ταύτην.  versarius. 
Ἂν φὴς δύναμιν ἓν ἀποῤῥήτοις εἶναι, ἀγνοίας Ὑέμει. lus sis. Vir 
Ἐν γὰρ ἀγνωμοσύνην τῶν ὁπ' αὐτῆς ἀποσταλέντων — plena 96ἱ.Ν 
ἀρίλων οὐ προεγίνωσχεν, Καὶ b Σίµων, τοῦ Πέτρου — angelorum 
ταῦτα λέγοντος, µεγάλως ὀργισθεὶς ἐπέκοψε λέγοντα, — cente, veht 
επών TÍ φλυαρεῖς, τολμηρὲ xal πάντων προπετὲ-  xitque : Qt 
man, ἐπ ὄχλων εὐμαθῆ ** ἐκφαίνων ἀτεχνῶς τὰ — dervissime, 
ἀπόῤῥητα, Καὶ à Πέτρος: Τί φθονεῖς εὐεργετεῖσβαι — arcana? Ei 
τοὺς παρόντας ἀκροατάς; Kal à Σίμων: Οὐκοῦν ** — ribus hoc] 
ὁμολοχεῖς τὴν τοιαύτην ἐπίγνωσιν εὐεργεσίαν εἶναι; — ris,hujusm 
Καὶ b Πέτρος Ὁμολογῶ, Τὸ γὰρ ψεῦδος Ἰνωσθὸν — Fateor. Na 
Μεργετεῖ, ἀγνοίας αἰτίφ μὴ περιπεσεῖν αὐτῷ. Καὶό α[ῆοϊί, ut i 
Σίμων 363 Φαΐη pot μὴ δύναµενος εἰπεῖν εἰςὰ — Simon : Vi 
προξτεινά σοι. Abu δὴ 9 ὅτι καὶ ὁ Διδάσκαλός σου — que tibi 
by ἀποῤῥήτοις τινὰ λέγει εἶναι Πατέρα. tuus quem 

XI. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη: ᾽Αποκρινοῦμαι εἰς 8 0b- — XIII. Et 
Ἆεις περὶ τοῦ: Οὐδεὶς ἔγνω τὸν Πατέρα, ef μὴ ὁ C deillo : Νι 
Ἠὸς, οὖδέ τὸν Υἱόν τις olo, ef μὴ ὁ Πατὴρ, καὶ — dium quis n 
s ἂν βούληται ὁ Υἱὸς ἀποχαλύψαι **. Πρῶτον — revelare. P. 
plv θαυμάζω, πῶς, τοῦ λόγου τούτου µνρίας 3 ἔχον- — hoo dictum 
τος ἐκδοχὰς, σὺ τὸ ἐπικινδυνότερον ἐξελέξω µέρος, πρὸς — siorem ele 
ἀρωσίαν τοῦ Δημιουργοῦ καὶ τῶν ὑπὶ αὐτοῦ πάντων — ignorantiar 
φῄσας εἰρῆσθαι τὸν λόγον. Πρῶτον μὲν γὰρ δύναται — rum. Enim 
ὀ λόγος εἰρῆσθαι πρὸς πάντας Ἰουδαίους, τοὺς πατὲρο 889 in om 
νομίζοντας εἶναι Χριστοῦ τὸν 3 Δαθὶδ, καὶ αὐτὸν δὲ — bant David 
τὸν Χριστὸν υἱὸν ὄντα, καὶ Υἱὸν Θεοῦ μὴ ἐγνωχέναι»'. — quique Fil 
Aib xal οἰχείως εἴρηται' Οὖδείς ἔγνω τὸν Πατέρα, — dictum est 
ini ἀντὶ τοῦ Θευῦ τὸν Δαθὶδ πάντες ἔλεγον, τὸ δὲ — nes Davide 
ἐπάξαντα εἰπεῖν, ὡς οὐδὲ τὸν Υἱόν τις οἶδεν, ἐπεὶ — Filium quis 
αὐτὸν Υἱὸν ὄντα οὐκ ἤδεισαν 95, καὶ τὸ εἰπεῖν, οἷς ἂν — nesciverun 
βούληται ὁ Γἱὸς ἀποκαλύψαι, ὀρθῶς εἴρηται' ὁ 3p — velare,rectt 
ἀπ' ἀρχῆς ὢν Yl μόνος ὠρίσθη, ἵνα οἴς βούλεται Ὦ destinatus 
ἀποχαλύφῃ. Kal οὕτως δύναται ᾿Αδὰμ ὁ πρωτόπλα- — potest Ada 
στος αὐτὸν μὴ ἀγνοεῖν, οὐδὲ Ἐνὼχ ὁ εὐαρεστήσας μὴ — rasse nequ 

VARLE LECTIONES. 

* Vb. καὶ ὁ Σίµων om. O. 30 ἐπιτετευχθέντα C, ἐπιτετευγμ 
scripsi ex conject, ut sequentia stare possint, ἑαυτόν C, 
Lectionem utriusque Hom. cod. àv αὐθέντης αὐτόν 8 frustra muta 
ὁ ἱστώς, x. τ. λ. absque distinctione in ms. Id est : Neque stans, 
til. Quem sensum αἱ potui expiscatus sum, partim ex orationis : 
rum locis, hom. 1, 22, 24 ; 111, 2 ; xvr.1, 1. Epit. c. 25. Recogn. it 
lim loco hom. 11, 22. nostra sic videntur esse restituenda : οὐδ ἑ 
b ἀσιὼς στησόµενος del καὶ μὴ κεισόµενος (vel πεσούµενος). Β. Codi 
bitam. *' ἀμαθῶς C. 3) οὐκ οὖν C. 33 δή S. δέ C, Ο. ** ἀποκαλι 
O. τόν O et in marg. C, τοῦ in textu. ? Leg. ἐγνωκότας. Iden 
5098, Ἡ ῄδησαν O, qui tum scribit βούλεται, 


415 


. 8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


416 


justus, non agnovisse, nec Abrahamus, amicus, A εἶδέναι, οὔτε Νῶε ὁ δίκαιος μὴ ἐπίστασθαι, οὔτε 


non intellexisse, nec [884ουΒ non Ρθγοθρἰ8θθ, neque 
Jacobus, qui luctatus est, non credidisse, denique 
non potest fleri, quin cunctis in populo dignis ille 
fuerit revelatus. 

XIV. Sin vero, sicut ais, Deus nuno revelandus 
est cunctis, ut cognoscatur, per Jesum, quo modo 
non iniquissimum dicis, illos quidem non cogno- 
visse, qui mundi fuerunt seplem columina, quique 
justissimo Deo accepti esse potuerunt,et vero nuno 
tot impios ex gentibus omnino cognoscere ? Illi, 
cunctis hominibus preestantiores, digni habiti non 
sunt qui cognoscerent? Et quo modo in bonum est, 
quod non est justum ? nisi si eum bonum appellare 
volueris, non qui juste operantes beneficiis afficit, 
sed qui amat iniquos, quamvis non credunt, adeo, 
ut iis et abscondita revelet, qua justis noluerit re- 
velare. Nam hujusmodi res nec bono, nec justo- 
competit, sed piorum osori. Num tu, Simon, es 
Stans, qui ista sic nondum dicta proterre audes ? 


XV. EL Simon super eo indignatus ait : Tuum 
Magistrum reprehende, dicentem : Confiteor tibi, 
Domine cali et terre,quía quz erant occulta sapien- 
tibus, revelasti ea parvulis ladentiíbus (a). Ac Pe- 
trus : Sic quidem,inquit,non prolata sunt ea verba ; 
dicam tamen prius,quasi ita prolatum sit, ut tibi 
visum fuit.Dominus noster, tametei dixisset : Qua 
eranl occulla sapientibus,ea parvulis revelavit. Pater, 
neque sic alium Deum et Patrem preter mundi 
Creatorem credebatur significare. Possunt enim 


ipsius Creatoris arcuna esse, que signiflcat, cum C 


etiam Isaias dicat * Aperiam os meum in parabolis, 
οἱ eructabo abscondita a constitulione mundi (b). 
Prophetam igitur confiteris, qui occulta non igno- 
 rabat,quie Jesus a sapientibus abscondita esse affir- 
mat, revelata vero parvulis ? Quo pacto autem Crea- 
tor ignoravit,cum propheta ipsius Isaias non igno- 
raverit ? Porro Jesus noster revera non dixit: Quz 
erant. abscondita, sed, ut videtur, asperius locutus 
est, dixit cnim : Abscondisti hac a sapientibus, et 
revelasti ea parvulis lactentibus (c).Dicit : abscondisti, 
quasi aliquando ea cognita fuerint illis. Nam apud 
eos reposita erat clavis regui celorum, hoo est, ar- 
canorum notitia. 


a) Matth. χι, 25. 
(b Psal. Lxxvrr, 2; Matth. χιπ, 35. 


'A6paàp ὁ φίλος μὴ συνιέναι, οὐκ Ἰσαὰκ μὴ vtvon- 
xevat, οὐκ Ἰαχὼθ 6 παλαίσας μὴ πεπιστευκέναι καὶ 
πᾶσιν τοῖς iv τῷ λαῷ ἀξίοις μὴ ἀποκεκαλύρθαι. 


864 ΧΙΝ. Εἰ δὲ, ὡς onc, ἔσται διὰ τὸ εἶδέναι διὰ τοῦ 
']ησοῦ νῦν πᾶσιν ἀποχαλύπτεσθαι, πῶς οὐκ ἀδιχώτα- 
τον λέγεις, ἐκείνους μὲν 99 μὴ ἐγνωχέναι, ἑπτὰ στύ- 
λους ὑπάρξαντας χόσµῳ, καὶ δικαιοτάτῳ Θεῷ εὗαρε- 
στῆσαι δυναµένους, καὶ τοσούτους δὲ νῦν ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν ἀσεθεῖς ὄντας χατὰ πάντα γνῶναι; οὔτοι παν- 
τὸς χρείττονες 199 γνῶναι οὗ κατηξιώθησαν ; καὶ πῶς 
ἐστὶ τοῦτο ἀγαθὸν, ὃ μὴ δίκαιόν ἐστιν ; ἐκτὸς εἰ μὴ 
ἀγαθὸν θέλῃς ! λέγειν οὐ τὸν εὐεργετοῦντα τοὺς ὃι- 
καιοπραγήσαντας, ἀλλὰ τὸν ἀγαπῶντα τοὺς ἀδίχους ε, 
xÀv μὴ πιστεύωσιν, οἷς xal τὰ ἀπόῤῥητα ἀποχαλύ- 
πτειν, ἃ διχαἰοις ἀποκαλύψαι οὐκ ἠθέλησεν. Τὸ γὰρ 
τοιοῦτον οὔτε ἀγαθῷ. οὔτε δικαίῳ προσήχει, ἀλλὰ τῷ 
εὐσεθεῖς µεμισηχότι. Μή τι σὺ cel, Σίµων, ὁ Ἐστὼς, 
ὁ ταῦτα οὕτως µή ποτε ῥηθέντα εἰπεῖν ἀποθρασυνό- 
ενος ; 

XV. Καὶ ὁ Σίµων ἐπὶ τοῦτῳ ἀγανακτήσας ἔφη' 
Τὸν σὸν Διδάσχαλον alcun εἰπόντα 3. Ἐξομολογοῦ- 
μαί σοι, Κύριε τοῦ οὐρανοῦ xal τῆς γῆς, ὅτι ἄπερ 
ἦν κχρυπτὰ σοφοῖς, ἀπεκάλυψας αὐτὰ µνηπίοις 
θηλάζουσιν. Καὶ à Πέτρος, Οὕτω μὲν, ἔφη, ὁ λόγος 
οὐκ ἐλέχθη' ἐρῶ δὲ πρῶτον, ὡς οὕτως εἰρημένον 
ὥσπερ σοι ἔδοξεν. Ὁ Κύριος ἡμῶν, εἶπερ καὶ εἰρήχει' 
"A τινα T» κχρυπτὰ σοφοῖς, ταῦτα νηπίοις ἀπεχά- 
λυψεν ὁ Πατὴρ, οὐδ' οὕτως ἄλλον θεὸν xal Πατέρα 
σηµαίνειν ἑνομίζετο παρὰ τὸν κτίσαντα τὸν χόσμον, 
Ἐνδέχεται γὰρ αὐτοῦ εἶναι τοῦ δημιουργοῦ τὰ χρυπτὰ 
& ἔλεχεν τῷ καὶ τὸν 36ὅ Ἡσαίαν (59) εἰπεῖν, 
ἸΑνοίξω 4 τὸ στόµα µου 5 ἐν παραθολαῖς, καὶ ἐξερεύ- 
ἔομαι κεχρυµµένα ἀπὸ χαταθολῆς χόσµου. Τὸν οὖν ϐ 
προφήτην ὁμολογεῖς, ὃς τὰ xtxpoupéva οὖκ ἠγνόει, 
ἆ τινα ὁ Ιησοῦς ἀπὸ σοφῶν ἀποχεχρύφθαι ἵ λέγει, 
νηπίοις δὲ ἀποκεχαλύφθαι; Πῶς δὲ ὁ Δημιουργὸς 
ἠἡγνόει, τοῦ προφήτηυ αὐτοῦ μὴ ἀγνοοῦντος τοῦ ! 
*Heatou; Ὁ δὲ ᾿Ιησοῦς ἡμῶν τῷ ὄντι οὐκ εἶπεν' "A 
τινα ἦν χρυπτὰ, ἀλλὰ τὸ δοκοῦν τραχύτερον εἴρηχεν, 
εἶπε γάρ *- ᾽Απεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις θηλάζουσιν. 
Τὸ δὲ εἰπεῖν, ἀπέχρυψας, ὥς ποτε ἐγνωσμένων αὖ- 
τοῖς. αρ) αὐτοῖς γὰρ ἡ χλεὶς τῆς βασιλείας τῶν οὖρα- 
νῶν ἀπέχειτο, τουτέστιν ἡ γνῶσις τῶν ἀποῤῥήτων. 


(c) Matth. χι, 25 ; Luc. x, 21. 


VARLE LEGTIONES. 


ϱ μὲν oxcidit αρ. Cl (ed. 1698, 1724) et S. 
οὗτοι πάντες τὰ κρείττονα, x. τ. À. proposuit 8. 


190 χρείττονος C, χρείττονες id. in marg. χρειττόνως O ; 
! θέλεις O. 


3 Voc. τοὺς ἀδίκους exciderunt ap. S. Tum 


ὡς p oic conj. D. 5 Credner, Beitr.. 1, 313. S. * De Isaia cfr. Credner, Beitr.1, 303. S εἰπεῖν' ἀνοίξω 
(ἄνοιξον cod.) C ex conject., ἐννοεῖν ἀνοίξω O. 5 µου om. O. Idem ἐρεύξομαι,. 0 vov p. τὸν οὖν C. 

ἀποκαλύφθαι O, quod al. man. in marg. mutavit in ἀποχεκρίφθαι (sic), χεκρύφθαι CQ. ϐ τοῦ assumpsi ex 
O. Tum &cwa ἦν C, in marg. ἅτινα οὐκ ἦν in textu, quod etíam in O esse videtur. * Recte notat C, ad- 
denda esse h. 1. vbb. ἀπέχρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν xal, coll. verbis sequentibus hom. viri, 6. 


VARIORUM NOTE. 


(59) Τὸν *Haatiav. Locus merito notandus; quia 
confirmat quod ex Hieronymo ad Matthei ca- 
put χι, et ad Psalmum rxxvii, atque ex Anonymo 
&d eumdem Psalmum;,relato in Expositione Greco- 
rum Patrum in Psalmos, dicimus, veteres codices 


non paucos, Matthei xir, 35, insigni mendo acri- 

tum habuisse, Grece διὰ 'Hsatou τοῦ προφήτου, 
Latine per lsaiam prophetam, pro διὰ ᾿Ασὰφ τοῦ 
προφήτου, per Asaph proph.tam, vel pro διὰ npe - 
του, per prophetam, quo modo nuno legimus. 601. 





"n CLEMENTINA. — HOMILI 


XVL Καὶ μὴ λέγε "Helónze εἲς τοὺς σοφοὺςΑ — XVI. 
xac αὐτὰ ἀπ' αὐτῶν. Μὴ Ὑένοιτο τοῦτο ὑπολα- — pientes, 
is. 00 γὰρ ἠσέθησεν, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἀπέκρυπτον f τὴν — Non en 
γῶςν τῆς βασιλείας, xal οὔτε αὐτοὶ εἰσζλθον, οὔτε — runt co 
cui βουλομένοις εἰσελθεῖν παρέσχον, τούτου Üvextv — neque 
αατὰ τὸ δίκαιον, ὡς ἀπίκρυψαν αὐτοὶ τὰς ὁδοὺς ἀπὸ — causam 
τῶν Δελόντων, οὕτω καὶ ἀπ αὐτῶν ἀπεκρύθη τὰ  runta 
ἐπόῥόητα, ἵνα, ὡς ἐποίησαν, ὁμοίως καὶ αὐτοῖς γένη- arcana, 
αι καὶ ᾧ nite ἐμέτρησαν, μετρηθῇ αὐτοῖς τὸ — lis flere 
Ίων . Ti γὰρ ἀξίῳ τοῦ γνῶναι, 866 0 μὴ oL — mensui 
ἂν, ὀφείλεται, τοῦ δὲ μὴ ἀξίου, κἂν δοχῇ ἔχειν, quod n 
ἐφειρεῖται, xlv iv τοῖς ἄλλοις ᾗ σοφὸς, καὶ δίδοται — bere, a 
ταῖς ἀξίοις, xw ἐν τοῖς βρόνοις τῆς µαθητείας ὥσι — dignis 
νήπιοι, sint. 

XVIL El δὲ τις ipei Οὐδὲν ἦν ἀπόκρυφον τοῖς — XVII 
eis Ἱσραὴλ, διὰ τὸ Ἰεγράφθαι (61): Οὐδίν σε ἔλα- p occulti 
Αν, Ἱσραὴλ, μὴ γάρ εἴπῃς, Ἰαχὼθ, ἀπεκρύδη 4 ^^ nonem 
Bi. ἀπ᾿ ἐμοῦ" συνιέναι ὀφείλει τις ὅτι τὰ διαφέ- — intellig 
pora τῇ βασιλείᾳ ἀπεκέκρυπτο ἀπ' αὐτῶν, ἡ δὲ εἶσ- — condit 
φέρουσα εἲς τὴν βασιλείαν ! ὁδὸς, ἤ τις ἐστὶ πολιτεία, gnum, 
οὐκ ἀπεκέκρυπτο. Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ λέγει Μὴ yàp — condit 
vus ὅτι ἀπεκρύθη ἀπ ἐμοῦ ἡ ὁδός, Ὁδὸς Bb ἡ conditi 
πολιτεία ἐστὶν, τῷ καὶ τὸν Μωῦσῆν λέγειν "Hob — ut etia 
vüxm πρὸ προσώπου σου τὴν ὁδὸν τῆς ζωῆς, απί6 fa 
καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ θανάτου. Καὶ ὁ Διδάσκαλος cop- — Magis! 
φύνως εἶπεν' Εἰσέλθεε διὰ τῆς στενῆς καὶ τε- οἱ arci 
Δλιμμένης ὁἁδοῦ, Bv ἧς εἰσελεύσεσθε εἰς τὴν — Etalil 
ζωήν, Καὶ ἄλλαχοῦ που, ἐρωτήσαντός τινος" Τί celernc 
τοιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονοµήσω 149; τὰς τοῦ 
νόμου ἑντολὰς ὑπίδειξεν. 

XVIII Ἐκ δὲ τοῦ εἰπεῖν τὸν Ἱσαίαν ix προσώπου ΧΥΙ 
τῷ Ono Ἰσραὶλ δὲ µε οὐκ ἔγνω, καὶ ὁ λαός µε C dicit : 
οὐ συνῆχεν, οὐ παρὰ τοῦτο xal à Ἡσαίας ἄλλον — me noi 
παρὰ τὸν ἐγνωσμένον Δημιουργὸν !5 ἠνίσσετο Θεὸν, — cognit 
ἀλλὰ τὸν ἐγνωσμένον ἄγνωστον ἔλεγεν ἑτέρῳ αἰνί- — tum ig 
Ίματι, ὡς τὴν. διάθεσιν, τὴν δικαίαν τοῦ ἐγνωσμένου — populi 
θεοῦ, 6 λαὸς ἀγνοῶν ἡμάρτανεν, καὶ ὑπὸ τοῦ ἀγαθοῦ — peccm 
θιοῦ 367 κρ.θήσεσθαι οὐχ ὑπελάμδανεν. Διὰ τοῦτο — rat. Ε 
μετὰ τὸ εἰπεῖν" Ἰσραὴλ δὲ µε οὐκ ἔγνω, καὶ ὁ — mon ος 
λαός µε οὐ συνῆχεν, ἐπαγαγὼν λέγει Οὐαὶ ἔθνος — Fm ge 
ἁμαρτωλὸν, λαὸξ !* πλήρης dpapuüw. Tj γὰρ οὐ ἴδι 
πρὸς τὸ δίκαιον αὐτοῦ ἀγνωσίᾳ 'Ί, ὡς ἔφην, pd φο- — mente 
θούµενοι πλήρεις ἐγένοντο ἁμαρτιῶν, µόνον ἀγαθὸν, — ut pec 
ὡς μὴ, ἐπεξερχόμενον αὐτῶν τὰς ἁμαρτίας, εἶναι 6899. 
ὀπειληφότες. 

XIX. Kal τινες μὲν οὕτως ἡμάρτανον, ἐκ τῆς Bà — XIX 
τὸ ἀγαθὸν ἀκρίτου ὀπολήψεως. Ἕτεροι δὲ ἐκ τῶν D) nione, 





(a) Luc. xi, 52. λ 
D) Matth. vri, 2. 0! 
(c) Luc. virt, 48. Ul 1 
(d) loa. xc, 27. I 


(e) Deut. xxx, 15. 


VARLE LECTION 
3 ἀτέχρυθον C. «3 τῷ ἴσῳ C. !* τὸ γνῶναι, ὅ Ο.. τοῦ γνῶ 
hr Bndelay εἰσηέρουσα C.  ἁληῥονομήσιι "0, Ἡ δημιοϊρηό, 
estin 0 cum accentu gravi. In eod. bis scribitur Tio, ulti 
ἀγνωσίς Q. Tum idem φοθούµεν, sequente lecnna pro litteris 


VARIORUM NOT. 


(60) Διὰ τὸ θαι. Nota in aj ho Opere indilig: 
üivinoram eiofum allsgationers. Cor. i s 


419 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


420 


Alii vero contra.Nam Scripturarum adversus Deum A ἐναντίων. Τὰς γὰρ κατὰ τοῦ θεοῦ τῶν Γραφῶν φω- 


voces iniquas et falsas rati veras esse,veram ipsius 
divinitatem ac virtutem nescierunt. Quapropter, 
* quasi ipse ignoret, et ceedibus gaudeat, οἱ sacrifl- 
ciorum donis pravos dimittat, preterea et decipiat 
et mentiatur,cunctaque iniqua faciat,ipsi,ut Deum 
imitati,peccando pie agere crediderunt. Quare im- 
mutabiles ad melius exstiterunt, et admoniti non 
conversi sunt. Nihil enim verebantur, quasi per 
hec opera Deo essent similes. 


XX.Ceterum ad eos,qui Deum talem putant,me- 
rito quis asserat dictum fuisse: Nemo novit Patrem, 
nisi Filius,sicul nec Filium quis novit,nisi Pater (a). 
Et jure. Nam 8i cognovissent, nunquam libris re- 
vera ad tentationem scriptis contra Deum, cre- 
dentes peccassent. Sed et alio quodam in loco ait, 
volens apertius eis ostendere causam cur errarent: 
Ideo erratis, nescientes vera Scripturarum, propter 
quod ignoralis et virtutem Dei (b). Quocirca oportet 
ut omnis homo;qui salvus essedesiderst,flat(quem- 
admodum dixit Magister) judex librorum ad tenta- 
tionem scriptorum. Ita enim locutus est : Estote 
probi, trapexitz. Opus autem est trapezitis, quia 
probis adulterina permista sunt. 


XXI. His a Petro dictis, Simon se perculsum ser- 
mone de Scripturis simulans, tanquam attonitus 
dixit : Absit a me et ab amicis meis, tuos audire 
sermones.Et quandiu quidem nesciebam te ista de 
Scripturis sentire, sustinebam et colloquebar,nuno 


νὰς, &Blxouc οὔσας xai ψευδεῖς, ἀληθεῖς ὑπολαμθά- 
νοντες, τὴν ὄντως αὐτοῦ θειότητα καὶ δύναμιν οὐκ 
Τδεισαν. Διόπερ ὡς ἀγνοοῦντος αὐτοῦ καὶ φόνοις 
χαίροντος καὶ θυσιῶν δώροις τοὺς πονηροὺς ἀφιέντος, 
ἔτι δὲ καὶ ἁπατῶντος xal ψευδοµένου xal πάντα 
ἄδικα ποιοῦντος, αὐτοὶ ὡς ὅμοια θεοῦ 18 ποιήσαντες, 
ἁμαρτάνοντες, ἰσχυρίζοντο εὐσεθεῖν. Διὸ !9 xal ἆμε- 
τάθετοι εἷς τὸ κρεῖττον ἦσαν, καὶ νουθετούµενοι οὐκ 
ἐπεστρέφοντο. Οὐ γὰρ ἐφοθοῦντο, ὡς τῷ θεῷ διὰ τῶν 
τοιούτων πράξεων ἐξομοιούμενοι, 

XX. Πρὸς δὲ τοὺς τοιοῦτον αὐτὸν 109 νομίζοντας 
εἶναι εὐλόγως ἂν τις λέγοι 1 εἰρῆσθαι' Οὗδεὶς 
ἔγνω τὸν Πατέρα, εἲ μὴ ὁ Ylóc, ὡς οὐδὲ τὸν Υ]όν 
τις οἵδεν, sl μὴ ὁ Πατήρ. Καὶ εἰχότως. El. γὰρ ἡπί- 
σταντο, οὐκ ἂν ταῖς ὄντως πρὸς πειρασμὸν κατὰ τοῦ 
θεοῦ Ὑραφείσχις βίθλοις π'στεύοντες 4668 ἡμάρτα- 
vov. ᾽Αλλὰ val ἀλλαχη που λέγει, θέλων σαφἑστρον 
αὐτοῖς τὴν αἰτίαν τῆς πλάνης αὐτῶν ὑποδεῖξαι' Διὰ 
τοῦτο πλανᾶσθε 3 μὴ εἶδότες τὰ ἀληθῆ τῶν 
Γραφῶν, οὗ εἴνεκα ἀἁγνοεῖτε xal τὴν δύναμιν τοῦ 
θεοῦ. Διὸ δεῖ πάντα ἄνθρωπον σωβῆναι θέλοντα γε- 
νέσθαι, ὡς ὁ Διδάσκαλος εἶπεν, κριτὴν τῶν πρὸς πει- 
pacpóv γραφεισῶν βίθλων. Οὕτως γὰρ εἶπεν' Tlve- 
σθε τραπεζίται δόκιµοι. Τραπενιτῶν δὲ χρεία, ὅτι τοῖς 
δοχίµοις xal τὰ κίθδηλα ἀναμεμιγμένα. 

XXI. Ταῦτα του Πέτρου εἰπόντος, ὁ Σίμων ἐπὶ τοῖς 
ῥηθεῖσι περὶ τῶν Γραφῶν προσποιησάµενος ἐκπεπλῆ- 
χθαι, ὡς πτοηθεὶς 3 ἔφη": ᾽Απείη pot xal τοῖς ἐμὲ 
φιλοῦσιν, τῶν σῶῖ ἐπακούειν λόγων. Καὶ μέχρι μὲν 
ὅτε οὐκ ἤδειν σε ταῦτα περὶ τῶν Γραφῶν φρονοῦντα, 


autem abscedo.Oporluerat sane principio me reces- C ἠνειχόμην καὶ διελεγόµην, νῦν *& δὲ ἀφίσταμαι. Ἔδει 


8isso, quoniam audivi te dicentem : Ego contra 
mundi Conditorem nihil cuilibet loquenti credo,neo 
angelis, nec prophetis, non Scripturis, non sacer- 
dotibus, non doctoribus, non ulli alteri, quamvis 
signa quis edat et prodigia, quamvis in aere in- 
signiter fulgeat, vel per vis& aut per insomnia re- 
velet. Quis ergo te potest & sententia deducere,seu 
bene seu male,ut aliud quid sentias preter quz visa 
sunt tibi, qui adeo enixe ac immote in tuo judicio 
permanes. 

XXII. Et Petrus ad Simonem hec loquentem 80 
egressurum ait: Adhuc audi a me hoc,et vade quo 
cupis. Simone vero converso ac remanente, Pe- 
trus : Novi, inquit, quo modo tunc audiens per- 
culsus sis, quia dixi : Quicunque contra Deum 
mundi creatorem quodlibet locutus fuerit,non cre- 
do. Nunc audi insuper majus aliquid : Si revera 
qui mundum creavit Deus eo animo esset, quo 
Seripture denotant, quin adeo,si incomparabiliter 


(a) Matth, xi, 27. (b) Marc. xi, 24. 


μέντοι τὴν ἀρχὴν ὑποχωρῆσαί µε, ὅτι ἠχουσά σου 
λέγοντος' ᾿Εγὼ κατὰ τοῦ κτίσαντος τὸν κόσμον, οὐδὲν 
οὐδενὶ πιστεύω λέγοντι, οὔτε ἀγγέλοις, οὔτε προφή- 
ταις, οὐ Γραφαῖς, οὐχ ἱερεῦσιν, οὐ διδασκάλοις, οὐχ. 
ἄλλῳ οὐδενὶ, κἂν σημεῖά τις xal. τέρατα mor, κἂν 
ἐν ἀὲρι ἐπιφανῶς ἀστράπτῃ, fj δι ὁραμάτων dj δὺ 
ἐνυπνίων ἀποχαλύπτῃ' Τίς οὖν σε µεταπεῖσαι δύνα- 
ται 15, εἴτε καλῶς εἴτε χαχῶς 34, ἕτερόν τι φρονεῖν 
παρὰ τὰ δόξαντά σοι. Ἰσχυρῶς οὕτω *?! xai ἁχινήτως 
τῃ σεαυτοῦ γνώσει ἑνδιαμένοντα. 

3869 XXII Καὶ ὁ Πέτρος ταῦτα εἰπόντι τῷ Σί- 
µωνι. ἐκθαίνειν μέλλοντι, ἔφη "Ext τοῦτό µου üxou- 
σον, καὶ πορεύου ὅπου θέλεις. Τοῦ δὲ Σίµωνος ἐπι- 
στραφέντος xal ἐπιμείναντος, ὁ Πέτρος Eom: Οἴἶδα 
πῶς τότε ἀχούων κατεπλάγης, ὅτι 3 εἶπον' "Όστις 
ποτ᾽ ἂν ᾖ κατὰ τοῦ τὸν κόσμον χτίσαντες θεοῦ λέγων 
ὁτιοῦν, οὐ πιστεύω. Τὸ 99 δὲ ἐπὶ τούτου μεῖζον νῦν 
ἄκουσον. 'Edv τῷ ὄντι ὁ τὸν κόσμον Χτίσας θεὸς τὴν 
γνώµην τοιοῦτος 99 ὢν τυγχάνῃ, ὁποῖον al Γραφαὶ 


VARIA LECTIONES. 
18 θεῷ legi vult D. !9 δι 6 C. Tum ἀμετάθετοι Ο et. ex conject. C., ápstágevov idem in textu. *? 0, 


exh. µε expunctum post αὐτόν. 3! λέγοι O ο. S, 
51;n,50. * ποιηθείς O. * τὰ νῦν 


λέγων C. 11 πλανᾶσθαι O. Tum εἴνεκεν . hom. ii, 
. νῦν O. 1 µεταπεις (seq. lacuna) αται p. μµεταπεῖσχι δύναται 0. 


56 χαλὸς εἴτε καχός O. 37 οὕτως C. Subinde καὶ (seq. lacuna) ται μι p. καὶ ἀχινήτως τῃ O. 9* ὅτι 8., ὅτι ἆ 0 


et in textu C., qui conj. ὅτι αν. Subinde εἶπεν O. Idem ἂν ᾗ c. 


; , ἂν εἶ C. 3 τοῦ C. Lectionem Ottobo- 


niani conj. etiam S. 9 τοιοῦτον O, τυγχάνῃ idem c. S, τυγχάνει C. 


et CLEMENTINA. — HOMILIA XIX. 
καταλξγουσιν, xal εἰ ἄλλως πως ἀπαραθλήτως κακός À esset malus, ut neo Soripture di 


Ίστιν, ὡς οὔτε al Γραφαὶ εἰπεῖν ἴσχυσαν, οὔτε ἄλλος, 
τις xdv ἐννοῆσαι δυνατός ἐστιν, ὁμοίως ἐγὼ οὐκ ἀπο- 
στήσοµαι τοῦ 3! αὐτὸν µόνον σέδειν, καὶ τὸ αὐτοῦ 
βούληµα ποιεῖν. Εἰδέναι γάρ σε θέλω καὶ πεπεῖσθαι, 
Br b εἰς τὸν αὐτοῦ ποιητὴν οὐκ ἔχων στοργὴν, οὐδ' 
εἰς ἕτερον ἔχειν most. δύναται El δὲ ἔχει 33 πρὸς ἔτε- 
jov, παρὰ φύσιν ἔχων, ἐκ πονηροῦ τὸν τῶν ἀδίκων 
ἴρωτα ἔχων ἀγνοεῖ, ὡς μηδ’ ἐκεῖνον βεδαίως φυλά- 
[αι δυνάμενος, Κπὶ εἰ ἄρα ἐστί τις ἕτερος ὑπὲρ τὸν 
Δημιουρ]ὸν, ἀποδίξεταί 33 µε ὡς ἀγαθὸς ταύτῃ μᾶλ- 
Ίον, ὅτι τὸν ἐμὸν ἀγαπῶ πατέρα, αἱ δὲ οὐκ ἀποδέξε- 
ται εἰδὼς, ὅτι τὸν φύσει σου ποιητὴν, οὐ γὰρ λέγω 
πατέρα 54, κατέλιπες ἐπ᾽ ἐλπίδι µείζονι, οὐ φροντίσας 
τοῦ εὐλόγου. Οὕτως εἰ καὶ αὐτοῦ κρείττονα εὑρήσῃς 35, 
sev 370 ὅτι καὶ αὐτὸν καταλείψεις ποτὲ, καὶ μᾶλ- 
Ίον ὅτι μὴ έγονέ σου πατὴρ, ὁπότε καὶ τὸν ὄνεως 
συν πατέρα κατέλιπες. 

XXIII. "AA ἐρεῖς' Οἴδεν ὅτι οὐκ ἔστιν ἕτερος ὑπὲρ 
αὐτὸν, καὶ διὰ τοῦτο καταλειφθῆναι οὐ δύναται. Χά- 
ρι οὖν τῷ μὴ εἶναι" τὰ δὲ τῆς γνώμης οἶδεν ἔτοιμα 
πρὸς ἀγνωμοσύνην. El δὲ εἰδὼς ἀγνώμονά σε ἀπο- 
Mea, dpi δὲ εὐγνώμονα ἐπιστάμενος οὐ προσίε- 
τα ἀλόγιστάς ἐστι κατὰ τὸν obw λόγον, τῷ εὐλόγῳ 
μὲ κεχρηµένος. Οὕτω πονηρίας, ὦ Σίμων, ὑπουργὸς 
ὢν ἀγνοεῖς, Καὶ à Σίµων ἀπεκρίνατο. Πόθεν οὖν τὸ 
πονηρὸν πέφυχεν, εἰπὲ div. Καὶ ὁ Πέτρος" Ἐπειδὴ 
σήμερον, ἔφη, ἐκθαίνειν ἔφθασας, καὶ ἔφης τοῦ λοι- 
ποῦ ὡς βλασφήμου μὴ ἀκούειν ἐμοῦ, αὔριον, εἴγε 
Bc 2€ μαθεῖν, ἑλθόντι ὑφηγήσομαι 3, καὶ ὡς θέλεις 
Ἰπασθῆναί µε συγχωρήσω ἄνευ φιλονεικίας, Καὶ ὁ 
Σίμων ἔφῃ. Ὡς ἄν pot δύξῃ ποιήσω. Καὶ τοῦτ' 3 εἰπὼν 
ἱπορείη. Τῶν δὲ συνεισελθόντων αὐτῷ οὐδεὶς συν- 
iX, ἀλλὰ τοῖς ποσὶ προσπεσόντες Ἠέτρου ἠξίουν, 
ἐπὶ τῷ 9 συνηρπάσθαι τῷ Σίµωνι συγγνώµης τυγχά- 
γεν, καὶ ἀποδεχθῆναι μετανοοῦντας. Ὁ δὲ Πέτρος 
οσιέµενος 30 αὐτούς τε τοὺς µεταμελομένους xal 
ἄλλους ὄχλους, ἐπέθηκε τὰς χεῖρας 3! εὐχόμενος, 
xai Ἰώμενος αὐτῶν τοὺς πάσχοντας, καὶ οὕτως «3 ἀπο- 
Muy παρήγγελλεν αὐτοῖς, περὶ τὸν ὄρθρον ταχύνειν, 
Καὶ voc 9 373 εἰπὼν καὶ εἰσελθὼν μετὰ τῶν 
συνήθων τὰ εἰωβότα πρὸς τὴν ἐπείγουσαν ἡσυχίαν 
ἐποίησε,, καταλαδούσης ἑσπέρας. 









'OMIAIA 16’. 


neque alius quis vel cogitare potes 
non desisterem eum solum colere, 
tatem servare. Scire enim te volo 
habere,eum qui in auctorem guum 
habet, neque in alium posse t 
Quod si erga alium habuerit, cont 
bens,ignorat se 8 malo habere am 
rum est, sed nec poterit illum fir 
Atque si est aliquis alius super C 
ctetur me, ut bonus, eo magis qu 
patrem, te vero non reoipiet, qui 
ralem tuum auctorem, non enim 
reliquerie, per spem majorem no 
et juris. Ita si eo potiorem inveni: 
& te deserendum. co facilius quoc 
ler, quandoquidem et verum tuui 
queris. 

XXIII. Sed dices: Novit non e 
86, ideoque se non posse deseri. 
bet non existentia alterius : certe 
gerere paratum ad perfidiam. Sii 
esee ingratum, recipit tamen, m: 
cognoscens, non admittit, irratio 
dum tuam rationem, qui recta ra 
Sic non advertis, Simon,te esse m 
Et Simon respondit : Unde ergo i 
nobis effare. Et Petrus : Quand 
hodie prior egredi voluisti,ot dixi 
me ut blasphemum non sis audi! 
dem volueris discere, venienti en 

C ut me pro libitu interroges, abt 
Simon ait : Faciam sicut mihi vi 
cens profectus est. Porro eorum, 
gressi fuerant, nemo una egressi 
pedibus accidentes rogabant, ut, 
&brepti fuerant, veniam consequ 
tentes reciperentur. Petrus vero, 
ductos et reliquam populi multitu 
manus imposuit, precatus est e 
mgros, sicque dimittens denur 
mane festinarent. Quo dicto cun 
gressus est, et solita ad instanti 
vespera adveniente. 





HOMILIA XIX. 


1. Τῆς δὲ ἄλλης ἡμέρας ** ὀρθριαίτερον προελθὼν ὁ [) I. Sequenti vero die maturius | 


Πέερος, καὶ ἰδὼν τὸν Σίµωνα σὺν ἄλλοις πολλοῖς ἀνα- 
μένοντα αὐτὸν, προσαγορεύσας τὸ πλῆθος ἤρξατο δια- 
Myesta "Άμα δὲ τῷ ἄρξασθαι ὁ Σίµων ἐχκόψας ἔφη" 
Τὰ paxoá σου ταῦτα παρεὶς προοίµια ele τὸ προχείµε- 
vov πυνθανομένῳ µοι ἀπόχριναι 3, Ἐπειδὴ συννοῶ 


&c videns Simonem cum aliis pl: 
spectare, postquam salutasset pc 
serere. Simul vero ac incoppit,Sin 
ait : Omissis his tuis longis pre 
positum interroganti mihi respc 


VARLE LECTIONES. 


Σετοῦ ϱ, ut legi voluit S, τόν C. 33 ἔχῃς, 3 Ita O c. 8: hio et paulo post, &xoà 
Ἡ Post πατέρα Vbb. σὲ δὲ οὐκ ἀποδέξεται εἰδὼς ὅτι τὸν φύσει σου ποιητὴν, οὐ γὰρ λέγω ma 


0. Tum idem φροντίσω 


ῥονείσας. 35 εὑρήσεις O. Cfr. Lob., Phryn., p. 721 S. 3 θῷ 


munQ Pedo C ap Or τα, Mà (seq. lacuna) προσέμενος p. ὁ δὲ lic, προσ 


τὰς χεῖρας lacuna in O. 3 καὶ οὕτως bis legitur in O. Ἡ τοῦτο 


Tum τὴν συνήθη pr 


* ἡμετέρας Ο. Subinde ὀρθριαίτερον idem ο. S. ὀρθρίτερον C. 35 ἀποχρίθητι Ο. 


^ 


423 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


424 


telligo ( sicut ex iis que ab ínitio audivi habeo Α σε, ὡς d' àv ἀπ᾿ ἀρχῆς ἐπαχηκοὼς ἐπίσταμαι, ὅτι 


compertum) quod nihil aliud tibi propositum sit, 
quam omni machina ostendere, Creatorem esse 
unum inculpatum Deum,tantoque flagres desiderio 
sententiam confirmandi, ut et quedam Scriptura- 
rum oapitula, que aperte illum acousant, falsa 
dicere audeas, ea de causa inetitui hodie probare, 
impossibile esse ut omnium conditor sit inculpa- 
tus.Probationem vero inchoare possum jam,siqui- 
dem ad id, quod sciscitabor a te,mihi respondeas. 

II. Ais aliquem malitie principem esse,neo ne ? 
Nam si dixeris non esse, ex multis, iisque a Ma- 
gistro tuo prelatis, babeo ostendere quod sit. Si 
vero equo animo confessus fueris esse malum, 
consequenter sermonem faciam. Et Petrus : Fieri 
nequit, ut vocem Magistri mei denegem, quare fa 
teor malum esse, quia sepe illum existere testatus 
est qui cuncta vere predicavit Magister. Statim 
itaque confitetur,per quadraginta dies collocutum 
tentavisse ipsum (a). Et alibi novi eum dixisse : Si 
Salanas Satanam ejiciatl, adversus se divisus esi: 
quo modo ergo steterit regnum (b)? Et quod viderit 
Satanam sicut fulgur cadentem de ος]ο, declara- 
vii (c). Atque alibi ait : Qué vero malum semen se- 
minat, est diabolus (d). Et iterum : Nolite dare oc- 
casionem malo. Quin etiam consilium dedit his ver 
bis : Sit vestrum, Est, est, ac Non, non ; quod autem 
his abundantius est, a malo est (6). Sed et in ora- 
tione quam tradidit, dictum habemus : Libera nos 
& malo (f). Et alio quodam in loco denuntiavit di- 
cere impiis : Discedite in tenebras ezteriores, quas 
paravit Pater diabolo et angelis ejus (g). Ac ne in 
longum producam orationem, sepius scio Magi- 
strum meum docuisse esse diabolum.Quocirca ego 
quoque fateor illum existere. De cetero, si quid 
habes consequenter dicendum, sicut promisisti, 
eloquere. 


III. Et Simon : Quoniam igitur equo animo con- 
fessus es malum existere, ex Scripturis, dic nobis, 
quo modo factus sit,si factus est, et a quo,et quare 
Ac Pelrus : fgnosce mihi,Simon, non audeo dicere 
quod scriptum non est. Velsi tu scriptum affirmas, 
ostende. Sin vero, quatenus non legitur, etiam tu 
id non potes ostendere, cur de rebus non scriptis 
pronuntiandi subimus periculum? Si enim non cre- 

a) Marc. 1, 43. 
j Matth. xii, 20. 
6 


Luc. x, 18. 
) Matth. xir, 39. 


μηθὲν Ἑτερόν σοι πρόκειτχι͵ fj πάσῃ μηχανῇ τὸν Δη- 
μιουργὸν αὐτὸν δεῖξαι µόνον ἄμεμπτον εἶνχι θεὸν, καὶ 
τοσοῦτον προαιρέσεως 56 πόθον ἔχοντα διισχυρίζε 
σθαι, ὡς xal ἑνίας τῶν Γραφῶν περιχοπλς σαφῶς κα- 
ταλεγούσας αὐτοῦ τολμᾷν ψευδεῖς λέγειν. οὗ εἵνεχεν 
προῄρηµαι σήμερον ἀποδεῖξαι, ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν 
αὐτὸν πάντων δημιουργὸν ὄντα ἄμεμπτον εἶναι, Τῆς 
δὲ ἀποδείξεως ἤδη ἄρξασθαι δύναμαι, ἐάν γε πρὸς ὃ 
πυνθάνοµαί σου, ἀποχρίντι por. 

Ii. Φῄς τινα Χακίας ἡγεμόνα εἶναι, f] οὔ; Ἐὰν 
Y&p " εἴπῃς μὴ εἶναι, 3 4 3 ἐκ πολλῶν καὶ τῶν τοῦ 
Διδασχάλου σου ἀποδεῖξαι ἔχω, ὅτι ἔστιν' εἰ δὲ εγνω- 
μονῶν ὁμολογήσῃς 3 εἶναι τὸν πονηρὸν, ἐπομένως 
ποιήσω τὸν λόγον. Καὶ ὁ Πέτρος" ᾿Αδύνατόν ἐστί µοι 
φωνλν τοῦ ἐμοῦ ἀρνήσασθαι Δ'δασκάλου, διὸ καὶ ὁμο- 
oi εἶναι τὸν πονηρὸν, ὅτι πολλάκις αὐτὸν ὑπάρχειν 
ὁ πάντα ἀληθεύσας εἴρηχε Διδάσκαλος. Αὐτίκα γοῦν 
ὁμολογεῖ ἐπὶ τεσσχράχοντα ἡμέρας διαλεχθέντα πε- 
πειραχέναι αὐτόν. Καὶ ἄλλῃ που οἶδα αὐτὸν εἱρηχότα" 
El ὁ Σατανᾶς τὸν Σατανᾶν ἐκθάλλει 3, ig! bav- 
τὸν ἐμερίσθη, πῶς οὖν αὐτοῦ στήκῃ " t βασι- 
λεία; Καὶ ὅτι ἑώρακε τὸν πονηρὸν ὡς ἀστραπὴν 
πεσόντα ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐδήλωσεν Καὶ ἄλλοθι ἔφη 
'O δὲ τὸ κακὺν σπέρμα σπείρας ἐστὶν ὁ διάθολος. 
Καὶ πάλω' Μή δότε (04) πρόφασιν τῷ πονηρῷ. 
᾽Αλλὰ xal συμθουλεύων εἴρηκεν Ἔστω ὑμῶν τὸ val, 
val, καὶ τὸ oU, oU: τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ 
πονηροῦ ἐστίν. ᾽Αλλὰ καὶ ἓν 7, παρέδωκεν εὐχῇ ἔχομεν 
εἰρημένον᾽ Ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ. Καὶ ἅλλι 
που εἰπεῖν ὑπέσχετο τοῖς ἀσεθοῦσιν 5í- Ὑπάχετε sic 
τὸ σκότος τὸ ἑξώτερον, ὃ ἠτοίμασεν ὁ Πατὴρ τῷ 
διαθόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. Καὶ Ίνα μὴ εἲς 
πολὺ μηχκύνω τὸν λόγον, πολλάκις οἶδα τὸν Διδάσκα- 
λόν µου εἰπόντα εἴναι 89 B τὸν πονηρόν. Διὸ 9* κἀγὼ 
σύμφημι αὐτὸν ὑπάρχειν. Λοιπὸν et τι ἔχεις ἐπομέ- 
νως λέγειν, ὡς ὑπέσχου, λέγε 93, 


]II. Καὶ ** à Σίμων" Ἐπεὶ οὖν εὐγνωμονήσας ὧμο- 
λόγησας εἶναι τὸν πονηρὸν, ἀπὸ Γραφῶν, fjuiv 5 
λέγε τὸ πῶς γέγονεν, εἴπερ γέγονεν, καὶ ὑπὸ τίνος, 
καὶ διὰ τί. Καὶ ὁ Πέτρος" Σύγγνωθί µοι, Σίµων, μὴ 
τολμῶντι εἰπεῖν ὃ μὴ γέγραπται. El σὺ ic Ὑεγρά- 
φθαι, δεῖξον. El δὲ, καθὰ μὴ γέγραπται, οὐδὲ σὺ δεῖξαι 
δύνῃ, διὰ τί περὶ τῶν μὴ γβαφέντων ἀποφαινόμενοι 
κινδυνεύοµεν ; Et 98 γὰρ οὐ πεπιστεύχαµεν κριθήσε- 

f Matth. v, 37 ; Jac. v, 12. 


Matth. νι, 13. 
g) Matth. xxv, 30. 


VARLE LECTIONES. 
*5 προαίρεσιν Ο. ϱἳ Vbb. πρὸς ὅ (ο. I.) — ἐὰν γάρ non leguntur in Ο. 9 ὁμολογήσεις Ο. ** ἐκθάλλει 0 


ο. textu N. T., ἐκθάλλῃ C. "0 στήχει Ο. 


*! Ita locum corruptum restitui ο. O; λόγον ὑπέχειν (dictum prz- 
bere — dicere) idem significat ac εἰπεῖν. Utitur autem 


forma Medii non sine malitia. Lectio Ci a 8 


repetita εἶπε᾽ ὑπέσχετο τοῖς ἀσεοέσιν monstrum est. ** Pro διό lacuna in Ο. € Pro λέγε lacunam praebet 


O. * ή (sic) O. 9 καὶ. τε 4C. 


VARIORUM NOTE. 


61) Testimonium forsan Ebionitici evangelii, 
affine dicto apostolico : Μήτε δίδοτε τόπον τῷ δια- 
δόλῳ, Ephes. 1ν, 27. Equidem observavi, nec in 
Clementinis nec in Recognilionibus, qua apocry- 


pha sepe diximus ab Ebioneis fuisse depravata, 
Paulum apostolum citatum inveniri. C. De dicto 
illo vide, quae nos exposuimus Nachapost, Zeitalt. 
it, 391. S. μὴ δω τε O. DRESSEL. 





"- 


435 


GLEMENTINA. — HOMILIA XIX. 


426 


σθαι, μὴ " µόνον περὶ Ov ποιοῦμεν, ἀλλ᾽ οὐχὶ xai A dimus judicium fore, nonne duntaxat de iíg que 


περὶ Qv πιστεύοντες λαλοῦμεν, καὶ διὰ τοῦτο τολµη- 
βότερον περὶ θεοῦ διαλεγόµεθα;, Ὁ δὲ Σίµων, συνεὶς 
ὅτι πρὸς τὴν ἀπόνοιαν αὐτοῦ εἴρηκεν, ἔφη: 'Euà Ea 
χινδυνεύειν, σὺ δὲ, ἣν oic βλασφημίαν, πρόφασιν 
πρὸς ὑποχώρησιν μὴ λάμθανε. Συννοῶ Ὑάρ σε βου- 
λόμενον ὑποστέλλεσθαι, ὅπως τὸν ἐπὶ τῶν ὄχλων ἔλεγ- 
yov ἐχφύγῃς, ὁτὲ μὲν ὡς δεδιὼς βλασφηµίας ἀκοῦσαι, 
(cb δὲ ἐπεὶ μὴ γέγραπται πῶς καὶ V ὑπὸ τίνος καὶ 
διὰ τἱ γέγονεν ὁ πονηβὸς, ὅτι μὴ χρὴ πλεῖον τῆς Γρα- 
φῆς τολμᾷν λέγειν" διὸ καὶ ὡς εὐλαθὴς τοῦτο µόνον 
βεθαιοῖς, ὅτι ἔστιν. Ταῦτα δὲ μηχανώμενος σεαυτὸν [9 
ἁπατᾷς, οὐκ εἶδὼς ὅτι, εἰ βλασφη'κία ἐστὶ περὶ €? 
πονηροῦ ἀκριθοῦν, ἡ αἰτία περὶ ἐμὲ τὸν κατήγορον 
τυγχάνει, 3 Ζ 4 οὐ περὶ σὲ τὸν συνηγοροῦντα τῷ θεῷ. 
Καὶ εἰ ἄγραφόν ἔστι τὸ ζητούμενον, καὶ διὰ τοῦτο 
ζητεῖν οὗ 91 θέλεις, εἶσί τινες ὁδοὶ ἰχαναὶ, δυνάµεναι 
οὐχ ἧττον Γραφῶν δεῖξαι τὰ ζητούμενα. Αὐτίχα γοῦν 
οὐκ ἀνάγκη τὸν 63 πονηβὸν, ὃν καὶ σὺ oic ὑπάρχειν, 
f γενητὸν εἶναι ἢ ἀγένητον ; 


IV. Καὶ ὃ Πέτρος ἔφη. 'Aváyxn. Καὶ ὁ Σίμων" 
Οὐκοῦν sl γενητός ἐστιν, ὑπ' αὐτοῦ τοῦ τὰ πάντα πε- 
ποιηχότος γέγονε θεοῦ, fj ὡς ζῶον γεννηθεὶς, fj oó- 
σιωδῶς προθληθεὶς, καὶ ἔξω τῇ χράσει συµθεθη- 
χώς (62) El γὰρ ἐκτὸς ἦν αὐτοῦ ἡ ὕλη ἔμψυχος οὖσα f 
ἄψυχος, ὅθεν γέγονεν, fj δι) αὐτοῦ τοῦ €* θεοῦ, Tj ἀφ' 
ἑαυτοῦ, fj καὶ ἐξ οὐκ ὄντων συµθέθηκεν, fj τῶν πρός 
τι ἐστὶν, fj als! ἦν. Πάσης οὖν ὁδοῦ, ὡς οἶμαι, ἐν- 
ταῦθα διηρηµένης πρὸς τὴν εὕρεσιν αὐτοῦ, ἀνάγκη 
pig τινὶ αὐτῶν €^ ὁδεύουσιν εὑρετὸν αὐτὸν εἶναι, 


operamur,non vero de iis que ουθἀθηίθθ loquimur, — 
ac ideo audacius de Deo disserimus ? At Simon, 
animadvertens Petrum adversus vesaniam suam 
dixisse, ait : Me sine periclitari, tu vero, quam ais 
blasphemiam,pretextum ad secessum ne accipias. 
Intelligo enim, vis subtrahere te, quo effugias re- 
prehensionem coram populo, interdum vero, quía 
non scriptum est, quo modo et a quo et quare fa- 
ctus sit m.alus,quoniam non oportet audere plusdi- 
cere, quam Scripture : quocirca velut religiosus 
duntaxat asseris eum exsistere.Purro hec commen- 
tus teipsum decipis, πθβοίθη8 quod, si blasphemia 
est, de malo diligenter inquirere, culpa circa me 
accusatorem est, non circa te defensorem Dei. Λο 
si soriptum non est, quod queritur, ideoque recu- 
886 querere, sunt. quaedam idonee vim, que pos- 
gunt non minus, quam Scripture, quaesita demon- 
strare. Statim ergo, nonne necesse est, malum, 
quem et tu fateris exsistere, aut factum esse aut 
infectum ? 

IV. Et Petrus respondit : Necesse est. Ac Simon: 
Igitur si factus est, ab ipso cunctorum creatore 
factus est Deo, vel tanquam animal genitus, vel se- 
cundum substantiam prolatus,vel extra per tempe- 
rationem effectus.Nam si extra Deum erat materia 
&nimata aut inanima,unde factus est,vel per ipsum - 
Deum, vel a seipso, vel ex non exstantibus conti- 
git, vel est de numero relativorum,vel semper fuit. 
Omni ergo via, ut puto, hio divisa ad illius inven- 
tionem,necessario per unam quamdam earum pro- 


Ἑκάστην οὖν ὁδεῦσαι δεῖ ζητοῦντα γένεσιν, καὶ εὑρόντα C. gredientibus obvius erit. Singulas igitur oportet 


τὸν αἴτιον ὑπὸ μέμψιν αὐτὸν εἶναι νοεῖν. Ἡ γάρ; πῶς 
σοι € ῥοχεῖ; 


V. Καὶ ὁ Πέτρος, Ἐμοὶ δοχεῖ, ἐὰν ὑπὸ τοῦ θεοῦ 
avi γεγονὼς, µήπω δεῖν τὸν ποιητὴν 66 ποιῄσαντα 
ὑπὸ μέμψιν εἶναι, µήπως τὸ χρήσιμον αὐτοῦ πάν- 
των ἀναγκαιότατον 8! εὑρεθείη εἰ δὲ καὶ μὴ γεγονὼς 
ἀποδειχθείη 5 3756 ὡς ἀεὶ ὢν, οὐδ ἐν τούτῳ ὁ δη- 
μιουργὸς μεμπτὸς, T] μὴ τῶν ὅλων ἐστὶν ὁ κρείτ- 
των 69, el καὶ ἀνάρχῳ ἀρχῇ τέλος ἐπιθεῖναι διὰ τὸ μὴ 
φύσεως 1€ ἔχειν οὐ δεδύνηται, fj δυνατὸς ὢν οὐκ ἀναι- 
pei αὐτὸν, ἄδικον Χρίνας ἀρχὴν μὴ εἱληφότι τέλος 
ἐπιθεῖναι, καὶ xax πεφυκότι Ἡ συγγνῶναι, διὰ τὸ 
ἄλλο τι γενέσθαι μὴ δόνασθαι, xal εἰ τοῦ γενέσθαι τὸ 


percurrere, querendo ortum, et auctore invento 
culpa obnoxium esse eum intelligere. Nonne ? quo 
modo tibi videtur ? 

V. Kt Petrus : Mihi videtur, quod, licet a Deo 
factus appareat,non tamen ideo culpandus sit con- 
ditor, nam forte utilitas illius maxime omnium re- 
peritur necessaria, sin vero infectus ostendatur, 
velut semper exsistens, neque in hoo creator ac- 
cusandus vel non omnium est optimus,si potestati 
principium non habenti flnem imponere nequit,quia 
eam non habet naturam : aut, si potest, non eum , 
perimit,quaniam iniquum judicat,initium non ha- 
benti finem imponere,item ei qui natura malusest 
non parcere,quod aliud esse non possit,quanquam 


ἐπιθυμεῖν ἔχοι 13 El δὲ ἀγαθὸν ποιῆσαι θέλων μὶ δύ- Ὦ esse cupiat. 8i vero bonum eum volens facere non 


VARIA LECTIONES. 

ου 4 C. Tum οὐχί post. ἀλλ᾽ add. D. 5 καί deest in Ο. 59 ἑαυτόν O. Dein ὅτι el C. ex conject., ὅτι ἡ 
id. in textu, ὅτι st ἡ O. 69 περὶ om. Ο. *! οὐ excidit ap. Cl. et S. 03 τό O. Tum idem γεννητόν, et postea 

ἔννητον---γεννητός---γεννηθείς. 65 τοῦ adjunxi c. O. Tum [συμ]θέδηχεν Ο. 59 ἀνάγχην μιᾷ τινι αὐτῶν 
0. 25 σοι excidit ex utraque Clerici edit. et apud S. 66 ποιητήν transcripsi ex O. In eodem pip cum 
lacuna trium litterarum p. μέμψιν. 9 ἀναγκαιότερον C. 99 δειχθείη cum lacuna trium littererum pree- 
cedente p. ἀποδειχθείη O. Tum αἰεί C. Deinde ἐπεί O. et ex conjeot. C., in cuj. textu ἐπί p. fj µή, quod 
dedit 8. * [ta O c. marg. Οἱ, qui in textu exh. 9 χρεῖττον. Subinde 7j xal p. εἰ xal. O. Tum [ἐπιθεῖναι C. 
" φύσιν C. idem δεδύ(νητ]αι et ἀναίραι αὖ [τόν], quod S recte correxit in ἀναιρεῖ, κ. τ. λ. In O. ἀνερεῖ 
αὐτόν. '! Cot, hao vertit quasi post πεφυχότι addi voluerit µή. 8. 1 ἔχει O. | 


VARIORUM NOTE 


(60) Συµεθθηχώς, [4] C. qui adnotat : Superiores — uncis inclusi. Praesens autem locus videri queat mu- 
codicis Regii ore ad. hunc finem lacere sunt usque — tilus, si. conferatur cum. simili in cap. 9. Deinceps 
ad scripturam. Pauca ergo, qux deerant, supplevi et — addidi οὖσα c. O. DnzsszL. 


PaTaoL. Gh. Il. . 14 


4271 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA. DUBIA. 


428 


potuerit, sic quoque bonus est,quia vult nec potest, À varo, xal οὕτως ἀγαθός ἐστιν, ὅτι θέλει μὲν, οὐ δύ- 


tamen ; etin quo potestate caret, omnium est po- 
tentissimus, quoniam alteri posse non competit. 
Quod si alius quis potentiam habet, et non emen- 
dat, in eo quod potentia preditus non corrigit, ma- 
lus esse intelligitur, non coercens eum, quasi ejus 
operibus delectetur. Sin autem nec ille potest, me- 
lior est,qui, cum ea potestate destitutus sit, tamen 
pro viribus nos beneflciis afficere non negligit. 

VI. Et Simon : Quando de singulis que proposui 
locutus fueris, tibi malitia auctorem declarabo ; 
tum et ad que dixisti respondebo tibi,quemque ais 
Deum inculpatum, culpe subjacere ostendam. Aoc 
Petrus : Quoniam ex iis, que ab initio loqueris, 
animadverto te nihil aliud conari,quam uti Deum, 
lanquam  malitie principem, culpe subjicias, 
statui peromnesquas volueris vias te comitando ma- 
nifestare, Deum extra omnem culpam esse.Dizxit Si- 
mon : leta profers, velut amans Deum quem arbi- 
traris, sed verax non es. Et Petrus : Tu vero pro- 
fers, sicut malus, odio prosequens Deum quem 
ignoras, blasphemas dimiltens voces. Simon : Me- 
mor esto, quod me malitie principi comparaveris. 
Petrus : Fateor, falsus eum, comparans te malo. 
Coactus enim fui, quoniam non inveni tibi equa- 
lem,aut pejorem quam tu.Eam ob causam te malo 
comparavi : nam etiam malitie principe rnulto pe- 
jor es.Nam malum nemo ostendere potest Deo oblo- 
qui ; te vero confldenter detrahere cuncti,quotquot 
&dsumus, videmus. Ac Simon : Qui veritatem in- 
quirit, nulli ullo modo debet gratificari aliquid 
preter id quod est. Alioqui cur et principio inqui- 
rit? Quid vero, nonne ego quoque possum, omisso 
rerum diligenti examine,in laudesDei,quem ignoro, 
omne meum tempus impendere ? 

VII. Tum Petrus : Non adeo beatus es, ut eum 
laudibus 8ο hymnis efferas, sed nec hoc bonum fa- 
cere potes.Nam eo plenus esses.Sic enim,qui men- 
tiri nescit,noster doctor predicavit: Ex abundantia 
cordis os loquitur *. Unde tu, abundans mala 
voluntate propterignorantiam,detrahis de solo bono 
Deo,necdum pro merito eorum quz effutiisti pate- 
ris. Si judicium fore non credis,forie et neque 
Deum putas exsistere. Unde,tantam ejus non capes- 
sens patientiam, te magis ac magis ad vecordiam 
extendis. Et Simon : Ne speres quod me timore di- 


ναται Ob καὶ iv ᾧ ἀδυνατεῖ πάντων laxi. δυνατώτα- 
τος, ὅτι μὴ ἑτέρῳ τὸ δυνατὸν καταλείπεται. El δί 
ἐστί τις ἕτερος δυνατὸς, καὶ μὴ κατορθῶν 13, έν ᾧ 
δυνατὸς ὢν μὴ κατορθοῖ, πονηβὸς ὢν ὡμολόγηται, μὴ 
παύων αὐτὸν, ὡς τοῖς ὑπ᾿ αὐτοῦ γινομένοις ἡδόμενος, 
El δὲ οὐδ' αὐτὸς δύναται, κρείττων. Ἰὁ ὁ πρὸς τῷ 
ἀδυνατεῖν κατὰ τὸ δυνατὸν εὐεργετεῖν ἡμᾶς "5 οὐκ 
ὀχνῶν, 

VI. Καὶ ὁ Σίµων' Ὅταν "6 clc ἕκαστον ὦν προέ- 
τεινα διαλεχθᾷς, coi τῆς κακίας τὸν αἴτιον δείξω. 
Τότε " σοι καὶ πρὸς & εἴρηκας ἀποκρινοῦμαι, καὶ ὃν 
qi« θεὺν ἄμεμπτον, ὑπὸ μέμψιν εἶναι ἀποδείξω. Καὶ 
ὁ Πέτρος: Ἐπειδὴ ἀφ᾿ àv ἀπ ἀρχῆς φθέγγῃ συν- 


voi) σε μηδὲν ἕτερον σπουδάζοντα, fj ὡς κακίας ἠγε- 


Β μόνα τὸν θεὸν ὑποθάλλειν µέμψει, προῄρηµαι πάσαις 


aic 376 βούλει 7* ὁδοῖς συνοδεύων δεῖξαι τὸν 79 θεὸν 
πάσης µέμψεως ῥἐἑκτὸς ὄντα. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη" 
Ταῦτα ὡς ἀγαπῶν Osóv ὃν γενόµικας λέχεις, ἁλλ᾽ οὖκ 
ἀληθεύεις. Καὶ ὁ Πέτρος' Σὺ δὲ ὡς χακὸς μισῶν θεὸν, 
ὃν ἠγνόησας, βλασφήμους ἀφίης 5 φωνάς. Καὶ ὁ ZI- 
µων' Μνημόνευε ὅτι µε χαχίας ἡγεμόνι παρείκασας. 
Καὶ ὁ Πέτρος Ὁμολογῶ, ἐψευσάμην παρεικάσας cs 
τῷ πονηρῷ, ἠναγχάσθην γὰρ ἐπὶ τῷ μὴ εὑρεῖν τόν 
σοι *! ἴσον fj καὶ χείρονα. Τούτου ἕνεκα τῷ πονηρῷ 
σε παρείχασα. Σὺ γὰρ 3 xal τοῦ τῆς χαχίας ἡγεμό- 
νος πολλῷ πονηρότερος τυγχάνεις. Tóv γὰρ πονηρὸν 
οὐδεὶς κατειπόντα θεοῦ δεῖξαι δύναται, σὺ δὲ τολµη- 
ρῶς καταλέγοντα ol πάντες παρόντες ἱστοροῦμεν. 
Καὶ ὁ Σίμων Ὁ ἀλήθειαν " ζητῶν οὐδὲν οὐδενὶ 
ὀφείλει παρὰ τὸ ὃν Ὑαρίζεσθαι. Ἐπεὶ τί xal τὴν 
ἀρχὴν ζητεῖ; Τί δὲ καὶ ἐγὼ οὐ δύναμαι, παρεὶς dxoi- 
θοῦν τὰ πράγµατα, εἷς ἐγκώμιον οὗ μὴ ἐπίσταμαι 
θεοῦ τὸν πάντα µου δαπανᾷν χρόνον ; 


VII. Καὶ ὁ Πέτρος" Οὔτε τοσοῦτον ** εἶ µακάριος 
αὐτὸν ὑμνεῖν, οὔτε μὴν τὸ ἀγαθὸν τοῦτο ποιῆσαι δύ- 
νασαι. Αὐτοῦ γὰρ πλήρης ἂν ἧς. Οὕτω γὰρ ὁ ἆψευ- 
δὴς ἡμῶν εἶπε διδάσκαλος". Ἐκ περισσεύµατος κχαρ- 
δίας στόµα λαλεῖ. "Ogev σὺ 3 περισσευόµενος 
προαιρέσει καχῇ, ἀγνοίας αἰτίφ, καταλέγεις S3 7 τοῦ 
μόνου ἀγαθοῦ Θεοῦ, xal µήπω '* xav' ἀξίαν πά- 
σχων ὧν ἑτόλμησας λέγειν. El κρίσιν οἴει 3] μὴ ἔσε- 
σθαι, τάχα δὲ μηδὲ 99 εἶναι θεὸν νομίζεις. Ὅθεν τῆς 
τοσαύτης αὐτοῦ µαχροθυµίας οὐκ ἀντιλαμθανόμενος 
ἐπὶ πλεῖον πρὸς ἀπόνοιαν αὐτὸν ἐκτείνεις. Kat ὁ Σί- 


moturus sis, ne a te queram exemplorum verita- [) µων. M3, ἔλπιζε φόθῳ δυσωπήσειν µε, μὴ ζητεῖν σοι 


tem.Ego enim adeo veritatis sum appetens,ut ejus 


(a) Matth. xir, 34. 


τῶν παραδειγµάτων τὰ dÀmgf. Ἐγὼ γὰρ τοσοῦτον 


VARLE LECTIONES. 


?! [ta O. c. C, κατορθοῦν utraque Clerici editio. Errat S. do C. "* κρείττων O. et margo C., κρείττω 
textus. Tum τό p. τῷ C. 5 ἡμᾶς εὐεργετεῖν C. 79 ὅτ ἂν C. Idem διαλεχθῆς ex conject., διαλεχθείς in 


textu, ut Ο. " Ila O et ex conject. C., in cuj. textu πότε. ?* βουλεί dedi c. O. p. vul 


g. forma solcca 


βούλῃ. ?9 τόν adjunxi c. O. *' ἀφεῖς C. ἀφῆς (sic) id. ex conject., ἀφείς S. Deinceps ἡγεμόνι O. et ex 


conject. C., qni ia textu exh. ἡγεμόνα. *! Lectionem Ottoboniani σοι (σόν C 
t áp C. 5 ἀληθείαν (sic) O. 39 Ita O oc. S. in marg., 


video. Proximum καί om. O. 33 [ἐπεὶ γ]άρ p. σὺ 


S. quoque proposuisse 


τοσοῦτος in textu. In margine utriusque edit. Clerici : f. τοσοῦτο. Unde lapsus Schwegleri. *5 Pro σύ 
lacuna in O. In eodem pr. man. scripserat προαιρέσιν. 95 Pro µήπω lacuna in O. *' 5 [κρί]σιν ot G., 3, x. 
o', S. Uterque post ἔσεσθαι ponit punctum. *5 μηδὲ xal] ς., μηδὲ σύ mavult 8. 





429 


CLEMENTINA. — HOMILIA XIv. 


430 


ἀληθείας ὀρέγομαι, ὡς αὐτῆς ἕνεκα μὴ ὀχνῆσαι µε 5) A causa non pigeat me eliam periculum suscipere. 


ταὶ τὸ χινδυνεύειν ἀναδέχεσθαι. Πλὴν πρὸς τὰ ἆπαρ- 


χῆς σοι ὑπ᾿ ἐμοῦ προταθέντα, εἴγε εἰπεῖν ἔχεις, ἤδη 
λέγε. 

vin. Kal ὁ Πέτρος, Ἐπειδὴ τολμᾷν ἡμᾶς ávay- 
χάζεις, τὰς τοῦ θεοῦ τέχνας ἀκριθῶς ἐφευρόντας λέ- 
χειν, καὶ ταῦτα ἀνθρώπους τοὺς μηδὲ τῶν ὁμοίων τὰς 
τέχνας ἀκριθῶσαι δυναµένους, διὰ γοῦν τοὺς παρ- 
εστῶτας, ἀντὶ τῆς εὐσεθεστάτης σιγῆς, περὶ ὦν ϐθε- 
Atte διαλεχθήσοµαι. Συνομυλογῶ σοι εἶναί τινα xaxlac 
ἠγεμόνα, οὗ 99 τὴν γένεσιν ἡ ! Γραφὴ οὔτε ἀληθὲς, 
οὔτε ψευδὲς εἰπεῖν ἑτόλμησεν. DÀ συνδιαπορήσω- 
μεν πολλαχῶς τὸ πῶς γέγονεν, εἴπερ έγονεν, xal 
τῶν δοκούντων τὸ εὐφημότερον ἑλώμεθα, ἐπεὶ ἐκ τῶν 
εἰχότων λαμθάνεται τοῦτο βεθαίως, ὃ 3 μὲν ὅτι θεῷ 
τὸ εὐφη µότερον πρέπει δοῦναι, ταύτῃ μᾶλλον, πασῶν 
ὑπονοιῶν χαθαρθεισῶν, καὶ ἄλλης ἱκανῆς καὶ ἀχιν- 
* δυνοτέρας παραχειµένης ὑποψίας. Πλὴν ἤδη σοι πρὸ 
τῆς 344 ζητήσεως ὑπισχνοῦμαι, ὅτι πᾶσα ὁδος ζη- 
τήσεως ἅμεμπτον αὐτὸν µόνον δύναται δεῖξαι τὸν 


v. 

IX. Πλὴν, ὡς ἔφης, ὁ πονηρὸς εἴγε γενητός 9 
ἐστιν, fj ὡς ζῶον γεγέννηται 9*, fj οὐσιωδῶς ὑπ αὖ- 
τοῦ προθέθληται, J| ἔξω κχἐκραται, fj τῇ κράσει συµ- 
θέθηχεν αὐτοῦ dj προαίρεσις, fj ἄνευ κράσεως καὶ 
θεοῦ βουλῆς συνέθη Ὑενέσθαι ἐξ οὐκ ὄντων, ἢ ὑπὸ 
θεοῦ ἐκ τοῦ μηδαμῆ 95 μηδαμῶς Ὑέχονεν, fj ἐκτὸς ἦν 
θὲοῦ ἡ ὕλη ἄψυχος οὖσα f, ἔμψυχος ὅθεν γέγονεν, fj 
ἑαυτὸν δηµιουργήσας, fj ὑπὸ θεοὺ γεγονὼς, f| τῶν 
πρός τί ἐστιν, ἢ αἰεὶ ἦν, εἰπεῖν γὰρ αὐτὸν μὴ εἶναι 
οὐ δυνάµεθα, συνωμολογήσαµεν γὰρ αὐτὸν ὑπάρχειν. 


Καὶ ὁ Σίμων" Καλῶς πάσας αὐτοῦ τὰς ὁδοὺς διεῖλες, C 


τὸ χεφάλαιον αὐτοῦ. Λοιπὸν ἐμόν ἔστι τὴν διαίρεσιν 
ἀναχρίναντα δεῖξαί σοι τὸν δημιουργὸν ὑπὸ μέμψιν 
ὄντα,Σοῦ δὲ ἔργον ἀποδεῖξαι αὐτὸν, ὡς ὑπέσχησαι 38, 
πάσης µέµψεως ἐκτὸς ὄντα θαυμάζω δὲ st δυνήσῃ. 
Πρῶτον μὲν γὰρ ὁ πονηρὸς 9", sl ἀπὸ τοῦ θεοῦ ζῶον 
γεγέννηται 39, ἀκολούθως της αὐτῆς τοῦ προθάλλον- 
τος χαχίας τυγγάνει. Καὶ ὁ Πέτρος 99, Οὐ πάντως. 
Ορῶμεν γὰρ πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων ἀγαθοὺς ὄντας, 
καὶ χαχοὺς 190 γεννήσαντας, ἄλλους δὲ ὑπάρχοντας 
χαχοὺς 1 , καὶ ἀγαθοὺς ἑσχηκότας, ἑτέρους δὲ 
καχοὺς ὄντας, καὶ ἀγαθοὺς προθάλλοντας, ἄλλους δὲ 
ἀγαθοὺς ὑπάρχοντας,χαὶ 83 9 καχούς τε καὶ ἀγαθοὺς 3 
τεχνώσαντας. Αὐτίκα γοῦν ὁ πρῶτος δημιουργηθεὶς 
ἄνβρωπος ἐγέννησε τὸν ἄδικον Κάῑν xai τὸν δίκαιον 


Porro.ad ea, que primitus a me tibi sunt propo- 
sita, siquidem habes dicere, jam dicito. 


VIII. Et Petrus : Quoniam nos cogis, ut. audea- 
mus divinas artes diligenter inquirentes exponere, 
idque nos homines, qui nec similium artes vale- 
mus exacte cognoscere, astantium certe causa, 
pro maxime pio silentio,de quibus cupis disseram. 
Fateor tecum quemdam esse malitie principem, 
cujus ortum Scriptura neque veré, neque falso ausa 
est indicare. Ceterum una multis queramus mo- 
dis, quo pacto favtus sit, sit factus est, et eorum 
qua videbuntur, quod honestius erit ac religiosius, 
eligamus : quandoquidem jure hoc firmiter sumi- 
tur,id quidem decere Deo tribuere quod laudabilius 
est, eo magis, cum cunctis suspicionibus purgatis 
alia idonea minusque periculosa in promptu sit 
opinio. Verum jam tibi ante disceptationem profl- 
teor, quod omnes jinvestigationis vie inculpatum 
eum solum possunt ostendere Deum. 


IX. Itaque, ut dixisti, malus sic factus est, aut 
ut animal genitus est, aut secundum substantiam 
a&b ipso est prolatus, aut extra temperatus fuit,aut 
per temperationem contigit ipsius voluntas, aut 
sine temperatione et Dei consilio accidit fleri ex non 
exstantibus, aut a Deo nullo penitus modo factus 
est, aut extra Deum erat materia inanima vel ani- 
mata,unde ortum habet, aut seipsum creavit, aut 
α Deo factusest, aut de relativorum est numero, 
aut semper fuit ; nam eum non esse, dicere non 
possumus, quia in eo quod exsistat consensimus. 
Et Simon : Bene cunctas ejus vias divisisti et 
summam ejus.Superest ut ego divisionem perpen- 
dens ostendam tibi Creatorem culpe affinem esae. 
Tuum vero est demonsírare, sicut professus es, 
eum omni culpa carere. Miror autem si poteris. 
Primum equidem malus,si a Deo ut animal genitus 
est, consequenter ejusdem malitie est cum prola- 
tore. Et Petrus : Non necessario. Cernimus enim 
multos homines, qui, etsi boni, malos tamen ge- 
nuerunt, alios vero, qui mali sunt, et bonos susce- 
perunt, alios autem, qui mali bonos simul ac 
malos producunt, alios denique, qui cum boni sint, 
et malos et bonos procrearunt.Statim ergo primum 


᾿α6ελ. Πρὸς ταῦτα ὁ Σίµων Épm* ᾿Ανοήτως ποιεῖς [) creatus homo genuit iniquum Cainum et justum 


. πιρὶ θεοῦ διαλεγόµενος καὶ * ἀνθρωπίνοις χρώμενος 
παραδείγµασιν. Καὶ ὁ Πέτρος: Eb οὖν ἡμῖν λέγε περὶ 
θιοῦ, ἀνθρωπίνοις μὴ χρώμενος παραδείγµασιν, μετὰ 
τοῦ μέντοι νοηθῆναι δύνασθαι τὰ λεγόμενα" ἀλλ᾽ οὐ 
δυνήσῃ. 


Abelem. Ad heo dixit Simon : Stolide facis, dum 
de Deo disserens etiam humana adhibes exempla. 
Et Petrus: Tu igitur nobis de Deo loquere, huma- 
nis neo utere exemplis, it& tamen ut qua diois 
possint intelligi ; sed nequaquam poteris. 


VARLE LECTIONES. 


ϐ µε om. O. 9 [οὗ] C. *! 4 inserui c. O. 


** «ó O. Tum εὐφημώτερον δοῦναι πρέπει C. 9 εἰ 


ps C, fj γεγενητός O. Tum idem ζωήν, in marg. man. rec. ἴσως ζῶον. 3 Ita O et ex conjeot. 


, Ὑογένηται d 


. in textu, γενέηται Cl. Errat S. de lectione codicis Cotelerii. *5 θεοῦ, (7] μηδαμοῦ C, 


qui postea legendum esse putabat ἐκ p. ?j, cum in mscr. post θεοῦ appareret & cum initio littere x. 
ὑπέσχου O. *' Pro ἡρός cl lacuna in O. Ita O. et ex conjcct. C, in cujus textu γεγένηται. 99 [ó Ηέτ]ρος 
C. 199 [καχ]ούς C. ! [κα]κοὺς ὑπάρχοντας C. ? Post ἀγαθούς C addi vult τε καὶ κακούς, et ita vertit. * xal in- 


serui e. 0. Idem scr. παραδίγµασιν. 


431 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


432 


X. Jam ergo, quid principio dixisti? Si ex Deo A — X Αὐτίκα γοῦν τί τὴν ἀρχὴν ἔλεγες ; El ix θερῦ 


malus genitus est, ejusdem cum eo exsistens sub- 
stantie,etiam Deus malus est. Cumque ostenderim 
per illud quod ipse tradidisti exemplum, ex bonis 
malos oriri atque ex malis bonos, non admisisti, 
humanum prolocutus exemplum esse.Unde et nuno 
neque ego Deum genitum esse recipio,quia gignere 
hominum est, non Dei. Sed nec bonus vel malus, 
justus vel injustus esse potest Deus, neque etiam 
prudens, aut animal, aut quecunque alia possunt 
inesse hominibus, nam ista hominum sunt. Et si 
non oportet inter querendum de Deo, dare ei que 
hominibus insunt bona, nihil restat intelligere 
&ut loqui, nisi solum querenda ipsius voluntas, 
quam ipse nobis permisit considerare, ut, quando 
judicabimur, inexcusabiles simus in iis que cogno- 
goentes non servavimus. 
XI. Et Simon audiens dixit: Non extorquebis a 
|, me, ut, de substantia ejus silens, de sola ejus in- 
quiram voluntate. Datur enim et de illius substan- 
tia intelligere &c loqui, ex bonis, inquam, que ho- 
minibus insunt. Exempli gratia, homini inest vi- 
vere ac mori ; sed Deo non mori, at vivere, et vi- 
vere in perpetuum. Adhuc insitum est hominibus, 
bonos esse et malos : Deo, esse incomparabiliter 
bonum. Et ne multum sermonem protraham : 
eorum, que habent homines, prestantiora in eter- 
num possidet Deus. Ait Petrus : Dio mihi, Simon, 
adest hominibus, gignere malos et bonos,ac facere 
mala et bona? Simon respondit : Adest. Excepit 
Petrus : Quoniam ita affirmasti, eorum, que ha- 
bent homines, prestantiora oportet Deo tribuere : 
cum ab hominibus gignantur mali et boni, Deus 
80los bonos potest gignere: preterea, cum homi- 
nes faciant mala et bona, ipse solum bona facere 
oblectamento hubet. Atque ita de Deo, an non,que 
hominum sunt dicere aut tacere est, vel ex iis, que 
homines obtinent, bonis, equum est ei largiri po- 
tiore ? Sicque omnium bonorum solus est auctor. 


XII. Et Simon: Igitur si Deus solorum bono- 
rum auctor est, quid deinde intelligere debemus, 
uisi quod malum alia quedam genuerit potestas, 
&ut forte ingenitum sit. Et Petrus : Neque alia vir- 
tus genuit malum, neque malitia ingenita est, 
quemadmodum ad finem ostendam. Nunc enim 


6 πονηρὸς γεγέννηται *, τῆς αὐτῆς αὐτῷ ὢν οὐσίας, 
καὶ πονηρός ἐστιν. Ἐμοῦ δὲ δείξαντος ἐξ οὗπερ 5 αὖ- 
τὸς ἔδωκας παραδείγματος, ὅτι ἐξ ἀγαθῶν xaxol γί- 
νονται καὶ ἐκ καχῶν ἀγαθοὶ, οὐ παρεδέξω, ἀνθρώπι- 
voy φήσας εἶναι τὸ παράδειγµα. "Ogev xai νῦν ἐγὼ 
οὐδὲ τὸ γεγεννῆσθαι 5 Θεὸν παραδέχοµαι, ὅτι τὸ γεν- 
viv ἀνθρώπων ἑστὶν, οὐ θεοῦ. ᾽Αλλ’ οὔτε ἀγαθὸς fj 
χαχὸς, 1| δίκα’ος Tj ἄδιχος εἶναι δύναται ὁ θεὸς, οὔτε 
μὴν Ἱ φρόνιµος fj ζῶον Tj ὅσα ἄλλα ἀνθρώποις προσ- 
εἶναι δύναται" ἀνθρώπων γὰρ τὰ τοιαῦτα. Καὶ ct 
μὴ Xp?) ζητοῦντας περὶ θεοῦ διδόναι αὐτῷ'τὰ ἀνθρώ- 
ποις προσόντα καλὰ, οὐδὲν ἔστι τοῦ λοιποῦ νοεῖν fj 
λένειν, fj ταύτὸ µόνον ζητεῖν, τὸ τῆς προαιρέσεως 
880 αὐτοῦ, tjv αὐτὸς συνεχώρησεν ἡμῖν νοεῖν, ὅπως 
κρινόµενοι ἀναπολόγητοι ὤμεν περὶ ὦν γνόντες οὐκ 
ἐφυλάζαμεν. 

XI. Καὶ ὁ Σίμων ἀχούσας ἔφη" Οὐ δυσωπήσεις µε; 
περὶ ὃ τῆς οὐσίας αὐτοῦ σιωπήσαντα, περὶ τῆς προαι- 
Ρρέσεως αὐτοῦ ζητεῖν µόνης. Ἔστι γὰρ περὶ τῆς οὐ- 
σίας αὐτοῦ καὶ νοεῖν καὶ λέγειν, λέγω δὴ ἀπὸ τῶν ἀν- 
θρώποις 9 προσόντων καλῶν. Otlov πρόσεστιν ἀνθρώπφ 
τὸ (iv xal τὸ τεθνάναι, ἀλλὰ τῷ θεῷ οὐ τὸ τεθνάναι͵ 
ἀλλὰ τὸ ζῇν, καὶ τὸ Civ αἰωνίως. Ἔτι μὴν πρόσεστιν 
ἀνθρώποις τὸ καχοῖς εἶναι καὶ ἀγαθοῖς, τῷ δὲ θεῷ τὸ 
ἀσυγκρίτως !9 ἀγαθῷ εἶναι, Καὶ ἵνα μὴ ἐπὶ 4: πολὺ 
μηχύνω τὸν λόγον, τῶν προσόντων ἀνθρώποις τὰ 
κρείττονα αἰωνίως πρόσεστι τῷ θεῷ. Καὶ ὁ Πέτρος 
ἔφη᾽ Λέχε pot, Σίµων, πρόσεστιν ἀνθρώποις γεννᾷν 
καχοὺς xal ἀγαθοὺς, xal ποιεῖν xaxà xal ἀγαθά; Καὶ 
ὁ Σίμων ἔφη Ἡρόσεστιν. Καὶ ὁ Πξτρος ἔφη' Ἐπεὶ 
οὕτως ἔφης !3, τῶν ἀνθρώποις προσόντων τὰ χρείτ- 
τονα ἀπονέμειν δεῖ τῷ θεῷ' ἀνθρώπων γεννώντων 19 
κακοὺς καὶ ἀγαθοὺς, ὁ Θθεὸς ἀγαθοὺς μόνους γεννῆσαι 
δύναται, ἔτι τε τῶν ἀνθρώπων ποιούντων 1* xax xal 
ἀγαθὰ, αὐτὸς µόνον τὰ ἀγαθὰ ποιῶν τέρπεται. Οὕτως 
περὶ θεοῦ, ἤ οὐ 97, τὰ ἀνθρώποις προσόντα λέγειν ᾿ 
καὶ σιωπᾷν ἔστιν, 1] τῶν ἀνθρώποις προσόντων καλῶν 15 
εὔλογόν ἐστιν ἀπονέμειν αὐτῷ τὰ κρεἰττονα ; Καὶ 
ουτως πάντων καλῶν μόνος ἐστὶν αἴἵτιος. 

881 XII. Καὶ ὁ Σίµων' Οὐχοῦν, cl ὁ θεὸς µόνων 
τῶν καλῶν αἴτιός ἔστιν, τοῦ λοιποῦ τί ἔστι νοεῖν, 
ἤ ὅτι τὸν 19 πονηρὸν ἑτέρα τις ἐγέννησεν ἀρχὴ, Tj 
&p' ἀγέννητόν 1 ἐστιν. Kat ὁ Πέτρος»: Οὔτε ἑτέρα 
τις δύναμις ἐγέννησε τὸν πονηβὸν, οὔτε ἀγέννητόν 
ἐστιν τὸ xaxóv, ὡς ἐπὶ τέλει δείξω. Νῦν γὰρ ἆπο- 


propositum est mihi demonstrare, ut initio pro- [) δεῖξαί µοι πρόχειται, ὧσ ἀπ᾿ ἀρχῆς ὑπεσχόμην, ὅτι 


misi, Deum omni modo esse inculpabilem.Conces- 
simus ergo, Deum ex iis, que insunt hominibus, 
prestantiora citra comparationem habere. Ex quo 
fit, ut productor sit quatuor substantiarum, calidi, 


χατὰ πάντα !* τρόπον ὁ θεὸς ἅμεμπτός ἐστιν. Δεδώ- 
χαµεν οὖν ὃτι ὁ θεὸς τῶν ἀνθρώποις προσόντων τὰ 
κρείττονα ἀσυγχρίτως ἔγει. Διὸ καὶ ἐνδέχεται αὐτὸν 
προθολἑα γενέσθαι τῶν τεσσάρων οὐσιῶν , θερμοῦ 


VARLE LECTIONES. 
* [ta O et ex conject. C., cuj. textus γεγένηται, * ἐ[ξ οὔ]περ C. Idem παραδεἰγµατο[ς]. * Legendum 


γεγεννηκέναι, aut etiam Θεόν mutandum in αὐτόν (sc. τὸν πονηρόν). S. Ἰ μὲν Cl. Faleus est 
ῥόνηµος Bcr. O. * περί Ώ 0, xpó C. " ἀνθρώπων O. 1? Ita S., τὸ ἀσυγκρίτῳ Ο., τῷ ἀσυγκρίτ 
συγκρίτῳ conj. idem. !! elc C. 1} ης p. οὕτως ἔφης O oc. previa lacuna. ldem 


13 In 


. de C. 
C., τὸ 


προσόντων ἀνθρώποις. 


γενν cum seq. lacuna p. Ὑεννώντων. 1* [ποιρύν]των C. Idem μόνος p. µόνον τά. !5 π[ερ], ?j οὔ, 


διὰ τὰ (τῶν ex conject.) ἀνθρώποις προσόντων xaX üv] p. περὶ θεοῦ | οὐ δὴ τὰ ἀνθρώποις προσόντα ἔγειν 


xai σιωπᾷν ἔστιν, 
mavult 5 !* πάντα addidit S ex conjeot. Ci. 


τῶν ἀνθρώποις προσόντων καλῶν C. 19 τὸν S. codd. τό !! εἰ ἄρα γεννητόν O, ἁγέννητός 


435 


6. CLEMENTIS I ROV. PONT. OPERA DUBIA. 


436 


inimica; quodenim semper exsistit,etiam perpessio- À ἐστιν τὸ γὰρ ἀεὶ 9" ὃν xai ἁπαθές ἐστιν, ἀπαθὲς 


nis expers est, expers autem perpessionis beatum 
est, beatum vero exsistens inimicitiarum capax esse 
nequit,cum propter eternam creationem non verea- 
tur quoquam privari. Quo modo autem non potius 
diligit creatorem materia, cum fructus procreans 
&ppareat, ut nutriantur omnia ab ipso condita? 
Nonne potius eum ut sibi superiorem timet, quo- 
modo et terre motibus tremens confltetur, et per- 
turbatis undis Domino naviganti a marique sere- 
nitatem imperanti haud cunctanter obediens ac- 
quievit (b) ? Nonne etiam demones simul territi 8ο 
venerabundi egressi sunt, alii vero eorum, ut in 
porcos intrare sibi liceret, prius petendum puta- 
bant, quippe qui absque illius consensu ne in sues 
quidem ingrediendi haberent potestatem (c)? 

XV. Et Simon: Quid vero, si anima quidem 
privata indolem habeat mala ac bona iugignendi ? 
Respondit Petrus: Hac ratione neque bona est, 
neque mala, quia anime 80 sensus expers agit 
sine consilio. Quare et hoo intelligi potest, quo- 
modo anime expers procreet anima tanquam pre- 
dita, et quamvis sensu carens corpora artificiosa 
cum animalium tum plantarum operari videatur. 
Tum Bimon : Quid vero, si Deus animam ei indi- 
derit, nonne reus fit ipse illorum, que sibi gignit 
malorum ? Et Petrus: Si Deus eam animavit se- 
cuudum suam voluntatem, ejus spiritus eam ope- 
ratur, neque Deo inimica ultro exsistere potest, 
neque &equa pollere potentia ; aut fleri nequit, ut 
quodcunque per eum flat, secundum ejus gigna- 


δὲ ὃν µακάριόν ἐστιν, µαχάριον δὲ ὃν ἔχθρας δεχτι- 
κὸν γενέσθαι οὐ δύναται, ἀῑδίῳ κτίσει 4 στερηθῆναί 
τινος μὴ πεφοθηµένη. Πῶς δὲ οὐχὶ] μᾶλλον ἁγαπᾷ 
τὸν δημιουργὸν ἡ ὕλη, ὁπότε (64) φαίνεται καρποὺς 
ἐχφύουσα εἷς τροφὴν πάντων τῶν ὁπὶ αὐτοῦ γεγενη- 
µένων; Πῶς δ᾽ οὐχ ὡς κρείττονα πεφόδηται, ὡς καὶ 
διὰ τῶν σεισμῶν τρέµουσα ὁμολογεῖ, καὶ ὡς μεγάλα 
χυματουµένη τῷ Διδασκάλῳ πλέοντι xal γαλήνην ἔπι- 
τάξαντι τάχιστα πεισθεῖσα ἠσύχασεν; Τί δὲ καὶ ol 
δαίμονες οὗ μετὰ τοῦ φοθεῖαθαι xal προτιμᾶν ἐξ- 
ἐδαινον, ἄλλοι δὲ εἰς χοίρους εἰσελθεῖν 884 πρότερον 
παρακαλοῦντες ἠξίουν, ὡς μηδὲ τοῦ εἰς χοίρους 
εἰσελθεῖν ἄνευ τῆς αὐτοῦ συγχωρήσεως ἐξουσίαν 
ἔχοντες ; 


XV. Καὶ ὁ Σίµων' Τί δὲ el ἄψυχος οὖσα φύσιν ἔχει 
ἐμφύειν τὰ xaxà xal τὰ ἀγαθά ; Καὶ ὁ Πέτρος, Ka- 
τὰ τὸν λόγον τοῦτον οὔτε ἀγαθή ἐστιν, οὔτε xax, 
ὅτι μὴ προαιρέσει πράττει ἄψυχος οὖσα xal ἀναίση” 
τος. Διὸ καὶ ἐνταῦθα διϊδεῖν ἔστιν, πῶς ἄψυχος οὖσα 
ἔμψυχος 9 προθάλλει, καὶ ἀναίσθητος οὖσα τεχνικὰ 
σχήματα, τά τε ζώων xal φυτῶν δημιουργοῦσα φαί- 
νεται. Καὶ ὁ Σίμων) Τί δὲ εἰ ὁ θεὸς αὐτὸς ἑνεφό- 
χωσεν αὐτὴν, οὐκ αὐτὸς αἴτιός ἐστιν Ov αὐτὴ τίκτει 
κακῶν ; Kal ὁ. Ἠέτρος: El ὁ θεὸς αὐτὴν ἑνεψύχωσε 
κατὰ τὴν αὐτοῦ βούλησιν, τὸ αὐτοῦ πνεῦμα αὐτὴν. 
ἐργάζεται, καὶ οὐχέτι τῷ θεῷ ἐχθρόν τί ἐστιν fj ἶσο- 
δύναµον. fj ἀδύνατον, ὅτι πᾶν τὸ γινόµενον ὑπ αὖ- 
τοῦ, ὡς θέλει, γίνεται. "AX ἐρεῖς' Αὐτὸς τῆς xaxlac 
αἴτιος, εἴπερ αὐτὸς δι’ αὐτῆς ἐργάζεται τὰ xaxd. 


tur voluntatem. At dices: Ipse est auctor mali, si  Ποῖα ἄρα ἐρεῖς τὰ κακά; Ἑρπετὰ ἰοθόλα 93 καὶ βο- 


per eam operetur mala. Ast qualia intelligis mala? 
Reptilia venenoinfecta,et plantas letiferas,vel demo- 
nes, vel etiam alia, que hominibus nocere queant? 
Que quidem ejusmodi mala non essent,si homo non 
peccavisset,unde mors supervenit. Nam cum homo 
peccati expers exsistebat, venenum reptilium non 
operabatur,neque nocivarum plantarum vires, ne- 
que damones injurias inferebant, neque aliud ma- 
lum natura ei insitum erat ; verumtamen immor- 
talitatis, ut dixi, ob peccatum jactura facta, aptus 
&ad quamvis calamitatem recipiendam redditus est. 
Si autem dices: Cur igitur humana natura initio 
mortis capax est reddita ? tibi respondeo : Propter 
liberum ipsius arbitrium. Si enim non essemus 


τάνας θανασίµους, 7j δαίμονας, j καὶ ἄλλα τινὰ τῶν 
ἀνθρώποις ὀχλεῖν δυναµένων ; "Απερ τὰ [νῦν χα] λε- 
πὰ *oüx ἂν ἣν, εἰ μὴ ἡμαρτήχει ὁ ἄνθρωπος, o0 
εἶνεκεν θάνατος παρεισῆλθεν' ἀναμαρτήτου *5 γὰρ ὄν- 
τος τοῦ ἀνθρώπου οὐχ ἑρπετῶν ὁ ἱὸς εἰργάζετο, οὗ 
τῶν καχῶν βοτανῶν al ἑνέργειαι, οὐ δαιμόνων ὀχλή- 
σεις ἐγίνοντο, οὐδὲ 85 ἄλλο τι πάθος αὐτῷ προσ- 
εἴναι φύσιν εἶχεν' δι’ ἁμαρτίαν δὲ ἐκπεσὼν τοῦ ἀθά- 
νατος εἶναι, ὡς ἔφην, παντὸς πάθους γέγονε δεκτικός. 
El δὲ épeic Διὰ τί οὖν κατ’ ἀρχὰς ἐγένετο dj ἀνθρω- 
πεία φύσις θανάτου δεχτική; Φημί cov Διὰ τὸ αὖ- 
τεξούσιον. El γὰρ οὐκ ἡμεν θανάτου δεκτικοὶ, ἐπὶ 
αὐτεξουσίῳ ἁμαρτήματι τιµωρεῖσθαι ὡς ἀθάνατοι 
οὖκ ἐδυνάμεθα. Καὶ οὕτως διὰ τὸ ἁπαθὲς πλεῖόν «i, 


morti obnoxii, ob spontaneum peccatum nos im- D κἂν τῇ προαιρέσει ημεν vaxoi *5, ἡ xai δικαιοσύνη 


n Matth.. vxvir, 52; vir, 23. 
b) Matth. viri, 26 ; Luc. vir, 24. 


(c) Matth. vii, 34. 


VARLE LECTIONES. 


Q., 


9 alsl C. 4 ἀῑδίῳ κτήσει conj. C. ἀῑδιότητι proposuit D., δι ἀῑδιότητα mavult S. ** Post ἔμψυχος 
repetit οὖσα expunctum. 35 O., commate distinguit post ἑρπετά οἱ ἰοθόλα. ** Lacunam codicis exci- 
piat iter λεπόν (sic). * Pro ἀναμαρτήτου lacuna in O., se 


ad oram man. rec. ἴσως ἀναμαρτήτου. 


Ita man. rec. ad oram codicis, in cu]. textu χακόν. Subinde 7, xal p. ἡ και idem. 


VARIORUM NOTE. 


(55) Hucusque ms. Cotelerii. At tria jam peracta 
sunt lustra, ex quoincod. Ottoboniano inveni reli- 
joam Clemeniinorum partem (inde a vbb. hom. xix, 

4, Φαίνεται καρποὺς ἐχφύουσα εἷς τροφὴν πάν- 


των usque ad hom. xx, 23 ὁρμήσειν ᾿Αντιόχειαν 
ἔσπευσεν) hactenus íncognitam, quam nuno pri- 
mum evulgavi. Lacunae que occurrunt, conjectan- 
do explevi uncisque inclusi. DRESSEL. 


19] 


CLEMENTINA. — HOMILIA XIX. 


Ν x 


438 


ἐξησθένει, τῶν χακὰς ἑχόντων προαιρέσεις ἀπαθείας Α mortales"puniri non possemus. Et hoc modo, si ex 


αἰτίᾳ τιμωρηθῆναι μὴ δυναµένων, 


consilio mali essemus, etiam justitia οὗ in- 


dolentiam magis imminueretur, cum qui mala foveant consilia immunitatis causa poenis affici non pos- 


sent. 


XVI. Καὶ ὁ Σίµων πρὸς ταῦτα ἔφη" Περὶ πονηροῦ 
τι ἔτι ἔχω ἕτερον λέχειν. Ἡ ὅτι ἐξ οὐκ ὄντων αὐτὸν 
ἐποίησεν ὁ θεὸς, xal κατὰ τοῦτο xaxóq ὁ ποιήσας, ὃς 
τὸ μἡ ὃν ἐποίησεν εἶναι, καὶ ταῦτα δυνάµενος αὐτὸν 
ἀγαθὸν ποιῆσαι τῷ τὸν Ὑινόμενον μηδὲν πρὸς καχίας 
προαίρεσιν ἰδίαν χεχτῆσθαι φύσιν. Καὶ ὁ Πέτρος, Τὸ 
ἐξ οὖκ ὄντων αὐτὸν ποιῆσαι προαἰρεσιν ἔχοντα, ὅμοιόν 
ἐστιν ᾧ προειρήχαµεν λόγῳ, ὅτι πρὸς τὸ χαίρειν αὖ- 
τὸν κακοῖς τὴν κρᾶσιν ποιήσας αὐνὸς αἴτιος φαίνεται 
τοῦ γενοµένου. Μιᾶς οὖν οὔσης τῆς ἀμφοτέρων ἐπιλύ- 
σεως, τὸ διὰ τί χαίρειν αὐτὸν ἐπ ὀλέθρου χαχῶν 
ἐποίησεν ὕστερον ἑροῦμεν. Καὶ ὁ Σίμων El. αὗτεξου- 


XVI. Ad hec Simon : De malo aliud quid dicere 
habeo. Nimirum si Deus eum ex nihilo fecit, hao 
quoque ralione creator est malus, utpote qui non 
existentem ejusmodi fecerit, quamvis liceret, eum 
facere bonum, si genitum ita creasset, ut propria 
natura propensitatem ad malum non possideret. 
Tum Petrus : Quod fecerit ex nihilo propensitate 
praeditum non differt ab illo, quod supra diximus, 
eum quia malis gauderet mistione composita cau- 
sam esse videri eorum, que proveniunt. Cum ea- 
dem sit utriusque &olutio, posthac explicabimus, 
cur ita ordinatum sit, ut malorum pernicie gaudere 


σίους ἐποίησε καὶ τοὺς ἀγγέλους, ὁ δὲ πονηρὸς ἀπέ- B videatur. Et Simon : Si et angelos libere potestatis 


στη τοῦ δίχαιος elvat,xal διὰ τί ἀρχῇ τετίµηται; '0 ci- 
µήσας,δι᾽ οὗ € τετίµηχεν, ὡς κακοῖς χαίρων φαίνεται. 
Καὶ ὁ Πέτρος, El. ἀποστάντα αὐτὸν à θεὸς ἄρχειν τῶν 
ὁμοίων κατέστησε 366 νόµῳ, τὴν τιµωρίαν ἐπάγειν 
τοῖς ἁμαρτάνουσι κχελεύσας αὐτῷ, οὐκ ἄδικός ἐστιν. 
El δὲ ὅτι καὶ ἁποστάντα τετίµηκεν, τὸ χρήσιμον ὁ τι- 
μήσας προεῖδεν, ὅτι καὶ ἡ τιμὴ πβόσκαιρος, xal ὅτι 
δίκαιον τοὺς καχοὺς ὑπὸ κακοῦ ἄρχεσθαι καὶ ἁμαρτά- 
γουτας ὑπ᾿ αὐτοῦ τιµωρεῖσθαι. 


XVI. Καὶ ὁ Σίμων’ Μήτι del ὢν καὶ οὕτως ἀναιρεῖ- 
ται τὰ τῆς μοναρχίας, συναρχούσης xal ἑτέρας τῆς κατὰ 
τὴν ὕλην δυνάµεως ; Καὶ ὁ Πέτρος El διάφοροἱ slot ταῖς 
οὐσίαις, διάφοροί slot καὶ ταῖς δυνάμεσιν.καὶ ὁ κρείττων 
ἄρχει τοῦ ?|ccovoc. Et δὲ τῆς αὑτῆς εἰσὶν οὐσίας,τότε ἶσο- 
δύναμοι τυγχάνουσιν͵, xal ὁμοίως ἀγαθοὶ ἤ κακοί. Ὅτι δὲ 
οὐχ εἰσὶν ἰσοδύναμοι,ού τῆς αὐτῆς οὐσίας 985 φαίνονται” 
ὑπὸ γὰρ τοῦ Δημιουργοῦ ἡ ὕλη εἰς οἵον ἠθέλησε xóc- 
μου ἠνέχθη σχΏημα.Καὶ µήτι γε ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι del 
ἣν οὐσία, οὔσα ὕλη ** ὡς θεοῦ ταμεῖον. Οὐ γὰρ ἔστιν 
εἰπεῖν, ὅτι 9 3v [ταμεῖον], ὅτε ἀχτήμων ἦν ὁ θεὸς, 
ἀλλὰ dsl ἦν µόνος ἄρχων αὐτῆς. Διὸ καὶ ἀΐδιος µό- 
[voc] 5, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ ὑποθέσει χαλῶς ἂν λέγοιτο 
ὄντος xal τοῦ ἄρχοντος καὶ τοῦ [ἀῑδίου.] Καὶ ὁ Σίµων 
ἴφη: Τί οὖν ἑαυτὸν ἐποίησεν ὁ πονηρός ; Καὶ οὕτως 
ἀγαθὸς ὁ θεὸς, ὅτι, εἰδὼς αὐτὸν ἐπὶ καχῷ ἐσόμενον, 
γυόµενον αὐτὸν οὐκ ἀνεῖλεν, ὅτε ὡς ἀτελὴς ἀναιρεθῆ- 
ναι δυνατὸς ἦν ; El γὰρ ἑξαίφνης συµθέθηκε καὶ ταῦτα 
τίλειος, καὶ διὰ ταῦτα τέλειος 387 xai διὰ ταῦτα 
προσπολεμεῖ τῷ δημιουργῷ,ὼς ἑξαίφνης ἰσοδύναμος 
αὐτῷ γεγονώς, 


fecit, malus autem justus esse destitit, cur. impe- 

rio honorabatur ? Nimirum is qui honoravit, ob 

quem honoravit, malis gaudere videtur. Tum Pe- 

trus: Si post defectionem Deus, ut similibus regna- 

ret, lege constituit ei precipiens, ut poenas ρθυοᾶ- 
toribus infligeret, non ideo in[ustus est. Quod si 

etiam post defectionem eum honoravit, utile inde 

proventurum previdit, qui honoravit ; nam et ho- 

nor temporalis est, et justum malos & malo regi 

atque peccatores ab eo puniri. 

XVII. Tum Simon : 8i sempiternus non fuit, an-- 
non eo ipso et monarchie et relique ex materia 
provenientis potentie consortium deletur ? Et Pe- 
trus : Si substantiis differunt,differunt etiam facul- 
tatibus, et potentior imperat inferiori. Sin autem 
ejusdem sintsubstantie,eadem potentia prediti ex- 
gistunt, et quidem simili modo vel boni sunt vel 
mali. Sed cum pari potentia non utantur, ejusdem 
quoque substantie non esse videntur; materies enim 
& Creatore impensa fuit, in qualem mundi formam 
ille voluit. Neque contendi potest, semper exstitisse 
Bubstantiam, quippe que, υἱ materies, fuerit Dei 
cella penaria. Non enim licet dicere, eam fuisse 
cellam penariam, cum inops esset Deus ; at vero 
semper is exstitit solus illius dominus. Quam ob 
rem et eternus solus, ideoque bene ea diceretur 
esse vere exsistentis etdominiatquesempiterni.Tum 
Simon: Quid, inquit, si semetipse creaverit ma- 
lus ? An Deus et hoc modo bonus est, ut, etsi cogni- 
tum habebat, versaturum eum in malo, non dele- 


D verit, qui non absolutus exstingui poterat? Etenim 


si subito simul cum eo factus fuerit, et id quidem fluitus eoque perfectus, ob ipsam causam  bellaretur 
contra creatorem, cui nimirum ab initio par natus erat potentia. 


XVIII. Καὶ ὁ Πέτρος "Αδύνατα λέγεις καὶ γὰρ 
xat! QA vov γιτόµενον αὐτὸν ὡς ἐχθρὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ προαι- 
βίστι ἀνελεῖν ἠδύνατο. Καὶ προγινῶσκων Ὑίνεσθαι αὖ- 
τὸν οὐ καλὸν, οὐ 59 συνεχώρει, st μὴ πρὸς αὐτῷ χρή- 


XVIII. Excepit Petrus : Dicis, que fleri non pos- 
sunt; neque enim eum paulo ante genitum ut ini- 
micum e consilio ipse exstinguere potuit. Ac cum 
previderet, eum non bonum futurum, non sibi as- 


VAVLE LECTIONES. 
' Leg. fortasse δι’ 5v. ** Vbb. οὐ τῆς αὐτῆς οὐσίας addidi de conjectura. ** οὖσα οὐχ 0v, 0, € ὅτι non 


est in cod. t 


po (sine accentu) seq. lacuna O. ** οὐ adjunxi ex conjectura. 


439 


S. CLEMENTIS 1] ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


410 


Bociasset,nisi cognovisset,ita eum sibi fleri utilem. À σιµον γινόµενον ἡπίστατο. Καὶ τέλειος ἑξαίφνης ἀφ 


Neque subito per semetipsum perfectus evadere po- 
tuit. Nam is qui nondum erat, formare 86 ipse non 
potuit, neque perfectus facultatem habet ex nihilo 
oriundi, neque eum orium equa potentia praeditum 
recte aliquis dixerit. Respondit Simon: An non 
forte illorum est, que ad finem aliquem creaban- 
tur ? Hoo modo malignum non est malum perenne, 
ut aqua quidem igni,bona autem suo tempore terre 
sitienti ; quomodo et ferrum bonum in agricultura, 
malum autem ad necem perpetrandam : etiam de- 
siderium ad matrimonia ineunda haud pravum,ad 
adulterium autem noxium ; ut et occidere nefas, 
quamvis pulchrum ex occidentis consilio ; et avari- 
tia malum, quamvis dulce avaro, et, quecunque 
sunt hujusmodi, eodem se modo habent. Sed hac 
ratione neque malum est malum, neque bonum 
contingit esse bonum, cum alterum operetur alte- 
rum.Qui autem id, quod male fleri videtur, aucto- 
rem delectat, ei vero dolores creat, qui patitur ? Et 
Bi quisob nimium 8ui amorem quantum fleri potest 
gese oblectans male facere putatur, cui non res 
esse videtur injusta,si ob illum amorem per justum 
judicem gravius patiatur? 

XIX. Et Petrus : Ipsi viriliter nos castigare debe- 
mus,quando libido ad alterius noxam vult impel- 
lere, scientes quippe malum delere posse improbos, 
ut qui &b initio eorum acceperit potestatem. Neque 
hoo malum iis qui mala perpetrarunt ; ast ponam 
animas eorum posi peremptionemn exspectantem 
pro male predispositis omni cum jure aliquis dicat 
duram. Quare, ut dixi, evitetur oportet alia injusti- 
tia pro brevi voluptate, ne ob parvam letitiam e- 
terna luatur poena. Tum Simon: An forte non er- 
gistit, quod natura malum est aut bonum,sed modo 
differt et more? Ita apud Persas mos est matrimo- 
nium ineundi cum matribus, sororibus, filiabus, 
alias autem ducere sevissimum appellatur. Unde 
malorum non deflnitorum Dei judicium non esse 
potest pro omnibus.Et Petrus dixit: Hoo subsistere 
nequit : nam omnibus exsecrandus videtur coitus 
cum matribus,si etiam Perse, qui partiuncula sunt 
generis humani,iniquitatem exosi eorum moris non 
capiant.Ita et Britanni palam coram omnibus coeunt 
sine pudore; alii humanacarne vescuntur sine fasti- 
di» ; alii ea que canes el alia nefanda perpetrant. 
Hoc modo non judicandum est de sensu secundum 
naturam perverso.Nam et occili malum est,etiamsi 
non omnes ita dicant, cum nemo ipse sibi dolores 
parere velit, nec pna ob furtum sibi inflicta ullus 
delectetur. Si quis ergo nullatenus concedit pecca- 
tum exsistere,necessario et tertiura judicium ob ea 
recte exspectandum est. Qui cum Petrus dixisset, 


ἑαυτοῦ γενέσθαι οὐχ οἷός «s ἦν. Ἑαυτὸν γὰρ ὁ µήπω 
Qv πλάττειν οὐχ ἀδύνατο, καὶ τέλειος οὔτε ἐξ οὖκ ὅν- 
των γενέσθαι τι οὐσίαν ἔχειν 99 δύναται, καὶ γεννητὸν 
ὑπάρχοντα τῷ dsl ἰσοδυναμεῖν οὐκ ὀρθῶς ἂν εἴποι τις. 
Καὶ ὁ Σίμων’ Μήτι οὖν τῶν πρός τί ἐστιν ; Καὶ οὕτως 
πονηρὸν οὐκ Ἡ ἔστι καχὸν μένον ὡς ὕδωρ πυρὶ, &ya- 
θὸν δὲ τῇ εὐχαίρως διψώση ΥΠ’ ὥσπερ γε xal σίδηρος 
elc μὲν γεωργίαν καλὸς, εἷς δὲ φόνους xaxóc καὶ i 
ἐπιθυμία δὲ εἰς μὲν γάµους οὗ καχὴ, slc δὲ µοιχείαν 
χαλεπή᾽ ὡς καὶ τὸ φονεῦσαι καχὸν, ἀλλὰ τῷ φονεύ- 
σαντι πρὸς ὃ βεθούλευται καλὸν, καὶ ἡ πλεονεξία xa- 
κὸν, ἀλλὰ τῷ πλεονεκτοῦντι ἡδύ' xal ὅσα τοιαῦτα τυγ- 
χάνει τοῦτον περιέχει τὸν τρόπον. Τούτῳ δὲ τῷ λόγῳ 
οὔτε τὸ κακὸν xaxóv ἐστιν, οὔτε τὸ ἀγαθὸν ἀγαθὸν 
τυγχάνει" ἑχάτερον γὰρ τὸ ἕτερον ἐργάζεται. Μήτι 
γε "5 τὸ δοχοῦν κακῶς Ὑίνεσθαι εὐφραίνει μὲν τὸν 
ποιοῦντα, κολάζει δὲ τὸν πάςχοντα ; Καὶ εἰ ἄδιχον 
δοχεῖ τὸ ἑαυτὸν ἀγαπήσαντα εὐφραίνειν ὡς δυνατόν 
ἐστιν, καὶ διὰ τοῦτο χαλεπὰ 3468 πείσεαθαι ὑπὸ δι- 
xalou δικαστοῦ περὶ τοῦ ἑαυτὸν ἡ γαπηκέναι, τίνι δὲ οὐχ 
ἄδικον φαίνεται ; 


XIX. Καὶ ὁ Πέτρος Ἑαυτὸν yp?) κολάζειν τότε τῇ 
ἐγχρατείᾳ, ὅταν fj ἐπιθυμία πρὸς ἑτέρου βλάδην ὁρ- 
μῆσαι θέλῃ, εἰδότα ὅτι 9' ὁ πονηβρὸς τοὺς μὲν καχοὺς 
ἀνελεῖν δύναται, ἀπ᾿ ἀρχῆς τὴν κατ αὐτῶν εἰληφὼς 
ἐξουσίαν. Καὶ οὕπω τοῦτο xaxóv τοῖς καχὰ πράξασιν, 
ἀλλὰ τὸ μετὰ τὴν ἀναίρεσιν τὰς φυχὰς αὐτῶν χολα- 
ζομένας διαµένειν, τοῦτο ὄντως εἶναι χαλεπὸν δικαίως 


C τῶν χακῶς προδιωρισµένων ὀρθῶς ἔχειν εἴποι τις 58, 


OO εἴνεκεν παραιτεῖσθαι χρὴ, ὡς ἔφην, βραχείας χά- 
piv ἡδονῆς ἄλλον ἄδικον πρὸς τὸ μὴ αὐτόν τινα ὀλίγης 
χάριν ἡδονῆς ἀῑδίῳ περιθαλεῖν κὀλάσει. Καὶ à Σίµων' 
Ηήτι οὖν οὐχ ἔστι τῇ φύσει πονηρὸν fj ἀγαθὸν, ἀλλὰ 
νόµῳ διαφἑρει καὶ ἔθει ; [Οὕτω] 59 παρὰ Πέρσαις ἴδιον 
τὸ γαμεῖν μητέρας, ἀδελφὰς, θυγατέρας, ἄλλας δὲ 
ὥσπερ χαλεπώτ[ατον ἁ]γορεύεται. Όθεν τῶν καχῶν 
μὴ ὠρισμένων πᾶσι τὴν ἐκ θεοῦ κρίσιν προσδοχᾷν 
οὐκ ἔστιν. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη, Οὐ δύναται τοῦτο συ- 
στῆναι' πᾶςι γὰρ φαίνεται, ὅτι τὸ µητράσι µίγνυαθαι 
μυσαρὸν, κἂν Ηέρσαι, µόριον ὑπάρχοντες τοῦ παντὸς, 
ὑπὸ κακοῦ ἔθους τῆς μυσαρᾶς αὐτῶν πράξεως τὸ 
ἄνομον μὴ ἀντιλαμθάνωνται 9. Ὡς καὶ Βρεττανοὶ ἐμ.- 
φανῶς ἐπὶ πάντων χοινωνοῦσιν, καὶ οὐκ αἰδοῦνται" 
καὶ ἄλλοι σάρχας ἀνθρώπων ἐσθίουσιν, καὶ οὐ µυ- 
σάττονται’ S89 καὶ ἕτεροι τὰ κυνῶν καὶ ἄλλα ἄῤ- 
ῥητα πράσσουσιν 8. Οὕτως οὐ χρὴ αἰσθήσει ὑπὸ ἔθους 
τοῦ κατὰ φύσιν ἐχτραπείσῃ τὰς Χρίσεις ποιεῖσθαι . 
Καὶ γὰρ τὸ φονευθῆναι xaxóv ἐστιν, κἂν μὴ πάντες 
λέγωαιν, ὅτι μηδεὶς αὐτοπαθεῖν θέλει, καὶ χλοπῆ oó- 
δεὶς ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ κολάσει ἤδεται. Κἂν οὖν ἑνὸς οὐ- 


VARUE LECTIONES. 


8 ἔχει O. ** οὐχ adjunxi ex conjectura. V Ita leg. notat O in margine, µήτοι γε in textu. 56 «wl Ο. 
8! ὅτι ascripsi ex conjectura. 53 Σιχαίως τὸν χαχῶς προδιωρισμένον (sic) ὀρθῶς ἔχειν εἰπόντος O. 59 Supra 
lacunam, quam explevi vox [ουτω] signa . apparent. Fortasse legendum "n nonne et signum interro- 

um 


gandi in fine enuntiationis ponen 
πρασσουσιν Ο. 


ἀντιλαμοάνονται Ο. 95 xal 


τεροι χυνῶν καὶ ἄλλοι ἄῤῥητα 





444 


CLEMENTINA. — HOMILIA XIX. 


442 


δήποτε ὁμολογουμένου εἶναι ἁμαρτήματα, ἓξ ἀνάγκης À respondit Simon : Dic mihi, an de malo ita tibi vi- 


xal τρίτην κρίσιν πρὸς τὰ ἁμαρτήματα ὀρθῶς ἔστι 


deatur? 


προσδοκᾷν. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, 6 Σίµων ἀπεκρίνατο' Οὕτως σοι δοκεῖ τὰ κατὰ τον πονηβρὸν εἶναι ; Εἰπέ 


t. 
XX. Καὶ ὁ Πέτρος Μεμνήμεθα τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
xal Διδασχάλου, ὡς ῥἐντελλόμενος εἶπεν ἡμῖν, Τὰ 
μυστήρια ἐμοὶ καὶ τοῖς υἱοῖς τοῦ οἴκου µου φυλάξατε. 
Ai) χαὶ τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς κατ’ ἰδίαν ἐπέλυε τῆς 
τῶν οὐρανῶν βασιλείας τὰ μυστήρια 5*3. Σοὶ δὲ, πο- 
λεμοῦντι ἡμᾶς xal μηδὲν ἕτερον διασκοποῦντι f| τὰ 
ἡμέτερα εἴτε ἀληθῆ ὄντα, εἶτε ψευδῆ, τὰ ἀπόῤῥητα 
λέχειν, ἀσεθεῖν ἐστίν. AX) ἵνα μὴ δόξωσί τινες τῶν 
παρεστώτων, ὅτι ἀδυνατῶ πρὸς τὰ ὑπὸ σοῦ ῥηθέντα 
ἀποχρίνασθαι (προφάσεως διαμηχανῶμαι), ἐρῶ mpó- 
τερον πυνθανόμενός σου, εἰ τὸ μὴ ἀλγεῖν ἦν, τί ἄν 
ἐστιν ἦν ὁ πονηρός. Καὶ à. Σίµων ἔφη" Οὐδέν. Καὶ ὁ 
Πέτρος, "Apá γε τὸ πονηρὸν τὸ ἀλγεῖν ἐστι καὶ τὸ 


θανεῖν ; Καὶ ὁ Σίμων Φαίνεται. Καὶ ὁ Πέτρος *. ῃ 


Οὐκ ἄρα ὑπάρχει τὸ πονηρὸν dcl, ἀλλ οὐδὲ μὴν 
ὑπάρξαι δύναται" τὸ γὰρ ἀλγῆσαι καὶ θανεῖν τῶν 
συµθαινόντων 9 ἐστὶν, ὦν οὐθέτερόν ἐστι παρούσης 
890 εὐσθενείας. Τί 5 γάρ ἐστιν ἀλγεῖν fj τὸ ἆναρμοσ- 
«ety ; Τί δὲ θάνατος f] χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος ; 
Οὔτ' οὖν ἁρμονίας οὔσης τὸ ἀλγεῖν ἔστιν' τὸ γὰρ θανεῖν 
οὐδὲ ὅλως τῶν ὑπαρχτῶν ἐστὶν, ὅτι θάνατος οὐδὲν 
ἐστιν, ὡς ἔφην, ἢ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος, οὗ 
συµθάντος, τὸ μὲν σῶμα φύσει ἀναίσθητον ὃν λύεται, 
$ δὲ φυχἠ αἰσθητὴ οὖσα ζῶσα ὑπάρχει. Ὅθεν ἁρμο- 
νίας οὔσης οὐκ. ἀλγεῖν ἔστιν, οὐχ ἀποθανεῖν, ἀλλ᾽ οὐδὲ 
μὴν βοτάναι θανάσιµοι, οὐχ ἑρπετὰ ἱοθόλα, οὐδὲ ἄλλο 
ει τοιοῦτον, οὗ τὸ τέλος θάνατος. "Ogev ἀθανασίας 
ἐπικρατούσης εὐλόγως πάντα Ὑεγονότα Φφανήσεται. 
Ὅπερ καὶ οὕτως ἔσται, ὁπόταν δικαιοσύνης αἰτίᾳ 


ὁ ἄνθρωπος ἀθάνατος Ὑένηται τῆς τοῦ Χριστοῦ εἷ- 


ρηνι[κῆς] ἐπικρατούσης βασιλείας ὅτε αὐτοῦ xal ἡ 
“χρᾶσις εὔκρατός ἔστιν, ἵνα μὴ ὀξείας [φύῃπ] ὁρμάς' 
ἔτι τε xal γνῶσις ἅπταιστος, ἵνα µή τι τῶν κακών 
ὡς ἀγαθὸν π[ικροποιοῦν] 6 τε ἀλγοῦν ἔσται, ἵνα μὴ 
θνητὸς Xi. 

XXI. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη Ταῦτα μὲν ὀρθῶς ἔφης' 
πλὴν Ev τῷ νῦν xóopup οὐ δοχεῖ σοι παντὸς πάθους 
δεχτικὸς εἶναι ὁ ἄνθρωπος; Λέγω δὲ ἐπιθυμίας, ὁρ- 
γῆς, λύπης καὶ τῶν τοιούτων. Καὶ ὁ Πέτρος. Καὶ 
ταῦτα τῶν συµθαινόντων dgriv, οὗ τῶν de) ὄντων, 
χρησίµως δὲ τῇῃ Ψυχῇ συµθαίνοντα νῦν εὑρεβήσεται, 
Ἔτε γὰρ ἐπιθυμία ix τοῦ πάντα καλῶς δηµιουργή- 
σαντος συµθαίνειν τῷ Coq. γεγένηται, ἵνα ὑπ αὐτῆς 
ἀγόμενον πρὸς κοινωνίαν τὴν ἀνθρωπότητα 67 πλη- 


XX. Tum Petrus: Recordamur, Dominum no- 
strum et Magistrum nobis precepisse : Mysteria 
mihi et filiis domus mese custodite. Quare et disci- 
pulis suis seorsum regni oclestis mysteria expli- 
cabat (a). At impium esset, si revelaremus tibi 
ineffabilia, adversanti nobis et nihil aliud dispi- 
cienti quam dicta nostra sive vera sive falsa. Atta- 
men ne circumstantium aliqui credant, me non 
posse respondere a te prolatis (similitudine utor), 
respondebo, quando ex te audivero, quid significet 
erat malus, si non dolere erat. Et Simon dixit: 
Nihil. Tum Petrus : Num dolere et mori malum est? 
Respondit Simon : lta esse videtur. Et Petrus: 
Non igitur malum semper exstitit, sed ne exstitisse 
quidem potest; nam dolere et mori accidentium 
sunt, quorum neutrum presenti saluti est conjun- 
ctum. Quid enim est dolere nisi non congruere? 
Quid autem mors, nisi separatio anime & corpo- 
re ? Neque igitur, si harmonia exsistit, dolorintrat; 
nam mori ne omnino quidem exsistentium est, quia 
mors nihil aliud est, ut dixi, quam separatio anime 
& corpore, qua cum evenit, corpus quidem sensu 
expers dissolvitur, anima autem sensu afífecta vi- 
vere pergit. Quare neque dolor &dest neque mors, 
ubi harmonia existit, sed ne plante quidem leti- 
fere sunt, neque reptilia venenata, neque aliud 
horum quidquam, quorum flnis est, mors. Unde 
omnia recte creata videntur prevalente immortali- 
tate. Et hoc ita eveniet, quando jüstitise gratia homo 
immortalis fit, regno Christi pacifico prevalente, 
quandoquidem temperamentum ejus mite est, ne 
&cres procreet cupiditates, insuper etiam sapientia 
non erronea, ut nihil malorum tanquam bonum ad 
servitutem vel dolorem ferat, ita ut ille non sit 
mortalis. 

XXI. Respondit Simon: Hec quidem recte di- 
xisti. At homo in hoc mundo nonne tibi cujusvis 
mali capax esse videtur? Dico autem cupiditatis, 
iracundie, luctus et hujuscemodi. Et Petrus: Et 
hec quidem sunt accidentium, non eternorum ; 
verumtamen anime utiliter conjuncta jam inve- 
nientur. Etenim cupiditas ab illo, qui omnia bene 
creavit, opifice animali unita est, qua ad mistionem 
impulsum multiplicel humanum genus, cujus electa 


θύνῃ, ἀφ᾿ ἧς πλῆθος ἐχλογῆς Χρειττόνων vivera: [) meliorum multitudo idonea redditur ad vitam 


891 πρὸς αἰώνιον ζωὴν ἐπιτήδειον 68, Πλὴν ἄνευ 
ἐπιθυμίας τὴν πρὸς γυναΐῖκα κοινωνίαν οὐδεὶς ἂν àve- 
δέξατο" νῦν δὲ προφάσει ἡδονῆς ὡς ἑαυτῷ χαριζό- 
µενος ὁ ἄνθρωπος τὸ ἐχείνου βούλημα ποιεῖ,. Πλὴν 


(a) Marc. 1v, 34. 


eternam. Preterea sine cupiditate coitum cum Της» 
liere nemo faceret; jam vero voluptatis specie homo 
gibi ipse gratiflcans illius facit voluntatem. Itaque si 
quis cupiditate ad legitimum utitur connubium, 


VARLE LECTIONES. 
** Cfr. hom. xvii, 6. 65 Vbb. xal à Πέτρος desiderantur in O. ** συµθενόντων O., qui deinde in textu 


ἀσθενείας, in margine wp. 


δειος O. 


εὐσθενείας. 66 τό O. 686 Soc 


ripsi [πικροποιουν] ob analogiam oum aeg. 
teipio, etsi π[ικροκοιόν] usui melius respondisset. αλ v Ῥ. & 


par- 
λγοῦν O. €' ἀνθρωπότηταν Ο. δ ἐπιτή- 





443 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


444 


impie non agit, sed in adulterium prorumpens im- A &&v τις τῇ ἐπιθυμίᾳ χρῆται πρὸς νόµιμον Ὑγάμον, οὐχ 


pietatem committit, ideoque castigabitur, ut.qui 
male usus sit eo, quod bene fuerit ordinatum. Si- 
mili modo etiam iracundie concessa a Deo est vis 
nos aggrediendi, ut ea excitemur ad peccatorum 
ultionem. Verumtamen immodice qui ea utitur, 
injuste agit, recte ea utens justum peragit. At lu- 
etui quoque subjecti sumus, quo doloris esse pos- 
Bimus participes obitus propinquorum, mulieris, 
vel liberorum, vel fratrum, vel genitorum, vel ami. 
corum aliorumve. Commiserationis enim expertes 
hominis naturam exuissemus. Simul reliqua omnia 
apta esse reperientur, si considerentur modo a me 
indicato. 

XXII. Tum Simon : Cur autem et homines pre- 
mature moriuntur, et morbi periodici veniunt, in- 
super et demones, insanie et calamitates multi- 
formes magna castigandi facultate predite exsistere 
pergunt? Excepit Petrus: Quia homines omnino 
libidini sue indulgentes inconsiderate coeunt, et 
ita seminibus alieno tempore sparsis ex nature 
indole innumerabilia procreantur mala. Debebant 
potius reputare, uti tempus definitum sit ad plan- 
tandum et seminandum aptum, ita et constitutos 
fuisse dies ad coitum idoneos. Hinc certe aliquis 
Moysis traditis peritus populum ob peccata accu- 
sans, noviluniorum secundum lunam et sabbato- 
rum filios appellabat. At vero in principio mundi 


homines et longevi erant morbique immunes. 


Sed usu negligenter derelicto, filii illorum vicissim 
ob ignorantiam, ut non licuit, miscentes se, innu- 


ἀσεθεῖ, πρὸς µοιχείαν δὲ ὁρμῶν 59 δυσσεθεῖ, xal διὰ 
τοῦτο τιμωρεῖται, ὅτι τῷ 70 καλῶς τεθέντι ἐχρήσατο 
κακῶς. Ἔτι τε ὁμοίως ἡ ὀργὴ ἐν ἡμῖν ἐξάπτεσθαι φύσιν 
ἔχειν εἴληφε παρὰ θεοῦ, ἵνα πρὸσ ἅμυναν ἁμαρτημά- 
των OT. αὐτῆς ἑλκώμεθα. Tv ἀμέτρῳ aci τις χρη- 
σάµενος ἀδικεῖ, κατ ἀξίαν δὲ χρώμενος τὸ δίχαιον 
ἐχτελεῖ. ᾽Αλλὰ καὶ λύπης ἑσμὲν δεκτικοὶ, ἵνα τὸ συµ- 
παθητικὸν ἔχωμεν ἐπί τε θανάτῳ οἰκείων, γυναιχὸς fj 
τέκνων ἢ ἀδελφῶν Ἡ γονέων 9, φίλων ἢ ἄλλων τινῶν. 
Ἐπείπερ, el. τὸ συµπάσχειν οὐκ εἴχομεν, ἀπάνθρω- 
ποι ἂν εἶμεν 71, Ὁμῶς xal τὰ ἄλλα πάντα οἰκείως 
εὑρεθήσεται ἔχοντα, ἐάν ye δι ὃ ἔλεγον 1 ἅπι]- 
νοηθῇ. 

XXII. Καὶ ὁ Σίµων' Διὰ τί δὲ xal. ἄωροι τελευτῶ- 
cw, καὶ περιοδικαὶ νόσοι γίνονται, ἔτι μὴν καὶ δα[- 
µονες καὶ ᾿µανίαι xal πάθη παντοδαπὰ κολάζειν -με- 
γάλως δυνάµενα ὑπάρχει; Καὶ ὁ Πέτρος, Ὅτι οἱ ἄν- 
θρωποι τὰ πάντα αὐτῶν cf ἡδονῃ χαριζόµενοι ἆπα- 
ῥατηρήτως κοινωνοῦσιν καὶ οὕτως ἡ τῶν σπερµάτων 
καταθολὴ ἀκαίρως ἐπιδοθεῖσα φυσικῶς τὰ µυρία ix- 
φύει κακά. Ἐχρην δὲ αὐτοὺς λογίζεσθαι, ὅτι, ὡς τοῦ 
φυτεῦσαι xal σπεῖραι χαιρὸς ἐπιτήδειος Ὠὥρισται, 
οὕτω xal τοῦ κοινωνῆσαι ἐπιτηρήσιμοι ἡμέραι προσ- 
ψχείωνται. 3093 Ἔνθεν γοῦν τις Ex. τῆς Μωύσέως 
παραδόσεως μεμαθηχὼς, αἰτιώμένος τὸν λαὸν ἐπὶ 
ἁμαρτίας, υἱοὺς νεομηνιῶν τῶν κατὰ σελήνην καὶ σαθ- 
θάτων ἀπεκάλει. ᾽Αλλὰ xal xav! ἀρχὰς τοῦ κόσμου 
ol ἄνθρωποι πολυετεῖς τε ἦσαν xal ἄνοσοι. Ὁπότε δὲ 
ἀμελήσαντες τὴν παρατήρησιν ἀπέλιπον, ἕκτοτε χατὰ 
διαδοχἡν υἱοὶ ἁγνοίας αἴτίᾳ [ὡς] μὴ δεῖν κοινωνοῦντες 


merabilibus calamitatibus liberos suos reddiderunt C ὑπὸ µυρία πάθη τὰ ἑαυτῶν τιθέασι τέχνα. Ὅθεν καὶ 


, obnoxios. Quare et magister noster de illo, qui & 
nativitate cecus erat et per eum vidit, interrogan- 
tibus, utrum hic peccaverit an genitores ejus, ut 
cecus nasceretur, respondit : Neque hic in aliquo 
peccavit, neque ejus genitores, sed ut in eo mani- 
festaretur Dei potestas, qus ignorantie peccata 
sanat (a). Ac profecto ignorantie causa ejusmodi 
res eveniunt, quod videlicet ignoretur quando con- 
juge uti oporteat, et an libera sit & menstrua pol- 
lutione. Jam vero calamitates, quarum antea men- 
tionem fecisti, ex ignorantia proveniunt, non e malo 
peracto. Concede insuper non peccantem et accipe 
non patientem, atque etiam alios patiendi immunes 
ad ei serviendum aptos invenies. Exempli gratia 
Moyses propter pietatem totius vite tempus con- 
summavit mali expera, et /Egyptios ob peccata pa- 
tientes precibus sanavit. 

XXIII. Tum Simon: Hec quidem ita sese ha- 
beant. Sed inequalitas inter homines nonne tibi vi- 
detur injustissima? Alter enim mendicat, alter divi- 
tiis abundat, alter egrotat, alter nimia valetudine 
fruitur, et que hujusmodi innumerabiliain humana 


(a) Joan. 1x, 2, 3. 


[Διδάσκ]αλος ἡμῶν περὶ τοῦ ix γενετῆς πηροῦ xal 
ἀναθλέφαντος παρ) αὐτοῦ ἑξετά[ζων ἑρωτήσασιν], 
εἰ 7? οὗτος ἥμαρτεν Ἡ οἱ Ὑονεῖς αὐτοῦ, ἵνα τυφλὸς 
γεννηθῇᾷ, ἀπεκρίνατο' οὔτε οὗτός τι ἥμαρτεν, οὔτε 
ol γονεῖς αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἵνα δι’ αὐτοῦ φανερωθῇ ἡ δύναμµις 


'ποῦ Θεοῦ τῆς ἀγνοίας ἴωμένη τὰ ἁμαρτήματα. Καὶ 


ἀληθῶς ἁγνοίας αἰτίᾳ τὰ τοιαῦτα γίνεται, ἴτοι τῷ 
μὴ εἰδέναι πότε δεῖ κοινωνεῖν τῇ γαμετῇ, el. καθαρὰ 
ἐξ ἀφέδρου τυγχάνει. Πλὴν ἃ προείρηχας πάθη ἐξ 
ἀγνοίας ἑἐστὶν, οὐ μέντοι ἐκ πονηροῦ εἴργασμένου. 
Προσέτι δὲ δὸς τὸν μὴ ἁμαρτάνοντα xal λάθε τὸν μὴ 
πάσχοντα, καὶ πρὸς τὸ μὴ πάσχειν καὶ ἄλλους αὐτὸν 
θεραπεῦσαι δυναµένους εὑρήσεις "* Αὐτίκα γοῦν 
Μωὺσῆς διὰ εὐσέθειαν ἀπαθὴς τὸν πάντα τῆς ζωῆς 


p διετέλεσε χρόνου, καὶ τοὺς Αἰγυπτίους δι’ ἁμαρτίας 


πάσχοντας εὐχαῖς ἴᾶτο. 


XXIII. Καὶ 6 Σίµων' Ἔστω μὲν ταῦτα οὕτως ἔχειν. 
Οὐ δοχεῖ σοι ἁδικωτάτη d dv ἀνθρώποις ἀνωμαλία ; 
"Oc μὸν γὰρ πένεται, ὃς δὲ πλουτεῖ, 898 xci ὃς 
μὲν νοσεῖ, καὶ [ὃς δὲ] ὑγιαίνι, καὶ ὁμῶς τοιαῦτά 
τινα µυρία àv τῷ ἀνθρωπίνῳ Bl. Καὶ ὁ Πέτρος" 


VARLE LECTIONES. 
99 ὁρμῶ Ο. 9 τὸ O. 1! ἂν εἶ (subnotatum) εἶμεν Ο. 73 λέγον (sic) O. "* «v absque spiritu O., qui dein 


ἐγεννήθη. '* εὕρης O., qui dein διό p. διά. 


416 


-. CLEMENTINA. — HOMILIA XIX. 


446 


O9 συνορᾷς, ὦ Σίμων, ὅτι πάλιν ἀκτὸς τοῦ σκοποῦ À vita reperiuntur alia. Et Petrus: Nonne vides, Si- 


τοὺς λόγους πέμπεις; Περὶ πονηροῦ γὰρ ἡμῶν 
διαλεγοµένων, σὺ ἐκτροπὴν ποιήσας περὶ τῶν ὃδο- 
κούντων ἀσοπημάτων τὸν λόγον εἰσηγήσω. Πλὴν καὶ 
sl; αὐτὸ ipo. Ὁ χόσµος ὄργανόν ἐστι τεχνικῶς γε- 
γονὸς 75, ἵνα τῷ ἑἐσομένῳ ἄῤῥενι αἰωνίως ἡ θήλεια 
τίχτῃ δικαίους αἱωνίους υἱούς. Οὐκ ἐδύναντο δὲ εὖ- 
σεθεῖς 7€ ἐνταῦθα ἀποτελεσθῆναι, el μὴ ἦσαν ol ἐνδεεῖς 
οἷς ἐπικουρήσουσιν. Ὁμοίως τε xal διὰ τοῦτο εἰσὶ 
καὶ νοσοῦντες, ὦν προνοήσουσιν. Καὶ τὰ ἑξῆς τοῦτον 
περιέχει τὸν λόγον. Καὶ ὁ Σίμων Οὐκοῦν ἠτύχηται 
τοῖς ταπεινοῖς; Πρὸς γὰρ τὸ ἀποτελεσθῆναι δικαίους 
αὗτοὶ χαχουχοῦνται. Καὶ ὁ Πέτρος. Ei ἦν αἰώνιος 
ταπείνωσις αὐτῶν, ἀτυχία ἂν ἦν μεγίστη. ᾽Αλλὰ 
πρὸς τῶ χλήρῳ τὰ ταπεινώµατα xai ὑψώματα ἀνθρώ- 
otc γίνεται. Ὦ δ᾽ ἂν μὴ ἀρέσκῃ ὁ κλῆρος, ἔνεστιν 
ἑωιλήτως χρησάµενον xal νοµίµως διαδικασάµενον 
τὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ ὑπαλλᾶάξαι βίον. Καὶ ὁ Σίµων' Τίς οὗ- 
τος ὁ χκλῆρος, καὶ ἔκκλητος; Καὶ ὁ Πέτρος Τοῦτο 
ἱτέρυ λόγου ἐξήγησίς ἐστιν. Πλην ἐὰν ἐπιτρέφῃς, 
 Süfal σοι δυνάµεθα, πῶς ἀναγεννηθεὶς καὶ τὴν γέ- 
way ὑπαλλάξας καὶ νοµίµως βιώσας αἰωνίου τεύξῃ 
σωτηρίας. 


XXIV. Καὶ ὁ Σίμων ταῦτα ἀχούσας ἔφη, Μήτι 
νοµίσῃς, ὡς ἐπειδὴ εἷς ἕκαστον κχεφάλαιον ζητῶν 
[σε] συνετιθέµην ὡς πληροφορούμενος ἐφ᾽ 894 ἕτερον 
ἐρχόμενον Χχεφάλαιον; ἀλλ᾽ ἀγνοίας σοι τὸ "7 
πείθεσθαι παρεῖχον, ἵνα ἐπ ἄλλο ἕλθῃς χεφάλαιον, 
ὅπως πάσης ἀγνοίας σου μαθὼν μὴ στοχαζόµενος 
χαταγινώσκω σου. ᾽Αλλὰ πεπληροφορηµέ[νων] νῦν 
ὕδη 7 τριῶν ἡμερῶν pot συγχώρησον, xal ἐλθὼν 
δείξω σε μηδὲν εἴδότα. Ταῦτα τοῦ Σίμωνος εἶπόντος 
xai ἐξιέναι μέλλοντος ὁ ἐμὸς ἔφη πατήρ' Βραχέα 
µου, Σίμων, ἐπαχούσας, ὥς σοι Φφίλον ἐστὶν, πο- 
ῥεύου. Μέμνημαι, ὣς τὴν ἀρχὴν πρὸ τῆς ζητήσεως, 
ὡς µήπω πεῖράν µου λαθὼν, προλήψεις µου κατέ- 
φερες. Καὶ νῦν δὲ ἐπαλλήλως ἀχούσας τῆς ζητήσεως 
xai Πέτρον "9? iv ὑπεροχῇ γνοὺς xal αὐτῷ τὸ ἀλη- 
θεύειν νῦν δοὺς, τἰ σοι φαίνομαι ὀρθῶς κχρίνειν εἲ- 
δώς, f οὔ; El μὲν γὰρ ὀρθῶς κρἰναντά µε φαίης, 
μὴ συνθῇ, ἵνα μὴ Φφαίνῃ *" προειλημμένος, ὁ καὶ 
μετὰ ὁμολογίαν ἤττων 3 συνθέσθαι μὴ θέλων. Et 
" ἄρα μὴ ὀρθῶς τὸν Πέτρον ἐν ὑπεροχῇ τῆς ζητή- 
σεως ἀπεφαινόμην, σὺ ἡμᾶς πεῖσον, πῶς οὐκ ὀρθῶς 
ἐκρίναμεν, ἢ τοῦ ζητεῖν αὐτῷ ἐπὶ πάντων μὴ παύσῃ, 


mon, te iterum extra propositum sermones mit- 
tere? Nobis enim de malo colloquentibus, digre- . 
diens disceptationem de iis tu introducis, que sibi 
contradicere videntur. Nihilominus tibi respondebo 
Mundus est opus artificiose factum, ut masculo in 
eternum futuro femina pariatjustos ac eeternos filios. 
At pii hic ad perfectionem venire non possent, nisi 
pauperes exsisterent, quibus auxilium ferrent. Si- 
mili modo et egrotantes adsunt, quibus provideant. 
Et eo spectant reliqua. Tum Simon: Quid ergo, 
pauperes nonne infelices sunt ? Male nimirum pa- 
tiuntur, ut justi ad perfectionem veniant. Et Pe- 
trus: Si eorum humilitas esset eterna, infortu- 
nium esset maximum. Sed humiliationes et exalta- 
tiones hominibus sorte attribuuntur. Cui autem 
sors non. placet, illi licet vitam, qua electa utitur, 
recte dijudicatam persemetipsum commutare. Tum 
Simon : Quaenam est illa sors, et ea quidem electa? 
Et Petrus: Hoc alius disquisitionis argumentum 
est. Verumtamen, si non vetueris, tibi ostendere 
possumus, quomodo generatione commutata iterum 
natus tu recte vivendo eternam salutem adipisci 
valeas. ' 
XXIV. Quibus auditis Simon respondit: An non 
intelligis, quomodo capitulatim disquirens tibi ad 
proximum progredienti caput consenserim quasi 
Batisfactus ? Sed dedi occasionem inscitiam tibi 
persuadendi, ut ad aliud capitulum progressus tota 
ignorantia tua cognita nona conjectans te dijudi- 
cem. Sed tres cum jam preterierint dies, mecum 


C dissere et continuando ego ostendam te nihil scire. 


Hec cum Simon locutus esset et exire vellet, pater 
meus dixit: Paululum me ausculta, Simon, et 
postea, si lubet, proficiscere. Memini te initio dis- 
putationis, quasi me non cognoveris, divinatio- 
nes meas conternpsisse. Sed jam cum alterius 
partis disquisitionem audiverim, rectene tibi sta- 
tuere videor an ron, si Petrum te superiorem cre- 
diderim, eumque verum dicere confitear ? Si qui- 
dem recte me censere dicis, noli pacisci, ne vi- 
dearis quamvis praoccupatus vel ex consensu et 
victus nolle concedere. Sin Petrum in ἀἱβρυίᾶ- 
tione superiorem esse non recte ostendebam, per- 
guade nobis, quomodo non recte censuerimus, aut 
noli cessare a disquisitione coram omnibus, cum 


ἐπεὶ ἔσται σοι ἑχάστοτε ἠττωμένῳ καὶ συντιθεμένψ. [) tibi alterutrum eligere licebit, aut superari aut 


"H δὶ τὸ αἰδεῖσθαι ἔχεις ἀπὸ πάντων τῶν ἀκροατῶν 
ἀντὶ µεγίστης τιμωρίας καταγινωσκομένῳφ καὶ ἄσχη- 
μονοῦντι ὑπὰ συνειδήσεως 33 τὴν σεαυτοῦ ἀλγεῖν φυ- 
χήν τὸ γὰρ νενικῆσθαι ἔργῳ εἴδομεν, τὸν δὲ ἔπαγ- 
Ἱελλόμενόν σου λόγον ἠκούσαμεν. Πέρας γοῦν οὐκ ο- 
μαι, cb ἐπὶ τὴν ζήτησιν 898 ἐλθεῖν, ὡς ὑπέσχου, 
ἀλλὰ πρὸς τῷ δοχεῖν μὴ αἰτιᾶσθαι 53 ἐξιὼν ἔπανελ- 
θεῖν ὀπίσχησαι 1. 


componere. Sed tu fortasse pudere coram omni- 
bus auditoribus maximam putas ponam ei, qui 
dijudicatus est, quia partes male egerit ; et ex con- 
scientia dolorem patiatur; nam victum te esse re 
ipsa scimus, cum orationem a te prolatam audive- 
rimus. Preterea quoque non credo te venisse ad 
disputationem, quemadmodum promiseras, sed, 
ne arguaris, rediturum te exiens promisisti. 


VARLE LECTIONES. 


7 γεχονώς O. 76 Ita scrib. monet amanuensis codicis O. in margine, ἀσεθεῖς in textu. "" τοῦ O. 7* νῦν 
δὲ O0, 7* πέτρος O., qui deinde καὶ τί p. τί. *! ἵνα μὴ φαίνῃ dedi ex conjectura, δὲ σὺ φαίνῃ Ο. *! Zxxav Ο. tt 


συνειδηάσεως Ο. 93 αἰτεῖσθαι Ο. δὲ ὑπέσχηται O. 


41] 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


448 


XXV. Λο Simon, cum hec audisset, pre ira À XXV. Ὁ δὲ Σίμων ταῦτα ἀκούσας ὑπὸ ὀργῆς τοὺς 


dentibus stridens tacite abiit. Petrus autem cum 
nof paucum temporis diei superesset, egrotis ad 
BS&nandum manibus impositis, multitudinem di- 
misit, cumque familiaribus domum ingressus con- 
sedit. Tum comitum unus, cui Sophonie nomen: 
Benedictus, inquit, sit Deus, qui te, Petre, elegit, 
ut probi sapientie acquiescere possent. Nam vere 
magnifice et cum patientia contra Simonem dispu- 
tasti. Nunc a te petimus, ut et nobis de malis οο]- 
loquaris, sperantes genuiniorem te nobis facturum 
sermonem, non autem jam hac hora, sed cras, si 
tibi placet : etenim parcendum tibi est ob labores, 
quos in disquisitione pertulisti. Respondit Petrus : 
Scire vos volo, inter ipsos labores eum acquie- 
scere, qui lubenter laborat, cum, qui invitus ope- 
retur, in ipea quiete vel maxime laboret. Itaque 
maximam mibi recreationem prebetis, si me de iis 
colloqui facitis, que mihi in deliciis sunt. Ita de 
consilio ejus satisfacti et lassitudini indulgentes 
rogavimus ut in noctem differret, quemadmodum 
mos ei erat cum familiaribus colloquendi. Aoc 
postea cibo sumpto ad somnum conversi sumus. 


HOMILIA XX. 


I. Ubi noctu surrexit, nobis expergefactis con- 
sedit secundum morem et dixit: Interrogate me, 
de quibus lubet. Tum Sophonias primus ei dicere 
" incopit: Explica nobis discere cupientibus, quid 


ἁδόντας βρύξας, σιωπῶν ἐπορεύθη. 'O δὲ Πέτρος 
ἔτι ὥρας οὐκ ὀλίγης οὕὔσης τὸν πολὺν ὄχλον χειρο- 
θετήσας πρὸς ἴασιν καὶ ἀπολύσας, μετὰ τῶν συν- 
ηθεστέρων εἶσιὼν οἴχοι ἀχαθέσθη. Καὶ δή τις τῶν 
ἀκολούθων Σοφωνίας 95 ὄνομα ἔφη: Εὐλόγηται, Πέ- 
τρε, ὁ θεὸς, ὁ ἐχλεξάμενός σε καὶ σοφίας ἀναπαύ- 
σεως μὲν ἕνεχεν τῶν εὐγνωμόνων' ἀληθῶς γὰρ µε- 
γάλως καὶ ἀνεξικάκως διειλέχθης 34 πρὸς Σίµωνα. 
Καὶ ἡμῖν δὲ περὶ πονηρῶν διαλεχθῆναί σε ἀξιοῦμεν, 
ἐλπίζοντες γνησιώτερόν σε ἡμῖν τὸν περὶ αὐτοῦ ix- 
φάναι λόγον, xal ταῦτα οὐκ αὐτῆς ὥρας, ἆλλ᾽ αὔ- 
piov, εἴ σοι φίλον ἑστίν' συγγινώσκομεν γάρ σοι διὰ 
τοὺς ἐκ τῆς ζητήσεως xapdtouc. Καὶ ὁ Πέτρος El- 
δέναι ὑμᾶς θέλω, ὅτι ὁ μετὰ ἡδονῆς, ποιῶν τι ὑπ᾿ αὖὐ- 
τῶν τῶν καµάτων ἀναπαύεται, μὴ ποιῶν δὲ ἃ βούλε- 
ται ὑπ αὐτῆς τῆς ἀναπαύσεως χάμνει τὰ μέγιστα. 
ὍὭστε µοι τὰ μεγάλα τῆς ἀναπαύσεως χαρίζεσθε τὰ 
ipo! φίλα διαλέγεσθαι ποιοῦντες. Ηλὴν ἐπὶ τῇ προ- 
αιρέσει αὐτοῦ ἐξαρχεσθέντες καὶ τοῖς καµάτοις 
συγγνόντες εἷς τὴν νύχτα 3], ὡς αὐτῷ ἔθος ἦν πρὸς 
τοὺς Ὑνησι[ωτέρους] λέχεσθαι, τὴν ὑπέρθεσεν γενέ- 
σθαι ἠξιώσαμεν . Καὶ δὴ ἁλῶν µεταλαθόντες sic 
ὕπνον [ἑτρά]πημιν. 


896 'OMIAIA K. 


I. Νόκτωρ δὲ διαναστὰς xal διυπνίσας ἡμᾶς, καθ- 
εσθεὶς συνήθως ἔφη ' Πυνθάνεσθέἑ µου, περὶ ὧν 
βούλεσθε. Καὶ ὁ Σοφωνίας αὐτῷ πρῶτος ἤρξατο' 
Πῶς ὄντως ὁ περὶ πονηροῦ λόγος ἔχει, ἐπιθυμοῦσιν 


reapse de malo sit sentiendum. Et Petrus: Jam, ϱ ἡμῖν μαθεῖν ὑφήγησαι. Καὶ ὁ Πέτρος Ηδη μὲν, 


inquit, in disputatione cum Simone habita id de- 
monstravi, licet variis in capitulis non perspicue 
&apparuerint, que de eo disserui; multa quippe 
capitula quibus vis deesse videtur equo veritati, 
etiam multitudini notitiam aliquam veri suppedi- 
tant : ita ut si nunc vobis dicam, que tum Simoni 
dixi per multa capitula, nolite credere, vos eodem 
modo honorari acillum. Et Sophonias: Recte,inquit, 
dicis ; nam si nunc nobis ex multis tunc perhibitis 
capitulis deflnis, quod verum sit clarius ostendes. 

II. Tum Petrus: Jam audite, inquit, veritatem 
de recta mali harmonia. Deus duobus regnis defi- 
nitis duo quoque eva constituit, mulo presentem 
mundum assignans, quia brevis temporis spatium 
permanet celeriterque transit, bono autem se da- 
turum promisit mundum futurum, grandem quippe 
atque eternum. Ào hominem creavit libero arbi- 
trio preditum, ut facultate polleret inclinandi ad 
agenda, que ei placerent. Et corpus ejus triparti- 
tum est, cum originem ducat ex femineo; nam 
affectum est cupiditate, ira, luctu et que ad ea 
pertinent. Simili modo spiritus cum non trium ge- 
nerum sit, sed triplex, ortus ex masculo et capax 
est ratiocinandi, cognoscendi, metuendi et eorum, 


ἔφη, καὶ διὰ τῆς πρὸς Σίµωνα διαλέξεως ἐξέφηνα, τῷ 
δὲ σύν ἑτέροις χεφαλαίοις τὰ περὶ αὐτοῦ εἱἰρηχέναι 
οὗ πάνυ σαφῶς ἐφωτίσθη' πολλά γὰρ χεφάλαια ἶσο- 
δυναμεῖν δοκοῦντα τῷ ἀληθεῖ αὐτοῦ τοῦ ἀληθοῦς τοῖς 
πλείοσι παρέχει τινὰ γνῶσιν' ὥστε, ἐὰν vov ὁμῖν 
εἴπω, ἃ τότε μετὰ πολλῶν εἰρήχειν κεφαλαίων τῷ 
Σίµωνι, μὴ οἴηθήτε ἴσῃ αὐτῷ τιμῇ τετιμῆσθαι. Καὶ 
ὁ Σοφωνίας» ᾿Ορθῶς, ἔφη, λέγεις' el νῦν γὰρ ἡμῖν 
ἐκ πολλῶν τῶν τότε εἱρημένων κεφαλαίων ἀφορίζεις, 
αὐτὸ τὸ ἀληθὲς ποιήσεις φανερώτερον. 

II. Καὶ ὁ Πέτρος, ᾿Ακούσατε, ἔφη, τοιγαροὺν τῆς 
περὶ τοῦ πονηροὺ ἁρμονίας τὴν ἀλήθειαν. Ὅ θιὸς 
δύο βασιλείας ὀρίσας καὶ δύο αἰῶνας συνεστήσατο, 
χρίνας τῷ πονηρῷ δεδόσθαι τὸν παρόντα κόσμον διὰ 
τὸ μικρόν τε αὐτὸν εἶναι καὶ παρέρχεσθαι ὀξέως, τῷ 
δὲ ἀγαθῷ σώσειν ὑπέσχετο τὸν μέλλοντα alia, ἅτε 
δὴ µέγαν ὄντα xal ἅὶδιον. Τὸν οὖν ἄνθρωπον αὗτεξ- 
οὖσιον ἐποίησεν, ἐπιτηδειότητα ἔχοντα νεύειν πρὸς 
ἃς βοόλεται πράξεις. Καὶ τὸ μὲν σῶμα αὐτοῦ ἐστι 
τριμερὲς, ἐκ θηλείας ἔχον τὴν γένεσιν. 8977 Ἔχει 
γὰρ ἐπιθυμίαν, ὀργὴν, λύπην xal τὰ τούτοις inó- 
μενα. Τὸ δὲ πνεῦμα xal αὐτὸ οὗ τριτοχενὲς Ov, ἀλλὰ 
τριμερὲς, ix τοῦ ἄῤῥενος ἔχει τὴν γένεσιν, καὶ δε- 
κτικόν ἐστι λογισμοῦ, γνώσεως, φόδου xal τῶν τού- 


VARLE LECTIONES. 


*5 Σοφονίας O., ut etiam infra constanter. *? Nolui soribere διελέχθης, *! νύχταν O. 


449 


CLEMENTINA. — HOMILIA XX. 


490 


τοις ἐπομένων. Ἑκατέρα δὲ τῶν τριάδων μίαν ἔχει À quee huc pertinent. Utrique autem triadum eadem 


τὴν ῥίζαν , ὡς εἶναι τὸν ἄνθρωπον ix φυραµάτων 
δύο, θηλείας τε xal ἄῤῥενος. Διὸ δὴ xal δύο αὐτψ 
ὁδοὶ προετίθησαν, νόµου τε xai ἀνομίας' δύο τε βα- 
σιλεῖαι ὠρίσθησαν, ἡ μὲν οὐρανῶν λεγομένων, ἡ δὲ 
τῶν ἐπὶ γῆς νῦν βασιλεύοντων. ᾽Αλλὰ καὶ δύο βασι- 
λεῖς ἐτάχθησαν, dv 6 μὲν τοῦ παρόντος xal προπκαί(- 
poo κόσμου νόμῳ βαφιλεύειν χειροτονεῖται, ὃς καὶ 
ἐπ᾽ ὀλάθρῳ πονηρῶν χαἰρειν ἐκράθη' ὁ δὲ ἕτερος, 
καὶ αὐτὸς βασιλεὺς ὑπάρχων τοῦ ἐσομένου αἰῶνος, 
στέργει πὰσαν ἀνθρώπων φύσιν, ἐν τοῖς παροῦσι 
τὴν παῤῥησίαν ἔχειν οὐ δυνάµενος, [ἀλλ ὣς τίς 
ποτ ἐστὶ λανθάνειν πειρώμενος τὰ συμφέροντα συµ- 
θουλεύει. 


Ill. Tv δὲ δύο τούτων [6 ἕτερος] τὸν ἕτερον ix- 
θιάζεται, Θεοῦ κελεύσαντος. Ἔκαστος δὲ τῶν ἀνθρώ- 
πων ἑξουσίαν ἔχει, [ἐχείν] ᾧ αὐτῶν, ᾧ βούλεται, πε[- 
θεσθαι πρὸς τὸ πράσσειν ἀγαθὰ ἢ κακά. Dv ἐὰν 
τα ἀγαθά τις πράσσειν ἕληται, τοῦ ἐσομένου ἀγαθοῦ 
βασιλέως Ὑίνεται κτῆμα' εἰ δὲ φαῦλα πράξειέ τις, 
υοῦ παρόντος 35 γίνεται πονηροῦ ὑπηρέτημα. Ὃς 8c 
ἁμαρτίας χρίσει δικαἰᾳ τὴν xav' αὐτοῦ λαθὼν ἔξου- 
αἰαν καὶ πρὸ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος θελήσας αὐτῇ 
χρῆσθαι 99 ἐν τῷ νῦν βίῳ χολάζων ἥδεται, xai 898 ὡς 
ἴδίᾳ χαριζόµενος ἐπιθυμίᾳ τὴν τοῦ Θεοῦ βούλησιν 
ἐκτελεῖ. Ὁ δὲ ἕτερος ἐπὶ δικαίων ἐξουσίᾳ χαίρειν 9 
δημιουργηθεὶς, δίκαιον εὑρὼν µεγάλως εὐφραίνεται, 
σώζων αὐτὸν ἀῑδίῳ ζωῇ, καὶ αὐτὸς δὲ ὡς ἑαυτφ χα- 
ριζόµενος τὴν ὑπὲρ τούτων εἷς θεὸν ἀναφέρει χάριν. 
Ἔξεστι δὲ παντὶ ἀδίχῳ μεταμεληθέντι σώζεσθαι, xal 
παντὶ διχαἰῳ ἀνδρὶ ἐπὶ τελευταίας ἁμαρτίας δίκην 
ὑπέχειν. Πλὴν οἱ δύο ἠγεμόνες οὗτοι ταχεῖαι χεῖρές 
tls: θεοῦ προλαμθάνειν ἐπιθυμοῦσαι, τὸ αὐτοῦ θὲ- 
λημα ἐπιτελεῖν . "Ότι δὲ τοῦθ) οὕτως ἔχει, εἴρηται 
καὶ τῷ νόµῳ ix προσώπου τοῦ Oto): ᾿Εγὼ &mo- 
χτενῶ xai (mv ποιήσω’' πατάξω , κἀγὼ ἰάσομαι . 
Αληθῶς γὰρ ἀποκτείνει 9! xal ζωογονεῖ. ᾽Αποχτείνει 
μὲν διὰ τῆς ἀριστερᾶς, τοῦτ᾽ ἔστι διὰ τοῦ ἐπὶ κακώ- 
σει τῶν ἁσεθῶν χαίρειν χκραθέντος πονηροῦ. Σώζει δὲ 
καὶ εὐεργετεῖ διὰ τῆς δεξιᾶς, τοῦτ' ἔστι διὰ τοῦ ἐπ᾽ 
εὐεργεσίᾳ καὶ σωτηρίᾳ δικαίων Ὑαἰρειν δηµιουργη - 
θέντος 33 ἁγαθοῦ. Elol δὲ οὗτοι τὰς οὐσίας ἔχοντες 
οὐκ ἔξωβεν τοῦ Θεοῦ: οὐδὲ γὰρ ἔστιν ἑτέρα τις ἀρχή. 
0ὐ μὴν ἀπὸ τοῦ θεοῦ ὡς (a προεθλήθησαν, ὁιόδοξοι 
γὰρ αὐτῷ σαν * οὔτε συµθεθηχόσιν αὐτομάτως 
παρὰ τὴν αὐτοῦ βουλὴν γεγονότες, Ἐπεὶ τὸ τῆς δυ- 
νάµεως αὐτοῦ µέγιστον ἀνῄρητο ἄν. ᾽Αλλὰ ἀπὸ τοῦ 
θεοῦ μὲν προθέθληνται τὰ πρώτιστα στοιχεῖα τὲσ- 
capa τό τε θερμὸν καὶ ψυχρὸν, ὑγρόν τε xoi ξηρόν. 
"O0cv δὴ καὶ πατὴρ τυγχάνει πάσης οὐσίας ocn 
Ἱνώμης τῆς κατὰ τὴν xpácw* ἔξω γὰρ κχραθεῖσιν 
αὐτοῖς ὡς τέχνον dj προαίρεσις ἐγεννήθη. Ὁ οὖν 
πονηρὸς πρὸς τῷ ** 899 τοῦ ἐνεστῶτος κόσμου τέλει 
ὑκουργήσας ἀἁμέμπτως τῷ ϐεψ, ἅτε δὴ οὐ μιᾶς οὐ- 


(a) Deut. xxxi:, 39. 


radix est, ita ut homo duabus commistionibus, fe- 
minei cum masculo, compositus sit. Quapropter 
etiam due vie, equitatis ac iniquitatis, proposita, 
duo quoque regna definita sunt, alterum colorum 
appellatum, alterum eorum, qui nuno in terra re- 
gnant. Ac similiter duo reges constituti sunt quo- 
rum alter presenti ac temporaneo mundo regnare 
et pernicie malorum gaudere lege tenetur; alter 
autem, rex et ipse, futuri quidem evi, universam 
diligit naturam bumanam : qui libertatem agendi 
etsi in presenti non habet, nihilominus de utilibus 
suadendis latenter sollicitus est. 


III. Horam, duorum, Deo ordinante, alter alteri 


B vim infert. Quisque autem hominum facultatem ha- 


bet, eorum cui vult obediendi ad bona perflcienda 
aut mala. Ac si quis bona facers sibi eligit, pro- 
prietas redditur futuri boni regis ; sin quis iniqua 
perpetret, presentis mali fit adjutor. Qui quidem: 
cum propter peccata justo judicio eum puniendi 
acceperit facultatem et ante evum eternum ea uti 
cupiat, in hac vita castigando gaudet et quasi suo 
ipsius desiderio gratificans Dei voluntatem perficit. 
Alter vero conditus, ut justorum imperio gaudeat, 
bono quodam invento magnopere letatur, cum- 
que vite eternm salvat, et ipse vere quasi sibi in- 
dulgens amorem ergo eos in Deum refert. Attamem 
quivis injustus converti potest atque salvari, quili- 
bet vir justus peccata commissa pona luere. Hi 
quidem duo duces veloces Dei manus sunt ad anti- 
cipandum prompte, ut ejus voluntatem exsequan- 
tur. Quod ita se habere, dictum est etiam in lege 
ex ipsius Dei persona: Ego occidam et ego vivere 
[aciam ; percutiam et ego sanabo (a). Nam vere oo- 
cidit et viviflcat. Occidit autem sinistra, id est per 
malum, qui letari tenetur impiorum exitio, Vivifl- 
cat autem et benefacit dextra, id est per bonum, 
qui ita creatas est, ut beneficentia et salute justo- 
rum gaudeat. Αἱ hi facultate pollentes non extra 
Deum existunt ; alius enim extra eum principatus 
est nullus. Neque autem ex Deo ut animalia pro- 
jecti sunt, cum &qua pollerent potestate ac ille: 
neque exstiterunt per semetipsos contra illius νο: 
luntatem geniti, cum ita summum imperium ei tol- 
leretur. Sed ex Deo quidem projecta sunt priora 


D quatuor elementa, calidum et frigidum, humidum 


et siccum. Quare etium pater est cujusvis materie, 
ut que mistura evenerit secundum ejus sententiam; 
commistis enim ipsis consilium extra uascebatur 
ut fetus. Malus igitur in fine presentis mundi in- 
ἰθρτο coram Deo vivens, cum jam non pertineat ad 
solam iniquitatis substantiam, instauratus potest 
bonus fleri. Etenim jam non amplius male agit, 


VARIJE LECTIONES. 
9! παρόνοντος Ο. ** Vbb. αὐτῇ χρῆσθαι add. ex conjectura. χάριν Ο. *! ἀποχτέννει scr, O. Ita οἱ subinde, 


Ἡ δημιουργηθέντα Ο. ** τό O. 


451 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


452 


quamquam malus est, cum lege facultatem aoce- A σίας ὢν τῆς πρὸς xaxlav µόνης, μετασυγχριθεὶς ἀγα- 


perit male agendi. 


IV. Que cum Petrus locutus esset, Micheas, qui 
etipse ex comitum nuinero erat, interrogavit : 
unde igitur, fit, ut homines delinquant ? Respondit 
Petrus: Quia ignorant se pro iis, que male ege- 
rint, in judicio penitus daturos esse ponam. Unde, 
quemadmodum alias dixi, etiam prolem habentes 
cupiditati indulgent, ut evenit in occisione tenero- 
rum infantium vel in alio decipiente peccato. Nam, 
ut modo indicavi, se judicatum iri nescientes,quia 
nihil est, qnod ipsos terreat, properant ad libidini 
temere atque illicite satisfaciendum. Idco nonDeus 
injustus est, quippe qui cupiditatem ad vitam pro- 
pagandam bene ordinaverit ; at ipsi sceleratissimi, 
quippe qui abusi sint eo, quodin cupiditate bonum 
est. Ita censeri debet eliam de ira; qua qui recte 
utitur ut licitum est, non impie agit, sed ultra mo- 
dum progrediens judicio obnoxius peccat. 

V. Iterumque Sophonias excepit : Longanimitas 
tua, domine mi Petre, aobis animum addit, ob ma- 
jorem firmitatem de aliis multis te interrogandi. 
Quare omnino cum fiducia te exploramus. Memini 
quippe Simonem heri tecum disputantem asse- 
ruisse, malum, si 8 Deo genitus sit, consequenter 
esse debere ejusdem essentie ac genitorem, ideo- 
que bonum, neque malum. Ac tu respondisti, ne- 
quaquam rem ita sese habere, cum multi ex bonis 
gignerentur mali, sicuti ex Adam duo exstitissent, 
alter bonus, alter malus. Simoni autem arguenti, 
te exemplis uti humanis, respondisti, neque illud, 
deum gignere eo modo esse admittendum, quippe 
quod exemplum et ipsum sithumanum. Ego autem 
Sophonias Deum gignere admitto, malum gignere 
eum non concedo, etíamsi inter homines boni gi- 
gnant malos. Nec tamen credo, me absurde alia 
eorum, que hominum sint, Deo attribuere, alia 
non, cum alterum, gignere, concesserim, non ita 
alterum, dispari modo gignere. Nam homines libe- 
ros ut par est dissimiles ipsorum consiliis hanc ob 
causam procreant. Cum quatuor partibus ccmpo- 
nantur, secundum varia anni tempora varie eorum 
corpora vertuntur, ita ut in corpore humano secun- 
dumquodvis tempusid, quod annitempori proprium 


θὸς γενέσθαι δύναται. Οὐδὲ γὰρ νῦν κακόν τι ποιεῖ, 
xal τοι xaxàc ὢν, νοµίµως κχακουχεῖν εἴληφὼς τὴν 
ἑξουσίαν. 

IV. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, Μιχαίας , καὶ 
αὐτὸς τῶν ἀκολούθων τις (v, ἐπύθετο, Πόθεν οὖν 
τοῖς ἀνθρώποις τὸ ἁμαρτάνειν ; Kai ὁ Πέτρος ἔφη" 
Ἐκ τοῦ ἀγνοεῖν, ὅτι περὶ div πράσσουσι κακῶς, xpl- 
[σεως γε] νομένης παντως χολασθῆναι ἔχουσιν. Ὅθεν 
καὶ τὴν ἐπιθυμίαν, ὡς ἄλλοτε sl [mov], διαδοχἡν βίου 
ἔχοντες, ταύτην πληροφοροῦσιν, ὡς ἔτυχεν ἡμ[έρων] 
παίδων φθορᾷ, Tj ἄλλῃ civi κολακευούσῃ ἁμαρτίᾳ. 
Τῷ γὰρ ἀγνοεῖν, ὅτι κρίνονται, ὡς φθάσας εἶπον, διὰ 
τὸ ἄφοθον τὴν ἐπιθυμίαν οὐ νοµίµως πληροῦν ἐπεί- 
Ύονται. Ὥστε οὐχ ὁ θεὸς κακὸς, ὁ καλῶς θεὶς τὴν 
ἐπιθυμίαν, ἵνα δἰαδοχλ βίου γένηται, ἀλλ᾽ αὐτοὶ 
ἀσεθέστατοι, ol τῷ καλῷ τῆς ἐπιθυμίας χρησάµενοι 
κακῶς. Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῆς ὀργῆς ἴἔστι λογίσασθαι, 
ὅτι δικαίως μὲν αὐτῇ τις χρησάµενος, ὡς Etat, 
εὐσεθεῖ, παρὰ δὲ τὸ µέτρον ἐξελθὼν xal baut τὴν 
xplatw λαθὼν ἀσεθεῖ. 

V. Καὶ ὁ Σοφωνίας πάλιν ἔφη Ἡ µακροθυµία 
σου, Χύριέ µου Πέτρε, παῤῥησίαν ἡμῖν χαρίζεται, 
ἀκριθείας χάριν κατὰ πολλὰ πυνθάνεσθαἰ σου. Διὸ 
θαῤῥοῦντες παντὶ τρόπῳφ τὴν ἑἐξέτασιν ποιούµεθα. 
Μέμνημαι τοίνυν, ὡς χθὲς Σίµων πρὸς σὲ τὴν ζήτη- 
σιν ἔχων ἔφη, ὅτι ὁ πονηρὸς, εἰ ἀπὸ τοῦ θεοῦ γεγἐν- 
νηται δὲ ἀκολούθως τῆς αὐτῆς τῷ προθαλόντι τυγχά- 
vet οὐσίας, 4060 καὶ ἀγαθὸς ὄφειλεν εἶναι, καὶ. οὐχὶ 
κακός, Σὺ δὲ ἀπεχρίνω , μὴ πάντως οὕτως ἔχειν, 
καθότι πολλοὶ ἐξ ἀγαθῶν κακοὶ γεννῶνται, ὥσπερ ἐκ. 
τοῦ ᾿Αδὰμ ὁποῖοί τινες ὄντες δύο ἐγεννήθησαν, ὧν ὁ 
μὲν ἦν κακὸς, ὁ Ü' ἀγαθός. Too δὲ Σίμωνος αἰτιασα- 
µένου, ὅτι ἀνθρωπίνοις ἐχρήσω παβαδείγµασιν, ἆπε- 
κρίνω, ὅτι τούτῳ τῷ λόγῳ οὐδὲ τὸ γεννῆσαι Otóv 
παραδέξασθχι δεῖ. ἀνθρώπινον γὰρ xal τοῦτο τὸ πα- 
ράδειγµα. ᾿Ἐγὼ δὲ Σοφωνίας τὸ μὲν γεννῆσαι θεὸν 
παραδέχοµαι, τὸ δὲ xoxóv γεννῆσαι οὐ προσίεµαι, 
κἈἂν τῶν ἀνθρώπων οἱ ἀγαθοὶ κακοὺς γεννῶσι. Καὶ 
µή τοι νοµίσας µε ἁλόγως τῶν ἀνθρώποις διαφερόν- 
των ἔνια μὲν τῷ θεῷ ἀποδιδόναι, ἔνια δὲ o0, ἐπειδὴ 
τὸ μὲν γεννῆσαι δίδωµι, τὸ δὲ ἀνόμοιον αὐτοῦ γεννῆ- 
σαι οὐκ ἀποδίδωμι, Οἱ μὲν γὰρ ἄνθρωποι κατὰ τὸ 
εἰκὸς ἀνομοίους ταῖς ἑαυτῶν γνώμαις γεννῶσιν υἱοὺς 
διὰ τοιαύτην αἶτίαν. Ἐκ τεσσάρων γὰρ συνεστῶτες 
μερῶν κατὰ τὰς διαφόρους τροπὰς διαφόρως τρέ- 


sit, crescat aut decrescat congruentem misturam ῃ πονται τὰ σώματα, ὡς καὶ *5 iy ἀνθρωπείῳ σώματι 


delens. Nam semina temperatorum non sernper ita 
permanentium alias aliter commista segregantur, 
* eaque secundum temporis mistionem et consilia se- 
quuntur sivebonasive mala. Attale quid deDeo non 
est statuendum. Nam cum immutabilis sit atque 
&eternus, quando creare vult, procreutum ejusdem 
modi ac creatorem esse oportet, quod ad substan- 
tiam scilicet et mentem. Sed si quis eum quoque 


καθ) ἔχαστον καιρὸν τὸ τῆς τροπῆς ἴδιον αὐξανόμενον 
3j ἐλαττούμενον τὴν σύμμετρον κρᾶσιν ἀθετεῖ. TOv 
γὰρ συγχραµάτων 96 οὐχ ὡσαύτως ἀεὶ διαµενόντων 
τὰ σπέρματα ἄλλοτε ἄλλην ἔχοντα χρᾶσιν ἀποχρί- 
νονται, otc πρὸς τὴν τοῦ καιροῦ κρᾶσιν καὶ al 
γνῶμαι ἔπονται εἴτε ἀγαθαὶ, εἴτε καχαί. "Emi δὲ τοῦ 
θεοῦ οὐκ ἔστι τι τοιοῦτον λογίσασθαι' ἄτρεπτον γὰρ 


καὶ ἀεὶ Qv, ὁπ[ όταν] *' προθάλλειν βουληθείη, ἀνάγκη 


VARLE LECTIONES. 


95 γεγένηται Ο. 95 xal ὡς p. ὡς καί Ο. 9 Ita ad oram co3., συγγραµάτων in textu. *' ὅπ᾽ (sic) seq. lacuna 


O. Fortasse scribendum ὅπη ἄν vel ὅπως ἄν. 


A53 


GLEMENTINA. — HOMILIA XX. 


454 


πᾶσα τὸ προθαλλόμενον αὐτῷ ὡσαύτως [εἶναι] τὰ A mutabilem dicere velit, haud sane intelligo, quo- 


πάντα τῷ γεγεννηκότι, τήν τε 401 οὐσίαν λέγω xal 
τὴν γνώμην, Εἰ[δὲ θελήσ] ειέ τις καὶ αὐτὸν τρεπτὸν λέ- 
qstv, οὖκ οἶδα, πῶς xal ἀθάνατον εἰπεῖν δύναται αὐτόν. 

VI. Ταῦτα ὁ Πέτρος ἀχούσας xal βραχὺ ἐπὶ συν- 
νοίας γενόμενος ἔφη Οὐκ οἴἶμαι, τινὰ δύνασθαι περὶ 
πονηροῦ διαλεγόµενον μὴ αὐτοῦ τοῦ πονηροῦ τὸ θέλη- 
ya ποιεῖν. Ὅθεν τοῦτο αὐτὸ εἰδὼς,οὐκ οἶδα τί πράξω, 
πότερον σιωπήσω T] λαλήσω. El μὲν σιωπήσαιµι, γέ- 
λωτα πρὸς τοὺς πολλοὺς ὀφλήσαιμι ἂν, ὅτι ἀλήθειαν 
ἐπαγγελλόμενος κηρύσσειν τὸν περὶ καχίας λόγον 
bp: εἰ δὲ εἴποιμι, φοθοῦμαι, μὴ ἄρα οὐκ ἀρέσκῃ 
θεῷ ζητεῖσθαι τὸ xaxàv, ἀλλὰ τὸ ἀγαθὺν µόνον. Πλὴν 
καὶ ὑμῖν εἰς τὸν Σοφωνίου λόγον τὰς ἐμὰς ὑπολήψεις 
ποιήσω Φφανερωτέρας . Συντίθεµαι χἀγὼ , ὅτι οὐ 


modo eum immorialem affirmare queat. 


VI. Quibus auditis cum Petrus paululum cogita- 
bundus sedisset, respondit: Non credo posse ali- 
quem de malo loqui, nisi faciat simul mali volun- 
tatem. Quare. cum hoo ipsum sciam, dubito, quid 
faciam, utrum sileam an loquar. Si enim taceam, 
risum apud multos moveam, ut qui, veritatem me 
explicaturum professus, de malitia loqui nesciam ; 
sin loquar, timeo ne Deo displiceat disquisitio de 
malo instituta, quippe cui non nisi disquisitio de 
bono placeat. Attamen que ad Sophonie inter- 
rogationem respondi, etiam clarius vobis expli- 


πάντα τὰ ἀνθρώπων ἀποδιδόναι δεῖ τῷ θεῷ. Αὐτίκα p cabo. Ego quoque concedo, non omnia que ho- 


Ἰοῦν ol ἄνθρωποι οὐκ ἔχοντες τὰ σώματα τρεπτὰ οὐ 
τρέπονται, ἀλλὰ χρόνῳ ὑπὸ τῶν τροπῶν ἀλλοιοῦσθαι 
φύσιν ἔχουσεν. Ὁ δὲ θεὸς οὐχ οὕτως) ὑπὸ γὰρ τοῦ 
ἐμφύτου πναύματος αὐτοῦ ἀποῤῥήτῳ δυνάµει, ὁποῖον 
ἂν βούληται, γίνεται τὸ σῶμα. Καὶ ταύτῃ μᾶλλον ἔστι 
πιστεῦσαι, 3j xai ὁ &np παρ᾽ αὐτοῦ τοιαύτην εἶλη- 
φὼς φύσιν ὑπὸ τοῦ αὐτὸν διήκοντος ἀσωμάτου vo) 
εἰς δρόσον τραπεὶς καὶ παχυνθεὶς γίνεται ὕδωρ, ὕδωρ 
δὲ παγὲὶν λίθοι καὶ γῆ, xal λίθοι δὲ συῤῥήξαντες 
πῦρ ἐξάπτουσιν. Τοιοῦτον κατὰ μµεταθολὴν xal τρο- 
Xj» 6 ἀὴρ ὕδωρ τὰ πρῶτα γεγονὼς εἷς πῦρ ἔληξε 
διὰ τῶν τροπῶν, καὶ τὸ ὑγρὸν εἲς τὴν ἐναντίαν φύ- 
σιν μετετράπη. Τί δέ; οὐχὶ καὶ τὴν Μωύσέως 9 
ῥάθδον 6 θΘεὸς ἔτρεψεν εἰς ζῶον, ποιήσας Ow, 
ὃν πάλιν µετέστρεψεν elc 403 ῥάθδον ; xal δι αὐτῆς 
δὲ τῆς τραπείσης ῥάθδου τὸ Νείλου ὕδωρ ἔτρεψεν elc 
αἷμα, ὃ «ui πάλιν µετέστρεψεν εἰς ὕδωρ ; ᾽Αλλὰ καὶ 
τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ὄντα, ἐμφυσήματι πνοῆς μετέ- 
στρεψεν εἷς σάρκα, καὶ πάλιν μετέστρεψεν εἷς χοῦν. 
Οὐχὶ δὲ Μωὺσῆς αὐτὸς σὰρξ ὢν εἷς µέγιστον ἐτράπῃ 
φῶς, ὡς μὴ δυνηθῆναι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ ἀντιθλέ- 


Vot αὐτῷ; Πολλῷ οὖν μᾶλλον ὁ θεὸς ἑαυτὸν τρέπειν, 


tl; ὃ βούλεται, δυνατώτατός ἐστιν, 


VII. ἸΑλλ’ ἴσως τις ὑμῶν ἐνόησεν, ὃτι ἄλλος μὲν 
ὑπ ἄλλου γενέσθαι τι δύναται, αὑτὸς δὲ τις ἑαυτὸν, 
εἰς ὃ βούλεται, µετατρέπειν οὐ δύναται, καὶ ὅτι τὸ 
τρέπεσθαι τοῦ γηρῶντός ἐστι xal ἀποθανεῖν [φύσιν] 


ἔχοντος, ἀλλὰ περὶ ἀθανάτων τοῦτο οὐ χρὴ νοµίζειν.. 


Ἡ γὰρ οὐκ ἄγγελοι ἀγήρως Ὁ [ὑπάρχοντες] καὶ 
πυρώδους 
οἳ παρὰ τῷ ᾿Αθραὰμ [ξενι] σθέντες, dv xal τοὺς πό- 
$a ὡς ὁμοουσίων ἀνθρώπων. ἄνθρωποι ἔνιψαν ; ᾽Αλλὰ 
χαὶ τῷ Ἰακώῶ ἀνθρώπῳ ὄντι ἄγγελος ἐπάλαισεν εἷς 
σάρχα τραπεὶς, ἵνα αὐτῷ συγχρωτισθῆναι δυνηθῃ. 
Καὶ ὁμῶς παλαίσας ἐπὶ τὴν ἰδίαν αὐτοῦ φύσιν βου- 
ληθεὶς ἑἐεράπη. Ηδη εἰς πῦρ µεταθαλλόμενος τοῦ Ἰα- 
κὼθ !9 τὸ πλατὺ νεῦρον οὐκ ἔκαυσε μὲν, ἔφλεξε δὲ 
καὶ χωλὸν ἐποίησεν, Ὁ δὲ ἕτερόν τι γενέσθαι, 6 τι 


minum sint, Deo esse attribuenda. Jam quidem 
homines, quibus corpora immutabilia sunt, non 
mutantur, sed indolem habent cum anni tempore 
variandi. Àt non ita Deus; nam illius spiritu ei 
innato arcana vi corpus fit, quale ipse vult. Quod 
eo magis credendum, cum aer per eum, id est per 
incorpoream mentem in eum diffusam, facultatem 
acceperit, ut in liquorem versus et concretus aqua 
fiat, aqua autem concreta inutetur in lapides et 
terram, et lapides confricti ignem accendant. Hoc 
modo aer post translationem et commutationem 
primum quidem aqua factus per conversiones ces- 
sabat in ignem, et. humidum in contrariam natu- 
ram mutabatur. Quid vero? Nonne Deus etiam 
Moysis [virgam in animal vertit, serpentem {8- 
ciens, quem iterum in virgam mutavit? Et ipsa 
illa virga aquam Nili convertit in sanguinem, quem 
redire fecit in aquam. Sed hominem quoque, qui 
limus erat, spiritu inflato in carnem vertit, quam 
itarum mutavit in limum. Sed nonne et Moyses, 
qui caro erat, in maximum permutatus est ignem, 
ita ut filii Israelis eum aspicere non possent ? Multo 
magis igitur Deus semetipsum mutare in quodcun- 
que ei placet potentissimus est. 


VII. At fortassis vertrum aliquis existimat, alium 
quidem fieri aliquid posse per alium, sed ipsum in 
quodlibet se convertere non valere, esseque etiam 
commutari senescentis et morti obnoxii, id quod 
non censendum sit de immortalibus. Nonne enim 
angeli quoque perennes atque ignee substantie 


οὐσίας εἷς σάρκα µετετράπησαν , xal Ὦ caro facti ab Abrahamo hospitio excepti sunt, 


quorum vel pedes ut ejusdem hominum essentie 
homines lavabant? Sed etiam cum Jacobo, qui 
homo erat, angelus luctabatur, in carnem com- 
mutatus, ut posset oum eo conversari. Similiter 
postquam luetatus erat, ex voluntate su& pro- 
priam iterum induit naturam. Jam vero in ignem 
transformatus Jacobi nervum femoris non quidem 
combussit, sed inflammavit claudumque fecit. At- 


VARLE LECTIONES. 
 Νωῦσέος Ο., ** Codicis scripturam ἀγήρως mutare nolui. !9 Ἰαχών Ο. 


455 


S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


456 


tamen is, qui ex voluntate aliud fleri nequit, A θέλει, μὴ δυνάµενος, ὡς ὑποχείμενος τῇ αὐτοῦ φύ- 


utpote subditus ipsius nature, mortalis est; sed 
qui sua ipsius nature imperans potis est fleri quid- 
quid et quandocunque vult, ita ut novus eveniat, 
est immortalis. Quare multa magis Dei potestas 
essentiam corporis quando et in quodcumque vult 
convertit, et similis substantie, non, autem eque, 
commutatione peracta procreat. Ita creator et in 
aliam essentiam commutata in se revertere potest, 
cum ex illius mutatione filius progenitus sine crea- 
toris voluntate aliud qui fleri non possit, nisi ille 
annuat. 

VIII. Hec cum Petrus dixisset, Micheas, et ipse 
ex comitum numero unus : Velim, inquit, a te di- 
Bcere, num etiam bonus eodem modo genitus sit, 
quo malus: si enim equo modo facti fuerint, fra- 
tres mihi esse videntur. Respondit Petrus: Non 
geniti fuerunt simili modo, si me ab inilio dixisse 
recordaris, mali quadruplicem substantiam corpo- 
ris secundum genera divisam a Deo procreatam, 
sed extra eam secundum creatoris voluntatem ad 
mistionem consilium malis gaudens esse tempera- 
tum. Ac ita statuendum substantiam quadruplicem 
ex Deo prolatam ejus quidem esse creaturam, et 
ipsam sempiternam. Cur autem extra essentiam ab 
eo temper&tam congrediens propositum malis gau- 
dens postea gignebatur? Et hao quidem ratione 
neque & Deo, neque.ab alio quodam creatum, sed 
ne ex eo quidem prolatum, neque sponte progres- 
sum eet, neque semper fuit, ut ante mistionem 
essentia, sed mistura secundum Dei voluntatem 
extra exstitit. Quas quidem ita sese habeant opor- 
tere, siepe affirmavimus. Sed bono ex optima Dei 
commutatione nato, nec extra exsistenti mistione, 
filium 9889 contingit οἱ, qui est. Verum hec cum 
scripta non sint, sed nonnisi conjecturis contir- 
mata, haud plane ea ita se habere a nobis compro- 
betur. Nam alias mens ea, que jam omnino preoo- 
cupavit, perquirere cessaret. Atque preterea me- 
inini, hujusmodi res non omnibus, sed solis expe- 
rientia probatissimis mihi esse revelandas. Neque 
sine difficultate de iis mutuo aliquid afflrmetis, 
neque audeatis pronuntiare cum certitudino ineffa- 
bilium cognitionem, sed in silentio tantum rema- 
nete cogitabundi; nam inter loquendum forsan 
is, qui loquitur, peccat inscitia, ponamque dabit, 
cum, etiamsi ad semetipsum, pronuntiaverit silen- 
lio veneranda. 


IX. Que cum Petrus dixisset, Lazarus, qui et 
ipse erat unus ex comitibus: Dic nobis, inquit, 
quomodo hec consentiant: qui rationi consenta- 
neum esse potest, malum ipsum a Deo justo ad 
impios vindicandos constitutum postea inter an- 


σει, θνητός ἐστιν δυνάµενος δὲ τις Ὑενέσθαι, ὅτε 
θέλει, ὃ θέλει, ὡς αὐτῆς τῆς φύσεως δεσποτεύων, 
tlc τὸ νεάζειν ὑποστρέφων, ἀθάνατός ἐστιν. "Όθεν 
πολὺ μᾶλλον ἡ τοῦ θεοῦ δύναμις, ὅτε θέλει 403 τοῦ 
σώματος τὴν οὐσίαν εἰς ὃ θέλει μετατρέπει καὶ ὅμο- 
οὖσιον μὴ παρούσῃ τροπῆ προθάλλει, Ἰσοδύναμον δὲ 
oU. "Ost ὁ μὲν προθάλλων καὶ clc ἑτέραν οὐσίαν τρα- 
πέντα πάλιν ἐφ᾽ ἑαυτὸν τρέπειν δύναται 1, ὁ δὲ προ- 
θληθεὶς τῆς ἐξ ἐχείνου τροπῆς τε καὶ τέχνον ὑπάρχων 
ἄνευ τοῦ προθάλλοντος βουλῆς ἄλλο τι γενέσθαι οὗ 
δύναται, εἰ μὴ ἐχεῖνος θέλει. 

ΥΠ]. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, Μιχαίας 3, καὶ 
αὐτὸς sic τῶν ἑπομένων ἑταίρων, Ἐθουλόμην, ἔφη, 
καὶ αὐτὸς μαθεῖν παρὰ dou, εἰ ὥσπερ ὁ πονηβὸς γέ- 


p ἵονεν, οὕτω Ὑεγένηται xal ὁ ἀγαθός. El δὲ ὁμοίως 


γεγόνασιν, ἀδελφοὶ εἶναί µοι δοκεῖ. Καὶ ὁ ΠΗέτρος: 
Οὐχ ὁμοίως γεγόνασιν, εἴπερ µέμνησαι ὧν ἐν ἀρχῇ 
εἶπον, ὅτι τοῦ πονηροῦ ἡ τετραγενὴς τοῦ σώματος 
οὐσία πεφυλοκρινημένη ὑπὸ τοῦ Oto) προεθλήθη, 
ἔξω δὲ αὐτῆς κατὰ τὴν τὀῦ προθαλόντος βουλὴν ixpá- 
θη * πρὸς τὴν κρᾶσιν d, κακοῖς χαίρουσα προαίἰρε- 
σις. Ὡς νοεῖν, ὅτι θεοῦ μὲν tixvov dj τετραγενὴς ἐξ 
αὐτοῦ προθληθεῖσα οὐσία, fj καὶ αὐτὴ οὐσία del. Λιὰ 
τί ὁ δὲ ἔξω ὑπ αὐτοῦ κραθείσης οὐσίας ἡ συµθεθη- 
κυῖα κακοῖς χαίρουσα προαίρεσις ἐπεγίνετο ; χαὶ od. 
τως οὔτε ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται, οὔτε ὑφ᾽ ἑτέρου 
τινὸς, ἀλλ᾽ οὔτε ἕ ὑπ' αὐτοῦ προθέθληται, οὔτε αὖ- 
τοµάτως προελήλυθεν, οὔτε ἀεὶ Tv, ὡς ἡ πρὸ τῆς 
συγκράσεως οὐσία, ἀλλὰ χατὰ τὴν τοῦ θεοῦ βούλησιν 
ἔξω τῇ χράσει 404 συµθέθηκεν. Καὶ ὅτι ἀνάγχη τοῦθ᾽ 
οὕτως ἔχειν, πολλάκις εἱρήκαμεν. Ὁ δὲ ἀγαθὸς 
ix τῆς τοῦ θεοῦ καλλίστης τροπῆς γεννηθεὶς xal 
obx ἔξω κράσει συμθεθηχὼς τῷ ὄντι χἱὸς ἐστιν. Ηλὴν 
ἐπεὶ ταῦτα ἄγραφα τυγχάνει καὶ στοχασμοῖς πεπι- 
στωµένα, μὴ πάντως ἡ [μῖν] οὕτως ἔχειν βεθαιούσθω. 
Et δὲ µή γε, ὁ νοῦς ὡς πάντως προειληφὼς [τὸ ἆλη- 
θ]ὲς τοῦ ζητεῖν παύεται. Κάκχεῖνά µοι μνημονεύ- 
εται 6, ὅτι τὰ τοιαῦτά [µε πᾶσι]ν οὐ δεῖ λέγειν, ἁλλὰ 
τοῖς μετὰ πεῖραν δοχιµωτάτοις. Οὐ δὲ πρὸς ἀλλήλους 
ῥᾳδίως Ἰαχυρίζεσθαι δεῖ τὰ τοιαῦτα, οὐδὲ τολμᾶν 
ὀφείλετε λέγειν ὡς ἀκριθοῦντες τὴν τῶν ἀποῤῥήτων 
εὕρεσιν, ἀλλὰ σιωπῶντας χρὴ ὀἐνθυμεῖσθαι µόνον * 
ἐν γὰρ τῷ λέγειν ἴσως οὐχ ὡς ἔχων Ἰ à φθεγξάµενος 
ἁμαρτήσεται, xal δίκην ὑφέξει ὡς τολµήσας, κἂν πρὸς 
ἑαυτὸν, φθέγξασθαι τὰ σιγΏ τετιµηµενα. 


ΙΧ.Ταῦτα τοῦ Ἡότρου εἰπόντος, λάζαρός τις τῶν &xo- 
λούθων xal αὐτὸς ἔφη Tijv συµφωνίαν ἡμῖν ciis πῶς 
δυνατὸν, εὔλογον εἶναι,τὸν ὑπὸ θεοῦ δικαίου καταστάντα 
πονηρὸν ὥστε τῶν ἀσεθησάντων εἶναι τιµωρὸν, τοῦτον 
αὐνὸν ὕστερον μετὰ τῶν αὐτοῦ ἀγγέλων σὺν τοῖς 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


: ὅτι ὁ μὲν προθάλλων καὶ εἰς ἑτέραν πάλιν οὐσίαν B ἑαυτὸν τραπέντα δύναται O. * Cfr. supra c. 4. Haud 
e 


dubie aliud nomen reponendum est ex illia que h 
pr. ουτε 0. 5 µνηµονεύετε Ο. Ἰ ἔχον 0. 


8 hom. ir, c. 1. ? κραθείση O. * τίς p. θιὰ τί Ο. 5 οὐδέ 














45 CLEMENTINA. — HOMILL 
ἁμαρτωλοῖς εἲς τὸ σκότος τὸ κατώτερον πέµπεσθαι ; A gelos suos 


καὶ γὰρ val τοῦτο µάέμνηµαι εἰρηκότος αὐτοῦ τοῦ 
Αἰῥασιάλου, Kal à Πέτρος: κἀγὼ, ἔφη, ὁμολογᾶ, ὅτι 
ὀπονηρὸς πονλρὸν οὐδὲν ποιεῖ κατὰ τοῦτο, καθὸ τὸν 
θέντα αὐτῷ νόμον ἐκτελεῖ, Καὶ τοι προαίρεσιν ἔχων 
xx», ὅμως φόθῳ τῷ πρὸς τὸν θεὸν οὐδὲν ἀδίκως 
πρᾶσσει' διαθάλλων δὲ διδασκάλους ἀληθείας εἰς ἐν- 
δραν τῶν ἀκρίτων καὶ διάδολως ὁ αὐτὸς ὀνομάζεται. 
Το δὲ τὸν ἀψευδῆ διδάσκαλον 408 ἡμῶν εἰπεῖν, 
αὐτόν τε καὶ τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ σὺν τοῖς ἁπατη- 
Mey ἁμαρτωλοῖς εἰς τὸ σκότος τὸ κατώτερον ἀπελ- 
Αν, τοιοῦτόν τινα ἔχει λόγον. Ὁ πονηρὸς σκότῳ yal- 
quw κατὰ τὴν κρᾶσιν 3 γεγονῶς, μετὰ τῶν ὁμοδού- 
Ίων ἀγγέλων εἰς τὸ τοῦ Ταρτάρου σκότος κατελθὼν 
Άπας φίλον γὰρ πυρὶ τὸ σκότος. AL δὲ τῶν ἄν- 
Δβώπων ψυχαὶ φωτὸς καβαροῦ σταγόνες οὗσαι, ὑπὸ 
Ἄλυφύλου πυρὸς οὐσίας συμπινόµεναι καὶ αὖσιν τοῦ 
ἀποθενεῖν οὐκ ἔχουσαι, κατ’ ἀξίαν κολάζονται. El δὲ ὁ 
τῆς χαχίας ἡγεμὼν, ἄνθρωπος ὤν, οὐ πέμπεται elc τὸ 
αόιος ὡς μὴ τούτῳ χαίρων, τότε οὗ δύναται 9 ἡ κα- 
wk αὐτοῦ. χαίρουσα κρᾶσις μετασυγκριθῆναι εἰς 
ipeo προαίρεαιν, Καὶ οὕτως ἀγαθὸς συνεῖναι κρι- 
Mea: ταύτη, μᾶλλον, ὅτι, κακοῖς χαίρουσαν λελογ- 
dix pow, αἰτίᾳ τοῦ πρὸς τὸν Θεὸν φόδου οὐδὲν 
περὶ τὸ δοκοῶν τῇ, τοῦ Θεοῦ νόµῳ διεπράξατο. Καὶ 
iri qe τὸ τὴν τοῦ ἀρχιερέως ᾽Λαρὼν ῥάβδον γενέ- 
σαι ὄφιν καὶ πάλιν ἀννιτραπῆναι εἰς ῥάδδον, τοῦτο 


mitti(a) ?1 
ruisse mei 
mo malun 
que ei jus 
hilominus 
magistros 
niatur, et 
verax nost. 
8uos cum 1 
abire, ita 
stionem il 
angelis coi 
nam igni g 
que puri] 
alius gene 
moriundi,: 
Si autem 1 
tenebras, t 
gaudens it 
ita bonus 
mistionem 
rem Dei n 
nonne con 
nis in serg 
ptura mye 
turam ma 


εἰς τὴν τοῦ ποεηροῦ ὕστερον ενησομένην τῆς τροπῆς µετασύγ: 


εροιδήλωσεν s 

Χ. Μετὰ δὲ τὸν Λάζαρον ᾿Ιωσὴφ, ὃς καὶ αὐτὸς elc 
τῶν ἀχολούθων, ἔφη: Ὀρθῶς πάντα εἴρ[ηκας]. Κά- 
μὴ τοῦτο βουλομένῳ μαθεῖν παράσχου: διὰ τί πᾶσι 
τῶν αἰτῶν λόγων [μεταδίδως] ; οἱ μὲν πείθονται, ol 
ἃ ἀπιιθοῦσιν. Καὶ à Πέτρος, Οὐ γάρ εἴσιν, ἔφη, οἳ 
Mq ἐπῳδαὶ, ἵνα πάντως 406 ἀχούσας τις πιστεύ- 
S.T δὲ τινας μὲν πείθεσθαι, τινὰς δὲ μὴ, συν- 
πῶς δείχνυται τὸ αὐτεξούσιον, Ταῦτα εἰπόντα ol 
sire εὐλογήσαμεν. 

XL Καὶ δὴ μέλλουσιν ἡμῖν ἑστιᾶσθαι ὀπεισέδραμέ 
τις λέχων' ᾽Απηπίων à πλειστονίκης σὺν ᾿Αννουθίωνι 
Tv ἁρτίως ἀπὸ Αντιοχείας, καὶ ξενίζεται παρὰ 
Σίμωνι, Ὁ δὲ πατὴρ ἀκούσας xal χαρεὶς ἔφη Πέτρῳ" 
Ei µοι ἐπιτρέπεις, πονεύοµαι προσαγορεύσων ᾿Απ- 
τἶωνα xal ᾿Αγνουθίωνα bx πρώτης ἡλικίας φίλους 
μοι γεγενημένους. Τυχὸν γὰρ ᾿Αννουθίωνα πείσω, 
Κλήμενει διαλεχθῆναι περὶ γενέσεως. Καὶ ὁ Πέτρος, 
Ἐπιτρέπῳ, ἔφη, καὶ ἐπαινῶ τὰ φίλων τε πληροῦντα 


X. Post 
dixit ; Rec 
cupienti h 
nes impert 
autem non 
haud sane 
omnino cr 
aliis non, : 
Heec elocu 

XI. Βίοι 
gressusest 
Annubiont 
ptus est a 
trodixit:$ 
etAnnubic 
amici. For! 
genesi cur 
inquit, et 


µέρη. Ἠλὴν ἑννόει µοι, ὡς κατὰ πρόνοιαν θεοῦ παν- D Verumtamr 


ταχόθεν συντρέχει τὰ πρὸς τὴν σὴν πληροφορίαν ol- 
α[αν ἀποτελοῦντα τὴν ἁρμονίαν. Τοῦτο δὲ εἶπον διὰ 
τὴν ᾿Αννουδίωνος χρησίµως σοι γενομένην ἐπιδημίαν. 
Καὶ ὁ πατήρ" ᾽Αληθῶς συνορῶ τοῦτο ἔχον. Καὶ ταῦτα 
liv ἐπορεύθη πρὸς Σίμωνα i. 

XIL Ἑμεῖς δὲ οἱ συνόντες τῷ Πέτρῳ δι’ ὅλης νυκτὸς 


(a) Matth. xxv, 44. 


plenam pe 
dam omni 
quia Annt 
Rem ita & 
dictis, ad 

XII Nor 


VARLE LECTIONES. 


ουσαν τὴν κρᾶσιν p. χαίρειν κατὰ τὴν χρᾶσιν Ο. * χρίρω T 


al, 
9. Vido usvagiyxpiriv. tà η] Anubionem, Ruf. 
ParaoL. Ga. II. 


Recogn. x, 


LU 


 As9 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


460 


interrogando ob voluptatem atque suavitatem  di- Α ἐπαλλήλως πυνθανόµενοι ὑπό τε ἡδονῆς καὶ χαρᾶς τῶν 


etorum totam noctem vigiles permansimus.Et cum 
jam auroresceret, Petrus me ac fratres meos in- 
tuens,dixit:'Hesito,quid patri vestro visum sit. 
Hoo Petro dieenti pater intervenit, reperitque 
cum nobis de se loquentam.Quem cum morentem 
videret, post salutationem ad 8e ipsum excusandum 
exposuit, quam ob causam foris dormisset. Nos 
vero eum intuentes expavimus,vultum quidem 8i- 
monis videntes, vocem autem Fausti patris nostri au- 
dientes. Et cum eum fugeremus atque exhorrescere- 
mus, obstupuit pater,quod tam austere ac inimice 
cum eoageremus. Solus autem Petrus formam 
ejus naturalem vidit nobisque dixit :Cur exsecran- 
tes refugitis a patre vestro? Cui nos una cum ma- 
tre respondimus : Simon iste nobis esse videtur, 
vocem habens patris nostri.Et Petrus dixit : Vobis 
quidem vox ejus preestigiis non mutata sola cogno- 
goitur ; verum oculis meis non fascinatis vultus quo- 
que, qualis est,apparet, non Simonis, sed Fausti 
patris vestri, Tum jam patrem respexit eique dixit : 
Propria facies illis in te non apparet, sed Simonis 
protervissimi nobisque inimicissimi. 

XIII. Hec Petro loquente advenit quidam ex iis, 
qui Antiochiam premissi fuerant,eique dixit :Scire 
te volo, mi domine, Simonem, Antiochie publice 
multa prodigia edentem, maguim {9 appellare ao 
prestigiatorem, incolasque ad tantum excitasse 
odium, ut quivis desiderio anhelet vel carnibus 
iuis vescendi.Quapropter nos, premissi eum fra- 
tribus nostris Simoni 8 te adjunctis, cum civitatem 


λεγομένων νήφοντες ἐνυκτερεύσαμεν. δη δὲ πως 
νυχτὸς ὑπαυγαζομένης, Πέτρος ἐμθλέψας ἐμοί τε καὶ 
τοῖς ἀδελφοῖς µου, ἔφη" Διαπορῷ, τί ἔδοξε τῷ ὑμετέρῳ 
πατρί. Kai λέγοντος τοῦτο ἦκεν ὁ πατὴρ αὗτόθι, τὸν 
Πέτρον ἡμῖν περὶ αὐτοῦ διαλεγόµενον χαταλαθών' xal 
ἀθυμοῦντα ἴδὼν προσαγορεύσας ἀπελογήσατο, δι ἣν 
αἰτίαν ἔξω χεκοίμηται. Ἡμεῖς δὲ ἐμθλέποντες αὐτῷ 
ἐξεστήκειμεν, τὸ εἶδος Σίµωνος ὁρῶντες, φωνῆς δὲ τοῦ 
πατρὸς ἡμῶν ἀκούοντες Φαύστου. Καὶ 407 δὴ φευ- 
γόντων ἡμῶν αὐτὸν 1* καὶ στυγούντων ἐξεπέπληχτο ὁ 


πατὴρ ἐπὶ τῷ οὕτως ἀπηνῶς καὶ ἐχθρῶς αὐτῷ χρῆσθαι. — 


Μόνος δὲ Πέτρος τὴν κατὰ φύσιν αὐτοῦ ὁρῶν μορφὴν 
πρὸς ἡμᾶς ἔφη' Τίνος ἕνεκα βδελυσσόµενοι ἀπωθεῖσθε 
τὸν ὑμέτερον πατέρα; Ἡμεὶς δὲ καὶ ἡ µήτηρ ἔφαεν' 
Σίµων ἡμῖν οὗτος φαίνεται φωνὴν ἔχων τοῦ ἡμετέρου 
πατρός. Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη Ὑμῖν μὲν d$ ἀμάγευτος 
αὐτοῦ φωνλ µόνη γνώριµός ἐστιν, ἐμοῦ δὲ τοῖς ἅμα- 
γεύτοις ὀφθαλμοῖς καὶ τὸ εἶδος αὐτοῦ ὡς ἔστιν ὁρατὸν, 
ὅτι µή ἐστι Σίµων, ἀλλὰ Φαῦστος ὁ ὁμέτερος πατήρ. 
Τότε δὴ προσεμθλέφας xal τῷ πατρὶ ἔφη: [Ἴδι]όν 
σου εἶδος αὐτοῖς οὗ φαίνεται, ἀλλὰ Σίµωνος τοῦ ἆσε- 
θεστάτου καὶ ἡμῖν [ἐχθίστου]. 

XIII. Ταῦτα τοῦ Πέτρου διαλεγοµένου ἔπεισῄει τις 
τῶν προόδων ἀπὸ τῆς ᾿Αντιοχείας [ὑποστραφεὶς] λέ- 
γων Πέτρῳ' Εἰδέναι σε θέλω, χύριξ µου, ὅτι Σίμων 
ἐν τῇ ᾽Αντιοχείᾳ δηµοσίᾳ πολλὰ τεράστια ποιῶν µάγον 
σε !3 ὀνομάζων xal γόητα καὶ πρὸς τοσοῦτον αὐτοὺς μῖ- 
σος παρεσκεύασεν, ὡς γλίχεσθαι πάντα ἄνθρωπον τῶν {9 
ἐκεῖ ἐπιδημησάντων σαρκῶν αὐτῶν ἀπογεύσασθαί 
σου. 'Οθὲν ἡμεῖς ol πρόοδοι μετὰ τῶν ὑπὸ σοῦ τῷ Σίµω- 


vehementercontra tecommotam videremus,oocculte C νι ὑποθεθλη µένων ἀδελφῶν ἡμῶν, πολὺ κατὰ σοῦ βρύ- 


convenimus, quid fleri oporteret considerantes. Et 
cum incerti hesitaremus,Cornelius centurio,quem 
Caesares Domiuus a demone liberavit, ab impera- 
tore ad provincie prefectum missus supervenit. 
Qui & nobis clam accersitus 8ο de causa moestitie 
nostre certior factus et ut juvaret rogatus prom- 
ptissime promisit se eum fugaturum, si quidem 
coptum ipsi adjutaremus. Cumque polliciti esse- 
mus sedulo nos omnia facturos: Ego, inquit, per 
multos meos amicos evulgabo me venisse ad eum 
capiendum, cum (00988; multis magis sublatis 
de eo certior factus me ad id misisset, ut et 
ipsum eodem modo, quo prius prestigiatores, 
puniret. Bt qui ex vestris cum eo versantur, quasi 


occulte undicunque audierint, referant ei, me ad ῃ 


capiendum eum esse emissum. Quibus auditis for- 
tasse pavore correptus aufugiet. Cum aliud quid 
facere cogitaremus, simul ita evenit. Etenim oum 
et ex multis alienis clam nuntiautibus, tanquam 
ingens beneficium ipsi conferrent, et insuper ex fa- 
miliaribus nostrorum simulatis illud audivisset et 
hano esse suorum sententiam putaret, sibi caven- 
dumesse cognovit. Antioohia igitur aufugiens cum 


χουσαν τὴν πόλιν ἑωραχότες, χρύφα clc τὸ αὐτὸ γενό- 
µενοι σκοποῦμεν 19, τί χρὴ ποιεῖν. Καὶ δὴ ἐν ἀπορίᾳ 
ἡμῶν ὄντων ἐπεδήμησε Κορνήλιος ἑκατόνταρχος, ὑπὸ 
Καΐσαρος, πεμφθεὶς πρὸς τὸν τῆς ἐπαρχίας ἠγούμενον, 
ὃν ἐν Καισαρείᾳ δαιμονῶντα «408 ἰάσατο ὁ Κύριος. 
Οὗτος μεταπεμφθεὶς ὑφ᾽ ἡμῶν χρύφα xai τῆς ἀἆθυ- 
μίας τὴν αἰτίαν παρ) ἡμῶν μαθὼν xal βοηθεῖν ἀξιω- 
θεὶς προθυµότατα ὑπέσχετο φοθήῄσας φυγαδεύειν αὖ- 
τὸν, idv γε αὐτοῦ τῷ ἐγχειρήματι ὑπουργήσωμεν . 
Ἡμῶν δὲ ἑτοίμως πάντα ποιήσειν ὑποσχομένων ἔφη" 
Ἐμοῦ διὰ πολλῶν φίλων xpóoz εἰς σόλληψιν αὐτοῦ 
ἐληλυθέναι περισκοποῦντος xal ζητεῖν αὐτὸν φάσκον- 
τος,χαθότι Καΐσαρ πολλοὺς μάγους ἀνελὼν xal τὰ κατ) 
αὐτὸν μαθὼν ἔμὲ ἐπὶ τὴν αὐτοῦ ζήτησιυ ἔπεμψεν, 
ὅπως xai αὐτὸν ὡς καὶ τοὺς πρὸ αὐτοῦ µάγους κολάσῃ. 
Καὶ οἱ ὑμέτεροι ol συνόντες αὐτῷ ὡς δὴ χρύφα ποθὲν 
ἀκηκοότες προσαναφερέτωσαν , ὡς ἐμοῦ ἕνεκα τοῦ συλ- 
λαθεῖν αὐτὸν ἀπεσταλμένου. Καὶ τυχὸν ταῦτα 18 ἀχούσας 
φοθηθεὶς φεύξεται. Ἐπεὶ τοίνυν ἕτερόν τι ποιεῖν ἔπε- 
νοήσαµεν, ὁμῶς οὕτως ἐγένετο. Ὑπό τε γὰρ πολλῶν 
τῶν ἔξω εἰς τὰ μεγάλα αὐτῷ χαριζοµένων λάθρα λε- 
όντων, ἔτι δὲ xal τῶν ἔνδον ὁποθλητῶν ἡμετέρων 
ἀκηκοὼς xai ὡς παρ) ἰδίῶν γνώµην εἴἰληφὼς ὅπο- 


VARLE LECTIONES. 


1? Ita scripsi ο. Ruf. x, 53, αὐτῶν 0. 1$ τε O. !* τήν Ο. 15 σκοποῦ καί O, in quo subinde repetuntur vbb. 


πολὺ κατὰ σοῦ βρύχουσαν. 1€ αὗτόν 0. 





. e . . x 
μέχρις ἂν εἴδωμεν, εἰ τῆς κατὰ σοῦ διαθολῆς i 
ἀπόντος ὁπολῆσαι δυνήσονται. 

XIV. Ταῦτα τοῦ προόδου ἀπαγγείλαντος, 
τρος τῷ πατρὶ προσεµθλέψας ἔφη: ᾿Ακούεις, 4 
ὑπὸ Σίμωνος τοῦ Μάγου ἡ µεταµόρφωσίς σου y 
ὡς ἤδη φαίνεται. Καΐσαρος γὰρ νοµίσας ἐπὶ 
«090 αὐτὸν ζητεῖν, φοθηθεὶς ἴφυγε τὴν ἔαυτ 
περιθεὶς µορφὴν, ὅπως ἀποθανόντος σου «oi 
τέκνοις ἡ λύπη Ὑένηται, Ταῦτα ὁ πατὴρ ἆ 
κλαίων καὶ ὀδυρόμενος ἔφη: ᾿Ορθῶς ἑστοχάα. 
τρε. ᾽Αννουδίων !? [γὰρ οἰκεῖός] μού µε φιλῶν | 
ριωδῶς τὴν ἐπιδουλὴν ἐξέφηνεν. Καὶ οὐκ ἐπίσι 
à ταλαίπωρος], ἐπειδὴ τοῦ παθεῖν ἥμην ἄξιος. 

XV. Ταῦτα τοῦ πατρὸς εἰπόντος μετ' οὗ πολὶ 
νουδίων λθε] πρὸς ἡμᾶς τὴν Σίµωνος ἡμῖν 
φυχὴν, καὶ ὡς αὐτῆς νυκτὸς ἐπὶ Ἰουδαίαν dp 
Έδρε δὲ τὸν πατέρα ἡ μῶν κοπτόµενον καὶ μετὰ 
μῶν λέγοντα" Οἴμοι, οἴμοι ὁ τάλας, μάγον 
ἀκούων ἡπίστουν. Ὁ ταλαίπωρος πρὸς µίαν i 
ἐπιγνωσθεὶς συµδίῳ καὶ τἶχνοις ταχέως ἐπὶ τὴ; 
τέραν τῆς ἀγνοίας ἦλθον συµφοράν. Καὶ ἡ 
ὀδυρομίνη τὰς τρίχας κατίτιλλεν. Ἡμεῖς 8 
τῆς τοῦ πατρὸς ἀλλοιώσευς ἁδημονοῦντες ἐστὶ 
ὅτι ποτὶ ἦν συννοῆσαι μὴ δυνάµενοι. ᾿Αννουθ. 
ταῦτα ἀχούων καὶ ὁρῶν ἀχανὴς ἔστη. Ὁ δὲ | 
ἡμῖν τοῖς τέχνοις ἐπὶ πάντων ἔφη" Πιστεύσατὶ 
οὗτός ἐστι Φαῦστος ὁ πατὴρ ὑμῶν. Ad δὴ 
ὑμῖν, ὡς πατρὶ προσέχει. Παρίξει γὰρ à Gb 
φασίν τινα, δί ἧς τὴν Σίμωνος ἀποδυσάμενος | 
τὴν τοῦ πατρὸς ὑμῶν προδήλως ἀναδείξει md 
Ταῦτα ἡμῖν εἰπὼν καὶ τῷ πατρὶ προσθλέψας ἔφι 
σοι ἐπέτρεψα, προσαγορεῦσοι ᾽Αππίωνα καὶ ᾿, 
θίωνα, ἐπειδὴ ἐκ παίδων σοι φίλους εἶναι ὁμο; 
οὐχὶ Σίµωνι τῷ Μάγῳ συνομιλεῖν. 

410 XVI. Καὶ ὁ πατήρ, Ἅμαρτον, ἔφη, ὁμι 
Καὶ ᾿Αννουδίων" Καὶ αὐτὸς ἐγὼ, ἔφη, σὺν αὐτῷ 
σου, συγγνῶναι γέροντι εὐχενεῖ καὶ ἀγαθῷ i 
μένφ. Παίγνιον γὰρ γέγονεν ὁ δυστυχἠς τοῦ 
Δσήτου. Πλὴν ὡς γέγονε !* φράσω. Ὁ ἀγαθὸς 
ἆλθε προσαγορεύσων ἡμᾶς, Ἐευγχάνομεν δὲ 
pac κατὰ ταυτὸν οἱ ἐκεῖ παρόντες ἀχούοντες 
we, ὃς ἀποδιδράσκειν ἤθιλε αὐτῇ νυκεὶ dx 
Ἱπιδημήσειν ποθέν τινας ἐνταῦθα τῇ Λαοδικεἰ 
προσταχῆς βασιλικῆς ζητοῦνεας αὐτόν. Φαύο 
εἰσιόνει τὸν ἴδιον θυμὸν ἐπέσερεφε ?! φήσας 
πρὸς hpc ἁλῶν αὐτὸν ἑλθόντα συμμετασχεῖ 
ποιήσατε" ἐγὼ δὲ µύρον τι σκευάσω, ἵνα δει 
καὶ ἀναλαδών τι ἴδιον χρίσας πρόσωπον τὴ 
πᾶσιν ἔχειν δόξῃ "" µορφήν. Ὑμεῖς δὲ βοτάνηι 
Uinc προεναλειψάµενοι ὑπ' ἐμοῦ οὐκ ἁπατη! 
ὑπὸ τῆς τένης M" αὐτοῦ μορφῆς, πλὴν τοῖς 
πᾶσιν ὁ Φαῦστος δόξει εἶναι Σίµων. 








γι 

17 Αννοθίων (sio) Ο. "3 πάλαι Ο. !* έρω' 
Εα[.ς, 68. t i. OQ. tf Sic η 
grammatice forte ent conaultum. Ep. Para 


XVII. Que cum ille predixisset : Quodnam, in- Α 


quam, tibi lucrum veniet ex hujuscemodi machi- 
natione ? AcSimon respondit : Primum quidem,illo 
capto, qui me quaerunt, investigatione contra me 
inita desistent. Si vero etiam manu regia sublatus 


. fuerit, magnopere lugebunt filii ejus, qui me dere- 


licto ad Petrum sese contulerunt,eique collaborant. 
Jam enim tibi,Petre,verum confiteor,timore Simo- 


nis mej;esseimpeditum,quominus Fausto heo signi- 


ficarem.Verum enimvero ne tempus quidem Simon 
nobis dedit secretius colloquendi;alias pravum Si- 


" monis consilium ei patefecissem. Interea media 


nocte exsurgens Simon Judeam fuga petiit cum 
comitibus Appione et Àthenodoro. Tuncego vale- 
tudinis incommoda flnxi, ut domi remanens post 
illorum profectionem celeriter eum ad suos remit- 


' terem, si forte apud vos aliquo modo posset occul- 


tari, ne a Simonis investigatoribus captus ejus looo 


' regio odio periret. Itaque nocte intempesta eum ad 


vos .misi,sollicitusque noctu perveni, ut eum vide- 
rem ac velocius redirem,priusquam supervenirent, 
qui Simonem comitati sunt. Et conversus ad nos: 
Ego Annubion, inquit, patris vestri verum video 
vultum,quippe qui & Simone perunctus fuerim,sic- 
uti antea enarravi, ut vera Fausti facies meis ocu- 
lis appareret.Unde stupeo atque admiror Simonis 
magiam, quod vos circumstantes patrem veslrum 
non agnoscitis.Flentibus autem patre et matre no- 
bisque ipsis de communi calamitate, commisera- 
tione commotus flebat et Annubion. 


XVIII. Tum Petrus patri vultum se restituturum 
nobis promisit ad eum dicens : Audivisti, Fauste, 
qu& ad nos spectant. Si ficta in te vultus imago 
utilis nobis fiat et tu nos adjuveris ad ea,que man- 
dabo, tunc propriam tibi restituam faciem,si prius 
feceris que tibi jussero. Áo patri dicenti: Que- 
cunque possum, lubenter perficiam, si modo meis 
effigiem meam reddas,Petrus respondit : Ipse auri- 
bus tuis audisti ex iis,qui a me premissi Antiocha 
redierunt, quomodo Simon illic versatus multitu- 
dinem vehementer contra me excitarit, magnum et 
cede pollutum,deceptorem et prestigiatorem me 
nuncupans, ita ut vehementer cupiant illic omnes 
vel carnibus meis vesci.Fac ergo que tibi preci- 


piam, et, Clemente apud me relicto, cum uxore p 


tua et Faustino ac Faustiniano, filiis tuis, duc nos 
Antiochiam. Erunt autem tecum et alii quidam, 
quos ad adjuvandum meum consilium idoneos cre- 
didero. 


XIX. Quando igitur simul cum iis Antiochie ver- 
garis et Simon quidem esse videris, palam predica 
ponnitentiam tuam, atque dic : Ego Simon vobis 


463 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 464 


XVII. Ἐκείνου δὲ ταῦτα προλέγοντος ἔφην Τί νῦν 
σοι ix τῖς τοιαύτης μηχανῆς ἐστι χέρδος; Καὶ ὁ 
Σίμων ἔφη' Πρῶτον μὲν συλλαθόντες αὐτὸν οἱ ἐμὲ 
ζητοῦντες παύσονται τῆς xaT ἐμοῦ ζητήσεως, El δὲ 
καὶ ὑπὸ βασιλικῆς Χχειρὸς ἀναιρεθείη, μέγιστον πὲν-- 
θος Έξουσιν ol τούτου παΐδες, ol τινες ἐμὲ χαταλι- 
πόντες, προσφυγόντ[ες τῷ Πέτρῳ] συνεργοῦσιν. NOv 
γάρ σοι͵ ὦ Πέτρε, ὁμολογῶ τὰ ἀληθῆ, ὅτι ἐφοθούμην τὸν 
[Σίμωνα, τῷ 4121 Φαύὐ[στῳ τοῦτο μηνύειν 33, ἀλλ» 
οὐδὲ χαιρὸν ἡμῖν ὁ Σίµων ἐδίδου πρὸς τὸ ἰδιάζειν' 
[εἰ μὴ] 35 αὐτῷ τὴν Ex τοῦ Σίμωνος xax)v ἂν ἔφηνα 
βουλήν. Πλὴν ἐν µέσῃ γε νυκτὶ ἀναστὰς ὁ Σίµων τὴν 35 
ἐπὶ Ἰουδαίαν ἐποιεῖτο φυγἣν, προπεµπόµενος ὑπό τε 
Αππίωνος καὶ ᾿Αθηνοδώρου, Τότε ἐγὼ δυσαρέστως 
ἔχειν τὸ σῶμα ὑπεκρινάμην, ὅπως µείνας μετὰ τὸ 
ἐκείνους πορευθῆναι εὐθὺς αὐτὸν ἐπὶ τὰ ἑαυτοῦ imav- 
ελθεῖν ποιήσω, st που δύναιτο παρ) ὑμῖν χρυπτό- 
µενος λανθάνειν µήπως ὑπὸ τῶν Σίμωνος ζητούντων 
Qc Σίμων ληφθεὶς ὑπὸ βασιλικῆς ὀργῆς ἀποθάνῃ. 
᾽Αωρίας οὖν αὐτὸν ἐξαπέστειλα πρὸς ὑμᾶς, καὶ κηδό- 
µενος αὐτοῦ νύχιος ἦλθον ὀψόμενός τε αὐτὸν xal τά- 
χιον ἀπελευσόμενος, πρὶν τοὺς πέµψαντας [τὸν Σίµω- 
να] ἐπανελθεῖν 3. Καὶ προσθλέψας ἡμῖν ἔφη: "EO 
᾿Αννουδίων τὴν τοῦ πατρὸς ὑμῶν ἀληθῆ μορφὴν ὁρῶῷ 
ἐναλειψάμενος ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ Σίμωνος, ὡς προιδι- 
ηγησάµην 3 ἵνα τοῖς ἐμοῖς ὀφθαλμοῖς f) ἀληθὴς Φαύ- 
στου Φφαΐνηται µορφή. Ἐκπεπληγμένος οὖν σφόδρα 
θαυμάζω τὴν Σίµωνος µαχείαν, ὅτι ἑστῶτες τὸν ὑμέ- 
τερον οὐ γνωρίζετε ** πατἑρα. Κλαιόντων δὲ τοῦ τε 
πατρὸς καὶ τῆς μητρὸς καὶ ἡμῶν αὐτῶν ἐπὶ τῇ xot- 
νῃ πάντων ἡμῶν συμφορᾷ, συµπαθήσας xai ó 'Av- 
νουθίων ἐδάκρυσεν. 

XVIII. Τότε καὶ ὁ Πέτρος τῆς τοῦ πατρὸς μορφῆς τὴν 
ἀποχκατάστασιν 433 ἡμῖν ἐπηγγείλατο εἰπὼν πρὸς 
αὐτόν Ἠκουσας, d Φαῦστε, τὰ καθ ἡμᾶς. Ὅταν 
οὖν ἡμῖν χρήσιμος ἡ περικειµένη σοι πλάνος μορφὴ 
γένηται xal ὑπουργήσῃς ἡμῖν, πρὸς ἃ κελεύοµεν, τότε 
κἀγώ σοι τὴν ἀληθινήν σου μορφὴν ἀποδώσω πρότερον 
ποιῄσαντι τὰ παρ᾽ ἐμοῦ σοι λεγόμενα. Τοῦ δὲ πατρὸξ 
εἰπόντος: Hav 6 τι ἄν uot δυνατὸν Jj προθυµότατον 
ποιήσω, μόνον τὴν ἐμὴν τοῖς ἐμοῖς ἀπόδος µορφήν’ ὁ 
Πέτρος ἀπεκρίνατο' αὐτὸς ἴδίοις ὡσὶν ἀχήχοας τῶν 
προόδων µου ἀπὸ Αντιοχείας ἐληλυθότων καὶ εἰπόν- 
των, ὡς ἐκεῖ γεγονὼς ὁ Σίµων ἰσχυρῶς τοὺς ὄχλους 
xat' ἔμου παρώξυνε, µάγον xal µιαιφόνον, πλάνον τε 
καὶ γόητα ἀποκαλῶν ἐπὶ τοσοῦτον, ὡς γλίχεσθαι πάν- 
τας τοὺς ἐκεῖ τῶν ἐμῶν ἀπογεύσασθαι σαρχῶν. Ἡοιή- 
σεις οὖν, ὡς ἐγὼ λέγω, καταλιπὼν Κλήμεντα παρ) 
ἐμοὶ καὶ προαγαγὼν ἡμᾶς sie ᾿Αντιόχειαν μετὰ τῆς 
συµθίἰου σου, ἔτι δὲ Φαυστίνου xal Φαυστινιανοῦ τῶν 
υἱῶν σου. Συνέσονται δὲ σοι καὶ ἄλλοι τινὲς, οὓς ἐγὼ 
κρίνω δυνατοὺς ὑπουργῆσαι τῷ ἐμφ θελήµατι. 

XIX. Μετὰ τούτων ἐν τῇ ᾿Αντιοχείᾳ [γενόμενος], 
ἐν ὅσῳ ὡς Σίμων φαίνῃ, δηµοσίᾳ χήρυξον τὴν σεαυ- 
τοῦ µετα [μέλειαν εἴπών'] Ἐγὼ Σίµων ταῦτα ὑμῖν 


ΥΛΗΒΙΑ: LECTIONES. 


v ἔφηνα idem. 


ἐφάνη 


35 ὅτι ἐροβούμην τότε, "e Φαύστῳ τοῦτο μηνύειν Huf. 5 Codicis lacuna desinit in litt. piv. Tum 
Alius conjectaverit : [ἴσως συνόντων ἡ] μῶν αὐτῷ τὴν ix τοῦ Σίμωνος κακὴν ἂν 


ἐφάνη βουλήν. 3 τόν O. 39 ἐπανελθών Ο. "ἳ ὧν προδιηγήσαµεν p, ὡς προεδιηγησάµην Ό, 3 γνωρίζω 0. 





A.— 


χηρύσσω ὁμολογω» "B, ἀδίκως χαταψεύ Ισασθαι τὰ τοῦ À & 


Ἠέτρου: οὗ Ἱάρ] ἐστι πλάνος, οὐ µιαιφόνος, οὐ Ὑόης, 
οὐδὲ ὅσα ποτὲ φαῦλα περὶ αὐτοῦ λέγων ἔφθανον ὑπὸ 
eeu) ἐλαυνόμενος. Δέομαι ὑμῶν αὐτὸς ἐγὼ, ὁ τοῦ 
πρὺς ὁμᾶς µίσους αἴτιος αὐτῷ γεγονὼς, παύσασθε 
μιαῖντες αὐτόν" τοῦ γὰρ ὑπὸ Θεοῦ πρὸς σωτηρίαν κό 
σµου ἀπεσταλμένου ἀληθοῦς προφήτου 438 ἀληθής 
ἔστιν ἀπόστολος. Διὸ καὶ αὐτὸς συµθουλεύω, αὐτῷ ὑμᾶς 
πείθεσθαι περὶ ὤν κηρύσσω, ἐπεὶ πᾶσα ὑμῶν ἡ πόλις 
ἄρδην ἀπολεῖται. Av Sy δὲ αἰτίαν ὑμῖν ταῦτα ὡμολό- 
ques, εἰδέναι pac θέλω. Ταύτης τῆς νυκτὸς ἄγγελοί 
µε τοῦ θεοῦ, τὸν ἀσεθῆ, ὡς ἐχθρὸν ὄντα τῷ τῆς dÀn- 
θείας χήρυχι, δεινῶς ἐμαστίχον. Παρακαλῶ οὔν, 
μηδ' ἂν αὐτὸς ἐγὼ ἄλλοτε ἐπελθὼν κατὰ Πέτρου bmi- 
χειρῶν λέγω, μὴ ἀποδέξησθέ µε. Ἐξομολογοῦμαι 
τὰρ ὑμῖν: ἐγὼ μάγος, ἐγὼ πλάνος, ἐγὼ γόης. Ἔξι- 
στι γὰρ ἴσως, µετανοίᾳ ἀπολῦσαι τὰ προπεπραγμένα 
pot ἁμαρτήματα. 

XK. Ταῦτα τοῦ Πέτρου ὁποτιθεμένου, Οἶδα, ἔση 
ὁ πατὴρ, ὅ τι βούλει. Ai μὴ κάµνε. Ἐμοὶ γὰρ οὐχ 
ἅττον µελήσει ἐκεῖσε ἐλθόντι διαλεχθῆναι, ἃ χρὴ περὶ 
σοῦ διαλέγεσθαι. Kal à Πέτρος πάλιν ὑπετίθετο: ὅταν 
οὖν νοήσῃς τὴν πόλιν µεταβαλομένην τοῦ μίσους, 
ἐπιθυμοῦσαν δὲ ἰδεῖν ἡμᾶς, πέµψας δήλωσόν pot, καὶ 
αὐτόθι ἐπικαταληψόμεθά σε. Γενόμενος δὲ ἐκεῖ αὐθή- 
µερον τὴν ἀλλοτρίαν σου μορφὴν ἀπελάσαε τὴν civ 
τοῖς σοῖς xal πᾶσι τοῖς Άλλοις ἁπλανῶς φαίνεσθαι 
ποιήσω. Ταῦτα εἰπὼν συνεῖναι αὐτῷ τοὺς υἱοὺς, ἀδελ-. 
φοὺς δὲ ἐμοὺς ἐποίησε καὶ Ματτιδίαν 39, τὴν μητέρα 
ἡμῶν, καὶ τῶν Ἠνησιωτέρων τινὰς συναπέρχεσθαι 
κέλευσεν. Ἡ δὲ µήτηρ συναπελθεῖν αὐτῷ ὀκνηρῶς 


εἶδε λέγουσα 51. Μοιχὰς γὰρ εἶναι δοκῶ τῇ Σίµωνος C 


5 συνοῦσα μορφῇ. Εἰ 8 dpa συναπέρχεσθαι αὐτῷ dvay- 
Χασθήσομαι, ἀδύνατον ἐπὶ τῆς αὐτῆς τύχης κλίνης 31". 
αυγκατακλιθήσεσθαι. Οὐκ οἶδα δὲ, ei καὶ συναπελθεῖν 
αὐτῷ πεισθήσοµαι. Ὀκνοῦσαν δὲ αὐτὴν ἀπελθεῖν 434 
ὁ Αννουθίων προέτρεψε αὐτὴν εἰπών' Πείσθητι ἐμοί τε 
xai Πέτρῳ καὶ αὐτῇ, δὲ τῇ φωνῇ, ὅτι [Φαὔστός] ἐστιν, ὁ 
σὸς σύµδιος, ὃν οὐκ ἔλαττόν σου ἀγαπῶ. Kei αὐτὸς 
αὐτῷ συμ[πορεύσοµαι]. Ταῦτα τοῦ ᾿Αννουδίωνος εἲ- 
πόντος, fj µήτηρ συνελθεῖν ὑπέσχετο. 

ΧΧΙ. Ὁ δὲ Πέτρος [ἔφη]. Δικαιότατα ὁ θεὸς τὰ 
πράγματα ἡμῶν οἰκονομεῖ, Ἔχομεν γὰρ μεθ) ἡμῶν 
Ἀννουθίων[α ἀστρολ]όγον. Οὗτος γὰρ ἡμῖν im- 
δηµήσασι τῇ ᾿Αντιοχεί περὶ γενέσεως τοῦ λοι- 
ποῦ d« φίλος γνησιώτερον διαλεχθήσεται. Καὶ δὴ 














t 
h 
n 
1 
Lu 
D 
El 
n 


e 
a 
τὶ 
e 
e 
n 


li 
k 


li 
e 
q 
ti 
v 
m 


[i 
f 
u 
j 
e 
S 


lit 
gi 
m 
su 


πατρὸς ὑπὸ νύκτα μεθ᾽ ὤν ἐκέλευσε libvpoc σὺν ) cu 


τῷ ᾿Αννουδίωνι ὁρμήσαντος ἐπὶ τὴν Δλησίον Αντι m 
χειαν, ὄρθρου τῆς ἄλλης ἡμέρας πρὶν προελθεῖν Πέ- — ta 
τρον ἐπὶ τῷ διαλέγεσθαι, ἐπανῆλθον elc τὴν AaoBl- οἱ 
} χειαν τὸν Σίμωνα προπέµψαντες Αππίων καὶ Ἀθη- — te 
| νόδωρος ἐπιζητοῦντες τὸν πατέρα. Ὁ δὲ μαθὼν bd- in 
| λευσεν αὐτοὺς εἰσέρχεσθαι. Εἰσθάντων δὲ καὶ καθε — es 
αβέντων καί, Ποῦ Φαῦστος; εἰπόντων, ἀπεκρίνατο — nt 
Πέτρος: Οὐκ ἴσμεν αὐτῆς yàp ἑσπέρας πρὸς ὑμᾶς τα 
ἐλθὼν οὐχέτι τοῖς οἰχείοις ἐφάνη" χθὲς δὲ ὄρθρου καὶ qt 
VARLE LECT! 


3 ὁμολοχοῦν Ο. 39 Ματθιδίαν O. ?! λέγουσα supplevi 


τόλης xal κλίνης 


461 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


468 


el in mentem venerit,Faustum se esse contestanti. A Σίμων αὐτὸν ἐζήτησεν, καὶ ἐπεὶ μηδὸν ἀπεχρινάμεθα 


Quod cum nemo crederet, flens et dolens minaba- 
tur, occisurum semetipsum et versus mare prope- 


'ravit. 


XXII. Que cum Appion ejusque comites audis- 


'. gent, ululatu edito plangebant dicentes : Cur eum 


non excepistis ? Et cum Athenodorus mihi dicere 
vellet : Iste Faustus erat, pater tuus, Appion pre- 
yeniens : Comperimus, inquit, a quodam, incidisse 
eum in Simonem exhortantem,ut Petro relicto co- 
mes sibifieret, eique promisisse, veritatem se re- 
velaturum, ipso Fausto eum obsecrante, filios guos 


' ge posthac nunquam velle videre,quippe qui Judei 
.faoti essent.Que cum audissemus, eum querendi 


causa huc venimus. Sed quia hio non reperitur, 
verum dixisse videtur, qui retulit, que vobis prius 


''" enuntiavimus. Ego autem Clemens, perspecto Pe- 


tri consilio, seminandi in illos suspicionem,senem 


n apud ipsos sibi esse querendum, ut timore repleti 


fugerent, ad adjuvandum ejus consilium concurri 


." Appioni dicens :Audi, Appion charissime:Nos, que 
. bono esse credimus, etiam patri tradere studemus. 


Qus si accipere nolit, sed potius nos exseorans fu- 
git, durius aliquid eloquar : etiam nos de eo non 
curamus. Que cum enuntiassem, quasi crudelita- 
tom meam egre ferentes abierunt et Simonis vesti- 
gia, ut crastino die comperimus, quam celerrime 
insequentes Judeam petierunt. 


XXIII. Interea cum decem preteriissent dies,ve- 
nit quidam Antiochia a patre missus nuntiang,quo- 
modo palam Simonem cum ipsius vultu acousans 
Petrumque laudibus extollens toti Antiochenorum 
civitati desiderium injecerit illum videndi. Ex quo 
omnes cupere dixit, eum secum habere. Nonnullos 
autem ob nimium erga Petrum amorem in patrem 
Bmvientes Fausto ut Simoni adeo manus injicere 
velle. Propterea eum timentem, ne perimeretur, 
Btatim misisse, qui Petrum rogaret, ut ad eum fe- 
Stinaret, si vivum vellet et amori civitatis super- 
abundanti opportune appareret. Quibus cognitis 
Petrus ad deliberandum in concione multitudinem 
coegit,et,episcopo ex comitibus ordinato,postquam 
per tres dies Laodicesm,baptizaverat atque sanave- 
rat, ad vicinam Antiochiam pergere properavit. 


πρὸς αὐτὸν, οὐκ οἶδα, τί ἔδοξεν 3 αὐτῷ Φαῦστον ἔαυ- 
τὸν εἰπόντι, M?) πιστευθεὶς δαχρύων καὶ κοπτόµενος 
ἀποκτείνειν ἑαυτὸν ἀπειλήσας ὣς ἐπὶ θάλασσαν ὥρ- 
µησεν. 

XXII. Ταῦτα ἀχούοντες ὅ «s ᾽Αππίων καὶ ol σὺν 
αὐτῷ ἐπολολύξαντες ἐκόψαντο λέγοντες' Διὰ τί οὐ πα- 
Ρρεδέξασθε αὐτόν; Καὶ Gua τῷ βούλεσθαι τὸν Άθη- 
νόδωρον εἰπεῖν µοι Φαῦστος ἦν, ὁ πατήρ σου, Ó 
᾽Αππίων 4.288 ὑποφθάσας αὐτὸν εἶπεν, ἐμάθοµεν 
παρά τινος, ὅτι εὑρὼν αὐτὸν ὁ Σίµων ἐξώρμησε [iva 
τὸν Πέτρον χαταλιπὼν αὐτῷ συνοδοιπορήστ ὄπισχνου- 
μένῳ ἀποχαλύπτειν] τὰ ἀληθη, αὐτοῦ Φαύστου παρα- 
καλέσαντος αὐτὸν, ὅτι μὴ ἤθελεν ὁρᾷν τοὺς αὐτοῦ 
υἱοὺς ᾖ᾿Ἰουδαίους γεγενηµένους. Ἠμεῖς δὲ ταῦτα 
ἀκούσαντες τούτου ἕνεκεν ἤλθομεν ζητοῦντει αὐτόν. 
Ἐπειδὴ δὲ ἐνταῦθα οὐκ ἔστι, φαίνεται ἀληθεύσας 6 
εἰπὼν ἡμῖν, ὡς οὖν παρ᾽ αὐτοῦ ἀκούσαντες εἱρήχα- 
μεν ὑμῖν. ᾿Βγὼ δὲ Κλήμης, συννοήσας τὴν τοῦ Πέ- 
τρου προαίρεσιν, ὅτι ὑπόνοιαν αὐτοῖς ἐνσπεῖραι θέλει, 
ὡς τὸν γέροντα ζητεῖν μάλλων παρ) αὐτοῖς, ἵνα Φο- 
θηθέντες φύγωσιν, συνέδραµον αὐτοῦ τῷ βουλήματι, 
καὶ πρὸς τὸν ᾽Αππίωνα, "Ακουσον, ἔφην, φἰλτατέ 
μοι ᾽Αππίων' ἡμεῖς τὰ νοµισθέντα ἡμῖν καλὰ ὡς πα- 
τρὶ δοῦναι ἑσπεύσαμεν. El δὲ αὐτὸς οὐκ ἐθουλήθη λα- 
θεῖν, ἀλλὰ τοὐναντίον βδελυξάµενος ἡμᾶς ἔφυγεν, 
τραχύτερόν τι ἐρῶ' οὐδὲ ἡμεῖς αὐτοῦ φροντίζοµεν. 
Ἐμοῦ ταῦδα εἰπόντος ὡς ἐπ᾿᾽ ὠμότητι δυσχεράναντες 
ἀπῄεσαν, xal ὡς ἐμάθομεν τῆς ἄλλης ἡμέρας 35 [dx 
τάχιστα] κατ ἴχνη Σίµωνος ἐπὶ τὴν ᾿Ιουδαίαν ὥρμησαν. 

XXIII. Ηλὴν ἡμερῶν δέκα διελθουσῶν [x τις] ἐκ 
τῆς ᾽Αντιοχείας παρὰ τοῦ πατρὸς ἀγγελῶν 9* ἡμῖν, 
πῶς ὁ πατὴρ δημο[σίφ] αὐτοῦ μορφῆς κατηγορῶν, 
Πέτρον εὐλογῶν τὴν πᾶσαν ᾽Αντιοχέων πόλιν εἰς πό- 
Qov µετέθηκεν. Καὶ ἐκ τούτου πάντας ἐπιθυμεῖν αὖ- 
τὸν ἰδεῖν ἀπήγγελλεν 35: ἑνίους δὲ xal χαλεπαίνοντας 
αὐτῷ ὡς Σίµωνι διὰ τὴν πρὸς Πέτρον ὑπερθάλλου- 
σαν 4346 στοργὴν xal χεῖρας θέλειν ἐπιθαλεῖν τῷ 
Φαύστῳ ὡς Σίµωνι. Διὸ µήπως ἀναιρεθῃ δεδοικότα, 
ἑξαυτῆς ἐλθεῖν πέµψαντα ἀξιοῦν τὸν Πέτρον, ὅπως 
αὐτὸν ζώντα ἐπικαταλάθῃ, καὶ τῇ πόλει ἀκμαζούσῃ 
πόθῳ τῷ πρὸς αὐτὸν εὐκαίρως ἐπιφανῇ. Πέτρος δὲ 
ταῦτα ἀχούσας πρὸς τὸ ἐκκλησιάζειν πλείστους συν- 
αγαγὼν καὶ ἐπίσκοπον &x τῶν ἀκολούθων χαναστήσας, 
βαπτίσας καὶ ἰασάμενος ἡμερῶν ἐπιμείνας τριῶν τῇ 


D Λαοδικείᾳ ἐπὶ τὴν πλησίον ὁρμήσειν 36 ᾽Αντιόχειαν 


ἕσπευσεν. 


VARLE LECTIONES. 


?? δόξαν 0, qui deinde εἰπών p. εἰπόντι, 5 ἡμῶν Ο. 3 ἀγγέλων Ο, 99 ἀπήγγελλο Ο. 3 Fortasse 
legendum ὁρμῆσαι. Post ἔσπευσεν in cod. O puncto distinguitur apponiturque ἁμήν. Quo intelligitur, 
amanuensem opus suum putavisse omnino absolutum, quamvis vetus Rufini versio Recognilionum enar- 


rando ulterius progrediatur. 








49 CLEMENTINA. — EPITOME DI 


KAHME! 


EHIZKOIIOY POME 
ΠΕΡΙ TON ΠΡΑΞΕΩΝ, ΕΠΙΔΗΜΙΩΝ TE 5, ΚΑΙ ΚΗΡΥ 


ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΠΕΤΡΟΣ ΕΠΠΟΝΒ, ΕΝ ** H ΚΑΙ O ΑΥΤΟ) 
ΕΠΙΣΚΟΒΟΝ IEPOZOAYMQN. 


CLEME! 


EPISCOPI RON 


De actibus, peregrinationibus et predicationibus 
Epitome, in qua ejusdem Clementis vita cc 
episcopum. 








(CorzuxRum, Patres apo. 


MONITU 


Ex homiliis Clementinorum, et Recognitionum libris, tum 
Martyrio, atque Narratione Ephraimi, composita fuit ista Ej 
sup esse duxerunt, quidquid superfluum, falsum, periculo: 
ei corrigere. Ter autem factam fuisse hujusmodi compen 
Regis bibliothecs. Prima compago est hec, a me post T 
in Regiis libris numero septem. Secunda continetur exem 
additamenta seilicet a Clementinis petita, qua ad oras pot 
es precedentibus est auctior, ex assumentis itidem Cleme 
dum cum Paraphrasi : et oonnexum habet Martyrium Clen 
cojus breviate collectionis cunotas varietates et additiones 
omnes presterire coactisumus. Porrouniustrium dictarum 
, estendit marginalis nota posita in me. Photio quondam N 
incodioe, ad Photianam capite 113, Myriobili censuram. 
Simone Mago disputationes, tum Clementis ad suos reco; 
γέµει, ascriptum cerni hoo, ἀλλ᾽ ἐπηνορθωχὼς ταύτην à Μι 
Ῥκκλησίᾳ ἀπέθετο. Cur vero suspicer priorem potius editic 
tinere, causa est, quod in multo pluribus Grecorum menc 








ΚΛΗΜΗΣ ΙΑΚΩΒΩ (2) τῷ χυρίῳ, xal ἐπισκόπῳ, — C 
xal ἐπισκόπων ἐπισκόπῳ, τῷ τὴν Ἱερουσαλὴμ, 3) ἁγίαν 890; 
τῶν Χριστιανῶν Ἐκκλησίαν διέποντι, καὶ τὰς πανταχῆ Chr 

| θεοῦ προνοίᾳ ἱδρυθείσας "P καλῶς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ — Eoo 
| ἡμῶν Ἐκκλησίας, σύν τε πρεσθυτέροις καὶ δικκώνοις dat 
xal τοῖς λοιποῖς ἅπασιν ἀδελφοῖς, εἰρήνη εἴη πάντοτε. ο 

1. Τνώριμον ἔστω σοι, χύριέ µου, ὅτι ἐγὼ Κλήμης 1 
Ῥωμαίων πολίτης Dv, καὶ τὴν πρώτην ἡλικίαν ὃν- — me 
υηθεὶς ζησαι σωφρόνως, λογισμόν τε δεξάµενος, οὐκ — mta 


VARLE LECTIC 


91 a]. καὶ περιόδ. X9. ΑΙ. ix iov κ' mv, 9a 
μα iu en, a κια da Rape Y. 1, e 


| 
| 
l 
| VARIORUM Ni 


(4) Κλήμεντος ἐπισχόποο 'Pópxc. Titulus hoc qu 
meo conceptus exstat in duobus soriptis libris: mo 
xjuvcoc Emixómou “Ῥώμης Ἰακώθῳ ἐπισκόπῳ — (ve 
λύμων, περὶ τῶν πράξεων καὶ περιόδων τοῦ τοῦ 
xal κορυφαίου τῶν ἀποστόλων Πέτρου,αῖς καὶ — ( 
δ]αύτοῦ βίος συμπεριείληπται. Additur in tertio: pri 
Κλήμεντος τῶν Ἠέτρου ἐπιδημιῶν κηρτγµάτων Ἐπι- — pac 
τομή. Quod habet inscriptio Clementinorum, quod- 


Í 
| 


. 


1 


A1 


S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


412 


animo percepissem cogitationem, que nescio unde À οἶδα πόθεν ἐπεισελθόντα µοι, xal περὶ θανάτου πυχνὰς 


in me irrepserat, crebrasque mihi de morte com- 
mentationes pariebat, cum laboribus et anxietatibus 
vivebam. Reputabam enim num, cum mortus 
fuero, non ero, nullusque erit unquam qui mei 
mentionem faciat, tempore nimirum cuncta obli- 
vioni tradente? Cum autem non fuero, an quodam- 
modo futurus sum, eos qui non sunt cognoscens ; 
nec cognoscens, neo cognitus ; quique non fuerim, 
non sim ? et aliquandone factus sit mundus; et 
ante quam fleret, quidnam erat? Nam si semper 
fuit, semper etiam erit: sin vero ortum habet, 


ποιούµενον ὑπομνήσεις, πόνοις τὸ λοιπὸν καὶ àgu- 
µίαις συνέζων, "Apa γὰρ, ἑλογιζόμην, ὅτι θανὼν οὖκ 
εἰμί, xai οὖὐδεὶς ἔσται µου ποτὸ μνήμην ποιούµενος, 
τοῦ χρόνου πάντα τῇ λήθῃ παραδιδόντος / dpa δὲ μὴ 
ὢν, πῶς ἔσομαι 1-6 τοὺς οὐκ ὄντας εἰδὼς, οὗ γινώσκων, 
οὐ γινωσκόµενος, οὐ γεγονὼς, οὗ γινόµενος; Καὶ dod 
ποτε Ἰ γέγονεν ὁ κόσμος, xal πρὸ τοῦ γενέσθαι τί ἄρα 
καὶ ἦν, El γὰρ ἦν ἀεὶ, καὶ ἔσται' ct. δὲ γέγονε, xai 
λυθήσεται πάντως" xai μετὰ λύσιν doa 5l ἔσται πάλιν; 
ὃ νῦν ἀδύνατόν µοι νοῆσαι. 


omnino etiam dissolvetur; et post dissolutionem 


quidnam erit iterum ? quod nunc impossibile mihi est mente concipere. 


lI. Hec atque his similia, nescio unde, indesi- B 


nenter animo volutans, perpetuo semper moerore 
&fficiebar, in tantum ut pallerem ac tabescerem : 
et quod gravissimum erat,si quando harum rerum 
sollicitudinem abjicere tanquam vanam cogitarem, 
vehementius mulio me premebat affectus : et eam 
rem moleste ferebam, nesciens quod contuberna- 
lem haberem preclaram cogitationem, que immor- 
talitatis mibi causa exstitit, ut postea ex rerum 
exitu agnovi, οἱ Deo cunctornm effectori gratias 
egi. Cum enim ab initio me illa cogitatio vexaret, 
&d rerum inquisitionem venire coactus sum :et 
quos principio per ignorantiam beatos predicabam, 
postea veluti miseros non cessavi lugere. 


III. Igitur cum& puero in hujusmodi versarer 


considerationibus, ad philosophorum adventabam ( 


Bcholas, ut inde aliquid certi discerem : ged et sic, 
nihi] aliud &b eis studiose coli videbam, quam do- 
gratum destructiones et adstructiones, contentio- 
nesque, et syllogismorum artificia, itemque sum- 
ptionum exoogitationes : et aliquando quidem pre- 
valebat, verbi gratia, quod anima immortalis sit ; 
aliquando vero, quod mortalis. Et quidem quando 
ea opinio, queanimum facit immortalem, superior 
erat, gaudebam : quando autem ea, que mortalem 
censet, a; cerore afficiebar :rursumquemagis animum 
despondebam, quod nec utriusque partis quispiam 
m»entem meam poterat confirmare : tantum intelli- 
gebam sententias controversiarum, pro viribus pro- 
pugnatorum, vel falsas, vel veras judicari, non 
vero prout ipse se habent in seipsis revera, com- 
prehendi: propter quod plus adhuc in negotio 
estuabam dubitalione, ac ex anims profundo ge- 
mebam : neque enim de hujusmodi curam rejicere 
cavi; neque flrmum quid valebam retinere. 


IV. Iterum ergo angustiis heesitationis pressus, 
dicebam apud me : Quid inaniter laboro, cum ma- 
nifesta sit res ? Quod, si quidem post mortem non 
ero; nunc, quando sum, contristari non oportet: 
quocirca tristitiam ad illud tempus reservabo, quo, 
cum futurus non sim, non contristabor:si autem 
forte ero,;cur mihi nunc superflue inest tristitia ? 


II. Ταῦτά τε xai τὰ τούτυις ὅμοια, οὐκ οἶδα πόθεν, 
ἁπαύστως διενθυµούµενος, ἄπαυστον εἶχον del τὴν 
λύπην, καὶ τοσοῦτον, ὡς ὠχριακότα µε τήχεσθαι’ 
καὶ τὸ δεινότατον, εἴποτε xai ἀπώσασθαι τὴν περὶ 
τούτων φροντίδα, ὡς µαταίαν, ἐλογισάμην, ἀχκμαιό- 
τερόν µοι μᾶλλον τὸ πάθος ἐγίνετο' καὶ ἠχθόμην ἐπὶ 


πούτῳ, οὐκ εἰδὼς σύνοικον καλὴν ἔχων ἔννοιαν, ἆθα- 


vaclac αἰτίαν pot γενομένην, ὡς ὕστερον ἔγνων ἀπὸ 
τοῦ τέλους, καὶ θεῷ τῷ πάντων ηὐχαρίστησα ποιητῃ. 
Ὑπὸ γὰρ τῆς καταρχάς µε πιεζούσης ἑννοίας, ἠναγ- 
κάσθην εἰς τὴν τῶν πραγμάτων ἐλθεῖν ζήτησιν' καὶ 
οὓς τὴν ἀρχὴν δι ἄγνοιαν µακαρίζειν ἐκινδύνευον, 
ὕστερον ταλανίζειν οὐκ ἐπαυσάμην. 


III. Ἐκ παιδὸς οὖν Ev. τοιούτοις ὢν λογισμοῖς, clc 
τὰς τῶν φιλοσόφων ἐφοίτων διατριθὰς, ὥστε τι βὲ- 
θαιον ἐκεῖθεν μαθεῖν. ᾽Αλλὰ xal οὕτως οὐδὲν ἕτερον 
παρ᾽ αὐτοῖς τὸ σπουδαζόµενον * ἑώρων, fj, δογμάτων 
ἀνασκευὰς xai κατασκευὰς, ἔριδάς 9 τε καὶ συλλογι- 
σμῶν τέχνας, καὶ δὴ καὶ λημμάτων ἐπινοίας καί 
ποτε μὲν ἐπεκράτει, φέρε λέγειν, ὅτι ἀθάνατος ἡ ψυ- 
yo ποτὲ δὲ, ὅτι θνητή. Καὶ ὅτι μὲν λόγος ἐπικρατῶν 
ἦν, ὅτι ἀθάνατος ἡ quy, ἔχαιρον' ὅτε δὲ ὅτι θνητὴ, 
ἠνιώμην πιιέον δὲ πἀλιν ἠθύμουν, ὅτι οὐδ' ὁποτέ- 
pov 1:9 τις τὸν ἐμὸν βεθαιῶσαι νοῦν ἠδύνατο, Πλὴν 
ἐνενόουν ὅτι αἱ δόξαι τῶν ὑποθέσεων, παρὰ τοὺς ἔκδι- 
κοῦντας, T] φευδεῖς, Tj ἀληθεῖς ἀποφαίνονται, καὶ οὐχ 
ὡς ἔχουσιν αὐταὶ ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἀληθείας καταλαμθάνον- 
ται" παρ) ᾧ !! καὶ ἔτι μᾶλλον ἐν τοῖς πράγµασιν ἵλιγ- 
γιῶν, καὶ ἀπὸ τοῦ τῆς ψυχῆς βάθους ἑστέναζον"' οὔτε 
γὰρ οἷός τε ἦν ἀποθαλέσθαι τὴν περὶ τούτων φροντίδα, 
καίτοιγε σφόδρα βουλόμενος, ὡς ἤδη φθάσας ἐγνώ- 
ρισα, οὔτε βέθδαιόν τι καταλαθεῖν ἠδυνάμην. 


poteram, lioet valde cuperem, ut jam supra indi- 


IV. Πάλιν γοῦν ἀπορούμενος ἔλεγον ἐμαυτῷ» Τί 
ματαιοπονῶ, σαφοῦς ὄντος τοῦ πράγματος; "Oct cl 
μὲν θανὼν οὐκ εἰμὶ, νῦν ὄντα µε λυπεῖσθαι οὐ προσ- 
Yet, Διὸ τηρήσω τὸ λυπεῖσθαι τηνικαῦτα, ὅτε οὐχ v 
οὐ λυπηθήσοµαι; cb δὲ ἄρα εἰ μὶ, τί νῦν µοι ἐκ περισ- 
σοῦ πρόσεστι τὸ λυπεῖσθαι; Καὶ εὐθέως μετὰ τοῦτο 


ἕτερος ἐπεισῄει µοι λογισμός, Ἔλεχον γὰρ, µή τί γε 


VARLE LECTIONES 


παρ' 


f Deestin uno ms. "al. ἄρα ποτε δρ], τῶν σπουδαζοµένων. *al. ἔρεις. !9 8]. ὁποτέρες. !t al. 








1 


Pd 


A15 


8. GLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


416 


eum, sanati abeunt, mortui oblati suscitantur, ni- A λαύνει, καὶ πάντα δαίµονα φυγαδεύει' ἀλλὰ καὶ λε- 


hilque est quod facere nequeat. Atque quo plus 
temporis preteribat. eo major ac firmior per com- 
plures illino advenientes existebat, non amplius, 
inquam, fama, sed ipsa rei veritas. Jam vero et 
' ectus per loca fiebant, ut consultaretur ac digpice- 


προὶ ix διαστήματος µόνον ἐνορῶντες αὐτῷ, ἰώμενοι 
ἁπαλλάσσονται, vexpol προσφερόµενοι ἐξεχείρονται, 
καὶ οὐδέν ἐστιν ὃ μὴ δυνατὸς εἴη ποιεῖν. Καὶ ὅσῳ 
γε μᾶλλον ὁ χρόνος προέχοπτε, πολὺ μείζων 19 διὰ 
πλειόνων τῶν ἐπιδημούντων καὶ βεθαιοτέρα xagl- 





. etur, quisnam esset is, qui apparuisset, et quid 


στατο, οὐκ ἔτι φήμη λέγω, ἀλλ᾽ αὐτὴ τοῦ πράγµα- 
- * «vellet dicere. 


τος ἡ ἀλήθεια. "Ἠδη γάρ ποτε xal συστήµατα κατὰ 
t τόπους ἐγίνετο, βουλῆς καὶ σκέψεως fvexa, τὸ τίς ἂν 
T€927 c 6 φανεὶς εἴη, xai τί βοὀλεται λέγειν. 
ΑΛ ^VII. Cum autem annus ad autumnum jam ver- VII. "Apr: δὲ τοῦ ἔτους πρὸς τὸ φθινοπωρινὸν ἆπο- 
"geret, homo quidam stans in loco publico: Viri, — xAlvovcoc, ἀνήρ τις δηµοσίᾳ στὰς, "Avbpsc, ἔφη, Ῥω- 
^ inquit, Romani, audite: Dei Filius in Judea adest, µμαῖοι, ἀκούσατε' ὁ τοῦ θεοῦ Ylóc iv ᾿Ιουδαίᾳ !9 πά- 
." eunctis volentibus promittens vitam eternam si pest, ἐπαγγελλόμενος πᾶσι τοῖς βουλομένοις ζωὴν 
7. fecerint quie jubet is qui misit illum. Quapropter αἰώνιον, ἐὰν τὰ κατὰ γνώµην τοῦ πέµμψαντος αὐτὸν 39 
". -gonvertimini a deterioribus ad meliora, a tempora- 4, πράξωσι. Διὸ µεταθάλλεσθε ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ 
κ.ε Fiis ad &terna; et agnoscite Deum, qui in tribus ^ κρείττονα, ἀπὸ τῶν προσκαίρων ἐπὶ τὰ αἰώνια, xal 
.: -Personis unus est, cujus mundum injuste incolitis — (vis τὸν iv τρισὶν Ὑποστάσεσιν ἕνα θεὸν 3:, οὗ τὸκ 
'  &nte justos ejus oculos. Verum si convertamini, et κόσμον ἀδίκως οἴκεῖτε ἔμπροσθεν τῶν αὐτοῦ δικαίων 
NR fPcundum voluntatem illius vivatis, in aliud se- ὀφθαλμῶν. Ἁλλ’ ἐὰν µεταθάλλησθε 33, καὶ κατὰ τὴν 
: V eulum sublati, eternique effecti, ineffabilibus ejus αὐτοῦ βιώσητε βούλησιν, εἰς ἕτερον ἐνεχθέντες 3 
: ,, bonis perfruemini:sin vero morem non gesseritis, αἱῶνα, καὶ ἀῑδιοι γινόμενοι, τῶν ἀποῤῥήτων αὐτοῦ 
.*, postquam ex hac vita migrabitis, in locum ignis ἀγαθῶν ἀπολαύσετε ἐὰν δὲ ἀπειθήσητε, μετὰ τὴν 
 .;eonjíciemini,ubi eternum puniti. frustra ducemini  ἐνθένδε ἀποθίωσιν, slc τὸν τόπον τοῦ πυρὸς ἐμθλη- 
' ; ^peenitentia: nam ponitentie tempus in presenti θήσεσθ,, ὅπου ἀῑδίως χολαζόµενοι, ἀνόνητα µεταµε- 
;. uniuscujusque vita consistit. Hec igitur ille dixit. ληθήσεσθε. 'O vàp τῆς µετανοίας καιρὸς, ἡ vov ἑκά- 
!. Ego vero cum audissem, egre ferebam quod nemo στου ζωὴ τυγχάνει. Ταῦτα μὲν οὖν ἐκεῖνος ἔλεγεν. 
- v. €x tanta multitudine, audita tam magna nuntia- ᾿Ἐγὼ δὲ ἀκούων ἠχθόμην, ὅτι μηδεὶς ἐκ τοσούτου 
.- - tione, dixisset: In Judaam proflciscar, ut videam πλήθους τηλικαύτην ἀγγελίαν ἀχούσας, Elo Ἰουδαίαν, 
;,, «n iste vera loquatur, dum ait, Dei Filium adve- ^ sime, πορεύσοµαι, ἵνα ἴδω, εἰ οὔτος ἀληθεύει λέγων, 
. M nisse in Judeam, propter sempiternam 80 bonam ὡς ἄρα Yióc τοῦ θεοῦ ἐπιδεδήμηκε τῇ Ιουδαίᾳ ale- 
,Spem, qui Patris a quo missus est voluntatem an- G νίας τε καὶ ἀγαθῆς χάριν ἐλπίδος, τὴν τοῦ πέμψαν- 
'  muntiet ; quandoquidem et id quod aiunteum pre- «oc Πατρὸς βούλησιν καταγγέλλων' ἐπεὶ xal ὅπερ 
 , dicare, non est exiguum : quorumdam enim animas — Aéyoustv αὐτὸν κηρύσσειν, οὐκ ἔστι μικρόν. ὦν μὲν 
'. -Affirmat, ut pote immortales, immortalibus etiam γὰρ τὰς ψυχὰς διαθεθαιοῦται, αἰωνίους οὔσας, αἷω- 
1.80 eternis bonis fruituras: quorumdam vero, in µνίων ἀπολαύσεσθαι xal τῶν dyaüuv- ὦν δὲ ἐν πυρὶ 
".jgnem inexstinctum projectas, eternum punien- ἀσθέστῳ ῥιφείσας, clc αἰῶνα 3* κολασθήσεσθαι 33. 
das. 
VIII. Cum ila erga cetoros affectus essem, hec 
|. quoque ad meipsum dicebam ; Quare vero alios in- 
- . 0uso, qui in eodem cum illis crimine negligentie 
. . versor ? nec, dispositis prius rebus meis, in Judeam 
vado, testis eorum omnium futurus ipse? Itaque 
^^ dum hoc consilium agitarem, multum interim tem- 
poris terebatur, negotiis hujus seculi me ad se 
* pertrahentibus, neo valente me ab iis expediri. Sed 
;  fandem, cum vitam considerassem, quam instabilis 


C 


VIII. Οὕτω περὶ τῶν λοιπῶν ἔχων, τοιαῦτα καὶ πρὸς 
ἐμαυτὸν ἔλεγον' Τί δή ποτε μέμφομαι τοὺς ἄλλους, 
ἐν ἴσῳ τῆς ἀμελείας ὢν ἐκείνοις ἐγκλήματι, καὶ οὐ 
πρότερον τὸν ἐμὸν διαθεὶς βίον, εἰς Ἰουδαίαν ἀφι- 
χνοῦμαι, µάρτυς τῶν τοιούτων αὐτὸς Ὑγενησόµενος ; 
οὕτως οὖν βουλευσαμένῳ, πολὺς ὁ μεταξὺ διετρίθετο 
Χρόνος, τῶν βιωτικῶν µε πραγμάτων πρὸς ἑαυτὰ 
περισπώντων, xal δυσεχλύτων µοι γινοµένων. Τέλος 

D γοῦν συννοήσας τὸν βίον ὅπως ἄστατός ἐστι xal évo- 





Bit ac inaequalis, cumque dein omne preteritum 
tempus in memoriam revocassem, quod modo sub- 
blandiente mihi semper spe, hucusque permansis- 


. sem, quodque sic omnes homines occupati moria- 


mr ; cuncta mea prout erant relinquens, confestim 


µαλος, εἶτα καὶ τὸν προτοῦ ypóvov ἅπαντα διαµνη- 
µονεύσας, ὅπως ὑποσαινούσης µε del τῆς ἐλπίδος slc 
δεῦρο παρέµεινα, καὶ ὅτι οὕτως ἀσχολούμενοι πάντες 
ἄνθρωποι θνήσχοµεν, τὰ πάντα µου ὡς ἔτυχεν ἀφεὶς, 
εἷς Πόντον (3) εὐθὺς ὤὥρμησα, καὶ elg τὸν λιμένα 


VARLE LECTIONES 
1$ al. μεῖζον. 1? al. inser. νῦν. 3 al. inser. πατρός. 3 Tóv ἐν τρισὶν Ὑποστάσεσιν ἕνα θεόν. Pia inter- 


' polatio, sed parum necessaria. Similiter alibi. Cor. 33 al. µεταθάλησθε. 
8]. χολάζεσθαι. 


3! a], ἀναχθέντες, 3 al. αἰῶνας. 


| VARIUM ΝΟΤΑ. 
3) Forte Ilógxov,Porium ; nempe, Romanum. Vide Martyrium Ignatii n. vi, et infra, n. ΙΣΣΥΠΙ 


— Cua. 








'LEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 480 


rum causam diverse A ὑμῖν οὐκ εὔχαιρον εἰπεῖν τοῖς 3 τῶν ὅλων ἀγνοοῦσι 
nunc vobis aperire «θεόν. 
um omnium rerum 


ommuni consensu, XI. Ταῦτα αὐτοῦ λέγοντος, ix συμφωνίας ἐκεῖνοι 
emiserunt,ad stupo- πολὺν καὶ ἄτακτον ἠφίεσαν Ὑγέλωτα, slc ἀμηχανίαν 
»ntes eum redigere, αὐτὸν ἐμθάλλειν πειρώμενοι , Χαθάπερ βάρθαρόν 
(insanum. Que cum τινα καὶ µαινόµενον. Ἐγὼ δὲ ταῦτα ὁρῶν, διαθερ- 
lescere, ao zelo ne- µαίνομαι τὴν ψυχὴν, καὶ ζήλῳ οὐκ οἵδ ὅπως ληφ- 
sere non potui, sed θεῖς, ew οὐχ ὑπέμενον, ἀλλὰ μετὰ παῤῥησίας, 
ο homines, volunta- εὐλόγως, εἶπον, ὁ θεὸς ὑμῖν, ὦ οὗτοι, ἀκατάληπτον 
1 vobis fecitiindignos τὴν αὐτοῦ βούλησιν ἔθετο, ἀναξίους ὑμᾶς προϊδὼν, 
tiarum dat plene in- ἐξ dw νῦν τοὺς κριτικὸν νοῦν ἔχοντας πλἠροφορῶν 
o utuntur. Quando- φαίνεται, Ἐπεὶ γὰρ νῦν τῆς αὐτοῦ βουλήσεως xipu- 
tatis preecones missi χες ἐξαπεστάλησαν , οὐ cbyv τινὶ καὶ ῥητορείᾳ 
verborum rhetorico p λόγων, ἀλλ᾽ ἁπλῶς οὕτω καὶ ἀπανουργεύτως ?! τὴν 
iet absquecalliditate αὐτοῦ βούλησιν παριστῶντες, ὡς πάντα ὀντιναοῦν τὸν 
ideo ut quilibet qui ἀκούσαντα νοεῖν τὰ λεγόμενα, πάρεσε νῦν ὑμεῖς 
tur; adestis vos, αἱ πρὸς τῷ μὴ νοεῖν τὸ ὑμῖν συμφέρον, ἐπὶ τῇ ὁμετέρφ 
pedit, utque damno βλάδῃ γελᾷν τὴν ἐπὶ τῇ ὑμετέρᾳ καταδίκῃ πολιτευ-- 
» inter barbaros ad σαµένην ἐν βαρθάροις ἀλήβειαν, ἣν καὶ ὑμῖν ἐπιδη- 
ΦΒΐέωσ, quamque ad µήσασαν Εξενίσαι οὐ βούλεσθε, διὰ τὰς ἀσελγείας 
ospitio recipere, pro- ὑμῶν, καὶ τὸ λιτὸν τῶν λόγων αὐτῆς, ἵνα μὴ 
rum illius vilitatem, ἐλεγχθῆτε, ὅτι εἰκῇ φιλόλογοί ἐστε, καὶ οὐκ ἀληθεῖς 
ologi esse, amatores µΦφιλόσοφοι. Μέχρι μὲν οὖν ποτε λαλεῖν µανθάνετε, ol 
hilosophi, sapientie τὸ καλῶς λαλεῖν oix ἔχοντες (4); Πολλὰ γὰρ παρ’ 
itis loqui, qui bene ὑμῶν ῥήματα, ἑνὸς οὐκ ἄξια λόγου. Τί δὲ dpa καὶ 
verba que profertis, — ipei ὑμῖν 3 τό Ἑλληνικὸν πλῆθος µία ψυχή ποτε γε- 
it estimanda. Quid — vópsvov, εἴπερ ἔσται χρίσις ὡς οὗτός φησι ; Διὰ τί, 
multitudo, unanimis ὦ Geb, τὴν σὴν βούλησιν οὐκ ἐκήρυξας ἡμῖν ; OÀ 
üturum est, ut 1. πάντως ἀκούσεσθε, εἴπερ τινὸς ἄρα xal ἀποκρίσεως 
uam non predicasti C καταξιωθήσεσθε, ὡς, iy πάσας τὰς ἐσομένας πρὸ 
:velforte οἱ aliquam καταθολῆς κόσμου προαιρίσεις εἰδὼς, ἑκάστῳ πρὸς 
ujusmodi: Ego cum τὸ αὐτοῦ tov λανθανόντως προαπήντησα: τοῦτο δὲ 
απίο constitutionem αὐτὸ ὅτι οὕτως ἔχει, βουληθεὶς τοὺς προσπεφευγότας 
e promerilo suo lu- pot πληροφορῆσαι, διὰ τί ἀπαρχῆς ἐκ προτέρων χι- 
lautemid ipsum it& νεῶν τὴν ἐμὴν βούλησιν δηµοσίᾳ οὐκ εἴασα κηρυχθῆ- 
19 confugerunt,plene ναι, νῦν πρὸς τῷ τέλει τοῦ βίο 3 κήρυκας ipfc 
»imis generationibus βουλῆς ἀπέστειλα, ol xal γελῶνται, καὶ ὑθριζόμενοι 
i siverim predicari; Χλευάζονται ὑπὸ τῶν μηδὶν ὠφελεῖσθαι βουλομένων, 
recones mei consilii καὶ ἐπιτεταμένως τὴν ἐμὴν φιλίαν παραιτησαµένων. 
2ἱ contumeliis affecti Ὦ μεγάλης ἁδικίας, ὅτι µέχρι φθόνου 39 χινδυνεύουσιν 
uam volunt adjuvari οἱ τοῦ θεοῦ χήρυχες, xal ταῦτα ὑπὸ τῶν slc σωτηρίαν 
terrepudiaruntO ma- καλουµένων ἀνδρῶν. 

1m periculum subeunt predicatores Dei, idque per eos homines, qui ad 






quehis consentanea, Ὦ ΧΙ. Ταῦτά µου λέγοντος xal τὰ τούτοις ἀχόλουθα, 
murmur: atque alii πολὺς τῶν ὄχλων ἐγένετο θρύλλος' καὶ ol μὲν ὡς 
», mibi favebant; alii τὸν Βαρνάδαν ἐλεοῦντες συνβράν pov οἱ δὲ ἡλίθιοι 
er in me stridebant ὄντες, δεινῶς κατ ἐμοῦ ἕδρυχον τοὺς ὀδόντας, Ἐπεὶ 
Jera advenisset, Bar- δὲ ἤδη καὶ ἡ ἑσπέρα κατέλαδε, τῆς χειρὸς λαθὼν τὸν 


VARLE LECTIONES. 


ργως.  l. ὁμῶν ex mss. * Vertit Cotelerius, quasi perinde esset ac τοῦ 
sed sine exemplo, quod quidem soia. Crza. 30 al. φόνου. 


VARIORUM NOTAE. 
ἔχοντες, Verte : Qui bene loqui mon potesíis; quia boni nihil didioerant. 








A81 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS 
Βαρνάδαν, xal μὴ βουλόμενον βίᾳ εἲς τὴν ἐμὴν ἦγον A, nabe manu apr 


οἰκίαν, ἴνθα καὶ μένειν αὐτὸν ἐποίησα, ἵνα µή τις 
αὐτῷ χεῖρας ἐπιθάλλῃ 3. Καὶ ἡμέρας ὀλίχας σὺν 
dol διατρίψας, xal τοῦ ἀληθινοῦ λόγου βραχέα µε 
χατήχησε ?" απεύδευν 3 γὰρ ἔλεγεν εἰς Ἰουδαίαν 
ἀφκέσθαι τῆς ὑορτῆς χάριν, ὡς καὶ τοῦ λοιποῦ 
συνεῖναι τοῖς αὐτοῦ ὁμοεθνέσιν ἐθέλων. 

XII Ἐμοῦ δὲ λίαν τῆς ἐκείνου γλώττης χρεµα- 
μένου, καὶ σφοδρῶς ἐγκειμένου, καὶ οὐκ ἀνιέντος, 
ἀλλὰ λὴν λοιπὴν ἀπαιτοῦντος διδασκαλίαν, καὶ λί- 
ντος σὺ μύνον οὓς ἤκουσας τοῦ φανέντος θεοῦ 
bello µοι λόγους, κἀχὼ τῷ ipi λόγφ κοσµήσας, 
τοῦ θεοῦ κηρύξω τὴν βούλησιν. Εἶθ' οὕτως καὶ ἐντὸς 
ὀλίων ἡμερῶν συνεκπλεύσω σοι. Λίαν γὰρ ποθῶ 
παρὰ τὸν τῆς Ἰουδαίας γενέσθαι τόπον. Τάχα δὲ καὶ 
condo ὑμῖν τὸν πάντα µου τῆς ζωῆς χρόνον. 
Able τούτων ἀκούσας, εὐθὺς ἀπεκρίνατο" Σὺ εἰ μὲν 
Ἱσορῆσαι τὰ ἡμέτερα καὶ μαθεῖν τὸ συμφέρον ἐθέ- 
luc ἐξαυτῆς µοι, φησὶ, σύμπλευσον' εἰ δὲ μὴ βού- 
Ja, ἀλλὰ τὰ σημεῖα τῆς οἰκήσεώς µου, καὶ ὧν θέλεις 
Hó σοι σήμερον νωριῶ, ἵνα ὅτε καὶ βούλει παρα- 
Ἱνόμενος εὕρῃς ἡμᾶς: ἐγὼ γὰρ αὔριον ἐπὶ τὰ ἐμαυ- 
τοῦ πορεύσοµαι. Καὶ δὴ ἀδυσώπητον οὕτως ἰδὼν τὸν 
Βαρνάδαν, συνῆλθον αὐτῷ μέχρι καὶ τοῦ λιμένος 
xi μαθὼν παρ᾽ αὐτοῦ ἅπερ ἔλεγε σημεῖα τῶν οἰκή- 
mu, gni πρὸς αὐτόν' Ὡς εἰ μὴ αὔριον ἔμελλον 
ἀπαιτῆσαί τι τῶν ὀφειλομένων µοι, ἐξαυτῆς ἂν xal 
συνεπλεόν σοι’ πλὴν ἀλλὰ τάχιόν σε καταλήψομαι, 
Ταῦτα εἰπῶν , καὶ παραθέµενος αὐτὸν τοῖς τοῦ πλοίου 
Ἠγουμένοις, ὑπέστρεφον μετὰ λύπης, μεμνημένος τοῦ 
κελοῦ καὶ συνήθους φίλου. 





meam domum ( 
ei manus injece 
tus, nonnulla vi 
aiebat enim quc 
propter festum, 
popularibus deg 

XIII. Ego verc 
derem, ac veher 
sed reliquam dc 
Tu tantum mih 
disti, sermones 
voluntatem Dei 
paucos dies nav 
&d Judes regio 
vite mee tempc 
respondit, ac di 
et quod expedit 
vigato : sin verc 
domicilii mei, e 
indicabo ; ut qu 
ego namque cra 
cernens Barnabi 
tatus sum eum 
eo signis quae d 
Nisi cras repet 
que mihi deber 
vigarem ; attan 
commendatoqu. 
sum cum tris 
amici. 





ΧΙΥ. Ἡμέρας δὲ διατρίψας, καὶ τὸ χρέος δ 9 C — XIV. Aliquot 


καὶ ἐπεσχέθην οὐχ ὅλον λαθεῖν δυνηθεῖς, ἀμελήσας 
τοῦ περιλειποµένου διὰ τὸ ταχὺ τὸν ἄνδρα καταλα- 
θῖν, ὡς ἐμποδίου por γενοµένου, xal αὐτὸς elc 
Ἰρυδαίαν ἀπέπλευσα, xal διὰ πεντεκαίδεκα ἡμερῶν, 
τῇ Στράτωνος ἐπιδημῶ Καισαρείᾳ. Ἐπιθάνιος δὲ 
μου τῆς γῆς, καὶ ξενίαν ἐπιζητοῦντος, µανθάνω Πέ- 
τρον τινὰ λεχόμενον, τοῦ iv Ἰουδαίᾳ φανέντος Ἰησοῦ 
ὰριστοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ τοῦ σημεῖα xal τέρατα πε- 
ποιηχότος, τὸν δοχιμώτατον µαθητὴν, αὗριον Σίµωνι 
τῷ ἀπὸ Γιτρῶν 3 Σαμαρεῖ, µέλλειν livor πρὸς δια- 
λδεις, Ἐγὼ δὲ ταῦτα ἀκούσας, ἐδεήθην τὴν τούτου 
µοι μηνυθῆναι µονήν, Καὶ ὁμῶς ἔμαθον, καὶ τῷ πυ- 
λῶνι ἐπέστην. θεασάµενοι δὲ ob dy τῷ οἴκῳ, ἀντι- 
θάλλοντες ἦσαν, τἰς τε εἰμὶ, καὶ πόθεν ὕχω. Καὶ lob 


propter quod τι 
valens ; ut celer 
quod supererat 
quoque in Jude 
Caesaream Stra 
gissem, et hosp 
nomine Petrun 
Judes apparue 
probatissimum 
mone ex Gitthi 
tionem. Qua ej 
mansionem. Et 
res. Intuiti au 
conferebant qu 


Ῥαρνάθας ἐκβὰς , ἃμα τῷ 3" ἰδεῖν περιεπλάκη pot, p Et ecce Barnab 


πολὺ χαίρων καὶ δακρύων. Καὶ λαδόµενός µου τῆς 
χειρὸς, εἰσῆγεν εἰς τὴν οἰκίαν. Εἶτα xal τὸν Πέτρον 
ὑποδεικνὺς, οὗτός ἐστιν, ἔλεγε, Πέτρος, ὃν μέγιστον 
ἐπὶ τῇ, τοῦ Θεοῦ σοφίᾳ ἐπηγγελλόμην σοι, Κλήμη, 
ᾧ πέντα τε καὶ τὰ κατὰ σὲ καλὰ καὶ τὴν προαίρεσιν 
dal διηχούµην, ὡς ἐντεῦθεν γλίχεσθαι καὶ αὐτὸν ἰδεῖν 
σε, καὶ τὴν σὴν ἐπιποθεῖν συνευχίαν. Μέγα οὖν αὐτῷ 
δῶρόν σι διὰ τῶν ἐμῶν προσφέρω χειρῶν. Kal 
un εἰπὼν, προσαγαγὼν, ln: οὗτός ἐστι Ἑλήμης, 
Πέτρε. 


plexus est, mu 
hensaque mani 
Petrum ostendi 
maximum in 

Clemens, cuiqt 
propositum tut 
etiam cupiat v 
expetat. Magn 
offero. Quod cu 
est Clemens, P. 


VARLE LECTIONES. 
5. αἱ. ἐπιθάλῃ 33 al. κατηχήσας. ** Deost in al. 3* al. Γητθῶν. 3 al. το 


483 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


484 


XV At Petrus, postquam nomen audivit, me- À — XV. Ὁ δὲ ἠνίκα τοῦ ὀνόματος ἤκουσεν, elc pviü- 


moria repetens Baraabse narrationes, confestim, 
eo habitu quo erat, prosilit, meque benigne ac 
germane exosculatus, atque assidere faciens : Recte 
fecisti, inquit, qui veritatis preconem Barnabam 
hospitio exceperis in veri Dei honorem ; admodum 
excelso te gessisti animo, qui imperitorum furo- 
rem non fueris veritus. Revera enim beatus es tu, 
quod veritatis legatum ita omni cum honore sus- 
ceperis hospitem : pro quibus factis, ipsa quoque 
veritas te qui hospes es, sue urbis civem desi- 
' gnabit, tuncque magnopere leetaberis ; quia parvam 
gratiam nunc fcneratus, bonamque doctrine vo- 
luntatem, eris haeres commodorum eternorum, 
bonorumque qua auferri non possunt. Nec vero 
laborem subeas referendi mihi mores tuos: omnia 
enim que ad te pertinent, amator iste veritatis 
Barnabas indicavit, fere quotidie bonam tui men- 
tionem faciens. Et ut tibi, tanquam vero amico, 
breviter rem aperiam ; nisi tibi aliquid impedi- 
mento est, iter nobiscum ha&be, &c percipe sermo- 
nem veritatis, quem peraingulas civitates habiturus 
sum Romam usque ipsam. 

XVI. Ego vero ad illum: Paratus quidem sum 
proficisci tecum, inquam : hoc namque nescio quo 
"modo constitui letus: verum oupio prius certior 
de veritate fieri ; ut sciam, utrum anima immortalis 
Bit, an mortalis ; et si est sempiterna ; num ob ea 
qua hio gessit, judicari debeat ; item, quidnam sit 
justum &c Deo gratum; preterea, factusne sit 
mundus, et quare factus; et an sit dissolvendue, 
necne, an melior futurus, an nec futurus omnino, 
8c, ne singula prosequar, hec atque his similia 
vellem discere. Hic autem, divino spiritu cogno- 
scens quid sibi vellent ea verba, citum responsum 
dedit, ut et cito me ad veritatem revocaret. Atque 
ego, inquit, breviter tibi, o Clemens, rerum scien- 
tiam exhibebo : et jam nunc audi. 


XVII. Dei voluntas multas ob rationes homini- 
bus occulta fuit. Primo quidem quod illi detine- 
rentur prava institutione, convictu vitioso, consue- 
tudine perniciosa, malis colloquiis, non recta 
opinionum anticipatione, atque caprupter errore; 
dein contemptu, incredulitate, fornicatione, avari- 
tia, inani gloria, aliisque similibus; que cum in 
mundum, tanquam plurimus fumus in unam do- 
mum iatraverint, intusque habitantium hominum 
visum offuscarint, eos non sinunt aspicere, neque 
mundi creatorem Deum intelligere ex iis in quibus 
ipse se pinxit, nec cognoscere quod ei placet. Quo- 
circa oportet veritatis studiosi, intrinsecus ex 
anime profundo, ad auxilium vera ratione vocent 
Deum solum, Dominum autem nostrum et Salva- 


µην ἐλθὼν τῶν Βαρνάθα διηγημάτων, ἐξήλατό τε ὡς 
εἶχεν εὐθὺς, καὶ προσηνῶς µε xai γνησίως χαταφι- 
λήσας, καὶ παρακαθισάµενος' Καλῶς ἐποίησας, ἔφη, 
τὸν τῆς ἀληθείας κήρυκα ξενίσας Βαρνάδαν εἰς τιμὴν 
τοῦ ὄντος δὲ θεοῦ, καὶ λίαν µεγαλοφρόνως, οὖκ αἶδε- 
σθεὶς τὸν 9' τῶν ἀπαιδεύτων θυµόν. Μακάριος γὰρ 
ὡς ἀληθῶς σὺ, τὸν τῆς ἀληθείας πρεσθευτὴν οὕτω 
ξενίσας πάσῃ τιμῇ΄ dvo Gv αὐτὴ xal σε dj ἀλήθεια 
ξένον ὕντα, τῆς ἰδίας πόλεως καταστήσει πολίτην' 
καὶ τότε χαρήσῃ µεγάλως, ὅτι βραχεῖαν νῦν χάριν 
δανείσας καὶ ἀγαθὴν λόγων xpoalosaw, καλῶν ἀῑδίων 
καὶ ἀναφαιρέτων ἀγαθῶν ἔσῃ κληρονόμος . Καὶ μὴ 
xiuy& ἀντιθάλλων pot τὸ σὸν ἦθος πάντα γὰρ τὰ 
κατὰ cà ὁ φιλαλήθης οὗτος ἀνὴρ ὁ Βαρνάθας ἀπήγ- 
γειλε, καθ) ἡμέραν σχεδὸν τὴν ἀγαθήν σου μνήμην 
ποιούµενος. Καὶ ἵνα σοι, ὡς γνησίῳ oup, δηλώσω 
κατ’ ἐπιτομὴν τὸ προκείµενον, εἰ µή aol τι ἆμπο- 
δίζει, συνόδευσον ἡμῖν, µεταλαμθανων τὸν 3 τῆς 
ἀληθείας λόγον, ὃν 99 κατὰ πόλιν ποιεῖσθι µέλλω 


µέχρι Ῥώμης αὐτῆς. 


XVI. Ἐγὼ δὲ πρὸς αὐτόν, Σοὶ μὲν ἑτοίμως ἔχω 
συνοδεύειν, εἶπον τοῦτο γὰρ οὐκ οἵδ' ὅπως χαίρων 
προῄρηµαι' πλὴν περὶ ἀληθείας βούλομαι πρῶτον 
πληροφορηθῆναι, ἵνα dvi, εἰ dj joy) ἀθάνατος, 
3j θνητή’ καὶ εἰ αἴδιος οὖσα, περὶ ὧν ἔπραξεν iv- 
ταῦθα, ἔχει κριθῆναι xal τί ποτέ ἐστι δίκαιον fj ἀρὲ- 
σκον θεῷ, καὶ el γέγονε κόσμος, καὶ διὰ τί γέγονε, 
καὶ sl λυθήσεται' καὶ εἰ οὐ λυθήσεται, xal. 9 χρείτ- 
των ἔσται, jj οὐδὲ ἔσται' xal ἵνα μὴ τὸ κατ εἶδος 
λέγω, ταῦτά τε xal τὰ τούτοις ἑπόμενα μαθεῖν 
ἤθελον. 'O δὲ, 5 τἰ ταυτὶ βούλεται τὰ ῥήματα τῷ 
θείῳ πνεύματι γνοὺς, ταχεῖαν τὴν ἀπόχρισιν ἐποιεῖτο, 
ἵνα καὶ ταχύ µε πρὸς τὴν ἀλήθείαν ἑπαναγάγη - 
ται 92, Kal, Συντόµως ἐγώ σοι, ἔλεγεν, ὦ Κλήμη, 
τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν παρέξοµαι’ καὶ τὰ νῦν ἐξαυτῆς 
ἄχουε. 

XVII. Ἡ τοῦ θεοῦ ou?) κατὰ πολλοὺς τρόπους iv 
ἀδήλῳ γέγονε τοῖς ἀνθρώποις. Πρῶτα μὲν διὰ τὸ κρα- 
τηθῆναι αὐτοὺς εἰσαγωγῇ καχῇ, συντροφίἰᾳ πονηρᾶ, 
συνηθείᾳ δεινῇ, ὁμιλίᾳ καχῇ 95, προλήψει οὐκ ὀρθῇ, 
καὶ διὰ ταῦτα πλάνῃ ἔπειτα ἀφοθίᾳ, ἀπιστίᾳ, πορ- 
velg, φιλαργυρίᾳφ, κενοδοξἰᾳ, καὶ ἄλλοις τοιούτοις, & 
δὴ καθάπερ καπνοῦ πλῆθος εἷς ἕνα olxov ἐπεισελ- 


D θόντα τὸν κόσμον, καὶ τῶν ἔνδοθεν οἰκούντων ἀνδρῶν 


ἐπιθολώσαντα τὰς ὁράσεις, ἀναθλέψαι αὐτοὺς οὐκ 
ig, καὶ τῇ διαγραφῇῃ τὸν δηµιουργήσαντα χατανοῆσαι 
θεὸν, καὶ τὸ τούτῳ δοκοῦν γνωρίσαι. Διὸ χρὴ τοὺς 
Φιλαλήβεις ἔσωθεν ix βάθους ψυχῆς ἐκκαλέσασθαι 
πρὸς ἐπιχουρίαν ἀληθεῖ λογισμῷ τὸν μύνον θεὸν, 
Κύριον δὲ ἡμῶν και Σωτῆρα Ἰησοῦν Χριστὸν, xai 
map' αὐτοῦ γνῶσιν λαθεῖν , ἵνα τις ἐντὸς ὢν ἐν τῷ 


VARLE LECTIONES. 


5 Lege τοῦ ὄντως Θεοῦ, ejus, qui revera Deus est, ut infra, num. xxix. Cren. 31 al. inser. οὗ φοθηθείς. 


95 al. τῶν. ?? al. λό 


ἐπαγάγηται. 99 οὐ xam. 


ων, Qv. 9 al. καὶ el, *t a], ὁ δὲ Πέτρος πρὸς ταῦτα &mexplvavo* Συντόµως σοι ὦ. ** αἱ. 








485 CLEMENTINA. — EPITOME DE GES 


olup τῷ πεπλησμένῳ καπνοῦ, τῷ κχόσμῳ τούτῳ, À torem Jesu 
φημὶ, προσιὼν ἀνοῖξαι δυνηθῇ θύραν, ὡς τὸ μὲν — piant; nta 
ἐκτὸς τοῦ ἡλίου φῶς εἰσκριθῆναι τῷ οἴκῳ, τὸν δὲ — in hoc, inq 
lbs τοῦ πυρὸς ὄντα ἐκθληθῆναι καπνόν' ὅπως δια- — fores; quo 
θλίψαντες οἱ ἄνθρωποι πιστεύσωσ εἰς ἵνα θεὸν — atur in do 
Πατέρα παντοκράτορα, καὶ εἰς τὸν μονογενῆ αὐτοῦ — ejiciatur ** 
Y τὸν πρὸ τῶν αἰώνων ἐξ αὐτοῦ ἀφράστως γεννη-  dantin un 
θέντα, καὶ clc τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸ ἐξ αὐτοῦ ἀῤῥή- — unigenitun 
τως ἐχπορευόμενον, ἕνα Θεὸν γνωρίζοντες bv ερισὶν — rabili modi 
Ὑποστάσεσιν, ἄναρχον, ἀτελεύτητον, αἰώνιον, ἀΐδιον, — eodem inel 
ἄκειστον, ἄτρεπτον, ἀναλλοίωτον, ἁπλοῦν, ἀσύνθετον, Deum cog 
ἀσώματον, ἀθρατον, ἀναφῆ, ἀπερίγραπτον, ἀπερί- — carentem, 
ληπτον «5, ἄπειρον, ἀκατανόητον, ἀγαθὸν, δίκαιο, — oreatum, ii 
παντοδύναµον, πάντων κτισμάτων δημιουργὸν, παν- — simplicem, 
τοχράτορα, παντεπόπτην, πάντων προνοητὴν, ἔξου- — bilem, inte 
σιαστὴν, καὶ κριτήν' xal οὕτως ἀναγεννηθέντες Ov ο sibilem, in 
ὕδατός τε χαὶ πνεύματος, αυγκληρονόµοι καταστῶσι ^ justum, p 
τῶν πρὸς ἀφθαραίαν ἀναχεννηθέντων υἱῶν τοῦ Θεοῦ. —— opiflcem, « 
provisorem omnium, dominatorem, ac judicem ; atque ita aqua 
tur filiorum Dei renatorum ad incorruptionem **. 

XVII Ad πρὸ παντὸς ζητήματος xal αὐτὸς $ — XVIII. Q 
Κλήμη, ἑτοίμως ὡς υἱὸς πατρὶ πρόσελθε, ἵνα xal — quoque, o 
τῶν ὀρωμένων καὶ τῶν ἁοράτων ἀψευδῶς τὴν Ἰνῶσν — patrem aci 
θεὸς παράσχῃ σοι. Εἰ δὲ καὶ μετὰ τὸ κληθῆναι οὗ — gnitionem 
θέλεις, f βραδόνεις, δικαἰᾳ Θεοῦ κρίσει ἀπόκληρος * — vocatus es. 
loy, τῷ μὴ θελῆσαι μὴ θεληθείς. Καὶ µή τοι νοµίσῃς — exheres ei 
ὅτι κἂν πάντων τῶν ποτὲ γενομένων εὐσεβῶν εὖσε- — que vero e 
Βίστατος bn ''. μὴ φθάσεις 9 δὲ τελειωθῆναι διὰ — fuerunt pi 
βαπτέσµατος, ἐλπίδος ἀγαθῆς ευχεῖν δυνήσῃ ποτέ, (y mationem 
Ἰαύτρ yàp πλείονα μᾶλλον ὑφέξεις τὴν κόλασιν, ὅτι ^ pisci aliqu 
χαλοξς ἔργοις οὐκ ἐχρήσω καλῶς . Οὐδὲ γὰρ καλὸν — dabis, quo 
τὸ xaX, ὅ φαφιν (5), ὅταν μὴ καλῶς γίνηται. Σὺ — ut aiunt,l 
ἓ εἰ οὐ θέλεις ὡς τῷ Θεῷ δοκοῦν βαπτισθῆναι, τῷ agitur. T 
sp μᾶλλον ὑπηρετῶν θελήµατι, ἐχθραίνεις πάντως — nolis bapt 
τῇ ἐκείνου βουλῇ. Αλ’ ἴσως ipric Καὶ εἰ συµδάλ- — profecto il 
λεται πρὸς εὐσίδεαν τὸ βαπτισθῆναί µε ὕδαι; — Et quid αι 
Πρῶτον μὲν ὅτι τὸ δόξαν Θεῷ πράττεις. Δεύτερον δὲ, — Primo qui 
ὅτι δι ὕδατος xal πνεύµατος ἀναγεννᾶσαι (0) Grip — cundo ver 
καὶ τὴν ἐξ ἐπιθυμίας πρώτην σοι γενομένην καταλ- — ris Deo, 8’ 
λάσσεις γέννησιν: καὶ οὕτω σωτηρίας τυχεῖν δυνήσῃ, — cupiscenti 
ἄλλως δὲ ἄρα ἀδύνατον. Οὕτω yàp ὁ ἐπὶ σωτηρι — consequi | 
καὶ ἀφθαραίᾷ τοῦ γένους ἡμῶν ἑνανθρωπήσας θεὸς — enim, qui 
λόγος εἶπεν ἡμῖν" Αμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ dva- ris nostri 
γεννηθῆτε δν ὕδατος καὶ πνεύματος, οὗ μὴ εἰσίλ- | Amen, dic 
θητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Aib πρόσελθε D non introi 
τῷ  βαπτίσµατι: τοῦτο yàp µόνον τὴν τοῦ πυρὸς — baptismui 


VARLE LECTIONES. 


Recogn. 1, 00. 5 al. ἀκατάληπτον, al. ἀπερίληπτον, ἀκατά) 
Rec. |. vi, c; 8, eto. !! ἀποκληρώσῃ. ** al. εὐσεθέστερος Υένῃ, ἀδάπ. 
V al, ὅτι καλὰ ἔργα οὐκ ἐποίησας καλῶς. Καλὴ γὰρ εὐποιία, ὁπότ i 


VARIORUM NOTE. 


(5) Ὅ φασιν. Deuteron. xvi, 20 : Juste quod jus- — 14, et Bal 
ium est persequeris. Sopient. vi, 11 : Οἱ φυλάξαντες — tiones ca| 
ὁσίως τὰ ὅσια ὁσιωθήσονται, Ad verbum in Fifa ad cap, 1. 
Lucz junioris tomo m. Auctarii Combeflsiani pag. — men Sim: 
985, τὸ γὰρ χαλὸν, οὐ καλὸν, φασὶν, ὅταν μὴ χαλῶς — marginen 
Ὑίνοιτο, et apud Gregorium Nazianzenum, orat.33, Cos. 

, τὸ καλόν ob καλόν, ὅταν μὴ καλῶς γίνηται (6) "Aw 
jue modo Zonaras ad Canonem Gangrensem  CrxR. 








ins 


AB' 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


488 


potest exstinguere. Neque differ; quoniam dilatio A ὁρμὴν σθἐσαι δύναται. Καὶ μὴ ἀναθάλλου: ὅτι ἡ 


solet afferre periculum, propterea quod incertum 
Bit prestitutum morti nostre tempus. 

XIX. δὲ Postquam heo dixisset, Equidem,inquam, 
modo gratias ago Deo Patri, et unigenito ejus Fi- 
lio, et sancto ejusdem Spiritui, quia ut certus fleri 
volui, ita et mihi tribuit. Ceterum de me deinceps 
gecurus esto. Nunquam enim dubitabo de ullo eo- 
rum que ἃ te prolata sunt. Igitur, Domine mi 
. Petre, ne animo anxio sis, tanquam non gentienti 

" homini maxima bona donaveris. Scio quippe hoc 
tale et adeo magnum esse, ut quilibet illud et cele- 
riter velit accipere. Sentio enim mihi velociter da- 
tum charisma. Hec postquam locutus sum, Petrus 
dixit: Gratiam habeo Deo, et pro salute tua, et 
pro commodo meo. Itaque per trium mensium dies 
 jejuna, et baptismum accipies. Incipe ergo a die 
. orastina. Erit autem mihi oras cum Simone Mago 
disputatio. Neque ambigas, mihi adesse in adver- 
santium controversiis. His dictis, ipse etiam cibum 
sumpsit, meque jussit privatim sumere. Benedicto 
&utem cibo, aclisque gratiis, subjunxit, dicens: 
Det tibi Deus, ut in omnibus mihi eimilis efficiaris, 
utque baptizatus, ejusdem mecum particeps fias 
mense. Eoque pronuntiato, quiescere me precepit : 
jam enim et tempus ad somnum vocabat. 


XX. 55 Sequenti ergo die, ego Clemens, cum 
adhuc nox esset, e somno excitatus, ubi intellexi 
Petrum vigilare, et cum iis qui una erant de cultu 
.:Dei disserere (erant autem numero sexdecim; 


ἀναθολὴ κίνδυνον οἶδε φἑρειν, διὰ τὸ ἄδηλον εἶναι τοῦ 
θανάτου τὴν προθεσµίαν. 

XIX. Ταῦτα ἐκείνου εἰπόντος, Ἐγὼ μὲν, ἔφην, 
ἤδη εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, καὶ τῷ μονογενεῖ 
αὐτοῦ Υἱῷ, καὶ τῷ Ηνεύματι αὐτοῦ τῷ ἁγίῳ, ὅτι ὡς 
ἐθουλόμην πληροφορηθῆναι, οὕτω µοι καὶ παρέσχε. 
Πλὴν περὶ ἐμοῦ τὸ λοιπὸν ἄφροντις ἔσο, Οὐδέ ποτε 
γὰρ ἑνδυάσω "5 πρός τι τῶν ὑπὸ co) λαληθέντων 
ὥστε, xópté µου Πέτρε pj ἀθύμει, ὡς ἀναισθήτῳ 
μέγιστα δωρούμµενος ἀγαθά. Οἶδα γὰρ ὅτι τοιοῦτόν 
ἐστι καὶ οὕτω μέγιστον, olov ἄν τις καὶ ταχέως 
λαθεῖν βούλοιτο, ΑἸσθάνομαι γὰρ τοῦ δοθέντος uot 
διὰ τάχους χαρίσµατος. Ταῦτά µου εἰπόντος, ὁ Πέτρος 
ἔφη" Χάριν ὁμολογῶ τῷ θεῷ, καὶ περὶ τῆς σῆς σω- 
τηρίας, xai περὶ τῆς ἐμῆς ἀπολαύσεως. Πλὴν νήστευ- 
σον τριῶν μηνῶν ἡμέρας, καὶ λαμθάνεις τὸ βά- 
πτισμα. "Αρξαι τοίνυν ἀπὸ τῆς αὗριον. "Ἔστι δὲ pot 
ἡ αὔριον πρὸς Σίμωνα τὸν udyob διάλεξις. Καὶ μὴ 
ὀκλάσῃς παρεῖναί uot iv ταῖς τῶν ἀντικειμένων 
ζητήσεσι. Ταῦτα εἰπὼν, xai τροφῆς αὐτὸς µεταλα- 
θὼν, ἰδίᾳ κἀμὲ μεταλαθεῖν ἐκέλευσεν. Ἐδλογήσας δὲ 
ἐπὶ τῆς τροφῆς καὶ εὐχαριστήσας, ἐπήγαγε λέγων" 
Δφη σοι ὁ θεὸς κατὰ πάντα ἐβυμοιωθῆναί uot, καὶ 
Βαπτισθέντι δὸ τῆς αὐτῆς µοι χοινωνῆσαι τραπέζης. 
Οὕτως εἰπὼν, ἡσυχάζειν µοι προσέταξεν' ἤδη γάρ 
που καὶ ὁ χαιρὸς πρὸς ὕπνον ἐκάλει. 

XX. Τῃ μὲν οὖν ἐπιούσῃ ἐγὼ Κλήμης, ἔτι τῆς 
νυχτὸς ἐχούσης, διὐπνισθεὶς, καὶ μαθὼν τὸν Ἱ[έτρον 
ἐγρηγορότα, καὶ τοῖς συνοῦσι περὶ θεοσεθείας δια- 
λεγόμενον, oi ἦσαν ἐκκαίδεκα τὸν ἀριθμὸν, dw καὶ 


quorum hec sunt nomina: Zaccheus, qui olim C τὰ ὀνόματά εἶσι ταῦτα, Ζακχαῖος ὅ ποτε τελώνης, 


publicanus, et Sophonias frater ejus; Josephus, 
illiusque sodalis Michaas; preterea Thomas et 
Eliezerus gemini; Eneas sacerdos; Lazarus sacer- 
dos, quem a mortuis excitavit quatriduanum Ώο- 
minus noster Jesus Christus; Eliseus, Benjamin 
fllius Saphre, itidem Rubilus et Zacharias archi- 
tecti, Ananias et Aggeas Ammeni ; necnon Nicetas 
et Aquila socii): ego quoque ingressus sum, et 
postquam salutassem, jubente eo consedi. 


XXI. Ille autem institutum sermonem interrum- 
pens, et quasi se purgans, rationem reddib:t οὖς 
non expergefecisset me, quo verborum ipsius essem 
auditor: cujus rei causam, navigationis molestiam 


. , agsignabat : illam enim concoqui volens, me quies- 


- gere permisit, Siquidem quando anima, inquit, 
circa id quod corpori deest occupatur, vel aliqua 
' calamitate premitur, non multacum diligentia solet 
attendere jis qua dicuntur. Et propter hoc nolo 


καὶ Σοφωνίας 35 à ἀδελφὸς αὐτοῦ, Ἰώσηφός τε xal ὁ 
τούτου σύντροφος Μιχαίας, πρεσέτι δὲ θωμᾶς xai 
Ἐλιέζερος οἱ δίδυµοι, καὶ 'Eviaq ὁ Ἱερεὺς , καὶ 
Λάζαρος ο Ἱερεὺς, ὃν ἁἀνέστησεν ἐκ νεκρῶν τετραήµε- 
pov ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, καὶ Ἐλισσαῖος, 
Βενιαμὶν 6 τοῦ Σαφρᾶ, ὁμοίως γε Ῥεύδιλος xal 
Ζαχαρίας οἳ οἰχοδόμοι, 'Avavlac V! τε καὶ ᾿Αγγαίας 8 
οἱ ἀμμηνοί 9*- ἔτι τε Νιχήτης καὶ ᾿Αχύλας ol ἑταῖ- 
pov εἰσῆλθον κἀγὼ' xal προσαγορεύσας ἐκαθέσθην, 
ἐχείνου κελεύσαντος. 

XXI. Ὁ δὲ τὸν προκείµενον ἐκκόψας 9 λόγον, ὥσ- 
περ ἀπολογούμενος , ἐπληροφόρει τίνος ἕνεκεν οὐκ 
ἀφύπνισἁ µε, ὅπως ἀχκροατὴς τῶν αὐτοῦ γένωμαι 
λόγων, xal τούτου αἰτίαν τὸν ἐκ τοῦ πλοῦ σχυλμὸν 


Β ἐποιεῖτο * ἐκεῖνον γὰρ πεφθῆναι θέλων 91, μὲ ἠσυ- 


χάζειν ἀφῆχεν. Ὁπέτ' ἂν γὰρ (7) ἡ Voy, quel, 
περὶ τὸ λεῖπον ἀσχολῆται τῷ σώματι, εἴτε τινὶ συµ- 
φορᾷ συνέχεται, οὗ μετὰ πολλῆς εἴωθε προσεχειν 
ἀχριθείας τοῖς λεγομένοις. Τούτου δὲ ἕνεκεν οὐδὲ 


VARLE LECTIONES. 


| δὲ Clement. hom. 1, c. 21, etc. Recogn. Ἱ. 1, ο. 18, eto. 53 al. ἐνδοιάσω. δν al. βαπτισθέντα. δὲ Clement. 
. homil. r1, c. 1, etc. Rec. l. 11. c. 1, etc. 59 Σοφονίας. 51 Lege Alvelac, ut ad. Clementina diximus. Crsn. 5 
αἱ. 'Avyatoc 9* al. αμμηνοί et ἀμηνοί et ἵαμμινοί. 69 al. ἐγκόψας. *! al. πεφθῆναί µοι θέλων. 


VARIORUM NOTE. 
(7) Ὁπόταν γάρ. Excerptam sententiam hano, ut Κλήμεντος πάπα Ῥώμης, legere est in ms. Regio 1500. 


CLER. 





489 CLEMENTINÀ. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 490 
βούλομαι διαλέγεσθαι τοῖς J| λύπῃ κατεχομµένοις, Ἡ A Sermocinari cum iis qui aut egritudine detinentur, 


ἀμέτρως ὁργιζομένοις, fj τὸ σῶμα πεπονηχόσιν, 7j 
βιωτικαῖς φροντίσιν, ἢ ἑτέρῳ πάθει τινὶ διενοχ, ου- 
pivot. 

XXII. Καὶ μὴ λεγέτω τις, ὅτι οὗ χρὴ παραμυθίας . 
xai νουβεσίας λόγους προσάχειν τοῖς φαῦλόν τι πράτ- 
τουσι. Φημὶ γὰρ, ὡς εἰ μὲν ἀνύει τις, προφερέτω’ 
tt δὲ μὴ, τῷ χαιρῷ τέως παραχωρείτω. Καὶρὸς γὰρ, 
ὡς Σολομῶντι δοκεῖ, παντὶ πράγματι. Διὸ χρἠὴ τοὺς 
τὴν ψυχὴν ῥωννύντας λόγους, πρὸ τῆς χακώσεως 
τοῖς ἀνθρώποις ἐπάχειν' ἵνα et ποτέ τι δὲ φαῦλον ἐπέλ- 
θοι,προωπλισμένος ὁ νοῦς, ὀρθῷ τῷ λογισμῷ δυνηθείη 
τὸ ἐπενεχθὲν ὑποστῆναι. "θεν, ὦ φίλε Κλήμη, εἴγε 
τὰ τῷ θεῷ διαφέροντα Ὑνῶναι θέλει, παρὰ τοῦ 
Κυρίου xal θεοῦ xal Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τοῦ διδάσκοντος 95 ἄνθρωπον γνῶσιν, παρὰ τούτου 
µόνου μαθεῖν ἔχεις, ὅτι µόνος οἶδεν ἀλήθειαν. Τῶν 
(39 ἄλλων eU τις ἐπίσταταί τι, παρὰ τούτου 9 μόνου, 
fj τῶν τούτου μαθητῶν λαθὼν ἔχει. 


XXIII. Ἔστι τε αὐτοῦ τὸ βούλημα, ὅτι εἴς θεὸς ἓν 
τριαὶν ὑποστάσεσιν, οὗ ὁ χόσµος ἔργον ὁ πᾶς, ὃς δ(- 
χαιος Qv, πάντως ἑκάστῳ πρὸς τὰς πράξεις ἀποδώσει 

τὲ. ᾽Ανάγκη γὰρ πᾶσα, φύσει δίκαιον εἶναι λέγοντα 
τὸν θεὸν, χαὶ τὰς ἀνθρώπων φυχὰς ἀθανάτους εἶναι 
πιστεύειν. "Evtl ποῦ τὸ δίκαιον αὐτοῦ; ὅπου τινὲς 
εὐσεθῶς βιοτεύσαντες, καὶ καχουχηθέντες, βιαίως 
ἀνμρέθησαν: ἔνιοι δὲ ἀσεθεῖς παρὰ πολὺ γεγενηµένοι, 
lv πολυτελείᾳ βίου τρυφήσαντες, τὸν κοινὸν ἀνθρώ- 
πων ἐτελεύτησαν θάνατον. Ἐπεὶ οὖν χωρὶς ἀἁπάσης 
ἀντιλογίας ὁ θεὺς ἀγαθὸς ὢν, δίκαιός ἐστιν, οὐκ ἄλλως 
δὲ δίκαιος εἶναι γνωσθήσεται, ἐὰν μὴ d ey?) μετὰ C 
ν γωρισμὸν τοῦ σώματος ἀθάνατος ᾖ, ἵνα μετὰ τὸ 
ἀπολαθεῖν τὸ ἴδιον σῶμα iv τῇ ἀναστάσει, ὁ μὲν xa- 
xk, ὡς ἐνταῦθα τὰ ἀγαθὰ ἀπολαθὼν, ἐκεῖ περὶ ὧν 
Ίμαρτε κολασθῇ ὁ δὲ ἀγαθὸς, ἐνταῦθα περὶ ὦν fj- 
µαρτε χολασθεἰς, ἐχεῖ ὡς ἐν χκόλποις δικαίων, Χληρο- 
γόμος τῶν ἀγαθῶν καταστῇ’ ἐπεὶ τοίνυν ὁ θεὸς δἰ- 
χαιος, πρόδηλον ἡμῖν ἐστιν, ὃτι καὶ Χρίσις γίνεται, 
καὶ αἱ ψυχαὶ ἀθάνατοι τυγχάνουσιν. El δὲ τις, ὡς τῷ 
Σαμαρεῖ δοχεῖ Σίµωνι, καὶ οὐχ ὡς ὁ τῆς ἀληθείας 
βούλεται λόγος, τὸ δίκαιον εἶναι μὴ θέλοι δοῦναι θεῷ, 
zw ἔτι τοῦτό τις δοῦναι δύναται ; 


XXIV. Ταῦτα ἀκούσας ἐγὼ Ελήμης, καὶ xc; ἄρα 


aut immoderate irati sunt, aut corpore egrotant ; 
&ut secularibus curis, vet alio quopiam affectu ob- 
turbantur. ' 

XXII. 5: Neque dicat aliquis, non oportere conso- 
lationis et admonitionis verba iis admovere, qui 
mali aliquid habent ac gerunt. Aio enim, quod 
si quidemaliquis proficit, adhibeat ; sin minus, in- 
terim tempori cedat. Tempus enim est, ut Salo- 
moni videtur, omni rei **. Quare oportet sermones 
qui animam conflrmant, hominibus ante vexatio- 
nem inferre ; ut si quid forte pravi acoiderit, mens 
prius armata, recta ratione possit id quod illatum 
est, perferre. Unde, amice Clemens, si cupis que 
&d Deum pertinent cognoscere, a Domino et Deo 
et Salvatore nostro Jesu Christo, qui humanum 
genus docet scientiam ; ab eo solo discere potes; 
quia solus novit veritatem. Aliorum enim si quis 
aliquid cognoscit, ab eo uno, aut ab ejus discipu- 
lis traditum accepit. 

XXIII. *' Est autem ejus sententia : Deum unum 
esse in tribus personis, cujus totus mundus opus 
est, quique justus existens, aliquando certe uni- 
cuique pro actionibus retribuet. Necesse quippe 
omnino est, ut. qui asserit Deum natura esse ju- 
stum, etiam credat immortales esse hominum ani- 
mas. Quoniam ubi erit justitia ejus? quando ali- 
qui, cum pie vixissent, tamen male habiti, per 
vim e medio sublati sunt: quidam vero, postquam 
valde impii exstitissent, atque vite luxui ac deliciis 
indulsissent, communi tamen hominum morte 
obierunt. Quandoquidem igitur absque ulla con- 
tradictione Deus, bonus cum sit, justus etiam est ; 
nec aliunde justus esse cognoscetur, nisi anima post 
separationem a corpore, sit immortalis ; ut quando 
in resurrectione suum-corpus recuperarit ; malus 
quidem, tanquam qui hic bona receperit, ibi pro 
jis que deliquit puniatur; bonus autem, hio pro 
delictis castigatus, illic quasi in sinu justorum,he- 
res bonorum constitustur: quandoquidem igitur 
Deus justus est, constat inter nos, judicium quo- 
que fore, et animas esse immortales. Si quis vero, 
quemadmoduin Samaritano Simoni placet, et non 
ut veritatis doctrina vult, Deo concedere nolit, 
justum esse, cui jam aliquis id tribuere potest? 

XXIV. His auditis, ego Clemens. Et quisnam 


υγχάνει, ἔφην, οὗτος ὃν λέγουσι Σίμωνα EZapapci- [) est, dixi, iste quem aiunt, Simon Samaritanus, 


την, μαθεῖν ἤθελον. 'O δὲ Πέτρος, El. θέλεις μαθεῖν, 
ion, πάρεστί σοι τοῦ ἤνῶναι παρ᾽ (0v κἀγὼ πάντα τὰ 
xxv αὐτὸν ἐπυθόμην. Καὶ µεταπεμψάµενος ἐκέλευσεν 
Αχύλαν τε xal Νικήτην πάντα got ἀκριθῶς τὰ κατὰ 
τὸν Σίμωνα διηγήσασθαι. Οἱ δὲ τὸν Θεὸν µαρτυρά- 
μενοι μηδὲν παρεκκλῖναι τῆς ἀληθείας, οὕτω τὰ κατ) 
αὐτὸν ἐξίβετεντο. Καὶ πρῶτος ᾽Ακύλας ἤρξατο λέγειν 
οὕτως ΄Αχουσον, ὦ φίλτατε ἀδελφὲ, ὅπως καὶ αὐτὸς 


scire vellem. Respondit autem Petrus: Si cupis 
discere, licet tibi ab iis cognoscere, a quibus et ego 
cuncta illius intellexi. Vocatisque Aquila et Nice- 
ta, precepit eis, ut mihi omnia ad Simonem per- 
linentia diligenter enarrarent. At illi, Deum atte- 
stati se nullatenus a veritate declinaturos, hunc 
in modum res ejus exposuerunt. Λο prior Aquila 
ccpit ita dicere: Audi, charissime frater, ut tu 


VARLE LECTIONES. 
* Clement. hom. 1t, ο. 12, etc. ** Eccle. i, 4. ^al, τινα. ** Deest in al, δὲ Deest in al. *'I,. Re- 


00gn., 1. vir, ο. 6 
PaTaOL. 8. I. 


16 





491 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


492 


quoque accurate cognoscas omnia viri illius ; cu- À ἀχριθῶς πάντα τὰ χατὰ τὸν ἄνδρα εἰδῆς, τινος τε ὢν, 


jusnam sit, et quis, et unde ; et quenam sint que 
facit, et quo modo, quamque ob causam. 

XXV. ** Simon igitur patre quidem Antonio, ma- 

' tre vero Rachele ortus est ; natione Samaritanus, ex 
Gitthis, vico qui non minus quam sex schoenis ab 
urbe Samaritanorum distat. Πίο Alexandrie /Egy- 
pti commoratus, ac in Greca doctrina plurimum 
exercitatus, et arte magica pollens, atque insolen- 
tia elatus, se vult existimari esse virtutem supre- 
mam, ipso quoque superiorem Deo qui totum 
orbem produxit. [Interdum vero se Christum signi- 
flcans, Stantem appellat. Eamque appellationem 
usurpavit, quasi qui semper constiturus sit, nec 
habeat corruptionis causam qua corpore concidat. 
Nec vero Deum mundi conditorem, supremum esse 
ait: nec mortuos aliquando excitatum iri credit. 
Hierosolymam negat, montem Garizimum substi- 
tuit, Pro vere Christo Deo nostro, seipsum predi- 
cat. Legem, propria presumptione aliter interpre- 
tatur;et judicium fore quidem dicit, verum non ex- 
spectat. 

XXVI. Ut autem ipse religionis opinionem in- 
vaderet, factum est ita. Jounnes quidam ezxstitit 
qui singulis diebus baptizaret : et quemadmodum 
Domino fuerunt duodecim discipuli, duodecim 
mensium solis gerentes numerum ; sic ei quoque 
fuerunt triginta viri principes, menstruam lune 
rationem implentes ; inter quos et una quedam 
erat mulier, vocata Helena ; ut ne hoc quidem abs- 
que premeditatione esset. Cum enim mulier dimi- 


καὶ τίς, καὶ πόθεν, xai τίνα ἐστὶν ἃ πράττει, xal 
ὅπως, καὶ διὰ «tl. 

XXV. Σίµων οὖν 8 πατρὸς μέν ἐστιν Αντωνίου, µη- 
τρὸς δὲ ΄Ραχὴλ, Σαμαρεὺς τὸ γένος 9. ἀπὸ Γιτθῶν ?! 
τῆς χώμµης, οὗ μεῖον Tj σχοίνους ἓξ τῆς Σαµαρέων 
πόλεως ἀπεχούσης. Οὗτος ἐν ᾿᾽Αλεξανδρείᾳ τῇ πρὸς 
Αἴγυπτον γεγονὼς, Ελληνικῇ τε παιδείᾳ πάνυ ἔαυ- 
τὸν ἐξασκήσας, καὶ τῃ μάγῳ τέχνῃ πολλὰ δυνηβεὶς, 
καὶ εἰς ἀπόνοιαν ἐπαρθεὶς, θέλει νοµίζεσθαί τις εἶναι 
δύναµις ἀνωτάτω 3, xal αὐτοῦ τὸν χόσμον πάντα 
παραγαγόντος θεοῦ. Ἐνίοτε δὲ xal Χριστὸν ἑαυτὸν 
αἰνιττόμενος 13 προσαγορεύει (8). Καὶ ταύτῃ δὴ τῇ 
προσηγορίᾳ χέχρηται, ὡς δὴ συστησόµενός τε del, xai 
φθορᾶς αἰτίαν, ὥστε τὸ σῶμα πεσεῖν, οὐκ ἔχων. Καὶ 
οὔτε θεὸν τὸν κτίσαντα τὸν χόσµον, ἀνώτατον λέγει 
εἶναι' οὔτε νεχροὺς ἐγηγέρθαι Ἰν πιστεύει ποτὲ. Τὴν 
“ἱερουσαλὴμ ἀρνεῖται, τὸ Γαριζεὶν ὄρος ἀντεισφέρει. 
᾽Αντὶ τοῦ ὄντως Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν, ἑαυτὸν -dva- 
γορεύει. Τὰ δὲ τοῦ νόµου ἴδια, προσλήψει "7 ἀλλη- 
γορεῖ, xai Χρίσιν ἔσεσθαι μὲν λέχει, οὐ προσδοχᾷ 
δὲ. 

XXVI. Τὸ δὲ παρεισελθεῖν αὐτὸν τῆς 79 θεοσεθείας 
λόγον, γέγονεν οὕτως, Ἰωάννης τις ἔγένετο ἡμερο- 
θαπτιστής' καὶ ὥσπερ τῷ Κυρίῳ Ὑεγόνασι δώδεκα 
μαθηταὶ τὸν τοῦ ἡλίου δωδεκάμηνον φέροντες ἀριθμὸ», 
οὕτω xal αὐτῷ ἔξαρχοι γεγόνασιν ἄνδρες τριάκοντα, 
τὸν μηνιαῖον τῆς σελήνης λόγον ἀποπληροῦντες, bv οἷς 
καὶ µία τις ἦν ovi) καλουμένη Ἑλένη, ἵνα μηδὲ τοῦτο 
ἀνοικονόμητον ᾖ. "Ἠμισυ γὰρ ἀνδρὸς οὖσα dj ovi, 
ἀτελῆ τὸν τῆς τριακοντάδος τίθησιν ἀριθμόν' ὥσπερ 


dium s:t viri, imperfectum tricenarii constituit nu- C ἄρα xal τῆς σελήνης, ἧς ἡ πορεία τοῦ μηνὸς οὐ τὲ- 


merum; sicut et in luna, cujus incessus non 
perfectum mensis cursum conflcit. Porro horum 
triginta, Joanni primus ac probatissimus erat Si- 
mon. 

XXVII. " Post mortem autem Joannis, Simon, 
assumpta Helena, oberrat, plebem conturbans, di- 
censque eam Helenam de aupremis coelis in terras 
delatam esse: cujus gratia, inquit, Greci οἱ bar- 
bari bellum gesserunt, imaginati speciem veritatis ; 
et edens multa prodigiosa miracula ; ita ut nisi co- 
gnovissemus eum illa per magiam efficere, ipsi 
quoque fuissemus decepti. Nuno autem quando ve- 
sanus ille voluit etiam imponere homnibus reli- 
giosis,ab eo secessimus. Etenim cede se inquinare 


λειον ποιεῖται τὸν δρόμον. Τούτων δὲ τῶν τριάκοντα, 
τῷ ἸΙωάνντ πρῶτος καὶ δοκιµώτατος ἦν ὁ Σίµων. 


XXVII. Μετὰ δὲ τὴν τελευτὴν Ἰωάννου, τὴν 
Ἐλένην ὁ Σίµων παραλαθὼν, περιέρχεται, τοὺς ὄχλους 
ἀναστατῶν, αὐτήν τε τὴν Ἑλένην λέγων ἀπὸ τῶν 
ἀνωτάτω οὐρανῶν κατενεχθηναι τῷ xÓc[up* ἧς ἕνεκα 
Ἑλληνές τε, φησὶ, xxi βάρθαροι ἐμαχέσαντο, sixóva 
φαντασθέντες ἀλτθείας' καὶ πολλὰ τερατώδη θαυμά- 
cia ποιῶν, ὡς cl μὴ ᾖδειμεν ὅτι µαγείᾳ ταῦτα moti, 
ἠπατήθημεν ἂν καὶ αὐτοί. Νῦν δὲ ὅτε πολυμανὴς 
ἀπατᾷν ἤθελε καὶ τοὺς iv θεοσεθείᾳ, ἀπέστημεν dm 
αὐτοῦ. Καὶ γὰρ μιαιφονεῖν ἤρξατο, ὡς αὐτὸς ἔτι φίλοις 


ceperat ; sicut nobis adhuc amicis velut amicus pa- [) οὖσιν ἡμῖν ola φίλος ἐξέφανεν, ὅτι παιδίου ψυχὴν τοῦ 


tefecit; quod cum pueri animam a suo corpore se- 
parasset, infandis quibusdam adjuramentis futuram 
adjutricem ad eorum que ipse vellet representatio- 


ἰδίου σώματος χωρίσας, ἀποῤῥήτοις ὄρχοις τισὶ, συν- 
εργὸν πρὸς τὴν τῶν αὐτῷ δοκούντων φαντασίαν, τὸν 
παῖδα διαγράψας ἐπὶ εἰκόνος, Év τινι ἐνδοτέρῳ οἴκῳ, xa 


VARLE LECTIONES. 


€5 (Jement hom. 11, cap 18, 21, etc. 
ἔθνος. ΊἩ αἱ. Γητθῶν et Γητθών. Σα]. ἀνωτάτη. 
75 gl. ἰδίᾳ προλήψει ut Clement. — 79 al. etc τὸν τῆς. 
78g]. πολὺ μανεὶς et πολυµανείς. 


6) Σίµων οὖν al. Σίµων οὗτος, ut. Clementin. 11, 22. Cor. 
13 al. Clement. 
τη Glement. hom. Ἡ, c. 25. Recognit. I. 11, c. 12, etc. 


19 a]. 


inser. ἑστῶτα. "^al. ἐγερθήσεσθαι. 


VARIORUM NOTAE. 


(8) Χριστὸν ἑαυτὸν αἰνιττόμενος προσαγορεύει. 
Mirum in nullo exemplari ante προσαγορευει poni 
ἑστῶτα, quod et Clementía habent, el Bequentia 


postulant. Àn vocem non intellexit Metaphrastes ? 


ide nos ad Recognil. I. Lxxi, Cor. 








493 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


4 


494 


ὃν αὐτὸς ὑπνοῖ, ἀνατεθειμένην ἔχει. Διὸ, ἀσέθειαν αὐ- A nem ; puero in imagine delineato, consecratam ha- 


τοῦ χαταγνόντες, ἀπέστημεν ἀπ᾿ αὐτοῦ. 


XXVIII. Ταῦτα τοῦ ᾽Αχύλα εἰπόντος, ὁ ἀδελφὸς αὖ- 
τοῦ Νικήτης ᾽Αναγκαῖον, ἀδελφὲ Κλήμη, ἔφη, τὰ 
παραλειφθέντα τῷ 'AxóAq ἐμὲ ὑπομνῆσαι. Πρῶτον 
μὲν γὰρ ὁ θεὸς µάρτυς, ὡς οὐδὲν αὐτοῦ ἡμεῖς συνειρ- 
Ἱασάμεβα ἀσεθὲς, ἀλλ᾽ ὅτι αὐτοῦ πράσσοντος Ἱστορή- 
σαµεν. Καὶ μέχρις ὅτε ἀθλαθῃ ποιῶν ἐπεδείγνυτο, 
Ἱτερπόμεθα" ὅτε δὲ τὰ µαγείᾳ τινὶ γινόμενα, θεότητι 
ποιεῖν πρὸς ἁπάτην θεοσεθῶν ἔλεγεν, οὐκ ἔτι αὐτοῦ 
ἠνεσχόμεθα , καΐτοι πολλὰ ἡμῖν ἐπαγγελλομένου: 
πρῶτον μὲν ναὸν xai ἀνδριάντας ἡμῶν κατασκευα- 
σθῆναι, xai θεοὺς νομισθῆναι 90, xal ὑπὸ βασιλέων 54 
ἐοξασθῆναι, καὶ δηµοσίων τιμῶν καταξιωθῆναι, καὶ 
χρήμασιν ἀπεριορίστοις πλουτῆσαι. 


XXIX. Ταῦτά τε xal τὰ τούτοις µείζονα νοµιζόµε- 
να, ἡμῖν ὑπέσχετο, µόνον ἵνα συνόντες αὐτῷ τὸ τῆς 
ἐγγειρήσεως xaxóv σιωπῶμεν, ὅπως αὐτῷ τὰ τῆς 
ἁπάτης προκόπτῃ . Καὶ ὅμως οὗ συνεθέµεθα " ἀλλὰ 
χα) αὐτὸν τῆς τοιαύτης ἀπονοίας παύσασθαι συνεθου- 
λεύσαµεν, λέγοντες αὐτῷ' Παῦσαι τῆς τοιαύτης τόλ- 
µης' θεὸς εἶναι οὐ δύνασαι’ φοθήθητι τὸν ὄντως Osóv 
Ἰνῶθι ὅτι ἄνθρωπος εἶικαὶ ὅτι σου μικρός ἐστιν ὁ τῆς 
ζωῆς χρόνος. Κἂν µέγα πλουτήσῃς, fj καὶ βασιλεύσῃς, 
τῷ μικρᾷ» σου χρόνῳ τῆς ζωῆς ὀλίγα τυγχάνει πρὸς 
ἀπόλαυσιν" xal ἀσεθῶς ζήσαντα αἰωνία κόλασις πε- 
βιμένει. Διὸ φοθεῖσθαι 3 τὸν θεὸν συµθουλεύοµεν, 
ὑφ᾽ οὗ κριθῆναι ἔχει d; ἑκάστου uy) περὶ ὦν ἔπραξεν 
ἐνταῦθα. 

XXX. Ὁ δὲ ταῦτα ἀκούσας, ἑγέλασεν. 'Ἡμῶν δὲ 
εἰπόντων" Τί τῶν 99 τά σοι συμφέροντα συμθουλευόν- 
των χαταγελᾷς ; ἐχεῖνος, Γελῶ ὑμῶν, ἔθη, τὴν µω- 
ῥὰν ὑπόληψιν, ὅτι πιστεύετε ἀθάνατον εἶναι τὴν τοῦ 
ἀνθρώπου ψυχήν. Κάγὼ ἔφην Οὗ θαυμάζοµεν, ὦ 
Σίμων, si ἀπατῷν ἡμᾶς ἐπιχειρεῖς, ἀλλ ἐκπληττό- 
uela Ἡ τίνι λόγῳ xal σεαυτὸν ἀπατᾷς. Λέγε οὖν ἡμῖν, 
ὦ Σίµων, εἰ καὶ τῶν ἄλλων οὐδεὶς πεπληροφόρηται 
ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχὴν, ἀλλ᾽ οὖν γε σὺ xai ἡμεῖς ; 
92 μὲν, ὡς ἀνθρωπείου σώματος χωρίσας αὑτὴν, καὶ 
προσοµιλήσας καὶ ἐπιτάξας' ἡμεῖς δὲ, ὡς συµπαρόν- 
τες καὶ τὴν ἐπιταγὴν ἀκούσαντες,καὶ τὸ κελευθὲν 55 
ἑναργῶς Ἱστορήσαντες. Καὶ ὁ Σίµων' Ἐγὼ μὲν οἶδα τί 
λέγετε' ὑμεῖς δὲ οὐκ οἴδατε περὶ τίνος 36 διαλέγεσθε. 
Καὶ ὶγὼ Νικήτης ἔφην' Επεὶ οἶδας, λέγε’ εἰ δὲ μὴ 


δὲ μὴ, ἀπατᾶσθαι δύνασθαι.Οὐ γάρ ἔσμεν οὕτω νήπιοι, 
ἵνα πανοῦργον ἑνσπείρῃς ἡμῖν ὑποψίαν, καὶ τῷ 91 νο- 
µίζειν σὲ τι τῶν ἀποῤῥήτων εἰδέναι, 8 ὑποχειρίους 
λάθης 39. 

XXXI. Καὶ ὁ Σίµων ἔφη" Ὅτι μὲν ἑχώρισα ψυχἠν 
ἀνβρωπείου σώματος, οἶδα ὑμᾶς εἱδότας" ὅτι δὲ oby 


beret imaginem in quadam interiori ede, in quaipse 
caperet somnum. Quapropter, damnata ejus impie- 
tate, abscessimus ab eo. 

XXVIII. * Hac cum Aquila dixisset, frater ejus 
Nicetas : Necesse est, frater Clemens, inquit, ea me 
commemorare, qua ab Aquila pretermissa sunt. 
Primum equidem Deus testis est, nos in nullo opere 
impio adjuvisse eum : sed illo faciente,tantum spe- 
etasse. Et quandiu opera innoxia edebat,delectaba- 
mur : quando autem que per magiam fiebant, per 
divinitatem se facere, ad pios homines decipiendos, . 
dixit, non amplius eum passi sumus,quamvis multa 
nobis promitteret ; primum quidem, fore ut tem-- 
plum et statue nobis exstruerentur, diique existi- 
maremur; item a regibus magniflcaremur atque 
donaremur publicis honoribus ; nec non infinita vi 
pecunie ditesceremus. 

XXIX. Hec, et alia que putantur majora, nobis 
pollicebatur, modo ut cum eo viventes, pravum ejus 
molimen taceremus, quo fraus ei succederet. Atta- 
men assensi non sumus : quinimo consilium dedi- 
mus, ut ab ista vecordia desisteret; dicentes ei : 
Cessa ab hujusmodi audaci facinore. Deus esse non 
potes: time eum qui vere Deus est; cognosce te 
esse hominem, breveque esse tempus vite tue. 
Quanquam admodum locuples, vel etiam rex eva- 
seris, exiguo vite tua spatio pauca sunt quibus 
frueris: et viventem impie, eterne pona manet. 
Quare auctores sumus, Deum verearis, a quo judi- 
cari debet uniuscujusque anima, pro iis qua hic 
gessit. 

XXX. Hec ille audiens, risit. Cumque dicere- 
mus : Cur eos irrides, qui tibi utilia suadent? Ille : 
Rideo, inquit, stultam opinionem vestram, quod 
creditis immortalem esse hominis animam. Et ego 
respondi : Non miramur, o Simon, si fallere nos 
conaris, sed obstupescimus, qua ratione etiam te 
ipse decipias. Effare igitur nobis, Simon ; licet alio- 
rum nemo compertum haberet, animam esse im- 
mortalem ; tu tamen et nos habemus : tu quidem, 
ut qui eam a corpore humano diremisti, qui collo- 
cutus es, qui imperasti : nos vero, ut qui adfuimus, 
et imperium audivimus, et. quod jussum est vidi- 
mus clare. Ad hec Simon: Ego quidem scio quid 
dicatis; vos autem nescitis qua de re loquamini. Ac 


D ego Nicetas dixi: Quandoquidem scis, edissere: 
οἶδας, ui, δόχει ἡμᾶς τῷ λέγειν σὲ μὲν εἰδέναι, ἡμᾶς 


quod, si nescias, ne existimes decipi nos posse, dum 
ais, te quidem scire, nos autem nequaquam. Adeo 
enim stolidi non sumus, ut nobis vafram inseras 
suspicionem ; redigasque nos in tuam potestatem, 
existimantes aliquid ineffabilium cognosci a te. 
XXXI. Respondit Simon: Quod quidem disjun- 
xerim animam ab humano corpore, novi vos scire : 


VARIORUM NOT. 


" Clement. hom. 11, ο. 27, etc. 59 al. inser. καὶ ὑπὸ ὄχλων προσκυνηθῆναι. 34 al. βασιλέως. Paulo post 
[sliova abest a duobus mss. Cor. 33 al. φοθεῖσθαί σοι et σε. 33 a]. ἡμῶν. 9* al. ἐκπεπλήγμεθα, 35 aL. κεκευσθὲν. 
al. τίνων, *? al. τοῦ. al. ἐκ τοῦ. Cor. 55 ul] prepon. καὶ οὕτως ἐπιθυμίᾳ κολαζοµένους ἡμᾶς, 99 al. λαθὼν 


Ji. 











495 


ο, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBÍA. 


106 


quod vero non anima ἀθίυποίῖ ministret, sed ali- A ἡ τοῦ τεθνεῶτος duy?) ὑπουργεῖ, ἀλλὰ δαίμων τις 


quis diemon, qui se animam esse. simulat, novi 
vos ignorare. Et ego Nicitas excepi : In vita multa 
incredibilia audivimus » hoc tamen sermone amen- 
tiorem nos unquam audituros non speravimus.Nam 
si demon fingit se animam mortui esse, quinam 
erat anime usus, ut a corpore separaretur ? Nonne 
ipsi presentes audivimus te, cum animam e cor- 
pore adjurando evocares? Et qua ratione, uno ad- 
jurato, alter non adjuratus, tanquam veritus obe- 
dit? Nonne etiam tu aliquando & nobis rogatus, 
quam ob causam interdum cessarent assessiones, 
respondisti : Quia anima, completo super terram 
tempore quod in corpore peractura erat, ad in- 
feros vadit: ac subjunxisti, animas eorum, qui 
propria morte obierunt, quoniam in inferis hinc 
secedentes custodiuntur, non facile permitti ve- 
nire ? 

XXXII. Hec Nicetas cum  protulisset, Aquila 


iterum dixit: Cuperem a te id unum discere, Si-- 


mon : eive anima sit, sive, demon, id quod adjura- 
tur ; cujusnam tandem metu, adjurationes non con- 
temnit? Et Simon : Ponas, inquit, persoluturam 
se intelligit anima, si non obtemperet.Aquila vero : 
Itaque si anima adjurata venit, etiam judicium 
fiet. Si ergo anime sunt immortales, omnino et 
judicium erit. Quamobrem si eos quoque quiin 
malam actionem sunt adjurati, tumque non obtem- 
perarunt, condemnandos ais; quo modo tu non 
iimuisti, eos cogere, cum qui coguntur, propter 
contumaciam puniantur? Nam te jam non esse 


muletatum pro iis que designasti, mirum non est : C 


cum judicium nondum sit, ut tu quidem ponas des 
eorum ad qu: coegisti ; quod autem coactum est, 
veniam accipiat, quia 1nalo faciniori adjuramentum 
pretulerit. Simon autem, his auditis, ira per- 
citus, mortem, niai taceremus, nobis minatus 
est. 

XXXIII. Postquam Aquila hec dixit, ego Cle- 
mens interrogavi, quenam essent miracula que 
faceret. Illi vero responderunt: *5 Faoit ut statue 
ambularent,in igne volutans se, non uritur,interdum 
volat, ex lapidibus panes facit, serpens fit, in ca- 
pram transformatur, duas facies ostendit, in aurum 
convertitur, portas occlusas aperit, ferrum solvit, 
in conviviis simulacra formarum omnigenum exhi- 


ὑποκρινόμενος 99 εἶναι φυχἠ 9!, οἶδα ὑμᾶς ἀγνοοῦν- 
τας Καὶ ἐγὼ Νικήτης ἔφην ^ Πολλὰ ti» τῷ flo 
ἠκούσαμεν ἄπιστα ' τοῦ δὲ τοιούτου λόγου ἀνοητότερον 
οὗ προσεδοχκήσαµεν ἀχοῦσαί ποτε. Ei γὰρ δαίµων 
ὑποκρίνεται ἡ τοῦ τεθνεῶτος εἶναι duy) , τίς ἄρα 
τῆς ψυχῆς χρεία, τοῦ χωρισθῆναι τοῦ σώματος ; 
Οὐκ αὐτοὶ δὲ παρόντες ἠκούσαμέν σου, τοῦ σκήνους 
τὴν ψυχὴν ἑξορχίζοντος ; πῶς δὲ καὶ ἄλλου ὀρκιζο- 
µένου, ἕτερος μὴ 3: ὀρχισθεὶς, ὡς φοθηθεὶς, ὅπα- 
κούει » Οὐκ ρα δὲ καὶ αὐτὸς ἐξεταζόμενός moto 
πρὸς ἡμῶν , τίνος χάριν ἑἐνίοτε xai παύονται αἱ 
προσεδρεῖαι, εἴρηχας, Oct quy) πληρώσασα τὸν ὑπὲρ 
γῆς χρόνον ὃν ἔμελλεν ἐν σώματι διατελεῖν , εἰς 
ἅδην πορεύέται' προσετίθεις δὲ λέγων, ὅτι τῶν ἰδίῳ 
θανάτῳ τελευτησάντων αἱ (yai, ἐπειδὴ πρὸς ὥδην 
αὐτόθι χωρήσασαι φρουροῦνται, εὐχόπως 3 ἐλθεῖν 
ἀφίενται ; 

ΧΧΧΙΙ. Ταῦτα τοῦ Νιχήτου εἰπόντος , ᾿Αχύλας 
αὐτὸς πάλιν ἔφη ᾿Ἐθουλόμην παρὰ σοῦ τοῦτο μό- 
vov μαθεῖν, Σίµων, cite doy, εἴτε δαίµων doti τὸ 
ὁρχιζόμενον, vl δὲ καὶ φοθούµενον οὐ παραπέμπεται 
τοὺς ὄρχους ; Καὶ ὁ Σίμων Κόλασιν, φησὶ, παρα- 
κούσασα οἶδε μέλλει παθεῖν . Kal ὁ ᾽Αχύλας ' 
Οὐκοῦν el 9* ὁρκιζομένη duy ἔρχεται, καὶ χρίσις 
ἄρα γίνεται. El οὖν αἱ ψυχαὶ ἀθάνατοι , πάντως 
ἑστὶ καὶ κρίσις. ΄Ὥστε el καὶ τοὺς ἐπὶ καχῇ πράξει 
ὁρκισθέντας, εἶτα καὶ παρακούσαντας καταδικασθῆ- 
ναι φλς, πῶς οὐ πεφόθησαι σὺ τούτους ακατ- 
αναγκάζειν, τῶν ἀναγκαζομένων ἐπὶ παβαχοῇῃ κολαζο- 
µένων ; τὸ γὰρ ἤδη σε μὴ παθεῖν ἐφ᾽ ol; ἕδρασας, 
o9 θαῦμα"' ἐπεὶ µήπω Χρίσις ἐστὶν, ἵνα σὺ μὲν δί- 
xnv δῷς περὶ Gv ἠνάγκασας, τὸ δὲ ἀναγκασθὲν ὑπὸ 
συγγνώμµην Ὑένηται, ὡς τῆς κακῆς πράξεως τὸν ὄρχον 
προτιμῆσαν. 'O δὲ τούτων ἀκούσας ὡρχίσθη, θάνατον, 
εἰ μὴ σιωπῶμεν, ἡμῖν ἀπειλήσας. 


XXXIII. Ταῦτα τοῦ ᾿Αχύλα εἰπόντος, ἐγὼ Κλήμης 
ἐπυβόμην, τί δ' ἄρα ἐστὶν à ποιεῖ θαυμάσια . Ol 
δέ: ᾿Ανδριάντας, εἶπον, roti περιπατεῖν * καὶ χυ- 
λιόμενος ἐπὶ πῦρ οὐ κα[εται' ἐνίοτε δὲ xal πέταται, 
καὶ ix λίθων ἄρτους ποιεῖ, ὄφις γίνεται, slc αἶγα 
μεταμορφοῦται , διπρόσωπος ἸὙίνεται, εἷς χρυσὸν 
µεταθάλλετα.' θύρας κχεκλεισμένας ἀνοίχει, σίδηρον 
λύει, ἐν δείπνοις εἴδωλα παντοδαπῶν ἰδεῶν παρ- 


bet, facit ut in domo vasa sponte ferri ad ministe- [) ἰστησι' τὰ ἐν τῇ οἶἰκίᾳ σκεύη ὡς αὐτόματα φερόµενα 


rium videantur, nec cernantur qui ferunt. Ista me- 
morantes audiens, mirabar: testabantur autem 
ipse talia se vidisse. 


XXXIV. 3 His ita enarratis, venit Zaccheus, 
et ista Petro significavit: Jam nunc, Petre tempus 
est, ut exeas ad disserendum cum iis qui convene- 
runt. Multa enim turba in atrio congregata te op- 


πρὸς ὑπηρεαίαν ὁρᾶσθαι ποιεῖ, τῶν φερόντων οὐ 
βλεπομένων. Γαῦτα λεγόντων, ἀκούων 06 ἐθαύμα - 
ζον * ἐμαρτύρουν δὲ τὰ τοιαῦτα αὐτοὶ ἱστορηκέ - 
ναι Vi, 

XXXIV. Τούτων οὕτω ῥηθέντων , ἦκε Ζακχαῖος 
τοιαῦτα τῷ Πέτρῳ διασαφῶν' δη λοιπὸν, ὦ Πέτρε, 
καιρὸς πρὸς τὸ ἐκθάντα σε διαλεχθῆναι τοῖς συνελ- 
θοῦσι. Πολὺς γὰρ ἐπὶ τῆς αὐλῆς συναθροισθεὶς dva- 


VARL£E LECTIONES. 
5 α]. inser. Σπεὶ μὴ ὑπάρχῃ ; vel ἐπεὶ μηδὲ ὑπάρχει. ?! al. inser. αὗτός. Αἱ add. epe ?*! a], ó µή. 38 al. 


οὐκ εὐκόλως. Glement. οὐκ εὐχόπως. 09 al. 4. 95 1. 8. Rec 
αὐτῶν. 9! a]. inser. παρόντες. 9* Clement. hom. 11, cap. 29, etc. Recogn. 1. t1. o. 19, eto. 


ogn. 1, 9. Anast., Cedren., 


iceph. 96 al. add. 





407 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


498 


μένει os ὄχλος, οὔ ἐν µέσῳ χαθάπερ τις πολέμαρ- A peritur; in quorum medio tanquam aliquis belli 


χος 9 ὑπ᾿ αὐτῶν δορυφορούµενος ἕστηκε Xov. Ὁ 
δὲ Πέτρος ἀχούσας, εὐχῆς χάριν ὑποχωρῆσαί pot xs- 
λεύσας !9 µήπω τὸ σωτήριον βάπτισμα δεξαµένῳ, 
τοῖς ὥδη τελείοις' ᾿Αναστάντες, ἔφη, εὐξώμεθα, ἵνα 
Θεὸς τοῖς ἀνεχλείπτοις αὐτοῦ οἰκτιρμοῖς συνεργήσῃ 
pot ὁρμῶντι πρὸς σωτηρίαν τῶν ὑπ αὐτοῦ κτισθέν- 
των ἀνθρώπων. Καὶ τοῦτο εἰπὼν, εὐξάμενος ἐξῄει 
εἰς τὸν ὕπαιθρον τῆς αὐλῆς τόπον μέγαν ὄντα, ἔνθα 
συνεληλυθότες ἦσαν πολλοὶ, ἵν᾽ ἀκουσταὶ γένωνται 
τῶν λεχθησοµένων. Στὰς οὖν xai ἰδὼν μετὰ πάσης 
ὑσυχίας τὸν πάντα λαὸν εἰς αὐτὸν ἀτενίζοντα, Σί- 
µωνα δὲ τὸν Μάγον εἰς μέσον ἑστῶτα τοῦ λέγειν 
ἤρξατο οὕτως 

XXXV. Εἱἰρήνη εἴη πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἑτοίμως 
ἔχουσι δεξιὰς διδόναι τῇ τοῦ Θεοῦ ἀληθείᾳ, ἦν αὐτοῦ 
μεγάλην τε xai ἀσύγχριτον ἐν τῷ νῦν κόσμῳ ὑπάρ- 
χουσαν δωρεὰν, ὁ ἀποστείλας ἡμᾶς Κύριος Ἰησοῦς 
Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ ζῶντος Θεοῦ, ταύτην ἡμῖν ἕνε- 
τείλατο τὴν προσηγορίαν, πρὸ τῶν τῆς διδασκαλίας 
λόγων ὑμῖν ἐπιφθέγγεσθαι ἵνα idv τις d ἐν ὑμῖν 
εἰρήνης τέχνον, διὰ τῆς διδασκαλίας ἡμῶν καταλάθῃ 
αὐτὸν ἡ εἰρήνη εἰ δὲ ταύτην λαθεῖν ὑμῶν τις μὴ 
θόλοι, τότε xai ἡμεῖς ἀποτιναξάμενοι τὸν κονιορτὸν 
τῶν ποδῶν ἡμῶν εἷς μαρτύριον, εἷς ἑτέρων ἀπίω- 
μεν 3 οἰκίας καὶ πόλεις. Καὶ ἀληθῶρ ὑμῖν λέγομεν' 
᾿Ανεκτότερον ἔσται qj Σοδόµων καὶ Γομόῤῥας iv 
Ἡμέρᾳ κρίσεως, fj τῷ τῆς ἀπειθείας τόπῳ ἐνδιατρί- 
ειν πρῶτον μὲν, ὅτι ἀφ᾿ ἑαυτῶν οὐχ olol τε Υε- 
Ὑόνατε τὴν ἀλήθειαν ἐπιγνῶναι' δεύτερον, ὅτι τὰ 
καθ ἡμᾶς ἀκούσαντες, οὐκ ἤλθετε μέχρις ἡμῶν" 


dux ab iis protectus ac stipatus constitit Simon. 
Hoc audito Petrus, cum orationis gretia secedere 
me jussisset, qui nondum consecutus fueram salu- 
tare baptisma ; ad jam perfectos ao baptizatos, 
Surgentes, inquit, oremus, ut Deus pro suis per- 
petuis miserationibus opituletur mihi prodeunti ob 
salutem hominum ab ipso , creatorum. Utque hoc 
dixit, oratione facta, exiit in atrii locum subdia- 
lem et magnum, quo multi convenerant, ut fierent 
auditores eorum que dicenda essent. Stans, ergo, 
cernensque universum populum summo cum silen- 
tio oculos in ipsum conjicere, ac Simonem Magum 
in medio stare, hunc in modum loqui ccpit : 
XXXV. ! Pax sit omnibus vobis, qui parati estis 
dexteras dare veritati Dei ; quam, magnum aempe 
8ο incomparabile ejus munus in hoc mundo ut in 
salutationem vobis ante sermones doctrine aecla- 
memus precepit nobis qui misit nos Dominus 
Jesus Christus, Filius Dei vivi ; quo si aliquis inter 
vos sit filius pacis, per doctrinam nostram par 
eum complectatur; si quis autem vestrum eam 
accipere nolit, tunc et nos excusso pedum nostro- 
rum pulvere in testimonium, ad aliorum domos ac 
civitates abeamus ?. Ac vere dicimus vobis : Tole- 
rabilius erit in die judicii, fuisse in terra Sodomo- 
rum et Gomorrhae, quam in loco incredulitatis : 
primo quidem, quia non potuistis ex vobis agnos- 
cere veritatem : secundo, quoniam de nostris cum 
audieritis, non venistis usque ad nos : tertio, quia 
etiam nobis ad vos profectis non credidistis. Quare 


τρίτον, ὅτι καὶ ἐλβοῦσιν ἡμῖν ἠπειθήσατε. A) gratificantes vobis, ultro oramus, ut pax nostra 


Φειδόμενοι ὑμῶν, προῖκα εὐχόμεθα τὴν εἰρήνην ἡ- 
μῶν ἐλθεῖν ἐφ᾽ ὑμᾶς. El οὖν ταύτην ἔχειν ἐθέλετε, 
δεῖ ὑμᾶς προθύµως τοὺς περὶ τῆς εὐσεθείας δἐξασθαι 
λόγους, xai τὴν θεῷ ἀρέσκουσαν πολιτείαν ἔπανε- 
Atcgat, ἵν) εὐσεθῶς καὶ δικαίως Γήσαντε, τῶν 
αἰωνίων ἀγαθῶν γένησθε κληρονόμοι. 

XXXVI. Καὶ τοῦ Πέτρο ταῦτα εἰπόντος, xal 
περὶ τῶν ἔργων τοῦ θεοῦ διδάξαντος, καὶ πόσα παρὰ 
τοῦ θεοῦ τῳ ἀνθρώπῳ τὰ ἀγαθὰ ἑδωρήθη, xal παρ- 
αινέσαντος πολλὰ περὶ μοναρχίας, ὁ Σίμων ἔξω τοῦ 
ὄχλου Boi µεγάλῃ ἔφη' Τί ψευδόµενος ἀπατᾷν θέλεις 
τὸν παρεστῶτά σοι ἰδιώτην ὄχλον' πείθων αὐτοὺς, 
θεοὺς μήτε ὀνομάζειν, µήτε λέγειν ἐξὸν εἶναι; τῶν 
πταρὰ Ἰουδαίοις δηµοσίων βίθλων πολλοὺς θεοὺς 


veniat super vos. Si ergo eam habere vultis, opor- 
tet vos alacri animo suscipere habitos de pietate 
sermones, atque Deo placitam amplecti vitam ; ut, 
pia justaque vita transacta, aeternorum bonorum 
heredes sitis. 


XXXVI. * Que cum Petrus dixisset, ac de operi- 
bus Dei docuisset, quantaque bona a Deo homini 
sint donata; atque multa monuisset de monarchia, 
id est unius Dei principatu, Simon extra turbam 
voce magna infit: Quid astantem tibi imperitam 
multitudinem vis mentiendo decipere, dum per- 
suades eis, deos nec nominare licitum esse, nec 
dicere? cum publici Judzorum libri multos deos 


“Αεγουσῶν, Kal νῦν δὲ μετὰ πάντων ἀπ αὐτῶν σοι  858everent? Et vero nunc coram omnibus, ex iis 


πῶν βιθλίων περὶ τοῦ δεῖν θεοὺς νοµίζειν, συζητῖσαι 
[βούλομαι πρότερον περὶ οὗ ἔφης Θεοῦ, δείξας μὴ 
αὐτὸν τὴν ἀνωτάτω καὶ πάντα δυναμένην Πρόνοιαν, 
καθ’ ὃ ἀπρόγνωστός iow, ἀτελὴς, ἐνδεὴς, καὶ ὅλως 
οὐκ ἀγαθός. ᾽Αμέλει xai τούτου δειχθέντος ἀπὸ τῶν 
Γραφῶν, ὡς ἐγὼ λέγω, ἕτερος ἀγράφως περιλείπεται 
εἶναι θεὸς, προγνωστικὸς, τέλειος, ἀνενδεὴς, ἀγαθὸς, 


libris tecum disputare volo de eo, quod deos exsi- 
Blere sit existimandum : et prius de eo Deo quem 
protulisti, ostendo eum non esse supremam ac om- 
nipotentem Providentiam ; quia improvidus futuro- 
rum est, imperfectus, indigens, ac omnino non 
bonus. Quo, nimirum, demonstrato ex Scripturis, 
quomadmodum ego assero, restat ut sit alius Deus 


VARLE LEGTIONES 


9 al. πολεμάρχης. al. ταξίαρχος. 09 a]. inser. μικρόν. 
* Clement. hom. 1r, c. 38, etc. l. s. Rec. n, 37. 


Marc. vi, 11; 


uc. x, 5. 
Cedren. 


? al. ἀπιώμενοι. 


! Recogn. l|. 1, c. 30. * Matth. x, 12. 


499 S. CLEMENTIS ] ΠΟΥ. PONT. OPERA DUBIA. 500 


in Sorlptura non commemoratus, prascius futuro- À πάντων ἀπηλλαγμένος καχῶν' ὃν δὲ σὺ quc δη- 
rum, perfectus, non indigens, bonus, ab omnibus µμ'ουργὸν, τοῖς ἐναντίοις ἀντικείμενος τυγχάνει. 
malis liber : ille autem quem loqueris, mundi opi- 

fex, contrariis oppositus est. | 

XXXVII. Statim ergo, qui ad ejus similitudinem XXXVII. Αὐτίκα γοῦν ὁ καθ ὁμοίωσιν αὐτοῦ γε- 
factus est, Adamus, etiam cecus creatur, propter γονὼς ᾿Αδὰμ, καὶ τυφλὸς κτίζεται 5, ig! ᾧ καὶ πα- 
quod et transgressor invenitur, atque a Deo ejici- — pa64tm« εὑρίσχεται, καὶ τοῦ 5 θεοῦ 7 ἐχθάλλεται, 
tur, morteque mulctatur. Simili quoque modo, qui καὶ θανάτῳ τιμωρεῖται. Ὁμοίως τε xai ὁ πλάσας 
finxit illum, quandoquidem cuncta non videt, in αὐτὸν, ἐπεὶ μὴ τὰ πάντα ὁρῇ, ἐπὶ vf Σοδόµων xa- 
Sodomorum exitio, Venite; inquit, ef descendentes ταστροφῇ Δεῦτε, λέχει, xal καταθάντε ἴδωμεν, 
videamus, an. secundum clamorem ipsorum, qui ad εἰ κατὰ «xij κχκραυγὴν αὐτῶν τὴν ἐρχομένην 
me venit, perficiant ; sin minus, ut sciam *, et igna- πρὸς pb συντελοῦνται, εἰ δὲ μὴ, ἵνα γνῶ' χαὶ 
rum se ostendit. Quando autem dicit de Adamo : ἀγνοοῦντα ἑαυτὸν δείκνυσι. Τῷ δὲ εἰπεῖν περὶ τοῦ 
Ejiciamus eum, ne forte extensa manu sua allingat ᾿Αδάμ' ᾿Εκθάλωμεν ἀὐτὸν, µή πως ῥἐκτείνας τὴν 
lignum vita, et comedat, et vivel ἐπ dternum * ; in- — ysipa αὐτοῦ ἄψηται τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς xai 
videt. Cumque scriptum est : Secum reputavit Deus, B φάγῃ, xxi ζήσει !! εἷς τὸν αἰῶνα, φθονεῖ !!. Καὶ 
quod fecisset hominem !* ; ct penitentia ducitur, αἱ τῷ µεγράφθαι, ὅτι ὠἘνεθυμήθη ὁ θεὺς ὅτι 
ignorat : nam illud, secum vepulavit, consideratio ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον) καὶ μετανοεῖ, καὶ ἀγνοεῖ 
est, qua aliquis ob eorum qua cupit ignorationem, τὸ γὰρ ἐνεθυμήθη, σχέψις ἐστὶ, fj τις δι ἄγνοιαν 
finem diligenter explorare vult; aut est poenitentia — dv βούλεται, τὸ τέλος ἀχριοῶσαι θέλει, fj ἐπὶ τῷ 
de re quie preter sententiam contigit. Quod etiam παρὰ !* γνώµην ἀποθάντι μεταμελουμένου !*. Καὶ 
scriptum est : Odoratus est Dominus odorem suavi- τὸ Ὑεγράφθαι ὅτι 15 Ὡσφράνθη Κύριος ὀσμὴν 
tatis 15; indigentis est, et nidore carnium delecta- εὐωδίας, ἐνδεοῦς ἐστι, καὶ τὸ ἐπὶ κνίσσι σαρχῶν 
tum fuisse, non boni. Tentare autem, sicut scrip- ἠσθῆναι, οὐκ ἀγαθοῦ. Τὸ δὲ πειράζει, ὡς 1*- 
tum est : Teniavit Dominus Abrahamum 18; mall «parcat ὅτι !7* Ἐπείρζε Κύριος τὸν ᾿Αθραὰμ, 
est, ac ejus qui ignoret exitum patientis. xaxoÀ, xax! τὸ τέλος τῆς ὑπομονῆς ἀγνοοῦντος. 

XXXVIII. Sicque Simon, multis Scripture dictis' XXXVIII. Ὁμῶς ὁ Σίµων πολλὰ τῆς Γραφῆς κα- 
male assumptis probare nitebatur Deum perindeac x ἐκλαμθάνων, δειχνύειν ἔσπευδε παντὶ πάθει τοῖς 
homines omni perpessioni obnoxium esse. Tum Pe- ἀνθρώποις ὁμοίως τὸν Θεὸν ὑποχείμενον. Καὶ ὁ Πέ- 
trus : An, inquit, qui malus ac planeimprobusest poc El μηδὲν !? ἀγαπᾷ, φησὶν, ὁ κακὸς xal πᾶνυ 
nullatenus velit se ipse arguere in iis que peccat! | μοχθηρὸς. ἐφ᾽ οἷς ἁμαρτάνει ἑαυτὸν ἑαυτὸν ἐλέγχειν, ἀπύ- 
responde mihi. Simon respondit : Minime velit. E, C κριναἰ µοι. Καὶ ὁ Σίµων' Οὐκ ἀγαπᾷ, ἔφη' Καὶ ὁ 
Peirus : Quo modo igitur malus ac improbus esse Πέτρος Πῶς οὖν χαχὸς xal μοχθηρὸς εἶναι δύναται 
potest Deus, cum ipsius voluntate opprobria in ῥὁ θεὸς, εἴπερ αὐτοῦ θελήματι τὰ xav' αὐτοῦ δεινὰ 3 
illum conscripta, publice ρτοροβί(Β βἰπέ} Ac Simon: δηµοσίᾳ γραφέντα προετέθη ; Καὶ ὁ Σίμων Ἐνδέχε- 
Fieri potest, ut illius reprehensio citra ipsius sen- ται μὴ κατὰ προαίρεσιν αὐτοῦ ὑφ) ἑτέρας Δυνάμεως 
lentiam ab alia Virtute sit scripta. Dixit Petrus : τον κατ αὐτῶν γραφῆναι ἔλεγχον Καὶ ὁ Πέτρος ἔφη 
Primum ergo hoc quaeramus. 8i suo quidem con- Πρῶτον οὖν τοῦτο ζητήσωμεν. El μὲν ὑπὸ τῆς ἑαυτοῦ 
silio se reprehendit, ut tu priusultro confessus es, — fouA7Zc ἑαυτοῦ ἤλεγξεν, ὡς φθάσας σὺ πρότερον ὦμο- 
improbus non est : sin vero alia Virtute, inquiren- λόγησας, μοχθηρὸς οὐκ ἔστιν' εἰ δὲ xal Óo' ἑτέρας 
dum est ac omnibus viribus examinandum, num Δυνάµεως, ζητητέον xal παντὶ σθένει ἐξεταστέον, μή 
quis eum qui solus bonus existat, omnibus malis ct; αὐτὸν µόνον ἀγαθὸν ὄντα, ἐπὶ πᾶσι τοῖς καχοῖς 
subjecerit. ὑπέλαθε 3. 

XXXIX. Et Simon : Manifestum est te nolle au- XXXIX. Καὶ ὁ Σίμων. Πρόδηλος sl φεύγων ἀπὸ 
dire ex Scripturis reprehensionem Dei tui. Ac Pe- τῶν Γραφῶν ἀκοῦσαι τὸν κατὰ τοῦ Θεοῦ σου ἔλεγχον. 
trus : [pseid facere mihivideris ; quienim ordinem — Kai ὁ Πέτρος: Αὐτός pot φαίνῃ τοῦτο ποιῶν' ὁ γὰρ 
questionis vitat, examen verum fieri non vult. [ τάξιν ζητήσεως φεύγων, ἐξέτασιν ἀληθῆ γενέσθαι οὗ 
Unde ego qui ordine utor, et volo primum soripto- βούλεται, Ὅθεν ἐγὼ τῇ τάξει χρώµενος, καὶ βουλή- 
rem considerari; manifeste cupio recta via ince- µενος πρῶτον τὸν συγγραφέα νοηθῆναι, πρὀδηλός cip: 
dere. Tum Simon : Primo fatere, an vera sint que τὴν εὐθεῖαν ὁδεύειν θέλων. Kal ὁ Σίµων' Ὁμολόγησον 
scripta suntin mundiopificem ; nec sitomnium su- πρῶτον, εἴ γε τὰ κατὰ τοῦ δημιουργοῦ yeypzpuiva 
premus, cum juxta Scripturas omni nequitie sit — àÀ707, ἐστι, καὶ οὐκ ἔστιν ὁ τῶν ὅλων ἀνώτερος, κατὰ 
obnoxius ; et postea scriptorem queremus. Petrus τὰς Γραφὰς πάση ὑποχείμενος µοχβηρίᾳ, καὶ ὕστε- 


VARLE LECTIONES. 


b al. add. καὶ γνῶσιν ἀγαβοῦ τυχὸν 1| xaxoo μὴ ἔχων γνωρίζεται. 5 Forte τοῦ θείου πα αδείσου, 
eidivino paradiso. CLER. "al. παραδείσου. 8 Gen. Χνιι, 91. *? Gen. ing, 93. 3 Gen. vi, d. 11 g[. 
Qon. !* al. xai qovst. 3 al. μὴ κατά, al χατά. 15 al. µεταμελομένου. !* al. Kal. —!5 Gen. vit, 
21. "al Kxi. !* Gen xxii 4... !? al µή. ** gl. xaxx, 3 IT A Clement. 








901 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


502 


pov ζητήσομεν 33 τὸν συγγράψαντα. Καὶ ὁ Πέτρος * A autem : Ne id de me videatur, respondeo. Ego aio, 


Ἵνα μὴ δόξω 3, ἀποχρίνομαι. Ἐγὼ φηµι ὅτι τὰ 
δοχοῦντά σοι ταῦτα κατὰ θεοῦ γεγράφθαι, ἀληθῆ μὲν 
Ἱστιν' ἀλλὰ καὶ οὕτως, οὕπω τὸν θεὸν δείκνυσι uoy- 
θηρόν. Καὶ à Σίµων. Ilo οὖν, ἔφη, τοῦτο συστῆσαι 
δύνασαι ; 

XL. Καὶ ὁ Πέτρος: Τὸν ᾿Αδὰμ τυφλὸν λέγεις γεν- 
νηθῆναι, ὅπερ οὐχ ἦν. OO γὰρ ἂν τυφλῷ ἑντελλόμε- 
νος ἑδείκνυε λέγων ᾽Απὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώ- 
σχεν χαλὸν καὶ πονηρὸν, μὴ γεύσησθε. Kai ὁ Σ- 
µων µεταθαλών;' Τυσλὸν ἔλεγε (a) τὸν νοῦν αὐτοῦ. Καὶ 
ὁ Πέτρος: Πῶς καὶ τὸν νοῦν τυφλὸς ἠδύνατο εἶναι, ὁ 
πρὸ τοῦ γεύσσσβαι τοῦ φυτοῦ, συμφώνως τῷ κτίσαντι 
αὐτὸν οἰχεῖα πᾶσιν ἐπιθεῖς τοῖς ζώοις ὀνόματα ; Καὶ 
ὁ Zluov* El πρόγνωσιν εἶχεν ᾽Αδὰμ. διὰ τί οὗ προξ- 
qr τὸν τὴν γιναῖχα αὐτοῦ ἀπατήσαντα ὄφιν ; Καὶ ὁ 
Πέτρος El πρόγνωσιν μὴ εἶχεν Αδὰμ, πῶς τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ πρὸς τὰς ἐσομένας πράξεις ἅμα τῷ γεννη- 
θῆναι, καὶ τὰ ὀνόματα ἐπιτέθεικε ; τὸν μὲν πρῶτον 
χαλέσας Κάῑν, ὃ ἑρμηνεύετχι ζῆλος, ὃς καὶ ζηλώσας 
ἀνεῖλε τὸν ἁδελφὸν αὐτοῦ τὸν "Αθελ, ὃ ἑρμηνεύεται 
πένθος ἐπ᾿ αὐτῷ γὰρ πρώτῳ φονευθέντι ἐπένθησαν 
οἱ γονεῖς. Et δὲ ᾽Αδὰμ ἔργον θεοῦ ὑπάρρχων πρόγνω- 
atv εἶχε, πολλῷ μᾶλλον ὁ δηµιουργήσας αὐτὸν θεός. 
Σύ δὲ, à Σίµων, χακῶς νοῶν τὰς θείας Γραφὰς, φι- 
μώθητι, 


XLI. Τὸ δὲ γεγράφθαι' Ἐνεθυμήθη ὁ θεὺς, ὡς 
λογισμῷ χρησαμένου διὰ τὴν ἄγνοιαν' ἔτι μὴν καί" 
Ἐπείραζε Κύριος τὸν ᾿Αθραὰμ, ἵνα γνῷ εἰ ὑπε- 
νέγχι ^ xai τό Καταθάντες ἴδωμεν εἰ κατὰ τὴν 
κραυγὴν αὐτῶν τὴν ἑἐρχομένην πρὸς μὲ συντε - 
λοῦνται' el. δὲ μὴ, ἵνα γνὼ καὶ ἵνα μὴ εἷς πολὺ µη- 
ύνω τὸν λόγον, σαφῆ τὴν διάνοιαν καὶ διάγνωσιν αἱ 
ῥήσεις ἔχουσιν αὗται, μὴ καταγινώσκουσαι τοῦ θεοῦ 
ἄγνοιαν, χἂν τὴν σὴν τοῦτο διαφεύγῃ διάνοιαν 39. ὅτι 
δὲ ὄντως προγινώσκει, λέγει τῷ ᾽Αθραάμ' Γινώσκων 
νώσῃ ὅτι πάροικον ἔσται τὸ σπέρμα σου ἐν Yi 
οὐκ ἰδίᾳ' xai δουλώσουσιν αὐτὸ, κακώσουσι, καὶ 
ταπειγώσουσιν αὐτοὺς ἔτη τετρακόσια" τὸ δὲ 
ἔθνος «p ἐὰν δουλεύσωσι κρινῶ ἐγώ" μετὰ δὲ ταῦτα 
ἐξελεύσονται ὧδε μετὰ ἀποσκευῆς πολλῖῆς cU δὲ 
ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου μετ εἰρήνης, 
τραφεὶς ἐν γήρᾳ καλῷ * τετάρτῃ δὲ γενεᾷ ἆπο - 
στραφήσονται ὧδε. Ταῦτα δὲ πάντως μετὰ πολ- 
λὰς 3) ἄρα συµθήσεσθαι μέλλοντα γενεὰς 33, προγινώ- 
σχοντός ἐστι xal σαφέστατα εἰδότος. 

XLII.'H μὲν οὖν περὶ τούτων ζήτησις,καὶ εἰς τρί- 
την παρετείνετο τὴν ἡμέραν, ἐπιφωσχούσης δὲ τῆς 
τετάρτης, φυγὰς ὁ Σίμων εἰς Tópov ᾧχετο. Καὶ οὐ 
μετὰ πολλὰς ἡμέρας ἀφίκοντό τινες ἐχεῖθεν ἐπαγ- 
Ὑέλλοντες 9* τῷ Πέτρῳ, ὅτι Σίµων μεγάλα θαυμάσια 
ἐν Τύρῳ ποιῶν, πολλοὺς τῶν ἐκεῖ κατέπληξε, xal σὲ 


ista, qu: !tibi censentur adversus Deum soripta, 
vera quidem esse ; verum etiam sic, non ostendere 
Deum esse improbum.Qui ergo, inquit Simon, hoc 
potes astruere? 


XL. ** At Petrus : Adamum dicis cecum forma- 
tum esse; quod tamen ille non erat.Non enim 06900 
praecipiens ostendisset,ac dixisset : De litgno autem 
scienliz boni et mali;ne gustetis 15. Et Simon inver- 
tens respondit : Cecam dixit mentem ipsius. Ác 
Petrus : Qua ratione mente cecus esse poterat, 
qui antequam gustasset fructum,convenienter crea- 
tori ipsius, propria omnibus animalibus imposuit 
nomina ? Simon vero: 8i Adamus prenotionem ha- 
buit, quare non prenovit serpentem qui ejus uxo- 
rem decepit? Rursum Petrus: Si prenotionem non 
habuit Adamus, quo modo filiis suis,simul ac nati 
sunt, etiam nomina imposuit secundum futuras 
actiones ? primum vocans,Cain, quod interpretatur 
amulatio ; qui etiam, emulatione ductus interfecit 
fratrem suum Abel, quod interpretatur luctus ; su- 
per eo siquidem primo occiso, parentes luxerunt. 
Quod si Adamus, qui Dei opus erat, prenotione 
preditus fuit ; multo magis qui condidit eum Deus. 
Tu autem, o Simon, cum male intelligas divinas 
Scripturas, obturato ore tace. 

XLI. Porro quod scriptum est : Secum reputavit 
Deus 39, quasi utatur ratiocinatione propter igno- 
rantiam ;et adhuc: Tentavit Dominus Abrahamum"', 
ut cognosceret an is ferret patienter : illud etiam : 
Descendentes videamus, an secundum clamorem ipso- 
rum, qui vegil ad. me, perficiant ; sin minus, ut 
sciam 35: 80 ne sermonem longius protraham, cla- 
rum sensum ac intellectum habent ea testimonia, 
nec Deum de ignorantia arguunt; licet id tuam fu- 
giat intelligentiam. Quod autem revera presciat, 
ideo dicit Abrahamo: Scíendo scies,quod peregrinum 
erit semen tuum in. lerra non sua ; el in. servitulem 
redigent illud, et a[fligent, et depriment eos qua«rin- 
genis annis : gentem. autem cui servient, ego judi- 
cabo: post hec vero exibunt huc cum multo apparatu: 
tu autem abibis ad patres tuos cum pace, nutritus in 
senectute bona, : quarta vero generatione revertentur 
huc 9. Et sane ista qui post multas generationes 
eventura erant, ostendunt quod prenoscut, et ma- 


D nifestissime ac certissime sciat. 


XLII. Itaque de istis rebus inquisitio ad ter- 
lium quoque diem producta est.Quarto autem illu- 
cescenle, Simon in Tyrum fuga se abripuit. Neo 
multis post diebus quidam illinc venerunt, ita re- 
nuntiantes Petro : Simon, magnas prestigias Tyri 
edendo,multos incolarum perculit ; teque pluribus 


(a) Mallem legere ἔλεγον, Latine, dixi. Epir. PATROL. 


VARLE LECTIONES. 
" al ζητήσωμεν. ?? al. add. ἀντιλέγειν σου tfj ἀταξίᾳ, μὴ θέλων ζητεῖν. 3 Clement. hom. rit, 


ο. 42, etc. ** Gen. mn, 17. ?* Gen. vi, 6. 


1 Gen. xxi, 1. 


3 Gen. xvii, 21. ?9 al. ἀμθλυωπίαν.- 


* Gen. xv, 13. ?! al. xai τὰ πολλαῖς, ?* al. γενεαῖς . 99 Clement. hom. imr, c. 98, eto. δὲ al. 


ἀπαγγέλλοντες, 


503 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


504 


calumniis odiosum effecit, Que postquam audivit A πολλαῖς διαθολαῖς μισητὸν ἐποίησε, Ταῦτα ἁχούσας 6 


Petrus, insequenti nocte,omni populo congregato : 
35 Ouandoquidem, inquit, cum ego properarem ad 
gentes, que multos deos asserunt, ut predicarem 
8ο docerem unum esse Deum in tribus personis, 
creatorem coeli et terre,omniumque que in iis con- 
tinentur, quo homines, dilecto eo,possent salutem 
conaequi ; preeveniens diabolus,Simonem praemisit, 
ut persuaderet hominibus cunctis, colere deos qui 
non sunt, utque recusarent credere in unum Deum 
qui universa condidit,tum visibilia,tum invisibilia; 
idcirco oportet me cito assequi eum, ne doctrina 
Simonis,diutius immorata,omnes penitus invadat. 

XLIII. Quare necesse est aliquis pro me locum 
meum suppleat.Atque cuncti Deum intente oremus, 
ut eum qui dignus sit, Deus designet. ** Quibus 
dictis, imposuit manus Zacchao, et ait : Here Do- 
mine, Pater Domini Deique ac Salvatoris nostri 
Jesu Christi ; per Spiritum tuum sanctum ac ado- 
rabilem, tu hunc tuere, qui pastor sit populi tui, 
quem elegisti. Hec ubi dixisset, ad populum infit: 
Quicunque baptizari vultis,ex crastino die jejunare 
 incipite.Post tres autem dies,cum baptizare ccpis- 
set, vocavit me Clementem, Nicetam, et Aquilam, 
ac dixit : 

XLIV. Tyrum profecturus post septem dies, volo 
uti vos celeriter et advenientes, et apud Chana- 
neam Berenicem, Juste filiam clam hospitati,om- 
nia que ad Simonem pertinent investigetis, ac dili- 
genter mihi perseribatis. Quapropter jamjam cum 
pace pergite. Igitur relinquentes eum baptizantem, 
in Tyrum Phoenicie profecti sumus :?*et apud pre- 
dictam Chananeam  diversati, acceptique ab ea 
splendide ac honorifice, statim de Simone locuti 
sumus, his verbis : Simon iste Magus, in disputa- 
tione, quam cum domino nostro Petro Cesarem 
habuit, superatus, statim eo habitu quo erat, huc 
se profugus contulit ; atque in eum maledicta con- 
jiciens simpliciorum animas abripit : cumque ipse 
magus sit,illum magnum appellat;et cum sit impo- 
stor,apostoloruim impostorem proclamat; quiquein 
omnibus devictus fuit, seque in fugam turpiter 
conjecit, vicisse se profitetur. 

XLV. Berenice autem, ipsa quoque ita rem ha- 
bere testata est; et reliqua alia per se addidit. 
Phantasmata enim, inquit, postquam is huc ad- 


Πέτρος, τῇ ἐπιούστι νυχτὶ πάντα τὸν λαὸν cuvafipolcac: 
Ἐπειδὴ, φησὶν, ὁρμῶντός µου elc τὰ ἔθνη τὰ πολ- 
λοὺς θεοὺς λέγοντα, κηρύξαι καὶ διδάξαι ὅτι elc ἔστι 
θεὸς iv τρισὶν ὑποστάσεσιν, ὃς οὐρανὸν ἔχτισ xai 
τὴν γῆν, καὶ τὰ ἐν αὐνοῖς πάντα, ὅπως ἀγαπήσαντες 
αὐτὸν οἱ ἄνθρωποι σωθῆναι δυνηθῶσι' προλαθὼν ὁ 
διάθολος, Σίµωνα προαπέστειλεν, ἵνα πείσῃ πάντα 
ἄνθρωπον λατρεύειν τοῖς μὴ οὖσι θεοῖς, καὶ ἀρνή- 
σωνται πιστεύειν εἰς ἕνα Θεὸν τὸν ποιήσαντα πάντα. 
τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα' χρή µε ταχέως αὐτὸν xz- 
ταλαθεῖν, ἵνα μὴ ἡ διδασκαλία τοῦ Σίμωνος ἐγχρονί- 
σασα, παντελῶς πάντων ἐπικρατήσῃ. 

XLIIL Act οὖν ἀντ᾽ ἐμοῦ τινὰ τὸν ἐμὸν ἀναπλη- 
ρῶσαι τόπον.Καὶ πάντες τοῦ θεοῦ ἐκτενῶς δεηθῶμεν, 
ὅπως τὸν ὄντα ἄξιον ὁ Θεὸς ἀναδείξῃ. Καὶ ταῦτα εἷ- 
TOv, ἐπέθηχε χεῖρας τῷ Ζακχαίῳ, xai φησὺ Δέσποτα 
Κύριε ὁ Πατὴρ τοῦ Κυρίου καὶ θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ,διὰ τοῦ Πνεύματός σου τοῦ ἁγίου xai 
προσκυνητοῦ, σὺ διαφήλαξον τοῦτον, ποιμαίνειν τὸν 
λαόν σου, Ov ἐξελέξω. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, πρὸς τὸν 
λαόν ἔφη: Ὅσοι βαπτισθῆναι θέλετε, ἀπὸ τῆς αὗριον 
νηστεύειν ἄρξασθε. Μετὰ δὲ τρεῖς ἡμέρας βαπτίζειν 
ἀρξάμενος, ἐμὲ Κλήμεντα φωνήσας καὶ Νικήτην χαὶ 
᾽Αχύλαν, ἔφη. 

XLIV. Μέλλοντί pot πρὸς τὴν Τύρον ὁρμᾶν μεθ 
ἡμέρας ἑπτὰ, βούλομαι τὸ τάχος ὑμᾶς ἐκεῖ γενοµέ- 
νους, καὶ παρὰ τῇ Χαναανίτιδι 3Ί Βερνίκῃ, ἸΙούστης 
θυγατρὶ λανθανόντως ἐπιξενωθέντας, τὰ κατὰ τὸν Σ- 
µωνα πάντα διερευνησαµένους, ἀκριθῶς Ὑράψαι got. 
Aib ἐξαυτῆς πορεύεσθε μετ εἰρήνης. Καὶ δὴ βαπτί- 
ζοντα χαταλιπόντες αὐτὸν, εἰς Τύρον τῆς Φοινίκης 
ἐπορευόμεθα * καὶ παρὰ τῇ προειρημένῃ Χαναανί- 
τιδι 3) καταχθέντες, καὶ δαψιλοῦς 9 παρ᾽ αὐτῇ ξε- 
νίας 3! καὶ φιλοτίµου τυχόντες, περὶ τοῦ Σίµωτος αὐ- 
τίκα διελεγόµεθα' Σίμων οὗτος ὁ Μάγος, εἶπόντες, 
ἐπὶ τῆς iv Καισαρείᾳ πρὸς τὸν κύριον ἡμῶν Πέτρον 
ζητήσεως ἠττηθεὶς, φυγὰς ἐνταῦθα ὡς εἶχεν εὐθὺς 
ἀπέδρα, καὶ λοιδορούµενος αὐτῷ, συναρπάζει τὰς τῶν 
ἀπλουστέρων ψυχάς" καὶ μάγος Gv αὐτός, µάγον ἐκεῖ- 
voy ἀποχαλεῖ: καὶ πλάνος Qv οὗτος τὸν ἀπόστολον πλα- 
vov ἀποχηρύττει /Σ: καὶ διὰ πάντων αὐτὸς ἠττηθεὶς, χαὶ 
φυγῇ αἰσχρῶς ἑαυτόν ἐπιτρέψας, φάσκει νενικηχέναι. 

XLV. Ἡ Βερνίκη μὲν οὖν, οὕτω καὶ αὐτὴ ταῦτα 
ἔχειν εἶπε xal τἄλλα δὲ παρ’ ἑαυτῆς τὰ λειπόµενα 
προσετίθει, Φαντάσματα γὰρ, ἔφη, μετὰ τὸ τῇδε αὖ- 


veuit,et spectraac simulacra quotidie in medio foro [) τὸν ἐπιστῆναι, καὶ ἱνδάλματα καθ ἑχάστην ἐν uim 


faciens, totam obstupefacit civitatem : * nam sta- 
tu: quidem moventur quando ipse pertransit ; et 
vero siepe umbrae ei preeunt,quas et defunctorum 
animas nominat. Multos porro qui eum prezstigia- 
torem dicebant,cum postea ad convivium vocasset, 
et bovem mactasset. ipsisque in escam dedisset ; 
variis morbis implicuit ; atque demones eis immi 
sit : in summa, multos aflligendo,deus esse existi- 


tfj ἀγορᾷ ποιῶν, πᾶσαν ἐκπλήττει τὴν πόλιν’ ὡς ἀν- 
δριάντας μὲν αὐτοῦ διερχοµένου κινεῖσθαι, xa! axis 
πολλάκις ** αὐτοῦ προηγεῖσθαι, ἂς καὶ τῶν τε- 
θνηκότων Ψυγὰς αὐτός ὀνομάζει. Πολλοὺς δὲ αὐτόν 
καὶ γόητα λέγοντας, ὕστερον εἷς εὐωχίαν δᾷθεν χαλξ- 
σας, βοῦν τε θήσας, καὶ αὐτοὺς ἑστιάσας, διαφόροις 
περιέθαλε νόσοις, Καὶ δαίμονας δὲ αὐτοῖς ἑνῆκε * xoi 
ὅλως πολλοὺς κχκώσας, θεὸς εἶναι νενόµισται. Ὅθεν 


VARLE LECTIONES. 
55 fec. 1. mn c. 65, etc. ?* Clement. hom. ur, c. 72, etc. 9' al. Χανανίτιδι, 39$. Clement. hom. 


IV, C. 1, 


Cedrenus, Nicephorus ** al. πολλάς. 


etc. 99 al. Χανανίτιδι. 9 al. δαψιλῶς, *! Deest in al. 9 al. ávaxnpóttti. * Anastasius, 





805 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


506 


οὐχ οἵομαι δυνήσεσθαί τινα, τοσοῦτον πῦρ ἀναφθὲν À matusest.Quocirca non puto quemquam valitu- 


χατασθέσαι. Διὸ τοῦ μὴ κινδυνεύειν ὑμᾶς "5 ydo 
παβαχαλῶ, μηδὲν ἐγχειρήσητε πρὸς αὐτὸν, πρὶν ἂν 
ὁ ἀπόστολος Πέτρος ἀφίχηται, ὃς τοῦ Κυρίου xai 
θιῦ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ δοκιμῶώτατος ὑπάρχων 
μαβητὴς, δυνήσεται µόνος πρὸς τοσαύτην δυναστείαν 
ἀνταγωνίσασθαι. 

XLVI. Ταῦτα τῆς Βερνίκης εἰπούσης, ἡμεῖς ἕωθεν 
πάντα τὰ κατὰ τὸν Σίμωνα γράφαντες, εἷς περίπατον 
ἑτραπόμεθα. Καὶ δὴ xal ᾽Αππίων ὑπαντᾷ ἡμῖν uso ext. 
ῥων τριάκοντα. ᾽Αππίων ἐκεῖνος, οὗ πρόσθεν ἐμνήσθη- 
μεν. Καὶ ἅμα τῷ ἰδεῖν µε, προσαγορεύσας τε xal κατα- 
σπασάµενος' Οὗτός ἐστι Κλήμης, ἔφη τοῖς μετ αὐτοῦ, 
περὶ τοῦ (a) πολὺν ἐν εὐγενείᾳ τε καὶ τρόπων ἑλευθερίᾳ 
πρὸς ὑμᾶς ἑποιούμην λόγον’ ὅτι ἀνὴρ γένος τε ὢν ἀπὸ 
Καίσαρος Τιθερίου, καὶ πᾶσαν Ἐλληνικὴν παιδείαν 
ἔξησκη µένος, ὑπὸ βαρθάρου τινὸς τὴν προσηγορίαν 
Πέτρου, τὰ Χριστιανῶν ποιεῖν καὶ λέγειν ἡπάτηται. 
Ὃθεν ἀξιῶ, συγαγωνίσασθἑ µοι πρὸς τὴν τούτου διόρ- 
Dusty. 'Ἐφ᾽ ὑμῶν γὰρ αὐτοῦ πυνθάνοµαι, καὶ λεγέτω 
pov ἐπειδὴ πρὸς τὸ εὐσεθεῖν ἑαυτὸν ἀποδεδωκέναι 
νομίζει, πῶς οὐχὶ καὶ τὰ μέγιστα ἀσεθεῖ, τὰ πάτρια 
μὲν καταλιπὼν, ἀποχλίνας δὲ εἷς ἔθη βάρδαρα xal 
ἀλλόχοτα. 


ΧΙΥΙΠΠ.Κἀγὼ πρὸς σὐτόν Τὴν μὲν πρὸς ἐμέ σου, φη- 
ul, ἀγαθὴν προαἰρεσιν ἀποδέχομαι' τὴν δὲ ἀγνωσίαν 
ἀποσείομαι. Ἡ μὲν γὰρ προαίρεσις ἀγαβὴ, ὃτιπερ ἓν oic 
δοχεῖς καλοῖς, Ev τούτοις εἶναί µε θέλεις' ἡ δὲ γνῶσις 
οὐκ ὀρθῶς ἔχουσα, προφάσει γὰρ φιλίας λανθάνεις 
πρὸς ἁπάτην ἡμᾶς ἐχκαλούμενος . Καὶ ὁ ᾽Αππίων' 
Οὐχοῦν ἀγνωσία σοι δοχεῖ τὰ πάτρια, ἔφη "7, φυλάτ- 
τοντα, τὰ Ἑλλήνων φρονεῖν ; Κάγώ' Τὸν εὐσεθεῖν 
προῃρημένον, ἀπεκρινάμην, οὗ πάντως φυλάσσειν τὰ 
πάτρια δεῖ. ἀλλὰ φυλάσσειν piv, ἐὰν jj εὐσεθῆ, ἀπο- 
σείεσθαι δὲ, μὴ οὕτως ἔχοντα. Ἐνδέχεται γὰρ τινα 
πατρὸς ἀσεθοῦς 57 ὄντα, xal βουλόμενον εὑσεθεῖν, μὴ 
τὰ τοῦ πατρὸς ἐθέλειν µιµεῖσθαι, xal κατ’ ἴχνος αὐτοῖς 
ἔπεσθαι. Καὶ ὁ ᾽Αππίων: Τί οὖν ; τὸν σὸν πατέρα φῄς 
οὔκ ἀγαθοῦ Ὑεγονέναι βίου ; Κάγὼ ἔφην, ὅτι: Καχοῦ 
μὲν αὐτὸν οὐχ ἂν εἴποιμι, πλὴν ὅτι τοῖς ψευδέσι καὶ 
Κχχοῖς τῶν Ἑλλήνων ἐπίστευε µύθοις. Καὶ óc Τίνες 
oi uot οὗτοι ; φησίν. Ἐγὼ δὲ ὑπολαθών' Ἡ περὶ τὸν 
θεὸν, εἶπον, οὐκ ὀρθὴ δόκησις, fv ἐὰν µχχροθυμῇς, 
μετὰ τῶν ἄλλων ἀκούσῃ φιλομαθῶν 5. 


rum exstinguere tantum ignem accensum.Quare,ea 
gratia ut vos in periculum non veniatis, hortor ne 
quidquam adversus eum tentetis, antequam Δρο- 
stolus Petrus venerit,qui, Domini ac Dei nostri Jesu 
Christi probatissimus discipulus,poterit solus con- , 
ira tantam potentiam dimicare. 

XLVI. His à Berenice dictis, nos mane cuncta 
de Simone cum scripsissemus, ad &ambulationem 
convertimus gradum.Et continuo Áppion cum aliis 
triginta occurrit nobis,Appion is, cujus ante men- 
tionem fecimus.Ac simul atque me vidit, ealutans 
ac osculatus, Hic est, ait illis qui cum eo erant, 
Clemens,de quo multum ad vos sermonem habui, 
de illius nobilitate ac moribus liberalibus ; quod 
vir, ex genere Tiberii Ceesaris,et in omni Greca di- . 
sciplina exercitatus,a barbaro quodam qui voca- 
tur Petrus,fraude compulsus esset ad peragendos 
&c predicandos Christianorum ritus. Quare rogo, 
adjuvate me in illo corrigendo. Nam coram vobis 
eum interrogo ; ac respondeat mihi, quandoquidem 
arbitratur quod se ut pietatem coleret, dediderit, 
quo modo non et maxime impius sit, qui patrios 
dereliquerit, declinaverit vero ad barbaros atque 
alienos et monstrosos mores. 

XLVII. Et ego ad illum : Tuam quidem in tpe, 
inquam, preclaram voluntatem, acceptam habeo; 
αἱ ignorationem amolior.Scilicet preclara quidem 
voluntas est, dum in iis, que tibi bona videntnr, 
me versari cupis : verum cognitio non recte habet; 
ignoras enim quod pretextu amicitie, nos in frau- 
dem voces.Et Appion : Num ergo ignoratio tibi vi- 
detur,inquit, patrios ritus servando,cum Grecis 
Bentire ? Ad qua ego respondi : Qui vitam pie agere 
statuit,non omnimodis debet patria instituta ser- 
vare ; sed servare quidem,si pia sint, abicere vero, 
si ita se non habeant. Usu enim venire solet, ut 
aliquis patre impio natus, et volens vivere pie, no- 
lit patris mores imitari, eosque ad vestigium , con- 
sectari.Ad hec Appion : Quid ergo ? patrem tuum 
ais non hona vita fuisse. Respondi ego : Mala qui- 
dem eum vita fuisse non dixerim ; nisi quod falsis 
ac pravis Grecorum fabulis habuit fidem. Et ille: 
Quaenam, inquit, sunt iste fabule ? Ego vero exci- 
piens, dixi : Non recta de Deo opinio, quam, si 
equo animo fers,cum aliis discendi cupidis audies. 


XLVIII. Ai πρὸ τῶν διαλόγων, elc τινὰ πλείονα παρε- D — XLVIII. Quare ante dissertationem, secedamus 


Yóusvov ἠσυχίαν ὑποχωρήσωμεν τόπον.Καἱ δὴ προϊόν- 
τες ἔνθα ναµάτων ἣν ψυχρῶν καθαρὰ ῥεύματα," xal 
ῥένδρων παντοίων χλοερῶν τέρψις 99, ἐκαθεζόµεθα. 
Ἐπεὶ δὲ πάντες ἦσαν ὁρῶντες ἀτενῶς slc ipi, οὕτω 
τοῦ πρὸς αὐτοὺς ἄρχομαι λόγου. 

XLIX, Πολλή τις, ὦ ἄνδρες, διαφορὰ τυγχάνει ἆλη- 
θείας τε καὶ συν ηθείας. Οἱ μὲν γὰρ τῶν Ἑλλήνων πολ- 
λοὺς θεοὺς κακοὺς xal πολυπαθεῖς ἡγήσαντο, ἵνα οἱ 
τὰ ὅμοια πράττειν θέλοντες,ἐκείνους ἔχωσι τοῦ καχοῦ 


(a) Lege περὶ οὗ. Eprr. Βλτπου. 


in aliquem locum, qui majorem quietem praebeat. 
Et eo progressi,ubi pura erant gelidorum laticum 
fluenta, et viridium omnis generis arborum oble- 
ctatio, consedimus. Cumque omnes me fixis oculis 
intuerentur, hunc in modum alloqui 608 copi. 
XLIX. 9 Multa est, o viri, differentia inter veri- 
tatem atque consuetudinem. Ex Grecis enim alii 
multos deos malos pluribusque perturbationibus 
obnoxios induxerunt ; ut qui similia patrare velint, 


VARUE LECTIONES. 


^al. bud 
. I. c pn 


* gl. $0». " al. μὴ πατρὸς εὐσεθοῦς. ' al. φιλομαθῶς. * al. τέρψεις. 50]. Recogn. 





- 801 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


508 


ijlos malitie patronos habeant.Alii vero fatum seu Α συνηγόρους. "Άλλοι δὲ εἰμαρμένην εἴσηγήσαντο τὴν 


genesin et natale invexerunt ; ao preter illud, ne- 
que pati neque facere quemquam posse aiunt ; ut 
cum existimaverint neminem pretergenesim quid- 
quam vel facere vel pati posse, facile ad peccan- 
dum accedant, et post peccatum non ducantur ρῶ- 
nitentia impie gestorum. Alii autem presentem re- 
rum siatum providentie expertem esse decernunt; 
atque sua sponte universitatem hanc ferri censent, 
Domino nullo presidente ; quod sane omnium est 
durissimum ; ita Deum blasphemare, et ab omni 
universe nature expellere providentia, ut et asse- 
ratur neminem esse qui prefectus sit,ac provideat, 
et universis pro merito attribuat. Quare qui ista 
opinantur, non facile honestam vitam ducunt: 
quia impendens periculum non prevident. 

L. At vero doctrina eorum, quos barbaros voca- 
tis, maxime pia est ; que unum Deum, et opificem 
totius hujus mundi introducit ; natura bonum 8ο 
justum : bonum quidem, ut qui penitentibus de- 
licta condonet : justum autem, ut qui unicuique 
non ponitenti, pro factorum meritis retribuat.Sin- 
guli namqueg dum exspectant futurum erga ipsos 
Dei cuncta intuentis judicium,ad temperate viven- 
dum majorem impetum capiunt :et qui vitam mo- 
deratam traduxit,eterno supplicio liberatur. 

LI. * Porro, dum uniuscujusque eorum, qui 
apud vos dii nominantur, impios actus redarguo, 
Jovis, Neptuni, Plutonis, Appollinis, Bacchi, Hercu- 
118, ac singulorum (quos neque ipsi ignoratis, ut- 
pote in Grecorum litteris instituti ; quas vitas edo- 
cti estis, ut tanquam deorum emulatores similia 
peragatis) et ab ipso primum, si videtur, maximo 
rege Jove ordiar. 57 Illius quidem pater Saturnus, 
liberis suis, ut fertur,devoratis,et adamantina falce 
demessis patri genitalibus, pietatiserza parentes, 
et amoris in liberos,iis qui deorum mysteria emu- 
' lantur specimina ac exemplaria prebuit.Ipse vero 
Jupiter patrem suum vinctum,in Tartarum preci- 
pitavit,et alios deos punit. * Pro iis autem qui ne- 
fandam patrant obscenitatem,Metin cum genuisset 
absorpsit : porro Metis erat semen ; infantem enim 
absorberi impossibile. In defensionem vero eorum 
qui puerorum indulgent amoribus, Ganymedem ra- 
pit. Et adulteris in adulterio opem ferens, ipse sz- 
pe mochus invenitur. Ad sorores etiam ducendas 


λεγομένην γένεσιν, xal map' αὐτὴν οὔτε πάσχειν τινὰ 
δυνατὸν εἶναί φασιν, οὔτε ποιεῖν' ἵνα νοµίσαντες ὅτι 
παρὰ Ὑένεσιν οὐδεὶς οὔτε ποιεῖν, οὔτε πάσχειν ἔχει, 
ῥᾳδίως ἐπὶ τὸ ἁμαρτάνειν ἔρχωνται, καὶ ἁμαρτάνον- 
τες, μὴ µεταμέλωνται ἐφ᾽ οἴς ἠσεθήκασιν. "Αλλοι δὲ 
ἀπρονόητα δογµατίζουσι τὰ παρόντα, xal αὐτομάτως 
φέρεσθαι τὸ πᾶν εἰσάγουσι, μηδενὸς ἐφεστηχότος Δε- 
σπότου" ὃ δὴ 9! καὶ πάντων ἐστὶ χαλεπώτατον, οὕτω 
τὸν θεὸν βλασφημεῖν, χαὶ τῆς τοῦ παντὸς ἐχθάλλειν 
προνοίας, ὥστε μηδὲ εἶναι λέγειν τὸν ἐφεστῶτα καὶ 
προνοούµενον, καὶ δὲ τὰ κατ ἀξίαν τῷ παντὶ ἀπονέ- 
µοντα" ὅθεν οὐ ῥᾳδίως ol τὰ τοιαῦτα φρονοῦντες σω- 
φρονίζονται. Τὸν γὰρ ἐπερχόμενου κίνδυνον οὐ προο- 
ρῶνται. 


L. Ὁ δὲ τῶν, ὡς ὑμεῖς φατε, βαρθάρων λόγος, εὖσε- 
θἐστατός ἐστιν, ἕνα Θεὸν δημιουργὸν τοῦδε τοῦ παν- 
τὸς εἰσηγούμενος, τῇ φύσει ἀγαθὸν xai δίκαιον’ ἀγα- 
θὸν μὲν, ὡς µεταµελομένοις συγχωροῦντα τὰ ἆμαρ- 
τήµατα' δίκαιον δὲ, ὡς ἑκάστῳ μὴ μετανοοῦντι, xaz' 
ἀξίαν τῶν πεπραγμένων, ἀπολιδόντα . Ἔκαστος γὰρ 
προσδοκἰᾳ τοῦ κριθήσεσθαι ὑπὸ τοῦ παντεπόπτου 
θεοῦ, πρὸς τὸ σωφρονεῖν μᾶλλον τὴν ὁρμὴν ἓδ λαµ- 
θάνει καὶ ὁ σωφρόνως βεθιωχὼς, τῆς αἰωνίου λυτροῦ- 
ται κολάσεως. 

LI. Ἑκάστου δὲ τῶν παρ) ὑμῖν λεγομένων θεῶν τὰς 
ἀσεθεῖς διελέγχων πράξεις, τοῦ Διός τε xai Ποσει- 
δῶνος 95, Πλούτωνός τε καὶ Απόλλωνος, Διονύσου 9 
τε καὶ Ἡραχκλέους, xai τῶν καθ) ἕνα ἕκαστον (ὦν 
οὐδὲ αὐτοὶ ἀγνοεῖτε, ἐκ παιδείας Ἑλληνικῆς ὁρμώμε- 
vot, οὓς ἐπαιδεύθητε βίους, ἵνα ὡς ζηλωταὶ τῶν θεῶν, 
τὰ ὅμοια πράττητε), καὶ ἀπ᾿ αὐτοῦ γε πρότερον, ti 
δοκεῖ, τοῦ βασιλικωτάτου Διὸς ἄρξομαι. Toà ὁ μὲν 
πατὴρ Κρόνος τὰ ἴδια τέχνα, ὡς λέγεται, καταπιὼν, 
τῇ ἐξ ἀδάμαντος ἅρπῃ τοῦ πατρὸς τὰ µόρια θερίσας, 
τῆς πρὸς γονεῖς εὐσεθείας καὶ τῆς πρὸς τὰ τέχνα φι- 
λίας, τοῖς τὰ μυστικὰ τῶν θεῶν ζηλοῦσιν , εἰχόνας 
καὶ τύπους παρέσχετο. Αὐτὸς δὲ ὁ Ζεὺς τὸν αὐτοῦ 
πατέρα δείσας 9 , χατέῤῥαξεν cl; Τάρταρον , xai 
τοὺς 9 ἄλλους κολάζει θεούς. Τοῖς δὲ ἀῤῥητουργεϊν 
ἐθέλουσι, τὴν Μῆτιν γεννήσας κατέπιεν, ἦν δὲ ἡ Mr,- 
τις ovi βρέφος γὰρ χαταπιεῖν, ἀδύνατον. Ὑπὶρ δὲ 
ἀπολογίας παιδεραστῶν , Γανυμήδην ἁρπάζει. Καὶ 
μοιχοῖς ὑπὲρ µοιχείας βοηθῶν, αὐτὸς πολλάκις pot- 
χὸς εὑρίσκεται. ᾿Αδελφογαμεῖν 9! δὲ προτρέπεται, 


invitat, ipse congrediens cum sororibus,Junone, et [) ἀδελφαῖς αὐτὸς συνεισελθὼν, "Hog, καὶ Δήμητρι, καὶ 


Cerere, et Venere celesti quam nonnulli Dodonam 
vocant. Iis vero qui cum filiabus commisceri vo- 
lunt, cum Proserpina congressus, exemplum im. 
probum ex fabulis efficitur. Alia quoque innumera 
impie gessit ; utab impiis hominibus propter exsu- 
perantem intemperantiam fabulosum dogma deillius 


᾿Αϕροδίτῃ τῇ οὐρανίᾳ, fjv τινες Δωδώνην λέγουσι. 
Toig; δὲ θυγατράσι μίγνυσθαι βουλομένοις, Περσεφό- 
νῃ συνεληλυθὼς, παράδειγµα πονηρὸν ἐκ τῶν μύθων 
γίνεται. "Αλλα τε µυρία ἠσέθηκεν, ἵνα ὑπὸ τῶν δυσ- 
σεθῶν, διὰ τὴν ὑπερθάλλουσαν ἀκρασίαν, καὶ θεὸς 
εἶναι τοῖς ἴδιώταις ὁ μῦθος δογμυτισθῇ. Τούτων οὐχ 


VARLE LECTIONES. 


5! gl. δή που. 9? deest in al. 5 al. ἀφορμήν, 5 Rec. l. x, c. 17, etc. "5 al. Ποσιδῶνος. ^ al 


Διονυσίου. 9! Clementina: hom. v, c. 12, eic., hom. 6,c. 2. * Epiphanius her. 26, n. 16. 


? al. 


δήσας. 9? Καὶ τούς. Lege ὅπου καὶ τοὺς ἄλλους, ubi et alios Deus punit: nam κατέῤῥαξεν non convenit 
pum χολάζει. Vide hac de re Hesiodi Theogoniam. Cen. *! al. ἀδελφοκτονεῖν. 


509 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


510 


ὡς ἔτυχεν ἐγὼ καταγνοὺς, τῷ µόνῳ ἀγαθῷ θεῷ προσ- À divinitate imperitis persuasum fuerit.*?His ego ΠΟΠ 


έφυγον, ἀποδεδωκὼς τὴν πίστιν ἀσφαλεῖ τῇ χρίσει, 
ὅτι ἐκ τῆς τοῦ θεοῦ δικαίας κρίσεως xal νόμος ὥρι- 
σται, xai ἡ ψυχἠ πάντως τὸ xav! ἀξίαν Ov ἔπραξεν 
ὕπου δή ποτε ἀπολαμθάνει. 

LII. Ταῦτα µου εἶπόντος, ὃ ᾽Αππίων 55 ἐπήνεγκε τῷ 
λόγψ’ Τί γόρ ; οὐχὶ καὶ Ἕλληνες καὶ Ἑλλήνων νό- 
μοι ἀπαγορεύουσι τὰ τοιαῦτα, καὶ τοὺς μµοιχούς τε 
xai ἄλλως τὰ ἑναντία πράττοντας τιµωρεΐσθαι νοµο- 
θετοῦσι; χἀγὼ ἔφην' Οὐχοῦν oi Ἑλλήνων θεοὶ τὰ 
ἐναντία τοῖς νόµοις διαπραξάµενοι, κόλασιν οὐ τὴν 
τυχοῦσαν ὀφείλουσι. Πῶς δὲ σωφρονίζειν ἐμαυτὸν 
δυνήσομαι, ὑπολαμθάνων ὅτι oi θεοὶ αὐτοὶ πρῶτοι 
ἅμα và µοιχείᾳ, τὰ χαλεπὰ πάντα διεπράξαντο, xal 
δίκην οὐ δεδώκασι, ταύτῃ μᾶλλον ὀφείλοντες δοῦναι, 
ὡς μὴ δουλεύοντες ἐπιθυμίφᾳ εἰ δὲ ὑπέκειντο, πῶς 
ἦσαν θεοί; Καὶ 6 ᾽Αππίων:. Ἔστωσαν ἡμῖν σκοποὶ 
μηχέτι 95 eol, ἀλλὰ 6δ δικασταὶ, εἰς οὓς ἀφορῶντες, 
φοθηθησόµεθα ἁμαρτάνειν. Κάγὼ ἔφην: Οὐκ ἔστιν 
ὅμοιον, ὦ ᾽Αππίων. Ὁ μὲν γὰρ πρὸς ἄνθρωπον τὸν 
σκοπὸν ἔχων, ἐλπίδι τοῦ λαθεῖν, ἁμαρτάνειν πάντως 
τολμήσειεν' ὁ δὲ θεὸν παντόπεπτην τῇ ἑαυτοῦ oy 
ὁρισάμενος, εἰδὼς αὐτὸν λαθεῖν μὴ δύνασθαι, καὶ τὸ 
λάθρα ἁμαρτάνειν παραιτήσεται. 

LIII. Ταῦτα ὁ ᾽Αππίων ἀχούσας. Ἔδειν, ἔφη, ἐξ ὁτε 
ἤχουσα Χριστιανοῖς σε προσομιλοῦντα, ἡλλοιῶσθαι 66 
τὴν γνώµην. Καλῶς γὰρ εἰρηταί᾽ cive Φβείρουσιν 
ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακα[. Κἀγὼ πρὸς αὐτόν. Οὐκ- 
oUv ἐπανορθοῦσιν ἤθη μὴ χρηστὰ ὁμιλίαι xoAal. 
Ταῦτά µου εἰπόντος, ol παρόντες φανεροὶ ἦσαν ὥσπερ 
ἡδάμενοι τοῖς ὑπ᾿ ἐμοῦ λεγομένοις: ὁθεν xal τῇ ὑστε- 
pzíg ἀξιώσαντες ἀφικέσθαι πάλιν, τό Ίε νῦν ἔχον 
ὑπεχώρουν 60. Τῇ δὲ ἑπαύριον προεληλυθότι τῷ Πέ- 
τρῳ ἀπήντουν 70 πλησιόχωροί τε οὐκ ὀλίγοι, καὶ αὖ- 
τῆς δὲ τῆς Τύρου πολλοί: xai ἐπεφώνουν λέγοντες' 
Ὁ θεὸς διὰ σοῦ ἡμᾶς ἐλεείτω, 71, διὰ σοῦ 13 θεραπευέ- 
τω, Στὰς οὖν ὁ Πέτρος ἐπὶ λίθου τινὸς ὑψηλοῦ πρὸς 
τὸ δύνασθαι πᾶσι καταφανὴς εἶναι, καὶ προσαγορε΄- 
σας θεοσεθεῖ νόµῳ, οὕτώς ἤρξατο" 


LIV. θεῷ τῷ ποιήσαντι τὸν οὐρανὸν xal τὴν γην 
χαὶ τὴν θάλασσαν, οὐ λείπει πρόφασις πρὸς σωτηρίαν 
τῶν σώζεσθαι βουλομένων: δυνατὸς γάρ ἐστι καὶ τὰς 
ψυχὰς ἡμῶν xal τὰ σώματα σῶσαι. Μανθάνω oUv, ὡς 
βουθυτήσας Σίµων ὁ Μάγος, εἰστίασεν ὑμᾶς ἐν µέσῃ 


temere condemnatis,ad Deum qui solus bonus est 
confugi ; cum fidem certo judicio habuissem,quod 
ex Dei justo judicio, et Jex flxa sit ac definita, et 
anima omnino pro dignitate eorum qui gessit ali- 
quando receptura sit. 

LII. Hec cum dixissem, Appion orationi subje- 
cit : Quid enim ? nonne Greci etiam,Grecorumque 
leges ista prohibent ; et adulteros, eosque qui alia 
repugnantia committunt, puniri sanciunt ? Et. ego 
respondi : Igitur Grecorum di: contraria legibus 
facientes,non leve supplicium merentur. Quo modo 
aulem me coercere potero,dum existimo deos ipsos 
primos una cum adulterio cuncta flagitia perfecisse, - 
nec ponas dedisse,quas ideo magis dare debebant, 


B quia non serviunt cupiditati : quod si ei obnoxii 


fuerunt,quo pacto dii erant ? Et Appion : Sint no- 
bis pro scopo, non dii, sed judices; in quos respi- 
ciendo,peccare metuemus. At cgo excepi: Non est 
simile o Appion. Qui enim ad hominem collimat, 
spe latendi, delinquere omnimo audebit : qui vero 
Deum omnium inspectorem mete loco anima eua 
proposuit,gnarus quod eum latere non possit,clam 
quoque peccare supersedebit. 


LIII. Que cum audisset Appion, Intellexeram, 
inquit, ex quo audivi tibi cum Christianis esse con- 
suetudinem, mutavisse te sententiam. Preclare 
enim & quodam dictum est: Mores bonos colloquia 
corrumpunt mala *'.Et ego ad illum: Ergo mores 
non bonos colloquia bona corrigunt. ** Hec me di- 
cente,qui aderant, non obscure videbantur dele- 
etari iis que a me dicebantur : unde et cum .rogaa- 
Bent, ut postridie iterum conveniretur, impresen- 
tiarum discesserunt.Postero autem die, Petro egresso 
processerunt obviam non pauci finitimi,ac ex Tyro 
ipsa complures; et acclamabant, dicentes: Deus 
per te nostri misereatur, per te nos curet ! Stans 
ergo Petrus in excelso lapide, ut omnibus possel 
esse conspicuus, postquam religioso more salutas- 
set, ita exorsus est : 

LIV. Deo, conditori coli, terre, ac maris, non 
deest occasio ad salutem eorum quiservari cupiunt: 
potest enim et animas nostras et corpora servare. 
Audio utique, Simonem Magum bove mactato con- 
vivium vobis in medio foro dedisse, ac vino multo 


τῇ ἀγορᾷ, καὶ o'wp πολλῷ κορέσας, ὀλεβρίοις  mágec: D expletos perniciosis morbis ac demonibus tradi- 


καὶ δαίµοσι παραδέδωκεν. ᾽Αλλ᾽ ὥσπερ οὖν τῶν δαί- 
ost ἀποδεδομένων θυμάτων µεταλαθόντες, τῷ τῆς 
Χακίας ἡγεμόνι κατεδουλώθητε οὕτως ἂν τούτων 
παυσάµενοι τῷ θεῷ διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
ἄριστοῦ προσέλθητε, εὖ ἴστε, ὅτι σὺν τῇ τοῦ σώμα- 
τος ἰάσει, καὶ τὰς ψυχὰς ὑγιαινούσας fite, τὰ θεῷ 
ἀρέσχοντα µετερχόµενοι Ἔστι δὲ τὰ ἀρέσκοντα τῷ 
up, τὸ αὐτῷ τε προσεύχεσθαι, xal τραπέζης δαιµο- 


disse.At certe sicut perceptis sacrificiis que de- 
monibus oblata fuerant, πια] duci servirecoaoti 
estis: ita si, iis relictis,ad Deum,per Dominum no- 
strum Jesum Christum, accesseritis, profecto sci- 
tote, vos cum corporis sanitate, etiam animas θ8- 
nas habituros esse ; Deo placita consectando. 
Caeterum Deo placita sunt ; eum precari,demonio- 
rum mensa abstinere, sanguinem non attingere seu 


VARLE LECTIONES, 


63 Clement. hom. iv, c. 22, etc. δἳ al. ᾽Απίων. 5* al. μὴ 
* Menander. l. 1; I Cor. xv, 33. ** Clement. hom. iv, c. 25. 


ἀπήντων, T! al. ἐλεήτο. Τὰ al, inser. xat, 


ἔτι, 95 al. ἀλλὰ d. 5 al. ἠλλοιοῦσθαιο 
$9? a], ἀνεχώρουν. al. ὑπανεχώρουν. 7? al. 


811 


9, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


613 


gustare, ab omni iniquinamento immaculatos se Α νίων ἀπέχεσθαι, μὴ Ψαύειν αἵματος, ix παντὸς 


conservare ; in multis corporibus una mente gra- 
dientes,quod unusquisque sibi vult,id et de pro- 
ximp cogitare ac cupere. Ait enim : ?? Non vis in- 
terfici, alterum non interficias: non vis uxorem 
tuam ab alio constuprari, alterius nuptam ne con- 
Btupra : non vis quidpiam omnino rerum tuarum 
furto auferri, nihil alterius furare. Atque ita ex 
vobis ipsis quod rationi consentaneum est intelli- 
gentes,ac consectati, Deo chari eritis, et sanitatem 
assequemini. 

LV.?5Hec a Petro paucis diebus edocti, deinde 
et curationem adepti,ad sacrum baptismum acces- 
serunt. Que cum Sidonii audiissent, supplicaturos 
ad Petrum miserunt,et acciverunt eum ad se ; quia 
nempe ipsi propter morbos ad illum venire non po- 
terant. Igitur Petrus postquam paucos dies Tyri 
commoratus esset, morbisque omnigenis eos libe- 
ravisset,et instituisset Ecclesiam, atque ex presby- 
teris qui eum sequebantur episcopum ipsis consti- 
tuisset, Sidonem profectus est. Rursusque Simon 
Magus, comperto jam adventare Petrum, ultro au- 
fugit, et ad Berytum cum Appione ejusque sociis se 
contulit. 

LVI. Ceterum ubi Petrus Sidonem ingressus est, 
multos in lectis portaverunt, ao in conspectu ejus 
posuerunt.At Petrusad eos: Ne existimetis, in- 
quit, me aliquid posse ad curationem vestram, qui 
gum ipse quoque homo mortalis,ac multis perpes- 
sionibus obnoxius : docere autem vos modum quo 
salvi esse poteritis,non gravabor ; utpote qui ipse 
quoque aChristo edoctus sim, et discipulus Boni 
illius exstiterim.'* Hec et in Sidone Petro suadente 
iis qui convenerant, cum paucis diebus multi ibi 
' quoque penitentia ducti fuissent, ac credidissent, 
dein et eanitate donati essent, Ecclesiam instituit ; 
et postquam aliquem ex presbyteris qui eum con- 
sectabantur constituisset episcopum, Sidone egre- 
ditur. 

LVII. Statim autem ac Berytum pervenit, terrm 
motus factus est : atque plebs accedens ad Petrum 
ut ferret opem rogabat. Timuimus enim, dicebant 
ne funditus periremus. Tunc et Simon, audacia 
sumpta, οἱ commento una cum Appione, Ánnu- 
bione, Athenodoro, ceterisque omnibus sodalibus 
 excogitato, publice multitudini clamabat, Petrum 


ostendens : Fugite hunc, o viri, omni studio ac ἢ 


festinatione,fugite, dicens, Magus est, mihi cre- 
dite , et terre motum is ipse apud vos fecit, mor- 
bosque excitavit, ut vos perterreat, Deusque apud 
vos palam habeatur.Cumque populus se intra si- 
lentium tenuisset, Petrus subridens, plurima cum 
libertate: Viri, inquit, qu: ab istis dicuntur, me 
posse, Deo volente,efficere, fateor: ad hec paratus 


µιάσµατος ἀσπίλους ἑχυτοὺς συντηρεῖν, ἐν πολλοῖς 
σώμµασι μιᾷ qvo στοιχοῦντας, ὅπερ ἕκαστος ἕαυτῳ 
θέλει, τοῦτο xal περὶ τοῦ πλησίον φρονεῖν, Ἰν Φησὶ 
γάρ: Οὐ θέλεις φονευθῆναι, ἕτερον μὴ φονεύσῃς' 
οὐ θέλεις τὴν civ ὑφ ἑτέρου μοιχευθῆναι γυναῖκα, 
τὴν ἕτέρου μὴ µοίχευε γαµετήν' οὐ θέλεις τι τῶν 
σῶν ὅλως κλαπήναι, ἑτέρυ μὴ κλέπτε μηδὲν. Καὶ 
οὕτως ἀφ᾿ ὑμῶν αὐτῶν τὸ εὔλογον συννοοῦντές τε 
καὶ µετιόντες, θεῷ προσφιλεῖς ἔσεσθε, xal τῆς ἱάσεως 
ἐπιτεύξεσθε. 

LV. Τοιαῦτα ὑπὸ τοῦ Πέτρου ἐν ὀλίγαις ἡμέραις 
κατηχηθέντες, tiva καὶ θεραπείας ἀξιωθέντε, ct 
Ἱερῷ προσῆλθον βαπτίσµατι. Ταῦτα καὶ Σιδώνιοι µα- 
θόντες, ἱκέτας πρὸς τὸν Πέτρον ἔστελλον 75, µετάκλη- 


B τον ποιοῦντες πρὸς αὐτοὺς, ἅτε δὴ διὰ τὰς νόσους 


ἀδυνάτως αὐτοὶ ἔχοντες πρὸς ἐχεῖνον φοιτᾷν. Ὁ πέ- 
τρος τοίνυν ἡμέρας ὀλίγας ἐνδιατρίψας τῇ Τόρῳ, καὶ 
παντοδαπῶν αὐτοὺς ἀπαλλάξας παθῶν, ᾿Ἐκκλησίαν 
τε συστησάµενος, καὶ ἀπὸ τῶν ἐπομένων αὐτῷ πρὲ- 
σθυτέρων ἐπίσκοπον αὐτοῖς καταστήσας, ὥρμησεν εἰς 
Σιδῶνα" Σίμων δὲ πάλιν ὁ Μάγος ἤκοντα ἤδη τὸν ne 
τρον μεμαθηχὼς, φεύγειν ἠγάπα, xai πρὸς Βηρυτὸν 
ἐχώρει μετὰ ᾽Αππίωνος καὶ τῶν ἑταίρων αὐτοῦ. 

LVI. Τοῦ δὲ Πέτρου εἰσιόντος εἷς τὴν Σιδῶνα, 
πολλοὺς ἐπὶ κλινῶν φέροντες εἰς ὄψιν ἐτίθεσαν. Ὁ δὲ 
Πέτρος πρὸς αὐτούς' Μή µε νοµίσητε, ἔφη, δύνασθαί 
τι πρὸς ὑμετέραν ἴασιν, ἄνθρωπον ὄντα θνητὸν καὶ 
αὐτὸν, καὶ πολλοῖς πάθεσιν ὑποκείμενον" ὑφηγή- 
σασθαι δὲ ὑμῖν τὸν τρόπον δι οὗ σωθῆναι δυνατοὶ 
ἔσεσθε, οὐ φθονῶ 7, ὡς ἂν xal αὐτὸς ὑπὸ Χριστοῦ 
διδαχθεὶς, καὶ µαθητὴς ἐκείνου τοῦ ἀγαθοῦ γενόµε- 
voc. Τοιαῦτα καὶ ἐν Σιδῶνι τοῦ Πέτρου παραινοῦντος 
τοῖς συνιοῦσιν, ἐν ὀλίγαις ἡμέραις πολλῶν χάχεϊ 
pevavolg χρησαµένων καὶ πιστευσάντων, εἶτα xai 
θεραπείας ἀξιωθέντων, Ἐκκλησίαν συνέστησε, Χα 
τῶν συνεποµένων αὐτῷ πρεσθυτέρων τινὰ Χατα- 
στήσας "9 ἐπίσκοπον, ἕξεισι τῆς Σιδῶνος. 


LVII. Ὡς δὲ εὐθὺς ἐπέθη τῆς Βηρυτοῦ, σεισμὺς 
ἐγένετο: xal οἱ ὄχλοι προαιόντες τῷ Πέτρῳ, βοηθεῖν 
ἐδέοντο. Πεφοθήμεθα γὰρ, ἔλεγον, μὴ καὶ παντελῶς 
ἀπολώμεβα. Τότε καὶ ὁ Σίμων τολµήσας ᾽Αππίωνι 
ἅμα καὶ ᾿Αννουδίωνι 9-1, ᾿Αθηνοδώρῳ τε, καὶ ὅσοι 
ἕτεροι ἦσαν αὐτῷ προσηταιρισµένοι, δημοσίφ τοῖς 
ὄχλοις ἐδόα, Πέτρον ὑποδεικνύς' Φεύγετε τοῦτον, 0) 
ἄνδρες, πάση σπουδῇ, φεύγετε' μάγος ἐστὶ, λέγων, 
πιστεύσατε' καὶ τὸν σεισμὸν αὐτὸς οὗτος iv ὑμῖν 
εἰργάσατο, καὶ τὰς νόσους ἐκίνησεν, ἵνα ὑμᾶς χατα 
πλήξῃ, καὶ θεὸς ἄντικρυς παρ) ὑμῖν νομισθῇ. Μσυ- 
χίαν δὲ τοῦ λαοῦ παρασχόντος, ὁ ΙΙέτρος βραχὺ ὑπο- 
µειδιάσας, μετὰ πολλῆς µάλα τῆς παῤῥησίας ᾿Αν- 
δρες, ἔφη, ἅπερ οὗτοι λέγουσι, Θεοῦ θέλοντος, πολεῖν 
δυνατὸς εἶναι ὁμολογῶ' πρὸς δὲ τούτοις ἔτοιμός εἶμ' 


VARLE LECTIONES. 


733 Matth. vri, 12, 1l. Recogn. l. viri, c. 56. 
ἀπέστελλον, al. ἀπέστειλαν. 77 al. εὖ φρονῶ. 


τὸ al, deest in al. ** Clem., hom. vi, c. 5, eto. 7 al. 
7$ Clement. hom. vit, c. 8, etc 
90 89! a]. ᾽Ανουδίωνι, melius. Tres scripti codices ᾿Αννουδίῳ, p 


. ?? al. inser. αὐτοῖς. 
Ανουδίφ. Anubio enim et Anubius idem 


nomen, ab Anubi /Egyptiorum deo deductum. Sub finem capitis unus scriptus, πεισθῆτέ pot. Cor. 





- 


513 CLRMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 514 


(πε[θεσθὲ 33 µοι περὶ ὦν λέγω) τὴν πᾶσιν ὑμῶν ἐκ βά- A sum (fidem mihi habentein his que loquor) univer- 


θρων αὐτῶν ἀναστρέψαι πόλιν. sam vestram ab ipsis fundamentis evertere ci- 
vitatem. 
LVIII. Τῶν δὲ ὄχλων ὑποπληξάντων' εἶτα 9* προ- LVIII. Tum turba consternata est : dein prompto 


βύµως ἐπαγγελλομένων τὰ ὑπ αὐτοῦ κελευόµενα — animo promittit se ab ipso imperata facturam ; et 
πράττειν, ὁ Πέτρος, Μηδεὶς ὑμῶν, ἔφη, τὸ ἑξῆς Ópi-.— Petrus: Nemo vestrum, inquit, posthac cum magis 
λείτω δὲ µάγοις, μηδ’ 95 ὅλως etc λόγους ἑρχέσθω. Οἱ — commercium habeat, neque usquam in colloquium 
à ὄχλοι ἐπεὶ ταῦτα ἤκουσαν, τοῖς περὶ τὸν Σίµωνα — veniat. Vulgus autem postquam hec audivit, con- 
εὐθὺς ἐπετίθεντο, xal πάντας iv ὀλίγῳ τραυματίας — festim Simonem sociosque ejus adorti sunt ; cun- 
ποιήσαντες, οὐκ dvijxav αὐτοὺς παἰοντες, ἕως παντε- — ctisque brevi vulneratis, eos verberare non desti- 
λῶς τῆς πόλεως ἐξεδίωξαν. Ἔπειτα προσιόντες ὅσοι terunt, donec penitus urbe expulissent. ** Postea 
νόσοις αὐτῶν καὶ δαίµοσι προσεπάλαιον, πρὸ τῶν accedentes quicunque ex iis cum morbis ac demo- 
αὐτοῦ ποδῶν Éxetvro, Ὁ δὲ εἷς οὐρανὸν ἄρας τὰς χεῖ- nibus colluctabantur, ante pedes illius jacebant. 
ῥας, xal τῷ Oc προσευξάµενος, ἰάσατο πάντας ix — Ille vero, sublatis in celum manibus, Deumque 
µόνης εὐχῆς. Οὐκ ὀλίγας δὲ τινας ἡμέρας παραµείνας — comprecatus, cunctos precatione sola curavit. Non 
τοῖς Βηρυτίοις, καὶ πολλοὺς tf εἷς Πατέρα xai Yióv p Paucos autem dies apud Berytios commoratus, cum 
χαὶ ἅγιον Πνεύμα πίστει καταρτίσας τε καὶ βαπτίσας, — multos fide in Patrem, Filium, et Spiritum sanctum 
ἀπὸ τῶν ἐπομένων αὐτῷ πρεσθυτέρων ἕνα ἐπίσκοπον — consummasset, necnon baptizasset ; uno ex presby- 


αὐτοῖς καταστήσας, elo τὴν Βύθλον 57 ἐξήει. teris qui eum sequebantur ipsis in episcopum con- 
) gtituto, in Byblum abiit. 
LIX. Καὶ γενόμενος ἐκεῖ, καὶ μαθὼν ὅτι Σίµων εἲς LIX. * Quo postquam pervenisset, comperto 


Τρίπολιν ὥρμησεν, αὐτὸς βραχὺ παραµείνας αὐτοῖς | quod Simon in Tripolim evaserat, ipse breve tem- 
χαὶ θεραπεύσας τῶν ἐν Βύθλῳ 5) πολλοὺς, καὶ τὴν — pus apud eos commoratus, curatisque multis Bybli 
εὐσέθειαν αὐτοὺς 9 ἐκδιδάξας, κατ’ ἴχνος τοῦ Σίµω- — incolis, ac doctrina pietatis eis tradita,ad Tripolim 
voc εἰς Τρίπολιν ἐπορεύετο, µεταδιώγειν αὐτὸν μᾶλ- — per vestigia Simonis processit ; certus eum insequi, 
lov, οὐχ ὑποφεύγειν προῃρηµένος. El; δὲ τὴν Τρίπο- — non subterfugere. Porro cum Petrus Tripolim in- 
Àtv εἰσιόντι τῷ Πέτρῳ, tà). φιλομαθεστέρων πολλοὶ — grederetur, multi eorum qui descendi cupidiores 
συνῆλθον Ex τε τῆς Τύρου, καὶ Σιδῶνος, καὶ Βηρυτοῦ, erant, ex Tyro, Sidone, Beryto, ac Byblo concur- 
xi Βύθλου 3]: οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τῶν ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς — rerunt: ex ipsa etiam maxime civitate plerique 
πόλεως ὄχλων πλείους συνέῤῥεον, Ἱστορῆσαι Πέτρον — omnes confluxere, desiderio videndi Petrum. Qui- 
βουλόμενοι. Ἔνιοι δὲ τῶν ἀδελφῶν, oi καὶ ἦσαν ὑπ — dam autem fratrum, qui et ab eo premissi fuerant, 
ἐχείνου τεροεχπεμφθἐντες, διηγοῦντο ἡμῖν τά τε κατὰ C enarrabant nobis accurate, tum statum urbis, tum 
τὴν πόλιν, καὶ τὰ πραττόµενα παρὰ Σίμωνος ἀχρι- — Simonis gesta : et excipieutes nos, in domum Ma- 
One" ἀποδεξάμενοί τε ἡμᾶς, ἐπὶ τὴν Μαροώνου (9)  roonis duxerunt. 

Ίγον otxíav. 

LX. Ὁ δὲ Πέτρος ἐπ᾽ αὐτῷ ἤδη τῷ τῆς ξενίας π.- LX. Petrus vero jam fores hospitii tenens, con- 
λῶνι γεγονώς, ἐπιστραφεὶς, τοῖς ὄχλοις ὑπέσχετο αὔ- — versus, promisit multitudini, cras se.de Dei cultu 
piov περὶ θεοσεθείας διαλεχθῆναι. Ἐπεὶ δὲ καὶ εἴσῆηλθε, — verba facturum. Ac postquam introit, non prius 
μὴ μεταλαθεῖν πρότερον ἔφη τροφῆς, πρὶν Tj τοὺς se quidquam cibi esse percepturum affirmavit, 
συνεληλυθότας διαναπαύσει' ἀποκριναμένων δὲ ἡμῶν, quam eos qui convenerant refecisset : nobis autem 
ὅτι σπουδῇ πάντας αὐτοὺς διαναπχύσοµεν 03, ὁ Πέτρος — respondentibus, quod eos omnes studiose essemus 
ἀχούσας καὶ εὐλογήσας ἡμᾶς, ἐξῆλθε, καὶ λουσάµενος —refecturi, Petrus audita re, et laudatis ac benedi- 
ty τῇ θαλάσσῃ, xal εἰσελθὼν, εἶτα xai σιτίων µετα- — ctis nobis, exivit ; cumque lavisset, in mari, ac in- 


λαθὼν, ἑσπέρας καταλαθούσης ὕπνωσεν. gressus esset, posteaque cibum sumpsisset, nocte 
adveniente, somno se dedit. 
LXI. "Apc: δὲ περὶ τὰς δευτεραίας τῶν ἀλεχτρυό- LXI. Jam vero ad secundum gallorum cantum 


νων ᾠδὰς ἀναστὰς, καὶ εὑρὼν ἡμᾶς ἤδη ἐγρηγορότας, [) surgens, inveniensque nos jam vigilantes; qui et 
oi xal ἦμεν σὺν αὐτῷ πάντες ἐχχαίδεχα, αὐτός φημι — eramus cum eo omnes sedecim, ipse, inquam, Pe- 
Πέτρος, κἀγὼ Κλήμης, Νικήτης τε xal ᾽Ακύλας, καὶ — trus, et ego Clemens, Nicetas et Aquila, atque duo- 
oi προοδεύσαντες δώδεκα, μετὰ τὸ προσαγορεῦσαι — decim qui pregressi fuerant; postquam salutavis- 
πάντας, εἶσήει τις τῶν συνήθων ἀπαγγέλλων αὐτῷ, set omnes; ingressus est quidam ex familiaribus, 


VARLE LECTIONES. 

"U al. prepon. ἐὰν quj. al. πείθησθε. *? al. prepon. xal. 3 αἱ. ὁμιλήτω. δὲ αἱ. μηθ’. 56 Clement. 
hom. vn, c. 12. *' al Ἠίθλον. *9 Clement., hom. vi, cap. ult., et hom. 8, c. 1, etc. Rec. l. iv, c. 
1, οἱο, ο al. Βίθλῳ. 3 al. αὐτοῖς. ?' al. Βίθλου.  ?* Διαναπαύσομεν. Legi queat ex Clementinis et 
Recognitionibus, διανεπαύσαµεν. Cor. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 
(9) Μαροώνο». Nomen est Syriacum sat notum, — Balricides, qui Monothelitam fuisse vult, a quo re- 


vel propter monachum illum, sive male, sive recte — centiores Maronite dissentiunt. CLER. 
sentientem, & quo dicti Maronike, De eo Eutychius | 


515 


dicit te Tripoli esse, in Syriam ipse abiit : multi- 
tudo autem unam hanc nootem esse anni ambitum 
arbitrata, nec valens prestitutum & te tempus ex- 
spectare, pro foribus stat, per ccetus et circulos de 
Simonis improbitate mutuo colloquens; qui cum 
eos in spem adduxisset, atque pollicitus esset quod 
te presentem multis de oriminibus esset convictu- 
rus, cognito adventu tuo se de nocte in fugam de- 
derit : sed et eadem plebs te audire desiderat. 

LXII. Et Petrus, admiratus vulgi studium, re- 
spondit : Videtis, fratres, quo »acto Domini nostri 
verba manifeste compleantur. Memini enim eum 
dicere : Multi venient ab Oriente, et Occidente, et 
Aquilone, οἱ mari, ac recumbent cum Abrahamo, 
lsaaco et Jacobo ?*. Sed et Multi, inquit, vocati ; 
pauci vero electi 3. Itaque quod veniant, non est 
eorum proprium, sed est Dei qui vocavit : si vero 
post vocationem bona opera fecerint, hoc eorum 
erit proprium, et convenientem assequenlur merce- 
dis retributionem. *' Hac dixit : cumque ingentem 
turbam videret, leniter velut placidum fluentum 
amnis affluere, Marooni ait : Ubi hic tibi locus est, 
qui hanc multitudinem capere posait ? EL Maroone 
ducente eum in locum horto excultum ac subdia- 
lem, secutze sunt et turbe. 

LXIIT. Petrus autem, super basim statue non 
admodum excelsam stans; simul atque populum 
more religioso salutasset: cernens multos astan- 
tium, a daemonibus jam diu molestatos ; ac stridere 
cum ululatu, et procidere cum supplicatione ; in- 


crepitis iis, silentiumque tenere jussis, pollicitus C 


curationem post habitum sermonem, ita loqui 
cepit : 

LXIV. Deus, qui solus bonus est, cunctaque 
preclare fecit, propter salutem generis humani, 
misit unigenitum Filium suum Dominum nostrum 
Jesum Christum, qui ei placita vulgaret, legemque 
daret eternam ; ut illam perpetuo custodientes, et 
baptizati in remissionem peccatorum, vita sempi- 
terna donemur. *? Enitimini autem primo, ut sordi- 
dum indumentum vestrum, scilicet, infidelitatis, 
exuatis ; quod non alia ratione potestis deponere, 
nisi prius in bonis actionibus baptizemini : atque 
ita, puri corpore ac anima effecti, futuro perpetuo 
regno fruemini. Itaque nec idolis credite, nec mense 


eorum participes estote ; non occidite ; non adulte- D μήτε τραπέζης αὐτῶν κοινωνεῖτε Ι00. μὴ 


rate, non flagrate odio mutuo ; nec furtum facite ; 
neque omnino aggredimini ulla prava facinora. 
LXV. Hec cum dixissel, atque ex Scripturis 
monuisset multa, omnes permanserunt ; alii ut cu- 
rarentur, alii ut viderent eos qui sanitatem recipoe- 
rent. Petrus autem duntaxat imponens illis manus, 
et comprecatus, unicuique immunitatem a morbo 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBlA. 
hunc nuntium ei afferens: Simon Magus, ubi di- A ὅτι Σίµων 6 Μάγος µαθών 


516 


τε τῃ Τριπόλει ἐπιδημή- 
σαντα, τὴν ἐπὶ Συρίαν αὐτὸς ᾧχετο" τὰ δὲ πλήθη τὴν 
µίαν ταύτην νύχτα ἐνιαυτοῦ περίοδον ἠγησάμενοι, 
τὴν δοθεῖσαν ὑπὸ σοῦ προβεσµίαν οὐ δυνάµενοι dva- 
µένειν, πρὸ τῶν θυρῶν ἑστήχασι, χατὰ συστάσεις xal 
συλλόγους, ἀλλήλοις περὶ τῆς τοῦ Σίμωνος µοχθηρίας 
διομιλοῦντες, διὸ 99 µετεωρίσας αὐτοὺς, καὶ ὑποσχό- 
µενος ἐπὶ πολλοῖς σε Χαχκοῖς ἑλθόντα ἑλέγξειν, ἐπι- 
δηµήσαντα Ὑνοὺς, νύχτωρ διέφυγε πλὴν ἐπιθυμοῦ- 
σιν αὐτοὶ ἀκοῦσαί σου. 

LXII. Καὶ ὁ : Πέτρος θαυμάσας τῶν ὄχλων τὴν 
σπουδἠν, ἀπεχρίνατο' Ὁρᾶτε, ἀδελφοὶ, πῶς οἱ τοῦ 
Κυρίου ἡμῶν λόγοι ἐμφανῶς τελειοῦνται. Μέμνημαι 
γὰρ αὐτοῦ ε)ρηχότας, ὅτι Πολλοὶ ἑἐλεύσονται ἀπὸ 
ἀνατολῶν, καὶ δυσμῶν, καὶ βοῤῥᾶ καὶ Δθαλάσ- 
σης 9* xal ἀνακλιθήσονται μετὰ ᾿Αθραὰμ καὶ 
Ἰσαὰκ καὶ Ἰαχώθ. ᾽Αλλὰ καὶ πολλοὶ, φησὶ, κλη- 
vol, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί. Τὸ μὲν οὖν ἐλθεῖν οὐκ αὖ- 
τῶν ἐστιν ἴδιον, ἀλλὰ τοῦ χεκληκότος θεοῦ. ἐὰν δὲ 
μετὰ τὸ κληθῆναι τὰ ἀγαθὰ πραξωσι, τοῦτο αὐτῶν 
ἴδιον, xal τῆς προσηκούσης τεύξονται µισθαποδοσίας. 
Ταῦτα εἶπε, xal τὸν πολὺν ὄχλον ἰδὼν πράως χαθάπερ 
ἡσυχόν δι ῥεῦμα ποταμοῦ ἐπιῤῥέοντα, ἔφη τῷ Μαρο- 
ώγῃ’ Ποῦ σοι τόπος ἐδτὶν ἐνταῦθα, τοὺς ὄχλους χωρεῖν 
δυνάµενος ; Too δὲ Μαροώνου elc κεκηπευμέναν τόπον 
καὶ ὕπαιθρον αὐτὸν ἄγοντος, εἴποντο xal ol ὄχλοι, 

LXIII. Kai ὁ Πέτρος ἐπί τινος βάσεως ἀνδριάντος 
οὐ πάνυ µετεώρου στὰς, ἅμα τῷ τὸν ὄχλον θεοσεθεῖ 
ἔθει προσαγορεῦσαι, ἰδὼν πολλοὺς τῶν ᾿παρεστώτων 
ὑπὸ δαιµόνων τε καὶ πολλῶν 56 χρόνων ἐνοχλουμένους, 
βρύχοντάς τε μετ’ οἴμωγῆς xal πίπτοντας μετὰ ἵκε- 
σίας, ἐπιτιμήσας αὐτοῖς καὶ ἡσυχίαν ἔχειν ἐπιτάξας, 
xai τὴν ἴασιν μετὰ τὸ διαλεχθῆναι καθυποσχόµενος, 
τοῦ λέγειν ἤρξατο οὕτως, 

LXIV. Ὁ µόνος ἀγαθὸς θεὸς, τὰ πάντα καλῶς πε- 
ποιηκὼς ἐπὶ σωτηρἰᾳ τοῦ Ὑένους τῶν ἀνθρώπων, 
ἐξαπέστειλε τὸν μονογενῆ αὐτοῦ Υἱὸν τὸν Κύριον 
ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὰ ἐκείνῳ δοκοῦντα ἐκφάναι, 
καὶ νόµον αἰώνιον δοῦναι, ἵνα φυλάσσοντες αὐτὸν διὰ 
παντὸς, xal βαπτισθέντες εἲς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, τῆς 
αἱωνίου ζωῆς καταξιωθῶμεν. Σπουδάσατε δὲ πρότερον 
ἐκδύσασθχι τὸ ῥυπαρὸν ὑμῶν ἔνδυμα τῆς ἀπιστίας, 
ὅπερ οὐκ ἄλλως ἀποδύσασθαι δύνασθε, εἰ μὴ πρότερον 
ἐπὶ καλαῖς πράξεσι βαπτισθῆτε' καὶ οὕτω καθαροὶ 
σώματι καὶ ψυχῇ γενόμµενοι, τῆς ἐσομένης ἀῑδίου βα- 
σιλείας ἀπολαύσετε. Μήτε οὖν εἰδώλοις πιστεύετε, 
νεύετε, 
μὴ µοιχεύετε, μὴ μισεῖτε ἀλλήλους, μηδὲ κλέπτετε, 
μηδὲ κακαῖς τισι πράξεσιν ὅλως ἐπιχειρεῖτε. 

LXV. Ταυτα εἰπόντος αὐτοῦ, καὶ ἀπὸ τῶν Γραφῶν 
πολλὰ παβαινέσαντος, οἱ πάντες παρέμειναν, οἱ μὲν 
τοῦ θεραπευθῆναι χάριν, οἱ δὲ τοῦ ἱστορῆσαι τοὺς τὴς 
θεραπείας ἐπιτυχόντας. Ὁ δὲ Πέτρος τὰς χεῖρας αὐ- 
τοῖς ἐπιθεὶς µόνον, καὶ προσευξάµενος, τὴν ἁπαλ- 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


95 n], bct. 


9? Kal θαλάσσης pro καὶ νότου. Luc. xiu, 29, ex 


salm. cvi, 3, ubi videndi Interpre- 


tes. Cor. 35 Matth. viri, 11; Luc. xu, 29. ** Matth. xx, 16. *' Clement., hom. vir, ο. 8, etc. Rec., Ἱ. 
1v, €. 7, eic, V al πολλῶν παθῶν ἐκ πολλῶν. Ὁ Clement., hom. vin, cap. 29. 19 aJ. inser. μιαρᾶς. 








5i1 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


1 i 


918 


λαγὴν ἑκάστῳ τοῦ πάθους παρέσχετο' ὡς τοὺς μὲν À prebuit: adeo ut qui subito curati fuerant, sum-- 


παραχρῆμα Δθεραπευθέντας ! ὑμπερθαυμάσαι τε καὶ 
Δόξαν ὑπὲρ τούτου προσενεγχεῖν τῷ Θεῷ.Βεθαίως οὖν 
πιστεύσαντες ἅμα τοῖς θεραπευθεῖσιν, ἐπὶ τὰ ἑαυτῶν 3 
ἀπῄεσαν τοῦτο λαθόντες ἐντολὴν, ὥστε πρωϊαίτερον 
συγελθεῖν. 

LXVI. Τ οὖν ἐπιούσῃ ὁ Πέτρος ἅμα τοῖς συνοῦσιν 
ἱταίροις ἐξιὼν, καὶ ἐπὶ τὸν τόπον πάλιν ἐλθών' Ὁ 
θεός, ÉAeye πρὸς αὐτοὺς, πάντα δύναται. Ἐχεῖνος 
vip ἐστιν ἀγαθὸς καὶ δίκαιος.χκαὶ νῦν ἐπὶ πᾶσι µα- 
χροθυμῶν, ἵνα oi βουλόμενοι ἐφ᾽ otc ἔπραξαν καχοῖς 
µεταμεληθέντες, καὶ κατὰ τὸ ἀρέσκον αὐτῷ βιώσαντες, 
ἐν ἡμέρᾳ ᾖ τὰ πάντα κρίνεται [ῖσ. κρινεῖται], τῶν κατ) 
ἀξίαν ἕχαστος ἀπολαύσῃ. Διὸ νῦν ἄρξασθε γνώσεως 
ἀγαθῆς, Oti πειθόµενοι, ἀντιλέγειν ταῖς ἑαυτῶν 5 
xotg ἐπιθυμίαις, ἵνα δυνηθῆτε ἀνακαλέσασθαι 
τὶν πρώτην τῇ ἀνθρωπότητι νεμηθεῖσαν Ὑάριν. 
Οὕτω γὰρ ὑμῖν ἐξαυτῆς ἀνατελεῖ τὰ ἀγαθά ’ xal τῷ 
δεδωκότι 5 εὐχαριστήσετε  εἷς ἀεὶ τῶν ἀποῤῥήτων 
ἀπολαύοντες ἀγαθῶν , ἀπολουσάμενοι «fj µχκαρίᾳ 
τῆς Τριάδος ἐπιχλήσει πρότερον, εἴ τις χηλἰὶς, εἴ τις 
σηῖλος ταῖς ὑμετέραις ἐπιπολάζει ψυχαῖς. Οὕτω γὰρ 
οὐ µόνον τὰ ἐνδομυχοῦντα * πνεύματα ὑμῖν ἀποδιῶ- 
Lat ὀυνήσεσθε, ἀλλὰ καὶ τὰ ἑτέροις ἐνοχλοῦντα δαι- 
µόνια, σὺν τοῖς ἄλλοις πάθεσιν ἀπελάσετε. Ταῦτα 
εἰπὼν, τοῖς ὑπό τινων παθῶν ὀχλουμένοις ἐχέλευσεν 
αὐτῷ προσιέναι' καὶ χεῖρας αὐτοῖς ἐπιθεὶς, xai ἐξ- 
αυτῆς ἰασάμενος , ἐνετείλατο !9 ὀρθριαίτερον συνελ- 
θεῖν. 

LXVII. Tz, δὲ τρίτῃ ἡμέρᾳ περὶ ὄρθρον ἀνάστὰς ὁ 
Πέτρος, καὶ προσευξάµενος, ἐκαθέσθη * ἡμᾶς δὲ περι- 
καθεζοµένους , καὶ εἷς αὐτὸν ἀτενίζοντος , ὥσπερ 
ἀχοῦσαί τι βουλομµένους, συνεὶς, ἔφη" Πρὸ πάντων, 
ὦ φίλοι, 6 θεὸν σέθειν αἱρούμενος, εἰδέναι ὀφείλει, ὅτι 
ἐν τρισὶν ὑποστάσεσιν οὗτος «1 γνωρίζεται’ ἔστι δὲ 
ἴιον αὐτοῦ καὶ ἐξαίρεον , τὸ πάντων κτισμάτων 
εἶναι δη ἀιουργὸς 19, πάντα περιέχων, πάντα τε πε- 
ῥιορίζων, ὡς ὑπὲρ πάντα ὧν, xal πάντα δηµιουργή- 
σας. Ταῦτα εἰπὼν, καὶ πολλὰ περὶ θεοσεθείας διδάξας, 
ἐκέλευσε τοὺς δαιμονῶντας, xal νόσοις τισὶ κατειληµ- 
µένους αὐτῷ προσφέρεσθαι ' προσενεχθεῖσι δὲ τὰς 
χεῖρας ἐπιθεὶς, καὶ προσευξάµενος, ἀπέλυσεν ὑγια[- 
νοντας. 

LXVIII. Τῃ δὲ ἐπιούσῃ πάλιν ἡμέρᾳ διαναστὰς, καὶ 
προσευξάµενος, εἶτα xai σὺν ἡμῖν καθεσθεὶς, λέγειν 
ἄρξατο οὕτως, Τὸν μέλλοντα προσιέναι τῷ θεῷ χρὴ 


mopere mirarentur, simulque gloriam Deo pro ea 
re offerrent. Cum ergo firmiter credidissent, una 
cum iis qui sancati fuerant, ad sua abierunt, in 
mandatis accipientes, ut maturius convenirent. 


LXVI. Sequenti ergo die Petrus una cum sodali- 
bus qui cum eo erant egressus, rursusque ad cum 
locum veniens, dixit ad eos : Deus omnia potest 5. 
Is enim est bonus ac justus, nuncque in cunctos 
patiens ; ut qui voluerint. poenitentia de malis a se 
commissis acta, et vita secundum id quod ei placet 
transacta, singuli in die quo universa judicabun- 
tur pro merito percipiant. * Quapropter nunc inci- 
pite, bona cognitione, a Deo persuasi, vestris resi- 
estere absurdis cupiditalibus; quo possitis primam, 
qua humano generi tributa fuit, gratiam revocare: 
Sic enim vobis continuo orientur bona ; et ei qui 
dedit agetis gratias perpetuo, inelffabilia bona pos- 
gidentes ; abluti prius in beata Trinitatis invoca- 
tione, si quis nevus, si que macula in animabus 
vestris exstet. Ita namque, non solum latitantes 
in vobis spiritus expellere poteritis, sed οἱ demo- 
nia alios infestantia perpessionesque alias abigetis?. 
Que postquam dixisset, eos qui aliquibus egritu- 
dinibus vexabantur ad se jussit nccedere : imposi- 
tisque manibus super eos, cum illos confestim 
sanasset, precepit ut majori mane convenirent. 


LXVII. Tertio autem die Petrus diluculo sur- 
rexit, factaque prece sedit: et animadvertens nos 
circumsedere,oculisque intentis eum aspicere,quasi 
aliquid audire cupientes, dixit !! : Ante omnia, o 
amici, is qui Deum colere vult, scire debet, quod 
ille in tribus personis cognoscitur; proprium au- 
tem illius ac precipuum est, omnium creaturarum 
esse opificem, omnia continere, omniaque termi- 
nare, ut qui super omnia sit, cunctaque effecerit. 
His dictis, multisque de pietate erga Deum expo- 
sitis !*, jussit demoninacos, et morbis occupatos ad 
se adduci: quibus oblatis, manus imponens, ac 
precatus, incolumes dimisit. 


LXVlII. Rursum autem sequenti die exsur- 
gens, et comprecatus, cum deinde nobiscum se- 
disset, hunc in modum coepit loqui : !5 Qui ad Deum 


vígstv, χρὴ σωφρονεῖν, ὀργῆς κρατεῖν, ἀλλότρια μὴ [) accedere desider&t, sobrius esse debet, debet sibi 


νοσφίζεσθαι , δικαίως βιοῦν , ἐπιεικῶς , εὐσταθῶς, 
πράως' κολάζειν ἑαυτὸν 19 ἐν ταῖς ἐνδείαις, ἢ μὴ 
ἔχοντα ἑτέρου ἀφελόμενον χορεσθῆναι' καθαρὸν εἶναι 
τῇ χαρδίᾳ, xai ἁγνὸν τῷ σώματι, xai μὴ ὁμοιοῦσθαι 
τοῖς Φαρισαίοις, πρὸς οὓς ὁ Κύριος καὶ θεὸς ἡ μῶν 
Ἰησοῦς Χριστὸς ἔφησεν, Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ 


temperare, iram tenere, aliena nonsubripere; juste 
vivere, cum bono jure, tranquille, leniter; se, in 
indigentia potius continere ac reprimere, quam 
cum non habeat, alterius bonis ablatis expleri; 
corde mundus esse, et purus corpore 1Τ; nec assimi- 
lari Phariseis, ad quos Dominus et Deus noster 


VALE LECTIONES. 


! a]. 
sap. 19. * Hec., lib. 1v, cap. 
Cor. 2 al. 


ment., hom. x, c. 


prepon. vevíoóat nepuXseele, τοὺς δὲ Ἱστορήσαντας . ! al. ἐπανῄεσαν. ? Clement; hom. ix, 

. 5Deest in al. 5 αἱ. εὐχαριστεῖτε. 7 Εὐχαριστήσετε. al. εὐχαριστήσητε 
ἑνδομαχοῦντα. 9 Clement., hom. ix, ο. 23, etc. Πέο., 1. v, c. 36. 1? al. inser. πάλιν. !! Cle- 
. Rec.,1. v, c. 22. !* al. ó sic θεός 13 al. δηµιουργόν. '* Clement., hom. x, c. 260. Rec. 


l. v, c. 36. !5 Clement., hom. xi, c. 16; Rec. |. v, ο. 32. !* al, inger. μᾶλλον. ! Rec. l. vi, ο. 10, elc. Cle- 


ment., hom. x1, cap. 29, etc, 


519 


hypocrits& ; quia mundatis calicis el paropsidis quod 
exterius est, intus aulem ea plena sunt sordibus. Pha- 
ri$z2e cz:ce,munda prius calicis et paropsidis interius, 
ut et illius exterius mundum fiat'*. Vere enim qui 
interiora purgaverit, exteriora quoque purgare po- 
test: qui vero exteriora purgat, ad hominum lau- 
des aspiciens, id agit ; sed apud Deum mercedem 
non habet. 

LXJX. :* His diotis, et aliis pluribusde castimonia; 
cam jam tres menses, quibus jejunare me precepe- 
" rat, completi essent, ducens me ad fontes maris 
vicinos perenni aqua baptizavit, in nomine Patris, 
etFilii, οἱ Spiritus sancti: cumque panem acce- 
pisset, benedixisset, ac fregisset ; communicavit 
nos intemeralis ac vitalibus sacramentis. Atque 
ita feriati ac leti fratres nostri pro mihi a Deo con- 
cessa secunda nativitate, gloriam et gratiarum 
actionem Deo detulimus. Et multa turba congre- 
gata; Petrus depulsis morbis, afflictionibus, ac 
demonibus, neo non baptizatis compluribus, ubi 
Maroonem hospitem suum, jam omnibus nume- 
ria absolutum, in episcopum constituisset, duo- 
decim presbyteros designasset, diaconos fecisset ; 
collocutus cum episcopo de communi bono ac 
utilitate, deque ecclesiastico ordine atque concentu, 
vale dixit Tripolitanis Phonices, et iter versus 
Antiochiam Syrie ingressus est. 


LXX. ** Egressi vero Tripolim Phonicie, ut Antio- 
chiam Syrie veniremus; eo die Orthosie mansi- 


mus ::et quia est prope urbem e qua egressi fue- C 


ramus, cum omnes fere predicationis evangelice 
sermonem prius audivissent; unum diem illic com- 
morati, Antaradum abiimus. Cum autem multi 
essent nobiscum iter facientes, Petrus Nicetam et 
Aquilam allocutus est, diceus: Quandoquidem 
magna comitantium multitudo, non parvam invi- 
diam nobis per urbes intrantibus attrahit; necessa- 
rio curandum 9886 judicavi, ut neque ipsi contri- 
stentur, dum prohibentur esse nobiscum; nequg 
nos, dum sumus spectabiles, aliis efficiamur au- 
ctores invidim. Quocirca volo te Nicetam, una 
cum Aquila, ante me iter habere, per duos globos, 
sparsim. 

LXXI. Istra Petro dicente, responderunt Nicetas 


$. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBÍA. 
Jesus Christus dixit : Va vobis, Scribe et. Pharisaei Α Ραρισαῖοι ὑποχριταί " 


520 
ὅτι καθαρίτετε τοῦ ποτη- 
píou xai τῆς παροψίδος τὸ ἔξωθεν, ἔσωθεν δὲ γέ- 
µει ῥύπου. Φαρισαῖε τυφλὲ, χαθάρισον πρῶτον 
τοῦ ποτηρἰου xai τῆς παροψίδος τὸ ἔσωθεν , ἵνα 
γένηται xal «à ἔξω αὐτοῦ xaüapóv ᾽Αληθῶς γὰρ 
ὁ καθάρας τὸ ἔσω, xal τὸ ἔξω καθᾶραι δύναται ' ὁ 
δὲ τὰ ἔξω χαθαίρων, πρὸς ἀνθρώπων ἔπαινον ἀφορῶν, 
τοῦτο ποιεῖ, παρὰ δὲ τῷ θεῷ μισθὸν οὐκ ἔχει. 


LXIX. Ταῦτα εἰπὼν καὶ ἕτορα πλείονα περὶ ἁγνι- 
σμοῦ, τῶν τριῶν ἤδη μηνῶν πληρωθέντων, ὧν νηστεῦ- 
dal µε ἐκέλευσεν, ἀγαγών µε εἷς τὰς iv τῇ θαλάσσῃ 
πλησίον οὔσας πηγὰς , ὡς εἰς ἀένναον ἐθάπτισεν 
ὕδωρ, εἷς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος καὶ λαθὼν ἄρτον εὐλογήσας 30, xal 
κλάσας, µετέδωκεν ἡμῖν τῶν ἀχράντων καὶ ζωοποιῶν 
μυστηρίων. Καὶ οὕτως εὐωχηθέντες οἱ ἀδελφοὶ ἡμῖν 
ἐπὶ τῇ θεοδωρήτῳ µου ἀναγεννήσει, δόξαν καὶ εὖχα- 
Ρριστίαν ἀποδεδώχαμεν 1! τῷ θεῷ. Πολλοῦ τε ὄχλου 
συναθροισθέντος, νόσους, πάθη, δαίμονας ἀπελά- 
σας ὁ Πέτρος, καὶ βαπτίσας πολλοὺς, Μαροώνη 
τὸν ἀποδεξάμενον 3} αὐτὸν, ἤδη λοιπὺν τέλειον 33 
ὄντα , ἐπίσκοπον Χαταστήσας, καὶ πρεσθυτ - 
ρους δώδεκα ὀρίσας, καὶ διακόνους δείξας, ὑπέρ 
τε τοῦ κοινοῦ xal συμφέροντος, xal περὶ τῆς κατὰ 
τὴν Ἐκκλησίαν τάξεώς τε xzi ἁρμονίας συλλα- 
λήσας τῷ ἐπισκόπῳ, τοῖς ἐν Τριπόλει τῆς Φοινίκης 
ἀποταξάμενος, τὴν ἐπὶ ᾽Αντιόχειαν τῆς Συρίας ὁδὸν 
ἐπορεύετο. 

LXX. Ἐκθάντες ** δὲ τὴν Τρίπολιν τῆς Φοινίκηςιὡς 
ἐπὶ ᾿Αντιόχειαν τῆς Συρίας ἐλθεῖν, αὐτῆς ἡμέρας iv 
Ὀρθωσίᾳ ἐμείναμεν' xai διὰ τὸ πλησίον εἶναι ἧς 
ἐξήλθομεν πόλεως, πάντων σχεδὸν προακηκοότων τὰ 
τοῦ κηρύγματος, μιᾶς ἡμέρας ἐχεῖ µείναντες, ἁπή- 
Ραµεν clc ᾽Αντάραδον. IIo) Av δὲ τῶν συνοδοιπορούν- 
των ἡμῖν ὄντων, ὁ Πέτρος Νικήιῃ καὶ 'AxSAq προσ- 
ωµίλει λέγων’ Ἐπειδὴ ὁ πολὺς ὄχλος τῶν συνοδοιπο- 
ρούντων οὐ μικρὸν φθόνον εἰσιοῦσι χατὰ πόλιν ἡμῖν 
ἐπισπᾶται, ἀναγχαίως ἐσκεψάμην Φφροντίσαι, ὅπως 
μήτε οὔτοι λυπηθῶσι χωλυθέντες συνεῖναι ἡμῖν, μήτε 
ἡμεῖς περίθλεπτοι γενόμµενοι, φθόνου τοῖς ἄλλοις xz- 
ταστῶμεν αἴτιοι. Τούτου ἕνεχα βούλομαί σε τὸν Νι- 
κήτην ἅμα 'AxóÀq, προοδεύειν µου κατὰ συστήµατα 
δύο σποράδην. 


LXXI. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἀπεκρίναντο Νι” 


et Aquila: Non valde nos, domine, contristat id p χήτης καὶ 'AxóAac Οὐ πἀνυ ἡμᾶς, κύριε, λυπεῖ τοῦτο 


agere, quoniazm a te imperatum est. Primo qui- 
dem, quia Dei providentia delectus es, qui merearis 
cuncta preclare cogitare atque consulere : deinde 
vero quod ut plurimum biduo noshoc facere necesse 
git, & te absentes; illud autem spatium quamvis 
longum sit, dum te dominum nostrum non vide- 
mus, attamen ut jubes, quia utile est, non contra- 
dicimus. Hec postquam dixerunt, antegressi sunt. 


πράττειν, διὰ τὸ ὑπὸ coU προστετάχθαι. Πρῶτον uiv, 
ὅτι πάντα καλῶς νοεῖν τε xal συµθουλεύειν ἄξιος ὢν, 
ὑπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας ἐξελέγης' ἔπειτα δὲ, ὅτ: 
ὡς ἐπιπολὺ ἡμερῶν δύο ἀνάγχη τοῦτο πράττειν ἡμᾶς 
ἀπολιμπανομένους σου" καὶ αὗται δὲ πολλαὶ πρὸς τὸ 
µή σε τὸν χύριον ἡμῶν καθορᾷν, πλὴν ὡς χελεύεις 
διὰ τὸ συμφέρον οὐκ ἀντιλέγομεν. Ταῦτα εἰπόντες, 


προἢγον. 


VARLE LECTIONES. 


55 Matth, xxi, 25. !? 
ἀποδεδώκασι. 33 al, ὑποδεξάμενον, 33 Clement. 
Qv, 


Clement., hom. x, c. 35. Rec. l. ο. 


hom. xu, o. 4, etc. Recogn., |. vij, o. 4, oto, ὃν al. 


15. Ὁ al. εὐχαριστήσας 3 al. 





421 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


523 


LXXIT. µΠορευθέντων οὖν αὐτῶν, ἐγὼ  Ki4unc A. LXXII. His igitur profectis, ego Clemens gavisus 


ἔχαιρον, ὅτι σὺν αὐτῷ µε ἐχέλευσεν εἶναι. "Audet 
καὶ πρὸς αὐτὸν εἶπον. Εὐχαριστῶ τῷ θεῷ, ὅτι µε οὐκ 
ἑξαπέστειλας ὡς τοὺς ἑταίρους 35, ἐπεὶ ὀδυνώμενος 
ἂν διαπεφωνήκειν. Ὁ δὲ ἔφη: Τί Ga εἶ καὶ χρεία 
τις ἔσται πεμφθῆναί σὲ που, σὺ διὰ τὸ πρὸς ὀλίγον 
ἀπολιμπάνεσθαί µου συµφερόντως, διὰ τοῦτο τεθνήξη; 
υὐχὶ δὲ προσοµιλήσας σεαυτῷ, φέρειν τὰ διὰ τὴν áv- 
άγχην σοι προσταττόµενα, εὐθύμως ὑποίσεις; Tj οὐκ 
οἶδας, ὅτι σύνεισιν ol φίλοι ταῖς µνήµαις, κἂν τοῖς 
σύμασιν εχείνων ἀπολιμπάνωνται, ὡς ἔνιοι συνόντες 
τοῖς σώµασι, μαχρὰν ἀφεστήκασι ταῖς ψυχαῖς ; 

LXXIH. Káyà ἀπεχρινάμην ᾽Αλλὰ µή µε vopl- 
enc, Χύριε, ὅτι τὰ λύπης πάσχειν ἔμελλον ἀνοήτως, 
ἀλλὰ καὶ πάνυ ὀρθῶς ἔχοντι λογισμῷ. Ἐπεὶ γάρ σε 
ἀντὶ πάντων εἱλόμην, πατρὸς xal μητρὸς, ἀδελφῶν 
ἅμα καὶ συγγενῶν, αἴτιόν µοι Ὑενόμενον διὰ τὸν 
θεὸν τῆς σωζούσης ἀληθείας' οὕτω καὶ Tic ἔμελλον ἐκ 
πίντων ἀπολαύειν παραµυθίας, διὰ σοῦ µόνου xap- 
ποῦμαι. Δέδοικα γὰρ ὅλως ἀπολειφθῆναί σου, µήποτε 
διὰ τὴν bx τῆς ἡλικίας ἀκμὴν, ἥττων ἐπιθυμίας γέ- 
νωµαι, Καὶ διὰ τοῦτο οὕτως ἑνστάσεως ἔχω, ὡς &xo- 
στῆναί cou ἀδύνατον εἶναι, st μὴ κατά τινα χόλον 
θιοῦ τοῦτο γένηται. Καὶ γὰρ μέμνημαί σου ἐν Και- 
σαρείᾳ εἰπόντος, EU clc µοι βούλεται συνοδεῦσαι, εὖ- 
σεοῶς καὶ συνοδευέτω. Εὐσεθῶς δὲ ἔφης, τὸ µηδένα 
λυπῆσαι κατὰ θεὸν, οἵον, ἀπολιπόντα γονεῖς, γυναῖκα, 
πρὸς δὲ, xal ἱτέρους τῖνὰς τῶν εὐσεθεῖν ἑλομένων, 
"Ogev ἐγὼ κατὰ πάντα ἐπιτήδειός εἰμί σοι συνοδοι- 
πόρος, ᾧ xai τὰ μέγιστα χαρίζῃ, εἰ 1$ τὰς τῶν δούλων 
ὑτηρεσίας ἐπιτρέποις ποιεῖν. 

LXXIV. Καὶ ὁ Πέτρος ἀχούσας, µετά τινός φησι 
µειδιάµατος) TU οὖν οἴει, Κλήμη, μὴ ὑπ αὐτῆς à»- 
άγκης tq δούλων σε ταγῆναι τόπον ; ἐπεὶ τίς τὰς 
Χαλάς uot xal πολλὰς σινδόνας μετὰ τῶν ἑπομένων 
δακτυλίων xal τῶν ὑποδημάτων φυλάξει 57; Τίς δὲ 
xal «à ἡδία xal πολυτελῆ ὄψα προετοιμάσει; ἅ τινα 
ποιχίλα ὄντα πολλῶν δεῖται καὶ τεχνικῶν µαγείρων 
χαὶ πάντα ἐκεῖνα, ὅσα ὡς θηρἰῳ µεγάλῳ τῇ ἐπιθυ- 
µίᾳ προευτρεπίζεται. Πλὴν ἡ τοιαύτη σε προαίρεσις 
ὑπεισῆλθεν, ἴσως μὴ συνιέντα, καὶ τὸν ἐμὸν ἆγ- 
νοοῦντα βίον, ὅτι ἄρτῳ µόνῳ καὶ ἑλαίας χρῶμαι, 
καὶ σπονίως 39 λαχάνοις καὶ ὅτι ἱμάτιόν pot. καὶ 
τριθώνιον Ev. ἐστι τοῦτο 39 αὐτὸ, ὃ περιθέθληµαι, καὶ 
ἑτέρου χρείαν οὐκ ἔχω, οὐδὲ ἄλλων τινῶν. Ἐν γὰρ 
τούτοις xal περισσεύοµαι. Ὁ vouc γάρ µου τὰ ἐχεῖ 


sum, eum secum esse voluisse. Itaque ad eum 
dixi : Gratias ago Deo, quod me non emiseris, ut 
sodales ; nam pre dolore enectus fuissem. Ille ve- 
ro : Quid autem,inquit, si que necessitatis Jusserit 
ut aliquo mittaris ;tu quia aliquandiu a me utiliter 
eris separatus, ideo morieris ? Nonne potius, tecum 
reputans,ferenda esse que propter necessitatem ju- 
beris, equo animo feres? Aut nescis amicos una 
esse recordatione, licet cosporibus inter se disjun- 
gantur; sicut nonnulli corporibus presentes,animis 
procul sunt dissiti ? 

LXXIII.Et ego respondi : Verum ne de me arbi- 
treris, domine, quod istum mororem insipienter 
sim perpessurus,quinimo admodum recte se habente 
ratione. Quoniam enim te pro omnibus accepi, 
pro patre, matre, fratribus, et cognatis; qui per 
Deum auctor mihi fuisti,ut agnoverim servatricem 
veritatem : sic et consolatione, quam ab omnibus 
consecuturus fuissem, per te unum fruor. Vereor 
quippe omnino 8 te abesse,ne per etatia fervorem, 
ἃ cupiditate vincar.Et ideo ita in animum induxi,ut 
& le non possim discedere, nisi hoc divina quadam 
ira eveniat. Etenim memini te Cesarem» dicere : 8i 
quis vult mecum iter facere, pie quoque una iter 
habeat : pie autem dicebas esse, neminem tristitia 
secundum Deum afficere,veluti relinquendo paren- 
ies, uxorem, nec non alios piam vitam consectan- 
tes.Unde ego prorsus tibisum aptus itineris comes, 
8 quo et maximaminibis gratiam,si ministeria ser- 
vorum obire permiseris. 

LXXIV. Hoc audito, Petrus, cum leni risu dixit : 
Quid ergo putas, Clemens,quod non te ipsa neces- 
gitas in servorum ordinem rediget ?Nam quis mihi 
elegantes ac multas sindonesseu vesteslinteas,cum 
&djunctis annulis et calceis custodiet ? Quis vero et 
guavia exquisitaque obsonia preparabit ? que cum 
varia sint, multos ac solertes coquos postulant : et 
omnia illaque tanquam immani bestie, cupiditati 
apparantur. Sed forsan hec te subiit sententia, 
quod non intellexeris, quodque ignores vite mes 
rationem ; qui solo pane et olivis utor,raroque ole- 
ribus; quique unum habeo vestimentum, 8ο pal- 
lium,hoc ipsum quo amictus sum,et alio opus non 
habeo, neque ulla re. Nam in his etiam abunde 
mihi est.Mea quippe mens cernens illio omnia bona 


πάντα ὁρῶν αἰώνια ἆγαθὰ, τῶν ἐνταῦθα οὐδενὸς ἐπι- [) eterna, nullius eorum qua hio sunt curam susoi- 


στρέφεται. Ὅμως σοῦ μὲν τὴν ἀγαθὴν πρθαἰρεσιν 
ἀποδέχομαι, καὶ θαυμάζων ἐπαινῶ, πῶς dvo ἐκ πο- 
λυτελῶν ἐθῶν ὑπάρχων, ῥᾳδίως τοῖς ἀναγκαίοις τὸν 
σιαυτοῦ ὑπήλλαξας βίον. Ἡμεῖς γὰρ ἐκ παίδων, 
ἔγώ τε xal Ανδρέας ὁ σύναιµος, οὗ µόνον ἐν ὀρφανίᾳ 
τραφέντες, ἆλλὰ καὶ ὑπὸ πενίας εἷς ἐργασίαν ἐθι- 
σθέντες 99, εὐμαρῶς φέροµεν νῦν τὰς μαχκρὰς ταύ- 
τας ὁδοιπορίας. Ὅθεν el. ἐπείθου µοι, ἐμοὶ ἂν συγ- 
κεχωρήχεις τὰ δούλων ἀποπληροῦν aot. 


pit. Tuum tamen egregium institutum approbo;míi- 
rorque ac laudo, quo modo vir in vita sumptuosa 
educatus, facile vivendi rationem immutaveris, et 
ad sola necessaria traduxeris. Nos quippe & puero, 
ego et Andreas frater, non solum in pupillari con- 
ditione educati,verum etiam propter inopiam ad la- 
borem assuefacti,expedite nunc has longasferimus 
peregrinationes. Quare, si crederes mihi,servorum 
officia me tibi impendere concederes. 


VARLE LECTIONES. 
5 Clementina et Recognitiones, ἕτέρους Cor. ?9 al. εἴ µοι. *' al, διαφυλάξει. 3 al. σπανίοις. 19 al. τό 99 al, 


ἐνεθισθέντες. 
" PATROL. 068. Il. 


41 


523 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 524 


LXXV. Id ego audiens, contremui et collacry- A — LXXV. Ἐγὼ δὲ &xoócac, σύντροµος ἐγενόμην xol 


mavi: quia talem habuisset orationem vir, quo 
cuncti hujus etatis homines ratione scientie ac pie- 
tatis sunt inferiores. At ille, cernens me illacry- 
mantem, causam rogabat. Ego autem ad illum : Et 
quidnam peccavi,inquam,ut hunc sermonem audi- 
rem ? Statimque Petrus : Si male locutus sum,cum 
proposui servire tibi ; tu prior deliquisti, qui prior 
in animo habuisti hoc agere.Et ego respondi: Non 
est similis ratio: siquidem me valde decet id facere; 
te vero nullatenus,qui es Dei preco,cuique animas 
hominum pascere commissum est. Tum Pelrus di- 
xit : Dominus noster,qui ad salutem totius mundi 
venit, quique unus supra cunctos veram et solam 
nobilitatem obtinet, servire 8ο ministrare susli- 
nuit δὲ. uL doceret nos,nec indecorum putemus ser- 
vilia ministeria proximis exhibere,quamvis nobiles 
simus, quamvis plurimum eos antecellamus. Ego 
excepi: Si existimem quod te oratione sim supera- 
turus, amens sim plane ac stultus : verumtamen 
gratias divine Providentie habeo, teloco parentum 
mihi donatum fuisse. 

LXXVI. Tum Petrus : Verene, inquit, nullus tibi 
superest ex genere ?Et ego respondit:Sunt quidem 
plures ac magni viri,ad Cresarem genere attinentes. 
Nam patri meo,ut pote una educato,Cesar uxorem 
cognatam junxit:ex qua tres liberi orti sumus;duo 
quidem ante me ; qui et gemini cum essent,admo- 
dum inter se similes erant,sicut mihi narrabat pa- 
ter:ego quippe neque illos,neque genitricem valde 
novi,sed quasi per somnium obscuram eorum for- 


mam mihi represento. Igitur mater quidem mea C 


Matthidia dicebatur, pater autem Faustus ; fratres 
vero, alter Faustinus, alter Faustinianus vocaban- 
tur. Cum igitur post eos tertius ego natus essem, 
mater,quemadmodum pater referebat,somnium vi- 
dit,quod nisi confestim assumptis duobus filiis suisg 
geminis, Roma decennium abesset, ipsu cum iig 
morte pessima esset interitura. 


LXXVII. Pater igitur,qui liberorum amans erat, 
cum servis et ancillis, ac dato sufficiente viatico,in 
navem impositos, Athenas etiam erudiendos risit: 
me vero solum ad consolationem secum retinuit. 
Atque eam ob rem ingentes gratias ago, quod me 
quoque somnium non jusserit una cu:zn matre,urbe 


ἐπίδαχρυς, olov λόγον εἶπεν ἀνὴρ, οὗ πάντες ol τῆς 
νῦν γενεᾶς ἄνθρώποι, τῷ 9! τῆς γνώσεως καὶ εὖσε- 
θείας λόγῳ 53, ἵττους εἰσίν. Ὁ δὲ ἰδών µε σύνδα- 
xpuv, ἐπυνθάνετο τὴν αἰτίαν. Κάγὼ πρὸς αὐτόν. Καὶ 
τί τοιοῦτον ἤμαρτον, φημὶ, ἵνα καὶ τοιοῦτον ἀχοῦσαί 
µε 3* λόγον; Καὶ ὁ Πέτρος εὐθύς' El κακῶς εἴρηχα 
δουλεῦσαί σοι προελόμενος, σὺ πρῶτος ἥμαρτες, 
πρῶτος τοῦτο val ποιῆσαι προθυµηθείς. Κἀγὼ ἔφην 
Οὐχ ὁμοίως ἔχει. Ἐμοὶ μὲν γὰρ xal λίαν προσήκει 
τοῦτο ποιεῖν' gol δὲ οὐδαμῶς, ἅτε Θεοῦ χήρυχι ὄντι, 
καὶ ψυχὰς ἀνθρώπων ποιµαίνειν πεπιστευμένφ. Καὶ 
ὁ Πέτρος, Ὁ Kóptoc ἡμῶν, εἶπεν, ἐπὶ σωτηρίἰᾳ παν- 
τὸς τοῦ κόσμου ἐληλυθὼς, µόνος τε ὑπὲρ πάντας τὴν 
ἀληθη καὶ µόνην εὐγένειαν ἔχων, δουλεύειν ἠνέ- 
σχετο, lv! ἡμᾶς melon, μὴ δι’ αἰσχύνης ποιεῖσθαι, τὸ 
δουλικὰς προσφέρειν τοῖς πλησίον ὑπηρεσίας, κἂν εὖ- 
γενεῖς ὦμεν, χἂν πλεῖστον αὐτῶν διαφέρωµεν. Κἀγὼ 
ἔφην' El λόγῳ σε νικήσειν οἴομαι, ἄφρων εἰμὶ κατὰ 
τὸ φανερὸν καὶ ἀνόητος' πλὴν ἀλλὰ χάριν οἶδα τῇ τοῦ 
θεοῦ προνοίᾳ, ὅτι περ εἰς Ὑονέων μοῖραν ἔχειν σε 
κατηξίωµαι. 

LXXVI. Καὶ ὁ Πέτρος, Οὐδεὶς δὲ σοι ἀληθῶς, ἔφη, 
πρὸς Ὑένους ὑπάρχει; Κἀγὼ ἀπεκρινάμην' Εἰσὶ μὴν 
πολλοὶ xal μεγάλοι ἄνδρες, Καΐσαρι προσήχοντες 
κατὰ Ὑένος, Ὅθεν τῷ &pip πατρὶ ὡς καὶ συντρόφῳ ** 
Καΐσαρ γυναῖκχα συγγενῆ συνηρµόσατο’ ἀφ ἧς τρεῖς 
ἐγενόμεθα υἱοί: δύο μὲν πρὸ ἐμοῦ, oi καὶ δίδυμοι 
ὄντες, κομιδῇ ὅμοιοι ἀλλήλοις ἐτύγχανον, ὡς ὁ πα- 
τὴρ ἐξηγεῖτό poi. Ἐγὼ γὰρ οὔτε αὐτοὺς, οὔτε τὴν τε- 
κουσαν πάνυ ἐπίσταμαι ἀἁλλ᾽ ὥσπερ OC ὀνείρων 
ἁμυδρὸν αὐτῶν καὶ τὸ εἶδος ἀναφέρω. Ἡ μὲν οὖν 
µήτηρ µου Ματθιδία ἐλέγετο' ὁ δὲ mati, Φαῦστος" 
ol ἀδελφοὶ, ὁ μὲν Φαυστῖνος, ὁ δὲ Φαυστινιανὸς 
ἐχαλεῖτο. ᾿Βμοὺ οὖν τρίτου ἐπιγεννηθέντος αὐτοῖς, 
à µήτηρ ὄνειρον ἑωράχει, ὡς ὁ πατὴρ ὑφηγεῖτο, 
ὅτι ἐὰν μὴ τοὺς διδύµους αὐτῆς υἱοὺς ἑξαυτῆς 
παραλαθοῦσα, τῆς Ῥωμαίων ἁἀποδημήσγῃ πόλεως 
ἐπὶ ἕτη δέκα, πανολεθρίῳ σὺν αὐτοῖς ἀποθανεῖται 
θανάτῳ. 

LXXVII. Ὁ μὲν οὖν πατὴρ φιλότεκνος Qv, αὖν τε 
δούλοις καὶ δούλαις ἐφοδιάσας Ἱκανῶς, καὶ εἷς πλοῖον 
ἐνθέμενος. εἰς τὰς ᾿Αθήνας ἅμα παιδευθησοµένους 
ἐξέπεμψεν' ἐμὲ δὲ µόνον slc παραμυθίαν ἔσχε παρ᾽ 
ἑαυτῷ. Καὶ ἐπὶ τούτῳ εὐχαριστῶ πολλὰ, ὅτι κἀμὲ ὁ 
ὄνειρος μὴ κχεκελεύχει ἅμα τῇ μητρὶ τὴν Ῥωμαίων 


Roma exzcedere.Itaque eo anno transacto,pater gui ῃ ἐχθῆναι πόλιν. Tou ἐνιαυτοῦ τοίνυν ἐκείνου περι- 


Athenas misit pecuniam,simul cognoscere gestiens 
quo modo vitam .gerent. Qui autem abierant, non 
redierunt. Tertio rursus anno pateranxius alios ab- 
legavit similiter cum rebus ad victum necessariis : 
qui quartoanno redeunt aonuntiant senec matrem 
meam, nec fratres usquam vidisse, neque ullius 
eorum qui cum iis discesserant vel vestigium repe- 
risse. 

LXXVIII. Hec ergo audiens pater, et pre multo 


ελθόντος, ὁ πατὴρ ἔπεμψεν elc ᾿Αθήνας χρήματα τοῖς 
ἑαυτοῦ, μαθεῖν ἅμα Ὑγλιχόµενος πῶς ἄρα διάγουσιν. 
Oi δὲ ἀπελθόντες, οὐχ ἐπανῆλθον. Τρίτῳ δὲ πάλιν 
ἐνιαυτῷ ὁ πατὴρ ἀθυμῶν, ἑτέρους ἔπεμψεν ὁμοίως 
σὺν ἐφοδίοις: oí τινες τετάρτῳ ἐνιαυτῷ Ίχον ἀπαγ- 
γέλλοντες, µήτε µου τὴν τεκοῦσαν, Ἡ τοὺς ἀδελφοὺς 
ὅλως ἑωρακέναι 56, μηδὲ ἄλλου τινὸς τῶν οὖν αὐτοῖς 
ἀπεληλυθότων κχἂν ἴχνος εὑρηκέναι. 

LXXVIII. Ὁ piv οὖν πατὴρ, ταῦτα ἀκούσας, καὶ 


VARUE LECTIONES. 
δι a], τῶν. 53 al. λόγων. 99 al. ἀκούσαιμι, ?* Matth. xx, 28. 35 al. inser. αὐτοῦ. δὲ a]. inser. µητε μὴν αὐταῖς 


᾿Αθήναις ἐπιδεδηµηχόέναι. 








623 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


026 


ὑπὸ πολλῆς λύπης ἔκθαμθος γενόμενος, καὶ οὐκ εἰδὼς À dolore obstupefactus, nesciensque quo eorum que- 


ποῦ ὁρμήσας κατὰ ζήτησιν ἐκείνων ἐξέλθοι, ἐμὲ πα- 
ῥαλαθὼν, xol εἷς πόρτον 9! καταθὰς, πυκνότερον 
ἐπυνθάνετο, ποῦ τις ἴδοι fj ἀχούσειεν ἐντὸς τεσσάρων 
ἐνιαυτῶν ἀπαντῆσαν ναυάγιον. Καὶ ἄλλος ἀλλαχη ἔλε- 
αν. Ὁ δὲ πάλιν ἀντεπυνθάνετο, εἰ ἑωράκασι σῶμα 
γυναικὰς μετὰ βρεφῶν ἐκθεθρασμένον τῇ vl. Πολλῶν 
οὖν πολλὰ λεγόντων ἑωρακέναι πτώματα κατὰ διαφό- 
pow; καιροὺς, ὁ πατὴρ ἀκούων ἑστέναζε. Ἠλὴν ὑπὸ 
τῶν σπλάγχνων νενικηµένος 35, ἁλόγιστα ἐπυνθάνετο, 
τοσοῦτον θαλάσσης βυθὸν πειρώμενος ἑρευνᾷν' ὅμως 
συγγνωστὸς ἦν, ὅτι διὰ τὴν πρὸς τοὺς ζητουμένους 
στοργὴν, ἀλπίσιν ἐθουκολεῖτο κεναῖς. Καὶ δή ποτε ὑπὸ 
φροντισταῖς καταλιπών µε xal ἐπιτρόποις, δωδέκατον 
δη γεγονότα ἔτος, αὐτὸς δακρύων εἷς πόρτον κατ- 
$ÀÓe xal εἷς πλοῖον ἐμθὰς, εἰς ἐπιζήτησιν ἐκείνων 
έπλευσε" καὶ ἐξ ἐκείνου µέχρι καὶ νῦν οὔτε γράµ- 
µατα παρ) αὐτοῦ ἐδεξάμην, οὔτε 30 ἐν ζῶσιν αὐτὸν 
εἶναι f] τεθνηκόσιν ὅλως ἐπίσταμαι. "Por? 86 µοι 
Ἠλείων πρὸς τοῦτο τῆς διανοίας, ὅτι τἐθνηχέ που, 1j 
ὑπὸ λύπης ἵττων γενόμενος, ἢ ναυαχίῳ περιπεσών' 
τούτου δὲ τεκμηρίῳ χρῶμαι, ὅτι ἐξ ἐχείνου ἤδη λοι- 
πὸν εἰκοστὸν ἔτος ἑσνὶν, ἀφ᾿ οὗ ἴχνος οὐδὲν ἀληθείας 
ἡμοὶ περὶ αὐτοῦ ἤκουσται. 

LXXIX. Ταῦτα ἀκούων ὁ Πέτρος, ὑπὸ συµπαθείας 
ἑδάκρυε καὶ εὐθέως τοῖς συνοῦσι Υνησίοις εἶπεν ET 
τις πέπονθεν εὐσεθὴς ἀνὴρ ola ὁ τούτου πατὴρ, 
εὐθέως ἂν τῷ τῆς θεοσεθείας λόγῳ, τῷ πονηρῷ ἐπέ- 
Ίραφε τὴν αἰτίαν. Οὕτω καὶ τοῖς ταλαιπωροις ἔθνεσι 
συμθαίνει πάαχειν, καὶ ἀγνοοῦμεν οἱ θεοσεθεῖς. Τα- 
λαικώρους δὲ αὐτοὺς εὐλόγως εἴρηκα, ὅτι καὶ ἐνταῦθα 
πλανῶνται, καὶ τῆς ἐκεῖθεν ἑλπίδος ἀποτυγχάνουσι’ 
τοῖς γὰρ iv θεοσεθείᾳ τὰ λυπηρὰ πάσχουσιν, ἔχτισις 
αὐτὰ γίνεται τῶν παβαπτωµάτων. 


LXXX. Οὕτως εἰπόντος τοῦ ΠἩέτρου, εἷς τις τῶν 
ἐν ἡμῖν τολµήσας ἀντὶ πάντων παρεκάλεσεν αὐτὸν, 
αὔριον ὀὁρθριαίτερον εἷς "Αραδον τὴν κατέναντι 
vi,goy ἐκπλεῦσαι, τριάκοντα οἶμα οὐδὲ ὅλους σταδίους 
ἀπέχουσαν, ἐπὶ Ἱστορίᾳ τῶν ἐκεῖσε ἀμπελίνων δύο 
στόλων μέγιστα máy» φερόντων. 'O Ὑοῦν πειθήνιος 
Πέτρος ἐπένευσεν, οὕτως εἰπών. Ἐπὰν τοῦ πλοίου 
ἐκθῆτε, μλ ἅμα πάντες εἰσέρχήσθε sic τὴν θεωρίαν 
ὦν ἐποθυμεῖτε οὐ γὰρ βούλομαι ὑμᾶς τὰς τῶν πο- 
λιτῶν ὄψεις πρὸς ἑαυτοὺς ἐπιστρέφειν. Καὶ οὕτω 
πλεύσαντες, μιᾶς ὥρας κατήχθηµεν εἷς τὴν νῆσον. 


rendum causa tenderet, assumpto me, ac in por- 
tum descendens, frequentius sciscitabatur, ubi 
quispiam vidisset vel audiisset intra quatuor annos 
nauíragium contigisse. Atque varii vario in loco ac- 
cidisse referebant. Ille autem iterum rogabat, num 
vidissent corpus mulieris cum pueris in terram 8 
mari ejectum. Cumque multi se multa diversis tem- 
poribus cadavera spectasse dicerent, pater audiens 
ingemiscebat. Verum naturali affectu devictus, pre- 
ler rationem percontabatur, qui tantum maris pro- 
fundum scrutari conaretur: tamen venia dignus 
erat, quod charitate eorum quos querebat, spebusg 
lactabatur inanibus. Denique me sub magistris et 
procuratoribus relinquens, jam duodecim annos na- 
tum, ipse in portum flens descendit; navique 
conscensa, ad illorum inquisitionem enavigavit : 
atque ex eo tempore usque adhuc nec litteras ab eo 
accepi, nec inter vivos, an inter mortuos sit prorsus 
novi: eo tamen plus mens propendet ut existi- 
men eum obiisse, vel tristitia superatum, vel nau- 
fragio involutum: qua in re hoc utor argumento, 
quod jam ab eo tempore vigesimusannus sit, ex quo 
nullum veritatis vestigium de eo accepi. 

LXXXIX. Cum hec audisset Petrus, commiseratio- 
nis affectu lacrymas fudit, statimque ad familiares, 


qui aderant, dixit: Si quis pie religioni deditus 
vir, ea pertulisset, qua hujus pater ; continuo reli- 
gioni et diabobo ascripsisset causam. Ita etiam mi- 
seris gentilibus pali contingit; et ignoramus, qui 
pii erga Deum sumus. Eo autem miseros merito 

C appellavi; quia et hic in errore versantur, et spe 
futura excidunt. Quando enim viri religiosi afficiun- 
tur incommodis, ea illis ad delictorum persolutio- 
nem cedunt. 


LXXX. Hunc in modum locuto Petro, unus ex 


nostris, audacia sumpta, pro omnibus rogavit eum, 


ut postridie diluculo in Áradum oppositam insulam 
(qua triginta, opinor, nec totis, stadiis distabat) 
navigsaremus, ad videndas ibi duas columnasviteas, 
maximam molem continentes. Petrus ergo,qui erat 
morigerus, annuit, ita dicens : Cum ex navi egressi 
fueritis, ne una omnes procedatis ad spectationem 
eorum qua cupitis: neque enim volo ut civium 
oculos in vos convertatis. Atque sic navigantes, 
hora una in insuljam delati sumus. Et descendentes 


Ἐκθάντες δὲ τοῦ σκάφους εἰσῄειμεν ἔνθα ol ἀμπέ- ]) ex scapha, eo progressi sumus ubi columne vitem 


λινοι στῦλοι TYxv* ὁμῶς καὶ μετὰ τῶν στύλων, ἅλ- 
λος uiv ἄλλο τι τῶν Φειδίου ἔργων ἐθεώρει. 

LXXXI. Πέτρος δὲ µόνος οὐκ ἀναγκαῖον ἡγήσατο 
Xi τὴν ἱστορίαν τῶν ἐχεῖ γενέσθαι’ γυναικὶ δέ τινι 
ἔξω πρὸ τῶν θυρῶν καθεζοµένῃ, xal τροφῆς χάριν 
μεταιτούσῃ *!, προσχὼν ἔφη: Γύναι, τί σοι τῶν οἱ- 
χείων ἑλλείπει μελῶν, ὅτι τοσαύτην ὕθριν ἀνεδέξω, 
λέγω δὴ τὸ προσαιτεῖν, καὶ μὴ μᾶλλον ταῖς ὑπὸ τοῦ 


erant : simulque cum columnis, alius quidem aliud 
quodpiam ex Phidis operibus spectabat. 

LXXXI. Unus autem Petrus necesse non putavit 
qus ibi erant invisere: sed animadvertens mulierem 
quamdam extra pro foribus sedentem, et victus 
gratia mendicantem : Mulier, inquit, quonam mem- 
brorum tuorum cares, quod tantam contumeliam 
suscepisti, mendicandi, inquam, ac non potius & 


VARLE LECTIONES. 


1 El; πόρτον. Romanum nempe, ad ostia Tiberis. Vide ad num. vin. Cun. ** al. κεκινηµένος. 39 a], o0s' 


ὡς. 3 al, ᾽Αντάραδον. *! ἑκαιτούσῃ. 


5271 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


538 


Deo tibi concessis manibus laborans, quotidianum À θεοῦ σοι δεδωρηµέναις χερσὶν ἐργαζομένη, τὰς ἔφη 


cibum comparas? Illa vero profundum ao vehe- 
mentem gemitum trahens, respondit : utinam qui- 
dem mihiessent manus, que certe possent operari : 
nuno autem mihi solam manuum figuram servant, 
ipseque emortuse sunt. Ao Petrus interrogavit : 
Que vero causa fuit, ut tam grave malum susti- 
neres ? At illa ad eum : Animi imbecillitas,nihilque 
&liud. Si enim forti animo fuissem preedita, erat 
precipitium, aut pelagus ; quare me dijiciens, po- 
teram malis dolorem afferentibus finem imponere. 

LXXXII. Tum Petrus infit : Quid enim ? putasne, 
mulier, omnes sui interfectores, supplicio libera- 
tum iri? an non potius animas eorum qui ita mo- 
riuntur, majori supplicio in inferis propter sui ho- 
micidium afficiendas ? At illa : Utinam, inquit, per- 
suasum mihi esset, revera in inferis animas vivas 
reperiri ; utique nihili reputans ponas, mori elige- 
rem, quo vel exiguo tempore intuerer mihi exop- 
tatissimos. Ad heo Petrus: Et quidnam est quod 
te excruciat ? Scire enim valde aveo. Ac me si cer- 
tiorem feceris, tibi flrma tradam documenta, quod 
anim: in inferis vivant ; et pro precipitio vel pro- 
fundo, tibi dabo medicamen, per quod a vita sine 
dolore decedas. 

LXXXIII. Et mulier, que sermonem non intelli- 
geret, eumque duntaxat prout optabat arriperet, 
ita disserere ccpit : Genus quidem et patriam si tibi 
exponerem, non arbitrior me unquam posse persua- 
dere : sed et quid ad te attinet id cognoscere ? nisi 
tantum causam, ob quam dolore affecta, morsibus 


manus meas mortuas reddidi. Attamen mea,|quoad € 


audire potes, referam. Ego nobilissimis orta paren- 
tibus, potentis cujusdam imperio, nupsi viro qui 
erat illius propinquus : et duos geminos liberos sus- 
tuli, tertiumque insuperedidi. Porro cum mariti mei 
frater formam meam deperiret, et amore meo sum- 
mopere captus esset, atque misera ego caste vivere 
admodum cuperem, et neque vellem amatori con- 
sentire, neque etiam viro meo amorem fratris erga 
meexponere; cumque mecum reputassem,ut nec viri 
thorum contumelia afficerem,nec fratrem fratri red- 
derem inimicum, et magne familie probum infer- 
rem ; statui, ab urbe cum geminis meis pueris ad 
quoddam tempus abesse, donec impurus amor il- 
lius qui mihi ad dedecus assentabatur, finem acci- 


µέρους πορίζῃ τροφάς ; Ἡ δὲ βύθιόν τι στενάξασα 
καὶ περιπαθὲς, ἀπεκρίνατο' εἴθε γὰρ ἦσάν µοι χιῖ- 
ρες ὑπουργεῖν ὅλως δυνάµεναι’ νῦν δὲ µοι σχῆμα 
μόνον χειρῶν ἁποσώζουσι, νεκραὶ xal αὗται τυγχά- 
νουσαι. Καὶ ὁ Πέτρος, Τίς δὲ ἡ αἰτία, ftro, τοῦτό 
σε τὸ χαλεπώτατον πεπονθέναι; Ἡ δὲ πρὸς αὐτόν' 
Ψυχῆς ἀσθίνεια, xal πλέον οὐδέν. El γὰρ ἀνδρεῖον 
εἶχον φρόνηµα, ἦν κρημνὸς, fj, βυθὸς, ὅθεν ἑμαυτὴν 
ῥίψασα, τῶν ὀδυνώντων µε παύσασθαι ἠδυνάμην 
καχῶν. 

LXXXII. Καὶ à Πέτρος ἔφη: (TU οὖν; οἴει, γύναι, 
ὅτι πάντες οἱ ἀἆναιρουντες ἑαυτοὺς κολάσεως ἁπαλ- 
λάσσονται, ἢ ** μὴ τῇ χείρονι κολάσει iv δου al τῶν 
οὕτως θνησκόντων ψυχαὶ τῆς αὐτοχκτονίας χάριν xo- 


Β λάζονται; Ἡ δὲ, Εἴθε ἐπεπείσμην, ἔφη, ὅτι ὄντως 


ἐν δου ** ψυχαὶ εὑρίσκονται ζῶσαι' xal ἡγάπων ἂν 
παρ᾽ οὐδὲν ** θεµένη τὴν τιµωρίαν, ἀποθανεῖν, ὥστε 
τοὺς ἐμοὶ περιποθήτους θεάσασθαι κἂν κραχύ. Ἐαὶ ὁ 
Πέτρος πρὸς ταῦτα. Καὶ τί ἄρα ἑστὶ τὸ λυποῦν σε; 
Διψῶ γὰρ 5 μαθεῖν. Καὶ et µε διδάξεις, πίστεις σοι 
παρέξω βεθαίας, ὅτι ἓν ᾷδου ζῶσιν al ψυχαὶ, καὶ 
ἀντὶ κρημνοῦ 7j βυθοῦ, ὀρέξω σοι φάρµακον, DV oo 
τοῦ ζᾷν ἀνωδύνως ἁπαλλαγήσῃ. 


LXXXIII. Καὶ ἡ yov!) τὸ ῥηθὲν οὐ συνεῖσα, ἡδέως 
δὲ µόνον ἁρπὰσασα τὸ λεχθὲν, λέγειν ἤρξατο οὕτως 
Γένος μὲν xai πατρίδα σοι διηγήσασθαι, οὐκ οἶμαί 
ποτε πείσειν ἐμαυτὴν δυνηθῆναι’ πλὴν ἀλλὰ καὶ col 
τί διαφἑρει τοῦτο μαθεῖν; ἢ µόνον τὴν αἴτίαν f ἕνεχεν 
ὀδυνωμένη, δήγµασι τὰς ἐμὰς ἑνέχρωσα χεῖρας. 
Ὅμως τὰ κατ’ ἑμαυτὴν ὡς δυνατὸν ἀχοῦσαί σε διη- 
γήσοµαι. Ἐγὼ πάνυ ἐξ εὐγενῶν οὖσα, δυνατοῦ τινὸς 
προσταγῇ, ἀνδρὶ πρὸς γένους αὐτῷ τυγχάνοντι ἐγν- 
νόµην γυνή καὶ διδύµους υἱοὺς ἔχουσα, καὶ τρίτον 
ἐπὶ τούτοις υἱὸν ἔσχον. Ὁ δὲ τοῦ ἐμοῦ ἀ,δρὸς ἀδελφὸς 
ἐπιμανείς µου τῇ ὄψει, xal τῷ ἐμῷ ἔρωτι κατ’ ἄκρας 
ἁλοὺς, καὶ τοι σωφρονεῖν σφόδρα τῆς ταλαιπώρου 
φιλούσης, xal μήτε συνθέσθαι τῷ ἐραστῇ βουλοµί- 
νης, μήτε δὲ τῷ ἐμῷ ἀνδρὶ πἄᾶλιν ἀναθέσθαι τὸν ἐπ 
ἐμοὶ τοῦ ἀδελφοῦ ἔρωτα, πρέπον εἶναι λογισαμένης, 
ὡς ἂν µήτε τὴν τοῦ ἀνδρὸς χοίτην ὑθρίσω, µήτε τῷ 
ἀδελφῷ τὸν ἀδελφὸν ἐκπολεμώσω, καὶ τῷ ἐχείνου 
γένει µεγάλῳ ὄντι ὀνειδισμὸν ἐπαγάγω, τὴν πόλιν 
ἑλογισάμην μετὰ τῶν ἐμῶν διδύμων παίδων ἐπὶ χρό- 
voy τινὰ καταλιπεῖν, ἕως καὶ ὁ μιαρὸς ἔρως παύσε- 


peret: at alterum filium, ut apud patrem in sola- [) ται ** τοῦ πρὸς ὕθριν µε κολακεύσαντος ** τὸν μὲν 


tium maneret, relinquendum censui. 


LXXXIV. Verum quo heec ita fierent, in animum 
induxi, somnium fingere, quasi aliquis mihi noctu 
astitisset : ac dixisset : Confestim una cum geminis 
iuis pueris, o mulier, Roma discede ad aliquod 
tempus, donec tibi rursus indicavero ut redeas; 
alioqui cum viro cunctisque tuis liberis derepente 
peribis male. Simul autem 8ο somnium ementitum 


τοι ἕτερον υἱὸν παρὰ τῷ πατρὶ μεῖναι εἷς παραμυ- 
θίαν ἔγνων καταλιπεῖν. 

LXXXIV. Πλὴν ἵνα ταῦτα οὕτω Ἠγένηται, ἐπενόησα 
καὶ ὄνειρον πλάσασθαι, ὡς δή τινος νύκτωρ Uniti 
τος pot καὶ εἴπόντος' Ἐξαυτῆς ἅμα τοῖς διδύµοις 
σου τέχνοις, ὦ γύναι, ἐπὶ χρόνον τινὰ μέχρις ὅτε 
μηνύσω σοι πάλιν ἐπανελθεῖν, ἔκθηθι τὴν Ῥωμαίων' 
inel Spa ἀνδρὶ xai πᾶσίΥ σου τοῖς τέχνοις, ix τοῦ 
αἰφνιδίου κακῶς τελευτήσεις. "Άμα δὲ τῷ τὸν ὄνειρόν 


VARLE LECTIONES. 
" gl. deest ip al, ** al. $55. ** οὐδενός. 45 al, τοῦ. 9 al, παύσηται. * al, κολακεύοντος. 





529 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


530 


µε φεύσασθαι ** πρὸς τὸν ἄνδρα, αὐτὸς περίφοθος À viro narravi, timore magno commotus, me et duos - 


Ἱενόμενος, τούς τε δύο υἱοὺς, δούλους τε καὶ παιδ[- 
σχας, xai χρήματα συχνὰ iv πλοίψ ἐνθέμενος, εἷς 
Ἀθήνας ἐξέπεμψεν, ἐντειλάμενος τοὺς υἱοὺς ἐχπαι- 
διῦσαί µε, Μέχρις ἂν, φησὶ, τῷ χρηµατίσαντι δόξῃ 
ἐπανιέναι σε . Καὶ δλ σὺν ἅμα τέχνοις dà τάλαινα 
πλέουσα, ὑπὸ ἀνέμων ἀταξίας εἴς τούτους ἀποβῥι- 
φεῖτα τοὺς τόπους , νυχτὸς τῆς νηὸς διαλυθείσης, 
ναυαγίῳ περιεπέσοµεν. Πάντων δὲ θανόντων, ἡ ἁτυ- 
y ἐγὼ µόνη ὑπὸ σφοδροῦ χόµατος ῥιπισθεῖσα, ἐπὶ 
πίτρας ἑῤῥίφην, ἐφ᾽ Tc καθεσθεῖσα ἐλπίδι τοῦ τὰ 
τἶχνα µε ζῶντα εὑρεῖν, εἷς τὸν βυθὸν ἐμαυτὴν οὖκ 
ἔδῥιψα τότε, ὅτε καὶ τὴν φυχἠν εἶχον τοῖς τῆς λύπης 
χύµασιν δη μεμεθυσμένην, xal πρᾶξαι τοῦτο εὖπε- 
τῶς ἠδυνάμην. 


β11908, servosque et ancillas, atque multam pecuniam 
in navem imponens, Athenas misit, jussitque ut 
natorum eruditioni vacarem. Quoad, inquit, visio- 
nis auctori placuerit redire te. Itaque ego misera, 
una cum liberis navigo, et ventorum vi projicior in 
hec loca, navique noctu dissoluta, in naufragium 
incidimus. Mortuis autem omnibus, una ego infe- 
lix, magnis jactata fluctibus, in saxum ejecta sum: 
in quo sedens, quia me natos vivos reperturam 
sperabam, in pelagus me non dejeci tum, cum et 
animum habebam 'doloris fluctibus jam ebrium, 
et hoc facere facile poteram. 


LXXXV. HA ἐπειδὴ ὄρθρος ἐγένετο, μεγάλα βοῶσα, ῃ — LXXXV. Verum ubi illuxit, plurimum clamans 


καὶ γοερὰ κωχύουσα περιεθλεπόµην , ζητοῦσα τῶν 
ἐμῶν ταλαιπώρων βρεφῶν τὰ νεκρὰ σώματα. Ἐλεή- 
σαντες οὖν µε ol ἐπιχώριοι, καὶ γυμνὴν ἴδόντες, 
ἱνέδυσαν. Εἶτα xal τὸν βυθὸν ἀνηρεύνων, τὰ ἐμὰ 
τέκνα ζητοῦντες. Ἐπεὶ δὲ μὴ εὕρισκον, παραμυθίἰας 
χάριν τινὲς τῶν φιλοξένων Ὑυναικῶν προσελθοῦσαι, 
διηγοῦντο ἑχάστη τὰ ἑαυτῆς xaxà, ἵνα τῇ τῶν ὁμοίων 
συμφορᾷ, παραμυθίας µέρος iv τοῖς ἐμοῖς εὕροιμι. 
ὁ δή µε καὶ μᾶλλον ἑλύπει, xal τὴν φυχὴν ἐπὶ πλεῖον 
κατῄήσθιε, γυναικῶν καὶ ἄλλων ἀκούουσαν cupio - 
ῥάς. Καὶ δὴ xal εἷς ξενίαν πολλῶν µε ἄγειν ἀξιου- 
σῶν, µία τις τῶν ἐνταῦθα πενιχρὰ, πολλὰ βιασαμένη, 
εἲς τὸ ἑαυτῆς ἐλθεῖν ἀνέπεισε καταγώχιον , θάρσει, 
λέγουσα’ καὶ γὰρ 6 ἐμὸς ἀνὴρ, ναύτης δὲ οὗτος iv, 
κατὰ βάλασσαν τίέθνηκε πάνυ νεώτερος ὤν' καὶ ἐξ 


ἐχείνου πολλῶν µε ἀξιούντων εἰς pov. ἐλθεῖν, ἐγώ C 


χηρεύειν εἰλόμην, τὸν ἐμὸν ἄνδρα moloUsa: ἔσται δὲ 
xowà ἡμῖν, ἃ διὰ χειρῶν ἀμφότεραι πορίζειν δυνά- 
usa. Καὶ ταῦτα μὲν ἐκείνη. 


LXXXVI. Ἐγὼ δὲ, ἵνα µή σοι µηκύνω τοὺς ὑπὲρ τού- 
του λόγους,συνῴκησα ταύτῃ διὰ τὴν φιλανδρίαν.Οὐ πολὺ 
τὸ ἐν µέσῳ, xal τῆς ταλαιπώρου μὲν αἱ χεῖρες ἐμοῦ 
ὑπὸ τῶν δηγµάτων παρείθησαν, xal ἡ ὁποδεξαμένη 
µε αὔτὴ ovi) ὑπὸ πάθους τινὸς ὅλη συνδεθεῖσα, σχε- 
δὸν ἀκίνητος ἐπὶ τῆς οἰκίας ἔῤῥιπται, Ἐπεὶ οὖν ὁ 
τῶν πάλαι γυναικῶν ἔλεος ἤδη παρήχµασεν, ἐγὼ δὲ 
καὶ À κατ οἶκον, ἀμφότεραι συμφοραῖς ἐπίσης xs- 
χρήμιθα, χαθέζοµαι νῦν, ὡς ὁρᾷς, ἐνταῦθα προσαι- 
τοῦσα, xal (Gv ἂν εὐπορήσω, κοινὰ ποιουµένη xal τῇ 
ουνταλαιπώρῳ. Καὶ τὰ μὲν ἐμὰ τοῦτον ἔχει τὸν τρό- 
Xov, Λοιπὸν 39 σὺ μὴ κωλύσῃς τὴν ὑπόσχεσιν πλη- 
βῶσαι τοῦ δοῦναι τὸ φάρµακον, ὅπως καὶ τῇ συν- 
οἴχῳ θανεῖν ἐπιθυμούσῃ, τοῦ δοθέντος κοινωνήσω, 
"€ τε μετασχοῦσα, τῆς ζωῆς ταύτης θᾶττον ἆπαλ- 

αγῶ. 


LXXXVI. Ταῦτα τῆς γυναικὸς εἰπούσης, ὁ Πέτρος 


et miserabiliter ο]υ]απβ, cireumspiciebam, querens 
infelicium liberorum meorum cadavera. Igitur mi- 
gericordia ducti regionis illius homines, et nudam 
intuiti, induerunt. Αο deinde maris profundum 
scrutati sunt, querentes natos meos. Et quia non 
inveniebant, nonnulle hospitales mulieres congo- 
landi mei gratia accesserunt, et sua singulae mala 
enarrabant, ut similium calamitate partem conso- 
lationis in meis adversitatibus :nanciscerer : quod 
certe me magis torquebat, animumque plus lacera- 
bat, dum aliarum mulierum calamitatea audirem. 
Ceterum cum multe me hospitio recipere cupe- 
rent, quedam ejus loci paupercula, multa vi adhi- 
bita persuasit ut ad suum domicilium pergerem : 
Confide, dicens, etenim vir meus erat ipse nauta, 
in mari admodum juvenis obiit, atque &b eo tem- 
pore, licet multi rogarint me ut nuptias contrahe- 
rem, ego viri mei desiderio, agere in viduitate ma 
lui : erunt autem inter nos communia, quecunque 
manibus ambe poterimus comparare. Atque ipsa 
hactenus. 


LXXXVI. Ego vero : Ne tibi sermonem de his in 
longum protraham, cum ea habitavi, propter amo- 
rem quo maritum prosequebatur. Neo multum 
tempus intermedium fuit, quando et mew manus, 
infelicis mulieris, morsibus debilitate sunt, et ea 
mulier quae me susceperat, morbo quodam tota oc- 
cupata, fere immobilis domi jacuit. Quoniam ergo 
misericordia mulierum, que olim commiseresce- 
bant, jam vigorem amisit, ac ego, et illa clausa do- 
mi, ambe miseriis ex equo utimur ; nunc, ut vides 
hic sedeo stipem petens, et que mihi suppeditan- 
tur, communia facio cum illa pariter misera. Λο 
mes quidem res hoc modo 8e habent. Superest, ut 
te non inhibeas in complendo eo quod promisisti, 
daturum te pharmacum ; quo etcum contubernali, 
mortem optante, quod dederis communicem, et 
ego sumens, haoc vita citius liberer. 


LXXXVII. Hec dicente muliere, Petrus cogita- 


VARLE LECTIONES 


M a], διαφεύσασθαι, 09 al, Inser. οὖν. 








531 


5. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


532 


tionibus stare suspensus videbatur. Ego vero su- À ὑπὸλογισμῶν ἵστασθαι µετέωρος ἐδόχει.Ἐγὼ δὲ ἐπισιὰς 


perveniens, et magistrum cum muliere colloquen- 
tem ita nactus : Jamdudum, inquam, oberrans 
qu&rebam te ; et nuno quid faciendum est ? Petrus 
gutem imperavit, ut precederem, ac in navi ex- 
gpectarem. Et quia non licebat contradicere ei qui 
ita preceperat, quod fuerat jussum feci. At Petrus, 
ut ipse mihi cuncta postea exposuit, suspicione 
exigua in pectore pulsatus, interrogabat mulierem, 
dicens : Refer mihi, femina, genus et civitatem, at- 
que etiam liberorum nomina, statimque medica- 
mentum tibi tradam. Illa vero, que cogeretur, ac 
nollet quidem: dicere, et tamen pharmacum accipere 
cuperet, id commenta est, ut pro aliis diceret alia, 
simulque se Ephesiam esse pronuntiavit, virum 8i- 
culum ; similiter quoque trium puerorum nomina 
commutavit. Tum Petrus, arbitratus eam verum 
dicere : Heu, mulier, inquit, existimabam me ma- 
gnam letitiam hodierno die allaturum,suspicatus te 
quamdam esse, oujus res audivi, et probe novi. 
AL illa adjuravit eum, dicens : Oro te, refer mihi, 
quo sciam, utrum inter mulieres sit alia quepiam 
me infelicior. 

LXXXVIII. Et Petrus, mentiri nesciens, et alio- 
qui misericordia erga illam adductus, quod verum 
erat cepit dicere : Est mihi quidam juvenis, o mu- 
lier, sermonum ad cultum Dei spectantium cupidus, 
et civis Romanus, qui mihi narravit quo modo, 
cum haberet patrem, ac duos fratres geminos, ne- 
minem eorum videret. Nam mater, quemadmodum, 
inquit, mihi commemorabat pater, visio insomnio, 
ex urbe Roma ad quoddam tempus una cum gemi- 
nis suis natis exivit, ne misera morte decederet; 
atque cum illis egressa, nuno non invenitur : ejus 
autem vir, pater vero meus, is quoque ad qu:eren- 
dam eam digressus, nec ipse inveniri potest. 

LXXXIX. ta cum Petrus dixisset, mulier, que 
ad ea animum applicuerat, Stupore exanimata est. 
Petrus autem, ut expergisceretur ipsam hortatus, 
quidnam esset quod pateretur interrogavit. At illa, 
quasi ex ebrietate se recolligens, cum os fricuis- 
get: Et ubi est, inquit, ubi memoratus juvenis? 
Iutelligens autem rem Petrus : Tu mihi dic prius, 
inquit : aliter enim eum videre non poteris. [lla 
vero festinans, ait : Ego sum adolescentis mater, 
et nomen illi est Clemens. Quo Petrus audito : Is 


xal τὸν διδάσκαλον τῇ γυναιχὶ κοινολογούµενον οὕτω 
καταλαθών, Ἐκ πολλοῦ σε περιερχόµενος, ἔφην, ἑζή- 
τουν᾽ καὶ τὰ νῦν, εί ποιητέον ; Ὁ δὲ Πέτρος mpost- 
ταξέ µοι προαγαγόντι µένειν ἐπὶ τοῦ πλοίου. Καὶ 
ἐπειδὴ ἀντειπεῖν οὐκ ἦν οὕτω κελεύσαντι, τὸ προσ- 
ταχθὲν ἐποίουν. Ὁ δὲ Πέτρος μικρᾷ τυι ὑποψίᾳ, 
ὡς αὐτός pot πάντα ὕστερον διεγήσατο, παλλόμενος 
τὴν καρδίαν, ἐπυνθάνετο τῆς γυναικὸς λέγων, Εἰπέ 
μοι, γύναι, τὸ γένος καὶ τὴν πόλιν, καὶ τῶν τέχνω 
δὴ τὰ ὀνόματα, καὶ παραχρῆμα δίδωµί σοι 9 φήρ- 
µακον. Ἡ δὲ βιαζοµένη μὲν, καὶ εἶπεῖν οὐκ ἐθέλου- 
σα, τὸ φάρµακον δὲ ὅμως ἐφιεμένη λαθεῖν, ἐσοφίσατο 
ἀντὶ ἄλλων εἰπεῖν ἕτερα, xal ὁμῶς αὐτὴν μὲν "Egt- 
σίαν εἶναι ἔφησε, τὸν ἄνδρα δὲ Σικελὸν, ὁσαύτως δὲ 
καὶ τῶν τριῶν παίδων ἥμειψε τὰ ὀνόματα, Καὶ ὁ 
Πέτρος οἶηθεὶς αὐτὴν ἀληθεύειν, Οἶμοι, γύναι, φησὶν, 
ἑνόμιζον μεγάλην τινὰ χαρὰν τῇ σήμερον ἄγειν ἡμέρᾳ, 
ὑπολαθών σὲ τινα εἶναι, ἧς τὰ πράγµατα ἀχούσας 
ἀκριθῶς ἐπίσταμαι. Ἡ δὲ ἐξώρκισε λέγουσα' Δίομαί 
σου, εἰπὲέ µοι, ἵνα εἰδῶ εἰ ἕστι τις ἐν γυναιξὶν ἄλλη 
ἁθλιωτέρα ἐμοῦ. 


LXXXVIII. Καὶ ὁ Πέτρος ψεύδεσθαι οὐκ εἶδὼς, και 
ἄλλως ὑπὸ ἑλέους τοῦ πρὸς αὐτὴν ἑλκόμενος, τὸ ἀληθὲς 
λέχειν ἤρξατο' Ἐμοί τις ἐστὶ νεανίας͵ ὦν γύναι, τῶν 8 
τῆς θεοσεθείας ὀρεγόμενος λόγων 9t, Ῥωμαίων ὑπάρ- 
χων πολίτης, δὅστις uot διηγεῖται, πῶς 53 πατέρα τε ἔχων 
καὶ ἀδελφοὺς δύο διδύµους, οὐδένα τούτων ὁρᾷ. "Hr 
γὰρ µήτηρ, ὡς ὁ πατλρ, φησὶ, διηγεῖτό por, ὄνειρον 
ἰδοῦσα, τῆς Ῥωμαίων πόλεως ἐπὶ χρόνον τινὰ ie 


C μετὰ τῶν διδύμων αὐτῆς τέχνων, ἵνα μὴ κακῷ τελευ- 


τήσῃ θανάτῳ, καὶ σὺν αὐτοῖς ἐκθᾶσα νῦν οὐχ εὗρί- 
σχεται" ὁ δὲ ταύτης μὲν ἀνὴρ, αὐτοῦ δὲ πατὴρ, xal 
αὐτὸς εἲς ἐπιζήτησιν αὐτῆς ἐκθὰς, οὐδὲ οὗτος δὲ εὖ- 
ρίσκεταἰ. 

LXXXIX. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἐπιστήσασα 
τὸν νοῦν αὐτοῖς 59, ὑπὸ ἐκπλήξεως ἀπέψυξεν ἡ γυνή. Ὁ 
δὲ Πέτρος νήφειν αὐτὴν παρακελευσάµενος, Tl ποτέ 
ἐστιν ὃ πάσχεις, διεπυνθάνετο, Ἡ δὲ, ὥσπερ ix µόθης 
ἀνενεγκοῦσα, καὶ τὸ πρόσωπον τρίψασα * Καὶ ποὺ 
ἔστιν, ἔφη, ποῦ 95 ὁ θρυλλούμενος νεανίας ; Συνεὶς 96 
ὁ Πέτρος τὸ δρᾶμα, Εἶἰπέ uot σὺ πρῶτον, ἔφη' ἄλ- 
λως γὰρ ἰδεῖν τοῦτον ob δύνασαι. Ἡ δὲ σπεύδουσα, 
Ἐγὼ, φησὶν, ἡ τοῦ νεανίσκου µήτηρ εἰμὶ, καὶ Κλή- 
pne αὐτῷ ὄνομα. Καὶ ὁ Πέτρος ἀκούσας, Αὐτός ἑστιν M, 


ipse est, inquit, is ipse est ; atque is erat, qui paulo ῃ εἶπεν, αὐτός ἐστι’ καὶ οὗτος ἦν ὁ πρὸ μικρού προσ” 


ante accessit, e&, mecum locutus est, quemque in 
navi exepectare jussi. Tum illa ad Petri genua pro- 
cidens, rogabat ut ad navem properaret. Et Petrus: 
Si mihi, inquit, servas pacta, hoc quoque agam. 
Illa autem respondit : Omnia faciam ; tantum mihi 
filium unigenitum ostende : per eum quippe videre 
mihi videbor et duos meos qui hic mortui sunt na- 
tos. Αο Petrus : Sed cum videbis eum, quieta ma- 
ne, donec ex insula egressi fuerimus. 


ελθὼν καὶ λαλήσας pot, ὃν καὶ ἀναμένειν Ev τῷ mÀoly 
προσέταξα. Ἡ δὲ προσπεσοῦσα τῷ Πέτρῳ , ἠξίου 
σπεύδειν ἐπὶ τὸ mÀoiov. Καὶ ὁ Πέτρος, E. µοι τηρεῖς, 
ἔφη, τὰς συνθήκας, καὶ τοῦτο ποιήσω. Ἡ δὲ, Πάντα 
ποιῶ,φησὶ, μόνον µοι τὸ cixvov τὸ μονογενὲς γνώρισον, 
δόξω γὰρ δι) αὐτοῦ καὶ τὰ δύο µου τὰ ἐνταῦθα τεθνη- 
xóva τέχνα ὁρᾷν. Καὶ ὁ Πέτρος. ᾽Αλλ᾽ ὅταν αὐτὸν 
ἴδῃς, ἠσύχασον, μέχρις ἂν τῆς νήσου ἐκθῶμεν. 


VARLE LECTIONES. 
5 al, τόν. 5! al. λόγον. 55 al. ὡς. " οὕτως, 9 αἱ. ἑαυτῆς et αὐτῆς. " al. ποῦ ἐστίν. 56 deost in sal. 





535 


5. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


530 


Petro, ceterisque sodalibus enavigati ; atque ita ad À διέπλευσα εἰς ᾽Αντάραδον ἅμα τῇ μητρὶ xal Πέτρῳ 


hospitium procesesimus. 


XCIII. * Cum autem una essemus et sumpsiese- 
mus cibum, restaretque adhuc aliquid temporis, 
ego dixi Petro: Humanitatis opus,domine mi Petre, 
exercuit mater mea, qu& hospite mulieris recor- 
data fuerit. Respondit Petrus : Itane, o Clemens, 
vere existimas,humanitatis opus factum a genitrice 
tua, quando ei que ipsam ex naufragio receperat 
gratias retulit ; an ut matri gratificareris, hoo 
dixisti ? Si enim non ut rem gratam faceres, sed 
ut veritatem loquereris effatus es,videris mihi igno- 
rere quenam sit"Inagnitudo humanitatis, que est 
amor in quemlibet, quatenus hominem, et absque 
ullo naturali affectu. Sed nec hospes que matrem 
tuam ex naufragio suscepit, humana a me dicetur. 
Misericordia enim compressa, impulsa est ad bene 
faciendum mulieri naufragium passz,natos lugenti, 
peregrine, nudis,destitute,multumque calamitates 
suas lamentanti. In tantis ergo adversitatibus ver- 
santem, quis videns, non, etiam ex impiis,misera- 
tus fuisset ? Quare nequaquam humanitatis opus, 
neo mulier hospita erga eam peregisse videtur ; 
ged ad beneficium mota fuisse misericordia ex plu- 
rimis anversis orta. Etenim parens tua, facultati- 
bus abundans, et hospitam remunerata, non hu- 
manitatis, verum amoris opus effecit.Multa autem 
intercedit differentiaamorem inter et humanitatem: 
quia amor quidem ex remuneratione est ; humani- 
tas veroabsque ulla naturali propeusionehominem 
omnem, quatenus homo est, diligit, 8ο beneficiis 
afficit. Itaque ei ea hospes que miserta est, etiam 
hostes male de ea meritos miserata, beneficio affi- 
ceret, humana esset; sin ve propter quid amica est 
vel inimica ; hec amica,alicujus rei que causa sit, 
amica est vel inimica, non autem hominis. 

XCIV. Et ego respondi : Non ergo tibi videtur 
esse humana, saltem hospes, que in peregrinam 
quam non noverat, beneficium contulit ? Tum Pe- 
irus: Eam quidem misericordem appellare novi, 
humanam autem non audeo dicere, quandoquidem 
neo matrem amantem liberorum : quippe que a 
partus doloribus et ab educatione ad diligendum 
compulsa sit.Quemadmodum enim qui cupidinein- 
flammatur, 8 consuetudine mulcetur; et qui amo- 
re prosequitur, a remuneratione : ita et qui mise- 
retur, a calamitate. Attamen misericors humano 
vicinus est : quoniam absque ullo questu ac mu- 
nere, ad prestandum beneficium fertur; sed non- 
dum humanus est. Et ego dixi : Ob quas igitur 
actiones humanus quis esse potest ? Respondit Pe- 
trus : Quia video te cupidum audiendi, quodnam 
sit humanitatis officium, non pigebit dicere. Hu- 
manus ille est, qui etiam erga inimicos placide 8ο 


C πείθοντος, πάντα ἄνβρωπον, 


καὶ τοῖς λοιποῖς ἑταίροις' καὶ οὕτως εἷς ξενίαν ὦρ- 
μησαμεν. 

ΧΟΙΠ. Γενομένων δὲ ἡμῶν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, καὶ τρο- 
φῆς µεταλαθόντων, τεινοµένης ἔτι τῆς ὥρας, ἔφην 
ἐγὼ τῷ Πέτρῳ: Φιλανθρωπίας ἔργον, κύριέ µου Πί- 
τρε, ἡ ἐμὴ πεποίηκε µήτηρ, τῆς ξενοδόχου ὕπομνη- 
σθεῖσα ἨὙυναικός. Kal ὁ Ἡέτρος ἀπεκρίνατο, "Apá 
γε, ὦ Κλήμη, ἀληθῶς νενόµικας φιλανθρωπίας ἔρ- 
γον πεποιηχέναι τήν σε τεκοῦσαν, καθ ὃ 99 τὴν ὑπὸ 
ναυαγίου αὐτὴν ὑποδεξαμένην ἡμείφατο fj ὡς un. 
tpi χαριζόµενος τοῦτο εἴρηχας; El δὲ μὴ χαριζόµε- 
voc, ἀλλ’ ὡς ἀληθεύων ἔφης, ἔοικάς µοι ἀγνοεῖν τί 
ποτέ ἐστι φιλανθρωπίας μέγεθος, ἤ τις ἐστὶν ἄνευ 
τοῦ φυσιχῶς πείθοντος fj πρὸς olov δή ποτε στοργἡ, 
καθ᾽ ὃ ἄνθρωπός ἐστιν. ᾽Αλλ᾽ οὐδὲ ἡ ξενοδόχος ἡ ὑπὸ 
ναυαγίου τὴν "0 τεκοῦσαν ὑποδεξαμένη, φιλάνθρω- 
πος ἂν Ἡ πιρ᾽ ἐμοὶ 71 λέγοιτο. Ὑπὸ γὰρ ἑλέους xo- 
λασθεῖσα ἐπέπειστο 75 γενέσθαι γυναιχὸς οεὐεργέτις, 
ναυαγίῳ περιπεσούσης, τέχνα πενθούσης, ξἔνης, Ἱν- 
μνῆς, µεμονωμµένης, καὶ σφόδρα ἐπὶ ταῖς συμφοραῖς 
ὁλοφυρομένης. Ἐν τοσαύταις οὖν αὐτὴν συμφοραῖς 
οὖσαν τίς οὐχ ἂν ἰδὼν ἐλεήσεις "5 καὶ τῶν ἀσεθῶν ; 
Ὥστε οὕπω φιλανθρωπίας ἔργον οὐδὲ d ξενοδόχος 
Xov? πεποιηχυῖα πρὸς αὐτὴν φαίνεται, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ 
ἐπὶ µυρίαις συμφοραῖς ἑἐλέου πρὸς εὐεργεσίαν κεχι- 
νηµένη. Καὶ γὰρ fj σε τεκοῦσα βίου εὐπορήσασα xal 
τὴν ξενοδόχον ἀμειψαμένη, οὗ φιλανθρωπίας, ἀλλὰ 
φιλίας ἐποίησεν ἔργον. Πολλὴ δὲ διαφορὰ μεταξὺ φι- 
λίας τε καὶ φιλανθρωπίας' ὅτι ἡ μὲν φιλία ἐξ ἀμοι- 
θης Ὑίνεται, ἡ Φιλανθρωπία δὲ ἄνευ τοῦ φυσικῶς 
καθὸ ἄνθρωπός iet, 
φιλοῦσα εὐεργετεῖ" et μὲν οὖν dj ἐλεήσασα Κενοδόχος 
αὕτη, xal ἀδικήσαντας ἐχθροὺς ἐλεοῦσα εὐεργετεῖ, 
φιλάνθρωπος Bv sm: cl δὲ διότι 15 φίλη fj, ἐχθρὰ ἡ 
φίλη τοιαύτη 76, τοῦ τινος αἰτίου φίλη ἐστὶν fj ἐχθρὰ, 
οὐ τοῦ ἀνθρώπου. 

XCIV. Κἀγὼ ἀπεχρινάμην' OO. δοχεῖ σοι οὖν φι- 
λάνθρωπος εἶναι κἂν ἡ ξενοδόχος, ξένην fv οὐκ ἡπί- 
στατο εὐεργετήσασα; Καὶ ὁ Πέτρος, Ἐλεήμονα μὲν 
αὐτὴν εἰπεῖν ἐπίσταμαι, φιλάνθρωπον δὲ οὐ colpo 
λέγειν, ἅτε δλ μηδὲ τὴν τεκοῦσαν φιλότεχνον. ὑπὸ 
ὠδίνων γὰρ καὶ ἀνατροφῖς στέργειν πἐπεισται' ὥσπερ 
γὰρ ὁ ἐρῶν ὑπὸ τῆς συνηθείας χολακεύεται, xai ὁ 
φίλος ὑπὸ τῆς ἁμοιθῆς' οὕτω καὶ ὁ ἐλεῶν, ὑπὸ τῆς 
συμφορᾶς. Πλὴν ἐγγὺς 6 ἑλεήμων τῷ φιλανθρώπφ' 


D ὅτι ἄνευ τοῦ τι θηρᾶσαι καὶ λαθεῖν, εὐεργετεῖν πεί- 


θεται' οὕπω δὲ καὶ φιλάνθρωπος. Κάγὼ ἀπεχρινά- 
μην "Evi ποίαις οὖν πράξεσι φιλάνθρωπός τις εἶναι 
δύναται; Καὶ ὁ Πέτρος ἀπεχρίνατο Ἐπεὶ ὁρῶ σε 
γλιχόµενον ἀχοῦσαι, τί ποτέ ἐστι φιλανθρωπίας ἔργον, 
οὐκ ὀκνήσω εἰπεῖν φιλάνθρωπος ἐκεϊῖνός ἔστιν xal 
ἐχθροῖς ἡμέρως καὶ εὀεργετικῶς πβροσφερόµενος. 
"Ort δὲ οὕτως ἔχει, σαφῶς ἄχουε. Τὴν φιλανθρωπίαν 
ἐχ δύο µοι νόει συγκεῖσθαι μερῶν' div. τὸ μὶν ἁἀὐτῆς 


VARLE LECTIONES. 


€ (Clement., hom. xi, o. 25 etc. *9 al. xa0ó, al. καθ ὅτι ἐπί. Al. χαθότι τὴν ἀπό. Τὸ a]. inser. ct. 
"! deest in al. 13 Παρ᾽ ἐμοί, Unus liber παρ) ἐμοῦ, qui etiam κατακλασθεῖσα exhibet, ubi χολασθεῖσα, 


Cor. 18 al. πέπειστο. Ἰὁ ἠλέησε, 7 a]. Ov ὅτι, 


al, διάτι, 76 al. xal διά τι ἐχθρὰ ἡ. φίλη , ἡ τοιαύτη. 








539 S. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUBIA. 640 


gesta cerlo sciat; quenam quidem cjus propria A ἐστιν "Bux, ποῖα δὲ οὐκ ἔστι. Κάγὼ ἔφην" Ἐθουλόμην 


sint, quenam vero non sint. Et ego, Vellem, in- 
quam, audire, quo modo ex criminibus alia qui- 
dem sint propria, alia vero aliena. Et Petrus mihi 
respondit : Dominus noster Jesus Christus Filius 
Dei dixit : Oportet ut veniant bona. Beatus autem, 
inquit, per quem veniunt. Similiter necesse est, ut 
: etiam veniant mala : ve autem | illi per quem ve- 
niunt 5!. Porro si per malos veniunt malae, et per 
bonos bona inferuntur ; inesse unicuique oportet, 
Bive bonum sive malum gesserit, ut et quod a Spi- 
ritu dictum fuit: Qui reddet unicuique secundum 
opera ejus 33, verum sit prorsus ac indubium. **'Sed 
tamen qui virtutem omnino affectat, debet, quem- 
admodum dixit Christus, inimicos quoque diligere 
et praeterea pro illis orare, et conviciantibus bene- 
dicere, et calumniantibus condonare **, Sic enim 
diligens erit mandatorum custos ; atque venia 
omnium peccatorum ob chariratem erga proxi- 
mum accepta, e vita discedet. 

XCVII. 56 His ego auditis : Multa, inquam,facere 
possumus: at inimicis benefacere,omnes eorum in- 
jurias tolerando, ut insit in humana natura, iin- 
possibile puto. Tum Petrus respondit : Recte locu- 
tus es. Cum enim humanitas causa sit immortali- 
tatis, multo constat.Nam si quis certo sibi persua- 
deat, inimicos, dum quos oderunt vexant ad tem- 
pus, liberationis ab eterno supplicio illis auctores 
6866, eos tanquam beneficos amore complectetur. 
Aliter autem nemo potest hoo mandatum perficere, 
nisi valde Deum diligat, et in illius timore sit in- 


stitutus. Ait enim : [nitium sapientia timor Dei 29. C 


Qui autem timore Dei imbutus fuerit, ad charita- 
tem omnino perveniet, eodemque loco habebit 
proximum,quo seipsum.[sta postquam Petrus dixit 
vespera succedente, ad somnum nos contulimus 

XCVIII. 33 Exorto autem mane, ingressus Pe- 
trus, ait : Clemens cum matre sua Matthidia et 
mea uxore simul ia curru consideant. Pergentibus 
autem nobis per viam que Balaneas ducit,interro- 
gavit me mater, quo modo pater ageret. Dixit ego: 
Ad indagationem tui et geminorum liberorum Fau- 
stini et Faustiani egressus, incompertus manet: 
puto autem eum mox obiisse vel enim incidisse in 
naufragium, vel in via cecidisse vel dolore exedente 
tabem esse passum. Illa vero audiens, et in laory- 


μαθεῖν πῶς τῶν ἀδικημάτων 99, τὰ μὲν ἴδια, τὰ δὲ 
ἀλλότρια. Καὶ ὁ Ἠέτρος µοι ἀπεχρίνατο Ὁ Κύριος 
ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἔφη ' Τὰ 
ἀγαθὰ ἐλθεῖν δεῖ, Μακάριος δὲ, φησὶ, δι οὗ ἔρχε- 
ται (13). Ὁμοίως ἀνάγκη καὶ τὰ xaxà ἑλθεῖν' οὐαὶ 
δὲ δι’ οὗ ἔρχεται. El δὲ διὰ καχκῶν ἔρχεται τὰ xax, 
καὶ διὰ ἀγαθῶν ἀγαθὰ φἑρεται, προσεῖναι δεῖ ἑκάστῳ *t 
εἴτε ἀγαθὸν ἔπραξεν, εἴτε φαῦλον, ἵνα καὶ τὸ clpm- 
µένον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος ' Ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ 
κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ, ἀληθὲς jj πάντως xal ἆναμ- 
φίλογον. Πλὴν ἀλλὰ τὸν ἀρετῆς ὅλως ἀντιποιούμενον, 
δέον ἐστὶν ὡς ὁ Χριστὸς εἴρηχε, xal τοὺς ἐχθροὺς 
ἀγαπᾷν' ἔτι μὴν xai ὑπὲρ αὐτῶν εὔχεσθαι, καὶ τοὺς 
λοιδοροῦντας εὐλογεῖν, καὶ τοῖς ἐπηρεάζουσι συγχω- 
psv. Οὕτω γὰρ ἀκριθὴς ἔσται φύλαξ τῶν ἐντολῶν, 
καὶ τὰ ἁμαρτήματα πάντα διὰ τῆς εἷς τὸν πλησίον 
ἀγάπης συγχωρηθεὶς, ἀπελεύσεται. 


ΧΟΝΙ. Τούτων ἀκούσας αὐτὸς, Πολλὰ 857 μὲν πράτ- 
τειν 99. δυνατὸν, ἔφην ἐχθροὺς δὲ εὐεργετεῖν, πᾶσαν 
αὐτῶν ὑποφέροντα τὴν ἐπήρειαν, οὐκ οἶμαι δυνατὸν 
ἀνθρωπείᾳ προσεῖναι φύσει. Καὶ ὁ Πέτρος, 'Ορθῶς 
ἔφης, ἀπεκρίνατο. ᾿Αθανασίας γὰρ αἰτία οὖσα ἡ φι- 
λανθρωπία, πολλοῦ δίδοται. 'Edv γὰρ πληροφορηθῆ 


τις, ὅτι οἱ ἐχθροὶ πρὸς Χαιρὸν κακουχοῦντες ob µι-- 


σοῦσιν, αἰωνίου κολάσεως ἁπαλλαγῆς αὐτοῖς 99 αἴτιοι 
γίνονται, ὡς εὐεργέτας αὐτοὺς ἀγαπήσουσιν. "Άλλως 
δὲ ἀδύνατόν τα τὴν τοιαύτην ἐντολὴν κατορθῶσαι, 
el μὴ σφόδρα τὸν θεὸν ἀγαπῶν etn, τῷ τούτου φόδφ 
παιδαγωγούµενος. Φησὶ γάρ' ᾿Αρχὴ σοφίας φύθος 
θεοῦ 9!, Tip ἐκείνου δὲ φόθῳ στοιχειωθείς τις, εἷς 
ἀγάπην ἦξει πάντως, καὶ οὕτως Έξει καὶ τὸν πλησίον 
ὡς ἑαυτόν. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἑσπέρας ἔπι- 
καταλαθούσης, εἷς ὕπνον ἑτράπημεν. 

XCVILI. Ὄρθρου δὲ γενοµένου 33, εἰσιὼν ὁ Πέτρος 
ἔφη Ὁ μὲν Κλήμης μετὰ τῆς ἑαυτοῦ μητρὸς Ματ- 
θιδίας, καὶ τῆς ἐμῆς γυναικὸς, ἅμα ἐπὶ τοῦ ὀχήμα- 
τος καθεζέσθωσαν. Ὁρμώντων δὲ ἡμῶν τὴν ἐπὶ Ba- 
λανα[χς 9* ὁδὸν, ἐπύθετό µου ἡ µήτηρ, πῶς ὁ πατὴρ 
διάγει.Κἀγὼ ἔφην Ἐπὶ ζήτησίν σου xai τῶν διδύ- 
µων υἱῶν, Φαυστίνου τε καὶ Φαυστινιανοῦ ἐξελθὼν, 
ἀνεύρετος μένει" οἶμαι δὲ τάχα καὶ τελευτῆσαι αὐτὸν, 
Jj ναυαγίᾳ περιπεσόντα, 7j ἐν ὁδῷ σφαλέντα *5, fj τη- 
κεδόνι λύπης μχρασμὸν ὑπομείναντα 99, Ἡ δὲ ἁχού- 


mas effusa, ingemuit quidem, ao segre habuit : ve- [) σασα καὶ ἐπίδαχρυς Ὑενομένη, ἑστέναζε μὲν καὶ λυ- 


rum quod me invenisset, multum de ΠΙΦΓΟΤΟ de- 


πηρῶς tlys* τῇ δ᾽ ἐμῃ εὑρέσει τὸ πολὺ τῆς λύπης 


VARLE LECTIONES. 


οὐ al. add. fj κατορθωµάτων. *! Matth. xvrr; Luo. xvir 33 al. add. τὸ ἴδιον, 8 Rom. 11i, 6. ** Cl- 
ment. hom. xit, cap. 32. *5 Matth. v ; Luo. νι. ** Clement., hom. xxi, c. 33. *' al. «' ἄλλα. ** al. preepon. 
εἶναι. 99 a]. αὐτῆς. 9 Prov. t, 7. *! al. κυρίου. ** Clement. hom. ΧΙΙ. ο. 1, eto. Recogn. 1. vit, ο. 25, etc. 48 
διαγενοµένου. 9* al. Βαλανέας. 95 Quid 8i σφαγέντα. 9* ὑπομεῖναι. 


VARIORUM NOTE. 


(13) Τὰ ἀγαθὰ ἐλθεῖν δεῖ, Μαχάριος δὲ , φησὶ, 
δι) o0 ἔρχεται, eto. Vix crediderim, in exemplari 
Ebionitico Matthai, ita lectum. Verisimilius mihi 
videtur citari hic textum loci, aut potius collectio- 


nem HBbionite; quasi diceret : Ut dixit Christus 
oportere esse scandala : sic etiam oportet esse bona 
et quemadmodum dixit : Ve scandalorum auctori 
ita et euge dicet rerum bonarum auctori. Ip. 





54 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 
παρεμυθεῖτο, Κατηντήσαµεν οὖν εἰς Βαλαναίας ? (14), Α. trahebat. Pervenimus ergo Bi 


καὶ τῇ ἐπιούσῃ εἲς Πάλτον 3 ἤλθομεν, κἀκεῖθεν εἲς 
Τάθαλα. Ti δὲ ἑτέρ κωτηντήσαµεν εἰς Λαοδίκειαν. 
Καὶ ἰδοὺ πρὸ τῶν θυρῶν Νικήτης τε καὶ ᾿Αχύλας 
ἀπήντων ἡμῖν, καὶ καπταφιλήσαντες ἦγον ἐπὶ τὴν 
Εενίαν **, Ὁ δὲ Πέτρος καλὴν καὶ μεγάλην πόλιν ἰδὼν, 
"Άξιον, ἔφη, ἐνταῦθα ἡμέρας ἡμᾶς προσμεῖναι, 
Δυνατὸν γὰρ i» τῷ πλήθει, xal τινας εὑρέσθαι τῆς 
τοῦ Χριστοῦ µερίδος ἀξίους. Ὁ μὲν οὔν Νικήτης καὶ 
᾽Ακύλας ἐπυνβάνοντό µου, εἰς ἂν εἴη ἡ ξένῃ αὕτη 
Toví. Κάγὼ ἔφην Ἐμὴ µήτηρ, ἂν ἐπιγνῶναί µοι à 
θεὸς διὰ Πέτρου τοῦ Koploo µου ἐδωρήσατο. 

XCIX. Τοῦτά µου εἰπόντος, ὁ Πέτρος αὐτοῖς ἐν 
κεφαλαίῳ πάντα ἐξέθετο, ὅσα τε παρὰ τῆς μητρὸς 
ἀκούσειε, καὶ ὅσα πρότερον παρ ἐμοῦ µάθοι, περί 


die Paltum ivimus et inde 
Laodiceam devenimus, Cum « 
currunt nobis Nicetas et Aqt 
eunt ad hospitium. Petrus au 
gnam civitatem videns: /Equ 
hic aliquot dies commorari : 
intantamultitudinequidam re 
ac partibus digni. Ceterum Ν 
contabantur me, quanam ess 
Et ego dixi : Mater mea est, q 
Deus mibi per dominum meu 

XCIX. Hec postquam dixi 
summatim exposuit ; tum qui 
tum qua antea ex me compe 


τε τοῦ πεπλασµένου ἀνείρου περί τε τῆς iv τῷ πλοίῳ pj somnio conflcto, de naufragio 


μετὰ καὶ τῶν υἱῶν ναυαγίας, καὶ ὅπως ὕστερον ὁ πα- 
τὴρ εἰς ἀναζήτησϊν τῆς γωναικὸς xal τῶν διδύμων 
αὐτῆς παίδων ἐκδὰς, ἄχρι τῆς δεῦρο διέµεινεν ἄγνω- 
στος, κινδύνῳ τυχὸν καὶ αὐτὸς θαλαττίῳ περιπε- 
σών. 

C. Τούτων οὕτω κεφαλαιωδῶς ῥηθέντων ὑπὸ τοῦ 
Mézpoo, ὁ Νικήτης καὶ ᾽Ακύλας καταπλαγέντες: "Apá 
qu Δέσποτα καὶ Κύριε τῶν ἁπάντων, εἴπον, ἀληθὲς, 
Ἡ ὄνειρός ἐστι ταῦτα; Καὶ ὁ Πέτρος, El μὴ κοιμώ- 
μεθα, ἔφη, ἀληθὲς τυγχάνει. Οἱ δὲ βραχὺ μµείναντες, 
xal ὥσπερ ἐπὶ συννοίας γενόμενοι, Ἡμεῖς ἐσμεν Φαυ- 
στῖνος καὶ Φαυστινιανὸς, ἔφασιν" καὶ ἀπαρχῆς, σοῦ 
διαλεγοµένου, ἀλλήλοις ἐμθλέποντες, πολλὰ περὶ «ὁ- 
τῶν κατεστοχοζόµεθα, μὴ dpa οὐχ ἡμῖν διαφέρῃ τὰ 
λεγόμενα, λογιζόμενοι ὅτι πολλὰ παρόμοια γίνεται 
ἐν τῷ βίῳ: διὸ καὶ ἐσιωπῶμεν παλλόμενοι τὰς καρ- 
Mac. Πρὸς δὲ τὸ τέλος νῦν τῶν λεγομένων ἰδόντες, 
καὶ Ἰνόντες ἀκριθῶς, ὅτι περ ἡμῖν διαφέρει τὰ εἴρη- 
μένα, τότε ἑαυτοὺς ἀνωμολογήσαμεν. Καὶ τοῦτο εἰπόν- 
τες, μετὰ δακρύων ἐπεισῆλθον τῇ μητρὶ, καὶ κοιµω- 
μένην εὑρόντες" περιπλέκεσθαι ἤδη ἐθούλοντο. Ὁ δὲ 
Ἡέτρος ἐκώλυσεν αὐτοὺς, εἰπών' Ἐάσατέ µε, αὐτὸς 
ὑμᾶς τῇ μητρὶ προσαγάγω, µήπως ὑπὸ τῆς πολλῆς 
αἰφνιδίου χαρᾶς, καὶ εἰς ἔκστασιν ἕλθοι φρενῶν, ἅτε 
δὴ καὶ κοιµωμένη, καὶ τὸ πνεῦμα ὑπὸ τοὔβύπνου 
ἀπησχολημένον ἔχουσα. 

CI. Ὅμως ἐπεὶ κόρον ἔσχε τοῦ ὕπνου, διεγερθείσῃ 
τῇ μητρὶ, ὁ Πέτρος περὶ θεοσεθείας αὐτῇ διαλιχθεὶς 
πρότερον καὶ εἰπών' Γιώσκειν σε θέλω, γύναι, τῆς 
ἡμετέρας πίστεως τὴν ἀκρίδειαν. "Eva γὰρ θεὸν σἰ- 


θοµεν τὸν πεποιηκότα οὐρανόν τε καὶ γῆν, καὶ àv D Deum coli 


δρᾷς κόσµον' καὶ τούτου φνλάσσοµεν τὸν νόµον, πε- 
ῥίέχοντα bv πρώτοις αὐτὸν σέθειν µόνον, καὶ τὸ αὖ- 
τοῦ ἁχιάζειν ὄνομα, τιμᾷν τε γονεῖς καὶ σωφρονεῖν, 
βιοῦντας ἀνεπιλήπτως, xal τραπέζης ἐθνικῆς μὴ µετ- 
ἔχειν, διὰ τὸ ἀκαθάρτως αὐτοὺς πολιτεύεσθαι. Ὅταν 
Ab πείσωµεν αὐτοὺς τὰ τῆς ἁληθείας φρονεῖν τε καὶ 


et quemadmodum postea pat. 
uxoris atque geminorum ejut 
usque adhue manserit ignotu 
que in maris discrimen delaj 


C. His ita capilulatim a Pel 
Aquila stupore percussi dixer 
omnium, verumne est quod n 
Et Petrus, Nisi dormimus, inc 
illi paululum morati, ac. vel 
inquierunt, sumus Faustinus: 
ab initio tue narrationis, alter 
plurimum oiroa nosconsidera 
banturad nos perlinerent ; rep 
in vita contingere : quooirca ε 
nostrum palpitaret. Nunc ver 
dentes ac probe scientes, qua 
nos pertinere, tuno nos decle 
dicto, cum laorymis properab 
quedormientem nacti, protinu 
Sed Petrus prohibuit, dicens 
ad matrem adducam ; ne forte 
adveniente, in animi stuporer 
etiam dormiat, spiritumque s 
tum. 


CI. Ceterum postquam sor 
cepit, ac experrecta est mater, 
sermonem habuit de cultu De 
volo, mulier, nostre» fidei disci 
"s, effectorem ο 
quem vides mundi ; ejusque | 
in primis continet, ipsum 80 
sanctiflcandum nomen ejus, ! 
temperanter vivendum ef inc! 
eum gentilibus communem hs 
ram vitam degant. Cum aute! 





VARLE LECTIONES. 
V a]. Βαλανέας. 3 al. Πάλταν. 0 al. οἰκίαν. !9 1. Reo. 1. x, ο. 47. 


VARIORUM NOTAE. 
(14) Βαλαναίας, etc. De situ horum Syrie locorum vide que collegit Christoph. 


lib. nt, cap. 21. Crza. 


542 


543 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


944 


pentire ac facere ea. que ad veritatem spectani, À ποιεῖν, τοῦ Ἱεροῦ βαπτίσματος ἀξιώσαντες ἐν τρισ. 


sacro baptismo in ter beata quadam nominis invo- 
catione eis donato, tum demum una cum illis etiam 
vescimur. Alioqui nec si pater sit, aut mater, aut 
uxor, aut proles, aut frater, aut quivis alius natu- 
rali amorecharus, cum ipso cibum sumere licitum 
est nobis. Hoc quippe presertim ob fidem agimus. 
Ne igitur contumeliam existimes, quod nunc tecum 
filius cibum non capiat, usquequo tu eadem nobis- 
cum sentias et agas. 

CII. His illa auditis, ait: Quid ergo impedit ho- 
die me baptizari ? que et ante quam viderem te, eos 
qui dicuntur esse dii aversata sum, per hanc ratio- 
cinationem, quod cum multa fere quotidie ipsis im- 
molarem, mihi in adversis rebus non adfuerint. De 
slupro autem quid oportet me dicere ? quandoqui- 
dem nec divitem delicie me ad hoc pellexerint ; neo 
subsecuta paupertas eo venire me compulerit; ut 
quia pudicitiam velat maximum bonum capesse- 
rem ; cujus gratia et intantam calamitatem deveni. 
Sed nec te arbitror, domine mi Petre, ignorare, 
majorem cupiditatem ex leta fortuna oriri: unde 
ego qua in secundis rebus temperate vixi, in affli- 
ctione me voluptatibus non dedo. Neque vero nuno 
animum meum existimes egritudine esse liberum, 
qui aliquantum consolationis nactus est per Cle- 
mentis recognitionem. Succedens namque tristitia 
ex duobus liberis meis nata, hoc qualecunque gau- 
dium obscurat, Non enim adeo nos contristat, eos 
in mari male periisse,quam sine pietate erga Deum, 
una cum animis interiisse eorum corpora. Pater 


autem eorum, meusque maritus, quemadmodum per C 


Clementem comperi, ad querendum me ac liberos 
progressus, tot annis non comparet: prorsus vero 
et ipse obiit. Etenim miser, ob continentiam dilige- 
bat me et erat amans liberorum : quare cunctis πο” 
bis, a se super omnia dilectis, orbatus senex, pre 
maximo dolore occubuit. 


CIII. Matrem vero hec locutam audientes liberi 
non amplius, secundum Petri admonitionem, se 
continere potuerunt: sed exurgentes, tum com- 
plectebantur eam, et cum lacrymis deosculabantur. 
Ob quod mater attonita, quid hoc sibi vellet, pre 
Btupore juxta atque ignoratione rerum, interroga- 
bat. Statimque Petrus dixit: Advoca, o mulier, 


paxaplg τινὶ ἐπονομασίᾳ, τότε δὴ αὐτοῖς xal συν- 
αυλιζόµεθα 1. Ἐπεὶ οὐδ' ἂν πατὴρ fj µήτηρ τυγχάνῃ, 
T γυνὴ, f] τέχνον, fj ἀδελφὸς, fj ἄλλος τις ἐκ φύσεως 
τὴν στοργὴν ἔχων, συνεστιᾶσθαι adt θεμιτὸν ἡμῖν, 
llave: γὰρ διαφερόντως τοῦτο ποιοῦμεν' M1) οὖν ὕθριν 
ἡγήσῃ, τὸ μὴ νυν συνεστιᾶσθαί σοι τὸν υἱὸν, ἄχρις 
ἂν } τὰ αὐτὰ ἡμῖν φρονῇς καὶ ποιᾷς 


CII. Ἡ δὲ ἀκούσασα, ἔφη: Τί οὖν κωλύει µε σή- 
µερον βαπτισθῆναι; τις καὶ πρὸ τοῦ ἰδεῖν σε, τοὺς 
λεγομένους θεοὺς ἀπεστράφην λογισμῷ τοιούτῳ, ὅτι 
πολλὰ σχεδὸν καθ ἡμέραν θυούσῃ pot τούτοις, lv 
ταῖς ἀνάγχαις οὐ παρεστάθησάν pot. Περὶ δὲ µοι- 
χείας τί δεῖ µε xal λέγειν ; ὅπότ ἂν οὐδὲ πλουτοῦ- 
σαν τρυφή µε πρὸς τοῦτο ἠπάτησεν' οὐδὲ dà μετὰ 
ταῦτα πενία ἐπὶ τοῦτο γε ἐλθεῖν κατηνάγκασεν, ἅτε 
δὴ τῆς σωφροσύνης ὡς μεγίστου καλοῦ ἀντιποιουμὲ- 
νης µου; ἧς ἕνεκα, καὶ εἴς τοσαύτην ἦλθον περίστα- 
ctv. ᾽Αλλ᾽ οὐδέ σε οἶμαι, xópi µου Ηέτρε, ἀγνοεῖν, 
ὅτι dj πλείων ἐπιθυμία ἐξ ἐὐθυμιῶν Ὑίνεται' ὅθεν 
ἐγὼ ἐν εὖθυμίᾳ σωφρονήσασα, iv δυσθυμίφ πρὸς 
ἡδονὰς ἑαυτὴν οὐκ ἑκδίδωμι. ᾽Αλλὰ μηδὲ νῦν xaxov- 
χίας ἀπηλλάχθαι νοµἰσῃς µου τὴν doy tv, τὴν ποσῶς 
παραμυβθίας τυχοῦσαν, διὰ τὴν Κλήμεντος ἀναγνώρι- 
etw. ᾽Αντεισερχομένη γὰρ ἡ ἐκ τῶν δύο µου τέχνων 
ἀθυμία 8, καὶ τὴν ποσῶς ἁμαυροῖ χαράν. Λυπεῖ γὰρ 
ἡμᾶς οὐ τοσοῦτον τὸ iv τῇ θαλάσσῃ τούτους παραπο- 
λίσθαι, ὅσον xal * χωρὶς τῆς εἲς θεὸν εὐσεθείας δια- 
φθαρῆναι µετά γε οῶν ψυχῶν αὐτοῖς xal τὰ σώματα. 
Ὁ δὲ τούτων πατὴρ, ἐμὸς δὲ σύνευνος, ὡς παρὰ 
Κλήμεντος ἔμαθον, ἐπί τε τὴν ἐμὴν καὶ τῶν υἱῶν 
ζήτησιν ἐκθὰς, τοσούτοις ἕτεσιν ἀφανής ἐστι. πάν- 
τως δὲ καὶ αὐτὸς ἐτελεύτησε. Καὶ γὰρ ὁ ταλαίπωρος 
ὑπὸ σωφροσύνης µε ἀγαπῶν, φιλότεχνος ἦν ὅθεν 
πάντων ἡμῶν τῶν ὑπὲρ πάντα ἠγαπημένων αὐτῷ 
στερηθεὶς ὁ γέρων, ὑπὸ µεγίστης ἀθυμίας διαπεφώ- 
νηκε, 

CIII. Τῆς δὲ μητρὸς ταῦτα λεγούσης ἀκούοντες ol 
παῖλες, οὐχέτι κατὰ τὴν τοῦ Πέτρου παραίνεσιν ἡδύ- 
ναντο στέγειν' ἀλλ᾽ ἀναστάντες περιεπλέκοντο τότε 
αὐτῇ, xal δάκρυσι 5 κατεφίλουν’ Ἐφ᾽ ᾧ δὴ καὶ à µή- 
τηρ καταπλαχεῖσα, τί θέλοι τοῦτο εἶναι, ὑπὸ ἐἑχστά- 
σεως ὥσπερ καὶ ἁγνοίας τῶν γινοµένων, ἠρώτα. Καὶ 
ὁ Πέτρος εὐθύς, Παράστησον, ὦ Ὑγύναι, εἴρηχε, ΊΎεν- 


fortiter mentem tuam, ut natis tuis fruaris Jucunde. [) ναίως τὸν νοῦν σου, ὥστε τῶν σῶν ἡδέως ἀπολαῦσαι 


Hi enim sunt Faustinus et Faustinianus, quos aie- 
bas in pelago obiisse, quosque dum luges, vitam 
tuam is luctus non vitalem efficiebat. Qui vero al- 
ter eorum Nicetas, alter Aquila vocetur, ipsi auspi- 
cato dicant et doceant. Ἡδυ Petro dicente, mater, 
gaudio immodico repleta, propemodum οἱ spiritui 
defecit : attamen recolligens se, ac velut sui compos 
facta : Filii mei optatissimi, inquit, filii dulcissimi, 


τέχνων. Οὗτοι γάρ εἴσι Φαυστῖνος xal Φαυστινιανὸς, 
οὓς ἔλεγες ἐν βυθῷ τεβνᾶναι, καὶ div τὸ πένθος ἀθίω- 
τον ἐτίθει σου 9 τὴν ζωήν. Πῶς δὲ αὐτοῦ ὁ μὲν Νική- 
της, 6 δὲ ᾿Αχύλας καλεῖται, αὐτοὶ καλῶς λεγέτωσάν 
τε xal διδασκέτωσαν. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος ἡ 
µήτηρ ἀμέτρου πλησθεῖτα χαρᾶς, μικροῦ ἂν ἆπολε-, 
λοίπει καὶ τὴν πνοήν ἀνενεγχοῦσα δὲ ὅμως xal 
ὥσπερ ἑαυτῆς " γενομένη. Τέχνα µου ποθεινὰ, ἔφη, 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES, 
! al. συναλιζόµεθα. 3 al. prepon. ux. ? al. βαρυθυµία, * al. τό, 5 al. σὺν δάκρυσι. * al. σοι. " al. ἐφ᾽ ἑαυτῆς. 


8]. iv ἑαυτῇ. 





ss OLEMENTINA. — ΒΡΙΤΟΜΕ DE GESTIS S. ΡΕ 


τέκνα Ύλυχυτατα, τέχνα καρδίας καύσωνες τῆς ἐμῆς, À filli ardores cordis me 
εἴπατέ µοι, τίνα δὴ τὰ κατὰ ὃ τὴν χαλεπὴν ἐχείην — in illa seva nocte con 
νύκτα συµθάντα ὑμῖν. 

CIV. Kai ὁ Νικήτης αὐτίκα τὸν λόγον ἀναλαθὼν, — CIV. Tum Nicetae, « 
οὕτως ἔφη: Ἡμῖν, ὥ μῆτερ, ὡς οἶσθα, τοῦ πλοίου — ita infi: Quando nobi 
κατὰ τὴν νύκτα) διαῤῥαγίντος, ἄνδρες εινὲς bv τῷ scis, natigium nootu έ 
βυθῷ ληστεύειν οὐ δεδοικότες, ἡμᾶς ἀνελόμενοι, καὶ — dam qui in mari praed 
τιν ἐνθέμενοι σχάφει, ἔπειτα Db χώπαις χρώμενοι, — runt nos, et scaphee in 
εἰς τὴν Στράτωνος ἦγον Καισάρειαν" κἀκεῖ σφόδρα — usi, duxerunt Casaret 
συνεχοµένους ἡμᾶς τῷ λιμῷ, πρὸς δὲ xal περιδεεῖς — menter fame compres 
ὄντας, µή τι καὶ προπετὶς καὶ τῶν αὐτοῖς οὐ δοχούν- — ceps, quodque iis dis 
των φθεγξώµεθα, ἐκεῖνοι τὰ ὀνόματα ἡμῶν διαµεί- — minibus nostris muta! 
ψαντες, εἷς δουλείαν ἀθλίως ἀπίδοντο. Γυνὴ δὲ τις — diderunt. Porro mulic 
ἡμᾶς Ἰουδαίοις προσήλυτος ἀξιόλογος πάνυ, ὄνομα — selyta, valde laudabili 
Ἰούστα ὠνησαμίνη, iv τέκνων ἐφύλαττε µοίρᾳ, καὶ — emisset, habuit loco fl 
πάσῃ ἑλληνικῇ παϊδείᾳ μετὰ σπουδῆς ἐξεπαίδευσεν . pj disciplinis studiose er 
Ἡμεῖς δὲ γενόµενοι ig! ἡλικίας ἔμφρονες, xal τὴν — facti prudentes,et reli 
θρησκείαν ἠγαπήσαμεν, xal τὰ τῆς παιδείας ἐφιλοπονή- — gnaviter operam dedii 
σαµεν, ὅπως πρὸς τὰ λοιπὰ ἔθνη διαλεγόµενοι, ἑλέγ- — disputantes, eas poss 
χειν αὐτὰ περὶ πλάνης δυνατῶς ἔχωμεν, ἠκριθώσαμεν — Perdidicimusetiam ph 
δὲ καὶ τὰ φιλοσόφων, ἐξαιρέτως τὰ ἀθεώτατα. Λέγω — qum a pietate in Deun 
δὴ τὰ Ἐπικούρου καὶ Πύῤῥωνος, ἵνα καὶ μᾶλλον — inquam, et Pyrrhonis 
ἀνασκευάζειν δυνώμεθα. futare. 

CV. Σίµωνι δέτινι Μάγῳ σχεδὸν γενόμενοι σύντρο- CV. Ceterum una 
qot, φιλίας ὁδῷ ἀπατηθῆναι ἤδη ἐκινδυνεύομεν. — educati, ratione amici 
"Op ταῦτα, μῆτερ, ἐπὶ καιροῦ σοι ἀκριθέστερον — fuimus. Verum ista ti 
ἐκτεθήσεται. Πλὴν μέλλουσιν ἡμῖν ἁπατᾶσθαι ὑπὸ τοῦ — lius exponentur. Sed 
Σίμωνος, ἑταῖρός τις τοῦ χυρίου ἡμῶν Πέτρου Zax- — Simonem, familiaris « 
χαῖος λεγόμενος, προσηκάµενος ἐνουθέτησε μὴ συνθέ- — Zaccheeus dictus, acci 
οθαι τῷ µάγψ’ ἐπελθόντι δὲ τῷ Πέτρῳ προσήγαγεν, —tiremur, Petroque ad' 
ὅπως ἡμᾶς πληροφορήσας πείσῃ περὶ τῶν τῇ θεοσε- (s atque certo que θρεοί 
δείᾳ διαφερόντων. Διὸ καὶ σὲ, μῆτερ, εὐχόμεθα, ὡς — Quare etiam teoramu 
ἡμεῖς κατηξιώθηµεν ἀγαθῶν, τούτων καὶ αὐτὴν µε- — cuti sumus bona,illa: 
τασχεῖν, ὅπως χοινῶν ἁλῶν καὶ τραπέζης δυνηθῶμεν — Bale ac mensa uti pos 
μεταλαθεῖν. Αὕτη οὖν ἐστιν ἡ αἰτία, δι ἣν ἑνόμιζες — propter quam nos in 
ἡμᾶς bv τῇ θαλάσσῃ τεθνᾶναι tt, 

CVI. Ταῦτα τοῦ Φαυστίνου εἰπόνος, ἡ µήτηρ  ΝΙ. Heo cum F 
ἡμῶν προσέπεσε τῷ Πίτρῳ, δεοµένῃ καὶ ἀξιοῦα, — mater nostra procidit 
ὅπως αὐτήν τε xal τὴν ξενοδόχον αὐτῆς µεταπεµφά- — Orans, uti se. suamqt 
ενος βαπείσῃ; "Iva, φησὶ, µηδεµία τις ἅμοιρος ἡμέ- — plizaret : Ut, inquit, 
ρα Ὑένηται, ἀφ᾿ ἧς τὰ ἐμαυτῆς ἀπέλαδον τέκνα, — nullus diesexcludatu: 
καθ’ ἣν ἂν οὐ συνεστιαθείην αὐτοῖς !*. Καὶ ἡμῶν δὲ αἶτη cibum.Cumque n 
τὰ ὅμοια τῇ μητρὶ συνικετευόντων, ὁ Πέτρος ἔφη: — caremur,Petrusait : ! 
Τί οἴεσθε, μόνος ἐγὼ ἄσπλαγχνός εἰμι, ὅτι μὴ βούλο- — Bericors sum, quod n 
μαι συνεστιαθῆναι ὑμᾶς τῇ μητρὶ, σήµερον βαπτἰ- vesci, hodie eam: bi 
σας σὐτήν 13; Οὐ μὲν οὖν. ᾽Αλλὰ κἂν µίαν ἡμέραν , oportet, ut ipsa, ante 
πρὸ τοῦ βαπτισῆναι νηστεῦσαι αὐτὴν δεῖ: ἐπεὶ t D die jejunet : quandoq: 
καί τινα ὑπὲρ ἑαυτῆς ἐφθέγξατο ἡ µήτηρ' τάχα γὰρ — cuta θ6ὲ mater: quod 
tb μὴ τοῦτο, πολλῶν ἡμερῶν αὐτὴν ἁγνισθῆναι — eam necesse fuisset { 
ἴδει 15. 

CVII. Ἐρομίνῳ οὖν pot, εί ἄρα καὶ φθεχΜαµίη  ΟΧΥΠ. Interroganti 
τὴν πίστιν αὐτῆς ἐξέφηνεν !Α, ὁ Πέτρος ἔφη I Amd. {8, fldem suam indict 
Xen καὶ µόνον αὐτῆς ἡ ἀξίωσις τοῦ συµθαπτισθῆ- — citduntaxat illius pos 


VARLE LECTIONES. 

* µετά. ? al. inser. ἐκείνην vel ταύτην. !9 Recogn. 1. vir, o. 7. !* al. add. « 
νυκτὶ ὑπὸ πειρατῶν ἀχθῆναι ἐν πελάγει, 11 αΙ. μὴ συνεστιαθεῖσαι αὐτοῖς' 
σομταρακαλι ων, 6 Πέτρος ἔφη: τί νομίζετε ἐγὼ, µόνος. !* al. deest in ε 
2 λῶν piv αὐτὴν ἀφελληνισθῆναι ἔδει. 16 Κἀγὼ εἶπον' εἰπὲ ἡμῖν, τἶνα ἐφθέ] 


541 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


948 


ut secum baptizaretur. Neque enim id dilecte sue À ναι αὐτῃ τὴν ξενοδόχον καὶ εὐεργέτιν 1*. Οὐκ ἂν δὲ 


tradi postulasset, nisi prius erga baptismum  tau- 
quam erga magnum donum fuisset affecta. Quare 
ego multos damnare non dubito; quod cum ipsi 
baptizati fuerint, et profiteantur se credere, nihil 
faciant dignum fide, neque eos quos diligunt (υχο- 
τοῦ, inquam, et filios, atque amicos) ad hoc exhor- 
tentur. Nam si crederent, vitam eternam cum bo- 
nis operibus in baptismo a Deo 'donari, plane eos 
quos diligerent,ad illum suscipiendum hortarentur. 
Quando denique eos vident egrotare, aut in mortis 
viam abduci, aut alia molesta sustinere, gemunt, 
&c ducuntur commiseratione. lta si crederent, 
ignem perpetuum manere eos qui Deum non co- 
lunt, non cessarent monere, vel super illis plorare 
et graviter dolere, dum eos cernunt non habere fi- 
dem. Atque nunc hospitam evocatam interrogabo, 
num legem nostram velit amplecti :et ita conse- 
quenter que oportet faciemus. Mater autem vestra. 
quoniam prout decet fidelem, in baptisma anima- 
ta est, ante baptismum jejunet uno die. 


CVIII. At ila jurabat, se duobus superioribus 
diebus, dum narrat mulieri recognitionis eventum, 
pre multo haudio cibum non cepisse; nisi pridie 
duntaxat paulum aqua.Cui juramento et uxor Pe- 
tri testimonium prebuit, dicens, vere eam nihil 
gustasse, Et Aquila ait: Nihil ergo impedit, eam, 
domine mi, hodierno die baptizari. Tum Petrus: 
At hoc, non est baptismi jejunium ; quandoquidem 
nec propterea factum est. Et Faustinianus: Sed 
fortagse Deus volens matrem nostram ne uno qui- 
dem post recogpitionem die 8 nostra mensa sepa- 
rari, hoc jejunium prastruxit. Sicut enim in igno- 
ratione servavit pudicitiam,id quod veritatem de- 
cetfaciens, ita et nunc Deus forte providit, eam 
ante unum diem,in ignorantia jejunare, pro vero 
baptismo : ut a primo die quo nos agnovit, nobis- 
cum posset etiam salem seu cibum percipere. 


CIX, Tum Petrus : Ne nos, inquit, vincat mali- 
tia, pretextum nacta Providentiam et matris amo- 
ram ; sed potius vos, et ego vobiscum, hodie in 
jejunio permaneamus, et eres baptizabitur. Huncin 
modum locutus est Petrus, cunctique orationi 
assensi sumus **. Multo autem maturius quam 
quotidie solebat, Petrus experrectus, ad nos in- 
gressus est, quos somno excitavit, ac dixit : Fau- 


τοῦτο tj ὑπὸ αὐτῆς ποθουμένῃ δοθῆναι !9 ἠξίου, «t 
μὴ πρότερον αὐτὴ διετέθη ὡς ἐπὶ µεγάλῃ τῇ τοῦ 
βαπτίσματος δωρεᾷ 30. Ὅθεν ἐγὼ πολλῶν ἔχω κατα- 
γινώσκειν 31, ὁπότ' ἂν αὐτοὶ βαπτισθέντες xal πι- 
στεύειν ὁμολογοῦντες 13, μηδὲν ἄξιον πίστεως ποιῶσι, 
μηδὲ οὓς ἀγαπῶσι, λέγω δὴ γυναῖκας ἑαυτῶν καὶ 
υἱοὺς ἅμα καὶ φίλους, εἷς τοῦτο προτρέπονται. El γὰρ 
πεπιστεύχασι ζωὴν αἰώνιον σὺν ἔργοις χαλοῖς δωρεῖ- 
σθαι τὸν Θεὸν 3 ἐπὶ τῷ βαπτίσµατι, πάντως ἂν καὶ 
οὓς 9* ἠγάπων προετρέποντο βαπτισθῆναι . Ἐπεί 39 
τι δήποτε νοσοῦντας ὁρῶντες, i| ἀπαγομένους τὴν 
ἐπὶ θάνατον 25, ἢ ἄλλα τινὰ χαλεπὰ πάσχοντας, ὁδύ- 
ρονται xal 17 κατελεοῦσιν, Οὕτως εἰ 39 ἐπεπιστεύ- 
χεισαν αἰώνιον πῦρ περιµένειν τοὺς τὸν Θεὸν μὴ σὲ- 
ὄοντας, οὐκ ἂν ἐπαύσαντο νουθετοῦντες, fj καὶ ἀπει- 
θοῦντας ὁρῶντες, δακρύοντες ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ χαλεπῶς 
ὀδυνώμενοι . Καὶ τὰ 3 νῦν τὴν ζενοδόχον πἐμψας 
ἀνακρινῶ εἶ τὸν νόµον ἡμῶν damqv αἱρεῖται' xal 
οὕτως ἀκολούθως ἃ δεῖ πράξοµεν. Ἡ δὲ µήτηρ ὁμῶν 
ἐπειδὴ πιστῶς διάχειται περὶ τοῦ βαπτίσματος, νη- 
στευσάτω ἡμέραν 9 πρὸ τοῦ βαπτίσματος. 

CVIIL. Ἡ δὲ ὤμνυε δύο τῶν διελθουσῶν ἡμερῶν 
τῇ φυναικὶ 3! διηγουµένη τὰ κατὰ τὸν ἀναγνωρι- 
σμὸν, ὑπὸ πολλῆς χαρᾶς, τροφῆς μὴ μεταλαθεῖν 3 
Tfj χθὲς µόνον βραχέος ὕδατος. Μαρτυρήσει 39 τε τῷ 
δρχῳ καὶ Ἡἡ (ovi; Πέτρου λέγουσα, ὡς ἀληθῶς oóx 
ἐγεύσατο. Καὶ ὁ 'Axólac ἔφη' Οὐχοῦν οὐδὲν κωλύει 
αὐτὴν 9*, ὦ κὐριέ µου, τὴν 35 σήμερον βαπτισθῆναι. 
Καὶ ὁ Πέτρος ᾽Αλλ’ οὐκ ἔστι τοῦτο νηστεία βαπτί- 
σµατος 99, inci μηδὲ δι αὐτὸ 37 τοῦτο γέγονε. [Καὶ 
6 55 φΦαυστινιανὸς 5. "Ίσως οὖν ὁ θεὸς βουλόμενος 
ἡμῶν τὴν μητέρα, µηδεµίαν μετὰ τὸν ἀναγνωρι- 
σμὸν ἡμέραν τῆς ἡμετέρας 9 χωρίσαι τραπίςης "5, 
προῳφκονόµησε τὴν νηστείαν. Ὡς γὰρ ἐσωφρόνησεν 
ἐν ἁγνοίᾳφ, τὸ πρέπον τῇ ἀληθείᾳ ** ποιήσασα" οὕτω 
καὶ νῦν ὁ θεὸς ἴσως ᾠχονόμησεν αὐτὴν πρὸ μιᾶς Ev 
ἀγνοίᾳ νηστεύσαι, ὑπὲρ τοῦ ἀληθοῦς βαπτίσματος , 
ἵν) ἀπὸ πρώτης ἡμέρας τοῦ γνωρίσαι ἡμᾶς, µεταλα- 
θεῖν σὺν ἡμῖν καὶ ἁλῶν δυνηθείη. 

CIX. Ka! à Πέτρος, M3) ἡμᾶς 9", ἔφη, νικάτω $$ 
καγία πρόφασιν εὑροῦσα τὴν πρόνοιαν καὶ τὴν ** ca 
τεκούσης στοργήν 05’ ἀλλὰ μᾶλλον ὑμεῖς, κἀγὼ σὺν 
ὑμῖν διαµείνωμεν τὴν σήµερον lv νηστείᾳ 95, καὶ αὔ- 
piov. βαπτισθήσεται. Οὕτως ἔφη Πέτρος, xal οἱ πάν- 
τες τῷ λόγῳ συνευδοκήσαµεν *" , “Ορθριώτερον δὲ 


D πολλῷ τοῦ xa0' ἡμέραν ὁ Πέτρος διὐπνισθεὶς, εἶσ- 


ει πρὸς ἡμᾶς, xai διαναστήσας, Φαυστῖνος εἶπε 59, 


VARLE LECTIONES. 


1$ gl, αὐτὴν τῇ ξενοδόχῳ καὶ εὐεργέτιδι. 19 al. παρεκάλει. 30 al. αὐτὴ tfj τοῦ βαπτίσματος προσηλθε δω- 


sg. ?! καταγινώσκω. 3 al. 


λέγοντες. 33 Deest in al. ?* al. ἀνυπερθέτως οὓς. 3 al. add. ἀλλ᾽ ἐρεῖ τις 


ὑμῶν: ἀγαπῶσιν αὐτοὺς καὶ Φροντίζουσιν αὐτῶν. Τοῦτο εὔηθές ἐστιν. πεί. 35 al. θανάτῳ. ?! al. ἐλεοῦσιν, 
38 a]. πεπιστεύχεισαν. 3 αἱ. ὡς περὶ ἀπίστων ὀδυνώμενοι: τὴν κατ αὐτῶν κχόλασιν πεπληροφορημένοι . 
Καὶ τά. 9 αἱ. inser. χἂν μίαν. 5! al. inser. ΙΙέτρου vel zm ξενοδόχῳ. 33 a]. add. ἠδυνήθην. ** al 

un 


τύρει. 34 al. αὐτὴν βαπτισθῆναι. ?9 al. 


τραπέζης. * al. ττς ἀληθείας. " al. ὑμᾶς 


τῇ. 36 al. 6 
ἀπεκρίνατο. 9 al. χωρίσαι. Duo mss. χωρῆσαι. Cor. *!* al. ἡμέραν τῆς 
ας. '" el. al. στ 


ipa 
. ! Deest in al. ** Φαυστῖνος. 5 al. add. 
ωρίσαι τῆς 


ἡμῶν ἐπιγνὼσεως 


. * al. στοργή. 0 al. νηστεύοντες. *! al. add. 


οὐδὲ ἡ ὥρα τῆς σήμερον Ἠμέρας ἐπιτήοειός ἐστιν εἰς τὸ βάπτισμα. Καὶ ὅμως οὕτω Ὑενίσθαι ol πάντες συν- 


ευδοχκησαµεν. *5 Clement. 
bon. 


om. XivV, ο. 1, eto. Heo, ], vir, ο. 38, et 1. vir; ο. t, eto, ** αἱ. ἐξ 





οι 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 


550 


καὶ Φαυστινιανὸς ἅμα Κλήμεντι μετὰ τῶν οἰκείων A stinus et Faustinianus, unaque Clemens, cum suis 


ἀχολουθησάτωσάν pot ὅπως iv σκεπεινῳ τῆς θα- 
λάσσης τόπῳ Ὑγενόμµενοι 9, τὰ τοῦ βαπτίσματος σχε- 
buco pav. 

CX. Ἐπὶ τὸν αἱγιαλὸν οὖν γενοµένων ἡμῶν 9, καὶ 
μεταξὺ πετρῶν τινῶν γαληνοῦ xal καθαροῦ τόπου 
εὐπορησάντων, ἐθάπτισεν αὐτὴν cic τὸ ὄνομα τοῦ 
Πατρὸς καὶ τοῦ Υοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 
Ἡμεῖς δὲ 53 xal σὺν ἡμῖν ὅσοι παρῆσαν, τῶν γυναι- 
κῶν χάριν ὑπεχωρήσαμεν. Ἔπειτα ὁ Πέτρος τὰς γυ- 
ναῖκας διὰ τὸν ὄχλον προέπεµψε δι ἄλλης ὁδοῦ ἐπὶ 
τὴν ξενίαν ἐλθεῖν 53, µόνοις ix τῶν ἀνδρῶν ἡμῖν συν- 
εἶναι τῷ μητρὶ xal ταύταις ἐγκελευσάμενος. Ἐλ- 
θόντες οὖν 9* ἐπὶ τὴν ξενίαν, καὶ ἀναμένοντες αὖ- 
τὸν 55 ἀφικέσθαι, ἀλλήλοις διελεγόµεθα 99, Μετὰ ἵκα- 
νὰς δὲ ὥρας ὁ Πέτρος ἐλθὼν, καὶ ἄρτον λαθὼν, εὖ- 
χαριστήσας, εὐλογήσας, ἁγιάσας, κλάσας, tfj μητρὶ 
πρῶτον ἐπέδωκε 9, xal μετὰ ταύτην, ἡμῖν τοῖς 
υἱοῖς 58. Καὶ οὕτως abcr συνειστιάθηµεν 99, xal τὸν 
διδόντα τροφὴν θεὸν εὐλογήσαμεν. 


CXI. Τότε λοιπὸν ὁ Πέτρος, τὸν ὄχλον εἴσεληλυ- 
βότα ἰδὼν, χαθίσας αὐτὸς, xal 6 ἡμᾶς δὲ παρακαθ- 
εσθῆναι Χελεύσας, ὑφηγοῖτο τίνι λόγῳ προπέμψας 
ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος, αὐτὸς βραδύνας ἐπῆλθε. 
Τὴν δὲ αἰτίαν ἔλεγεν 9! εἶναι τοιαύτην "Άμα τῷ 
ὑμᾶς, φησὶν, ἀποστῆναί 9* µου, γέρων τις συφει 65 
περίεργος, Χλέπτων ἑαυτὸν δὲ, καὶ βουλόμενος 
ὁρᾷν 5, αὐτὸς μὴ ὁρᾶσθαι xal προκατασκοπήσας 
ἡμᾶς, ὡς αὐτὸς ὕστερον ὡμολόγησε, πρὸς τὸ ἰδεῖν τί 
ἂν καὶ πράττοιµεν εἷς τὸν σχεπεινὸν τόπον γενόµε- 
vot, λάθρα ἐκθὰς, ἠκολούθησεν. Εἶτα 06 ἐν εὐκαίρῳ 
τόπῳ 67 pot προσελθὼν xat προσαγορεύσας ἔφη, Ἐκ 
πολλοῦ σοι ἀκολουθῶν καὶ συντυχεῖν ἐθέλων δὲ, ᾖδού- 
µην, µήπως ὡς περιέργῳ poc χαλεπήνῃς' νῦν δὲ τὰ 
Δοχοῦντα ἐμοὶ ἀληθῆ, λέγω, εἰ βούλει. Κἀγὼ ἀἆπε- 
κρινάµην' Λέγε ἡμῖν ὅπερ σοι δοχεῖ καλὸν εἶναι, 
xal ἀποδεξόμεθά σε, κἂν τῷ ὄντι μὴ καλὸν ᾗ τὸ λεγό. 
µενον, ἐπεί περ ἀγαθτ προαιρέσει τὸ δοκοῦν σοι xa- 
λὸν εἶπεῖν ἠθέλησας. 

CXII. Καὶ ὁ γέρων τοῦ λέγειν ἤρξατο οὕτως) θα- 
λάσσῃ ὑμᾶς λελουμένους εἷς τὸν ἁπόκρυφον τόπον 
ὑποχωρήσαντας ἰδὼν, προσελθὼν, λάθρα κατεσκό- 
πουν τὸ τί ἂν ἐν χρυφῇ 60 πράττοιτε. Καὶ ἐπειδὴ εὖ- 
χοµένους εἶδον, ὑπεχώρησα, καὶ ἐλεήσας 70 ὑμᾶς 
ἀνέμεινα, ὅπως Ἱ melon μὴ ἀπατᾶσθαι' οὔτε γὰρ 
Θεὸς ἔστιν, οὔτε πρόνοια ἀλλὰ Ὑενέσει τὰ πάντα 
ὑπόχειται, ὡς ἐγὼ ἐφ᾽ οἷς πέπονθα πεπληροφόρημαι, 
ἀχριθῶν ἐκ πολλοῦ τὸ µάθηµα. Mi) οὖν ἀπατῶ' εἴτε 
γὰρ soyp, εἴτε 11 xal μὴ, τὰ ix. τῆς Ὑενέσεως παθεῖν 
ἂν ἔχοις 1. Al γὰρ εὐχαὶ st. ἑδύναντό τι, fj τὸ εὖ 
ποιεῖν, αὐτὸς ἂν ἐν τοῖς κρείττοσιν ἥμην. Καὶ νῦν 


el μὴ σὲ ἀπατᾷ ἡ πενιχρἀ µου αὕτη ἐσθὴς, οὐχ ἀπι- 


me sequantur, ut venientes ad obtectum maris lo- 
cum, baptismi ritus peragamus. 


CX. Cum igitur fuimus in littore, inter saxa 
quedam, que tranquillum et mundum locum pre- 
bebant, baptizavit eam in nomine Patris οἱ Filii, 
et Spiritus sancti. Nos autem, et quotquot nobis- 
cum aderant, mulierum gratia secessimus. Postea 
Petrus mulieres, ob multitudinem, premisit, ut 
per alteram viam irent ad hospitium ; jussitque nos 
50los ex viris matrem easque comitari. Venientes 
ergo &d diversorium, et prestolantes adventum 
illius, colloquebamur invicem. Post sat multas 
vero horas Petrus regressus, accepit panem, gratias 


Β egit, benedixit, consecravit, fregit, et matri primum 


dedit, ac post eam nobis ejus filiis. Atque ita cum 
ea comedimus, Deumque cibi largitorem laudibus 
prosecuti sumus. 


CXL Tum deinceps Petrus, ingressum populum 
videns, cum ipse consedisset, nosque jussisset as- 
sidere, docebat qua ratione nobis post. baptismum 
premissis, ipee tarde rediisset. Causam vero han 
esse dicebat. Simul atque vos, inquit, a me dis- 
cessistis, senex quidam curiosus venit, ooccultans 
se, atque volens cernere nec ipse cerni: cumque 
nos prius observasset, sicut ipse postea fassus 
eat, ut videret quidnam in obtecto loco positi age- 
remus, clam exiit, et secutus est. Postea in oppor- 
tuno loco me conveniens, ac salutana, dixit : Jam- 
diu te sequens, et alloqui cupiens, verebar ne me 
tanquam curiosum egre ferres: nuno autem que 
mihi vera videntur, si vis, profero. Et ego respon- 
di: Eloquere nobis quod tibi videtur esse bonum ; 
et laudabimus te, licet revera quod dixeris, bonum 
non fuerit; quoniam prudenti consilio, rem que 
libi visa est bona, volueris proloqui. 


CXII. Tum senex ita eífari ccpit: Vidi vos, 
postquamin mari lavissetis, ad occultum locum se- 
cessisse ; adii, clam speculatus sum quidam in 
abdito ageretis: cumque vos orantes aspexissem, 
geceBsi ; et vesti misertus, exspectavi, ut persua- 
derem ne fallamini. Neque enim Deus est, neque 
Providentia : sed genesi cuncta subjacent : quem- 
admodum ex iis que mihi acciderunt, plene per- 
suasus sum, jampridem mathesim diligenter edo- 
ctus. Ne ergo fallaris: sive enim preceris, sive non, 
ea qua ortus portendit, necessario accident tibi. 
Nam si preces possent aliquid, aut bona opera, 
ipse inter primores essem. Ac nunc, nisi te decipit 


VARI/E LECTIONES. 
V ἑλθόντες, βαπτίσαι αὐτὴν δυνηθῶμεν. Πλὴν ἐπὶ τῶν αἰγιαλῶν γενοµένων. 5 deest. in al. 5* al. ot ἆδελ- 


y τῶν v. χ. καὶ ἄλλοι τινὲς ο ποχ. 55 al. χελεύσας ἀνδρῶν τε µόνοις ἡμῖν o. τ. p. καὶ ταῖς 


λθ. ** al. elc. '5 al. ἐλθεῖν. V a 


αὐταῖς γυναιξίν. 


διελεγόµεθα. 9 deest in al. 59 al. add. αὐτῆς, 9 hao desunt in al. 60 al. 


καθεσθεὶς καί. *! deest in al. ** deest inal. 65 al. συνεισῄει ἐρ]άτης δὲ al. ἑαυτὸν, προκατ. ** al. 


ὁρῶν. 66 al. εἰσελθόντες' εἶτα. *' deest in al. 65 al. θέλων. ὁ 
inser. ἐξιοῦσι προσοµιλήσας. 7? deest in al. ?3 &], ἀνάγκην ἔχεις. 


ουλό 
8]. χρυφαίῳ εἰσιόντες. a], ἐλεήσας N. 1 ah 


551 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


551 


heo paupercula mea vestis, dictis meis non diffi- À στήσεις ol λέγω. Ἐν πολλῇ βίου ποτὲ Qv εὐθηνίᾳ ἵν, 


des. Cum olim in magna prosperitate vite versarer, 
multa tum diis immolabam, tum egenis largiebar : 
&ttamen dum oro, ac pie vivo, fatum non potui 
effugere. Atque ego ad illum: Et quenam sunt, 
qu& tibl contigerunt? Ille vero respondit : Non 
necesse est ut nunc dicam : forte autem in fineau- 
dies, quisnam ego cum sim, et ex quibus natus, 
in quales incurrerim vite calamitates. Sed nuno 
quod omnia subjiciantur geniture, volo tibi pro- 
ferre argumenta. 

CXIII. Et ego dixi : Si genesi ουποία subsunt, 
hocque ita esse persuasum habes ; tecum pugnan- 
tia cogitas et consulis. Etenim si contra natale ne 
sentire quidem possumus, cur frustra laboras, id 


πολλὰ xal θεοῖς ἔθυον, καὶ δεοµένοις mapelyov: καὶ 
ὅμως εὐχόμενός τε καὶ εὐσεθῶν, τὴν πεπρωμµένην 
ἐχφυγεῖν οὐ δεδύνηµαι 75. Κάγὼ πρὸς αὐτόν Καὶ 
τίνα 79 ἑἐστὶν ἃ πέπονθας; 'O δὲ ἀπεκρίνατο Οὐκ 
ἀνάγκη T! µοι λέγειν νῦν. ἴσως δὲ, ἐπὶ τέλει ἀχούσῃ, 
τίς τε ὢν ἐγὼ, καὶ τίνων, ἓν ποίαις βίου περιστάσισι 
Ὑέγονα. Νῦν δὲ ὅτι γενέσει τὰ πάντα ὑπόχειται, πἰ- 
στεις σοι παρασχεῖν βούλομαι Ἱε, 


CXII. κΚἀγὼ ἔφην, El γενέσει τὰ πάντα ὀπόχει- 
ται, καὶ cog" οὕτως ἔχειν 79 πεπληροφόρησαι, σιαυτῷ 
τάναντία νοῶν συµθουλεύεις. El μὲν γὰρ παρὰ γένισιν 
οὗ δυνατὸν οὐδὲ τὸ φρονεῖν, cl. ματαιοπονεῖς συµδου- 


nobis consulendo, quod fleri omnino nequit? Quin B λούων 39 ἡμῖν, ὃ γενήσεσθαι 30" πάντως ἀδύνατον tt, 


etiam si nativitas subsistit, noli in eo navare ope- 
ram, ut persuadeas mihi, ne colam astroruum Do- 
minum, qui et si velit non fleri aliquid, fleri non 
potest; semper enim quod subest ei, quod praeest 
8c ducit, pareat necesse habet. Certe venerari eos 
qui dii putantur, genesi dominante,superfluum est. 
Neque enim preter id quod fato placet, quidquam 
fit; neque ipsi quidpiam facere possunt, qui uni- 
versali genesi sue sint subjeoti. 

CXIV. Hac cum inter nos loqueremur, ingens 
hominum multitudo ingressa est ; ad quam Petrus 
respiciens, dixit : Ego et genus meum, accipimus 
α majoribus eultum Dei, et preceptum habemus 
ne ortui confldamus, astrologice inquam discipli- 


ne: idoirco ad eam animum non applicui. Quare (; 


astrologi non sum peritus : quorum autem peri- 
tiam habeo, ea exponam. Aio quippe, per Dei pro- 
videntiam administrari omnia, et. unumquemque 
secundum ea qua fecit, premium vel supplicium 
esse nacturum. Sive autem nunc, sive et, posthac, 
nihil mea interest : nisi quod omnino unusquisque 
fructum eorum que gesserit percipiet. Demonsira- 
tio autem, non esse genesim, hec est: Ex astan- 
tibus, si quis oculis sit orbatus, aut manum habeat 
mulilatam, aut pedem claudum, aut in corpore 
aliquid aliud, quod α medicis curari non possit, 
neque ab astrologis, quoniam nec ab omni seculo 
tale quid contigit, ego, Deum precatus, remedium 
prestabo. Ea vero re, quemadmodum aio, facta, 
nonne errant qui in cunctorum opificem Deum ma- 


ἸΑλλ’ ἔτι μὴν εἰ γένεσις ὑφέστηχε, μὴ σπεῦδε πείθειν 
ἐμὲ μὴ σέθειν τὸν τῶν ἄστρων 83 Δεσπότην, οὗ θέ- 
λοντος καὶ μὴ γενέσθαι 9*, γενέσθαι ἀδύνατον, ἀεὶ 
γὰρ ** ἂν τὸ ὑποκείμενον τῷ ἡγουμένῳ πείθεσθαι 
ἀνάγκην ἔχοι. Τὸ μέντοι τοὺς νοµιζοµένους θεοὺς 
σέθειν, γενέσεως ἐπικρατούσης, περιττόν ἐστιν. Οὔτε 
γὰρ παρὰ τὸ δοκοῦν τῇ πεπρωμένῃ 95 τι γίνεται, 
οὔτε αὐτοί τι ποιεῖν δύνανται, τῇ καθόλου αὐτῶν ὑπο- 
κείµενοι γενέσει 56, 


OXIV. Τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους λεγόντων ἡμῶν, 
πολὺς ἐπεισῆλθεν 57 ὄχλος καὶ Πέτρος slc αὐτὸν 
ἐπιθλέψας ἔφη: Ἐγὼ 9* καὶ τὸ ἐμὸν οὔλον, ix. προ- 
Ὑόνων θΘεὸν σέθειν παρειληφότες 59, καὶ παράγγελµα 
ἔχοντες 9 γενέσει μὴ προσανέχειν, φημὶ 9! δὴ τῷ τῆς 
ἀστρολογίας µαθήµατι. Διὰ τοῦτο καὶ οὗ προσέσχον. 
"O6tv ἀστρολογίας μὲν οὐκ εἰμὶ ἔμπειρος v δί 
εἰμι, ὑφηγήσομαι 0. Φημὶ γὰρ ὅτι κατὰ θεοῦ πρό- 
νοιαν διοικεῖται τὰ πάντα, καὶ ἕκαστος πρὸς ἃ πράτ- 
τει, τιμῆς Ἡ κολάσεως τεύξεται, Εἶτε δὲ νῦν, εἴτε 3 
xal αὖθις, οὐδέν µοι διαφέρει’ πλὴν ὅτι πάντως ἆπο- 
λαύσει ἕκαστος div ἔπραξεν, Ἡ δὶ ἀπόδειξις τοῦ μὴ 
εἶναι Ὑένεσιν, ἐστὶν acm: Τῶν παρεστώτων εἴτις 
ὀφθαλμῶν 9* ἑστέρηται, fj πεπηρωμένην ἔχει 99 τὴν 
χεῖρα 95, ἢ χωλὸν 9' ἄρα τὸν πόδα, ἢ ἕτερόν τι περὶ 
τὸ σῶμα 3 ἰατροῖς οὐ θεραπευθῆναι δυνάµενον οὐδὲ 
ἀστρολόγοις, ἐπεὶ μηδὲ ἀπὸ τοῦ μακροῦ αἰῶνος τοι- 
οὔτόν τι γέγονεν, ἐγὼ τοῦ θεοῦ δεηθεὶς παρέξω τὴν 
θεραπείαν 5. Τούτου δὲ, ὡς ἐγώ prp, γενομένου !9, 
οὐχ ἁμαρτάνουσιν ol τὸν πάντα δηµιουργήσαντα θεὸν 
βλασφημοῦντες;, Καὶ ὁ γέρων ἀπεχρίνατο' Βλασφη- 


ΥΔΒΙΑ: LECTIONES. 


Ἰ al, περιουσία. 79 al. οὐκ ἠδυνήθην. 7* ab 
al. 


79 a]. ἔχον. *" al. ἑναντία. 93 aj. γενέσθαι. * 


* xlva. "' deest in al. 18 al. πληροφορηθηναί σε θέλω. 
ἀδύνατόν 


ἐστιν. 9* al, καὶ τῶν ἁστέρων. *9 al. ad. 


τι. ** deest in al. δὲ deest in al. ** Post wk additur in cod. 804, ex Clementtnorum xiv, À: 


El γἐνεσίς ἔστιν, ἀντίκειται τὸ μὴ πρῶτον ἄρχειν 
πρεσδύτερον uns 
πρώτῳ τ 


/ 


ὑπόχεισθαι οὐ δύναται τό ἀγέννητον ὡς 
tv ἔχον. Liber vero cxLvin, hic interpolaetus fuit, ad hunc modum : E 
ἄρχειν. Ἐπεὶ ὑποχεῖσθαι αὐτῷ οὐ δύναται τὸ ἀγέννητον ὡς ἀγέννητον, eto., scllicet in vocibus καὶ 


ννητον, ἑαυτοῦ 
. £. α. καὶ τῷ 


τῷ πρώτῳ τὸ et ἐπεί et αὐτῷ οὐ. Com. *' al. ἐπισυνῆλθεν Α]. παρέστη. 5 al. τότε ἐγὼ εἷς τὸν ὄχλον 


ἀποθλέπων, ἔφην Ἐγὼ. 3) al. παρειληφώς, 3 al. 
ένεσιν ἐπιστήμης ἀνασκευάζειν οὐ δύναμαι, 
πράγματα. ** al. deest in al. ?* al. ὀφθαλμόν. 55 al. κυλλὴν τὴν χεῖρα 
ει, καὶ παντὸς ἰαματικοῦ ἐπαγγέλματος ἔχτός ἔστιν " ὃν οὐδὲ 


τῆς κατὰ 


99 gl. à ὑποστροφὴν πρὸς ἴασιν πάλιν οὐκ 


ἀστρολόγοι Ἰάσασθαι ἐπαγγέλλονται' ὅτι μὴ δὲ ἀπό. ὉὉ al. ἵασιν. 199 a]. ὁπότε 
I υνήθη. Τούτου οὕτω -rtvouávoo, 


ποιοῦτον οὐδέποτε λαθεῖν 


κκ 9?! gl. λέγω. 9? al. ἐπειδὴ γένεσιν ἀπ᾿ αὐτῆς 


ούλομαι KA) vpim ἀποδεῖξαιν ὅτι κ. π. ὃ. τὰ 
χει. 9 al. ἔχοι. 9" deest in al. 


ἐκ γενέσεως κατόρθωσιν τὸ 











583 CLEMENTINA. — EPITOME DE GE 


μῖν Ἱὰρ ἔστι,τὸ λέγειν γενέσει ὑποκεῖσθαι τὰ πάντα, A ledicta et 
xb! πρὸς αὐτόν Καὶ mávo, Ef yàp? καὶ πᾶσαι — Boilicet, i 
αἱ τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίαι καὶ ἀσέδειαι καὶ ἀσίλ- — subjici ui 
qun ἓξ ἀστέρων, ὡς cb gc, Ὑίνονται τὸ δὲ τοὺς — Namsi or 
ἀπίρας ταῦτα ὃ ποιεῖν ὑπὸ Θεοῦ τέτακται 8, ἵνα πἀν- — impudicit 
των χαλεπῶν ἀποτελεστικοὶ γένωνται, αἱ πάντων — tur; ut ai 
ἠμφτίαι 9 πάντως ἄρα καὶ εἲς αὐτὸν ἀναφέρονται τὸν — fuit, quo 
τὴν Ἰένεσιν ἐνθέντα 8 τοῖς ἄστροις. omnium 

qui inast 

CIV. Kal ὁ γέρων 5, ᾽Αληθῶς 9 ἔφης ἀλλὰ más — CXV." 
mof ἀπαραθλήτῳ ἀποδείξει ἡ ἐμὴ ἐμποδίζει cuv- — comparal 
ipe. Ἐγὼ γὰρ ἀστρολόγος ὢν, καὶ ᾿Ῥώμην πρῶ- 8. Ego 
το οἰκήσας 19, εἶτα φιλιωθείς τινι πρὸς γένους ὄντι πησπι hab 
Xdexpoc, αὐτοῦ τε καὶ τῆς συµθίου τὴν γένεσν!ι — eratexg 
ἀφιθῶς ἠπιστάμην , xal ἱστορήσας ἀχολούθως τὰς — geniturat 
spilete ἀποτελεσθείσας !3 αὐτῶν τῇ γενέσει, λόγος p ferebat e« 
μόνοις 13 οὐκ ἔχω σοι πείθεσθαι. Ἡν yàp τῆς γεν — nequeo p 
mac αὐτοῖς !* τὸ διάθεµα, ποιοῦν µοιχάδας, ἰδίων — tura, qu 
ὀόλων ἐρώσας, xal ἐπὶ ξένης iv ὕδατι θνησκούσας — suorum 6 
ixl 45 οὕτω γέχονεν. Ἐρασθεῖσα γὰρ τοῦ ἰδίου — etita con 
looo, καὶ τὸν ψόγον φέρειν οὗ δυναµένη, φυγοῦσα — neo ferre 
bit ἀλλοδαπῇ, καὶ κοίτης αὐτῷ κοινωνήσασα, κατὰ Οἱ ουΠῃ ec 
Μλασσαν διεφθάρη !]. 

CXVI. Κάγὼ ἀπεκρινάμην 13: Καὶ πῶς ! ἄραχι- — CXVI. 
Ἰώσχεις ὅτι d φυγοῦσα, ἐπ᾿ ἀλλοδαπῆς γενοµένη τὸν — illam fug 
δῶλον ἔγημε, καὶ γήµασα ἐτελεύτησε ; Καὶ ὁ Ἱέρων — nupsisse, 
Ἀσφαλῶς οἶδα τἀληθῆ, οὐχ ὅτι ἔγημεν, ὁπότε οὐδὲ — Certo πο 
δι fpa ἐγίνωσκον" ἀλλὰ μετὰ τὴν ἐκείνης 3 ἀπαλ- — amore ca 
λαγὴν ὁ ἀδελφὸς τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς, πάντα po: τὰ ἀἱβοθβείί, 
ami τὸν αὐτῆς ἔριοτα διηγήσατο, καὶ ὡς σεμνὸς Gw, — rem enar 
ὅτε δὴ xdi ἀδελφὸς, οὐκ ἐδουλήθη μιᾶναι τὴν κοίτην, — erat, utp 
Kal πῶς βουλομένη, καὶ αἰδουμένη 33 πάλιν αὐτόν τε Ώ et quo m 
καὶ τὸν ψόγον d τάλαινα: οὐκ ἔστι γὰρ αὐτὴν µέμψα- — cus veriti 
σθαι, ὅτι ἐκ γενέσεως ταῦτα καὶ πάσχειν ? καὶ ἆθ 68, € 
ποιεῖν ἠναγκάζετο * ὄνειρον εἴτε ἀληθῆ, εἴτε ψευδῆ — perpeti c 
ἐπλάσατο οὐκ ἔχω λέγειν. Ἔλεγε γὰρ αὐτὴν εἰρηκίναι, — falsum, | 
ὅτι ὕναρ αὐτῇ τις ἐπιστὰς 9 ἐχέλευσεν 3) ἐξαυτῆς dixisse q 
ἅμα τέχνοις τῆς 3 Ῥωμαίων ἐκθῆναι πόλεως 39’ à δὲ — eam just 
ἀνὴρ σώζεσθαι ταύτην 3 σὺν τοῖς υἱοῖς σπεύδων, αὖ- — at virillt 
τίκα παιδευθησοµένους αὐτοὺς εἰς τὰς Αθήνας ἐξέ- — confestir 
πιμψε οὖν μητρὶ xal δούλοις' τρίτον δὲ υἱὸν ἔχων — tre οἱ se 
παρ’ ἑαυτῷ ., ὡς δὴ τοῦ χρηµατίσαντος ἐν óvelpp ?? — quia qui 
συνεῖνι αὑτῷ 39 ἐπιτρέψαντος. ολλοῦ παρεληλυ- — manere 
Δότος χρόνου 31, ὡς οὖκ ἔλαδε γράμματα παρ᾽ αὐτῆς,  utabea 
αὐτοῦ πολλάχις πέμψαντος elc Αθήνας, ἐμὲ παρα- — nas misi 
λαδὼν ὡς πάντων αὐτῷ γνησιώτατον ὄντα, ἐπὶ τὴν — conjunc! 
ζήτησιν αὐτῆς ἐπορεύθη, Πολλὰ μὲν οὖν αὐτῷ xal profectu 
χατὰ τὴν ἀποδημίαν συνέκαμνον 33 προθύµως, µε- — grinatio: 
μνημένος ὅτι τῆς πάλαι αὐτοῦ εὐδαιμονίας χοϊνωνόν — prisca 8 
µε πάντων 9 εἶχεν, ὑπὲρ πάντας αὐτοῦ µε τοὺς 0 Supri 


VARLE ΙΕΟΤΙΟΝΕΕ 


'al. ἀπεκρινάμην. 3 al. deest in al. 3 γίνονται ol δὲ dei 
εἰς. t al. βέντα dv, 1 Clemcnt,, hom. xiv, o. 6, etc. Recogn. 
δα]. inser. μέγα. fO deest in al. !! deest in al. 3 al. ins 
3 al µόνον. {9 8]. αὐτῆς. !Pal. deest in al. !al. μὴ φέρο 
καὶ χοινωνήῄσασα αὐτῷ, θαλάσσῃ διεφθάρη. !* al. deest in al. 
in αἳ. Ἡ al ποιεῖν καὶ πάσχει, 3 al. ὡς ὅτι dv ὁράματι d 
35 al. πόλιν. 1 al. αὐτήν. 3. al. ἔσχε παρ᾽ αὐτῷ. ?* al. κατ’ ὄναρ. 
P αἱ. συνέκαµον, 35 al, πάντως. 


Ῥατλοι. 





S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 





556 


s in has Syrie parles de- A φίλους ἀγαπῶν. Kal δὴ ἀπεπλεύσαμεν αὐτῆς Ῥώμης, 


st dies, ille quidem pre 
ita; ego vero huc veniens, 
1uno usque diem manibus 


8, intelligens ex oratione 
4, ipsum esse patrem ve- 
ferre sermonem ea de re, 
vobiscum: nisi quod cum 
n, meumque indicassem, 
antum percontatus sum, 
Ille autem : Faustus, in- 





'austinianus ; et quodnam 
1618, dixit ; denique quo 
mater ; et ait, Matthidia. 
16 collaerymans, dimissa 
08i cibi communem per- 
n comraunicarem. Porro 
»ortunum non censui ; ne 
1i diem in luctu duceretis, 
runtur letitia. Hec Petrus 
cum maire lacrymis nos 
laerymantes videns, ait: 
1m, protimore erga Deum, 
1nt ferat. Neque enim ho- 
sed jam olim, sicut vos, 
ixigtis. 

quente, mater ferre non 
edito: Hei mihi, o vir; 


799 quidem mori voluisti ; G 


sem aspicimus, et adhuc 
1hoo uno ejulatu finito, 
et simul atque clamoris 
espiciens ad uxorem: Heil 
? Quam video? Accedens 
iens, ac visus, complexus 
gaudio repentino defece- 
alter alteri loqui cupien- 
1 potuerunt, nec ob in- 
mere se. Multoque post 
, Fauste, omni modo sua- 
10 vivis, de cujus morte 
eterum hi sunt filii, Fau- 
» exoptatus Clemens. Que 


καὶ οὕτως εἰς τὰ ἐνταῦθα τῆς Συρίας ἐχενόμεῖα 
µέρη. Kal οὐ μετὰ πολλὰς ἡμέρας , ἐκεῖνος μὲν 
ἀθυμῶν ἐτελεύτησεν" ἐγὼ δὶ ἐνταῦθα ἐλθὼν , τὰς 
διὰ τῶν γειρῶν τροφὰς ἕκτοτε xal εἰς δεῦρο S πο- 
βίζομαι. 

CXVII. Ταῦτα τοῦ γέροντος εἰπόντος, συνιδὼν ὅτι 
ὃν ἔλεγε γέροντα 38, οὗτος ἦν, ἐξ ὤν ἔλεγεν, ὁ πατὴρ 
ὁ ὑμότερος, οὐκ ἐθουλήθην αὐτῷ 5 συναντιθαλεῖν, 
μέχρις ἂν ὑμῖν προσανάθωµαι. Πλὴν τὰ κατὰ τὴν 
Εενίαν αὐτοῦ καταμαβὼν, καὶ τὴν ἐμὴν 3 Bb µην- 
σας, ἀκριθείας ἕνεκα, τοῦτο µόνον ἐπυθόμην, τἱ τῷ 
Ύέρονει ὄνομα" ὁ δὲ ἔφη * Φαῦστος' τί δὲ τόῖς διδύµοις 
υἱοῖς: ὁ δὲ ἀπεκρίνατο" Φαυστῖνος καὶ Φανοτινιανός' 
τί δὲ τῷ τρίεῳ υἱῷ' ὁ δὲ, Κλήμης, εἶπε. Τί δὲ τούτων 
μητρὶ ὄνομα" Ματθιδία 39, φησίν. "Trà συµπαβείας 
οὖν ἐγὼ αύνδακρυς γενόμενος, ἀπολύσας τοὺς ὄχλους, 
30v πρὸς ὑμᾶς, ἵνα μετὰ τὴν τῶν ἄλλων '* κοινω- 
νίαν ταῦτα προσανάθωµαι ὑμῖν. Πρὸ δὲ τῶν dv" 
εἰπεῖν ὑμῖν οὐ ** δέον ἔκρινα, µή πως ὑπὸ λύπης 
νικηθέντες, iv τῇ τοῦ βαπτίσματος ἡμέρφ πενθοῦντες 
διατελέσητε, ὁπότε καὶ ἄγγελοι χαίρουσι. Ταῦλα τοῦ 
Ἡέτρου λέγοντος, ἐδακρύομεν οἱ πάντες μετὰ τῆς 
μητρός, Ὁ δὲ δακρύοντας ἡμᾶς ἰδὼν, ἔφη : Nüw ἕκα- 
στος ὑμῶν φόδῳ τῷ πρὸς τὸν θεὸν Ὑενναίως φερίτω 
τὰ εἰρημένα 95. Οὐ γὰρ δὴ σήµερόν ὁμῖν ἑτελεύτησον 
ὁ παιὴρ, ἀλλὰ καὶ ἔκπαλαι, ὡς ὑμεῖς εἰρήκατε στο- 
χαζόμενοι δὲ, 


ΑΧΥΙΠ. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ἡ µήτηρ μὲ 
φέρουσα, μέγα ἀνέκραγεν 3: Οἴμοι, ἄνερ, dc ἀγα- 
πῶν ἡμᾶς, κρίσει *' μὲν αὐτὸς ἐτελεύτησας, ἡμεῖς 
δὲ ζῶντες τὸ φῶς ὀρῶμεν, καὶ τροφῆς 9 ἄρτι µετα- 
λαμθάνομεν. Οὕπω 99 τῆς μιᾶς ταύτης ὁλολυγῆς παν: 
σαµένης, ἰδοὺ καὶ à γέρων εἰσῄει: καὶ dpa τῷ βού- 
λεσθαι αὐτὸν τῆς κραυγῆς τὴν αἰτίαν πυνθάνεσθαι, 
εἰς τὴν γυναῖκα ἐμθλέψας ἔφη" Οἴμοι, εἰ θέλει 3 
τοῦτο εἶναι ; Τίνα ὁρῶ ; Προσελθὼν δὲ καὶ ἀκριθίστε- 
pov ἐνιδὼν 8, καὶ ὁραθεὶς περιεπλέκετο, Οἱ δὲ ὑπὸ 
χαρᾶς αἰονιδίου διεφώνουν ἀμφότεροι, καὶ λαλεῖν ἀλ- 
λήλοις βουλόµενοι, ἀφασίᾳ αυσχεθέντες ἐκ τῆς ἁπλή- 
στου χαρᾶς ἐπέχειν 3" ἑαυτοὺς οὐκ ἠδύναντο, Καὶ 
μετὰ 13 πολὺ δὲ πρὸς αὐτὸν d µήτηρ "^ Ἔχω σε, 
Φαῦστε, τὸν κατὰ πάντα 599 γλυκύτατον. llc ἄρα 
ζῆς, ὃν ὡς τεθνεῶτα μικρῷ 5’ πρόσθεν ἠκούσαμεν ; 
Πλὴν οὗτοί εἰσιν 18 οἱ υἱοὶ, Φαυστῖνος καὶ Φαυστι- 


in ipsum incumbentes, [ νιανὸς, xal " ὁ ποβεινὸς Κλήμης. Ταῦτα εἰπούστς, 


18Π1 illius obscure agno- 


; Pelrus: Tu es Faustus, 
ue liberorum pater? Ille 


ἡμεῖς οἱ τρεῖς προσπεσόντες αὐτῷ, xal καταφιλοῦν- 
τες, τὴν ἐκείνου μορφὴν ἁμυδρῶς πως καταµανθά- 
νοµεν 69. 

CXIX.*A καὶ βλέπων à Ἠέτρος Eb 9! el Φαῦ- 
στος, *9 εἶπεν, ὁ ταύτης ἄνὴρ xal τῶν αὐτῆς παίδων 


VARLE LECTIONES. 


ipt τοῦ δεῦρο. 36 al. ἶδον μὲν ὅτι ὃν 
duy ce id ae "s A ὄν o JP v ὅτι Dey τεθνάναι Ὑέροντα 


al. λεχθέντα, ^ 
sser. δὲ. 39 al. θέλοι. 











ολαζόμενοι. *5 βοῶσα ἔφη. * deest in al. 
I ώς ο, solet t AT μον οὸ 
, aprmsóea μικρῷ, véyrov dp V al, ἡμῶν. V doost in al 'é κατέμανθ. * al. 


αὐτός. ? al. 
'aAaóstv. 
" deest in 


"al, ἁλῶν. M al. τοῦ τῶν ἁλῶν 


μετ) οὐ. ** deest. in al. * al. 


"n CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. 


ππήρ; Ὁ δὲ, Ἐγώ eli, ἔφη. Kal 6 Πέτρος: Πῶς οὖν A vero ait: Ego sum 

um tob σιαυτοῦ 65, ὡς περὶ ἄλλου διτγήσω πόνους, mihi labores, tanqu 
ἠπὼν xal λύπην xal τάφον; Kai à πατὴρ ἀπεκρί- et dolorem et exe 
wm" Συγγενὴς ** dw Καΐσαρος, καὶ γενέσθαι xaxí- — Cum essem cognati! 
qupoc 6 οὐκ ἑθέλων, ἐπ᾽ ἄλλῳ τινὶ τὴν ἐξήγησιν ἁνε- — hendi, de alio quo 

πτωσάµην, v αὐτοῖς 3 ὅστις εἰμὶ μὴ ἐπιωσθῶ. — vobis quis essem n 
Ἔλων yàp ὅτι εἰ ἀναγνώριμος γένωμαι, οἱ κατὰ — quod si recognitus « 
tb τόπον ἡγούμενοι ταῦτα µαθόντες, ἀνακαλέσον- — pertie, ut rem grat 
αἱ 5η, Καΐσσρι κεχάρισµένα ποιοῦντες, " καὶ τὴν — revocaturi, οἱ pristi 
vi βίου 9) πάλιν εὐδαιμονίαν µοι περιθήσουσιν, ὅπερ — tota intentione ani 
Dp προθέσει πρότερον ἀπεταξάμην 75,7! ἄνευ τῶν — mihi liberi 
ἰμὶ φιλτάτων τέχνων πολιτεύεσθαι fj ζῇν ὅλως μὴ — nino non sustinens 
ὀνεχόμενος. 

CXX. Kal à Πέτρος 13. Ταῦτα μὲν ἐποίησας ὡς CXX. Tum Petru: 
ἠλεύσω. Περὶ δὲ γενέσεως ἄρα ψευδόµενος διῖσχυ- — admodum placuit. { 
alio, f ὡς ἀληθεύων ἐδεδαίους ; Καὶ à πατήρ O p mabas; an veluti v 
copa, ἔφη, πρὸς σέ: 7 dc ἀληθῶς ἄρα οὐσης — ter: Non mentiar, i 
quiste ἐθεβαίουν. 7* Ἔχω yàp οὐκ ἁμυήτως τοῦ — sit genesis, confirm 
Δωρήματος * πλὴν T ἀλλὰ καὶ συνῆν pol τις στρ — mysteriis hujus dis. 
λόγων ἀνὴρ ἄριστος Αἰγύπτιος, ᾿Αννουθίων ὄνομα "6, — est quidam astroloj 
ὄπις ἓν ταῖς ἀποδημίαις κατ’ ἀρχάς µοι φιλιωθεὶς Ἱ, — ptus, nomine Annul 
ὧν τῆς ἐμῆς συµδίου μετὰ τῶν τέκνων θάνατον ἑδή- initio mihi amicus 
lm. Καὶ ὁ Πέτρος 1. Οὐχοῦν ἔργῷ πέποισαι 7 νῦν, — rum mortem indic 
Κι οὐ συνέστηκε τὰ κατὰ τὴν Ὑένεσιν; Καὶ ὁ πατὴρ — nuno reipsa persu: 
ἐπεκρίνατο". Ανάγκη µε πάντα τὰ τὸν ἐμὸν ὑπερ- — sistere? Pater res 
ῥίνοντα νοῦν κατὰ µέρος ἐκθέσθαι σοι, ἵνα παρὰ σοῦ — que per mentem 1 
πάλιν τἀληθῆ µάθω καὶ βέδαια" πολλὰ 3 πταίειν — singulatim, quo a { 
düz τοὺς ἀστρολόγους, πολλὰ *! δὲ καὶ τῆς ἀληθείας — Animadverti errare 
tbe ἐφικνεῖσθαι" ἀλλὰ µή πως S ἃ μὲν ἀκριθοῦ- — quoque eos veritate 
αν, ἀληθεύουσιν  ἃ δὲ πταίουσιν, ἁμαθίᾳ πάσχου- — que comperta habe 
αν ὡς ὀπονοεῖν µε, τὸ μὲν µάθηµα συνεστάναι, — quibus errant, id i 
τοὺς δὲ δι ἁμαθίαν ψεύδεσθαι 5 µόνην, διὰ τὸ μὴ C. spicor, constare dii 
πάντας δὲ περὶ πάντων ἀκριθοῦν δύνασναι. Καὶ ὁ Πέ- — inscitiam falsa prae 
τρος" Ἄπεχε, ἔφη, µή πως 98 περὶ ὧν ἀληθεύουσν, sinl deomnibus ha 
ὡς ἐπιτυχάνοντες 3, xal οὐχὶ ὡς ἀκριθοῦντες ἄρα — inquit, ne cum ve 
προλέγουσιν 97. ἀνάγχη γὰρ πᾶσα ἐκ πολλῶν τῶν λε- — quentes, et non t 
Ἱομένων ἀποθαΐνειν «wá. Kal ὁ γέρων 3 Πῶς οὖν — cant. Omnino eni 
ἔστι περὶ τούτου µε πιστωβῆναι, τὸ eite 9) συνέστηχε — evenire nonnulla. 
τὸ κατὰ τὴν γένεσιν, fj o0; certus hac in ree 

id quod ad genesi 

CXXL ᾽Αμϕοτέτων οὖν σιωπώντων, ἐγὼ Κλήμης:  ΟΧΧΙ, Cum igitt 
Ἐπειδὴ τὸ µάθηµα, ἔφην, ἀκριθῶς ἐπίσταμαι, à 9b — Quia, inquam, m 
χόριος καὶ *! πατὴρ οὐχ οὕτως, ἔθελον el αὐτὸς 'Av- — novi; dominus aut 
γουβίων παρῆν, ἐπὶ τοῦ πατρὸς ποιήσασθαι 31 λόγον. si ipse Annubion 
θΟὕτω γὰρ ἂν τὸ πρᾶγμα el; φανερὸν ἐλθεῖν ἠδύνατο, — nem habere. Ita | 
τεχνίτου πρὸς ὁ μότεχνον τὴν ζήτησιν ἐσχηχότος. Kal — dum artis peritus 
ὁ πατὴρ ἀπεκρίνατο" Ποῦ οὖν δυνατόν ἔστιν Άννου- p questionem agita 
θίωνι συντυχεῖν ; Καὶ ὁ Πέτρος Ἐν ᾽Αντιοχείᾳ, ἔφη" — potest cum Annul 
lai yàp µανθάνω Σίµωνα τὸν Μάγον 3 ἐπιδημεῖν, haberi? Et Petru 
Φ καὶ παρεπόµενος ᾿Αννουδίων, ἀχώριστός ἐστι. — audio Simonem À 


VARLE LECTIONES. 


95 al. ἑαυτοῦ. 8 al. προσχενὴς ὑπάρχων. "5 al, χατάφορος. Al. π 
ins τήν, *" al. αὐτός. Pu Rote jredlienrac. S jeentin 
πετ. 71 οὗ γὰρ ἐδυνάμην περὶ τῶν ἐμοὶ ἠγαπημένων cà µέχιστα ὡς περὶ θε 
ἑαυτὸν Pecds Bátev. T r add. [d "5 gl. ἀληθῶς [^ Ὀὔσης, ὁ αἱ 
in al. 7* al. ὀνόματι, T al. φιληθείς, ἳ al. add. ἔφη. Ἰ desst in ; 
wi» ἀκτίθικθαί τοι, Ἵνα πρὸς αὐτὰ ἀχούων, µανθάνειν ἔχω, πολλά, 
ὑποπτεύω οὖν μήπως. 5. decet in al. 5 al. πάντως. !5 al. ἔπεχε Al. ánex 
fal, ὄπισνρμόνοραι, ὃν al, ἀκριθοῦντες λέγουσυν. "al. add. ἔφη, al. πλ 
3 αἱ. καὶ ὁ, ?* al, εποιησάµην. * al, οντα. ** deest in al. 





S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 





560 


iuando ergo illic erimus, si A Ἐπὰν ** οὖν ἐκεῖ γενώμεθα, ἐάν γε καταλαδωµεν αὐ- 


wm eo disceptatio flet. Et 
seruimus, propter recogni- 
Deoque magnam gratiam 
7eniente, ad somnum nos 


1 mane, pater cum matre 
8 in locum ubi erat Petrus, 

deinde nos quoque, illo 
'uitus Petrus: Percupio, in- 
od uxor ao liberi; ut et hio 
io post anime a corpore 
m eisdem in letitia degas. 
? atque illos contristaret, si. 
1 pater . Omnino sane. Tum. 
vicem separalos esse mo- 
3t mortem plane fiet, quanto 
quidem, qui vir sapiens 
8 disjuugi a tuis ; illos vero 
»d sciant te alia sentientem, 
» veri dogmatis regalionem. 


it: At non ita est, o amice, 
»uniantur; quoniam anima 
discedit, in aerem dissolvi- 
ique usque dum hao de re 
»onde mihi: nonne tibi vi- 
futuras poenas non credis, 
28 vero, qui persuasum ha- 
nere calamitatem, plurimum 
le dicis. Petrus autem : Et 


τοὺς, ἡ ζήτησις ἐπ' ἐκείνου γενήσεται 9, Καὶ ὁμῶς 
πολλὰ διαλεχθέντες, καὶ ἐπὶ τῷ ἀναγνωρισμῷ χα- 
ρᾶς * πληρωθέντες, καὶ θετῷ πολλὴν χάριν 3 ὀμολο- 
Ὑοῦντες 39, ἑσπέρας καταλαθούσης, elg ὕπνον ἑτρά- 
πημεν. 

CXXIL Ὄρθρου δὲ γενοµένου, 6 πατὴρ μετὰ τῆς 
μητρὸς «09 xal τῶν τριῶν υἱῶν εἰσελθὼν ἔνθα à Πέτρος 
ἄν, ! καὶ προσαγορεύσας, ἐκαθέσθη  ἔπειτα xal ipsis, 
αὐτοῦ κελεύσαντος. Καὶ ὁ Πέτρος τὸν πατέρα 3 προσ- 
θλέψας * Σπεύδω σε, ἔφη, ὀμόφρονα γενέσθαι γυναικὶ 
καὶ τέκνοις, ὅπως αὐτοῖς καὶ ἔνταυθα ὁμοδίαιτος ᾗς, 
χάκεῖ μετὰ τὸν ἀπὸ τοῦ σώματος τῆς ψοχῆς χωρι- 
αμὸν, cvi? iv εὐφροαύνῃ διάγῃς. "H γὰρ οὐ τὰ 
μάγιστά σὲ τε λυπεῖ καὶ αὐτοὺς τὸ μὴ ἀλλήλοις συν- 
εἶναι; Καὶ à πατὴρ * ἔφη" Καὶ πάνυ γε. Καὶ à Πέτρος 
EL οὖν ἐνταῦθα τὸ ἀλλήλων χεχωρίσθαι λυπεῖ, μεὰ 
θάνατον πάντως * γενόμενον, πόσῳ γε μᾶλλον 5 λν- 
πήσει, σὲ μὲν ἄνδρα σοφὀν, ὄντα, τῷ τῆς γνώμης σου 
λόγῳ τῶν, σῶν χεχωρίσθαι, αὐτοὺς δὲ πολὺ μᾶλλον 
ὀδυνᾶσθαι, τῷ εἰδέναι, ὅτι σε ἄλλα φρονοῦντα αἰώνιος 
μένει κόλασις, ῥητοῦ δύγµατος ἀποφάσει; 

CXXIII. Καὶ ὁ πατὴρ ἔφη" "AAA" οὐκ ἔστιν, ὦ φίλ- 
τατε, τὸ ἐν ἧδου ψυχὰς * κολάζεσθαι, αὐτῆς ἃμα τῷ 
ἀποστῆναι τοῦ σώματος, εἰς dépa λυοµένης' Καὶ ὁ 
Πέτρυς ἔφή : Μέχρις οὖν ὅτε περὶ τούτου πεἰσομέν 
σε, ἀπόκριναί μοι" οὐ δοκεῖ σοι, cb μὲν τῇ χολάτι 
διαπιστοῦντα μὴ 9 λυπεῖσθαι, ὕχείνους δὲ !P περὶ σοῦ 
πεπεισµένους, ὡς dpa οὐ μικρὰν ἔχεις ἀνάγκην, i 
περισσοῦ ἀνιᾶσθαι; Kal à πατήρ: Ακολούθως M- 
χεις, Καὶ à Πέτρος” Διὰ τἰ δὲ αὐτοὺς οὐκ ἀπαλλάξεις 


αῶτοτθ non eos liberabis? C μογίστης περὶ σοῦ λύπης; τῇ πίστει συνθέµενος, 


pudore inquam, sed equi- 
me dicuntur audiendo, et 
necne habeant, Àc si qui- 
(5;et hic una oum charis- 
illic cum eisdem requiem 
in verborum tuorum disce- 
» & nobis afferuntur falsam 
los idem tecum sentientes 
? facies. Ut enim vana spe 
3osque falsarum rerum metu 


alta mihi videris dicere ra- 
Petrus: Quid ergo impedit, 
i? Non enim nogotiis mer- 


οὐ δυσωπἰᾳ λέγω, ἀλλ᾽ εὐγνωμοσύνῃ, περὶ τῶν Um 
ἐμοῦ λεγομένων σοι ἀκούων, καὶ κρίνων εἰ ταῦτα 
οὕτως ἔχει ἢ οὔ. Καὶ εἰ μὲν οὕτως ἔχει ὡς λέγο- 
μεν, καὶ ὧδε συναπολαύσεις τοῖς φιλτάτοις, xiu 
συναναπαύση. Et δὲ iv τῇ τῶν λόγων !i σοῦ σκέψει 
δείξῃς τὰ Dp ἡμῶν λεγόμενα ψευδῆ τινα μῦθον εἷ- 
vai καὶ ὁμογνώμονάς σου λάδοις αὐτοὺς, καὶ οὕτω 
καλῶς ποιήσεις "3" τοῦ τε γὰρ χεναῖς ἐλπίσι ἑπερεί- 
δεσθαι παύσεις, καὶ φόθῳ !5 αὐτοὺς ψευδῶν ἀπαλλὰ- 
ξεις 10. 


CXXIV. Καὶ ὁ πατὴρ - Πολλὰ φαΐνῃ !5 pot εὔλογ 
λέγων. Καὶ à. Πέτρος !&* Τί οὖν ἐστι τὸ χωλύον συν: 
θέσθαι σε τῇ ἡμετέρᾳ πίστει; Οὔτε γὰρ ἀσχολίαις 


carum, agriculture, sollici- [) ἀγορασμῶν, οὔτε πράξεων, οὔτε γεωργιῶν, οὐ pov- 


retineris: potes autein in- 
ue eunt, fortuito, quasi ne- 
dentia, evenire. Cujus qui- 
manifestissimum, qua tibi 
acciderunt. Nam si apud te 


τίδων, οὐδενὶ τούτων xzrbyn* δύνασαι δὲ νοεῖν ὡς 
οὐκ αὐτομάτως ἐγένετό τι τῶν ὄντων, ola προνοίας 
οὐκ οὔσης. Καὶ τούτου δεῖγμα σαφέστατον, τὰ περὶ 
σὲ καὶ τὰ cà τέχνα xal τὴν Ἰυναῖκα γεγενημένα, El 
γὰρ παρὰ col ὄντες καὶ εἰς δεῦρο ἐτύγχανον, οὐκ iv 


VARLE ΙΕΟΤΙΟΝΕΘ. 
ἀσθαι δύναται, V al. πλησθέντες. 3 al. εὐχαριστήσαντες, ἑσπέρας. 3 al. ὁμολο- 


: ἡμῶν, 


1 deest in al.? al. τῷ πατρί. 9 al. συνόντα ἄλυπον ἔσεσθαι. * deest 
ov ipe uet ἀλλήλων μὴ εἶναι, móc. * al. inser. o5. Clement, hom. rw, 
πιστοῦντα τὴν κόλασιν µή. 10 al αὐτοὺς δὲ πεπειαµένους, ἀνάγκην ἔχειν 





tin al. 13 al. οὕτως καλῶς ποιήσεις, αὐτοὺς ὁμογνώμονάς σοι εἰληφὼς, καὶ τοῦ 


leest in al. 13 al. φαίνει, !€ al. 


add. ἔφη. 





561 CLEMENTINA. — EPITOME DE 


xiv cfe εὐσεθείας λόγον ἐδίβαντο, οὐκ ἂν ἐπιγνῶναι A hücus 
τὴν ἀλήθειαν ἠδυνήθησαν. Διὰ τοῦτο μετὰ τῆς ἀπο- — pietati 
ἡημίας, καὶ ναυάγιον ᾠχονομήθη, xal πικροῦ θανά- pter bi 
τν ὑπόνοια" προσέτι δὲ καὶ ἡ περὶ τὰ Ἑλληνικὰ — provisi 
πύτων ἄσκησις, lv ὡς πρότερον αὐτὰ παιδευθέντες, eaque 
da µεταδαλόντες πρὸς τὴν εὐσέδειαν, δυνατοὶ σι — qui ill 
Ἠοίμως αὐτὰ xal μετὰ πολλᾶς ἀνασκευάζειν τῆς nem ci 
ὠχολίας. καὶ ἃ κακῶς τήνικαῦτα κατὰ τῆς εὖσε- {οἱ 
las προὐθάλλοντο, τούτοις καλῶς ὑπὲρ αὐτῆς καὶ quand 
ὃν καιρῷ τῷ προσήχοντι Ὑρήσαιντο. Εἴσῃ δὲ καὶ — benee 
aig σαφῶς ἀπό Τε τοῦ μακροῦ τούτου ἀναγνωρι- tur. Τι 
su, xal ὧν μεταξὺ σαφῶς !Ί ἡ Πρόνοια περὶ σὲ — gnitior 
ᾠιονόμησεν, ὡς ἄρα υὐδὲν τῶν γινοµένων αὗτομά- — circa t 
τως οὕτως καὶ εἰκῆ γίνεται: ἀλλ᾽ ἐκείνη ἐστὶν ἡ ἐφε- ταπῃ q 
σῶσα καὶ τόδε τὸ πᾶν συγκρατοῦσα διηνεκῶς xal — dential 
φνέχουσα, εἰ καὶ τὰ πολλὰ τὴν διάνοιαν ὑπερθαίνει | servari 
τὴν ἡμετέραν. menter 
CXXV. Ἐπεὶ τούτων fixoosv ὁ πατὴρ, τὸν AMóyov — CXX 
ἀπλαθὼν, Mi νόμιζε, εἴρηχε, xópi µου Πέτρε, Óc — resum. 
πώντη µου διαπέφευγε τὸν νοῦν, ἡ περὶ τοῦ ὑπὸ o0  omnin 
πηρυττομένου λόγου δύναµις" ἀλλὰ xal τοῦ παιδὸς — excidit 
Ελήμεντος πολλὰ bv ὅλης νυκτὸς ὁμιλοῦντός por ff, — tam ni 
ὥπε συνθέσθαι τοῖς ὑπὸ σοῦ λεγομένοις, καὶ πάντα — assent 
τρόπον εἰς τοῦτο ἐνάγοντος" Τί Sai, πρὸς αὐτὸν ἔφην — !* Quii 
hà, δύναταί τις ἐντέλλεσθαί τι καινότερον, παρ’ à — preci 
πρότερον οἱ ἀρχαῖοι παρῄνεσαν ; Κάκεῖνος pipa — vetere 
Ἰελάσας Πολλὴ διαφορὰ, πάτερ, εἴπε, μεταξὺ τῶν — risit : 
τῆς θεοσεθείας λόγων καὶ τῆς Φιλοσοφίας, Ὁ yàp — religio 
τῆς ἀληθείας λόγος τὴν ix προφητείας ἔχει βεδαίαν — que νε 
ἀπόδειξιν' ὁ δὲ τῆς φιλοσοφίας ἀπὸ αυνθέσεως λόγων — tratior 
xi σιοχασμῶν δοχεῖ παριστάνειν τὰς ἀποδείξεις, Καὶ — verbo 
huis ταῦτα εἰπὼν, δείγµατος χάριν τόν περὶ φιλαν- nes af 
θρωπίας λόγον ἐξέθετο, ὃν οὐ πὀλλῷ πρότερον αὐτῷ. — de hui 
ὑφνηρίσω, ὡς ἀδικώτατός µοι μᾶλλον ἐφαίνετο, καὶ elena 
τὸ πῶς, ἐρῶ. Δίκαιον ἔφασκεν εἶναι, καὶ τῷ τύ- qua V 
mov αὐτοῦ τὴν αιαγόνα, παρατιθέναι καὶ τὴν ἅλ- — aiebat 
λην καὶ τῷ αἴροντι αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον, προσδιδόναι — altera: 
καὶ τὸν χιτῶνα ?*, ἁγγαρεύοντι δὲ 33 μίλιον ἓν,συν- — pallii 
απέρχεσθαι δύο’ καὶ ὅσα τοιαῦτα. ad mil 
etalia 
CXXVI. Kal ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο: "AX ἑνόμι- — CXÀ 
σας ἄδικον καΐτοι 9-99 γε δικαιότατόν bert. Καὶ — masti 
εἴτοι φίλον ἐστὶν, ἄκουσον. Καὶ ὃς ἔφη: Πάνυ pot — silubi 
sov, Καὶ ὁ Πέτρος" Οὐ δοκεῖ σοι, δύο ἐχθρῶν βα- — Petrut 
αιλέων ὄντων καὶ διῃρηµένας τὰς χώρας ἐχόντων, e! — exista: 
τις ἐκ τῶν τοῦ ἑνὸς ὑπηκόων bv τῇ, τοῦ ἑτέρου χώρᾳ — exiis 
φωραθείη, καὶ διὰ τοῦτο θάνατον ὀφείλοι 3, ἐὰν ῥα- p sit de 
πῄµατι καὶ μὴ θανάτῳ τῆς τιμωρίας ἀπολυθῇ, οὐ — colapk 
φεΐκται ὁ ἀπολύσας φιλάνθρωπος εἶναι ; Καὶ b wa- dat; | 
τρ ἔφη: Καὶ πάνυ, Καὶ ὁ Πέτρος Τί δαὶ 3, εἰ dit? 
καὶ ἴδιόν τι τινὸς αὐτὸς οὗτος ἀφέληται fj ἀλλότριο, — Quid * 
καὶ 2 ἐπὶ τούτῳ 39 συλληφθεὶς ἓν P ἢ διπλάσιον Bp — piam 
πηρακλάσιον (45) ὀφείλων, καὶ τὸ θανεῖν ὡς bv τοῖς BUB, | 
(a) Luo. σι, 29 ; Matth. v, 39. 
ΥΑΒΙΑΕ LECTIONI 
Tal σοφῶς, !! al. µου. 9 l. Rec. x, 48. 3 Ἱ. num. 9$ 
Aim dueeiprov. 33 a], τε, 25-95 a], ὃτι, 9 deest in. al 37 al. 


τοῦτο, 
VARIORUM NOT. 
(15) Τετραπλάσιον. Pena quadrupli in furto sancitur legibt 





S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 564 


e mortis, qui némpe in ad- Α τοῦ tvavcloo ἁλοὺς ὅροις' οὗ δοχεῖ σοι ὅτι ὁ λαθὼν 
18 sit; nonne tibi videtur, τὴ διπλάσιον καὶ θανάσου αὐτὸν ἀπολύσας, φιλάνθρω- 
αἱ duplum accepit, θἱ mor- moe τυγχάνει. Καὶ à πατὴρ 3" ἀπεκρίνατο' Νῦν µε 
respondit: 3 Nuno persua- πέπεικας ὅτι ol ἁδικοῦντες αὐτοὶ ἀδικοῦνται' οἱ δὲ 
injuriam faciunt, injuriam ἀδικούμενοι, μᾶλλον πλεονεκτοῦσι . Καὶ διὰ τοῦτο 
injuria affciuntur, potius — mi πλέον ἀδικώτατόν pot φαίνεται γινόµενον' ὅτι 8 
"rca amplius, mihiiniquis- οἱ μὲν δοχοῦντες ἀδικεῖν, ἑαυτοὺς ἔθλαψαν μᾶλλον, 
mm quod fit: quoniam ii πολλὴν δὲ τοῖς ἀδικηθεῖσιν ἐπορίσαντο τὴν ὠφέλειαν' 
»onferre injuriam, sibi ipsis οἱ 5 δὲ δοχοῦντες ἀδικεῖσθαι, αὐτοὶ 5 μᾶλλον ἁδικοῦ- 
nultam iis qui injuria affe- ιν. ὅτι καίτοι πλεῖστα παρ ἐκείνων ὠφεληθίντες, 
litatem : qui vero videntur τοῖς ὁμοίοις αὐτοὺς οὐχ ἀμείδονται. Kal ὁ Πέτρος 
ipsi eam potius inferunt;  'AAX οὐ παρὰ τὴν τῶν ἐπηρεαζόντων, ἀλλὰ παρὰ τὴν 
ab illis commodi tulerint, τῶν δεχοµένων ταῦτα γίνεται γνώμην. 
"numerant. Et Petrus : Verum hec non contre infestantium, sed contra infestato- 
gunt. 
rlaudats ea oratione, ait ad ^ CXXVIL Καὶ ὁ πατὴρ ἐπαινέσας τὰ εἰρημίνα, 
mi, hunc quoque sermo- πρὸς τὸν Πέτρον qmolv 'AXX, ὦ χύριέ µου, καὶ 
»minienim Clementem mihi ϱ τοῦτόν pot τὸν λόγον σαφήνισον. Μέμνημαι γὰρ tlpn- 
tafflictiones, ad peocatorum  χότος µοι Κλήμεντος, ὅτι τὰ ἀδικήματα καὶ τὰ πάθη 
Petrus: Reote habet,atque πρὸς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν πάσχοµεν. Καὶ ὁ Πέτρος Ὁρ- 
homines possidemus, plura θῶς ἔχει, καὶ οὕτως ἐστίν. "A γὰρ ἄνθρωπόι κτώ- 
(» inquam, sive escas, sive µεθα, τοῦ πλείονος ἐφιέμενοι, εἴτε Ἱμάτια, φημὶ, 
umpiam ; non recte omnino εἴτε βρώµατα, εἴτε ποτὰ, εἴτε ἄλλα τινὰ, οὐ καλῶς 
iquianihil habere debemus, πάντως ποιοῦντες κτώµεβα, διὰ τὸ δεῖν μηδὲν ἔχειν, 
dixi. Nam si in omnibus ὡς μικρῷ πρόσθεν ὑμῖν εἴρηκα. El γὰρ ἐν πᾶσι 
» qui possident conoiliare de- τὰ κτήµατα προξενεῖν οἶδεν ἔχουσιν ἁμαρτήματα, f 
que modo privatio, ademptio τούτων *" ὅπως mor στέρησις ἁμαρτιῶν ἐστιν ἀφαί- 
pater: Recte habet. Petrus ρεσις. Kal ὁ πατὴρ ἔφη * Ακολούθως ἔχει. Καὶ 
uandoquidem enim eorum ὁ Πέτρος: Καὶ δικαιότατα. Ἐπεὶ γὰρ τῶν σωζο- 
dixi, nihil habere; multis µένων ἐστὶν, ὡς ἔφην, τὸ μηδὲν ἔχειν 3, ὑπάρχει 
lunt possessiones; ea causa δὲ πολλοῖς χτήµατα, τούτου χάριν ἐξ ὑπερθαλλούσης 
ianitatem castigationes indu- Θεοῦ φιλανθρωπίας ἐπάγονται παιδεῖαι τοῖς μὴ Ἡ 
dum Dei voluntatem non vi- κατὰ το δοχοῦν sip πολιτευοµένοις, ἵνα διὰ τὸ ποσῶς 
antam erga Deum charitatem, C φιλάθεον προσκαίρους ὑπομένοντες τιμωρίας t6, αἰω- 
perferentes, zternis ponis νίων ἀπαλλαγῶσι κολάσεων. Kal ὁ πατήρ' Τί * bab 
m:Quid enim; nonne mul. οὐ 9 πολλοὺς ἀσεθεῖς ὁρῶμεν πενητας ; Εἶτα παρὰ 
pauperes } Απ΄ propterea et τοῦτο καὶ αὐτοὺς τὴς τῶν σωζοµένων εἶναι µερίδος 
rle eorum esse qui salutem Φήσοµεν ; xal ὁ ** Πέτρος Οὐ πάντως. Οὐ γὰρ ἀπο- 
xrus: Nequaquam omnino. δεκτὴ dj πενία, dw μὴ προσῆκεν ὀρεγομένη” imi 
stinopia, quee appetit ea que — ** xal ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς à Ylc τοῦ ζῶν- 
"minus noster Jesus Christus, τος Θεοῦ, µαχαρίζων 95 τοὺς πτωχούς. Μακάριοι οἱ 
; predicans pauperes, Beati, πτωχοὶ, ἔφη, τῷ πνεύματι" ὅτι αὐτῶν ἔστν d 
ritu: quoniam ipsorum est βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Καὶ à πατήρ" ᾽Αληθῶς 
Tum pater: Vere prorsusse-  mwávo κατὰ τὴν ὑπάθειν ὀρθῶς ἔχειν τὰ πράγματα 
questionem res videtur recte Φαίνεται" διὸ καὶ προαιρέσεως 1-9 ἔχω τῇ τάξει mn 
nanimo habeo totam ordine — tic ἐπακοῦσαι τοῦ λόγου. 


s:]taque deinceps studenti CXXVIIL Καὶ à Πέτρος" Οὐκοῦν τοῦ λοιποῦ σπεύδονεί 
stram fidem pertinent, hano ῃ σοι τὰ κατὰ τὴν ἡμετέραν πίστιν μαθεῖν 43, προϊών τε 
;sb ipso primum incipiens τὸν λόγον ἐκβήσομαι ἀπ᾿ αὐτοῦ 9 πρῶτον ἀρχόμινος 
psum solum dicendum esse τοῦ Oto καὶ δεικνὺς αὐτὸν µόνον δεῖν 39 λέγειν θεὸν, 
dicendos, neo existimandos ; ἑτέρους δὲ μήτε λέγειν μήτε νοµίζειν, καὶ ὅτι 3" 


VARLE LECTIONES. 


Va. 35 Clement., hom. xv, c. 8, eto. ?* al. ἔτι μᾶλλον ἁδικώτατον ὅλων κ. φαίνεται 
πολλὰ τοῖς ἆλομίνοις συγχωροῦσιν: οἱ δὲ. 9 deest in al. Val. inser. δὲ. 5 al. μηδοὶ 
. εἰλικρινῶς. 3 al. προσκαίρων τιμωριῶν. ^ desunt in al. 9 al. Bb. * al. 
tot τῶν σωζοµένων εἰσίν ; καὶ ὁ ** al. πλήν. deest in al. *-* al, ἐγενόμην. ** al. 
deest in al. 9 al. ὅτι αὐτὸν qa. δεῖ. *! al, καὶ τοῦτο εἰπών. 





305 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS 6. P. 


τερὰ τοῦτο ποιῶν, αἰώνια κολασθήσεται, ὡς εἰς αὐ- A hominemque qui ali 


ὧν τῶν ὅλων ἀσεθήσας Θεόν. Καὶ τοῦτο εἰπὼν, καὶ 
ος ὑπὸ παθῶν ὀχλουμένοις, xal νοσοῦσι, καὶ δαι- 
μνῶσι τὰς χεῖρας ἐπιθεὶς, καὶ τούτους εὐχῇ Θερα- 
micas, τὴν ἐκκλησίαυ διέλυσεν. Εἴδ οὕτως εἲσ- 
εὼν καὶ τῶν συνήθων 5 ἁλῶν μεταλαθὼν, ὕπνω- 


m 

CXXIX. "Opüpoo δὲ ** πάλιν ὁ Πέτρος iiw, καὶ 
isi 98 τὸν συνήθη διαλέγεσθαι τόπον V στὰς, ἅτε καὶ 
πολλῶν συνδεδραµηκότων ὄχλων, dpa 5] τῷ μέλλειν 
Ἀαλέγεσθαι αὐτὸν, εἶσλει τις τῶν αὐτοῦ διαχόνων 
λέγων" Σίµων ἀπὸ ᾽Αντιοχείας εἰσεληλυθὼς ἀπ' αὖ- 
τῆς ἑσπέρας, μαθὼν ὑποσχόμενόν σε τὸν περὶ µοναρ- 
ls ποιεῖσθαι λόγον, Ἐτοιμός loci µετά γε τοῦ Ἔπι- 
χουρείου ᾿Αθηνοδώρου διαλεγομένῳ σοι ἐπελθεῖν, ὡς ἂν 
πᾶσι ἓὰ τοῖς ὑπὸ σοῦ περὶ µοναρχίαε ὑπαγορευομένοις 
ὀημοσίᾳ παρὼν αὐτὸς ἀνειλέγοι S. 


CXXX. Ταῦτα τοῦ διακόνο λέγοντος, ἰδοὺ καὶ à 
Σίμων σὺν ᾿Αθηνοδώρῳ xal xtv ἄλλοις ἑταίροις 
disjer καὶ πρὸ τοῦ ει τὸν Πέτρον ὅλως εἰπεῖν, αὐτὸς 
προλαθών. Ἔμαθον, φποὶν, ὅτι χθὲς ὑπίσχου τῷ 
Φωύστῳ χατὰ τὴν σήμερον δεῖξαι τῇ τάξει τὸν λόγον 
ποιούµενος: καὶ ἀπ᾿ αὐτοῦ πρῶτον ἀρχόμενος τοῦ 
τῶν ὅλων Δεσπότου: ὅτι αὐτὸν δεῖ µόνον λέγειν Θεὸν, 
ἄλλους 9 δὲ μήτε λέγειν, μήτε νοµίζειν' καὶ ὅτι 
ὁ παρὰ τοῦτο ποιῶν, αἰωνίαν ὑφίει τὴν τιµωρίαν' 
πρὸ πάντων οὖν ἀληθῶς καταπέπληγµαἰ σου τὴν 
ὑπόνοιαν, ὅτι ἥλπισας μεταπεῖσαι ἄνδρα σοφὸν οὕτω, 
xal ταῦτα ηρεσθύτην. "AAXX οὐκ ἐπιτεύξῃ τῶν ἐλπί- 
luv καὶ τοῦ θελήµατος, ἅτε παρόντος ἐμοῦ, καὶ τοὺς 
Ψωωδεῖς σου διελέγχοντος λόγους. Ἴσως γὰρ ἂν καὶ 
ἁπάτητο pd) παρόντος ἐμοῦ. ἰδιώτης ὢν τῶν παρὰ 
Ἰοωδαίοις δηµοσίᾳ πεπιστωµένων βίθλων. Τὰ νῦν 
ἃ τοὺς πολλοὺς ὑπερθήσομαι λόγους, ἵνα θᾶττόν σου 
τὴν ὑπόσχεσιν ἀσθενῶς ἔχουσαν διελέγξω, Λέγε τοι- 
χαροῦν ὃ ὑπέσχου, El ὃλ τὸν ἔλεγχον αἰδούμενος, ἐφ᾽ 
ἡμῶν αὐτῶν τὴν ὑπόσχεσιν ἑθέλοις παραλιπεῖν, αὐτ- 
άρχης xal οὕτως ἀπόδειξις ὅτι ψευδῆ τὰ ὑπεσχη- 
μένα, xa ὅτι ἐπὶ τῶν τὰς Γραφὰς εἰδότων εἰπεῖν 
οὐκ ἐτόλμησας. Καὶ νῦν δὲ τἰ περιμένω σε λέγειν, 
μέχιστον ἔχων μάρτυρα τῆς ὑποσχέσιώς σου, τὸν 
Ἱέροντα τουτονί ; Ταῦτα εἰπὼν, καὶ τῷ πατρὶ προσ- 
θλέψας, φησίν' Εἰπέ pot ἀνδρῶν ἁπάντων ὁ τιµι- 
ώτατος, οὐχὶ υὗτος ὑπέσχετό σοι δεῖξαι σήμερον, 
ὅτι dle ἐστὶ Orbe, καὶ οὗ χρὴ ἵτερόν τινα λέγειν 


Β 


puniendum, ut qui ii 
impius exstiterit. Atq 
perpessione infestatis 
imposuisset manus, 8 
nem dimisit. Deinde 
percepto, se somno de 

CXXIX. * Mane ve 
cum stetisset in loco 
gensque hominum m 
ac ipse esset locutur 
diaconis, dicens : Sim 
ingressus, audiens te 
principatu unius, ve 
est una cum Athen 
renti intervenire; ut 
narchia denuntiabant: 
pugnet. 

CXXX. Hac dicente 
Athenodoro aliisque 
tur: et ante quam Ρε 
retur, ipse antioipant 
pollicitum esse Fausto 
ordine esses ostensur 
ipso universorum Dor 
esse Deum, alios vero 
stimandos ; quique c 
daturum. Ante omni 
demiratus sum, quod 
sententiam adducere 
haec senem. At spes 8 
utpote presente me, 
darguente. Etenim foi 
set cum imperitus ait 
sunt traditi. Nunc au 
ut citius promissioner 
cam. Dic igitur quod 
hensionem veritus, ο 
omittere; etiam sic : 
esse qua promisisti, 
nibus Scripturas calle 
Et vero jam cur ex 
mum habeo pollicitati 
Post hec verba cum 
mihi, virorum pres 
pollicitus est ogtensu 


3 νοµίζειν Θεὸν, ὁ δὲ παρὰ ταῦτα ποιῶν ἀθάνατον Τ) esse, nec alium. dicer 


εἰσπραχθήσεται τιµωρίαν ; 


CXXXI Καὶ ὁ πατὴρ ἴφη' Καλῶς ἂν τὴν µαρτυ- 
ρίαν παρ’ ἐμοῦ ἀπῄτεις, ὦ Σίµων, εἰ πρότερον ἠρνεῖτο 
Πέτρος νῦν 8b οὐκ αἰδεσθήσομαι λέγειν, ἃ δεῖ λέ- 
quw οἷμαί σε ὀργῆς πεπλησμένον διαλεχθῆναι βού- 
λερβαι, Τοῦτο δὲ οὔτε σοι προσήχει ποιεῖν, οὗθ' ἡμῖν 
Όὔτυς ἔχοντα ὑπακούειν, ὅτι µάχην ἔσειν ἱστορῆσαι, 


ab eo autem qui alit 
cium exactum iri ? 
CXXXI. Respondit 
nium postulares, o S 
get ; nunc autem non 
sunt : arbitror te ira 
suscipere. Hoc porro 
oportet ut nos sio aff 


YARLE 1ΕΟΤΙΟΝΕΒ. 


"al, χαὶ εὐξάμενος 


καὶ Ἰασάμενος, ἀπέλυσε τοὺς ὄχλους καὶ εἶθ᾽ οὕτως etat 


om. xvi, ο. 1, eto. 1^ deost in al. ὃν al. καὶ ἐπιστάς. Ἡ deest in αἱ. " al. 5; 
μα], δηµοσίᾳ πᾶσι, 9 al. ὑπὲρ μοναρχίας λεγομένοις λόγοις' ταῦτα, € 


8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 568 


pugnam videre est, et non ad veritatem juvari.Sed Α καὶ οὐ πρὸς ἀλήθειαν ὠφελεῖσθαι. 'AJÀ' ἑχάτερος 


uterque vestrum dogma suum exponat ; et ad alium. 
judicem, verba habeantur ; sicque prorsus invenie- 
tur dubitstionis expers veritas. Placuit Simoni 
oratio, seque ex ea faoturum promisit. Verumta- 
men, inquit Fausto, timeo ne jam Petri verbis 
occupatus, non sis veri studiosus judex. 


CXXXII. Et pater respondit : Ne me cogas temere 
ac indicta causa tibi assentiri, ut. judex veritatis 
amans videar. Nam si vera audire cupis, tua potius 
sententia preoceupatus sum. Ac Simon : Quo modo 
es preocoupatus, qui nescis quid sentiam ? At pater: 
Facile est illud cognoscere : et quo! pacto, audi. 
Pollicitus es, a te falsi convictum iri Petrum, qui 
unum esse Deum asserat ; ceterum qui promittit re- 
prehensionem asserentis unum Deum, plane manife- 
Stum est quod is, vera loquens, non idem affirmet : 
8i enim idem dicit cum eo qui ementita loquitur, 
et ipse profecto est mendax ; si vero contraria dicere 
Be Ostendit, ex adverso sane verus est. Non alia 
ergo ratione predicatorem unius Dei esse menda- 
cem pronuntias, nisi quia multos deos esse censes. 
Atqui multos esse deos ego quoque aio. Eadem igi- 
tur tecum doctrina ante disceptationem occupatus 
sum : et propterea nullatenus oportet te metuere de 
me, sed Petrum potius: etiamnum quippe contra 
atque ille sentio. Post vestram autem disputatio 
nem, spero fore ut. veri studiosus judex, omni de- 
posita anticipatione, prevalenti consensurus sim 
orationi. Hec cum pater dixisset, sensim clamor 
quidam laudationis 8 populo exortus est, quoniam 
ita pater esset locutus. 

CXXXIII. Porro Petrus suam de Deo sententiam 
exposuit : 6 pluraque de monarohia prolocutus, cum 
lacrymis manu advocavit multitudinem ; qua acce- 
dente, tum manus imposuit, tum pro iis precatus 
est: pariterque omnes Deo benediximus. ** Intro 
&utem irruit aliquis, Simoni dicens : Appion Plisto- 
nices cum Annubione modo venit Antiochia. Quibus 
auditis, Simon exit statim, quasi predictos exce- 
pturus. Pater vero accedens ad Petrum: Si mihi, 
inquit, concedis, domine mi ; et ego cum eo profi- 
ciscar, ut salutem Appionem et Annubionem, meos 
a prima etate amicos. Etenim forte Annubioni per- 
suadebo ut cum Clemente disputet de genesi. Et 





ὑμῶν τὸ ἑαυτοῦ δόγμα ἐκθέσθω, καὶ ὀφ᾽ ἑτέρῳ κρί- 
vovit τοὺς λόγους δοτέον’ καὶ οὕτω πάντως ἀναμφί- 
λογον τἀληθὲς εὐρεθήσεται, Ἔρεσε τῷ Σίµωνι τὸ 
λεχθὲν, καὶ ποιήσειν ὑπέσχετο κατὰ ταῦτα. HV 
ἀλλὰ δίδοικα, τῷ Φαύστῳ ἔφη, µή πως ἤδη προκατει- 
λημμένος τοῖς Πέτρου λόχοις, οὗ φιλαλήθης γένῃ 
κριτής. 

CXXXIL Καὶ ὁ πατὴρ ἀπεκρίνατο. M3) µε βιάζου 
ἀκρίτως συνθἑσθαι σοι, ὡς ἂν δόξω φιλαλήθης εἶναι 
κριτής. El γὰρ τἀληθῆ βούλει μαθεῖν, τῷ cip φρονή- 
ματι προείληµµαι μᾶλλον. Καὶ ὁ Σίµων' Πῶς mpo- 
εἰληψαι, οὐκ εἰδὼς B φρονῶ ; Καὶ ὁ πατήρ" Τοῦτο 
ῥάδιόν ἐστιν εἰδίναι: καὶ πῶς, ἄκουσον Ἐλέγξειν 
ὑπίσχου τὸν Πέτρον ἕνα Θεὸν λέγοντα εἶναι, ὅτι φεύ- 
Beca, Ὁ δὲ τὸν ἕνα λέγοντα ἐλέγξαι ἐπαγγελλόμε- 
voe, πάντως εὔδηλον ὡς ἐκεῖνος ἀληθεύων, οὐ τὸ αὐτὸ 
λέγει: εἰ γὰρ τῷ καταψευδοµένῳ τὸ αὐτὸ Mu, καὶ 
αὐτὸς 5 ἄρα ψεύδεται' εἰ δὲ τὰ ἑναντία λέγων ἀπο- 
δείκνυσιν, ἄντικρυς ἀληθεύει. Οὐκ ἄλλως οὖν τὸν 
Ένα θεὸν εἶναι λέγοντα ψεύστην λέγεις, εἰ μὴ 1 ἂν 
ὅτι πολλοὺς αὐτὸς δοξάζεις θεούς’ θεοὺς δὲ πολλοὺς 
εἶναι καὶ ἐγώ eng τῷ, αὐτῷ οὖν σοι πρὸ τῆς ζητή- 
σεως λόγῳ xd προκατείληµµαι * καὶ κατὰ τοῦτο 
περὶ ἐμοῦ σε τὸ παράπαν οὐ δεδοικέναι χρὴ, ἀλλὰ 
Πέτρον μᾶλλον: τυγχάνω γὰρ αὐτῷ καὶ ἔτι τὰ ἐν- 
αντία φρονῶν, Mscà δὲ τὴν ὁμετέραν ζήτησιν, ἐλπίζω 
Φιλαλήθης ὢν κριτὴς, πᾶσαν ἀποδυσάμενος πρόληψιν, 
τῷ ἐπικρατοῦνει συνθίσθαι λόγῳ. Ταῦτα τοῦ πατρὸς 
εἰπόντος, ἠρέμα βοή τις ἐπαίνου ἐκ τῶν ὄχλων ἐγέ- 
vero, ἐπὶ τῷ οὕτως τὸν πατέρα διαλεχθῆναι. 


CXXXIII. Καὶ ὅμως ὁ Πέτρος τὸ ἑαυτοῦ περὶ Θεοῦ 
ἐξίθετο φρόνημα" καὶ πολλὰ περὶ μοναρχίας δια- 
λεχθεὶς, μετὰ δακρύων τῇ χειρὶ προσεκαλεῖτο τοὺς 
ὄχλους" ofc προσελθοῦσι, τὰς χεῖράς τε ἐπετίθει, xal 
ὑπὲρ αὐτῶν ηὔχετο, xal ὁμοῦ πάντες εὐλογήσαμεν 
τὸν Θεόν, Ὑπεισέδραμε δὲ τις λέγων πρὸς Σίμωνα" 
Αππίων ὁ Πλειστονίκης σὺν 55 ᾿Αννουδίωνι Tuv 
ἀρτίως ἀπὸ Αντιοχείας. Καὶ ταῦτα ἀχούσας ὁ Σίμων, 
Ἔξεισιν εὐθέως ** ὡς τοὺς εἱρημένους ὑποδεξόμενος. 
Ὁ δὲ πατὴρ " προσελθὼν τῷ Πέτρῳ: Εἴ pot ἐπιτρί- 
πεις, ἔφη, xÜpib µου, πορεύοµαι κἀγὼ σὺν αὐτῷ 
προσαγορεύσων ᾽Αππίωνά τε καὶ ᾿Αννουθίωνα, ἐκ 
πρώτης ἡλικίας φίλους µου ϐ γενοµένους, Τυχὸν γὰρ 


Petrus : Concedo, inquit; laudo etiam, quod ami- [) καὶ ᾿Αννουθίωνα πείσω Κλήμεντι διαλεχθῆναι περὶ 


corum partes et officia impleas. Verumtamen mihi 
cogita, quo modo secuudum Dei providentiam un- 
dique concurrant que ad plene faciendam tibi ldem 
pertinent, aptum perfloientia concentum. Hoo au- 
tem dixi propter Annubionis adventum, tibi cum 
usus fuit obtingentem. Et pater : Vere, inquit, ego 
quoque conspicio id ita habere. 

CXXXIV. Atque post h&c dicta, proteotus est ad 
Simonem. Inventis autem Appione et Annubione, 


γενίσεως. Καὶ ὁ Πέτρος" Ἐπιτρίπω, ἔφη, xal ἐπαινῶ 
τὰ φίλων σε πληροῦντα µέρη. Πλὴν ἑννόει uot ὡς 
κατὰ πρόνοιαν Θεοῦ πανταχόθεν συντρἰχει τὰ, πρὸς 
τὴν σὴν πληροφορίαν, οἰκείαν ἀποτελοῦντα τὴν ἁρ- 
µονίαν. Τοῦτο δὲ εἶπον διὰ τὴν ᾽Αννουδίωνος χρησί- 
µως σοι γενομένην ἐπιδημίαν 99 Καὶ à πατήρ: ᾿Αληθῶς, 
ἔφη, xdi συγορῶ τοῦτο οὑτωσὶ ἔχον. 

CXXXIV. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἑπορεόθη πρὸς Xl- 
µωνα. Καὶ εὐρὼν ᾿Αππίωνά τε καὶ ᾿Αννουθίωνα, xal 


VARUE LECTIONES. 
*! deest in al. 83 al. n" τε, € Clement., hom. xvi, o. 21. ** Rec., l. x, 0.32, oto. ** al. ᾿Ανουθίωνι, ** deost. 


in al. *! al, ἀχούσας καὶ 


χαρείς, ** al. µοι. 9 al, ἐπιτυχίαν. 


Dome 


*69 CLEMENTINA. — EPITOME DE ! 


προσαχορεύσας αὐτοὺς ἐκαθέσθη. Ὁ δὲ Σίµων ἀκού- À ac salu 
ας ἐπιδημήσειν τινὰς ἐκ πηοσταγῆς βασιλικῆς ἐπι- — jussu 1 
ζητοῦντας αὐτὸν, xal φάσκοντας καθ ὅτι Καΐσαρ — quique 
πολλοὺς μάγους ἀνελὼν, εἴτα xal τὰ κατὰ Σίµωνα — ctis, de 
πυθόµενος 15, ale ἐπιζήτησιν αὐτοῦ πέµψειεν, ὅπως — vestiga 
καὶ αὐτὸν "! ὁμοίως κολάσῃ, πρὸς ᾿Αννουθίωνα καὶ ἀνθΓί 
᾽Αππίωνα ἔφη  Φαῦστον πρὸς ἡμᾶς ἑλβόντα, µετα- — Faustu 
οχεῖν ἁλῶν ποιήσατε σὺν ἡμῖν * ἐγὼ δὲ µύρον τι xa- — sumere 
τασκευάσω "1, ἵνα δειπνήσας xal? ἀλειψάμενος, τὴν — ciam, Y 
ἐμὴν πᾶσι δόξῃ ἔχειν µορφήν. forman 


CXXXV. Kal τοῦ Σίµωνος ταῦτα εἰπόντος, "Am- αχ 
πίων καὶ ᾽Αννουδίων φααὶ πρὸς αὐτόν" Καὶ τἱᾶρα οἱ Ann 
σοι κέρδος ἀπὸ τῆς μηχανῆς ἔσται ταύτης; Καὶ à. Σί- crume 
µων ἔφη * Πρῶτον μὲν συλλαλόντες αὐτὸν οἱ ἐμὲ ζη- — mon: 
τοῦντες, παύσονται τῆς κατ᾿ ἐμοῦ ζητήσεως. El δὲ p querur 
xai ὑπὸ βασιλικῆς χειρὸς ἀναιρεθείη, μέγιστον miv- — cepta. 
θος ἔξουσιν οἱ τούτου παῖδες, ol τινες ἐμὲ καταλιπόν- — maxim 
τες. Ἡέτρῳ προσπεφοιτήχασιν "t, ᾽Αππίων δὲ xal relicto 
ΑΑννουδίων κατ ἰδίαν πάκτα τῷ Φαύστῳ διασαφοῦσι, — Annubi 
καὶ τὴν ἐπιθουλὴν φράζουσι. Καὶ ὁ Φαῦστος οὐκ ἆλη- — que coi 
θεῖς εἶναι τοὺς λόγους νοµίσας συνδειπνήσας τῷ Σἰ- — verba t 
µωνι µετά γε τῶν ἑταίρων ᾽Αππίωνός τε xal'Avwo- — dalibus 
Βίωνος, ἐκ χειρὸς τοῦ Σίμωνος λαμθάνει τὸ µύρον, κ Sim. 
καὶ τὸ ἴδιον ἀλειψάμενος πρόσωπον, τὴν τοῦ Σίµω- induit 
voc ?* εὐθὺς ὑπέδυ µορφήν. Πλὴν iv µέσῃ γε τῇ νυχεὶ Simon, 
διαναστὰς ὁ Σίµων, τὴν ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας φυγὴν 
ἀποιεῖτο. 


CXXXVI. Ἡμεῖς δέ γε οἱ τῷ Hip σονόντες, B6  ΟΧΧ: 
ὅλης νυκτὸς ἀλλήλοις 76 διομιλοῦντες, ὑπό τε ἡδονῆς — per tot 
xal χαρᾶς τῶν λεγομένων, νήφοντες διενυκτερεύσα- (1 Ρἰαίο α 
μεν. "Hàn δέ πως τῆς νυκτὸς ὑπαυγαζομένης, à Πί- — pernooi 
τρος ἐμθλέψας ἐμοὶ xal τοῖς ἀδελφοῖς, ἔφη  Λιαπορῶ — trus mi 
αἱ ἄρα γε τῷ ὁμετέρῳ πατρὶ γέγονε 7. Καὶ λέγοτος — patri wi 
ταῦτα, lob καὶ ὁ πατὴρ fis, τὸν Πέτρον ἡμῖν περὶ — patera 
αὐτοῦ διαλεγόµενον ἤδη καταλαθών: ἀθυμοῦντά τε — nactus 
Ἰδὼν, καὶ προσαγορεύσας, ἀπελογήσατο δι Sv αἰτίαν — ratione! 
Wo χεκοίµηται. Ἡ μεῖς δὲ ἑμθλέποντες αὐτῷ ἐξεστή- — Nos au! 
χειµεν, τὸ εἶδος Σίμωνος ὁρῶνεες, φωνῆς δὲ τοῦ πα- — monis: 
τρὸς ἡμῶν ἀκούοντες Φαύστου. Καὶ δὴ φευχόντων Εαισί ι 
ἡμῶν αὐτὸν, ὁ πατὴρ ἐξεπίπληκτο ", Μόνος δὲ Πἰ- — animo | 
τρος τὴν κατὰ φύσιν αὐτοῦ μορφὴν ἐνορῶν, πρὸς  turalem 
Ἁμᾶς ἔφη: Tivoc ἕνεκεν τὸν ὑμέτερον ἁπωβεῖσθεπα- — patrem 
tipa καὶ ἀποστρίφεσθε; Ἡμεῖς δὲ πρὸς αὐτὸν καὶ et mate 
5 µήτηρ" "Ov. Σίµων ἡμῖν οὗτος φαίνεται, φωνὴν — Simon, 
ἔχων τοῦ ἡμετέρνυ πατρός. Καὶ à Ἠέτρος OU, φησίν' , Nequaq 
ἁμῖν μὲν ἡ ἁμάγεντος αὐτοῦ φωνὴ γνώριμός ἐστι) magie" 
μόνη» ἐμοῦ δὲ τοῖς ἀμαγεύτοις ὀφθαλμοῖς, καὶ τὸ — non fas 
εἶδος ὁποῖόν ἐστι καβορᾶται * ἐπεὶ μὴ Σίμων ἐσὶν — conspici 
οὔτος, ἀλλὰ Φαῦστος ὁ ὁμέτερος ὄντως πατήρ. Τότε — sed Fau 
δὴ προσεµθλέψας καὶ τῷ πατρὶ λέγει: Τὸ Ἰνήσιόν — respioie 
σου εἶδος αὐτοῖς οὐ φαίνεται, ἀλλὰ Σίµωνος τοῦ ἆσε- — paret, v 
Βιστάτου καὶ ἡμῖν ἐχθίστου. cissimi 


CEXIVII. Ταῦτα τοῦ Πέτρου διαλεγοµένου, ἔπειψει — CXXÀ 


VARLE ΙΕΟΤΙΟΝΒΕ 


? αἱ. µαβών. ?* al, ὡς καὶ τοὺς πρὸ αὐτοῦ μάγους, Ὢ al. σκευά 
75 al. τι όντες τῷ Πέτρῳ συνεργοῦσι. 7 deost in al. 7 al. t 
add, ἐπὶ τὸ οὕτως ἁπηνῶς καὶ ἐχθρωδῶς αὐτῷ χρῆσθα. 











tx ^ que: Heo scire te volo, domine mi Petre. Simon 
ut -eum esset Antiochis, publice multa portentosa fa- 
z..:Oiens,nihil aliud operam dabat, quam ut te odio- 
PY. . gumillis redderet, quem magnum nominabat et pre- 
Sx *Btigiatorem, et cede multa pollutum : propter quod 

ovd "adeo illos adversus te irritavit, ut omnes illius loci 
E: D .aveant ipsas carnes tuas ferino more deglutire. At 
JE v../008, multum contra te fremere civitatem intuili, 


es xenimus ut nuntiaremus tibi. Sed et quidam homo 
e PET jus a Caesare querendi Simonis gratia ad pro- 
ANS 9 

: Y ""wineie presidem missus, audiens illum fuga Ju- 
ον diea petivisse, ipse quoque ad eum querendum 


e alit, ut ex Cesaris precepto ponas de eo capiat. 


Ne 

e Da | CXXXVIII. Quibus auditis, Petrus ad Faustum 
i s "gatiem ait: Ipse auribus tuis audisti ex iis qui cum 
ο i priecessissent venerunt Antiochia, quemadmodum 
d Siinon illic positus multitudinem adversus me ve- 
V - henienter oconoitarit ; planum, et cede pollutum,ad 
^ hec magnum ac prestigiatorem, aliaque hujusmodi 
UE uncupans. Igitur nuno facito statim, quod ego 
i *. precipio tibi: et, relicto Clemente apud me, ipse 
ms "precede ad Antiochenam urbem, una cum uxore 


., Matthidia, atque Faustino et Faustiniano liberis : 


AS. " erunt etiam tecum alii quidam, qui meam volun- 
». κά. -. talem poterunt exsequi: cum his Antiochie con- 
A "Bistens, dum formam Βἰπιοπίβ jam circumfers, 
Q^ 'palam predica poenitentiam. 

^ m - 

EAS μ΄ 

£s fs. 


.GXXXIX. Ista cum Petrus dixisset, Faustus qui 
. mentis &cumine pollebat : Novi, inquit, domine mi, 
"quía hec sibi velint verba ; quare ne labora : mihi 
jS ul «nim cure erit, quando illic fuero imperata perfi- 
ewm Itaque noctu cum iis, quos Petrus jusserat, 

P ὃν digressus ab Wie pater, Antiochiam, propinquam 
SEC - .. Cifitatem, venit. Stansque in medio foro, dixit ad 
(o.c multitudinem : Ego Simon, ego et vobis pronun- 
ο /;tio, et fateor me inique mentitum esse adversus 

^ Petrum. Non est inipostor, non sanguinarius, non 
;i, 'preetigiator, neque affinis ulli eorum scelerum que 

', Bliquando de eo predicavi. Deprecor vos ego ipse. 
€, "qui causa odii erga illum vestri exstiti, desinite 
; . odio illum prosequi. Nam Dei filii qui propter 
; mundi salutem venit, iste est verus apostolus. Quo- 
M. ^ αἶνοα, etipse ego vobis consiliarius in re qus ad 






ο 


T - "fldem habeatis, Deoque quem annuntiat credatis : 
1,775 -- alloqui tota vestra civitas funditus peribit, ac vos 
ie ^ qum illa. Cujus autem gratia hec dixerim, etiam 
."Ád vos scire volo. Hoc enim nocte angeli Dei me 
"impium graviter flagellarunt quod veritatis preconi 
. essem inimicus. Hortor itaque, ne etiamsi ipse alio 
- tempore veniens tentavero contra Petrum loqui, 
. :Recipiatis me ac audiatis. Vobis quippe confiteor, 


» : | 1-9 gl. γενόµενον. δὲ al. δῆτα, 39 παύσασθαι. *' deost in 





; ^-galutem vestram pertinet efficior, moneoque ut ei D 


r S. CLEMENTIS I HOM. PONT. OPERA DUBIA. 512 
; üámà ex iig qui preecesserant, Antiochia veniens,dixit- A τις τῶν προόδων ἀπὸ τῆς Αντιοχείας ἐληλυθὼς, Αέγων' 


Εἰδέναι σε θέλω, χύριέ µου Πέτρε, ὅτι Σίµων iv τῇ 
᾽Αντιοχείᾳ ὃτε ὑπῆρχε, δηµοσίᾳ πολλὰ τεράστια 
ποιῶν, οὐδὲν ἄλλο σπουδαζων 7v, fj cà μισητὸν 
αὐτοῖς κπταστῆσαι, µάγον τε ὀνομάζων, καὶ Ὑόητα, 
καὶ µιαιφόνον * ἐφ᾽ ᾧ καὶ τοσοῦτον αὐτοὺς ἠρέθισε 
κατὰ σοῦ, ὣς γλίχεσθαι τοὺς ἐχεῖ πάντας, τῶν σαρκῶν 
αὐτῶν θηριωδῶς ἀπογεύσασθαί cov: Ἡμεῖς δὲ πολὺ 
χατὰ σοῦ βρύχουσαν τὴν πόλιν ἑωραχότες, ἤλθομεν 
ἀπαγγεῖλαί σοι. ᾽Αλλὰ xai ὑπὸ Καΐσαρος πεμφθείς 
τις βασιλικὸς πρὸς τὸν τῆς ἐπαρχίας ἡγούμενον, elc 
ἀναζήτησιν Σίμωνος, μαθὼν ὅτι φυγὰς εἷς Ίου- 
δαίαν ὤχετο, xal αὐτὸς κατὰ ζήτησιν αὐτοῦ ἁπῆῃλ- 
θεν, ἵνα κατὰ τὴν πρόσταξιν Καΐσαρος τιµωρήσηται 
αὐτόν. 

ΟΧΧΣΥΠΙ. Ταῦτα ἀχούσας φησὶ πρὸς τὸν πατἐρα 
Φαῦστον ὁ Πέτρος, Αὐτὸς lolo, 79. ὡσὶν ἀχήχοας τῶν 


προόδων ἀπὸ ᾿Αντιυχείας εἰσεληλυθότων 50, ὡς ἐκεῖ 


γεγονὼς ὁ Σίµων, ἰσχυρῶς τοὺς ὄχλους παρώξυνε 
κατ ἐμοῦ. πλάνον τε καὶ µιαιφόνον πρὸς δὲ καὶ µά- 
γον καὶ Ὑόητα, καὶ τὰ τοιαῦτα καλῶν. Νῦν οὖν ἐξ- 
αυτῆς ποίησον 6 ἐγώ σοι ἐντέλλομαι ΄ καὶ καταλιπων 
Κλήμεντα παρ᾽ ἐμοὶ. προλαθὼν αὑτὸς εἰς τὴν "Avtto- 
χέων κατὰ 5 τῆς γυναικὸς Ματθιδίας, ἔτι οἳ Φαν- 
στίνου xal Φαυστινιανοῦ τῶν υἱῶν * συνέσοντας δὲ σοι 
καὶ ἄλλοι τινὲς, ol τινες δυνατοὶ ἔσονται ὑπδυργῆσαί 
µου 3 τῷ βουλήματι μετὰ τοότων Ev τῇ ᾿Άντιο- 
χείᾳ 33 γενόμενος, ἓν ὅσῳ τὴν μορφὴν ἔτι Σίµωνος 
περιφἑρεις, δηµοσἰφ ἈΧήρυξον τὴν σεαυτοῦ μετά- 
νοιαν. 

CXXXIX. Ταῦτα τοῦ Πέτρου εἰπόντος, ὀξὺς ὤν εἷς 


C τὸ νοῆσαι Φαῦστος" Οἶδα, ἔφη, κύριέ µου, τί βούλεται 


τὰ ῥήματα ταῦτα. Aib μὴ κάμνε' µελήσει γάρ uot 
ἐχεῖσε γενο μένῳ 3 διατελέσαι τὸ προσταττόµενον. Καὶ 
δὴ τὰ 95 ὑπὸ νύχτα 6 πατλρ psg v ἐἔχέλευσε Πέτρος 
τῆς πόλεως ἐξορμήσας, ἐπὶ τὴν πλησίο, ᾿Αντίοχείαν 
ζλθε. Καὶ στὰς ἐν µέσῳ τῆς ἀγορᾶς, εἴρηχε πρὸς τὸ 
πληθος' Ἐγὼ Σίμων, ἐγὼ ταῦτα ὑμῖν χηρύσσω, καὶ 
ὁμολογῶ ἀδίκως καταψεύσασθαι Πέτρου, Oóx ἔστι 
πλάνος, οὐ µιαιφόνος, οὐ Ὑόης οὐδὲ ὅσα ποτὸ φαῦλα 
περὶ αὐτοῦ Ἐλεγον. Δέομαι ὑμῶν ἐγὼ αὐτὸς, ὁ τοῦ 
πρὸς ὑμᾶς µίσους αἴτιοσ αὐτῷ γεγονὼς, παύσασθε 09 
μισοῦντος αὑτόν, Τοῦ γὰρ πρὸς σωτηρίαν κόσμου 
ἐπιφανέντος Υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἀψευδής ἐστιν, οὗτος ἀπό- 
στολος. Διὸ καὶ αὐτὸς ἐγὼ σύµθουλος ὑμῖν τά γε πρὸς 
σωτηρίαν τὴν ὑμετέραν καθίσταµαι. Καὶ παραινῶ 
πείθεσθαι τούτῷ, xal πιστεύειν τῷ ὑπ) αὑτοῦ χηρυσ- 
σομένῳ θεῷ ' ἐπεὶ πᾶσα ὑμῶν dj πόλις ἄρδην ἄπο- 
λεῖται, xal ὑμεῖς σὺν αὐτῇῃ. "Ocou δὲ χάριν εἴρηχα 
τοῦτα, καὶ τοῦτο ὑμὰς εἰδέναι βούλομαι. Ταύτῃ γὰρ 
τῇ νυχτὶ ἄγγελοί µε 9T θεοῦ τὸν ἀσεθῆ, ὡς ἐχθρὸν 
ὅντα τῷ τῆς ἀληθείας κήρυχι, δεινῶς ἐἑμαστίγουν. 
Παρακαλῶ οὖν μηδ᾽ ἂν αὐτὸς ἐγὼ ἄλλοτε ἐλθὼν κατὰ 
Πέτρου ἐπιχειρῶ λέγειν, ἀποδέξησθέἑ µε Ἔξομολο- 
γοῦμαι γὰρ ὑμῖν, ὡς ἐγὼ μάγος, ἐγὼ πλάνος, ἐγὼ 


ον VARLE LEGTIONES. 
ei 79 a]. οἰχείοις. δὸ a]. ἐληλυθότων. al. συνεληλυθότων. 54 *leg. µετά. al. inser. xal, 93 al. µοι. *8 al, ἀντιοχέων, 


"- manila 


am aln ^ νο Gc» REROERANER Un δε S AUR m om nap ma mdi a nA 


ο 


FU 


$73 CLEMENTINA. — EPITOME 


γόης * ἀλλὰ μετανοῦ, ἔξεστι γὰρ Ίσως µετανοίᾳ µοι τὰ 
κακῶς πεπραγμένα *** uox συγχωρηθῆναι, 


CXL. Ταῦτα εἰπὼν à πατὴρ δηµοσιᾳ f| ὡς ἐκ προσ- 
ώπου τοῦ Σίμωνος, καὶ Πέτρον εὐλοχήσας τὴν πᾶσαν 
Ἀντιοχέων πόλιν alc τὸν ἐκείνου πόθον µετίθηκε, καὶ 
πάντες ἐπιθυμεῖν αὐτοῦ δεινῶς ἔλεγον' ἔνιοι δὲ καὶ 
Χαλεπαίνοντες αὐτῷ ᾖσαν δῇθεν, olá περ αὐτῷ ἐκείνῳ 
Σίµωνε ὄντι, διὰ τὸ ὑπερθάλλον τῆς περὶ τὸν Πέτρον 
σιοργῆς: καὶ χεῖρας ἐπιθαλεῖν ἐπεχείρουν. Καὶ ὃς 
μὴ παρ᾽ αὐτῶν ἀναιρεθῇ δεδοικὼς, ἐξαυτῆς ἐλθεῖν 
πέμψας ἠξίου τὸν Πέτρον, ὅπως αὐτὸν ἐπικαταλάδῃ 
ζῶντα, καὶ ἀκμαζούσῃ τῷ πρὸς αὐτὸν πόθῳ τῇ πόλει 
εὐκαίρως ἐπιφανῇ: Πέτρος Bb τούτων ἀκούσας πρὸς 
τὸ ἐκκλησιάζειν πλείστους ἀγαγὼν "5, ἠπίσχοπόν τε 
χαταστήσας wal ἰασάμενος πολλοὺς καὶ βαπτίσας, 
ἡμέρας ἐπιμείνας τρεῖς τῇ Λαοδικείᾳ, ἐπὶ τὴν πλη- 
οἷον ὁρμήσειν ᾿Ανειόχειαν ἔσπευσε. 

CXLI. Καὶ δὴ τὴν πόλιν καταλαδόντα, τὸ πλῆθος 
συνδραμὸν ἅπαν μετὰ χαρᾶς ὑπεδίξατο, ὡς τῆς ἁλη- 
θείας κήρυκα καὶ ἀπόστολον, Προσευξάμενος δὲ καὶ 
χεῖρας αὐτοῖς ἐπιθεὶς, πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας 
ἰθεράπευσεν, ἕνα τε Θεὸν ἐν τρισὶν ὁποστάσισιν εὐ- 
αγγελισάµενος, xa! πολλὰ διδάξας αὐτοὺς περὶ µο- 
ναρχίας. Εἶτα πρὰς τὴν ξενίαν ἀπῄειμεν. Γνοὺς δὲ ὁ 
Ἱέρων ὅτι Πέτρος παρῆν, προσδραμὼν, ἑαυτόν τε τῇ 
Yü προσκαταδαλὼν, τὰ ἐχείνου κατησπάζετο ἴχνη, 
Apuw τῷ θείῳ τελειωθῆναι βαπτίσµατι, ὥστε τὸ 
ἀρχαῖόν τε τῆς φυχῆς κάλλος καὶ τὴν μορφὴν τοῦ 
σώματος ἀπολαθεὶν διὰ τοῦ βαπτίσματος, καὶ κοινω- 
γὸς τῶν ἀχράντων γενέσθαι τοῦ Χριστοῦ μυστηρίων, 
Καὶ ὁ Πέτρος κατηχήσας αὐτὸν, εἰρηκώς τε πολλὰ 
περὶ σωτηρίας, ἐπὶ τέλει δὲ xal τοῦτο εἰπὼν, ὡς ὁ 
Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῖς 
μαθηταῖς ἐντλλόμενος, Ὁ  πιστεύσας, 99, ἔφη, καὶ 
βαπτιαθεὶς, σωβήσεται' xal* Κατὰ τὴν πίστιν σου 
γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. Ἐπείπερ à καιρὸς πρὸς ἐσπέ- 
pov Ἡν, τροφῆς µεταλαθόντας 3-5, μετὰ τὴν συνήθη 
εὐχὴν, ὁ ὄπνος ** ἐλάμθανε. 


CXLIL Tjj δὲ ἐπιούσῃ ὀρθριαίτερον πάλιν ἀναστὰς 
ὁ Πέτρος, καὶ προσευξάµενος, μετακαλεῖται σὺν ἡμῖν 


Ae 


4 
8 
A 
d 
n 
e 
8 
Α 
L 
n 
n 
P 
e 
ti 


ea 
EDB Omnc9w99rTuseusnmoutnseuwos 


τὸν πατέρα, xal* Σήµερον, ὦ ἀδελφοὶ, λέγει, µεγάλη αἱ 
χαρὰ γίνεται bv τῷ οὐρανῷ, ἐπὶ τῇ θεοδωρήτῷ dva- οἱ 
Ὑεννήσει τοῦ καλοῦ γέροντος Φαύστου, Καὶ παραλα- οξ 
Gv ἡμᾶς ἐξήειμεν κατὰ φνατολὰς τῆς πόλεως, hija δε 
ἂν ὅδατα πολλά τε καὶ καθαρὰ, καὶ μόνον τὸν πατέρα ]) z 

λαθὼν ἰδίᾳ, κατηχήσας τε πολλὰ καὶ διδάξας αὐτὸν 
τὰ πεφὶ Θεοῦ καὶ τῆς διὰ σαρχὸς αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς ü 
ἐπιδημίας, ἐδάπτισεν αὐτὸν elc τὸ ὄνομα τοῦ Dlarpüc, Vt 
καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος: καὶ ἄρτον — S] 
λαθὼν, εὐχαριστήσας τε καὶ εὐλογήσας, τῶν Ἱἱερῶν — 6j 
αὐτῷ κοινωνεῖ μυστηρίων. Kal ἦμεν ὁμοῦ πάντες ti 
ἀγαλλιώλενοι ἐν Κυρίῳ νύκτα «i καὶ μεθ ἡμέραν, in 
ἐπί τε τῇ τοῦ πατρὸς διὰ 98 τοῦ θείου πνεύματος ἆνα- — ri 

(a) Maro. xv1, 16. (b) Matth. rx, 29. (ο) Luc. xv, 7. 
VARLE LECT 


*'* deest in al. al, συναγαγών, 99 ἀθθσί in al. 9- a 
9 al ἐπί. 


5m o0 S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 516 
culorum Petri. Cum igitur per aliquod tempus Α γεννήσει, καὶ τῇ ἀκροάσει τῶν Πέτρου λόγ]ων. Χρό- 


una ageremus, omnibus patuerunt res nostre, et 
in omnium ore versabamur, cunctique mirabantur 
de universis que contigerant nobis, Deique erga 
nos patrocinium, in nostra recognitione, celebra- 
bant. 

CGXLIII. Fama igitur quoquoversus pervagante, 
Antiochie preses cuncta que pairi et matri acci- 
derant resciscens, quodque ad Cesarem cognalione 
attinerent, de his refert ad Tiberium. Quibus au- 
ditis, imperator jubet eos quamprimum Romam 
mitti : quod et factum est: illosque magno cum 
honore ac satellitio praeses ex Antiochia mittit ad 
Tiberium Cesarem. Intuitus autem Caesar patrem 
et matrem, agnitisque eis, super re obstupuit, pa- 
Írisque cervicem complexus, acriter flevit. Cohibi- 
1o autem luctu, ad senatum respicens, ait : Gau- 
dete mecum, omnes, et commune festum agamus, 
inventionem Fausti et Matthidie : quod cum mor- 
tui putarentur revixerunt, cumque periissent, re- 
perti sunt. Postea et cum iis epulatus, multaque 
pecunia tradita, insuperque ipsos ad famulatum 
sérvis augens ac ancillis, plurimo comitatu et ho- 
nore circumdedit. Qui etiam non exiguo tempore 
Rome etatem egerunt ; pie quidem viventes, sua- 
que erogantes pauperibus, et consectati omnes 
eliss virtutes ; donec in senectute bona, eis que 
"hic sunt relictis, Christi regnum consecuti sunt; 
exemplar vite ac specimen ad virtutem accuratis- 
'gimum, suam vitam Romanae reipublice largiti. 


CXLIV. Ceterum ego Clemens cum fratribus 
adhuc apud Petrum doctorem mansi, qui evange- 
lic predicationi insistebat, et complures variis 
morbis ac perpessionibus curabat. Deinde ille ur- 

'bibus peragratis, Romam quoque pervenit ; atque 
iis qui concurreb&nt verbum pietatis anauntiavit, 
multosque per baptismum adduxit ad Cbristi reli- 
gionem, tam viros quam mulieres ; adeo ut et bre- 

vi tempore nobilium mulierum clarissimis, quas- 
que solent matronas nuncupare, propemodum uni- 
versis persuaserit ad sanctum baptisma confugere, 
&c Deo credere. 

CXLV. Porro cum ipsi jam vita relinquenda fuit, 
et proficiscendum ad magistrum Christum, Evan- 
gelii cursu consummato * (id quippe notum illi 
erat, quodque ipse etiam ad crucem, ut cum Ma- 
.gistro passionem et gloriam communem haberet, 
damnandus esset) ; una congregatis cunctis fratri- 
bus, apprehensa manu mea, stans in media con- 

. (a) II Tim. iv, 7. 


C 


vov οὖν τινὰ Emi τὸ αὐτὸ διαγαγόντων ἡμῶν, πᾶσι 
δῆλα κατέστη τὰ καθ ἡμᾶς ' xai iv τοῖς ἁπάντων 
ἦμεν στόµασι, xxl πάντες ἐθαύμαζον ἐπὶ πᾶσι τοῖς 
συµθεθηκόσιν ἡμῖν, καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ εἷς ἡμᾶς βοή- 
θειαν, ἐπὶ τῷ ἀναγνωρισμῷ ἡμῶν ἐμεγάλυνον. 

CXLIIIL. Τῆς φήμης οὖν πανταχόσε διαθεούσης, ὁ 
τῆς ᾽Αντιοχέων ἡγεμὼν πάντα τὰ συµθεθηκότα ἐπί 
τε τῷ πατρὶ xai μητρὶ γνοὺς, καὶ ὅτι Μαΐσαρι κατὰ 
γένος προσήκουσιν, ἀναφέρει ταῦτα τῷ Τιθερἰῳ (46). 
Καὶ ὁ βασιλεὺς ἀχούσας, κελεύει τὸ τάχος ἆναπεμ- 
φθῆναι αὐτοὺς εἲς Ῥώμην * ὃ xal γέγονε' xal μετὰ 
πολλῆς cuire καὶ δορυφορίας ὁ ἡγεμὼν ἐξ "Avtto- 
χείας πρὸς τὸν Καΐσαρα Τιθέριον αὐτοὺς ἀποστέλλει. 
θεασάµενος δὲ ὁ Καΐσαρ τὀν τε πατέρα, καὶ τὴν µη- 
τέρα, xal ἐπιγνοὺς αὐτοὺς, ἐξέστη ἐπὶ τοὐτῷ. Καὶ 
περιφὺς αὐτοῦ τῷ τραχήλῳ, θερμῶς ἔχλαιεν. Ἐπι- 
σχὼν δὲ τοῦ πένθους, πρὰς τὴν σύγκλητον ἀποθλέψας" 
Συγχάρητέἑ uot ἔφη, πάντες xal κοινὴν ἑορτὴν ποιη- 
cup, τὴν ἀνεύρεσιν Φαύστου xal Ματθιδίας, ὅτι 
νεκροὶ νομιζόµενοι ἀνέστησαν, καὶ ἀπολωλότες εὑρέθη- 
σαν. Εἶτα xal εὐωχηθεὶς μετ᾽ αὐτῶν καὶ χρήματα πολλὰ 
χρἠσάµενος 9, ἔτι δὲ καὶ παῖδας καὶ παιδίσκας εἷς 
ὑπηρεσίαν αὐτοῖς δεδωχὼς, θεραπείᾳ πλεἰσττι καὶ τιμῇ 
περιέθαλεν. Οἵ καὶ χρόνον oU τι βραχὺν ἐν Ῥώμῃ 
διῆγον, εὐσεθῶς μὲν βιοῦντες, xal πένησι τὰ ἑαυτῶν 
χορηγοῦντες 95, καὶ πᾶσαν ἄλλην ἀρετὴν µετερχόµε- 
vot, ἕως ἐν γήρει χαλῷ τὰ ἐνταῦθα λιπόντες, τὴν Ἆρι- 
στοῦ βασιλείαν ἠλλάξαντο. ἀρχέτυπον βίου xal παρά- 
δειγµα πρὸς ἀρετὴν ἀκριθέστατον, τὸν ἑαυτῶν βίον 
τῇ Ῥωμαίων παρασχόµενοι πολιτεἰφ. 

ΟΧΙΗΥ. Ἐγὼ μέν τοι Κλήμης μετὰ τῶν ἀδελφῶν 
ἔτι παρὰ τῷ διδασκάλῳ Πέτρῳ μεμενηκὼς, ἐχομένῳ 
τε τοῦ κηρύγματος, καὶ πολλοὺς ἐν ποικίλων νόσων 
xal παθῶν ἰωμένφ' Ἐπεὶ τὰς πόλεις ἐκεῖνος ἀμείδων 
ἔφθασε xai εἰς Ῥώμην, καὶ τοῖς συνιοῦσί τὸν τῆς 
εὐσεθείας λόγον διήγγειλε 59, καὶ πολλοὺς τῷ pipe: 
Χριστοῦ προσήγαγε διὰ τοῦ βαπτίσματος, ἄνδρας τε 
καὶ γυναῖκας, ὡς καὶ τῶν εὐγενῶν γυναικῶν τὰς πε- 
ῥριφανεστέρας, καὶ ἃς ὁ λόγος ματρώνας οἷδε χαλεῖν 
(47), ἓν ὀλίγῳ χρόνῳ μικροῦ δεῖν πάσας προσδραμεῖν 
πεῖσαι τῷ ἁγίῳ βαπτίσµατι, xai πιστεῦσαι θεῷ. 


CXLV. Ἔμελλε δὲ καὶ αὐτὸς ἤδη τὸν βίον ἆπολε- 
πεῖν, καὶ πρὸς τὸν διδάσκαλον ἐπδημῆσαι Χριστὺν, 
τὸν τοῦ Εὐαγγελίου Opópov τετελεκώς ἔπεί Ίερ 


D ἔγνωστο τούτῷ 199 xal ὅτι σταυρῷ μέλλει xal οὔτος 


κατακριθῆναι, ἵνα τῷ διδασκάλῳ καὶ πάθους χοινω- 
νήσῃ καὶ δόξης * pag συνηθροισµένων τῶν ἀδελφῶν 
πάντων, τῆς χειρός µου λαθόµενος, στὰς ἐν μµέσῃ τῇ 


: VARLE LECTIONES. 
^5 a]. χαρισάµενος. 99 al. ἐπιχορηγοῦντες. 99 8]. διήγγελλε. 199 al. τοῦτο. 


VARIORUM NOT. 


(16) τιδερίῳ. Aliter Nicephorus, Hist. eccl., lib. n, 
oap. 35. A cujus sententia discedit Freculfus t. II, 
lib, 11, cap. 10. Est autem Nicephori sententia, heo 
gub Nerone contigisse. CoT. 
(17) Καὶ ἃς 6 λόγος µατρώνας οἶδε καλεῖν. Legit 
Barthius lib. xxxii Adversariorum cap. 14: ἃς xai 


µατρώνας ὁ λόγος οἵδε καλεῖν parva quidem trans- 

oBitione, verum minime necessaria. Per matronas 
intelliguntur honeste femine, honesto nobilique lo- 
co nate ; discere est ex Cedreno et Servio. Ἑορτή 
τῶν Ματρωναλίων memoratur & Plutarcho in Ro- 
muli Fia. Ip. 


a — ow ὤσθεα 





sm CLEMENTINA. — EPITOME DE GEST 


ἐχκλησίᾳ ᾿Ακούσατέ µου, ἔφη, τέκνα xal ἀδελφοί: A cione et eccl 
τοῦ μὲν ἐμοῦ δρόµου τὸ τέλος ἐγγύς' τοῦτο γὰρ καὶ — cursus quide 
ἤδη got ἔγνωσται Κλήμεντα 8b τοῦτον ἐπίσκοπον — mihi est cog 
ὁμῖν χειροτονῶ σήμερον, ᾧ καὶ τὴν ἐμὴν τῶν λόγων — scopum vobi 
ἐπίστευσα !.? καβέδραν, ὡς ἀπαρχῆς µοι καὶ μέχρινῦν — cathedram ! 
συνοδεύσαντα,, xal οὕτω πασῶν µου τῶν ὁμιλιῶν — comes mihi 
ἐπαχούσαντα, ὃς bv πᾶσί µοι τῶν πειρασμῶν xotvo- — meas; qui i 
νήσας, τῇ πίσει προσκαρτερῶν εὐρέθη " ὃν ἐγὼ — periclitation 
ἀκριθέστατα πάντων οἶδα θεοσεθῆ καὶ φιλάνθρωπον, inventus est 
ἀγνόν τε καὶ σώφρονα, ἀγαθὸν, δίκαιον, µακρόθυµον, 6889 Dei ου] 
καὶ γενναίως εἶδότα φέρειν τὰς ἑνίων τῶν κατηχου- ac temperat 
µάένων ἀχαριστίας, Διὸ αὐτῷ µεταδίδωµι τῆς ἐξουσίας — valentem fo 
τοῦ δεσμεῖν τε καὶ λύειν. Δήσει γὰρ ὃ δεῖ δεθῆναι, καὶ — rum qui Cb 
λύσει πάντως ὃ δεῖ λυθῆναι, ὡς τὸν τῆς Ἐκκλησίας — jlli trado pot 
κανόνα xac εἰδώς. Αὐτοῦ οὖν ἀκυύσατε, εἰδότες — enim quod | 
ὅτι ὁ τὸν ἀληθείας προκαθεζόµενον λυπῶν, εἰς Xpt- p solvi debet 
στὸν ἁμαρτάνει, καὶ τὸν πατέρα τῶν ὅλων παροργίζει — probe cogno 
Θεόν' οὗ εἴγεκεν οὐ ζήσεται. Καὶ αὐτὸν οὖν δεῖ τὸν — qui veritatis 
προκαθεζόµενον, Ἰατροῦ τόπον ἐπίχειν οὐ θηρίο — tum peccare 
ἀλόγου θυµόν. ad iram;qut 

praeses deb. 

ratione care 


CLX VI. Ταῦτα αὐτοῦ λέγοντος, ἐγὼ Κλήμης πεσὼν 


CXLVI. H. 


ἐπὶ γῆς, πολὺς ἂν τοῦ διδασκάλου δεόµενος, καὶ τὸν — in terram, : 
θράνον ὡς μάλιστα παραιτούµενος. "AXX ὁ θεῖος — sede quam 
ἀπόστολος" legt τούτου µε μὴ diloo, εἰπὼν, ἃ yàp ^ etolus : Nol 
ὁ θεὸς βούλεται *, τἰς ἱκανὸς ἀνθρώπων διασκεδάσαι; — Deus vult: 
"Exi πρὸς τὸ πλῆθος ἰδών' Καὶ ὁμεῖς, ἔφη, ἀγαπητοὶ — ad multitud 
ἀδελφοὶ, τὴν ὀφειλομένην ὡς πατρὶ τιμὴν καὶ εὐπε[ί- ομαγίθθἰωηί,ς 
θειαν διὰ παντὸς ἀποδιδόναι τῷ ὑμῶν πατρὶ μὴ — per omnia 
ἐλλίποιτε * οὕτω γὰρ καὶ ὑμεῖς ποιµαίνεσθαι κα- — quippe οἱ vc 
λῶς ἔξετε, xal ποιμὴν οὔτος ἔσται, xal οὐ µισθωτὸς, C iste erit par 
τοῦ ποιμνίου ἐπιμελούμενος . Ἔσεσθε yàp εἶδότες βυβοίρίθί. ἳ 
ὡς ὁ τὸν ποιμένα τε καὶ διδάσκαλον iv τοῖς κατὰ — stro negoti 
Θεὸν λυπῶν, τὸ τοῦ Θεοῦ πνεῦμα Λυπεῖ, oU τὴν καθέ- — facessit, De 
δραν οὗτος χαὶ τὸν τόπον ἐπέχει" xal ὁ τοὺς αὐτοῦ λό- — oblinet, coi 
ους ἀθετῶν, Χριστὸν ἀθετεῖ, καὶ παραθάτης νόµου — spernit, Chr 
εὐρίτκεται. Πρὸ πάντων δὲ τὰ τῆς πίστεως ὑμῖν ὑγιῶς — inveniri, | 
ἐχέτωσαν καὶ βεδαίως, κινδύνῳ μηδενὶ σαλευόµενα" — ac firma, n 
ἔπειτα καὶ à βίος ὑμῶν καθαρὸς ἔστω, fj καθαιρέσθω' — vestra purt 
καὶ προηγουμένως ὁ τοῦ σώματος ἁγιασμὸς σπουδα- — excolatuür οι 
ζέσθω:οὐδεὶς γὰρ τούτου χωρὶς, τὸν Κύριον ὄψεται.Τὸ 98 Dominui 
εἰρηνικόν τε καὶ ἥμερον ἀλλήλοις παντὶ ερόπῳ περι- — modo tener 
ποιείσθω δ.5. EL δὲ καὶ συµδαίη ποτὶ ἀλλήλων μεταὺ — inler vos a 
σιάνδαλον, μὴ ἐπιδυέτω ὑμῖν ὁ ἥλιος οὕτως ἔχουσι, — dat ο. Judi 
Toà 10 κρίνειν τὸν πλησίον εὐλαθεῖσθε φαρισαϊκὸν — Phariseoru 
γὰρ τοῦτο, καὶ κρίσεως ἔνοχον. Τῆς φιλοξενίας καὶ ῃ litatis el b 
εὐποίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε τοῦτο γὰρ ἐντολὴ τοῦ — enim prect 
πρώτου Διδασκάλου xal Σωτῆρος !! θεοῦ. Toig πταἰ- — lis qui off 
ουσι συγχωρεῖτε τὰ ἁμαρτήματα " οὕτω γὰρ καὶ οἱ ἱροί sine 
αὐτοὶ ἀπαύστως 13.19 ἐρεῖτε τό" φες ἡμῖν τὰ ὄφει- ποσίγα *. In 
λήματα ἡμῶν, Ζυγὰ, µέτρα, καὶ σταθµία, μηδὲ ἓν 1 — unum min 
ἄδιχον ἔστω. Οὕτω γὰρ 15 εὐνομουμένη πόλις, ἡ τοῦ — dum civita 


(a) Matth. xvi, 49. (b) Luc. x, 46. (c) Ephes rv, 26. 


(d) Matt. 


VARL£ LECTIONES. 


13 gl. πιστεύω. * al. βεθούλευται. 5 Β]. ἐλλείποιτε. 


3 αἱ. 1 


ἡμῶν, 13.13 al, ἁπταίστως, !* al. inser. ὑμῖν. !5 Εὐνομουμένη πό 
lrenzo lib. rv, cap. 72, pro quo vetus interpres Martyris legebat 


4atos. Cor. 





S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 580 
ai negotia quedam inter se À Θεοῦ ἔσται καθολικὴ Ἐκκλησία. Οἱ πράγµατά τινα 


ig presbyteros judicentur ; et 
emplati, reconcilientur : neve 
irahitote ; judicari enim ab 
id vero infidelium est ; quan- 
1 judicabimus *, scriptum est. 
te omnia pastorem ita intue- 
» qui a Deo electus est vobis 


Jerorasset, et corem omnibus 
isset, in sua cathedra sedere 
sem, hoc mihi statim dixit : 
18 qui adsunt, meis fratribus, 
4 migravero, quemadmodum 
tia, omnia domino Jacobo fra- 
pendiario describas et miltas, 
iti tue consilia, et quemad- 
hoc usque tempus mecum iter 
1ones et actus a me  predica- 
& mortis mes causam,ut ante 
ittas. Non enim hoc ei mole- 
i certo sciat, me quod omnino 
ddidisse. Maximum autem so- 
30 discet,post me, non homini 
verborum ignaro,sed Ecclesia; 
axime scienti, cathedram do- 
3e. Quocirca ego, domine mi 
Petrus hec mihi preceperit ; 
»mplere non veritus sum, et 
tibi cuncta nota facere, ita 
mento : Clementis, Petri pere- 
"'ationum Epitome. 
ue est plena colestis gratia, 
incipis peregrinationum nar- 
»mpendiariam ejus doctrinam 
mirandique Clementis vitam, 
ne exprimit; quemadmodum 
*rem Domini scribens indica- 
lementis erga Deum amorem, 
» pietate zelum,declarare pos- 
nt, presertim autem manife- 
sime ipse per martyrium finis 





im post magnum Petrum in 
esie throno sedens,ipsumque 
οἱρίθης, magistri vestigiis in- 
que doctrinam ipse quoque 


uas! ἀλλήλων ἔχοντες, ἐπὶ τῶν τῆς Ἐκκλησίας πρε- 
αθυτέρων κρινέσθωσαν, καὶ τὸ καλὸν νοοῦντες συµθι- 
θαζίσθωσαν * καὶ μὴ Έλκετε εἰς δικαστήρια τοὺς 
ἀδελφούς. ᾽Απίστων Ὑὰρ τοῦτο, τοῖς ἔξω κρίνεσθαι, 
Ἐπεὶ καὶ, ᾽Αγγέλδυς κρινοῦμεν, γέγραπται. Επὶ 
πᾶσι καὶ πρὸ πάντων, οὕτως ἐστὶ τὸν ποιμένα i.t 
δρῶντες, ὡς ἐμὲ Πέτρον, τὸν ὑπὸ Θεοῦ προχειρισθέντα 
ὑμῖν εἰς διδάσκαλον. 

CXLVIL Ταῦτα εἰπὼν, καὶ ἐπὶ πάντων pot τὰς 
χεῖρας ἐπιθεὶς, el τὴν αὐτοῦ µε καθέδραν καθεσθῆ- 
ναι πεποίηκε * καθεσθέντι δὲ , τοῦτό pol εὐθέως ἔφη: 
"Alti σε ἐπὶ πάντων µου τῶν συῤπαρόντων ἀδελφῶν, 
ὀπηνίκα τοῦ ἐνταῦθα μεταστῶ βίου, ὡς ἡ τοῦ θεοῦ 
κέκρικε πρόνοια, πάντα τῷ Κυρίῳ Ἰακώθῳ τῷ deii 
τοῦ Κυρίου µου, ἓν ἐπιτομῇ ἀναγραψάμενον διαπίµ- 
den, μέχρι καὶ τῶν ἐκ παιδός σου λογισμῶν, καὶ 
ὡς ἀπ᾿ ἀρχῆς µέχρι νῦν µοι συνώδευσας, ἐπακούων 
τῶν κατὰ πόλιν ὑπ' ἐμοῦ «ηρυχθέντων λόγων τε καὶ 
πράξεων’ ἔπειτα πρὸς τῷ τέλει καὶ τὴν τοῦ θανάτου! 
µου πρόφασιν, ὡς προεῖπον, δηλῶσαι μὴ παραλίπῃς. 
Οὐ yàp αὐτὸν λυπήσει τοῦτο, εἰδότα σαφῶς ὅτι ὃ 
πάντως ἔδει µε παθεῖν, εὐσεθῶς ἀποδίδωκα. Meyl- 
στης δὲ παραµυθίας τεύξεται μαθὼν, ὅτι μετ ἐμὲ 
οὐκ ἁμαθὴς ἀνὴρ καὶ ζωοποιοὺς ἀγνοῶν λόγους, Ἐκ- 
Ἐλησίας δὲ κανόνα εἰδὼς μάλιστα, τὴν τοῦ διδάσκον- 
τος ἐπισεύθη καθέδραν. θεν ἐγὼ, κύριέ µου 
Ἰάκωθε, τοῦ διδασκάλου Πέτρου ταῦτά poi ἐπισκή- 
ψαντος, οὐκ ὤκνησα τὸ κελευσθὲν ἐκπληρῶσαι, καὶ 
ὥς 32 ἐπιτομῇ αοι πάντα γνώριμα καταστῆσαι, ἐπι- 
χράψας τὴν ὑπόθεσν οὕτω: Κλήμετος τῶν Πέτρου 


C ἐπιδημιῶν 39 καὶ κηρυγµάτων Ἐπιτομή. 


CXLVIIL. Αὕτη μὲν οὖν 3: ἡ πλήρης τῆς ἄνωθεν χά- 
proc, τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων Πέτρου ἐπιδη- 
μιῶν διήγησις, ἐπίτομόν τε ὁμοῦ διδασκαλίαν αὐτοῦ 
ἔχουσα, καὶ τὸν τοῦ μεγάλου xal θαυμασίου Κλήµεν- 
τος βίον, καθάπερ iv πίναχι τῷ λόγῳ διατυποῦσα, ὡς 
αὐτὸς οὗτος Ἰαχώδῳ τῷ ἁδιλφοθέῳ γράφων, ἑγνώ- 
put. Τὸν μὲν τοι διάπυρον αὐτοῦ πρὸς θεὸν ἔρωτα, 
καὶ τὸν πολὺν ἐκεῖνον ὑπὲρ τῆς εὐσεθείας ζλον, ἱκανὰ 
μὲν ? τὰ ῥηθίντα δηλῶσαι, δηλώσει δὲ μάλιστα 
πάντων σαφέστατα καὶ αὐτὸ τὸ διὰ μαρτυρίου τέλος. 


CXLIX. Τρίτος ? (18) γὰρ μετὰ Πέτρον τὸν µέχαν 
τὸν ὀψηλὸν τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας θρόνον καθί- 
σας, καὶ ἀρετῆς ἆθλον αὐτὸν δεξάµενος, εἴπετο xv 
ἴχνος τῷ διδασκάλῳ, καὶ ἀποστολικὴν διδασκαλίαν 


ΥΛΒΙΣ LECTIONES. 
v. !! deest in al.!9 al. inser. iv. ?* deest in mass. 31 Αὕτη μὲν οὖν In uno vele- 


itur titulus, Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Κλήµεντος. Cor. 13 al. inser, xal, 5 


αἱ. πρῶτος. al. 


VARIORUM ΝΟΤΕΣ. 


atine habes etiam Passionem 
post pseudo-Abdiam et apud 
Mur autem & Gregorio Turo- 
ib. r, cap. 35, et excerpitur 
1I, lib. rt, cap.0,ac per mar- 
1oque diaconum seculo nono 
jentis pape legimus in Sige- 
scclesiasticis oap. 107, eumque. 


librum aiunt exstare in Casinensi Bibliotheca. De 
Greco Martyrio, venisse in manus Nicephori Cal- 
listi colligere est ex illius lib. rrt, cap. 18.Ceterum 
hio notari debet triplex lectio τρίτος δεύτερος, 
πρῶτος, originem ducens a diversis exscriptorum 
sententiis, quas retuli ad Constitut. apostol, lib. vit, 
oap. 46. Cor, 





581 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. P 
xil αὐτὸς ἐπεδείκνυτο, xai τοῖς ὁμοίοις διέλαμπε A praeferebat, et similib 


ρόποις, οὐ ἄριστιανοῖς µόνον εὐαρεστῶν, ἀλλὰ Bà 
xal Ἰοαδαίοις καὶ αὐτοῖς Ἕλλησι, xal πᾶσι πάντα 
γινόμενος, ἵνα τοὺς πάντας καὶ οὕτω 31.35 κερδάνῃ, καὶ 
τῷ Χριστῷ παραστήσῃ, xal συνδήσι τῇ εὐσεθείᾳ. 
Ὅπως δὲ μὴ φιλὴ µόνον ὀπόληψις εἶναι Box τὰ 
παρόντα, καὶ τὰς αἰτίας ἐροῦμεν. Ἕλλησι μὲν γὰρ 
διὰ τοῦτο τιμώµενος ἦν, καὶ ἡδέως αὐτῷ προσεῖχον 
ἐωῦνοι, ὅτι μὴ λοιδορούµενος αὐτοῖς, μηδὲ ἀποστρε- 
φόμενος, ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀπολογούμενος, καὶ μαρτυρίας 
πάντοβεν παράγων ἀπὸ τῶν παρ αὐτοῖς βιβλίων τε 
καὶ γραφῶν, ἐδείκνυ σαφῶς, ὅθεν τε ol ὑπ' αὐτῶν 
νομιζόμενοι θεοὶ ὤρμηνται, xal ὅπου γεγέννηνται, 2 
τε πράξειαν, xal ele olov Έλθοιεν τέλος, καὶ ὅπως 
τὸν βίον ἀθλίως κατέστρεψαν. Elta καὶ ὡς οὐκ ἀπο- 
αώλεισται αὐτοῖς παρὰ τοῦ θεοῦ ἡ τῆς µετανοίας 
Bc, οὐδὲ παντάπασι τῆς σωτηριας ἐξέπεσον : ἀλλ. 
d καὶ μόννν ἐπισερίψαντας ἴδοι, καὶ τῆς προτέρας 
ἀπωλείας, xal τῆς ἁπάτης ἀποσχομένους, καὶ συγ- 
Ῥώσεται αὐτοῖς φιλανθρώπως, καὶ προσηνῶς ὑπο- 
ἂξεται, καὶ βασιλείαν οὐρανῶν ἑτοιμάσει, καὶ ἀγαθῶν 
ἀῑώσει τῶν ἀποῤῥήτων, 

CL. Ἰουδαίοις δὲ πάλιν ἐντεῦθεν ἑδόχει χαρίζεσθαι,δει 
τε φίλους τοῦ θεοῦ τοὺς ἐχείνων πατέρας ὑπέφαινε 38, 
καὶ ὅτι τὸν map! αὐτοῖς νόµον lepóv τε παρίστη καὶ 
fiov, καὶ οὔτε αὐτὸν παυθήσεσθαι, οὔτε τὴν πολιτείαν 
µτατεθήσεσθαι, ἀλλὰ χλῆρον αὐτοῖς ἔσεσθαι τὴν 
Παλαιστίνην διηνικῆ, εἴ γε τὸν T τοιοῦτον καὶ αὐτοὶ 
υόμον τηρήσουσιν" ὥστε γενέσθαι αὐτὸν πατέρα τοσ- 
οὕτων ἐκγόνων, ὡς παρισοῦσθαι τὸ πλῆθος αὐτῶν 
τῷ πλήθει τῶν ἄστρων, καὶ iv τῷ σπέρµατι αὐτοῦ 
αληροδοτεῖσθαι πάντα τὰ ἔθνη" καὶ ὅ πρὸς τὸν Δαθὶδ 
εἶπεν αὖθις: Ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι 
ἐπὶ τοῦ θρόνου coo * καὶ διὰ Ἡσαλου πάλιν, ὅτι. Ἡ 
Παρθένου ἐν Ὑασρὶ λήψεται, καὶ τέξεται υἱὸν, 
καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανονήλ. El 
τοίνυν μὴ ἀθετοῦσιν, ἀλλὰ πίστει παραδέχονται ταῦτα, 
τῆς προτέρας αὐτοὺς τοῦ θεοῦ προνοίας μὴ ἐκπεσεῖν, 
ἀλλ’ ἀναφαίρετον μένειν map! αὐτοῖς τὴν Παλαισείνην 
Σιεθεδαίου | Ἕλληνας μὲν 3.3 οὕτω καὶ Ἰουδαίους 
νεξιῶς ἄγαν xal οἰκείως ὑπήρχετο (19), χαριζόµενός 
τε αὐτοῖς ὁμοῦ, καὶ ἠρέμα πρὸς τὴν εὐσέδειαν ἐπαγό- 
μενος. 

CLI. Χριστιανοὶ δὲ πολλὰ 33 καὶ ἄλλα τῆς τοῦ ἀν- 
δρὸς περὶ αὐτοὺς κηδεµονίας δείγµατα εἶχον. Μάλιστα 
δὲ τὴν εὐποιίαν οἵος ἐκεῖνος, πένησι θησαυρίζων del 


Christianis duntaxat 

20 ipsis gentilibus, et 
sic omnes lucrifacere 
80 vere religioni cor 
videantur esse nuda t 
dicemus. Ethnicis en 
in eum mentem liben 
non eos oodviciis ir 
quasi rationem redde 
eorum libris ac script 
unde et prodiissent q 
nati fuissent, quee gei 
tum, utque misere v 
eis a Deo interclusan 
omnimodis salute οχι 
videret redire, et a | 
recedere, veniam ips 
nigne suscepturum, 

rum, bonisque donat 


CL. Judzis rursum 
tur, quod patres eoru 
ret, quodque legem e 
divinam ; neo eam de 
translatum iri, sed Pc 
hereditatem, si tale 
hamum patrem tot p 
do stellarum multitu: 
mine omnes gentes h 
susque quod ad Davi 
tris tui ponam super 1 
per Isaiam : Virgo i 
lium, et vocabunl nom 
hec non rejicerent, 
eos pristina Dei prov 
lestinam apud illos s 
Grecos quidem hoc n 
et accom:odate subjic 
et s?nsim ad veram 


CLI. Christiani ver 
erga ipsos document 
beneficentia quantus 


ταῖς ἀσφαλέσιν ἀπαθήχαις, καὶ τῶν ἐπιθουλευόντων [) per thesauros asserv 


Ἰσχυροτέραις | Τούς τε γὰρ ἓν ἑκάστῳ μέρει τῆς πό- 
λεως ἐνδεεῖς ἀπογραψάμενος, τῶν ἀναγκαίων αὐτοῖς 
καθ ἑκάστην ἡμέραν ἐποιεῖτο τὴν χορηγίαν * xal ὅσοι 
παρ' αὐτῷ πάλιν τοῦ θείου κατηξιοῦντο βαπτίσματος, 
δημοσίων αὐτοὺς ἀπέλυε φόρων, καὶ παντελῆ παρεῖχεν 


que erant insidiatori 
gularum urbis partit 
die illis suppeditabat 
que quotquot ab eo ! 
nati, eos a publicis ] 


(a) I Cor. 1x. (b) Gen. xxi, 17, 18. (c) Psal. cxxxr, 14, (d) Iea vir, 14. 


VARLE LECTIONES. 
39 a], οὗτος, 39 al. ἀπέφαινε, 1 al, πρὸς ᾿Αθραάμ. 3303 al. inser. οὖν. 3 4 


VARIORUM NOTE. 
( 9) Ὑπήρχετο. Significat ὑπέρχεσθαί τινα, in alicojus mentem subire, eu 
devincire. e. 


583 


S. GLEMENTIS ! ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


584 


prebebat immunitatem. Sed et eos qui semper ad  ἀτέλειαν ! Παρήνει δὲ xai τοῖς ἑκάστοτε διὰ τὸ κή- 


illum propter predicationcm atque doctrinam con- 
veniebant, maximeque quos sciebat divitiis abun- 
dare, et largiri posse, hortabatur ne semel sancto 
baptismo purgatos sinerent publice 8 Judeis ino- 
pie (causa nutriri, splendidamque gratie vestem 
impura illa communione polluere. Per quee illos ad 
explendam oalamitosorum necessitatem adeo ala- 
. eres reddebat, ut id duntaxat lucrum putarent, quod 
in eos impendissent. 


CLII. Cum ergo ita ageret sanctus Clemens, et 
ita in omnium animis esset constitutus ; atque adeo 
non tantum Christianos, sed etiam ipsos gentiles ac 
Judewos 8 sua anima et lingua pendentes haberet ; 
per Sisinnium illum (erat autem is amicus Nerve 
et unus ex familiaribus) odio et calumniis peteba- 
tur; quando conjugem Theodoram Sisinnius sensit 
J. Clementis doctrine amore captam esse, et domum 
quidem, liberos 8ο virum negligere, totam vero 
Clementi adherere, ad eum assiduo adventare, 
adeoque in adimo sao semper illum spiritualiter 
ferre. At Theodora quee suavitate lingue ac verbo- 
rum Clementis illecta erat, Christoque per illum 
crediderat, ardentius pietatem capessebat, psalle- 
bat continue, nec ab ulla synaxi seu Christiano- 
rum congregatione aberat. 

CLIII. Sisinnius vero iniqua zelotypia stimula- 
ius, insidias adversus uxorem meditabatur, sin- 
gulisque diebus armabatur ab eo affectu. Cumque 
eam aliquando abeuntem ad synaxim observasset, 
clam cum famulis ipse quoque in templum ingres- 
sus est, ut curioso inquireret, et animadverteret 
cuncta que in eo gererentur, quasque ob causas 
Theodora eo assidue profisceretur. Ceterum admi- 
rabili Clemente solitam confestim sacrorum hym- 
norum orationem prefato. Sisinnius cecus ac sur- 
dus illico effectus est, ita ut nec audire nec videre 
posset. Conversusque ad'famulos : Prehendite me, 
inquit, et ad domum manu deducite : repentinum 
quippe malum aliquod in me irruens, neque au- 
dire neque cernere permittit. 

CLIV. Itaque protinus manum ei porrigunt fa- 
muli, et abducunt ad domum. Exire autem non 
poterant, licet tota templi janua aperta esset : ged 
eum per totam ecclesiam ducebant, inter multitu- 
dinem canentium. Precluserat enim eis exitum vis 
divina, prudentiorem reddere volens stultum illum. 
Cireumeundo autem ubique per templum, uxori 
ejus precanti occurrunt. Et illa virum cum servis 
intuita, primo quidem oculos deflexit, verita ne et 
ipse eam videret : nihil quippe adhuc eorum que 
gesta erant sciebat Theodora : postea autem uno ex 
famulis accersito, causam rogabat, propter quam ita 
cum illis maritus per templum oberraret. Ac ille ei 
omnia enarrat diligenter; tum quemadmodum post- 


ρυγµα xai τὴν διδασκαλἰαν πρὸς αὐτὸν συνιοῦσι, καὶ 
μάλιστα ὅσους περιττοὺς δει τῷ πλούτῳ xai πρὸς τὸ 
διδόναι δυνατῶς ἔχοντας, μὴ τοὺς ἅπαξ τῷ βαπτἰ- 
σµατι τῷ ἁγίῳ καθαρθέντας, περιορᾷν δηµοσἰᾳ παρὰ 
τῶν Ἰουδαίων τρεφοµένους δι ἀπορίαν , xal τὴν 
λαμπρὰν στολὴν τοῦ χαρίσµατος, διὰ τῆς ἐναγοῦς 
ἐχείνης κοινωνίας µολύνοντας. "Ao! div οὕτω προθύ- 
µως αὐτοὺς ἐποίει τοῖς βασανιζομένοις τὰ πρὸς τὴν 
χρείαν ἀποδιδόναι, ὡς τουτό γε µόνον κέρδος νοµίζειν, 
ὃ ἂν εἰς αὐτοὺς ἀναλώσειαν. 

CLII. Οὕτω μὲν οὖν ὁ Ἱερὸς Κλήμης ἔχων, χαὶ οὕτως 
ἕν ταῖς ἁπάντων ψυχαῖς κείµενος, xal οὗ Χριστιανοὺς 
µόνον, ἀλλὰ xal αὐτοὺς Ἕλληνας xal Ἰουδαίους τῆς 
οἰκείας xal Quy πάλιν ἐκεῖνος xal γλώττης ἆνηρ- 
τηµένος, τῷ Σισιννίῳ ἔκείνῳ (φίλος δὲ οὗτὸς τῷ Ba- 
eei Νερούᾳ καὶ τῶν ἐπιτηδείων) ἐμισεῖτο καὶ διε- 
θάλλετο, ἐπειδὴ τὴν σύζυγον θεοδώραν ὁ Σισίννιος 
ὑπῃσθάνετο ἔρωτι τῆς ἐχείνου διδασκαλίας ἁλισχομέ- 
vnv* xai οἴχου μὲν xal παίδων xal ἀνδρὸς ἀμελοῦσαν, 
ὅλην δὲ τῷ Κλήμεντι προσκειµένην, xal αὐτῷ συνε- 
χῶς φοιτῶσαν, καὶ τοῦτον 35 πάλιν ἐπὶ τῆς οἰκείας 
ψυχῆς del πνευματικῶς περιφέρουσαν. 'AxÀ' ἡ μὲν 
θεοδώρα τῇ σειρῆνι τῆς τοῦ Κλήμεντος γλώττης κα- 
ταθελχθεῖσα, καὶ τῷ Χριστῷ δι’ ἐκείνου πιστεύσασα, 
θερµότερον ἀντεποιεῖτο τῆς εὐσεθείας, καὶ διηνεχῶς 
ἔψαλλε, καὶ oüx ἀπεκιμπᾶνετο τῆς συνάξεως. 

CLIII. Ὁ Σισίννιος δὲ ὑπὸ τῆς ἀδίχου ζηλοτυπίας 
κεντούµενος, ἐπιθουλὴν κατὰ τῆς Υγυναικὸς ἐμελέτα, 
καὶ ὑπὸ τοῦ πάθους καθ ἑχάστην ὠπλίζετο τὴν ἡμέ- 
pav. Καὶ δή ποτε, τηρβήσας αὐτὴν πρὸς τὴν σύναξιν 


(j| ἀπιοῦσαν, λάθρα μετὰ τῶν οἰκετῶν καὶ αὐτὸς elc τὸν 


ναὸν παρεισῆλθεν, ὥστε περιεργάσασθαι καὶ xata- 
μαθεῖν τὰ ἐν αὐτῷ πάντα τελούμενα, xal Gv χάριν ἡ 
θεοδώρα συνεχῶς ἐκεῖ ἀφικνεῖται. Τοῦ θαυμασίου δὲ 
Κλήμεντος τὴν συνήθη παραχρῆμα τῶν ἱερῶν ὕμνων 
εὐχὴν προειπόντος, τυφλὸς εὐθὺς ὁ Σισίννιος ἓγένετο 
καὶ χωφὸς. ὡς µήτε ἀχούειν µήτε ὁρᾷν δύνασθαι. Καὶ 
πρὸς τοὺς οἰχέτας ἐπιστραφείς Λάδετέ µε, ἔφη, καὶ 
πρὸς τὴν οἰκίαν χειραγωγήσατε' ἀθρόον γάρ τι κατα- 
σκῆψαν slc ἐμὶ xaxàv οὔτε ἀκούειν, οὔτε βλέπειν 
ἀνίησι. 

CLIV. Χεῖρα μὲν οὖν εὐθὺς ὀρέγουσιν αὑτῷ οἱ 
οἰκέται, καὶ ἀπαίρουσι δῆθεν πρὸς τὴν οἰκίαν. Ἐξελ- 
θεῖν δὲ οὐκ εἶχον, xalcot γε πάσης τοῦ ναοῦ πύλης 
ἀνεφγμένης, ἀλθὰ διὰ πάσης αὐτόν τε περιῆγον τῆς 
ἐχχλησίας, ἀνὰ τὸ τῶν ἁδόντων πλῆθος. ᾽Απέχκλειε 
γὰρ τὴν ἔξοδον αὐτοῖς δύναµις θειοτέρα, σωφρονέστε- 
pov τὸν ἀνόητνν ἐχεῖνον ἐργαζομένη . Περιϊόντες 
τοίνυν πανταχοῦ τοῦ ναοῦ, ἐντυγχάνουσι προσευχομένῃ 
τῇ αὐτοῦ συζὀγῳφ. Κἀκείνη τὸν ἄνδρα σὺν τοῖς οἰκέ- 
ταις ἰδοῦσα, πρῶτα μὲν ἐκκλίνει τὴν θέαν, δεδοικυῖα 
μὴ καὶ οὗτος αὐτὴν ἴδοι. οὐδὲν γὰρ τέως τῶν πραχθὲἑν 
των ἡ θεοδώρα ᾖδει ἔπειτα δὲ τῶν οἰκετῶν ἕνα µε- 
τακαλεσαµένη, τὴν αἰτίαν ἠρώτα, δι ἣν οὕτω σὺν 
αὑτοῖς ὁ ἀνὴρ ἀνὰ τὸν ναὸν περιέρχοιτο. Κάκεῖνος 


VARLE LECTIONES. 


$3 deest in al, 





—— ----- —-A- — 


96 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETRI. 580 
αὐτῃ πάντα καταλέγει σὺν ἀκριθείᾳ ὅπως τε μετὰ À quam illa domo exiisset, clam etiam ipsi ad eccle- 


τὴν ix τοῦ οἴκου αὐτῆς ὑποχώρησιν, λάθρα τὴν ix- 
χλησίαν xai αὐτοὶ καταλάθοιεν' xal ὅπως, τὴν εὐχὴν 
toU πατριάρχου διατελέσαντος, τυφλὸς εὐθὺς 6 νύριος 
αὐτῶν Ὑένοιτο xxi χωφός. Καὶ ὡς προστάξειε μὲν 
αὐτοῖς χειραγωγῆσαι αὐτὸν ἐπὶ τὴν οἰχίαν, οὐδεμία 
δὲ αὐτοῖς ἔξοδος, καίτοι πολλὰ καμοῦσι καὶ πανταχοῦ 
τῆς ἐκκλησίας περιελθοῦσιν, εὐρίσκεται. 
GLV. Τούτων ἐκείνη ἆκουσασα, συνῆκεν εὐθέως, 
ὅφεν ἡ τῶν ὤτων αὐτῷ xal τῶν ὀφθαλμῶν πήρωσις 
1v xal βοηθὸς 5 ἀληθῶς αὐτῷ Ὑίνεται Τραπεῖσα γὰρ 
εἷς col» αὐτίκα, xai δάκρυα μετὰ τῆς εὐχῆς θερμὰ 
χέουσα 35, ἐδεῖτο τοῦ Θεοῦ, ὥστε τὴν ἔξοδον ἐἔπιτρα- 
πῆναι τῷ Σισιννίῳ, καὶ οἴκαδε ὑποστρέψαι 36 αὐτόν. 
Καὶ πρὸς τοὺς οἴκότας ἐπιστραφεῖσα. (δει γὰρ ὡς 
οὐὰὰ τὸν ἄνδρα περιόψεται πάντως ὁ ἐκείνης θεός)’ 
Ἄχγετε, «mol, τὸν κύριον ὑμῶν πρὸς 3Ί τὸν οἶχον 
χειραγωγήαατε' χαταλαμθάνω δὲ μετὰ βραχὺ αὐτή. 
Ταῦτα ἔφη, καὶ ῥᾳδία ἡ ἔξοδος εὐθὺς τοῖς οἰκέταις 
ἐγάνετο. Καὶ ὁ Σιαίννιος ὀφθαλμοὺς ἔτι xal da πε- 
πηρωμµένος, ἐχειραγωχεῖτο πρὸς τὴν οἰχίαν. Οἱ οἶκέ- 
ται τοίνυν ἁλθόντες παρὰ τὴν θεοδώραν, xal αὖθις 
ἔτι χωφὸν εἶναι καὶ τυφλὸν τὸν ἑαυτῶν ἀπαγγέλλουσιν 
χύριον. Καὶ αὐτὴ αυντονωτέρᾳ πάλιν πρὸς τὸν θεὸν 
tj δεήσει καὶ θερµοτέροις ἐδεῖτο 3 τοῖς δάκρυσιν, 
ὥστε τὸν ἄνδρα τοῦ πάθους ἁπαλλαγῆναι' ἤδη δὲ xal 
τοῦ πατριάρχου τὴν Ἱερὰν ὀἑκτελέσαντος Ἅλειτουρ- 
γίαν (90), πίπτει πρὸς τοὺς αὐτοῦ πόδας ἡ θεοδώρα, καὶ 
τὴν πήρωσιν τοῦ ἀνδρὸς ἀπαγγέλλει xal δεῖται καὶ ἴχα- 
τεύει͵ xal δάκρυα τῶν ποδῶν καταχέει, θεραπεῦσαι τῷ 
ἀνδρὶ τὸ πάθος, καὶ μὴ οὕτω περιιδεῖν καχῶς ἔχοντα. 
CLVI. Τούτων ὁ µακάριος Κλήμης ἀνούσας, xai 
παθὼν ἐπὶ τῇ τῆς γυναιχὸς συμφορᾷ τὴν ψυχὴν, slc 
δάκρνά καὶ αὐτὸς φανερὰ κατάγεται, καὶ προτρέπε- 
ται τοὺς παρόντας κχοινῃ τοῦ θεοῦ δεηθῆναι, ὥστε 
λοθῆναι τῷ Σισιννίῳ τὴν πήρωσιν. Τούτου ἂὲ γενοµέ- 
νου, θαῤῥούντως ἄπεισι μετὰ τῆς γυναικὸς ἐπὶ τὸν 
olxov ὁ πατριάρχης, xal ἀνεῳγμένους μὲν εὑρίακει 
τῷ ἀνδρὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς, clc δὲ τὸ βλέπειν οὐδὲν τῶν 
πεπηρωμένων ἄμεινον ἔχοντας, Κεκώφωτο 99 δὲ τὰ 
τα, καὶ βαρυτάτῃ συμφορᾷ περὶ τὸ σῶμα ἐκέχρητο. 


""Ὀδυρμὸς οὖν ἐκ τῶν παρόντων ἐγένετο, καὶ κατέσχεν 


οἰμωγὴ «àv οἶκον. ᾽Αλλ’ ὁ μὲν Σισίννιος οὐκ ᾖσθάνετο 
τῶν γεγενηµένων. Πῶς 59, ὅς γε οὐκ 44 ἀχούειν οὔτε 
ὁρᾷν εἶχεν. 

GLVII. Ὑπεραλγήσας δὲ à θεῖος Κλήμης τῆς γυναι- 
χὸς xal τοῦ οἴκου, ἱκέτης γίνεται τοῦ θεοῦ, καὶ μετὰ δα- 
χρόων ἐδεῖτο, καὶ περιπαθεῖς ἐξέτεινε τὰς δεήσεις' Kó- 
ῥυε Ἰησοῦ Χριστὸ, λέγων, ὁ τὰς τῶν οὐρανῶν χλεῖς δεδω- 
πὠς τῷ ἀποστόλῳ σου Πέτρῳ, καὶ "Ansp ἀνοίξεις ἀνέῳ- 
κται, εἰπὼν, καὶ ἅπερ ἂν κλείσῃς χέχλεισται, αὐτὸς 
καὶ τοὺς παεπῃρωµένους ὀφθαλμοὺς τοῦ ἀνδρὸς τοῦδε, 


Biam venissent, tum quo pacto cum patriarcha 
orationem peregisset, dominus eorum statim cecus 
etsurdus factus esset; tum quo modo illis impe- 
rasset quidem ut eum manu domum deducerent, 
nullus autem ab ipsis exitus reperiretur, quamvis 
multum laborassent ao ubique per ecclesiam obam- 
bulassent. 
CLYV. His illa auditis, intellexit statim, unde illi 
aurium et oculorum defectus accidisset ; eique vere 
auxiliatrix efficitur. Illico namque conferens se ad 
preces, lacrymasque cum precatione acres fundens, 
orabat Deum, ut Sisinnio exitus concederetur, isque 
domum rediret. Et ad famulos conversa (noverat 
enim quod nec virum despecturus esset omnino 


B Deus, quem ipsa colebat), Agite, inquit ; dominum 


vestrum ad domum manu ducite ; ipsa vero paulo 
post advenio. Hac dixit, confestimque facilis exitus 
exstitit famulis. Et Sisinnius oculis adhuc et auri- 
bus8 captus domum manu ducebatur. Famuli autem 
venientes ad Theodoram,iterum nuntiant dominum 
suum adhuo surdum esse ac cecum. Rursusque 
ipsa contentioribus ad Deum precibus, lacrymisque 
vehementioribus orabat, ut vir a morbo liberaretur. 
Cumque jam patriarcha sacram perfecisset litur- 
giam, procidit ad ejus pedes Theodora, et mariti 
debilitatem pronuntiat, profusisque ad pedes lacry- 
mis precatur ac obsecrat ut viri morbum curet, nec 
ita eum male habentem despiciat. 


C  CLVI. Que cum audiisset beatus Clemens, ac ex 


animo mulieris calamitatem doleret; in lacrymas 
ipse etiam manifestas prorumpit, eosque qui ad- 
erant hortatur Deum in communi orare, ut a Sisin- 
nio morbus depellatur. Quo facto, patriarcha con- 
fidenter domum cum muliere abit ; et apertos qui- 
dem nanciscitur viri oculos, ad videndum vero non 
melius quam cecorum dispositos. Sed et auribus 
obsurduerat, atque pessime corpore erat affectus. 
Ab iis ergo qui presentes erant lamentatio orta est, 
domumque ejulatus occupavit. Verumtamen Sisin- 
nius que facta fuerant non intelligebat, scilicet ut 
qui visu et auditu privatus esset. 


CLVII. Divinus autem Clemens, oum admodum 


p mulieris ac domus vicem doleret, Deo supplex fit, 


et cum lacrymis precabatur, affectusque plenas ora- 
tiones fudit, dicens: Domine Jesu Christe, qui claves 
coelorum dedisti apostolo tuo Petro, et dixisti : Que 
aperueris, aperta erunt,et que clauseris, clausa 
erunt*!; ipse et aperi caecos viri hujus oculos ac 


ΥΑΒΙΛΕ LECTIONES. 


* al. inser. ὡς 55 al. y£oca — 95 al. ἀναστρίψαι, 
πῶς Ἱάρ. — "al. οὔτε. 3 Matth. xvi, 19. 


3! a], καὶ πρός. 


38 gl. ἐχρῆτο. 50 al. κεχκώφητο. *? al. 


VARIORUM NOTE. 


(20) Τὴν Ἱερὰν ἐκτελέσαντος 
rum codicum, Joliani et Ποθγονα 


PaTaoL. Gh. Jl. 


λειτουργίαν.  La- 
πα Versio edita. Post Mysteria (aeta ; scripta duo- 
iani, factis et cele- 


bratis missis. In Paraphrasi vero libri Regii 804, xat 
δὴ τῆς ἀπολύσεως γενομένης. Ex Martyrion., 7. 
Cor. 


19 


$81 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


588 


aures surdas; quia hocctiam dictum tuum est, À xa! τὰ ὥτα διάνοιξον, ὅτι σὸν καὶ τοῦτο τὸ ῥῆμα, τό" 


Quacunque petieritis, credentes, accipietis * : et 
hec tua promissio permanetin eternum. leta post- 
ant responde- 
imque vitium 
:somno exper- 
1 uxore stan- 
nunerationem 
1 patriarcham 
is daret. Arbi- 
58e; quod eum 
ari, posteaque 


ui deillo que 
madvertebant 


περ " Hy αἰτήσητε πιστεύοντες, λήψεσθε: καὶ 
αὐτή σου ἡ ἐπαγγελία διαμένει εἰς τὸν αἰῶνα, Ταῦτα 
τοῦ πατριάρχου προσευξαµένου, καὶ τῶν περόπων 
τὸ ἁμὴν ἐπειπόντων, εὐθέως ἡ τῶν ὀφθαλμῶν καὶ 
τῶν ὥτων πήρωσις διελέλυτο 45, Καὶ ὁ Σισίννιος κα- 
θάπερ ἐξ ὕπνου διαναστὰς, καὶ τὸν µακάριον Κλή- 
µεντα μετὰ τῆς γυναικὸς ἑστῶτα ἰδὼν, κακὰς ὁ ἀνόη- 
τος τῷ ἁγίῳ χάριτας ἀπεδίδου. Καὶ κατασχεῖν εὐθίως 
τὸν πατριάρχη» τοῖς οἰκέταις παρεκελεύετο, τοῦ Diac 
ὑποσχεῖν αὐτὸν τῆς πηρώσεως. "Qeto ydp τινα Ίοη- 
τείαν εἶναι, ὅτι καὶ πηρωβῆναι πρότερον αὐτὸν, καὶ 
ἀναθλέψαι, καὶ ἀκοῦσαι πάλιν ἐποίησεν. 

CLVIIL. Οἱ piv οὖν οἰκέται σπουδαίως τὰ προσ- 
ταγµένα ποιεῖν αὐτὸν ἐπειρῶντο ἐλάνβανον à 


ingerent, ea- p ἄρα τῶν παρακειµένων λίθων, καὶ ξύλὼν ἁπεύμι- 


illucque in- 
1 Sisinnio vi- 
jatriarcham a 
iilab iniquis 
Actionem per- 
Posteaque ad 
iquit, indura- 
tamque in ea. 
torabas, et ut 
inquit, male 
3 hinc mutent 
mum lucren- 


apud eos qui 
iarcham vin- 
iversatus est; 
1as illas obse- 
[uemdam ter- 
*ribus pietatis 
tea ne precari 
cognitionem 
rationem in- 
esperam qui- 
8; videbatur 
rus, Magistri 
rte, o mulier, 
dum fratrem 
mulierem **, 


8i ex compa- 
ique hic finis 
id eam amo- 
ique omnis 
amque om- 
gemque ro- 
quo ipsi di- 
iam demon- 


vot, καὶ σύροντες αὐτὰ, καὶ δεσμοῦντες, xal eje xi- 
χεῖσε μανικῶς περιάγοντες. Τοῦτο δὲ xal τῇ Σισιννψ 
ἐδόκει, καὶ δεσμώτην ὑπὸ τῶν οἰχετῶν γεγενῆσθαι 
τὸν πατριάρχην xal αὐτὸς dieto. Ἐκεῖνος δὲ ἀπαθὴς 
ἀπὸ τῶν ἀδίκων ἐκείνων ἐτηρεῖτο χειρῶν, οὐδὲ μικρὰν 
ἀφὴν ὑπομένων, οὐδὲ iv µέσοις τοῖς δεινοῖς θορι- 
θούμενος, εἶτα καὶ πρὸς τὸν ἀνόητον ἐκεῖνον ἰδών- 
Πεπώρωσαι τὴν καρδίαν, ἔφη, λίθους οὕτω καὶ ila 
xwüw, καὶ ὅλην xmv αὐτῶν ἀφιεῖς τὴν ὀργὴν, d 
μικρῷ, πρόσθεν ἐτίμας, καὶ ὡς θεοὺς. ἐθεράπεωες. Ὁ 
δὲ: CAX ἐγώ σε κακῶς ἀπολᾶ, φησὶν, ὡς καὶ µε 
ταβαλεῖν πολλοὺς τῶν γοήτων ἐντεῦθον καὶ σωφροῖ- 
σαι, ἀφ' v αὐτὸς τὰ ἔσχατα πείσῃ, τὰ µαγάλα ἐκεί- 
νους κερδάναντας. 

ΕΠΙΧ. Ταῦτα ὁ μὲν φυσώμενος ὑπὸ τῶν παρόντων 
ἔλεγε, καὶ αὐχῶν, ὅτι καὶ δεσμοῖς ὑποθέθληκεν τὸν 
πατριάρχην. 'O δὲ, οὐδὲ οὕτως αὐτὸν ἀπεστρίφε, 
ἀλλὰ τὴν ἐκείνου σύζυγον εὐλογήσας, xal εἷς τὰς εὖ- 
Ἰνώμονας ἐκείνας καὶ καταπειθεῖς ἀχοὰς, ὥστε 
tle βαθύγειόν τινα καὶ λιπαρὰν ἄρουραν mj 
σπέρματα τῆς εὐσεθείας καταθαλὼν *^ ὤχετο, μὴ 
ἀνεῖναι προσευχοµένην πρότερον ἐντειλάμενος, ἕως 
καὶ τὸν ἄνδρα εἰς ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας χειρε]ν- 
γήσειε. Ti εὐχῆ τοίνυν θερµότερον προσκειµένῃ sj 
Θεοδώρᾳ, ἐπιφαίνεταί τις αὐτῇ πρὸς ἑστέραν αἰδέι- 
uoc dip καὶ πολιὸσ τὴν τρῖχα: ἑῴκει δὲ ἄρα ὁ πρῶ- 
τος τῶν μαθητῶν εἶναι Πέτρος, ὁ τοῦ Διδασκάλου θερ- 
μὸς ἐραστής: καὶ φησι πρὸς αὐτήν' Λιὰ σὲ, ὦ qr, 
ὑγιὰς ἔσται Σισίννιος, ὅπως ἂν καὶ ἀνὴρ, κατὰ τὸν 
ἀδελφόν µου Παῦλον, ἀγιασθῇ διὰ τὴν ovra. Ὁ 


D μὲν οὖν, ταῦτα εἰπὼν, ἀπῆλθεν. 


CLX. Ὁ Σιαίννιος δὲ αὐτίκα καὶ ὥσπερ ix συνθή- 
ματος τὴν Θεοδώραν χαλέσας" (Av δὲ ἄρα τοῦτο πέρας 
τῆς φανείσης abet ** ὄψεως") τοῦ πόθου τε αὐτὴν xai 
τῶν κοινῶν ἁλῶν, καὶ τῆς ἑστίας, καὶ τῆς Aoi 
ἁπάσης χοινωνίας ἀναμιμνήσκει, καὶ πάντων αὐτῶν 
μίαν ἀπαιτεῖ χάριν, καὶ λιπαρεῖ τὴν γυναῖκα καὶ 
Ἰκετεύει, ὥστε δεηθῆναι τοῦ Θεοῦ ἀφεῖναί τε τὰ ἡμερ 
τηµένα, καὶ τὴν ὁδὸν αὐτῷ ὑποδεῖξαι τῆς σωτηρίας. 


VARLE LECTIONES. 


5 al, διαλέλυτο. 


1 gl, inser. εἰς * al. prepon, ἀπιών, "I 


v -- 


στ - 


589 CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS ε 
Ela κατήγορος αὐτὸς ἑαυτοῦ γίνεται, καὶ πάντα A stret. Postea ipse 


ποιῆσαι δι’ αὐτὴν καὶ παθεῖν ἀπαγγέλλει. 


Ε1ΧΙ. Ἐγὼ γὰρ ἐζηλοτόπουν, φησὶν, ἐπὶ col, ὅτι, 
τὸν σύζυγον ἐμὲ περιορῶσα, παρὰ τὸν ξένον τοῦτον 
ἐφοίτας, τὸ τοῦ πατριάρχου προσθεὶς ὄνομα: xal τοὺς 
τῆς φύσεως θορύθους, xal τὰς ix τῆς ζάλης 39 ταρα- 
χὰς οὐ φέρων, ἠναγκάσθην πρὸς τὴν ἐκκλησίαν 
ἀπιοῦσαν ἐπιφυλάξαι σε, καὶ ἰδεῖν τὰ τελούµενα. Εἰσ- 
ελθὼν τοίνυν καὶ αὐτὸς κατόπιν elc τὸν vadv , xal 
περιέργοις ὀφθαλμοῖς τὰ ὑπὸ τοῦ πατριάρχου γινόμενα 
θιωρῶν , ὅλην τε αὐτῷ τὴν ἀκοὴν διανιστῶν , xal 
ἀκροατὴς εἶναι τῶν λεγομένων ἐθέλων, τὰς ὄψεις τε 
ὁμοῦ καὶ τὰ ὥτα πηροῦμαι. El καὶ πάλιν ἐκεῖνος, ἅτε 
θεοῦ μιμητὴς Qv, ἀναθλέψαι τε xal ἄκοῦσαι πεποίη- 
χε’ ἐγὼ δὲ ἀγαθοῦ τοσούτου ἀμνημονήσας, οὐ µόνον 
οὐκ ἀπέδωκα *! χάριτας αὐτῷ τῆς εὐεργεσίας, ἀλλὰ 
xal τερατείαν à µάταιος τὸ θαῦμα εἰπὼν, τιµωρήσασθαί 
τε αὐτὸν ἐπεχείρουν, ὅση µοι δύναµις, xal. κατασχεῖν, 
olor, xal δεσμοῖς περιθαλεῖν ἐχέλευον τοῖς οἰκέταις: 
ἐκείνοις δὲ, κατέχειν τε αὐτὸν νοµίζουσι καὶ εἰς δεσμὰ 
φέρειν, ξύλα ἣν iv χερσὶ µόνον xai λίθοι. Τοῦτο δὲ 
καὶ αὐτῷ µοι ἐδόχει, καὶ ola ὑπ᾿ αὐτῶν κατεχοµένου 
τοῦ πατριάρχου, ἀπειλὰς ἐγὼ χαλεπωτέρας ἐπῆγον. 
Διὰ τοῦτο δέοµαι ὁ σὺς ἀνὴρ, καὶ ταύτην παρὰ γυναι- 
κὸς ἐμῆς αἰτῶ χάριν 33, ὥστε πρῶτα μὲν εὐμενῆ γε- 
νέσθαι 8 τὸν θεῤν, ἔπειτα δὲ, καὶ αὐτὸν διαλλαγῆναι 
τὸν πατριάρχην. 

CLXII. Τούτων ἀχούσατα Θεοδώρα, πρὸς τὸν ὅσιον 
εὐθὺς ἀφικνεῖται, καὶ ὅσα τε ἴδοι, καὶ ὅσα παρὰ τοῦ. 
ἀνδρὸς ἀκούσειε, πάλιν ἀπαγγέλλει πάντα τῷ πα- 
πριάρχῃ. Ὁ δὲ μὴ µελλήσας μηδὲν, αὐτίκα µάλα πρὸς C 
τὸν Σιαίννιον παραγίνεται" καὶ οὐχ ὡς τὸ πρότερον 
αὐτῷ ἐντυγχάνει, ἀλλὰ μεθ’ ὅσης ἐκεῖνος τῷ πατριάρ- 
Xn προσίθαλε τότε τῆς ἁγριότητος, μετὰ πλείονος 
αὐτὸν νῦν τῆς τιμῆς ὑποδέχεται. ᾿Αθρόαν τοίνυν οὕτω 
καὶ πολλὴν τὴν μεταβολὴν ὁ μέγας ἰδὼν, λόγους τε 
περὶ τῆς εὐσεθείας δεξιῶς ἄγαν αὐτῷ ὑποτείνει, καὶ 
ὅλον ὑποποιεῖται τὸν ἄνδρα. Καὶ πιστεύσας ἀπὸ ψυχῆς 
ὃ Σισίνιος τῷ θεῷ, ἤψατο τῶν µακαρίων ἐκείνων 
τοῦ πατριάρχου ποδῶν, xal τοιαῦτα μετὰ δακρύων 
ἐφθέγγετο" 

CLXIII. Εὐχαριστῶ σοι τῷ ἀληθεῖ xal µόνῳ θεῷ,τῷ. 
διὰ τοῦτό µοι τοὺς ὀφθαλμοὺς πεπηρωκότι τοῦ σώμα- 
τος, ὅπως τοὺς τῆς ψυχῆς διανοίξῃς,καὶ διαθλέψαι µε 
παρασκευάσῃς πρὸς τὴν ἀλήθειαν' διὰ τοῦτο δὲ καὶ 
τῶν ὤτων τὴν ἐνέργειαν ἀποσθέσαντι, ὅπως νηφούσῃ ῃ 
διανοίᾳ, καὶ μηδενὸς τῶν ἔξωθεν ὅλως αἰσθανομένῃ, 
τὸ τῆς εὐσεθείας ὑποδέξωμαι κήρυγμα. Νῦν δὲ αὐτὴν 
τὴν ἀλήθειαν ἐμυήθην, καὶ ἀχριθῶς τὰ τῶν Ἑλλήνων 
διέρων, ἁπάτην ὄντα µόνον καὶ τερατείαν ἀπίθανον. 
Ἐπὶ τούτοις φαιδρότης ἔσχε καὶ ἡδονὴ τὸν οἴκον, 
καὶ τῷ Χριστῷ πάντες ἐπίστευσαν. ToU πάσχα δὲ 
Xi» ἐνισταμένου, ἐδαπτίσαντο μετὰ τοῦ Σισιννίου 
πάντες πατέρες ὁμοῦ καὶ μητέρες xal παῖδες, εἰς εἴ- 
3091 καὶ τρεῖς ἐπὶ τοῖς τετρακοσίοις ὄντες. Τοῦτο πολ- 


que se propter ill 
morat. 

CLXI. Ergo en: 
sum, quod me co 
adventares,et adc 
que perturbation 
tus non ferens, c 
ires observare,atc 
Sus ergo et ipse | 
riosis que a patri 
totas aures arrig 
piens esse auditc 
captus sum. Et li 
ior, me cernere a 
beneficii immemo 
ficentiam non pe 
culum dicerem et 
cere, quantum pc 
lis, hei mibi! ut 
onerarent ; illis v 
ducere putabant, 
manibus : id quo 
ab eis patriarche 
ego jactabam. Qu 
ab uxore mea grt 
mihi propitium e 
patriarche. 

CLXII. His audi 
tim venit, cuncta 
audiisset,rursum 
ctatus,citissime a 
ut antea eum inv 
tate patriarcham 
honore nunc eur 
magnam mutatio 
nes de pietate adr 
sibi comparat hoi 
nius Deo credidis 
pedes, hecque cu 


CLXIII. Gratias 
ideo mihi oculos 
ma sunt aperires 
tatem ; ideoque e! 
mente vigili nihil 
sentiente, vere τι 
nem. Nuno vero ! 
certoque agnovi | 
esse ac incredibil 
ritas et letitia do 
crediderint. Pasc 
sun cum Sisinnic 
liberi, ad tres et 
attraxit multos ei 


. VARLE LECTIONES. 
μα], τοῦ ζήλου. "tal. àmobiBuxz, 83 αἱ. add, τὴν ἐμαυτοῦ σωτηρίαν. 


De 





501 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ribus prepollebant, quibusque imperator Nerva À λοὺς ἐπεσπάσατο τῶν ἐπιφανεσεέρων, δάΦι 96 μακρᾷ 


amicis maxime et consiliariis utebatur; atque pio 
cultui omnes assensi sunt. 


CLXIV. Que cum videret pessimus per illud 
tempus comes officiorum Publius Tarquitianus mo- 
leste tulif, et gravia existimavit, consideransque 
qno modo pietatem ulterius progredientem compri- 
meret, ipsum primo Clementem tanquam eorum 
que& tiebant maxime auctorem statuit e medio tol- 
1609 : et singularum Urbis regionum prefectis con- 
vocatis, iisque pecunia corruptis,seditionem adver- 
gus Clementem uti moverent eis proposuit, utque 
illius existimationem im»eterent hortatus est, ου» 
piens amorem Urbis erga eum per hoc dissolvere, 
hominemque reddere insidiis facilem atque oppor- 
tunum. 

CLXV. Conspirantes ergo adversus eum impro- 
bissimi illi cives, mala ac feda,ut ipsi arbitraban- 
tur, de illo diffundunt, multaque objiciunt crimina; 
prestigias ei attribuunt, et religionis eorum ever- 
sionem,aliaque plurima ; atque dicunt ab ipso affici 
contumeliis et lacerari patrios deos : ut qui Jovem 
omnium deorum maximum, neque deum prorsus 
nominaret; Herculem vero Alcmene filium (quem 
illi suum conservatorem aiunt) impurum quemdam 
dsemonem et scelestum vocaret ; charissimam et 
guavissimam Venerem, meretricem induceret ; at- 
que optimam jaculatricem Dianam, sapientem Mer- 
curium deum sermonis, bellicosum Martem,Satur- 
numque ipsum, ex equo omnes infamaret atque 
criminaretur nec non horum fana et aras everte- 
ret. Ad summam, aiebant : Vel diis sacriflicet, aut 
vita statim privetur. Atque illi quidem, talia mo- 
ventes, petebant ut sibi ad mortem traderetur pa- 
triarcha. Ob que indignabantur quicunque pecunia 
venalem conscientiam non exhibuerant, loqueban- 
turque ad populum libere, dicentes : Quid mali a 
patriarcha gestum est ? imo vero qui beneficia per 
eum civitas non est consecuta ? Deindeque sin- 
gula que mirabiliter ab eo facta fuerant recense- 
bant,et eorum que memorabant ipsos assumebant 
testes. 

CLXVI. Mamertus autem Urbi prefectus, adeo 
seditione agitatam civitatem videre non sustinens, 
ad hec vere religionis incremento invidens, ad se 


B 


τῇ δόξι Σιέπρεπον, xal oic ὁ βασιλεὺς Ἱερούας φίλοις 
μάλιστα xal συµθούλοις byprto* καὶ τῇ εὐσεθείᾳ 
πάντας συνέθεντο. 

CLXIV. Ταῦτα ὁρῶν ὁ πονηρότατος κατ ἐχεῖνό 
καιροῦ τῶν ὀφφικίων κόμης (21) Πούπλιος Ίουρκου- 
τιανὸς (22), ἐδυσχέραινε, καὶ δεινὰ ἐποίει' καὶ σχοπῶν 
ὅπως ἂν ἐπίσχῃ περαιτέρω προθάίνουσαν τὴν εὐσέ- 
θειαν, αὐτὸν ἔγνω πρῶτον ἐκ ποδῶν πθιῆθαι τὸν 
Κλήμεντα, ola τῶν παρόντων αἰτιώτατον δὲ αὐτὸν 
ὄντα" xal τοὺς ἑκχάστου μέρους τῆς πόλεως vtposecin- 
τας συγχαλεσάµενος, καὶ χρήµασιν αὐτοὺς διαφθεί- 
pac, στάσιν τινὰ κινῆσαι κατὰ τοῦ Κλήμεντος αὐτοῖς 
ὑπετίθει, xal διαθαλεῖν αὐτοῦ τὴν ὁπόληψιν προετρέ- 
πετο' ταύτῃ χαταλῦσαι τὸ πρὸς αὐτὸν τῆς πόλειος φίλ- 
τρον βουλόµενος, καὶ πρὸς ἐπιδουλὴν εὐχείρωτον τὸν 
ἄνδρα παρασκευάσαι. 

CLXV. Συστάντες οὖν ἐπ αὐτὸν οἱ πονηρότατοι 
τῶν πολιτῶν ἐκεῖνοι, Φόγους τε ὡς αὐτοὶ (orto, xa- 
ταχέουσιν αὐτοῦ πονηροὺς, καὶ πολλὰς ἐπάγουσι τὰς 
αἰτίας, γοητείαν αὐτῷ περιάπτοντες, καὶ τῆς ἐχείνων 
θρησκείας ἀνατροπὴν , ἄλλα τε πολλὰ, ἐξυθρίζειν. 
αὑτὸν λέγοντες καὶ τοὺς πατρφους διασύρειν θεούς" 
τὸν μὲν ἀπάντων θεῶν 9 μέγιστον Δία, μηδὲ θεὸν 
ἁπλῶς ὀνομάζοντα" Ἡρακλέα δὲ «ὸν Αλκμήνης, ἂν 
ἐκείνων φασὶ σωτῆρα (23), iva? τινα δαίµονα καὶ 
μιαρὸν ἀποκαλοῦντα' πόρνην τε τὴν φίλην ᾿Αφροδίτην 
εἰσάγοντα, xai τὴν ἐκηθόλον "Αρτεμιν, xul τὸν σοφὸν 
Ἑρμῆν τὸν τοῦ λόγου θεὸν, τὸν πολεµικόν τε "Apsa, 
καὶ τὸν Κρόνον αὐτὸν, ἐπίσης βλασφημοῦντα πάνοας 
καὶ διαθάλλοντα, καὶ τὰ τεμένη τούτων xai τοὺς βω- 


C μοὺς καταστρέφοντα. Κεφάλαιον τοῦ λόχου, Ἡ gued- 


τω τοῖς θεοῖς, ἔλεγον, ἢ τῆς ζωῆς τὸ τάχος ἁπαλλα- 
γήτω. Οἱ μὲν οὖν, τοιαῦτα χινοῦντες, ἔκδοτον ἡξ[ουν 
τὸν πατριάρχην ἐπὶ θανάτῳ λαθεῖν. 'Ee' oW ἠγανά- 
κτουν πάντες ὅσοι μὴ χρημάτων ὥνιον τὴν συνείδησιν 
προετίθεσαν, καὶ λόγους πρὸς τὸν δῆμον ἐλέυθέρους 
ἐποιοῦντο' Τί τῷ πατριάρχῃ xaxov εἴργασται,λέγοντες" 
μᾶλλον δὲ ποἰων οὐχ ἡ πόλις παρ᾽ αὐτῷ χαρίέων ἀπέ- 
λαυσεν ; Elta καὶ αὐτὰ ἕχαστα τῶν ὑπ αὐτοῦ παρα- 
δόξως Υεγενηµένων ἀπηριθμοῦντο, καὶ μάρτυρας 


αὐτοὺς ἐποιοῦντο τῶν λεγομένων. 


CXLVI. Μαρμεντῖνος' δὲ ὁ τῆς πὄλεως ἔπαρχος, 
μὴ φέρων ἐπὶ πολὺ στασιάζουσαν οὕτω τὴν πόλιν ὁρᾷ», 
ἄλλως τε καὶ τῇ τῆς εὐσεθείας ἐπιδόδει βασκαίνων, 


&rcessit beatum Clementem, verbisque tam genero- D ἄγει τὸν µακάρ:ον Κλήμεντα πρὸς ἑαντὸν, καὶ λόγοις 


VARLE LECTIONES. 


5^ al. deest in al. *5al. deest in al. '5al. 6sóv. 


VARIORUM NOTE. 


(24) Τῶν ὀφφικίων κόμης Historia Latina, Co- 
mes sacrarum, nempe largitionum, que est alia di- 
gnitas. Sic ín concilio Ephesino memoratur Jo- 
hannes χόµης τῶν σακρῶν. Κόμης τῶν θείων λαργι- 
τιώνων. Lex autem 3C. Th. de metallis, est Juliani 
Augusti ad Rufinum comitem Officiorum.Sed tem- 
pore Nerve Imperatoris nulli erant comites hujus- 


modi, Cor, 


(22) Aliter Τορκουτιανός et Τουρχιτιανός. Latine in 
in Editione Tarquinius pro Tarquitius ; in ms. V. C. 
Vionis Herovallii Torquatus ; ut sit vel Torquatia- 
nus. vel Tarquitianus. Ip. 

(23) Σωτῆρα Similiter apud Theodoritum, Ser- 
momone de martyribus : Ἡρακλέα σωτῆρα καὶ ἀλεξί- 
καχον προσηἹόρευον, Ip. 





vàv qewalay olo duy κλέπτειν ἐπεχείει, "EE 
ὠγενοῦς, λέγων, πρυελήλυθας ῥίζης: τοῦτο πᾶς ὁ 
εῶν Ῥωμαίων σοι μαρτυρεῖ δῆμος, ἀλλ᾽ ἀνθρωπίνην 
καὶ αὐτὸς πλάνην ὑπέστης, xal διὰ τοῦτο οὐδὲ σιωπᾷν 
ἡ πόλις ἀνέχοται. Φασὶ γὰρ cb καινοτέραν εἰσάγειν 
ἠρησκείαν, xal τινα παρὰ τοὺς πατρῴους θεοὺς κηρύσ- 
σειν Χριστόν. Ὅθεν ἀποβέσθαι σε χρὴ τὴν περιττὴν 
εαύτην δεισιδαιµονίαν, καὶ µόνους αἰδεῖσθαι καὶ τιμᾷν 
τοὺς συνήθεις τῇ πόλει θεούς. Καὶ ὁ πατριάρχης" Εὔχο- 
μαι τὴν σὴν στεῤῥότητα, ἔφη, μεταδοῦναί µοι λόγου, 
xal προσχεῖν µου ταῖς ἀποκρίσισιν, ἀλλὰ μὴ οὕτως ἁλό- 
qu στάρει καὶ µαταίοις ἔπεσθαι θορύθοις. Οὐδὲ γὰρ δεῖ 
στάσµῳς οὐ δὲ θορύθων, οπου σχοπῆσαί τε περὶ τῆς ἑαυ- 
τοῦ σωτηρίας «tvi, καὶ περὶ Θεοῦ διαλεχθῆναι πρόκει- 
ται. Ὁ ζκαρχος τοίνυν τὸ ταῦ ἀνδρὸς γενναῖον xal στά- 
σιµον ἐξ αὐτῶν εὐθὺς τῶν προοιµίων καταμαθὼν, xal 
εἰπεῖν τε αὐτὸς καὶ ἀχοῦσαι παρ᾽ ἐχείνου πάλιν ὀχνή- 
σας, καὶ ἀναθαλλόμενος τὴν διάλεξιν. Τραϊανῷ περὶ 
αὐτοῦ τῷ αὐτοχράτορι ἀναφέρει. Kal ὁ βασιλεὺς αὐτῷ 
οὕτως ἐπιλύει τὰ γεγραμμένα, ὡς fj θῦσαι τὸν Κλή- 
Qive& τοῖς πατρῴοις θεοῖς, fj πέραν τοῦ Πόντου elc 
ἔρημόν τινα πόλιν τῶν τῇ Χεραῶνι παρακειµένων, 
ἀπὸ τῆς Ῥώμης ἀῑδίῳ φυγῇ ἐλαθῆναι. 


CLXVII. Της ἀποφάσεως oov ταύτης καταλαβούσης, 
ἑακέπτετο Μαρμαντῖνος ὅσεως ἂν μὴ ὁ Κλήμης ἕληται 
εἰν ὁπερορίαν, ἀλλ' αὐτῷ μᾶλλον xal cip βασιλεῖ πεισθείη 
3al θύρειον. Οὐδὲ γὰρ ἔφερε τηλικαύτην ἀνδρὸς dps- 
ch» ζημιούμενος, Tip δὲ τοσοῦτον ἐμέλησεν V ἐκεί[- 
νοις πειαθῆναι, 3j 3" δυσχερᾶναι πρὸς τὴν ὑπερορίαν, 
δε καὶ αὐτὸν ἑσπούδαζε πρὸς τὴν εὐσέδειαν τὸν 


ἔκαρχον ἐπισπάσκοθαι. Τοσαύτη γάρ τις ἄνωθεν τὸν C 


Κλήμεντα περιατατο χάρις, wal οὕτως ἡ ἐκείνου 
Ὑλῆσεα «ηρίου παντὸς καὶ μέλιτος γλυκύτερον ἔστα- 
Uv, ὡς καὶ αὐτὸν ἔρωτι θερμῷ τοῦ ἀνδρὸς ληφθέντα 
τὸν Μαρμεντῖνον, πολλά τε τῇ ἀποδημίᾳ ἐπιστενάξαι, 
καὶ δάχρυς «ip πατριάρχῃ ἐπιθαλεῖν, Ὁ θεὸς, εἰπόντα, 
ᾧ ο εἰλικρυνῶς λατρεύεις, αὐτός σοι βοηθὸς ἐπὶ τῇ 
συμφοοᾷ παρασταίη΄ xal αὐτίκα πλοῖον εὐτρεπίσαι, 
διαρχῆ τε αὐτῷ τὰ πρὸς τὴν χρείαν ἐνθέσθαι, καὶ δε- 
Ειώσασθαι αὐτὸν, xal περιδαλεῖν, καὶ οὕτω μετὰ τῶν 
προσηκόγτων ἀσπασμῶν ἀπολῦσαι. Πολλοὶ δὲ αὐτῷ 
καὶ τῶν εὐλαθῶν ἠχολούθησαν" καὶ εἰς τὴν ὑπερορίαν 
Ἰενόμενοι, καταλαµθάνουσιν ἐν τῇ τῶν μαρμάρων 
λατομίᾳ Χριστιανοὺς, περί που τοὺς Χιλίους 5 fj καὶ 
πλείονας, αολὺν διὰ τὴν εὐσέθειαν but χρόνον κατε- 
Χομίνους, Οἱ xal περὶ τοῦ πατριάρχου πρότερον 
ἀκούσαντες, xal ὅτι τῆς πόλεως ἀπελαθεις, ὑπερ- 
ὁρως, αρὸς ἐχείνους καὶ αὐτὸς ἄγεται, παραμυθίαν 
ἄσχων οὐ τὴν τυχοῦσαν τὴν ἐκείνου ἐπιδημίαν. 
GLXVIIL "τε γοῦν πρὸς αὐτοὺς κατελάµδανε, τοῦ 
τῶν χειρῶν ἔργου ἀφέμενοι καὶ τούτῳ προσελθόντες 
μετὰ δακρύων, καὶ τῶν ἁγίων ἐχείνου ποδῶν ἀψάμενοι, 
καὶ τὰς καθαρὰς περιπτυξάµενοι χεῖρας, τὰς xata- 
λεδούσας αὐτοὺς ἀνεχλαίοντο αυμφορὰς, τὴν τῆς πα- 
ερίδος ἔκπτωσιν, τὴν ἄφιλον ἐπὶ ξένης διαγωγὴν, 


CLEMENTINA. — EPITOME DE GESTIS S. PETR 


Α sum animum conatur fall 
Ex nobili stirpe ortus es : 
monium omnis populus R. 
humanum errorem incur 
Urbs tacere potest. Aiunt 
religionem, et contra deos 
dam.Christ Quareopor! 

"hano supei ionem, deos 
colere quos civitas solet. A 
inquit, tuam gravitatem et 
concedas verba facere, ac : 
tendas ; non autem adeo ra 
nem, tumultusque vanos c 
opus est seditione ac tumu 
positum est de salute sua c 
disserere. Igitur prafectus, 
tim exordio constantia viri 
que tum ipse dicere, tum. 

collocutionem detrectans, 

rem de illo refert. Et impe 
ea que scripta erant dirim 
patriis saorificet, aut trans 
aliquod oppidum eorum c 
Roma perpetuo exsilio able 





CLXVII. Hao itaque sent 
Mamertinus quo modo Clei 
lium, sed potius pareret ip 
immolaret. Non enim sueti 
virtute. Porro Clementi adt 
illis aut moleste ferre rele 
pietatem prefectum attra 
quippe divinitus Clemente 
sicque illius lingua omni fi 
labat, ut ipse quoque viri 
Mamertinus,plurimum ex e 
lacrymasque dederit patri 
quem tu sincere colis, ipse 
mitate assistat; statimque 
positis ei que ad usum sufí 
tera prehenderit, item com] 
selutationibus congruis dit 
secuti sunt eum : et pc 
silii, reperiunt in marmorii 
circiter mille, vel et plures 
D pterverum cultum detinebs 

cha prius audiissent, quod 

exsul ad eos duceretur, sol 
runt ex ejus adventu. 
CLXVIII. Itaque cum ad 

manuum cessarunt, etad e 

serunt ; tactisque sanctis « 

manus deosculati calamita 
flerunt, patrie amissionem, 
vitam, rerum necessariarui 





VARLE LECTIONES. 


fal ἐμέλλησιν, 9 al, 8 xal, 5 al. δισχιλίους, 


595 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


596. 


omnium eret gravisslmum, &aque ipsius indigen- Α τῶν ἀναγκαίων τὴν ἀπορίαν, καὶ, ὃ πάντων βαρυτα- 


tiam. 8i quis enim, aiebant, per totum diem opere 
manuum et labore maceratus, aque guttam exi- 
guam sumere voluerit, quo miseriam ex fatigatione 
ortam sublevet; is non minus quam usque ad sta- 
dia quinque et quadraginta profectus, aquam por- 
taverit. Ob hac patriarcha particeps eorum doloris 
80 lacrymarum factus, dein et Deo gratiis actis, et 
sufficienter animos illorum consolatus: Non ita, 
inquit, temere et sine causa huc me Deus permisit 
expelli; sed ut et socius Bim vestrarum perpessio- 
num, et patientie maxime ao tolerationis docu- 
mentum. 


CLXIX. Postea vero ad preces convertitur, et 
cum eis orat Deum, ut suis confessoribus fontem 
aque aperiat : quippe percussit petram in deserto, 
et fluxerunt aque *?, ipse etiam eis copiosam 
aquam suppeditat.Jam enim omnibus precationiin- 
sistentibus, patriarcha huc aque illuo respiciens, 
agnum videt qui dextrum pedem attollebat, eoque 
quasi ostendebat subjectum solum: a nullo enim 
alio agnus visus est. Tum patriarcha conjectis ocu- 
lis, ad locum monstratum cum iis qui aderant ac- 
cedit, et ait : In nomine Domini nostri Jesu Christi, 
hic mihi, filii, fodite. Cumque tum ipsum locum in 
quo agnus stabat, tum quidquid circum erat fodis- 
sent, patriarcha, sumpto sarculo, locum quem 
&gnus ostendebat, levi et ad superficiem ictu pulsat ; 
confestimque terra emittit limpidam aquam et ad 
bibendum suavem, atque ea cum impetu effusa flu- 


τον Tv, τὴν αὐτοῦ τοῦ ὕδατος ἔνδειαν. El Yáe τις ὅλην 
τὴν ἡμέραν τῇ τῶν χειρῶν ἐργασίᾳ, καὶ τῷ χαµάτῳφ 
προστετηχὼς, ἔλεγον, ὕδατος βραχεῖάν τινα σταγόνα 
λαθεῖν ἐθελήσειεν, ὥστε τὴν ἐκ τοῦ κόπου ἀναψίύξαι 
ταλαιπωρίαν, οὐκ ἔλαττον ὁ τοιοῦτος ἢ σταδίους πέντε 
καὶ τεσσαράκοντα προελθὼν ἂν, ὕδωρ κομίσαιτο, 
Πρὸς ταῦτα συναλγήσας τε αὐτοῖς ὁ πατριάρχης xai 
συνδαχρύσας, εἶτα xai τῷ Θεῷ εὐχαριστήσας, xal Ίχα- 
νῶς τὰς ἐκείνων ψυχὰς παραμυθησάµενος, Οὐχ ἁπλῶς 
οὕτω καὶ ἁλόγως, εἶπεν, ἐνταῦθά µε ὁ θεὸς συνε- 
χώρησεν ἐκθληθῆναι, ἀλλ ὥστε καὶ κοινωνὸν ὑμῖν 
γενέσθαι τῶν παθηµάτων, xal. ὑπομονῆς μάλιστα xai 
καρτερίας ὑπόθεσιν. 

CLXIX. Ἔπειτα μέντοι xal elc εὐχὴν τρέπεται, καὶ 
δεῖται σὺν αὐτοῖς τοῦ θεοῦ, ὥστε τοῖς αὐτοῦ ὁμολογηταῖς 
πηγὴν ὕδατος διανοῖξαι' καὶ ὁ πατάξας πέτραν ἐν ἐρή- 
pup, καὶ ἐῤῥύησαν ὕδατα, αὐτὸς ἄφθονον καὶ αὐτοῖς 
τοῦ ὕδατος παρέχει τὴν χορηγίαν. δη γὰρ πάντων 
vf εὐχί προσκειµένων, ὁ πατριάρχης τῇδε χκἀκεῖσε 
περιθλεψάμενος, ἀμνόν τινα ὁρᾷ, 61, τὸν δεξιὸν µετεω- 
ρἰζοντα πόδα, καὶ ὥσπερ ἐκείνῳ ὑποδεικνύντα τὸ ὑπο- 
κείµενον ἔδαφος' οὐδενὶ γὰρ ὁ ἁμνὸς τῶν ἄλλων τὲ- 
θέατο. Καὶ συμθαλὼν τὴν ὄψιν ὁ πατριάρχης, τῷ ὑπο- 
δειχθέντι τόπῳ μετὰ τῶν παρόντων ἑφίσταται, καὶ 
φησιν. Ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
ἐνταῦθά µοι, τέχνα, ὀρύξατε, Καὶ ἐπειδὴ αὐτόν τε "! 
τὸν τόπον, εἰς ὃν ὁ ἀμνὸς ἵστατο, καὶ τὸ κύκλῳ Tiv 
περιέσκαψαν, λαθὼν σκαφεῖον ὁ πατριάρχης, κρούει 
τὸν τόπον ἔνθα ὁ ἁμνὸς ὑπεδείκνυ, κούφῳ τινὶ xa 
µετεώρῳ τῷ xpoópurtt* καὶ παραχρῆμα διειδὲς ὕδωρ 


men repentinum efficit. Universis ergo, aque causa C 4 γῆ καὶ ἡδὺ πιεῖν ἀναδίδωσι" καὶ τοῦτο, σὺν ὁρμῇ 


gaudentibus, patriarcha dixit: Fluminis impetus 
Lxetificat civitatem Dei 55-64. 


CLXX. Hinc tota ad eum confluebat civitas, et 
spiritalis illius doctrine dulcedine ad veram fidem 
cunctos impellebat ; ut et multi quotidie baptiza- 
renlur numerusque ad quingentos pervenerit, ac 
vera religio in dies caperet incrementum. Nondum 
profecto annus in exsilio erat emensus ac preeteri- 
tus, et edificantur quidem, ab iis qui crediderant, 
Ecclesie numero quinque et septuaginta, idolorum- 
que fana et templa evertuntur ; iisque adaitos lucos, 
multum terre occupantes, ignis depascit,atque uni- 
versa prosternitur demonum insania. 


CLXXI. Tunc ergo invidiosus et gravis rumor 
ad imperatoris aures pervenit, referens Christiano- 
rum sectam in majorem multitudinem crescere, et 
singulis diebus augeri. Quam ob causam ille statim 
Aufidianum presidem mittit, qui non solum non 
ulterius progredi sectam sineret, verum et jam ca- 
ptos reduceret, avocaretque a pietate. Hic itaque 
postquam Chersonem venit, Christianosque com- 


ἐκχυθὲν, ποταμὸν ἀθρόον ποιεῖ. Πάντων οὖν Ὑαιρόν- 
των ἐπὶ τῷ ὕδατι, ὁ πατριάρχης, Τοῦ ποταμοῦ τὰ 
ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ θιοῦ, 
ἔλεγεν. 

ΟΙμΧΧ. Ἐντεῦθεν ἡ πόλις περὶ αὐτὸν πᾶσα συνέῤῥεον, 
καὶ τῇ ος πνευματικῆς ἐκείνης διδασκαλίας γλυχύτητι 
πρὸς τὴν ἀληθῃ πίστιν πάντας ἐπήγετο, ὡς καὶ πολ- 
λοὺς ὅσαι ἡμέραι βαπτίζεσθαι, elc πεντακοσίους τε τὸν 
ἀριθμὸν ἀναθῆναι, καὶ τὴν εὐσέθειαν καθ ἑχάστην 
ἐπιδιδόναι. Οὕπω τοίνυν ἐνιαυτὸς τὴν ὑπερορίαν ἐμέ- 
τρει, καὶ οἰκοδομοῦνται μὲν ὑπὸ τῶν πιστευσάντων 
ἐχχλησίαι τὸν ἀριθμὸν πέντε xai ἐδδομήκοντα, τεμένη 
τε εἰδώλων καὶ ναοὶ καθαιροῦνται, καὶ ἱτὰ παραπὲ- 
φυκότα τούτοις ἄλση, ἐπὶ πολὺ γῆς διικνούµενα, τὸ 


D "9p χατανέµεται, καὶ πᾶσα τῶν δαιμόνων καταθάλ- 


λεται ἡ μανία. 

CLXXI. Τηνικαῦτα οὖν ἐπίφθονός τε ταὶ βαρεῖα φήμη 
τὰς τοῦ βασιλέως ἀχοὰς ὑποτρέχει, ἐπιδοῦναι τὰ Xpt- 
στιανῶν eic πλΏθος ἀριθμοῦ κρεῖττον, καὶ καθ’ ἑχάστην 
αὔξεσθαι τὴν ἡμέραν διδάσκουσα. Ἐφ᾽ ᾧ δὴ καὶ Αὐφι- 
διανὸν αὐτίκα τὸν ἡγεμόνα ἐκεῖνος ἐκπέμπει, ὥστε μὴ 
µόνον μηδὲ περαιτέρω προελθεῖν αὐτὰ συγχωρῆσαι, 
ἀλλὰ καὶ τοὺς ἤδη χειρωθέντας ἐπαναγαγεῖν, καὶ ἆπο- 

τῆσαι τῆς εὐσεθείας. Οὗτος τοίνυν, τὴν Χερσῶνα xa- 


VARLE LECTIONES. 


*? Num. xx, 6. Psal. rxxxu, 20, *! al. inser- ἑστῶτα. δὲ deest in al. 


65 6€ Pgal- xv, 5. 


-- m -- 








δρ CLEMENTINA. — EPITOME DE ( 


ταλαθὼν, xal πολλοὺς τῶν Χρισειανῶν πολλαῖς βασά- À plures 
voc καὶ ποικίλαις ὑποδαλὼν, intl πάντας τῇ προβίσι ^ omnes 
μάρτυρας γεγενηµένους ἑώρα, καὶ πρὸς μυρίους παρε- — dit, par 
σχευασµένους θανάτους, cl moti; ᾿Απέχεται μὲν τοῦ — Abstine 
πλήθους, δεδοικὼς μὴ xal ἀπὸ τοῦ τέλους (94) μάρτυρας — moribu 
πλείονας ἐργάσηται" τὸν αἴτιον Bb µόνον κολάζει, καὶ — otorem 
πάντα θυμὸν xarà τῆς µακαρίας ἐκείνης τοῦ Κλή- — beatum 
µεντος ἀφίησι χεφαλῆς. Ἐπειδὴ δὲ πάντα ἦν αὐτῷ  omniet 
χοῦφα, καὶ slc οὐδὲν λογιζόμενα, καὶ dg" Gv αὐτὸν θχοῖβαι 
ἴπασχε μᾶλλον πλείονα τοῖς ἄλλοις παρείχετο τὴν — flduciar 
ἀσφάλειαν, σύντομον ἀπαλλαγὰν αὐτῷ τοῦ βίο xai e vita, 
ταχεῖαν ἐπινοεῖται, καὶ εἷς µέσην τὸν μάρτυρα τὴν ΑΠΟΒΟΞΙ 
θάλασσαν ἀγαγὼν, καὶ ἄγκυραν σιδηρᾶν τοῦ τραχή- — fundum 
λου ἐκδήσας, χαθίησι τῷ βυθῷ, ὅπως μηδὲ λείψανον — manear 
ἀχείνου, φησὶν, ὑπολειφθείη Χριστιανοῖς. 

CLXXIL ἸΑλλ’ ὁ μὲν ferio χατὰ τοῦ πελάγους"τὸ ῃ ΟΙΧ} 
δὲ τῶν Χρισειανῶν πλῆθος ἐπὶ τοῦ αἰγιαλοῦ ἑστὼς,ἐθρή- est: Οἱ 
νουν ἐλεεινῶς, ὠλοφύροντοικαὶ ὀϊκτροτάταις φωναῖς dv- — stans, l 
εκάλουν τὸν πατριάρχην. Κορνήλιος δὲ καὶ Φοῖθος ol — admodi 
μαβηταὶ οἷας τὸ πάβος ἀπῄτει φωνὰς καὶ αὐτοὶ — liusver 
βοῶντες,καὶ οὐκ ἔχοντες ὅ τι τῆς συμφορᾶς ποιή- — perferel 
σονται παραμύθιον, Εὐξώμελα πάντες ὁμοθυμαδὸν, — tunt, n 
εἶπον, ὥστε κἂν ἀναδειχθῆναι ἡμῖν τὸ τοῦ μάρτυρος — tionem, 
λείψανον. Καὶ προσευχοµένων αὐτῶν, ᾧ τῶν µεγά- — nobis ο 
λων σου, Δέσποτα, τεραστίων 48, θαυματουργεῖταί τι — o magn 
«ἀνταῦθα *& θιὸς τοῦ Μωσέως παραδοξότερον. Ὑπο- — majore 
Φεύχει μὲν γὰρ ἡ θάλασσα προσωτέρω σταδίους σχεδὸν — ses 7. 
οὐκ ἐλάττους τῶν εἴκοσι. Προσελθόντες δὲ τὸ πλῆθος — dia. Ac 
διὰ ξηροῦ τοῦ ἐδάφους" τῆς θαυμαστῆς σου xal τοῦτο, — quoque 
Χριστὰ, δυνάµεως" εὑρίσκουσι λίθον iv εἴδει ναοῦ — dem in 
παρὰ τῆς σῆς ἀποῤῥήτου σοφίας πεποιηµένον, καὶ τὸ fectum 
μαρτορικὸν σῶμα λαμπρῶς i» αὐτῷ κείµενο, καὶ Ó gravem 
τῆν βαρεῖαν ἐκείνην ἄγκυραν, ἔγγιστά που τοῦ λίθου — positan 
καὶ αὐτὴν κειµένην. 

ΕΙΧΧΠΙ. αλλ’ ἀπεκαλύφθη Κορνηλίῳ καὶ doóp, — CLXO 
ὥστε μὴ τὸ λείψανον ἐκεῖθεν µετακινῆσαι, καλῶς ἐν τῷ — ne illin 
βυθῷ «εἰµενον’ xài ὅτι καθ’ ἑκάστην ἑνιαυτοῦ περιτρο- — erat in 
"ijv ἓν τῷ καιρῷ τῆς τοῦ μάρτυρος τελειώσεως, — oirouitt 
ὑποχωρήσει map! ὅλας ἑπτὰ ἡμέρας τοῖς προσιοῦσινἡ — est, ms 
θάλασσα, πεζῇ xal βάδην αὐτοῖς µέχρι τοῦ λειψἀνουτὴν — dies, pt 
πάροδον ἐπιτρέπουσα. Ὅπερ ἑτησίως ἓξ ἐκείνου καὶεὶς — gradu: 
δεῦρο τελεῖται, τὴν ἐπιδημίαν τῆς αὐτοῦ µνήµης (25) — pore ac 
οἶονεί τινα ὅρον ἔχον καὶ προθεσµίαν. Ἐντεῦθεν αἵ- — termin 
Ρεσις παρ᾽ αὐτοῖς πᾶσα, καὶ ἑλληνισμὸς καταλέλυται, — morati 
τῶν bv τῇ τοῦ μάρτυρος μνήμῃ τελουµένων ἐκεῖ et Gre 
σηµείων xal τῶν θαυμάτων εἷς ἐπίγνωσιν πάντας — qua ib 
χειραγωγούντων, καὶ καβαρῶς ἑναγόντων πρὸς τὴν [) cogniti. 
ἀλήθεαν. Οὐδενὶ γὰρ * ὑπό τινος ἀνηχέστου κακοῦ — lant. Ni 
πιεζοµένων, τῆς τοῦ ὕδατος ἐκείνου µεταλήψεως καὶ — premer 


VARLE LECTIONE 
4 al. θαυμασίων. ** deest in al. —*' Exod. xiv. al. inser. 


VARIORUM ΝΟΤΑ 


prb ο zoe. Ez primoribus. Vel cum ἁγίο p 
Perionio, tandem. ista πα. 
(25) Τῆς αὐτοῦ μν fune. Infra Martyrii num. 25, ἐπιγίνει 

p tr zi fec αὐτοῦ. Acti, et Frecullu — praweni 
Gregorio Turonensi: in die αὐτοῦ, 
pRerseg ejus. d. Greci &d 24 Novemb. ἐν τῇ τοῦ — adventa 





$99 


'8. GLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


et aspersione opus fuitad morbi eum occupantis Α τοῦ ῥαντισμοῦ πλέον ἑδέησε, πρὸς τὴν τοῦ καπέχοντος 


depulsionem. 

CLXXIV. Sed hec quidem talia sunt, et ita ha- 
bent : illud vero longe majus, sufflciensque ad con- 
firmanda precedentia. Nam cum, ut superior ora- 


tio declaravit, in pelagus martyr immissus est, et 


in sinus aquarum projectus, atque mare longius 
&bscessit, dum quasi sub pedem dat locum, et in- 


dex corporis mirabiliter efficitur, ac volenti facit 
potestatem gradiendi per profundum ; ingens certe 
Christianorum multitudo tunc ad corporis specta- 
culum properabat. Postea vero et maximus dies 
festus miraculum induxit ; aut potius hoc miracu- 
lum diem festum effecit ; quod non, semel editum, 
deinde desiit, sed per unumquodque ami curricu- 


]um perficiebantur eodem inodo, piasque animas 


convocabat ad epulum. Cum equidem hec ita es- 
gent, et omnes circa Chersonem Christiani ad mire 
rei solemnem diem quotannis concurrerant ; ibi 
etiam Deus miraculum, anterioribus magis inopi- 


num et admirabile, operatur. 


GCLXXV. Nam vir quidam religiosus, una cum 


uxore, et prole mascula, miraculo jam edito, ad 
martyris corpus, ipsi quoque cum populo confluente 
profecti sunt. Igitur sequor e vestigio trajiciunt, 
templumque in sinu ejus positum attingunt, paren- 
tes manu puerum ducentes: cumque? intra tem- 
plum fuerunt, et sanctum illum tumulum ambie- 
runt, tum alia sanctum precati sunt, tum pro nato 
rogaruntea quse parentes decebat. Precati ergo, ac 
sepulerum ferventer exosculati et. complexi, ipsi 
quidem, jam peracta celebritate, cunctisque domum 
redeuntibus, retro iterum cum populo qui conour- 
rerat abscesserunt. Puer autem clam parentes, nes- 
oio quo modo solus apud sepulcrum relictus est; 
omnino id incomprehensibili Dei providentia dis- 
ponente, ut magis honoraret eum qui animam et 
corpus pro ipso libenter dederat. Et aqua quidem 
&d propria remeans, profundum obtezit, iterumque 
effectum est pelagus. 

CLXXVI. At parentes paulum a corpore digressi, 
ut jam fllium secum non viderunt, ad investigatio- 
nem ejus vertuntse: ac retro conversi ut inveni- 
rent puerum, cernunt mare rursus esse eam viam 
qua &d corpus deinceps duceret: statimque cons- 
ternatur, turbantur, commoventur, aorius ad nati 


αὐτὸν πάθους ἁπαλλαγήν. 

CLXXIV. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν δὴ τοιαῦτα καὶ οὕτως ἔχον- 
τα) ἐκεῖνο δὲ καὶ λίαν πολλῷ μεῖζον, καὶ ἱχανὸν τὰ προ- 
λαθόντα πιστώσασθαι. Ἐπειδὴ γὰρ, ὡς ὁ λόγος φθά- 
σας ἑδήλωσεν, εἷς πέλαγας ὁ µάρτυρ ὀφίετο, xal 
εἰς ὑδάτων μυχοὺς ἔῤῥιπτο, ἤ τε θάλασσα ὑπίδαινι 
ποῤῥωτέρω, καθάπερ ὑπὸ πόδα χωροῦσα, μηνυτὴς 
τοῦ λειψάνου παραδόξως γινομένη,καὶ βυθὸν πεζεύειν 
τῷ βουλομένῳ παρέχουσα’ πολὺ μέντοι πλῆθος τηνι- 
καῦτα Χριστιανῶν πρὸς τὴν τοῦ λειψάνου θέαν ἡπεί- 
Ύοντο. Μετὰ 99 δὲ ταῦτα xal 4 μεγίστη ἑορτὴ τὸ θαῦμα 
fero: ἐκεῖνο δὲ μᾶλλον ἐποίει τὴν ἑορτὴν, οὐ γεγο- 
νὸς ἅπαξ, εἶτα παυσάµενον, ἀλλὰ καθ’ ἑχάστην ἔνιαν- 
τοῦ περίοδον ὁμοίως τελούμενον, xai τὰς ἀσεθεῖς "t 
ψΨυχὰς συγκαλοῦν cic ἑστίασιν. Ἐπεὶ «olv οὕτω 
ταῦτα,καὶ oi κατὰ Χέρσῶνα πάντες Χριστιανοὶ πρὸς 
τὴν τοῦ θαύματος πανήγυριν ἑτησίως συνέτρεχον , 
θαυματουργεῖ τι χἀνταῦθα θεὰς, τῶν προγεγονότων 
παραδοξότερον. 


CLXXV. ᾽Ανὶρ γὰρ τις θεοσεθὴς ἅμα γυναικὶ xai ἄρ- 
ῥενι τἐκνῳ,τοῦ θαύματος δη ςελουμένου, πρὸς τὸ µαρ- 
τυρικὸὀν ἐχεῖνο καὶ αὐτοὶ σῶμα μετὰ τοῦ συῤῥέοντος 
πλήθους ἑχώρουν. Τὸ πέλαγος οὖν Ex ποδὸς διαθάντες, 
καὶ τὸν ἓν μυχῷ τούτου καταλαθόντες ναὺν, τῆς χει- 
ρὸς λαθόµενοι τοῦ παιδὸς ol πατέρες, ἐπεὶ τοῦ ναοῦ 
ἔνδον ἐγένοντο, xal τὴν ἁγίαν ἐκείνην περιστάντες ao- 
pàv, τᾶ τε ἄλλα ἑδέοντο τοῦ ἁγίου,καὶ ὑπὲρ τοῦ παι- 
δὸς ἑλιπάρουν ὅσα πατέρας εἰκός. Ἐὐξάμεναι οὖν χαὶ 
θερμῶς τὸν τάφον περιπτυξάµενοι, αὐτοὶ μὲν ἤδη 
τῆς πανηγύρεως τελεσθείσης, xal οἴκαδο «άντων 
ἐπαντιόντων, ὀπίσω πάλιν μετὰ τοῦ αυνδραμοῦντος Ἰ' 
πλήθους ἐχώροαν. Τὸ παιδίον δὲ τοὺς τεχόντας λαθὸν, 
οὐχ οἵδ' ὅπως, µόνον παρὰ vij cop κατελέλειπτο, 
πάντως τῆς ἀχαταλήπτου προνοίας τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ- 
το οικονοµησαμένης, ἵνα τιµήσῃ πλέον τὸν xal φυχὴν 
καὶ cia δι) αὑτὸν ἡδέως προθέµενον. Καὶ τὸ μὲν 
ὕδωρ, ἐπαναστρέφον slc τὰ οἰχεῖα, ἐκάλυπτε τὸν βυθὸν, 
καὶ πέλαγος ἐγίνετο. 

CLXXVI. Οἱ πατέρες δὲ μικρὸν ἀπὸ τοῦ λευµάνου προ- 
ελθόντες, ὡς ἤδη τὸν παῖδα παρ αὐτοῖς οὐχ ἑώρων, tic 
ἔρευναν αὐτοῦ τρέπονται' xat ὀπίσω στραφέντες, ὥστε 
τὸ παιδίον εὑρεῖν,πέλαγος ὁρῶσι πάλιν τὴν ἐπὶ τὸ λείψα- 
vov ἑξῆς φέρουσαν' xai αὑτίκα θορυθοῦνται , ταράτ- 
τονται, χλονοῦνται, θερµότερον ὁρμῶσι πρὸς τὴν τοῦ 


Ἱπάβρβίίοπθπα prorumpunt: is autem in tumulo ῃ παιδὸς ζήτησιν' τὸ δὲ ἄρα ἦν ἐν τῇ copi καταλε- 


relictus fuerat. Cumque post multum laborem pue- 
rum non repererunt, sed in maris fundo desertus 
fuisse ipsis visus est, uti revera erat, longum ac 
flebiliter vociferabantur, filium appellantes, et pe- 
otora feriebant, atque deplorabant calamitatàám qua 
eos opprimebat. Tumque ad sanctum ea dicebaat, 
αυ animus dolore fractus pronuntiaverit, mortem 
sibi pro rebus presentibus optantes: donec proxi- 
morum nonnulli, incidentes in eos lamentationibus 


λειμμένον. Ἐπεὶ δὲ πολλὰ καµόντες, τὸ παιδίον οὐχ 
εὗρον, ἀλλ᾽ ἐν τῷ βυθῷ καταλελεῖφθαι αὐτοῖς ivo- 
µίσθη, ὥσπερ Roa xxi ἦν, μακρόν τε xal γοερὸν ἀνε- 
θόων ἀνακαλούμενοι τὸν υἱὸν, xal τὰ στήθη ἔπαιον, 
καὶ τὴν κατασχοῦσαν αὐτοὺς ἀνωλοφύροντο συµφο- 
ῥάν. Elsa καὶ πρὸς τὸν ἅγιον, οἷά περ ἂν ὀδυνωμένη 
ψυχἠὴ φθέγξαιτο 72, ἔλεγον, θάνατον ἑαυτοῖς ἀντὶ τῶν 
παρόντων εὐχόμενοι * ἕως τῶν πλησίον τινὲς περι- 
πεσόντες 73 αὐτοῖς, ἐκλελυμένοις ὑπὸ τῶν θρήνων 197, 


ΥΑΒΙΑΕ LECTIONES. 


5$? al. πολλοὺς ἐπὶ θέαν ἐπήγετο. µετά 7) al. εὐσεθεῖς, ul legit interpres. ?! al. αυνδραµόντας, 


θέγξοιτο. 15 al. περιτυχόντες. 


74 al. 








CLEMENTINA. — EPITOME 98 GESTIS 6. PRTRI. 


xal πολλὰ ἐπὶ τῷ πάθει xal αὐτοὶ ἐκχέαντες δάκρυα, A jam confeetos, multasque [ 


παρεμυθήσανού τε αὐτοὺς, xal ὑφεῖναι τῆς μακρᾶς 
λόπης ἐποίησαν. ᾽λλλὰ πρὸς τὴν οἶκίαν ἐχείνων ἔπαν- 
ελθόντων, μεῖζον καὶ πάλιν τὸ πάθος ἐγίνετο, xal 
ἡμάτιον ἀφθὲν τοῦ παιδὸς, εἴτε τινὰ τῶν ἐκείνῳ συνή- 
θων εἰς µνήµην τοῖς πατράσιν ἑλθόντα, χαλεπωτέραν 
αὐτοῖς ἐποίει τὴν συµφοράν. 


CLXXVII. Τοῦ ἐνιαυτοῦ δὲ ἤδη περιελθόντος, καὶ τῆς 
λαμπρᾶς ἑορτῆς ἐκείνης ἄγεσθαι πάλιν µελλούσης, ἐκέν- 
τει τε αὐτοὺς ἐπὶ πλέον τὸ πάθος, καὶ σφοδρότερον 
πάλιν τοῦ παιδὸς ἀνεμίμνησκε, Καὶ δῆτα πρὸς ἀλλή- 
λους, Ἵωμεν, φασὶ, πρὸς τὸν τάφον' ἴδωμεν εἴ τι 
τοῦ παιδὸς ὑπολέλειπται λείψανον, ct πως κἂν αὐτὸ 
χομιούµεθα, Ταῦτα καὶ ὅσα τοῦ πάθους πρὸς bau- 
τοὺς κοινολογησάµενοι, προέρχονται τῆς οἰκίας πεν- 
Qni Ἰσκευασμένοι, καὶ τὰς ὁράσεις ὑπὸ τῶν Ba- 
κρύων ἐκτετηχότες, καὶ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἀφι- 
χνοῦνται, Καὶ ὑποχωρεῖ μὲν εὐθέως ἡ θάλασσα, τῆς 
προθεσμίας καταλαθούσης. ᾿Ακολουθοῦσι 3b αὐτοὶ 
πρῶτοι, καὶ μετὰ πόδας ἕτεροι πάλιν, τῇ θαλάσσῃ 
χαθάπερ ὁδηγῷ χρώµενοι. Καὶ τὸν αὐτομάτως olxo- 
δοµηθέντα ναὸν ἐχεῖνον, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τῆς cfc 
Ἀέσποτα, σοφίας δημιουργηθέντα καταλαβόντες, ὁρῶ- 
σι τὸ παιδίον, ὢ τοῦ θαύματος! Qv καὶ ἀλλόμε- 
νῦν (26) παρὰ τῷ vaip. Καὶ πρῶτον "* μὲν ἀμφιδόλως 
εἶχον πρὸς τὰ ὀρώμενα, λογιζόµενοι μὴ οὐχ ὁ παῖς 
n3) φαινόµενον. Ἐπεὶ δὲ xal τοῖς γνωρίσμασι καὶ 
τοῖς σχήµασι πάντοθεν εἰς πίστιν αὐτοὺς τὸ παιδίον 
dye, καὶ τοῦτον ἐκεῖνον εἶναι τὸν υἱὸν ἐπίστευσαν, 
περιχυθέντες εὐθέως αὐτῷ, καὶ ὀφθαλμοὺς καὶ χείλη 
προσφύντες, ἔκλαιόν τε μέχρι πολλοῦ, τὰ γλυκέα δὴ 
ταῦτα ὑφ᾿ ἡδονῆς προχέοντες 3 δάκρυα, xal θερμῶς 
αὐτὸν ὥσπερ γυμνῇ τῇ oxi κατεφίλουν. 

CLXXVIII. Ἔπειτα μικρὸν ἑαυτοὺς ἀναλαθόντες, ἡ- 
βώτων ἀκριθῶς ἕκαστα τὸ παιδίον, ὅπως οὕτω παραδό- 
ἕως διεσώθη "t τίνος φυλάττοντος, τίνος τρέφοντος, τίνος 
βάλποντος, τίνος ζωογονοῦντος. Τὸ δὴ, τῇ μὲν λαιᾷ 
χειρὶ τὴν σορὸν κατέχον, θατέρᾳ δὲ τὸν ἐν αὐτῇ κεί- 
µενον ὑποδεικνύον, Οὗτός uot καὶ τῆς ζωῆς πάροχος, 
Έλεγε, καὶ τροφεὺς, καὶ φύλαξ, παρ’ ἑαυτῷ γνησίως 
dal µε τηρῶν xal χαλῶς τιθηνούµενος. θαύµατι οὖν 
ob τεκέντες ἀποῤῥήτῳ cb ἡδονῇ ληφθέντες, τοὺς 
προτέρους θρήνους καὶ τὰ σχυθρωπὰ τοῦ πάθους 
balva ῥήματα, εἰς φαιδρότητα καὶ εὐχαριστίαν µετέ- 
θαλον, Θαυμαστὸς, λέγοντες, ὁ Θιὸς dv τοῖς ἁγίοις 
αὐτοῦ, καὶ ὅσα ἑξῆς προστιθέντες. Ἐπανέρχονται τοί- 
νυν µακάριοι καὶ ζηλωτοὶ πρὸς τὴν οἰκίαν' ὃν ὡς 
πεερὲν ὀπίνθουν, καὶ tov αὐτῷ θαλατείου Ὑαστέρα 


laorymas profundentes, cons 
runtque ut de magno diuturt 
rent. Verum postquam illi 
iterum et major egritudo ort 
vestis, sive quedam que il 
parentum memoriam recu 
ipsis reddebant jacturam. 
CLXXVII. Ceterum anno 
splendidum illud festum ite: 
ipsos multo magis pungebat 
vehementiusque rursum pt 
cabat. Itaque iuter se aiunt:] 
videamus num alique filii 
quo pacto et illas asportemt 
maestitia suggerebat inter se 
deunt, lugubri ornatu, ocu 
liquentibus ; atque ad littus 
&tatim recedit mare,prestitu 
set. Sequuntur autem illi p 
alii denuo, mari tanquam iti 
templum illud eua sponte 5 
Domine, sapientia conditum 
puerum, o miraculum | vivut 
plo. Et primo quidem de iis 
bigebant,reputantes num fili 
reret. Postquam vero indic 
omnino eis fidem fecit, hunc 
crediderunt, confestim amp 
labris adherentes, fleverunt 
orymis pre gaudio effusis, 
c quasi nudo animo dosculati 


CLXXVIII. Deinde cum pa 
singula diligenter rogarunt | 
mirabiliter servatus fuisset, 
nutriente, quo fovente, quo 
ille leva quidem manu locu. 
in eo jacentem ostendens : 
largitor, et alitor, et custos 
petuo me conservans ao pra 





capti, lamenta priora, et tris 
in hilaritatem et gratiarum 
dicentes : Mirabilis Deus in s 
] sequentia addentes. Itaque 
digni redeunt domum : quen 
et cui sepulorum esse ventre 


VARLE LECTIONES. 


"^al, mpüra. "al. ἐκχέοντες. — "al. περιεσώθη. 


"! Ῥρα]. 1xvit, 36. 


VARIORUM NOT/AE. 


- EVI Ex Epremo dt At Nicephorus, 
μενον λάρνακι. In ma. τῇ τοῦ 
props ptvov. Adgvaxi. porius. πολη, 
Aspicit Alium in eo loco, ubi eum dormientem reli- 
querat, in ipso adhuc sopore teneri. /Estimans autem 
eum esse defunctum, accessit. cominus, i collec- 
tura cadaver exanime ; sed cum eum dormire cogno- 


visset, excitatum velociter, s; 
columem levavit in ulnis, in 
ubi per anni fuisset spatia. à 
integer prateriisset : tantum. 
i unius noctis spatio astim 





.. ^ fsssperabant, eum secum incedentem habentes, 
3 ;.. Bique colloquentem spectantes, inexplicabilis vo- 
rl luptatis rem parentibus, et ineffabilem suavitatem 
^*. suis ipsorum peotoribus instillabant. 

l 25- .QCLXXIX. Ita in honore habere solet communis 
-. omnium DominusChristuseos famulorum qui pro- 
^, pter ipsum passi sunt,tantumque periculum susce- 
ij E perunt, tali mirgculorum  exsuperantia, talibus 
Ἐν Splendoribus : quorum etiam nos compotes fleri 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. ' 604 


προσεδόχουν, τοῦτον μεθ) ἑαυτῶν βαδίζοντα ἔχοντες, 
καὶ συλλαλοῦντα ὀρῶντες, ἄφατόν τι χρήμα πατράσιν 
elc ἡδονὴν, καὶ ἀπόῤῥητον γλυκύτητα τοῖς ἐκείνων 
σπλάγχνοις ἐναποστάζον 79. 


CLXXIX. Οὕτω τιμᾷν οἶδεν ὁ κοινὸς ἁπάντων Δε- 
σπότης Χριστὸς τοὺς δι αὐτὸν παθόντας τῶν οἶκε- 
τῶν, καὶ τοσοῦτον κἰνδυνον ἀναδεξαμένους, τοιαύτῃ 
θαυμάτων ὑπερθολῇ, τοιαύταις λαμπρότησιν' àv qi- 
νοιτο xai ἡμᾶς ἐπιτυχαῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ 


; tas :Xohtingat, gratia et humanitate Domini nostri Jesu Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, us0' οὗ τῷ Πατρὶ δόξα 
77,7 Ghristi, cum quo Patri gloria, una cum sancto ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 
^^^ ,Bpirita. in secula seculorum. Amen. Αμήν 79. 

he 

ME VARLE LECTIONES. 

ER 

j! 


. T$ &]. ἐναποστάζοντα. Ἐναποστάζον. Est participum. Peronius legebat ἐναπέσταζον, quod et cum eo verti- 
2 V^. mus.Ism. 79 al. νῦν, xai εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν. Al. vov καὶ del, καὶ elc. 








""- LITURGIA 
SANCTI CLEMENTIS ROMANI. 


(RENAUDoT, Liturgiarum Orientalium Collectio, ed. 2, Francofurti, 1847, in-4», t. IT, p. 186.) 


MU. MONITUM. 


Preeter istam, nulla alia apud Orientales Clementi ascripta Liturgia reperitur in mss. codicibus, quod 
mirum sane videri posset,quando quidem in Clementinis Constitutionibusexstat integraillius forma libro 
vii descripta. Verum quamvis illarum Constitutionum quas Dascalía, decurtato Διδασκαλίας nomine,Syri 
et Arabes vocare solent, versiones et epitome plures reperiantur in Collectionibus Canonum Arabicis, 
ultimi illius libi fragmenta tantum habent : et 16 liber in vetustissima Syriaca versione codicis Florentini 
non exstat. Neque apud Grecos, a quibus Constitutiones apostolicas Syri et alii acceperunt, memoria 
ulla est Liturgie qua Clementi tribueretur, quia scilicet in nulla Ecclesia celebri,et que aliis legem aut 
exemplum dare posset, forma rituum et orationum singularis,ex Clementinis expressa,in usu fuit.Ratio 
, ^. eur istam Jacobite composuerint et Clementi attribuerint frustra quereretur, nisi dignitatis quam com- 

parare huic officio conati sunt ex nomine viri apostolici,cujus memoriam inseruerunt aliquoties in dipty- 

E chis suis, ut etiam in confessione quam ordinandis sacerdotibus prelegi jubet Pontiflcalis Mediceus ; 
"^ , etoujus aliquot testimonia in sue opinionis patrocinium referunt in Collectaneis, de quibus sepe dic- 
^ ' fum est, Non edita est in Missali Chaldaico, neque Gabriel Sionita in epistola ad Nihusium, aut Abra- 
. . ham Echellensis notis ad Hebed-Jesu, illius meminerunt, et pauci codices eam representant (26*). Ver- 

" 8io facta est ad bone note codicem Colbertinum 3921. 

Ut probetur Liturgiam istam Clementis Romani opus non esse, multis verbis non opus est, cum ne 
levem quidem talis antiquitatis notam habeat,sed recentioris evi non paucas, inter quas precipua vide- 
tur esse, stylus ille a prima simplicitate degenerans, et vere Asiastica synonymorum,epithetorum meta- 
phorarumque congeries, per quam ad supremum elegantia culmen perveniri Orientales existimant. Id 
etiam probat additio aliquot verborum in forma consecrandi panis et oaliois,ut in prima, quod pro multis 
fidelibus immolatur : in altera, sanguints meus qui confirmat testamentum mortis mez : que formule magis 
recentioribus similes sunt, quam vetustis Grecis Syriacisque, quarum sententia ad verborum evangeli- 

. corum simplicitatem propius accedit. In invocatione Spiritus sancti id observandum, quod oratio qus 
verba Christi sequitur preter aliarum morem prolixe est supra modum, it& ut majus omnino inter illa 
et invocationem, sit intervallum. Neque tamen interlocutio diaconi occurrit ut in Grecis posterioribus, 
nam eas additiones Grecis usurpatas, ignorant Orientales Ecclesia. 


(16*) Allat., Symmicta, p. 291. 





» madbüae να ---- uper aas: 


601 


S. CLEMENTIS 1 ROM, PONT, OPERA DUBIA. 


citatis tu». Currus igneus animalium quadruplici A — Populus. Amen. 


facie distinctorum, similitudinibusque diversis do- 
norum glorie diversorum, decorem regni tui cla- 
mani: agmina Cherubim multis oculis preditorum, 
in circulum voces benedictionis in regionem tuam 
&bsconditam extollunt : Seraphim multis alis in- 
siructi,qui facies suas iisdem alis suis protegunt a 
splendore tuo, et pedes suos pennis quoque suis 
tegunt, ut non adurantur ab ardore ignis tui inac- 
cessibilis, et volantes undequaque laudant, et ad 
alterutrum alis plaudentes benedicunt, et alter 
alteri conformati glorificant: et unus ab altero hym- 
num suscipientes, oribus igneis, linguisque flam- 
meis, una voce triplicate sanctificationis laudant, 
clamant, vociferantur, et dicunt. 
Popvlus. Sanctus, sanctus, sanctus. 


Sacerdos inclinatus. Sanctus es Deus Pater, san- 
ctus es Deus Fili, sanctus es Spiritus sancte, Tri- 
nitas sancta et indivisa, unus Deus solus et san- 
ctus es, in natura: qui in Personis tribus adoraris, 
et in unitate substantie gloriflearis. In quibuscun- 
que locis et mundi partibus, non sufficiunt ad ex- 
tollendam virtutem majestatis tue. Qui plasmasti 
hominem ad imaginem majestatis tue, rationem- 
queipsi indidisti,prescripsistique tanquam limitem 
& Domino constitutum, ne preceptum tuum trans- 
grederetur: qui cum errasset, contempsissetque le- 
gem tuam,sententiam mortis incurrit,etin exsilium 
infirmitatis depulsus est. Tu vero creator ejus, bo- 
' nu8 et misericors, non abjecisti curam ejus, quam 
habebas, sed omnia ad salutem ejus instituisti, eo 
uaque ut Filinm tuum eternum et unigenitum tuum 
miseris in mundum, qui dispensationem suam 88- 
lutarem propter eum explevit. 


Eievans vocem. Cum ergo paratus esset; gecun- 
dum voluntatem suam ad gustandas passiones, ad 
&ascendendum in crucem et patibulum, mortemque 
subeundam pro vita totius mundi, ea vespera qua 
consummationem mysteriorum,et mirabilium per- 
fecit,panem accepit in mamus suas puras sanotas, 
et gratiae agens t, benedixit, 1 sanotificavit, 1 fre- 
git, deditque initiatis hoc ejus mysterio, apostolis 
sanctis dicens : Accipite, et manducate ex eo, quia 
Hoo est corpus meum, quod pro vobis frangitur et 
datur, &d veniam omnium fidelium plurimorum 
pro quibus immolatur, et dividitur, ad propitiatio- 


Sacerdos. Quando autem huie pani communica- 
bitis, et calicem hunc víte usurpabitis,commemo- 
rationem mortis mee facietis,memoriamque resur- 
rectionis mee perflcietis donec veniam. 


Populus. Mortis tue, Domine, memoriam agi- 
mus. 

Sacerdos elevans vocem. Qculo intellectuali cordis 
describimus periodum dispensationis tum sapientis- 
sime, Christe Domine noster, et θ8 omnia que ope- 
ratius es per incarnationem tuam salutarem pro 
galute nostra,commemoramus : generationem tuam 
ex Patre abscondito : nativitatem tuam ex Virgine 
inexplicabilem : ortum tuum eximium et preola- 
rum : elevationem tuam in cruce salutarem et ad- 


B mir&ndarm : adventum tuum mundo vitam prestan- 


tem, excitationem tu&sm[plenam miraculo : resurte- 
ctionem tuam gloriosam,plenamque omni gaudio : 
elevationem tuam in sublimia : excellentiumque 
gessionis tue ad dexteram genitoris tui; preterea 
etiam revelationem regni tui gloriosi, que futura 
est in adventu tuo secundo : quando tu cum gloria 
ineffabili exoriene,et in turbis igneis legionibusque 
flammeiscircumgestatus,tanquam fuigurtimendum 
et validum,ex sublimi glorie tue prodibis : quando 
Statuetur solium terribile majestatis,et sedes electis 
tuis collocabuntur : quando populi et nationes con- 
gregabuntur,et ad locum judicii sistentur,ut susci- 
piat unusquisque secundum opus suum : atque re- 
tribueturunicuiquesecundum actiones suas, quando 
libri &perientur, et opera, verba et aotiones discu- 
tientur : quando recitabuntur crimina, et tanquam 
80] splendidus, palam flent abscondita, clarissieme : 
quando mare ignis exundabit, estuabitque fumug 
flammarum,descendetque fluvius ignis ardentis, ad 
probationem, et examen omnis carnis ; quando &n- 
gustieamarissime eruntiniquis: et preparata erunt 
bonaet deliciejustis:quando misericordia auferetur, 
et impiitradentur gehenne,atque pii vitam novam in 
eternum hereditabunt.Quando vox valida audietur 
que partem unam ab altera separabit,transferetque 
agnos ad dexteram, et hesdos ad sinistram. Te de- 
precamur plenum misericordia, Domine, in hora 
illa decretoria, multiplica clementiam tuam erga 
adoratores tuos, in tempore illo terribili,et tristitias 
pleno. Propitius esto erg& animas servorum tuo- 


nem delictorum, remissionem peccatorum et vitam D rum ; in hora illa terroris, effunde misericerdiam 


eternam. 

Populus. Amen. 

Sacerdos. Post cenam illam mysticam, miscuit 
calicem vite ex vino et aqua : et ad te,Deus pater, 
oculos elevans, gratias egit, 1 benedixit, 1 sanoti- 
ficavit, 1 et dedit turbe discipulorum suorum ele- 
otorum,apostolorumque sanctorum et dixit : Acci- 
pite, bibite ex eo vos omnes : Hic est sanguis meus, 
qui confirmat testamentum mortis mes : qui pro 
vobis effunditur et pro multis datur, οἱ dividitur 
&d propitiationem delictorum, remissionem pecca- 
torum, et vitam eternam. 


tuam super eos,qui per crucem Luam salvati sunt. 
In tempore illo timoris, miserere illorum qui confi- 
tentur passiones tuas : tangat te cura illorum, qui 
fiduciam habent super amorem tuum erge homine8, 
et parce peccatis eorum; commoveatur benignitas 
tua, erga illos qui invocant nomen tuum sanctum et 
remitte delicta illorum.Ne auferantur miseretiones 
tue per iram tuam,neque deflciat nobig gralia tua, 
propter multitudinem malitis nostre. Ne excludas 
clementiam tuam, propter iniquitatem nostram : ne 
mutetur natura tua, propter magnitudinem insipien- 
tiarum nostrarum.Non eligant nos angeli tui saneti, 





θὲ tanquam fasciculos zizaniorum, in ignem nos 
projiciant. Non increpes ministros regni tui propter 
serdes vestimentorum, nequetanquam contemptores 
Tnejestatis tum nos in tenebras exteriores ejiciant. 
149 exstinguatur lumen lampadum nostrarum ita ut 
extra fores thalami nuptialis tui remaneamus. Ne 
justitia tua nobis adversetur, neque in tenebras ex- 
teriores et stridorem dentium projecti cruciemur. 
Exhibe auxilium gratis tueerga malitiam nostram: 
effunde pelagus miserationis tue super nequitiam 
mostram, οἱ ablue'nostra orimina. Emitte abundan- 
tiam clementi tue et amoris tui erga homines, et 
dele qua in nobis odio digna sunt: contine, Domine, 
fortitadinem tuam, et blando erga nos aspectu mu- 
tetur indignatio tua, vultusque tui serenitatem de- 
Tnonstre nobis, ut victores in causa peccatorum 
nostrorum coram sede majestatis tue appareamus: 
numeremur etiam inter vocatos ad regnum'tuum, 
et inter invitatos discumbentes apud te collocemur, 
et splendore lucis tue eximie cum voluptate per- 
fruamur. Propterea Ecolesia tua orat, et grex tuus 
deprecatur, et vocibus triumphalibus te interpellat, 
mnisericordiamque, οἱ olementiam a te flagitat, et 
obsecrat te dicens. 

Populus. Miserere. . 

Diaconus. Quam timenda est hec hora. 

Sacerdos. Nos quoque. 

Sacerdos inclinatus dicit orationem. Invocationis 

sancti. 

Obsecramus te, sanctissime Deus,miite ad nos ex 
habitaculo regni tui sterni, et ex regione presen- 
tis tui excelse, Spiritum tuum sanctum, consub- 
stantialem tibi, et operatione equalem (27), qui a te 
absque initio procedit, perunigenitum Filiumtuum, 
et qui quocunque tempore datur iis qui tibi accepti 
sunt, eosque qui te vident et intelligunt perficit et 
consummat: ut illabens, requiescensque, habitet 
super oblationes istas : quibus sanctificatis per vir- 
tutem gratie tue perficiat hec mysteria, atque illa 
suscepturos. 

Sacerdos. Exaudi me, Domine. 

Pepulus. Kyrie eleison, Kyrie eleison, Kyrie 
eleison. 

Sacerdos elevans vocem. Et panem quidem istum, 
efficiat, corpus vivificum, 4 corpus coleste et salu- 
tare, t corpus salvans animas nostras, et corpora 


D Invocatio ejusdem sententie est, ac omnes 
lique 

sentat, 
et si ali 





, quoa ex commermora- 
is indiciis, Maronitarum 
orthodoxorum esse constabat, qui veterem et com- 
munem omnibus Liturgiis formam continebant. In- 
vocatur Spiritus sanctus ut illabatur coitus : ut 
juiescat,ut habitet super dona proposita, et i 

is exprimitur oratio, quorum vim jam superii 
exposuimus, cum ad signifleandum illapsum et 
oburrbrationem Spiritus sancti in Mari; 
hibeantur.Effectum exprimit Liturgia per verba duo 
p.n] perteiat : et Tayl faciat: qus respondent 
Grecis τελειῴσῃ et ποιήσῃ. Illud magis observatione 
dignum, quod in illa ipsa invocatione de Spiritu 








LITURGICA. 


À nostra, t corpus ipsius Domini 
nostri jesu Christi, ad propitiati 
remissionem peccatorum, et vita 
pientium. 

Populus. Amen. 

Sacerdos elevans vocem. Similite 
in hoc calice est, efflciat t sangui 
et sanctificantem,t sanguinem v. 
rem, t sanguinem 
nostra, sanguinem ipsius Dei m 
nostri Jesu Chris! 
remissionem pec 
suscipientium. 

Populus. Amen. 

Sacerdos. elevans vocem. Ut pi 
horum sacramentorum vivifica 
vite cclestis aditum habeamus, i 
dere mortem secundam : nequet 
dicium subeundum preparemur 
rie tue : et beatitudinem illam ! 
tiatam pastoribus, spiritualem 
eclesti suscipiamus, ea in regior 
lucis fixa sunt: in domo nuptis 
convivio vite spiritualis, cum ill 
festum illic. peragunt, feliciter 
inter agmina eorum, oanamus ti 
dem. 

Populus. Amen. 

Sacerdos inclinatus. Memento, 
tue sancte, confirma fundamenta 
et conserva eam in tranquillitat. 
pace abundanti. Pastores et doc 
qui presunt, in ea,castimonia mc 
cipue vero dominum N. patriarcl 
N. episcopum nostrum, et da ill 
pascant eam. Memento etiam, Do 
Ecclesie tuie, et diaconorum tem| 
ordinum, qui ad ministerium tut 
Memento etiam, Domine, mei pa 
et pauperis servi tui, mei inquan 
tui, quem nubes obscure delictc 
Peraspersionem hyssopi tui munc 
nivem dealba me, purgatum a 
peccati. Memento, etiam, Domine, 
qui in exsiliissunt, et eorumqui 
agonem sustinent. 











rum, ei vita 


D sancto. dicitur qui a te absque 
unigenitum Filium tuum: quod n 
giis, imo neo precibus diversi ge: 
riatur. In Jacobi Syra et in quibu 
qui a te procedit, et qui a Filio tuo, 
speciant, aul τὰ οὐσιώδη accipit 
processione sancti Spiritus doc 
munt,uta Grecis schismaticis 
spernendum sane testimonium ist 
que tandem sit ista Litur, 
ribusnihil passam illam es: 
ita constat non apud Latinos nata 
de processione Spiritus sancti 8 | 

er Filium, quod idem esse Grec 
1n media Syria, inter eos qui alie: 
Ecolesie communione, testes illii 








οι 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


(4 


61i 


Sacerdos elevans vocem. Et Eoclesiam tuam, Do- À disperge et dissipa : regna profana, et hereses im- 


mine, quam possedisti ab initio, et redemisti per 
sanguinem unigeniti Filii tui benedic, et depelle ab 
ea conflictationes hereseon perniciosarum, qua 8 
: gpiritibus peccati suscitantur, et ad eam demergen- 
dam in abyssum impietatis, excitantur. Propulsa ab 
illa, Domine, scandala, et rixas, et preserva eam 8 
virgis, flagellisque tuis, atque a tentationibus, qui- 
bus per ibfirmitatem succumbat. Libera eam a fame 
amara, a captivitate, et mortalitate. Da etiam illi 
tempora tranquilla, οἱ abundantia, pre»claramque 
aeris temperiem, segetum fructuumque proventum, 
cum accumulatione omnium bonorum; quia tu 
bonus es, et super omnes largiter effundens munera 
tua, gratiamque tuam dispensans, tibique gloriam 
et gratiarum actionem offerimus. 

Populus. Amen. 

Sacerdos inclinatus. Memento, Domine, eorum 
qui in virginitate pure vivunt, conjugatorum casto- 
rum, orphanorum et viduarum, pauperum et egeno- 
rum, et eorum qui adjuvant Ecclesiam tuam. Illo- 
rum etiam qui addicti sunt ministerio sanctorum, 
et adjuvant necessitatem patientes: qui offerunt 
oblationes, et preclare operantur. 

Populus. Kyrie eleison. 

Sacerdos elevans vocem. Et adjuva per dexteram 
tuam potentem, confirmaque brachio tuo forti, οπι- 
nes qui in Ecclesia tua sancta catholica perpetuo 
oblationes offerunt,et memorie sanctorum tuorum 
communicant ; quieleemosynarum fructibus egenos 
abundanter sustentant, et indigentiam explent pau- 
perum. Da illis abundantiam bonorum, pro dispo- 
sitione cordium eorum : et pro donis temporalibus, 
da illis affluentian: benedictionum ditissimarum et 
inamissibilium : et pro possessionibus non perma- 
nentibus, prepara illis delicias beatas,et mercedem 
inconsumptibilem, et munera amoris erga homines 
tui, bonaque uberrima hereditatis tue: quia tu 
bonus es, et dives in muneribus, largusque donorum 
tuorum : et tibi gloriam et gratiarum actionem of- 
ferimus. 

Populus. Amen. 

Sacerdos inclinatus. Memento, Domine, regum 
orthodoxorum (28), da illis victoriam de inimicis 
guis, et virtute omnipotenti tua robora illos, etarma 
illos. 

Elevans vocem. Ordines etiam militis, copias bel- 
licas, viresque regnorum, que sub jugo servitutis 
crucis tue victricis inclinantur, et signum unigeniti 
Filii tui tenent, tanquam arma salutis, 'adjuva et 
salva, Domine. Conjurationes gentium inimicarum 

(28) Memento, Domine, regum orthodoxorum. In 
aliis hujus generis formulis, quales occurrunt non 
pauce, quasdam tractas ex veteri disciplina fuisse 
credibile est: istam non item.Nam planam et per- 
Spicu&m orationem continet pro Christianis principi- 
bus, ut inimicis fldei superiores fiant divino auxilio, 
et pro fidelium debellatione, quod qua ratione 
Christianis moribus, legibus ipsorum Orientalium 
ecclesiasticis, et exemplis convenire possit, expli- 
gare facile non est, Nam orare pro principibus in- 


pias comprime dextera tua potenti : hebeta gladium 
acutum, ne immineat cervicibus gregis tui : com- 
pesce captivitates, cedes, et bella a populis et he- 
reditate tua : neque aspicias iniquitatem eorum qui 
unigenitum Filium tuum dividunt : sed reliquorum 
memento, qui retinent fidem orthodoxam,et da illis 
atquenobis virtutem insuperabilem, et nobis et ipsis 
concede tempora quietis,et tranquillitatem salutis, 
pergratiam et misericordiam et amorem erga homi- 
nes unigeniti Filii tui, per quem et cum quo te decet 
gloria et honor, etc. 

Populus. Amen. 

Sacerdos inclinatus. Eorum etiam omnium qui 
agonibus suis tibi placuerunt, et summam moribus 
suis gloriam consecuti sunt, fac bonam memoriam , 
Domine, hoc tempore : patrum patriarcharum, pro- 
phetarum, apostolorum, predicatorum, annuntiato- 
rum, evangelistarum, Joannis Baptiste, Stephani 
diaconi, οἱ Genitricis Dei Marie, cum omnibus 
sanctis. 

Elevans vocem. Eorum qui certamine athletico suo 
perfecti, et agone justitia consummati sunt. Me- 
mento etiam, Domine eorum, quiin singulisregio- 
nibus et civitatibus placuerunt tibi, qui exitum vites 
inoulpatum habentes ex hoo mundo profecti, ad te 
pervenerunt, et ad coelestes domoselevati sunt : Pa- 
trum antiquorum et patriarcharum, principum fa- 
miliarum, qui mysteria viderunt et revelationes pe- 
netraverunt, ceeconomorum spiritualium, predicato- 
rum gloriosorum, et dilectorum tibi deprecantium 


C te, tibique acceptorum et dispensatorum domus 


tux». Propitius esto, Domine, iniquitatibus nostris, 
per orationes eorum. Da nobis ut cum fide ortho- 
doxa, secundum exactam doctrinam eorum, sequa- 
mur illorum vestigia, simusque haeredes promissio- 
num que ad eos facte sunt, participesque mercedis 
eorum ; et cum eis letemur, adepti coronas victo- 
rie, atqueinteragminaeorum canamus tibi gloriam 
et laudem et unigenito Filio tuo. 

Populus. Amen. 

Sacerdos inclinatus. Commemoramus coram te 
hoc tempore, Domine, pastores veros et dootores 
Binceros, omnes Patres electos et beatos, maxime 
vero Ignatium,Dionysium,cum reliquis dilectis tuis. 

Elevans vocem. Eos qui super petram inconcus- 


D sam confessionis apostolios, sediflcaverunt, et sta- 


biliverunt fidem, extenderuntque et dilataverunt 
tentorium Ecclesie tus, & finibus usque ad fines 
terre : qui ediflcaverunt ovile tuum in universa 
terra habitabili: qui in pratis spiritualibus, et 


fidelibus jubet Christiana religio, et testimonia 
multa veterum, ut Alexandrine Historie palam fa- 
ciunt, et /Egyptiace quoque Liturgie, ad quas vi- 
denda que notavimus. Neque ulli ex quo Mubame 
dani rerum in Oriente potiti sunt, Jacobite, tales 
principes habuerunt, quales hac oratione designan- 
tur, quod notavit in Commentario ad hunc locum 
Barsalibi, qui etiam abbreviari diptycha, hao. de 
causa testatur. Hec igitur formula inter singulareg 
et inusitatas videtur reponenda. 








615 


$. GLEMENTIS 1 ROM; PONTT. OPERA DUBÍA. — LITURGICA. 


M 
/ 


δις 


traditit, in qua consigmata sunt precepta et norma Α et sanguinis sancti qu» in eis sunt, mereremur 


dirigende vit» nostre ; et cum fiducia, qualis di- 
lectos filios decet, invocemus te Deum Patrem οᾳ- 
lestem, oremus et dicamus : Pater noster, qui es in 
calis. . 

Populus. Sanclificetur, etc. 

Sacerdos elevans vocem. Pater gratie, a quo pro- 
cedit et oritur sanctitas sanctis, adveniat regnum 
tuum, quod superat omnia regna, ad salvationem 
nostram : et neinduoas nos in tentationem, aut in 
confusionem et afflictionem : sed libera nos a vio- 
lentia diaboli et spirituum malignorum, et potentia 
deceptoris : quia tuum est imperium, gloria et po- 


testas, et unigeniti Filii tui, et Spiritus tui sanoti. 


Populus. Amen. 

Sacerdos. Pax. 

Populus. Et cum spiritu tuo. 

Diaconus. Ante, elo. 

Populus. Coram te, Domine. 

Sacerdos. Tibi soli inclinantur colla omnium in 
quibus anima vite est, et a te postulant remissio- 
nem omnium prevaricationum, que per negligen- 
liam commissa sunt. Tu autem per constantem 
misericordiam tuam dele et aufer omnes iniquitates 
nostras, et parce nobis per amorem tuum erga ho- 
mines. Etiam. presta nobis, ut cum anime cauta 
preparatione, et cordis munditie, sanctis tuis com- 
municemus, et sint nobis in pignus voluptatis in 
eternum permansure, per gratiam et misericor- 
diam et amorem erga homines unigeniti Filii tui, 
per quem, etc. 

Populus. Amen. 

Sacerdos. Pax. 

Populus. Et cum spiritu tuo. 

Sacerdos. Sit. 

Diaconus. Cum timore, etc. 

Sacerdos. Sancta sanctis. 

Populus. Unus Pater sanctus. 

Diaconus. Stemus decenter. 

Populus. Gratias agimus. 

Sacerdos. Nuno, Domine, quando quidem invita- 
tos ad regnum tuum fecisti nos, per susceptionem 
sacramentorum tuorum sanctorum et vivificantium, 
quibus dignos prestitisli nos, ita ut partem corporis 


accipere, atque communicare ipsis : fecistique ut 
essemus heredes sanctorum tuorum, oramus, ob- 
secramus et deprecamur te, o clemens, ut non es- 
quiras a nobis exactam[illam observationem et casti- 
moniam, circa illa mysteris, ne condemnemur cum 
iis qui te non noverunt, ad cruciatus ignis inexstin- 
guibilis : sed per gratiam tuam, cum flliis nuptia- 
rum tuarum quiescere nos jube, et cum agnis.mun- 
dis in paradiso fao nos discumbere, ut cum illis et 
inter eos offeramus tbi gloriam et gratiarum aotio- 
nem, 


Populus. Àmen. 

Sacerdos. Pax. 

Populus. Kt cum spiritu tuo. 
Dinconus. Post. 

Populus. Coram te, Domine. 


Sacerdos. Coram te, Domine Deua noster, incli- 
namusocollaanimarum et corporum nostrorum, quia 
non sumus sufficientes, sd referendam gratiarum 
&ctionem majestati tus, quales deberemus retri- 
buere ad grates agendas tibi, sed has tantummodo, 
qui omnia dona quecunque habemus, ex te sunt. 
Da nobis, Domine, vooes sermonis dignitate ani- 
matas, ut sufficiant ad condignam convenientemque 
tui laudationem. O Clemens qui nobis licet etiam 
terra indigni simus, claves thesauri tui commen- 
dasti, el super regnum tuum nos cum auctoritate 
preposuisti, presta nobis utin toto decursu vitse 
nostre, puri coram te appareamus, eta vanitate 
mundana, a cogitationibus terrenis, a motibus pas- 
sionum, et remissis cogitationibus, sensus nostros 
occultos et manifestos remove : atque per fortitudi- 
nem potentie tue extende super nos dexteram tuam 
omnia complectentem, benedicque servis et adora- 
toribus tuis, qui salutem adepti sunt per nomen- 
tuum sanctum, et [8ο nos templa habitationis tum, 
et locum habitationis glorie tue: ut in dieillonovo 
et eterno, in regno tuo letemur, et perte salve- 
mur, et referamus tibi gloriam et gratiarum actio- 
nem, et Patri tuo et Spiritui sancto, nunc, etc. 

Populus. Amen. 

Diaconus. benedic, Domine, etc. 








611 


APPENDIX AD 8. CLEMENTEM. — MARTYRIUM S. CLEMENTIS. 


618 





MAPTYPION 
TOY ATIOY ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ 


ΠΑΠΑ ΡΩΜΗΣ (30). 


MARTYRIUM S. CLEMENTIS 


PAP/E ROMANI. 


(CorzLERIUS, Patres apostolici, I, 808, ex Simeone Metaphraste, die 24 Novembris.) 





1. Τρίτον τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας προΐστη Κλή- A 


pne 19 ὃς τῇ ἐπιστήμγ τοῦ ἁποστόλου Πέτρου ἆκολου- 
θήσας, οὕτω τοῖς τῶν τρόπων κόσµοις διέπρεπεν, ὥστε 
καὶ Ἰουδαίοις xal Ἕλλησι καὶ πᾶσι τοῖς Χριστιανῶν 
Aaoic εὐαρεστεῖν' ᾿Ἡγάπων μὲν 90 αὐτὸν ol Ἕλλη- 
νες, ἐπειδὴ οὗ βδελυττόµενος, ἀλλὰ ἀπολογούμενος 
ἐκ τῶν παρ) αὐτοῖς βιθλίων τε καὶ τελετῶν ἀπεδεί- 
xvut, ToU τε γεγέννηνται, xal πόθεν ὥρμηντο ol παρ᾽ 
αὐτόῖς νομιζόµενοι καὶ λατρευόµενοι θεοί: ἅ τε πε- 
πράχασι, πῶς τε αὖθις κατέληξαν, Φανοτάταις ἆπο- 
δείξεσι παρίστη᾽ αὐτούς τε τοὺς Ἕλληνας συγχωρή- 
σεως παρὰ θεοῦ τυχεῖν, εἴπερ τῆς ἐχείνων λατρείας 
ἀπόσχοιντο, ἑδίδασκε. 

II. Παρὰ δὲ ᾿]ουδαίοις τοιούτῳ τρόπῳφ χάριν ἑπορί- 
Cero: ἐπειδὴ τοὺς πατέρας αὐτῶν φίλους τοῦ θεοῦ 
ἀπεδείχνυε' τόν τε νόµον αὐτῶν ἅγιον καὶ ἱερώτατον 
ἀπίφαινε, καὶ πρῶτον τόπον 3 τούτους παρὰ τῷ 
θεῷ κληροῦσθαι, εἴπερ τοῦ ἱδίου νόµου τὰ μυστήρια 
τηρήσοιεν, ἓν τῷ τὴν ἐπαγγελίαν πρὸς ᾿Αθαὰμ μὴ 
ἀρνεῖσθαι slc τὸν Χριστὸν πεπληρῶσθαι' διότι ἐν τῷ 
σπέρµατι τοῦ ᾿Λθραὰμ κληροδοτεῖν ὁ θεὸς καθυπ- 
ἔσχετο πάντα τὰ ἔθνή' καὶ ὅπερ εἶπε πρὸς Δαθίδ' 


I. Tertius Romane Eoolesie prefuit Clemens, 
qui diciplinam apostoli Petri secutus, ita morum 
ornamentis excelluit, ut et Judeis et gentilibus et 
omni Christiane plebi gratus acceptusque esset. 
Diligebant quidem eum gentiles,quia non exsecrans, 
sed rationem reddens, ex eorum libris, myterils et 
ceremoniis ostendebat; ubi nati essent, undeque 
prodiissent ii quos deos putarent et colerent : quee- 
nam etiam egissent, utque postea desiissent, evi- 
dentissimis documentis astruebat : ipsosquegenti- 
les veniam & Deo consecutum iri docebat, si ab il- 
lorum cultu abstinerent. 


II. Apud Judeos autem, hoc modo sibi gratiam 
comparabat : quandoquidem patres eorum demon- 
Btrabat amicos Dei exstitisse : declarabatque legem 
eorum sanctam esse et sacratissimam; ad hec illos 
primum locum apud Deum aoccepturos, si legis gus 
sacramenta servarent, minime negando factam 
Abrahe promissionem completam fuisse in Christo: 
quod in semine Abrahe promisisset Deus cunctas 
gentes hereditate donare : completum quoque illud 


VARLE LECTIONES. 


7* [n ms. Reg. 804 : τρίτος (cod. 2421, δεύτερος) Ἱὰρ ἀπὸ Πέτρου τοῦ χορυφαίου τῶν ἀποστόλων τῆς 
Ῥωμαίων Ἐκκλησίας ἀριθμούμενος πρύεδρος, την τοῦ διδασκάλου ἐπιστήμην ἀκριθωσάμενος, καὶ τοῖς αὖ- 
τοῦ ἴχνεσιν ἀπαρατρέπτως ἑπόμενος, πεπληρωμένος τε θείας σοφίας xal ριτος, οὕτω τοῖς τρόποις ἔκε- 
κόσμητο xai διέλαμψεν, ὥστε πᾶσι πάντα Ὑινόµενος τοῦ σώζεσθαι πάντας ἕνεκα, Ἰουδαίοις καὶ Ἕλλησι xal 
τοῖς Χριστιανῶν λαοῖς πᾶσιν εὐαρεστεῖν, ὑπὸ πάντων τε ἀγαπώμενος, πάντας τῇ εἷς Χριστὸν ἀγάπῃ συνδεῖν 
ἐποιεῖτο σπουδήν. ᾿Βγάπων, etc. Hoc est : « Tertius enim post Petrum principem apostolorum, Romanae 
Ecclesie numeratus antistes, Magistri disciplinam accurate observans, ejusque vestigiis indeflexe insistens, 
repletusque divina gratia et sapientia, sic moribus ornatus erat ao refulgebat, ut omnibus omnia factus 
quo cuncti salvi fierent, Judeis, Grecis, Christianisque populis omnibus placeret; atque ab universis 
amatus, conabatur cunctos oharitate in Christum colligare. Diligebant, etc. » Fuit autem codex 2421 non 
ita pridem e Orecia missus ad Christianissimum regem, continetque Clementis martyrium eodem fere 
modo quo liber 804, sed oum prologo, et cum miraculi narratione vice Epilogi. 1515. 9 al. μὲν γὰρ. *! al. 
τῆς Ila. αιστίνης. 

VARIORUM NOTE. 


. (80) De Clementis martyrio non memini me legere 
in antiquioribus Ecclesie magistris : primusque 
quod gciam Rufinus,scribens deadulteratione libro- 
rum Origenis, Clementem nomine martyris dona- 


PaTROL. Gh. Il. 20 


vit. Clemens, inquit, apostolorum discipulus, qui Ro- 
manz Ecclesie post apostolos et episcopus ei. martyr 
prafuit. Cor. 


619 


APPENDIX AD S. CLEMENTEM. 


020 


quod ad Davidem dixit. De fructu ventris tui ponam A Ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπὶ τοῦ θρόνου 


super sedem tuam (a). Iterumque per Isaiam prophe- 
tam, quod Virgo in utero concipiet, eb pariel filium, 
et vocabitur nomen ejus Emmanuel (b). 

III. A Christianis vero ideo et magis diligebatur, 
quia singularum regionum pauperes nominatim 
habebat Soriptos; et eos quos baptismatis sancti- 
monia illustraverat, non sinebat publicam mendi- 
citatem subire. Quotidiana autem predicatione me- 
diocres ac divites admonebat ne paterentur ba- 
ptismo illuminatos pauperes, a Judeis aut gentili- 
bus publicos cibos accipere, et vitam baptismatis 
consecratione mundatam, donis gentilium inqui- 
nari. 

IV. His, eorumque pluribus virtutum floribus 
cum Deo, tum cunctis mente preditis hominibus 
placebat : nam mente carentibus placere non potest 
id quod Deo placere probatur. Atque ideo hominum 
rationis expertium contumelias veriti non sunt ii, 
quibus &nimo sedit, nequaquam timere illos qui 
' plerisque displicent. Quo factum est, ut Sisinnium 
imperatoris Nerve amicum non timuerit beatissimus 
Clemens sedis Romane episcopus. 


V. Itaque cum per ipsius doctrinam conversa ad 
Deum uxorSisinnii Theodora, sedulum Deo exhi- 
beret ministerium, eam zelotypia ductus maritus la- 
queis involverenitebalur,properentem ad ecclesiam. 
Et quidem illa ingrediente,ipse per alium introitum 
adveniens, copit curiose inspicere: el quando & 
sancto Clemente facta fuit oratio,dixitque populus : 
Amen; eotempore Sisinnius οἑρουβοί surduseffectus 
est, ut neque videre neque audire posset. Tunc ergo 
dixit servis suis : Prehendite me in manus vestras, 
et extra educite, quoniam oculi mei ceci facti sunt, 
et aures mem in tantum obsurduerunt, ut nihil pe- 
nitus audire valeam. 


VI. Tunc servi ejus circuibant cum illo pertotam 
ecclesiam, in medio orantis populi, virorum pariter 
et mulierum,nec portas quas ingressi fuerant pote- 
rant contingere. Ündedum ipsi vagabundi oberrant, 
iterumque gyros agunt, ad Theodoram dominam 
suam, ubi Deo preces fundebat, pervenerunt cum 
domino suo. Que cum vidisset servos suos unacum 
domino eorum excecato circumagentes, primo qui- 
dem declinavit aspectum eorum, putans quod aper- 
tis oculis ipsam aspiceret. Dein misit unum e servis 
Buis, utsciret quid sibi vellent,cum domino ciroeum- 
euntes. Illi dixerunt: Dominus noster, dum vult vi- 
dere quod ei licitum non est, et alienum mysterium 
audire, excecatus est, et surdus effectus; nobis au- 
tem imperavit, ut illum hinc quomodocunque edu- 


(a) Psal. cxxxz, 44. (5) Iga. να, 14. 


σου. Καὶ αὖθις διὰ Ἡσαίου τοῦ προφήτου᾽ Ὅτι ἡ 
παρθένος lv γαστρὶ λήψεται, καὶ τέξεται υἱὸν, καὶ 
κληθήσειαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ. 

III. Παρὰ δὲ Χριστιανοῖς, διὰ τοῦτο καὶ μᾶλλον 
ἡγαπᾶτο, ἐπειδὴ τοὺς καθ) ἑκάστην 93-50 ῥεγεῶνα πἰ- 
νητας κατ ὄνομα εἶχε γεγραμµένους; καὶ οὓς τῷ τοῦ 
βαπτίσματος ἁγιασμῷ ἐφώτιζεν, οὗ συνεχώρει δηµο- 
σίαν ἀπαίτησιν ὑπελθεῖν. Ti δὲ καθ ἡμέραν κηρύγ- 
pact τούς τε µετρίους καὶ πλουσίους ἐνουθέτει τοῦ 
μὴ ἀνέχεσθαι τοὺς πεφωτισµένους πένητας παρὰ Ἰου- 
δαίων fj Ἑλλήνων δηµόσια "ja. λαμθάνειν, καὶ βίον 
*ü τοῦ βαπτίσματος καθιερώσει κεκαθαρμένον 6, 
χαρίαµαειν Ἑλλήνων χραίνεσθαι. 

IV. Τούτοις, καὶ τούτων πλείοσιν ἀνδραγαθίας ἄν- 
θεσι τῷ τε θεῷ xal πᾶσιν ἀνθρώποις ἐχέφροσιν εὖ- 
ηρέστει. Τοῖς γὰρ ἁλογίστοις ἀρέσκειν ἀδύνατον, ὅπερ 
τῷ Osip εὐάρεστον ἀποδείχνυται, Τούτου οὖν ἕνεκεν 
οὐχ ἐφόθησαν 36 τὰς ὕθρεις τῶν ἁλογίστων ἀνθρώ- 
πων ἐκεῖνοι, olc d) γνώμη ἐἑτύγχανε τοὺς ἀπαρέσκον- 
τας 9! πλείστοις 5 μὴ δειλιῷν. Ὅτου χάριν περιῆν 
τῷ µακαριωτάτῳ Κλήμεντι τῷ τοῦ θρόνου Ῥωμαίων 
ἐπισκόπῳ τὸν φίλον τοῦ βασιλέως Νερούα μὴ φο- 
θεῖσθαι. 

V. Ἐπειδὴ τοίνυν τῇῃ αὐτοῦ διδασκαλίᾳ d (ovi) τοῦ 
Σισιννίου θεοδώρα, ἐπιστραφεῖσα 39 πρὸς θεὸν, σπου- 
δαίαν ἑτέλει τὴν λειτουργίαν, ταύτην ὁ ἀνλρ ζηλο- 
τυπήσας, παγιδεῦσαι κατηγωνίζετο, πρὸς τὴν ἔκκλη- 
σίαν σπεύδουσαν 9), Καὶ δὴ εἰσερχομένης *!, ἐκεῖνος 
δι ἑτέρας εἰσόδου καταφθάσας, ἤρξατο πολυπραγµο- 
v&tv* καὶ ἡνίκα παρὰ τοῦ ἁγίου Κλήμεντος εὐχὴ q&- 
Ύονε, τοῦ λαοῦ εἱρηκότος τὸ ᾽Αμήν, Ó Σισίννιος iv 
τούτῳ τυφλός τε xal χωφὸς ἀπετελέσθη, τοῦ μήτε 
ὁρᾷν, µήτε ἀκούειν δύνασθαι. Τότε οὖν λέγει τοῖς 
δούλοις αὐτοῦ. Λάθετέ µε εἰς τὰς χεῖρας ὑμῶν, καὶ 
ἐξαγάγετε ἔξω, ὅτι ol ὀφθαλμοί µου τυφλοὶ γεγόνασι, 
καὶ αἱ ἀκοαί µου elc τοσοῦτον ἐκωφώβησαν, ὅτι οὐδὲν 
τὸ σύνολον ἀκούειν δύναµαι. —— 

VI. Τότε oi παῖδες αὐτοῦ περιῆγον μετ αὐτοῦ Bu 3 
ὅλης τῆς ἐκκλησίας ἐν µέσῳ τοῦ εὐχομένου λαοῦ, ἂν- 
ὁδρῶν τε καὶ γυναιχκῶν, καὶ τὰς θύρας ὅθεν εἰσέδησαν 
καταλαθεῖν 35 οὐκ ἐδύναντο. "O0sv ἐν τῷ περιέρχεσθαι 
αὐτοὺς πλανηθέντας, καὶ πάλιν κυχλεύειν 3, πρὸς 
θεοδώραν τὴν χυρίαν αὐτῶν, ἔνθα τῷ Or προσηύ- 
χετο, σὺν τῷ δεσπότῃ αὐτῶν παρεγένοντο. τις ἑω- 
paxuia τοὺς ἑαυτῆς παῖδας μετὰ τοῦ κυρίου αὐτῶν 


D τυφλωθέντος 99 περιάγοντας, πρῶτον piv ἐξέκλινε 


τὴν θέαν αὐτῶν 95, νοµίζουσα ὅτι περ ἠνεφγμένοις 
ὄμμασιν θεάσηται αὐτήν. Καὶ πεµψάσης * ἕνα τῶν 
παίδων αὐτῆς πρὸς τὸ γνῶναι cl ἄρα θέλοιεν μετὰ τοῦ 
κυρίου αὐτῶν περιερχόµενοι, εἶπον 3» Ὁ χύριος 
ἡμῶν, θέλων ὁρᾷν ὅπερ αὐτὸν οὐκ ἑξῆν 9, xal ἀχούειν 
ἀλλοτρίου μυστηρίου, ἀποτετύφλωται, καὶ κωφὸς 


VARUE LECTIONES. 
53-9 a], xa0' Ἑκαστον, Ὁ al. κεχαθαρµένων. 38 a]. ἐφοθήθησαν. *' al. ἁπαρεσκομένους πλείστους 


ὄντας. '"* Concinnior mihi videtur lectio duorum mss. Τοὺς ἀπαρεσκομένους πλείστους 
89 g]. πιστεύσασα. 


qui &gre ferunt, suntque numero plures. Cor. 


ὄντας, illos 
*1 a]. closMteiene 


al. ἀπιοῦσαν. 


&l. λαθόντες αὐτὸν περιῆγον δι’. 3 αἱ. εἴσῆλθον εὑρεῖν. ** al. πλανωµένους καὶ κοχλεύειν. 6 


τυφλωθέύτα αὐτόν, 3 al. αὐτοῦ. 9 al. µεταπεμψαμένη. 


al. εἶπεν. 9 al, ἅπερ αὐτῷ οὐκ ἔξεστι, 








611 MARTYRIUM $8. CLEMENTIS. 622 


ἀπειργάσθη' ἡμῖν τε ἐκέλευσεν, ἵνα τοῦτον ἐντεῦθεν 199 A ceremus ; Bed non licuit nobis eum hinc ullo pacto 


ὁπωσοῦν ἐξαγάγωμεν' xal οὐ συγκεχώρηται ἡμῖν αὖ- 
τὸν ἐντεῦθεν ὁπωσοῦν ἐχφέρειν t. 

VII. Ἠνίκα δὲ τοῦτο ? τὸ διήγηµα ἡ θεοδώρα ὑπε- 
δέξατο 5 παρὰ τοῦ παιδὸς, κατέστρωσεν * ἑαυτὴν sio 
εὐχὲν, xal μετὰ δακρύων * παρὰ τοῦ θεοῦ ἐδέετο 
να ὁ ἀνὴρ αὐτῆς ἐκεῖθεν δυνηθῃ ἐξελθεῖν. Καὶ στρα- 
φεῖσα πρὸς τοὺς παῖδας τοὺς αυνόντας αὐτῷ, εἶπεν" 
᾿Απέλθετε, καὶ χειραγωγήσαντες τὸν χύριον ὑμῶν, 
ἀπαγάγετε elc τὸν οἶχον' ἐγὼ γὰρ τὴν εὐχὴν, ἓν ἡρ- 
ξάμην, οὐ μὴ καταλείπω, ἀλλὰ προσφέρω τὴν θυσίαν 
µου τῷ Κυρίῳ, καὶ πληρουµένων τῶν μυστηρίων, xa- 
ταφθάνω ὑμᾶς. Τότε τοίνυν ἀπῆλθον ol παῖδες χειρα- 
γωγοῦντες αὐτὸν 6, xal ἐξερχόμενοι, ἀπήγαγον slc 
τὸν olxov* καὶ ὑποστρέψαντες πρὸς τὴν κυρίαν αὖ- 
τῶν, τυφλὸν ἀπήγγειλαν καὶ χωφὸν αὐτὸν εἰσέτι δια- 
μεῖναι Ἱ. Ἡ δὲ θεοδώρα ἐπὶ πλεῖον τῷ θεῷ δεήσεις 
καὶ δάκρυα ἐξέχεεν, ὅπως τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς τὸ αὐτοῦ 
ἔλεος ἀντιλήψηται. Καὶ δὴ τῆς ἀπολύσεως γεγονυίας 
προσέπεσε τῷ µαχαρίῳ Κλήμεντι ἡ θεοδώρα, λέγου- 
σα *, τὸν ἄνδρα αὐτῆς περιεργαζόµενον τὰ ἀπόῤῥητα 
τῶν μυστηρίων τοῦ Δεσπότου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τυφλώ- 
σει περιπεσεῖν τῶν ἁἀμφοτέρων ὀφθαλμῶν, τῶν τε 
ἑχατέρων ὥτων τὸ ἀκουστικὸν παραυτὰ ἀπολέσαι, 

VIII. Τηνικαῦτα οὖν ὁ µαχάριος Κλήμης, προχέας 
δάχρυα, προτρέπειν ἤρξατο ὃ τοὺς συµπαρόντας, ἵνα 
ὁμοθυμαδὸν παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτήσωνται, ὅπως τῷ 
ἀνδρὶ αὗτης τήν τε ἀχοὴν χαρίσηται xal τὴν ὅρασιν' 
θαρσαλέως τοίνυν à. µακάριος Κλήμης μετὰ τὴν εὖ- 
χὴν συνεπορεύθη τῇ γυναικὶ πρὸς τὸν ἐχείνης ἄνδρα, 
καὶ εὗρεν αὐτὸν, ἀνεψγμένων τῶν !* ὀμμάτων, οὐ- 
δὲν !! ὁρῶντα, οὔτε μὲν λόγου τὸ παράπαν, οὔτε τινὸς 
ὤχου ἀχούοντα' ἔνθα καὶ συμμιχεῖς ὁλοφυρμῶν !3 
ἅπαντες περιήχουν, οὔ τινος ὁ Σισίννιος παντάπασιν 
οὐκ ἠκροᾶτο. 

IX. Τότε οὖν, Χλίνας τὰ Ὑόνατα πρὸς τὸν θεὸν, 
ἔφη ὁ µαχάριος Κλήμης) Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ τὰς 
χλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν δεδωκὼς τῷ &ro- 
στόλῳ σου, διδασκάλῳ δὲ ἐμῷ Πέτρῳ, καὶ εἶπών' 
"Aveo ἂν ἀνοίξῃς, ἠνέφχται, καὶ ἅπερ κλείσῃς, κέ- 
Χλεισται, σὺ πρόσταξον ἵνα διανοιχθῶσι τῷ ἀνθρώπῳ 
τούτῳ 13-15 al ἀχοαὶ, καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ, ὅτι σὺ εἶπας' "Απερ 
ἂν αἰτήσητε πιστεύοντες, λήψεσθε. Καὶ αὕτη σου ἡ 
ἐπαγγελία διαμένει εἷς αἰῶνα αἰώνων 15-18. Καὶ ἠνίκα 
πάντες ἀπεχρίνοντο 1, ᾽Αμήν, διηνοίχθησαν 18 ol 
ὀφθαλμοὶ Σισιννίου xal αἱ dxoal. Καὶ ἴδὼν τὸν ἅγιον 


emittere. 


VII. Postquam autem hano narrationem Theo- 
dora & puero suscepit, prostravit se in orationem, 
et cum lacrymis 8 Deo rogabat, ut inde vir ejus 
posset exire. Conversaque ad servos, qui cum eo 
er&nt : Abite, inquit, manu ducentes dominum ve- 
strum, domum reducite : ego enim preces quas in- 
choavi non relinquam, sed offeram Domino sacrifl- 
cium meum,completis vero mysteriis, vos assequar. 
Tunc igitur discesserunt famuli manu deducentes 
eum, et egressi reduxerunt domum : reversique ad 
dominam suam, illum nuntiaverunt cecum et sur- 
dum adhuc permansisse.At Theodora magis magis- 
que Deo deprecationes et lacrymas effudit, ut suo 
viro misericordia ejus subveniret. Atque facta dimis- 
sione, accidit beato Clementi Theodora, dicens, 
maritum suum dum abscondita mysteriorum Domini 
Jesu Christi perscrutatur,incidissein orbitatem am- 
borum oculorum, statimque utriusque auris vim 
&udiendi amisisse. 


VIII. Tunc igitur beatus Clemenseffusis lacrymis, 
hortari ccpit eos qui aderant, ut & Domino unani- 
miter postularent,viro ejus auditum redderet ao vi- 
sum. Audacter itaque B. Clemens post orationem 
perrexit cum muliere ad virum ejus; et invenit eum 
apertis oculis nihil videre, neque etiam sermonem 
ullatenus, aut ullum sonum audire : ubi et permisti 
omnes ejulatibus perstrepebant; neo Sininnius ullo 
modo audiebat. 


IX. Tunc igitur genibus flexis ad Deum, dizit 
beatus Clemens: Domine Jesu Christe, qui claves 
regni celorum dedisti apostolo tuo, magistro autem 
meo Petro, et dixisti: Quzcunque aperueris, aperta 
sunt, εἰ quacunque clauseris clausa sunt (a) ; tu 
precipe ut aperiantur huic homini aures atque 
oculi ; quoniam tu dixisti : Quscunque petieritis cre- 
dentes, accipielis (b). Et heec tua promissio permanet 
in seculum seculi. Cumque omnes responderunt : 
Amen, aperti sunt oculi Sisinnii, itemque aures. 
Et videns sanctum Clementem stantem cum conjuge 


Κλήμεντα σὺν τῇ ἑαυτοῦ ἱστάμενον γυναιχὶ, ἐξέστη Ὦ 8υ8, mente excidit, reputans quidnam hoc esset; ao 


τῇ διανοίᾳ, λογιζόµενος τί ἄρα εἴη τοῦτρ, καὶ ὑπο- 
νοῶν τοῦτο αὐτὸ γοητιχαϊῖς τέχναις ἐμπεπαῖχθαι, fjp- 
ἔατο χράζειν 19 τοῖς δούλοις αὐτοῦ 9" Κρατήσατε 
Κλήμεντα τὸν ἐπίσκοπον' διὰ γὰρ τοῦ εἰσελθεῖν 
πρὸ. τὴν Ὑυναϊκά µου, τῇ μαγικῇ αὗτου τέχνῃ τὴν 
πήρωσίν µοι ἐπήγαγεν. 

(a) Matth, xvi, 19. (b) Marc. χι, 22. 


existimans id ipsum prestigiosis artibus et illusio- 
nibus effectum fuisse, cepit clamare servis suis : 
Tenete Clementem epi&copum:nam ut ingrederetur 
&d uxorem meam, magica sua arte mihi cecitatem 
induxit. 


VARLE LECTIONES. 
19 deest in al. * al. ἐχθαλεῖν. 3 deest in al. * al. ἤκουσεν. *^ al. ἕστησεν. & deest in al. 
* deest in al. "al. &iapévetv. * al, λέγουσα πάντα τὰ συµθαντα τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς, καὶ ὅτι τυφλός ἐστι τοῖς 
θαλμοῖς καὶ κωφὸς τοῖς dol. Ταῦτα ἀχούσας ὁ µακάριος. 3 al. προετρέψατο. !9 al. αὐτῷ. !! al. µηδίνα, 


s &l. xsÀeóew, 3 al. αὐτοῦ, xal λέχευ. 


13 a συμμιγῆ ὁλοφυρμάν. "3-48 gl. τοῦ ἀνθρώπου τούτου. 19-16 gl, αἰῶνος. 41 al. εἶπον τό. !* af. inser. 








629 


APPENDIX AD 8. CLEMENTEM. 


624 


Χ. ΙΙ vero, quos jusserat Clementem constrin- A — X. Ἐκεῖνοι δὲ, οἷς ἐχέλευσε τὸν Κλήμεντα κατα- 


gere 8ο trahere, ipsi columnas adjacentes ligabant 
ettraehebant; aliquando quidem ex interioribus ad 
exteriora, aliquando vero ab exterioribus ad inte- 
rior& : hoo autem ipsi etiam Sisinnio videbatur, 
quod sanctum Clementem ligatum tenerentao trahe- 
rent. Ad quem S. Clemens dixit: Duritia cordis tui 


in lapides conversa est:quia enim lapides putas 
ease deos, lapides trahere sortitus es. 


XI. Ille vero quasi vincto insultans, dicebat:Ego 
te faciam in exemplum omnium presligiatorum in- 
terimi. Tuncsanoctus Clemens, cum dedissset oratio- 
nem, et uxori ejus benedixisset, abiit; hoo eidem 
mandans, ne ab oratione ullo modo cessaret, donec 
visitationem suam Dominus in vírum ejus dignare- 
tur ostendere. Flenti igitur et oranti Theodore, ad 
vesperam apparuit quidam vir canitie venerandus, 
dixitque : Propter te sanus erit Sisinnius ; ut im- 
pleatur quod dixit frater meus Paulus apostolus : 
Sanctificabitur vir infidelis per mulierem fidelem (a). 
Hisque dictis discessit &b ejus aspectu. Unde indu- 


bium et perspicuum est, beatum Petrum apostolum , 


illio apparuisse. 


XII. Et vero statim Sisinnius vocavit ad se Theo- 
dorum, aitque illi : Obsecro te ut roges Deum tuum, 
ne irascatur mihi. Zelotypia enim tui ductus adveni 
et ingressus sum posttein ecclesiam; et quia volui 
videre que celebrabantur, auditorque esse eorum 
quee dicebantur, visum pariter et auditum amisi. 


Nuno vero quandoquidem hec me recuperare feoit C 


Clementis adventus,ora eum ut veniat ad me,meque 
faciat veritatem agnoscere. Etnim mihi servisque 
meis pro certo putabatur,quod Clementem cum ejus 
clericis ligarent, eumque distraherent: sed illi lapi- 
des et columnas ligasse,et hucillucque traxisse no- 
Bountur. 


XIII. Tunc Theodora profecta, narravit sancto 
Clementi omnia que viderat, οἱ que & marito suo 
dicta fuerant. Veniens itaque sanctus ad Sisinnium, 
eum honore susceptus est. À quo audivit quecun- 
que ad edificationem anime pertinebant: et oredi- 
dit Deo, corroboratusque est : et coepit ad genua 
Clementis advolvi, et clamare : 


XIV. Gratias ago vero Deo et omnipotenti, qui 
me ideo excecavit ut videam, et ideo auditum 
abstulit ut auribus percipiam veritatem, quam ali- 
quando deridebam per ignorantiam, et hoc quidem 


(a) I Cor. vr, 14. 


σφίγγειν ?! τε xal σύρειν, αὐτοὶ τοὺς χειµένους στύ- 
λους δεσμοῦντες εἶλκον᾽ mock μὲν ἔνδοθεν εἷς τὰ ἕἔξω, 
ποτὶ δὲ ἐκ τῶν ἔξω elc τὰ ἔσω' τοῦτο δὲ καὶ αὐτῷ 
τῷ Σισιννίῳ ἑἐδόκει, ὅτι περ τὸν ἅγιον Κλήμεντα δεδε- 
μένον εἷλκόν τα καὶ κατεῖχον 13. Πρὸς ὃν ὁ ἅγιος Κλή- 
unc 33 ἔφη Ἡ σκληρότης τῆς καρδίας σου stc λίθους 
ἑτράπη' ἐπειδὴ γὰρ τοὺς λίθους δοξάζεις εἶναι θεοὺς, 
λίθους σύρειν κεκλήρωσαι. 

ΧΙ. Ἐκεῖνος δὲ, ὡς δῆθεν δεδεµένου χατακαυχώ- 
µενος Ἡ, ἔλεγεν' ᾿Ἐγώ σε ποιῶ etc ὑπόδειγμα πἀν- 
των τῶν γοήτων ἀναιρεθῆναι. Τηνικαῦτα 6 ἅγιος Κλή- 
µης, δεδωκὼς εὐχῆὴν, καὶ εὐλογήσας τὴν ἐκείνου σύμ- 
θιον, ἀπῴχετο 35, τοῦτο ἐντειλάμενος αὐτῇ, μὴ παύ- 
σασθαι τὸ παράπαν τῆς προσευχῆς, μέχρις ἂν τὴν 
παρ’ αὐτοῦ ἐπίσκεψιν ὁ Κύριος εἷς τὸν ἄνδρα ᾽αὐτῆς 
καταξιώστι ἀναδεῖξαι. Κλαιούσῃ τοίνυν καὶ εὐχομένῃ 
τῇ θεοδώρᾳ, πρὸς ἑσπέραν ἐφάνη τις ἀνλρ τῇ πολιᾷ 
αἰδέσιμος, καὶ εἶπε Διὰ σὲ ὑγιὴς ἔσεται ὁ Σισίν- 
νιος ὅπως πληρωθῇῃ ὅπερ ἔφη ὁ ἀδελφός µου 
Παῦλος ὁ ἀπόστολος' ᾿Αγιασθήσεται ὁ ἀνὴρ ὁ ἄπι- 
στος διὰ τὴν γυναῖκα τὴν πιστήν. Καὶ ταῦτα εἰ- 
πὼν, ἐκ τῆς ὄψεως αὐτῆς ἀνεχώρησεν. Όθεν ἀναμφί- 
θολον ὑπάρχει xai κατάδηλον τὸν µακάριον ἐκεῖσε 
Ηέτρον τὸν ἀπόστολον φανῆναι. 

XII. Καὶ δὴ ἑξαυτῆς ἐκάλεσε πρὸς ἑαυτὸν ὁ Σισίν- 
νιος τὴν θεοδώραν, xal λέγει αὐτῇ' Δέομαί σου ἵνα 
Ἰκετεύσῃς τὸν Θεόν σου, τοῦ μὴ ὀργισθῆναί µοι. E 
γὰρ ζηλοτυπήσας, παρεγενόµην xai παρεισέθην 9-01 
κατόπιν σου εἰς τὴν ἐχκλησίαν. Καὶ διὰ τὸ θέλειν µε 
ὁρᾷν τὰ τελούμενα 18, xal ἀχροατὴν εἶναι τῶν λεγο- 
µένων, τήν τε ἀχοὴν ἅμα xal τὴν ὅρασιν Ἡ ἀπώλεσα. 
Nuvi δὲ, ἐπειδὴ 9 τοῦ ταῦτά µε ἀνακτήσασθαι ἡ τοῦ 
Κλήμεντος ἀπειργάσατο παρουσία, δεήθητι αὐτοῦ 
ὅπως ἔλθῃ πρός µε, xal ποιήσῃ µε τὴν ἀλήθειαν γνῶ- 
ναι 3l, Ἐπεὶ xal ἐμοὶ xal τοῖς παισἰ µου ἀσφαλῶς 
ἐνομίζετο τὸν Κλήμεντα δεσµεύειν σὺν τοῖς αὐτοῦ κλη- 
ρικοῖς, καὶ τοῦτον περισύρειν' ἀλλ᾽ οὗτοι λίθους τα 
καὶ στυλάρια 33 δεσμοῦντες, ἕλκειν τε καὶ ἀνθέλκειν 
καταφαίνονται 33. 

XIII. Τηνικαῦτα ἡ θεοδώρα, πορευθεῖσα, διηγή- 
cato πάντα ἅπερ εἶδε, καὶ ἅπερ ὑπὸ τοῦ αὐτῆς 
συµθἰου ἐλαλήθη 3, τῷ ἁγίῳ Κλήμενι. Παραγε- 
νόµενος οὖν ὁ ἅγιος πρὸς τὸν Σισίννιον, μετὰ τιμῆς 35 
ὑπεδέχθη. Παρ) οὗ ἀκηκοὼς ὅσαπερ πρὸς οἶχοδο- 
μὴν τῆς ψυχῆς 3 συνέτεινεν, ἑπίστευσε τῷ θε, 


D καὶ 9! ἑστερεώθη' καὶ ἤρξατο τοῖς Ὑόνασι 3 τοῦ 


Κλήμεντος προσκυλινδεῖσθαι, καὶ Bog: 

XIV. Εὐχαριστῶ τῷ ἀληθινῷ θεῷ ?* xal παντο- 
κράτορι, ὃς διὰ τοῦτό µε τετύφλωκεν, ἵνα ὄψωμαι 95, 
καὶ διὰ τοῦτο τὴν ἀχοὴν ἀφείλετο, "v! ἑνωτίσω- 
μαι τὴν ἀλήθειαν, ης ποτε δι’ ἄγνοιαν κατεγέλων *t- 


VARIE LECTIONES. 


1 gj. χκατασχεῖν. ?* al. χατόχουσι xal ÜAxoos,, 3 al. inser. ἰδών. ?* al. τοῦ 


loo καυχώµε- 


voc. 35 Exemplar 2124, elc τὸ αὐτοῦ ἐπισκοπεῖον ἀπίει. Ad episcopium suum abiit. Cor. 9i-*! al. slarAgov. 
15 al. τελούμενα μυστήρια. 39 al. ὅρασιν xal ἀχοήν. 39 deest. in al. *'al. ἐπιγνῶναι. 3 al, στυλα- 


touc. 9? al. κατεφαίνοντο. 3 al. ἐδηλώθη ὑπὸ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς. 9 al. φυχῆς 
αὐτοῦ, €! al. ἐξ ὅλης ψυχῆς. 79 al. mocl. *? al. θεῷ τῷ ἆληθινῳ. 9 al. ὄψωμαι αὐτόν. — *! al. i e 
. | 


95 a]. πολλῆς τιµῆς. 


ἀλήθειάν ποτε δι’ ἄγνοιαν κατεγέλων, iv αὐτῇ ἀχούσας δέξωµαι’ wal τοῦτο. 





625 MARTYRIUM S8. CLEMENTIS. 626 
καὶ τοῦτο μὲν ἑνόμιζον ψεύδὲς ὑπάρχειν, ὅπερ ἦν Α putabam falsum esse, quod verum erat ; existima- 


ἀληθὲς, ἑδόχουν δὲ τὸ ἔμπαλιν ἆληθὶς, ὃ ψευδὲς 
ἐτύγχανε' τὸ σκότος ἑνόμιζον φῶς, xal τὸ φῶς 
σκότος ὑπελάμθανον. 'AX)' ἑκαθαρίσθη ὁ νοῦς µου 
ix τοῦ μολυσμοῦ τῆς εἰδωλομανίας. ᾽Αληθῶς γὰρ 
ἔγνων 3 τοὺς δαίμονας ἐξαπατήσαντας ϱ τοὺς 
ἀνθρώπους' ὅπως τῶν μὴ πιστευόντων τὸν Χριστὸν 
εἶναι Θεὸν χυριεύσωσι πέτραι xal λίθοι, χωφοὶ καὶ 
ἅλαλοι, ὥσπερ χἀμοῦ ἐπεκράτησαν μέχρι τῆς δεῦρο. 
Ταῦτα xal τὰ παραπλήσια * τοῦ Σισιννίου φάσκον- 
τος, χαρὰ µεγάλη ἨὙέγονεν . Ἐπίστευσε γὰρ σὺν 
πἀσῃ τὴ αὐτοῦ οἰκίφ' xai ἐπιδεδωκὼς τὸ οἰκεῖον 
ὄνομα, προσεγγίζοντος ** τοῦ Πάσχα, ἐθαπτίσθη 5 
ἠριθμήθησαν δὲ ol βαπτισθέντες ἐκ τοῦ οἴκου αὐτυῦ 
ἅμα πάντες ἄνδρες τε xal γυναῖχες σὺν τοῖς νηπίοις 
τετραχόσιοι εἴχοσι τρεῖς. Διὰ τοῦτον δὲ τὸν Σισίννιον 
πολλοὶ τῶν περιφανῶν καὶ φίλων Νερούα τοῦ βασιλέως 
πρὸς 9! τὸν θεὸν ἐπεστράφησαν. 

XV. Κατ’ ἐχείνου δὲ τοῦ καιροῦ 3 ὁ χόµης τῶν 9 
θείων ὀφφικίων Πούθλιος Ταρκουτιανὸς , ἑωραχὼς 
ἀναρίθμητον πληθὺν τῷ ἉΧριστῷ πιστεύσασαν , 
προσεκαλέσατο τοὺς προστάτας τῶν ῥεγεώνων, ixi- 
δεδωκὼς 5 αὐτοῖς χρήματα, παρέσεισεν δ αὐτοὺς 
ἵνα κινήσωσι τἆραχον τῷ Χριστιανῷ 9! ὀνόματι . 


XVI. Διοικοῦντος τοίνυν Μαμερτίνου τοῦ ἐπάρχου 
τοῦ πολιτικοῦ θρόνου 5, στάσις Ὑέγονε τοῦ Ῥω- 
µαίων δήµου ἐπ ὀνόματι τοῦ Κλήμεντος' καὶ πρὸς 
ἀλλήλους συγχυθέντες, ἄλλοι ** μὲν ἔλεγον' T yàp 
χακὸν ἔπραξεν, f «l τῶν καλῶν οὗ χκατώρθωσεν ; 
ὅστις γὰρ ἁῤῥωστος παρ᾽ αὐτοῦ ἐπεσχέφθη, Ἰάσεως 
ἔτυχεν - ὅστις πρὸς αὐτὸν λελυπηµένος 95 ἀπῆλθε, 
χαίρων ἀνεχώρησεν ΄ οὐδένα ποτὲ ἔθλαψε, πάντας 
δὲ ὠφέλησεν. Άλλοι δὲ πνεύµατι διαθυλικῷ bouro- 
θέντες, Éxpatov* Γοητικαῖς τέχναις ταῦτα ποιῶν ; 
τῶν θεῶν ἡμῶν τὴν λατρείαν ἀνατρέπει' τὸν Δία 
λέχει θεὸν μὴ εἶναι. Ἡρακλέα δὲ τὸν ἡμέτερον 
φύλακα, ἀκάθαρτον εἶναι λέγει πνεῦμα" ᾿Αφροδίτην 
τὴν ὁσίαν " θεὰν, πόρνην γεγονέναι ὑποτίθεται * 
Ἐστίαν δὲ τὴν μεγάλην θεὰν πυρὶ κατηναλῶσθαι 
βλασφημεῖ . Ὡσαύτως δὲ καὶ τὴν εὐαγεστάτην U 
θεὰν ᾿Αθηνᾶν, ᾿Αρτεμίν τε xai Ἑρμῆν, dpa τε καὶ 
τὸν Κρόνον, xal τὸν ᾿δρεα διαθάλλει. Πάντα τε 
τὰ ὀνόματα τῶν ἡμετέρων θεῶν , xal τοὺς ναοὺς 
καθυθρίζει. "1 θύσει τοῖς θεοῖς ἡμῶν , fj αὐτὸς 
ἐξαλειφθείη. 

XVII. Τότε Μαμερτῖνος ὁ τῆς πόλεως ἔπαρχος, 


bam autem rursus verum, quod falsum erat: te- 
nebras putabam lucem, et lucem tenebras arbitra- 
bar. Sed purgatus est animus meus a sordibus in- 
sani idolorum cultus. Vere siquidem agnovi decipi 
& demonibus homines; ut in eos qui non credunt 
Christum esse Deum, dominentur petrae ac lapides 
&uditu carentes et voce, quemadmodum et mihi 
imperarunt usque in huno diem. Ista similiaque 
Bisinnio proferente, gaudium magnum ortum est. 
Credidit enim cum: omni domo 8ua; treditoque suo 
nomine, appropinquante Paschate baptizatus est. 
Numerati autem sunt qui baptizati fuerunt de domo 
ejus, omnes simul viri et mulieres cum infantibus, 
quadringenti viginti tres. Ceterum propter hunc 
Sisinnium multi illustrium, et amicorum Nerve 
imperatoris ad Deum conversi sunt. 


XV. In illo autem tempore comes sacrorum offi- 
ciorum Publius Tarquitianus cum innumeram mul- 
titudinem Christo videret credidisse, arcessivit pre- 
fectos regionum, et data eis pecunia persuasit ut 
tumultum eommoverent adversus nomen Chri- 
stianum. 

XVI. Administrante igitur Urbis prefecturam 
Mamertino, seditio facta est populi Romani de no- 
mine Clementis; atque inter se confusi, alii quidem 
dicebant: Quid enim mali fecit, aut quid non bone 
rei gessit? Quicumque enim egrotus ab eo visita- 
tus est, sanitatem est consecutus: quicunque ad 
eum tristitia affectus abiit, gaudens reversus est: 
nullum unquam leesit; imo profuit omnibus. Alii 
autem diabolico accensi spiritu, clamabant: Magicis 
artibus ista faciens, deorum nostrorum cultum 
evertit; Jovem negat esse deum: Herculem vero 
custodem nostrum, dioit esse immundum βρἰτὶ- 
tum : Venerem deam sanctam, meretricem fuisse 
docet: Vestam autem magnam deam, igne fuisse 
consumptam calumniatur. Simili quoque modo 
sanctissimam deam Minervam, item Dianam, Mer- 
curium, simulque Saturnum et Martem infamat. 
Atque omnia deorum nostrorum nomina, et templa 
contumeliis afficit. Aut sacrificabit diis nostris, 
&ut ipse deleatur. 


XVII. Tuno Mamertinus Urbis prefectus, non 


μὴ φέρων τοῦ δήµου τὴν στάσιν, ἐκέλευσε πρὸς D ferens populi seditionem, jussit ad se adduci bea- 


ἑαυτὸν ἀναχθῆναι 5 τὸν μακαριώτατον Κλήμεντα" 
ὅμπερ θεασάµενος , ἤρξατο λέγειν ' Ἐξ εὐγενοῦς 
μὲν ῥίζης προελήλυθας' ὅπερ ἡμῖν ἡ τῶν Ῥωμαίων 
πληθὺς προσμαρτυρεῖ 9 * ἀλλὰ πλάνην ὑπέστης : 
καὶ διὰ τοῦτο οὐ φέρουσιν 69. ἐπειδὴ οὐκ οἶδα 
τίνα Χριστὸν ción, xal ἐἑναντία τῶν 6! ἐν τοῖς ναοῖς 


tissimum Clementem: quem intuitus, ccpit dicere: 
E nobili quidem radice prodiisti ; quod nobis Ro- 
mana plebs attestatur: sed errorem subiisti : et 
ideo non ferunt ; quia nescio quem Christum colis, 
contra deos qui in templis honorantur suscipis. 
Quocirca oportet ut deponas omnem superfluam 


.VARLE LECTIONES. 
338]. ἐπέγνων. "3 al. ἑξαπατῶντας. "* al. inser. τούτοις, *5 al. προσεγγίσαντος. "5 al. ἐθαπτίσθη αὖ- 


τὸς xal πάντες ol iv τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, do. 


. o. βάπτ. ἄνδρες, "' al. ἐπίστευσαν καὶ πρός. "5 Κατ ἐκείνου 


δὲ τοῦ καιροὺ. Hinc incipitur apud Surium, Novembris xxni. (or. ** deest in al. *9 al. xai δεδωκώς. 
91 al. ἔπεισεν. f. παρέπεισεν. 9 al. Χριστιανικῷ 9) ὑπάρχου τὸν πολιτικὸν θρόνον. ** al. ἄλλος ἄλλο 


κατ) αὐτοῦ ἔλεγον" τινὲς δὲ ἀντέλεγυν' Τί Yo. V5 al, λυπούµενος. ** deest in al. 37 deest in al.  al.'"&y67vat. 
1] 8 


99 a]. μαρτυρεῖ. 6 al. φέρουσιν σιωπᾷν. 


unt in al. 


. 
Σο . 
. 2 δω 





621 APPENDIX AD S. GLEMENTEM. 628 


superstitionem, colasque deos eximios. Tunc beatus A τῶν θεῶν ἀποδέχῃ. A:à ἀποθέσθαι σε δεῖ πᾶσαν τὴν 


Clemens: Optarem, inquit, tue excellentis pru- 
dentiam ad meam defensionem attendere, et non 
propter imperitorum seditionem, sed propter meam 
doctrinam accusasse me. Nam si canes multi al- 
latraverint nos ac disciderint, non possunt etiam 
auferre quod homines rationales sumus ; ipsique 
remanent canes sine ratione oblatrantes. Etenim 
seditio semper ab imperitis proflcisci ostenditur, 
&deo ut nihil habeat (utum, nec etiam verum re- 
ctumque. Quamobrem queratur silentii occasio, in 
quo pro salute sua homo rationis particeps apud se 
consultare ao disserere incipiat, quo verum Deum 
inveniat, cui fidem suam digne commendet. 


περιττὴν δεισιδαιµονίαν, xat τοῖς ἐξαισίοις θεοῖς 
λατρεύειν 53, Τότε ὁ µακάριος Κλήμης ἔφη ' Ηύ- 
χόμην τὴν τῆς σῆς ὑπεροχῆς φρόνησιν προσανέχειν 
µου τῇ ἀπολογίᾳ, xai μὴ διὰ στάσιν τῶν ἀπαιδεύ- 
των, ἀλλὰ διὰ τὸν ἐμὸν λόγον γράψασθαί µε. Ἐπεὶ, 
ἐὰν χύνες ἡμᾶς πολλο! περιυλάξωσι καὶ κατασχἰσωσι, 
μὴ δύνανται ἀφελέσθαι καὶ τὸ εἶναι ἡμᾶς μὲν λογι- 
χοὺς ἀνθρώπους , ἐκείνους δὲ xóvaq 65 ἁλογίστως 
καθυλακτοῦντας. Kal γὰρ 7j στάσις del παρὰ ἆπαι- 
δεύτων προερχομένη διαδείκνυται , ὥστε μηδὲν 
ἀσφαλὲς 66 ἔχειν, µήτε μὴν ἀληθές. "O0cv σιγῖς 
ζητείσθω πβρόφασις, ἐν jj ὑπὲρ τῆς ἑαυτοῦ σωτη- 
plac à λογικὸς ἄνθρωπος, καὶ καθ’ ἑαυτὸν βουλεύεσθαι 


xai διαλέγεσθαι ἀπάρξηται, ἵνα τὸν ἀληθῆ Θεὸν εὗροι, d τὴν ἑαυτοῦ πίστιν σεμνοπρεπῶς πα- 


ράθοι, 


XVIII. Tunc Publius Terquitianus, missa rela- B ΧΥΠΙ. Τότε Πούθλιος 6 Ταρκουτιανὸς 99, ἆπο” 


tione ad Trajanum imperatorem, de nomine beati 
Clementis detulit, dicens: Hunc Clementem sedi- 
tiosis clamoribus populus non cessat querere ; et 
fide digna probatio adversus illius gesta inveniri 
non potest. Tunc Trajanus imperator rescripsit, 
oportere eum vel consentire sacrificando, aut ultra 
mare et Pontum in desertum Chersoni adjacens 
oppidum relegari. 


XIX. Cumque ex Trajani jussu res confirmata 
fuit, cogitabat apud se Mamertinus, quonam modo 
Clemens voluntarium non peteret exsilium, sed po- 
tius diis libamina exhiberet. Verum beatus Cle- 
mens contendebat ut ipsius quoque judicis animum 
ad fidem Christi adduceret, ipseque ostenderet, se 
eligere exsilium magis, quam timere. Tantam ita- 
que graetiam Dominus Clementi prebuit, ut Ma- 
mertinus prefectus lugeret, ac diceret: Deum quem 
tu sincere colis, ipse tibi opem feret in hoo exsilii 
Judicio: et constituit navem, cunctisque necessariis 
impositis, dimisit. Onerat& autem est navis. Quin- 
etiam e populo bomines religiosi et quidem multi 
secuti sunt eum. 


- 


XX. Ubi autem pervenerunt ad exsilii locum, in 
opere cedendi marmoris, ultra duo millia Chri- 
stianorum illic invenit, jam diu judicii sententia 
condemnatorum. Qui sanctum et celebrem episco- 
pum Clementem intuiti, omnes concorditer cum 


στείλας ἀναφορὰν Τραϊανῷῳ τῷ αὐτοκράτορι , ἀνή- 
γαγε περὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ µακαρίου Κλήμεντος, 
φάσχων * Τοῦτον τὸν Ἱλήμεντα στασιώδεσι κραυ- 
γαῖς ζητῶν ὁ δῆμος οὐ παύεται * xal ἀξιόπιστος 
ἀπόδειξις slc τὰ x«v' αὐτὸν εὑρεθῆναι οὐ δύναται . 
Τηνικαῦτα Τραϊανὸς ὁ αὐτοχράνωρ ἀντέγραψε, δἐον 
αὐτὸν Ἡ συναινεῖν θύοντα, Ἡ πέραν τῆς θαλάσσης 
καὶ τοῦ Πόντου ἐν ἐρήμῳ παραχειμένῃ τῇ Χερσῶνι 
€ πόλει ἐξορισθῆναι €. 

XIX. Kai ὁπότε τῷ τοῦ Τραϊανοῦ κελεύσματι 
ἐπεχυρώθη, συνεσκέπτετο ὁ Μαμερτῖνος 89, ὅπως ὁ 
Κλήμης ῥἐκούσιον ὑπερορίαν μὴ αἰτήσηται, ἀλλὰ 
μᾶλλον τοῖς θεοῖς σπονδὰς ἐμπαρέξῃ 99. ᾽Αλλ’ ὁ µα- 
χάριος Κλήμης ἠγωνίζετο καὶ αὐτοῦ τοῦ δικαστοῦ 
τὸν λογισμὸν ctc τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ µεταγα - 
γεῖν, καὶ ἑαυτὸν ἀποδεῖξαι προαιρεῖσθαι μᾶλλον τὴν 
ὑπερορίαν, 3j δεδἰττεσθαι. Τοσαύτην τοἰνυν ὁ Κύριος 
χάριν τῷ Κλήμεντι παρέσχετο, ὥστε κατοδύρεσθαι 
Μαμερτῖνον τὸν ἔπαρχον "5, xal λέχειν Ὁ θεὸς ᾧ 
σὺ εἰλικρινῶς λατρεύεις, αὐτός σοι βοηθήσει ἐν 
ταύτῃ Ypaot τῆς ὑπερορίας' xal ἠφώρισεν ναῦν , 
xal πάντα τὰ ἀναγκαῖα 7! ἐπιθαλὼν, ἀπέλυσεν 5, 
Ἐφορτώθη δὲ ἡ ναῦς, Οὐὁ μὴν ἀλλὰ xal ἐκ τοῦ 
λαοῦ εὐλαθεῖς ἄνδρες 79, xal πολλοὶ ἠχολούθησαν 
αὐτῷ. 

XX. 'Hvl4a δὲ κατέλαθον 7* τὸν τόπον τῆς ὑπερο- 
plac, iv τῇ ἐργασίᾳ τῆς τῶν μαρμάρων λατοµίας, 
περαιτέρω δύο χιλιάδων Χριστιανοὺς αὐτόθι Τὸ χατ- 
έλαθε, µμακροχρονἰφῳ Ὑραφῇῃ κναταδικασθέντας 7* . 
Οἴτινες, ἑωρακότες τὸν ἅγιον καὶ ἀοίδιµον Κλήμεντα 





gemitu ac fletu accedentes, dixerunt: Ora pro no- D "' ἐπίσκοπον, ἅπαντες ὁμοθυμαδὸν εἰς στεναγμὸν xal 
bis, sancte pontifex, ut digni efficiamur promis- ὀδυρμὸν * προσελθόντες ἔλεγον' Εὖξαι ὑπὶρ ἡμῶν, 


VARLE LECTIONES. 


** al. ἐξ ἔθους ἡμῖν. 9' deest in al. 5 ᾿Ασφαλές. ms. 2424 dese Cor. ** al. Μαμερτῖνος 6 
ἔπαρχος. 96 deest in al. *' ibidem, συνελθεῖν, θύοντα, etc.. io pup πόλει παρακειμένῃ τῇ Χερσῶνι. Ita- 
que in Actis Latinis preferenda esL lectio, ultra mare et Pontum, communiori, ultra mare Pontum, 
pro quo Freculfus, trans mare Ponticum, quamvis aliter videatur Baronio. Vocem autem πόλει (quee 
abest ab altero ms. 2437) jungunt cum voce ἐρήμῳ etiam. Metaphrastes, Nicephorus, et. Menza : cum 
voce Χερσῶνι Acta Latina, quique ea sequuntur Beda, Ado, Freculfus. Ipip. δὲ al. τὸ τοῦ βασιλέως 
Τραϊανοῦ κχἐλευσμα ἐπεχυρώθη, ἑσκέπτετο Μαμερτῖνος . 99? al. προσάξῃ. 7? al. ὕπαρχον . "! al πρὸς 

v χρείαν ἀναγχαῖα. "? desunt in al. 1 deest in al. "* al. κατέλαθε. Τὸ al. εὗρεν αὐτόθι. "6 Μα- 
xoxeovin Ypaqn καταδικασθέντας, 2421 µακρόνιοι σχῶντας (sic) ὑπερορίαν, et paulo post, παραγενέ - 

at ἠξίωσεν pro ἀπεχατέστησεν. Inip. "' deest in al. ?* μετὰ στεναγμῶν καὶ ὀδυρμῶν. 





MARTYRIUM 8. CLEMENTIS. 


630 


ὅσιε ἱεράρχα, ἵνα ἄξιοι ἀποδειχθῶμεν τῆς παρὰ τοῦ À sione Christi. Quos eum cognovisset S. Clemens 


Χριστοῦ ἑπαγγελίας. Οὓς ἐγνωκὼς (9 à ἆγιος Κλή- 
pne διὰ τοῦ Θεοῦ 9"' ὑπερορισθένας, ἔφη ' Οὐκ 
ἀπροσφόρως ὁ Κύριός µε ἐνταῦθα ἀπεκατέστησεν , 
ἵνα *! συμμµέτοχος γενόμενος τῶν παθηµάτων ὑμῶν, 
ἔτι παρηγορίας ὑποτύπωσιν καὶ ὑπομονῆς ἐμπαρ - 

ω. 

XXI. "Έμαθε δὲ παρ) αὐτῶν, ὅτι ἀπὸ ἓξ μιλίων 
τὸ ὕδωρ ἐπὶ τῶν ἰδίων ὤμων ἑκόμιζον. Αὐτίκα οὖν 
ὁ ἅγιος Κλήμης προετρέψατο αὐτοὺς, λέγων Εὐξώ- 
µεθα τὸν 53 Κύριον ἡμῶν ᾿ησοῦν Χριστὸν, ἵνα τοῖς 
ὁμολογηταῖς τῆς αὐτοῦ πίστεως νομὴν ῥὕδατος 
διανοίζῃ’ καὶ ὁ πατάξας τὴν πέτραν dv τῇ Ἡ ἑρήμῳ 
τοῦ Σινᾶ, καὶ ἐῤῥύησαν ὕδατα εἷς πλησμονὴν, αὖὐ- 
τὸς ἡμῖν τὸ ἄφθονον νᾶμα παράσχοι, ὅπως τῇ αὐτοῦ 
χορηγίᾳ εὐφρανθῶμεν. Καὶ 5j τῆς ἰκεσίας πληρω- 
θείσης, ἕἔνθεν κἀκεῖθεν περιεθλέφατο * xal εἶδεν δὲ 
ἁμνὸν Ἰσιάμενον 995, ὃς τὸν δεξιὸν πόδα ἐκούφισεν, 
ola τὸν τόπον τῷ ἁγίῳ Κλήμεντι ὑποδειχνύς. Τότε ὁ 


ἅγιος Κλήμης, συννοήσας 96 τὸν Κύριον εἶναι, ὃν — 


Μόνος αὐτὸς τεθέατο 57 xal ἕτερος παντελῶς οὐδεὶς, 
ἐπορεύθη πρὸς τὸν τόπον, καὶ εἶπεν Ἐν ὀνόματι 
τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ xai τοὺ ἁγίου Πνεύματος 
κρούσατε iv τῷ τόπῳ τούτψ. Καὶ ἐπειδὴ πάντες iv 
χύχλῳ τοῖς σκαπανίοις ἔσκαψαν, xal οὖκ αὐτὸν τὸν 
τόπον iv ᾧ 6 ἁμνὸς ἕστη, λαθὼν μικρὸν σκαλίδιον 
6 ἅγιος, ἐλαφρῷ κρούσματι 99 τὸν τόπον τὸν ὑπὸ τὸν 
πόδα τοῦ ἀμνοῦ, ἔτυψεν 09. ὅθεν παραχρῆμα πηγἠ 


propter Deum fuisse deportatos! ait: Non abs re 
Dominusme huc perduxit ; ut particeps factus per- 
pesseionum vestrarum, etiam consolationis et pa- 
tientie exemplum preberem. 


XXI.Didicit autem ab eis,quod de sexto milliario 
aquam suis humeris deportarent. Confestim ergo 
sanctus Clemens cohortatus est illos dicens : Ore- 
mus Dominum nostrum Jesum Christum, ut fidei 
sus confessoribus venam aque aperiat; et qui 
percussit petram in deserto Bine,et fluxerunt aque 
in abundantiam (a), ipse nobis cupiosum laticem 
praebeat, quo ipsius suppeditatione letemnr. Et 


p Vero completa supplicatione, hine illucque cir- 


cumspexit ; et vidit agnum stantem, qui dexterum 
pedem levavit, tanquam sancto Clementi locum 
ostendens. Tuno S. Clemens reputans Dominum 
6856, quem solus ipse conspexit, et nullus omnino 
alius; ad locum profectus est, ac dixit: In nomine 
Patris et Filii et Spiritus sancti, pulsate in hoo 
loco. Cumque omnes ligonibus in orbem fodissent, 
non autem locum ipsum in quo agnus steterat ; 
sanctus accepto parvo sarculo,loocum qui erat sub 
pede agni percussit levi ictu: unde repente fons 
venis redundantibus pulcherrimus emersit: qui oum 
impetu effusus effecit fluvium. Tunc sanctus cun- 


ὑπερθλυούσαις 9 ταῖς φλεψὶν εὐπρεπεστάτη ἀνεφάνη' ( otis exsultantibus, responsorium dixit: Fluminis 


ἥτις , σὺν ὃρμῃ ἐκχυθεῖσα , ποταμὸν ἀπετέλισε . 


impetus letificant civivitatem Dei (b). 


Τηνικαῦτα 6 ἅγιος πάντων ἀγαλλιωμένων, **. ὑπακουστικὸν εἶπε' Τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν 


πόλιν τοῦ θεοῦ. 


XXIL Διὰ ταύτην οὖν τὴν φήμην, προσέδραµε 
πᾶσα d ἑπαρχία, xal oi ἐληλυθότε ἅπαντες πρὸς 
τὴν διδαχὴν τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐπιστρέφοντες 92-95 
πρὸς τὸν Κύριον ὥστε xa0' ἡμέραν πενταχόσιοι xal 
περαιτέρω βαπτιζόµενοι ἀνεχώρουν, ᾿Εντὸς δὲ ἑνὸς 
ἔτους, γεγόνασιν ἐκεῖσε παρὰ τῶν πιστῶν ἑθδομηκον- 
ταπέντε ἐκκλησίαι, καὶ πάντα τὰ εἴδωλα κατεθρύ- 
6ησαν, πάντες οἱ ναοὶ τῆς περιχώρου καθῃρέθησαν, 
πάντα τὰ ἄλση ἐπὶ τριαχόσια μίλια διόλου ἐν χύκλφ 
κατεχόπησαν xal κατεστρώθησαν. 

XXII. Τηνικάῦτα 9*5 ἐπίφθονον διήγηµα διέδραµε 
πρὸς τὸν βασιλέα Τραϊανὸν, ὡς αὐτόθι πρὸς ἀναρίθμη- 


τον πλῆθος ὁ τῶν Χριστιανῶν ἐπῃυξήθη Aaóc καὶ D 


ἀπεστάλη *" Αὐφιδιανὸς ὁ ἡγεμών) ὅστις, πλείστους 
τῶν Χριστιανῶν διαφόροις βασάνοις ἀνελὼν 95, ὁρῶν 
τε 9! τοὺς πάντας τῷ μαρτυρίῳ μετὰ Ὑχαρᾶς προσερ- 
χοµένους, παρεχώρησεν τῷ πλήθει, µόνον τὸν ἅγιον 
Κλήμεντα ἐπὶ τὸ θύειν 3 βιαζόµενος. Καὶ βλέπων 
οὕτως ἱδρυμένον ἐν Κυρίῳ, xai *9 τὸ καθόλου µετα- 
εεθῆναι οὐχ οἷόν τε 19, λέγει { τοῖς ἴδίοις' ᾿Απαχθήτω 


(a) Exod. ανα. (5) Psal xcv, 5. 


XXII. Ob hano igitur famam, concurrit tota 
provincia ; quique veniebant ad S. Clementis doc- 
octrinam omnes convertebantur ad Dominum ; adeo 
ut quotidie quingenti et amplius recederent bapti- 
zati. Intra unum autem annum, facte sunt illic & 
fidelibus septuaginta quinque ecclesie, et omnia 
idola confracta sunt, omnia templa cireumjacentis 
regionis diruta sunt, omnes luci usque ad trecenta 
milliaria in circuitu concisi sunt et solo equati, 


XXIII. Tunc invidiosa narratio pervenit ad im- 
peratorem Trajanum,quod illico ad innumerabilem 
multitudinem adauctus esset populus Christiano- 
rum. Et missus est Aufidianus preses: qui multos 
Christianos diversis suppliciis cum occidisset, vi- 
deretque omnes ad martyrium cum gaudio acce- 
dere, cessit multitudini, solum sanctum Clemen« 
tem cogens ad sacrificandum. Et videns adeo 
stabilem in Domino, neo omnino posse a sententia 


. dimoveri, dixit αἆ suos; Abduocatur in medium 


VARLE LECTIONES. 


7? a] ἑωρακώς' 95 8l. τὸν θεόν. *! al, à))' ἵνα, 9? al. πρὸς τόν. €" 
99 al. ἱστῶτα "5 al. ἑννοήσας, *' al. ἐθεάσατο. 3 idem, κρούµατι. Cor. 


al. ΥΠ. 


9? g]. ἔχρουσεν. 


95 aj. ἴδεν, 
99 αἱ 


θλυζούςαις. *! deest in al. ***9* a]. ἐπέστρεφον. ** al. inser.oóv. 5al. inser. παρ᾽ αὐτοῦ. 08 al, 
drea. V! a], δὲ. 5 al, ἐπιθόειν, ** deest in αἱ. 19 al. μὴ βουλόμενον, ! Vide n. 3, proxime seq, 


631 


APPENDIX AD S. CLEMENTEM. 


δὲ εἴς μέσον τὴν θάλασσαν *, καὶ δεσµήσατε πρὸς τὸν Α. maris,etligate ad collum ejus anchoram, et in 


αὐχένα αὐτοῦ ἄγχυραν, xal κάτω κείσθω 3, ὅπως μλ 
δυνηθεῖεν οἱ Χριστιανοὶ ἀντὶ * θεοῦ αὐτὸν σέθεσθαι. 

XXIV. Τούτου οὖν γενοµένου, ἅπαν τὸ πληθος τῶν 
Χριστιανῶν ἐν τῷ αἱἰγιαλῷ παρέστη καὶ ὠδύρετο. Καὶ 
ἐπὶ τούτοις εἶπον Κορνήλιος καὶ Φοῖθος ol μαθηταὶ 
αὐτοῦ. Πάντες ὁμοθυμαδὸν εὐξώμεθα, ἵνα δείξῃ ἡμῖν 
ὁ Κύριος τοῦ μάρτυρος αὐτοῦ τὰ λείψανα. Ἑὐχομένου 
τοίνυν τοῦ λαοῦ, ὑπεχώρησεν ἡ θάλασσα εἲς τὸν ἴδιον 
κόλπον ἐπὶ τρία σχεδὸν μίλια" καὶ εἰσελθόντες διὰ ξη- 
ρᾶς ol λαοὶ, εὗρον ἐν σχήµατι ναοῦ µαρµαρίνου οἵ- 
χημα παρὰ τοῦ θεοῦ εὐτρεπισμένον xal αὐτόθι iv 
σορῷ λιθίνῃ ἐτέθη τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου Κλήμεντος 
μαθητοῦ Πέτρου τοῦ ἁποστόλου, ὥστε τὴν ἄγκυραν 
μεθ’ £c χατεθλήθη πλησίον αὐτοῦ χεῖσθαι 5. 


XXV. ᾿Απεχαλύφθη τοιγαροῦν τοῖς μαθηταῖς αὖ- Β 


τοῦ, τοῦ μὴ λαθεῖν αὐτόν 9: ol; xal τοῦτο ἔχρημα- 
τίσθη, ὅτι ? ἑχάστῳ χρόνψῳ ἐν τῇ ἡμέραᾳ τῆς ἀθλήσεως 
αὐτοῦ ὑποχωρήσει dj θάλασσα ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας, τοῖς 
ἑρχομένοις ξηρὰν πορείαν ποιουμένη’ ὅπερ elc αἶνον 
τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ εὐδόχησεν ὁ Κύριος γενέσθαι 
μέχρι τῆς σήμερον ἡμέρας. Τούτου δὲ γεγονότος, 
πάντα τὰ κύχλωθεν ἔθνη ἐπίστευσαν τῷ Χρισῷ. 
Ἔνθα οὖδεὶς Ἕλλην, οὐδεὶς Ἑδθραῖος, οὐδεὶς τὸ πα- 
ῥράπαν εὑρίσχεται αἱρετικός. Καὶ γίνονται 8 ἐκεῖσε 
πλεῖσται εὐεργεσίαι, τυφλοὶ φωτίζονται ἐν τῇ ἑορτῇ 
αὐτοῦ, δαίμονες ἀπελαύνονται, πάντες οἱ νοσοῦντες 
εραπεύονται’ καὶ διαμένει αὐτοῦ ὁ ἔπαινος εἲς del, 
διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ: δι’ οὗ καὶ μεθ) 
οὗ τῷ !9 θεῷ xal lapi ἡ δόξα σὺν τῷ παναγίῳ, 
ἀχράντῳ 1! καὶ ζωοποιῷ αὐτοῦ Πνεύματι, νῦν καὶ 
ἀεὶ, καὶ εἲς τοὺς αἱῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν. 


profundum dejiciatur, ne possint Christiuni eum 
pro deo colere. 

XXIV. Hoc igitur peracto, universa Christiano- 
rum multitudo ad littus adfuit, et lamentabatur. 
Atque ad hec dixerunt Cornelius et Phoebus ejus 
discipuli: Omnes unanimi consensu precemur, ut 
nobis Dominus ostendat martyris sui reliquias. 
Orante igitur populo, recessit mare in sinum suum 
&d tria fere millia : et ingressi per aridam populi, 
repererunt in figura templi marmorei paratum a 
Deo habitaculum: atqueibiin tumulo saxeo posi- 
tum erat corpus sancti Clementis discipuli Petri 
apostoli ; adeo ut anchora cum qua dejectus fuerat, 
juxta ipsum jaceret. 

XXV. Revelatum ergo fuit discipulis ejus, ne il- 
lum tollerent: quibus et hoo oraculum redditum 
est, fore ut singulis annis die certaminis ejus re- 
cessurum sit mare per septem dies, et venientibus 
siccam profectionem facturum. Quod quidem ad 
laudem nominis sui Deo placuit fleri usque in ho- 
diernum diem. Hoo autem facto, omnes, que in 
ambitu sunt, gentes crediderunt Christo. Ubi nul- 
lus gentilis, nullus Judeus, nullus omnino inveni- 
tur hereticus, Ac illico multa conceduntur Ὀθποῦ- 
oia : ceci illuminantur in illius festo, demones ex- 
pelluntur, curantur omnes «:groti: οἱ permanet 
laus ejus in eternum,per Dominum nostrum Jesum 
Christum : per quem et cum quo, Deo ao Patri 
gloria, cum sanotissimo, immaculato et viviflco 
ipsius Spritu, nuno et semper, et in secula secu- 
lorum. Amen. 


VARLE LECTIONES. 


* f. τῆς θαλάσσης. 3 Alii duo codices : λέγει τοῖς Bn low: λαθόντες ἀπαγάγετε αὐτὸν μέσον τῆς θαλάς- 
σης, καὶ δήσατε πρὸς τὸν αὐχένα αὐτοῦ ἄγχυραν σιδηρᾶν, καὶ ῥίψατε αὐτὸν iv τῷ βυθῷ κάτω. Ait lictorihus : 
Accipientes abducite eum in medium maris,et ligate ad collum ejus anchoram ferream, atque dejicite illum in 
imum pelagi. Cor. * al. ἀνελέσθαι τὸ σῶμα αὐτοῦ, καὶ ἀντί. ὃ al. αὐτόθι xa μνον σῶμα τοῦ ἁγίου µάρτυ- 
poc KA. καὶ τὴν ἄγχυραν μεθ) Te ἑῤῥίφη πλησίον αὐτου χειµένην. ϐ al. ἐχθάλαι τὸ λείψανον ix τοῦ τό- 
που. " al. ὡς ὅτι, ὃ al. γίνονται γάρ. * Longe plura vex aliis mass. ῥιγῶντες ὑγιαίνουσιν, ol τοῖς νε- 
φροῖς ἑταζόμενοι καὶ λιθιῶντες, µόνῃ τῃ τοῦ λειψάνου αὐτοῦ προσψαύσει, xal ὕδατος ἁγιασθέντος ῥαντισμῷ 
καὶ πόσει, τοῦ νοσήµατος ἀπολύονται, ἀλγυνόμενοί τε νόσῳ οἰφδήποτε, πρὸς τὴν τοῦ ἱερομάρτυρος xatagtó- 
Ὕοντες βοήθειαν, ἰάσεως ἀπολαύουσι' καὶ διαμένει dj δόξα αὐτοῦ xal ὁ ἔπαινος stc. ἀεί. Febrientes sanantur; 
renibus et calculo laborantes, per solum corporís ipsius contactum, et sanctificalze aquae aspersionem ac potum, 
a morbo liberantur; tum qui qualicumque affiüguntur languore, ad sacri martyris con[ugientes auxilium, 
consequuntur medelam : atque permanet gloria ejus et laus in perpetuum. Cor. !? deest in ael. :! deest 
19 8i. 








633 


APPENDIX AD S. CLEMENTEM. 


636 


sede successor fidelis: Clementis illius cujus huc À σωτηριώδεις διδαχὰς xal σιγῶψα βοᾷ γεγονότα 15-19, 


usque universus orbis salutares fuisse doctrinas 
vel tacens olamat: Clementis,qui vitis Cbristi verus 
exstitit palmes, per quem nobis doctrine uva ma- 
turescens, pietatis et salutis mustum stillavit : 
Clementis, vere scale, que non ad collis alicujus 
altitudinem nos evehit,sed virtutum ascensionibus, 
tanquam gradibus quibusdam, ad colum et cc- 
lestia nos traducit: scale, que illa a Jacobo visa 
nequaquam inferior est (a) ; nec ostendit nobis an- 
gelos per eam ascendentes ac descendentes,sed ho- 


minumanimasdivinis maxime admonitionibus velut - 


e gradibus in gradus per virtutes ad Deum inducit. 

III. Cujus quidem miraculum eum non didiceri- 
tis, o pulcherrime et fldelissime cetus, qualo sit 
et quantum audire, tanquam pietatis amantes,con- 
tendite, et ad sermonem exsultate, 8ο aures incli- 
nate, atque nostram accusate tarditatem : etenim 
de hoc gaudeo: tantum, usque ad flnem mihi, 
qué&so, sio attentum servate animum, neo sinatis 
aliquam hujus vite rerum cogitationem subire 
mentem vestram, et alecritatem emolllire: verum 
vigilanti intellectu 8ο sensu rem fideliter susocipite. 
Ite autem habet. 

IV. Postquam preclarus et beatissimus Clemens 
doctrine atque apostolatus cursum perfeoisset, 8ο 
e rebus humanis per martyrii consummationem ex- 
cessisset; sicut etliber gloriosi ejus martyrii decla- 
rat, quem & vobis non ignorari persuasum habeo ; 
nequaquam justum esse judicavit Dominus, qui 
glorificantes ipsum glorifloat (b), non vicissim glori- 


ficare illum, qui pro amore erga eum sic decerta- C 


verat; imo sdmodum gloriflcare et magnum facere, 
eumque αἱ in celo angelis, ita hio quoque homi- 
nibus clarissimum reddere, per miraculorum de- 
monstratiouem, et maxime venerandum : miracu- 
lorum, quorum quidem mens magnitudinem com- 
prehendere non valet, neo oratio multitudinem 
dicere, nec manus exarare infinitatem. Ut ergo ex 
fimbria pannum ,Juxta proverbium, intra vos repu- 
tetis, id quod promisi narrabo. 

V. Cum veneratione dignissimum corpus sanotis- 
simi martyris Clementis in profundum maris ab 
impiis illis idololatris projectum fuisset, illudque 
excepisset templum in profundo & Deo edificatum, 
hio quoque maximum edit miraculum Deus admi- 


Κλήμεντος τοῦ ἀληθοῦς χλήματος τῆς ἁμπίλου 
Χριστοῦ, δι οὗ ἡμῖν 6 τῆς διλασκαλἰας βότρυς περ- 
κάσας, Ὑλεῦκος εὐσεθείας καὶ σωτηρίας ἑστάλαξεν - 
Κλήμεντος, τῆς ἀληθοὺς χλίµακος, τῆς οὐ πρὸς γεώ- 
λοφόν τι ὕψος ἐπαναγαγούσης ἡμᾶς, ἀλλὰ ταῖς τῶν 
ἀρετῶν ἀναθάσεσιν, ὥσπερ τισὶ βαθµίσι, πρὸς oópa- 
γόν τε xal τὰ οὐράνια ἡ μᾶς διαθιθαζούσης' κλίµακος, 
xai τῆς Ἰαχὼθ ὁραθείσης οὐδὲν ἁποδεούσης , οὖκ 
ἀγγέλους δι’ αὐτῆς ἁνιόντας xal κατιόντας ἡμῖν δει- 
κνυούσης , ἀλλὰ ἀνθρώπων ψυχὰς ταῖς θειοτάταις 
παραινέσεσιν, ὡς ἐκ βαθμῶν εἷς βαθμοὺς δι’ ἀρετῶν 
τῷ Osip συνεισφερούσής. 

III. Οὔτινος δὲ τὸ θαῦμα μὴ µαθόντες, d) κάλλιστον 
xal πιστότατον ἄθροισμα, καὶ οἷόν ἐστι καὶ ὅσον 
ἀκηκοέναι, ὡς φιλευσεθεῖς, ἀγωνίζεσθε, καὶ προσκιρ- 
τᾶτε τοῦ λόγου, xal τὴν ἀχοὴν ὑποχλίνετ, καὶ τῆς 
βραδυτῆτος ἡμῶν καταμέμφεσθε χαίΐρω δ’ οὖν τού- 
του ἕνεκα µόνον, μέχρι τέλους pov, παραχαλῶ, 
οὕτως συντεταμένην τηβήσατε τὴν διάνοιαν, xal µή 
τινα βιωτικὸν λογισμὸν τῷ vi ὑμῶν ὑπεισελθεῖν, 
καὶ τὸ πρόθυµον χαυνῶσαι ἑάσητε' ἁλλ᾽ ἐγρηγορότι 
λογισμῷ καὶ φρονήματι τοῦτο πιστῶς ὑποδίξασθε . 
Ἔστιν δὲ οὕτως. 

IV. Τοῦ ἀοιδίμου xal µακαριωτάτου Κλήμεντος 
τὸν τῆς διδασκαλίας καὶ ἀποστολῆς δρόµον ἑκτελέσαν- 
τος, xal τῶν τῖῖδε διὰ τῆς τοῦ μαρτυρίου τελειώσεως 
µεταχεχωρηκότος' ὡς xal ἡ τοῦ ἑνδόξου αὐτοῦ µαρ- 
τυρἰου βίθλος δεδήλωχεν, ἣν μὴ ἁγνοεῖν ὁμᾶς πί- 
πεισµαι" οὐ δίκαιον χέκρικεν ὁ δοξάζων τοὺς δοξάζον- 
τας αὐτὸν Κύριος, μὴ ἀντιδοξάσαι τὸν οὕτως ὑπὲρ 
τῆς εἰς αὐτὸν ἀγάπης ἀγωνισάμενον' ἀλλὰ καὶ ὅπερ- 
δοξάσαι καὶ μεγαλῦναι, καὶ ὡς iv οὐρανῷ τοῖς ἁγγί- 
λοις, οὕτω χἀνταῦθα τοῖς ἀνθρώποις λαμπρότατον 
αὐτὸν καταστῆσαι, διὰ τῆς τῶν θαυματουργιῶν ἐπι- 
δείξεως , xal αἰδεσιμώτατον  θαυματουργιῶν , dv 
νοῦς μὲν τὸ μέγεθος ἐννοῆσαι ἀτονεῖ, λόγος δὲ τὸ 
πλῆθος εἰπεῖν, xal χεὶρ διαχαράξαι τὸ ἄπειρον' ἵνα 
οὖν ἐκ τοῦ κρασπέδου τὸ ὕφασμα 39 μετὰ τὴν παροι- 
μίαν γνοίητε iv ὑμῖν, ὃ καὶ ὑπεσχόμην διηγήσοµαι. 


V. Too πανσέπτου λειψάνου τοῦ πανοσίου Ἱερομάρ- 
τυρος Κλήμεντος dv τῷ τῆς θαλάσσης ἀποῤῥιφέντος 
βυθῷ παρὰ τῶν ἀθέων ἐκείνων εἰδωλολατρῶν, καὶ τοῦ 
ἐν βυθῷ θεοδµήτου ναοῦ τοῦτο ὑποδεξαμένου, θαυ- 
ματουργεῖ τι µέγιστον κἀνταῦθα ὁ τῶν θαυμασίων 


rabilium. Hoc enim facto, cum discipuli ejus una Ὦ θεός. Τούτου γὰρ γεγονότος, xal τῶν μαθητῶν αὐτοῦ 


cum fidelibus qui {ο erant lamentarentur, et ut 
sanctissimas gloriosissimi Clementis reliquias ei 
ostenderet, quod et factum est, Deum supplices 
rogarent : protinus immensum illud pelagus desis- 
lens ac retrooedens, effecit ut ipsum etiam profun. 
dum a piis adiri posset usque ad tria milliaria. 
Itaque ingressi, invenerunt domum in flgura tem- 


(a) Gen. xxviii, 12. (b) I Reg. n, 30. 


σὺν τῶν ἐχεῖσε πιστῶν 31. ὀδυρομένων, δεῖξαί τε τού- 
τοις τὸ πανίερον λείψανον τοῦ πανενδόξου Κλήμεντος, 
ὅ τι καὶ γέγονε, πρὸς Θεὸν Ἱκετευόντων, παρευθὺ τὸ 
ἄπειρον ἐκεῖνο πέλαγος ὑπολοφῆσαν καὶ εἰς τοὐπίσω 
ἀναποδίσαν, εἰσιτητὸν καὶ αὐτὸν τὸν βυθὸν τοῖς εὖ- 
σεθέσι πεποίηκεν, ἄχρι μιλίων τριῶν. Καὶ 53) εἶσελ- 
θόντες εὗρον iv σχήµατι ναοῦ µαρµαρίνου οἴχημα, 


VARIE LECTIONES. 
13 19 f. γεγονέναι vel γεγονυίας. 39 Oratione de Gregorio Thaumaturgo Gregorius Nyssenus circa me- 
?, 


dium : Ὡς 
ἐκεῖσε πιστοῖς, 


κατὰ τὴν παροιµίαν, ὅλον ἡμῖν γένηται καταφανὲς ἐκ τοῦ χρασπέ 


9! τοῖς 


ου τὸ ὕφασμα. 00] 





631 


EPHRAIM CHERSONIS ARCHIEP. DE MIRACULO 6. CLEMENTIS. 


καὶ αὐτόθι iv σορῷ λιθίνῃ τὸ πχνάγιον καὶ ἔνδοξον A pli marmorei, et illic in capsa lapidea repositum 


ἀποτεθειμένον τοῦ μάρτυρος λείψανον. Οἷς ἄραι βου- 
λομένοις τὸ πανάγιον ἐκ τοῦ βυθοῦ λείψανον, νυχτωρ 
ἐπιστὰς τούτοις ὁ ἅγιος, οὐτωσὶ διηγόρευσε’ Τὸ μὲν 
λείψανον ἄραι μὴ δόξητε' χαρίζοµαι δὲ ὑμῖν ταύτην 
τὴν χάριν, (v ἑχάστῳ ypóvq ἐν τῇ τῆς ἐμῆς ἀθλήσεως 
ἡμεέρᾳ ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας ὑποχωρῶν ὁ βυθὸς, διὰ ξηρᾶς 
πεζεύειν , μέχρις ὧδε παρασκευασθήσεται. Καὶ ὁ 
λόγος ἔργον ἐγένετο. Ἔκτοτε γὰρ μέχρι τῆς σήµερον 
ἑκάστῳ Ἠχρόνῳ τὸ θαυμαστὸν τοῦτο τελεῖται θεουρ- 
γιχῶς µεγαλούργημα. 

VI. Τί τοῦτο τοῦ Μωσέως θαύματος ἀτιμότερον ; 
Tí δὲ τοῦ Ἑλισσαίου ἁδοξότερόν τε xai ταπεινότερον ; 
πολὺ μὲν οὖν γε ἑνδοξότερόν τε καὶ ὑψηλότερον. Ὁ 


μὲν γὰρ ῥάθδῳφ xal ζῶν xai ἅπαξ τὴν θάλασσαν δια- 


σχίσας, τρἰθον τὸν βυθὸν ἀπειργάσατο' ὁ δὲ ὡσαύτως 
τῇ µηλωτῇ τὸν Ἰορδάνην τεμὼν, ἅπαξ καὶ οὔτος 
τοῦτο τεθαυματούργηχεν * εἰς τὴν προτέραν ἀάμφο- 
τέρων τῶν ὑδάτων, μετὰ τὴν διάθασιν, φύσιν xaxa- 
στάντων, καὶ μηκέτι τοῦτο πεπραχότων’ οὗτος δέ τί ; 
μετὰ θάνατον, xal οὐχ ἅπαξ, ἀλλ᾽ ἕκτοτε μέχρι σή- 
µερον. Ὢ τοῦ θαύματος xal τῆς δόξης τοῦ μάρτυρος | 
olac εἴληχεν ἑκάστῳ χρόνῳ ἐν τῇ τῆς ἑνδόξου αὐτοῦ 
ἀθλήσεως Ἁμέρᾳ | Ἐπὶ ἱπιὰ γὰρ, ὡς προέφηµεν , 
ἡμέραις ὑποχωροῦν τὸ ἄπειρον ἐχεῖνο πέλαγος, πο- 
ρείαν εὐεπίθατον τοῖς εὐσεθέσι παρέχεται. 

VII. Τούτου οὖν οὕτως Ὑινοµένου, πάντες τῶν ἐν 
ἡμῖν φιλευσεθῶν ἐγχωρίων xal πολιτῶν τῆς Χερσῦ- 
voc, τοῦτο ἀχηκοότες, πρὸς τὴν τοῦ θαύματος θέαν 
ἠπείγοντο. Μεθ’ ὦν καί τις ἀνὴρ εὐσεθὴς σὺν εὐσεθεῖ 
γυναικὶ xal τέχνῳ ἄβῥενι τὴν ἐπὶ τὸν ἁγίου ἵερο- 


µάρτυρος ναὸν διήνυον ὁδὸν προθυµότατα, Καὶ 83, C 


τὸν τόπον καταλαθόντες, καὶ τὸ θαῦμα εἶσέτι τελού- 
µενον θεασάµενοι, τῇ χειρὶ τὸν παῖδα λαθόµενοι, εἷς 
τὸν ἐν τῷ βυθῷ θεόδµητον ἐκεῖνον ναὸν εἰσῄεσαν * 
xal τῇ copi παραστάντες, ἱχετικῶς τὸν ἅγιον ἑλι- 
τάνευον, ἁμαρτημάτων συγχώρησιν δι’ αὐτοῦ λαθεῖν 
ἐξαιτούμενοι, xai τῷ παιδὶ δοθῆναι δεόµενοι ζωὴν 
μαχρὰν xal ἀπήμονα, βίου τε εὐμάρειαν, καὶ ola εἰκὸς 
γονεῖς ἐπὶ τέχνῳ αἰτεῖσθαι μονογενεῖ. 


VIII. Ὡς οὖν τὴν εὐχὴν τετελέκασι, xoi τὸ τοῦ 
ἁγίου κατῃσπάσαντο λείψανον , εἷς τοὐπίσω πάλιν 
ἐξίεσαν. "Qv ἐξελθόντων, τὸ ὕδωρ πάλιν εἰς τὴν ἰδίαν 
χώραν ἐπέδραμεν. Οἱ δὲ µεταστραφέντες, καὶ πέλα- 
γος τὴν πρὶν θεασάµενοι τρίθον, τῇδε χἀκεῖσε περι- 


martyris corpus sanctissimum et gloriosum. Quod 
cum e profundo vellent tollere, noctu illic se sistens 
sanctus, ita edixit: Corpus quidem nolite tollere : 
hanc autem vobis concedo gratiam, ut singulis 
annis die certaminis mei per septem dies recedens 
mare, pedestre iter per aridam ad hunc usque lo- 
cum preparet. Et sermo opere completus fuit. Ab 
eo siquidem tempore, usque in hodiernum diem, 
singulis annis magnum hoc miraculum Deo ope- 
rante perficitur. 

VI. Quid istud miraculo Mosis inhonoratius 
est ? Quid vero Elisei ignobilius et humilius? quin- - 
imo nobilius et altius.Ille siquidem virga, et vivus, 
et semel, mari scisso, gurgitem iter effecit (a):alter 
vero similiter melote Jordanem secans, semel quo- 
que ipse hoo fecit miraculum (b) : ambabus aquis. 
post transitum redactis ad suam naturam,neoc pos- 
tea idem operatia. Hic autem quid ? Post mortem; 
et non semel, sed ab eo tempore usque in hunc: 
diem.O miraculum et gloriam martyris | Quantam 
consecutus est:singulis annis die gloriosi sui cer- 
taminis | Septem enim dies, sicut antea diximus, 
secedens inflnitum illud pelagus, piis prebet iter 
transitu facile. 


VII. Hoc igitur ita facto, cunoti apud nos reli- 
giosi incole regionis et cives Chersonis, audita re, 


ad videndum miraculum properarunt. Cum quibus 


quidam quoque vir pius una cum pia uxore ex. 
prole mascula, viam ad sacrosancti martyris tem- 
plum ducentem summa alacritate peregerunt. Et 
vero locum assecuti, et miraculum quod adhuc : 
flebat, intuiti, puerum manu prehendentes, in- 
gressi sunt illud in profundo divinitus edificatum 
templnm : atque ad loculum accedentes, supplici- 
ter sanctum rogabant, petentes delictorum veniam 
per ipsum accipere, darique postulantes puero vi- 
tam longam et illesam,cum facili rerum apparatu, 
et que consentaneum est petere parentes pro filio 
unico. 

VIII. Ut ergo preces flnierunt, et sancti reliquias 
exosculati sunt, retrorsum postea redierunt. Qui- 
bus egressis,aqua iterum ad suum locum reourrit. 
Illi autem conversi, et cernentes pelagus esse quod 
prius iter erat, huoc et illuc circumspiciendo, filii 


σκοποῦντες, τὴν τοῦ τέκνου ζήτησιν ἐπεχείριζον, τὸ ῃ inquisitionem aggrediebantur : at ille in arca sanc- 


δὲ ἦν ἐν τῇ τοῦ ἁγίου λάρνακι καταλειφθέν' καὶ τοῦτο 
ob τῇ τῶν Ὑονέων λήθῃ, ἀλλὰ τῇ τοῦ θεοῦ εὐδοχίᾳ 
ἐγεγόνει, ἵνα xal ἐνταῦθα µειζόνως θαυμαστώσῃ τὸν 
μάρτυρα. 

1Χ. Ὡς ὃ) οὖν οἳ γονεῖς τὸ τέχνον οὐχ ηὔρισκον, 
καὶ ὅτι ἐν τῷ βυθῷ τούτοις ἐπελήσθη ὁ παῖς ἐνενόη- 
σαν, τί δεῖ καὶ λέγειν, τούς τε τοῦ πατρὸς θρήνους, 
καὶ τὰς τῆς μητρὸς οἰμωγάς ; Πὰσαν γὰρ τὴν λαμ- 
πρὰν ἐχείνην ἑορτὴν «lc θρῆνον µετεποίησαν. Τί γὰρ 
οὐκ ἔλεγον ; vl. δὲ οὐχ ἔπραττον ; τῶν ὅσα εἰκὸς ἦν 


(a) Exod. xiv. (b) IV Reg. π.. 


ti relictus fuerat : idque non oblivione parentum, 
sed Dei voluntate factum est, ut hio quoque mar- 
tyrem magis redderet a1mirabilem. 


IX. Cum ergo parentes natum non invenirent,et 
cogitassent 8 se fuisse puerum in maris profundo 
oblivione mandatum, quid opus est dicere et patris 
lamentationes, et matris ululatus ? Omne siquidem 
illud splendidum festum converterunt in lamenta- 
tionem. Quid enim non dicebant? quid vero non 


630 


APPENDIX AD S. CLEMENTEM. 


610 


faciebant ? ex iis que par erat vel ipsum lapidem A καὶ λίθον αὐτὸν χινῆσαι πρὸς δάχρυον. 'H γὰρ τε- 


movere ad lacrymas. Genitrix enim oculis ad mare 
intensis, et manibus in altum sublatis; hujusmodi 
voces sancto emisit: He sunt, o sancte, tuc re- 
munerationes ? Tales tue retributiones erga eos qui 
8 te studiose accurrunt ? Sio laborem a me ex quo 
accessi sumptum remetitus, mercedem mihi reddi- 
disti ? Ubinam est fllius meus ? Quenam maris bel- 
lua viscera nati mei laceravit ? Quis vero vehemens 
fluctus insurgens,eum vivum,tanquam sepulcrum, 
operuit ? Quem jam oculis aspiciam ? Pro quo au- 
tem orabo ? Quis vero senectutis mes efficietur ba- 
culus? Cur me, sancte non fecisti sociam esse in 
morte fllii mei; ut quemadmodum ad te accessi 
manu illum tenens, íta et ulnis eumdem ferens ad 
Inferos infelix descenderem? O mare et profundum, 
quonam tuisinu meum detinebis filium ? Quomodo 
autem et eum ales? Hei mihi, flli misérande, fili 
ante tempus rapte: fili, qua ratione α meis oculis 
recessisti? Quibus pedibus revertar? Quemnam 
&utem instar agni exsilientem contemplabor ? 


X. Pater vero rursus manibus os percutiens, la- 
mentabatur his verbis: Quare, o sapcte,0orbum me 
liberis repente effecisti * Cur sic filium meum morte 
miserrima mori permisisti ? Qua de causa iis que 
speraveram contraria mihi obtigerunt? Cum hac 
spe ad te accessimus? Taliane sunt dona in eos, 
qui ad martyres cum desiderio adveniunt? Revera 
non tu, sed peccatorum meorum procellae puerum 
mari tradiderunt. O fili mi, quis tui mortui claudet 


κοῦσα, τούς ὀφθαλμοὺς τῷ πελάγει ἐντείνασα 12-95, καὶ 
τὰς χεῖρας πρὸς ὕψος διάρασα, τοιάσδε τῷ ἁγίῳ ἠφίει 
φωνάς ' Αὗταί σου, ἅγιε, αἱ ἁμοιθαί ; τοιαῦταί σου 
τῶν πόθῳφ πρὸς σὲ προστρεχόντων αἱ ἀνταμείψεις ; 
Οὕτω τὸν xóxov ἀντιμετρήσας ὃν ἀφ' ἧς παρεγενό- 
µην ὑπέμεινα, τὴν ἀντιμισθίαν µοι δέδωχας ; Ποῦ 
µου ὁ παῖς ; Ποῖον τοῦ ἐμοῦ τέχνου τὰ σπλάγχνα 
θηρίον θαλάττης ἑσπάραξεν ; IIoiov δὲ ῥόθιον χῦμα 
κατεπαναστὰν, ὡς τάφος, ζῶντα τοῦτο 35 ἐχάλυψεν ; 
Τίνα τοῖς ὀφθαλμοῖς ἄρτι θεάσοµαι , Ὑπὲρ δὲ τίνος 
προσεύξοµαι ; Τίς δὲ µου τοῦ γήρως καὶ βακτηρία 
γενήσεται ! "Iva τί µε, ὦ ἅγιε, μὴ τῷ τοῦ τέχνου θά- 
νάτῳ χοινωνῆσαι πεποίηκας, ὡς ἂν ὥσπερ πρὸς σὲ 
τοῦτο τῇ ystpl κατέχουσα παραγέγονα, οὑτωσὶ κἂν 
τῷ ᾧδῃ ἀγχαληφοροῦσα τούτῳ dj δύστηνος καταθέ- 
θηκα. Ὢ θάλασσα καὶ βυθὲ, ποίῳ σου κόλπῳ τὸν ἐμὸν 
καθέξεις υἱόν ; Πῶς δὲ καὶ θρέψεις αὐτόν ; οἴμοι 
τἔχνον ἐλεεινὸν, τέχνον πρὸ ὥρας ἀναρπασθέν' cbxvov, 
πῶς ἔδυς τῶν ἐμῶν ὀφθαλμῶν, ποίοις ποσὶν ὕπο- 
στρέφω 3 ; Τΐνα δὲ ὡς ἄρνα ἐπισκιρτῶντα θιάσο- 
3 
X. Ὁ δὲ 4s πατὴρ τοιαῦτα πάλιν, τῷ χειρὶ τὴν 
ὄψιν παίων, ὠδύρετο" "Iva. cl, ὦ ἅγιε, ἐζαίφνης 
ἅπαιδά µε κατέστησας ; "Iva. τί οὕτως οἰκτίστῳ θα. 
νάτῳ τὸ ἐμὸν τέχνον θανεῖν παρεχώρησας ; "Iva τί τὰ 
ἑναντία dv ἤλπισα qol συνήντησεν ; ἐπὶ τοιαύταις 
πρὸς σὲ παραγεγόναµεν ; Τοιαῦται τῶν πόθῳ προσ- 
ερχοµένων τοῖς µάρτυσιν αἱ δωρεαί ; Ὄντως οὐ σὺ, 
ἀλλ᾽ αἱ τῶν ἐμῶν ἁμαρτημάτων θύελλαι τὸν παῖδα 
τῇ θαλάσσῃ παραδεδώκασιν. Ὦ τέχνον ἐμὸν, τίς σου 


oculos ?Quis vero te sepeliet ? Quisnam loculus ele- Ὁ τοὺς ὀφθαλμοὺς θανόντα f" καλύψέι; Τίς δὲ ἔντα- 


gantissimum, jucundissimumque tuum teget ta- 
bernaculum ? Ah! prorsus clausit quidem tuos 
oculos mare sepeliit vero te gurges ; et venter pis- 
cium tibi conditorium fuit. 

XI. Hoc itaque lamento cum parentes plangerent, 
quidam ex iis qui illuo convenerant, vix tandem 
persuaseruntillis utdesisterent lamentatione. Atque 
&b ejulatu parumper cessantes, domum abierunt. 
Tempore ergo procedente, et advenientibus diebus 
quibus sancti memoria celebratur, hec inter se di- 
cebant,recordantes filii sui: Agedum proflciscamur 
&d sanctum, ut si aliquid reliquiarum filii nostri, 
quod fleri non potest, remanserit, tollamus,et cum 
sancto contendamus judicio ; vel et forte moriamur 


φιάσει ; Ἠοῖα δὲ σορὸς τὸ περικαλλὶὲς xal τερπνότα- 
τον καταχρύψει σου σκήνωµα; Ἡ πάντως ἑκάλυψε 
μέν σου τοὺς ὀφθαλμοὺς θάλασσα * ἐνεταφίασε δὲ 
βυθός’ καὶ γαστὴρ ἴχθύων σοφός σοι ἐγένετο. 

ΧΙ. Οὕτω δ᾽ οὖν κοπτοµένων τῶν τεχόντων τὸν θρῆ- 
νον, τῶν ἐκεῖσε συνελθόντων τινὲς, μόλις ποτὲ τοῦ 
θρήνου ἀνεῖναι τούτους πεπείκασι. Καὶ δὴ τῆς οἵμω- 
γῆς κἂν πρὸς ὀλίγον παυσάµενοι, οἴκαδε ᾧχοντο. Too 
οὖν χρόνου προοδεύσαντος, καὶ τῶν τῆς τοῦ ἁγίου 
uv une ἡμερῶν καταλαθουσῶν, τοιάδε πρὸς ἀλλήλους 
ἔλεγον, εἰς ἀνάμνησιν τοῦ ἱδίου τέχνου γενόμενοι” 
Δεῦρο δὴ καὶ πορευθῶμεν πρὸς τὸν ἅγιον, ὡς ἂν st 
πού τι λείψανον, ὅπερ ἀδύνατον, ὑπελείφθη τοῦ τἔχνου 
ἡμῶν λαδώµεθα, καὶ τὸν ἅγιον δικασώµεθα, «t πως 


ιο, mortis pueri participes. Heo itaque dicentes, [) καὶ θανοῦμεν ἐχεῖσε, τῷ θανάτῳ τοῦ παιδὺς κοινω- 


nondum finito sermone, profectionem inchoarunt. 
Cumque accessissent, et ad locum pervenissent, 
atque retrocessisset mare ; Deo sic etiam honorante 
martyrem, primi in profundum insilierunt, stimu- 
lante filii desiderio : eosque sequens multitudo per- 
gebat. 


XII. EL cum ad omni oultu dignum martyris 


νήσαντες. TaUt' οὖν εἰπόντες, οὕπω τέλος τοῖς λεγο- 
pivot; τεθείκασι, καὶ τὴν πορείαν ἀπήρξαντο. Καὶ 
δλ παραγεγονότες, καὶ τὸν τόπον καταλαθόντες, xal 
τῆς θαλάσσης ὑποχωρησάσης, τιμῶντος τοῦ θιοῦ 
κἀνταῦθα τὸν µάρτυρα, τῷ τοῦ τέκνου πόθῳ δαχνό- 
µενοι, πρῶτοι τῷ βυθῷ εἰσεπήδησαν' ἐφεπόμενόν τε 
τούτοις τὸ πλῆθος ἐπήρχετο. 

XII. Καὶ δὴ τὸν πάνσεπτον ναὸν καταλαθόντες τοῦ 


VARI/E LECTIONES. 
11-1: Sic legendum, non ἐχτείνασα, ut ediderat Cotelerius, qui verterat axtensis, neque enim Greece ἐκτείνειν 
ὀφθαλμούς dixeris, sed. ἐἑντείνειν, intendere, non. extendere oculos. CtgB. 3 al. τοῦτον. ?* Ποίοις ποσὶν 
ὑποστρέψω. Minus commode conversa sunt hec apud Surium. Sed nos non solemus in fidem Interpretum 


inquirere : enitimur melius interpretari. Cor. 


al. θανόντος. 





641 


EPHRAIM CHERSONIS ARCHIEP. DE MIRACULO 8. CLEMENTIS. 


642 


pápropec, ὦ τοῦ θαύματος] ὁρῶσι τὸ ἴδιον τέχνον A templum pervenissent, ο miruculum ! vident filium 


ζῶν καὶ φαιδρὸν xal ἀλλόμενον, Ὡς δὲ ἐν θαύμασι 
θαῦμα περιτυχόντες, ἐκπλαγέντες τε τῷ ἐξαισίῳ µε- 
γαλουργήµατι, πρῶτα μὲν τὸ θεῖον ἐγέραιρον' ἔπειτα 
δὲ τὸν μάρτυρα εὐχαριστηρίοις φωναῖς ἐπευφήμιζον" 
εἶτα τῷ νέῳ ἐπύθοντο, πῶς σέσωσται, τίνος ζωογο- 
νοῦντος, τίνος Φφυλάσσοντος, καὶ τίνος τρέφοντος. Ὁ 
δέ γε παῖς, τῇ μὲν pug χειρὶ κατέχων τὴν λάρνακα, 
τῇ δὲ ἑτέρᾳ δακτυλοδεικτῶν τὸν ἔνδοθεν κείµενον, 
τοῖς ἐρωτῶσιν ἀνταπεκρίνετο' Οὗτός µου μετὰ θεὸν 
καὶ ζωὴ καὶ τροφὴ, xal τῶν ἐν τῷ θαλάσσῃ θηρίων 
ἁμυντήριον ἐγεγόνει οὗτός µε xa! ἑκάστην ἐτιθη- 
νεῖτο λαμπρότατα. 


XIII. Οἱ δ' οὖν τεχόντες, θάµθει xal χαρῷ συσχε- 
θέντες, τῇ τε πίστει πλέον βεθαιωθέντες τοῦ µάρτυ- 
poc, δι’ οὗ τὸν νεκρὸν νοµισθέντα υἱὸν ζῶντα ἀπείλη- 
φαν, τοὺς προτέρους θρήνους εἷς εὐχαριστίαν ἑτρέ- 
ψαντο, τοιάδε τῷ ἁγίῳ ἐπιθοώμενοι’ Ὡς ἀληθῶς ἄρα 
θαυμαστὸς ὁ θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ, xal θέλημα 
τῶν φοθουµένων αὐτὸν ποιῶν, xal τῆς δεήσεως 
αὐτῶν εἰσακούων. Ἔσωσας ἡμῶν, "Άγιε, τὸν υἱὸν, 
ἀπέδωκας ἡμῖν τὸν oóx ἐλπιζόμενον. Ὦ οὐρανὲ καὶ 
qii, καὶ σὺ βυθὲ, ὁ πρὶν ὑφ᾽ ἡμῶν ἐπαρώμενος, ἔκστηθι 
τῷ ὑπὲρ φύσιν τούτῳ µεγαλουργήµατι. Ἴλεως δὲ καὶ 
αὐτὸς γενοῦ, ἅγιε, dv πρὸς σὲ τῇ θλίψει τρυχόµε- 
vox ἐπράξαμέν τε καὶ εἴπομεν' μὴ ἀἁνταποδώσε:ς ἡμϊν 
τὴν τῶν βλασφημιῶν ἀνταπόδοσιν. Τὸν υἱὸν ἀπελά- 
6οµεν, τὸν νεκρὸν διὰ σοῦ νῦν ἀναστάντα ἐδεξάμεθα, 
τὴν τοῦ γήρως βακτηρίαν σῇ βοηθείᾳ πάλιν ἔχομεν. 


Τ( τὰ πολλὰ λέγομεν; τὸν οὐ τριήµερον ἀλλ᾽ ἐνιαύ- C 


σιον νεκρὸν, καὶ οὗ λίθῳ ἀλλ᾽ ὕδατι χαλυπτόµενον, 
καὶ οὐχ ὑπὸ σχωλήχων, ἃ τῆς τοῦ σώματός στι φύ- 
σεως ἴδια, δαπανηθέντα, ἀλλὰ τὸν ὑπὸ ἰχθύων ὡς 
ἐνομίσαμεν χαταθρωβέντα, σῶον διὰ σοῦ ἀπελάθο- 
μεν. Εὖγε τῆς χάριτος, εὖγε τῆς δόξης, εὖγε τῆς δυ- 
νάµεως καὶ τῆς εὐεργεσίας σου, ἅγιε. Οὕτω τοίνυν 
τὸν ἅγιον μετὰ δακρύων ἐπευφημήσαντες, τὸν παῖδα 
ἁράμενοι, οἴκαδε παρεγένοντο, πᾶσι τὸ θαῦμα ἑκδιη- 
γούμενοι. 

XIV. Τί οὖν πρὸς ταῦτα καὶ παρισώσαιμεν ; τὸν 
Ἠλίαν φασί ποτε τὸν νεκρὸν ζῶντα υἱὸν τῇ ἰδίᾳ ἆπο- 
δοῦναι µητρί ὃ μέγα τε ὑπάρχει καὶ ὑπερθαύμα- 
στον. ᾽Αλλὰ καὶ τῷ Ἐλισσαίου ποτὲ, ὡς ἱστοροῦσι, 
µνήµατι, ὑπό τινων ἀνδροφόνων φονευθέντα τινὰ, καὶ 


guum viventem ac letum atque exsilientem. Ut ve- 
roin miraculis miraculum offenderuat, obstupe- 
βοθηῖθθ super magno eximioque opere, primum 
quidem Deo honorem dederunt; deinde vero mar- 
tyrem acclamationibus etgratiarum actionibus pro- 
seouti sunt. Postea adolescentem interrogarunt, 
quo pacto servatus fuisset, quonam vitam dante, 
quonam custodiente, et quonam nutriente. Puer 
autem, una quidem manu tenens arcam, alia vero 
indicans digito eum qui intus jacebat, interrogan- 
tibus vicissim respondit: Hio mihi post Deum et 
vita, et alimentum, et adversus marinas belluas 
propugnaculum exstitit: hic me quotidie splendi- 
dissime nutricabat. 

XIII. Parentes autem, admiratione ao letitia de- 
tenti, et in fide martyris megis conflrmati, per 
quem filium quem putaverant mortuum, viventem 
receperant, priores luctus in gratiarum actionem 
converterunt, taliaque acclamarunt sancto : Quam 
vere utique mirabilis Deus ἐπ sanctis suis (a), et vo- 
luntatem timentium se [aciens, deprecationemque eo- 
rum exaudiens (b).Servasti,sancte, filium nostrum; 
reddidisti nobis quem non sperabamus. O celum 
et terra, tuque gurges prius & nobis exsecrate, ob- 
stupesce super hoc naturam excedente magno ope- 
re. Esto autem tu quoque,o sancte, propitius,in iis 
que contra te affliclione contriti cum fecimus, tum 
diximus : ne retribuas nobis ccnviciorum retribu- 
tionem. Filium recuperavimus, mortuum nunc per 
te suscitatum accepimus, baculum senectutis tuo 
auxilio iterum habemus. Quid dicimus multa? 
non triduanum sed annuum mortuum, neo lapide 
sed aqua obtectum, nec a vermibus juxta corporis 
naturam consumptum, sed a piscibus arbitrati 
sumus devoratum, salvum per te recepimus. Euge 
gratiam ; euge gloriam ; euge potentiam et benefl- 
cium tuum, o sancte. Hoc igitur modo sanctum 
cum lacrymis et acclamationibus prosecuti,puerum 
tollentes, revenere domum, cunctis miraculum 
enarrantes. 

XIV. Quid ergo cum his conferemus ? Eliam 
aiunt olim filium mortuum matri proprie viventem 
reddidisse (c) ; quod et magnum est et valde admi- 
rabile. Sed et referunt, ad Elisei aliquando sepul- 
erum quemdam ab aliquibus homicidisinterfectum 


bv αὐτῷ ῥιφέντα, sógoc ἀνεγερθῆναί τε xal ζῆσαι' ] 8ο in eo projectum,statim resurrexisse ac vixisse (d): 


8 μεῖζον τοῦ προτέρου xai ἐξαισιώτερον. Kal Πέτρος 
δὲ ἐν τοῖς καθ ἡμᾶς, dj τῶν ἁποστόλων κορωνὶς, 
τὴν πτωχοτρόφον ἐχείνην χήραν Ταθιθὰν θανοῦσαν 
αὔθωρον προσευχζ ἐξανέστησεν. Ταῦτα μὲν οὖν θαυ- 
μαστὰ καὶ ὑπέρλαμπρα τὸ δὲ παρὸν θαῦμα, ὅσον 
τούτων ὑπερανέστηχεν | 

XV. Καὶ ὅρα µοι προσέχων τὸ ὑπέροχον τοῦ θαύ- 
µατος. Ὁ μὲν Ἠλίας, ὡς προέφηµεν, ἄρτι θανόντα 
τὸν παῖδα καὶ οὕπω καταψυχέντα, ἀλλ᾽ εἰσέτι τὸ θερ- 
μὸν τῆς φύσεως διασώζοντα, ἐξανέστησεν. Ἡ δὲ τοῦ 


quod priore majus est atque mirabilius. Et vero 
inter eos qui ad nos pertinent, Petrus apostolorum 
vertex, illam pauperum altricem viduam Tabitham 
mortuam,eadem hora precibus suscitavit ad vitam. 
Hec equidem mirebilia sunt et longe clarissima. 
At presens miraculum quantum ea exsuperat! 
XV. Et vide mihi atque considera miraculi excel- 
lentiam. Elias quidem, ut ante diximus, modo 
mortuum puerum, quique nondum refrixerat, sed 
&dhuo nature calorem conservabat, suscitavit. Eli- 


(a) Psal. Lxvn, 96. (b) Psal. οχων, 19. (c) III Reg. xvii. (d) EV Reg. χι. 


643 


APPENDIX AD 8. CLEMENTEM. 


644 


sei autem virtus duabus de causis miraculum per- Α Ἑλισσαίου δύναμις δυοῖν εἵνεχα αἰτιῶν τὸ θαῦμα 


fecit ; una quidem, ostendens prophetam qui igno- 
rabatur; alia vero, non concedens cedem etiam 
post mortem. Petrus autem sua virtute, et precibus 
eorum qui & vidua beneficio fuerant affecti sumptis 
in auxilium, ipse quoque eam modo defunctam re- 
suscitavit. At Sanctus martyr Clemens ; o miracu- 
lum ! non mortuum recentem, sed annuum, vel ut 
melius dicam, eum qui in unoquoque momento 
ejusque tenuissima parte moriebatur,puerum con- 
servavit. Et scitis omnes qui rei periculum fecis- 
tis, quanto tempore verisimile erat puerum in pro- 
fundo tam vasto conservari. 

XVI. Verum mihi diligenter consideranti, non 
unum mortuum: sed quanto temporis spatio βο]- 
mus puerum in aqua suíffocari, id tempus repeten- 
tes eaque intervalla remetientes, inveniemus tot 
mortuos & sanoto fuisse suscitatos. Quodque est 
admirabilius, non ab aquarum duntaxat suffoca- 
tione, sed et a bestiarum lesione puerum tutatus 
est. O gratiam | o virtutem que utraque ostendit ; 
et aque compedes, et belluarum rzropulsationem. 
Ad haeo qui dicitis ? Nonne hoo miraculum alia 
guperat ? Nisi quis nos male accuset,ut illud super 
miracula prophetica extollentes. Nulla eam ob rem 
nos macula attinget. Etenim aperte scitis sacrum 
martyrem in eadem gloria et in iisdem tabernacu- 
lis esse cum sanctis martyribus,apostolis, prophe- 
tis, ipsisque angelis. 

XVII. Sed, o martyrum splendor, et sanctorum 
decus, primilie hierarcharum ; vide hunc et nuno 
presentem cotum, pium et Dei amantem, qui a 
vite fluctibus quotidie submergitur ; tuis precibus 
illesum custodi et serva incolumem ; ac demones 
qui instar ferarum immanium insiliunt, animeque 
nebilitatem devoraturos se esse minantur,interces- 
sionum tuarum jaculo expellas, o sanctissime. At 
certe el vos, et fidelissima congregatio, huc agite 
mihi, obsecro: per bona Deoque grata opera nos 
dignos sancti gratiis, ac donis efficiamus.Et primo 
quidem charitatem erga Deum et inter nos ipsos 
sinceram ac imperturbatam servemus; deinde ab 
omni maledicto, omni mendacio, omni perjurio, 
nos repurgemus. 

XVIII. Ante haec vero et post hec eleemosynam 
faciamus, que et magis scit Deum placare, ac pro- 


τετέλεχεν' ἑνὶ μὲν, ἀγνοούμενον προφήτην δειχνύουσα, 
ἑτέρῳ δὲ, μὴ συγχωροῦσα φόνον καὶ μετὰ θάνατον. 
'O δέ γε Πέτρος τῇ ἰδίᾳ δυνάµεν, xal τὴν τῶν εὐεργε- 


. τουµένων παρὰ τῆς χήρας εὐχὴν συνεργὸν λαθόµε- 


voc, ἄρτι καὶ αὐτὸς ταύτην θανοῦσαν ἐξανεστήσατο. 
'O 66 q4& ἱερομάρτυς Κλήμης, ὦ τοῦ θαύματος | οὖκ 
ἀρτιθανῆ, ἀλλ᾽ ἐνιαυσιαῖου, fj μᾶλλον εἶπεῖν καθ) 
ἑχάστην στιγμὴν καὶ ταύτης τῷ λεπτοτάτφῳ ἀἆπο- 
θνήσκοντα παῖδα διέσωζεν. Καὶ ἴστε πάντες ol πεπει- 
ῥαμένοι τοῦ πράγµατος, πόσον εἰκὸς ἦν παῖδα ἐν οὕτω 


ἀπλέτῳ βυθῷ διασώζεσθαι χρόνον. 


XVI. Αλλά µοι ἀχριθῶς σκοποῦντι͵ οὐχ ἕνα νεχρὸν, 
ἀλλ᾽ ὅσην ὥραν ἴσμεν ἐν ὕδατι παῖδα πνίγεσθαι, τὸν 
χρόνον ἀναποδίζοντες, καὶ ταύτας ἀναμετροῦντες, 
τοσούτους νεχροὺς ἀνεστᾶναι τὸν ἅγιον ἐφευρήσομεν. 
Καὶ τὸ δὴ θαυμαστότερον, ὅτι οὐ τῆς τῶν ὑδάτων 
µόνον πνιγμονῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς θηρίων βλάθης τὸν 
παΐῖδα διέσωζεν. Ὢ Ὑάριτος, ὢ δυνάµεως ἀμφότερα 
δειχνυµένης, καὶ τῷ ὕδατι πέδησις 33 καὶ τῶν θη- 
ρίων ἁμυντήριον. Πρὸς ταῦτα τί φατε; Οὐχ ὑπὲρ- 
κειται τὸ θαῦμα τῶν ἄλλων ; El µή τις ἡμᾶς xaxox 
καταµέμψοιτο, ὡς προφητικῶν τοῦτο θαυμάτων ὁὑπ- 
εξαίροντας 39. Οὐδεὶς ἡμῶν μῶμος τούτου χάριν χαθ- 
άψεται. Καὶ οἴδατε γὰρ σαφῶς τὸν ἱερομάρτυρα, 
καὶ ὁσίων, καὶ μαρτύρων, xal ἀποστόλων, καὶ προ- 
φητῶν, καὶ ἀγγέλων αὐτῶν, ὁμόδοξον ὑπάρχειν αὐτὸν 
καὶ σύσχηνον. 

XVII. Αλλ', ὦ μαρτύρων ἀγλάϊσμα, ὁσίων τι ἔγκαλ- 
λώπισμα, ἱεραρχῶν ἀκροθίνιον, ἴδε τοῦτο καὶ τὰ νῦν τὸ 
παρὸν σύνταγμα, τὸ εὐσεθὲς καὶ φιλόθεον, καὶ κὰθ ἑκά- 
στην ὑπὸ τῶν τοῦ βίου κλυδωνισμῶν καταποντιζόµενον; 
ταῖς σαῖς λιταῖς ἁθλαθὲς φρούρει τε xal περίσωζε᾽ 
καὶ τοὺς ὡσεὶ θῆρας ἀγρίους ἐπιπηδῶντας δαίμονας 
καὶ καταφαχεῖν τὸ τῆς ψυχἠς εὐγενὲς ἐπαπειλοῦντας, 
τῷ τῶν σῶν πρισθειῶν ἀκοντίῳ ἀποδιώκοις, πανόσιε. 
Αλλ) οὖν καὶ ὑμεῖς, ὦ πιστότατον ἄβροιαμα, δεῦτέ 
μοι παραχαλῶ' δι’ ἀγαθῶν ἔργων καὶ θεοφιλῶν ἀξίους 
ἑαυτοὺς τῶν τυῦ ἁγίου χαρίτων καὶ δωρεῶν ἐργασώ- 
μεθα. Kal πρῶτα μὲν τὴν πρὸς θεὸν xal ἀλλήλους 
ἀγάπην, εἰλικρινῃ καὶ ἀθόλωτον φυλαξώμεβα' ἔπειτα 
πάσης λοιδορίας, xal παντὸς ψεύδους, καὶ πάσης 
ἐπιορχίας, ἑαυτοὺς ἐκκαθάρωμεν. 

XVIII. Πρὸ δὲ τούτων καὶ μετὰ ταῦτα, τὴν ἐλεημοσύ- 
ην κατεργασώµεθα, ἢ καὶ μᾶλλον οἷδε τὸν Θεὸν θερα- 


pitium reddere peccatis nostris. Quis enim ejus D πεύειν, Ἰλεών τε ποιεῖν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. Τίς 


oblitus,regnum Dei possederit? Nemo nostrum pra- 
texat paupertatem,nemo viduitatem, nec liberorum 
educationem ; frigidas has perniciosasque excusa- 
tiones. Nemo vestrum vidua illa pauperior est, quas 
nihilaliud preter pugillum farine possidebat,ad heo 
alebatliberos,quatamen suam autfilii vitam non pree- 
tulit misericordie (a). Ne excusemus excusationes in 
peccatis (b). Deusnon irridetur (c). Agpiciamus mente ad 


(a) III Reg. χνιι. (b) Psal. ασι, &. (c) Gal. νι, 7 


γὰρ ταύτης ἐπιλαθόμενος, βασιλείαν θεοῦ κληρονο- 
µήσειεν; Μηδεὶς ἡμῶν προθαλέσθω πενίαν, μηδεὶς 
χηρείαν, wis τε παιδοτροφἰαν, τὰς ψυχρὰς ταύτας προ- 
φάσεις xai ὀλέθρίους. Οὐδεὶς ὑμῶν τῆς χήρας ἐκείνης 
πενέστερος, τῆς μη δὲν ἕτερον εἰ μὴ Spáxx κεχτηµένης 
ἀλεύρου, xal ταῦτα παιδοτροφούσῃς, καὶ μὴ προτι- 
µησάσης τὴν ἰδίαν ζωὴν, T$ τῇ 39 τοῦ τέκνου, ὑπὲρ 
τὸν ἔλεον. Μὴ προφασιζώμεθα προφάσεις ἐν ἆμαρ- 


VARLE ΙΕΟΠΟΝΕΡ, 


1 f, πέδησιν, 3 f. ὑπεραίροντας, 38 1, τήν. 








045 


EPHRAIM CHERSONIS ARCHIEP. DE MIRACULO S. CLEMENTIS. 


616. 


«la. θεὸς οὗ μυκτηρίζεται. Ἐμθλέψωμεν τῷ vip A nostra cellaria: videamusan nihil nobis quotidiani 


εἷς τὰ ταμιεῖα ἡμῶν, ἴδωμεν sb μηδὲν ἡμῖν τῆς 
ἐφημέρου τροφῆς περισσεύηται. MÀ) μηνῶν κὔύνλους 
ἀναμετρήσωμεν, καὶ περιόδους ἐἑνιαυτῶν' ἄλλος ὁ 
τούτων προνοητὴς καὶ μεριμνητὴς, χἂν ἡμεῖς ἀγνοῦ- 
μεν. Ἡμᾶς αὐτοὺς τῶν ἡμετέρων ἐξεταστὰς καταστή- 
σωμεν΄ καὶ sl μὲν μηδὲν ἡμῖν, ὡς προέφηµεν, τῆς ἔφη- 
µέρου τροφῆς περισσεύει, οἶδεδ ὁ θεὸς συμπαθεῖν τῇ 
ἑνδείᾳ δεδουλωµένοις' st δὲ μὴ µόνον βρωτῶν xal πο- 
τῶν tà ταμιεῖα ἡμῶν βρίθοντα θεασώµεθα, ἀλλὰ καὶ 
χρυσοῦ καὶ ἀργύρου, καὶ τῶν ἄλλων ἃ τοῖς φιλοκτή- 
µοσιν ἔπεται, ἄλλων πεινώντων καὶ ῥιγώντων, γνωσώ- 
µεθα ὡς τὸ αἰώνιον καὶ ἀτελεύτητον πῦρ ἑαυτοῖς 
θησαυρἰζοµεν. "Iv! οὖν τοῦτο ἐχφύγωμεν, ταῖς 5ἱ τοῦ 
θιοῦ ἐντολαῖς ὅση δύναμις πορευσώμεθα ὡς ἂν τῆς 
τε τοῦ ἱερομάρτυρος πρεσθείας κατευµοιρήσωμεν, 
καὶ τῶν ἀποῤῥήτων καὶ αἰωνίων τοῦ Χριστοῦ ἀγαθῶν 
ἐπιτόχωμεν' άριτι καὶ Φφιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ: qp fj δόξα καὶ τὸ κράτος, νῦν 
καὶ dsl, καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν (31) 


alimenti redundet. Ne mensium orbes dir;etiamur, 
et annorum ambitus: alius est eorum provisor et 


curator, etiamsi nos ignoremus. Nos ipsos consti- 


tuamus nosirarum rerum inquisitores: et si qui- 
dem nihil nobis, ut prius diximus, quotidiani ali- 
menti supersit, novit Deus misericordia affici erga 
eos qui inopie subjecti sunt: sin autem conolavia 
nostra viderimus, non solum cibis et potibus one- 
rata, sed etiam auro et argento, ceterisque que 
opum cupidos comitantur; oum interim alii esuriant 
et algeant, cognoscamus, quod seternum ao fine - 
carentem igem nobis in thesaurum recondimus. 
Ut ergo illum effugiamus, in Dei mandatis pro vi- 
ribus ambulemus: utet sancti martyris interceg- 
sione fruamur, et ineffabilia seternaque Christi 
consequamur bona: gratia et. benignitate Domini 
nostri Jesu Christi; cui gloria et imperium, nuno 
et semper, et in secula seculorum. Amen. 


VARLE LECTIONES. 
9 ἐχφύγωμεν, ταῖς, Interserenda prepositio iv, que excidit ob similem finem verbi precedentis. 


VARIORUM NOTE. 


(34) Hactenus in Clementina Opera: que 
utinam omnia haberemus, cum vera, cum ascrip- 
ptitia. Nescio enim quo fato sub uno Clementis 
nomine tot apocrypha pullulaverint, veteribus, mi- 
nusque a nostra memoria remotis temporibus. 
Feriodi Petr,, Recognitiones, Disputatio Petri et 
Apionis, Clementina, Constitutiones apostolice, 
Canones apostolorum, Doctrina Clementis, Ser- 
mones de providentia et justo judicio Dei, laudati 
&b Anastasio Antiocheno, questione 906, pag 520. 
Ὁ δὲ ispàc, inquit, καὶ ἀποστολιχὸς διδάσκαλος Κλή- 
pne, iv τῷ Ηερὶ προνοίας xal δικαιοχρισίας θεοῦ 
πρώτῳ λόγῳ τοιοῦτόν τι λέγει’ Ὥσπερ δυνατὸν καὶ νῦν 
ἄνθρωπον (sensus postulat θεὸν) πλάττειν ἀνθρώπους, 
κατὰ τὴν προτέραν τοῦ ᾿Αδὰμ διάπλασιν, οὐκ ἔτι 
οὕτω ποιεῖ, διὰ τὸ ἅπαξ χαρίσασθαι τῷ ἀνθρώπ 
ἀνθρώπους Ὑεννᾷν, εἰπὼν πρὸς τὴν φύσιν ἡμῶν, τ 
α ὀξάνεσθε, καὶ πληθύνεσθε, καὶ πληρώσατε τὴν 

nv οὕτω, φησὶν τῇ παντεξουσίῳ xal προνοητικῇ αὐτοῦ 

υνάµει, xai τὴν τῶν σωμάτων διάλυσιν xal τελευτὴν, 
φυσικῇ τινι ἀχολουθίφ καὶ τάξει, τῇ τῶν στοιχείων 
αθολῇ ᾠκονόμησε Ὑίνεσθαι, κατὰ τὴν οὐσιώδη 
αὐτοῦ θεογνωσία καὶ κατάληψιν. κουσας φωνῆς 
ἱερᾶς Πατρὸς πατέρων, etc. Hoc est, Sanctus autem 
et apestolicus doctor Clemens, in primo sermone De 
providentia et justo judicio Dei, ejusmodi quid ait: 
Quemadmodum cum fri possit, ut et nunc Deus 
[ormet homines, juxta primam illam Adami forma- 
fionem, non tamen amplius ita facit, eo quod semel 
homini generare homines concesserit, his verbis ad 


C 


D 


naturam nostram prolatis, Gresoite, et multiplica- 
mini, et replete terram (Gen. 1, 28). Sic, inquit, 
omnipolente εἰ provida sua virtute, etiam corporum 
resolutionem ac finem, naturali quadam consequen- 
tía et ordinalione, per mutationem elementorum 
constituit, secundum substantialem suam cognitionem 
divinam et coiprehensionem. Audiisti sacram vocem 
Patris patrum, etc. Quibus pseudepigraphis ]n- 
gendse Decretales Epistole quinque; necnon ΑΡο- 
calypsis Petri, sive Revelationes B. Petri apostoli, 
a discipulo ejus Clemente in uno volumine redacts, 
dicitur Epistola Jacobi de Vitriaco episcopi Acco- 
nensis ad Honorium III, Spicilegii Acheríani t. VIII, 
p. 382. Uti taceam libros memoratos Recog., 1, 17; 
yr, 74, 75, et v, ult. Jam vero citatur noster absque 
certa voluminis indicatione, per Basilium, cap. 29 
libri De Spiritu sancto ; Dionysium, De divinis nomi- 
nibus, cap. 5, n. 9; Anastasium Ὁδηγοῦ cap. 2, et 
pseudo-Athanasium tractatu Περὶ bpov t. II, p. 42, 
8ο Disputatione adversus Arium tom. I, pag. 435. 
Denique fragmenta Clementi attributa protulimus 
in testimoniis Veterum, et prima Nota in Consti- 
tut. apostol., itemque ad Recognit., lib. 1, cap. 24. 
Nec dubium est quin Clementina multa Clementis 
Romani, permista cum Clementinis aliis Clementis 
Alexandrini, contineant libri Florilegiorum theolo- 
gicorum. Sed ea discriminare, non opis est nostre, 
non instituti, qui ad Iguatiana cito gressu propera- 
mus. Cor. 





S. BDARNADBAS APOSTOLUS 
PROLEGOMENA 


VETERUM TESTIMONIA DE S. BARNABA ET EJUS EPISTOLA 
(GarztaND., Vet. Pair. Bibloth., I, 113. Venet., 1765, in-fol.) 


I. 
CrxMENS ALEX. Στρωμ. lib. r, cap. 6, pag. 445, edit. Oxon. 


Merito igitur Barnabas apostolus, Ex ea quam 
accepi, inquit, parte, eto., Epist. cap. 1. 


Εἰκότως οὖν ὁ ἁπόστολος Βαρνάθας 'Aq' οὗ, φη- 
alv, ἔλαθον μέρους, x. «. λ. 


*  IpzM, tbid., cap. 7, pag. 447. 


Et Barnabas apostolus : Va» qué sunt intelligentes 
apud se ipsos. Cap. 4. 


InzM, ἐδίά., cap. 


Sed et David, et ante David Moyses, per hac 
trium dogmatum ostendunt cognitionem. Heo qui- 
dem Barnabas. Cap. 10. 


InzM, £bid., cap. 


Mystice profecto Barnabas: Deus qui universo 
mundo dominatur, inquit, det, eto. Cap. ult. 


IpnEM, ibid., cap. 


Non mihi pluribus verbis opus est, si adduxero 
testem Barnabam apostolicum (erat autem is ex 
LXX et Pauli adjutor) his verbis dicentem : Anfe- 
quam Deo credamus, etc. Cap. 10. 


Καὶ Βαρνάδας ὁ ἁἀπόστολος' Οὐαὶ ol συνετοὶ παρ) 
ἑαυτοῖς. 


15, pag. 464. 


᾽Αλλὰ καὶ Δαθὶδ, καὶ πρὸ Λαθὶδ ὁ Μωύσῆς, τῶν 
τριῶν δογμάτων τὴν γνῶσιν ἐμφαίνουσιν διὰ τούτων. 
Ταῦτα μὲν ὁ Βαρνάθας. 


18, pag. 472. 


Αμέλει μυστικῶς 6 Βαρνάθας Ὁ δὲ θεὸς ὁ τοῦ 
παντὸς κόσμου χυριεύων, φησὶ, ὄψη, x. t. À. 


20, pag. 489. 

OU uot δεῖ πλειόνων λόγων, παραθεμένῳ µάρτυν 
τὸν ἀποστολικὸν Βαρνάθαν' 6 δὲ τῶν ἑθδομήκοντα ἦν, 
xal συνεργὸς τοῦ Παύλου) κατὰ λέξιν ὧδέ πως λέ- 
οντα’ Πρὸ τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ θιᾷῷ, x. v. λ. 


IpzM, ἐδίά., lib. v, cap. 8, pag. 677. 


Ex adverso autem permittit vesci iis, que habent 
flesam ungulam et qua ruminant; significans, in- 
quit Barnabas, oportere adhaerere iis qui timent Do- 
minum, etc. Cap. 10. 


InzMu, ibid., cap. 


Quin etiam Barnabas, qui et ipse predicavit ver- 
bum unacum Apostolo in ministerio gentium : Sim- 
plicius, inquit, vobis scribo, ut intelligatis. Deinde 
paulo inferius, jam exhibens manifestius traditio- 
nis gnostice vestigium, dicit: Quid eis dicit alius 
propheta Moyses? Ecce hec dicii Dominus Deus : 
Intrate ín terram bonam, eto. Cap. 6. 


Ἔμπαλιν δὲ ἐπιτρέπει διχηλοῦν καὶ μηρυχώμενον 
ἐσθίειν µηνύων, φησὶν ὁ Βαρνάθας, κολλάσθαι δεῖν 
μετὰ τῶν φοθουµένων τὸν Κύριον, x. t. λ. 


10, pag. 683. 


'AXAà xal Βαρνάδας, ὁ καὶ αὐτὸς συγκηρύξας τῷ 
᾿Αποστόλῳ, χατὰ τὴν διακονίαν τῶν ἐθνῶν τὸν λόγον, 
᾽Απλούστερον, φησὶν, ὑμῖν γράφω, ἵνα συνίητε. 
EU" ὑποθὰς, ἤδη σαφέστερον γνωστικῆς παραδόσεως 
ἴχνος παρατιθέµενος, λέγει Τί λέγει ὁ ἄλλος προ- 
φήτης Μωυσῆς αὐὗτοῖς; Ἰδοὺ τάδε λέγει Κύριος ὁ 
θεός) Εἰσέλθετε εἷς τὴν γῆν τὴν ἀγαθήν, x. τ. λ. 








S. BARNABAS APOSTOLUS. — ΡΑΟΙΙΒΑΟΜΗΕΝΑ 


II. 
Onrozss. lib. 1, contra Celsum, num. 63, tom. I. pag. 378, edit. 


Γἰγραπται δὴ iy τῇ Βαρνάβα καθολικῇ Ἐπιστολῇ 
ὧν ὅτι ἐξελέξατο τοὺς ἰδίους ἀποστόλους Ἰησοῦς, 
ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἀνομίαν ἀνομωτέρους: Philocaliz, 
cap. 47. 


Scriptum porro est i 
stola:... Apostolos & Jes 
probi erant ut nulli mag 


Ipzu, Περὶ ἀρχῶν, lib, πι, cap. 2, num. 4, tom. I, pag. 1 


Eadem quoque Barnabas in Epistola eua declarat, cum duas vias esse dicit, 
brarum, quibus et preesse certos quosque angelos dicit: vie quidem lucis, ; 
autem vis, angelos Satar.e. Cap. 18. 


Lege sis ejusdem Origenis lib. 1 Explanat. in Epist. ad Rom 


μι. 
EusznrUs, Hist, eccl., lib. m, cap. 25. 
Rufino interprete. 

Post hec jam scriptura est, que Ἐν τοῖς νόθοις χατατετάχθω xal Pro: 
dicitur Actus poli; sed etlibel- τῶν Παύλου Πράξεων ἡ γραφὴ; ὅ Actus] 
lusquiappellaturPastoris,etRe- τε Aeyóuevoc Ποιμὴν, xai ἡ Απο-  tuloin: 
velatio Petri, de quibus quam κάλυψις Πέτρου, καὶ πρὸς τούτοις — Barmab 
maxime dubitatur. Fertur etiam ^ 4 φεροµένη Βαρνάδα ἐπιστολή. 
Barnabz epistola. Lege Nicephorum, lib. i, cap. 46. 

IpzM, ibid., lib. νι, cap. 14. 
Rufino interprete. Ἐν δὲ ταῖς Ὑποτυπώσεαι, ξυνε- ldem 

In libris Informationum, ut λόντα εἰπεῖν, πάσης τῆς ἑνδιαθήχου τυπώσει 
breviter dicaz, universam pari- Γραφῆς ἐπιτετμημένας πεποίηται — dicam, 
ter Scripturam divinam compen- διηγήσεις μὴ δὲ τὰς ἀναλεγομένας — pturart 
diosisdissertationibusexplanavit: παρελθών: τὴν Ἰούδα, λέγω, xal enarrat 
in quibus πο θὰ quidem que apo- τὰς λοιπὰς χαβολικὰς ἐπιστολάς — preetert 
crypha a quibusdam habentur τήν τε Βαρνάδα xai τὴν Πέτρυ — busint 
preteriit; ut est Petri Revelatio. λεγομένην ἀποκάλυψιν. Lege Ni- epistolt 

cephorum, lib. iv, cap. 33. quasca' 
etRevel 


Alium locum Euszbit ex Hist. Eccl., lib. vt, cap. 13, superius retulimus inte 


Epistolis CLEMENTIS. 


IV. 


HigRoNYMUS, lib. De viris illustribus, cap. 6, cum vetere Graeco 


βαρνάθας Κύπριος, ὁ καὶ Ἰωσὴρ Λενίτης, μετὰ 
Παύλου τῶν ἐθνῶν ἀπόστολος κατασταθεὶς, μίαν πρὸς 
οἰκοδομὴν τῆς Ἐκκλησίας ἐπιστολὴν συνέταξεν, ἥτις 
εἰς τὰς ἀποχρύφους γραφὰς ἀναγινώσκεται. 


Barnabas Cyprius, qui 
Paulo gentium apostolus 
cationem Ecclesie perti 
suit, qua inter apocrypt 


Lege Adonem Viennensem, in libro De festivitalibus, ad m 1dus Jun.; Notker 


Augustod. 


Ina, lib. xut Comment, in Ezechiel. xiu, 19. 


Vitulum autem qui pro nobis immolatus est, et multa Scripturarum loca, 
stola que habetur 1n scripturas apocryphas, nominat. Cap. 8. 
ldem ΗΙΚΒΟΝΥΝΟΘ, adversus Pelagianos, lib. 11, cap. 1, locum 5$. Barnaba 
Origene, lib. 1 contr. Celsum, perperam citat sub nomine B. Ignatii. 
NicgPRonRus CP. in fine Chronographie suz Epistolam Barnabz posuerat in 
quibus contradictum fuit, ut patet ez Anastasii Bibliothecarii versione. 


PATROL. Ga. 11, 


651 S. BARNABAS APOSTOLUS. 





RECENTIORUM JUDICIA 


DE EPISTOLA SANCTI BARNAB/E APOSTOLI. . 


I. 


(J. B. COTELERIUS, Patres Apostolici, t. I, p. 5, ed. Amstelodami 1724.) 





De vita et nomine Barnaba. BRefertur α B. Luca A scribens : Ab apostulis Barnabas vel « filius consola- 


Josem seu Josephum, Levitam, genere Cyprium 
exstitisse. Scilicet ea in insula plurimi degebant 
Judei: & quibus postea, imperante Trajano, uti 
discimus per Dionem Cassium in Historia illius im- 
peratoris, Eusebium in Chronéco, Orosium, lib. ντι, 
cap. 12, atque hujus asseclam, pseudo-Hieronymum, 
tractatu de locis ex Actis apostolorum, infinita ho- 
minum multitudo jugulata fuit, urbsque Salamis, 
peremptis omnibus incolis, funditus eversa. Dicit 
etiam Lucas Josem cognomen Barnabe ab apostolis 
tulisse (quo significetur υἱὸς παρακλήσεως, id est, 
filius consolationis et exhorlationis. Utrumque enim 
παραχλήσεως denotat; quamvis B. Hieronymo ad 
Titi 1, 15, magis consolationem quam exhortatio- 
nem sonet. Tradit quippe sanctus Augustinus, alios 
verbum παρεκλήθµν, psal. cxvir, 52, vertisse conso- 
latus sum, alios exhortatus sum. Et utraque versio 
cernitur in 8. Hilario ; quiad ejusdem psalmi ver- 
siculum 76, τοῦ παρακαλέσαι reddit αἱ exhortetur ; 
locumque Apostoli II Cor. 1, 3, ita effert : Bene- 
diclus Deus el pater Domini nostri Jesu Christi, Pater 
miserationum, el Deus omnis exhorlationis, qui ex- 
hortatur nos in omni tribulatione. Ubi Vulgata : 
Deus totius consolationis, qui consolatur nos in 
omni iribulatione nostra, ut possimus οἱ ipsi conso- 
lari eos qui in omni pressura sunt, per exhortationem 
qua exhortamur et ipsi α Deo, etc. Sio etiam apud 
Luciferum, libro. De non conveniendo cum hzreticis, 
hoc modo citatur Apostolus, Hebr. ii, 43 : Sed con- 
solamini vosmetipsos, pro quo Vulgatus interpres 


B 


tionis » est vocatus, pro eo quod cum habuerit agrum, 
eumque vendiderit, prelium ejus ante pedes aposto- 
lorum, ad consolationem pauperum, posuerit; nec 
non illi qui in Hieronymo, libro. Dé nominibus 
Hebraicis, vertunt filius consolationis. Ad posterio- 
rem vero etiam significationem adduci potest ex- 
positio sancti Chrysostomi, homilia 11 in Acta : 
Βαρνάθας, ὃ ἐστιν υἱὸς παραχλήσεως, ὑπὸ τῶν 
ἀποστόλων ἐπωνομάσθη' xai δοκεῖ µοι ἀπὸ τῆς dos- 
τῆς εἶληφεναι τὸ ὄνομα, ὡς πρὸς τοῦτο Ἱκανὸς ὢν xai 
ἐπιτήδειος. Barnabas, hoc est « filius consolationis 
el exhortationis, » ab apostolis cognominatus est. Et 
mihi videtur, a virtute nomen assumpsisse, quod ad 
illud aptus esset ac idoneus, ad consolandum, nempe, 
8ο exhortandum. Accedit huc veriloquium Hiero- 
nymianum : Barnabas, filius prophete, ait prophe - 
liz, hoc est propheta. Prophetarum soilicet sive 
doctorum est, adhortari et consolari Dei plebem. 
Quocirca, Act. xv, 32, habetur: Ιούδας δὲ xa: Σί- 
λας xal αὐτοὶ προφῆται ὄντες, διὰ λόγου πολλοῦ παρ- 
εχάλεσαν τοὺς ἀδελφοὺς, καὶ ἐπεστήριξαν. Juxta 
nostrum interpretem : Judas autem et Silas, et 
ipsi cum. essent propheta, verbo plurimo consolati 
sunt fratres, et confirmaverunt. Et I Cor. xiv, 3: 
'O δὲ προφητεύων ἀνθρώποις λαλεῖ οἰκοδομὴν xai 
παράκλησιν καὶ παραμυθίαν. Nam qui prophetat, 
hominibus loquitur ad. zediflcationem, εἰ exhortat£o- 
nem, et consolationem. Vers. 31 : Δύνασθε γὰρ 
χαθ᾽ ἕνα πάντες προφητεύειν, Ἵνα πάντες µανθάνωσι, 
καὶ πάντες παρακαλῶνται, Ex eadem versione: 


adhortamini. A Gregorio autem Nazianzeno, in ora- (7 Potestis enim omnes per singulos prophetare, ww 


tione 36, παράκλητος I Joan. 11, 1, exponitur παρ- 
αινέτης, exhortator. Multaque similia passim re- 
peries. Denique sanctus Ambrosius in illud psal. 
αντ, 76: Ut exhortetur me, ait : Aliquid codices ha- 
bent in hoc loco, ut consoletur me. Sed etiam in 
Apostolo legimus | exhortationem pro consolatione 
dictam, αἱ consolationem pro exhortatione. Ex his 
duabus significationibus παρακλήσεως, primam in 
explicando nomine Barnabe accipiunt, OEcumenius 
ad Act. 1v, 36, dum id nominis vult esse μαρτύριον 
ἀρετῆς φιλοικτίρµονος et demonstrare παραμυθίαν 
καὶ οἰκτιρμόν ;Notkerus in Martyrologio, tomo VI 
Antiqu& Lectionis Henrici Canisii, ad 11 Idus Junii, 


omnes discant, et omnes exhortentur. 

Hunc Barnabam exstitisse unum ex LXX Domini 
discipulis comprobari potest testimonio Clementis 
Alexandrini, cum lib. 11 Stromateon, tum in Hypo- 
Lyposibus apud Eusebium, Hist. eccl. lib. 1, cap. 12, 
et lib. 11, cap. 1; eamque traditionem sequuntur 
Epiphanius in fine tom. 1, lib. 1, Adversus hareses, 
auctor Chronici dicti Alexandrini, Dorotheus in 
Synopsi, et ii qui Barnabe res gestas conscripse- 
runt. Contra objicit Beda in Act. iv: Mirum quo 
todo hunc Barnabam, qui postea cum Paulo gentium 
est ordinatus apostolus, ac post. longum ejus. contu- 
bernium, denuo Cyprum, unde ortus fuerat, pradi- 


DL LLL —MARMES — om "mm maRMEER m 





653 


PROLEGOMENA. 


654 


calurus rediit, Eusebius, in Historia ecclesiatica, A intercedat ratione auctoritatis, Clementem inter et 


de numero esse vxx discipulorum Domini Salvatoris 
arbitratur ; cum manifeste scribat. B. Lucas, eum post 
ascensionem Domini, ad. discipulatum | apostolorum 
venisse : nisi forle putandum est cum prius ita discipu- 
latum Christi seculum, ut necdum reuuntiaverit om- 
nibus qux? possidebat : quod. uirum evangelicg do- 
ctrinz conveneril, cuivis facillime patet. Verum pace 


viri venerabilis, nec Lucas dicit Barnabam post 


ascensionem Domini ocpisse credere, nec videtur 
necesse ut omnes discipuli omnia sua abjecerint: 


quod quamvis esset, potuit Noster recens heredi 


tate adeptum agrum vendere, quo pecuniam ad 
pedes apostolorum poneret. 

Celerum de Barnaba multa narrantur in Novo 
Testamento: inter alia, Aot. xi, 29, 30, quod 
Christiani Antiocheni miserint eleemosynam ad 
Bierosolymitanos per manus illius : ex quo factum 
arbitror, ut Greci in ordinatione magni cconomi 
dicerent, εὐχαῖς καὶ πρεσθείαις τοῦ ἁγίου καὶ παν- 
ευφήµου Βαρνάθα τοῦ ἀποστόλου καὶ Ὑενναιὸµάρ- 
τυρος, precibus el intercessionibus sancti εἰ cele- 
bratissimi Barnabze, apostoli et generosi martyris 
quemadmodum videre est in Joan. Morini Sacris 
ordinationibus parte πι, pag. 115. Reliqua ad apo- 
stolum istum pertinentia, vera, fabulosa, et vulgo 
cognoscuntur, et ad institutum nostrum non valde 
faciunt: quare ea missa facimus. 

Epistola Barnabe. Venimus ad Epistolam nomen 
illius preferentem, veteribus laudatam saepe, desi- 
deratam superioribus seculis, nostro feliciter edi- 


Barnabam, cujus Epistola tantum fame non bst 
consecuta ac illa Clementis. Ad hec argumento, 
quo utitur sanctus Augustinus, lib.1 Contra ad- 
versarium legis et. prophetarum, cap. 20, ut apo- 
crypha sub nominibus Andree Joannisque scripta 
exsibilet atque explodat : Si zllorum essent, recepta 
essent ab Ecclesia ; eo, inquam, argumento in sus- 
picionem illegitime prolis venit Epistola, cum jam 
diu rejecta et ad apoeryphas scripturas amandata 
fuerit. Apocrypha, inquit Hieronymus, epist. 7, ad 
Lietam, sciat non eorum esse quorum titulis przno- 
tantur. Quapropter Origenes, qui putavit opus esse 
Barnabe, credidit etiam esse canonicum. Sunt, in- 
quit ad vers. 24, cap. r Epistolae ad Romanos, 
praeterea (sicut in multis Scriptur2 locis invenimus) 
etiam utriusque partis, vel utriusque viz, fautores 
quidam et adjutores angeli, etc., ubi quis non videt 
alludi ad caput 18 nostre Epistole, de duabus viis, 
et de angelis utrique vie prepositis? Jam vero 
lib. 1 contra Celsum idem Adamantius vocem a 
Barnaba paulo durius in apostolos prolatam, ne- 
quaquam rejicit, imo similibus Scripture dictis 
munit ac firmat, insuperque Epistolam sacram 
esse innuit, et vocat Catholicam ; quo quidem 
nomine etiam indicatur eam saltem & multis Ca- 
tholicis fuisse ad missam, atque instar catholicarum 
lectitatam: non solum autem signiflcatur, quod 
aiunt ex Leontio lib. De sectis, actione 2, a cujus 
opinione nullatenus dissentit OEcumenius, scriptam 
esse ad omnes generaliter, non vero ad unam gen- 


tam a viris doctissimis Hugone Menardo et Isanco G tem. Nam si id tantum declararet ea vox, cui un- 


Vossio. Dubitatur an sit genuinus fetus, an suppo- 
situs. Existimatum quidem Clementi Alexandrino, 
Origeni ac Hieronymo, summis viris, quibus pro- 
pterea fides facile abrogari non debet, nihil hic 
fraudis delitescere. At Eusebius, quando Híst. eccl. 
lib. πι, cap. 25, Epistolam collocat inter libros 
spurios, ἐν νόθοις dolum videtur suspicatus: nisi 
si quis notum voluinen eo loci exponat, ut in 
Amphilochii Epistola iambica ad Seleucam, illud 
quod non est genuinum sacre Scripture, sive alias 
auctorem verum titulo preferat, sive ementitum. 
Certe vix credi potest, quod adeo eximius apostolus 
vir plenus Spiritu sancto et fide!, segregatus una 
cum Paulo a sancto Spiritu in opus Evangelii, et 


quam venisset in mentem, Joannis secundam, ad 
unam domum, et terliam, ad unum hominem 
exaratas, in catholicarum censum referre ? Pruden- 
tius itaque factum ab Isidoro Hispal. lib. νι Origi- 
num, cap. 2 (nam confutari non meretur sententia 
Hebedjesu, auctoris Chaldaici, affirmantis in Cata- 
logo librorum, catholicas ideo vocari Epistolas. 
Jacobi, Petri, Joannis et Jude, quod ab iis apo- 
stolis omni charactere et lingua fuerint consi- 
gnate), qui cum predictum vocabulum posteriori 
sensu usurparet, catholicas nuncupat Epistolas 
Petri, non item Jacobi, Joannis,et Jude: quanquam 
Jude et Jacobi generaliores sint prima Petri : unde 
notatum fuit a quodam scholiaste ad Epistolam 


collega ejusdem apostoli in gentium apostolatu, ea ) J&cobi, ms. Regio 705: Προτέταχται ἡ τοῦ [αχώδου 


scripserit que in opusculo presenti continentur: 
coactas dico allegorias, enarrationes Scripturarum 
minus verisimiles, fabulas de animalibus, aliaque 
de quibus postea agemus. Hec tamen, vix credi- 
bilia, non remorata sunt predictos Clementem, 
Origenem, Hieronymum: sicut pauci nevi qui 
honestam faciem Epistole a Clemente Homano ad 
Corinthios Romanorum nomine conscripte com- 
maculant, non impedierunt quin tanti ea fleret ; 
quamvis magna, meo quidem judicio, differentia 


1 Act. x1, 2À ; Xii, ο, 


Ἐπιστολὴ τῶν ἄλλων, ὅτι τε πρῶτος ἐπίσχοπος ἣν, 
καὶ ὅτι τῆς Πέτρου καθολικωτέρα * ταῖς γὰρ ἀνὰ 
πᾶσαν τὴν γῆν διεσπαρµέναις ἐγράφη δώδεκα qu- 
λαῖς. Hoc est: Posila est ante alias catholicas 
Epistola Jacobi ; tum quia is primus erat episcopus, 
tum quia illa universalior est. epistola Peiri (prima 
scilicet) ; duodecim quippe tribubus per universum 
orbem dispersis scripta est Denique S. Hierony- 
mus, in libro quem De interpretatione nominum 
Hebraicorum, imitatus Philonem ac Origenem, 





635 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


656 


composuit, inter Novi Testamenti libros non sta- A ginem illius repeteret, & teraporibus excidium mox 


iuisset Epistolam Barnabe, sicut facit, quam ipse 
cum apoeryphis Scripturis legebat, nisi vidisset ita 
80 Origene fuisse actitatum. Eamdem quoque sen- 
tentiam deprehendimus ip antiqua Stichometria 
Latina, que exstat in duobus libris mss... altero 
non pridem Puteanorum Fratrum, nunc Christia- 
nissimi regis, altero monachorum Sancti Germani. 
Illic Epistola Barnabs collocatur post Epistolam 
Jude, ante Joannis Revelationem et Actus aposto- 
lorum. 

Verum in omnia diversa abierat preceptor Ori- 
genis, :Clemens Alexandrinus, quippe qui opus, 
quod credit esse Barnabe, impugnat, licet sup- 
presso, honoris causa, nomine; Pedagogi πι 


cap. 10. Id porro nequaquam commisisset, si ad Ca- B 


nonem pertinere fuisset arbitratus. Ac fortesuspicio 
erit alicui, variasse Clementem, aut se ad multorum 
opinionem accommodasse, tum cum Scripturarum 
Canon certos limites nondum acceperat. Si quidem 
in libris Ὑποτυπώσεων, referente Eusebio Hist. 
lib. νι, cap. 14, una cum Novi Testamenti libris 
enarraverat Epistolam Barnabe; quam fortasse 
pseudepigrapham rebatur, quando confutabat. Sed 
et Hieronymus, supra citatus de notione vocis Apo- 
cryphum pro opere falsi tituli ; tamen in locis relatis 
inter veterum Testimonia, Epistolam apocrypham, 
non pseudepigrapham vult. Quinetiam a Gelasio 
&apocrypha non pro pseudepigraphis duntaxat su- 
muntur, vel quorum secreti auctores atque inco- 
gniti, verum pro omnibus que quia notam aliquam 
mereri videntur, sive suppositionis, sive erroris, 
sive impietatis, abscondi debent atque ignorari 
(ἀποχρυφῆς μᾶλλον ἢ ἀναγνώσεως ἄξια, dicit auctor 
Synopseos sacra Seriplurz creditus Atbanasius), 
nec in publica versari notitia, sicut libri canonici 
Soripturarum, et ii ecclesiastici Patrum, qui inof- 
fenso pede decurri queunt. Quare inter apocrypha 
recenset Clementis Alexandrini opuscula, . Tertul- 
liani, Cypriani, Arnobii, Lactantii, Eusebii, alio- 
rum, quamvis indubia. 

Ex quibus omnibus conficitur, non admodum 
clarere utrum presentem Epistolam adjudicare de- 
beamus Barnabe apostolo, an alteri homini aposto- 
lico, qui aut Barnabe nomen assumpserit, aut 
Barnabae fuerit cognominis, prout a primis Chris- 


subsequentibus ; ita male per secundum conclude- 
retur natales ejusdem contigisse, statim antequam 
Clemens libros suos eomponeret. An enim necesse 
fuit, ut ingenii monumentum apocryphum, simul 
ac e manibus scriptoris exierat, illico ad commu- 
nem notitiam perveniret, atque a Patribuscitaretur? 
eo presertim tempore, quo et scribebant, pauci, et 
qui sua litteris committebant, solos fere in testimo- 
nium adhibebant sacros libros : ut non commemo- 
rem luctuosissimam voluminum ecclesiasticorum 
prioribus βΦοι]ῖθ exaratorum jacturam. Itaque me- 
dia via incedendum videtur; et referendum opus 
&d tempus quod inter utrumque intercedit ; ita 
tamen ut ad primum rragis accedat: quam rem 
character dicendi, apostolicam antiquitatem redo- 
lens, non obscure significat. 

Quante auctoritatis. Quantum ad secundam inter- 
rogationem, de presenti tempore nulla oritur diffi- 
cultas. Constat inter omnes, Epistolam in canone 
locum non habere.Nec minus constare debet,dignam 
esse magna veneratione, qua tantum fuerat etatis at- 
queexistimationis.Si autem consideremus primase- 
cula, quando canone diverso utebantur Ecclesie ; 
varia in studia scissi fuerunt Christiani. Id ut intel- 
ligatur, observare oportet Scripturarum, que auí 
sacre sunt, aut tales sunt habitze α nonnullis, non 
unam apud sanctos Patres reperiri divisionem. In- 
terdum duplex solummodo fit Scriptura ; canonica, 
cujus dictator Spiritus sanctus, et apocrypha, cujus 
auctor homo solus. Ita Hieronymusin Prologo galea- 


C 1o, Augustinus, |. 11 De doctrina Christiana, cap. 8, 


et Isidorus, Originum lib. vi, cap. 2. Sic etiam duo 
generaScripturarum ponuntur in Eusebio, Hist. eccl. 
lib. m, cap. 3, ὁμολογουμένων xal ἀναντιῤῥήτων 
el τῶν μὴ τοιούτων, in Athanasii seu. alterius Syn- 
Opsi, κανονιζοµένων οἱ μὴ κανονιζοµένων in. Cy- 
rilli Hierosolymitani quarta catechesi, τῆς διαθή- 
κης καὶ παρὰ πᾶσιν ὁμολογουμένων — et ἀποχρύ- 
φων καὶ ἀμφιθαλλομένων, in Gregorii Nazianzeni 
carmine 23, θείων seu Ὑνησίων et παρεγγράπτων 
seu μὴ γνησίων; apud Hieronymum epistola 129, 
et in caput 1: Epistole ad Titum, et Commentario 
in Psalmos, si tamen hujus libri auctor existiman- 
dus est, ad psalmum cxruix, eccleswasticarum et apo- 
erypharum : apud Innocentium papam, epist. 3, 


stianis nomina apostolorum aífectata fuisse docet [) cap. 7, receptarum in canone ac repudiandarum. 


nos Dionysius Alexandrinus apud Eusebium lib. 
ΥΠ, cap. 25. Eo magis inclino, ut censeam non esse 
apostoli. Quod si quis certiora proferat, gratissi- 
mam ille rem faciet. Ego quod nescio scire me non 
possum profiteri. 

Epistola Barnabz, quando scripta. Dices : Si non 
est apostoli, quando scripta fuit? quante habenda 
et habita auctoritatis ? De primo, patet ex Epistolae 
cap. 16 datam fuisse post excidium Hierosolymita- 
num. Liquet etiam ex Clemente Alexandrino, lau- 
datore Epistole, ante finem secundi seculi pro- 
diiege. Sicut autem per primum non benequis ori- 


Aliquando triplex Scriptura perhibetur : canonica, 
omnino recipienda : apocrypha, penitus rejicienda; 
et dubia, inter utramque posita ; ab aliquibus vide- 
licet admissa, repudiata ab aliis ; mista et media 
inter genuinam ac notham ; vere proxima, cui con- 
tradicitur quidem, honor tamen habetur ut legatur 
catechumenis ; quum demum licet non eodem in 
pretio habeant Catholici ac canonicam, ut ex ea fi- 
dei dogmata confirment, non ideo quemadmodum 
apocrypham abominantur, atque e templis elimi- 
nant, quinimo cum reverentia excipiunt, ac in ec- 
clesiis ad plebis edificationem lectitant. Ista edoce- 








6n 


PROLEGOMENA. 


668 


mur ab Origene ad Joannis rv, 22; Eusebio, Hist. A ab Hieronymo apocrypha, seu extra canonem, ad 


lib. m, cap. 3, 25, 31, et alibi; Athanasio in Epi- 
stola Festali, et in Synopsi divinz Scripture ; Àm- 
philochio in Iambico carmine ad Seleucum, Hiero- 
nymo in prefationibus sd Judith, et ad tria Salo- 
monis volumina; Rufino in Symboli expositione, et 
Nicephoro Constantinopolitano 1n Canone Scriptu- 
rarum. Porro utriusque hujus divisionis membra 
subdividuntur. 
juxta sententiam sancti Augustini, loco citato ex 
Doctrina Ghristiana, vel ah omnibus accipiuntur 
Ecclesiis catholicis, vel a pluribus et gravioribus, 
vel a paucioribus minorisque auctoritatis, vel forte 
& pluribus at non gravioribus, aut denique forsan 
a gravioribus sed non pluribus ; sicque aut omni- 
mnode, aut majoris, aut equalis auctoritatis cen- 
seri debent. Quam inequalitatem auctoritatis Ju- 
dis non fnisse inauditam colligo ex Philone,lib.De 
vita contemplativa ;Josepho, libro 1contra Appionem, 
atque Hieronymo,in prefationibus ad Reges,ad To- 
biam,ad Juditham,ad Opera Salomonis et ad Da- 
nielem. Ab eodem Augustino,lib. xvin De cívitate 
Dei, cap. 36, duplex canon Scripturarum Veteris 
Testaménti statui videtur ; earum quas Judei pro 
canonicis hábent, et earum quas Ecclesia: qua de 
re consulende Isidori Origines, lib. νι, cap. 1. In 
eadem prima divisionelibri apocryphi gradus simi- 
liter obtinent, prout ad veritatem ac pietatem, fal- 
sitatem et impietatem magis aut minus vergunt. [n 
Secunda pariter divisione, dubie Scripture, apud 
Eusebium lib. r1, cap. 23; lib. imi, cap. 3 et 25, di- 
versitatem accipiunt ex proximitate ad canonicas 
vel ad apocryphas ;cum a pluribus Ecclesiis publice 
lectitantur,cum ab antiquis doctoribus reperiuntur 
alleggate, cumque spurie videntur ac de quibus 
quam maxime dubitatur. 

His ita positis, evanescit omnis difficultas. Epi- 
$to0la Barnabe ab Origene et quibusdam Ecclesiis 
canonica reputata fuit ; a Clemente Alexandrino in- 
terdum canonica, interdum dubia, interdum non 
canonica, seu apocrypha in bono sensu prime divi- 
sionis ab Eusebio dubia, spuria, citata quidem ab 
antiquis, at melioris πο apocryphis propinquior : 


Versus Scripturarum sacrarum. 


Genesis. Versu8 MMMMD. 
Exodus. MMMDCC. 
Leviticum. MMDCCC. 
Numeri. . MMMDCL. 
Deuteronomium. - « . — MMMCCC 
Jesu Nave. . . . . . . . . MM. 
Judicum. . . . MM. 
Ruth. . .. CCL. 
Regnorum. Primus liber. MMD. 
MM. 


— Secundus liber . 


(4) Hujusce Patrologize t. L, ool. 467. 


In prima, canonice Scripture, ᾿ 


D Regnorum Tertius liber. . 


Ecolesie :dificationem pertinens : 8 Nicephoro 
Constantinopolitano non canonica, non dpocrypha, 
sed cui contradicitur : a nullo apocrypha deteriorisg 
notze, noxa scilicet, heretica, impia ; cujus generis 
videtur fuisse Evangelium inscriptum notnine Bar- - 
nabe ; quod in concilio Romano opera Gelasii dam- 
natum est. Vide supra initio notarum in Constitu- 
tiones apostolicas (1), Indiculum Scripturarum, e 
bibliotheca Regia depromptum. 

Titulus Epistolz. Restat aliud nihil, nisi de titulo 
Epistole inquirere, ad quos scripta fuerit. Res non 
magni est momenti. Ut enim preclare Tertullianus: 
Nihil de titulis interest, cum ad. omnes. scripserint 
apostoli, tum ad quosdam. Ac forte ἀνεπίγραφος 
semper exstitit ; qualem cernimus Joannis apostoli 
primam. Quod si aliter se res habeat, conjiciam ex 
tota orationis serie, ad Christianos Hebreos mis- 
sam, tenaces nimium antiquatz legis, ad Hebreos 
inscriptam fuisse. Hincque potuitfleri ut, accepto 
rumore de Epistola quadam Barnabw ad Hebreos 
8 se non visa, Tertullianus cap. 20, lib. De pudici- 
lia, Epistolam Pauli canonicam ad Hebreos, de eu- 
jus auctore ao auctoritate ambigebatur, putaverit a 
Barnaba fuisse destinatam. Atque hactenus de Epi- 
gtola. 

Antiqua versio. Vetus autem interpretatio barba- 
riem ubique, ubique negligentiam ostendit, estque 
imperfecta et mutila, tum passim, tum precipue ad 
finem, ubi posteriora capita resecantur, forte qui& 
minus docta videbantur interpreti,atque ad mores 
magis pertinentia : igitur omissis iis, paucisque vo- 
cibus insertis, colophonem per doxologiam impo- 
nit. Suum tamen illi versioni pretium : cui debe- 
mus priora capita, cum non paucis emendationibus 
Greci contextus,ut nihil dicam de antiquitate illius 
ac simplicitate. 

Stichometria. Ceterum ineditam Stichometriam, 
cujus memini, placuit hic apponere,tametsi muti- 
lam et corruptam ; quia non mediocrem fructum 
afferet legentibus, atque conferentibus cum illa Ni- 
cephori Constantinopolitani, oum mss. Bibliorum 
codicibus, cumque laterculis Scripturarum. 


MMDC. 
— Quartus liber... MMCCCC. 
(Excidisse videntur libri Paralipomenon.) 
Psulmi Davidici. . ΜΜΜΚΜ. 

Proverbia. . . . . . . . . . MDC. 
Ecclesiastes. . . . . . . . . DC. 
Cantica canticorum. . . . . 
Sapientia. . . . . . . . . . M. 


Sapientia Jesu . MMD. 
Duodecim Prophets MMMCX". 
Osee. . DXXX. 


* Numerusgeneraliscum particularibus non concordat. 


659 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


Α 


ΑΠΙΟΒ. CCCCX. 
Micheas. CCCX. 
joel. . . . , . . . . . . xc. 

. Abdias. LXX. 


jona8.. . . . . . . ο . . CL. 


Nahum. CXL. 
Ambacum. CLX. 
Sophonias. . . . . . . . . CLX. 
Aggeus. . . . . . . . . . CX 


Zacharias.. . . . . . . . . 
Malachiel. . . . . . . . . cc. 


Esaias. MMMDC. 
Jeremias. MMMMLIX. 
Ezechiel.. MMMDC. 
Daniel. MDC. 
Machabaeorum aic: : Liber primus. MMCCC. 

— Liber secundus. MMccc. 


— Liber tertius. M. 
Judith. . . . . . . . . . 
Hsdras. . . . . . . . . . D. 


Esther. . . . . . . . . . M. 
Job. 0... ο. MDC. 
Tobias. . . . . M. 
Evangelia quatuor. Mattheus. MMDC. 
— Joannes. MM. 
— Marcus. MDC. 


* Numerus mancus. 
** Anastas. Biblioth. ez Niceph. CP. Mcccvi. 





660 
— Luca8. . . — MMDCCCC. 

Epistole Pauli. Ad Romanos. . . — Mxr. 

— Ad Corinthios prima. wrx. 

— Ad Corinthiossecunda.  rxx*. 

— AdGalatss, ο ο . . . Αα, 

— . AdEphesios,. ... CCCLXIV. 

(Deest αἱ Philipp. et ad Thes. ) 

— | Ad Timotheum prima. οσον. 

— Ad Timotheum seo , ο CCLXXXIX. 

— Ad Titum. ..... ἄαι, 

— Ad Colossenses. ο ο . «αμ. 

— Ad Philemonem . . . Lr. 
Pet prima, . . . «οὐ ο Cc. 
Petri secunda. . « ο 6ο ο ο  CXL. 
Jacobi. . . « ο ο . 6 6 ο. «ο  CCXX. 
Joannis prina - . ο. «ο Ο0ᾷχ, 
ήο8ΩηἶβΒ βΘΟΏΏάΒ. ο ο ο ο ο ο ο « 
Joannis tertià .  . . . «. . XX. 
Φυἆ8 . . . ο . ο ὁ ο 9 6 ο 9 ο LX. 
Barnabe Epistola. . ο. .ο ο. Όσσα” 
Joannis Revelatio . e ο ο ο 0 ο — MCC. 
Actusapostolonum, . . . . ο ο — MMCC. 
Pastoris"** . . ο . ο ο «ο MMMM. 
Actus Pauli. . . . ο. . » . . |. MMMMDLI. 
Revelatio Petri. ο ο «. «ο ο ΜΜΙασ”''''". 

*** Supple liber. 

**** Al. ccrxx. 





1]. 


(Hugo MENARDUS, Praefat. ad Epistolam S. Barnabe anno 1645, curante Luca 
Dacherio, editam.) 





Sanctus Barnabas, natione Cyprius, gente Ju- { constat, et ex Eusebio, lib. 1 Hist. eccl., cap. 19, 


deus, tribu Levites, qui et Joseph appellatus unus 
e septuaginta duobus Christi discipulis fuit, ut 
docent Clemens Alexandrinus, lib. n Stromatum,et 
Eusebius, lib. 1 Hist. eccl., cap. 12, et lib. i, ο. 1. 
Agrum quem habebat vendidit, et attulit pretium, 
et posuit ante pedes apostolorum,ut scribitur Act. 
1v ; una cum sancto Paulo gentium apostolus de- 
claratus est a prophetis et doctoribus qui erant An- 
tiochie, Spiritu sancto revelante, Act. xiu. Multas 
terras et maria obivit, ad Christi fidem  dissemi- 
nandam, multis ac variis exantlatis laboribus.Mul- 
tas Ecclesias fundavit, inter quas Mediolanensem. 
De tempore quo pasaus est,nihil certi statui potest, 
cum nullus alicujus note scriptor antiquus suppe- 
tat, qui, de illius morte [scripserit, ut notat Baro- 
nius. Ferunt quamdam ab eo scriptam esse episto- 
lam, que inter canonicas Scripturas non habetur ; 
quam etsi citent Clemens Alexandrinus et Origines 
tamen inter scripturas dubias,nothas et apocryphas 
connumeratur, cum nunquam Ecclesie auctoritate 
pro canonica recepta sit. Quod satis experientia 


D 


qui eam inter scripturas minime germanas recen- 
set. Inter scripturas minime legilimas annumeran- 
tur Λοία Pauli,et liber qui vocatur Pastor,et Apoca- 
lypsis Petri, xai πρὸς τούτοις ἡ φεροµένη Βαρνά- 
θα Ἐπιστολή, id est, quibus addatur οι fertur 
nomine Barnabz Epistola. Idem censet divus Hiero- 
nymus. lib. De scriptoribus ecclesiasticis : Barnabas 
Cyprius, qui et Joseph. Leviles, cum Paulo gentium 
apostolus ordinatus, unam ad zdificationem Ecclesie 
pertinentem epistolam composuit, que inter apocry- 
phas scripturas legitur ; et lib. xiu Commentariorum 
in. Exechielem, cap. 43 : Barnaba epistola, qux ha- 
betur inter scripturas apocryphas... Ejusdem senten- 
tie, est Nicephorus Callistus lib. τα, c. 46, et lib. τν 
cap. 33. Nicephorus patriurcha Constantinopolita- 
nus in Canone Scripturarum eam inter Scripturas 
Novi Testamenti, ὅσαι ἀντιλέγονται, id est quibus 
contradicitur, recenset, non vero inter apocryphas. 
De illa tacet synodus Romana sub Gelasio papa, 
sola Barnabe Evangelii facta mentione, quod inter 
scripturas apocryphas connumerat. 














ρ--α ουσ 


684 PROLEGOMENA. 663 


Illius sepe meminit Alexandrinus, multosque ex À Christo est, in quam beati omnes qui. intrarunt.. Ex 


ea profert locos, quemadmodum et Origenes, quos 
omnes in nostris observationibus notivimus : eam- 
que citat sanctus Gregorius Nazianzenus in Philoca- 
lía.Sanctus Hieronymus io libro De interpretatione 
nominum Hebraicorum, post explicationem eorum 
quie reperiuntur in Apocalypsi,interpretatur ea quia 
exstant in sancti Barnabe Epistola, hoc modo: 
De Epistola Barnaba. Abraham, pater videns popu- 
lum, etc. 

Hi sunt veteres auctores qui de hac epistola scri- 
pserunt aut meminerunt. Que quidem jure inter 
scripturas apocrypbas a citatis auctoribus connu- 
meratur, tum quia, an Barnabe sit incerlum est, 
tum quia in eaquedam reperiunfur que difficultate 
minime carent. Siquidem nonnulle sunt in ea sa- 
lebre, ad quas minus cauti offendere possint, quas 
tamen pro modulo explanavi ; non eo quidem ani- 
mo,quasi velim eam ab omni nevo pertinacius ex: 
cüsare ; quemadmodum hodie video nonnullos,qu! 
vetera quedam monumenta a se edita, continentia 
meras nutricularum nenias, seu potius egroti ve- 
teris somnia,que ad primum intuitum viris doctis 
nauseam moveant,tanta animi contentione (quam- 
vis sine ratione) defendere conantur, ut velint ea 
scriptorum omnium veterum ac recentiorum aucto- 
ritati preferri. Nec id movere quemquam debet, 
quod Clemens Alexandrinus, et Origenes, cum 
hano citant epistolam, nunquam eam apocrypham 
esse dixerint. Siquidem ejusmodi auctores sepe 
utuntur apoeryphis : ut libro Enoch, Pastoris, 
Matthise Traditionum libro, Petri Apocalypsi,Evan- 
gelio /gyptiorum, et similibus. Unum tamen cer- 
tum est, hanc epistolam, que modo a nobis exit, 
eam esse quam sanctus Hieronymus, Clemens 
Alexandrinus, et Orjgenes olim pre manibus ha- 
buerunt ; cum omnes locos ab illis ex ea citatos, 
in hac quam edimus,epistola, reperire liceat. Et ex 
nostris observationibus manifestum erit : uno ex- 
cepto, qui profertur a Clemente Alexandrino, lib. 
vi Síromatum, cum exponens hunc Psalmiste lo- 
cum : Hzc porta Domini, justi intrabunt. per eam, 
sic et : Ἐξηγούμενος τὸ ῥητὸν τοῦ Προφήτου, Βαρνά- 
δας ἐπιφέρει' Πολλῶν πυλῶν ἀνεφγυιῶν,ἡ δικαιοσύνη, 
αὕτη ἐστὶν ἡ ἐν Χριστῷ, ἐν 7j oi µακάριοι πάντες oi 
εἰσελθόντες. Id est : Emarrans dictum Prophetz, 


quo loco legendum est apud Clementem Alexan- 
drinum ἡ ἐν δικαιοσύνῃ, et exponendum, ea quz 
in juslilia est. Id etiam patet ex ipso Clemente 
Alexandrino, lib. 1 Stromatum, ubi idem locus, sed 
longior, citatur ex eadem epistola sancti Clementis 
ad Corinthios, nominato tantum sancto Clemente 
circa finem contextus, paucis verbis mutatis ; hoc 
modo : « Hec est porta Domini, justi intrabunt in 
eam : » Cum ergo multe aperta sint porta in justitia, 
hzc fuit in Christo,in quam beati omnes qui intraruht, 
et iter suum direzerunt in sanctitate cognoscendi po- 
Llestate praedita. Αὐτίχα ὁ Κλήμης ἐν τῇ πρὸς Κοριν- 
θίους ἐπιστολῇ κατὰ λέξιν φησὶ τὰς διαφορὰς ἔκτι- 
θέµενος τῶν κατὰ τὴν Ἐκκλησίαν δοκίµων' « Ἠτω - 
τὶς πιστὸς, ἤτω δυνατός τις γνῶσιν ἐξειπεῖν, fio 
σοφὸς ἐν διακρίσει λόγων, ἤτω Ὑοργὸς ἐν ἔργοις. » 
Id est: Jam Clemens in Epistola ad Gorinthios his 
verbis inquit, exponens differentiam eorum qui sunt. 
probati in. Ecclesia : « Sit aliquis fidelis,sit polens in 
explicanda cogniltione, sil sapiens. in. discretione ser- 
monum, sil stupendus in operibus. » Tandem notan- 
dum est quosdam existimasse hec verba Clemen- 
tis Alexandrini lib. 11 Stromatum, ὁ νόμος ἀπαγο- 
ρεύει ἀδελφῷ δανείζειν, id est, lez prohibet fratri 
fenerari, etc., citari ex Epistola Barnabe, quod non: 
ita est : sed paulo ante citantur hec verba ex Bar- 
naba, que in hac Epistola habentur sub finem il- 
lius, ᾽Αμέλει μυστικῶς ὁ Βαρνάθας. 'O δὲ θεὸς ὁ 
τοῦ παντὸς κόσμου κυριεύων, φησὶ, δῴη καὶ ὑμῖν 
γνῶσιν, etc., usque ad illa verba, ἀγάπης τέχνα 
καὶ εἰρήνης., etc., que sunt ex textu Clementia 
Alexandrini, qui tandem subjungit, sufficit hoc di- 
cere, quod lex prohibet fratri fenerari, que quidem 
verba non exstant in hac epistola, que sancto Bar- 
nabe ascribitur. Tenuis quedam difficultas restat 
circa nomina Hebraica, que sanctus Hieronymus 
profert ex Epistola sancti Barnabae in libro De no- 
minibus Hebraicis. Siquidem unum eorum, nempe 
Nahum, in epistola desideratur : sic enim ait san- 
ctus Hieronymus, Manasses, oblitus, Nahum, ger- 
men. Sed error obrepsit, et. Jegendum est, Nave, : 
ut habetur in hac Epistola, qui fuit pater Josue, 
juxta Septuaginta ; vel Nun, quod idem est secun- 
dum textum Hebraicum. Et ratio est, quia Nahum 
non significat germen, sed consolalorem, teste eo- 


Barnabas ínfer : Cum multz poriz sint apert, qu: [) dem Hieronymo, libri citati capite de Jona, et Na- 


est justitia, ea est in Christo, in quam beati sunt om- 
nes, qui sunt. ingressi. Sed puto, aut lapsum esse 
memoria Clementem Alexandrinum,aut certe locum 
depravatum, et legendum esse Κλκήμης non Βαρ- 
νάδας. Nam hie locus habetur in epistola sancti. 
Clementis ad Corinthios, ubi idem locus Psalmista 
exponitur : «Αὕτη ἡ πύλη τοῦ Κυρίου, δίκαιοι εἶσ- 
ελεόσονται ἐν αὐτῇ. » Πολλῶν οὖν πυλῶν ἀνεφγυιῶν, 
4 ἐν δικαιοσύνῃ αὕτη ἐστὶν ἡ ἐν Χριστῷ ἐν ᾗ µακά- 
prot πάντες ol εἰσελθόντες. Id est : « Hac porta Do- 
mini,justi intrabunt in eam. » Cum igitur mulia por- 
tm aperlz sint, qua in justilia. est, eadem et in- 


hum. Nahum, inquit consolalor, & radice Dr, id 
est consolari. At Nave, seu Nun est germen, juxta 
eumdem Hieronymum,ejusdem lib : cap. 1 : Nave, 
semem, germen pulchritudo, a verbo conjugationis 
Niphal 1*3*, id est ger minabit. 

Cum autem hec unica feratur sancti Barnabe 
Epistola, notandum tamen esse putavi, Epistolam 
sancti Pauli ad Hebreos a Tertulliano, libro De pu- 
dícitia, s&ncto Barnabe attribui, ut clarum est ex 
ejus verbis : Exstat enim et Barnaba titulus ad He- 
brazos ; adeo satis auctoritatis viro, ut quem Paulus 
juxta se constituerit in abstinentiz tenore : « Aut ego 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


solus,aut Barnabas, non habemus hoc operandi potes- A, altera parenetica, in qua preclara οἱ utila monita 


tatem (I Cor. 1x) : » et utíque receptior apud Ecclesias 
Barnabas epistola illo apocrypho Pastore mechorum. 
Monens itaque discipulos, amissis omnibus initiis, ad 
perfectionem magis lendere ; nec rursus fundamenta 
ponitentis; jacere ab operibus mortuorum : « Impossi- 
bile en:m est, inquit, eos qui. semel illuminati sunt, 
et donum celeste gustaverunt et participaverunt Spi- 
ritum sanctum,et verbum Dei dulce gustaverunt ,»etc., 
que verba legere licet in Epistola Pauli ad He- 
breos, cap. vi. Hinc capiendus est Philastrius lib. 
De haresibus, cap. 60 : Sunt alii qui epistolam'beatt 
Pauli ad Hebrgos non asserunt esse ; sed dicunt, aut 
Βαγπαδα esse beati apostoli, aut. Clementis, Ubi 
haud dubie Tertullianum intelligit. Sed de his sa- 
ijs : nunc restat ut de illius argumento, sive sub- 
jecto breviter agam. 

Epistol2 argumentum, divisio. Cum Judei qui- 
dem ad fidem Christi conversi galaticarentur (ut 
cum Tertulliano loquar), hoc est, legem Mosaicam 
una cum Evangelio retinendam esse putarent,idque 
multis Christianis persuaderent,sanctus Baraabas, 
sive quis alius, sanctum Paulum imitatus, eorum 
doctrinam hac epistola convellere conatur, docet- 
que multis Scripture locis, ac figuris, legem Moy- 
sis jam abrogatam esse,eique Evangelium succes- 
sisse. Hic est hujus epistole scopus ; ad quem non- 
nulla hio, que non sunt προηγουμένου, seu preci- 
pui argumenti, sed veluti secundarii tractatus, ut 
de adventu Christi, passione, etc.,referuntur : nam 
illius gratie tractantur, cum ad ejusintelligentiam 


salutis et precepta dantur. 

Prior pars epistola. Prior pars capita duodecim 
complectitur. In primo de cessatione sacrificiorum 
Mosaice legis agitur; in secundo de jejuniorum 
ejusdem legis abolitione ; in tertio agitur de instan- 
tibus, calamitatibus admonenturque fideles ad vir- 
tutum studium, quod Judei suis jejuniis et cere- 
moniis postponebant ; in quarto tractatur de 
Christi adventu, missione apostolorum, Christi 
passione et exaltatione ; in quinto de hominis re- 
para&tione disputatur; in sexto rursus de Christi 
passione,et de quibusdam illius circumstantiis ; in 
septimo de antiquatione circumcisionis veteris, et 
de circumcisione aurium et cordis ; in octavo de es- 
cis prohibitis in veteri lege, deque illarum mystica 
interpretatione ; in nono de baptismo et cruce ; in 
decimo de reprobatione populi Judaici,et gentilium 
electione ; in undecimo de abrogatione Sabbati Ju- 
daici ; in duodecimo de templi Judaici repudia- 
tione ac demolitione, et de templi spiritualis edi- 
ficatione. 

Secunda pars epistol». Secunda pars duobus ca- 
pitibus absolvitur. In primo agitur de via lucis, 
hoc est, de iis que Christiano agenda sunt; in 
&ltero de via tenebrarum, hoc est, de iis quse ani- 
ma fideli fugienda ac vitanda sunt : tum demum 
gequitur epilogus. 

Hec autem epistola ab Origene, lib. 1 contra Cel- 
sum sub finem, Catholica, id est universalis ap- 
pellatur : Exstat sane in Barnabs catholica epistola 


non parum conferant, juxta morem oratorum, qui C scriptum,etc.,quia non ad unam certam gentem,aut 


interdum alio digrediuntur, non inutiliter quidem, 
cum id pleniorie elucidationis gratia facere soleant. 
Sub finem epistole multa docet Christianos, que 
ad vitam recte instituendam plurimum conducunt. 
Hinc fit, ut hec epistola in duas partes commode 
distribui possit : quarum altera est didascalica, 
qua multis argumentis docet nullum esse amplius 
legis Mosaice,et Judaicarum ee&remoniarum usum: 


nationem scripta est, sed ad omnes Christianos : 
ita enim deflniuntur catholice apostolorum episto - 
le, ut manifestum est ex Leontio, lib. De sectis, 
cap. 2: Καθολικαὶ δὲ ἐκλήθησαν, ἐπειδὴ οὗ πρὸς 
ἓν ἔθνος ἐγράφησαν, ὡς αἱ τοῦ Παύλου, ἀλλὰ καθό- 
λου πρὸς πάντα, id est, Catholicze ἀῑσία sunt, quod 
10n ad unam scripte sunt gentem, ut Pauli Epistolae, 
sed generaliter ad omnes. 





I1I. 


(Isaacus VOSSIUS, Praefatio ad Epistolam S. Barnabsz, Amstelodami anno 1646 ab ipso editam 
ad calcem Epistolarum S. Ignatii martyris.) 





Aliquot jam sunt anni quod hanc Barnabe Epi- [) maximopere gavisus sum, in illas manus incidere 


stolam, quam ab incomparabili Salmasio accepe- 
ram,in lucem emittere decreveram. Sed iter meum 
obstitit, quominus institutum illud tum temporis 
perficere licuerit. Dum vero Angliam lustro, alia 
sese obtulit occasio, qua scriptum illud, quod jam 
diu lucem merebatur, tandem aliquando divulga- 
retur. Parabat tum novam Ignatii editionem reve- 
rendissimus Hibernie primas, Ussurius Armacha- 
nus. Illi itaque postulanti et offerenti ut una cum 
Ignatianis hec quoque Barnabae excuderetur epi- 
8tola, non tantum libenter id concessi, sed etiam 


antiquissimum istud monumentum, a quibus im- 
mensum quantum splendoris mutuari eibi posset. 
Et nisi ingens isthoo incendium,quod non exiguam 
partem urbis. Oxon;ensis vastavit, omnia quoque 
exemplaria absumpsisset,pulcherrimam ejus auoto- 
ris editionem jamdiu habuissemus. Non defuere 
tamen in Galia viri docti, qui indignum putabant, 
scriptum hoo diutius in tenebris latitare. Itaque 
nuper Hugo Menardus, monachus ordinis Sanoti 
Mauri, novam nobis editionem adornavit. Quin 
plurimum hoo nomine meritus sit de publico, nemo 











661 


S. BARNABAS "APOSTOLUS. 


668 


1 


Qux de opere ipso dicenda supersunt, ut viri À stolos suos elegísset Jesus, qui erant omni iniquitate 


magni memoriz litem, verbis illustrissimi primalis 
pradicti, quae flammas evaserant, exhibebo. 


JACOBI ARMACHANI DE ΒΑΒΝΑΒΑ EPISTOLA PRJEMONITIO. 


« Polycarpi ad Philippenses Epistolam, longe pro. 
lixiorem illa que habetur typis excusa, apud se 
Grece scriptam exstitisse, Baronio ? persuaserat 
Franciscus Turrianus, Societatis Jesu presbyter. 
Sed exemplari illius diligentius inspeoto, partem 
ipsius maximam ad epistolam, que Barnabz apo- 
stoli ferebatur olim nomine, pertinuisse, deprehen- 
dit postea Jacobus Sirmondus, ejusdem societatis 
theologus. Neque aliter habuisse, vel bibliothece 
Vaticana, vel cardinalis Columnei codices, osten- 
dit Petrus Halloixius ?, et ipse jesuita. 

« Nempe in primo exemplari, ex quo Columneus 
ille codex (qui omnium putatur antiquissimus) et 
reliqui qui supersunt hodie sunt descripti, librario- 
rum vitio quaternio vel omissus vel transpositus 
est : cujus defectu factum est, ut in Grecis super- 
stitibus et flnem epistole Polycarpi desideremus, et 

principium, Barnaba. 

« Nam longe antiquioribus etiam temporibus, non 
Ignati solum litteras huic Polycarpi Epistole (quod 
ex fine ipsius liquet) subjectas fuisse, sed simul 
cum eis et istam Barnabe : ex illo Hieronymi loco, 
in libro πι adversus Pelagianos, blandiente conje- 
ctura, ut crederem, pene inductus sum .: Ignatius; 
vér apostolicus εἰ martyr, scribit audacter : Elegi! 
Dominus apostolos, qui super omnes homines pecca- 
tores erant. Ut enim in posteriore Ignatianarum 
Epistolarum collectione, cum reliquis prafixe fuis- 
sent Marie Castabalite nomine inscripte littere, 
eas etiam ipsius Ignatii inscripto titulo, in Antoni! 
Melissa * productas fuisse animadvertimus: ita 
etiam in priore illa cum inter Polycarpi et Ignati 
eidem subjunctas epistolas, etiam illa Barnabae in 
lerposita legeretur; non mirum si ἁμαρτήματ 
μνημονικῷ consimili, et eodem modo excusabili. 
Ignatii nomine citaverit Hieronymus, quod proprie 
erat tribuendum Barnabae. 

« In ea enim, quam nunc damus, illius Epistola; 
sententia hec reperta est : Τοὺς ἱδίους ἀποστόλους 
τοὺς μέλλοντας κηρύσσειν τὸ Εὐαγγέλιον αὐτοῦ, ἑξε- 
λέξατο ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέρους. 


Quamet ante Hieronymi tempora in eadem exstitisse» [) 


verba illa Originis * fidem faciunt: « Γέγραπται δὲ 
ἐν τῇ Βαρνάθα Καθολικῇ ἐπιστολῇ (ὅθεν ὁ Κέλσος λα- 
θὼν τάχα εἶπεν, εἶναι ἐπιῤῥήτους καὶ πονηροτάτους 
τοὺς ἀποστόλους), ὅτι ἐξελέξατο τοὺς ἰδίους ἁποστό- 
λους ᾿Ιησοῦς ὄντας ὑπὶρ πᾶσαν ἀνομίαν ἀνομωτέ- 
pouc. » Scriptum est sane in Barnabz Catholica epi- 
$lola (unde forlasse Celsus occasionem arripui, ut 
apostolos infames et nequissimos diceret), quod apo- 


} Baron., Notal. in Mart rolog. Rom, Januar. 26. 
Meliss. lib. 11, serm. 


συν Int. 


iniquiores. Ubi Catholicam hanc appellat epistolam, 
quod nulli particulari vel persone, vel ecclesie 
inscripta ea esset, sed Christianorum fratrum, 
ubicunque degentium, ipsi universitati. Neque vero 
mirabitur, Ignatii nomine productum fuisse ab 
Hieronymo, quod erat Barnabe ; qui Barnaba etiam 
titulo a Clemente Alexandrino laudatum animad - 
verterit, quod Romano Clementi fuerat ascriben- 
dum. Is enim citato loco psalmi (AMpertte mihi por- 
las justitio, in ipsas ingressus. confitebor Domino ; 
hac est porta, Domini, justi transibunt. per eam 8), 
propheta dictum hoc a Barnaba sic expositum fuisse 
ait: Πολλῶν πυλῶν ἀνεφγυιῶν, ἡ [iv] δικαιοσύνῃ 
αὕτη ἐστὶν d ἐν Χριστῷ, ἐν Jj µακάριοι πάντες ol 
εἰσελθόντες. Cum multe porie sint apert2; que 
est justitiz, ea est. in. Christo: in quam beati sunt 
omnes qui sunt. ingressi. Que quidem, in Barnaba 
frustra quesita, in priore Clementis Epistola (a 
doctissimo Patricio Junio non ita pridem edita) toti- 
dem verbis expressa invenimus. 

« Porro duas hasce imperfectas Polycarpi et Bar- 
nabae Grecas epistolas, ex Andres Schotti &pogra- 
pho eua manu descriptas vir clarissimus Claudius 
Salmasius, una cum antiqua Latina Barnabe ver- 
sione, ex vetere Corbeiensis bibliothece codice & 
Joanne Cordesio exscripta, Isaaco Vossio, celeber- 
rimi illius Gerardi filio, summe &pei juveni, tra- 
didit: quam cum Greco Barnabe textu conjun- 
ctam, additis etiam eruditis notis, ad prelum ille 
apparavit. Ut igitur in Sylloges hujus initio, Gre- 
cum Polycarpum, posteriore sui parte ex antiqua 
versione Latina suppletum, exhibuimus: ita et ad 
ejus finem Barnabam, priore sui parte ex alia ve- 
tere interpretatione similiter redintegratum (non 
sine humanissimi Vossii consensu) representare 
visum fuit. Ex cujus utriusque collatione mutua 
est deprehensum, non solum primam Epistole par- 
tem in exemplari Latino fuisse conservatam, quam 
defuisse diximus in Greco ; sed etiam postremam 
vice versa retentam fuisse in Greco, qus aberat a 
Latino, atque in intermediis preeterea, nonnulla ha- 
bere Grecum que desunt in Latino ', et Latinum 
rursus que non reperiuntur in Greco ; cujus gene- 
ris ea sunt, que in utroque contextu uncis inclu- 
denda curavimus, 

« Ex duobus autem precipuis membris tota hac 
constat Epistola : que in contextu Greco hao inter 
se transitione connexa videmus. Ταῦτα μὲν οὕτως. 
Μεταλάθωμεν δὲ καὶ ἐπὶ ἑτέραν γνῶσιν καὶ δι- 
δαχήν’ ubi pro µεταλάθωμµεν, alii µεταθάλωµεν, 
Patricius Junius noster μεταθῶμεν legendum con- 
jicit. In priore autem parte sestentia hec longe ante 
precesserat : Ἔχεις καὶ àv τούτῳ τὴν δόξαν τοῦ 
Ἰησοῦ, ὅτι ἐν αὐτῷ πάντα, xal clc αὐτόν, quam 


3 P. Halloix. Notat. in Vit. Polycarpi, cap. 46, 47.48. 
* Origen. contra Celsum, lib. 1, p. 50. * Psal. 
Inter que et illud, A Clemente Alexandr. v Stromat. 


cxvi, al. cxvr, v. 19, 20. 


citatum : 'AnAojdctspoy ὑμῖν γράφω, Ἵνα 








6698 


PROLEGOMENA. 


670 


vetus Latinus interpres suo loco motam huc trans- À τούτων ἐπιθούλους . ᾿᾽Αγάπης τέχνα xai εἰρήνης 


tulit, totius Epistole epilogum huno satis incon- 
cinnurm statuens. Hzc autem sic sunt. Habetis inte- 
rim de majestate Christi, quomodo omnia in illum, 
et per illum facta sunt. Cui sit. honor, virtus, gloria, 
nunc εἰ in szcula seculorum. Secunda Epistole 
parte penitus pretermissa: quam idcirco, Latina 
eruditissimi Gerardi Langbaini versione, in hac 
editione locupletandam curavimus. 

« ΑΡ hac vero duarum viarum distinctione pars 
ista ducit exordium: Ὁδοὶ δύο εἰσὶ διδαχῆς xal 
ἐξουσίας' fj τε τοῦ φωτὸς, xal ἡ τοῦ σκότους, Δια- 
φορὰ δὲ πολλἠὴ τῶν δύο ὁδῶν, ἐφ᾽ ἧς μὲν γάρ clot τετα- 
γμµένοι φωταγωγοὶ ἄγγελοι τοῦ θεοῦ, ἐφ᾽ ἧς δὲ ἄγγε- 
λοι τοῦ Σατανᾶ. Ad que verba respexisse Origenem 
non esi dubium, in libro i Περὶ ἀρχῶν, cap. 2, 
ita scribentem : Eadem quoque Barnabas in Bpistola 
sua declarat, cum duas vias esse dicit, unam lucis, 
alteram tenebrarum : quibus et. praeesse certos quos- 
que angelos dicil : vide quidem lucis, angelos lucis, 
tenebrarum autem viz angelos Satanae. Etsi enim 
in priore quoque Epistole parte (uti etiam in 
pseudo-Clementinis Constitutionibus *, quarum au- 
ctorem, ut ex Romano Clemente, Ignatio, et aliis 
alia, ita que de duabus vites mortisque viis fusius 
enarrat, ex hac ipsa Barnabe epistola intervertisse, 
vel prima facie legenti constabit) duarum viarum 
facta sit mentio, hoc tamen tantum in loco, ange- 
lorum lucis et Satane, iisdem prefectorum, occur- 
rit commemoratio. Adde quod οἱ Sataneipsum no- 
men ab Hieronymo, in fine libelli De nominibus 
Hebraicis, inter ea recensetur, qus ex Epistola 
Barnabee sunt selecta, nec in priore tamen hujus 
Epistolae parte uspiam exstat, in qua reliqua omnia 
sunt reperta: si modo Nave (quo nomine Jesu, 
Bive Josue patrem Greci indigitant) pro Nahum 
reposueris ; quem librarii temeritate hic fuisse in- 
fultum, germinis adjuncta interpretatio satis evin- 
cit. Cum Nahum sit consolator, Nave vero, semen, 
germen, vel pulchritudo: uti jam prius in eodem 
libro exposuerat ipse Hieronymus *. 

« Longiorem quoque hanc fuisse Epistolam, 
Στιχοµετρία illa satis indicat, quam Latinis (nam 
Graeca editio hic est mutila) ex Nicephori patriar- 
che Constantinopolitani Chronographia, tradidit 
Anastasius, Romane Ecclesie bibliothecarius. In 
qua, ut septem Catholice (que vocantur) Jacobi, 
Petri, Joannis et Jud: Epistole, 1300 versibus, ita 
et hec Barnabae, 4306 comprehensa fuisse dicitur. 
In posteriore denique Epistole parte reperta ista 
sunt, & Clemente Alexandrino, in libro 1 Stro- 
maium, ex Barnaba citata: Ὁ δὲ θεὸς ὁ τοῦ παν - 
τὸς κόσμου χυριεύων, ὄφη xal ὑμῖν σοφίαν καὶ σύνε- 
ew, ἐπιστήμην, γνῶσιν τῶν δικαιωμάτων αὑτοῦ, ὑπο- 
µονήν. Γίνεσθε οὖν θεοδίδακτο:, ἐκζητοῦντες τί ζητεῖ ὁ 
Κύριος ἀφ᾿ ὑμῶν. Ἵνα εὕρητε ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως τοὺς 

* Constitut. 


1? [dem etiam affirmat 
μένας πεποίηται διηγήσεις Euseb. lib. vr 


C 


γνωστιχῶς προσηγόρευσε. Ubi postrema illa, ex 
Barnaba nostri contextu, ita sunt restituenda : "Iva 
σωθῆτε ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως . Τούτων ἐπιθούλους 
(vel ἐπιθόλους, ut emendat Sylburgius,) ἀγάπης 
τέκνα xal εἰρήνης Ὑνωστικῶς προσηγόρευσε, idem 
8c. Barnabas; sub ipsius Epistolz clausulam, paulo 
post, eos ad quos scribit, ita salutans : σώζεσθε, 
ἀγάπης xÉxva καὶ εἰρήνης. Ut tum ex principio, tum 
ex fine manifeste deprehensum appareat, po- 
sterius membrum hoc (utcunque a Latino interprete 
silentio pretermissum), ejusdem corporis partem 
esse, cujus et primum. 

« Ad totius vero Epistole auctorem et auctorita- 
tem quod attinet, idem ille Clemens (ut de discipulo 
ipsius Origene nihil dicam) et auctoris Barnabae, et 
auctoritatis apostolice, eam fuisse credidit. In libro 
enim illo ut Stromatum, alia postea testimonia ex ea 
producens, hac utitur prefatione: Ὅπως 9' ἡμεῖς 
τοῦ διαθόλου τὰς ἐνεργείας xai τὰ πνεύματα τὰ 
ἀχάθαρτα εἰς τὴν τοῦ ἁμαρτωλοῦ ψυχὴν ἐπισπείρειν 
φαμὲν, oU µοι δεῖ πλειόνων λόγων, παραθεµένῳ µάρτυν 
τὸν ἀποστολικὸν Βαρνάθαν (ὁ δὲ τῶν ἑθδομήκοντα ἦν, 
xal συνεργὸς τοῦ ΠΒαύλου) κατὰ λέξιν ὧδέ πως 
λέγοντα, (Quomodo autem mos diaboli operationes, 
el spiritus immundos in peccatoris animam seminare 
dicamus, non mihi pluribus verbis opus est, si ad-. 
duxero testem Barnabam apostolicum (eral. autem is 
ex Septuaginla, et Pauli adjutor 19) his verbis sic 
dicentem. Et in v: Βαρνάθας, ὁ xai αὐτὸς συγκη- 
ρύξας τῷ ΄Αποστόλῳ κατὰ τὴν διαχονίαν τῶν ἐθνῶν 
τὸν λόγον. Barnabas, qui ipse quogue in. gentium 
ministerio praedicavit verbum una cum apostolo Paulo. 
Neque apostolici solum, sed etiam apostoli Barnabae 
nomine, in 1 Stromatum libro, eamdem epistolam 
laudat : ejusdemque, non minus quam reliquarum 
Scripturarum canonicarum, in libris Hypotyposeon 
contractas explicationes exhibuit !!. 

« Barnabas Cyprius, qui et Joseph Levites, cum 
Paulo gentium aposlolus ordinatus, unam αά zdifi- 
cationem Ecclesie pertinentem | Epistolam | compo- 
suit, qua inter apocryphas. scripturas legitur, ait in 
Ecclesiasticorum | scriptorum Catalogo B. Hiero- 
nymus, etlibro xiu Commentariorum in Ezechiel, 
cap. 43. Vitulum inquit, qui pro nobis immolatus 
est, et multa Scripturarum loca, et przcipue Bar- 


D nabz Episitola, quz habetur inter Scripturas apo- 


cryphas, nominat. Utrum vero ex propria mente ab 
apostolo ad &dificationem Ecclesie compositam hanc 
fuisse Epistolam ille dixerit, ex aliorum autem 
sensu in apocryphorum classem conjecerit, exqui- 
rant alii :in eam certe sententiam propendisse illum 
aliquando, ex Nominum Hebraicorum libello colligi 
posse videatur ; in quo, cum reliquis Novi Testa- 
menti Scripturis, etiam Barnabe istam Epistolam 
conjunctam ab eo fuisse cernimus. 


apostolic. lib. vu, cap. 4, 2, et deinceps. * Hieron. De nominib. Hebraic., in Exodo. 
inlibro vit Hupotyposeon (apud Euseb.,lib. n Hist. κεφ. a). 3! Ἐπιτετμτ- 
isl. , x19 ιΥ, ιδ’. 


674 


S. ΒΑΒΝΑΒΑΒ APOSTOLUS. 


« In illa Nicephori Constantinopolitani patriar- Á nomen appositum: aut, si libeat, Epistolam hanc 


che Στιχοµετρίφ, quam Latinis Anastasium Ro- 
mane Ecclesie bibliothecarium tradidisse diximus, 
α Novi Testamenti apocryphis quidem scriptis se- 
paratur, sed inter ea quibus contradicitur (ut et 
Apocalypsis Joannis) recensetur. In altero vero 
Indiculo, quem Anastasii Niceni in 8. Scripturam 
Questionibus subjectum vidimus, una cum apo- 
cryphis simpliciter adnumeratur : et ipsius Hiero- 
nymi in Prologo galeato suífragio aecedente, et 
' universalis Ecclesie simul judicio, quie Barnabe 
scriptum nullum in sacrum Canonem unquam ad- 
misisse comperta est Montani enim spiritu afflatus 
fuit Tertullianus !*, cum epistole ad Hebreos Bar- 
nabe affüxit titulum: et altera hec, ἡ φερομένη 
Bapvd6a ἐπιστολή, ab Eusebio!* non solum inter 
scripturas quibus contradicitur, sed etiam inter no- 
£has collocatur. Ut hic etiam locum habeat, quod 
de aliis ejusdem generis ab Augustino !*est dictum. 
Hxc scripta castitas Canonis non recepit : ποπ quod 
eorum hominum, qui Deo placuerunt, reprobetur 
aucloritas ; sed quod ista non credantur ipsorum 
essc. 

« Quanquam nonlonge post ipsius Barnab:e tem- 
pora exaratam fuisse hanc Epistolam, tot illa a 
Clemente Alexandrino (qui proximo post aposto- 
los seculo claruit) ex ea, in Stromatum libris, lau- 
data testimonia, fidem faciunt. Quibus et illa ejus- 
dem in P-edagogo, lib. 11, cap. 10, adjungere liceat : 
Καὶ τὸν μὲν λαγὼν κατ ἔτος πλεονεχτεῖν φασι τὴν 
ἀφόδευσιν, εἰς ἀριθμοὺς οἷς βεθίωκεν ἔτεσιν ἴσχοντα 


τρυπάς: Qui ex istis Epistole hujus mutuatum eum C 


fuisse, monuit me D. Petrus Turnerus, Savilianus in 
Academia Oxoniensi matheseos professor eruditissi- 
mus:"O«t ἡ λαγῶος xev! ἐνιαυτὸν πλεονεκτεῖ τὴν 
ἀφόδευσιν' ὅσα γὰρ ἔτη, ζή, τοσαύτας ἔχει τρυπάς. 
Bed et aliquam hic preferunt vetustatis speciem, 
ipsarum apoorypharum scripturarum, quárum jam 
diu in Ecclesia obsolevit memoria, citationes non 
paucs : inter quas et illam fortasse quis annume- 
raverit : Regna in terris decem regnabunt ; et. resur- 
get retro pusillus, qui deponet tres in unum ; licet 
ea Danielis capitulo vir, uti olim in LXX Interpre- 
fum editione legebatur, desumptam fuisse ego qui- 
dem existitnaverim : cum Theodotionis interpreta- 
tio, quam in Daniele, altera illa Posthabita, Eccle- 


consolatoriam (quce ssepius dicitur. ideo. scripta, ut 
lectores ltos faceret), ex argumenti designatione, 
ab auctore ipso, Barnabas, sive consolator, appella- 
tam ; eo fere modo quo liber Salomonis Coheleth, 
sive Ecclesiastes, dicitur; aut Hermes opus Pastor 
inscribitur. (Quidquid sit, necesse est. ut. fateamur, 
optima fide scriptorem hunc usum fuisse ; non alie- 
n05, imo non aliquos, captavisse Litulos ; hoc vero 
solum sibi arrogasse, ut ceu e fidelium grege mini- 
mus aliquís, unus ex illis, frater fratribus salutaria 
monita proponeret, per omnia orthodoxus εἰ aposto- 
lorum, praesertim S. Pauli, vesligiis: insistens : ut si 
non laborum et itinerum, saltem. dogmatum partici- 
pem ubique agnoscamus. Interea animadvertendum, 
Historiam Jobi, Ruth, Eslheris, et Paralipomenon, 
aliosque ez libris in. Hebraicum Canonem receptis, 
quod pariter obtinet in. Epistola ad Hebrzos, aucto- 
rum nomina minime przferre, el. tamen de illorum 
fide nulla est. controversia. Interim  dispiciendum 
videlur, an nos hac tempestate rectius de Epistolee 
hujus aüctore possimus judicare, quam qui pro- 
zimo vixerint szculo. Clemens Alexandrinus, aique 
Origenes, qui S. Barnabz ascripsere. Porro adno- 
tandum, scripto alicui ποπ ideo statim fidem om- 
nem abrogari, si de ejus auctore aliquando fuerit 
dubitatum, aut si ipsum per aliquod. tempus deli- 
tuerit. Norunt. eruditi hec 1psa. scriptis quibusdam 
ít. Canonem nunc et olim receptis. accidisse ; e£ qu 
de S. Barnaba epistola refert. Eusebius, eadem. tum 
non modo de S. Joannis Apocalypsi et S. Jul? et 
catholicis omnibus Epistolis, sed etiam de illa ad 
Hebrzos, quz nunc S. Paulo ascribitur, licel oltm 
S. Barnabz impularetur, retulisse. 

Constat Epistolam hanc, qua fere tota est in Syn- 
agogz ritibus, εἰ sanctarum Scripturarum mysticis 
sensibus evolvendis, ad rudis vulgi caplum minus 
accommodatam, et proinde verisimile est α lectione 
ejus publica. Ecclesiam post: tempus alíquod. absti- 
nuisse: quod εί hodie faclum de nonnullis recon- 
ditioris argumenti periochis: quz in sacro Canone 
continentur. Hoc vero fidenter dixerim, Epistolam 
hanc quo penitius intelligetur, 8ο acceptiorem [utu- 
ram, et ad sacrarum Litterarum, nec non. antiquis- 
simorum Patrum cognitionem plurimum facturam. 
Quanquam enim perpetuus Véleris Instrumenti ad 


siam postea recepisse conflrmat Hieronymus !5, D) Messiam respectus nobís quasi per trunsenmam ez 


hanc nobis hodie lectionem exhibeat: Δέχα βασι- 
λεῖς ἀναστήσονται, xal ὀπίσω..... » 

Reliqua «εεάεγαπίαρ: quid autem | eruditissimus, 
Hibernie juxia et melioris lilterature primas, de 
epistole hujus auctore senserit, quanquam non ex 
dictis liquido appareat, indicia (tamen sumt satis 
clara qua fidem faciant, propendisse eum in hanc 
sententiam, wt crederet, opus. hoc. scriptori ignoto 
deberi.Esto ergo huic operi aliena manu S. Barnabe 


Chaldzzi Paraphrastis stricluris, scriplorum Talmu- 
dicorum, Rabbiorumque malignis interpretamentüt 
compareat : olim tamen quando in omni Synagoga 
hebdomadatim non lectz lantum, sed et enarrat 
erant Scripturz; Midrasch isle mysticus, sive evange- 
licus Veteris Instrumenli sensus, ποπ minus omnibus 
innotuit quam ipse sacer textus : el proinde non mi- 
nus idonea, suppeditabat argumenta ad. convincendos 
Judgos, quam ea qua ex disertissimis sacrarum Lüe- 


1? Tertuliam. De pudicitia, cap 20, et, ex eo, Hieronym., Catalog. script. ecclesiast. In Paulo. ** Euseb., 
lib. νι Histor. ecclesiast.? κεφ. (6. ιδ. 1d ibid., 1. 1m, κεφ. xe. !* Augustin, De civitat. Dei, lib. xvur, 


c. 38 !5 Prafat. in Daniel. 





913 


PROLEGOMENA. 


674 


rarum vocibus fuissent deducta. Hinc factum est, À fuerit, invidiam facere ; ne iniquum petendo, eo quod 


quod Dominus moster el ejus apostoli, fere passim 
adversus Judsos exinde argumenta. deprompserint ; 
el si forte aliqua apud auctorem nostrum occurrant 
qua longius petita videntur, illa ipsa, aut. eorum 
saliem vestigia in Epistolis Paulinis quis poterit re- 
perire. 

Sed nolumus pertinaci nimis patrocinio. S. Bar- 
παδα, aut quicunque Epistolze hujus auctor demum 


&quum esl excidamus. Modica sunt que in ejus 
gratiam poscimus, nec, ul puto, facile recusanda : 
ut nimirum si non ipsi, sallem annis ejus honos ha- 
beatur : si non. aposlolum- agnoscamus, eum tamen 
ceu Patrem revereamur : et demum, si non ín Cano- 
nem illum recipiendum ducamus, saltem in. classicis 
scriptoribus, pro dignitate quam olim obtinuit apud 
Ecclesiz scriptores anliquissimos, numeremus. 





(D. LE NOURRY, Apparatus ad Bibliothecam maximam vet. Patr., Paris. 1103, 
in-fol., p. 38.) 





ARTICULUS PRIMUS. 
Analysis Epistole S. Barnaba. 

Auctor hujus Epistole, premissa eorum &d quos 
scribit brevi salutatione, laudat illorum fidem, 
charitatem, aliaque, quibus repleti erant, Spiritus 
sancti dona. Nulla vero alia ratione animum se ad 
scribendum appulisse profitetur, nisi ut fidem illo- 
rum perfectiorem redderet, ostenderetque Deum 
ideo prophetas suo Spiritu afflasse, ut fedus no- 
vum, Incarnatione Filii sui ineundum, omnibus 
prenuntiarent. Hinc ille argumentum suum ag- 
gressus, ex eorumdem prophetarum oraculis Chri- 
stum Dominum jure merito legis Mosaice ab- 
rogasse sacrificia, nullaque alia, quam spiritus et 
cordis postulare demonstrat. Quamobrem illos sol- 
licite admonet, ab iis caveant, qui legem Moysis et 
Christi simul observandam esse docerent. [deo vero 
illam rescissam esse probat: u£ dilectio Jesu con- 
signetur in cordibus vestris in spem fidei illius ; his- 
que tribus virtutibus, meditemur timorem Dei, εἰ 
custodiamus mandata illius. Subinde aliis prophe- 
tarum locis planum utique facit Christum ideo 
carnem induisse, mortemque obiisse, ut, mortis 
imperio destructo, mundum sanguine suo redime- 
ret. Quod Judaei cum credere noluerint, voluit ille 
Evangelium suum omnibus gentibus ab apostolis 
predicari. Addit Christum et six ex Patris precepto, 
sicuti preedictum fuerat, lubens mortuus sit, ipsum 
tamen verum esse Dei Filium. Explicat deinde quo- 
modo prophete et verbis et flguris signiflcarint 
Christum in passione aceto et felle potandum, pur- 


B rum locum adoptati Christiani subrogarentur. De- 


nique postquam de Sabbati celebratione, Dominice 
diei institutione, templi Hierosolymitani destru- 
ctione, Deique in cordibus nostris habitatione dis- 
seruit, primam claudit Epistolae partem. 

In secunda, qua brevior est, stylum ad infor- 
mandos Christianorum mores convertit ; duasque 
eapropter demonstrat esse hominum vias. Et 
priorem quidem, cui angeli presunt, queque via 
lucis dicitur, cum explicat, ibi quid Christianus 
agere, quid fugere debeat, omnium oculis subjicit. 
Posteriorem vero, que subest angelis Satana, et 
vía tenebrarum cognominatur, explanando palam 
ille facit que sint vitia, et mala opera, quibus in- 
quinata anima ponis inferni addicitur. Postremo 
ut imperatis divinis morem gerant, adhortatur, 
comprecaturque ut sui meminerint apud Deum, 
cujus in gracia ut. semper maneant, expetendo, 
Epistole coronidem imponit. 

ARTICULUS II. 


Hanc epistolam eamdem esse, qu£ ab antiquissimis 
Ecclesie Patribus laudatur. 


Constat Epistolam hanc eamdem esse, quam ab 
antiquissimorum Ecclesie temporum Patribus Bar- 
nabe nomine citatam fuisse ex eorumdem testimo- 
niis planum fit. Id autem vel ex sola Clementis 
Alexandrini auctoritate invictissime demonstratur. 
Quos enim ex ea locos protulit, ii ex Epistole ini- 
tio, ubi Greca verba deleta, atque ex medio, ac 
tandem ex fine, ubi Latina interpretatio defioit, ex- 
cerptos esse manifestissimum est. Erravit igitur 


pura induendum, spinis coronandum ; sed hac Ὦ Moynius !*, Calviniane secte olim Rothomagi mi- 


omnia surdis Judeorum auribus decantata. Inde 
autem colligit aures cordis circeumcidendas, docet- 
que circumcisionem Judaeorum antiquatam, Mosai- 
casque leges, quibus cibi nonnulli prohibebantur, 
spirituali sensu intelligendas. Post hec ostendit ab 
iisdem prophetis insuper prenuntiatum fore ut 
Judai neo Christi baptismo abluerentur, nec cru- 


cem ejus agnoscerent, atque ob ejusdem Christi ab. 


illis ejuratam divinitatem exberedes facti, in eo- 


16 F'aria sacra, 


' w JH 


nister, qui posteriorem hujus Epistole partem nec 
ejusdem scriptoris, nec ejusdem styli ac priorem 
videri arbitratus est. Hanc quippe ipsam partem, 
preter memoratum Clementem ab Origine Grego- 
rioque Nazianzeno eodem Barnabe nomine citatam 
legimus. 
ARTICULUS Ill. 
De auctore hujus epistolz antiquorum scriptorum 
opiniones. 
Tota igitur de hac Epistola difficultas in eo ver- 


θ15 S. BARNABAS APOSTOLUS. | 676 


satur, utrum & Barnaba apostolo, cujus prefert À nabse penitus abjudicant, et apocrypham atque 


nomen, vere profeota sit. Non una siquidem ea de 
re antiquorum Ecclesie Patrum fuit sententia. 
Posteriores vero scriptores in plures magisque di- 
versas opiniones abierunt. Clemens etenim Alexan- 
drinus nullus unquam dubitavit eam verum genui- 
numque fetum esse Barnabe, quem apostolum, 
virum apostolicum, unum ex septuaginta, et Pauli 
adjutorem appellat. Heo videre est in illius Stroma- 
tum libris secundo, quinto et sexto !'. Clementi 
autem preceptori suo subscripsit Origines: ac 
postea Gregorius Nazianzenus Origenis ipsius verba 
transcribendo, in eadem quoque opinione se fuisse 
haud obscure significavit. 

Verum adversus Clementem pugnare videtur Eu- 
sebius !*; quandoquidem ubi de ejusdem Clementis 
Operibus sermonem instituit: [n iisdem, inquit, 
libris affert testimonia Scripturarum, quz a nonnullis 
repudiantur, nempe ez Sapientia Salomonis, item ex 
Epistola Clementis ac Barnabz. Et paulo post !?: 
ldem ἐπ libris Ὑποτυπώσεων omnium, ut uno verbo 
dicam, utriusque Testamenti. scripturarum. compen- 
diosam instruit narrationem, ne illis quidem przter- 
missis scripturis, de quibus inter multos ambigitur, 
Jude Epistolam, et Barnabg, ac reliquas catholicas 
Epistolas intelligo. Tum denique ex sua sic ipse 
sententia pronuntiat €? : Pro spuriis habendi sunt 
etiam Actus Pauli... Barnaba item Episiola. Unde 
intelligas Eusebium, quorumdam antiquiorum ve- 
stigiis inherendo, Epistolam Barnabe pro spuria 
habuisse. Hieronymus vero ?! illam znter Scripturas 


apocryphas amandat. Uterque porro Nicephorus, C 


Constantinopolitanus scilicet atque Calixtus, Eu- 
sebii verba sensumque expressit : sed quaenam sit 
Eusebii ac Hieronymi de apocryphorum definitione 
opinio, adhuc est in controversia. 
ARTICULUS 1V. 
' Sentenlia recentiorum. 

Quantum ad recentiores. Hugo Menardus, Bene- 
dictine gentis monachus, de hac Epistola sic sen- 
tit ?* Jure, inquit, inier scripturas apocryphas a 
citatis auctoribus connumeralur ; tum quia απ Bar- 
nabz sit, incerlum est ; tum quia quzdam reperiun- 
tur , qug difficullute minime carent ; siquidem non- 
nulle sunl in ea salebre, ad quas minus cauli 
offendere possint. Nec ulli, subdit, mirum esse de- 


supposititiam esse contendunt. Contra vero Ha- 
mondus, Vossius, Bullus et Dupinius eam non 
alium quam Barnabam auctorem habere propu- 
gnant. 
ARTICULUS V. 
Primum argumentum exzaminatur. 

Qui Epistolam hanc Barnabe abjudicant, his ni- 
tuntur argumentis. Et primo quidem ii Eusebii at- 
que Hieronymi, qui eam ad apocrypha et spuria 
&blegant, auctoritate a nobis superius allata utun- 
tur. Docet quippe idem Hieronymus 5: Apocrypha 
eorum non esse quorum titulis pronotantur : vel, ut 
addit Gelasius papa, aliquo inflciuntur errore. Alii 
tamen negant Eusebii Hieronymique de Barnabe 
Epistola verba debere alterutro sensu accipi. Non 
quidem primo, cum Epistolam hanc Barnabse no- 
mine inscribi non inflcientur, ac Hieronymus eam 
8 Barnaba compositam esse affirmet. Neque se- 
cundo, cum illam non tantum omnis erroris exper- 
tem, sed etiam ut ait Hieronymus **, ad edificatio- 
nem Ecclesi: pertinentem agnoscant. Eo igitur sensu 
eam uterque spuriam et apocrypham esse dixit, 
quod inter canonicos divine Scripture libros non 
adnumeretur. 

Verum ex posita olim ab Augustino regula ur- 
gent eorum adversarii : ea queque scripta ab Ec- 
clesia recipi debuisse, que a quolibet apostolopro- 
diisse constiterit. Inde quippe sanctus ille doctor 
contra adversarium Legis et Prophetarum libros, 
Andree et Joannis nomen preferentes, apocryphos 
esse probat 15, quia sí illorum essent, recepti essent 
db Ecclesia. Quod si respondeas quosdam putavisse 
hanc Epistolam inter Scripturas canonicas ab Ori- 
gene computari, atque eo in numero in antiquis 
earumdem Scripturarum catalogis reperiri : insta- 
bunt iisdem in catalogis alios itidem libros repe- 
riri, qui pro canonicis nunquam habitisunt ; atque 
Origenis verbis id quod aiunt, nullo significari 
modo contendent. 

Respondent itaque alii secundum Augustini men- 
tem, non omnia omnino apostolorum, vel potius 
apostolicorum virorum, sicuti Barnabs, scripta in 
canonicorum numerum esse referenda ; quandoqui- 
dem οἱ liber Herme, et Clementis Romani Epistola 
hunc in numerum minime referuntur. Addunt 


bet, quod illa nec a Clemente, nec ab Origene apo- [) preterea non eo ipso scriptum aliquod pro canonico 


erypha censeatur, siquidem hujusmodi auctores 
utuntur apocryphis. Fluctuat animo Cotelerius, 
summisque se ait difficultatibus prepediri quomi- 
nus Barnabe eam attribuat, quam tamen illi om- 
nino abrogare non audet. Re autem perpensa, in 
hunc concludit modum : Ego magis inclino, ut cen- 
seam ΠΟΠ esse apostoli ; profiteturque se gratias iis 
habiturum, qui voluerint certiora proferre. Natalis 
vero Alexander, memoratusque Moynius illam Bar- 


11 Vide supra Testimonia veterum. ** Lib. νι 


14. Ἡ De script. eccles. ** Prefat. in Epist. Barnab. 35 


Hist., cap. 13. 


habendum, quod ab apostolo quopiam editum sit; 
sed id insuper Ecclesie definitione renuntiari de- 
bere asseverant. 

Nos autem Augustini mentem ex alia, quam de 
libris apocryphis statuit, certiori regula explican- 
dam esse censemus. Cum enim ipse accuratius de- 
finit quis liber dicendus sit apocryphus **: Scri- 
pture apocrypha, inquit, nuncupantur, eo quod 
occulta earum origo non claruit. Patribus a. quibus 


1 lib. nr, cap. 25. * Ibid., c. 
ist. 7, ad Letam. ** De script. eccles, Ἡ 


Lib. 1, contra advers. Legis et Prophet. oap. 20. 1 Lib. xv De civitate Dei, cap. 23, ὃ 4. 


. 4n RU. "un nn iil 


αν 


5T1 PROLEGOMENA. 618 
usque ad nos audoritas veracium Scripturarum cer- À contrarie sententie propugnatores ac patroni re- 


tissima et nolissima successione pervenit. Ex hac au- 
iem libri apocryphi deflnitione recte adversario 
suo, libros Andree et Joannis objicienti respondet, 
eos plane esse apocryphos ; quia si ab iis quorum 
tanta erat apud Ecclesiam auctoritas, vere pro- 
diissent, id et Patribus perspectum, et ab Ecclesia 
fuisset receptum. Quapropter cum e contrario 
origo epistole Barnabs Patribus, nimirum Cle- 
menti, Origeni atque aliis claruerit, ex allata Au- 
gustini deflnitione inter apocryphas scripturas an- 
numerari non debet. 


ARTICULUS VI. 
Secundum argumentum expenditur. 

Secundum argumentum, quo hac Epistola Bar- 
nabe abjudicetur,inde desumptum est,quod videa- 
tur incredibile apostolum oas scripsisse, quas ibi 
legimus, coactas nimirum allegorias, enarrationes 
Scripturarum minus verisimiles,anilesque deanima- 
libus fabulas. Respondet Hamondus, Gnosticos, Scri- 
ptur& sacrz mystice interpretandz. facultatem. sibi 
arrogantes,multa Veteris Testamenti testimonia ad im- 
puros usus accommodasse..... Hinc Barnabas hac fere. 
wniversa Epistola sua Veteris instrumenti loca quam- 
plurima mystice, etiam cabalistice exposita, Gnosti- 
corum doctrinis opponit. 

Respondent alii Clementem Alexandrinum, Ori- 
genem, aliosque qui hanc Epistolam Barnabs ad- 
judicant, nihil soactum in ejus allegoriis,nihil non 
verisimile in enarrationibus, nihil denique fabulo- 
sum in ea reperisse ; imo nihil quod non aposto- 
licum virum, nihil quod a Barnabe ipsius stylo 
alienum aliquid, aut illo indignum prs se ferat, 
Quapropter quosdam nostre etatis viros temeritatis 
audacter incusant,qui de stylo apostolicorum scri- 
ptorum melius quam eorumdem discipuli, aliique 
suppares, aut ejusdem etatis homines, se judicare 
posse confidunt. His adjiciunt illud fuisse Judeo- 
rum ad Christianam fidem, sicut ipse Barnabas, 
noviter conversorum ingenium ; ut Scripturas sa- 
cras allegoriis ac mysticis enarrationibus interpre- 
tarentur, multaque in animalium proprietates ob- 
servarent. 

Addemus, nos paulo post demonstraturos hanc 
Epistolam si Barnabe non sit, auctoris esse ejus- 
dem cum illo, aut certe proxime etatis. Nemini 
autem vero videbitur simile scriptorem pium et 
doctum, viris apostolicis coevum,quippe quomodo 
apostoli Scripturas exponerent, apprime noverat, 
ab eorum stylo, et scribendi interpretandique me- 
thodo hac in Epistola penitus desoivisse. 

ARTICULUS VII. 
Tertium argumentum examinatur. 


Tertium argumentum est, Barnabam modo tam 
hyperbolico non vocaturum apostolos iniquissimos 
hominum, et super omne peccatum peccatores. At 





Y? Lib. cont. Celsum. 3 Lib. cit. 


spondent, hec verba non omnino ad litteram, sed 
benignius accipienda, nihilque aliud sonare quam 
apostolos, quod quidem verum est,ante conversio- 
nem suam multa magnaque peccasse. 
Nos vero hoc idem argumente- 7^ Ωμ πο» :-— 
olim fuisse dilutum respondem: 
tasse Celsus ex iisdem auctoris 
sionem, ipso teste Origene, arri; 
infames et nequissimos diceret, Je. 
functionem elegisse homines omni 
res ; sic illum, etquidem apposi 
confutat : Quid igitur absurdi, σι 
lens humano generi quantum. ej 
pestes animarum polleat, infames 
p git, ut morum. purissimorum. ez 
plectentibus ejus. Evangelium. 
nihil Barnaba indigni,nec nim 
his verbis esse vir summe erud 
bitratus est : Hieronymus auten 
viro apostolico ita dignam credi 
ira Pelagianos scripto, eamder 
nomine laudare non dubitaverit 
ARTICULUS V1 
Moynii conjecture disc. 
Moynius aliis quibusdam con! 
lam pugnat conjecturis : que qt 
levissime, tamen cum nullus hi 
disse legatur, pro more nostro, 
mus intactum, illas singillatim 
itaque : « Hec epistola si esset. 
C secus ac Evangelium. Matthei 
jussieset.» Verum quis Moynio 1 
sue exemplar semper, aut sal 
obiit, secum asservaese patefeci 
apud homines epistolarum suari 
vare exemplaria ? Demus tamen 
rientem Barnabam fuisse Episto 
nunquid ergo lucubrationem su 
mus eodem in pretio ac Matthei 
bat ? Si id contendat Moynius, 
cum hoo Evangelio, non autem 
sepeliri voluisse ; quia illud his 
8ο miraculorum Christi, quam i 
habuerat, complectebatur. 
Instat tamen Moynius apocry| 
D toro nostro citari. Quid inde ? N. 
viri Paulum et Judam libros itide 
davisse fatentur ? Nonne et Ε 
corum, quos apocryphis ab auc 
prestare nemo dixerit, attulit a 
Urget adhuc ** Barnabam Epi 
nomine Pauli prenotate, fuisse 
inquit ille, non video quare secur 
tum istud iterum pertractasset cu. 
delibattone, quasi in Epistola ad 
islam. nimis perfunctorie, minu 


619 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


prosecutus. Neque hoc argumentum priore validius A verunt diligentius hi ingenue fatentur apud anti- 


est, Primo quippe falsum est Barnabam hanc ad 
Hebreos scripsisse Epistolam. Deinde, esto, scri- 
pserit.Nunquid non potuit idem auctor duabus ad 
diversos diverse regionis homines, quos iisdem 
doctrinis et preceptis imbuere volebat, datis epi- 
Btolis,idem tractare argumentum ? Denique nonne 
idem auctor plures de re eadem litteras scribere, 
eademque in illis repetere et inoulcoare quandoque 
cogitur ? 

Urget iterum Moynius hanc epistolam a primi 
et secundi ezculi scriptoribus, puta Clemente Ro- 
fnano, Polycarpo, Ignatio etiam in suis adversus 
Judaeos disputationibus nullibi laudatam. Verum 
quas alias iidem scriptores aliorum epistolas et 
scripta citaverint, in medium proferre debuerat. 
Quid vero, si hec Epistola in eorum manus non 
venerit ? Sed conjecturis non est opus; certum 
quippe est hanc Epistolam aClemente Alexandrino 
seculi secundi auctore, ut supra vidimus, citari ; 
quod ad vanam objectionem plane diluendam satis 
superque dictum sit, 

Instat denique hanc Epistolam a Barnaba,qui sub 
Nerone martyrium passus est, scribi non potuisse ; 
quippe que post eversam a Tito Hierosolymam data 
fuerit.Atqueh oc illud est quod in notis et observa- 
tionibus suis argumentum invictissimum et eviden- 
lissimum appellat. Id itaque paulo prolixiori res- 
ponsione solvendum est. 

ARTICULUS IX. 
Quandonam hac epistola scripta sit. 

Jam enim quo tempore hec Epistola scripta sit, 
indagandum. Qui eam Barnabz tribuunt, hi ante 
ejus obitum datam esse indubie pronuntiant. Qui- 
bus vero res in ambiguo est, ii tamen illius aucto- 
rem temporibus apostolorum floruisse vero putant 
similius. Denique qui a Barnaba profectam negant 
eam post excidium Hierosolymitanum, sed ante fi- 
nem secundi seculi scriptam esse opinantur. Moy- 
nius his addit illam post necem Justini, qui anno 
162 aut 163 martyr occubuit, et ante Tertulliani 
mortem, qua circa annum 2415 contigit, obsigna- 
tam fuiese.Neque tamen ille alia ratione opinionem 
suam confirmat,quam quod nonnullae de emissario 
Judeorum hirco ceremonies in hac Epistola memo- 
rentur, quas sicut apud Justinum, licet de iis dig- 


quos scriptores nihil succurrere, unde quandonam 
Barnabas ab Cypro insula redierit, vitamque mar- 
tyrio posuerit, certo definiatur. Constat autem il- 
lum post Hierosolymam anno 72, aut juxta doctio- 
res chronologos 70 α Tito .destructam, vitam po- 
tuisse producere. Petrus eiquidem et Paulus anno 
tantum 66,id est uno aut tribus post excidium Hie- 
rosolymitanum annis, martyrii palmam adepti sunt. 
Nihil ergo vetat quominus Barnabas in Epistola 
sua hujusce exoidii fecerit mentionem. 

Certo autem certius est hano eamdem Epistolam 
non solum ab Origene citari, sed etiam a Clemente 
Alexandrino, qui, ut ait Eusebius,primis apostolo- 
rum temporibus proximum se fuisse testatur. Unde 
conficitur Clementem, qui Epistolam hanc, sicuti 
ex frequentioribus ejus citationibus liquet, magni 
estimare videbatur,ab apostolicis viris, quis verus 
illius auctor exstiterit, curiosius indagasse,nec dif- 
ficiliter didicisse. Deinde idem Clemens circa an- 
num 200 fato functus est, proindeque libros suos, 
ubi hanc Epistolam laudavit, in lucem prius emi- 
serat. Atqui illam non ut recens aliquod, sed anti- 
que auctoritatis scriptum laudat, ideoque quam 
putabat martyrio Ignatii antiquiorem. Quin imo 
ubique pro certo ponit illam a Barnaba apostolo 
scriptam, nullumque, quem nosset, huic opinioni 
refragari. Tanti viri tanteque eruditionis, ac tem- 
poribus apostolicis adeo vicini auctoritas, maximi 
certe apud omnes debet esse ponderis ; cum in pri- 
mis nulla firma rationum argumenta, nihilque illi, 
nisi conjectura quadam, parum valida opponatur. 
Ceterum quantumvis Clemens in Epistole auctoris 
nomine errasse diceretur,ex ejus tamen auctoritate 
invictissime demonstratur illam vel ab uno ex apo- 
stolis, vel saltem ab aliquo ex proximis eorum suc- 
cessoribus fuisse exaratam. 

Id quidem ex manuscriptis codicibus Grecis et 
Latinis conflrmari potuisset, si qui omnino incor- 
rupti, ac verum Epistole titulum preferentes ad 
nos pervenissent.At in Grecis codicibus caput ejus 
amputatum est, et titulus qui in Greca Menardi 
editione legitur,ex Eusebio videtur desumptus.La- 
tinus vero bibliothecae nostre codex, qui omnium 
procul dubio est antiquissimus, hac tantum epi- 
graphe inscribitur : Incipit epistola Barnaba felici- 


serat,frustra quisieris,ita apud Tertullianum tan- [) ter, atque demum in flne sic concluditur : Explicit 


tummodo invenias. Verum a quo didicit Moynius 
hanc Epistolam penes Justinum unquam fuisse, 
ipsumque eam legisae ? Fac tamen et habuerit et le- 
gerit, nunquid ideo omnes hirci emissarii ceremo- 
nias, ne iis quidem, qua in Epistola Barnabe oc- 
currunt,pretermissis,debuit commemorare ? Nihil 
igitur hac negativa conjectura magis frivolum, mi- 
nusque ad rem aliquam asserendam idoneum. 
Quo porro tempore Barnabas obierit, incertum 
est. Unde nescio quid sibi velit Moynius, cum ex 
communiori opinione asseverat illum sub imperio 
Nironis martyrio affectum. Qui enim id investiga- 


epistola Barnaba. 
ARTICULUS X. 
Ad quos hzc epistola scripta sit. 
Integri autem si exstarent manusoripti illi codi- 


ces,nobis utique non modo Epistol» hujus titulum 


indicassent, sed eos etiam ad quos illa directa est. 
Id enim sua non caret difflcultate.Putant siquidem 
nonnulli ex tota orationis serie conjici posse eam 
ad Christianos missam Hebreos, tenaces nimirum 
antique legis, et ad Hebreos ease inscriptam. Ve- 
rum vel ex ipsa totius Epistola, a nobis superius 
facta synopsi,exploratum fit, ideo precipue ad eam 











681 


PROLEGOMENA. 


6823 


scribendam auctorem ejus impulsum ut eos ad A — Usserius quippe archiepiscopus Armachanus pri- 


quos scripsit preemuniret, prohiberetque ne ab iis 
deciperentur qui legem Moysis et Christi simul ser- 
vendam esse asserebant. Atqui hio error ejusdem 
fere cum Christiana religione est etatis : illumque 
non solum Hebreos, sed etiam hereticos, quales 
erant Ebionite et Cerinthiani, docuisse certissimum 
est. Preterea etsi a soli Hebreis error hic dissemi- 
natus fuisset, poterant tamen ipsi eo quo flagra- 
bant religionis sue studio, illum apud omnes cum 
Hebreos, tum gentiles ad Christianam fidem con- 
versos ubique disseminare. Potuit ergo auctor no- 
ster non ad Hebreos tantummodo, sed etiam ad 
Christianos, quos ab Hebreis vel hereticis decipi 
metuebat, suam dirigere epistolam. 

Objicitur tamen Tertullianum Epistolam Pauli ad 


Hebreos citasse Barnabs nomine; forsitam, in- B 


quiunt, acceplo rumore de Epistola quadam Barnabe 
ad Hebreos a se non visa? Sed hac objectione le- 
vis conjectura alia multo leviori probatur. Verum- 
enimvero si Tertullianus Epistolam ad Hebreos 
Barnabe assignat, eamdem alii Luce, alii Clementi 
adjudicant. Nunquid ergo in hano sententiam abie- 
runt: forsitan rumori accepto de Epistola quadam 
Lucz vel Clementis ad Hebreos α se non visa ? Quid 
hac conjectura futilius ? Dicendum igitur Epistolam 
ad Hebreos α Tertulliano Barnabse nomine idcirco 
laudatum, vel quia eum vere putabat ejus Epistole 
auctorem, seu potius mavis, interpretem ; vel quia 
cum illam αὉ aliquo Pauli socio et discipulo acri- 
pt&m crederet, id nulli potiori jure quam Barnabe 


mam ejus editionem ex manuscriptis, que mutuo 
ab aliis acceperat, Oxonii anno 1642 adornavit. Sed, 
Voseio teste, una urbis hujus parte paulo post igne 
consumpta, hoo incendio omnia editionis hujus 
exemplaria perierunt. Unus tamen codex, flammis 
ereptus, in bibliotheca ejusdem urbis, si qua edito 
ipsius Catalogo fides habenda sit, asservatur. 

Hec prima Epistole nostre editio doctis ita pa- 
rum innotuit, ut eam ab Hugone Menardo primum 
editam vix unus aut alter non agnoscat. At certe 
omnes facile concedent eum primum fuisso, qui 
illam typis mandatam nostri juris fecerit. Is enim 
cum incidisset in manuscriptum Latinum biblio- 
thecc Corbeiane, annorum plus quam 900 codicem, 
&liumque Grecum, inter Thuriani scripta Rome 
inventum, a doctissimo Sirmondo aocepisset, ex 
utroque exemplari ad parandam editionem suam 
totis viribus incubuit. Sed collatis codicibus, altera 
Epistole parte in Latinum versa, variisque obser- 
vationibus compositis, priusquam aliquid prelo 
committi potuerit, immatura morte extinctus est. 
Quapropter Lucas Dacherius parate ab illo editio- 
nis curam in se recepit eamque premissa a 86 
prefatione anno 1645 absolvit. 

Anno subsequente Isaac Vossius iterum eamdem 
Epistolam ex tribus manusoriptis, uno bibliothe- 
ο Florentine, altero Vaticane, tertio Theatinorum 
Romanorum, Amstelodami emisit in publicum. In 
his autem omnibus codicibus manu exoratis Epi- 
stola caret initio, atque uni ex Ignatii Epistolis 


tribuendura judicavit : vel denique aliis fretus con- (1 proxime, et absque titulo conjungitur. 


jecturis,ex falso auctorum aut codicum manuscri- 
ptorum errantium testimonio desumptis, quaa jam 
divinare promptum non est. 

Porro si certo definiri non possit qui homines, 
cujusve regionis ii fuerint ad quos hano Barnabas 
misit Epistolam, constat tamen eos Christianos 
fuisse, qui in assequenda vite Christiane perfe- 
ctione profectus aliquos jam fecerant, quosque ut 
magis ac magis in ea proficerent, adhortatur ; quos 
denique admonet, oaveant sedulo ab hereticis, qui 
vanis argutiis et subtilitatibus legem Moysis ac 
Christi simul observandam aliis suadere conaban- 
tur. Quamobrem idem. auctor noster 608 tota epi- 
stola sua contra hereticorum illorum errores mu- 
nit, ac Christiane pietatis preceptis informat. 

ARTICULUS XI. 
De hujus Epistole fortuna, εἰ variis ejus editio- 
nibus. 


Epistola hec fortunam babuit variam, mirumque 
in modum mutabilem. Cum enim tanto, ut supra 
diximus, splendore et secundo et duobus, aoc forsi- 
tan etiam tribus sequentibus Ecclesiz' seculis mi- 
cuisset, deinceps ita evanuit, ut. preter utrumque 
Nicephorum, qui verba Eusebii aut sallem eorum 
sensum descripsere, vix alius de ea mentionem fe- 
cisse reperiatur. Nostro tandem s&eculo Grece et La- 
tine variis in Bibliothecis feliciter inventa, e tot gm- 
culorum tenebris emersit. 


ParROL, 8. Il. 


Cotelerius anno 16072 ex Sirmondi ms. Greco 
codice, de quo ante diximus, illam rurgus edidit, 
novaque versione, antiquiore tamen non omissa, 
donavit ; prefixitque Operibus sanctorum Patrum, 
qui temporibus apostolorum floruerunt. Ai multa 
hujus editionis exemplaria incensis bibliopole apo- 
thecis, igne consumpta sunt. 

Denique Moynius cum Rothomago Leisdam do- 
cende theologie causa se contulisset, ubi eamdem 
Epistolam inter sua Varia sacra edi curavit. Ulti- 
mam autem hano editionem ille ex codice manu- 
scripto Florentino, quem in Hollendiam Rulleus 
attulerat, et in quo haec Epistola uni ex Ignatianis 
absque titulo et principio connectitur, se adornasse 
testatur. Quod sane magno nobis indicio est huno 
manu exaratum codicem non alium esse a primoex 
iis tribus queis Vossium in accuranda sua editione 
usum esse diximus. Ceterum utrique Vossius et 
Moynius non aliam versionem Latinam, quam anti- 
quiorem, & Menardo inventam et adornatam, atque 
& Dacherio editam adhibuerunt. 


ARTICULUS XII. 
De notis et observationibus in hanc Epistolam. 
Singuli harum editionum auctores Epistolam 
illam notis et observationibus suis illustrarunt. 
Quas edidit Menardus, ο fere omnes vel ad cor- 
reotionem explicationemque textus, vel ut illa styli 


683 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


684 


esse apostolici probetur, conducunt. Nonnullas ta- Α ruerunt. Cur ergo in Scripturis sacris, quibus Chri- 


men quandoque admisset eruditionis gue testes, ex 
quibus facile intelligas multo perfectiorem futuram. 
fuiese ejus editionem, si per mortem viro tum docto 
αἆ umbilicum illam perducere licuisset. . 
Nullus Vossio pauciores brevioresque in hano 
Epistolam adnotationes edidit ; nec ille quidem pro- 
lixiores facere consueverat. Omnes fere correctio- 
nem textus spectant. Quedam, sed paucissime, 
quosdam obscuros locos explicant; atque in illa- 
rum precipua observatione disputatur, quo spi- 
narum genere corona Christi patientis compacta 
fuerit. , 
His multo plures longioresque in hanc Episto- 
lam animadversiones a Cotelerio composite sunt. 
Sed optandum sane, ut in iis que non minus quam 
geptem supra triginta numerantur, vir ille eruditus 
&b auctoris scopo non ita sepe digressus fuisset, 
suisque non tam facile indulsisset conjecturis, 
Moynius postremus omnium notas observatio- 
nesque divulgavit in hano Epistolam, ceteris om- 
nibus longe diffusiores tanteque prolixitatis, ut ad 
solam eruditionis sue, presertim Hebraice, osten- 
tationem composite videantur. Nulla quippe est 
observatio, ubi non sint digressiones, et sepe ex 
ipsis digressionibus in alia fit iterum digressus, ita 
ut textus auctoris, notis obrutus, lectorum oculis 
evanescat. Neo ille quidem alia ratione se tot tam- 
que diffusas animadversiones publicasse innuit; 
nisi quia prerepta sibi occasione typis mandandi 
novam Operum Josephi, quam a longo tempore mo- 


liebatur editionem, quidquid magis eruditum, ma- C 


gisque curiosum ad eam perficiendam preparave- 
rat, hoc in notas observationesque suas congeren- 
dum es8e putaverit. Non contemnimus viri docti 
eruditionem, sed prudentiori judicio ac locis aptio- 
ribus collocanda erat. 


ARTICULUS XIII. 
Nova observationes in hanc Epistolam. 


8i quid nobis tot tamque diversis observationi- 
bus addendum superesset, Christiana libertate cum 
Moynio aliisque nonnullis de eorum confidentia ex- 
postularemus, qua et auctorem nostrum οἱ anti- 
quissimos Ecclesie scriptores eo argunt, quia plu- 
res Veteris Testamenti locos de Messia interpretati 
sint, quos illi ad eum minime respicere arbitra- 
bantur. Nihil enim hac accusatione nobis videtur 
iniquius, nihil plane absurdius. Constat siquidem 
Christum apostolis et discipulis suis sensum, ut ait 
Soriptura ipsa, aperuisse, οἱ intelligerent Scriptu- 
ras **, maxime vero illos ejusdem Scripture locos, 
qui adventum ejus, mortem, ceteraque ipsius facta 
prenuntiabant. Atqui apostoli et. discipuli Chrieti 
eosdem Scripture sensus, quos a divino preceptore 
8uO acceperant, suis quoque discipulis, id est au- 
otori nostro, aliisque ejusdem &vi scriptoribus ape- 


stus predicabatur, exponendis tam turpiter errasse 
criminantur ? Nunquid ultime nostre etatis homi- 
nes in iis explicandis doctiores sunt et acutiores, 
quam illi qui ab apostolis vel ab eorum discipulis 
suscepti et educati, in eorum schola scientiam Scri- 
pturarum didicerunt? Caveant inconsiderati Patrum 
accusatores, ne vano litteralis sensus, quem ubique 
venditant, pretextu, a littera occidente percussi, 
in cecitatis errorem, quem aliis temere inurunt, 
ipsimet prolabantur. 

Observandum preterea auctorem nostrum que- 
dam utriusque Testamenti citasse testimonia, que 
cum in sacris libris non reperiantur, illa a Judeo- 
rum Chrietianorumque traditionibus desumpsisse 
existimandum est. Quedam vero ex quarto libro 
Esdre protulit: sed illum censoria Moynii nota 
male inustum ex his, que de hoc scripto in nostris 
ad Ambrosii Opera admonitionibus 50 disputavimus 
quivis facile intelligat. 

Adnotandum quoque ab auctore nostro antiquos 
non tantum hereticos expugnari, sed etiam impios 
nostri seculi Socinianos, contra quos Christi divi- 
nitas in hac Epistola invictissime asseritur. 

Nonne enim ibi Barnabas illum aperte terrarum 
Dominum appellat, huncque ipsummet esse testa- 
tur, cui a Patre suo eterno ante mundi creationem 
dictum est : Faciamus hominem ad imaginem el si- 
militudinem nostram ? Bed priestat eum verbis suis 
loquentem audire : Et ad hoc Dominus sustinuit pati 
pro anima nostra, cum ο orbis terrarum Do- 
minus, cui dixil die ante constilutionem τομ! : « Fa- 
ciamus hominem ad. imaginem et similitudinem nos- 
tram. 

Quid vero quod idem auctor noster non modo 
solem opus manuum ejus scilicet Christi, asserit : 
sed in ipso et propter ipsum esse omnia diserte pro- 
nuntiat: Habes eliam, inquit, in hoc gloriam Jesu, 
quod in ipso sunt omnia, e in ipsum. 

Denique ne plura alia passim in hacce Epistola 
eimili modo dictata congeramus, id tantum juvat 
subjungere, quo Christus in cordibus nostris, tan- 
quam in templis Deo consecratis habitare dicitur: 
Quia oportebat eum in carne apparere, et habilare in 
nobis ; templum enim sanclum, fratres mei, Domino 
est habitatio cordis nostri. 

Quis autem, amabo te, nisi jam prejudiocata opi- 
nione plane obosecatus homo, negare audeat hac 
omnia ab auctore nostro non de alio scribi unquam 
potuisse, nisi de vero germanoque Dei Filio, qui 
ejusdem omnino cum Patre suo sit nature et sub- 
stantie, ipsique perfecte planeque coeternus ? 

Animadvertendum denique hanc auctoris nostri 
Epistolam adnos integram non pervenisse: siquidem 
Graci codices manuscripti titulo et principio carent, 
pluribusque scatent erratis, quae nisi aliorum ope 

codicum emendari non queunt. In codice Latino 


? Luc, xxiv, 4o. ?? Admonit. in lib. Β, Ambros. De, bon. mort. 








685 PROLEGOMENA. 686 


secunda pars Epistole deficit ; prime vero additus 
est finis,quasi nihil amplius desideretur. Vetus au- 
tem interpres Latinus non omnia auctoris verba 
reddidit, et nonnulla aliquibus in locis, quein 


Greco habentur, ab ipso pretermissa sunt. Qua- 
propter ille vel in mutilum codicem incidit,vel data 
opera quedam omisit,vel denique auctoris sui sen- 
sum non assecutus est. 


VI. 
(GALLANDIUS, Vet. Patr. Bibliotheca, t. I, Venetiis, 1106, in-fol., Proleg., p. xxix.) 


CAPUT PRIMUM. 


Num S. Barnabas auctor sit Epistol:e quz sub ejus 
nomine circum[erlur. Glemens Alexandrinus οί 
Origenes eam Barnabz asserunt. Hieronymus item. 

cujus us testimonium edisseritur atque asiruitur. Eu- 
i Caesariensis locus expensus. 


Inter vetustissima seculi 1 ecclesiastica monu- 
menta, tertium locum occupat Epistola que sub 
5. Barnabe nomine circumfertur. De auctore haud 
una est scriptorum tum veterum tum recentiorum 
sententia. 

Ut autem hinc exordiamur, seculo rt desinente 
Clemens Alexandrinus plerisque in locis, supra in- 
ter veterum testimonia relatis,hanc Epistolam con- 
stanter Barnabe attribuit, et quidem apostolo, testi 
apostolico, uni ez rxx Domini discipulis et Pauli 
adjutori,ut ipsemet eum appellat. Quin et in libris 
Ὑποτυπώσεων, Eusebio teste 31-53, compendiosam 


Novi Testamenti Scripturarum enarrationem insti- C 


tuens idem Clemens,Barnabe item Epistolam eas in- 
ter recensuit. Alicubi tamen presbyter Alexandrinus 
consilium mutasse videtur ; dum enim ex eadem 
Epistola nonnulla delibat 35, Barnabe sententiam 
interdum respuit; quamvis tanti viri reverentia 
tactus,ejus nomini parcat, ut post Cotelerium Pot- 
terus admonuit. 

Clementem Alexandrinum preceptorem suum 
secutus Origenes, circa medium seculi iu, non 
solum a Barnaba scriptam putavit Epistolam verum 
etiam catholicam vocitavit, οἱ Scripture nomine 
insignivit **. Sunt, inquit, praterea (sicut in multis 
Scripture locis invenimus) eliam utriusque partis 
vel utriusque vig fautores quidam εἰ adjutores an- 


viris illustribus edidit, de ejus Epistole auctoritate, 
noa autem de auctore, aliter censuisse existimatur. 
Sic enim ibi 3 : Barnabas Cyprius, qui et Joseph 
Levites, cum Paulo gentium apostolus ordinatus, 
unam ad xdifiationem Ecclesi pertinentem | Epi- 
stolam composuit, qu inter upocryphas scripturas 
legitur. Quem in locum scite Pearsonius 36: « Bar- 
nabz Epistolam fuisse tradit (S. Hieronymus) non 


ipsi supposititiam, aut spuriam ; ad zdificationem 


Ecclesie perlinuisse asserit ; non itaque hereticam 
putavit : lectam tamen inier apocryphas. scripturas 
docet, nec ab Ecclesia repudiatam innuit. ». 

Quod autem Hieronymus Epistolam Barnabe ad 
apocryphas scripturas amandet, non usque adeo 


negotium facessere debet,ut statim adulterina cen- : 


senda sit, ipsique apostolo abjudicanda; quam 
contra fuisse ab eo compositam perspicue tradit 
sanctus doctor. Idque ut clarius adhuc pateat, 
exemplo illustrabo. Legitur in decreto Gelasiano 51: 
Historia Eusebii Pamphili apocrypha. Cedo,statuitne 
his verbis sanctus pontifex Historiam Eusebii ec- 
clesiasticam episcopo illi Cesariensi fuisse suppo- 
sitam ? Minime omnium : at id solummodo edicere 
voluit Gelasius, Eusebii Historiam non esse publice 
in Ecclesia legendam dum apocrypham declaravit. 
Nimirum hujus vocis ἀπόχρυφα vis et notio probe 
tenenda, ut res ejuscemodi rite expediantur. Con- 
stat enim inter eruditos, vocem istam non uno 
sensu accipiendam. Rem fuse pertractat inter alios 


Svicerus 3: sed brevius exactiusque cl. Fontani- ΄ 


nus ?? : « Apud veteres Patres, inquit, apocrypha 
ea vere sunt, que canonicis opponuntur. Hinc An- 
nalium parens Baronius **, apocrypha esse ait, 


geli, etc. Quibus nimirum verbis ad Epistole no- [) quasi non hagiographa ; non tamen, ut ea (Gelasius) 


strae caput 18 digitum intendisse Origenem liquet. 

In eamdem porro sententiam de Barnaba Epistole 
auctore ivisse quoque S. Hieronymum jure quis 
dixerit, Clementis fortasse Alexandrini vel potius 
Origenis sive auctoritate sive exemplo permotum. 
Siquidem in opere De interpretatione nominum He- 
braicorum, inter Novi Testamenti libros Epistolm 
quoque Barnabe locum ipse dedisse comperitur. 
Opus illud scribebat doctor maximus anno 388. 
Deinceps vero, anno scilicet 392, quo librum De 


ab Ecclesia omnino proscribat. Augustinus tradit *! 
ea denotari nomine apocryphorum, que ab auctori- 
tate canonica diligenli examinatione remota sunt. 
Duplex enim erat scriptura : canonica, cujus au- 
ctor Spiritus sanotus; et apocrypha, cujus auctor 
homo solus. Illa publice in Ecclesia ; hec non ita, 
legi poterat. Quare librum apocryphum esse, idem 
censetur atque auctoritate carere, qua publice in 
Eccesia, ut canonica leguntur, legi possit. Duplicis 
enim generis apocrypha Gelasius enumerat, oriho- 


31-3? Kugeb., Hist. eccles., lib. vi, cap. 14. 3 Clement. Alex., Ρ,εάαρ.. lib. i1, cap. 10, p. 221, , edit. Oxon. 


1715. * Origen., Explanat. in Epist. ad Rom. 1, 24. 


35 Hieron. .,; De vir. illustr., cap, 6. ** Pearson., 


Vindic. Ignat., part. 1. ctp. 4 pag. 289. ?'Gelas., Decr., cap. 4. Ὁ Svicer. Tes. eccl., v. 'Amóx T? 
tom. I, p. 457. ? Fontanin. , Hist. A n. lib. Y. cap. 11, 8 8, pag. 3594. "9 Baron., ad an. 931, 


s Avg. De Civit. Dei, lib. xv, cap., 


681 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


689. 


dozorum et luereticorum. Hec omnino rejiciuntur : À in precedenti capite recenset Epistolam Jude ei 


illa canonicis opponuntur, et publica tantum, ob 
nevos quosdam, in Ecclesia lectione privantur. » 
Hactenus vir eruditus. Itaque dum Hieronymus 
Epistolam fuisse ἃ Barnaba compositam scribit, 
qua inter apocryphas scripturas legitur, ejus verba 
sio sunt accipienda, ut vere a Barnaba compositam 
Epistolam a&sseveret, que tamen inter canonicas 
scripturas minime adnumeretur. Frustra enim est 
Basnagius *, dum nobis suadere conatur Hiero- 
nymum populariter fuisse locutum et tituli babita 
ratione, non pro rei veritate, dum Barnabam com- 
tosuisse hanc Epistolam litteris tradidit. 


Veterum testimoniis huc usque allatis contraire 
videtur Eusebius, qui Barnabe Epistolam νόθοις 


aoccenset *. Verum « improprie, inquit Valesius, p 


hoc nomen usurpat Eusebius, pro libris scilicet qui 
ambigue suntauctoritatis ; cum vógo: dici debeant 
libri adulterini, et ab hareticis conflcti. Quod ut 
manifestius appareat,intelligendum est tres species 
ease librorum sacrorum. Alii sunt extra controver- 
siam veri : alii extra controversiam falsi : tertii 
sunt de quibus inter antiquos ambigitur. Hi po- 
Btremi νόθοι dici non possunt, cum a multis habiti 
sint pro veris. Restat igitur, ut secundi dicantur 
νόθοι give adulterini. » Hec vir ille doctissimus. 
Knimvero postquam ἐν τοῖς νόθοις Actus Pauli, 
Barnabs Epistolam aliaque nonnulla retulisset 
Eusebius, statim subdit : His adjunge, si lubet, 
Joannis Revelationem, quam nonnulli ez albo Scri- 
piurarum expunguni ; alii vero inter libros omnium 
consensu probatos adnumerant. Verumtamen cer- 
tum est, eodem Eusebio teste, Apocalypsim nun- 
quam inter libros νόθους sive adulterinos fuisse re- 
latam, sed tantum inter eos qui ἀντιλεγόμενοι sive 
dubii habebantur.Cum igitur ἀχυρολογίᾳ hic utatur 
episcopus Cesariensis, aliunde sententia ejusdem 
est repetenda.Quid plura? Eusebius deinceps seip- 
sum emendat : eamdem enim Barnabz Epistolam, 
. quam modo vivimus ab eo νόθοις attributam, mox 
ἀντιλεγομένοις adjungit in hec verba ** : Κέχρη- 
ται δ᾽ ἐν αὐτοῖς καὶ ταῖς ἀπὸ τῶν ἀντιλεγομένων γρα- 
φῶν µαρτυρίαις' τῆς τε λεγοµένης Σολομῶντος Σο- 
φίας, xai τῆς Ἰησοῦ τοῦ Σιράχ' καὶ τῆς πρὸς 
Ἑδθραίους ἐπιστολῆς' τῆς τε Βαρνάθα, xal Κλήµεν- 
τος, xai Ιούδα : In iisdem libris (Στρωματέων) affert 


reliquas alias catholicas, item Epistolam Barnabas; 
quas tamen nemo inter apooryphas scripturas. me- 
rito recensuerit. » 

Non est itaque cur Eusebii auctoritatem tantopere 
urgeant nonnulli recentiores oritici, quo Epistolam 
nostram Barnabae abjudicent. Tantum enim abest 


ut illam Eusebius spuriam, adulterinam, supposi- 


titiam esse existimarit, ut maxime etiam integram 
Sinceramque agnovisse dicendus sit; quippe qui 
eam recenseat inter libros ἀντιλεγομένους, in quo- 
rum albo refert etiam *5 Epistolam que dicitur Ja- 
cobi, et que Juda, et secundam Pelri ; Joannis item 
alteram et tertiam, nec non. Epistolam ad Hebraos 
et Apocalypsim. Uno verbo, de Epistole tantum 
&uctoritate,num scilicet in sacrarum Seripturarum 
canone reponenda esset, cum nonnullis veterum 
ambigebat Eusebius, ut pluribus evincit Tilemon- 
tius *5. Quibus addas velim, ab auctore quoque 
Stichometrie qua Nicephoro CP. tribuitur, inter 
eas scripturas qu& ἀντιλέγονται, Barnabe Episto- 
lam recenseri. Quin et in antiqua Stichometria 
Latina, in prefatione ad Barnabam a Cotelerio 
edita, eadem Epistola post Epistolam Jude atque 
ante Joannis Revelationem et Actus apostolorum 
relata conspicitur. 

Cum igitur ex vetugtissimorum Patrum testimo- 
niis constet, Epistole nostre auctorem fuisse Bar- 
nabam Cyprium, apostolum, testem apostolicum, 
unum ex Lxx Domini discipulis et Pauli adjutorem; 
in nihilum abit Christiani Scotani figmentum, qui 
duos Barnabas distinguit " ; quorum « alter fuerit 
ex evangelistis et comitibus apostolorum, alter vero 
e sublimioribus apostolis, id est proprie ita appel- 
latis. » Cui quidem erudito viro hec Isaaci Voseii 
verba regerimus * : « Unde habes,inquit,quod duo 
fuerint Barnabe inter apostolos aut apostolorum 
discipulos ? Unde item habes quod unus ex subli- 
mioribus, hoc est e duodecim fuerit apostolis, non 
autem e Lxx discipulis, uti habet Clemens Alexan- 
drinus? Ego vero quod scripsi,id ipsum confirmat 
inscriptio hujus Epistole, in qua Pauli συνέκδη- 
uoc appellatur : confirmat Hieronymus in Catalogo 
scriptorum ecclesiasticorum, etc., ut mirer quid te. 
moverit, quamobrem duos finxeris Barnabas.» Ne- 
que magis proficit Tentzelius **; qui nonnullis le- 


(Clemens) testimonia scripturarum, qux a nonnullis D vibus conjecturis adductus, in eam sententiam de- 


repudiantur : nempe ex Sapientia Sulomonis, et ex 
ea qu2 dicitur Sapientia Jesu fibi Sirach : item. ex 
Epistola ad Hebreos, et ex Clementis ac Barnabz 
Epistolis. Et paulo post his gemina profert. Ubi cl. 
Valesius ad rem nostram hec adnotat :« Inter ἁντι- 
λεγομένας scripturas Eusebius, tum hoc loco, tum 


^* Basngg., Annal. polit. Eccles., ad an. 50, 
lib. v1, cap. 13 et 14. 


6, 54. 
*5 [d., ibid. lib. ttt, cap. 24. 25, et alibi. 


venit, Epistolam nostram Alexandrie in JEgypto 
extremis Adriani temporibus, ab aliquo schole ca- 
techeticee Alexandrine doctore sub Barnsbe nomi- 
ne fuisse confictam 9. Moynium pretereo, qui ejus- 
dem Epistole auctorem facit S. Polycarpum Smyr- 
nensem antistitem,eo tantum nomine quod in ma- 


** Euseb. Hst eccl., lib. 11, cup. 25. Ἠ Id., ibid., 
46 Tillem., Memoir. eccl., tom. I. not. 6, 


in S. Barnab., E 658.  Schotan., Diatr. de auctor. Vers. LXX Init., cap. 4, p. 118. * Is. Voss.. Append. 
nt 


ad lib. de LXX 
tom, III, p. 173, 174. 


L., p, 149. "* Tentzel,apud Fabr. Bibl. Eccles. p. 42,8 10. 50 Videsis Fabric., Bibl. Gr., 





^ 


PROLEGOMENA. 


090 


nusoriptis eodicibus illacum Polycarpianajungatur, A Rabbinorumque malignis interpretamentis compa- 


neque hujus finem aut ejus initium exemplaria que 
supersunt exhibeant. Quod quidem argumentum 
qaam infirmum sit quamque inane, jamdudum 
demonstrarunt Caveus, Tentzelius *!, Basnagius 5 
aliique. Ipseque profecto Moynius ab eo urgendo 
abstinuisset, si Usserii verba in premonitione de 
Barnabe Epistola, a Joanne Fello edita eo ipso anno 
quo sua Paria sacra evulgavit, legere sibi licuisset: 
« Nempe, inquit ille, in primo exemplari ex quo 
Columneus ille codex (qui omnium putatur anti- 
quiBsimus) et reliqui qui supersunt hodie sunt de- 
seripti, librariorum vitio quaternio vel omissus vel 
iransposius est: cujus defectu factum est, ut in 
Graecis superstitibus et finem Epistole Polycarpi de- 
sideremus et principium Barnabe.» Quod si nec- 
dum sententia decedere statuisset vir eruditus, ipsi 
saltem animadvertendum erat, apud utrumque ve- 
lerem interpretem etiamnum exstare cum Epistola» 
Polyoarpiane finem, tum que est Barnabe ini- 
tium. 


CAPUT II. 


Poltiores objectiones diluuntur, eaque potissimum, 
qua hujus Epistola integritas impelitur. 


Verum, his missis, quid insuper adverse senten- 
tim patroni precipue objiciant, inspiciamus. Et pri- 
mum quidem Barnabe adjudicant Epistolam, quod 
auctor quedam Veteris Testamenti loca minus apte 
allegata et mystice nimis exposita, in medium pro- 
ducat. Huic autem ohjectioni verbis Hammondi oc- 


currere placet, que sic se habent 5?: « Apostoli C 


Barnabe que non it& pridem prodiit Epistola, ex 
hoo uno Gnosticorum charactere commode explicari 
poterit; alías, ut complicatum et prolixum enigma, 
certissimam lectoribus crucem factura. Isti quippe 
Simonis assecle, γνῶσιν, id est, Scripture sacre 
mystice interpretande facultatem sibi arrogamtes, 
multa Veteris Testamenti mysteria ad impuros usus 
8uos accommodabant... Hinc Barnabas hao fere 
universa Epistola sua, Veteris Instrumenti loca 
quamplurima, mystice etiam et cabalisticeexposita, 
Gnosticorum doctrinis opponit. » Hammondi vesti- 
giis insistens Joannes Fellus**: « Constat, inquit, 
Epistolam hano, que fere tota est in Synagoge ri- 
tibus et saerearum Scripturarum mysticis sensibus 


reat, olim tamen quando in omni synagoga hebdo- 
madatim non lecte tantum, sed et enarrate erant 
scripture, Midrasch iste mysticus sive evangelicus 
Veteris Instrumenti sensus, non minus omnibus in- 
notuit quam ipse sacer textus; et proinde non mi- 
nus idonea suppeditabat argumenta ad convincen- 
dos Judaeos, quam ea qu& ex disertissimissacrarum 
litterarum vocibus fuissent deducta... Et si forte 
aliqua apud auctorem nostrum occurrunt quelon- 
gius petita videntur, illa ipsa aut eorum saltem ve- 
stigia in Epistolis Paulinis quis poterít reperire. » 
Hactenus ille. Hinc factum ut cum viris doctis con- 
cludam, vetustissimos Patrum. Clementem Alexan- 
drinam, Origenem, ceteros qui Epistolam nostram 
tanquam sincerum Barnabe fetum agnoscunt, ni- 
hil absonum in ejus enarrationibus, nihil detor- 
tum, coactum nihil in ejus allegoriis, nihil denique 
viro apostolico indignum in ea detexisse ; adeoque 
nihil quod ejus etatem non ferat: ut proinde mi- 
nime audiendi videantur nonnulli recentiores, qui 
de stylo scriptorum apostolicorum melius quam eo- 
rumdem discipuli, aliique aut synchroni &ut sup- 
pares homines, se judicare posse confidunt. Qua de 
re plura satis apposite aliis observata apud Zor- 
nium *5 reperias. 

Pergunt adversarii, eaque regerunt que de apo- 
stolis Epistole auctor his verbis pronuntiat '*^: 
Quando autem, ait, apostolos suos qui praedicaturi 
erant illius Evangelium elegil. homines omni peccato 
iniquiores , Όντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέ- 
ρους, ut ostenderet quod non venil vocare Ἰμδίυς sed 
peccatores ad. poenitentiam ; tunc palam fecit δε esse 
Filium Dei. Quis autem credat, inquiunt, apostolos, 
hominum iniquissimos et super omne peccatum pec- 
catores, a Barnaba fuisse vocatos? Simplices qui- 
dem rudes, imperitos atque homines interdum ma- 
los fuisse illos in sacris litteris legimus ; at ρθοο8- 
tores omnium maximos eos exstitisse non legimus. 

Quibus primum ex virorum doctissimorum sen- 
tentia reponimus, nihil in Scripturis occurrere quod 
huic Barnaba dicto repugnet. Deinde vero quid ob- 
stat quin ejus verba sic accipiantur, ut nihil aliud 
sonent, quam apostolos antequam vocarentur,plura 
et gravia quidem peccasse ? Id sane de Matthaeo pu- 
blicano constat; id quoque de apostolo Paulo, qui, 


evolvendis, ad rudis vulgi captum minus esse ac- [) ut ipsemet de se scribit 9, prius blasphemus fuit et 


eommodatam ; et proinde verisimile est, 8 lectione 
ejus publica Ecclesiam post tempus aliquod absti- 
nuisse... Hoc vero fidenter dixerim, Epistolam hanc 
quo penitius intelligatur, eo acceptiorem futuram, 
et ad sacrarum litterarum necnon antiquissimorum 
Patrum cognitionem plurimum facturam.Quanquam 
enim perpetuus Veteris Instrumenti ad Messiam re- 
spectus nobis quasi per transennam ex Chaldei 
Paraphrastis strioturis, soriptorum Talmudicorum 


V Ἠρηίτο]., Erercit. select., part. 1, 


persecutor et contumeliosus ; quinque seipsum appel- 
lat peccatorum primum, sic inquiens : Χριστὸς "In- 
σοῦς ἆλθεν εἴς τὸν κόσμον ἁμαρτωλοὺς σῶσαι, ὧν 
πρῶτός stipe ἐγώ' quo forte in primis respexit Bar- 
nabas, ejusdem Pauli συνέκδηµος, dum apostolos 
priusquam eligerentur, homines vooat ὄντας ὑπὲρ 
πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέρους' neque enim quidquam 
nos cogit, ut de omnibus et singulis apostolis id ab 
eo dictum intelligamus. Quid queris? Duos lucu- 


. 152. 9! Basnag., Annal. polit. eccl., ad an. 50, 857. * Ham- 


mond., Dissert. 1, cap. 7, 08 4, 5, pag. 22, 23. ὃν Fell., preefat. ad Epist. Barn. *5 Zorp., Opusc. sacr., 


tom. I, p. 648 seq. 


Barn. Bpist., cap. 5. ' I Tim. 1, 43, 15 


Ν 


601 S. BARNABAS APOSTOLUS. 692 


lentissimos hujus & Barnaba prolatae sententis pa- 
tronos, Origenem et Hieronymum, in promptu ha- 
bemus. Ille scilicet contra Celsum disputans, Bar- 
nabe diotum foríasse arripientem, quo infames ho- 
mines fuisse apostolos, publicanos et nautas nequissi- 
mos, diceret, hec habet 55: Τί οὖν ἄτοπον, βουλό- 
µενον παραστῆσαι τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων τὸν Ἰη- 
σοῦν, ὁπηλίχην ἔχει ψυχῶν ἰἱατριχὴν, τοὺς ἐπιῤῥή- 
τους χαὶ πονηροτάτους ἐπιλέξασθαι, καὶ τούτους 
προαγαγεῖν ἐπὶ τοσοῦτον, ὣστ᾽ αὐτοὺς παρᾶδειγµα 
εἶναι ἤθους καθαρωτάτου τοῖς δι) αὐτῶν προσαγομέ- 
νοις τῷ Χριστοῦ Εὐαγγελίῳ. | Quid ergo absurdi 
est si Jesus ostendere volens humano generi, quam 
efficacia sinl qus morbis animarum adhibet remedia, 
infames el nequissimos elegerit, illosqueeo provexerit, 
ut purissima vitz exemplum essen. iis, qui eorum 
ministerio ad Evangelium Christi adducerentur ? Vi- 
den Origenem, virum illum longe doctissimum, in 
quo (anta vis ingenii, tam profundi, tam acris, tam 
elegantis, ut omnes pene multum longeque supera- 
ret * : Origenem, inquam, nihil absoni huic senten- 
tie inesse, nihil Barnaba indigni censuisse ? 
Neque aliter S. Hieronymus, qui Pelagianis ob- 
jJicit eamdem Barnabe septentiam 99, licet memoria 
lapsu illam Ignatio martyri tribuat; tantumque 
abest ut eam vel leviter notet, ut maxime etiam 
ipsam ex Psalmista 6 con(irmans, sic tandem gra- 
viter statim concludat: (Quibus testimoniis si non 
uteris ad auctoritatem, utere saltem ad antiquitatem, 
quid omnes ecclesiastici viri senserint. Porro utrius- 
que testimonio vim addere videturS. Joannes Chry- 
sostomus ; cujus vezba licet de soloapostolo Paulo 
efferantur, mire tamen ad mentem Barnabe qua- 
drare, nemo, ut opinor, ierit inflcias. Sic igitur 
ille $3 : "Av τοίνυν λέγῃ τις, ὅτι πᾶσιν ἀφεῖναι βού- 
λεται ὁ βασιλεὺς, οὐχ οὕτω πιστεύσουσι τῷ λόγῳ, ἕως 
ἂν ἴδωσι τὸν πάντων φαυλότερον αὐτῶν τούτου τυχόν- 
τα" οὐκ ἔστι γὰρ λοιπὸν ἀμφισθήτησις. Τοῦτο καὶ 
Παῦλός φησιν, ὅτι βουλόμενος à θεὸς πληροφορῆσαι 
τοὺς ἀνθρώπους, ὅτι πάντα αὐτοῖς ἀφίησι, τὸν πάν- 
των ἁμαρτωλότερον εἴλετο. Si quis ergo dixerit 
velle regem omnibus veniam dare, non tam facile cre- 
dent, donec viderint omnium improbissimum veniam 
consecutum : nulla enim postea dubitatio supererit. 
Hoc et Paulus dicit : quod nempe volens Deus homi- 
nes cerliores facere, quod omnia ills condonet, eum 


qui plus quam omnes peccato obnoxius erat, delegit. Ὦ 


Verum ad alia properantes, unam adhuc objectio- 
nem breviter solvere nostra interest, qua nimirum 
impetitur hujus Epistole integritas. Nonnullis ita- 
que viris eruditis monumentum istud vetustissimum 
vel plerisque insitionibus infectum, vel otiosis laci- 
niis aliunde ascitis adauctum videtur. Si autem ab 
iisdem quaras cur demum istiusmodi judicium fe- 


À rant, suas tantum conjectationes nullis rationum 


momentis innixas tibi obtrudunt. In primis vero 
posteriorem Epistolae partem pareneticam, quatuor 
postremis capitibus 18-21 constantem, plane sub- 
dititiam esse contendunt. Jamque interpolamenti 
suspicionem, a coactis allegoriis aliisque capitibus 
petitam, modo satis diluimus : nunc vero ad illud 
precipuum de additamento quod objicitur, stylum 
convertimus. Nec multis quidem opus, qua evanida 
evincatur interpellatio. Clemens namque Alexandri- 
nus locum recitat ex Epistole nostre capite ultimo. 
descriptum hisce verbis 6: ᾽Αμέλει μυστικῶς ὁ 
Βαρνάθας' 'O δὲ θεὸς ὁ τοῦ παντὸς χόσµου κυ- 
ῥριεύων, φησι, δφη ὑμῖν σοφίαν, x. v. λ. Mystice 
profecto Barnabas : Deus qui universo mundo domi- 
natur, inquit, det vobis sapientiam, » etc. Origenes 
item verbis disertissimis, et quidem duobus in lo- 
cis δὲ, Barnabe sententiam laudat de duabus viis, 
qua in ejus Epistole capite 48 occurrit: Eadem 
quoque, inquit, Barnabas in Epistola sua declarat, 
cum duas vias esse dicit, unam lucis, alteram tene- 
brarum, quibus et przesse certos quosque angelos di- 
cil. Sic et S. Hieronymus in libro quem, Philonem 
et Origenem imitatus, De nominum Hebraicorum in- 
terpretatione composuit, inter llebraica nomina quse 
in Barnab:e Epistola exstant, vocem Safan recenset, 
que sane non alibi quam in capite 18 ejusdem 
Epistole occurrit. Cum itaque jam inde a esculis 
I, 11 et 1v Patrum vetustissimi, Clemens Alexan- 
drinus, Origenes atque Hieronymus, eadem ac nos 
etiamnum in Barnabe Epistola perlegerint ;imme- 
rito enimvero posteriorem ejusdem partem subse- 
cutis temporibus fuisse superadditam, nonnulli re- 
centiores suspicantur. Hinc vero ipsemet Dodwel- 
lus 55 veterum auctoritate permotus, quatuor lau- 
dala postrema capita Barnabe abjudicare non au- 
det, licet ea pro ejusdem Barnabe διδαχῷ haberi 
posse conjiciat. Sed isto : διδαχῆς titulum aliquan- 
do pre setulerint ista; num ideo sequioris manus 
assumentum esse jure quis dixerit? « Nimirum, ut 
verbis utar cl. Felli 66, in primis seculis nonnulli, 
ut adversus hereses prescriberent aut placita sua 
commendarent, dogmata apostolioorum virorum 
scriptis mandarunt, et illorum διδαχάς appellavere. 
Hujus generis videtur fuisse liber quem memorant 
Eusebius *" et Athanasius 6δ, cujus epigraphe erat : 
τῶν ἀποστόλων διδαγαἰ. Sed preterquam quod nu- 
merus versuum,in Stichometriis antiquissimis huic 
Epistole assignatus, suadet hanc accessionem ad 
ejus molem ornunino desiderari ; pariter à Clemen- 
te Alexandrino et Origene, nec non auctore Consti- 
tutionum laudatur, ac alie partes hujus Epistole. 
Et si in Latinis exemplaribus desiderari, idoneum 
sit argumentum unde conflci possit, quidquid sic 


58 Origen., cont. Cels., lib. 1,8603. 99 Vinc. Lirin., Common., cap. 17. *? Hieron., lib. r1 contr. Pelag.,. 


82. *! Psal. xv, 4. 


*! Chrysost., hom. 4 in Epist. | cd. Tím., $ 2, Opp. tam. IX, pag. 569. ** Clem. 
Alex., S'rom. lib. i, cap. 18, p. 472. ** Origen. Περὶ ἀρχῶν, lib. rr, cap, 2, 84, 
et lib. 1 £zplan., in Eptst. ad Rom., 1, 24. ** Dodw., 


pp. tom. 1, p. 140, 
issert. 1 in [ren., 8 31, 9 56. $5* Fell not. ad 


Barnab. Epist., cap. 18. *' Euseb., Hist. eccl. lib. 111, cap. 25. ** Athan. epist. 





693 PROLEGOMENA. 604 


μειοῦρον est, genuinum non esse scriptum ; peri- A maxime etiam eadem insuper habeant, Et jure 
clitabitur prioris Epistole partis fides, quandoqui- ^ quidem. Nam que communis fertur sententia de 
dem Grece non compareat, Clonclusionem que in  Barnabe sub Nerone martyrio, nullo idoneo teste, 
Latinis exemplaribus hodiernis comparet, librariis nulla veterum auctoritate firmatur: nullumque 
deberi libenter concesserim ; siquidem ii istiusmo- — apud antiquos scriptores vestigium occurrit, unde 
di epilogis libros 8 se conscriptos alibi passim or- quo tempore supremum diem obierit Barnabas, 
narunt. Sed et iterate scriptionis post solemnem . certostatuatur. Contra vero, cum constet ex Euse- 
valedictionem non desunt exempla. Sic Epist. Ilad — bio ?* et Hieronymo 15, apostolos Petrum et Pau- 
Timotheum, post doxologiam, quedam resumpto lum ultimo Neronis anno, id est anno 68, martyrii 
calamo subnectuntur, ut elia ejus generis preter- — palmam fuisse adeptos : quidni ergo Barnabas post 
eam. » Hec ille. captam a Sito Hierosolymam anno 70, aliquot ad- 
Ad reliquas levioris momenti difficultates quod — huc annos ab eorum apostolorum martyrio vixisse 
attinet, illas mira sane dexteritate dissolvit Pape- potuerit, et quidem in primis cum jam e medio 
brochius vir doctissimus **, quem proinde consule- sublato Nerone, persecutio desierit; ut proinde 
re prestat. Eas istem, ut tempori parcam, preter- circa annum 72 aut 73 Epistolam scripserit ? 
mitto que a Moynio primum excitat», deinde à p — At enim ex Alexandri monachi elogio in S. Bar- 
Tentzelio, Basnagio aliisque instaurate fuerunt; ^ nabam perspicuum est ipsum vivente adhuc Paulo 
eo vel maxime quod Moynianas perstringens potis- ^ apostolo ex hac vita migrasse: idque patet ex ul- 
simum cl. Nourrius ?, alias quoque diluisse videa-  timis illius verbis ad Joannem Marcum, consobri- 
tur. Caeterum, quod laudatus Papebrochius ex hu-— num guum que sic se habent 75: Ἐν τῇδε dt 
jus Epistole capite 15 conjecerit, illam forte ab ἡμέρᾳ δεῖ µε τελειωθῆναι εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἀπει- 
aliquo Chiliastarum post annum 97 fuisse perscri- θούντων Ἰουδαίων' σὺ δὲ ἐξελθὼν ἔξω τῆς πόλεως 
ptam : ex ea quidem suspicione ipsum exemissent κατὰ δυσμὰς, εὑρήσεις τὸ σῶμά pow xal τοῦτο θά- 
Menardus in primisetCotelerius, quorum editiones φας, ἔξελθε ἀπὸ Κύπρου" καὶ πορεύου εἰς τὸν Παῦ- 


videre sibi haud contigisse testatur. λον, xal ἴσθι μετ αὐτοῦ, ἕως οὗ 6 Κύριος olxovo- 
CAPUT Ill. µήσει τὰ κατὰ oí μέλλει γὰρ τὸ ὄνομά σου µεγα- 
Quo tempore scripta fuerit, inquiritur. λυνβῆναι ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ. Hodie infidelium 


Sed tandem ad tempus inquirendum accedamus, — Judzorum manibus me consummari oportet : tu ve- 
quo Epistola ipsa exarata fuisse existimatur. Nimi- το extra civitatem, occidentem versus egredere, et 
rum, ut optime Millius ?!, paulo post annum ere — corpus meum invenies: quod cum sepelieris, exie 
volgaris 70, sive cum jam recens fuisset eversum ,, Cypro, et ad Paulum proficiscere ; et. esto cum illo, 
templum, deletaque urbs Hierosolymitana. Etid C quoad Dominus res tuas disposueril: futurum e&t 
quidem ex eadem Epistola satis liquet. Sic enim — enim, ut nomen tuum per lotum terrarum orbem di- 
ibi ?* : Πέρας γοῦν πάλιν λέγει « "I800 οἱ καθελόντες — vulgetur. Hec ibi. Et Barnabe quidem hortanti 
τὸν ναὸν τοῦτον, αὐτοὶ αὐτὸν οἰκοδομήσουσι. ΓΙΝΕΤΑΙ. ^ morem gessisse Maroum, e Pauli Epistolis patet. 
Διὰ γὰρ τὸ πολεμεῖν αὐτοὺς, καθῃρέθη ὑπὸ τῶν Hic enim ad Colossenses scribens", eos salutat 
ἐχθρῶν NYN. » Et fandem rursus ait ^: « Ecce nomine Marci consobrini Barnabz; qui nempe 
qui destruxerunt templum hoc, ipsi illud zdificabunt. — primum in causa fuerat cur Paulus a Barnaba 
Ιάφιε Ενανιτ. Nam quia bellum gerunt, NuNc ab — secesserit, ut habetur in Actis ** ; quique deinceps 
hostibus desiructum est. » Ita enim cum Fello et — ad officium reversus, Paulo fidus comes adhzesit, 
Cotelerio in edito distinguendus hic locus, recla- eique demum post mortem Barnabe utilem operam 
mante licet Menardo, qui τὸ νῦν male jungi no- in ministerio apostolico prestitit, ut ad Philemo- 
mini ἐχθρῶν autumabat. nem ?? et ex posterioribus vinculis ad Timotheum 50 

Haud equidem ignoro, Moynium et Tentzelium — scribens, idem testatur Apostolus. Atqui qus Co- 
hinc potius Barnab: adjudicandi Epistolam ansam — lossensibuset Philemoniinscripteexstant Epistole, 
arripere, eo scilicet nomine quod tempora minime juxta virorum eruditorum *! sententiam, ab Apo- 
quadrent. Barnabas enim, inquiunt, ex communi D stolo exarate feruntur anno 62; que autem se- 
sententia Nerone imperante martyrium subiitaadeo- cunda eat ad Timotheum anno 67, cum nimirum 
que anle quam templum Hierosolymitanum solo jampridem e vivis excessisset Barnabas, cujus hor- 
equaretur : quam quidem objectionemn tanti ducunt — tatu Joannes Marcus exinde Paulo sese comitem 
ii viri oritici, ut invictum argumentum appellare — addidit. Ita ferme Tentzelius *?, qui et hano obje- 
non dubitent. Attamen tantum abest ut istiusmodi — ctionem tantum ponderis habere arbitratur, ut 
difücultati vim aliquam inesse alii censeant ut — eidemnihilobverti posse asseveret quam Epistolam 


6 Papebr., Act. SS., Jun. tom. Il, peg- 459, 85. Ἱο Nourr. App. ad. Bibl. PP., tom. I, pag. 38 seq. 
"1 Mill., Prolegom..ad N. Τ., 8144 "* Barnabab. Epist. cap. 16. ^ Isa xr x, 17. 7* Euseb., Chron., ad 
an. MMLXXXx. ᾖ5 Hieron., De vir illustr., cap. 1 et 5. 7* Alex. Mon., apud Bolland.. Act. SS., Junii, 
tom. Il, pag. 445. 7' Coloss. .v, 40. ^? Act. xv, 37-39. 9? Philem., vers. 24. *9 [l Tim. rv, 1. s! 
Pears., im Annal. Paul., pag. 20, 25; Mill., in Prolegom. ad N. T., $2 80, 82, 125 ; Tillem., Mem. eccl., 
tom. I, p. 202, 505, 3 Tentz. ad Hieron., De vir illustr., edit. Fabric.. cap. 0, ὃ 3, pag. 40. 





606 


S. ΒΑΒΝΑΒΑΒ APOSTOLUS. 


696 


nostram ; quae quidem, subdit, cum sit ipsum xp:- À tiones majorem partem scriptas, alicubi forsitan 


νόµενον, non est argumenti loco asssumenda. Id 
sane a viro erudito nollem dictum. 


Age nuno videamus num adeo firma sit istius- 
modi objectio, ut eam nedum everti, sed ne ullo 
quidem pacto hebetari liceat. Quod ut prestemus, 
advertendum primum omnium, totam Tentzeli ar- 
gumentationem unius Alexandri monachi Cyprii 
testimonio fulciri, scriptoris nimirum obscuri no- 
minis atque etatis incertae. Antiquiorem enimvero 
seculo ixipsum non fuisse constat apud erudi- 
ios*5: litteris namque consignasse fertur Vitam 
Nicephori, patriarche CP., qui eodem seculo ix 
ineunte floruisse comperitur. Ecqus porro fides 
Bcriptori huic adhibenda, qui et laudatorem potius 


quam historicum agit et illa que multis retro B 


seculis ante ipsius evum contigere, nobis enar- 
rat? Neque est quod quis reponat, monachum 
istum sub Laudationissue finem tradidisse**, pauca 
illa quz: de Barnaba vita οἱ marlyrio perhibet, ab 
auctore Stromatum | Clemente aliorumque veterum 
scriptís, a 8e collecta fuisse atque exposita. Siqui- 
dem in promptu habemus que de Barnaba profert 
Clemens Alexandrinus; quorum tamen vix ullum 
vestigium apud monachum Cyprium reperias. Reli- 
qua tero que ille sive a Theodoro Lectore, sive a 
Nilo Doxopatrio, aliisque forte sequioris evi scri- 
ptoribus desumpsit, sublesta nimis fide laborant ; 
perinde ac illa Barnabs monita Joanni Marco tra- 
dita, que unus ipsemet monachus Laudationi suse 
intexuit: adeo ut nullam omnino vim ad assensum 
extorquendum habeant, que a scriptoribus istius- 
modi proferuntur. Graviter enim et vere dixit Ba- 
ronius noster, vir maximus *5: (Quod a recentiore 
auclore in rebus antiquis sine alicujus vetustioris 
auctoritate profertur, contemnitur. lllud quoque 
&accedit, absona pleraque ae falsa in ejusdem mo- 
nachi Laudatione occurrere; que sane ad ipsius 
fidem obtundendam elevandamque non minimum 
valeant : qua de re in primis consulendi laudatus 
Baronius 96 ac Tillemontius 81, 


His vero vix dum ita enarratis, ad manus nostras 
pervenit viri doctrina et eruditione prestantis per- 
eruditum sane Commenlarium in velus marmoreum 
- S. Neapolitanz ecclesie Kalendarium, qui Alexan- 


per or& traditas, secutum esse : » ut propterea mi- 
nus fide dignus jure nobis videatur, in iis que 
persequimur investigandis. 

Itaque, ut his demum certiora solidioreque ob- 
jiciamus, que ad sententiam nostram confirman- 
dam propius accedant: primum quidem ex apo- 
stolorum Actis *? satis liquet, Paulum inter et Bar- 
nabam dissensum, post unum alterumve mensem 
& coacto Hierosolymitano concilio accidisse. Anno 
autem Dionysiano 51 habitum fuisse concilium 
illud, rata est celebriorum chronologorum opinio **: 
adeoque hoc ipso anno, sive ut maxime sub ini- 
tium insequentis 52 Barnabe a Paulo discessio 
contigisse videtur. Jam vero quatuor aut quinque 
post annos ab eo divortio, utrumque iterum conve- 
nisse, haud obscure, meo quidem animo, e priore 
ad Corinthios Epistola colligitur ?!, 1bi enim Bar- 
nabe velut socii fidissimi meminit Apostolus his 
verbis : Nunquid non habemus potestatem mulierem 
sororem circumducendi, sicul. et. ceteri apostoli, et 
fratres Domini, et Cephas ? Aut ego solus et Barna- 
bas non habemus potestatem hoc operandi ? Enim- 
vero, aut ego maxime fallor, aut Barnabas Paulo 
adherebat, dum de eo hec scribebat Apostolus. 
Prior autem ad Corinthios Epistola anno 56 desi- 
nente **, vel 57 ineunte **, scripta perhibetur. Unde 
pronum est arguere Barnabam, postquam se a 
Paulo sejunxerat, anno 51, jam inde post quatuor 
vel quinque annorum spatium, ut modo innuimus, 
in ejus demum sooietatem rediisse : ut proinde nil 
mirum, si Joannis Marci Barnabae consobrini me- 
minerit Apostolus anno 62, dum ad Colossenses et 
ad Philemonem scriberet; ipsumque in primis re- 
censeat anno 67, quo secundam ad Timotheum 
scripsit Epistolam, inter eos socios e quibus sibi 
assistentibus opportunum in suis vinculis solatium 
Romie reciperet. 

Neque tantum desinente anno 56, sed etiam sub 
sequentis 57 finem vel fortasse ineunte 58, quo 
tempore posterior inscripta fuit Corinthiis Episto- 
la**, vitam adhuc egisse Barnabam, censuerunt 
nonnulli ecclesiastici scriptores Joanne Chryso- 
stomo antiquiores. Ad illa enim Apostoli verba *5 : 
Misimus eliam cum illo fratrem, cujus laus est in 
Evangelio per omnes Ecclesias, hec adnotat Chryso- 


dri monachi causam defendendam suscepit, il- [) stomus 9 : Kai τἰς οὗτός ἐστὶν ὁ dótÀoóc ; Τινὲς 


lumque seculo vi desinente (floruisse conten- 
dit **. Dolemus enimvero serius nobis detectum 
opus, quo hactenus dicta utcunque temperandi fa- 
cultas data esset. At illud saltem concedit V C. 
hune monachum Cyprium, « non multum quidem 
judicio valuisse, nec raro in paulo antiquioribus 
rebus a veritate aberrasse : quin et insulanas narra- 


55 Fabric., Bibl. Gr., tom. X, pag. 473. 
prelocut. ad Arnmal. eccl., tom. [ 

pag. 412. 055 et seqq. 
mém. cccl., Vom. I, pag. 543. 9! T Cor. ix, 5,6. 
45; Μι]... Prolegom. ad N. T., 89. 


?3 Tillem., |. c., 
* Tillem., Pears. et Mill. locis cit. ?* II Cor. vis, 48. ** Chrys., 


μὲν τὸν Aouxüv: καί φᾶσι διὰ τὴν ἱστορίαν ὕνπερ 
ἔγραψε. Τινὲς δὲ τὸν Βαρνάθαν' xal γὰρ xal τὸ 
ἄγραφον κήρυγμα Εὐαγγέλιον καλεῖ. Eti quisnam 
est hic frater? Nonnulli quidem his verbis Lucam 
significari putant : aique hoc. dicunt. propter eam 
historium quam lilleris mandavit. Alii vero Barna- 
bam : elenim  pradicationem quoque non scriptam 


** Alex. Mon., apud Bolland. |. c., num. 8, p. 438. *5 Baron., 
8 42. 96 Id., ibid., ad 8η. 51, 8 53et alibi. ** Tillem., Mem. eccl., tom. I, 
55 Mazoch., Comment., vol. II, 


0g. 500-557. 9* Act. xv, 30-36. *9 Vid. Tillem., 
p. 563. 9! Peare. Annal. Paul., p. 


hom. 8. ια Epist. II ad Cor. 8 4, Opp. tom. X, pag. 564. 


"rc. 


t 
. 6 


r 


; «4 nm. 
. - E *a 
€7 UM NB a a | .-- 
2s mE . 


.* 


699 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


100 


ἐμθάλλω εἷς τὰ θεμέλια Σιὼν λίθον πολυτελή , Α subdit : Quid dicat ἡ Τνῶσις (Cognitio, sive Scien- 


ἐχλεκτὸν, ἀκρογωνιαῖον, ἔἕντιμον. Verba tamen 
proxime subsequentia ex Hebreo fonte repetit : 
Καὶ ὃς ἐλπίσει ἐπ αὐτὸν, ζήσεται εἷς τὸν αἱῶνα, 


.. ΡΕ qui speraverit in. illum, vivel in. zternum. Ubi 


LXX : Καὶ ὁ πιστεύων οὗ μὴ καταισχυνθῇ, Et cre- 
dens non confundetur. Alibi autem ex Gen. n, 2, 
heo habet !! : Καὶ συνετέλεσε (ὁ θΘεὸς) ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ τῇ ἑθδόμῃ, κ. v. λ. Et consummavit (Deus) 
in die septima, elc. At LXX, ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἔχτῃ, 
in die sexta. Hinc S. Hieronymus in Traditionibus 
Hebraicis : Pro die sexia, in Hebreo diem septi- 
mar habet. Quem in locum plura observat eruditus 
Grabius 13, digna sane qui apud ipsum legantur. 
Alia vero ejusmodi exempla, ex eadem Epistola 
repetenda. 
CAPUT V. 


Judicium cl. Maxochii : cujus etiam erudit observa- 
Hones in. aliquot. ejusdem Epistolze. loca, reliquis 
editoribus praterita, in medium adducuntur. 


Sed ecce tibi vir doctissimus cujus paulo ante 
meminimus, dum Barnabe gesta fuse persequitur 
miraque ingenii dexteritate illustrat, aliquot etiam 
ejus Epistole loca egregie pro more suo edisserit 
ut proinde opere pretium me facturum existimem, 
si luculentas illius observationes hoc loci descri- 
bam. Sic autem se habent !* : « Ex quo prinum 
temporeab Hugone Menardo publicam lucem aspexit 
Epistola que eub Barnabe apostoli nomine a Cle- 
mente Alexandrino, Origene et aliis laudata fuit ; 
tot jam virorum eruditissimorum animadversioni- 
bus patuit,ut supervacaneum sit quidquam in eam 
novi aggredi. Tamen obiter illam percurrenti inci- 
dorunt mihi quedam aliis preterita, qua hic bre- 
viter aspergerem. 

« Caput 6 sic incipit "Ote οὖν ἐποίησεν ἔντο- 
λήν, eto. Gum autem fecit PRu&cEPTUM (Christus), 
quid dicit ? Qui est qui judicetur mecum? et que 
porro ex Isaie r, 8, 9, recitat. Hic observatu non 
indignum est, ἐντολήν, praceptum, absolute et per 
excellentiam vocari Patris jussionem de Incarna- 
tione et toto humans reparationis negotio, quod 
ἐντολὰς τοῦ Πατρός, pr&cepía Patris, vocat ipse 
Christus, Joan. xv, :0. Ac fortassis alluditur α Bar- 
naba ad illud psalmi xxxix, 8, 0 : Tunc dixi : Ecce 
venio..... ul faciam voluntatem tuam : quam volun- 


lia) discite. « Sperate in. eum, qui tn carne manife- 
slandus est vobis, Jesum. Γνώσεως, scienliz, no- 
mine evo apostolico intellectas fuisse arcanas et 
allegoricas veteris fzederis significationes, nemo 
ignorat. Ea est Clavis scienti», in qua sibi legis 
peritos placuisse Christus notavit (6. At hoc am- 
plius hio animadvertimus, l'vioctv,scientiam, quasi 
librum citari, et ex eo verba illa proferri : Spe- 
rale, etc. Quod quidem ex Clemente Alexandrino !* 
multo est evidentius, ubi heo verba ex Barnaba 
sic recitantur, ut φησίν, quod hio deest, supplea- 
tur : Quid dicat. Cognitio, discite : Ἐλπίσατε, φησὶν, 
ἐπὶ τὀν, etc. Sperate, inquit, ín eum, οἷο., uti su- 
pra. Ubi animadvertis, illud φησίν afferri ex ore 
Barnabe, utique ex Cognitionis sive Scientize libro 
citantis. Plures olim fuisse hujusmodi Scientiz 
libros circumlatos, ab Judeis allegorica sectanti- 
bus conscriptos,non est dubium.Ad eos ergo Bar- 
nabss plerumque ablegat lectores, ubi ad allego- 
rias digreditur. Scimus hodienum in 7argumim lo- 
ca complura ad Messiam referri : quod ex eadem 
Γνώσει manavit. Notandum est autem in ascripto 
loco, etsi omnia verbis totidem ex Γνώσει reciten- 
tur, illud tamen Ἰησοῦν Jesum, quod ad finem ad- 
ditur, ex Barnabe manu profectum, non ab au- 
ctore Γνώσεως. Quem quidem Judeum fuisse ne- 
cesse est, alioqui 8 Barnaba Judemeos convicturo 
minime citandum. Judeus autem Messiam norat, 
Jesum non norat. 

« Statim ibidem sequitur : Homo enim γη ἐστι 
πάσχουσα, terra est patiens. Apparet hic Barna- 
bam, aut quisquis est auctor, philosophis aures 
admovisse. Nam illud πάσχουσα, patiens, ad philo- 
sophorum τεχνικὴν γλῶτταν est referendum, qua 
materiam pati dicebant. Homo, inquit, est ex 
terra, non quidem agente, sed patiente. Cujus sta- 
tim rationem reddit his verbis : ᾿Απὸ προσώπου 
γὰρ τῆς γῆςἡ πλάσις τοῦ ᾿Αδὰμ ἐγένετο. 4 facie 
enim lerra ficio (86υ formatio) A4dz extitit. Ubi 
pulcherrima Hellenistarum locutio occurrit Hebrai- 
oum enim 119 Ὁ Mippene (quod Judei Helleniste per- 
petuo, ἀπὸ προσώπου, h. e. a facie reddunt) quam- 
libet causam, etiam materialem, uti philosophi lo- 
quuntur, designat. Ergo tantumdem est, a [acie 
terra 8ο 8i dixisset, ex terra formatum esse Adam. 


tatem mox LeaEM vocat : Deus meus,volui, et legem Ὦ Et hec etiam ibidem totidem verbis Clemens re- 


tuam £n medio cordis mei. Omnino hac preceptione 
divina plena sunt utriusque federis pagine : hoc 
tantum hic novura, quod ea hic absolute PRck- 
PTUM nuncupetur. Át vetus interpres Dei preceptum 
reddidit, ut insolens loquendi genus clarius effice- 
ret. 

« Paulo post, recitato Mosis testimonio de adi- 


 piscenda terra fluente lacte et melle, statim hec 


!! Barn., Epist. cap. 15: 


fert. 

« Cap. 7 !*, sicuti etiam in sequentibus capiti- 
bus, pluries illud Προσέχετε, Attendite, intercala- 
tur: quod peculiare est ἀλληγορούντων, ad atten- 
tionem acuendam. 

« Cap. 917: ᾽Αλλὰ xal πᾶς Σύρος καὶ ᾿Αραν- 
καὶ πάντες ol Ἱερες τῶν εἰδώλων, etc. : Verum et 
omnis Syrus et Arabs αἱ omnes idolorum sacerdotes 


11 Grab., Epist. ad J. Mill. de lib, Judic. genuin. LXX Inl. p 67. 
Xon 


!* Mazooh., ubi supra. !* Luce. xi 52. !5 Clement. Alexandr. Strom. lib. v, cap. 10, p. 683 e 


1715. !* Barn. Epiet. cap. 7. '' Ibid. 





101 | 


PROLEGOMENA. 


103 


circumciduntur. Que merito diffüicultatem crearunt. A braice respondet ΡΕΒΕΟΕ, vía; cum contra οὐδός 


Verum hec non sunt ad severiorem trutinam exi- 
genda, sed παχυτέρως, crassiuscule, accipienda 
hunc ferme in modum: Quivis Syrus, quivis 
Arabs, quivis simulacrorum sacerdos circumcisio- 
nem admittit ; aut: Ne Syri quidem et Árabes, et 
profani sacerdotes a cireumceisione abhorrent. Nam 
quia inter Syros et Arabes, interque profanos sacer- 
dotes essent,qui illo se modo mundiores prestarent, 
licuit Barnaba apostolo dicere, circumcisionem 
promiscue ab illis usurpari. Quis non in talibus 
similia loquitur ? Ceterum Arabum plurimos fuisse 
verpos, sicuti et sacerdotes /Egyptios, non est du- 
bium. Λο ne de Syris quidem est dubitandum, si 
quidem verum sit quod antiqui crediderunt, Pho- 
nices περιτοµήν admisisse. Origenes ad Hom. n, 
25, inter oseteros circumcisionis cultores etiam 
Phonices numeravit his verbis : Si replicelis histo- 
rias vestras, invenielis non solum AEgyptiorum sacer- 
dotes, sed el Arabas εἰ /Egyptios εἰ ΡΗΟΕΝΙΟΚΘ alios- 
que, quorum studia gratia hujusmodi superstitionis 
nobilius vigent. 


« Cap. 16 15: Adhuc et. de templo dicam vobis, 
quomodo errantes miseri, ἐπὶ τὴν ὁδὸν ἤλπισαν, in 
VIAM speraverunt, el non in Deum ipsum qui fecit eos, 
quasi domus Dei esset. Hic non est dubium quin 
6600, ví, nomine templum veniat : nam et in tem- 
plo totam Judeorum fiduciam fuisse repositam, 
notat illa celebris conclamatio, Templum Domini, 
templum Domini, et quod initio noster de templo 
proposuit dicere, et quod mox subdit, (Quasi ( via 
scilicet illa ) domus Dei esset. Vidit hoo et vetus in- 
terpres, qui pro ὁδόν víam, posuit adem; sic enim 
reddidit : In zpzM spem habuerunt. Cotelerius qui- 
dem ad quedam Seniorum loca allusum suspica- 
tur, in quibus ὁδός similiter pro templo sumi posse 
videtur. Verum et hic Barnabas, et ibi LXX οὐδόν, 
limen, scripsisse videntur, consueto schemate uten- 
tes, quo pars pro toto sumitur, et quo hodieque 
utimur, ubi Límina apostolorum invisere dicimur. 
Legendum est igitur ἐπὶ τὸν οὐδὸν... in límíne, h: 
e. templo spem collocantes. Ceterum si Barnabas 
viam, τὴν ὁδόν, uti nuno legitur, scribere voluisset, 
ad finem οὖσαν posuisset, non ὄντα, quod non nisi 
cum οὐδόν convenit : ὡς, inquit, ὄντα οἶκον θεοῦ. 
Idem, uti dixi, judicium erit de locis LXX viralibus 
II Βορ. vin, 44-48, in quibus nunc προσεύξον- 
ται... ὁδόν legitur, cum legendum sit οὐδόν. Ado- 
rabunt limen, etc. Sicuti etiam II Paral. vr, 34-38. 
Non inaudita est apud veteres líminis adoratio. 
Soitum est etiam antiquos o pro integra diphthongo 
ou primitus scripsisse (ut in nummis Συρακοσίων 
pro Zupaxouciov, et sexcenta ejusdem modi,) quod 
postmodum, descriptoribus fraudi fuisse, non est 
dubitandum. Dixerit aliquis in modo laudatis Se- 
nioruml ocis ὁδόν esse retinendum, quia ei He- 


C 


respondeat Hebraico ΒΑΡΗ, quod est limen. Verum 
sciendum est Hebraicum pERECH, cum ἃ calcando 
veniat, non tantum viam significare, sed et pavi- 
mentum, et in recitatis locis etiam limen, quod sta- 
tim ab ingredientibus calcatur. Deinde cum Jer. 
XXXV, Á, φυλάσσοντος τὴν ὁδόν, custodienlis viam. 
pro τὸν οὐδόν, custodientis limen (n&m Heb. est ΒΑΡΗ) 
meo judicio positum inveniatur; non video quin 
eadem mutatio locia supra depromptis potuerit ac- 
cidere. Postremo ne tricemur diutius, si gramma- 
ticos audimus, ὁδός, via, et οὖδός, ltmen, unum 
idemque nomen sunt. Nam et Homero οὐδός pro 
ὁδός via, usurpatur: et contra Suidas testatur 
vocem ó6óc, si tenuetur prima syllaba, signiflcare 
οὐδόν, i. e. limen, allato Sophoclis loco. Paria in 
Eustathio reperies, et in Sophoclis scholiaste ad. 
celebrem ejus locum a Suida et Eustathuolaudatum. 
De quibus vide H. Stephanum !?. Nec te turbet 
quod hec antiqua et poetarum peculiaria videantur: 
nam in LXX et Judeis Hellenistis plurima occur- 
runt, partim antiquafa, partim Alexandrine aut 
&liarum ignotarum dialectorum peculiaria. » Ha- 
ctenus V. C. 


CAPUT VI. 

De variis ejusdem Epistolze editionibus ac versionibus : 
ín primis vero de velere Latina, ubi et. paucula de 
cura nostra. 

Jam vero ne officio nostro penitus deesse videa- 
mur, ad varias et quidem potiores Epistole hujus 
editiones ac versiones recensendas accedamus. Illam 
itaque primus prelo subjecerat Oxonii anno 1643 
Jacobus Usserius, « Verum, inquit Fellus??, ejus 
urbis parte magna gravi incendio correpta, typo- 
grapheum cum tota supellectile, schedis impressis 
et exemplari ipso, conflagravit. » 

Quo autem ferme tempore Oxonii suam parabat 
editionem Usserius, de ipsa Epistola Parisiis evul- 
ganda cogitabat Hugo Menardus, monachus Bene- 
diclinus e congregatione S. Mauri. Jamque typis, 
presto erat opus, eruditis adnotationibus illustra- 
tum ; sed anno 1644 ineunte, morte prerepto viro 
docto, illius edendi curam in se recepit ejussyncellita 
Lucas Dacherius, qui et auctum prefatione aua, in- 
sequente anno 1645 in lucem emisit. Ut autem pri- 
me hujus editionis ratio lectori uteunque comperta 


D 8it, ipsius cl. editoris verba hic describere juverit. 


Sic igitur ille: « In Philastrij episcopi Brixiensis 
volumen manu scriptum e Corbeiensi monasterio, 
cum incidisset aliquando R. P. domnus Hugo Me- 
nardus, ibidem proxime post Epistolam Tertulliani 
De cibis Judaicis, Barnabe nomine insignitam Epi- 
stolam una cum Jacobi apostoli Epistola deprehen- 
dit: moxque in animum induxit, eam ut ex pul- 
vere et squalore excuteret, appositeque notis diluci- 
daret. At quia ex primoribus Ecclesie Patribus, 


!* Barn. Epist., c. 7 19 II. Steph, Thes., tom. 1I, col. 1183. 9? Fell., prefat. ad Epist. Barnab. 


ο 


gorio Nazianzeno, Hieronymo alíisque non paucis, 
hac in Epistola Barnabam, seu quemvis alium, 
Greco fuisse locutum haud dubie didicerat, haesit 
non parum implicatus : nec ejusmodi monumentum, 
sic imperfectum ao nevis scatens, ut illa qua codex 
exsoriptus est stas ferebat, in publicum ausus est 
inferre. Verum suppetiastandem attulit doctissimus 
Sirmondus. Societatis Jesu presbyter : is quippe de 
apographo Greco, quod Rome inter mss. et sche- 
das R. P. Turriani eruditione ac rerum multarum 
soientia clarissimi repererat, libentissime accom- 
modavit Menardo. Unde autem exscripserit apogra- 
phum Turrianus, res est nobis prorsus ignota. At 
vero veluti genuinam nomine Barnabe Epistolam, 
ab antiquisscriptoribus laudatam atque usurpatam, 
Versio ipsa Latina, sine dubioante annum nongen- 
tesimum scripta persuadet ; cum ferme continuo 
textui Greco respondeat ἐπ omnibus..... Mutilum 
est Grecum, mutila versio Latina. Grecum quidem 
lacunis et hiatibus initio tantum Epistole deforma- 
iur..... Versio autem caret parte postrema, cui ac- 
cessionem nova interpretatione ex Greco Romano 
attulit Menardus..... Codicem unicum habuit, cum 
Grecum tum Latinum, neque senum ubique satis; 
ut proinde nunc cura, nunc conjectura illi fuerit 
"adhibenda : quod tamen sic parce et prudenter fe- 
cit, ut in linea non facile litteram mutaret, sed ad 
marginem adnotaret. » Huo usque Dacherius. 


Postero anno 1646 Amstelodami typis denuo 
ezxcudendam curaviteamdem Epistolam Isaacus Yos- 
sius ad caloem Epistolarum S. Ignatii M., notis bre- 
vibus sed eruditis illustratam : cujus exemplar a 
Salmasio primo acceptum contulit cum tribus ness. 
codicibus, ex bibliothecis Medicea Florentina, Va- 
ticana et Theatinorum Rome degentium repetitis. 
Quibus subsidiis adjutus vetustissimnm hoc monu- 
mentum multo castigatius evulgavit: « cum enim 
Menardi editio, ut ipsemet ait, ex uno, promanarit 
codice, fleri aliter non potuit quin inemendatissima 
prodiret. » 

Elapsis vero viginti sex annis a prima Vossii edi- 
tione, hanc Barnabe Epistolam rursum in vulgus 
emisit. Parisiis 4672 cum vetere Latina versione, 
nova insuper interpretatione, notisque luculentis 
adornatam Joannes Baptista Cotelerius, eamque 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 
Giemente Alexandrino, Origene, Tertulliano, Gre- À Patrum — apostolicorum 


104 
collectione — Lodinensi, 
Inter versiones autem hujus Epistole principem 
locum sibi vindicat vetus Latina: de qua preter 
ea que sparsim hino inde attigimus, sic censet cl. 
Cotelerius ?! ; « Vetus interpretatio barbariem ubi- 
que, ubique negligentiam ostendit ; estque imper- 
fecta οἱ mutila, tum passim, tum precipue ad 
finem, ubi posteriora capita resecantur ; forte quia 
minus docta videbantur interpreti, atque ad morea 
magis pertinentia : igitur omissis iis, colophonem 
perdoxologiam imponit. Suum tamen illi versioni 
pretium : cui debemus prioracapite, cum non pau- 
cis emendationibus Greci contextus ; ut nihil dicam 
de antiquitate illius ac simplicitate. » Auctorem au- 
tem hujus versionis fuisse S. Philastrium Brixen- 
sem episcopum conjecit Papebrochiug 33, eumque se- 
cutus Fabricius 15, At immerito sane. Neque enim 
Menardus, primus veteris iIliug interpretationis de- 
tector, neque Vossius, neque Cotelerius, neque 
alii qui deinceps hanc Epistolam vulgarunt, id 
unquam litteris tradidere. Error autem duumvirum 
illorum e verbis Dacherii modo relatis fortasse or- 
tas; quibus docemur « Menardum in Philastrii epi- 
scopi Brixiensis volumen ms. e Corbeiensi mona- 
sterio incidisso » in quo una cum aliis veterum 
opusculis, vetustam quoque Barnabs» Epistola in- 
terpretationem deprehendit, quam ex eodem codice 
descripsit in lucem emissurus. Pluribus egit hac de 
re Galeardus V. C. in prefatione ad luculentam ve- 
terum Patrum Brixianse Ecolesie collectionem ; 
quem, si vacat, lector adeat **. : 


Recentioribus vero versionibus prestat Anglica 
Guilielmi Wakii cum Epistolis Clementis, Ignati et 
Polycarpi, nec non Herm Pastore, Londini edita 
ann. 16093 et 1710. De hac autem versione loquens 
Joannes Clericus in epistola παπουραίοσία posterio- 
ris Patrum apostolicorum editionis Coteleriane, ad 
eumdem, Wakium jam archiepiscopum Cantuarien- 
gem, hec habet : « Puitet alia ratio, eaque majoris 
ponderis, propter quam existimavi tibi hanc Patrum 
apostolicorum editionem non displicituram. Nemo 
nimirum erat, qui minus dedignaretur ejusmodi 
scriptores ; quorum plerosque, et eos quidem genui- 
n05, 8. Barnabam, S. Ignatium, 8. Clementem et 
8. Polycarpum, ad quos accessere Pastor Herma; 
et Ignatii Marlyrium, in Anglicum sermonem summa 


preclare sue Patrum apostolicorum editioni inge- D fide atque elegantia, quoad res ferebat, convertisti, 


ruit. Quam quidem editionem sub finem ejusdem 
seculi, anno 1698, Aptuerpie seu potius Amstelo- 
dami typis consignavit cum notis variorum Joannes 
Clericus, iterumque seculi currentis anno 1724 
nonnullis Joannis Davisii suisque animadversioni- 
bus auctam. Denique, ut Felli, Moynii aliorumque 
pretereamus editiones, eamdem Epistolam prelo 
commisit Richaedus Russel anno 1740, in sua 


et procemiis pereruditis ac judicio summo conscri- 
ptis ornasti. » Ita Clericus. Quo» quidem in primis 
hic describere placuit, ut constet ipsum mutasse 
sententiam : siquidem antea in sua Historia eccle- 
siastica * sinistrum tulerat de S. Barnabse Epistolu 
judicium, quam hoc loci demum genuinam ap- 
pellat. 


Reliquum est ut paucis edisseramus qua ratione 


31 Cotel. Judic. de Epist. S. Barn. sub fin. 33 Papebr. Act. SS. Jun., tom. II, p, 457-400. 3 Fabrio., 
Bibl. Gr., tom X pag. 3, et prefat. ad S. Philastr. **Galeard., Prefet. ad collect. vel. PP. Brix. ecel., 
p. xx-xxvi. * Cler., Hist. eccl., ad ann. 71, 82, pag. 474. 


708 


PROLEGOMENA. 


108 


ad novam parandam editionem acoesserimus, Ni- A editorum qui nobis preivere adnotationes prolixio- 


mirum aommezoratis hactenus virorum doctorum 
lucubrationibus instructi, ad Barnabe textum quod 
attinet οἱ veterem ejus interpretem exprimendum, 
editionem. Cotelerianam omnium emendatissimam 
selegimus. Quo autem facilius comparatio institue- 
retur, Greca inter utramque versionem media sti- 
timus, veterisque hiatus juxt& nuperum exemplar 
Londinense Russelianum distinximus: quo quidem 
ordine alia insuper nonnulla vetustissimorum Pa- 
trum opuscula mox subsecutura digessimus. ΟΠ]. 





res contraximus, earumque in primis delectum feci- 
mus qua textum Graecum aut veterem interpretem 
emendarent illustrarentve, pauculis etiam intextis, 
sive nostris sive aliunde petitis. Que aliorum sunt, 
nomine cujusque subjecto dignoscuntur: qua au- 
tem ANONYM. nota signantur, ea sunt que ez ora 
Menardínz editionis manu ignota desumpta, Cleri- 
cus in suam traastulit editionem : nostris vere nul- 
libisignum ullum appinximus ;quod semel monyisse 
sufficiat. 





VII. ! 


(P. Gottfridus LUMPER,  Zistoria... de vita, scriptis εί doctrina SS. Patrum. Augusim 
Vindelic., 1783, in-8*, t. I, p. 149.) 


CAPUT PRIMUM. 
DR EPISTOLA 8. BARNABJE APOSTOLO TRIBURTA. 


(In hoc capite, posl allata velerum recentiorumque 
pro hujus Epistol» authentia vel contra. ejus genui- 
nilatem 


argumenta, qus jm satis superque exposita 
suni, auctor sic. concludit : « Mea opinione, in re 
hac adeo incerta nihil cerlius est quam auctorem 
Epistolae hujus omnino incertum esse. » ) 


CAPUT II. 
DOCTRINA AUCTOR(S HUJUS EPISTOLA. 
Αητ. I. — Observationes dogmaticz. 

2 I. De sacra Scriptura. — Evangelia sanctorum 
Matthei atque Luce apostolice originis esse, neque 
primum post apostolorum obitum & Christianis 
varias in sectas abeuntibus (quemadmodum Frere- 
tus hariolatur atque fingit) conficta, ut Christo, 8ο 


(2) « Quia non venit vocare justos, sed peccatores C 


ad penitentiam. » Ὅτι οὐκ ἦλθε κχαλέσαι δικαίους, 
ἀλλ ἁμαρτωλοὺς εἰς µετάνοιαν. Barnab. cap. 5, 
collat. cum Matth. xx, 16. Idem cap. 6 : « Attenda- 
mus ergo, ne forte, sicut scriptum est, multi vo- 
cati, pauci electi inveniamur. » Collat. cum Matth. 
c. xxr, v. 14. 

(3) « Omni petenti tetribue. » Barnab., cap. 19: 
Βαντὶ αἱτοῦντί cs δίδου. Collat. oum Luc. cap. 
vi, v. 30, et Matth. cap. v, v. 42. 

(4) « Sed videamus utrum hic populus heres 
sit, an vero primus; et utrum testamentum ad 
nos, an ad illos pertineat. Audite nunc quid Scri- 
ptura dicat de populo: Orabat Isaacus Rebecce uxo- 
ris sue causa, quod esset sterilis : et illa concepit. 
Postea vero Rebecca egressa est ad interrogandum 
Dominum, oet dixit Dominus ad illam : Duz gentes 
in utero tuo sunt, ac duo populí in ventre tuo : atque 
unus populus alterum superabit ; el major serviet mi- 
nori. Debetis intelligere, quis sit Isaacus, qua Re- 
becoa ; et de quibusnam declaraverit, quod hic 
vel ille populus major futurus sit. » 'AÀX' ἴδω- 
μεν, tl οὗτος ὁ λαὸς κληρονόμος, Tj ὁ πρῶτος, καὶ 
εἰ ἡ διαθήκη elc ἡμᾶς Tj εἰς ἐκείνους. ᾽Ακούσατε νῦν 
περὶ τοῦ λαοῦ, τί λέγει ἡ Γραφή. Ἐδεῖτο δὲ Ἰσαὰκ 
περὶ Ῥεθέχκας τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, ὅτι στεῖρα ἦν, 
καὶ συνέλαθεν. Elta xai ἐξῆλθε ᾿Ῥεθέχκα πυθέσθαι 
παρὰ Κυρίου, xal εἶπε Κύριος πρὸς αὐτήν' Δύο ἔθνη 
ἐν "i γαστρί σου, xal δύο λαοὶ ἐν τῇ χοιλίᾳ σου, 
καὶ λαὸς λαοῦ ὑπερέξει, xal ὁ μείζων λουλεύσει 
KA ἑλάσσονι, Αἰσθάνεφθαι (exe, τίς ὁ Ἰσαὰς. , 
τίς ἡ Ῥεθίκκα καὶ ἐπὶ τίνων δέδειχεν, ὅτι μείζων 


, 


D I Cor. i11, 8. 


B institute ab eo religioni famam quamdam existi- 


mationemque conciliarent, invicte hao ex Epistola - 
comprobatur: profert enim ex utroque Evangelio . 
et Matthei (2) et Luce aliqua loca (3). Epistolam 
etiam D. Pauli ad Romanos (4) secundeque ad Ti- 
motheum, (5) atque etiam primae Petri (6) sententias 
8ο phrases est imitatus pseudo-Barnabas. Forsitan 
etiam ex Apocalypsi protulit ea, que habet capite? 
21, dum ait: Prope siquidem est dies, in qua omnia 
cum malo peribunt. Prope est. Dominus, εἰ merces 
ejus (7). Videtur insuper pseudo-Barnabas semel 
usurpasse sententiam Ecclesiastici, dum nimirum 
adhortatur hominem Christianum ad colendam 
castitatem, ita scribena: Quantum potes, et supra 
quam potes, coles castitatem (8). Plura non afferri 


6 λαὸς οὗτος, ἢ ἐχεῖνος. Barnab., cap. 13, coll. Rom. 
ix, 10-12, et Gen. xxv, 23. — Idem, 12 : Ὅτι iv 
αὐτῷ τὰ πάντα, καὶ εἷς αὐτόν. Coll. Rom. xr, 36. 

(5) Idem ο. 5: « Ille autem, ut vacuam faceret 
mortem, et de mortuis resurrectionem osteuderet, 
quia in carne oportebat eum apparere, ut promis- 
sum parentibus redderet. » Collat. 1L Tim. 1, 10 
et Rom. εν, 40 

(6) « Quatenus est in nobis, meditemur timorem : 
Dei, et ejus precepta servare contendamus, ut in 
illius justificationibus letemur. » 'Eg' ὅσον ἐστὶν ἐφ᾽ 
ἡμῖν, μελετῶμεν τὸν φόθον τοῦ θεοῦ, xal φυλάσσειν 
ἀγωνιζώμεθα τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἵνα ἐν τοῖς δικαιώ- 
µασιν αὐτοῦ εὐφρανθῶμεν. Barnab. Ep., cap. 4, 
collatum cum prima D. Petri Epistolacap. 1, v, 17. — 
Idem Barnabas: « Dominus non accepta persona 
judicat mundum. Unusquisque secundum que fa- 
cit, accipiet. » Idem, c. 4, collat. I Petri 1, 17. et 


(7) Ἐγγὺς γὰρ ἡμέρα, ἐν Y, συναπολεῖται πάντα 
τῷ πονηρφ. Ἐγῃὺς ὁ Κύριος, καὶ ὁ μισθὸς αὐτοῦ. 
Barnabas 1n Epist. c. 21, collatum cum Apocalypsi, 
cap. xxii, v. 12. 

8) "Όσον δύνασαι, ὑπὲρ τὴν ψυχήν σου ἁγνεύσεις. 
« Quantum potes, et proanima tua colescastitatem. » 
Cujus loco legendum esse censet Cotelerius ὑπὲρ 
τῆς ψυχῆς σου ἀγωνεύσεις (sic), hoc est, protua anima 
decertabis : quo respiciatur sententia Ecclesiastici 
cap. tiv, v. 33. Pro justitia agoniza pro anima tua, et 
usque ad. mortem οεγία pro justitia, el Deus. expe 
gnabit pro ie inimicos (uos. 


101 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


708 


ab auctore Epistole, que D. Barnabe apostolo À videntes salvi esse possent, cum videntes solem, 


vulgo tribuitur, non est, quod mireris, in tam brevi 
epistola. 

Geterum quamvis auctor hujus Epistole, ju- 
dicibus Vossio atque Hodio (9), ex Greca septua- 
gintavirali versione S. Scripture loca describere 
consueverit, plerumque tamen Hebraicam verita- 
tem secutus fuit. Cujus quidem rei quedam exem- 
pla in medium proferre juvat. Ex LXX Inter- 
pretum versione Isaie c. xxvi, v. 16, heo recitat 
auctor (10) : Ecce immitto in fundamenta Sionis la- 
pidem pretiosum, electum, angularem, honorabilem : 
Ἰδοὺ ἐμθάλλω εἷς τὰ θεμέλια Σιὼν λίθον moAuttAT, 
ἐκλεκτὸν, ἀκρογωνιαῖον, ἔντιμον. Verba tamen pro- 
xime subsequentia ex Hebreo fonte repetit (11) :Καὶ 
ὃς ἐλπίσει ἐπ᾽ αὐτὸν ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. Ef qui 
sperarit in illo, vive in 2eternum, ubi LXX : Καὶ ὁ 
πιστεύων μὴ καταἰσχυνθῇ : Et credens non confun- 
detur. — Alibi autem ex (lenes. 1n, 2, liec habet: 
Καὶ συνετέλεσεν (ὁ θεὸς) ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑθδόμῃ, 
x. t. À. Et consummavit (Deus) ἐπ die septima, etc. : 
at LXX: iv ἡμέρα τῇ tx, in die sexta. 
Hinc S. Hieronymus in Traditionibus Hebraicis : 
Pro sexia die, in Hebrzo diem septimam habet. 
Quem in locum plura observavit eruditus Gra- 
bius (42) digna sane, que apud ipsum legantur, 
Alia vero ejusmodi exempla ex Epistola repe- 
tenda. 

6 II. De Filii Dei priexistentia, consubstantia- 
litate, etc. — Filium a Deo Patre genitum fuisse 
ante jacta mundi fundamunta, perque ipsum con- 


B 


dita fuisse hsec universa auctor Epistole, que 


Barnabae inscribitur, non longe ab initio Epistolam, 
juxta veterem translationem Latinam (nam Greca 
ibi desiderantur) proflletur de Servatore nostro 
sio loquens: Et ad hoc Dominus sustinuit pati pro 
anima nostra, cum si orbis terrarum Dominus; 
cui dixit Deus ante constitutionem seculi : Facia- 
mus hominem ad imaginem et similitudinem no- 
stram (13). » Et paulo post, solem dicit « opus ma- 
nuum Filii Dei. » Locus illustris est in eodem ca- 
pite (44): « Tuno ostendit se esse Filium Dei. Nisi 
enim venisset in carne, quomodu homines ipsum 


(9) Joan. Vossius De translat. LXX intl., cap. 24, 
pae. 69. Humfredus Hodius. De Blibl., texlu orig., 
ib. Ἡῃ, cap. 3, ps. 211. 

10) Barnab. Epist., cap. 6. 

44) Ibid., cap 45. 

12) Grabius, Epist. ad Millium De lib. Jud. ge- 
nutn. LXX interpretum versionis. pon 67. 

(13) Epistol. Barnab., capite 5. Luce meridiana 
clarius patet ex laudatis verbis auctoris fides quoad 
divinitatem Verbi ; frustraque conatus est Lucas 
Mellierius seu potius Samuel Crellius vim argumenti 
eludere: veteres siquidem omnes fere in eodem 
sensu intellexerunt illa Geneseos verba, iisque usi 
fuerunt ad comprobandum hoo dogma. Ceterum 
Crellium egregie ac strenue refutavit Grabius. 

(14) Τότε ἐφανέρωσεν ἑαυτὸν Yiàóv θεοῦ εἶναι . 
El γὰρ μὴ ἦλθεν ἐν σαρχὶ, πῶς ἂν ἐσώθημεν ἄνθρω- 
Tot βλέποντες αὐτόν ; ὅτι τὸν μέλλοντα μὴ εἶναι 


qui aliquando esse desierit, et opus est manuum 
ejus, non possint radios ejus diutius intueri ? » Deni- 
que capite 12, hec de Servatore nostro habet: 
Ἔχεις καὶ ἐν τούτῳ τὴν δόξαν τοῦ [ησοῦ, ὅτι iv 
αὐτῷ πάντα, καὶ sic αὐτόν. « Habet etiam in hoc 
gloriam Jesu: quod in ipso sint omnia, etin 
ipsum. » Pro explicatione hujus textus de creatione 
&c conversatione omnium rerum per et in ipsum 
multum valent parallela prorsus 8. Pauli verba ad 
Colossenses (15): "Ὅτι ἐν αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα 
τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς xal τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ὁρατὰ 
καὶ τὰ ἁόρατα, x. τ. À.; et mox: Τὰ πάντα δι’ αὐτοῦ 
καὶ εἲς αὐτὸν ἔχτισται, ac versu 17: Τὰ πάντα ἐν 
αὐτῷ συνέστηχε. 

Veram Filii divinitatem non minus egregie deocla- 
rat hic auctor sua in Epistola. Nam ibi Filium Dei 
appellat « orbis terrarum Dominum, » idque antece- 
denter (ut loquuntur schole) ad ccononiam illam, 
quam nostre salutis causa suscipere dignatus 
est. 

Ait etiam gloriam Jesu tantam esset, ut per ipsum 
et propler ipsum sint omnia (160); hoc est, ab ipso 
ut causa efficiente, omnia fiant, et ad ipsum, tan- 
quam finem omnia referantur : qua certe de crea- 
tura sine blasphemia dici non possunt. Quibus ad- 
das illustrem locum in ejusdem Epistola (17) ubi 
docet Dominum, qui omnia presociverit, ideo dixisse 
se populo suo cor lapideum ablaturum, ipsique 
cor novum et carneum inditurum, ὅτι ἔμελλεν ἐν 
σαρχὶ φανερούσθαι, xal ἐν ἡμῖν κατοικεῖν, Ναὸς γὰρ 
ἅγιος, ἀδελροί µου, τῷ Κυρίῳ, τὸ κατοικητήριον ἡμῶν 
τῆς καρδίας. Id est, « quoniam ipse in carne appa- 
riturus esset, et in nobis habitaturus. Templum 
enim sanetum est Domino, fratres mei, cordis 
nostri domicilium. » Ubi de Domino, qui in 
carne sive natura humana se manifestavit, hoc 
est de Filio Dei, Diserte loquitur, eumque 
« Dominum in cordibus sanctorum, » tanquam in 
«templis Deo consecratis, habitare docet. » Quz verba 
tam clare exprimunt divinam Filii majestatem atque 
omnipresentiam, ut nostra explicatione non indi- 
geant. Notatu quoque digna sunt verba Barnabse 


fX vov, ἔργον χειρῶν αὐτοῦ ündpyovta, βλέποντες, οὐκ 
ἰσχύουσιν εἷς ἀχτῖνας αὐτοῦ ἀντοφθαλμῆσαι. Fist. 
Barn., cap. 5. Fierine potest, ut quis validiora 
afferat verba, pro divinitate atque preexistentia 
Filii Dei, Jesu Christi? et simul nobilem hanc ac 
sublimem Salvatoris ideam, cum notione humane 
nostre nature uniat? Ceterum opinior auctorem 
hunc respexisse hic ad aliquem Scripture locum, 
ubi Spiritus sanctusnos docet, in terris neminem vi- 
dere posse Deum, quin post hano visionem illico 
moriatur. Hoc posito, ex adductis hujus scriptoris 
verbis ita comprobata remanet orthodoxa ejus circa 
Boc dogma fides, ut de illa dubitare amplius nemini 
iceat. 

(15) Epist. ad Coloss., cap. 1, vere. 16, 47. 

16) Cap. 42. P^ , 

17) Cap. 5 Epist. S. Barnab, 


109 


PROLEGOMENA. 


110 


capite 12 : « Ecce iterum Jesus non filius Nave A Porro Jesum Christum non solum verum Deum 


(Grecemelius, υἱὸς ἀνθρώπου),θθά Filius Dei, ante- 
quam in carne manifestarentur (18) ; » pergit vero 
Barnabas, 100. cit. « Quoniam ego dicturi erant 
Christum esse filium Davidis,reformidans et intel- 
ligens errorem sceleratorum, iterum dicit David : 
« Dixit Dominus Domino meo, » eto. Quo Davidis 
dicto jam ipse Salvator divinitatem persone sue 


Judaeis insinuaverat, Matthei xxi1, 41. Jesum Chri- - 


stum verum Deum esse et Filium Dei, alio argu- 
mento preterea demonstrat, dum ait (10) : Quando 
autem apostolos suos, qui predicaturi erant illius 
Evangelium, elegit,homines omni peccato iniquio- 
res, ut ostenderet quod non venit vocare justos, 
Sed peccatores ad poenitentiam, tunc palam fecit 
se esse Filium Dei (20) : 

Alia etiam in loco sequentia scribit (21) : « Quid 
iterum dicit Moyses Jesu filio Nave (Josue) cum 
illi prophetis gratia predito,id nominis imponeret, 
ideo solum, ut omnis populus intelligeret, Patrem 
de Filio suo Jesu cuncta manifestasse filio Nava ? 
imposito igitur eo nomine quando misit eum inex 
ploratorem terre dixit : Accipe librum in manus 
tuas, et scribe quz dicit Dominus, quoniam in novis- 
simis diebus Filius Dei Jesus exscindet a radicibus 
omnem domum Amaleci. 


(18) Grece, iv capxi φανερωθείς, que cum plane 
consona sint Pauli verbis [ Tim. Il, 40, θεὸς ἔφα- 
νερώθη ἐν σαρχὶ, ad hec Barnabam respexisse, 
vero haud est absimile. 

b Epist. Barnabe capite 5. 

20) Offendit hic locus plurimos criticos, isque 
reprehensione maxima dignus ab iis censetur.Quis 
enim credat,inquiunt, apostolos hominum iniquis- 
simos et super omne peccatum peccatores a viro 


esse, sed et verum hominem fuisse aperte profi- 


tetur hic aucto, dum dicit Christum Dei Filium 


propter nos passum:« Si ergo,» inquit ille(22), « Dei 


Filius, qui est Dominus, qui judicaturus est vivos 
et mortuos, qui passus est, ut plaga illius vividos, 
nos redderet : credamus non potuisse Filium Dei 
pati, nisi propter nos, sed et cruci affixus, aceto et 
felle potabatur. » 

Postquam hicauctorlongum texuerat operum bo- 
norum et preceptorum catalogum, ac omnia pene 
morum dogmata compendis fuerat complexus,tan- 
dem de vita eterna ac resurrectione carnis hec sub- 
dit (23) : « Gognosces autem quis sit bonus merce- 
dis retributor.» De transgressoribus autem manda- 
torum et studium bonorum operum negligentibus 
ait (24) : « Non consequentur mercedem justitie.... 
aequum igitur est ut edocti justiflcationes Domini, 
quotquot prius scripte sunt, in eis ambulemus. 
Qui enim eas facit, in regno Dei gloria cumulabi- 
tur:qui vero alia elegerit,simul cum operibus suis 
peribit. Propterea resurrectio, propterea reiw- 
butio. » 

Hec eunt qua animadversione digna in hac Epi- 
gtola legi quoad dogma. 

à III. De baptismo, justificatione, etc. — Nihil 
scilicet conira Celsum lib. 1, ἃ 63, disputans, au- 
ctoris nostri dictum forte arripientem,quo infames 
homines fuisse apostolos, publicanos et nautas ne- 
quissimos diceret,hac habet : « Quid ergo absurdi 
est,si Jesus ostendere volens humanogeneri quam 
efficacia sint, que morbi animarum adhibet reme- 
dia, infames et nequissimos elegerit, illosque eo 


provexerit, ut purissime vite exemplum essent iis 
qui eorum ministerio ad Evangelium Christi addu- 


apostolico fuisse vocatos ? Simplices quidem, ru- 
des,imperitos,atquehominesinterdum malos fuisse 
illos, in sacris Litteris legimus ; at peccatores om- 
nium maximos eos extitisse non legimus. Annon 
hec opinio in ipsius Salvatoris nostri detrimentum 
ac contumeliam redundat ? Si enim Christus Jesus 
Hujusmodi virosad predicandum suum Evangelium 
mittere voluisset, hzc electio scandalum prebuisset 
Hebreis preoccupatis jam et incitatis contra Sal- 
vatorem, eisque occasione dedisset, detrahendi de 
ejus fama 8ο doctrina,proinde et improvide in tali 
electione egisset, quod cogitare de summa sapien- 
tia blasphemum est. Verum his ratiunculis ex vi- 
rorum aliorum doctissimorum sententia primum 
reponimus, nihil in Scripturis oeccurere, quod huic — saltem ad antiquitatem, quid omnes viri ecclesia- 
Barnabae dicto repugnet. Deinde vero quid obstat, | stici senserint. » Porro utriusque testimonio vim 
quin ejus verba sic accipiantur, ut nihil aliud so- D addere videtur S. Joannes Chrysostomus ; cujus 
neni, quam apostolos, antequam vocarentur,plura verba licet de solo apostolo Paulo offerantur, mire 
et gravia quidem peccasse ? Id sane de Mattheo — tamen ad mentem auctoris nostri quadrare, nemo, 
publicano constat : id quoque de apostolo Paulo; ^ut opinor, ierit inficias. Sic igitur ille hom. ἆ in 
qui, ut ipsemet de se scribit I Tim. cap. 1, vers. — Epist. ad Tim. v, 2, opp. t. IX, pag. 569 : « Si quis 
13 et 45, primus ólasphemus fuit, et persecutor, εἰ — ergo dixerit velle regem omnibus veniam dare,non 
contuneliosus, quique seipsum appellat peccatorem — tam facile credent, donec viderint omnium impro- 
primum, si luquiens : Christus Jesus venit (n mun- — bissimum veniam consecutum : nulla enim postea 
dum salvare peccatores, quorum ego primus sum. ^ dubitatiosupererit.Hocet Paulusdicit, quod nempe 
Quo forte in primis respexit auctor,dum apostolos, volens Deushomines certiores facere, quod omnia 
priusquam eligerentur, homines vocat omni pec- illis condonet, eum qui plusquam omnes peccato 
cato iniquiores : neque enim quidquam nos cogit, obnoxius eret, delegit. » 
ut de omnibuset singulis apostolis id ad eo dictum 21) Epist. Barnab. cap. 12. 
intelligamus.Quid quod duos luculentissimos hujus 22) lbid., cap. 7. 
ab auctore nostro prolate sententi» patronos, Ori- (23) Ibid., cap. 19. 
genem et Hieronymum in promptu habemus. llle (24) Ibid., cap. 20. 


cerentur. » Vide Origenem, virum illum longe do- 
ctissimum, in quo tanta vis ingenii, tam profundi, 
tam acris, tam elegantis, teste Vincentio Lirinensi 
in Commonit., cap. 17, ut omnes pene multum 
longeque superaret, Originem nihil absonum huic 
sententie inesse, nihil Barnaba (quem auctorem 
illius arbitrabatur) indignum censuisse. Neque ali- 
ter S. Hieronymus, qui Pelagianis objicit eamdem 
hujus auctoris sententium libro ΠΠ contra Pelag. 
5, 2,licet memorie lapsu illam Ignatio martyri tri- 
buit; tantumque abest, ut eam vel leviter notet, ut 
maxime etiam ipsam ex Paalmista, psalm.xv, v.4. 
confirmans, eic tandem graviter concludat : « Qui- 
bus testimoniis si non uterisad auctoritatem utere 


11 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


did 


pulchrius potest diciiis que hictradit noster auctor À denuo formati sumus, quemadmodum rursus in 


de miriflca virtute divini sacramenti baptismatis, 
Docet enim quod, quando descendimus in aquam, 
pleni sumus peocatis et sordibus ; sed statim ac 
emergimus, incipimus fructum afferre in cordibus 
nostris per timorem Dei et spem in Jesurn Chri- 
stum,quam Spiritu sancto afflante habemus : « Nos 
descendimus quidem in aquam pleni peceatis et 
sordibus ; inde autem emergimus fructum afferen 
tes, in corde timorem et spem in Jesum habentes 
in spiritu (25).» Ἡμεῖς μὲν καταθαίνοµεν etc τὸ ὕδωρ 
γέµοντες ἁμαρτιῶν xal ῥύπου, xal ἀναθαίνομεν καρ- 
ποφοροῦντες, ἐν τῇ καρδίᾳ τὸν φόδον xai τὴν ἐλπίδα 
εἰς τὸν Ἰησοῦν ἔχοντες iv. τῷ πνεύματι. Textum 
Grecum attuli hi^ integrum, quia, ut mihi videtur 
utilitatem magnam in re theologica pre se fert. 


Ostendit nobis hic auctor excellentiam Christiani 
super Hebreum, dum docet non Hebraeos sed 
Christianos solummodo introductos csse a Deo in 
lerram semini Abrahe promissam : « [taque nos 
sumus, ait ille egregie (26), quos introduxit in 
terram bonam. » Deinde postquam explicavit 
'omnia,qua in Veteri Testamento per figuram signi- 
ficabant mortem Redemptoris,docet,hec manifesta 
esse Christianis, Judeeis vero, eo quia obdurati, et 
dure cervicis, obscura : « Nobis quidem manifesta 
sunt, Judeis &utem obscura, quia non audierunt 


vocem Domini.» Juxta hunc auctorem igitur causa 


' obeecationis Judeorum non alia fuit,quam eorum 
prevaricatio, et quia rebelles fuerant verbo Dei. 
Tandem dicit Moysen vere accepisse tabulas legis : 
sed quia Hebrei propter eorum infidelitatem digni 
non fuerant, Christianis tradite sunt, qui eas per 
manus Salvatoris acceperunt, et ob infinita merita 
passionis ejus : « Accepit itaque Moyses ipsi vero 
digni non tuerunt. Quomodo nos habuerimus, di- 
8Citeo.Moyses cum esset famulus, eas accepit ; nobis 
autem ipse Dominus,cui sumus in populum heere- 
ditatis,tradidit pro nobis passus (27); »loca hac, et 
&d pietatem alliciunt, et mentem erudiunt. Fieri 
nequit, ut serio et attento animo aliquis loca hec 
percurrat, quin simul plurimi faciat excellentiam 
nosíre vocationis,et auctorem hujus diligat.Caveat 
unusquisque nostrum, ne Judeorum calami- 
tatem incurrat et per propriam infidelitatem se in 
dignum reddat magnis his utilitatibus, que Chri- 
stianorum religionem comitantur. 


Justificationem per renovationem, &c veram re- 
missionem peccatorum fleri,clarissime etiam docet 
hic auctor, ita scribens (28) : « Ubi ergo nos refor- 
mavit,per remissionem peccatorum effecit,ut aliam 
formam haberemus, animam nempe puerili simi- 
lem, ipse enim formavit nos. Ecce igitur nos 


20 Epist. Barnab., cap. 11, sub finem. 
20) lbid., cap. 6. 
21) lbid., cap. 6. 
à iidinr cap. 1^ 14, 
20) Kzeoh. u, 1 


alio propheta dicit : Ecce, inquit Dominus, aufe- 
ram ab eis, hoc est, ab eis quos Domini Spiritus 
providebat, corda lapidea, et immittam illis corda 
carnea (29) ; quia oportebat eum in carne appa- 
rere,et habitare in nobis: templum enim sanctum, 
fratres mei, Domino est habitatio cordis nostri.»Et 
alibi (30) : «Antequam Deo crederemus,erat cordis 
nostri domicilium corruptioni obnoxium, et imbe- 
cille, àd modum templi vere per manus edificati : 
plenuni siquidem erat idolorum cultu, et eratdomus 
demoniorum; quo faceret,quecunque Deo contra- 
ria sunt. /Ediflcabitur autem in nomine Domini. 
Attendite,ut templum Domini magnifice ediflcetur 
Quomodo? discite : accepta remissione peccatorum, 
et spe habita in nomen.Domini, facti sumus novi, 
iterum ab integro creati : quare in domicilio nostro 
vere Deus existit; habitat in nobis, Quomodo? 
verbum ejus fidei, vocatio ejus promissionis, sa- 
pientia justificationum,mandata doctrine : ipse in 
nobis prophetat; ipse in nobis inhabitat ; morti 
addictis nobis aperit fores templi, id eat os ; nobis 
dat ponitentiam, sicque introduxit in templum in- 
corruptum. » 

De confessione autem hic auctor exponens pre- 
cepta vite moralia, et vitam lucis, sic ait post ce- 
tera : « Confiteberis peccata tua , non accedes ad 
orationem tuam in conscientia mala (31). » 


Disserens noster auctor de duabus viis oppositis, 
lucis et tenebrarum, dari ait angelos bonos,et ma- 
los : quorum primi, qui sunt missi & Deo, ducunt 
nos per vias lucis ; alii vero, qui sunt ministri 8a- 
tane, presunt vie tenebrarum : « Uni siquidem 
(vie lucis) prepositi sunt lucis consiliarii, angeli 
Dei: alteri vero (lenebrarum vie) angeli Satanee 
(32); » locus hic velut indubium fidei testimonium 
traditionis circa angelorum custodiam suscipi de- 
bet. Videbimus infra preter auctorem hujus Epis- 
tole, alios haberi veteres Ecclesie Patres, qui 
distinctionem hanc ponunt bonos inter et malos 
angelos, habito respectu ad custodiam quam ho- 
minibus preestant. 


S IV. De Veteris Testamenti abrogatione, neces- 
silale in Jesum Christum. — Ciroa Vetus Testamen- 
tum auctor Epistols ostendere conatur inutilitutem 
et inefflcacitatem sacriflciorum οἱ caremoniarum 
veteris legis ; docetque,Deum omnia haoc repulisse 
ut locum haberet oblatio humana Jesu Christi,que 
necessitatis jugum non imponit : « Hiec ergo vacua 
fecit, inquit ille, ut nova lex Domini nostri Jesu 
Christi, que sine jugo necessitatis est, humanam 
habeat oblationem (33). » Jugum hoc,quo caret lex 
evangelica, nihil aliud est, juxta hunc auctorem, 


30) Epist. Barn., cap. 16. 
31 Ibid. cap. 10. P 

32 Ibid., cap. 44. 

33) Ibid., cap. 2. 





119 


PROLEGOMENA. 


714 


quam spiritus servitutis, per quam servitutem, À superius: « Quia, inquit, si in hunc non sperave- 


vetustum fedus ἃ novo secernitur, juxta divum 
Paulum ad Galatas aientem: Si/ate 1n libertate 
Evangelii Jesu. Christi, et. nolite iterum jugo servi- 
[utis contineri (34); quo sane in loco patet. Apo- 
stolum loqui delege Moysis. Addit pauloinfra noster 
hic auctor, Moysen fregisse tabulas lapideas, in 
quibus lex vetus erat inscripta, non ut ostenderet 
tantum Hebreis fedus cum Deo initum per eorum 
idololatriam solutum esse, sicuti explicat locum 
huno Fleury (97), sed ut &mor Jesu Christi in cor- 
dibus nostris consignaretur, « et projecit Moyses 
tabulas lapideas de manibus suis, ut dilectio Jesu 
consignetur in precordiis vestris (26). » Fieri ne- 
quit, quin dighoscatur in hoc, et in supra allato 
textu diversitas inter duo Testamenta, qua intimore 
ac dilectione posita est. Timor Hebreos respicit ; 
dilectio Christianos. 

Circa circumcisionem, tradit auctor eam vanam 
esso gine circumcisione cordis, et fide in Filium Dei. 
Judsis dein ante oculos ponit Abrahe exemplurm, 
qui primus, inquit, « circumcisionem dedit, in api- 
ritu prospiciens in Filium, cireumciditaccepto trium 
litterarum documento (37), » etc. Eam autem cir- 
cumcisionem veram esse demonstrat qua, aures et 
eor hominis circumciderentur, et taliter dociles, 
obedientes redderentur ; cireumcisionem vero cor. 
poris illam non esse, quam Deus principaliter man- 
dasset : « Nam, inquit, omnes Syri, arabes, /Egyptii, 
idolorum sacrificuli sunt circeumoisi ; num autem 
etiam ideo de federe divino antiqui, vel novi Tea- 
tamenti participant? » 

Occasione sumpta ab eo, quod refertur in Exo- 
do (38), scilicet quod Hebrei pugnantes contra Ama- 
lecitas, vincebant, cum levaret Moyses manus ; sin 
autem paululum remisisset,superabat Amalec,tradit 
hic auctor, debuisse Israelitas inde cognoscere 
salutem consequi non posse nisi per spem in Jesum 
Christum ; et per spem in hunc reportari posse 
victoriam ab inimicis. Cur hoc? » ait ille loquens 
de historia modo allata (39), Πρὸς τί; « Ut cognosce- 
rent, illico respondet, « quod non poterant ser- 
vari, nisi per spem in illum » (Jesum) ; et paulo 


(84) Ad Galat. v, }. 1. 
985) T. I Hit. M 

36) Barnab. Epist., cap. 4. 

37) Ibid., ο. 9. Cl. Tillemontio et Marechal nostro 
reprehensione hic dignus videtur auctor, quod Ju- 


deis gireumcisionem carnis magis quam cordis ' 


jactantibus, reponat: — Omnis Syrus et Arabs, 
et omnes sacerdotes idolorum, sed et /Egyptii in 
circumcisione sunt, — querens, an forte et isti de 
Testamento sint. Verum non video quidquam erro- 
neum in hoc. De Pythagora totius idololatriae apud 
Grasosmystagogo, legitur, quod fueritcircumcisus, 
ut abdita ingrediens /Egyptiorum, mysticam disce- 
ret philosophiam, ritus sciiicet sacrificiorum ac 
consecrationum. Nec pugnat auotor cum seipso et 
cum Scriptura ab ipso allegata, qua dicitur Jere- 
mis Ix: « Omnes gentes incircumcise sunt carne, 
omnis autem domus Israel incircumoiso corde ; » ibi 


PATROL. 48. Il. 


rint, semper debellabuntur. » Duo hec loca maximi 
sunt momenti, et ex his innotescit, quenam esset 
fidelium mens primo Ecclesie evo circa necessita- 
tem gratie medicinalis Salvatoris, fidei in ipsum, 
ejusque mediationis, etiam ante Incarnationem. 

Quoad diem Sabbati in lege Moysis preceptum 
ut Deo sacrum, noster hic auctor docet, Christiano- 
rum Sabbatum esse diem octavum, qui est dies re- 
surrectionis Jesu Christi : « Diem octavum in leti- 
tiaagimus,in quo Jesu resurrexit a mortuis (40) ; » 
quod sane pro primo Ecclesie seculo attenta con- 
sideratione dignum est. Verum declarat insuper 
eodem loco, alterur: dari Sabbatum omnino spiri- 
tuale, quod est initium eterne vitz, sicuti Sabba- 
tum Christianorum ; nos ex hoc Sabbato ad illud 
tendere, quando veniens Fi'ius tempus iniqui abo- 
lebit, ac judicabit impios, et mutabit solem ac 
lunam stellasque : quod quidem Sabbatum poteri- 
mus nos ipsi sanctum reddere, juxta hunc aucto- 
rem, per bona opera in presenti vita exercita. « Po- 
terimus..... tuno eumdem diem sanctum red- 
dere, ipsi prius sancti effecti. » 

Tradit insuper auctor hic, quod in sex annorum 
millibus consummabuntur universa : sicque id pro- 
bat (41): « Advertite, filii, quid dicat (Scriptura) : 
Consummavit (creationem mundi) in sex diebus: 
hoc dicit, quia omnia consummabit Dominus in sex 
millibus annorum ; apud illum dies equiparantur 
milleannis, ut ipsemet testatur (in Psalmis), dicens : 
Ecce hodiernus dies erit tanquam | mille anni (42) ; 
itaque, filii,in sexannorum millibus consummabun- 
tur universa. Hec opinio licet aliquibus singula- 
ris videri potest, nihilominus plures Ecclesie Patres 
habuit propugnatores. Autumant etiam nonnulli, 
opinionem hanc ex Scripturis posse comprobari, et 
aliqua ejus vestigia haberi in Epistola D. Pauli ad 
Hebreos (45), ubi in die septima et in Sabbato eter- 


: nam requiem designat. Ego autem optimum duco, 


nihil hac in questione pcoponere, ac Jesu Christo 
adherere et ejus apostolis docentibus, neminem 
novisse, qua? Pater posuit in potestate, et quomodo 
extrema dies ventura sit, cujus precedentia signa 


enim gentium nomine solum intelliguntur Phili- 
sthei Syro-Greci atque Alexandrini. Nam immediate 
preecedit ibidem comminatio visitationis divine su- 
per /Egyptum, et super Idumaeam, et super Edom, 
et super filios Am.mon. Arabibus, /Ethiopidus et 
Nubinnis, aliisque plurimis communem fuisse 
quamdam circumcisionem, scilicet politicam 80 
profanam, ex causa plane naturali, Jobus Ludol- 
phus demonstrat /Ethiopicis, Judeis autem pre- 
cepta fuit signaculuui fidei de nascituro ex semine 
Abraba Messia ; quod auctor noster nullatenus 
negat. 

38) Cap. xvir, }. 11. 

39) Barn. Epist., cap. 12. 

(47) Ibid. 

(40) Ibid., c. 15. 

42) Psalm. rxxxix, 4. 

43) Epist. ad Hebreos, cap. iv. 


23 





145 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


116 


prenuntiant quidem, tempus autem non determi- A possent in contemptum religionis, tantum progre- 


nant, sicuti peregit auctor hujus Epistole. . 


ART. II. — Observationes morales. 


Videamus modo, quz circa mores tradat hic au- 
ctor. Post distinctionem duarum viarum, quas su- 
pra memoravi, utriusque notas exhibet. Insigniora 
lucis opera sunt : imo diligere proximum nostrum 
plusquam nosipsos: « Diliges proximum tuum plus- 
quam animam tuam (44). » Agitur hic, ut unicuique 
innotescit, de dilectione erga proximum, que vitam 
etiam daret pro ejus salute, si quando sese prebe- 
ret occasio ; et licet gradus hic dilectionis in perfe. 
ctioribus solum adinveniatur, nihilominus certum 
est ex Scripturis, et ex traditione, ad hanc dile- 


ctionem omnes Christi fideles in genere teneri, et p 


peccare dum occasiones negligunt ad implendum 
preceptum, quod naturaliter fluit ex precepto dile- 
clionis erga Deum. Tenemur diligere proximum pro- 
pter Deum, et Deum ipsum in nostro proximo dili- 
gimus : at quis inficiari audebit, debere nos diligere 


Deum plusquam nos ipsos, et sanguinem effundere 


propter ejus amorem ? 

Oportet secundo communicare in omnibus eum 
proximo, et nihil proprium retinere : « Communica- 
bis in omnibus cum proximo tuo, nec quidquam 
dices proprium (45). » Viguit hic mos apud primos 
fideles, ut constat ex Actis apostolorum (46). Ter- 
tio diligere « ut pupillam oculi omnes, » qui nobis 
loquuntur verbum Dei : « Diliges, ut pupillam oculi, 
omnem qui tibi loquitur verbum Domini. « Quarto 
confiteri peccata nostra: « Conflteberis peccata 
tua. » Tandem caverc, ne unquam «in oratione ac- 
cedamus ad Deum in conscientia mala (47). » Preci- 
puse he sunt rote vie lucis: « Hec est, dicit au- 
ctor, via lucis. » 

Interopera tenebrarum, notabiliora sunt idolorum 
gervitus, temeritas, elatio potestatis, simulatio, cor 
duplex, homicidium, rapina, dolus, malitia, arro- 
gantia, veneflcoium, magia, avaritia, nullus Dei 
timor. In hac tenebrarum via continentur pariter 
persecutores bonorum, osores veritatis, et amatores 
mendacii : « In qua tenebrarum, via sunt, bonorum 
persecutores, osores veritatis, amatores men- 
dacii (48). » Quinimo etii omnes, qui diligunt 
vana, consectantur remunerationem, non miseren- 


ditur cum allegoria, ut docere videatur, Deum nun- 
quam voluisse quorumdam ciborum usum Hebreis 
interdicere ; sed solummodo horrorem ingerere de 
118 vitiis, que per diversa illa animalia signiflcan- 
tur: « Itaque, ait ille, mandatum Dei non est, ne 
manducent ; sed Moyses in spiritu locutus est (40), » 
Opinor ego textum hunc non ita stricta et littera- 
liter accipiendum esse, ut non possit in orthodoxo 
sensu intelligi: si mens enim hujus auctoris recte 
perpendatur, et finis, quem sibi proponit una cum 
toto contextu, facile constabit auctorem id unum 
docere velle, scilicet mandatum Dei Hebreis impo- 
sitom abstinendi & quibusdam cibis, non tantum 
obstrinxisseillos, ne vere ac realiter hisce cibis vesce- 
rentur; verum etiam, ut ea peccata horrerent qua 
in cibis illis significabantur; hino immediate post 
adductum textum, ait, Deum sic precepisse absti- 
nentiam a carne porcina, quasi si dixisset, homines 
non debere adherere iis,qui similessunt porcis (50). 
Et infra loquens semper de ciborum distinctione 
precepta in lege Moysis, tradit, Judeos accepisse 
verba illa Moysis, ac si de escis « simpliciter » egis- 
set (54). Adverbium hoc, simpliciter, omnem 
enodat difficultatem allati textus; constat enim, 
hunc auctorem nunquam voluisse Judeos solutos & 
precepto abstinendi realiter a cibis in lege vetitis, 
sed unice intendisse ope hujus abstinentie eos re- 
trahere a vitiis ibi connotatis. 


Anr. III. — Observationes ad philologiam sacram 
spectantes. 


Dum Barnabe gesta fuse prosequitur, miraque 
ingenii dexteritate illustrat vir doctissimus Mazo- 
chius, aliquot etiam ejus epistole loca egregie pro 
more suo edisserit : ut proinde opere pretium me 
facturum existimem, si luculentas illius observatio- 
nes sacre philologie studio permultum profuturas 
hoc loco describam (52). Prima observatio respicit 
caput sextum epistole, quod sic incipit (53) : Ὅτε 
οὖν ἐποίησεν ἐντολήν, eto. Cum autem fecit prece- 
ptum (Christus), quid dicit ? Qui est, qui Judicetur 
mecum? » Et que porro ex Isaie r, 8, 9 recitat. 
Hic observatu non indignum est, ἐντολήν, przce- 
plum, absolute, et per excellentiam vocari Patris 
jussionem de Incarnatione et toto humane repara- 


tur inopis, non laborant in gratiam illius, qui la- Ὦ tionis negotio, quod ἐντολὰς τοῦ Πατρὸς, precepta 


bore 80 aerumnis confectus est, ad obtrectationem 

prompti, aversantes egenum, affligentes afflictum, 

« divitum advocati, pauperum judices iniqui. » 
Alio in ejusdem epistole loco, quo abuti aliqui 


44) Kip. Barnab,, cap. 19. 
45) Ibid. 
(40) Actuum cap. 11 et 1v. 
(47) « Non accedes ad orationem tuam mala in 
conscientia. » Ep. Barn., cap. 19. 
(48) Ep. Bar., cap. 20. 
(49) Ibid. cup. 10. 2. 
(50) « Quapropter sic suem ait, quasi diceret, non 


Palris, vocat ipse Christus Joan. xv, 10, ac fortassis 
alluditur a Barnaba ad illud psalmi xxxix, 8, 9; 
Tunc dixi: Ecce venio .. . . ut. faciam voluntatem 
iuam: quam voluntatem mox legem vocat: Deus 


adherebis hominibus talibus, qui similes sunt por- 
cis. » [BID. 

(51) « Moyses de escis tria decreta locutus est, 
illi vero Judei, quasi de escis simpliciter egisset, 
acceperunt. » IBID. 

es Mazoch. Commentar. in vet. Marm. Kalend, 
Vel. 1t, pag. 572-574. 

(03) Epist, Barnab., cap. 6. lit. C. 





111 


PROLEGOMENA. 


118 


meus volui, et legem tuam in medio cordis mei. Om- À xisset, ex terra formatum esse Adam. Et hee 


nino hac preceptione divina plene sunt utriusque 
Foederis pagine: hoc tantum hic novum, quod ea 
hic absolute praceptum nuncupetur. At vetusinter- 
pres Dei praveptum reddidit, ut insolens loquendi 
genus clarius efficeret. 

Eodem in capite paulo post (54) recitato Moysis 
testimonio de adipiscenda terra fluente lacte et 
melle, statim hec subdit Barnabas: « Quid dicat 
Γνῶσιν (cognitio, sive scienlia), discite: Sperate in 
eum, quiin carne manifestandus est vobis, Jesum. » 
Γνώσεως (scientie) nomine,svo apostolico intellectas 
fuisse arcanas et allegoricas veteris Foederis signi- 
ficationes, nemo ignorat. Ea est clavis scientie, in 
qua sibi legis peritos placuisse, Christus notavit 
(65). At hoc amplius hio animadvertimus, Γνῶσιν 
scientiam, quasi librum citari, eL. ex eo verba illa 
proferri: Sperate, etc. Quod quidem ex Clemente 
Alexandrino (56), multo est evidentius, ubi hee 
verba ex Barnaba sic recitantur, ut φησίν, quod hic 
deest, suppleatur: Quid dicat cognitio,discite: Ἐλπί- 
σατε, φησὶν, ἐπὶ τὸν elo., Sperate, inquit, in eum, 
etc., uti supra. Ubi animadvertis, illud φησίν afferri 
ex ore Barnabe, utique ex Cognitionis, sive Scien- 
tie libro citantis. Plures olim fuisse hujusmodi 
Scientiz libros circeumlatos, ab Judeis allegorica 
sectantibus conscriptos, non est dubium. Ad eos 
ergo Barnabas plerumque ablegat lectores, ubi ad 
allegorias digreditur. Scimus hodiedum in Targu- 
snim loca complura ad Messiam referri: quod ex 
eadem Γνώσει manavit. 

Notandum est autem in asoripto loco, etsi. om- 
nia verbis totidem ex Γνώσει recitentur, illud tamen 
Ἱησοῦν Jesum, quod ad finem additur, ex Barna- 
be manu profectum, non ab auctore Γνώσεως, 
quem quidem Judeum fuisse necesse est, alioquin 
a Barnaba Judeos convicturo minime citandum. 
Judseus autem Measiam norat, Jesum non norat. 
Statim ibidem sequitur: « Homo enim γῆ ἐστι 
πάσχουσα, terra est patiens. » Apparet hic Barna- 
bam, aut quisquis est, auctor, philosophis aures 
admovisse. Nam illud πάσχουσα, patiens, ad philoso- 
phorum τεχνικὴν γλῶτταν (terminum technicum) 
est referendum, qua materiam pali dicebant. « Ho- 
mo, inquit, est ex terra,» non quidem agente, 
sed patiente. Cujus statim rationem reddit his ver- 


C 


etiam ibidem totidem verbis Clemens refert cap. 
VII (57), sicuti etiam in sequentibus capitibus, 
pluries illud προσέχετε, attendite, intercalatur, 
quod peculiare est. ἀλληγορούντων, ad. attentionem 
&cuendam. Cap. IX (58) : ᾽Αλλὰ xal πὰς Σύρος καὶ 
"Apad xal πάντες οἱ ἱερεῖς τῶν εἰδώλων, etc., que 
sic Latine vertit vir clarissimus Cotelerius doctor 
Sorbonicus... « Verum et omnis Syrus et Arabs, 
et omnes idolorum sacerdotes circumciduntur. » 
Qua merito difficultatem crearunt. Verum hasc non 
sunt ad severiorem trutinam exigenda, sed παχυ- 
τέρως, crassiuscule, accipienda hunc ferme in mo- 
dum: Quivis Syrus, quivis Arabs, quivis simula- 
crorum sacerdos circumcisionem admittit. Aut: 
Ne Syri quidem et Arabes et profani sacerdotes a 
circumcisione abhorrent. Nam quia iuter Syros et 
Arabes, interque profanos sacerdotes essent, qui 
illo 89 1nodo mundiores prestarent ; licuit Barna- 
ba apostolo dicere, cireumcisionem promiscue ab 
illis usurpari. Quis non in talibus similia loquitur? 
Ceterum Arabum plurimos fuisge verpos, sicuti et 
sacerdotes /Egyptios, non est dubium. Ac ne de 
Syris quidem est dubitandum, si quidem verum sit, 
quod antiqui crediderunt, Phoenices περιτομὴν ad- 
misisse. Origenes ad Rom. 1r, 25, inter ceteros 
circumcisionis cultores etiam Phonices numeravit 
his verbis: « Si replicetis historias vestras, inve- 
nietis non solum /Egyptiorum sacerdotes, sed et 
Arabas et /Egyptios, Phonices, aliosque, quorum 
studia gratia hujusmodi superstitionis nobilius 
vigent. » 

Cap. XVI: « Adhuc et de templo dicam vobis, quo- 
modo errantes miseri, ἐπὶ τὴν ὁδὸν ἤλπισαν, in viam 
speraverunt, et non in Deum ipsum, qui fecit eos, 
quasi domus Dei esset (59). » Hic non est dubium, 
quin ὁδοῦ, vie, nomine templum veniat : nam etin 
templototam Judeorum fiduciam fuisse repositam, 
notat illa celebris conclamatio : Templum Domini, 
templum Domini, et quod initio noster de templo 
proposuit dicere e& quod mox subdit; quasi (via 
scilicet illa) domus Dei esset. Vidit et hoc vetus in- 
terpres, qui pro ὁδόν, (viam) posuit «dem. Sic 
enim reddidit : [η &dem spem habuerunt. Cotelerius 
quidem ad qusedam Seniorum loca allusum sus- 
picatur, in quibus $36 similiter pro templo sumi 


bis: «'Amó προσώπου γὰρ τῆς γῆς ἡ πλάσις τοῦ [) posse videtur. Verum et hic Barnabas, et ibi LXX 


᾽Αδὰμ ἐγένετο A facie enim terre fictio (seu for- 
matio) Ade exstitit. » Ubi pulcherrima Hellenista- 
rum locutio occurrit. Hebraicum enim 119. Mip- 
pene (quod Judei Helleniste perpetuo, ἀπὸ προσ- 
«xou, hoc est, a facie reddunt) quamlibet caussm, 
etiam materialem, uti philosohi loquuntur, desi- 
gnat. Ergo tantumdem est, a facie terre, ac si di- 


54) Ep. Barnab., cap. 6, eub lit. B. 

55) Luc. xi, 52. 

56) Strom., lib. v, cap. 10. 

57) Barnab. Epist., cap. 7, pag. 122, 1. D, apud 


οὐδόν, limen, scripsisse videntur, consueto schema- 
te utentes, quo pars pro toto sumitur, et quo hodie- 
dum utimur, ubi limina apostolorum invisere di- 
cimur. Legendum est igitur ἐπὶ τὸν οὐδὸν... in 
limine, hoc est, templo spem collocantes Ceterum 
si Barnabas viam, τὴν ὁδόν, u£i nunc legitur, scri- 
bere voluissst, ad finem οὖσαν posuisset, non ὄντα, 


Gallandium. 
(58) Ibidem, p. 125. 
(50) Ibidem, p. 435, A, 





9319 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


190 


quod nonnisi τῷ οὐδόν convenit: ὡς, inquit, ὄντα A οὖδον, cusiodientis limen (nam Kebr. est saph) meo 


οἶκον θεοῦ. Idem, ut dixi, judicium erit de locis LXX. 
viralibus, III Reg. vri, 44, 48, in quibus nunc προσεύ- 
ἔονται... ὁδόν legitur, cum legendum sit οὐδόν. 
Adorabunt límen, etc., sicuti etiam Π Paral. vi, 34, 
88. Non inaudita est apud veteres liminis adoratio. 
Scitum est etiam antiquos ὁ pro integra diphthongo 
ου primitus scripsisse (ut in nummis Συρακοσίων 
pro Συρακουσίων, et sexcenta ejusdem modi) quod 
postmodum descriptoribus fraudi fuiase, non est 
dubitandum. Dixerit aliquis in modo laudatis Senio- 
rum locis ὁδόν esge retinendum, qua ei Hebraice 
respondet derech, via; cum contra οὐδός respondeat 
Hebraico saph, quod est limen. Verum sciendum 
est, Hebraicum derech, cum a calcando veniat, 
non tantum viam significare, sed et pavimentum, 
et in recitatis locis otiam /imen, quod statim ab 
ingredientibus calcatur ; deinde cum Jer. xxxv, 4, 
φυλάσσοντος τὴν ὁδόν cusiodientis viam pro τὸν 





judicio positum inveniatur; non video, quin eadem 
mutatio locia supra depromptis potuerit accidere. 
Postremo ne tricemur diutius, si grammaticos au- 
diamus, ὁδός via, et οὐδός limen, unum idemque 
nomen sunt. Nam et Homero οὐδός pro ὁδός, via, 
usurpatur. Et contra Suidas testatur vooem ὁδός, 
si tenuetur prima syllaba, significare οὐδόν, id est 
limen, allato Sophoclis loco. Paria in Eustathio 
reperies, et in Sophoclis Scholiaste ad celebrem 
ejus locum a Suida et Eustathio laudatum, Neo 
te turbet, quod h&c antiqua et poetacum peculia- 
ria videantur: nam in LXX οἱ Judeis Heollenistis 
plurima occurruntpartim antiquata, partim Alexan- 
dris, aut aliarum ignotarum dialectorum peculia- 
ria. » Hactenus V. C. Mazochius. 

AnT., IV. — De dwersis 8. Barnabze Epistola. edsi- 
tionibus et verstonibus (Vide Dissertationem D. 1.9 
Nourry, art. XI, et Gallandium, cap. 6, supra.) 





5 -— 


VIII. 


(Carolus Josephus  HEFELE, Patrum Apostolicorum Opera, "Tubinge, 1842,  in-8; 
Prolog. p. vii.) 


I. Inter S. Pauli socios coadjutores. Joses Bar- 
nabas eminet, in Cypro natus, genere Judsmus et 
Levita, qui Christiani amoris fervore motus,agrum 
guum vendidit, pretiumque ante pedes apostolorum 
posuit (Ad. ιν, 37). 

Numero Lxx discipulorum Christi eum fuisse 
ascriptum veteres non absone tradunt (60), eorum- 


que narrationem ad veritatem accedere recentiores ( 


non incaute credunt. Cognomen Barnaba, teste 
S. Scriptura, ab apostolis Nostro impositum, idem 
esse quod ΠΝΊ12 ^3 seu filtum orationis inspirata, 
ex versione S. Luces, Act. 1v, 30, υἱὸς παρακλήσεως, 
satis apparet (61). Josen Barnabam aJosepho Bar- 
Baba (At. 1, 23) non esse distinguendum, et utrum- 
que nomen eamdem denotare personam, nosíris 
temporibus Ullmannus (62) et alii probare stude- 
bant aliorum assensu destituti, beneque reclaman- 
tibus viris dootissimis De Wette (63), Olshausen (04) 
οἱ Winer (65). Plura de vita et laboribus Barnabae 
apostolicis nobis tradunt libri sacri : 


8) Act. 1x, 26, 27. Paulum conversum primus 
Barnabas circa a. 40 apostolis adhuc illum ti- 
mentibus, adduxit. 


b) Act. xi, 22. Paulo post Barnabas ab apostolis 
Antioohiam missus est, ut hanc Ecclesiam re- 
geret. 


(60; Clem. Alex., Strom. l. 11, c. 20, p. 489 ed. 
Pott. Euseb., H. E. 1, 12. Epiphan., Her. 20, 4. 
(61) De hac re disputavi in libro meo: Das Send- 
schreiben des Apostels Barnabas aufís Neue. unter- 
sucht, übersetzt und erhldrt, etc. 'Tub. 1840, p. 6-8. 
(02) Studien u. Kritiken. 4828, p. 377 sqq. 


c) Aot. χι, 2D. Apostolici hujus muneris soeium 
Paulum sibi addidit. 

dj Act. x1, 30. Barnabas et Paulus circa as. Á4 
pecunias Antiochis collatas Hierosolyma per- 
tulerunt. 

e) Act. xi et xiv. Ambo annis 45 et 46 p. Ch. 
nomen Domini predicantes Cyprum et Asiam 
Minorem peragrarunt. 

f) Act. xv, 2 sq. et Gal. ri, 4, 9. Barnabas et 
Paulus reversi ab Antiochenis, ob seditionem 
propterJudaistas obortam Hierosolymam missi, 
conoilio apostolorum interfuerunt. A. 50-59. 

g) Act. xv, 37 sq. Aliquo tempore preterlapso 
Barnabas et Paulus secundum iter apostolicum 
ingredi statuebant, sed dissensione Marcicausa 
oborta Barnabas a Paulo discessit, assumpto- 
que Marco Cyprum navigavit. De fatis ejus 
subsequentibus {ρου Actuum apostolorum 
prorsus silet. Sed. 

h) I Cor. 1x, 5. 6, edocemur, Barnabam non mi- 
nus 80 Paulum labore manuum victum  quaesi- 
visse (juxta Vulgatam et nonnullos Palres: fe- 
minam non secum duxisse). 

i) Gal. 11, 13. Petri simulationem ob metum Ju- 
daistarum Barnabas Antiochie imitatus est. a. 
32 geu a. 55. 

k) Barnabam anno 57 iterum S: Pauli fuisse οο- 


49) Furse Erklárung d. Apostelgesch., p. 1- 


ad 1, 23. 
64) Bibl. Cummentar., t. Ἡ, p. 574. 
65) Bibl. Realwórterbuch, s. v. Joseph Barsabas. 
Cf. librum meum Das Sendschreiben, etc. p. 9-11. 





731 


PROLEGOMENA. 


7T33 


, 


mitem δὲ ab éo societate Titi ad Corinthios Α. stram adnumerasse videtur lib.: Comment.in Ep.ad 


esse missum, Gallandius (66) ex II Cor. vir, 
18 sqq., evincere conatus est. Sed erravit vir 
doctissimus (07). 

I) Anno 62 Marcus, Barnabe consobrinus et iti- 
neris comes, iterum in societate Pauli ver- 
sabatur (Cfr. Coloss. 1v, 10); quo fit, ut Bar- 
nabam illo anno jam mortuum fuisse putemus. 
Idem concludi potest ex IPetr.v,15,et II Tim. 
rn, 11: nec minus Alexander, monachus Cy- 
prius (88ο. vi vel rx), Barnabe laudator, tem- 
pus martyrii ejus annis 58-57 assignat (608). 

Heo sunt quis de vita et fatis Barnabe comperta 
habemus.Multas aliás easque fabulosas narrationes 
in libello meo supra citato congestas reperies p. 
11-15 et p. 31-47. 

II. Barnabe nostro Epietola tribuitur, Greco 
sermone conscripta, de cujus authentia adhuc sub 
judice lis est. Defenderunt eam Ludovicus] Elias 
Dupin (69),Nicolaus Nourrius (70), Gallandius (71), 
ef nostris temporibus Henke (72), Rórdam (73) et 
Franke (74) ; authentiam Epistole impugnaverunt 
Hugo Menardus (75), Tentzelius (70), Natalis 
Alexander (77) Remi Ceillier (78), Ittigius (79), 
Moshemius (80), Lumperus (81), Hugius (82), Ὁ]]- 
mannus (83), Neander (84), Mynster (85) et Wi- 
ner (86). Ipse ego in tertio libri mei capite, p. 147- 
185, pluribus verbis hanc sententiam tueri conatus 
sum ; paucis nuno disputabo. 

8) Antiquissimus authentise testis est Clemens 
Alexandrinus, qui septies Epistolam Barnabe lau- 
dat, quaterque eam apostolo Barnabe tribuit. 
(Vide supra, inter veterum testimonia.) 

b) Preeceptorem suum secutus est Origenes. 

Lib. 1 contr. Cels., n. 63, t. I, p. 378 ed. BB. : 
Γέγραπται δὴ iv τῇ Βαρνάθα καθολικῇ ἐπιστολῇ " 
ὅτι ἐξελέξατο τοὺς ἵδίους ἁποστόλους Ιησοῦς, 
ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἀνομίαν ἀνομωτέρους. Cap. 5. 

De princ. 11,0. 2, n. 4, t. I. p. 440: Eadem 
quoque Barnabas in Epistola sua declarat, cum duas 
vías esse dicit, unam lucis, alteram tenebrarum, qui- 
bus et. preesse certos quosque angelos dicil : vice qui- 
dem lucis angelos Dei, tenebrarum autem vie ange- 
los Satanz. Cap. 18. 

Sacris quoque Scripturis Origenes epistolam no- 


e Bibl. vet. PP., t. I, Proleg. p. xxxiv. 
67) Cfr. Olshausen, Commentar., t. III, p. 783, 
et libellum meum supra citatum, p. 23 et 28. 
(68) Ctr. libellum meum, p. 231 | eg. et 159. 
69) Biblioth. des auteurs, eto., t 
(70 In apparatu ad. Bibl. Max. PP., t. I, diss. rr. 
(14) Bibl. vet. PP., t. I, Proleg. . XXIX sqq. 
J (72) De epistolz qua Barnaba tribuitur authentia. 
en. 


T3) Comment. de authentia Ep. Barnaba. Hafnie, 


(74 In Guerike et Rudelbach Zeitschrift für Πω]. 
Theol., 4840, fasc. 2. 
pm In Epistole nostre editione. 
Fabrioc., Bibl. eccles., p. FE ^, 810. 
Hit. eccles. , Sab. I, c. 12, art. 8 


Rom., 24, t. IV, p. A73: Sunt. praterea, sicul. in 
mullis Scriptura locis invenimus, etiam. utriusque 
partis, vel utriusque vice fautores quidum et adjuto- 
res angeli. 

Sed neminem latet, cum Clementem, tum Orige- 
nem s:pius libros apoeryphos et nothos pro genui- 
nis habuisse, ideoque testimonio illorum pro epi- 
stole nostre authentia non plenam vim esse tri- 
buendam. Bene Hugius addit Clementem non cum 
eadem reverentia, quam scriptis vere apostolicis 
tribuit, de epistola nostra disputare. 

c) Eusebium et Hieronymum authentiam Episto- 
le nostre negavisse, multi male credunt. 

Legimus quidem in illus Historia ecclesiastica, 
rr, 25 : Ἐν τοῖς νόθοις κατατετάχθω καὶ τῶν Παύ- 


B λου Πράξεων ἡ Ὑραφὴ, 8 τε λεγόμενος ΠΗοιμὴν, 


καὶ 4 ἀποχάλυψις Πέτρου, καὶ πρὸς τούτοις ἡ 
φεροµένη Βαρνάθα ἐπιστολή. 

Sed Eusebius, epistolam nostram τοῖς νόθοις ac- 
censens, improprie hanc vocem usurpavit, et re- 
vera non de libris adullerinis, sed de ἀντιλεγομέ- 
votc, Sive dubiis libris, et a nonnullis repudiatis 
verba fecit, ut ipse paulo post testatur dicens, 
Ταῦτα μὲν πάντα (i. e... Acta Pauli Pastor, etc. 
et Epistola Barnabe) τῶν ἀντιλεγομένων ἂν tl». 

Non minus Eusebius in sexto Héstoriz? sue libro, 
ο. 14, epistolam nostram τοῖς ἀντιλεγομένοις 
ascribit, docens : Clementem Alexandrinum 1n li- 
bris Hypotyposeon omnes libros sacre Soripture 
enarrasse, ne ἀντιλεγομένοις quidem libris preter- 
rnissis, μηδὲ τὰς ἀντιλεγομένας παρελθὼν * τὴν 
Ἰούδα, λέγω, καὶ τὰς λοιπὰς καθολικὰς ἔπιστο - 
λὰς, τήν τε Βαρνάθα καὶ τὴν Πέτρου λεγομένην 
Αποχάλυψιν. | Auctoritalem | igitur epistole, non 
ejus authentiam, Eusebius in dubium vocavit. 

Pene eadem dicenda sunt de Hieronymo, sori- 
bente : Barnabas Cyprius, qui et Joseph Levites, 
cum Paulo gentium apostolus ordinatus, unam ad 
a dificationem Ecclesize pertinentem epistolam compo- 
δὲ, quae inter apocryphas scripturas legitur. (87). 
Quem in locum scite Pearsonius (88): Barnabe 
Epistolam fuisse tradil (Bieronymus), non. ipsi sup- 
positam, aut spuriam ; « ad aedificationem Ecclesi » 
pertinuisse asserit, non itaque hareticam putavit ; 


"mu. ) Histoire générale des auteurs, etc. t. I, p. 


q. 
B A selectis capitibus Historism eccl., 8690. 1, t. 
I, 


161. 

81) Historia theol. critica, t. I, p. 150. 

82) Zeitschrift für das Ertzbisihum Freiburg. 
Fasc. 2, p. 432; fasc. 3. p. 208 sq En 

83) Studien u. Kritiken, t. I, P. 1. 

s Kirchengesch, t. I, 3, p . 733. 


20. 
C 80) Commentar. de rebus Christ. Const. M., p. 


85) Studien und Kritiken, "i. 323. 
86) Bibl. Realwórterbuch, s. v. Barnabas. 
87) Catal. script. eccles., c. 6. 
(88) Vindic. Ignat., p. 1, C. 4, p. 289. Cfr. Gal- 
and., c., p. Xxx. 


128 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


794 


« lectam lamen inter apocryphas Scripturas » docet Α smum fervorem in epistola ad Diognetum reperies. 


nec ab Ecclesia repudiatam innuit.Apocryphi autem 
libri tum ii vocantur, qui authentici quidem, sed 
ab auctoritate canonica remoti, et in sacrarum 
Scripturarum canone non repositi sunt; tum ii, 
qui non sunt eorum, quorum titulis prenotantur 
(yeuSeniypaoz). Hieronymum priori sensu Barnabe 
epistolam apocrypham appellasse patet, cum eam 
Barngbe quidem ascribat, οἱ nihilominus inter 
apocryphas Scripturas eam lectam esse contendat. 

Testimoniaigiturscriptorum antiquorum authen- 
lie Epistole favere nemo negabit.Nihilominus non 
levibus moti argumentis eam apostolico viro abju- 
dicandam censemus. 

4. Si Epistola nostra ab antiquis pro authentica 
fuisset reputata, certe inter libros canonicos ea 
legeretur ;sicut Augustinus de apocryphis Andree 
et Joannis dicit : Si illorum essent, recepla essent 
ab Ecclesia (89). | 

2. Epistolam nostram post eversionem Hieroso- 
lyme exaratam esse, ex cap. 16 facile conjicitur. 
Sed supra lit.I vidimus, Barnabam sine dubio tunc 
temporis non amplius in vivis degisse. 

3. Capite 5 apostoli ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ᾱ- 
νομώτεροι vocantur. Talia Barnabam, apostolorum 
socium, dixisse vix putem. Ista autem hyperbola 
multo magis secundi seculi rhetorem prodit. 

4,Que capite 10incredibilia de lepore,hyena,eto., 
proferuntur,magisnugatorem allegorizantem,quam 
apostolorum redolent. 

5. Barnabas, qui provincias Asie Minoris per- 


agraverat,multosqueannos Antiochie in Syria vixe- C 


rat, bene compertum habere debuit, falsum id 
esse, quod capite 9 affirmatur, omnes idolorum 
sacerdotes Syrosque omnes esse circumceisos. 

6. Innumere allegori& nugatorism, presertim c. 
5 — 11, ab illo non possunt esse conscripte, qui 
propter eloquentie ardorem ab apostolis 718725 ^2 
est appellatus. 

7.Quoad sacros Judaeorum ritus falsa quedam in 
epistola nostra c. 7 et 8 leguntur, que Levitam 
Barnabam, qui diutius Hierosolymis vixerat, au- 
etorem habere non possunt. 

8. Epistola nostra injuste de Judaismo disputat, 
circumcieionem carnis superstitiosam essepronun- 
tiat (c. 9),Sabbatum vituperat (c. 45),leges Μοβίβ 8 
Judais non ad litteram intelligendas fuisse conten- 
dit (ο. 10), et ceconomiam Veteris Testamenti non 
Evangelio demum, sed jam illo die, quo Moses ta- 
bulas legis de manibus projecit, abolitam esse, 
Judaosque tunc testamentum in perpetunm perdi- 
disse docct (c. 4 et 14). Cuncta hec non a Barnaba 
exspectes, qui, ut fideles e gentibus et e Judaeis 
componeret, Antiochiam est missus ;sed secundum 
seculum talia sapiunt, similemque contra Judai- 


(69) Contr. adversariun Legis εἰ Prophetarum, 1, 


(99) Galland., 1. c., p. xxxin. 


II[. Revera primis sseculi secundi temporibus 
107-120 Epistolam nostram exa&ratam esse putem. 

1. Post eversionem templi Hierosolymitani eam 
scriptam esse, ex capite 16 satis liquet. Sic enim 
ibi : Atà γὰρ τὸ πολεμεῖν αὐτὸς καθῃρέθη (6 ναὸς) 
ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν' νῦν x. t. λ. Qui aliter quam nos 
distinguunt, et τὸ νῦν nomini ἐχθρῶν jungunt, sta- 
tim post annum 70 p. Ch.n. has litteras datas esse 
contendunt (99). 

2. Primis seculi secundi temporibus, Judaiste, 
Ecclesiam in periculum vocantes, eodem ferventi 
modo impugnabantur a S.Ignatio Antiocheno et ab 
auctore epistole ad Diognetum. 

3. Non ante saeculum secundum Christiani Sab- 
batum celebrare desierunt ; quod jam evenisse,epi- 
stola nostra docet c. 15. 

4. Auctor Epistole nostre contra eosdem hereti- 
cos, Judaistas et Docetas, verba facit, quos S. 


Ignatius vituperat. Ut hio, ita et Noster tncarna- 
tionem Christi contra Docetas (c. 5 et 6) predicare 


conatus est. | 

5. Theologumena multa Epistole ποβίσ.ΡΓΦβΟΓ- 
tim quoad typologiam, simillima sunt doctrine S. 
Justini et Tertulliani, i. e. scriptorum sseculi 8e- 
cundi. 

6. In omnibus codicibus antiquis Epistola Bar- 
nabse postposita est epistole Polycarpi, fortasse 
quia junior, certe non multo antiquior putabatur. 

7. Non ita multo post annum 120 Epistolam 
nostram conscriptam esae. 

a) ex capite 16 patet, ubi de eversione Hieroso- 
Iyme ita disseritur, ut palam eit Eliam Ca- 
pitolinam nondum ab Adriano fuisse ex- 
structam. 

B) Post annum 137,8ecundo bello Judaico finito, 
nullum amplius Judaistarum periculum ad- 
esse poterat. Denique. 

y) Celsus jam circa annum 150-160 ex Epistola 
nostre cap. 5 (ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομώ- 
τεροι) convicia contra apostolos hausisse vi- 
detur (91). 

IV. Quibusnam lectoribus Epistola fuerit desti- 
nata, nullibi, deficiente pleniore salutationis for- 
mula, claris verbis expressum est.Origenes episto- 
lam nostram catholicam nominat, sed ex capite 


[) primo et fine noni patet,ad certos quosdam fideles, 


arctiori vinculo auctori junctos, litteras has fuisse 
datas.Argumentum prime partis epistole et totius 
demonstrationis methodus certiores nos faciunt, 
auctorem ad fideles e Judgis, sine dubio Helleni- 
stas, instante periculo Judaistarum verba fecisse. 
Danielem Schenkel Basileensem, certiora de lecto- 
ribus proferentem, terrere id egisse, alibi demon- 
stravimus (92). 


(01) Origen. c. Cels., n. 68, t. I, p. 378. 
(92) In libello : Das sendscurciben d. A. Barna- 
bas, etc., p. 132 sq. 





725 


lem de authentia Epistole componeret, probare 
conatus est Epistolam Barnabe genuinam quidem 
esse, sed non integram,omnesque ejus partes,viris 
doctis displicentes,a therapeuta quodam, Christia- 
norum sacra secuto,originem traxisse, qui mystica 
sua sapientia viri apostolici litteras augere sit au- 
sus. Nos contra alibi integritatem Epistole defen- 
dere studuimus (94). Paucis nunc rem absolvam. 


1. Secunda seu parenetica pars Epistole, c. 18 
— 21,que jam ante Schenkelium a pluribus in du- 
bium vocabatur, quippe que in veteri versione La- 
tina non exstet, 


a)jam ab antiquissimis illis scriptoribus, qui 
primi Epistole mentionem faciebant, Cle- 
mente et Origene, lecta est, et laudata et 
citata. 

8) Eadem in omnibus, quos habemus,Greecis co- 
dicibus exstat. 

Υ) Non minus in stichometriis veterum pars hec 
secunda numerabatur. 

$) Sancti Pauli quoque Epistole parti didactice 
alterem partem pareneticam adjungunt. 

s)In parte secunda de duabus viis disseritur, 
quarum jam in parte prima cap. 4 et 06 men- 
tio fuerat facta. 

t) Styli diversitatem ex diversa utriusque partis 
indole ortam esse facile perspicimus. 

2. Prima quoque Epistole pars integra et ab in- 

terpolationibus libera est reputanda. 


PROLEGOMENA. 
V. Idem vir doctus, Daniel Schenkel (93), ut li- A 


726 


genuinis sunt reputata. Ubique idem fervor 
contra Judaismum nobis occurrit. 

ε) Perperam Schenkelius affirmat, de Novo quo- 
que Testamento contraria doceri in diversis 
capitibus. 

Q) Jam Clemens Alexandrinus, qui primus Epi- 
stole nostre meminit,capita ista displicentia 
legit et laudavit, et ne minimum quidem in- 
terpolationis testimonium ullibi exstat. 

VI. De doctrina Barnabe cfr. libellum meum: 
Das Sedschreiben d. A. Barnabas, etc., p. 242 — 
202.99 eadem re disputarunt Franke,in Rudelbach. 
et Gueribe ; Zeitschrift fur luth. Theol., etc., 1840, 
Fasc. 1, et van Gilse, Heyns et Junius in tribus 
commentatibus de theologia Patrum apostolico- 
rum morali, ab Academia Lugduno-Batava 1833 
premio ornatis. 

VII. Post Nicephorum patriarcham Constantino- 
politanum (1 828) et auctorem antique cujusdam 
Stichometrie, ἃ Cotelerio pulicate, usque ad ϱ8- 
culum xvii nemo Epistole nostre notitiam habuisse 
videtur. 

Primus iterum eam, epistole Polycarpi conjunc- 
tam, Jacobus Sirmondus S. J. in codice Turriano 
detegebat. Paulo post in aliis tribus codicibus, Bi- 
bliothecse Vaticans,cardinalis Columns et Andree 
Schotti S. J., eadem Epistola reperiebatur. Hugo 
autem Menardus, e congregatione S. Mauri, anti- 
quam Epistole versionem Latinam in codice Cor- 
beiensi ante sec. 1x) invenerat. Apographon codicis 
Schottiani et veteris illius versionis Latine Claudius 


α) Singnla enim capita unius argumenti sunt (; Salmasius Isaaco Vossio, Vossius Usserio tradidit. 


partes, eumque habent finem, ut demonstre- 
tur, Judaismum esse abolitum, novequeeum 
economie salutis cessisse, quam typis pre- 
monstrare, jam abinitio, Judaismi munuserat. 

B) Falsum est, quod Schenkolius contendit, ca- 
put sextum non cum septimo, sed demum 
cum tertio decimo, orationis nexu esse con- 
junctum. Ea enim capita, que Schenkelius 
delenda putat, c. 7 — 12 incl., nil aliud, nisi 
continuationem antecedentis demonstratio- 
nis, novam oconomiam a Judaismo typis 
fuisse premonstrandam, continent. 

Y) Duo alia quoque capita, 15 et 16, que Schen- 
kelío displicent, minime sunt rejicienda, 
quippe que ad demonstrationem necesse 
pertineant. Quod si enim abolitio Judaismi 
fuerat demonstranda, etiam de abrogatione 
Sabbati (c. 15) et templi (c. 46) verba facienda 
erant. 

δ) Capita Schenkelio displicentia non aliter de 
Veteri Testamento disputant, 8ο ea qui pro 


(ο Ullmanni. eto. : Studien und. Kril., 1837, 


Quo facto Jacobus Usserius, Armachanus, Hiber- 
nie primas, a 1645 Oxonii Epistolam Barnabe 
prelo subjecit. Sed ingens incendium, quod non 
exiguam partem urbis Oxoniensis vastavit, omnia 
quoqne exemplaria absumpsit. 

Quo autem ferme tempore Usserius suam prepa- 
rabat editionem,de ipsa Epistola Parisiis evulganda 
cogitabat Hugo Menardus,monachus Benedictinus. 
Ipso mortuo 1644, Lucas Dacherius, ejusdem con- 
gregationis,Menardi editionem 1645in lucem emieit, 
textui Turriano versione Corbeiensi adjecta. 

Emendatiorem Barnabae Epistolam 1646 Amstelo- 
dami edidit Isaacus Vossius,pluribus aliis codicibus 
usus, Florentino, Vaticano et Romano Theatino- 
rum. Plures deinde secute sunt editiones, preser- 
tim Cotelerii, Russelii et Gallandii, quam posterio- 
rem nos precipue ducem babuimus,non pedisequi 
instar eam secuti. 

VIII. Notandum denique, in omnibus Grecis 
codicibus deesse capita 1-4 inclus. et dimidium 
quinti. 


(94) Tubing. Theolog. Quartalschrift. 1839, 1, p. 
60 sqq. et in libello meo supra citato, p. 196 sqq. 





S. BARNAB/E APOSTOLI. 128 


TOY ATIOY BAPNABA 


TOY ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ 
EIIIZETOAH ΚΑΘΟΛΙΚΗ 


SANCTI BARNAB/E 


APOSTOLI 
| EPISTOLA CATHOLICA 


(Garrawp., Vet. Patr. Bibliot., I, 145 ; Harzrz, Patr. apostolic. Opera. Tubinge 1842, in-8, p. 1. Initium 
hujus Epistole antique versioni Latins codicis Corbeiensis (ante sec. ix) debemus, cum desint in 
textu Greco quatuor prima eapita cum quinti dimidio. Hanc versionem antiquam, qua textus Greci 
Jacunam supplet, ex Gallando mutuamur; ubi autem incipit textus Grecus, quem comitatur versio 
Gotelerii, editionem cl. viri Hefelii sequimur subjecta pressioribus typis veteris interpretationis conti- 
nuatione. EpiT.) 





I. Salutatio Barnabz a4 fratres. 

Avete, fllii et filie (1), in nomine Domini nostri Jesu Christi qui nos (2) dilexit, in pace (3). Magnarum 
et honestarum Dei e&quitate (4) abundantiam sciens esse in vobis, supra nodum exhilaror beatis et 
preclaris spiritibus vestris : quod sic naturalem gratiam (5) &ccepiatis. Propter quod plurimum gratulor (6) 
mihi, sperans liberari ; quia vere video in vobis infusum spiritum ab honesto (7) fonte Dei. Cum per- 
suasum mihi sit hoc, et plenius (8) sciam, quia dum ad vos alloquor, multa mihi bona successerunt in 
via equitatis Domini. Ideo, fratres (9) et ego cogito diligere vos super animam : quia megnitudoa fidei 
et dilectio habitat in illo, et spes vite illius. Cogitans ergo hoc (quasi (10) cure mihi fuerit, ut vobiscum 
partiar ex eo (11) quod accepi) futurum mihi talibus spiritu servienti (12) hoc in mercede; appropiavi 
(13) pauca vobis mittere, ut fidem vestram consummatam habeatis, et scientiam. 


VARIORUM NOTAE. 
(1) Avete, filii et filis. — Avete. Sica Vulg.interp. A Honestus, egregius : ἀξιόλογος. Μεν. 
ü 


vertitur ge pete Matth. xxvi, 9. ΑΝΟΝΥΜ. — Fi 
et Élim. lta fideles appellat. quos per Evangelium 
fonat : et hic stylus apostolicus est. I Cor. 1v, 14, 

. Gal. iv, 49. I Joan. u, 1 Μεν. 
ts) Nos. Vos. Usserius. FELL. - 

3) In pace Magnarum, etc.Mallem sic constitui : 
i& pace magna. Rerum honestarum Dei aquitate 
abundantiam, eto. ANONYM. 

(4) 4quitate. Sic ms. At Felli editio Oxon. aequi- 
tatum. — Forte qualitatum, id est δικαιωμάτων. Vide 
Rom. v, 17. ANoNYM. 

(5) Naturalem gratiam. Naturalis gratia est firma, 
altius radicata, et plantata in anima justi.Sic infra 
cap. Ix, Vet. interp. reddit τὴν ἔμφυτον δωρεάν, na- 
turale donum. Μεν. — 1mitatio Jac. 1, 21. Δέξασθε 
τὸν ἔμφυτον λόγον. ANONYM. 

(6) Plurimum gratulor... quía video. lia consona, 
qui de Barnaba habentur Act. xi, 23. Qui quum 


perveni'set (Antiochiam), ef vidisset gratium Dei, B 1v, 8: 2 
vertitur festina, Gloss. vet. Σπουδάζω, festino, pro 
pero. CLER. 


gav!sus est, etc. 
(7) Αὐ honesto. Scilicet egregio. Glosse veteres : 


(8) Plenius. Sic Felli edit. Oxon. Sic etiam legen- 
dum jubet Menardus. At ms. cum editt. plenus. 

(9) Fratres. Ita edit. Hxon. Al. cum ms. fors. — 
Vossius quoque legit fratres,quasi per compendium 
fuerit scriptum fras : quod exscriptor non intelli 
gens, mutavit in fors; que vox quidem Latina est, 
sed caret hic sensu. CLER. 

10) Quasi. Forte, quia si. 

11) Clemens Alex, Στρωμ. lib. 11, cap. 6, p. 45, 
edit. Oxon. h. |. laudat : Εἰκότως οὖν ὁ ἁπόστολος 
Βφρνάοας' 'Aq' οὗ, φησὶν, ἔλαθον μέρους ἑσπούδασα 
κγτὰ μιχρὸν ὑμῖν πέμψαι' Ἵνα μετὰ τῆς πίστεως 
ὑμῶν, τελείαν ἔχητε xat τὴν γνῶσιν. 

(19) Spiritu servienti. Sequor Fellum in eit. 
Oxon. ad mentem Menardi.Sic et Potterus ad Clem. 
Alex. locum mox describendum.Al. cum ms. spiri- 
tus servientes. Usserius, spyirilibus. 

(13) Appropiavi. Imo approperavi. Vide II Tim. 

* Tit. 1t, 12 ubi σπούδασον & Vulg. int. 


129 EPISTOLA CATHOLICA. 190 


Tres sunt ergo constitutiones Domiri, vite spes, initium et consummatio. Propalavit enim Dominus 
per prophetas, que (44) preterierunt; et futurerum dedit nobis initia scire. Sicut ergo locutus est, 
honestius et altius accedere (15) ad aram illius. Ego autem non tanquam doctor (16), sed unus ex vobis, 
demonstrabo p&uca, per qus in plurimi letiores sitis (17). 

II. Sacr1ificia Judaica abolita sunt. 

Cum sint ergo dies nequissimi (48), et contrarius (19) habeat hujus seculi potestatem,debemus atten- 
dentes inquirere equitates Domini.(20) Fidei ergo nostre adjutores (21),timor et sustinentia: que autem 
nobiscum pugnant, patientia est et continentia. Haec cum apud Dominum permanent casta (22), colle- 
tantur illis sapientia et intellectus (23). 

Adaperuit enim nobis per omnes prophetas,quia non utitur nostris hostiis, neque victimis,neque oblatio- 
nibue, bec dicens : Quo mihi multitudinem sacrificiorum vestrorum, dicit Dominus ? Plenus sum holocausto- 
matibus arietum,et pinguamintbus agnorum : et sanguinem hircorum et taurorum nolo ; nec si venialis videri 
mihi (24). Quis enim exquisivil haec de manibus. vestris ? calcare aulam meam ποπ adjicietis. Si. attuleritis 
mihi similaginem, vanum : supplicamentum ezsecratios mihi est. Neomenias vestras et diem magnum (25-26) 
non sustineo : jejunium, et. ferias (27), et. d1es festos vestros odit anima mea '. Hec ergo vacua fecit, ut 
nova lex Domini nostri Jesu Christi, que sine jugo necessitatis (28) est, humanam habeat oblationem. 
Dicit Dominus iterum ad illos : Nunquid ego pracepi parentibus vestris, cum exierunt de terra Egypti, ut 
offerrent mihi hostias et viclimas *? Sed hoc przcopi illis, dicens : Unusquisque vestrum. adversus proximum 
non habeat malitiam ; et juramentum. mendum (29) non habet * (80). Intelligere ergo debemus, cum non . 
simus sine intellectu,consilium benignitatis Patris nostri : quia nobis dicit, volens nos similiter errantes 
querere, quemadmodum ad illum aecedamus ; nobis enim dicit : Sacrificium Deo cor contribulatum ; et 
humiliatum Deus non despicit *. Certius ergo inquirere debemus, fratres, de nostra salute, ut ne quando 
habeat (31) introitum in nobis, et evertat nos a vita (32) nostra. 

III. Jejunía Judgorum non sunt vera nec Deo accepta. 

Dicit ergo iterum de his ad illos : Utquid tihi jejunatis, ut hodie audiatur voz vestra in clamore ? Non 

lale jejunium elegi, dicit Dominus, ut quis. humiliet animam suam sine causa. Neque si curvaveris quasi 


! [sa. 1, 14-14. ? Jer. vij, 22, 29. ὃ Zach. vir, 17. * Psal. r, 19. 
VARIORUM NOTE. 


. (14) Qua. Ita edit. Oxon. quam sequitur Wakius A 


in sua Anglica vereione. Al. cum mms. qui. 

(45) Accedere. Menardus, accedite. Fellus litteris 
miniatis premittit, oportet. « Sed in preceptis, in- 

sit Clericus, passim ante infinitivum δεῖ subau- 

itur. » 

(46) Non tanquam doctor. Respexit forte ad illud 
Matth. xxm; 8 : Vos aufem nolite vocari Rabbi : 
unus est enim Magisler vester ; omnes autem vos 
[ratres estis. Et ibid., 10 : Nec vocemini magistri : 

ia magister vester, unus est Christus.Vide quoque 

86. 11, 1. Sic in eamdem sententiam infra cap.iv: 
Hoc rogo vos tanquam unus ez vobis. 

(17) In. plurimis Letiores sitis. Ita I Joan. 1, 4 : 
Et hec scribimus vobis ut. gaudeatis, εἰ gaudium 
vestrum sit plenum. Mxw.—Sioc in calce hujus Epist., 
εἰς τὸ εὐφρᾶναι ὑμᾶς. FELL. 

(18 Cum sint. dies nequissimi. Ita Paulus Ephes. 
v, 16, quoniam dies mali sunt. ΜΕΝ. 

(19) Contrarius. Id est Satan. Glossarium vetus 
ms. : Satan ,adcersarius,contrarius.Quee subduntur, 
Habeat hujus szculi polestatem, respondent Joan. 
XI, 94 ; xiv, 30 ; xvi,11 : Princeps hujus mundi ; et 
Ephes. vt, 12 : Sed adversus principes et. potestates, 
adversus mundi rectores tenebrarum harum. ΜΕΝ. 

20) Clemens Alex. 1. c. : Τῆς μὲν οὖν πίστεως 
ἡμῶν εἶσιν ol συλλήπτορες, φόθος xai ὑπομονή' τὰ 

t συμμαχοῦντα ἡμῖν, µακροθυµία καὶ ἐγκράτεια. 
Ἰούτων οὖν, τὰ πρὸς τὸν Κύριον, µενόντων ἁγνῶς, 
συνευφραίνοντάαι αὐτοῖς σοφία, σύνεσις, ἐπιστέμη, 
Ἰνῶσις. — Vocem συλλήπτορες ita explicat Hesy- 
chius : Σολλήπτοραχ,συναγωνιστήν.ἱὰ eat adjutorem. 
Et in Glossis veteribus : Σύλληψις, βοήθεια, opítu- 
latio. Mz. 

(21) Adjutores. Ms. cum editt. adjutor est; si 
Pesllum excipias, apud quem, adjufores sunt, ex 
Glem. Alex, Jamque Menardus statuerat, expuncto 
verbo substantivo, legendum uno verbo, adjutores. 


(22) Casta. Integra. ΜΕΝ. — Caste. Cor. 
(23) Intellectus. Addit Fellus litteris miniatis, 
scientiu, cognilio ; quas duos voces putat veterem 
interpretem preteriisse, cum exstent apud Clem. 
Alex. 

(2 Videri mihi. Ita edit. Oxon. Al. cum ms. 
videre mihi. — Lege videri, ut apud "Tertull. lib. 
adversus Judaos cap. 5, pag. 608 : Nec εἰ veniatis 
videri mihi. Juxta LXX : Οὐδ' ἂν ἔρχησθε ὀφθῆναί 
μοι : id est, neo si veniatis parere mihi. Videri 
miht est videri a me, phrasis Greca. Μεν.--- Vide- 
sis Cl. Sabatierii Bibl. sac. Lat. Vers. ant. ad 
Isa 11, 14. | 

(25-26) Neomenias υδείγα» et diem magnum. Editt. 
Clerici et Russelii, post Neomentas vestras, addunt 
et Sabbata. Habent quidem LXX : xa! τὰ Ed466aza. 
Habent et Tertullianus, et Hieronymus, aliique 
apud Sabatierum Ἱ. c. At e& non agnoscit vetus 
Barnabe interpres, neque in prima Menardi Paris. 


Β edit. neque in altera Felli Oxon. 


(27) Ferias. Apud. LXX : ἀργίαν, otium. Sed in- 
terpres legisse videtur ἀργίας, ferias. MEN. 

(28) Sine jugo necessitatis. Non astricta legi Mo- 
saice. ᾖΖυγῷ δουλείας, jugo servilulis. Gal. v, 
1. Μεν. 

(29) Mendum. Cave hoc mutes cum Menardo et 
Oxoniensibus,in mendaz : est enim prisca vox La- 
tina,ut docet Charisius lib.1 : Mendum in mendacii 
significatione dicitur ; menda, in culpa operis aut 
corporis. Hinc factum mendaz. ΟἱΕΒ. 

0) Habet Leg. Menardus, haheat. Sicque edidit 
Fellus. Eorte amet., sicut Zach. vini, 17 : Juramen- 
tum mendaz ne diligatis. 

(20) Habeat. Videtur deesse vocabulum, Satan, 
vel Conttarius, vel quid simiic. ante habeat. MEN. 

(32) Vita Oxon. conjicit Όια. Sed non opus est : 
nam tifa est, pro vite instituto. CLER. 





191 8. BARNABJE APOSTOLI. 182 


circulum collum. tuum, et. sacco te. circumdederis, et cinerem straveris : nec. sic. celebrabis jejunium | acce- 
ptum *. Ad nos autem sio dicit : Cum jejunaveris (33), volve omnem nodum injustitize, et omnem consigna- 
tionem iniquam dele (34), resolve suffocationes impotentium commerciorum (35), dimitte quassatos ín remis- 
sionem, et omnem cautionem malignam ἀῑεείρα. Frange esurienti panem tuum, et. egenos. sine tecto índuc 
in domum tuam : cum. videris nudum, vesti ; et. domesticos seminis tui non. despictes (30). Tunc erumpet 
lemyoraneum (37) lumen tuum, et vestimenta tua (38) cito orientur (99) : el preibit ante ve justitia, et cla- 
ritas Dei circumdabit te. Tunc exclamas (40), εἰ Deus exaudiet te : cum adhuc loqueris, dicet : Ecce adsum ; 
sí absluleris a te nodum et suadelam malorum (41), οἱ verbum murmuralionis ; et. dederis esurienti panem 
ex animo *. In hoc ergo, fratres, providens est misericors Deus, quia in simplicitate crediturus esset 
populus, quem comparavit dilecto suo ; atque ante ostendit omnibus nobis, ut non incurramus tanquam 
proselyti ad illorum legem. 


IV. Antichristus ante portas, ergo fugiamus errores judaizantium et opera mala via. 


Oportet ergo de histantibus (42) multum sorutantes scribere, que? nos (43) possint sanare. Fugiamus 
ergo ab omni opere iniquitatis, et odio habeamus errorem hujus temporis,ut futuro diligemur (44). Non 
demus (45) anime nostre spatium,ut possit habere potestatem discurrendi cum nequissimis et peccato- 
ribus ; ne quando similemus (46) illis.Consummata enim tentatio,sicut scriptum est (47),sicut Daniel dicit, 
appropinquavit *.Propter hoc enim Dominus intercidit (48) tempora et dies,ut acceleret dilectus (49) illius 
ad hereditatem suam.Dicit si» propheta : Regna (50) ín terris decem regnabunt, ei resurget retro pusillus, 
qui deponel tres in unum *. De regnis similiter. De hoc ipso dicit iterum Daniel : Et vidi quartam bestiam, 
nequam et fortem, et seviorem csteris bestiis marinis : et apparuerunt illi decem. cornua : et ascendit. aliud 
cornu breve in. medio illorum ; et dejecit cornua. tria de majoribus cornibus ?. Intelligere ergo debemus. 
Adhuo et hoc rogo vos tanquam unus ex vobis, omnes amans super animam meam, ut attendatis vobis 
et non similetis eis qui peccata sua congerunt, et dicunt : Quia testamentum illorum, et non nostrum 
est (51). Nostrum est autem, quia illi in perpetuum perdiderunt illud quod Moyses accepit. Dicit enim 


5 168. Lvin, 4, 5, * Isa. Lviu, 6-10..." Dan. ix, 24-27. * Dan. vn, 24. * Dan. νι, 7-8. 


VARIORUM NOT/E. 


(33) Jejunaveris. Sic Fellus. Al. cum ms. jejuna- A pretem nostrum soripsisse, suadelam manuum.Que 
veritis. conjectura non est Menardi, ut fertur apud Cleri- 
(34) Bt omnem consignationem iniquam dele. He- — cum, sed Ed. Bernardi. 


egari debent isla ad marginem, unde in textum 
induxit ea nescio quis : sunt quippe alia versio 
verborum, πᾶσαν συγγραφήν ἅδικον διάσπα, que 
heic redduntur, Et. omnem cautionem. malignam 
dissipa : a Cypriano autem lib. De Orat. Domin. 
&nte finem et lib. nr 44 Quirinum cap. 1 : Et om- 
nem consignationem injustam dissipa. Cor. 

G9) Impotentium | commerciorum. Impotentium, 
id est violentorum. Commerciorum, in textu Greco, 
συναλλαγμάτων. nam. συνάλλαγμα est. commercium. 
Glosss veteres : συνάλλαγμα, commercium. Μεν. 

(36) Et domesticos seminis tui non despicies. 
Juxta LXX. At Vulg. juxta textum Heb., Et carnem 
tuam ne despexeris. Sed sensus idem esse videtur : 
nam domestici seminis tui, sunt homines ejusdem 
tecum nature et carnis. Ip. 

(37) Temporaneum. lta apud Tertullianum, lib. 
De resurr. carnis. In textu Greco πρώϊμον juxta 
lextum Heb., id est, matutinum. Ip. 

38) Vestimenta tua. Apud LXX. Juxta textum 
Hebraicum legitur Ἱάματα, sanitates ; pro quo qui- 
dam legerunt, ἱμάτια, vestimenta, ut notat S. Hie- 
ronymus. Hinc factum est, ut interpres Barnabe 
verterit, vestimenta : quod vocabulum sumpsit pro 
carne Tertullianus, tib. De res. carnis. Μεν. — Sio 
legit quoque interpres au versionem antiquam ab 
Ireneo, Tertulliano et Cypriano receptam adorna- 
vit. FELL. 

(39) Orientur. Sic leg. Menardus : sicque edidit 
Fellus. Al. cum ms. oriuntur. 

(40) Ezclamas. Lege, exclamabis, ut agud S. Cy- 
prianum lib. rr De teslimoniis. Μεν. 

41) Suadelam malorum. Χειροτονία apud. LXX 
redditur bic suadela,quia perorantes extensa manu 
verba faciebant. FrLL.— Opinari quis posset inter- 


42) De histantibus. Volo, de his statibus : περὶ 
τούτων καταστάσεων. BERN. — Al. de his (antis, 
vel instantibus. Lectio de his talibus, περὶ τοιούτων, 
Fello videtur aliquanto commodior. Usserius vero 
legebat : Oportet ergo non de instantibus multum 
scrulantes scribere vobis, qus» non possint sanare. 
Porro quenam has inter lectiones sit seligenda, 
euadet ipsemet vetus Interpres, spud quem infra 
cap. xvir, sio legas : Si enim de instantibus ac fulu- 
ris scribam vobis. 

43) Nos. Ita edit. Oxon. ΑΙ. ms. non. 

44) Futuro diligamur. Eellus in edit. Oxon. ex 
conjectura Usserii, futura diligamus. Sio legit et 
Menardus. 

45) Demus. Usser. debemus. FELL. 

46) Símilemus. Sic et paulo post, sim:iletis : ver- 

EN 


B bum neutraliter sumitur. Μεν. 


(47) Sicut scriptum est, eto. Usserius, de qua scri- 
ptum est, sicut Daniel dicit.Fellus autem sic : Sicut 
scriptum est a Daniele. 

(48) Intercidit. Ms. inlerdicit. Hec respiciunt 
Matt . Xxiv, 22. Vide Isa. x, 23; et Malach. 1j, 
1. FEL. 

49) Dilectus. Usser. dilectos. FLU. 

50) Regna.Ita LXX:faaUstat.At Hebr.ut in Vulg., 
reges. Μεν. 

(51) Et non nostrum est. Editi ad unum omnes : 
Et nostrum est.Locum mutilum adeoque corruptum 
esse agnovit Cl. Marianus in notis ad S. Justini M. 
Cohort. ad Grec. cap. 13, p. 17. Itaque illum sic 
restituit : Dicunt quia Testamentum illorum, ef non 
nostrum est. Hanc autem emendationem insinuat 
cum hujusce capitis contextus,tum in primis ipse- 
met 8. Barnabas infra cap. Σπ :"Iéopav... el f, 
διαθήκη εἰς ἡμᾶς, fj εἰς ἐκείνους, Videamus..... uirum 


193 EPISTOLA CATHOLICA. 134 


Scriptura : Et fuit Moyses in monte jejunans quadraginta. diebus, εἰ quadraginta. noclíbus * el. accepit te- 
stamentum a. Domino, tabulas lapideas scriptas manu Dei "9. Sed conversi in idola, perdiderunt illud : dicit 
enim Dominus Moysi: Moyses, descende celerius, quia prateriit legem populus luus, quem eduxisti de 
terra Egypti !!. Et projecit Moyses tabulas lapideas de manibus suis 13: et confractum est testamentum 
eorum ; ut dilectio Jesu consignetur in precordiis vestris, in spem fidei, illius. Propter quod attendamus 
novissimis diebus. Nihil enim proderit nobis omne tempus vite nostre et fidei, si non odio (52) iniquum 
et futuras tentatienes habeamus ; sicut dicit Filius Dei: Resistamus (53) omni iniquitati, εἰ odio habeamus 
eam. Ergo considerate opera mala vie. Non separatim debetis seducere vos tanquam justiflcati ; sed in 
unum convenientes (54) inquirite, quod communiter dilectis conveniat et prosit. Dicit enim Scriptura : 
Va ilis, qui sibi intelligunt, εἰ apud. se docti videntur 15, Simus spirituales, simus templum (55), 
consummatum Deo; in quantum estin nobis, meditemur timorem Dei (50), et custodiamus mandata 
illius (57). 

Dominus non accepta persona judicat mundum. Unusquisque secundum que facit accipit (58) : si 
fuerit bonus, bonitas eum antecedit ; si nequam, merces nequitie eum sequitur. Attendite, ne (59) quando 
quiescentes jam vocati addormiamus in pecoeatis nostris; et nequam accipiens potestatem nostram, su- 
scitet (60) et excludat α regno Domini. Adhuc et illud intelligite, cum videritis (61) tanta signa et mon- 
stra in populo Judaeorum, et sic (62) illos derelinquit Dominus. Attendamus ergo, ne forte, sicut scriptura 
est, multi vocati, pauci electi, inveniamur 19. 


V. Movum fadus, passione Christi fundatum, est nobis ad salutem, Judaeis ad interitum. 

Propter hoc Dominus sustinuit tradere corpus suum in exterminium, ut remissione peccatorum sancti- 
ficemur, quod est sparsione sanguinis illius (63). Scriptum est /64) enim de illo, quedam ad populum 
Judeorum, quedam ad nos. Dicit autem sio: Vulneralus est propler iniquitales nostras, εί vexatus es, 
propter peccata nostra : sanguine (65) illuus. sancti sumus. Tanquam ovis ad victimrm adductus est : εἰ sicut 
agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum 15. Supergratulari ergo debemus Domino, quia et prseter- 
ita nobis ostendit, et sapientes fecit ; et de futuris non sumus sine intellectu. Dicit autem : Non injuste 
genduniur retia avibus 15. Hoc dicit, quia juste periet (66) homo habens viam veritatis, scientiam (67), et se 


!! Exod. xxxi, 7. et. Deut. ix, 12. !* Exod. xxxn, 49. !? Isa. v, 21. !* Mattb. 


15 Prov. r, 17. 


VARIORUM NOTE. 


Teslamenium ad. nos, απ ad. illos pertinent. Quam Α λος, « Οὐαὶ οἱ συνετοὶ map' ἑαυτοῖς, καὶ ἐνώπιον αὖὐ- 

quidem Barnabe sententiam S. Justinius l. c. his τῶν ἐπιστήμονες, » προστάξας, ἐπήγαγεν ' « Πνευ- 

verbis illustrat ; El δὲ τις φάσκοι τῶν προχείρως ατικοὶ γενώµεθα, ναὸς τέλειος τῷ du ἐφ᾽ ὅσον 

ἀντιλέγειν εἰθισμένων, μὴ ἡμιν τὰς βίθλους ταύτας, DEN ἐφ᾽ ἡμῖν, μελετῶμεν τὸν φόθον τοῦ θεοῦ, καὶ 
X 


1ο Exod. xxriv, 28. 
xx, 16: xxn, 14. '!* Isa ωπι, 5, 7. 


ἀλλὰ Ἰουδαίοις προσήχειν, διὰ τὸ ἔτι καὶ νῦν 0v ταῖς 
συναγωγαῖς αὐτῶν σώζεσθαι , xal μµάτην ἡμᾶς ἐκ 
τούτων φάσχειν τὴν θεοσέθειαν μεμαθηκέναι λέγοι 

Gto ἀπ᾿ αὐτῶν τῶν ἐν ταῖς βίθλοις γεγραμµένων, 
E. οὐκ αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἡμῖν ἡ ἐκ τούτων διαφέρει διδα- 
σκαλία. Quod si quis ex iis qui libenter contradicere 
solent, non nostros hos libros, sed Judaorum pro- 
prios esse dicat, eo quod etiamnum in. eorum syna- 
gogis asserventur, ac frustra religionem his libris 
acceptam a nobis referri : noverit ille ex iis ipsis quz 
his 1n libris scripta. sunt, non Judaorum, sed nmo- 
stram esse horum librorum doctring possessionem. 
Nimirum contendebant Judei, suum esse, non Chri- 
stianorum, Vetus Testamentum. Quos ergo hic 
refellit S. Barnabas. Hac de re quoque Eusebium 
consule Demonstr. evang., lib. 1, cap. 6. 

(52) Non odio. Ms. non modo. Usser. non modo 
animum. FELL. 

(53) Resistamus. etc. Hanc Christi sententiam in 
toto Evangelio non repereris: sed Barnabas eam 
audivit ab ipso Christo, aut «b aliquo discipulo: 
qualis est heec Pauli sententia, Act. xv, 35: Et me- 
minisse verbi Domini Jesu, quoniam ipse dixit : Bea- 
lius est magis dare, quam accipere. ΜΕΝ. 

(54) In unum convenientes. His similia Hebr. x, 

, 25. FELL. 

(55) Simus templum. S. Paulus hac loquendi for- 
mula sepe utitur, I Cor. τή, 16, 47 ; νι, 19. II Cor. 
v1, 16: Ephes. 11, 24 ; Il Thess. τι, 4. FELL. 

(56) Meditlemur tímorem Dei. Juxta illud Isa. 
ΧΧΧ], 18 : Cor lum meditabitur timorem. ΜΕΝ. 

(57) Hunc locum laudat Clemens Alex. Στρωμ., 
lib. 11, oap. 7, pag. 447 :Kei Βαρνάθας 6 ἀπέστο- 


φυλάσσειν ἀγωνιζώμεθα τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἵνα ἐν 


* τοῖς δικαιώµασιν αὐτοῦ εὐφρανθωμεν. ». 


(58) Accipit. Edit. Oxon. accipiet. Sic. I Cor. rit, 
8:Unusquisque autem propriam mercedem accipiet 
secundum suum laborem. 

(59) Attendite, ne, eto. Alludit &d parabolam de- 
cem virginum, Matth. xxv. Μεν. 

(60) Nostram, suscilet. Nostram, id est nostri, 
id est in nos. Suscilet, lego, suscilelur, adversus 
nos videlicet. Mex. — At Fellus post suscétet, addit 
litteris miniatis nos. 

(61) Cum videritis, elc. Verbum videritis est pre- 
teritum hoc loco. Nam infra loquitur de subver- 
sione templi Hierosolymitani jam facta. Μεν. 

s Et sic. Id est, Quod sic. MEN. 
63) Sparsione sanguinis illius I Petr. 1, 2: In 
aspersione sanguinis Jesu Christi. Μεν. 

(64) Scriptum est. Pro more interpretis, rectius, 
scripta sunt. Sic enim fortasse legit : Γέγραπται γὰρ 
περὶ αὐτοῦ τὰ μὲν πρὸς τὸν λαὸν τῶν Ἰουδαίων, τὰ 
χὲ πρὸς ἡμᾶς. FELL. Sio et Μεν. 

(65) Sanguine. Legisse videtur interpres, τῷ αἴ- 
ματι. FELL. 

(66) Periet. Semel lectorem moneo, me non pro- 
bare maximam partem lectionum, quas Menardus 
&ad oram veteris hujus interpretationis apposuit. 
Ita peribit correxit pro periet, cum non hoc minus 
quam alterum, in usu fuerit &vo posteriori. Ita et 
alibi, interiet, exiet el transiet, etiam apud Tibul- 
lum. Voss. 

(07) Habens viam veritatis, scientiam. Felli edito 
Oxon., Habens vize veritalis scientiam. 





1398 5, BARNAB/É APOSTOLI. 136 


a via tenebrosa non continet adhuc. Et ad hoc Dominus sustinuit pati pro. anima nostra, cum ait orbis 
terrarum Dominus ; cui dixit die (68) ante constitutionem seculi (69) Faciamus hominem ad imaginem et 
similitudinem nostram "Ἱ. Quo modo ergo sustinuit, cum ab hominibus hoc pateretur, discite. Prophetae 
ab ipso habentes donum (70), in illum prophetaverunt. Ille autem, ut vacuam faceret mortem, et de mor- 
tuis resurrectionem ostenderet,quia in carne oportebat eum apparere, sustinuit, ut promissum parentibus 
redderet (71) ; et ipse sibi. 

populum novum parans, dum in terris degit, osten- A (72) τὸν λαὸν τὸν xawóv (73) ἑτοιμάζων ἐπιδείξῃ ἐπὶ 


deret, quod facta resurrectione ipse esset et judica- 
turus. Porro, docens lsraelem, atque tam magna 


prodigis et signa faciens, predicavit, ac illum [Is-: 


raelem) summe dilexit. Quando autem apostolos 
8uos, ipsius Evangelium predicaturos, elegit, ho- 
mines omni peccato iniquiores, ut ostenderet, quod 
non venit vocare juslos, sed peccatores ad panilen- 
tiam !*, tunc palam fecit, se esse Filium Dei. Nisi 
vero in carne venisset, quomodo servati fuissemus 
nos homines, videntes eum ? quandoquidem ii, qui 
solem hunc aliquando desiturum, opus mannum 
ejus, aspiciunt, non valent radios illius obtueri. 
(Porro]igitur Filius Dei ideo in carne venit, ut 
summam imponeret peccatis eorum, qui ad mortem 
persecuti sunt prophetas ipsius. Ob hoc igitur pas- 


τῆς Υῆς Gv, ὅτι τὴν ἀνάστασιν αὐτὸς ποιήῄσας κρινεῖ. 
Πέρας (74) Υξ τοι διδάσκων τὸν ᾿Ισραὴλ, καὶ τηλι- 
καῦτα τέρατα xal σημεῖα ποιῶν, Ox pots, καὶ ὑπερη- 
γάπησεν αὐτόν (75). "Ότε δὲ τοὺς ἰδίους ἀποστό - 
λους, μέλλοντας κηρύσσειν τὸ Εὐαγγέλιον αὐτοῦ, ἑξε- 
λέξατο (70), ὄντας ὑπὲρ πᾶσαν ἁμαρτίαν ἀνομωτέ - 
pouc... ἵνα δείξα, ὅτι οὐκ ἦλθε καλέσαι δικαίους, 
ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς µετάνοιαν... τότε ἐφανέρω - 
σεν ἑαυτὸν Υἱὸν Θεοῦ εἶναι (77). EL γὰρ μὴ ᾖλθεν ἐν 
σαρχὶ, πῶς ἂν ἐσώθημεν ἄνθρωποι, βλέποντες αὐτόν ; 
ὅτι τὸν μέλλοντα μὴ εἶναι ἥλιον (78), ἔργον χειρῶν 
αὐτοῦ ὑπάρχοντα , βλέποντες οὖκ Ἰσχύουσιν εἷς 
ἀκτῖνας αὐτοῦ ἀντοφθαλμῆσαι. Οὐκοῦν ὁ ΥΊὸς τοῦ 
θεοῦ ἐς τοῦτο ᾖλθεν ἐν σαρχὶ, ἵνα τὸ τέλειον τῶν 
ἁμαρτιῶν κεφαλαιώση τοῖς διώξασιν ἐν θανάτῳ τοὺς 


Sequitur vetus interpretatio. 


populum ... parans... . resurrectiono facta, in terris . . . judicabat (79) illis (80) . . . ad vitam ducens 
populum Judeorum, et magna signa et monstra faciens, non crediderunt nec dilexerunt illum (81). Tune 
apostolos suos, qui incipiebant predicare Evangelium suum, elegit, qui erant super omne peocatum peo- 
catores ; ut ostenderet, quia non venit vocare justos, sed peccatores . . . . . Tunc ostendit se esse Filium 
Dei. Si enim non venisset in carne, quo modo possent homines sanari (82)...? cum respicientes 
solem. ..... qui est opus manus Dei, non possint radios ejus diutius intueri. Filius ergo Dei ideo in 
carne venit, u& consummationem peccatorum definiret eis, qui persecuti sunt ad mortem prophetas illius. 
. » » « Dicit autem Isaias: Plaga corporis illius omnes sanati sumus. Et alius propheta: Feriam pasto- 
rem, ei dispergentur oves gregis. Ipse autem voluit sio pati... ..... Dicit enim qui prophetat de illo: 


' Gen. r, 26. 15 Matth.'ix, 43. 
VARIORUM NOTE. 


(68) Cui dixit die. Post dixit, videtur deesse τὸ B (74) Sustinuit, ut. promissum parentibus redderet. 


Pater. Nam inde probare contendit, et Filii et excel- 
lentiam, quod sit terrarum orbis Dominus, et quod 
ei dixerit Pater: Faciamus hominem, etc. Quod 
etiam repetit infra cap. vi, Λέγει γὰρ ἡ Γραφὴ περὶ 
ἡμῶν, ὡς λέγει τῷ YUp* Πιοήσωμεν xot εἶκόνα, etc. 
Id est: Dicit enim Scriptura de nobis, sicul dixit 
Filio (supple Deus, ut ex sntecedentibus patet): 
Faciamus hominem ad imaginem, etc. Μεν. — Mihi 
magis placet Bulli conjectura, qui hunc locum sic 
fortasse restituendum censet: Cui dixit Deus ante 
constitulionem mundi. Videsis ejus Defens. Fid. 
Nic., sect. 1, cap. 2. 8 2. 

(69) Ante constitutionem szculi. 1d est, ante ple- 
nam et perfectam mundi constitutionem, quia ho- 
mine nondum creato, non erat mundus plane per- 
fectus. MEN. 

(70) Propheta ab ipso habentes donum, etc. Pro- 
phetis videlicet. Nam prophete Dei Spiritu afflati 


prophetarunt. MEN. — Hunc locum strenue defen- p 


dit Grabius in Adnot. ad Bulli Defens. Fid. Nic., 
f 9, p^E: 15 contra Lucam Mellierum, seu Samue- 
em Crellium. Quin etiam ipsi videtur ex Barnaba 
descripsisse Ireneus, qua habet lib. 1v. cap. 20, 
n. 4: Prophel2. ab eodem Verbo propheticum acci- 
pientes charisma, pradicaverunt ejus secundum car- 
nem adventum. Quibus paria scripserat lib. iv, cap. 
7, 3. 2: Ümnes qui ab inilio cognitum habuerunt 
Deum, et adventum Christi prophetaverunt, revelatio- 
nem acceperunt ab tpso Filio. 


Id est, passus est, ut que priscis patribus per pro- 
phetas prenuntiata sunt, adimpleret. Et το ut se- 
quelam significat, non causam : quasi diceret : Πία 
ut promissum parentibus redderet. Μεν. 

72) Hic incipit textus Grecus superstes. 

73) Ms. x:vóv, male. 

74) Πέρας porro, ut sepe apud Barn. 

(75) Sc. τὸν Ἰσραήλ. 

uo) H. l. Laudat Orig: ο. Cels. 1, n. 69, t. I, p. 
378. Ed. BB, Vide: Hefele, das Sendschreiben des 
A. Baru. p. 160. 

(77) Conjunge haec cum verbis anteced. : quia in 
carne oportebat, eic. Eamdem sententiam reperies 
in Orac. Sibyll. Procem. v, 10-15. 

78) I. e. qui aliquando desinere debet. Mxx. 

79)Judicabat. Al., ex conjectura, judicat vel jutdica- 
bit. Menardus tamen leg. indicabat, ut modo viditnus. 

(80) litis. Al. forte, tlle ad summam, vel ad finem 


docens. Vel: Finis autem docens. Integrum hunc 
locum sic restituit Fellus: Et pse stbi populum 
novum parans, resurrectione facta in 5 agens, 


oslendil quod. judicabit illos: et ad extremum ad 
vitam ducens, etc. 

(81) Non crediderunt, nec dilexerunt illum. Hec 
non sunt in textu Greco. Lege tamen, sed non cre- 
diderunt, etc. Μεν. — Legit interpres ἐκήρυξαν, xat 
οὕπερ ἠγάπησαν. Voss. οἱ FELL. 

(89) Sanari. Forte salvari. Menardus pro ἐσώθη- 
μεν legit ἐσώθησαν. 


131 


EPISTOLA CATHOLICÁ. 


138 


προφήτας αὐτοῦ. Οὐχοῦν εἰς τοῦτο ὑπέμεινε (82). Δέγει À sus est. Dicit enim Deus, plagam carnis ejus ab il- 


γὰρ 9 8cóc^ τὴν (84) πληγὴν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ, ὅτι ἐξ 
αὐτῶν, [καὶ (85,] "Όταν πατάξω τὸν ποιμένα, τότε 
σκορπισθήσεται τὰ πρὀθαοα τῆς ποίµνης. Λὐτὸς 
ἠθέλησεν οὕτω παθεῖν’ ἔδει γὰρ, ἵνα ἐπὶ ξύλου maf. 
λέγει γὰρ ὁ προφητεύων ἐπ᾽ αὑτῷ' Φεῖσαί µου τῆς 
Ψυχῆς ἀπὸ µῥομφαίας, χαθήλωσόν µου τὰς σάρ- 
χας, ὅτι πονηρευοµένων συναγωγαὶ ἐπανέστησάν 
uot Καὶ πάλιν λέγει (860) Ἰδοὺ τἐθεικά µου τὸν 
νῶτον slc µάστιχας, xai τὰς σιαγόνας εἷς ῥαπί- 
σµατα, τὸ δὲ πρόσωπὀν µου ἔθηχα ὡς στερεὰν πέ- 
τραν (87). 


lis esse !?, [et] : Cum percutiam pastorem, tunc dis- 
pergentur oves gregis ?». Ipse [autem] sic pati vo- 
luit ; oportebat quippe, ut in ligno pateretur.Diocit 
enim,qui de illo prophetavit : Parce anima? meza 
gladio 31 ; clavis confige carnes meas *!, quia concilia 
malignantium insurrexerunt in me **.Et rursus ait: 
Ecce posui dorsum meum ad. flagella, et genas ad 
alapas ; faciem autem meam posui — sicut ἂν solidam 
petram *5. 


Vl. Christi passo et novum fedus jam el prophetis annuntiatur. 
Ὅτε οὖν ἐποίησεν ἐντολὴν, τί λέγει (88); Τίς ὁ Β Cum autem fecit, quod preceptum οἱ fuerat, 


κρινόµενός por; Αντιστήτω µοι. Ἡ τίς ὁ δικαζό- 
µενός por; Ἐγγισάτω τῷ παιδὶ Κυρίου. Οὐαὶ ὑμῖν" 
ὅτι πάντες ὑμεῖς παλαιωθήσεσθε ὡς ἱμάτιον, xal 
σὴς καταφάγεται ὑμᾶς. Καὶ πάλιν λέγει ὁ προφήτης! 
Ἐπεὶ ὡς λίθος ἰσχυρὸς ετέθη εἰς αυντριθήν (89) 
ὶδοὺ ἐμθάλλω slc τὰ θεμέλια Σιὼν λίθον πολυτελῆ, 
ἐκλεχτὸν, ἀκρογωνιαῖον, ἔντιμον. Εἶτα τί λέγει; 
Καὶ ὃς ἐλπίσει ἐπ αὐτὸν, ζήσεται εἷς τὸν αἱῶνα. 
Ἐπὶ λίθον οὖν ἡμῶν ἡ ἐλπίς; Μὴ γένοιτο ! ἀλλ᾽ ἐπεὶ 
ἐν ἰσχύει ἔθηχε τὴν σάρχα (90) αὐτοῦ ὁ Κύριος. Λέγει 
γάρ. Καὶ ἔθηχέ (01) µε ὡς στερεὰν πἐτραν. Λέχει δὲ 
πάλιν ὁ προφήτης Αἶθον, ὃν ἀπέδοκίμασαν οἱ οἳ- 
κοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη elc χεφαλὴν γωνίας. 
Καὶ πάλιν λέγει. Αὕτη ἐστὶν ἡ ἡμέρα ἡ µεγάλη καὶ 


qui ait ? Quis est, qui liliget mecum ? Resistat. mihi 
Vel quis est, qui judicium ineat. adversum me ? 
Appropinguet puero Domini. Vx vobis, quia omnes 
vos veterascetis quasi vestimentum, et tinea devorabit 
vos ?5, Et iterum dicit propheta : Sicul lapis fortis 
positus est in. contrilionem ** ; ecce immitto in fun- 
damenta Sionis lapidem pretiosum, electum, anguta- 
rem, honorabilem *". Deinde quid loquitur ? Et qui 
speraverit in illum,vivet in &lernum.In lapide ergo 
spes nostra ? Absit! sed quia Dominus in fortitu- 
dine posuit corpus suum. Ait namque : Et posuit 
me sicul solidam petram ?'. Adhuc autem dicit 
propheta : Lapidem quem reprobaverunl zgdificantes 
hic factus est in caput anguli **. EL iterum ait : Hec 


. Vetus. interpretatio. 


Parce anima mea a gladio. Et : Confige clavis carnes meas : quia nequissimorum conventus insurrexerunt 
in me. Et iterum dicit : Ecce posue dorsum meum ad flagella, et maxillas meas ad palmas (92). Faciem 
autem meam posui tanquam solidam petram. 

VI Cum autem fecit Dei preceptum, qui dicit? Quis est qui contradicit ? resislal. mihi. Quis &qualis 
futurus est (99) mihi ? propinquet puero Dei.Vz vobis,quia vos omnes veterascitis (94) lanquam vestimentum; 
et tínea devorabit vos. Iterum dicit propheta : Tamquam lapis . . expositus est in afflictionem. Ecce mittam 
in fundamenta Sion lapidem pretiosum, electum (95), . . . Et quid dicit ? Et qui credéderit in illum, non 


confundetur (96). In lapide ergo fides nostra ? Absit ! Sed quia in fortitudine posuit corpus illius . . . . 


anguli. . . . Hicest dies, . . 


icit iterum propheta : Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput 
. Quem fecit Dominus. , . . Quid 


ergo dicit? . . Circeumvenerunt me conventus nequissimorum ; vallaverunt me tanquam apes. . . Et iterum 


dixit : Super vestem meam sortes miserunt. In carne ergo incipiente illo venire, . 
passurus erat. Dicit ergo propheta ad Judeos : Và» anima iniquorum, 


19 Igai Lin, 8; Zach. χι, 6. 
11 Psal, cxvnr, 120. 
braeicum, non juxta LXX. 
cxvu, 22 


11 ρα. xxvii, 16; cfr. Rom. ix, 22, I Petr. i, 6. 


. anteostensa sunt qua 
TIEN qui (97) dicunt 


39? Zach. xir, 7; Matth xxvi, 31 ; Marc. xiv, 27. —. Pea], xxr. 21. 
33 Psal]. xxr, 17. ?* [52i. L, 6, 7. *^ Ibi 


d., 8, 9. ?* Iga. viri, 14, juxta textum He- 


?! [sga. L, vii. ** Psal. 


VARIORUM NOTE. 
(83 Profert aliam causam adventus Christi, ut C vet. Depalmare, DA CLER. 


consgummarentur peccata Judeorum addita Christi 
morte. Μεν. cfr. Matth. xxii. 31 sqq. 

(84) Ms. πιγήν. Vet. interpr. : plaga corporis il- 
lius omnes sanati sumus. 

(85) Ita restituo ex veteri versione Lat., que ha- 
bet : Et. alius propheta. Sensus est : Annuntiavit 
Deus per prophetas, Judeos Christum esse inter- 
fectnros, et hanc necem ipsis interitum fore. 

(νο) Ctr. Justin. Apol. 1, n. 38 

87) Faciem non avertens. 

(88) Sc. Patris jussio de incarnatione et toto hu- 
mane incarnationis negotio. 

(89) Veterem interpretem imitati vocem ἐπεί in 
versione nostra negleximus. 

(90) Σάρξ Christi propter ἰσχύν propheta λίθος vo- 
catur. 

91) Ἔθηκα Οσον. et LXX. 

92) Palmas, Golaphos palmas impactos. Glosse 


(93) Quis «φας futurus est. Interpres legebat 
εἰκασόμενος loco δικαζόµενος. MEN. 

(94) Veterascitis. Al. Forte veterascetis,juxta Gra- 
cum. Sic et Felli editio Oxon. 

(95) Ecce mittam in fundamenta Sion lapidem pre- 
tiosum, electum.Locus mutilus,et legendus ut apud 
S. Cyprianum, lib. rt, De testimontis : Ecce immitto 
ín fundamenta Sion lapidem pretiosum, | electum, 
summum angularem honoratum ; juxta textum Gre- 
cum Barnabe, ubi in presenli legitur ἐμθάλλω, ut 
I Pet. 11, 6. ἸΙδοὺ τίθηµι, κ. τ. À. ΜΕΝ. 

(90) Non confundelur. Ita Rom. 1x, 33 : οὗ κατ- 
αισχυνβήσεται. In textu Oreco Isaie ΧΣΥΙΠ, 16 : ου 
μὴ καταισχυνθῇ, id est non canfundatur. In textu 


, Greco Barnabe : Qui sperabil in eum.vivet in ater- 


num. Mew. 
(907) Qui. Al. quia. Fellus retinet qui. 


139 


S. ΒΑΒΝΑΒΑ APOS'TOLI. 


140 


est dies magna el mirabilis, quam fecit. Dominus 9. A θαυμαστὴ,. f» ἐποίησεν ὁ Κύριος (98). 'Απλούστε- 


Simplicius vobis scribo, ut intelligatis, ego, pur- 
gamentum vestre charitatis. Quid vero porro dicit 
propheta ? Obsedit me concilium malignantium ?!, 
circumdederunt me sicut apes. favum 3 et : Super 
vestem meam miserunt. sorítem 9. Cum igitur in 
carne esset appariturus et passurus, preemonstrata 
est ipsius passio. Nam in leraelem dicit propheta 
Vg anima eorum, quia pessimum consilium inierunt 
adversus semetipsos, dicentes : Alligemus justum, 
quoniam molestus nobis est ?*. Et vero dicit ad illos 
Moses : Ecce ista ait Dominus Deus : Intrate in ter- 
ram bonam *, quam juramento promisit Dominus 
Abrahz et 1saac et Jacob ; et ut. hsereditalem | possi- 
dete eam, terram fluentem lacte εἰ melle ?*. Quid 
dicat cognitio discite : Sperate [inquit] in Jesum, 
qui £n carne manifestandus est vobis. Homo [enim] 
et terra que patitur; ex substantia enim terre 
formatus est Adam. Quid ergo dicit : [11] terram 
onam, lacte ac melle fluentem ? Benedictus sit Do- 
minus noster, qui sapientiam et intelligentiam 
occultorum suorum posuit in nobis. Dicit enim 
propheta: Parabolam Domini quis intelliget, nisi 
sapiens eL perius, et diligens Dominum suum ? 


pov ὑμῖν γράφω, ἵνα συνιῆτε (00): ἐγὼ περίψηµα τῆς 
ἀγάπης ὑμῶν (100). TÉ οὖν λέγει πάλιν 6 προφήτης ; 
Περιέσχε µε συναγωγὴ Ἠπονηρευομένων, ἐκόκλω- 
σάν µε ὡσεὶ µέλισσαι κηρίον, καὶ Ἐπὶ τὸν ἵμα- 
τισµόν µου ἔβαλον χληρον (1). Ἐν σαρκὶ οὖν αὖ- 
τοῦ μέλλοντος φανεροῦσθαι xai πάσχειν, προεφανε- 
ροῦτο τὸ πάθος. Λέγει γὰρ ὁ προφήτης ἐπὶ τὸν Ἰσ- 
pa: Οὐαὶ τῇ Ψυχῃ αὐτῶν, ὅτι µβεθούλευνται 
βουλὴν πονηρὰν καθ) ἑαυτῶν, εἰπόντες Δήσωμεν 
τὸν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι (2). Λέχει 
δὲ xal Μωσῆς αὐτοῖς (3) Ἰδοὺ τάδε λέχει Κύριος 
ὁ Θεός. Ἐϊἰσέλθετε εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαθὴν, ἣν 
ὤμοσε Κύριος τῷ ᾿Αδραὰμ xal Ἰσαὰκ καὶ ᾿Ιαχὼθ, 
xal κατακληρονοµήσατε αὐτὴν, γῆν ῥέουσαν Ὑάλα 
καὶ μέλι. Τί λέγει dj γνῶσις (4), μάθετε Ἐλπί- 
cave [φησὶν (6)], ἐπὶ τὸν iv capxi μέλλοντα φα- 
νεροῦσθαι ὑμῖν Ἰησοῦν. "Ανθρωπος [yàp] γῆ ἐστι 
πάσχουσα (0) ᾿Απὸ προσώπου Ὑὰρ τῆς γῆς d 
πλάτις τοῦ ᾿Αδὰμ ἐγένετο. Τί οὖν λέχει (7) ; [elc] 
τὴν γῆς τὴν ἀγαθὴν, τὴν ῥέουσαν γάλα καὶ μέλι; 
Εὐλογητὸς ὁ Κύριος ἡμῶν, ὁ σοφίαν καὶ νοῦν θέµε- 
voc ἐν ἡμῖν τῶν κρυφίων αὐτοῦ. Λέγει γὰρ ὁ προφή- 
της. Παραθολν Κυρίου τίς νοήσει, st μὴ σοφὸς 


Vetus interpretatio 


inler se : Circumveniamus (6) justum, quia insuavis est. nobis. Et Moyses autem dicit ad illos: . . Hzc 
dicit Dominus Deus : Intrate :n. terram bonam, quam promisit Dominus Abraha, Isaac et Jacob ; et do- 
mini estole illius terr, qux trahit lac e£ mel. Quid dicat scientia, discite : Credite, inquit, in eum. qui ín 
carne apparebit, Jesum. Homo enim tersa est. . : cum ex terra eit figmentum Ade. Quid ergo dicit : In 
terram bonam, fluentem lac εἰ mel ? Et benedictus Dominus. . , quia (9) sapientiam et sensum posuit 
in nobis absconditorum suorum. Dicit autem per prophetas parabolam Dominus (10) : Quis | intelliget, 
nisi sapiens, . . el diligens Dominum suum ? Quia ergo, cum nos cognovit (14) in remissionem peccato- 
rum, fecit nos aliam figuram tamquam pueros habere, ut spiritu figuraret nos. Nos enim, sicut dicit 
Seriptura (12). . . . : Faciamus hominem ad imaginem οἱ similitudinem | nostram : el. supersit bestiis 
terre, et avibus cceli, et piscibus maris. Et Dominus, videns bonam flguram nostram, dixit : Crescite et 
multiplicamini, et replete terram. . . . Iterum vobis ostendam, quo modo vobis dicit (13) secundam figu- 


5 Pgal. cxvir, 24. ?! Psal. xxi, 17. 53 Pgal. xxi, 19. ?* Isa. 1m, 9 ; Sap. πι, 12. 
35 Exod. xxxi, 1... 99 Levit, xx, 24 


31 Paga]. cxvir. 12. 


VYARIORUM NOTE. 
(98) Loquitur de ea die, qua lapis reprobatus fa- (; (9) Et benedictus Dominus. . . quia. Interpres 





ctus est in caput anguli. 

(99) ᾽Απλούστ. Συνιῆτε. Heo laudat Clem. Alex. 
Strom. v, c. 10, q. 683. | 

(100) I.e.omnia pro vobis et facere et pati para- 
tus. Cfr. I Cor. 1v, 13, et Ign. ad Eph. c. 18. 

b Cfr. Justin. Apol. 1, n. 38. 

2) Cfr. Justin. Dial. c. Tryph., n. 17. 

3) Heo et sequentia usque ad τὸν χύριον αὐτοῦ 
hahet Clem. Alex. Strom. v, 10, p. 683. 

(4) I. e. profundior Veteris Test.et antiqua sco- 
nomie divine cognitio — homini Christiano re- 
clusa. Cfr. Neander R. G. 1, 415. 

(5) Φησὶν, γὰρ, clc, uncis inclusa, restituo (mo- 
nente Davisio) ex Clem. Alexandrino,cum et vetus 
interpres ita legerit. 

(6) Homo quia e terra est creatus, ideo Christus 
secundum humanam suam naturam terre potest 
comparari. 

(7] Hio incipit secunda loci biblici Exod. xxx, 

4, interpretatio allegorica seu gnostica. Terra illa 
primum humanam Christi naturam denotabat, 
nunc Christianos, Salvatore renatos pueros Dei 
innuit. 
(8) Cireumveniamus. Int. Vet. videtur legisse ἑνε- 
θρεύσωμεν, ut est Sap. rr, 12. Eamdem interpreta- 
tio habetur apud 8, Cyprianum, lib. rt, De testi- 
monitis, Max, 


vocem et interponens, videtur ea que sequuntur 
pro sacre Scripture sensu laudasse.Fortasse Prov. 
nr, 33, aut Psal. cxviu, 12, sed Clemens Alex. 
resentem lectionem Greci textus confirmat. Ita 

ell. qui ex Grecis item supplet noster et pro quia 
lgit qui. 
dc ) Dicit autem p prophetas parabolam Dominus 
Locus corruptus. Lege, ut in textu Greco, et apud 
Cleinentem : Dicit enim propheta : Parabolam Domi- 
ni quis intelliget ?* Locus habetur Isa. χι, 13, Τίς 
ἔγνω νοῦν Κυρίου ; Quis novit sensum Domini ? Dixit 
autem Barnabas parabolam, qui est sermo allego- 
ricus et obscurus, ut divine mentis obscuritatem 
ostenderet. ΜΕΝ. — Hanc Menardi emendationem 
secutus est Fellus in textu, nihil monens. 

(44) Cognovit. Fellus in textu restituit, recognovit 
Sed in nota : Rectius, inquit, renovavit. Quod sane 
pridem Menardus monuerat. 

(19) Nos enim, sicut. dicit. Scriptura. Locus cor- 
ruptus. Legendum, ut in textu Greco: De nobis 
entm dicit Scriptura, sicul dicit Filio, Deus videli- 
cet, aut Pater. MEN. 

(13) Vobis dicit. Forte, nobis fecit. — Menardus 
autem integrum hunc locum corruptum reputans, 
sic restituit : Rursus vobis ostendam, quomodo tn 
novissimis temporibus fecit ; antecedentibus et in- 
termediis omissis, ' 


TA 


EPISTOLA CATHOLICA. 


742 


καὶ ἐπιστήμων xal ἀγαπῶν τὸν ξύριον αὐτοῦ (14) ; A Ubi igitur nos renovavit per remissionem peccato- 


ἙἘπεὶ οὖν ἀνακαινίσας (15) ἡμᾶς ἐν τῇ ἀφέσει τῶν 
ἁμαρτιῶν, ἐποίησεν ἡμᾶς ἄλλον τύπον, ὡς παιδίων 
(16) ἔχειν τὴν φυχὴν, ὡς ἂν καὶ [πνεύματι] ἀἆνα- 
πλασσόμενος (47) αὐτὸς ἡμᾶς. Λέγει γὰρ ἡ Γραφὴ 
περὶ ἡμῶν, ὡς λέγει τῷ Υῷ' Ποιήσωμεν κατ εἰκόνα 
καὶ καθ ὁμοίωσιν ἡμῶν τὸν ἄνθρωπον, xal ἀρχέ- 
τωσαν τῶν θηρίων τῆς γῆς, καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ 
οὐρανοῦ, καὶ τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης. Καὶ εἶπε 
Κύριος ἰδὼν τὸ καλὸν πλάσμα, ἄνθρωπον' Αὐξάνε- 
σθε, καὶ πληθύνεσθε, xai πληρώσατε τὴν γῆν. 
Ταῦτα πρὸς τὸν Yióv (18). Πάλιν σοι ἐνδείξω, πῶς πρὸς 
ἡμᾶς δευτέραν πλάσιν ἐπ᾿ ἐσχάτων ῥἐἑποίησε. Λέ- 


γει Κύριος" Ἰδοὺ ποιήσω τὰ ἔσχατα ὡς τὰ πρῶτα 


(19). Εὶς τοῦτο οὖν ἐκήρυξεν ὁ προφήτης, Εἰσέλθετε 
εἰς γῆν ῥέουσαν γάλα καὶ μέλι, καὶ κατακυριεύ- 
cuve αὐτῆς (20). Ἰδοὺ οὖν ἡμεῖς ἀναπεπλάσμεθα, 
καθὼς πάλιν ἐν ἑτέρῳ προφήτῃ λέγει" Ἰδοὺ, λέχει 
Κύριος, ἐξελῶ τούτων, τουτέστιν dv προέθλεπε τὸ 
Πνεῦμα Κυρίου, τὰς Ἀλιθίνας καρδίας, καὶ βαλῶ 
σαρχίνας αὐτοῖς. ὅτι ἔμελλεν iv σαρχὶ φανεροῦσθαι, 
καὶ iv ἡμῖν κατοιχεῖν, Ναὸς γὰρ ἅγιος, ἀδελφοί µου, 


τῷ Κυρίῳ τὸ κατοικητήριον ἡμῶν τῆς καρδίας. Λέγει͵ 


γὰρ πάλιν Κύριος (21): Καὶ ἐν τίνι ὀφλήσομαι τῷ 
Κυρίῳ Gti µου, καὶ δοξασθήσοµαι; Λέγχει Ἐξο- 
µολογήσομαίΥ σοι ἐν ἐκκλησίᾳ dy. µέσῳ ἀδελφῶν 
µου, καὶ φαλῶ ἀναμέσον ἐκχκλησίας ἁγίων. Οὐκοῦν 
ἡμεῖς ἐσμεν, οὓς εἰσήγαγεν εἷς τὴν γῆν ἀγαθήν, Τί 
οὖν τὸ γάλα καὶ μέλι; "Ott πρῶτον τὸ παιδίον μέλιτι, 
εἶτα γάλακχι ζωοποιεῖται (22) οὕτω xal ἡμεῖς τῇ 
πίστει τῆς ἐπαγγελίας καὶ τῷ λόγῳ ζωοποιούμενοι 


rum, effecit, ut aliam formam haberemus, animam 
nempe puerorum instar, utpote qui et spiritu nos 
reformavit. Nam de nobis Scriptura dicit, loquente 
[Patre] ad Filium : Faciamus hominem ad imuginem 
el ad similitudinem | nostram; et prasint bestiis 
terra, et volatilibus celi, εἰ piscibus maris 31. Tum 
Dominus videns hominem, pulchrum flgmentum 
suum, ait: Crescite εἰ multiplicamini, εἰ replete 
terram 39. Haec ad Filium. Iterum autem tibi osten- 
dam, quo modo quoad nos ultimis temporibus se- 
cundam creationem peregerit. Dicit [enim] Domi- 
nus: Ecce faciam novissima Lanquam priora. Hoc 
respiciens predicavit propheta: /nírate ín terram 
lacte et melle fluentem, e£ dominamini ei. Ecce igi- 
tur, nos denuo formati sumus : quemadmodum 
rursusin alio propheta dicit: Ecce, inquit Domi- 
nus, auferam ab eis, hoc est ab eis quos Spiritus 
Domini previdebat, corda tapidea, et immittam illis 
corda carnea ?; quia in carne voluit apparere, 
et habitare in nobis. Templum enim sanctum, 
fratres mei, Domino est habitatio cordis nostri. 
Etenim iterum ait Dominus: Ubinam apparebo 
coram Domino Deo meo et glorificabor ^ ? Ait: Con- 
fitebor tibi in ecclesia, in medio fratrum meorum, 
et cantabo {π medio ecclesize sanctorum *!.. 1taque 
nos sumus, quos introduxit in terram bonam. Sed 
quare lac et mel ? Quoniam infans primum melle, 
tunc lacte viviscit ; ita et nos, fide (quam habemus] 
promissis [Dei] οἱ verbo (preedicationis) vivificati, 
vivemus terram possidentes. Superius vero predi- 


Vetus interpretatio. 


vivificamur (25), dominatum agentes terre. . . . . 


. . . Quis est, qui possit modo esse super bestias, 


aut super aves, aut super pisces ? Sentire debetis, quia superesse (26) potestatis est, ut quis imperans 


domino (27) sit. ... 


*! Gen. 1, 26. **]bid.,28. 39 Ezech. χι, 19; xxxvi, 26. '' Psal. χι, 3. *! Psal. xxr, 23. 
VARIORUM NOTE. 


. (14) Hac verba in libris sacris frustraquerentur. 
Similia occurruat Isai. xr, 43. Prov. 1, 6. Porr. 

(15) Particip. pro indicat. ut ο. 19 et sepius apud 
Patres. 
16) Ms. παιδίον, male. Παιδίου Davis. 

47) ΜΒ. ἀναπλασσομένους, male. Πνεύματι resti- 
tuit Fellus ex interpr. Lat. 

(18) So. jam initio creationis de nobis dixit. 

(19) Non est in S. Soript. , sed f. respexit Barn. 
ad Ezech. xxxvi, 11, vel Matth. xx, 16. 

(20) I. e. respectu secunde hujus creationis (re- 
generationis Christiane) predicavit propheta : In- 
trate, eto., i. e. renascimini. 

(21) Vocem Κύριος, quam et vetus non legit in- 
terpres, aut male additam putes, aut non ad Deum, 
sed ad Prophetam (David) referas. — Notes deinde, 
quo4 hisce verbis tertia loci ilius biblici explicatio 
allegorica seu gnostica incipiat, que terram illam de 
Ecclesia Christiana interpretatur. Cfr. Not. 7. sup. 

(22) Lao et mel, πίστις καὶ κήρυγμα quibus Εο- 


clesia nos nutrit. 

(23) Ecce facio. Rectius, facíam. Ἐκ. — Conji- 
cit autem Menardus his verbis 8. Barnabam respe- 
xisse vel ad Isa. xri, 18, vel ad Jerem. xxxi, 7, 
vel denique ad Thren. v,21 : Innova dies nostros sic- 
ut a principio. Heo enim precatio, inquit, est futu- 
rorum predictio. 

(24) [nctipiebat. In textu Graeco ἔμελλεν, id est de- 
bebat, ut supra, et alibi passim. Μεν. 

G5) Sicut per fidem... et verbo... vivificabimur. 
Fellus tamen primam tantummodg emendationem 
admisit. 

(26) Superesse, Sio sup. Faciamus hominem... et 
superzit bestiis lerrz. Est igitur hio superesse vet. In- 
terp. dominari, praeesse, excellere. Quo sane sensu 
verbum istud antiquis etiam scriptoribus Latinis 
interdum usurpatur. 

(27) Domino. Leg. dominus. Hanc lectionem re- 
tinuit Fellus in sua edit. Oxon, 


143 S. BARNAB/£ APOSTOLI. 7M 


xit : Crescanl εἰ priesinl piscibus. Quis potest. nunc A ζήσομεν κατακυριεύοντες τῆς γῆς. Προείρηχε δὲ ἐπά- 


preesse bocstiis, vel piscibus, vel celi volucribus ? 
Scire enim debemus praesse potestatem designare, 
ut quis imperet 8ο dominetur. Elsi id nunc non 
contingat, promisit (id) sane nobis. Quando [fiet]? 
Cum et ipsi adeo perfecti erimus, ut baredes simus 
testamenti Domini. 


νω, ὅτι αὐξανέσθωσαν, xal ἀρχέτωσαν τῶν ÜyO Suv. 
Tic (28) οὖν ὁ δυνάµενος νῦν ἄρχειν θηρίων, fj ἰχθόων, 
Tj πετεινῶν τού οὐρανοῦ ; Αἰσθάνεσθαι γὰρ ὀφείλομεν, 
ὅτι τὸ ἄρχειν ἐξουσία ἐστὶν, Ίνα τις ἐπιτάξας κυριεύσῃ. 
Ei οὖν οὐ γίνεται τοῦτο νῦν, dpa ἡμῖν εἴρηκε (29). 
Πότε; Ὅταν καὶ αὐτοὶ τελειωθῶμεν κληρονόμοι τῆς 
διαθήκης Κυρίου γενέσθαι. 


VII. Jejunium et Caper — typus Christi. 


Intelligite ergo, filii dilectionis ac letitie, quod 
bonus Dominus omnia nobis premonstravit, ut 
cognosceremus, cui in omnibus gratias ágere ac 
laudes debemus offerre. Si ergo Dei Filius, qui est 
Dominus et judicaturus est vivos ac mortuos, 
passus est, ut plaga ipsius vividos nos redderet; 
credamus, non potuisse Filium Dei pati nisi pro- 
pter nos. Cruci vero affixus aceto ac felle pota- 
batur. Audite, quomodo de hac re indicia dederint 
sacerdotes populi (Judaici]. Scripto precepto, ut, 
qui jejunium non jejunaret, morte exterminore- 
tur**, precepit Dominus ; quia et ipse pro peccatis 
nostris vas spiritus sui oblaturus erat in hostiam ; 
ut et impleretur figura facta in Isaac, qui super 
altare fuit oblatus. Quid igitur dicit apud prophe- 
tam ? Et manducent. 4ο hirco, qui in die jejunü 
offertur pro omnibus peccatis. Attendite diligenter : 
et manducent soli ac. omnes sacerdotes intestinum 
non lotum, cum aceto. Ad quid ? Quoniam me, in- 
quit, pro novi populi delictis oblaturum carnem 
meam, potaturi estis felle cum aceto ; ideo come- 
dite vos βο]ἱ, dum populus jejunat, et plangit in 
sacco et cinere. (Hec] ut ostenderet, quod oporte- 


Οὐκοῦν νοεῖτε, τέχνα εὐφροσύνης, ὅτι πάντα ὁ xa- 
λὸς Κύριος προεφανέρωσεν ἡμῖν, ἵνα γνῶμεν ᾧ κατὰ 
πάντα εὐ (αριστοῦντες ὀφείλομεν αἰνεῖν. Bl οὖν ὁ riàq 
τοῦ θεοῦ, ὢν Κύριος, καὶ µέλλων κρἰνειν ζῶντας καὶ 
νεχροὺς, ἔπαθεν, ἵνα ἡ πληγἡ αὐτοῦ ζωοποιήσῃ ἡμᾶς: 


B πιστεύσωμεν, ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ οὐκ ἠδύνατο πα- 


θεῖν, εἰ μὴ διὰ ἡμᾶς. ᾽Αλλὰ καὶ σταυρωθεὶς ἐποτί- 
ζετο ὄξει καὶ χολΠ. ᾿Ακούσατε, πῶς περὶ τούτου πε- 
φα/ἔρωκαν (30) οἱ ἱερεῖς τοῦ λαοῦ (31). Γεγραμμένης 
ἐντολῆς αὐτοῦ, ὃς ἂν μὴ νηστεύσῃ τὴν νηστείαν, θα- 
viti ἐξολοθρευθήσεται, ἐνετείλατο Κύριος, ἐπεὶ καὶ 
αὐτὸς ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν ἅμελλε σχεῦος 
τοῦ πνεύματος (32) προσφἑρειν θυσίαν, ἵνα καὶ ὁ τύ- 
πος ὁ γενόμενος ἐπὶ Ἰσαὰκ, του προσενεχθέντος ἐπὶ 
τὸ θυσιαστήριον, τελεσθῇ. Τί οὖν λέγει ἐν τῷ προ- 
φήτῃ; Καὶ φαγέτωσαν ἐκ τοῦ τράχου, τοῦ προαφε- 
ρομένου τῇ νηστείᾳ ὑπὲρ πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν 
(33). Προσέχετε ἀκριθῶς' Καὶ φαγέτωσαν οἱ Ἱἱερεῖς 
µόνοι πάντες τὸ ἔντερον ἅπλυτον μετὰ Όὄξους. 
Πρὸς τί; ᾿Επειδὴ ἐμὲ, εἶπεν, ὑπὲρ ἁμαρτιῶν μέλλοντα 
τοῦ λαοῦ τοῦ καινοῦ προσφἑρειν τὴν σάρχα µου, μέλ- 
λετε ποτίζειν χολὴν μετὰ ὄξους' φάγετε ὑμεῖς μόνοι, 
τοῦ λαοῦ νηστεύοντος xal κοπτοµένου ἐπὶ σάχκῳ καὶ 


Vetus interpretatio. 


VII. Intelligite ergo, filii dilecti, quia omnia bonus Dominus ostendit nobis, ut sciremus, cum per 
omnia (34) gratias agere debeamus. Si ergo Filius Dei, cum sit Dominus qui incipiet judicare vivos et 
mortuos, passus est ut plaga illius vivificaret nos; credamus, quia Filius non poterat pati nisi propter 
nos. Sed et cruci affixus, potatur aceto et felle. Audite, quemadmodum de hoc signiflcaverint sacerdotes 
templi. Inscripta lege precepti, ut si quis non jejunaret jejunium, morte moreretur, precepit Dominus 
quia ipse pro peccatis nostris incipiebat vas spiritus sui offerre hostiam ; ut et figuram que fuerat sub 
Isaac qui oblatus est ad aram, consummaret. Quid . . dicit. . propheta (35) ? Et manducent de hirco, 

uem oblaturi sunt ad jejunium pro omnibus peccatis. Attendite diligenter : Et manducent sacerdotes soli . 
tntestinum non lotum, cum aceto. Ad quid ? Quoniam me, pro peccatis populi mei (36) incipientem offerre 
corpus meum, potabitis aceto cum felle: manducate vos soli, populo jejunante, et plangite vos (37) in 
cilicio-et cinere. Et ut ostenderet, quia ab illis (38) debet pati, sic praecepit : . «. Sumtte htrcos duos bonos, 


4 Lev, xxii, 20. 
VARIORUM NOTE. 


— Bic Quoque Fellus in sua edit. Oxon. 
(35) Propheta. Forte, ἐπ propheta, juxta Graecum. 


ὃν) Ma. τί, male 
Sic et Felli edit. Oxon. 


(29) Sensus : in presenti quidem imperium illud 


in volueres, etc., non tenemus, sed promissam hanc 
dominationem aliquando recuperabimus. 

(30) av pro ασι, ut sepius in N. T. Winer, Gram. 
p. 72 ed. IV. 

31) Ναοῦ. Μεν. 

32)1. e. corpugguum. Μεν. Sensus est : mandato 
de Jujenio Dominus typum passionis su& prebere 
voluit. 

(33) Non est in sacra Scriptura ; sed inter Chri- 
stianos sec. [I, traditiones quiedam false de ritibus 
Judaici festi expiationum divulgatee fuisse videntur 
quas hic Barnabas, alias Justinus (Díal. c. Tryph.. 
n. 40) et Tertull. Adv. Jud. cap. 14,adv. Marc. 
Iit, 7, secuti sunt. 

34) Cum per omnia. Leg. cui p. o. juxta Greca. 


(36) Populi mei. In textu Greco, λαοῦ τοῦ xat- 
vou, id est popult novi : non ita recte ; qui& Christus 
pro universo mundo passus est. Μεν. — At Gre- 
cam lectionem confirmure fortasse quia posset ex 
isto Apostoli loco, lI Cor. v, 17 : Ὥστε εἴ τις ἐν Χρι- 
στῷ, καινὴ χτίσις" τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, δοὺ γέγονε 
τα παντα ἅχινα. 

(37) Plangite vos. Leg. plangente, expuncto pro- 
nomine vos, ut in textu Greco χοπτοµένου. Nam po- 
pulus illa die debebat affligere animas jejunio, in 
cinere et cilicio. MEN. 

(38) Quia ab illis, etc. Legebat vetus interpres ὑπ᾽ 
αὐτῶν. Vide sis Grabium in Annot. ad Bulli Defens. 
Fid, Nic. $ 5, pag. 45. 











) 


145 EPISTOLA CATHOLICA 146 


σποδῷ. » Ἵνα δείξῃ, ὅτι δεῖ αὐτὸν παθεῖν ὑπὲρ aó- A ret ipsum mori pro illis. Qdomodo igitur precepit? 
τῶν. Ἠῶς οὖν ἐἑνετείλατο; Προσέχετε, Λάθετε δύο — Attendite. Sumite (inquit) duos hircos bonos et si- 
τράγους — xuÀouc xai ὁμοίους, καὶ προσενέγκατε — miles, et offerte [eos] , et accipiat sacerdos unum ἐν 
καὶ λαθέτω ὁ ἱερεὺς τὸν ἕνα εἷς ὁ λοκαύτωμα (30). — holocaustum. De altero vero quid faciens ? Maledi- 
Τὸν δὲ ἕνα τί movjcooctv ; Ἐπικατάρατος, φησὶν, ὁ — ctus, inquit, unus. Attendite, quo paoto figura Jesu 
ctc (40). Προσέχετε, πῶς ὃ τύπος τοῦ Ἰησοῦ qavs- — manifestetur. Et conspuite illum omnes, ac. lanci- 
ῥοῦται. Kal ἑμπτύσατε (41) πάντες, καὶ κατακεν- — nitate; et imponite lanam coccineam circa caput ejus 
τήσατε ( 2), καὶ περιθεῖτε τὸ ἔριον τὸ xÓwxvov περὶ αἱ sic in. deserium emillatur. Et cum ita factum 
τὴν χεφαλἠν αὐτοῦ. xal οὕτως εἰς ἔρημον βληθήτω. fuerit, qui portat hircum, abducit eum in eremum, 
Καὶ ὅταν γένηται οὕτως, ἄγει 6. βαστάζων τὸν τρἀ- οἱ aufert [ab illo] lanam, et ponit eam super fruti- 
ον εἲς τὴν ἔρημον, xal ἀφαιρεῖ τὸ ἔριον, καὶ ἐπιτί- cem, qui vocatur rubus, cujus germina in agris 
θησιν ἐπὶ φρύγανον τὸ λεγόμενον ῥαχίη (43), ob καὶ — reperta solemus manducare ; et hujus solius vepris 
τοὺς βλαστοὺς (44) εἰώθαμεν τρώχειν ἓν τῇ χώρᾳ εὖ- — fructus dulces sunt. Cur vero et hoc? Attendite : 
ῥίσκοντες' ταύτης µόνης τῆς ῥάχου (45) ol καρποὶ — Unum quidem super altare; alterum vero maledi- 
γλυκεῖς εἶσι. Τί οὖν xai τοῦτο; Ἱροσέχετε' τὸν μὲν — ctum, et quare, qui maledictus est, coronatur? 
ἕνα ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, τὸν δὲ ἵνα ἐπικατάρα- 4, Quia. videbunt eum illa die habentem circa corpus 
τον, xal ὅτι (46) τὸν ἐπικατάρατον ἑστεφανωμένον; — talarem coccineam, et dicent: Nonne hic est, 
Ἐπεὶ δὲ ὄψονται αὐτὸν τότε (47) τῇ ἡμέρᾳ (48), τὸν quem nos aliquando ἀθθρθοίαπι, compunctum ao 
ποδήρη ἔχοντα τὸν κόχκινον περὶ τὴν σάρχα, καὶ ἐροῦ- — illusum crucifiximus? Vere ille est, qui tuno se 
ctv* Οὐχ οὔτός ἐστιν, ὃν ποτε ἡμεῖς ἑσταυρώσαμεν — dicebat esse Filium Dei. Quantopere enim similis? 
ἐξουθενήσαντες, xal καταχεντήσαντες, xal ἐμπαίξαν- deo ergo similes hircos pulohros et equales [po- 
τες; ᾽Αληθῶς οὗτος Tv, 6 τότε λέγων ἑαυτὸν Υἱὸν — stulavit| ; ut cum videriat eum tunc venientem, 
θεοῦ εἶναι. Ἡῶς γὰρ ὅμοιος; Εἰς τοῦτο ὁμοίους (49) — percellantur de hirci similitudine. Vide igitur figu- 
τοὺς τράγους καλοὺς xal ἴσους' (v, ὅταν ἴδωσιν αὐ- — ram Jesu passuri. Quam ob rem vero lanam in 
τὸν τότε ἐρχόμενον, ἐκπλαγήσονται ἐπὶ τῇ ὁμοιότητι µΠπιθάϊο spinarum ponunt? Id est figura Jesu, Eccle- 
τοῦ τρἀγου. Οὐκοῦν ἴδε (50) τὸν τύπον τοῦ µέλλον- sie proposita. (Ponunt autem lanam in spinis], 
τος πάσχειν Ἰησοῦ. Τί δὲ, ὅτι τὸ ἔριον εἷς μέσον τῶν — ut, qui voluerit lanam cocoineam auferre, eo, quod 


Vetus interpretatio. 


similes (51), et offerte : et accipiant sacerdotes unum in holocaustum pro peccatis. . . alium autem in ma- 

iclionem. Attendite, quo modo figura Jesu ostendebatur. Exsputte πι illum, inquit, omnes, εἰ pungile, 
et imponile lanam coccineam circa caput illius ; et sic in aram (52) ponatur : et cum ita factum [uerit, ad- 
ducite (53), qui ferat hircum in eremum, et auferat, . « ei ponat illam in stirpem qua diciturrubus; cujus 
εἰ fructus in agris adsumus (94) invenientes manducare: . . «hujus stirpis dulces fructus inveniuntur. 
Ad quid ergo hoc? Attendite : Unum ad aram ; alium tanquam maledictum. Et quare is qui maledictus, 
coronatus ? Quia videbunt illum tuno in illa die, chlamidem habentem coccineam circa corpus, et dicent: 
Nonne hio est, quem nos crucifiximus, fastidientes, et oonspuentes (55), et compungentes ? Vere hioc fuit, 
qui tunc se dicebat esse Filium Dei. Sicut ergo similes, sic similes hircos, . eLzguales : utcum viderint 
unum ex illis (66) tunc pascentem, admirentur in similitudine capri. Ergo videtis figuram ejus, qui passu- 
rus erat, Jesu. Quare et lanam in medio spinarum ponunt? Figura Jesu, Ecclesie posita; quia (57) qui 


VARIORUM NOTE. 


(39) Levit. xvi, 7 "Hg. cfr. BAEHB, almb. II, 679. (; et Tertullianus lib. contr. Jud&os cap. ult. pares et 
(40) — oruy9 cfr. BAkun, |. ο. p. 668. consimiles. Sed unde sumpserunt, nisi ex hac Epi- 
41) Sic Voss. Aiii ἐκπτύσατε. stola ? MEN. — Cyrillus Alex in Glaphyris: KaAoí «e 
42) Talia nec S. Scriptura, nec Talmud narrat ; καὶ ἰσομεγέθεις λλήλοις dp τε ἰσήλιχες, ὁμό- 
sed repories ea et apud Justinum ac Tertull.ll.co. pool τε xal κατ οὐδένα τρόπον παθόντες τὴν y, 


n Ita vos Ms. ῥαχιήλ, male. 
44) Germina. ita Voss. βάτους,, Μεν. Male Davi- 
sius cum interprete Lat. καρπούς. 

(45) Ita. Voss. Ms. male οὕτως µόνης τῆς ῥα- 


J 99, κ. t. λ. 
' (46) "Ότι — cur? Viger. p. 551» 

47) Davis. legit: ἐπειδὴ ὄψονται αὐτὸν, ταύτῃ, 
x- τ. À. 

(48) Christum in die judicii. Μεν. 

(49) Ita Davis. ὡς οὖν ὅμοιος, κατὰ τοῦτο ὁμοίους, 
x. t. À. Cot. Ms. male: πῶς γὰρ ὁμοίως, καὶ τοῦ- 
τον, X. t. À. 

(50) Leg. ἴδετε Fert. De hoo typo cfr. Justin. 
Dial. c. Tryph., n. 14. 


πηρίαν. Hoc est, ut vertendum fuit : Pulchri, et ejus- 
dem inter se magnitudinis ambo, et cogvi; item ejus- 
dem coloris, nec ulla omnino affecti membrorum (z- 
sione. Cor. 

(52) In aram. Vetus interpres videtur legisse εἷς 
βωμόν. — Bed ineremum reponi debere, non tantum 
woxtus Grecus, sed etiam res ipsa satis indicat. 

ELL. 

F (53) Adducite. Rectius, adducit qui fert, etc. 

ELL. 

(54) Adsumus, Lege adsuevimus, ut in textu Greco 
εἰώθαμεν. Μεν. — Sic edidit quoque Fellus. 

(55| Conspuentes. Ἐμπτύσαντες, 

(56) Unum ex illis. Magis distincte reddit inter- 


(51) Bonos similes. Lege bonos et similes. In ῃ pres, quod in Greco habetur αὐτόν, unum ez illis; 


textu Greco, καλοὺς xal ὁμοίως : correxi ὁμοίούς. 
Ubi nota licet Lev. xvi, nihil de hircorum si- 
militudine preoipiatur, tamen apud S. Justinum 
Martyrem Dial. cum Triph. pag. 250, edit. Paris. 
dicuntur τράχοι δύο ὅμοιοι, id est hirci duo similes : 


PaTROL. Gh. Il, 


caper enim emissarius solus supererat, altero prius 
mactato. FELL. 
(57) 


iu. Quod interpres reddit, quia, ia Greco 
est ἵνα. 


ELL. 


24 


14] 


S. BARNAB/E APOSTOLI 


τι 


spina formidabilis sit, debeat plurima sufferre, et À ἀχανθῶν τιθέασι ; Τύπος ἔστὶ τοῦ Ἰησοῦ τῇ Έκκλη- 


afflictatus potiri illius. Síc, inquit, qui volunt me 
videre et ad. regnum meum pervenire, debent per 
afflictiones et tormenta possidere me. 


σίᾳ κείµενος, ἵνα (58), ὃς ἐὰν θέλῃ τὸ ἔριον ἄραι τὸ 
κόκκινον, δεῖ αὐτὸν πολλὰ παθεῖν, διὰ τὸ εἶναι φοῦε- 
piv τὴν ἄχανθαν, καὶ θλιθέντα χυριεῦσαι (59). Οὕτω, 


φησὶν, oi θἐλοντές µε ἰδεῖν, καὶ ἄψασθαί µου τῆς βασιλείας, ὀφείλουσι θλιθέντες χαὶ παθόντες Aa- 


θεῖν µε (60). 


VIII. Vacca rubra — typus Chrísti. 


Quam autem figuram putatis esee, quod pre- 
cipitur Israeli, ut homines consummata nequitie 
juvencam offerant, et eam mactatam comburant ; 
atque tunc pueri tollant cinerem, in vasa mittant: 
postea [baculo) alligent lanam coccineam cum hys- 
8ορο ; et sio populum singulatim pueri aspergant, 
ut & peccatis purgetur **? Aspicite, quomodo in sim- 
plicitate nobis loquatur [Dominus]. Vitulus iste, 
Jesus est ; homines nequam, qui offerunt, sunt ii, 
qui Dominum ad necem obtulerunt. Sed nunc non 
amplius sunt viri nequam, neo amplius pro pecca- 
toribus habentur. Pueri vero aspergentes sunt, qui 
nuntiaverunt nobis remissionem peccatorum, et 
purificationem cordis, quibus dedit Evangelii pre- 
dicandi potestatem : quique sunt duodecim, in tri- 
buum testimonium, quia apud Ieraelitas duodecim 
erant tribus. At cur tres pueri aspergentes? Nempe 
in testimonium Abrahami et Isaaci et Jacobi ; quod 
ii magni fuerint coram Deo. Cur vero lana in ligno 
(baculo) ? Quia in ligno Jesus dominium suum te- 
net, cujus causa, qui in illum sperant, vivent in 
eternum. Quare autem simul lanam et hyssopum? 
Quoniam in regno illius erunt dies mali 8ο sordidi 


Τίνα δὲ Ooxeite τύπον εἶναι, ὅτι ἐντέλλεται τῷ 
Ἰσραὴλ 35 προσφἑρειν δάµαλιν τοὺς ἄνδρας, iv οἷς 
ἁμαρτίαι τέλειαι, καὶ σφάζαντας κατακα[ειν' xal 
αἴρειν τότε τὴν σποδὸν παιδία, καὶ βάλλειν εἲς ἄγγη, 
καὶ περιτιθέναι τὸ ἔριον (61) τὸ κόκκινον, xal τὸν ὕσ- 
σωπον’ καὶ οὕτω ῥαντίζειν τὰ παιδία καθ’ ἕνα τὸν 
λαόν’ ἵνα ἁγνίζωνται ἀπὸ (62) τῶν ἁμαρτιῶν ; Νοεῖτε, 
πῶς ἁπλότητι (03) λέγει ὑμῖν. Ὁ µόσχος οὗτός ἐστιν 
ὁ ἸΙησοῦς' oi προσφέροντες ἄνδρες ἁμαρτωλοὶ, οἱ 
προσενέγχαντες αὐτὸν ἐπὶ σφαγήν. Εἶτα οὐχέτι ἄνδρες 
[ἁμαρτωλοὶ (64)], οὐκέτι ἁμαρτωλῶν ἡ δόξα (65). 
Οἱ δὲ ῥαντίζοντες παῖδες, εὐαγγελιζόμενοι ἡμῖν τὴν 
ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν xal τὸν ἀγνισμὸν τῆς καρδίας: 
οἷς ἔδωχε τοῦ Εὐαγγελίου τὴν ἐξουσίαν — οὖσι δεκα- 
δύο εἷς μαρτύριον τῶν φυλῶν, ὅτι δεκαδύο al φυλαὶ 
τοῦ Ἱσραὴλ — εἷς τὸ κηρύσσειν. Διὰ τί δὲ τρεῖς παῖ- 
δες ol ῥαντίζοντες; Eie μαρτύριον ᾿Αθραὰμ, xai 
Ἰσαὰκ, xai Ἰακὼθδ, ὅτι οὗτοι μεγάλοι τῷ Op. 
"Οτι (66) δὲ τὸ ἔριον ἐπὶ τὸ ξύλον; "Oct ἡ βασιλεία 
τοῦ Ἰησοῦ ἐπὶ τῷ ξύλῳ' διότι οἱ ἐλπίζοντες εἷς αὐ- 
τὸν ζήσονται sic τὸν αἴῶνα. Διὰ τί δὲ ἅμα τὸ ἔριον 
καὶ τὸν ὕσσωπον; Ὅτι dv τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ ἡμέραι 
ἔσονται πονηραὶ καὶ ῥυπαραὶ, iv alc ἔμεῖς σωθησό- 


Vetus interpretatio. 


voluerit tollere lanam coccineam, oportet illum multa pati propter spins nequitiam, et coartatum sio 


dominari illius (67). Sic, inquit (68), qui volunt mevidere οἱ attingere regnum meum, deb 


multa passi. accipere (69). 


ent compressi el 


VIIl. Quam autem figuram putatis esse, quia preceptum est populo Judeorum offerre vaccam homines, 
in quibus peccata consummata sunt, et occisam comburere ; et tollere tunc cinerem pueros, et mittere 
in vasa fictilia, et suspendere in ligno lanam coccineam et hyssopum, et sic spargere pueros circa singu- 
lasturbas populi, ut sanctificentur a peccatis? Videte ergo quomodoin similitudinedicatnobis. Vacca. 


erat Jesus : qui offerebant, homines peccatores, hi qui obtulerunt eum ad victimam. 


Qui sparserunt Pu hi erant qui nuntiaverunt nobis remissionem peccatorum, et castitatem precordii 


nostri, quibus 
gunt tribus Judeorum(70) . 


edit Evangelii potestatem ; qui sunt duodecim, testimonium tribuum ; quia 


ucdecim 
. Quare ergo et lana in ligno est? 


Quia qui (71) crediderit in illum, vivet in erpetuum. Quare in unum lanam et hyssopum ?Quia in regno 


illius dies erunt nequissimi et sordidi, quibus non sanabimur (72) 


hoc dum sic flunt ; nobis. 
4 Num. xix, 2 seq. 


. . . Et propter 


lucida, illis autem obscura ; qui non audierunt vocem Domini. 


VARIORUM NOTE. 


(58) "Iva c. indic pres. ut bis in N. T. I Cor. 1v, 
6. Gal. 1v, 17. Winer Gramm. p. 260. 

(59) Ita Davis. Ms. χυριῶσαι, male. 

60) Sc. Christus. Non profertur hic certus ali- 
quis Evangelii locus. MEN. cfr. Matth. xvi, 24. 

61) Add. τῷ ξύλφ. Μεν. cfr. interpr. : baculo. 

62) Ita Dav. Ms. ὑπό. 

63) L. ὁμοιότητι Μεν. cfr. interp. 
dine. 

64) Hoc addit Μεν. 

65) Εἶτα... δόξα, & Metaphraste non agnita, de- 
lenda sunt. Davis. 

(66 Lon — cur? Viger., p. 551 (b) cfr. c. 7, 
not. 44. 

(67) Dominari illius. In textu Greco, post χυριῶ- 
σαι deest αὐτοῦ, nempe ἑρίου, Domínaré illius (lane 


: dn similiiu- 


id est habere illam in potestate, cum nimirum de 
spinis sublata fuerit. Mew. 

(68) Sio, inquit, etc. Hoo sepius ingeminat Do- 
minus noster, Matth. νι, 43; x, 38; xvi, 24. Per 
multas tribulationes introitum in regnum colorum 
obtinendum docet Barnabas cum D. Paulo, Act. 
xiv, 22. FELL. 

(69) Et multa passi accipere. Lege, et mulla pa- 
tentes accipere me, ut in textu Greco. MEN. 

e Judzorum. Rectius, Israelitarum. FEgLL. 
"d Quia qui. Lege, quare qui, utin textu Greco. 


EN. 

(72) Quibus nos sanabimur. Lege, im quibus. In 
textu Greco additur ἡμέραις, sed leg. ἡμεῖς, id est 
n05. Sanabimur, forte salvabimur. MzN. 





πας συ πουν ---- σσ σσ. 


149 


ὑσσώπου ἰᾶται (73). Καὶ διὰ τοῦτο οὕτω γενόμενα 
ἡμῖν μὲν ἔστι φανερὰ, ἐχείνοις δὲ σκοτεινά’ ὅτι οὐκ 
ἤκουσαν φωνῆς τοῦ Κυρίου, 


EPISTOLA CATHOLICA 
ps0a* ὅτι xal ἀλγῶν τὴν σάρκα τοῦ ῥύπου διὰ τοῦ A in quibus nos servabimur : 


190 


quandoquidem, qui 
corpore egrotat,a sordibus per hyssopum curatur. 
Et propter hoc, que ita se habent, nobis mauifesta 
sunt,illis [Judeis] autem obscura, quia non audie- 
runt vocem Domini. 


IX. De circumcisione auris et cordis, et de circumcisione typica Abrahami. 


Akvet γὰρ πάλιν περὶ τῶν ὠτίων, πῶς περιέτεμεν 
ἡμῶν, xal τὴν καρδίαν (74). Λέγει ὁ Κύριος ἐν τῷ 
προφήτῃ’ Βὶς ἀκοὴν ὠτίου ὑπήχουσάν µου. Καὶ πἀ- 
λιν λέγει ᾽Αχοῇ ἀχούσονται ol πόῤῥωθεν, à ἐποίη- 
σα, Ὑνώσονται (75) Καὶ, Περιτμηθήσεσθε, λέγει 
Εύριος, τὰς καρδίας ὑμῶν. Καὶ πάλιν λέγει "Axovs, 


Loquitur porro Scriptura de auribus nostris,quo- 
modo eas et cor nostrum circumciderit [Dominus]. 
Ait Dominus apud Prophetam : In auditu aurís 
obedierunt mihi **. Et iterum dicit : Auditu audient, 
qui longe absunt ; qux feci, scient "* Et : Cireum- 
cidite corda vestra *, ait Dominus. Et rursus ait : 


Ἰσραὴλ, ὅτι τάδε λέγει ὁ Κύριος ὁ θεός σου. Καὶ B Audi, Israel, haec dicit. Dominus Deus tuus ο]. Ite- 


πάλιν τὸ πνεῦμα Κυρίου προφητεύει’ Τίς ἐστι ὁ θέλων 
ζῆσαι εἷς τὸν αἰῶνα, ᾿Ακοῇ ἀκουσάτω τῆς φωνῆς 
τοῦ Παιδός µου. Καὶ πάλιν λέχει ᾿Αχουε οὐρανὰ, 
καὶ νωτίζου ἡ Υγῆ, ὅτι ὁ θεὸς (76) ἐλάλησε. Ταῦτα 
εἷς μαρτύριον (77). Καὶ πάλιν λέγει’ ᾿Ακούσατε λόγον 
Κυρίου, ἄρχοντες τοῦ λαοῦ τούτου. Καὶ πάλιν λέγει’ 
᾿Αχκούετε, τέχνα, τῆς φωνῆς βοώσης ἐν τῇ ἐρήμῳ, 
Οὐκοῦν περιέτεµεν ἡμῶν τὰς ἀχοὰς, ἵνα ἀχούσαντες 
λόγον πιστεύωμεν’ ἡ γὰρ περιτομλ, ἐφ᾽ ᾗ πεποίθασι, 
κατήργηται. Περιτομὴν γὰρ εἴρηχεν, οὐ σαρχὸς γε- 
νηθῆναι' ἀλλὰ παρέθησαν, ὅτι ἄγγελος πονηβὸς ἐσό- 
φισεν αὐτούς. Λἐγειπρὸς αὐτούς Τάδε λέγει Κύ- 
proc ὁ θεὸς ὑμῶν — ὧδε εὑρίσκω [νέαν (78)] iv- 
τολὴν. — μὴ σπείρητε ἐπ᾽ ἀκάνθαις, περιτµήθητε 
δὲ τῷ Kuoplp ὑμῶν. Καὶ τί Αέγει; Περιτμήθητε τὸ 
σκληρὸν τῆς καρδίας ὑμῶν, καὶ τὸν τράχηλον 


rumque spiritus Domini prophetat : Quis est, qui 
vult vivere in perpetuum? Audilione audiat. vocem 
Filii mei **. Et iterum dicit : Audi celum, et auri- 
bus percipe, terra, quia Deus loculus est 9. Hec in 
testimonium. Rursusque ait : Audite verbum Do- 
mini, principes populi hujus 9. Et adhuc : Audite 
filii, vocem clamantem in deserto 51. Ergo circumci- 
dit aures nostras, ut audito verbo credamus; cir- 
cumcisio enim, in qua [illi] confidebant, abrogata 
est. Precepit enim [Dominus], circumcisionem 
non carnis esse faciendam ; illi autem [preceptum 
hoc] transgressi sunt, quia malus angelus decepit 
illos, Ait ad eos : Hhc dicit Dominus Deus vester 
[in his verbis invenio novam legem] : Nolite sere- 
re super spinas, circumcidimini Domino vestro 5. 
Et quid vult |sibi Dominus hisce verbis]? Circum- 





Vetus interpretatio. 


IX, Dicit autem . . de auribus, quo mode circumdat aures precordii nostri. Dixit . . per Prophetam. 
Auditu auris exaudivit me. Et iterum dicit : Audilione audient, δή longe sunt ; ei qua facie (79). scient. 
. . Circumcidite, dicit Dominus, aures vestras (80). Et iterum dicit : Audi. Israel. quia hzc dicit Dominus 
Deus tuus. Et iterum spiritus Domini prophetat : Quía (81) qui vult vivere 1n perpetuum? Auditione audiat 
vocem pueri mei. Et iterum dicit : Audit, celum, εἰ percipe auribus, terra, quia Dominus locutus est. . . . 
Et iterum dicit : Audite verbum Domini, principes populi hujus. Et iterum dicit : Audite . . vocem clamantis 
tn eremo. Ergo circumcidite (82) aures nostras, ut audito verbo credumus . . . .. .. Circumcisionem 
autem dixit, non corporis. . ; sed preterierunt (83) ; quia angelus nequam docebat illos . . . Hzc dicit 
Dominus Deus vester : Hic inveni0 novam legem. Va illis qui seminant (84) in. spinis! Circumcidite vos Do- 
mino vestro. .. Hoo est, audite Dominum vestrum, et circumcidile nequitiam de praecordiis vestris. . . 
Dixit autem iterum : Eccce dicit. Dominus ; Omnes nationes sine circumcisione corporis sunt. . . . . : hic 
autem populus sine circumcisione cordis est. Sed. . etiam circumcisus est populus in signum ; ged et.. Ju- 
daus (85),et Arabs,et onines sacerdotes idolorum,et /Egyptii. Ergo et hide testamento sunt. .... ... 
quos dicit filios Abrahe de omnibus gentibus : quia Abraham primus circumcisionem dedit, in Spiritu 
quod prospiciebat in Jesum. Cireumeidit. .. ... ... .ο. 5 . de domo sua homines trecentos ooto- 


ο Pgal. xvii, 45. 5 xxxn, 13. 55 Jer. 1v, 4, " Jer. vi1,2.. 5 Pgal. xxxi, 43. "o Ieai. 1, 2. V Ibid. 


10. '!Isai χι, 3. 9* Jer. 1v, 3 
VARIORUM NOTAE. 
Ut) Ita Cot. msg. :... Διὰ τοῦ ῥύπου τοῦ ὑσσώπου lectionem sequitur Fellus in textu,licet in nota lec- 
laca. tionem circumcidile retinendam precipiat. Verum 


id vitio typothete vertendum. 

(83) Praterierunt. Id est, pravaricati sunt,trans» 
gressi sunt. Et Psal. cxrvru, 6 : Praeceptum posuit, 
et non pr&teribit. Μεν. — Apul Fellum,pratereunt. 


(74) Cfr. de circumcisione Ep. ad Diogn. c. 4. 
(73) Adhortatio audiendi involvit admonitionem 
ad circumcisionem aurium. 


76) Al. Πόριος. 
T1) Sc. cireumcisionis Deo accepta. Typothete mendum. 
78) Add. νέαν. MEN. Interpr. novam. (84) γα illis qui seminant. Rectius, nollile serere. 


FELL. Qui ea que mox sequuntur, ita supplet : 
Et quu, hoc est quod dicit, audite, etc. 

(85) Judzeus. Forte Idumaus, vel Syrus. — Hino 
Felli edit. Oxon.. rejecta vulgata lectione, exhibet 
Idumzus. 


(79) Et quz faciel. Leg. et quz feci. 

(80) Aures vestras, In textu Greco, corda vestra 
male; nam omnes qui sequuntur loci spectant ad 
aurium, non ad cordis circeumcisionem. MEN. 

81) Quia. Rectius, quis est. Ferr. 
82) Circumcidite. Leg. circumcidit. Hanc quidem 


"mU Ηλ NY OU 0 WC λαο... 


781 . S. BARNABJE APOSTOLI 192 
cídite, [dioit], duritiam cordis vestri, el cervicem A ὑμῶν οὗ μὴ σκληρύνεε. Kal πάλιν Ἰδοὺ, λέγει 


vestram ne índuretis 9. Atque iterum : Ecce, dicit 
Dominus, omnes gentes incircumcisz sunt, ac prz- 
putium habent ; iste vero populus ]Judeorum)] corde 
est incircumcisus 5. At inquies : Et vere ille po- 
pulus in signum (feederis] oireumciditur. Verum 
et cireumciduntur Syri omnes, ac Arabes, omnes 
sacerdotes idolorum. Hinc ergo pertinent illi quo- 
que ad Domini testamentum ? Sed et /Egyptii oir- 
oumoisionem usurpant. Discite igitur, filii, deom- 
nibus abunde, quod Abrahamus, qui primus dedit 


. circumcisionem, in spiritu prospiciens et Jesum, 


oiroumoidit, [arcanam] trium litterarum doctrinam 
&dhibens. Narrat enim [Scriptura] : Et eircumcidit 
Abrahamus e domo sua cccxvri viros. Que ergo illi 
in hoo data est cognitio ? Discite primo decem et 
octo, dein trecentos. Deoem autem et octo expri- 
muntur, per I decem, per H octo. Habes initium 
[nominis] Jesu. Quia vero crux in figura littere] 
T gratiam [redemptionis nostre] erat signatura, 
ideo ait trecentos. Ostendit itaque Jesum in duabus 


6 Κύριος πάντα τὰ ἔθνη ἀπερίτμητα, ἀχρόδυστα, 
ὁ δὲ λαὸς οὗτος ἀπερίτμητος xapBlg. 'AX)à ἑρεῖς' 
Καὶ μὴν περιτέµνεται ὁ λαὸς εἴς σφραγῖδα, ᾽Αλλὰ 
καὶ πᾶς Σύρος, καὶ "Apad, xal πάντες οἱ Ἱερεῖς τῶν 
εἰδώλων. "Apa οὖν κἀνεῖνοι ἐν τῶν διαθηκῶν αὐτοῦ 
εἶσιν ; ᾽Αλλὰ xal Αἰγύπτιοι ἐν περιτοµῃ εἶσι. Μάθετι 
οὖν, τέχνα, περὶ πάντων πλουσίως, ὅτι ᾿Αθραὰμ, ὁ 
πρώτος περιτομὴν δοὺς, dv πνεύµατι προθλέψας εἰς 
τὸν ]ησοῦν (86), περιέτεµε λαθὼν τριῶν γραμμάτων 
δόγµατα. Λέγει γάρ' Καὶ περιέτεµεν ᾿Αθραὰμ ἐκ 
τοῦ οἴκου αὐτοῦ ἄνδρας δέχα xal ὀκτὼ xai τριαχο- 
σίους (87). Τίς οὔν ἡ δοθεῖσα τούτῳ (88) γνῶσις ; Μά- 
θετε τοὺς δεχαοκτὼ πρώτους, εἶτα τοὺς τριακοσίους, 
Τὸ δὲ δέκα val ὀκτὼ, I δέκα, NH. ὀκτώ. Ἔχεις Ἰησοῦν. 
"Ott δὲ σταυρὸς iv τῷ T ἔμελλεν ἔχειν τὴν χάριν, λί- 
γει xal τοὺς τριακοσίους. Δηλοϊ οὓν τὸν μὲν Ἰησοῦν 
ἐν τοῖς δυσὶ γράµµασι, καὶ iv. ἑνὶ τὸν σταυρόν. Οἶδεν 
6 τὴν ἔμφυτον δωρεὰν τῆς διδαχῆς αὐτοῦ θέµενος bv 
ἡμῖν. Οὐδεὶς γνησιώτερον ἔμαθεν ἀπ᾿ ἐμοῦ λόχο 
ἀλλὰ οἶδα, ὅτι ἄξιοί ἐστε ὀμεῖς, 


Β 


litteris, et crucem in tertia. Soit hoo, qui profundius donum dootrine sue posuit in nobis. Nemo magis 
germanum a me aocepit sermonem ; sed scio, vos dignos esse. 


X. Mandala de cíbis, male a Judas intellecta Christianis sunt aperta. 


Quare autem Moses dixit : Non manducabitis 
suem, neque aquilam, neque accipitrem, neque cor- 
vum, nec ullum piscem, qui non habeat squamam "1? 
Tria dogmata in intellecta comprehendit. Porro ait 
illis [Dominus[| in Deuteronomio : Et disponam ad 
populum huno precepta mea ". (Nonne ergo man- 


"Ὅτι (89) δὲ Μωσῆς stpnxev* Οὐ φάγεσθε χοῖρον, 
οὐδὲ ἀετὸν, οὐδὲ ὀξύπτερον, οὐδὲ κχόραχα, οὐδὶ 
πάντα ἰχθῦν, ὃς οὐκ ἔχει λεπίδα ἐν αὐτῷ ; (90) Τρία 
ἕλαθεν ἐν τῇ συνέσει δόγµατα" Πέρας γέ τοι λέγε 
αὐτοῖς iv τῷ Δευτερονομίῳ' Καὶ διαθήσοµαι πρὸς 
τὸν λαὸν τοῦτον τὰ δικαιώματά µου, "Apa οὐκ 


Vetus interpretatio. 


decim. . ... 


. . quia primatum (01) trecenti sunt ; et distinctione faeta, dicit decem et oclo : 


habes in duabus litteris Jesum. In quibus incipiebat habere donum, tuno dioit, e£ trecentos. . . habes in 
una litttera, T,orucem. Scitote quia (92) naturale donum doctrine sus posuit in nobis. Nemo artius di- 


dicit & me verbum ; sed scio quia digni estis. 


X. Quare autem Moyses dicit : Non manducabis porcinam, nec aquilam, nec accipiltrem, nec corvum, ne 


omnem piscem qui non habet in se'squamam ? Tres accipit Moyses in conscientia (93) sua constitutiones. 
Ad summa dici illis in secunda lege : Et disponam ad populum hunc zquitates meas. Ergo non est man- 
datum Dei, ne manducent; sed Moyses in figura (04) locutus est illis. Poroine (95) ergo ad hoc dixit: Non 
eris conjunctus hominibus talibus. .... qui, cum luxuriant, obliviscuntur Dominum euum. ..... 
Porcus enim, cum manducat, dominum non novit : cum esurit, tunc clamat ; et cum accepit iterum,ta- 
cet. Non manducabis, inquit, aquilam, aut accipitrem, . . aut corvum. Hoc dicit : non adjunges te nec 
similabis talibus hominibus, qui nesciunt per laborem et sudorem sibi acquirere escam,sed rapiunt alie- 
nam (06), per suam inquitatem ; et observant,quasi in simplicitate ambulantes, quem dispolient.Sio ave 
iste sole sibi non acquirentes escam (97),5ed pigre sedentes,quarunt quo modo alienas carnes devorent; 


9 Jer.vr, 20. ο Jer. 1x, 25, 26. "5 Lev. x1; Deut. xiv. * Deut. iv, 4. 
VARIORUM NOTE. 
(88) Ita Davis, Vet. interp. : Jesum. Ms. υἱόν, pO» In figura. Reotius, in spiritu, juxta Grecum. 
LL 


male. . — Ex hoo capite Barnabs, et & mensa pro- 
(87) Non est in 8. Scriptura ; sed ofr. Gen. xvu, — miscua sanoto Petro cclitus olim apposita, fscinus 
26, 27, coll. Gen. xiv, 14 


suum allegorizandi defendit Adamantius homil. 
(88) ΑΙ. αὐτῷ. vii in Levit. ΒΕΑΝ. 
89) "Oct — cur, ut c. 7 et 8. (95) Porcina. Leg. porcinam. Sio quoque Fellus 
90) Hsc recitat e Barn. Clem. Alex. Sírom. 11, in edit. Oxon. ! 
ο. 15, p. 404, et Ἱ. v, ο, 8, p. 077. (96) Alienam. Al. nallent aliena, ut in text 
(91) Qui primatum, etc. Lege cum Fello, primo — Greco. Fellus vulgatam retinet lectionem. 
octodecim, tum trecenti sunt. Vel cum. al. quia primi (97) Quem dispolient... non uirentes €3009. 
octodecim, tum, etc. Hec desunt in textu Greco, sed restituenda bot 
(92) Scilote quia. Forte. : Scit hoc quí. Sio quidem — modo : Ἐάν τινα συλῶσι' οὕτω ταῦτα «à πετενᾶ 
edidit Fellus. μόνα οὐχ ἑαυτοῖς πορίζοντα τροφήν. MEN. — Paulo 
(03) In. conscientia. Legit interpres, ἐν συνειδή- aliter Fellus : Ἐὰν συλῶσιν' οὕτως ταῦτα τὰ dps 
vtt, Έσω, μόνα οὗ πορίζοντα ἑαυτοῖς τὴν τροφήν. 








153 EPISTOLA CATHOLICA 154 
ἕστιν ἐντολὴ 6109 τὸ μὴ τρώγειν; Μωσῆς δὲ ἓν πνεύ- A datum Dei est, ne manduoent? [Est :]sed Moses in 


ματι ἐλάλησε. Τὸ (v) οὖν χοῖρον πρὸς τοῦτο εἴρηκεν' 
Οὐ μὴ κολληθήσῃ, φησὶν , ἀνθρώποις τοιούτοις, 
οἵτινες ὅμοιοί εἶσι χοίροις. Ὅταν γὰρ σπαταλῶσιν, 
ἐπιλανθάνονται τοῦ Κυρίου ἑαυτῶν" ὅταν δὲ ὑστερη- 
θῶσιν, ἐπιγινώσκουσιν τὸν Κύριον. Καὶ ὁ χοῖρος, ὅταν 
τρώγῃ, οὐκ οἷδε τὸν κύριον’ ὅταν δὲ πεινάσῃ, χραυγά- 
ζει, καὶ λαθὼν πάλιν σιωπᾷ. 0ὐδὲ μὴ φάγῃς, φησὶ,τὸν 
ἀττὸν, οὐδὲ τὸν ὀξύπτερον, οὐδὲ τὸν Ἰκτῖνα, οὐδὲ 
τὸν xópaxz. Οὐ μὴ, φησὶ, χολληθήσῃ (98) ἀνθρώποις 
τοιούτοις,οἵτινες οὐκ οἴδασι διὰ κόπου xal ἱδρῶτος πορί- 
ζειν ἑαυτοῖς τὴν τροφὴν, ἀλλὰ ἁρπάζουσι τὰ ἀλλότρια 
ἐν ἀνομίᾳ αὐτῶν' καὶ ἐπιτηροῦσιν, ὡς ἐν ἀχεραιοσύνῃ 
περιπατοῦντες (09). Καὶ (100) καθήµενα ἀργὰ ταῦτα 
ἐκζητεῖ, πῶς ἀλλοιρίας σάρκας καταφάγῃ, ὄντα λοι- 
μὰ τῇ πονηρἰφ αὐτων. Καὶ οὐ μὴ φάγῃς, φησὶ, σµύ- 
ραιναν , οὐδὲ πολύποδα , οὐδὲ σηπἰαν. Οὐ μὴ, 
φησὶϊν, ὁμοιωθήσῃ χολλώμενος ἀνθρώποις τοιούτοις, 
οἵτινες εἷς τέλος slolv ἀσεθεῖς, καὶ κεκριµένοι τῷ 
θανάτῳφ' ὡς xal ταῦτα τὰ ἰχθύδια µόνα ἐπικατάρατα 
iv τῷ βυθῷ νήχεται, μὴ κολυμθῶντα, ὡς τὰ λοιπὰ, 
ἀλλὰ bv τῇ Υῇ χατὰ τοῦ βυθοῦ κατοιχκεῖ. ᾽Αλλὰ καὶ 
τὸν δασύποδα οὐ φάγῃ, φησὶν. Πρὸς τί; Οὁ μὴ 
Υένῃ παιδοφθόρος, οὐδὲ ὁμοιωθήσῃ τοῖς τοιούτοις’ ὅτι 
ὁ λαγωὸς xax! ἐνιαυτὸν πλεονεκτεῖ τήν ἀφόδευσιν. "Oca 
yàp ἔτη ζῇ, τοσαύτας ἔχει τρύπας (4). ᾽Αλλὰ οὐδὲ 
τὴν ὕαιναν φἀγη. Οὁ μὴ, φησὶ, Ὑένῃ μοιχὸς, οὐδὲ 
φθορεὺς, οὐδὲ ὁμοιωθήσῃ τοῖς τοιούτοις. Πρὸς τί ; 
Τοῦτο γὰρ τὸ ζῶον παρ) ἐνιαυτὸν ἀλλάσσει τὴν φύ- 
σιν, xal ποτὲ μὲν ἄῤῥεν, mock δὲ θῆλυ γίγνεται (2). 
Αλλά xai τὴν γαλῆν ἐμίσησε καλῶς. Οὐ μὴ γὰρ, 


spiritu locutus est. Quapropter sio suem ait, quasi 
diceret ; Non adherebis hominibus talibus, qui οἱ- 
miles sunt porcis. Nam oum ín deliciis vivunt, 
Domini sui obliviscuntur ; oum autem destituuntur 
necessariis, Dominum agnoscunt. Et quidem por- 
eus, quando ;comedit, dominum non novit; 
quando autem esurit, clamat ; et accepta iterum 
esca, tacet. Nec manducabis, inquit, aquílam, ne- 
que accipitrem, neque milvum, neque corvum. Non 
adherebis, dicit, iis hominibus, qui nesciunt sibi 
labore 8ο sudore parare victum, sed aliena rapiunt 
inique ; et cum videantur in simplicitate ambulare, 
tamen aliis insidiantur. Et [aves] istee, dum otiose 
sedent, querunt, quomodo alienas carnes devo- 
rent, suntque in malitia sue pestiferm, Nec mandu- 
οαδίε, inquit,mura&nam, neque polypum, neque se- 
piam. Non, inquit, adherebis,neo similis eris hu- 
jusmodi hominibus, qui in perpetuum impii sunt, 
et ad mortem sunt adjudicati ; quemadmodumisti 
pisciculi, soli maledicti, in profundo volutantur, 
neo ut reliqui pisces natant, sed in terra, que in 
profundo maris est, degunt. Sed et leporem,inquit, 
son comedes. Quamobrem ? [Id est], non eris pue- 
rorum oorruptor, neo similem te talibus efficies ; 
quoniam lepus annis singulis anum multiplicat. 
Quo enim annos vivit, tot habet foramina. Sed nec 
hysgnam manducabis. Non eris, inquit, adulter, ne- 
que corruptor [puerorum], neque talibus assimi- 
laberis. Quare ? Quia istud animal annuatim sexum 
mutat, et nodo mas,modo femina est. Sed et mu- 


φησὶν, ὁμοιωθήσῃ τοῖς τοιούτοις, οἵους ἀχούομεν G stelam justo odio prosecutus est. [Dissimilem, in- 


ἀνομίαν ποιοῦνγτας τῷ στόµατι, διὰ ἀκαθαρσίαν . 
οὐδὲ κολληθήσῃ ταῖς ἀκαθάρτοις, ταῖς τὴν ἀνομίαν 


quit, te presbebis viris illis, quos audimus ore im- 
puro nequitiam patrare : neo adherebis impuris 


Vetus interpretatio. 
oum sint pestilentiose per suam nequitiam. Non manducabis, inquit, mursnam, nec polypum, nec. sepiam 


Non, inquit, similabis adherens talibus hominibus, qui in perpetuo impii,et judicati 


am mortui (3) sunt. 


Hi enim pisces soli maledicti sunt. .... non natantes, sicut reliqui, sed in ima αλλα αλα terra in- 

habitant. Sed nec leporem manducabis. Utquid dicit ? Non eris, inquit, corruptor puerorum, neo simila- 

bis talibus. Quia lepus singulis annis facit ad adsellandum singula foramina; et quotquot annis vixit, 
ο 


totidem foramina facit : Sed nec belluam (4), inquit, manducabis. Hoo est, non eris moe 


us aut adulter, 


nec corruptor, neo similabis talibus. . . . Quia heo bestia alternis annis mutat naturam, et fit modo 
masculus, modo femina. Sed et quod dicit : Mustelam odibis.Non eris, inquit, int (5 ui audit iniquita- 


tem (5), et loquitur immunditiam: Non inquit, adherebis immundis, qui faciunt 


iquitatem ore suo 


VARIORUM NOTAE, 
(98) Adde ex Clem. Alex. et vet. interprete : 005» ] idem est cum belua sive bellua: B enim et V ssm- 


ὁμοιωθήσῃ. 

(99) Davisius conjicit: Ἐπιτηροῦσι τοὺς bv ἀκε- 
βαιοσύντι περιπατοῦντας, i. e. insidtantur iis, qui in 
simplicitate ambulant. 

(100) Vet. interpr. add.: Sic aves ist sole sibi 
ως lem. Aler, P dag. i, ο. 40, p. 220 

r. Clem. Alex. Pxdag. 1n, o. . 
21 ht 223. δη 

(2) Gfr. Clem. Alex. 1. ο. 

(3) Mortui. Forte morti, ex Grecis. 

(4) Belluam. Reddenda ratio, cur pro Àyszna no- 
Bter interpres belliuam posuerit. Ea in promptu est: 
usus nempe desumptus ex notissima beetie feritate. 
Lexicon Greco-Latinum vetus: Ὕαινα, ζῶον, bel- 
lua. Glosse Labbei, citate & Salmasio ad Julii 
Capitolini Gordianos tres: Ὕαινα, velua : quod 


iassime inter se commutantur. Isidori Gloss»: 
Vestiz, balbz. Corrigo, belbas: hoo est, Bestis, 
beluz. Julius Capitolinus in fine Gordiani tertii : 
Belbi, id est hysmnae. Belbi, belui, bellui,nequaquam 
differunt. Nullatenus ergo necessaria est virorum 
doctorum emendatio, qui in Barnabe interprete 
malunt belvum aut belbum. Cor. 

(5) Qui audit iniquitatem, eto. Rectius quos. audi- 
mus ore impuro nequitiam patrare.Interpres legisse 
videtur, ὃς ἀχούει ἀνομίαν ποιοῦντας, καὶ τῷ στό- 
ματι λαλεῖ ἀκαθαρσίαν, Ἐσει.. — Non advertens in- 
terpres damnari hoc loco nefandam fellatorum et 
fellatricum nequitiam, alio rem traduxit,nempe ad 
audientes ac loquentes iniqua et impura. Cor. 

(6) Qui faciunt. Rectius,qua faciunt : Vide Greca. 


155 S. BARNABAE APOSTOLI ο” 


istis feminis,que infandum facinus ore perpetrant. A ποιούσαις τῷ στόµατι (7). Τὸ γὰρ ζῶον τοῦτο τῷ στό- 
Animal enim illud ore concipit. Mosesigitru de µατι Χύει. Περὶ τῶν βρωµάτων μὲν οὖν Μωσῆς 
escis [loquens] tria deoreta locutus est in spiritu ; τρία δόγµατα ἐν πνεύματι ἐλάλησεν' ol δὲ κατ ἔπι- 
illi vero, juxta carnis cupiditatem, quasi de escis θυμίαν τῆς σαρχὸς ὡς περὶ βρωµάτων προσιδέ- 
[simplioiter] egisset, acceperunt. David vero ho-  £«vro. Λαμθάνει δὲ τριῶν δογμάτων γνῶσιν Aa610, 
rum trium mandatorum sensum spiritualem com- καὶ λέγει ὁμοίως (8): Μακάριος ἀνὴρ, ὃς οὐκ ἔπο- 
prehendit, et ait similiter : Beatus vir,qui non abiit µρεύθη iv βουλῃ ἀσεθῶν , καθὼς ol ἰχθύες πορεύον- 
fn concilio impiorum, sicut ii pisces ambulant in «a ἐν σκότει εἷς τὰ fágm: xai àv ὁδῷ ἁμαρτωλῶν 
tenebris ao maris profundo ; et ἐπ via peccatorum οὐκ ἔστη, καθὼς ol δοχοῦντες φοθεῖσθαι τὸν Κύ- 
non stetit, sicut ii, qui videntur timere Dominum, — piov, ἁμαρτάνουσιν ὡς ὁ yoipoc" xal ἐπὶ καθέδρ 
et veluti sus peccant ; et in cathedra pestilentiarum Ἅλοιμῶν οὐκ ἐκάθισε, χαθὼς τὰ πετεινὰ τὰ κχαθή- 
non sedit , quemadmodum aves, que ad rapinam — usva elc ἁρπαγήν. Ἔχετε τελείαν περὶ τῆς βρώσεως 
sedent. Habetis [nuno] et sensus spiritualis plenam — 4vistv. (9). ᾽Αλλὰ εἶπε Μωσῆς (10) Φάγεσθε πᾶν 
cognitionem. At Moses [porro] dixit: Manducabitis διχηλοῦν καὶ μηρυκώμµενον. Τί λέγει ; (11) Tiv 
omne bifidum ac ruminans 9, Quid ait? (Rüminans — «poq?v λαμθάνων olüs τὸν τρέφοντα αὐτὸν, καὶ im 
est is] qui &ocepta esca meminit nutrientis, et ga- B αὐτῷ ἀἁναπα.ζωενος c;opalves0a. Doxsi, Καλῶς εἶπε 
tiatus de eo [nutritore) letatus conspicitur. Recte  βλέπων τὴν εν«ολὴν. Τί οὖν λέγει ; Κολλᾶσθαι 
dixit (Moses|, respiciens ad mandatum. Quid ergo µμετὰ τῶν φοθουμένων τὸν Κύριον, μετὰ τῶν µελε- 
eit?Adherendum esse ad eos,qui timent Dominum τώντων, ὃ ἔλαδον, διάσταλµα (12) ῥήματος ἐν τῇ 
qui in corde meditantur, quod &cceperunt pr&ce- µκαρδίᾳφ, μετὰ τῶν λαλούντων τὰ δικαιώµατα Κυρίου καὶ 
ptum,quiloquunturac servant mandataDomini,qui  τηρούντων, μετὰ τῶν εἱδότων, ὅτι ἡ µελέτη ἔργον ioi 
sciunt,meditationem opus esse letitie, et Domini εὐφροσύνης, καὶ μηρυκωµένων τὸν λόγον Κυρίου. T! 
sermonem ruminant.Quid vero sibi vult bifidum ? — 55 τὸ διχηλοῦν ; (48) “Ότι ὁ δίκαιος ἓν τούτῳ τῷ xó- 
Quod justus in hoc mundo ambulat, et sanotum  cjup περιπατεῖ, xal τὸν ἅχιον αἰῶνα ἐχδέχεται . 
exspeotat seculum. Videte, quam pulohresanxerit Βλέπετε, πῶς ἐνομοθέτησε Μωσῆς καλῶς. ᾽Αλλὰ πό- 
Moses ! Sed undenam illis,heo intelligere ac com- εν ἐχείνοις (14) ταῦτα νοῆσαι, Ἡ συνιέναι ; "Hus 
prenendere? Nos vero juste mandata intelligentes οὖν δικαίως νοήσαντες τὰς ἐντολὰς, λσλοῦμεν, ὡς 
loquimur, quomodo Dominus [istis preceptis|sibi  ἠθέλησε Κύριος. Διὰ τοῦτο περιέτεµε τὰς ἀχοὰς ἡμῶν 
voluit. Propterea (enim] aures nostras et corda xai τὰς καρδίας, ἵνα συνίωµεν ταῦτα. 

circumcidit, ut ista animadvertamus. 


XI. Baptisma et crucem Deus jam in V. T. premonstravit. 
Queramus vero, an Domino cure fuerit, premo- Ζητήσωμεν δὲ, el ἐμέλησε τῷ Ἐυρίῳ προφανερῶσαι 


Vetus Interpretatio. 


€ οὁ ο 9 $9 * * 


intelligere. . .? Nos autem. . . intelligentes mandata, loquimur sicut voluit Dominus. . . .. 


"XI. Queramus ergo, si cure fuerit Domino ostendere de aqua et de cruce. De aqua scriptum est ad 
9! Pgal. 1, 4. 5 Lev. χι, 3. 


VARIORUM NOTA. 


(7) Fellatores et fellatrices Cor. mutatis, desumpsit Clemens Alex. Strom, lib. n, 
9 Cfr. Clem. Alex. Strom. τι, ο. 45, p. 464. cap. 45, pag. 464, et lib. v, cap. 8, pag. 077. Qu&- 
9) Ita Men. Ms.; ἔχετε τελείως καὶ περὶ τῆς — dam etiam his similia profert lib. να, cap. 18,pag. 


νώσεως. 900, et Pa»dag. lib. τι, cap. 44, peg. , edit. 
Y (10) H. 1. Clem. Alex, strom. ν,ο. 8, p. 677, et Oxon. dag , C8p pag 


ῥΡαάαρ. 111, c. 11, p . (10) Tenebras. Men. leg. tenebris. Sicque edidit 
i Similia apud Iren. v, 8. Fellus. ita sane Greca, et Clemens Alex.  . 
42) Διάσταλμα neo apud scriptores classicos, (17) Consummatim. Ita Fellus, quem sequimur. 
nec in V. et N. T., neo apud Du Cang. reperitur. Al. consummatam. 
Derivandum est a διαστέλλομαι, imperare, prazci- (48) In...se refrigerari. Hec corrupta sunt.Legeg 
pere. in textu Greco : Et refrigeratus ineo latari viaeur 
13) Clem. Alex. Padag. 1. ο. MEN. — Aliter Fellus ον in eo sublevatus senti 5e 
44) I. e Judeis. refrigerari. 
(15) Accepit. Forte, accipit, juxta Grecum.Borum 


(19) Providens. Idem quod pravides. Videtar le- 


pleraque, nonnullis additis, aliis autem omissis et — gisse interpres προθλέπων vel προσθλέπων. FEL. 











181 


EPISTOLA GATHOLICA 


158 


περὶ τοῦ ὕδατος καὶ τοῦ σταυροῦ. Περὶ μὲν ὕδατος À nere de aqua et decruce. Bt quidem de aqua scri- 


γέχραπται ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ, πῶς τὸ βάπτισμα, τὸ 
φέρον slc ἄφεσιν (20) ἁμαρτιῶν , οὐ μὴ προδέξωνται, 
ἀλλ᾽ ἑαυτοῖς οἰκοδομήσουσι (21). Λέγει οὖν ὁ προφή- 
της Ἔκστηθι , οὐρανὲ , καὶ ἐπὶ τούτῳ φριξά-ω 
ἡ Υη, ὅτι δύο µεγάλα xal πονηρἀ ἐποίησεν ὁ λαὸς 
οὗτος ἐμὲ ἐγκατέλιπον , πηγὴν ζῶσαν , καὶ ἑαυ- 
τοῖς ὥρυξαν λάκκους συντετριµµένους . Μὴ πέτρα 
ἔρημός ἐστι τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν µου Σιών (221; Ἔσεσθε 
Υὰρ ὡς πετεινοῦ νεοσσοὶ , ἀνιπτάμενοι (23) νεοσ- 
αιᾶς ἀφιρημένης. Καὶ πάλιν λέγει ὁ προφήτης (24): 
Ἐγὼ πορεύσομαι ἔμπροσθέν σου, καὶ bpm ὁμαλιῶ, 
καὶ θύρας χαλκᾶς συντρίφω , καὶ μοχλοὺς σιδη - 
ροῦς συνθλάσω , xal δώσω σοι θησαυροὺς σκοτει- 
νοὺς, ἀποχρύφους, ἀοράτους, "va γνῶσιν (25), ὅτι 
Κύριος à θεός. Kal Κατοικήσει ἐν ὑψηλῷ σπη - 
λαίῳ πέτρας ἰσχυρᾶς (26). Εἶτα τί λέγει ἐν τῷ Yl ; 
Τὸ ὕδωρ σὐτοῦ πιστόν' βασιλέα μετὰ δόξης ὄψε- 
σθε, xal ἡ φυχἠ ὑμῶν μελετήσει φόθον Κυρίου 
(27). Καὶ πάλιν ἐν ἄλλῳ προφήτῃ λέχει' Ἔσται ὁ 
ταῦτα ποιῶν, ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ 
τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων , ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ 
δώσει Ev καιρῷ αὐτοῦ. καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκ á- 
ποῤῥυήσεται, καὶ πάντα, ὅσα ἂν modi, κατευδω- 
θήσεται (28). Οὐχ οὕτως οἱ ἁσεθεῖς, οὐχ οὕτως, 
ἀλλ᾽ ὡσεὶ χνόῦς (29), ὃν ἐκρίπτει ὁ ἄνεμος ἀπὸ 


ptum est in Israelitas, quo modo baptismum, qui 
affert peccatorum remissionem, non sunt recepturi 
sed alium sibi paraturi. Dicit itaque propheta : 
Obstupeas celum, ef super. hoc inhorreat terra, quis 
duo magna et mala fecit populus híc: me derelique- 
runt, fontem vivum, et foderunt sibi cisternas con- 
tritas 9. Nunquid petra slerilis (aquarum expers) 
est mons. sanctus meus Sion ? Eritis enim velut avis 
pulli avolanles, nido ablato *. Et rureus ait pro- 
pheta : Ego ibo ante te, e£. montes complanabo, et 
portas ἄγεα — sonteram,et vecles ferreos confringam ; 
et dabo libi thesauros occultos, obscondilos, invisibi- 
les, ut sciant, quia ego Dominus Deus *!. Et : Habi- 
tabit in excelsa spelunca petra fortissimz **. Deinde 
quid ait de Filio? Aqua íllius fidelis [perennis] : 
regem cum gloria videbitis, ei. anima vestra medita- 
bitur timorem Domini *. Et iterum in alio propheta 
dicit : Erit, qui haec fecerit, tanquam lignum, quod 
plantatum est. secus decursus. aquarum, quod fru- 
ctum suum dabit in tempore suo ; et. folium ejus non 
defluet et omnia, quecumque faciet, prosperabuntur. 
Non sic impii, non sic ; sed tanquam palea, quam 
ventus dispellit a facie lerrz. Ideo non stabunt im- 
pii in judicio, neque peccatores in concilio justorum. 
quoniam novit Dominus viam justorum et iler impio- 


Vetus interpretatio. 


opulum Judsorum (30),quo modo tinctionem qua affertremissionem peccatorum,non recipiant,sed sibi 
instituant. Dicit ergo propheta : Sic horruit celum (31),et in hoc plurimumezpavit terra.Quía duo. . . mala 
fecit populus hic : me dereliquerunt fontem aquz vitz, et foderunt sibi lacus detritos,qui non possunt aquam 
portare. Nunguid petra renuosa (32) est, mons sanctus meus Sina (33) ? Erilis enim lanquam aliis pusillis 
ablalis (34). Et iterum dicit Isaias : . . Ego antecedam le, et. montes ἄφμαδο, εἰ ostia, rea contribulabo, 
el seras ferreas confringam ; et dabo tibi thesauros obscuros . . . invisos, ul scianl, quia ego sum Dominus 
Deus, inhabitans in. allissima spelunca [ortis petra . .... Et aqua illius fidelis. Regem cum magnitudine 
videbitis ; et anima vestra meditabitur timorem. . Et iterum David dicit: Erit, qui hec facere coperit, 
tanquam lignum quod plantatum est. juxta tractus aquarum, quod. fractum. suum dabit tempore suo : et 


99? Jer. 11, 12, 13. 59 Isai. xvi, 3. *! Isai. χιν, 2, 3. *! Igai. xxxiu, 10. ** Ibid. 16-18. 
VARIORUM NOTE. 


(20) Εἰσφέρον ἄφεσιν, MEN. 

(24) Non necessum esse puto, ut cum Vossio et 
Cot. reponamus οἴκονομήσουσι» n&m τῷ οἶκοδο- 
μεῖν instituendi faciendi vis inesse polest, .ducta 
ab edificiis metaphora. Ὀλγ. — Intelligit Barn. cre- 
bra et supertitiosa Judeorum baptismata. Μεν. 

(22) Ita 1. cum LXX, Cot., Fell. Ms Σινᾶ, male. 

(23) Al. ἀνιστάμενοι, instabiles, depulsi. Sensus : 
me relinquentes eritis, sicut pulli nido ablato. 

(24) Sensus: Per prophetam Christus de se nun- 
tiat : Ego fons vivus (ut supra)... beabo vos. 

(25) Τνώσῃ scias, 

(20)Sensus : Christus est aqua perennis, in cacu- 
mine montis fontem habens. 

(27) Sensus: In perpetuum gratia Christi vobis 
affluit ; aliquando vero videbitis eum in majestate, 
et replebimini reverentia. 

(28) Hisce verbis Barnabas larga bona indicat, 
quae ex baptismo et cruce nobis affluant. 

(29) Xvouc, quod Noster cum LXX legit ; 1 (la- 
n99go, 2) tenuis palea, gluma. Schleusn. L. Xo, 
terra erruta, pulvis. Vosa. 

(30) Jud eorum. Observabit lector, vocem Ἰσραήλ 
ubique ab interprete reddi Jud-eus. FEL. 

(31) Horruit celum, etc. Juxta LXX: Εξέστη ὁ 
οὐρανὸς ἐπὶ τούτῳ, xai ἔφριξεν ἐπὶ πλεῖον σφόδρα. ' 
Sed deest ἡ 17, : quod tamen vocabulum Maldona- 


tus hunc locum exponens, in quibusdam exem- 
plaribus reperiri testatur. Μεν. 

(32) Renuosa. Puto legendum ruinosa. Μεν. --- 
Oxoniensis editor habet in contextu eremosa ; in 
notis vero conjicitur arenosa : nam, inquit, loca 
arenosain primis deserta vel renudosa. Stephanus 
le Moine conjiciebat rímosa, hoo est, pre siccitate 
hians.Vide que scripsit p. 818, in Barnabam. Cre- 
diderim scriptum fuisse eremi, idque & dormitante 
librario corruptum ; qualium depravationum nulla 
certa ratio excogitari potest. CLER. 

(33) Sina. Oportuit Sion dicere. Sina ergo est 
erratum, aut memorie in Barnaba, aut incurie in 
librariis. Vix enim crediderim, ab eo montes Sina 
et Sion pro uno eodemque fuisse habitos. De di- 
stinctione horum montium exstat tractatus anti- 
quus inter opera Cypriano supposita. Cor. — Utro- 
bique Sion Fellus restituit. Additque : « Bion scribi 
omnino debuit. Sed altera lectio interpretis tem- 
pore obtinuit: interim inveteratus error tempore 
non invalescit. » 

(24) Aliis pusillis ablatis. Apud LXX : Ἔσῃ γὰρ 
ὡς πετεινοῦ ἀνεπταμένου νεοσσὸς ἀφῃρημένος. Ex quo 
facile emendantur verba vet. interpretis hoo modo: 
Erilis enim tanquam alitis pullus ablatus. MgN. — 
Fellus in contextu, alitis pusillus ablatis. Al. alitis 
pusilli ablati. 


159 


8. BARNAB/E APOSTOLI 


160 


rum peribit **. Animadvertite, quomodo aquam et Α προσώπου τῆς γῆς. Διὰ τοῦτο οὐχ ἁναστήσονται 


crucem simul descripsit. Illud enim signiflcat : Beati 
qui,cum sperassent in crucem, descenderunt in 
aquam ; quia mercedem, inquit, in tempore suo 
[habebunt], id est, tunc retribuam. Nunc vero ait: 
folia non defluent. Hoc significat : Omnis sermo, 
qui ex ore vestro exierit in spe et charitate, erit in 
conversionem ac spem multis. Rursum alius pro- 
pheta dicit : Et erat terra Jacobi laudata super 
omnem terram **. Heo significant vas spiritus ejus, 
quod [propheta] magniflcat. Deinde quid dicit ? Et 
erat fluvius a dexira fluens, et ex eo emergebant ar- 
bores pulchrz ; et quicumque ez illis mandwcaverit, 
vive in 2zlernum **. Hoc ait, quod nos descendi- 
mus quidem in aquam pleni peccatis 8ο sordibus ; 
inde autem emergimus fructum afferentes,in corde 
timorem et in spiritu spem in Jesum habentes. Ef 
quicumque ex illis manducaverit, vivet in 2ernum. 
Id dicit: Quicumque eosaudieritvocantes, et credi- 
derit, vivet in perpetuum. 


ἀσεθεῖς iv κρίσεις, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλᾖ &i- 
χαίων᾽ ὅτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς 
ἀσεθῶν ἀπολεῖται. Αἰσθάνεσθε, πῶς τὸ ὕδωρ καὶ τὸν 
σταυρὸν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ὥρισε. Τοῦτο γὰρ λέγει Μακάριοι, 
oi, ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἑλπίσαντες, κατέθησαν clc τὸ ὕδωρ, 
ὅτι τὸν μὲν μισθὸν, λέχει (35), ἐν καιρῷ αὐτοῦ, τότε, 
φησὶν, ἀποδώσω. Nóv δὲ λέγει Τὰ φύλλα οὐκ ἀπορ- 
ῥυηθήσεται (30). Τοῦτο λέγει’ ὅτι πὰν ὃ ἐὰν ἐξέλθῃ ἐξ 
ὑμῶν διὰ τοῦ στόματος, ἐν πίστει καὶ ἀγάπῃ, ἔσται 
elc ἐπιστροφὴν xal ἐλπίδα πολλοῖς. Πάλιν ἕτερος προ- 
φήτης λέγει’ Καὶ ἦν ἡ γῆ τοῦ Ἰανὼθ ἐπαινουμένη 
παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν. Τοῦτο λέγει τὸ σχεῦος (37) 
τοῦ πνεύματος αὐτοῦ, ὃ δοξάζει (38). Εἶτα τί λέχει ; 
Καὶ ἦν ποταμὸς ἕλχων ἐκ δεξιῶν, καὶ ἀἁνξδαινεν 
ἐξ αὐτοῦ δένδρα ὡραῖα' καὶ ὃς ἐὰν φάγῃ ἐξ αὖ- 
τῶν, ζήσεται eic. τὸν αἰῶνα. Τοῦτο λέγει, ὅτι ἡμεῖς 
μὲν καταθαἰνομεν sic τὸ ὕδωρ γέµοντες ἁμαρτιῶν xal 
ῥύπου, xal ἀναθαίνομεν καρποφοροῦντες ἐν τῇ xap- 
δἰᾳ τὸν φόδον, καὶ τὴν ἐλπίδα slc τὸν Ἰησοῦν ἔχοντες 


ἐν τῷ πνεύµατι. Καὶ ὃς ἐὰν φάγῃ ἀπὸ τούτων, ζήσεται elc τὸν αἰῶνα. Τοῦτο λέγει, ὃς ἂν, φησὶν, ἀκούσῃ τούτων 


καλουμένων (39), καὶ πιστεύσῃ, ζήσεται elo τὸν αἰῶνα. 


XII. Cruz Christi sepe in V. T. annuntiata. — Josue typus Christi. 


Similiter et crucem significat in alio propheta di- 
. cente: Et. quando hzc consummabuntur ? Et. dicit 
Domínus : Cum lignum inclinatum [sucoisum] denuo 
erectum constiterit, el cum de ligno sanguis stillave- 
rii". Habesiterum de oruce, et de eo, qui erat 


Ὁμοίως πάλιν περὶ τοῦ σταυροῦ ὁρίζει ἐν ἄλλῳψ 
προφήτῃ λέγοντι' Καὶ πότε ταῦτα συντελεσθήσε - 
ται (40) ; Καὶ λέγει Κύριος (M): Ὅταν ξύλον χλιθῇ 
καὶ ἀναστῇ, καὶ ὅταν ἐκ ξύλου αἷμα στάξῃ. Ἔχεις 
πάλιν ἐπὶ σταυροῦ, καὶ τοῦ σταυροῦσθαι µέλλαντος. 


Vetus interpretatio. 


folia ejus non deciden, sed omnia quxcunque faciet, prosperabuntur. Non sic impii, non sic ; sed tanquam 
pulvis, quem abjecit (42) ventus a facie terrae. Propterea non. resurgunt (43) impii in judicio, nequepeccatores 


in concilio juslorum ; quoniam scit. Deus viam justorum ; et via impiorum peribit. 
quo modo aquam et crucem in uno dono (44) constituit. Hoc ergo dicit : Felices, 
in tempore 800 ; . . 
qui dioit (45) : Folia illius non decident. Hoc est, qui& omnis sermo qui exierit per os vestrum. 


aquam et in crucem. ... . .. Mercedem. . 


entire autem debetis, 
qu Bperaverunt in 
tuno, inquit, reddam. Modo autem 


. . erit 


in spem et resurrectionem multis. Et iterum alius Propheta dicit : Erit (46) . . Jacob laudabilis super 


omnem lerram. Terram vas spiritus illius. 


. magnificat. Deinde quid dicit ? Frat flumen trahens a 
dexira ; el ascendebant inde arbores speciosz : et quicumque ex illis manducaverit vivet. in 


(uum. Hoc 


est, quia nos descendimus in aquam pleni peccatis et sordibus, et ascendimus fructibus pleni, in pre- 
cordiis nostris timorem et spem habentes in Dominum. . . . Ideo dicit: Et qui manducaverit. . . . vivet 


in perpetuum. . . « « c.n ο 


II. Similiter et crucem signiflcat, in alio propheta dicente : Et quando hec consummabuntur : et dizit 
Dominus : Gum lignum inclinatum fuerit et resurrezerit,et cum de ligno sanguis. stillaverit. Habes iterum 
de cruoe, et de eo qui incipit crucifigi. Dicit autem iterum in Moyse, oum pugnaret populus Judeorum 


** Psal. i, 9-6. *5 Soph. αι, 19, ** Ezech, 12. *' IV Esd. v, 5. 
VARIORUM NOTE. 


E Leg. ἕξει, Dav. 

36) Al. ἀποῤῥυήσεται, ut. paulo superius. 

(37) I. e corpus Christi, ut supra o. 7. Olim τὸ 
σκεῦος de propheta interpretatus sum, Ἱ. c. 

(38) Clem. Alex. Strom. τι, 12, p. 550: Καὶ ἦν 
4 γῆ τοῦ Ἰακὼθ ἐπαινουμένη π' T. t. Y. φησὶν ὁ 
προφήτης, τὸ σκεῦος πνεύματος αὐτὸς δοξάζων --- 
1pse laudans corpus humanum. Barnabas dixit : Hzc 
verba significant corpus Christi, quod propheta laudi- 
bus efert. Alias τὴν γῆν Ἰαχώθ de novo populo Dei 
seu de cotu Christianorum interpretatussum. Cfr, 
libellum meum: Das Send schreiben d. A. Barnabas. 
Tubing. 1840, p. 95. 

(39) ΑΙ. λαλουμένων. 


ο) Ex libro apoorypho. Cfr. Ittig., Hist. eccl. 
p. 131 sq. 


(41) In uno cod. Rom. hio multa interpolata le- 
guntur de filiis Sem, etc., argumento Epistole no- 
Sire prorsus aliena. 

42) Abjecit. Leg. abjicit. 

43) Resurgunt. Lege resurgent, ut in Grecis Bar- 
nabe, ομιά LXX, et in textu Hebraico. Hilarius 
tamen, Ambrosius et Hieronymus legunt, resurgunt. 
Μεν. — l'ellus quoque in contextu exhibet resur- 


ent. 
d (44) Ἱω uno dono. Forte in uno loco. Grseca sunt, 
ἐπὶ τὸ αὐτό. FRLL. 
(45) Qui dicit. Dele qui cum Menardo, Fello 
aliisque. 
(46) Erit. Forte erat. Ex mox, Terram secundo 
loco, forte vacat. Cor. — Nihil t&men mutat Fellus. 








761 


EPISTOLA CATHOLICA 


163 


Λέχει δὲ πάλιν lv τῷ Μωσῇ, πολεµουμένου τοῦ Ἱσραλλ A oruci affigendus [ργββαρ]υπι]. Adhuo vero (hac de 


ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων (A7). Καὶ ἵνα ὑπομνήσῃ αὐτοὺς 
πολεμουμµένους, ὅτι διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδό- 
θησαν εἷς θάνατον, λέγει slc τὴν καρδίαν Μωσῇ τὸ 
Ἠνεῦμα, ἵνα ποιήσῃ τύπον σταυροῦ, xal τοῦ μέλλον- 
τος πάσχειν' ὅτι, ἐὰν μὴ ἑλπίσωσιω ἐπ αὐτῷ, «c 
τὸν αἰῶνα πολεμηθήσονται (48). Τίθησιν οὖν Μωσῆς 
ἓν ἐφ᾽ ἓν ὅπλον ἐν µέσῳ τῆς πήγης (49) καὶ σταθεὶς 
ὀψήλότερος πάντων, ἐξέτεινε τὰς χεῖρας (50), καὶ 
οὕτως πάλιν ἑνίκα ὁ Ἰσραήλ. Elta, ὁπόταν πάλιν καθ- 
εἴλε, πάλιν ἐθανατοῦντο. Hpóc τί; "Iva γνῶσι, ὅτι 
οὗ δύνανται σωθῆναι, ἐὰν μὴ ἐπ᾽ αὐτῷ (51) ἐλπίσωσι. 
Καὶ iv ἱτέρῳ προφήτῃ λέγει Ὅλην τὴν ἡμέραν 
ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς µου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα, 
καὶ ἀντιλέγοντα ὁδῷ δικαίἰᾳ µου (52). Καὶ πάλιν 
Μωσῆς ποιεῖ τόπον τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι δεῖ αὐτὸν παθεῖν, 
καὶ αὐτὸν ζωοποιῆσαι (53), ὃν δόξωσιν ἀπολωλεχέναι 
ἐν σηµείῳ (54), πίπτοντος τοῦ Ἰσραήλ. Ἐποίησε 
γὰρ πάντα ὄφιν δάκνειν αὐτοὺς, καὶ ἀπίθνησκον, 
ἐπειδὴ ἡ παράδασις διὰ τοῦ ὄφεως ἐν Εὔφ γέγονεν’ 
ἵνα ἐλέγξη αὐτοὺς, ὅτι διὰ τὴν παράθασιν αὐτῶν ἐν θλί- 
Ψει θανάτου παραδοθήσονται,. Πέρας y& τοι αὐτὸς 
Ἱωσῆς ῥἐντειλάμενος Οὐκ ἔσται ὑμῖν οὔτε γλυ- 
πτὸν, οὔτε χωνευτὸν sl; θεὸν ὑμῖν, mouit, ἵνα τύ- 
Ttov τοῦ Ἰησοῦ δείξῃ. Ποιεῖ οὖν Μωσῆς χαλκοῦν ὄφιν, 
xal τίθησιν iv. δοκῷ (55), xai κηρύγµατι καλεῖ τὸν 
λαόν. ἘἙλθόντες οὖν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, ἑδέοντο Μωσέως, 
ἵνα ὑπὲρ αὐτῶν ἀνενέγκῃ δεόµενος περὶ τῆς ἰάσεως 
αὐτῶν. Εἶπε δὲ πρὸς αὐτοὺς Μωσῆς, Ὅταν, φησὶ, 
δηχθῇᾷ τις ὑμῶν, ἐλθέτω ἐπὶ τὸν ὄφιν τὸν ἐπὶ τοῦ 


re] dicit in Mose, quando Israel impugnabatur ab 
alienigenis**, Et ut commonefaceret eos, quod pro- 
pter peocata sua traderentur ad mortem, ad cor 
Mosis dicit Spiritus, ut faciat figuram crucis et 
ejus qui erat passurus ; quia, ei in hunc non spe- 
raverint, in perpetuum vincentur. Posuit itaque 
Moses arma super arma in medio aggeris, etomnes 
supereminens manus extendit;sicque rursus Israeli- 
te vincebant. Gum autem iterum manus demitte- 
bat, iterum occidebantur. Cur hoc? Ut cognosce- 
rent, quod non. possent servari, nisi per spem in 
illum. Et in alio propheta dicit : Τοία die expandi 
manus meas ad populum incredulum, δὲ contradíicen- 
lem vie είς mez*'. Et iterum Moses facit flgu- 
ram Jesu, quod passurus esset, et vitam prebiturus 
ipse, quem putabant necasse in oruce, cadente 
Israel. Quoniam enim pecoatum per serpentem in 
Eva contigit, effecit Deus, ut cuncti serpentes mor- 
derent eos; et moriebantur, ut argueret eos, quod 
propter peccata sua in angustias mortis essent tra- 
dendi'*. Denique Moses, qui preceperat: Non erit 
vobis neque sculplíle, neque conflatile ἐπ deum ve- 
strum'!, ipse id facit, ut ostendat figuram Jesu. 
Facit ergo Moses serpentem eneum, ao collocat in 
trabe atque per preconem convocat populum. Con- 
gregati igitur orabant Mosen, ut pro ipsis sacrifica- 
ret, deprecans pro sanatione eorum. Dixit autem 
Moses ad illos : Cum, inquit, aliquis ez vobis mor- 
sus fuerit, veniat ad serpentem iu ligno positum, et 


Vetus interpretatio. 


€ Exod. xvi, 11. ** [88]. 1xv, 2. "^ Num. xxr, 6; Joan. i, 44. ?! Deut. xxvir, 15. 
VARIORUM ΝοτΑ. 


iJ, I. e. Amalec. Cfr. Justin. Dial. c. 
n. 


λ. 6 
1, p. 204: Tert. adv. Jud. ο. 10; ado. Mine. 


πι, 48, ubi iidem typi reperiuntur. 
4T) In perpetuum vinceutur, ita ut nunquam vi- 
etorum jugum excutere possint ; nam hec est in- 
terdum vis verbi πολεμοῦμαι. CLER. 
(49) Πήγη — πάγη Locus. excelsus apud Hesych. 
wn. ms. πηγμῆς, male l. πήγματος tabulatum, 
N. 
50) Stabat igitur in forma crucis. 
51) Ἐπὶ σταυρῷ Davis. Interpr. : [n cruce Chri- 
sti 


(62) Sensus : [n cruce pepenai ob populum impro- 
bum. Eodem modo verba prophete interpretatur 
Justinus Apol. 1, n. 35; Dial. c. Tryph. n. 

(53) Ita Dav. Ms. male : ζωποιήσουσι, 

(94) I. e. cruce, ut apud Justin. Dial. c. Thyph., 
n. 72, n. 94. 

(95) Ita Gall., in cruce, vet. interp. ms. ἑνδόξως 
gloriose. 


(56) Illos. Leg. illis. Μεν. — Mox trahuntur, forte 
traduntur. 

(57) ln perpetuo oppugnabuntur. Elc τὸν αἰῶνα 
πολεµηθήσονται : hoo est, ín. perpetuum vincentur ; 
ita ut nunquam victorum jugum excutere possint : 
nam heo est interdum vis verbi πολεµέοµα[. Vertit 
Cotelerius, semper debellabuntur ; quod signflcat, 
omnibus bellis inferiores futuros. Sed ἀεί οἱ εἷς 
αἰῶνα differunt : quod miror virum diligentem, et 
verba pene in translatione adnumerantem fugisse, 

LER. 

(58) Vivificavil. Forte vivificabit. Et mox, periisse 
pro perdiduse. 

(59) Praeteritio Ev per columbram fuerat. Przete- 
rilio est trangressio, prevaricatio: ut sepe ponit 
prelerire pro. trangredi, prawaricari. Dicit colu- 
bram feminime, priscorum more, Nonius Marcellus 
cap.3,Colubra feminine.Lucilius Satyr. lib. xx. MN. 
à (60) Uu. dicit. Forte leg. et.... dicens; aut delen- 
um uf. 


163 S. BARNAB/E APOSTOLI τοι 


credal atque speret, quod, licel ille ποπ vivat, potest A ξύλου Ἠπικείμενον, καὶ ἑἐλπισάω Ἠπιστεύσας , 
vitam prastare ; et confestim servabitur'*. Atque ita. ὅτι νεκρὸς ὢν δύναται ζωοποιῆσαι. Καὶ παρα- 
faciebant. Habes etiam in hoc gloriam Jesu quod in χρῆμα σωθήσετι. Καὶ οὕτως — Exolouv.— Ἔχεις 
ipso sunLomniaeiinipsum'*.Quid iterum dicitMoses καὶ iv τούτῳ τὴν Ἀόξαν τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι iv αὐτῷ 
ad Josue, filium Νανα, cum illi, prophete, id no- πάντα, καὶ εἷς αὐτόν (61). Τί λέγει πάλιν Μωσῆς 
minis [Josue « Jesus] imponeret, ideo solum. ut «ip Ἰησοῦ (02), τῷ τοῦ Ναυῆ vulp, ἐπιθεὶς αὐτῷ 
omnis populusintelligeret, Patrem deFilio suo Jesu τοῦτο ὄνομα ὄντι προφήτῃ, ἵνα µόνον ἀκούσῃ πᾶς 
cuncta manifestasse fllio Nave? Imposito igitur eo ἍἈλαὸς, ὅτι πάντα ὁ Ἡατὴρ φανεροῖ περὶ τοῦ Υἱοῦ 
nomine, quando misit eum in exploratorem terre  ((03) αὐτοῦ] Ἰησοῦ υἱῷ Nauf. Καὶ ἐπιθεὶς τοῦτο 
[Chanaan], dixit: Accipe librum ín manus (uas, οἱ Όνομα, ὁπότε ἔπεμψε χατάσκοπον τῆς γῆς [(64) εἶπε]' 
scribe, que dicit. Dominus : radicibus excisurum — Ad6s βιθλίον sl; τὰς χεῖράς σου, xal γράψον, B 
esse Filium Dei ἐπ novissimis diebus omnem domum λέγει Κύριος ὅτι Ux ῥιζῶν ἐχπόψει πάντα τὸν 
Amaleci*. Ecce rursum: Non filius hominis, sed — olxov τοῦ ᾽Αμαλὴκ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἐπ ἑσχάτων 
Dei Filius Jesus, qui in figura et in carne appa- τῶν ἡμερῶν. Ἴδε (05), πάλιν Ἰησοῦς οὐχ ὁ υἱὸς 
ruit". Quoniam vero dicturi erant, Christum esse ἀνθρώπου, àA)' ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, τύπῳ xal iv 
filium Davidis, reformidans et intelligens errorem p σαρχὶ φανερωθείς. Ἐπεὶ οὖν µέλλουσι λέγειν (66), 
sceleratorum, ait [David] : Dixit Dominus Domino ὅτι 6 Χριστὸς υἱός ἐστι Δαθὶδ, φοθούµενος xal avv- 
meo : Sede a. dextris meis; doneo ponam inimicos ιὼν τὴν πλάνην τῶν ἁμαρτωλῶν λέχει Εἶπεν ὁ 
tuos scabellum pedum tuorum?*. Et Isaias porro ita Κύριος τῷ Koplp µον. Κάθου ἐκ δεξιῶν µου, 
loquitur : Dixit Dominus Christo meo Domino cujus — Voc ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν πο- 
apprehendi dexteram, ut obediant ei gentes, et forti- δῶν σου. Καὶ πάλιν λέγει οὕτως Ἡσαίας' Εἶπε 
tudinem regum disrumpam"!. Ecce, quomodo David Κύριος τῷ Χριστῷ µου Κυρίῳ (67), οὗ ἐκράτησα 
eum Dominum vocet et Dei Filium. τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ, ἐπαχοῦσαι ἔἕμπροσθεν αὐτοῦ 

ἔθνη, xal ἰσχὺν βασιλέων διαῤῥήξω. Ἴδε, πῶς λέ- 

χει Δαθὶδ αὐτὸν Κύριον καὶ Yiàv θεοῦ. 


Vetus interpretatio 


e 9. 6t posuit in eruce (68), et per precones convocavit populum. Et cum venissent, rogabant 
Moysen ut . . . pro sanitate eorum Dominum rogaret. Et tunc dixit illis Moyses : Cum aliquis ex vobis 
morsus fuerit, veniat ad colubram . . . . et speret, . . quoniam cum sit ipsa mortua, potest alias sanare ; 
el sin mora curabitur. Et ita sciebant ........... Quid dicit iterum Moyses Ause filio Nave ? (69) 
ut ostenderet Jesum esse Filium Dei, audiente populo, quia omnia Pater ostendit Filio suo. Clamavit 
Moyses filium Nave, et imposuit illi nomen Jesus, . . . . . . «ο et dixit : Accipe librum. ín manu tva, et 
scribe qua dicit Dominus : quia amputabit a radicibus omnem domum Amalec Filius Dei Jesus in. novissimis 
diebus .Ecco iterum Jesus,non fllius Nave,sed FiliusDei, .. ... ... ο ο incarneapparuit. .. .. . . .. 


?! Num. xxi, 9. "* Coloss. 1, 16. "* Exod. xvii, 14. "* I Tim. rm, 46. ** Psal. cix, 1; Matth. xxn, £5- 
45. "' Igai. xLv, 1. 


VARIORUM NOTE. 


(64) Ἐν αὐτῷ ἐκτίσθη τὰ πάντα...... xal εἲς αὐ- (; pulo, etc. Sic Tertullianus Lib. adv. ὀμάφος, et lib. 
τὸν ἕκτισται Cfr. Hebr. 1, 2. 11, contra Marcionem : Bum Moysi successor. desti- 
(62) Josue antea Ause vocabatur, et appellatus est — matur Auses filius Nave, transfertur certe de primo 
Josue (—Jesus), ut typus esset Christi. Cfr. Num. — nomine et incipit vocari Jesus. [dem docet pluribus 


xir, 17; Justin. Dial c. Tryph., n. 113. locis 8. Justinus martyr in Dialogo cum Tryphone. 
63) lta ex vet: interp. Lat. restituit Fell. Lactantius lib. νι, De vera sapientia cap. 17, etc 
64) Ita ex vet. interp. Lat. restituit Cot. Res gesta habetur Num. uxrr, 17 : ἐπωνόμασε Μω- 
65) Ita Fel. Et Gall. ex vet. interp. : ecce. m8. o σῆς τὸν Αὑσῆ υἱὸν Navi, Ἰησοῦν MN. — Atqui 
δὲ, male. reprehendit 8. Hieronymus lib. 1, adv. Jovin. cap. 
60) 8c. Judaisie seu Ebionita. 12, et initio Comment. tn Oseam, neo non ad ver- 
67) Kopy Cyro LXX. gum ultimum psalmi rxxi codices tum Grecos, 


68) [n cruce. Legebat ergo ἐπὶ σηµείου At hodie tum sui temporis Latinos, quod Num. xin, 17, 
in textu desunt hec verba, ac tantum legimus, καὶ 3 Ause. non Osee scriptum exhiberent; cum tamen 
τίθησιν ἑνδόξως : ef gloriose collocat. Eadem habet inter utrumque parva vel nulla videatur esse diífe- 
S. Justinus Dialog. cum Tryph. 1.94. Αὐτὸς iv rentia. Ac forte scripserant LXX Ὡσηξ. Ita namque 
τῇ ἐρήμῳ διὰ τοῦ Μωσέως τὸν χαλκοῦν ὄφιν ἐνήρχησε nuno etiam legitur apud Philonem lib. De nomi- 
γενέσθαι, καὶ ἐπὶ ση μεῖον ἕστησε, δι᾽ ob σηµείου ἐσώ- — num mutatione, et olim legebatur in ejusdem Jud si 
tovto ὀφιόδηκτοι : Ipse (Deus) tn solitudine per Mo- — opere De nominibus Hebraicis, sicut. patet ex ver- 
sem effecit, ul serpens &neus fieret, eumque signo im- — sione Hieronymi, que sectione de Numerorum li- 
posuit; quo signo servabantur qui aserpentibus morsi |) bro, Osee representat, non. Ause. At Justinus M., 
fuerint. Ita Maranus ad h. | Justini. Origenes, Eusebius, Theodoritus, Tertullianus, 

(69) Ause filio Nave. Hecaliterin textu Greco,qui ^ Lactantius, Rufinus, atque Augustinus, Abo; 
sic videtur castigandus : Τῷ Αὐσῇ τοῦ Ναυῆ vulp ἉἈΑὐσῆν, Áuse, Ausen et ÁAuseam vocant. Simile quid 
Josue autem appellatus est Ause, ut videre est ex versionis LXX nutatur ab Origene ad Joan. 1, 28 
lib. 1 Recogmit. S. Clementis : Igitur Moyses his ad- — in Becundo tilio Jude patriarche, Hebraice dicto 
minisiratis Ausen quemdam nomine preponens po- —Onan, Grece Aunan. Αὐνάν Cor. 








165 


EPISTOLA CATHOLICA 


166 


XIII. Christianos, non Judzos, federis divini esse haeredes, jam in V. T. annuntiatum est, 


'AXA' ἴδωμεν, εἰ οὗτος 6 λαὸς κληρονόμος, fj 6 A 


πρῶτος, xxl sl ἡ διαθήκη εἰς ἡμᾶς, Tj εἷς ἐκείνους. 
᾽Αχούσατε νῦν περὶ τοῦ λαοῦ, τί λέγει ἡ Γραφή. 
Ἐδεῖτο δὲ Ἰσαὰκ περὶ Ῥεδέχκας τῆς γυναιχὸς αὖ- 
τοῦ, ὅτι στεῖρα ἦν xal συνέλαθεν. Elta xal ἐξῆλθε 
Ῥεθέκκα πυθέσθχι παρὰ Κυρίου, καὶ εἶπε Κύριος 
πρὸς αὐτήν. Δύο ἔθνη iv τῇ Ὑαστρί σου, καὶ δύο 
λαοὶ ἐν τῇ xolg σου, xai λαὸς λαοῦ ὑπερέξει, 
xai Ó µείζων δουλεύσει τῷ ἁλάσσονι. Αἰσθάνεσθαι 
ὀφείλετε, τίς ὁ Ἰσαὰκ, τίς d Ῥεθέχκα, καὶ ἐπὶ τί- 
νων δέδειχεν, ὅτι µείζων ὁ λαὸς οὗτος, ἢ ἐκεῖνος, 
Καὶ ἐν ἄλλῃ προφητείᾳ λέγει φανερώτερον ὁ Ἰακὼθ 
πρὸς τὸν Ἰωσὴφ τὸν υἱὸν αὐτοῦ, λέγων, Ἰδοὺ, οὖκ 
ἑστέρησέΥ µε Κύριος τοῦ προσώπου σου’ προσά- 
γαγέ µοι τοὺς υἱούς σου, ἵνα εὐλογήσω αὑτούς. 
Καὶ προσήγαγεν [τὸν Μανασσῆ καὶ] (70) Ἐφραὶμ., τὸν 
ἹἩανασσῆ θέλων ἵνα εὐλογηθῇ (71), ὅτι πρεσθύτερος 
3v: ὁ γὰρ Ἰωσὴφ προσήγαγεν εἰς τὴν δεξιὰν χεῖρα 
τοῦ πατρὸς Ἰαχώθ. Elóe δὲ Ἰακὼθ τύπον, πνεύµατι, 
τοῦ λαοῦ τοῦ μεταξύ. Kal τί λέγει; Καὶ ἐποίησεν 
᾿ακὼθ ἐναλλὰξ τὰς χεῖρας αὐτοῦ, καὶ ἔθηκεν [τὴν 
δεξιὰν] (72) ἐπὶ τὴν χεφαλὴν Ἐφραϊμ τοῦ δευτέρου 
καὶ νεωτέρου, καὶ ηὐλόγησεν αὐτόν. Καὶ εἶπε Ἰω- 
σὴφ πρὸς Ἰακώθ' Μετάθες σου τὴν δεξιὰν ἐπὶ τὴν 
χεφαλὴν ἹΜανασσὴ, ὅτι πρωτότοχός μού ἐστιν 
υἱὅς. Καὶ εἶπεν Ἰακὼθ πρὸς Ἰωσήφ' Οἶδα, τέ- 
χνον, οἶδα ἀἁλλ ὁ µείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσ- 
σονι, καὶ οὗτος δὲ εὐλογηθήσεται, Βλέπετε, ἐπὶ 
τίνων τέθειχε, τὸν λαὸν εἶναι τοῦτον πρῶτον, xal 
τῆς διαθήκης κληρονόμον. Et οὖν ἔτι καὶ διὰ τοῦ 
᾿Λθραὰμ ἐμνήσθη, ἀπείχομεν τὸ τέλειον τῆς γνώ- 
σεως ἡμῶν. Tl οὖν λέγει τῷ ᾿Αθραάμ; "Occ ἐπί- 
στευσας, ἐτέθη εἷς δικαιοσύνην' ἰδοὺ υἐθεικά σε 


Sed videamus, utrum hic populus heres sit, an 
vero prior; et utrum testamentum ad nos, an ad 
illos pertineat. Audite nunc, quid Scriptura dicat 
de populo: Orabat Isaacus Rebecce uxoris suae 
causa, quod esset sterilis ; et illa concepit "*: po- 
stea vero Rebecca egressa est ad interrogandum 
Dominum, et dixit Dominus ad illam: Dux gentes 
in utero [uo sunt, ac duo populi in ventre tuo 
atque unus populus alterum — superabit et. major 
[natu] serviet minori '?. Debetis intelligere, quig sit 
Isaaccus,qu:e Rebecca, et de quibusnam declarave- 
rit, quod populus hic sit major,quam ille. Et in alia 
prophetia manifestius loquitur Jacobus ad filium 
suum Josephum, dicens: Ecce, Dominus non pri- 
vavit me [acie iua ; adduc mihi filios tuos, ut bene- 
dicam eis", Et adduxit (Manassen et] Ephrai- 
mum, cupiens, ut. Manasses benediceretur, quia 
erat natu major. Itaque Josephus adduxit eum ad 
manum dexteram patris sui Jacobi. Vidit autem 
spiritu Jacobus figuram populi venturi. Et quid 
narrat Scriptura? Ef. commutavit Jacobus manus 
suas, et [dexteram] posuit super caput Ephraimi, 
minoris ac junioris el. benedixit illi Dixitque Jo- 
sephus ad Jacobum : Transfer dexteram tuam. super 
capul Manassis, quia primitwus filius meus est **. 
Et respondit Jacobus Josepho : Scio, fili, scio; sed 
major serviet. minori; benedicitur aulem etiam 
£lle 33. Aspicite, de quibusnam voluerit, esse hunc 
primum populum et testamenti heredem. Si ergo 
&dhuc et per Abrabamum populus ille commemo- 
ratus est, tuno scientia nostra ad perfectionem est 
redacta. Quid igitur dicit Deus Abrahamo? (uo- 
niam credidisti, tibi in justitiam fuit. attributum 


Vetus interpretatio. 
. ο terum dicit David : Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam, 


donec ponam inimicos (uos sub pedibus tuis. Et iterum dioit Isaias : Sic dicit Dominus Chrislo meo, meo (79) 
Domino, cujus tenui dexteram : exaudient illum gentes, et virtulem regum corrumpam. Videte, quo modo 
illum prophete Dominum, . . . non tantum Filium dicunt. 

XIII. Quieramus igitur, si hio populus hereditatem capit, . . et testamentum in illis est, aut in 
nobis. De hoc audite ; sio scriptum est (74): RogabaL lsaac pro Rebecca uxore swa, quia sterilis erat. 
Ei. . . .Rebecca qugrebat a Domino, quid portaret : et dizit illi Dominus : Duz nationes im ulero tuo 
sunt el duo populi ez utero tuo nascentur;.. . « . .et major serviet minori. Intelligite : quis sit Isaac,et 
qua Rebecca: et. . . . .qui populus minor, aut major. Iterum. . . dicit Jacob Joseph filio 
suo:. . Ecce Dominus non fraudavil me ex genere tuo (15) : perduc ad me filios tuos ; et. benedicam illos. 
Et adduxit Manassen et Ephraim. Volens autem Manassen benedici quia major erat, statuit illum. 
ad dexteram patris sui Jacob. Vidit autem Jacob in spiritu figuram populi, qui postea futurus erat: 
et. . . .convertit manus, et transtulit dexteram super caput Ephraim minoris ; el benedixit illum. Et dizit 
Joseph patri suo : Transfer manum tuam dexteram super caput. Manass2, quia primilivus filius meus est. 
Et dizit Jacob : Scio, fili, scio : sed major serviet minori ; sed et hic benedicetur. Videte quem voluerit 
esse primum. . testamenti heredem. Sic ergo (76) et per Abrsham commemoratus est, habemus 
consummationem scientie nostre. Quid ergo dicit Abraham, cum solus credidisset, et positus esset in 
justitia ? Ecce posui te Abraham, patrem nationum, qua credunt Domino non circumcisa. 


7! Gen. xxv, 21; cír. Rom. 1x, !:0-12. 
*3 Gen. xrviii, 19. 


7? Gen. xxv, 23. ** Gen. xLvir, 0, 11. *! Gen. xrivin, 18. 


VARIORUM NOTAE. 


oo) Verba uncis inclusa ex interpret. Lat. resti- — edit. Oxon. 
tuit Men. (75) Ex genere tuo. Gr. conspectu tuo: rectius 


74 Εύλογηδη αι Dav. benedici Vet. interp. juxta sacram Scripturam Μεν. — Vet. interpres 
12) Ita ex vel. interp. restituendum. videtur legisse γένους. Εει. 
(73) Meo. Alterum abundat. Fellus tamen utrum- (76) Sic ergo. Menardus, Si hoc ergo, Al. Si ergo. 





que retinuit. 


ibet ; commemora- 
(14) Sic scriptum est. Forte, quid scriptum est. Τα 


Sic et Fellus ; qui paulo post e, 
tum est, vulgata lectione rejegta. 


761 


dunt Domino 88, 


S. BARNAB/E APOSTOLI. 


ecce posui te patrem gentium, que in. prapulio cre- A πατέρα ἐθνῶν τῶν — Tiottoóvtoy 


168 


διὰ ἀχροθυστίας 
τῷ Κυρίφ. 


XIV. Testamentum quod Moses accepit et contrivit, Dominus nobis dedit. 
Sed sene quaeramus, an dederit [Dominue] tesia- A — Na! ἀλλὰ τὴν διαθήχην, ἣν ὤμοσε τοῖς πατράσι, 


mentum, quod patribus juravit se populo daturum. 
Dedit quidem ; verum illi propter peccata sua in- 
digni fuerant, qui acciperent. Dicit enim propheta: 
Et Moses in monte Sina jejunavit quadraginta diebus 
et quadraginta noctibus, ut testamentum Domini ad 
populum acciperet **. Et accepit & Domino duas 
tabulas scriptas digito manus Domini, in spiritu ; 
sumptasque Moses deferebat ud populum, ut trade- 
ret *5. Et dixit Dominus ad Mosen: Moses, Moses, 
descende celeriter ; inique enim se gessit. populus, 
tuus, quem de terra Egypti eduxisti **. Intellexitque 
Moses, quod iterum fecerant imagines, et projecit 
de manibus tabulas, contriteque sunt tabule te- 
8tamenti Dominici. Accepit itaque Moses [testa- 
mentum]; ipsi vero digni non fuerunt. Quomodo 
nos [id] acceperimus, discite. Moses cum esset fa- 
mulus *', illud accepit ; nobis autem ipse Dominus 
tribuit (esse] in populum hereditatis, pro nobis 
passus. Apparuit vero, ut tum illi [Judei] in pec- 
catis consummarentur, tum nos per ipsum heredes 
facti Domini Jesu testamentum acciperemus, qui 
destinatus erat, ut per adventum suum preecordia 
nostra, Jam ἃ morte assumpta et tradita erroris 
iniquitati, redimens e tenebris, verbo (suo] dispo- 
nat in nobis testamentum. Scriptum quippe est, 
quomodo Pater, redempturus nos a tenebris, illi 
mandaverit, ut sibi pararet populum sanctum. 


δοῦναι τῷ Aaip, tl δέδωκε, ζητῶμεν (77). Aébunsv: 
αὐτοὶ δὲ οὐκ ἐγένοντο ἄξιοι λαθεῖν διὰ τὰς ἁμαρτίας 
αὐτῶν. Λέγχει γὰρ ὁ προφήτης Καὶ X» Μωσήῆς 
νηστεύων ἐν ὄρει Σινᾶ, τοῦ λαθεῖν τὴν διαθήκην 
Κυρίου πρὸς τὸν λαὸν, ἡμέρας τεσσαράχοντα καὶ 
νύχτας τεσσχράκοντα (78). Kal ἔλαθε παρὰ Κυρίου 
τὰς δύο πλάκας γεγραμμµένας τῷ δακτύλῳ τῆς χει- 
póc Κυρίου ἐν πνεύματι' καὶ λαδὼν Μωσῆς κατέ- 
φερε πρὸς τὸν λαὸν δοῦναι. Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς 
Μωσῆν' Μωσῆ, Μωσῆ, κατάθηθι τὸ τάχος, ὅτι 
ἠνόμησεν ὁ Λαός σου, οὓς ἐξήγαγες ἐκ γῆς Αἱ- 
γύπτου. Καὶ συνῆχε Μωσῆς, ὅτι ἐποίησαν πάλιν 
χωνεύµατα, καὶ ἔῥῥιψεν ἐκ τῶν χειρῶν τὰς πλάκας, 
καὶ συνετρίθησαν αἱ πλάκες τῆς διαθήχης Kuplov. 
Μωσῆς μὲν γὰρ ἔλαθεν, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἐγένοντο ἄξιοι. 
Hoc ἡμεῖς ἑλάδομεν, µάθετ.. Μωσῆς θεράπων Qv 
ἔλαδεν, αὐτὸς δὲ ὁ Κύριος ἡμῖν ἔδωκεν, [ (70) εἶναι | 
εἷς λαὸν κληρονοµίάς, διὰ ἡμᾶς ὑπομείνας. Ἔφανε- 
ρώθη δὲ, ἵνα κἀκεῖνοι τελειωθῶσι τοῖς ἁμαρτήμασι, 
καὶ ἡμεῖς δι αὐτοῦ κληρονομοῦντες διαθήχην (80) 
Κυρίου Ἰησοῦ λάδωμεν, ὃς elc. τοῦτο ἠτοιμάσθη (81), 
ἵνα, αὐτὸς φανεὶς, τὰς ἤδη δεδαπανηµένας ἡμῶν 
καρδίας (82) τῷ θανάτῳ, xal παραδεδοµένας τῇ τῆς 
πλάνης ἀνομίᾳ, λυτρωσάμµενος ix τοῦ σκότους, διά- 
θηται ἐν ἡμῖν διαθήχην λόγφ. Γέγραπται γὰρ, πῶς 
αὐτῷ ὁ Πατὴρ ἑντέλλεται, Λυτρωσάμενος ἡμᾶς ἐκ 
τοῦ σκότους, ἑτοιμάσαι ἑαυτῷ λαὸν ἅγιον. Λέγει 


Velus interpretatio. 


XIV. Sed testamentum quod juravit parentibus ut daret populo, 


an dederit queramus. Dedit: sed 


illi non fuerunt digni accipere propter peccata sua. Dicit enim propheta: Ef erat Moyses jejunans im 


monte Sína, ut acciperet teslamentum a Domino, quadraginta diebus et. quadraginta noctibus. oct 
tabulas scriptas manu Dei. . . Et ut accepit, . . deferebat ad populum ut illis daret. Et Dixit Do 
0yses, descende celerius, quia populus tuus 


Deo. . 


minus : Moyses, 


t accepit & 


uem eduxisti de terra /&gypti, praler- 


tit legem. Et intellexit Moyses, quia fecerunt sibi iterum conflatile: et projecit de manibus tabulas, et 


confracte sunt. . 


oni . Moyses. . 
discite : 


accipiamus, Et iterum propheta dioit (8 


*! Gen. xv, 6; xvii, 4 ; Rom. 1v, 3. 
1x, 12. ' Hebr. 111, b. 


PP . cui nos in hereditatem 
illi consummati sint in peccatis, et nos er illum hare | | J 
): Posui te in lucem nationum, ut sil sanctitas (μα (86) usque. in 


* Exod. xxiv, 18. * Exod. xxxi, 18. ** Exod. xxxi, 7; Deut. 


. &ccepit ; sed illi non fuerunt digni. Quo modo acceperimus nos. 


£9, propter nos omnia sustinens apparuit, ut 
itatem testamenti (Domini nostri Jesu Christi(BA)] 


. VARIORUM NOT/E. 


(77) Ita ex vet. interp. restit. Dav. Ms. ζητοῦμεν, ϱ 


(78) Cfr. supra ο. 4. 

(70) Ita Dav. 

(80) Ms. διὰ τοῦ κληρονομοῦντος, male. Men. δι’ 
αὐτοῦ AAnpovoplav διαθήκης. 

(81) Hio in ms. et editionibus male transposita 
leguntur, que intra uncis inclus, et a nobis, 
duce veteri interprete, loco suo restituta sunt. Cfr. 
libellum meum : Das Sendschreib. d. A. Barnabas, 
d 82) Ms. καχίας, male. Vet. interp.: praecordia. 

83) Cui nos in hareditatem, etc. Menardus, cui 
heec corrupta videntur, sic legit : Qui nos in hzre- 
ditatem elegit, propter etc. Fellus nihil mutat: ve- 
rum ita distinguit : Cui nos...sustinens. Apparuit,eto. 
At duabus voculis subauditis, lectio vulgata rite 
sibi.coheret. Sio nempe : Discite. (ille) cui nos ἐπ 
haereditatem (sumus), propier mos omnia sustinens 
apparwit, ut sli, etc. 


(81) Domini nostri Jesu Christi Hec verba, etiam 
in textu Greco, unoinis clausa exhibet Menardus, 
et litteris miniatis Fellus. Aliter editt. Clerici et 
Ruesselii. 

(85) Et iterum propheta. dicit: Posi te... libera- 
vit. Deus. In cood. hic locus est male transpositus. 
Nam post verbum accipiamus sequitur : Qui in hoc 

aratus est, usque ad illa verba ltberali sumus. Qui 

us statim subduntur ista: Et iterum propheta  di- 
cil... Posui Le... liberavit Deus. llerum — propheta 
dicit; Spiritus Domini, etc. usque ad finem. Ita 
se habent Menardi et Clerici editt. Nos vero eas 
sequimur quas Fellus et Russelius curarunt, Gre- 
cis inherentes. 

(86) Sit sanztitas tua. Gr. Barnabe et LXX, τοῦ 
εἶναί σε elc σωτηρίαν : ut sis tu in salutem. Expuncto 
ergo verbo vocabulo, fua, lege : ut sis tu sanitas, id 
est salus. Μεκ. — Al. ut sis sanitas iua. Felfus, wu 

salus tua. 


Kg" 











169 


EPISTOLA CATHOLICA 


T10: 


ον ὁ προφήτης” Ἐγὼ Κύριος, ἆ Θεός σου, À Dicit igitur propheta: Ego Dominus, Deus (uus, 


ἑχάλεσά σε ἐν δικαιοσύνῃ , xal κρατήσω τῆς 
χειρός σου, καὶ ἐνισχύσω σε, καὶ ἴδωχά σε 
εἷς διαθήκην Ὑένους, tlc φῶς ἐθνῶν , ἀνοῖξαι 
ὀφθαλμοὺς τυφλῶν , καὶ ἔξαγαγειν ἐκ δεσμῶν 
πεπιδηµένους, ἐξ οἴκου φυλαχῆς καθηµένους 
ἐν σχότει (87) . Γινώσκετε οὖν , πόθεν ἐλυτρώθη- 
μεν . (Καὶ πάλιν à προφήτης λέχει (88) Ἰδοὺ , 
τίθεικἁ σε εἷς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε εἷς σω- 
τηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς, λέγει Κύριος ὁ λυ- 
ερωσάμενός σε θεός (BU). Καὶ πάλιν ὁ προφήτης 
λέγει : Πνεῦμα Κυρίου ἐπ ἐμὲ, οὗ ἕνεχεν 
ἔχρισέ µε, εὐαγγελίσασθαι ταπεινοῖς χάριν ' ἁτί- 
σταλκἑ µε, ᾖἰάσασθι τοὺς συντετριµµένους τὴν 
καρδίαν, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσν , xal τυ- 


vocavi te in justitia, eb Lenebo manum luam, et cor- 
roborabo te; et. dedi te ín testamentum generis, ín 
lucem gentium, ad. aperiendum oculos c&corum, et 
ad educendum de vínculis illigatos, de domo carceris 
sedenies in tenebris. Agnoscite ergo, unde simus 
redempti. (Et iterum propheta dicit : Ecce posui te 
in lucem gentium, ul sisinsalutemusque ad extremum 
terrz; [hec] dicit Dominus Redemptor tuus'"). Rur- 
sug propheta dicit : Spiritus Domini super me, 
propter quod unzit me, evangelixare humilibus ; misit 
me, sanare contritos corde, predicare captivis remis- 
sionem el cxcis visum, el nuntiare annum Domíni ac- 
ceptum, οἱ diem relributionis, consolari omnes lugen- 
tes. 


φλοῖς ἀνάθλεψιν, καὶ καλέσαι ἐνιαυτὸν Κυρίου (00) δεκτὸν, xal ἡμέραν ἀνταποδόσεως, παρακαλέσαι πάντας τοὺς 


πενθοῦντας (91). 


XV. Sabbatum Jud-eorum non est verum ; Deo acceptum Sabbatum. 
Ἔτι καὶ περὶ τοῦ Σαθθάτου γέγραπται ἓν τοῖς δέκα B — Adhuc et de Sabbato scriptum est in [Decalogo 


λόγοις, ἐν οἷς ἐλάλησεν ἓν τῷ ὄρει Σινᾶ πρὸς Μωσῆν 
κατὰ πρόσωπον ' Καὶ ἁγιάσατε τὸ Σάδδατον Κυ- 
ploo  yspsl καθαραῖς καὶ καρδίφ καθαρᾷ . Καὶ 
ἐν ἱτέρῳ λέγει ' Ἐὰν φυλάξωσιν ol υἱοὶ µου τὰ 
Σάθόατα, τὸτε ἐπιθήσω τὸ ἕλεός µου ἐπ᾽ αὐτούς. 
Τὸ Σάδόατον λέγει dv ἀρχῇ τῆς κτίσεως" Καὶ ἐποί- 
ησεν ὁ θεὸς ἐν WE ἡμέραις τὰ ἔργα τῶν χειρῶν 
αὐτοῦ, xal συνετέλεσεν iv τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑθδόμῃ, 
καὶ κατέπαυσεν dv αὐτῃ, xal ἡγίασεν αὐτήν (92). 
Προσέχετε , τέκνα, τί λέγει τὸ συνετέλεσεν dv ἓξ 
ἡμέραις. Τοῦτο λέχει ὅτι συντελεῖ (93) ὁ θεὸς Κύριος 


Beu) decem verbis, que Dominus in monte Sina 
looutus est ad Mosen, os ad os: Et sanctificate 
Sabbatum Domini manibus mundis et puro cordett. 
Et alibi dicit : Si custodierint filli mei Sabbata, 
tunc ponam misericordiam meam super (οι. Sab- 
bati meminit [Scriptura] in principio creationis : 
Fecilque Deus in sex diebus opera manuum suarum, 
et desiil die septima, eL ea requievit, εἰ sanctificavit 
eam?!, Avertite, filii, quid dicat : Consummavit in 
sex diebus. Id ait : omnia consummabit Dominus 
Deus in sex millibus annorum ; nam apud illum 


Vetus interpretatio. 


novissimum terrg, sicul dicit Dominus, qui te liberavit Deus : qui in hoo paratus est,ut adventum (04) ipsius 

recordia nostra quae jam absumpta erant a morteettradita iniquitati.., liberareta tenebris, et testaretur 
in nobis testamentum servorum (95) suorum. Scriptum est enim quomodo illi Pater mandaverit,ut libera- 
ret nos a tenebris, et pararet sibi populum sanctum. Dicit ergo propheta sic: Ego Dominus Deus tuus, 
vocavi te in xquitale : tenebo manum (luam et fortem te faciam : dedi. te in testimonium gentibus (96), et in 
lumen nationum ; ut aperias oculos cxcorum, et educas de vinculis alligatos. . . . . . Scitote ergo, unde 
liberati sumus. Iterum propheta dicit : Spiritus Domini super me, propter quod unzit me; bene nuntiare 
hominibus (97) misit me, curare contribulatos corde. predicare caplivis remissionem, δἱ caecis visum, 
et vocare annum Domini acceptabilem. ...... 

XV. Adhuc et de Sabbato scriptum est in decem verbis,quibus locutus est in monte Sinu ad Moysen 
scr ος «t Sanctificate Sabbatum Domini manibus mundis, et puro corde. Et alibi dicit : δὲ custodierínt 
fMii mei Sabbatum, tunc faciam misericordiam ín illis. Sabbatum dicit initium (08) constitutionis : EI fecit 
Deus die sexto opera sua, et consummavil ἐπ die septimo, et requievit in illo die, . . . . Attendite,filii, quid 
dioit, consummavit in sez dies. Hoo dicit,quia consummavit (90) Deus omnia in sex millia annorum. Dies 
enim apud illum, mille anni sunt.Ipse mibi testis est,dicena : Ecce hodiernus dies erittanquam mille anni. 
Unde scire debetis, .. . quia . . . in sex millia annorum consummabuntur omnia. Et quid dicit, Requievit 
Deus die septima ? Hoc est, cum venerit Filius illius,et amputabit tempus iniquitatis, et judicabit impios, 
et mutabit solem, lunam et stellas ; tuno bene requiescet in die septima.Ad summam hoc dioit : Sanctí- 
ficabis illum diem manibus mundis, et corde puro.Quem (100) ergo diem sanctificavit Deus,quis potest san- 

** [sa. χα, 6, 7. ** Isa. xviz, O. Ὁ Isa. ται, 1. 2. *: Exod. xx, 8; Deut. v, 42. ** Jer. xvi, 24, 25. 
*5 Gen. 11, 2. 


VARIORUM NOTAE. 


(87) Aeo per prophetam Deus Pater ad Filium (94) Adventum. Aut suppl. per,"aut leg. adventu. 
loquitur. (05) Servorum. Al. sermonum. Fellus : servorum 
(88) Cfr. supra. not. 81. suorum per verbum. 
89) Iterum hec Pater ad Filium loquitur. tel Gentibus. A]. gentis. 
90) Al. Κυρίῳ. ο Hominibus. Al. humilibus nihil mutat Fellus. 
94) Hac Filius loquitur per prophetam. (08) Initium. Al malunt initio. Sio edidit Fellus. 
(92) Gen. 1t, 2, secundum Hebr. non juxta LXX, Un Consummavit, Forte consummabit. Ita Felli 
ui habent : . editio. 
1 (93) Davisius postulat συντελέσει, male; nam  —— (100) Quem. Al. Si quem, juxta Grecum-. Fellua 
Mn ei est futurum attico. Buttm. Gramm. 886, — nihil addit, 
n. 11, 12. 


114 S. BARNAB/E APOSTOLI. T12 


dies equiparatur mille annis**. Ipsemet, enim te- Α ἐν ἐξακισχιλίοις ἔτεσι τὰ πάντα" dj γὰρ ἡμέρα παρ 


Slatur, dicens : Ecce hodiernus dies erit tanquam 
mille anni*?, Itaque, filii, in sex diebus, hoc est, in 
sex annorum millibus consummabuntur universa. 
Et requievit die septima. Hoo ait : quando veniens 
ejus Filius tempus iniqui abolebit, ac judicabit im- 
pios, et mutabit solem ac lunam stellasque; tuno 
pulchre resquiescet die septima. Denique ait : Sancti- 
ficabis eam manibus mundis el corde puro. 8i ergo 
quam diem Deus sanctificavit, aliquis nano potest 
sanctiflcare, nisi sit per omnia mundus corde, 
erravimus. Vide ergo: certe tunc pulchre quie- 
scens sanctificat [aliquis] eam, cum poterimus 
ipsi justo [facere], accepta promissione, deleta ini- 
quitate, novatis vero cunctis 8 Domino. Tunc 
poterimus diem illam sanctificare,si nos ipsi prius 
fuerimus santificaüi. Demum illis dicit : Novilunia 
vestra et. Sabbata veslra non fero**. Cernite, quo- 
modo loquatur: non mihi accepta sunt presentia 
Sabbata, sed illa, que ego fecit ; quando scilicet, 
universis finem imponens, octavi diei faciam ini- 
tium, boc est, initium alterius mundi. Idcirco et 
diem octavum in letitia agimus; quo et Jesus 
resurrexit a mortuis, et cum apparuisset, ascendit 
ad coelos. 


αὐτῷ χιλια ἕτη. Αὐτὸς δὲ μαρτυρεῖ, λέγων Ἰδοὺ, 
σήμερον ἡμέρα ἔσται ὡς Χίλια ἔτη . Οὐχοῦν , 
τέχνα, iv ἓξ ἡμέραις, iv τοῖς ἐξακισχιλίοις ἔτεσι, 
συντελεσθήσεται τὰ Πάντα . Καὶ κατέπαυσε τῇ 
ἡμέρᾳ τῇ ἑθδόμῃ. Τοῦτο λέγει. ὅταν ἐλθὼν ὁ Υὸς 
αὐτοῦ xal καταργήσει τὸν καὶρὸν ἀνόμου (1), xal 
κρινεῖ τοὺς ἀσεθεῖς , καὶ ἀλλάξει τὸν ἥλιον, καὶ 
τὴν σελήνην, xal τοὺς ἁστέρας , τότε καλῶς κατα- 
παύσεται dv τῇ ημέρᾳ ci ἑθδόμῃ (2). Πέρας γέ τοι 
λέγει : "Ἁγιάσεις αὐτὴν ἐν ὙΧερσὶ καθαραῖς , καὶ 
καρδἰφ καθαρᾷ (3). El οὖν, ἣν θεὸς ἡμέραν ἡγίασε, 
νῦν τις δύναται ἁγιάσαι, εἰ μὴ καθαρὸς ὧν τῇ καρ- 
δίᾳ iv πᾶσι, πεπλανήμεθα. Ιδ' οὖν ἄρα (4) τότε 
χαλῶς καταπαυόµενος ἁγιάζει αὐτὴν (5), ὅτε ὄυνη- 
σόµεθα αὐτοὶ δίκαια" ἀπολαθόντες τὴν ἐπαγγελίαν, 
οὐχέτι οὔσης ἀνομίας, Ὑεγονότων δὲ χαινῶν πάντων 
ὑπὸ Κυρίου (6). Τότε δυνησόµεθβα αὐτὴν ἁγιάσαι, 
αὐτοὶ ἁγιασθέντες πρῶτον. Πέρας x6 τοι λέγει 
αὐτοῖς * Τὰς νεοµηνίας ὑμῶν , xal τὰ Σαθθατα 
ὑμῶν οὐκ ἀνέχομαι. Ὁρᾶτε, πῶς λέγει. Οὐ τὰ νῦν 
Σάθθατα ἐμοὶ δεχτὰ, ἀλλ᾽ ἃ πεποίηκα, ἐν ᾧ κατα- 
παύσας τὰ πάντα, ἀρχὴν ἡμέρας ὀγδόης ποιήσω, 6 
ἐστι, ἄλλου χόσµου ἀρχήν (7). (8) Διὸ xal ἄγομεν 
τὴν ἡμέραν τὴν ὀγδόην εἷς εὐφροσύνην, iv 7j καὶ 
ὁ Ἰησοῦς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, καὶ φανερωθεὶς (0) ἀνίέδη 
εἷς τοὺς οὐρανούς. 


XVI. Non templum Judaorum, sed spirituale templum Christianorum Deo placuit. 
Adhuo et de templo dica vobis, quomodo er- ("Ett xai περὶ τοῦ ναοῦ ἐρῶ ὑμῖν' πῶς πλανώμενοι 


Vetus interpretatio. 


ctificare modo, nisi qui sit mundo corde in omnibus? Non erravimus (10). Videns ergo qui refrigerans 
sanctificavitillum; ........ «ος κο. et nos tunc poterimus sanctifloare, ips! sanctiflcati pri- 
mum. Ad summam dicit illis : Dies solemnes vestros, el Sabbala nen sustineo. Videte, quo modo dicit, non 
hac Sabbata sibi non accepta (44), sed que fecit, et in die suo consummavit omnia, initium octava die 
facta (12), qui est alterius seculi initium. Propter quod agimus diem octavum in legationem ; in quem (13) 
et Jesua resurrexit a mortuis; et apparuit, et ascendit in colos. 

XVI Adhuc et de templo dicemus [15 quo modo errantes in aedem spem habuerunt tanquam in Do- 
minum (15), qui illos fecit quasi sit domus Dei : tanquam ethnici(16) conservaverunt(17)illum in templo. 
Sed quo modo dicat Dominus, discite, vacuum faciens templum : (uis menstis est celum palmo, aut quis 
totam terram pugno apprehendit? Nonne mihi (18), dicit Dominus, celum thronus est, terra autem scabellum 
pedum meorum est? Qualem domum mihi zdificabuis, aut quis locus erit requietionis mec. Unde cogno- 
scitis, quia vana spes est illorum. Et iterum : . . . Qui deposuerunt templum hoc, ipsi illud el edificabunt 


** Cfr. 2 Petr. 11, 8. 95 Psal. Lxxxix, 4. ** Isa. 1, 13. 
ΥΑΗΙΟΒΌΝΜ NOT/E 





(1) Ita Fell. duce vet. interpr. Ms. αὐτοῦ, male. 
2) I. e. verum Sabbatum a secundo demum ori- 
tur Christi adventu. De Chiliasmo Barnabe vide 
libellum meum : Sendscheib. d. A. Barn. p. 109 


Bqq. 

3) I. e. SiJudeorum Sabbata vera essent, nos 8 
Deo decepti essemus, qui postulat manus mundas 
et cor purum. 

(4) Ita Dav. Ms. εἰ δ᾽ οὐδ' ἄρα, Aliter huno locum 
explicui in Seadschreiben a. A. Barn. p. 110. 

i So. τις. 

6) Hic punctum ponendum puto. Aliter distin- 
guunt Dav. et Cler 

(7) Illa sex millia annorum desinunt die ultima 
i. e. septima) ultime hebdomade. Ego novum 
evum, Dei regnum, sequenti octava die incipit. 

(8) Barnabas testatur hio celebrationem diei Do- 
minice apud antiquos. 

(9) Cfr. libellum menm : Sendschreiben.d.A.Barn. 


p, 112, 113. 
(10) Non erravimus, eto. Menardus ita legit : Nos 


erravimus, Vides, eto. Fellus autem sio : Nisi quis 
sit mundo corde : ἵπ omnibus nos erravimus. Vide 


D ergo, eto. Greca quoque ita distinguit. Al.Vide ergo 


quia refrigerans sanctificabit, etc. 
(i Non acceptaDelo «on oum Fello aliisque. Et 
mox lege : in die quo, &ut potius, id die septtmo. 
(12) Octava die facta. Degit Menardus : octavo 
die facturus. VFellus : initium octavz diei facturus. 
ή 3) In legationem ; in quem. Menardus, 2n lztitia. 
Fellus sic : in letificalionem. Al. in lzalionem.Mox 
omnes, in quo. 
(14) Dicemus. Vet. interpres legebat, ἐροῦμεν. 
(15) Tanquam in Dominum. Rectius ad contextum 
Grecum, εἰ non in Dominum. FELL. 
16) Tanquam ethnici. Adde ex cod. aut forsitan. 
17) Conservaverunt. Log, ex Grecis, consecrave- 
runt. Quam quidem lectionem Fellus in textum in- 
tulit. 
(15) Nonne mihi. Al interserunt, ego. Sic autem 
Fellus distinguit : Nonne ego? Mihi eicit Dominus. 





113 


EPISTOLA CATHOLICA 


714 


οἱ ταλαίπωροι ἐπὶ τὸν δόµον (19) ἤλπισαν, καὶ οὐκ A rantes miseri, non in ipsum Deum, effectorem 


ἐπὶ τὸν θεὸν αὐτὸν, τὸν ποιήσαντα αὐτοὺς, ἀλλ᾽ ὡς 
ὄντα οἴκον θεοῦ. Σχεδὸν γὰρ, ὡς τὰ ἔθνη, ἀφιέρωσαν 
αὐτὸν ἐν τῷ vaip. ᾽Αλλὰ πῶς λέγει Κύριος, καταργῶν 
αὐτὸν, µάθετε ' Τίς ἐμέτρησε τὸν οὐρανὸν σπι- 
θαμῆ, καὶ τίς τὴν γῆν ὁρακί ; Οὐκ ἐγώ ; Λέγει Κύριος" 
*O oópavóc pot θρόνος, ἡ δὲ qf ὑποπόδιον τῶν πο. 
δῶν poo ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ (20) µοι, Ἡ τίς 
τόπος τῆς καταπαύσεώς µου ; Γνῶτε, ὅτι µαταία ἣ 
ἐλπὶς αὐτῶν (21). Πέρας γοῦν πάλιν λέγει Ἰδοὺ, ol 
χαθελόντες τὸν ναὸν τοῦτον αὐτοὶ αὐτὸν οἶκο- 
δοµήσουσι. Γίνεται (22): Διὰ γὰρ τὸ πολεμεῖν αὐτοὺς 
καθηρέθη ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν' νῦν καὶ αὐτοὶ οἱ τῶν 
ἐχθρῶν ὑπηρέται ἀνοιχκοδομήσουσιν αὐτόν. Πάλιν, ὡς 
ἤμελλεν ἡ πόλις καὶ ὁ ναὸς καὶ ὁ λαὸς Ἰσραὴλ παρα- 
δίδοσθαι, ἐφανερώθη. Λέγει γὰρ ἡ Γραφή! Kal ἔσται 
ἐπ ἐσχάτων ἡμερῶν,, παραδώσει Κύριος τὰ πρό- 
6ατα τῆς νομῆς , xai τὴν μάνδραν καὶ τὸν πύρ- 
Ύον αὐτῶν εἷς καταφθοράν (23). Καὶ ἐγένετο καθ’ à 
ἐλάλησε Κύριος. Ζητήσωμεν οὖν, sl ἔστι ναὸς Θεοῦ 
(24). Ἔστιν' ὅπου αὐτὸς λέγει ποιεῖν καὶ καταρτίζειν. 
Γέγραπται γάρ ' Kal ἔσται, τῆς ἐθδομάδος συν- 
τελουμένης οἰκοδομηθήσεται ναὸς Θεοῦ ἔνδοξος 
(25) ἐπὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου. Εὐρίσκω οὖν, ὅτι ἔστι 
ναός. Hüx οὖν οἰκοδομηθήσεται àv ὀνόματι Κυρίου ; 
μάθετε (26). Πρὸ τοῦ ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ θεῷ, ἣν 
ἡμῶν τὸ κατοικητήριον τῆς καρδίας φθαρτὸν xal 
ἀσθενὲς, ὡς ἀληθῶς οἰκοδομητὸς ναὸς διὰ χειρός 
ὅτι ἦν πλήρης μὲν εἰδωλολατρείας (27), [καὶ] ἦν 
οἴχος δαιµονίων, διὰ τὸ ποιεῖν, ὅσα ἦν ἑναντία τῷ 
θεφ. Οἰκοδομηθήσεται δὲ ἐπὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου, 
προσέχετε, ἵνα ὁ ναὸς Κυρίου ἑνδόξως (28) οἰκοδομη- 
05. Ic; µάθετε. Λαθόντες τὴν ἄφεσιν τῶν ἆμαρ- 
τιῶν, καὶ ἐλπίσαντες ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου, 
ἐγενόμεθα καινοὶ, πάλιν ἐξ ἀρχῆς κτιζόµενοι. Διὸ ἐν 


eorum, spem habuerunt, sed in edem, quasi domus 
Dei esset. Nam fere instar gentium illum in templo 
venerati sunt. Sed quomodo Dominus loquatur, 

templumque irritum faciat, animadvertite : Quis 
mensus est celum spilhama, et quis terram palma? 
Nonne ego?! ? Dicit Dominus : Colum mihi thronus 
esl, terra autem scabellum pedum meorum. Quam 
mihi domum  edificabilis, aut quis locus requietis 
mez ** ? Cognoscite, quod vana est spes illorum. Et 
tandem rursus ait : Ecce, qui destruxerunt. templum 
hoc, ipsi illud zdiflcabunt *. Idque evenit. Nam 
quia bellum gesserunt, ab hostibus destructum est 
templum ;nuncet ipsi hostium ministri reedificant 
illud.Iterum, quod tradenda esset civitas una cum 
templo et cum populo Israelitico, est. declaratum. 
Ait quippe Scriptura : Et erit in novissimis diebus, 
tradet Dominus oves pascui et ovile el turrim eorum 
in exitium. Atque contigit, quemadmodum locutus 
est Dominus. Queramus itaque, an exstet [adhuc] 

templum Dei. Exsistit, ubi ipsemet se illud facere 

&c perficere testatur. Scriptum enim est: Et erit, 

heddomoda completa, zdificabitur 1:agnificum tem- 
plum Dei, in nomine Domini '?, Invenio igitur, quod 

templum exsistit. Qua ratione ergo eedificabitur in 
nomine Domini, discite. Antequam Deo crederemus, 
erat cordis nostri domicilium corruptioni obnoxium 

et imbecille, ad modum templi vere per manus 
edificati ; plenum siquidem erat idolorum cultu, 

et erat domus demonum, quia fecimus, quecunque 
Deo contraria sunt. JEdificabitur autem, attendite, 

in nomine Domini, ut templum Domini magnifice 
edificetur. Quomodo ? Discite. Accepta remissione 
peccatorum et spe habita in nomine Domini, facti 

sumus novi, iterum ab integro creati. Ideo in nobis, 


Vetus interpretatio. 


Et fiet (29): dum enim belligerarent, depositum est ab inimicis (30) . .. Iterum sicut incipiebat civi- 
tas, . . . et populus totus Judaeorum tradi, propalavit. Dioit enim Scriptura ... Im movissimis diebus 
tradet Dominus oves pascua, el cubile (31), el turrem eorum in exterminium. Et factum est secundum que 
Dominus locutus est. Queramus ergo, si est templum Deo. Est: ubi ipse dicit facere et consummare. 
Scriptum . .. est: Et erit, septimo die consummato (32), aedificabitur templum Deo przclare in nomine 
Domini. Invenio, quia templum est. Quo modo ergo adificabitur in noiniue Domini? Discite. Ante quam 


crederemus Deo, erat habitatio nostra . . 


. Corrupta et infirma, sicut templum quod per manus. . . edi- 


ficatur : quia pleni eramus adorationibus idolorum , . . et erat domus demoniorum ; propter quod fa&- 


ceremus, que Deo essent contraria. /Edificabitur autem in nomine Domini,... preclare.. 


. tem- 


lum Deo. Attendite. Et quo modo? Discite : ut accipiatis remissionem peccatorum. Cum crediderimus 


In nomine Domini, non sumus (33) jam tales, quales ab initio creati: propter quod ... 


in nobis vere 


(9 1sa. xt, 12. Isa. Lxvr, 1. ** Isa. xpvix, 17. 199 Dan. 1x, 24, 25, 27 ; Agg. 11, 10. 
VARIORUM NOTE. 


(19) Ita Cot. οἶκον Men. et Fell. οὐδόν, lidem Ma- 
zoch. edem vet. interp. Ms. τὴν ὁδόν, male. 
20) Ita LXX et vet. interpr. Ms. οἰκοδομήσατε. 
21) I. e. Judzorum. E 
(22) Spiritualiter, ut mox videbitur. Mew. 
(23) H&o, prout hic habentur, non sunt in tota 
Scriptura. Mew. cfr. Jer. xxv. Iga. v. 
(24) Jam destructo templo Hierosol, querit an 
alterum templum successurum sit Μεν. 
25) Vet. interpr. leg. ἑνδόξως, praeclare. 
| , p. 490. 





26) Clem. Alex. Strom. 11, c. 

27) lta ex Clem. Alex. et vet. interp. restituo. 
In mss. post. εἰδωλολατρείας, abundant: οἶκος εἶδω- 
λολατρεία. 


(28) Ita Clem. οἱ vet. interp. Ms. ἕἔνδοξος. 

(29) Et fiet. Leg. Et fit. Ita quoque Felli edit. Oxon. 

(30) Ab inimicis. Add. ex vet. cod. Nunc et tpsi 
inimicorum ministri ab inilio zdificant illud. 

(31) Cubile, etc. Lege ovile, ut in textu Greco, 
µάνδραν. Et turrum eorum. Alludit ad turrim illam, 
de qua in parabola vines apud /sai. v. Μεν. 

(32). Septimo die consummato. In Graco legitur 
ex Daniele, τῆς ἑθδομάδος συντελουµένης, ut intelli- 
gatur septimana ex annis constare. FELL. 

(33) Ut accipialis... non sumus. Hunc locum Fel- 
lus sic exhibet: quod. accipientes remissionem pec- 
catorum, εί cum orediderimus in nomine Domini, 
n0s sumus, etc. 


1156 S. BARNAB/E APOSTOLI T16 


in domicilio nostro, vere Deus habitat. Quo modo? A τῷ χατοικητηρίῳ ἡμῶν ἀληθῶς 6 θεὸς κατοικεῖ iv 
Verbum ejus fidei, vocatio ejus promissionis, sa- uiv. Πῶς ; Ὁ λόγος αὐτοῦ τῆς πίστεως, ἡ χλῆσις 
pientia mandatorum, precepta doctrine, (imo]ipse αὐτοῦ τῆς ἐπαγγελίας, ἡ σοφία τῶν δικαιωμάτων, al 
in nobis prophetat, ipse in nobis inbabitat; morti — ivcoAal τῆς διδαχἠς, αὐτὸς lv ἡμῖν προφητεύων αὐτὸς 
addictis nobis aperit fores templi, i. e. os, dedit ἐν ἡμῖν κατοικῶν" τοῖς τῷ θανάτῳ δεδουλωµένοις &vol- 
nobis penitentiam, sicque introduxit nos in tem- — «v ἡμῖν θύρας τοῦ ναοῦ, ὅ ἐστι στόµα (3 ),uexdvoiav 
plum, quod destrui non potest. Quare, qui cupit διδοὺς ἡμῖν, εἰσήγαγε εἷς τὸν ἄφθαρτον ναόν (35)- Ὁ 
esse salvus, non in hominem respicit, sed in eum, — x«l ποθῶν σωθῆναι, βλέπει οὐκ slo τὸν ἄνθρωπον (36), 
qui in homine habitat, atque in eo loquitur; admi- ἀλλ᾽ εἰς τὸν ἐν αὐτῷ ἑνοικοῦντα, xal λαλοῦντα ἐν 
rans, quod nunquam neque audierit eum talia αὐτῷ (37), ἐκπλησσόμενος ἐπὶ τῷ µηδέποτε, µήτε τοῦ 
verba ore fundentem, neque ipse (talia] audire Ἀλέγοντος τὰ ῥήματα ἀχηχοέναι ix τοῦ στόματος, uoce 
desideraverit. Hoc est templum spirituale Dotnino αὐτόν (38) ποτε ἐπιτεθυμηχέναι ἀκούειν . Τουτέστι 
constructum. πνευματικὸς vade οἴκοδομούμενος τῷ Κυρίψ. 


XVII. Epílogus partis prima. 


Quantum potuit, et sine obsouritate potuit vobis B — 'Eg' ὅσον ἦν ἐν δυνατῷ xal ἁπλότητι δηλῶσαι 
monstrari, spes mihi est, pro studio meo mo nihil — ópiv (39), ἐλπίζει µου ἡ quy, τῇ ἐπιθυμίᾳ µου μὴ 
omisisse eorum, que ad vestram salutem spe- Ἠπαραλελοιπέναι μέ τι τῶν ἀνηκόντων ὑμῖν slc σω- 
ctant, queque sunt presentia. Si enim de futuris —*7plav ἐνεστώτων (40). 'Eàv γὰρ περὶ τῶν µελλόντων 
scripsero vobis, non intelligetis : quoniam in &bs- Ὑράφω ὑμῖν, οὗ μὴ νοήσητε, διὰ τὸ iv παραθολαῖς 
condito positum est. Et hec quidem ad huno Ἁκεῖσθαι. Ταῦτα uiv οὕτως. 
modum. 

Velus interpretalio. 
Deus inhabitat. Quo modo ? Sermo fldei illius, vocatio promissionis illius, sapientia equitatis, precepta 
testamenti illius (41) ; in nobis prophetans ipse, et in nobis habitans. Quia (42) cum sub servitute mortis 
erainus, aperiens ostium templi nostri (43), quod est os sapientie (43), . . . fecit de nobis domum in- 
corruptam. Qui enim concupiscit liberari, vivit (45) non in hominem, sed in eo qui habitat . . . ip illo: 
miratur quod nunquam tales sermones audierit eum dicentem, neque ipse concupierit audire. Hio est 


apiritualiter . . . edificatus. 

XVII. Quantum . . . fuerit in simplicitate demonstrandi nobis (46), . . . non intermisi. quidquam . .. 
Si enim de instantibus ac futuris (47) scribam vobis, non intelligetis, quo modo in parabolis a posita 
sunt multa. Hec autem sic sunt. Habes interim (49) de majestate Christi, quomodo omnia in illum, et 
per illum, facta sunt: cui sit honor, virtus, gloria, nuno et in secula ssculorum. 


EPISTOL/E PARS SECUNDA. 


XXIII. De duabus viis. 


Transeamus autem et ad alteram cognitionem Μεταθῶμεν δὲ καὶ ἐπὶ ἑτέραν γνῶσιν xal διδαχήν. 
aique doctrinam. Due sunt vie dootrinse ac pote- Ὁδοὶ δύο εἶσὶ διδαχῆς καὶ ἐξουσίας (50), fj τε τοῦ 
statis : una lucis, altera tenebrarum. Differentia µφωτὸς (51), ἤ «e to9. σχότους. Διαφορὰ δὲ πολλὴ τῶν 


VARIORUM NOTAE. 


(34) Ad anruntiandam gloriam Deli. ϐ censuit : P'idit non in hominem, sed ín illum qui in 
35) I. e. nos ipsos effecit tale templum. eo habitat et loquitur in illo ; miratus, etc. Et mox : 
E Qui est preco Evangelii. Hoc est. spiritualiter Domtno zdifiwatum templum. 
(37) Ita Dav. Vet. interp. ia illo. Ms. ἐπ᾽ αὐτῷ. (46) Nobis. Al. vobis. Fellus utrobique, ἡμῖν, 
(38) Ms. αὗτός. Scriberdum αὐτόν, quod 1psa nobis. 

gynlaxi postulat. Dav. . (47) De instantibus ac futuris. Ex his patet Greca 
(39) Tta Dav., codicibus nisus. Alii ἡμῖν. sic legenda csse: 'Exv γὰρ περὶ τῶν ἐνεστώτων καὶ 


(40) I. e. de quibus nunc disceplatur, e. g. num µελλόντων. ΜΕΝ. — Vocem ἑνεστώτων looo suo di- 
novum fedus veteri sit preferendum, num adhuo — motam, in sequentem periodum, a Latina versione 


valeant precepta Judaica, etc. admoniti, reposuimus. Εσυ. — "Vide not. 42 ad 
(41) "'estamenti illius. Vet. interpres legebat $ia- — cap. 4, col. 732. Hinc Üsseriana lectio ejus looi 
θήχης αὐτοῦ. FELL. confirmari potest. CLER. 
492) Quia. Forte, qui. FELL. -- (48). Quo modo ín parabolis. Legendum forte 
43) Aperiens ostium templi nosiri.Os in sequen- — quoniam : certe sio vertendum fuerat διά τό. Grxn. 
tibus interpretatur, quod revera estostium corporis. (49). Habes interim, eto Hec non sunt in textu 


Sed primum quid significat os aperire ? Deinde quis — Greco. Hucusque vervio Latina codicis Corbeiensis. 
nexus est inter apertionem oris et que sequntur Μεν. — Que autem desunt, Grecis litteris ita Fel- 
jn Grecis, µετάνοιαν διδοὺς Ap dans nobis penli- lus expressit: Ἔχεις οὖν περὶ τῆς μεγσλειότητος 
tentiam ? A ludere videtur ad locum psalmi Lt, 17, — to9 Χριστοῦ, ὡς παντα εἷς αὐτὸν, καὶ δι αὐτοῦ πε- 
ubi ita David : Domine, aperi labia mea, εἰ 05 meum — olnxav i δόξα, κράτος καὶ τιμὴ, vüv xal slc αἱ ῶνας 
annuntiabit laudem (uam. ΕΕ. τῶν αἰώνων. 

(44) 05 sapientiz. Est revera os saptens, quod be- (50) De duplici doctrina, bona et mala, et de pote- 
neficia a Deo accepta indesinenter commemorat statibus bonis et malis (angelis et demonibus)loqui- 
&tque extollit. Sed in Grecis habetur quod modo tur. 
retulimus, pro quo interpres legit σοφίας. CrxR. (51) H. 1. 1. Origen. De princ. 1. 1n, ο. 2, n. 4, et 

(45) Vivit. ΑΙ. videt. Fellus bac it& reformanda — 1. 1 Explan. in Ep. ad Rom. 1, 24. 














11] 


EPISTOLA CATHOLICA. 


118 


δύο ὁδῶν. Ἐφ' ἧς μὲν γᾶρ εἴσι τεταγμένοι φωταγω- À vero multa duarum viarum. Uni siquidem prepo- 


voi ἄγγελοι τοῦ θεοῦ, ἐφ᾽ ἧς δὲ ἄγγελοι τοῦ Σατανᾶ. 
Καὶ ὁ μὲν ἔστι Κύριος ἀπ᾿ αἰώνων εἰς τοὺς αἰῶνας, 
ὁ δὲ ἄρχων καιροῦ τῆς ἀνομίας. 


siti sunt angeli Dei locem preeferentes, alteri vero 
angeli Satanae *. Ao ille quidem Dominus est a ge- 
culis in secula ; hio autem princeps temporis 
iniqui. 


XIX. De via lucis. 


'H οὖν ὁδὸς τοῦ φωτός ἔςτιν αὕτη. Ἐάν τις θὲ- 
λων (52) ὁδεύειν ἐπὶ τὸν ὡρισμένον τόπον, σπεύσει τοῖς 
ἔργοις αὐτοῦ. Ἔστιν οὖν ἡ δοθεῖσα ἡμῖν γνῶσις τοῦ 
περιπατεῖν ἐν αὐτῃ, τοιαύτη. ᾿Αγαπήσεις τὀν σε 
ποιήσαντα, δοξάσεις τόν σε λυτρωσάμενον ix θανά- 
του. Ἔσῃ ἁπλοῦς vn καρδίᾳ, καὶ πλούσιος τῷ πνεύ- 
ματι. Οὐ κολληθήση μετὰ τῶν πορευοµένων ἐν ὁδῷ 
θανάτου (53) Μιςήσεις ποιεῖν, 0 οὐκ ἀρεστὸν τῷ θιῷ, 
µισήςεις πᾶσαν ὑπόχρισιν. Οὐ μὴ ἐγκαταλίπῃς Évxo- 
λὰς Κυρίου. (54) Οὐχ ὑψώσεις σεαυτὸν, ἔσῃ δὲ ταπει- 
νόφρων. Οὐκ ἀρεῖς ἐπὶ σεαυτὸν δόξαν. OO. λήψῃ βου- 
λὴν πονηρὰν κατὰ τὸν πλησίον σου. Οὖ δώσεις τῇ ψυ- 
Y? θράσος. (55) Οὐ πορνεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὗ παι- 
δοφθορεύσεις (56) OO µή σοι ὁ λόγός coo θεοῦ ἐξέλθῃ 
ἐν ἀκαθαρσίᾳ τινῶν. (57) Οὐ λήψῃ πρόσωπον ἐλέγξας 
τινὰ ἐπὶ (58) παβαπτώματι. "Eon πραῦὺς, ἔσῃ ἠσύχιος. 
Ἔσῃ τρέµων τοὺς λόγους, οὓς ἤχουσας. Οὐ μὴ µνη- 
σικακήστις τῷ ἀδελφῷ σου. (59) Οὐ μὴ διψυχήσηῃς, πὀ- 
τερον (60) ἔσται, ἢ οὔ. Οὐ μὴ λάθῃς ἐπὶ µαταίῳ (61) 
ὄνομα Κυρίου. ᾽Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὑπὲρ τὴν 
ψυχήν σου. (62) Οὐ φονεύσεις τέκνον ἐν φθορᾷ, οὐδὲ 
πάλιν γεννηθὲν ἀνελεῖς. (03) Οὐ μὴ ἄρῃς τὴν χεῖραά 
σου ἀπὸ τοῦ υἱοῦ σου, ἢ ἀπὸ τῆς θυγατρός σου, ἀλλ᾽ 
ἀπὸ νεότητος διδάξεις φόθον Κυρίου. Οὐ μὴ γένῃ ἐπι- 


θυμῶν τὰ τοῦ πλησίον σου (64), οὐδὲ μὴ γένῃ πλεονέ C 


κτης. Οὐδὲ κολληθήστ ix quy σου μετὰ ὑψηλῶν, 
ἀλλὰ μιτὰ διχαίων xal ταπεινῶν ἀναγραφήσῃ. (65) Τὰ 
συµθαίνοντά σοι (60) ἑνεργήματα, ὡς ἀγαθὰ, πρὀσ- 
δεξαι. (67) Οὐκ. ἔσῃ δίγνωµος, οὐδὲ δίγλωσσος' παγὶς 
ΥΑρ θανάτου ἐστὶν d) διγλωσσία. Ὑποταγησῃ Κυρίῳ, 
κυρίοις ὡς τύπῳ θεοῦ, ἐν αἰσχύνῃ καὶ φόθφῳ. (08) 
οὐ μὴ ἐπιτάξης ἢ δούλῳ σου ἐν Ἠπικρίᾳ, τοῖς 
ἐπὶ τὸν αὐτὸν ἐλπίζουσι, µή ποτε οὐ φοθηθήσῃ τὸν 
ἐπ᾽ ἀμφοτέροις θεόν᾽ ὅτι ἦλθεν οὐκ ἐπὶ πρόσωπον 
χαλέσαι, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ οὓς τὸ Πνεῦμα ἠτοίμασε. (09) Κοι- 
νωνήσεις ἓν πᾶσι τῷ πλησίον σου, οὐκ ἐρεῖς ἴδια" sl 
γὰρ ἐν τοῖς ἀφθάρτοις κοινωνοί ἔστε, πόσῳ μᾶλλον ἐν 
τοῖς φθαρτοῖς ; Οὐκ ἔσῃ πρόγλωσσος’ παγὶς γὰρ στό- 
μα θανάτου. Ὅσον δύνασαι, (70) περὶ τὴν ψυχήν σου 


1 [I Cor. xii, 7. ? Is8. rxvi, 2; Philip. ir. 12. ? Ephes. vj, 5. * Ephes, vi, 9. 


* Act. 1Yy, 32. 


Via igitur lucis hec est: Si quis cupit pervenire 
&d prefinitum locum, suis operibus id consequi 
studeat. Cognitio itaque nobis data in hic via am- 
bulandi ejusmodi est. Diliges Creatorem tuum, 
gloria afficies, eum, qui redemit te a morte. Eris 
corde simplex et spiritu dives. Non adherebis ad 
eo8, qui incedunt in vla mortis. Odio habebis per- 
petrare quod Deo non placet, odio habeas omnem 
simulationem. Ne derelinquas mandata Domini. Te 
ipsua non exatabis, eris autem humilis. Non as- 
sumes tibi gloriam. Non capies malum consilium 
adversus proximum tuum. Non dabis anims inso- 
lentiam. Non fornicaberis, non adulterium facies, 
pueros non corrumpes. Non ex te verbum Dei in 
quorumdam impuritate exeat. Non accipies perso- ' 
nam in arguendo cujuspiam lapsu. Eris mansue- 
Lus, eris quietus. Contremisees ad verba, que au- 
disti ?. Fratri tuo ignosces. Non a&mbigas, utrum 
futurum sit, necne. Ne assumas in vanum nomen 
Domini. Diliges proximum tuum plus quam ani- 
mam tuam. Non interficies fetum in abortione,neo 
etiam interimes post nativitatem. Ne auferas ma- 
num tuam a filio tuo, vel a filia tua; sed a pueri- 
tia docebis eos timorem Domini. Bona proximi tui 
non concupisces, nec eris avarus. Neque ex anima 
tua adherebis superbis ; sed cum justis atque humi- 
libus ascriberis. Quas tibi contingunt vexationes, 
tanquam bona admitte.Non eris inconstans neo bi- ΄ 
linguis; laqueus enim mortis est lingua duplex. 
Subjicieris Domino [Deo], dominis vero, ut Dei 
imagini, in verecundia et timore *: Ne in amaritu- 
dine imperes ancille aut servo tuo, qui in eumdem 
sperant; ne forte non timeas Deum, qui super 
utrumque est,quoniam non venit vocare secundum 
personam *, sed secundum eos quos Spiritus pre- 
paraverit5.Communicabis in omnibus cum proximo 
tuo, nec quidquam dices proprium ; si enim in in- 
corruptis consortes estis, quanto magis in iis,qua 
corrumpuntur? Non eris lingua preceps; oeenim 


5 Rom. vur, 29, 30. 


VARIORUM NOTE. 


2) Participium loco verbi finiti, ut supra c. 6, 
not. 15, col. 741. 
53) Eadem in Const. apost., vit, 14. 
E Const. aposl., vii, 8. 
55) Const. apost., vi, 2. — 
i56] 1. e. Evangelium predicans,nulla parte mo- 
rum sis impurus. 
(57) Const. apost. vit, 10. , 
(58) Ita restituo ex Const. apost., mg. παραπτώὠ- 
ατα. | 
(50) Const. apost., vir, 11. Cfr. Epist. 1 clem. ad 
Cor. ο. x1 et xxi, et Jac. 1 8. 


Ῥλτκοι. GB. Il, 


60) Sc. quod Deus promisit. 
61) Post µαταίῳ, in ms. abundat εἰς, 
62) Const. ap., vi, 39. 


apost. 11, 6 ; vri, 4. 
(68) Const. apost., vit, 13. 

69) Const. apost., vu, 12. 
πο lta Dav., ms, ὑπὲρ. 


T19 


S. ΒΛΗΝΑΒΑ APOSTOLI 


180 


laqueus est mortis. Quantum potes, castus sig Α ἁγνεύσεις. (71) M3) γίνου πρὸς μὲν τὸ λαθεῖν ἐκτείνων 


anima.«Noli porrigere manus tuas ad accipiendum, 
ad dandum vero contrahere ?. » Diliges ut pupillam 
oculi tui omnem,qui tibi loquetur verbum Domini. 
in memoriam tuam nocte ac die revocabis judicii 
diem. Exquiras quotidie vultus sanctorum, et in 
sermone eos perscrutans, et ad exhortandum in- 
cedens, et meditans, quomodo animam verbo [tuo] 
servare possis. Et manibus tuis operaberis ad re- 
demptionem peccatorum tuorum *.Non dubitandis 
dare, neque murmurabis, cum das. Omni pe- 
tenti tetribue *; cognosces autem, quis sit bonus 
mercedis retributor. Servabis, quw accepisti, nec 
addens, nec demens. Malus odiosus tibi eritin per- 
petuum. Juste judicabis.Non facies dissidium; sed 
pacem conciliabis inter contendentes, eos asso- 
cians. Confiteberis peccata tua. Non accedens ad 
orationem tuam in conscientia mala. — Hec est 
via lucis. 


τὰς χεῖρας, πρὸς δὲ τὸ δοῦναι συσπῶν. ᾽Αγαπήσεις, 
ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ σου, πάντα τὸν λαλοῦντά σοι λό- 
γον τοῦ Κυρίου (72) Μνησθήσῃ αὐτὸν ἡμέρας κρίσεως, 
νυκτὸς xai Ἡμέρας. ᾿Εχζητήσεις καθ) ἑκάστην ἡμέ- 
pav τὰ πρόσωπα τῶν ἁγίων, καὶ (73) διὰ λόγου σκο- 
πῶν καὶ πορευόµενος εἰς τὸ παρακαλέσαι, xal µελε- 
τῶν εἰς τὸ σῶσαι ψσχὴν τῷ λόγψῳ. (74) Καὶ διὰ τῶν 
χειρῶν σου ἑργάσῃ εἷς λύτρωσιν τῶν ἁμαρτιῶν 
σου. (75) Οὐ διστάσεις δοῦναι, οὐδὲ διδοὺς γογγύσεις. 
Παντὶ αἰτοῦντί σε δίδου γνώσῃ δὲ, τίς ὁ τοῦ µι- 
σθοῦ καλὸς ἀνταποδότης. (70) Φυλάξεις, ἃ παρέλα- 
θες, µήτε προστιθεὶ, µήτε ἀφαιρῶν El; τέλος µισή- 
σεις τὸν πονηρόν. (77) Κρινεῖς δικαίως. (78) Οὖ ποιή- 
σεις σχίσμα, εἰρηνεύσεις δὲ µαχοµἑένους συνάγων. (79) 
Ἐξομολογήσῃ ἐπὶ ἁμαρτίαις σου. (80) Οὐύχ Ἶξεις ἐν 
προσευχζ σου iv συνειδήσει πονηρᾷ. Αὕτη ἐστὶν ἡ 
ὁδὸς τοῦ φωτός. 


e XX. De via tenebrarum. 


Via autem tenebrarum obliqua est plenaque 
maledictonis.Est enim via mortis etern:e cum sup- 
plicio, in qua sunt, que perdunt animam [homi- 
num ] : idololatria, temeritas, elatio ob potentiam, 
simulatio, cor duplex, adulterium, homicidium,ra- 
pina, superbia, transgressio, dolus, malitia, arro- 
gentia, veneficium, magia, avaritia, nullus Dei ti- 
mor. [[n qua sunt] bonorum persecutores, osores 
veritatis, amatores [mendacii], non cognoscentes 
mercedem justitiae, non adjuncti ad bonum, vidue 
et pupillo non attentes ex justo judicio, vigilan- 
tes non ad timorem Dei,sed ad malitiam, a quibus 
longe ac procul sunt mansuetudo et patientia, qui 
diligunt vana, consectantur remunerationem, non 
miserentur inopis, non laborant in gratiam illius 
qui labore ac aerumnis confectus est, ad obtrecta- 
Xionem prompti,non cognoscentes Creatorem suum, 
liberorum interemptores [in abortione], corrum- 
pentes Dei creaturam, aversantes egenum, oppri- 
mentes afflictum, divitum advocati, pauperum ini- 
qui judices ; per omnia peccatores. 


AXI. Conclusio 


JEquum igitur est, ut homo edoctus man- 
data Domini, quotquot prius scripta sunt, in eis 
ambulet. Qui enim ea perficit, in regno Dei gloria 
cumulabitur ; qui vero alia elegerit simul cum suis 


(81) Ἡ δὲ τοῦ µέλανος ὁδός ἐςτι σκολιὰ, καὶ χατά 
pa« µεστή. Ἔστι γὰρ ὁδὸς τοῦ θανάτου αἰωνίου μετὰ 
τιμωρίας ày ᾗ ἐστι τὰ ἀπολοῦντα τὴν ψυχὴν αὐτῶν" 
εἰδωλολατρεία, θρασύτης, ὕψος δυνάµεως, ὑπόχρισις, 
διπλοκαρδία, μοιχεία, Φόνος, ἁρπαγὴ, ὑπερηφανία, 
παράθασις, δόλος, κακία, αὐθάδεια, φαρµαχεία, ua- 
γεία, πλεονεξία, ἀφοδία θεοῦ. (82) Διῶκται τῶν dya- 
θῶν, μισοῦντες ἀλήθειαν, ἀγαπῶντες (83) ψεῦδος], 
οὐ γινώσκοντες μισθὸν δικαιοσύνης, οὐ κολλώμενοι 
ἀγαθῷ, οὐ χρίσει διχαίᾳ χήρᾳ καὶ ὀρφανῷ προσέχον- 
τες, ἀγρυπνοῦντες οὐκ εἰς φόδον θεοῦ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ 
πονηβὸν, ὧν μακρὰν καὶ πόῤῥω πραύτης xal ὑπο- 
μονὴ, ἀγαπῶντες μάταια, διώχοντες ἀνταπόδομα, οὖκ 
ἐλεοῦντες πτωχὸν, οὐ πονοῦντες ἐπὶ τῷ χαταπονου- 
µένῳ, εὐγερεῖς ἐν καταλαλίᾳ, ob γινώσκοντες τὸν 
ποιήσαντα αὐτοὺς, φονεῖς τέχνων, φβορεῖς πλάσματος 
θεοῦ, ἀποτρεφόμενοι τὸν ἐνδεόμενον, χκαταπονοῦν - 
τες τὸν θλιθόµενον, πλουσίων παράκλητοι, πενήτων 
ἄνομοι χριταὶ, πανταµάρτητοι. 


admonitoria. 

Καλὸν οὖν ἐστι, µαθόντα τὰ δικαιώµατα Κυρίου, 
ὅσα προγέγραπται, ἓν τούτοις περιπατεῖ.. 'O γὰρ 
ταῦτα ποιῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ δοξασθήσεται: ὁ 
ἐκεῖνα (84) ἐκλεγόμενος, μετὰ τῶν ἔργων αὐτοῦ συν- 


operibus peribit. Propterea resurrectio, propterea [ απολεῖται. Διὰ τοῦτο ἀνάστασις, διὰ τοῦτο ἀνταπόδο- 


retributio. Rogo vos, proceres, si accipitis aliquod 
* Eccli. iv, 31, 30. * I Cor. 1v, 12. 


σις. ᾿Ερωτῶ τοὺς ὑπερέχοντας, st viv µου γνώμης 


δ Matth. v 42; Luc. νι, 30. 


VARIORUM NOTE 


(71) Const. apost., vii, 11. 

(72) Ibid., 9. 

(73) F. καὶ διαλόγους [sc. αὐτῶν] σκοπῶν, sermo- 
nes eorum perscrutans. 

(74) Const. apost., vui, 12. Aut. labor manuum 
commendatur, aut distributio facu!tatum in elee- 
mosyna. Cor. 

(75) Const. apost. |. c. 

(76) Const. apost. , vui, 14. 


(77) Const. apost., vi, 10. 
tu ΙΡί4., ms. ay jua... µαχομλνος. 
79) Const. apost. vni, 14. 

(80) Ibid., 17. 

81* Ibid., 18. 

82) Subaudi ex antecedentibus ἐν 7j εἶσι 

(83) Id addo ex Const. ap. l. c. 
. (84) Εκεῖνα — que divine voluntati sunt contre- 
18, de quibus c. 20 fueratsermo. 





181 


EPISTOLA CATHOLICA. 


1823 


ἀγαθῆς λαμθάνετε συµθουλίαν * ἔχετε, slc οὓς εὖερ- A bons voluntatismes consilium : habetis vobiscum, 


Υάσασθε , μεθ) ἑαυτῶν ' μὴ ἐγχαταλίπητε. Ἐγγὺς 
γὰρ ἡμέρα, ἐν Ἱ συναπολεῖται πάντα τῷ πονηρῷ. 
Ἐγγὺς ὁ Κύριος xai ὁ μισθὸς αὐτοῦ. "Ect xal ἔτι 
ἐρωτῶ ὑμᾶς' ἑαυτῶν γίνεσθε νοµοθέται ἀγαθοὶ. &ao- 
τῶν µένετε σύμθουλοι πιστοὶ, ἄρατε ἐξ ὑμῶν πᾶσαν 
ὑπόχρισιν, (85) Ὁ δὲ θεὸς, ὁ παντὸς τοῦ κόσμου χυ- 
ριεύων, ὄψη ὑμῖν σοφίαν, ἐπιστήμην, σύνεσιν, γνῶ- 
σιν τῶν δικαιωμάτων αὐτοῦ, iv ὑπομονῇ. Γίνεσθε δὲ 
θεοδίδαχτοι, ἐκζητοῦντες, τί ζητεῖ Κύριος ἀφ᾿ ὑμῶν 
καὶ ποιεῖτε, ἵνα σωθῆτε ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως, Et δὲ τίς 
ἔστιν ἀγαθοῦ μνεία, μνημονεύετέ µου, μελεδῶντες 
ταῦτα, ἵνα xal dj ἔπιθυμια καὶ d ἁγρυπνία cie τι 
ἀγαθὸν χωρήση. Ἐρωτῶ ὑμᾶς, χάριν αἰτούμενος . 
Ὡς ἔτι τὸ καλὸν (86) σχεῦός ἐστι µε ὑμῶν, μὴ ἐκ- 
λείπητε μηδενὶ αὐτῶν, ἀλλὰ συνεχῶς ἐκζητεῖτε ταῦτα, 
καὶ ἀναπληροῦτε πὰσαν ἐντολήν . ἔστι γὰρ ταῦτα 
ἄξια. Διὸ μᾶλλον ἐσπούδασα Ἱράψαι, ἀφ' dv ἡδυνή- 
θην, εἷς τὸ εὐφρᾶναι ὑμᾶς. Σώζεσθε, ἀγάπης τέκνα 
καὶ εἰρήνης. Ὁ Κύριος τῆς δόξης xal πάσης χάριτος 
μετὰ τοῦ πνεύματος ὑμῶν. ᾽Αμήν. 


quibus bene fecistis ; ne eos derelinquatis. Prope 
enim est dies, in qua omnia cum malo peribunt. 
Prope est Dominus et merces ejus. Etiam atque 
etiam rogo vos : estote vobis boni legislatores,vobis 
manete consiliarii fideles, tollite ex vobis omnem 
hypocrisim. Deus autem, qui universo mundo do- 
minatur, det vobis sapientiam, scientiam, intelli- 
gentiam cognitionem mandatorum suorum, cum 
perseverantia. Efficiamini autem docti a Deo, ex- 
quirentes, quid a vobis requirat Dominus ; et effi- 
cite, ut salvi sitis in die judicii. Si qua vero est [in 
vobis] boni recordatio, mementote mei, hec [verba 
mea] mediantes, ut et desiderium et vigilantia 
[mea] in aliquod bonum evadat. Rogo vos gratiam 
postulans. Cum adhuc in vase estis,in nullo horum 
(maadetcrum; deflcite,sed indesinenter hec exqui- 
rite, et adimplete omne mandatum : hec namque 
oigna sunt. Quare potissimum id operam dedi, 
quantum in me fuit, ut scriberem vobis, quo exhi- 
lararem vos. Salvete, filii dilectionis et pacis. Do- 
minus glorie et omnis gratie sit cum spiritu ves- 
tro. Amen. - 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


(85) Hic recitat Clem. Alex. Strom. ri, c. 18, p. 472. 


(86) Id est corpus, ut sepius. 





DICTUM S. BARNAB/E APOSTOLI. 


Quod in ejus Catholica Epistola non reperitur. - 


(GarrANp., Vet. Patr. Bíblioth., I, 140, ex codice Baroc. XXXIX.) 


Bapvá6ac ὁ ἁπόστολος ἔφη" Ἐν ἀμίλλαις πονηραῖς 
ἀθλιώτερος ὁ νιχήσας, διότι ἀπέρχεται πλέον ἔχων 
τῆς ἁμαρτίας. 


Barnabas apostolus ait : In malis certaminibus 
infelicior est, qui vincit : abit enim, plus habens 
peccati. 





S. MATTHIAS APOSTOLUS 


FRAGMENTA. 


(Ex Clemente Alexandrino, Strom. lib. it, cap. 2 ) η II, 68Ρ. 4; Opp. tom. ], ed. Venet. 1731, 
in-fol. 


Ταύτης δὲ (τῆς ἀληθείας) ἀρχὴ τὸ θαυμάσαι τὰ Ejus autem (veritatis) est principium res admi- 
πράγµατα, ὡς Πλάτων ἐν - θεαιτήτῳ λέγει ' καὶ — rari, ut dicit Plato in Thexteto ; et MATTHIAS 
ΜΑΤΘΙΑΣ ἐν ταῖς Παραδόσεσι παραινῶν' « θαύμα- — adhortansin Traditionibus : « Admirare presentia,» 
σὀν τὰ παρόντα (4), » βαθμὸν τοῦτον πρῶτον τῆς  eumesseprimum gradum statuens ulterioris cogni- 
ἐπέχεινα γνώσεως ὑποτιθέμενος. tionis. 


Π. 


Λέγουσι Υ οὖν xal τὸν ΜΑΤΘΙΑΝ οὕτως διδάξαι’ Dicunt itaque MATTHIAM quoque sic docuisse, 
« Σαρχὶ μὲν µάχεσθαι xai παραχρῆσθαι, μηθὲν αὐτῖ — « Cum carne quidem pugnare et ea uti, nihil ei 
πρὸς ἡδονὴν ἀκόλαστον ἑὐδιδόντα" quy v δὲ αὔξειν διὰ — impudicum largiendo ad voluptatem ; augere au- 
πίστεως καὶ γνώσεως. » tem animam per fldem et cognitionem. ». 


ADNOTATIO. 


(1) Vetus est &pud Clementem Alexandrinum in secundo Stromateo apostoli Matthie dictum, in Tradi- 
tionibus quod admirari jubet praesentia, ac per ea nos gradatim ad ulteriorem, hoo est divinarum rerum. 
cognitionem attollere. Imo quia vox ipsa θαυμάζειν non mirari solum, sed etiam discere, 8ο discipulum 
esse significat, ut grammatici docent, et inter eos Hesychius, his velut magistris 8ο doctoribus, ad Dei 
notitiam proficere, ac sic tanquam in ludo quodam et schola divine contemplationis, in hac rerum uni- 
versitate versari nos volebat apostolus. Tritum illud est usu scriptorum omnium, ac sermone communi, 
quod magnus ille predicabat Antonius : grandem esse librum mundum huno in quo, velut antiquarii 
periti manu pulcherrimis litterarum notis auctoris ipsius ornamenta descripta sunt. In pulchritudine 
celi et terrz (ait auctor Epistole ad Demetriadem, que est inter Ambrosianas 33) : quedam sunt paginz,ad 
omnium oculos semper patentes, et auctorem suum nunquam tacentes, quarum potestatio doctrinam imitatur 
magistrorum, et eloquia Scripturarum. Atque, ut Facundus Hermianensis libro xn scribit, Sicut nobis ad 
rerum significationem verba sunt data, sic omnipotens Deus, cujus potestati subjecta sunt omnia, et cujus 
sapientia singulariter novit in usum doctrinz etiam voluntarios nescentium motus convenienter aptare, quas- 
cunque res voluerit, actu creaturze sux significat. — Quemadmodum igitur, ut Augustini verbis absolvam,st 
litteras pulchras alicubi inspiceremus, non nobis sufficeret laudare scriptoris articulum, quomodo eas 
pariles, quales, decorasque fecit, nisi etiam legerimus, quid nobis per illas. indiwaverit : ita Dei opus qui 
tantum inspicit, delectatur pulchritudine operis, ut. admirelur. artificem; qui autem intelligit, quasi legit. 
Hoc est : θαυμάζειν τὰ mapóvza,non otiosum spectatorem et admiratorem esae, sed docilem intelligentemque 
discipulum, --- ΡΕΤΑΥΙΟΒ, Theologica Dogmata, t. 1I, De opificio v1 dierum, p. 221, 














S. BARTHOLOMJEUS APOSTOLUS. 


SENTENTIA BREVIS 


QUAM 
SUB NOMINE BARTHOLOMJSI APOSTOLI AFFERT S. DIONYSIUS AREOPAGITA. 
(De mystica theologia. cap. 4, Opp. tom. I, ed. Corderii, Venetiis, 1755, in-folio, pag. 544.) 


Οὕτω Ὑγοῦν ó θεῖος ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ φησι « xai Hac utique ratione divus BARTHOLOM/EUS ait 
πολλὴν τὴν θεολογίαν εἶναι xal ἐλαχίστην' καὶ τὸ — « et copiosam esse theologiam et minimam, atque 


Εὐαγγέλιον πλατὸ xal μέγα, xai αὖθις συντετµη - — Evangelium amplum et magnum, et rursus conci- 
μένον. » eum. » 


CORDERII COMMENTARIUM 


Hat utique ratione D. Bartholomsus. Unde colligitur, sanctum Bartholomeum aliqua etiam theologica 
scripsisse, uti et alios apostolos verosimile est,de rebus ac questionibus divinis per epistolam pro occa- 
sione interrogatos, de iisdem verba saltem scripto respondisse, et sublimisgsima, que ex ipso Deo hause- : 
rant oracula, tradidisse, que aliquandiu, uti solent epistole, asservabantur, et Catholicis communica- 
bantur,sed postmodum temporum injuriis interciderint. Ait et copiosam esse theologiam, id est fusam,qua 
parte videlicet ex creaturis ut effectis, tanquam a posteriore, ut aiunt philosophi, in creatoris ac cause 
príme notitiam devenitur, que quidem pars est theologie demonstrantis, vel verte qua parte symbolica 
est, qua teste Dionysio cap. seq longe fusissima exsistit οἱ minimam, id est est brevissimam, qua parte 
nimirum mystica est, ut ibidem Dionysius explicat; vel certe quia Deus a priori indemonstrabilis est, ut 
carens. Atque Evangelium amplum el magnum, scilicet propter rerum quas continet amplitudinem et 
granditatem, ei rursus concisum seu contractum,id est (ut ego quidem interpretor) mole quidem exiguum, 
sensu autem et perfectione maximum. Unde Apostolus (Rom. 1x, 28) appellat verbum abbreviatum, 
utpote continens brevissimum fldei et dilectionis preceptum, quod pro cunotis sinuoss legis caeremoniis 
successit. Tta Anselmus et OEcumenius. Vel quia continet Verbum incarnatum,ad hominis usque nataram 
abbreviatum et exinanitum, quod salvas fecit reliquias Israel. 








ANACLETUS PAPA 


NOTITIA. 


(Ex libro pontificali Damasi pape, ap. ΜΑΝΡΙ, Concil., I, 507.) 


Anacletus (1) natione Grecus ! ex patre Antiocho, sedit annos novem, menses tres [cod. Luc., duos], 
dies decem ; fuit autem temporibus Domiliani (2), & consulatu Domitiani decimo et Sabini, usque ad 
Domitianum decimo septimo (3) et Clementem consules. Hic memoriam beati Petri construxit et corn- 


posuit (4), dum presbyter factus fuisset beato Petro,seu alia loca, ubi episcopi reconderentur sepulture ; 


?, 


ubi autem et ipse sepultus est in pace, juxta corpus beati Patri, tertio Idus Julii. Hio fecit ordinationes 
duas |juxla Platinam, unam] per mensem Decembrem, presbyteros quinque, diaconos tres, episcopos 
per diversa loca numero sex. Et cessavit episcopatus dies xri. 


! De Athenis. 


NOTAE. 


(1) Anacletus. Post interregnum quatuor men- 
sium et decem dierum, anno Christi 103 [102], 
Trajani imperatoris iv, tertia die mensis Aprilis, 
Anacletus multis rebus preclare gestis celeberri- 
mus, Christiane religionis summum pontificatum 
adeptus, Clementi per martyrium sublato subroga- 
tur. Quod Liber pontificalis in Vita Clementis epi- 
scopatum Romane Ecclesie viginti diebus et uno 
cessasse scribit, vix est oredibile, cum tam brevi 
temporis spatio martyrium Clementis, Chersoneso 
trans Pontum sita, Romam nuntiari non potuerit. 
Baron. anno 102, num. 2, et seq. anno, num. 2. 
Unde acciderit quod Anacletus a Tertuliano Cle- 
menti anteponatur, ab Epiphanio autem heresi 27 
plane omittatur, supra diximus in adnotationibus 
ad Vitam Clementis. Sev. BiNiUs. 


(2) Fuit autem temporibus Domitiani. Mira Libri 
ponlificalis varietas et repugnantia : cum supra 
Clementem Anacleti predecessorem tertio anno 
Trajani e vita sublatum esse scripserit, Anacletus 
non sub Domitiano,sed verius sub Trejano sedisse 
potuit. Ip. 


(3) A consutatu Domitiani x εἰ Sabini usque ad 
consulatum Domitiani xvii. Novus error auctoris. 
Si Anacletus sub adnotatis consulibus pontificatum 
tenuit, eum Clementem antecessisse, imo simul 
cum Cleto et Clemente sedisse oportuit. Nam deci- 
mus Domitiani consulatus cum anno Christi 86 
[84], Domitiani imperatoris im coincidit. Decimus 
geptimus vero ejusdem consulatus cum anno Chri- 
eti 94 [02], Domitiani imperatoris χι concurrit. 


Cum igitur Clemens, hujus Anacleti predecessor» 
anno πι Trajani imperatoris vita simul et ponficatu 
defunctus sit, ut preter auctorem hujus libri, Hie- 
ronym. Et Euseb. locis supra dictis testantur, non 
video qua ratione dici possit Anacletum ante im- 
perium Trajani pontiflciam cedem administrasse. 
Ip. 

(4) Hic beati Pelri memoriam construxit atque 
composuil. Per memoriam beati Petri intellige 
quamdam «sdificii structuram ab Anacleto, dum 
adhuc presbyter esset, in Vaticano exstructarn, 
quam olim antiquitas usitatius ecclesiam nominare 
consuevit. Nam et August. De civit. Dei lib. xxr, 
c. 10 : Nos, inquit, martyribus nostris non templa, 
sicul diis, sed memorias, sicut hominibus mortuis, 
quorum apud Deum vivunt spiritus, fabricamus. Hae 
merito Caius antiquus theologus, qui tempore Ze- 
phyrini pontiflcis claruit, teste Eusebio lib. ir H'i- 
sloriarum, 24, tropea appellat : quippe que victo- 
rias apostolorum de subactis hostibus representent. 
Verba illius apud Eusebium predicto loco hssc 
sunt : Ego apostolorum tropza perspicue possusm 
ostendere : nam si lubet 1n Vaticanum proficisci, awt 
in viam qux Ostiensis dicitur, te conferre tropcea 
eorum qui istam Ecclesiam suo sermone et virtute 
stabilierunt, invenies. Hanc insignem claremque 
memoriam a turbine persecutionis non fuisse dejec- 
tam, sed majore potius in dies singulos gloria 
auctam,omnem admirationem superat. Baron.anno 
106, n. 2 et 3. Magdeburg., qui hano ob causam 
Anacletum reprehendunt, & Bellarm. lib. rv De Ro- 
man, ponlif., ο. 8, de calumnia notantur. In. 








Ἴ80 





190 





ANACLETI ROMANI PONTIFICIS 
EPISTOLAE ET DECRETA" 


(Μλνει, Concil., t. I, pag. 598.) 


EPISTOLA (2) PRIMA. 


1 De oppressione Christianorum et de accusatione epi- 
scopi, de ordinatione archiepiscoporum εί cate- 
rorum ei. de primatibus et patriarchis, eorumque 
ministerio. 


AÁNACLETUS, Bervus Christi Jesu, in sede aposto- 
lica Domino serviens, episcopis omnibus, et ceteris 
cunctis fidelibus, qui coequalem nobiscum sortiti 
suntfidem, gratia vobis et pax atque consolatio 
multiplicentur a Domino in secula. 

Benedictus Deus εἰ Paler Domini mostri Jesu 
Christi, qui secundum magnam misericordiam suam 
regeneravit nos in. spem vivam, per resurrectionem 
Jesu Christi ex mortuis, in haereditatem incorruptibi- 
lem et incontaminatam, et immarcescibilem conser- 
υαίαπι in caelis, in vobis, qui in. viriute Dei custodi- 
mini per fidem in salutem paratam revelari in tem- 
pore novissimo : in quo exsultabitis, modicum nunc 
δὲ oportet contristari. in variis tentationibus, ut. pro- 
batio vestrze fidei mullo pretiosior sit auro, quod per 
ignem probatur *, si tamen in tribulationibus experti, 
probati inveniamini. Patientes estote, dilectissimi, 
quia patientia probationem operatur, probálio vero 
spem, spes autem non confundit *. Ecce agricola ez- 
spectat pretiosum fructum terre, patienter ferens, 
donec accipiat temporaneum et serotinum *. Si agri- 
cole hec patienter ferunt pro temporalibus fructi- 
bus, quanto magis vos pro eternis patientes esse 


A debetis ? Estote ergo patientes, εἰ confirmate corda - 


vestra *, ut adveniente judice Christo, leti et probati 
esse valeatis. Nolite ingemiscere in. alterutrum, ut 
non judicemini .Ecce judex ante januam assistit. Exem- 
plum accipite,charissimi laboris et patienti prophe- 
tas, qui locuti ín nomine Domini sunt.En beatificamus 
eos qui sustinuerunt. Sufferentiam Job audistis, et fi- 
nem Domini vidistis, quoniam misericors el miserator 
Dominus est ?. Tribulationea vestras audivimus (3), 
fratres, tam per nostros *, quam et per aliorum ? 
apocrisiarios, super quibus valde dolemus,vobisque 
compatimur, et auxilium ferre (prout ipse largitus 
fuerit, qui pro nobis non solum tribulatus,sed etiam 
passus est) parati sumus. Nolite mirari,charissimi, 
qui persecutiones patimini, quasi novi vobis aliquid 
contingat : sed communicanles Christi passionibus 
gaudele, αἱ et in revelatione gloriz ejus gaudealis 
ezsullantes. Si exprobramini in nomine Chrisli, 
beali erilis ; quoniam quod est honoris, glorie et 
virtutis Dei, εἰ qui. est. ejus spiritus, super vos re- 
quiescit. Nemo autem vestrum paliatur quasi homi- 
cida, aut fur, aut. maledicus, aut alienorum appeti- 
tor. Si autem ut. Christianus, non erubescat : glori- 
ficet autem Deum in isto nomine : quoniam tempus 
est ut. incipiat. judicium a domo Dei. Si autem a 
nobis primum ; quis finis eorum qui non credunt Dei 
Evangelio ? Et si vix justus salvabitur, impius et 
peccator ubi parebunt? ltaque οἱ hi qui patiuntur 
secundum voluntatem Dei, fideli Creatori commendent 


3. De oppressione et laceratione Christianorum ; et quod. Ecclesia navi comporetur , atque de ceteris ibt 


insertis negotiis ; omnibus 
Soc. Jesu, e quo sunt 
? Jbid., 9-41. * vestros. ? notanda vox. 


iscopis scripta. lta ms. Collectionis Isidori in bi 
8 variantes lectiones. * I Petr. 1, 3-7. *Rom. v, 4, 5. 5 Jac. v, 7. Ibid., 6 


liotheca collegli Parisiensis 


() Has epistolas non ausus est Bellarminus in- (! ex iis que de numero 8ο ordine pontificum sibi 
dubi 


itatas affirmare, nec negat in eas aliquos errores 
irrepsisse. Eruditis vero catholicis videntur suppo- 
gite. λάλκαι. 

(2) Epistola. Anacletum duas decretales epistolas, 
omni sapientia plenas conscripsisse, vetustum quod- 
dam exemplar manuscriptum Libri pontificalis te- 
statur : quod ubi sit, et unde acceptum fuerit, vide 
Turrianum cap. 20, lib. v, contra Magdeburgenses : 
& novatoribus magna cum injuria redargui, ideo 
quod Clementem antecessorem suum nominet,patet 


guccedentium diximus supra in notis ad Vitam Cle- 
mentis. Sgv. BiNIUS. 

(3) Tribulationes vestras audivimus. Nota contra 
novatores quod Anacletus de rebus horum tempo- 
rum, verbi gratia, de persecutionibus patienter 
exemplo Christi ferendis, scribat ; adeoque he 
epistole decretales immerito reprehendantur ac re- 
jiciantur, quasi in his nulla mentio fiat rerum hoo 
tempore gestarum. Ip. 


793 | EPISTOLA. | 194 


fundere, aut fidem, ant doctrinam apostolorum A vinitas immensa 39, tempestatis incerta bono sere- 


variis maculare doctrinis, nec fratres infestare 37. 
** Si autem omnia in hoc seculo vindicata essent 
locum divina judicia non haberent. 3 Supervacuis 
enim ad beneficia laborat impendiis, qui solem 
certat facivus adjuvare. Ideo si aliquis putat, se 
Deo in hoc placere, quod servos suos accusat ; et 
ut meliores fiant, dicit 8e hoc agere; in vanum 
laborat, et plus invidie stimulis agitatur, quam 
charitatis : quoniam gratie plenitudo adjectione 
non indiget, nec ulla requirit commendationis au- 
gmenta. ** Erigit ergo doctores conscientia sua, et 
si quando incertis temporum flatibus opponuntur 
sustinent mala,que seculis magis sunt ascribenda 
quam meritis. *! Datam enim scimus Satane pote- 
statem, ut servos Christi cribraret : ut quod de 
tritico inveniri posset,horreis ingereretur : et quod 
de paleis,ad ignium alimentatransiret.Ad vos spe- 
cialiter dictum est : Nolite timere pusillus grex 
quia complacuit Patri vestro dari vobis regnum ?*. 
Venit inter vos gladius perfidorum, ut marcida 


Ecclesie membra resecaret,et ad celestem gloriam - 


sana perduceret. Quos habeat Christus milites, cer- 
tamen ostendit : qui triumphum mereantur, per 
bella cognoscuntur 55, Scimus autem multos ob id 
infestare doctores, ut eos perdant, et proprie vo- 
luntatis placita adimpleant. Non propterea tamen 
doctores (in quantum vires suppetunt)arecta emu- 
latione et bona intentione recedere debent,scientes, 
quia beali qui persecutionem patiuntur propter justi- 
tiam **. 35 Nihil autem illo est pastore miserius, 


qui luporum laudibus gloriatur. Quibus si placere C 


volerit, atque ab his amari delegerit, erit hinc 
ovibus magna pernicies. Nullus ergo pastorum, 
placere lupis et gregibus ovium potest. 5 Perdit 
enim laboris momoriam mens terrenis obligata car- 
ceribus. ?? Sicut artium in suo quoque opere inve- 
nitur mater instantia, ita noverca eruditionis est 
negligentia. Nullus ergo prejudicium alteri faciat, 
neque quod sibi fieri non vult, exerceat. Nemo 
dictum de aliquo inveniat, quod in ejus actibus 
non agnoscat. Ego autem labefactatam non solum 
quietem meam, sed et salutem,inimicorum valetu- 
dine et rumorum procellis agnosco. Potens est Di- 


nitatis amovere. Et quid aliud, si Christus passus 
est pro nobis, nobis relinquens exemplum, et 
apostoli passi sunt, sequentes ejus exemplum, et 
reliqui patres, nisi ut sequamur tam doctrinam 
eorum quam exemplum, et patiamur &dversa pro 
Christo, et cum patribus atque cum fratribus 
crucem portemus, eorumque tribulationibus oom - 
patiamur, ut Christi veri discipuli inveniamur, 
qui dixit : Qui vull post me venire, αὐπεφεί semet- 
ipsum, et tollat. crucem. suam, et sequatur me Ὁὸ 
et reliqua ? *! Presumptio est, si dominorum 
beneficia famuli non sequantur. Obsequium ergo 
estimandum puto, quod pariturus impendo. Quid 
est enim, quod plus creditur filii vocabulum valere, 
quam obsequium, et non quaritur, quid in amoris 
lance promoveas, sed quale ad prejudicium esti- 
manti nomen apponas,cum apud prudentes frustra 
sobolem dicimus , nisi exhibeat quod vooatur ? 
Ego vero nolo errore meo alienas culpas asserere, 
ut factum, quod doleo **, admisisse convincar. 
Odisti, inquit Dominus per Prophetam, omnes 
operantes iniquitatem, perdes loquentes mendacium 
Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus 
ego autem in multitudine misericordiz tug introibo 
in domum (uam, adoraboque in templo sancto tuo in 
timore tuo. Domine, deduc me in justitia tua propter 
fnimicos meos, dirige ante [aciem meam viam tuam. 
Non est enim in ore eorum rectum **,inleriora eorum 
insidiz. Sepulcrum patens gullur eorum, linguam 
suam lenificant. Condemna eos, Deus, decidant a con- 
siliis suís : juxta multitudinem scelerum eorum ez- 
pelle eos, quoniam provocaverunt te. Eti latentur 
omnes qui sperant in te, in. :elernum  iaudabunt. Et 
protege eos, et letabuntur in te, qui. diligunt nomen 
tuum,quoniam tu benedices justo. Domine,ut hasta ** 
placabilitutis coronabis eum 35. Deo enim aacrifl- 
cantes perfecte, non debent vexari, sed portari 48, 
consolari, atque ab omnibus venerari. 


II. 
Ut episcopus Deo sacrificans testes secum habeat. 


Ipsi autem, quando Domino saorificant (6), non 


*' Luc. cod. inserit hic hunc titulum : Item de ea re Anacletus ín prima epistola ita ait : Si, etc. 3 νι, 
. 1. Si omnia ἐπ. ** Ennodius i1, 22, et dict. 9. Et hic enim incipiunt Ennodiani centones fraudis atque 
imposture manifestissimi indices. 3" Erígent ergo doctores conscientiam suam ; vel Erit ergo doctoris. 
*! Enn. n, 14. ** Luc. xit, 32. 9 cognoscitur, habet editio Enpodii a Sirmondo accurata, p. 58, dist. 
43. Scimus autem multos. 3 Mátth. v, 10. ** Dist. 38. Nihil illo. ** Enn. dict. 8. *' Idem et 11. 
9 Enn. rv, 9 et 24. 9? immensa tempestatis ita ms. et Sirmondi editio, p. 120. *9 Matth. xvr, 24 ; Luc. 


1, 23. *! Enn. ex libri τν, 4, 8, 19, epistolis. Obiit vero Ticinensis ille ep. an.Chr. 521, Valerio consule. 


*! uf quod (actum doleo, habet editio Sirmondi, p. 122, atque hec vel sola ex Ennodio furta imposturam 
cuivie cordato detegunt. 3 Ex vers. Hieronymi qui posterior Anacleto trecentis annis. ** scuto. *5 Psal. 
v, 7-13. *5 Quam absunt hec a precedentibus Ennodii laciniis | 


(6) Ipsi autem, quando Domino sacrificant. Contir- 
matur apostolica constitutio ista, qua precipitur, 
ut episcopi solemnioribus diebus cum ministerio 
multorum altari astantium et inservientium 80- 
lemne sacrificium Deo offerant, ipsique ministri 


omnes post absolutum sacrificium communicent, 
nisi ex rationali et justa causa exousentur. Vide 
que dicimus in notis ad canones apostolorum 9 et 
0. Ip. 


191 | EPISTOLA. 798 


mitis et misericors, et cetera sanctaruun virtutum AÀ £n aeternum fluctuationem justo *. *5 Omnis enim 


insignia, que de eo legentur:ita homo creatus 
est ut charitatem haberet, ut bonus esset et justus, 
ut patiens atque mitis, mundus et misericors foret. 
Quas virtutes quanto plus quisque in seipso habet, 
tanto propior est Deo et major est, ac sui condito- 
ris gerit similitudinem. Si vero, quod absit ! aliquis 
per devia vitiorum et divortia criminum, ab hac 
nobilissima sui conditoris similitudine degener ab- 
erret, tunc flet de eo quod scriptum est : Et. homo 
cum in. honore esset, non intellexit : comparatus est 
jumentis insipientibus, et similis factus est. illis 99. 
Qui major honor potuit homini esse, quam ut ad 
similitudinem sui factoris conderetur, et eisdem 
virtutum vestimentis ornaretur, quibus et condi- 
lor? De quo legitur : Dominus regnavit, decorem 
indutus est οἱ: id est omnium virtutum splendore, 
et totius bonitatis decore ornatus. Vel quod majus 
homini potest esse dedecus , aut infelicior miseria, 
quam ut hac similitudinis gloria sui conditoris 
amissa, ad informem et irrationabilem brutorum 
jumentorumque similitudinem delabatur ? Quapro- 
pter quisque diligentius attendat prime conditio- 
nis sue excellentiam, ut venerandam sancte Tri- 
nitatis in se ipso imaginem agnoscat, honoremque 
similitudinis divine, ad quam creatus est nobili- 
tatem ** morum, exsecutionem virtutum, dignita- 
tem meritorum habere contendat; ut quando ap- 
paruerit qualis sit, tunc similis ei appareat, qui 
se mirabiliter ad similitudinem suam in primo 
Adam condidit, mirabiliusque in secundo refor- 
mavit. | 

Omnis ergo homo, qui ad imaginem Dei factus 
est, illum debet imitari, cujus ad imaginem condi- 
tus est : illius debet sequi vestigia, qui eumad ima- 
ginem sui condidit. Consiliarium vero ac protecto- 
rem meliorem reperire non poterit, quam illum qui 
eum ad imaginem sui condidit, qui eum pretioso 
sanguine suo redemit, et propter eum homo fleri 
non est dedignatus. Quem procul dubio inveniet, 
si in eum totam spem suam, juxta Psalmiste vo- 
cem, projecerit. Ait namque9 : Projice super Do- 
minum charitatem luam, et ipse te enulriet, nec dabit 


homo in sua causa deficiens, et in suis hesitans 
consiliis, querit sibi amicum fidelem, in cujus con- 
siliis, confidat, qui in suis diffidebat : et talem cidu- 
ciam habet in illo, ut omne secretum sui pectoris 
ei pandat et aperiat. Qui dulcius est quam ut ha- 
beas illum 99, cum quo omnia possis loqui ut tecum? 
Si ist& cum hominibus flunt, quanto magis cum 
Deo hoc est agendum, qui omnes vult salvos fleri, 
et neminem perire ? ' Nam si veraciter Deum cre- 
dimus, eumque diligimus ut debemus, et proximos 
Sicut nosmetipsos, in eum quoque totam spem 
projecerimus nostram ; ipse nos eripiet et consola- 
bitur. Et sicut per angelum suum, Habacuc prophe- 
tam cum prandio in lacum leonum ad Danielem 
vatem misit 65, et Philippum, unum de septem dia- 
conibus, ad eunuchum 5?, ita dabit nobis consola- 
tionem et liberationem. Heo sgectamini, charissimi, 
et nulli unquam nocete. Fratres estis, invicem vos 
diligite, ut veri Domini discipuli effici mereamini. 
Nam qui rancida corda virorum ?? inficit, malitiam 
inter homines spargit : et qui detrahit fratri suo, 
homicida est. Ἡ Et qui abstulerit aliquid patri vel 
matri, dicitque hoc peccatum non esse, homicide 
particeps est, Pater noster sine dubio Deus est, qui 
nos creavit : mater vero nostra Ecclesia, que nos 
in baptismo spiritualiter regeneravit. Ergo qui 
Christi pecunias et Ecolesie rapit, aufert vel frau- 
dat, homicida est, atque homicida ante congpectum 
justi judicis esse deputabitur. Qui rapit peouniam 
proximi sui, iniquitatem operatur: qui autem pe- 
cuniam vel res Ecolesie abstulerit, sacrilegium fa- 
cit 13, Privilegia enim ecclesiarum et sacerdotum, 
sancti apostoli, jussu Salvatoris, intemerata et 
inviolata omnibus decreverunt manere tempo- 
ribus. 


III. 
De peregrinis εἰ provincialibus judicibus. 


Leges Ecclesie apostolica firmamus auctoritate, et 
peregrina judicia submovemus (8). Unde et Domi- 
nus mentionem faciens Lot, per Moysen loquitur, 


€ Psal. xrivii, 13. *! Psal. xcu. 4. *! mobilitate, etc. in ms. Just. et in edit. Ambrosii. €5ex 
Hier. *'Psal.riv.23. ** Eangith. abbatissa in ep. ad S. Bonifacium archiep. Moguntinum qui obiit 
anno 754. Cicero De amicitia, Martinus Bracarensi, et alii. δὲ Ms. quam habere illum. οἳ I Tim. 
11.4. *' Dan. xiv 9? Act. vir. " vivorum. Ita ms. ^"! Bonifacius ep. 15, ad Ethibaldum 12, quest. 1. 
Qui abstulerit. Et partim ibidem c. Qui Christi pecunias Etin decr. Lucii pape, xvi, quest. 4. Qui 


rapit. Et in decr. Lucii pape xxv, quzstione 2, Privilegia ecclesiarum εἰ sacerdot. Et in, 
Leges ec.lesiarum. Ἰ Vide Hincm. lib. Lv, ο. 15, et Dial. de statu. Ecclesie, 8ο concil. 


an. 856. 


(8) Peregrina judicia submovemus. Christus Domi- 
nus, qui fuit rex et sacerdos secundum ordinem 
Melchisedech, in Eeclesia regale sacerdotium insti- 
iuit, apostolis eorumque successoribus episcopis 
regendi et judicandi potestatem contulit : ideoque 
hac epistola sua Anacletus pontifex, doctrinam 
8. Paul. Lad Cor., cap. vi, secutus, recte decernit, 
ne Christiani ethnici alicujus aut infidelis judicis 


arisiacense 


tribunal adeant, litiumque suarum discussio- 
nem, judicium ac definitionem petant. Qua lege 
politicum imperium 8 Deo bene institutum non 
tollitur, sed Ecclesi] dominio ao potestati sub- 
Jicitur. Vide Baron. an. 57, num. 24 et seqq. 
usque ad 42. Bellarm. De Rom. pont. lib. v, c. ἆ et 
seqq. Ip. 


uestione 6, - 


803 


ANACLETI PAP/E 


804 


potius ab omnibus !** fidelibus portandi, ipso Do- A tibus consentire ; quia non solum qui faciunt' 


mino exemplum dante,quando per seipsum,et non 
per alium, vendentes, et ementes ejecit de templo, 
et mensas nummulariorum et cathedras vendentium 
proprio evertit flagello,et ejecit de templo.Et sicut 
alibi ait : Deus stetit in synagoga deorum, in medio 
autem deos * decernit ? ; et alibi : Ego dixi : Dii estis, 
et filii Excelsi omnes *. Nullus enim (ut reor) inve- 
nitur inter nos, qui velit suum servum ab alio, 
quam a se, judicari : quod si presumptum fuerit, 
aut multa ipse indignatione irascitur, aut potius 
ultionem querit super eum. Si vero hoc inter ho- 
mines agitur, quid putatis faciet Deus deorum, et 
Dominus dominantium, qui ultionem suorum pro- 
misit non differre servorum ?Unde et ipse per Pro- 
phetam loquitur, dicens : Deus ultionum Dominus, 
Deus ultionum libere egit * : et reliqua. Et Aposto- 
lus inquit : Tu quis es, qui judicas servum alienum? 
Suo enim domino stat aut. cadit 5. Et ipse : Nolite 
judicare invicem, sed hoc judicate magis, πο ponatis 
offendiculum fratri vel scandalum *. Εἰ Dominus per 
prophetam inquit : Qui vos tangit, tangit pupillam 
oculi mei Ἰ. Nam si aliquis nunc in malum oculos 
alicujus * principis incipit tractare, manifeste reus 
majestatis judicatur,et infamis efficitur,aut potius 
capitali sentenlie subjacet. Hec, fratres, valde 
cavenda sunt, et quod homines nolunt sibi fleri, 
Deo deorum non debent inferre, ne forte irascatur 
Dominus, et faciat vindictam eorum, etiam in eos 
quinon peccaverunt ; quia peritsepissimejustus pro 
impio. Imitandus est etiam Propheta, per quem 


Dominus ait : Perambulabam in. simplicitate cordis C 


mei, in medio domus mex : Non ponam coram ὃ ocu- 
lis meis verbum Belial 19. Loquentem !! in abscondito 
contra proximum !* suum, hunc tuterficiam !?-1*, Et 
hi cavendi sunt, de quibus Salomon ait : Sicut no- 
ttíus est. qui mittit lanceas, e£. sagitlas in. morlem, 
sic vir qui fraudulenter nocet amico suo, et cum 
[uerit deprehensus dicit : Ludens feci. Sicul. carbo- 
nes ad prunas, οἱ ligna ad ignem,sic homo iracundus 
suscitat rizas. Verba susurronis quasi simplicia, et 
ipsa perveniunt ad. intima ventris 1!5.Et si detractores 
quorumcunque graviter judicantur, et in perdi- 
tionis laqueum cadunt; multo magis lacerato- 
res, et detractores atque accusatores memora- 
torum Dei famulorum atque persecutorum dam- 


nantur, et in barathrum, nisi se correxerint, et ῃ 


per eorum satisfactionem condignam egerint po- 
nitentiam, indubitanter vadunt,et vindicibus flam- 
mis exuruntur. Quapropter oportet omnes ab his 
cavere, et non solum non facere, sed nec facien- 


100 hominibus.  ! discernit. 
* ibid., 13. ? Zach. n, 8. * Not. vox. 


3 Psal. rxxxi, 4. 
? proponebam ante oculos. 


damnantur, sed qui consentiunt facientibus. De 
talibus et his similibus ipsa Veritas ait : Vulpes 
foveas habent, et. volucres celi nidos : Filius autem 
hominis non habet ubi caput suum reclinet 15, id est 
in talibus non habitat Dominus,nec ipsi manent in 
eo.Et Salomon loquitur, dicens : Qui fodit foveam, 
incidet in. eam : et qui volvit. lapidem, revertetur ad 
eum. Lingua fallax non amat veritatem, et os lubri- 
cum operatur ruinas '!. Grave esl saxum, et onerosa 
arena : sed ira. stulti, utroque gravior !*. Hominem 
qui calumniatur anime sanguinem, si. usque ad la- 

cum fugerit, nemo sustinet. (ui se jactat et. dilatat, 
jurgia concitat. Qui sperat in. Domino, salvabitur. 
Qui confidilL 1n. corde suo, stultus est : qui autem 
graditur sapienler, ipse laudabitur :?. Qui fortiter 
premit ubera ad. eliciendum lac, exprimit butyrum : 
qui vehementer emungit, elicit sanguinem : et. qui 
provocat iras, producit discordias 3ο. Hec et alia 
periculosa considerantes apostoli statuerunt, ne 
facile commoverentur, aut lacerarentur, vel ac- 
cusarentur columne sancte Dei Ecclesie, quse 
apostoli et successores eorum non immerito di- 
cuntur. ?! Sed si quis adversus eos vel ecclesias 
eorum commotus fuerit, aut causas habuerit ; 
prius ad eos recurrat charitatis studio, ut familiari 
colloquio commoniti ea sunent, que sananda sunt, 
et charitative emendent, que juste emendanda 
&agnoverint. Si autem aliqui eos, priusquam hoc 
egerint, lacerare, accusare, aut infestare presum- 
pserint, excommunicentur, et minime absolvantur, 
antequam per satisfactionem (ut jam dictum est) 
condignam egerint poenitentiam, quoniam injuria 
eorum ad Christum pertinet ??, cujus legatione 
funguntur. Nec hoc mirum, quia si quisque no- 
strum cuidam servorum 35 legationem injungeret, 
et a quoquam impediretur, aut ab aliquo subdi- 
torum suorum despiceretur ; mox indignatus ira. 
Sceretur, aut talia (prout posset) vindicaret, et ad 
injuriam 80 contumeliam suam hoc factum repu- 
taret et talionem(si in presenti non posset) futuris 
temporibus redderet.Nam 8i in hominis causa hec 
fiunt, quid putatis Deus faciet de suis, qui neo 
capillum capitis eorum perire dixerit ** ? Unde et 
Dominus per Nahum prophetam loquitur, dicens : 
Deus amulator, et ulciscens Dominus, et habens 
furorem, ulciscens Dominus in. hostes suos, et. ira- 
scens ipse inimicis suis; ante faciem indignationis 
ejus quis slabit ? eL quis resistet in ira. furoris ejus? 
Indignatio eius effusa est sicul. ignis, et petre disso- 
lutz2 sunt ab eo. Bonus est. Dominus, et. confortans 


* Peal. xcti, 4. !* Rom. xiv, 4. 


5 ibid., 6. 
19 Ex citato ms. Collegii Soc. Jesu 


nas variantes, lectiones decerpsit Harduinus. Ms. coram oculis verbum orts Belial. 1 detrahentem 
13 sodalem. 13-1* Psal. c, 2, ex. interpr. S. Hieronymi. Ms. Detrahentem in abscondito sodalem suum 
hunc interficiebam. 5 Prov. xxvi, 18-22. :* Luc. ix, 58. '' Prov. xxvi, 27-28. !* Prov. XXVII, 3. 
19 Prov. xxvii, 17, 25, 26, 9? Prov. xxx, 33. ?! Aurel. v, 17. 3 9. Greg., ep. 32, lib. xiu. ?? suorum, 
^^ Luc. xxi, 18. 


806 


EPISTOLJE. 


806 


in die tribulationis, et. sciens sperantes in se 35, et A lineam el. tunicam, et. superhumerale, ct rationale, 


reliqua. Quedam autem ex his, jam aliis fratribus 
scripsimus, que toties sunt replicanda, quoties 
fuerint necessaria 35.3? Ejectionem quoque (ut supra 
memoratum est) summorum sacerdotum sibi Do- 
minus reservavit, licet electionem eorum bonis sa- 
cerdotibus et spiritualibus populis concessisset. 
Electionem enim illorum taliter Apostolus fleri 
jubet : St quis sine crimine est, untus uxoris virum, 
filios habentem fideles, non tn accusatione luxuria, 
aut non subditos **; et reliqua. 9! Si enim sine cri- 
mine sacerdos eligi praecipitur, nullatenus ab ho- 
minibus criminibus irretitis accusari aut calum- 
niari permittitur, nec ab aliis, quam ab his qui 
sine crimine sunt, et juxta electionem ?!, si neces- 
gitas fuerit, aut ipsi volendo Domino servire elege- 
rint, ?* gacerdotesque sine crimine fleri et ordinari 
possint, et tales per omnia fuerint, quales eligi 
sacerdotes Jubentur. * Porro et Moysi praecipitur, 
ut eligat presbyteros. ** Unde et in Proverbiis dici- 
tur: Gloria senum canities **. Hec vero canities 
sapientiam designat,de qua soriptum est : Canities 
hominum prudentia. est **. Cumque nongentos et 
amplius annos ad Adam usque ad Abraham vixisse 
homines legerimus, nullus alius prius appellatus 
est presbyter, id est senior, nisi Abraham, qui 
mullo paucioribus vixisse annis convincitur. Non 
ergo propter decrepitam senectutem, sed propter 
sapientiam presbyteri nominantur. 57 Initium enim 
sacerdotii Aaron fuit, licet Melchisedec prior ob- 
tulerit sacrificium, et post hunc Abraham, Isaac, 


quod constringes balleo : et pones tiaram in capite 
ejus, et. laminam sanctam super tiaram, et oleum 
unctionis fundes super caput ejus, atque hoc rilu. 
consecrabitur. Filios quoque illius applicabis, et 
indues tunicis lineis, cingesque balleo Aaron et li- 
beros ejus, εἰ impones mitras eis, eruntque sacer- 
doles mihi religione perpetua ??. Quo loco contem- 
plari oportet, Aaron summum sacerdotem, id est 
episcopum fuisse, porro filios ejus presbyterorum 
demonstrasse figuram. Hoc enim fuit inter Aaron 
summum sacerdotem, et filios ejus qui sacerdotes 
erant, quod Aaron super tunicam accipiebat pode- - 
rem, stolam sanctam,et coronam auream, mitram, 
et zonam auream, et superhumerale, et reliqua 


p 295 prefixa sunt : filii autem Aaron, super tuni- 


cas lineas cincli tantummodo et tiarati, assistebant 
sacrificio Domini. * In novo autem testamento, 
post Christum Dominum, a Petro sacerdotalis co- 
pit ordo, quia ipsi primo pontificatus in Ecclesia 
Christi datus est, dicente Domino ad eum : Tu es, 
inquit, Petrus et super hanc petram cdificabo Eccle- 
siam meam, el port: inferi ποπ pravalebunt adver- 
sus eam, eL tibi dabo claves regni celorum "!. Hic 
ergo ligandi atque solvendi potestatem primus ac- 
cepit a Domino, primusque ad fidem populum vir- 
tute sue predicationis adduxit. Ceteri vero apo- 
&toli oum eodem pari consortio honorem et potesta- 
tem acceperunt, ipsumque principem eorum esse 
voluerunt. Qui etiam, jubente Domino,in toto orbe 
dispersi Evangelium predicaverunt : ipsis quoque 


et Jacob : sed hi spontanea voluntate, non sacer- C decedentibus, in locum eorum successerunt epi- 


dotali auctoritate, ista fecerunt. ** Caeterum Aaron 
primus in lege sacerdotale nomen accepit, pri- 
musque pontificali stola indutus victimas obtulit, 
jubente Domino ao loquente ad Moysen : Accipe, 
inquit 4aron οἱ filios ejus, et applicabis ad ostium 
tabernaculi testimonii. Cumque laveris patrem cum 
filis aqua, indues Aaron veslimentis suis, id esl 


* Nahum 1,2, 60, 7. 
sacerdos sine. ^"! justa electione. 
7. ** Prov. xx, 29. 
xxix, 4-0. 
*3 Luc. x, 10. 


16 pDistin. 79, Ejeclionem vero. 
53 Hadr. coll., c. 19. 
56 Job. xir, et Sap. 1v. . 31 Idem Isid. cap. 5. 
0 24 dist., [n novo lest., et in Decr. lvon. lib. im. 


scopi (13), quurum ordinatio pretacto *? fleri debet 
ordine et modo : quos qui recipit et verba eorum, 
Deum recipit : qui autem eos spernit, eum a quo 
missi sunt, et cujus funguntur legatione, spernit, 
et ipsi indubitanter spernetur a Domino **. Viden- 
tes autem ipsi apostoli messem esse multam, et 
operarios paucos, rogaverunt dominum messis, ut 


39? Tit. 1, 6. 9 vr, questione 4, οἱ 
33 Distin. 84, Porro Mosi. ?* Isid. De sf XI, 

3$ Clem. Const. vi, 20. — 9? Exod. 
*! Matth. xvi, (8) 19. ** prattazato. 


(13) In locum eorum successerunt episcopi. Hoc est [) Non aliter autem episcopos apostolis succedere, 


quod psal. xtiv, propheta David predixerat : Pro- 
patribus tuis nati sunt tibi filii. Nam Augustino pre- 
dicti loci interprete, patres apostoli sunt, filii pro 

atribus nati, apostolorum successores episcopi. 

oncilium Florentinum in instructione Armenorum 
et concil. Tridentin. sess. 23, cap. 4, idem asse- 
runt. Dicuntur autem episcopi apostolis succedere, 
noo proprie eo modo quo episcopus episcopo, rex 
regi succedit, sed duplici alia ratione. Primo, Γ8- 
tione sacri episcopalis ordinis ; secundo, per quam- 
dam similitudinem et proportionem ; quia nimirum 
sicut Christo in terris viventi, primi sub Christo 
erant apostoli duodecim, deinde septuaginta duo 
discipuli:ita nunc primi sub Romano pontifice sunt 
episcopi, post eos presbyteri, inde diaconi, eto. 


inde patet, quod episcopi nullam vere apostolice 
auctoritatis partem habeant ; apostoli enim,ut con- 
stat Matth. et Marc. cap. ultimo,toto terrarum orbe 
predicare, alias atque alias Ecclesias fundare, ca- 
nonicos libros scribere poterant: porro nihil horum 
episcopi potuerunt.Preterea,donum lingue et mira- 
culorum habuerunt apostoli, non autem omnes 


' episcopi. Apostolis omnibus immediate a Christo 


universam Ecclesiam gubernandi potestas 8ο juris- 
dictio collata est, Joan. cap. 20, his verbis : Sicut 
misit me vivens Pater, el ego milto vos (quanquam 
ordinaria jurisdictio, qus in posteros per succes- 
sionem transferretur, soli Petro, extraordinaria re- 
liquis apostolis concessa sit): omnes autem episcopi 
a Petri suocessore Romano pontifloe, oui dioturg 





— ————.— -ι---- —— -- e-- 


801 ANACLETI PAP/E 808 
mitteret operarios in messem suam ”. Inde electi À civitates, que minores judices habebant (licet ma- 


sunt ab eis septuaginta duo ** discipuli, quorum 
typum gerunt presbyteri (14),atque in eorum locum 
gunt constituti in Ecclesia, de quorum ordinatione 
et reliquorum ministrorum, dixisse supra suffi- 
ciat. 


IIl. 


Quod minus quam a. tribus episcopis episcopus non 
debeat ordinari. 


^ Porro quod episcopus non ab uno, sed a oun- 
ctis, consensu aut praesentia comprovincialium,est 
ordinandus, et nullatenus minus quam a tribus, 
caeteris consentientibus cunctis; idcirco,instituente 
Domino, fieri jubetur, ne aliquid contra fidem Ec- 


clesie unius tyrannica auctoritas moliretur, et re- B 


gula vel fides confunderetur credentium. 


IV. 


In quibus civitatibus primates, in quibus metropoli- 
(ant esse debeant. 


^ Provincie autem multo ante Christi adventum 
tempore divise sunt maxima ex parte, et postea 
ab apostolis et beato Clemente predecessore nostro 
ipsa divisio est renovata. ** Et in capite provincia- 
rum, ubi dudum primates legis ** seculi erant, ac 
prima judiciaria potestas,ad quos qui per reliquas 
civitates commorabantur, quando eis necesse erat, 
qui ad aulam imperatoris vel regum confugere non 
poterant, vel quibus permissum non erat, confu- 
glebant pro oppressionibus vel injustitiis suis, 
ipsosque appellabant, quoties opus erat, sicut in 
lege eorum preceptum erat : ipsis quoque in civi- 
tatibus vel locis nostris, patriarchas vel primates, 
qui unam formam tenent,licet diversa sint nomina, 
leges divinz et ecclesiastice poni et esse jusserunt, 
&d quos episcopi (si necesse fuerit) confugerent, 
eosque appellarent, et ipsi primatum nomine 
fruerentur, et non alii. Relique vero metropolitana 


^ Matth. ix, 37 ; Luc. x, 2 5 Luc. cod. constanter legit septuaginta. 
quo et superiora. "' Distin. 09, Provinciz mullo. Et in Decr. Ivon. lib. IV 


jores comitibus essent), haberent metropolitanos 
suo8, qui predictis juste 9 obedirent primatibus, 
sicut et in legibus seculi olim ordinatum erat,qui 
non primatum, sed aut metropolitanorum aut ar- 
chiepiscoporum nomine fuerentur. Et licet singule 
metropoles civitates suas provincias habeant, et 
suos metropolitanos judices habere debeant episco- 
pos sicut prius metropolitanos judices habebant 
seculares, primates tamen (ut prefixum est) et 
tunc et nunc habere jusse sunt, ad quos post se- 
dem apostolicam summa negotia conveniant, ut 
ibidem, quibus necesse fuerit, releventur et juste 
restituantur, et hi qui injuste opprimuntur, juste 
reformentur atque fulciantur, episcoporumque 
cause, et summorum negotiorum judicia (salva 
apostolice sedis auctoritate) justissime terminen- 
tur. Hec ab antiquis 5, hec ab apostolis, heca 
sanctis Patribus accepimus, vobisque (ut postu- 
lastis) rimanda,et futuris tenenda temporibus mit- 
timus, et reliquis fratribus predicanda, ac cunctis 
fidelibus tradenda mandamus, ne pastorum impe- 
ritia, * qui sequuntur, deteriores fiant, dicente 
Domino per prophetam : Ipsi pastores ignoraverunt 
intelligentiam 9*. 


Quos rursus Dominus detestatur, dicens : Et te- 
mentes legem, nescierunt me "*. Nesciri ergo Veritas 
se ab eis conqueritur, et nescire se principatum 
negcientium' protestatur ; quia profecto hi qui ea, 
qu& eunt Domini, nesciunt, a Domino nesciuntur, 
Paulo attestante, qui ait : Si quis ignorat ignorabi- 
tur 5. Hinc et Psalmista, non optantis animo, sed 
prophetantis mysterio denuntiat, dicens : Übscuren- 
tur oculi eorum, ne videant, εἰ dorsum eorum sem- 
per incurva 59, Obscuratis ergo oculis, deorsum fle- 
ctitur ; quoniam cum lumen scientie perdunt qui 
preeunt,sine dubio ad portanda peccatorum onera 
inclinantur sequentes. *' Hic ergo inter manus la- 
tronum et dentes furentium luporum utcunque ver- 
samur. Ideo et docere alios, et nos ipsos (prout 


* [sid. De ο[. xi, 5, ex 
*5 Hinm. cap. 15, lib. Lv, 


capitum. ** πρωτονοµοδιδάσκαλοι. 9 jure. "! A martyrio S. Petri nondum 60 fluxerant anni cum 
heo scripsisse fingitur Anacletus. ^"? S. Greg. Past.l. 1, quibusdam pro more interpolatis οἱ preter- 
missis. "Isa. Lvi, 11. '* Jerem. 11, 8. " I Cor. xiv, 38. δδ Psal. rxvii, 24. V. S. August. ο. 7, lib. 


De Pastoribus. 


eat : Pasce oves meas, pasce agnos meos (Joan. xxi, 
17),immediate suam jurisdictionem certis limitibus 
definitam consequuntur. Denique, non succeditur 
proprie nisi precedenti ; at simul cum apostolis 
uerunt in Ecclesia Timotheus, Titus, Evodius, 


aliique plures episcopi. Si igitur episcopi apostolis 


suceedunt,cui episcopo Titus? cui Timotheus suc- 


cessit ? Patet igitur non aliter hec Anacleti verba 
intelligi debere quam duplioi illa ratione, de qua 


supra. Vide Bellarm. lib. 1v, De Rom. pontif., c.23, 
24 et 25. 8gv. BiN1US. 
(14) Septuaginta duo discipuli, quorum typum ge- 


runt presbyteri. Presbyteri septuaginta duobus di- 


scipulis Domini non aliter quam per similitudinem 
quamdam succedere dicuntur, sicut apostolis ept- 
scopi. Quod autem non aliter succedant, hec ratio 
evidenter probat : Septuaginta duo discipuli non 
fuerunt presbyteri, nec ullum ordinem aut jurisdi- 
ctionem a Christo susceperunt : siquidem Philippus 
et Stephanus, et alii quinque diaconi ab apostolis, 
Actor. vr, ordinati erant ex 72 discipulis Domini, 
ut docet piphan., heresi 20 ; non fuissent autem 
diaconi ordinati, si jam ante ordinem presbyteri 
habuissent. Vide Bellarmin. lib. iv De Rom pontif., 
cap. 25. Ip. 





$09 


8ΡΙ5ΤΟΙ 8. 


810 


Dominus dederit) providere debemus. ** Sane per- À destrueret, et eos, quos in tenebris et umbra mor- 


cussor ille doctor dicitur, qui sermone inutili con- 
scientiam percutit infirmorum *?.Ideo tenere vos et 
omnes fideles oportet eum, qui secundam doctri- 
nam esi, fidelem sermonem ; ut potens. sil. consolari 
in doctrina sana, et contradicentes redarguere 5, et 
recte viventes, atque rectam fidem tenentes conso- 
lidare. Illis ergo qui dicunt,quod Filius in eo minor 
est, quia propheta inquit : Verbum faciet. Dominus 
breviatum universo orbi *! : ita respondendum est 
divinis testimoniis : δὲ Verbum breviatum quod Do- 
minus faciet super terram,non minutionem deitatis 
in Filio Dei significat,sed dispensationem suscepte 
carnis annuntiat ; in quali dispensatione non solum 
Patre hominis Filium, sed etiam angelis legimus 
minoratum Paulo attestante apostolo : Eum autem, 
inquit, modice minus ab angelis minoratum vidimus 
Jesum, propter passionem, mortis, gloria eb honore 
coronaíium ; et infra : Propter quam causam non con- 
funditur fratres eos vocare, dicens : 4nnunttabo no- 
men iuum fratribus meis, in. medio ecclesizs laudabo 
te **. Kt Propheta inquit : Mtnorasti eum. paulo mi- 
nus ab angelis, gloria et honore coronasti eum 64. 
Et ut verbum Dei Patris breviatum in Filio non 
esso doceamus, hanc Iseie prophete volumine ap- 
probamus sententiam. Nunquid ** abbrevialus fa- 
ctus est sermo meus,aut ita. parvus est,ul ita non pos- 
3im redimere, aut non est in me virtus ad liberandum 
dic Dominus omnipotens δὲ; et iterum : Hec dicit 
Dominus omnipotens : Nunquid αὐγευίαία est ma- 
nus mea, ut salvare non possit? 4wut non potest vivi- 
ficare cor humilium et spiritum  contritorum ** ? Et 
ut brachium Patris,que manus egt,Filium esse do- 
ceret, intulit, dicens : Paravit Dominus brachium 
sanclum suum in oculis omnium genlium, et vide- 
bunt omnes fines terra salutare ejus **. Nam et in 
novissimo tempore hic sensus non inaniter poterit 
coaptari ; in quo tempore Dominus ** ex coelesti 
aula ac empyreo domioilio pessimi deemonis jam 
ferre dedignans tyrannidem, in creaturas suas cru- 
delissime sevientem, plasmati condolens, ao sus 
immense charitatis thesanrum reserare volens, in 
castissime Virginis purissimum uterum, omnis 
tori virilis nescium, inenarrabili mysterio, pro re- 
demptiione noslra earnem suscipiens ο. advenit, ut 


tis captivos subegerat,virtutis suz potentia in ipso 
parvo et exigui temporis spatio liberaret. De hoo 
etiam exiguo tempore discipulos instruebat, dum 
eos in lucem, cum adhuc tempus haberent, ince- 
dere premonebat : Adhuc modicum,inquit, in vobis 
lumen estf. Dum lucem habetis, ambulate in luce, ne 
vos Lenebra comprehendant "!.Et in, "* canonicis apo- 
stolorum legitur Epistolis : Filioli, novissima hora 
guia multi pseudoprophetg exierunt in. hunc. mun- 
dum 9. Et Paulus apostolus : Tempus enim breve 
esl. Et iterum : Praierii enim figura "^ hujus 
mundi '5.Et iterum : Omnia hxc ad. correctionem ** 
nostram facta sunt, in. quos " fines saeculorum obve- 
nerunt ?*. Nam Dominus in ipsa oratione Domi- 
nioa ?? breviavit nobis sermonem, dum nos a mul- 
tiloquio prohibens, pauca loqui docuerit, que per- 
tinent *? ad salutem. Cum oratis, inquit, nolite 
multum loqui *!. Et infra : Vos autem cum oratts, 
dicite : Pater noster,qui es in colís **,0to. Non enim 
propheta Filium Dei in hoo capitulo minoratum de- 
signavit in verbo, quoniam ipse in prophetis retro 
tempore loquebatur, qui etiam nunc per apostolos 
et apostolicos viros novissimo tempore loquitur : 
Ego, inquit, qué loquebar, in servos meos prophe- 
tas, ecce adsum **. Et alius propheta : Sicut est ab 
initio usque in seculum, neque adjectum est ei,neque 
minuetur illi, quoniam ipse est. Dominus creatur 
sua **. Ecce quale verbum breviatum fecit Dominus 
in orbe terrarum. Non quia, ut illi putant, inferio- 
rem Patre δὲ. intimaret hominibus Filium, sed quia 
novissimum ejus annuntiaret adventum. ** Si ergo 
(ut predictum est) Aaron ΠΠ *5, presbyterorum 
figuram gestabant, et Aaron summi sacerdotis, id 
est episcopi, Moyses indubitanter Christi tenebat 
formam ; quoniam fuit similitudo mediatioris Dei, 
qui est inter Deum et hominem Jesus Christus, 
qui est verus dux populorum,et verus princeps sa- 
cerdotum, et Dominus pontificum, cui est honor et 
gloria in secula seculorum. Amen. 
EPISTOLA III (15). 

De patriarchis et primatibus, ac reliquis episcopis : 

et quod Romana Ecclesia cardo sil et caput omnium 

Ecclesiarum. 


ANACLETUS servus Christi Jesu,in apostolica sede 


et illum qui habebat mortis imperium, sua morte D & Domino constitutus, et a sanoto Petro apostolo- 


.ο Digtin. 45, Rane 05. 


9 S. Hier., ibidem. 


€ Tit, 1, 9. *! Rom. 1x, 28. *? [thacius Clarus 


uisquis tandem fuerit lib. «άν. Wari. ο. 43. ** Hebr. 11,9, 41, 12. ** Psal. vi, 6. 55 ms. adbreviatus. 


ἴδα. r1, 2. ϐ Isa. rix 
xir, 90. 
vi, 29. 75 Ibid. 34. "* correptionem. 
ea vox Dominica. ** ms. pertineant. 

εδ. Eccli. Χωι, 21, 22.  ** ms. Patri. 
fere capita descripsit pseudo—lIsidorus. € 
flit, etc. 


" ma. 


(45) Epistola. Hec epistola, quod trium patriar- 
chalium sedium ordinem,ipsumque patriarcharum 
nomen a Judaeis et a gentibus usurpatum, et ab ils 
cum multis aliis in Ecclesiam feliciter translatum 


Ῥατκοι. G2. il. 


1. *'*]sa. Li1, 40 ** hec absunt in ms. ο. Justelli. 7? ms. suscipiendo. ?! Joan. 

7 verba Ithacli notanda qua imposturam arguunt Mercatoris. "5I Joan. vin, 4. 
fines saeculorum obvenit. 
*! Matth. νι, 7. 1 
86 Jsid. it, De off. 5, succedit Ithacio, cujus sepe integra 
In ms. 


7* In Cor. 
7 [ Cor. x, 41. "?in ms. abest 
:? [bid., 9. ** Isa. Lir, 6; Eccli. xxxvi, 17. 


ec verba quinque non leguntur, Aaron 


contineat, novatoribus disciplet. Vide Baron. anno 
112, num. 2. Tres Ecclesie, Romana, Alexandrina 
et Antiochena, eo quod & Petro apostolorum prin- 
cipe fundate sint, sole ao semper patriarohales 


26 








811 


ANACLETI PAPJE 


812 


rum principe presbyter ordinatus, omnibus epiaco- À denegare possitdubitationee vel necessitates eorum? 


pis ac reliquis Christi sacerdotibus salutem. 
Benedictus Deus et Pater Domini nostr Jesu Chri- 
sti, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali 
in celestibus in. Christo, sicut elegit nos in ipso ante 
mundi conslitulionem, ut essemus sancti et immacu- 
lati in conspectu ejus in charitate, pradestinans nos 
in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum, 
secundum propositum voluntatis sux, in laudem glo- 
rie grati? suz,in qua gratificavit nos in dilecto Filio 
su0, in quo habemus redemptionem per sanguinem 
ejus, remissionem pecalorum secundum divitias gra- 
tis ejus, qu& abundavit in nobis ἐπ omni sapientia et 
prudentia, ut notum nobis faceret. sacramentum vo- 
luntatis sug, secundum beneplacitum ejus, quod pro- 
posuil in eo, in disqensatione plenitudinis temporum, 
instaurare οπιπία in Christo, que in celis et quae in 
terra. sunt in ipso. In quo etiam sorte vocati sumus, 
predestinatli secundum propositum ejus, qui omnia 
operatur secundum consilium voluntatis suz, ut. si- 
mus nos in laudem gloriz ejus, qui ante speravimus 
in Christo *. De primatibus, ** charissimi, super 
quibus me quidam vestrum consuluerunt, et apo- 
stolicas auctoritatis (qua, licet indigni,Domino dis- 
pensante, fungimur) decretum postulaverunt, aut 
si esse deberent,aut non, quantum hactenus de his 
& beato Petro apostolo, et reliquis apostolis, ac 
beato Clemente nostro sancto predecessore, et 
martyre,novimus statutum,denegare vobis minime 
possumus.*? Et quis est, qui quarentibus fratribus 


*' Ephes. r. 3--12. 


I. 
De bipartito ordine sacerdotum. 

Sacerdotum, fratres ordo bipartitus est et sicut 
Dominus illum constituit,a nullo debet perturbari. 
Scitis autem & Domino apostolos esse electos et 
constitutos, et postea per diversas provincias ad 
predicandum dispersos. Cum vero messis cepisset 
crescere, videns paucos esse operarios, ad eorum 
adjumentum septuaginta duos * eligi precepit di- 
scipulos. Episcopi vero, domini apostolorum ; pre- 
gbyteri quoque, septuaginta duorum discipulorum 
locum tenent. 

II. 
De constitutione seu ordinatione episcoporum 
ac presbyterorum. 

*! Episcopi autem non in castellis aut modicis 
civitatibus debent constitui, sed presbyteri per ca- 
stella et modicas civitates atque villas debent ab 
episcopis ordinari et poni ; singuli tamen per sin- 
gulos titulos suos. Et episcopus non ab uno, sed & 
pluribus debet episcopis ordinari : et,ut dictum est, 
non ad modicam civitstem, ?* ne vilescat nomen 
episcopi, aut alicubi, sed ad honorabilem urbem 
titulandus et denominandus est. Presbyter vero ad 
quemcunque locum vel ecclesiam ineo constitutam, 
est proficiendus,atque in ea diebus vite sue dura- 
turus. Amplius quam isti duo ** ordines sacerdo- 
tum, neo nobis a Deo collati sunt, neo apostoli do- 
cuerunt. 


*"* Hincm. op. Lv, quist. ο. 45. *?ep. Attici ad PP. Carthaginensis concilii 


99 septuaginta ; et sic semper. Luc. ?' Dist. 890, Episcopi non in. ?* Sardinense can. 6, et Laod. 57. 3 


Ht quoque ex eodem ms. ab Harduino collecte sunt. 


8. non sunt ordines. 


habite sunt, ut patet etiam ex conc. Nicen.canone (1 In concilio quidem Constantinopolitano primo, ac 


6, Chalced. aot. 16, item ex epistola 53 Leonis ad 
Anatolium : ex epistola Gregorii ad Eulogium,que 
est lib. νι, cap. 37. Hierosolymitana per annos fere 
quingentos, non re sed nomine, non potestate sed 
honore duntaxat, quarta patriarchalis habita est ; 
ut patet ex Nicen. concil., canon. 7,ubi decernitur 
ut Hierosolymitanus,quartum quidem patriarchalis 
sessionis locum ac honorem habeat ; non tamen 
propterea a subjectione Cesariensis, que metropo- 
itana erat, eximeretur. Unde beatus Hieronymus 
in epist. ad Pammachium, contra Joannem episco- 
pum Hierosolymitanum, sic eum alloquitur : « Tu, 
inquit, qui regulas queris ecclesiasticas, et Niceni 
concilii canonibus uteris, responde mihi, ad Ale- 
xandrinum episcopum Palestina quid pertinet ? ni 
fallor hoc ibi decernitur, ut Palestine metropolis 
Cesarea sit, et totius orientis Antiochia. Aut igitur 
ad Ceesariensem archiepiscopum referre debueras, 


cui spreta communione tua communicare nos no- ῃ 


veras, aut si procul expetendum judicium erat, 
Antiochiam potius littere dirigends. Sed novi cur 
Cesaream, cur Antiochiam nolueris mittere. Ma- 
luisti occupatis auribus molestiam facere, quam 
debitum metropolitano tuo honorem reddere. » 
Patriarchatus Constantinopolitanns (quia tempore 
Niceni concilii Constantinopolis urbs nondum de- 
dicata fuit) hisce postea tempore Justiniani, post 
annum Domini quingentesimum, opera imperato- 
ris,et Romanorum pontificum permissione accessit. 


postea in Chalcedononsi, Constantinopolitanus non 
modo patriarchatum, verum etiam secundum 1o- 
cum obtinere conatus est, sed (pontifice reliquis- 
que reclamantibus primatibus) frustra. Cur tres 
tantum predicte sedes patriarchales isto ordine 
collocate fuerint solius Petri apostolorum princi- 
pis prerogativa, dignitas et primatus,velut propria 
el imnuediata causa honoris et potestatis, effecit : 
quanquam Petrum in his sedibus eligendis, quod 

. Leo in epistola 84, ad Anastasium docet, quam- 
dam rationem magnitudinis et nobilitatis urbium 
habuisse negari non possit. Romana sedes primam 
dignitatem patriarchalem obtinet,quia Petrus a 
stolus in hac quam fundavit,ut inquit S. Gregorius 
lib. vi, epist. 37, ad Eulogium Alezand.quiescere 
et vitam flnire dignatus est. Alexandriam sede 
patriarchali decoravit (verba Gregorii sunt) in quam 
evangelistam Marcum discipulum misit. Tertio, 
sedem in qua ipse septem annis sedit, Antiochenam 
nimirum flrmavit, et sedis patriarchalis honore 
condecoravit ; ita Gregorius predicta epistola, S. 
Leo epistola 53, ad Anatoliwm. Sicut ergo major 
est Pretrus apostolus Marco evangelista,et Marcus 
evangelista Evodic, qui neque apostolus neque 
evangelista fuit, ita quoque Romana Ecolesia Ale- 
xandrinam,et Alexandrina Antiochenam auctoritate 
: dignitaie superat. Vide Bellarm. De Rom. po hif. 
ib. 1, c. 14. 





819 


III. 
De discretione episcoporum ct civitatum. 

Episcoporum vero ordo unus est lioet sint pri- 
mates illi qui primas civitates tenent, qui et in qui- 
busdam locis patriarche a nonnullis vocantur. Illi 
&utem qui in metropoli 8 beato Petro apostolo ordi- 
n&nte Domino, et & predecessore nostro predicto 
sancto Clemente, seu & nobis constituti sunt, non 
omnes primates vel patriarche esse possunt: sed 
ille urbeg,que prefatis et priscis temporibus ** pri- 
matum tenuere, * patriarcharum aut primatum 
nomine fruantur ; relique vero metropoles, archie- 
piscoporum aut metropolitanorum, et non patriar- 
charum aut primatum utantur nominibus; quia 
hec eadem et leges seculi in suis continent princi- 
pibus; ** alie autem prime civitates quas vobis 
conscriptas in quodam tomo mittimus, a sanctis 
apostolis, et a beato Clemente, sive a nobis, pri- 
mates predioatores acceperunt. Heo vero sacrosan- 
cta Romanaet apostolica Eccleyia, non ab apostolis, 
sed ab ipso Domino Salvatore nostro *' prima- 
tum obtinait, et eminentiam potestatis super uni- 
versas Ecclesias ac totum Christiani populi gregem 
assecuta est, sicut ipse B. Petro spostolo dixit: 
Tu es Petrus, el super hanc petram zdificabo Eccle- 
siam meam, et ροτί inferi non prevalebunt adversus 
eam : et tibi dabo claves regni celorum. Et quecan- 
que ligaveris super terram, erunt ligataet ἐποα]ο: et 
quacunque solveris super terram, erunt soluta et in 
cxlo 39. Adhibita est etiam societag in eadem Ro- 
mana urbe beatiesimi apostoli Pauli vasis electionis, 
qui uno die, uno quoque tempore, gloriosa morte 
cum Petro, sub principe Nerone agonizans, coro- 
natus est, el ambo sanctam Romanam Eoclesiam 
eonsecrarunt, aliisque omnibus urbibus universo 
mundo eam sua presentia atque venerando trium- 
pho pretulerunt. *9 Et licet pro omnibus assidua 
spud Deum omnium sanctorum effundatur oratio, 
his tamen verbis Paulus beatissimus apostolus Ro- 
manis proprio chirographo pollicetur, dicens: Te- 
stis enim est míhi Deus, cui servio in spiritu meo in 
Evangelio Filis ejus, quod. sine. intermissione memo- 
ríam vesiri facio semper in orationibus meis 195, 

1 Prima * ergo sedes est colesti beneflcio Homa- 
ne Ecclesie quam (ut memoratum est) beatissi- 
mi Petrus et Paulus suo martyrio consecrarunt. 


Roma que prius erat cacodemonisartiflcio omnium [) 


errorum mater * et altrix, excussis tenebris, et va- 
nis superstitionum ritibus abjectis, flliorum Dei, 
exorto sole justitim, facta est copiosa propagatrix. 


** mg, primatem. Hanp. 35 Isid. Etymol. vn, 12. ** Hincmarus citat. cap. 24 De 
dist. 22, Sacrosancta Rom. 
9. ** hactenus verba Gelasii in cone. Romano. 
9, 40. 1 αὖ his verbis usque ad secunda autem desunt omnia in Luc. ? idem conc. sub 
* absunt a ms. * idem conc. * Ànianus. et post hunc Abilius. 
? idem conc. ὃ Zacoheum, postea Evodium, post quem Ignatium 
11 9. Leo ep 84, 
Innoc. ep. 2. quasi ἀπὸ τῆς κεφαλῆς. * Psal. Χαντ, 6. 41 
Psal, vi, 1. :? dist. 22. Sacrosancta Rom, * S. Leo, ep. 84, Vigil. ep. 2. 


tom. I, et pag. 429 ; tom. II, cap. 15, op. Lr. 
*! Conc. Ron: sub Gelasio. à Matth. XVI, 
1099 Rom. 1 
Gelasio. * ms. Romana Ecclesia. HARD. 


Ap: 35, ex versione Dion. Exigui citatur. 


xx, 28. 1* 


EPISTOL E. 


1d, 


84 


« Secunda autem sedes apud Alexandriam, beati 
Petri nomine, a Marco ejus discipulo atque evan- 
gelista coneecrata est ; quia ipse et in /Egypto pri- 
mum verbum veritatis, directus & Petro, predioa- 
vit, et gloriosum suscepit martyrium. Cui venera- 
bilis successit Abilius $. 

« Tertia autem sedes apud Antiochiam, ejusdem 
(id est beati Petri) apostoli nomine habetur hono- 
rabilis : quia illio, priusquam Romam veniret, ha- 
bitavit, et Ignatium episcopum * constituit, et illic 
primum nomen Christianorum novelle gentis exor- 
tum est. Reliquas vero ut prediximus in quodam 
lomo, prolixitatem vitantes epistole, vobis con- 
Boriptas direximus. ? Inde namque et beati apostoli 
inter se statuerunt, ut episcopi singularum scirent 
gentium, !? quis inter eos primus esset, quatenus 
ad eum potior eorum sollicitudo pertineret. 1! Nam 
et inter beatos apostolos quedam fuit discretio. Et 
licet omnes 33 essent apostoli, Petro tamen a Domíi- 
no est concessum, et ipsiinter ge idipsum volue- 
runt, ut reliquis omnibus preesset apostolis, et 
Cephas, id est, caput οἱ 15 principium teneret apos- 
tolatus; qui et eamdem formam suis successori- 
bus, et reiiqui apostoli episcopis tenendam tradi- 
derunt. Et non solum hoc in novo testamento est 
constitutum, sed etiam in veteri fuit. Unde, scri- 
ptum est, Moyses et Aaron ín sacerdotibus ejus 19, id 
est primi inter eos fuerunt. Et quamvis ita ordi- 
natum fuerit, nemo tamen quod suum est, querat, ' 
sed quod alterius. Unde ait beatus apostolus Pau- 
lus : Unusquisque placeat proximo suo in. bonum ad 
&dificationem 15. Et sicut ipse Salvator suis ait 
discipulis : Qui major est vestrum, erit minister ve- 
eter 15, et reliqua. Et licet super bis aliqua dicta 
fuerint, repetentes tamen ssepius, admonemus, ut 
gemper in omnibus et ab omnibus vitentur elatio- 
nes mentis et corporis. Et quanto major unusquis- 
que videtur esse, tanto sit humilior, sicut Dominusg 
Salvator noster non venit minisirari, sed ministra- 
το 1! Et: εἰ frater aliquis praoccupatus fuerit ἐπ ali- 
quo delicto, vos, qui spirituales estis, instruite eum 
ín spiritu lenitatis t! 


IV. 


Ut difficiliores cause? ad. sedem. apostolicam refe- 
rantur. 


19 Sj que vero cause difficiliores 59 inter vos or- 
tee fuerint, ad hujus sancte sedis apicem eas, quasi 
&d caput, referte, ut apostolico terminentur judicio: 
quia sio Dominum velle, ab eoque it& constitutum 


aedestinatione p. 154 
t in Decr. lvo. l. 1v, 


? dist. 22, Sacrosaneta Rom. 19 Can. 
11 pares essent. | Sir. ep. 4, et 
15 Matth. xxm,4!. "Matth, 


o. 11. 
1$ Rom. xv 2. 





δισ ANACLETI PAPE att 
esee, antedletis testimoniis declaretur. Hsc vero À ousent, ut 35 (plebibus languescentibus 56, vel mala 


epostolieas sedes cardo et caput(ut pretactum 34 est, 
omnium Eoclesiarum, a Domino, et non ab alio, est 
constituta. Et sicut cardine ostium regitur. sic hu- 
jus sancte sedis auctoritate omnes Eocelesim, Do- 
mino disponente, reguntur. 
N. 

IYon admittendos αἆ accusationem sive ad. testimo- 
vium qut antea inimici fuerunt, et de extremo judicio. 

1* Accusatores autem et testes esse non possunt, 
qui ante hesternum diem aut nudius tertius inimici 
fuerunt, ne irati, nocere cupiant, vel 181, se ulcisci 
velint.** Innoffensus igitur accusatorum et testium 
affectus querendus est, et non suspectus. Causam 
enim vestram alieno nolite committere judicio: 


agentibus, non tenentibus pastoribus frena eorum) 
lasciviant, atque in ima ruant. * Multum vero di- 
stant damna morum a damnis rerum temporalium, 
oum ista extra nos sint, illa vero in nobis. ** Sen- 
tentia quoque Cham fiiii Noe damsantur qui suo- 
rum doctorum vel prepositorum oulpam produnt, 
ceu Cham, qui patris pudenda non operuit, sed 
magis deridenda moastravit *. ** Doctor antem vel 
pastor Ecclesie, ei & fide sxorbiteverit, erit a fide- 
libus corrigendus : sed pro reprobis moribus magis 
est tolerandus, quam distringendus, quia ^! rectores 
Eoolesis a Deo judicandi sunt, sicut ait prupheta: 
Deus sletit in. Synagoga deorwm, én modio autem 
deos dijudicat **. Unde oportet unumquemque fide- 


valde enim iniquum est, ut omissis suis, alii qui- p lem, si viderit aut cognoverit plabos adversus ps- 


libet aliorum se causis immisceant ; quoniam nullis 
in locis spiritualis ** cure deflcit, sed se per omnia, 
quocunque nomen Dei predicatur, extendit. Stu- 
dendum est omnibus, ne (ut sunt) emulationes * 
maie, sed pis sint inter vos dilectiones; quia in 
hoc vos omnes Domini discipulos esse veros nove- 
ritis, sí dilectionem habueritis ad invicem. Ex omni 
ergo genere plurimos Deus dignatur attrahere, 
quos 35 erntos de potestate tenebrarum, transferat 
in regnum Fllii charitatis sus, et de vasisire faciat 
vasa misericordie. Unde nobis summopere stu- 
dendum est, ut cooperstores simus gratie Dei; 
quía ad hoc vocati sumus, ejusque familiari collo- 
quio sociati, et sacerdotes sacrati, ut fructuosos 
illi manipulos reportemus, cooperante gratia ejus. 
16 Necesse est enim, ut rectores a subditis timean- 
tur, ab ipsisque corrigantur, ut humana formidine 
peccare metuant, qui divina judicia non formidant. 
Σ1 Deteriores quippe sunt, qui doctorum vitam mo- 
resque corrumpunt, his qui substantias aliorum 
prediaque ?* diripiunt, Ipsi enim !? ea que extra 
nos, licet nostra sunt, auferunt: nostri autem 50 
detractores, et morum corruptores nostrorum, sive 
qui adversus nos armantur, proprie nos ipsos de- 
cerpunt ?!. Et ideo juste infames sunt, et merito ab 
Ecclesia extorres fiunt. ** Pro meritis ergo plebis, 
sepe pastores depravantur Ecclesie, ut proclivius 
oorruant qui sequntur. Capite videlicet langue- 
gcente,faoilius reliqua membra corporis inficiuntur, 
ut scriptum est: Omne caput languidum, εἰ omne 


cor maerens. Α planta pedis usque ad verticem οαρί- D positis suis, et qualiter circa oos agendum sit, 49’ 


fis, non est in eo sanitas * Quapropter manifestum 
est, diabolum qui sicul leo rugiens circuit querens 
quem possit devorare **) cordibus plebium suadere, 
ut doctores atque pastores suos detractionibus ac- 


3! mg. factum, forte fatum ; et αὉ eo absunt due 


Accusatores autem et testes 


non zmulat. 35 Idem ep 1. c. 41. ** S. Greg. Past. 
que. ?* decipiunt alias, diriptwnt. 34 S. Isid. sent. m, B. 


| 9 languentibus. *' Idem Isid. 3 τι, q. 7, 
Cham. ** Gen. ix. 9 In Decr. Ivo. lib. rv. * Idem Isid. ** Peal, xxxi, 4. 5 xxv, q. 3, Jam: , 
** [sid. Sent n, 46. 5 Epist. 1, ad Jacobum, ex interpretatione Rufini, ,$, δὲ inimicus, € 


Sent. 11, 38. 3 ma. autem.  ?? ms. 
35 [gaj, 1, 4,06. "IPetr.v, 8. " irrogent vel. 


decret. Leonis pape. 5 ms. Ait ergo, ** mas. ifa. 


C 


. sequentes voces ommium Eoelesíarum. mq 
. Etin Decr. Ivo. lib. 1v. 3. Ambr. ep. 64. 36. Col. ep. 2. s DS il 


storem suum tumesceroe, aut contra elerum detre- 
ctionibus vaeare, hoc vitium pro viribus exstirpare, 
prudenterque corrigere satagat. Νου eis in quibus 
cuaque negotiis misceri, si incorrigibiles apparue 
rint, antequam suo reooneilienter doctori, preso 
mat : quoniam *! tam ** sacerdotes, quam reliqui 
fideles omnes, summam curam habere debent dehis 
qui pereunt, quatenus eorum redargutione aut cor 
rigantur α peccatis, aut, si incorrigibiles apparue 
rint, ab Ecclesia separentur. 

35 fta ergo ** beatus princeps apostolorum Petro 
de sancto predecessore nostro Clemente plebibus 
predicando, quando docebat eas qualiter ei obe- 
dire deberent, eumque observare, inter ciet 
&it " « 8i inimicus est alicui pro actibus suis, 
vos nolite exspectare, ut ipse vobis dioat. Cum illo 
nolite amici esse : sed prudenter observare debetis, 
et voluntati ejus &bsque comrnonitione obsecun- 
dare, et avertere ab eo, oui ipsum sentitis ad- 
versum : sed nec loqui his quibus ipse nonloquitur, 
ut unusquisque qui in culpa est, dum coupil om- 
nium vestrum amicitias ferre, festinet citius recon- 
ciliar ei qui omnibus preoest, ut per hoo redeat ad 
salutem, cum obedire ecperit monitis presidentis. 
Si vero qui amicus fuerit his quibus ipso non esl, 
etlocutus fuerit his quibus ipse nom loquitut, 
unus est et ipse ex illis qui exterminare Dei Eedle- 
siam volunt ; » et reliqua. His aliisque quam plu- 
rimis documentis, facile unusquisque adveriste 
potest qualiter obedire et obtemperare debet pre 







bus ipsi aut amíci sunt, aut inimici. 8i quis enim 
heo precepta non obserwaverit, hostis ost enims 
gue» : et non tantum infamis, eed et excommunic 
tus, atque alienus ab Ecclesia efficiatur; quonim 


.11, 0. 6. *! vi, q. 4, Deteriores sunt. 


et dist. 





811 


EPISTOLJE. 


818 


necesse est oa vitia ferro abscindere que alíis me- A mini noceatis, quatenus et ab bomínibus bonam 


dicaminibus non sanantur. Parcat unusquisque a 
laceratione vel * detractione lingue sut, caveatque 
ne aut linguam aut aures habeat prurientes, id est, 
ne aut aliis deroget, detrahatque quibuscunque, 
&ut alios audiat derogantes vel detrahentes : custo- 
diatque quisque sermones suos, e£ sciat, quia qui- 
cunque de aliis loquitur, sua sententia judicabitur. 
Caveat etiam omnis fidelis, ne derogando quod in 
domo cujusquam agitur, alia domus per eum co- 
gnoscat, sed omnium Christianorum domos quasi 
proprias amet. Nemo enim invito auditori libenter 
refert. Sitque uniuscujusque studium, non solum 
oculos castos servare, sed et linguam. Vos autem, 
charissimi, qui estis sub Domini disciplina consti- 
tuti,gic vos exhibete, ut veri ministri et ** dispen- 
sotores mysteriorum ejes ", u6 non vituperetur 
ministerium vestrum, ne flat in nobis, sicuti scri- 
ptum est.: Ei erit sicuti populus, sic sacerdos *. Bic 
enim vos, vestrosque, et cunotos corripite, ut ne- 


acquiratis famam, et a Deo mercedis premium in 
eterna beatitudine percipere mereamini. Et si quid 
adversi de unitate Eeclesit acciderit, radicitus am- 
putetur, ut Dei Ecclesia, fructusque servorum ejus 
maneant inconcussa. Propter quod, charissimi, ex- 
spectantes salagite, immaculati ei inveniri in pace, 
el Domini nostri Jesu Christi. longanimitatem salu- 
tem arbitramini . Estote ergo prudentes, εἰ vigi- 
lale ín orationibus: anle omnia aulem mutuam in 
volismetipsis charitatem continuam habentes ; quia 
charitas operit multitudinem peccatorum. Hospitales 
invicem sine murmuratione. Unusquisque, sicut ac- 
cepil gratiam, ín. allerutrum illam administrantes, 
sicul boni dispensalores multiformis gratiz:e. Dei. Si 


B quis loquitur, sicut sermones Dei : si. quis ministrat, 


tanquam e» virtute, quam. administrat Deus, ut in 
omnibus honorificetur Deus per Jesum Christum, 
cui est. gloria el. imperium in smcula sceworum. 
Amen s, 





DUO DECRETA ANACLETI PAP/E 
EX GRATIANO. | 


Quare laici in accusatione episcoporum non au- — ( omnes episcopi, qui hujus apostolice sedis ordina- 


diuntur. 

55 Laici in accusatione episcoporum audiendi non 
sunt, quia oppido eis quidam infesti sunt. Et indi- 
gnum est ut ab eis accusentur, qui eorum gravita- 
tem nolunt imitari. 

Singulis annis apostolorum limina visitent episcopi, 
qui ordinationibus apostolicis subjacent. 

5 Juxta sanctorum Patrum et canonum instituta, 


2D. Hieron. ad Ne 


fr 1v, 


9 Zach. ap. 3, fro more interpolata. 591 Cor. iv, 1. 
7, M. 9" m, quest. 7, Laici episcoporum. Eadem fere verba habentur in epistola Eusebii papae. 


tioni subjacent, et qul propinqui sunt, annue circa . 
Idus Maii sanctorum principum Petri et Pauli limi- 
nibus presententur, omni occasione seposita. Qui 
vero de longinquo sunt, juxta chirogrephum suum 
impleant. Qui autem hujusmodi oonstitutionis : 
contemptor exstiterit, preterquam si egritudi- 
ne fuerit detentus, sciat se canonicis subjacere 
sententiis. 


üanum, cujus verba mire deformata mangonio noetri Mercatoris. 


50. [ga, xxiv, 2. 5! II Petr. πι, 14, 45. * T Pe- 


.. 93, dist. 1. Juxta sanctorum Patrum, et in Decr. Zacharice pape. 








SANCTUS HERMAS 


VIR APOSTOLICUS. 


VETERUM TESTIMONIA DE S. HERMA. 


(GarrAND., Veterum Patrum Bibliotheca, t. I, Venetiis, 1765, in-fol. p. 51.) 


I. 
S. InENJEUS, adversus Hereses, iib. 1v, cap. 20, num. 2, edit. Massuet. 


Bene ergo pronuntiavit Soriptura, que dicit: Primo omnium crede, quoniam unus. est Deus, qui omnia 
constituit, el consummavil, et fecit ex eo. quod non. erat, ut essenl. omnia : omnium capax, et qui a nemise 
capiatur. Exstat lib. n, mand. 1. 


II. 
CrEMENS Alex., Στρωμ. lib. 1, cap. 17. pag. 360, edit. Oxon. 


Dicit autem et Pastor, Angelus penitentie, ad À  Atyex δὲ xal ὁ Ποιμὴν, 6 ἄγγελος τῆς µετανοίας, 
Hermam, de pseudopropheta : Quedam ením verba — ci Ἑρμᾷ, περὶ τοῦ ψευδοπροφήτου . Twà γὰρ i- 
vera loquitur. Diabolus enim eum. implet suo spiritu, — uaxa ἀληθῃη λαλεῖ. 'O γὰρ διάθολος αὐτὸν πλη - 
8i quem possit ez justis [rangere. Lib. m, mand. x, µῥροῖ τῷ ἑαυτοῦ πνεύματι, εἴ τινα δυνήσεται ῥῆξαι τῶν 
cap. 4. δικαίων. 


InEM, ἐδίᾶ., cap. 29, pag. 420. 


Divine ergo Potestas illa que Herma loquitur in Θείως τοίνυν dj Δύναμις ἡ τῷ "Epp κατὰ ἀποχά- 
revelatione : Visiones, inquit, et revelationes propter ἍλΆυψιν λαλοῦσα. Τὰ ὁράματα, φησὶ, xal τὰ ἀποκα- 
eos qui sunt duplici corde, qui disputant in cordibus λύμματα , διὰ τοὺς διψύχους, τοὺς διαλογιζοµέ - 
suls, sint ea, neo ne. Lib. 1, vis. i, cap. 4. νους ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, εἰ ἄρα ἐστὶ ταῦτα, Tj οὖχ 

«ἔστιν. 


IpEM, (ib. 1, cap. 4, pag. 490. 


Dicit enim, que Herma in visione apparuit, Po- Φησὶ γὰρ ἐν τῷ ὁράματι τῷ "Epp ἡ Δύναμις ἡ 
testas: Quod δέ contingit revelari, revelabitur. Φφανεῖσα ^ "O ἐὰν ἐνδέχεται ἀποχαλυφθῆναι , ἀπο - 
Lib. 1, vis. 111, cap. 3. καλοφθήσιται. 


IneM, ἐδίά., cap. 9, pag. 452. 


Pastor autem de iis solis qui dormissent, verba (!  'O Ποιμὴν δὲ, ἁπλῶς ἐπὶ τῶν κεχοιμηµένων δεὶς 
faciens, novit quosdam justos in gentibus et in Ju- — cv λέξιν, δικαίους οἶδέ τινας ἐν ἔθνεσι xal iv Ἰου- 
deis, non solum ante adventum Domini sed etiam Κδαίοις, οὐ µόνον πρὸ τῆς τοῦ Κυρίοο παρουσίας, 
&nte legem, qui Deo grati acceptique fuerint; ut ἀλλὰ καὶ πρὸ νόµου, μετὰ τὴν πρὸς θεὸν εὐαρέστη- 
Abel, ut Noe, ut si quis alius justus. Dicit ergo, σιν, ὡς "Α6ελ, ὡς Νῶε, ὡς εἴ τις ἕτερος δίκαιος. 
apostolos et doctores qui predicarunt nomen Filii doi γοῦν τοὺς ἀποστόλους xal διδασκάλους, τοὺς 
Dei, etiam cum dormiissent, potestate ac fide pre- — xnpóLavrac τὸ ὄνομα τοῦ Υἱοῦ θεοῦ, καὶ κοιµηθὲν- 
dicasse iis qui ante dormierant. Deinde subdit: Ef «ac, τῇ δυνάµει καὶ cQ πίστει κηρύξαι τοῖς mpox- 
ipsi, eto. Lib. 111, simil. 1x, cap. 16. κοιμηµένοις. Εἶτα ἐπιφέρει’ Καὶ αὐτοὶ, x, τ. À. 


Ίρεν, ἐδίά., cap. 12, pag. 458. 


Que ergo continet Ecclesiam, ut Pastor inquit, Ἡ τοίνυν συνέχουσα τὴν Ἐκκλησίαν, ὥς φησιν ? 
virtus, fldes est, per quam salvi fiunt electi Dei: Ποιμὴν, ἄρετλ, ἡ πίστις ἐστὶ, δι ἧς σώζονται οἱ ἔκ- 
que autem viriliter agit, abstinentia. Sequuntur Ἅλεχτοὶ τοῦ Gro): à δὲ ἀνδριζομένη, ἐγχράτεια. Ἔπτ' 
vero ens simplicitas, disciplina, innocentia, mo- ται δὲ αὐτοῖς ἁπλότης, ἐπιστήμη, dxaxla, σεµγότης, 
destia charitas. Illa autem omnes sunt filie fldei. ἀγάπη. Πᾶσαι δὲ αὗται πίστεώς εἶσι θυγατέρες. 

Lib. 1, vis, τα, cap. 8. 








831 


PASTOR. — PROJEMIA. 


- L 


822 


InEM, ibid paulo., post. 
Φοθητέον οὖν τὸν Κύριον, λέγει, εἷς οἰκοδομὴν, A — Dicit itaque, timendum esse Dominum ad zdifi- 


ἀλλ’ οὗ τὸν διάθολον εἷς καταστροφήν. Ἔμπαλιν δὲ, 
τὰ μὲν ἔργα τοῦ Κυρίου, τουτέστι τὰς ἐντολὰς, ἆγα- 
πητξον καὶ ποιητέον" τὰ δὲ ἔργα τοῦ διαθόλου, φοθη- 
tiov καὶ οὗ ποιητέον. 


cationem, sed non diabolum ad. eversionem. Et 
rursüs : Opera quidem Domini, hoc est precepta, 
esse diligenda et facienda ; opera vero diaboli ti- 
menda esse, et non facienda Lib. 1 , mand. vii. 


InEM, ibid., paucis interjectis. 


*O δὲ αὐτὸς xal τὴν µετάνοιαν σύνεσιν εἶναί φησι 
μεγάλην. Μετανοῶν γὰρ ἐφ᾽ οἷς ἕδρασεν, οὐκ ἔτι 
ποιεῖ ἢ λέγει. Βασανίζων δὲ ἐφ᾽ oic μαρτε τὴν ἔαυ- 
τοῦ φυχἠν, ἀγαθοεργεῖ. φεσις τοίνυν ἁμαρτιῶν µε- 
τανοίας διαφἑρει' ἄμφω δὲ δείχνυσι τὰ ἐφ᾽ ἡμῖν. Τὸν 
οὖν εἰληφότα τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν, οὐκ ἔτι 


Idem autem et dicit, poenitentiam esse sensum 
magnum. Qui enim penitentiam agit eorum que 
fecit, non amplius facit vel dicit. Torquens vero 
animam suam propter ea qua peccavit, operatur 
bene. Remissio ergo peccatorum differt a poniten- 
tia: ambo autem oatendunt ea esse in nostra po- 


ἁμαρτάνειν χρή΄ ἐπὶ γὰρ và πρώτῃ καὶ µόνῃ µετα- B testate. Eum igitur qui accepit remissionem pecca- 


νοίᾳ τῶν ἁμαρτιῶν (αὕτη ἂν εἴη τῶν προύπαρξάν- 
των κατὰ τὸν ἐθνικὸν καὶ πρῶτον βίον’ τὸν ἐν ἀγνοίᾳ 
λέγω) αὐτίχα τοῖς χληθεῖσι πρόχειται μετάνοια, ἡ xa- 
θαίΐρουσα τὸν τόπον τῆς ψυχῆς ἀπὸ τῶν πλημμελη- 
µάτων, ἵνα ἡ πίστις θεµελιωθῄ. Καρδιογνώστης δὲ 
Qv ὁ Κύριος, καὶ τὰ μέλλοντα προγινώσκων, τό τε 
εὐμετάθολον τοῦ ἀνθρώπου, καὶ τὸ παλίμθολον καὶ 
πανοῦργον τοῦ διαθόλου, ἄνωθεν ἀρχῆθεν προεῖδεν, 
ὡς, ζηλώσας ἐπὶ τῇ ἀφέσει τῶν ἁμαρτιῶν τὸν ἄνθρω- 
Tov, προστρίψεταἰ τινας αἰτίατ τῶν ἁμαρτημάτων 
τοῖς δούλοις τοῦ Θεοῦ, φρονίµως ποντρευόµενος, 
ὅπως 93 καὶ αὐτοὶ συναχπέσοιεν αὐτῷ. Ἔδωχεν οὖν 
ἄλλην ἐπὶ τοῖς κάν τῇ πίστει περιπίπτουσί τινι πλημ- 
µελήματι, πολυέλεος Ov, µετάνοιαν δευτέραν' jy, 
εἴ τις ἐχπειρασθείη μετὰ τὴν κλῆσιν, βιασθεὶς δὲ καὶ 
κατασοφιαθεὶς, µίαν ἔτι µετάνοιαν ἀμετανόητον 


An. 


torum, non oportet amplius peccare ; nam in prima 
et sola peccatorum penitentia (ea autem fuerit eo- 
rum, que prius exstiterunt in gentili et priori vita ; 
ea, inquam, que fuitin ignorantia) iis etiam qui 
vocati sunt, proponitur poenitentia, expurgans lo- 
cum anim» a delictis, ut fides fundetur. Cum vero 
Dominus cogitationes precordiorum norit, et futura 
presciat, facilem hominis mutationem, et multipli- 
cem nequitatem diaboli, jam inde a principio pre- 
vidit quod homini invidens propter remissionem 
peccatorum, aliquas causas delictorum suggeret ser- 
vis Dei, astute et maligne moliens, ut ipsi quoque 
cum eo cadant. Dedit ergo, cum sit multe miseri- 
cordie, iis qui etiam in flde incidunt in aliquod ᾿ 
peccatum, aliam et secundam ponitentiam : quam, ' 
gi quis tentatus fuerit post vocationem, et coactus, 
et callide cireumventus, unam adhuc ad poniten- 
dum accipiat poenitentiam. Lib. 11, mand. 1v, capp. 
2 αἱ 3. 


InEM, ibíd., lib. 1v, cap. 9, pagg. 596, 597. 


Αὐτίκα ὁ Ποιμήν φησιν Ἐκφεύξεσθε τὴν ἐνέρ- 
ειαν τοῦ ἁγρίου, ἐὰν ἡ χαρδία ὑμῶν Ὑένηται κα- 
θαρὰ «al ἅμωμος. 


Jam vero Pastor dicit: Effugietis vim fera beste 
sl cor vestrum fuerit purum ac sine macula. Lib. 1, 
vis. 1v, cap. 2. 


InzM, ibid., lib. νι. cap. 15, pag. 806. 


"H γὰρ οὐχὶ wal ἐν τῇ ὁράσει τῷ Ἑρμᾷ ἡ Δύνα- 


µις ἓν τῷ τὐπῳ τῆς Ἐκκλησίας φανεῖσα, ἔδωκεν τὸ 


βιθλίον clc µεταγραφὴν, 9 τοῖς ἐχλεκτοῖς ἀναγγελῆναι 


Annon enim et Virtus, que in visione apparuit 
Herme in figura Ecclesie, dedit librum ut desori- 
beret, quem electis annuntiari volebat? Eum autem, 


ἐθούλετο ; τοῦτο δὲ µετεγράψατο πρὸς γράµµα, φησὶ, D inquit, tnanscripsit ad litteram ; non inveniens quo 


μὴ εὑρίσκων τὰς συλλαθὰς τελέσαι. 


modo syllabas perficeret. Lib. 1, vis. 11, cap. 4. 


III. 
TERTULLIANUS Catholicus, lib. De oratione, cap. 12. 


Quod assignata oratione assidendi mos est quibusdfm, non perspicio rationem, nisi si Hermas ille, 
cujus scriptura fere Pastor inscribitur, transacta oratione, non super lectum assedisset, verum aliud 


quid fecisset, id quoque ad observationem vindicaremus. Utique non. Simpliciter enim et nunc 


οβῖ- 


tum est: Cum adorassem et assedissem super lectum : ad ordinem narrationis, non ad instar discipline. 
Alioquin Dusquam erit adorandum, nisi ubi fuerit lectus: imo contra Scripturam fecerit, si quis in ca- 


thedra, aut subsellio sederit. Lib. 1, in Proem. 


InEM TeRTULLIANUS (hzreticus), lib, De pudicitia, cap. 40. 


Deus bonus est : suis, non ethnicis sinum subjicit : secunda te penitentia excipiet: eris iterum de ma» 
cho Christianus. Hec tu mihi, benignissime Dei interpres! Sed cederem tibi, si scriptura Pastoris. quee 


sola mochos amat, divino instrumento meruisset incidi ; sinon ab omniconcillio Ecc 


strarum, inter apocry 


esiarum, etiam ve- 


ha et falsa judicaretur ; adultera et ipsa, et inde patrona sociorum ; a qua et alias 


initiaris : cui ille si brte patrocinabitur Pastor quem in calice depingis, prostitutorem et ipsum Chri- 


998 | S. HERMAS | 824 


stiani sacramenti ; merito et ebrietatis idolum , et moohie asylum post calicem subsecuture; de quo 
nibil libentius bibas, quam ovem penitentie secunde. At ego ejus Pastoris scripturaes haurio, qui non 
potest frangi. Lib. 11, mand. 1v, cap. 3 et 4. 


InEM, £bid., cap. 20. 


Et utique receptior apud Boolesias Epistola Barnabe (id est Epistola ad Hebreos) illo apoorypho Ρε- 
sre roccborum. 
IV. 
Aucron Homilie de aleatoribus, sub init. Exstat ad calcem Operum. 
8. ΟΥΡΑΙΑΝΙ, pag. 19, edit. Pariís., 1726. 

Dicit enim Soeriptura divina: Va erit pastoribus. Quod si ipsi pastores negligentes reperti fuerint, quid 
respondebunt Domino LP pecoribus? Quld de Domino pecora dicant ? a pecoribus mE Ὁ ον P" 
creditur illis : incredibélis res est, pasteres pati posse aliquid α pecore * magís pimieniur propter mends- 
ciwnu stum. Lib. rr. simil. 1x, oap. 31. 


V. 
OniaENxS, Homil. vu, in Numeros, £om. II, pag. 294, B. edit París., 1793. 
Quod autem dies peccati in annum pons reputetur, non solum ín hoo libro, in nihil omnino es 


quod dubitari possit, ostenditur ; sed et in libello Pastoris, si cui tamen goriptura illa recipienda videtur, 
similia designantur. Lib. ur, simil νι, cap. 4. 


IneM, Homil. x, in Josuam, fom. III, pag. &23, D. 


Similis quoque, etiam in libello qui appellatur Pastoris, de his figura describitur. Ait enim, quis 
est arbor quedam que ulmus αρρο]]αία», qui fructum non affert, portat tamen vitem que affert pluri- 
mum fructum ; et ex eo quod adminiculo est viti, que ejus viribus nens, vel afferre, vel servare potest 

lurimum fructum, etiam ulmus que infructoss est, neoessaria videtur ot utilis, ὃχ hoc ipao quod 
ας deserviat viti. Lib. τα, simil. ix. Vide Homiliam Caesarii Arelat. xvu, edit Basil. (xxiv, iz Bibltoth. 
: Patrum. 


InzM, Homil. 1, in Psalmum xxxvr1,tom.II pag. 681, D, E. 


Est autem quando erudimur etiam a procuratoribus et actoribus, id est ab his angelis, quibus credis 
Bunt dispensande et regende anime nostre: quemadmodum describitur ín quodam looo lug poi 
tentie, qui nos suscipit castigandos, sicut Paslor exponit: si cui tamen libellus ille recipiendus videtur. 
Lib. 11, sim.v1, cap. 3. 


IpEM, Homil, xiii, in Ezechielem, £om. III, pag. 404, F. 


In Kbro Pustoris in «uo angelus ponitentiam docet, duodecim virgines habent nomina sus: fides, 
continentia, etc. Potestis quippe legere, si vultis. Deinde quando turris edifloatur cum assumpseris forü- 
tudines virginum, pariter accipies et id quod de portis dicitur. Lib. 11, sim. ix, eapp. 2 et 15. 


IpgM, Comment. in Osee ez Philocalie cap. 8, tom. II, pag. 439, B. 


Et in libro quí Pastor inscribitur, edificationem Καὶ iy τῷ Ποιμένι δὲ τὴν οἰκοδομὴν τοῦ πύργο 
turris ex multis quidem factam lapidibus, ex uno διὰ πολλῶν μὲν λίθων οἰχοδομουμένην, ἃξ ἑνὸς 9 
vero lapide factum videri ediflcium ; quid aliud λίθου φαινοµένην εἶναι τὴν οἰκοδομήν" τί ἄλλο fj τὴν 
quam e multis concentum et unitatem, scriptura ἐκ πολλῶν συµφωνίαν καὶ ἑνότητα σημαίνει ἡ 
hec significat? Lib. 1, vis. 11, cap. 2, et. lib. m, ραφή; 
simil. 1x, capp. 9, 15, 18. 


νετ, Comment. in Matt., cap. xiv, Opp. tom. II, pag. 654, D, E. 


Sin ad id emolliendum libro uti audebimus, qui Ei δὲ χρὴ τολµήσανια καὶ ἀπό εινος φεροµάνης 
in Ecclesia quidem circumfertur, sed ab omnibus μὲν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ γραφῆς, οὐ παρὰ πᾶσι δὲ ὁμο- 
pro divino non habetur, illud adhibeamus quod in Ἅἡλογουμένης εἶναι θείας, τὸ τοιοῦτον παραμυθήσασθαι, 
libro Pastoris de quibusdam traditur; qui statim Ἅληφθείη ἂν τὸ ἀπὸ τοῦ Ποιμένος περὶ τινων ἅμε 
atque fidem amplexi sunt, Michaeli subjiciuntur, μὲν τῷ πιστεδειν ὑπὸ τῷ Μιχαὴλ γινοµένων, διὰ à 
ged propter voluptatis studium illius tutela ac pa- φιληδονίαν ἀποπιπτόντων ἐκείνου, καὶ γινοµένων 05) 
trocinio excidunt,et ei qui luxui et deliciis, deinde τὸν τῆς τροφῆς, εἶτα ὑπὸ τὸν τῆς τιµεορία 
vero alteri qui poene ac suppliciis, atqueeipostmo- μεθ) bv ὑπὸ τὸν τῆς µετανοίας. 
dum, qui penitentie prefectus est, subduntur. 

Lib. m, sim. vii, cap. 3. 


.IpzM, tract. xxx, Comment. in Matth. cap. xxiv, 32. Opp. tom. 1II, pag. 872, col. 2. A. 


Sic et in aliqua parabola refertur Pastoris, (si cui placeat etiam illum legere librum, quoniam seculum 
presens hiems est justis, qui apparent similes proximis suis natura, et arboribus videlicet ceteris 810015, 
temporc autem opportuno in fructibus suis apparent. Lib. τα, simil. m. 








IpzM, fract. xxxi, Commont. in Matth. xxiv, 42. ibid., pag. 871, col. 2, B. 


Nam, sicut legimus apud Pastorem, vasa plena non eito quis gustat, neo enim mutantur facile : semi- 
plena autem quia facile creduntur mutari, frequenter gustantur. Lib. 11, mand. xu, cap. 5. 


InEM, Homil. xxxv, in Lucam cap. xu, 58, ibid., pag. 973, B. C. 


Legimus (si tamen cui placet hujusmodi scripturam recipere) justitie etiniquitatis angelos super 
Abrahe salute et interitu disceptantes, dum utreque turme suo eum volunt coetui vindicare. Quod si 
cui displicet, transeat ad volumen quod titulo Pastoris scribitur, et inveniet cunctis hominibus duos 


adesse angelos 
mend. vi, cap. 2. 


: malum qui ad perversa exhortatur, et bonum qui ad optima quaque persuadet. Léb.u, 


Inzw, fom. I Comment. in Joan. 1, 1. Opp. tom. II, pag. 47, E, edit. Huetii. 


'AÀÀ' οὐ παρ᾽ ἡμῖν τοῖς πειθοµένοις ὅτι ἐξ οὐκ 
ὄντων τὰ ὄντα ἐποίησεν ὁ θεὸς, ὡς ἡ µήτηρ τῶν ἑπτὰ 
µαρτόρων ἐν λΜακκαθαϊχκοῖς, καὶ ὁ τῆς µετανοίας' 
ἄγγελος ἐν τῷ Ποιμένι ἐδιδαξε. Vid. inf. lib. 1, Περὶ 


ἀρχῶν cap. 1, num. 5. 


lib. x1, mand. 1. 


Secus vero apud nos est qui credimus, ex non 
entibus Deum entia fecisse, ut mater illa septem 
martyrum in Machabeorum gestis, et penitentie 
Angelus in Pastore docuit. Lib. 1, vis. 1, cap. 1, et 


InEM, lib. 1, Περὶ ἀρχῶν cap. 3, num. 3,edi. París. nov. tom. I, pag. 61, C. 
Nam οἱ in eo libello qui Pastoris dicitur angeli penitentie, quem Hermas conscripsit, ita refertur : 
Primo omnium crede quia unus est Deus qui omnia creavit atque composuit : qui, cum nihil. esset. prius, esse 
fecit omnia : qui est omnta capiens, ipse vero a nemine capitur. Lib. 1, mand. 1. 


InrM, }δίά., lib, 11, cap. 1, num. 5, l. c. pag. 79, col. 1, B. 


Ut autem etiam ex Scripturarum auctoritate heo ita se habere credamus, audi quomodo in Macha- 
beorum libris, ubi mater septem martyrum unum ex filiis cohortatur ad toleranda tormenta, de hoc 
dogmate confirmatur : Hogo te, fili, respice celum et terram, et. ad omnia qua in eis sunt ; et. videns hzc 


Primo omnium crede, quia unus est Deus qui omnia creavit atque composuit, et fecit ez eo quod mil erat, ut. — 


essent universa. Lib. 11, mand. 1. 


Ine, ibid., lib. m, cap. 2, num. 4, l. c., pag. 140, col. 2, D. 


Sed et Pastoris liber hao eadem declarat dicens,quod bini angeli singulos quosque hominum comiten- 
tur : et si να bone cogitationes cor nostrum ascenderint, à bono angelo suggeri dicit : si vero con- 


trarie, m 


angeli dicit esse instinctum. Lib. 11, mand. 1v, oap. 2. 


InzM, ibid. lib. 1v, cap. 2, num. 8, l. c., pag. 168, ex Philocalia cap.1. 


Rz interpretat. Rufini. 


Quod nos etiam ín libello Pa- 
sloris, qui & nonnullis contemni 
videtur, designatum videmus, 
oum jubetur Hermae duos libellos 
scribere, et postea denuntiare 
presbyteris Ecclesie que a Spi- 
ritu didicii. Quod his verbis sori- 
pium est : Et seribes, inquit, duos 
libellos, et dabis uuum Glementi et 
να Graptm. Et Grapte quidem 
comemonené uiduas et. orphanos ; 
Glemens vero. mittat per omnes ci- 
vitates quz foris sunt; tu vero an- 
nuntiabis presbyteris Ecclesiczv. 


Διὰ τοῦτο ἡμεῖς xal τὸ bv τῷ 
ὑπό τινων καταφρονουµένῳ βιθλίῳ 
τῷ Ποιμένι, περὶ τοῦ προστάσσεσ- 
θαι τὸν Ἑρμᾶν δύο γράψαι βιθλία, 
καὶ μετὰ ταῦτα αὐτὸν ἀναγγέλλειν 
τοῖς πρεσθυτέροις τῆς Ἐκκλησίας 
ἃ µεμάθηχεν ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, 
οὕτω διηγούµεθα. Ἐστὶ δὲ ἡ λέξις 
αὕτη Γράψεις δύο βιθλία, καὶ 
δώσεις dv Κλήμεντι, καὶ ἓν Τρα- 
wtf. Καὶ Γραπτὴ μὲν νουθετήσει 
τὰς χήρας καὶ τοὺς ὀρφανούς' 
Κλήμης δὲ πεµψει εἷς τὰς ἔξω 
πόλεις σὺ δὲ ἀναγγελεῖς τοῖς 
πρεσθυτέροις τῆς Ἐκκλησίας . 
Lib. 1, vis. 11, cap. 1v. 


Ez ínterpretat. Delarue : 
Proinde nos, quod dicitur in 
libro qui inscribitur Pastor et a 
nonnulis contemnitur, πεις 
imperatum esse ut duos libros 
Boriberet ac postea presbyteris Βο- 


clesie annuntiaret quee didicerat 


4 Spiritu, ad hunc modum expo- 
nimus.Sic autem ad verbum legi- 


tur : Duos libros scrébes, dabisque 


unum Clementi et allerum Graptz. 
Et Grapte quidem commonebit υἱ- 
duas ei pupillos : Clemens aew- 
tem mitlet ad. externas wrbes : iu 
vero anuntiabis presbyteris Eccle- 
sig. 


Ioz, iib.. x Explanationum in Epist. Rom. xvr, 14. 


. Salutate. Asyncritum, Phlegontem, Hermen, Patroban, Herman, εἰ qui cum eis sunt fratres. Do istis 
simplex est salutatio, nec aliquid eis insigne laudis adjungitur.Puto autem quod Hermas iste sit scriptor 
i illius qni Paslor appellatar : que scriptura valde mihi utilis videtur; et ut puto, divinitus inspi- 
rata. Quod vero nihil ei laudis ascripsit, illa, opinor,est causa, quia videtur sicut scriptura illa declarat, 


multa pecoata ad poenitentiam fuisse conversus : 


et ideo nec opprobrium ei aliquod ascripsit ; 


idicerat enim soripturzam non improperare homini convertentise & peccato : neque laudis aliquid 


tribuit, q 


uia adhuc positus erat sub angelo penitentie, a quo, tempore opportuno, Christo rursus 


deberet olferri. Lege Sedulium ἐπ Collectaneis ad eumdem Apostoli locum, nec non. Anselmo tributa com- 


mentaria. 





Ez interpret Rufini. 


EtlibellusHerme quiappellatur 
Pastoris, cujus Paulus in Episto- 
lis suis meminit, a plurimis non 
egt receptus : ab aliis autem ne- 
cessarius judicatus est, propter 
eos qui primis ad finem institutio- 
nibusimbuuntur: unde et in non- 
nulis ecclesiis legitur, et multi 
veterum scriptorum usi sunt te- 
stimoniis ejus. 


Ex interpret. Rufini. 
Posthec jam Scriptura estque 
dicitur Actus Pauli ; sed et libel- 
lus qui appellatur Pastoris, etc., 
de quibus quam maxime dubita- 
tur. 


Ez interpret. Rufini. 


Nec non et libellum qui vocatur 
Pastoris, amplectitur (Ireneus), 
dicens : Bene ergo refert Scriptu- 
τα, que dicit : Primum omnium 
credendum est, quía unus est Deus, 
qui omnia creavit atque compo- 
sut. 


S. HERMAS 
VI. 


EvosrBros Hist. eccles., lib. im cap. 3. 


Ἐπεὶ δὲ 6 αὐτὸς ἁπόστολος iv 
ταῖς ἐπὶ τέλει προσρήσεσι τῆς πρὸς 
Ῥωμαίους, μνήμην πεποίηται, µε- 
τὰ τῶν ἀλλῶν, καὶ Ἑρμᾶ, οὗ φα- 
σιν ὑπάρχειν τὸ τοῦ Ποιμένος βί- 
6 lov: ἱστέον ὡς καὶ τοῦτο πρὸς μὲν 
τινων ἀντιλέλεκται, δι’ οὓς οὐχ. ἂν ἐν 
ὁμολογουμένοις τεθείη” ὑφ᾽ ἑτέρων 
δὲ ἀναγκαιότατον, οἷς µάλιστα δεῖ 
στοιχειώσεως εἰσαγωγιχῆς, χέχρι- 
ται ὅθεν ἤδη καὶ ἐν ἐχχλησίαις 
ἴσμεν αὐτὸ δεδηµοσιευµένον, καὶ 
τῶν παλαιοτάτων δὲ συγγραφέων 
κεχρηµένους τινὰς αὐτῷ κατείλη- 


φα. 


IpEM, ἐδίά., lib. r1 cap. 25. 


Ἐν τοῖς νόθοις κατατετάχθω 
καὶ τῶν Παύλου πράξεων ἡ γρα- 
φἠ, 6 τε λεγόμενος Ποιμήν. 


InEM, ἐδίά., lib. v, cap. 8. 


Οὁ µόνον δὲ οἶδεν ἀλλὰ xal 
ἀποδέχεται τὴν τοῦ Ποιμένος γρα- 
qv, λέγων, Καλῶς οὖν εἶπεν ἡ 
γραφὴ ἡ λέγουσα Πρῶτον πάν- 
των Ἠπίστευσον ὅτι εἷς ἐστιν ὁ 
θεὸς, ὁ τὰ πάντα κτίσας xat κατ- 
αρτίσας, καὶ τὰ ἑξῆς. 


VII. 


Ex interpret. Cotelerii. 

Quoniam vero apostolus Paulus 
in salutationibus illis qua sub fi- 
nem Epietol:e ad Romanos legun- 
tur, inter ceteros mentionem fe- 
cit etiam Herme,cujus esse fertur 
liber Pastoris ; sciendum est eum 
librum & nonnullis quidem in du- 
bium esse revocatum, ob quos 
inter recepte auctoritatis libros 
poni non potest; ab aliis vero 
maxime necessarius, iis presertim 
qui introductoria ad religionem 
indigent institutione, judicatus 
est ; unde etiam in ecclesiis eum 
publice lectum gcimus, et quos- 
dam ex vetustissimis scriptoribus 
testimonio ipsius usos fuisse 
comperi. Lege Nicephorum, lib.i, 
cap. 40. 


Ez interpret. Cotelerii. 
Inter libros nothos collocetur et 
Aciuum pauli Boripture, et liber 
qui dicitur Pastor. 


Ex interpret. Cotelerii. 


Non solum autem [Ireneus]no- 
vit, Bed οἱ recepit Pastoris sorip- 
turam, dicens : Recte igitur dixit 
Scriptura, quiz ait: Primo omnium 
crede, quod unus est Deus, qui om- 
nia creavit et consummavit, elc. 
Lib. n, mand. 1. Lege Niceph., 
lib. 1v, cap. 44. 


ATHANASIUS, De incarnatione Verbi Dei, num. 3, tom. I, pag. 49, D ; edit. Paris., 1898. 


At divina doctrina et Christi fides...ait per Moy- 
sem quidem... et in utilissimo Pastoris libro : Pri- 
mum omnium crede unum Deum esse, qui omnia 
creavit et perfecit, eaque qux non erant,ul esset fecit. 


Lib. rn, mand. 1. 


Ἡ δὲ ἔνθεος διδασκαλία, καὶ ἡ xarà Χριστὸν vU 
στις — φησὶ διὰ μὲν Μωῦσέως -- διὰ δὲ τῆς ὠφελι- 
µωτάτης βίθλου τοῦ Ποιμένος Πρῶτον πάντων 
πἰστευσον, ὅτι elc ἐστιν ὁ θεὸς, ὁ τὰ πάντα κτί- 


σας καὶ καταρτίσας, καὶ ποιήσας ix τοῦ μὴ ὄντος 


etq τὸ εἶναι. 


IngM, De Decretis Nicene synodi, tum. 4, tom. 1, pag. 211, D. 


Id vero, ut ait Pastor, non nisi & diabolo ortum 


habet. Lib. 11, mand. 1x. 


Lib. 11, mand. 1. 


θόλου. 


InEM, ibidem num. 48, pag. 223, F. 

In Pastore autem scriptum est (quandoquidem 
librum hunc citant, quamvis non sit ex Canone) : 
Primum omnium crede unum esse Deum, qui omnia 
creavit et perfecit, omniaque ex nihilo,ut essent fecit. 


πάντων 


Τοῦτο δὲ, ὡς ὁ Ποιμὴν εἴρηκεν, ἔκγονόν ἔστι δια- 


Ἐν δὲ τῷ Ποιμένι γέγραπται (ἐπειδὴ xal τοῦτο, 
xal τοι μὴ ὃν ἐκ τοῦ κανόνος, προφέρουσι)᾽ Πρῶτον 
πίστευσον, ὅτι εἷς ἐστιν 
πάντα ἨἈΧτίσας καὶ καταρτίσας, καὶ ποιήσας ἐκ 


à Gs, ὁ τὰ 


τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα. 











PASTOR. — PROOEMIA. 


l 


880 


IpEM. ín Epist. ad Afros episcopos, [num. 5, tom. 11, pag, 895, B. 


Ἐλογίζοντο δὲ καὶ τὸ ἐν τῷ Ποιμένι γραφἑν. Πρῶ- 
τον πάντων πίστευσον, ὅτι εἷς ἑστὶν ὁ θεὸς, ὁ 
τὰ πάντα κχτίσας καὶ χαταρτίσας, καὶ ποιῄσας ἐκ 
τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι. 


Cogitabant quoque illud in Pastore scriptum: 
Ante omnia crede, unum 616 Deum qui. creavit et 
adornavit omnia, αἱ fecit ea, ez non existentibus exis- 
lere. Lib. τι, mand. 1. | 


InEM t» Epistola Festali sub finem, tom. II, pag. 963, A. 


Ἔστι xal ἕτερα βιθλἰα τούτων ἔξωθεν, οὗ xavovi- 
ζόμενα μὲν, τετυπωµένα δὺ παρὰ τῶν Πατέρων ἆνα- 
γινώσκεσθαι τοῖς ἄρτι προσερχομένοις xai βουλομένοις 
κατηχεῖσθαι τὸν τῆς εὐσεθείας λόγον Σοφία Σολο- 
μῶντος... καὶ ὁ Ποιμήν. 


Sunt nimirum alii libri preter istos, non in Ca- 
nomen quidem redactos, sed quos a Patris decre- 
tum est, legendos ab iis esse qui nuper ediscendi 
pietatis verbi gratia accesserint : Sapientia Salómo- 
nis... et Pastor. 


VIII. 
DtiovMvs {η Catena ad Jobi vir, 17,3 18,8 pag. 202, edit. Lond., 1637. 


'O ἀσεθὴς οὖν ἅπασαν τὴν διαγωγὴν iv oup xa- 
χίας ἔχει, διαλελυµένος, κατὰ τοὺς ἔξω τῆς οἶχοδο- 
μῆς λίθους, οἳ οὐχ ἁρμόζουσι τῇ οἰκοδομῇ τοῦ πύργου, 
κατὰ τὸν Ποιμένα. 


Omnis igitur dissoluti impii conversatio in domo 
pravitatis est non aliter quam lapides extra edifi- 
cium, qui &edificande turri plane inepti sunt, juxta 
Pastorem. Lib. 1, vis. 1t, capp. 2, 6 et 7, et lib. ri, 
simil. 1x, capp. 6, 7, 31. 


IX. 
ΗΙΕΒΟΝΥΝΟΑΒ lib. De viris illustr. cap. x, cum velere Graco interprete. 


Ἑρμᾶς οὗ ὁ ἀπόστολος πρὸς Ῥωμαίους γράφων 
µέμνηται ᾽ ᾿Ασπάσασθε Λ᾿Ασύγκριτον, «Φλέγοντα, 
Ἑρμᾶν, Πατρόθαν, Ἑρμῆν' λέγεται αὐθέντης Ίε- 
γενῆσθαι βίθλου ἐπιγραφείσης Ποι,κὴν, ἥτις ἔν τισιν 
᾿Ανατολικαῖς ἐκκλησίαις δηµοσἰᾳ ἀναγινώακεται. 
Καὶ ἀληθῶς χρήσιμος ὁ λόγος, ἀφ᾽ οὗ πολλοὶ τῶν 
παλαιῶν συγγραφέων ὑπέχλεψαν μαρτυρίας ἀλλὰ 
παρὰ τοῖς Ῥωμαίοις ἄγνωστος εἶναι δοκεῖ, 


Herman cujus apostolus Paulus ad Romanos (xvi, 

14) gcribens meminit : Salulate Asyncritum,Phle- 
ϱοπίεπι, Herman, Patrobam, Hermen et qui cum eis 
fratres sunt : asserunt auctorem esse libri qui ap- 
pellatur Pastor, et apud quasdam Grecis ecclesias 
jam publice legitur. Revera utilis liber, multique 
de eo scriptorum veterum usurpavere testimonia : 
sed apud Latinos pene ignotus est Lege Adonem 


Viennensem lib. De festivitatibus, etc. Freculfum tom. 1I, lib. 11, cap. 4. Honorium Augustodunensem 
cap. 40, De luminaribus Ecclesie. 
IpnEM fn Prologo galeato. 


itur Sapientia que vulgo Salomonis inscribitur, et Jesu, filii Sirach liber, et Judith et Tobias, et 
Pastor non gunt in Canone. 


InEM, lib. 11 Comment. in Osee ad cap. vii, 9. 


Unde et in libro Pastoris, 8j cui tamen placet illius recipere lectionem, Herme primum videtur Eccle- 
si& cano capite ; deinde adolescentula et sponsa crinibus adornata. Lib. 1, vis. 1. cap. 2 ; ni, Capp. 1, 4; 
vis. πι, Papp. 1, 10. et vis, 1v, cap. 2. 

X. 
RuriNUs, Comment, in Symbol. apostol. num. 38, pag. 110, edit. Veron., 1745 


Alii libri sunt qui, non canonici, sed ecclesiastici & majoribus appellati sunt. — In Novo Testamento 
libellus qui dicitur Pastoris sive Hermes, qui appellatur Duc vi, vel Judicium Petri. 


X. 


AucronR Operis imperfecti in Matth. xix; Homil. xxxvri., pag. 142, A. Append. ad tom. VI, Opp. S, Joan. 
Chrysost., noviss. edit. Paris., 1724. 


Adhuc autem audeo et subtiliorem introducere sensum, et sententiam alterius sapientis cujusdam viri 
referre. Exponit enim sic : Quoniam sicut Judeorum populus in duodecim tribus fuit divisus ; sic et uni- 
versus populus Christianus divisus est in duodecim tribus, secundum quasdam proprietates animorum et 
diversitates cordium, quas solus Deus discernere et cognoscere potest ; ut quedam anime sint quasi de 
tribu Ruben, quedam autem de tribu Simeon, vel Levi, vel Juda. Puto enim,quia omnes sancti quinque 
virgines prudentes esse dicuntur (Math. xxv, 2), quamvis sint innumerabiles, propter quinque sensus 
spirituales ; et omnes peccatores, quinque virgines fatuse, quamvis innumerabiles sint, propter quinque 
gensus carnales. Et sicut omnes Ecclesi Christi septem Ecclesie dicuntur (Apoc. 1, 4) propter septem 
spiritus, quamvis sint multe. Omnes enim in quibus pre ceteris virtutibus abundantior est sapientie 
virtus, una habetur Ecclesia. Item in quibus prz» ceteris virtutibus abundantior est intellectus,altera di- 
citur Ecclesia : et sic per singulos spiritus tractans, invenies septem Ecclesias. Similiter et propter gra- 
tias duodecim quas in persona duodecim virginum exponit Angelus in Pastore, si tamen placet illa scri- 
ptura omnibus Christianis,inveniuntur duodecim esse tribus : ut puta omnes anime in quibus pre cete. 


931 S. HERMAR 23$ 


ris virtutibus prec virtus veritatia,una est tribug.Neg enim omnes gretie equaliter in omnibus sunt : 
sed unus quidem amplius precellit in ista, alter vero in illas Lib. m, simil. 1x, capp. 2 ef 15. 
XII. 
CasmaNvos Collatione vnz, cap. 17. 

.Nam quod unicuique nostrum duo cohereant angeli, id est bonus et malus, Setiptura testetur ée. bo- 

ni8 quidem, etc. De utrisque vero liber Pastoris plenissime doeet, Lib. u, sand. νι, cap. 2. 
Ingw Collatione xi cap. 12. 

Adjicere autem bomini in quamlibet partem arbitrii libertatem, e£iam liber ille qui dicitur Paaloris, 
apertissime docet ; in quo duo angeli unicuique nostrum adherere dicuntur, id est bonus ac malus; in 
bominnis vero optione consistere, ut eligat quem sequatur. Ibidem. 

XIII. 
PnosPza, lib. contra Collatorem, cap. 30 
pst illud autem nullius auctoritatia testimonium,quod disputationi sue de libello Pastoris inseruit,etc. 


XIV. 
GoNcrLJUM RoMANUM, sub Gelasio. 


Liber qui appellatur Ραεἰογίε, apocryphus. Idem censet N1icgPRoRUS Constantinopolitanus, in. fine Chro- 
nographie. 
XV. 


MAXIMUS, (ib. De divinie uominationibus, cap. 1V 
Atque in Pastore Hermam perficiente, sicut ibi Καὶ ἐπὶ τοῦ Ποιμένος τὸν Ἑρμᾶν τελειώσαντος, 
legimus in Pastoris libro. δὲ paulo post : Bic etiam ὡς ixsi ἀνέγνωμεν ἐν τῷ Βοιμώμ... Οὕτω καὶ ἐν 
in Pastore legimus. τῷ Ποιμίνι ἀνέγνωμενν | 
XVI. 
BEDA £n Exposit. Actuum apostol., ad cap. xr, 15. 
Quod. unusquisque nostrum habeat angelum, et in libro Pastoris et raultia sancte Scriptura locis in- 
venitur. Lib. 11, mand. vi, cap. 2. 
XVII. 
WALAFRIDUS SyTBABO, in Visionibus Wettini, v. 679. 
Colicolas hominum custodes esse sacrata 
Scripta ferunt, Dominusque docens ostendit Iesus, 
Ante Patris faciem stantes servire fideles : 
Aique liber Paetoris opem. demenstrat eamdem. /Did. 
XVIII. 
LiBER PONTIFICALIS ἐπ Vita. Pri I, num. 2. pag. 29. edit. Rom. 1124, in-4. 
Sub hujus episcopatu frater ipsius Hermes librum scripsitiin quo mandaium coniinetnr, quod ef pre- 


cepit Angelus Domini, cum venit ad eum in habitu pastoris ut sanctum Pascha die Dorniinico 6elebrate 
tur. Lege Martyrologia, Bedam, Reginonem, etc. 


XIX. 
In Eyistola 1 earum, quie P10 papa faslo abscribuntur 
Nosse vos volumus, quod Pascha Dominica die Dominica annuis solemnitetbus sit oelelrtandem. Ietin 
ergo temporibus Hermes doctor fidei et Scripturarum effulsit inter nos. Et licet nos idem Paselim presdi- 
cta die celebremus ; quia tamen quidam inde dubitarunt, ad corroborandas animas eorum eidem Her- 


m» Angelus Domini in habitu pastoris apparuit, et precepit ei, ut Pascha die Dominioo ab omnibus oe- 
raretur. 


XX. 
Passuno-TaNrULLIANUS, b. Adversus Mareionem. 
Post huno deinde Pius; Hermas cui germine frater. 
Angelicus Pastor, quia Iqui) tradita verba locutus, 
XXI. 
ΝιακτΑβ ad illud Gregorii Naziazeni orat. iv, circa finem : Πίστευε τὸν σώάμπαντα χόαµον, ὅπος cs 
ὁρατὸς xal ὅσος, ἐξ οὐκ ὄντων παρὰ Θεοῦ γενόμενον. 

Crede quod,quemadmodum in Pastoris libro ha- Πίστευε ὅτι, παθὼς γόγρωηται ἐν' etp Ποιμένυ Hlg 
betur, Unus est Deus, qui omnía creavit atque perfe- ἕστι θεὸς, ὁ τὰ πάντα κτίσας καὶ πάταρτῖσας, 
cit, et ex nihilo in rerum naturam produxit. Lib. 11, — xal ποιήσας ἐκ τοῦ μὴ ὄντος.  εἷς εὖ εἶναι τὰ 
mand. » πάντα, 





ΡΑΡΤΟΕ. -» PROOEMIA. 


$34 


' XXII. . 
ScniPTOR Vile S. Genovefie, cap. 1v, num. 15, apud Bollandum, 3 Januarii, tom. 1, pag. 139. 


Duodecim enim virgines spirituales, quas Hermas, qui et Pastor nuncupatus est, in libro suo ἀθβοτί- 
Bn ei individue comites exstitere , que ita nominantur : Fides, Abstinentia, Patientia, Magnamitas 
impficitas, Innocentiu, Concordia. Charitas, Disciplina, Castitas, Veritas et Prudentia Líb. n1, sémil. 1x, 


capp. 2, 15 ed seqq. 


XXIII 
JOANNES ΒΑΕΙΕΒΕΒΙΕΝΡΙΘ, Epistola 172. 
Liber vero Sapientis et Ecclesiasticus, Judith, Tobias et Pastor, ut idem Hieronymus asserit, non re- 


ntantur in Canone. — Ille autem 


i Pastor inscribitur an alicubi sit, nescio : sed certum est, quod 


Hieronymus et Beda illum vidisse et legisse se testantur. 





DISSERTATIO 
DE VITA ET SCRIPTIS SANCTI ΠΕΒΜΑ. 


(D. Le Nounnv, Apparatus ad Bibliothec. max. p. 4T.) 


ARTICULUS 1. 
Analysis operis S. Hermae cui titulus : PasTon. 


PRIMUS hujus operis liber in quatuor visiones di- 
stribuitur. In prima auctor mulierem in Tiberi la- 
vantem se vidisse ait ; cujus quidem forma captus 
cum uxorem ei similem concupivisset, inde ab ea- 
dem muliere, aliaque seniore correptus est.Exinde 
patefacit ejusmodi cegitata, que minime mala vi- 
dentur, periculosa esse, neo criminis expertia. Ar- 
guitur insuper quod pecoantes filios suos, ut par 
erat, non emendaverit ; et quid ad culpam hanc 
eluendam prestandum foret,docetur./Edificata de- 
nique a'Deo Ecclesia ei ostenditur, et quod omnia 
plena font electis ejus. 

In secunda visione oblatus est Herme ab eadem 
anu liber ; quem cum legisset intellexissetque, eo 
rursus éastigatur, quod peocata uxoris sue ao fi- 
Horum non prohibuerit,illique aperitur quid ad ob- 
tinendam veniam agere debeat. Atque ibi postquam 
de poenitentia, innocentia et simplicitate sermo in- 
stitutus est, precipitur annuntiare, quod tribulatio 
Φπα/πο venit. Ipnei deinde deolaratur,mulierem,quam 
viderat, esse Kcclesium,a qua ut duo memorati li- 
bri que desoripserat exemplaria, unum quidem 
Grepte, alterum vero Glementi, per omnes civita- 
tes mittendum, u£í ipsemet dirige, mandatum 
continuo aocipit. 

In tertia visione eadem mulier turrim, quse edi- 
ficabatur, Herme ostendit ; illique quomodo,a qui- 
bus etquibus lapidibus construeretur ; atque ex la- 
pidibus qui aseumpti, qui rejocti, qui iterum seoti 
sediflgioque aptati, clare explicat ; ao qua tandem 
ratione beso turris Ecolesie figura esset, aperit.His 
ille trium ejusdem Eoclesie, quam sub mulieris 
spenie viderat, subjungit apparitionum expositio- 
nem. 

Quarta ultimaque visione Hermas conspexit bel- 
lu&m, que uno haustu,nisi angelus obstitisset, ci- 


À vitatem integram devorare poterat.Hane autem bel- 


luam pressurz et tribulutionissupeventurz figuram 
6886, 8 virgine, qua Ecclesiam flgurabat, didicit, 
ab eaque accepit qua arte vinci posset ; ac tandem 
heec auribus sanctorum loqui jubetur. 

LrsER sEcuNDUS duodecim mandata, que Pastor 
nuntius, et propositus ponitentiz ab Herma ἀθβοτί- - 
bi imperat,complectitur.Primum eorum docet quid 
de Deo, qui timendus est, credendum. Secundum, 
vitam in simplicitate et innocentia ducendam;elee« 
mosynas omnibus erogandas, nullius fame detra- 
hendum. Tertium,veritatem semper asserendam et 
nunquam mentiendum.Quartum,oastitatem corpo- 
ris atque anime servandam, quidque sponso erga 
sponsam tnfidelem agendum sit.Ibi vero quedam de 
ponitentia obiter perstringuntur.Quintum manda- 
tum zquanimitalem et patientiam precipit. Sexto, 
due vie et duo genii, quorum unus justitim,et se- 
quendus ; alter injustitie, etexpellendus ostendün- 
tur. Septimo, Deum timendum, minime vero de- 
monem. Octavo, omne malum quod fugiendum, 
omne bonum quod agendum est. Nono, qua bona 
sint in oratione sine dubitatione et cum  perseve- 
rantia,a Deosemper postulanda.Decimum prohibet 
tristitiam, que filia dubilationis et iracundiz» esse 
demonstratur. Undecimum aperit quid discriminis 
sit veros inter ac falsos prophetas ; dequibus rur- 
sus et in duodecimo, ubi de bona malaque cupidi- 
tate, altera sequenda, fugienda altera tractatur. 
Post haec Pastor Hermes imperat, ut diligenter hec 
omnia servet mandata, hortaturque omnes, ut ea 
pariter observent.Denique idem Pastor hanc man- 
datorum observationem, propter quam homines 
vivent Deo, eis facilimam esse demonstrat. 

Is porro in TERTIO LrBbRO ad varias similitudines 
quibus Hermam erudire pergit,oonvertit sermonem 
Docet itaque non divitiis acoumulandisg,sed erogan- 
diseleemosynis incumbendum.Quod quidem probat 
similitudine vitis cum divite,et ulmi oum paupere, 


835 


S. HERMAS 


qui nisi divitem, sicut ulmus vitem fulciat, serpit, A scilicet Pii pape, episcopatu, frater ipsius Hermas 


neo ullum vix unquam fructum referet. Hinc ad 
alias transit similitudines,planumque primo id fa- 
cit, quod sicut arbor viridis a sicca non hieme sed 
estate distinguitur,sio homo justus ab injusto non 
in hoc mundo,sed in judicio extremo est discernen- 
dus. Deinde jejunium cum ea comparat diligentia, 
qua servus vitem domini sui,magis quam sibi fue- 
rat imperatum,colere studuit.Qua eadem similitu- 
dine ostendit quanta pro hominibus Deus patraverit, 
et quanta ílli puritate vitam instituere debeant.Ob 
oculus postea pastorem juvenem ponit,cujus pecora 
cbpiosa in voluptatibus et deliciis, figurabant homi- 
nes voluptatibus deditos; quorum aliqui corrumpun- 
tur usque ad defectionem, alii usque ad mortem.Non 
diffltetur tamen quasdam esse voluptates, salutem 
afferentes.Hino venit ad similitudinem saliciswagne 
cujus rami absque arboris diminutione abscissi, 
multisque hominibus distributi, atque variis sicci- 
tatiset viriditatie gradibus ab iisdem restituti, varios 
observande legis divine modos mystice significa- 
bant.Rami autem nonnulli iterum et tertio plantati 
et ad varios viriditatis gradus revooati, gerebant 
peecatorum variis modis »onitentiam agentium 
similitudinem.Post hec constructionem turris,simi- 
litudinem Ecclesie preferentis, quam libro primo 
levius attigerat,fusissime describit:et quidquid ad 
eam pertinet, singillatim Christianis, maxime vero 
penitentibus applicando, omnia que a singulis 
quibusque persolvenda erant, religionis et pietatis 
officia explicat. Dehino narrat Hermas quam solli- 
' cite angelus,qui eum Pastori nuntio pnitentiz tra- 
diderat, ipsimet, ut mandata hactenus exposita 
observet,aliisque similiter observanda esse nuntia- 
ret, imperaverit. Postremoille angeli memorat po- 
licitationem,qua fore ut ipsi pastorem et duodecim 
virgines, id est omnes omnino virtutes, cum eo in 
eternum permansuras mitteret,ultra spoponderat. 


ARTICULUS II. 
Quis Hermas auctor hujus operis ; num sil frater Püi 
primi, summ: pontificis. 

Extra controversiam est hoo opus idem esse quod 
ab antiquissimis Patribus Hermae nomine laudatur. 
Id liquido probatur ex eorumdem Patrum libris,ubi 
non pauca auctoris nostri testimonia ex variis 
hujusce operis partibus transcripta occurrunt. Au- 
olor vero ipse in hoc opere nomen Hermae ubiqueas- 
sumit. Quapropterillud tantum venit in controver- 
siam, quis iste sit Hermas,et quo vixerit tempore. 

Quidam itaque scriptores illum Pii primi summi 
pontificis fratrem fuisse indubitanter asserunt. Sic 
enim sentiebat auctor poematis,Tertulliani nomine 
inscripti, qui de illo ita cecinit : 

Post hunc deinde Pius, Hermas cui nomtne frater 

Angelicus pastor, qui tradita verba locutus. 

Eidem sententie auctor Pontiflcalis,qui Damaso 
tribuitur, huno subscripsit in modum : Sub hujus 


! ]n Propyleo mensis Maii. 


C 


librum scripsit, in quo mandatum. confirmatur , quod 
ei praecepit angelus Domini, cum veniret ad eum ín 
habitu pastoris, ut sanctum Pascha die Dominico 
celebraretur. Auctor decretalis, ad universos Christi 
fideles, que ipsimet Pio Pontifici tribuitur, eadem 
quoque tradidit : Istis ergo. temporibus Hermas do- 
ctor fidei el Scripturarum effulsit inter nos..... 
Herma angelus Domini in habitu pastoris apparuit, 
et pracepit ei ub. Pascha. die Dominico ab omnibus 
celebraretur.Ex his porro ultimis verbis alterum ex 
his duobus scriptoribus abaltero id quod scribebat 
mutuatum esse, aut utrumque ex iisdem hausisse 
fontibus haud absurde colligas. Hos vero nonnulli, 
Beda nimirum et Ado, non quidem in citatis & 
quibusdam eorum Martyrologiis, sed in Chronolo- 
giis postea secuti sunt. Ibi siquidem Beda cum 
BoripsissetJustinum philosophum sub Pio papa mar- 
tyrio vitam finiisse,continuo subdidit : Hermas scri- 
psi librum, qui dicilur Pastoris, ín quo preceptum 
angeli continet, ut Pascha Dominico die celebraretur 
Bede autem verba sio Ado transcripsit : Pius epi- 
scopus Roma habetur, sub quo Hermas librum scri- 
psit, qai dicitur Pastoris, in quo przceptum continet 
angeli, ut semper Pascha die Dominico celebretur. 
Auctor quoque veteris Romanorum pontificum ca- 
talogi,apud Bucherium et Bollandi! continuatores, 
in eadem est sententia : Sub hujus, Pii, episcopatu 
frater ejus Hermas librum scripsit in quo mandatur 
contineturque quod ei precepit angelus, cum venit 
ad eum ín habitu pastoris.Denique scriptor alterius 
eorumdem pontificum catalogi apud eosdem Bol- 
landi asseclas idem paucioribus verbis dixit : Pius 
natione Ilalus ez patre Rufino, [rater Pastoris. 


Verum he&c opinio stare nullo modo potest.Pri- 
mo enim quidam ex his scriptoribus secum ipsi 
pugnant.Ado siquidem in suo Martyrologio scribit: 
Natale sancti Hermz cujus apostolus Paulus memi- 
Hunc asserunt auctorem esse libri, qui appel- 
latur PAeron. Atqui si Hermas discipulus fuit Pauli 
vel Paulus illius meminit, non potuit certe librum 
suum, sicuti idem Ado in Chronologia sua asserit, 
sub pontificatu Pii scribere, quippe qui centum 
ferme post Paulum annis summus pontifex renun- 
tiatus est. 


Deinde hi scriptores narrant ex libro Herme sta- 


D tutum, ut Pascha die Dominico celebretur. At fru- 


stra apud nostrum auctorem hujusmodi decretum 
quesierig. Vel ergo auctores illi, qui de libro α se 
nusquam viso scripsisse videntur,omnino falsi sunt, 
vel de alio opere,a nostro plane penitusque diverso, 
loquuntur. Denique manifestum est posteriores 
scriptores opinionem suam a prioribus sumpsisse, 
proindeque originem ejusdem opinionisin memora- 
tum poematis,aut Pontificalis auctorem esse refun- 
dendam. Atqui uterque auctor est apocryphus,nul- 
lius nominis nullius diligentie,nullius auctoritatis. 











ARTICULUS III. 
Num Hermas fuerit discipulus Pauli apostoli. 


Contra vero scriptores, illis omnibus nomine et 
eate longe superiores, putant. Hermam auctorem 
nostrum fuisse discipulum Pauli apostoli,quem ille 
in Epistola ad Romanos ? his salutat verbis : Salu- 


tala Asyncritum, Phlegontem, Hermam. Origenes. 


enimvero in hunc Pauli locum sic scribit: Puto 
quod Hermas iste sit scriptor libelli illius, qui Pastor 
appellatur ; quze scriptura valde mihi utilis videtur, et 
puto, divinitus inspirata. Eusebius * autem : Apo- 
stolus Paulus, inquit, in salutalionibus illis, que sub 
finem Bpistolze ad Romanos leguntur, mentionem fecit 
Herma, cujus esse fertur is liber, qui Pastor inscri- 
ptus est. Hieronymus * vero id ab aliis assertumesse 
memorat : Hermas, inquit, cujus apostolus Paulus ad 
Romanos scribens meminit..... asserunt. auctorem 
esse libri qui appellatur Pastor. Possunt iis sub- 
jungi posteriores soriptores, qui illorum verba 
transeripserunt, vel eorum subscripserunt senten- 
tie. Hos inter Sedulius Origenis verba * mutuatur, 
Nicephorus vero Eusebiis? vestigiis insistit.In hujus 
porro sententie firmamentum illud adduci posset, 
quod Hermas ipse testatur ex duobus libri sui 
exemplaribus a se descriptis, unum in exteras ci- 
vitates a Clemente mittendum : Miltet autem Cle- 
sens in exteras civilales ; illud enim permissum. 
Quem enim alium his ille verbis designat, quam 
Clementem summum: pontifloem, qui cum Rome 
sederet, inde ceteris omnibus facilius poterat hunc 
librum in exteras mittere civitates ? 

Porro Si heo sententia, cui nihil adversans et 
repugnans videtur, sit vera, dicendum profecto 
hos libros ab auctore nostro ante finem primi Ec- 
clesie seculi editos: Clemens enim, juxta poste- 
riores diligentioresque historie scriptores, Roma- 
nam sedem tenebat, intra annos 67 οἱ 76, vel juxta 
alios, ab anno 93 ad annum 100, quo in Chersone- 
sum exsul missus est, 

Nulli etiam dubitamus scriptorem nostrum hunc 
esse Hermam cujus nomen in sanctorum Martyro- 
logia relatum, in Romano sie notatum legitur: 
Roma, sancti Herma, cujus apostolus Paulus in 
Epistola ad Romanos meminit. Hic digne semetipsum 
sacrificans, acceptabilisque Deo hostia faclus, vir- 
tutibus clarus celestia regna petivit. 

Verum conira tantum hujus viri sanctitatem ea 
dubitationem scrupulumque injiciunt, que de se- 
metipso passim in suo libro predicat, se patrem- 
familias fuisse, qui nimia in uxorem et filios indul- 
gentia peccatis eorum non obstiterit ; seque ipsum 
multa magnaque peccasse, nec fere unquam ad 
veritatem locutum. 

Responderi tamen potest Hermam non in sua, sed 
in aliorum persona hec omnia dixisse ; ut illo scri- 


? cap. xvi, v. 14. 3 Lib. τή Hístor., cap. 3. * De scriptor. ecclesiast. * Comment. in Epist. Pauli. 


PASTOR. — PROQOEMIA. 


À bendi genere omnes ad agendam peccatorum. suo- ES 
rum ponitentiam facilius excitaret, eisque ostende- . " 
ret quanta a Christianis vite morumque sanctitas - 


desideretur. At quidquid sit de auctoris nostri san- 
ctitate, vero videtur satis simile illum ea etate, quam 


paulo supra assignavimus, et vixisse, et commenta- ' - 


tionem suam emisisse in publicum. 


ARTICULUS IV. 
Quo lempore hos libros scripserit. 


Ceterum si argumenta nostra rigidioribus eriti- 


ci8 non satis firma sint et valida, hi tamen Herme ' '' 


libros ab eo non modo ante Origenis et Tertulliani, 


Bed etiam Clementis et Irenei tempora, id est ante - κε ον 
seculi secundi finem, quo saltem Ireneus scripsisse '. 
B perhibetur, vulgatos fuisse fateantur necesseest.Id | 


quidem ex eorumdem Ecclesie Patrum testimoniis, 


que supra dedimus, cuivis planum flet. Utrum vero" 


iidem antiquissimi scriptores hano lucubrationem 


longe ante ab Herma editam putaverint, inde facile. - 
intelliges quod ea ab illis non ut nova.et recens 
edita, sed ut vetus et antiqua passim ubique oitata. 

legatur. Ireneeus autem, eorum omnium antiquissi- .. - 
mus, illius tanquam unius sacre Soripture libri. | 
auctoritate his verbis utitur ' : Bene ergo Scriptura. 
dicit : Primo omnium crede quod unus est Deus, eto. —... 


Quod certe indicio est in ea fuisse Irenseum opi- 


nione eamdem lucubrationem ab uno ex apostolis, . 
vel saltem aliquo proximo eorum successore, fuisse ^ 


profectam. Eusebius vero ? non solum citata Irene 
verba retulit, verum etiam librum Hermes ab aliis 


quoque, quos vetustissimos appellat, laudari testa- 


tus est : Comperimus, inquit, quosdam ex vetushs- 


simis (παλαιοτάτων) scriptoribus ipsius testimonio . 
us0s fuisse. Quibus sane verbis ille quosdam Cle- ^ 
mente et Ireneo antiquiores indicasse nonnullis for- : ^ 
sitan videbitur. Sed quolibet accipiantur sensu, non :  ". 


obscure iis significatur Eusebium sibi persuasum 


habuisse hos libros prime post sacras Scripturas - O4 


fuisse in Ecolesia antiquitatis. Neque tamen dicen- 
dum illos primam Ecclesie persecutionem preces- 





ια 


sisse, quandoquidem in iisdem libris * flt mentio- 


martyrum qui jam perpessi fuerant feras bestias, . . 
flagella, carceres, cruces. At vero cum in iis quoque . 


alia persecutio, quam probabiliter eam esse putamus 
que & Domitiano anno 92 excitata est, imminens 


D prenuntietur 1^, indenon absurde colligas hoc opus 


paulo antehune annum, Clemente jamin summum 
pontificem assumpto, &b Herma scriptis fuisse tra- 
ditum. 

ARTICULUS V. 


Num hi libri Grace primum scripti sint. 


Hos Pastoris libros & Greco auctore, et Grece 
primo compositos fuisse, ita pro certo omnes posue- 


runt, ut nullusunquam idin controversiam vocassge 


5 Lib. 


i Histor., cap. 46. " lib. rv Adver. hares., ο. 37. * lib. v Histor.,0ap. 8. *lib. 1, vis, 3. !? vis. 2 et 3 


4 





videatur. 
nostre examinandos suscepimus, non sinit ut illud 
idem omninointactum relinquamus. Precipuum ita- 
que quo id probetur, argumentum ex his Hiero- 
nymi eruitur verbis !!: Mulli, inquit, Scriplorum 
veterum de eo usurpaverunt testimonia, sed apud 
Latinos pene ignotus est. Deinde Origenes in publico, 
quem apud fideles Christianos habebat, sermone 
unum aliquod exhislibris testimonium, sed tantum- 
modum dimidiatum, profert ?, auditores ad ipsosmet 
libros, haud dubie Grecos, ubi reliqua legerent 
mittere contentus: Potestis quippe, inquiebat ille, 
legere si vultis. Denique hoo opus multo sepius 8 
Grecis Patribus quam a Latinis laudatum est. At 
nemo, uti opinor, librum Latinis pene ignotum, 
Graecis vero non doctis tantum,sed quibusque pas- 
sim notissimum et usitatissimum, Greece primo 
scriptum fuisse inflciabitur. 

Nonnulla tamen contra hec omnia, quantu vis 
valida sint argumenta, opponi utique possunt. Et 
primo quidem, omnia Herme visa, uno tantum 
excepto, Rome vel in vicinis ejusdem urbis locis 
data narrantur. Deinde vero Hermas de jejunio gic 
loquitur 35: Video Pastorem... dicentem | mihi : 
Quid tam mane huc. venisti? Respondi : Quoniam, 
domine, slationem habeo. Quid est, inquit, statio ? 
Et dixi : Jejunium. At cerle quis Grecus &uotor 
ita unquam locutus est: Statio est jejunium ? Hio 
profecto loquendi modus non Grecis, sed Latinis 
proprius peculiarisque est, uti liquido colligitur ex 
Tertulliano aliisque quos in doctissimi Cangii Glos- 


sario ad verbum Statio citatos reperies. Porro au- C 


tem minime nos latet ad utramque rationem respon- 
deri posse, et ad primam quidem, ideo Romam 
aliaque vicina loca hoc in libro memorari, quia 
civitas eret totius orbis caput, atque apud omnes 
oelebratissima. Ad secundam vero, objectum lo- 
quendi modum solius esse interpretis, qui auctoris 
Greci verba liberiori paraphrasi audacius vertendi 
eibi jus arrogavit. An autem he responsiones om- 
nibus faciant satis, aliorum esto judicium. 


ARTICULUS VI. 


Num versio Latina sit. barbara et Anastasius illius 
sit auctor. 


Cum hoc opus Grece scriptum perierit, de aucto- 
ris illius stylo dicendive charactere nihil certi 8 


8. HERMAS 
Ea tam ours qua libros bibliotheoe Α pure, nec styli elegantioris; sed Barthius plures 


dilectiones inter barbarismos recenset, quas apud 
scriptiores politioris elegantise reperire est. Quod 
vero ad secundum spectat, inde falsi ille convinci- 
tur, quod longe pluribus ante Anastasium seculis 
quadam hujus Latinze interpretationis verba, qualia 
in ea ipsa habentur, a Tertulliano transcripta legi- 
mus, Neque dixeris hunc librum, ut supra monui- 
mus tempore Hieronymi ignotum fuisse Latinis, 
idque argumento esse illum nondum tuno Latine 
redditum. Nam futilis et vana est haec ratiocinatio, 
quandoquidem hic liber non tantum 'l'rtulliano, 
qui Hieronymo antiquior est, notissimus fuit ; ve- 
rum etiam Rufino et Cassiano, eidem Hieronymo 
cosmvis et supparibus, qui hunc librum procul dubio 
Latine interpretatum viderunt. 


ARTICULUS VII. 
Non sit tantum epitome. 

Tertium addit Barthius, cesteris pereque falsum, 
scilicet hos libros Latine redditos quamdam tan- 
tummodo esse Greci textus epitomen, in qua inter- 
pres multa auctoris Greoi verba sciens prudensque 
pretermiserit. Unde enim id probabit Barthius? 
Nunquid pre manibus habuit Grecum hujusce 
operis exemplar, quocum Latinam interpretationem 


composuerit ? minime gentium. Contra vero inte- 


grum in illa minimeque mutilum opus contineri eo 
luculenter demonstratur, quod omnia testimonia, 
qui sane plura sunt, ab scriptoribus ex ipso eo- 
dem prolata, in ea reperiantur. 

At, inquiens, unum ex hac commentatione locum 
retulit Clemens Alexandrinus, cujus Latina verba 
illic frustra quesieris. Sed id frustra objicitur. Nam 
Clementem non auctoris verba, sed mentem ac sen- 
sum, quod solum intenderat, ibi retulisse planum 
est et perspicuum. 


ARTICULUS VIII. 
De títulos hujusce operis. 

Hoc opus pluribus variisque titulis abantiquisscri- 
ptoribus preenotatur. Rufinus etenim ubi eos libros 
enumerat, qui vocantur a majoribus non canonici, 
sed ecclesiastici, de illo sic loquitur 15: Im Novo 
Testamento libellus qui dicitur Pastoris sive Hermas. 
qui appellatur : Due vie vel judicium Petri. Quid 
sibi his verbis ille velit, attentius perpendendum. 
Libellus enim Pastoris appellari non potest Du* 


nobis statui potest. De ejus autem Latina interpre- D viz, tum quia sexti tantum mandati initio (6 de hoc 


tatione non possumus Barthio penitus assentiri, 
qui primo ait eam ut pote mistam barbarismis, ha- 
buisse semibarbarum translalorem. Secundo quod, 
mihi sí censio, verba ejus sunt, detur, Anastasium 
Bibliothecarium hujus translationis auctorem dicam, 
cujus exstant. clam. palamque similis industriz et 
scriptionis monumenta !*. 

Quantum enim ad primum, non diffitemur horum 
translationem librorum non esse Latinitatis omnino 


11 De ecriptor. eccles. '* hom. 13, in. Exechiel. 
15 Ezposit in Symb. apost. !* lib. 11. 


13 gimil 5. 


argumento disseritur, atque plura wlia toto in 
opere tractantur ; tum quia alius omnino est totius 
operis scopus. Neque etiam inscribi potest judicium 
Petri : hac quippe de re nihil in his libris invenias. 
Aliquod igitur mendum in Rufini textum irrepsit. 
vel illius verbis duo aut tres diversi libri indicantur. 
Primus quidem libellus qui dicitur Pastoris, de 
quo jam questio habetur. Secundus est libellus; 
h»c enim vox libellus forte subaudiri debet ; li- 


1& Animadv. ad Hermae Pastor. circ. init. 











Τη PASTOR. — PROJEMIA. 842 
bellus, inquam, qué appellantur Due Via, vel Judi- A ARTICULUS X. 

cium Petri; nisi per τὸ Judicium Petri tertius for- Quid de his libris antiqui Patres senserint. 
tasse liber designetur, cujus Hieronymus his ver- Quantz antiquitatis sint hi libri jam vidimus : 


bis meminit τς Quintus Judicium Petri infer apo- — quid vero de illis senserint antiqui Patres, quod- 
cryphas scripturas, de quo alibi nobis erit dicendi que de iisdem judicium ferri debeat, nunc dili- 
locus. gentius inquirendum. Ireneus itaque {9 videtur illos 
Usitatior hujusce operis epigraphe, quaeque apud — ut sacres divine Scripture codices laudare : Bene, 
antiquos scriptores et frequentius et potiori jure — inquit, pronuntiavit Seriptura, qua dicit : Primo 
occurrit, est Pastor vel Liber Pastoris. Hermam . omnium crede, etc. Unde Eusebius de eodem Ire- 
enimvero in secundo et tertio libro Pastor alloqui- ^ neo scribit ?? : Liber Pastoris non solum ab eo co- 
tur et informat, illique visiones libri primi,in pri- — gnitus, sed etiam magnopere approbatus est hls. ver- 
mis vero tertiam enucleat et aperit. bis: Bene Scriplura, etc. Neo alia sane fuit Cle- 
Denique idem opus nomine auctoris aliquando — mentis Alexandrini sententia ?!, qui simili modo 
appellatur Hermas, aut Hermes, unius littere mu- — ait: Divine ergo virtus illa quz Hermz loguitur ín 
tatione & librariis facta ; vel, ut observat Labbeus, revelatione, θείως τοίνυν ἡ δυνάµις ἡ τῷ Ἑρμῆᾷ κατὰ 
Ἑρμᾶς, mutata duntaxat dialecte, dictus est'Epuz;c. 5, ἀποκάλυψιν λαλοῦσα. Origenes autem de eo libro 
Vero tamen similius est Hermam, cum proprium " sic pronuntiat 33: Quz scriptura mihi valde utilis 
nomen operi suo prefigere nollet, illud inscribi — videtur, et ut pulo, divinitus inspirata. At ille ideo 
voluisse hac epigraphe Pastor vel Liber Pastoris. | addidit, ut puto, quo id omnino sibi persuasum non 
Tertulliano nihilominus hzc inscriptio non omnino — fuisse significaret. Et vero in quibusdam bomillis 
probari videtur. Ait quippe !? : Hermas cujus scrí- — uniouique integrum ille facit in aliam, si libuerit, 
ptum fere Pastor inscribitur. Verum credibile est — ire sententiam. Sic enim in homilia una loquitur 15: 
illum hanc particulam fere, id est fere semper, —Sicuitamen Scriptura illa recipienda videtur. In altera 
ideo addidisse, quia apud nonnullos alios scripto- ^ vero **: Si cui tamen libellus ille recipiendus videtur. 
res hoo opus alio quodam titulo, quod quidem non Eapropter nobilissimi quidam scriptores huno 
negamus, aliquando prenotabatur. eumdem librum extra Canonem 880569 Scripture 
ARTICULUS IX. ablegarunt. Primus inter eos annumerandus est 
Athanasius, qui de hoo libro 1: Efs:, inquit, in 

De hujus operis divisione, capitibus εἰ capitum C 26. 
argumentis. anone non sit. Huno sequitur Hieronymus : Non 
sunt, inquit, in Canone. Rufinus quoque ?? : Non 
In manusoriptis codicibus S. Germani a Pratis,  ,,,, canonici, sed ecclesiastici. Unde ille postoa a8- 
Colbertino et aliis, nec non in prioribus editis lu- (* serit veteres Patres noluisse ex his, sicut ex uno 
cubratio 1gla inscribitur : Liber P astores, nuntii divin: Scripture libro, testimonia proferri. Eodem 
penitentie, sed nullibi unquam m tres libros dis- certe sensu Eusebius 18 eos in superiorum et adulte- 
tribuitur, In editione Henrici Stephani, anno 1513, rinorum numero ponit : Pro spuriis, inquit iv τοῖς 
idem 8ο in manuscriptis est titulus : at libri secundi νόθοις, habendi sunt Actus Pauli et liber Pastorís. 
inilio continenter et absque ulla divisione legitur : A Gelasio autem papa ?* et ab auctore Stichometriz, 
De. mandatis a Pastore, angelo penWentz. Visi i» calce Chronographiz Nicephori Constantinopo- 
quinta, etc. Neque etiam antiquissimi Patres ullam — jn: edite, apoeryphi vocantur. Non alia denique 


hujusce operie rel poros divisionem aBDOVeT- mens eorum omnium, quorum Eusebius sententiam 
Ab Origene siquidem, Tertulliano, Athanasio, Ru ;5 huno modum refert? : Sciendum est eum li- 


fino, Cassiano vocatur Liber, vel Libellus Pastoris, — y, α nonnullis quidem ín dubium revocatum, ob 

Scriptura, vel Scriptum. 4. uL . quos, δι οὓς, inter recepte auctoritatis libros censeri 
Preterea in iisdem manuscriptis libris et anti- — potest. 

quioribus editionibus, nulla sunt argumenta seu 

summaria capitum, sed simpliciter legitur : Visio ARTICULUS ΣΙ. 

prima, Visio secunda, etc. Mandatum primum, etc. Quantz sint utilitatis, 

Süinilitudo prima, etc. Communis Patrum, que veritati magis consona 
Quapropter divisio operis in tres libros, quem- — videlur, opinio ea est,qua illi hunc librum utiliasi- 

admodum omnia illius argumenta, non ab Herma, mum, atque ad hominis recens ad Christianam fi- 

sed ab eis duntaxat qui postremas editiones ador- dem conversi mores informandos aptissimum esse 

naverant, haud dubie profecta sunt. Hinc nulli existimant. Id quidem Eusebius loco jam sepius 

mnirum videri debet si ex iisdem argumentis aliqua — citato sic aperte docet : Ab aliis maxime necessarius 

&uctoris sensum ac consilium minus bene repre- judicatur, iis praesertim qui primis religionis nostrae 

sentent. elementis instituendi. sunt. Unde etiam in. Kcclostie 


» 


De scriptor. eccles. cap. 2. !* lib. De orat. cap. 12. !? lib. rv, Adv. haeres., c. 37. 3 lib. v Hist. oa 
8. *!]lib. 1 Strom. ?* Comment. in cap. xvi. Epist. αἱ Rom. ?* homil. 8, in Numeros. 3 homil. 1 in 
psal. xxxvii. 95 lib. De decret. synod. Nic. post med. — ?* n Prolog. Galeato. " in exposit. symb. — Jib. 
x11 Histor., cap. 25. 3 in Decret. "lib. ri Histor., cap. 3 


Ῥάτσποι. Gn. Il. a1 


843 


S. HERM.E 8 


publice legi comperimus, et quosdam ez vetustis- A bitur illicoillius dicendi genus ad persuadenda reli- 


simis ipsius testimonio usos fuisse. Ex his quippe 
Eusebii verbis tria colligimus argumenta, quibus 
maxima hujus libri utilitas liquido demonstratur. 
Primum α vetustissimis, qui id agseruere, petitur 
scriptoribus. Inter eos enim, quorum Eusebius no- 
men tacuit, forsitan censendus est jam 8 nobis 
laudatus Origenes, qui de eo scripsit : Mihi valde 
utilis videtur. Athanasius quoque librum eumdem 
appellat ?! : Utilissimum Pastoris librum. His vero 
Hieronymus ?* a nobis subjungi debet, cujus etiam 
judicio est : Revera utilis liber. 

Alterum summe ejusdem libri utilitatis argu- 
mentum hinc eruimus, quod ille, teste Eusebio, in 
eoclesiis publice legeretur. Et id quidem non so- 
lum ab illo doctissimo viro, sed etiam ab Hierony- 
mo traditur ?*, qui : Apud quasdam, inquit, Graeci 
ecclesias eliam publice legitur ; et a Rufino ** : Quz 
omnia legi quidem in ecclesiis voluerunt. At certe 
episcopi illum in ecclesiis publice legi noluissent, 
nisi habuissent omnino persuasum, inde plurimam 
& Christianis percipi posse utilitatem. 

Ceterum non in ecclesiis duntaxat liber ille 
publice legebatur, verum etiam erat in omnium 
manibus, uti ex Oegigene vidimus, patetque ex 
Athanasio, qui illum Catalogo librorum inserit 55 : 
Quos Patres sanxerunt. legi. iis qui ad fidem acce- 
dunt, cupiuntque in pietatis verbo institui. Unde 
rursus quantum ii ad utilitatem Christianorum 
hanc lucubrationem conducere crederent, facile 
intelligitur. 


Tertium argumentum ex his Eusebii verbis ** C 


&dhuo elicitur : Quosdam ex vetustissimis ipsius 
testimonio usos fuisse. Ea namque manifeste pro- 
bant quanto hic liber ipsis aliisque plurimis, 
qui ex illo pariter testimonia multa protulerunt, 
fuerit in pretio. Quod sane ex ipsorum verbis, a 
Dobis inter veterum testimonia relatis, clarius 
patebit. 

Quartum argumentum his tribus Eusebianis non 
incongrue forsitan adjicies, utilitatem hujus libri 
ex ejus lectione, vel etiam ex sola illius, quam de- 
dimus, analysi posse a quolibet facile agnosci. Ex 
illa siquidem facile colligitur auctoris nostri sco- 
pum esse homines ad agendam peccatorum poni- 
tentiam, ad indefessam virtutibus omnibus, quarum 


gionis nostre dogmata, qui nunquam flctis somniis 
et falsis visionibus doceri debent, parum idoneum 
esse omninoque ineptum. Non possumus quidem 
ire inficias Hermam uti potuisse alia methodo sty- 
loque simpliciori, ideo tamen opus illius vitupe- 
randum aut abjiciendum esse palam aperteque ne- 
gamus. Quis enim ob stylum scribendique genus 
opus illud aspernari audeat, quod Patres, antiqui- 
tate et. doctrina celeberrimi, tantis laudibus exto- 
lere, quodque sanotissimi presules voluerunt pu. 
blice in ecclesiis legi, atque in omnium esse mani 
bus? Dicendum itaque Hermam hoc tam singulari 
scripsisse Blylo, quia illum ad alliciendos moven- 
dosque hominum animos, atque ad tradendam 
doctrinam suam aptissimum οί efficacissimum 
judicabat. 
ARTICULUS XII. 
Utrum antiqui Patres illos spreverint. 

Quid ergo, inquies, negarine potest hunc librum 
ab antiquis Patribus despici, ac pro nihilo putari? 
Certe Origenes expresssis verbis dixit *' : A quibus 
dam contemnitur. Tertullianus vero 9 : Scriptura 
Pastoris sola machos amat... ab omni concilio Ec 
clesiarum etiam vestrarum inter apocrypha el [alia 
judicatus. Hieronymus autem illum non solum con 
temni, sed et stultitie argui testatur ** : Liber ill, 
inquit, apocryphus ορ condemnandus esl, in 
quod scriptum est, quemdam angelum nomine Tyri 
praesse replilibus. Denique Prosper Collatori, au- 
ctoritatem Herme objicienti, respondet *' : Posi 
illud autem. nullius auctoritatis testimonium, quad 
disputationi suce de libello Pastoris inserui. 

Verum si haec Patrum testimonia diligentius 6Σ8- 
minentur, planum liquido fiet primo Origenem non 
dixisse, qui fuerint, cujusve nominis, vel quibus re- 
tionibus fulti, ii qui hunc librum despicatui habue- 
runt. At certe ex ipsius mente eos obscuros fuisse, 
nullius auctoritatis, nullisque rationum momentis 
munitos, inde colligimus, quod vir ille doctissimus, 
uti vidimus, doctrinam in hoc eodem libro treditam, 
divinitus inspiratam esse putaverit. 

Quod spectat ad Tertullianum, certum est illum, 
cum hec scriberet, jam in Montanistarum incidisse 
heresim : nullique idcirco mirum esse debere, $ 
tum ille objectam a Catholicis Hermae auctoritatem, 


prestantissima quaeque precepta tradit, dandam D v&no contemptu conatuque irrito eludere tenta- 


operam, &d persecutiones tyrannorum, jamjam im- 
minentes, fortissime et ad mortem usque patientis- 
sime sustinendas, adhortari, incendere, atque 
Si fas fuisset, compellere. Que profecto quante 
Christianis sint utilitatis, nemo non videt. 
Verumtamen si de auctoris nostri libro senten- 
tia ex quorumdam hujusce temporis hominum 
acutiori haud dubie ingenio ferenda sit, pronuntia- 


verit. 

Porro si contendas illud verum esse, quod ips? 
adjecit, hanc scripturam ab Ecclesiis catholicisinter 
apocrypha et falsa judicari, responsum accipies il 
lum eo tantum sensu sic locutum, ut significare 
hanc lucubrationem inter sacros Scripture libros 
non annumerari, vel, ut verbis ejus utamur, diti- 
vino insirumento non incidi. Neque enim potuit a 


*1 lib. De Incarnat. Verb. paulo post init. ?* De seriptor. Eccles. 33 Ibidem. ** in Symb. Apost. κα 


Epist. Pasch. 36 loc. sup. citat. 


loco cit. 
9 lib. cont. Collat. cap. 30. 


38 Jib, De pudicit., cap. 20. ** lib. 1 Comment. tn Haw 














945 


PASTOR. — PROOEMIA. 


846 


firmare hunc librum ab Ecclesia, ut apocryphum et A oppleri : quod quidem nobis fusius probandum est. 


falsum, id est erroneum,supposititium et fabulosum 
rejici, quin continuo ipse falsi ab iis omnibus ar- 
gueretur, quorum testimonia ad ejusdem libri ve- 
ritatem utilitatemque probandam supra retulimus. 

Quantum vero ad Hieronymurn, ipse eamdem li- 
bri hujus utilitatem in alás lucubrationibus suis 
ante et post suum in Habacuc Commentarium di- 
vulgatis, preedicat. Non poterat igitur omnem hunc 
librum stultitia insimulare. Et re quidem vera uni 
tantum illius loco, ubi de angelo reptilibus presi- 
dente, sermonem fleri putabat, censorie severitatis 
notam inussit. Verum ex infra dicendis non ob- 
scure demonstratur sanctum doctorem incorru- 
ptum quemdam codicem, ex quo auctoris mentem 
assequi non potuerit, fortuito incidisse. 

Ad Prosperi auctoritatem responsum est, hunc 
librum qui, teste Hieronymo, apud Latinos, pene 
ignotus erat, ipsi quoque fuisse incognitum. Nec 
absurde etiam responderi potest, Prosperum dixisse 
testimonium, non vero librum Hermes, nullius esse 
auctoritatis. Quo quidem verbo data opera ille for- 
tasse usus est, ut testimonium ex aliquo hujusce 
libri loco & Collatore prolatum, nihil ad asserendam 
ejus opinionem conducere ostenderet. 


ARTICULUS XIII. 


Quam temere hí libri a quibusdam recentioribus 
contemnantur ? 


Cum ergo tot Ecclesie Patres, et antiquissimi et 
doctissimi, utilitatem librorum Herme aperte pre- 
dicent laudibusque maximis extollant, quis recen- 


tiorum quorumdam scriptorum temeritatem casti- C 


gandam non censeat, a quibus hic liber non summo 
tantum contemptui habetur, verum etiam audacter 
repudiatur, tanquam suppositilius, et, uL. verisimile 
est, ab hereticis depravatus, atqae haeresibus εἰ fa- 
bulis oppletus ? Verum enimvero arguaentis neuti- 
quam spernendis jam probavimus illum Herme 
verum genuinumque 6886 fetum, proindeque ΒΙΡΡΟ-. 
sitionis temere accusari. 

Faleum autem est illum fabulis oppletum esse, 
quippe qui visiones tantum contineat, quas etiam 
non immerito plane jure ab auctore usurpatas paulo 
ante *! ostendimus. Falsum est quoque hunc librum 
ab hereticis depravatum fuisse, ut aperte colligitur 
ex variis Patrum testimoniis, ex omnibus illius par- 
tibus desumptis, que ibi prout ab eis prolata sunt, 
totidem verbis reperiuntur. Neque tamen iidem Pa- 
tres de hereticorum corruptionibus unquam con- 
questi sunt ; nec ullus poterit aliquando locus assi- 
gnari, qui ab haereticis git depravatus. 


ARTICULUS XIV. 


Hos libros plenos non esse hzresibus, el. primo qui- 
dem circa angelum bonum et malum singulis ho- 
minibus (ribulum. 


Falsum est denique eumdem librum haeresibus 


Bellarminus etenim et alii quidam Hermam idcirco 
erroris insimulant, quod ibi disserat **, de duobus 
genitis, sive duobus angelis, uno bono et altero malo, 
singulis hominibus a Deo tributis... Quem errorem ex 
hoc auctore accepit Cassianus 9, et anle eum Ογἱρέ- 
nes 3. De hac tamen opinione sic loquitur Cassía-. 
nus 5*5, ac si eam non Herme, sed Scripture sacre 
auctoritate firmatam esse credidisset. Deinde Basi- 
lius et Gregorius Nyssenus in eadem de duobus 
angelis, non secus atque Hermas et Origenes, sunt 
opinione. Magister vero sententiarum ** de illa tan-- 
quam nullomodo improbabili disputat. Estius ο], 
porro id incertum esse asserit. Heo igitur opinio 
immerito ab aliis nonnullis tanquam noxius error 
rejicitur. Qui plura de hac questione scire voluerit, 
adeat, si lubet, Gazisum in citatum Cassiani locum, 
et in ejusdem Collat. 13, cap. 12; Maldonat. in cap. 
18; Matt. Huet, lib. i1 Origenian., quest. 5, S 30 et 
sequent. 

Nec pretermittendum est quosdam autumasse 
hanc opinionem, magis ad fabulas falsarum reli- 
gionum perlinere, quam solidum in doctrina Christia- 
na habere fundamentum. Sed oui credibile flet Her- 
mam u paganis potius quam ab apostolicis viris, 
sibi coevis, illam accepisse? Si ex Ambrosii alio- 
rumque, de quibus alibi disputandi locus dabitur, 
quorumdam doctissimorum Patrum principiis argu- 
mentemur, dicendum est e contrario paganos ab 
auctorum nostrorum fontibus omnia hausisse 
hujuscemodi doctrine dogmata. 

ARTICULUS XV. 
Hos libros non favere Novalianis. 

Secundus error cujus Hermas arguitur majoris 
profecto est momenti. Aiunt enim eum disseruisse 
de unica panilenlia secundum errores Novalianorum, 
quibus hic liber omnino favere videtur. Sed hic mi- 
rari subit quam diversum quandoque docti homines 
de re una atque eadem, nec plane obscurae, judi- 
cium ferant. Tertullianus enim Hermae opinionem 
Novatianis e diametro oppositam attribuit. Is quippe 
cum Montanistarum,eadem cum Novatianis de unic& 
ponitentia sentientium,errorem amplexatus fuisset, 
nihil aliud Catholicis Herme auctoritatem ipsi obji- 
cientibus respondet, quam illum ejusdem cum eis 
indulgentioris esse sententie et opinionis : Cederem, 


D inquit 1, tbi, si scriptura Pastoris, que sola mz- 


chos amat, meruisset... adultera et ipsa, et inde pa- 
trona sociorum. Verumtamen utrique & veritate ex 
equo aberrant. Et Tertullianus quidem qui tradit 
Hermam, eo quod neo Montanista neo Novatianus 
esset, lenioris remissiorisque fuisse opinionis ; alii 
vero qui illum in severiorem et durissimam Nova- 
tianorum heresim pedibus ivisse asserunt. Hos et- 
enim plane falsos esse inde profecto evincitur, quod 
Hermas suis in libris eo precipue collineet ut pec- 


*! gup., art. 44. 9 De scriptor. eccles. **lib. n, mandat. 6. ^** Collat. νι, ο. 27. In lsa. iu, 12, 
45 libro De Vita Moysis. **lib. n Sent. "' in eumdem Sent. lib. 1. ** lib. De pudicit., cap. 10. 








mem pecoatorum asseouturos esse pollicetur, agen- 
dam impellat. Quapropter Pastor ubique &b eo vo- 
catur, Nuntius, propositus pornilenliy, totamque 
commentationem suam his verbis concludit *?: Cum- 
que υἱάϊκισί Dominus bonam aique puram ponilen- 
tiam eorum, δί posse eos 1n ea permanere, jussit eo- 
vum peccula deleri. Quibus sane verbis Novatiano- 
rum error funditus evertitur. 

Ohjiciter tamen illum aperte dixisse : Servis Dei 
una penileniía est. Verum sancti Patres, qui plura, 
ut superius dictum est, ex hoc libro testimonia ex- 
scripserunt, nihil in eo Novatiani veneni subesse 
suspicati sunt. Cur ergo unicam dixerit esse poni- 
tentiam, clarius explicari non potest, quam verbis 
Ambrosii, &dversus ipsosmet Novatianos sic dispu- 
tentis 9 : Merilo, inquit, reprehenduntur qui sspius 
agendam posnitentiam putant... quia sicul unum ba- 
ptüma, ila «na. penitentia qux tamen publice agt- 
tur, nam quotidiani nos debel penitere peccati : sed 
haec delictorum leviorum, illa graviorum. Ambrosio 
concinunt et alii sancti Patres, ut nos aliquando ad 
hune doctoris nostri locum observavimus. Hermas 
igitur eodem ao Ambrosius sensu dixit : Servis Dei 
ung pomileniia est, nimirum, que tamen publice 
agitur. 

Verisimilius forsitan illud objici posset, quod 
idem Hermas de transfugis, hoc est, a Christiana 
religione apostatis, tcedidit : Transfugse, ac nefanda 
joquentes, et preditores servorum Dei, illis proposita 
mors est, panilentia non est. Idem enim ibi docere 


B8. HERMJ/E 
gatores ad posnitentiam, cujus ope omnes remissio- A 


88 


Si instes Hermam elibi scripsisse  : Hi quí co- 
gnoverunt. Dominum, et. mirabilia ejus. viderunt, si 
nequiler vivant, duplo amplius punientur, e ipsi m- 
rientur in 2vum, responderi quidem posset Hermam 
ibi de illo peccato loqui, quod nonnulli Patres, si 
doctissimo Morino ** fides habenda sit, unquam re- 
mit4i poese inficiabantur. Nobis autem vero videtar 
similius, illic sermonem de iis tantum haberi, qui 
in ipsa peccandi voluntate usque ad mortem per- 
severantes, in finali, ut aiunt, imponitentia mo- 
riuntur. 

ARTICULUS XVI. 
Eosdem libros émmerito aliorum quorumdam errorum 
incusari. 

Rivetus aliique nonnulli Calviniane secte homi- 
nes Hermam aliorum quorumdam incusant errorum, 
quibus sana potius integraque ejus doclrina probari 
omnibus debet. Id enim ille arguit δὲ quod ab aucto 
re nostro, contra Apostoli consensum astruitur lik 
rum arbitrium, solitudo monastica, el purgalorum 
ab anu quadam visione lertia revelatum. Sed quibot 
in locis duo priora, ut Rivetus loquitur, errorum 
capita docuerit Hermas, ab eo nonnulli indicatom 
legimus. Quid ergo bisce in libris contra Apostoli 
consensum de libero arbitrio astruatur, divinare 
non possumus ; nisi forte illud sit, quod Cassianus 
his verbis refert56 : Adjacere autem homini in quam- 
libel. partem animi libertatem etiam liber ille, qui 
dicitur Pastoris, apertissime docet, in quo duo angi 
unicuique nostrum adAaxrere dicuntur, id. esi, bonu 
ac malus ; in hominis vero optione consistere ul. eli- 


videtur quod initio heresis sue Novatiani, nusquam C gat, quem sequatur. Ex his quippe Pastoris verbit 


Ecclesie ejusque ministris concessam & Deo pote- 
etatem dimittendi peccata líibellaticis, thurificatis, et 
apostatis Ohristi nomen ejurantibus. At respondemus 
ineo positum semper fuisse errorem Novatianorum, 
quod pertinaciter contenderent, quaecunque poni- 
tentia horum criminum ageretur, ab iis tamen ab- 
solvendi ministris Ecclesie negatam esse faculta- 
fem. Verum id nullatenus negavit Hermas, utpote 
qui tantummodo dixerit : Illis... penitentia non est, 
hoc est, Deus eis illam, qua veniam absolutionem- 
que peccatorum eonsequantur, ocoasionem faculta- 
temque non concedet : vel, ut ipse loquitur *! : De- 
dit spirilum eis, qui digni erant, agere penitentiam... 
At quoram aspexit dolum, et animadverlit ad. se fal- 
laciter reversuros, negavit eis ad. panitentiam regres- 
sum. Quod etiam Ambrosius, ubi Novatianos acrius 
insequitur, et de blasphemia in Spiritum sanctum 
diBputaL, simili modo dicit 9 : Hos ergo qui hoc lo- 
quuntur, negat Ghristus ad veniam pertinere. Et paulo 
post ubi de hereticis ac schismaticis disserit : Qui- 
bue, ait, indulgentiam negat. Quid enim aliud hec 
verbe gonant, quam quod ait Hermas : llis peni- 
dentia non est ? 


9 ]ib. mr, cap. 9. " lib. r De penit., 
Num. xxu eb xxiv. 9 lib. in, similit. 8. 


cap. 12. 5 Collat. 13, c. 12. V lib, 11, mandat. 6. 


cap. 10 8 15. 
* lib. ix De administr. penit. ., Cap. 28. 


duo infert Cassianus 9. 1* Et idcirco manet in he 
mine semper liberum arbitrium, quod. gratiam Dei 
possit vel negligere vel amare, id est juxia ejut 
mentem, gratiam Dei absque ulla preveniente gri 
tia amare. 29 Inesse homini omnia animi naturali 
virtulum semina, beneficio Creatoris inserta. Scd be 
consectaria Cassiani sunt, minime vero auclor 
nostri, qui nec citato loco, nec alibi quidquam dt 
libero arbitrio docet, in quo ab Apostolo doctrina 
que orthodoxa transversum unguem discesserit 

Quid vero Rivetus per solitudinem monasticam 
sibi velit, non potest facile definiri. Et vero si [Π9” 
nasterium, vel monasticum institutum his verbis 
intelligat, ne hilum quidem ea de re apud Herman 
reperire est. Si autem de Christiani a mundi neg? 
tiis et tumultibus seceasu Rivetus loquatur, hunt à 
apostolis omnibusque Ecclesia doctoribus commer 
dari, negare quis audeat ? 

Denique si Hermas purgatorium alicubi assert 
ille nihil profecto nisi sanum omnino et plane 01’ 
thodoxum statuisse dicendus est. Attamen sinu 
veritatis amore ducti, libenter fatemmur in eo, qut 
laudat Rivetus, Herme loco non de purgatorio, sel 


51 Τρ, πι, similit. 8. 


5! ]ib. sup. cit. 
58 Cri. ib. h 


|. 











PASTOR. — PROOEMIA. 


as0 


de poenitentia in hoo vite? cursu agenda,et de poenis A rum constituitur naturam,hio procul dubio inorea- 


que eodem vite tempore hominibus ob eorum pec- 
cata infliguntur, disputationem institui. 
ARTICULUS XVII. 
De variis editionibus el notis in hos libros. 

Quamvis in libri Greco idiomate scripti jam du- 
dum, perierint, illorum tamen jactura resarciri 
uteunque polest variis eorumdem fragmentia, quim 
non modo in antiquiseimorum Ecolesie Patrum lu- 
cubrationibus,verum etiam in pseudepigrapho po- 
tissimum quodam libello, in novissima Athanasii 
Operum editione 8 nostris adornata **, nuper di- 
vulgato, Grece Latineque edita habemus. Typis vero 
duntaxat Latinis iidem Herme libri editi sunt in 
Orihodozographia et Hasreseologia, atque in omni- 
bus sanctorum Patrum Bibliothecis, nec non apud 
Gotelerium inter Opera sanctorum Patrum qui tem- 
poribus apostolicis floruerunt.Privatim autem excusi 
Sunt, curante Fabro, Parisiis apud Henricum Ste- 
phanum anno 1513, atque α Nicolao Herbelio, Ar- 
gentorati, anno 1522 ; deinde curis Gasparis Bar- 
thii, Cygnes, anno 1655, publicam prodierunt in 
lucem. 

Barthius vero animadversiones in: hunc librum 
edidit, sed ille non immerito & Cotelerio criticus 
minorum geniium vocatur. Et eerte observationes 
ejus parum digne sunt, quibus legendis tempus 
aliquis impendat.Sed lectoris attentione vere dignae 
sunt ipsias Cotelerii adnotationes, varia eruditione 
et doctrina referta. Quedam tamen minoris sunt 
utilitatis,parumque ad Hermam spectant,nec mul- 


tum ad illius textus explanationem conducunt. C 


ARTICULUS XVIII. 


Νου observationes, ac primo de Christi sanctique 
Spiritus divinitate. 


Quam 8ana et ab omni erroris suspicione vacua 
et pura fuerit Hermes de suprema Christi divinitate 
sententia, his Petavius, tametsi alias Ante-Nicenis 
Patribus parum favisse videatur, verbis diserte ex- 
plicat 5 ; Ab vetustissimis, inquit, laudatur scripto- 
ribus.... nec ab ullo heresis [alsive, maxime de Tri- 
nitate dogmatis, insimulatus est. An vero nullius 
reapse erroris Hermas 8 quoquam accusatus sil,ex 
his qua a nobis disputata sunt nulli,uti putamus, 
obscurum 9586 debet.Quam recte autem de divina 
Christi natura ille senserit,nemo nisi Sociniane ac 


tug,eternus et summus supremusque Deus asseri- 
tur.Quis namque creatum inter et increatum,inter 
Deum et creaturam nibilomnino medium esee igno- 
rat ? Denique eumdem Dei Filium ad condendam 
creaturam Patri suo &eterno adfuisse qui tradit, is 
profecto illum Patrisuo coeternum firmissime asse- 
verat. 

Eodem plane sensu Hermas superius dixerat! : 
In servili conditione non. ponitur Filius Dei, sed. in 
magna, potestate et imperio. Omnes quippe creatura 
Deo serviunt, quoniam omnia,uti de Deo canit Paal- 
mista 53, serviunt tibi. Qui ergo in servili conditione 
non ponitur 9^,hic 2reatura nec esse nec dioi potest. 
Qui autem oreatura esse et dici nequit, ille eérte 
Deus ipse est. 

Age vero,si his omnibus et alia adjicias, que de 
eodem Dei Filio &b auctore nostro soripta legimus**: 
In magna,inquit,est polestate et imperio ; alibi vero: 
Nomen Filii Dei magnum est, et immensum, et dolus 
ab eo sustentatur orbis; 8ο continuo post : Omnis 
Dei creatura per Filium ejus sustentaiur, his verbis 
summam illius divinitatem aperte renuntiari fatea- 
ris, omnino necesse est. Cui enim, amabo te, ea 
omnia convenire possunt, nisi vero Dei Filio, qui 
ejusdem cum Patre sit immensitatis, eternitatig, 
potestatis et nature? 

Non audiendus itaque impius nescio quis Soci- 
nianus, qui nobis perperam objieiat Filium Dei ibi- 
dem ab Herma servum appellari, qui post suam 
tantum mortem a Patre super populum suum pote- 
Statem omnem acceperit. Nunquid enim Hermas 
cum ibidem, sicut vidimus, dixit : In servili con- 
ditione non ponitur Filtus Dei, sibi ipsi absurde pu- 
tideque contradixisre existimandus est? Quia sang 
mentis homo id unquam asserere, imo cogitalione 
animoque fingere audeat? Quis vero ei hunc au- 
ctoris nostri locum equis unquam legerit oculis,ibi 
continuo non animadvertat utrumque ab illo de du- 
plici Christi natura cum humana tum divina reote 
traditum et pronuntiatum. Quemadmodum enim 
Christus ab ipso secundum divinam suam naturam, 
omni creatura antiquior, in servili conditione non po- 
nitur, ità secundum humanam sercus Dei appella- 
tus est. Etid quidem clarius quam ipsiusmetHerme 
verbis explicari non potest : Hoc ergo, inquit 65, 


demenlissime temeritatis homo unquam negaverit. p Christi corpus in quod inductus. est Spiritus sanctus, 


Quid enim, quaeo,ad summam Christi divinitatem 
plane deelarandam,his auctoris nostri verbis clarius 
et dilucidius 9": Filius quidem Dei omni creatura 
amiquior est, ila. ut. in consilio Patri suo. adfuerit 
ad condendam creaturam. Qui Filium Dei omni 
creatura dicitjantiquiorem,is certe eum extra crea- 
turarum omnium numerum,ac supra illarum con- 
ditionem et naturam esse aperte pronuntiat. Qui 

auiem exira creaturarum numerum, et supra illa- 


252 et Beq 


5 tom. II Oper. Athan., pag. 
5,87. 


τωῖ]. 9,8 42. *! lib. 1n, simi 
& 14.  **loc. cit. 


5$? Petav. tom. Π Theol. dogm., 
Psal. cxvin, 91. 


servivit illi. Spiritui, recte in modestia. ambulana, ei 
caste, neque omnino maculavit Spiritum illum....... 
Advocavit. ergo Filium, e£ nuntios bonos ; ut. et huic 
scilicel corpori, quod servivit Spiritui sancto sine 
querela, locus aliquis consistendi daretur, ne videre- 
tur mercedem servitutis sux: perdidisse. Accepit au- 
tem et post mortem suam idem Christi corpus,hu- 
manaque ejusdem natura omnem super populum 
potestatem,tametsi ipsemet Christus,qui secundum 


P$ cap. 2, T 9 ]ib. ir,si- 


8$ Jib. ir, simil. 9, 8 14. ** lib. ri, simil. 17, 


851 


creaturam adfuerat,ejusdem cum ipso sicut nature 
ita et potestatis semper fuerit. 

Cum sarta igitur, tecta integraque sit Herme 
nostri de summa Christi divinitate doctrina, nec 
quid omnino contra illam nisi insulsum plane, et 
ineptum effutire potuerint haeretici, unus tamen ex 
eis pauca quedam ipsius verba arrosit,quibus Spi- 
ritus sancti divinitatem ab eo negatam fuisse pro- 
bare perperam conatus est.Hec porro sunt,que ille 
nobis objicit : Neque cum vult, homini loquitur Spi- 
ritus sanctus, sed tunc loquitur cum vult Deus 55. 
Sed si huncS8ocinianum hominem nefarius errantis 
Becte amor penitus non obcecasset, intellexisset 
utique hanc esse Hermae nostri mentem,et sensum 
omnibus facile obvium : Neque cum homo vult, 
homíni loquitur Spiritus sanctus, sed cum vult Deus. 
Αἱ quid, obsecro, ex his verbis contra Spiritus 
sancti divinitatem : imo vero quid ex illis,nisi pro 
asserenda divina illius natura concludi potest ? Ibi 
enim Hermas veros prophetas divinoSpiritu,quando 
ipsemet voluit, afflatos fuisse asseverat. Αἱ quis 
nesciat strenuos Nicene fidei defensores hoc ad de- 
bellandos Arianos, et Spiritus sancti divinitatem 
adversus Macedonianos invicte propugnandam effi- 
oacissimo, uti plane non immerito putabant, usos 
esse argumento. 

ARTICULUS XIX. 
Utrum apostoli mortui predicaverint nomen Filii Dei 
iis qui apud inferos erant. 

His itaque longe difficilior et obscurior Herme 


locus, a Clemente tamen Alexandrino semel atque C 


iterum citatus, sic habetur 9*' : Apostoli et doctores, 
qui praedicaverunt nomen Filiv Dei, cum habentes 
fidem ejus et potestatem defuncli essent, pradicave- 
runt his qui ante obierunt et ipsi dederunt eis. iltud 
signum. Descenderunt. igitur 1n aquam | cum 1llis, et 
ilerum ascenlerunt : sed hí vivi ascenderunt, at illi 
qui fuerunt. anie defuncti, mortui quidem descende- 
runt, sed vivi ascenderunt. Per hos igilur vilam acce- 
perunt, et cognoverunt Filium Dei ; ideoque ascende- 
runt cum illis.Haec vox signum ibi nihil sonat aliud 
quam baptismum, quandoquidem Hermas conti- 
nenter subjungit, descenderunt in aquam. Sed cum 
nullus nisi in hac vita,nec nisi ab hominibus viven- 
tibus baptismo possit ablui, illic vero baptizantes 
apostoli, atque ab eis baptizati mortui et corpore 
soluti dicantur;ibi profecto de solo spiritali bapti- 
emate agatur necesse est. Quod certe loci hujus 
difficultatem non minuit, sed auget plurimum. 
Certum est enim Christum post mortem suam ad 
inferos descendisse. Unde Augustinus 9? : Quis nisi 
infidelis negaverit fuisse apud inferos Christum ?Con- 
stat etiam Christum tunc patriarchis justisque ho- 
minibus ibi degentibus sese manifestum praebuisse, 
uti ex his Petri apostoli verbis intelligitur : Chri- 


95 ]ib. rr, mandat. 12. 


8! Jib. ni, similit. 9. 
83. ?']ooc. sup. cit. 


73 Epist. 164, ad Evod. 


S. HERMJE 


divinam suam substantiam Patri ad contendam Α. síus semel pro peccatis mortuus..... 


^5 Epist. 104, ad Evod. ** I Petr. 111,18. 
7? Rom. v1, 6. 


853 


in quo ct his qui 
in carne erant spiritibus veniens pradicavit,qui incre- 
duli fuerant **, etc. Quo igitur modo Hermas dicere 
poterat : Apostoli et doctores pradicaverunt nomen 
Filii Dei..... his qui ante obierunt..... el cognoverunt 
Filium Dei? 

Clemens Alexandrinus videtur quidem difficulta- 
tis nodum secare, ubi ?9, citatis auctoris nostri 
verbis,ait Christum apud inferos Hebriis Evange- 
lium annuntiasse,apostolos vero iis qui ez gentibu: 
apti erant. ad. conversionem. Et recle dictum a Pa- 
slore : « Descenderunt ergo in aquam, » etc. Verum 
Bi hac explicatione Clemens nodum difficilem expe- 
dire videtur, in alium profecto longe difficiliorem 
incidit. Ille quippe docet Hermam opinatum ess 
plures ex ethnicis hominibus justis, cum Christum 
illis apostoli predicassent,ab inferis liberatos,atque 
& Christo eterna donatos felicitate. Que quidem 
opinio ab Augustino ?! tanquam omnino erronea 
repudiatur. Deinde Hermas nullum Hebraeos inter 
et ethnicos ponit discrimen ; imo aperte loquitur de 
Hebraeis per lapides x, xxv et xxx adumbratis,qui- 
buscum apostoli, quadragesimo lapide figurati, de- 
scenderunt, eisque Filii Dei predicaverunt nomen. 

Quapropter putamus,salva tamen debita Clementi 
reverentia, locum Hermae alio sensu exponendum, 
eoscilicet quo Augustinus superius allata Petri verba 
interpretatus est. Enimvero cum Evodius, ab eo 
illa sibi explicari poposcisset, Augustinus ?* quante 
sint ibi difficultates primum exponit.Deinde respon- 
det,illis Petri verbis : His qui in carne erant,sirili- 
bus, eos intelligi posse, qui (unc erant in carm, 
atque ignorantiz tenebris velut carcere claudebantur. 
Neque tamen hoc sibi idcirco objici posse putabat, 
quod Christus nondum venerat in carne. Quoniam, 
inquit sanctus doctor : Ipse utique non in carnes 
in spiritu veniebat visis congruis, colloquens quos v 
lebat, sicut volebat. Eodem igitur atque Augustinus 
sensu Hermas dicere poterat, quod apostoli el as- 
clores..... prodicaverunt his qui ante obierunt, boc 
est, mortui sunt tenebris,ignorantia, infidelitate εἰ 
incredulitate. 

At, inquies, cur ergo de apostolis Hermas sub- 
jungit : Przdicaverunt. nomen Filii Dei..... cum de 
[uncti essent ? Quidni, inquiemus et nos, hec sp 
stolorum mors spirituali quoque sensu intelligatur: 
D Quia nimirum vetus eorum homo cum Christo crt 

cifixus et mortuus fuerat, ac destructum corpus 

peccati, ut loquebatur Paulus ??. Et certe hec ve- 
borum Herme interpretatio inde confirmatur,quod 

ille continuo addat : Sed hé vivi ascenderunt. 0094 

quidem de vita spirituali ipsemet interpretatus sub 

dit : Fitam receperunt ; et cognoverunt. Filium De- 

Denique ex jam dictis certum est Hermam serm 

nem ibi facere de spirituali baptismo, id est cogn" 

tione Filii Dei. Cur ergo totus iste locus spiritus! 


Τ0 Jib. vi Sinis 











853 


PASTOR. — PROCEMIA. . 


854 


sensu non intelligatur, cujus saltem quadam partes A venturz figuram esse declarat. Quamobrem cum . 


alio Sensu explicari non possunt? An vero genuinus 
hic sit verborum Herme sensus, sicut asserere om- 
nino non audemus, ita nec illius profecto repugna- 
bimus explicationi, qui ea litterali sengu, ab omni 
errore alieno, poterit interpretari. 


ARTICULUS XX. 
Utrum Hegrin sit nomen angeli. 

Alius auctoris nostri locus obscurus et difficilis 
ibi occurrit, ubi ille narrat se, cum in belluam 
immanem incidisset, ab una virgine, que figura 
Ecclesim erat, audivisse : Misit. Dominus angelum 
suum super bestias, cui nomen est. Hegrin, el. obtu- 
ravit os ejus, ne dilaniaret te. Autumant enim non- 
nulli Hieronymum sibi in animum induxisse "* He- 


illic adjecit, angelum esse super bestiam, id est 
super fressuram superventuram, nihil aliud sibi vo- 
luit **, nisi eumdem angelum a Deo esse preposi- 
tum, ut Christianos adversus imminentem tyran- 
norum persecutionem defenderet ac tueretur. 


ARTICULUS XXI. 
Num angeli omnia creaverint. 

Tertius Hermae locus qui enodatione aliqua indi- 
get, ad omnes angelos spectat. Cum enim ille dixis- 
set angelos inter creaturas primos esse quos Deus 
ereaverit, tum subjungit ?? : Hi sunt angeli qui 
primo constituti sunt, quibus tradidit Dominus uni- 
versam creaturam suam struendé, »dificandi et ἆο- 
minandi creatur illius. Pro verbo autem struendi, 


grin nomen esse angeli, quod quidem ipsi adeo p in codice Sancti Germani a Pratis, ab annis 800 


ridiculum fatuumque visum est, ut hoc elogio au- 
ctoris nostri librum notaverit : Liber ille apocryphus 
siultittze condemnandus est, in quo scriptum est 
quemdam angelum nomine Tyri przesse reptilibus. 
Alii tamen illud ab Hieronymi mente ita abhorrere 
putaverunt, ut illum de quodam libro apocrypho 
uc deperdito ista scripsisse tradiderint. Et re qui- 
dem ipsa quid in his verbis deprehenditur quod 


stultitiz argui possit? Num ideo quia eo loquendi 


modo angelum reptilibus preesse affirmatur ? Ve- 
rum id docent cum antiqui Patres, inprimisque 
Origenes pluribus in locis "5, tum doctores scho- 
lastici post divum Thomam 75, qui ait: Unaquzgque 
res visibilis in. hoc mundo habet potestatem angeli- 
cam sibi przepositam. Num autem ideo quia ange- 
lum nomine Tyr: appellaverit ? Si res ita se habeat, 
vel erratum est, in operum Hieronymi editionibus, 
vel ipse manuscripto codice corrupto usus est : in 
aliis siquidem omnibus ac in editis legimus Hegrin. 
Cotelerius itaque omnes animi nervos in eo con- 
tendit, ut. investiget et perscrutetur cur angelus 
Hegrin vocetur. Sed postquam diu multumque la- 
boravit, tandem ingenue fatetur, absque melioribus 
codicibus viz aliquid cert posse proferri. Ditissima 
vero illustrissimi Colberti bibliotheca unum non 
vetuste quidem manus, quippe qui 300 annos non 
superet, suppeditavit nobis codicem, qui veram 
quam Cotelerius frustra quesierat lectionem, unius 
litterule immutatione exhibere videtur. Sic enim in 
eo legimus : Misit. Dominus angelum suum super 


descripto, nec non in Colbertino supra citato vox 
creandi exhibetur. Qua quidem lectio, si vera sit, 
videtur Hermas in eum impingere errorem, quem, 
antiquissimi heretici a Platone atque Philone Ju- 
dio hauserunt, angelos primos omnium a Deo crea- 
tos, ab eoque accepisse cetera omnia deinceps 
creandi potestatem. Verum Hermas ab hoc errore 
non difficulter quidem eximitur. Primo enim codi- 
ces qui verbum creandi representant, aliud, scilicet 
potestatem, vel aliquod simile omiserunt. Qua ergo 
oscitantia amanuenses illud verbum preetermise- 
runt, eadem etiam aliud potuerunt immutare. 
Deinde vero etiamsi Hermas voce creandi usus asit, 
eam tamen non sítrictiori acceptione pro creature, 
ut loquuntur scholastici, ex nihilo productione, sed 
latiori atque Latinis auctoribus magis usitata, pro 
simplici productione et institutione, ab illo usur- 
patam fuisse dicendum est. Nec ulli hoc mirum 
videri debet, cum eodem sensu Arnbrosius dixe- 
rit $9? : Quod autem et factum est, idem est εἰ crea- 
tum. Quod sane multis aliis exemplis facile posset 
probari. 
ARTICULUS XXII. 

Qui doctores el. praesides ministeriorum dicantur. 

Non deerunt fortasse quibus salebrosa videbuntur 
de sacris Ecclesie ministris heo scriptoris nostri 
verba *! : Episcopi, et doctores, et ministri... episco- 
patum gesserunl, docuerunt οἱ ministraverunt. Libro 
autem tertio 55: Tales sunt qui crediderunt quidam 
episcopi, id est praesides Ecciesiarum... Et deinde 


bestiam, cujus nomen est. Hegrin. Hinc. enim Hegrin Ὦ qui prasides sunt ministeriorum, qui tnopes et viduas 


non angeli, sed bestie nomen esse colligimus. Cur 
autem Hermas illam ita vocaverit, recte forsitan 
conjicies, si attendas vocem Hegrin idem esse ac 
Grece ἄγριος, id. est. immitis, ferox, vel fera, et 
bestia ; ac probabile proinde videri Hermam allu- 
sisse ad hec Psalmiste verba : Singularis ferus 
(μονιὸς ἄγριος) depastus est eam "", scilicet vineam. 
Ille quippe ibidem hanc bestiam pressura super- 


prolexerunt, et. castam perpetuo conversationem ha- 
buerunt. Qui enim sint illi doctores et praesides mi-. 
nisleriorum, non cuivis statim occurret. Verum hec 
planiora fient, si id quod & nemine vocatur in du- 
bium, observetur, diaconos a sanctis Patribus solo 
ministrorum nomine passim appellari. Hinc quippe 
colligitur doctores, qui episcopos inter et ministros 
medii collocantur, non alios procul dubio esse 


7* lib. 1 Comment in Habac. |. "5 homil. 14 ín Numer cap. xxni ; hom. 23 in Josue, cap. xvim ; homil. 6 in 


Jerem. cap. χι. * i1 part., q. 120, art. 1 ad 3. 
vision. 3. 99 lib. iu De fid. cap. 21, 8 82. 


7! Psal 
9! ]ib, r, simil. 3. 


. LXXIX, 14. "5 lib. iri, vision. 3. * lib. eod., 
8 ]ib. ir, simil. 9. 


865 


S. HERMJE 


856 


quam presbyteros seu sacerdotes. Cur vero presby- A nem, salem εἰ aquam adhibendum definiunt? 1b 


teri doctores nominentur, si rogaveris, disces a 
Dionysio Alexandrino, qui eodem plane ac Hermas 
sensu apud Eusebium dixit 55: Συγχαλέσας τοὺς 
πρεσθυτέρους καὶ διδασκάλους τῶν ἐν ταῖς χώµαις 
ἀδελφῶν. Convocatis presbyteris ac. doctoribus, qui 
per singulos vicos fratribus pralicabant. Quid enim 
aliud hec verba sonant, nisi presbyteros per sin- 
gulos vicos, id est vicorum parochiis prefuisse, 
atque ibi cum fratribus predicarent, doctores fuisse 
appellatos. Quod quidem Chrysostomus multo cla- 
sius breviusque edisserit δὲ: Nam et presbyteris 
Ecelesiz:, inquit, cura permissa est et magisterium 
(διδασκαλία). Quod ad presides ministeriorum atti- 
net, ii forsitan presbyteri quoque erant. De diaconis 
etenim Hermas paulo ante dixerat : Ministri male 
ministraverunt. Ab iis autem venit &d presbyteros, 
qui eum diaconis superiores essent, eos praesides 
enínisteriorum nuncupavit**. Si quis tamen conten- 
dat eosdem prasides ministeriorum non alios esse 
quam diaconos, quia et ipsi ministri erant, et mi- 
nisteriis inopum et viduarum preesse debebant, 
non omnino repugnabimus. 
ARTICULUS XXIIT. 
De xerophagiis. 

Querent alii cur pastor tam severum jejunium 
Herm» indixerit : lila die, inquit *5, qua jejunabis, 
πίλἠ omníno gustabis, nisi panem el aquam. Hiero- 
nymus quidem *' illud ceteris omnibus fortissi- 
mum jejunium esse profitetur. Solebat tamen olim 
& Christianis ultima Quadragesime hebdomada 


observari. Neo desunt qui hanc xerophagiam lege C 


aliqua prescriptam censeant ; et id quidem probare 
nituntur ex Tertulliano qui Montanistarum hsre- 
sim amplexatus, de Catholicis dicebat: Arguunt nos, 
quod eliam xerophagias observemus, etc. Sed idem 
ipse Tertullianus addidit : Denique respondetis 
(nempe Catholici) hace ex arbitrio observanda, non 
ex imperio. Nulla igitur lege ejusmodi jejunia, teste 
Tertulliano, indicta erant, sed ex cujusque arbitrio 
observabantur. Quapropter Epiphanius isthec ad 
consuetudinem, non ad preceptum sio refert ** : 
Preterea sex illos dies xerophagiis, hoc. est. arido 
victu, transire populus omnis assuevit, hoc est panem 
duntaxat cum aqua sub. vesperam adhibere. Si lege 
data xerophagie constitute fuissent, de iis eodem 


certe utraque jejunia et quarte sexteque ferie, et 
sex dierum Paschatis eadem lege, atque apostolica 
constitutione sancita esse pronuntiavit. Attamen 
ubi idem Epiphanius contra Aerianos, jejunia stata 
damnantes, disputat, cum hoc preceptum maxime 
urgere deberet, illud in solam consuetudinem ita 
refundit 9! ; Porro diebus ipsis Paschalis... arido- 
rum ciborum usu, precibus, vigiliis, jejuniis... cele 
brare solemus. Ex quo non absurde forsitan colli- 
688, verbum παραγγέλλουσι, definiunt, quod superius 
adhibuit, non aliud significare quam admonent vel 
hortantur, non autem precipiunt, jubent, imperant. 
In hujus autem explicationis firmamentum non 
illud solum adduci potest, quod historici varias 
Ecclesiarum de hisce jejuniis fuisse consuetudines 
narrent, verum etiam quod iisdem testibus, aliquid 
de severitate hujus jejunii in aliquibus saltem Ec- 
clesiis paulo post remissum sit. Auctor enim Con- 
stitutionum apostolicarum pani et aqua sal et olera 
superaddi lubens concedit : [n diebus ergo Pasche 
jejunare incipientes α feria secunda usque ad Para- 
sceven et Sabbatum, per sex dies solo utentes paw, 
sale, oleribus et aqu potu. 
ARTICULUS XXIV. 
De matrimonii vinculo nunquam solvendo. 

Ex obscuris Hermae locis ad ea progrediamur 
qua luce claritateque sua questionem de nunquam 
solvendo connubii nexu, quam obscurissimam, im- 
plieatissimam et difficillimam dixit Augustinus ", 
illustrare possunt. Docet enim Hermas viro qui 
uxorem suam adulteram dimiserit, ea vivente, al- 
teram ducere in matrimonium fas non esse: Si 
permanserit, inquit **, in vilio suo mulier, dimilll 
illam vir, et. per se maneat. Quod si dimiseril mu- 
lierem suam, et aliam duzeril, et fpse machatur. His 
autem Herme verbis quidam refelluntur, maxime 
vero Chemnitius, qui audacter asserit 35 questio- 
nem hanc post Augustini tempora Aorridtus dispu- 
tari. Patres vero eodem Augustino antiquiores 
non adeo, inquit, fuerunt asperi, duri, horridi (i 
immanes, ut conjugi innocenti alterum ineundi con- 
nubium facultatem negaverint ; sed docuerunt, sit, 
rectius, prastantius, et. perfectius. esse, si etiam ilt 
qui ab adultera separatus est, vel maneal sine con- 
jugio, vel reconciciatam urorem rursus recipiat. Sed 


ac de quarte et sexte ferle jejunio scripsisset : [) quam falsus sit Chemnitius, ex nostro perspicimus 


Item. quarta et. sexta feria jejunium ad horam usque 
xonam indicium... Ideo per illos dies jejunandum 
609 decreverant apostoli. At, inquiens, legem hanc 
ille alibi commemorat ** : Quid si, aiebat, ex apo- 
stolorum constitutione repetenda nobis aucloritas 
esi; cur illis quarte sextzeque feriz? jejunium per- 
petua lege sancitur, excepta Pentecoste ?* Cur sex 
Paschatis diebus nihil omnino ad cibum prater. pa- 


1*5 Euseb., Histor. lib. vit, cap. 24. 
9 ]ib. rii, simil. 5. *' Epist. 2. 
οἱ lib. 1 De aduller. conjug 
ντι, session, 24, cono. 


r dent. $ lib. 11 Strom. 


δὲ homil. in Epist. I A Timoth. 
8 in Ezposit. fidei, 
c. 25, 8 32; et t lib. It oir dat. c. 57. ib. ri, mandat. 4. 
95 tract, 7 in Matth. 


Herma, qui, etsi Augustino longe antiquior, eodem 
tamen ao ille modo ejusmodi conjugia adulteria 
esse definivit. Idem Athenagoras et Justinus, ut 
suis locis videbimus, nec non et Clemens Alexan 
drinus 5 asseverant. Denique id confirmétur et 
Origene ipso, atque Hieronymo, quos in opinionis 
sue confirmationem Chemnitius protulit. 

Objicit enim heec Origenis verba *5 : Scio quosdam 


*5]ib. im, simil. 5, epist. 2 
9 heres. 75, S 6. 3 haeres. 79, $3. 
** in canon. 

















851 


aliquam nubere, priori viro vivente. At ipsemet con- 
festim subdit: Et contra scripturam quidem f[ece- 
TW, dicentem : « Mulier ligata esl. » etc. Non diffi- 
temur quidem illos aliqua ex parte excusari ab 
Origene, qui subjunxit continenter : Non iamen 
omnino sine causa hec permiserunt ; forsitan enim 
propter. hujusmodi infirmitalem incontinentium ho- 
minum, pejorum comparatione, quae mala sunt, 
permiserunt adversus ea, qug ab initio fuerunt scri 
pia. Vir autem ille doctissimus a culpa eos, uti 
vides, non liberat. At in eo tantum excusandos 
esse censet, quod minus malum, ut majus devita- 
retur, permisgrunt. Hanc tamen permissionem, 
quantumvis justa videatur, auctoritati Soripture 
sacre repugnare asserit; proindeque ejusmodi 
connubia ab eadem Soriptura proscribi et damnari 
non obscure significat. 


Hieronymus vero, quem etiam Chemnitius nobis 
objicit, ipsi adhuo multoque planius quam Origenes 
adversatur. Ubi quippe ad Oceanum soribit 06 Fa- 
biolam ideo, priore viro suo vivente, alteri nu- 
psisse, quia persuaseral sibi, et putabat virum a se 
jure dimissum, continuo subjungit: Nec Evangelii 
rigorem noverat, in quo nubendi universa causalio, 
viventibus viris, feminis amputatur. Narrat deinde 
quomodo Fabiola publicam hujusce secundi conju- 
gii, non secus ac si adulterium commisisset, poni- 
tentiam egerit. Non solum autem ibi Hieronymus 
has nuptias a Scriptura sacra prohibitag ease docet, 
sed in suis etiam ad Matthaei Evangelium Commen- 
tariis ? id palam aperteque pronuntiat. 

Major sane, ne quid dissimulemus, oritur diffi- 
cultas ex his Epiphanii verbis 9 : Sed cui mortua 
una non sufficit, cum, occasions aliqua stupri adulte- 
riique aut alterius flagitii (*, κακῆς αἰτίας), cum. ea 
divortium fecerit, is 5$ alleram. uxorem duxerit, aut 
alteri viro mulier nupserit, sacrarum litlerarum au- 
ctoritas ab omní culpa iilos absolvit ; neque ab Eccle- 
sia aut aeterna vita rejicit, sed propter imbecillitatem 
tolerandos existimat. Eruditissimus itaque Petavius 
putat huno Epiphanii locum esse depravatum ; fate- 
tur tamen eumdem Epiphanium ibi subscripsisse 
opinioni quorumdam veterum scriptorum, quibus 


post legitimum divortium permissa innocentibus. 


conjugibus hujusmodi matrimonia videbantur. Ve- 
rum 8i corruptus est Epiphanii locus, quid certi ex 
eo confici poterit! Porro Epiphanius deiis secundis 
nupüis disputat, quas non stupri adulteriique tan- 
tum, sed cujuslibet flagitii causa (7j xaxfc αἰτίας) 
permissas esse affirmat. At certe Epiphanium con- 
jugiinnocenti,ob cujusvis alterius conjugis flagitium 
contra Scripture auctoritatem, eliud inire matri- 
monium permisisee nemini nunquam, ut arbitror, 
probabitur. Vero igitur est similius eumdem Epi- 


qui presant Eoclesiis, extra Scripturam permisisse Α phanium illic de nuptiis post conjugis mortem con-  - 


trahendis disputare ; vel nihil certi ex ipsius textu 
donec emendetur, posse deflniri. 


Certum est igitur hanc fuisse Patrum etiam ante 
Augustini etatem sententiam, conjugium nulla 
unquam de causa & quoquam solvi posse. Si quid 
vero conira vel scriptum vel factum proferatur, 
illud vel minoris alicujus mali, quo aliud majus 
peccatum evitaretur, tolerantia fuit, vel certe abu- 
sus aliquis, α ceteris omnibus improbatus. 


Quapropter provocant nos adversarii ad divinam 
Matthei auctoritatem, qui expressis verbis statuit: 
Omnis qui. dimiserit uxorem suam, excepta [forni- 
cationis causa, facil eam machari ; et : Macha- 


tur ; el qui dimissam duxerit, adullerat 9. Si autem ' 
B dixeris nec Marcum 190, neo Lucam !, nec Pau- 


lum ?, qui de hac uxoris dimissione loquuntur,hu- 
jus exceptionis ullibi fecisse mentionem, illamque 
tanti esse momenti, ut si quando a Christo posita 
eBBet, ab iis nunquam fuisset pretermissa ; illud ii 
illico reponent, nisi & Christo esset addita, nun- 


quam illam Mattheus tam expresse tradidisset. 
Verum quidquid de sacro eorum textu dicatur, 


certum est nullam illos inter divinos scriptores ^ - 


esse pugnam, nullumque prorsus dissidium. Cum, 


ergo unus omnium sit consensus, sic eos conciliati 


posse putamus, ut heo exceptio Matthei, ercepas | 
fornicationis causa, non ad verbum dimiserit, sed. 


ad aliam duzerit, referenda sit. Quapropter non 
alius erit verborum Matthai sensus, quam viro 
illi, cujus uxor est adultera, eam dimittendi, non 
aliam ducendi, datam a Christo potestatem. Quo 


quidem sensu ille nor discrepat a Paulo et aliis, 
qui plures fatentur esse causas propter quas con- 


juges a se invicem separari possunt. 
Instabis tamen, si exceptio ad verbum dimiserit 


referatur, nulla alia secundum Mattheum erit di- : 


vortii causa, nisi fornicatio seu adulterium. Atqui 
ex Paulo, atque etiam ex nostro Herma, caeterisque 
Patribus, alie et quidem plures sunt cause, ob 


quas conjuges a se invicem sejungi possunt. Exce- . 


ptio igitur Matthaei non ad verbum dimiserit,se1ad 
alíam duxerit, debet necessario referri. Tota vis 
hujus argumenti in eo sita est quod Matthaeus unius 
tantum exceptionis mentionem fecerit. Sed respon- 


demus illum ideo unius tantummodo meminisse, 


non ut alias, quas Paulus aliique commemorant, 
omnino excluderet, sed quia illa maxima omnium 
er&t et gravissima. Alias itaque excepliones pru- 
denti silentio pretermisit, quia leviores erant,quia 


brevioris temporis separationem poscebant, quia . 


denique mens illi erat unius precipueque excep- 
tionis commemoratione arctissimum, atque a 
nullo unquam homine solvendum matrimonii vin- 
culum, omnibus magis magisque commendare. 


30.?' In cap. x Matth. * Heres. 50,8 4. * Matth. v, 32, et xix, 9. !'* Marc. x, 14. ! Luq, 


t. 
xvi, 4 "d x) 3 Paul,, I Cor. 1 et &d Rom. vir. 


859 


ARTICULUS XXV. 
»erypho de Heldam et Modal. 


A 


1um de tabula levemua, paucis 
iri ab Herma librum de Heldam οἱ 
ri erant quorum mentio in sacris 


S. HERMJE 


860 


Numerorum libris habetur. Sed hunc eumdem li- 
brum ad apocrypha amandant Synopsis Athana- 
siana et Stychometria, Chronographiz Nicephori 
superaddita. Porro hzc 'adnotamus, ut hujus libri 
antiquitas, que auctoris nostri etatem superat, 
&b omnibus observetur. 





J. B. COTELERII JUDICIUM 
DE 8. HERMJE PASTORE 


(Patres apostolici, edit. Amstelodami, 4724, t. I, p. 73.) 


1um judiciis solet contingere, ut B. 
ir est, aliis minus fribuant, tertii 
1c equitatem ; id si super libro 
'uisse pronuntiavero, non verebor 
mite censear aberrasse. Scilicet, 
i fines, quotquot Pastorem inse- 
divinarum Scripturarum : cum 
3 Ecclesiu extra Canonem legatur. 
ntentia quarumdam Ecclesiarum 
ipud quas, teste, post Eusebii Hi- 
cap 3, Hieronymo in tractatu De 
publice recitabatur. Credibile 
»m opus habuisse pro canonico, 
siastico : quo de ultimo dubitare 
Lestimonia Athanasii in Epistola 
fini ad Symbolum ; sicut primum 
perauctores qui Herma scriptum 
1mina, et ab aliquibus admissa, 
?censent; tum per antiquos Bi- 
manu exaratos, quorum nonnulli 
complectuntur, ut ille bibliothecee 
tum per manu scriptas veteres 
we similiter Hermam continent ; 
»adem locupletissima bibliotheca, 
brario Regis Christianissimi, su- 
roleg. ad S. Barnabam ; tum de- 
ie magistros sd eamdem opinio- 
Nam Ireneus ut Scriptura vide- 
1ens Alexandrinus divinam esse 
uit. Tertullianus, lib. De oratione, 
onem illius non improbat, absit 
- Catholici apud eumdem Mertol- D 
pudicitia, Montanistis opponunt, 
"idei confirmandam : quemadmo- 
1asium, Ariani Catholicis.Origenes 
itus inspiratam putat, licet aliter 
M fieri prejudicium. Cassianus de- 
inde desumpta cum textibus sa- 


'9Γ88 multum be honore Herme 
^rabitur a Tertulliano ex antiquis. 
tum mutatus per Montanistarum 
*ulliano illo, libri orthodoxi De 
lore, Pastoris scripturàm in opere 


heretico De pudicitia suggillat, appellans apocry- 
pham, falsam, adulteram ; amatricem, patronam 
et sociam machorum ; asserensque, ab omni con- 
cilio Ecclesiarum, etiam nostrarum Catholicarum, 
et divino Instrumento expelli. Ubi jocularis est 
error cujusdam ad Nonnum,quasi egerit Tertullia- 
nus de muliere adultera per Joannem evangelistam 
initio capitis νι mernorata, Ab illis quoque minus 
quam satis sit, honorifice sentitur, qui in Origine 
Pastoris librum cont.mptui habent. Omitto Pro- 
sperum, quia mirum non est quod homo vivens 
inter Latinos suos, quibus pene. ignotum fuisse 
Pastorem refert Hieronymus, nullam auctoritatem 
operi ignorato tribuerit Eusebium etiam pratereo, 
Hieronymum, Gelasium, Nicephorum CP.,qui cum 
nothis et apocryphis numerant. Jam de iis appela- 
tionibus quid significent, sententiam meam protuli 
in notis ad Barnabam. Addi tamen inibi dictis 
nunc velim, de illa divisione Scripture in canoni- 
cam, dubiam et apocrypham ; opus aliquod nec 
falsi nominis, neo doctrine noxim, appellari posse 
apocryphum, quod extra Canonem ab omnibus 
Ecclesiis collocetur. Atque ea significatione, opi- 
nor, Herme Pastor Nicephoro CP. apocryphusest. 
Venio ad recentiores; homines, ut equidem mihi 
videtur, dure frontis. Quis enim, queso, non 
obstupescat, cum legerit nonnullorum judicia de 
volumine a tot tantisque viris tantopere celebrato? 
Hi librum optimum utilissimumque preedicant.Illi 
vero infamant atque exagitant, ut Novatianorum 


'et Pelagianorum fontem, Montanisticarum super- 


stitionum gurgitem, insuperque fautorem Ariano- 
rum, ut fabulosum; ut (proh magna crimina!) 
liberi arbitrii, solitudinis monastice, necnon par- 
gatorii astructorem ; ut ruditate Christianismi ac 
reliquiis gentilitatis conspicuum ; ut pseudepigra- 
pbum, supposititium ; ut alium ab eo quem olim 
manibus terebant SS. Patres; denique ut barba- 
rum, atque per hereticos interpolatum, insertis 
erroribus ac fabellis. Quas accusationes et consi- 
miles, frivolo aut nullo fundamento subnixas,cum 
ad loca pervenerimus, si necesse visum fuerit, 
Deo dante, absque confutatione non relinquemus. 

Medium itaque beati tenuere, cum olim, tum 


801 


PASTOR. — PROOEMIA. 


863 


nuper, quicunque Herm» Pastorem judicavere cóv-, A Certe multo plura apud Barnabam et in Constitu 


ταγµα non quidem canonicum, sed ecclesiasticum, 
&c optimo note, et propugnaculum fidei catholice 
adversus Montani duritiam ; ad hec fetum Hermes, 
apostolici illius viri (nulla quippe ratio contrarium 
evincit,) quem Paulus in fine Epistole ad Romanos 
salutari jubet. Nam qui Hermetem seu Hermem in 
ilus locum substituunt, aut utrumque confun- 
dunt, decepti videntur α fabula Libri pontificalis, 
ubi ad similitudinem Herme fingitur quidam Her- 
mes, Pii pape primi frater, scriptor libri quo 
continebatur Mandatum angeli, visi in habitu pa- 
Storis, de Paschate die Dominica celebrando. Quod 
commentum multi amplexi sunt, precipueque ne. 
scio quis poeta sub honesto Tertulliani nomine 


stolarum pape Pii fabricator, epist. 1: Beda, Ado, 
alii, in Chronicis, in Martyrologiis ; nec non auctor 
Catalogi pontificum romanorum, ab JEgidio Buche- 
rio in Commentario ad Victorii Canonem Paschalem 
editus,qui forsan ex pseudo-Damaso debetemendari. 
Sed et facile fuit librariis, Hermam mutare in Her- 
mem,et Hermem vice versa in Hermam.Sicque fortas- 
sis apud Magistrum Sententiarum, lib. rv, dist, 35, 
n. 5, ex Herma factus fuerit Hermes : similiterque 
in Rufiniana Origenis interpretatione, lib. 1 De 
principiis, cap. 3, et lib. 1v, cap. 2. Postremo sane 
loco caput. primum Philocalie Hermam ostendit. 
Et contra forte predictus poeta Hermes scripserat, 
non Hermas; nisi 8i, quem errorem errasse videtur 
pseudo-Pius, Hermem et Hermam pro uno eodem- 


que habuerit. Nec dissimili, quamvis alia depra- C 


vatione editiones S. Hieronymi libro De nominibus 
Hebraicis, capite de Epistola ad Romanos, exhi- 
bent, Ermon, anathematizantes marorem ; cum et 
res ipsa, et capita de Numeris, de Actis apostolo- 
rum, Ermen reponendum persuadeant ;: tametsi Er- 
mon quoque eodem sensu exponatur in capitibus 
de Deuteronomio, de Jesu Nave (ubi perperam 
Emon apparet) et de Psalterio. 


Jam vero ex Rufini ad Symbolum verbis obscurio- 
ribus nascitur questio. Que si ita distinguantur, 
Libellus qui dicuur Pastoris sive Hermatis, qui ap- 
pel'atur Due Μία vel Judicium Petri ; unus no- 
sterliber quatuor geret nomina, Pastor, Hermas, 
Du2 Viz, Judicium Pelri. Sin autem ubi virgulà 


tionibus apostolorum, hoc denominationis iis scri- 
ptis non dedere. 4. Aperte B. Hieronymus in cata- 
logo Judicium Petri distinguit ab Herme Pastore: 


de primo enim disserit in Petro, de secundo in - 


Herma. Atque hec ad Rufinum. 


Li 


Ex Origenis autem verbis, lib. iv De principiis, 
cap. 2, in. Philocaluz oap. 1, p. 22: Διὰ τοῦτο - 
ἡμεῖς καὶ τὸ iy. τῷ ὑπό τινων καταφρονουμένῳ βι- 


θλἰῳ τῷ Ποιμένι, περὶ τοῦ προστάσσεσθαι τὸν Ἑρ- 
μᾶν δύο γράψαι βιθλία, καὶ μετὰ ταῦτα αὐτὸν ἀναγ- 
γέλλειν τοῖς πρεσθυτέροις τῆς Ἐκκλησίας & µεμάθη- 


xty ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, οὕτω διηγούµεθα. Ἠοο est, ^. 

Ideo nos et illud ἐπ Pastore, libro qui a quibusdam 
contemnitur, cum jubetur Hermas duos librosscri- --- - 
latens I. τή adversus Marcionem, in. fine; item epi- p bere, ipseque postea. annuntiare senioribus Ecclesi . - 


ea qu a Spiritu didicerat, sic exponimus. Ex hoo, 
inquam, sermone conjecerunt viri docti Pastorem 


commentariis ab Origene fuisseillustratum. Quan- :' -.- 


quam loquitur duntaxat de presenti expositione, 
quam nempe eodem loci post Herme testimonium 


statim subjungit. Est et alius error nonnullorum 


adeo crassus, ut nec refutationis indigeat. Dicunt: . 
ab Hieronymo, in Prologo galeato, per Pastorem —. .- 


non intelligi librum Herme, sed tertium Macha- . 


baorum, contorta et longe petita utentes dedu- 
ctione ἀπὸ τῆς παστάδος sive παστίδος. Cum ex 


alis Hieronymi ceterorumque locis res manife- .: 


stissime pateat. 


Denique, cujus habemus animadversiones multas - | 
ad nostrum auctorem, Barthius, cum passim labi- . 


tur, tum contra antiquam eam versionem quatuor 
committit. Prius, appellando rusticam, semibarba- 
ram, semiveterem : quod neutiquam est. Alterum, 


temere et absque ulla ratione, imo contra omnem . 


rationem, a:firnando, epitomen magis esse quam 


interpretationem. At aliter rem se habere liquet , . 
ex convenientia textuum & veteribus prolatorum. 


Equidem videntur ista citari ex Pastore & Clemente 
Strom. n, pag. 384: ἩΠροηγεῖται μὲν πίστις, φόθος 
δὲ οἰχοδομεῖ, τελειοῖ δὲ ἡ ἀγάπη. Pracedit quidem 


^ -- 


fides timor vero zdifical, perficit. autem. charitas ;.— 


qua ibi non inveniuntur; verum Clementis sunt, 


sua Hermaicis interserentis. Tertium commissum, | 


quando futilibus conjecturis hariolatur, scriplam 


fuisse post Hieronymi tempora, et ab Anastasio 


conspicitur, major distinctio ponatur, duo puncta D Bibliothecario. Esto, concedamus barbariem ubi- 


vel punctum cum virgula, duo constituentur libri 
binomines, alter Pastoris, sive Hermatis, alter Duc 
Vie vel Judicium Petri. Equidem nullus dubito, 
quin diversa volumina exstiterint : suspicor magis 
8 Ruffino scriptum, Libellus qui dicitur Pastoris sive 
Hermatis ; quique appellatur Dux Viz vel Judicium 
Petri. Rationes, cur opera non confundam, hec 
sunt: 1. De uno libello sio locutus fuisset : Qui di- 
cilur Pastoris, sive Hermatis, sive Du2 Vig, vel Ju- 
dicium Petri. 2. In toto Pastore ne verbum quidem 
de Petro. 3. Pauciora de duabus viis profert initio 
mandati sexti, quam ut inde nomen acciperet. 


que redolere: num eadem de causa antiquissimam 
Irenei interpretationem Anastasio ascribemus? 
Sed Hieronymus testatur plerisque sui temporis 
Latinis Herme volumen Ignorari ! Quid inde? At 
multo antea plebi Africans notissimum exstitit ; 
utpote ex cujus lectione mos invaluerat assignata 
oratione assidendi, ut verbis utar Tertulliani. At 
a Latinis catholicis, tempore Zephyrini ac ejusdem 
Tertulliani, ad jugulandam Montani impietatem ad 
hibebatur. Sane ante Anastasium ab Hieronymo, 
Rufino, Cassiano, Gelasio, Beda et Wulfrido Strabo, 
Latinis scriptoribus, memoratur. Án necesse est 


c 


868 


ut omnes isti Grece legerint, et. non ex nostro in- 
terprete? Transeo reliqua Barthii momenta, pul- 
vere ventoque leviora, ut ultimum illius peccatum 
attingam. In eo autem consistit, quod Joanni Tarino 
eam affingit opinionem, de qua vir ille eruditissimus 
οὐδὲ xax' ὄναρ, quasi ad Philocalizt? caput primum 
Rufino asoripserit Pastoris Latinam translationem. 
Nos ut nihil certi afferre possumus, ita suspicamur 
per prima Ecclesie tempora Latinos non caruisse 
laudatissimi operis versione: eam vero aliam a 
nostra fuisse, nihil nos cogit dicere. Caeterum ante- 
quam manum hinc tollam, monitum te velim, Le- 
ctor, et capitum lemmata abesse a codicibus mss. 





8. HERMJE 


864 


quibus usus fui : et in notis marginalibus, quas ad 
textum apponendas curavi, litteram G, significare 
mes. 8. Germani, litteram V, me. S. Victoris; mero 
autem asterisco, ante caput 8 Visionis 3 lib. rindi- 
cari utrumque codicem, postea solum Victorinum. 
Adjecte sunt, in hac editione, vwariz lectiones ez 
antiquo codice Carmelitarum Bxealceatorum, sub- 
urbii Parisiensis; quas ad. calcem totius volumini 
legere licebat in Paris. Edil. Accesserunt eliam 
quia in infima pagina Ozoniensis edilionis, anni 
1685 leguntur, ex codd. Bodleianze et Lambethang 
bibttothecarum. 





GALLANDII PROCGEMIUM 
AD S. HERMAM. 


(Veterum Patrum Bibliotheca, t. I, Venetiis, 1765, in-fol., 


Proleg., p. xxvi.) 


Cap. I. Quis cujasve fuerit Hermas, Distinguendus Ὦ dent vestigia in ejus opere passim obvia. Nam sta- 


tum ab Herme, Dalmatiz, ut fertur episcopo, tum 

ab Hermete Pastore, Pii 1 fratre. 

Clementem Romanum excipit Hermas, vir et ipse 
apostolicus, non modo Patrum vetustissimis cele- 
bratus, verum etiam ab Apostolo salutatus ad Ro- 
manos scribente ?, antequam Romam Paulus ipse- 
met appulisset. Probe autem distinguendus noster 
Hermas ab Herme seu Hermele, prout sane utrum- 
que cum nominis varietate, tum re ipsa, Patroba 
interjecto, distinxit idem Apostolus. Siquidem loco 
citato : Salulate, inquit, Asyncritum, Hermam, Pa- 
irobam, Hermen, etc., quorum ille, si fides Pseudo- 
Dorotheo atque Hippolyto, Philippopoleos ; hic vero 
Dalmatie episcopus fuisse fertur. Potiore item jure 
secernendus uterque ab Hermete Paslore, domo 
Aquileiensi, sanoti Pii I fratre, sub cujus pontifi- 
catu centum ferme post Paulum annis librum De Pa- 
schate scripsit, nunc deperditum, vel saltem hacte- 
nus incompertum. De his autem plura dudum pro- 
tulerunt viri eruditissimi, Nourrius *, Fontaninus 5, 
aliique ; ad quos proinde, ne longius quam par sit 
excurrat oratio, lectores remittimus. Interim vero, 
veterum presertim ac recentiorum scriptorum au- 
otoritate ducti, Hermae quem Paulus proxime ante 
Patrobam salutavit, opus Pastor inscriptum asse- 
rendum existimamus ; eo vel maxime quod auctor 
ubique in ipso libello, Herma, non autem Hermis 
aut Hermetis, nomen assumat. 

Italum, quin et Romanum fortasse fuisse scripto- 
rem, vel saltem inter Latinos diu vixisse, plura sua- 


5 Rom. xvi, 4. * Nourr.. Appor. ad bibl. PP., tom. I, pag. 49 se 
1, vis. 1 


lib. r1, cap. 11, pag. 64 seq. * Herm. Past. lib. 


vi8. 1V, cap. 1. 
ibid., η n 


vers. 89. !* Herm. Past. lib. 


? [d. ibid. , 111, simil. 1x, cap. 4. 1? Id. ibid., 


tim ab initio hec habet *: Qui enutrweral me, ven- 
didit quamdam puellam Roma. Post mulios aulem 
annos hanc visam ego recognovi, et capi eam diligere 
ut sororem. Exacto awtem Lempore aliquo, lavari 
eam in flumine Tiberi vidi, etc. ltinera quoque eua 
et mansiones describens, Cumarum meminit" ; loco 
enim citato pro cum his legendum Cumis, cl. Cote- 
lerius recte conjecisse videtur. Meminit item viz 
Campanz *, nec non Árcadig ?: unde lux haud 
modica conjecture nostre accedit ; eamdemque 
pariter confirmare putaverim ejusmodi verba !^: 
Cum, inquit, ambularem in agrum, el. considerarem 
ulmum et vitem... De hac viteet ulmo disputo. Ad quem 
Hermes locum illustrandum apposite a Cotelerio 
adhibita Servii explicatio Virgiliani hemiatichii !! : 
1... . ulmisque adjungere viles. 

« Secundum Italie situm, ait, locutus est; in qua 
vites altius elevantur. Sic alibi 13: 

Non eadem arboribus pendet vindemía nostris. » 
Quibus addas maxime velim, Hermem Grece scri- 
bentem, ad jejunium indicandum, στάσεως, slatio- 
^is vocabulum more Latinorum usurpasse !* : quod 
eo quidem sensu Grecis vocatum, nuspiam se le- 
gisse meminit vir eruditus modo laudatus. Neque 
sane ullum hujus vocis exercplüm, eadem siguifi- 
catione apud Grecos accepte, profert Cangius 1, 
neque ab eo excitatus Petavius !*. 

Ceterum divitem preterea fuisse aliquando Her- 
mam /6, uxoremque duxisse ex qua filios suseepe- 
rit !!, quae tamen ipsi futura erat sorer ; ita nempe 


5 Fontan., Hist. bo 
cap. 1.7. id. ibid, vie. n. cup. 1. 5 dd. d 
simil. n. tt Ving. 6. Georg. lib. I, vers. 2. !! ld. 
III, simil. v, cap. 4. ang lossar. med. Gr2c., Y. 


Στάσις. .. Petàv. in not. ad Epiphan., pag. 356.:* Herm. Past, lib. 1, de. ri, eap. 0. f! Id. ibid., 


Vi&. 1I, cap. 2 et 3. 











PASTOR. — PROOEMIA. 


866 


soror uta tori usu dissociata, non amplius uxoris À nasiani pretio cl. editorem audire juverit €. « po- 


munere fungeretur, testatur ipsemet auctor. Sed 
quod rei c&put est, Ecclesie Romane presbyter 
erat noster Hermas, eo tempore quo suum Pastoris 
opus scribebat : quod quidem jure collegisse vide- 
tur Dodwellus !δ. « Jubetur enim ipse, inquit vir 
criticus, duo Revelationum suarum exemplaria de- 
scribere 1? : Clementi alterum ad exteras civitates 
transmittendum : alterum Grapte, viduis legendum 
orphanieque sub viduarum cura institutis: suum 
vero tertium exemplar, Eoclesie Romane seniori- 
bus seu presbyteris, ipsum legere oportebat Her- 
mam. Sicut ergo Clementis Ecclesie Romane epi- 
scopi munus erat ad reliquos exterarum Eoclesia- 
rum episcopos mittendi libellum : et Grapte vidue 
legendi collegis viduis et orphanis: sic sane qui 
Ecclesie Bomane presbyteris renuntiaturus erat 
Hermas, ejusdem pariter Ecclesie ipsum fuisse 
presbyterum erat consentaneum. » Hactenus vir 
ille eruditue.Alia insuper nonnulla de nostro Herma 
libuit adnotare Moshemio ?*, que tamen haud ma- 
gni refert recensere. 
Ca». ΙΙ. Opus Hermae, ΒΑΒΤΟΗ £nicriptum. De Grz- 
cis ejus laciniis, deque vetere Laltna versione. 

Illud potius notatu dignum occurrit, quod Hermas 
in suis visionibus describendis Zachariam prophe- 
tam imitatus videatur; quin et « opus suum eo tam 
singulari exarasse stylo existimatur, quod illum ad 
allioiendos movendosque hominum animos, atque 
ad tradendam doctrinam suam aptissimum et effi- 
cacissimum judicaret, » ut conjicit vir doctus ?!. 
Aliter ta:nen visum erudito Dodwello *?. Ejus autem 
liber antiquis Patribus sive Grecis sive Latinis, 
Pastor aut liber Pastoris passim appellatur; inde- 
que fortasse derivata denominatio bujusmodi, quod 
in toto ferme opere Pastor inducitur Hermam allo- 
quens.et informans. Nunc vero tribus distinguitur 
libris, quorum primus Visiones 1v, secundus Man - 
data xii, tertius Similitudines x complectitur. Hec 
temen divisio posterioribus editoribus ascribenda; 
siquidem illam neque mss. exemplaria, neque ve- 
tusti scriptores agnoscunt ; quin οἱ 8 codicibus qui 
superant abesse capitum lemmata, Cotelerius alii- 
que observarunt. 

Hoc autem opus Grece primum fuisse scriptum 
nemo nescit : dolendum tamen quod textus jam- 


dudum temporum injuria sic exciderit, ut nonnulla Ὦ 


tantum loca supersint, vetustiorum Patrum Gre- 
eorum operibus intexta. Quibus quidem laciniis, 
in primis vero fragmentis iis que satis multa oc- 
currunt in Doctrina ad Amtiochum ducem, inter 
Athanasii suppoeititia primum & doctissimo Mont- 
fauoconio evulgata, jactura hujusmodi utcunque sar- 
ciri potest. Verum de hujus operis pseudo-Atha- 


ctrina, inquit, ad Antiochum ducem, otiosi hominis 
commentum, eo tamen nomine pretiosa et com- 
mendanda est, quod magnam libri Pastoris par- 
tem, cujus Greca jamdiu interiere, Grece nobie 
exhibeat ; et quidem ita puram, ita Latinis Hermsg 
Pastoris consonam, utad verbum ex eo ut pluri- 
mum descriptam esse conspicuum sit, Primo nam- 
que scriptor iste Antiochum nobis representat 
adeuntem S. Athanasium, inflrmitatis corporem 


causa ; ut una precibus suis levet egritudinem, et, ' 
monitis viam paret ad panitentiam. Huic Athana- 


sius sanitati restituto, duodecim Mandata tradit, 
qua nihil aliud sunt quam duodecim illa /Jermz 


Pastorís Mandata, quibus constat liber seoundus, 


ita tamen ut non integra semper, sed quibusdam 


ademptis afferat. Deinde multa alia ex eodem libro - 


hinc inde consuuntur, ac postremo magnam et pro- 


lixam narrat Antiochi visionem, quam item ex - 


tertio Pastoris libro mutuatus est. Hoo itaque opu- 
sculum licet prima fronte flocci quidem faciendum 
videatur, maximi tamen est momenti ; quippe cum 


libri illius apostolorum &vo editi, et & tot Patribus ^ 
nec sinelaude memorati, multa et prolixa nobis 


fragmenta suppeditet. » Hactenus V. C. 
Quamvis vero textus Herme Graecus interciderit, 


integra tamen exstat interpretatio Latina, oujus . 


auctor penitus incompertus. Sed quisquis demum . 


ille fuerit, ejus tamen versionem vetustissimam -  - 
esse constat, utpote qua» Tertulliani etate fuisse ^ .' 
videtur Ecclesie Africane notissima ; quod utique . 


cum desumptum inter veterum testimonia retuli- 
mus. Merito igitur a viris eruditis explosa Barthii 
sententia, Pastoris versionem Anastaeio Bibliothe- 
cario ascribentis **: qua scilicet longe ante Hiero» 
nymo, Rufino, Cassiano aliisque Anastasio anti- 
quioribus Patribus comperta fuisse perhibetur; 
quaque insuper usus comperitur vetustus auctof 
homilie De aleatoribus inter opera Cypriani, ut 
alios preetereamus. Qus vero subdit idem censor 
de hac antiqua versione quibus illam deprimere 
conatur, levioris sunt momenti quam ut in iis re- 
fellendis tempus insumamus. 

Car. III. Quanto in pretio apud Patrum vetustissi- 
mos habitum. Valde utile jure. existumatum. Hinc 
immerito a nonnullis reprobatur. Solvuntur αἰί- 
quot objectiones, ab. antiquorum Patrum auctori- 
late pelitz. 

Patrum antiquissimis, Grecis in primis, tanto in 
pretio fuit Herme Pastor, tantumque apud ipsos 
auctoritate valuit, ut ab eorum nonnullis, ut puta 
Ireneo, Clemente Alexandrino atque Origene *$, 
fuerit inter canonicas Scripturas recensitus : adeo- 
que nihil mirum, si opus illud in antiquis biblio- 


.1* Dodw. in addit. ad Pears. Opp. post. peg. 196, et in Dissert. sing., ibid., pag. 158. !* Herm. Past. 
T 


lib. 1, vis. πι, cap. 4. * Moshem. Instit. Ist. 


» Montf. 
Veter. testimon. Hermee Pastori premissa. 


ist. major., pag 
I, pag. 57. 33 Dodw. Dissert. 1 in Iren. 8 xvi 
Áthan. Opp. tom. II, p. 251. Monit., n. 


220. 1! 


Nourr. Appar. ad Bibl. PP., 


. 190, et in addit. ad Pears. Opp. post. p. 497. 
how b PE SS. si Pidesia 


arth. not in Herm. pag. 855 


C aperte colligitur ex ejus libro De oratione, unde lo- . | 


- 


867 


S. HERMJE 


868 


rum codicibus atque in veterum Stichometriis, À ptorum veterum usurpasse testimonia declarat. Heo 


Novi Federis libris sujectum reperiatur. Atha- 
nasius vero, Hieronymus ac Rufinus eumdem Ἱο- 


m cum ipsi attribuunt, quem Sapientie Salomonis 


.. A» ay uL 

"o πως € M. ο. 
-- r1 

» . 


E 


EJ 
--— 
- 


. 
à c 


nomine inscripte, οἱ Sapientie Sirach, nec non 
libris Esther, Judith, Tobie atque Machabeorum 
assignant. Uno verbo, Herm: Pastor vetustis Pa- 
tribus passim habitus, non quidem veluti liber 
canonicus, sed veluti ecclesiasticus et optime note, 


. quin et mazime necessarius ac utilissimus, ad fidei 


dogmata propugnanda comparatus, atque ad ple- 


bis institutionem quammaxime idoneus. 


. Verum, si quosdam audias, Novatianorum et 
Pelagianorum fons ?*, Montanisticarum supersti- 


. tionum gurges fautorque Arianorum habendus Her- 


mas: impurus insuper dogmatistes, qui scilicet 


. liberum arbitrium *', purgatorium et monasticam 


solitudinem astruat : denique tanquam larvati pro- 


. phete somnia, ejus scripta reputanda, adeoque 


inter supposititia et heresibus fabulisque oppleta 
rejicienda. Sic nimirum scriptorem apostolicum 


- censores isti morosi exagitant, ejusque Pastorem, 
 prestantia et utilitate commendandum, atque 8 
vetustioribus Patribus tantopere celebratum infa- 


mant. Attamen eorum criminationes levissimas 


. esse nulliusque ponderis, complures viri doctissimi 


prodiderunt. 

Agesis nunc, ne objectiones ad unam omnes ta- 
citi prateriisse dicamur, eas saltem que a Patrum 
auctoritate repetuntur, hic ducimus discutiendas. 
Inter illas vero precipua e S. Hieronymo desum- 


autem Hieronymus post scribebat, quam suum in 
Habacuc Commentarium edidisset ; hujus enim me- 
minit in eodem libro δὲ, ubi sua scripta recenset ; 
ut propterea si quid in Hermam durius litteris an- 
tea tradiderat, illud vero ipsemet postea correxisse 
ac emendasse videatur. 

Neque demum res est adeo explorata, ut locum 
Hieronymianum objectum accipere de opere Pasto- 
ris cogamur : non enim Tyri, sed Hegrin &pud Her- 
mam hodie legimus. Que quidem vox inde fortassis 
enata, ut erudite satis conjicit cl. Cotelerius, quod 
in Herme textu compendiosa scriptura exstaret 
eypv,v ; cujus postrema littereinferiore parte exesa, 
putarit vetus interpres legendum εγρην ; hujusque 
lectionis vim haudquaquam assecutus, litteris La- 
tinis vocem Grecam reddiderit Hegrin: cum ta- 
men legendum fuisset ἐγρήγορος, ac vertentum 
Vigil ex Danielis cap. 1v, ubi ἐγρηγόρου, seu Fi- 
g:!is ministerio Babylonis rex ad bestias amanda- 
tus legitur: quo forte apostolicus scriptor respe- 
xerit. Alii vero 23, ex Golbertini codicis mas. le- 
ctione que sic se habet: Misii Dominus angelum 
suum super bestiam cujus nomen est. Hegrin, colli- 
gunt Hegrin non angeli, sed bestie nomen esse. 
Grece nimirum scripserit Hermas ἄγριος, illud 
Psalmiste spectans 9: Ἐλυμῄνατο αὐτὴν ὅς à 
δρυμοῦ, xai µμονιὸς ἄγριος κατενεμήσατο αὐτήν. 
Exterminavit eam (vineam) aper de silva, et singula- 
ris ferus depastus est eam. Cui quidem conjecture 
contextus favere videtur. Siquidem hanc bestiam 


pta occurrit, cujus hec sunt verba : Liber ille apo- C pressura superveniurz: figuram esse, mox ibidem 


eryphus, inquit *5, stultitie condemnandus est, in 
quo scriptum est. quemdam angelum nomine Tyri 


— praesse reptilibus. Quo loco nonnullis visus est 


sanctus doctor Herme Pastori severioris censure 
notam inussisse, illud nempe viri apostolici di- 
ctum respiciens 1): Misit Dominus angelum suum 
qui est super bestias, cui nomen est. Hegrin, el ob- 
turavil os ejus ne te dilaniaret. Hinc, inquiunt, 
Hermae Pastorem non solum contemnit doctor 
maximus, verum etiam stultum esse decernit. Ne, 
a vero longe aberrare videntur, qui sic rationes 
putant. Fac demum respexerit hunc Herme locum 
S. Hieronymus, num vero eapropter universum 
Pastoris librumille rejecisse dicendus ? Quod enim 


stylo apocalyptico declarat Hermas: ut proinde 
cum paulo ante scripserit a Domino super bestiam 
angelum missum fuisse, ipsius sententia de angelo 
& Dco in auxilium Christianorum immisso sit ac- 
cipienda, qui eos in pressura superveniura, seuim- 
minente persecutione solaretur atque foveret. 

Opponitur insuper ex antiquioribus Tertullianus, 
qui Pastorem dure perstringens **, scripturam Το” 
cat apocrypham, falsam, adulteram, adeoque ab 
omnibus ecclesiasticis conventibus reprobatam. 
Sed hec sunt Tertulliani, jampridem in Monta- 
nistarum heresim prolapsi: quod sane in Herme 
laudem vel plurimum cedit. Secus enim Tertullia- 
nus orthodoxus alibi sensisse videtur 55. 


aliquo in opere quidpiam minus recte aut parum ]) Alii etiam scriptores Origene vetustiores wel ei- 


caute scriptum quis ἀείοραί pronuntietve, id vero 
totius operis auctoritati plane officere, nemo jure 
dixerit. Deinde, qui fleri potest, ut sanctus ille 
doctor acriter adeo in Pastorem invectus fuerit, 
quem. De viris illustribus scribens 9», revera utilem 
librum appellat, quemque apud quasdam Gracise 
Ecclesias publice legi testatur, multosque de eo scri- 


3 Blondel., Apolog. pag. 17. Στ Rivet. Crit., sac., lib, 1, cap. 


dem suppares, Pastoris libellum in contemptionem 
adduxisse perhibentur, quorum tacito nomine me- 
minit ipse Adamantius *. Verum cum idem Ori- 
genes alibi scribat ?', opus Herme valde sibi utile 
visum, tradatque ** simul illud quidem ab omnibus 
pro divino non habitum, verumtamen £n Ecclesia 
circumlatum : hinc jure quis arguat, Patrem doctis. 


12. *! Hieron., Comment. in Habac., 1, 14. 


* Herm. Past. lib. 1, vis. 1v, cap. 2. *" Hieron., lib. De vir. illustr., cap. 40. *! Hieron. lib. De vir. tilustr., 
cap. 135. 3*'Nourr., Appar. ad. Bibl. PP., tom. I, pag. 65. 35 Psalm. rxxix, 14. ** Tertull.; lib. De pudictt., 


cap. 10. 3* Id. lib. De oraf., cap. 12. ?* Origen., De princip., lib. 1v, cap. 2, 


3 8. *' Id. lib. x Ezplan. 


$n epist. ad, Rom, xvi, 14. ** Id. Gomment, in Matth., cap. xiv, edit noviss., tom. II, p. 044, 

















869 


haud nominatim laudasse, quod vel illos nullius 
esse auctoritatis censuerit, vel immerito nulloque 
rationum pondere ab iisdem fuisse rejectum eccle- 
siasticum librum agnoverit. Nisi malis conjicere, 
hujusmodi scriptores Origeni memoratos eapropter 
Pastorem contemptui habuisse, quod contra non- 
nullos disceptarent, qui ex eo velut in canonem 
Scripturarum recepto testimonia depromerent,qui- 
bus fides fuerit omnino adhibenda. 

Quo etiam sensu fortasse accipiendus Prosper, 
Collatori Hermew auctoritatem objicienti, ejus te- 
stimonium nullius esse. auctoritatis respondens ?9. 
Vel potius dicendum cum aliis, Prosperum;propte- 
rea Pastoris auctoritatem detrectasse, quod illum 
penitus ignorarit : siquidem, Hieronymo teste *^, 
liber Hermae apud Latinos pene ignotus erat. Neque 
vero ab re conjecerint qui putarint. Prosperum 
considerate dixisse nu/lius esse auctoritatis testimo- 
nium quod disputationi sug de libello Pastoris Colla- 
tor inseruit; non quod S. Pater Herme librum 
prorsus rejecerit, sed quod testimonium ex eodem 
libro α Collatore in medium prolatum, nihil ad ejus 
opinionem astruendam conferre perspexerit. Virum 
doctissimum consule 21. 

Ceterum cum Eusebius, Hieronymus, Gelasius 
in Decreto, auctor Stichometriz, Nicephoro CP. at- 
tribute, aliique Ecolesie scriptores,apocryphos in- 
ter et nothos libros Pastorem recensent, eorum 
sententia non ita est accipienda, perinde ac si es- 
set noxie doctrine vel falsi nominis opus; sed 


quod ab Ecclesia extra Canonem positum agnosce- C 


retur, ut viri docti jamdudum monuerunt,nosque 

superius attigimus. At de his hactenus : nunc alio 

excurrat oratio. 

CaP. IV. Quo tempore scripserit Hermas, disquiri- 
ur. 

Jam vero, ut ad tempus inquirendum quo scrip- 
serit Hermas animum convertamus, illud quidem 
non adeo exploratum habemus, ut certam ejus no- 
tam figere sit in promptu. Verumtamen si * quis 
ejus Pastorem rimetur attentius, nonnulla fortasse 
haud spernenda indicia deprehendet,unde opuscu- 
lum istud litteris consignatum ante Hierosolymo- 
rum excidium, sive circa 'Chrisli annum 70 merito 
existimet. Hanc sane sententiam sunt secuti com- 
plures viri eruditi, Dod wellus ** in primis,Millius 5, 
Caveus **, Baraterius *, atque ut alios preterea- 
mus, V. C. Fontaninus 6: qui tamen, sui oblitus, 
deinceps Hermam ecclesiasticum seculi i1 scripto- 
rem appellat. Quod quidem judicium hisce ratio- 
num momentis innititur: Primum neipe scrip- 


PASTOR. — PROOEMIA. 


simum eos scriptores insuper habuisse; adeoque Α sisse perhibetur Hermas sub Clementis pontifica- D 


tu"; quem, stante adhuc templo, suam misisse: 


priorem ad Corinthios Epistolam superius osten- ' 
dimus **. Deinde persecutionem Neronianam res- d 
picere videtur auctor, dum eorum meminit *? gui, - 


jam meruerunt Deum, et passi. sunt. causa. nominis 
ejus feras bestias, flagella, carceres, cruces. Eam- . 
demque persecutionem iterum memorat, dum se 
illam effugisse paulo post profitetur his verbis 9. 
Occurrit mihi talis bestia, qug possit. populum con- 
sumere; sed,virtute Dei et singulari ejus misericordia, 
evasi illam. Et rursus : Magnam, inquit, tribulatio- 


nem e[fugisti propter fidem tuam, et qui talem bes- . 


tiam non dubilasti, Neronem scilicet bestiam vocat, 
ab Apostolo edoctus, cui leo dicitur idem tyran- 
nus, ubi ait 5! : Dominus autem mihi aslitit, et can- 
[ortavil me : et. liberatus sum de ore leonis. Yta Pa-- 


ires et interpretes passim. De hac autem persecu-. ' : 


tione fuisse locutum Hermam tum hic, tum etiam 


alibi 9, vix ea dubitare sinunt que superius in SO 


eamdem sententiam edisseruimus 9. Denique pres- 
sura superventurz mentionem injicit vir apostoli- 


cus 5; qua phrasi θλίψιν illam μεγάλην et ópynw: : ᾖ 


µέλλουσαν, toties in Novo Testamento predictas, 


excidium nimirum Hierosolymorum, respexerit. . ^. 


Qua de re pluribus loco modo citato satis erudite 
Dod wellus. 


Cap. V. Quid operz in. ejus Pastorem nunc denud ,... Cv 
P: . 
' ς 


evulgatum impensum. 


Permultze quidem circumferuntur Pastoris edi- — .:.: 


tiones, ex quo primum opus illud anno 1513 Pari- 


LT REN . 


siis evulgavit Jacobus Faber. Nos vero ex illis po- - 
tissimum que prodierunt ab anno 1672 subsidia 


nobis comparavimus, quibus exactior nitidiorque,  . 


ut par erat, nostra prodiret. Et primum quidem - 


Greca quantacunque supersunt, in eam compore. 
tanda existimavimus, licet secus senserit editor 


Oxoniensis. Que vero Graci textus lacinie longe - 


prolixiores ad libros Hermee r1 et i11 pertinent, 988. 
demum ex Doctrina ad. Antiochum ducem prestantis . 


Athanasianorum editionis Montfauconiane mu- . 
tuati sumus, haud rati cum Clerico et. Russelio - 


Fabricium sequi : ea namque inde primus ipse de-. 
scribens, ita duxit alicubi conformanda, ut veteri 
interpreti magis cohererent; quod suis locis ad- 
notandum curavimus. Aliquot insuper Pastoris fra- 


] gmenta in eodem pseudo-Athanasii opere detexi- 


mus, que tum cl. editorem, tum alios etiam ip- 
sum secutos, fugerunt, ut in notis υφή) mo- 
nuimus. 

Haud minori studio antiquam versionem recen- 


i H M 


suimus, sedulo collatis variis lectionibus,quas Co- - 


5 Prosp., 'ib. contr. Collat., cap. 30. ** Hieron., lib. De vér. tllustr., cap. 10. *! Farlat., Illyric. sacr. 


tom. I, pag. 400 ** Dodw. in Dissert. singul., cap. 11, 8 5, ad Pears. 
158. ** Mill. Prolegum, ad Nov. Test., n. 143. 


ad Dissert. Iren., pag. 
55 Barat. Dísquis. chron., cap. 3, d 
5! Herm. Past. lib. r, vis. ui, cap. 
t. I. ** Herm. Past.," lib. 1, vis. 11, cap. 1 οἱ 2. 9 


e Prole 


ibid., vis. iv, cap. 2. 5! If Tim. iv, 17. δὲ Herm. 


Past.,lib. πι, simil, vir, cap. 3. 9 Prolegom. cap. 1, sect. 1, $9, δν Herm. ibid. lib. 1, vis. 1v, cap. 2, 


postum. pag. 158, et in addend. : 
* Cav. Hist. litter., tor. T, a 31. 
3, pg. 39. 06 Fontan. Hist. litter. Aquil., lib. 11, cap. 1, pag. 64, 93. 
4. *5 Vid E. ad S. Clementem Romanum, hujusce Patrologiae 


Νο 














81 


8. HERM.E 


812 


telerius et Fellus e codicibus mss. in medium pro- A dudum ceperat Joannes Albertus Fabricius, qui 


tulere: quod passim neglexisse Clericum ejusque 
exscriptorem Russelium sumus experti. Quo qui- 
dem in munere peragendo, tanta cum religione in- 
terdum versati sumus, ut nimia fortasse cura no- 
atra videri queat. Verum, meo saltem animo,salva 
res est : siquidem in editore hoc studiorum: genus 
excolente, diligentia potius cu]panda quam desi- 
deranda existimatur. Denique sacre Soripture 
loca que vir apostolicus respexisse perspicitur. 
Bubjicere studuimus. Quod quidem consilium jam- 


loca Novi Faderis ad que allusisse videtur Hermas 
congesserat, teste Reimaro *: sed cum collectio ist- 
hec Fabriciana nondum lucem aspexerit, qualem- 
cunque demum huno laborem subire placuit ; tum 
ut Dodwello iremus obviam, qui Hermam e Novi 
Testamenti libris ne testimonia quidem adducere 
consuevisse censuit 5, tum in primis ut comper- 
tum fieret, quam immodica sit Whitbii censura, 
sacras litteras primis vix labris Hermam attigisse, 
aut easdem insuper habuisse asserentis 5]. 


5 Reimar. Commentar. de vita et script. J. A. Fabric., pag. 207. * Dodw., Dissert. I1 ad Iren., 8 xu 
pag. 74, 9 Whith., Disquistt. in Bulli Defens. fid. Nic. lib. 1, cap. 2, pag. 19. 





DE DOCTRINA 3. HERM.E. 


(LuwPen, Historia !heologico-critica de vita, scriptis et doctrina SS. Patrum, etc. Auguste Vindel., 1783, t. I, p. 116 
— Que de vita et scriptis 8. Herm: affert. Lumperus, hec verbotenus fere ex Cotelerio et Gallandio hausit, 


et ideo omittimus.) 


OBSERVATIO PRJEVIA. 

Cum primum Hermas monita in visionibus, que 
&b ipso describuntur, accepta publici juris fecit, 
tantam ea in Ecclesiam Grecorum presertim nacta 
gunt auctoritatem, ut iis non modo ad veritates fi- 
delibus propositas confirmandas, sed et ad here- 
ticos refellendos atque impugnandos uterentur.Sic 
S. Irensus Herme testimonio fidem in unum Deum 
omnium creatorem (1) confirmat. Laudatur etiam 
& Clemente Alexandrino (2) ad comprobandum 
Deum falsis :que ac veris prophetis in Ecolesism 
utilitatem ad incredulos confutandos(3) uti, qui 
divinas revelationes fabularum loco habent ; atque 
ad demonstrendum, opera ac verba nostra (4) in- 
vicem consentire debere; a Tertulliano etiam adhi- 
bebatur, ut ostendat (5), quo corporis habitu oran- 
dum sit ; postremo ab Origene (6) ut probet unam 
peccati diem poene anno esse puniendam. 


(1) « Bene ergo pronuntiavit Scriptura, que di- 
cit : Primo omnium crede, quoniam unus est Deus. » 
S. Iren. I. iv, Advers. hzres., c. 37. 

(2) Lib. Szromat., pag. 311. 2. 

(3) « An non enim et virtus, que in visione ap- 
paruit Herm: in figura Ecclesie, dedit librum, ut 
describeret, quem electis annuntiari volebat. » Cle- 
mens Alex. lib. v1 Síromat. pag. 679 
(4) Idem, pug. 345. 

(5) Tertull., Tib. I De orat., cap. 12. 

d Homilia vri, in Numerorum librum. 

7 Hermas, similitud. vir, c. 8: His ?gitur. non 
et -Dcus penitentie. Confer Hebreorum cap. xi, 
v. 17. 

(8) Hermas, similitud. v, c. 3: Quicunque vero 
inertes sunt, et pigri ad orandum, illi dubitant petere 
α Domino, cum sit. Dominus (am profunda bonitatis, 
ut [itentibus a se cuncta sine intermisstone tribuat. 
Collat. Jacobi cap. 1, v. 5 οἱ 6. Idem, eimilit. vri, 
ο. 6 : Qui infer. reliqua sua. delicta nefandis verbis 
Dominum insecdiati, nomen ejus nequaverunt, quod su- 


B 


C 


D 


ARTICULUS I. 
OBSERVATIONES DOGMATICAE. 
8 I. De S. Scriptura. 

Egregium nobis testimonium de reverentia erga 
libros sacros, qualis isto tempore vigebat, tres 
Herma libri perhibent. Hermas enim, qui ἀπόκρυ- 
φον (apocryphum opus) Novi Testamenti nullum 
adhibuit, e libris canonicis permulta hausit, quee 
pertinent ad Evangelia Matthei, Marci, Lucem et 
Joannis; ad Αοΐα apostolorum ; ad Epistolas Pauli, 
nimirum ad Romanos, ad Ephesios, ad Hebreos 
(7); Jacobi (8), Petri primam et secundam (9) ; divi 
Joannis secundam (10) 8ο tertiam (11), atque D. 
Jude catholicam (12), nec nen et Apocalypsin beati 
Joannis apostoli, ad cujus exemplum soripsisse vi- 
detur. E multis autem locis Herme, in quibus col- 
ligendis etiam diligentem se prebuit V. C. Lardne- 
rus, hic insigniores duntaxat cum Apocalypsi con- 


per eos erat invocatum Collat. Jacobi 11, v. 7. Idem, 
mandat. xir, o. 1 : Spiritus, qui. desursum est, quie- 
tus est. Collat. Jacobi cap. iit, v. 17. Idem, mand. 
vil, ο. 0: Si enim resistitis illi. (diabolo), fugiet a 
vobis confusus. Collat. Jacob. 1v, v. 7. Idem, mand. 
xii, c. 6: Audite ergo me, et timete Dominum omni- 
potentem qui polest. vos salvos facere, et perdere. 
Collat. Jacobi cap. tv, v. 12. 

(9) Hermas, visione rti, c. 7: Ii sunt, qui credide- 
runt quidem ; dubitatione autem sua reliquerunt 
viam suam veram. Collat. II Petr. c. i1, v. 15. Idem, 
vis. iV, c. 3: urea aulem pars vos estis, qui efju- 
gistis seculum hoc. Collat. II Petr. c. i1, v. 20. 

(10) Hermas, mandat. nr. Oportebat enim te, si- 
cul Dei servum in veritate ambulare. Confer caput 
quartum Epistole secunde Joannis. 

(11) Vide Herme mandatum tertium totum. 
(12) Hermas, visione rv, ο. 3: Quoniam immaculati 
et puri erunt. electi Dei in vitam &ternam. Confer 
D. Jude apostoli c. xxi, v. 24. 














818 


PASTOR. — PROGOEMIA. 


874 


spirantes adnotamus, Primus habetur apud Her- À ratione Spiritum sanctum dicat Filium ? nimirum 


mam visione mn, o. 4: Anum illam. . . qnam pu- 
tas esse ? . . . Est Ecclesia Dei. Confer Apocalyps. 
ο. xrt. Idem vision. 1v, c. 2 : Bestia hac figura est 
pressura supervenientis. Collat. Apoo. c. χι. Idem, 
ibidem : Ecce, occurrit mihi virgo quzdam exornata, 
tanquam ex thalamo prodiens tota in. albis. Collat. 
Apoc. c. xxi, v. 2. Idem vis. ut, c. 2 : Nomne vides 
conira ie turrim magnam, quse cdificntur. super 
aquas lapidibus quadratis splendidis. Coll. Apoc. ο. 
xxi, v, 19. Idem, ibidem : In quadrato enim zdifi- 
cabítur turris. Collat. Apoc. xxi, v. 16. Idem vias. 
11. cap. 5 : Lapides quidem illi quadrati,et albi con- 
venientes in. commissuris suis, ii sunl apostoli, et 
episcopi, σὲ doctores, el ministri. Confer Apoc. xxi, 
v. 44. Idem vis. itt, c. 4 : Cum ergo consummata 
[uerit structura. turris, omnes simul epulabuntur 
juzta turrim, et honorifcabunt Deum . . . Dic illis, 
quod hx: omnia sinl vera, αἱ nihil extra veritatem 
est. Vide Apocalypsis caput xix, v. 9. Idem simili- 
tud. vir, ο. 2 : Tunc nuntius Domini coronas afferri 
jussit. Allatze autem sunt. coronz, velut ex palmis 
facto, e& coronavil eos. viros nuntius. . . EL jussit 
εος ire in turrim. Collat. Apoo. c. vi, v. 9. Idem 
simil. 1v, c. 12 : Nemo inirabil in regnum Dei, nisi 
qui acceperit nomen Filii Dei. Collat, Apoc. 6. xxii, 
v. 4. 

E libro insuper Ecclesiastici unus apud Hermam 
occurrit locus (13). Ceterum nos elibris canonicis 
tantam illis, qui aliquando controversiis subjecti 
fuerunt, loca hie ascripsimus. Reliqua conferri 
possunt apud Lardnerum (14). Pro coronide dun- 
taxat adnotamus Hermam nostrum jure optimo in- 
ter testes gravissimos de authentia SS. Evangelio- 
rum a Mattheo, Marco ao Luca conscriptorum, 
precipuum locum mereri,utpote qui horum evan- 
gelistarum sententias, verba phrasesque suis in li- 
bris persepe expressit atque imitatus fuit ; quem- 
admodum id vir eruditiesimus Fassinius ex ordine 
D. Dominici suo in prestantissimo opere De apo- 
stolica Evangeliorum origine luculentissime demon- 
stravit. 

8 II. De 5S. Trinitatis mysterio. 

Sanctissimum Trinitatis mysterium eub quadam 
similitudine Herme in hoc opere exponit Pastor. 
Dominus fundi, inquit (15), demonstratur esse is, 


τῆς θείας φύσεως, seu divinitatis respectu, quod 
scilicet ex Deo Patre Spiritu sanctissimo, Spiritus 
ipse sanctissimus existat, respondet V. C. Bullus 
(16). Eo siquidem sensu titulus Spiritus sanoti sin- 
gulis personis SS.Trinitatis tribui potest. Nimirum 
tertie divinitatis ὑποστάσει Spiritus sancti appel- 
latio tribuitur proprie, non φύσεως seu naturse re- 
spectu ; nam sio et Pater Spiritus sanctus est, et 
Filius quoque (17) ; sed ratione ineffabilis spiratio- 
nis, qu& ex Patre per Filium ipse procedit. Hac 
autem ita se habere, locum ihnspicienti facile pate- . 
bit : scilicet totus ibi Herme sermo est de Filio 
Dei, qui ob nostram salutem servus [actus est, el 
corpus, quod serviliter conservatum fuit, assumpsit.' 
Hactenus Bullus. Aliter rem exponit Cl. P. Mósslin 
notis &d hunc locum,et mea quidem opinione multo 
clarius ac felicius,dum ait : «Haud mirandum, quod 
Spiritus sanctus cum Filio Domini fundi compare- 
iur, quia ipsa quoque Scriptura tam Filio, quam 
Spiritui sancto peculiarem Eoclesi$ curam atque 
gubernationem ascribit. » Sic apud Mattheum ]θ- 
gimus : Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, 
usque ad consummationem szculi *-9.Et apud Joan- 
nem : Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum 
dabit vobis, ut maneat vobiscum in zlernum, Spiri- 
tum veritatis 9. Vocat itaque Hermas Spiritum sanc- 
tum Filium Patris familias, quod ille quemadmo- 
dum et Filius Dei Ecclesie curam gerat assiduam. 
Quam sana et ab orani erroris suspicione vacua, 
et pura fuerit Hermae de suprema Christi divinitate 
sententia, his vir c). Petavius, tametsi alias ante- 


Nicenis Patribus parum favisse videatur, verbia di- 


serie explicat (18) : « Ab vetustissimis, inquit,sori- 
ptoribus . . . nec ab ulloheresis,falsique maxime 
deTrinitate dogmatis insimulatus est.» Quam recte 
vero de divina Verbi natura ille senserit, nemo nisi 
Sociniane 80 dementissimse temeritatis homo 
unquam negaverit. Quid enim queso ad summam 
Verbi divinitatem plane declarandam his auctorie 
nostris verbis clarius οἱ dilucidius ? Filius quidem 
Dei omni creatura antiquior est, ita, ut in. consilio 
Palri suo adfuerit ad condendam creaturam (19). 
Qui Filiuiu Dei omni creatura dicit antiquiorem, 
is certe eum extra oreaturarum omnium numerum 
ao supra illarum conditionem et naturam esse 


qui creavit cuncta, et dedit illis viriulem. Filius au- [) &perte pronuntiat. Qui autem extra creaturarum 


tem Spirilus sanctus est. Servus vero ille Filius Dei 


est. Cur autem Hermas hoc loco Filium Dei dicat 
gervum ? nempe ratione humane nature; et sub qua 


75.5? Matth. xxviu, 20. — *9 Joan. xiv, 16. 


(43) Hermas, similitud. ix, c. 23 : Homo vero 
c1as0n sit languidus, mortalis, infirmus,et repletus pec- 
eatis, homini perseveranter irascilur. Conter c. xvii 
ESoclesiastici, vere. 24. 

(14) Lardner In. der Glauwürdigkeit der evange- 
lischen Geschiche, p. 11, tom. I, p. 80-101. 

(15) Herme Pastor, similitud. v, c. 5. 
Gio] Defensio fidei Nicanz, seot. 1, o. 2, pag. 18. 


PavaoL. Gn. Il. 


numerum, et supra illarum naturam constituitur, 
hic procul dubio increatus, seternus, et summus 
supremusque Deus asseritur.Quis namque creatum 


(17) T Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ κατὰ τὸ ἴσον fj τε τοῦ 
Πνεύματος, καὶ ἡ τοῦ Αγίου κλῆσις παρὰ cnc Γρα- 
φῆς ἐφαρμόζεται.α Patri οἱ F'iliosimiliter et Spiritus, 
et Sancti appellatio & Scriptura &ccomodatur. » 
S. Gregorius Nyssenus, oratio. 1. contra Eunomium. 

(18) Petavius, tom. II, Theolog. dogmat., preefat., 


cap. 2, E 6. n 
(19) Hermas, similit, 1x, lib. n1, cap. 12. 
38 


1 


/ 














975 S. HERMJE 816 


inter et increatum, inler Deum et creaturam nihil A adfuerat,ejusdem cum ipso sicut nature ita et po- 


omnino medium esse ignorat ? Denique eumdem 
Dei Filium &d condendam creaturam Patri suo 
eterno adfuisse qui tradit,is profecto illum Patri 
8uo comternum firmissime asseverat. Eodem plane 
sensu Hermas paulo superius dixerat : In servili 
conditione non ponitur Filius Dei, sed in magna po- 
testate et imperio (20). Omnes quippe creature Deo 
serviunt ; quoniam omnia, uti de Deo canit Psaltes 
regius *! serviunt Libi. Qui ergo in servili conditione 
non ponilur, hic creatura nec esse nec dici potest ; 
qui autem creatura esse et dici nequit, ille certe 
Deus ipse est. 

Age vero, 8i his omnibus et alia adjicias,qu: de 
eodem Dei Filio ab auctore nostro scripta legimus: 
]n magna, inquit (21), est potestate et imperio; alibi 
vero ait : Nomen Filii Dei magnum est, et. immen- 
sum, et totus ab 60 sustentatur orbis (22) ; 8ο conti- 
nuo post : Omnis Dei creatura per Filium ejus sus- 
tentatur.His verbissummam illius divinitatem aperte 
renuntiari fatearis, omnino necesse est. Cui enim 
&mabo te, ea omnia convenire possunt, nisi vero 
Dei Filio,qui ejusdem cum Patre sit immensitatis, 
eternitatis, potestatis et nature. Non audiendus 
itaque impius nescio quis Socinianus, qui nobis 
perperam objicit Filium Dei ibidem ab Herma ser- 
vum appellari,qui post suam tantum mortem aPa- 
tre super populum suum potestatem omnem acce- 
perit, Nunquid enim Hermas, cum ibidem, sicut 
vidimus, dixit : In servili conditione non ponitur Fi- 
lius Dei, Sibi ipsi absurde, putideque contradixisse 
existimandus est ? Quis sane mentis homo id un- 
quam asserere, imo cogitatione animoque fingere 
audeat ? Quis vero, si hunc auctoris nostri locum 
sequis unquam legerit oculis, ibi continuo non 
animadvertat, utrumque ab illo de duplici Christi 
natura, cum humana,tum divina recte traditum et 
pronuntiatum. Quemadmodum enim Christus ab 
ipso secundum divinam suam naturam omni creatu- 
ra antiquior, in. servili. conditione non ponitur ; ita 
secundum humanam servus Dei appellatus est. Et 
id quidem clarius, quam ipsiusmet Herme verbis 
explicari non potest : Hoc ergo, inquit, Christi cor- 
pus, in quod. induc(us est. Spiritus sanctus, servivit 
μέ Spiritui, recte in modestia ambulans et caste, 
neque omnino maculavit Spiritum. illum... Advocavit 


testatis semper fuerit. Cum sarta igitur,tecta,inte- 
graque sit Hermes nostri desumma Christi doctrina, 
nec quid omnino contra illam nisi insulsum plane 
et ineptum effutire potuerint heretici ; unustamen 
ex illis pauca quedam ipsius verba arrosit,quibus 
Spiritus sancti divinitatem ab eo negatam fuisse 
probare perperam conatus est.Hac porro sunt,que 
ille nobis objicit : Neque cum vult, homini loqui- 
tur Spiritus sanctus, sed tunc loquitur, cum vull 
Deus (23). Sed si hunc Socinianum hominem nefa- 
rius errantis secte amor non penitus oboscasset, 
intellexisset utique hanc esse Herma nostri men- 
tem,et sensum omnibus facile obvium : Neque cum 
homo vult, homini loquitur Spiritus sancius, sed 
cum vult Deus. At quid, obseoro, ex his verbia con- 
tra Spiritus sancti divinitatem ? imo vero quid ex 
illis,nisi pro asserenda divina illius natura,conclu- 
di potest ? Ibi enim Hermas veros prophetas divino 
Spiritu,quando ipsemet voluit, afülatos fuisse asse- 
verat. At quis nesciat, strenuos Nicene fidei defen- 
sores hoo ad debellandos Arianos, et Spiritus 
sancti divinitatem adversus Macedonianos invicle 
propugnandam efficacissimo, ut plane non imme- 
rito putabant, usos esse argumento. 

Herrfe Pastor duas insuper in Christo naturas 
apertissime distinguit : divinam unam, secundum 
quam Dei Filius ante omnem creaturam ezsistit, 
ut in consilio Patri suo adfuerit ad condendam crea- 
turam. En integrum textum D. Hermes pro divina 
natura : Primum omnium, domine, jnquam,hoc mihi 


C demonstra. Petra hzc et porta quid sunt ? Audi, 


inquit, porta haec et poria Filius Dei est. Quonam 
pacto, inquam, domine, petra vetus est, porta aulem 
nova ? Audi,inquit,insipiens et intellige : Filius qui- 
dem Dei omni creatura antiquior est, ifa, ut in con- 
silio Patri suo adfuerit ad condendam crealuram : 
porta autem propterea nova est, quia in consumma- 
lione in novissimis diebus apparebit, ut. qui. asseci- 
turi sunt salutem per eam intrent in regnum Dei(24). 
Hoc itaque in loco Pastor Christum exhibet sob 
imagine tum petree veteris, quatenus Dei Filius ett 
ante omnem oreaturam una cum Patre exsigtens ; 
tum porte nove, quatenus idem homo factus in 
novissimis diebus apparuit. Hec autem cum Ber- 
mas nondum intelligeret, neque capere potuisset, 


ergo Filium et. nuntios bonos, ut et huic scilicet [) qua ratione, qui Filius Dei est, idem et Dei servus 


corpori, quod. servivit Spiritui sancto sine querela, 
locus aliquis consistendi daretur, ne videretur mer- 
cedem servitulis sux perdidisse. Accepit autem et 
post mortem suam idem Christi corpus, humanaque 
ejusdem nalura omnem super populum potestatem ; 
tametsi ipsemet Christus, qui secundum divinam 
suam substantiam Patri ad condendam creaturam 


*! Psal. οχνπι, Οἱ. 
(20) Hermas, simil. v, cap. 6. 


(21)) Idem, lib. r1, similitud. v, cap. 5 et 6. 
(22) Idem, lib. n, similitud. 1x, cap. 14. 


sit,Pastorem guum interrogat ; quare Filius Deiin 
similitudine hac, servili loco ponitur ? Huio qu£ 
Stioni respondet quidem Pastor : In. servili cond 
Lione non ponitur Filius Dei,sod in magna potestate 
et imperio.Sed hec verbaintegrum Pastoris respon 
sum non absolvunt ; siquidem et alia &b eo mor 
Subjiciuntur, quee proposite questionis pleniorem 


23) Idem, mandat. ΧΙΙ, cap. 12. 
on Idem, simil. ΙΧ. cap. 12. 





87] 


PASTOR. — PROJEMIA. 


(OSEE VS Lei 
Uy λαο MED AES 
SUC (0M. L3 750. ος 4 

^*^ e ' aU ton 
DN. ες ια, ' 


Weo* 


u e t. 
D4& 8. ' NR DS 
Ut t ο €*9 . 


i 


i 


et magis distinctam solutionem continent.Nimirum AÀ peccata expianda pertulit. Ipse enim viam viz, 


distinguit rursus Pastor inter Spiritum sanctum seu 
τὴν θείαν in Christo φύσιν et Christi corpus seu 
naturam humanam ; 80 servilem conditionem, in 
qua Filium Dei in similitudine posuerat,ad carnem, 
seu naturam istam humanam duntaxat referendam 
esse, disertis verbis docet. Postquam enim de Spi- 
ritu isto locutus fuerat, qui infusus est omnium pri- 
mus in corpore, in quo inhabitaret Deus, mox hec 
eubjungit : Hoc ergo corpus in quo inductus est. Spi- 
ritus sanclus, servivit ill Spirifui, recte in modestia 
ambulas et caste, neque omnino maculavit. Spéritum 
illum. Cum igitur corpussliud paruisset omni tempore 
Spirilui sancto recte atque caste,ac laborassel cum eo, 
nec succubuisset in. omm: lempore, fatigatum corpus 
illud serviliter conversatum est, sed fortiter cum Spiritu 
sancto comprobatum, Deo receptum est (alludere vi- 
detur ad verba Pauli I Timoth. cap. 11, v. 16, ἐδι- 
καιώθη Ev πνεύματι, καὶ ἀνελήφθη ἐν δόξῃ),ἰπ quibus 
verbis liquido apparet, Pastorem loqui de corpore 
seu natura Christi humana,deque eo tantum corpore 
affirmare, quod serviliter conversatum fuerit ; quod- 
que post, ac propter peractam in terris servitutem 
istam cum Spiritu sancto seu τῷ Λόγῳ in quo sub- 
sisteret, comprobatum Deo, fuerit receptum, hoc est, 
ad dextram divine majestatis evectum £n eacel- 
sissimis. Hinc Pastor Christi hominis exaltationem 
adumbraverat in similitudine per servum, quem 
Dominus fundi, hoc est Deus Pater, propter opus 
bonum quod prestiterat, Filio suo cohseredem νο- 
luit facere.Nempe per servum intelligit corpus,seu 
humanam Christi naturam ; per Filium vero τὴν 
θείαν in Christo φύσιν divinam naturam, ut lecto- 
rem jam plus semel monuimus. Tunc igitur servus 
Filio coheres factus est, cum corpus seu humana 
natura Jesu Christi post resurrectionem ad dex- 
tram Dei collocata, ejusdem glorie atque honoris, 
pro captu suo socia fuerit, particepsque facta,quem 
honorem Filius Dei seu ὁ Λόγος, etiam ante hunc 
mundum conditum, apud Patrem suum possi- 
deret. 

Genuinam hic me Pastoris sententiam exhibuisse, 
facile perspiciet,quisquis similitudinem illam quin- 
tam Herme cum cura aliqua legerit. Ex his vero 
omnibus tandem manifestissimum est,docuisse Pa- 
storem Filium Dei, qua Dei Filius et Deus est,servi 


rationem etiam respectu Dei Patris neutiquam ha- p . . 


bere,neque habuisse unquam ; neque aliter servum 
Dei aliquando fuisse, quam propter incarnationis 
dispensationem, quam ultro suscepit. Hactenus de 
Jesu Christi natura divina. Sed humanam insuper 
Pastor in Christo tradidit naturam,secundum quam 
servo comparatus (25) Filius Dei et. erumnis mul- 
tis obnoxius fuit, malaque plurima ad hominum 


22 Hermas, lib. 1, simil. v, c. 5 et 6. 

26) Idem, eodem libro similitud. 1x, cap. 12. 
28] Idem, ibid., cap. 16. 

28) Agnoscit simul hic Pastor peccatum origi- 
nale. Nonnulla tamen difficilia et obscura tum hio 


C 


data lege, quam a Patre acceperat, nobis ostendit ; 
atque ideo in redemptos omnes regnat,potestate in. ϱ05 
a Patre sibi concessa. s 
Validius nihil tradi potest iis, quee Pastor in eo- 
dem Similitludinum libro docet quoad absolutam 


necessitatem, in qua versamur, mediationis Jesu . 


Christi ad eternam salutem consequendam.Perspi- 


cue declarat, neminem intrare posse in regnum - 


Dei, nisi acceperit nomen Filii Dei (20). Explicat 
gravissimam hano veritatem paritate alicujus urbie 


muro cincte, que unica donatur porta, per quem - 


necessario ille transeat oportet, qui velit urbem 
ingredi. Porta vero addit Pastor post quatuor vel 


' quinque lineas, Fzltus Dei est, qui solus est accessus 


ad Deum, Aliter ergo nemo intrabit ad Deum, nisi per 
Filium ejus. Eterna igitur salus obtineri nequit 
absque fide in Jesum Christum. 
ΕΠΙ. De Baptismo, penitentia, ordine ac matrimonio, 
Ex absoluta necessitate mediastionis Salvatoris 
ad eternam salutem consequendam,aliam fidei ve- 
ritatem deducit Pastor,que ab illa naturaliter fluit, 
scilicet necessitatem baptismi, ejusque miram effi- 
cacitatem. Antequam enim ait ille (27), accipiat 
homo nomen filii Dei, morti destinatus. est : αἱ ubt 
accepit illud sigillum, liberatur α morte,et. traditur 
vitz. Illua autem sigillum aqua est, iu quam descen- 
dunt homines morti obligati, ascendunt vero vitz as- 
signati (28). Pulchrior fortasse non adinvenitur 
textus ad necessitatem baptismi,ejusque miram ef- 
ficaciam comprobandam. Pastor tam vehementer 
guae sententie insistit, ut contendat justos etiam 
qui ante incarnationem decesserunt, non potuisse 
in regnum Dei intrare, nisi divino hoc sacramento 
signati essent. Necesse esi, ait ille, loquens de pa-. 
triarchis, prophetis ac justis ante Salvatoris adven- 
tum viventibus, ut per aquam habeant ascendere, ut 
requiescant : non. polerant. enim aliter in. regnum 
Dei intrare, quam ut deponerent mortalitatem prioris 
vitz. Addit insuper, veteres istos sigillo Filii Dei 
signatos fuisse, et ita intrasse regnum Dei : illi igi- 
tur defuncti sigillo Filii Dei signati sunt, et intrave- 
runt in regnum Dei ; deinde, apostolos et doctores 
Ecclesie,post eorum mortem his predicasse Evan- 
gelium Jesu Christi, et dedisse eis baptismum,qui 
solus deerat, ut essent beati : Quontam hi apostoli 
. . cum defuncti essent, predicaverunt his qui 
ante obierant, el ipsi dederunt eis signum illud. . . . 
tantummodo hoc sigillum defuerat eis. Singularis 
sane hec esset opinio, si Pastor vellet hic intelligi 
de baptismo aquae puto autem ego oum Cl. Fleu- 
rio (29), sermonem hic (οτί de gratia baptismi, 
imo potius sicuti optime advertit. Cl. Cotolerius (30) 
de baptismo metaphorico, et omnino spiritali, pro- 


tum alibi inspergit,que benignam interpretationem 
postulant, ut ab errore vindicentur. 

(29) Hist. eccles., tom. 1, lib. IT, 8 46, 

(30) Tom. I. Operum SS. PP. apostol., p. 117, 


28:8 


D 
. 
* 


εστω» 


κ. σπα am — ——— — n πα 
. * 


8T9 S. HERMJE 880 


uti conveniebat animabus a propriis corporibus À peccatis et confessionibus sibi invicem succeder.- 


separatis. Ceterum non solus Hermas hanc opinio- 
nem amplexus est; pro ea S. Clemens Alexandri- 
nus (31) quoque pugnavit, qui adducit in hujus 
causm patrocinium textus paulo supra recensitos. 
Quod vero scribit Pastor de predicatione apostolo- 
rum facta animabus justorum,qui ante Incarnatio- 
nem decesserunt, vehementer obtinet apud vete- 
res (32). 

Valde terribile est, quod tradit Pastor circa pc- 
nitentiam (33). Domine, dicit ei, Hermas, audivi a 
quibusdam doctoribus quod alia ραπίίθπίία non est, 
nisi illa, cum ὑπ aquam decendtmus, et. accipimus 
remissionem peccatorum nostrorum ; ita, μὲ nos non 
debeamus ulterius peccare (post receptionem hujus 
sacramenti). Hoc verum utique esL, respondet ei Pa- 
stor : recte audisti ; sed postea ei demonstra, bapti- 
smum non esse proprie ponitentiam, sed remissio- 


" nem, et poenitentiam non esse, nisi pro iis, qui 


postquam vocati sunt, et inter fideles cooptati, & 
diabolo tentati peccaverunt. Bt ideo dico tibi, pro- 
sequitur Pastor (34), quod post vocationem illam 
magnam, et sanclam, si quis tentatus [uerit α día- 
bolo, et peccaverit, unam penitentiam habet ; si au- 
tem subinde peccel et. penitentiam agat, non  pro- 
derit homini talia agenti : difficile enim vivet Deo ; 
una enim, ait illi aliquando superius, habetur tan- 
tummodo poenitentiam pro servis Dei : Servis enim 
Dei penitentia una est. Nullam difficultatem quoad 
dogma in his textibus adinvenio ; at timoris et tre- 
pidationis a"gumentum inde sumant oportet ii om- 
nes, qui ob frequentes relapsus valde dubiam red- 
dunt penitentiam. Dixi primo loco, nullam in his 
textibus haberi difficultatem quoad dogma ; quia in 
postremo eorum sermo est de ponitentia publica, 
ut nullo negotio eruitur ex causa, ob quam Pastor 
illam phrasim adhibet ; loquitur enim ibi de adul- 
terii crimine,quo aliquis sepe inquinaretur ; at Ec- 
clesia mulctabat olim crimen hoc ponitentia pu- 
blica, que revera una tantum vice concedebatur. 
Quoad alium vero textum, nulla nec in ipso diffi- 
cultas adinvenitur, etiamsi verum esset, Pastorem 
ibi loqui de penitentia particulari ; nam si res ad 
examen rigorose revocetur, auctor id solum tra- 
dere intendit,frequentes scilicet relapsus esse haud 
dubia indicia adversus falsam conversionem illorum 


tibus. Si post ponitentiam, inquit ille, subinde pec- 
cet, et paenitentiam agal, non proderit homini talia 
agenti ; difficile enim vivet Deo. Notandum hic est, 
Pastorem absolute non asserere,hominem non posse 
quolibet vite sue tempore veram poenitentiam 
agere, et in amaritudine cordis sui, et corde con- 
trito et humiliato ad Deum sese convertere ; sed 
solum maximam predicat difficultatem hujus con- 
versionis in peccatoribus,de quibus est sermo ; dif- 
ficile vivet Deo, quod indubium est. Phrases his 
simillimas, imo asperiores etiam adinvenimus in 
aliquibus aliis Ecolesie Patribus,puto apud 8. Cle- 
mentem Alexandrinum, D. Cyprianum, et 8. Am- 
brosium (35), quod sane veterum horrorem pro 
frequenti relapsu ostendit. Utinam nostris hisce 
temporibus, qui ad id tenentur, sanctum hunc hor- 
rorem Chriatianis ingererent! utinam inconsiderata 
facilitas absolutionum occasionem non preberet 
peccatoribus facilius prolabendi in peccata ! Obser- 
vat preterea V. C. Cotelerius (36) quod primi Pa- 
tres dum unam promittunt duntaxat ponitentiam, 
id economie causa scripserint ; ut nimirum fideles 
eo magis efflcerent cautos, sollicitos, innocentis 
baptismatis servande studiosos ubi autem casus 
emerserit, expressis verbis iteretam etiam poni- 
tentiam commendarunt. Forte etiam ut advertit V. 
C. Scholliner (37), penitentia solemnis,atque cano- 
nica, ex Ecolesie veteris disciplina, semel tantum 
concedebatur; privata autem et. sacramentalis to- 
ties quoties peccator serio videbatur dispositus. 


C Caterum Hermas remissionem peecatorum omnium 


per veram poenitentiam toto fere opere suo tsm 
clare, et ex instituto docuisse videtur (38) uteum 
Tertulianus propterea Pastorem mwechorum per ca- 
lumniam appellaverit. 

Multis quoque in locis docet Pastor, dimissa 
culpa nequaquam eo ipao dimitti a Deo omnem pe- 
nam : sic enim de laboriosis penitentie, seu 88” 
tisfactionis operibus, et ponis temporalibus scri- 
bit Hermas : Rursum progressi sumus paululum, et 
ostendit mihi pastorem magnum, εἰ velut agrestem 
figuram habentem, amictum pelle alba caprina, Ρὲ- 
ram gestantem in humero, et manu virgam nodosam 
et valde duram, et flagellum in manu; aspectum ον- 
tem trucem, et sevum habebat, ul posset terrere ali- 


peccatorum, quorum tota vita continuis texitur ]) quos; talis erat aspectus ejus. Ilic ergo accipiebat al 


31) Lib. i Stromat,, et lib. vi. 
32) Vide hac super re V. C. Cotelerium in suis 
notis in hunc locum. 
(33) Herma Past.,mandat. 1v, c. 3, apud Galland., 
Lom. I, pa di. C 
34) Ibidem, cap. 1, apud Galland., t. I, pag. 70. 
35) Cyprianus, lib. De discipl. et habitu virgi- 
num, pag. 162; Clem. Alex.,l. n Strom. : idem legi- 
tur apud S. Ambrosium, l. n De penit., c. 10 : «Me- 
rito, inquit, reprehenduntur, qui sepius pcniten- 
tiam agendam putant. . . . quia sicut unum ba- 
ptisma, ita una pomnitentia, que tamen publice 
agitur, nam quotidiani nos debet posnitere peccati; 


ged heo delictorum leviorum, ilia graviorum. 

(36) Cotelerius in notis ad citat. locum Herma. 

(37) In Hist theolog. szcult 1, pag. 96, n. 33. 

(38) Cf. visionem ir, cap. 7. Fuere viri quidam 
docti,qui hunc locum ad purgatorium astruendum 
produrerunt. Sed, quod pace horum virorum dit- 
tum sit multum sane falluntur. Certum siquidem 
habeo cum VY. C. Cotelerio,hic non agi de purgato 
rio, sed de poenitentia, 8ο penis purgatricibus,s"t 
afflictionibus, quas Deus ex misericordia sua pe 
catoribus, in ipsorum emendationem in hac Πα 
immittere solet. 





881 


PASTOR. — PROCEMIA. 


illo juvene pastore ea pecora, quz» delicias quidem ΑΛ. que tuo loco restitueris : tantummodo in humilitate 


agebant, sed non exsultabant ; et. compellebat εα in 
precipitlem locum quemdam ac spinosum, tribulisque 
conferlum, usque adeo, ut de spinis, εἰ tribulis se 
*on possent explicare ; sed implicita ibi pascebantur 
spinis, et iribulis : et graves cruciatus experiebantur 
ez verbis ejus ; agebat enim ea, el nec consistendi eis 
locum an.e tempus permittebat... Hic,inquit, pastor, 
pro justis quidem nuntius est, sed praepositus penz : 
Huic ergo traduntur, qui a Deo aberraverunt, sed 
servierant desideriis ac voluptatibus seculi hujus. 
Punil ergo eos, sicut meruit unusquisque eorum, sa- 
vis variisque panis... varie pane atque tormenta 
hac sunt, qux homines quotidie in sua. vita patien- 
tur ; alii enim detrimenta paliuntur, alii inopiam, 
alii diversas acrimonias ; alii injurias ab indignis pa- 
tientes, multaque alia exercitia el. incommoda. Plu- 
rimi enim inconstanti consilio mulia conantur, nec 
quidquam conducit eis, et dicunt, in actibus suis suc- 
cessum se non habere ; succurunt eis ea, qu nequi- 
ler fecerunt. et dominum causantur. Cum igitur per- 
pessi fuertnl omnem vexationem οἱ omne incommo- 
dum ; iunc Iraduntur mihi ad bonam admonitionem, 
el firmantur in fide Domini, et per reliquos dies ser- 
viuns Domino menle pura, et cum ceperint. delicto- 
rum agere pomnitentiam lunc ascendunt in. przcordia 
eorum opera sua, in quibus se nequiter exercuerunt, 
et tunc dant Deo honorem, dicentes justum. judicem 
esse eum, meriloque se perpessos, secundum facia sua 
etc. (39). 

De afflictionibus autem cum sponte susceptis, 


animi persevera (41). | 
Utinam hac perpendant non protestantes solum, 
qui opera satisfactiora explodunt,ged et clementis- 
simi illi confessarii, qui pro peccatis gravissimis 
atque diuturnis, levissimas nullaque ratione pro- 
portionatas injungunt ponitentias,et hac sua leni- 
tate crudelissimi sunt ; cum tanto acerbiora in al- 
tera vita istis molliter penitentibus perferenda sint 
supplicia, que longe faciliore (comparative) satis- 
factione hic redimere potuissent ; sienim nos ipsos 
hio judicaremus, non utique judicaremur ibi. 
Preeminentie episcoporum non obscurum testi- 
monium occurrit in Hermes Pastore. De decimo 
vero monte, inquit l. ur, simil. 1x, cap.27, inquo ar- 
bores erant legentes pecora, tales sunt qui crediderunt 
quidam episcopi, id est prasides Ecclesiarum. Et 
alibi jam soripserat (1l. ir, simil. rx, c. 9, vide, et 
visionem ni Herme). Nunc itaque vobis dico, qui 
praestis Ecclesi; et. amalis primos consessus. Ex 
quibus eruitur, fuisse tunc primas cathedras, qui- 
bus singularis honor, potestasque conjuncta esset, 
quasque superbi et ambitiosi homines concupisce- 
rent. 
- Circa matrimonium docet primo Hermas, matri- 
monii vinculum propter adulterium alterutrius 
conjugum haud dissolvi. Quod si dimiserit (vir) mu- 
lierem suam et aliam. duxerit, et. ipse machalur... 
ergo non debet dimissa conjuge sua vir aliam ducere. 
Hic actus similis est et in viro et in muliere, ait Pa- 
stor (42). 


tum a preposito penitentie impositis, ita scribit C — Dein exponit, quomodo se gerere debeat maritus 


idem Hermas (40): Scio, inquit, tutis pracordiis 
eos agere penitentiam. Nunquid ergo, ait, protinus 
putas aboleri delicla eorum, qui agunt panitentiam ? 
Non. proinde continuo : sed oporlet eum qui agit ρα- 
nitentiam, affligere animam suam,et humilem animo 
se prastare in omni negotio, εἰ vexationes multas va- 
ríasque perferre. Cumque perpessus fuerit. omnia, 
qua illi instituta fuerunt, tunc. forsitan, qui eum 
creavit, el qui formavit universa, commovebitur erga 
eam clementia sua. et aliquod. remedium dabit ; id- 
que 1a, si viderit ejus qui panitentiam agit cor pu- 
rum esse ab omni opere nequissimo... et rogabo nun- 
tium illum, qui prapositus est pana, ut levius te af- 
fligat ; sed exiguo tempore patieris adversa, iterum 


(39) Past. Herm., l. i11, eim. vr, cap. 2 et 3. 
(40) Loc. cit., sim. vir. 

41) Vide similitud. rx, cap. 6. 

42) Idem, mandat. iv, cap. 1. 

A43) En integrum textum ipsius Pastoris : Do- 
mine, si quis habueril uxorem fidelem in Domino, et 
hanc invenerit in. adulterio, nunquid peccat vir, si- 
convivat cum illa ? Et dixit mihi ; Quandiíu nescit 
peccatum ejus, sine crimine est vir. vivens cum illa, 
Si aulem scieritL vir uxorem suum  deliquisse, 
et non egerit pamilentiam | mulier, αἱ permanet 
in fornicalione sua, εί convivit cum illa vir, reus 
erit peccati ejus, et particeps  maechationis ejus 


erga uxorem adulteram Precipit marito separa- 
tionem ab uxore sua adultera (quoad torum seu 
cohabitationem), secus reus ille peccati ejus,et par- 
ticeps mecbationis ejus. Si vero mulier dimissa 
penitentiam egerit, et voluerit ad virum suum re- 
verti, Pastor mandat marito, ut. eam recipiat ; 96- 
cus peccatum magnum admittit. Quod οἱ mulier 
post poenitentiam in eadem peccata prolabatur, in 
lisque perseveret, et poenitentiam non agat, debet 
absolute recedere maritus ab illa, ne particeps sit 
ejus peccati. Hic casus, juxta Pastoris doctrinam, 
respicit virum adulterium et mulierem adulte- 
ram (43). Hasce regula semper observandas edixit 
Ecclesia, utpote SS. Scripturarum ac traditionis 


Et dixi illi : Quid ergo si permanserit in. vitio suo 
mulier ? Et dixit : Dimiltat illam vir ; et vir per se 
maneat. (uod si dimiserit mulierem suam οἱ aliam 
duxerit, et ipse mechatur. Et dizi illi : Quid αἱ mu- 
lier dimissa paenitentiam egerit, et voluerit ad virum 
suum reverti ; nonne reciptetur a viro suo ? Et. dizit 
mihi : [mo, si non receperit eam vir suus, peccat, et 
magnum peccatum sibi admittit ; sed debet recipere 
peccalricem qua panilentiam egit, sed non. sepe.,. 
propter penitentiam ergo non debet, dimissa conjuge 
sun, vir aliam ducere. Hic actus similis est el in viro, 
et in muliere. Herme Pastor, mandat. iv, c. 1. 


883 


est ut legitima divortii causa; nunquam autem dis- 
solvit vinculum matrimonii legitime contracti. 

Declarat tandem polygamiam successivam revera 
licitam esse, cclibem tamen qui vitam ducit, rem 
Deo gratissimam facere (44). 

S IV. De mandatorum Dei observantia et gratia. 

De divinis preceptis sermonem instituens, ea 
Deum amanti servatu facillima,neque quidquamillis 
sanctius aut dulcius esse ait (45). Cum vero ller- 
mas Pastori objiceret : Homo cupit quidem mandata 
Ρεί custodire, et nemo est, qui non. petat a Domino, 


ut possit mandala ejus servare ; sed. diabolus durus 


est, et. potentia sua. dominatur ín De: servos (A0). 
Pastor illico ei respondet, non posse diabolum do- 
minari in Dei servos, qui ex totis precordiis in Do- 
minum credunt. Potest autem, addit insuper, día- 


bolus luctari, sed vincere non potest ; si enim resisti- 
. tis illi, fugiet a vobis confusus. His verbis confir- 
mari possunt anime quedam meticulose, quibus 
terrorem incutiunt Christians virtutes, easque pu- 
tant in praxi esse nimis molestas, quinimo et im- 
possibiles eorum nature. Velint ipse, diligant, et 
nihil erit difficile ; qui diligit,omnia potest. Hacdi- 
lectione de Satana victoriam reportabunt, et com- 
muneshujus sortis minas contemnent ; que quidem 
mins, inquit Pastor, sine virtute sunt, sicut homi- 
nis mortui nervi. Minas aulem illius in totum nolite 
timere ; sine virtute enim sunt, sicut hominis mortui 
nervi. Phrasis hec originalis est, perfectamque ha- 


bet pulchritudidem ; ac pathetice exponit, quod 
summo contemptu debeamus habere demonem : 


absit vero quod hoc minus nos sollicitos reddat,ac 


vigilantes adversus ejus fraudes ac insidias. 


Quidam locus occurrit in Pastore, qui posset 
morari lectorem, parum de gratia instructum. Quo- 


rum, ait Pastor, viderat. Dominus puras mentes fu- 


furas, εἰ servituras ei ex tolis praecordiis illis tribuit 


poenitentiam: el quorum respexit dolum et nequitias, 


et animadvertit ad se fallaciter reversuras, negavit 


fís ad pamitentiam regressum, ne rursus legem ejus 
nefandis maledicerent. verbis (47). Videri, inquam, 
possethic Pastor aliquibus Pelagianismum sapere, 
vel ad minus semi-Pelagianismum, in materia 
gratie, quam primo aspectu videtur concedere me- 
ritis, et bonis dispositionibus hominum, minime 


S. BERMJE 


auctoritate innixas. Adulterium semper habitum À nemini in mentem venisse disputationem instituere 


884 


Supra mysterium gratie, eique gloriam preripere 
conversionis, 8ο justifleationis peccatoris ; atque 
hao de causa Hermas suum Pastorem perhibet lo- 
quentem de gratia satis confidenter. Secundo, si 
recte ad examen revocetur hic textus, nihil in eo 
&dinvenitur, quod multum detinere nos debeat; 
omne id enim, quod ibi docetur, ad hec reduci- 
tur : Deum videlicet concedere gratiam penitentie 
hominis sinceritati, ejusque bonis dispositionibus. 
Hec phrasis autem nec est Pelagiana, nec Semipe- 
lagiana, nisi in sensu eorum, qui tenent, hanc sin- 
ceritatem, hasque bonas dispositiones unice ος li- 
bero arbitrio procedere, etex viribus nature ; quod 
quidem nec hic docet Pastor, nec alibi, quod sciam 


B in toto opere suo. Quinimo dici etiam potest non 


absque ratione Pastorem illis vocibus usum esse ; 
quippe poenitentia est una ex iis gratiis, quas Deus 
non concedit ordinarie loquendo, nisi post multas 
alias, uti fidei, spei, que sunt veluti dispositiones 
ad istam (48). 

S V. De angelis. 

Neque pretermittendum a nobis arbitramur,que 
de angelis suis in libris Hermas tradit. Primo qui 
dem docet esse quamdam ipsos inter angelos sub- 
ordinationem, ita nimium, ut alii eint aliis excel- 
lentiores (49). Secundo exponit qualem circa omnes 
hujus mundi res sollicitudinem habeant. Statuit 
autem imprimis 8. Michaelem archangelum habere 
potestatem super populum Christianum, et guber- 
nare illum. Nuntius autem ille... (verba sunt Pa- 
atoris) Michael est, qui populi hujus habet potesa- 
tem, et gubernat (50). Hinc peculiaris devotio Ec- 
clesim catholice erga S8. Michaelem fundatur in 
doctrina primeve antiquitatis. 

Idem Pastor aperte quoque declarat Filium Dei 
preposuisse angelos in custodiam eorum quos Pa- 
stor celestis ipsi tradidit : Eís quos Filio tradidil, 
Filtus eis nuntios przposuil ad. conservandos singu- 
los (91). Etsi agatur hic de solis predestinatis, 
cerium est nihilominus quod Pastor idem privile- 
gium concedat eeteris hominibus. 

Primo enim illud concedit neophytis ipsis, dum 
dicit quod illi ab angelis commonentur ad benefs- 
ciendum (52). Deinde declarat in genere, quod duo 
genii sive duo angeli sunt cum homine, unus zqui- 


recognoscendo illam ex parte Dei gratuitam. At D tatis, et unus iniquitatis (53). Prior ad virtutem, 


animadvertendum est primo, primevis temporibus 


(44) Et iterum dixi illi : $i virvel mulier alicujus 
decesserit, e£ nupserit aliquis illorum ; nunquid pec- 
cat ! (Qui nubit, non peccat, inquit, sed si per se 
manseril, magnum sibi apud Dominum conquirit ho- 
norem. Herme Pastor., mand. 1v, c. 4. 

45) Ponite vobis Deum, Deum vestrum ín corde 
habere, et intelligetis quod nihil facilius sit his man- 
datis, neque dulcius, neque mansuetius, neque san- 
ctius. L. 11, mand. xr, c. 3 οἱ 4. 

(^^) Idem, ibid., c. 5. 

(47) 'dem, Past. similitud. vri, cap. 6. 

(48) Juinimo Deum anteriori quadam gratia eos 


alter ad vitia excitat. Malus ipse genius diabolus 


ad penitentiam preparasse,inde patet ; quia paulo 
superius angelus ad Hermam dixit : Vides quod 
multi egerunt panilentium el assecuti. sunt saluíem. 
Video, inquit Hermas, domine. Ut scías, ait ange- 
lus, bonitatem οί clementiam Domini magnam, d 
honorandum esse, qui dedit spiritum. eis. qui digni 
erant panilentiam agere. 

(49) Herma Past., visione rtt. cap. 4. 

(90) Idem, similit. virt, c. 3 

51) Idem, similit. 1n, c. 6. 
52) Idem, 1. 1, vis. 11, c. 5. 
(58) Idem, ]. ut, mand. vi, c. 2. 











PASTOR. — PROOEMIA. 


est, quemadmodum ipse alio loco fatetur (54). An- A quarum prima est, apostoios post mortem Jesu 


gelum quoque Hermas noster commemorat, qui 
terribili cuidam bellus preerat,quam per somnium 
viderat, atque Hegrin appellat (55). En ipsius Pa- 
Bloris verba : Misit Dominus angelum suum, qui est 
super bestias : cui nomen est Hegrin, εἰ obturavil os 
ejus, ne te dilaniaret, etc. Viri docti circa vexatum 
hunc locum diversa sunt commenti. Celeberrimus 


Nourrius eum restituendum putat ex codice Colber- , 


tino,qui sic habet : « Misit Dominus angelum suum 
super bestiam, cujus nomen est Hegrin (56).» Suspi- 
catus jam fuerat doctissimus Cotelerius, Hermam 
Grece hoc fere modo scripsisse : Ἔπεμψε Κύριος 
ἄγγελον αὐτοῦ, Oc ἔστιν ἐπὶ βηρίον, ᾧ ὄνομα ”Αγριον. 
Quam in sententiam recitat illud psalmi rxxix, 
v. 14: Ἐλυμήνατο αὐτὴν σῦς ἐκ δρυμοῦ, x«l µο- 
νιὸς ἄγριος κατενεµήσατο αὐτήν. Devastavit eam aper 
de silva, et singularis ferus depastus est eam 5ἱ", 
cui quidem conjecture contextus favere videtur (57). 
Siquidem hano bestiam przssura supeventuraz figu- 
ram esse mox ibidem stylo apocalyptico declarat 
Hermas. Ut proinde cum paulo ante scripserit, a 
Domino super bestiam angelum missum fuisse, 
ipsius sententia de angelo a Deo in auxilium Chri- 
stianorum misso sit accipienda, qui eos in pres- 
sura superventura,seu imminente persecutione 80- 
laretur atque foveret. Cl. Cotelerius inde enatam 
conjicit vocem Hegrin, quod in Herme textu com- 
pendiosa scriptura exstaret ἔγρηΥ, cujus postremo 
littere inferiore parte exese, putarit vetus inter- 
pres legendum ἔγρην; hujus lectionis vim haud qua- 
quam assecutus, litteris Latinis vocem Grecam 
reddiderit Hegrii : cum tamen legendum fuisset 
ἐγρήγορος, ac vertendum vigil, ex Danielis capite 
quarto ubi ἐγρηγόρου, seu vigilis ministerio Baby- 
lonis rex ad bestias amandatus legitur : quo forte 
apostolicus scriptor respexerit. Hactenus cl. Gal- 
landius ex Nourrio atque Cotelerio. Ad hunc vexa- 
tum Herme locum respexisse Hieronymum ]. 1 in 
Habacuc 1, 15, nonnullis visum. Licet alii viri docti 
aliter senserint. 

Hisce addimus alias insuper Herme opiniones : 

61” Pgal. rxxix, 14. *? I Petr. r1, 19. 

(54) Idem.1. 11, mand. vir, c. 1 Incusant nonnulli 
hanc de bono et malo cujusvis hominis angelo sen- 
tentiam ; eam tamen non solum Origenes hom. 23, 
super Josue, et homil. 1 super Ezechiel. ; S. Basilius 
Sup. cop. ni καί; S. Maximus centur. 1 charit., 
c. 91; S. Joan. Chrysostom., hom. ri, sup. Ep. ad 
Coloss. ; sed etiam 8. Gregor. Nys. in dogmatibus 
versatissimus lib. De vita Moysts tenet, ubi ait : 
« Est sermo ex majorum traditione fidem sibi vin- 
dicans, qui dicit,posteaquam natura nostra in peo- 
catum decidit, Deum huno casum nostrum 8ua pro- 
videntia minime destituisse,sed angelum ex iis qui 
naturam corporis expertem sortiti sunt, adhibuisse 
ad unuscujusque tutelam vite. Ex adverso autem 
nature corruptorem pari machinatione contra niti, 
et pravo quodam ac malefico demone adjuncto bu- 
jus vits perniciem afferre. Porro hominem in am- 

orum medio constitatum,alterius propositum, al- 
terius proposito contrarium suopte momento va- 
lentius reddere. — Sapienler igitur animadvertit 


D 


Christi doctrinam sanctis, qui ante obierant, pre- . 
dicavisse, iisque baptismum contulisse, sine quo 
bona illorum opera inutilia erant (58). Hoc tamen, 
judice viro perspicacissimo (59), non de aqua, sed 
de baptismi gratia est accipiendum ; fuit enim ve- 
terum complurium: opinio, apcstolos mortuis pre- 
dicavisse (60), quod S. Petrus ** de-Jesu Christo 
affirmat. 

Ait preterea revelationes et visiones pro dubitan- 
tibus, et veritatem sibi traditorum disquirentibus 
esse ad infirmiorem eorum fidem confirmandam 
(61); mundum vero per ignem et sanguinem esse 
delendum (69). 

Postremus Pastoris locus memoratu dignus re- 
spicit modum secernendi prophetas veros a falsis. 
Hoc ut obtineatur, utrorumque vit& et mores in 
examen sunt revocandi (03). Verus propheta ille est 
qui spiritu sancto repletus est; αἱ divinus isle Spiri- 
tus quietus est, humilis, recedit ab omni nequitia et 
desiderio vano hujus seculi, nemini respondet, snler- 
rogatus, nec singulis respondet. ; neque cum vult ho- 
mini loquitur Spirilus Dei, sed tunc loquitur, cum 
vult Deus. Cum ergo (loquitur semper Pastor) vene- 
rit homo, qui habet. Spiritum De, ὑπ Ecclesiam ju- 
siorum habentium fidem Dei, et oratio fit ad Deum, 
tunc nunlius sanctus Divinilalis implet. hominem 
illum Spiritu sancto, εἰ loquitur in (urba, sicut 
vult Deus. Ad. pseudoprophetam quod. spectat, α spi- 
ritu movelur terrestri, vacuo, virtutem non habente. 
Ezaltat se el vult primam cathedram habere:improbus 
est, verbosus,in deliciis conversatur,et in voluptatibus 
multis,et mercedem accipit divinationis suc (64). Hisce 
characteribus veri a pseudoprophetis discernuntur. 

ARTK:ULUS Il. 
OBSERVATIONES MORALES ET DISCIPLINARES. 
8 I. De panitentia, oratione, jejunio ac eleemosyna. 

Postquam Pastor Hermam de tribulationibus quag 
in domo sua patiebatur, conquerentem erudisset, 
hasce omnes temporales calamitates consectaria 
esse cum propriorum,tum alienorum peccatorum ; 
eidem ideam vere ponitentie proponit, et quinam 


cl. Ceillier, quod sine causa damnaretur Hermas, 
ac si introduxisset errorem periculi plenum, assi- 
gnando cuilibet homini et bonum angelum,et ma- 
um.Estius quoque superMagistrum sententiarum, 
qui eque huic opinioni aetipuletur, asserit, quod 
ad minus hic sententia ut probabilis admittit possit, 

(55) Herma Past., Ἱ. 1, vis. 1v, c, 2. 
(56) In apparatu ad Bibl. PP. t. |, p. 65. 
(57) Quod tamen Fello doctissimo minus videtur 
admittendum. 

μὴ Herm. Past., lib. 111, simil. 1x, num 15. 

59) Fleury tom. I, pag. 341, editionis Augu- 
stane. 

(60) Clemens Alexand., l. r1 Strom., p. 679, et 1. 
νι, pag. 038. 

(61) Herm. Past., vis. 1, c. 4. 

(02) Vision. iv, c. 3 : Oportet szculum hoc per 
ignem et sanguinem deperire. 
(09) Mandat. χι. 
(61) Mandat. xu, cap. 1 et 2. 


881 


8. HERM/É 


peccatoribus revera ponitentibus sint fructus po- Α dum pauperibus atque in charitatis opera impen- 


nitentie faciendi. Oportet eum (nquit (65), qui 
agit penilentiam, affligere animam suam, humilem 
se prastare, animose vexationes multas, variasque 
perferre, et precipue cor purum gerere ab omni 
opere malo. H«c sunt que tradit vetustus hic scri- 
ptor circa veram poenitentiam, queque toto ccelo & 
doctrina hereticorum et theologorum laxiorum no- 
stre statis differunt. 

Nec minori animadversione dignum, quod de je- 
junio Pastor Herme exponit. Siquidem eum in- 
struit, quid sit jejunium Deo acceptum,queve sta- 
tiones, ejusque apud Deum mercedem ostendit. Νέ- 
hil in vita tua. nequiter facias, inquit Pastor (66), 
sed mente pura servi Deo, et in praceptis ejus ingre- 
diens ; neque admiseris desiderium nocens in animo 
tuo... Hoc si feceris, jejunium magnum consumma- 
bis acceptumque Domino. Domini autem promissis 
crede, δὲ hec feceris, Deo te victurum. Qua die jeiu- 
nabis, nihil gustabis, nisi panem et aquam, et com- 
putata quanlitale cibi, quem celeris diebus come- 
sturus eras, sumptum diei tllius, quem facturus eras, 
sepones, εἰ dabis vidus, pupillo, aut. inopi.., Hxc 
stalto (67) sic acta est bona et. accepta Domino. Con- 
stat igitur primo adversus novatores jejunii,et abs- 
tinentie hostes, morlificationes corporis in usu 
fuisse primevis jam temporibus in Ecclesia : se- 


cundo id quod sensualitati detrahebatur, erogan- 
65) Herm. Past., simil. νι. 
66) Idem, simil. v. c. 1, 2 et 3. 

67) Vocat hic jejunium more Latinorum, inter 
quos Rome vivebat llermas stationem. Statio 
autem dc militari exemplo nomen accepit,teste Ter- 
tulliano, De orat. Cum enim Christiani prioribus 
istis seculis, certis quibusdam, et presertim Mer- 
curii ac Veneris diebus summo mane in ecclesiam 
jejuni convenirent,ibique ad horam nonam in ora- 
tione, aliisque pietatis officiis perstarent ; hinc 
factum, ut illos conventus,et illorum etiam dierum 
jejunium a militaribus forte stationibus translato 
stationis nomine donarent. Nam quemadmodum 
excubie militum, et eorum pro foribus palatii 
standi excubandique functio, statio vocabantur,ita 
verosimile est Christianos moram illam, atque offi- 
cium illud, quod jejuni in Ecclesia usurpabant,ex- 
cubias et stationem vocasse, uli insinuat. Tertul- 
lianus prinum commemoratus.Vide Albaspineum 
observ, 4; Thomassin. c. 21, p. 1. Tractat. de jeju- 
nio; Muratorium, disquisit. 4, tom. II Anecdot. 
Latin. 

(68) D. Hieronymus in Epistola 2 hoc jejunium in 
pane et aqua, celeris omnibus fortissimam esse 
prolitetur. Solebat tamen olim a Christianie ultima 
Quadragesimae hebdomada observari. Nec desunt, 
qui hanc xerophagiam lege aliqua prescriptam 
censeant ; et id quidem probare nituntur ex Ter- 
tulliano 1l. 1, ο. 1, qui Montanistarum heresin am- 
plexatus, de Catholicis dicebat : « Arguunt nos, 
quod eti«m xerophagias observemus. » Sed idem 
ipse Tertullianus addidit : « Denique respondetis 
(nempe Catholici) hec ex arbitrio observanda, non 
ex imperio » nulla igitur lege ejusmodi jejunia, 
feste Tertulliano, indicta erant ; sed ex cujusque 
arbitrio observabantur.Quapropter Epiphanius ist- 
hec a: consuetudinem, non ad preceptum sic re- 
fert ;« Preterea sex illos dies xerophagiis, hoc est 





B 


dendum ab ipsis erat, secus veri jejunii remunere- 
tionem non recepturis ; constat tertio, Hermae se- 
culo dies jejunio destinatos stationes appellatos; 
quarto qui jejunabat, summo mane ad orandum 
secedebat, atque per diem nihil nisi panem, et 
aquam gustabat (68). Quinto ad jejunium rite per- 
agendum aliorum dierum sumptum computandum 
esse existimabant, atque in pauperum usus sepo- 
nendum. Sexto bona opera preterea superadden- 
da, & peccatis abstinendum, atque Dei precepta 
servanda censebant. 

De eleemosyna verba faciens Pastor, sque in- 
struit illos qui eam erogant, ao illos qui eam reci 
piunt (69). Monet primos ut simpliciter dent, et 
sine distinctione omnibus qui mendicant ; secundos 
adhortatur ut ex vera necessitate duntaxa mendi- 
catum eant, secus rationem reddituri rigorosam. 
Sub similitudine vitis, et ulmi,que sit eleemosyne 
utilitas, exponit Pastor (70). Nam sicuti vitis ulmo 
sustentatur, ut [ruclum afferat, sic dives α paupere 
adjuvatur,cui eleemosynam erogat ; quia pauper oral 
ad Dominum pro divite. 

De oratione dum agit Pastor, exigit precipue,ul 
assidue huic sancto exercitio vacenus, et ad Deum 
accedamus cum omni possibili fiducia in ejus mi- 
gericordiam, etsi innumera ac enormia sint peccs- 
ta, quibus detinemur. Non est enim Deus, ait Ps- 


arido victujransire populus omnis assuevit,hoc est, 
anem duntaxat cum aqua sub vesperam adhibere.» 
piphan. in Ezposit. fidei. Ps. xx1t. Si lege data xe- 
rophagie constitute fuissent, de iis eodem modo, 
ac de quarte et sext» ferie jejunio scripsisset : 
« [tem quarta et sexta feria jejunium ad horam us- 
que nonam indictum..ideo jejunandum esse decre- 
verunt apostoli.» At inquies,legem hanc alibi com 
memorat Epiphan. heres. 75, s. 6 : « Quid si,aie- 
bat, ex apostolorum constitutione repetenda nobis 
auctoritas est, cur illis quarte sexieque feris Je- 
junium perpetua lege sancitur,excepta Pentecoste 
cur sex Paschatie diebus nihil omnino ad cibum 
praeter panem, salerz, et aquam adhibendum defi- 
niunt ? » Ibi certe utraque jejunia, et quarte sex 
teque feris, et sex dierum Paschatis eadem leg*, 
atque apostolica constitutione sancita esse pronun- 
tiavit. Attamen ubi idem Epiphanius contra Aetie- 
nos, jejunia stata damnantes, disputat, cum h« 
preceptum maxime urgere deberet, illud in solam 
consuetudinem ita refundit :'» Porro diebue 1ps5 
Paschatis... aridorum ciborum usu, precibus, » Vi 
D giliis,jejuniis celebrare solemus : Epiph. ibid.,s.3: 
ex quo non absurde forsitan colliges, verbum regat 
| Y£AXovct defintunl,quod superius adhibuit,non aliud 
significare, quam admonent, vel bortantur, nor 
autem precipiunt, jubent, imperant. In hujus at 
tem explieationis firmamentum mon illud solum 
adduci potest,quod historici variag Ecclesiarum de 
hisce jejuniis fuisse consuetudines narrent : verum 
etiam, quod iisdem testibus, aliquid de severita'? 
hujus jejunii in aliquibus saltem Ecclesiis paulo 
post remissum sit.Auctor enim Constifuttontm OP 
stalicarum pani et aqua sal et olera superaddi !- 
bens concedit. 
(69) Herm. Past., ]. u, mandat. rr. 
ο] Idem, 1. ru, eimil. η. 


C 














PASTOR. — ΡΗΒΟΜΙΑ. 


βίος (71), sicut. homines memores injuriarum ; sed A constricti. sunt cirea. negotia sua, δἱ mon. serviunt 


est immemor injuriarum, el. miseretur figmenti. sui. 
Peccatores vero, antequam ad Deum accedant per 
orationem, cor subducere debent ab omnibus vitiis 
quie in seipsis adinveniunt, et sincero animo ad 
Deum reverti ; secus esset presumptio .qualibet 
venia indigna, exspectare a Deo effectum illarum 
precum,quas his non premissis dispositionibus fu- 
dissent. Ergo purifica cor tuum... et αοοίριεε omnia 
bona, qua petis... qui ergo lales non. sunt, omnino 
nihil impetrant eorum, qux petunt. Si contingat ni- 
hilominusquod,previis etiam bonis dispositionibus, 
non accipiamus petitionem nostram, dubitare non 
debemus, sed magis magisque orare, et nullas de 
Deo ingeminare querelas,sed solum de nobis ipsis; 
Deus enim semper paratus est ad impertendam 
misericordiam : De (e queraris, non de Deo, quod 
non dederit tibi. Ex hisce ediscimus duo inter cete- 
ra,qua eque necessaria sunt : primum est,nos ob 
multitudinem, et enormitatem etiam nostrorum 
peccatorum deflectere non debere ab orationis 
semita ; secundum,oportere, priusquam quidquam 
8 Deo petamus, dimittere saltem affectum ad pec- 
catum, et ad veram penitentiam nosmetipsos de- 
terminare : si hec negligantur,omnes nostras pre- 
668 vanas, ao sine fructu experiemur,ne quid ulte- 
rius dicam. 


S II. De timore Domini, negotiis szeularibus, pa- 
tentia, iracundia, tristitia, et impuritate. 


In primis sententia est Pastoris : Timens Domi- 


Deo (73). 

O felix hominum a mundo segregatorum vita!O 
beate solitudines in quibus homo perfecta illa 
perfruitur quiete, qua in Dei famulatu se exercet, 
et maximo eterna salutis negotio serio incumbit ! 
sanctum hoc otium, quidquid blaterent amatores 
seculi, in immensum superat vanitates et ineptias 
quibus detinentur. 

Alterum motivum,quod affert Pastor,cur terrenis 
rebus minime nobis esset inberendum, rationi 
Btatus nostri innititur. Principii loco enim ponit, 
nos civitatem permanentem hic non habere, sed 
aliam (futuram scilicet) nobis esse inquirendam : 
Scitis vos Domini servos, inquit, in peregrinatione 
morari ? Civitas enim vestra longe est ab hac civitate. 
Si ergo scitis civitatem vestram in qua habitaturi 
estis, quid hic amatis agros et apparatis laulitias et 
adificia εἰ habitationes supervacuas ? Hc enim. 
addit insuper, qui comparat in. hac civitate, non co- 
gilat in suam civitatem redire (74). Doctrina heo 
pia ac religiosa est; parum autem nostris hisce 
diebus probatur. Pluribus posset insuper hec do- 
ctrina larvam detrahere, qui maximo versantur in 
errore,dum sibimetipsis persuadere conantur,con- 
ditionem hominis viatoris, hospitis et exsulis, in 
qua proprie veri Christiani idea 8ο character con- 
sistit, cum conditione hominis,qui negotiis incum- 
bit, voluptatibus indulget, aco ducit in bonis dies 
suos, simul posse conjungi. 

Pastoris ratiocinatio contra talem vivendi mo- . 


num omnia bona operaberis (72). Ergo per timorem C dum utique differt toto coslo a plurimorum nostre 


Domini omnia possumus opera justitie peragere. 
Tradit insuper, timorem hunc necessarium esse an 
salutem, per illum nos reportare victoriam de dia- 
bolo et dominium super illum exercere, quia reipsa 
super servos Dei nulla virtus illi inest : Timens 
enim Dominum dominaberis illius, scilicet, diaboli, 
quia virtus in illo nulla est. Per hunc timorem (ut 
uno verbo omnia complectar) a peccato recedimus, 
justitiam excercemus, et pie vivimus. Tíme igitur 
Deum, concludit Pastor, et vives.Extra omnem con- 
troversiam est, sermonem hic haberi de timore 
supernaturali, de illo scilicet timore,quem semper 
aliquis amor comitatur : quippe agitur de timore, 
ope cujus mandata Dei observamus, et justitie 
operibus inheremus. 

Duplici ex capite monet Pastor, a negotiorum 
temporalium multitudine esse abstinendum, inor- 
dinstamque eorundem sollicitudinem esse mode- 
randam,quia multa negotia agentes,multa peccant, 
atque egre Deo servire possunt. Abstine te, ait ad 
illum, a multis negotiis,et nihil delinques; quwcunque 
enim multa negotia agunt, mulia delinquunt ; quia 


(71) Herm. Past., l. 1. mandat. 1x. 
(72) [dem, |. r, mand. vir. 

73) Idem, |. m, simil. 1v. 

t Idem, 1. ir, gimilitud. 1. 


75) Pro agris ergo, quos emere volueritis, redi- 


etatis Christianorum sensu, sermone et praxi, sed 
non ideo minus recta, minus valida,minus conclu- 
dens. 

Vult igitur angelus istequod Christiani pro agris, 
quos emere volunt, pro palatiis dorribusque, quas 
volunt edificare, suas opes insumant in erogandis - 
eleemosynis, et in viduis ac orphanis sublevandis - 
in hos usus,juxta Pastorem (75) ac Veritatem ipsam 
temporalia bona impendi debent. 

Pastor super patientiam, et vitium oppositum 


eas nobis communicat institutiones, que negligi 


haudquaquam possunt. De patientia tradit, quod 
homo per patientiam omnium operum nequissimo- 
rum etiam dominatur, videlicet, quod ab hisce pa- 


]) tientia hominem avertit, quod patientes operantur 


omnem justitiam,Spiritus sanctus in ipsis habitatin 
pace magna ; quod virtus hec est valida,et fortis et 
habet virtutem magnam, et honorificat Dominum 
in omni tempore ; uno verbo, quod qui vere pa- 
tientes sunt, facile observant omnia mandata. 

(76) Quoad iracundiam vero docet,quod ipsa Spi- 
ritum sanctum conetristat,et corde expellit,malum 


mite animas de necessilatibus, prout quisque potest ; 
et viduas absolvite, orphanis judicate ; et opes, ac 
divitias vestras ἐπ hujusmodi operibus consumile. 
Idem, loco cit. 

(76) Idem, lib. 1, mand. v, capit. 1 et 2. 








861 S. HERMJE 803 


spiritum in animam admittit, nostrarum precum À nimam etiam voluptatum illicitarum horrem er- 


impedit effectum, furorem parit, et innumera mala 
producit. Paulo post eadem dicit de tristitia, et 
inter cetera, quod cruciía spiritum sanctum... facit 
iracundiam spirilus. Ait tandem : Oratio tristis 
hominis non habet. virtutem, ut ascendat ad. altare 
Dei (71). 

Inter plura,qua anidmadvertit Pastor contra im- 
puritatem, hac potissimum fidelium edificationi 
peropportuna erunt.Imprimis vocat magnum recca- 
ium omnem cogitationem de alieno matrimonto, et 
de fornicatione (78). Deinde docet, in corde puro 
cogitationem impuram inhabitare haud posse (79); 
quod quidem intelligendum non de simplicibus cogi- 
tationibus, sed de ΙΒ, quas morales theologi mo- 
rosas appellant, sive in iis delectemur, sive non. 
Medium insuper efficacissimum,quo a nobis malas 


, bas cogitationes avertamus,et nunquam peccemus, 
assignat non intermissam Dei memoriam (80). 


Alibi subjungit (81) aliud motivum, quo ad mi- 


(77) Herm. Past., mand. x, cap. 2. 
τν Idem. 1. rt, mandat. 1v, o. 14. 


9) Ibidem. vide etiam 1. 1, visione 1, cap. 1. 
(80) Ibidem. 


citamur, poenam peccati scilicet & nobis subeun- 
dam, que multum excedit dulcedinem in eo perpe- 
trando perceptam. Dulcediniís una hora, ait ille 
310 spatio terminatur ; pena vero una hora triginta 
dierum vim possidel...vide igitur concludit, exiguum 
esse tempus mundang dulcedinis acvoluptiatis ; Ρανς 
vero tormentorumque amplius. Itaque re bene per- 
pensa, si nosmetipsos diligeremus, capitali odio 
haberemus sensus voluptates. 

Cirea mendacium οί obtreotationem mandat 
Pastor ne de aliquo male loquamur, neo minus 
rigorose prohibet audire male loquentes, precipue 
si id flat deliberate et libenter (82). Addit insuper, 
quod detractio sil perniciosa, inconstans daemonium 
nunquam in pace consistens, sed semper in 
discordiis manens ; et : Qui mentiuntur, ail ipse, 
abnegant Dominum, non reddentes ei depositum quod 
acceperunt ; acceperunt enim spiritum sine menda- 
cio (83). 


81) Idem, simil. νι, c. 3. 
82) Idem, l. 11, mand. 11. 
(83) Idem, 1. rr, mand. uir. 











SANCTI HERM/E 
PASTOR. 


(GarLAND., Veterum Patrum Bibliotheca,t. I, Venet. 1765, in-fol., p.59. — In notis. ANcL. denotat mss. 
Anglicanos B. et L ; Bopr., ms. bibl. Bodleiane ; CARM., ms. Carmelitarum excalceatorum suburbii 
Parisiensis ; GeRM., ms. S. Germani ; LAMB., ms. bibliothece Lambethane ; Vicr., ms. S. Victoris. — 
Capitum lemmata absunt a codd. mss. Gallicanis.) 


LIBER PRIMUS. 


QUI INSCRIBITUR 


VISIONES. 


VISIO I. 
Gontra turpes et elatas cogitationes, el negligentem Herma filiorum castigationem. 
CAPUT PRIMUM. 

Qui enutriverat me, vendidit quamdam puellam Rome. Post multosautem annos hanc visam ego 
recognovi ; et copi eam diligere ut sororem. Exacto autem tempore aliquo (84), lavari eam in flumine 
Tiberi vidi ; et porrexi ei manum, et eduxi eam e flumine. Visaque ea, cogitabam in corde meo, dicens 
Felix essem, si talem uxorem et specie et moribus sortitus essem. Hoc solum, nec ultra quidquam 
cogitavi (85). Post tempus autem aliquod cum iis cogitationibus proficiscens, honorificabam creaturam 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 
84) Mss. Bodl. et Lamb. Post tempus aliquod. dicens : Feliz essem, si. talem. uxorem haberem e 
ο) Mss. S. Germ., Carm., Bodl. et Lamb. Písa- — specie et moribus. Hos solum cogitavi, nec. ullra ali- 
que ea dizi : Felix essem, si talem uxorem haberem. — quid. cogitavi. 
Et speciem cum vidissem, cogitabam in corde meo 





Dei (86), cogitans quam magnifica et pulchra sit. Et dum ambulassem, obdormivi. Et spiritus me rapuit 
et tulit me per quemdam locum ad dexteram, per quem non poterat homo iter facere. Erat autem locus 
ille in rupibus, et abruptus (87), et invius &b aquis. Cumque transissem locum illum, veni ad planitiem, 
et genibus positis caepi orare Dominum, et confiteri peccata mea. Et orante me, apertum est celum ; et 
video mulierem quam concupiveram, salutantem me de ccelo, et dicentem : Herma, ave. Et ego prospi- 
ciens illam, dico ei (88) : Domina, quid tu hic facis ? At illa respondit mihi : Recepta sum (89) huc (90) 
ut peccata tua arguam apud Dominum. Domina, inquam, num tu me argues ? Non, inquit. Sed audi 
verba, qua tibi dictura sum (91). Deus qui in colis habitat, et condidit ex nihilo ea qua sunt (92), et 
multiplicavit propter sanctam Ecclesiam suam, irascitur tibi quoniam peccasti in me. Respondens dico 
ei : Domina, si in le ego peccavi, ubi, aut quo in loco, aut quando tibi turpe verbum aliquod locutus 
sum ? Nonne semper te quasi dominam arbitratus sum (93) ? Nonne semper tereveritus sum velut 80- 
rorem ? Quid in me comminisceris (94) hec tam nefanda ? Tunc illa arridens mihi, ait : In corde tuo 
ascendit concupiscentia nequitia. Annon (95) videtur tibi, viro justo rem iniquam (06) esse, si ascen- 
derit in corde (97) mala concupiscentia ? Peccatum est ei, et quidem grande. Justus enim vir justa 
cogitat. Cogitante ergo illo quejusta sunt, et recte eo incedente, in colis propitium habebit Dominum 
in omni negotio suo. Qui autem nefanda cogitant in cordibus suis,mortem et captivitatem assumunt (98); 
maxime ii qui seculum hoc diligunt, et gloriantur in divitiis suis ; et qui non exspectant futura bona, 
vacuantur (99) anime eorum. H«c autem faciunt dubii (100), qui non habent spem in Domino (1), et 
contemnunt et negligunt vitam suam. Sed tu, ora ad Dominum ; et sanabit peccata tua, totiusque domus 
tuse et omnium sanctorum. 


CAPUT II. 


Postquam autem locuta est verba hec, clausi sunt cceli. Et ego totus eram in merore et metu, et 
dicebam intra me : Si hoc mihi peccatum ascribitur, quomodo potero salvus esse ? Aut quomodo 
exorabo Dominum pro peccatis meis abundantissimis ? Quibus (2) verbis rogabo Dominum, ut mihi 
propitius sit ? Hzc me recogitante οἱ discernente in corde meo ; video contra me cathedram de lanis 
candidis, sicut nix, factam magnam. Et venit mulier anus (3) in veste splendida (4), babens librum in 
manu ; et sedit sola, et salutavit me ; Herma, ave. Et ego moestus et plorans. dixi : Domina, ave. Et 
illa dixit mihi : Quid mestus es. Herma, qui eras patiens, et modestus, et semper hilaris ? Respon- 
dens dico ei : Domina, contumelia (5) mihi objecta est a muliere optima dicente, quod peccavi in eam. 
At illa dixit mihi : Absit a servo Dei res ista. Sed forte in corde tuo ascendit illius concupiscentia (6). 
Est quidem in servis Dei talis cogitatio, peccatum inferena. Non enim debet heo cogitatio abhorrenda, 
ease in servo Dei ; neque spiritus (7) probatus, concupiscere malum opus ; et precipue Hermas qui est 
continens a&b omni concupiscentia (8) scelesta, et est omni simplicitate plenus, et innocentia magna. 


CAPUT ΠΙ. 


Verumtamen non causa tui irascitur Dominus ; sed propter domum tuam, que nefas admisit in Do- 
minum et in parentes suos. Et tu cum sis amator filiorum, non commonuisti domum tuam, sed dimi- 
sisti illos conversari violenter (9); propter hoc enim irascitur tibi Dominus: sed sanabit omnia (10) 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


86) Desunt isla in mss. S. Germ. et S. Vict. 
87) Hec item desunt in utroque cod. 

88) Sio ms. Lamb.: Domina mea,quid heic ? Pre- 
cepta sum a Domino, ul peccata tua arguam. Domina 
nunc tu me arguis ? 

89) Ms. Carm. Pracepta, sicut modo Lamb. 

90) Deest huc in codd. S. Germ. et S. Vict. 

(91) Lamb. et Carm. incipio dicere. 

(92) Vide infra lib. 1r, mand. 1. Laudat huno lo- 
cum Origenes tom. I Comment. in Joan.1, 1. Greca 
Origeniana protulimus supra inter Veterum testi- 
monia, ex edit. Cl. Huetii a praecedentibus editori- 
bus Pastoris omissa. 

(93) Lamb. Num semper te ac si deam.Mox autem 
ro reveriias, Fellus exhibet veritus in sua edit. 
xon. 

94) Lamb. Quid mei commemoraris. 

95) Lamb. Aut non. 

96) Miss. Carm. et Lamb. sgvam. 

97) Lamb. addit iliius. Sic et Fellus. Et mox 

idem ms. ei equidem magnum. 

(98) Lamb. sibi assumunt. 


(99) Mss. Angl. vagantur. .. 

(400) Δίψυχοι. Hano. vocem auctorem scripsisse 
ex Clem. Álex. discimus. Vid. S. Jac, 1, 8. FzLLus. 
— Locus Alex. exstat Στρωμ. lib. 1, cap.29, Εμ, 
sed respicit vis. rr, cap. 4. Videsis etiam lib. r1, 
mand. ΙΧ. Eadem. quoque vox usurpatur a Cle- 
mente Romano, Epist. 1 ad Cor.. cap. 23, et Epist 
ll, cap. 11. Ceterum hunc Hermae locum illustrat 
Dodwellus in dissert. De Rom. pontif. succes., cap. 
11, S 6, pag. 160. 

1) Lamb. Deo. 

2) Lamb. imis ? quanlis. 

3) Hieron. ín Osee vi1, 9.Hermz? primum videtur 
Ecclesia cano capite. 

B Lamb. candida. Et mox, singularis pro sola. 

5) Mss. Angl. lascivia. 
6) ΜΑ. 8. Germ. illa, omissa voce concupiscentia. 
7) M Carm. spiritu. 
8) Lamb. pollutione. 
(9) Lamb. et Carm. conviolari szve. 
(40) Lamb. sanavit omnia quz ante gesta. sunt in 

ua mala. 


πμ 


--. κ... 


4a. 


WF 


895 S. HERM.E 806 


quee ante gesta gunt mala in domo tua (11).Propter illorum enim peccata et iniquitates, consumptus (12) 
es a sicularibus negotiis. Jam enim misericordia Dei miserta est tui θἱ domus tue, et. conservavit (13) 
te in gloria. Tu tantum noli vagari : sed animaquus esto, et conforta domum tuam. Tanquam erarius 
producens opus suum, exponit (14) ei cui vult 65: sic et tu verbum quotidianum justum (15) docens, 
abscindes grande peccatum. Ne (16) desinas ergo commonere natos tuos ; scit enim Dominus quod 
penitentiam agent ex toto corde suo ; et scribet te (17) in libro vite. Cumque flnisset verba here, ait 
mibi: Vis audire me legentem ? Dico ei (18) : Domina, volo. Esto ergo auditor. Et revoluto libro, lege- 
bat gloriose, magnifice et mirifice, que (19) non poteram in memoria retinere. Erant enim: verba terri- 
fica, quie non poterat homo sustinere, Novissima tamen verba memorie mandavi ; erant enim pauca et 
utilia nobis. Ecce Deus virtutum, qui invisibili virtute, et magno sensu suo condidit mundum, et hono- 
rifico consilio circumdedit decorem creature susm,et fortissimo (20) suo verbo confixit colum,et fundavit 
terram super aquas δὲ, et virtute sua potenti condidit sanctam Ecclesiam suam, quam benedirit ; ecce 
transferet colos ac montes, colles ac maria ; et omnia plana (21) fient electis ejus, ut reddat illis repro- 
missionem quam repromisit cum multo honore et gaudio, si servaverint (22) legitima Dei, que accepe- 
runt in magna fide. 
CAPUT 1V. 

Cumque consummasset legendo, exsurrexit de cathedra : et venerunt quatuor juvenes, et tulerunt 
cathedram ad orientem, Et vocavit me ad se, et tetigit pectus meum atque mihi : Placuit tibi lectio 
mea ? Dico ei : Domina, hee mihi novissima placent ; priora autem ssva et dura sunt. At illa ait mibi: 
Heo novissima justis (23) ; priora autem refugis et ethnicis. Et cum loqueretur mecum,duo quidam viri 
apparuerunt ; et sustulerunt illam humeris (24), et abierunt, ubi et cathedra erat, ad orientem. Hi- 
laris autem discessit. Et cum abiret, ait mihi : Confortare, Herma. 


VISIO 1l. 
Rursum de neglgenti uxoris loquacis οί filiorum libidinosorum — castigatione, εἰ ejui 
moribus 


CAPUT PRIMUM. 


Cum vero proflciscerercum his (25) circa illud tempus quo et anno priore, ambulans (26) commemoratus 
sum anni prioris visionem. Rursumque me abstulit spiritus, et duxit (27) me in eumdem locum, quo 
anno primo. Cumque venissem ad illum locum, positis genibus cepi orare Dominum,et honorificare(?8) 
nomen ejus, quod dignum me arbitratus sit, et manifestaverit mihi peccata pristina.Et cum surrexissem 
&b oratione, video (29) contre me anum illam quam et anno superiore videram,ambulantem et legentem 
libellum aliquem. Et ait mihi : Potes hec electis Dei renuntiare ? Dico ei : Domina, tanta in memoris 
retinere non possum ; da autem mihi libellum, et describam. Accipe, inquit, et restituas mihi illum. 
Ut autem (30) accepi, in quemdam locum agri secedens (31), descripsi omnia ad litteram ; non inve- 
niebam enim syllabas (32). Cumque consummassem scripturam libelli, subito de manu mea raptus est 
libellus ; & quo autem non vidi. 


68 Matth. xim, 52 ; xxv, 27 ; Luc. xix, 19. ** II Petr. 1, 5. 
VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


(11) 8ic mss. 8. Germ. et Carm. preter Lamb. 
Editi, in te. Fellus tamen sic: qua ante patrata sunt 
mala a domo tua. 

(12) Ita mss. Angl. apud Fellum : cujus tamen 
editio exhibet, contritus. 

" Mss. S. Germ. et Lamb. confortavit. 
14) Mss. Viet. et Germ. obtingi. Fellus autem 
omittit, εἰ. 

(15) Lamb. juste. Carm. optimum. 

16) Sic Lamb. sic et Fellus. At Non. 

17) Àn scribentur in? 

18) Carm. mas. et ego. 

19) Lamb. glorias... quas, pro gloriose... qua. 
Fellus autem omittit et mirifice, quod varia ipsi vi- 
deatur lectio. 

(20) Quinque hac verba, circumdedu... fortissimo 
desunt in Lamb. 

(21) Ita mss. cod. Vict., Carm., Bodl. et Lamb. 
Ita et Fellus Editi, plena. 

(22) Mss. codd. Vic., Carm. Lamb. et vet., im- 

ressi, repromisit... δὲ servaverint. Fellum secuti, 
anc retinuimus lectionem. Al. repromisit, cum... 
gaudio servaverint. 

(23) Sic Lamb. Sic et Fellus, Editi, tsfis. 


24) Lamb. 15 humerum. 

25) Quidni forte legendum cum cl. Cotelerio, 
Cumis ? Infra enim vis. 1v, cap, 1. Proficiscebar tn 
illa via Campana. 

(260) Ms. S. Germ. videram ambulans. 

(os Lamb. eduxit. Sic et Fellus. 

28) Hec omnia, Cumque venissem... et honon- 
ficare restituimus ex ms. Carm. Sio et Fellus. Bt 
recte quidem, ut videtur. Mox namque subdit : E! 
cum surrezissem ab oratione. Al. vero, asno primo; 
et honorificavi. 

Mss. Carm. et Lamb. audivi. 

30) Lamb. Ut eum autem. 

31) Mss. S. Germ., Carm., et Lamb. sedens. 

(32) Clemens Alex. Brput lib. vi, cap 15, pag. 
806, huc respiciens, heo, bot i Τοῦτο 3 uet 

ἀαφατο πρὸς μμα, φησί, μή εὑρίσχων τας συλ- 
ins MI d est : "Eur autem "i uit se. (rav- 
scripsisse ad litteram, cum non inveniret 
syllabas perficeret. Ubi notat Cl. Potterus, hoc modo 
cum marmora et nummos, tum etiam libros velu 
stissimos scriptos conspici, perpetua silicet Πέ 
rarum serie,nulla vocum distinctione facte.Jamque 
idem monuerat Fellus ad hunc locum. 





PASTOR. — LIB. 1. VISIO II. 


CAPUT II. 

Post quindecim autein dies cum jejunassem, multumque rogassem Dominum, revelata est mihi 
scientia scripture. Erat autem scriptura hec : Semen tuum, Herma deliquit.in Dominum, et prodide- 
runt parentes suos in nequitia magna. Et audierunt proditores parentum, et prodentes (33) profecerunt. 
Sed etiam nuno adjicerunt peccatis (34) suis libidines, et commaculationes nequitiee, et sic impleverunt 
iniquitates suas. Sed impropera verba hec filiis tuis omnibus,et conjuji tue que futura est soror tua (35). 
Et ipsa enim (36) compescat linguam suam, in qua malignatur : et (37) auditis verbis his, continebit se, 
et consequetur (38) misericordiam. Erudietur enim, postquam improperaveris illi (39) hec verba, qua 
mandavit ille (40) Dominator, ut tibi revelentur. Tunc remittentur illis peccata qua (41) jampridem pec- 
caverunt, et omnibus sanctis qui peocaverunt usque in hodiernum diem, si ex toto corde suo egerint 
poenitentiam, et-abstulerint a cordibus suis dubitationes. Juravit enim Dominator ille per gloriam suam 
super electos suos, prefinita ista die, etiam nuno si peccaverit aliquis, non habiturum illum (42) salu- 
tem. Ponitentie enim justorum habent fines. Impleti sunt dies ponitentie omnibus sanctis : gentibus 
autem poenitentia usque in novissimo die. Dices ergo eis qui presunt Ecclesie, ut dirigant vias suas in 
justitia ; ut recipiant in pleno repromissionem cum multa gloria. Permanete ergo qui operamini justitiam, 
et sic facite, ut sit (43) transitus vester cum sanctis angelis. Felices vos, quicunque sustinetis pressu- 
ram supervenientem magnam,et quicunque non negaverit vitam suam. Juravit enim Dominus per Filium 
suum : Qui denegaverit Filium et se, spondentes se vitam illius, et ipsi denegaturi sunt illum (44) in 
advenientibus diebus *5. Ii autem, qui nunquam denegaverint, ob nimiam (45) misericordiam propitius 
factus est illis. 


891 898 


CAPUT Iil. 

'Tu autem, Herma, noli meminisse injuriarum (16) filiorum tuorum, sed nec sororem tuam negli- 
gas (47); sed cura ut emendentur a pristinis peccatis. Erudientur enim doctrina ista, si tu jam non 
fueris memor injurie (48) illorum. Memoria enim injuriarum (49) mortem operatur ; oblivio vero earum 
(50) vitam eternam. Tu autem, Herma, magnas tribulationes seculares sustinuisti, propter pre-varica- 
tiones domnus tue; quoniam illas ut ad te nihil pertinentes, neglexisti ; et in negotiationibus tuis malignis 
(51) implicitus es. Sed illud te salvum faciet, quod non discesseris a Deo vivo ; et simplicitas tua, et 
singularis (52) continentia salvum facient te,si permanseris. Et omnes salvos facient, quicunque hujus- 
cernodi operantur, et ingrediuntur in innocentia et simplicitate. Hi qui hujusmodi sunt, invalescent 
adversus omnes nequitias, et permanebunt in vitam eternam. Felices omnes qui operantur justitiam : 
non absumentur usque in vitam eternam (53).Dices autem : Ecce magna tribulatio venit. Si tibi videtur, 
iterum nega. Prope est Dominus convertentibus, sicut scriptum est in Heldam et Modal (54), qui vatici- 
nati sunt in solitudine populo **. 

CAPUT IV. 

Revelatum autem est mihi, fratres, dormienti a juvene specioso, et dicente mihi : Anum illam a qua 
accepisti libellum, quam putas esse? Et ego dixi : Sibillam (55). Eras, inquit non est. Que est ergo, 

66 Matth. x, 33. ** Num. χι, 26, 27. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(33) Sic Fellus ex mss. Lamb. et S. Germ. Sio et 
Carm. Editi, tes. 

(34) Ms. 8. Germ. peccafa peccatis. 

(35) Videsis h. 1. cl. Cotelerium. Hinc συνείσακτοι. 
His consona mox infre reperies,cap. sequ. οἱ lib.nu, 
simil. ix, cap. 11. 

36) Lamb. etíam. 

iT Mss. S. Germ. et Carm. sed. 

(38) Lamb. Aabebit. 

(39) Ms. S. Vict. Erudiuntur.... illis. 

(40) Sic mss. Angl. Fello tamen magis placuit, 
illáé. Mox ms. S. Germ. ut revelentur, absque tibi. 

41) Lamb. qui. 

a2 Ms. 8. Vict. illam. 

43) Mss. Vict. et Germ. fiat. 

44) Fellus ex Bodl. et Lamb. sic in sua edit. 
Oxon. Qui denegaverit Filium et se, despondens 
vitam illius, el ipse denegaturus est illum. Que 
jectio male redditur in editi. Clerici et Russelii. At 
me. Carm. (Qui denegaverint Filium seque desponden- 
tes vilam suam, qui nunc denegaturi sunt in, etc. 
Huic loco congruunt que infra habentur, lib. 111, 
simil. ix, ep 28. 

(45) Si Fellum audias, nimiam, idem valet quod 
summam. Huic loco consonat cum hoo Gen. zv, 4. 


Noli timere, Abraham : ego protector tuus sum, et 
merces tua magna nimis ; tum illud in primis Ephes. 
I1, À : Propter nimiam charitatem suam, qua dilexit 
n0s (Deus). 

(46) Ms. Carm. malorum. Sio et Fellus. In eam- 
dem Sententiam, monente Fabricio, auctor Testa- 
menti rm λαιασολ. in Testam. Zabulon, sect. vit, 
cap. 8 : M1) λογίζεσθε ἕκαστος τὴν xaxlav τοῦ ἀδελφοῦ 
αὐτοῦ Ne animadvertatis unusquisque malitiam. fra- 
iris sui. 

(47) Lamb. sínas. 

5 Mss. S. Germ., Carm. et Lamb. malitiz. Sic 
et Fellus. 

v) lidem cum Fello, malorum. 
90) lidem, malorum. Fellus, eorum. 

01) Ms. S. Germ. magnis. 

52) Lamb. quem sequitur Fellus, nzmia. 

(53) Ms. S. Germ. in aernum. Edit. Oxon. absu- 
muntur in zlernum. 

(54) Lamb. Holda et Meda. Sive potius Eldad et 
Modad, ut exhibet codex bibloth. Coislin. apud cl. 
Montfauconium pag. 194, ubi in recensione apocry- 
phorom Vet Test. librorum occurit ς’, Ἐλδὰδ καὶ 

ο . 


(55) Putat οἱ, Cotelerius, in Greco exstitissg 


899 S. HERMJE « 900 


domine? Et dixit mihi ; Ecclesia Dei est. Et dixi ad illum : Quare ergo anus est? Quoniam, inquit, om- 
nium prima creata est, ideo anus ; et propter illam mundus factus est. Post heec autem visionem vidi in 
domo mea; et venit illa anus,et interrogavit, me,si jam libellum (56) dedissem senioribus? Et respondi: 
Adhuc non. At illa dixit : Bene fecisti ; habeo enim quedam verba edicere tibi. Cum autem consumma- 
vero omnia verba, aperte scientur ab electis (57). Soribes ergo duos libellos, et mittes unum Clementi, 
et unum Grapte (58). Mittet autem Clemens in exteras civitates ; illi enim permissum est : Grapte autem 
commonebit viduas et orphanos. Tu autem leges in hac civitate cum senioribus qui presunt Ecclesim. 


Ista sic leguntur apud Origenem, Philocalie cap. 1, ex l15. 1v, cap. 2, De principiis, Znlerprette Rufino. 





Et scribes duos libellos, et dabis unum Clementi, 
εί unum (γαρίΦ. Et Grapte quidem commoneal υἱ- 
duas et orphanos. Clemens vero miltat per omnes ci- 
vitates quz foris sunt, Tu vero annunliabis presbyle- 
ris Ecclesia. 


Γράψεις δύο βιθλία, καὶ δώσεις £v Κλήμεντι, καὶ 
&» Γραπτῇ. Kal Γραπτὴ μὲν νουθετήσει τὰς χήρας 
καὶ τοὺς ὀρφανούς. Κλήμης δὲ πέμψει εἷς τὰς tto 
πόλεις. Σὺ δὲ ἀναγγελεῖς τοῖς πρεαθυτέροις τῆς 
Ἐκκλησίας. 


VISIO ΠΠ. 
De triumphantis Ecclesi structura, et variis hominum reproborum ordinibus. 


CAPUT I. 


Visio quam vidi, fratres, visio talis erat. Cum jejunassem frequenter, et precatus essem Dominum, ut 
mihi ostenderet revelationem, quam pollicitus est ostendere per anum illam ; eadem nocte apparuit mihi 
anus illa, et dixit mihi : Quoniam sic langues (99), et sollicitus es ad sciendum omnia ; veni in agrum, 
ubi vis ; et circa horam sextam manifestabo me tibi,et ostendam tibi que oporteat te videre. Rogavi illam, 
dicens : Domina, in quem locum agri ? Ubi, inquit, vis, elige locum bonum, secretum. Ántequam autem 
loqui (60) ceepissem, et dicere ei locum, ait mihi : Veniam ubi vis. Fui ergo, fratres, in agro, et obser- 
vavi (61) horas; et veni in locum ubi constitueram ei venire. Et video subsellium positum. Erat cervical 
lineum (62) ; et super linteum expansum carbasinum. Videns hec posita, et neminem esse in loco ; stu- 
pere copi, et capilli mei exsurrexerunt (03), et quasi horror (64) me comprehendit, cum essem solus. Ad 
me (65) autem reversus, et memoratus gloriam (66) Dei,et accepta audacia, positis genibus, confitebar Deo 
iterum peccata qua prius. Ecce venit illuc cum juvenibus sex, quos et ante videram ; et stetit post me 
orantem, et audiebat me orantem et contitentem Domino peccata mea. Et tangens me,dixit : Desine jam 
pro pecoatis tuis tantum orare. Ora et pro justitia, ut accipiens partem ex ea in domo tua. Et erexit me de 
loco, et apprehendit manum meam,et adduxit (07) me ad subsellium, et ait illis juvenibus : Ite,et edifi- 
cate. Postquam autem dicesserunt juvenes,et nos soli fuimus (68), ait mihi : Sede hic. Dico ei : Domina, 
sine seniores ante sedere. Quod tibi dico, inquit, sede. Cumque vellem sedere ad dexteram partem, non 
est passa ; sed annuebat mihi manu,ut ad sinistram partem sederem. Gogitante (00) autem me,et ma»sto 
exsistente, quod non sivit me ad dexteram partem sedere, ait mihi : Quid mcestus es, Herma ? Locus qui 
est ad dexteram, illorum est qui jam meruerunt Deum,et passi sunt causa nominis ejus (70). Tibi autem 
superest multum, ut cum illis sedeas. Sicut manes in simplicitate tua permane, et sedebis cum illis, et 
quicunque fuerint operati illorum opera, et sustinuerint que illi sustinuerunt. 

CAPUT II. 

Dico ei : Domina, vellem scire qua sustinuerunt. Audi, inquit : Feras bestias, flagella, carceres, 
cruces, causa nominis ejus (71). Propter hoc, illorum sunt dextre partes sanctitatis, et quisquis patia- 
tur (72) propter nomen Dei (73) ; reliquorum autem sinistre partes sunt. Sed utrisque eis (74), et qui ad 
dexteram,et qui ad sinistram sedent,sunt dona et promissiones ; tantum quod ad dexteram sedentes ha- 
bent gloriam quamdam.Tu autem cupidus es sedere ad dextram cum eis ; sed exiguitates tuse multe sunt. 
Emundaberis autem ab exiguitatibus tuis.Sed et omnes qui dubii non fuerint,emundabuntur ab omnibus 


VARLE LECTIONES ET NOT/E 





προφῆτιν,υ8η Latinus interpres verterit Sibyllam. 
Sicut infra lib. rt, mand. vt, ἀγγέλους et. ἄγγελον, 
geníos ac genium reddidit. 

(56) Lamb, lébellum suum. 

07) Mss. 8. Germ. et Lamb. scient electi. 

98) Lamb. Grappatze Sic mox, Grappate. 

499) Ms. S. Germ. pro langues, habet jejunus. 
Bodl. egens es. Lamb. egens es. 

(60) Lamb. ei loqui. Fellus, loqui ei.... dicerem. 

0601) Lamb. astimavi. 

62) Lamb. lintum. Sic et Fellus. 

64) Bodl. exstruexerunt. Fellus, erecti sunt. 

64) Bodl, Lamb. et Carm. horripilalio. 


65) Bodl. et Lamb. Apud me. 

66) Lamb. gloriz. 

67) Lamb. eduzit. 

66) Lamb. cum Fello facti sumus. 

69) Lamb. Recogitanle. Fellus, Cogitante ergo. 

70) Bodl. Domini. At Victor. deest ejus. 

n Rursus, ut modo, Bodl. Domini. Vict. deest. 

72 Lom. quicunque passus fuerit. 3odl. quis- 

uis p. f. 

1 73) Deest Dei in Lamb. 
"i Mss. Carm. et S. Germ. utriusque el e. 

Lamb. utrisque ex eisqui ad dexteram sedent, ad n- 

nistram sedent. 








901 PASTOR. — LIB. I. VISIO. 1Il. 902. ' 


pecostis in huno diem. Et cum heo dixisset, volebat abire. Et procidens illi ab pedes, rogavi illam per 
Dominum, ut mihi demonstraret quod repromiserat visum. At illa rursus apprehendit manum meam, et 
erexit me,et fecit sedere super subselium ad sinistram ; et elevata virga quadam splendida, dixit mihi : 
Vides rem magnam ? Dico ei : Domina, nihil video. Ecce (75) non vides contra te turrim magnam, que 
edificatur super aquas, lapidibus quadris (76) splendidis? In quadrato enim edificabatur turris ab illis 
gex juvenibus, qui venerant cum illa. Alia autem multa millia virorum apportabant lapides, Quidam autem 
de profundo trahebant lapides; alii de terra transferebant, et porrigebant illis sex juvenibus. Porro illi 
accipiebant, et ediflcabant. Eos autem qui de profundo extrahebantur lapides,omnes sic ponebantur (T7) 
in structuram : politi enim erant, et convenientes commissure cum illis (78) lapidibus ; sicque conjunge- 
bantur alius ad alium, ita ut commissure eorum non paterent (70). Et in hunc modum apparebat (80) 
structura turris, tanquam ex uno lapide edificata. Ceteros autem lapides qui afferebantur de terra,quos- 
dam quidem rejiciebant quosdam vero adaptabant (81) in structuram. Alios excidebant, et projiciebant 
longe a turri. Alii autem lapides multi circa turrim positi erant (82); et non utebantur illis ad structuram. 
Erant enim quidam ex illis scabrosi, alii autem scissuras habebant, alii vero candidi et rotundi, non 
convenientes in structuram turris. Videbam autem alios lapides projioi longe a turri, et incidentes in 
viam (83),et non manentes in via, sed volvi de via in looum desertum ; alios autem in ignem incidentes, 
et ardentes ; alios cadentes secus aquam, neo posae volvi in aquam, volentibus quidem eis intrare in 
aquam. 
CAPUT III. 

Et cum hec mihi demonstraret, volebat recedere (81). Dico ei : Domina, quid mihi prodest hec vi- 
disse, et non scire que sint hz res ? Respondens dixit mihi: Versutus es homo, volens scire ea que circa 
turrim sunt. Ita, inquam ,domina, aut fratribus annuntiem,et hilariores flant ; et hec audientes honorifi- 
cent Dominum cum multa gloria. Et. illa ait : Audient quidem multi ; et cum audierint, quidam ex eis 
gaudebunt, quidam autem flebunt. Sed et isti (85) audientes, si poenitentiam egerint, et ipsi gaudebunt. 
Audi nunc de similitudine turris omnia heo, et hactenus mihi de revelatione molestior esse noli. Revela- 
tiones enim iste flnem habent :implete sunt enim. Sed tu non desinis in petendo revelationes,im probus 
(86) enim es. Turris quidem quam vides ediflcari, ego sum Ecclesia, que tibi apparui et modo et prius. 
Quodounque igitur volueris, interroga de turri ; et revelabo tibi, ut gaudeas cum sanctis. Dico ei : Domina, 
quoniam me semel dignum arbitrata es ut omnia mihi reveles, revela. Ait mihi : Quodcunque oportuerit 
tibi revelari, revelabitur ; tantum ut cor tuum apud Dominum sit,et ne dubites, quodcunque videris. In- 
terrogavi (87) illam : Quare turris ediflcata est super aquas, domina? Respondit : Dixeram tibi et prius, 
versutum te esse circa structuras diligenter inquirentem ; igitur invenies veritatem.Quare ergo super (88) 
aquas ediflcatur turris, audi : Quoniam vita vestra per aquam salva facta est, et flet *. Fundata est 
enim verbo omnipotentis et honorifloi nominis : continetur autem (89) ab invisibili virtute Dei. 


CAPUT IV. 

Respondens dico ei. Magniflce habent se res he. Illi autem juvenes sex qui edificant,qui sunt, domina? 
Hi (90) sunt angeli (91) Dei qui primo constituti sunt, quibus tradidit Dominus universam creaturam 
suam, struendi (92), edificandi et dominandi creature illius. Per hos enim (93) consummabitur structu- 
τα turris. Ceteri autem qui apportant (94) lapides qui eunt? Et ipsi sanoti (05) angeli Domini : sed illi 

9 [ Petr. πι, 20, 21. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


75) Bodl. add. Ait mihi : Ecce, etc. 
6) Mss. 8. Germ., Carm. et Lamb. quadratis. 
Sic et Fellus. 

T7) Mss. Carm. et Lamb. ímponebant. Bodl. po- 
nebant. 

(78) Ita quatuor mss. S. Germ., Vict., Bodl. et 
Lamb. Editi, aliis. 

(79) Lamb,. Carm. et 8. Germ. parerent. Sic et 
Fellus, qui tamen legendum conjicit, paterent. Hunc 
locum describit Origenes Philocalís cap. vin. 

(80) Bodl. et Lamb. Et sic parebat. Ita et Fellus, 
e quo tamen ms, lectionem minus recte reddunt 
editi. 

(81) Lamb. por:ebant. 

(82) Sic Bodl. et Lamb. ex Fello. Editi jacebant. 
Apud Russelium invertitur lectio. Monet cl. Cote- 
lerius huo respexisse Didymum in Catena ad Job. 
viii, 17 18, p. 202. Ejus verba inter Veterum te- 
stimonia superius relata.His aífflnia mox infra capp. 
6 et 7, et lib. 1m, simil. 1x, capp. 6, 7, 31. 

(83) Lamb. venientes 1n vía. 


(84) Ms. S. Germ., Carm. et Lamb. recurrere. 
(85) Ita mss. S. Germ. Carm.et Lamb. Editi, illi. 
(86) Sio Bodl. et Lamb. Editi importunus. 

(87) Me.Lamb.: Revela mihi quodcunque oportuerit 
tibi revelare. Hevelabitur a te, tantum ut cor tuum 
apud Daminum sit, e£ ne dubites quod eum videris. 
Interrogavi, etc. Laudat hunc locum Clemens Alex. 
Στρωμ. lib. ri, cap. 1, pag. 430. 

,(88 Bodl., Lamb. et Carm. circa scripturas. Dili- 
genter tnquiterens igitur. Sio Fellus. Addit Clericus id 
ms. Lamb. ita legi : scripturas, et inquirentem. Igi- 
tur inveniens veritatem quare super, eic. 

89) Sic ms. Carm. Editi, enzm. 

90) Bodl. add. Ait mihi : Hi, etc. Sic et Fellus. - 

91) Addit Fellus ex Lamb. sancti. 

92) Ms. S. Germ., Carm. et Lamb. creandi. Fel- 
lus autem : ut struerent, zdificarent et dominaren- 
tur. 
93) Bodl. et Lamb. ergo. 
e Bodl. apportabant. Fellus, deportant. 

95) Μο. S. Germ. et Viot. et ipsi sunt sancti, 





903 $. HERM,E 90i 


sunt his excellentiores (96). Cum ergo consummata fueritstructura turris omnes simul epulabuntur juxta 
turrim, et bonorificabunt Dominum, quoniam consummata erit structura turris, Interrogavi eam dicens: 
Vellem scire exitum lapidum, et vim eorum qualis sit. Respondens autem, dixit mihi : Nunquid tu pre 
omnibus melior es, ut tibi id reveietur ? Alii enim priores te eunt et meliores te, quibus oportebat reve- 
lari visiones has ; sed ut honorificetur nomen Dei, tibi revelatum est (97) ; et revelabitur propter dubios, 
qui cogitant in cordibus suis, utrumne sint hec,an non (908) sint. Dic illis, quod heo omnia sunt vera,et 
nihil extra veritatem est ; sed omnia firma, certeque (99) fundata sunt. 


CAPUT V. 

Audi nunc et de lapidibus qui sunt in structura. Lapides quidem illi quadrati et albi, convenientes in 
commissuris suis, ii sunt (100) apostoli, et episcopi, et doctores, et ministri, qui ingressi sunt (1) in cle- 
mentia Dei, et episcopatum gesserunt, et docuerunt, et ministraverunt sancte et modeste electis Dei,qui 
dormierunt, quique adhuc sunt ; et semper cum illis convenerunt, et in se pacem habuerunt, et se invi- 
cem (2) audierunt. Propter Hoc et in structuram turris conveniunt commissure eorum. Qui vero de pro- 
fundo trahuntur, et imponuntur in structura (3), et conveniunt commissure eorum cum ceteris lapidibus 
qui jam edificati sunt ; ii sunt qui jam dormierunt,et passi sunt causa nominis Domini. Ceteri autem la- 
pides qui apportabantur (4) a terra, volo scire (5) qui sint, domina. Ait: Eos quidem qui in terram va- 
dunl,et non sunt »oliti, illos Deus probavit, quoniam (6) ingressi sunt in equitatem Domini, et direxe- 
runt vias in mandatis ejus. Qui autem afferuntur et ponuntur in structura turris,ii sunt (7) novelli in fide 
et fideles. Commonentur autem ab angelis ad benefaciendum, propterea quod non est inventa nequitia in 
illis. Quos autem rejiciebant et ponebant (8) juxta turrim,qui sunt illi (9) 7 Ait mihi : Hi sunt qui pecca- 
verunt, et voluerunt penitentiam agere; propter hoc non sunt longe projecti a turri,quoniam utiles erunt 
in structura (10), si penitentiam egerint. Qui ergo poenitentiam acturi sunt, si egerint penitentiam, for- 
tes erunt in fide ; si nunc poenitentiam egerint, dum edificatur turris. Nam si consummata fuerit struc- 
tura, jam qui non habet locum ubi ponatur, sed erit reprobus; solummodo autem hoc habebit, qui jam 
(11) ad turrim positus est. 

CAPUT VI. 

Qui autem recidebantur, et longe projiciebantur a turre, vis scire qui sunt ? Volo, inquam, domina (12). 
ii sant filii iniquitatis, et qui crediderunt in simulatione, et omnis nequitia non discessit (13) ab eis: 
propter hoc non habent salutem ; quoniam non sunt utiles in structura (14),propter nequitias suas. Qua 
propter excisi sunt et longe projecti propter iram Domini ; quia exacerbaverunt eum. Ceteros autem la- 
pides quos vidisti complures positos, non euntes in structuram ; ii quidem qui scabrosi erant (15), hi 
sunt qui cognoverunt veritatem, et nec permanserunt in ea, nec conjuncti sunt sanctis ; propter hoc in- 
utiles sunt. Qui autem scissuras habebant, hi sunt qui (10) alius adversus alium in cordibus discordiam 
habent, et non habent (17) pacem inter seu : in presentia (18) quidem pacem habentes,cum autem unus 
ab alio discesserit, nequitia eorum in cordibus permanet. He sunt ergo scissure, quas habent lapides. 
Qui vero curti sunt, ii sunt qui crediderunt quidem, plurimam p&rtem habentes iniquitatis (19) ; propter 
hoc curti, et non integri sunt. Candidi autem et rotundi, et non convenientes in structuram turris, qui 
sunt, domina? Respondens mihi, dixit : Usquequo stultus es et insensatus ; et omnia interrogas, et ni- 
hic intelligis ? Hi sunt habentes quidem fidem, habentes autem et divitias hujus seculi. Cum ergo venerit 


VARLE LECTIONES ET NOT X. 


(96) Ms. S. Germ et Carm. δὲ autem precellentes 5) Bodl. scire inquam. 
illos. Lamb. prazeellentes illis. 6) Bodl. qui, pro quoniam. 








(97) Clemens Alex. Στρωμ., lib. 1, cap. 29. pag. 
426, hunc locum hisce verbis describit ; Θείως τοί- 
νυν 3j δύναμις ἡ τῷ Ἑρμα χατὰ ἀποκάλυψιν λαλοῦσα” 
Τὰ ὁράματα, φησί, καὶ τὰ ἀποχαλύμματα, διὰ τοὺς 
διψύχους, τοὺς διαλογιζοµένους ἐν ταῖς χαρδίαις αὖ- 
τῶν, εἰ ἄρα isti ταῦτα, fj οὐκ ἔστιν. Sequitur Cle- 
mens : Ὁμοίως δὲ... ὡς νέων φρένες Περέθονται. Quee 
postrema verba cum sint Alexandrini, miror hacte- 
nus ab editoribus Herme fuisse hic in medium pro- 
lata, tanquam ab Alexandrino ex Herma descripta. 
Jamque id probe novisse videntur Potterus ad h.l. 
et Wottonus in notis ad Clementis Rom. Epist. ], 


cap. 23. 
(98) Ms. S. Germ. et Lamb. aut non. Sic et Cle- 
mens Alex. l. c. 
$^ Lamb., Carm. et Germ. et certa qua. 
100) Bodl. ἐπ commissura, hi sunt. 
1) Lamb. tngrediuntur. 
2 Lamb: alterutrum. 
3) Bodl. structuram. 
4) Lamb. apportantur. Fellua, portabaniur. 


7) Lamb. in struciuram turris, qui sunt ? ii sunt. 
8) Mas. 8. Germ., Carm. et Lamb. projiciebant. 
Sic et Fellus. 
9) Bodl. qui sunt? Ii. Lamb. tantum qui sunt ? 
"i Bodl. síructuram. 
11) Mss. 8. Germ.,Carm. et Lamb. quoniam.Fel- 
lus : habet qui. 
(12) Editi omittunt ista : Vole inquam domina : 
que Fellus ex mss. Bodl. et Lamb. restituit. 
13) Larr b. abscessit. 
η Bodl. structuram. 
15) Ita mss. S. Germ.,Carm et Lamb. Πα οἱ Felli 
editio. Al. omittunt qui. 
(16) Sic Fellus ex Bodl. Al. omittunt, hi suni. 
Lamb. pro quí exhibet quia. 
17) Bodl. habentes. 
18) Mss. S. Germ., Vict et Lamb. persona. Sic ei 
ellus. 
(49) Bodl. Ai crediderunt quidem, sed plurimam 
partem habent iniquitatis. 





905 PASTOR. — LIB. I VISIO ΠΠ. 906 


tribulatio, propter divitias suas et negntiationes abnegant Dominum (20). Respondens, dico ei : Domina- 
quando ergo utiles erunt Domino? Cum circumcise, inquit fuerint divitie eorum, que eos delectant . 
tnno erunt utiles Domino. ad ediflcium. Sicut enim lapis rotundus, nis decisus fuerit, et abjecerit ab se 
aliquid, non potest quadratus fleri: sio et qui divites sunt in hoo seculo, nisi circumcise fuerint divitie 
eorum, non possunt Domino utiles esse. A te (21) primum scito : Quando dives fuisti, inutilis eras; nuno 
vero utilis es, et aptus vite tue; nam et tu ipse ex eis lapidibus fuisti. 


CAPUT VII. 

Cateros autem lapides quos vidisti longe projectos a turri, et currentes in via, et volvi de via in loca 
deserta: ii sunt qui crediderunt quidem, dubitatione autem sua reliquerunt (22) vium suam veram, pu- 
tantes se meliorem viam posse invenire. Errant autem et miseri sunt, ingredientes in desertas vias, Qui 
autem cadebant in ignem, et sedebant, ii sunt qui in perpetuum abscesserunt (23) 8 Deo vivo, neo. am- 
plius illis ascendit in corda penitentiam agere, propter desideria libidinum suarum et scelorum que 
operantur. Ceteri vere qui cadebant juxta aquas, et non poterant volvi in aquas, qui sunt? Ii sunt qui 
verbum audierunt, volentes baptizari in nomine Domini ; quibus cum venit in memoriam sanctitas veri- 
tatis, retrahunt 8e, ambulantque rursus post desideria sua scelesta. Consummavit igitur enarrationem 
turris. Ego vero, cum adhuc essem improbus (24), interrogavi illam : Àn iis omnibus lapidibus (25) qui 
projecti sunt, nec conveniebant in structuram turris, an est penitentia; et habebunt (26; locum in turre 
hac ? Habent, inquit, poenitentiam, sed in hac turrre non possunt convenire ; alio autem loco ponentur 
multo inferiore ; et hoc (27), cum cruciati fuerint, et impleverint dies peccatorum suorum. Et propter hoo 
transferentur, quoniam perceperunt verbum justum (28). Et tuno illis continget transferri de poenis, si 
ascenderint in corda ipsorum, opera qus operati sunt scelesta. Quod 8i non ascenderint in corda ipso- 
rum, non erunt salvi propter duritiam cordis sui. 


CAPUT VIII. 
Cum ergo destiti interrogare (29) illam de omnibus istis, ait mihi: Vis aliud videre? Cumque cupidus 
essem ad videndum, hilaris factus sum vultu. Respiciens me subrisit, et ait mihi: Vides septem mulie 
γ:8 circa turrim ? Video, inquam, domina. Turris hec, inquit, ab iis (30) supportatur secundum prece- 
ptum Domini. Audi nunc effectus earum : Prima quidem earum que continet manu (31), Fides vocatur ; 
per hano salvi fient electi Dei. Alia vero que succincta est,et viriliter agit, Abstinentia (32) vocatur; hee Π- 
lia est Fidei. Quisquis ergo secutus fuerit illam, felix fiet in vita sua, quoniam ab omnibus operibus ma- 
Jis abstinebit (33) ; credens quod, si se continuerit ab omni concupiscentia, heres erit vite eterne. Celere 
autem, inquam, domina, quinque que sunt? Filie, inquit, invicem sunt. Vocatur autem quedam Sim- 
plicitas; alia Innocentia, alia Modestia, alia Disciplina, alia autemCharitas. Cum ergo servaveris opera 
matris earum, omnia poteris custodire. Volebam scire, domina, quam queque eacum habeat (34) virtutem 
Audi, inquit : Virtutes equales habent ; connexe autem ad invicem sunt virtutes earum, et sequuntur 
se invicem sicut nate sunt. Ex Fide nascitur Abstinentia, de Abstinentia Simplicitas, de Simplicitate Inno- 
centia, de Innocentia Modestia,de Modestia Disciplina οἱ Charitas(35). Harum ergo opera sancta, et pudica, 
et recta sunt.Quicunque ergo servierit his,et invaluerit (36) tenereopera earum,in turri habebithabitaculum 
cum sanctis Dei. Interrogavi illam de temporibus, si jam consummatio est (37! ? Illa autem exclamavit vooe 
magna, dicens: [nsensate homo! nonnevidesturrim semper edificari (38) ? Quando ergo consummat fuerit 
turris et edificata, habet flnem :sedetcito consummabitur. Noli me amplius iuterrogare quidquam. Sufficiat 
tibi et omnibus sanctis commemoratio ista, et renovatio spirituum vestrorum. Sed non tibi hec soli reve- 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


20) Bold. add, suum. 

24) Lamb. Ad te. 

22) Ms. S. Germ. et Lamb. relinquent. 

(23) Bodl. et Lamb. in fine abscesserunt. 

(24) Lamb. ego qui, cum improbus essem. Fellus : 
Ego vero, qui cum. 

25) Bodl. et Lamb. An ti omnes lapides... si esi 
illis. Editt. Fell. et Russel. omittunt an secundum, 
quod al. exhibent. Et quidem redundare videtur, 
nisi malis : an est, inquam. 

(26) Lamb. habebuntur in. Que varia lectio men- 
dose apud Fabric. habetur. 

21) ΜΕ. 8. Germ. hoc loco. 

28) Lamb. ístud. 

29) Lamb. desivi ínterrogando. Bodl. quoque, de 


sivi. | 
(30) Ms. Vict. his albis. 
(31) Manus contracta, inquit hic Fellus, rectis- 
sirne fidem represent,taqua divina promissa ap- 
prehendimus. Magis tamen ad rem, ut videtur, Cle- 


PATROL. GR. Il. 


mens Alex. qui Στρωμ. lib. rz, oap. 12, sio Her 
mam supplet et interpretatur: 'H τοίνυν συνέχουσα 
τὴν Ἐκκλησίαν. 

(32) Lamb. Continentia. Sic et Clemens Alex. 1. 
ο. ἐγχράτεια. 

(33) Lamb. add. se: et paulo post, ubstinuerit 
pro cont inuerit. 

(34) Lamb. Volo... queque quam vim habeat illa- 
rum et virtutem. Fellus addit : Et dixi : Volo. 

(35) Sensum hujus loci putat Cl. Potterus expres- 
gisse Clementem Alex.]. c. hisce verbis: Καὶ πά- 
jt: Προηγεῖται μὲν πίστις. φόοος δὲ οἰκοδομεῖ. τε» 
λειοῖ δὲ ἡ ἀγάπη. Id est: Etrursus (inquit Hermas): 
Przcedit quidem fides, timor vero sdificat, perficit 
autem charitas. 

(30) Sic mss. S. Vict., Carm., Bold. et Lamb. Editi 
voluerit. 
cu Lamb. esset. 

(38) Lamb. Insensate autem homo ! num vides tur- 
rim super &dificari, 


29 





907 S. HERM.E 


lata sunt ; sed ut omnibus demonstres ea. Post triduum enim intelligere te oportet, Herms, verba hec 
que tibi incipio dicere, ut loquaris ea in auribus (39) sanctorum, utaudientes ea cum fecerint, emunden- 
tur a nequitiis suis ; sed et tu cum illis. 


CAPUT IX. 


Audite me ergo, fllii : Ego vos enutrivi in multa simplicitate, et innocentia, et modestia, propter mise- 
ricordiam Dei que super vos stillavit in justitia ; ut sanctiflcemini et justificemini (40) ab omni nequitia 
et omni pravitate ; vog autem non vultis requiescere a nequitiis vestris. Nunc ergo audite me, et pacem ha- 
bete alius cum alio (41), et visitate vos alterutrum, et suscipite vos invicem, et nolite soli creaturas Dei 
percipere ** ;abundantius etiam impertite egentibus. Quidam enim compluribus éibie infirmitantem carnis 
sue contrahunt, et violant carnem suam (42). Aliorum autem qui non habent escas, marcescit caro 
ipsorum, propter id quod non habent sufficientem cibum ; et consumitur corpus eorum. Hiec igitur intem- 


' perantia nociva est vobis, habentibus et noncommunicantibus iis quiegent. Attendite judicium superve- 


Ν 


niens. Qui eminentiores estis, inquirite esurientes, dum adhuc turris non est consummata. Postquam 
enim consummata fuerit turris, voletis benefacere, et non habebitis locum. Videte ergo vos, qui gloria- 
mini in divitiis vestris ne forte ingemiscant ii qui egent, et gemitus eorum ascendat ad Dominum ο et 
excludamini cum bonis vestris extr« januam turris. Nunc itaque vobis dico, qui preestis Ecolesim, et 
amatis primos consessus ?? (43): nolile similes fleri maleflcis. Et malefici quidem venena sua in pyxidibus 
bajulant (44) ; vos autem venenum vestrum et pharmacum (45) in corde continetis, et non vultis pur- 
gare corda vestra, et permis-ere sensum vestrum puro cordi, ut habeatis misericordiam 8 Rege magno. 
Videte ergo, filii, ne forte he dissensiones vestra fraudent vitam vestram. Quomodo vos erudire vultis 
electos Dei, cum ipsi non habeatis disciplinam ? Commonete ergo vos invicem ?!, pacatique estote inter 
vos (40), ut et ego coram Patre vestro astans, rationem reddam pro vobis Domino. 


CAPUT X. 


Cumque desiisset mecum loqui, venerunt illi sex juvenes, qui edifücabant, et tulerunt illam ad 
turrim (47) ; et alii quatuor sustulerunt subsellium, et abierunt ipsi iterum in turrim. Horum faciem non 
vidi, quoniam aversi erant. Euntem illam rogabam, ut mihi revelaret de tribus figuris, in quibus mihi 
apparuit. Respondens autem mihi, dixit: Dehis alium te oportet interrogare, ut tibi reveletur. Apparuit 
autem mihi, fratres (48), prima visione anno superiore valde &nus, et in cathedra sedens. Alia autem 
visione, faciem quidem Juvenilem habebat, carnem autem et capillos aniles ; et stans mihi loquebatur, 
hilarior autem erat quam (49) primum. Tertia autem visione, tota junior erat, et aspectu decora; tan- 
tum quod (50) capillos aniles habebat: hilaris autem facie erat, et super subsellium sedens. De his ipsis 
mostus eram valde, donec cognoscerem visionem (51) hanc. Video anum illam iu visu noctis dicentem 
mihi : Omnis rogatio humilitate eget (52) Jejuna ergo, et percipies a Domino quod postulas. Jejunavi 
ergo diem unam. Eadem nocte apparuit mihi juvenis, et ait: Quid tu frequenter petis revelationes in 
oratione ? Vide, ne multa postulans noceas carni tue. Sufüciant tibi revelationes he. Nunquid poteris 
fortiores revelationes videre quam quas vidisti ? Respondensei dico : Domina, hoc solum peto pro tri- 
bus figuris illius anus, ut integra fiat revelatio. Respondit mihi : Vos non insensati estis ; sed dubitationes 
vestre vos insensatos faciunt, eo quod (53) non habeatis cor vestrum ad Dominum. Respondi illi, et 
dixi: Sed a te ea diligentius cognoscemus (54) . 


CAPUT XI. 

Audi, inquit, de figuris quas inquiris (55). In prima quidem visione, quare anus tibi apparuit super 
cathedram sedens ; quoniam spiritus vester antiquior, etiam marcidus est, et non habens vim a vestris 
infirmitatibus, et dubitatione cordis, Sicut enim seniores qui non habent spem renovandi, et nihil aliud 
exspectant (56) nisi dormitionem suam : sic et vos infirmati & secularibus negotiis tradidistis vos in 


6 Job. xxxi, 17. 9? Jac. v, 4. "? Matth. xxim, 6: Marc. xir, 39 ; Luc. xr, Áá3et xx, 16. ! Coloss. i1, 16. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 











(39) Lamb. add. omnibus. 
40) Bodf. deest et justiicemini. 
41) Lamb. pro cum alio habet in alium. 
42) Lamb. assumunt, sed et cumulant et. convio- 
lant. 

(43) Lamb. recubitus. Vulgata lectio pressius in- 
hzret locis Nov. Test. excitatis. 

(44) Lamb. in pyzides portant. 

(45) Bodl. et Lamb. medicamentum. 

(46) Ita mss. S. Vict., Carm., Lamb. et Fellus. Al. 
inter eos. 
(47) Lamb. et Carm. a turri. . 
(48 Lamb. deest frafres: et mox cum Bodl. 





habet, anno priore. 

49) Lamb. desunt. erat quam. 

90) Lamb. quidem. Μος, in facie. 

01) Bodl. et Lamb. revelationem. 

92) Antiochus homil. 406 : Χωρὶς δὲ «exttvogpo- 
σύνης οὐκ ἔστιν εὐπρόσδεκτον γενέσθαι προσευχήν. 
Neque vero sine humilitate accepla essa potest. orati. 
FABRIC. 

93) Ms. S. Vict. et quod. 

54) Lamb. cognoscamus. 

(55) Bodl. de quibus. Fellus : requiris. 

(56) Lamb. expetunt. 


909 PASTOR. — LIB. I, VISIO IV. 


socordiam (57), et non projecistis a vobis sollicitudinem in Domino ; et contusus (58) est sensus vester. 
et inveterastis in tristitiis vestris. Quare ergo super cathedram sedebat, volebam cognoscere, domina ? 


E ARM 
ια MIL "v 7 : 


910  . 


Respondit : Quoniam omnis infirmus super cathedram sedet propter infirmitatem suam, ut contineatur 


infirmitas ejus. Ecce habes figuram prime (59) visionis. 
CAPUT XII. 


Secunda autem visione, vidisti illam stantem, et juvenilem faciem habentem, et hilariorem quam pri- — 


stinam ; carnem autem et capillos aniles. Audi, inquit, et hanc parabolam. Cum senior jam fuerit aliquis, 
desperat de se ipso (60) propter infirmitatem suam et paupertatem, et nibil aliud exspectat, nisi diem 
extremum vite sue. Deinde subito illi relicta est haereditas; et audiens exsurgit, hilarisque factus 
induit virtutem ; et jam non discumbit, sed stat, et liberatus est (64) α prioribus mororibus ; et jam non 
edet, sed viriliter agit. Ita et vos (62), audita revelatione, quam Deus vobis revelavit ; quia misertus est 
Dominus vestri et renovavit spiritum vestrum, et deposuistis inflrmitates vestras ; accessit vobis fortitado, 
etinvaluistisin fide ; et visa Deusfortitudine vestra, gavisus est. Propter hoo demonstravit vobis structuram 
turris : « alia ostendet, si ex toto corde pacem habueritis inter vos. 


CAPUT XIII. 

Tertia autem visione vidisti illam adolescentiorem, honestam et hilarem, et serenum (63) vultum ejus. 
Sicut enim, 8i alicui mosto supervenerit nuntius bonus aliquis, statim oblitus est mororis, nihilque aliud. 
exspectat, nisi annuntiationem quam audivit: et confortatur de cetero, et renovatur spiritus ejus pro- 
pter gaudium quod accepit : sic et vos renovationem accepistis spirituum vestrorum, videntes hec bona. 
Et quia super subsellium vidisti (64) sedentem ; fortis positio est; quoniam quatuor pedes habet sub- 


sellium, ef fortiter stat. Nam et mundus per quatuor elementa continetur. Qui ergo posnitentiam egerint ΄ 


integre (05), juniores erunt ; et qui ex toto corde poenitentiam egerint, erunt fundati. Habes in pleno (06) 
revelationem : nihil amplius postules de revelandis (67). Si quid autem oportuerit, revelabitur tibi. 


VISIO IV. 
De tentatione et. tribulatione hominibus superventura. 


CAPUT PRIMUM. 

Visionem vidi, fratres, post dies viginti pristine visionis, flguram tribulationis superventurs. Profl- 
cigcebar (68) in illa via Campana : 8 via autem publica in villam sunt fere stadia decem. Raro autem iter 
fit per locum illum. Et eolus ambulans rogabam Dominum, ut revelationes ejus quas mihi ostendit per 
sanctam Ecclesiam suam, confirmaret, et daret penitentiam omnibus servis suis qui scandalizati sunt ; 
ut honorificetur nomen ejus magnum et honorificum, et quia me dignum exstimavit ut ostenderet mihi 
mirabilia sua, et eum honoriflcarem et gratias agerem. Tanquam (69) vox mihi respondit : Ne dubites, 
Herma. Intra me ergo copi cogitare et dicere : Ego quid habeo dubitare, sic fundatus a Demino, et qui 
vidi honorificas res ? Progressus sum paululum, fratres: et ecce video pulverem usque ad coelum. Cepi 


dicere intra me: Nunquid jumenta veniunt, et pulverem excitant ? Distabat (70) autem & me tanquam 


stadium. Et ecce video magis magisque pulverem exsurgentem, adeo ut suspicarer esse aliquid (71) divi- 
nitus. Pusillum autem resplenduit 80l : et ecce video bestiam magnam veluti cetum,et ex ore ejus locust 
ignes procedebant "*. Erat autem statura bestie illius pedes fere centum : caput autem habebat tanquam 


4 


vas urnale (72). Οαρὶ flere et invocare Dominum, ut me liberaret ab illa. Deinde recordatus sum verbi - 


quod audieram : Ne dubites, Herma. Indutus ergo, fratres fidem Dei ; et memoratos quis docuit (72) me 
znagnalia ; audenter in bestiam me tradidi. Sic autem venlebat bestia illa, ita ut posset in ictu civitatem 


7? Apoc. xi et xii. 
VARLE LECTIONIS ET NOTE. 


(57) Ita editi. Fellus vero ex mes. Angl. acedias. 
(58) Sic mss. 8. Vict., Carm.,Bodl. et Lamb.Editi, 


20η . 

(59) Lamb. prioris. Id. sub initium hujus cap. ín 
n Lamb. se ipsum. 

64) Lamb. sumptus. Editt. Paris. an. 1644, Cler. 
et Fabric. post liberatus omitt. est, quod exhibent 
FelL et Russel. 

(62) Sic emendavit Fabricius ex ms. S. Victor. 
Xlanc tamen lectionem jam antea exhibuerat Fellus 
in sua edit. Oxon. Al. audite revelationem. 

(63) Bodl. bonam. Lamb. ἐπ bonam et hilarem, et 
bene serenum. 

(64) Sic leg. ex mss. S. Germ. et Lamb. pro υἱ- 
edistis, quod habent editi. Addit Carm. tanquam ur- 


nalem. Vide mox infra vis. tv, cap. 1. 


(65) Lamb. deest integre. Et recte, ut videtur: 
nam paulo post, ad distinctionem : ez foto corde. 
(66) Ita mss. Bodl. et Lamb. Ita οἱ Fellus in su& 
edit. Oxon. Al. Habes enim in pleno. 
67) Lamh. revelatione. 
68) Bodl. et Lamb. hio omittunt enim quod 
habent editi. 
(69) Fellus : Et cum honorificarem | e gratias age- 
rem, lanquam. etc., quod magis placet. 
(70) Lamb. Sic erat. 
74) Bodl. hoc aliquid. 
72) Ms. Vict. deest tanquam. Lamb. fumalem. 
73) Lamb. qua quis docuit.... memoralus, id est 
memor. Sio supra vis n1, cap. 4. 


TR κ v 











911 S. HERMJE 912 


dedere. Veni prope illam, et tam grandis bestia extendit se in terram, et nihil nisi linguam proferebat, et 
in totum (74) non movit se, donec periransissem (75) illam totam. Habebat autem bestia illa super caput 
colores quatuor : nigrum, deinde rubeum et sanguinolentum, inde aureum, deinde album. 


CAPUT II. 

Postquam autem pertransivi illam, progressus sum fere pedes triginta ; et ecce occurrit mihi virgo (76) 
quadam exornata tanquam de thalamo prodiens (77) 13, tota in albis, et calceamentis albis circumdata, et 
usque ad faciem mitram habens ; pro tegumento autem habebat capillos nitidos. Cognovi ergo a pristinis 
visionibus, quoniam Ecclesia est ; et hilarior factus sum. Salutavit autem me, dicens: Ave tu, homo. 
Et illam resalutavi (78), dicens : Domina, ave. Respondens autem dixit mihi: Nihil tibi occurrit, homo? 
Dico ei: Domina, occurrit mihi (79 talis bestia, que possit populum consumere ; sed virtute Dei et 
singulari (80) ejus niigericordia, evasiillam. Bene effugisti, inquit; quoniam solitudinem et sollicitudinem 
tuam ad Dominum projecisti "*, et cor tuum aperuisti ad eum, credens quod per nullum alium poteris 
salvus esse, nisi per magnum et honorificum nomen ejus (81). Propter hoc misit Dominus angelum suum 
qui est super bestias, cui nomen est Hegrin (82), et obturavit os ejus, ne te dilaniaret. Magnam tribula- 
tionem effugisti propter fidem tuam, et qui talem bestiam non dubitasti. Vade ergo, et enarra electis Dei 
magnalia ipsius. Et dices illis, quod bestia liec (83) figura est pressure superventure. Si ergo (84) 
preparaveritis vos, poteritis effugere illam ; si cor vestrum fuerit purum ac sine macula, et reliquos 
dies vite vestre (85) servieritis Deo sine querela. Imittite sollicitudines vestras super Dominum, et 
ipse diriget eas (86) 15. Credite Deo, qui estis dubii ; quoniam omnia potest, et avertere (87) iram suam 
& vobis, et mittere vobis presidia (88). V dubiis iis, qui audierunt verba hec, et contempserint : melius 
erat illis non nasci 76. 

CAPUT ΠΠ. 

Interrogavi eam de illis quatuor coloribus, quos habebat bestia in capite. At illa respondit mihi, di- 
cens : Iterum tu curiosus es, de rebus hujusmodi interrogans (89). Et dixi: Domina, demonstra mihi 
quid sint illa ? Audi, inquit: Illud nigrum mundus est, in quo commoramini : igneum autem et aangui- 
nolentum (90), quoniam oportet seculum hoc per sanguinem et ignem deperire; aurea autem pars, vos 
estis qui effugistis seculum hoc. Sicut enim per ignem aurum probatur, et utile fit  : sic et vos proba- 
mini, qui habitatis in illis. Qui igitur permanserint, et peseveraverint (01), et probati fuerint ab eis, 
purgabuntur. Et sicut. aurum emundatur (92), et remittit sordem suam : sic et vos abjicietis omnem 
tristitiam et angustiam et emundabimini in structuram (93) turris.Alba autem (94) pars, superventuri est 
geculi, in quo habitabunt electi Dei ; quoniare immaculati et puri erunt electi Dei in vitam eternam. Tu 
ergo ne desinas loqui (95) haoc auribus sanctorum. Habetis et figuram tribulationis superventure magna, 
Nam si vos volueritis (96), nihil erit. In mente habete (97) ista que prescripta sunt. Hiec cum dixisset, 
discessit. Non vidi autem quem in locum abierit (08). Strepitus autem factus est, eLadversus sum retrorsum, 
metuens ; et putabam bestiam illam advenire (99). 

7 [ Petr. v, 7. 75 Psal. riv, 23 ; Matth. vi, 25: Luc. xr, 22; Philipp. rv. 6. "* Matth. 
π [ Petr. 1, 7. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


73 Apoc. xxi, 2. 
xxvi, 24 ; Marc. xiv, 22. 





(74) Lamb. £n tantum. Sic et Fellus. 

(T9) Bodl. et Lamb. transirem. 

(76) Hieronymus in Ο5ε. vn, 9. Herm2 videtur 

Ecclesia adolescentula, e£. sponsa crinibus adornota. 
Lamb. progrediens. 

78) Lamb. Et ego saluiavi eam. Fellus: Ef e. 
resalutavi eam. 

79) Bodl. et Lamb. omitt. occurrit mihi. 

80) Lamb. nimia. Sic et Fellus. 

81) Deest ejus ms. S. Vict. 

(80) Ms. Carm. Egrin. Cl. Nourryus in Appar. ad 
Bibl. PP., tom. I, col. 65, vexatum hunc locum re- 
stituendum putat ex cod. Colb. qui sic se habet : 
Misit Dominus angelum suum super bestiam, cujus 
nomen est Hegrin. Suspicatus jam fuerat doctissi- 
mus Cotelerius, Hermam Grece hoc fere modo scri- 

sisse: Ἔπεμψε Κύριος ἄγγελον αὐτοῦ, ὅς ἐστιν 
πὶ θηρίον, ᾧ ὄνομα ᾿Αγριον. Quam in sententiam 
excitat illud psal. rLxxix, 14. Ἐλυμήνατο αὐτὴν 
σῦς ix δρυμοῦ. xai μονιὸς ἄγριος κατενεµήσατο 
αὐτήν.. Devastavit eam aper de silva, et singularis 
ferus depastus est eam. Ouod tamen Fello minus 
videtur admittendum. Huc autem respexisse Hiero- 
nymum lib. r, in. Habacue 1, 14, nonnullis visum, 
cet alii viri docti aliter senserin t. 


En Lamb. talis hec. 
(84) Recitat hunc locum Clemens Alex. Στρωμ. 
lib. iv, cap. 9, pag. 596. 

(85) Sic Fellus. Al. dies vestros. Felli nota minus 
recte redditur in posterioribus editionibus. 

(86) Ita ms. Lamb. Editi dirigat. 

(87) Bodl. et Lamb. quontam potest avertere. 
Quam lectionem secutus est Fellus. 

(88) Al. suffragia. 

(89) Lamb. ?nterrogas ? 

(90) Lamb. {ο niger.., igneus... sanguinolenfus. 

"e Ista, et perseveraverint, omittunt editi, que 
Fellus restituit ex Bodl. et Lamb. 

(92) Ita mss. S. Germ. Carm. et Lamb. Ita et Fel- 
lus. Hanc vero, non autem illam quam habent edi- 
ti, emendatur, veram esselectionem, id suadet quod 
mox addit: sic et vos. . . emundabimini. 

(93) Lamb, structura. 

(94) Ms. S. Vict. Album autem. 

95) Bodl. et Lamb, loquendo. 

96) Lamh. etsz volueritis. 

97) Ms. Lamb. apud Clericum, In mentem h- 
belo. Editio tamen Oxon. eic: In mente habetog. 

(98) Lamb. quo loco abiit. 

(99) Bodl. et Lamb. venire, 





913 PASTOR. — LIB. II, MANDATUM I. 914 








LIBER SECUNDUS 


QUI INSCRIBITUR 


MANDATA. 


PROOEMIUM. 


Cum orassem domi, et coasedissem (100) supra lectum, intravit vir quidam reverenda facie, habitu 
pastorali, pallio albo amictus (1), peram in humeris (2) et virgam in manu gestans, et salutavit me. Et. 
ego resalutavi eum. Protinusque consedit juxta me, et ait mihi: Missus sum ab eo venerabili nuntio, ut 
habitem tecum reliquos dies vite tue. Et ego putabam, ipsum ad tentandum me venisse. Et dico ei: Tu 
enim quis es? Ego enim novi cui traditus sum. Ait mihi : Non cognoscis me? Non, inquam (3). Ego, in- 
quit, sum pastor ille cui traditus es. Adhuc loquente eo, figura ejus mutata est. Cumque cognovissem, - 
esse eum cui traditus fueram, confusus sum, protinusque metus me subiit (4), et totua moerore confectus 
sum, quia sic ei responderam insipienter (5). Ait mihi: Noli confundi, sed virtutem concipe animo in 
mandatis meis, que daturus sum tibi. Missus sum enim, inquit, αἱ qua vidisti superius, omnia tibi 
rursus ostendam ; precipue que ex eis utilia sunt vobis. Primum omnium, mandata (0) mea et spe- 
gies similitudinum scribe. Reliqua autem, sicut ostendero tibi, sic ea scribes. Ideo autem precipio tibi, 
primum mandata mea et similitudines scribere, ut subinde legendo facilius ea custodire possis. Scripsi 
igitur mandata οἱ similitudines, {8 ut precepit mihi. Que audita si eustodieritis, atque in his ambula- 
veritis, et excrcueritis ea mente pura, recipietisa Domino que (7) pollicitus est vobis. Sin autem, iis 
auditis, non egeritis penitentiam, sed adhuc adjeceritis ad delicta vestra a Domino adversa recipietig. 
Hec omnia precepit mihi scribere pastor ille, nuntius penitentie. 


MANDATUM I. 
De fide in unum Deum. 


CAPUT UNICUM. 


Primum omnium, crede quod unus est Deus qui 
omnia creavit et consummavit, et ex, nihilo omnia 
fecit. | 


(8) Πρῶτον πάντων πίστευσον, Dci εἷς ἐστιν ὁ 
θεὸς, ὁ τὰ πάντά χτίσας xal καταρτίσας, καὶ ποιή- 
σας ἐκ τοῦ μὴ ὄντος slc τὸ εἶναι τὰ πάντα. 


(9) Ipse capax universorum, solus immensus est. Qui nec verbo definiri, nec mente concipi potest. 
Crede igitur in eum, et time eum, et timens habe abstinentiam. Hzc custodi, et abjice abs te omnem 


VARIZ LECTIONES ET NOTE. 


(400) Mss. Carm. cum sedissem. Notat hunc lo- 
cum Tertullianus lib. De orat., cap. 12. 

1) Lamb. dignitosam faciem.... pallium album. 

2) Lamb. humerum. 

3) Lamb. Nequaquam Fellus: Non, inquam. 
Ait : Ego, eto. 

(4) Bodl. confusus sum  protimus, metusque in me 
intravit. 

5) Bodl. et Lamb. nequiter et insipienter. 

6) Lamb. omnia Mandata. 

7) Bodl. et Lamb. quacunque. 

(8) Greca ista desumpta sunt ex S. Athanasii 
lib. De decrel. Nic. syn., num. 4, tom. 1, pag. 211, 
edit,BB, qui et illa exhibet lib. De incarn. num. 3, 
tom. I, psg. 49, et in Epist. ad episc. Afric?) num. 
5 tom. Il, pag. 805. Eadem recitat Eusebius Hist. 
Eccl. lib. v, eap. 8, demptis ultiinis verbis, xai 
ποιήῄσας. Nonulla his similia scripserat Hermas 
lib.Í, vis. 1, cap. 1: Deus qui in calis habitat, et 
condidit ex nihilo ea quà sunt. Hoo autem illustre 
Mandatum, preter Athanasium et Eusebium, cele- 


brant vetustiores Patres: Ireneus lib. iv, cap. 20, 
num. 2; Origines tom. 1 Comment. in Joann. 1, 4, 
item De principiis lib. 1, cap. 3, num. 5, et lib. rt, 
cap. 4, num. 5. Quibus adde Nicetam ad Nanzianz. 
orat. 4. Neque hic omitterem Philastrium, qui be- 
resi 122 hec habet : Cum anima facta sit a Domíno, 
ez nihilo scilicet, ul scriptum est; Qui fecit ex ni- 
hilo omnia, ut essent que non erant, anima ila- 
que, etc. Id sane visum Fabricio, qui hunc Phila- 
strii locum inter Veterum testimonia de Herma de- 
scripsit. At quominus Fabricio adheream probibet 
ipsemet Philastrius, qui eadem verba recitat her. 80, 
velut e Salomone desumpta, nimirum Sap. 1, 14, 
ubi sic : Ἔκτισε γὰρ εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα: quo forte 
respexit noster llermas. 

(5) Auctor Doctrina. ad. Antiochum ducem, & Cl. 
Montfauc. edite tom. IlL Opp. S. Athanasii ; plurima 
exhibet Graeca Hermae fragmenta, identidem infra 
notanda. Ad hunc itaque locum quod attinet, sic ille 
pag. 252, num. 1. Etc θεὸς µόνος ὁ πάντα χωρῶν, 
uóvoc δὲ ἀχώρητος Gv. Unus Deus solus qui. omnia 


915 


S. HERMJE 


810 


concupiscentiam (10) et nequitiam, et indue (11) virtutem  justitie : et vivos Deo, si oustodieris manda- 


tum hoc. 


MANDATUM II. 
De fugienda obtrectatione, δὲ eleemosyna facienda ín simplicitate. 


CAPUT UNICUM. 


Dixit mihi: Simplicitatem ha&be, et innocens 
e8to ; et eris sicut infans qui nescit (13) malitiam, 
quae perdidit (14) vitam hominum. Primum, de 
(15) nullo male loquaris, necque libenter audias 
male loquentem. Bin vero et tu audieris, particeps 
eris peccati male loquentis ; et credens, tu quoque 
peccatum habebis, quia credidisti male loquenti de 
fratre tuo. Perniciosa est detractio ; inconstans de- 
monium est, nunquam in pace consistit, sed sem- 
per in discordia manet. 


(12) ᾽Απλότητα Éys, καὶ ἄχακος γενοῦ, καὶ ἔσο ὡς 
τὰ νήπια τὰ μὴ γινώσκοντα πονηρίαν, τὴν ἀπολοῦσαν 
τὴν σωτηρβίαν τῶν ἀνθρώπων, ἩΗρῶτον μὲν μηδενὺς 
καταλάλει, μηδὸ ἡδέως ἄχουε τοῦ καταλαλοῦντος' d 
δὲ μὴ, xal σὺ ἀκούων, ἔνοχος ἔσῃ τῆς ἁμαρτίας τοῦ 
χαταλαλοῦντος. ΠἩονηρὸν γὰρ πνεῦμά ἐστιν ἡ καταλα- 
λιὰ, καὶ ἀχατάστατον δαιµόνιον, µηδέποτε εἰρηνεῦον, 
ἀλλὰ πάντοτε ἐν διχοστασίαις κατοικοῦν. 


Hino etiam ΑΝΤΙΟΟΒΟΑΒ, homilia 29, ista habet. 


Bonum ilaque esi, de nullo male loqui, neque 
libenter audire male loquentem. Sin vero, el qui au- 
dierit, reus. erit peccati hominis male loquentis, si 
crediderit. oblocutioni. Qui enim credet, habebit ad- 
versus fratrem suum. Hic ergo reus est peccati. ho- 
minis obloquentis. Neque enim oportet aliquid dicere 
conira fratrem absentem calumniandi | intentione, 
quod est oblocutio: licet vera sint qui dicuntur ; sed 
potius oblocutorem aversari. O quantum perniciosa 
est. detraclio, inconstans demonium, nunquam ín 
pace consistens, sed. semper in. discordia manens ! 


Contine te a&b illa (16) et semper pacem habe 
cum fratre tuo. Indue constantiam sanctam, in qua 
nulla sunt peccata, sed omnia leta sunt. 


Καλὸν οὖν ἐστιν, ἐπὶ μηδενὸς καταλαλεῖν, μηδ 
ἡδέως ἀχούειν καταλαλοῦντος. El δὲ μὴ, καὶ ὁ ἀχού- 
ων ἔνοχος ἔσται τῆς ἁμαρτίας τοῦ καταλαλοῦντης, 
ἐὰν πιστεύσῃ τῇ καταλαλιᾷ. Ὁ γὰρ πιστεύσας, Er 
μετὰ [σ. κατὰ] τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ. Οὗτος οὖν ἔνοχός 
ἐστι τῆς ἁμαρτίας τοῦ καταλαλοῦντος. OÀ δεῖ γὰρ 
μετὰ ἀπόντος ἀδελφοῦ λέγειν τι, σκοπῷ τοῦ διαθάλλειν 
αὐτὸν, ὅπερ ἐστὶν dj καταλαλιὰ, κἂν ἀληθη τὰ λεγό- 
μενα” ἀλλὰ μᾶλλον ἀποστρέφεσθαι τὸν χκαταλαλοῦντα, 
Ὦ πόσον πονηρά ἔστιν ἡ χαταλαλιὰ, ἀκατάστατον δαι- 
µόνιον, µηδέποτε εἰρηνεῦον, ἀλλὰ πάντοτε iv διχοστα» 


σίαις κατοιχοῦν | 


΄πεχε οὖν ἀπ᾿ αὐτοῦ, xal εἰρήνην pee pri 
πάντων. Ἔνδυσαι δὲ τὴν ἁπλότητα, καὶ τὴν σεµνό- 


«τητα, ἐν oic οὐδέν ἔστι πρὀσκοµµα πονηβὸν, ἀλλὰ 


πάντα ὁμαλὰ xal ἱλαρά. 











Et benefac de laboribus (17) tuis. Omnibusinopibus da simpliciter, nihil dubitans, cui des. Sed omnibus 
da :omnibusenim Deus dari vult de suis bonis. Qui ergo accipiunt, reddentrationem 1)eo, quare acceperunt, 
et ad quid. Qui autem accipiunt flota necessitate, reddent rationem ; qui autem dat, innocens erit. Sicut 
enim acoepit a Domino, ministerium consummavit, nihil dubitando cui daret, et cui non daret (18); et 
fecit hoo ministerium simpliciter et gloriose ad Deum. Custodi ergo mandatum hoc, sicut tibi locutus 
sum ; ut poenitentia tua eimplex inveniatur, et possit domui tu» bene fleri ; et cor mundum habe. 


ANTIOCHUS, homilia 98. 


Bonum igitur est, de propriis laboribus quz sup- 
peditavit Deus, omnibus inopibus dare simpliciter ; 
nihil dubitando, cui des, cui non des. Omnibus enim 
Deus dari vult de suis donis: non autem quemquam 
dubilare, cui det, vel cui non det. Hoc quippe mini- 
sterium simpliciter factum, gloriosum est apud Deum: 
et qui ita simpliciter ministrat, vivet Deo. 


Καλὸν οὖν ἐστιν, ἐκ τῶν ἰδίων κόπων, dv ὁ θεὺς 
ἐπιχορηγεῖ, πᾶσιν ὁστερουμένοις παρέχειν ἁπλᾶκ, 
μηδὲν διστάζοντα, τἶνι δῷς, τίνι μὴ Ode. Ι[ᾶσι γὰρ 
6 θεὸς δίδοσθαι θέλει ἐκ τῶν ἰδίων δωρηµάτων, xt! 
μὴ διαχρῖναι, τίνι Bip, fj τίνι μὴ Bip. Ἡ γὰρ διαχονίε 
αὕτη ἁπλῶς τελεσθεῖσα, ἔνδοξος ὑπάρχει παρὰ τῷ 
θεῷ; xai. οὕτως ἁπλῶς διαχονῶν, τῷ θεῷ ζήσετα. 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


continet, cum solus ipse contineri nequeat. Paulo 
aliter auctor Pradicationis Petri apud Clementem 
Alex. Στρωμ. lib. vr, cap. 5, pag. 759 : ᾽Αχώρητος, 
ὃς τὰ πάντα γωρεῖ., 

(40) Ita Fellus ex Bodl. et Lamb. Editi omnem 
nequitiam. 

(11) Sic recte Lamb. et Vict. Sic quoque Fellus 
οἱ Fabric. Al inde. 

ds Ex Doctr. ad Anlioch., num. 2, pag. 253. 

(43) Mss. Angl. infantes qui nesciunt; sicut et 

8. 


"S Lamb. perdit. . 
15) Ista delibat etexaggerat Antiochus homil.29, 
ut mox infra. 

(4 ) Mss. Angl. Abstine teab illo (demonio.) Grec 
Doctr. αἆ Antioch. sic: Abstino le 1gitur ab. ct, 4 
pacem habebis cum omnibus. Indue autem simpi- 
citatem et honestatem, in quibus nullum est. offent* 
culum malum, sed omnia plana e jucunda. 

(17) Bodl. dalatoribus. Heo item Antiocho 
homil. 98. ' 

(18) Lamb. cui dare, cui mon dare. 





911 


PASTOR. — LIB. Il, MANDATUM IV. 


, 8 | 


918 


MANDATUM III. 
De fugiendo mendacio, et. Hermz panitentía ob simulationem. 
CAPUT UNICUM. 


(49) ᾿Αλήθειαν ἀγάπα, καὶ πᾶσα ἀλήθεια ix τοῦ 
στόµατός σου ἐκπορευέσθω, ἵνα τὸ πνεῦμα του θεοῦ 
κατοικῇ σοι. — Οἱ γὰρ ψευδόµενοι ἀθετοῦσι τὸν θεόν, 
--Ἔλαθον γὰρ πνεῦμα ἀληθείας, καὶ ἐγένοντο olxm- 
τήρια τοῦ ἀληθινοῦ πνεύματος, 


Iterum mihi dixit: Veritatem dilige, et omnis 
sermo verus (20) ex ore tuo procedat; ut spiritus 
quem Dominus constituit in carne tua, verax inve» 
niatur apud cunctos homines ; et Dominus magni- 
ficetur, qui dedit spiritum in te (21) ; quia Deus 


verax est in omni verbo, et non est mendacium in ipso. Qui ergo mentiuntur, abnegant Dominum, non 
reddentes Deo depositum quod acceperunt (22). Acceperunt enim spiritum sine mendacio. Huno si men- 
dacem reddunt, coinquinant mandatum Domini, et fraudatores flunt. 


ANTIOCHUS, homilia 66. 


Χρὴ οὖν πᾶσαν ἀλήθειαν ix τοῦ στόματος τοῦ ἀν- 
θρώπου ἐκπορεύεσθαι, ἵνα τὸ πνεῦμα, ὁ ὁ θεὸς κατ- 
χησεν ἐν τῇ σαρχὶ ταύτῃ, ἀληθὲς εὑρεθῇ παρὰ πᾶσιν 
ἀνθρώποις, xai οὕτως δοξασθῇᾷ ὁ Κύριος, ὁ ἐν τῷ ἀν- 
θρώπῳ κατοικῶν ' ὅτι ὁ Κύριος ἀληθινὸς ἐν παντὶ ῥή- 
ματι, καὶ οὐδὲν παρ᾽ αὐτῷ ψεῦδος. Οἱ οὖν ψευδόµενοι 
ἀθετοῦσι τὸν Kóptov, xai γίνονται ἀποστερηταὶ τοῦ 
Κυρίου, μὴ ἀποδιδόντες αὐτῷ τὴν παραθήχκην ἣν 
ἔλαδον. Ἔλαθον γὰρ πνεῦμα ἄψευσιον" τοῦτο ἐὰν 
ψευδὲς ἁποδώσωσιν, ἐμίαναν τὴν τοῦ θεοῦ παραθή- 
χην, καὶ ἐγένοντο ἀποστερητα|. 


Oportet ergo, ut omnis veritas ex ore hominis pro- 
cedat : ut spiritus quem Deus constituit in carne hac, 
veraz inveniatur apud cunctos homines; ei sic Do- 
minus magnificelur, qui tn homine habitat: quia 
Dominus verax est in omni verbo, el non est men- 
dacium ín ipso. (Qui ergo mentiuntur, abnegant Do- . 
minum, et fiunt. (raudatores Domini, non reddentes 
ei depositum quod, acceperunt. Acceperunt. enim spi- 
ritum sine mendacio : hunc sí mendacem reddunt, 
coinquinant mandatum seu depositum Dei, et frauda- 
tores fiunt. 


His auditis, ego vebementer (23) flevi. Qui cum flentem me videret, dixit mihi : Quid ploras? Et dixi: 
Quoniam, domine, nescio an possim salvus esse. Quare, inquit ? Et dixi : Quia nunquam, domine, verum 
locutus sum verbum in vita mea, sed semper in (24) simulatione vixi, et mendacium pro veritate affir- 
mavi (25) omnibus ; et non mihi quisquam contradixit, sed fides habita est verbo meo. Quo modo ergo 
potero vivere, cum sic egerim ? Et dixit mihi: Tu quidem bene et vere sentis. Oportebat enim te, 
sicut Dei servum, in veritate ambulare, et malam conscientiam cum spiritu veritatis non conjungere, 
nec tristitiam Spiritui Dei sancto et vero facere 15, Et dixi illi: Numquam, domine, hec verba tam 
diligenter audivi. Et dixit mihi: Nunc audis. Cura deinceps (26), ut οἱ illa que prius locutus es falsa 
pro negotiis tuis, his verbis et illa fidem recipiant (27). Possunt enim et illa fidem recipere, si vera locutus 

Ἐὰν οὖν τὴν ἀλήθειὰν φυλάξῃς, δυνήσῃ σεαυτῷ — fueris deinceps : et si veritatem servaveris, poteris 
ζωὴν περιποιήσασθαι. vitam consequi. Et quicunque audierit hoo man- 
datum, et fecerit, et recesserit a mendacio, vivet Deo. 


MANDATUM IV. 
De dimittenda adultera. 
CAPUT I. 


(28) Φύλασσε τὴν ἀγνείαν, xai p3j ἀναμενέτω ἐπὶ 
τὴν καρδίαν σου περὶ γυναικὸς ἀλλοτρίας, fj περὶ πορ- 
νείας τινὸς, fj περὶ τοιούτων ὀνομάτων' τοῦτο γὰρ 
ποιῶν ἁμαρτίαν μεγάλην ἐργάζῃ. Βλέπε οὖν. ἀπέχου 


Mando, sit, tibi, ut castitatem custodias, et non 
ascendat tibi cogitatiocordis de alieno matrimonio, 
aut de fornicatione ; hec enim parit (20) peccatum 
magnum. Tu autem semper memor esto Domini, 


ἀπὸ τῆς ἐνθυμήσεως ταύτης. omnibus horis ;et nunquam peccabis. Si enim hec 
cogitatio in cor tuum ascenderit tam mala, magnum peccatum facis: et qui heo faciunt, viam mortis 
sequuntur, Vide ergo tu ; abstinete ab hac cogitatione. Ubi enim castitas, manet in corde hominis justi, 
nunquam (30) ibi ascendere debet cogitatio mala. Et dixi illi: Domine, permitte me pauca verba tecum 


?* Ephes. iv, 30. 
VARLE LECTIONES ET NOTE. 
(19) Doctr. ad. Antioch. num. 3, ex hoo Herme (260) Lamb. Custodi amodo. Sic et mox, amodo 


mandato, sed hinc inde petita. pro deinceps. - 
(20) Bodl. et Lamb. verax. Πδο ]αιάαί Anliochus, 2e Bodl. et Lamb. percipiant ; e& mox percipere. 
bell. 66. 28) Doctr. ad Aulioch. num. 4, Φύλασσα... 
(21) Lamb. spiritum vilz. ἀναμενέτω. Sic legit Cl. Montfauconus, vertitque: 
(22) Vide infra lib. ri, simil rx, cap. 32. maneat. Al. ἀναθαινέτω : ut Greca versioni anti- 


23) Bodl. Ergo auditis, vehementer. 
24) Lamb. cum. 
25) Lamb. firmavt. 


qua cohereant. 
(29) Lamb. quia oc facit. 
630) Lamb. non pro nunquam. 


019 S. HERMJE 920 


loqui (31). Dic, inquit. Et dixi illi : Domine, si quis habuerit uxorem fidelem in Domino, et hanc inve- 
nerit in adulterio, nunquid peccat vir, si convivat cum illa ? Et dixit mihi: Quandiu nescit peccatum 
ejus, sine crimine est vir vivens cum illa. Si autem scierit vir uxorem (32) suam deliquisse, et non egerit 
poenitentiam mulier, et permanet in forcatione sua, et convivit cum illa vir; reus erit peccati ejus, 
et particeps mechationis ejus. Et dixi illi : Quid ergo, si permanserit in vitio suo mulier ? Et dixit: 
Dimittat illam vir; et vit per se(33) maneat. Quod si dimiserit mulierem suam et aliam duxerit, et 
ipse mochatur ?*. Et dixi illi : Quid si mulier dimissa posnitentiam egerit, et voluerit ad virum suum 
reverti ; nonne recipietur a viro suo ? Et dixit mihi : Imo, ei non receperit eem vir suus, peccat, et ma- 
gnum peccatum sibi admittit; sed debet recipere peccatricem que poenitentiam egit; sed non sepe. Servis 
enim Dei poenitentia una est. Propter poenitentiam ergo non debet,dimissa conjuge sua, vir aliam ducere. 
Hio actus similis est, et in viro, et in muliere. Non solum mochatio est illis, qui carnem suam coinqui- 
nant (34); sed et is qui simulacrum facit, mechatur. Quod si in his factis perseverat, et penitentiam 
non agit, recede ab illa, et noli convivere cum illa; alioquin et tu particeps eris peccati ejus. Propter 
hoo preceptum est vobis, ut celibes maneatis, tum vir, tum mulier (15); potest enim in hujusmodi 
poenitentia esse. Sed et ego non do occasionem, ut hec ita agantur ; sed ne amplius, qui peccaverit, pec- 
cet. De prioribus autem peccatis ejus, Deus qui potestatem habet sanitatem dandi (36), dabit remedium ; 
quia ipse est qui habet potestatem omnium. 


CAPUT II. 


Iterum interrogavi, et dixi: Quoniam Dominus existimavit me dignum esse, ut mecum habites semper, 
pauca verba mibi edissere, quia non intelligo quidquam, et cor meum obturatum (37) est a pristina 
conversatione (38); et sensum mihi aperi, quia vehementer obtusus (39) sum, et in totum (40) nihil in- 
telligo. Et respondens dixit mihi: Ego prepositus sum ponitentie, et omnibus ponitentiam agentibus 
sensum do. Annon tibi videtur, penitentiam agere, magnam sapientiam (41) esse ; quoniam qui peni- 
tentiam agit, sensum magnum adipiscitur ? Sentit enim se peccasse, et fecisse nequiter in conspectu (42) 
Domini ; et recordatur intellectu quod deliquit, et prenitentiam agit, et (43) amplius non operatur ne- 
quiter ; sed operatur bene, et humiliat animam suam et torquet eam, qui peccavit. Vides ergo, quod 
poenitentia sensus est magnus. Et dixi illi ; Propter hoc, domine, diligenter inquiro omnia, quoniam, 
peccator sum ; ut sciam quie operer, et vivam (44): quia riulta sunt peccata mea. Et dixit mihi: Vives, 
si hec mandata mea custodieris : et quicunque audierit et fecerit mandata heoc, vivet Deo. 


CAPUT IIl. . 


Et dixi illi: Etiam nunc, domine, audivi & quibusdam doctoribus, quod alia ponitentia non est, 
nisi illa, cum in aquam descendimus et (45) accipimus remissionem peccatorum nostrorum : ulterius 
non peccare, sed in castitate permanere. Et ait mihi: Recte a&udiati. Nuno autem, quia diligenter 
omnia queris (46), et hoc tibi demonstro ; non dans occasionem illis qui credituri sunt, aut qui (47) cre- 
diderunt Domino. Qui enim jam crediderunt aut qui credituri sunt, (48) penitentiam peccatorum 
non babent, sed remissionem. Illis (49) enim quivocati sunt ante hos dies, posuit Dominus poenitentiam ; 
quoniam cogitationes omnium precordiorum novit Deus, et scit infirmitatem hominum, et multipliecm 
nequitiam diaboli, qua molitur (50) aliquid sinistri servis Dei, et maligne insidiatur illis. Miseriocrs 
ergo Dominus misertus est figmenti sui (541), et posuit penitentiam istam, et potestatem  poenitentue 
hujus mihi dedit. Etideo dico tibi, quod post vocationem illam magnam et sanctam, si quis tentatus 
fuerit & diabolo, et peccaverit, unam poenitentiam habet. Si autem subinde peccet, et penitentiam agr, 


7? Matth. v, 32 ; xix, 0 ; Maro, x, 11 ; I Cor. xir, 14. 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


31) Lamb. mihi pauca verba dicere tibi. 


i Bodl. ante conspectum. 
32) Bodl. mulierem. 


43) Lamb. add. jatm. 








33) Ms. S. Vict. super se. Vido mox infra. 

34) Bodl. £lii... coinquinat. 

35) Μβ8. Vict., Carm. et Lamb. super vos manere 
sive viro sive mulieri. 

20 Lamb. sanandi, dabit. 

Lamb. obduralum. 

88) Lamb. add. mea. 

39) Bodl. stulus. 

40) Carm. intonitus. 

4:) Lamb. sapientia magna. Recitat hunc locum 
Clemens Alex. Στρωμ. lib. m, cap, 12, pag. 458: 
*O δὲ αὐτὸς xal τὴν µετάνοιαν σύνεσιν εἶναί φησι 


μεγάλην. 





44) Lamb. quibus operer utvivam. Habent quoque 
ut vivam mss. S. Germ. et Carm. 
45) Lamb. add. jam. 
46) Lamb. ínquiris. 
41) Lamb. add. modo. 
(48) Clemens Alex. I. o. : "Αφισις τοίνυν rit 
τιῶν, µετανοίας διαφέρει ἄμφω δὲ δείκνυσι τὰ lg 


ἡμῖν. 

* (A9) Bodl. Talibus. Huc respicit Tertull. lib. δε 
pudicitia cap. 10. 

(50) Lamb. et Bodl. facit. Sio Fellus. At& apum 
Clericum, ita Lamb. qua molitur aliquid maligni. 

(91) Lamb et Bodl. figmento suo. 








| ESAE S GN 

aD $c! 2 - AP ID 

1 4 07 ^ : 

| | ν.. 

001 PASTOR. — LIB. Il, MANDATUM V. "49 ' "a 


non proderit homini talia agenti; diffioile emim vivet Deo. Et ego dixi : Domine, revixi, ubi tam diligenter 
audivi heec mandata. Scio enim, si postea nihil (52) adjecero peccatis meis, salvus ero. Et dixit : Salvus 
eris, inquam ; et omnes quicunque fecerint heo mandata, salvi erunt. 


CAPUT IV. 


Et iterum dixi illi: Domine, quoniam patienter me audis, etiam hoc mihi demonstra. Dio, inquit. 


Et dixi: Si vir vel mulier alicujus decesserit (53), et nupserit aliquis illorum ; nunquid peccat ? Qui 
nubit, non pecoat, inquit; sed si per se manserit, magnum sibi conquirit (54) honorem apud Dominum. 
Serva ergo castitatem οἱ pudicitiam ; et vives Deo, Heo que tecum loquor et mando tibi, custodi 
deinceps, ex quo tibi traditus sum (55), et in domo tua habito; et prioribus peccatis tuis erit re- 


miesio, si hec mandata mea custodieris. Sed et omnibus erit remissio, qui (66) mandata 1968 


oustodierint. 
MANDATUM V. 
De tristitia cordis, et patientia. 
CAPUT I. 


Φύλασσε τὴν ἄνειαν, xal µακροθυµίαν, καὶ Ὑίνου 
συνετὸς, xal πάντων τῶν πονηρῶν ἔργων καταχυ- 
ριεύσεις, καὶ ἐργάσῃ πᾶσαν δικαιοσύνην. Ἐὰν γὰρ 
µαχρόθυµος ἔσῃ, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅχιον κατοικοῦν ἓν 
gol καθαρὸν ἔσται͵  μλ σκοτούμενον ὑπὸ πονηροῦ 
πνεύματος, μὴ) μιούµενον ὑπὸ τῆς ὀξυχολίας. Ἐν 
γὰρ τῇ µακροθυµίᾳ ὁ Κύριος κατοικεῖ, ἐν δὲ τῇ 
ὀξυχολίᾳ ὁ διάθολος. 


᾽Αμϕότερα οὖν τὰ πνεύματα ὀσύμφορόν ἔστιν ἐν 
ταὐτῷ κατοικεῖν. Ἐὰν γὰρ λαθὼν ἀγμινθίου μικρὸν, 
εἷς κεράµιον μέλιτος ἐπιχέῃς, οὐχὶ ὅλον τὸ μέλι 
ἀφανίζοται; xai τοσοῦτον μέλι ὑπὸ τοῦ ἐλαχίστου 


ἀφινθίου ἀπόλλυται ; 


Ἐὰν δὲ εἷς τὸ μέλι οὐ βληθῇ τὸ ἀφίνθιον, γλυχὺ 
εὑρίσκεται τὸ μέλι, xal εὔχρηστον πάντως γίνεται 
vip δεσπότῃ. ΏΈλεπε οὖν, ὅτι ἡ µακροθυµία Ίγλυκυ- 
vot» ἐστὶν ὑπὲρ τὸ μέλι, xal εὐχρηστός ἐστι τῷ 
Κυρίῳ, xai ἐν αὐτῃ κατοικεῖ' d$ δὲ ὀξυχολία τὴν 
µακροθυµίαν µιαίνει. 


JEquanimis (57), inquit, esto, et patiens; et 
omnium operum nequissimorum dominaberis, et 
operasberis omnem justitiam. Quod si patiens fue- 
ris, Spiritus sanctus qui habitat in te, mundus 
erit, e£ non obscurabitur ab aliquo nequissimo 
Spiritu ; sed gaudens dilatabitur (58) et epulabitur 
in vase in quo inhabitat (59), et apparebit Domino 
hilaris in pace magna. Quod si iracundia aliqua 
supervenerit, continuo Spiritus sanctus qui in te 
est angustiabitur, et queret discedere. Suffocatur 
enim a spiritu (60) nequissimo, et non habet locum 
apparendi (64), sicut vult : tribulatur enim ab ira- 


cundis. Utrique ergo spiritus cum pariter inha- . 


bitant, perniciosum est homini. Si quis enim 


assumat absinthii pusillum, et mittat in amphoram - 


mellis, nonne totum mel exterminabitur? et tantum 
mellis a modico absinthio disperit, et perdit dul- 
cedinem mellis; et jam non (02) habet gratiam 


apud dominum suum, quoniam totum mel(63) ... 


amarum factum est et usum perdidit. Sed si in 
mel non mittatur a&bsinthium, dulce erit, et in 
usu (04) domino 8uo. Vide enim, quam esit sequa- 


nimitas (65) dulcior melle; et utilis erit Domino 


qui in ipsa commoratur; nam iracundia inutilis 
est. Si ergo mista fuerit iracundia equanimitali, 


eontribulatur aminus (66), et non estutilis Deo ' : 


oratio illius. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(52) Carm. sí fecero ea, et nihil. Mox Fellus 
omitt. inquam. 

53) Bodl. uxor aut vir decesserit alicui. 

54) Bodl. acquirit. Lamb. facit. 

55) Lamb. mihi traditus es, et. 

56) Lamb. add. hxc. Sic et Fellus. 

57) Lamb. Animzquus. Greca desumpta ex 
Doctr. ad Antioch. num. 5. Ubi vero ex edit. Mont- 
fauc. ooourrit  μιούµενον, forte leg. poó νον, 
vel µιαινόµενον. Paulo post sane: ἡ δὲ ὀξυχολία.. . 
μιαίνει. Sio et Antiochus, qui paucis exceptis hec 
eadem exhibet homil. 110, habet µιαίνεται. 

58) Al. lxtitia exsultabit. Bodl. pro dilatabitur 
habet spatiosa habitat. Lamb. spatiose habet. 

(59) Lamb. cum vase, cum quo habitat. Exhibet 
quoque cum vas& ms. Carm. et Antiochus mox 


infra. 
(60) Sie mss. Carm. et Lamb. Sic et Felli edit, 


Al. u. 
(δρ Fellus add. Domino. 
62) Ms. Carm. mel, et non. 

(63) Deest mel mss. Carm. et Lamb. Μος Fellus, 
usum suum. 

64) Lamb. usum. 

65) Bodl. οἱ Lamb. anímzquilas, αἱ et infra. 
Vict. animaquitas dulcissaa est. plus: quam mel. 
Qua sane lectio Greco pressius inhaeret. Huno 
&utem locum describit et illustrat Clemens Alex, 
suppresso Herme nomine, in Eclog. ez script. 
prophet. cap. 45, pag. 4000, ubi sic: Ἡ µακροῦυ- 
µία γλυκύτης ἐστὶν ὑπὲρ τὸ μέλι οὐχ ὅτι ἐπὶ 
χροθυµἰᾳ, ἀλλὰ κατὰ τὸν χαρπὸν τῆς μακροθυμίας, 
Idque me detexisse profiteor, preeunte Cl. Fabricio 
Bibl. Gr. vol. V, pag. 108. 

(00) Lamb. anima. 


UMP ur 


923 . 8. HERMJE 924 
ANTIOCHUS, homiliu 110. 

Quod si quis paliens fueril, Spiritus sanctus in A — 'Eàv γάρ τις μακρόθυμος Ὑένηται, τὸ ΗἨνεῦμα τὸ 
eo habitat mundus, et non obscuratur ab alio nequam Άγιον κατοιχεῖ ἓν αὐτῷ xagapàv, μὴ ἐπισκοτούμενον 
spíritu ; sed. in lato. loco habitans, lztatur cum vase ὑπὸ ἑτέρου πονηροῦ πνεύματος GÀ) iv εὑρυχώρῳφ 
in quo inhabitat, et apparet. [seu ministrat] Domino µκατοικοῦν εὐφραίνεται μετὰ τοῦ σκεύους οὗ xatot- 
ἐπ hilaritate magna. Quod si iracundia aliqua su- — wei, καὶ λειτουργεῖ τῷ Κυρίῳ iv. ἱλαρότητι 0135. 
pervenerit, continuo Spiritus sanctus angustatur, — 'E&v δὲ τις ὀξυχολία ἐπέλθγ, εὐθέως τὸ Ηνεῦμα τὸ 
10n habens locum mundum, αἱ querit. discedere;  ἅγιον στενοχωρεῖται, μὴ ἔχον τόπον καθαρὸν, καὶ 
quia non habet locum apparendi (ac serviendi] Do- ζητεῖ ἀποστῆναι, διὰ τὸ μὴ ἔχειν τόπον λειτουργῆ- 
mino, sicut vult. Deus enim ἐπ patientia habitat; ἐπ σαι τῷ Κυρίῳ καθὼς βούλεται. Ἐν γὰρ τῇ µακροθυ- 
íracundia vero diabolus. Ulrique ergo spiritus cum µμµίᾳ ὁ Κύριος κατοικεῖ. ἐν δὲ τῇ ὀξυχολίᾳ, ὁ διά- 
pariter inhabitant, perniciosum est ac. mulum ho- ἍΌθολος. ᾽Αμϕότερα οὖν τὰ πνεύματα ἐπὶ τὸ αὐτὸ 
mini, in quo ambo habitant. Sí enim  assumas αὐ- κατοικοῦντα, ἀσύμφορόν ἐστὶ xal πονηρὸν τῷ  &v- 
sinthii pusillum, εἰ millas in. amphoram mellis, θρώπῳ, οὗ κατοικοῦσιν ἀμφότερα. Εὰν γὰρ λαθὼν 
nonne lotum mel exlerminabitur ? et tantum mellis Ἅἀψίνθιον μικρὸν εἰς κεράµιον μέλιτος ἐπιχέῃς, οὐχὶ 
α modico absinthio disperit ? Perdil enim dulcedi- ὅλον τὸ μέλι ἀφανίζεται; xal τοσοῦτον μέλι ὑπὸ bAa- 
nem, εἰ amarum fit; εἰ non. habet. gratiam apud ,, χίστου ἀψινθίου ἀπόλλυται; ἀπόλλυσι γὰρ τὴν Υγλυ- 
dominum suum, quoniam amarum facium est. Vide, B χύτητα, xal πικρὸν ἨὙίνεται καὶ οὐκ ἔχει yap 
quod Ἀφιωπίπείας dulcior sit melle, αἱ utilis παρὰ τοῦ δεσπότου αὐτοῦ, ὅτι ἐπικράνθη. Βλέπεις, 
Domino: αἱ iracundia, el amara et. inutilis est. Si ὅτι ἡ µακροθυµία γλυχυτάτη ἐστὶν ὑπὲρ τὸ μέλι, 
ergo mista fuerit iracundia zquanimitati, polluitur καὶ εὐχάριστος (07) τῷ Κυρίῳ' ἡ δὲ ὀξυχολία, 
&quanimitas, et non est utilis Deo oratio illius. καὶ πικρὰ καὶ ἄχρηστός ἐστιν. Ἐὰν οὖν µιγῃ ἡ 

ὀξυχολία καὶ ἡ µακροθυµία, µιαίνεται ἡ µαχροθυμία, 
καὶ οὐκ ἔστιν εὔχρηστος τῷ θεῷ ἡ ἕντευξις αὐτῆς. 

Et dixi illi: Vellem (68) scire, domine, nequitiam ir&acundie, ut custodiam me ab illa. Et dixit 
mihi (69) : Scies; et si non custodieris te ab illa, perdes spem tuam cum tota domo tua. &ed recede 
ab illa. Ego enim tecum sum nuntius equitatis: et omnes qui &b ea recedunt, quicunque penitentiam 
egerint ex totis precordiis suis, vivent Deo (70); sed et cum illis ero, et conservabo omnes : justiflcati 
enim sunt omnes qui poenitentiam egerint, a sanctissimo nuntio (71). 


CAPUT Il. 

Audi nunc, inquit, nequitiam irecundie, quam (; (73) "Axoue δὲ xai τὴν ἑνέργειαν τῆς ὀξυχολίας, 
prava (72) quamque noxia est, et quo pacto servos πῶς πονηρά ἐστιν, καὶ πλανᾷ τοὺς δούλους τοῦ 
Dei evertit. Qui enim pleni sunt fide (74), non — 6:59, καὶ καταστρέφει τῃ ἑαυτῆς  ivepyelq. Οὐκ 
potest nocere (75) illis, quoniam virtus Dei est ἀποπλανᾷ δὲ τοὺς ὄντας πλήρεις ἐν τῇ πίστει, οὐδὲ 
cum illis ; evertit enim dubios et vacuos. Quoties ῥἐνεργῆσαι δύναται εἷς αὐτοὺς, ὅτι ἡ δύναμις τοῦ 
autem viderit tales homines, injicit se in corda ^ Kopíou μετ αὐτῶν ἐστιν ἀλλὰ ἀποπλανᾷ τοὺς δι- 
eorum (76), et de nihilo aut vir aut mulier ama- Ψύχους. Ὅταν γὰρ (Dm τοὺς τοιούτους ἀνθρώπους 
ritudinem percipit, propler res que suntin usu, εὐσταθοῦντας, παρεμθάλλει ἑαυτὴν elc τὴν καρδίαν 
aut pro convictu, &ut pro aliquo verbo (77), si τοῦ ἀνθρώπου' xal οὕτως πικραίΐνεαι ἄνθρωπος 
quod forte incidit, supervacuo; aut pro amico  Évexev βιωτικῶν πραγμάτων, 3j φίλου τινὸς fj περὶ 
aliquo, aut. debito, aut pro his similibus rebus δόσεως xal λήψεως, fj περὶ τοιούτων μιαρῶν πραγ- 
supervacuis. Hec enim stulta sunt et supervacua, µμάτων᾽ Ταῦτα πάντα μωρά ἐστιν καὶ κενὰ, xal 
et vana servis Dei. /Equanimitas autem valida est ἀσύμφορα τοῖς δούλαις τοῦ Θεοῦ. Ἡ δὲ μαχροθυμία 
et fortis, et habet virtutem magnam, et sedet (78) in µεγάλη ἑστὶ xai ὀχυρὰ, ἔχουσα τὴν δύναμιν ἰσχυρὰν 
amplitudine magna: hilaris, in pace gaudens, et καὶ χαθηµένην iv πλατυσμῷ μµεγάλψῳ' ἱλαρὰ, ἀγαλ- 
honoriflcane Dominum in omni tempore mansuete. 4, λιωµένη, καὶ ἀμόριμνος οὖσα δοξάζει τὸν Kópiov. ἓν 
Hec enim equanimitas habitat cum bene fidenti- ^ παντὶ καιρῷ, μηδὲν ἔχουσα ἐν ἕαυτῇῃ πικρὸν, πα- 
bus. Nam (79) iracundia stulta est, etlevisetfatus. µραµένουσα διὰ παντὸς [ἐν] πραότητι xal ἠσυχίᾳ. 


VARLE LECTIONES ET NOTA. 
(67) Forte leg. εὔχρηστος. Sio enim auctor Doctr. —pag. 253 et seq. 


ad Antioch. Quin et ipsemet Antiochus mox habet 4) Sic Fellus ex mss. Angl. Editi in fide. Vide 
εὔ μη et Ley pnetoc. TtBC8. 
d ! Lom olebam. | NU Lamb. facere. Propius ad Grecum ἑνεργῇ- 
69) Lamb. omitt. Et dixit mihi, sicut et mox, ell. aliquid n. 


6) Bodl. ot Lamb. hominum. Gr. ἀνθρώπου. 
κ Mss. Angl. desunt, vivent Deo. τ Lamb. omitt. verbo. 
71) Fellus : omnes ez salulifero nuntio, q. p. e. 8) Vetus interpres legit καθηµένη. Forte reotius 
(72) Bodl. pessíma. Lamb. pessima est, et quo- quam καθηµένην, quod exhibet exemplar Βουίγ. 
modo. ad. Antioch. 
(72) Greca ista ex Docir. ad Antioch. num. 5, (79) Hinc Antiochus homil. 110, ut infra. 











PASTOR. — LIB. Il, MANDATUM VI. 


Ww 


936 


Αὕτη οὖν 4 µακροθυµία κατοιχεῖ μετὰ τῶν πίστιν Α De stultitia vero nascitur amaritudo, st ex ama- 


ἐχόντων ὁλόχληρος. 'H δὲ ὀξυχολία πρῶτον μὲν µω- 
pla ἐστὶν xai ἑλαφρία φρενῶν. Elta ἐκ τῆς ἀφρο- 
σύνης Ύίνεται πιχρία [ἐκ δὲ τῆς πικρἰας (80)] θυμὸς, 
ix δὲ τοῦ θυμοῦ ὀργὴ, ix δὲ τῆς ὀργῆς μῆνις. Εἶτα 
Ἡ μῆνις ἐκ τοσούτων κακῶν συνισταμένη, Ὑίνεται 
ἁμαρτία µεγάλη xal ἀνίατος. "Όταν γὰρ πάντα τὰ 
ἀνθρώπινα ταῦτα ἐν ἑνὶ ἀγγείῳ κατοικεῖ, ὅπου xal 
τὸ Ηνεῦμα τὸ ἅγιον, οὗ χωπεῖ ἐχεῖνο τὰ ἄγγος ἀλλ᾽ 
ὑπερπλεονάζει τὸ τροφερὸν πνεῦμα, μὴ ἔχον συνή- 
θειαν μετὰ πονηροῦ πνεύματος, xal σκληρότητος 
κατοικεῖν. Ὑποχωρεῖ οὖν ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου τούτου, 
καὶ ζητεῖ κατοικεῖν μετὰ πραότητος xal ἡσυχίας. 
Εἶτα ὅταν ἀποστῃ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου οὗ κατοικεῖ, 
γίνεται ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος χενὸς ἀπὸ τοῦ Πνεύμα- 
τος τοῦ ἁγίου, καὶ λοιπὸν πεπληρωμέἐνος τῶν πνευ- 
µάτων τῶν πονηρῶν".. καὶ ὅλος ἀποτυφλοῦται ἀπὸ 
τῆς διανοίας τῆς ἀγαθῆς. Οὕτως οὖν συµθαἰνει πᾶσι 
τοῖς ὀξυχόλοις, ᾿᾽Απέχου οὖν ἀπὸ τῆς ὀξυχολίας τοῦ 
πονηροῦ δαίµονος. Ἔνδυσαι δὲ τὴν µακροθυµίαν, 


ritudine iracundia, ex iracundia vero furor. Hio ex 
tot malis creatus furor (81), operatur pecostum 
magnum et insanabile. Cum enim heo omnia in 
uno vase sunt, ubi et Spiritus sanetus moratur, 
non capit hec (82) vas, sed  superefflnit ; quoniam 
tener Spiritus non potest cum malo spiritu immo- 
rari, recedit et habitat cum mansueto. Deinde 
cum recesserit a&b homine in quo habitabat, fit, 
homo vacuus a Spiritu sancto: et postea repletur 
spiritibus malignis, et obcecatur & cogitatione 
mala (83). Sio omnibus iracundis contingit. Recede: 
ergo tu &b iracundia, et indue animequitatem (84), 
et resiste iracundise : et invenieris cum pudicitia 
et castitate a Deo. Vide ergo ne forte negligas hoo 
mandatum: Bi enim huic mandato obedientiam 
prestiteris (85), cetera mandata mea que tibi 
mandaturus sum, poteris servare. Confirma ergo 
nuno te in mandatis istis, ut, vivas Deo : et qui- 
cunque servaverint hec mandata, vivent Deo. 


καὶ ἀντίστηθι τῇ ὀξυχολίᾳ, καὶ ἔσῃ ἐπαινούμενος μετὰ σἐμνότητος τοῖς ἠγαπημένοις ὑπὸ Κυρίου. Βλέπε οὖν 
μὴ παραλογήσῃ τὴν ἐντολὴν ταύτην ταύτην’ ἐὰν γὰρ ταύτην φυλάξῃς, δυνήσῃ xal τὰς λοιπὰς τηρῆσαι. Ἴσχυες 


οὖν ἐν αὐταῖς καὶ ἐνδυναμοῦ. xal νικήσεις, xal ζήσεις. 


ANTIOCHUS homilia 110. 


Ἡ γὰρ ὀξυχολία, πονηρὰ οὖσα, καταστρέφει τοὺς 
δούλους τοῦ θεοῦ τῇ ἑαυτῆς ἐνεργείᾳ. "Όταν γὰρ ἴδῃ 
τοὺς ἀνθρώπους εὐσταθοῦντας (66), παραθάλλει ἑαυ- 
τὴν εἷς τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου, xal ἐκ τοῦ µηδε- 
νὸς πικραίνεται, ἔνεκεν βιωτικῶν πραγμάτων fj πε- 
pl ἐδεσμάτων, fj ὅτι µικρολογία τις ἐνέπεσεν µάταια, 
Jj κερὶ δόσεως. Ταῦτα yàp πάντα µωρά ἐστι, καὶ 


Nam iracundia, cum prava sit, οἱ sua evertit ser- 
vos Dei. Quoties ením viderit dubios homines, injicit 
16 in cor hominis ; 6 de nihilo homo amaritudinem 
percipit, propter res. qux sunt in vile. usu, aul pro 
conviclu ; aut pro aliquo verbo, εἰ quod incidit, su- 
pervacuo ; aut pro dato εἰ debito. Hsec enim omnia 
stulta sunt, el supervacua et vana servis Dei. /Equa- 


χενὰ τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ. Ἡ δὲ µαχροθυµία µεγά- (1 níimitas autem valida est et. fortis, et habet viriutem 


λη ἀστὶν xal Ἰσχυρὰ, ἔχουσα δύναμιν στιθαρὰν, xal 
sógóvet, xal ἀγαλλιωμένη ἀμέριμνος οὖσα δοξάζει τὸν 
Κύριον, μηδὲν iv αὐτῇ ἔχουσα πικρὸν, διδτι πραὺς 
ἐστι xal ἠσύχιος. Αὕτη οὖν dj µακροθυµία κατοιχεῖ 
μετὰ τῶν τὴν πίστιν ἐχόντων ὁλόχληρον. Ἡ δὲ ὁξυ- 
χολία ἄφρων ἐστίν, sica, ἐκ τῆς ἀφροσύνης γίνεται 
πικρία, ix δὲ τῆς πικρίας θυμὸς, ix δὲ τῆς ὀργῆς 
μῆνις. Τὸ οὖν ἅγιον Πνεῦμα, ὡς τρυφερὸν Ov, καὶ μὴ 
ἔχον συνήθειαν μετὰ τοῦ σχληροῦ xal πονηροῦ πνεύ- 
µατος, ἀποχωρεῖ ἀπὸ τοῦ τοιούτου ἀνθρώπου, xal 
ζητεῖ τοῦ κατοικῆσαι μετὰ τοῦ μακροθύμου, xai γ|- 
νεται ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος κενὸς τοῦ πνεύματος τοῦ 


ἀγαθῆς, 


magnam, et amplissimis rebus fruitur, et hilaris in 
pace gaudens λοπογίβοαί Dominum ; nihil in se ha- 
bens amari, quia mansueta est. et quieta. Haec ergo 
&quanimilas habita cum iis, qui fidem integram 
possident. 4t iracundia εἰμίία est ; deinde de stultitia 
nascitur amaritudo, el ex amaritudine iracundia, ex 
iracundia vero furor. Sanctus ergo Spiritus, ut tener, 
nec morari solitus cum duro ac malo spiritu, recedit 
ab ejusmodi homine, et querit habitare cum man- 
suelo οί fib homo ille vacuus a Spiritu justo, et om- 
nino bczcatur a cogitalione bona. 


δικαίου, xal ὅλως ἀποτυφλοῦται ἀπὸ τῆς διανοίας τῆς 


MANDATUM ἵι. 
De agnoscendis uniucusjusque hominis duobus geniis, εί utriusque inspirationibus. 


CAPUT I. 


(87) Ἐνετειλάμην σοι iy. τεῇῃ πρώτῃ ἐντολῇ, ἵνα 


Preceperam, inquit, tibi in primo Mandato, ut 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(80) Cl. Montfauconus heo, ἐκ δὲ τῆς πικρίας, 
use deerant in suo codice, supplevit ex Antiochi 
omil. 110. 
81) Bodl. creatus, [et peccatum. 
82) Sie Fellus Al. hos, ms. Carm. hoc. [ία et 
Lamb. ab alia manu. 
(83) Ita Fellus ex mss. Angl. Ita et Carm. At 
Viot. bona. Sie, eto. Editi, mala. Recede, omissis 
vocibus intermediis. Videsis Greca, quibus confir- 


matur lectio ms. Vict. Sic legit et Antiochus. 

84) Fellus, equantmitatem. 

85) Bodl. et Lamb. dominationem egeris. 

86) Ευσταθοῦντας. Tranquillo statu utentes. Co- 
telerius mavult δοστατοῦντας vel ἑνστατοῦντας. Ad- 
dit tamen in nota aliam ms. Reg. lectionem, εὖ- 
Mii της. 

(87) Ex Doectr. ad. Antioch., num. 0, pag. 254. 


921 δ. HERME 928 
custodires fidem, et timorem, et ponitentiam (88). A φυλάξῃς τὴν πίστιν καὶ τὸν φόθον, xal. Eyxpaceóon: 


Etiam, inquam, domine. Et dixi: Sed nunc tibi 
volo monstrare virtutes horum mandatorum, ut 
scias effectus illorum, quomodo (89) ipsa posita sunt 
ad justum pariter et injustum. Tu itaque crede ju- 
βίο; injusto autem nihil orede. Justitia enim re- 
ctam viam habet; at injustitia pravam. Sed tu 
rectam viam custodi, pravam autem relinque. Prava 


᾽Απεχρίθην' Nal, κύριε, οὕτως ἐστίν, Λέγει Αλλὰ 
νῦν θέλω σοι δηλῶσαι xal τὰς δυνάµεις αὐτῶν, ἵνα 
νόησῃς τὴν δύναμιν fjv ἔχουσι xal ὀνέργειαν' διπλαϊ 
γάρ slew* χεῖνται γὰρ ἐπὶ δικαίῳ καὶ ἀδίκῳ. Σὺ οὖν 
πίστευε τῷ δικαίῳ, τῷ δὲ ἀδίκῳ μηδὲν πιστεύσῃς. Τὸ 
γὰρ δίκαιον ὀρθὴν ὁδὸν ἔχει, τὸ δὲ ἄδικον στρεθλήν. 


aulem via non habet exitum bonum, sed offendicula multa ; aspera est, et spinosa, et ducit ad interitum, 
et noxia est hominibus ambulantibus in illa. Qui autem viam rectam petunt, squaliter ambulant sine 
offensione ; quia non est aspera, neque spinosa. Vides igitur, quod melius est per hano viam incedere. 
Ibis enim, inquit ; et quicunque ex toto corde crediderint in Domino, ibunt per illam. 

CAPUT II. 


Audi nune, inquit, primum de fide. Duo sunt ge- B 


nii (91) cum homine ; unus equitatis, et unus ini- 
quitatis. Et ego dixi illi: Quomodo, domine, scire 
potero, quod duo sunt genii cum homine? Audi, 
inquit, et intellige. ZEquitatis genius lenis (93) est 
et verecundus, mansuetus et quietus (04). Cum ergo 
in cor tuum ascenderit, continuo loquitur tecum de 
justitia, de pudicitia, de castitate, de benignitate, 
de venia (95), de charitate et de pietate. Hec omnia 
cum ascenderint in cor tuum, scito quod genius 
equitatis tecum est : huic ergo genio crede et operi- 
bus ejus. Accipe nunc et genii iniquitatis opera. 
Primum amarus,iracundus et stolidus est, et opera 
illius perniciosa sunt, et evertunt servos Dei. Cum 
ergo in cor tuum «ascenderint heo, intelliges ab 
operibus ejus,hunc esse genium iniquitatis (96). Et 
dixi ei : Quo modo, domine, intelligam ? Audi, in- 
quit, et intellige. Cum iracundia tibi accesserit aut 
amaritudo, intellige eum in to esse (97) : deinde cu- 
piditas multorum operum (98) et optimorum oibo- 
rum et ebrietatum (99), et appetentia (100) multa- 
rum rerum alienarum, et superbia, et multiloquia, 
et ambitio (4), et quecunque iis similia sunt. Haeo 
ergo cum in cor tuum ascenderint, intellige genium 
iniquitatis tecum esse. Tu ergo cum cognoveris 
opera illius, recede ab illis omnibus, et nihil illi 
crede ; quia mala sunt opera illius, et non conve- 
niunt servo Dei. Habes ergo utrorumque geniorum 
opera (2). Intellige nunc, et crede genio squitafis, 


C 


(90) Δύο eloiv ἄγγελοι μετὰ τοῦ ἀνθρώπου, εἷς τῆς 
δικαιοσύνης, xal εἷς τῆς πανηρίας. Kal ὁ μὲν τῆς 
δικαιοσύνης ἄγγελος, τρυφερός στι xal αἰσχυντηρὸς 
καὶ πρᾶος καὶ Ἰσχυρός. Ὅταν οὖν οὕτως (92) ἐπὶ 
τὴν καρδίαν σου ἀναθῇ, εὐθέως λαλεῖ μετὰ σοῦ περὶ 
δικαιοσύνης, περὶ ἀγνείας, περὶ σεµνότητος, xal πε- 
pl αὑταρχείας, xal περὶ παντὸς ἔργου δικαίου, καὶ 
περὶ πάσης ἀρετῆς ἐἑνδόξου, Ταῦτα πάντα ὅταν εἷς 
τὴν xapBlav σου ἀναθῇ, γίνωσκε ὅτι ὁ ἄγγελος τῆς 
δικαιοσύνης μετὰ σοῦ ἐστιν. τούτῳ οὖν πίστευε xal 
τοῖς ἔργοις αὐτοῦ, καὶ ἐγχρατὴς αὐτοῦ γενοῦ. "Opa 
οὖν καὶ τοῦ ἀγγέλου τῆς πονηρίας τὰ ἔργα. Πρῶτον 
πάντων ὀξύχολός ἐστι καὶ πικρὸς xal ἄφρων, καὶ τὰ 
ἔργα αὐτοῦ movnpà, καταστρέφοντα τοὺς δούλους τοῦ 
θεοῦ. Ὅταν αὐτὸς ἐπὶ τὴν καρδίαν σου ἀναθτι, γνῶ- 
θι αὐτὸν ἐπὶ τῶν ἔργων αὐτοῦ..... Πῶς Κύριε νοήσω 
αὐτόν; Λέχει" ἄχουε λεπτομερῶς xal [προσεχὴς] γ- 
νου: "Ὅταν ὀξυχολία col τις προσέλθῃ, fj πιχρία. γί- 
νωσκε ὅτι αὐτός ἐστιν Ev aol  εἶτα λοιπὸν ἐπιθυμίαι 
πράξεων πολλῶν;, καὶ πολυτέλεια ἐδεσμάτων xal 
κραιπαλῶν πολλῶν, καὶ ποικίλων τροφῶν, καὶ οὗ 
δεόντων καὶ ἐπιθυμίαι γυναικῶν, καὶ πλεονεξίαι, 
ὑπερηφανία τε xal ἁλαζονεία, xai Όσα τούτοις παρα- 
πλήσια" Ταῦτα οὖν ὅταν ἐπὶ τὴν καρδίαν σου ἀναδῇ, 
γίνωσκε, ὅτι ἄγγελος τῆς πονηρίας ἑστὶν ἐν aol. Σὺ 
οὖν ἐπιγνοὺς τὰ ἔργα αὐτοῦ, ἀπόστα ἀπ᾿ αὐτοῦ, xal 
μηδὲν αὐτῷ πίστευε. Ἔχεις οὖδ ἀμφοτέρων τῶν ἆγ- 
γέλων τὰς ἐνεργείας (3). 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(88) Leg. potius continentiam vel abstinentiam ex 
mand. 1, et ex Grecis pseudo-Athanasii. Bio visum 
Fabricio : sic et Wakio apud Russelium. 

(89) Lamb. quoniam. 

(90) Ista pseudo-Athanasius continuo subdit iis 
quia modo ex ipso retulimus, & reliquis Pastoris 
editoribus omissa. Hec item recitat Antiochus ho- 
mil. 61. Laudant autem hunc Herme locum Ori- 
genes homil. 35, in Lucam, et De principiis, lib. ur, 
cap. 2. Cassianus Collat. vir, cap. 17, et Collat. 
xii, cap. 12. Prosper conír. Collat., cap. 30. Beda 
ad. Act. xit, 15, et Walafridus Strabo, v. 675. Vide 
Veterum testim. 

. (31) Mss. Carm., Vict., Lamb. et Fellug, nuntii, et 
eic deinceps. 

(92) Leg. οὗτος, ut habet Antiochus. 

(93) Bodl. οἱ Lanib. tener pro lenis. Editi tener est 
el Lenis. Alterutrum redundat. Neque aliter Greca. 
Sic et Fellusg. 

(94) Greca ἰσχυρός, Antiochus tamen ἡσύχιος, ut 


vetus interpres. 

95) Lamb. et Bodl. indulgentia. 

96) Lamb. intelliges eum ab operibus ejus, qus 
hic est nuntius iniquitatis. Sic et Felli editio. Videsis 
Greca. 

97) Lamb. quia ipse in te est. Ita et editio Oxon. 

98) Ms. Carm. multarum opum. 

99) Bodl. et Lamb. ebrietates. 

100) Lamb. desiderium. Sic etiam Fellus in sua 
edit. Quod autem sequitur, multarum rerum, Gre- 
ca tum hic, tum mox apud Antiochum, legendum 
suadent, monente Cl. Cotelerio, mulierum e re- 
rum. 

1) Lamb. ambitiositas. 

2) Lamb. utrumque nuntium operum. 

3) Reliqua Greca que his subdit Fabricius, ex 
eoque Clericus et Russelius, non sunt er Doctrina 
ad Antiochum verbotenus descripta, sed ex vet. 
interp. &b ο Fabricio efformata. Quee propterea 


rejecimus, Cl. Montfauconii sententiam secutt. 











939 PASTOR. — LIB. 1l, MANDATUM VII. 930 


quia dootrina illius bona est. Licet enim sit felicissimus homo, et cogitatio alterius genii ascendat in cor 
illius ; oportet illum virum aut mulierem peccare. Si autem etiam nequissimus vir fuerit aut mulicr, et 
ascenderint in cor illius opera genii equitatis, necesse est, il'um aut illam aliquid boni faoere. Vides 
ergo, quod bonum est, genium equitatis sequi. Si ergo illum secutus fueris, et credideris operibus illius 
vives Deo : et qui crediderint operibus illius, vivent Deo 


ANTIOCHUS, homilia 61. 
Δύο (dp εἶσιν ἄγγελοι μετὰ τοῦ ἀνθρώπου" εἷς τῆς A Duo enim sunt angeli cum homine : unus zquita- 


δικαιοσύνης, εἷς τῆς πονηρίἰας. Καὶ ὁ μὲν τῆς δικαιο- 
σύνης ἄγγελος, αἰσχυντηρὸς, xai πραῦς, xal Ἠσύχιός 
ἐστιν. Ὅταν οὖν οὗτος ἐπὶ τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου 
ἀναθῇ, εὐθέως λαλεῖ μετ αὐτοῦ περὶ δικαιοσύνης, 
περὶ ἀγνείας, περὶ σεµνότητος, περὶ αὐταρχείας, πε- 
pl παντὸς, ἔργου δικαίου, περὶ πάσης ἀρετῆς ἑνδό- 
ξου. Ὅταν οὖν ταῦτα πάντα ἐπὶ τὴν καρδίαν τοῦ dv- 
θρώπου ἀναθῃ, ἀρίδηλόν ἐστιν, ὅτι ὁ ἄγγελος τῆς δι- 
χαιοσύνης μετ αὐτοῦ ἐστι. Τοῦ δὲ ἀγγέλου τῆς 
πονηρίἰας τὰ ἔργα, Πρῶτον πάντων ὀξύχολός ἐστι, καὶ 
πιχρὸς, καὶ ἄφρων, xai τὰ ἔργα αὐτοῦ πονηρὰ, xa- 
ταστρέφοντα τοὺς δούλους τοῦ θεοῦ. Ὅταν οὖν οὗτος 
ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου ἀναθῇ, δεῖ γνῶναι αὐτὸν ἀπὸ 
τῶν ἔργων αὐτοῦ. "Όταν γὰρ ὀξυχολία τίς τινι προσ- 
έλθῃ, Ἡ πικρία, φανερῶς ὁ τοιοῦτος ἐν τῷ ἀνθρώπῳ 
ἐστίν' εἶτα ἐπιθυμία πράξεων πολλῶν, καὶ πολυτέλεια 
ἐδεσμάτων πολλῶν, xai ποικίλων τρυφῶν, καὶ ἔπιθυ- 
µία γυναικῶν xal πλεονεξιῶν, xal ὑπερηφάνεια, καὶ 
ἁλαζονεία, xai ὅσα τούτοις ἑἐστὶ παραπλήσια xai 
ὅμοια. ᾽Αλλὰ καὶ αἱ πονηραὶ ἐνθυμήσεις αὐτοῦ siat 
πᾶσαι. Προσχῶμεν οὖν ἀκριθῶς ἑαυτοῖς, καὶ τῷ ἆγ- 
γέλῳ τῷ πονηρῷ ἀποταξώμεθα, τῷ ἀγγέλῳ τῆς δι- 
χαιοσύνης ἀχολουθήσωμεν. 


lis ; unus iniquilalis. Et sequitalis quidem angelus, 
verecundus est, mansuetus et. quietus. Cum ergo hic 
in cor hominis ascenderit, continuo loquitur cum eo 
de justitia, de pudicitia, de castitate, de frugalit«te, 
de omni opere justo, de omni virtufe honorifica. [186 
ergo omnia cum ascenderint in cor hominis, manife- 


stum est, quod angelus zquilalis cum eo est. Angeli 


autem iniquitatis opera sunl: primo omnium, ira- 
cundus est, αἱ amarus, el stolidus ; el opera illius 
perniciosa sunt, el evertunt servos Dei. Cum ergo hic 
in cor hominis ascenderit, oportet intelligere eum ab 
operibus ejus. Cum enim quadam iracundia cuidam 
accesserit, aut amaritudo ; intellige. eum in homine 
esse : deinde cupiditas multorum operum. et profu- 
sio multorum et optimorum ciborum ac variarum de- 
liciarum, el appetentia mulierumac rerum alienarum, 
ei superbia, el ambitio, el quecunque (is paria. sunt 
ac similia. Sed et malz cogitationes ipsius sunt 
omnes. Nobis ergo diligenter attendamus, et. angelo 
iniquo renuntiemus ; angelum vero justitiz sequa- 
mur. 


MANDATUM VII. 
De timendo Deo, et d& mone non metuendo. 


CAPUT UNICUM. 


(&) Φοθοῦ τὸν Κύριον, xal φύλασσε τὰς ἐντολὰς 
αὐτοῦ: καὶ ἔσῃ δυνατὸς iv πράξει, xal ἡ πρᾶξίς σου 
ἀσύγχριτος ἔσται. Φοθούμενος τὸν Κύριον, πάντα καλὰ 
ἐργάσῃ. Οὗτός ἐστιν ὁ φόδος ὃν δεῖ σε φοθηθῆναι. Τὸν 
διάθολον μὴ φοθηθῆς, ὅτι δύναµις ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν, 
οὐδὲ φόθος. Ἐν ᾧ δὲ ἡ δύναµις 7j ἔνδοξος, καὶ φόθος ἐν 


Time, iuquit, Dominum. et mandata ejus custodi 99 . 


Servans enim precepta Dei, eris potens in omni 
actu, et omne negutium (5) erit incomparabile. Ti- 
mens enim Dominum, omnia bona operaberis (6). 
Hic est timor quo timere oportet (7), ut salvus esse 
possis. Diabolum autem ne timeas; timens enim 


αὐτῷ. llác γὰρ ὁ δύναμιν ἔχων, καὶ φόδον ἔχει" ὁ δὲ (7 Dominum, dominaberis illius (8); quia virtus in 


μὴ ἔχων δύναμιν, ὑπὸ πάντων καταφρονεῖται.. ὁ δοῦ- 
λος οὖν τοῦ Κυρίου ἰσχυρός ἐστι καὶ [ἔνδοξος]. Φοθή- 
θήτι οὖν τὸν Κύριον, καὶ ζήσῃ αὐτῷ, φυλάσσων τὰς 
ἐντολὰς αὐτοῦ, εἷς τοὺς αἰῶνας. 


illo nulla est. In qu» autem virtus nou est, is ne 
timendus quidem est. In quo vero virtus gloriosa 
est, is eliam timendus est. Omnis enim virtutem 
habens, etiam timendus est (9) ; nam qui virtutem 


L 
* 
3 
« 
M 
ῃ 
e 
e$. 
Pap 
ο N 
, " 
ο. 
- 
-α. 
e. 
2 


4 
. 
uh 


4t 


. 
"P: 
$4 


- 
οι 


non habet, ab omnibus contemnitur. Time plane facta diaboli, quoniam maligna sunt: metuens enim 
Dominum, timebis, et opera diaboli non facies, sed (10) abstinebis te ab eis. Duplex enim timor est. Si 
enim malum operari volueris (44), timens Dominum, ne id quidem facies (12). 5i autem bonum operare 
volueris, timor utique (13) Domini validus, et ingens, et gloriosus est. Time igitur Deum, et vives. Et 
9? Eccle. xit, 13. 
VARUE LECTIONES ET NOTE. 
(4) Ex Doctr. ad Antioch. num. 7, pag. 255. Ista (10) Lamb. tímebis et opera diaboli. Nec facies 


DE | 
Cat or 
z a de... 


"E 
«ολ 
Σα 


etiam Greca desunt in editis Pastoris. Exhibet et 
Antiochus homil. 127. Hucautem respexit Clemens 
Alex. Στρωμ., lib. 11, cap. 12, pag. 458. 

(5) Sic Bodl. At Felli edit. Oxon. consilium. 

d Lamb. operabitur. 

7) Bodl. et Lamb. quem Sic Fellus. Hic men- 
dum apud Fabricium et Clericum. 

(8) Ibid {ὲ, Fellum consule. 

(9) Lamb. est, nec timor in ipso, 


ea, sed. 
(11) Fellus mallet, nolueris. Sic et Antiochus. At 
Cotelerius censet corrigenda potius Greca quum 


Latina, scribendo : EL οὖν θέλῃς τὸ πονηρὸν έργα». 


ζεσθαι. Veteres libri : Ἐὰν θέλῃς τὸ πονηρὸν ἐργά- 
σασθαι. 


(ts) Bodl. et Lamb. non id facies. 


13) Mss. Lamb. et Vict. itaque. Videsis Amlio- . 


chi Greca. 





ή 


CN 
Mau Y v 


» 
Bn. 


Por 


E98 L.. 





adi 


931 S. HERMLE 939 


quicunque eum metuerint, oustodientes mandata ejus, eorum vita est apud Dominum non custodiaatium 
&utem, nec vita in illis est. 
ANTIOCHUS, homilia 127. 


c 


Time enim, inquit, Dominum, et mandata ejus A «Φοθήθητι γὰρ, Φφησὶ, τὸν Κύριον, xal φύλασαε 


custodi. Servans autem praecepta Dei, erís potens in 
omni actu, el negotium tuum erit incomparabile. Ti- 
sens enim Dominum, omnia bene operaberis. Hic est 


^ fmor, quo oportet ut timeas et salvus eris. Diabolum 


autem ne (timeas, Tímens enim Dominum dominabe- 
ris diaboli ; quia vírlus in illo nulla est. In quo au- 


« fem virtus ποπ est, is ne timendus quidem δεί: ín 


quo vero virtus gloriosa est, is etiam. twnendus est. 
Omnis enim virtutem habens, eliam  timendus est. 
Nam qui virtutem non habet, ab omnibus contemni- 


tur. Time plane facta diaboli, quoniam maligna sunt. 


Metuens autem Dominum, non timebis opera diaboli, 


« et non facies ea ;. sed. abstinebis te ab eis. Duplex 


ergo limor cst. Si malum sperari noluerís, time Do- 


. minum, et id non facies. Si autem adhuc bonum p 


operari volueris, time Dominum el facies illud. Timor 
tíaque Domini validus et gloriosus est. Et quicunque 
eum metuerint, et custodierinl mandata ejus, vivent 
Deo. . 


τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ. Φυλάσσων δὲ τὰς ἐντολὰς τοῦ 
θεοῦ, ἔσῃ δυνατὸς Lv πάσῃ πράξει καὶ d$ πρᾶξίς 
σου ἀσύγκριτος ἔσται. Φοθούμενος γὰρ τὸν Κύριον, 
πάντα καλῶς ἐργάσῃ. Οὗτές ἐστιν 6 φόδος, ὃν δεῖ σε 
φοθηθῆναι, xal σωθήσῃ. Τὸν δὲ διᾶδολον μὴ φοθη- 
θᾷς. Φοθούμενος yàp τὸν Κύριον, χατακυριεύσεις 
τοῦ διαθόλου, ὅτι δύναµις οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ. Ἐν dp 
δὲ δύναμις οὐκ ἔστιν, οὐδὲ φόθος' ἐν ᾧ ἡ δύναμις d 
ἔνδοξος, καὶ ὁ φόθος iv αὐτῷ' Πᾶς γὰρ ὁ δύναμιν 
ἔχων, καὶ φόθον ἔχει: ὁ δὲ μὴ ἔχων δύναμιν, ὑπὸ 
πάντων καταφρονεῖται. Φοθήθητι δὲ τὰ ἔργα τοῦ δια- 
θόλου, ὅτι πονηρά slew. Φοθούμενος δὲ τὸν Κύριον, 
οὗ φοθηθήσῃ τὰ ἔργα τοῦ διαθόλου, καὶ οὐκ ἐργάσῃ 
αὐτά' ἀλλὰ φεύξῃ ἀπ αὐτῶν. Δισσοὶ οὖν slew ot 
φόδοι. El οὐ θέλις τὸ πονηρὸν ἑργάζεσθαι, φοθή- 
θητι τὸν Κύριον, καὶ οὐχ ἐργάζῃ αὐτό. Ἐὰν δὲ θέλῃς 
πάλιν τὸ ἀγαθὸν ἐργάσασθαι, φοθήθητι τὸν Κύριον, 
καὶ ἐργάζῃ αὐτό. Ὥστε ὁ φόδος τοῦ Κυρίου ἰσχυρό- 
τερός ἐστι, καὶ ἔνδοξος. Καὶ ὅσοι ἂν φοθηθῶσιν αὖ- 
τὸν, καὶ τηρήσωσι τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ζήσονται cip 


tup. 


MANDATUM VIII. 
Declinandum est a malo, et facienda bona. 


Dixi tibi, inquit, quod oreature (14) Domini du- 
plices sunt, et abstinentia duplex est. À quibusdam 
ergo abstinere oportet, & quibusdam vero non. 
Manifesta, inquam, mihi, domine, α quibus absti- 


. nere oportet, eta quibus non. Audi, inquit : A malo 


abstine, et noli illud facere. Α bono autem abstinere 


. noli, sed fac illud. Si enim abstinueris α bono, et (1 


non id feceris, peocabis. Abstine igitur ab omni 
malo, et scies (10) omnem justitiam. Quales, in 
quam, malignitates sunt he, a quibus abstinere 
oportet? Audi (17) inquit: Ab adulteriis (18), 
ebrietatibus et comessationibus (49) malignis, ab 
esca nimia, a lautitia et inhonestate, ab abnega- 
tione (20), 8 mendacio, 8 detractione (21), a nequi- 
tia fleta, & recordatione injurie (22) et a fama 
pessima (23). Hec enim sunt opera iniquitatum, & 
quibus abstinere oportet servum Dei. Qui enim ab 
iig abstinere non potest, vivere Deo non potest. 
Audi nunc,,inquit, et sequentia eorum (24). Et 
quidem multa sunt adhuc, a quibus abstinere debet 
servus Dei. À furto, ab abnegatione (25), a falso 


(15) Ἡ ἐγκράτεια διπλῆ ἐστι. Ἐπί τινων γὰρ δει 


σε ἐγκρατεύεσθαι, ἐπί τινων δὲ οὐ δεῖ. 


Τὸ πονηρὸν ἑγκρατεύεσθαι, xal μὴ ποιεῖν αὐτό" 
τὸ δὲ ἀγαθὸν μὴ ἐγκρατεύου, ἀλλὰ ποίει αὐτό. 


Ἐγχρατεύου ἀπὸ πάσης πονηρίας, ἀπὸ µεθύσμα- 
τος, ἀνομίας, ἀπὸ τροφῆς πονηρᾶς, ἀπὸ ἐδεσμάτων 
πολλῶν καὶ πολυτελῶν, πλούτου, καυχήσεως, ὑψηλο- 
φροσύνης καὶ ὑπερήφανίας, καὶ ψεύδους xal xata- 
λαλιᾶς, καὶ ὑποχρίσεως, καὶ µνησικακίας, xal πάσης 
βλασφηµίας. 


Ταῦτα τὰ ἔργα πονηρά ἐστι τῇ ζωῇ τῶν ἀνθρώ- 
Tuv τούτων οὖν τῶν ἔργων δεῖ ἐγχρατεύεσθαι τὸν 
δοῦλον τοῦ θεοῦ. 'O γὰρ μὴ ἑγκρατευόμενος τούτων, 
οὗ δύναται ζῆσαι τῷ θεῷ. "Axous δὲ καὶ τὰ ἀχόλουθα 
τούτων. Καὶ πολλά εἶσιν ἀφ᾿ ὦν δεῖ τὸν δοῦλον τοῦ 


θεοῦ ἐγχρατεύεσθαι, χλοπὴ, φψεῦδος, ἀποστέρησις 


VARLE LECTIONES ET ΝΟΤΗ. 


t 4) Bold. creationes. Lamb. orationes. 
15) Ex Dooir. ad Antioch. num. 8. Eadem habet 
Antiochus homil. 79. 

(16) Forte facies. Antiochus, ἐργαόμονος. 

(17) Sic Bodl. Lamb. et Cotel. Al. addunt: Re- 
spondit mihi. 

(18) Aut legebat ἀπὸ µοιχείας, πονηρίας, μεθύ- 
σµατος, aut µεθύσματος jungebat cum voce que se- 

uitur ἀνομίας, sicut exhibent duo codices Regis. 

T. 


19) Bodl. et Lamb. convivits. 

20) Lamb. abnegantia. 

21) Lamb. omittit detractione. 

22) Lamb. memoria malignatis. 

23) Greca pseudo-Athanasii et Antioch., etc. 
πάσης βλασφημίας. 

(24) Mss. Carm. οἱ Vict. horum. Adhuc ergo swa 
sequentia horum, a quibus, etc. 

(25) Lamb. apud Clericum, negatione. Fellus ta- 


men in sua edit. Oxon. a defraudatione, a false 


Y 


938 


PASTOR. — L!B. Il, MANDATUM VIII. 


934 


ψευδοµαρτυρία, πλεονεξία, ἁλαζονεία xal ὅσα τούτοις Α. testimonio, & cupiditate, a superbia, et quecunque 


ὅμοια, El οὖν δοκεῖ σοι πονηρὰ εἶναι ταῦτα (26) ; Καὶ 
λίαν πονηβὰ τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ. Ἐγκράτευσαι οὖν 
ἀπὸ πάντων, ἵνα ζήσῃς τῷ θεῳ, καὶ ἐγγραφήσῃ μετὰ 
τῶν ἐγχρατευομένων, *À μὲν οὖν δεῖ ἐγκρατεύεσθαι, 
ταῦτά ἐστιν. "A δὲ δεῖ σε μὴ ἐγχρατεύεσθαι, ἀλλὰ 
ποιεῖν, ἄχουε' πάντων πρῶτον πίστις, Φφόθος Κυρίου, 
ὀμόνοια, ἀγάπη, ῥήματα δικαιοσύνης, ἀλήθεια, 
ὑπομονή. Τούτων ἀγαθώτερον οὐδέν ἐστιν ἐν τῇ Qo 
τῶν ἀνθρώπων" ταῦτα ἐάν τις φυλάσσει, καὶ μὴ 
ἐγχρατεύεται ἀπ᾿ αὐτῶν, µαχάριός ἐστιν ἐν τῇ ζωῇ 
αὐτοῦ. Εἶτα τούτων τὰ ἀχόλουθα ἄχουε' χήρας ὑπη- 
ῥετεῖν, xal ὀρφανοὺς ὑστερουμένους ἐπισκέπτεσθαι, 
ἐξ ἀνάγχης λυτρώσασθαι τοὺς δούλους τοῦ θεοῦ, φι- 
λόξενον εἶναι, ἐν γὰρ τῇ φιλοξζενίᾳ εὑρίσκεται ἀγά- 
θοποίησις ἠσύχιον εἶναι, ἑνδεέστερον 
πάντα ἄνθρωπον πρεσθύτην σέθεσθαι, ἀσκεῖν δικαιο- 
σύνην, ἀδελφότητα συντηρεῖν, ὕθριν ὑποφέρειν, µα- 
κρόθυµον εἶναι, ἀμνησίκακον, Χαμνοντας τῇ Ψψυχᾷ 
παρακαλεῖν, ἐσκανδαλισμένους ἀπὸ τῆς πίστεως μὴ 
ἀποθαλέσθαι, ἀλλ᾽ ἐπιστρέφειν xal ἐνθύμους ποιεῖν, 
᾿᾽ἁμαρτάνοντας νουθετεῖν, χρεώστας μὴ θλίθειν, ἐν- 
δεες μὴ λυπεῖν, καὶ ὅσα τούτοις ὅμοιά ἐστιν. Δοκεῖ 
σοι ταῦτα ἀγαθὰ εἶναι; Τί γὰρ δύναται τούτων ἆγα- 
θώτερον εἶναι ; Γύμναζε σεαυτὸν ἐν τούτοις, xal μὴ 
ἐγχρατεύου πάντων, xal ζήσῃ τῷ θεῷ. 


iis similia sunt. Videntur ergo tibi hec mala esse, 
&n non? Equidem valde mala sunt servis Dei, Ab 
bis ergo omnibus (?7) debet abstinere servus Dei. 
Abstine ergo ab omnibus his, ut vivas Deo, et (28) 
Soribaris cum abstinentibus. A quibus ergo debeas 
abstinere, illa sunt. A quibus autem non debeas 
abstinere, audi. Ab omnibus bonis operibus noli 
abstinere, sed fac illa. Audi, inquit, virtutem bo- 
norum operum qua debeas operari, ut salvuag esse 
possis. Primum omnium est fides, timor Domini, 
charit&s, concordia, aequitas (20), veritas, patientia, 
castitas. lis nihil est melius in vita hominum, qui 
heec custodierint et fecerint in vita sua (30). Deinde 
horum sequentia audi. Viduis administrare, orpha- 


γενέσθαι, p nos et pauperes non despicere, etservos Dei ex neces- 


Bitate redimere, hospitalem esse ; hospitalitate (31) 
enim invenitur aliquando fructus bonus: non con- 
tradicere, quietum esse, humillimum (32) fieri om- 
nium hominum, majores natu colere, studere ju- 
Btitie, fraternitatem conservare, oontumelias suf- 
ferre, equanimem esse; lapsos a fide non projice- 
re, sed equanimes facere; peccantes admonere, 
debitores non premere; et si qua iis similia. Vi- 
dentur tibi hec esse bona, an non? Quid enim me- 
lius est, inquam, verbis istig (33)? Vive ergo; inquit, 


in his rnandatis, et noli ab eis recedere. Si enim custodieris hec omnia mandata, vives Deo; et omnes 


qui custodierint heo mandata, vivent Deo. 


ANTIocHUS, homilia 79. 


Ἡ οὖν ἐγκράτεια διπλῆ ἔστιν' ἐπί τινων γὰρ δεῖ ϱ 


ἐγχρατεύεσθαι, ἐπί τινων δὲ οὗ δεῖ. Τὸ πονηρὸν γὰρ 
δεῖ ἐγκρατεύεσθαι, καὶ μὴ ποιεῖν αὐτό' τὸ δὲ ἀγαθὸν 
μὴ ἐγκρατεύεσθαι, ἀλλὰ ποιεῖν. Ἐγκράτευσαι οὖν 
ἀπὸ πάσης πονηρίας, ἐργαζόμενος τὸ ἀγαθόν' ἐγκρά- 
τευσαι ἀπὸ µοιχείας, πορνείας, µεθύσματρς, ἀνομίας, 
ἀπὸ τρυφῆς, ἀπὸ πονηρίας, ἀπό τε ἐδεσμάτων πολλῶν 
καὶ πολυτελείας, πλούτου, καὶ καυχήσεως, ὑψηλοφρο- 
σύνης, xal ὑπερηφανίας, xai ἀπὸ ψεύσματος, καὶ χατα- 
λαλιᾶς, καὶ ὑποκρίσεως, xal µνησιχκαχἰας, καὶ πάσης 
βλασφημίας, κλέμματος, ἀποστερήσεως, Ψψευδοµαρ- 
τυρίας, ἨἈπλεονεξίας, ἐπιθυμίας πονηρᾶς, ἁπάτης, 
κενοδοξίας, ἁλαζονείας, καὶ ὅσα τούτοις ὅμοιά ἔστι. 
Τούτων δὴ τῶν ἔργων δεῖ ἐγκρατεύεσθαι τὸν ἀγωνι- 
στὴν καὶ δοῦλον τοῦ θεοῦ. Εἰσὶ καὶ ἔργα ἀγαθὰ, à 


Igitur abstinentia duplex est: a, quibusdam enim 
abstinere oportet ; a quibusdam vero non oportet. A 
malo enim abstinere oportet, et id non facere: a bono 
aulem non abstinere, sed facere. Abstine igilur ab 
omni malo, faciens quod bonum est : abstine ab adul- 
terio, fornicalione, ebrielate, malitia scu inhonestule, 
a deliciis, ab esca nimia el. laulitia, divitiis el glo- 
riatione, et elatione animi et superbia, εἰ α mendacio 
ac detractione, ct nequitia ficia, et recordatione in- 
jurig, et omni blasphemia [seu fama pessima,] furlo, 
fraude seu abnegatione, falso testimonio, avaritia, 
cupiditate mala, dolo, inaui gloria, superbia, et 
quacunque iis similia sunt. Ab his ergo operibus 
oportet abstinere pugilem ac servum Dei. Sunt autem 
et opera bona, quz». oportet. facere, et a quibus non 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


Lestimonio, a cupiditate, a jactantia, et. quzcun- 
que, eto. Sic autem ille, licet agnoscat ediLt. et mss. 
exhibere abnegatione, et statim superbia : « Sed, in- 
quit, voces iste paulo superius habentur, nec ab 
auctore repetite per ταυτολογίαν credi debent. Voces 
ergo alias ex Greco Antiochi repetendas duxi. » 
(26) In editis Greca sio: εἶναι ταῦτα ; ᾽Απεκρίθη 
Καὶ λίαν, κ. v. λ. Ubi vult Οιοσίουβ leg. ἀπεκρίθην. 
At pseudo-Athanasius unde ista desumpta, habet 
ἀπεκρίθη ; et quidem recte; ejus enim oratio ita 
postulat,Herme non item.Ex eo igitur illa tantum 
petenda que ex Herma descripsit: cetera omit- 
tenda, ut sepe alias. Neque enim conformanda vi- 
dentnr pseudo-Athanasiana, ut veteri interpreti 
respondeant : quod tamen passim & Fabricio factum 
video,atque a Clerico et Russelio Fabricium secutis. 
(27) Conjicit Cotelerius hio addendum operibus, 


quod in Greco legatur ἔργων. Neque fallitur vir Cl. 
contra ac scribit Clericus, qui putavit ipsum locu- 
tum de his Grecis pseudo-Athanasil, ubisane deest 
ἔργων. Verum Cotelerius Antiochi Greca respexit, 
et hic quidem homil. 79, ut mox infra, Neque enim 
in ista pseudo-Athanasii Greca digitum intendere 
poterat, que nondum edita fuerant, cum ille suam 
Patrumapostolicorum editionem in vulgus emisit. 
Lamb. desunt, vivas Deo et. * 

29) Lamb. pietas, aequitas. 

30) Lamb. et Carm. in. vita hominum. Qui hc 
custodierit eL fecerit ín vita sua, vivet Deo. 

(31) ! amb. In hospitio. . 

(32) Bodl. et Lamb. humiliorem. Vetus interpres 
forte leg. ἐνδεέστερον γενέσθαι πάντων ἀνθρώπων. 
Sic et Antiochus. Aliter pseudo-Athanasius. 

(33) Bodl, et Lamb. horum verborum. 


935 


Β. HERMJE 


debes abstinere. Primum vero omnium est. fides, ti- A δεῖ ἐργάζεσθα., καὶ μὴ ἐγκρατεύεσθαι. Πρὸ δὲ mdv- 


mor Domini charitas, concordia, verba aquitatis, 
veritas, patientia, viduis  adminisirare, orphanos 
pauperes el solatio destitutos visilare, servos Dei 63 
necessitate redimere, hospitalem esse, quietum, hu- 
millimumfleriomnium hominum, majores natw colere, 
siudere justitiz, fraternitatem conservare, a&quani- 
men. esse, contumelias sufferre [seu non. habere me- 
moriam | injuriarum), animo laborantes consolari ; 
lapsos a fide non projicere, sed converiere ac zqua- 
nimes facere; peccantes admonere, debitores inopes 
ton premere ; et si qua. dis. similia. Si enim quis 
custodierit hec, et non ab eis recesserit ac abstinuerit, 
vivet Deo. 


των, πίστις, Φόθος Κυρίου, ἀγάπη, ὀμόνοια, ῥήματα 
δικαιοσύνης, ἀλήθεια, mpouovi, χήραις ὑπηρετεῖν, 
ὀρφανοὺς ὑστερουμένους ἐπισκέπτεσθαι, ἐξ. Y 
λυτροῦσθαι τοὺς δούλους τοῦ Θεοῦ, φιλόξενον εἶναι, 
ἤσυχον, ἐνδεέστερον ίνεσθαι πάντων ἀνθρώπων, 
πρεσθύτας σέθεσθαι, ἀσκεῖν δικαιοσύνην, ἀδελφότητα 
συντηρεῖν, µακρόθυμον εἶναι, µνησικακίαν μὴ ἔχειν, 
χάµνοντας τῇ Ψυχῇῃ παρακαλεῖν, ἑσκανδαλισμάνους 
ἀπὸ πίστεως μὴ ἀποθάλλεσθαι, ἀλλ’ ἐπιστρέφειν καὶ 
εὐθύμους ποιεῖν, ἁμαρτάνοντας νουθετεῖν, χρεώστας 
μὴ θλίθειν ἐνδεεῖς, καὶ εἴ τινα τούτοις ὅμοιά ἐστι. 
Ταῦτα γὰρ idv τις φυλάξῃ, καὶ μὴ ἐγκρατεύσηται 


ἀπ αὐτῶν, ζήσεται τῷ θεῷ. 


MANDATUM ΙΧ. 
Postulandum a Deo assidue, et sine hasitattone. 
CAPUT UNICUM. 


Iterum dixit mihi: Tollea te dubitationem, et B 


nihil omnino dubites. Petens aliquid a Domino, ne 
dicas intra te : Quomodo (36) vero possum aliquid 
petere a Domino, et obtinere (38), cum sim peccator 
tantorum malorum in Dominum ? Noli hoc cogitare; 
sed ex totis precordiis convertere ad Dominum. 
Pete sine dubitatione, et scies misericordiam Do- 
mini; quod non te derelinquet, sed petitionem 
anima tuse adimplebit (41). Non est enim Deus 
sicut homines, memores (42) injuriarum ; sed 
est immemor injuriarum, et miseretur figmenti 
sui (44). Ergo purifica cor tuum ab omnibus vitiis 
hujus seculi (44), et observa predicta verba tibi a 
Deo data (46) ; et accipies omnia bona que petis: et 
ex omnibus petitionibus tuis nihil deerit tibi, si 
gine dubitatione petieris & Domino. Qui ergo tales 
non sunt (47), omnino nihil impetrant eorum qua 
petunt (48). Nam qui pleni sunt fide, omnia petunt 
fidentes,et accipiunt a Domino,quiasinedubitatione 
petunt. Omnisenim dubitans homo, si non poniten- 
tiam egerit,difficile Deo vivet.Purifica ergo cor tuum 
a dubitatione,et indue fidem, et crede Deo, et omnia 
que pelieris,accipies.Sed si petas aliquando petitio- 
nem, et non accipias (49), noli dubitare, quia non 
cito acceperis petitionem anime tus. Forsitan enim 
propter tentationem, aut pro peccato tuo, quod tu 


VARLE LECTIONES ET 
(84) Ex Doctr. ad Antioch. num. 9, pag. 250. |) 


Eadem exscripsit Antiochus hornil. 85. Hujus man- 
dati fragmentum edidit Grabius in Spicileg. Patrum 
tom. I, pag. 303, ex ms. Catena Grecorum Patrum 
in Acta apostolorum et Epistolas catholicas, ubi ad 
explicationem verborum S. Jacobi 11,6, ista Hermae 
adducuntur. Latuit sane Grabium hoc pseudo-Atha- 
nasii opus, licet tunc jam editum, ex quo alia ple- 
raque hausisset. Nos fragmenti Grabiani variantes 
lectiones adnotabimus. Sie autem incipit : 'Apov 
σεαυτοῦ, absque ἀπό σεαυτοῦ. 

35) Grab. cum al. καὶ μηδἐν. 

36) Lamb. Quoniam quo modo. 

37) Grab. aliique δύναµαι αἰτήσασθαί τι. 

(38) Lamb. accipere, ut habent Greca. 

(39) Grab. πρὸς τὸν Κύριον. 

(40) Grab. cum al. πολυσπλαγχνίαν. 

(41) Bodl. et Lamb. replebit. 


(34) "Apov ἀπὸ σοῦ τὴν διψυχίαν, καὶ μηδενὸς (35) 
ὅλως διψυχήσῃς, αἰτήσασθαι παρὰ τοῦ θεοῦ, λέγων 
ἐν σεαυτῷ' "Όπως δυνήσοµαι αἱτήσασθαι (37) παρὰ 
τοῦ Κυρίου (καὶ) λαθεῖν, ἡ μαρτηκὼς τοσαῦτα εἷς αὖ- 
τόν; Mi, διαλογίζου ταῦτα, ἀλλ᾽ ἐξ ὅλης καρδίας σου 
ἐπίστρεψον πρὸς Kóptov (30), xai alto) παρ᾽ αὐτοῦ 
ἀδιστάκτως, καὶ γνώσῃ τὴν πολυευσπλαγχνίαν (40) 
αὐτοῦ, ὅτι οὐ µή σε ἐγχαταλείπῃ, ἀλλὰ τὸ αἴτημα τῆς 
ψυχῆς σου πληροφορήσει. Οὐκ ἔστι γὰρ ὁ θεὸς ὡς ot 
ἄνθρωποι μνησικακοῦντες, ἁλλ᾽ αὐτὸς (43) ἀμνησίχκα- 
Χός ἐστι, xal σπλαγχνἰζεται ἐπὶ τὴν ποίησιν αὐτοῦ. 
Eb οὖν καθάρισον τὴν Καρδίαν σου ἀπὸ πάντων τῶν 
µαταίων τούτων, καὶ τῶν προειρηµένων σοι ῥημά- 
των, καὶ αἰτοῦ παρὰ τοῦ Μυρίου, καὶ λήψη, καὶ ἀπὸ 
πάντων τῶν αἰτημάτων σου ἁστέρητος ἔσῃ, ἐὰν ἀδι- 
στάκτως αἰτήσεις. ᾿Εὰν δὲ διστάσῃς ἐν τῇ xapblg 
σου, οὐδὲν οὐ μὴ λήψῃ τῶν αἰτημάτων σου. Οἱ γὲρ 
διστάζοντες εἰς τὸν Gsóv, οὗτοί εἶσιν ὡς δίψυχοι, καὶ 
οὐδὲν ὅλως λαμθάνουσι τῶν αἰτημάτων αὐτῶν. Οἱ δὲ 
ὁλοτελεῖς ὄντες ἐν τῇ πίστει πάντα αἱτοῦνται, πεποι- 
θότες ἐπὶ τὸν Osüv, καὶ λαμθάνουσιν, ὅτι ἁἀδιστάκχτως 
αἰτοῦνται, μηδὲν διψυχοῦντες. Πᾶς γὰρ δίψυχος &vip, 
ἐὰν μὴ µετανοήσει, δυσκόλως σωθήσεται. Καθάρισον 
οὖν τὴν καρδίαν σου ἀπὸ τῆς διψυχίας, ἔνδυσαι δὲ τὴν 
πίστιν, ὅτι ἰσχυρά ἐστι, καὶ πίστευε τῷ θεῷ, ὅτι πάντα 
τὰ αἰτήματά σου, ἃ alt, λήψη. Καὶ ἐὰν αἰτησάμε- 
ΝΟοτΑ. 

(42) Lamb. homo memor. Bodl. malorum pro íim- 


juriarum. 


(43) Grab. oi μνησικαχοῦντες ἀλλήλους, In exeme- 
lari pseudo-Athanasii excidit forte ἀλλήλους ob 
&A)' continuo sequens. Hic autem mendosa et hiulea 
editio Clerici, ubi sio: oi µνησίκαχκοί εἶσι καὶ 
σπλαγχνίζεται. Idem mendum apud Russeliom. 
Utraque item editio infida est supra Mand. v, cap. 
2, ubi pro συνισταμένη Ὑίνεται, legitur συνίσταταε. 

(44) Lamb. figmento suo. Hucusque fragmentum 
Grabianum. 

(45) Bodl. a malis cogitationibus, et ab omnibus 
hujus sxculi negotiis. 

(46) Lamb. deest, data. 

(£47) Ms. Vict. desunt, non sunt. 

(io Lamb. ez petitionibus suis. 

49) Lamb, εξ fardius accipias petitionem tuam. 








PASTOR. — Lib. Ἡ, MANDATUM ΙΧ. 


938 


νός ποτε παρὰ τοῦ Kuoplou αἴτημά τ., καὶ [μὴ ἆπο- A ignoras, tardius accipies petitionem tuam. Sed tu 


λήψῃ,] μὴ διψυχήσεις, ὅτι τάχιον οὐκ ἔλαθες τὸ αἴ- 
τηµα τῆς ψυχῆς σου πάντως γὰρ διὰ πειραόδμόν 
τινα, 3j παράπτωµάτι ὃ σὺ ἀγνοεῖς, οὐκ ἑλαᾶες. 'Σὺ 


noli desinere (50) petendo petitionem anime tus; 
εἰ accipies. Si adterm eeseuveris petendo, de te que- 
r&rie, non de Deo, quod non dederit tibi. 


οὖν μὴ Bux) hrec εὐχόμενος τὸ αἴτημα τῆς ψυχῆς σου, ἕως οὗ ἀπολήψῃ αὐτό. Ἐὰν δὲ ἐχχακήσῃς καὶ διψυχἠσῃς 


αἰτούμενος, ἑαυτὸν αἶτιῶ, καὶ μὲ τὸν διδόνία-σοι. 


"BA Ete οὖν «ν΄ διφοχίαν' πονηρὰ γρ -ᾷστι καὶ ἀσύν- 


τος, παὶ πυλλοὺς ἐκριζοῖ ἀπὸ τῆς πίατεως, xal γε 
λίαν αιοτοὺς καὶ ἰσχυρούς. 


Κωφρόνησον οὖν αὐτῆς ἐν παντὶ πράγματι, ἐνδυ- 
σάµενος τὴν πίστιν τὴν :«σχυρὰν «καὶ 'δυνατήν. Ἡ 
«γὰρ υΐσεις "πάντα ἐπαγγέλλεται, πάντα τελειο. ἡ δὲ 
δυψὑλία, .μὴ ὑαπαπιστεύουαα |ἑαυτὴν, πάντων (ἄπο- 


«υγχάνει ἔργων «αὐκῆς, ὧν πράασει. 


-Eàg6y δούλευε ,εῃ exyri σου, τῇ δυνάµοει τῆς πἰστεως, 
καὶ (en τῷ 'θέφ' xal «πάγίας κ .πάταρρονύσαν- 
rec (55). 


Vide ergo dubitationem hanc, quam perniciosa 
git et s:eva, et multos radicitus evellat a fide, otiam 
valde fideles et firmos. Etenim (51) haec dubitatio 
flia est diaboli, et valde nequiter agit cum ser- 
vis (52) Dei. Contemne ergo dubitationem : et do- 
minaberis illius in omni re. Indue firmam fidem ét 
potentem. Fides enim omnia repromittit, et omnia 
eonsummat ; dubitatio autem non credit ge áliqutd 
impetraturam omnibus operibus suis que agit (53). 
Vides ergo, inquit, quod fides desursum est a Deo, 


B (αἱ habet virtutem magnam ; dubitatio autem terre- 


nus spiritus est, et a diabolo, virtütem non hábens. 
Tu igitur serva virtutem fidei (54) : a dubitatione 
autem recede, que non habet virtutem ; et vives 
Deo. Et omnes yivent Deo, quicunque hac egerint. . 


ANTIOCHUS, homilia 85. 


"Apujuv οὖν ἀφ᾿ ἡμῶν τὴν διψυχίαν καὶ ὀλιγοψυ- 
χίαν, xat μηδ ὅλως διφυχήσωμεν ἀἰτήσάσθαί τι παβὰ 
τοῦ .θεοῦ, λέγούτες ' d» ᾿δαυτοῖς' "Otc πῶς ᾿δόναµαι 
αἰτήσασθαι παρὰ Κυρίου, κάὶ λάδεῖν, ἡμαρτηκὼς toc- 
aca elc αὐτόν ; ἀλλ᾽ u ὅλης τῆς xapblac σου Enlecpe- 
ψον ἐπὶ τὸν' Κύριον καὶ αἶτοῦ map αὐτοῦ ἁδιοτάχτως, 
καὶ γνώσεις τὴν πολλὴν αὐτοῦ εὐσπλαγχνίαν, ὅτι 60 


Tollamus ergo a. nobis dubitatwnem αἱ pusillani- 
miuiem, el nihit eméno debilemus petere: aliquid a 
! Deo, 'ddecntes intra :nos.: Quomodo poatum. aliquid 
ipetere-a Domino et. oblinere, eum. sis :peccater 4an- 
torem malorum. in | ewm? Sed ex dolis preoordáis 
' convertere. ad - Dominum, et pete .ab:eo sine .dubiia- 
tione ; et scies magnam . ejus misericordiaw, .quod 


qe σε ἐγκαταλίπῃ, ἀλλὰ τὸ αἴτημα τῆς oye σου Q son te i rolinquel, sed :petitionem anim tw .adia- 


πεληροφοβήσει. Ὀὐκ ἔστι Ύὰρ ὁ θεὸς,΄ ὡς 61 ΄ἄνθρωποι, 
μνησικαχοῦντες, ἀλλ᾽ ἀὐτὸς ᾽ἀμνησίκακός ΄ ἐστι, "xal 
σπλαγχνίζείαι ἐπὶ τὴν ποίησιν αὐτοῦ. Σὺ οὖν καβάρι- 
σον τὴν χαρδίαν σου ἀπὸ τοῦ διστάζειν, καὶ αἱτοῦ παρ) 
(αὐτῷ, χαὶ λήφῃ «τὸ -αἴνημά .4ου. CEsdy «δὲ .διφεάζεις, 
οὐ (λήψη. Oi ᾿Ὑὰρ )διστάκοντες: εἰς ᾿τὸν Θεὸν, αὗτοί 
εἶσιν οἳ δίψυχοι, .καὶ - οὐδὲν -ὅλως . ἑκαυγχάναυσι τῶν 
-αξεηµάίων αὐτῶν. "01.08 ὁλοτελεῖς ὄντες ἐν. τῇ νπίστει͵ 
vea. “αἰεδῦγτάι, πόποϊθότας ἐπὶ by Εώριον, καὶ 
λαμθάνουσιν, ὅτι ἀδιστάκτως αἰτοῦνται. Ἐὰν δὲ xal 
βραδύτερον λαμθάνεις, μὴ διψυχήσῃς, ὅτι οὐκ ἕλαάδες 
ταχὺ τὸ αἴτημα τῆς ψυχῆς'δου. Πάνεως γὰρ 358 1πει- 
ῥασμόν τινα, 1j παράπτωμά τιν ὃ σὺ ᾿ἀγνοεῖς, βράδύ- 
«spov λαµθάνεις. Xo οὖν μὴ Buen αἰτοῤμενος τὸ 
αἵτημα τῆς φυχῆς σου, xal λήφῃ αὐτό. 'Edv ἂὲ. ὰκ- 
καχῄόεις αἰτούμενός, σεαυἑὸν ale, καὶ 'μὴ τὸν δι- 
δόντα col. Ἡ γὰρ διψυχία 'θυγάτηρ "laxi τοῦ ᾿διαθό- 
-.λορ, καὶ, λίαν πονηρεύεται εἷς τοὺς’ δούλους τοῦ θεοῦ. 
Σὺ οὖν ἔνδυσαι τὴν πίστιν τὴν ἰσχυράν. 


. plebit. Non ést.enim Deus, sicut homines, memores in- 


jurtaram ; sed est émmemor injuriarum, et miseretur 
figmenti sui. -Ergo qpurifca:.cor tuum.a. dubitatione, 
et pete ab eo, et accipies: petékionem.duam. Gum asdem 
- dubsiaueris, ton accipies. (Qui enim dubitant de Deo, 
: Masent dubii, et omnino nilil impetrant eorum qwe 
, petunt. Nam qui pleni sunt fide, omnia, petunt. fiden- 
-tes .Domino, «t accipiunt, qua sine dubitatione pe- 
- fous. :Sed ai fardius acatpias, noli dubijare, quia -non 
cito acceperis petuionem anima (ux. Omntno enim 
" 'propter-teniétionem, aut pro peccato, quod iu ignoras, 
- Vasdius accipis. Sed. tu moli desinere . petendo petitio- 
wem anima (65 et aocipts. .Si.gulem,cessaueris pe- 
tendo, de te quereris, non:de 80 qui won dederit tibi. 
Etenim dubitatio filia est. diaboli, εἰ valde nequiter 
-agit oum «servis Dei. Tu. ergo. indue frm fidem et 
;polentem. 


"VAREELLECTIONES ET NOTE. 


bs Lamb. deserere. 


$1) Laudat./hunc loeum .Athanaesius lib. De de- 


eretis Nic. syn. num. 4, tom. I, pag. 211, edit. B.B. 
($2) bamb ad servos. 


(53) Lam b. sibi omnsam. impetrare operum suorum 


geo it. 


EL Nol. . servi etrtutam habenti . fdei. Sed 


rm. serva. fidem «Ἰάθοκθόοι iriulem..bagmb. 
PaTROL. Gh. II. 


autem, serva virtütem habitz fidei. 

(55) Vetus interpres videtur legisse οἱ cdita. opo» 
vs αντες' Si vera est leotlo καταφρυνήσαντες, in- 

lige τῆς διψυ ας, de qna aulo ante : Καταφρό- 
νησον οὖν aT διψυχίας]. Ita Fabricius Bibl. 
Gr. vol. V, pag. 18. Quam in sententiam preiverét 
Cl. Montfauconus : sic. enim "vertit : Et - Deo vivas, 
aique omnes qui [dubitationem] contlempserint. 


90 





939 


S. HERME. 





MANDATUM X. 
De animi tristuia, ek non contristando Spiritu Dei qui in nobis est. 
CAPUT PRIMUM. 


Longe fac a te omnem tristitium : etenim hec A 


soror est dubitationis, et iracundie. Quomodo, 
inquam, domine, soror est harum ? Aliud mihi vi- 
detur tristitia, aliud dubitatio. Et ait : Bine sensu 
non intelligis. Tristitia enim omnium spirituum 
nequissimus est, et pessimus (57) servis Dei ; et 
omnium spiritus exterminat, et cruciat (58) Spi- 
ritum sanctum ; et iterum salvum facit. Bgo, in- 


(56) ᾿Αρον ἀπὸ σοῦ τὴν λύπην' καὶ γὰρ αὕτη 
ἀδελφή ἐστι τής διψυχίας καὶ τῆς ὀξυχολίας. Πῶς, 
κύριε, ἀδελφή ἐστιν αὐτῆς; "Αλλο qáp µοι δοχεῖ 
ὀξυχολία, xal ἄλλο διψυχία, καὶ ἄλλο λύπη. Λέει"... 
διὰ τί οὐ νοεῖς τὰ λεγόμενά σοι; . . « . οὐ νοεῖς ὅτι d 
λύπη πάντων τῶν παθῶν πονηροτέρα ἐστὶν, καὶ δεινο- 
τάτη τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ, καὶ παρὰ πάντα τὰ πνεύ- 
µατα καταφθείρει τὸν ἄνθρωπον ; 


quam, domine, insipiens sum, et non intelligo questiones istas : quo modo possit cruciare, et. iterum 
salvum facere, non intelligo. Audi, inquit, et intellige. Hi qui (59) nunquam exquisierunt (veritatem, 
neque inquisierunt de majestate, sed tantum crediderunt, sunt (60) involuti in negotiis (601) hominum 
eihnicorum. Et alius mendax prophetes est, qui perdit sensus servorum Dei, dubiorum autem, non illo- 
rum qui fidunt in Domino plene. Illi ergo dubii quasi ad divinum Spiritum veniunt, et interrogant il- 
lum, quid illis futurum sit. Et ille mendax prophetes, nullam habens in se virtutem Spiritus divini (62), 
loquitur illis secundum interrogationem illorum, et implet animas illorum promissis, sicut illi volunt. 
Ille autem prophetes inanis est, et inania respondet inanibus. Quidquid enim interrogatur a vanis homi- 
nibus, vana respondet illis. Quedam autem verba vera loquitur. Diabolus enim implet (03) eum spiritu 


guo, ut dejiciat aliquem ex justis (64). 
CAPUT II. 


Quicunque ergo fortes sunt in fide Domini, et. induti sunt veritatem, talibus spiritibus non Juguntur, 
sed discedunt ab illis. Quotquot autem dubii sunt, et subinde ponitentiam agunt, consulunt tanquam 
ethnici, et permagnum sibi peccatum congerunt (65), idolis servientes. Quicunque ergo tales sunt, in- 
terrogant pro negotio quolibet, simulacra colunt, et stulti sunt, et inanes a veritate. Omnis enim spiri- 
tus α Dec datus non interrogatur ; sed habens virtutem (06) divinitatis, a se omnia loquitur; qui& de- 
sursum est a virtute divini Spiritus. Qui autem interrogatus, loquitur secundum desiderium, et aliis 
(67) multis rebus hujus seculi. Hujusmodi (68) non intelligunt questiones divinitatis ; obscurantur 
enim (69) iis negotiis, et corrumpuntur,et confringuntur. Sicut vites bone que negliguntur, ab herbis et 
spinis premuntur et necantur (70) : sio et homines qui talibus crediderunt, ii negotiis et actionibus mul- 
tis inciderunt, et evacuantur (71) a sensu suo, et nihil omnino intelligunt, de divitiis cogitantes (72). 
Sed si quando audierint de Domino, sensus eorum in negotiis ipsorum est. 


Qui autem timorem Domini habent, et scorutan- p (73) Οἱ δὲ qó6ov ἔχοντες Oco0, xal ἐρευνῶντες 
tur de Deo veritatern, cogitationem omnem habent περὶ θεοῦ ἔργων xal ἀληθείας, καὶ τὴν καρδίαν 
ad Dominum. Omnia que dicuntur eis, percipiunt, ἔχοντες πρὸς Κύριον, πἀντὰ τὰ λεγόμενα αὐτοῖς c4- 
et statim intelligunt (74), quia habent timorem Do- — 9tov νοοῦσι xal συνιοῦσιν, ὅτι... τὸν φόθον τοῦ Θεοῦ 
mini in se. Ubi enim Spiritus Domini (75) inhabi- ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς. Ὅπου γὰρ ὁ Κύριος κατοιχεῖ, 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 





(50) Ex Doctr. ad Antioch. num. 11, . 251. 
Hic ordinem invertit pseudo-Athanasius. Ipsi enim 
est mandatum undecimum, quod in veteri Hermae 
versione est decimum. Id non advertit cl. Mont- 
fauconus. 

. (57) Lamb. nequior et pessima. Greca sic : An- 
non inlelligis omnium affectuum pessimum esse tris- 
titiam, Deique servis durissimam ; quz plus quam 
alii omnes [nequitimw] spiritus hominem corrumpit ? 
Hic bene multa omisit pseudo-Athanasius, nam 
post ἄνθρωπον, ea statim sequuntur, ut mox infra : 
Οἱ δὲ φόοον ἔχοντες. x. v. À. 

58) Lamb. contribulat, e& mox contribulare. 

50) Lamb. deest qui. 

60) Vict. Carm. et Lamb. et sunt. E 

(01) Vict. Carm. et Lamb. negotiis et divitiis. 

(02) Lamb. veritatem in se spiritu divino. Landa- 
tur hic locus a. Clem. Alex. Στρωμ lib. 1, cap. 17, 
pag. 309. Ejus verba inter Veterum testimonia su- 
perius relata. ] 

(69) Lamb. autem adimplet. 


65) Lamb. conferunt. 
66) Lamb. veritatem. 
. (67) Fortasse de aliis. Fellus : ef. de aliis... ; hu- 


Jusmodi. 

(68) Lamb. et Bodl. deest hujusmodi. Pseudo- 
Athanasius verbis modo recitatis, post λεγόμενά 
σοι, hec addit : Kai γὰρ ἐκεῖνοι οὐ νοοῦσιν ol βὰλ- 
λοντες ἑαυτοὺς εἰς τὰ σαρχικὰ καὶ κοσμικὰ πρά- 

ατα. 

n Lamb. ez pro enim. 


ts Bodl. et Lamb. illis. 


0) Carm. et Vict. nocentur. 

71) Vict. evocantuf. 

73] Lamb. agentes. 

73) Hec habet pseudo-Athanasius post χατα- 

Φθείρει τὸν ἄνθρωπον modo relata. 
(74) Sic Vict. et Carm. Sic quoque Greca. Editi 

preter Oxon. intelliguntur. Pro sequente Ww, 

Vict. et Lamb. qui. . 
(75) Bodl. et Vict. Domínus. Sio et Greca, ubi 

Inendose in edit. Rusgselii, Χριστός. 


941 


PASTOR. — LIB. Il, MANDATUM X. 


942 


ἐκεῖ xal σύνεσις πολλή. Κολλήθητι οὖν τοῦ Κυρίου, A tat, ibi et sensus multus adjungitur. Adjunge ergo 


xai πάντων (70) νοήσεις. 


te Domino ; et omnia intelliges ac senties (76*). 


CAPUT πι, 


"Axous οὖν πῶς ἡ λύπη ἐκτρίδει τὸ Πνεῦμα, καὶ 
πάλιν σώζει. Ὅταν ὁ δίψυχος ἐπιθάληται πρᾶξαί τι, 
καὶ ἀποτύχῃ διὰ τὴν διψυχίαν αὐτοῦ, ἡ λύπη ἔχπο- 
ρεύεται elc τὸν ἄναρωπον, xxl λυπεῖ τὸ Ηνεῦμα τὸ 
ἅγιον, xat στενοχωρεῖ αὐτό. Εἶτα πάλιν ὀξυχολία 
ὅταν κολληθῇ τῷ ἀναρώπῳ περὶ πράἀγµατός τινος. 
xal λίαν πικρανθῇ καὶ ποιήσῃ τι χαχὸν, πάλιν ἡ 
λύπη εἰσπορεύνναι εἷς τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου 
τοῦ ὀξυχολήσαντος, καὶ λυπεῖται ἐπὶ τῇῃ πράξει aó- 
τοῦ, ᾗ ἔπραξεν, καὶ μετανοεῖ ὅτι πονηρὸν εἱργάσατο' 
αὕτη οὖν ἡ λύπη δοχεῖ σωτηρίαν ἔχειν, ὅτι τὸ πονη- 
ρὸν πράξας µετενόησεν. [᾽Αμφότεραι δὲ τῶν] πρά- 
ξεων λυποῦσι τὸν ἄνθρωπον' [ἡ μὲν λύπη, ὅτι] ἀπίέ- 
τυχε τῆς πράξεως, ἡ δὲ ὀξυχολία, ὅτι ἔπραξε τὸ 
πονηβὀν. ᾽Αμϕότερα οὖν λυπηρά ἐστι τῷ Ηνεύματι 
τῷ dl (78). 'Apov οὖν ἀπὸ σοῦ τὴν λύπην xal μὴ 
θλῖθε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ ἐν aol κατοικοῦν, µή- 
ποτε ἐντεύζηται τῷ «Θεῷ, xal ἀποσττ ἀπὸ σοῦ. Τὸ 
γὰρ πνεῦμα τοῦ θεοῦ τὸ δοθὲνεῖς τὴν σάρχα ταύτην, 
λύπην σαρχικὴν οὐχ ὑποφέρει, οὐδὲ στενοχωρίαν... 
Ἔνδυσαι οὖν τὴν ἱλαρότητα, τὴν πάντοτε ἔχουσαν 
χάρι παρὰ τῷ Oei, xai εὐπρόσδεκτον οὖσαν αὐτῷ, 
καὶ ἐντρύφησον iv aot. Πᾶς γὰρ ἱλαρὸς ἀνὴρ ἀγαθὰ 
ἐργάζεται, καὶ ἀγαθὰ φρονεῖ, xal καταφρονεῖ τῆς 
µαταίας λύπης. Ὁ δὲ λυπηρὸς ἀνὴρ πάντοτε ópyl- 


ζεται xal ἀνομίαν ἐργάζεται, μὴ ἐντυγχάνων μηδὲ (. 


ἐξομολογούμενος τῷ θεῷ. Πάντοτε γὰρ λυπηροῦ &v- 
δρὸς ἡ ἕντευξις οὐκ ἔχει δύναμιν τοῦ ἀναθῆναι ἐπὶ 
τὸ θυσιαστήριον τοῦ θεοῦ. .  . « « « . . « 
"Occ ἡ λύπη ἐγκάθηται εἷς τὴν καρδίαν οὐτοῦ. Μεμι- 
γµένη οὖν d$ λύπη d χοσμικὴ μετὰ τῆς ἐντεύξεως, 
οὐκ ἀφιησι τὴν ἕντευξιν ἀναθῆναι καθαρὰν εἰς τὸ go- 
σιαστήρίον. Ὥσπερ γὰρ ὄξος οἴἵνῳ μεμιγμένον τὴν 
αὑτὴν ἡδονὴν οὐκ ἔχουσιν οὕτως καὶ λύπη µεμµι- 
γμΈνη μετὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὴν αὐτὴν ἔντευ- 
ξιν [οὐκ ἔχει.] Καθάρισον οὖν ἑαυτὸν ἀπὸ τὴς λύπης 
πονηρᾶς ταύτης, xal Qon τῷ sip. 


Audi nunc, insipiens, quemadmodum tristitia 
cruciat Spiritum sanctum, et quo modo salvum fa- 
cit. Cum dubius inciderit in negotium aliquod, et 
non provenit (77) illi propter dubitationem, tristi- 
tia hec intrat in hominem, et tristem facit Spiri- 
tum sanctum, et vexat eum. Deinde iterum iracun- 
dia cum accesserit homini pro negotio aliquo, ve- 
hementer irascitur ; et hec ira intrat in precordia 
irascentis, et vexatur in negotiosuo quod agit, et 
postea poenitet, quod male fecerit. Utreeque ergo 
res ledunt Spiritum sanctum ; dubitatio, et tristi- 
tia : dubitatio, quia non successit actus ejus ; et 
tristitia, quia fecit iracundiam Spiritui (78). Aufer 
ergo tristitiam a te, et noli offendere Spiritum san- 
otum qui in te habitat ; ne roget Dominum, et dis- 
cedat a te. Spiritus enim Dei qui datus est in car- 
nem (79), tristitiam non sustinet. Indue te ergo hi- 
laritate, que semper habet gratiam apud Domi- 
num; etletaberis in ea. Omnis enim hilaris vir 
bene operatur, et bona sapit, et contemnit injusti- 
tiam (80). Vir autem tristis male facit; quia tri- 
stem facit Spiritum sanctum, qui datus est homini 
hilari (81). Et iterum male facit, quod tristis orat 
Dominum, et non ante facit exomologesin, et non 
impetrai & Deo quod petit. Semper enim oratio tri- 
stis hominis non habet virtutem, ut accedat (82) 
&d altare Dei. Et dixi illi : Domine, quare non ha- 
bet virtutem oratio tristis hominis, ut ascendat ad 
altare Domini? Quoniam, inquit, tristitia sedet in 
corde ejus. Cum ergo mista fuerit oratio viri cum 
tristitia, non patietur orationem mundam ascendere 
&d altare Dei. Sicut enim vinum aceto mistum 
eamdem suavilatem non habet : sic et tristitia Spi- 
ritui sancto mista eamdem orationem mundam 
non habet. Munda ergo te a tristitia mala, et vives 
Deo: et omnes vivent Deo, qui projecerint 8 se 
tristitiam, et induerint hilaritatem. 


ANTIOCHUS, homilia 25. 
"Δρον οὖν ἀπὸ σοῦ ταύτην τὴν λύπην καὶ μὴ λύ- D — Aufer ergo hanc tristitiam a te, el noli. offendere 


πει τὸ Hveopa τὸ ἅγιον, τὸ κατοικοῦν iy col µή- 
ποτε ἐντεύξηται τῷ Op, καὶ ἀποστῇ ἀπὸ σοῦ. Τὸ 
γὰρ πνεῦμα τοῦ θεοῦ, τὸ δοθὲν εἰς τὴν σάρκα ταύ- 
την λύπην οὐχ ὑποφέρει, οὐδὲ στενοχωριαν. Ἔνδυ- 
σαι οὖν τὴν ἱλαρότητα, τὴν πάντοτς ἔχουσαν χάριν 
παρὰ τῷ θεῷ, xai ἐντρύφα ἐν αὐτῃ 'O γὰρ ἱλαρὸς 
&vijo ἀγαθὰ ἐργάζεται, καὶ καταφρονεῖ τᾷς λύπης' 


Spiritum sanctum qui in te. habitat, ne roget Domi- 
num, et recedat a te. Spiritus enim Dei qui datus est 
in hanc carnem, tristitiam non sustinet, neque an- 
zielatem. Indue te ergo hilaritate, qug semperha- 
bet gratiam apud Deum; et latare in ea. Hilaris 
enim vir bene operatur, el contemnit. tristitiam : vir 
autem tristis semper male facit. Prumo quidem male 


VARLE LECTIONES ET NOT/E. 


(76) Sio refragante grammatica, pro τῷ Κυρίῳ, 
καὶ πάντα. Ep. PaTROL. 

(76^) Lamb. scies. 

(77) Lamb. evenit. 
U- Hec item habet Antiochus homil. 25. 
(79) Pseudo-Athanasius et Antiochus addunt 
ταύτην, in carnem hanc : quod Spiritum datum ho- 
minibus designat, ut recte interpretatur Fellus ; 


mox enim : Spiritum sanctum, qui datus est homint. 

(80) Forte tristitiam. lta Greca : quod sane con- 
textus postulare videtur. 

(81) Forte, hilaris. 

(82) Fortasse ascendat. Sane pseudo-Athanasius 
et Antiochus, ἀναοῆναι.. Quin et mox ipse vetus 
Interpres, ascendat ad aitare Domini. Et iterum, 
ascendere ad. altare Dei, 








͵ | | B THERE 


943 S. HERMJE τσ] 
facil, quia tristem facit Spititrm. sanctum, qui datus A ὁ δὲ λυπηρὸς ἀνὴρ πᾶντοτε ἸΠονηρεύείι, Ἡρῶτον 





est homini hilaris ; et. ilerum male [acit, quod. non 
facit exomologesin Domino. Nam oratio tristis ho- 
minis non habet virtutem ut 'ascendat ad. altare Dei : 
tristitia enim sedet ín corde ejus. Cum ergo mista 
fuert oratio cum tristitia, non patietur oralionem 
mundam ascendere ad altare. Sicut enim vinum ace- 
to mistum eamdem suavitalem non habel - sic et trís- 
titia Spiritui sancto mista eamdem orationem non 
habet. Bonum ifaque est projicere a 5ο tristitiam, et 
induere omnem hilaritatem. 


μὲν πονηρεύεται, ὅτι λυπεῖ τὸ Ηνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ 
δοθὲν τῷ ἀνθρώπῳ ἴλαρον' δεύτερον δὲ λοιπὸν ἆνο- 
μίαν ἐργάζεται, μὴ ἐξομολογούμενον (83) τῷ Κυρίφ. 
Too γὰρ λυπηροῦ ἀνδρὸς dj ἕντευζις οὐκ ἔχει δύνα- 
piv. ἀναθῆναι ἐπὶ τὸ θυσιατήριον τοῦ Θεοῦ. ἐΥχα- 
θηται γὰρ dj λύπη elc τὴν καρδίαν αὐτοῦ. Μεμι- 
γµένη οὗν λύπη μετὰ τῆς ἐντεύξεως. οὐχ ἀφίησιν τὴν 
ἕντευξιν ἀναθῆναι Χαθαρᾶν πρὸς τὸ ᾿δυσιαστήριον. 
ὝὭσπερ yàp ὄξος καὶ οἶνος μεμιγμένος ἐπὶ τὸ αὐτὸ, 
τὴν αὐτὴν ἡδονὴν οὐχ Έχουσιν. οὕνως xal $ λύπη 


μεμιγμένη μετὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, τὴν αὐτὴν ἔντευξιν ox ἔχτι. Καλὸν οὖν ἔότιν ἁποδάλλειν ἂφ᾽ ἰαυτεὺν 
τὴν λόπην, καὶ ἐνδύσασθαι πᾶσαν ἱλαρότητα. 


MANDATUM XI (84). 
Spiritus et prophetas probari ex operibus : et de duplici spiritu. 
CAPUT UNICUM. 

Ostendit mihi sedentes in subselliis homines, et unum (85) sedentem in cathedra. Et dixit mihi: Videe 
illos qui in scamnis sedent? Video, inquam, domine. Illi, inquit, sunt fideles : οἱ ille qui in cathedra 
gedet, spiritus terrestris (80) est. Nam in ecclesiam vivorum non accedit, sed refugit ; applicat (87) au- 
tem se dubiis et vacuis, et in angulis et abditis locis divinat illis, et delectat illos, loquendo secund ur 
omnia desideria cordis eorum (88). Vacuis enim vasis quod committitur (89), non effluit ; sed conveniunt 
alius ad alium. Cum autem venerit in turbam virorum justorum habentium spiritum divinitatis, et ora- 
tio illoruni fit &d Dominum (90), exinanitur homo ille; quoniam epiritus ille terrestris fugit eb illo, et 
obmutescit, nec quidquam potest loqui. Sicut in apotheca, si obturaveris (01) vinum vel oleum ; e£ inter 
illa vasa posueris amphoram vacuam, et rursum obturamentum deponere volueris; amphoram illam 
posuisti, vacuam invenies : sic et prophete vacui, cum venerint (92) inter spiritus justorum, quales ve- 
niunt, tales inveniuntur. Habes utrorumque prophetarum vitam. Proba ergo de vita et operibus hori- 
nem, qui dicit se Spiritum sanetum habere. Tu autem crede spiritui venienti (03) à Deo, habenti virtu- 
tem. Spiritui autem terrestri vacuo qui α diabolo est, in quo fides non est neque virtus, oredere neli. 
Audi ergo similitudinem, quam tibi dicturus (94) eum. Accipe lapidem, et mitte in oclum : &ut iterum 
&ccipe siphonem (059) aquee, et ejacula (06) in. colum ; et vide si possis pertundere colum. Quo mode, 
inquam, domine, hec fleri possent? Utraque enim qua dixisti, fleri non possunt. Sicut ergo, inquit, 
htec fieri non possunt, sic spiritus terrestris sine virtute est, et sine effectu. Aocipe nuno virtütem de- 
surgum venientem, in hac similitudine (07). Grando minimum granum est ; et cüm cadit super caput 
hominis, quomodo dolores prestat ? Aut iterum, vide stillicidium quod & tegula cadit in terram, et ca- 
vat lapidem. Sio igitur minima que desursum cadunt super terram, magnam habent virtutem. Adjunge 
te ergo huic habenti virtutem ; et ab illo v&cuo recede. 


MANDATUM XII. 
De duplici cupiditate. Dei mandata ton esse fmpossibitia, et diabolum non metuendum 
credentibus. 

CAPUT PRIMUM. 

Iterum dixit mihi : Tollea te omnem cupiditatem (08) "Apov ἀπὸ σοῦ πᾶσαν ἐπιθυμίαν πονηρὰν, 

VARLE LECTIONES ET NOTA. | 

83) Leg. ἐξομολογούμενος. tus est Fellus ; qui statim pro effluit, habet fraivgitur. 

84) Putat Fabricius non esse divellendum hoo (90) Sic mss. Carm. et Lamb. Sic et editio Oxon. 
mandatum a precedente, sed cum ipso coherere : Al. sif. 





atque ultimum potius mandatum in duo esse divi- 
dendum. Aliter Wakius : conjicit enim in hoc man- 
dato, post verba tales inveniuntur circa medium, ea 
omnia inserenda que exstant cap. 1 mandati βθ- 
quentis, ab iis verbis : Spiritus omnium hominum, 
usque ad ea cap. 2: Non convenit hoc facere Dei 
prophetam. Idque colligit tum ex Greco pseudo- 
Athanasii, tum ex cod. Lamb. in quibus illa omnia 
omittuntur. Utriusque sane loci contextus id non 
postulare tantum, sed et flagitare videtur. Vide 
mox infra, pag. seq. not. 4. 

(85) Mss. Angl. alterum. 

86) Ibid. facit spiritus terrestres. 

87) Lamb. replicat. 

88) Mss. Angl. desideria illorum. 
(89) Lamb. quod compositum. Hanc lectionem secu- 


ο) Mss. Angl. stipaveris, et mox stipationem. 
Lamb. vacui conveniunt. 
93) Al. leg. viventi. 

94) Lamb. daturus. 

s Lamb. fontem. . 

90) Mss. Angl. siphoniza. Carm. sifoniza. Lamb. 
istt fonza. Απὸ τοῦ σίφωνος factum est. σιφωνίνεν 
hoc est siphone transmittere. Quam vocem re 
nescivit librarius antiquus, a quo codicem 
thanum etiamnum habemus. Vide Pollucem & 
Suidam. CLeR. — Quibus adde quc habet Cangrus 
in Glossar. Grec. ν.Σίφων εἰΣιφωνατωρ:θὲ in Append 

(97) Mss. Angl. hanc similitudinem. 

(08) Ex Doctr. ad Antioch. num. 10, pag. 3. 
Pseudo-Athanasio est οεκάτη ἐντολή Hmpo item de- 
scripsit Antiochus homil. 74. 


88 


PASTOR. — LIB. Π, MANDATUM XII. 


' 


246 


ἔγδυσαι τὴν ἐπιθομίαν, τὴν ἀγαθὴν καὶ σεμνήν. Ἐν- A malam, et indue cupiditatem bonam ef, sanctam, 


δεδυµένος γὰρ τὴν ἐπιθυμίαν ταύτην, µισήσεις τὴν 
πονηρὰν ἐπιθυμίαν. ᾿Αγρία γὰρ ἐπιθυμία εἲς τάδε 
ἀνεμπεσεῖ, εἷς λύπην [... ἐὰν μὴ 3j) συνετὸς, δαπα- 
γᾶται ὑπ᾿ αὐτῆς δεινῶς' δαπανᾷ δὲ τούτους μὴ ἔχον- 
τας ἔνδυμα ἐπιθυμίας ἀγαθῆς, ἀλλ᾽ ἐμπεφυρμένους 
τῷ αῶνι τούτῳ) τούτους οὖν παραδίδωσιν εἰς θάνα- 
Ποῖα, κύριε, sio! τῆς ἐπιθυμίας τῆς πονηρᾶς, 
τὰ παραδιδόντα τοὺς ἀνθρῶπους tic θάνατον ; Γνώ- 
ρισόν µοι, ἵνα φύγω ἀπ᾿ αὐτῶν. ᾿Ακουσον Πρῶτον 
πάντων, x. τ. λ. Vide mox infra, cap. 2. 


Indutus enim cupiditatem bonam, oderis (99) ma- 
lam, et refrenabis eam sicut volueris. Horrenda est 
enim cupiditas mala, et difficile mitigatur. Borri- 
bilis est valde et fera, et feritate sua consumit ho- 
mines,maxime si inciderit in eam servus Dei(100) : 
et nisi eapiens fuerit, consumetur (1) ab illa pes- 
sime. Consumit autem tales, qui non habent ve- 
stem cupiditatis bone,et implicat illos (2) negotiis 
hujus seculi, et tradit (3) illos morti.Que sunt,in- 
quam,domine,opera cupiditatis male,que tradunt 
homines morti? Demonstra mihi,ut recedam ab iliis. 


Audi, inquit, in quibus operibus cupiditas mala morti tradit servos Dei. [Spiritus omnium (4) hominum 
terrestris est οἱ levis, et virtutem non habet in totum, et multa loquitur.Et dixit : Quo modo igitur scire 
potest aliquis eos ? Audi, inquit, de utrisque vasis : et sicut dico tibi, sio probabis prophetam Dei,et fal- 
sum prophetam. Primum itaque (5) proba hominem, qui habet Spiritum Dei : quia Spiritus qui desur- 
sum est (0), quietus est et humilis, et recedit &b omni nequitia et desiderio vano hujus seculi ; et omni 
homine (7) se facit humiliorem : et nemini respondet interrogatus (8): nec singulis respondet: neque 
cum vult, homini loquitur Spiritus Dei ; sed tuno loquitur cum vult Deus. Cum ergo venerit homo qui 
habet Spiritum Dei, in Ecclesiam justorum habentium fldem Dei, et oratio fit ad Dominum ; tunc nun- 
tius (9) sanctus divinitatis implet hominem illum Spiritu sancto (10) ; et loquitur in turba sicut Deus 
vult. Sio ergo dignoscitur Spiritus divinitatis, in quocunque Spiritus divinitatis loquitur (11). | 


CAPUT II. 


Audi nuno et de spiritu terrestri, vacuo et fatuo, virtutem non habente.Primum autem hunc homo pu- 
tatur spiritum habere ; exaltat enim se (12), et vult primam cathedram habere ; et improbus est, et vér- 
bosus ; et in deliciis conversatur, et in voluptatibus multis ; et mercedem accipit divinationis sue.Quod 
sj non acceperit, non divinat. Itane (13) Spiritus Dei potest mercedes accipere et divinare? Non convenit 


heo facere Dei prophetam.] | 


Πρῶτον πάντων ἐχιθυμία γυναικὸς, xal πολυτέ- B — Sed cupiditas mala est, concupiscere uxorem 


λεια πλούτου, 7| ἐστι φιλαργυρία, καὶ ἐδεσμάτων πολ- 
λῶν καὶ µαταΐίων, καὶ µεθύσματος πολλοῦ, διαφόρων 
γεύσεως, καὶ ἑτέρων τρυφῶν πολλῶν, καὶ μωρῶν, xal 
δόξης ἀνθρωπίνης xal µαταίας. Πᾶσα τρυφὴ μωρά 
ἑστι καὶ x&v) τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ. 


alienam, vel mulierem concupiscere virum alie- 
num ; et lautitias concupiscere divitiarum, et mul- 
titudinem ciborum supervacuorum, et ebrietatem 
multam, et delicias multas. Fatum enim sunt deli- 
cim (14) multe; et voluptates multe supervaocue 
gunt servis Dei. 


Heo ergo cupiditas mala est et perniciosa,que mortiflcat (15) servos Dei.Hesc enim cupiditas α diabolo 
est. Quicunque ergo recesserint a cupiditate mala, vivent Deo.Nam quicunque subjecti fuerint cupiditati 
m ale, in perpetuum morientur. Mortifera enim est heo cupiditas mala.Tu ergo indue cupiditatem justi- 
lie ; et armatus timore Domini, resiste cupiditati male. Timor enim habitat in cupiditate bona.Et cupi- 
ditas mala, cum viderit te armatum timore Domini resistento (16) sibi, fugiet a te longe, et non compa- 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


) Lamb. cupiditate bona, odies. C hinc removenda,et in mandatum precedens immit- 
100) In editis hic incipiunt Greca sic : Μάλιστα tenda, ex Wakio monuimus ad mand. χι, not. 84. 
εἰ ἄν &pjyxtoet εἷς αὐτὴν ὁ δοῦλος τοῦ θεοῦ» καὶ ἐὰν 8) Sic Felli edit. Oxon. Al. ita. 
[3 ᾗ συνετὸς, x. v. λ., qua, si vocem ultimam de- 6! Lamb. Spiritus desursum, omissis, qui est. 
mas, nullibi exstant, neque apud pseudo-Athana- 7) Mss. Angl. omnium hominum. 
sium neque apud Antiochum.Efficta igitur a Fabri- 8) Lamb. deest, interrogatus. 
cio ex vetere Interprete, Clericus et Mussellus ex- 9) Al. angelus. 
scripsere. Nos vero verba pseudo-Athanasii, licet 10) Lamb. Spiritus sanctus. 
Pastoris textum exacte non exprimant, exhibemus, (41) Bodl. et Lamb. quia quicunque spiritu divi- 
Montfauconianam editionem secuti, supplenda ta- — milatis loquitur, loquitur sicut Dominus vult. Hano 
men ex iis qua habet Antiochus. lectionem retinuit Fellus in sua edit. Oxon. 

1) Lamb. consumitur. Ita sane Greca. (a Lamb. Primum enim homo putatur spiritum 

2) In quibusdam codicibus implicat eos,pro qui- — habere exaltantem se. Bodl. autem sic: Primum 
bus Wakius legit implicatos. enim homo qui putetur spiritum habere, exaltat se. 

(3) Lamb. tradet. Sio mox tradent, et tradet. (13) Lamb. et Carm. [ia nunc. Et mox : Sed non 
Hane lectionem sequitur Fellue in sua edit. Oxon. — convenit. 
In editis Clerici et Rtusselii omittitur conjunctio et, t An diviliz? 
quam al. exhibent. (15) Mss. Angl. morti dat. 

. Àng. Primum omnium. Hec autem et (16) Bodl. resistentem. 


4 
τοἰζίας Rojus qapitis aliaque cap.seq.,uncisinclusa, 


σας '  --- 


9417 


S. HERMJE 


rebit (17) ante te, timens arma tua : οἱ obtinehis (18) victoriam, et coronaberis ob illam (19), et per- 
venies ad cupiditatem bonam, et trades victoriam Deo quam acceperis, et servies ei operando sicut 


ipse volueris. 


Si autem servieris cupiditati bonm,et subditus(20) A 


ei fueris, poteris dominari super cupiditatem ma- 
lam, et erit subdita tibi, sicut volueris. 


Ἐὰν δὲ δουλεύσῃς τῇ ἐπιθυμίᾳ τῇ ἀγαθῃ, xai ὑπο- 
ταγῆς αὐτῇ, δύνασαι καταχυριεῦσαι τῆς ἐπιθυμίας τῆς 
πονηρᾶς, xal ὑποτάξαι αὐτὴν καθὼς βούλει. 


CAPUT III. 


Vellem (21) scire, domine, quo modo servire de- 
beam cupiditati bona.Audi, inquit : Habe timorem 
Dei, et fidem (22) in Deo, et veritatem ama, et ju- 
stitiam dilige, et fac bonum (23). Hec operando, 
probatus eris servus Domini, et servies Deo : et 
omnes quicunque servierint cupiditati bone,vivent 
Deo. Consummatis his mandatis duodecim, dixit 
mihi : Habes hec mandata, ambula in his ; et au- 
dientes homines horlare, ut penitentiam agant, et 
poenitentia eorum munda fiat (25) reliquis diebus 
vite eorum. 


θελον γνῶναι ποίοις τρόποις δεῖ µε δουλεῦσαι 
τῇ ἐπιθυμίᾳ τῇ ἀγαθῃ' "Ακουε Ἔργασαι δἐκαιοσύ- 
νην καὶ ἀρετὴν ἀληθείας, xai φόθον Κυρίου, καὶ 
πίστιν, καὶ ἀγάπην..... Ταῦτα ἐργαζόμενος, εὐάρε- 
στος ἔσῃ δοῦλος θεοῦ..... (24) Kal συντελέσας τὰς 
δώδεκα ταύτας ἐντολὰς, λέγνι’ ...Πορεύου ἐν ταῖς 
ἐντολαῖς ταύταις, καὶ παραχάλει xai τοὺς ἀκούοντας 
πορεύεσθαι ἐν αὐταῖς, ἵνα ἡ μετάνοια αὐτῶν καθαρὰ 
γένηται τὰς λοιπὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτῶν. 


Et ministerium hoc quod tibi do, explica diligenter, et multum consequeris fructum (26), et invenies 
gratiam apud omnes, qui ponitentiam agent et credent verbis tuis. Ego enim tecum sum, et cogam illos 


credere. 


Et dixi illi: Domine,hec mandata magna et pre- B 


clara sunt, et exhilarare cor hominis possunt, qui 
potuerit custodire mandata hec. Sed nescio, do- 
mine,an possint mandata hac ab homine custodiri. 
ΛΙ mihi : Hsc mandata facile custodies, et. non 
erunt dura:sed si tamen in cor tuum posueris,non 
posse &b homine custodiri, non custodies ea.Nunc 
autem dioo tibi : Si non custodieris hiec mandata, 
et omiseris (28), non eris salvus, neque filii tui, 
neque domus tua ; quia ipse judicaveris,quod non 
possint hec mandata ab homine custodiri. 


(27) Κύριε, al ἐντολαὶ αὗται µεγάλαι xal καλαὶ 
καὶ δυναταἰ εἶσιν, δυνάµεναι εὐφρᾶναι τὴν καρδίαν 
τοῦ δυναµένου τηρῆσαι αὐτάς. Οὐκ οἶδα, κόρτε, cl 
δύνανται al ἐνιολαὶ abra: ὑπὸ πολλῶν φυλαχΏναι, 
διότι σκληραί εἶσιν. Ἐμθλέψας δὲ αὐτὸν ὁ δοῦλος τοῦ 
θεοῦ λετὰ πολλῆς αὐστηρίας εἶπεν. "Ανανδρε, dx,- 
διαστὰ, ῥάθυμε, xal ὁλιγόψυχε, οὐκ οἶδας, ὅτι ἐὰν ἐν 
dol ἑαυτῶ προθῆ Ort δύνανται φυλαχθῆναι, εὐχόλως 
αὐτὰς φυλάξεις, καὶ οὐκ ἔσονται σκληραί; Et δὲ &vabs 
ἐπὶ τὴν χαρδίαν σου, οὐ δύνασθαι αὐτὰς ὑπὸ ἀνθρώπων 


φυλαχθῆναι, οὐ φυλάξεις αὐτάς. 


CAPUT IV. 
Heec mihi vehementer iracunde locutus est,ita ut conterreret me valde. Vultum enim suum mutaverat, 
ita ut non posset homo sustinere iram ejus. Et cum vidisset me conturbatum totum et confusum, cepit 


loqui moderatius et hilarius, dicens : 


Stulte et insensate (29),inconstans et ignorans (30) (| O9 νοεῖς τὴν δόξαν τοῦ θεοῦ, πῶς µεγάλη ἐστῖ xai 


majestatem Dei,quam magnus (31) quamque mira- 
bilis sit, qui orbem creavit propter hominem, et 
omnem creaturam subjecit homini,et omnem pote- 
slatem deditilli,ut dominetur horum mandatorum. 
Dominari, inquit, potest omnium horum mandato- 
rum, qui habet. Dominum in corde suo. Qui autem 
habent Dominum in labiis suis (32), et cor illorum 
obtusum est,et longe sunt a Domino *! ; illis man- 


*! [sa. xxix, 13; Joan. xir, II Cor. ru, 44. 


ἰσχυρὰ xal θαυμαστή. ὅτι ἔχτισεν τὸν χόσµον διὰ 
τὸν ἄνθρωπον, καὶ τὴν ἐξουσίαν ἅπασαν ἔδωπεν 
αὐτῷ κχυριεύειν πάντων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς: El οὖν πάν- 
των τούτων ὁ Άνθρωπος χύριος ἐστι χαὶ πάντων 
δύναται καταχυριεῦσαι, πῶς οὐ δυνήσεται xal τού- 
των τῶν ἐντολῶν καταχυριεῦσαι;... Ὥστε πασῶν 
τῶν ἐντολῶν τοὐτῶν καταχυριεῦσαι Ó ἀἆνθρωπος, ὁ 


ἔχων τὸν Κύριον iv. τῇ xapülg αὐτοῦ. οἱ δὲ ἐτεὶ τα 


VARLE LECTIONES ET NOT/E. 


1T) Lamb. parebit. 

18) Lamb. accipies. 

19) Mss. Angl. ab illa. 

(20) Apud Fellum vulgata lectio confirmatur ex 
mea. Bodl. Sic et mox, subdila. Ipse tamen maluit, 
subjectus... subjecta. 


(24) Lamb. Volebam. Et mox : possem servire. 
n Mss. Angl. confide. Sic et edit. Felli Oxon. 


(23) Mss. Angl. bene. 
24) Hec habet pseudo-Athanasius num. 13,pag. 


(25) Ita mss. Vict.,Carm. et Lamb. Ita et Fellus. 


παρα, ἵνα... γένηται. Editi, fiet. 

(26) Mss. Angl. deest fructum. 

27) Ex Docir. ad Antioch., num. 21, pag 263. 

0] Lamb. dissimulaveris. In editis Greca hic 
mutila. 

ο Mss. Angl. fatue. Sequitur pseudo-Athana- 
sius 1. ο. precedentibus omissis. . 

30) Carm.,Victor. et Lamb. ígnoras.Vide Greeca. 

tn Mss. Angl., Carm. et Victor. magna. Sic et 
Greca. Hic mendum irrepsit in edit.Oxon.ubi sie: 
quam magnus, quamque miserabilis sil. 

(32) Carm. et Lamb. deest, suis. Ita et Greca, 
nec non eacer codex quem respicit Hermas. 





949 


PASTOR. — LIB. il, MANDATUM XII. 


950 


χείλη ἔχοντες τὸν Kópioy, τὴν δὲ καρδίαν πεπωρω- Α data hec dura sunt et difficilia. Ponite ergo vobis, 


µένην, xal μακρὰν ὄντες ἀπὸ τοῦ Κυρίου διὰ-τὴν 
ἑαυτῶν ῥᾳθυμίαν, ἐκείνοις αἱ ἐντολαὶ αὗται σκληραί 
εἶσιν, xal δυσκατόρθωτοι. θέσθε οὖν, ὑμεῖς οἱ ὁλιγό- 
Ψψυχοι, καὶ ἑλαφροὶ τῇ πίστει, τὸν Κύριον ἀδιαλείπτως 
elc τὰς καρδίας ὑμῶν, xal γνώσεσθε ὅτι οὐδέν ἐστιν 
εὐκολώτερον τῶν ἐντολῶν τούτων, οὔτε γλυκύτερον, 
οὔτε ἡμερώτερον,.... (35) Βλέπε στερεῶς, καὶ ἐξ ὅλης 
τῆς χαρδίας ἐπίστρεφε πρὸς Κύριον, καὶ μὴ φοθηθῇς 
τὸν διάθολον' δύναμις γὰρ ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν κατὰ 
τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ. ὁ θεὸς γάρ ἔστιν ὁ παρέχων 
τὴν νίκην. Ὁ διάθολος µόνον φόδον ἔχει" ὁ δὲ φόθος 
αὐτοῦ τόνους οὐκ ἔχει. Μὴ φοθηθῃς οὖν αὐτὸν, καὶ 
φεύξεται ἀπὸ σοῦ. 


qui vacui et leves estis in flde, Dominum Deum 
vestrum in corde habere (33) ; et intelligetia, quod 
nihil facilius est his mandatis, neque dulcius, ne- 
que mansuetius, neque sanctius : et, convertite vos 
ad Dominum Deum, et relinquite diabolum et volu- 


 ptates (34) ejus ; quia male sunt, et amare, et im- 


munda. Et nolite timere diabolum, quia in vobis 
potestatem non habet. Ego enim vobiscum sum 
nuntius pomnitentie, qui dominor illius. Diabolus 
autem timorem facit; sed timor illius vanus est. 
Nolite ergo timere eum, et fugiet a vobis. 


CAPUT V. 
Et dixi illi: Domine, audi me pauca verba dicentem (36) tibi. Dic, inquit. Homo, inquam cupit qui- 
dem mandata Dei custodire ; et nemo est qui non petat a Domino, ut possit mandata ejus servare. Sed 


diabolus durus est ; et potentia sua dominatur in Dei servos. 
(51) OÓ δύναται γὰρ καταδυναστεύειν τῶν δούλων B —Et dixit: Non potest dominari in Dei servos, qui 


τοῦ θεοῦ, τῶν ἐξ ὅλης καρδίας ἐλπιζόντων ἐπ᾽ αὐτόν. 
Δύναται οὖν ὁ διάθολος παλαῖσαι, καταπαλαϊῖσαι δὲ οὗ 
δύναται. Ἐὰν οὖν ἀντιστῃς αὐτὸν, νικηθεὶς φεύξεται 


ἀπὸ σοῦ κατῃσχυμμµένος, 


ex totis precordiis in Dominum credunt (38). Po- 
test autem diabolus luctari ; sed vincere non potest. 
Si enim resistitis illi, fugiet & vobis confusus *?, 
Namquicunque fide pleni non sunt, timentdiabolum, 


quasi potestatem habentem. Diabolus enim tentat servos Dei, et, si invenerit vacuos, exterminat. Sic- 
ut (39) enim homo, cum implevit amphoras bono vino, et inter illas amphoras paucas semiplenas posuit, et 
venit ut tentet et gustet amphoras ; non tentat plenas ; scit enim quod bone sunt ; semiplenas autem gu- 
stat, ne sint acide facte : cito enim semiplene amphora acescunt, et perdunt saporem vini. Sio et dia- 
bolus venit ad homines servos Dei, ut tentet illos. Quicunque autem pleni sunt fide, resistunt ei fortiter]; 
et ille recedit ab eis, quia non habet locum intrandi. Tunc vadit ad illos qui non sunt fide pleni, et 
quoniam habet locum, inde intrat in illos ; et quecunque vult, facit illis, et fiunt famuli ejus. 


CAPUT VI. 

Sed vobis dico ego nuntius ponitentie : Ne timeatis diabolum. Missus enim sum, ut vobiscum sim, 
quicunque ex totis precordiis egeritis ponitentiam, ut confirmem vos in fide. Credite ergo (40), qui 
propter delicta vestra obliti estis Deum, et qui salutem vestram objicientes (41) peccatis vestris, gravatis 
vitam vestram, quod si conversi fueritis ad Dominum ex totis precordiis vestris, et servieritis ei secun- 
dum voluntatem ipsius, dabit remedium animabus vestris (42), posthabitis peccatis vestris prioribus ; 
et habebitis potestatem dominandi omnibus operibus (43) diaboli. 

(44) Μὴ δὲ τὴν ἀπειλὴν αὐτοῦ δειλιάσῃς' ἄτονος (| Minas autem illius in totum timere nolite : sine 
Yàp ὡς νεκροῦ νεῦρα. ... Μᾶλλον φοθήθητι τὸν Κύ- — virtute enim sunt, sicut hominis mortui nervi. Au- 
ριον τὸν δυνάµενον σῶσαι xal ἀπολέσαι. dite ergo me; et timete Dominum omnipotentem 
qui potest vos salvos facere (45) et perdere 85. et custodite mandata ejus, ut vivatis Deo. Et dixi illi: 
Domine, modo conflrmatus sum it omnibus mandatis Domini, quandiu mecum es ; et scio quod con- 
fringes omnem virtutem diaboli (46). Sed et nos exsuperabimus illum, si possumus (47) mandata hac que 
precepisti, Domino conflrmante, custodire. Custodies, inquit, si cor tuum  puriflcaveris ad Dominum. 
Sed et omnes custodient, qui purificaverint corda sua a vanis cupiditatibus hujus seculi, et vivent Deo. 


85 Matth. x, 28 ; Luc. χι, 5. 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(33) Al. vestrum αἱ in corde habere. Felii edit. t Ista exscripsit Antiochus homil. 77. 
Oxon. et in corde habete. (41) Mss. Angl. e£ salutem vestram  adjicietis. 


53 Jac. 1v, 7. 


(34) Ms. Victor. voluntates. Et mox Lamb. que 
pro quia. 

( μμ. pseudo-Athanasius num. 21, pag. 
204. Que autem sequuntur exhibet auctor num. 
12, pag. 258, aliquantum diversa, ut assolet. 

(36) Bie Bodl. Fellus autem, loquentem. 

37) Ex pseudo-Athanasio num. [2, pag. 258. 

38) Ms. Vict. in Deum sperant. Exhibet sperant 
etiam Bodl. Ita et Greca. 

(59) Hunc locum laudat Origenes, tract. 31, Com- 
ment, in Matth. xxiv, 42 


Wackius autem ita hunc locum restituit : Obliti estis 
Deum et salutem vestram ; εἰ qui. adjicientes peccatis 
restris, gravatis vitam vestram. 

(42) Ita Fellus in sua edit. Oxon. ex mss. Angl. 
Al. remedium peccatis. 

(43) Mss. Angl., omnium operum. 

(44) Hec pseudo-Athanasius num. 12, sub init. 
pag. 258, quorum quidem priora ab aliis omissa. 

(45) Bodl. potest salvum facere. 

46) Lamb. inimici. 

47) Mss. Angl. et possumus. 


S. HERM;E 


ANTIOCHUS, homilia 74, ex cap. 1, hujus mand. xit. 
Dicit enim : Tolle a te omnem cupiduatem malam, A «Φησὶ γάρ' "Apov ἀπὸ σοῦ πᾶσαν ἐπιθυμίαν τονηράν' 


et indue cupiditalem bonam el sanctam. Indutus enim 
oupiditalem. hanc, oderis malam eupiditalem, et re- 
frenabis eam, siaul volueris. Fera, enim esl, cupiditas. 
mnla, οἱ dificle mütigatur. Horribilis enim est, et, 
valde ferilaie sua consumit homines. Gum. autem. 
dicit, Fera et onpiditas mala, significa, quod, ete. 
Quamam vero at qualis. sit, non. solusmo mala, sed. 
68 bona cupidilas in saqueMi sermone düigenter ex-. 
ponit. 


ἔνδυσαι, δὲ ἐπιθυμίαν ἀγαθὴν καὶ σεµνήν’. ἐνδεδν 
αχόµενος (48) γὰρ τὴν ἐπιθυμίαν ταύτην,, µισήσεις 
τὴν. πονηρὰν ἐπιθυμίαν, καὶ χαλιναγωγήσεις αὐτὴν, 
καθὼς βούλει. ᾽Αγρία γάρ ἔστιν dj ἐπιθυμία dj πο- 
wnpà, xal δυσκόλως ἡμεροῦται. Φοθερωτέρα γὰρ ie 
τιν, καὶ λίαν τῇ. ἑαυτῆς ἀγριότητι δαπανᾷ τοὺς ἀν- 
θρώπους. Ἐν. δὲ τῷ λέγειν, ᾽Αγρία ἐστὶν ἡ ἐπιθυμία 
4, πονηρὰ, συµαίνει, ὅτι, Χ. τε À. Τίς δὲ καὶ ποταπή 
ἐστιν, οὐ: µόναν. 4, πονηρία, ἀλλὰ, καὶ. ἀχαθὴ ἐπιθυ- 
µία (49). ὃν τῷ. καθεξῆς διαλόγῳ. ἀκριθῶς bal 


θεται. 


Idem ΑΝΤΙΟΟΒΌΒ, homdia. T1, ex cap. 6 hujus mand. 
Qredamus. ergo Deo, qui prapter delicte mesiro de- B, ἍἩιστεύσωμεν οὖν τῷ θεῷ, ol διὰ, τὰς. ἁμαρτίας 


spandimus. vilauy nostram : et. convertamur qd Domi- 
num Deum nostram ex totis praecordiis nostris : et 
aparemur justitiam reliquis diebus vite nosirg : et 
&atviautus ei recte, secundum voluntatem ipsius. Et 
dabit rewedium peccalis nostris prioribus: et, habe- 
bimus potestatem dominandi operibus diaboli, Minat 
gutem. iliius in. tolus. Limare. πο έομω: sine virtulo 
enàm sunt, sicut bominis mortui nervi. Sed. tímeamus 
Beminum. omnigolendem, el. custodiamws | mandata, 
ejus : ab. vivemus ix. eo. 





ἡμῶν ἀπεγνωκότες τῆς ζωῆς ἡμῶν, καὶ ἐπιστρέψω- 
psv πρὸς Κύριον τὸν θεὸν ἡμῶν ἐξ ὅλης τῆς. xac 
δίας ἡμῶν καὶ ἐργασώμεθα τὴν δικαιοσύνην τὰς lo- 
πὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν: καὶ δουλεύσωμεν αὐτῷ 
ὀρθῶς κατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ. Καὶ ποιᾷσει act τοῖς 
προτέροις ἡμῶν παβαπτώµασι’ xal Έξομε, δύναμι 
τοῦ καταχυριεῦσαι τῶν ἔργων τοῦ διαθόλου. Τὴν à 
ἀπειλὴν αὐτοῦ ὅλως μὴ φοθπθῶμεν' ἄτονος. γάρ i 
τιν, ὥσπερ νεκροῦ γεῦρα. ᾽Αλλὰ φοθηθῶμεν τὰ 
πανταδύναμον Κύριον, καὶ τὰς ἐντολὰς αὗταῦ φυλά- 
ξωμεν' καὶ. ζήσωμεν ἐν αὐτῷ. 











LIBER TERTIUS 


. QU] INSCRIBITUR 


SIMILITU DINES. 


SIMILITUDO I, 
Nos, quia in hoc mundo permanentem. ctivitátem non: Mibemus, debere inquiráro. fntwram. 


CAPUT UNICUM, 

Et dixit mibi Saitis vos Domini servos in peregrinatione (50) morari? Givitas enim vestra longe est sb 
hao civitate. Si ergo scitis civitatem vestram in qua babitaturi (51) estis, quid hio emitia agros, et appe- 
ratie lautitias et edificia, οἱ habitationes (52) supervacuas ? Hen enim qui comparat in hag civitate, non 
cogitat in suam civitetem redire. O stulte, o dubie et miser homo, qui non intelligis hec omnia aliens 
esae, et aub alterius potestate. Dicit enim tibi (53) Dominus civitatis hujus: Aut legibus ntene meis, sut 
recede de civitate mea. Tu ergo quid facies, qui habes legem in eivitate tu. (D4)? Numquid propter agros 
tuos, aut propter aliquos apparatus tuos, poteris negare legem tuam ? Quod sinegaveris, et volueris redire 
in civitatem tuam, non recipieris, sed excluderis inde. Vide érgo tu (59) sicut peregre consistens, nihil am- 
plius compares tibi, quam (56) sit necessarium et euffleiene tibl; et paratus esto, ne (57) cum voluerit 
Dominus (68) civitatis hujus expellere te contredicas legi ejus; et ess. in oivitatem tuama, eb ntams leg? 


VARI; LECTIONES ET NOT/&. 


(48) Sie editio Paris., an. 1044. Editt. Hermes, 53) Lamb. deest tibi. 
ἑνδεδυσμένος. Pseudo-Athan. ἐνδεδυμένος, 54) Lamb. eivitatem tud. 
(49) Edit. Paris. eit. À πονηρία..... $4 ἐκθυμία. At 55) Ha. ness. Carrn., Víst. et Lamb. pro ei, que 
Editt. Herme ad unum omnes, ἡ ἐπιθυμία: ma- — habent editi, preter Oxon. 
luntque, duce Cotelerio, leg. οὐ µόνον ἡ πονηρὰ, (56) Mss. Angl. nési guod. Sie et Fellus. 
ἀλλὰ καὶ d ἀγαθὴ ἐπιθυμία. (57) Carm. Viet. οἱ Angl. ut pro πε Quam mss 
(50) Lamb. peregre. Et mox: Civias vestra, lectionem sequitur Fellue. . 
omisso enim. Hec laudat Antiochus homil. 15. (58) Lamb. Deus ut Donmdnws. At Fell edits 
o Mss. Angl. habituri. Oxon. Deus wei. Domiuus: quod nen adrostit &- 
(52) Lamb. zdificattones. ricus. ' i 











9 


PASTOR. — Mj. HI, SIMIL. 1l. 


95A 


tua, sine injuria, bilarig. Vog igitur videte qui servitis Deo, et.hahetie enm ip, cordibus vegtris : operamini 
opera Dei, memores mandatorum et, proroissorum ejus que (59) promisit. ; et credite ei, quod faciet vobis, 
si mandata ejus onstodieritis. Pro agria ergo quos emere volueritis, redimite animas de necessitatibus, 
prout quisque potest; et viduas δὲ absolvife, orphanis (60) judicate, et opes ac divitias vestras in hujusmodi 
operibus (61) consumite.In hoo enim vos Dominus locupletavit,uthujusmodi ministeria expleatis.Multo me- 
lius est hec facere, quam agros aut domos emere ; quoniara hec omnia peribunt in seculo: at (62) que 
pro nomine Dei feceris, invenies in civitate tua, et habebis gaudium sine tristitia et timore. Divitias ergo 
gentium nolite cupere, perniciose sunt enim servis Dei ; de propriis autem quas habetis, ea agite, quibus 
possitis consequi gaudium. Et nolite adulterare, nec alterius (53) uxorem tangere, neque concupiscere. 


Cononpisce tuum opue, et salvus eris. 


Ez ista, similitudine haec verba facit ΑντιοσΗῦβ. homilía 15. 
El οὖν, ἐπὶ ξένης, κατοικοῦμεν, καὶ LY πόλις ἡμῶν A οἱ ergo ín peregrinatione moramur, et ciuitas, no- 


μαχρὰν, ἀπέχει ἀπὸ τῆς πόλεως ταύτης, καὶ οἵδαμεν 
τὴν πόλιν ἡμῶν ἐν ᾖᾗ μέλλομεν κατοικεῖν' τί, εἲς τὴν 
ἀλλοτρίαν ὁτοιμάζομεν. ἀγροὺ, xal οἰκοδομὰς, xal 
οχήματα, Μάταια, καὶ παρατάξεις πολυτελεῖς; Ταῦτα 
οὖν ἔτοι µάζων εἰς ἀλλοτρίσν πόλιν, δηλός ἐστιν, ὅτι 
οὐ προσδακᾷ ἐπαναχάμψαι el τὴν ἰδίαν πόλιν, τουτ- 
ἐστιν, εἷς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ. Ὁ γὰρ λογιαμὸς οὗτος 
ἀφρόνων, καὶ διψύχων, xal ταλαιπώρων ἀγθρώπων 
ἐστίν. Οὐ γὰρ συνει, ὅτι ταῦτα πάντα ἀλλότριά celat, καὶ 
ὑπὸ ἐξουσίας ἑτέρου ε-σὶ, τουτέστι τοῦ ἄρχοντος τοῦ 
αἰῶνος' τούτου. Θὀχ’ οὖν. ὀφείλομεν, ὡς ἐπὶ ξένης κατοι- 
κοῦντες, μηδὲν πλέον ἑτοιμάζειν ἑαυτοῖς, el μὴ τὴν 
αὑτάρχειαν τὴν ἀρκετήν. Οἱ γὰρ ἀγαπῶντες τὸν 
moti. Κύριον, καὶ ἔχοντες αὐτὸν &el ἐν τῇ ἑαυτῶν 
καρδίᾳ, ἓν ταῖς ὀγπαλαῖς. αὐτοῦ ποβεύααντα, καὶ ταῖς 
ἐπαγγελίαις aros πιατεύουσε, καὶ παπαραδοκοῦσαι, 
ζαλὸν αὖν ἆστιν ἀντὸ vév κτιαµήτιον xxl χρημάτων, 
τῶν σήμερον μὶν, ἡμετόρων, αὔριαν δὲ ἀλλοτρίων, 
ἀνήαασθαι φυχὰς θλιθοµένας, χαθώς τις Δύναται" 
x»i χήρας καὶ ἀρφανοὺς, ἐπισκάππασθαι, καὶ μὴ τα- 
ῥαθλέπειν αὐτούς' ὡσαύτως καὶ ἐν µοναστηρίοις, 
xal οὕτω κχαλῶς διοιχεῖν τὰ xa! ἑαυτούς' xai τὸν 
πλαῦτον Dv παρὰ Θεοῦ εἰλήφαμεν ἂν τῷδο τῷ βίῳ, 
εἰς αὐτοὺς ἀναλίσκειν. Εἷς τοῦτα γὰρ wal παρέσχαν 
ἡμῖν αὐτὰ ὁ ἁγαθὸς ἡμῶν Δεσπότης, ἵνα slc τὴν διαφ» 
xovlav ταύτηα δαπανηθῶσι, καὶ ἀντ᾽ αὐτῶν κομισώ- 
µεθα βησαυρὸν ἀνέκλειπτον. Πολὺ οὖν βέλτιόν ἐστι, 
τοιούτους ἀγροὺς, καὶ κτήματα (64) ἀγοράζειν, ἄτινα 
καὶ παράμονά stt, xal προάγουσιν εἷς τὴν ἡμῶν 


stra longe est ab. hac civitate, et scimus civitagem 
nostram in. qua habitaturi sumus, quid i aliena 
apparamus agros, et. edificia, et habitationes  su- 
pervacuas, et ἰαμίας constructiones ? Hac ergo qui 
comparat in aliena ciuitate, palam est, quod non co- 
gitat in suam civitatem redire, hoc est in. supernam 
Hierosolymam. Est enim hac consideratio stullorum 
et. dubiorum, et miserorum hominum. Non, enim in- 
telligit, h»c omnia aliena esse, εἰ sub. alterius po- 
testate, hoc est principis seculi hujus. Debemas igitur, 
sicuL peregre consisientes, nihil amplius coniparare 
nobis, quam sit necessarium et. sufficiens.k Qux. enim 
ugmant Dominum sunm, el. habent ewm semper. in 
cordibus suás, i& mandatis ejus.incadgmd, etj {ω ῃπο- 
anissa djus craduni, ajque easpectant, Bonum igitur 
esi, pra domibua et. pocunüis, hodia quidem nastris, 
cras varo alienis, redimere animas de. weceasilalibus,, 
prout quisque polest; et viduas ac. orphanos  visilara, 
nec despicere: similitar al. im  monasiariis, sicque, 
vecta sua, adminisirare ; et. divitis, quas. a; Deo. ac» 
cepimus in hac vita, in. hujusmodi homines Qonstr- 
mere, ὃν hoc. enim et prebuit nobis ea bonus noster 
Dominus, uL in ejusmads uipisleria. tnsunmatur ; 
gra iis reportemus thasaurum non deficientem. Multo 
ilaque melius est, tales villas et domos emere, quz 
stabiles sunt. οἱ deducunt in nostram metropolim, 
quando in enm. migrabimus. Neglígamus érgo [seu 
nolimus cupere], charissimi, teniporalia, ut. eterna 
possimus consequi. 


μητρόπολινι ὅταν ἀποδημήσωμεν elc αὐτήν, ᾽Αμεριμνήσωμεν οὖν, ἀγαπητοὶ, τῶν προσκαίρων, ἵνα τῶν ἀῑδίων 


ἐπιτόχωμςν. 


SIMILITUDO Π. 
Ut uitis ulmo fulcitur, sic dives oratione. pauperts juvatur. 
CAPUT UNICUM. 
Cum ambularem in agrum ot popsiderarem ulmum et vitem, et oogitarem (85) intra me de fructibus ea- 
rum,epparuit gihi angelus,et dixit mihi : Quid diu (66) intra te cogitas ? Et dixit illi ; De haoc vite et ul- 


85 [gg 5 17. 


VARUE LECTIONES ET NOTAE 


59) ΔΙ. promissionum ejus, uas. 

rm. Vict. et Lamb. jvatifionte, hanos. 
(61 Carm. Vict. et Lamb. μή operibus. 

62) Leknb. tm. là mex, cieneiem (yam. 

Ln. adwiterari, αἱ aiterius aliquid At 

Vict. et Carm. alterius rem. 

(04XWerte αχείσµατα, ut panle superiua xvtapá- 
των. Idque insinuat vetua τη inierpres. 

(65) Mss. Angl. disputarem. Et mox infra, dispu- 


fas et disputo. Quem. in lacum. Gler.: « Ciceroniani 
temporie eat, inquit, vox disputare, pro eo quod est 
agere dere quapiam , que legitur in.codd. Anglica- 
nis, et passim mutata est in cogitare ; quod exscri- 
ptoresnon intelligerent eam vocem alio sensu, quam 
altercandi. » 


1:596) Ita vag. Viet. Ita et edit. Qxon. Al. omittunt 
iu. 


955 S. HERMJE 056 


mo disputo, domine, quoniam fructus illarum decori sunt.Et dixit mihi: Hes due arbores in exemplum 
posite sunt servis Dei. Et dixi illi : Vellem scire, domine, harum arborum exemplum quod dicis. Audi, in- 
quit: Vides hanc vitem et hanc ulmum : Video, inquam, domine. Hec (67) vitis, inquit, fructifera est: 
' ulmus autem, lignum sine fructu est; sed vitis hec, nisi applicita fuerit ulmo et super illam requieverit (08), 
non potest multum fructum facere. Jacens enim in terra, malos fructus dat, quia non pendet super 
ulmum : et pro se et pro ulmo fructum dat. Vide ergo, quod (69) ulmus fructum dat non minorem, quam 
vitis, sed potius majorem. Quomodo, inquam, domine, majorem quam vitis? Suspensa, inquit, ad ul- 
mum (70), fructum multum et bonum dat ; jacens autem interra, exiguum et pessimum fructum dat (71). 
Hec igitur similitudo posita est servis Dei, pauperi et diviti (72). Respondi, inquiens: Domine, demonstra 
mihi. Audi, inquit: Dives habet opes, a Domino vero pauper est : distrahitur enim circa divitias suas, et 
valde exiguam habet orationem ad Dominum; et quam habet, inertem habet, et non habentem virtutem. 
Cum igitur dives prestat pauperi, que illi (73) opus sunt, pauper orat ad Dominum pro divite, ei Deus 
preestat diviti omnia bona ; quia pauper dives est in oratione, et virtutem magnam habet apud Dominum 
oratio ejus. Tunc ergo dives prestat omnia pauperi, quia sentit illum exaudiri a Domino; et libentius ae 
sine dubitatione prestat ei omnia, et curat ne quid ei desit. Pauper Deo gratias agit pro divite, quia opus 
faciunt 8 Domino. Apud homines ergo ulmus non putatur dare fructum (74) ; et nesciunt, neque intelli- 
gunt, quod si societas advenerit (75) viti ; et vitis duplum dat fructum (70), et pro se et pro ulmo. Sic 
et pauperes pro locupletibus (77) orantes ad Dominum, exaudiuntur; et augentur opes eorum, quoniam 
prestant pauperibus ex opibus suis. Sunt igitur ambo consortes honorum operum suorum. Quicunque 
igitur hec fecerit, non deseretur & Domino, ac erit seriptus in libro vite. Felices igitur qui possident, 
et sentiunt se locupletari ; qui hoc enim senserit, poterit oliquid administrare. 


SIMILITUDO Ill. 


Ut hieme virides arbores ab aridis, sic in hoc smculo justi ab injustis. internosci. non 
possunt. 


CAPUT UNICUM. 

Ostendit mihi arbores multas abjectis foliis, que mihi velut aride videbantur; 'omnes enim similes 
erant. Et dixit mihi: Vides arbores has? Video, inquam, domine, similes aridis. Respondens dixit mihi: 
Ha (78) arbores in similitudinem sunt (79) hominum, qui in seculo morantur. Respondi, inquiens: 
Domine, cur velut aridis similes sunt ? Quoniam, inquit, nec justi neo injusti cognoscuntur, sed similes 
sunt in hoc (80) seculo. (81) Hoc enim seculum justis hiems est; qui (82) non agnosountur, cum pec- 
catoribus habitantes. Sicut in hieme omnes arbores, abjectis foliis, aridis similes sunt, neo potest cognosci 
qua sunt aride, aut que virides: sic et in hoc seculo, nec justi neo injusti cognoscuntur; sed similes 
Bunt omnes. 

SIMILITUDO IV. 
Ut estate vivide arbores ab aridis, fructu et vírentibus foliis internoscuntur ; sic. in. futuro 
: szculo justi ab injustis beatitudine different. 


CAPUT UNICUM. 

Ostendit mihi iterum arbores multas, quarum alis frondes emittebant, alie aride erant.Et dixit mihi: 
Videsne has (83) urbores ? Respondi : Video, Domine, alias aridas, etalias frondentes (84). Hes arbores, 
inquit, que virides sunt, justi sunt qui habitaturi sunt in futuro seculo (85). Illud enim futurum sscu- 
]um estas est justis; peccatoribus autem hiems. Cum ergo illuxerit misericordia Domini, tuno deolara- 
buntur qui serviunt Deo, et omnibus (86) perspicui erunt. Sicut enim in estate fructus arboris cujus- 
cunque declaratur, et patet (87) : sio et justorum factum declarabitur, et patebit; et omnes hilares ei 


VARI LECTIONES ET NOTAE. 


(67) Laudat hunc locum Origenes homil. 10, in (T7) Lamb. locupletantibus. 
Josuam. edit. noviss. BB. tom. III, pag. 423. 78) Lamb. addidit arida. 
(68) Mss. Angl. ut super illam refrigeret. Fellus 79) Ita Lamb. Ita et Fellug. Al. horum. 
paulo superius exhibet applicata, rejiciens editorum 80) Mss. Angl. huic. 
applicita. 81) Laudat hano similitndinem Origenes tract. 
69) Mss. Angl. quia, et. 30. Comment. in Matth. xxiv, 32, noviss. edit., t. Π], 
0) Ita Fellus ex mss. Angl. Al. ἐπ ulmo. 


ag. 872. 
1) Ms. Lamb. heo omittit : jacens autem in ter- P (62) Mss. Vict. et Carm. quia. Felli editio Oxon. 
ra, exiquum el pessimum fructum dat. quoniam. 
(72) Mss. Angl. ὑπ servos Dei, ἐπ pauperem et di- 83) Lamb. deest Λας. 
vilem. Hanc lectionem sequitur Fellus, vulgatam 84) Mss. Angl. frondescere. 








respuens. 
(73) Mss. Angl. deest tiii. 
(74) Mss. Angl. fructus dare. 
(75) Bodl. siccitus non advenerit. Lamb. siccitas 


venti. 
(76) Lamb. abundat fructu. 


85) Lamb. habituri sunt futurum szculum. —— 

86) Ita mss. Angl .et Carm. ita quoque ediüo 
Fell. Oxon. Al. omnes. 

(87) Mss. Carm. et Lamb. paret, Bt mox, parebun! 
omnes pro patebil; et omnes. 





957 PASTOR. — LIB. III, SIMIL. V. 958 


gaudentes in illo szculo restitnentur. Nam ceteri (88) gentes, peccatores acilicet (80), sicut arbores quas 
vidisti aridas, tales invenientur aridi et sine fructu in illo seculo ; et sicut arida ligna, comburentur : et 
palam fiet (00), quoniam male fecerunt in omni tempore vite sus ; et comburentur ideo, quia peccave- 
runt et, peccatorum suorum non egerunt penitentiam 35, Sed et cetere gentes comburentur ideo, quia 
non agnoverunt Deum creatorum suum. Tu ergo fac fructum bonum, ut in estate (01) cognoscatur fruc- 
tus tuus ; et abstine te a multis negotiis, et nihil delinques. Quicunque enim multa negotia agunt, multa 
delinquunt ; quia constricti sunt circa negotia sua, et non serviunt Deo. Nam quomodo potest. homo qui 
non servit Deo, aliquid petere et accipere a Deo ? Qui enim serviunt deo, petunt et accipiunt sua deside- 
ria. Quod si unum negotium tractat aliquis, posterit servire Deo; quoniam non alienatur animus ejus 
a Domino, sed pura mente servit Deo. Hoc ergo si feceris, poteris in venturo seculo habere fructnm ; sed 
et omnes qui fecerint hec, fructum ferent. 


SIMILITUDO V. 
De vero jejunio, et ejus mercede ; tum et de corporis munditia. 


CAPUT PRIMUM. 


Cum jejunarem et sederem in monte quodam, et gratias agerem Deo pro omnibus que fecerst mecum ; 
video pastorem illum sedentem juxta me, ac (92) dicentem mihi : Quid tam mane huc venisti ? Respon- 
di : Quoniam, domine, stationem habeo. Quid est, inquit, statio? Et dixi Jejunium. Et dixit : Quid est 
illud Jejunium ? Sicut solebam, inquam, sic jejuno. Nescitis, inquit, Deo jejunare; neque est jejunium 
hoo quod jejunatis, Deo nihil proflcientes. Quare inquam, domine, ita dicis? Dico certe, inquit, non 
esse (93) jejunium hoc,quod putatis vos jejunare ; sed ego te docebo quod sit jejunium plenum acceptum- 
que Deo. Audi, inquit : Dominus non desiderat tale jejunium supervacuum: sic enim jéjunando nihil 
prestas equitati. Jejuna certe verum jejunium tale (94). Nihil in vita tua nequiter facias; sed mente 
pura servi Deo, custodiens mandata ejus etin precepta ejus (05) ingrediaris, neque admiseris deside- 
rium nocens in animo tuo. Crede autem Domino, si hec feceris, timoremque ejus habueris, atque abs- 
tinueris ab omni negotio malo, Deo te victurum. Hec si feceris, jejunium magnum consummabis accep- 
tumque Domino. 


/ 


CAPUT II. 


Audi similitudinem quam dicturus sum tibi ad jejunium pertinentem. Quidam quod haberet fundum 
servosque multos, in quadam parte fundi sui posuit vineam successoribus (00) ; deinde peregre profectus 
elegit servum quem habebat fidelissimum acsibi probatum ; eique assignavit vineam, precipiens ut viti- 
bus jungeret palos ; quod si fecisset et mandatum suum consummasset, libertatem eidem se daturum 
promisit. Nec preterea quidquam aliud precepit illi, quod in ea faceret (07), atque ita peregre profeotus 
est. Postquam autem servus ille curam apprehendit (98), fecit quecunque preceperat dominus. Cumque 
depalasset vineam illam, et animadvertisset eam herbis repletan, ccpit secum ita cogitare (09), dicens : 
Peregi quod mihi praeceperat dominus ; fodiam nuno vineam hano, et erit formosior cum fuerit fossa 
(100) ; et extractis herbis, majorem dabit fructum, et non euffocabitur ab herbis. Aggressusa deinde fodit, 
et omnes herbas quae in ea erant, extraxit ; atque ita evasit vinea speciosissima &c leta, non sulfocata 
ab herbis. Post aliquantum vero temporis venit dominus ejus, et ingressus est vineam : quam cum de- 
palatam vidisset decenter, ac cireumfossam (1), et extractas herbas ab ea, et lz»tas esse vites; ex [acto 
hoc servi sui gaudium cepit. Adhibito itaque filio quem charum et heredem habebat, et amicis quos in 
concilio advocabat, indicat ea qua servo suo facienda madasset, quee preterea ille fecisset. At illi proti- 
nus gratulati sunt servo illi, quod tam plenum testimonium domini sui assecutus fuisset. Ait deinde 
illis: Ego quidem huic servo libertatem promisi, si custodisset mandatum meum quod dederam ; et 
custodivit illud et preterea opus bonum adjecit in vineam, quod mihi quamplurimum (2) placuit. Pro 


55 Matth. i1, 10; να, 19. 
VARLE LECTIONES ET NOTE. 


88) Mss. Angl. et Carm. extera. exhibere ἐπ preceptis ejus. Al. in praeceptis ejus in- 
89) Lamb. deest scilicet. grediens. 

P Ita mss. Angl. Ita et Felli edit. Oxon. Al. , (96) Mss. Angl. adfuturis. Sic et Vict. At Lamb. 
t. uturts. 
91) Lamb. ín eo stare. (97) Mss. Angl. facere deberet. Sio et edit Oxon. 
92) Bodl. addit hxc. Apud Clericum vero ms. Lamb. sic se habet : quid- 
93) Lamb. enim quia non est. Sic et Felli edit. — quam pracepit illi, ut quid in ea facere deberet. 

Oxon. que tamen habet quoniam pro quia. Hino 98) Al. Godd. addunt coepit ei. 

nonnulla excerpsit peeudo-Athanasius in Λουγ. ad 99) Mss. Angl. disputare, ut modo sup. cap. i, 


Antioch. num. 16, pag. 260, quorum pars profe- notatum. 

renda mox infra cap. 3. fit^ Mss. Angl. formosior fossa. 
(94) Lamb. Leve enim jejunium sale est. Habet 1' Lamb. fossam. 

quoque enim pro certe Felli edit. Oxon. (2) Mas. Angl. validissime. 
(95) Sic Fellus ex mss. Angl. ubi monet Bodl. 


bid 8. HRRNUE 2) 


hoc igitur opere quod fecit, volo eum filio meo facere coheredem ; quoniam oum sensisset quid essel 
bonum, non omisit (3), sed fecit illud. Hoc consilium domini, et lius (4) et amici ejus comprobaverunt; 
ut fieret scilicet hio servus coheres filio.Post dies deinde non multos (5) convocatis amicis, paterfamilias 
misit (6) de cana aua servo illi cibos complures. Quos cum accepisset ille, sustulit ex eis quod, sufficie- 
bat (7) sibi ; reliquum autem conservis suis distribuit. Quibus acceptis, illi letati sunt, et ceperunt illi 
optare, ut. majorem gratiam apud dominum inveniret, ob ea quie fecerat ipsis. Heo omnia cum audisset 
dominus ejus, peroepit iterum maximum gaudium ; et convocatis rursum amicis et filio, exponit factum 


Servi Sui de cibis suis quos ei miserat. Illi itaque tanto magis assenserunt pairifamilias, ipsum servum 
coheredem filio debere fidri. 


CAPUT III. 


Dico ei : Domine, has similitudines non novi, neque intelligere possum, nisi eas tu mihi exponas 
Omnia, inquit, exponam tibi quecunque locutus fuero tecum, aut ostendero tibi. Mandata Domini custo- 
di, et eris probatus, et scriberis in numero eorum qui oustodiunt mandata ejus. Si autem preter es 
que (8) mandavit Dominus, aliquid boni adjeoeris (9), majorem dignitatem tibi conquires (10), et hono- 
ratior (11) apud Dominum eris, quam eras futurus. Igitur si custodieris mandata Domini, et. adjeceris 
etiam ad ea stationes has, gaudebis ; maxime, si. secundum mandatum meum  servaveris ea, Dico &i : 
Quidquid mihi preceperis, domine, servabo : acio enim te mecum futurum. Ero, inquit, tecum, qi j tale 
propositum habes. Sed et cum omnibus ero, quicunque idem propositum habuerint (12). Jejupiam hon, 





inquit, custoditis mandatis Domini, valde bonum est. Sic igitur servabis illud (13). 


Primum omnium oave ab omni probro, et turpi 
Verbo, e£ sb omni noxia cupiditate ; et purifica 
sensum, tuum ab omni vanitate seculi bujue. Si 
huno oustodieris, erit hoc jejunium justum. Sic er- 
go facies. Peractis que supra scripta sunt, illo die 
quo jejunabis, nihil omnino gustabis, nisi panem 
et aquam ; et computata quantitate cibi quem cete- 
ris diebus comesturus eras, sumptum diei illius 
quem facturus eras, repones, et dabis (15), vidue, 
pupillo, aut inopi; et sio consummabis humilitatem 
anims tuas : ut qui ex eo acceperit, satiet animam 
suam, et pro te adeat Dominum Deum oratio ejus. 
Bi igitur sic consummaveris jejunium tuum, quem- 
admodum precipio tibi, erit hostia tua accepta 


(14) Πρῶτον πάντων φώλαξαι νηστεύεη ἀπὴ κα” 
τὰς ῥήματος πονηροῦ, καὶ ἀκοῆς πονηρᾶς xxi Wwe 
θάρισόν σου τὴν καρδίαν ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ, wal 
μνησικαχίᾳς, καὶ αἰσχροχερδίας. Καὶ ix ἁμέρι 1 
νηστεύεις, ἀρκέσθήτι ἄρτῳ καὶ λαχάνοις καὶ ὕδατι, 
εὐχαριστῶν τῷ θεῷ' συµφηφίσας $à τῶν ποσφτητη 
τῆς ὑαπάνης τοῦ ἁρίστου, οὗ ἔμελλες belaw πα 
ἐχείνην τὴν ἡμάραν, δὸς y pg, f ὀρφανῷ f] στερουµένῳ, 
πρὸς ὃν δὴ σαφῶς ἐμπλήσας τὴν ξαυτοῦ φυγχὴν Eo etat 
ὑπὲρ σοῦ πρὸς Κύριον. Ἐὰν οὖν τελέσῃς τὴν νη- 
στείαν, ὡς ἐνετειλάμην σοι, ἔσται d θυσία σου EL 
ἐνώπιον Κυρίου, καὶ Frrerpapuivn ἓν τοῖς οὗρανοῖς, 
ἐν ἡμέρᾳ τῆς ἀνταποδόσεως τῶν ἠτοιμασμένών ἀγτ' 
θῶν τοῖς διχα[οις. 


Domino, et soribeter hoo jejunium tuum. Heo Statio sio acta (16) est bona, hilaris et accepta De- 


inino. 


Hinc ΑΝΤΙΟΟΗΟΒ, homila 7. 


Jejunium enim verum est, non. modo se tabidum- 


facere, séd et. quantitatem. sumptus quem comestu- 
rus erat, dare viduz ét inopi : ut. qui acceperit, sa- 
tatus, oret pro eo, et accepta fiat Deo hostia ejus. 


Νηστεία γὰρ ἀληθινὴ ἔστιν οὗ µόνον τὸ ἑαυτὸν 
ἐκτήξειν, ἀλλὰ xal τὴν ποσότητα τῆς δαπάνης, ἣν 
ἔμελλεν ἐσθίειν, δοῦναι χήρᾳ, 1 Tet * ἵνα ὁ εἶλη- 
φὼς, ἐμπλησθεὶς, εὔξηται ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ δεκτὴ γένη- 
ται ἡ θυσία αὐτοῦ παρὰ cd θεφ. 


Heec tu 8i servaveris oum liberis tuis et tota domo tua, custoditis his felix (17) eris. Et quicunque h&o 
audita custodierint, felices erunt ; et quidquid petierint a Domino, obtinebunt. 
CAPUT IV. 


Et precatus (18) οι gum eum, ut mihi explanaret hanc similitudinem de fundo et domino, ao vinea et 
servo qui depalaverat vineam : et herbis que extracta de vinea erant; et de filio et de amicis,quod in con- 


VARLE LECTIONES ET NOT. 


3) Lamb. dissimulavit. 

4) Lamb. et fecit Élius. 

5) Mss. Angl. dies paucos. 

Lamb. convocatis paterfamilias amicis anti- 

quis, misit. 

7) Lamb. sufficeret. 

8) Lamb. Sin autem prater ea quam quod. 

9) Lamb. [ers 

10) Mss. Angl. acquires.- 

11) Lamb. Aonestior. Sio et Fellus. 

12) Sio mss. Vict. Garm. et Lamb. Sio et edit. 
Oxon. ΑΙ. habent. 


14) Pseudo-Athanasius num. 16, pap dO 2061. 

15) Lamb. apud Fellum aio : cibis elena diebus 
quae comesturus... reponens, dabis. Apud Clericum 
antem ita : cibi, esterisque, q qux editurus eras... re- 
onis εἰ dabis. At edit. Oxon. se] et dabis. Huno 
ocum respicit Antioohus homil. 7, 

tol Lamb. gesta. 

. (17). Lamb. salvus. Et paulo post, salvi pro [t- 


im Lamb. Sí ígitur servaveris { 


licea. 
(18) Mss. Angl. deprecatus. 








él PASTOR. -- LIB. ΤΙ, SIMIL. V. ae 


silio adhbiuerat. Intellexi enim, esse illud similitudinem. Ait míhi: Valde audax es ad i nterrogandum. 
Nihil enim debes intérro are : nam si oportuerit demonstrari, demonstrabitur tibi. Dico ei : Domine, 
quecunque ostenderis mihi, nec declaraveris, frustra videro (19) illa, si non 'intellexero quidnám 'síüt, 
et similitudines si quas proposueris, et non exposueris, frustra audiero (20) eas. Respondit mihi rursüs, 
dicens : Quicunque Dei servus est, Dominumque (21) habet in precordiis suis, petit ab eo intéllectum, 
et obtinet: et omnem similitudinem explicat (22); et intelligit verba Domini, que inquisitione egent (23). 
Quicumque vero inertes sunt et pigri ad orandum, illi dubitant petere a Domino : cum sit Dominus tam 
profunde bonitatis, ut petentibus a se cuncta (24) sine intermissione tribuat. Τα ergo, qui confirmatus os 
&b tllo venerabili nuntio (25), et accepisti orationem tam potentem, cum piger non sis, cur jam & Do- 
tnino intellectui hon petis, et accipis ? Dico ei :Cum te presentem habeam, necesse est ut a te pétan, 
et interroger ; tü enitih omhia mihi ostendis, et loqueris. éum ades. Nam (26) si sine te ea videtem, 'vel 
audirem, tano'Dürfiüinum 'rogarem, ut ostenderet (57) milii. 
CAPUT V. 

t respondit : Dixeram tibi paulo arite, callidum te esse et audacem, qui solutiones similitudinurn 'In- 
térfogas. Séd qüia (28) ita esse pertinax, solvarmn tibi hanc απάτη desideras similitudinem, ut ornnibus hó- 
Uith facías eain. Audi riuno, inquit, et percipe animo. Orbem terratum fundus ille significat, qui in simi- 
litudinem est positus. Dominus autem fundi demonstratur esse is, qui oreavit cuncta et consummiavit, 
et virtutem illis dedit. Filius autem, Spiritus sanctus est; servus vero ille, Filius Dei est ; vinea autem, 
populus est quér wérvét ipse ; pali vero, nuntii sunt, qui a Domino prepositi sunt ad continendum po- 
pulum ejus ; herbe autem que evulse sunt de vinea, admissa (29) sunt servorum Dei : cibi vero quos de 
cena misit illi, mandata sunt que per Filium dedit populo suo ; amici autem illi quos in consilio advoca- 
vit, angeli: (30) surit saneti quos prim^ (34) creavit. Absentia vero illius patrisfamilias, tempus est quod 
in.adventüm ejus restat. Dico ei : Domine, magnifice et mire omnia heo se habent, atque honeste, nume 
quid ergo, domine, inquam, hec poteram intelligere? Ne quidem quispiam preterea homo, tametsi veldp 
prudens sit, poterit (32) intelligere ea. Sed nunc mihi demonstra, domine, quod quero. Quere quod 
xis (33), inquit. Quare, inquam, Filius Dei in similitudine hao, servili loco ponitur ? 

CAPUT VI. 

Audi, inquit : in servili conditioue non ponitur Filius Dei, sed magna potestate et imperio (34). Ei 
dizi : Quomodo (35), inquam, domine ? Non intelligo. Quoniam, inquit, eis quos (36) Filio suo tradidit, 
Filius ejus nuntios preposuit, ad conservandos (37) singulos ; ipse autem plurimum laboravit, plurimum- 
tue perpessus est, ut aboleret delicta eorum. Nulla enim vinea potest fodi sine labore ac dolore. De- 
letis igitur pecoatis: populi :sui, ipse eisdem monstravit itinera vite, data eis lege quam a Patre accepa- 
rat. Vides igitur, esse Dominum populi, accepta α Patre suo omni potestate. Quare autem Dominus in 
consilio adhibuerit Filium de hereditate,et bonos (38) angelos ? Quia nuntius audit illum (39) Spiritum san- 
etum, qui infusus(40) est omnium primusin corpore, in quo habitaret Deus. Collocavit enim eum intellectus 
in corpore, ut ei videbatur(A1). Hoo ergo corpus, in quod inductus (42) est spiritus sanctus, servivit 
illi Bpiritui,, reóte in modestia ambulans et caste, neque omnino maculavit spiritum illum. Cum igitur 
corpüs illud paruisset omni tempore Spiritui sancto, recteque et caste luborasset cum eo, neo succubuis- 
set in omni tempere : fatigatum corpus illud eerviliter conversatum (43) est, sed fortiter cum Spiritu 
senoto-comprobatum Deo receptum (44) est. Flacuit igitur Deo hujusmodi (45)- potens cursus ; quia ma- 

VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(19) Lamb. demonstraseris, frustra; vídebo. lerel peccata. . 

(20) Lamb. exposueris et non. absolveris, frusira | (38) Mss. Angl. honestosque. Fell. el bonos nuntios. 
audiam. Audi: Quia. 

21) Lamb. Dominum quem. I: Lamb. deest £/[um. 

3] Lamb. ποινή. 10) Mss. Angl. et Carm. creatus. 

(23) Mes. Angl. quadestfonem ferant. — . (41) Lamb. £n corpore quod e. videbatur. Hoc er- 
24) Lamb. et Viet. cunctis. go corpus in quo habilarel Deus, collocavit intelle- 
5 Sic mss. Angl. et Carm. Sic οἱ edit. Oxon. οἵις scilicet corpore quod ei videbatur. At ms. Viot. 

"Al. ab illius nuntio. fntellecto scilicet corpore quod. et videbatur. — Hunc 
Lamb. Joquerís tihi. Ades. Nam eto. locum valde corruptum, ex mss. et editionum colla- 
Bodl. demonstraret, Lamb. demonsiraretur. — tione sic corrigit doctissimus Grabius: Quare au- 
Lamb. quamuis. tem Dominus 1n consilio adhibueril Filium de κα- 

: (29) Lamb. commissa. | reditate, honestosque nuntios, audi: Spiritum. san- 

Mss. Angl. nuntii. Sic et edit. Oxon. eium qui creatus est omnium primus, tin. corpore ín 

(31) Lamb. primos. quo habitaret Deus, collocavit ; ín delecto corpore, 
(22) Lamb. qui possit. quod ei videbatur. WAx. 

(83) Mas. Angl. Dic, $i quid vis. (42) Mss. Angl. £n quo deductus. Sio et Viot. abs- 
34) Mss. Ang): magnam potestatem et. imperium. — que tn. 

35) Lamb. Et dizi : Quemadmodum. 43) Lamb. conservatum. 
86) Lanib. eum.quem. Et mox: et Filius ejus 44) Mss. Germ. et Vict. receptunque. Αἱ Carm. 


,. vonservalum. 
' (37) Zàfhb. vemfPinthdos. "Et. paulo^post::utabe- —— (45) Ma. Viot. hujus esse. 


963 S. HERM.E 964 


culatus non esset in terra, possidens in se Spiritum sanctum. In consilio advocavit ergo Filium, et nun- 
tios bonos (46), ut et huic scilicet corpori quod servivit (47) Spiritui sancto sine querela, locus aliquis 
consistendi daretur, ne videretur mercedem servitutis sus perdidisse. Accipiet enim mercedem omne 
corpus parum 8ο sine macula repertum, in quo habitandi gratia constitutus fuerit Spiritus sanctus. 
Habes et hujus similitudinis expositionem (48). 


CAPUT VII. 

Percepi, inquam, domine, tuam voluntatem, audita hoo expositione. Audi ulterius, inquit : Corpus 
hoo tuum custodi mundum atque purum ; ut Spiritus ille qui inhabitabit in eo, testimonium referat illi, et 
tecum fuisse judicetur. Atqueetiam vide, ne quando persuadeatur tibi, interire corpus hoc, et abutaris eo 
in libidine aliqua. Si enim corpus tuum maculaveris, maculabis etiam eodem tempore et Spiritum san- 
ctum ; οἱ si maculaveris Spiritum sanctum, non (49) vives. Et dixi : Quid si per ignorantiam aliquam id 
admissum (50) est, antequam audirentur verba hac ? Quo pacto assequitur salutem is qui maculavit cor- 
pus suum ? Prioribus, inquit, rebus, qui (51) per ignorantiam admiserunt, remedium tribuere solus Deus 
potest : ejus enim est omnis potestas. Sed nunc custodi te: et cum sit Dominus omnipotens et miseri- 
cors, prioribus admissis remedium dabit, si in (52) futurum non maculaveris corpus tuum, et Spiritum. 
Consortes sunt enim ambo, et alteruter sine altero (55) non coinquinatur. Utrumque ergo serva mun- 
dum ; et vives Deo. 

SIMILITUDO VI. 
De duplici genere hominum voluptariorum, et eorum morte, defectione, et pxnarum 
duratione. 


CAPUT PRIMUM. 

Cum saederem domi, et glorificarem Dominum (54) pro omnibus que videram, et de mandatis cogita- 
rem (55), ea valde bona esse et magna, et honesta ac leta, et qua possint salutem hominum (56) afferre; 
intra me ipsum hec dicebam : Felix ero, si in his mandatis ambulavero; et quicunque in his ambula- 
verit, vivet Deo. Dum heo loquerer (57) mecum, video eum quem et prius (58), sedentem juxta me, et 
hec mihi dicentem : Quid dubitas de mandatis meis,que tibi precepi ? Bona sunt : nihil omnino dubita- 
veris ; sed indue fidem Domini, et ambulabis in eis. Ego enim in illis dabo tibi vires. Haec mandata utilia 
sunt his, qui delictorum suorum ante admissorum acturi sunt penitentiam, si in futurum in iis ambula- 
verint. Quicunque igitur agitis poenitentiam, abjicite a vobis nequitiam hujus seculi. Induite vere (59) 
omnen virtutem te equitater, οἱ poteritis custodire hec mandata; neque deinceps peccetis. Si enim 
deinceps non peccaveritis, plurimum (60) ex prioribus recidetis. In mandatis meis ambulate, et vivetis 
Deo. Heo 8 me dicta sunt vobis. Postquam hec mecum locutus est, ait mihi : Eamus in agrum, et pasto- 
res (64) pecorum tibi ostendam. Eamus, inquam, domine. 

(62) Ἡλθον slc πεδίον' καὶ [δείκνυσί μοι] παῖδα νεα- Et venimus in quemdam campum : et illic osten- 











νίσκον ἐνδεδυμένον (63) σύνθεσιν ἐνδυμάτων χκροκαίων, 
βόσκοντα πρόδατα πολλὰ λίαν' καὶ τὰ πρόθατα ταῦτα 
ἦν ὡσεὶ τρυφῶντα, καὶ λίαν σπαταλῶντα καὶ ἱλαρὰ, 
σχιρτῶντα ὧδε xdxei, Καὶ αὐτὸς ὁ ποιμὴν πάνυ ἶλα- 
ρὸς ἐπὶ τῷ ποιµνίῳ αὐτῷ ἦν, καὶ περιέτρεχε τὰ πρό- 
θατ.. Καὶ ἄλλα πρόθατα σπαταλῶντα xal τρυφῶντα ἐν 


τόπῳ ivl, οὗ μέντοι σκιρτῶντα (64). 


dit mihi juvenem pastorem, vestitum  synthesi 
vestimentorum colore coccineo.Pascebat autem pe- 
cora copiosa: et pecora illa velut in voluptatibus 
erant et plurimis deliciis; et hilaritate exsultabant, 
et exsultantia discurrebant huc atque illuc. Et ipse 
pastor vehementem ex grege suo percipiebat volu- 
ptatem ; et vultus pastoris illius valde hilaris erat, 
inter pecora discurrentis. 


VARLE LECTIONES ET ΝΟΤΑΕ, 


46) Bodl. honestos. 

47) Lamb. serviisset. Sic et edit. Oxon. 

48) Lamb ezsolutiones. Et mox, exolutione. 

49) Sic Fellus in sua edit. Oxon. et mss. Angl. Al. 
d ον luum, non. 

0) Bold. aliquid admissum. 
51) Lamb. et Carm. qua. Sic et Fellus. 
(59) Sic mss. Carm et Lamb. Sic et edit. Oxon. Al. 
omittunt in. 

(S) Lamb. ambo alterutrum, et. alter sine altero. 
Felli autem editio Oxon. sic: et alterutrum sine 
altero non inquinatur. 

(54) Lamb. Deum. Alternant Deus et Dominus 
in codd. - 

55) Mss. Angl. dísputarem, ut alibi notatum. 

56) Lamb. Λοηιέπι. Sic etiam Fellus. 

57) Lamb. loquor. -- 

58) Mss. Angl. eum sedentem, omissis, quem et 
prius. 


(59) Lamb. ergo. 

(60) Lamb. nec post hec. adjiciatis. Nihil. ergo ad- 
jicientes plurimum. Ita Clericus, Fellus autem sic: 
alii, post hoc adjictetis. Nihilienim | adjicientes. 

(61) Quia hisce in visionibus multi pastores appa- 
rent, eapropter Herma opus Origenes appellat li- 
brum De pastoribus, lib. 11, Περὶ ἀρχῶν 2. Hec Co- 
telerius. At nuperus editor Parisiensis opp. Origenis 
tom. I. pag. 140, col. 2, D, locum ex mss. sic resti- 
tuit : Sed et Pastoris liber, rejiciens hano edit. le- 
ctionem : Sed et De pastoribus liber. 

(62) Hec peeudo- Athanasius in Doctr. ad Antioch., 
num. 28, 19, pag. 261, 262. 

(63) Praeter ea que hic habet Cotelerius, Greca 
hujusce loci illustrat cl. Montfauconus in Hezapl. 
Origen., tom. If, pag. 181, ad Isa. νι, 9. 

(64) Ista pseudo-Athanasii : Aliasque vidi oves, 
luxuriantes et. deliciantes uno ἐπ loco, nec tamen ez 
sultantes, veteri Interpreti restituenda, e oujus ver- 


965 | ' 


PASTOR. — LIB. Ill. SIMIL. VI. 


966 


CAPUT II. | 
Καὶ λέγει µοι’ βλέπεις τὸν ποιμένα τοῦτον; βλέ- A — Ait mihiangelus: Vides autem(65)huno pastorem? 


πω, φησὶ, χόριε. Οὗτος, φησὶν, ἄγγελος τρυφῆς xal 
ἁπάτης ἐστίν. Οὗτος ἐκτρίθει τὰς φυχὰς τῶν δού- 
λων τοῦ θεοῦ, καὶ καταστρέφει ἀπὸ τῆς ἀληθείας, 
ἁπατῶν αὐτὰς ταῖς ἐπιθυμίαις ταῖς πονηραῖς, ἐν αἷς 
ἀπόλλυνται ἐπιλανθανόμενοι τῶν ἐντολῶν τοῦ ζῶντος 
τοῦ θεοῦ, xal πορευόµενοι (ἐν) ταῖς µαταίαις τρυφαῖς 
xai ἀπάταις τοῦ βίου τοότου. Ad καὶ ἀπόλλυνται ὑπὸ 
τοῦ ἀγγέλου τούτου εἰς θάνατον καὶ καταφθοράν. Λέγω 
αὐτῷ' OÀ γινώσκω, κύριέ, τί ἔστιν εἰς θάνατον xal 
χαταφθοράν. Καὶ λέγει pot "Αχουε, φησίν’ "A εἷ- 
δες πρόθατα lAapà καὶ σκιρτῶντα, οὗτοί εἶσιν οἱ ἀπε- 
σπασμµένοι ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἷς τέλος, καὶ παταδεδωκό- 
τες ἑαυτοὺς ταῖς ἐπιθυμίαις τοῦ αἰῶνος τούτου. Ἐν 
τοότοις μετάνοια ζωῆς οὐκ ἔστιν' ὅτι xal τὸ ὄνομα 
τοῦ θεοῦ δι αὐτοὺς βλασφημεῖται. Τῶν τοιούτων ἡ 
qui) θάτανός ἐστιν. "A δὲ εἶδες μὴ σκιρτῶντο, ἀλλὰ 
καὶ ἓν τόπῳ βοσχόµενα, οὗτοί εἶσιν οἱ παραδεδωκό- 
τες μὲν τῇ τρυφῇ καὶ ἁπάτῃ ἑαυτοὺς, cic δὲ τὸν Κύ- 
prov μὴ βλασφηµήσαντες ' οὗτοι οὖν κατεφθαρμεένοι εἷ- 
cl» ἀπὸ τῆς ἀχηθείας ἓν τούτοις ἑλπίς ἐστι µετα- 
νοίας, ἓν 1| δύνανται ζῆσαι. Ἡ καταφθορὰ οὖν ἑλ- 
πίδα ἔχει ἁναστάσεως, ἕως cóc ὁ δὲ θάνατος ἀἁπώ- 
λειαν ἔχει αἰώνιον. Πάλιν προέθηµεν μικρὸν, καὶ 
δείχνυσἰ µοι ἕτερον ποιμένα µέγαν, ὡς ἄγριον τῇ 
ἰδέᾳ, περικείµενον δέρµα αἴγιον λευχὸν, καὶ πήραν 
τινὰ εἶχεν ἀπὶ τὸν ὦμον, xal ῥάθδον σκληρᾶν λίαν, 
καὶ ὄζους ἔχουσαν, καὶ τὸ βλέμμα εἶχεν πικρὸν, ὥστε 
φοθηθῆναί µε αὐτόν. Οὗτος, υὖν ὁ ποιμὴν παρελάμ- 
θανε τὰ πρόθατα ἀπὸ τοῦ ποιµένος τοῦ πρώτου τοῦ 
νεανίσκου, ixsiva τὰ σπαταλῶντα, καὶ τρυφῶντα, μὴ 


B 


Video, inquam, domine. Et dixit mihi: Hic nun- 
tius dulcedinis ac voluptatis est (60). Hic ergo cor- 
rumpit mentes servorum Dei, et'avertit eos a veri- 
tate, oblectans cupiditatibus ; et pereunt. Oblivi- 
scuntur enim mandata Dei vivi, et in luxuriis con- 
versantur et deliciis vanis,et corrumpuntur ab hoc 
nuntio malo (07)aliquiusquead mortem, aliqui vero 
usque ad defectionem(68). Dicoei : Domine, non in- 
telligo, quid sit ad mortem,et quid ad. defectionem. 
Audi,inquit : Quecunque pecora vidisti valde laeta 
et exsultantia, ii sunt qui in perpetuum (69) a Deo 
discesserunt,et tradiderunt se desideriis hujus se- 
culi. Iis ergo non est per poenitentiam regressus ad 
vitam ; quoniam quidem adjecerunt ad reliqua de- 
licta sua,et nomen(70)Domini nefandis inseotati(71) 
sunt verbis. Hujusmodi homines morti sunt desti- 
nati. Que vero vidisti pecora non exsultantia, sed 
uno loco vescentia ; ii sunt,qui tradiderunt se qui- 
dem deliciis ac voluptatibus, nihil vero nefandum 
in Dominumlocuti sunt.Hi igiturnon (72)defecerunt 
a veritate, ideoque repositam adhuc habent spem 
vite in ponitentia. Defectio enim habetspem aliquam 
redintegrationis; mors vero perpetuo tenetur inter- 
itu. Rursum progressi sumus paululum : et osten- 
dit mihi pastorem magnum, et velut agrestem figu- 
ram habentem (73), amictum pelle alba caprina, 
peram gestantem in humero,et manu virgam nodo- 
sam et valde duram,et flagellum (74)in manu;aspe- 
ctum autem trucem (75) et sevum habebat,ut pos- 
Set terrere aliquos (76): talis erat, aspectus ejus. 


σκιρτῶντα δὲ, xal ἔδαλλεν αὐτὰ εἲς τινα τόπον χρη- C Hicergo accipiebat ab illo juvene pastore ea pecora 


µνώδη, xal ἀκανθώδη, καὶ τριθολώδη’ ὣστε ἀπὸ τῶν 
ἀκανθῶν καὶ τριθόλων μὴ δύνασθαι ἐχπλέξαι τὰ mpó- 
6ατα, ἀλλ᾽ ἐμπλέκεσθαι ταῖς ἀχάνθαις καὶ τριθόλοις, 
καὶ λίαν ἐναλαιπώρουν δερόµενα ὑπ αὐτοῦ. καὶ ὧδε 
x&xsi περιέλαυνεν αὐτὰ καὶ ὅλως ἀνάπαυσιν αὐτοῖς οὐκ 
ἐδίδου, οὐδὲ ἵσταντο. 


que delicias (77) quidem agebant,sed non exsulta- 
bant: et compellebat ea in precipitem locum quem- 
dam,ac spinosum tribulisque confertum, usquead- 
eo ut de spinis et tribulis se non possent explicare; 
sed implicita ibi pascebantur spinis et tribulis; et 
graves(73)cruciatusg experiebantur ex verberibus(79) 


ejus : agebat enim ea, et neo consistendi eis locum aut tempus (80) permittebat. 
CAPUT III. 


Ἑλέπων οὖν αὐτὰ ἐγὼ οὕτως μαστιζόµενα xal τα- 
λαιπωροῦντα, ἑλυπούμην im" αὐτοῖς, ὅτι οὕτως ἔθα- 


Cum viderem ergosic ea flagellari et miserias 
experiri, dolebam pro eis,quia valde oruciabantur, 


σανίζοντο, καὶ ἀνοχὴν ὅλως οὐκ εἶχον. Καὶ λέγω τῷ [) neo ulla requies eis dabatur. Dico ad pastorem il- 


ἀγγέλῳ τῷ μετ ἐμοῦ λαλοῦντι. Κύριε, τίς ἐστιν οὔ- 


lum qui erat mecum : Quis est, Domine, hic pastor 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


Bione librariiincuria videntur excidisse. Apudipsum 
namque paulo post hzc leguntur: Qua vero vidisti 
pecora non exsultantia, sed uno loco vescentia ; qua 
sane omissa precedentia arguunt. Cll. Pastoris edi- 
tores id fugisse miror. 
(65) Lamb. desunt angelus et aulem. Sio et 
Greca. 
(66) Ita Fellus ex mss. Angl. quibus deest i//ece- 
brarum, quod addunt editi. 
607) Lamb. deest malo. 
68) Greca, ad corruptionem. 
69) Lamb. perpetuo. 
0) Camb. sua, etáíam hoc. quod nomen. Sic et 
Fellus. 
ue Mas. Angl. ínsecuti. . . 
2) Mss. Angl. deest non : neque illud agnosoit 


edit. Oxon. Greca : Hi quidem corrupti et a. veritate 
seducti sunt. 


73) Lamb. deest habentem. 

(a Lamb. e£ vehementer durum flagellum. 

(75) Lamb. amarum. Sic et edit. Oxon. que 
etiam severum pro s2vum habet. 

(76) Lamb. Aorrere aliquis. Al. exhorrere alí- 
uis. 
78 


7 Lamb. cum edit. Oxon. deliciis. 


Lamb. pascerentur, Spinas et tribulos εἰ gra 
ves. 
(79) Sic mss. Angl. et Carm. Sio et edit. Oxon 


Al. verbis. 


(80) Ita Fellus ex mss. Bodl. et Lamb. Al. ase 
tempus. 


46] 


S.'HÉRMCE — 


bis 


tam implacabilis et tam amarus, qui nullo modo A τος ὁ ποιμὴν, ὁ ἄσπλαγχονος xai πικρός ; Καὶ λέγει 


miseratione (81) movétur adversus hec pecora? 
Hie, inQuit, pastor, pro justis (82) quidem nuntius 
ést, sed prepositus pose. Huic'ergo traduntur qui 
t Déo'aberraverunt, οἱ servierurit desideriis ac vo- 
loptetibus 'eséuli hujus. Punit ergo eos, sieut me- 
ruit unusquisque eofum, ssvis variisque ponis. 
Vellem, inquam,nosse, Domine, varias has ponas, 
eéujustnodi sunt? Audi, inquit: Varie pone atque 
tormenta hec'sunt, que homines quotidie !in vita 
sua patiuntur. Alii enim detrimenta patiuntur;alii 
fnopiem;álii diversás '&érimonias (83). Quidam in- 
vonstantíiam;alii injurias abindignis patientes,mul- 
faque -alia exercitia 'e&. incommoda (84). Plurimi 
eriim'fnconstanti consilio multa conantur,nec quid- 
quam vóndueit (85) eis; et dicunt in actibus suis, 
guecessum se non habere. Suócurrant'iis, ea quem 
nequiter'fécérudt, et Dominum causantur.Cum igi- 
tur pérpessi fuérint omnem vexationem et omme 
incommodum ; tunc'traduntur mihi ad bonam ad- 
monitionem,ét fitmantur'in fide Domini, et per- 
reliquos dies vite(86) setviunt Dotrinomente pura. 
£t cum'ceperint'délictorum agere ponitentiam, 
iuno ascendunt in precordis& eorüm opera sua, in 
quibus:se nequiter exercuerunt (88); et tunc. dant 
"Deo honorem, dicentes, justum judieem eum esse, 


pot* Οὗτός ἔστωο ὃ ἄγγελος “τῆς Μιμωρᾶας. ἐκ δὲ εῶν 
ἀγγέλωκ δικαίων ἐστὶ, τετάγµένος 'δὲ ἐπὶ τῆς ειµω- 
plac. Παραλαμβάνει οὖν τοὺς ἁποπζλαψηθέντας nl 
τοῦ θεοῦ, xal πορευθέντας ἐν ταῖς Ἠπιθυμίαις abite 
καὶ τιμωρεῖται αὐτὸὺς, κἀθὼς ἂξιοί slav, δειναῖς καὶ 
ποιχίλαις τιµωρίαίς, Ἀέγω αὐτῷ. "Ἠθελον ηνῶναι, 
κύριε, τὰς ποιχίλας ταύτας τιμωρίας, ποῖαπαί εἰόν, 
Ἴχουε, φησίν * "Al ποικίλαι τιµωρίαι xal βάσανοι, 
Βιωτιχαί εἶσι βάδανοι. Ἐπὰν γὰρ ἀποσεῶσι τοῦ cos, 
νοµίζοντες ἐν ἀναπαύσει "εἶναι xal πλούτῳ, τότε'τί- 
μωροῦνται οἱ μὲν ζημιούμενοι, οἱ δὲ ὑστερθύμένοι, 9l 
δὲ ᾿ἀσθενείαις ποικίλαις περιπίπτοντες. "Αλλοι dv üxt- 
ταστασίαις, ἕτεροι ὑθριζόμενοι ὁπὸ τῶν ᾿ἑλαττόνών, 
χαὶ ἑτέραις ποιλέλαις πραξεσι' Ηὀλλοὶ γὰρ ἄποκατα- 
στάντες ἐν ταῖς βουλαξς αὐτῶν ἐπὶθάλλονταυεὶς πολλὲ 
πράγματα, xul οὐδὲν αὐτοῖς SAoc nt 6alvi (καὶ ὃνε- 
χερα[νοοδίν, 'κάὶ οὐ γινώσκουσιν, Stc δὲὰ Sd 'πονηρὲ 
ἃ ἔπραξαν οὐκ' εὐόδοῦνται' "καὶ λοιπὸν αἱ [εἴῶνταϊ] € 
Έύριον, καὶ οὐκ 'ἀνέχονται τὰς λουπὰς ἡμέρας ἀὐτῶν 
Ἐπιστρέφαντες δουλεῦσαι *q Oe ἓν καθαβᾷ καρ 
Ἂν Ok ᾿μετανοήσωσι xal “ἀνανήψωσι, «ότε σὐνιῶσι, 
ὅτι διὰ τὰ Ἔργα αὐτῶν. τὰ πονηρὰ οὐκ εὐόδοῦντο. eil 
Ὀδτως δόξάζουσι τὸν Κόριον, ὅτι δέκἀιος xpitiic betis, 
xài δικαζως ἔπαβον, xai ἐπαιδεύθησαν κατὰ εὰς πβά- 
ζεις αὐτῶν (WT). 





"meritoque &e ómnia esse pérpessos secuadum facta sua (89). In reliquum véro serviunt Deo 3nénte pura 
'&t successum habent in'negotiis suis ómnibus, accipientes:a Domino quaecunque poscunt.Eit tunc gratiis 
ἁρυπί Domino, quod sint mihi traditi ;neo jam quidquam crudélitatis (00) patiuntur. 
CAPUT IV. 

Dico illi: Etiam nuno, domine, demonstra mihi. Quid inquiris,inquit ? Dixi ei: An per idem tempus 
erucientur, qui disoedunt'a timore Dei, quantum usi fuerint falsa dulcedine ac voluptatibus ? Ait mihi : 
Per idem tentpus etiam cruciantur. Et dixi οἱ: Exiguum igitur cruciantur: oportebat autem eos qui sic 
percipiunt voluptates ut Dominum obliviscantur, septies tantum pati penarum. Ait mihi : Fatuus e$, 
nec intelligis hujus. pone virtutem. Et dixi : Si enim intelligerem, domine, non interrogarem ut.demon- 
8strares mihi. 

Audi, inquit,quanta sit vis utriusque, dulcedinis 
ao po/ae. Dulcedinis una hora suo epatio termina- καὶ τοῦ. βασάνου. Trj, τρυφῆς καὶ τῆς ἁπάτης ὁ χρό- 
tur: pone vero una hora (01)triginta dierum vi -νος ὥρα ἀστὶ͵ µία. τῆς δὲ βασάνου ὥραε, τριάκοντα 
possidet. Quicunque igitur uno die percepit fal- ,ἡμερῶν δύναμιν ἔχουσαι. 'Eàv οὖν µίαν ἡμέραν τις 
Ίαοθτα. (03) dulcedinem.ao voluptatem, unoque(93) τρυφήσῃ, καὶ ἀπατηθῇ, lav :δὲ ἡμέραν βασανιφθῇ, 
die oruciatus sit, anni spatium dies ille cruciatus () ἐναυτοῦ ὁλακλήρου ἰσχὺν ἔχει ἤ ἡμέρα ἐκείνη τῆς 
ejus valebit. Ita, quot.dies perceperit quisque volu- «βασάνου. Ὅσας οὖν ἡμέρας vpupqn τις, τοσούτους 
ptatem, totidem annis orucistur. Vides igitur, in- ἐνιαυτοὺς βασανισσήσεται. Ἠλέπεις οὗν, Sut τῆς τρυ- 
quit, exigaum esse tempus mundane (94) dulceedi- — 9r καὶ ἁπάτης ὁ χρόνος οὐδέν ἐστιν, τῆς δὲ τιμωρίας 
nis ac voluptatis ; pone .vero tormentorumque xai βασάνου πολύς, 
amplius. 


Ἄχονε οὖν ἀμφοτέρων τὴν δύναμιν, τῆς τρυφῆς 


VARLE LECTIONES ET NOTjE. 

81) Mas. Angl. deest, miseralione. (87) Paeudo- Atlianastus Ροβέπράζεις BOO inter 
e: Lamb. et Carm. de justis. Sic et Greca. Ad mediis omissis, continuo gubdit : "Axoue, x.t. 'À, 
Huno locum regpicit:Ongenes homil, 4, ἐπ psa. ut mox inira. 
xxxvIII, edit. nov. tom, I, pag. 681. "t MEE (88) Mss. Angl. gesserunt. m 

(82) Mss. Angl. detrimentis puniuntur alii tnopia, (89) Mas. Angl. pusses-sccundtim, [αεία sua, ;. scli- 
aii diversis, egrimoniis. Et mox pro acrimonias, al. cet quisque eorum. [n, etc. 
egrimonias. Felli tamen editio Oxon, agrituttnes. tr Bodl. crudele. M 
Sic sane Greca, ἀσθενείαις. 91) Lamb. pana vero units horz. . 

(84) Lamb. multisque aliis exercitiis eL. incümmo- 92) Lamb. deest fallacem. .Laudat "hunc locum 
dis. At Felli editio sic : alii anullis aliis exercitiis in- Origenes hotnil. 8, ἐπ Nümeros, edit. nov.' toin. Il, 
commodisque afficiuntur. — peg. 294. — 

85) Mss. Angl. provenit. — 2 Lai i uno lbt'nmilitfnaae 

860) Lamb, desunt per et vitas. Fellos : vitse su-. Ay Lamb. . 





LU 


969 


PASTOR. — LIB. TII. SIMIL. VII. 


970. 


CAPUT V. 

Dixi ei: Domine, quoniam non intelligo omnia (05) tempora hec dulcedinis voluptatis ac pons, luci- 
dius mihi de his expone. Respondit mihi, dicens : Insipientia (96) tua tibi perseveranter inheret. Nonne 
vis potius mentem tuam puriflcare, et Deo servire? Vide, ne forte (07) tempore exacto,tu insipiens repe- 
rjaris. Audi nunc, quemadmodum vis, quo facilius intelligas. 


(98) Ὁ τρυφῶν xal ἀπατώμενος, xal πράσσων à 
βούλεται, πολλὴν ἀφροσύνην  évoidutar ἀντὶ γὰρ 
τῆς τρυφῆς wal ἀπάτνς ἑκάστης Ἡμέρας, ἀποτίσει 
βάσανον μεγάλην, ἐνιαυτὸν τῇ ἡμέρᾳ. 


Qui uno die commiserit se voluptatibus,et fecerit 
quidquid appetit animus ejus, plurima repletur 
stultitia,nec intelligit quid admittat ; ac die postero 
obliviscitur,quid fecerit(00) pridie ; dulcedo enim 


et voluptas mundana (100) nullam memoriam habent,propter stultitiam qua insita est illis; Cum vero | 
uno die accesserit homini cruciatus 8ο poena, toto anno torquetur ; magnam enim memoriam possidet 


sentit propterea se ponas pati. Quicunque igitur se dulcedini et voluptati tradiderint, sic puniun- 
tur (2) ; quoniam vitam habentes, ipsi se reddunt obnoxios morti. 


Καὶ λέγω τῷ ἀγγέλφ' Ποῖαι τρυφαί εἶσι βλαθε- 
pal; λέγε µοι. Πᾶσα πρᾶξις σαρκικὴ τρυφή ἐστιν, 
νῦν (3) ἡδέως ποιεῖ αὐτήν. [Ὁ γὰρ] ὀξύχολος τῷ 
ἑχυτοῦ πάθει τὸ ἱκανὸν ποιῶν τρυφᾷ' ὁμοίως καὶ ὁ 
µοιχός, xal ὁ µέθυσος, καὶ ὁ κατάλαλος, καὶ ὁ ψεύ- 
στης, καὶ ὁ πλεονέκτης, καὶ ὁ ἀποστερητὴς, καὶ ὅσα 
τοιαῦτα' τρυφῶσι γὰρ ἐν tfj αὐτῶν πράξει. Αὗται 
δὲ αἱ πράξεις βλαθεραί clo: τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ. 
Εἰσὶ δὲ xai τρυφαὶ σώζουσαι τοὺς ἀνθρώπους. Πολλοὶ 
γὰρ ἀγαθὰ ἐργαζόμενοι τρυφῶσιν. Αὕτη οὖν dj τρυφὴ 
τοῖς δούλοις τοῦ Θεοῦ περιποιεῖτι ζωήν al δὲ 


προειρη µέναι τρυφαὶ βάσανον. 


Dixi ei: Que sunt, domine, voluptates noxie ? 
Omni, inquit, homini voluptas est quodcunque 
libenter facit. Etenim iracundus satisfaciens mori- 
bus suis percipit voluptatem suam ; et adulter, et 
ebriosus (4), et detractor, et mendax et cupidus, et 
fraeudator, et quicunque iis simile aliquid admittit, 
morbo suo parens,percipit ex ea re voluptatem.H:» 
omnes dulcedines ac voluptates noxice sunt servis 
Dei. Propter has itaque cruciantur et patiuntur 
ponas. Sunt etiam voluptates, salutem hominibus 
afferentes. Multi enim opera bonitatis facientes, 
percipiunt voluptatem, dulcedine sua tracti. Heo 


ergo voluptas utilis est servis Dei, et vitam parat hujusmodi hominibus.Ille vero noxie qua supra dicte 
Bunt, tormenta et ponas pariunt. Quicunque vero permanserint in illis,nec admissorum suorum egerint 
penitentiam, mortem sibi acquirent. 
SIMILITUDO VII. 
Panitentibus faciendos esse panilentiz dignos fructus. 
CAPUT UNICUM. 

Post dies paueos video illum in eo campo, in quo pastores illos ante videram (5). Et ait mihi: Quid 
inquiris ? Veni, inquam, rogare te, domine, ut pastorem illum prepositum pone jubeas de mea domo 
exire, quia vehermenter me affligit. Et respondens: Necesse est, inquit, patiaris incommoda et vexatio- 
nes (6) ; sic enim precepit de te ille nuntius bonus (7): quia tentare te vult. Quod, inquam, domine, 
tam grave peccatum admisi,ut huie nuntio traderer ? Adverte, inquit. Cumplura quidem habes peccata ; 
sed non tam multa, ut huic nuntio debeas tradi (8): sed multa delicta et scelera domus tua commieit, 
ideoque factis eorum ille bonus nuntius exarcerbatus, jussit te aliquantum temporis vexationem experiri; 
ut et illi admissorum suorum agant penitentiam, et abluant se abomni cupiditate hujus seculi. Cum 
itaque egerint ponitentiam ut puriflcati fuerint, tunc discedet 8 te nuntius ille qui prepositus est pene. 
Dico ei : Domine, si ita illi se gesserunt, ut exasperarint nuntium bonum ; ego quid feci ? Respondens : 
Aliter, inquit, non possunt illi vexationem pati, nisi tu qui caput es totius domus, labores. Quidquid 
enim tu passus fueris, necesse est ut et illi sentiant ; quandiu vero tu bene stabilitus fueris, illi nullam 
vexationem possunt experiri. Et dixi : Sed ecce jam nunc, domine, agunt poenitentiam totis precordiis 
suis, Et ego scio, inquit, totis precordiis eos agere ponitentiam. Nunquid ergo, ait, protinus putas abo- 
Jeri delicta eorum qui agunt poenitentiam? Non proinde continuo ; sed oportet eum qui agit poenitentiam 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


(95) Lamb. deest. omnia. Mox fellus : d. ac vo- (3) Ita Greca edits & cl. Montfaucono. Fabricius 
luptatis, et. tamen pro νῦν legit ὃτι, veteri interpreti inherens. 

96) Mss. Angl. stultitia. Et paulo post, stultus. — Clericus autem omisit νῦν, nec recepit ὅτι. Sic et 

97) lamp. quando. Sio et edit. Oxon. Russelius ipsum secutus. 

98) Post verba βασάνου πολύς, modo relata, hec (4) Lamb. ebrius. Et mox cum Bodl. ínfamaltor 
statim subdit pseudo-Athanasius, paululum variata. — pro detractor. 


ceeteris interim omissis. Sic et mox infra, post τᾷ T Lamb. pastorem illum videram. Editio autem 
ἡμέρᾳα, continuo sequitur : Καὶ λέγω τῷ ἀγγέλῳ. Felli Oxon. omittit illos. 

99) Lamb. fuerit. B Lamb. ut incommoda et vezaltones sint. 

(100) Sic Fellus in edit. Oxon. ex mss. Angl. ΑΙ. 7) Bodl. honestus. Sic et infra. 


8) Lamb. desunt, sed ad tradi. Videntur librario 
excidisse obsequens sed. 


omittunt mundana. 
1) Mss. Angl. deest, vane. 
2) Lamb. patiuntur . 


PATROL. Gh. Il. 31 


ο]ι S. HERMJE | 9n 


affligere (9) animam suam, et humilem animo se prestare (10) in omni negotio, et vexationes multas 
variasque (11) perferre; cumque perpessus fuerit omnia que illi instituta fuerint (42), tunc forsitan 
qui eum creavit et qui formavit universa (13), commovebitur erga eum clementia sua, et aliquod reme- 
dium dabit ; idque ita, si viderit ejus qui penitentiam agit, cor purum esse ab omni operenequissimo. 
Tibi autem et domui tue vexari nunc expedit,et multam vexationem pati necesse est (14) ; sic ut prece- 
pit nuntius Domini qui te mihi tradidit. Quin potius gratias agas Domino; quod prescius futuri (15) 
dignum te habuit, cui prediceret tribulationem instare valentibus eam sustinere. Dico ei: Et tu; do- 
mine, mecum esto ; et facile omnem vexationem sustinebo. Ego, inquit, ero tecum : sed et rogabo nun- 
tium illum qui prepositus est pene, ut levius te affligat ; sed et exiguo tempore patieris adversa, ite 
rumque tuo loco restitueris ; tantummodo in humilitate persevera. Pare Domino mente pura, domusque 
tua ac nati (16) ; et in mandatis ejus ambula, que precepit (17) tibi: et penitentia poterit esse firma 
atque pura. Bt si hec oustodieris cum domo tua, incommoda a te recedent : sed et ab omnibus quicun- 
que in his mandatis ambulaverint omnis vexatio recedet. 


SIMILITUDO VIII. 
Electorum, et penitentium peccatorum multa sunt genera : omnes autem, pro ponilentiz et. bonorum 
operum suorum modo, habebunt mercedem. 
CAPUT PRIMUM. 

Ostendit mihi salicem tegentem campos ac montes,sub cujus umbram venerunt omnes qui vocati erant 
in nomine Domini. Et juxta salicem stabat nuntius Domini valde preclarus et sublimis ; et secabat cum 
falce magna ab illa salice (18) ramos ; et populo illi qui erat sub umbra salicis illius, exiguas et quai 
cubitales virgas porrigebat. Postquam autem accepissent universi, deposuit falcem ; et arbor illaintegrs 
permansit, sicut antea videram eam : quam ego rem mirabar (19), atque intra me disputabam (20) Ait 
ad me pastor ille : Desine mirari quod arbor illa tot (21) ramis precisis permanserit integra ; sed exspe- 
cta : nunc demonstrabitur tibi quod significet angelus ille qui populo porrexit virgas. Et rursus eas &b 
his reposcebat (22) ; et quo quisque eas perceperat ordine, eodem etiam voosabatur ad illum, virgasque 
(23) reddebat ; quas oum acceperat ille, considerabat. À quibusdam enim aceipiebat aridas et putridas, 
velut a tinea tactas : et jubebat eos qui hujusmodi virgas tradiderant, secerniet seorsum statui.Alii por- 
rigebant aridas quidem, sed non tactas a tinea : et jos seorsum statui jubebat. Alii porrigebant semi 
aridas virgas : et hiquoque seorsum statuebantur. Quidam autem dabant virgas suas semiaridas et scis- 
suras habentes : et hi seorsum statuebantur. Alii virgas suas (24) afferebant, quarum dimidia pars arida 
erat, dimidia (25) vero viridis : et hi seorsum statuebantur. Alii virgas suas aífferebant ; quarum dus 
partes viride erant, tertia vero arida : et hi seorsum statuebantur. Alii virgas suas afferebant, quarum 
dus partes erant arida, tertia vero viridis: et hi seorsum statuebantur.Quidam porrigebant virgas sus 
paululum (26) aridas (exiguissimum enim aridum erat in virgis eorum, id est ipsarum cacumen [27]) 
scissuras vero habebant : et hi seorsum statuebantur. Aliorum autem in virgis exiguum erat viride,reli- 
quum vero aridum : et hi seorsum statuebantur. Alii veniebant afferentes virgas suas sicut acceperant 
virides, maximaque pars populi hujusmodi virgas porrigebat ; et magnum ex his nuntiusille gaudium οὐ” 
pit: et hi seorsum statuebantur. Alii afferebant virgas suas virides et pampinos habentes : et hi seorsum 
Btatuebantur ; et hos quoque nuntius ille magna cum hilaritate excipiebat (28). Alii afferebant virgas 
suas virides, ex quibus excreverant pampini earum (29) ; qui pampini quosdam fructus afferebant. Qvi 
hujusmodi (30) virgas porrigebant valde hilares erant vultu; sed et nuntius ipse quidem ex eis 


VARLE LECTIONES ET NOT/E 


(21) Ita Fellus ex mss. Editi., tota. 


9) Mss. Angl. cruciare. 
| (22) Sio editio Felli Oxon. ex Lamb. Al. ἐπ τε 


10) Sio Fellus Lamb. animo se habere. Bodl. 











animose gerere. Carm. et Vict. animam agere. A]. 
animose agere. Exhibent quoque animose editt. 
Cler. et Russel. minus recte, ut quidem videtur. 

11) ΑΙ. saepiusque pro vartasque. 

12) Lamb. qua instituerit. 

13) Lamb. qui creavit omnia et formavit universa. 

"m Edit. Oxon. et quod multam  vexalionem pa- 
tiaris necesse est. 

(15) Mss. Angl. quod dignum te habuit, cum prz- 
diceret incommodum tibi instare valenti id sustinere, 
prascius futuri. 
(16) Lamb. desunt, ac nati. 
(17) Mss. Angl. in mandatis meis ambula, quz 
praecepi. Sic et edit. Oxon. 
d Lamb. cum falce de ea salice. 
(49) Mss. Angl. quo nomine mirabar. Editio Felli 
Oxon. Ez quo opere mirabar. 

(20) Al. cogitabam. Sic et Fellus. 


poscit. 
(3) Lamb. ἑεία quas acceperat ordine, eodem «v9 
cabatur ad illum, virgamque. 
. (24) Conjicit cl. Wakius, ante ista verba: 4li 
virgas suas, εἰο., excidisse librario sequentia : Ali 
virgas afferebant, virides quidem, sed scissurus ht- 
bentes. Hec enim memorat Hermas in hac ipss3r 
m.ilit., capp. 5 et 7. 

25) Lamb. alfa vero dimidia. 

26) Mas. Angl. paulo minus. Sic et editio Oxon. 

27) Sic Fellus. Al. ipsum cacumen. Ita et Bodl. 
Hermas ipse sub' init. cap. 10 hujus similit, he 
habet : Exceptis cacuminibus earum.Sic rursus cp. 
11. Hinc confirmatur leotio quam sequimur. 

(28) Lamb. magna hilaritate capiebat. 

(29) Bodl. earumque pampini. 

(30) Lamb. quemdam fructum afferebant eor? 
virorum qui hujusmodi. 





LI 


973 PASTOR. — LIB. IH. SIMIL. VIII. 974 


magnam letitiam percipiebat ; neo minus pastor ille cum eo (31) ex eadem causa hilaritatem capiebat. 


CAPUT II. 

Tune nuntius Domini coronas jussit ufferri. Allat:te sunt autem corone velut ex palmis facte ; et co- 
ronavit eos viros nuntius, in quorum virgis pampinos invenerat et fructum (32); et jussit eos ire in 
turrim. Sed et illos viros misit in turrim, in quorum virgis sine fructu (33) invenerat pampinos, dato 
eis sigillo. Nam vestem eamdem habebant, id est candidam sicut nivem ; cum qua jubebat ipsos ire (34) 
in turrim. Nec minus et eos qui reddiderant virgas suas, sicuti acceperant virides, data eis veste can- 
dida; et sio eos dimisit ire (35) in turrim. His consummatis, ait ad pastorem illum : Ego vado; tu vero 
dimitte hos intra muros, in eo loco quo quisque metuit habitare, consideratis prius virgis eorum dili- 
genter: tamen, ne quis te fallat, considera. Sed et si quis te preterieri, inquit, ego eos super aram 
probabo. His ad pastorem dictis, recessit. Postquam ille discesserat, ait mihi pastor: Accipiamus ab 
omnibus virgas; οἱ plantemus illas, si possint revirescere (36). Dico ei: Domine, ist; que sunt aride 
virge, quo modo possunt revirescere? (37) Ait mihi: Arbor ista salix est, et semper amat vitam. Si plan- 
tate ergo fuerint he virgse, exiguumque humoris acceperint (38), plurimae ex eis revirescent. Tentabo 
enim, et suffundam (39) eis aquam : et si qua earum potuerit vivere, gratulabor ei; quod si non, certe 
non videbor ego negligens fuisse. Jussit deinde me vocare eos. Et sicut steterunt quisque eorum, vene- 
runt ordine suo, virgasque suas tradiderunt: quas aoceptas ille eingulas plantavit ordinibus suis. Et 
postquam plantasset omnes, aquam multam supereffudit (40) illis; ita ut tegerentur ab aqua, neque ab 
ea exstarent. Deinde cum irrigasset illas, ait mihi: Eamus; et post paucos dies revertamur, et visite- 
mus eas. Qui creavit enim hano arborem, vivere vult (41) omnes eos, qui ex ea acceperunt virgas. Ego 
autem spero, cum sint aqua superinfuse he (42) virge, plurimas victuras humore capto (43). 


CAPUT 1. 


Dico ei : Arbor hec, Domine, demonstra mihi, quid sit: valde enim moveor, quod tot ramis reci- . 
sis (44) integra videatur esse; nec omnino quidquam de ea minus videtur esse; quo maxime (45) 
stupeo. Audi, inquit: Arbor heo magna qua campos tegit ac montes totamque terram, lex est Dei 
in totum orbem terrarum data. Hac autem lege Filius Dei predicatus (46) est in omnibus finibus 
orbis terre.Populi vero stantes sub umbra, ii sunt qui audierunt predicationes ejus,et crediderunt. Nun- 
tius autem ille magnificus et bonus (47) Michael est, qui populi hujus habet potestatem et gubernat eos. 
Hic enim in corde eorum qui crediderunt, inserit legem. (48) Visitat igitur eos, quibus dedit legem, si 
eam custodierunt. Videt autem uniuscujusque virgam, et ex eis multas labefactas. Ille enim virgee, Do- 
mini lex sunt. Cognoacit autem (49) deinde omnes eos, qui non servaverunt legem ; sciens sedem unius- 
cujusque eorum. Dicoei: Quare, inquam, Domine, alios dimisit in turrim, slios tibi hic reliquit? Hi, 
inquit, quicunque supergressi sunt legem quam ab eo acceperunt, in mea relicti sunt potestate ; ut ad- 
missorum (50) suorum agant ponitentiam ; qui autem satisfecerunt legi et. servaverunt eam, sub illius 
potestate sunt. Qui sunt ergo, Domine, inquam, in turrim euntes coronati? Ait mihi : Quicunque luctati 
cum diabolo vicerunt eum, illi sunt coronati. Illi autem sunt, qui ut servarent legem, perpessi sunt ini- 
qua (51). Illi vero, qui virides virgas pampinosque sine fructu habentes tradiderunt, propter eamdem 
quidem legem vexationem sustinuerunt, non obierunt autem mortem (52); sed nec abnegaverunt san- 
ctam (53) legem. Hi vero, qui virides, sicut acceperant, tradiderunt; modesti sunt atque justi, et qui 
valde pura mente vixeruntet custodierunt mandata Dei. Reliqua autem scies, cum consideravero illas 
virgas quas plantavi et irrigavi. 

CAPUT IV. 
Post paucos vero dies reversi sumus ; eodemque loco consedit nuntius ille magnificus ; ego autem astiti 


VARI/E LECTIONES ET NOTAE. 


31) Sic Fellus ex Lamb. Al. omittunt, cum eo. 43) Lamb. humo receptas. Bodl. humore percepto. 
32) Lamb. eos viros, in quorum virgis pampino- 44) Mss. Angl. pracisis. Sic et edit. Oxon. 


rum invenerat fructum : omisso, nuntius. 

33) Lamb. de sunt, sine fructu. 

34) Lamb. quibus jubebat ire. At. Vic. habebant 
pro jubebat. 

Lamb. deest, ire. 

36) Bodl. et Lamb. revtviscere. Ita sepe. Sio et 
ms8. Vict. et Carm. Fellus autem in edit. Oxon. si 
forte possint revirescere. 

(9 Lamb. desunt : Dico ei... revirescere. 

38) Lamb. humorem. 

(39) Lamb. effundam. 

40) Lamb. effadit. Bodl. suffudit. 
41) Lamb. jussit. 

42) Mss. Angl. adaquatz hz. 


49) Mss. Angl. nomine. . 
46) Lamb. Hac autem lez Filius Dei est, przdi- 
catus. 
μι Mas. Angl. magnus et honestus. lta quoque 
Felli edit. Oxon. Hunc locum laudat Origines Com- 
με in. Matth. tom, XIV, edit. nov. tom. II, pag. 
44 


(48) Lamb. legem suam. 0. 
(49) Lamb. ez iis multas vexatas. Ille enim virge 
lez est. Cognoscens deinde. 
(90) Lamb. commissorum. 
(91) Bodl. injusta. 
92) Lamb. oderunt vero legem. 
92) Mss. Angl., Vict. et carm. suam, 


| | μυς" 
ΔΝ ^ 
AJ 


915 S. HERM/E 916 


ei. Tuno ait mihi: Suocinge (54) te sabano, et ministra mihi. Suocinxi me sabano munde, quod 
erat factum ex sacco. Ut autem vidit me cinctum, et paratum illi (55) ministrare, ait: Voca viros illos, 
quorum virge plantate sunt, suo quemque ordine, sicut porrexerunt illas. Et duxit me in campum ; 
et vocavi (560) omnes ; qui etiam universi constiterunt ordinibus (57) suis. Ait deinde ad illos: Quisque 
virgam suam extrahat, ei ad me afferat. Et primo tradiderunt, qui aridas et putridas habuerunt. Et 
quorum (98) putridz et aridae reperte sunt virge, jussit eos stare seorsum, Deinde porrexerunt qui 
aridas quidem, sed non putridas habuerunt. Aliqui eorum tradiderunt virgas (59) virides: quidam vero 
aridas et putridas, velut a tinea tactas. Eos qui virides tradiderunt, jussit seorsum stare : illos vero 
| qui aridas et putridas tradiderunt, cum primis stare (60) jussit. Porrexerunt deinde illi qui semiaridas 
: habuerant, et scissuras habentes : multi ex illis virides porrexerunt, nec seissuras habentes; quidam 
vero virides, pampinos habentes, et in pampinis fructum, sicut illi qui in turrim iverunt coronati. Alii 
| porrexerunt aridus, et non putridas. Quidam vero sicut fuerant, semiaridas et scissuras habentes. Jussit 
| unumquemque eorum seorsum stare ; alios suo quemque ordine (61), alios seorsum. 
CAPUT V. 
Deinde porrexerunt qui habuerant (62) virides quidem virga, sed soissuras habentes. Hi omnes viri 
| des tradiderunt, suoque ordine steterunt. Gaudium autem ex his percepit hic Pastor, quod omnes poli 
te (63) essent, et deposuissent scissuras suas. Deinde porrexerunt, qui dimidiam viridem, et dimidiam 
aridam habuerant: quorumdam vero invente sunt tote virides ; aliorum semiaride: aliorum virides et 
pampinos habentes(64). Hi omnes dimissi sunt unusquisque in suum ordinem( 65). Tradiderunt (66) deinde 
qui habuerant duas partes virgarum suarum virides, tertiamque aridam : multi ex eis virides porrexerunt; 
multi semiaridas ; ceteri vero aridas et non putridas. Hi omnes dimissi sunt in suum quisque ordinem. 
Deinde porrigebant, qui &buerant in virgis suis duas partes aridas, tertiamque viridem : multi quoque 
ex eis porrexerunt semiaridas; quidam vero aridas et putridas ; alii autem semiaridas et scissuras haben- 
198 : pauci vero virides. Hi igitur omnes constiterunt in suo quisque ordine (07). Deinde porrexerunt, 
qui tertium (68) habuerant viride, reliquum vero aridum: horum virgs majori ex parte invente sunt 
virides, ramusculos habentes, et in eis ramusculis fructum ; et reliquaevirides tote. Ex his virgis gau- 
. dium vehementer percepit pastor ille, quia sic invenerat eas. Abierunt et illi in ordines suos. 


CAPUT VI. 

Postquam autem omnium (69) virgas considerasset, ait mihi : Dixeram tibi, arborem hanc diligere vi- 
tam. Vides, quod (70) multi egerunt poenitentiam, et assecuti sunt salutem. Video, inquam, domine. U 
scias, inquit, bonitatem et clementiam Domini magnam, et honorandam (71) esse, qui dedit spiritum iis 
qui digni erant agere (72) ponitentiam. Et dixi : Quare ergo, Domine, non omnes egerunt poenitentiam? 
Ait mihi : Quorum viderat (73) Dominus puras mentes futuras, et servituros ei ex totis precordiis ; illis 
tribuit penitentiam. At quorum aspexit dolum et nequitias, et animadvertit ad so fallaciter reversu- 
ros (74), negavit iis 8ο poenitentiam regressum, ne rursus legem ejus nefandis maledicerent verbis. Dico 
οἱ: Nunc mihi, domine, demonstra, qualis sit (75) locus cujusque eorum qui virgas reddiderunt, et sedes 
eorum (76): ut auditis his et oreditis, ii qui non custodierunt integrum, sed dissipaverunt sigillum quod 
acceperunt, agnitis suis factis, poenitentiam agant ; et accepto a te sigillo, Domino dent honorem (7i), 
quod sit super (78) eos motus clementiasua, et miserit te, ut spiritus eorum renoves. Audi, inquit: Quo- 
rum virge aride et putride repertae sunt, et velut a tinea tacte ; hi sunt transfuge, et (79) Ecclesie pro 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 
(54) Mss. Angl. incinge. Et mox íncinzi. Usi- — Tradiderunt. 





tatam autem Grecis vocem σάθανον, que linteum (607) Conjicit Wakius, librarii incuria hio fuisse 
sive linteamen denotat, vetus interpres hicin sua — omissa sequentia: Quidam porrigebant virgas sua 
versione retinuit. paululum aridas ; (aridum enim erat ipsum cacumes) 
55) Lamb. sibi. scissuras vero habebant. De his enim fit mention 
56) Lamb. Et eduxit in campo, et vocavit. hujus similit. cap. 4 et 10. 
07) Mss. Angl. agminibus. 68) Ex Fello mse. Angl. minimum pro ΤΗΛ. 


98) Lamb. qua. Sic et Victor. 
(59) Lamb. addit. suas. Et mox omittit arídas et. (69) Lamb. omnes. 
(60) Lamb. primariis tradere. Bodl. primariis (70) Mss. Angl. quam. 


stare. 
(61) Ms.Angl. suo quoque agmine. Ita sepe. Ha- (72) Lamb. diligunt agere. 

bent etiam agmine Vict. et Carm. 73) Ma. Angl. vidit. 
(62) Lamb. habuerunt. Sic et paulo post, et pas- 74) Lamb. reversos. 

sim. 75) Sic mss. Angl. et Vict. Sio et edit. Oxon. 4! 
(63) Quidam ex impressis habent imitatz. Al. in- — edit. Paris. quis, quid is. 

vitalze. At ms. Lamb. mutati. Sic et Victor. or Lamb. sederunt seorsim. 
(es! Mss. Angl. aliorum pampinos habebant. (77) Lamb. accepto ait. sigillo, Domine, deni M- 
65) Al. unusquisque in suo ordine steterunt. — norem. 


Dind. (78) Ms. Angl. in pro super. 
(66) Ita Felli editio Oxon. ex Lamb. Al. omittunt (79) Al. omittunt et, quod exhibet edit. Oxon. 





911 PASTOR. — LIB. 1II. SIMIL. IX. 18 


ditores, qui inter reliqua sua delicta, nefandis verbis Dominum insectati (80) nomen ejus negaverunt, 
qued super eos erat invocatum. Hi igitur omnes mortui sunt Deo; atque etiam neminem eorum vides 
egisse poenitentiam, tametsi audierint mandata mea, que tu eis protulisti : ab hujusmodi ergo homini- 
bus abest vita (81). Hi quoque qui aridas et non putridas tradiderunt, non proeul ab (82) illis fuerunt, 
ficti enim erant, et doctrinas pravas intulerunt, et perverterunt servos Dei ; precipue eos qui peccassent : 
non sinentes eos ad ponitentiam redire, sed doctrinis fatuis detinentes. Hi ergo habent ad spem regres- 
sum : atque etiam multos vides agere penitentiam, ex quo eis mandata mea protulisti ; et adhuc agent 
penitentiam. Quicunque vero non agerint poenitentiam, ii et patientiam perdiderunt, et vitam (83) suam 
amittent. At his qui egerint, murus in primis ccpit esse sedes (84) eorum ; quidam vero etiam (85) in 
turrim ascenderunt. Vides igitur, inquit, in poenitentia, peccantium inesse vitam ; non agentium vero 
ponitentiam, mortem paratam. 
CAPUT VII. 


De his vero qui semiaridas virgas porrexerunt, et scissuras habuerunt, audi. Quorum tantummodo 
semiaride erant virge ; hi dubii sunt ; nec enim vivi sunt, nec mortui. At hi qui semiaridas et scissuras 
habentes tradiderunt ; et dubii sunt, et maledici, de absentibus detrahentes, et nunquam inter se pacem 
habentes, et inter se (86) invidentes. Et iis quidem proposita et penitentia: vides enim ex his aliquos 
peenitere. Quicunque vero eorum cito egerunt (87) pomnitentiam, hi in turri habent sedem: at ii qui 
tarde egerunt, in muris habitant (88). Qui vero non egerunt penitentiam, sed in suis permanserunt faotis, 
Inorte morientur. At vero hi qui virides quidem virgas, sed scissuras habentes tradiderunt ; fideles semper 
fuerunt et boni, sed habentes inter se quamdam invidiam et zelum (89) de principatu et dignitate. Verum 
omnes hujusmodi insipientes (90) sunt et fatui, qui habent inter se seemulationem de principatu. Attamen 
hi, cum sint alioqui boni, si auditis mandatis istis (01) emendaverint se, et cito per suasionem meam 
(92) egerint penitentiam ; in turri denique incipient habitare, sicut et hi qui egerunt digne (93) ponniten- 
tiam. Quod si quis eorum rursus ad dissensionem redierit, repelletur (04) α turri, et vitam suam perdet. 
Vita enim eorum qui custodiunt mandata Domini, in mandatis consistit; non in principatu aut aliqua 
dignitate. Per patientiam enim et humilitatem anime vitam homines consequentur : per seditiones vero 
et contemptum legis mortem sibi acquirent. 


CAPUT VIII. 


Qui vero in virgis suis dimidium aridum habebant, et dimidium viride, hi sunt negotiationibus invo- 
luti, neque appliciti sanctis : ideoque etiam dimidium eorum vivit, dimidium vero mortuum est. Multi 
igitur ex illis, auditis mandatis, egerunt poenitentiam, et in turri habitare cosperunt: quidam vero eorum 
19 totum destiterunt. His igitur non est locus penitentie: a negotiatione enim sua, nefanda in Dominum 
locuti sunt, et eum abnegaverunt. Propter hano igitur nequitiam amiserunt vitam. Multi vero ex his. 
dubiam mentem induerunt. Adhuc et iis est regressus ; qui si cito poenitentiam egerint, in turri sedem 
habebunt ; si vero tardius egerint, in muris habitabunt ; si autem non egerint (05), mortem sibi acqui- 
rent. Ad hi qui duas partes virgarum suarum virides habuerunt, et tertiam aridam ; compláribus modis 
depravati (96), negaverunt Dominum. Ex his igitur multi egerunt penitentiam, atque ita in turri habi- 
tare ceperunt ; et multi & Deo in perpetuum recesserunt : illi igitur in totum amiserunt vitam (97). Qui- 
dam vero dubia mente concepta, dissensiones concitaverunt : iis adhuc regressus est, si cito egerint pce- 
nitentiam, nec voluptatibus (08) suis remorati fuerint; si autem permanserint in factis suis, mortem 
sibi acquirent. 

CAPUT IX. 


Qui vero porrexerunt virgas Suas, quarum due partes aride fuerant, et tertia viridis; fideles quidem 
fuerunt, sed locupletati et exsaturati (99) bonis, apud exteras gentes celebriores esse cupierunt (100), 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(80) Ms. Angl. insecuti. 90) Lamb. desunt, insipientes et. 
81) Lamb. fu habes ita. 91) Mas. Angl. metis. 
82) ΜΒΒ. Angl. prope ab. 92) Mss. Angl. persuasionis sux. Editt. Paris, et 
83) Sic Lamb. Sic et Felli edit. Oxon. Al. ii e£ — Clerici persuastonem, mendose. Fabricii quoque 
pamnitentiam, et vitam. editio typothete incuria hic male se habet. 

(84) Lamb. hí qui egerint ; murus erit sedes. At (93) Lamb. deest, digne. 
Victor. mulis pro murus. Felli autem edit. Oxon. (94) Al. expelletur, 
sic : At íi qui egerint,in primis muris, cepit, etc. (95) Lamb. add. panitentiam. 

(85) Ita mss. Angl., Victor. et Carm. Ita et Felli 96' Mss. Angl. quamplurimis generibus inficati. 
edit. Oxon. ΑΙ. etiam qut non. 97 Bodl. pamitentiam. 

86) Bodl. desunt inter se. Lamb. iníra se. 98) Lamb. in voluntatibus. 

87) Mes. Angl. gessérunt. (99) Lamb. exacti. 

88) Lamb. habitabunt. (100) Mss. Angl. honestiores esse cuptere. 

89) Sic Fellus ex Lamb. Al. contentionem. 


— 


C WmERLZTTUO 
mm 


ὃν τας 
ος t 
e 


3622 
am e 
Ag. ^2 


- ον 1 i να 


x 


EMEN 


Wl. 
m 


ον 
- ας ἲ εν 
Ó mM—- 


Ne 


Utw om 
^ 


Ώ ^a 
- Yo - . 
- x 


2 


. - 
LI 
- 


979 S. HERMJE 980 


et in superbiam magnam inciderunt (1), et sublimia ceperunt spirare (2), et veritatem deserere (3) ; 
neque appliciti sunt justis, sed (4) cum exteris gentibus convixerunt; et heo illis vita dulcior visa est: 
a Deo tamen non recesserunt, et in flde perseveraverunt (5); sed opera fidei non exercuerunt. Multi 
igitur ex illis egerunt penitentiam ; et sedes eorum in turri esse ceperunt. Alii vero viventes cum exte- 
ris gentibus, et elati vanitatibus suis (6), in perpetuum a Deo defecerunt (7), nationum facinoribus et 
operibus servientes. Hujusmodi ergo homines adnumerati sunt exteris nationibus. Alii ex his dubiam 
mentem habere coperunt, non speranles se propter facta sua assequi posse (8) salutem : alii dubii facti, 
dissensiones excitaverunt. His igitur et illis qui propter facta sua dubii esse ceperunt, adhuc eat regres- 
808 : 8ed hec poenitentia cita (9) esse debet, ut sit in turri sedes eorum. His vero qui non agunt pani- 
tentiam, sed permanent in voluptatibus suis, mors prope est. 


CAPUT X. 

At hi qui virgas virides porrexerunt, exceptis cacuminibus earum ques sola arida (10) erant, et scis- 
suras habebant; semper boni atque fideles et probi erga Deum (11) fuerunt ; sed parumper deliquerunt 
propter inanes voluptates, et minutas cogitationes (12), quas intra (13) se habuerunt. Auditis ergo verbis 
meis, plurimi egerunt poenitentiam celeriter; et in turri habitare ceperunt. Quidam autem ex his evase-- 
runt dubii ; quidam adjecerunt ad dubiam mentem, etiam dissensiones movere. In his igitur etiam nunc 
spes est regressus, quia boni semper fuerunt; difficile autem movebuntur (14). Qui vero virgas suas 
uridas porrexerunt, exceptis cacuminibus earum que sola erant viridia (15), crediderunt quidem Deo, 
in sceleribus vero conversati sunt (16) ; nunquam tamen a Deo recesserunt, sed semper nomen Domini 
libenter tulerunt, et libenter in hospitiis suis Dei servos susceperunt (17). Auditoigitur hoc,regressi (18), 
sine mora egerunt ponitentiam, et omnem virtutis equitatem (19) exercuerunt. Aliqui vero eorum mor- 
tem obierunt ; et alii libenter adversa passi sunt, memores (20) factorum suorum. ^ 

CAPUT XI. 

Postquam finisset omnium virgarum explanationes (21), ait mihi: Vade, et dic omnibus, ut agant 
penitentiam ; et vivent Deo, quia motus Dominus magna clementia sua (22), misit me ut poenitentiam 
nuntiarem omnibus, his etiam qui non merentur (23) propter facta sua assequi salutem. Sed patiens 
est Dominus, et invitationem per Filium suum factam vult conservare. Dico ei: Spero, Domine, 
fore ut. auditia bis universi &gant (24) pomnitentiam. Credo enim, unumquemque agnitis (25) suis 
factis et accepto Dei timore, &d poenitentiam regressurum. Ait mihi: Quicunque toto corde egerint pe- 
nitentiam, ut purificaverint se ab omni nequitia que supra dicta est (26), et non adjecerint adhuc ad 
delicta sua quidquam ; accipient a Domino remedium priorum (27) peccatorum suorum, si nihil dubita- 
verint de mandatis his (28); et vivent Deo. Qui vero adjecerint, inquit, ad delicta. sua, et conversati 
fuerint in cupiditatibus (29) seculi hujus ; damnabunt seipsos ad mortem. Tu vero ambula in mandatis 
istis ; et vives Deo: et quicunque ambulaverint in his, et recte ea exercuerint, vivent Deo. Postquam 
vero hec omnia mihi ostendit, ait mihi : Reliqua post dies paucos tibi ostendam. 


SIMILITUDO IX. 
ZEdificandz militantis et triumphantis Ecclesiz mysteria maxima. 
CAPUT PRIMUM. 


Postquam scripsi Mandata οἱ Similitudines pastoris illius, nuntius ponitentie venit ad me, et dixit 
mihi : Volo ostendere tibi quecunque Spiritus tibi ostendit, qui in effge Ecclesie locutus est tecum. 
Ille enim Spiritus, Filius Dei est. Et quia infirmior eras corpore, non ante per nuntium declaratum est 


VARLE LECTIONES ET NOTAE. 


(1) Lamb. superbiam m induerunt. m Mss. Angl. receperunt. 

(2) tta Bodl. Lamb. et Vict. Editi, sperare. 18) Mss. Angl. hoc regressu. 

3) Mss. Angl. deseruerunt. 19) Victor. virtutem cquitatis. 

4) Sic mss. Vict. et Carm. Sic et edit. Oxon. AI. 20) Lamb. et libenter patiuntur, memores. 
omittunt, sed. 21) Al. exsolutiones. 


(5) Lamb. fideles perseveraverunt esse. 22) Lamb. mortis Dominus in multa sua cle- 


(6) Mss. Angl. evecti vanitatibus eorum. mentia. 
7) Mss. Angl. destiterunt. (23) Mss. Angl. omnibus darem, et quidem qui- 
8) Lamb. deest. posse. busdam non merentibus. 





(24) Al. quoniam, auditis his, universi agent. Edit 
Paria. (uoniam, eruditis his. 

ted amb. auditis. 

26) Lamb. desunt, qu supra dicta est. 


9) Bodl. citata. 

10) Lamb. solid arida. 

11) Lamb. honesti erga Dominum. 

12) Lamb. £nanes et πηἰπίέπιας disputationes. 


13) Bodl. in Lamb. inter. (27) Mss. Angl. deest. priorum. 

14) Lamb. boni semper difficile movebuntur. 29 Lamb. meis. Sic et edit. Felli Oxon. 
E Lamb. qua solz erant virides. 290) A]. desideriis. 

16) Al. etsi ad scelera aliqua prolapsi sunt. 











981 PASTOR. — LIB. III. SIMIL. IX. 982 


tibi, qu&m flrmatus es a Spiritu, auctusque viribus, ut etiam nuntium possis videre, hunc enim bene 


quidem ac magniflee (30) edificatio turris ab Ecclesia tibi ostensa est ; sed ut a virgine (31) monstrata, . 


cuncta vidisti. Nunc autem per nuntium illustraris, per eumdem quidem Spiritum. Sed oportet te omnia 
diligenter videre: idcirco enim in domum tuam missus sum habitare abillo nuntio venerando (32) ut cum 
omnia potenter videris, nihil ut prius expavescas. Et duxit me in ascensum montis Arcadie (33) ; et 
consedimus in cacumine ejus. Et ostendit mihi campum magnum ; et circa eum duodecim montes alia 
atque alia figura. Quorum primus, niger erat sicut fuligo. Secundus glabrus, sine herbis. Tertius spinis 
et tribulis plenus. Quartus habebat semiaridas herbas; quarum superior pars erat viridis, proxima au- 
tem a radicibus arida; quedam etiam herbe, cum sol incanduisset, arid fiebant. Quintus mons asper- 
rimus erat; sed herbas virides habebat. Sextus mons scissuris erat plenus, quibusdam minoribus, qui- 
busdam vero majoribus; sed in illis scissuris erant herbe, non valde quidem 19199 (34), sed velut mar- 
cide esse videbantur. Septimus vero mons delectabiles (35) habebat herbas, et totus fertilis erat; et 
omne genus pecudum et volucrum (36) coli pabulum (37) carpebant ex illo: et quantum vescebantur 
ex illo (38), tanto letiores herbe crescebant. Octavus mons fontibus erat repletus; et ex illis fontibus 
adaquabatur omne genus creature Dei. Nonus mons nullam omnino aquam habebat, et totus destitutus 
erat ;:sed οἱ mortiferos serpentes alebat (39), et hominibus perniciosos. Decimus mons proceras arbores 
continebat (40), totusque erat umbrosus (41) ; et sub umbra pecudes jacebant requiescentes ae ruminan- 
tes. Undecimus mons densissimis arboribus repletus erat: et arbores ille aliis atque aliis onerata vide- 
bantur (42) fructibus ; ut quisquis videret, cuperet (43) edere de fructibus earum. Duodecimus 
mons candidus erat totus, et aspectum habebat delectabilissimum (44), et ipse sibi summum pre- 
Stabat decorem. 


CAPUT II. 


In medio vero campo candidam et ingentem petram mihi ostendit, que de ipso campo surrexerat; et 
petra illa altior montibus illis erat, οἱ quadrata erat, ita ut posset totum orbem sustinere. Vetus autem 
mihi videbatur esse ; sed habebat novam portam, quse nuper videbatur exsculpta. Et porta illa clariorem 
splendorem quam s0l habebat ; ita ut mirarer vehementer lumen ejus. Circa vero portam illam stabant 
virgines duodecim (45): ex quibus quatuor que obtinebant angulos ports, digniores (46) mihi vide- 
bantur esae; sed et omtere digne erant; stabant autem in quatuor partibus porte. Erat autem et id ad 
gratiam illarum virginum, quod ille bins et bine vestite erant linteis (47) tunicis, et decenter succincte 
exertis brachiis (48) dextris, tanquam fascem aliquem levature; sic erant parate: vehementer enim 
hilares erant, atque prompte. Hec cum vidissem, mecum ipse mirabar, quod tam magnas et preclaras 
res viderem. Et rursus mirabar (49) propter virgines illas, quod tam decore et (50) delicate essent, et 
ita constanter ac fortiter starent tanquam totum colum portature (51). Et cum hzc intra me cogitarem 
(52), aitad me Pastor ille: Quid intra te disputas atque torqueris, et ipse tibi sollicitudinem adjicis (53)? 
Quscunque non potes intelligere, noli attendere (54), tanquam si sapiens sis; sed roga Dominum, ut ao- 
cepto sensu intelligas ea. Quecunque post te sunt, non potes videre; que vero sunt ante te, vides. In 
his igitur que non potes videre, noli torqueri; et eorum intelligentiam cape (55), que tu vides. Desine 


VARLE LEGTIONES ET NOTJE 
(46) Lamb. dignitosiores. Et mox, digniloss. Sio 


4) Ita mes. Lamb., Vict. et Carm. Ita quoque 
i edit. Oxon. et Hamb. Fabricii. Al. Jatz. 
(35) Mss. Angl. hilares. 
(36) Mss. Angl. volucres. 
Lamb. pabula. 
38) Mss. Angl. inde. Lamb. ὑπάε, tanto amplius 


iores. 

(39) Mss. Angl. habebat. Addit Lamb. ef homines 
pro hominibus. 

40) Mss. Angl. habebat arbores magnas. 

41) Lamb. tenebrosus. 

49) Bodl. ordinatze erant. Lamb. ornate erant. 

43) Mss. Angl. si quis vidisset, concupüsceret. 
Fellus in sua edit. Oxon. quis retinuit pro quis- 


m Lamb. Arcadi? montem 
3 
Fell 


TM Mss. Angl. hilarissimum. 

"i Laudant hunc locum Origenes homil. 43, in 
Exech., auctor Operis imperfecti in Matth. xix, 28, 
et soriptoraVite S. Genovefre cap. 4. Horum verba 
inter Veter. Testim. superius reperies. 


etiam infra cap. 6 sub initium, dignttosos pro digni- 
tate splendidos. Atque ite legendum statuit Clericus 
e ms. optime note Lambethano. «Vox enim digni- 
tosus, inquit, non evi quidem Ciceroniani est, sed 
neo infimi. VeteresGlosse: Dignitosus, ἀξιωματιχός.ο 
Vide item de hac voce Ducangium in Glossario. 

(47) Mss. Angl. apud Fellum: Inerat autem inier 
genera earum virginum et hae binz vestit linteis. 
Apud Clericum vero Lamb. sio se habet: Inerat 
autem inter gratiam earum virginum ha binz vestit.e 
lineis tunicis, et decem incincta exertis. 

(48) lta mss. Angl. Ita et Vict. e& Carm. Horum 
ms88. lectionem sequuntur quoque Fellus et Fabri- 
cius. Al. exterius brachiis. 
μή Lamb. movebar. 

(50) Mss. Angl. desunt, decorz et. Et mox Lamb. 
omittit, constanter ac. 

(91) Mss. Angl. portandum haberent. 

(52) Mss. Angl. disputarem. Et mox, disputas ; ubi 
Felli edit. Oxon. habet cogitas. 

(93) Mss. Angl. adducis. 

(54) Lamb. perpendere. 

(55) Mss. Angl. dominare. 


983 S. HERMJE 984 


esse euriosus. Ego autem demonstrabo tibi cuncta, quecunque debeo (56; ostendere: nuno autem reli- 
qua coneidera. 


CAPUT III. 


Et cum h&c dixisset mihi, suspexi (57): et ecce vidi venisse sex viros excelsos 8ο venerandos, et omnes 
similes (58) vultu; et vocasse quamdam multitudinem virorum ; et hi qui venerant vocati ab illis, et ipsi 
quoque excelsi et fortes erant. Jusserunt autem illi sex eos turrim quamdam (59) super eam portam 
eedificare. Magnus vero tunc fremitus cepit esse decurrentium circa portam huc atque illuc (60), eorum 
virorum quiad edificandam turrim convenerant (61). Virgines vero ille questabant circa portam, jubebant 
eis edificationem turris accelerare(62).1pse autem exporrexerunt manus suas, tanquam aliquid accepture 
' ab illis. Tunc illi sex Jusserunt, ut (03) ex quodam profundo lapides attollerent, et in emdificationem 
turris prepararent. Et elevati sunt decem lapides candidi, quadrati (64), cireumcisi. Postquam vero sex 
illi advocaverunt has virgines, jusserunt eas universos lapides, quicunque in turris edificationem mit- 
tendi essent, portare (65); et translatos per portam tradere (06) eis qui sediflcaturi erant turrim illam. 
Continuo he virgines eosdem lapides qui prius elevati erant (07) de profundo, inter se elevare (68) ccpe- 
runt pariter omnes. 


CAPUT IV. 


Qui autem steterunt circa portam, sic etiam portabant: ut qui videbantur esse fortiores, ad angulos 
ponerentur: ceteri vero lapides ad latera subjiciebantur (69! : atque ita universos lapides pertulerunt, 
eosque per portam (70) translatos ediflicantibus, sicut jusse erant (71), tradiderunt. Illi vero excipientes, 
exstruxerunt illos. Hec autem ediflcatio super illam petram magnam et portam fiebat; atque ab iis tota 
turris sustentabatur. Horum autem decem lapidum structura totam portam illam replevit, que in fun- 
damento turris illius esse cepit. Post illos vero decem lapides, alii viginti quinque elevati sunt (72) de 
profundo; et hi structi sunt in edificationem turris ejusdem, per illas virgines levati, sicut priores. Post 
«hos, alii triginta quinque elevati sunt, et hi similiter in eodem opere aptati sunt. Post hos, quadraginta 
lapides ascenderunt; et hi omnes adjecti sunt in structuram turrisillius. Quatuor ergo ordines caperunt 
esse in fundamento turris illius (73); desierunt enim lapides extrahi de (14) profundo: paulisper et hi qui 
edificabant, quieverunt. Iterum illi sex viri multitudini illi imperaverunt, ut de illis duodecim montibus 
apportarent (75) lapides ad edificationem turris ejusdem. Illi autem excidebant deuniversis montibus va- 
riorum colorum lapides (76) ; et deferentes eos (77) porrigebant virginibug: quos ille accipienles trans- 
ferebant (/8), et in edificationem turris porrigebant. In qua cum structi essent (79) illi, candidi, va- 
riique flebant : et similiter omnes priores (80) mutebant colores. Quidam vero ab ipsis viris porrigeban- 
tur; qui cum in eam edificationem venissent, quales ponebantur, tales et permanebant. Hi nec candidi 
flebant, nec varii; quoniam non erant a virginibus per portam translati. Hi ergo lapides deformes erant 
in edificatione (81); quos cum animadvertissent illi sex viri, jusserunt tolli et suo loco reponi unde 
delati fuerant (82). Et dicunt ad illos qui lapides illos afferebant: Omnino vos nobis ad edificationem 
banc lapides porrigere nolite; sed juxta turrim poniteeos, ut he virgines translatos porrigant; nisi enim 
&b his virginibus translati fuerint per hanc portam, colores suos mutare non possunt: nolite igitur 
frustra laborare. 


VARLE LECTIONES ET NOTE 
68) Mss. Angl. allevare. 

















96) Lamb. potueris pro debeo. 
97) Lamb. inspezi. 69) Bodl. a lateribus subibant. Sio et Lamb., 
58) Lamb. venisse wiros excelsos, dignitosos et — prepositione tamen a in e mutata. 
similes. (70) Lamb. portas. Et paulo post, porta pro por- 
60) Lamb. eos illi ex turre quamdam. tam. 
60) Bodl. discurrentium circa portam hinc atque 71) Mss. Angl. jusserant. 
illinc. Lamb. quoque habet hínc atque illinc. 72) Mss. Angl. ascenderunt, ut sepe. 
(601) Sic Lamb. Sic et Felli edit. Oxon. ΑΙ. vene- 73) Lamb. fundamentis lurris hujus. 
rant. 74) Lamb. ergo laptdes ascendere de. 
(62) Lamb. videbant zdificationem turrís accele- Ue De quibus mentio cap. 1 hujus sirilit. Pellus 


rari oporlere. Felli autem edit. Oxon. βίο: Agnove- 
runt ab eis edificationem turris accelerari oportere. 

(63) Mss. Angl. deest, ut. Et mox pro attollerent 
et pra pararent, habent ascendere et aptari. Statim- 
que: Et ascenderunt decem. 

(64) Lamb. quidem et quadrati. Sic et Fellus. 
Voci autem sequenti, circuumcisi, premittendum nec 
jubet Cotelerius ex cap. 5 et 16. 

NU Lamb. ejus sdificationem ituri essent por- 
re. 
ο] Lamb. cum Fello: itidem tradere. 
67) Mss. Angl. primi ascenderunt. 


autem statim, deferrent pro upportarent, quod ex- 
hibent mss. Angl. 

76) Mss. Angl. lapides vartís coloribus. 

T7) Mas. Angl. apportatos. 

78) Mss. Angl. porrigebant, θἱ mox transferebant. 
Sic et Felli edit. Oxon. 
M Lamb. quam cum tnstrucii. 
(80) Lamb. et similesomnes etpriores. Mss.quoque 
Vict. et Carm. habent, et priores. 

(81) Lamb. aedificationem. 

(82) Mss. Angl. referri unde deportati. 











985 PASTOR. — LIB. IIl. SIMIL. IX. 986 


CAPUT V 

Effecta est autem structura illo die ; sed turris consummata non est ; futurum enim erat, ut sedifica- 
retur (83) ; propterea etiam nune et quedam dilatio facta est. Et jusserunt illi sex, eos qui sedificabant 
abire et veluti aliquandiu quiescere (84) ; illis vero virginibus preceperunt, ne a turri discederent (85) : pro- 
pterea autem videbantur mihi relicte, ut custodirent turrim illam. Postquam autem recesserunt, dico (86) 
ad pastorem illum : Quare, domine, non est peracta edificatio turris ? Non enim, inquit, ante consummari 
potest, quam veniat dominus ejus, et structuram hanc probet ; ut si quos lapides non bonos in ea inve- 
nerit, mutentur : ad voluntatem enim ejus edificatur (87, hec turris. Vellem, inquam, Domine, scire, , 
quid significet edificatio turris hujus, et de hac petra, et de hao porta cognoscere, et de montibus, et de 
virginibus, et de lapidibus qui extracti sunt (88' de profundo, neo circumcisi sunt, sed sicut agcenderunt, 
sic missi eunt (89) in structuram ; et quare primum lapides decem in fundamento structi sunt (90), deinde 
viginti quinque, deinde triginta quinque, deinde quadraginta : item de illis lapidibus qui positi sunt in 
structuram, iterumque sublati, et in locum suum (91) relati. De omnibus his, domine, desiderium anime 
mee comple, et omnia mihi demonstra. Et dixit mihi: Si arduus (02) non fueris, omnia cognosces (93), 
et videbis reliqua que futura sunt buic turri ; et omnes similitudines diligenter cognoces. Et venimus 
post dies paucos in eumdem locum, ubi sederamus, et dixit mihi: Pervenjiamus ad turrim : Dominus 
enim ejus venturus est, ut consideret eam. Venimus igitur illuc, et neminem alium quam virgines illas 
invenimus. Et interrogavit eas, an adfuisset ibi dominus turris illius? Et responderunt, continuo eum 
adfuturum (94), ut consideret structuram illam. 


CAPUT VI. 

Post pusillum vero video multitudinem virorum magnam venientem, et in medio eorum its excelsum 
virum, ut magnitudine sua ipsam turrim superaret ; et circa eum sex illos quos in sediflcatione imperare 
videram, et dos omnes qui mdificaverunt turrim illam, et preterea alios quamplures dignitate (05) 
splendidos viros. Virgines veroille que custodiebant turrim illam, accurrerunt et osculate sunt eum (96) 
et prope eum (07) coperunt ambulare. Ille autem tam diligenter considerabat structuram illam ut sin- 
guios lapides contrectaret (08) ; quinetiam singulos virga quam in manu tenebat (09), feriebat. Ex quibus 
quidam cum essent percussi, nigri flebant velut fuligo ; quidam autem tanquam scabri; quídarh quasi 
sciesuras habentes ; quidam curti ; quidam nec nigri nec albi (100); quidam asperi, nec cum oeteris 
lapidibus convenientes ; quidam plurimas maculas habentes. He» sunt varietates lapidum illorum, qui in 
structura illa non idonei (1) reperti sunt. Jussit eos dominus omnes de turri deponi, et juxta eam relin- 
qui ; et alios lapides afferri et loco eorum reponi. Et interrogaverunt eum qui edificabant, ex quo monte 
vellet afferri, et reponi in locum ejectorum ? De montibus quidem vetuit afferri ; sed ex campo quodam 
qui prope erat, jussit afferri (2). Foderunt enim campum illum, et invenerunt lapides splendidos, qua- 
dratos; quosdam vero etiam rotundos. Quicunque autem erant in illo campo omnes allati sunt, et per (3) 
portam transportati (4) & virginibus illis: et qui ex eis quadrati erant deformati (5) sunt, et positi in 
loco (6) ejectorum. At vero qui rotundi, non sunt adjecti in structuram; quoniam duri erant (7), et 
longum esse videbatur circuincidere eos : sed positi sunt circa turrim, tanquam futurum esset, ut οἴτοαπι- 
ciderentur, et in structuram mitterentur (8); valde enim splendidi erant. 


CAPUT VII. | 
Heo cum vidisset vir ille dignitate (9) precipuus, et dominus totius turris, vooavit huno pastorem ; et 
tradidit ei lapides qui reprobatierant, et positi circa turrim ; et ait ad illum : Communda diligenter lapides 
hos, et apta in structuram (40) turris, ut oum ceterig possint convenire ; eos autem qui non conveniunt 
, 


YARLE LECTIONES ET NOTE. 


83) Lamb. fuit : futurum enim, ut zdificetur. (94) Mss. Angl. venturum. Lamb. add. esse. 
84) Mss. Angl. recedere et veluti quiescere aliquid. 95! Mas; Angl. dignilosos, ut passim. 
85) Lamb. recederent 90) Lamb. accurrerumt osculari eum. 
86) Lamb. omnes FeCeSSerUMI, dizi. 97) Lamb. deest eum. 
mul Its Fellus in edit. Oxon. ex Lamb. Al. edi- oo Mss. Angl pertraci&ret. 
Lamb. manu gerebat. 
89) Mas. Angl. ascenderunt, ut gepe alias. ιο, Lamb. desunt quídam.... albi. 
ο) Mss. Angl. ierunt. Mss. Angl. boni. 
Viet. uL indomentis síiructure. Lamb. 2 Mss. Angl. apportari 
e habet funda Lamb. illati sunt per. Felli autem editio 


Lamb. [oco Pe 0x52. ablati. An mendose ? 
Ec Ita mas. Angl., Vict: et Carm. Editi, tardus. (4) Lamb translati. 
93) Ita Lamb. [ta et Felli edit. Oxon. Al. non B lta Lamb Editi, formati. Vide infra not. 30. 


 €ognosces. Omittunt quoque mon, mss. Vict. et (6) Sio Lamb. et Felli edit. Oxon. Al. locum. 
Carm. At Vict. sic: omnia cognoscis post ; videbis. 7) Lamb. et durum erat, et tardum esse. 
Carm. vero ; o, cognosces p. v. Quas mss. lectiones js Mss. Angl. irent. 

Clericus invertit. eque aliter Russelius. Recte Fa- Mss. Angl. dignitosus. 


bricius. (10) Lamb. pone tn structura. 


» Ww 


987 8. HERM,JE 988 


longe & turri projicies. Hec cum prewcepisset ei, cum omnibus cum quibus venerst ad turrim, abiit: 
virgines autem ille steterunt circa turrim, custodientes eam. Et dixi ad pastorem illum : Quonam modo 
possunt lapides hi in structuram hujus turris, cum reprobati sint redire? Et dixit. mibi: Ego de lapidi- 
bus istis majorem partem circumcidam et adjiciam in structuram, et convenient oum ceteris. Et dixi : 
Quo modo, domine, possunt cireumcisi eumdem locum implere (11) ? Quicunque, inquit, minores inventi 
füerint, in mediam structuram ibunt (12; ; majores vero de foris ponuntur, et continebunt eos. Hec cum 
dixisset mihi: Eamus, inquit, et post triduum revertamur ; et emundatos hos lupides in structuram 
 adjiciam. Ea enim que sunt circa turrim, commundari debent omnia ; ne forte subito paterfamilias su- 
perveniat, et immunda ea que circa turrim sunt, inveniat, et ita aspernetur (13) ; et hi lapides non mit- 
tantur (14) in structuram turris hujus, et ego negligens paterfamilias (15) videar esse. Post triduum (16) 
autem cum venissemus ad eamdem turrim, ait mihi : Consideremus hos lapides omnes, et videamus qui 
ex eis possunt in structuram ire (17). Dico ei : Consideremus, domine. 


CAPUT VIII. 

Primum omnium coepimus considerare eos qui nigri fuerant.Quales enim a structura depositi fuerant, 
tales sunt reperti. Jussit eos a turri moveri, et seorsum reponi (48). Deinde consideravit eos qui scabrosi 
fuerant: et multos ex eis circumcidi jussit, et per virgines eos in structuram turris aptari : ille autem 
sublatos eos aptaverunt in media structura. Reliquos autem jussit cum illis nigris reponi : nam et hi 


A evaserunt nigri. Deinde considerabat eos qui scissuras babebant : et ex illis multos circumoidi jussit, et 


per illas virgines adjici in structuram. Hi de foris positi sunt, quoniam (19) integri inventi sunt : reliqui 
autem propter multitudinem scissurarum non potuerunt afformari (20), propterea projecti sunt ab sedifi- 
catione turris. Deinde considerabat eos qui curti facti erant : multi ex illis scissuras habebant, et nigri 
evaserant ; alii vero scissuras magnas habebant, quos jussit apponi cum illis (21) qui rejeoti erant : reli- 
quos autem commundatos et afformatos adjici jussit in structuram, quos sublatos virgines ille in media 
structura aptaverunt ; infirmiores enim erant. Deinde considerabat eos, qui dimidii quidem albi, demidii 
autem nigri fuerant reperti ; et multi ex illis nigri inventi sunt : jussit et hos transferri ad illos qui reje- 
cti erant. Reliqui vero toti candidi inventi sunt : et hi sublati eunt a virginibus, et aptati in eadem turri ; 
exteriores autem positi sunt qui (22) integri inventi sunt, ita ut possent continere eos qui in medio con- 
structi erant ; nihil enim eis (23) recisum est. Deinde considerabat eos qui duri et asperi fuerunt (24); 
pauci ex his adjecti (25) sunt, quoniam non poterant circumoidi ; valde enim duri reperti sunt : reliqui 
autem formati (26) sunt, et in media structura a virginibus aptati ; infirmiores enim erant. Deinde consi- 
derabat illos qui maculas habebant ; et ex eis pauci reperti sunt nigri, et hi ad ceteros adjecti sunt. Qui 
vero Buperfuerant, candidi et integri inventi sunt οἱ hi & virginibus in structuram aptati sunt, et de 
foris positi, propter fortitudinem suam. 
CAPUT IX. 

Venit deinde, ut consideraret (27) eos lapides, qui candidi et rotundi erant ; et ait mihi: Quid faciemus 
de his lapidibus ? Et ego dixi : Domine, nescio. Nihil ergo, inquit, excogitas de his? Ego, inquam, artem 
hano, domine, non novi nec lapidarius sum, neo possum intelligere quidquam. Bt dixit: Non vides eos 
valde rotundos esse ? Quod si voluero eos quadratos redigere, plurimum mihi ex his recidendum est ; sed 
necesse est aliquos ex his in structuram turris transire (28). Et dixi: Si necesse est, quid igitur te impli- 
cas (29), et non eligis, si quos habes eligere, et aptas in structuram illam? Et elegit quos vidit maximos 
et splendidissimos, et afformavit (30) eos, quos sublatos virgines ille in exterioribus partibus structure po- 
euerunt. Reliqui vero qui superfuerunt, repositi sunt in eumdem campum (31) unde sumpti erant ; abjecti 


VARIAR LECTIONES ET NOT ΑΕ, 





ia Mss. Angl. explere. 
12)1ta mss. Angl. Fellus tamenin sua edit. Oxon. 
P3) Mas. Angl ezasp 
88. Angl. eretur. 

f Lamb. ut et hi lapides non sint. 
15) Lamb. patrisfamtlias. Forte, patrifamilias, 
ut legendum censet Cotelerius. 

(16) Lamb. biduum. At modo legebamus : post 
triduum revertamur. 
17) Lamb. convenire. 
18) Lamb. Pod Sic et paulo post. 
19) Felli edit. Oxon. qut pro quoniam. 
(20) Lamb. deformari. Edit. Paris. efformari. Sio 
mox idem Lamb. deformatos adjici. Vide mox 
not. 30. 

21) Lamb. habentes jussil eos poni cum iis. 

22) Sic et edit. Paris. et Oxon. At Lamb. Vict. 
et Carm. quoniam, ut modo supra. 

(23) Lamb. instructi eran; nthil enim ez eis. 





24) Lamb. fwerant. 
25) Mss. Lamb., Vict. et Carm. abjecti. 
(26) Mss. Angl. deformati. 

27) Lamb. deinde considerare. 

28) Mss. Angl. tre. 

29) Bodl. £ristaris. Lamb. te tricas. 

30) Lamb. deformavit. Hsc recta est. leotio, non 
inepta et inusitata vox afformare. Sic et supra cap. 
8, deformari perperam mutatum in afformari, et dt 
formatos in alormatos, et deformati in formati. Ni- 
mirum, excmptores existimarunt deformare esse 
tentum deformem et turpem reddere, cum sit etiam 
simpliciter mutare formam in. quamvis aliam. Ve- 
teres Glosse: Deformo, μεταμορφῶ, μετατυπῶ De- 
formo (sic legendum), ἀποτελέω: que significatio 
optime hic convenit, ubi forma rotunda lapidum re- 
gectione in quadraetam mutatur. Crea. 

(31) Lamb. eodem campo. 


989 | PASTOR. — LIB. Ill. SIMIL. IX. — 990 


vero non sunt. Quoniam, inquit, adhuc exiguum deest huic turri, quod edificandum erit ; et forsitan vult 
dominus hos lapides aptari in ea structura, quia valde candidi sunt (32). Vocate sunt deinde mulieres 
speciosissime duodecim, nigra veste vestit, ἱποίποίθ, et exertis humeris, capillisque solutis (33). Vide- 
bantur autem mihi he mulieres agrestes esse. Et jussit eas pastor ille tollere lapides illos qui de structura 
ejecti erant (34), et eos referri in montes unde ablati fuerant. Et illa gaudentes sustulerunt omnes, et re- 
portaverunt eos unde extracti fuerant. Postquam autem nullus lapis circa turrim jaceret, ait mihi : Cir- 
cumeamus hanc turrim, et videamus nunquid aliquid desit (35) illi. Ccpimus ergo cireumire eam. Et ut 
vidit eam decenter edificatam, copit valde hilaris esse : ita enim decenter edificata fuerat, ut qui vidis- 
set, concupisceret structuram ejus ; quoniam quasi de uno lapide videbatur esse, neo usquam commis- 
sura apparebat, sed ex petra una (20) videbatur exsculpta. 


CAPUT X. 


Ego autem hujusmodi turrim attente considerans, valde letabar (37). Et ait mihi : Affer calcem et 
testas minutas, ut formas eorum lapidum qui sublati sunt de structura et iterum repositi, expleam (38); 
ea enim que circa turrim sunt omnia, sequari debent. Et feoi sicut jussit mihi, et attuli ad eum. Et ait 
mihi : Presto adsis mihi ; et cito (39) hoc opus perficietur. Complevit ergo formas illorum lapidum, et 
jussit locum mundari circa turrim.Tuno virgines ille apprehenderunt scopas, et mundaverunt totum, et 
sustulerunt excrementa (40), et sparserunt aquam : quo completo, factus est locus delectabilis (41), et 
turris decora. Ait deinde mihi : Omnia commundata sunt : si venerit dominus hanc turrim consummare, 
nihil inveniet quod de nobis queratur. Ha: oum dixisset, volebat abire. At ego apprehendi peram ejus, 
et cepi rogare eum per Dominum, ut mihi omnia que ostenderat, explicaret (42). Ait mihi : Habeo mo- 
dicam occupationem ; at omnia tibi explicabo : exspecta autem me hic, dum venio. Dico ei : Domine, 
quid hic solus faciam ! Respondit : Non es solus; omnes enim virgines tecum sunt. Et dixi : Trade me, 
domine, ergo eis. At ille vocavit illas, οἱ dixit (43) eis : Commendo vobis huno, doneo venio. Remansi. 
igitur cum virginibus illis. Ille autem hilares erant,et affabiles mihi,precipue tamen quatuor; que cete- 
ras precedebant dignitate. 


CAPUT XI. 


Dicunt mihi deinde virgines ille : Hodie pastor ille huc venturus non est. Et ego dixi : Quid ergo ego 
faciam ? Et dicunt mihi : Usque in vesperam exspecta, si forsan veneritet loquetur (44) tecum ; sin minus, 
nobiscum dum veniat, manebis (45). Dixi eis : Expectabo eum usque ad vesperam : quod si non venerit, 
domum ibo,et revertar mane. Responderunt mihi: Nobis assignatus es : non potes recedere /46) a nobis. 
Et dixi : Ubi manebo? Dicunt mihi. Nobiscum dormies ut frater non ut maritus : frater enim noster ea, 
et de cetero tecum habitare parate sumus (47) ; valde enim charum te habemus. Ego autem erubescebam 
cum eis manere (48). Ea vero qus ex illis prima esse videbatur, amplexata me est, et osculari me capit. 
Ceetere vero oum vidissent me amplexari (49) ab illa, et ipse ο cperunt me ut fratrem osculari, et du- 
cere (50) circa turrim, et ludere mecum. Quadam autem ex illis psalmos canebant (51) ; quedam choros 
ducebant. Ego autem circa (52) turrim in silentio letus cum eis ambulabam, et videbar mihi junior fa- 
ctus esse (53). Postquam vero vespera esse copit, domum repente (54) abire volebam ; ille autem reti- 
nuerunt (55) me, et non permiserunt abire. Mansi ergo illa nocte cum eis juxta eamdem turrim (56). 
Straverunt autem tunicas suas linteas in terram, et me in medio collocaverunt : nec quidquam aliud fa- 
ciebant, nisi quod orabant. Sed et ego cum illis sine intermissione orabam, neque minus quam ille.Que 
cum me aic orantem vidissent,ingens gaudium perceperunt ; et cum eis illico fui usque ad diem posterum . 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


32) Lamb. qua va:de candida est. mss. exhibere explicaret, ut sepe. Aliter hic Cleri" 
33) Mes. Angl. capillis vero dissolutis. cus, cujus adnotationem videsis mox infra not. 62: 
94) Lamb. leg. abjecti. erant, et omittit omnia (43) Lamb. vocat et dixit. 


quie Sed puntar, usque ad Postquam autem. 44) Mss. Angl. si venerit, [prsitan loguetur. 
(35) Mss. Angl. ne quid desit. Sic et Felli edit. in Felli edit. Oxon. moraberis. 


on. (46) Mss. Angl. consignatus es : non potes disce- 
(36) Lamb. il/a. At vulgatam lectionem confirmat . 

Origenes, qui hunc locum laudat Comment. in Osee 47) Bodl. habitaturz sumus. 

ex Philocalizm cap. 8, noviss. edit. BB. tom. II, 48) Lamb. habitare. 

Pag. 439. 49) Mss. Ang. amplezum. 

(37) Mss. Angl. ejusmodi considerans bene, valde 50) Mss. Angl. ducebant ; et mox (udebant. Sic 


letus eram. et Felli edit. Oxon. 
(38) Editt. Clerici et Russel. omitt. de Ms. Lamb. 91) Lamb. enim ex his psalmos cantabant. Habet 
structura, repositos expleam. enim et Felli edit. Oxon. 


(39) Lamb. Pristo sis mihi ; et cito. Al. mihi, tn- fos Si» Felli edit. Oxon. Al. addunt eam. 
quit. 53) Lamb. veluti juniorem esse factum. 
40) Mss. Angl. stercus. (54) Mas. Angl. deest, repente. 

41) Mas. Angl. hilaris. (be Lamb. delinuerunt ; et mox, me tre pro abire. 


42) Fellus in edit. Oxon. exsolveret; monetque Lamb. ad eam turrim. 


991 S. HERMJE 993 


Bt eum adorassemus Dominum,tuno venit pastor ille,et ait ad illas : Nullam ei fecistis (67) injuriam? Bt 
dixerunt ei : Ipsum interroga. Dico ei : Domine, magna voluptas me coepit (58), quod mansi cum eis. Et 
dixit mihi : Quid ccenasti ? Et dixi : Czenavi, domine, tota nocte verba (59) Domini. Bene, inquit, te acce- 
perunt? Et dixi : Bene (60), domine. Nunquid vis nunc audire? Et dixi : Volo, domine (61) : et primum, 
sicut te interrogavero, rogo ut sio mihi demontres. Quemadmodum vis, inquit, sic tibi rem explanabo, 
(62), neo quidquam te celabo. 

CAPUT XII. 

Primum omnium,domine, inquam, hoc (63) mihi demonstra : Petra hec, et porta quid sunt? Audi, 
inquit : Petra hsc et porta (64) Filius Dei est. Quonam pacto, inquam, domine, petra vetus est, porta 
autem nova ? Audi, inquit, insipiens, et intellige. Filius quidem Dei omni creatura antiquior est, ita ut 
in consilio Patri suo adfuerit ad condendam (65) creaturam. Port& autem proptera nova est, quia in 
consummatione in novissimis diebus apparebit (66), ut qui assecuturi sunt salutem, per eam intrent in 


. regnum Dei. Vidisti, inquit, lapides illos qui per portam translati sunt, in structuram turris colloca- 


tos'(67) ; eos vero qui non erant translati per portam, abjectos in locum suum (68)? Et dixi : Vidi, do- 
mine. Sic inquit, nemo intrabit in regnum Dei nisi quia acceperit nomen Filii Dei. Si enim in civitatem 
aliquam volueris intrare,et civitas illa cincta sit muro, et unam habuerit tantummodo portam ; nunquid 

» poteris aliunde (69) intrare civitatem illam, nisi per portam quam habet ? Et quonam modo, inquam,do- 
X. mine, aliter fleri potest? Sicut ergo, inquit, in illam urbem non potest intrari (70), quam per portam 
ejus : ita nec in regnum Dei potest aliter intrari (71), nisi per nomen Filii ejus qui ei charissimus. Et 
dixit mihi : Vidisti turbam eorum qui edificabant turrim illam ? Vidi, inquam,domine. Et dixit : Illi om- 
nes nuntii sunt dignitate (72) venerandi. His igitur veluti muro cinctus est Dominus. Porta vero Filius 
Dei est, qui Bolus est accessus ad Deum. Aliter ergo nemo intrabit ad Deum, nisi per Filium ejus. Vidisti, 
inquit, illos sex viros, et in medio eorum precelsum virum illum ac magnum (73), qui circa turrim am- 
: bulavit, et lapides de structura reprobavit (74) ? Vidi, inquam, domine. Ille, inquit, preecelsus (75), Filius 
Dei est ; et illi sex, nuntii sunt dignitate (76) conspicui, dextra levaque eum circumstantes (77). Ex his, 
inquit, excellentibus (78) nuntiis, nemo sine eo intrabit ad Deum. Et dixit : Quicunque ergo nomen ejus 
non acceperit, non intrabit in regnum Dei. 


CAPUT XIII. 

Et dixi : quid est deinde haeo turis ? Haeo, inquit, Ecclesie est. Et virgines he, qua sunt, domine? Bt 
dixit mihi : He, inquit,Spiritus sancti sunt : non aliter enim (790) homo potest in regnum Dei intrare,nisi 
he induerint eum veste sua. Etenim nihil proderit tibi accipere nomen Filii Dei, nisi otiam et vestem 
earum acceperis ab eis. He namque virgines, potestates sunt Filii Dei. Ita frustra nomen ejus portabit 
quis (80), nisi etiam potestates ejus portaverit (81). Et dixit mihi: Vidisti lapides 11108 qui abjecti sunt ? 
Illi enim nomen quidem portarunt (82) ; vestem autem illarum non induerunt. Et dixi : Quee est vestis 
earum domine ? Ipsa, inquit, nomina (83), vestis earum est. Quicunque ergo, inquit nomen, Filii (84) 
Dei portat, harum quoque nomina portare debet : nam et Filius nomina portat earum. Quoscunque (85), 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(68) Lamb. loco suo. 
69) Sic. Lamb. Sic. et Felli edit. Oxon. ΑΙ. alia. 
0) Lamb. omisso, inguit, sic : in. eadem urbe 
tion potes aliter intrare. Hinc Fellus; ín illam urbem 
non potest aliter tntrari. 
(71) Lamb. alicuis intrare. 


57) Mas. Angl. Ne forte fecistis. 

58) Mss. Angl. magnam voluptatem percepi. 

59) Lamb. verbum. 

tn Lamb. Πία. 

61) Lamb. desunt, Nunquid, usque ad Domíne : 








(62) ΜΑ. Lamb. cum Fello : exsolvam. Sic et alibi, 
ubi verbum ezplanare alii codd. pre se ferunt.Fuit 
nimirum Grece ἐκλύσω ezpedium vel interpretabor. 
Glossa : ἐκλύω resolvo enodo. Vid. capp. 13 et 16. 
in fine ubi exsolutionem habemus pro ἔκλυσιν, 


CLER. 

(63) Lamb, desunt,tnquam, hoc. Quo in cod. pas- 
sim omittuntur inquam et inquit. Heo enim Greci 
dialogiste supplenda lectori permittunt, ut apud 
Platonem passim. CLER. 

(64) Sic in sacris litteris, Dominus petra et janua 
dicitur. Ita Fellus. Et alterum quidem 1 Cor. x, 
4 ; alterum vero Joan. r, 7, 9. 

(65) Lamb. constituendo. Bodl. constituendi. Sio 
apud Fellum. Aliter Clericus. 

(60; Mes. Angl. et Carm. apparuit. Ita et Felli 
edit. Oxon. Vulgata lectio confirmari potest ex Hebr. 
x, 28, quo forte respexit Hermas. Altera vero mss. 
ex Hebr. 1, 1, 2. 

(67) Lamb. collatos. 


72) Mss. Angl. dignitosi. 
κά Mss. Angl. honestum virum eique mapnum. 
(74) Lamb, portavit. 
(75) Mss. Angl. honestus. 
6) Mss. Angl. dignitosi. 
) Mss. Angl. continentes. 

78) Mss. Angl. dignilosis. 

79) Lamb. autem pro enim. Et raox : tis Àas in- 
duerit cum. 

(80) Lamb. I/aque sine causa quis portabit toten, 
nisi eliam αἱ polestates ejus induerit. 

(81) Mss. Angl. induerint. 

82) Mss. Angl. tulerunt. 

83) Lamb. 1psum inquit, nomen. 

84) Lamb. deest Filii. De nomine Filii Dei ab 
electis gestato, vide Apoc. rt, 17; x 12: xw, 1, 
et de veste nuptiali Matth. xxi1,11. Porro apostolus 
Paulus jubet Christum induere, Rom. 111, 14. Fev. 

(85) Lamb. Filíus enim Dei ipsa. womina perfat. 
Quoscunque. Habet quoque Filius Dei Feli ed. Ox. 








005 PASTOR. — LIB. III. SIMIL. IX. 994 


inquit, lapides vidisti in structura remansisse per manus harum traditos, earum potestate vestiti sunt. 
Ideoque totam turrim concordem (86) vides cum petra, et velut ex uno lapide factam. Sic quoque ii qui 
erediderunt Deo per Filium ejus, induti sunt Spiritum hunc (87). Ecce unus erit spiritus, et unum cor- 
pus, et unus color vestium eorurh (88) ; sed et illi assequentur ista, qui portaverint (89) nomina virgi- 
num harum. Et dixi : Quare ergo, domine, abjecti sunt lapides qui reprobati fuerunt, cum ipsi per por- 
tam (90) translati fuerint, et traditi per manus virginum harum in structuram turris hujus? Quoniam, 
inquit, cura tibi est omnia diligenter inquirere, audi de iis lapidibus qui abjecti sunt. Hi omnes nomen 
Filii Dei acceperunt, sed est potestatem virginum harum, His ergo spiritibus acceptis, consummati fue- 
runt, et in numerum servorum Dei redacti, et unum corpus eorum esse ccpit atque una vestis ; eamdem 
(91) enim sentiebant aequitatem, quam pariter exercebant. At vero postquam viderunt mulieres illas, 
quas advertisti nigra veste vestitas, exertis humeris et solutis (02) crinibus, concupiverunt aollicitare 
illas ob pulchritudinem (03) earum, et induti sunt potestate earum ; virginum vero projecerunt amictum 
(94). Hi igitur abjecti sunt a domo Dei, et traditi mulieribus illis. At hi qui non sunt corrupti pulchri- 
tudine earum, in domo Dei remanserunt. Habes, inquit, horum lapidum qui abjeoti sunt, explicatio 
nem (95). 
CAPUT XIV. 

Kt dixi : Si qui ergo, domine, hominum qui hujusmodi sunt, egerint ponitentiam, et abjecerint cupi- 
ditatem mulierum illarum, et conversi redierint ad virgines, et earum potestatem induerint; nonne in- 
trabunt in demum Dei? Intrabunt, inquit si abjeoerint omnia opera mulierum illarum, et harum virgi- 
num resumpserint potestatem, et in operibus earum ambulaverint. Et ideo intermissio facta est struendi, 
ut si hi egerint penitentiam, adjiciantur in structuram turris : 6i autem (96) non egerint penitentiam, 
alii struentur loco eorum ; et ilii tuno abjiciantur in toto (97). Ad hec omnia (08) gratias egi Domino, 
quod in omnes in quibus invocatum est nomen ejus, motus clementia miserit presidem nuntium poni- 
tentie ad nos, qui deliquimus ei; et quod renovaverit spiritus nostros jam certe deficientes, neque 
habentes spem salutis; nunc vero recreatos (99) ad redintegrationem vite. Kt dixi : Nunc, domine, 
demonstra mihi, quare non in terra edisoatur hec turris, sed supra petram et portam ? Quoniam, inquit, 
insipiens et sine intellectu es, ideo interrogas. Et dixi : Necesse habeo, domine, omnia te interrogare ; 
quoniam nihil omnino intelligo : responsa enim omnia (100) magna et preclara sunt, et que homines 
vix intelligere possunt. Audi, inquit : Nomen Filii Dei magnum et immensum est, et totus ab eo susten- 
tatur orbis *. Si ergo, inquam, omnis (1) Dei creatura per Filium ejus sustentatur ; cur non et eos sus- 
tinet qui invitati Sunt ab eo, et nomen ejus ferunt, et in preceptis ejus ambulant? Nonne etiam vides, 
inquit, quod sustinet (2) eos, qui ex totis precordiis portant nomen ejus? Ipse igitur fundamentum est 
eorum, et libenter portat eos qui (3) non negant nomen ejus, sed libenter sustinent illum (4). 


CAPUT XV. 

Et dixi : Demonstra mihi, domine, nomina virginum harum et mulierum illarum, que nigra veste 
sunt indute (5). Audi, inquit : Nomina virginum que potentiores sunt, que obtinuerunt angulos porte, 
hec sunt (6): Prima vocatur Fides, secunda Abstinentis, tertia Potestas, quarta Patientia; cetere 
autem que infra has consistunt (7), his nominibus vocantur : Simplicitas, Innocentia, Castitas, Hilaritas, 
Veritas, Intelligentia, Concordia, Charitas. Quicunque itaque portant hec nomina et nomen Filii Dei 
in regnum Dei poterunt intrare. Audi nunc mulierum nomina, que nigra veste vestit» sunt. Ex his (8) 
quatuor potentiores sunt : quarum prima Perfidia, secunda Intemperantia, tertia Incredulites, quarta 
Voluptas (9) nominatur. Sequentes vero harum sic nominentur: Tristitia, Malitia, Libido, Iracundia, 
Mendacium, Stultitia, Inflatio, Odium. Hos spiritus qui portat Dei servus, regnum Dei videbit quidem, 

*5 Hob. 1, 3. 

VARLE LECTIONES ET NOTE. 

(86) Bodl. consimilem. Fellus in sua edit. Oxon. (99) Ita mss. Angl. et Viot. Ita et edit. Felli Oxon. 

concolorem. Vide Origenis Philocal. cap. 8. A]. recreat. 


(87) Lamb. Dominum per Filium ejus, hoc spiritu 100) Lamb. responsis. Omnia enim. 
induti sunt. 


88) Lamb. odor vestium earum. 

89) Mss. Angl. tulerint. 

90) Lamb. desunt, per portam. 

9!) Lamb. ad eamdem. 

. ή Lamb. dissolutis. Vide supra ο8Ρ. 2 hujus 

simil. 

(93) Mes. Angl. concupierunt enm | eas, sollicitati 
pulchritudine. 

(94) Lamb. amicitiam. 

95) Lamb. ezsolutionem. Sic et Felli edit. Oxon. 

96) Lamb. desunt, egerint. . . . si autem. 

97) Lamb. totum. 

98) Lamb. singula. Et mox deest, egi. 


amb. Sic ergo omnis. 

2) Lamb. Atque etiam vides eos quos sustinet. 

3) Lamb. quontam. 

(4) Lamb. iliud. Felli edit. Oxon. sed sustinent 
ipsum libenter. 

à Mss. Angl. vestitz, ut infra. ' 

6) Mss. Lamb. Vict. et Carm. Hzc sunt nomina 
earum. Sic et Felli edit. Oxon Laudant hunc locum 
Origenes homil. 13, in Ezech. Auctor Operis imp. tn 
Matth. xix, 28, et scriptor Vite S. Genovefie cap. 4. 

(7) Lamb. inter has constiterunt. . 

(8) Ita ms. Vict. ita quoque Felli et Russel. editt. 
Al. et his. 

(9) Mss. Angl. Duicedo. 





S. HERMJE 


e 
Eus sod (40) non intrabit in illud. Lapides vero illi, domine, qui de profundo in structur& aptati (11) sunt 





; mer destinatus est : at ubi accipit illud sigillum, 


"qui eunt ? Decem, inquit, qui in fundamentis collocati sunt, primum seculum est: sequentes viginti 
quinque, secundum seculum est justorum virorum. Illi autem triginta (12) quinque, prophete Domini 
.&o ministri sunt. Quadraginta vero apostoli et doctores sunt predicationis Filii Dei. Et dixi : Cur ergo, 
M-- 3M z « domie, virgines ille etiam hos lapides in structuram turris porrexerunt, translatos per portam ? Et 
i: , dizit : Hi enim primi spiritus illos portaverunt, et 5mnino alius ab alio non (13) recesserunt, neo spiritus 
l b liominibus, nec homines a spiritibus ; sed juncti fuerunt hi spiritus eis (14) usque ad diem quietis : 
AUS ini nisi hos spiritus secum habuissent, non fuissent utiles structure turris hujus. 


CAPUT XVI 
τι dixi : Etiam nuno, domine, demonstra mihi. Quid queris? inquit. Quare, inquam, de profundo hi 
S : Jepides ascenderunt, et positi sunt in structuram turris hujus; cum jam pridem portaverint spiritus 
"fastos? Necesse est, inquit, ut per aquam habeant ascendere, ut requiescant. Non poterant enim in 
*: regnum Dei aliter intrare, quam ut deponerent mortalitatem prioris vite. Illi igitur defuncti, sigillo Filii 
^p (45) signati sunt, et intraverunt in regnum Dei (16). Antequam enim accipiat homo nomen Filii Dei, 


liberatur a morte, et traditur vite (17). Illud autem 


» Sigillum aqua est, in quam descendunt homines morti obligati ; ascendunt vero vite assignati : et illis 
, βίας predicatum est illud sigillum, et usi sunt eo ut intrarent in regnum Dei. Et dixi : 


Quare ergo, 


ideoque ascenderunt cum eis, et convenerunt in structuram 


II, cap. 9, pag. 452, edit. Oxon. 


Καὶ αὐτοὶ ἔδωχαν αὐτοῖς τὴν σφραγῖδα τοῦ xnpó- 
γµατος. Κατέθησαν οὖν μετ αὐτῶν εἰς τὸ ὕδωρ, xai 


αἀθια]ηθ et illi quadraginta lapides ascenderunt cum illis de profundo, jam habentes illud sigillum ? Rt 
5. χε : Quoniam (18) hi apostoli et doctores qui priedicaverunt nomen Filii Dei, cum habentes fidem ejus 
Mera .. δὲ potestatem defuncti essent, predicaverunt illis qui ante obierunt; et ipsi dederunt eis illud signum 
epe. vr : (49). Descenderunt igitur in aquam cum illis, et iterum ascenderunt. Sed hi vivi ascenderunt (20) : at 
κ . fili qui fuerunt ante defuncti, mortui quidem descenderunt ; sed vivi ascenderunt. Per hos igitur vitam 
M. » receperunt, et cognoverunt Filium Dei : 
ή ο turris ; nec circumcisi, sed integri edificati sunt ; quoniam equitate pleni cum (21) summa castitate 
E defuncti gunt ; sed tantummodo hoc sigillum defuerat eis. 
by CLEMENS ALEX., Στρωμ., lib. 
Ms "CE tpsi dederunt eis signum praedicationis, Descen- 
να derunt igitur in aquam cum illis, el iterum ascende- 
" M runt. Sed hi vivi descenderunt, et iterum vivi ascen- 


: "derunt : at illi qui fuerunt ante defuncti, mortui de- 
A; ha  acenderunt, sed vivi ascenderunt. Per hos igitur 


Αλ vilam receperunt, et. cognoverunt nomen Filii Dei : 
ο I ^ ddeoque ascenderunt cum eis,et convenerunt. in rirue- 
^o^. furam turris; nec circumcisi, cozdificati sunt : 


EE &quitale defuncti sunt, et in. summa castitate : ed 
ud . taniummodo hoc sigillum defuerat eis. 


SU. IDEM, Στρωμ. lib. 

Et recte dictum est & Pastore : Descenderunt igi- 
— tur ἐπ aquam cum illis. Sed δὲ quidem, viv descen- 
E derunt, el vivi ascenderunt : at illi qui fuerunt ante 
E defuncli, mortui descenderunt, sed vivi ascenderunt. 
 ' Habes horum explanationem (23). 


iD) Lamb. Hos spiritus qui portat, Dei servus 
bit quidem, et regnum Dei videbit, sed. 
(41) Lamb. structuram apti. Vide origen. Com- 
. ment. in Osee ex Philocal. ca 
(12) Ita ms. Carm. Ita et Palas. Sic sane legen- 
dum ex super. cap. 5. Al. trigenta. Lamb. autem 
habet prophetarum, loco prophetz ; et omittit se- 
quens ac. 
oH Lamb. deest, non. 
14) Mss. Angl. addunt hominibus : quam lectio- 
nem retinuit Fellus in sua edit. Oxon. Apud Cleri- 
cum autem sio se habet Lamb. hi spiritus usque ad 
diem quietis. Quod nisi hi spiritus hos spiritus. 
15) Lamb. sigillo fidei Filii Dei. 
10) Lamb. deest, Dei. 
17) Lamb. ubi ceperit hoc sigillum, Wheratus 8 


πάλιν ἀνέθησαν, ᾽Αλλ’ οὔτοι ζῶντες κατέθησαν, καὶ 
πάλιν ζῶντες ἀνέθησαν' ἐχεῖνοι δὲ, οἳ προχεχοιµη- 
μένοι, vexpol κατέθησαν, ζῶντες δὲ ἀνέθησαν. Aid 
τούτων οὖν ἐξωοποιήθησαν, καὶ ἐπέγνωσαν τὸ ὄνομα 
τοῦ Υἱοῦ Θεοῦ" διὰ τοῦτο xal συνανέθησαν μετ’ αὖὐ- 
τῶν, καὶ συνήρµοσαν εἰς τὴν οἰκοδομὴν τοῦ πύργου, 
xal ἁλατόμητοι συνῳφκοδοµήθησαν ἐν δικαιοσύνῃ 
ἐκοιμήθησαν, καὶ ἐν µεγάλῃ ἁγνείᾳ µόνον δὲ τὴν 

"σφραγίδα ταύτην οὐκ ἔσχον. 

νι, cap. 6, pag. 764. 

Καὶ καλῶς εἴρηται τῷ Ilotgiv Κατέθησαν οὖν 
αὐτῶν εἰς τὸ ὕδωρ (22). 'Αλλ᾽ οὗτοι μὲν, ζῶντες κατέ- 
θησαν, καὶ ζῶντες ἀνέθησαν ἐκεῖνοι Ob, οἱ προκε. 
κοιμηµένοι, νεκροὶ κατέθησαν, ζῶντες δὲ ἀνέθησανν 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


morte traditur vitz. 

(18) Laudst hunc locum Clemens Alex. Στρωμ. 
lib. 1t, cap. 9, pag. 452. Ejusdem quoque meminit 
lib. νι, 08 . 6, pag. 704. 

(19) Bodl. οἱ Lamb. sigillum. 8ἱο et Felli edit. 


Oxo 

(20] Forte sic legendum : Sed hi vivi descemde- 
runt, e iterum vivi ascederunt. Hano lectionem 
guadet Clemens Alex. ut mox infra. Felli autem 
editio Oxon. ita se habet : Sed hi vivi descenderunt: 
at illi, etc. 

Lamb. in pro cum. Sic et Clemens Alex. 

e Scribendum ex superioribus, μετ αὐτῶν εἷς 
τὸ ὕδωρ, καὶ πάλιν ησαν. 

22) mb. exsolutionem, ut sepe alibi. Sic e 
edit. Oxon. 














9 PASTOR. — LIB. III. SIMIL. IX. 998 


CAPUT XVII. 

Et dixi : Nuno iterum, domine, et de montibus illis mihi demonstra, quare varii, et alia atque alia 
sunt figura. Audi, inquit: Hi duodecim montes quos vides, duodecim sunt gentes que totum obtinent 
orbem (24). Predicatus est ergo in eis Filius Dei, per eos quos ipse ad illos misit. Quare autem,inquam, 
varii sunt,et alia atque alia figura ? Audi: Hi» duodecim gentes que totum obtinent orbem,duodecim na- 
tiones sunt : et sicut eos montes vidisti varios ; ita et he gentes. Sensus quoque et actus uniuscujusque 
montis te docebo. Prius, inquam, domine, hoc mihi demonstrat : cum sint tam varii (25) hi mortes, 
quonam pacto instructuram hujus turris convenerint, unoque redigantur colore, et non minus splendidi 
Sint, quam qui ascenderunt ex profundo ? Quoniam, inquit, universe nationes que sub colo sunt, au- 
dierunt et crediderunt, et uno nomine Filii Dei, vocati sunt (26). Aocepto igitur ejus sigillo, eamdem 
omnes prudentiam eumdemque sensum acceperunt ; et una fides atque charitas eorum fuit, et spiritus 
virginum harum eum ejus nomine ferebant. Ideoque structura turris hujus concolor videbatur, et fulge- 
bat usque ad solis claritatem. At vero postquam ita senserunt (27) ; unum corpus eorum coepit esse om- 
nium. Quidam tamen ex eis maculaverunt se, et projecti sunt de genere justorum, et iterum redierunt 
ad statum pristinum, atque etiam deteriores quam prius (28) evaserunt. 


CAPUT XVIII. . 


Quo modo, inquam, domine (29), deteriores qui cognoverunt Dominum ? Et dixit : Is quidem qui non 
novit Dominum, si nequiter vivit, manet in eo (30) nequitie sue pena. At qui novit Dominum, omnino 
abstinere se debet ab omni nequitia, et magis magisque servire bonitati *'.Nonne ergo ille qui bonitatem 
sequi debebat, si nequitie preferat partes, plus peccare videlur, quam is qui deliquit ignorans Dei vir- 
tutem ? Ideoque,hi quidem morti destinati sunt : at vero hi qui cognoverunt Dominum,atque ejus mira- 
bilia opera viderunt, si nequiter vivunt, duplo (31) amplius punientur, et ipsi morientur in evum. Sicut 
ergo vidisti, postquam ejecti sunt lapides de turri qui reprobati erant, traditi sunt spiritibus perniciosis 
atque sevis ; et ita purificatam turrim vidisti (32), ut crederetur ex uno lapide esae tota : ita et Ecclesia 
Dei cum puriflcata fuerit, ejectis ex ea malis atque fictis,scelestis et dubiis, et quicunque nequiter in ea 
se gesserunt, ac variis nequitie peccatorum generibus erit unum corpus ejus, unus intellectus (33),unus 
sensus, una fides, eademque charitas : et tuno Filius Dei laetabitur (34) inter illos, et recipiet volun- 
tate pura populum suum (35). Et dixi : Domine, magnifice et honorifice (36) se habent cuncta. Nuno mi- 
hi demonstra effectum et vim uniuscujusque montis; ut omnis anima in Domino fidens, auditis his, 
honoret m:agnum ac mirabiie et sanctum (37) nomen ejus. Audi, inquit, varietatem (38) horum mon- 
tium, id est duodecim gentium. 

CAPUT XIX. 

De primo monte nigro : qui crediderunt, transfuga sunt, ac nefanda in Dominum loquentes et pro- 
ditores (39) servorum Dei. Illis proposita mors est, poenitentia non est,ideoque nigri sunt ; quia genus 
eorum scelestum est. De secundo vero monte glabroso (40) : ficti sunt qui crediderunt, et doctores sunt 
nequitie; et hi proximi sunt superioribus, non habentes inter se fructum equitatis. Sicut enim mons 
eorum sterilis est. (41), 8ο sine fructu; ita et hujusmodi homines habent quidem nomen, fide vero 
inanes sunt, neque est in eis ullus fructus veritatis. His tamen data est poenitentia, si cito eam sequun- 
tur : sin autem tardant, erunt et ipsi mortis priorum consortes. Quare, inquam, domine, iis quidem 
aditus est ad ponitentiam, prioribus vero non est ? pene enim eorum eadem sunt admissa. Ideo, inquit, 
est his per ponitentiam (42) regressus ad vitam,quia(43; nihil in Dominum suum locuti sunt nefandum 
neque proditores servorum Dei fuerunt:sed per quamdam habenti (44) cupiditatem fefellerunt homines, 

97 ΠΠ. Tim. 11, 19. 

VARLE LECTIONES ET NOTE. 


24) Auctor Operis wmperf. in Matth. xix, 28 : En Lamb. et erit corpus ejus unus intellectus. 
Quoníam, inquit, Judzorum populus in duodecim 34) Lamb. laudabitur. 


tribus fuit divisus ; sic et universus populus Chris- (35) Bodl. voluntatem puram, recepto populo suo. 
tianus divisus est in duodecim tribus, secundum quas- — Sic et Lamb. omissa tamen voce, recepto. 
dam proprietates animorum, etc. FELL. (36) Lamb. Aoneste. 
25) Lamb. tanquam aqua variü. (37) Lamb. desunt, et sanctum. 
26) Ms. Vict. et in nomine Filii Dei, a quo vocati (38) Ita mss. Lamb., Carm.et Viotor.Sic et Felli 
sunt. Felli edit. Oxon. omissa conjunctione.?n uno — edit. Oxon. Al. veritatem. 
n0omítne. 39) Lamb. traditores. 
27 ! Lamb. intra se, Bodl. ínter se consenserunt. 40) Mss. Lamb. et Vict. scabroso. 
(28 Lamb. quam potius. Bodl. desunt quam 41) Lamb. desunt mons et est. Fellus quoque 
prius. omittit est in edit. Oxon. 
29) Lamb. deest, Domine. i3) Lamb. penitentia. 
30) Lamb. cum eo. 43) Sic mss. Carm. et Vict. Sic et edit. Oxon. 
(31) Lamb. duphcius. Al. qui. 
(32) Lamb. deest, vidisti. Huc respicit Origines (44) Mss. Angl. accipiendi. 


P Atilocal. cap. 8. 





909 S. HERMJE 1000 


ducentes eos secundum cupiditates(45)peccantium;ideo dabunt quamdam ejus rei poenam;sed tamen(á6) 
iis proposita est poenitentia, quia (47) nihil in Dominum suum dixerunt nefandum. 
CAPUT XX. 

De tertio vero monte qui spinas et tribulos habebat : tales sunt qui crediderunt, divites quidam, 
quidam autem plurimis obstricti negotiis (48) : tribuli enim divitie sunt **; spins vero, qui multis 
obligati sunt negotiis. Hi ergo (49) qui plurimis obligati sunt negotiis variisque rebus, non adjungunt se 
servie Dei, sed aberrant, ab his negotiis revocati (20) a quibus suffocantur. Etiam et hi qui divites sunt, 
ipsi difficiles se ad conversationem (51) servorum Dei prebent, metuentes ne quid poscatur ab illis : hi 
ergo difficile in regnum Dei intrabunt 9. Sicut enim excalceatis pedibus,difficile in tribulis ambulatur : 
sic et hujusmodi homines difflcile est in regnum Dei intrare. Sed et eis omnibus datur ad ponitentiam 
regressus, si tamen cito redierint ad illam ; ut quia prioribus diebus cessaverunt ab opere, repetito 
tempore aliquid boni facere possint. Acta igitur poenitentia, si fecerint opera bonitatis, vivent : sin 
autem in admissis suis permanserint, tradentur mulieribus illis que eis auferent vitam. 


CAPUT XXI. 

De quarto vero monte habente plurimam herbam (52), cujus superior pars viridis erat, ipss vero 
radices aride ; quedam etiam a solis ardore (53) tacte arescebant : hujusmodi sunt quidam dubii qui 
crediderunt, et quidam alii in labiis Dominum, non in corde ferentes. Ideoque arida sunt, et nullum 
fundamentum (54) habentes herbe eorum : verbis enim tantummodo vivunt, opera vero eorum mortua 
sunt. Hi ergo neo mortui sunt neo vivi, et dubii similiter sunt. Ipsi enim dubii, nec virides sunt neque 
aridi; id est nec vivi nec mortui. Sicut enim herbe eorum,sole viso, aruerunt : ita et dubii,simul ut au- 
dierunt persecutionem, incommoda (55) metuentes, redierunt ad simulacra, et rursus servierunt eis, et 
erübuerunt Domini sui ferre nomen. Hujusmodi ergo homines, neo vivi nee mortui sunt; sed et hi 
possunt vivere, Bi cito egerint poenitentiam ; sin minus jam traditi sunt mulieribus illis qua auferent 
vitam eorum. 

CAPUT XXII. 

De quinto vero monte aspero et virides herbas habente : hujusmodi sunt qui crediderunt fideles qui- 
dem, sed difficile credentes, et audaces 8ο sibi placentes; volentes videri (56) cuncta scire nihilque 
omnino scientes. Propter hanc igitur audaciam, sensus discessit ab illis, et intravit in eos temeraria 
arrogantia (57). Sublimes autem se gerunt, et veluti prudentes; et cum sint stulti, cupiunt doctores 
videri. Propter hanc stultitiam, dum se magniflicant, multi eorum exinaniti sunt. Magnum enim d«emo- 
nium est audacia et confidentia inanis.Ex his igitur multi abjecti sunt.Alii autem agnito (58) errore suo, 
penitentiam egerunt, et subdiderunt se habentibus sensum. Sed et ceteris horum similibus proposita 
est ponitentia ; neque enim mali fuerunt,sed insipientes potius οἱ stulti.Hi ergo,si egerint poenitentiam, 
vivent Deo : sin minus, habitabunt cum mulieribus illis, que nequitias suas exercebunt in eis (59). 


CAPUT XXIII. 

De sexto vero monte habente scissuras majores et minores : hujusmodi sunt qui crediderunt. Et hi in 
quibus scissure minores erant,hi sunt qui inter se hahent lites,et propter querelas euas in fide languent: 
sed multi ex iis egerunt poenitentiam : idemque ceteri facient (60), auditis mandatis meis ; exigue enim 
sunt lites eorum, ac facile ad poenitentiam recurrent (61). At hi qui majores habent, sicut lapides per- 
tinaces erunt, simultatum (62) et. offensarum suni memores, iracundiam inter se exercentes. Hi ergo 
&bjecti sunt a turri, et a.structura ejus reprobati : hujusmodi ergo homines difficile vivent. Deus et Do- 
minus noster qui dominatur omnium rerum, et creature suce universe habet (03) potestatem, offensas 
meminisse non vult ; sed ab his qui peccata sua confitentur, facile placatur. Homo vero cum sit langui- 
dus, mortalis, infirmus et repletus peccatis, homini perseveranter irascitur *?, tanquam conservare 
cum possit aut perdere *!. Ego autem vos moneo,nuntius et prepositus poenitentiae,ut quicunque propo- 
i» Matth. xit, 22. *? Matth. xix, 23, 24; Marc. x, 23; Luc. xvin, 24. 39 Eccli. xxvii, 3. *!* Jao. rv, 

VARLE LECTIONES ET NOTE. 


S Mss. Angl. desidería. Sio et edit. Oxon. (55) Lamb. simul audientes persecutionem οἳ in- 
46) Lamb. tormenti. commoda. 
47) Sic. mss. Vict. et Carm.pro quia.Sio et edil. En Lamb. deest, videri. 
Oxon. Al. qui. 67) Mss. Angl. fatua przsumptio. Felli edit. 
(48) Lamb. qui plurimis obstricti sunt negotiis. Oxon. temeraria praesumptio. 
e" Mss. Angl. Ii vero. Sio et Felli edit. Oxon. (58) Mes. Angl. cognito. 
90) Mss. Angl. vocati. (59) Mas. Angl ezercent. 
" Al. conversionem. tn Lamb. ideoque caetera faciunt. 
52) Al. plurimas herbas, quarum. 62) Lamb. recurrunt. 
53) Mss. Angl. calore. 201 (62) Lamb. deest, simultaum. Al. ἐν simulta- 
54) Lamb. nulla fundamenta. Sic et Felli edit. — tibus, et. ' 


Oxon. (69) Lamb. habens. 

















1001 PASTOR. — LIB. IIT. SIMIL. IX. 1002 


situm tale (64) habetis, deponatis illud, et ad poenitentiam recurratis : et Dominus medebitur prioribus 
delictis vestris (65), si &b hoc demonio vos purificaveritis : sin minus, ad mortem trademini illi. 


CAPUT XXIV. 

De monte vero septimo in quo virides et hilares erant herbe, et totus mons fertilis erat, omneque- 
genus pecudum carpebant pabulum ex herbis montis ejusdem ; et quanto magis herbe illa carpebantur, 
tanto latiores revirebant (66): hujusmodi sunt qui crediderunt, simplices et boni semper et nullas 
habentes inter se dissensiones ; sed letantes semper de servis Dei, induti spiritum virginum harum : et 
semper in omnes homines (67) ad faciendam misericordiam prompti, et de laboribus suis cunctis homi- 
nibus facile tribuentes sine improperio et deliberatione. Visa igitur Dominus simplicitate et omniinfantia 
eorum, auxit eog in laboribus manuum suarum, et dedit eis in omni opere (08) gratiam. Ego autem 
hortor vos, prepositus penitentie nuntius, in eodem proposito permanere, quicunque estis hujusmodi, 
ne eradicetur semen vestrum in evum. Dominus enim vos probavit, et conscripsit in nostrum numerum ; 
et omne semen (69) vestrum cum Filio Dei ditavit (70); de Spiritu enim (71) ejus estis omnes. 


CAPUT XXV. 

De octavo vero monte, in quo plurimi erant fontes, in quibus (72) adaquabatur omne genus creature, 
Dei : tales sunt qui crediderunt apostolis, quos misit Dominus in totum orbem predicare; et quidum 
doctores, qui (73) caste et sincere predicaverunt ac docuerunt, nec quidquam omnino subscripserunt 
male cupiditati : sed assidue in eequitate et (74) veritate ambulaverunt. Hi ergo inter angelos conversa- 
tionem habent. 

CAPUT XXVI. 

De nono autem nionte deserto, ac serpentes habente (75) : hujusmodi sunt qui crediderunt; sed et (76) 
maculas habebant. Hi sunt ministri male ministerium agentes,diripientes viduarum bonaet pupillorum ; 
sibi, non aliis,ex his que acceperunt, ministrantes. Hi,si (77) permanserint in eadem cupiditate, morti se 
tradiderunt, nec ulla erit in eis spes vite, quod si conversi fuerint, et caste consummaverint ministe- 
rium suum, poterunt vivere. Qui vero scabrosi reperti sunt, ii sunt. quinomen Domini abnegaverunt, 
nec (78) ad Dominum rursus redierunt, sed agrestes evaserunt atque deserti, non applicantes se ad Dei; 
Servos ; Sed separati ab eis, pro parva sollicitudine vitam suam amiserunt. Sicut enim vitis aliqua dere- 
licta in sepe, cui nulla cultura contingit, diesperit ac suffocatur ab herbis, et agrestis tempore efficitur 
(desinit enim utilis esse domino suo): sic et hujusmodi homines de seipsis desperantes (79), exacerbati, 
Domino suo inutiles esse cceperunt. His ergo demum datur (80) poenitentia, si non ex preecordiis inventi 
fuerint denegasse : quod si quis ex precordiis inventusfuerit denegasse, an (84) vitam assequi possit, 
ignoro. Ideoque dico, ut in his diebus, si quis negavit, ad (82) posnitentiam revertatur; nam fieri non 
potest ut nunc Dominum suum quis abnegans (83) postea assequi possit salutem ; sed illis reputatur 
proposita poenitentia, qui olim abnegaverunt. Accelerare enim qui acturus est ponitentiam debet, ante- 
quam peragatur edificatio turris hujus ; sin minus, & mulieribus illis trahetur ( 84) ad mortem. Qui vero 
(85) curti, dolosi sunt, et alius ia alium comminiscentes ; hi sunt serpentes in eo monte misti.Sicut enim 
mortiferum est hominibus serpentum venenum, ita et verba talium infioiunt (80) homines atque perdunt. 
Curti sunt igitur (87) a fide sua, propter hoc genus vite suae in quo morantur (88). Aliqui vero eorum, 
accepta ponitentia, assecuti sunt salutem ; sed et ceteri hujusmodi homines mque assequentur, si ege- 
rint penitentiam : sin minus, morientur cum mulieribus (89) illis, quarum vim possident ac pote- 
statem. 


lU 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 


64) Lamb. hujusmodi. tus Lamb. desunt, ii... nec. 
(s Mss. Angl. remediabil priora delicta vestra. 79) Bodl. despondentes. 
Fellus autem in. sua edit. Oxon. remedia provi- 80) Ita mss. Angl. et Vict. Ita et Felliedit. Oxon. 


debit. 

(66) Mss. Angl. recrescebant. 

(67) Lamb. omnibus homnibus. 
(66 Lamb. tempore. 

Lamb. genus. 

| Lamb. deest. ditavit. Bodl. habitabit: quam 
lectionem secutus est Fellus in edit. Oxon. At ms. 
Vict. deputavit. 

71) Lamb. deest enim. 

72) Lamb. ex quibus. 

13) Mss. Angl. deest qui. 

14) Lamb. desunt dignitate et. 

75) Bodl. serpentibus habitato. 
16) Mss. Angl. qu: et. 
71) Lamb. sibi alios ex ministerio quod accepe- 
munt, ministrare cogentes : si. 


PavROL. Ga. 1l. 


Al demandatur. 

(81) Sic mss. Angl. Vict. et Carm. Sio quoque 
Felli edit. Oxon. Al. inventi fuerint negasse: απ, 
intermediis omissis: quse sane contextus requirit, 
videnturque ob nonnullas repetitas vosesexcidisse. 

(82) Lamb. insafiatus aliquis ad ραπ. Fellus, 
si quis denegavit. 

83) Lamb. Ecclesia abnegans. Fellus, sí. quis ab- 
negans. 

(84) Lamb. tradetur. 

(85) Lamb. hi vero. 

(86) Lamb. decipiunt. 

d Lamb. enim. 
Ss Lamb. in quo moriantur. Bodl. in quo morati 
sunt. 

(89) Lamb, a mulieribus. 





32 


1003 S. HERMJE 4004 


CAPUT XXVII. 


De decimo vero monte, in quo arbores erant tegentes pecora : tales sunt qui crediderunt quidam epi- 
scopi, id est presides Ecclesiarum (90). Alii vero, hi lapides qui non ficto, sed alacri (91) animo semper 
in domos suas servos Dei receperunt ; el deinde qui presides sunt ministeriorum,qui et inopes et viduas 
protexerunt (92), et castam perpetuo conversationem habuerunt. Ergo hi hominesa Domino proteguntur. 
Heo quicunque egerint (93); honorati sunt apud Dominum: et inter nuntios locus eorum est, si peree- 
veraverint usque in consummationem parere Domino. 


CAPUT XXVIII. 


De undecimo monte, in quo erantarboresaliis atque aliis fructibus onerate (04) : hi suntqui crediderunt 
et propter nomen Domini mortem obierunt, et animo prompto passi sunt, et ex toto corde suo animas 
suas tradiderunt Et dixi : Quare ergo, domine, omnes he arbores habent quidem fructus, sed eorum 
quidam pulchriores ? Audi, inquit : Quicunque propter nomen Domini passi sunt, honorati apud Dori 
num habentur :et omnium eorum deleta (95) sunt delicta, quia propter nomen Filii Dei mortem obierunt. 
Quare autem fructus earum dispares sint, et excellant quidam inter illos, audi (96): Quicunque enim 
Derducti ad potestates, interrogati non negaverunt Dominum (97), sed prompto animo passi sunt : hono- 
ratiores sunt apud Deum : qui excelluntigitur fructus, eorum sunt. Qui vero timidi et. dubii fuerunt, et 
deliberaverunt in corde 8uo, utrumne faterentur an negarent, et (08) passi sunt ; horum fructus exiguio- 
res sunt, quoniam heo cogitatio ascendit in corda eorum : mala enim ac nequam est hujusmodi cogita- 
tio, perinde (99) ac si quis servus neget dominum. Cavete igitur, vos qui hujusmodi cogitationes habetis 
ne permaneat heo mens in vobis (400) et Deo moriamini. Vos igitur quicunque propter hoc nomen 
mortem obitis, Dominum honorare (1) debetis; quod dignos vos habet Duminus, ut nomen ejus feratis 
et omnia peccata vestra redimantur (2). Nonne ergo vos potius felicesexistimatis? Putate (3) potius, si quis 
ex vobis patitur,magnum opus perficere. Vitam enim vobis donat Dominus, nec intelligitis. Delicta enim 
vestra vos gravabant ; et nisi passi essetis hujus nominis causat propter peccata certe (4) veslra mort 
eratis Deo. Hac igitur vobis dico, quicunque deliberatis de confessione aut de abnegatione. Conflteamini 
igitur vos habere Dominum Deum, ne forte (5) negantes, tradamini in vincula. Si omnes enim genk 
servos suos puniunt, quicunque dominum suum negaverunt ; quid putatis vos Dominum vobis facturum 
qui universorum habet potestatem. Removete igitur de prrcordiis vestris has disputationes (6), ut in 
perpetuum vivatis Deo. 


CAPUT XXIX. 


De duodecimo vero monte candido (7) : tales sunt qui crediderunt sicut infantes sinceri, quibus nulla 
malitia ascendit in sensum, nec sciverunt quid sit malitia, sed semper in sinceritate manserunt. Hujus- 
modi ergo homines (8) sine ulla dubitatione inhabitsbunt regnum Dei (9): quoniam in nullo negotio 
mandata Dei maculaverunt (10), sed cum sinceritate permanserunt omnes dies vite sus, eodem sensus 
tenore.Quicunqueergo permanserint(11),inquit,sicutinfantes, non habentes malitiam, honoretiores erun! 
omnibus illis quos jam dixi. Omnes enim infantes honorati sunt apud Dominum, et primi habentur. Fe- 
lices ergo vos, quicunque removeritis malitiam a vobis, et indueritis innocentiam ; quia primi (12) vide- 
bitis Deum. Postquam finivit omnium montium explanationem (13), dico ei: Domine, nunc expone mihi 
de lapidibus his qui allati ex campo in locum reprobatorum (14), ad structuram turris missi sunt (19): 
item de lapidibus illis rotundis,qui in Btructuram turris adjecti sunt,et de his qui adhuc rotundi reman- 
gerunt. 

VARLE LECTIONES ET NOTE. 


(90) Bodl. episcopis, id est presulibus Ecclesiz. (2 Ms. Vict. remedientur. At Carm. redimentur. 
Lamb. quoque habet, Ecclesize : cetera, ut in vul- — Habeat quoque remedientur mss. Angl. apud Fd 


atis. lum ; quam lectionem Clericus aliique omiserunt. 
91) Mss. Angl. libenti. Hi Lamb. sstimatís. Sed portate. 
92! Mss. Angl. ministerio, inopes et viduas por- 4) Lamb. deest, certe. Fellus: vestra certe. 
rezerunt. 9) Lamb. Dominum ; ne quando. 
(03) Lamb. gesserint. Fellus: egerint, honorantur. 2 Sic et Bodl. At Felli edit. Oxon. dubitahone. 
94) Mss. Angl. plenz. 7) Mss. Angl. canditato. Leg. infra cap. 31. 
95) Mss. Angl. abolita. » Lamb. hi homines. 
(6 Lamb. sunt et excellunt... nunc audi. Sic et 9) Mas. Angl. habitabunt in regno Dei. 
Felli edit. Oxon. 10) Bodl. Dominum maculaverunt. 
(97) Lamb. deest. Dominum. (14) Mss. Angl. permanseritis. Et mox, honoralie 
98) Bodl. add. tamen. res eritis. Quibus statim add. Lamb. sicut jam dit. 
90) Lamb. deest, perinde. Sic et edit. Oxon. f Lamb. quicunque habelis innocentiam : prim. 
Al. mss. tut quis. (13) Lamb. solutionem. Sic et Fellus. 
(100) Lamb. desunt, in vobis; et post moriamini, (14) Felli edit. Oxon ailati ez campo, et reprob 
add. vos. torum loco. 
(1) Lamb. orare ; et mox, habeat (15) Mss. Angl. ierunt. 








PASTOR. — LIB. III. SIMIL. IX. 1006 


CAPUT XXX. 

Audi nunc, inquit, de lapidibus. Qui allati (16) de campo in structuram turris positi sunt eorum loco 
qui (17) reprobati erant, radices sunt illius candidi montis. Cum igitur hi qui de illo monte crediderunt, 
facti sunt innocentes ; jussit Dominus ejus turris, eos qui de radicibus montis essent, in structuram col- 
locari. Intellexit (18) enim, si ad edificationem iissent (19), splendidos illos permansuros, nec ullum de 
his, amplius denigrandum (20). Quod si ita (21) de ceteris montibus adjecisset, non necesse habuisset 
rursus visitare eam turrim atque purgare. Hi autem omnes candidi, juvenes (22) sunt qui crediderunt, et 
qui credituri sunt ; ex eodem enim genere sunt. Felix hoc genus, quia innocuum est, Audinuno et de il- 
lis rotundis lapidibus et splendidis. Hi omnes de hoc candido monte sunt. Quare (23) autem rotundisunt 
reperti, causa estquia divitie sue illos pusillum a veritate obscuraverunt atque obfuscaverunt ; sed a 
Deo nunquam recesserunt, nec ullum verbum malum processit de ore eorum ; sed omnis equitas, virtus 
οἱ veritas (24). Horum ergo mentem cum vidisset Dominus, et posse eos veritati favere; jussit bonos 
quoque permanere, et opes eorum circumcidi ; non enim voluit in totum illas tolli (25), αἱ possent boni 
aliquid facere (20) de eo quod eis relictum est ; et vivent (27) Deo, quoniam et ipsi de genere bono sunt. 
Ideo ergo pusillum circumcisi sunt, et positi in structuram turris hujus. 


CAPUT XXXI. 

Cateri vero qui adhuc rotundi permanserunt, neque apti reperti (28) sunt in eam structuram, quia 
nondum acceperunt sigillum, repositi sunt in loco suo ; valde enim rotundi reperti sunt. Oportet autem 
cireumcidi hoc seculum ab illis, et vanitates opum suarum ; et tunc convenient in regno Dei. Necesse 
est enim eos intrare in regnum Dei ; bocenim genus innocuum benedixit Dominus. Ex hoc ergo genere 
non intercidet quisquam ; etenim licet quis eorum tentatus a nequissimo diabolo, aliquid deliquerit, cito 
recurret ad Dominum Deum suum. Felices vos (29)judico ego nuntius penitentie, quicunque innocentes 
estis sicut infantes, quoniam pars vestra bona est et honorata apud Dominum. Dico autem omnibus vo- 
bis, quicunque sigillum hoc accepistis : simplicitatem habete, neque offensarum memores estote, neque 
in malitia permanete ( 30 ) ; neque in memoria offensarum amaritudines in uniuscujusque spiritu flant(31); 
sed his malis scissuris (32) remedia Procurate, atque tollite illaaavobis : ut dominus pecorum gaudeat 
de vobis (33) ; gaudebit autem, si omnia invenerit sana. Si autem pecus aliquod ex talibus invenerit 
dissipatum ; va erit pastoribus. Quod si ipsi pastores dissipati fuerint, quid respondebunt etiam ei (34) 
pro pecoribus ? Nunquid dicent, & pecore se vexatos ? (35) Non oredetur illis. Incredibilis enim res est, 
pastorem pati posse 8 pecore ; et magis punitur (36) propter mendacium suum. Et egosum pastor ; et va- 
lidissime oportet me de vobis rationem reddere. 


ANT1ocRUS homilia, 94. 

Καλόν ἐστι χρατεῖν τὴν ἁπλότητα xai τὴν ἀχαχίαν, Bonum est habere simplicitatem et innocentiam, et 
xal εἶναι ὡς τὰ νήπια τὰ μὴ Ὑινώσκοντα τὴν πονη- 5656 sicut infantes, qui nesciunt malitiam, que vitam 
p(xv, τὴν ἀπολλύουσαν τὴν ζωὴν τῶν ἀνθρώπων — hominum perdit ; neque esse offensarum memores, ne- 
xai μὴ εἶναι µνησικάκους, μήτε παρανόµους (37) τῃ — que tn malitia permanere ; sed removere malitias et 
xax(q: ἀλλ᾽ ἀποθέσθαι τὰς κακίας x«i τὰς πονηρίας, — malignitates, et amaritudines permanentes ; et fieri 
καὶ τὰς πικρίας τὰς παρανόµους, xat Ὑενέσθαι tv — unumspiritum ; et malas. scissuras tollere ac. ever- 
πνεῦμα, xal τὰ σχήματα (38) τὰ πονηρὰ ἀνατρέψαι. — tere. 


1005 


ANTIOCHUS, homilia 122. 


"Iva ὅταν ἔλθῃ ὁ κύριος τῶν προθάτων, yap 


Ut cum venerit. dominus pecorum , gaudeat de 


VARLE LECTIONES ET NOTA. 


(46) Mss. Angl. ejecti. Editio Felli Oxon. hunc 
locum ita exhibet : Dehis lapidibus qui allati de 
campo in siructuram turris positi sunt eorum loco qui 
reprobati erant, eic. 

17) Lamb. de Àis qui. 
(is Lamb. inlellezi. 

(19) Fellusita in sua edit. Oxon. si in illa cefidi- 
catione missi essent ; testatlurque mss. Angl. deesse, 
missi. 

(20) Lamb. de his nigricaturum. 

(21) Lamb. omisso iía, post adjecisset add. tan- 


tum. 

(22) Sic Lamb. Sic et edit. Oxon. Al. candidi sunt 
omisso juvenes. 

(23) Lamb. audi autem quare. Et mox omittit, 
causa, es quia. 


24) Mss. Angl. et virtus veritatis. 
25 b. non enim in. totum eorum tolli. 
(26) Fellus in edit. Oxon operari, Al. facere, 


(27) Ita mss. Lamb., Victor. et Carm. Editi, υἱ- 
vere. 

(28) Lamb. deest. reperiri. . 

(29) Sic mss. Vict., Carm. et Lamb. Sic et Felli 
edit. Oxon. Al. vero. pro vos Leg.supra, cap. 29. 

(30) Mss. Angl. habere, neque offensarum memores 
esse, neque in malitia vestra permanere. 

(31) Mss. Απο]. fieri, et has malas scissuras. per- 
medicare, et tollere a vobis. — . 

(32) Scissuris, Gr. σχήματα. In. uno cod. Regis 
menbranaceo, σχίσµατα. Cor. 

(33) Ms. Carm. de his. 
34) Lamb. desunt, etiam ei. u 
35) Hunc locum laudat auctor homilie De alea- 
toribus, ad calcem opp. Cypriani. 

(36) Mss. Carm. et Lamb. punietur. 

(37) Leg. παραµόνουις, Sie et mox infra. 

tse] Leg. σχίσµατα. 


1007 S. ΗΕΗΜΑ, 4008 


eo, el de pecoribus laetetur. Gaudebit autem, si omnia Α ἐπ αὐτῷ, xai ἐπὶ τοῖς προθάτοις εὐφρανθῇ. Χαρή- 
invenerit sana, et non quaedam ez ilis dissipata. σεται δὲ ἐὰν πάντα ὑγιῆ εὑρεθῇ, χαὶ μὴ διαπεπτω- 
Sí autem aliqua ex. talibus invenerit dissipata, vx — xóta τινὰ ἐξ αὐτῶν. ᾿Εὰν δὲ «εὑρεθῇ, τινὰ, ἐξ αὐτῶν 
erit. pastoribus. (Quod si pastores spsi dissipati in- διαπεπτωκότα , οὐαὶ τοῖς ποιμέσιν ἔσται. ἸΕὰν δὲ 
venti fuerint, quid discent domino gregis ?* an a pe- — xai αὐτοὶ ol ποιµένε εὐρεθῶσι διαπεπτωχότες, 
core 16 vexatos? Non credetur illis. Incredibilis —«l ἐροῦσι τῷ δεσπότῃ τοῦ ποιμνίου ; ὅτι ἀπὸ τῶν 
enim res est, pastorem pati posse aliquid a pecore. προθάτων διέπεσαν ; Οὐ πιστευθήσονται. "Απιστον 
Magis vero punientur propter mendacium suum. γὰρ πρᾶγμά ioci ποιμένα ὑπὶρ προθάτων παθεῖν 
Scientes ergo, quod valde opportet de iis reddere — «. Μᾶλλον δὲ κολασθήσονται διὰ τὸ ψεῦδος αὐτῶν. 
rationem, etc. Εἰδότες οὖν ὅτι λίαν δι αὐτοὺς dmoboUvat λόγον δεῖ, 
X. t. À. 


CAPUT XXXII. 

Consulite ergo vobis (39), dum adhuc turris zedificatur. Dominus habitat in viris amantibus, pacem, 
etenim vera (40) pax chara est; 8 contentiosis (41) vero et perditis malitia, longe abest. Reddite igitur 
ei spiritum integrum: sicut accepistis. Si enim dederis fulloni vestimentum integrum, idque integrum 
vis denuo recipere ; fullo autem scissum tibi illud reddat ; recipies illud ? Nonne statim excandesces, 
et eum convicio prosequeris, dicens : Vestimentum meum (42) integrum tibi dedi ; quare scidisti illud, 
et inutile fecisti? Nunc propter scissuram quam in eo fecisti, usui (43) esse non potest. Nonne hae 
omnia verba dices fulloni, et de scissura quam in vestimento tuo fecerit ? Si igitur tu doles de vesti- 
mento tuo, et quereris (44) quod non illad integrum recipias; quid putas (45) dominum tibi facturum 
qui spiritum integrum tibi dedit, et tu eum totum inutilem reddidisti (46), ita ut nullo usui (47) esse 
possit domino suo? Inutilis enim ocpit esse usus ejus, cum sit corruptus a te. Nonne igitur Dominus 
de spiritu suo propter hoo factum tuum idem faciet? Plane, inquam : omnibus iis, quoscunque inve- 
nerit in memoria offensarum: permanere, idem faciet (48). Clementiam, inquit, ejus nolite calcare ; sed 
potius honor:ficate (49) eum quod tam patiens estad delicta vestra, et non estsicut vos. Agite peni- 
pentiam ; utile (50) enim id est vobis. 

AwTioCRUS, homilia 94. 

Ut Dominus pacis habitet in. omnibus, quo et spi- B. "πως ὁ Κύριος τῆς εἰρήνης κατοιχήσῃ ἐν πᾶσιν, 
ritus integer fiat, sicut illum accepit. homo. δὲ enim — "va καὶ τὸ πνεῦμα ὑγιὲς γένηται, ὥσπερ αὐτὸ ἔλαθεν 
aliquis dederit fulloni vestimentum novum et inte- ὁ ἄνθρωπος . "Exv Ὑάρ τις κναφεῖ δώσή ἱμάτιον 
grum, atque illud velit denuo recipere; fullo aulem — xawàv xai ὑγιὲς, xal τοῦτο θέλει χοµἰσασθαι, ὅ δὲ 
scissum — vestimentum — reddat ; an recipiet illud ? — xvagsóq σχἰσας τὸ ἱμάτιον ἀποδώσει, dpa λήψεται 
Nonne statim excandescet, el eum convicio perse- αὐτό; οὐχὶ µαχῃσεται, xal ὑθρίσε, λέγων αὐτῷ - 
quetur dicens : Vestimentum. integrum tibi. dedi; — '"Ipázióv σοι ὑγιὲς ἔδωχα, διὰ τί αὐτὸ ἔσχισας, xai 
quare cidisti illud, et inutile fecisti ? Si. igitur ila Ἠπεποίηχας ἄχρηστον ; El οὖν οὕτως περὶ ἱματίου 
dolet aliquis de vestimento, et queritur quod non Ἅµλυπεῖταί τις, καὶ μάχεται, ὅτι οὐκ ἀπείληφεν ὑγιὲς 
iliud integrum receperit; quid putamus Dominum τὸ Ἱμάτιον, τὶ δοκοῦμεν παθεῖν ὑπὸ τοῦ Κυρίου, 
nobis facturum, qui spiritum integrum accepimus, τὸ πνεῦμα λαθόντες Oque, καὶ τοῦτο λυπήσαντες, 
et illum molestia. affecimus et inutilem  reddidimus, καὶ ἀχρειώσαντες, μὴ iv σεµνότητι πολιτευσάµενοι; 
non viventes cum homestale ; ila ut nullo usui esse καὶ εἰς οὐδεμίαν χρῆσιν δύναται εἶνι τῷ Κυρίῳ 
possit domino suo? nam usus, spiritus a. nobis cor- ῥἑαυτοῦ ; ἡ vàp χρῆσις τοῦ πνεύματος ὑφ fw 
ruptus est. κατεφθάρη. 

CAPUT XXXIII 


Hec omnia que suprascripta sunt, ego pastor nuntius peenitentie ostendi, et locutus sum servis 
Dei. Si ergo credideritis, et. audieritis verba mea, et ambulaveritis in ipsis, et correxeritis itinera 
vestra; vivere poteritis. Sin autem permanseritis (51) in malitia et memoria offensarum, nullus ex 
hujusmodi peccatoribus vivet (52) Deo. Hmc omnia & me discenda, dicta sunt vobis (53). Ait mihi ille 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 








39) Lamb. Remediate ergo vos. "t Lamb. in nullo usu. 
40) Lamb. et enimvero. Forte, ei enim vera. Sic. (48) Lamb. Dominum spiritum ejus, propter fa- 
et Mss. Carm. clum tuum hoc a facie plane, inquam, omnes eot 


41) Lamb. litigiosis. 

42) Lamb. deest, meum. 

43) Lamb. £n usum. 

44) Ms. Carm. fulloni? Ergo et de scissura quam 
ἐπ vestimento (uo fecerit, δὲ doles tu et quereris, 
quod non reddidisti : quid pulas. 

(45) Lamb. doles et quereris. 
46] Ita ex Lamb. Fellus in sua edit. Oxon. ΑΙ 
redegtati. 


quoscunque invenerit in. memoria offensarum perma- 
nere, afAciet. Nullo sensu : eoque nomine hanc |ὲ- 
ctionem a Fello omissam puto. 

49) Lamb. honorate. 

50) Lamb. paenitentiam utilem. 

(51) Lamb. desunt, Sin autem permanserilis. 

52) Lamb. ex hujusmodi vivit. 
53) Lamb. me docente vobis dicta. 


4009 PASTOR. — LIB. HI. SIMIL. X. 1010 


pastor : Omnia a me interrogasti ? Et dixi: Ita, domine. Quare ergo non interrogasti me, inquit, de | 
forma lapidum in structura repositorum; ut tibi explicarem (54) formas ? Et dixi : Oblitus sum, 
domine. Απάϊ nuno ergo, inquit, et de illis. Hi sunt qui nunc mandata hec (55) audierunt, et ex totis 
precordiie egerunt poenitentiam : cumque vidisset Dominus bonam atque puram (560) penitentiam eorum, 
et posse eos in ea permanere; jussit priora peccata eorum deleri. Hà enim forme pe2cata (57) eorum 


erant ; el exequata sunt, ne apparerent. 


SIMILITUDO X. 
De penitentia et eleemosyna. 


CAPUT I. 

Postquam persoripseram librum hunc, venit nuntius ille qui me tradiderat illi (58) pastori, in 
domum in qua (59) eram, et consedit supra lectum ; et astitit in dextera ejus ille pastor. Deinde 
vocavit me, et hec mihi dixit: Tradidi te, inquit, et domum tuam huic pastori, ut ab eo protegi possis. 
Ita, inquam, domine. Si vis ergo protegi, inquit, ab omni vexatione et ab omni saevitia ; successum, 
autem habere in omni opere bono atque verbo, et omnem virtutem equitatis ; in mandatis iis ingredere 
qua dedit (60) tibi, et poteris dominari omni nequitie. Custodienti enim tibi mandata illa, subjecta 
erit omnis cupiditas et dulcede hujus seculi; successus vero in omni bono negotio te sequetur 
Maturitatem hujus et modestiam suscipe in te (01); et dic omnibus, in magno honore esse eum 
et dignitate apud Deum, et magne potestatis eum presidem esse, et potentem in officio suo. Huic 
80li per totum orbem penitentie potestas tributa est. Potens ne tibi videtur esse? Sed vos maturitatem 
hujus et modestiam (62) quam in vos habet, despicitis. 


CAPUT II. 


Dico ei: Interroga ipsum, domine, ex quo in domo mea est, anne (69) aliquid extra ordinem fecerim; 
aut in aliquo eum offenderim. Et ego, inquit, scio, nihil extra ordinem fecisse te neque esse facturum 
et ideo hec loquor tecum, ut perseveres ; bene enim hio de te apud me existimavit. Tu autem ceteris 
hec verba dices; utet ili qui egerunt aut acturi sunt penitentiam, eadem que tu sentiant ; et hio 
apud me de iis (04) interpretetur ; et ego apud Dominum. Et ego, inquam, domine, omni homini indico 
magnalia Dei, spero autem eos omnes qui amant ea, et ante peccaverunt, his auditis acturos esse 
penitentiam (05) , vitam recuperantes. Permane ergo inquit, in hoc ministerio, et consumma illudai 
Quicunque autem mandata hujus exsequuntur, habebunt vitam, et hic (66)et apud Dominum magnum 
honorem. Quicunque vero hujus mandata non servant, fugiunt a vita sua et adversantur illi : et qui 
mandata ejus non sequuntur (07), morti se tradunt (68); et unusquisque eorum reus erit sanguinis 
να]. sibi autem dico, ut serves mandata hec (69), et remedium peccatorum tuorum omnium (70) 

ebis. 
CAPUT III. 

Misi autem tibi has virgines (71), ut habitent tecum; vidi enim easvalde affabiles, tibi esse. Habebis 
igitur(72)tu eas adjutrices, quo magis possis hujus mandata servare; non potest enim fleri, ut sine 
his virginibus hec mandata serventur. Vides (73) autem eas libenter esse tecum ; sed et ego precipiam 
eis, ut omnino & domo tua non discedant. Tu tantum communda (74) domum tuam: in munda enim 
domo libenter habitabunt: munde sunt enim, atque caste et industrie, et omnes habentes gratiam 
apud Dominum. Igitur si habueris (75) domun tuam puram, tecum permanebunt. Si autem pusillum 
aliquid inquinationis acciderit, protinus & domo tua recedent; hse enim virgines nullam omnino 
diligunt inquinationem. Dico, ei: Spero me, domine, placiturum eis, ita ut in domo mea libenter in- 
habitent semper. Et sicut is cui me tradidisti, nihil de me queritur; ita neque ille querentur. Aita 


VARLE LECTIONES ET NOTE. 
(54) Mss.Vict, et Carm. quod explevimus. Lamb. — nec mandata ejus sequuntur. 


quod, explicuimus, formas. (08) Felli edit. Oxon tradent. Sic forte leg.ob 
55) Lamb. mea. Sequens, 61. 
56) Lamb. add. esse. 69) Mss. Vict., Carm. et Lamb. servias mandatis 
57) Lamb. peccati. Et mox, exequatz. his. Sic et Felli edit. Oxon. 
58) Lamb. huic. (70) Lamb. desunt, tuorum omnium. Omittüit 
59) Lamb. domo in quam. quoque fuorum, sed retinet omnium, Fellus in sua 
60) Mas. Vict., Carm. et Lamb. dedi. edit. Oxon. 
61) Lamb. vitz (74) Lamb. furbas virginum 
62) Al. modestiam hujus et verecundiam. [m Lamb. deest igitur. Fellus autem sio : Ha- 
63) Lamb. an. Bt mox, aut in quo. bebis ergo eas adjutrices. 
64) Lamb. de his bene. (73) Mss. Vict., Carm et Lamb. Video. Hec le- 
65) Lamb. qui (am ante peccaverunt, et hzc au- — ctio magia placuit Fabricio in edit. Hamb. 

diunt, libenter acturi sunt ponit. 74) Lamb. emunda. 
(66) Lamb. id est. Το) Lamb, habuerint. 


(67) Lamb. fugant α se vitam, et adversus illum, 


4011 APPENDIX AD S. HERMAM. 1019 


pastorem illum: Video servum Dei velle videre (76) et custodire hec mandata ; et virgines has munda 
habitatione collocaturum (77). Haec cum dixisset, iterum pastori ili me tradidit, et vocavit virgines 
et dixit eis (78): Quoniam video vos libenter in domo hujus habitare, commendo eum vobis et domun 
ejus; ut & domo ejus non recedatis omnino. Ille vero libenter hec verba audierunt. 


CAPUT IV. 


Ait deinde mihi: Viriliter in ministerio hoc conversare : omni homini indica (79) magnalia Dei ; et 
habebis gratiam in hoc ministerio. Quicunque ergo in his mandatis ambulaverit, vivet et felix erit in 
(vita 818: quicunque vero neglexerit, non vivet et erit infelix in vita sua. Dic omnibus, ut non cessent 
quicunque recte facere possunt) bona opera exercere: utile est illis. Dico autem, omnem hominem 
de incommodis eripi oportere. Is enim qui eget (80), et in quotidiana vita patitur incommoda ; in 
magno tormento est ac necessitate (81). Quisquis igitur hujuscemodi animan eripit de necessitate ; 
magnum gaudium sibi acquirit. Nam is qui hujusmodi vexatur incommodo, pari tormento cruciatur, 
atque se torquet is (82) qui in vinculis est. Multi enim propter hujusmodi calamitates, cum eas susti- 
nere (83) non possunt, mortem sibi consciscunt (84). Qui novit igitur calamitatem hujusmodi hominis, 
et non eripit eum ; magnum peccatum admittit, et fit reus sunguinis ejus. Facite igitur opera bons, 
quicunque accepistis a Domino; ne dum moramini (85) facere, consummetur structura turris; propter 
vos enim intermissum est opus edificationis ejus. Nisi igitur festinuveritis facere recte, consummabitar 
turris, et excludemini. Postquam vero locutus est. mecum, surrexit de lecto ; et apprehenso pastore 
et virginibus, abiit (86). Dixit autem mihi remissurum se pastorem (87) illum, et virgines illas (88) in 
domum meam (89). 

VARLE LECTIONES ET NOT. 


uA Fellus aliique conjiciunt legendum, vtvere. es Lamb. adducunt. 


(77) Lamb. collaturum. 85) Bodl. tardatís. Lamb. tardamini. 

8) Lamb. ad eas. Sic et Fellus. (86) Mss. Angl. abiit. dicens mihi remansurum 
79) Lamb. omnino indica. pastorem. 
80) Lamb. Et his enim quía eget. (87) Ms. Carm. remansurum pastorem. 
81) Lamb. hac necess. (88) Lamb. deest, illas. 
82) Lamb. quia. (89) Mss. Carm. post meam, addit Amen. Sic 
83) Lamb. sufferre. quoque Fellus in edit. Oxon. 





APPENDIX AD S. HERMAM 


SANCTARUM VIRGINUM 
PUDENTIAN.E SEU ΡΟΤΕΝΤΙΑΝΑ ET PRAXEDIS 


ACTA 
AUCTORE 5. PASTORE PRESBYTERO 


NOTITIA IN S. PASTOREM. 
(Acta sanctorum Bolland., Julii, tom. VI, die 27, p. 299.) 


1. Sanctum hunc exbibet hodie nobis Martyrolo- | manum Martyrologium ?AnBelinianum anni 1498? 
gium Romanum his verbis : « Item Rome, sancti — Hoc certum, non agi hoc loco de Romano parvo 
Pastoris presbyteri, cujus nomine titulus exstatin — seu veteri, quod Rosweydus edidit : istud enim nec 
Viminali apud Sanctam Pudentianam, » Baroniusin — visum a Baronio fuit, neque de S. Pastore meminit 
adnotationibus ad textum Martyrologii citatum hec — uspiam. Imo nec admodum vetus esse Rornanum 
gubdit inter alia: « Non tantum in veteri Romano — illud, quod inobservatione Baroniana citatur, indt 
Martyrologio, sed etin antiquis manuscriptis de co — licet conjicere, quod annuntiatio S. Pastoris he 
agitur hac die. » Atquodam hic appellat vetus Ro- — dierna, ibi, ut. asseritur, expressa, veterum mar- 














1013 


SS. PUDENTIANJE ET PRAXEDIS ACTA. 





X 


1014 


tyrologorum nulli innotuerit. Altum certe ad hunc A scripsit. Totum ergotempus dumin hoc seculo vixit 


diem in exemplaribus Hieronymianis, etiam sepius 
auctis, de Pastore silentium ; tacent ad eumdem 
Beda, Florus, Wandelbertus, Rabanus, Ado, Usuar- 
dus, Notkerus : ut adeo non videatur hac die ante 
seculum x 8. Pastorisnomen ecclesiasticis cepisse 
Fastis ascribi: si tamen etiam tum coeperit : neque 
enim satis perspecta nobis est setas sive codicis 
Vaticani, quem in auctariis Beds ac Flori citavimus 
hodie ante tomum secundum Martii, sive appendi- 
cum Usuardi a nobis editi, in quibus hoc die 8. Pa- 
storis presbyteri et confessoris memoria celebratur: 
Florarium vero sanctorum ms., quod eum hodie 
sic annuntiat, « Rome, Pastoris presbyteri et con- 


fessoris, » medio circiter seculo xv exaratum est. ΄ 


2. Sed neque antiqua illa manuscripta novimus, 
in quibus de S. Pastore agi hac die dicitur ; nisi vel 
auctaria jam laudata intelligantur ; vel unum illud 
manuscriptum, de quo in iisdem adnotationibus 
Baronius asserit: « Habemus in nostra bibliotheca 
res gestas sancti Pastoris, seu potius panegyrim, in 
die natali ejus alicubi in ecclesia legi solitam. Est 
ejus exordium : Sanctorum vestigia, etc. Hoo enim 
nobis Rome e bibliotheca Vallicellensi describi ro- 
gavimus, quod & tanto viro laudatum esset: sed 
adeo misere descriptum accepimus, ut mutando 
nonnunquam aliqua aut addendo compleri per con- 
jecturam sententie debeant. Tum vero stylus, fal- 
lor, silongam sapitantiquitatem. Ipsavero hujus pa- 
negyrice orationis materia historiam sancti modice 
ac raro attingit; neque vel sic tamen satis feliciter. 


B 


beatus Pastor, Deo se dicavit, et incessanter in 
ilius obsequio perseverans, cunctis Rom: Chri- 
stianis speculum se prebuit, illud adimplens quod 
Dominus ait : Sic Iuceat lux vestra coram hominibus, 
ut vidant opera veslra bona, et glorifcent Patrem 
vestrum, qui in celis est (Matth. v, 16). Igitur egre- 
gius Christi Pastor migravit ad gaudia polorum 
septimo Kalendas Augusti, sanctorum omnium re- 
muneratione illum ita vocante: Euge, serve bone 
eL fidelis ; quia super pauca fuisti fidelis, supra 
multa te constituam : intra in. gaudium. Domini tui 
(Matth. xxv, 21). Cujus corpus conditum estin supra- 
dicto titulo cum aromatibus : ubi usque in hodíer- 
num diem Deus impertitur multa pro suis meritis 
8ο precibus beneflcia ; regnante Domino nostro Jesu 
Christo, cui laus, et hcnor, et virtus, et potestas 
cum patre sanctoque Flamine per infinita secula 
seculorum. Amen. » 

4. Quod hic dicitur S. Paulus apostolus titulum 
Pastoris consecrasse, id, ipsomet Pastore teste, 
falsum est: hoc enim S. Pio pape, non Paulo apo- 
Btolo, ascribitur in Actis SS. Pudentiane et Pra- 
xedis. Conditum vero fuisse S. Pastorem in eccle- 
sia tituli sui, ex hac forsitan historia, affirmat 
etiam Aringhus in Roma subterranea tom. II, lib. 
1v, cap. 43, num. 1, uti et Piazza in Sanctuario 
Romano ad hunc diem xxvi Julii. Videtur ergo 
aliud esse sancti cujusdam Pastoris, et quidem - 
martyris, corpus, quod cum aliis recens inventum 
cum inscriptione nominis, Roma Bononiam ad nos 


Dispescitur ad usum ecclesiasticum in lectiones C translatum fuit anno 1614, die xx Aprilis. Nostri 


novem ; quarum dua priores prologum continent ; 
omni, ut dici solet, et nulli convenientem : tertia 
hortatur ad imitanda B. Pastoris exempla, docet- 
que, hunc fuisse nobili Rome prosapia oriundum ; 
deinde apostoli Pauli discipulum una cum Timo- 
theo ; tum ab eodem Apostolo consecratum presby- 
teram ;multa passum sub Antonino imp., eruditum 
animarum pastorem sedulum : quod postremum 
amplificatur enumeratione virtutum ad veri pasto- 
ris officium pertinentium, que simul omnes Pa- 
Stori nostro tribuuntur, ne unius quidem facti sin- 
gularis aut historici facta mentione, usque ad le- 
ctionem nonam : de quibua proinde hec monuisse 
sufficiat, cum ad Acta illustranda nihil conferant. 
Nona autem lectio sic habet : 

3. « Igitur decet tanti confessoris ac sacerdotie 
Altissimi preclarum festum cum summa reveren- 
tia celebrare, fratres charissimi ; per quem Deus 
multa fecit miracula, ut pro nobis exsistat inter- 
cessor pius : quem pia devotio Paulo apostolo adeo 
charum et unicum conjunxit, quod in vico, qui 
dicitur Latericius, ecclesiam sui nominis conse- 
cravit. Hic vir beatissimus multa corpora sancto- 
rum clanculo rapuit et sepelivit, fretus consilio et 
adjutorio SS. virginum Pudentiane pariter et Pra- 
xedis: quarum corpora virginum honoriflem tra- 
didit sepulture, et earum Vitam decenter con- 


autem Pastoris nescio quid reliquiarum esse in 
monasterio, seu ecolesis, S. Silvestri de Capite 
Rome, asserit Giacchettus in Historia Italioa eccle- 
sie ac monasterii ejusdem cap. 13 ad diem xxvr 
Julii. Porro ad publicam S. Pastoris nostri vene- 
rationem, non item ad hodiernam ejus celebritatem, 
asserendam facitetiam sigillum illud expressum in 
Commentario ad Acta SS. Pudentianse et Praxedis 
cum subjectis hisce versiculis : 

Sancte, precor, Paslor, pro nobis esto rogator. 

Hic cunctis vit:e Pastor dat dogmata sacra. 
Ea Papebrochius noster ibidem referenda censuit ad 
seculum xu. Eodem facit inscriptio vetustissima, 
quam exhibet Aringhus loco citato, num. 3, in qua 


) Bit mentio sacelli sancti hujus nostri Pastoris. Quid, 


quod et Ado illum hoonomine beatum agnovit? Sane 
de nostro agit in elogio SS. Praxedis et sororis 
ejus die xx1 Julii, sic notans : « In titulo vero, quem 
pater earum Pudens nomine BgATI PasTonis dedi- 
cavit, » etc. Natalem illius tamen sub eo nomine 
neque hoc loco, neque xxvi ejusdem mensis, ut 
jam diximus, neque alio ullo die commemorat. 

9. Id vero mirum nemini videri debet; cum 
eorum opinioni adheserit Ado, qui S. Pastorem 
cum S. Herma illo confuderint, cujus apostolus 
Paulus ad Romanos scribens meminit, quique 
auctor esse creditur libri, qui Pastor inscribitur, 








1015 


APPENDIX AD S. HERMAM. ' 


1016 


Confusionem hano aperte prodit in libello De festi- A que proinde utriusque confusionem, ab Adone pro- 


vitatibus apostolorum, quem Martyrologio ejus 
prefixum habens, pag. 36; ubi ad diem ix Maii, 
quem S. Herme natalem statuit, » Titulus, inquit, 
nomine ipsius, juxta quod baptisterium ex faculta- 
tibus sancte Praxedis est exstructum, et beato Pio, 
discipulo apostolorum, operante studio consecra- 
tum, venerabiliter ei statutus est. » Eadem haec est 
ecclesia sive titulus, quem paulo ante Beati Pasto- 
ris nuncupabat : beatum ergo Pastorem cum S. Her- 
maeumdem facit, eumdemque adeo diem utriusque 
natalem ; quanquam in aatali solum nomen Her- 
mie diserte exprimat, non Pastoris. Adonis exem- 
plo eosdem sanctos in Annalibus ad annum Christi 
159 confudit Baronius; non item diem utriusque 
natalem in Martyrologio aut notis ad illud : cum 
tamen alterum ex altero consequi debeat ; ut idem 
sit dies obitus, si sanctus est idem: aut sancti 
diversi, si diversi natales. 

6. Nimirum S. Pastoris nomen nusquam vir 
maximus consignatum legerat die rx Maii; sed 
constanter Herme ; sicuti nec die xxvi Julii uspiam 
apud martyrologos occurrerat nomen Herma, sed 
Pastoristantummodo ; non aususestergoin moderno 
Martyrologio concinnando a priorum exemplarium 
consensu ac fide, per usum ipsum Ecclesie Romane 
haud dubie antiquum firmata, recedere : atque ita 
S. Herm natalem a natali S. Pustoris discrevit 
non in ipso Martyrologio solum, sed etiam in adno- 
tationibus ad utrumque natalem adjectis ; in quibus 
neque de Pastore meminit die ix Maii, neque xxvi 


Julii de Herma. Cur igitur eodem argumento non C 


est usus in Annalibus ? Maxime cum ad illud etiam 
aliud accederet, haudquaquam profectolevius, quod 
&S. Pastoris state desumitur, qui saltem juxta 
eminentissimum Annalium conditorem, annum 
Christi 164 vivendo pretergressus est. Quis vero 
aine evidenti demonstratione credat, S. Hermam, 
qui jam utique mature vir etatis fuisse censendus 
est, cum eum Apostolus per Epistolam ad Roma- 
nos juberet salutari, solido post Pauli obitum se- 
culo superfuisse ? Hzc certe una de causis est, ob 
quas Hermen, S. Pii papel, ut est in Catalogo 
Pontificum Bucheriano, fratrem ac S. Pastoris 
aequalem, distinguendum putavit card. Bellarminus, 
eumque secuti deinceps eruditi, a S. Herma Apo- 
stoli discipulo, et libelli, qui Pastor appellatur, 
auctore. Denique non videtur ipsi Herme nomen 
Pastoris fuisse proprium, sed libro ejus, ut modo 
dicemus : fac tamen, ex libro cognomentum Pasto- 
ris adheaisse scriptori; an oredi tandem poterit 
idem deinde auctor tantopere Pastoris cognomento 
delactatus fuisse, ut proprium Herme, quod esset 
ab Apostolo consecratum, abjiceret ? Valere hsec 
ratio debet, apud Baromium quidem, qui epistolam 
probat, exhibetque ad annum 1062, solo Pastoris 
nomine inscriptam. 

7. Alium ergo S. Pastorem, alium 8. Hermam 
fuisse censemus, et hunc illo seniorem ; tollendam- 


fectam ; quam is forsitan ex ambiguis Eusebii ver- 
bis arripuerit, qui de S. Herma loquens Πές. eccl, 
lib. i, cap. 3. O0. φασιν ὑπάρχειν, inquit, τὸ τοῦ 
Ποιμένος βιθλίον, cujus aiunt. esse librum. | Pastoris ; 
unde pronum est colligere, Pastoris non libri no- 
men sed auctoris esse : 8&ic Ádo facile Hermam et 
Pastorem proeodem acceperit. Átenim amphiboliam 
hanc tollere debuerat tum ipsiuslibri adhuc exstan- 
tis inscriptio, tum S.Hieronymi, eodem prorsus 
modo illum inscribentis, testimonium lib. De scri- 
ploribus eecles., cap. 10: « Hermam... asserunt 
auctorem esse libri, qui appellatur Pastor ; « quie 
proinde genuina censeri potest Eusebiani textus 
interpretatio, quam recte secutusest Valesius, cum 
adducta Eusebii verba sic vertit: « Cujus esse 
fertur is liber, qui Pastor inscriptus est.» Pastor 
igitur appellatur non Hermas, sed Hermes liber, 
quod angeli sub habitu pastoritio apparentis reve- 
lationes contineat. Quid igitur S. Pastori cum 
S. Herma commune? Ne nomen quidem: quan- 
quam et hoc pluribus idem esse possit; qui hac 
sola ratione minime confundi possunt: ut nemini 
hactenus in mentem venit B. Pastorem nostrum 
presbyterum:eumdem cum illo statuere, de quo 
fit mentio in Actis SS. Marii, Marthe et filiorum 
ad diem xix Januarii, pag. 216; tametsi et Rome is 
fuerit, et beatus Pastor presbyter nuncupetur, 
centum tamen circiter annis nostro junior. 

8. Propendit eo insuper idem doctissimus auctor 
Annalium, &d annum Christi 159, ut eumdem quo- 
que cum sancto Herma et Pastore Hermetem esse 
crederet, S. Pii pontificis Romani fratrem: tametsi 
de illo se fateatur ambigere. Opinionis hujus fun- 
damentum duplex putavit esse; alterum, quod 
voces Hermas et Hermes parum adeo differre vide- 
rentur, ut nonnunquam eidem viro legerentur 
attribute; alterum vero, quod apud Anastasium 
Bibliothecarium &ub 8. Pio papa I de Hermette re- 
feratur: « Hermes librum scripsit, in quo manda- 
tum continetur, quod ei precepit angelus Domini, 
cum veniret ad eum in habitu pastoris, et precepit 
ei, ut sanctum Pascha die Dominico celebraretur. » 
Similitudo nominis, et apparitio angeli, sub habitu 
pastoritio librum dictantis, eumdem Baronio visa 
sunt scriptorem arguere Hermam et Hermetem, 


] &tque adeo et Pastorem, quem cum Herma con- 


fundit. Tantum in eo hesit, quod in Hermse Pastore 
non agatur de Pascha die Dominica celebrando; 
tum, quod scriptus is fuerit dudum ante tempora 
Pii pape. Itaque eo tandem delabitur; « ut dicere 
necesse sit (si velimus unum eumdemque esse au- 
ctorem) diversog hos inter se fuisse commentarios, 
diversis temporibus scriptos. » Sed quoniam S. Pa- 
stor noster eatenus tantum cum Hermete confuün- 
ditur, quatenus ipse Hermes cum S. Herma ; nihil 
opus est diremptam jam diu controversiam hit 
denuo suscitare. Eumdem non esse S. Hermam e! 
hunc Hermetem, ostendit, ut monui, Bellarminus 














4017 


SS. ΡΌΡΕΝΤΙΑΝΑΗ ET PRAXEDIS ACTA. 


1018 


aliique post illum, quos inter consuli possunt Tille- A Praxedem, externos, ut ponimus, homines, in- 


montius tom. Il Monum. eccles., pag. 521 ; Nicolaus 
le Noury in Apparatu ad Bibliothecam mazimam 
velerum Paírum, dissert. 4, art. 2; Ambrosius Gar- 
debosc in historie ecclesiastice Synopsi tom. I, 
part. v, lib. im, disert. 4, quest. 1. 

9. Quod ad Ácta pertinet 8. Pastoris, nihil ad- 
modum certi superest. Continentur ea precipue in 
Actis SS. Pudentiane et Praxedis, infra. Scripta 
sunt ipsius Pastoris nomine (Pastoris, inquam, non 
Herm Pastoris, ut habet Baronius an. 159, n. 8); 
neque sane recentia sunt ;:quando et in codicibus 
ms88. perantiquis, iisque bene multis, leguntur ; 
imo jam lecta sunt olim seculo nono ab Adone, 
ut in ejus Martyrologio videre est die xix Maii, xx 
Junii, xx: Julii in elogiis 8. Pudentiane, S. Novati 
et 8. Praxedis. Caeterum sincera prorsus ea non 
esge, sed hio illic interpolata, ultro nos ipsi haud 
obscurein Commentario praevio, et adnotatis con- 
fessi sumus ; at omni omnino fide indigna reputari 
debere, nondum nobis persuasit Tillemontius 
tom. Il, nota 5 in S. Pium papam : ut enim minu- 
tias preteream, quas ibi congerit, ut voces Actorum 
aliquas οἱ phrasescarpat,tanquam seculo secundo 
non usitatas, vel tempori, quo scripta feruntur 
Acta, nequaquam aecommodatas (nam quid ille, 
tametsi adulterinas omnes,esse demonstraret Tille- 
montius, quod non facit, Actorum substantie usque 
8deo incommodarent) ? ut illas, inquam, omittam, 
argumenta ejus precipua, et in totam Actorum 
illorum fabricam fidemque directa, id nequaquam, 
quod jactat, evincunt. Quod ut perspicias, Acta 
ipsa consule: invenies, ea fere contineri duabus 
epistolis, quarum prior est Pastoris ad Timotheum, 
altera|Timothei ad Pastorem. Utramque suppositam 
auctoribus inscriptis, imo vero ineptam esse, con- 
tendit adversarius. 

10. Priorem hoc imprimis telo subverti putat, 
quod a scopo propositoque Pastoris toto celo ablu- 
dat: Christianus enim, inquit, quidam obierat, 
Novatus nomine, qui facultates suas paulo ante 
commiserat Pastori nostro, et virgini Praxedi, se 
mortuo dispensandas. Scribit id Timotheo, Novati 
defuncti germano, Pastor ; eumque consulit, quid 
de bonis relictis faciendum censeat. Esto sane. 
Quid tum postea ? Hoc autem, inquit, verbotantum 


consulto ac preterito fratre Timotheo. Res esse 
poterat obnoxia difficultatibus, nisi cum bona fra- 
iris gratia cerneretur hereditas; hujus igitur as- 
sensu hwredibus opus erat. Cedo ergo, quo pacto 
is ex Timotheo, qui presbyter erat et vir sanctis- 
simus extundi fortius poterat, quam si tales et 
natalibus, vita, virtutibus, rebusque gestis depin- 
gerentur haeredes, utprorsus intelligeret, quidquid 
iis relictum esset, id ita collocatum videri oportere, 
quasi in ipsius Dei, ut ita loquar, vel Ecclesie 
manus consignatum esset? Hoc ergo agit Pastor, 
eum S. Praxedis, gestaS. Timotheo explicat tan- 
toque id agit ad rem suam opportunius, quanto 
copiosius. De se enim dicere nihil debuit, qui 
Timotheo dudum esset notissimus; quanquam 
neque de se. quoad ferebat modestia, tacuit. 

11. Leviora sunt que subjicit Tillemontius et 
in eamdem intorquet epistolam : Neque hoc, inquit, 
video, cur Pastor Timotheo narret res ante annum 
preteritas non solum de S8. Pudente et utraque 
ejus filia (de qua re jam satis, opinor, diximus): 
sed etiam de fratre ejus Novato: nam si vel in 
extremis imperii finibus egisset Timotheus, an per 
annum totum nihil de familia rescivisset ? Respon- 
deo, id rarum non esse, ut fratres, etiam parum 
intersehabitatione distantes,a frequenti litterarum 
commercio alieni sint.Concedamus his tamen aliquid 
Tillemontio : sciverit vel ex Novati, vel ex aliorum 
litteris Timotheus pleraque omnia,qu«e frateregisset. 
Annon sepe eamdem nuntiari possunt a diversis ? 


C Annon hio justissima Pastori causa erat eorum 


saltem refricandi memoriam, que Novatum inter 
et Prexedem intercesserent, unde disceret Timo- 
theus, muniflcum fratris in illam animum non 
aliunde exstitisse, quam ex sanctissimis officiis di- 
vinisque rationibus? Quod addit adversarius, mi- 
rum videri, nullam huic epistole premitti urbani 
8ο liberalis officii significationem, nullum prolo- 
gum, sed ab ipsis statim rebus ordiri sermonem : 
id vero ne refutatione quidem?;.dignum apparet. 
Nimirum ea queritur abesse, qua parerga prorsus 
fuissent ; ea vero abundare contendit,que ad rem, 
quam agebat Pastor, unice faciunt. Urbana est 
heo et sufficiens in epistola gravi prefatio : « Pa- 
stor presbyter Timotheo presbytero salutem.» Atque 


uno postulat Pastor idque in duobus extremis hec sunt, quibus Pastoris epistolam universim 


epistole satis longe versiculis; reliquavera omnia 
non eo solum tendunt, ut morbum ac mortem 
explicent Novati (id quod rationi consonum videri 
poterat); sed etiam eo, ut in medium proferant 
quidquid post obitum SS. Pudentiane et Pudentis 
Praxedes a biennio gesserat. Quid hec ad Timo- 
theum ; quid ad litteras attinebant, quibus frater 
de fratris obitu docendus erat ?Ita ille. Respondeo, 
aptissima mihi videri ad rem presentem quecun- 
quede S. Prexede Timotheo narrat Pastor ; ineptam 
vero, que iis objicitur, Tillemontii crisim. Quid 
enim ? Heredes Novatus Pastorem [scripserat et 


impetit acutus hic sensor. 

12. Alteram epistolam,que Timothei est, his tan- 
tum verbis aggreditur : « Littere, quibus Pastori 
respondit Timotheus, nihiletiam eorum habent,que 
quis illis diceret, & quo eibi de fratris obitu renun- 
tiatum esset. » Requirit hic, opinor, lamenta fratris, 
aut aliquid certe ejusmodi.Sed quero,unde constet, 
heo & Timotheo in eadem epistola non fuissescripta, 
tametsi pretermissa hic sint 8 Pastore ac studio 
potius rescissa, quod ad historiam 88. Pudentiane 
et Praxedis nilhil quidquam conferrent ? Id quod 
etiam in priori epistola fleri ex industria potuit- 


1019 


APPENDIX AD S. HERMAM. 


1020 


Suadet id mihi ve] maxime, quod neutra hec epi- A sint insultus, ut Acta jam dicta non modo inter- 


stola seorsim scripta reperitur, sed conjuncta tan- 
tummodo eum Actis sanctarum, quas dixi, virgi- 
num ; ita ut eorum partem longe maximam faciant 
ét paucula iis a&b ipso Pastore ad complendam 
Actorum narrationem adjiciantur. Historici enim- 
vero scriptoris est, non integra ubivis instrumenta 
proferre, sed resectis parergis, eos tantum ex illis 


.. textus, qui in rem suam sint, fideliter exhibere. At 


enim, inquis, si epistola mutilata est, utquid ei 
prefigitur totius epistole inscriptio, Téímotheus pre- 
sbyter, etc. ? Respondeo, ut lectori constet,ex quo 
monumento narratio deprompta sit. Et ita in variis 
codicibus nostris membraneis, in quibus Acta 
S. Praxedis, non item Pudentiane, traduntur, 
posterior tantum et minor pars affertur epistole 
Pastoris cum ceteris quee sequunturin Actis nobis 
editis à num. 5; cum tamen istilacinie totius epi- 
stole premittatur inscriptio ; id quod etiam obser- 
vare licet apud Emin. Baronium ad annum Christi 
162; quanquam, ut ipse eam dedit, videri possit 
epistola absoluta et integra ; cum in omnibus codi- 
cibus nostris mss. appareat, partem tantum esse 8 
precedenti textu avulsam, et ad illum referendam 
&lii sic ordiuntur : eVirgo Christi Praxedes habi- 
tavitin eodem titulo, vehementer affligens se, » etc. 

Alii sic: Virgo venerabilis Praxedes habitavit in 
titulo supradicto affliota propter transitum ger- 
mane su&, » eto. Sed quid ego hic plura ? Patet 
hinc satis, ut arbitror, quam debiles Tillemontii 


polata ostendat esse, quod ultro admiseramus, 
sed « omni etiam omnino fide indigna. » 

13. Nescio, an puriores sint fontes unde cetera, 
quz de S. Pastore pauca dici possunt, hauriuntur. 
Fratrem fuisse S. Pii pape, docet Anastasius Bi. 
bliothecarius, Actis jam citatis, ex quibus contra- 
rium potius videtur posse colligi, recentior : se- 
quuntur hic illum interea Martyrologii codices 
unus etalter, inter Usuardi nostri auctaria relati, 
Vereor, ne, sit hallucinatio Anastasii, inde nata, 
quod Pastorem confuderit cum Hermete, qui in 
vetustissimo Pontiticum catalogo Pii frater appella- 
tur. De &tate sanctinostri nihil invenimus. In epi- 
stola secunda Pii pape I ad Justum episcopum 
Viennensem legitur : « Presbyter Pastor titulum 
condidit, et digne inDomino obiit. » Dicendus ergo 
esset obiisse sub S. Pii pontificatu, adeoque versus 
medium seculi secundi ; si stari posset hujus epi- 
8tole auctoritate ; quod addo, quia quantumvis Ba- 
ronius sinceram illam esse judicet in Annalibus ad 
annum 166, id tamen alii quidam non probant, 
teste Labbeo nostro tom.I Conciliorum col. 576; 
Tillemontius supposititiam esse multis rationibus 
conatur ostendere Monum. eccl. tom Il, nota &in 
6. Pium ; et ut alios plures omittam, intec adulte- 
rinas Pontifioum Romanorum epistolas eam retulit 
nuper Petrus Coustant in appendice ad tomum 1 
Epistolarum Romanorum Pontificum col. 18 et 
sequenti. 








SANCTARUM VIRGINUM 


PUDENTIANJE ET PRAXEDIS 


e. ACTA 
AUCTORE S. PASTORE OCULATO TESTE 


(Acta SS. Boll., Maii, t. IV, p. 299.) 
!. Pastor presbyter Timotheo presbytero salu- (j tem(90), Pudens, frater noster et amicus (91), apo- 


(90) In aliis antiquis mss. et apud Mombritium 
hoc exordium collocatur : « Omnia que a sanotis 
gesta sunt vel geruntur, si quis voluerit studiose 
conquirere, et sibiet plurimisedificationis exhibet 
fructum : et quasi arbor fructifera non sine causa 
probatur occupare terram dum vivit, cum et ipse 
guis pomis ornatur, et omnis qui exeofructum per- 
ceperit saginatur. Soribimus, ut in gestis inveni- 
mus, quid egerint, quid locuti sint, quid passi sint 
sancti. Ostendite vos esse catholicos, qui Christi 
victorias semper libenter auditis, et interrogo vos, 

uas tamen iun quare tandem ?] inter apocryphas 
litteras hec vocando censetis, per quas ( laudatur ) 
Pudens, fratdr noster et amicus apostolorum, quia 
cultor et susceptorsanctorum peregrinorum summa 
ambitione fuit. Qui contempto mundo et parentum 
facultate, Christo semper paratus, in omnibus Do- 
mini preceptis, » θἱο., ut supra. Hoc autem exor- 


Pauli,et hinc existentem parachronismum. Aringhus 
Romz subterranez lib. rv, cap. 27, alia mss. Vati- 
cana allegat, sub numeris & et 9, quorum initio 
agiturdeAntonino imperatore; et subditur : « Hujus 
temporibus vir fuit in urbe Roma,nomine Pudens, 
genere nobilis, cujus pater vocabatur Punicus, matet 
autem Priscilla; quorum quidem arbitrio duxeret 
conjugem, nomine Sabinellam, illustribus eque 
ortam natalibus, de qua duas suscepit filias, pul- 
chras specie, sed moribus pulehriores.» Hac au- 
tem genuini styli simplicitatem non sapiunt, male 
que tribuuntur Pastori. Minus alteratus textus est, 
alteratus tamen, in codice 1188, ejusdem Vaticane 
bibliothece cujus ecgresphum nobis sua manu de 
scripsit R. P. Joannes Franciscus Vannius hoo et- 
ordio : « Sanotissimo 8ο venerabili presbytero Ti- 
motheo fratri Pastor presbyter. Noverit fraterniias 
tua, quoniam Pudens frater noster et amicus, apo 


dium videri posset etate, Gelasii papi concinnatum [) stolorum cultor, et susceptor peregrinorum et con- 


quando multus Rome sermo de apocryphis discer- 
nendis, causa certe suppetebat de his actis dubitanti 
propter insertam mentionem apostolorum et B. 


temptor mundi, in omnibus preceptis Domini err 
ditus fuit. » 


(94) lta omnino conjungenda hec puto, « Frei 




















1021 


SS. PUDENTIAN/E ET PRAXEDIS ACTA. 





1022 


Btolorum (cultor) et susceptorperegrinorum summo À tatis manumissio celebrata est. Ad diem vero san- 


studio fuit. Qui post mortem conjugis sue Savinille 
et parentum,id est patris Punici et matris Prisoille, 
quieum uxorijanxerant,mundi facultate contempta 
inomnibus Domini preceptis cruditus est. Defuncta 
autem uxor reliquerat ei duas filias, Praxedem et 
Potentianam, quas idem Pudens in omni castitate 
nutrivit, et nimio Christianitatis amore, omnemle- 
gem divinam edocuit. Hic itaque a B. Pio (92) do- 
ctus, qui et te docuit, dorrum suam post mortem 
uxoris sus ecclesiam Christi consecrari cupiens, 
per nos peccatores ad effeotum perduxit ; ubi etti- 
tulum nomini nostro constituit in urbe Romana, in 
loco scilicet qui appellatur Vicus Patricii. De hoc 
ergo Pudente notum tibi facio quia migravitad om- 
nium Dominum, et reliquit predictas filias, casti- 
tate fultas, omnique lege divina eruditas. 

2. Porro ipse beate virgines, omnes facultates 
suas vendentes,erogaverunt pauperibus : ac sinedolo 
in Christi amore permanentes integre, in virgini- 
tatis flore omni modo gloriantur,in vigiliis,jejuniis 
orationibus jugiter perdurantes. In eodem vero loco, 
ubi titulum meo nomini pater earum bone recorda- 
tionis Pudens dedicavit, hoc consilium inter me et 
famulas Christi Praxedem et Potentianarm convenit, 
ut indie sancto Pasche (quia desiderium earum 
nimio fideiamore urgebatur) propter familiam com- 
munem, qua gentilis erat, in eodem titulo fontem 
baptismi construere studuissemus. Super quo con- 
silio cum consuluissemus Pium, sedis apostolice 
sanotum episcopum, tanto desiderio placuit ei, ut 
summo studio hortaretur fleri baptisterium prout 
conveneramus: ipse etiam manu propria fontem 
designavit et construxit. Et cum Dei adjutorio om- 
nibus perfectis, convocaverunt famule Christi fa- 
miliam suam, tam de urbequam de possessionibus, 
et facientes discussionem quoscunque invenerunt 
Christianos, donaverunt ingenuitati ; quos gentiles 
applicuerunt ad credulitatem legis sancte Chri- 
sti (93). Ubi tunc, inito consilio cum beato Pio epi- 
scopo, in eodem titulogecundum normam antiqui- 


noster etamicus, » vocem autem « apostolorum » vel 
expungendam, vel ex Aringo et ms. Vaticano ad- 
dendam ei vocem «cultor, » interpunctione cor- 
recta. 

(92)Pauli nomen in Pii commutamus, ob ratio- 
nes jam dictas: nec enim Pauli nomine puto hic 
posse intelligi ejus epistolas,quarum lectio Pudenti 
et Timotheo pro magisterio fuerit : et Pius, etiam 
diu antequam anno 146 episcopus consecraretur, 
potuit adhuc presbyter utrumque instituisse, et 
totius famile fuisse pater spiritualis. Nisi velimus 
opinari, aliquem revera Paulum,non apostolum,sed 
presbyterum. uno post illum seculo floruisse, qui 
amiliam catechizarit et baptizarit. Res liquida 
foret,si talis presbyteri aliquo dalibi reperiretur in- 
dicium. 

(93) Ms. Bodecense:« Quos paganos associave- 
runt fidei ; » sed vox « paganus » in hac significa- 
tione multo posterior est etate Pastoris. 

(94) Ms. idem, « concludens se 12 annis, » sed 
suspectus est numerus alibi semper expressus ad 
longum,hoc autem golo locolitteraliter : magis etiam 


ctum Pasche baptieati sunt promiscui sexus nu- 
mero nonaginta sex: et cum omnia consummata 
fuissent, factus esse ccpit conventus in eodem ti- 
tulo, ita ut diebus ac noctibus vox hymnorum non 
cessaret,et multitudo paganorum ad fidem concur- 
reret, et cum omni gaudio baptizarentur. 

3. De qua re suggestio facta est Antonino impe- 
ratori. Qui Antoninus piissimus Augustus auctori- 
tate sua precepit,ut quicunque Christum colerent, 
scirent sufficere sibi in habitaculis suis vivere ; et 
ut nulla conjunctione reliquo populo jungerentur, 
neque publice emerent, nec in thermis publicis ha- 
bitarent, sed t&ntum in domibus suis manerent. 
Hoc preceptum cum custodiretur ab universis. 
Christianis,filias nostras Deo dicatas, et in virgini- 
tate bonotestimonio confirmatus,in domo sua in ti- 
tulo supra dieto orationibus,vigiliis ac jejuniis,cum 
populo Dei, qui per eas crediderat, vacantes et in 
Christi laudibus diu noctuque insistentes, habentes 
necessaria sufflcienter, plurimis diebus custodivi- 
mus. Sed et ipse beatissimus Pius episcopus exsul- 
tans frequenter nos visitabat, et sacrificia Domino 
pro nobis offerebat. 

4. Concludens autem sedecim annos (04) virgo 
Domini Potentiana migravit ad Dominum. Cujus 
corpus nos una cum germana ejus involvimus cum 
omni diligentia aromatibus, et habuimus occultum 
in titulo supradicto. Postdies autem viginti et octo, 
detulimus noctu corpus,et posuimus juxta patrem 
guum Pudentem,in cometerio Priscille via Salaria 
xiv Kalend. Junii (95). 

5. Postcujus mortem virgo Christi Praxedes habi- 
tavit in eodem titulo (96), vehementer affligens se 
proptertransitum germane sue. Adquam cum mul- 
ti nobiles Christiani consolandi gratia venirent,una 
cum sancto Pio episcopo; venerat etiam ad eam ger- 
manus vester Novatus (27), qui est frater noster in 
Domino,consolans eam, et multos Christianos pau- 
peres suis facultatibus refioiebat, et minis trabat 
omnibus de facultatibus suis in honorem ejusdem 


displicet reclusio intra vel juxta ecclesiam,quee ve- 
reor ut possit ea etate usurpata credi : et denique 
nihil est causs cur formidemus adeo tenera etate 
mortuam dicere. 

95) Ms. Bodec.: « Obitus ejus celebratur xxiv 
Kalendas Junii.» Sed potius dicenda esset depositio. 

(96) Hinc incipiunt Acta S. Praxedis in variis 
mss. Hoc modo : « Virgo venerabilis Praxedis ha- 
bitabat in Titulo supradicto, » aliis: « In Titulo pa- 
tris sui Pudentis ; » aut : «in Titulo Lateranensi. » 

(97) Colitur S. Novatus 20 Junii, etiam Martyro- 
togio Romano ascriptus, et dicitur « fllius S. Pu- 
dentis senatoris et frater S. Timothei presbyteri, 
et sanctarum Christi virginum Praxedis et Puden- 
παπα; qui apostolis eruditi sunt in fide, » quorum 
nihil probamus, preter fraternitatem Timothei. 
Dies autem ?8 quibus supra annumunum a sepul- 
tura Pudentiane, ex Áctis nuntiatum est egrotare 
Novatum, mutavi in 23, ut haberentur mox nomi- 
natidies 8, quibus infirmo antequam nioreretur, 
Pius et Praxedis astiterunt. 


1033 


APPENDIX AD 8. HERMAM. 


1024 


virginis Praxedis, petens ut orationibus suis indul- A in arbitrio tuo sitetsanote virginis quidquid de- 


gentiam mereretur ; qui et vos frequenter beatissimo 
Pio episcopo,ad altare Domini accessuro, commen- 
dabat. Accidit post hec post annum et dies viginti 
tres, ut egritudine detentus Novatus, absens esset 
ἃ conspectu beate virginis Praxedis. Pio itaque epi- 
800po cogitante de omnibus Christianis una cum 
virgine Praxede, requiritur inter eos et Novatus: 
de quo cum auditum fuisset quia egritudine deti- 
neretur, contristati sumus omnes. 

6. Tuncdicit B. Praxedis ad patrem nostrum san- 
ctum Pium episcopum : « Jubeatsanotitas vestra ut 
eamus ad eum, si forte visitatione nostra et 0Γ8- 
tionibus vestris βε]νοί eum Dominus. Quod dictum 
cum placuisset omnibusnobis,et nocte surgentes per- 
rexissemusad eum ;videns vir Dei Novatus nosomnes 
congregatos ad se venisse, gratias agere co»pit Deo 
quia meruit a sancto Pio episcopo, et virgine Do- 
mini una cum nostra devotione visitari. Et fuimus 
in domo ejus diebus ao nootibus octo. In. quibus 
diebus placuit ei, ut nobis ao beate virgini omnem 
substantiam suam derelinqueret. Hoc ita ordinato, 
tertio decimo die migravit ad Dominum. De quo 
facto litteras hujus textus &d vos direximus, una 
cum auctoritate beati Pii sedis apostolict episcopi 
et virginis Christi Praxedis ; ut quod vobis placuit 
de substantia germani vestri nos faciatis scire : qua- 
tenusordinatio vestra in omnibus custodiatur. Missa 
per Eusebium Romane Ecclesise subdiaconum (98). 

Rescripta Timothei presbyteri. 

7. « Timotheus presbyter sancto fratri Pastori 
presbytero,et sanctissime sorori Praxedi,in Domino 
salutem Famulatum vobis ubicunque nostri indi- 
gueritis libentissime exhibentes, oramus sanctita- 
tem vestram, ut et noghumiles commendare digne- 
mini memories sanctorum apostolorum, sanctoque 
Pio sedis apostolice preeuli, et omnibus sanctis. 
Ego humilis gaudio repletus sum magno, audiens 
quid mihi scribere dignati estis. Unde noverit san- 
otitas vestra, meam in hao re pro qua soripsistis 
votivam esse conscientiam : et quod germano meo 
placuit, placet et nobis famulis vestris; hoc est, ut 


(98) Hactenus epistola Pastoris ad Timotheum : 
αυ sequuntur deinde ipse etiam Pastor ad poste- 
rorum memoriam adjunxit. 

(99) Alia mss. Praxedis: sed utramque nomi- 
nandam fuisse jam docuimus. 

(100) Antoninum his intelligimus : eumdem qui 
supra Pium, non vero ejus filium Marcum Aure- 
lium Antoninum(qui ab Eusebio in Chronico etan- 
tiquo Catalogo pontificio in Eleutherio etiam An- 
toninus simpliciter vocatur, et sub quo gravem per- 
gecutionem motam esse constat anno ejus 7, Christi 
(168),et που quia nullam mutati imperii vel ponti- 

catus mentionem facit Pastor; quod tamen hio 
locus exegisset, si post utriusque mutationem mota 
primum esset persecutio, de qua sermo est. 


reliquit; et secundum quod vobis placuerit dis- 
pensare ea, potestatem habeatis. » 

Hac epistola gaudio repleti sumus : et tradidi- 
mus eam legendam sanoto Pio episcopo. Qua ille 
lecta gratias egit Deo. 

8. Eodem tempore virgo Domini Praxedis accepta 
potestate rogavit beatum Pium episcopum,ut ther- 
mas Novati,quze jam tuno in usu non erant, eccle- 
siam conseocraret ; quia ediflcium magnum iniisdem 
et spatiosum esse videbatur. Quod et placuit sancto 
Pio episcopo, thermasque Novati dedicavit ecole- 
siam, sub nomine beate virginis Potentians (99) in 
vico Patricius. Dedicavit autem et aliam eub no- 
mine sancte virginis Praxedis) infra urbem Βο- 
mam, in vico qui appellatur Lateranus, uhi con- 
atituit et titulum?cRomanum ; in quo loco consecravit 
baptisterium sub die rv Idus Maii. Post duos annos 
facta persecutio magna Christianorum : et. multi 
martyrio coronati sunt. Quo tempore virgo Domini 
Praxedis multos Christianos occultabat in prefato 
titulo, quos et cibo pascebat et Dei verbo. Tunc di- 
vulgatum est Antonino (100) imperatori, quod con- 
ventus fierent Christianorum in titulo Praxedis. 
Misitque statim et tenuit multos ex illis ; inter ques 
tenuitSimetrium presbyterum cum aliis viginti duo- 
bus ; et eos sine audientia gladio puniri preoepit. 
Quorum corpor& noctu beata Praxedis collegit, et 
in coemeterio Priscille sub die vi Kalendas Junii 
sepelivit (1). Deinde virgo Domini, nimia corporis 
afflictione constricta, cum intimis suspiriis ad Do- 
minum ingemuit,et ut ex hoc mundo tutius auferri 
mereretur, oravit. Cujus orationes et lacryme per- 
venerunt ad colum. Nam post dies quinquaginta 
quinque (2) passionis predictorum sanctorum, die 
videlicet απ Kalendas Augusti, migravit ad Domi- 
num. Cujus corpus ego Pastor presbyter sepelivi 
juxta patrem Pudentem, via Salaria, in coometerio 
Priscille, * Ubi florent orationes eorum (3) (usque 
hodie) : prestante Domino nostro Jesu Christo,cui 
est honor et imperium per amterna secula ssculo- 
rum. Àmen. 


1) In mss. Romanis apud Aringhum ita legitur: 
«Quorum corpora noctu B. Praxedis colligens, 
sanguinem quoque spongia, qua hactenus extat, 
de pavimento exhauriens, sepelivit juxta patrem 


]) suum ac sororem in cemeterio Priscille, sub die 


vii Kalendas Juniag; » quo die memoria eorum 
celebratur. 

(2) Totidem scilicet, dies numerantur a 26 Maii 
sad 21 Julii ; ideoque correximus mss. in quibus 
solum legebantur triginta quatuor. 

(3) Βἱ tota clausula ab signo * non est alterius 
auctoris, quod suspicor: Pestoris certe non est 
illud, « usque hodie, » longiorem preteriti tempo- 
ris intercapedinem denotans. 


| 


i 





TESTAMENTA. ATL PATRIARCHARUM. 


VETERUM TESTIMONIA 


(GaLLAND. Veterum, Patrum Bibliotheca, t. I, p. 241, Venetiis 1765, in-fol.) 


OniaEexES homil. xv in. Josue. Ex edit. noviss. BB. Paris. 1733, tom. I1, pag. 433 C. 


Sed et in aliquo quodam libello, qui appellatur Testamentum duodecim patriarcharum, quamvis non 
habeatur in Canone, talem tamen quemdam sensum invenimus (quod per singulos peccantes singuli Sa- 


tane intelligi debeant. Testam. 1, Ruben cap. 3. 


PRocoPrius Comment. in Genes., cap. 38. 


eam ( 
capp. 10 et 12. 


Ille doudas), uxore defunota, querebat sobolem. In "Testamento (aiunt) atlestatur ei Deus, quod diu 
amarem), cum adhuc esset virgo, Judas habuerit : luxitqueiniquitatem ejus. Vide Testament. Jude, 


ANASTASIUS BiNAITA Ánagogit. Contemplatt. in Hexaemeron lib. vii, ez edit. Biblioth. PP. Lugd. tom. IX, 


pag. 89 


Unde Hebrei ex libro qui non est redactus in Canonem, qui quidem dicitur Testamentum protoplastorum, 
dicunt quadragesima die ingressum esse Adam in paradiso,sicut etiam videtur cuidam historico chrono- 


grapho Pyrrhoni, et quibusdam expositoribus. 








DISSERTATIO 


De libro qui De duodecim Patriarcharum testamentis inscribitur. 


(D. Lz ΝοῦΒΒΥ, Apparatus ad Biblioth. maz., t. I, p. 235.) 


ARTICULUS PRIMUS. 
Analysis hujus libri. 
In hoc libro exhibentur ultinr& duodecim patri- 


archarum, filiorum Jacob, verba, que ipsi jamjam 
morituri ad filios, atque ex eisdem nonnulli, nimi- 


rum Ruben et Joseph ad fratres quoque 8108 ha-: 


buisse dicuntur. In his autem Ruben major natu, 
omnium primus testamentum suum a confessione 
incesti, quod ipse cum Bala, concubina patris sui 
commiserat, orditur. Tum deinde ostendit quas 
inde ponas Deo dederit,et quam ad eluendum sce- 
lus suum egerit poenitentiam. Quamobrem filios 
suos ad mulierum aspectum vitandum, et fugien- 
dam fornicationem adhortatus, nonnulla de Christo 
venturo obiter perstringit. 

Simeon vero aperit quanta in Joseph fratrem 
guum exarserit invidia, quantumque idcirco fuerit 
punitus,ac peccati sui ipeum poenituerit. Eapropter 
admonet filios suos, ut ab invidia, sedulo caveant, 
atque in simplicitate cordis, et fraterna oharitate 


A constantissime perseverent. Denique ex libro Enoch 


futura eorum peccata, et Christum venturum pre- 
nuntiat. 

Levi tradit se a Deo duabus donatum fuigse vi- 
sionibus, quarum prirfia cclos,in quibus justi pre- 
miis, injusti vero suppliciis afficientur, se vidisse 
profitetur : in secunda 80 sacerdotalibus vestibus 
indutum et sacerdotem in seternum constitutum 
fuisse declarat. Post hec ex libro Enoch filiis suis 
annuntiat in que lapsuri essent peccata, pluraque 
de Christo, ac de eorumdem flliorum suorum dis- 
persione, exsilio et captivitate praedicit. 

Judas narrat quantum valuerit corporis viribus 
ac robore, et quam preclara in preliis facinora 
ediderit. Addit Esau in prelio a Jacob occisum, et 
se non solum cum Tamar nuru sua concubuisse, 
verum uxorem quoque duxisse Chananeam : at se 
utriusque criminis egisse poenitentium. Inde filios 
commonefacit,ut fugiant ebrietatem et fornicatio- 
nem, eisque subinde narrat quo pacto angelica vi- 
sione didicerit,quantum mulieres viris esgent&oxis. 


1021 


TESTAMENTA XII PATRIARCH. 


1028 


Postremo ipsis qua: peccaturi essent, οἱ futurum A et futuram tribulationem, et Christum fore ventu- 


Christi adventum declarat. 

Postquam Issachar plura de nativitate sua edis- 
geruit,se ita et in simplicitate ambulasse et coluisse 
agriculturam fatetur ; ut nullum unquam peccatum 
ad mortem admiserit.Quapropter filios suos ad 
simplicitatem et agriculturam plurimum adhorta- 
tur. 

Zabulon se etiam non peccasse asserit, et plura 
de venditione Joseph commentus, ostendit se ven- 
ditionis illius,et peccati fratrum suorum non fuisse 
reum. Bubdit vero se primum fecisse scapham na- 
vigare in mari, atque ex variis, quos ipse ceperat, 
piscibus se egenis stipem erogasse. Quamobrem 
filios suos excitat ad misericordiam, concordiam, 
et perfectam inter se charitatem. Tandem futura 


rum haud dubitanter asserit. 

Postremo Benjamin hortatur filios suos, ut Jose- 
phi, viri sancti, insistant vestigiis, Deum timeant, 
diligant proximum, preceptis Dei obediant, ac pu- 
ram et immaculatam conservent suam mentem. 
Illis autem ipsis ex libro Enoch predicit futura 
eorum crimina, Christum venturum, velum templi 
scindendum, omnes & mortuis excitandos homines 
etin judicio universali sistendos. Denique sicut et 
alii patriarche filiis suis mandaverant, ita et ille 
suis precipit ut. ex /Egypto in Hebron ossa sua, 
que ibi cum patribus suis sepeliantur, asportent 
et condant in tumulo. 


ARTICULUS II. 


eorum scelera, et futuram Christi Domini incarna- B Demonstratur hunc librum suppositum esse ct. adul- 


tionem, adductis ex libro Enoch pluribus testimo- 
niis, annuntiat. 

Dan fatetur se de venditione et morte Joseph, cui 
manus afferre voluerat, gaudio fuisse perfusum. 
Idcirco docet filios &b ir& esse cavendum, atque 
ibi nonnulla de mendacio fugiendo leviter attengit. 
Denique qua ipsi perpetraturi essent scelera, et 
fore ut Christus homo fleret,ex libro Enoch vatici- 
natur. 

Nephthali multa quidem de parentibus Bale fa- 
bulatur ; ac filios suos deinde monet, ut Deum ce- 
lant et in bono perseverent. Ex libro autem Enoch, 
atque ex visionibus suis preedicit fore ut in peccata 
ipsi prol&eberentur, coorirenturque tempestates, ac 


terinum. 


Hic liber, nullius auctoris nomine inscriptus, 
proscribitur ab omnibus,asseriturque eum figmen- 
tis, fabulis erroribusque plenum esse, et scaturire 
mendaciis. Quin imo plura cum sacro Scripture 
textu pugnantia in illo deprehendimus. 

Primum enim id textui divino adversatur, quod 
Ruben de suo cum Bala, et Judas cum "Tamar in- 
cestu fabulantur. Illud item quod de quorumdam 
patriarcharum, Simeonis,verbi gratia, et Zabulonis 
gtatuitur etate. Ea denique que Simeon et Levi de 
penis, quas ob Dine sororis sue raptum & Sichi- 
mitis repetiere, et que Gad de venditione Joseph 
finxisse legimus. 


Christus tandem assumpta humana carne nasce-(; Preterea omnes fere patriarche ibidem inducun- 


retur. 

Gad ubi plura de venditione Joseph commentitia 
tradidit, confitetur se eum odio babuisse tam im- 
placabili, ut ipsi necem consiscere voluerit, sed de 
his et penituisse et luisse penas. Quocirca filios 
suos ad odium fugiendum, et fovendam fraternam 
charitatem incitat,ao nonnullas demum de Christo 
fundit vaticinationes. 

Aser filios suos duas esse vias docet, unam boni, 
mali alteram ; hanc relinquendam, illam carpen- 
dam. Testatum deinde facit,sein illa boni via sem- 
per ambulasse,atque filios suos ut idem iter ineant, 
Berio commonet. Denique his anguntiat fore ut ipsi 
peccarent, ac dispersi vagarentur, Christusque 
postea veniret. 

Joseph explicat quo pacto a fratribus suis, qui 
eum perdere decreverant, sit venditus, et postmo- 
dum emptus a Putiphare. Ponit etiam ob oculos 
quantis artibus, blanditiis, minisque, ante et post- 
quam in carcerem fuisset conjectus, utor Putiphari 
castitstem ejus tentaverit : quanta denique suis 
ipse fratribus etiam post Jacobi mortem impertive- 
rit bona. Filios itaque suos ad sobrietatem, ocasti- 
tatem, longanimitatem, et fraternam dilectionem 
plurimum exoitat, ac tandem ex somniorum γἱδίβ 


! Lib, xv De civit, cap. 23. 


tur apocryphum librum Enoch,eumque corruptum 
citantes. Augustino enim fidem si habeas, codices 
libri Enoch duplicis generis fuerunt, alii veri el 
genuini, alii corrupti et adulterati. Atqui auctorem 
nostrum in hos tantummodo incidisse nemini certe 
dubium videbitur, qui hac de iisdem audierit Au- 
gustini verba ! : Seripsisse quidem nonnulla divina 
Enoch, illum septimum ab Adam, negare non. possu- 
mus, cum hoc in Epistola canonica Judas apostolus 
dicat. Sed non frustra non. sunt in eo canone Scripiu- 
rarum, qui servabatur in lemplo Hebrszi populi, suc- 
cedentíum diligentia sacerdotum ; nisi quia οὗ anti- 
quitatem suspeclz fidei judicata sunt, nec utrum hac 
essent, quae ille scripsisset, poteral inveniri... Unde et 
illa qu» sub ejus nomine proferuntur, et. continent 
istas de gigantibus fabulas, quod non habuerint ho- 
mines patres, recle a, prudentibus ποπ judicantur ip- 
sius esse credenda ; sicut multa sub nominibus aliorum 
prophetarum, et recentiora sub nominibus apostolo- 
rum ab hzreticis proferuntur. Auctor quippe noster 
istas de gigantibus fabulas, mira fiducia semel 
atque iterum tanquam verum quid et certum pro- 
fert et venditat. Hinc ergo et illum corruptos libri 
Enoch codices citasse, etlibrum ejus falsum esse 
et suppositum non obscure colligitur. 

















1029 


ARTICULUS III. 
De antiquitate hujus libri, et utrum a quodam Chri- 
stiano scriptore profectus sit. 

Constat itaque copus illud adulterinum esse, et 
ab ignoto parente, qui nomen suum edere ausus 
non est, in vulgus emissum.Porro autem illud an- 
tiquissimum censeri debet, si ab Origine, ut qui- 
dam arbitrantur, his verbis laudatur * : In. libello 
qui appellatur Testamentum duodecim  patriarcha- 
rum,quamvis non habeatur in canone, talem quemdam 
sensum invenimus,quod. per peccantes singuli Satanae 
intelligi debeant. Et rursus circa initium seculi 
sexti a Procopio Gazeo citatur? : Testamento,aiunt, 
attestatur ei Deus, quod. diu eam, cum adhuc | esset 
virgo, Judas habuerit, luxeritque iniquitatem ejus. 
At porro opus tante antiquitatis nothum 6889 et 
spurium nulli certe mirum videbitur ; quandoqui- 
dem ab antiquissimis temporibus,ut paulo ante ex 
Augustino * vidimus, exstiterunt male feriati scri- 
ptorum librorumque corruptores οἱ adulteratores. 

Illud autem a Christiano quodam compositum 
esse ea plane evincunt,que singuli fere omnes pa- 
triarche deChristo venturo,humana carneinduendo, 
et pro hominum salute cruci affigendo predicant. 
Ceterum scriptor ille librum hunc non ea solum 
mente composuit, ut Christum celebraret : sed in 
primis ut lectores suos ab iis peccatis in que pa- 
triarchas lapsos esse dicit,omnino deterreret,atque 
eos ad omnem eorumdem patriarcharum comme- 


moratis 8 se virtitutibus dandam operam adhorta- 
retur. 


PROOEMIA. 


1030 
ARTICULUS IV. | 


De hujus libri, Grace primum scripti, codicibus, 
versione ei editionibus. 


Hic liber Grece primum scriptus eat, atque in 
bibliotheca Regia duo illius codices Greca manu 
exarati asservantur. Horum alter pergamineus est 
ab annis 500 vel 600 descriptus ; alter papyraceus 
priore longe recentior. 


Robertus vero a Grossa Tesia, vulgari lingua 
Grokede, episcopus Lincolniensis, hunc librum circa - 
annum 1242 Latine reddidit.Hujus autem versionis 
codicem manuscriptum invenimus in bibliotheca 
Colbertina,sed recenti manu exaratum.Alium quo-. 
que ibidem offendimus, in quo fragmenta ejusdem 
libri sub hoc titulo exhibentur : Hzc sunt testa- 
menia XII patriarcharum, in. quibus sunt. apertis- 
sima atque pulcherrime prophetiz de Christo, quas 
transtulit magister Robertus, dictus Grossa Testa, vel 
Grossum caput, Lincolniensis episcopus, de Greco 
in Latinum.Post hec autem Latina illa versio typis 
excusa est anno 1541,et rursus Parisiis apud Mar- 
linum Juvenem anno 1549, atque iterum ibidem 
anno 1575, 1589 et 1610. Basilee vero, anno 1550, 
8ο tandem in omnibus Patrum Bibliothecis. Utrum 
autem liber ille ex typographia Grece prodierit, 


nobis incompertum. Et certe id scire parum aut 


nihil interest, cum hujuscemodi libri figmentis fa- 
bulisque anilibus, ac Scripture saore contrariis 
oppleti, in lucem nunquam emitti debuerint, vel 
perpetuis tenebris sint damnandi (4). 





GALLANDII 
DE EODEM LIBRO DISSERTATIO PROOEMIALIS. 
(Vet. Patr. Biblioth., I. Proleg., p. r1.) 


I. Horum Testamentorum auctor Christianus fuisse, ( tur, utipsüm tantum non digito monstrare nosca- 


illaque Grace scripsisse demonstratur. 


Haud mihi profecto incompertum nonnullos exi- 
stimasse Judeum, non Christianum fuisse horum 
Testamentorum auctorem ; neque illa Grece, sed 
Hebraice primitus esse perscripta; nullum denique 
istiusmodi opusculo pretium statuendum: que ita- 
que omnia si constent, immerito enim vero illud 
inter vetusta Ecclesie monumenta locaretur. In 
aliam tamen sententiam alii complures eruditi viri 
jure abiisse perhibentur. Et primum quidem,Chri- 
stianum fuisse auctorem multa palam produnt, 
Warthono (4*) potissimum οἱ Nourrio (2) notata : 
adeo namque aperte ac perspicue de Christo loqui- 


tur; eaque de sacris Novi Testamenti litteris passim 
profert, que scriptorem Christianorum mysteriis 
initiatum luculenter evincunt. Hinc itaque minus 
recte conjecisse videnturestylo aliisque de causis, 
Grabius (3) et Sgambatus (4), Hebraico primum 
idiomate scriptum fuisse opusculum ; deinde Grece 
redditum atque a Christiana manu interpolatum. 
« Quamvis enim, ut apposite Wolfius (5),scribendi 
ratio que in Greco contextu observatur, multos 
referat Hebraismos ; inde tamen non magis effece- 
ris, Hebraice primum exaratum esse libellum,quam 
idem de codice Novi Testamenti ad Hebraismum 
proxime accedente,temere affirmaris.» Cui quidem 


* Homil. 45, in Josue. * Comment. in cap. xxxvin Genes. — * Loco cit. 


(4) De hoc aspero nimis D. Nourrii judicio vide 
quc adnotat Gallandius, infra, col. 1034. Ebpir. 

(43) Warth. Auctar. Hist. dogmat. Jac. Usser., 
cap. 2. pag. 321 geq. 

G) Nourr, Appar. ad bibl. PP., tom. I, p. 238. 


H Grab. Spicil. SS. PP., tom. I, pag. 134. 
4) Sgam Archiv. Pet. Test., lib. 11, tit. v1, pag. 


206 vest 
(5) Wolf. Bibl. Hebr., tom. I, p. 250, 





1031 


TESTAMENTA XII PATRIARCH. 


1032 


sententie de horum Testamentorum Christiano au- A conjecturis expedienda sit, nos cum Dod wello (11) 


otore,subscripsisse quoque JoannemClericum postea 
intellexi (6). 

Opposite autem opinioni ansam prebuisse vide- 
tur Matthaeus Paris, qui de hujusmodi opusculo 
verba faciens, hec habet (7): Ipsis quoque tempo- 
ribus (ann. 1242) episcopus Lincolniensis Robertus, 
vir in Latino et Greco peritissimus, Testamenta duo- 
decim patriarcharum de Graco fideli interpretatione 
transtulit in. Latinum. Qux per multa tempora inco- 
gnita et abscondila fuerunt per invidiam Juddorum, 
propter prophetias de Salvatore 1n. eis contentas. Sed 
Graci, omnium scriptorum diligentissimi investiga- 
lores, primi in. notitiam illius. scripti devenientes, 
iliud de Hebreo in. Grzcum transiulerunt, et. penes 
eos usque in nostra tempora reservarunt. Nec tem- 
pore beati Hieronymi vel alicujus. sancti interpretis 
ad notitiam Christianorum, machinante Judzorum 
antiquorum malitia, potuit quomodolibet devenire. 
llium igitur gloriosum tractatum, αἆ robur fidei 
Christiane. et ad. majorem Judazorum confusionem, 
transtulit plene εἰ evidenter episcopus memoratus de 
Graco, verbo ad verbum, in. Latinum, coadjuvante 
magistro Nicoluo Graco, clerico abbatis Sancti. Al- 
bani. Heo ille. Qui quidem locus paulo aliter im- 
mutatus,in nonnullis sive mss. sive editis antique 
versionis exemplaribus ad calcem habetur, ut vi- 
dere est ex Thome Tenisonii Cantuariensis archi- 
episcopi notis mss. ad Historiam Cavei litlerariam, 
quee sub finem voluminis I[ ejusdem Historis nuper 
evulgate comparent pag. 1.Sed tum Matthei Paris 


B 


in primis, Wolfio (12), Ruchato (13) aliisque cen- 
semus, seculo 1 desinente scriptorem floruisse; qui 
nimirum Helenisticum plane stylum adhibuerit, 
qualis ineunte ss$culo 11 in desuetudinem abiisse 
comperitur : licet Mazochius V.C.paulo aliter sen- 
serit (14). Neque aliaspretere& desunt argumenta 
vel ipso Grabio suggerente (15), quibus sententia 
hujusmodi magis adhuc confirmari queat. Scilicet, 
non ante annum ere vulgaris 52 Testamenta hiec 
elucubrata fuisse perhibentur, quo Epistolam I ad 
Thessslonicenses fuisse scriptam existimant viri 
eruditi, Peareonius (46), Millius (17), alii : hec 
enim in testamento Levi Leguntur (18) : Ἔφθασε δὲ 
ἡ ὀθγὴ Κυρίου ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰς τέλος. Venit autem. ira 
Domini super eos in finem : qua quidem verba con- 
tra Judeos prolata, ex laudata Thessalonicensibus 
inscripta Epistola (19) desumpta fuisse noscuntur. 
Neque ante annum 64, quo liber Actnum aposto- 
lorum fertur 8 sancto Luca litteris consignatus (20), 
opusculum illud exarasse auctorem ex iis constat, 
quibus imaginem apostoli Pauli ex iisdem Actis 
graphice descriptam exhibet (21). Benjaminum ita 
loquentem inducens ; Et non amplius vocabor lupus 
Rt suscilabitur ex semine meo in extremis 
temporibus dilectus Domini, audiens vocem ejus, 
cognitione nova illuminans omnes gentes, lucem co- 
gnilionis accendens Israeli ἐπ salutem, εἰ rapiens ut 
lupus ab ipsis, et dans synagoga? gentium : et. usque 
in consummationem seculorum erit in. synagogis 
gentium et ὑπ principibus eorum, sicut musicum me- 


narrationem quam iisdem pen» verbis repetit iafe- C los in ore omnium : et ín. libris sanctis erit. inscri- 


rius idem soriptor historicus (8) ad annum 1252, 
tum que in fine quorumdam exemplarium ex ipso 
excerpta verba leguntur,merito ridet Simonius (9), 
qui et ea deesse in ms.codice Colbertino testatur : 
ut proinde nihili ducenda sit inscriptio alterius 
codicis ms. bibliothece Bodleiane a Grabio re- 
lata (10), hisque verbis expreesa : Testamenta duo- 
decim patriarcharum filiorum — Jacob, secundum 
translationem Joannis Chrysosiomi de Hebreo in 
Grecum : satis enim sive ex hactenus dictis, sive 
ex mox dicendis refellitur. 


II. Ipsius &tas inquiritur, ejusque scriptionis consi- 
lium paucis aperitur. 


Quo autem tempore Testamenta hec scripserit 
Christianus auctor anonymus,haud ita exploratum 
habetur, ut ea de re firmi aliquid statui posse vi- 
deatur. Verum si questio admodum implexa ex 


(6) Cleric. Hist. eccl., ad ann. 191, 8 2, p. 7906. 
(7) Matth. Par. Bul. major, ad ann. 1248, p. 
S2 edit. Lond. 1 
8) Id. ibid., 
9) Simon. Bibl. crit., tom. II, pag. 286 seq. 
10) Grab. Spicil. SS. 'pP., tom. I, p. 143. 
e Dodw. apud Grab. Spicil. SS. PP., 


"em "Wolf. Bibl. Hebr., tom. I, 
3) Ruchat. Leitres de t 
tom. I 


, pag. 133, 194. 


"^ "20 seq. 
tom. I, 


oa νο, à apostoliques, 


ptus, el opus el sermo ejus : opus quidem, ut optime 
Grabis, in Actis apostolorum ; sermo autem, tum 
in iisdem Actis, tum in ipsius Pauli Epistolis : ut 
proinde post omnes etiam Paulinas Epistolas,id est 
post annum 607 scripsisse auctor videatur. 
Quinimo post annum 70 Testamenta illa fuisse 
composita, ea satis produnt que de Hierosolymo- 
rum excidio, deque calamitatibus in czdis Christi 
penam Judeis inflictis, loquitur auctor his ver- 
bis (22) : Virum renovantem legem in. virtute Aitis- 
simi, impostorem appellabitis , et in fine, ut 2stima- 
bilis, occidelis eum, nescientes ipsius resurrectionem, 
Ínnocentem sanguinem in malitia super capita ve- 
stra recepturi. Et propler ipsum erunt sancta. vestra 
deserta, usque ad pavimentum profanata. Et paulo 
ante : Propter hc, templum quod utique eliget Do- 
minus desolabilur in. immunditia ; et vos. captivi 
eritis in omnes gentes, εἰ abominatio intez eas ; el 


ny Mazoch. Commeni. in vet. marm. Kalend., 
235 247 ; et vol. II, p. 536. 
15) Grab 


κο Pears. m pi^ : MA 


Paul., inter ejus opp. posth. 
lor Mill. Prolegom. ad N. T Gr., S 4. 
(18) Testam. x1 Patr., cap. 3 , 86. 

19) I Thess. 11, 16. 
in Mill. 1. c. 8 118. 

21) Testam. xit patriarch., P 11. 12. 
(22) Ibid. eap. 3, 88 15 et 1 








1033 


acci pie is opprobrium εἰ confusiouem sempiternam a Α etamentis patriarchas duodecim filios Jacobloquen- 


justo jndicio Dei. Hec quidem alio detorquet Gra- 
bius, intersertaque patriarcharum Testamentis 8 
cujusdam Christiani manu suh seculi : finem vel 
sub initium insequentis existimat (29) : et virum 
criticum locis allatis vim inferre, quo suam de 
Judeo scriptore stabiliat hypothesin, nemo non 
dixerit qui rem penitius intropisciat : loca enim 
que ad Novum Testamentum spectant, de Christi 
divinitate deque aliis Christiane religionis capiti- 
bus, si e medio tollantur,concidat opusculum illud 
necesse est. Quid quod ab una manu omnia in hoo 
opere perscripta esse vel inde liquet, judice 8i- 
monio (24), quod eadem styli ratio ubique spiret, 
cunctaque uno tenore equabiliter fluant ? Instat 


iasuper idem vir eruditus(25),aliqua in his Testa- B 


mentis occurrere,que ab homine Christiano tradita 
litteris fuisse, absonum videtur, Haud equidem 
repugnaverim : at nihil mirum, si more Judaico 
subinde loquatur scriptor iste Christianus ; quem 
opus suum eo consilio confecisse constat, quo Ju- 
dei facilius exciperent que de Christo ejusque do- 
ctrina passim inculcat. 

Verum ne in his diutius immoremur, ad etatem 
scriptoris hujus quod attinet, unus adhuc audien- 
dus Caveus. Existimat ille nimirum (26), fleri vix 
potuisse quin aliquis antiquorum ante Origenem 
ejus operis meminisset; adeoque seculo apostolico 
haud esse ascribendum opinatur.Hunc tamen scru- 
pulum si evelli sibi ex animo postulet, id unum 
gubdimus, ut alia pretereamus, scriptorum eccle- 


giasticorum monumenta qui duobus primis seculis C 


floruere, maximam partem esse deperdita ; nobis- 
que cx eorum operibus, paucis exceptis, aliqua 
tantum superesse fragmenta: ut propterea,illorum 
vetustissimorum Patrum silentium immerito nobis 
objiciatur. 


III. Operis pretium expenditur : ex quo. in. primis a 
Grabio deprompta pro vera Christi deitate testi- 
monia describuntur. Hinc sententia de scriptore 
Christiano ilerum confrmatur. 

Jam vero pretium operis atque utilitatem expo- 
nere prestat, preeunte maxime Grabio qui eo mu- 
nero rite perfunctus comperitur. Primum itaque 
omnium observat vir eruditus (27), Jacobum pa- 
triarcham aliosque sanctos bomines, morti proxi- 


PROOEMIA. 


1034 


tes inducit ; qui jamjam morituri, et futura pre- 
nuntient, et optimis institutis filios ac nepotes 
erudiant.Predictiones quidem Messiam potissimum 
8ο Statum Synagoge οἱ Ecolesie gentium sub Novo 
Testamento respicinnt : in historia vero patriarcha- 
rum,plura de his enarrantur que in Genesi alliisve 
canonicis libris haud occurrunt,sed ex apocryphis 
desumpta censentur: eorum tamen pleraque neque 
incongrua veritati, neque fortasse ad sacre histo- 
rie illustrationem inutilia esse videntur. 

Verum magis interest huc afferre insignia pro 
Christi divinitate testimonia, quae contra Unitarios 
ex his Testamentis collecta eidem V. C. alibi si- 
Btere placuit.Sio igitur ille (28):« In Testamento Si- 
meonis hec legimus verba(29): Κύριος, ὁ θεὸς μέγας 
τοῦ Ἰσραὴλ, Φφαινόμενος ἐπὶ γῆς ὡς ἄνθρωπος, καὶ 
σώζων ἐν αὐτῷ τὸν ᾿Αδάµ. Dominus, Deus Μλανυθ 
Israel, apparebit ín terra ut homo, et salvabit in ipso 
Adam. Et mox (30):'0 Osàc σῶμα λαθὼν, xal 
συνεσθίων ἀνθρώποις, ἔσωσεν αὐτούς. DEUS corpus 
assumens, el comedens «um | hominibus, salvavit eos. 
Paucisque interjeotis (31), Messiam vocat θεὸν xoi 
ἄνθρωπον, DzuM ef hominem. 

« In Testamento Levi, patriarcham istum ange- 
lus his alloquitur verbis (32) : Διὰ σοῦ xal Ἰούδα - 
ὀφθήσεται Κύριος ἐν ἀνθρώποις, σώζων ἐν αὐτοῖς 
πᾶν Ὑένος ἀνθρώπων. Per te e Judam apparebit 
Dominus in hominibus, salvans ín ipsis omne genus 
hominum. Deinde Levi ait (33),infernum spoliatum 
iri ἐπὶ τῷ πάθει τοῦ Ὑψίστου, in. passione Altis- 
simi. 

« In Testamento Jude mentio fit (34) παρουσίας 
τοῦ θεοῦ τῆς δικαιοσύνης, adventus Di justitize ; ni 
fallor, ex Jerem. xxri, 6, et xxxi, 16. Et paulo 
post de Messia dicitur (35) : Οὗτος 6 βλαστὸς θεοῦ 
ὑψίστου. Hic est. germen Όςι altissimi : ex Igaie 
IV, 2. 

« In Testamento Zabulon (36): Καὶ μετὰ ταῦτα 
ἀνατελεῖ ὑμῖν αὐτὸς Κύριος, φῶς δικαἰοσύνης: — καὶ 
ὄψεσθε θεὸν iv σχήµατι ἀνθρώπου. Et. post. hxc orie- 
tur vobis ipse Dominus, luz justitiz,... et videbitis 
D&uM in forma hominis. 

« In Testamento Dan (37) : Οὐκ ἔτι ὑπομενεῖ Ἱε- 

ρουσαλὴμ ἐρήμωσιν, οὐδὲ αἰχμαλωτίσεται ᾿]σραὴλ, 
ὅτι Κύριος ἔσται ἐμμέσφ αὐτῆς, τοῖς ἀνθρώποις 


mos, sive futurorum presagia sive egregia vite [) συναναστρεφόµενος, καὶ "Άγιος Ἰσραὴλ βασιλεύων ἐπ) 


bene agendae monita edidisae: qu: proinde magno 
in pretio haberi ab audientibus litterisque mandari 
consueverunt. Hunc igitur morem imitatus auctor 
noster, non tam animo decipiendi, quam Judaeos 
religione ac disciplina imbuendi studio in his Te- 


(23) Grab. l. c., pagg. 139, 440. 

(24) Simon. Bibl. cril., tom. 1], p. 228. 
25) Grab. l. o., pag. i33. 
20) Cav. Hist. lüter., tom I, p. 51. 
(27) Grab. 1. c. p pagg. ! 129. 141. 
(28) ) Grab. Pra σ. 


Qa] T2 Tes am. xu t Patriarch. cap. 2, 8 6. 
PaTROL. Gh. IJ, 


ZI, 


Bulii Defens.fid. Nic.sect. 


αὐτοὺς àv ταπεινώσει xai πτωχείᾳ. Non. amplius sus- 
tinebit Hierusalem desolationem, neque captivus 
ducetur Israel ; quoniam Dominus erit ín medio ejus, 
cum hominibos conversatus,el Sanvtus Israel regnans 
super ipsos in humilitate et paupertate. 


(30) Ibid. 8 6. 

91) Ibid. cap. 2, 2 7. 

(32) Ibid. 3, s 2. : 

s Id S aen. 
id. ca 

35) bid. $24. ' ) 

30) Ibid. Sep. 9 & 

91) Ibid. cap. 7, 





TESTAMENTA XII ΡΑΤΠΙΔΒΟΠΑΗΌΜ. - 4036 


lim (38) : Διὰ τοῦ Ἰούδα Α tis citare. » Excerptis deinde productis qua supe- 


καὶ ἓν αὐτῷ εὐλογηθή- 
σκήπτρου αὐτοῦ ὀφθή- 
νθρώποις ἐπὶ τῆς γῆς, 
"r Judam orietur. salus 
ur Jacob. Per sceptrum 
ibitans inter homines in 


) : Ὁ Ὕψιστος ἐπισκίψε- 
ὧν ὡς ἄνθρωπος, ἐσθίων 
ων, καὶ ἐν ἠσυχίᾳ συν- 
κοντος δι’ ὕδατος. Οὗτος 
x τὰ ἔθνη, θεὸς εἰς ἄν- 
Us υἱᾳαδίξ terram ; et. 
hominibus manducans et. 
ms capul draconis per 
t omnes gentes, DEUS in 


to Benjamin (40) : Τότε 
toc ἐπὶ σκῆπτρον ἡμῶν, 
ὃν οὐρανῶν, τὸν ἐπὶ γῆς 
(ἀνθρωπίνης) ταπεινώ- 
us,unusquisque in sce- 
emcalorum, qui in terra. 
(humane) humilitatis. 
dicandos, ὅτι παραγενό- 
puc» οὐκ ἐπίστευσαν : 
dm carne liberatorem 


inum, Deum, magnum 
α΄ Israel, etc., appella- 
irabius : 
; Prudentius Maranus in 
Divinitatis D. N. J. C. 
aditione (41). Cujus viri 
um Testamentorum au- 
bet, quo magis illa fir- 
5 disseruimus. « Hunc 
n fuisse declarat plu- 
im usus : Christianum 
Christo predictiones, 
10n fuerint. Seniorem 
1emo juniorem, quippe 
^n Josue. citatus fuerit. 
1 Judmo scriptum ante 
no seculo 1 exeunte aut 
lat.Sed hac eruditi viri 
» nititur. Nihil enim in 
erlitum apparet, nihil 
it. Quare non est cur 
patriarchis supposita, 
ei in Christum creden- 








, cap. 8,88. 


C. lib. ut, cap. 1, 84. 
dbi PP. tom. 1, pag. 
1, H, p. 25. 


rius recitavimus, sententiam suam claudit his ver- 
bis : « Haec clariora et expressiora sunt, quam ut 
detorqueri possint. Quod si assuta et insincera di- 
cent (adversarii), non est quod cum eis litigemus. 
Slc enim scriptores omnes ecclesiasticos eludere 
licebit. Nulla enim hic styli varietas, nulla rerum 
aut verborum discrepsntia, nibil non simplex οἱ 
unius forme. Videtur autem iste scriptor, consilio 
ille quidem non malo, sed fraude non laudabili, 
hec vaticinia patriarchis subjecisse,ut Judeos euos 
ad fidem alliceret, et magnum illud nascentis Dei 
mysterium a quo abhorrebant, in ore duodecim 
patriarcharum minus eis invisum accideret. » Huc 
usque Maranus V. C. Ex quibus liquet nimis ab- 
jecte sensisse Nourrium ejus sodalem, virum ce- 
tera doctum,cum de his Testamentis illud pronun- 
tiavit : « in lucem nunquam emitti ea debuisse, vel 
perpetuis tenebris fuisse damnanda (42) » : quo 
quidem nomine vel ab ipso Simonio notatur (43). 
IV. De variis mss. exemplaribus Graecis. deque anti- 

qua Roberti Lincolniensis episcopi versione agi- 

tur. 

Hujus operis varia circumferuntur mss. exem- 
plaria Greca, viris eruditis laudata, Montfauconio 
(44) in primis, Nourrio, Simonio, Warthono ll. cc. 
aliisque. Ms. Cantabrigiensis meminit Fabricius 
(45), ejusque titulos seu capitum summaria Grace 
recitat, nihil tamem ab edito Grabiano diversa.De 
codicibus autem Anglicanis mox infra, ubi de edi- 
tlone Oxoniensi. Primum vero Graecum exemplar, 


quo h&c ea- C si fides Matthieo Paris (46), deteotum ita fuisse per- 


hibetur, Magister, inquit, Joannes de Basingestokes, 
archidiaconus Legrize, vir in trivio et. quadrivio ez- 
perientissumus, Graecis ac Latinis litteris ad plenum 
eruditus,.... intimavcrat episcopo Lincolniensi Ro- 
berlo, quod quando studuit Athenis, viderat et audie- 
rat ab peritis Grecorum doctoribus quzdam. Latinis 
incognita. Inter qux reperit xut. Patriarcharum, fi- 
liorum videlicet. Jacob, Testaménta : qua constat 
esse de substantia bibliothecz ; sed psr invidiam Ju- 
daeorum dudum fuisse incognita, propler manifestas 
guz tn eisdem patent, de Christo prophetas. Unde 
tdem episcopus misit in Graeciam ; et cum ea habuis- 
et, transtulit de Grzzco in Latinum. sermonem. Hec 
ille monachus Anglus, ubi nihil de textu Hebreo, 
ut alibi, quem etiam superius vidimus enarrantem 
&b eodem quidem Lincolniensi episcopo hzc Testa- 
menta e Greco Latine fuisse reddita, coadjuvante 
tamen magistro Nicolao Graco, clerico abbatis S. 
Albani. De utroque interprete distinctius agit Ba- 
leus (47) 


qa) Montt. BiBI biblio, tom. 1, pag. tà 683 
, etc. 
(45) Fabric. Cod. pseud. V. T., tom, 1l, pag. 
(46) Matth. Par. Hist. major. ad ann. 1252, p. 


seq. 
6) Bur. Hist. de script. Britann., centur. xm. 
p. 33. 








01] TESTAMENTUM RUBEN. 1038 


V. De editione Grabiana hic typis expressa. À tabrigiensis.Latinam quoque Roberti Lincolniensis 


Hanc autem Roberti antiquum versionem Lati- 
nam subinde typis fuisse consignatam norunt eru- 
diti ; dignamque in primis existimarunt viri docti 
qua in veterum Patrum Bibliothecis locum obtine- 
ret. Verum in omnibus editionibus que ab ann. 
1483 usque ad annum 1677 in vulgus prodierunt, 
tot tantisque mendis fedata est antiqua isthaec ve-- 
Bio, ut sepe vix sensum extundere valeas. Quod 
Becum reputans Joannes Ernestus Grabius, colla- 
tis editis cum duobus bibliothece Bodleiane mss. 
codicibus, plurimos sustulit errores, correctis quo- 
que aliis pene innumeris ab interprete ipso com- 
missis. Hano itaque versionem sic emaculatam, 
cum textu Greco ad duos codices exacto, alterum 


versionem perpetuis emendationibus limavit ; aliis 
quidem quas e duobus mss. bibliothece Bodleia- 
na bauserat et prius ad oras paginarum posuerat, 
in textum assumptis ; aliis vero a se ipso adjunctis : 
ut ex prefatione ad secundam Spicilegit Oxonien- 
sem editionem anni 1714 colligitur. 


Priorem Grabianam secutus est Fabricius in Co- 
dice pseudepigrapho OÜeteris Testament, vol. I, se- 
mel iterumque typis excuso Hamburgi ann. 1713- 
1722, quanquam memoria lapsus aliter alicubi (48) 
asserat: quod utique, ut cetera omittamus, com- 
pertum fiet, secunde Grabiane notam p. 224 cum 
secunda item Fabriciana p. 687 conferenti. Nog 
vero posteriorem Oxoniensem, uti par erat, sele 


Academie Cantabrigiensis, bibliothece Bodleiana p gimus : editoris adnotationes quee textui emendando 


alterum, publici juris fecit Oxonii 1698 in volumine I 
Spicilegit SS. Palrum. Exinde vero editionem suam 
recensens idem vir eruditus,textum Grecum iterum 
contulit oum duobus mss. collegii Trinitatie Can- 





inserviunt, retinuimus : alias longiores contraxi- 
mus, paucis interim additis que auctoris mentem 
in primis respiciunt. 





ΑΙ AIAOHKAI 
TON IB. IATPIAPXON 


TON YION IAKOB 


IIPOX ΤΟΥΣ YIOYX ΑΥΤΩΝ. 


TESTAMENTA 
DUODECIM PATRIARCHARUM 


FILIORUM JACOB 


AD FILIOS SUOS 
INTERPRETE ROBERTO LINCOLNIENSI EPISCOPO. 
(Garnzawp., Vet. Patr. Biblioth., Y, 195.) 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΑ’. 
Διαθήκη ᾿Ρουθὴμµ περὶ ἐννοιῶν. 


Α’. ᾽Αντίγραφον διαθήκης 'Ρουθὴμ, ὅσα ἐνετείλατο 
τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ, πρὶν ἀποθανεῖν αὐτὸν, b) ἑκατοστῷ 
ε᾿ κοστῷ πέμπῳ ἔτει τῆς ζωῆς αὐτοῦ. Μετὰ ἔτη δύο 
τΏς τελευτῆς Ἰωσὴφ, ἀῤῥωστοῦντι συνήχθησαν ἔπι- 
ασχεέψασθαι αὐτὸν ol υἱοὶ καὶ υἱοὶ τῶν υἱῶν αὐτοῦ. Καὶ εἷ- 
πτεν αὗτοῖς' « Τεχνία µου, ἐγὼ ἀποθνήσκω, καὶ πορεύο- 


(48) Fabric. Cod. pseud. V. Testam. tom. II, p. 
(49) In, mente, In. mente. spiritu. pregnostico. di- 


C 


CAPUT I. 
Testamentum Ruben, de iis qux mcriturus in 
mente (49) habuit. 

I. Transcriptum testamenti Roben, quecunque 
mandavit filiis suis, priusquam moreretur, in 125 
anno vite ipsius.Post annos duos mortis Joseph,ad 
egrotantem congregati sunt, ut visitarent eum,filii 
et filii filiorum ejus. Et dixit eis : » Filioli mei,ego 
morior, et vado viam patrum meorum.» Et videns 


clante, habet Robertus episcopus Lincolnensis, 
GRAB. 


1039 


. « Erigite me, fratres, ut dicam fratribus meis et Π- 
liia meis, quecunque habeo in corde meo abscondi- 
ta ; jam enim deflcio. » Et erectus osculatus est eos, 
et plorans dixit : « Audite, fratres mei et fllii,auri- 
bus percipite Ruben patrem vestrum (51), quecun- 
que mando vobis. Ecce, testificor vobis Deum coeli 
hodie, ut non ambuletis in ignorantia juventutis, 
et fornicatione in qua effusus sum ego, et inquina- 
vi lectum patris mei Jacob. Dico enim vobis, 
quoniam percussit me (Dominus) plaga magna in 
iliis meis per menses septem ; et nisi Jacob pater 
noster orasset pro me ad Dominum, voluit Domi- 
nus ocoidere me. Eam enim annorum triginta, 
quando feci hoo malum coram Domino; et septem 
mensibus infirmatus sum usque ad mortem; et ex 
proposito anime mer septem annis penitui coram 
Domino. Vinum et siceram non bibi, et caro non 
intravit os meum ; et omnem panem desiderii non 
gustavi lugens pro peccato meo,magnum enim erat. 
Et ne fiat in Israel ita. 


II. «Et nunoaudite me, filii, ut manifestem vobis 
(58), que vidi de septem spiritibus erroris in 
ponitentia mea.Septem spiritus dati sunt adversus 
hominem a Beliar; et ipsi sunt caput operum juven- 
tutis: et septem spiritus dati sunt ei in creatione, 
ut sit ineis omne opus hominis. Primus spiritus 
est vite, cum qua consistentia creatur. Secundus 
ppiritus est visus, cum quo flt desiderium. Tertius 


Bpiritus est auditus, cum quo flt doctrina. Quartus C 


spiritus est olfactus, oum quo est gustus datus in 
attractionem aeris et spirationis. Quintus spiritus 
est locutionis, cum qua fit cognitio.Sextus spiritus 
est gustus, cum quo fit cibatio comestibilium et 
potabilium, et fortitudo in ipsis creatur ; quoniam 
in cibis substantia est fortitudinis. Septimus spiri- 
ius est seminis et coitus,cum quo ooingreditur per 
concupiscentiam voluptatis peccatum. Propter hoc 
ultimus eat creationis, et. primus juventutis, quo- 
niam ignorantia plenus est ; et ipsa juniorem ducit 
ut cecum in foveam,et ut jumentum in precipitium 


III. « In omnibus his octavus spiritus somni est, 


(50) Ex) vm&v γὰρ ἐγώ εἶμι ἀπὸ τοῦ νῦν, '[9ob 
γὰρ ἐκλείπω ἀπὸ τοῦ νῦν ἐγώ. GnaB. 

91) Ruben patrem vestrum. Verba Ruben Patris 
vestri. Prior Grabii editio, apud FaBnrc. 

52) Ἐνωτίσασθε. Addendum, xal υἱοὶ, (ΛΑ. 
53) "Oca ἐντόλλομαι, Ὅσα ἐγὼ ἐντέλλ. melius. 
Ibid. apud FabshRic. 

(54) Ἐξεχύθην ἐγώ. Hec conveniunt cum ulti- 
mis patriarche Jacobi verbis, que de Ruben pro- 
ES) EVER ARE Gnan. Dr d : 

(55) Ἐνέπλη ε πληγὴν μεγάλην ἐν ταῖς λα- 
γόσι µου, Εεέπληξί με MA. βεάλῃ ἐπὶ τῆς λαγό- 
νος µου. IDEM. 

(56) Olvov καὶ σἰκερα, x. *. λ. Idem tempore 
penitentie suse fecit Ruben, quod propheta Daniel 
de semetipso iisdem fere verbis testatur, cap. x, } 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 





1040 


llic Judam,et Gad, et Aser, fratres suos,dixit eis: A µαι ὁδὸν πατέρων µου. » Καὶ ἰδὼν Exet Ἰούδαν, xal 


w 


Γὰδ, xxi ᾽Ασὴρ, τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, 2ἶπεν αὐτοῖς, 
« ᾿Αναστήσατέ µε, ἁδελφοὶ, ὅπως εἴπω τοῖς ἀδελφοῖς 
µου, καὶ τοῖς τέχνοις µου, ὅσα ἔχω ἐν τῇ καρδίᾳ µου 
κρυπτέ’ ἐχλιπὼν γὰρ ἐγώ εἶμι ἀπὸ τοῦ νῦν (50). ο 
Καὶ ἀναστὰς κατεφίλησεν αὐτοὺς, καὶ κλαύσας εἶπεν: 
« ᾿Αχούσατε, ἁδελφοί µου, ἐνωτίσασθε (52) “Ῥουθὴμ 
τοῦ πατρὸς ὑμῶν, ὅσα ὀντέλλομαι (53) ὑμῖν. Καὶ 
ἰδοὺ ἐπιμαρτύρομαι ὑμῖν τὸν Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ σήµε- 
pov τοῦ μὴ πορευθῆναι ἐν ἀγνοίᾳ νεότητος, xal πορ- 
νείᾳ, ἐν jj ἐξεχύθην ἐγὼ (54), καὶ ἐμίανα τὴν χοίτην 
τοῦ πατρός µου Ἰαχώθ. λέγω γὰρ ὁμῖν, ὅτι ὀνέπληξί 
µε πληγὴν μεγάλην ἐν ταῖς λαγόσι µου (55) ἐπὶ µῆ-. 
vac ἑπτά' καὶ cl μὴ Ἰακὼθ ὁ πατὴρ ἡμῶν προσηύ- 
ξατο περὶ ἐμοῦ πρὸς Κύριον, ἤθελε Κύριος ἀνελεῖν 
με; μην γὰρ ἑτῶν τριάκοντα, ὅτε ἔπραξα τὸ πο- 
vnpàv ἐνώπιον Κυρίου καὶ ἑπτὰ μῆνας ἐμαλακί- 
σηην ἕως θανάτου’ καὶ iv προαιρέσει φυχῆς µου ἑπτὰ 
ἔτη µετενόησα ἑνώπιον Κυρίου. Olvov καὶ σίχερα 
(96) οὐκ ἔπιον, xat κρέας οὐκ εἰσῆλθεν sic τὸ στόµα 
µου. xal πᾶν (57) ἄρτον ἐπιθυμίας οὐκ ἐγευσάμην, 
πενθῶν ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ µου, µεγάλη γὰρ ἦν. Καὶ οὐ 
μὴ γένηται ἓν τῷ Ἰσραὴλ οὕτως. 

Β΄ « Καὶ νῦν ἀχούσατέ µου, τέκνα, & εἶδον περὶ 
τῶν ἑπτὰ πνευμάτων τῆς πλάνης (50) iv τῇ µετα- 
volg µου. Ἐπτὰ πνεύματα ἐδόθη κατὰ τοῦ ἀνθρώπου 
ἀπὸ τοῦ Βελιὰρ, καὶ αὐτά εἶσι χεφαλὴ τῶν ἔργων 
τοῦ νεωτερισμοῦ' καὶ ἑπτὰ πνεύματα ἐἑδόθη αὐτῷ 
ἐπὶ τῆς κτίσεως, τοῦ εἶναι ἐν αὐτοῖς πᾶν ἔργον ἀν- 
θρώπου. Πρῶτον πνεῦμα ζωῆς, μεθ) ἧς di σύστασις 
(60) κτἰζεται. Δεύτερον πνεῦμα ὁράσεως, μεθ ἧς γί- 
νεται ἐπιθυμία. Τρίτον πνεῦμα ἀκοῆς, μεθ) ἧς γίνε- 
ται διδασκαλία. Τέταρτον πνεῦμα ὀσφρήσεως, μεθ 
ἧς ἐστιν γεῦσις δεδομένη slc συνολκὴν (64) ἄξρος καὶ 
πνοῆς. Πάμπτον πνεῦμα λαλιᾶς, μεθ) ἧς γίνεται γνῶ- 
σις. Ἔκτον πνεῦμα Ὑεύσεως, µεθ᾽ Jic Ὑίνεται βρῶσις 
βρωτῶν xal ποτῶν (62), καὶ Ἰσχὺς ἐν αὐτοῖς κτίζεται: 
ὅτι ἐν βρώμασίν ἔἐστιν ἡ ὑπόστασις τῆς ᾿ἴσχύος. 
ἝἜδδομον πνεῦμα σπορᾶς xal συνουσίας, μεθ) ἧς συν- 
εισέρχεται διὰ τῆς φιληδονίας ἡ ἁμαρτία. Διὰ τοῦτο 
ἔσχατόν ἐστι τῆς κτίσεως, καὶ πρῶτον τῆς νεότητος, 
ὅτι ἀγνοίας πεπλήρωται, xal αὐτὴ τὸν νεώτερον (63) 
ὁδηγεῖ ὡς τυφλὸν ἐπὶ βόθρον, καὶ ὡς κτῆνος ἐπὶ xpn- 
pyóv. 

I' « Ἐπὶ πᾶσι τούτοις ὄγδοον πνεῦμα τοῦ ὕπνου 


D 3, juxta LXX : Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐχείναις ἐγὼ Δανιὴλ 


ἦμην πενθῶν τρεῖς ἑθδομάδας ἡμερῶν' ἄρτον ἔπιθυ- 
μιῶν οὖκ ἔφαγον, καὶ κρέας xal οἶνας οὐκ εἰσῆλθεν εἷς 
τὸ στόµα µου. ID. 

μή Hav. Πάντα melius. lp. 

58) Ut manifestem vobis. Omissa sunt. Ibid. 
apud ΕλβΔΙα, 

. (59) Πνευμάτων τῆς πλάνης. Vide quie de spiri- 
tibus erroris, e& daemonibus vitiorum erudite, ut 
solet, congessit C:otelerius in Notis ad Herma lib. ru, 
mandat. 2. GRAB. 

(60) Σύστασις. Κἰνησις. Ip. 

(61) Συνολχήν. 'OXxxjv. 1p. 

ui Βρωτῶν καὶ ποτῶν. Βρωμάτων τε xal πομέ» 
των. Ip. 


(68) Νεώτερον. Νεωτερισμόν. Ip. 














41014 


TESTAMENTUM RUBEN. 


1042 


ἐστὶ, μεθ οὗ ἐκτίσθη (64) ἕκστασις φύσεως, καὶ εἷ- À cum quo creata est exstasis nature, etimago mor- 


κὼν τοῦ θανάτου. Τούτοις τοῖς πνεύμάσι συμμίγνυ- 
ται τὸ πνεῦμα (05) τῆς πλάνης. Πρῶτον τὸ τῆς πορ- 
νείας ἐν τῇ φύσει xai ταῖς αἰσθήσεσιν ἔγχειται. Δεύ- 
τερον πνεῦμα ἁπληστίας iv τῇ Υαστρί. Τρίτον πνεῦ- 
μα μάχης ἐν τῷ ἅπατι καὶ τῇ χολῃ. Τέταρτον πνεῦ- 
pa ἀρεσκείας καὶ µαγγανείας, ἵνα διὰ περιεργίας 
ὡραῖος ὀφθῇῃ. Πέμπτον πνεῦμα ὑπερηφανίας, ἵνα κι- 
νῆται (06), καὶ µεγαλοφρονῇ’ "Extov πνεῦμα φεύ- 
δους, ἐν ἀπωλείᾳ xai ζήλῳ τοῦ πλάττειν λόγους, xxi 
κρύπυειν λόγους αὐτοῦ ἀπὸ γένους καὶ οἰκείων' 'Έθδο- 
μον πνεῦμα ἁδικίας, μεθ) ἧς χλοπὴ καὶ γρυπίσµατα, 
ἵνα ποιήσῃ φιληδονίαν καρδίας αὐτοῦ. Ἡ γὰρ ἀδικία 
συνεργεῖ τοῖς λοιποῖς πνεύμασι διὰ τῆς δολοληψίας. 
Ἐπὶ πᾶσι τούτοις τὸ πνεῦμα τοῦ ὕπνου, τὸ ὄγδοον 
πνεῦμα, συνάπτεται πλάνῃ (07) xal φαντασίφ. Καὶ 
οὕτως ἀπόλλυται πᾶς νεώτερος, σκοτίζων τὸν νοῦν 
ἀπὸ τῆς ἀληθείας, καὶ μὴ συνιὼν ἐν τῷ vópup τοῦ 
θεοῦ, µήτε ὑπακούων νουθεσίας πατέρων αὐτοῦ, ὥσπερ 
κἀγὼ ἔπαθον iv τῷ νεωτερισμῷ ᾖου. Καὶ νῦν, τέχνα, 
τὴν ἀλήθειαν ἀγαπήσατε, xal αὕτη φυλάξεται ὑμᾶς. 
Διδάσχκω ὑμᾶς, ἀχούσατε Ῥουθὴμ τοῦ πατρὸς ὑμῶν. 
M3, προσέχετε iv ὄψει γυναικὸς (08), μηδὲ ἰδιάζετε 
μετὰ θηλείας ὁ πάνδρου, μηδὲ περιεργάζεσθἑ πρᾶξιν 
γυναικῶν. El μὴ γὰρ εἶδον ἐγὼ Βάλλαν λουομένην iy 
σχεπηνῷ τόπῳ, οὐκ ἐνέπιπτον εἰς τὴν ἀνομίαν τὴν µε- 
γάλην. Συλλαθοῦσα γὰρ ἡ διάνοιά µου τὴν γυναικείαν 
γύμνωσιν, οὐκ εἴασέ µε ὑπνῶσαι, ἕως οὗ ἔπραξα τὸ 
βδέλυγμα, ᾽Απόντος γὰρ Ἰακὼθ τοῦ πατρὸς ἡμῶν 
πρὸς Ἰσαὰκ τὸν πατἐρα αὐτοῦ, ὄντων ἡμῶν ἐν Γαδὲρ, 
πλησίον Ἐφραθὰ (69) οἶκον Βηθλεὶμ (70), Βάλλα iv 


µεθύουσα xal κοιµωμµένη, καὶ ἀκαλύπτως κατέκειτο C 


ἐν τῷ κοιτῶνι’ κάγὼ, εἰαελθὼν, xal ἰδὼν τὴν γύµνω- 
cw αὐτῆς, ἔπραξα τὴν ἀσέθειαν, xal καταλιπὼν aó- 
τὴν χοιµωμµένην, ἐξῆλθον. Καὶ εὐθέως ἄγγελος τοῦ 
θεοῦ ἀπεκάλυψε τῷ πατρί µου Ἰακὼθ περὶ τῆς ἆσε- 
θείας µου’ xai ἐλθὼν ἐπένθει ἐπ ἐμὲ, µηκέτι ἀψάμε- 
νος αὐτῆς. 

Δ',«Μὴ οὖν προσέχετε κάλλος γυναικῶν, μηδὲ ἐν- 
νοεῖσθε τὰς πράξεις αὐτῶν ἀλλὰ πορεύεσθε ἐν ἁπλό- 
τητι καρδίας, iv φόθῳ Κυρίου, xal μοχθοῦντες ἐν 
ἔργοις, xal ἀποπλανώμενοι ἐν γράµµασι, καὶ ἐν τοῖς 
ποιµνίοις ὑμῶν, ἕως ὁ Κύριος δώῃ ὑμῖν σύζυγον, ἦν 
αὐτὸς θέλει, ἵνα μὴ πάθητε, ὡς κἀγώ. "Αχρι (72) τε- 
λευτῆς τοῦ πατρὸς ἡμῶν οὐκ εἶχον παῤῥηίαν &evl- 
cot ele πρόσωπον Ἰαχὼθ, fj λαλῆσαί twi τῶν ἀδελφῶν, 
διὰ τοὺς ὀνειδισμούς. Καὶ ἕως νῦν dj συνείδησἰς µου 
συνέχει µε περὶ τῆς ἁγαρτίας µου. Καΐγ» παρεχάλεσέ 
µε ὁ πατήρ µου, ὃτι votato περὶ ἐμοῦ πρὸς τὸν Κύ- 


(64) Ἐκτίσθη. Ἐσχοτίσθη. Ip. 

(65) Τὸ πνεῦμα. Τὰ πνεύµατα melius. Ip. 
' (66) Ἵνα χινῆται. Καυχᾶται. Ip. 
67) Πλάνη., "O ἐστι πλάνη. Ip. 
68) Ἐν ὄψει γυναικός. Elc ὄψινγυναικείαν. Ip. 
69 Fees πο ex Gen. xxxv, 21, seqq. nar- 
rantur : Ἔφραθα autem mentio fit precedenti v. 19, 
ubi Hebreus textus de ea ait: Dno Iva wW. Hac 
est Bethlehem. Similiter LXX : Αὕτη ἐστὶ Βηθλεέμ. Sed 
et Demetrius apud Euseb. lib. rx Prazparat. evang 
cap. 21, consentit his verbis : Ἔνθεν παραγενέσθαι 
sl, Ἐφραθὰ, ἣν εἶναι Βηθλεέμ. Indeque]ipse Euse- 





tis. His spiritibus commiscetur spiritus erroris.Pri- 
mus fornicationis in natura et sensibus insidet. Se- 
cundus spiritus insatiabilitatis in ventre. Tertius 
spiritus pugne, in hepate et bile. Quartus spiritus 
placientie et imposture, ut per superfluitatem deco- 
rus appareat. Quintus spiritus superbie, ut movea- 
tur, et magna sapiat. Sextus spiritus mendaoii, in 
perditione et zelo fingendi sermones, eosque celan- 
di α genere et familiaribus. Septimus spiritus inju- 
Btitie, cum qua fiunt furtum et distortiones, ut fa- 
ciat concupiscentiam voluptatis cordis gui. Injusti- 
ti^ enim cooperatur reliquis spiritibus per doli as- 
sumptionem. In omnibus his spiritus somni, oc- 
tavus spiritus copulatur errore et phantasia. 
Etita perit omnis junior, obtenebrans mentem a 
veritate, et non intelligens legem Dei, neque obe- 
dien8 doctrine patrum suorum, quemadmodum 
et ego passus sum in juventute mea. Et nuno filii, 
veritatem diligite, et ipsa custodiet vos. Doceo vos, 
audite Ruben patrem vestrum. Ne attendatis visio- 
ni mulieris, neque in secreto sitis cum femina 
quee est sub viro, neque circumsorutemini opera- 
tionem mulierum. Nisi enim vidissem Ballam bal- 
neantem in cooperio loco, non incidissem in ini- 
quitatem magnam. Conoipiens enim mens mea mu- 
liebrem nuditatem non sivit me dormire, doneo 
operatus sum abominationem. Ábsente enim Jacob 
patre nostro apud Isaac palrem suum, existenti- 
bus nobis in Gader, prope Ephrata domus Bethle- 
hem Balla erat ebria, et dormiens revelata jacebat 
in cubiculo : et ego ingrediens, οἱ videns nudita- 
tem ipsius, operatus sum impietatem, et derelin- 
quens eam dormientem, egressus sum. Et confes- 
tim angelus Dei revelavit patri meo Jacob de im- 
pietate mea ; et veniens lugebat super me, non am- 
plius tangens eam. 


IV.« Neigiturattendatis pulchritudini mulierum, 
neque cogitetis operationes earum ; sed ambulate 
in simplicitate cordis, in timore Domini,et laboran- 
tes in operibus, et exercitantes (71) (vosmet) in lit- 
teris,et in gregibus vestris, donec Dominus det vo- 
bis conjugem quam ipsevult, ut non patiamini sicut 
etego. Usque ad mortem patris nostri non habebam 
fiduciam aspiciendi in faciem Jacob, vel loquendi 
alicui fratrum, propter opprobria. Et usque nunc 
conscientia mea oruciat me de peccato meo. Et con- 
solatus est me pater meus, quoniam oravit pro me 


bius lib. vir Demonstrationis evangel., pag. 347, ex 
allegato loco Geneseos idem docet. Contra auctor 
Testamenti Ruben in citatis verbis videtur hec duo 
distinguere, et Ephratam facere domum in urbe 
Bethlehem : nisi forte aliquis ad marginem inter- 
pretationis gratia asoripserit οἶκον ἄρτου, et prior 
vox inde in textum irrepserit, quem oorrecturus 
postea, sive explanaturus is qui Üxoniensem codi- 
cem scripsit, ἐν loco olxov posuit. Ip. 

0) Οἶκον βηθλεἐμ. Ἐν Βηθλεέμ. Ip. 
71) Exercttantes. In Graco errantes. Ip. 
72) "Axpt. Ὅτι ἄχρι. Ip. 


1049 


TESTAMENTA XII PATRHIARCHARUM. 


1014 


ad Dominum, ut transeat a me ira Domini, sicut A ptov, ἵνα παρέλθῃ ἀπ᾿ ἐμοῦ ἡ ὀργὴ Koplóv, ὡς ἔδειξέ 


ostendit mihi Dominus. Ex eo igitur tempore custo- 
ditus sum, et non peccavi. Propter hoc, filii mei, 
custoditeomniaquacunque mando vobis,et non pec- 
cabitis. Perditio enim anime est fornicatio,dividens 
& Deo, et appropinquare faciens idolis ; quoniam 
ipsa in errorem ducit intellectum et mentem, et de- 
ducitjuvenesad infernum antetempus(74*)ipsorum. 
Nam multos perdidit fornicatio ; quoniam etsi sit 
aliquis senex, vel nobilis, opprobrium ipsum facit 
apud Beliar et filios hominum. Quiaenim custodivit 
seipsum Joseph ab omni muliere, et cogitationes 
purgavit ab omni fornicatione, invenit gratiam co- 
ram Domino et hominibus. Etenim multa fecit ei 
JEgyptia, et magos advocavit, et pharmaca ei obtu- 
lit ; et non suscepit consilium anime ejus deside- 
rium perniciosum. Propter hoc Deus patrum meo- 
rum eruit eum ab omni visibili et abscondita mor- 
te. Si enim non prevaleat fornicatio menti, neque 
Beliar preevalebit vobis. 


V. « Pernioiose sunt mulieres, fllii mei; quo- 
niam non habentes potestatem vel virtutem super 
hominem, dolose agunt in formis, quomodo eum 
ad ipsas attrahant; et quem per fortitudinem non 
possunt vincere, huno per deceptionem vincunt, 
Quoniam et de eis dixit mihi angelus Dei, et docuit 
me quod mulieres vincuntur a spiritu fornicationis 
gupra hominem, et in corde machinantur adversus 
homines, et per ornatum errare faciunt primo eo- 
rum mentes, el per visum venenum inserunt, et 


μοι Kóptoc. ᾽Απὸ τότε οὖν (73) παρεφυλαξάµην, xal 
οὐχ ἥμαρτον. Διὰ τοῦτο, τέχνα µου, φυλάξασθε πάντα, 
ὅσα ἐντέλλομαι ὑμῖν, xal οὐ μὴ ἁμαρτήσετε. Ὅλε- 
θρος γὰρ ψυχῆς ἔστιν ἡ πορνεία (74), χωρίζουσα θεοῦ, 
καὶ προσεγγίζουσα τοῖς εἰδώλοις, ὅτι αὐτό ioci πλα- 
νῶσα τὸν νοῦν xal τὴν διάνοιαν, καὶ κατάχει νεαν[- 
σκους εἷς δην οὐκ ἐν λαιρῷ αὐτῶν. Καὶ γὰρ πολλοὺς 
ἀπώλεσεν dj πορνεία" ὅτι κἂν d, τις γέρων, Ἡ εὐγενὴς, 
ὄνειδος αὐτὸν (75) moti παρὰ τῷ Βελιὰρ, καὶ τοῖς 
υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ ἐφύλαξεν ἑαυτὸν 
᾿Ιωσὴφ ἀπὸ πάσης γυναικὸς, καὶ τὰς ἐννοίας ἔκαθά- 
Ρισεν ἀπὸ πάσης πορνείας, εὗρεν χάριν ἐνώπιον Ko- 
plou καὶ ἀνθρώπων. Καὶ γὰρ πολλὰ ἐποίησεν αυτῷ 
ἡ Αἰγυπτία, καὶ μάγους παρεχἄᾶλεσε, xai φάρμαχα 
αὐτῷ προσήνεγκε' καὶ οὐκ ἑδέξατο τὸ διαθούλιον τῆς 
ψυχῆς αὐτοῦ ἐπιθυμίαν πονηβάν. Διὰ τοῦτο ὁ θεὸς 
τῶν πατέρων µου ἐῤῥύσατο αὐτὸν ἀπὸ παντὸς ὁρατοῦ 
καὶ κεκρυμμένούὐ θανάτου" "Eàv γὰρ μὴ κατισχύση t 
πορνεία τὴν ἔννοιαν (76), οὐδὲ ὁ Βελιὰρ κατισχύσει 
ὑμῶν. 

E* « Πονηραί εἶσιν αἱ γυναῖκες, τέχνα µου, ὅτ μὴ 
ἔχουσαι ἐξουσίαν Ἡ δύναμιν ἐπὶ τὸν ἄνθρωπον, δολι- 
εύονται ἐν σχήµασι, πῶς αὐτὺν πρὸς αὐτὰς ἐπιστᾶ- 
σωνται * καὶ ὃν διὰ δυνάµεως οὐκ ἰσχύουσι χαταγων|- 
σασθαι, τοῦτον δι ἁπάτης χαταγωνίζονται. "Oct xal- 
γε περὶ αὐτῶν εἶπὲ µοι ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ, καὶ ἐδι- 
δαξὲἑ µε, ὅτι αἱ γυναῖκες ἠττῶνται τῷ πνεύµατι τῆς 
πορνείας ὑπὲρ τὸν ἄνθρωπον, xal iv καρδίᾳ µηχα- 
νῶνται κατὰ τῶν ἀνθρώπων, καὶ διὰ τῆς κοσµήσεως 
πλανῶσιν αὐτῶν πρῶτον τὰς διανοίας, καὶ διὰ τοῦ 


tune opere captivant : non enim potest mulier ho- βλέμματος τὸν làv ἑνσπείρουσι, xal τότε τῷ ἔργω 


minem cogere. Fugite ergo fornicationem *, filii 
mei, et precipite mulieribus vestris et filiabus ut 
non ornent capita et visus earum 5; quoniam om- 
nis mulier dolose agens in his, in punitionem se- 
culi reservata est. Ita enim seduxerunt Vigiles ante 
diluvium ; et illi assidue videntes eas, affecti sunt 
desiderio ad invicem, et conceperunt mente opera- 
tionem, et transfigurati sunt in homines, et in 
coitu virorum suorum coapparuerunt eis; eli ille 
desiderantes mente imaginationes eorum, pepere- 
runt gigantes. Apparuerunt enim eis Vigiles us- 
que ad colum attingentes. 


αἰχμαλωτίζουσιν * οὐ γὰρ δύναται γυνὴ ἄνθρωπον βιά- 
σασθαι. Φεύγετε οὖν τὴν mopvelav, τέκνα µου, xal προσ- 
τάσαετε ταῖς γυναιξὶν ὑμῶν, xal ταῖς θυγατράσιν, 
ἵνα μὴ κοσμῶνται τὰς χεφαλὰς καὶ τὰς ὄψεις αὖ- 
των (71), ὃτι πᾶσα γυνὴ, δολιευοµένη ἐν τούτοις, εἷς 
κόλασιν τοῦ αἰῶνος τετήρηται. Οὕοω γὰρ ἔθελξαν 
τοὺς Ἐγρηγόρους πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ " κάκεῖνοι 
συνεχῶς ὁρῶντες αὐτὰς, ἐγένοντο ἐν ἐπιθυμίᾳ ἀλλή- 
λων, xal συνέλαθον τῇ διανοἰᾳ τὴν πρᾶξιν, καὶ µετε- 
σχηματίζοντο εἷς ἀνθρώπους, xal iv τῇ συνουσίᾳ τῶν 
ἀνδρῶν αὐτῶν συνεφα[νοντο αὐταῖς' κἀκεῖναι, ἐπ'- 
θυμοῦσαι τῇ διανοιφ τὰς φαντασίας αὐτῶν, ἔτεκον γί- 
γαντας. Ἐφα[νοντο γὰρ αὐταῖς ᾿Εγρήγοροι (78) ἕως 
τοῦ οὐρανοῦ φθάνοντες. 


. VI. « Custodite igitur vos a fornicatione; et si [) C. « Φυκάξασθε οὖν ἀπὸ τῆς πορνείας καὶ cl θέ- 


vultis purgari mente, custodite sensus vestros ab 
omni femina. Et illis etiam precipite non commu- 
nicare cum hominibus, ut et ipse purgentur mente, 


5 T. Cor, vi, 18. * I. Tin. r1, 8, 9. 


73) Τότε οὖν. Τότε ἕως ἐννοιῶν GRAB. 
14) Ἡ πορνεία. Ἡ ἁμαρτία, ἡ διὰ τῆς πορνείας, I. 
74*) Textus Graecus habet : non in tempore, me- 
rus hebraismus, QTY N22, ut Eceles. vr, 18 : Ne 
moriaris in tempore non tuo. ΏΒΑΟΗ. 

(75) Ὄνειδος αὐτόν. Ὀνειδισμὸν ἑαυτῷ. Ip. 

76) Τὴν ἔννοίαν. Τῆς ἐννοίας. Ip. 

u Ὄψεις αὐτῶν. Πρὸς ἁπάτην διανοίας addit. Ip. 

(78) Ἐγοήγοροι. De Egregoris plura ex Georgio 





λετε καθαρεύειν τῇ διανοίᾳ, φυλάξασθε τὰς αἰσθήσεις 
ἀπὸ πάσης θηλείας. Κάκείναις ὃ ἐντείλασθε μὴ σον- 
δυάζειν ἀνθρώποις, ἵνα καὶ ἀὐταὶ καθαρεύωσι τῇ our- 


Syncello describit Grabius hic, in Notis ad tom. I 
Spicilgg. pag. 347, seq; eoque Fabricius in Co. 
Pseud. Vet. Test. tom. I, pag. 170, seq. De Egre- 
goris item in scripto quodam ψευδεπιγράφω Heno- 
chi patriarche commemoratis, eruditam instituit 
disquisitionem Jo. Henricus Schulzius cap. 1, Hi- 
storiz medicina a rerum initio ad annum urbis fe- 
ma DXXXV deducta, edite Lipsie 1728. 

















1045 


TESTAMENTUM SIMEONIS. 


1046 


volg. Ai γὰρ συνεχεῖς συντυχίαι, κἂν μὴ πραχθῃ τὸ Α Continua enim consortia, et si non peracta fuerit 


ἀσέδημα, αὐταῖς μὲν εἷσι νόσος ἀνίατος, ὑμῖν δὲ 
ὄνειδος τοῦ Βελιὰρ αἰώνιον" ὅτι ἡ πορνεία οὔτε σύν- 
εσιν οὔτε εὐσέθειαν ἔχει ἐν ἑαυτῇ, καὶ πᾶς ζῆλος κατ- 
οικεῖ iy τῇ ἐπιθυμίᾳ αὐτῆς. Διὰ τοῦτο ζηλώσετε 
τοὺς υἱοὺς Λευϊ (70), καὶ ζητήσετε ὑψωθῆναι ὑπὲρ 
αὐτοὺς, ἀλλ᾽ οὐ δυνήσεσθε. Ὁ γὰρ θεὸς ποιήσει τὴν 
ἐχδίκησιν αὐτῶν, καὶ ἀποθανεῖσθε θανάτῳ πονηρῳ. 
Tp γὰρ Atout ἔδωχε Κύριος τὴν ἀρχὴν, καὶ τῷ 
Ἰούδᾳ, μετ αὐτῶν κἀμοὶ, καὶ Δὰν, καὶ Ἰωσὴφ, τοῦ 
εἶναι ἐπὶ ἄρχοντας. Διὰ τοῦτο ἐντέλλομαι ὑμῖν ἀκούειν 
τῷ Acut, ὅτι αὐτὸς γνώσεται νόµμον υρίου, xai 
διαστελεῖ slc χρίσιν καὶ θυσίας (80) ὑπὲρ παντὸς 
Ἰσραὴλ, μέχρι τελειώσεως Ὑχρόνων ἀρχιερέως Xpi- 
στοῦ, ὃν εἶπε Κύριος. 'Opxio ὑμᾶς τὸν Θεὸν τοῦ οὐ- 
ρανοῦ ποιῆσαι ἀλήθειαν ἕκαστον πρὸς τὸν πλησίον 
αὐτοῦ, καὶ πρὸς τὸν (82) Λευϊ ἐγγίσατε ἐν ταπεινώσει 
καρδίας, ἵνα δέξησθε εὐλογίαν ix τοῦ στόματος αὖ- 
τοῦ. Αὐτὸς γὰρ εὑλογήσει τὸν Ἰσραὴλ xai τὸν Ἰού- 
δαν. ὅτι ἐν αὐτῷ ἐξελέξατο Κύριος βασιλεῦσαι 
πάντων τῶν λαῶν. Καὶ προσκυνήσετε τῷ σπέρματι 
αὐτοῦ, ὅτι ὑπὲρ ὑμῶν ἀποθανεῖται ἐν πολέµοις ὁρα- 
τοῖς καὶ ἁοράτοις, xal ἔσται iw ὑμῖν βασιλεὺς 
αἰώνων. » 

Ζ7’. Καὶ ἀπέθανε Βουθὴμ, ἐντειλάμενος ταῦτα τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ" καὶ ἔθεντο αὐτὸν ἓν σορῷ, ἕως ὅτε ἀνε- 
νέγχαντες αὐτὸν ἐξ Αἰγύπτου, ἔθαψαν ἐν Χεθρὼν, ἐν 
τῷ σπηλαίῳ τῷ διπλῷ, ὅπου ol πατέρες αὐτοῦ. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ DB. 
Διαθήχη Συμεὼν, περὶ φθόνου. 

A'. ᾽Αντίγραφον λόγων Συμεὼν, ἃ ἐλάλησε τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ, πρὸ τοῦ θανεῖν αὐτὸν ἐν px ἔτει τῆς 
ζωῆς αὐτοῦ, ἐν ᾧ ἔτει ἀπέθανεν Ἰωσήφ. Ἠλθον 
γὰρ ἠἐπισχέψασθαι αὐτὸν ἁῤῥωστοῦντα, xal ῥἐἑν- 
ισχύσας ἐχάθισε, xal κατεφίλησεν αὐτοὺς, καὶ εἶπεν 
αὐτοῖς: 

B'. « Αχκούσατε, τέχνα, ἀκούσατε Συμεὼν του πα- 
τρὸς ὑμῶν, ὅσα ἔχω iv τῇ καρδἰᾳ µου. ᾿Εγὼ ἐγενή- 
θην ἐξ Ἰακὼθ τοῦ πατρός µου υἱὸς δεύτερος, xal. Λία 
4 µήτηρ µου ἐκάλεσέ µε Συμεῶνα, ὅτι ἤχουσε Κύ- 
proc τῆς δεῄσεως αὐτῆς. Δυνατὸς ἐγενόμην σφόδρα, 
οὐκ ἐδειλίασα πρᾶξιν, οὐδὲ ἐφοθήθην ἀπὸ παντὸς 
πράγματος. Ἡ γὰρ xapóla µου ἦν σκληρὰ, καὶ τὰ 
ἡπατά µου ἀκίνητα, καὶ τὰ σπλάγχνα µου ἀσυμπαθὴ' 
ὅτι καὶ $, ἀνδρεία ἀπὸ Ὑψίστου δέδοται τοῖς ἀνθρώ- 


impietas,tamen ipsis sunt egritudo insanabilis,vo- 
bis vero opprobrium Beliar sempiternum ; quoniam 
fornicatio neque intellectum neque pietatem habet 
in seipsa, et omnis zelus habitat in desiderio ejus. 
Propter hoc invidebitis filiis Levi, et quiretis 
exaltari super eos, sed non poteritis. Deus enim 
faciet vindictam eorum, et moriemini morte per- 
niciosa. Levi enim dedit Dominus principatum et 
Jude,cum his et mihi et Dan et Joseph,ut essemus 
principes. Propter hoc mando vobis audire Levi, 
quoniam ipse noscet legem Domini, et dividet ju- 
dicia (81) et sacrificia pro omni Israel, usque ad 
consummationem temporum principis sacerdotum 
Christi, quem dixit Dominus. Adjuro vos per Ὠθιίη 
coli, ut faciatis veritatem unusquisque proximo 
guo,et ad Levi appropinquate in humilitate cordis, 
ut recipiatis benedictionem ex ore ipsius.Ipse enim 
benedicet Israeli et Jude ; quoniam eum elegit 
Deus regem (83) super omnes populos. Et adora- 
bitis semen ipsius (84), quoniam pro vobis morie- 
tur in bellis visibilibus et invisibilibus, et erit in 
vobis rex seculorum. » 


VII. Et mortuus est Ruben, cum precepissel 
hec filiis suis; et posuerunt eum in theca, usque- 
quo referentes eum ex Egypto, sepelierunt in 
Hebron in spelunca duplici, ubi patres ejus (dor- 
mierunt). 

CAPUT II. 
Testamentum Simeonis, de invidia. 


I. Transcriptum verborum Simeon, que locutus . 
est filiis suis, antequam moreretur centesimo 
vicesimo anno vite suse,in quo mortuus est Jo- 
seph. Venerunt enim visitare ipsum egrotantem : 
et enixus sedit in leoto,et osculatus est eos,et dixit 
eis : 

II. « Audite, filii, audite Simeonem patrem ve- 
strum, quacunque habeo in corde meo. Ego geni- 
tus sum ex Jacob patre meo fllius secundus; et 
Lia mater mea vocavit me Simeonem, quoniam au- 
divit Dominus orationem ipsius. Potens effectus 
sum valde; non formidavi operationem, neque ti- 
mui ab omni re. Cor enim meum erat durum, ef 
hepata mea immobilia, et viscera mea non compa- 
tientia ; quoniam et fortitudo ab Altissimo daturho- 


ποις ἐν ψυχαϊς καὶ ἐν σώμασι. Καὶ ἐν τῷ καιρῷ νεό- D minibus in animabus et corporibus. Et in tempore 


τητος ἐζήλωσα τὸν Ἰωσὴφ, ὅτι ἠγάπα αὐτὸν ὁ πατὴρ 
ἡμῶν: καὶ ἐστήρισα ἐπ αὐτὸν τὰ Ἡπατά µου τοῦ 
ἀνελεῖν αὐτὸν, ὅτι ὁ ἄρχων τῆς πλάνης, ἀποστείλας τὸ 
πνεῦμα τοῦ ζήλου, ἐτύφλωσέ µου τὸν νοῦν, μὴ προσ- 
έχειν αὐτῷ ὡς ἀδελφῷ, καὶ μὴ φείσασθαι Ἰακὼθ τοῦ 
πατρός µου. "AAA ὁ θεὸς αὐτοῦ, καὶ ὁ θεὸς τῶν πα- 
τέρων αὐτοῦ, ἀποστείλας τὸν ἄγγελον αὐτοῦ, αὐτὸν 


(70) Ζηλώσετε τοὺς υἱοὺς Ascot, etc. Respicit 
ad rebellionem Dathan, Abiron et Hon, atque ρᾳ- 
nam iis inflictam, de qua Num. xvi, seqq. GRAB. 
80) θυσίας. θυµιάσει ID... 

Cat) Dividet judicia. Discernet in judicium. Ip. 


juventutis invidi Joseph,quoniam dilexit eum pater 
noster ; et firmavi super eum hepata mea ad occi- 
dendum eum, quoniam princeps erroris, mittens 
spiritum zeli, excecavit mentem meam, ut non at- 
tenderem ei sicut fratri, nec parcerem Jacob patri 
meo. Sed Deus ejus et Deus patrum ejus, mit- 
tens angelum suum, eruit eum ex manibus 


(82) Καὶ πρὸς τόν. Kal ἀγάπην ἕκαστον πρὸς τὸν 
ἀδελφὸν αὐτοῦ. Ip. 

(83) Elegit eum Deus regem. In eo elegit Dominus 
regnare. Ip. 

84) Semen ipsius. Ipsum. Ip. 





1041 TESTAMENTA XII PATRIARCBARUM. 1048 
meis. Ut enim ego ieram in Sichimis afferre Α ix τῶν yetpüv µου ἐῤῥύσατο, Ὡς γὰρ ἐγὼ ἐἑπορεύ- 


unguentum gregibus, et Ruben in Dothaim ubi 
erant necessaria nobis et omnis penus, Judas fra- 
ter meus vendidit eum Ismaelitis. Et veniens Ru- 
ben tristatus est ; voluit enim ipsum salvum redu- 
cere ad patrem. Ego verg iratus eram Jude, quo- 
niam viventem ipsum dimisit ;et fui menses quin- 
que iratus οἱ; impedivit autem me Deus, et probi- 
buit a me operationem manuum, quoniam manus 
mea dextra semisicca erat per dies septem. Et co- 
gnovi,filii, quod propter Joseph hoc mihi accidit ; 
et poenitens flevi, et oravi Dominum ut restitueret 
manum meam,et abstinerem ab omni inquinamento 
et invidia, et ab omni insipientia. Cognovi enim 
quod perniciosam rem cogitaveram coram Domino 
et Jacob patre meo, contra Joseph fratrem meum, 
invidens ei. 


III. « Et nuno, filii, custodite vos a spiritibus 
erreris et invidie. Etenim invidia dominatur omni 
Intelligente hominis, et non palitur eum vel co- 
medere, vel bibere, vel facere aliquid boni ; sed 
semper suggerit occidere eum, cui invidetur; et 
invidiosus semper floret, invidens vero marcescit. 
Per duos annos dierum in timore Domini punivi 
animam meam jejunio ; et cognovi quod solutio in- 
vidie per timorem Dei efficitur. Si quis ad Domi- 
num refugiat, aufugit perniciosus spiritus ab ipso, 
et efficitur menslevis;etjam compatitur invidioso, 
et non reprehendit diligentes ipsum,et ita quiescit 
ab invidia. 


IV. « Et interrogabat pater de me,quoniam vidit 
me tristem,et dicebam :« Hepata mea doleo.» Tri- 
Blabarenim supra omnes,quoniam ego eram causa 
venditionis Joseph. Et quando descendimus in 
JEgyptum,et ligavit me velut exploratorem, cognovi 
quod juste patiebar, et non sum contristatus. Jo- 
soph vero erat vir bonus; et habens Spiritum Dei 
in seipso, misericors et clemens, non recordatus 
est facere malum mihi, sed et dilexit me ut alios 
fratres. Custodite igitur vos, fllii mei, ab omni zelo 
et invidia, et ambulate in simplicitate anime et in 
bono corde, cogitantes fratrem patris vestri, ut det 
et vobis Deus gratiam,et gloriam,et benedictionem 
super capita vestra, sicut videtis in ipso. Omnibus 


θην ἐν Σικήµοις, ὀνέγκαι ἄλειμμα τοῖς ποιµνίοις, xai 
Ῥουθὴμ. εἰς Δοθαϊμ, ὅπου τὰ ἐγχρήῄζοντα ἡμῖν, καὶ 
πᾶσα d ἀπόβεσις, Ἰούδας ὁ ἀδελφός µου ἐπώλησεν 
αὐτὸν τοῖς Ισμαηλίταις, Καὶ ἐλθὼν 'Ῥουθὴμ ἑλυπή- 
05 ἦθελε γὰρ αὐτὸν διασῶσαι πρὸς τὸν πατέρα. 
Ἐγὼ δὲ ὠργίσθην τῷ Ἰούδᾳ, ὅτι ζῶντα αὐτὸν ἀπέ- 
λυσε' xal ἐποίησα μῆνας πέντε ὀργιζόμενος αὐτῷ' 
xalv& συνεπόδισέ µε ὁ θεὸς, xal ἐκώλυσεν ἀπ᾿ ἐμοῦ 
δρᾶσιν χειρῶν' ὅτι ἡ χείρ µου d δεξιὰ ἡμίξηρος ἣν 
ἐπὶ ἡμέρας C. Καὶ ἔγνων, τέκνα, ὅτι περὶ Ἰωσὴφ 
τοῦτό µοι συνέθη καὶ µετανοήσας ἔκλαυσα, καὶ 
ηὐξάμην Κυρίῳ, ἵνα ἁἀποκαταστήσῃ τὴν Χχεῖρά µου, 
καὶ ἀπόσχωμαι ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ, καὶ φθόνου, καὶ 
ἀπὸ πάσης ἁφροσύνης. Ἔγνων γὰρ, ὅτι ποντηρὸν 


B πρᾶγμα ἐνεθυμήθην ἐνώπιον Κυρίου, καὶ ᾿Ιακὼθ τοῦ 


πατρός µου, διὰ ᾿]Ἰωσὴφ τὸν ἁδελφόν µου, φθονήσας 
αὐτῷ. 

I'. « Καὶ νῦν, τέχνα, φυλάξασθε ἀπὸ τῶν πνευµά- 
των τῆς πλάνης xal τοῦ φθόνου. Καὶ γὰρ ὁ φθόνος 
κυριεύει Tct τῆς διανοίας τοῦ ἀνθρώπου, καὶ οὖκ 
ἀφίησιν αὐτὸν οὔτε φαχεῖν, οὔτε πιεῖν, οὔτε ποιῆσαί 
τι ἀγαθόν' ἀλλὰ πάντοτε ὑποθάλλει ἀνελεῖν τὸν φθο- 
νούμενον΄ xal ὁ μὲν φθονούµενος πάντοτε ἀνθεῖ, ὁ δὲ 
φθονῶν µαραίνεται. Δύο ἔτη ἡμερῶν ἐν φόθῳ Κυρίου 
ἑκάχωσα τὴν ψυχήν µου iv. νηστείᾳ' καὶ ἔγνων ὅτι ἡ 
λύσις τοῦ φθόνου διὰ φόδου θεοῦ Ὑίνεται. Ἐάν τις 
ἐπὶ Κύριον καταφεύγτ, ἁποτρέχει τὸ πονηρὸν πνεῦ- 
pa ἀπ᾿ αὐτοῦ, καὶ Ὑίνετι d διάνοια κούφη᾽ xxl 
λοιπὸν συμπαθεῖ τῷ φθονουμένῳ, καὶ οὐ καταγινώ- 
σκει τῶν ἀγαπώντων (85) αὐτὸν, καὶ οὕτως παύεται 


τοῦ φθόνου. 


Δ'. « Καὶ ἦν ἐρωτῶν ὁ πατὴρ περὶ ἐμοῦ, ὅτι ἑώρα 
µε σχυθρωπὸν, καὶ ἔλεγον' « Τὰ ἥπατά µου κακοῦμαι 
ἐγώ. » Ἐπένθουν γὰρ παρὰ πάντας, ὅτι ἐγὼ ἅμην αἴ- 
τιος τῆς πράσεως Ἰωσήφ. Καὶ ὅτε κατέθηµεν εἷς 
Αἴγυπτον, xal ἔδησέ µε ὣς χατάσκοπον, ὄγνων ὅτι 
δικαίως πάσχω, καὶ οὐκ ἐλυπούμην. Ἰωσὴφ δὲ ἦν 
ἀνὴρ ἀγαθὸς, καὶ ἔχων πνεῦμα Θεοῦ idv αὐτῷ, εὔ- 
σπλαγχνος xal ἐλεήμων, οὐκ ἐμνησιχάκησέ ioi, ἀλλὰ 
καὶ ἠγάπησέ µε, ὡς τοὺς ἄλλους ἀδελφούς. Φυλάξασθς 
οὖν, τέκνα µου, ἀπὸ παντὸς ζήλου xai φθόνου, καὶ 
πορεύεσθε iv ἁπλότητι ψυχῆς, καὶ iv ἀγαθῃ καρδίᾳ, 
ἐννοοῦντες τὸν πατράδελφον ὑμῶν (86), ἵνα δώῃ καὶ 
ὑμῖν ὁ θεὸς χάριν, καὶ δόξαν, καὶ εὐλογίαν ἐπὶ τὰς 
κεφαλὰς ὑμῶν, καθὼς εἴδετε ἐν αὐτῷ. Ἡάσας τὰς ἡμέ- 


diebus non exprobravit nos de verbo hoc,sed dile- [) pa« oóx ὠνείδισεν ἡμᾶς περὶ τοῦ λόγου τούτου, ἀλλὰ 


xit nos ut animam suam,et supra filios suos glori- 
ficavit nos ; et divitias, et pecora, et fructus omni- 
bus nobis largitus est. Et vos ergo,filii mei dilecti, 
diligite unusquisque fratrem suum in bono corde, 
et amovete a vobis spiritum invidie, quoniam iste 
agrestem facit animam, et corrumpit corpus, in 
iram οἱ bellum vertit consilium, et in sanguinem 
(cedes) exacuit, et in exstasin ducit mentem, et 
non sinit intellectum in hominibus operari ; sed et 


(85) Καὶ οὐ καταγινώσκει τῶν ἀγαπώντων. Συγ- 
γινώσκει τοῖς ἀγαπῶσιν. GRAB. 
(86) Ἐννοοῦντες τὸν πατράδελφον ὑμῶν. Ho 


ἠγάπησεν ἡμᾶς ὡς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, xal ὑπὲρ τοὺς 
υἱοὺς αὐτοῦ ἐδόξασεν ἡμᾶς, xal πλοῦτον, καὶ xt/vn, 
καὶ καρποὺς ἐχαρίσατο πᾶσιν ἡμῖν. Καὶ ὑμεῖς οὖν, 
τέχνα µου ἀγαπητὰ, ἀγαπήσατε ἕκαστος τὸν ἄδελφὸν 
αὐτοῦ iv ἀγαθῇ καρδίᾳ, xal ἁποστήσατε Lj ὑμῶν 
τὸ πνεῦμα τοῦ φθόνου, ὅτι ἀγριοῖ τοῦτο τὴν di, 
καὶ φθείρει τὸ σῶμα, ὀργὴν xal πόλεμον παρέχει τὸ 
διαθούλιον (87), καὶ εἷς αἵματα παροξύνει, xal εἲς 
ἔχστασιν ἄχει τὴν διάνοιαν, καὶ οὐκ ἐᾷ τὴν αύνεσιν 


omissa sunt in ms. cod. Oxon. Ip. 
(87) Τὸ διαθούλιον. Tip διαοουλἰψ. I. 

















1049 


TESTAMENTUM SIMEONIS. 


1050 


ἐν ἀνθρώποις ivepyeiv* ἀλλὰ καὶ τὸν ὕπνον ἆφαι- À somnum aufert, et turbationem tribuit anime, e 


pet (88), xal κλόνον παρέχει τῇ duy, καὶ τρόµον τῷ 
σώματι ΄ ὅτι xalve ἐν ὕπνῳ τις ζῆλος κακίας αὐτὸν 
φανταζων κατασθίει, xal πνεύµασι πονηροῖς διατα- 
ῥάσσει τὴν doy] αὐτοῦ, καὶ ἐκθροεῖσθαι τὸ σῶμα 
ποιεῖ, καὶ iv ταραχῇ διυπνίζεσθαι τὸν νοῦν, καὶ ὡς 
πνεῦμα πονηρὸν xai ἰοθόλον ἔχων, οὕτως φαίνεται 
τοῖς ἀνθρώποις. 

E'. « Διὰ τοῦτο Ἰωσὴφ ἣν ὡραῖος τῷ εἴδει, καὶ 
καλὸς τῇ ὄψει, ὅτι οὐκ ἐνῴκησεν ἐν αὐτῷ οὐδὲν πονη- 
póv* τὴν λὰρ ταραχὴν τοῦ πνεύματος τὸ πρόσωπον 
δηλοῖ. Καὶ νῦν, τέχνα µου, ἀγαθύνατε τὰς καρδίας 
ὑμῶν ἐνώπιον Κυρίου, καὶ εὐθύνατε τὰς ὁδοὺς ὑμῶν 
ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἔσεσθε εὑρίσκοντες χάριν 
ἐνώπιον θεοῦ καὶ ἀνθρώπων. Καὶ φυλάσσεσθε τοῦ μὴ 
πορνεύειν * Ότι ἡ πορνεία µήτηρ laxi πάντων τῶν 
χακῶν, χωρίζουσα θεοῦ, καὶ προσεγγίζουσα τῷ Βε- 
λιάρ. Ἑώρακα γὰρ ἐν Ὑχαρακτῆρι Ὑραφῆς ᾿ἘΕνὼχ, 
ὅτι ol υἷοι ὑμῶν μεθ᾽ ὑμῶν ἐν πορνείᾳ φθρήσονται, 
καὶ ἐν Λευϊ ἀικήσουσιν ἐν ῥομφαίᾳ. ᾽Αλλ’ οὐ δυνή- 
σονται πρὸς Λευ!, ὅτι πόλεμον Κυρίου πολεμήσει, xal 
νικήσει πᾶσαν παρεμθολὴν ὑμῶν, καὶ ἔσονται ὀλίγι- 
στοι ἐπιμεριζόμενοι ἐν τῷ Λευϊ καὶ Ἰούδφ᾽ καὶ ἔσται 
(89) ἐξ ὑμῶν elc ἡγεμονίαν, καθὼς καὶ ὁ πατὴρ Ἰσκὼθ 
προεφήτευσεν ἐν εὐλογίαις (00). 

C, « Ἰδοὺ προείρηχα ὑμῖν πάντα, ὅπως δικαιωθῶ 
ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας τῶν ψυχῶν ὑμῶν. Ἐὰν δὲ ἀφέ- 
λητε ἀφ᾿ ὑμῶν τὸν φθόνον, xal πᾶσαν σκληροτραχη- 
λίαν, ὡς ῥόδον ἀνθήσει τὰ ὁστᾶ (91) µου ἐν Ἰσραὴλ, 
xxi ὡς xplvow ἡ σάρξ µου ἐν Ἰακὼθ, καὶ ἕσται ἡ 
ὀσμή µου ὡς ὀσμὴ Λιθάνου, καὶ πληθυνθήσονται ὡς 


tremorem corpori; quoniam et in somnio aliquis 
zelus malitie imaginationi insidens ipsum corrodit, 
et spiritus pernioiosis conturhat animam ipsius, 
et expavescere corpus facit, et conturbatione exci- 
tari mentem ; et sicut suiritum perniciosum et ve- 
nenum fundentem habens, ita apparet hominibus. 


V. « Propterea Joseph erat pulcher facie et deco- 
rus aspectu, quoniam non habitavit in ipso quid- 
quam pernioiosum ; conturbationem enim spiritus 
facies manifestat. Et nuno, filii mei, benigna facite 
corda vestra coram Domino, et rectas facite vias 
vestras coram hominibus, et invenietis gratiam co-, 
ram Deo et hominibus. Et cavete, ne fornicemini ; 
quoniam fornicatio mater est omnium malorum, 
dividens & Deo, et appropinquare faciens ad Beliar. 
Vidi enim in charactere scripture Enoch,quod fllii 
vestri vobiscum in fornicatione corrumpentur, et 
Levi injustitiam f&aeient in gladio. Sed non preva- 
lebunt contra Levl, quoniam bellum Domini bella- 
bit, et vincet omne castrum vastrum,et erunt pau- 
cissimi divisi in Levi et Juda ; et erite vobis dux, 
quemadmodum pater meus Jacob prophetavit in 
benedictionibus. 

VI. Ecce predixi vobis omnia, ut justiflcer a pec- 
cato animarum vestrarum. 8i autem auferatis a 
vobis invidiam et omnem cervicis duritiem,ut rosa 
florebunt ossa mea in Israel, et ut lilium caro mea 
in Jacob ; et erit odor meus sicut odor Libani, et 
multiplicabuntur ut cedri,sancti ex me usque in se- 


χέδροι ἅγιοι ἐξ ἐμοῦ ἕως αἰωνος, καὶ ot κλάδοι a0- C culum,et rami eorum usque in longitudinem dierum 


τῶν ἕως sic μακρὸν ἔσονται. Τότε ἀπολεῖται σπέρμα 
Χαναὰν, xal ἐγκατάλειμμα οὐκ ἔσται τῷ 'Auax, 
xal ἀπολοῦνται πάντες oi Καππάδοχες, καὶ πάντες 
οἱ Χετταῖοι ἐξολοθρευθήσονται. Τότε ἐκλείψει ἡ γῆ 
Χὰμ, xal πᾶς ὁ λαὸς ἀπολεῖται,. Τότε καταπαύσει 


(88) ᾽Αλλὰ xal τὸν ὕπνον ἀφαιρεῖ. Hec omissa 
gunt in ms. cod. Oxon. Ip. 

(89) Ἔσται. Οὐκ additum est, quod sensum pror- 
sus contrarium facit. Vide notam sequentem. 1p. 

(90) Ἐν εὐλογίαις. Dum hic de posteris Simeo- 
nis dicitur : Καὶ ἔσονται ὀλίγιστοι, ἐπιμεριζόμενοι 
ἐν τῷ Λευϊ καὶ Ἰούδᾳ, alluditur ad vaticinium Ja- 
cobi de tribu Simeon. Gen. xuix, 7 : Διαμεριῶ αὐ- 
οὓς ἐν Ιακὼθ, καὶ διασπερῶ αὐτοὺς dv Ἰσραήλ. 
Quod in Simeone impletum esse patet ex Josue xix, 
et I Paralip. Iv. Sequentia quod attinet : Kal oóx 
ἔσται ἐξ ὑμῶν εἰς ἡγεμονίαν (uti recte in codice Oxo- 
niensi legitur), difficilius est conjectare, quibus Ja- 
cobi verbis ista intimentur. Dicerem auctorem re- 
spexisse hec Jacobi verba : Catui eorum non jun- 
gotur gloria mea, id est in tribu eorum non exiatat 
regnum Israeliticum, si aliquem ex veteribus pro 
hac expositione adducere poesem. Verum hi longe 
diversum horum verborum sensum tradunt ; ideo- 
quo dicendum, vel citationem benedictionum Jacobi 
ad hec non perlinere,sed ad ea que precesserunt ; 
vel auctorem Testamenti Levi non allegasse bene- 
dictiones Jacobi in canonico libro Geneseos descri- 
pus, sed apocryphum Jacobi testamentum inter 

ιαθήκας τριὼν Haxpgiaeyóv,quarum mentionem et 
ego in prefat. ad heo Testamenta feci, et ipse 
noster auctor in Testamento Benjamin $ x, injecit 
Ceterum si quisquam lectionem codicis Cantabri- 


erunt (92). Tune peribit semen Chanaan, οἱ resi- 
duum non erit Amalech, et peribunt omnes Cappa- 
doces, et omnes Cethei perdentur. Tano deficiet 
terra Cham et omnis populus peribit.Tunc requie- 
Bcet omnis terra 8 perturbatione,et omnis que sub 


iensis et Roberti Lincolniensis preferre vellet, 
f oxta quam Simeon affirmavit, ex posteris ejus 
fore ducem ; neque huno sensum ex ultimis Jacobi 
verbis, Gen. xrix, elicere. nec facile cum prece- 
dentibus in Simeonis Testamento verbis conciliare 


poterit. Ip. 

(04) Ὡς ῥόδον ἀνθήσει τὰ ὁστᾶ, x. v. A. Respi- 
cit fortasse auctor ad Eccli. xvv1, 1: Τὰ ὁστᾶ αὐ- 
τῶν ἀναθάλοι τοὔτόπουι αὐτῶν : Üssa eorum 
Qustorum) pullulent de loco suo. Ubi vir summus 

acobus Benigus Bossuetus]heo adnotat : « Ossa 
eorum pullulent, formula bene apprecandi mortuis, 
ut patet infra xrix. 12: Kal τῶν δώδεκα προφη- 
τῶν τὰ ὁστᾶ ἀναθάλοι ἐκ τοῦ τόπου αὐτῶν : Et 
duodecim prophetarum ossa. pullulent de loco suo. 
Quasi diceret : Borum memoria reflorescat. Alludit 
autem ad consuetudinem collocandi sepulcra in 
amonis et virentibus locis, puta hortis (IV Reg. 
xxi, 18, 26), Christi quoque monumento in horto 
duodam posito (Joan. xix, 41). Credo ad commen- 

andam piorum perennem ac semper virentem me- 
moriam 89 $pem resurrectionis : qui horti cum vi- 
resoerent, ipsa ossa de loco suo, id est e sepulcro 
veluti germinare, et suo quodam modo reviviscere 
videbantur, » Neque aliud innuere videtur hio Si- 
meou, ad mentem auctoris horum Testamentorum. 

(09) Erunt. Id est, latissime se diffundent. Gau. 


1033 


TESTAMENTUM LEVI. . 


105A 


καὶ ἐπὶ πύργους Ἡ ἀνομία κάθηται’ xal ἑλυπούμην À quitas sedit ;et tristatus sum de genere hominum, 


περὶ τοῦ Ὑόνους τῶν ἀνθρώπων, xal εὐξάμην Κυρίῳ, 
ὅπως σωθῶ. Τότε ἐπέπεαεν ἐπ᾽ Epub ὕπνος, καὶ ἔθεα- 
σάμην ὄρος ὑψηλόν ' τοῦτο ὄρος ᾽Ασπίδος iv ᾽Αθελ- 
μαούλ (3). Kai 180b ἀνεῴχθησαν οἱ οὐρανοὶ, καὶ ἄγ- 
γελος Κυρίου εἶπε πρὀς µε’ « Λευὶ, εἴσελθε. » Καὶ 
εἰσῆλθον ix τοῦ πρώτου οὐρανοῦ εἷς τὸν δεύτερον, 
xal εἶδον ἐκεῖ ὕδωρ xpsuáptvov ἀνὰ μέσον τούτου 
XXxslvou. Καὶ εἶδον (4) τρίτον οὐρἀνὸν πολὺ φωτει- 
νότερον παρὰ τοὺς δύο” xal γὰρ ὄψος ἦν ἐν αὐτφ 
ἄπειρον. Καὶ εἶπον τῷ ἀγγέλῳ' κε Αιατἰ οὕτως; » Καὶ 
εἶπεν ὁ ἄγγελος Ἆρός µε' κ M3) θαύμαζε ἐπὶ τούτοις, 
ἄλλους γὰρ τέσσαρας οὐρανοὺς ὄψει φαιδροτέρους καὶ 
ἀσυγκρίτους, ὅταν ἀνέλθτς ἐκεῖ. ὅτι σὺ ἐγγὺς Ko- 
plou στήση, καὶ λειτουργὸς αὐτοῦ Ern, καὶ μυστήρια 
αὐτοῦ ἐξαγγελεῖς τοῖς ἀνθρώποις, xdi περὶ τοῦ μὲλ- 
λοντὸς λυτροῦσθαι τὸν Ἱσραλλ κηρύξεις' xai διὰ σοῦ 
xai Ιούδα ὀρθήσεται Ἡύριος iv. ἀνθρώποις, σώζων iv 
αὐτοῖς πᾶν γένος ἀνθρώπων) καὶ ἐκ µερἰδος Κυρίου ἡ 
ζωή σου, καὶ αὐτὸς ἔσται σου ἀγρὸς, ἀμπελὼν, καρποὶ, 
χρυσίον xal ἀργύριον' 

I'. « "Axoucov οὖν περὶ τῶν ἑπτὰ οὐρανῶν. 'O 
χατώτερος διὰ τοῦτο στυγνότερός ἐστιν, ἐπειδὴ οὗτος 
παρὰ πάσας ἀδικίας ἀνθρώπων. 'O δεύτερος ἔχει 
πρ, χιόνα, κρύσταλλον, ἔτοιμα elc ἡμέραν προστά- 
γματος Κυρίου, iy τῇ δικαιοχρισἰᾳ τοῦ θεοῦ * ἐν αὖ- 
τῷ clo: πάντα τὰ πνεύματα (5) τῶν ἐπαγωγῶν εἷς 
ἐχδίκησιν τῶν ἀνόμων. Ἐν τῷ τρίτῳ εἰσὶν αἱ δυνά- 
εις τῶν παρεμθολῶν, ταχθεῖσαι (6) elc ἡμέραν κρί- 
σεως, ποιῆσαι ἐκδίχησιν ἐν τοῖς πνεύµασι τῆς πλά- 
νης xxi τοῦ Βελιάρ. Οἱ δὲ εἰς τἐταρτον ἑπάνω τούτων 


et oravi Dominum ovt salvarer. Tunc cecidit guper 
mesomnus,etcontemplatus sum montem excelsum: 
hie est mons Aspidis in Abelmaul. Et ecce aperti 
Bunt celi, et angelus Dei dixit mihi : « Levi,ingre- 
dere.» Et ingrediebar de primo colo in secundum, 
et vidi illio àquam suspensam in medio hujus bt 
illius. Et vidi tertium celum multo lucidius quam 
duos ; etenim altitudo erat in ipso infinita. Et di- 
cebam angelo :'« Propter quid ita? » 'Et dixit an- 
gelus mihi :« Ne mireris in his ;» alios enim qua- 
tuor colos videbis clariores et incomparabiles, 
cum ascenderis illio; quoniam tu prope Dominum 
Btabis, et minister ipsius eris,et mysteria ejus an- 
nuntiabis hominibus, et de venturo liberare 18861 


b predicabis ;et per te et Judam apparebit Dominus 


inter homines, salvans in ipsis omne genus homi- 
hum ; et ex parte Dortiini erit vita tua ; et ipse erit 
tibi ager, vinea, fructus, aurum et argentum. 


III. « Audi ergo de septem colis : Inferius pro- 
"pterea tristius est, quia istud juxta omnes injusti- 
tias hominum est. Secundum habet ignem, nivem, 
glaciem, parata in diem precepti Domini, in justo 
judicio Dei ;1n ipso sunt omnes spiritus retributio- 
nium 1n vindictam iniquorum. In tertio sunt virtu- 
'tes cástrorum, ordinate in diem judicii, ad facien- 
dum vindictam in spiritibus erroris et Beliar. In 
quarto autem superius his ganeti sunt; quoniam in 


. gupremo omnium habitat magna gloria in Sancto 


ἅγιοί slow ὃτι ἐν ἀνωτέρῳ πάντων καϊαλύει ἡ µε- C sanctorum, supra omnem sanctitatem. In hoo an- 


Ὑάλη δόξα Ev "Αγίῳ ἁγίων, ὑπεράνω πάσης ἁγιότητος" 
Ἐν αὐτῷ (7) oV ἄγγελοί clot τοῦ προσώπου Κυρίου, 
οἱ λειτουργοῦντες καὶ ἐξιλασκόμενοι Ἠρὺς Κύριον ἐπὶ 
πἆσα.ς ταῖς ἀγνοίαις τῶν δικαίων, Προσφέρουσι δὲ 
Κυρίῳ (8) ὀσμὴν εὐωδίας λογικὴν, xal ἀναίμαχτον 
προσφορἀν. Ἐν δὲ τῷ ὑποχάτω εἶσὶν oi άγγελοι ol 
φέροντες τὰς ἀποχρίσεις τοῖς ἀγγέλοις τὸῦ προσώπου 
Κυρίου. Ἐν δὲ τῷ μετ αὐτὸν, εἰσὶ θρόνοι, ἐξουσίαε, 
ἐν ᾧ ἀεὶ ὄμνοι τῷ θεῷ προσφέρονται. Ὅταν οὖν ἔπι- 
θλέψῃ 6 Κύριος (0) ἐφ᾽ ἡμᾶς, πάντες ἡμεῖς σαλευό- 
pega * καὶ οἱ οὐρανοὶ, καὶ ἡ γή, καὶ al ἄθρσσοι, ἀπὸ 
προσώπου τῆς µεγαλωσύνης αὐτοῦ σαλεύονται (10) 
οἱ δὲ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, ἐπὶ τούτοις ἄναισθητοῦντες 
ἀμαρτάνουσι, καὶ παροργίζουσι τὸν Ὕφιστον. 


Δ΄. « Νῶν οὖν γινώσκετε, ὅτι ποιήσει Κύριος xploty ῃ 


ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ὅτε, τῶν πετρῶν 
σχιζοµένων, καὶ τοῦ ἡλίου σθεννύµένου, xal τῶν ὑδά- 
των ξηραιγοµένων, καὶ τοῦ πυρὸς χαταπτήσσοντος, 
καὶ πάσης Χτίσεως κλονουµένης, καὶ τῶν ἀοράτων 


(8) Καὶ ἑλυπούμην.ο.. idv ᾿Αθελμαούλ}. Heec 
omnia omissa sunt, procul dubio per incuriam 
gcribz. Ip. 

5) Εἶἰδον. Ἔτι additum. Ip. 
(5) Τὰ πνεύματα. De his Ecclesiastici xxxix, 33. 
Ἔστι πνεύματα, ἃ εἷς ἐχδίκησιν ἔχτισται, Ip. 

6! Ταχθεῖσαι. Οἱ ταχθέντες. Ip. 

7) Δὐτφ. Τῷ μετ) αὐτόν. Ip. 

(8) ἹἩροσφέρουσι δὲ Κυρίῳ. Ita ipse archarige- 


geli sunt faciei Dei, ministrantes et propitiantes 
&pud Dominum in omnibus ignorantiis justorum. 
Offerunt vero Domino odorem suavitatis rationa- 
lem,et sine sanguine oblationem.In eo autem quod 
subtus est,sunt angeli qui ferunt responsiones dn- 
gelis faciei Domini. In eo vero quod post hoo est, 

sunt throni et potestates,in quo hymni semper Deo 
offeruntur. Quando ergo respexerit Dominus βαρος 
nos, commovemur onines nos ; et coli, et terra, et 
abyssi,a facie magnitudinis ejus commoventur : filii 
autem hominum in his existentes insensibiles peo- 
cabunt, et irritabunt Altissimum. 


IV. « Nunc ergo cognoscite,quod faciet Dominus 
judicium super filios hominum,quando petris scis- 
sis, et sole exstincto, et aquis siccatis, et igne tre- 
mente, et omni creatura turbata, et invisibilibus 
spiritibus liquefaotis,et inferno spoliato in passione 


lus Raphael, Tob. xi, 15: Ἐγώ εἶμι Ῥαφαὴλ, 
εἲς ἐκ τῶν ἑπτὰ ἁγίων ἀγγέλων. οἵ προσαναφἑρουσι 
τὰς προσευχὰς τῶν ἁγίων, xal εἰσπορεύονται ἐνώπιον 
τῆς δόξης τοῦ ἁγίου. Confer S. Joannis Apocalyps. 
γα, 3, seq. Ip. 

(9) Ὅταν οὗὖτ ἐπιθλέψη ὁ Κύριος, etc. Respexit 
ad prophetiam  Hebacuci it, 60: Ἔστη, xal ἔσα- 
λεύθη ἡ v7, ἐπέθλεψε, xai διετάχη ἔθνη. ID. 

(10) Σαλεύονται, Σαλευθήσονται. Ip. 








1055 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 


4056 


Altissimi , homines non credentes permanebunt Α πνευμάτων τηκοµένων, xxi τοῦ ἆδου σχυλευομένου 


in injustitia: propter hoc in punitionem judicabun- 
tur.Audivit igitur Altissimus orationem tuam, ut 
gepararet te ab injustitia,et ut efficereris ei fllius, 
et famulus, et minister faciei ejus. Lumen cogni- 
tionis illuminans illuminabis in Jacob,et ut sol eris 
omni semini Israel, tibique dabitur benedictio ac 
omni semini tuo, usquequo visitet Deus omnes 
gentes in visceribus misericordie Filii ejus usque 
in seculum ?.Verumtamen fllii tui injicient manus 
in ipsum, ad cruciflgendum ipsum. Et propter hoo 
datum est tibi consilium et intellectus, ut notum 
facias flliis tuis de ipso ; quoniam qui benedicit 
ipsi,benedictus erit ; qui vero maledicunt ipsi,per- 
ibunt. 


V.« Et aperuit mihi angelus portas coeli ; et vidi 
templum sanctum,et in throno glorie Altissimum. 
Et dixit mihi :« Levi,tibi dedi benedictiones sacer- 
dotii,usquequo veniens habitabo in medio Israel. » 
Tunc duxit me angelus in terram,et dedit mihi scu- 
tum et gladium,et dixit :«Fac vindictam in Sichem 
pro Dina, et ego ero tecum, quoniam Deus misit 
me.» Et ocoidi in tempore illo filios Emmor, sicut 
Bcriptum est in tabulis coelorum. Dicebam autem 
ei : « Oro, Domine, die mihi nomen tuum,ut invo- 
cem te in die tribulationis. » Et dixit : « Ego sum 
angelus excusans genus Israel, ut non percutiatur 
in finem /6, quoniam omnis spiritus perniciosus ei 
insidiatur.» Et post hec velut ex somno excitatus, 
benedixi Altissimo,etangeloexcusantigenus Israel, 
et omnes justos. 


VI. « Ubi vero veni ad patrem meum, inveni 
&spidem sneum, unde etiam nomen monti est 
Aspis,quoniam prope Gebal est,a dextris Abila : et 
conservavi sermones hos in corde meo. Ego suasi 
patri meo et Ruben fratri meo, ut dicerent filiis 
Emmor,ut cireumciderentur;quoniam zelo movebar 
propter abominationem, quam fecerant in Israel. 
Et ego interfeci Sichem in primis, et Simeon Em- 
mor.Et postea venientes fratres percusserunt civi- 
tatem in ore gladii. Et audivit pater, et iratus est, 
et contristatus ezt,quoniam susceperant circumci- 


* Coloss. rt, 15. 9 Luc. 1, 78. !? Dan. χα, 78. 


(11) "Ew« αἱῶνος. Elc αἰῶνα. GRAB. 

(11*) ᾽Αποσχολοπίσαι. Leg. ἀνασκολοπίσαι. DRAcR. 

(12) Παηοιχήσω. Κατοιχήσω. GnaB. 

(13) "Eówx£ po: ὅπλον xal ῥομφαίαν. Ita quo- 

ue Judith in oratione sua cap. rx, vers. 2: Κύριε 
θεὸς τοῦ πατρὀς µου Συμεὼν, d ἔδωκας ἐν χειρὶ 

ῥομφαίαν εἰς ἔχδικησιν ἀλλογενῶν, eto. I. 

4) Tai; πλαξὶ τῶν οὐρανῶν. Ad hunc locum 
illustrandum exhibet hio Grabius Henr. Dodwelli 
prolixam eque ac eruditam Dissertationem De ta- 
bulis celorum, que in hisce xim patriarcharum 
Testamentis passim jauduntur. Cujus viri sagacis- 
Bimi sententia statim patet ab initio,his verbis ex- 


ἐπὶ τῷ πάθει τοῦ Ὑψστου, οἱ ἄνθρῶποι ἀιστοῦντες 
ἐπιμενοῦσιν ἐν ταῖς ἀδικίαις' διὰ τοῦτο ἐν χολάσει 
κριθήσονται. Εἰσήκουσεν οὖν Ó "Ὕψιστος τῆς προσευ- 
χῆς σου, τοῦ διελεῖν σε ἀπὸ τῆς ἀδικχίας, xal γενέσθαι 
αὐτῷ υἱὸν, καὶ θεράποντα, xal λειτουργὸν τοῦ προσ- 
ώπου αὐτοῦ. Φῶς γνώσεως φωτεινὸν φωτιεῖς ἓν "I2- 
κὼθδ, καὶ ὡς 6 ἥλιος ἔσῃ παντὶ σπέρµατι Ἰσραήλ. 
Καὶ δοθήσεταἰ σοι εὐλογία, xai παντὶ σπἑρματί σου, 
ἕως ἐπισκέφηται Ἑόριος πάντα τὰ ἔθνη iv σπλάγ- 
χνοις υἱοῦ αὐτοῦ ἕως αἰῶνος (44). Πλὴν ot υἱοί σου 
ἐπιθαλοῦσι χεῖρας br? αὐτὸν, τοῦ ἁποσκολοπίσαι (443) 
αὐτόν. Καὶ διὰ τοῦτο δέδοταί σοι Bou) xal σύνεσις, 
τοῦ συνετίσαι τοὺς υἱούς σου περὶ αὐτοῦ * ὃτι ὁ εὖλο- 
γῶν αὐτὸν εὐλογημένος ἔσται, ol δὲ καταρώμεκοι αὖ- 
τὸτ ἀπολοῦνται. 

E. « Καὶ ἥνοιξέ uot 6 ἄγγελος τὰς πύλας τοῦ οὐ- 
ῥανοῦ * καὶ εἶδον τὸν ναὸν τὸν ἅγιον, καὶ ἐπὶ θρόνου 
δόξης τὸν Ὕψιστον. Καὶ εἶπέ µοι’ « Acvt, σοὶ δέδω- 
κα τὰς εὐλογίας τῆς ἱερατείας, ἕως οὗ ἐλθὼν παροι- 
κήσω (12) iv μµέσῳ τοῦ Ἰσραήλ. » Τότε ὁ ἄγγελος 
ἤγαγέ µε ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἔδωκέ µοι ὅπλον xal 
ῥομφαίαν (13), καὶ εἶπε' « ἩΠοίησον ἐχδίκησιν iv 
Συχὲμ ὑπὲρ Δίνας, κἀγὼ ἔσομαι μετὰ coo, ὅτι Κύ- 
ριος ἀπέσταλχέ µε, » Καὶ συνετέλεσα iv τῷ καιρῷ 
ἐχείνῳ τοὺς υἱοὺς Ἐμμὼρ, καθὼς γέγραπται ἐν 
ταῖς πλαξὶ τῶν οὐρανῶν (14) Εἶπον δὲ αὐτῷ ΄ α Ato- 
μαι Κύριε, εἰἶπέ µοι τὸ ὄνομά σου, ἵνα ἐπικαλῶμαί 
σε ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως. » Καὶ εἶπεν « Εγώ εἰμι ὁ ἄγ- 
Ύελος ὁ παραιτούµενος τὸ γένος Ἰσραὴλ, τοῦ μὴ πα- 
τάξαι αὐτοὺς elc τέλος, ὅτι πὰν (15) πνεῦμα πονηρὸν 
εἷς αὐτοὺς προσθάλλει. » Καὶ μετὰ ταῦτα, ὥσπερ (16) 
ἕξυπνος γενόμενος, εὔλόγησα τὸν Ὕψιστου, καὶ τὸν ἅγ- 
γελον τὸν παραιτούµενον τοῦ γένους τοῦ Ἱσραὴλ, καὶ 
πάντων τῶν δικαίων. 

C. « Καὶ ὡς ἠρχόμην πρὸς τὸν πατέρα µου, εὗρον 
ἀσπίδα χαλκῆν, διὸ xal τὸ ὄνομα τοῦ ὅρους "Aes, 
ὅτι ἐγγὺς Γεθὰλ, ἐκ δεξιῶν Αθιλᾶ: xal συνετήρουν 
τοὺς λόγους τούτους iv τῇ καδἰᾳ µου Ἐγὼ συνε- 
θούλευσα τῷ xaxpl µου xal Ῥουθὴμ τῷ ἀδελφῷ µου, 
ἵνα εἴπωσι τοῖς υἱοῖς Ἐμμὼρ, τοῦ περιτμηθῆναι 
αὐτοὺς, ὅτι ἐζήλωσα διὰ τὸ βδέλυγµα, ὅ ἐποίησαν ἐν 
σραήλ. Κάγὼ ἀνεῖλον τὸν Συχὲμ iv πρώτοις, καὶ 
Συμεὼν τὸν Ἐμμώρ. Καὶ μετὰ ταῦτα Κἑλθόντες οἱ 
ἀδελφοὶ ἐἑπάταξαν τὴν πόλιν iv στόµατι ῥομφαίας. 
Καὶ ἤκουσεν ὁ πατὴρ, καὶ ὠργίσθη, καὶ ἑλυπήθη, ὅτι 


pressa : « Πλάκες τοῦ οὐρανοῦ inquit, non aliud, 
opinor, denotant, quam legem in collis archetypam. 
Lex enim Mosaica tabulis lapideis a Deo ipso exa- 
rata est. Quse quidem Tabule, πλάκεσ λίθιναι ap- 
ellantur in sacris litteris, pro sermone apud Hel- 
enistas recepto, qua quidem opponuntur πλαξὶ 
σαρκίναις Legique cordibus humanis inscripta (Il. 
Cor. πι, 3) » Hec aliaque plura vir doctus. In 
aliam autem sententiam hao de re abiit celebris 
criticus Richardus Simonius in Biblioth. cri. 
tom. II, cap. 45, pag. 234, quem consulas velim. 
15) Πᾶν Omissum. GRAB. 
16) Ὥσπερ Omissum. Ip. 


1031 


TESTAMENTUM LEVI. 


1058 


xareO0ifavto τὴν περιτομὴν, xal μετὰ τοῦτο ἀπέθα- A sionem, et post hoo mortui sünt ; et in benedictio- 


νου” καὶ ἐν ταῖς εὐλογίαις ἄλλως ἐποίησεν. Ἡμάρ- 
τοµεν Ὑὰρ, ὅτι παρὰ ἨἸνώμην αὐτοῦ πεποιήχαµεν 
τοῦτο” xaiv& ἐμαλακίσθη ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ. ᾽Αλλ' 
ἐγὼ εἶδον, ὅτι ἀπόφασις θεοῦ ἦν ci xaxà ἐπὶ Σ- 
κηµα’ διότι ἤθελον εἷς τὴν Σάῤῥαν ποιῆσαι, ὃν τρό- 
voy ἐποίησαν Alva τὴν ἁἀδελφὴν ἡμῶν, xal Κύ- 
proc ἐχώλυσεν αὐτούς. Καὶ οὕτως ἐδίωξαν ᾿᾽Αθραὰμ. 
τὸν πατέρα ἡμῶν, Eivov ὄντα, xal κατεπάτησαν 
(17) τὰ ποίμνια ὠγκωμένα ὄντα ἐπ αὐτόν' καὶ Ἰε- 
θλαὶ, τὸν οἰκογενῆ αὐτοῦ, σφόδρα αἰκίσαντο, Καΐγε 
οὕτως ἐποίουν πάντας τοὺς ξένους (18), ἐν δυναστείᾳ 
ἁρπάζοντες τὰς γυναῖκας αὐτῶν, xai ζενηλατοῦνσες 
αὐτούς. Ἔφθασε δὲ ἡ ὀργὴ Κυρίου ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰς τέλος. 

Ζ. «Καὶ εἶπον τῷ πατρί' « M?) ὀργίζου, χύριε, 
ὅτι lv. coi ἐξουδενώσει Κύριος τοὺς Χαναναίους, καὶ 
δώσει τὴν γῆν αὐτῶν σο:, xal σπἑρματί σου μετὰ 
ci. Ἔσται γὰρ ἀπὸ σήμερον Σικὴμ λεγοµένη πόλις 
ἀσυνέτων, ὅτι ὡσεί τις χλευάσει µωρὸν, οὕτως ἐχλευά- 
σαμεν αὐτούς' ὅτι xalye ἀφροσύνην ἔπραξαν ἐν Ἰσραὴλ, 
μιᾶναι (19) τὴν ἀδελφὴν ἡμῶν. Καὶ λαθόντες ἐκεῖθεν 
τὴν ἀδελφὴν ἡ μῶν, ἀπάροντες (20) ἤλθομεν etc Βεθήλ. 

H'. « Κάχεῖ πάλιν εἶδον πρᾶγμα, ὥσπερ τὸ πρότε- 
pov, μετὰ τὸ ποιῆσαι ἡμέρας ο (21). Καὶ εἶδον ἑπτὰ 
ἀνθρώπους iv ἐσθῆτι λευχῇ, λέγοντάς μοι’ « ᾿Αναστὰς 
ἔνδυσαι τὴν στολὴν τῆς ὑερατείας, xal τὸν στἐφανον 
τῆς δικαιοσύνης, xal τὸ λόγιον τῆς συνέσεως, καὶ τὸν 
ποδήρη τῆς ἀληθείας, καὶ τὸ πέταλον τῆς πίστεως, 
καὶ τὴν µίτραν τοῦ σημείου, xai τὸ ἐφοὺδ τῆς προφη- 
τείας. » Καὶ εἷς ἕκαστος αὐτῶν ἕκαστον βαστάζοντες, 
ἐπέθηχκάν uot καὶ εἶπον' ᾽Απὸ τοῦ νῦν γίνου εἰς ie- 
ῥέα Κυρίου, σὺ xal σπέρμα σου ἕως αἰῶνος. Καὶ ὁ 
πρῶτος (29) ἠλειψέ µε ἑλαίῳ ἁγίῳ, καὶ ἔδωχέ µοι ῥά- 
68ov υρίσεως. Ὁ δεύτερος ἔλουσέ µε ὕδατι καθαρῷ, 
καὶ ἐψώμισε ἄρτον (23) καὶ οἶνον, Άγια ἁγίων (24), 
καὶ περιἐθηχἑ uot στολὴν ἁγίαν καὶ ἔνδοξον. Ὁ τρί- 
τος βυσσίνην µε περιέθαλεν, ὁμοίαν ἐφούδ. Ὁ τέ- 
ταρτος ζώνην uot περιέθηχεν, ὁμοίαν πορφύρα. Ὁ 
πέμπτος χλάδον µοι ἑλαίας ἔδωχε πιότητος, Ὁ ἕκτος 
στέφανόν µοι τῇ χεφαλῇ περιέθηκεν. Ὁ ἔθδομος διά- 
δηµα τῇ χεφαλῇζ µοι Ἱερατείας περιέθηχε, xai ἐπλή- 
puce τὰς Χεῖράς µου θυμιάµατος, ὥστε ἱερατεύειν 
µε Koplp. Εἶπαν δὲ πρός µε « Atout εἷς τρεῖς ἀρχὰς 
διαιρεθήσεται τὸ σπέρμα σου, εἲς σημεῖον δόξης Κυ- 
plou ἐπερχομένου. καὶ ὁ πιστεύσας (25) πρῶτος κλῆ- 
po« ἔσται, xal µέγας ὑπὲρ αὐτὺν οὐ γενήσεται. Ὁ 


nibus aliter fecit. Pecoavimus enim, quoniam pre- 
ter consilium ejus hoo fecimus ; et infirmatus est 
In die illa. Sed ego novi, quod sententia Dei erat 
in mala super Sichima ; quoniam voluerunt Sare 
facere, quem&dmodum fecerunt Dine sorori no- 
stre : et Dominus prohibuit eos. Et sic persecuti 
gunt Abraham patrem nostrum, peregrinum exi- 
stentem, et conculoaverunt greges ejus, turgidos 
existentes apud ipsum ; et Jeblai, in domo ipsius 
genitum, valde verberaverunt, Et ita faciebant in 
omnes peregrinos, vi rapientes uxores eorum, et 
in exsilium inpellentes eos. Venit autem ira Do- 
mini super eos in finem. 

VII. « Et dicebam patri : « Ne irascaris, domine 
quoniam in te ad nihilum rediget Deus Chananeos 
et dabit terram ipsorum tibi, et semini tuo post 
te. » Erit enim ab hoo die Sichem dicta civitas 
stultorum; quoniam ut quis deridet fatuum,jita de- 
risimuseos;quoniam insipientiam operati suntinIs- 
rael, inquinantessororem nostram.Et accipientes il- 
linc sororem nostram,auferentes venimus in Bethel]. 

VIII. « Et ibi rursus vldebam rem, quemadmo- 
dum prius, postquam feci dies septuaginta.Et vidi 
septem hsmines in veste alba,dicentes mihi : « Ex- 
surgens,indue stolam sacerdotii, et coronam justi- 
tis, et rationale intellectus, et poderem veritatis, 
et petalum fidei, et mitram signi,et ephod prophe- 
tie.» Et unusquisque ipsorum unumquodque por- 
tantes, imposuerunt mihi, et dixerunt : « Ab hoo 
tempore esto sacerdos Domini, tu θἱ semen tuum 
usque in seculum.» Et primus unxit me oleo san- 
cto, et dedit mihi virgam judicli. Secundus lavit 
me aqua munda,et cibavit (dans) panem et vinum 
scilicet Sancta sanctorum,et circumdedit me stola 
sancta οἱ gloriosa. Tertius byssina me induit, simili 
ephod. Quartus zonam mihi circumposuit, simi- 
lem purpure.Quintus ramum olive mihi deditpin- 
guedin:s. Sextus coronam capiti meo ocircumpo- . 
suit. Septimus diadema capiti meo sacerdotii cir- 
cumposuit,et implevit manus meas thymiamate,ut 
sacerdotio fungerer Domino. Dixerunt autem mihi: 
« Levi, in tria principia dividetur semen tuum, in 
signum glorie Domini supervenientis ; et qui ore- 
diderit, prima sors erit, et major super ipsum non 
fiet. Secundus erit in sacerdotio. Tertius, ei voca- 


δεύτερος ἔσται ἐν ἱερωσύνῃ. Ὁ τρίτος, ἐπικληθήσεται D bitur nomen novum, quoniam Rex ex Juda exsur- 


(17) Κατεπάτησαν. Κατεπόνησαν, nimiis labori- 
bus defatigarunt, sive confecerunt. GnaB. 

(lo Πάντας τοὺς ξένους. Πᾶσι τοῖς ξένοις. Ip. 

19) Μιᾶναι. Μιάναντες Δίναν. Ip. 

(20) ᾽Απάροντες. Ἐπάραντες, ms. Oxon. Sed le- 
gendum puto ἁπάραντες. Ip. 

21) Ἡμέρας. Inserts sunt due voces ἡμᾶς exei. Ip. 

22) Ὁ πρῶτος. "Ext additum Id. 

(23) ᾿Αρτον. Με. Ip. 

(24) "Άγια ἁγίων. Minus placent qua in hunc 
locum adnotat Grabius ; ea enim in alienum sen- 
sum detorta videntur.Tà "Άγια τῶν ἁγίων  occur- 
runt passim in sacris litteris,in primis vero Levit. 
respondentque iis precipue, que sponte oblata 


Domino, flebant Sancta sanctorum, cedebantque in 
usum sacerdotum et levitarum. Neque aliter sane 
sensisse auctorem Tesfamentorum puto, dum hio 
Levi sic loquentem inducit. — Recte consideranti 
hec visio potius videtur referri ad christianum et 
divinum altaris sacramentum sub utraque specie ; 
cujus et hinc quoque primeva fides contra hereticos 
Protestantes comprobari potest. DRACH. . 

) Καὶ ὁ πιστεύσας. Καὶ ἑπίστευσα, , ita ut 
πρῶτος novam inchoet periodum. GnAB. — (reca 
verbo tenus ita sonant : Et qui crediderit, magna 
sors erit, et magnus super ipsum ποπ fiet : hoo. est 
nemo major ipso. 


1050 


TESTAMENTA ΧΙΙ PATRIARCHARUM. 


1060 


get, et taciet sacerdotim novum, secundum typum A αὐτῷ ὄνομα xawóv, ὅτι βασιλεὺς ἐκ τοῦ Ἰούδα &va- 


gentium in omnes gentes. Adventus autem ipsins 
ineffabilis, ut prophete Altissimi ex semine Abra- 
ham patris nostri. Omne desiderabile in Israel tibi 
erit, et semini tuo ; et comedetis omne pulchrum 
vieu, et mensam Domini distribuet semen tuum,et 
ex ipsis erunt pontifices et judices, et scribse;quo- 
niam in ore eorum custodietur sanctum. » Et ex- 
pergefaotus intellexi,quoniam hoo simile illlus est. 
Abscondi vero hoc in corde meo,et non annuntiavi 
hoo cuiquam bomini in terra. 


IX, « Et postduos dies ascendimus ego et Judas 
ad Isaac cum patre nostro; et benedixit mihi pater 
patris mei, secundum sermones visionum mearum 
quas videram; et non voluit ire nobiscum in Bethel. 
Ut autom venimus in Bethel,vidit pater meus Jacob 
in visione de me,quod futurus essem eis sacerdos 
ad Deum. Et exsurgens mano decimavit omnia per 
me Domino.Et venimus in Hebron ad babitandum 
et 16880 vocavit me continuo, ut memoraret mihi 
legem Domini, sicut monstravit mihi angelus Dei. 
E& docuit me legem sacerdotii,sacrificiorum, holo- 
cantomatum, primitiarum, voluntariorum, saluta- 
rium. Singulis diebugdocuit me intelligere,et per- 
severabat in me coram Domino.Et dixit mihi:«Cave, 
fili,& spiritu fornicationis; hic enim permanebit, et 
per semen tuum inquinabit sancta. Accipe ergo tibi 
uxorem, adhuc juvenis existens, maculam non ha- 
bentem nequeinquinatam, neque de genere alienige- 


ατήσεται, xal ποιήσει ἱερατείαν νέαν, μετὰ τὸν τύ- 
TOV τῶν ἑθνῶν, εἲς πάντα τὰ ἕἔθνη. Ἡ δὲ παρουσία 
αὐτοῦ ἄφραστος, ὡς προφήτου ὑψηλοῦ (26) ἐκ σπὲρ- 
µατος ᾿Αθραὰμ πατρὸς ἡμῶν. Πᾶν ἐπιθυμητὸν ἐν 
Ἰσραήλ σοι ἔσται, καὶ τῷ σπέρματἰ σου’ xai ἔδεσθε 
πᾶν ὡραῖον ὁράσει, xai τὴν τράπεζαν Κυρίου διανε- 
µήσεται τὸ σπέρμα σου, xal. ἐξ αὐτῶν ἔσονται ἀρχιε- 
pe, κριταὶ, γραμματεῖς' ὅτι ἐπὶ στόµατος αὐτῶν φ.- 
λαχθήσεται (27) τὸ ἅγιον. » Kai ἐξυπνισθεὶς συνΏκα, 
ὅτι τοῦτο ὅμοιον ἐχείνῳ ἐστι. Καίΐγε ἔκρυψα τοῦτο ἐν 
τῃ xapólg µου, καὶ οὐχ ἀγήγγειλα αὐτὸ παντὶ ἀν- 
θρώπῳ ἐπὶ τῆς γῆς. 

θ’. « Kal μεθ) ἡμέρας δύο ἀνέθην ἐγὼ καὶ Ἰούδας 
πρὸς Ἰσαὰκ μετὰ τὸν πατέρα ἡμῶν, xai ἐὐλόγησέ 


µε ὁ πατὴρ τοῦ πατρός µου, xarà τοὺς λόγους τῶν 


ὁράσεών µου, Gv εἶδρν xai οὐκ ἦθελε πορευθῆναι 
μεθ) ἡμῶν εἷς Βεθήλ. Ὡς δὲ ἤλθομεν slc βεθὴλ, εἶδεν 
ὁ πατήρ µου 'laxi96. ἐν ὁράματι περὶ ἐμοῦ, ὅτι ἔσο- 
μαι αὗτοῖς εἷς ἱερέα πρὸς τὸν θεόν. Kal ἀναστὰς 
τὸ (28) πρωϊ ἀπεδεκάτωσε πάντα δι) ἐμοῦ τῷ Κυρίψ. 
Καὶ ἤλθομεν εἷς Χεθρὼν, τοῦ καταλῦσαι' καὶ Ἰσαλκ 
ἑκάλει µε συνεχῶς τοῦ ὑπομνῆσαί (29) µε νόμον Κυ- 
ρίου, καθὼς ἔδειξέ µοι ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ. Καὶ ἐδί- 
δασχό µε νόµον ἱερωσύνης, θυσιῶν, ὁλοκαυτωμάτων, 
ἀπαρχῶν, ἐκουσίων, σωτηρίων. Καὶ ἦν καθ ἑκά- 
στην ἡμέραν συνετίζων µε, καὶ εἰς ἐμὲ ἀσχολούμενος 
ἦν ἐνώπιον Κυρίου. Καὶ Ἐλεγχέ pov « Ηρόσεχε, xi- 
xvov (30), ἀπὸ τοῦ πνεύματος τῆς πορνείας τοῦτο 
γὰρ ἐνδελεχεῖ, καὶ μέλλει µιαίνειν διὰ τοῦ σπἑρματός 
σου ἅγια' Λάθε οὖν σεαυτῷ γυναῖκα, ἔτι νέος Qv, μὴ 


narum vel gentiur.Et antequam intres in sancta,la- C ἔχουσαν μῶμον, μηδὲ βεθηλωμένην, µήτε ἀπὸ Ἰένους 


v&re : et in sacrificando,lavare; et complens sacri- 
fleium,rursus lavare.Duodecim arborum sem perbha- 
beuntium folia (fructus) offer Domino, ui etiam me 
Abraham docuit. Et omnis animalis mundi, et vo- 
latilis mundi offer sacrificium Domino. Et omnis 
primi germinis tui et vini offer primitiss, saorifi- 
cium Domino et omne sacrificium sale consper- 
ges. » 

X. « Nuno igitur oustodite, quecunque mando 
vobis, filii; quoniam quecunque audivi & patribus 
mois, annuntiavi vobis.Innocepns gum ab orani im- 
pietate vestra οἱ transgressione, quam faciels in 
consummaiione seculorum in Selvatorem mundi 
impie facientes, seducentes Israel, et suscitentes ei 


ἀλλοφύλων fj ἐθνῶν. Καὶ πρὸ τοῦ εἰσελθεῖν εἷς τὰ 
ἅγια, λαύου. καὶ iv τῷ θύειν, νίπτου' καὶ ἀπαρτί- 
ζων πάλιν τὴν θυσίαν, vlmrou. Δώδεκα δένδρων ἀςὶ 
ἐχόντων φύλλα ἀνάγαγε τῷ Κυρίῳ, ὡς κἀμὲ ᾽Αθραὰμ 
ἐδίδαξε. Kai παντὸς ζώου κχαθαροῦ, καὶ πετεινοῦ 
χαθαροῦ πρόφερε θυσίαν τῷ Kuplp. Καὶ παντὸς 
πρωτογεονήµατός σου, xal οἴνων πρόσφερε ἀπαρχᾶς, 
θυσίαν τῷ Κυρίψ’ καὶ πᾶσαν θυσίαν ἅλατι ἀλιεῖς. » 

P. « Νῦν οὖν φυλάξατε, ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν, 
τέχνα" ὅτι ὅσα ἤκουσα παρὰ τῶν πατέρων µου, 
ἀνήγγειλα ὑμῖν. Ἀθῶός εἰμι ἀπὸ πάσης ἀσεθείας 
ὑμῶν xai παραθάσεως, ἣν ποιήαετε ἐπὶ συντελείᾳ 
τῶν αἰώνων εἲς τὸν Σωτῆρα τοῦ κόσμου ἀσεθοῦντες, 
πλανῶντες τὸν Ἰσραὴλ, καὶ ἀπεγείροντες αὐτῷ χαχὰ 


mala magna a Domino.E£ inique facietis cum Israel p, μεγάλα παρὰ Κυρίῳ. Καὶ ἀνομήσετε σὺν τῷ Ἰσραὴλ, 


ut non sustineat se Jerusalem a facio malitie ve- 
tre ; sed scindatur velum templi,ut non velet de- 
formitatem vestram .Et dispergemini captivi in gen- 
libus, et eritis in opprobrium, et maledictionem, 
et concolcationem;domus enim quar eliget Domi- 
nus, Jerusalem vocabitur, quemadmodum continet 
liber Enoch justi. 

"Agpxstos, ὡς ἹἈπροφήτου ὑψηλοῦ. ᾿Αγα- 
Ns ὡς ὃν οφήτῆς echo nan. v T 

21) Φυλαχθήσεται. Ληφθήσεται. Ip. 

en Τό. ᾽Από. Ip. 


29) Ὑπομνῆσαι. Ὑπομνηματίσαι. Ip. 


ὥστε μὴ βαστάσαι ἸἹερουσαλὴμ ἀπὸ προσώπου πο- 
νηρίας ὑμῶν' ἀλλὰ σχἰσαι τὸ ἔνδυμα τοῦ ναοῦ, ὥστε 
μὴ κατακαλύπτειν ἀσχημοσύνῃην ὑμῶν. Καὶ διασπα» 
ρήσεσθε αἰχμάλωτοι ἐν τοῖς ἔθνεσι, xal ἔσεσθε εἰς (31) 
ὀνειδισμὸν, καὶ κατάραν, xal καταπάτέµα: ὁ γὰρ 
οἶκος, ὃν ἂν ἐχλέξηται Κύριος, Ἱερουσαλὴμ κληβήσι- 
ται, καθὼς πβριέχει βίθλος Ἐνὼχ τοῦ διααίου (22). 


Téxvov. Σεαυτῷ. Ip. 

31) E*c. 'Exst additum. Ip. 

32) Βίθλος 'Exéry τοῦ δικαἰου. Jam supra in 
Testamento Simeonis ἃ v, citaverat aliqua ex χαρα- 
κτῆρι γραφῆς Ἐνώχ, et jam in Testamento Levi 


30 














. 1061 


TESTAMENTUM LEVI. 


1062 


IA'. « Ὅτε οὖν ἔλαθον γυναῖκα, κη᾿ ἑτῶν ἥμην, 7; Α XI. « Quando igitur accepi uxorem, eram anno- 


ὄνομα Μέλχα. Kal συλλακοῦσα ἔτεκε, καὶ ἐκάλεσε 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ Γηρσάµ (23): ὅτι ἐν τῇ γῇ ἡμῶν map- 
οικοι ἦμεν' Γηρσὰμ γὰρ παροικία γράφεται. Εἶδον 
δὸ περὶ αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἔσται ἐν πρώτῃ ταξει. Καὶ ὁ 
Καὰθ ἐγεννήθη τριακοστῷ πέμπτῳ ἔτει, πρὸς dva- 
πολὰς ἡλίου. Εΐδον δὲ ἐν ὁράματι, ὃτι µέσος ἐν ὑψη- 
λοῖς ἴστατο πάσης τῆς συναγωγῆς. Διὰ τοῦτο ἐκάλεσα 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ Καάθ, ὅ ἐστιν, ἀρχὴ μεγαλείου, καὶ 
συµθιθασµός. Καὶ τρίτον ἔτεχέ µοι τὸν Μεραρὶ τεσ- 
σχρακοστῷ ἔτει ζωῆῆς µου. Καὶ ἐπειδλ ἐδυστόχησεν 
à µητηρ αὐτοῦ, ἐκάλεσεν αὐτὸν Μεραρὶ (34), 8 ἐστι, 
πικρία µου" ὅτι xalye αὐτὸς ἀπέθανεν, Ἡ δὲ "Ioya- 
635 ἔδ᾽ ἔτει ἐτέχθη ἓν Αἰγόποῳ (35): ἔνδοξος δὲ ἥμην 
τότε ἐν µέσῳ τῶν ἀδελφῶν µου. 


IB. « Καὶ ἔλαθεν ὁ Γηρσὰμ γυναῖκα, καὶ ἔτεχεν 
αὐτῷ τὸν Δομνὶ (30), καὶ Σεμεῖ. Καὶ viol Καάθ- 
᾽Αθρὰμ (37). Ἰσαὰρ (38) Χεθρὼν, Ὀζιήλ. Καὶ viol 
Μεραρί: Μολθη (39) xai Ὁμοισῆ, Καὶ τῷ ἐνυεηκοστῷ 
τετάρτῳ ἔτει µου ἔλαθεν ᾿Αθρὰμ τὴν ᾿Ιοχαθὲδ θυγα- 


tipa µου ἑαυτῷ εἰς γυκαῖκα * ὅτι ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ ἔγε- 


νήθησαν αὐτὸς καὶ d θυγάτηρ µου. Ὀκτὼὸ ἑτῶν 
ὕμην, ὅτε εἰσῆλθον εἰς Χαναάν * xal ὀχτωκαίΐδεχα 
ἐτῶν, ὅτε ἀπέχτεινα τὸν Συχἐμ΄ xal ἐννεακαίδεκα 
ἔτη ἱεράτευσα (A0) καὶ εἴκοσιν ὀκτὼ ἐτῶν, ἔλαθδον 
(4uvaixa* καὶ τεσσαράκοντα ἔτων, εἰσῆλθον εἰς Αἷ- 
γυπτον. Καὶ ἰδοὺ, τέχνα μού ἐστε, τρίτη γενεά. 
Ἰωσὴφ ἐκατοστῷ ὁγδόῳ καὶ δἐκάτῳ µου ἔτει ἀπέθανε. 
II « Καὶ νῦν (41), τέκνα µου, ἐντάλλομαι ὑμῖν φο- 
non solum hoo $ x, sed et posten 3 
titulo γραφῆς et βιθλίου allegat: in Testamento Jude 
autem 3 κνπι, in plurali numero βιθλίοις Ἐνὼχ τοῦ 
δικαίου quedam adducit. In Zabulon 8 ri, γραφὴν 
νόµου Ἐνὼχ appellat : in Nephthalim 8$ 1v, γραφὴν 
ἁγίαν vocat juxta codicem Cantabrigiensem, quam- 
vis in codice Oxon. vox &ylav sit omiss^ : denique 
in Benjamin 8 1x, λόγους Ῥνώχ τοῦ δικαίου memorat. 


xIV et xvi, sub 


39) Γηρσάμ. Eodem, quo Levi primogenitum 
filium vocavit nomine, et Moyses pronepos Levi 
primem prolem 8 pellavit, et ob eamdem ratio- 
nem. Nam uti hoc loco dicitur de filio Levi : Koi 
ἐκάλεσε x» ὄνομα αὐτοῦ I'npodg.* ὅτι ἐν τῇ γῇ ἡμῶν 
πάροικοι ἦμεν' ita. quoque de fllio Mosis scriptum 
est (Exod. 1i, 22) ; Kal ἐπωνόμασεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
Γηρσὰμ., λέγων, ὅτι πἀροικός εἶμι ἐν γῇ ἀγλοτρίᾳ, uti 
versio τῶν Ο’ sonat, qui tamen Gen.xLvi, 14 posue- 
runt Γηρσών, non Τηρσάμ, adeo ut utrovis modo 
recte dicatur. Vitio autem librariorum merito at- 
tribuit aliam hujus nominis lectionem Origenes 
tom. VIII Comment. in Joan. p. 132: El; τῶν 
υἱῶν Δευϊ. ὁ πρῶτος, Γεσὼν ἐν τοῖς πλείστυις τῶν 
ἀντιγράφων ὠνόμασται, ἀντὶ τοῦ Γηρσὼν, ὁμώνυμος 
τυγχάνων τῷ πρωτοτόχκῳ Moto ἑκατέρων διὰ τὴν 
παροικίαν ἐν ΥΠ ἀλλατρίᾳ γεννηθέντων, τοῦ ὀνόματος 
ἑτοίμως κειμίνου, Unus filiorum Levi, primus, in 
pluribus exemplaribus Geson nominatus est pro eo 
quod. est Gerson, ejusdem nominis existens cum pri- 
mogenito Moysis, nomine apte utrisque imposito,quod 
geniti fuissent ín terra aliena. Ip. 

(34). Μεραρἰ. Μεραρήν. Ip. 

(35) Ἡ δὲ Ἰοχαθὶδ ἔδ ἔτει ἐτέχθη ἓν Αἰγύ- 
πτφ. Hunc locum nativitatis Jochabede assignavit 
ipse ejus filius Moyses (Num. xxvi, 50). Ratione 


D 


rum 28, cui nomen erat Melcha. Et concipiens pe- 
perit (filium), et vocavit nomen ejus Gersam ; quo- 
niam in terra nostra advene eramus ; Gersam 
enim incolatum significat. Sciebam autem de ipso, 
quod non erit in primo ordine. Secundo Kaath 
genitus est, in tricesimo quinto anno, ad orientem 
solis. Videbam autem in visione, quod medius in 
excelsis stabat omnis synagogm. Propter hoo vocavi 
nomen ejus Kaat, quod est, principium magnitudi- 
nis, et instructio. Et tertio peperit mihi Merari qua- 
dragesimo anno vite mee. Et quia difficulter pepe- 
rit mater ejus, vocavit eum Merari, quod est, ama-. 
ritudo mea ; quoniam et ipse mortuus est. Jochabed 
vero sexagesimo quarto anno nata est in /Egypto : 
gloriosus vero eram tunc in medio fratrum meo- 
rum. 

XII. « Et accepit Gersam uxorem, et peperit ei 
Lomni, et Semei. Et filii Kaath ; Abram, Isaar,Che- 
bron et Oziel. Et fllii Merari ; Mooli, et Omusi.Et in 
nonagesimo quarto anno meo, accepit Abram Jo- 
chabed filiam meam sibi in uxorem ; quoniam in 
una die nati sunt, ipse et filia mea. Octo annorum 
eram, quando ingressus sum terram Chanaan ; et 
octodecim annorum, quando interfeci Sichem ; et 
novem decim annorum sacerdotio functus sum ; et 
quadraginta annorum, accepi uxorem ; et. quadra- 
ginta annorum, ingressus sum in /Egyptum. Et 
ecce, filii mei estis, tertia generatio. Joseph centesi- 
mo et decimo octavo anno etatis mese mortuus est, 

XIII. Et nunc, filii mei, mando vobis ut timeatis 


temporis autem contrarius quidem est auctori no- 
Biro R. Salomo Jarchi, qui eam vult natam ínter 
muros ín ipso ingressu in. /Egyplum : ast autea con- 
ceptam adeoque inter triginta tres animas nume- 
rat, que cum Jacobo /Egyptum ingresss dicuntur 
(Gen. Χινι, 15). Quam opinionem etiam aliis rab- 
binis placuisse testatur Manasses Conciliat. quzst. 
62, in Genesin. Verum merito his contradixit Aben- 
67Γ8, urgens hac ratione Jochabedam fuisse cen- 
tum et triginta amorum, quando Moysen peperit ; 
cum tamen Scriptura miraculi instar referat, Sa- 
ram nonagenariam peperisse Isaacum. Quapropter 
existimat ipsum Jacobum inter istos triginta tres 
numerandum, Jochabedam autem diu post in ZEgy- 
pto natam esse. Eadem cum Abenezra R. Levi Ben 

erson et Abarbanelem sentire, refert. Manasses 
loco citato. Atque sic etiam noster auctor, qui in- 
super annum etatis Levi quo Jochabed nata est, 
designat, recentioribus rabbinie plane ignotum. Ip. 

(36) Aog Λομνήν. Ip. 

(37) ᾿Α0ράμ. Sive auctor Testamentorum, sive 
seriba in Apographo erravit, dum ᾿Αθράμ posuit 
pro 'Ápgpág, commultatis perperam litteris B et μ; 
Bicut et paulo ante Λομνί pro. Λοθνί scriptum est. 
Ceterum de his nominibus posterorum Levi, tota- 
que ejus genealogia lege Exod. vi, 16, seqq., unde 
auctor noster sua descripsisse videtur. Ip. 

2 Tos Ἰσαχάρ. Ip. 
39) Μολθῆ. Μοθλη. Ip. 

40) Ἱεράτε oca. Ti Κυρίῳφ add. Id. 

41) Καὶ νῦν, x. x. 4. Huno locum, sed parum 
emendate, recitat ex ms. archiepiscopi Cantuarien- 
sis, Henricus Whartonus in Aucíario Historis do- 
gmaticz: J. Usserii De Scripturis et sacris vernacu- 
lis, cap. 2, pag. 322, 


Et 


TESTAMENTUM LEVI. 


1066 


θήσεσθε ὑεὶ τῇ ἱερωσύνῃ, κατὰ τῶν ἀνθρώπων ἔπαι- À sedet adversus rardata Dei inflati,illudetis saucta, 


βόμενοι οὐ µόνον δὲ, ἀλλὰ xal κατὰ τῶν ἑνγολῶν 
τοῦ θεοῦ φυσιούμενοι, Χαταπαίξετε τὰ ἅγια (48), ἓν 
χαταφρονήσει γελοιάζοντες. 

IE'. « Διὰ ταῦτα ὃ vade, ὃν ἂν ἐκλέξηται Κόριος, 
ἔρημος ἔσται ἓν ἀκαθαρσία, καὶ ὑμεῖς αἰχμάλωτοι 
ἔσεσθε (49) εἲς πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἔσεσθε βδέλυγµα 
ἐν αὗτοῖς, xal λήψεσθε ὄνειδος καὶ αἰσχύνην αἰώνιον 
παρὰ τῆς δικαιοχρισίας τοῦ θεοῦ' καὶ πάντες ol θεω- 
ῥοῦνες ὑμᾶς φεόξονται do' ὑμῶν. Καὶ εἰ μὴ δύ 
᾿Αδραὰμ, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ Ἰακὼθ, τοὺς πατέρας 
ἡμῶν, εἷς bx τοῦ σπἑρµατός µου οὗ μὴ κχαταλειφθῇ 
ἐπὶ fie γῆς. 

HC. « Καὶ νῦν ἕγνων iv. βιθλίῳ Ἐνὼχ, ὅτι ἐθδο» 
µήχοντα ἐθδομάδας πλανηθήσεσθε, καὶ τὴν ἱερωσό- 
νην βεθηλώσετε, καὶ τὰς θυσίας μιανεῖτο, καὶ τὸν 
νόµον ἀφανίσετε, καὶ λόγους προφητῶν ἑξουδενώσετε, 
ἐν διασοροφῇ διώξετε ἄνδρας δικαίους, καὶ εὐσεθεῖς 
µισήσετε, ἀληθινῶν λόγους βδελύξεσθε, xal ἄνδρα 
ἀνακαινοποιοῦντα τὸν νόµοτ iv. δυνάµει Ὑψίστου πλά» 
vov προσαγορεύσετε, καὶ τέλος, ὡς νοµίσετε, ἆπο- 
κχτενεῖτα αὐτὸν, οὐκ εἶδότες αὐτοῦ τὸ ἀνάστημα, τὸ 
ἀθῶον αἷμα ὃν καχίᾳ ἐπὶ κεφαλὰς ὑμῶν ἀναδεχόμε- 
νοι. Καὶ δι αὐτὸν lavat τὰ ἅχια ὑμῶν ἔρημα, ἕως 
ἐδάφους μεμιαμμένα" καὶ οὐκ ἔσται τόπος ὁμῶν xa- 
θαρὸς, ἀλλ’ ἐν τοῖς ἕἔθνεσιν ἔσεσβε εἷς κατάραν καὶ 
εἲς διασκορπισμὸν, ἕως αὐτὸς πάλιν ἐπισκέψηται, 
καὶ οἰκτειρήσας προσδέξηται ὑμᾶς ἐν πίστει καὶ 
ὕδατι, . 

IZ. « Καὶ ὅτι ἠκούσατε περὶ τῶν ο ἑθδομάδων, 
ἀκούσατε καὶ περὶ τῆς Ἱερωσύνης. Καθ) ἕκαστον γὰρ 
Ἰωθηλαῖον ἔσται ἱερωσόνη. Καὶ ἐν τῷ πρώτφ Ἰωδη» 
λαίῳ ὁ πρῶτος χριόµενος εἰς Ἱερωσύνήν μέγας ἔσται, 
xai λαλήσει θεῷ ὡς πατρί. xal d Ἱερωσύνη αὐτοῦ 
πλήρης µετα φόθου Κυρίου’ καὶ iv ἡμέρᾳ χαρᾶς αὖ- 
τοῦ ἐπὶ σωτηρίᾳ κόσμου αὐτὸς ἁναστήσεται. Ἐν τῷ 
δευτἐρῳ Ἰωθηλαιῳ ὁ χριόµενος ἐν πένθει ἁγαπητῶν 
συλληφθήσεται, καὶ ἔσται d ἱερωσύνη αὐτοῦ τιµία, 
καὶ πἀρὰ mist δοξασθήσεται. Ὁ , δὲ τρίτος Ἱερεὺς iv 
λύπῃ πἀραληφθήσεται. Kal ὁ τέταρτος ἐν ὀδόναις 
ἔσται' ὅτι προσθήσει ἐπ᾽ αὐτὸν dj ἀδυχία elc πλήθος" 
xal πᾶς ᾿Ἰσραὴλ µισήσουασιν Ἑκασίος τὸν πλησίον 
αὐτοῦ. Ὅ πέµπτος iv σκότει παραληφθήσεται. ὡὧσ- 
αύτως καὶ ὃ ἕκτος, καὶ 6 ἕθδομος. Ἐν δὲ τῷ ἑδδόμῳ 
ἔσται μιασμὸς, ὃν οὐ δύναµαι εἰπεῖν, ἑνώπιον Κυρίου 
xai ἀνθρώπων ὅτι αὐτοὶ Ὑγνώσονται οἳ ποιοῦντες 
αὐτά. Διὰ τοῦέο E» αἰχμαλωσίᾳ, xal àv προνομῇ 
ἔσονται' καὶ dj γῆ, καὶ dj ὕπαρξις αὐτῶν ἀφανισθή- 
σεται. Καὶ ἐν πέμπτῃ ἑθδομάδι ἐπιστρέψουσιν εἷς 
γῆν ἐρημώσεως αὐτῶν, xal ἀνακαινοποιήσουσιν οἶκον 
Κυρίου. Ἐν δὲ τῷ ἑθδόμῳ ἑθδοματικῷ ἤξουσιν Ἱερεῖς 
εἰδωλολατροῦντες, µάχιµοι, φιλάργυροι, ὑπερήφανοι, 
ἄνομοι, ἀσελγεῖς, παιδοφθόροι, χτηνοφθόροι. 


1Η’. κ Καὶ μοτὰ τὸ γενέσθαι τὴν ἐκδίκησιν αὐτῶν 


(48) Καϊαπαίΐξετε τὰ ἅγια, Καταφρονήσετε τῶν 
ἁγίων. Íp. 

(49) Ὑμεῖς αἰχμάλωτοι ἔόεάθε, Judeorum placi- 
tis adversa omniho videtur predietie captivitetis 


PATROL. GA. II. 


in contemptu deridentes. 


XV. « Propter hec templum quod utique eliget 
Dominus, desolabitur in immunditia,et vos captivi 
eritis in omnes gentes, et abominatio inter eas ; et 
&ccipietis opprobrium et confusionem sempiter- 
nam ajusto judicio Dei ;et omnes qui viderint vos, 
fugient a vobis. Et nisi esset propter Abraham, 
Isaac et Jacob, patres nostros, unus ex semine 
meo non relinqueretur in terra. 


XVL « Et nunc cognovi in libro Enool,quod 8e- 
ptuaginta hebdomadas errabitis,et sacerdotium in- 
quinabitis, et sacrificia polluetis,et legem exterrmi- 
nabitis, et germones prophetarum contemnetis, in 
perversitate persequemini viros justos,et pios odio 
habebitis, veracium sermones abominabimini, ef 
virum renovantem legem in virtute Altissimi, im- 
postorem appellabitis ; et in flne,ut estimabitis,oc- 
cidetis eum,nescientes ipsius resurreotionem,inno- 
centem sanguinem in malitia super capita vestra 
recepturi.Et propter ipsum erunt sanota vestra de- 
serta,usque ad pavimentum profanata ; et non erit 
locus vester mundus, sed in gentibus eritis in ma- 
ledictionem et in dispersionem, donec ipse rursus 
visitabit, et miserens recipiet vos in fide οἱ aqua. 


XVII. « Et quoniam audistis de septuaginta heb« 
domadibue, audite etiam de sacerdotio. Secundum 
unumquemque enim jubileum erit sacerdotium.In 
primojubileo primus unctusin sacerdotium magnus 
erit,et loquetur Deo ut patri ; et sacerdotium ipsius 
plenum erit cum timore Domini ; et in die gaudii 
ipsius in salute mundi ipse resurget. In secundo 
jubileo unctus, in tristitia dilectorum concipietur, 
et erit sacerdotium ejus honorabile,et apud omnes 
glorificabitur. Tertius vero sacerdos in tristitia as- 
sumetur.Et quartus in dolore erit; quoniam appo- 
net super ipsum injustitia in multitudinem : et 
omnis Israel odio habebit unusquisque proximum 
suum.Quintus in tenebris comprehendetur : simi- 
liter et. Sextus et septimus. In septimo vero erit 
abominatio, quam non possum dicere, coram Do- 
mino et hominibus ; quoniam ipsi cognoscent, qui 


[) facient ea. Propter hoo in captivitate et in dire- 


ptione erunt ;et terra et substantia eorum extermi- 
nabitur. Et in quinta hebdomade revertentur in 
terram desolationis ipsorum,et renóvabunt domum 
Domíni.In septima vero hebdomade venient sacer- 
dotes idololatrantes, bellatores, avari, superbi,ini- 
qui, impudici,puerorum corruptores, pecorum cor« 
ruptores. 

XVIII. « Et postquam facta faerit vindicta ipso- 


atque afflictionis tempore Messi, sub quo omnia 
sibi prospera pollicentur.Attemen prisoos rabbinos 
male genti sus, etiam post adventum Messim,omi- 
natos esse, ex traditionibus egremr eónstet; 1ο. 


9 


{063 TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 1061 


Dominum Deum nostrum ex toto corde ; et ambu- A θεῖσθαι Κύριον τὸν θεὸν ἡμῶν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας" 


late in simplicitate cordis secundum omnen legem 
ipsius. Docete autem et vos filios vestros litteras, ut 
habeant intellectum in omni vita eorum, legentes 
indesinenter legem Dei; quoniam omnis qui cogno- 
Bcit legem Dei ; honorabitur et non erit peregrinus, 
quocunque vadit. Amicos quoque multo plures suis 
genitoribus habebit, et desiderabunt multi homi- 
num servire ei, atque audire legem ex ore ipsius. 
Facite justitiam, filii mei, in terra, ut inveniatis in 
eclis ; et seminate in animabus vestris bona, ut in- 
veniatis ea {η vita vestra. Si enim seminetis mala, 
omnem turbationem et tribulatiónem metetis. Sa- 
pientiam possidete in timore Dei cum studio ; quo- 
niam 8i flat captivitas, et civitates disperdantur, et 
regiones, et aurum, et argentum, et omnis posses- 
sio pereat, sapientis sapientiam nullus potest au- 
ferre, nisi oscitas impietatis et oboscatio pecoati ; 
quoniam erit ei hec et apud hostes clara, et in 
terra aliena patria, et in medio inimicorum inve- 
nietur &micus. Si docert hec et faciat, sedebit in 
throno cum rege, sicut et Joseph frater noster. 


XIV. « Et nunc, fllii, cognovi ex Scriptura Enoch 
quod in fine impie agetis, in Dominum manus inji- 
cientes in omni malitia; confundentur in vobis 
fratres vestri, et omnibus gentibus flet illusio. Et- 
enim pater noster Israel mundus erit ab impietate 
principum sacerdotum, qui injicient manus suas in 
Salvatorem mundi. Mundum est celum supra ter- 
ram, et vos estis luminaria coli, ut sol et luna. 
Quid facient omnes gentes, si vos obtenebrescatis 
in impietate, et inducatis maledictionem auper ge- 
nus vestrum, super 4108 (exortum est) lumen mun- 
di, datum in vobis ad illuminationem omnis homi- 
nis? hoc volentes exstinguere, contraria mandata 
docentes Dei justiflcationibus, oblationes Domini 
latrocinabimini, et de partibus ipsius furabimini ; 
ei antequam sacriflcetis Domino, assumetis electa ; 
et in contemptu comedentes cum meretricibus, in 
avaritia mandata Domini docebitis; eas qua sub vi- 
ris sunt, coinquinabitis ; et virgines Jerusalem vio- 
lubitis ; et meretricibus et adulteris copulabimini ; 
filias gentium accipietis in uxores, purificantes eas 
purificatione iniqua ; et efflcietur mistio vestra ut 


Sodoma et Gomorrha in impietate, et inflabimini in I 


sacerdotio, adversus homines elati ; nec eos solum, 


42) Γενήσεται. Γενήσεσθε, fietis, rectius. GRAB. 

43) Ὁ οὐρανός. Ὁ ἥλιος 

44) Τοῦ οὐρανοῦ. Τοῦ Ἱσραήλ Ip. 

45) "Qv OS Ip. 

46) θάλοντες ἀνελεῖν, etc. Paulo ante dixerat 
Judaeos manus violentas illaturos in Dominum Sal- 
vatorem mundi ; et jam iterum repetens quod ce- 
dem ejus sint facturi, eliud jungit crimen, nempe 
quod sacrificia Deo haud debite sint oblaturi. Ob 
utrumque simul Judeos reprehendit quoque Deus 
per os Malachie 1, 13, his notatu dignis verbis : 
'nxw.oanoww onnem mono nay. Ef diaistis, ecce 


καὶ πορεύεσθε ἐν ἁπλότητι χαρδίας κατὰ πάντα τὸν 
νόµον αὐτοῦ. Διδάξατε δὲ xal ὑμεῖς τὰ τέχνα ὑμῶν 
γράµµατα, ἵνα ἔχωσι σύνεσιν ἐν πάσῃ τῇ ζωῇ αὖ- 
τῶν, ἀναγινώσκοντες ἁδιαλείπτως τὸν νόµον τοῦ θεοῦ' 
ὅτι πᾶς, ὃς γνώσεται νόµον θεοῦ, τιµηθήσεται, xat 
οὐκ ἔσται ξένος, ὅπου ὑπάγει. Καΐγε πολλοὺς φίλους 
ὑπερ γονεῖς χτήσεται͵ xal ἐπιθυμήσουσι πολλοὶ τῶν ἀν- 
θρώπων δουλεῦσαι αὐτῷ, καὶ ἀκοῦσαι vópov ἐχ τοῦ 
στόµατος αὐτοῦ. Ποιήσατε δικαιοσύνην, τἔχνα uo», 
ἐπὶ τῆς γῆς, ἵνα εὕρητε ἐν τοῖς οὐρανοῖς ' καὶ σπεί- 
pate ἐν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ἀγαθὰ, ἵνα εὕρητε αὐτὰ 
ἐν τῇ ζωῇ ὑμῶν. Ἐὰν γὰρ σπείρητε xaxà, πᾶσαν 
ταραχὴν xal θλίψιν θερίσετο. Σοφίαν κτήσασθε iv 
φόθῳ Θεοῦ μετὰ σπουδῆς ' ὅτι ἐὰν γένητσι αἴγμαλω- 
dla, xal πόλεις ὁλοθρευθῶσι, καὶ χῶραι, καὶ ypu- 
σὸς, καὶ ἄργυρος, xal πᾶσα κτῆσις ἀπολεῖται, τοῦ 
σοφοῦ τὴν σοφἰαν οὐδεὶς δύναται ἀφελέσθαι, cl μὴ 
τύφλωσις ἀσεθείας καὶ πήρωσις ἁμαρτίας * ὅτι γενή- 
σεται αὐτῷ αὐτὴ xal παρὰ τοῖς πολεµίοις λαμπρὰ, 
xal ἐπὶ γῆς ἀλλοτρίας πατρὶς, καὶ ἐν µέσῳ ἐχθρῶν 
εὑρεθήσεται φίλος. Ἐὰν διδάσκῃ ταῦτα, καὶ πράσσῃ, 
σύνθρονος ἕσται βασιλέως, ὡς xal Ἰωσὴφ 6 ἀδελφὸς 
ἡμῶν. 

ΙΔ), « Καὶ νῦν, τέκνα, ἔγνων ἀπὸ γραφῖς ᾿Ἐνὼγ, 
ὅτι ἐπὶ τέλει ἀσεθήσετε, ἐπὶ Κύριον χεῖρας ἐπιθάλ- 
λοντες ἐν πάσῃ καχίᾳ, καὶ αἰσχυνθήσονται ἐφ᾽ ὑμῖν οἱ 
ἀδελφοὶ ὑμῶν, xal πᾶσι τοῖς ἔθνεσι γενήσεται (49) 
χλευασμός. Καὶ γὰρ ὁ πατὴρ ἡμῶν Ἰσραὴλ καθαρὸς 
ἔσται ἀπὸ τῆς ἀσεθείας τῶν ἀρχιερέων, οἵτινες ἔπι- 
θαλοῦσι τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐπὶ τὸν Σωτῆρα τοῦ κό- 
σµου. Καθαρὸς ὁ οὐρανὸς (A3) ὑπὲρ τὴν γῆν καὶ 
ὑμεῖς οἱ φωστῆρες τοῦ οὐρανοῦ (44), ὡς ὁ fioc χαὶ 
ἡ σελήνη. Ti ποιήσουσι πάντα τὰ ἔθνη, ἐὰν bye 
σκοτισθῆτε iv ἀσεθείᾳ, xal ἐπάξητε χατάθαν ἐπὶ τὸ 
γένος ὑμῶν, ὑπὲρ ὧν (45) τὸ φῶς τοῦ κόσμου, τὸ δο- 
θὲν iv ὑμῖν elc φωτισμὸν παντὸς ἀνθρώπου; τοῦτο 
θέλοντες ἀνελεῖν (46), ἑναντίας ἐντολὰς διδάσκοντες 
τοῖς τοῦ θεοῦ δικχιώµασι, τὰς πρυσφορὰς Κυρίου 
λῃστεύσετε. xal ἀπὸ τῶν µερίδων αὐτοῦ (47) κλί- 
ete, καὶ πρὸ τοῦ θυσιάσαι Κυρίῳ λήψεσθε τὰ ἐκλι- 
xtí* iv καταφρονήσει ἐσθίοντες μετὰ πορνῶν, 5 
πλεονεξίᾳ τὰς ἐντολὰς Κυρίου διδάξετε τὰς ὑπέν- 
δρους βεθηλώσετε, vai παρθένους Ἱερουσαλὴμ µια- 
γεῖτε, καὶ πόρναις xal µοιχαλίσι συναφθήσεσθε, ϐν- 
Ὑατέρας ἐθνῶν λήψεσθε εἰς γυναῖχας, καθαρίζοντες 
αὐτὰς καθαρισμφ πάρανόμῳ, xal γενήσεται ἡ µίξις 
ὑμῶν ὡς Σόδοµα xal Γόμοῤῥα iv ἀσεθείᾳ, καὶ φυσιω- 


qualis vilitas (sacrificium, dequo prolixusibi sermo) 
et me exspirare fecistis. Scio jam in codice Masoretico 
pro 1ΠΊΝ me legi ΊΠ]ν illud, quasi ad sacrificium,non 
ad Deum releratur. Sed Judeorum doctores TW 
transformasse in ἸΠΝ, ipse R. Salomo Jarchi com- 
mentans super hunc locuin fatetur : « Ista, inquit, 
est una de dictionibus correctionis scribarum. 
Soriptum erat: nw Dnnbm. ΕΕ ezspirare fecistu 
mé; sed scripturae scribarum pro 'TYiN me, posui 
18 ipsum. » Conf. idem Raschi super Habac. 1, 
42. 1d. — Cf. Masoram ed Ps. cvi, 20, DRACE. 
(47) Aót00 Αὐτῶν. GRAB. 





i] 


1005 TESTAMENTUM LEVI. 1086 
θήσεσθε Üxl τῇ ἱερωσύνῃ, νατὰ «5» ἀνθρώπων ἔπαι- Α sedet adversus mandata Dei inflati, Π]αάθίί6 sancla, 


ρόμενοι’ οὐ µόνον δὲ, ἀλλὰ xal κατὰ τῶν ἑνολῶν 
τοῦ θεοῦ φυσιούµενοι, καταπαίξετε τὰ ἅγια (48), ἓν 
χαταφρονήσει γελοιάζοντες. 

ΤΕ. « Διὰ ταῦτα 6 ναὸς, ὃν ἂν ἐκλέξηται Κόριος, 
ἔρημος ἔσται ἓν ἀκαθαρσία, καὶ ὄμεῖς αἰχμάλωτοι 
ἔσεσθε (49) εἲς πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἔσεσθε βδέλυγµα 
ἐν αὐτοῖᾳ, καὶ λήψεσθε ὄνειδος καὶ αἰσχύνην αἰώνιον 
παρὰ τῆς δικαινοχρισίας τοῦ Θεοῦ. καὶ πάντες ol θεω- 
ῥοῦντες ὑὁμᾶς φεόξονται ἀφ᾿ ὑμῶν. Καὶ εἰ μὴ δύ 
'Abpaàp, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ Ἰακὼδ, τοὺς πατέρας 
ἡμῶν, eic ὧν τοῦ σπἑρµατός µου οὗ μὴ καταλειφθᾷ 
ἐπὶ cfe γῆς. 

Hr. « Καὶ νῦν ἔγνων iv. βιθλίῳ Ἐνὼχ, ὅτι d68o- 
µήχοντα ἑθδομάδας πλανηθήσεσθε, καὶ τὴν ἱερωσό- 
νην βεθηλώσετε, x«l τὰς θυσίας μιανεῖτε, xal τὸν 
νόμον ἀφανίδετο, καὶ λόγους προφητῶν ἐξουδενώσετε, 
ἐν διασεροφῇ διώξετε ἄνδρας διχαίους, καὶ εὐσεθεῖς 
µισήσοτε, ἀληθινῶν λόγους βδελύξεσθε, xal ἄνδρα 
ἀνακαινοποιοῦντα τὸν νόµοτ ἂν δυνάµει Ὑψίστου πλά» 
voy προσαγορεύσετνε, xal τέλος, ὡς νοµίσετε, ἆπο- 
πτενεῖτε αὐτὸν, οὐκ εἶδότες αὐτοῦ τὸ ἁνάστημα, τὸ 
ἀθῶον αἷμα bv καχίᾳ ἐπὶ χεφαλὰς ὑμῶν ἀναδεχόμε- 
vot, Καὶ δὺ αὐτὸν ἕσται τὰ ἅγια ὑμῶν ἔρημα, ἕως 
ἐδάφουε μεμιαμμένα" καὶ οὖκ ἔσται τόπος ὑμῶν xa- 
θαρὸς, ἀλλ᾽ bv τοῖς ἔθνεσιν ἔσεσθε εἷς xatápav καὶ 
ttc διασκορπισμὸν, ἕως αὐτὸς πάλιν ἐπισκόψηται, 
καὶ οἰκτειρήσας προσδέξηται ὑμᾶς iv πίστει καὶ 
ὅδατι, . 

IZ. « Καὶ ὅτι ἠκοόσατε περὶ τῶν ο ἑθδομάδων, 
ἀκούσατε καὶ περὶ τῆς ἱερωσύνης. Καθ᾽ ἕκαστον γὰρ 


Ἰωθηλαῖον ἔσται ἱερωσόνη. Καὶ ἐν τῷ πρὠτφ Ἰωδη» 6 


λαίῳ ὁ πρῶτος yptópsvos εἰς Ἱερωσύνήν μέγας ἔσται, 
xmi λαλήσει θεῷ ὡς Ππατρί. καὶ ἡ Ἱερωσύνη αὐτοῦ 
πλήρης µετα φόδου Κυρίου’ καὶ ἐν ἡμέρᾳ χαρᾶς αὖ- 
τοῦ ἐπὶ σωτηρίᾳ κόσμου αὐτὸς ἀναστήσεται. Ἐν τφ 
δευτέρῳ Ἰωθηλαιῳ ὁ χριόµενος ἓν πένθει ἀγαπητῶν 
συλληφθήσεται, καὶ ἔσται dj ἱερωσύνη αὐτοῦ cula, 
καὶ πἀρὰ πᾶσι δοξασθήσεται. Ὁ.. ὃδ τρίτος Ἱερεὺς iv 
λύπῃ παραχηφθήσεται. Kal ὁ τέταρτος ἓν ὀδύναις 
ἔσταυ ὅτι προσθήσει ἐπ᾿ αὐτὸν d ἀδικία elc πλήθος" 
καὶ πᾶς ᾿Ἰσραὴλ µισήσουσιν ἕκαστος τὸν πλησίον 
αὐτοῦ. Ὅ πέμπτος iv σχότει παραληφθήσεται' ὡσ- 
αύτως xxi 6 ἕκτος, x«l ὁ ἔθδομος, Ἐν δὲ τῷ ἑθδόμῳ 
ἔσται μιασμὸς, ὃν οὐ δύναµαι εἰπεῖν, ἐνώπιον Κυρίου 
καὶ ἀνθρώπων ὅτι αὐτοὶ ἤνώσονται ol ποιοῦντες 
αὐτά, Διὰ τοῦτο iw αἰχμαλωσίᾳφ, xal ὃν προνομῇ 
ἔσονται' καὶ d γή, καὶ dj ὕπαρξις αὐτῶν ἀφανισθή- 
σεται. Καὶ iv πέµπτῃ ἑθδομάδι ἐπιστρίψουσιν εἷς 
γῆν ἑρημώσεως αὐτῶν, xal ἀνακαινοποιήσουσιν οἶκον 
Κυρίου, Ἐν δὲ τῷ ἑθδόμῳ ἑθδοματικῷ ἤξουσιν Ἱερεῖς 
εἰδωλολατροῦντες, µάχιμοι, φιλάργυροι, ὑπερήφανοι, 
ἄνομοι, ἀσελγεῖς, παιδοφθόροι, κτηνοφθόροι. 


1Η’. «Καὶ μοτὰ τὸ γενέσθαι τὴν ἑκδίκησιν αὐτῶν 


(48) Καϊαπαίξετε τὰ ἅγια, Καταφρονήσετε τῶν 
ἁγίων. Ip. 

(49) Ὑμεῖς αἰχμάλωτοι ἔσεσθε, Judeorum  placi- 
tis adversa omniho vídetur predietie oaptivitetis 


PATROL. GA. II. 


in contemptu deridentes. 


XV. « Propter hec templum quod utique eliget 
Dominus, desolabitur in immunditia,et vos captivi 
eritis in omnes gentes, et abominatio inter eas ; et 
&coipietis opprobrium et confusionem sempiter- 
nam ajusto judicio Dei ;et omnes qui viderint vos, 
fugient a vobis. Et nisi esset propter Abraham, 
Isaac et Jàcob, patres nostros, unus ex semine 
meo non relinqueretur in terra. 


XVI. « Et nunc cognovi in libro Enoch,quod 8e- 
ptuaginta hebdomadas errabitis,et sacerdotium in- 
quinabitis, et sacrificia polluetis,et legem exterml- 
nabitis, et sermones prophetarum ocontemnetis, in 
perversitate persequemini viros justos,et pios odio 
habebitis, veracium sermones abominabimini, et 
virum renovantem legem in virtute Altissimi, im- 
postorem appellabitis ; et in fine,ut estimabitis,0c- 
cidetis eum,nescientes ipsius resurreotionem,inno- 
centem sanguinem in malitia super capita vestra 
recepturi.Et propter ipsum erunt sanota vestra de- 
gerta,usque ad pavimentum profanata ; et non erit 
locus vester mundus, sed in gentibus eritis in ma- 
ledictionem et in dispersionem, donec ipse rursus 
visllabit, et miserens recipiet vos in fide οἱ aqua, 


XVII. « Et quoniam audistis de septuaginta heb«- 


domadibus, audite etiam de sacerdotio. Secundum 
unumquemque enim jubileum erit sacerdotium.In 
primojubileo primus unctusin sacerdotium magnus 
erit,et loquetur Deo ut patri ; et sacerdotium ipsius 
plenum erit cum timore Domini ; et in die gaudii 
ipsius in salute mundi ipse resurget. In secundo 
jubileo unctus, in tristitia dilectorum conoipietur, 
et erit sacerdotium ejus honorabile,et apud omnes 
glorificabitur. Tertius vero sacerdos in tristitia as- 
sumetur.Et quartus in dolore erit; quoniam appo- 
net super ipsum injustitia in multitudinem : e£ 
omnis Israel odio habebit unusquisque proximum 
suum.Quintus in tenebris coomprehendetur : simi- 
liter οἱ sextus et septimus. In septimo vero erit 
&bominatio, quam non possum dicere, coram Do- 
mino et hominibus ; quoniam ipsi cognoscent, qui 


[) facient ea. Propter hoo in captivitate et in dire- 


ptione erunt ;et terra et substantia eorum extermi- 
nabitur. Et in quinta hebdomade revertentur in 
terram desolationis ipsorum,et renóvabunt domum 
Domini.In septima vero hebdomade venient sacer- 
dotes idololatrantes, bellatores, avari, superbi,ini- 
qui, impudici,puerorum corruptores, pecorum cor« 
ruptores. 

XVIII. « Et postquam facta fuerit vindicta ipso- 


atque afflictionis tempore Messie, sub quo omnia 
sibi prospera pollicentur.Attamen prisoos rabbinos 
male genti sus, etiam post adventum Messim,omi« 
natos esse, ex traditionibus eorum eónstetz Ip... 


Wi 


Lll. AÀn 22.4 











1061 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 


1068 


rum 8 Domíino,deflciet sacerdotium ;et tuno susci- À παρὰ Kuplou, ἐχλείψει ἡ ἱερωσύνη” xal τότε ἐγερεῖ 


tabit Deus sacerdotem novum,cui omnes sermones 
Domini revelabuntur ; et ipse faciet judicium veri- 
tatis in terre in multitudine dierum. Et orietur 
astrum ipsius in colo, sicut rex,illuminans lumen 
cognitionis in sole diei ; et magniflcabitur in orbe 
terrarum, usque ad assumptionem ipsius. Ipse re- 
Bplendebit sicut 6ο] in terra, et tollet omnes tene- 
bras que sunt sub colo, et erit pax in omni terra. 
Coli exsultabunt in diebus ipsius, et terra gaude- 
bit, et nubes letabuntur, et cognitio Domini fun- 
detur in terra,ut aqua marium ;et angeli glorie et 
faciei Domini gaudebunt in eo. Coli aperientur t!, 
et ex templo glorie veniet super illum sanctificatio 
cum voce paterna, sicut ab Abraham patre Isaac. 
Kt gloria Altissimi super ipsum dicetur,et Spiritus 
intellectuset sanctificationis requiescet superipsum 
in aqua 1*. Ipse dabit magnificentiam Domini filiis 
suis in veritate in seculum ; et non erit successio 
ipsi in generationes et generationes usque in seou- 
lum.Et in sacerdatio ipsius deficiet omne peccatum, 
et iniqui requiescent in malis : justi vero requie- 
Scent in ipso. Et ipse aperiet portas paradisi, sta- 
tuetque (53) minantem gladium adversus Adam, et 
dabit sanctis comedere de ligno vite, et spiritus 
sanctifioetionis erit in eis. Et Beliar ligabitur ab 
ipso, et dabit potestatem filiis suis ad calcandum 
Super perniciosos Bpiritus.Et letabitur Dominus in 
filiis ejus, et acquiescet Dominus in dilectis ejus 
usque in secula. Tuno exultabit Abraham, et 
Isaac, et Jacob ; et ego gaudebo, et omnes sanoti 
Induentur letitia. 


XIX. « Et nuno, filii mei, omnia audistis : eli- 
gite igitur vobismetipsis vel tenebras vel lucem, 
vel legem Domini vel opera Beliar, » Et respondi- 
mus nos patri, dicentes : « Coram Domino ambu- 
labimus, secundum legem ipsius. » Kt dixit pa- 
ler noster : « Testis est Dominus et testes angeli 
ejus, et. testis ego et testes vos de sermone oris 
vestri. » Et diximus : « Testes (sumus). » Et sic 
requievit Levi, bac mandans filiis euis, et extendit 
pedes suos, et appositus est ad patres suos, cum 
vixisset centum et triginta septem annos.Et posue- 


Κύριος Ἱερέα καινὸν, ᾧ πάντες οἱ λόγοι Koplou ἆπο- 
καλυφθήσονται’ xal αὐτὸς ποιῄσει χρίσιν ἀἁληθείας 
ἐπὶ τῆς γῆς ἐν πλήθει ἡμερῶν. Καὶ ἀνατελεῖ ἄστρον 
αὐτοῦ bv οὐρανῷ (50), óc βασιλεὺς, Φωτίζων φῶς 
γνώσεως ἐν ἡλίῳ ἡμέρας' xal µεγαλυνθήσεται ἐν τῇ 
οἰκουμένῃ, ἕως ἀναλήψεως αὐτοῦ. Οὗτος ἀναλάμψει 
ὡς 6 ἥλιος ἐν τῇ ΥΠ, καὶ ἐξαρεῖ πᾶν σκότος ἐκ τῆς 
ὑπ οὐρανὸν, xal ἕσται εἰρήνη iv πάσῃ τῇῃ ΥΠ. O! 
οὐρανοὶ ἀγαλλιάσονται ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ, xal 1 
γῆ χαρήσεται, καὶ al νεφέλαι εὐφρανθήσονται, xal f 
γνῶσις Κυρίου ἐκχυθήσεται ἐπὶ τῆς γῆς, ὡς ὕδωρ 
θαλασσῶν καὶ οἱ ἄγγελοι τῆς δόξης xal τοῦ προσ- 
ώπου Κυρίου χαρήσονται ἐν αὐτφ. Οἱ οὐρανοὶ ἆνοι- 
γήσονται, καὶ ἐκ τοῦ ναοῦ τῆς δόξης ffe ἐπ᾽ αὐτὸν 
ἁγίασμε μετὰ φωνῆς πατρικῆς, ὡς ἀπὸ 'AÓpadu 
πατρὸς Ἰσαάκ. Καὶ δόξα Ὑψίστου im' αὐτὸν ῥηθή- 
σεται͵ καὶ πνεῦμα συνέσεως xxl ἁγιασμοῦ καταπαύ- 
σει ἐπ᾽ αὐτὸν iv τῷ ὕδατι. Αὐτὸς δώσει τὴν µεγαλω- 
σύνην Κυρίου τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ àv ἀληθείᾳ εἰς τὸν 
alüva* xai οὐκ ἔσται διαδοχἡ αὐτῷ clc γενεὰς καὶ 
γενεὰς ἕως αἰῶνος. Kal ἐπὶ τῆς (51) ἱερωσύνης αὖ- 
τοῦ ἐχλείψει πᾶσα ἁμαρτία, καὶ οἱ ἄνομοι χκαταπαύ- 
σουσιν εἷς κακά. oi δὲ δίκαιοι καταπαύσουσιν b 
αὐτῷ. Καΐγε αὐτὸς ἀνοίξει τὰς θύρας τοῦ παραδείσου, 
καὶ στήσει (52) τὴν ἀπειλοῦσαν ῥομφαίαν κατὰ τοῦ 
Αδὰμ, xai δώσει τοῖς ἁγίοις φαγεῖν ἐκ τοῦ ξύλου 
τῆς ζωῆς, xal πνεῦμα ἁγιωσύνης ἔσται bx" αὐτοῖς. 
Καὶ ὁ Βελιὰρ δεθήσεται ὑπ αὐτοῦ, καὶ δώσει ἔξου- 
αἰαν τοῖς τέχνοις αὐτοῦ πατεῖν ἐπὶ τὰ πονηρὰ πνεύ- 
para. Καὶ εὐφρανθήσεται Κύριος ἐπὶ τοῖς τέχνοις 


C αὐτοῦ, καὶ εὐδοχήσει Κύριος ἐπὶ τοῖς ἀγαπητοῖς αὖ- 


τοῦ ἕως τῶν αἰώνων. Τότε ἀγαλλιάσεται ᾿Αθραὰμ, 
καὶ Ἰσαὰκ, xal Ἰακώδ' κἀγὼ χαρήσομαι, καὶ πἀν- 
τες οἱ ἅγιοι ἑνδύσονται εὐφροσύνην (54). . 

I8'. « Καὶ νῦν, τέχνα µου, πάντα ἠκούσατε ἕλε- 
σθε οὖν ἑαυτοῖς fj τὸ σκότος Tj τὸ φῶς. fj νόµον τοῦ 
Κυρίου fj ἔργα τοῦ Βελιάρ. » Καὶ ἀπεκρίθημεν ἡμεῖς 
τῷ πατρὶ, λόγοντες « Ἐνώπιον Κυρίου πορευσόµε- 
θα, κατὰ τὸν νόµον αὐτοῦ. » Kal εἶπεν Ó πατὴρ 
ἡμῶν: « Μάρτυς Κύριος, καὶ µάρτυρες ol ἄγγελοι 
αὐτοῦ, καὶ μάρτυς ἐγὼ, xal μάρτυρες ὑμεις περὶ 
τοῦ λόγου τοῦ στόματος ὑμῶν. » Καὶ εἴπαμεν' 
« Μάρτυρες. » Καὶ οὕτως ἐπαύσατο Λευοῖ, ὀντελλό- 
µενος τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ, καὶ ἐξέτεινε τοὺς πόδας αὖ- 
τοῦ, καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς πατέρας αὐτοῦ, ζή- 


runt eum in theca; et postea sepelierunt eum in Τ σας ρλζ ἔτη. Καὶ ἔθηχαν αὐτὸν ἐν copip καὶ ὅστε- 


Hebron, juxta Abraham, et 19880, et Jacob. 


1 Matth. xvir, δ. !* Mattb. mi, 16, 17; Luc. τα, 22, 


(60) "Αστρον αὐτοῦ ἐν οὐρανῶ. Hisce auotoris 
nostri verbis gemina scripsit 8. Ignatius aliique 
Patres, quorum verba recitavit Pearsonus, part. 11, 
Vindic. Epist. Ignatii, cap. 10. GnaB. 

(51) Καὶ ἐπὶ τῆς, x. t. À. Hio incerta sunt se- 
quentia in Cantab. exemplari, ob eadem verba ini- 
tialia per incuriam scribe omissa: Καὶ ἐπὶ τῆς 
Ἱερωσύνης αὐτοῦ τὰ ἔθνη πληθυνθήσονται iv γνώσει 
ἐπὶ τῆς γῆς, xal φωτισθήσονται διὰ χάριτος Κυρίου" 
ὁ δὲ Ἰσραὴλ ἑλαττωθήσεται iv ἀγνωσίᾳ, καὶ σκοτισθή- 
σεται ἐν πένθει. Ip. 

(92) Στήσει. ᾽Αποστήσει, Ip 


pov ἔθαψαν αὐτὸν ἐν Χεθρὼν, ἀνὰ χεῖρα (55) "A- 
6ραὰμ, καὶ Ἰσαὰχ, xai Ἰακώθ. 


(53) Statuetque.. Stare facias habet uterque ma- 
nuscriptus codex in Biblioth. Bodl.Ita quoque C.C. 
C. adeo ut vix dubium sit, Robertum in versione 
sua hunc sensum expressisse, eo quod in Greco 
legeret στήσει, uti habet codex Cantabrigiensis. Ve- 
rum hec lectio,indeque nata versio,antecedentibus 
pariter 8ο sequentibus verbis, ipsique rei nature 
repugnet. Optime vero cuncta sibi invicem oconso- 
nant, si ex Oxoniensi codice Greco reponas izo- 
στήσει, abscedere faciet, amovebit. 19. 

54) Εὐφροσύνην. Δικαιοσύνην. ID, 

(56) Xdja, Χεῖρας, Ip. 














1069 ' TESTAMENTUM JUD.E. 1010 


ΚΕΦΛΛΙΟΝΔ. 
Διαθήχη Ιούδα περὶ ἀνδρείας, xal φιλαργυρίας, καὶ 
πορνείας. 


Α΄ ᾽Αντίγραφον λόγων Ἰούδα, ὅσα ἑλάλασε τοῖς 
οἱοῖς αὐτοῦ πρὸ τοῦ ἀποθανεῖν αὐτόν. Συναχθέντες 
ἆλθον πρὸς αὐτὸν, καὶ εἶπεν αὐτοῖς. « Τέταρτος 
υἱὸς ἐγενόμην ἐγὼ τῷ πατρί µου, καὶ ἡ µήτηρ µου 
(56) ὠνόμασέ µε Ἰούδαν, Aévouca* ᾿Ανθομολογοῦ- 
μαι τῷ Κυρίῳ, ὅτι δἐδωκό µοι καὶ τέταρτον υἱόν. 
"Ofoc ἥμην καὶ σπουδαῖος iv νεότητί µου, καὶ ὑπα- 
κούων τῷ πατρὶ κατὰ πάντα λόγον, xai εὐλόγουν 
(98) τὴν μητέρα µου, xal τὴν ἀδεκφὴν τῆς μητρός 
µου, Καὶ ἐγένετο, ὡς Ἡνδρώθην (58) xal ὁ πατήρ 
µου Ἰακὼθ ἠὔξατό µοι (59), λέγων  Βασιλεὺς Eon, 


κατευοδούµενος ἐν πᾶσι. 


CAPUT 1V. 
Testamenlum Jude, de fortitudime, et avaritia, et 
fornicatione. 


I. Transcriptum sermonum Jude, quecunque 
locutus est filiis suis, antequam moreretur. Con- 
gregati venerunt ad ipsum,et dixit eig : « Quartus 
fllius effectus sum patri meo,et mater mea vocavit 
me Judam, dicens : « Confiteor Domino, quoniam 
dedit mihi et quartum filium.» Velox eram et stu- 
diosus in juventute mea, et obediens patri meo se- 
oundum omne verbum ; et benedicebam matri meam, 
et sorori matris mem. Et factum est, ut effectus 
sum vir, et pater meus Jacob oravit super me, 
dicens : « Rex eris, prosperatus in omnibus. » 


B'. « Kal ἔδωκέ µοι Κύριος χάριν ly πᾶσι τοῖς ἕρ- Β II. « Et. dedit mihi Dominus gratiam in omni- 


yot; µου, Év τε τῷ ἀγρῷ, καὶ ἐν τῷ οἵκῳ. Ὡς 
εἶδου (60) ὅτι συνέδραµον tfj ἐλάφῳ, καὶ πιάσας 
αὗτὴν, ἐποίησα τῷ πατρἰ µου βρῶμα, Τὰς δορχάδας 
ἐκράτουν διὰ τοῦ δρόµου, καὶ πᾶν, ὃ ἦν iv τοῖς πε- 
δίοις, κατελάμθανον. Φοράδα ἁγρίαν κατέλαθον, καὶ 
πιάσας ἡμέρωσα (61) καὶ λέοντα ἀπέχτεινα, καὶ 
ἀφειλόμην ἔριφον ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ. ᾿Αρκτον 
λαθὼν ἀπὸ τοῦ ποδὸς, ἀπεκύλισα εἰς χρηµνόν' καὶ 
πᾶν θηρίον, εἰ ἐπέστρεφεν ἐπ ἐμὲ, διέσπων αὐτὸ, 
ὡς χύων. ᾽Αγρίῳ χοίρῳ συνέδραµον, καὶ προλαθὼν 
ἐν τῷ τρέχειν µε, Χατεσπάραξα αὐτόν Πάρδαλις ἐν 
Χεθρὼν προσεπήδησεν ἐπὶ τὸν κύνα. καὶ πιάσας αὖ- 
τὴν ἀπὸ τῆς οὐρᾶς, ἀπηχόντισα αὐτὴν, καὶ ἑῤῥάγη 
ἐν τοῖς ὅροις Γάζης. Βοῦν ἄγριον iv χώρα νεµόµε- 


bus operibus meis, et in agro et in domo. Ut vi- 
debam, quod concurrebam cerve; et apprehen- 
dens ipsam, feci cibum patri meo. Capras supera- 
bam per cureum, eti omne quod erat in campis, 
caplebam. Equam agrestem capiebam, et appre- 
hendens mansuefeci ; et leonem interfeci,et eripie- 
bam hedum ex ore ejus.Ursum capiens per pedem, 
volvebam in precipitium ; et omnem feram, si re- 
versa est in me, dilacerebam eam, ut canis. Porco 
silvestri concurrebam, et preoccupans in curren- 
do,dilaceravi eum.Pardalis in Hebron insiluit su- 
per oanem ; et apprehendens eam per oaudam,ab- 
Jiciebam eam, et dirupta est in terminis Gaze.. 
Bovem silvestrem in regione pastum tenui corni- 


νον ἐχράτησα (62) τῶν κεράτων. xal iv κύκλῳ συσσεί- (1 bus, et in circulum volens et obtenebrans, jaciens 


σας, xoi σκοτίσας, ῥίψας ἀνεῖλον αὐτόν. 

I'. « Καὶ ὅτε ἦλθον ol δύο. βασιλεῖς τῶν Χαναναίων 
τεθωρακισμένοι ἐπὶ τὰ ποίµνια, καὶ πολὺς λαὸς μετ 
αὐτῶν, χἀγὼ µότος ὁραμὼν ἐπὶ τὸν βασιλέα Σοὺρ, 
συνέσχο» (63) αὐτὸν, καὶ ἐπὶ τὰς κνηµίδας χρούσας, 
χατέσπασα, xal οὕτως ἀνεῖλον αὐτόν. Καὶ τὸν ἔτε- 
pov βασιλέα Ταφουὲ, καθήµενον ἐπὶ τοῦ ἵππου, 
ἀνεῖλον αὐτὸν, καὶ οὕτως πάντα τὸν λαὸν (64) γιεσκόρ- 


πισα. Τὸν ᾽Αχὼρ βασιλέα, ἄνδρα Ὑιγάντων, βάλ- 
λοντα τόξα ἔμπροσθεν xal ὄπισθεν, ἐφ᾽ ἵππου àvs- 
λόμενος, λίθον ἐξήχοντα λιτρῶν ἀκοντίσας, δέδωκα 
wp "Une καὶ ἀπέχτεινα αὐτόν. Καὶ πολεµήσας τὸν 
᾽Αχὼρ ἐπὶ ὥρας δύο, ἀπέχτεινα αὐτὸν, καὶ εἰς δύο 
µέρη ποιήσας τὴν ἀσπίδα αὐτοῦ. συνέχοψα τοὺς mó- 
δας αὐτου. Ἐν δὲ τῷ ἐκδύειν µε αὐτὸν τὸν θώρακα, 


Ἰδοὺ ἄνδρες ὀχκτὼ, ἑταῖροι αὐτοῦ, ἤρξαντο πολεμεῖν 
πρός µε. Ἐτειλήσας οὖν τὴν στολήν µου ἐν cà 


occidi eum. 


III. « Et quando veniebant duo reges Chananeo- 
rum loricati super greges, et multus populus cum 
ipsis, et ego solus currens in regem Sur, continui 
eum et in tibias percutiens, prostravi, et ita occidi 
eum.Et alium regem Taphue,sedentem in equo oc- 
cidi, atque ita omnem populum dispersi.Achor re- 
gem, virum gigantum,sagitantem ante et retro, in 
equoapprehendens,lapidem sexagintalibrarum con- 
torquens, projeci in equum, et ipsum interfeci. Et 
expugnans Achor horis duabus, occidi eum, et dis- 
gecang clypeum ejus,conscidi pedes ejus,In exuendo 
autem ejus thoracem,eoce oóéto viri, amici ejus in- 
ceperunt pugnare adversus me. Involvens ergo 
stolam meam in manu mea,lapidibus e funda per- 
cutiens ipsos, quatuor eorum ocoidi ; ceteri autem 
fugerunt. Et Jacob pater noster occidit Beelisa, re- 


χειρί µου, λίθοις σφενδονήσας αὐτοὺς, τέσσαρας ἐξ — gem omnium regum, gigantem fortitudine, cubito- 
αὐτῶν ἀνεῖλον' ol δὲ ἄλλοι Éouyov: Καὶ Ἰακὼθ 6 — rum duodecim. Et cecidit super ipsos tremor, et 
πατὴρ ἡμῶν ἀνεῖλε τὸν Βεελισᾶ, βασιλέα πάντων — cessaverunt pugnare contra nos.Propter hoc secu- 
τῶν βασιλέων, γίγαντα τῇ ἰσχύί, πηχέων δώδεκα. — rus erat pater meus in proeliis, quoniam ego eram 
Καὶ ἐπέπεσιν ἐπ αὐτοὺς τρόµος, καὶ ἀἐπαύσαντο — oum fratribus meis. Vidit enim in visione de me, 


(56 Mine µου, Ala. Ip. (04) Φοράδα ἀγρίαν κατέλαθον, καὶ πιάσας ἡμέρωσα. 
b57) Εὐλόγουν, Ἐτίμων. Ip. Desunt. Ip. 

58) Ἠνδρώθην. Ἠδρόνδην, Ip. 02) Ἐκράτησα. Kpacslaac. Ip. 

59) Ηὔξατό µοι. Ἐπηύξατο. Ip. 63) Σοὺρ, συνέσχον. ᾿Ασοὺρ, συνεῖχον. In, 

60) Ὡς εἶδον. Οἶδα. Ip. 64) Δαόν. Αὐτῶγ. ID. 


l4 OW 3 B ή . 
3-9 es. ο 
tuyen REM 
κ 2 . P 


E 





1011 


TESTAMENTA ΧΙ PATRIARCHARUM. Aq1à 


quod angelus virtutis seqnebatur me in omnibus, A πολε',2ῦντες ἐφ᾽ ἁμᾶς. ài τοῦτο dpipiumoc Ty ὁ 


ut non vincerer. 


πατήρ µου iv τοῖς πολέµοις, ὅτι ἐγὼ ἥμην σὺν τοῖς 


ἀδελφοῖς µου. Εἶδε γὰρ ἓν ὁράματι περὶ ἐμοῦ, ὅτι ἄγγελος δυνάµεως ἔπεταίΥ poc ἐν πᾶσι, τοῦ μὴ ἡτ- 


τᾶσθαι. 

IV.« Etad austrum faetum est nobis prelium ma- 
jus, quam quod in Sichimis ; et instructus in acie 
cum fratribus meis, persecutus sum mille viros, 
et occidi ex eig ducentos viros, et quatuor reges. 
Et ascendi super ipsos in murum, et alios duos 
reges occidi ; et ita liberavimus Hebron, et abdu- 
ximus omnem regum oaptivitatem. 


V. « Et postero die abivimus in Aretam, oivita- 
tem petantem et muretam, et nobis inaccessibi- 
lem, mortem minantem. Bgo igitur et Gad adve- 
nimus ab oriente civitatis ; Ruben vero οἱ Levi ab 
occidente et austro. Et existimantes qui super mu- 
508 erant, quod nos soli essemus, attracti sunt in 
nos; et ita latentes fratres mei ex utreque parie 
paxillis ascenderunt murum, ef intraverunt civi- 
tatem, ignorantibus ipsis. Et cepiinus eam in ore 
gladii, et refugientes in turrim, incendentes oam, 
cum ipsis cepimus. Et oum pecederemus, viri Tha- 
phue invadebant predam nosirem ; οὐ cum acceo- 
pissent eam cum (lliis noetrás,congressi sumsuscum 
eis usque ad Thaphue ; eosque oceidimus, e£ oivi- 
tatem inoendimus, postquam omnia que in ipsa 
erant, spoliassemus. 


VI. « Et ut eram in aquis Chuzeba, ii qui a Jo- 
bel, veniebant advereus nos in prelium ; et con- 
gressi sumus cum eia, ipsosque occidimus, eosque 
qui & Selon auxiliarii ipsorum erant; et non dedi- 
mus eie egressum, ut venirent ad nog. Et qui sunt 
8 Mechir supervenerunt nobis quinto die, ul capti- 
vos abducerent, et agressi eos forti pugna invasi- 
mus, quoniam erant multitudioe potentes; οἱ oo- 
cidimus eos, antequam ascenderunt ascensionem. 
Ut autem venimus ad civitatem eorum; mulieres 
eorum volvebanteupernos lapides avertice montis, 
in quo erat civitas. Et latitantes ego οἱ Simeon 8 
tergo, apprehendimus excelsa, et. tetam civitatem 
perdidimus. 

VII. « Et sequenti die dictum est nobis,quod οἱ- 
vitates duorum regum oum populo grevi venirent 
&d nos. Ego igitur et Dan, flpgentes nos Amor- 
rheos, ut auxiliarii venimya in civitatem eorum, 
Nocte autem profunda venientibus fratribus ape- 
ruimus portas, et omnes eos perdidimus, οἱ omnia 
quz eorum erant, depredantes, tres muros eorum 
prostravimus. Et Thamne appropinquavimus, uhi 
erat omne refugium bellantium regum. Tuno inju- 
riam passus iratus sum, et impetum feci in ipsos 


65) Ἑκατέρων, Τῶν μερῶν, 848. 

60) Καὶ παραλαθόντες αὐτήν. Καὶ πράσσοντες αὖ- 
v. ID. 

{56 ἜἝως θαφονέ. Ἐν τῷ θαφουέ. Ip. 

68) Ευνήψαμεν αὐτούς. Kal συνάψαντες ἐτρέψαμεν 
αυτονς. 1D. 


(09) Al πόλοις τῶν δύο βασιλέων. Ταᾶς, κόλις 


A'. « Καὶ κατὰ νότον γέγονεν ἡμῖν πόλεμος μείζων 
τοῦ ἐν Σικήµοις καὶ παραταξάµενος μετὰ τῶν ἆδελ- 
φῶν µου, ἑδίωξα χιλίους ἄνδρας, xal ἀπέκτεινα δὲ 
αὐτῶν διακοσίους ἄνδρας, καὶ τέσσαρας βασιλεῖς 
Kat ἐνῆλθον ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ τείχους, καὶ ἄλλους 
δύο βασιλεῖς ἀνεῖλον ' καὶ οὕτως ἠλευθερώσαμεν τὴν 
Χεθρὼν, xal ὀλάθομεν πᾶσαν τὴν αἰχμαλωσίαν τῶν 
βασιλέων. 

E. «Kol τῃ ἑξῆς ἀπήλθομεν «lc. ᾿Αρέταν, πόλυ 
κραταιὰν xal τειχήρη, καὶ ἀπροσέγγιστον dy, {ά- 
νατον ἀπειλοῦσαν. Ἐγὼ οὖν xal Γὰδ προσήξαμεν 
ἀπὸ ἀντολῶν τῆς πόλεως Ῥουθὴμ δὶ καὶ Δεὶ 
ἀπὸ δυσμῶν καὶ νότου. Καὶ νοµίζοντες ot ἀπὸ τοῦ 
τείχους, ὅτι ἡμεῖς µόνοι ἐσμὲν, ἐφειλκυσθησαν πρὸς 
ἡμᾶς καὶ οὕτως λαθραῖοι oi ἁδελφοί µου & ἑκκί- 
pwv (85) πασσάλοις ἐπανέθησαν τῷ τείχει, καὶ cle 
ἤλθον εἰς τὴν πόλιν, ἁγνοούντων αὐτῶν. Καὶ ἐλάδο- 
pev αὐτὴν iv στόµατι µαχαίρας, καὶ τοὺς bv τῷ 
πύργῳ καταφυγόντας, ἐμπρήσαντες τὸν πύργον, ον 
αὐτοῖς ἑλάδομεν. Καὶ ἐν τῷ ἀπιέναι ἡμᾶς, ἄνδρι 
θαφουὲ ἐπόθαλον τῇ αἰχμαλωσίᾳ ἡμῶν, καὶ παραλ1- 
θόντες αὐτὴν σὺν (66) τοῖς υἱοῖς ἡμῶν, συνήφαμε 
πρὸς αὐτοὺς ἕως θαφουὲ (67). κάκείνους ἀπεκτείτ- 
μεν, καὶ «hv πόλιν ἐνεπρήσαμεν, πάντα τὰ bari 
σχυλεύσαντες. 

δ' « Καὶ ὡς ἥμην dv. τοῖς ὕδασι Χουζηθᾶ, οἱ ixl 
Ἰωάὴλ ἦλθον πρὸς ἡμᾶς elc πόλεμον" xal συνήφᾳ- 
C µεν αὐτοὺς (68), κακείνους ἀπεχτείναμεν * καὶ το 

ἀπὸ Σηλὼμ συμμάχους αὐτῶν ἀπεχτείναμεν * καὶ ox 

ἑδώχαμεν αὐτοῖς διέξοδον, τοῦ οεἰσελθεῖν πρὸς ἡμᾶς, 

Καὶ ol ἀπὰ Μεχὴρ ἐπᾶλθον ἡμῖν τῇ πέμπτη ἡμέρᾳ 

λαθεῖν τὴν αἰχμαλωαίαν καὶ προσάξαντες aimi 

ἐν κρατερᾳ µάχῃ περιεγενόµεθα, ὅτι ἦσαν πλῆδοκ 
δυνατοὶ ἐν αὐτοῖς' καὶ ἀπεκτείναμεν αὐτοὺς πρὸ τοῦ 
ἀναθῆναι τὴν ἀνάθασιν, Ὡς δὲ ἄἤλθομεν τῇ xn 
αὐτῶν, αἱ γυναῖκες αὐτῶν ἐχύλιον ἐφ᾽ ἡμᾶς λίθος 
ἀπά τῆς καρυφῆς τοῦ ὃρους, ἐν d ἄν à πόλις. Kr 
ὁποκρυθάντες ἐγὼ καὶ Συμοὼν ἐξόπισθεν, ἐπελεδί- 
µεθα τῶν ὑψηλῶν, καὶ ὅλην τὴν κόλιν ὠλοβρεύόαμα. 

Z. « Καὶ τῷ Mc ἑῤῥέθη πρὸς ἡμᾶς, Oc ak «όλ; 

τῶν δύα βασιλέων (69) iv ὄχλῳ βαρεῖ ἔρχονται [9 

πρὰς ἡμᾶς. Εγὰ οὖν xal Aàw, προσκοιησάµενι Ά- 
D ὑαῤῥαίως, ὡς σύμμαχοι ἤλθομεν alc τὴν πόλιν αἰ- 

τῶν' Κωκτὶ 8b βαθείᾳ ἐλθοῦσι τοῖς ὁδελφοῖς (11 

ἠναίξαμεν τὰς πύλας (79), wal πάντας αὐτοὺς cit 

θρεύααµαεν, καὶ πάντα τὰ αὐτῶν προνομεύσανας, d 

τρία τείχη αὐτῶν καθείλοµεν. Καὶ ἐν τῇ 01M 

προσηγγίσαµεν, οὗ ᾗν πᾶσα ἡ ἀποφυγὴ (19) 7» 

πρλεμίων βασιλέων; Τότε ὁθριζόμενος ὀθυμώίη 


βασιλέων. Ip. 
ut Ἔρχονται, "Epysta:. I 
ῶ 


B 


» iD. 
1) Ἐλθοῦσι τοῖς ἆ ελφαῖς. Ἑλθόνεων τῶν δν 
Qv ἡμῶν. Ip. 
(ral Πύλας. Αὐτοῖς. In. 
73) ᾽Αποϕογή. ᾽Αποσχευή, Ip. 





1619 


'TESTAMHNTOM JUD/A 


1074 


καὶ ὠρῤμησά bx αὐτοὺς ἐπὶ τὴν κορυφἠήν' κἀκεῖνοι Α super verticem : et illi fundis jaciebant super me 


ῥόφενδόνων ix bpgà λίθοις x«i τόξοις' καὶ εἰ μὴ 
Δὰν ὁ ἁδελφός µου συνεμάχησέ uot, εἶχόν µε ἀνελεῖν. 
Ἐπήλθομεν οὖν ἐπ αὐτοὺς μετὰ θυμοῦ, καὶ πάντες 
ἔφύγον' καὶ διελθόντες δι ἄλλης ὁδοῦ, ἐδεήθησαν 
τοῦ ἁάτρός µου, καὶ ἐποίησεν εἰρήνην μετ αὐτῶν 
(14), καὶ οὐκ ἐποιήσαμεν αὐτοῖς οὐδὲν καχὸν, ἆλλ᾽ 
ἐποιήσαμεν αὐτοὺς ὑποσπόνδους, xal ἀπεδώκαμεν 
αὐτοῖς πᾶσαν τὴν αἰχμαλωσίαν. Καὶ ᾠκοδόμησα ἐγὼ 
τὴν θάµναν, καὶ ὃ πατήρ µου τὴν Ῥαμθαήλ. Εἴκοσι 
ἑτῶν ἥμην, ὅτε ἐγένετο ὃ πόλεμος οὗτος) καὶ ἦσαν 
ol Χαναναῖοι φοθούμενοἰ µε, καὶ τοὺς ἀδελφούς µου. 

H'. « "Hy δὲ µοι xal κτήνη πολλὰ, καὶ εἶχον ἄρχι- 
πυΐμενα Ἴρᾶν τὸν Ὀδολαμίτην" πρὸς ὃν ἐλθὼν, εἷ- 
δον Βάρσαν (75) βασιλέα Ὁδολάμ. Καὶ ἐποίησεν ἡμῖν 
πότον καὶ παρακαλέσας δίδωσί µοι τὴν θυγατέρα αὖ- 
τοῦ Βησσουὲ sie γυναῖκα. Αὕτη ἔτεχξ µοι τὸν Elo (75"), 
καὶ τὸν Αὐνᾶν (76), καὶ Zi) ope Gv τοὺς δύο ἀτέχνους 
ἀνεῖλε Kóptoc* ὃ γὰρ Σιλὼμ ἔζησε, καὶ τὰ τέχνα αὐτοῦ 
ὀμεῖς iste. 

ϐΘ’. « Δεκαοχτῶ Ev, ἐποιήσαμεν εἴρήνην, 6 πατὴρ 
ἡμῶν xal ἡμεῖς, μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Ἡσαῦ, καὶ 
ot υἱοὶ αὐτοῦ μεθ) ἡμῶν, μετὰ τοῦ ἐλθεῖν ἡμᾶς ἐκ 
Μεσοποταμίας ἀπὸ Λάθαν. Καὶ πληρωθέντων τῶν 
δεκαοχτὼ ἑτῶν, ἓν τῷ τεσσαρακοστῷ ἔτει τῆς ζωῆς 
poo, ἐπῆλθεν ἡμῖν Ἡσαῦ, ὁ ἀδελφὸς τοῦ πατρός µου, 
iv λαφ βαρεῖ xal ἰσχυρῷ' καὶ ἔπεσεν (77) iv τόξφ 
Ἰαχὼθ (78), καὶ ἤρθη νεκρὸς dv δρει Σιείρ καὶ 
πορευόµενος ἑπάνω Εἱῤῥαμνᾶ (80) ἀπέθανεν. Ἡμεῖς 
δὲ ἐδιώξαμεν ἐπὶ τοὺς οἱοὺς 'Ἡσαῦ. "Hv δὲ τούτοις 


πόλις, καὶ τείχος οιδηροῦν, xal πύλαι yaÀxat καὶ | 
οὖκ ἠδυνήθημεν εἰσελθεῖν ἐν αὐτῇ, καὶ περικαθίσαν- C 


τες ἐπολιορκοῦμεν αὐτούς. Kal ὡς οὐκ ἤνοιχον, μετὰ 
εἴκοσιν ημέρας, ὁρώντων αὐτῶν, προσάγω κλίμακα, 
καὶ τὴν ἀσπίδα ἐπὶ τῆς χεφαλῆς µου) καὶ ἀνῆλθον 
ἀποδεχόμενος λίθους ἕως ταλάντων τριῶν' καὶ ἀἆνελ- 
θὼν (81) τέσσαρας τοὺς δυνατοὺς ἐξ αὐτῶν. Καὶ τῇ 
ἑξῆς ἐμθάντες Ῥουθὴμ καὶ Γὰδ ἀνεῖλον ἑτέρους t£ (82). 
Τότε αἰτοῦσιν ἡμᾶς τὰ πρὸς ε᾽ρήνην xal γενόμενοι 
τῆς βουλῆς τοῦ πατρὸς ἡμῶν, ἐδεξάμεθα αὐτοὺς ὑπο- 
φόρους. Kai ἦσαν διδόντες ἡμῖν πυροῦ χόρους c, 
ἑλαίου Βἐθ (83) φ’, olvou µέτρα a φ', ἕως ὅτε κατήλ- 
θοµεν εἰς Αἴγυπτον. 

P. « Μετὰ δὲ ταῦτα Etp ὃ υἱός µου ἄγεται τὴν θά- 
pap ix Μεσοποταμίας, θυγατέρα ᾽Αράμ. Ἡν δὲ Eip 
πονηρὸς, καὶ ἠπόρει περὶ τῆς θάµαρ, ὅτι οὐκ ἦν ἐκ 
γῆς Χαναάν. Καὶ ἄγγελος Κυρίου ἀνεῖλεν αὐτὸν τῇ 
τρίτι ἡμέρᾳ τῇ vuxtl, xal αὐτὸς οὐκ ἔγνω αὐτὴν, 
κατὰ πανουργίαν τῆς μητρὸς αὐτοῦ. οὗ γὰρ ἤθελεν 
ἔχειν τέκνα ἀπ᾿ αὐτῆς, καΐγε οὗτος ἀπέθανεν ἐν πο- 
νηρἰᾳ. Ἐν ταῖς ἡμέραις τοῦ θαλάμου ἐπεγάμθρευσα 

4) Αὐτῶν. Αὐτοῦ. Ip. 
5) Βάρσαν. Βαρσαδά. Ip. 
5") Septuag. 'Hp. DRAcH. 
76) Αὐνᾶν. Origenes, tom. vri. Comment in 
Joannem, p. 132 To Ἰούδᾳ παρ᾽ ἡμῖν, μὲν ὃ δεύτε- 
ος Αὐνᾶν εἶναι Meat, παρὰ 5 Ἑοραίοις Ὠνᾶν 
στι Jud secundus (filius) apud nos quidem Aunan 
esse dicitur, apud Hehrzs vero Onan. GnAB. 
(77) Ἔπεσεν. "Ἐπαιόδεν. 10. 
(78) Ἰαχώθ. Τὸν Ἠσαῦ add. Ip. 


lepides,et jaculabantur arcubus ; et nisi Dan frater 
meus suppetias mihi tulisset, interfecissent me. 
Supervenimus igitur ipsis cum furore, et omnes 
fugerunt ; et transeuntes per aliam viam depreca- 
bantur patrem meum, et fecit pacem cum eis, et 
non fecimüs eis quidquam mali, sed data fide, 
recepimus eos in societatem,et reddidimus eis om- 
nes captivos. Et s&dificavi ego 'Thamnam, et pater 
meus Rambahel. Viginti annorum eram, quando 
factum est istud bellum ; et Chananei timuerunt 
me, et fratres meos. 

VIII. « Erant autem mihi et pecora multa,et ha 
bebam principem pastorum Iran Odolamitem ; ad 
quem cum veni, vidi Barsan regem Odolam. Et 
fecit nobis convivium , et deprecans dedit mihi 
filiam suam Bessue in uxorem. Heo peperit mihi 
Her, et Aunan, et Silom ; quorum duos sine filiis 
occidit Dominus ; Silom enim vixit,et filii ejus vos 
estis. 

IX. « Oóétodecim annis fecimus pacem, pater no- 
gter et nos, cum fratre ejus Esau, et filii ejus no- 
biscum, postquam |venimus ex Mesopotamia 8 
Laban. Et impletis octodecim annis, in quadrage- 
simo anno vite mem, supervenit nobis Esau frater 
patris mei, in populo gravi et forti ; et cecidit in 
arcu Jacob,et latus est mortuus in montem Seir(79). 
Nos autem persecuti sumus fllios Ksau.Erat autem 
eis civitas, et murus ferreus, et poris trem, ei 
non potuimus intrare in eam,obsidentes vero con- 
clusimus eos ; et cum non aperirent, post dies vi- 
ginti, videntibus eis, adduxi scalam, et clypeum 
super caput meum ; et ascendi, accipiens lapides 
usque ad pondus talentorum trium ;et cum ascen- 
dissem, occidí quatuor potentes ex ipsis: Et die 
sequenti intrantes Ruben et Gad occiderunt alios 
sex. Tunc petiverunt a nobis conditiones pacis ; et 
ducti consilio patris nostri recepimus eos tributa- 
rios. Bt dederunt nobis frumenti coros ducentos, 
et olei Bes quingentos, vini mensuras mille ef 
quingentas, donec descendimus in ZEgyptum. 


X.« Post hoo Her filius meus duxit uxorem Tha- 
matr ex Mesopotamia, filiam Aram. Erat autem 
Her pernícíosus, et dubitavit de Thamar, quoniam 


[) hoà erat ex terra Chanaan. Et angelus Domini oc- 


cidit eum tertia die in nocte, et ipse non cognovit 
éam, per astutíam matris sue; non enim voluit 
babere filios ex ipsa ; et hio in nequitia mortuus 
est.In diebus thalami dedi ei virum Aunan ; et iste 


(19) Montem Seir. Additur in Greco textu, vi- 
tiose : et vadens super Iramna, mortuus est. Up. 
80) 'Erávo Εἱῤῥαμνᾶ,. Ἐν Αγονιράμ. Ip. 

n ᾽Ανελθών. Ádà. ἀνεῖλον, propter similitudi- 
nem vocís precedentis inouriu scribe omissum.Ip. 
82) "E£ Ἑξήκοντα ms. Coll., Trin., Cantab. Ip. 

83) Βἐθ. Suspicor legendum βάτους. Βάτος enim 
est mensura liquidorum, ut docet Joseph. lib. An- 
tiquit. Jud. vin, oap. 2. Ip. 


1016 


TESTAMENTA. XI] PATRJARCHARUM. 


4018 


in malitia non cognovit eam,vivens cum θ8 annum. À αὗτῇῃ τὸν Αὐνᾶν' καΐγε οὗτος ἓν πονηρίᾳ οὖχ ἔγνω 


Et quando minatus sum ei,coivit quidem cum illa, 
semen vero corruit (85) in terram,secundum man- 
datum matris sue ; et hic in malitia mortuus est. 
Volebam autem et Silom dare ei, sed uxor mea 
Bessue non permisit ; malitiosa enim erat in Tha- 
mar, quoniam non erat ex filiabus Chanaan, sicut 
ipsa. 

XI. « Et ego sciebam, quod perniciosum erat ge- 
nus Chanaan, sed consilium juventutis exomcavit 
cor meum. Et videns eam vinum fundentem, in 
ebrietate vini deceptus sum, et concidi ad eam. 
Ipsa, me absente, abiit,et accepit Silom uxorem ex 
terra Chanaan. At cum cognovissem quid fecerat, 
maledixi ei in dolore anime mee : et ipsa mortua 
est in malitia filiorum suorum. 


XII. « Post hos autem sermones (87), vidua exi- B 


Blente Thamar, post duos &nnos audiens, quod 
ascendo tondere oves, ornata sponsalibus ornamen 
tis,sedit ante civitatem ad portam.Lex enim Amor- 
rhesorum est,nuptam presidere in fornicatione per 
geptem dies juxta portam. Inebriatus igitur ego in 
aquis Chozeb,non agnovi eam pre vino ; et decepit 
me pulchritudo ipsius per formam ornatus. Et de- 
clinatus ad ipsam,dicebam:Ingredior ad te.Et dixit 
mihi : Quid mihi dabis ? Et dedi οἱ virgam meam, 
et zonam, et diadema regni : et cum coirem cum 
illa, concepit. Ignorens autem quid fecit, volui 
occidere eam ; ipsa autera miltens in abscondito 
pignora, pudore suffudit me. Vocans vero eam, 
audivi et mysticos sermones, quos locutus sum, 


αὐτὴν, ποιήσας σὺν αὐτῇ ἐνιαυτόν. Καὶ ὅτε ἠπείλησα 
αὐτῷ, συνΏλθε μὲν αὐτῇ, διέφθειρε δὲ τὸ σπέρμα 
ἐπὶ τὴν fjv, μετὰ τὴν ἐντολὴν τῆς μητρὸς αὐτοῦ (84) 
καΐγε οὗτος ἀπέθανεν ἓν πονηρίφ. Ἴθελον δὲ xoi 
τὸν Σιλὼμ δοῦναι αὐτῇ, ἀλλ᾽ ἡ γυνή µου βησσουὲ οὐκ 
ἀφῆκεν' ἐπονηρεύετο γὰρ πρὸς τὴν θάµαρ, ὅτι oix 
ἦν ix θυγατέρων Χαναὰν, ὡς αὐτή. 

ΙΑ’. « Κἀγὼ ᾖδειν, ὅτι πονηρὸν τὸ γένος Χαναὰν, 
ἀλλὰ τὸ διαθούλιον τῆς νεότητος (86) ἐτύφλωσε τὴν 
καρδίαν µου. Καὶ ἰδὼν αὐτὴν οἱνοχοοῦσαν, ἐν μέθη 
olvou ἠπατήθην, καὶ συνέπεσα πρὸς αὐτήν. Λῦτη, 
ἀπόντος µου, ἐπορεύθη, καὶ ἔλαθε τῷ Σιλὼμ γυναῖκς 
ἐκ γῆς Χαναάν. Γνοὺς δὲ ὃ ἐποίησε, χκατηρασάµην 
αὐτῃ ἐν ὁδύνῃ ψυχῆς µου’ xalys αὐτὴ ἀπέθανο b 
πονηρίᾳ υἱῶν αὐτῆς. 

IB. « Μετὰ δὲ τοὺς λόγους τούτους, χηρευούσς 
τῆς θάµαρ, μετὰ δύο ἔτη ἀκούσασα, ὅτι ἀνέρχομαι 
xeipat τὰ πρόθατα, κοσμηθεῖσα κόσμῳ µνυμφαῷ, 
ἐχάθισεν ἀπέναντι τῇ πόλει πρὸς τὴν πύλην. Νόμος 
γὰρ ᾽Αμοῤῥαίων, τὴν γαμοῦσαν προκαθίσαι i πορ- 
νείᾳ ἑπτὰ ἡμέρας παρὰ τὴν πύλην. Μεθυσθεὶς οὖν 
ἐχὼ iy ὕδασι Χωζὴθ, οὐκ ἐπέγνων αὐτὴν ἀπὸ τοῦ 
οἵνου' xal ἡπάτησέ µε τὸ κάλλος αὐτῆς διὰ τοῦ σχή- 
µατος τῆς κοσµήσεως. Καὶ ἐκκλίνας πρὸς αὐτὴν, 
εἶπον' « Ἐἰσέλθω πρὸς cé. » Καὶ εἶπξ μοι « Τί µοι 
δώσεις; » Καὶ ἔδωχα αὐτῇ τὴν ῥάθδον µου, χαὶ τὴν 
ζώνην, καὶ τὸ διάδηµα τῆς βασιλείας xal ὡς συνΏλ- 
ov αὐτῇ, συνείληφεν. ᾿Αγνοῶν δὲ ὃ ἐποίησεν, ἄθελο 
αὐτὴν ἀνελεῖν' πέµφασα δὲ iy κρυπτῷ τοὺς ἁῤῥαθῶνας, 
κατῄσχυνἑ µε. Καλέσας δὲ αὐτὴν, ἤκουσα καὶ tox 


dormiens cum ea, in ebrietate mea ; et non. potui C ἐν µυστηρίῳ λόγους, οὓς, καθεύδων αὖν αὐτῇ, bv τῇ 


occidere eam, quoniam a Domino erat. Dicebam 
&utem : Ne forte dolo mecum agat,ab alia accipiens 
pignus. Sed neque appropinquavi ei amplius usque 
ad mortem meam, quoniam abominationem feci 
hanc in omni Israel.Et qui erant in civitate, dice- 
bant non esse in civitate desponsatam ; quoniam ex 
alio loco veniens ad breve tempus sedit in porta ; 
et existimavit, quod nullus cognovit me intravisse 
ad eam. Et post hiec venimus in /Egyptum ad Jo- 
seph propter famem. Quadraginta sex annorum 
eram, et septuagints tres annos vixi illic. 

XIII.« Et nuno quecunque ego vobis mando, au- 
dite fllii mei, Judam patrem vestrum, ot custodite 
omnes sermones meos, ad faciendum omnes justi- 


µέθῃ µου ἐλάλησα" xal οὐκ ἠδυνήθην ἀνελεῖν αὐτὴν 
ὅτι παρὰ Κυρίου Tv. Ἔλεγον γάρ' « Μήποτε iv ὅν- 
λιότητι ἐποίησε, παρὰ ἄλλης λαθοῦσα τὸν ἀῤῥαθῶνε,» 
'AAXX' οὐδὲ ἤγγισα αὐτῇ ἔτι ἕως θανάτου µου, ὅτι pÀi- 
λυγμα ἐποίησα τοῦτο iv παντὶ Ισραήλ. Εαΐγε οἱ ἐν 
τῇ πόλει ἔλεγον, μὴ εἶναι ἐν cj πόλει τελισκοµῖ- 
νην (88): ὅτι ἐξ ἄλλου χωρίου ἐλθοῦσα πρὸς βρε 
ἐκάθισεν ἐν τῇ πύόλῃ' καὶ ἐνόμιζεν (89), ὅτι οὖδεις 
ἔγνω, ὅτι εἰσῆλθον εἷς αὐτήν. Καὶ μετὰ ταῦτα ᾖλο- 
μεν slc Αἴγυπτον πρὸς Ἰωσὴφ διὰ τὸν λεμόν’ uq τῶν 
ὤμην, καὶ oy' ἔζησα ἐχεῖ ἔτη. 

ΙΤ’. « Καὶ νῦν ὅσα ἐγὼ ὑμῖν ἐντέλλομαι, ἀκούσατε, 
τέχνα µου, Ιούδα τοῦ πατρὸς ὑμῶν, καὶ φυλάξει 
πάντας τοὺς λόγους µου, τοῦ ποιεῖν πάντα τὰ διχαιώ- 


ficationes Domini,et ad obediendum mandatis Dei. [) «tx Κυρίου, καὶ ὑπαχούειν ἐντολὰς Θεοῦ. Καὶ μὴ 


Et non ambuletis post desideria vestra, neque in 
cogitationibus consiliorum vestrorum, in superbia 
cordis vestri,et ne gloriemini In operibus fortitudi- 


48) Οὐ γὰρ ἤθελεν ἔχειν cbxva. ἀπ᾿ αὐτῆς 
κα ^ οὗτος, ς πέθαναν ἐν o npla. Ἐν ταῖς ἡμέ- 


pate τοῦ θαλάμου ἐπεγάμθρευσα αὐτῃ τὸν Αύναν' 
καΐγε οὗτος iv πονηρἰφ οὐκ ἔγνω αὐτὴν, ποιῄσας 
σὺν αὐτῇῃ ἐνιαυτόν. Καὶ ὅτε ἠπείλησα αὐτῷ συν- 
ἦλθε μὲν αὐτῃ, διέφθειρε δὲ τὸ σπέρμα ἐπὶ τὴν 
γην, κατ τὴν ἐντολὴν τῆς μητρὸς αὐτοῦ. Heo 
.Ín Oxoniensi codice male sunt omissa: exstant 
. vero in eo sequentia : Καΐγε οὗτος ἀπέθανεν ἐν πο- 
vnplg, que in Cantabrigiensi desunt. 48ΑΡΒ. 


πορεύεσθε ὀπίσω τῶν ἐπιθυμιῶν ὁμῶν, μηδὸ ἐνθυμί- 
σεσι διαθουλίων ὁμῶν, ἐν ὑπερηφανίᾳ καρδίας ὑμδνι 
καὶ μὴ καυχᾶσθε ἐν ἔργοις ἰσχύος νεότητος ὑμῶν, 


) Corrust. In Greco, corrupit. Ip. 

86) Νεότητος. Voy xai τῆς νεότητος. Ip. 

87) Post hos autem sermones. Posth-zec. Ip. 

88) Πόλει τελισχοµένην. Πύλῃ τελωνουμένην b. 
-- Τελισχομένη, non est desponsata, vut reddit m- 
terpres Latine, sed scorium. Semel legitur in $ 
Script. de scorto masculo. Deuter. xxr, 18, Alez- 
οὖκ ἔσται τελισχόµενος πρὸς πᾶσαν εὐχήν. Dnacs. 

(89) Καὶ ἔνομιζεν. Νομίζων. GRAB. 

















1077 TESTAMENTUM JUD. 1018 


ὅτι xalve τοῦτο πονηρὸν iy ὀφθαλμοῖς Κυρίου. Ἐπειδὴ Α nis juventutis vestre, quoniam et hoc est pernicio- 


γὰρ χἀγὼ καυχησάµενος, ὅτι ἐν πολέμοις οὐκ ἡπά- 
τησἑ µε πρόσωπον Ὑυναικὸς εὔμόρφου, ὠνείδιζον 
Ῥουθὴμ τὸν ἀδελφόν µου περὶ Βαλλας γυναικὸς πα- 
τρός µου’ xal τὸ πνεῦμα τοῦ ζήλου καὶ τῆς πορνείας 
παρετάξατο iv ἐμοὶ, ἕως συνέπεσα εἲς Βησσουὲ civ 
Χαναναίαν, xal sl; θάµμαρ τὴν νυμφευθεῖσαν τοῖς 
υἱοῖς µου. Καὶ ἔλεγον τῷ πενθερῷ µου’ « Συµθου- 
λεύσω τῷ πατρί µου, xal οὕτως λήψομαι τὴν θυγα- 
τέρα σου. » Καὶ ἔδειξέ pot ἐπ ὀνόματι τῆς θυγατρὸς 
αὐτοῦ χρυσοῦ πληθος ἄπειρον' ἦν γὰρ βασιλεύς. Kal 
αὐτὴν κοσµήσας ἐν Χρυσίῳ καὶ μαργαρίταις, ἐποίησεν 
ἡμῖν olvoyosiv ἐν τῷ δείπνῳ, ἐν κάλλει γυναικῶν. Καὶ 
ὁ οἶνος διἑστρεψέ µοι τοὺς ὀφθαλμὸὺς, καὶ ἡμαύ- 
pose τὴν χαρδίαν poo ἡ ἡδονή. Καὶ ἐρασθεὶς αὐτῆς 
αυνέπεσα, καὶ παρέθην ἐντολὴν Κυρίου, xal ἐντολὴν 
πατέρων µου, καὶ ἕλαθον αὐτὴν εἷς γυναῖκα. Καὶ 
ἀνταπέδωχέ µοι Κύριος κατὰ τὸ διαθούλιον τῆς xap- 
δίας µου, ὅτι οὐκ εὐφράνθην ἐν τοῖς τἔχνοις αὐτῆς, 

ΙΔ. κ Καὶ νῦν, τέχνα µου, μὴ µεθύσκεσθε οἵνῳ' 
ὅτι οἶνος διαστρέφει τὸν νοῦν ἀπὸ τῆς ἀληθείας, καὶ 
ἐμθάλλει ὀργὴν (90) ἐπιθυμίας, καὶ ὁδήγεῖ εἷς πλά- 
νην τοὺς ὀφθαλμούς. Τὸ γὰρ πνεῦμα τῆς πορνείας 
τὸν οἶνον, ὡς διάκονον πρὸς τὰς ἡδονὰς ἔχει τοῦ 
νοός' ὅτι καίγε τὰ δύο ταῦτα ἀφιστῶσι τὴν δύναμιν 
τοῦ ἀνθρώπου. Ἐὰν γάρ τις πίῃ olvov εἷς µέθην, iv 
διαλογισμοῖς ῥυπαροῖς συνταράσσει τὸν νοῦν εἲς 
πορνείαν, καὶ ἐκθερμαίνει τὸ σῶμα clc µίξιν' καὶ el 
πάρεστι τὸ τῆς ἐπιθυμίας αἴτιον, πράσσει τὴν duap- 
τίαν (91), καὶ οὐκ αἰσχύνεται. Τοιοῦτός ἐστιν ὁ οἶνος, 
τέκνα µου, ὅτι ὁ µεθύων οὐδὲν αἶδεῖται. Ἰδοὺ γὰρ 
κἀμλ ἐπλάνησε, μὴ αἰσχυνθῆναι πλῆθος ἐν τῇ πόλει' 
ὅτι ἐν ὀφθαλμοῖς πάντων ἐξέκλινα πρὸς τὴν θάµαρ, 
xal ἐποίησα ἁμαρτίαν μεγάλην, καὶ ἀνεκάλυψα χἀ- 
λυμμα ἀκαθαρσίας υἱῶν µου. Πιὼν οἶνον, οὐκ ἡσχύν- 
θην τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ, xal ἔλαθον γυναῖχα Χανα- 
ναίαν. Συνέσεως γὰρ χρῄζει ὁ πιὼν οἶνον, τέχνα µου" 
xai αὕτη ἐστὶν ἡ σύνεσις τῆς οἱνοποσίας, ἵνα ἕως ὅτου 
ἔχει αἰδὼ, min ἐὰν δὲ παρἐλθῃ τὸν ὅρον τοῦτον, ἐμ- 
θάλλει εἷς τὸν νοῦν τὸ πνεῦμα τῆς πλάνης, καὶ ποιεῖ 
τὸν µέθυσον αἰσχροῤῥημονεϊν, xal παρανομεῖν, xai 
μὴ αἰσχύνεσθαι, ἀλλ’ ἐγκαυχᾶσθαι τῇῃ ἀτιμίφ, νοµί- 
ζοντα εἶναι καλόν, 

IE'. « Ὁ πορνεύων, καὶ Ὑγυμνούμενος τῆς βασι- 
λείας (92), ἐξέρχεται (03), δουλωθεὶς τῇ πορνείφ, ὧς 
κἀγὼ γυµνωθείς. Ἔδωκα γὰρ τὴν ῥάθδον µου, τουτ- 


sum in oculis Domini. Quia enim et ego gloriatus 
sum, quod in bellis non decepit me facies mulieris 
formose, probro affeci Ruben fratrem meum de 
Balla uxore patris mei : et spiritus zeli et. fornica- 
tionis constitit in me, donec incidi in Bessue Cha- 
naneam, et in Thamar nuptam filiis meis. Et dice- 
bam socero meo: Persuadebo patri meo, et ita 
accipiam flliam tuam. Et ostendit mihi nomine filie 
Bue auri multitudinem infinitam ; erat enim rex. Bt 
cum ornasset eam auro et margaritis, fecit nobis 
vinum effundi in cena, in pulchritudine mulierum. 
Et vinum pervertit oculos meos, et obscuravit cor 
meum voluptas. Et desideranB eam concidi, et 
transgressus sum mandatum Domini et mandatum 
patrum meorum, et accepi eam in uxorem. Et se- 
cundum consilium cordis mei retribuit mihi Domi- 
nus quoniam non letatus sum in filiis ejus. 


XIV. « Et nunc, filii mei, ne inebriemini vino; 
quoniam vinum avertit intellectum a veritate, et 
imittit iram desiderii, et ducit in errorem oculos. 
Spiritus enim fornicationis vinum ut ministrum ad 
voluptates habet mentis ; quoniam et duo hec au- 


ferunt potentiam hominis. Si enim aliquis biberit 


vinum in ebrietatem, cogitationibus sordidis con- 
turbat intellectum in fornicationem ,et accendit cor- 
pus ad mistionem ; et si adest desiderii causa, ope- 


ratur peccatum, et non suffunditur pudore. Tale est : 


vinum, fllii mei, quoniam ebrius nihil erubescit. 
Ecce enim et me errare fecit, ut non erubescerem 
ob multitudinem in civitate ; quoniam in oculis οπι- 
nium declinavi ad Thamar, et feci peccatum ma- 
gnum, et revelavi velamen immunditie flliorum 
meorum. Cuin biberem vinum, non verecundatus 
sum mandatum Dei, et acoepi uxorem Ghananeam. 
Propter quod intellectu opus habet, qui bibit vi- 
num, fllii mei ; et ig est intellectus vini potationis, 
ut quandiu habet erubescentiam, bibat; si vero 
transeat terminum huno, immittitin intellectum spi- 
ritum erroris, qui facit ebrium turpia loqui, et ini- 
qua agere, et non vereeundari, sed et gloriari in 
ignominia, existimante messe bonum. 

XV. « Qui fornicatur, et nudatus regno, egredi- 
tur, servus effectus fornicationi, sicut et ege nuda- 
tus sum. Dedi enim (aliis) virgam meam, hoc est, 


ἐστι, τὸ στήριγμα τῆς ἐμῆς φυλῆς' καὶ τὴν ζώνην Ὦ firmamentum mee tribus ; et zonam meam, hoc est, 


µου, τουτέστι, δύναμιν καὶ τὸ διάδηµα, τουτέστι, 
τὴν δόξαν τῆς βασιλείας µου. Καΐγε µετανοήσας ἐπὶ 
τούτοις, οἶνον καὶ κρέας οὖκ ἕἔλαθον ἕως γῆρας, καὶ πᾶ- 
σαν εὐφροσύνην οὐκ εἶδον. Καὶ ἔδειξέ µοι ὁ ἄγγελος 
τοῦ θεοῦ, ὅτι ἕως τοῦ αἰῶνος, κἂν βασιλεῖ, κἂν πτωχῷ, 
αἱ γυναῖχες χατακυριεύσουσι, xal τοῦ μὲν βασιλέως 
ἀροῦσι τὴν δόξαν, τοῦ δὲ ἀνδρείου τὴν δύναμιν, καὶ 
τοῦ πτωχοῦ τὸ τῆς πτωχείας ἑλάχιστον στήριγµα, 


(90) Ὀργήν. Suspicor legendum ὁρμήν, impetum, 


GRAB. 
(91) ᾽Αμαρτίαν. Ἐπιθυμίαν Ip. 
(92 Καὶ γυμνούµενος τῆς βασιλείας. Ζημιού- 


potentiam ; et diadema, hoo est gloriam regni mei. 
Et poenitens de his, vinum et carnes non assumpsi 
usque ad senectutem, et omnem letitiam πθβοϊν]. 
Rt ostendit mihi angelus Dei, quod usque in secu- 
lum, et regi, et pauperi, mulieres dominabuntur; et 
regia quidem tollent gloriam et virilis potentiam, et 
pauperis paupertatis minimum firmamentum. 


µενος οὐκ αἰσθάνεται, xat ἄδοξον οὐκ αἰσχύνεται. Κἂν . 


dp τις βασιλεύσῃ, πορνεύων γυμνούμενος. Ip. 
L (93) έρχεται. οὐ] ο 


ο σα 


1079 


Sunt enim in eo quatuor spiritus perniciosi ; con- 
cupiscentie, inflammationis, luxurie, et turpis lu- 
ori. 8i hibatis vinum in letitia, cum timore Dei 
erubescentes, vivetis. Si enim bibatis non erube- 
scentes, et recedat Dei timor, jam efficitur ebrietas 
οἱ subintrat invorecundia. Si vero neque omnino 
bibetis (95), ut non peocetis in verbis contumeligm, 
et pugne, et calumnite, et transgressionis manda- 
torum Dei et pereatis ante tempus vestrum. Nam 
mysteria Dei et hominum alienis revelat vinum (u 

et ego mandata Dei et mysteria Jacob patris mei re- 
velavi Chananitidi Bessue) quibus vetuit Deus reve- 
lare. Sed et belli et conturbationis causa efficitur 
vinum. 

XVII. « Mando igitur vobis, filii mei, ut non di- 
ligatis argentum, neque inspiciatis in pulchritudi- 
nem mulierum ; quia et propter argentum et formo- 
sitatem erravi in Bessue Ghananseam. Novi enim, 
quod propterduo heocerit genus meum in nequitia; 
quoniam et sapientes viros flliorum meorum aliena- 
bunt, et regnum Jude minuent, quod dedit mihi 
Dominus in obedientia patris. Nunquam enim con- 
tristavi verbum patris mei Jacob, quoniam omnia 
quee dixit, faoiebam. Kt Abraham pater patris mei 
benedixit mihi, ut regnarem in Israel ; et Igaao be- 
nedixit mihi simili modo. Et ego novi, quod ex me 
Btabit regnum. 

XVIII. « Et legi in libris Enoch justi, quanta mala 
facietis in extremis diebus. Cavete igitur fllii mei, 
8 fornicatione et avaritia: audite Judam patrem 
vestrum, quoniam ista separant a lege Dei, et exoe- 
cant consilium anime, et superbiam docent, et non 
patiunturhominem misericordiam exhibere proximo 
guo, privant animam ipsius omni bonitate, et conti- 
nent ipsum in laboribus et doloribus, et amovent 
somnum ab eo,consumunt carnes ipsius,et sacrificia 
Dei impediunt, et benedictiones non memorant, et 
prophete loquenti non obediunt, et verbo pietatis 
offenduntur. Duabus enim passionibus contrariis 
mandatis Dei gerviens, Deo obedire non potest, quo- 
niam excecaverunt animam ejus, et in die, sicut in 
nocte ambulat. 

XIX. Filii mei, avaritia &d idola ducit, quo- 
niam in errore per argentum, eos qui non sunt,deos 
nominant ; et facit habentem eam in exstasin inoi- 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 
XVI. « Custodite ergo, filii mei, terminum vin. A 


4080 


IQ. « Φυλάσσεσθε οὖν, cbxva µου, σὺν ὅρον τοῦ 
ο-νου. Ἔστι γὰρ iv αὐτῷ τέσσαρα πνεύματα πονηρὰ 
ἐπιθυμίας, πυρώσεως, ἀσωτίας, αἰσχροχερδείας. Ἐὰν 
πίνητε οἶνον iv εὐφροσύνῃ, μετὰ φόθου θεοῦ alio). 
psvot, ζήσεσθε. Ἐὰν γὰρ πίνητε μὴ αἰδούμανοι, καὶ 
ἀποστῇ ὁ τοῦ θεοῦ φόθος, λοιπὸν γίνεται μέθη, καὶ καρ- 
εισέρχεται b ἀναισχυντία. El δὲ µηδε ὅλως πίητε (94), 
ἵνα μὴ ἁμάρτητε ἐν λόγοις ὕθρεως, καὶ μάχης, καὶ 
συκοφαντίας, καὶ παραθάσευς ἐντολῶν Θεοῦ, wii 
ἀπολεῖσθε οὐκ iy καιρῷ ὑμῶν. Καΐγε μυστήρια Ge 
καὶ ἀνθρώπων ἀλλοτρίοις ἀποκαλύπεει ὁ οἶνος (ὡς 
x&yi ἐντολὰς θεοῦ καὶ μυστήρια "laxi τοῦ πατρός 
Mou ἀπεχάλυψα τῇ Χανανίτιδι Βησσουὺ) οἷς εἶπεν ὁ 
θεὸς μὴ ἀποχαλύψαι. Καὶ δὲ πολέμου καὶ ταρσχῆς 
αἴτιος γίνεται ὁ olvoc. 

IZ. « Ἐντέλλομαι αὖν ὑμῖν, τέκνα µου, μὲ ἐγι- 
πᾷν ἀργύριον, μηδὲ ἐμθλέπειν εἲς κάλλος γυναιχῶν' 
ὅτι χαΐγς δι’ ἀργόριον, καὶ δι εὐμορφίαν ἐπλανήθην 
εἷς Βησσουὲ τὴν Χαναναίαν. "Oct οἶδα ἐγὼ, ὅτι διὰ τὰ 
δύο ταῦτα ἔσται τὸ γένος µου ἐν πονηρίᾳ ὅτι χαίγε 
αοφοὺς ἄνδρας τῶν υἱῶν µου ἀλλοιώσουσι, καὶ fan- 
λείαν Ἰούδα σμικρυνθῆναι ποιῄσουσιν, ἣν ἔδωχέ pa 
Κύριος ἐν ὑπακοῃ πατρός. Οὐδέποτε γὰρ ἐλύτησ 
λόγον Ἰακὼθ τοῦ πατρός (90) µου, ὅτι πάντα, 1 
εἶπεν, ἑποίουν. Καὶ ᾿Αδραὰμ ὁ πατὴρ τοῦ πατρός µου 
εὐλόγησέ µε, βασιλεύειν ἐν Ἰσραήλ. καὶ Ἰσαὰκ 6 
λόγησέ µε ὁμοίως. Καὶ ἐγὼ οἶδα, ὅτι ἐξ ἐμοῦ ατήσι- 
ται τὸ βασ[λειον. 

1Η’. « Καΐγε ἔγνων ἐν βιθλίοις Ἐνὼχ τοῦ δικαίου, 
ὅσα χαχὰ ποιήσετε iv ἑσχάταις ἡμέραις. Φυλάξασἒε 
οὖν, τέχνα µου, ἀπὸ τῆς πορνείας καὶ τῆς quapp- 
plac" ἀχούσατε Ιούδα τοῦ πατρὸς ὑμῶν, ὅτι ταῦτα 
ἀφιστᾷ νόµου θεοῦ, καὶ τυφλοῖ τὸ διαθούλιον τῆς do- 
χῆς, καὶ ὑπερηφανίαν ἑκδιδάσκει, καὶ οὖκ ἀφίησιυ 
ἄνδρα ἐλεῆσαι τοῦ πλησίον αὐτοῦ, στερίσκει τὴν y» 
χὴν αὐτοῦ ἀπὸ πάσης ἀγαθωσύνης, καὶ σονέχει αὐτὸν 
ἐν µόχθοις καὶ πόνοις, καὶ ἀφιστᾷ ὕπνον αὐτοῦ, x1- 
ταδαπανᾷ σάρκας αὐτοῦ, καὶ θυσίας Θεοῦ ἐμποδίζα, 
καὶ εὐλογίας οὗ μέμνηται (97), καὶ προφήτῃ λαλοῦντι 
οὐχ ὑπαχούει, xal λόγῳ εὐσεθείας προσοχθίζει. Aus 
γὰρ πάβῃεσιν ἑναντίοις τῶν ἐντολῶν τοῦ θεοῦ io 
λεύων, θεῷ ὑπαχούειν οὗ δύναται, ὅτι ἐτόφλωσαν τὴν 
ψυχὴν αὐτοῦ, καὶ ἐν ἡμέρᾳ, ὣς ἐν νυχτὶ, πορεύεται, 

I8'. « Τέκνα µου, ἡ φιλαργυρία πρὸς εἴδωλα ὀξηγεῖ, 
ὅτι ἓν πλάνῃ OV ἀργυρίαυ τοὺς μὴ ὄντας θεοὺς ὀνομά- 
ζουσι" καὶ ποιεῖ τὸν ἔχοντα αὐτὴν εἰς ἔχστασιν ἆμε- 


dere. Propter argentum (98) ego perdidi fllios meos ; [) σεῖν. Δι ἀργυρίου ἐγὼ ἀπώλεσα τὰ τέκνα µου, χαὶ 


et nisi poenitentia carnis mee, et humilitas anime 
mes et orationes Jacob patris ruei(obstitissent),sine 
liberis morerer. Sed Deus patrum meorum, miseri- 
corset clemens, cognovit quod in ignorantia feci. Ex- 
oecavit enim me princeps erroris, et ignoravi, sicut 
homo, et sicut caro, in peocatis corruptus. Et co- 


8) Εἰ δὶ μηδὲ ὅλως πίητε Corrige ex Oxon. 
cod. τί δὲ λέγω, μηδ᾽ ὅλως πίνετε GRAB. 

(05) Sí vero neque omnino bibetis. Quid vero di- 
cam ? ne omnino bibatis. Ip. 

(96) Λόγον Ἰακὼθ τοῦ πατρός. ᾽Ἰαχὼθ τὸν πα- 
τέρα Ip. 

(97) Οὐ µεµνηται θεοῦ οὗ μνημονεύει’ Ip. 


et μὴ ἡ μετάνοια τῆς σαρκός µου, καὶ ἡ ταπείνωσιςτῖί 
ψυχῆς µου, καὶ αἱ εὐχαὶ Ἰακὼθ τοῦ πατρός µου, 
ἄτεχνος εἶχον ἀποθανεῖν. ᾽Αλλ) 6 θεὸς τῶν πατέρων 
μου, ὁ οἰκτίρμων καὶ ἐλεήμων, συνἔγνω ὅτι ἐν dod 
ἐποίησα. ᾿Ετύφλωσε Ὑάρ µε ὁ ἄρχων τῆς πλάνης, xil 
ἠγνόησα, ὡς ἄνθρωπος, καὶ ὡς αἀρξ (99), iv ἅμαρ 


) Propter argentum. Duo verba ista ad pre- 
entem periodum sunt referenda: si Graecum ter- 
ium sequi velimus, incujus utroque exemplari,ti* 
Oxon. quam Cantab. Ροβίδι’ ἀργυρίου est punctum; 
melius vero, juxta hano vereionem. Ip. 
(99) Σάρξ, Omissum, Ip. 














&081 


TISTAMENTUM JUDJAR. 


£083. 


τίαις Φφθαρείο, Kat ἐπέγνων τὴν ἐμαυτοῦ ἀσθένειαν, À gnoscebam tandem rei ipsius infirmitatem, qui 


νοµίζων ἀκαταμάχητος εἶναι. 

K'. Ἐπίγνωτε οὖν (100) τέκνα µου, ὅτι δύο πνεύ- 
µατα σχολάζουσι τῷ ἀνθρώπῳ, τὸ τῆς ἀληθείας, καὶ 
τὸ τῆς πλάνης ' καὶ μέσον ἐστὶ τὸ τῆς συνέσεως τοῦ 
νοὺς, οὗ ἐὰν θέλῃ κλῖναι. Καΐγε τὰ τῆς ἀληθείας, καὶ 
τὰ τῆς πλάνης, γέγραπται ἐπὶ τὸ στῆθος τοῦ ἀνθρώ- 
κου * xal Ev ἕχαστον αὐτῶν γνωρίζει Κύριος. Καὶ οὐκ 
ἔστι καιρὸς, ἐν ᾧ δυνήῄσεται λαθεῖν ἀνθρώπων ἔργα, ὅτι 
bv στήθει ὁστέων αὐτὰ ἐγγέγραπται ἐνώπιον Κυρίου, 
Καὶ τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας μαρτυρεῖ πάντα, xal 
πατηγορεῖ πάντων, xal ἐμπεπύρισται ὁ ἁμαρτὴσας ἐκ 
τῆς ἰδίας καρδίας, xal &pat πρόσωπον οὐ δύναται πρὸς 
τὸν χριτήν, 

KA'. « Kal νῦν, εέχνα µου, ἀγαπήσατε τὸν Λευῖ, 
ἵνα διαµείνητε' καὶ μὴ ἐἑπαίρεσθε ἐπ' αὐτὰν, ἵνα μὴ 
ἐξολοθρευθῆτε. Ἐμοὶ γὰρ ἔδωχε Κύριος τὴν βασι- 
λείαν, κάκείνῳ τὴν ἱερατείαν, xal ὑπέταξε τὴν βα» 
σιλείαν cà ἱερωσύνῃ. Ἐμοὶ ἔδωχε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, 
κάκε[νῳ τὰ ἐν οὐρανοῖς. Ὡς ὑπερέχδι οὐρανὸς τῆς 
γῆς, οὕτως ὑπερέχει θεοῦ ἱερατεία τῆς ἐπὶ γῆς βασι- 
λείας (1). Καὶ γὰρ αὐτὸν ὑπὲρ σὲ ἐξολέξατο Κύριος 
ἐγγίτειν αὐτῷ, καὶ ῥἐσθίεν τράπεζαν αὐτοῦ, xal 
ἀπαρχὰς ἐντρυφημάτων υἱῶν Ἰσραήλ: xal ien α- 
τοῖς (2) ὡς ἡ θάλασσα ὍὭσπερ γὰρ ἐν αὐτῇ δίκαιοι 
καὶ ἄδικοι χειµάζονται, ol μὲν αἰχμαλωτιζόμεναι, ol 
δὲ πλουτοῦντες οὕτως καὶ ἐν σοὶ πᾶν γένος ἀνθρώ- 
πων, οἳ μὲν κινδυνεύσιν αἰχμαλωτιζόμενοι, οἱ δὲ 
πλουτοῦσιν ἁρπάζοντες. Ότι ol βασιλεύοντες ἔσονται, 
ὡς χήτη, κάταπίνοντες ἀνθρώπους, ὣς Ἰχθύας: θυγα- 
τέρας καὶ υἱοὺς ἐλευθέραυς καταδουλώσουσιν’ οἴκους, 
ἀγροὺς, ποίµνια, χρήματα ἁρπάσουσι' xal πολλῶν 
σάρκας ἀδίκως xópaxec xal ἴδεις χορτάσουσι, καὶ 
προχόψουσιν ἐπὶ τὸ xaxàv Ev πλεονεξίᾳ ὑψούμενοι. Καὶ 
ἔαονται ὡς καταιγίδες ψευδοπροφῆται, καὶ πάντας δι- 
xalouc διώξονται. 

ΚΒ’, « Ἐπάξει δὲ αὐτοῖς Κάριος διαιρέσεις κατ 
ἀλλήλων, καὶ πόλεμοι σονεχεῖς ἔσονται ἐν Ἱσραὴλ, 
xxi ἐν ἀλλοφύλοις συντελεσθήσεται dj βασιλεία µου, 
ἕως τοῦ ἐλθεῖν τὸ σωτήριον τῷ Ἰσραὴλ, ἕως παρου- 
σίας τοῦ θεοῦ τῆς δικαιοσύνης, τοῦ Ἠσυχάααι τὸν Ἰᾳ- 
κὼθ ἐν εἰρήνῃ, xai πάντα τὰ ὄθνη. Καὶ αὐτὸς φυλάξει 
Ἀράτος βασιλείας µου ἕως τοῦ αἰῶνος. "Όρχῳ γὰρ 
ὣμοσέ µοι Εύριος, μὴ ἐχλοίψειν νὸ βασἰλειόν µου ἐκ τοῦ 
απέρματός µου, πάσας τὰς μέρας, ἕως τοῦ alüvoc. 

KI". « Πολλὴ δὲ λύπη μοί έατι, τέχνα pao, διὰ τὰς 


existimassem me inexpugnabilem esse. 

XX. « Cognoscite igitur, filii mei, quod duo spi- 
ritus vacant homini, spiritus veritatis, et. spiritus 
erroris ; et medius est spiritus intellectus mentis, 
cujus est, quo vult inclinare. Et que sunt veritatis, 
et qua aunt erroris, scripta sunt super pectus homi- 
nis!*, e£ unumquoque eorum cognoscit Dominus. 
Et non est tempus, in quo poterunt latere hominum 
opera ; quoniam ea in pectore ossium inscripta stunt 
coram Domino. Etspiritus veritatis testimonium 
perhibet de omnibus, et accusat omnia ; et adustue 
est qui peccat ex proprio corde, et levare faciem 
non potest ad judicem. 

XXI. « Et nunc, filii mei, diligite Levi, ut perma- 
neatis ; et non efferamini super ipsum, ut non dis- 
pereatis. Mihi enim dedit Dominus regnum, et illi 
sacerdotium, et subjecit regnum sacerdotio. Mihi 
dedit quee in terra ; illi vero, que sunt in ccelis. Ut 
supereminet oclum terre, ita supereminet Dei sa- 
oerdotium regno quod est in terra. Etenim ipsum 
suprateelegit Dominus appropiuquare ipsi, et com- 
edere mensam ipsius, et primitias deliciarum fl- 
liorum Israel : et eris eis ut mare. Quemadmodum 
enim in mari justi et injusti hiemant, hi quidem 
captivi facti, hi vero ditati : ita et in te omne genus 
hominum, hi quidem periclitantur in captivitatem 
acti, hi vero ditantur raepientes. Quoniam qui re- 
gnant erunt sicut cete, deglutientes homines velut 
pisces : filias et filios liberosin servitutem redigent ; 
domos, agros, greges, pecunias rapient; et multo- 
rum carnibus injuste corvos et ibiees saturabunt, 
et proficient 'in malum in avaritia exaltati. Et 
erunt ut procelle pseudoprophete, etomnes juatos 


persequentur. 


XXII. « Inducet autem eis dominus divisiones 
inter se, et bella continua erunt in Israel, οἱ in 
alienigenis consummabitur regnum meum, doneo 
veniet salutare Israel, usque ad adventum Dei ju- 
atitia, ut quiescat Jacob in pace, et omnes gentes 
Et ipse custodiet potestatem regni mei usque ín 
eseculum. Juramento enim juravit mihi Dominus, 
non defecturum regnum meum e semine meo, om- 
nibus diebus, usque in seculum. 

XXIII. « Multa autem tristitia mihi est fllii moi, 


ἀσελγείας καὶ γοητείας, xai εἰδωλολατρείας, ἄς ποιή- [) propter impudicitias, et sortilegia, et idololatrias, 


σοτε sl; τὸ βασίλειον, ἐγγαστριμύθοις ἀχολουβοῦντες, 
κληδόσι (3), καὶ δαΐµοσι πλάνης. Tüc θυγατέρας 
ὑμῶν μουσικὰς καὶ δηµοσίας παιήσετε, xai ἐπιμι- 
γήσεσθο ἐν βδελύγμασιν ὀθνῶν' ἀνθ᾽ ὧν ἄξει Κύριος 
ἐφ᾽ ὑμᾶς λιμὸν, θάνατον καὶ ῥομφαίαι, ἐχδικοῦσαν 
πολιορχίαν, xal Χύνας εἷς διασπασμὸν, ἐχθρῶν καὶ 
φίλων ὀνειδισμοὺς, ἁπώλειαν καὶ (4) σφαχελισμὸν 

1? Rom. n, 14, 15. 

(100) Ἐπίγνωτε οὖν. Omissa iniegra hec perio- 


dus. Ip. 
(4) Βασιλείας, Βασιλείας, iiv μή δι΄ ἁμαρτίας ἐκπέ- 
codex 


ep Es Κυρίου, xal xupisugz, ὑπὸ ide ino, t dit 


quas facietia in regnum, ventriloquos sequentes, 

divinationes et dmemonas erroris. Filias vestras 
cantatrices et publicas facietis, et im mniscebimini 
abominationibus gentium ; pro quibus ducet Domi- 
nus super vos famem et pestilentiam, mortem et 
gladium, ulciecentem obsidionem, et canes in di- 
laniationem, inimicorum et amicoram opprobria, 


DE Καὶ ἔσῃ αὐτοῖς, Add. σὺ δὲ ἔσῃ βασιλεὺς 'Ta- 
κώθ, GRAB. 
Ἐξακολουθοῦντες, 


ο) ᾽Αχολουβοῦντες, ge 
omissa sequenti voce χλῃδόσι. Ip. 
(4) Καὶ xóvaq εἰς διασπασμὸν, ἐχθρῶρ καὶ el. 





1083 


TESTAMENTA XII PATRIARGHARUM. 


1084 


perditionem et talem occulodum, puerorum occi- Α ὀφθαλμῶν, τήπίων ἀναίρεσιν, καὶ σοµθίων ἀφαίρε- 


sionem, et uxorum ablationem, possessionum ra- 
pinam, terre desolationem, templi Dei incendium, 
vestri ipsorum servitutem in gentibus ; et exsoin- 
dent e vobis enuchos uxoribus suis, doneo rever- 
tamini ad Dominum in integro corde, poenitentes, 
et ambulantes in omnibus mandatis Dei, et visitet 
vos Dominus in misericordia, et reducat a captivi- 
tate inimicorum vestrorum. 

XXIV. « Et post hec orietur vobis astrum ex 
Jacob in pace, et exsurget homo ex semine meo, 
utsol justitie, ambulans cum liis hominum in 
mansuetudine et justitia, et quidquam peccati non 
invenientur in eo. Et aperientur super ipsum coeli, 
. ad effundendum Spiritum, benediotionem Patris 
Banoti : et ipse eflundet spiritum gratie super vos, 
et eritis ei fllii in veritate, et ambulabitis in pre- 
ceptis illius primis et ultimis. Hic est germen Del 
Altissimi, et hio est fons in vitam omnis carnis. 
Tunc refulgebit sceptrum regni mei, et & radioe 
vestra nascetur propago ; et in eo ascendet virge& 
Jjustitie gentibus, ut Judicet et salvet omnes invo- 
cantes Dominum. 


XXV. « Et post hoo resurget Abraham, et Igaao, 
et Jacob in vitam ; et ego, et fratres mei principes, 
sceptrum vertrum in Israel erimus Levi primus, 
secundus ego, tertius Joseph, quartus Benjamin, 
quintus Simeon, sextus lIsachar, et ita deinceps 
omnes. Et Dominus benedixit Levi; angelus faciei 
me ; virtutes glorie Simeon ; colum Ruben ; Isa- 


etw, ὑπαρχόντων ἁρπαγὴν (5), γῆς ἐρήμωσιν, ναοῦ 
θεοῦ ἐμπυρισμὸν, ὁμῶν αὐτῶν δουλείαν iv ἔθνεσι' 
καὶ ἐχυεμοῦσιν ἐξ ὁμῶν εἷς εὐνούχους ταῖς γυναιξὶν 
αὐτῶν, ἕως ἂν ἐπιστρέψητε πρὸς Κύριον ἐν τελείᾳ 
καρδίᾳ, μεταμελούµενοι, καὶ πορευόµενοι ἓν πάσαις 
ταῖς ἐντολαϊῖς τοῦ θεοῦ, xal ἐπισκέφηται ὑμᾶς Κύριος 
ἐν ἑλέει, καὶ ἀναγάπῃ (0) ἀπὸ τὴς αἰχμαλωσίας τῶν 
ἐχθρῶν ὁμῶν. 

ΚΔ. « Καὶ μετὰ ταῦτα ἀνατελεῖ ὁμῖν ἄστρον ἐξ 
Ἰακὼθ £v εἰβρήνῃ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐκ τοῦ 
σπέρματός µου, ὡς ὁ ἥλιος δικαιοσύνης συμπορευό’ 
µενος τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων ἐν πραότητι καὶ δι- 
καιοσύνῃ, xai πᾶσα ἁμαρτία οὐχ εὐρεθήσεται iv 
«Oti. Καὶ ἀνοιγήσονται ἐπ᾿ αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ, ἐκχέαι 
Πνεῦμα, εὐλογίαν Πατρὸς ἁγίου: καὶ αὐτὸς ἐκχεεῖ 
πνεῦμα χάριτος ἐφ᾽ ὑμᾶς, xal ἔσεσθε αὐτῷ εἷς υἱοὺς 
dv ἀληθείᾳ, καὶ πορεύσεσθε iv προστάγµατι αὐτοῦ 
πρώτοις καὶ ἑσχάτοις (7). Οὗτος 6 βλαστὸς θεοῦ ὑψί- 
στου, xal αὕτη ἡ πηγἡ elc ζωὴν πάσης σαρχός. Τότε 
ἀναλάμψει (8) σκῆπτρον βασιλείας µου, xai ἀπὸ τῆς 
ῥίζης ὑμῶν γενήσεται πυθµήν’ xal lv αὐτῷ ἀναθήσεται 
ῥάθδος δικαιοσύνης τοῖς ἔθνεσι, xpivat καὶ σῶσαι πάν- 
τας τοὺς ἐπικαλουμένττς Κύριον. 

ΚΕ’, « Καὶ μετὰ ταῦτα ἀναστήσεται ᾿Αθραὰμ, καὶ 
Ἰσαὰκ, καὶ Ἰακὼδ, sic ζωήν καὶ ἐγὼ, καὶ oi ἆδελ- 
qol µου ἔξαρχοι, σκῆπτρον ἡμῶν (9) ἐν Ἰσραὴλ ἑσό- 
µεθα. Αευΐ πρῶτος, δεύτερος ἐγὼ, τρίτος ᾿Ἰωσὴς, 
τέταρτος Βενιαμὶν, πέμπτος Ευμεὼν, ἕκτος ἸΙσαχὰρ, 
καὶ οὔτῶς καθεξῆς πάντες. Καὶ Κύριος εὐλόγησε τὸν 
Λευΐ * ὁ ἄγγελος τοῦ προσώνου ἐμέ' al δυνάµεις τῆς 


chao terra ; mare Zabulon ; montes Joseph; taber- C δόξης τὸν Συμεών» ὁ οὐρανὸς τὸν Ῥουδθήμ: τὸν 


naculum Benjamin ; luminaria Dan ; delicie Ne- 
pthalim ; sol Gad; olivo Aser: et erit unus populus 
Domini, et lingua una ; et non erit amplius spiritus 
erroris Beliar, quoniam mittetur in ignem in secu- 
lum. Et qui in tristitia mortui sunt, resurgent in 
gaudio ; et quiin pauperpate propter Dominum, di- 
tabuntur; et qui in inopia, saturabuntur ; et quiin- 
infirmitate, fortificabuntur; et qui propter Domi- 
num mortui sunt, evigilabunt in vita. Et cervi Ja- 
cob current in exultatione, et aquile Israel vola- 
bunt in gaudio ; impii vero tristabuntur, et pecca- 
tores lugebunt, et omnes populi glorificabuntDomi- 
num in secula. 


XXVI. « Custodite igitur, filii mei, omnem legem 
Domini, quoniam spes est omnibus dirigentibus 
viam ejus. » Et dixit eis: « Centum deoem et novem 
onnorum ego morior hodie in oculis vestris. Nemo 
me sepeliat in pretiosa veste, vel ventrem meum 


λων ῥὀνειισμοὺς ἀπώλειαν xal. Desunt omnia et 
Ioco sequentis vocis σφακελισµόν posita vox JXgnv. 
RAB. 
e Ὑπαρχόντων ἁρπαγήν. Desunt. Ip. 
6) ᾽Αναγάπῃ, Αναγάγτ, quie lectio multo melior 
e»t, altere] prorsus vitiosa. Neque enim ἀναγάπῃ 
uspiam alibi legitur ;;neo sequens ἀπὸ ad aliquam 
vocem precedentem referri potest. Ip. 


Ἰσαχὰρ ἢ γῆ * ἡ θάλασσα τὸν Ζαθουλών' τὰ ὄρη τὸν 
Ἰωσήφ  ἡ σκφνὴ τὸν Άενιαμίν ' ol φωστῆρες τὸν 
Δάν' d τρυφὴ τὸν Νεφθαλείμ» ὁ ἤλιος τὸν r4- 
ἐλαία τὸν 'Ασήρ"' καὶ ἔσται εἷς λαὸς Κυρίου, xal 
γλῶσσα pula * καὶ οὐκ ἔσται ἔτι πνεῦμα πλάνης τοῦ 
Βελιὰρ, ὅτι ἐμθληθήσεται ἐν τῷ πυφὶ εἰς τὸν αἰῶνα. 
Καὶ οἱ ἐν λύπῃ τελευτήσαντες ἀναστήσονται ἐν χαρᾷ, 
καὶ οἱ ἐν πτωχείᾳ διὰ Κύριον, πλουτισθήσονται, καὶ 
οἱ iv πενίφ, χορτασθήσονται, xal οἱ idv ἀσθενείᾳ, 
Ἰσχύσουσι, καὶ oi διὰ Κύριον ἀποβανόντες ἔξυπνι- 
σθήσονται dv Cf. Καὶ ol ἔλαφοι Ἰακὼθ δραμοῦνται 
ἐν ἀγαλλιάσει, καὶ οἱ ἀετοὶ Ἱσραὴλ πετασθήσονται 
ἐν χαρᾷ. ol δὲ ἀσεθεῖς πενθήσουσι, καὶ ἁμαρτωλοὶ 
κλαύσονται, καὶ πάντες ol λαοὶ δοξάσουσι Κόριον εἷς 


D αἰῶνας. 


KC. « Φυλάξατε οὗν, τέχνα µου, πάντα τὸτ νόµον 
Κυρίου, ὅτι ἐλπίς ἔστιν πᾶσι τοῖς κατευθύνουσι τὴτ 
ὁδὸν αὐτοῦ. Καὶ εἶπεν πρός αὐτούς. « pi ἑτῶν ἆπο- 
θνήσκω ἐγὼ σήµερον ἐν ὀφθαλμοῖς ὑμῶν. Μηδείς µε 
ἐνταφιάσῃ πολυτελεῖ ἐσθῆτι, [dj ὀναῤῥήξοι τὴν xot 


7) Καὶ πορεύσεσθε iv προστάγµατι αὐτοῦ πρώτοις 
καὶ ἀτοις"' Desunt in Dxionbhsl. Puto vero pro 
προστάγµατι, legendum pluraliter προστάγµασι, ut 
sequentia verba indicant. Ip. 

) Τότε ἀναλάμψει. Omissa omnia usque ad δο- 
ξάσουσι Κύριον εἰς αἰῶνας, sive usque ad finem se- 
quentis paregraphi. Ip. . 

(9( Ἡμῶν. Lego potius ὑμῶν. Ip. 








4085 


TESTAMENTUM ISACBAR. 


4086 


λίαν µου, ὅτι ταῦτα µέλλουαι ποιεῖν ol βασιλεύοντες. A rescindat, quoniam heo facturi sunt regnantes. Et 


Kai ἀναγάγετέ µε εἰς Χεθρὼν μεθ ὑμῶν. » Καὶ 
ταῦτα εἰπὼν, ἐκοιμήθη Ἰούδας' xal ἐποίησαν οἱ 
υἱοὶ αὐτοῦ κατὰ πάντα, ὅσα ἐντείλατο αὐὗτοῖς, καὶ 
ἔθαψαν αὐτὸν ἐν Χεθρὼν μετὰ τῶν πατέρων αὔτοῦ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E'. 
Λιαθήχη ᾿Ισαχὰρ, περὶ ἁπλότητος. 

A'. ᾽Αντίγραφον λόγων ᾿Ισαχάρ. Καλέσας τοὺς 
υἱοὺς αὐτοῦ, εἶπεν αὐτοῖς' « ᾿Ακούσατε, τέχνα, ἸἼσα- 
yàp τοῦ πατρὸς ὑμῶν, ἑνωτίσασθε ῥήματα ἠγαπη- 
µένοι (10) ὑπὸ Κυρίου. Ἐγὼ ἐτέχθην πάμπτος υἱὸς 
τῷ ᾿Ιανὼδ, ἐν μισθῷ τῶν µανδραγόρων. Ἰακὼδ (11) 
γὰρ Ίνεγκε µανδραγόρους (12) bx τοῦ ἀγροῦ, xal 
προαπαντήσασα ᾿Ῥαχὴλ ἕἔλαθεν αὐτούς (13). Ἔκλαιε 
δὲ Ῥουθὴμ, xal ἐπὶ τῇ φωνῇ αὐτοῦ ἐξῆλθε Ala ἡ 
µήτηρ µου. Ταῦτα δὲ σαν μῆλα εὐώδημα (44), ἃ 
ἐποίει ἡ v ᾽Αρὰμ iv ὄψει ὑποχάτω φάραγγος 554- 
των. Εἶπε δὲ Ῥαχήλ: « Οὐ δώσω σοι αὐτὰ, ὅτι ἔσον- 
ταί uot ἀντὶ τέχνων. » σαν δὲ μῆλα δύο. Καὶ εἶπε 
Λία’ « Ἱκανούσθω σοι, ὅτι ἔλαθες τὸν ἄνδρα παρθε- 
νείας μου μὴ xal ταῦτα λήψης » Ἡ δὲ εἶπεν 
κ Ἰδοὺ, ἔστω σοι Ἰαχὼθ τὴν νύχτα ταύτην ἀντὶ τῶν 
µανδραγόρων τοῦ υἱοῦ σου. » Ἐἶπε δὲ Λία πρὸς αὖ- 
τήν. «Μὴ xauy&, xal μὴ Dotátou: ἐμὸς γάρ ἐστιν 
ὁ Ἰαχὼθ, κἀγὼ γυνὴ νεότητος αὐτοῦ. » Ἡ δὲ 'Pa- 
X3 εἶπε' « Τί οὖν ; ὅτι ἐμοὶ πρῶτον (15) ἥρμοσται, 
καὶ δι’ ἐμὰ ἐδούλευσε τῷ πατρὶ ἡμῶν ἔτη ιδ. TL σοι 
«ovato, ὅτι ἐπλήθυνεν ὁ δόλος καὶ ἡ πανουργία τῶν 
ἀνθρώπων, xal ὁ δόλος προχωρεῖ ἐπὶ τῆς γῆς; EL δὲ 
μὴ, οὐκ ἂν (ic σὺ ὁρῶσα πρόσωπον Ἰαχώθ' οὗ γὰρ 


γυνὴ αὐτοῦ εἶ σὺ, ἀλλ’ ἐν δόλῳ ἀντ᾽ ἐμοῦ εἰσήχθης. C 


Καὶ ἐπλάνησέ µε ὁ πατήρ µου, xal µεταστήσας µε 
τῇ νυκτὶ ἐχείνῃ, οὐκ εἴασέ µε ἰδεῖν' ὅτι εἰ ἕἅμην ἐχεῖ, 
οὐκ ἐγίνετο τοῦτο. » Καὶ εἶπε ᾿Ῥαχήλ' « Ad6s ἕνα (46) 
μανδραγόραν, καὶ ἀντὶ τοῦ ἑνὸς ἐκμισθῶ (47) σοι αὐτὸν 
ἐν μιᾷ νυκτί. » Καὶ ἔγνω Ἰαχὼθ τὴν Λίαν, καὶ συλλα- 
θοῦσά µε ἔτεχε" xal διὰ τὸν μισθὸν ἐκλήθην Ἰσαχάρ. 

B. «Τότε ὤφθη τῷ Ἰαχκὼθ ἄγγελος Κυρίου, λέγων, 
ὅτι δύο τέκνα "Pay τέξεται͵ ὅτι διέπτυσε συνουσίαν 
ἀνδρὸς, καὶ ἐξελέξατο ἐγχράτειαν. Καὶ εἰ μὴ Ala ἡ 
µήτηρ µου ἀπέδω ἀντὶ συνουσίας τὰ δύο μῆλα, ὀκτὼ 
υἱοὺς slys τεκεῖν' διὰ τοῦτο ἓξ ἔτεκε, τοὺς δὲ δύο 
Ῥαχὴλ, ὅτι ἐν µανδραγόραις ἐπεσχέφατο αὐτὴν 6 
Κύριος. Εἶδε γὰρ, ὅτι διὰ τέκνα ἤθελε συνεῖναι τῷ 
Ίαχὼδ, xal οὗ διὰ φιληδονίαν. Ἡροσθεῖσα γὰρ καὶ 
τῇ ἑπαύριον ἀπέδοτο τὸν Ἰαχὼθδ, ἵνα λάθῃ καὶ τὸν 
ἄλλον μανδραγόραν (18). Διὰ τοῦτο ἐν τοῖς µανδρα- 
γόραις (19) ἀπήκουσε Κύριος τῆς "Pay: ὅτι, xalve 
ποθήσασα αὐτοὺς (20), οὐκ ἔφαγεν, ἆλλ᾽ ἀνέθηκεν 


10) Ἠγαπημένοι. Ἠγαπημένου. GRAB. 

m "Ink. Ῥουθήμ : et quidem recte, unde et 
Latinam versionem correxi. Ip. 

(12) Μανδραγόρους. Μανδραγόραν. Ip. — Mav- 
ὁραγόρων et µανδραγόρους, nominum instar sim- 
plicium in os desinentium ; sed paulo inferius leges 
μανδραγόραν et µανδραγόραις. In Vet Test. et 
apud profanos scriptores solummodo ὁ µανδραγό - 
ae καὶ µανδραγόρης vel ἡ µανδραγόρα invenitur. 


13e hoc in loco corrigendum puto : μανδραγορῶν 


el µανδραγόρας. DRACB. 


reducite me in Hebron vobiscum. » Et cum heo 
dixisset, obdormivit Judas; et fecerunt filii ejus 
gecundum omnia que mandavit eis, et sepelierunt 
eum in Hebron cum patribus suis. 


CAPUT V. 
Testamentum Isachar, de simplicitate. 


I. Transcriptum verborum Igachar.Cum vocasset 
inios suos, dixit eis : « Audite filii Isachar patrem 
vestrum, auribus percipite verba dilecti 4 Domino. 
Ego sum natus quintus fllius Jacob, in mercede 
mandragorarum. Ruben enim attulit mandragorag 
ex agro, et preobvians Rachel accepit eas. Flevit 
autem Ruben, et in voce ipsius exivit Lia mater 
mea.Mandragore autem erant mala odorifera, qua 


B producit terra Aram in excelso sub velle aquarum. - .— 
Dixit autem Rachel :« Non dabo hec tibiiquoniam  — — 


erunt mihi pro filiis, » Erant autem mala duo. Et. 
dixit Lia : « Sufficiat tibi, quoniam accepisti virum 
virginitatis mese; num et hec accipies ? » Illa vero - 
dixit : « Ecce, sit Jacob tibi nocte hac pro man- 
dragoris fllii tui.» Dixit autem ei Lia: « Ne jactes, 
et ne glorieris; meus enim est Jacob, et ego uxor 
juventutis ejus. » Rachel vero dixit : «Quid igitur ? 
quoniam mihi primo copulatus est, et propter me 
servivit patri nostro annis quatuordecim. Quid tibi - 


faciam, quoniam multiplicatus est dolus et astntia, . . 


hominum, et dolus procedit in terra? 8i autem 
Becus esset, non utique tu videres faciem Jacob ; : 


non enim uxor ipsius tu es, sed in dolo pro me . - 


inducta es. Et seduxit me pater meus, et transfe- 


rens me nocte illa, non permisit me videre; quo- 


niam si fuissem illio, non factum fuisset hoc. » Bt 


dixit Rachel : Aocipe unam mandragoram, et pro - JO | 


una in mercedem do tibi eum in una nocte. » Et 
cognovit Jacob Liam, et concipiens me peperit ; et 
propter mercedem vocatus sum Isachar. 


Π. « Tuno apparuit Jacob angelus Domini, di- . -- 


cens, quod duos filios Rachel pariet, quoniam ré- 


spuit coitum viri, et elegit continentiam. Et nisi : . 


Lia mater mea pro coitu reddidisset duo mala,oeto 
filios paritura fuigset ; propter hoc sex peperit, duos . 
vero Rachel, quoniam in mandragoris visitavit 
eam Dominus. Scivit enim, quod propter filios 
voluit coire cum Jacob, et non propter desiderium 
voluptatis. Apponens enim et in crastino reddidit 
Jacob, ut acciperet et aliam mandragoram. Pro- 
pter hoc in mandragorie exaudivit Dominus Ra- 
chel ; quoniam et desiderans eas,non comedit, sed 


14) Ταῦτα δὲ σαν μῆλα εὐώδημα. Αὕτη δὲ ἦν 
μήλα εὔοσμα. Ip. 

(15 Πρωτον. Πρότερόν σου Ip. 

(16) "Eva. Μίαν. Ip. 

(17) Too ἑνὸς ἐκμισθῶ. Ταύτης ἐκμισθώσω: Ip. 


m Αὐτούς. Αὐτήν. GRAB 


Se Tone μενδραγόραις. Tate μανδρα]όραις. 1 
19) Τοῖς αγόραις. Tate μανδραγόραις, Ip. 
foo) αὐτοὺς. roo Sic et paulo post. Ip. 








(18) Tóv ἄλλον µανδραγόραν. Tiv» ἄλλην µαν- 3 : 





1081 


TESTAMBNTA ΧΠ PATRIARCHARUM. 


ποσα 


reposuit ems in demo Domini, offerens sacerdoti A αὐτοὺς Ev οἴχῳ Κυρίου, προσενέγκασα τῷ Ἱερεῖ Ύψί- 


Altissimi, qui erat in tempore illo. 


III. « Quando igitur factus sum vir, filii mel, 
ambulavi in reotudine cordis, et factus sum agri- 
cola patrum meorum,et fratrum meorum, et attuli 
fructus ex agris secundum tempus eorum,et bene- 
dixit mihi pater meus, videns quod in simplicitate 
ambulabam. Et non eram perscrutator in actibus 
meis,neque perniciosus et invidens proximo meo ; 
non oblocutus sum slicui, neque vituperavi vitam 
hominis ambulans in simplicitate oculorum. Pro- 
pter hoc triginta annorum accepi mihimet uxorem, 
quoniam labor devoraverut fortitudinem meam. Kt 
non animadvertebam voluptatem mulieris, sed per 
laborem somnus meus circumdedit me, et semper 
gavisus est in simplicitate mea pater meus. Si 
quid enim laborabam, omnem fructum et omne 
primum germen primum per aacerdotem Domino 
offerebam, deinde patri meo, et tuno ego (24). Et 
Dominus duplicavit bona in manibus meis. Socivit 
&utem et Jacob, quod Deus cooperatur eimplicitati 
mese:omni enim pauperi et omni afflicto tribuebam 
terre bona in simplicitate cordis. 


' IV. « E& nunc audite me, fllii, et ambulate in 
simplicitate cordis, quoniam novi in ipsa omne 
beneplacitum Domini. Simplex aurum non eoncu- 
piscit, proximum non oircumvenit, cibos varios 
non appetit, vestem diversam non vult, tempora 
longa sibi non presoribit vivere,sed solum recipit 
voluntatem Doi ; et spiritus erroris nil valebunt 
&dversus eum. Non enim novit recipere pulchritu- 
dinem mulieris, ut non in perversione coinquinet 
mentem suam ; non zelus in consiliis ejus super- 
veniet, non invidia liquefacit animam ejus, neque 
]ucrum in insatiabilitate excogitat ;sed ambulat in 
rectitudine vite, et omnia videt in simplicitate, 
non recipiens oculis malignitates ab errore mundi, 
ut non videat perverse aliquod mandatorum Dei. 

V. « Custodite igitur, fllii mei, legem Dei, et 
gimplicitatem possidete,et in innocentia ambulate, 
non nimis curiose scrutantes mandata Domini, et 
proximi actiones ; sed diligite Dominum et proxi- 
mum, pauperis et. iuflrmi miseremini. Supponite 
dorsum vestrum ad agrum colendum, et laboran- 
dum in operibus terre, secundum unamquamque 
agriculturam dona cum gratiarum actione Domino 
offerentes ; quoniam in primisgerminibus fructuum 
terro benedixit tibi Dominus, sicut benedixit om- 
nibus sanctis, ab Abel usque ad hoc tempus. Non 
enim datur tibi alia pars,quam pinguedinis terre, 
cujus in doloribus sunt fructus ; quoniam et pater 
noster Jacob in benedictionibus terre et primitia- 
rum fructuum benedixit mihi. Et Levi et Judas 


2 Πονηρός. Φθονερός. ΠΛΗ. 
22) Τριάκοντα. Πέντε, add. GRAB. 
2 ρα. Ὥραν. 15. 
: fune ego. Hio aliquid desse videtur. 
2a 


στον, τῷ ὄντι ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνψ. 

I". « Ὅτε οὖν ἠδρόνθην, τέχνα µου, ἐπορευόμην ἐν 
εὐθύτήτι καρδίας, καὶ ἐγενόμην γεωργὸς τῶν πατέρων 
µου, καὶ τῶν ἁἀδελφῶν µου, xal ἔφερον καρποὺς ἐξ 
ἀγρῶν κατὰ καιρὸν αὐτῶν, καὶ εὔλόγησέ µε ὁ πατὴρ 
µου, βλέπων ὅτι ἐν ἁπλότητι πορεύοµαι. Καὶ ox 
ἥμην περίεργος ἐν ταῖς πράξεσἰ µου, οὐδὲ πονη- 
ρὸς (21) καὶ βάσκανος τῷ πλησίον µου οὗ κατελά- 
λησά τινος, οὐδὲ ἕψεξα βίον ἀνθρώπου, πορευόµενος 
ἐν ἁπλότητι ὀφθαλμῶν. Διὰ τοῦτο τριάκοντα (22) 
ἑτῶν ἔλαδον ἐμαυτῷ γυναῖκα, ὅτι ὁ χάµατος χατή- 
σθιε τὴν ἰσχύν µου’ xal οὐκ ἐνενόουν ἡδονὴν Ύυναι- 
χὸς, ἀλλά διὰ τοῦ κόπου ὄπνος uot περιεγίνετο, xai 
πάντοτε ἔχαιρεν ἐπὶ τῇ ἁπλότητί µου ὁ πατήρ pov. 


Β Εἴτι γὰρ ἔκαμνον, πᾶσαν ὁπώραν (23), xal πᾶν 


πρωτογέννηµα πρῶτον διὰ τοῦ ἱερέως Κυρίῳ προσ- 
έφερον, ἔπειτα τῷ πατρί µου, καὶ τότε ἐγώ. Καὶ 
Κύριος ἐδιπλασίασεε τὰ ἀγαθὰ ἓν Χχεροὶ µου, 
δει δὲ xal Ἰακὼθδ, ὅτι ὁ θεὸς συνερχεῖ τῇ ἁπλό- 
τητί µου’ παντὶ γὰρ πένητι καὶ παντὶ θλιδομένφ 
παρεῖχον τῆς γῆς τὰ ἀγαθὰ ἐν ἁπλότητι καρδίας, 


Δ. « Καὶ νῦν ἀχούσατέ µου, τέχνα, καὶ πορεύεσθε 
by ἁπλότητι καρδίας, ὅτι εἶδον ἐν αὀτῃ πᾶσαν εὐαρέ- 
στηαιν Κυρίου. Ὁ ἁπλοῦς χρυσίον οὐκ ἐπιθυμεῖ, τὸν 
πλησίον οὗ πλεονεκτεῖ, βρωµάτων ποριίλων ὁοχ ἐφίε- 
ται, ἐσθῆτα διάφορον οὐ θέλει, χρόνους μακροὺς οὐχ 
ὑκογράφει (rv, ἀλλὰ µόνον ἐκδέχεται τὸ θέλημα τοῦ 
θεοῦ χαίγαε τὰ πνεύματα τῆς πλάνης οὐκ (25) ἰσχό- 
coudt πρὸς αὐτόν. Οὁ γὰρ εἶδεν ἐπιδέξασθαι κάλλος 
θηλείας, ἵνα μὴ iv διαστροφῇ µιάνῃ τὸν νοῦν αὐτοῦ" 
οὐ ζζλος ἐν διαθουλίοις αὐτοῦ ἐπελούσεται' οὐ - 
vl& ἑχτήκε: ψυχἠν αὐτοῦ, οὐδὲ πορισμὸν (26) iy àtÀv- 
στίἰᾳ ἐννοεῖ. πορεύεται δὲ ἐν εὐθότητι ζωῆς (27), καὶ 
πάντα ὁρᾳ iv ἁπλότητι, μὴ ἐπιδεχόμενος ὀφθαλμοῖς 
πονηρίας ἀπὸ τῆς πλάνης τοῦ κόσμου, ἵνα μὴ ἴδῃ διο- 
στραμµένως τι τῶν ἐντολῶν (28) τοῦ Κυρίου. 

E'. « Φυλάξατε οὖν, τέχνα µου, vópov θεοῦ, καὶ τὴν 
ἁπλότητα κτήσασθε, καὶ iv dxaxíq πορεύεσθε, μὴ 
περιεργαζόµενοι ἐντολὰς Κυρίου, xat τοῦ πλησίον τὰς 
πράξεις. ἆλλ' ἀγαπᾶτε Κύριον xal τὸν πλησίον, πξ- 
νητα xal ἀσθενῆ ἐλεήσατε. Ὑποτίθετε τὸν νῶτον ὁμῶν 
etc τὸ γτωργεῖν, xal ἑργάζεσθαι ἓν ἔργοις γῆς, καθ’ 
ἑχάστην γεωργίαν Sopa μετ’ εὐχαριστίας Koplo προα- 
φέροντες" ὅτι ἓν πρωτογεννήµασι καρπῶν γῆς εὐλό- 
γησέ σε Κύριος, καθὼς ελόγησε πάντας τοὺς ἁγίους, 
ἀπὸ "A6s) ἕως τοῦ νῦν. Οὁ γὰρ δἔδοταί σοι ἄλλη µε- 
pic, fj τῆς πιότητος τῆς γῆς, Tic ἓν πόνοις ot καρποί" 
ὅτι καὶ ὁ πατὴρ ἡμῶν Ἰαχκὼθ iv εὐλογίαις γῆς xal 
ἀπαρχῶν καρπῶν εὐλόγησέ µε. Καὶ 6 Asot xal ὁ 
Ἰούδα ἑδοξάσθῃσαν παρὰ Κυρίῳ ἐν υἱοῖς Ἰαχώθ. Καὶ 
γὰρ ὁ Κύριος ἐκλήρωσεν dv αὐτοῖς, καὶ τῷ μὲν ἴδωχε 


Ox. Οὁδέν. Ip. 
Πορισμόν. Περισπασμόν. Ip. 


27 Lois Ψυχῆς. 
vendis - ti 089 ἐντολῶν. Διώύτραμ- 
μένας τὰς Un Y 


ARN ΤΝ OU oM 
θ CU. 


1089 


TESTAMENTUM £ZABULON. 


/ 


9 


τὴν ἱερατείαν, τῷ δὲ βασιλείαν. Αὐτοῖς ὑπακούσατε, A glorificati sunt a Domino in filiis Jacob. Etenim 


xal τῇ ἁπλότητι τοῦ πατρὸς ὑμῶν περιπατήσατε’ ὃτι 
val τῷ Γὰδ ἐδόθη ἀπολέσαι τὰ πειρατήρια τὰ ἐπερχό- 
μενα Ἰσραήλ. 


ζ- « Οἶδα δὲ, τέχνα pov, ὅτι by ἐσχάτοις καιροῖς κα 
ταλείψουσιν ol υἱοὶ ἡμῶν (29) τὴν ἁπλότητα, καὶ xoÀ- 
ληθήσονται τῃ ἁπληστίᾳ xal ἀφέντες τὴν ἀκαχίαν, 
προσπελάσουσι τῇ κακουργίᾳ, καὶ καταλιπόντες (30) 
τὰς ἐντολὰς Κυρίου, κολληθήσονται cp Βελιάρ' καὶ 
ἀφέντες τὸ γεώργιον, ἐξαχολουθήσουσι τοῖς πονηροῖς 
διαθουλίοις αὐτῶν, καὶ διασπαρήσονται iv τοῖς ἕθνεσι, 
καὶ δουλεύσουσι τοῖς ἐγχθροῖς αὐτῶν. Καὶ ὑμεῖς οὖν 
εἶπατε ταῦτα τοῖς τέχνοις ὑμῶν, ἅπως, ἐὰν ἁμαρτή- 
σωσι (31), τάχιον ἐπιστρέψωσι πρὸς Κύριον. ὅτι ἑλμή- 
µων ἐστὶ, καὶ ἐξελεῖται αὐτοὺς, τοῦ ἐπιατρέψαι εἲς τὴν 
15» αὐτῶν (32). 

σι.» PxO ἐτῶν εἶμι ἐγώ' καὶ oüx ἔγνων Ux ἐμὰ 
ἁμαρτίαν εἲς θάνατον. Πλὴγ τῆς γυναικός µου, οὐκ 
ἔγνων ἄλλην. οὖκ ἑπόρνευσα ἐν μετεωρισμῷ ὀφθαλ- 


Deus hereditatem assumpsit ex illis ; et huio qui- 
dem dedit sacerdotium, huic vero regnum. Eis 
ergo obedite, et in simplicitate patris vestri ambu- 
late ; quoniam et Gad datum est perdere tentationes 
supervenientes Israel. 

VI. « Novi vero, filii mei, quod in extremis tem- 
poribus derelinquent fllii vestri simplioitatem et 
&adberebunt avaritim ; et dimittentes innocentiam, 
appropinqusbunt malignitati ; et derelinquentes 
mandata Dei, adherebunt Beliar; et dimittentes 
agriculturam, sequentur perniciosa consilia sua, ot 
dispergentur in gentibus, et servient inimicis suis. 
Et vos igitur heo dicite filiis vestris, ut si peocent, 
velociter revertantur ad Dominum ; quoniam mi- 
gerioores est, et eripiet eos, ut revertentur in ter- 


τοῦ suam. 


VII. « Centum viginti duo annorum sum ego ;et 
non cognovi super me peccatum in mortem. Ρτα- 
ter uxorem meam, non cognovi aliam ; non forni- 


püv* olov sl; ἀποπλάνησιν οὐκ ἔπιον' πᾶν ἐπιθό- — catus sum in elatione oculorum ; vinum in aberra- 
µηµα τοῦ πλησίον οὐκ ἐπόθησα' δόλος οὐκ ἐγένατο i». tionem non bibi ; omne desiderabile proximi non 
καρδίἰᾳ μου ψεῦδος οὐχ &vijÀgs διὰ τῶν χφιλέων µου — desideravi; dolus non factus est in corde meo; 
Παντὶ ἀνθρώπῳ ὀδυνωμένῳ συνεστέναξα, xal πτωχῷ — mendacium non ascendit per labia mea. Omni ho- 


κετέδωκα τὸν ἄρτον µου. θὀκ ἔφαγον póvoc ὅριον 
oüx ἕλυσα, εὐσέθείαν ἐποίησα iv πάσαις ταῖς ἡμέραις 
ἐμοῦ, καὶ ἀληθε-αν (33). Τὰν Κύριον ἠγάπησα ἐν πάσῃ 
τῇ ἰσχύϊ µου ὁμοίως καὶ πάντα ἆτθρωπον ἠγάπησα, 
ὡς (34) τὰ τέχνα µου, Ταῦτα πιήσατε καὶ ὑμεῖς, 


mini dolore cruciato congemui, et pauperi dedi ρᾶ- 
nem meum. Non comedi solus ; terminum non 
solvi; pietatem feci in omnibus diebus meis, et 
veritatem.Dominum dilexi in tota fortitadine mes; 
similiter et omnem hominem dilexi,ut filios meos. 


τέχνα µου xal «üv πνεῦμα τοῦ Βελιὰρ φεύξοται ἀφ — Hio οἱ vos faciatis, fllii mei, et omnis spiritus 
ὕμων, χαὶ πᾶσα πρᾶξις πονηρῶν ἀνθρώπων οὐ xo- C Beliar fugiet & vobis ; etomnis actio perniciosorum 


ριεύσει ὑμῶν. καὶ πάντο ἄγριον Onpa. καταδουλώσεσθε, 
ἔχοντας μεθ’ ἑαυτῶν Θεὸν τοῦ oüpavoü* σοµπορευόµε- 
vot τοῖς ἀνθρώποις ἐν ἁπλάτητι καρδίας. » Καὶ ἑνατεί- 
λατο αὐτοῖς, ὅπως ἀνάγωσιν αὐτὸν ἐν Χεθρὼν, κακεῖ 
αὐτὸν θάψωσιν ἐν τῷ σπηλαίῳ μετὰ τῶν πατέρων αὐ- 
τοῦ. Καὶ ἐξέτεινε τοὺς πόδας, αὐτοῦ, καὶ ἀπάθανεν 
πέμπτος (95) i» γήρει καλῷ, πᾶν μέλος ἔχων ὑγιὰς, 
xal ἰσχόων ὕπνωσεν ὕπνον αἰώνιον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ζ. 
Διαθήχη Ζαθουλὼν, περὶ εὐσκλαγχνίας καὶ 
ἑλέους. "x 


Α’. ᾽Αντίγραφον Ζαθουλὼν, ὕὅ διέθετο τοῖς τέχνοις 
αὐτοῦ ἐἑκατοστῷ τεσσαρακοστῷ (30) καὶ δεκάτῳ ἔτει 


hominum non dominabitur vobis ; et omnem agre- 
stem feram servituti subjicietis, habentes vobiscum 
Deum coli; ambulantes cum hominibus in simpli- 
citate cordis. » Et mandavit eis, ut reducant eum 
in Hebron, et illio eum sepeliant in spelunca cum 
patribus suis. Et extendit pedes suos, et mortuus 
est quintus (fllius Lie), in senectute bona, omne 
membrum habens sanum, et potens dormivit som- 
num perpetuum. 


CAPUT VI. 


Testamentum Zabulon, de commiseralione el. mise- 
ricordia. 


I. Transcriptum Zabulon, quod disposuit filiis 
guis centesimo decimo quarto anno vite sus, post 


τῆς ζωῆς αὐτοῦ, μετὰ δύο ἔτη τοῦ θανάτου Ἰωσήφ. D duos annos mortis Joseph. Et dixit eis : « Audite 


Kai οἶπεν aütoigc « ᾿Ακούσατε µου υἱοὶ ᾖΖαθου- 


(29) Ἡμῶν. Ὑμῶν puto legendum, uti Robertus 
legisse videtur ; lioet Oxoniensis pariter ac Canta- 
brigiensis codex habeat ἡμῶν, Ip. 

(20) Καταλιπόντες. KacaAtuiávovtsc. Ip. 

31) ᾽Αμαρτήσωσι. ᾽Αμάρτωσι. Ip. 

32) Ταῦ ὀπιατρέφαι elc τὴν γῆν αὐτῶν, Desunt. Ip. 

33) Εὐσέδειαν ἑποίησα ἓν οάααις ταῖς ἡμέραις ἐμοῦ, 
καὶ ἀλήθειαν. Εὐσέθειαν ἁποίησα, b πάσαις ταῖς ἡμό- 
ραις µου ἀλήθειαν ἐποίησα, In. 


Qs] n Lr 
. Ilii mxoc* Deest. In. 
 Trmpexorop. Teágsp legendum, licet 





me, filii Zabuloh,attendite verbis patris vestri. Ego 


tam in Oxoniensi, quam Cantabrigiensi codice ha- 
beatur τεσσαραχοστῳ, quamvis in illo ultima pars 
hujus vocis deleta sit, quod error chronologicus 
deprehenderetur.Rubenenim frater natu maximus, 
eodem quo Zabulon anno, secundo scilicet post 
mortem Josephi, defunctus discitur supra Testam. 
I, 8 1. Atqui is ibidem mortuus dicitur 425 anno 
vitse ipsius.Non igitur Zabulon ,frater junior, annum 
150 attingere potuit, sed utique 114 anno mortuus 
est, ut Latini codices, manuscripti pariter ac im- 
pressi, habent. Sed in his male 32, pro duobus an- 
nis positi sunt. Ip. 


1094 


TESTAMENTA ΧΙΙ PATRIARCHARUM. 


1002 


gum Zabulon, datio bona genitoribus meis. Cum A λὼν (37) προσέχετε ῥήμασι πατρὸς ὑμῶν. Ἐγώ ciu: 


enim genitus essem, valde auctus est pater noster 
et gregibus et armentis,quando in variis virgis ha- 
buit.sortem. Non novi, filii mei, quod peccavi in 
diebus meis, preterquam mente ; neque recordor, 
quod iniquitatem feci, preter ignorantiam quam 
feci in Joseph, quoniam celavi cum fratribus meis, 
ut non dicerem patri meo quod factum erat. Ht 
flevi multum in abscondito : timui enim fratres 
meos, quoniam conspirabant omnes simul, ut si 
quis revelaret mysterium, occiderent eum gladio. 
Verumtamen,quando volebant oocidere eum,multa 
testificatus sum eis cum lacrymis, ut non facerent 
iniquitatem hano. 


. M. « Venerunt enim Simeon et Gad in Joseph, 
ut occiderent eum ;et cadens super faciem Joseph, 
dixit eis : « Miseremini mei, fratres mei, misere- 
mini viscerum Jacob patris nostri. Ne injiciatis in 
me manus vestras,ad effundendum sanguinem in- 
nocentem, quoniam non pecoavi in vos. Si vero 
peccavi, in disciplina erudita me ; manum autem 
vestram ne inferatis propter Jacob patrem no- 
Stirum. » Ut autem dixit verba hec, miseratione 
commotus sum, et incepi flere, et hepata mea re- 
soluta sunt in me, et omnis subsistentia viscerum 
meorum lexata est super animam meam. Flevit 
autem et Joseph, et ego cum ipso,et intremuit cor 
meum, et juncture eorporis mei expaverunt, οἱ 
non potui stare. Et videns me flentem cum eo, et 
illos supervenientes ad occidendum eum, refugit 
post me,deprecans ipsos. Exeurgens autem Ruben 
dixit:« Fratres, ne occidamus eum, sed projiciamus 
eum in unum lacuum horum siccorum, quos fode- 
runt patres nostri,et non invenerunt aquam.» Pro- 
pter hoc enim prohibuit Dominus ascendere aquam 
in eis, ut fleret protectio Joseph. Et fecit Dominus 
ita, donec vendiderunt eum lemaelitis. 

Itl. « Etenim in pretio Joseph ego non commu- 
nicavi (42), filii; sed Simeon, et Gad, οἱ alii sex 
fratres nostri accipientes pretium Joseph, emerunt 
calceamenta sibi ipsis, et. uxoribus suis, et filiis 
guis, dicentes : « Quoniam pretium sanguinis est 
fratris nostri hoc, ne comedamus ipsum, sed con- 
culcatione conculcemus ipsum, pro eo quod dixit, 
go regnaturum super nos; et videamus quid por- 


Ζαθουλὼν, δόσις ἀγαθὴ (38) τοῖς γονεῦσί µου. Ἐν γὰρ 
τῷ γεννηθῆναί µε ηὐξήθη ὁ πατὶρ ἡμῶν ἕως σφό- 
δρα, καὶ τὰ ποίµνια, χαὶ τα βουχόλια, ὅτε iv ταῖς 
ποιχ[λαις ῥάθδοις εἶχε τὸν κλῆρον. Οὐκ ἔγνων, τέκνα 
µου, ὅτι ἤμαρτον ἓν ταῖς ἡμέραις, παρεκτὸς Evvolac: 
οὐδὲ µιµινήσκοµαι, ὅτι παρανοµίαν ἐποίησα, πλὴν 
τὴν ἄγνοιαν, fjv ἐποίησα ἐπὶ Ἰωσὴφ, ὅτι ἑσκέπασα (39) 
ἐπὶ τοῖς ἁδελφοῖς µου, μὴ εἶπεν τῷ πατρί µου 
τὸ γενόµενον. Καὶ ἔκλαιον πολλὰ iy κρυφῇ. ἐφνθού- 
µην γὰρ τοὺς (40) ἀδελφούς µου, ὅτι σντέθεντο πάν- 
τες ὁμοῦ, εἴτις ἐξείπῃ τὸ µυστήριον, ἀναιρεθῆναι αὖ- 
τὸν µαχαίρᾳ. Hz δὲ, Bcc ἐθούλνντο ἀνελεῖν, αὐτὸν, 
πολλὰ διεμαρτυράµην αὐτοῖς μετὰ δακρύων, τοῦ μὴ 
ποιῆσαι τὴν ἀνομίαν ταύτην. 

Β΄ « Ἡλθον γὰρ Συμεὼν καὶ Γὰδ ἐπὶ τὸν Ἰωσὴφ, 
τοῦ ἀνελεῖν αὐτόν καὶ πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον Ἰωσὴφ, 
ἔλεγεν αὐτοῖς' « Ἐλεήσατέ µε, ἀδελφοί µου, οἰκτοιρή- 
σατε σπλάγχνα Ἰακὼθ τοῦ πατρὸς ἡμῶν, MÀ ἐπαγά- 
γητε ἐπ ἐμὶ τὰς χεῖρας ὑμῶν, τοῦ ἐκχέαι αἷμα 
ἀθῶον, ὅτι οὐχ ἥμαρτον elc ὑμᾶς. "EL δὲ Άμαρτον, i 
παιδείᾳ παιδεύσατέὲ µε' τὴν δὲ χεῖρα ὑμῶν μὴ ἐπενέγ- 
κατε διὰ Ἰακὼθ τὸν πατέρα ἡμῶν. » Ὡς δὲ ἔλεγε τὰ 
ῥήματα ταῦτα, εἷς οἴκτον Ἴλθον ἐγὼ, καὶ ἡρξάμην 
κλαίειν, καὶ τὰ ἥπατά µου ἐξελύθησαν ἐπ᾽ ἐμὲ, καὶ 
πᾶσα ἡ ὑπόστασις τῶν σπλάγχνων ἐχαυνοῦτο ἐπὶ τὴν 
ψυχήν µου. Ἔκλαιε δὲ xai Ἰωσὴρ, κἀγὼ σὺν αὐτῷ, 
καὶ ἐδόμδει ἡ καρδία µου, καὶ οἱ ἁρμοὶ τοῦ σώματός 
pou ἐξέστησαν, καὶ οὐκ ἡδυνάμην στῆναι. Καὶ ἰδών 
µε συγκλαίοντα αὐτῷ, xaxslvouc ἐπερχομένους ἀνε- 
λεῖν αὐτὸν, κατέφυγεν ὀπίσω µου, δεόµενος αὐτῶν. 


C ᾽Αναστὰς δὲ Αουθὴμ εἶπεν «᾿Αδελφοὶ, μὴ ἀποχτεί- 


γωµεν αὖτον, ἀλλὰ ῥίψωμεν αὐτὸν εἰς ἕνα τῶν Adx- 
XO τῶν ξηρῶν τούτων, ὧν ὥρυξαν ol πατέρες ἡμῶν, 
καὶ οὐ χεῦρον ὅδωρ. « Διὰ γὰρ τοῦτο ἐκώλυσε Κύριος 
ὕδωρ ἀναθῆναι ἐν αὐτοῖς, ἵνα γένηται περιποίησις 
τῷ Ἰωσήφ. Καὶ ἐποίησε Κύριος οὕτως, ἕως οὗ αὐτὸν 
τοῖς Ἰσμαηλίταις ἐπώλησαν. 

I'« Kai γὰρ τῆς τιμῆς (AL) τοῦ Ἰωσὴφ ἐγὼ οὐκ 
ἐκοινώνησα, τέχνα, ἀλλὰ Ευμεὼν, καὶ Γὰδ, καὶ oi 
ἀδελφοὶ E (43) ἄλλοι ἡμῶν λαθόντες τὴν τιμὴν τοῦ 
Ἰωσὴφ, ἐἑπριάσαντο ὑποδήματα ἑαυτοῖς, xal ταῖς 
γυναιξὶν, αὐτῶν, καὶ τοῖς τέχνοις αὐτων, εἰπόντες 
« "Oct τιμὴ αἷματός ἐστιν ἀδελφοῦ ἡμῶν αὕτη, οὐ φα- 
γώμεθα αὐτὴν, ἀλλὰ καταπατήσει καταπατήσωμεν 
αὐτὴν, ἀνθ᾽ dv sims βασιλεύειν (44[ ἐφ᾽ ἡμὰς xal 


tendant somnia ejus. » Propter hoc in scripturis J) ἴδωμεν, τί ἐστι τὰ ἐνύπνια αὐτοῦ, » Διὰ τοῦτο ἐν Yen 


legis Enooh scriptum est, non volenti suscitare 


| Yioi Ζαθουλών. Λόγων add. Gnas. 

38) Δόσις ἀγαθή. Alludit αἆ verba matris Lim, 
que protulisse dicitur, quando eum enixa erat, Ge- 
nes. xxx, 20 : Bonam portionem largitus δεί mihi 
Deus : etiam hac vice habitabit maritus meus mecum, 
eo quod genuerim ei sex filios : el idcirco appellavit 
nomen ejus Zabulon.Consule interpretes in huno lo- 
cum. Ip. 

39) Ἑσκέπασα. Ἐθεθαίωσα. Ip. 

(4o Καὶ ἔκλαιον πολλὰ ἐν κρυφῇ᾽ ἐφοθούμην γὰρ 
τούς, Αλλ’ ἔκλαιον χρυφῇ ἡμέρας πολλὰς περὶ Ἰω- 
σήφ: καὶ ἀφοθούμην τούς. ID. 

(44) Τῆς τιµῆς. Τὸ τίµηµα,. Ip. 


νόµου Ἐνὼχ γέγραπται (45), τὸν μὴ θέλοντα σπέρµα 


(uo Communicavi. Id est nullam partem ejus ac- 
cepi. Ip. 

49) ᾿Αδελφοὶ Ἐξ. "E£ ἀδελφοι. Ip. 

44) Βασιλεύειν, Ὅτι βασιλεύσει. Ip. 

45) Ἐν Ύραφῇῃ νόµου Ἐνὼχ γέγραπται. Idem 
legitar Deuteronomii xxv, 7 seq. ac proinde no- 
tanda convenientia inter legem Moysis: et eam que 
Enocho auctori ascripta est. Ceterum quod Chri- 
stus de circumcisione dixit Joan. vit, 22, eam non 
ex Moyse, sed ex patribus esse, id de precepto 
quoque suscitandi fratri seminis verum esse colli- 
gitur ex Genes. xxzvnr, 9; adeoque neo vero est 
ebsimile ritum calcei detrahendi et.exspuendi in 














1093 


TESTAMENTUM ZABULUN. 


1094 


ἀναστῆσαι τῷ ἁδελφῷ αὐτοῦ, ὁπολυθήσεσθαι (46) τὸ A semen fratri suo, solvendum calceamentum, et 


ὑπόδημα, καὶ ἑμπτύεσθαι εἷς τὸ πρόσωπον. Καὶ ol 
ἀδελφοὶ Ἰωσὴφ οὐκ ἠθέλησαν slc (47) ζωὴν ἀδελφοῦ 
αὐτῶν) καὶ Κύριος ὑπέλυσεν αὐτοῖς τὸ ὑπόδημα Ἰω- 
σήφ (48). Καὶ γὰρ ἑλθόντες ἐν Αἰγύπτῳ, ὑπελύθησαν 
ὑπὸ τῶν παίδων Ἰωσὴφ, xarà τὸν τύπον τοῦ Φα- 
ραώ (50). OÀ µόνον δὲ προσεχύνησαν αὐτῷ, ἀλλὰ 
xal ἐνεπτύσθησαν, παραχρῆμα πεσόντες ἔμπροσθεν 
αὐτοῦ. καὶ οὕτως ᾖσχύνθησαν ἔμπροσθεν τῶν Α]γυ- 
πτίων. Μετὰ ταῦτα γὰρ ἤχουσαν οἱ Αἴγύπτιοι πάντα 
τὰ xaxà à ἐποιήσαμεν τῷ Ἰωσήφ. 

Δ' « Μετὰ ταῦτα ἄθαλον ἐσθίεν ἐκεῖνοι. Ἑγὼ 
γὰρ δύο ἡμέρας καὶ δύο νύκτας οὐκ ἐγευσάμην, 
σπλαγχνιζόµενος ἐπὶ Ἰωσήφ. Καὶ Ἰούδας οὗ συνέ- 
τρωχεν αὐτοῖς' προσεῖχε δὲ τῷ λάκκῳ, ὅτι ἐφοθεῖτο, 


μὴ ἀποπηδήσαντες Συμεὼν xal Γὰδ ἀνέλωσιν αὐτόν. Β 


Καὶ ὁρῶντες xàph μὴ ἐσθίονα, ἔθεντό µε τηρεῖν 
αὐτὸν, ἕως οὗ ἐπράθη. Ἐποίησε δὲ ἐν τῷ Adxxg 
πρεῖς ἡμέρας xal τρεῖς νύχτας, xal οὕτως ἐπράθη 
ἄσιτος. Καὶ ἀκούσας Ῥουθὴν, ὅτι ἐπράθη ἀπόντος 
αὐτοῦ, περισχισάµενος ἐθρήνει, λέγων' Πῶς ὄψομαί 
τὸ πρόσωπον Ἰακὼθ τοῦ πατρός µου; Καὶ λαθὼν 
τὸ ἀργύριον, κατέδραµε (54) τοῖς ἐμπόροις, xal 
οὐδὲν (52) εὗρεν ἀφέντες γὰρ τὴν ὁδὸν τὴν µεγά- 
λην, ἐπορεύθησαν διὰ τρωγλοκολπητῶν (53) ἐν τῇ 
συντόμῳ' xal οὐκ ἔφαγε ᾿Ρωυθὴμ (54) ἄρτον ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. Ἡροσελθὼν οὖν ὁ Δὰν εἶπεν αὐτῷ' 
« M3) χλαῖε, μηδὲ πένθει' εὗρον γὰρ τί εἴπωμεν τῷ 
πατρὶ ἡμῶν Ἰακώθ. θύσομεν (55) χίἰµαῤῥον alvo, 
καὶ ἐμθάψομεν τὸν χιτῶνα Ἰωσὴφ, xai ἐροῦμεν' 
Ἐπίγνωθι, £l χιτὼν τοῦ υἱοῦ σού ἐστιν οὗτος (56): » 


τὸν γὰρ Ὑχιτῶνα τοῦ πατρὸς ἡμῶν ἐξέδυσαν τὸν Ἰω- C 


vio iv τῷ μέλλειν πιπράσκειν αὐτὸν, καὶ ἐνέδυσαν 
αὐτὸν ἱμάτιον παλαιὸν δούλου. Τὸν δὲ χιτῶνα εἶχε 
Συμεὼν, καὶ οὖκ ἤθελε δοῦναι αὐτὸν, θέλων τῇ ῥομµ» 
φαίᾳ αὐτοῦ καταχόψαι αὐτὸν, ὀργιζόμενος, ὅτι ἔζησε, 
καὶ οὐκ ἀνεῖλεν αὐτόν. ᾿Αναστάντες δὲ κατ αὐτοῦ 
πάντες ὁμοῦ, εἴπομεν « "Occ ἐὰν μὴ δῷς, ἐροῦμεν, 
ὅτι σὺ μόνος ἐποίησας τὸ πονηρὸν ἐν Ἰσραήλ (57). » 
Καὶ οὕτως δίδωσιν αὐτὸν, xal ἐποίησαν, καθὼς εἶπεν 
ὁ Δάν. 

E'. « Καὶ νῦν, τέχνα µου, ἀναγγέλλω ὁμῖν τοῦ 
φυλάσσειν τὰς ἐντολὰς Κυρίου, καὶ ποιεῖν ἔλεος ἐπὶ 
τὸν πλησίον, καὶ εὐσπλαγχνίαν ἔχειν πρὸς πάντας, 
οὗ µόνον si; ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ εἷς ἄλογα. Διὰ 
γὰρ ταῦτα εὐλόγησέ µε Ἡύριος, wai, πάντων τῶν 


conspuendum in faciem. Et fratres Joseph non 
voluerunt vitam fratris eorum : Et Dominus solvit 
eis oalceamentum Joseph ante portam (49), et 
it& adoraverunt Joseph. Etenim venientes in 
Agyptum, soluti sunt & pueris Joseph, secundum 
typum Pharaonis. Non solum autem adoraverunt 
eum, sed etiam consputi sunt, confestim prociden- 
tes coram eo : et sic confusi sunt coram JEgyptiis. 
Post hec enim audierunt Zgyptii omnia mala que 
feoimus Joseph. 

IV. « Post hec apposuerunt illi (fratres) cibum, 
ut comederent. Ego enim per duos dies et duas 
noctes non gustavi (cibum), miseratus Joseph. Et 
Judas non comedit cum eis; intendebat autem 
in lacum, quoniam timebat, ne resilientes Simeon 
et Gad interficerent eum. Et videntes me non come- 
dentem, posuerunt me custodire ipsum, quousque 
venditus est. Fuit autem in lacu tres dies et tros 
noctes, et ita venditus est impastus. Et audiens 
Ruben, quod venditus esset absente eo, circum- 
scissus plorabat, dicens: Quomodo videbo faciem 
Jacob patris mei ? Et accipiens argentum cucurrit 
ad mercatores, et neminem invenit: dimittentes 
enim viam magnam, ambulaverunt per asperos 
sinus in via compendiaria : et non comedit Ruben 
panem in die illa. Accedens igitur Dan dixit ei : 
« Ne tleas, neque tristeris ; inveni enim quid dica- 
mus patri nostro Jacob. Occidemus hircum capro- 
rum, et tingemus tunicam Joseph, et dicemus: 
Cognosce, si tunica filii tui sit ista ; » tunica enim 
patris nostri exueruntJoseph, cum vendituri essent 
eum, et induerunt eum vestimentum vetus servi. 
Tunicam vero habuit Simeon, et noluit dare eam, 
volens gladio suo discindere eam, iratus quod 
viveret, et non occidisset eum. Exsurgentes autem 
adversus eum omnes simul diximus : « Quod si non 
des, dicimus, quod tu solus fecisti hoc malum in 
Israel. » Et ita dedit eam ; et fecerunt, sicut dixit 
Dan. 


V. « Et nunc, filii mei, annuntio vobis custodire 
mandata Domini, et facere misericordiam in pro- 
ximum, et viscera commiserationis ad omnes ba- 
bere, non solum ad homines, sed et ad irratiopalia. 
Propter hec enim benedixit mihi Dominus, et, 


ἁδελφῶν µου ἀσθενούντων, ἐγὼ ἄνοσος παρηλθον' ῃ omnibus fratribus meis egrotantibus, ego sine 


οἶδε γὰρ Κύριος ἑκάστου τὴν  mpoalpesw. Ἔχετε 
οὖν ἔλεος iv. τοῖς σπλάγχνοις ὑμῶν, τέχνα µου, ὅτι 
ὡς ἄν τις ποιήσῃ τῷ πλησίον αὐτοῦ, οὕτως καὶ ὁ 


faciem ejus, qui fratris nomen propagare recuga- 
verit, jam olim usitatum fuisse; sicut alia excal- 
ceatio, qua propinquus alteri suo cedebat, mos 
antiquus in 1Israel fuisse dicitur, Ruth. 1v, 7. Ip. 

4 ! Ὑπολυθήσεσθαι. Ὑποδήσεσθαι male. Ip. 

47) Elc. Omissum. Ip. 
48) Ἰωσήφ. Ὁ ἐφόρεσαν κατὰ ᾿]ωσὴφ τοῦ ἀδελφοῦ 
αὐτῶν. Ip 


(49) Portam. Atrium, Josephi scilicet ; hoc enim 
vox πυλών denotat Ip. — Vide notam sequentem. 
(60) Κατὰ τὸν τύπον τοῦ Φαραώ. Adde ex Oxon. 


egritudine evasi ; novit enim Dominus uniuscujus- 
que propositum. Habete ergo misericordiam in 
visceribus vestris, fllii mei, quoniam ut aliquis 


ἔμπροσθεν τοῦ πυλῶνος, xal οὕτως προσεκύνησαν τῷ 


Ἰωσήφ, Ip. 

2 Κατέδραµε. Kal καταδραµώ»ν. Ip. 

52) Οὐδέν. Forte οὐδένα, quamvis et Oxoniensis 
codex habeat οὐδέν. Ms. Trin. οὐδένα. In. 
En Τρωγλοκολπητῶν. Τρωγλοδυτῶν. Ip. 


54) Ἔφαγε Ῥουδθήμ. Ἔφαγον, omisso 'Poo- 
θήμ. Ip 


55 θόσοµεν. Μαχαίρᾳ add. Ip. 
50) Οὗτος. Add. Καὶ ἐποίησαν οὕτως. Ip. 
97) Ἐν Ἰσραήλ. Ἐνώπιον Κυρίου. Ip. 


, 1098 


TESTAMENTA XI] PATRIARCHARUM. 


faciet proximo suo, ita et Dominus faciet ei. Etenim A Κόριος ποιήσει αὐτψ. Καὶ γὰρ οἱ υἱοὶ τῶν ἀδελφῶν 


fllii fratruti meorum egrotabant,moriebantur pro. 
pter Joseph, quoniam non fecerunt misericordiam 
in visceribus suis ; filii sutem mei sine egritudine 
custoditi sunt, sicut novistis. Et quando eram in 
Chanaan, in littore venatus sum venatione piscium 
Jacob patri meo ; et multis euffocatis in mari, ego 
illesus permansi. 

Vl. « Primus ego feci scapham in mari navigare, 
quoniam Dominus dedit mihi intellectum et sapien- 
tiam in ipsa: et dimisi lignum post ipsam, et 
velum extendi in ligno recto, in medio ; et in ipsa 
perambulens littora, pisoabar pisces domui patris 
mei, usquequo venimus in /Egyptum : et ex vena- 
tione mea omni homini peregrino miseratus dabam. 
8i vero erat peregrinus, vel sgrotans, vel senex, 
coquens pisces, et bene ea (eos) apparans, secun- 
dum uniuscujusque necessitatem afferebam omni- 
bus, colligens et compatiens. Propter hoc et Domi- 
nus multos pisces fecit me venari. Qui enim tribuit 
proximo, accipit multiplicata a Domino. Quinque 
annis piecatus eum, omni homini quem videram 
tribuens, et omni domui patris mei sufficiens. In 
estate piscabar ; in hieme autem pascebam gregem 
cum fratribus meis. 

VII. « Nunc annuntiabo vobis qua feci. Videbam 
afflictum in nuditate hiemis; et ipsius misertus, 
furatus vestimentum ex domo mea abscondite, 
dedi afflicto. Et vos igitur, fllii mei, ex his que 
tribuit vobis Deus, indifferenter omnium miseren- 
les, misericordiam facite, et tribuite omni homini 


µου ἠσθίνουν, ἀπέθνησκον διὰ Ἰωσὴφ, ὅτι οὖκ ἐποίη» 
σαν ἕλεος iv σπλάγχνοις αὐτῶν. οἱ δὲ υἷοί µου 
ἄνοσοι διεφυλάχθησαν, ὡς οἴδατε, Καὶ ὅτς ἥμην ἐν 
τῃ (58) Χαναὰν, εἷς παράλιο ῥἐθήρευον θήρᾳ 
ἰχθύων (59) Ἰακὼθ τῷ πατρἱ µου xal πολλῶν 
ἀγχομένων ἐν τῇ θαλάσσῃ, ἐγὼ ἀθλαθὴς διέµεινα. 


€. «Πρῶτος ἐγὼ ἐποίησα αχάφος (60) ἔπιπλέειν 
ἐν εῇ θαλάσσῃ, ὅτι Κόριος ἔδωκό µοι σύνεσιν καὶ 
σοφίαν iv αὐτῷ' καὶ καθῆχα ξύλον ὄπισθεν αὐτοῦ, 
καὶ ὀθόνην ἐξέτεινα ἐν ξύλῳ ὀρθῷ ἐν μέσφ. καὶ bv αὐτῷ 
διαπορευόµενος τοὺς αἰγιαλοὺς, ἠλίευον ἰχθύας οἴκῳ 
πατρός µου, ἕως ἤλθομεν slc Αἴγυπτον' καὶ ix. τῆς 
θήρας µου παντὶ ἀνθρώπῳ Κξένφ σπλαγχνιζόμονος 
ἐδίδουν. El. δὲ ἦν ξένος, fj νοσῶν, 1] γηράσας, ἑφήσας 
τοὺς ἰχθύας, xal ποιήσας αὐτὰ ἀγαθῶς, κατὰ τὴν 
ἑκάστου χρείαν προσέφερον πᾶσι, συνάχων xal συµ- 
πάσχων. Διὰ τοῦνο xal ὁ Κύριος πολὺν ἰχθῶν ὁποίησέ 
µε θηρᾷν. Ὁ γὰρ μεταδιδοὺς τῷ πλησίον λαμθάνει 
πολλαπλασίονα παρὰ Κυρίου. Πέντε ἔτη ἡλίευσα, 
παντὶ ἀνθρώπῳ, ὃν ἑωράκειν, μεταδιδοὺς, καὶ παντὶ 
τῷ oup τοῦ πατρός µου ἐξαρκῶν. Τὸ θέρος ἡλίευον, 
καὶ ἓν χειμῶνι ἐποίμαινον μετὰ τῶν ἁδελφῶν µου, 


Ζ, « Nuv ἀναγγελῶ ὑμῖν (01). à ἐποίησα. Εἶδον 
θλιθόµενον iv γυµνότητι χειμῶνος, xal σπλαγχνι- 
σθεὶς bx' αὐτὸν, κλέψας Ἱμάτιον ix τοῦ οἴχου µου 
κρυφαίως, ἔδωκα τῷ θλιθοµένῳ, Και ὁμεῖς οὖν, τέκνα 
µου, ἐξ ὧν παρέχει ὑμῖν ὁ θεὸς, ἀδιακρίτως πᾶσι 
σπλαγχνιζήμιενοι ἐλεεῖτε (02), xal παρόὀχετε παντὶ 


in bono corde. Si vero non habetis in occasione Ó ἀνθρώπῳ ἐν ἀγαθῇ xxpbig. El δὲ μὴ ἔχετε πρὸς 


dare indigenti, compatiamini in visceribus miseri- 
cordie. Novi quod manus mea non invenit in pre- 
Sens tribuere indigenti, et amplius septem stadiis 
&mbulans cum ipso, flebam; et viscera mea versa 
sunt super ipsum in compassionem. 


VIII. e Et vos igitur, fllii mei, habete viscera 
compassionis in omnem hominem in misericordia, 
ut et Deus vobis propitius misereatur vestri quo- 
njam et in extremis diebus Deus mittet misericor- 
diam suam in terram: et ubi invenerit viscera 
misericordie, in ipso habitabit. Quantum enim 
homo miseretur proximi, tantum Deus ipsius. 
Quando enim descendimus in /Egyptum,Joseph non 


xatpóv δοῦναι τῷ χρῄζοντι, συµπάσχετε bv σπλάγ- 
χνοις ἑλέους. Οἶδα ὅτι Ά χείρ µου οὐχ εὗρε πρὸς 
τὸ παρὸν ὀπιδοῦναι τῷ Ὑχρῄζοντι, xal ἔτι ἑπτὰ 
σταδίους συµπορευόµενος αὐτῷ, ἔκλαιον' καὶ τὰ 
σπλάγχνα µου ἑτρέφετο (03) ἐπ αὐτῷ tlc συμπά- 
θειαν. 

Ἡ.. « Καὶ ὁμεῖς oSv, τἔχνα µου, Eyste εὐσπλαγχνίαν 
κατὰ παντὸς ἀνθρώπου ἐν ὀλόει, ἵνα xal ὁ Κύριος 
εἷς ὑμᾶς σπλαγχνισθεὶς ἐλεήσῃ ὑμᾶς' ὅτι xalys 
ἐπ᾿ ἐσχάτων ἡμερῶν ὁ θεὸς ἁποστόλλει τὸ σπλάγ- 
χνον αὐτου ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ὅπου εὕρῃ σπλάγχνα 
ἑλέους, ὃν αὐτῷ κανουκεῖ, Ὅσον γὰρ ἄνθρωπος 
σπχαγχνίζεται εἷς τὸν πλησίον, τοσοῦτον Κύριος εἰς 
αὐτόν. "Ove γὰρ χατήλθοµεν sl; Αἴγυπτον, "loci 


recordatus est mali in nos; me vero videns, mi- p) οὐκ ἐμνησικάκησεν clo ἡμᾶς. ἐμὲ δὲ ἰδὼν, ἑσπλαγ- 


gertus est. In quem inspicientes et νοβ, immemores 
malorum efficiamini, filii mei, et diligite vosmet 
invieem, et ne animadvertatis unusquisque mali- 


ον " ur ή ων. θήραν. I 

. θήρα ἰχθύων. .19. 

(60 Πρώτος Fori ἐποίησα σκάφος Zabulon ita- 
que connumerandus variis heroibus, qui se inven- 
tores artis nauticsm fuisse jactarunt, vel ab aliis 
tales crediti sunt ; et addendus iis, quos Polydorus 
Vergilius lib. 1 Dc. énventoribus rerum, cap. 15, 
Salmuthus in Pancirolum tit. x1 De Pyzidecula 
nantica, et Cornelius a Lapide aliique commenta- 
tores in Sapientis. Salomonis: cap. xiv, v. b seqq. 


χνίσθη. Elc ὃν ἐμθλέποντες καὶ ὁμεῖς, ἀμνησίκαχοι 
Υίνεσθε, τέχνα µου, καὶ ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καὶ μὴ 
λογίζεσθς ἕκαστος τὴν παπίαν τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ (64) 


nominarunt. Ex quibus patebit, Zabulone antiquio- 
rem esse artem nauticam, ejusque originem ad Noe 
Baltem referendam esee. In. 

(01) νῦν ἀναγγιλῶ ὑμῖν, Hmc omnia omissa 
gunt in codice Oxoniensi usque ad ista sequentis 
paragraphi verba : τοσοῦτον Κύριος εἰς αὐτόν. Ip. 

e Peers. ερ In. s 

Ἐτρέφετο. endum ἑστρέφετο. lp. 

δὲ) M3 λγίζασθε ἕχαστος P erxlay τοῦ ἁδελ- 

φού aóxoB, eto. [démr monitum. Heres 











1001 


TESTAMENTUM DAN. 


1098 


ὅτι τοῦτο χωρίζει ἑνότητα, xal πᾶσαν συγγένειαν δια- A, tiam. fratris sui; quoniam hoc dividit unitatem, 


σκορπίζει, xal τὴν doy v ταράσσει (605). Ὁ γὰρ µνη- 
σίχακος σπλάγχνα ἑλέους οὐκ ἔχει. 


6'. « Προσέχετε τὰ ὕδατα (00), ὅτι ὅταν ἐπὶ τὸ αὖ- 
τὸ πορεύεται, λίθους, ξύλα, τὴν ἄμμον κατοσύρει (67) 
ἐὰν δὲ εἷς πολλὰ διαιρεθῃ, ἡ qj ἀφανίζει αὐτὰ, xal 
γίνεται εὐκαταφρόνητα. Καὶ ὑμεῖς, ἐὰν διαιρεθῆτε, 
ἔσεσθε οὕτως. M3) σχισθῆτε clc δύο κεφαλὰς, ὅτι πᾶν 
8 ἐποίησε Κύριος, κεφαλὴν µίαν ἔχει. Ἔδωκε δύο 
ὤμους, πόδας, χεῖρας' ἀλλὰ πάντα τὰ µέλη τῇ μιᾷ 
κεφαλῃ ὑπακούει. Ἔγνων iv γραφῇῃ πατέρων µου, 
ὅτι Ev ἑἐσχάταις ἡμέραις ἀποστήσεσθε ἀπὸ Κυρίου, 
xal διαιρεθήσεσθε, ἐν Ἰσραὴλ (68), καὶ δυσὶ βασι- 
λεῦσιν ἐξαχολουθήσετε, xal πᾶν βδέλυγµα ποιήῄσετε 
καί γε πᾶν εἴδωλον προσκυνήσετε, xai αἰχμαλοτε- 
σουσιν ὑμᾶς ol ἐχθροί ὑμῶν, xai καθίσεσθε (09) ἐν 
ἔθνεσι ἐν πάσα.ς ἀσθενείαις, xal θλίψεσι, καὶ ὀδύναις 
ψΨυχῆς. Καὶ μετὰ ταῦτα µνησθήσεσθε Ἡωρίου, xai 
µετανοήσετε, καὶ ἐπιστρέψει ὑμᾶς. ὅτι ἐλεήμων ἐστὶ 
xai εὔσπλαγχνος, μἡ λογιζόµενος καχίαν τοῖς υἱοῖς 
τῶν ἀνθρώπων, διότι σάἀρξ slot, xal τὰ πνεύματα 
τῆς πλάνης ἁπατᾷ αὐτοὺς ἐπὶ πάσαις ταῖς πράξεσιν 
αὐτῶν. Καὶ μετὰ ταῦτα ἀνατελεῖ ὑμῖν αὐτὸς ὁ Ko- 
ριος (70), φῶς δικαιοσύνης, καὶ ἴασις καὶ εὐσπλαγ- 
χνία ἐπὶ ταῖς πτέρυξιν αὐτοῦ. Αὐτὸς λυτρώσεται πᾶ- 
σαν αἰχμαλωσίαν υἱῶν ἀνθρώπου ἐκ τοῦ Βελιὰρ, καὶ 
πᾶν πνεῦμα πλάνης πατηθήσεται ' xal ἐπιστρίψει 
πέντα τὰ ἔθνη εἷς παραζήλωσιν αὐτοῦ ^ xal ὄψεσθε 
Θεὸν ἐν σχήµατι ἀνθρώπου, ὃν ἂν ἐκλέξηται Κύριος, 
ερουσαλὴμ ὄνομα αὐτῷ (74). Καὶ πάλιν dv πονη- 


plq λόγων ὑμῶν παροργίσετε αὐτὸν, καὶ ἁπόῤῥιφθή- C 


σεσθε ἕως καιροῦ αυντελείας. 

I'* « Καὶ νῦν, τέχνα µου, μὴ λυπεῖσθε, ὅτι ἀποθνή- 
exu ἐγὼ, μηδὲ συµπίπτετε, ὅτι ἀπολείπω ὑμῶν. 
Ανασήσομαι γὰρ πάλιν ἐν μέσῳ ὑμῶν, ὡς ἡγούμε- 
voc iv µέσῳ υἱῶν αὐτοῦ, καὶ εὐφρανθήσομαι ἐν μέ- 
σῳ τῆς φυλῆς µου, ὅσοι ἐφύλαξαν νόµον Κυρίου, καὶ 
ἐντολὰς Ζαθουλὼν πατρὸς αὐτῶν. Ἐπὶ bk τοὺς ἆσε- 
θεῖς ἐπάξει. Κύριος πῦρ αἰώνιον, καὶ ἀπολέσει αὐτοὺς 
ἕως γενεῶν, ᾿Ἐγὼ elc τὴν ἀνάπαυσίν µου ἀποτρέχω, 
ὡς οἱ πατέρες µου’ ὑμεῖς δὲ φοθεῖσθε Κύριον τὸν 
θεὸν ὑμῶν, ἐν πάσῃ ἰσχύί, πάσας τὰς μέρας τῆς 
ζωῆς ὑμῶν. » Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἐκοιμήθη Όπνῳ καλῷ, 
καὶ ἔθηχαν αὐτὸν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ iv θήκῃ ' ὕστερον δὲ 
ἀναγαγόντες αὐτὸν εἷς Χεθρὼν, ἔθαψαν μετὰ τῶν πα- 
τέρων αὐτοῦ. 

ΚΕΦΑΛΙΟΝ Z'. 
Διαθήκη Adv, περὶ θυμοῦ καὶ ψεύδους. 

Α΄’. ᾽Αντίγραφον λόγων Δὰν, ὧν εἶπε τοῖς υἱοῖς αὖ- 
τοῦ ἐπ᾿ ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν αὐτοῦ. Ἐκατοστῳ εἷ- 
κοστῷ πέμπτῳ ἔτει τῆς ζωῆς αὐτοῦ, καλέσας τὴν 


Visione rr, S 3, his verbis: « Tu autem, Herma, 
noli meminisse injuriarum filiorum tuorum. Memo- 
τία enim injuriarum mortem operatur, oblivio vero 
earum vitam eternam. » Gab. 

(69) Τάράσσει. Kai τὴν ὕπαρξιν ἀφανίζει, addit co- 
dex Oxon. Ip. 

66) Τὰ ὕδατα. Ἐπί add. Ip. 

ση] Κατασύφέρει. Καταφέρει. Ip. 


Ἁλτκοι. GA. II. 


et omnem consanguinitatem dispergit, et animum 
perturbat. Memor enim mali viscera misericordim 
non habet. 

IX. « Attendite aquis, quoniam cum simul mo- 
ventur, lapides, ligna, arenam detrahunt ; si vero 
in multas dividantur, terra exterminat eas, et fiunt 
neglecta. Et vos, si dividamini, eritis ita. Ne scin- 
damini in duo capita, quia omne quod fecit Deus, 
caput unum habet. Dedit duos humeros, pedes, 
manus; sed omnia membra uni capiti obediunt. 
Novi in scriptura patrum meorum, quod in ultimis 
diebus recedetis a Domino, et divisi eritis in Israel, 
et duos reges sequemini,et omnem abominationem 
facietis, et omne idolum adorabitis, et captivos ab- 
ducent vos inimici vestri,et sedebitis in nationibus 
in omnibus inflrmitatibus,et tribulationibus,et do- 
loribus anime.Et post hec recordabimini Domini, 
et resipicetis, et convertet vos, quoniam clemens 
est et misericors, non imputans malitiam flliis ho- 
minum ; quoniam caro sunt, et spiritus erroris se- 
ducunt eos in omnibus actionibus suis. Et post 
heo orietur vobis ipse Dominus, lumen justitiz, et 
sanitas et misericordia in pennis ejus. Ipse redimet 
omnem captivitatem filiorum hominis a Beliar, et 
omnis spiritus erroris conculeabitur; et convertet 
omnes gentes in emulationem ejus; et videbitis 
Deum in forma hominis, quem elegerit Dominus ; 
Jerusalem nomen ei.Et rursus in malitia sermonum 
vestrorum ad iracundiam provocabitis eum, et ab- 
jecti eritis usque ad tempus consummationis. 


X. « Et nunc, filii mei, ne contristemini, quo- 
niam morior ego; neque concidatie, quoniam re- 
linquo vos. Resurgam enim in medio vestri, velut 
dux in medio flliorum suorum, et letabor in 
medio tribus mes, quotquot custodierunt legem 
Domini, et mandata Zabulon patris eorum. Super 
impios vero inducet Dominus ignem eternum, et 
perdet eos usque in generationes. Ego in requiem 
meam confugio,sicut patres mei : vos autem timete 
Dominum Deum vestrum, in omni fortitudine, om- 
nibus diebus vite vestrae. » Et cum hec dixisset, 
dormivit somno bono, et posuerunt eum fllii ejus 
theca ; postea vero reducentes eum in Hebron, β6- 


D Pelierunt cum patribus ejus. 


CAPUT VII. 
Testamentum Dan, de ira et mendacio. 
I. Transcriptum verborum Dan, que dixit filiis 
suis in ultimis diebus suis. Centesimo vicesimo 
quinto anno vit:e sue vocans tribum suam, dixit : 


68 
69 
(70 


Malaehiae iv 





35 


1000 


ΤΗΘΤΑΜΕΝΤΑ XII PATRIARGHARUM. 


1100 


« Audite, filii Dan, sermones meos, attendite ve- À πατριὰν, αὐτοῦ, eUmev:  ᾽Ακούσατε, υἱοὶ Δὰν, λόγων 


bis oris patris vestri. Probavi in corde meo et in 
omni vita mea, quod res bona est et Deo grata, 
veritas cum justa actione ; et quod perniciosum est 
mendacium, et ira, quoniam omnem malitiam ho- 
minem edocent. Confiteor vobis hodie, filii mei, 
quod in corde meo letatus sum de morte Joseph, 
viri veracis et boni, et gaudebam in venditione Jo- 
Boph, quoniam supra nos pater eum diligebat. Spi- 
ritus enim zeli et elationis dixit mihi : « Et tu es 
filius ejus. » Et unus spirituum Beliar cooperaba- 
tur mihi, dicens : « Accipe gladium huno, et cum 
eo occide Joseph ; et diliget te pater tuus, mortuo 
eo. » Hic est spiritus ire, suadens mihi, ut sicut 
pardalis devorat hedum, ita devorarem Joseph.Sed 
Deus Jacob patris mei non immisit eum in manus 
meas, ut invenirem eum solum ; neque permisit 
iniquitatem hano facere, ut (73) solvantur duo sce- 
Ρίτα in Israel. 


II. « Et nunc, filii mei, ego morior, et in veritate 
dico vobie, quod 8i non oustodiatis vosmetipsos 8 
spiritu mendacii et ire, et diligstis veritatem et 
longanimitatem, disperibitis. Ceecitas est in ira, filii 
mei, et nemo iracundus videt faoiem in veritate ; 
quoniam seu pater, eive mater sit, ut hostibus at- 
tendit eis ; si sit frater, non novit; si propheta Do- 
mini, non obedit ; si justus, non aspicit ; smicum 
non cognoscit. Circumponit enim ei spiritus ire 
retia erroris, et exos&ecat naturales oculos ejus, et 
per mendacium obtenebrat mentem ejus, et pro- 


pria:n visionem tribuit ei. In quo autem oircumpo- C 


nit oculos ejus? In odio cordis, et dat ei cor pro- 
prium adversus fratrem in invidiam. 


III. « Perniciosa est ira, filii mei; etenim ipsi 
anime ipsa fit anima ; et corpus quidem iracundi 
proprium sibi facit, anime» autem dominatur, et 
tribuit corpori potentiam propriam, ut faciat om- 
nem iniquitatem ; et cum jam operata fuerit anima, 
justificat quod operatum est, quia non videt. Pro- 
pter hoo qui iratus est, si quidem sit potens; tri- 
plicem habet potentiam in ira : unam quidem per 
potentiam et auxilium ministranlium ; secundam 
autem per divitias, persuadens et vincens in in- 
justitia ; tertiam naturalem babens zorporis, et per 
Beipsum operans malum. 8i autem debilis sit qui 
irascitur, duplicem habet potest»:om, preter eam 
que est nature ; adjuvat enim eis ira semper in ini- 


(72) θυμὸς, ὅτι πᾶσαν κακίαν ἀνθρώπων ἐκδιδάσχει, 
θυμὸς πᾶσαν xox'av ἐχδιδάσκει, omisso ὅτι, et ἀνθ- 
ρώπων, sive potius ἄνθρωπον. GBAB. 

(73) Ut. Ne, potius legendum juxta Grec. Oxon. 
In. — Huic loco lux aífunditur in not. 3 ad Cle- 
mentis Rom. Epist. 1, cap. 31. Patrol. Gr. t. I col. 


G (74) Λυθῶσι δύο σκῆπτρα iv Ἱσραήλ,. Μή add. 
ΒΑΒ. 
43) Quid est hoc ὁρῶν πρόσωπον, videns fa- 


µου, προσέχετε ῥήμασι στόµατος πατρὸς ὑμῶν. 
Ἐπείρασα ἐν χαρδίᾳ µου, xal iv πἀσῃ τῇ ζωῇ µου 
ὅτι καλὸν καὶ θεῷ εὐάρεστον, ἡ ἀλήθεια μετὰ διχαιο- 
πραγίας " xai ὅτι πονηρὸν τὸ φεῦδος, xal ὁ θυμὸς, 
ὅτι πᾶσαν xaxlav ὀνθρώπων ἐκδιδάσκει (72). Ὅμολο- 
γῶ σήμερον ὁμῖν, τέκνα µου, ὅτι ἐν χαρδίᾳ µου ἡδό- 
µην περὶ τοῦ θανάτου Ἰωσὴφ, τοῦ ἀλδρὸς τοῦ ἀγα- 
θοῦ καὶ ἀληθινοῦ, καὶ ἔχαιρον ἐπὶ τῇ πράσει Icio, 
ὅτι ὑπὲρ ἡμᾶς ὁ πατὴρ αὐτὸκ ἠγάπα. Τὸ γὰρ πνοῦμα 
τοῦ ζήλου καὶ τῆς ἁλαζονείας ἔλεγέ pot « Kal ε 
σὺ υἱὸς αὐτοῦ. » Kal ἓν τῶν πνευμάτων τοῦ Βελιὰρ 
συνήρχει uot, λέγον' « Λαθὲ τὸ ξίφος τοῦτο, xal ἐν 
αὐνῷ ἄνελε τὸν Ἰωσὴφ, καὶ ἀγαπήσει σε ὁ πατήρ 
σου, ἀποθανόντος αὐτοῦ. » Τοῦτό ἐστι τὸ πνεῦμα τοῦ 
θυμοῦ, τὸ πεῖθόν µε, ἵνα ὡς πάρδαλις ἐκμύζει ἔρι- 
φον, οὕτως ἐκμυζήσω τὸν Ἰωσήφ: ᾽Αλλ’ ὁ θεὸς Ἰαχὼθ 
τοῦ πατρός µου οὐχ, ἐνέθαλεν αὐτὸν clq τὰς χεῖράς 
µου, ἵνα εὕρω αὐτὸν µόνον" οὐδὲ εἴασε τοῦτο τὸ ἀνόμη- 
μα ποιῆσαι, ἵνα λυθῶσι góo σκῆπτρα ἐν Ισραήλ (74). 

B.« Καὶ νῦν, τέχνα µου, ἐγὼ ἀποθνήσκω, xai iv 
ἀληθείᾳ λέγω ὑμῖν, ὅτι ἐὰν μὴ φυλάξητε ἑαυτοὺς 
ἀπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ ψεύδους καὶ τοῦ θυμοῦ, καὶ 
ἀγάπήσητε τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν μακροθυµίαν, ἆπο- 
λεῖσθε, Τύφλωσίς ἐστιν ἐν τῷ θυμῷ, τέκνα µου, καὶ 
οὑκ ἔστι τις θυµώδης ὁρῶν πρόσωπον (743) bv GA cia: 
ὅτι κάν πατὴρ, x&v µήτηρ ἑστὶν, ὡς πολεµίοις mpost- 
χει αὐτοῖς * ἐὰν 7j ἀδελφὸς, οὐκ οἴδεν * ἐὰν προφήτες 
Κυρίου, παρακούει' ἐὰν δίκαιος, οὐ βλέπει * Φφίλον - 
οὐ γνωρίζει, Περιθάλλει γὰρ αὐτὸν τὸ πνεῦμα τοῦ 
θυμοῦ τὰ δίχτυα τῆς πλάνης, xal τυφλοῖ τοὺς φυσι- 
xoüc ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ, καὶ διὰ τοῦ ψεύδους σκοτοῖ 
τὴν ὀνάνοιαν αὐτοῦ, καὶ τὴν ἰδίαν ὃρασιν παράχει αὖ- 
τῷ. Ἐν τίνι δὲ περιθάλλει τοὺς ὄφθαλμοὺς αὐτοῦ: 
Ἐν µίσει καρδίας, καὶ δίδωσιν αὐτῷ καρδίαν ἰδίαν κατὰ 
τοῦ ἀδελφοῦ clo φθόνον. 

I' Πονηρὸς, ὁ θυμὸς, τέκνα µου, καὶ γὰρ αὐτῇ 
τῇ ψυχᾷ αὐτὸς γίνεται ψυχή (76): καὶ τὸ μὲν ciu: 
ἰδιοποιεῖται (76) τοῦ θυµώδους, τῆς δὲ ψυχἠς xataxo- 
ρισύει, xai παρέχει τῷ σώματι δύναμιν ἰδίαν, ἵνα 
ποιήσῃ πᾶσαν ἀνομίαν * καὶ ὅταν πράξι dvyn, à 
καιοῖ τὸ πραχθὲν, ἐπειδὴ οὗ βλέπει, Δια τοῦτο 0 
θυμούμενος, ἐὰν μὲν ᾖ δυνατὸς, τριπλῆν ἔχει ὀύνα- 
piv ἐν τῷ θυμῷ ' µίαν μὲν διὰ τῆς δυνάµεως καὶ 
τῆς βοηθείας (77) τῶν ὑπουργούντων : δευτέραν δὲ 
διὰ τοῦ πλούτου, παραπείθων καὶ νικῶν ἐν ἁδίχῳ' 
τρίτην τὴν φοσικὴν ἔχων τοῦ σώματος, xal δι ἔαυ- 
τοῦ δρῶν τὸ χαχόν. Ἐὰν δὲ ἀσθενήσῃ ὁ θυµού.ενος, 
διπλην ἔχει τὴν δυνάµιν παρὰ τῆς φύσεως: βοτθεῖ 
γὰρ αὐτοῖς ὁ θυμὸς πάντοτε ἐν παρανοµἰφ. Τοῦτο τὸ 


ciem ? Πεῦταίοθ dicitur videre faciem pro familiari- 
ter et amice, aut submisse, aliquem adire, vel cum 
eo colloqui. Cf. text. Hebr. Gen. xxxn,21, et Ge- 
senii Thesaurum ad vocem p*35 ne 1, h. Dnaca. 

(75) Καὶ γὰρ αὐτῃ τῇ ψυχῇ αὐτὸς γίενται ψυχή 
omissa sunl. 488. 

m) Ἰδιοποιεῖται. Ἴδιον ποιεῖται. Ip. 

Τ7) λιὰ τῆς δυγάµεως καὶ τῆς βοηθείας. ᾽Απὸ βοτ- 
θείας. Ip. 











1101 


TESTAMENTUM DAN. 


4 


1102 


πνεῦμα dal μετὰ τοῦ ψεύδους ἐκ δεξιῶν τοῦ Σατανᾶ A quitate. Hic spiritus semper cum mendaoio a dex- 


πορεύεται, ἵνα ἐν ὠμότητι καὶ ψεύδει Ὑγίνωνται ol 
πράξεις αὐτοῦ. 

A'. « Οὐχοῦν συν[ετε τὴν δύναμιν τοῦ θυμοῦ, ὅτι 
µαταία ἐστίν. Ἐν γὰρ λόγῳ παροζύνει (78) πρῶτον" 
εἶτα iv ἔργοις δυνατοῖ τὸν ἐρεθιζόμενον (79), καὶ ἐν 
ζημίαις πικραῖς (80) ταράσσει τὸ διαθούλιον αὐτοῦ" 
καὶ οὕτως διεγείρει iv. θυμῷ µεγάλῳ τὴν ψυχὴν αὐ- 
τοῦ. Ὅτε οὖν λαλεῖ τις καθ ὑμῶν, ὑμεῖς μὴ κινεῖ- 
σθε εἷς θυμόν' xal idv τις ἐπαινᾗ ὑμᾶς ὡς ἀγα- 
θοὺς (81), μὴ ἐπαίρεσθε, µήτε µεταθάλλεσθε, μήτε 
εἰς τέρψιν, μήτε εἷς ἀειδίαν (82). Πρῶτον γὰρ τὲρ- 
πει τὴν ἀχοὴν, καὶ οὕτως ὀξύνει τὸν νοῦν, νοῆσαι τὸ 
ἐρεθισθέν' καὶ τότε θυμωθεὶς νομίζει δικαίως ὀργί- 
ζεσθαι. Ἐὰν δὲ ζημίᾳ fj ἀπολείᾳ τινὶ περιπέσητε 
(83), τέχνα, μὴ θροεῖσθε' ὅτι αὐτὸ τὸ πνεῦμα ἐπι- 
θυμῆσαι ποιεῖ τοῦ ἀπολομένου, ἵνα θυμωθῇ διὰ τοῦ 
πόθου. Ἐὰν δὲ ζημιωθῆτε (84) ἐκουσίως, μὴ λυπεῖ- 
σθε' ἀπὸ γὰρ λόπης ἐγείρεται θυμὸς μετὰ ψεύδους. 
Ἔστι δὲ διπρόσωπον xaxóv, θυμὸς μετὰ ψεύδους, 
καὶ συνερῶνται ἀλλήλοις, ἵνα ταράξωσι τὸ διαθούλιον’ 
ταρασσοµένης δὲ τῆς ψυχῆς συνεχῶς, ἀφίσταται Κύριος 
ἀπ᾿ αὐτῆς, καὶ κυριεύει αὐτῆς ὁ Βελιάρ. 

Ε΄. « Φυλάξατε οὖν, τέχνα µου, τὰς ἐντολὰς τοῦ 
Κυρίου, xal τὸν νόμον αὐτοῦ τηρήσατε' ἀπόστητε 
δὲ ἀπὸ θυμοῦ, καὶ µισήσατε τὸ φεῦδος, ἵνα Κύριος 
χατοιχήσῃ ἐν ὑμῖν. (85) ᾿Αλήθειαν λαλεῖτε ἕχαστος 
πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ, xal ob μὴ ἐμπέσητε εἰς 
μῆνιν xal ταραχὰς, ἀλλ᾽ ἔσεσθε ἐν εἰρήνῃ, ἔχοντες 
τὸν θεὸν τῆς εἰρήνης, xal οὐ μὴ κατισχύσῃ (86) ὑμῶν 
πόλεμος. ᾽Αγαπᾶτε τὸν Κόριον iv πάσῃ τῇ ζωῃ ὑμῶν, 


xal ἀλλήλους ἐν ἀληθινῃ καρδίᾳ. Οἶδα γὰρ, ὅτι ἐν () 


ἐσχάταις ἡμμέραις ἀποστήσεσθε τοῦ Κυρίου, καὶ προσ- 
οχθιεῖτε τὸν Atout, καὶ πρὸς Ἰούδαν ἀντιτάξεσθε" 
ἆλλ᾽ οὐ δυνήσεσθε πρὸς αὐτούς, "Αγγελος γὰρ Κυ- 
Ρίου ὁδηγεῖ ἑκατέρους, ὅτι lv αὐτοῖς στήσεται Ἰσρπήλ. 
Καὶ ὡς ἂν ἀποστῆτε ἀπὸ Κυρίου, ἐν πάσῃ xaxiq 
πορεύεσθε, ποιοῦντες βδελύγµατα ἐθνῶν, ἐκπορνεύον- 
τες ἐν γυναιξὶν ἀνόμων, καὶ ἐν πάση πονηρίφ ivep- 
γούντων ἐν ὑμῖν τῶν πνευμάτων τῆς πλάνης. ᾿Ανέ- 
γνων γὰρ ἐν βίθλῳ Ενὼχ τοῦ διχαίου, ὅτι ὁ ἄρχων 
ὑμῶν ἐστιν ὁ Σατανᾶς, καὶ ὅτι πάντα τὰ πνεύματα 
τῆς πορνείας καὶ τῆς ὑπερηφανείας τῷ Λευι ὑπα- 
κούσονται, τοῦ παρεδρεύειν τοῖς υἱοῖς Acut, τοῦ 
ποιεῖν αὐτοὺς ἐξαμαρτάνειν ἑνώπιον — Kuplou. Καὶ 
υἱοί µου ἐγγίζοντὲς εἶσι τῷ Λευϊ, καὶ συνεξαµαρτά- 
νοντες αὐτοῖς ἐν πᾶσι' καὶ υἱοὶ Ιούδα ἔσονται Lv 
πλεονεξίᾳ, ἁρπάζοντες τὰ ἀλλότρια ὡς λέοντες. Aid 
τοῦτο ἀπαχθήσεσθε σὺν αὐτοῖς iv αἰχμαλωσίφ, κἀκεῖ 
ἀπολήψεσθε πάσας τὰς πληγὰς Αἰγύπτου, καὶ πάσας 
πονηρίας τῶν ἐθνῶν' xal οὕτως ἐπιστρέφαντες πρὸς 
Κύριον, ἐλεηθήσεσθε, καὶ ἄξει ὑμᾶς εἷς τὸ ἁγίασμα 
αὐτοῦ, βοῶν ὑμῖν εἰρήνην. Καὶ ἀνατελεῖ ὑμῖν ἐκ τῆς 


(78) Παροξύνει. Παροξύνεται. GRAB. 
79) Ἐρεθιζόμενον. ᾿Οργιζόμενον. Ip. 
0) Πικραῖς. Μικραῖς. Ip. 

81) ᾽Αγαθούς. Αγίους, Ip. 

82) ἸΔειδίαν. ᾽Αηδίαν. Ip. 

83) Περιπέσητε. Περιτίσι, Ip. 

ei Ἐὰν δὲ ζημιωθῆτε. Desunt omnia usque .ad 


tris Satane ambulat, ut in crudelitate et mendacio 
flant actus ejus. 

IV. « Quapropter intelligite potentiam ire, quo- 
niam vana est.In sermone enim exacerbat primum; 
deinde in operibus fortificat stimulatum, et in da- 
mnis amaris conturbat consilium ejus:et ita exsu- 
Scitat in ira magna animam ejus.Quando igitur lo- 
quitur aliquis adversum vos,ne moveamini in iram ; 
et si quis laudet vos ut bonos, ne elevemini, neque 
trangmutemini vel in delectationem,vel in rigorem 
vultus. Primum enim delectat auditum, et ita exa- 
cuit mentem, ut intelligat quod exprobratum est : 
et tunc iratus existimat juste irasci.Si in jacturam 
&ut perditionem aliquam incideritis,filii,ne tumul- 
tuemini; quoniam hio spiritus concupiscere facit 
quod perditum est, ut irascatur per desiderium. Si 
&utem jacturam patiemini voluntarie, ne contriste- 
mini;a tristitia enim suscitatur ira cum mendacio. 
Est autem malum duplicem habens faciem,ira cum 
mendacio, et colloquuntur mutuo, ut. conturbent 
consilium : turbata autem anima continue recedit 
Dominus ab ipsa, et dominatur ei Beliar. 

V. « Custodite ergo, fllii mei, mandata Domini, 
et legem ejus servate; recedite autem ab ira, et 
odio habete mendacium,ut Dominus habitet in vo- - 
bis, et fugiat & vobis Beliar. Veritatem loquamini 
unusquisque ad proximum suum, et non incidetis 
in iram et turbationes ; sed eritis in pace, habentes 
Deum pacis ; et non prevalebit adversum vos bel- 
lum.Diligite Dominum in omni vita vestra, et νοβ- 
met invicem in veraci corde. Novi enim, quod in 
ultimis diebus recedetis a Domino, et offendetis 
Levi, et. Jude resistetis ; sed non superabitis eos. 
Angelus enim Domini ducit utrosque, quoniam in 
ipsis stabit [srael. Et cum recedetis a Domino, in 
omni malitia ambulabitis, facientes abominationes 
gentium, scortantes cum inulieribus iniquorum, et 
in omni malitia spirituum erroris operantium in 
vobis. Legi enim in libro Enoch justi, quod prin- 
ceps vester est Satanas,et quod omnes spiritus fors 
nicationis et superbie Levi obedient,ut insidientur 
filiis Levi,et faciant eos peccare coram Domino. Et 
filii mei appropinquant Levi,et simul peccant cum 
eie in omnibus : et fllii Jude erunt in avaritia,ra- 
pientes aliena ut leones. Propter hoc abducemini 
cum eis in captivitatem, et illio recipietis omnes 
plagas ZEgypti,et omnes pravitates gentium : et ita 
revertentes ad Dominum misericordiam conseque- 
mini,et ducet vos in sanctificationem ejus,clamans 
vobis pacem.Et orietur vobis ex tribu Juda et Levi 
galutare Domini: et ipse faciet adversus Beliar 
prelium, et ultionem victorie dabit terminis ve- 


finem hujus paragraphi. Ip. . 
(85) ᾽Αλήθειαν. Hinc in Oxon. et Cantab. codice 
clausula deesse videtur 19. | 
(86) Ka! οὐ μὴ χατισχύσῃ. Omnia in Ox. cod. 
desunt usque ad ista sequentis paragraphi verba: 
xai iv τοῖς ὄθνεσι Σωτήρ. Ip. 


1103 TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM.. 1104 


stris.Et animas sanctorum captivas liberabit a Be- A Ἰούδα x«l Asot τὸ σωτήριον Κυρίου. καὶ αὐτὸς 
liar, et convertet corda inoredula ad Dominum, et Ἠποιήσει πρὸς τὸν Βελιὰρ πόλεμον, xal τὴν ἐκδίχησιν 
dabit invocantibus eum pacem eternam,et requie- τοῦ νίχκους δώσει πέρασιν ὑμῶν. Καὶ τὴν αἰχμαλω- 
scent in Eden sancti,et in novaJerusalem letabun- σίαν λἀθτι ἀπὸ τοῦ Βελιὰρ ψυχὰς ἁγίων, καὶ ἐπιστρί- 
tur justi, que erit in glorificationem Dei usque in — «Qe καρδίας ἀπειθεῖς πρὸς Κύριον, xal δώσει τοῖς 
gaculum.Et non amplius sustinebit Jerusalem de- ἐπικαλουμένοις αὐτὸν εἱρήνην αἰώνιον, καὶ ἀναπαύ- 
eolationem,neque captivus duceturIsrael; quoniam σονται iv Ἐδὲμ ἅγιοι, καὶ ἐπὶ τῆς νέας Ἱερουσαλὴμ 
Dominus erit in medio ejus, cum hominibus con- εὐφρανθήσονται δίκαιοι, ἥτις ἔσται εἰς δόξασµα θεοῦ 
versatus, et sanotus Israel regnans super ipsos in ἕως τοῦ αἰῶνος. Καὶ οὐκ ἔτι ὑπομένει Ἱερουσαλὴμ 
humilitate et paupertate : et qui creditin eum,re- ἑρήμωσιν, οὐδὲ αἰχμαλωτίσεται "IopazA, ὅτι Κύριος 
gnabit in veritate in ccelis. ἔσται ἐν nis αὐτῆς, τοῖς ἀνθρώποις συνανασρεφό- 
µενος (87), καὶ ἅγιος Ἰσραὴἡλ βασιλεύων ἐπ αὐτοὺς ἐν ταπεινώσει xal iv πτωχείᾳ καὶ Ó πιστεύων iz 
αὐτῷ βασιλεύσει ἐν ἀληθείᾳ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 

VI. « Et nunc timete Dominum, filii mei, et at- Β ζ. « Kal νῦν φοθήθητε τὸν Κύριον, τάχνα µου, xal 
tendite vobismetipsis a Satana et spiritibus ejus. προσέχετε ἑαυτοῖς ἀπὸ τοῦ Σατανᾶ, xal τῶν Tvtupi- 
Appropinquate autem Deo,et angelo excusanti v0S; των αὐτοῦ. Ἐγγίζετε δὲ τῷ θεῷ, xal τῷ ἁγγίλῳ τῷ 
quoniam hio est mediator Dei et hominum, in pa- παραιτουμένῳ ὑμᾶς' ὅτι οὗτός ἐστι μεσίτης θεοῦ xai 
cem Israel.Contra regnum inimici stabit; quapro- ἀνθρώπων, ἐπὶ τῆς εἰρήνης Ἰσραήλ. Κατέναντι τῆς 
pter studet inimicus subvertere omnes invocantes µβασιλείας τοῦ ἐχθροῦ στήσεται’ διὰ τοῦτο σπουδάζει ὁ 
Dominum. Novit enim, quod in qua die crediderit ἐχθρὸς ὑποσκελίζειν πάντας τοὺς ἐπιχαλουμένους τὸν 
Israel, consummabitur regnum inimici. Ipse ange- — Kóptov. Οἶδε γὰρ, ὅτι ἐν ἡμέρᾳ (88) πιστεύσει Ἰσραὴλ, 
lus pacis fortiticabit Israel,ne incidat in finem ma- συντελεσθήσεται ἡ βασιλεία τοῦ ἐχθροῦ. Αὐτὸς ὁ ἆγ- 
lorum. In tempore autem iniquitatis Israel recedet — YeÀoc τῆς εἰρήνης ἐνισχύσει τὸν Ἰσραὴλ, μὴ ἐμπεσεῖν 
ab eis Dominus, transibit post facientem volunta- αὐτὸν εἰς τέλος κακῶν. Ἔσται δὲ iv καιρῷ ἀνομίας 
tem ipsius, quoniam nulli angelorum erit ut ei. τοῦ Ἰσραὴλ ἀφιστάμενος ἀπ᾿ αὐτῶν Κύριος, µετε- 
Nomen ejus erit in omni loco Israel et in gentibus ἍἈλεύσεται ὄπισθεν ποιοῦντα τὸ θέληµα αὐτοῦ, ὅτι οὗ- 
Salvator. Conservate igitur vosmetipsos, filii mei, δενὶ τῶν ἀγγέλων ἔσται ὡς αὐτῷ. Τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
ab omni opere pernicioso, et abjicite iram et omne ῥἔσται ἓν παντὶ τόπῳ Ἰσραὴλ, καὶ iv. τοῖς ἔβνεσι, Σω- 
mendacium,et diligite veritatem etlonganimitatem, ., τήρ. Διατηρβήσατε οὖν ἑαυτοὺς, τἔχνα µου, ἀπὸ παν- 
et que audivislis a patre vestro,tradite et vos filiis C τὸς ἔργου πονηροῦ, καὶ ἀποῤῥίψατε τὸν θυμὸν xal 
vestris, ut, recipiat vos Pater gentium : erit enim — «&v ψεῦδος, καὶ ἀγαπήσατε τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν 
verax et longanimis, mansuetus et humilis, et do- — paxpogoplav, καὶ ἃ ἠκούσατε παρὰ τοῦ πατρὸς ὑμῶν, 
cens per opera legem Del. Discedite ergo &b omni µετάδοτε καὶ ὑμεῖς τοῖς τέχνοις ὑμῶν, ἵνα δέξτται 
injustitia, et adherete Justitie legis Domini.Et se- ὑμᾶς ὁ Πατὴρ τῶν iOviov: ἔσται γὰρ ἀληθὴς xai qa 
pelite me prope patres meos. » κρόθυµος, πρᾶος καὶ ταπεινὸς, xal ἐκδιδάσκων ὃνὰ 
τῶν ἔργων νόµον θεοῦ. ᾿Απόστητε οὖν ἀπὸ πάσης ἀδικίας, καὶ κολλήθητε τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ νόµου τοῦ Κυρίου, 
Καὶ θάψατέ µε (B9) ἐγγὺς τῶν πατέρων µου. » 

VII. Et cum hec dixisset, osculatus est eos, et 
dormivit somnum perpetuum. Et sepelierunt eum 
filii ejus ; et post hz:eo reduxerunt os8a ejus prope 
Abraham,Isaac et Jacob. Quemadmodum vero pro- 
phetavit eis Dan,quod legem Dei sui neglecturi es- ἐπροφήτευσεν αὐτοῖς Δὰν, ὅτι ἐπιλάβωνται vópov (90) 
gent, et abalienati forent a terra hereditatis ipso- — 6eo0 αὐτῶν, xxl ἀλλοτριωθήσονται γῆς κλήρου αὖ- 
rum, et a genere Israel, ei patria ipsorum ; ita e£ [) τῶν, καὶ γένους Ἰαραὴλ, xal πατριὰς αὐτῶν, οὕτως 
factum est. καὶ γέγονεν (91). 


Z. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, κατεφίλησεν αὐτοὺς, χαὶ 
ὕπνωσεν ὕπνων αἰώνιον. Καὶ ἔθαψαν αὐτὸν οἱ vlot αὐ- 
τοῦ) xal μετὰ ταῦτα ἀνήνεγκαν τὰ ὁστᾶ αὐτοῦ civ 
εγγυς ᾿Αθραὰμ, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ "Ιαχώδ. HÀ» ὡς 














CAPUT VIIt. 
Testamentum Nephihalim, de naturali bonitate. 


I. Transcriptum testamenti Nephthalim de his, 
que disposuit in tempore finis sui, in anno cente- 
gimo tricesimo vitz:» gue. Convenientibus flliis suis 
in septimo mense, quarta die mensis, ipso sano 
exsistente,fecit cenam ipsis et potum magnifleum. 


(87) Τοῖς ἀνθρώποις συναναστρεφόµενος . Ρίο 
Baruch, 11, 38. Μετὰ τοῦτο ἐπὶ γῆς ὤφθη, xal ἐν 
τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη : Vulg. Post hec in 
terris visus est, et cum hominibus conversatus est. 
Quo sane horum T7estamentorum &uotorem respe- 
xisse nihil dubito. 

(88) Ἐν ἡμέρφᾳ. Adde 7j. GRAB. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΗ’. 
Διαθήκη Νεφθαλεὶμ, περὶ φυσικῆς ἀγαθότητος. 
A'* Αντίγραφον διαθήκης Νεφθαλεὶμ, ὦν διέθετο ἐν 
καιρῷ τέλους αὐτοῦ, ἐν ἔτει pÀ' ζωῆς αὐτοῦ (03). 
Συνελθόντων τῶν υἱῶν αὐτοῦ iv ἑθδόμῳ μηνὶ, τε- 
τάρτῃ (03) τοῦ μηνὸς, ὑγιαίνοντος αὐτοῦ, ἐποίησε 
δεῖπνον αὐτοῖς xxl κώθωνα. Καὶ μετὰ τοῦ vm 


(89) Καὶ θάψατέ µε. Καὶ ἕσται τὸ γένος µου ek 
σωτηρίαν ἕως τοῦ αἰῶνος, addit cod. Oxon. Ip. 

(90) Νόμον deest. Ip. 

(91) Οὕτως καὶ γέγονεν, Καὶ τοῦ σπέρματος αὐτῶν 
omissis οὕτως xai γέγονεν. Ip. 

92 ζωῆς αὐτοῦ. Δευτέρῳ aid. in ms. Trin. Ip. 

93) Τετάρτῃ. Mq. Ip. 








1105 


TESTAMENTUM NEPHTALIM. 


1106 


σθῆναι αὐτὸν τὸ πρωῖ, εἶπεν αὐτοῖς, ὅτι «᾿Αποθνή- A Et postquam excitatus est 8 somno mane, dixit il- 


σκω" » καὶ οὐκ ἐπίστευον αὐτῷ. Καὶ εὐλογῶν Κύριον, 
ἐκρατχίωσεν, ὅτι μετὰ τὸ δεῖπνον τὸ χθὲς ἀποθανεῖ- 
ται. "Ηρξατο οὖν λέγειν τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ. « ᾿Ακούσα- 
τε, τέχνα µου, υἱοὶ Νεφθαλεὶμ., ἀχούσατε λόγους πα- 
τρὸς ὑμῶν. ᾿Ἐγὼ ἐγεννήθην ἀπὸ Βάλλας, xal ὅτι iv 
πανουργίᾳ ἐποίησεν dj Ῥαχὴλ, xal ἔδωχεν ἀνθ tav- 
τῆς τὴν Βάλλαν τῷ Ἰαχὼθ, καὶ ἐπὶ τῶν μηρῶν Ῥαχὴλ 
ἔτεχέ µε διὰ τοῦτο ἐκλήθην Νεφθαλείμ (94). Καὶ 
ἠγάπησό µε Ῥαχὴλ, ὅτι ἐπὶ τῶν μηρῶν αὐτῆς ἔγεν- 
νήθην xai εἴδει ἁπαλὸν ὄντα κατεφίλεί µε, λέγουσα" 
« Ἴδοιμι ἀδελφόν σου Ex τῆς χοιλίας µου χατὰ σὲ. » 
"00εν καὶ ὅμοιός µου ἦν ἐν πᾶσιν Ἰωσὴφ, κατὰ τὰς 
εὐχὰς (95) Ῥαχήλ. Ἡ δὲ µήτηρ μού ἔστι Βάλα, θυ- 
γάτηρ Ῥουθέου (06), ἀδελφοῦ Δεθόῤῥας (97), τῆς 
τροφοῦ Ῥεθέχκας ἥτις ἓν qug ἡμέρᾳ ἑτέχθη, Ev ᾗ 
καὶ Ῥαχήλ. Ὁ δὲ Ῥουθέος (98) ix τοῦ Ὑένους 
Αθραὰμ, Χαλδαῖος, θεοσεθὴς, ἑλεύθερος καὶ εὐγενής. 
Καὶ αἰχμαλωτισθεὶς ἡγοράσθη ὑπὸ Λάθαν καὶ ἔδωχεν 
αὐτῷ Αἰνᾶν τὴν παιδίσκην αὐτοῦ slc γυναῖχα' ficto 
ἔτεκε θυγατέρα, καὶ ἐκάλεσεν οσὐτὴν ᾖΖελφὰν, im 
ὀνόματι τῆς χώµης, ἓν 7j ᾖἠχμαλωτεύθη (09). Καὶ 
ἑξῆς ἔτεκε τὴν Βάλλαν, λέγων Καινόσπουδός µου 
ἡ θυγάτηρ. Ἐὐθὺς γὰρ τεχθεῖσα ἔσπευδε θηλά- 
ζειν (100). 

B'. « Καὶ ἐπειδὴ κοὔφος ἥμην τοῖς ποσὶν, ὡς ἔλα- 
qoc, ἔταξέ µε ὁ πατήρ µου Ἰακὼθ εἷς πᾶσαν ἁποστο- 
λὴν καὶ (1) ἀγγελίαν) καὶ γε, ὡς ἔλαφόν µε εὐλόγησε. 
Καθὼς γὰρ ὁ κεραμεὺς οἶδε τὸ σχεῦος, πόσον χωρεῖ, 
καὶ πρὸς αὐτὸν φἑρει τὸν πηλόν' οὕτως xal 6 Κύριος 
πρὸς ὁμοίωσιν τοῦ πνεύματος ποιεῖ τὸ σῶμα, καὶ 


πρὸς τὴν δύναμιν τοῦ σώματος τὸ πνεῦμα ἐντίθησι, καὶ C 


οὐκ ἄστι λοιπὸν (2) ἓν ἐκ τοῦ ἑνὸς τρίτον τριχός (3) 
σταθμῷ γὰρ xal µέτρῳ καὶ xavótt πᾶσα χτίσις Ὑψί- 
στου. Καὶ καθάπερ οἶδεν ὁ κεραμεὺς ἑνὸς ἑκάστου 
τὴν χρῆσιν, ὡς Ixxvot* οὕτως καὶ ὁ Κύριος οἶδε τὸ 
σῶμα, ἕως τίνος διαρκέσει ἐν ἀγαθῷ, καὶ πὀτε ἄρχε- 
ται ἐν xaxip. Ὅτι οὐκ ἔστι πᾶν πλάσμα, καὶ πᾶσα 
ἕννοια, ἣν oóx ἔγνω Κύριος πάντα γὰρ ἄνθρωπον 
ἔχτισε κατ᾽ εἰχόνα ἑαυτοῦ. Ὡς d ἰσχὺς αὐτοῦ, οὕτω 
καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ. καὶ [ὼὣς ὁ νοῦς αὐτοῦ, οὕτω καὶ 
τὸ ἔργον αὐτοῦ. xal ὡς ἡ προαίρεσις αὐτοῦ, οὕτω καὶ 
Ἡ πρᾶξις αὐτοῦ. ὡς ἡ Χαρδία αὐτοῦ, οὕτω καὶ τὸ 
στόµα αὐτοῦ" ὡς ὁ ὀφθαλμὸς αὐτοῦ, οὕτω καὶ ὁ ὕπνος 
αὐτοῦ' ὡς ἡ quy) αὐτοῦ, οὕτω καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ, fj 
ἐν νόμῳ Κυρίου, fj ἐν νόμῳ Ἠελιάρ. Καὶ ὡς κεχώρι- 


lis : « Morior : » et non crediderunt οἱ. Et benedi- 
cens Domino, confirmavit, quod post hesternam 
cenam moreretur. Incopit igitur dicere filiis suis: 
« Audite, filii mei,filii Nepthalim, audite sermones 
patris vestri. « Ego natus sum a Balla: et quoniam 
astute fecit Rachel, et dedit pro seipsa Ballam Ja- 
cob, et super femora Rachel peperit me ; propter 
hoc vocatus sum Nephthalim. Et dilexit me Rachel, 
quoniam super femora sua natus sum ; et specie 
tenerum exsistentem osculata est me, dicens: 
« Videam fratrem tuum ex ventre meo secundum 
te. » Unde et similis mei erat in omnibus Joseph, 
secundum petitiones Rachel. Mater autem mea est 
Balla, filia Ruthei, fratris Debore, nutricis Rebec- 
ce; que Balla in una die nata est, in qua et Ra- 
chel. Rutheus vero ex genere Abraham erat,Chal- 
deus, Deum venerans,liber et nobilis. Et cum esset 
captivus, emptus est a Laban ; et dedit ei Enam an- 
cillam suam in uxorem ; que peperit filiam,et vo- 
cavit eam Zelpham, cognomine castelli in quo ca- 
ptivus erat. Deinde peperit Ballam, dicens : Noviter 
festinans filia mea. Confestim enim nata festinavit 
lac sugere. 


II: « Et quia pedibus levis eram, ut cervus, ordi- 
navit me pater meus Jacob in omnem missionem et 
ennuntiationem ; et ut cervo mihi benedixit. Quem- 
admodum enim figulus novit vas,quantum capit,et 
ad ipsum fert lutum ; ita et Dominus ad similitu- 
dinem spiritus facit corpus, et ad potentiam corpo- 
ris spiritum imponit, et non est jam una tertia ex 
uno capillo; pondere enim et mensura et regula 14, 
omnis creatura Altissimi (consistit). Et sicut novit 
figulus uniuscujusque usum, quibus rebus sufficere 
queat 15; ita et Dominus novit corpus, usquequo 
sufficiat in bono, et quando incipit in malo. Quo- 
niam non est ulla creatura,neo ulla cogitatio,quam 
non cognovit Dominus !*; omnem enim hominem 
creavit ad imaginem suam. Sicut fortitudo ejus, 
ita et opus ejus ; et sicut mens ejus, ita et opus 
ejus; et sicut preelectio ejus, ita et actus ejus ; 
sicut cor ejus, ita et os ejus ; sicut oculus ejus, ita 
et somnus ejus ; sicut anima ejus,ita et sermo ejus, 
vel in lege Domini, vel in lege Beliar. Et sicut di- 
visum est intermedium lucis et tenebrarum, visus 


σται ἀνάμεσον φωτὸς xal σκότους, ὁράσεως xal ἀχοῆς' Ὦ et auditus : ita divisum est intermedium viri et 


οὕτω χεχώρισται ἀνάμεσον ἀνδρὸς καὶ ἀνδρὸς, xal 
ἀνάμεσον γυναιχὸς καὶ γυναικός καὶ οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, 


15 Sap. Σι. 21. !* Sap. xv, 7. !* Heb. iv. 13. 


(94) Ἐκλήθην Νεφθαλείμ. Peculiarem rationem 
nominis Nephthalim assignat auctor noster, diver- 
sam ab ea que a Moyse, Genes. xxx, 8, traditur, ac 
proinde haud &pprobandam. Genuinum autem sen- 
sum hujus nominis, e: verborum Moysis de eo, 


dabunt commentatores in citatum locum Gene- 


8608. GRAB. 
95) Εὐχάς. Ἑὐλογίας. Ip. 
o9! Ῥονθέου. 'Pougalou. ID. 


viri, et intermedium mulieris et mulieris ; et non 
est dicendum, quod ulla in re faciei vel similium 
e 


Δεθόῤῥας, Δεθθόρας. Ip. 
98) Ῥουθέος. Ῥουθαῖος. ID. 
99) Ἡχμαλωτεύθη. Ἠχμαλωτίσρη. In. 
(400) Λέγων Καινόσπουδός µου ij θυγάτηρ. Εὐθὺς 


γὰρ τεχθεῖσα ἔσπευδε θηλάζειν desunt. 
2 "ÁArogtoÀ?v καὶ omissa. Ip. 


2) Λοιπόν. Ἐλλεῖπον. Ip. —— . 
3) Τρίτον τριχός. Omnia omissa uaque ad fj τῶν 
ὁμοίων. Ip. 


110] 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 


1108 


quid: preatet (4). Gmnia enim in ordine fecit Deus Α ὅτι ἓν τῷ ivl τοῖς προσώποις, fj τῶν ὁμοίων (5). 


bona : quinque sensaus in capite,et collum copulavit 
capiti, et capillos ad gloriam ??; deinde cor ad,pru- 
dentiam, ventrem &d secretionem stomachi 1, ca- 
lamum ad sanitatem, hepar ad iram, fel ad amari- 
tudinem, ad risum splenem, renes ad astutiam, 
lumbos ad virtutem, costas ad positionem, spinam 
ad fortitudinem, et que deinceps. Ita igitur, filii 
mei, in ordine sitis in bona, in timore Dei 19, et 
nihil inordinatum facite in contemptu neque extra 
tempus suum. Quoniam 8i dicas oculo, audire non 
potest * ; ita neque in tenebris poteritis facere 
opera lucis. 


III. « Ne igitur festinate in avaritia corrumpere 


Ηάντα (6) γὰρ ἐν τάξει ἐποίησεν ὁ θεὸς καλά’ τὰς 
πέντε αἰσθήσεις τῇ χεφαλῇ, καὶ τὸν τράχηλον συνά- 
πτει (7) τῇ κεφαλῇ, καὶ τρίχας πρὸς δόξαν (By εἶτα 
καρδίαν εἰς φρόνησιν, κοιλίαν elc διάκρισιν στοµάχο», 
κάλαμον (0) πρὸς ὑγείαν (10), παρ πρὸς θυμὸν, yo- 
λὴν πρὸς πικρίαν, εἷς γέλωτα σπλῆνα, νεφροὺς ti 
πανουργίαν, ψύας εἷς δύναμιν, πλευρὰς εἷς θήκην, 
ὀσφὺν εἰς ἰσχὺν, καὶ τὰ ἑξῆς. Οὕτως οὖν, τέχνα µου, 
ἐν τάξει ἑστὲ (11) εἷς ἀγαθὰ (12) iv φόθῳ θεοῦ, 
καὶ μηδὲν ἄτακτον ποιεῖτς iv καταφρονήσει, μηδὶ 
ἔξω καιροῦ αὐτοῦ. Οὐ δύναται οὖν, ὅτι (13) kdv. εἴπῃς 
τῷ ὀφθαλμῷ, ἀκοῦσαι' οὕτως οὐδὲ ἓν σχότει ποιεῖν (14) 
ἔργα φωτός. 

I'.« Mij oov απουδάζετε iv πλεονεξίφ διαφθεῖραι 


actus vestros, vel in sermonibus vanis seducere p τὰς πράξεις ὑμῶν, fj tv λόγοις κενοῖς ἀπατῷν τὰς qu- 


animas vestras, quoniam tacentes in munditia cor- 
dis poteritis voluntatem Dei tenere, et abjicere vo- 
luntutem diaboli. Sol et luna et stelle non mutant 
ordinem suum ?! : ita et vos ne mutetis legem Dei 
in inordinatione actuum vestrorum.Gentes errantes 
et derelinquentes Dominum, mutaverunt ordinem 
suum, et secuti sunt lapides et ligna sequentes 
spiritum erroris. Vos autem non sic, filii mei, co- 
gnoscentes in firmamento, in terra, et in mari, et 
in omnibus creatnris, Dominum qui fecit hec om- 
nia, ut non effiociamini sicut Sodoma, que immu- 
tavit ordinem nature sue 3, Similiter autem et 
Vigiles immutaverunt ordinem nature ipsorum, 
quibus maledixit Dominus diluvio, propter ipsos 
ab habitatione et fructibus ordinans terram inhabi- 
tabilem. 

!! [ Cor. χι, 7. 
xxxviii, 33 ; Jer. xxxi, 35. 13 Jude v, 7. 

(4) Ulla in re faciei vel similium quid prostet. Ita 
sonat antiqua versio Roberti, quam hio loci nefas 
est emendare. GnAB. 

(6) Ὁμοίων. Hic Grecus textus est. corruptus, et 
unum alterumve verbum deest. Ip. 


P Ηάντα .... ἑξῆς. Hec omnia usque ad xal 


τὰ ἑξῆς, in Oxoniensi codice transposita sunt et 
sequuntur post μηδὲ ἔξω καιροῦ αὐτοῦ. [p. 


) Συνάπτει. Συνάψας. Ip. 


8) Καὶ τρἰχας πρὸς Mas Kal προσθεὶς αὐτῇ 
xal τρίχας eic εὐπρέπειαν xat δόξαν. Ip. 
(9) Διάκρισιν στομάχου, — xáAapov. — Atáxpiaty, 


στομάχου xzAapov. Ip. — Minime placet altera heo 
lectio ms. aliter distincta ac ea quam pre se fert 
textus Grecus & Grabio exhibitus. Optime vero illam 


86 habere puto, quam pre oculis habuisse Rober- D velandis virginibus, cap. 7, et lib. v 


tum, indicat ejus versio. Nimirum x&Aapoc, non ad 
recedentem vocem exopáyou, sed ad sequentem 
ὑδρείαν, ut recte legit Grabius, referendus. 
(10) Τγείαν. L ὁδρείαν. GRAB. 
(11) Ἐν τάξει ioci. Ἔστω πάντα τὰ ἔργα ὑμῶν, 
Ip 


12) 'Aaf)á, "Axa06v.t1Ip. 
13) "Ox: deest. 1p. 

14) Ποιεῖν. Δυνήσεσθε, add. Ip. 

15) "Huc. ἐνήλλαξε τάξιν φύσεως αὐτῆς. 'Ὁμοίως 
δέ desunt. Ip. 

(46) Ἐγρήγορες. Jam supra horum mentionem 
feoit auctor 1n Testamento luben, S v, per eos in- 
telligens angelos:de quibus jus ufroque loco dixit, 
ex libro I Enochi et ista quidem parte desumpsit, 


15 Eocle. xit, 3, seq. 1? I Cor. xiv, 


χὰς ὑμῶν, ὃτι σιωπῶντες ἓν καθαρότητι καρδίας àu- 
νήσεσθε τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ κρατεῖν xal ἀποβῥίπτειν 
τὸ θέλημα τοῦ διαθόλου. ῆλιος καὶ σελήνη xai ἁστί- 
pec οὐκ ἀλλοιοῦσι τάξιν αὐτῶν" οὕτως καὶ ὑμεῖς μὴ 
ἀλλοιώσητε vópov Θεοῦ ἓν ἀταξίᾳ πράξεων ὑμῶν, 
Ἔθνη πλανηθέντα, καὶ ἀφέντα τὸν Κύριον ἡλλοίω- 
σαν τάξιν αὐτῶν, καὶ ἐπηχκολούθησαν λίθοις xal E 
λοις ἐξαχολουθήσαντες πνεύμασι πλάνης. Ὑμεῖς μὴ 
οὕτως, τέχνα µου, Ὑνόντες Ev. στερεώµατι, Ev γῇ, xal 
θαλάσσῃ, xal πᾶσι τοῖς δηµιουργήµασι, Κύριον τὸν 
ποιήσαντα τὰ πάντα, ἵνα μὴ γένησθε ὡς Σόδοµα, Ἆτις 
ἑνήλλαξε τάξιν φύσεως αὐτῆς. Ὁμοίως δὲ (15) xal οἱ 
Ἐγρήγορες (16) ἑνήλλαξαν τάξιν φύσεως αὐτῶν (17), 
οὓς κατηράσατο Κύριος ἐπὶ τοῦ χαταχλυσμοῦ, δι’ ab- 
τοὺς ἀπὸ κατοικησίας καὶ καρπῶν τάξας τὴν γην 
λοίκητὸν (48). 


40. ** I Cor. xir, 16, seq. ?! Judic. v, 20; Job, 


quam Georgius Syncellus, 6680. vim scriptor, in 
suam Chronographiam pag. 14 seqq., et 24 seqq. 
optime editionis Jacobi Goar, verbo tenus transtu- 
lit, amplissimis duobus fragmentis recitatis. Placet 
autem hic indicare plures, qui hanc pseudo-Enochi 
sententiam de angelorum cum mulieribus commer- 
cio amplexi sunt. Accipe clarissima nomina Judso- 
rum, Philonis lib. De gigantibus, ev Josephi lib. 1 
Antiq. Jud. cap. 4, nec non Christianorum, Justini 
Martyris Apol. I (uti vulgo dicitar), p- Á4, A, et Apol. 
Π (quee revera, fuit prima), p. 55, D ; Athenagore 
in Legatione pro Christianis, p.27 et seq. ; Clementis 
Alex. lib. in omui. p: 490, D, et lib. v, p. 550, 
B ; Tertulliani lib. De idololatria, cap. 9 ; De habitu 
muliebri, cap. 2 ; De culiu feminarum, cap. 40; Ix 
adversus Μαγ- 
cionem, cap. 18; Cypriani lib. De disciplina et ha- 
bitu virginum, 8 54, eto. In. — Lectorem suum Gra- 
bius hic remittit ad pag. 347 seqq. ubi ex editione 
Goari emendata et illustrata recitat fragmenta illa 
duo libri r pseudo-Enochi, que posteritati Syncel- 
lus servavit. Nos brevitati studentes ea consulto 
preterimus. Adeat lector, si placet, Grabium 1. c. 
vel Fabricium qui ea ex Grabio descripsit in Cod. 
pseudepigr. Vet. Test. tom. I, pag. 179 seq. Quibus 
&ddas velim observata Rich. &imonio BibitotA. Crit. 
tom. 1l, p. seq. 

(17) Ἐνήλλαξαν τάξιν φύσεως αὐτῶν.  Omissa. 
RAB 


(18) Av αὐτοὺς ἀπὸ κατοικησίας καὶ καρπῶν τάξας 
τὴν γην ἀοίκήτον. Desunt Ip. 














1109 


ἁγίᾳ (19) Ἐνὼὠχ, ὃτι xal γε ὑμεῖς ἀποστήσεσθε ἀπὸ 
Κυρίου, πορευόµενοι κατὰ πᾶσαν πονηρίαν ἐθνῶν, καὶ 
ποιήσετο κατὰ πᾶσαν ἀνομίαν Σοδόµων. Καὶ ἐπάξει 
ὑμῖν Κύριος αἰχμαλωσίαν, καὶ δουλεύσετε ἐκεῖ τοῖς 
ἐχθροῖς ὑμῶν, καὶ πάσῃ κακώσει xal. θλίψει συγκαλυ- 
φθήσεσθε (20), ἕως ἂν ἀναλώσῃ Κύριος πάντας ὑμᾶς. 
Καὶ μετὰ τὸ ὁλιγωθῆναι ὑμᾶς καὶ σμικρυνβῆναι, 


ἐπιστρέψετε xal ἐπιγνώσεσθε Κύριον τὸν θεὸν ὑμῶν" 


καὶ ἐπιστρέψει ὑμᾶς εἰς τὴν γῆν ὑμῶν, xtxà τὸ πολὺ 
αὐτοῦ ἕἔλεος. Καὶ ἔσται, ὅτ ἂν Ίξουσιν ἐν vij πατρώῃ 
αὐτῶν, πάλιν ἐπιλάθωνται Κυρίου, καὶ ἀσεθήσουσι, 
καὶ διασπερεῖ αὐτοὺς Κύριος ἐπὶ προσώπου πάσἠς τῆς 
γῆς, ἄχρι τοῦ ἐλθεῖν τὸ σπλάγχνον Κυρίου, ἄνθρωπος 
ποιῶν δικαιοσύνην, xal ποιῶν ἕἔλεος εἷς πάντας τοὺς 
μακρὰν, καὶ τοὺς ἐγγύς (21). 


Β. « Ἐν γὰρ ἔτει τεσσαρακοστῷ ζωῆς µου, εἶδον 
ἐν ὄρεσιν (29) ἐλαίου (23) xaxà ἀνατολὰς Ἱερουσαλὴμ, 
ὅτι ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη ἕστηκαν. Καὶ ἰδοὺ Ἰσαὰκ ὁ 
πατὴρ τοῦ πατρός µου λέγει ἡμῖν ΄ « Προσδραμόντες 
κρατήσατε ἕκαστος κατὰ δύναμιν * xal τοῦ πιάσαντος 
ἔσται ὁ ἥλιος xal dj σελήνη, « Καὶ πάντες ὁμοῦ ἔπε- 


δράµομεν * καὶ ὁ Ascot ἐκράτησε τὸν ἥλιον, καὶ ὁ 'Ioó- - 


δας φθάσας ἐπίασε τὴν σελήνην ' καὶ ὑψώθησαν ἁμ- 
φότεροι σὺν αὑτοῖς. Καὶ ὄντος τοῦ Λευϊ ὡς ἡλίου, νεα- 
νίας τις ἐπιδίδωσιν αὐτῷ Bia φοινίκων 6’, καὶ "Ioó- 
Sac ἦν λαμπρὸς, ὡς dj σελήνη, καὶ ὑπὸ τοὺς πόδας 
αὐτοῦ ἦσαν ιθ’ ἀκτῖνες,. Καὶ προσδραµόντες ἀλλήλοις 
6 Λευϊ xal ὁ Ἰούδας, ἐκράτησαν ἑαυτούς. Καὶ ἰδοὺ 
ταῦρος ἐπὶ τῆς γῆς, ἔχων δύο χέρατα μεγάλα, xal 
πτέρυγας ἀετοῦ ἐπὶ τοῦ νώτου αὐτοῦ ' καὶ θέλοντες 
αὐτὸν πιάσαι, οὐκ ἠδυνήθημεν. Φθάσας δὲ loco 
ἕλαδθεν αὐτὸν, καὶ συνῆλθεν αὐτῷ elc ὕψος. Καὶ εἶδον 
(ὅτι ἤμην παρὼν ἐχεῖ) καὶ ἰδού Γραφὴ ἁγία ὢφθη 
ἡμῖν, λέγουσα * « ᾿Ασσαύριε, Μῆδοι, Πέρσαι, Ἐλυ- 
patior (24), Γελαχαῖοι (25), Χαλδαῖοι, Σύροι, χληρο- 
νοµήσουσιν αἰχμπλωσίᾳ τὰ ιθ’ σκῆπτρα τοῦ Ἰσραήλ » 

ζ. « Καὶ πάλιν μετὰ µῆνας ἑπτὰ εἶδον τὸν πατέρα 
ἡμῶν Ιακὼθ, ἑστηκότα ἓν τῇ θαλάσσῃ Ἰαμνέ (26) 
καὶ ἡμεῖς οἱ υἱοὶ αὖτο Ὀσὺν αὐτῷ. Καὶ ἰδοὺ πλοῖον ἤρ- 
χετο ἀρμενίζον, μεστὸν ταρίχων, ἑχτὸς ναυτῶν καὶ 
κυθερνήτου’ ἑπεγέγραπτο δὲ, τὸ πλοῖον Ἰακώθ. Καὶ 
λέγει ἡμῖν ὁ πατὴρ ἡμῶν « Ἐμθῶμεν εἰς τὰ πλοῖεν 
ἡμῶν. » Ὡς δὲ ρἰσήλομεν, γίνεται χειμῶν σφοδρὸς, 
καὶ λαῖλαψ ἀνέμου μεγάλου, καὶ ἐφεπτᾶται (21) ὁ 

1» Ephes. Ἡ, 17. ** Habac. 1, 11. 


TESTAMENTUM NEPHTALIM. 
Δ’, « Ταῦτα λέγω, τέκνα µου, ὅτι ἀνέγνων iy Γραφῇ À 


1110 


IV. « Hao dico, filii mei, quoniam legi in Scri- 
ptura sancta Enoch, quod et vos recedetis a Do- 
mino,ambulantes secundum omnem malitiam gen- 
tium et facietis secundum omnem iniquitatem So- 
domorum. Et inducet vobis Dominus captivitatem 
et servietis illic inimicis vestris, et omni poena ef 
tribuIatlonecomprehendemini, usquequo consumat 
Dominus omnes vos. Et postquam pauci effecti 
fueritis et minorati, revertemini et cognoscetisDo- 
minum Deum vestrum; et convertet vos in terram 
vestram secundum multam miscricordiam suam 
Et erit, cum venerint in terram patrum &uorum, 
rursus obliviscentur Domini,et impie agent, et di- 
Bperget eos Dominus super faciem universe terre, 
usquequo venerit misericordia Domini,homo faciens 
justitiam et faciens misericordiam in omnes, qui 
longe sunt, et qui prope sunt 35, 

V. « In anno enim quadragesimo vite mes,vidi 
in montibus olei versus orientem Jerusalem, quod 
80] et luna steterunt **. Et ecce Isaac pater patris 
mei dicit nobis : « Accurentes tenete unusquisque 
gecundum virtutem suam ; et apprehendentis erit 
sol et luna. » Et omnes simul accurrebamus ; et 
Levi tenuit solem, et Judas preveniens apprehen- 
dit lunam ; et exaltati sunt ambo cum eis. Et cum 
esset Levi sicut sol, juvenis quidam tradidit ei ra- 
mos palmarum duodecim : et Judas erat spiendens 
ut luna, et sub pedibus ejus erant 12 radii. Et ac- 
currenies ad 8e invicem Judas et Levi, tenuerunt. 
geipsos. Et ecce taurus in terra, habens duo cor- 
nua magna, et alas aquile in dorso ejus ; et volen- 
tes apprehendere eum, non potuimus. Preveniens 
autem Jpseph cepit eum, θὲ ascendit cum ipso in 
excelsum. Et vidi (quoniam aderam illic), et ecce 
Scriptura sancta apparuit nobis, dicens ; «Assyrii 
Medi, Perse, Elymei, Gelachei, Chaldei, Syri, here- 
ditatem obtinebunt in captivitate12 sceptra Israel. » 


VI. « Et rursus post menses septem vidi patrem 
nostrum Jacob,stantem in mari Jamne ; et nos filii 
ejus oum eo. Et ecce navis venit veliflcans, plena 
siccis carnibus,sine nautis et gubernatore : inscri- 
bebatur autem, Navis Jacob. Et dixit nobis pater 
noster : « Ascendamus in navem nostram.»Ut au- 
tem intravimus, facta est tempestas vehemens, et 
turbo venti magni ; et avolat pater noster a nobis, 


(49) 'Αγίφ. Vox ἁγίᾳ non legitur in ms. Cantabr. [) habet ; In mari Jammz. Hinc conjicit vir κριτικω- 


RAB. 
20) Συγκαλυφθήσεσθε. ᾿Αναστραφ]σεσθε. Ip. 
21) Καὶ ἕσται..... καὶ τοὺς ἑγγύς. Omissa omnia. 
Ip. 
22) Ἐν ὄρεσιν. Add. ἓν ὀνείρῳ, ὅτι, Ip. 
2 Ἐλαίου. Ἐλαιῶν, Ip. 
Ἐλυμαῖοι deest. Ip. 
25) Γελαχαῖοι. Χελκαῖοι. Ip. 
28! Ἰαμνέ, Ἰαμνίας.. In. — Richardus Simonius 
ui hec Τεείαπιεπία contulit cum ms. bibliothecae 
Ro im, testatur Biblioth. crit. tom. II, pag. 231, 
codicem exhibere ἓν of ιθαλλάσσῃ Ἰαμνείας. Sed 
restat, inquit, legere'Iupas : sicenim procul dubio 
egit episcopus Lincolniensis, cujus versio ita se 


vaxoc,hec Testamenta scripta primum fuisse Chal- 
daice ; vox enim Jamma Chaldaica est, idemque 
somat quod θαλάσσηᾶγεροθ, et mare Latine.At, in- 
quies, si hec ita se ΠαὈθθβηί,ταυτολόγος erit auctor 
noster. Ut quid enim scripserit à» τῇ θαλάσση Ἰάμ- 
pac,cum Jamma. idem sit ac θαλάσση ? Quidni vero, 
inquam ego, Ἰάμμας in textu scripserit auctor ; 
aliusque deinceps hanc vocem exoticam explicatu- 
ru8, θαλάσση margini adleverit : quod postea glos- 
sema in textum irrepserit ? Hactenus Simonius. 
Videsis Bochartum in Geograph. sacr. lib. 1, cap. 
85, pag. 634 seq. 

(27) Ἐφεπτᾶται Lege ἀφίπταται , Sed in cod, 
Oxon. est ἀφίσταται. . GRAB. 


H13 


TESTAMENTUM GAD. 


1114 


τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, xal ἀπέθανε. Kal ἐποίησαν ol Α est. Et fecerunt filii ejus secundum omnia, qua- 


uloi αὐτοῦ κατὰ πάντα, ὅσα ἑνετείλατο αὐτοῖς Νεφθα- 
slg ὁ πατὴρ αὐτῶν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 6. 
Διαθήκη Γὰδ, περὶ μίσους. 

Α΄. ᾽Αντίγραφον διαθήκης Γὰδ, ἃ ἐλάλησε τοῖς υἱοῖς 
αὐτοῦ, ἐν ἔτει pxs' τῆς ζωῆς αὐτοῦ. « "Έθδομος (33) 
υἱὸς ἐγενόμην τῷ Ἰακὼθ, καὶ ἥμην ἀνδρεῖος ἐπὶ τῶν 
ποιµνίων. ᾿Εγὼ ἐφύλαττον àv νυχτὶ τὸ ποίµνιον, καὶ 
ὅταν ἤρχετο ὁ λύχος, ἤ λέων, Ἡ πἀάρδαλις, 7j ἄρχτος 
(34) ἐπὶ τὴν ποἰµνην, κατεδίωχον αὐτὸν, xal πιάζων 
τὸν πόδα αὐτοῦ τῇ χειρί µου, καὶ γυρβεύων ἐσκότουν, 
καὶ ἀχοντίζων αὐτὸν ἐπὶ δύο σταδἰους, οὕτως ἀνῄρουν. 
'O οὖν Ἰωσὴφ ἐποίμαινε μεθ ἡμῶν ὡς ἡμερῶν X, 
xal τρυφερὸς, ὧν, ἐμαλαχίσθη ἀπὸ τοῦ καύµατος (35) 
καὶ ὑπέστρεψεν εἲς Χεθρὼν πρὸς τὸν πατέρα αὖ- 
τοῦ’ xai ἀνέχλινεν αὐτὸν πλησίον αὐτοῦ, ὅτι ἠγά- 
πχ αὐτόν. Καὶ εἶπεν Ἰωσὴφ τῷ πατρὶ ἡμῶν, ὅτι ol 
υἱοὶ Ζελφᾶς καὶ Ἠαλλᾶς θύουσι τὰ χαλὰ, xal κατε- 
σθἰουσιν αὐτά qs, παρὰ γνώμην Ἰούδα xal 'Ῥυυθήμ. 
Εἶδε γὰρ ὅτι ἁμνὸν ἐξελόμην ix τοῦ στόµατος τῆς 
ἄρχτου, κἀχείνην ἐἀθανάτωσα, καὶ τὸν ἁμνὸν ἔθυσα, 
(περὶ οὗ ἑλύπούμην, ὅτι οὐκ ἡδύνατο ζῇν), καὶ ἐφά- 
γομµεν αὐτόν * καὶ εἶπε τῷ πατρὶ ἡμῶν (36). Καὶ ive- 
κότουν τῷ Ἰωσὴφ περὶ τοῦ λόγου τούτου, ἕως 
ἡμέρας διαπράσεως αὐτοῦ εἷς Αἴγυπτον. Kal τὸ 
πνοῦμα τοῦ µίσους ἦν ἐν ἐμοί * καὶ οὐκ ἄθελον, οὔτε 
νι ὀφθαλμῶν, οὔτς δι ἀχοῆς ἰδεῖν τὸν Ἰωσήφ. Καὶ 
κατὰ πρόσωπον ἡμῶν ἤλεγξεν ἡμᾶς, ὃτι ἄνευ Ἰούδα 
ἐσθίομεν τὰ θρέµµατα ' xal πάντα, ὅσα ἔλεγε τῷ πα- 
τρὶ, ἐπείθετε αὐτῷ. 

B'. « Ὁμολογῶ νῦν τὴν ἁμαρτίαν µου, τέχνα, ὅτι 
πλειστάχις ἤθελον ἀνελεῖν αὐτὸν, ὅτι ἕως ψυχῆς ἐμί- 
σουν αὐτὸν, καὶ ὅλως οὐκ Jv ἐν ἐμοὶ ἧπατα ἐλέους 
εἰς αὐτόν (37). Kal 4s διὰ τὰ ἐνύπνια προσεθέμην 
μίσος, xal ἤθελον αὐτὸν ἐκλεῖξαι bx γῆς ζώντων, Ov 
τρόπον ἐκλείχει ὁ µόσχος τὰ χλωρὰ ἀπὸ τῆς γῆς (38). 
Διὸ ἐγὼ καὶ Ιούδας (39) πεπράκαµεν αὐτὸν τοῖς Ἰσ- 
µαηλίταις À' χρυσίων (40): καὶ τὰ δέκα ἀποχρύ- 
ψαντες, τὰ κ΄ ἐδείξαμεν τοῖς ἀδελφοῖς ἡμῶν, Καὶ 
οὕτως τῇ πλεονεξίᾳ ἐπληροφορῄθην τῆς ἀναιρέσεως 
αὐτοῦ. Kai 6 θοὸς τῶν πατέρων µου ἐῤῥύσατο αὐτὸν 
τῶν χειρῶν µου, ἵνα μὴ ποιήσω ἀνόμημα lv. Ἰσραήλ. 


(32) Vicesimo septimo.Sic exstat in utroque codice 
Latino. Sed uterque Grecus habet pxs adeoque in 
alterutro est vitium. Difficile autem est dicere, in 
quo ;acparum refert.—1Ita Grabius apud Fabricium. 

(33) Ἔοδομος. Ἔννατος habet codex Oxon., sed 
male, ut ex Genes. xxx constat. Ip. 

(34) "H πάρδαλις, ἤ αρχτος. Desunt. Ip. 

(35) Ἐμακίσθη ἀπὸ τοῦ  xaópavoc. Έκαυμα- 
τίσθη ὑπὸ τοῦ xaócovoc, habet Oxoniensis codex. 
Cui licet quoad priorem vocem preferendus videa. 
tur Cantabrigienbis, in quo est ἐμαλακίσθη : quoad 
posteriorem tamen ipse mihi magis placet. Kaó- 
σων quippe signifloat formalem morbum, febrim 
scilicet ardenteru,in quam Josephus incidisse dici- 
ur. Ip. 

(36) Εϊπε τῷ πατρὶ ἡμῶν. Declarat auctor his 
verbis, qua de re Josephus fratres apud patrem 
accusaverit : accusasse enim expresse ait Scriptura 
Genes. xxxvr,,2 ; eed capita accusationis non desi- 


cunque mandavit eis Nephthalim pater eorum. 


CAPUT IX. 
Testamentum Gad, de odiv. 

I. Transcriptum testamenti Gad,quicunaque locu 
tus est filiis suis in annocentesimo vicesimo aepti- 
mo (32) vite sue, dicens : « Septimus filius natus 
sum Jacob,et eram fortis in gregibus.Ego custodivi 
in nocte gregem ; et quando venit lupus,vel leo,vel 
pardus,vel ursus super gregem,persequebar eum,et 
apprehendens pedem ejue manu meaetin gyrum vol- 
vens obtenebrabam, et projiciens eum duo stadia, 
ita interficiebam.Joseph igitur pascebat gregem no- 
biscum circiter dies triginta; et cum tener esset,in- 


B firmatus est ab estu ; et reversus est in Hebron ad 


patrem suum : et reclinavit eum juxta se, quo- 
niam diligebat eum. Et dixit Joseph patri nostro, 
quod filii Zelphae et Bale maotant bona, et devo- 
rant ipsa, insciis Juda et Ruben.Sciebat enim quod 
agnum eruebam ex ore urse, et illam interfeci, οὗ 
agnum mactavi,(de quo contristabar, quoniam non 
potuit vivere)et comedebamus ipsum: et dixit patri 
nostro. Et moleste ferebam istud verbum Joseph, 
usque in diem venditionis ejus in /Egyptum. Et 
spiritus odii erat in me;et nolui Joseph aut audire 
&ut videre. Et coram facie nostra redarguit nos, 
quoniam sine Juda comedimus pecora : et omnia, 
quecunque dixit patri, persuasit ei. 


II. « Confiteor nunc peceatum meum, filii, quod 
sepe volui occidere eum, quoniam usque ad ani- 
mam odio habui eum, et omnino non erant in me 
viscera misericordie erga ipsum. Et propter som- 
nia ipsius concepi odium,et volui ipsum delingere 
e terra viventium, quemadmodum delingit vitulus 
herbas a& terra. Propter quod ego et Judas vendidi- 
mus eum Ismaelitis triginta aureis ; et decem abs- 
condentes, viginti ostendimus fratribus nostris. Et 
ita avaritia animum in cedem ejus obfirmaveram. 
Deus autem patrum meorum eripuit eum de mani- 
bus meis, ut non facerem iniquitatem in Israel. 


nat. Unde varie Rabbinorum conjecture. Con- 
rarius est nostro auctori R. Salomo, dum non 
filios Bale et Zelpha,sed Les,a Josepho accusatos 


D fingit, et quidem ob devoratum membrum de vivo 


animante; quod erat contra legem Dei Nos datam, 
Gen. 1x, 4.Sed nolo hisce incertis immorari. GRAB. 
(37) Kai ὅλως οὐκ dv àv ἐμοὶ ἥπατα ἑλέους 
ut y. Desunt. In. λείνεί ὁ μέ 1 νλωρὰ 
"Ov τρόπον ἐχλείχε µόσχος t ω 
ἀπὸ τῆς γῆς. Omissa sunt^ Ip. — AIladit ad d'etum 
Num.xxr1, Á : Νῦν ἐκλείξει ἡ συναγωγὴ αὕτη (Παραὴλ 
πάντας τοὺς κύχλῳ ἡμῶν, ὡσεὶ ἐχλείξαι ὁ µόσχος τ 
χλωρὰ ix τοῦ πεόίου. DRACHR. 
af ) Ἰούδας. Συμεών perperam habet cod. Oxon. 


RAB. 

(40) Χρυσίων Aureos. dicit auctor ex versione 
Greca τῶν O'. 7riginta numerat oum Latino vulgato 
interprete, juxta quasdam editiones ; in utroque 





--— — — —wmr— -—— —umr αν --------μθο-α-- " — -——— —w—— — — —u-— «— o NF ER REPE Rp gr a ua URBE t — 


1115 TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 1116 
III. « Et nunc audite, filii mei, sermones verita- A ή’. « Καὶ νῦν ἀχούσατε, τέχνα µου, λόγους ἆλη- 


tis,ut faciatis justitiam,et omnem legem Altissimi ; 
et ne erretis spiritu odii, quoniam malus est in 
omnibus actibus hominum. Omne quodcunque fe- 
cerit (homo), qui odit abominatur ; si faciat legem 
Domini, non laudat eum ; si timeat Dominum, et 
velit justa, huno non 'diligit; veritatem vituperat, 
dirigenti prospere res suas invidet, obtrectationem 
amplectitur, arrogantiam amat ; quoniam odium 
excecavit animam ejus, sicut et ego respiciebam 
in Joseph. 

IV. « Cavete igitur, fllii mei, ab odio, quoniam 
in ipsum Dominum iniquitatem facit. Non enim 
valt audire verba mandatorum ejus de dilectione 
proximi,et in Deum pecoat. Si enim delinquat fra- 
ter statim vult annuntiare omnibus, et festinat ut 
judicetur pro hoc delicto, et penitus moriatur. 8i 
autem fuerit servus, accusat eum apud dominum 
ejus, et in omni tribulatione aggreditur eum, si 
quo modo interficiat eum. Odium enim operatur 
oum homicidio,et secundum bene operantium profe- 
etum,audiens aut videns semper languescit.Quem- 
admodum enim dilectio etiam mortuos cupit vite 
restituere, et illos qui suntin sententia mortis, 
vult 4 morte revocare : ita odium viventes vult 
occidere, et eos qui paululum quiddam peccave- 
rint, indignos vita judicat. Spiritus enim odii per 
pusillanimitatem cooperatur Satane in omnibus in 
mortem hominum : spiritus autem dilectionis in 
longanimitate cooperaturlegi Dei in salutem homi- 
num. 


V. « Malum est odium, quoniam permanet con- C 


tinue cum mendaoio, loquens adversus veritatem, 
et parva magna facit,tenebris lucem adhibet,dulce 
amarum dicit, et calumniam edocet, et bellum, et 
injuriam, et omnem abundantiam malorum, et 
veneno diabolico cor implet.Hec edoctus experien- 
tia dico vobis, ut fugiatis odium, et adhereatis 
dilectioni Domini. Justitia ejicit odium, humilitas 
occidit odium. Justus enim et humilis erubescit 
facere injuste, non ab alio reprehensus, sed α pro- 
prio corde, quoniam Dominus protegit (49) consi- 
lium ejus. Non obtrectat viro, quia timor Altissimi 
vincit odium.Timens enim non offendit Dominum; 
non vult omnino, ne cogitatione quidem, injusta 
fecere adversus hominem. Hec ego ultimo co- 


θείας, τοῦ ποιεῖν δικαιοσύνην, καὶ πάντα νόµον Ἰψί- 
στου’ xal μὴ πλανᾶσθε τῷ πνεύµατι τοῦ μίσους, 
ὅτι κακόν ἐστι ἐπὶ πάσαις πράξεσιν ἀνθρώπων. Πᾶν 
ὅ ἐὰν ποιῆ, ὁ μισῶν βδελύσσεται’ ἐὰν mon vóuov 
Κυρίου, οὐκ ἐπαινεῖ τοῦτον ' ἐὰν φοθῆται Κύριον, 
καὶ θέλῃ δίκαια, τοῦτον οὐκ ἀγαπᾷ ' τὴν ἀλήθειαν 
ψέγει, τῷ κατορθοῦντι «φθονεῖ, χαταλαλιὰν ἁσπά- 
ζεται, ὑπερηφανίαν ἀγαπᾷ . ὅτι τὸ μῖσος ἔτυφλωσε 
τὴν Quy» αὐτοῦ, χκαθὼς χαγὼ ἔθλεπον bv τῷ Ἰω- 
σήφ (41). 

Δ' « Φυλάξασθε οὖν, τέχνα µου, ἀπὸ τοῦ μίσους, 
ὅτι ἐπ᾽ αὐτὸν τὸν Κύριον ἀνομίων ποιεῖ. Ob γὰρ έ- 
λει ἀχούειν λόγων ἐντολῶν αὐτοῦ περὶ ἀγάπης τοῦ 
πλησίον, καὶ εἲς τὸν Θεὸν ἁμαρτάνει. "Edw Ὑὰρ 
πταίσῃ (42) ὁ ἁδελφὸς αὐτοῦ, εὐθὺς θέλει ἀπαγγεῖλαι 
πὰσι, xal σπεύδει, ἵνα κριθῇ περὶ αὐτοῦ, xal xoAa- 
σθεὶς ἀποθάνῃ. Ἐὰν δὲ δοῦλος ᾖ, συµθάλλει αὐτὸν 
πρὸς τὸν χύριον αὐτοῦ, xal iv πάστι θλίψει ἔπιχειρεῖ 
κατ αὐτοῦ, εἴ πως θανατώσει αὐτόν (43). Τὸ γὰρ 
µῖσος (4 ) συνεργεῖ τῷ φόνῳ (45), καὶ κατὰ τῶν εὖ- 
πραγούντων τὴν προκοπὴν, ἀχούων Ἡ ὁρῶν, πάντοτε 
ἀσθενεῖ. Ὥσπερ γὰρ ἡ ἀγάπη καὶ τοὺς νεχροὺς θέ- 
λει ζωοποιῆσαι, καὶ τοὺς ἓν ἀποφάσει θανάτου θέλει 
ἀνακαλέσασθαι * οὕτως τὸ µῖσος τοὺς ζῶντας θέλει 
ἀποκχτεῖναι, καὶ τοὺς bv ὀλίγφ ἁμαρτήσαντας οὗ θέλει 
ζᾷν. Τὸ γὰρ πνεῦμα τοῦ μίσους διὰ τῆς ὁλιγοψυ- 
χίας συνεργεῖ τῷ Σατανᾷ iv πᾶσιν slo θάνατον τῶν 
ἀνθρώπων ' τὸ δὲ πνεῦμα τῆς ἀγάπης ἓν µακρο- 
θυµίφ συνεργεῖ τῷ νόµῳ τοῦ θεοῦ εἷς σωτηρίαν ἀνθρώ- 
πων. 

E'. « Καχὸν τὸ µῖσος, ὅτι ἑνδελεχεῖ συνεχῶς τῷ 
ψεύδει, λαλοῦν, κατὰ τῆς ἀληθείας, καὶ τὰ μικρὰ µε- 
γάλα ποιεῖ, τὸ σκότος φῶς προσέχει (46), τὸ γλυχὺ 
πικρὸν λέγει, καὶ συκοφαντίαν ἑκδιδάσκει, καὶ πόλε- 
pov, xal ὕθριν, καὶ πᾶσαν πλεονεξίαν κακῶν, καὶ 
Ιοῦ διαθολικοῦ τὴν καρδίαν πληροῖ (47). Ταῦτα ix 
πείρας λέγω ὑμῖν ὅπῶς φεύξησθε τὸ μῖσος (48), καὶ 
κολληθῆτε τῇ ἀγάπῃ τοῦ Κυρίου. Ἡ δικαιοσύνη &x- 
θάλλει τὸ rigo, ἡ ταπείνωσις ἀπαιρεῖ τὸ uoo. Ὁ 
γὰρ δίκαιος καὶ ταπείνὸς αἰδεῖται ποιῆσαι ἄδιχον, 
οὐχ ὑπὸ ἄλλου καταγινωσκόµενος, ἀλλὰ ὑπὸ τῆς ἱδίας 
καρδίας, ὅτι Κύριος ἐπισκέπει (50) τὸ διαθούλιον 
αὐτοῦ. Οὐ καταλαλεῖ ἀνδρὸς (54), ἔπειδὴ ὁ φόδος τοῦ 
Ὑψίστου νικᾷ τὸ µῖσος. Φοθούμενος γὰρ μὴ προσ- 
κρούσει Kuply* οὗ θέλει τὸ καθ ὅλον ( 2). οὐδὶ ἕως 


gnovi, posteaquam ponitui de Joseph. Que enim D) ἐννοιῶν, ἁδικὴσαι ἄνθρωπον. Ταῦτα ἐγὼ ἔσχατον 


autem discedit ab Hebreo textu, qui habet viginti 
argenteos. Gen. xxxvii, 28. GaAB.— Apud Hierony- 
mum tamen in Quzst. Hebratc. tom. II, p. 540, A, 
edit. París., versio antiqua pre se ferebat, viginti 
aureis. Vulgata aulem nova viginti argenteis. Hino 
ipsemet Hieronymus in Matth. xxvr, tom. IV, pag. 
20, F : « Joseph, ait, non ut multi putant juxta 
LXX Interpretes, viginti aureis venditus est; sed 
juxta Hebraicam veritatem, viginti argontcis.» Qua 
de re Ambrosius lib. De Joseph, cap. 3, pag. 488 : 
« Ideo, inquit, alibi vigenti, alibi viginti et. quin- 
que aureis, alibi triginta invenimus emptum Jo- 
geph. — Ita hio quoque diversitas : vel viginti, vel 
triginta aureorum vel argenteorum, etc. » 
(41) Ὅτι τὸ pisos... ἓν τῶ Ἰωσήφ. Omisgsa. GRAB, 


42) Πταίσῃ. Πέσῃ. Ip. 
43) Κατ αὐτοῦ, st πως θανατώσει αὑτόν. Αὐτῷ 
εἴπως θανατωθῇ. Ip. 
(i Τὸ γὰρ ires. ο γὰρ φθόνος. Ip. 
45) Φόνῳ, Φθόνῳ, invidia ms. Trin. Ip. 
46) Τὸ σχότος φως προσέχει. Desunt. Ip. 
47) Καὶ πᾶσαν πλεονεξίαν χαχῶν, καὶ loo διαθολι” 
κοὺ τὴν καρδίαν πληροϊ, Omissa sunt. Ip. . 
[2 Φεύξησθε τὸ μίσος. Ἐξώσητε τὸ µῖσος του 
διάθόλου. Ip. 
49) Protegit. Inspicit juxta Ox. Gr. Ip. 
50) Ἐπιοσνέπει, Ἐπισκοπεῖ rectius. Ip. 
91) ᾿Ανδρός. Ὁσίου add. Ip. 
52) Καθ ὅλον, Καθόλου. Ip. 








11171 


TESTAMENTUM GAD. 


41118 


ἔγνων μετὰ τὸ μετανοῆσαί µε περὶ τοῦ Ἰωσήφ. Ἡ À secundum Deum est vera ponitentia f',oocidit ino- 


γὰρ κατὰ θεὸν ἀληθὴς μετάνοια ἀναιρεῖ τὴν ἀπε[- 
θειαν (53), καὶ φυγαδεύει τὸ σχότος, xal φωτίζει τοὺς 
ὀφθαλμοὺς, καὶ γνῶσιν παρέχει τῇ φυχῇ, καὶ ὁδηγεῖ 
τὸ διαθούλιον πρὸς σωτηρίαν, xa? ἃ οὐκ ἔμαθεν ἀπὸ 
ἀνθρώπων, οἶδε διὰ τῆς µετανοίας' Ἐπήγαγε (54) 
γάρ µοι ὁ θεὸς νόσον ἥπατος, xal el μὴ εὖχαὶ τοῦ 
πατρός µου Ἰαχὼθ, ὀλίγου διεφώνησεν (66) ἀπ᾿ ἐμοῦ 
τὸ πνεῦμά µου. Av ὦν (57) γὰρ ἄνθρωπος παρανομεῖ, 
9v ἐκείνων xal χολάζεται. Ἐπεὶ οὖν ἀνέκειο τὰ 
frati µου ἀνηλεῶς κατὰ τοῦ Ἰωσὴφ, τῷ fau 
πάσχων ἀνηλεῶς, ἐκρινόμην ἐπὶ vac ἴἔνδεχα, 
καθ᾽ ὅσον χρόνον ἐνεῖχον τῷ Ἰωσὴφ, ἕως ἵνα πρα- 
θῇ (58). 

ζ.« Καὶ νῦν, τέχνα µου, ἀγαπήσατε ἕχαστος τὸν 
ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ ἐξάρατε τὸ µῖσος ἀπὸ τῶν καρ- 
διῶν ὑμῶν, ἀγαπῶντες ἀλλήλους ἐν ἔργῳ, xal λόγῳ, 
καὶ διανοἰᾳ ψυχῆς. Ἐγὼ γὰρ χατὰ πρόσωπον τοῦ 
πατρὸς ἡμῶν εἱρηνικὰ ἑλάλουν τῷ Ἰωσὶφ (50), xal 
ἐξελθόντος µου, τὸ πνεῦμα τοῦ µίσους ἑσκότιζέ µου 
τὸν νοῦν, xal ἑτέρασσά µου τὴν ψυχὴν, τοῦ ἀνελεῖν 
αὐτόν. Αγαπᾶτε (00) οὖν ἀλλήλους ἀπὸ καρδίας * καὶ 
ἐὰν ἁμάρτῃ εἷς σὲ, eir αὐτῷ ἓν εἰρήνῃ, ἑξορίσας τὸν 
làv τοῦ μίσους, καὶ iv duy σου μὴ χρατήσῃς δόλον " 
xxi ἐὰν ὁμολογήσας µετανοήσῃ, ἄφες αὐτῷ: idv τε 
ἀρνεῖται, μὴ φιλονείχει αὐτῷ, µήποτε ὁμόσαντος αὖ- 
τοῦ, δισσῶς ἁμαρτήσῃς. Mi) ἀκούσῃ ἐν µάχῃ ἀλλότριος 
µυσσήριον ὁμῶν' ἵνα μὴ µισήσας σε ἑχθράνῃ, xal 
μεγάλην ἁμαρτίαν ἐργάσηται κατὰ aoo * ὅτι πολλάκις 
δολοφονῆσαι (01), 3| περιεργάσεταἰ σε ἐν κακῷ, λα- 
θὼν ἀπὸ σοῦ τὸν Ἰόν. Ἐὰν οὖν ἀρνεῖται, xal αἰδεσθῇ 


bedientiam, et fugat tenebras, et illuminat oculos, 
et cognitionem tribuit anime, et ducit consilium 
ad salutem ; et que non didicit ab hominibus, no- 
vit per ponitentiam. Induxit enim mihi Deus sgri- 
tudinem hepatis; et nisi orationes patris mei Ja- 
cob prevenissent, parum abfuit quin desiisset in 
me (50) spiritus meus.Per qus enim homo peccat, 
per illa et punitur 3. Quia igitur disposita erant 
hepata mea immisericorditer adversus Joseph, in ' 
hepate patiens immisericorditer, judicium pertuli 
per menses undecim, secundum tempus in quo in- 
Bidiabar Joseph, usque dum venderetur. 


VI. « Et nunc, filii mei, diligite unusquisque fra- 
trem suum, et auferte odium & cordibus vestris,di- 
ligentes vosmet invicem in operere, et sermone et 
cogitatione anims.Ego enim coram facie patris no- 
Siri pacifica loquebar ad Joseph; et exeunte me, 
spiritus odii obtenebravit intellectum meum,et tur- 
bavit animam meam, ad occidendum eum. Diligite 
igitur vosmet invicem ex corde ; et si peccet in te 
(aliquis) dio ei in pace *?, exterminans venenum 
odii, et in animatua ne teneas dolum : et si confi- 
lens poeniteat, remitte οἱ; et si negat,ne contendas 
cum eo, ne quando jurante eo, dupliciter pecces. 
Ne audiat alienus in cuntentione secretum vestrum; 
ne audiens te inimicetur,etmagnum peccatum ope- 
retur adversus te; quoniam multoties dolo loquetur 
tecum, vel persorutabitur te in malo,accipiens a te 
venenum. 81 igitur neget, et erubescat redargutus, 


ἐλεγχόμενος, ἠσυχασθῇ (6), μὴ ἑξάξις αὐτόν. Ὁ C et quiescat,ne educas eum,Negans enim resipisoit, 


γὰρ ἀρνούμενος μετανοεῖ, τοῦ µηχέτι πλημμελῆσαι 
εἷς σὲ. ἀλλὰ καὶ τιμήσει σε, xal φοθηθήσεται, xal 
εἰρηνεύσει. Ἐὰν δὲ ἀναιδής ἐστι, καὶ ἑνίσταται τῇ 
κακίᾳ, xal οὕτως ἄφες αὐτῷ ἀπὸ καρδίας, xal δὸς τῷ 
sip τὴν ἐχδίκησιν. 

Z. α Ἐάν τις ὑπὲρ ὑμᾶς εὐοδοῦται, μὴ λυπεῖαθε * 
ἀλλὰ καὶ εὔχεσθε ὑπὲρ αὐτοῦ, ἵνα τελείως εὐοδοῦται. 
Ἴσως γὰρ ὁμῖν συµφἑρει οὕτως ' xal ἐὰν ἐπὶ πλεῖον 
ὑψοῦται, μὴ φθονεῖτε, µνηµονεύοντες, ὃτι πᾶσα σὰρξ 
ἀποθανεῖται. Κυρίῳ δὸ ὕὤμνον προσφέρετε, τῷ παρέ- 
χοντί τὰ χαλὰ xal συμφέροντα πᾶσιν ἀνθρώποις. 


ut non amplius delinquat in te; sed οἱ honorabit te, 
et timebit, et pacificus erit. 8i vero inverecundus 
est, et instat malitie ; et ita remitte οἱ ex corde, et 
da Deo vindictam 59, 


VII. « Si quis plus quam vos prosperatur,ne con- 
tristemini ; sed et orate pro ipso,ut perfecte prospe- 
retur. Forte enim vobis expedit ita : et si plus ex- 
altatus fuerit, ne invideatis, recordantes,quod om- 
nis caro morietur. Domino autem hymnum offerte, 
tribuenti bona et utilia omnibus hominibus *t.Scru 


*! ΤΠ Cor. vr, 10. 9 Sap. xr, 17. 3 Matth. xvn, 15; Luo, xvii, 3. 9 Rom. xi, 190. 3 Isai, r, 5. 


53) ᾿Απείθειαν, 'Αγνοιαν. GRAB. 
ER Ἐπήγαγε. Τοὺς ἐπιστρέφοντας δέχεσθαι addit 
codex Oxon. Qua alium prorsus sensum faciunt, 
quasi hec verba ad Deum essent referenda sed 
prefero lectionem Cantabrigiensem. ln. ; 

(55) Desiisset in me. Dissonuissel α me. Greca vox 
occurrit, Exod. xxiv, 11; Jos. xxii, .À, eto. 

(66) Ὀλιγου διεφώνησεν. Ἔφθασαν, add. in cod. 
Oxon. Ip. 

(67) Δι) ὦν, x. τ. À. Hanc sententiam exscripsit 
auctor ex Sap. xi, 17, ubi ipsissima pene verba oc- 
currunt: AU ὦν τις ἁμαρτάνει, διὰ τούτων xoAáte- 
ται. Vulg. : Per qux quis peccat, per hc. εἰ torque- 
tur. 

58) Ka0' ὃσον χρόνον ἐνεῖχον τῷ Ἰωσὴφ, ἕως ἵνα 
Nd Desunt. deas. X ἳ 

(59) Εἱρηνικὰ ἑλάλουν τῷ Ἰωσήφ. Moses, Ge-. 

nes xxxvi, v, 4, de fratribus Josephi ait : Oderani 


eum, nec poterant quidquam pacifice ad eum loqui. 
Auctor vero Testamentorum hac verba non universe 
intelligi voluit, sed ad colloquia fratrum inter se 
restrinxit, indeque Gadum coram patre Jacob paci- 
fica cum Josepho verba miscuisse dixit. Ip. 

(60) ᾽Αγαπᾶτε, κ. t. λ. Omissa omnia usque ad 
περισπασμον τῶν ἀνθρώπων Ip. 

64) Δολοφονῆσαι Legendum puto δολοφονήσει, 
idque Latine reddendum dolo occidet te. Id. quippe 
significat verbum δολοφονεῖν, non autem dolose lo- 
qui, ut Robertus transtulit,legens forte δολοφωνεῖν; 
quam tamen vocem in nullo &uctore legisse memini. 

ocedit, quod cedes per dolum facta antecedentibus 
magis congruat, quam colloqutum dolosum : quippe 
grandis peccati mentio facta erat, quala est utique 
omicidium. Ip. 
(02) Ἡσυχασθῃ Hic inserendum videtur καἰ. 





- 


1119 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 


1120 


tare judicia Domini,et ita dimittet (04),et quiescet À Ἐξέτασον χρίµατα Κυρίῳ (63), xai οὕτως καταλείψει 


consilium tuum. Si vero et ex malis quis ditatus 
fuerit sicut Esau frater patris mei, nolite emulari ; 
terminum enim Domini suscipietis. Vel enim aufert 
hiec ín malis, vel ponitentibus dimittit,vel impo 
nitenti servat in eternum (66) punitionem. Nam 
pauper, et invidia carens (67), in omnibus Domino 
gratias agens, ipse apud omnes ditatur, quoniam 
non habet perniciosam depredationem (68) homi- 
num. Auferte igitur odium ab animabus vestris, et 
diligite vosmet invicem in rectttudine cordis. 

VIII. « Dicite autem et vos heo filiis vestris, ut 
honorent Judam et Levi : quoniam ex eis orietur 
vobis Dominus, Salvator leraeli. Cognovienim quod 
Ín fine recedent filii vestri ab eig, et in omni per- 
nicie, et. malignitate, et corruptione erunt coram 
Domino. » Et paululum quiescens,rursus dixit eis : 
« Filii mei,obedite patri vestro,et sepelite me prope 
patres meos. » Et elevans pedes suos, dormivit in 
pace.Bt post quinque annos reduxerunt eum, et po- 
Buerunt eum in Hebron cum patribus ipsius. 


CAPUT X. 
Testamentum | Aser, de duabus faciebus malitis et 
virtulis. 

I. Transcriptum testamenti Aser, que locutus 
est filiis suis centesimo vicesimo 8ΠΠΟ (72) vite 
gue. Adhuc sanus existens, dixit eis : « Audite,fllii 
Aser, patrem vestrum et omne rectum coram Deo 
ostendam,vobis, Duas vias dedit Dominus flliis ho- 


minum, duo consilia, et duos actus, et duo loca, et C 


duos fines. Ideoque omnia duo sunt unum oontra 
unum.Vie due,bonietmali;in quibussuntduo con- 
silia in pectoribus nostris, dijudicantia eos. Si igitur 
anima velit in bono,(ad bonum ducitur homo) (72*). 
omnis aetus ipsius est in justitia ; et si peccet,illico 
resipiscit. Justa enim cogitans,et abjiciens malitiam, 
statim evertit malum, et eradicat peccatum.Si vero 
ad malum declinat consilium, omnis actus ejus est 
in malitia, et repellens bonum assumit malum ; et 
oonstitutus sub dominio Deliar,etsi bonum aliquod 
operetur, in malitiam hoc convertit. Gum enim in- 
ceperit quasi bonum faciens, finem actionis ejus in 
malum opus perduxit.Quiathesaurus diaboli veneno 
perniciosi spiritus impletus est. 


II. « Dicit, igitur anima ipsius,bonum supra m&- 
lum esse,et finem rei in malitiam duoit. Est homo; 


63) Κυρίῳ. Forte Κυρίου. GRAB. 

64) Dimittet. Add. te. Ip. 

65) Ἡσυχάζει. Forte ἡσυχάσει. Ip 

66) AEternum seculum habent codices mss. Ip. 

(07) Et invidia carens. Et qui est abundans 05. 
Atqui vox ἄφθονος hubet quidem hano significatio- 
nem ; verumtamen propria ejus notio hic magis 
locum habet, eaque reddenda potius videtur Invi- 
dia carens, qualis character pauperi optime conve- 
nit. lp. 

(608) Deprzdationem. Distraciionem, ;qualis ex 
mendicorum importunitate oritur. Ip. 


καὶ Πσυχάζει (05) τὸ διαθούλιόν σου. 'Eàv δὰ xai ἐκ 
καχῶν τις πλουτίσῃ, ὡς ᾿Ἠσαῦ ὁ πατράδελφός µου, 
μὴ ζηλώσητε ' ὅρον γὰρ Κυρίου ἐκδέξασθε. Ἡ γὰρ 
ἀφοιρεῖται αὐτὰ ἐν κακοῖς, fj μετανοοῦσιν ἀφίησιν, f, 
ἀμενανοήτῳ τηρεῖ εἷς αἷῶνα τὴν χολασιν. Ὁ γὰρ πί- 
νης, καὶ ἄφθονος, ἐπὶ πᾶσι Κυρίῳ εὐχαριστῶν, αὐτὸς 
παρὰ πᾶσι πλουτεῖ, ὅτι οὐκ ἔχει τὸτ πονηρὸν περι- 
σπασμὸν τῶν ἀνθρώπων. Ἐξάρατε οὖν τὸ µῖσος ἀπὸ 
τῶν ψυχῶν ὑμῶν, καὶ ἀγαπήσατε ἀλλήλους ἐν εὐθύ- 
τητι καρδίας. 

H'. « Εἴπατε δὲ xal ὑμεῖς ταῦτα τοῖς τέχνοις ὑμῶν, 
ὅπως τιµήσωσιν Ιούδαν καὶ Acut* ὅτι ἐξ αὐτῶν dva- 
τελεῖ ὑμῖν Κύριος, σωτὴρ τῷ Ἱσραήλ. Ἔγνων γὰρ 
ὅτι ἐπὶ τέλει (69) ἁἀποστήσονται τὰ τέχνα ὑμῶν ἀπ᾿ 
αὐτῶν (70), καὶ ἐν πάσῃ πονηρίᾳ, καὶ κακώσει, xai 
διαφηορᾷ ἔσονιαι ἐνώπιον Κύριου. » Καὶ ὀλίγον ἦσν- 
χάσας, πάλιν εἶπεν αὐτοῖς' « Τέχνα µου, ἑπακούσατε 
τοῦ πατρὸς ὑμῶν, xal θάψατέ µε σύνεγγυς τῶν πατέ- 
puv µου. » Καὶ ἑξάρας τοὺς πόδας αὐτοῦ, ἐκοιμήθη 
ἐν εἰρήνῃ. Καὶ μετὰ πέντε ἔτη ἀτήγαγον αὐτὸν, καὶ 
ἔβηχαν αὐτὸν εἰς Χεθρὼν μετὰ τῶν πατέρων αὖ- 
τοῦ (74). 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ I 
Διαθήχη ᾿Ασὴρ, περὶ δύο προσώπων κακίας καὶ 
ἀρετῆς. 


Α’. ᾽Αντίγραφον διαθήκης ᾿Ασὴρ, ἃ ἐλάλησε τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ ἐν ρχς΄ ἔτει τῆς ζωῆς αὐτοῦ. "Ecc ὑὁγιαί- 
νων, εἶπε πρὸς αὐτοὺς « ᾿Ακούσατε, τέχνα ᾿Ασὴρ, 
τοῦ πατρὸς ὑμῶν, xal πᾶν τὸ εὖθὲς ἐνώπιον τοῦ θεοῦ 
ὑποδείξω ὑμῖν, Δύο ὁδοὺς ἔδωκεν ὁ θεὸς τοῖς υἱοῖς 
τῶν ἀνθρώπων, δύο διαθούλια, καὶ δύο πράξεις, xal 
δύο τόπους, xai δύο τέλη. Διὰ τοῦτο πάντα δύο εἰσὶν, 
ἕν κατέναντι τοῦ ἑνός (79). Ὁδοὶ δύο, καλοῦ καὶ xa- 
χοῦ : iv ofc εἶσι τὰ δύο διαθούλια ἐν στέρνοις ἡμῶν, 
διακρίνοντα αὐτάς. ᾿Εὰ, οὖν dj Voy?) θέλῃ ἐν καλῳ, 
πᾶσα πρᾶξις αὐτῆς ἐστιν ἐν δικαιοσύνῃ, xBv ἁμάρτῃ, 
εὐθὺς μετανοεῖ. Δίκαια γὰρ λογιζόμενος, xal ἀποῤ- 
ῥίπτων τὴν πονηρίαν, ἀνατρέπει εὐθὺς τὸ χακὸν, καὶ 
ἐχριζοῖ τὴν ἁμαρτίαν. Ἐὰν δὲ ἐν πονηρῷ κχλίνει τὸ 
διαθούλιον, πᾶσα πρᾶξις αὐτῆς ἐστιν iv. πονηρίᾳ, xai 
ἁπωθούμενος τὸ ἀγαθὸν προσλαµθάνει τὸ χαχὸν, καὶ 
κυριευθεὶς ὑπὸ τοῦ Βελιὰρ, κἂν ἆγαθόν νι πράξῃ, iv 
πονηρίᾳ αὐτὸ µεταστρέφει. Ὅτε γὰρ ἑνάρξηται ὡς 
ἀγαθὸν ποιῶν, τὸ τέλος τῆς πράξεως αὐτοῦ elc xaxov 
ποιεῖν ἀνελαύνει (74). Ἐπειδὴ ὁ θησαυρὸς τοῦ διαθό- 
λου (75) ἰοῦ πονηροῦ πεπλήρωται πνεύματος. 

Β΄. « Ἔστιν οὖν qug λέγουσα, φησὶ, τὸ καλὸν ὑπὲρ 
τοῦ κακοῦ, καὶ τὸ τέλος τοῦ πράγματος etc xaxlav 


(69) Τέλει, Τοῦτου habet Oxon. Ip. 
0) Αὐτῶν. Αὐτοῦ. Ip. 
4) Μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ. Καὶ ἔθαψαν αὐτὸν 
ἐχεῖ, omissis ultimis. Ip. 
(72) Anno. Addenda vox sexto, si Grecum  codi- 
cem tam Oxon. quam Cantab. sequi velimus ; que 
tamen deest in ms. Greo., Coll., Trin., Cantab. Ip 
ον "Ey κατέναντι τοῦ ἑνός. Desunte Ip. 





3*) Unocinis inclusa desunt in Greco. Ep. Pars. 
4) Κακὸν 
ἑλαύνει. 


In. 
(75) Toà 81266300, Διαθουλίου, Ip. 


ποιεῖν ἀνελαύνει. Εὶς καχοποίτόιν 








1121 


TESTAMENTUM ASER. 


1122 


ἄγει. Ἔστιν ἄνθρωπος (76), ὅστις οὐκ οἰκτείρει λει- A qui non miseretur ministrantis ei in malum ; et 


τουργοῦντα αὐτῷ ἐν xaxd' xal γε τοῦτο διπρόσωπον, 
ἀλλὰ τὸ ὅλον πονηρόν ἐστι. Καὶ ἔστιν ἄνθρωπος &ya- 
πῶν τὸν πονηρευόµενον, ὡσαύτως deriv iv πονηρἰφᾳ' 
ὅτι καὶ ἀποθανεῖν αἱρεῖται ἐν χακῷ δι αὐτόν. Καὶ 
πορὶ τούτου φανερὸν, ὅτι διπρόσωπόν ἐστι τὸ δὲ πᾶν, 
χακὴ πρᾶξις. Καὶ γε ἀγάπη οὔσα, πονηρία ἐστὶ, 
συγχρυπτουσα τὸ χακόν' ὥσπερ ἐστὶ τῷ ὀνόματι dq 
καλῷ, τὸ δὲ τέλος τῆς πράξεως ἕρχεται εἰς χακόν. 
"Alloc κλέπτει, ἀδικεῖ, ἁρπάζει, πλεονεκτεῖ, καὶ 
ἐλεεῖ τοὺς πτωχούς' διπρόσωπον μὲν καὶ τοῦτο, τὸ δὲ 
ὅλον πονηρόν ἐστιν. Ὁ πλεονεκτῶν τὸν πλησίον παρ- 
οῤργίζει τὸν θεὸν, xal τὸν Ὕψιστον ἐπιορχεῖ, xal 
τὸν πτωχὸν ἐλεεῖ' τὸν ἐντολέα τοῦ νόµου Κυρίου ἆθε- 
τεῖ καὶ παροξύνει, καὶ τὸν πένητα ἀναπαύει (7T): τὴν 
ψυχἠὴν coi, καὶ τὸ σῶμα λαμπρύνει πολλοὺς 
ἀναιρεῖ, καὶ ὀλίγους ἐλεεῖ' xal τοῦτο διπρόσωπόν 
ἐστι. "Άλλος µοιχεύει, πορνεύέι, xal ἀπέχεται ἔδε- 
σµάτων' xai νηστεύων κακοποιεῖ, xai τῇῃ δυναστείᾳ, 
τῷ πλούτῳ (78), πολλοὺς παρασύρει, καὶ ix τῆς ὑπερ- 
όγκου καχίας ποιεῖ ἐντολάς. Καὶ τοῦτο διπρόσω- 
πόν lavi, τὸ δὲ ὅλον χαχόν ἐστι. Οἱ τοιοῦτοι ὅσιοί (79) 
εἶσι δασύποδες (BO), ὅτι ἐξ ἡμισείας slo καθαροὶ, τὸ δὲ 
ἀληθὶς ἀκάθαρτοί cto. Καὶ γὰρ θεὸς iv ταῖς πλαξὶ 
τῶν οὐρανῶν εἶπεν οὕτως. 

T'. « Ὑμεῖς οὖν, τέχνα µου, μὴ Ὑίνεσθε κατ αὖ- 
τοὺς διπρόσωποι, ἀγαθότητος καὶ κακίας ἀλλὰ τῇ 
ἀγαθότητι µόνῃ κολλήθητε, ὅτι ὁ θεὸς ἀναπαύεται elo 
αὐτὴν, καὶ οἱ ἄνθρωποι ποθοῦσιν αὐτήν' τὴν δὲ xa- 
χίαν ἀποδράσατε (81), ἀναιροῦντες τὸν διάθολον iv 
ταῖς ἀγαθαῖς ὁμῶν πράξεσιν» ὅτι οἱ διπρόσωποι οὗ 


θεῷ, ἀλλὰ ταῖς ἐπιθυμίαις αὐτῶν δουλεύουσιν, ἵνα C 


τῷ Βελιὰρ ἀρέσωσι, καὶ τοῖς ὁμοίοις αὐτῶν ἀνθρώ- 
ποις. 

A', « Οἱ γὰρ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι, καὶ µονοπρόσωποι, 
κἂν νομισθῶαι παρὰ τῶν διπροσώπων ἁμαρτάνειν, 
δίκαιοἰ εἶσι παρὰ τῷ θεῷ. Πολλοὶ γὰρ ἀναιροῦντες 
πονηροὺς, δύο ποιοῦσιν ἔργα, κακὸν διὰ καλοῦ (82), 
ὅλον δέ ἐστι καλόν’ ὅτι τὸ κακὸν ἐκριζώσας ἀπώλεσεν. 
Ἔστι τις μισῶν τὸν ἐλεήμονα, καὶ ἁδικῶν (83) τὸν 
μοιχὸν καὶ λῃστεύοντα (84). xal αὐτό ἐστι διπρόσω- 
πον' ἀλλὰ τὸ πᾶν ἔργον ἀγαθόν ἐστιν, ὅτι μιμεῖται 
Κύριον, μὴ προσδεχόµενος τὸ δοκοῦν καλὸν μετὰ τοῦ 
ἀληθινοῦ κακοῦ. Ἕτερος οὐ θέλει yat» ἡμέραν 
ἴδεῖν μετὰ ἀσώτων, ἵνα μὴ χράνῃ τὸ στόµα (85), καὶ 
µολόνῃ τὴν ψυχήν’ xal γε τοῦτο διπρόσωπὀν ἔστιν, 
ὅλον δὲ καλόν ἐστιν, ὅτι ol τοιοῦτοι δόρχοις καὶ ἑἐλά- 
φοις ὅμοιοί εἶσιν, ὅτι ἓν ἤθει ἁγρίῳ δοκοῦσιν ἀκά- 
θαρτοι εἶναι" τὸ δὲ τᾶν κάθαροί εἴσιν, ὅτι ἐν ζήλῳφ 


G (76) Ἔστιν ἄνθρωπος.... ἀναπαύει. Omnia omissa. 
ΒΑΡ. 

T1) Τὸν ἐντολέα.... ἀναπαύει. Desunt Ip. 

78) Τῷ πλούτφ. Τοῦ πλούτου. Ip 

79) "Οσιοι. Interpres legit ὡς σύες. Ip. 

80) Δασύποδες. Hanc vocem auctor & LXX. In- 
terpretibus mutuatus est, qui eam Levit. xi, 6 et 
Deut. xiv, 7, usurparunt ;illio pro cuniculo, hic pro 
lepore. Utrumque autem animal mundum ex parte, 
ex parte immundum apud Judaeos habebatur; mun- 
dum quatenus ruminabat quidem, sed immundum 
quatenus ungulam non findebat: uti contra, sus un- 


hoo duplicem faciem habet, sed totum perniciosum 
est. Et est homo diligens malignantem, similiter 
est in malitia ; quoniam et mori desiderat in malo 
propter ipsum. Et de hoc manifestum, quod dupli- 
cis faciei est; totum vero, mslus actus est. Et 
amor exsisteas, malitia est, abscondens malum ; 
sicut est nomine quasi bono, finis vero actus venit 
in malum. Alius furatur, injuste agit, rapit, avarus 
exsistit, οἱ miseretur pauperum ; duplicem quidem 
faciem habet et hoo, totum vero perniciosum est. 
Qui defraudat proximum, ad iracundiam provocat 
Deum, et per Altissimum falso dejerat, et pauperis 
miseretur; preceptorem legi Domini spernit et 
exacerbat, et pauperem requiescere facit ; animam 
inquinat, θἱ corpus splendidum reddit; multos 
occidit, e£ paucorum miseretur; et hoo quidem 
duplicis faciei est. Alius adulteratur, et fornicatur, 
et abstinet a cibis ; et jejunans malefacit, et poten- 
tia et divitiis multos misere vexat, et ex iumida 
malitia facit mandata. Et hoc duplicis faciei est, 
lotum autem malum est. Tales ut sues sunt et le- 
pores, quia ex medietate sunt mundi, revera au- 
tem sunt immundi. Etenim Deus in tabulis coelo- 
rum dixit ita. 

III. « Vos igitur, fllii mei, ne efficiamini secun- 
dum ipsos duplicem habentes faciem, bonitatis et 
malitim ; sed bonitati soli adhaerete, quoniam Deus 
requiescit in ipsa, et homines desiderant eam; 
malitiam &utem fugite, occidentes diabolum in 
bonis vestris actibus; quoniam qui duplicis fa- 
ciei sunt, non Deo, sed concupiscentiis suis ser- 
viunt, ut Beliar placeant, et similibus sibi homi- 
nibus. 

IX. « Boni enim viri, et qui sunt unius faciei, 
etsi existimentur ab eis qui duplicis faciei sunt, 
peccare, justi sunt apud Deum. Multi enim ocoi- 
dentes perniciosos, duo faciunt opera, malum pro- 
pter bonum, totum vero est bonum ; quoniam qui 
malum eradicavit, perdidit illud. Est aliquis qui 
odit misericordem, et injuria afficit adulterum et 
latronem ; et hoo est duplicis faciei; sed totum 
opus bonum est, quia imitatur Dominum, non ac- 
cipiens quod videtur bonum cum vero malo. Al- 
ter non vult diem bonum videre cum luxuriosis, 
ut non maculet os, et inquinet animam ; et hoo 


] duplicis faciei est, totum autem bonum est, quo- 


niam tales capfeolis et cervis similes sunt ; quoniam 
in consuetudine agresti videntur immundi esse, ex 


lam quidem flndit, sed non ruminat, et ipsa pro- 
Inde immunda. Talibus itaque animantibus merito 
ab auctore nostro comparantur homines ἐξ ἡμισείας 
καθαροί, id est, ex parte boni, et ex parte mali, in 
quibus mistura est virtutum et vitiorum, uti Taci- 
tus loquitur. 

81) ᾽Αποδράσατε. Φεύγετε. GnaB. 

82) Kaxàv διὰ καλοῦ. ζαλὸν διὰ χαχοῦ. Ip. 

83) ᾽Αδικῶν. "Αδικον. Ip. 

84) Ληστεύοντα. Νηστεύοντα. Ip. 


85) Στόμα. Στῶμα. Ip. 


4135 


TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 


1121 


toto autem mundi eunt ; quoniam in zelo Dei am- Α θεοῦ πορεύονται, ἀπεγόμενοι ὤν καὶ 6 θεὸς διὰ τῶν 


bulant, abstinentes ub his a quibus Deus per mr;an- 
data odio habens prohibet, arcens malum & 
bono. 

V. « Videte igitur, filii, qualiter duo sunt in om- 
nibus, unum contra unum, et unum sub uno abs- 
conditur. Vite mors succedit, glorie ignominia, 
diei nox, et luci tenebre; omnia vero sub die 
sunt, et sub vita que justa sunt; propterea et mor- 
tem sterna vita prestolatur; et non licet dicere 
veritatem mendacium, neque justum injustum *! ; 
quoniam omnis veritas sub luce est 55; quemad- 
modum omnia sub Deo. Hec omnia probavi in 
vita mea, et non erravi 8 veritate Domini ; et man- 
data Altissimi exquisivi, secundum omnem forti- 
tudinem meam ambulans secundum unam faciem 
in bonum. 

VI. « Attendite igitur et vos, fllii mei, mandatis 
Domini, secundum unam faciem sequentes verita- 
tem ; quoniam qui duplicis faciei sunt, dupliciter 
puniuntur. Spiritus erroris odio habete, adversus 
hominem contendentes. Legem Domini custodite, 
et ne attendite malo, ut bono; sed in vere bonum 
respicite, et observate illud in omnibus mandatis 
Domini, ad eum reversi, et in eo quiescentes (quo- 
niam fines hominum ostendunt justitiam eorum), 
cognoscentes angelos Domini et Satane. Quando 
enim turbata anima abit, torquetur & pernicioso 
spiritu, cui et servivit in concupiscentiis et operi- 
. bus perniciosis ; 8i autem quiete in gaudio cognovit 
angelum pacis, consolabitur eum in vita. 


VIL « Ne efficiamini, fllii, ut Sodoma que igno- 
ravit angelos Domini, et periit usque in seculum. 
Novi enim, quod peccabitis, et trademini in manus 
inimicorum vestrorum ; et terra vestra desolabitur, 
etvos dispergemini in quatuor angulos terre,et eri- 
tis in dispersionedespeoti,velutequainutilis,eusque- 
quo Altissimus visitaverit terram ; etipse veniens ut 
homo, cum hominibus manducans et bibens ?*, et in 
gilentio conterens caput draconis. Per aquam(95)hic 
galvabit Israel et omnes gentes. Deus in virum abs- 
conditus ?*. Dicite igitur hec flliis vestris, ut cre- 
dant in eum. Legi enim in tabulis celorum, quod 
increduli non credetis in eum, et impie agentes im- 


31 [ga. v, 20. ** Joan. imm, 24. δὲ Matth. xr, 19. 


G (86) ᾽Απείργων τὸ xaxàv τοῦ ἀγαθοῦ. Desunt. 
RAB. 
87) Τὴν ζωήν. Ἐν ti εὐφροσύνῃ ἡ uí0n, iv τῇ 
γέλωτι τὸ πένθος, ἐν τῷ vind ἡ ἀκ ασία, add. cod. 
Oxon. Ip. 
' (88) Kai τὸ φῶς τὸ σχότος. Omissa sunt. Ip. 
(80) Κολάζονται. Ὅτι xal πράσσουσι τὸ xaxóv, 
xui συνευδοκοῦσι τοῖς πράσσουσι, add. codex Oxon. 
D, 
(90) Μισήσατε τὰ κατὰ τὸν ἄνθρωπον. Μιμούμενοι, 
κατὰ τῶν ἀνθρώπων. Ἱρ. 
(91) Τὸ καχὸν, ὡς καλόν. Τῷ κακῷ, ὡς κχαλῷ. 
D. ' 
(as Παρακαλέσει. Παραμυθεῖται. Ip. 
93) τις ἠγνόησε τοὺς ἀγγέλους Κυρίου, καὶ 


ἐντολῶν μισῶν ἀπαγορεύει, ἀπείργων τὸ κακὸ» τοῦ 


ἀγαθοῦ (80). 


E'. « Ὁρᾶτε οὗν, τέχνα, πῶς Σύο εἶἰσὶν iv πᾶσι, ἓν 
κατέναντι ἑνὸς, xal By ὑπὸ τοῦ ἑνὸς χέκρυπται. Tiy 
ζωὴν (87) 6 θάνατος διαδέχεται, τὴν δόξαν ἡ ἀτιμία, 
τὴν ἡμέραν d νὺξ, xal τὸ φῶς τὸ σκότος (88) τὰ 
δὲ πάντα ὑπὸ ἡμέραν εἰσὶ, καὶ ὑπὸ ζωὴν τὰ δίκαια" 
διὸ καὶ τὸν θάνατον ἡ αἰώνιος ζωὴ ἀναμένει' xal 
οὐκ ἔστιν εἰπεῖν τὴν ἀλήθειαν ψεῦδος, οὐδὲ τὸ δίχαιον 
ἄδικον" ὅτι πᾶσα ἀλήθεια ὑπὸ τοῦ φωτός bett καθὼς 
τὰ πάντα ὑπὸ τὸν Θεόν. Ταῦτα πάντα ἑδοχίμασα 
iv τῇ ζωῇ µου, xal οὐκ ἑἐπλανήθην ἀπὸ τῆς ἀληθείας 
Κυρίου, καὶ τὰς ἐντολὰς τοῦ Ὑψίστου ἐξεζήτησε, 


B κατὰ πᾶσαν loyóv µου πορευόµενος μονοπροσώπως 


εἰς τὸ ἀγαθόν. 

ζ. « Προσέχετε οὖν καὶ ὑμεῖς, τέχνα µου, ταῖς b 
τολαῖς Κυρίου, μονοπροσώπως ἀκολουθοῦντες τῇ ἆλη- 
slg: ὅτι οἱ διπρόσωποι δισσῶς κολάζονται (89). Τὰ 
πνεύματα τῆς πλάνης µισήσατε, τὰ κατὰ τὸν dw. 
θρωπον (90) ἀγωνιζόμενα. Τὸν νόµον Κυρίου φυλά- 
ξατε, καὶ μὴ προσέχετε τὸ κακὸν, ὡς καλόν (gl): ἀλλ' 
εἰς τὸ ὄντως χαλὸν ἀποθλέπετε, xal διατηρεῖτε αὐτὸ 
ἓν πάσαις ἐντολαῖς Κυρίου, εἷς αὐτὸν ἀναστρεφόμενοι, 
καὶ ἓν αὐτῷ καταπαύοντες (ὅτι τὰ τέλη τῶν ἀνθρώ- 
πων δείχνυσι τὴν δικαιοσύνην αὐτῶν), Ὑγνωρίζοντες 
τοὺς ἀγγέλους Κυρίου, καὶ τοῦ Σατανᾶ. "Ote γὰρ τε- 
ταραγμένη ψυχἠ ἀπέρχεται, βασανίζεται ὑπὸ τοῦ πο- 
νηροῦ πνεύματος, ᾧ καὶ ἑδούλευσεν Ev. ἐπιθυμίαις χαὶ 
ἔργοις πονηβοῖς ἓὰν δὲ ἠσύχως iv χαρᾷ ἑγνώρισε 


! τὸν ἄγγελον τῆς εἰρήντς, παρακαλέσει (92) αὐτὸν ἓν 


to. 
Z'. « M3) γίνεσθε, τέχνα, ὡς Σόδοµα, ἥτις d pvórm 
τοὺς ἀγγέλους Κυρίου, xal ἀπώλετο ἕως αἲῶνος (93). 
Οἶδα γὰρ, ὅτι ἁμαρτήσετε, καὶ παραδοθήσεσθε c 
χεῖρας ἐχθρῶν ὑμῶν' xal dj γή ὑμῶν ἑρημωθήσεται 
(94), καὶ ὑμεῖς διασκορπισθήσεαθε εἰς τὰς τέσσαρας 
γωνίας τῆς γῆς, xal ἔσεσθε ἓν διασπορᾷ ἐξουθενούμε- 
vot, ὡς ὕδωρ ἄχρηστον, ἕως οὗ ὁ Ὕψιστος ἐπισκέφη” 
ται τὴν γῆν, xal αὐτὸς ἑλθὼν ὡς ἄνθρωπος, ἐσθίων 
xai πίνων μετὰ τῶν ἀνθρώπων, xal Ev ἡσυχίᾳ συντρ]- 
θων τὴν χεφαλὴν τοῦ δράκοντος δι’ ὕδστος. Οὗτος σώ- 
cst τὸν Ἰσραὴλ, καὶ πάντα τὰ ἔθνη, θεὸς clo ἄνδρα 
ὄποκρινόμενος (060). Εἴπατε οὖν ταῦτα τοῖς τίχνοις 
ὑμῶν μὴ ἀπειθεῖν αὐτῷ. "Ανέγνων γὰρ Ev. ταῖς πλαξὶ 
55 ρα. xLv, 15. 


ἀπώλετο ἕως αἰῶνος. Desunt Ip. 

(04) Ἐρημωθήσεται. Καὶ τὰ ἅγια ὑμῶν κχατα- 
des cetat, add. cod. Oxon. Ip. 

(05) Per aquam Due iste voces in codice 79, fi 
nem precedentis periodi faciunt, non vero novam 
inchoant, ut in Greco codice. Ip. 

(99) θεὸς εἷς ἄνδρα ὑποκχρινόμενος. Desunt Ip. 
— Warthonus tamen in Auctar. Histor. dogmat. ὁ. 
Usserii, pag. 322, hec verba legit in ms. archiep. 
Cantuar. eaque sio recitat : Av ὕδατος οὗτος σώσει 
τὸν Ἰσραὴλ xai πάντα τὰ εθνη, θεὸς εἰς ἄνδρα ὑπο- 
κρινόµενος. Hinc Roberti versio confirmatur, apud 
quem duabus istis vocibus, per aquam, nova perio 

us inchoatur, ut modo monebat Grabius. Neque 
pretereundum censeo, quod apud Βἰπιοπίαπι oo- 














1125 


TESTAMENTUM JOSEPH. 


4126 


τῶν οὐρανῶν, ὅτι ἀπειθοῦντες ἐπιθήσετε (07) αὐτῷ, A pleagetisineum, nonattendentes legi Dei.sed man- 


καὶ ἀσεθοῦντες ἀσεθήσετε εἷς αὐτὸν, μὴ προσέχοντες 
τῷ νόµμῳ τοῦ θεοῦ, ἀλλ᾽ ἐντολαῖς ἀνθρώπων. Διὰ τοῦτο 
διασκορπισθήσεσθε, ὣς ΤΓὰδ καὶ Adv, ol ἀδελφοί µου, 
oi χώρας αὐτῶν ἀγνοήσουσι, xal φυλὴν xai γλῶσσαν 
αὐτῶν. "AX ἐπισυνάξει ὑμᾶς Κύριος ἐν πίστει δι ἑλ- 
πίδα εὐσπλαγχνίας αὐτοῦ, διὰ ᾿Αθραὰμ, καὶ 'Icadx, 
xal Ἰαχώθ. » 

H'. Καὶ εἰπὼν αὐτοῖς ταῦτα, ὀἀνετείλατο αὗτοῖς, 
λέγων" « θάψατέ µε εἰς Χεθρών' » καὶ ἀπίέθανεν, 
ὕπνῳ καλῷ κοιµηθείς. Καὶ μετὰ ταῦτα ἐποίησαν ol 
υἱοὶ αὐτοῦ, ὡς ἐνετείλατο αὐτοῖς, καὶ ἀναγαγόντες 
αὐτὸν, ἔθαψαν μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 
Διαθήκη Ἰωσὴφ, περὶ σωφροσύνης. 


αὐτὸν ἀποθνήσκειν, Χαλέίσας τοὺς υἱοὺς αὐτοῦ, 
καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, εἶπεν αὐτοῖς « Τέχνα µου 
«xi ἀδελφοὶ, ἀχούσατε Ἰωσὴφ, τοῦ ἠγαπημένου ὑπὸ 
Ἱσραήλ' ἑνωτίσασθε, viol, πατρὸς ὑμῶν. Ἐγὼ εἶδον 
ἐν τῇ ζωῇ µου τὸν φθόνον xal τὸν θάνατον, καὶ οὐχ 
ἐπλανήθην ἐν τῇ ἀληθείᾳ Κυρίου. Οἱ ἀδελφοί µου οὗτοι 
ἐμίσησάν µε, καὶ 6. Κύριος ἠγάπησέ µε" αὐτοὶ ἤθε- 
λόν µε ἀνελεῖν, καὶ ὁ θεὸς τῶν πατέρων µου ἐφύλα- 
té µε. Εἰς λάχκον µε ἐχάλασσν, καὶ ὁ 'Ὑψίστος ἀνή- 
γαγέ µε. Ἐπράθην εἰς δοῦλον, xai ὁ Κύριος ἠλευθέ- 
posi µε. Εἰς αἰχμαλωσίαν ἐλήφθην, καὶ fj χραταιὰ 
χεὶρ αὐτοῦ ἐθοήθησέ pot. Ἐν λιμῷ συνεσχέθην, xal 
αὐτὸς ὁ Κύριος διέθρεψέ µε. Μόνος ἥμην, καὶ ὁ θεὸς 
παρεχἀλεσέ µε. Ἐν ἀσθενείᾳ ἥμην, xai à Ὕψιστος 
ἐπεσκέφατό µε. Ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ὁ Σωτὴρ ἔχα- 
ρἰτωσέ µε (08): iv. δεσμοῖς, καὶ ἔλυσέ µε’ ἐν διαθο- 
λαῖς, καὶ συνηγόρησέ pov iy λόγοις Αἱγυπτίων πι- 
κροῖς, xal ἑῤῥύσατό µε’ bv φθόνοις σὺν δόλοις, καὶ 
ὕψωσέ µε (1). 

B. « Καὶ οὕτως Φωτιμὰρ (2), ὁ ἀρχιμάγειρος (3) 
Φαραώ, ἐπίστευσέ µοι τὸν οἶκον αὐτοῦ. Καὶ ἠγωνισά- 
μην πρὸς γυναΐκα ἀναιδῆ ἐπειγούσῃ (4) µε παρανο- 
μεῖν μετ) αὐτῆς. ᾽Αλλ᾽ ὁ θεὸς Ἰσραὴλ (5) τοῦ πατρός 
µου ἐφύλαξέ µε ἐκ φλογὸς καιοµένης. Ἐφυλακίσθην, 
ἐτυπτίσθην, ἐμυκτηρίσθην (0): καὶ ἔδωχέ µε Κύριος 
εἲς οἰκτιρμοὺς ἐνώπιον τοῦ δεσµοφύλαχκος. Οὐ μὴ 
γὰρ ἐγκαταλείψει Κύριος τοὺς φοθουµένους αὐτὸν, 


currit Biblioth. crit. tom. II, p. 232, mas. soilicet bi- 
bliothecte Regiz,pro θεός hic exhibere ἕως, mendose 
procul dubio,nullaque plane sensu.Quid enim boni 
extundes ex hao leotione ἕως εἷς ἄνδρα ὑποκρινό- 
pevoc,,si eam cum precedentibus conferas? Arguit 
ibidem ipse Simonius tanquam minus recte Latine 
reddita ab episcopo Lincolniensi, quae statim se- 
quuntur : Dicite, etc., jure ne autem, an injuria, 
post emendationem Grabii, viderint eruditi. 

(97) ᾿Επιθήσετε. ᾿Απειθήσετεε, que genuina est 
lectio. GRAB. 

(98) Ἐν φυλαχῃ ἥμην, καὶ à Σωτὴρ ἐχαρίτωσέ 
µε. Omissa sunt. Ip. 

(99) Lxtificavit me. Charum me sibi habuit, sive 
gratia sua me complexus est. Neque enim deriva- 
tur a χαρά, sed a χάρις. Ip. 

100) Protexit me. Id est, causam meam egit. Ip 
4) Ἐν διαθολαῖς..,.. καὶ ὕψωσέ µε, Desunt 
D. 


A'. Αντίγραφον διαθήκης Ἰωσήφ. Ἐν τῷ μέλλειν p 


D 


datis hominum. Propter hoo diepergemini, ut Gad 
et Dan,fratres mei,qui regiones eorum ignorabunt, 
et tribum et linguam eorum.Sed congregabit vos 
Deus in fide propter spem misericordie sue. pro- 
pter Abraham, Isaac et Jacob. » 


VIII. « Et cum heo eis dixisset, mandavit eis, 
dicens : « Sepelite me in Hebron ; » et mortuus est 
somno bono dormiens. Et post hec fecerunt fllii 
ejus, sicut mandaverat eis ; et reducentes eum, se- 
pelierunt cum patribus ejus. 

CAPUT XI. 
Testamentum Joseph, de castitate. 

I. Transcriptum testamenti Joseph.Cum moritu- 
rus e88et, vocans filios suos et fratres suos, dixit 
eis : « Filii mei et fratres, audite Joseph, dilectum 
ab Israel ; auribus percipite, filii,patrem vestrum, 
Ego vidi in vita mea invidiam etmortem,et non er- 
ravi in veritate Domini. Fratres mei isti oderunt 
me,et Dominus dilexit me : isti voluerunt occidere 
me, et Deus patrum meorum custodivit me. In la- 
cum me demiserunt,et Altissimus reduxit me.Ven- 
ditus sum in servum,et Dominus liberum me fecit. 
In captivitatem assumptus sum,et fortis manus ejus 


adjuvit me. In fame detentus sum, et ipse Domi- ΄ 


nus nutrivit me.Solus eram,et Deus consolatus est 
me.In infirmitate eram,et Altissimus visitavit me, 
In carcere eram, et Salvator letificavit me (90) ; in 
vinculis, et solvit me ; in accusationibus, et pro- 
texit me (100); in verbis AZgyptiorum amaris, 
et liberavit me ; in invidia cum dolis, et exaltavit 
me. 


II. « Et ita Photimar, princeps coquorum Pha- 
raonis, credidit mihi domum suam. Et luctatus 
gum contra mulierem inverecundam, sollicitantem 
me, ut iniqua agerem cum ipsa. Sed Deus Israel 
patris mei custodivit me a flamma urente.In carce- 
rem conjectus,verberibus cesus,subsannatus sum; 
et fecit Dominus, ut misericodia commotus esset 
erga me custos carceris. Non enim derelinquet Do- 


2)Kai οὕτως Φωτιμάρ. 'O εὐνοῦχος Φαραώ. ID. 

t Αρχιμάγειρος.. Vocem hane auctor iterum 
accepit ex LXX Interpretum versione Genes xxxvil, 
36. Notanda vero observatio Hieronymi in Traditio- 
nibus Hebraicis ad hunc locum : « In plerisque locis 
archimagiros, id est, coquorum principes, pro ma- 
gistris exercitus Scriptura commemorat ; µαχει- 
βεύειν quippe Graece interpretatur occidere. Venditus 
est igitur Joseph prinoipi exercitus et bellatorum.» 
Mihi maxime placet Targum Jonathan et, Hieroso- 
lymitanum, qus ambo reddiderunt,N'TOp'2D 21 
Principi speculatorum. Qua vox occurrit quoque 
Marc. νι. 27. Ip. 

(4) Ἐπειγούσῃ. Ἐπειγούσης habet codex Oxon. 
Sed mallem legi ἐπείγουσαν. Ip. 

5) Ἰσραήλ. Ἰακώθ. Ip. . 

6) Ἐτυπτίσθην, ἐμυκτηρίσθην. Ἐτύφθην, omisso 
ἐμυκτηρίσθην. Ip. 


Li 


1121 


TESTAMENTA XII PATHIARCHARUM. ᾿ 


1128 


minus timentes eum. non in tenebris, nec in vin- À οὐκ ἐν σκότει, ἢ δεσμοῖς, J| θλίψεσιν, ἢ ἀνάγχαις 


culis, nec in tribulutionibus, neo in necessitatibus 
Non enim ut homo confunditur Deus, nec ut fi- 
lius hominis formidat, neque ut terrenus infirma- 
tur, vel repellitur ; in omnibus vero locis presens 
est, et in modis differentibus consolatur, in brevi 
recedens θά probandum anime consilium.In decem 
tentationibus probatum me monstravit,et in omni- 
bus his longanimis fui ; quoniam magna medicina 
est longanimitas, et multa bona dat sustinentia. 
IIl. « Quoties JEgyptia minata est mihi mortem? 
quoties poenis tradens revocavit me mulier, et 
minata est mhi, cum recusarem rem habere cum 
ea ? Dicebat autem mihi : « Dominaberis mihi et 
omnibus que mea sunt, si tradideris teipsum mi- 
hi, et eris sicut dominator nostri. » Ego igitur re- 
cordatus sum sermonum patrum patris mei Jacob, 
el ingrediens in cubile adoravi Dominum, et Je- 
junavi eeptem annis illis,et apparui /Egyptio quasi 
in deliciis vivens ; quoniam propter Deum jeju- 
nantes faciei gratiam accipiunt. Cumque dabatur 
mihi vinum, non bibebam ; etin triduano jeju- 
nio accepi meam dietam, et tribui eam egentibus 
ei infirmis. Et mane evigilavi ad Dominum, et flevi 
pro Memphitica ZEgyptia, quoniam valde indesi- 
nenter molesta erat mihi ; et noctu intravit ad me, 
quasi que me invisere vellet ; et primo quidem, 
quoniam filius masculus non erat ei, fingebat ha- 
bere me ut filium. Et oravi ad Dominum, et pepe- 
rit marem. Usque ad hoc tempus ut filium me am- 
plexa est ; et ego ignorabam ; denique me ad for- 


Οὐ γὰρ ὡς ἄνθρωπος ἐπαισχύνεται ὁ θεὸς, οὔτε ὡς 
ἄνθρωπος (7) δειλιᾷ, οὔτε ὡς γηγενὴς ἀσθενεῖ, } 
ἀπωθεῖται' ἐν πᾶσὶ δὲ τόποις (8) παρίσταται, καὶ iy 
δικρόφοις τρόποις (9) παρακαλεῖ, ἓν βραχεῖ ἀφιστή- 
µενος εἷς τὸ δοχιµάσαι τῆς φυχῆς τὸ διαδούλιον. Ἐν 
δέκα πειρασμοῖς δόχιµόν µε ἀνέδειξε, καὶ dy πᾶσιν αὖ- 
τοῖς ἐμαχροθύμησα: ὅτι μέγα φάρμανόν ἔστν ἡ 
µακροθυµία, καὶ πολλὰ ἀγαθὰ δίδωσιν f) ὑπομονή. 


I'. « Ἠοσάκις ἡ Αἰγυπτία ἠπε[λησέ µοι θάνατον, 
ποσάκις τιµωρίαις παραδοῦσα (10) ἀνεκαλέσατό us, 
καὶ ἠπε[λησέ uot μὴ θέλοντι συνελθεῖν αὐτῇ (41); Ἕ- 
λεγε 86 jov « Κυριεύσεις µου καὶ πάντων τῶν ἐμῶν, 
by ἐπιδῷς σεαυτὸν εἰς ἐμὲ, καὶ ἔσῃ ὡς δεσπότης ὁ- 
μῶν.» "Ev οὖν ἐμιμνησκόμην λόγων πατέρων πατρός 
µου Ἰακὼθ, xal εἰσερχόμενος elc τὸ ταμιεῖον, xpor- 
ηυχόμην Koplp, xal ἐνήστευον iv, τοῖς ἑπτὰ ἴτε- 
σιν ἐχείνοις, καὶ ἐφαινόμην τῷ Αἰγυπτίῳ ὡς ἐν τρυφῇ 
διάγων" ὅτι οἱ διὰ τὸν Θεὸν νηστεύοντες τοῦ προσύ- 
που τὴν χάριν προσλαμθάνουσιν. Ἐὰν δὲ ἐπεῦί- 
δου (12) µου olvov, οὐκ ἔπινον" καὶ τριηµερίζων (13) 
ἐλάμθανόν µου τὴν δίαιταν, καὶ ἐδίδουν αὐτὴν πένισι 
xal ἀσθινοῦσιν. Καὶ ὤρθριζον πρὸς Κύριον, xal ἔχλαιον 
περὶ Μεμφίας (14) τῆς Αἰγυπτίας, ὅτι σφόδρα diia- 
λείπτως ἐνώχλει pot καὶ ἐν νυχκτὶ εἶσψει πρός µε, M- 
qw ἐπισχέψεως: καὶ τὰ μὲν πρῶτα (15) ὅτι τέκνον 
ἀρσενικὸν οὐκ Ἡν αὐτῇ, προσεποιεῖτό µε ἔχειν ὡς 
υἱόν. Kal πηὐξάμην πρὸς Κύριον, καὶ ἕτεχεν ἄθῥεν. 
ἝἜως Χρόνου ὡς υἱὸν περιεπτὺσσετό µε" κἀγὼ ἡγνί- 
ουν) ἔσχατον (46) εἲς πορνείαν µε ἐφειλκύσατο (17) 


nicationem attrahebat. Et intelligens tristatus sum C Καὶ νοήσας ἑλυπήθην ἕως θανάτου" καὶ ἐξελθούσες 


usque ad mortem ; et exeunte ipsa redii ad mei- 
psum, et tristabar illius causa per dies multos, 
quia cognovi dolum ejus οἱ errorem.Et dicebam ei 
verba Altissimi, ei forte averteretur a concupiscen- 
tia sua perniciosa. 

IV. « Quoties ut viro sancto in verbis blandita 
est mihi, cum dolo per verba laudans castitatem 
meam coram marito suo, volens seorsum supplan- 
tare me ? Gloriflcavit me ut castum in manifesto, 
et in abscondito dixit mihi: « Ne timeas virum 
meum; nam persuasum est ei decastitate tua ; adeo 
ut quamvis dixerit aliquis ei de nobis, non ore- 
deret. « Propter hec omnia in terra jacebam ego 
sacco ,ndutus et deprecabar Dominum, ut libera- 
ret me ab /Egyptia. Ut vero nihil valuit,rursus sub 
pretextu instructionis capiende venit ad me, ut 
disceret verbum Domini ; et dixit mihi : « Si vis 
ut relinquam idola, obtempe:a mihi ; et /Egytium 
persuadebo recedere ab idolis, et in lege Domini 


(7) "Ανθρωπος. Yióc ἀνθρώπου habet cod. Oxon. 
RAB. 
8) Τόποις. Τούτοις. Ip. 
9| Δικρόφοις τρόποις. Διαφόροις τόποις. Tp. 
Q0) Παραδοῦσα. ἩΠαραδουναι, Subintell. ἡἠπεί- 
ct Ip. 

(44) Ανεχαλέσατό µε, καὶ ἠπείλησέ 
θέλοντι συνελθεῖν αὐτῃ. 'AA)' ὁ θεὸς 


με. Ip. 
(12) Επεδίδον, Ms. ἐπιδίδῃ. Ip. 


ἡῤῥόσατ 


αὐτῆς, ἦλθον εἰς ἐμαντὸν, xal ἐπένθησα περὶ c) 
τῆς ἡμέρας πολλὰς, ὅτι ἔγνων τὸν δόλον αὐτῆς καὶ 
τὴν πλάνην. Καὶ ἔλεγον αὐτῃ ῥήματα Ὑψίστου, 
εἰ ἄρα ἀποστρέψει ἀπὸ τῆς ἐπιθυμίας αὐτῆς τῆς πι- 
νηρᾶς. 

Δ. « Ποσάχις ὡς ἁγίῳ ἀνδρὶ iv λόγοις ἐχολά- 
κευσᾶ µε, μετὰ δόλου διὰ ῥημάνων ἐπαινοῦσα civ 
σωφροαύνην µου ὀνώπιον τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς, βουλο- 
pívn Καταµόνας ὑποσκελίσαι µε (18); Ἐδόξασί µε 
ὡς σώφρονα φανερῶς, xal ἐν χρυφῇ ἔλεγέ nov α Mi 
φοθηθῇς τὸν ἄνδρα µου" καὶ γὰρ πέπεισται πι- 
pi τῆς σωφροσύνης σου" ὅτι κἂν εἴπῃ τις αὐτῷ περὶ 
ἡμῶν, o0 μὴ πιστεύσῃ. » Ἐν τούτοις πᾶσι ἔχαμαι- 
κοίτουν ἐγὼ (19), καὶ ἐδεόμην τοῦ Θεοῦ, ὅπως ῥύ- 
σηταί µε ἐκ vic Αἰγυπτίας, Ὡς δὲ οὐδὲν ἴσχυσε, 
πάλιν ἐπὶ λόγῳ κατηχήσεως ἤρχετο πρός µε, ux. 
θεῖν λόγον Κυρίου: xal ἔλεγέ pov à El θέλεις, ἵνα 
καταλίπω τὰ οἴδωλα, συµπείσθητί (20) pot xal τὸν 
Αἱγύπτιον πείσω ἀποστῆναι τῶν εἰδώλων, ἐν νόμῳ 


13) Τριηµερίζων, Deest. Ip. 

14) Μεμφίας. Omissum est. Ip. 

15! Τὰ µεν πρῶτα desunt. Ip. 

46] Ἔσχατον. "Οτι habet cod. Oxon. que leclio 
melior mihi videtur. Ip. 
17) Ἐφειλκύσατο. 'EgetAxósto. Ip. 
t Ποσάκις..... ὑποσκελίσαι µε. Desunt Ip. 
19) Ἐν τούτοις πᾶσι ἐχαμαικοίτουν ἐγώ. Ἐν 
σάκκῳ add. Ip. 

(20) Συµπείσθητι. Συγγένου. Ip. 














1129 


TESTAMENTUM JOSEPH. 


1130 


Κυρίου σου πορευόµενοι. » Ayo (21) δὲ πρὸς αὐτήν' Α Dei tui ambulabimus. « His ergo respondi : «In im- 


« Οὐκ iv ἀκαθαρσίᾳ λέγει (22) Κύριος σεθοµένους 
αὐτὸν οὐδὲ iy τοῖς µοιχεύουσιν εὐδοχεῖ,» K&xslvr ἐσιώ- 
πησε (23) ποθοῦσα ἐκτελέσαι (24) τὴν ἐπιθυμίαν 
αὐτῆς. Κἀγὼ προσετίθουν νηστείαν καὶ προσευχὴν, 
ὅπως ῥύσηταί µε ὁ Κύριος ἀπ᾿ αὐτῆς. 

E'. « Πάλιν δὲ ty ἑτέρῳ χρόνῳ λέγει uoc « Et µοι- 
χεῦσαι οὐ θέλεις, ἐγὼ ἀναιρῶ τὸν Αἰγύπτιον, καὶ 
οὕτως νόμῳ (25) λήψομαί σε εἷς ἄνδρα. » Ἐγὼ οὖν, 
ὡς ἤκρυσα τοῦτο, διεῤῥηξα τὴν στολὴν µου, xai εἶπον' 
« Γύναι, αἰδέσθητι τὸν Κύριον, καὶ μὴ ποιήσῃς τὴν 
πρᾶξιν ταύτην τὴν πονηρὰν, ἵνα μὴ ἐξολοθρευθῇς' 
ὅτι xal γε ἐγὼ ἐξαγγελῶ τὴν ἐπίνοιαν τῆς ἁσεθείας 
σου πᾶσι. » Φοθιθεῖσα οὖν ἐκείνη, Ἀξίου, ἵνα μηδενὶ 
ἀναγγείλω τὴν xaxlav αὐτῆς' xai ἀνεχώρησε, θέλ- 
πουσά (26) µε δώροις, xai πέµπουσα πᾶσαν ἁπόλαυ- 
σιν υἱῶν ἀνθρώπων. 

€. « Καὶ ἀποστέλλει pot βρῶμα lv. γοητείᾳ πεφυρ- 
μένον. Καὶ ὡς ἦλθεν ὁ εὐνοῦχος ὁ χοµίζων αὐτὸ, 
ἐνέθλεψα, xal εἶδον φοθερὸν ἄνδρα, ἐπιδιδόντα pot 
μετὰ τοῦ τρυθλίου µάχαιραν. Καὶ συνῆχα, ὅτι πε- 
ριερχία αὕτη εἷς ἀποπλάνησιν ψυχῆς ἐστι. Καὶ, ἔξελ- 
θόντος αὐτοῦ, ἔχλαιον, µήτε ἐκείνου, µήτε ἄλλου 
γευσάµενος ἐδεσμάτων αὐτῆς . Μετὰ δὲ μίαν ἡμέ- 
pav ἐλθοῦσα πρὸς μὲ, ἐπέγνω τὸ βρῶμα, καὶ λέχει 
πρός µε. « TU τοῦτο, ὅτι οὐκ ἔφαγες ἀπὸ τοῦ βρώ- 
µατος ; » Καὶ εἶπον πρὸς αὐτήν. « "Ot: ἐπλήρωσας 
αὐτὸ θανάτου . Kal πῶς εἶπας , ὅτι οὐκ ἐγγίζω 
τοῖς εἰδώλοις, ἀλλὰ Κυρίῳ µόνῳφ (27); Νῦν οὖν 
γνῶθι, ὅτι ὁ θεὸς τοῦ πατρός µου ὃν ἀγγέλου 
ἀπεχάλυψέ pot τὴν xaxlav σου, καὶ ἐτήρησα αὐτὸ 


mundita non vult Dominus esse venerantes ipsum, 
neque in adulterantibus bene placitum est ei. » Et 
illa siluit, desiderans explere concupiscentiam 
suam. Et ego addidi jejunium et orationem, ut li- 
beraret me Dominus ab ipsa. 

V. « Rursus vero alio tempore dicit mihi : « Si 
adulterere non vis, ego occidam JEgyptum, et 
ita lege accipiam te in virum. » Ego igitur, ut 
audivi hoc, scidi stolam meam, et dicebam : « Mu- 
lier, reverere Deum, et ne facies hano pernicio- 
sam rem, ut non dispereas; quoniam et ego an- 
nuntiabo cogitationem impietatis tue omnibus. » 
Timens igitur illa, rogabat, ut nulli annuntiarem 
malitiam ejus; et recessit, tentans me donis, et 
mitlens mihi omnia, que sunt in usum filiorum 
hominum. 

VI. « Et misit mihi cibum incantatione commi- 
sium. Et ut veniteunuchus ferens illum, respexi, 
et vidi virum terribilem, tradentem mihi cum 
disco gladium. Et íntellexi, quod hec curiosa se- 
dulitas in seductionam esset anime mem. Et egres- 
80 60, flebam, neque illum, neque aliorum ciburum 
ipsius (mulieris) gustans. Post unum igitur diem 
ipsa veniens ad me, cognovit cibum, et dixit mihi: 
« Quid hoc est, quod non comedisti de cibo ? » Et 
dicebam ei: « Quoniam implesti illum morte. Et 
quomodo dixisti, quod non appropinquo idolis, 
sed Domino soli ? Nunc igitur cognosce, quod Deus 
patris mei per angelum revelavit mihi malitiam 
tuam, et servavi cibum in redargutionem tui, si 


εἰς ἔλεγχόν σου εἰ ἄρα ἰδοῦσα αὐτὸ µετανοήσεις. "Iva C. forte videns illum peniteas. Ut vero discas, quod his 


δὲ µάθῃς, ὅτι τῶν ἓν σωφροσύνη θεὸν σεθόντων οὐ 
κατισχύει κακία ἀσεθούντων, λαθὼν ἐνώπιον αὐτῆς ἕ- 
Φαγον, εἴπών' « Ὅ θεὸς τῶν πατέρων µου, καὶ ὁ 
ἄγγελος ᾿Αθραὰμ ἔσται μετ ἐμοῦ. » Ἡ δὲ ἔπεσεν 
ἐπὶ πρόσωπον tlg τοὺς πόδας µου, καὶ ἔχλαυσε᾽ καὶ 
ἀναστήσας αὐτὴν ἐνουθέτησα" καὶ συνέθετο τοῦ μὴ 
ποιῖῆσαι ἔτι τὴν ἀσέθειαν ταύτην. 

7’. « Ὅτι (28) δὲ ἡ καρδία αὐτῆς ἐνέκειτο εἷς ἐμὲ 
πρὸς ἀκολασίαν, καὶ (29) στενάζουσα προσέπιπτεν 
(30). Ἰδὼν δὲ ὁ Αἰγύπτιος, λέγει πρὸς αὐτήν' « Τί 
συνέπεσε τὸ πρόσωπὀν goo ; » Ἡ δὲ εἶπε « Ιόνον 
καρδίας ἀλγῶ ἐγὼ, καὶ ol στεναγμοὶ τοῦ πνεύµατός 
µου συνἐχουσί µε, » Καὶ ἐθεράπευσεν αὐτὴν μὴ ἆσθε- 
νοῦσαν. Τότε εἰσεπήδησε πρὸς μὲ, ἔτι ἔξω ὄντος τοῦ 


ἀνδρὸς αὐτῆς, καὶ λέγει piov «“Αγχομαι, fj slc φρέαρ, p 


7 slc χρημνὸν ῥίπτω ἐμαυτὴν, ἐὰν μὴ συµπεισθῇς 
(31) µοι. » Καὶ νοήσας, ὅτι τὸ πνεῦμα τοῦ Βελιὰρ αὐ- 
τὴν (32) ἐνοχλεῖ, προσευξάµενος Κυρίῳ, εἶπον αὐτῃ' 
« "Iva τί ταράστῃ καὶ θορυθῇ, iv ἁμαρτίαις τυφλώτ- 


(21) λέγω. Ἔλεγον, GRAB. 
(22) Λέγει. θέλει, recte legit cod. Oxon. Ip. 
(23) Ἐσιώπησε. ᾿Εφιλονείχει, quod plane contra- 
rium sonat. Ip. 

24) Ἐκτελέσαι, Τελέσαι. Ip. 

25) Νόμῳ. Νομµίσας. Ip. 

(26) Θέλπουσα. Lege θέλγουσα,. Ip. 

27) Κυρίῳ µόνῳ. Ex veneficio idolorum cultum 
colligit Jose;hus. Idololatria quippe et magia ge- 


PATROL. GR. 11. 


qui in castitate Dominum venerantur, non prevalet 
malitia impie agentium, » accipiens coram ipsa co- 
medi, dicens: « Deus patrum meorum, et angelus 
Abraham, erit mecum. » Illa vero cecidit in faciem 
&d pedes meos, et flevit: et erigens illam sdmo- 
nui; et promisit Be non esse facturam amplius 
impietatem hanc. 

VII. « Adhuc vero cor ipsius in me exarserat 
ad adulterium, et ingemiscens cecidit. Videns vero 
eam /Egyptius, dicit ei: « Quid concidit facies 
tua? » Illa vero dixit: « Dolore cordis ego doleo, 
et gemitus spiritus mei constringunt me. Et cura- 
bat eam non egrotantem. Tunc insiluit ad me, 
adhuc foris exsistente viro suo, et dicit mihi : Suf- 
focur, vel in puteum, vel precipitium projicio 
meipsam, nisi mihi obtemperaveris. » Et intelli- 
gens, quod spiritus Beliar ipsam conturbat, orans 
Dominum, dixi οἱ: « Quid turbaris et tumultuaris, 
in peccatis exceecata ? Memento quod si occidas te- 


mins sunt sorores, ut alii ante me Drotize per 
exempla docuerunt. Ipse Spiritus S. Babeli una 
cum idololatria incantationes ascribit et veneficia, 
Isaie xLvii, et Apocalyps xv 11. Ip. 

28) Ότι. "Ext. Ip. 

29) Kal. Deest in ms. Trim. Ip. 

30) Ἡροσπιπτεν. Συνέπιπτεν. Ip. 

31) Συµπεισθῇς. Δυγγένῃ. Ip. 

32) Αὐτήν. Αὐτῇ. 10. 


99 


1133 


TESTAMENTUM JOSEPH. 


1134 


δουλείφ, 1j συκοφαντίᾳ (&2), Κάριος ὁ iv αὐτῷ κατοι- A vitutem, vel calumniam, Dominus qui in ipso ha- 


xGv, διὰ τὴν σωφροσύνην οὗ µόνον ἐκ τῶν xax 
ῥύεται, ἀλλὰ xal ὑψοῖ, καὶ δοξάζει αὐτὸν, ὡς κἀμέ. 
Πάντως γὰρ ὁ ἄνθρωπος, ἢ iv. ἔργῳ, ἢ ἐν λόγῳ, fj iv 
διανοίᾳ συνέρχεται (43). Γινώσχουσιν οἱ ἀδελφοί µου, 
πῶς ἠγάπησέ µε ὁ πατήρ pou: καὶ οὐχ ὑψούμην ἐν 
τῇ xapóig pou: καΐπερ νήπιος ὢν, εἶχον τὸν φόθον 
τοῦ Θεοῦ iv τῇ διανοίᾳ µου. ᾖδειν γὰρ, ὅτι τὰ 
πάντα παρελεύσεται , xal ἐμέτρουν ἐμαυτὸν , καὶ 
ἐτίμουν τοὺς ἀδελφούς µου. Καὶ διὰ τὸν φόδον αὐτῶν 
ἐσιώπουν πιπρασκόµενος, μὴ εἰπεῖν τοῖς ᾿Ισμαηλίταις 
τὸ γένος µου, ὅτι υἱός εἰμι Ἰαχὼθ, ἀνδρὸς μεγάλου 
καὶ δυνατοῦ. 

ΙΑ’. « Καὶ ὑμεῖς οὖν ἔχετε ἐν πράξει ὑμῶν τὸν (44) 
τοῦ θεοῦ φόδον , xai τιμᾶτε τοὺς ἀδελφοὺς ὑμῶν. 
Πᾶς γὰρ ὁ πλιῶν νόµον Κυρίου, ἀγαπηθήσεται ὑπ) 
αὐτοῦ . Ἐλθὼν οὖν εἰς Ἰνδοκολπίτας μετὰ τῶν 
Ἰσμαηλιτῶν, ἠρώτουν pus χἀγὼ εἶπον, ὅτι δοῦλός 
εἰμι ἐξ οἴχου, ἵνα μὴ αἰσχύνω τοὺς ἀδελφούς µου. 
Λέγει δὲ µοι ὁ µείζων αὐτῶν) « Οὐ εἶ δοῦλος, ὅτι 
καὶ ἡ ὄψις σου δηλοῖ περὶ σοῦ: » xal ἠπείλει pot ἕως 
θανάτου. ᾿Ἐγὼ δὲ ἔλεγον, ὅτι δοῦλος αὐτῶν clu. 
ς δε ᾖλθομεν cl; Αἴγυπτον, περὶ ἐμοῦ ἐμάχοντο, 
τίς προσδοὺς χρυσίον λάδῃ µε. Διότι πᾶσιν ἔδοξεν 
εἶναί µε sl; Αἴγυπτον πρὸς μετάθολον ἐμπορίας 
αὐτῶν, ἕως ἐπιστρέφωσι φέροντες ἐμπορίαν. Καὶ ὁ 
Κύριος ἴδωχέ pet χάριν iy ὀφθαλμοῖς τοῦ µεταβόλου, 
καὶ ἐπίστευσέ µοι τὸν οἶκον αὐτοῦ . Καὶ εὑλόγησεν 
αὐτὸν ὁ Κύριος ἐν χειρί µου, καὶ ἐπλήθυνεν αὐτὸν ἐν 
αργυρίῳ καὶ Ὑχρυσίῳ * xal ἥμην μετ αὐτοῦ uvae 
τρεῖς, xai ἡμέρας πέντε. 


bitat, propter castitatem non solum a malis libe- 
rat, sed et exaltat et gloriflcat ipsum. Sicut et me. 
Omnino enim homo, vel in opere, vel in verbo, 
vel in cogitatione continetur. Cognoscunt fratres 
mei, qualiter dilexit me pater meus : et non exal- 
tatus sum in corde meo ; quamvis puer existens, 
habebam timorem Dei in mente mea. Soivi enim, 
quod omnia transibunt, et moderabar meipsum, 
et honorabam fratres meos; et propter timorem 
eorum silui venditus, ut non dicerem Ismaelitis 
genus meum, quod fllius esse Jacob, viri magni 
et potentis. 

ΧΙ. « Et vos igitur habete in actu vestro Dei ti- 
morem, et honorate fr&stres vestros. Omnis enim 
qui facit legem Dei, diligitur ab ipso. Veniens igi- 
tur ad Indocolpitas cum Ismaelitis, interregabant 
me : et ego dicebam, quod servus essem ex domo, 
ut non confunderem fratres meos. Dicit vero mihi 
major eorum : « Non es servus, quoniam et aspe- 
ctus tuus ostendit de te; » ot minatus est mihi 
usque ad mortem. Ego vero dicebam, quod servus 
ipsorum essem. Ut autem venimus in /Egyptum 
de me decertabant, quis addens thesaurum acoi- 
peret me. Ideo placuit omnibus, ut essem in /Egy- 
pto apud negotiatorem negotiationis ipsorum, us- 
quequo reverterentur ferentes negotiationem. Et 
Dominus dedit mihi gratiam in oculis negotiatoris, 
et credidit mihi domum suam. Et benedixit ei Do- 
minus in manu mea, et implevit eum argento et 
&uro; et eram cum ipso mensibus tribus, et die- 
bus quinque. 


IB'. « Κατ) ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν παρῄει 4 Mep- (| XII. « Secundum illud tempus transivit Mem- 


φία (43) vov?) τοῦ Πετεφρὶ (46) μετὰ δόξης πολλῆς, 
καὶ ἐπέθαλεν ἐπ᾽ ἐμὸ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῆς * ὅτι 
εἶπον αὐτῇ οἱ εὐνοῦχοι περὶ ἐμοῦ. Καὶ λέγει τῷ ἀνδρὶ 
αὐτῆς περὶ τοῦ µεταθόλου, ὅτι ἐπλούτησεν ἐν χειρὶ 
νέου τινὸς Ἑθραίου * λέγουσι δὲ, ὅτι καὶ χλοπῇ 
ἔκλεψαν αὐτὸν ix γῆς Χαναάν . Νὺν οὖν πο[ησον 
μετ’ αὐτοῦ χρίσιν, xal ἀφελοῦ τὸν νεανίαν εἷς οἶκο- 
νόµον (47) σου” xal εὐλογήσει σε ὁ τῶν Ἑθραίων 
θεὸς, ὅτι χάρις ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐστιν Ex' αὐτφ. 

ΙΓ, « Ὁ δὲ Πετεφρίς (48) πεισθεὶς τοῖς λόγοις 
αὐτῆς, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι τὸν µετάθολον, καὶ λέχει 
αὐτῷ' « Τί ταῦτα ἀχούω, ὅτι χκλέπτεις ψυχὰς Ex γῆς 
Ἑδθραίων (40) sl; παῖδας μετεμπολῶν (54) ; » Πεσὼν 
οὖν ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ ὁ µετάθολος, ἐδέετο λέγων" 
« Δέομαί σου, κύριε, οὐκ οἶδα ὃ λέγεις. » Ὁ δὲ 
ἔφη" « Πόθεν οὖν ὁ παῖς σοι ὁ Ἑθραῖος ; » Καὶ 
εἶπεν. « Οἱ 'Ισμαηλῖται παρἐθεντὀ µοι αὐτὸν, ἕως 


(42) Ἡ συχκοφαντίᾳ. "H σκότε, addit cod. 
Oxon. omissis sequentibus α Κύριος usque σωφρο- 
σύνην. GRAB. 

"m Συνέρχεται. Συνέχεται msg. Trin. Ip. 
(44) Dlpdze: ὑμῶν cóv: Πάσῃ πράξει ὑμῶν πρὸ 
ὀφθαλμῶν τὀν. Ip. 

(40) Μεμφία. Μεμφὶς ἡ ἑλλακπίνη τοῦ πεντεφρῇ. 

D 


(46) Πετεφρί. Ita is, qui in Hebreo dicitur Po- 
tiphar, vocatur a LXX juxta exemplar Vaticanum, 


phitica mulier Petephri cum gloria multa, et inje- 
cit super me oculos suos ; quoniam dixerant ei eu- 
nuchi de me. Et dicit viro suo de negotiatore, 
quod ditatus esset in manu juvenis cujusdam He- 
brei: dicunt vero, quod furto furati essent eum 
de terra Chanaan. Nuno ergo fac cum eo judicium, 
et aufer juvenem in dispensatorem tuum ; et bene- 
dicet tibi Deus Hebreorum, quoniam gratia ex οῶ]ο 
est in ipso. 

XIII. « Petephris dero persuansus verbis ipsius, 
jussit adduci negotiatorem, et dicit ei : « Quid haec 
&udio, quod furaris animas ex terra Hebreorum, 
in pueris vendendis (50) ? » Cadens igitur negotia- 
tor in faciem suam, precabatur dicens : « Precor te, 
domine, non novi quid dicis. » Ille vero ait : « Unde 
igitur tibi puer Hebreus? » Et dixit : « Ismaelite 
commendaverunt mihi ipsum, usquequo revertan- 


nisi quod η loco i habet. Ip. 

4T) Οἰκονόμον. Olxov: fp. 

" Hesegpls. Ηεντεφρῆς. Ip. 

49) Ἐδραίων. Χαναάν. Ip. 

50) In pueris vendendis. In pueros vendens, id 
est in servos sive famulos. Ip. . 

(51) Μετεμπολῶν. ᾿Απεμπολῶο rectius legilur 
in cod. Oxon. Neque enim verbum µετεμπο)ζω in 
ullo scriptore legisse memini. Ip, 


wr 


41385 TÉSTAMENTA XÍI PATRIARCHARUM. 4136 


tur.» Et non credidit οἱ: sed jussit nudum fla- A οὗ ἐπιστρέφωσι. » Καὶ οὐκ ἐπίστευσεν αὐτῷ; ἀλλ' 


gellari eum. Sustinente vero eo, dixit Petephris : 
« Adducatur juvenis. » Et inductus supplicavi prin- 
cipi eunuchorum ; tertius enim erat in dignitate 
apud Pharaonem, princeps omnium eunuchorum, 
habens uxores, et concubinas, et filios. Et cum me 
seorsum duxisset, dixit: « Servus es, an liber? » 
et dicebam : « Servus. » Et dicit mihi: « Cujus es 
servus ? » Et dico ei: « Ismaelitarum. » Et rursus 
dixit mei : « Qualiter ipsorum factus es servus ? » 
Et dicebam : « Quoniam ex terra Chanaan emerunt 
me. » Ille vero non credidit, dicens : « Mentiris ; » 
et nudum jussit me flagellari. 

XIV. « Memphitica vero vidit per fenestram 
me flagellatum, et mittit ad virum suum, dicens: 
« Injustum est judicium tuum, quoniam et furto 
&breptum liberum punis, ut injuste agentem. » 
Ubi autem non commutari verbum flagellatus, 
jussit custodiri me, usquequo veniant, ait, domini 
pueri. Et uxor ejus dicit ei : « Propter quid detines 
captivum nobilem puerum, quem oportuit magis 
solvi, et famulari tibi? » Voluit enim me videre in 
desiderio peccati; et ignoraebam de omnibus his. 
Ille vero dixit Memphitice: « Non licet apud 
JEgyptios, ante ostensionem auferri aliena. » Hoo 
dixit de negotiatore; et de me, quoniam debui in- 
olusus teneri. 

XV. « Post viginti vero et quatuor dies venerunt 
Ismaelite ; et quia audiverant, quod Jacob pater 
meus tristatur de me, dixerunt mihi : « Quid est, 
quod dixisti teipsum servum esse? et ecce cogno- 
vimus, quod fllius es viri magni in terra Chanaan ; 
et tristatur de te pater tuus in sacco. » Et rursus 
volui lacrymari, et continui meipsum, ut non 
confunderem fratres meos. Kt dixi: « Ego istud 
non novi; servus sum. » Tuno inibant consilium 
vendendi me, ne invenirer in manibus eorum. 
Timuerunt, enim Jacob, ne faceret in eis vindi- 
ctam periculi. Auditum est enim, quod magnus 
esset apud Dominum et homines. Tunc dicit ne- 
gotiator eis: «. Solvite me α judicio Petephri. » 
Accedentes igitur petebant me, dicentes: « Dio 
quod argento emptus es a nobis, et ille absolvet 
Ώ08. » 

XVI. « Memphitica vero ostendit viro suo, ut 
emeret me: « Áudio enim, ait, quod vendunt eum. 


ἐχέλευσε γυμνὸν τύπτεσθαι αὐτόν. Ἐπιμένοντος δὲ 
αὐτοῦ, λέγει ὁ Πετεφρίς. « ᾿Αχθήτω (52) ὁ νεαν|- 
σχος. » Καὶ εἰσαχθεὶς προσεκύνησα τῷ ἀρχιευνούχφ' 
τρίτος γὰρ ἦν iv ἀξίᾳ παρὰ τῷ Φαραὼ, ἄρχων πάντων 
τῶν εὐνούχων, ἔχων γυναῖχας, xal παλλαχὰς, xz 
τέχνα. Καὶ διαχωρίσας µε ἀπ αὐτοῦ, εἶπε. « Δοῦλος 
el, 7j ἐλεύθερος ; » val εἶπον' « Δοῦλος. » Καὶ λέγει 
πρός µε’ « Τίνος εἶ δοῦλος ; » xal λέγω αὐτῷ: « Tow 
Ἰσμαηλιτῶν. » Καὶ πάλιν λέγει gov « Πῶς αὐτῶν 
ἐγένου δοῦλος; » καὶ εἶπον « "Ότι ἐκ γῆς Χαναὰν 
ἑπρίαντό us. « Ὁ δὲ ἠπίστησε, λέγων, ὅτι « ψεύδῃ’ » 
xal γυμνὸν ἐκέλευσέ µε τύπτεσθαι. 

IA. « Ἡ δὲ Μέμφις ἑώρα διὰ θυρίδος τυπνομένον 
μου, καὶ ἀποστέλλει πρὸς τὸν ἄνδρα αὐτῆς, λέγουσα' 
« ᾿Αδικός ἐστιν d) Χρίσις σου, ὅτι καὶ τὸν χλαπόέντα 
ἐλεύθερον τιμωρεῖς, ὡς ἀδικήσαντα. » Ώς δὲ οὐχ 
ἥλλαξα τὸν λόγον τυπτόµενος, ἐκέλευσε φυλακισθῆ- 
ναί (53) µε, ἕως οὗ ἔλθωσι, φησὶν, ol χύριοι τοῦ 
παιδός. Kal ἡ yov) λέγει πρὸς αὐτόν" « Διὰ τί συνὲ- 
χεις τὸν αἰχμάλωτον εὐγενῆ παῖδα, ὃν ἔδει μᾶλλον 
ἄνετον εἶναι, xal ὑπηρετεῖν σου ; » ἤθελε γάρ µε 
ὁρᾷν ἐν πόθῳ ἁμαρτίας' xal ἠγνόουν ἐν πᾶσι τού- 
τοις. 'O δὲ εἶπε πρὸς τὴν Μέμφιν' « Οὐκ ἔστι πα; 
Αἱγυπτίοις, πρὸ ἀποδείξεως ἀφαιρεῖσθαι τὰ ἀλλό- 
τρια.» Ταῦτα εἶπε περὶ τοῦ µεταθόλου, xai περὶ 
ἐμοῦ, ὅτι (54) ὄφειλα ἐγκατάκλειστος εἶναι. 

ΙΒ. « Μετὰ δὲ εἴχοσι τέσσαρας ἡμέρας ᾖλθον οἱ 
Ἰσμαηλῖται * καὶ ἀχούσαντες, ὅτι Ἰαχὼθ ὁ πατήρ 
µου πενθεῖ περὶ ἐμου, εἴπασι πρός µε « Τί ὅτι 
εἶπας σεαυτὸν, ὅτι δοὺλός εἰμι ; καὶ ἰδου Ever, 


C ὅτι υἱὸς εἶ ἀνδρὸς μεγάλου ἐν τῇ và Χαναὰν, xsi 


πενθεῖ περὶ σοῦ ὁ πατήρ σου iv σάχχῳ. » Καὶ mil» 
ἤθελον (55) δαχρῦσαι, ἐπέσχον ἐμαυτὸν, ἵνα μὴ αἰσχύνω 
τοὺς ἀδελφούς µου. Καὶ sov: « Ἐγὼ οὐκ οἶδα. δοῦλός 
εἶμι. » Τότε βουλεύονται πωλῆσαί µε, ἵνα μὴ εὐρεβὸ 
ἐν χερσὶν αὐτῶν. Ἐφοθοῦντο yàp τὸν Ἰακὼθδ, m 
μὴ ποιήσῃ ἐν αὐτοῖς ἐκδίχησιν κινδύνου . Πχούσθη 
γὰρ, ὅτι μέγας ἐστὶ παρὰ Κυρίῳ xal ἀνθρώποις. 
Τότε λέγει ὁ µετάθολος αὐτοῖς' « Λύσατέ µε ἀπὸ τῆς 
κρίσεως Πετεφρί. » Ἡροσελθόντες οὖν ᾖτουν µε, λὲ- 
γοντες' « Εἰπὲ, ὅτι ἐν ἀργυρίῳ ἠγοράσθη (56) ἡμῖν, 
κἀκεῖνος ἀπέλυσεν (57) ἡμᾶς. 


Ig". « Ἐδήλωσε δὲ ἡ Μέμφις τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς, «.ἰ- 
ασθαί µε’ « Ακούω Ὑὰρ, φησὶν, ὅτι πωλοῦσυ 


Et misit eunuchum ad Iemaelitas, (et) petiit me in ῃ αὐτόν. » Καὶ ἀπέστειλεν εὐνοῦχον τοῖς Ἰσμαηλί - 


venditionem ; et non volens facere cum eis (60), 


(5) 'Ay8 vo ᾽Αποχρισήτω. GRAB. 

(53) Φυλακισθῆναι, Φυλαχθῆναι. Ip. 

(54) "Or. Cod. Oxon. hic inserit: Καὶ ὁ παῖς 
οὖν ὀφείλει. Ip. 

55) Ηάλιν ἤθελον. Πάνυ θέλων. Ip. 

(56; JIyopásUn, Emosone venditus es Ip. 

(57) ᾽Απέλωσεν. ᾽Απολύσει. Ip. 
(58] Ἰσμαγλίταις. Statuit auctor noster, Jose- 
phum Putiphari ab Ismaelitis venditum esse. Con- 
tra R. Salomo Jarchi Josephum vult sepius vendi- 
tum, primnm Ismaelitis, inde Madianitis, et ab his 
tandem Putipharo. Verum a partibus nostri aucto- 


ταις (58), ἠτεῖτο εἷς πράσιν (59) καὶ μὴ θελήσας 


ris stat Moyses, Genes. xxxix, 1. Raschi autem 
erravit, dum Ismaelitas et Madianitas ambos, Genes. 
xxxvri, 28, nominatos, distinctos a se invicem po- 
pulos fuisse putavit, quos eosdem, diversis licet 
nominibus, sppellatos fuisse, et Judic. vr. οἱ, 
bene probavit Abenezra in locum cit. Geneseos. 1». 

(59) ἸἨτεῖτο εἰς πράσιν. Αἴτοῦσά µε εἰς διάπρα- 
ctv. Ἰαλέσας οὖν ὁ ὁ χιμάγειρος τοὺς Ἰσματλίτε: 
ἥτει µε εἷς πράσιν. Ip. 

(60) Gum eis. Subintellige contractum emptio- 
nis, ob magnitudinem scilicet pretii, quod Ismat 
lite poposcerunt. Ip. 











4197 


TESTAMENTUM JOSEPH. 


1138 


ποιῆσαι ust! αὐτῶν, ἀνεχώρησεν' ὃ δὲ εὐνοῦχος (01) A reversus est eunuchum cum tentasset eos ; ostendit 


πειρασθεὶς αὐτῶν. Δηλοῖ δὲ τῇ δεσποίνῃ, ὅτι πολλὴν 
αἱτοῦσι τιμὴν τοῦ παιδός. Ἡ δὲ ἀπέστειλεν ἕτερον 
εὐνοῦχον, λέγουσα « Ἐὰν xai δύο μνᾶς χρυσίου 
αἱτῶσι, πρόσεχε (02), μὴ φείσασθε χρυσίου, µόνον 
πριάµενος (64) τὸν παῖδα ἀγάγετε. Καὶ δίδει αὐτοῖς 
v. χρυσίους (06) ἀντ᾽ ἐμοῦ, ἑκατὸν εἰπὼν τῇ Αἰγυπτίᾳ 
δεδόσθαι ávx' ἐμοῦ. Καὶ ἰδὼν ἐγὼ ἐσιώπησα, ἵνα μὴ 
ἐτασθῇ (07) ὁ εὐνοῦχος. 

17’. « Ὁρᾶτε, τέχνα µου, πόσα ὑπέμεινα, ἵνα μὴ 
Χαταισχύνω τοὺς ἀδελφούς µου. Kal ὑμεῖς οὖν ἀγα- 
πᾶτε ἀλλήλους' ἐν µακροθυµἰᾳ συγκρύπτετε ἀλλήλων 
τὰ ἑλαττώματα. Τέρπεται γὰρ ὁ θεὸς ἐπὶ ὁμονοίᾳ 
ἀδελφῶν , καὶ ἐπὶ προαιρέσει καρδίας εὐδοκιμούσης 
εἷς ἀγάπην (60). Καὶ ὅτε ἦλθον ol ἀδελφοί µου sie 


Αἴγυπτον, ὡς ἔγνωσαν ὅτι ἀπέστρεψα τὸ ἀργύριον Β 


αὐτοῖς, καὶ οὐκ ὠνείδισα , ἀλλὰ παρεχάλεσα ab - 
τοὺς (70), καὶ μετὰ θάνατον ᾿Ιακὼθ περισσοτέρως 
ἠγάπησα αὐτοὺς, xal πάντα, ὅσα ἐκέλευσεν (74), 
&x περισσοῦ ἐποίησα , xal ἐθαύμαζον. Οὐκ ἀφῆκα 
γὰρ αὐτοῖς (73) θλιθηναι, ἕως μικροῦ πράγματος. 
Καΐγε πᾶν, ὃ ἦν iv χειρί µου, αὐτοῖς δίδωκα. Οἱ 
υἱοὶ αὐτῶν , υἱοί µου, καὶ οἱ υἱοί µου, ὡς δοῦλοι 
αὐτῶν. Ἡ doy?) αὐτῶν, Ψυχή µου. καὶ πᾶν ἄλ- 
Ύημα αὐτῶν , ἄλγημά µου) καὶ πᾶσα μαλακία αὖ- 
τῶν , ἀσθένειά µου. Ἡ γῆ µου, γῇ αὐτῶν: 4 
βουλή µου, βουλὴ αὐτῶν: καὶ οὐχ ὕψωσα ἐμαυτὸν 
ἐν αὐτοῖς ἓν ἁλαζονείᾳ, διὰ τὴν κοσμικὴν δό- 
ξαν µου, ἁλλ᾽ ἥμην ἓν αὐτοῖς ὡς clc τῶν ἑλαχί- 
στων (74). 

IH'. « 'Edv οὖν xal ὑμεῖς πορευθῆτε ἐν ταῖς iv- 


autem domine, quod ingens petant pretium pro 
puero. Illa vero misit alterum eunuchum, dicens : 
« Etsi duas minas auri petiverint, vide ne parcas 
auro (603); tantum emens puerum, duc ad me 
(65). » Ille vero dedit octoginta aureos pro me, 
centum dicens /Egyptie datos esse pro me. Et vi- 
dens ego silui, ut non exquireretur (68) eunu- 
chus. 

XVII. « Videte, filii mei, quant& sustinui, ut non 
confunderem fratres meos. Et vos igitur diligite 
vosmet invicem ; in longanimitate abscondite alii 
aliorum defectus. Delectatur enim Deus in concor- 
dia fratrum **, et. in electione cordis probati in 
dilectione. Quando autem venerunt fratres mei in 
JEgyptum, postquam cognoverunt, quod reddidi 
argentum eis, et non exprobravi; sed et consolatus 
sum 608, et post mortem Jacob abundantius dilexi 
eos, et omnia que2umque jussit (72), feci abundan- 
ter, et admirabantur. Non enim permisi eos affligi, 
usque ad parvam rem. Et omne quod erat in manu 
mea, eis dedi. Filii eorum,filii mei, (apud me habiti 
sunt); et filii mei, ut. servi eorum. Anima eorum, 
anima mea ; et omnis dolor eorum, dolor meus; 
et omnis infirmitas eorum, inflrmitas mea. Terra 
mea, terra eorum ; consilium meum, consilium 
eorum: et non exaltavi meipsum in eis in super- 
bia, propter mundanam gloriam meam, sed eram 
in eis sicut unus minimorum. 


XVIII. « Si igitur et vos ambuletis in mandatis 


τολαῖς Κυρίου, τέχνα µου, ὑψώσει ὑμᾶς ἐνταῦθα (75), C Domini, fllii mei, exaliabit vos hic, et benedicet 


καὶ εὐλογήσει iv ἀγαθοῖς εἷς αἱῶνας. Καὶ ἐὰν θέλῃ 
τις χαχοποιῆσαι ὑμᾶς, ὑμεῖς ἐν ἀγαθοποιίᾳ εὔχεσθε 
ὑπὲρ αὐτοῦ * xal ἀπὸ παντὸς κακοῦ λυτρωθήσεσθε 
διὰ Κυρίου. Ἰδοὺ (76) γὰρ ὁρᾶτε, ὅτι διὰ τὴν µακρο- 
θυµἰαν, xal θυγατέρα χυρίων µου (77) ἕλαδον slo 
γυναῖκα * καὶ ἑκατὸν τάλαντά µηι Ὑχρυσίου δέδοται 
σὺν αὐτῇ' ὅτι Πύριός µοι αὐτὸς ἐδούλευσε (78). Kal 


95 Eccli, xxv, 2. 


(601) 'Aveyópnstv* ὁ δὲ εὐνοῦχος. ᾿Ανεχώρησεν 
6 εὐνοῦχος habet cod. Oxon. omisso δέ, ita ut pe- 
riodus non in duo cola distinguatur. Que lectio 
melior est, presertim si punctum post αὐτῶν po- 
natur, ut in Oxon. pariter et Cantab. codice fac- 
νο πο ὀσεχε. Παρέχετε, ] 

σεχε. Παρέχετε. Ip. 
65) Vide ων εαν auro. Date, 
ας eto», Juxta ireoum Oxon. 1D. 

( ιάµενος. Πριάµενοι. ID. 

Duc ad me. Adducite. Ip. 

(600) Albe. αὐτοῖς π᾿ Ἠουσίους. Δοὺς αὐτοῖς π’ 

ρυσίνους. Ip. 

67) Ἐτασθῇ. Αἰκισθῇ vapularet. Ip. 

ο 68) Exquireretur. Flagris cederetur, juxta Grec. 

x. Ip. 
69) ᾿Αγάπην ᾿Αγαθόν. Ip. 

70) Παρεχάλεσα αὐτούς. Kal add. [p. 
71) Ἐκέλευσεν. Ἡθέλησαν. Lege Genes. 1, 16 

., 6t hec bene intelliges. Ip. 

2) Jussit. Soilicet pater Jacob. Sed &i Grecum 
Oxon. sequamur, loco jussi reponendum volue- 
runt, nempe fratres. Ip. 








nec parcite D auctorem nostrum per Putipharem, cujus 


in bonis in secula. Et si voluerit quis malefacere 
vobis, vos in benignitate orate pro eo; et ab omni 
malo liberabimini per Dominum. Ecce enim vide- 
tis, quod propter longanimitatem, etiam flliam do- 
minorum meorum accepi in uxorem; et centum 
talenta auri mihi data sunt cum ea ; quoniam eos 
Dominus mihi servire fecit. Et pulchritudinem 


73) Aóxoic Αὐτούς, Ip. 
1 74) Ἡ v7, µου,.... τῶν ἑλαχίστων, omissa sunt. 
D. 

15) Ἐνταῦθα, Deest. Ip. 

16)'1$o0$. Desunt omnia usque ad iv πᾶσι τῷ 
Ἰαχώθ. Ip. 

(77) θυγατέρα κυρίων µου. Ex his verbis patet, 

liam 

Asenath Josephus in uxorem accepisse dicitur, Ge- 
nes. xLI, 45, intellexisse jpsum Putipharem, qui 
Josephum emerat, adeo ut ex servo gener ejus 
factus fuerit. In qua sententia etiam fuit ex Judais 
R. Salomo Jarchi; ex Christianis Hieronymus in 
h. l. Ast. recentiores commentatores quos legisse 
mihi contigit, omnes fere Putipharem socerum Jo- 
sephi, α Putiphare domino ejus, diversum fuisse 
volunt. Mihi jam non vacat accuratius inquirere, 
cujus filia fuerit virgo Asenath uxor Josephi, quia 
&d aliam magis necessariam adnotationem me 
vocat melioris note virgo, B. Maria mater Domini, 
oujus Josephus in eadem pagina mentionem facit. 


(18) Αὐτὸς ἐδούλευσε. Lege αὐτοὺς ἑδούλωσε. Ip. 


111 


TESTAMENTUM ΒΕΝΙΑΜΙΝ. 


1142 


Καὶ ἔπενοησεν αὐτὸν πας Ἱσραὴλ, xal πᾶσα ἡ Αἴ- A omnis Israel, et omnis JEgyptus, planctu magno. 


γυπτος, πένθος μέγα. Καὶ γὰρ xai τοῖς Αἱγυπτίοις, 
ὡς ἰδίοις µέλεσι, σονέπασχε, xal εὐηργέτει, παντὶ 
ἔργῳ, xal βουλή, καὶ πράγματι παριστάµενος. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB* 
Διαθήκη Βενιαμὶν, περὶ διανοίας καθαρᾶς. 

Α’. ᾽Αντίγραφον λόγων Βενιαμὶν, ὤν διέθετο τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ, ζήσας ἔτη px' (88). Καὶ φιλήσας αὐτοὺς 
εἶπεν' « Ὡς Ἰσαὰκ ἑκατοστῷ Exec ἐτέχθη τῷ ᾿Αθραὰμ, 
οὕτως κἀγὼ τῷ ᾿Ἰακώθ. Καὶ ἐπειδὴ 'Pay4À τέθντκε 
γεννῶσά µε, γάλα οὖκ ἔσχον. Βάλαν οὖν τὴν παιδί- 
σκην αὐτῆς ἐθήλασα. Ἡ γὰρ Ῥαχὴλ, μετὰ τὸ τεχκεῖν 
αὖτλν τὸν Ἰωσὴφ, δώδεκα ἕτη ἑστείρευσε' καὶ προσ- 
ηύξατο Κυρίῳ μετὰ νηστείας δώδενα ἡμέρας, καὶ 
συλλαθοῦσα ἔτεχέ µε. Σφόδρα γὰρ ὁ πατὴρ ἡμῶν 
ἡγάπα τὴν Ῥαχλλ, καὶ ηῦὔχετο δύο υἱοὺς ἰδεῖν ἀπ᾿ 
αὐτῆς. Διὰ τοῦτο ἐκλήθην υἱὸς αμερῶν, ὃ ἐστι Βε- 
νιαµν (89). 

B'. « Ὅτε οὖν εἶσγλθον εἷς Α γυπτον, καὶ ἀνεγνώ- 
ρισέ µε Ἰωσὴφ ὁ ἀδελφός µου, λέγει pov « Τί εἶπον 
τῷ πατρί µου, ὅτε ἐπώληςάν µε; » Καὶ εἶπον αὐτῷ, 
ὅτι ἔφυρον τὸν «Ὑιτῶνά σου αἵματι, καὶ πέµψαντες 
εἶπον' «Ἐπίγνωθι, εἰ χιτὼν τοῦ υἱοῦ σου ἐστὶν οὗτὸς. » 
Καὶ λέχει pov « Nai ἀδελφέ. Καὶ γὰρ ὅτε ἔλαδόν µε 
οἱ Ἰσμαηλῖται, eic ἐξ αὐτῶν, ἀποδύσας µε τὸν χιτῷ- 
να, ἔδωχέ pot περίζωμα, καὶ φραγελλώσας µε, εἶπε 
τρἐχειν. Ἐν δὲ τῷ ὑπάγειν αὐτὸδ κρύψαι τὸ Ἱμάτιόν 
µου, ὑπήντησεν αὐτῷ λέων, xal ἀνεῖλεν αὐτόν. Καὶ 
οὕτως ol μέτοχοι φοθηθέντες διαπωλοῦσί με τοῖς ἑτα[- 
ροις αὐτῶν. » 

I'. « Kal ὑμεῖς οὖν, τέχνα µου, ἀγαπήσατε τὸν 
Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ φυλάξατε τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, 
μιμούμενοι τὸν ἀγαθὸν καὶ ὅσιον ἄνδρα ᾿]ωσήφ. Καὶ 
ἔστω ἡ διάνοια ὑμῶν εἷς τὸ ἀγαθὸν, ὡς κἀμὲ (90) 
οἵἴδατε. Ὁ ἔχων τὴν διάνοιαν ἀγαθὴν, πάντα βλέπει 
ὀρθῶς. Φοθεῖσθε Kóptov, xal ἀγαπᾶτε τὸν πλησίον' 
καὶ ἐὰν τὰ πνεύματα τοῦ Βελιὰρ εἰς πᾶσαν πονηρίαν 
θλίψεως ἐξαιτήσωνται ὑμᾶς, οὐ μὴ κατακυριεύσῃ 
ὑμῶν πᾶσα πονηρία θλίψεως, ὡς οὐδὲ ἸΙωσὶφ τοῦ 
ἁδελφεῦ µου. Πόσοι τῶν ἀνθρώπων ἠθέλησαν ἀνελεῖν 
αὐτὸν, καὶ à θεὸς ἑσκέπασεν αὐτόν; 'O γὰρ φοθού- 
µενος τὸ» θεὸν, καὶ ἀγαπῶν τὸν πλησίον αὐτοῦ, ὑπὸ 
τοῦ ἀερίου πνεύματος τοῦ Βελιὰρ οὐ δύναται πληγῖ- 
ναι, σκεπαζόµενος ὑπὸ τοῦ φόθου τοῦ θεοῦ' καὶ ἀπὸ 
ἐπιθουλῆς ἀνθρώπων, fj θηρίων, οὗ δύναται χυριευ- 
θῆναι, βοηθούμενος ὑπὸ τῆς τοῦ Κυρίου ἀγάπης, ἧς 


Etenim et 7Egyptiis, ut propriis membris, compas- 
gu8 est, et benefecit, omni opere et conailio et re 
assistens. 
CAPUT XII. 
Testamentum Benjamin de mente munda. 


I. Transcriptum verborum Benjamin, que dia- 
posuit filiis suis, vivens annos centum viginti. Et 
osculans eos, dixit: «Sicut [Isaac centesimo anno 
natus est Abraham, ita et ego Jacob. Quia igitur 
Rachel mortua est cum pareret me, lac non habui. 
Ballam igitur ancillam ejus suxi. Rachel enim,post- 
quam peperit Joseph, duodecim annos sterilis fuit ; 
et oravit Dominum cum jejunio duodecim diebus ; 
et concipiens peperit me. Valde enim pater noster 


p dilexit Rachel, et optavit duos filios videre ex ipsa. 


Propter hoc vocatus sum filius dierum, quod est 
Benjamin. 

II. « Quando igitur intravi in. Egyptum, et re- 
cognovit me frater meus Joseph, dixit mihi : « Quid 
dixerunt patri meo, quando vendiderunt me? » Et 
dicebam ei,quod consperserunt tunicam tuam san- 
guine, et mittentes dixerunt: « Cognosce, si tunica 
filii tui est ista. » Et dicit mihi: « Etiam frater. 
Etenim quando accipiebant me Ismaelite, unus ex 
eis, exuens me tunicam, dedit mihi perizoma, et 
flagellans me dixit, αἱ currerem. Cum vero abiret 
ipse, ut absconderet vestimentum meum, occurrit 
ei leo, οἱ occidit eum. Et ita participes timentes 
vendunt me sociis suis. » 

Ill. « Et vos igitur filii mei, diligite Dominum 
Deum coli, et custodite 1inandata ejus, imitantes 
bonum et sanctum virum Joseph.Et git mens vestra 
in bonum, ut et me nostis. Qui habet mentem bo- 
nam, omnia videt recte. Timete Dominum, et dili- 
gite proximum; et sj spiritus Beliar in omnem ma- 
litiam tribulationis sollicitaverint vos, non domina- 
bitur vobis omnis malitia tribulationis, sicut neo 
Joseph fratri meo.Quam multi homines voluerunt 
occidere eum, et Deus protexit eum? Qui enim 
timet Deum, et diligit proximum suum, ab aereo 
spiritu Beliar non potest vulnerari, protectus timore 
Dei; et ab insidiis hominum &ut bestiarum non 
polest subjugari, adjutus Domini dilectione quam 
habet erga proximum. Etenim deprecatus sum pa- 
trem nostrum Jacob, ut oraret pro fratribus nostris, 


ἔχει πρὸς τὸν πλησίον. Καὶ γὰρ ἐδεήθην (01) τοῦ πα- [) ut non. imputaret eis Dominus quod excogitave- 


τρὸς ἡμῶν ᾿]ακὼθ, ἵνα προσεύξηται περὶ τῶν ἆδελ- 


(88) Ρχ΄ God. Oxon. habet, p x &* GnaB. 


(89) Βενιαμίν. Auctor Benjamin interpretatur f- 
líum dierum, quia & Jacob jam centenario genitus 
erai; que interpretatio confirmari videtur Genes. 
χιν, 20, ubi Benjamin vocatur filius senectutum. 
Rejicit tamen eam Hieronymus in Traditionibus 
Hebraicis ad h. |. ecrlbens: Errant, qui putant 
Benjamin Filium dierum interpretari. Cum enim 
dextera appelletur Jamin et finiatur in n litteram, 
dies quidem appellantur οἱ ipsi Jamin, sed in m 
litteram terminatur. Si jam interpretationem aucto- 
ris Testamenti Benjamin defendendam susciperem, 
responderem Jamín pro Jamim acceptum esse dia- 


runt malum de ipso. Et ita clamavit Jacob : «O filii 


lecto &yriaca, qua Jacobus modo e Syria adveniens 
bene uti poterat. Sed non est tanti huic rei immo- 
rari. Ip. — Quod perperam impugnet S. Hier. in- 
terpretationem auctoris nostri, patet e textu mere 
Hebraico cap. xn, vers. ult. libri Danielis, ubi 
expresse legere est, absque variatione codicum : 
yam γρ; DRACH. 

90) Ὡς κἀμέ. Desunt, usque ad Κύριον, GRAB. 

tot. Ἐδεύθην. Statuit auctor noster, ut ex hoo 
loco patet, mala Josepho a fratribus illata, Jacobo 
patri tandem detecta esse, quod et Genes. 1, vers 
16, claris verbis asseritur, ac proinde & Rambam 
male negatur. 





1143 


TESTAMENTUM BENJAMIN. 


1146 


Κύριος γὰρ iv αὗτῷ κατοικεῖ, καὶ φωτίζει doyiv a0- A meliam non novit ; Dominus enim in eo habitat, et 


τοῦ, xal χαίρει πρὸς πάντας iv παντὶ χαιρφ. Ἡ 
ἀγαθὴ διάνοια οὐκ ἔχει δύο γλώσσας, εὐλογίας καὶ 
κατάρας, ὕθρεως xal τιμῆς, λύπης καὶ χαρᾶς, ἡσυχίας 
καὶ ταραχῆς, ὑποκρίσεως xal ἀληθείας (8), πενίας 
καὶ πλούτου ἀλλὰ µίαν ἔχει περὶ πάντας εἱλικρινῆ καὶ 
καθαρὰν διάθεσιν. Οὐκ ἔχει ὅρασιν, οὐδὲ ἀκοὴν διπλῆην᾽ 
πᾶν γὰρ, ὃ ποιεῖ, fj λαλεῖ, fj ὁρᾷ, οἵδεν ὅτι Κύριος 
ἐπισχέπτει ψυχὴν αὐτοῦ, καὶ καθαίρει τὴν διάνοιαν 
αὐτοῦ, πρὸς τὸ μὴ καταγνωσθῆναι ὑπὸ θεοῦ καὶ ἀν- 
θρώπων΄ xal τοῦ Βελιὰρ δὲ πᾶν ἔργον διπλοῦν ἐστι, 
καὶ οὐκ ἔχει ἁπλότητα (9). 


Z.« Mà τοῦτο, τέκνα µου, φεύχετε τὴν xaxlav 
τοῦ Βελιὰρ, ὅτι µάχαιραν δίδωσιτοῖς πειθοµένοις atf. 
Ἡ δὲ µάχαιρα ἑπτὰ κακῶν µήτηρ ἐστί. Πρῶτον συλ- 
λαμθάνει ἡ διάνοια διὰ τοῦ Βελιάρ. Ἔστι δὲ πρῶτον, 
φθόνος' δεύτερον, ἀπώλεια' τρίτον, Alpi τέταρτον, 
αἰχμαλωσία' πέµπτον, ἔνδεια" ἕκτον, ταραχή’ ἔθδο- 
pov, ἑρήμωσις (40). Διὰ τοῦτο xal ὁ Κάῑν ἑπτὰ ix- 
διχίαις παραδίδοται (44) ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Κατὰ γὰρ 
ἑκατὸν ἔτη µίαν πληγὴν ἐπήγαγεν αὐτῷ ὁ Κύριος 
Διακοσίων ἑτῶν πάσχει, xal ἐννακοσιοστῷ Exec. ἔρη- 
μοῦται ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ (12) διὰ ᾽Αθὴλ τὸν ὃ(- 
xatov ἀδελφὸν αὐτοῦ. Ἐν τοῖς ἑπτακοσίοις ἔτεσιν (13) 
ὁ Κάῑν ἐκρίνετο (14), ὁ δὲ Λαμὲχ ἐν τοῖς ἐθδομηκον- 
τάκις bmx: ὅτι ἕως τοῦ αἱῶνος ol ὁμοιούμενοι τῷ 
Κάῑν ἐν φθόνῳ clc τὴν µισαδελφίαν, τῇ αὐτῇῃ κολάσει 
κριθήσονται (45). 

H'. « Καὶ ὑὁμεῖς οὖν, τέχνα µου, ἀποδράσατε τὴν xa- 
xlav, φθόνον τε xal τὴν µισαδελφίαν, καὶ προσκολ- 


λᾶσθε τῇ ἀγαθότητι καὶ τῇ ἀγάπῃ. Ὁ ἔχων διάνοιαν C 


καθαρὰν iv ἀγάπτῃ, οὐχ ὁρᾷ γυναῖκα εἷς πορνείαν' 
οὐ γὰρ ἔχει μιασμὸν ἐν τῇ χαρδίᾳ, ὅτι ἀναπαύεται 
ἐν αὐτῷ τὸ πνεῦμα τοῦ θεοῦ. Ὥσπερ γὰρ ὁ ἥλιος οὐ 
µιαίνεται προσέχων ἐπὶ κόπρον xai βόρθορον (16), 
ἀλλὰ μᾶλλον ἀμφότερα φύχει, καὶ ἀπελαύνει τὴν 
δυσωδίαν' οὕτως xal ὁ χαθαρὸς νοῦς ἐν τοῖς µιά- 
σµασι τῆς γῆς συνεχόµενος, μᾶλλον οἰκοδομεῖ αὐτὸς, 
καὶ (47) οὐ µιαίνεται. 

O'. « Ὑπονοῶ δὲ καὶ πράξεις dv ὑμῖν οὗ καλὰς 
ἔσεσθαι, ἀπὸ λόγων Ἐνὼχ τοῦ διναίου,. Πορνεύσετε 
γὰρ πορνείαν Σοδόµων, καὶ ἀπολεῖσθε ἕως βραχὺ, 
xal ἀνανεώσεσθε iv γυναιξὶ στρήνους (18), καὶ ἡ βα- 
σιλεία Κυρίου οὐκ ἔσται ἐν ὑμῖν' ὅτι εὖὐθὺς αὐτὸς 


λήψεται αὐτήν. Πλὴν ἐν µερίδι ὑμῶν γενήσεται ὁ 


(8) Ἡσυχίας καὶ ταραχῆς , ὑποκρίσεως καὶ D 


ἀληθείαὸ. Desunt. GnAB. 

(9) ᾿Ἐπισκέπτει.... ἁπλότητα . 
omissis reliquis usque ἁπλότητα Ip. 
(40) Πρῶτον.... ἐρήμωσις. Ὅτε τίχτει πρῶτον 
θόνον, δεύτερον ἀπώλειαν, τρίτον θλίψιν, τέταρτον 
ἰχμαλωσίαν, πέµπτον ἔνδειαν, ἕχτον ταραχὴν, ἔθδο-, 
ον ἑἐρήμωσιν. Ip. | 
(44) Ἐκδωιίαις παραδίδοται.. ᾿Αδιχίαις παρεδόθη. 


Ἐπισκοπεύει , 
α 


(19) "Exito χατακλυσμοῦ. Desunt, et quidem 
merito. Ip. 

(43) Ἑπτακοσίοις ἔτεσιν. Ἑπτά, omisso ἔτεσιν. 

(14) Κάῑν ἐκρίνετο. Cum eis que auctor nosler 
dicit, satis conveniunt veterum et recentiorum quo- 


illuminat animam ejus, et gaudel coram omnibus 
in omni tempore. Bona mens non habet duas lin- 
guas, benedictionis et maledictionis, contumelis et 
honoris, tristitie et gaudii, quietis et turbationis, 
simulationis et veritatis, inopie et divitiarum ; sed 
unam habet circa omnes sinceram et puram diagpo- 
Bitionem. Non habet visum, neque auditum dupli- 
cem ; in omni enim quod facit, vel loquitur, vel 
videt, novit quod Deus visitat animam ejus, et pur- 
gat animum ejus, ut non reprehendatur a Deo et 
hominibus ; sed omne opus Beliar duplex est,et non 
habet simplicitatem. 

VII. « Propter hoo, fllii mei, fugite malitiam |Βο- 
liar, quoniam gladium dat obedientibus ei. Gladius 
&utem septem malorum mater est.Primum concipit 
mens per Beliar. Est autem primum, invidia ; se- 
cundum, perditio; tertium, tribulatio ; quartum, 
captivitas ; quintum, indigentia ; sextum,turbatio; 
septimum, desolatio, propter hoc et Cain septem 
vindictis traditur a Deo. Nam secundum centum 
&nnos unam plagam induxit ei Domiuus. Ducentis 
annis patitur, e& nongentesimo anno desolatur in 
diluvio propter Abel justum fratrem ejus.In septin- 
gentis annis Cain judicabatur, Lamech vero in 
septuagies septem ; quoniam usque in seculum 
assimilati Cain in invidia in odium fraternum, ea- 
dem punitione judicabuntur. 


VIII. « Rt vos igitur, fllii mei, fugite malitiam, 
invidiamque et odium fraternum, et adherete bo- 
nitati et dilectioni. Qui habet mentem puram in 
dilectione, non videt [mulierem in fornicationem : 
non enim habet inquinationem in corde, quoniam 
requiescit in eo spiritus Dei. Quemadmodum enim 
80] non inquinatur attingens stercus vel gurgitem, 
sed magis ambo siccat et abigit felorem; ita et pura 
mens in inquinationibus terre detenta magis edi- 
ficat, ipsa vero non inquinatur. 


IX. «Intelligo autem et actiones in vobis non bo- 
nas fore, a sermonibus Enoch justi. Fornicabimini 
enim fornicatione Sodomorum,et peribitis usque ad 
breve (paucos), et renovabitis in mulieribus motus 
inordinatos, et regnum Domini non erit in vobis ; 
quoniam confestim ille accipiet illud. Verumtamen 


rumdam Judeorum sententie,de quibus vide Fa- 
ium, Cartwrightum, aliosque in Genes. vi, 15. 
d bene Cartwrigtus notavit Scripturam loo. cit. 
aperte loqui de poena, non ipsi Caino, sed ei qui 
eum occiderit, infligenda.Grandis quoque est error 
chronologicus nostri auctoris, diluviura ad annum 
nongentesimum Caini referentis, dummodo ipsemet ' 
ita scripserit; nam voces ἐπὶ τοῦ χατακλυσμοῦ in 
Oxoniensi exemplari Greco haud leguntur,ut modo 
notavi. Ip. 
15) Ότι... κριθήσονται. Desunt. Ip. 
16) Βόρθορον. Βόθυνον. Ip. 
i 17) Οἰκοδομεῖ αὐτὸς, καὶ. 
I 


. In. 
(18) Kal ἀνανεώσεσς ἓν µἨγυναιξὶ στρήνους 
Desunt. Ip. 


Οἰκοδομεῖ, αὐτὸς 


1149 


TESTAMENTUM BENJAMIN. 


1150 


µένων τὸν Κύριον ὑμεῖς δὲ ἐὰν πορεύησθε iv ἅγια- Α faciem Domini. rursus habitabitis in spe in me: 


cpq κατὰ πβρόσωκον Κυρίου, πάλιν κατοικήσετε dv 
ἐλπίδι ἓν ἐμοί, καὶ συναχθήσεται πρὸς Κύριον πᾶς 
Ἰσραήλ. 

ΙΛ’. « Καὶ οὐκ ἔτι κληθήσομαι λύχος ἅρπαξ, διὰ τὰς 
ἁρπαγὰς ὑμῶν, ἀλλ) ἐργάτης Κυρίου, διαδιδὼν τρο- 
φὴν τοῖς ἐργαζομένοις τὸ ἀγαθόν. Καὶ ἀναστήσεται 
ἐκ τοῦ σπἐρματός µου ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀγαπητὸς 
Κυρίου, ἀκούων τὴν (32) φωνὴν αὐτοῦ, γνῶσιν (33) 
χαινὴν φωτίζων πάντα τὰ ἔθνη, φῶς γνώσεως ἐπεμ- 
θαΐνων (34) iv. σωτηρίᾳ τῷ Ἰσραὴλ, καὶ ἁρπάζων ὡς 
λύκος Xx' αὐτῶν" καὶ διδοὺς τῇ Συναγωγῇ τῶν ἐθνῶν. 
καὶ ἕως συντελείας τῶν αἱώνων ἔσται ἐν ταῖς συν- 
αγωγαῖς τῶν ἐθνῶν, xai ἐν τοῖς ἄρχουσιν αὐτῶν ὡς 
μουσικὸν µέλος iv στόµατι πάντων" καὶ iv βίθλοις 


ταῖς ἁγίαις ἔσται ἀναγραφόμενος, καὶ τὸ ἔργον, καὶ B 


6 λόγος αὐτοῦ" xai ἔσται ἐκλεχτὸς θςοῦ ἕως τοῦ α ὥ- 
voc xai 8v αὐτὸν συνἑτισέ µε Ἰακὼθ 6 πατήρ µου, 
λέγων’ « Αὐτὸς ἀναπληρώσει τὰ ὑστερήματα τῆς φυ- 
λῆς σου. » 

IB. Καὶ ὡς ἐπλήρωσε τοὺς λόγους αὐτοῦ, εἶπεν" 
« Ἐντέλλομαι ὑμῖν, τέχνα µου, ἀνενέγχατε τὰ ὁστᾶ 
µου ἐξ Αἱγύπτου, xai θάψατὲ µε εἷς Χεθρὼν ἐγγὺς 
τῶν πατέρων µου. » Καὶ ἀπέβανε Βενιαμὶν pxe' ἐτῶν, 
ἐν γήρει καλῷ, καὶ ἔθηκαν αὐτὸν ἐν παραθήκῃ (35). 
Καὶ ἐν τῷ ἐνενηκοστῷ Exec. τῆς ἐξὸδου (36) τῶν υἱῶν 
Ισραὴλ ἐξ Αἰγύπτου, αὐτοὶ xa! ol ἀδελφοὶ αὐτῶν, 
ἀνήγαγον τὰ ὁστᾶ τῶν πατέρων αὐτῶν ἐν ἱκρυφῇ, iv 
τόπῳ λεγομένῳ (37) Χαναάν. καὶ ἔθαψαν αὐτοὺς ἐν 
Χιθρὼυ, παρὰ τοὺς πόδας τῶν πατέρων αὐτῶν. Καὶ 
αὐτοὶ ἐπέστρεψαν ἐκ γῆς Χαναὰν, καὶ ὤχησαν ἐν 


et congregabitur omnis Israel ad Dominum. 


XI. « Et non amplius vocabor lupus rapax, pro- 
pler rapinas vestras, sed operator Domini, tri- 
buens cibum operantibus bonum. Et suscitabitur 
ex semine meo in extremis temporibus dilectus 
Doinini, audiens vocem ejus, cognitione nova illu- 
minans omnes gentes, lucem oognitionis accen- 
dens lsraeli in salutem, et rapiens ut lupus ab 
ipsis, eL dans Synagage gentium; et usque in 
consummationem seculorum erit in synagogis 
gentium, et in principibus earum sicut musioum 
melos in ore omnium; et in libris sanctis erit ins- 
criptus, et opus, et sermo ejus; et erit electus Dei 
usque in seculum : et propter ipsum instruxit me 
pater meus Jacob, dicens : « Ipse replebit defectus 
iribus tue.» 


ΧΙΙ. Et ut implevit sermones auos, dixit : Man- 
do vobis, fllii mei, referte ossa mea ex /Egypto, et 


sepelite me in Hebron prope patres meos.» Et 


mortuus est Benjamin centum viginti annorum et 
quinque in senectute bona; et posuerunt eum in 
theca. Et in nonagesimo primo anno ante exitum 
flliorum Israel ex /Egypto, ipsi οἱ fratres ecrum 


reduxerunt ossa patrum suorum in abscondito, in - 


locum dietum Chanaan; et sepeliverunt eos in He- 
bron, Juxta pedes patrum suorum. Et ipsi reversi 
Bunt ex terra Chanaan, et habitaverunt in ZEgy- 


Αἰγύπτῳ, ἕως ἡμέρας ἐξόδου αὐτῶν ἐκ γῆς Αἰγύ- Ü pto usque ad diem exitus eorum de terra Egy- 


πτου. 


Τέλος τῶν ιθ’ διαθηκῶν τῶν υἱῶν Ἰακώθ. 


timent Deum. « Facti non filii in parte timentium 
Dominum, » habet uterque codex ms. adeo ut Ro- 
bertug pro οὖν, quod in Greco Oxon. habetur, le- 
gisse videatur οὐ (ut legitur in ms. cod. Trin.) 
cunctaque hec verba ad precedentem periodum 
retulerit. Sed in Grao codice Oxon. 8 voce γενόµενοι 
nova incipit periodus, cujus primum colon ita La- 
tine est. reddendum : Estis itaque, filii, in parte 
timentium Dominum. Gnas. 

(32) Τήν. Ἐπὶ γῆς add. in ms. Trin. Ip. 

(33) Γνῶςιν. Καὶ ποιῶν εὐδοχίαν θελήματος αὐτοῦ, 
add. cod. Oxon. Ip. 
te Ἐπεμοαίνων, A&pmov. Ip. 
(35) Παραθήκη. Παραχαταθήκῃ. Ip. 


pti. 


(38) Finis Testamentorum xu filiorum Jacob. 


(30) Καὶ iv τῷ ἐνενηκοστῷ ἔτει τῆς ἑξόδου. Ms. 
Trin. iv τῷ ἐνενηκοστῷ πρώτῳ. Hec autem bene 
correxit doctissimus Dn. Dodwellus. In. — In . 


Tabulis scilicet. chronologicis, ad mentem auctoris. 
ΧΙΙ Testamentorum exaratis, quas consulat lector, 
si lubet, apud ipsum Grabium picil. tom. 1, 
agg. 360 seqq. Easdem tabulas contractas exhibet 

abricius Cod. Pseudepigr. Vet. Test. tom. I, pagg. 
749 seq]: . 

(37) Τόπῳ λεγομένῳ. Τῷ πολέμῳ. Ip. 

(38) In codice 62 hec ad finem sunt ascripta : 
Expliciunt. Testamenta xn. patriarcharum. secundum 
translationem domini Roberti Grosseteste, Lincoln. 


episcopi. ld. 











1151 





CHRONOLOGIA TESTAM. XI! PATRIARCH. 


4153 


TABULA CHRONOLOGICA 


Ad superioris libri illustrationem & viro clarissimo Dodwello adornata. 


(Ganz, Spícileg. SS. Patrum, edit. 2, Oxonie 1714, in-8e, t. I, p. 906.) 


Anni Patriarcharum natalitil pro. mente auctoris ΧΙΙ Testamentorum desí(gnandi sunt, ac proinde 
tneuntes intelligendi. Quapropter fines annorum semper in numeris sequentibus qusrendí sunt. 


e S5 . qx ; 
"n ze BÀ 3 - 

98 m ο μα - . ul 

2E 8 E. B B L e 

κ 3 dew mU o " μ. 
459 "74 

160 "5 7 

404 70 8 14 

102 77 ο ο 

1683 "78 10 3 

4104 70 44 A 4 

465 80 12 5 9 

166 84 13 6 3 1b 

107 82 4 7" 4 ο 

108 83 15 8 5 3 

409 84 16 9 6 Á 4. 

4170 86 147 140 7 5 ο 

14 8 48 44 8 96 3 4 
42 8 1490 42 ο 17 A4 2 
173 88 20 13 10 8 5 3 
174 89 14 11 9 6 4 
115 ϱοῦ 15 12 10 7 b 
116 91 16 13 1! 8 6 
177 92 17 14 12 9 7 
178 93 18 15 43 10 8 
179 94 ι 140 14 14 9 
180 95 90 17 45 12 10 
481 96 91. 18 16 13 4 
482 97 92 10 17 144 12 
183 98 23 920  À 18h 15 13 
4184 99 94 οἱ  19í 16 4 
4185 100 25 (99 2 147 1 
496 101 26 923 (21 18 16 
187 102 27 ο 232 10 41 
188 103 £8 295 23 20 18 
189 104 20 20 24 οι 19 


(ad) Cum annum servitutis VII &bsolvisset Jaco- 
bus, tum demum Liam duxit uxorem. Recte ergo 
filius primogenitus ad annum sequentem refertur, 
qui erat servitutis VIII. 

(h^) VIII anno Levi ingressi sunt in Canaanem, 
Levi 12. Atqui hoc cum anno XX servitutis factum 
0886 constet, Levi hoc anno ex mente Auctoris na- 
tus est. 

(c) Hoc anno natus videtur Issachar, minor Juda, 
et major Zabulone. Notam autem anni nullum ex- 
híbet Auctor. . 
d)Nephtolim major Josepho, Nephthal. r. 

e) Gad, licet pro ordine horum testamentorum 
sit filius ἕννατος, et talis in codice Greco Oxoniensi 
dicatur, ordine tamen Natalium filius ἔθδομος fuisse 
videtur, uti dicitur in Greco Cantabrigiensi, et 
Latina Roberti versione. 

(f) Zabulon cum nasceretur (iv «ip γεννηθηναί µε, 
fnguit Jacobus auctus est gregibus sorte virgarum 
Zabul. 1. Unde constat, ex mente auctorie nativi- 


ο 


x 
B : à B s 
f : à [- 
K á E Ó « E á à 
1 
2 id 1e 
if 3 2 2 1g 1 
29 4 3 3 2 2 
9 Ls] & 4 3 {6 3 
4 6 b 5 r1 2 Á 
b 7 6 9 5 3 5 
6 8 7 "l 6 à 6 
7 9 8 8 7 5 7 
8 10 9 9 8 6 8 
9 11 10 10 9 1 9 
' 10 12 44 11 10 8 10 
44 13 12 19 141 9 11 
12 14 13 13 12 10 12 
13 15 14 14 13 11 13 
1&4 6 15 1 14 42 
15 17 14 16 15 4 1j - 
46 18 17 Ἡ 1060 44 2 
17 10 18 18 ϐο 15 3 
48 20 19 4 18 16 4 


tatem Zabulonis uni istorum ascribendam esse 
annorum, quibus Jacobus Labani propter merce- 
dem ex pecore servivit, non illis, quibus propter 
filias servitutem obiit. 

(g) Josephi annus natalis ex mente hujus auctoris 
incidit in XX annum servitutis, ultimum propter 

ecora, quem tamen sacre littere ad finem anni 

IV servitutis propter filias referunt, cum nondum 
mercedem e pecore pactus esset, Genes. XXX, 25, 

Beqq. 
(h) Lii anno XVIII etatis occidit Sichem, Levi 12. 
Ex quo loco explicandus et determinandus est 
laxior numerus 8 2, ubi Levi dicit se ὡσεὶ Éxov x 
fuisse, quando hanc cedem fecit. 

(i) Levi anno etatis xix, ἱεράτευσε Levi 12, nempe 
sacerdos factus et edoctus ritum saorifloiorum ab 
avo Isaaco, tuno adhuc superstite. 

(/) Benjamin natus anno Jacobi C, nempe er- 
pleto. Benjam. 1. Proinde anno Jacobi CI labente. 

(k) Jude anno XX. Bellum in Canansos. Jud. 7. 














1133 


D. 

Β . "e ἆ 
. ο . a Iz] 
22 5H ἃ G9 . uw : 
a5 ὃ Ξ - la a d 
44 3$ mq d d 
190 4105 30a 297 25 22b 20 
191 ) 106 31 98 20 23 21 
192 107 32 20 21 24 22 
193 108 33 30 ο 25 23 
194 1090 034 31 20 260 ο 
4195 110 035 32 s0 27 25 
100 111 36 33 231 28 | 20 
197 112 39 34 32 29 ο 
108 4113 38 35 33 30 28 
199 114 39 30 34 31 20 
200 115 40 37 3 32 30g 
204 116 4 38 30 33 33M 
202 117 i2 39 37 Q3 32 
203 118 3 40 38 35 33 
201 119 41 M 30 30 234 
205 120 45 42 1 31 835 
208 121 40 A3 A 398 36 
207] 122 47 A4 à2 39 3] 
908 123 48 45 A3  &Ok 38 
200 124 4 46 44 A4 39 
210 125b 5ο 14 45 42 40 
211 128 δι 48 46 143 A 
219 127 δρ 49 47 44 42 
243 128 (53 950 48 | 45 i3 
914 120 στ δι δη 4060 A4 
245 (30 55 5 56ο WT 45 
216 134 (50 5ο HD 48 X 40 
2471 132 51 54 852 4 7 
248 133 58 55 οὉ 050 ἆ 
249 134 3.850 50 6854 δι 49 
020 135 00 ο 855 52 6 
224 136 01 58 56 53 51 
222 137 02 859 ο δ 82 
223 138 03 00 58 55 853 
224 139 ϐ6ἱ ϐἡ ο 560 οδ 
e25 14140 605 02 00 ο 55 
22606 141 00 63 61 58 56 
227 1442 51 604 02 59 57 
228 143 08 05 683 ο b8 
220 144 69 66 δν 61 50 
230 145 70 67 65 02 00 
231 146 71 68 66 03 6ι 
232 147 712 00 067 C04 2 
233 73 37170 68 05 ϐ» 
234 πα "A eo 6 ο 
235 T; 72 70 67 65 


(a) Hoo etatis sue anno XXX Ruben Ballam pol- 
luit. Rub. 1. Morbo per menses VII multatus, ρ- 
nitentiam egit per annos VII, ibid. Tum Jacob apud 
Isaacum patrem fuit, Rub. 3. Supererat Isaacus ad 
annum Jacobi CXX. Gen. XXV, 20, XXXV, 28. 

(0) Jude 22, incipiunt inducie cum Esavo anno- 
rum XVIII. Jud. 9. 

(c) Josephus hoc anno venditus, a cujus flne in- 
cipiunt forte anni VII, quibus Potiphari servivit, 
Joseph. 9. 

(d) Levi annos natus XXVIII, uxorem duxit Mel- 
eham. Lev. 11, 12, primus ejus fllius Gerson dic- 
tus, ibid. 

(e) Expletis annis VII Josephus in carcerem con- 
icitur. 

L (f) Levi ann. XXXV natus (ilius secundus Caath. 

ev. e 

ϱ) lssachar anno XXX duxit uxorem. Issach. 3. 

jd Hoc an. socios habuit captivitatis Joseph 
pincernam Pharaonis et pistorem. . 

(i) Post duos annos in gratiam Pharaonis rece- 
ptus Josephus anno etatis XXX. Gen. XLI, 1, 46. 

'(j) Levi anno XL natus fllius tertius Merari. Lev. 


(4) Jude XL. Bellum cum Esavo, quo cecidit 


CHRONOLOGIA TESTAM. ΧΙ PATRÍARCH. 


1154 

. απ 38 
p z à. à 5 M 3 
44 $3 3 38 B 
19 21 20 20 19 17c 5 
20 22 241 21 20 18 6 
24 23 22 29 24 19 7 
22 ο 23 23 22 20 8 
23 2D 24 24 23 21 9 
οἱ 26 25 25 24 29 10 
25 21 26 26 25 23 11 
26 28 21 27 20 246 12 
27 29 28 28 27 25 13 
28 30 20 29 28 26 14 
20 31 30 30 20 27 15 
30 32 31 31 30 28h 46 
31 33 32 32 31 29 17 
32 34 33 33 32 304 48 
33 35 34 34 33 31 19 
34 36 35 39 34 32 ?0 
35 31 36 30 35 33 21 
36 38 34 21 36 34 29 
37 30 638 38 37 35 23 
38 40 39 39 38 36 24 
οἱ A4 A0" 40 ἃο 37 25 
40 42 A1 Al 40 38 20 
A1 43 42 42, 11 39 27 
42 A4 A3 43 49 40 28 
A3 45 AA 414 43 41 29 
14 46 45 45 44 42 30 
45 47 46 46 45 43 31 
46 48 A7 A7 46 A4 32 
A1 49 48 48 A7 45 33 
A48 50 49 49 48 46 34 
49 54 50 50 49 AT 35 
ϱο 5ο δι 51 50 A48 36 
54 53 52 52, 51 49 31 
52 οἱ 53 53 52 50 38 
D3 55 54 ρα 53 δι 39 
5A 66 ο5 ο σι 52 40 
55 57 56 58 5b 53 A1 
56 58 51 57 50 DA 42 
57 5ο 58 58 57 55 A3 
58 60 59 50 58 Àà56 AÀ 
59 6! 60 60 59 51 45 
60 02 ϐι 01 60 58 46 
61 03 062 62 01 5ο AT 
62 04 63 63 02 60 A8 
063 65 04 64 63 01 49 
04 ) 608 05 6” 04 602 H5 


Esavus τόξῳ Jacobi, Jud. 9. Jacobi τόξου mentio fl 
Gen. XLVill, 22. Sed in Amoritas, iM Idumeos. 
Judas nondum in Egypto, ib. Imo sequitur annus 
unus quo vixerit cum Thamare Annan. Tum anni 
duo viduitatis, antea quam rem cum ea haberet 
Judas, cap. 11, 12. 

, (I) Zabulon. an. 38, vel 30 piscari copit, V an- 
nis ante quam descenderunt iu tum Zab. 6. 

(m Nephthalimi somnia, anno ejus XL, que eum 
adhuc in Palestina fuisse supponunt, nondum in 

pto. Nephth. 5. Πάλιν μετὰ μῆνας ἑπτά. Nephth. 
6. Post venditionem Josephi, et tamen antea quam 
descenderent in Egyptum. Nephth. 7. 

(n) Descendit Levi in /Egyptum anno et. XL. 
Levi 12. Sed deest numerus supra xr. Juda enim 
Levi junior annum tunc agebat XLVI. Jud. 12. Levi 
ergo "n ο νότα ΧμΙΧ, qui in annum Jacobi in- 
curreba , quo descenderunt in 
M Juda XLVI "m 

0) Jude , descensio in ZEgvptum. In 
annos LXXIII, vixit in ZEgypto. Jud. 12. de per 

(p) Levi anno LXIV nata Jochabed. Et quidem in 


JEgypto. Lev. 11. Eodem die nat i 
Amram, Lev. 12. » meritus γη 





1156 


CHRONOLOGIA TESTAM. XII PATRIARCH. 


1155 
| m ο ο i e 
H g ση a x « . 5 
Bg - x R E 9 : t 3 
e . ] & 
3$ B ἃ Ε à d 9 5 : 4j 8 8 ἓ 
«« c ὦὢ B o $ d d z o 4 3$ d 
230 "760 73 "Ul 68 66 605 ο 060 00 6 €63 bI 
2317 77 74 72 09 67 66 68 67 67 66 64 52 
238 78 75 à 73 70 68 07 69 ϐ8 68 67 05 53 
230 X 79 76 7À 74 069 08 70 609 69 68 66 54 
240 80 71 715 72 70 69 74 70 10 69 07 455 
244 81 78 "760 373 71 70 72 "'H 74 "70 (608  Á 56 
242 82 379 ᾖτ 7A ἩὉ 74 73 72 7179 "A 09 57 
οἱ 83 80 78 “5 73 72 τα | '78 73 172 4 "O0 58 
244 84 84 70 76 74 T3 75 "4 74 73 "4 59 
245b 85 382 80 Tl το τα 7760 "5 75 74 72 60 
240 86 83 81 78 76 “5 "T1 "6 76 75 73 6! 
247 87 84 82 79 TI 76 78 71 77 76 T4 62 
248 88 85 83 80 78 TT 79 78 78 7i 75 63 
240 69 86 84 81 79 78 80 79 70 (78 376 964 
250 90 87 85 82 80 79 8 80 80 79 T1 65 
251 04 88 80 ϐ &38I 80 8S2 ϐΙ 81 80 A78 ϐ6 
259 92 89 87 84 R2 81 83 482 82 8 "79 07 
253 93 90 88 85 83 82 84 83 83 82 80 68 
254 94 9I 80 J 80 84 83 85 84 ϐδ S83 6Ι 69 
ο ο ο O90 ο 85 BÀ 8) 485 8” 84 S82 370 
ο 060 093 M9 s8 6 85 87 ϐϐ 86 S85 S83 ᾗἩἹί 
ο 97 οι 92 89 87 86 88 87 87 86 84 72 
258 98 ο” 93 90 68 87 89 988 8a8  Á87 85 "3 
50ο 99 90 994a Ql 890 ϐ O90 89 389 S88 S860 7A 
200 4100 97 905 92 90 89 9 900 90 89 87 75 
201 4101 908 906 ὁ ο 90 ο) οἱ 9Ι 90 88 376 
o62 402 ο ο οἱ ο, OI 93 ο 092 el 89 
963 41403 100 93 95 93 92 94 93 93 92 90 78 
264 104 4101 99 06 94 903 0905 O04 οι 93 οι 79 
265 4405 402 100 97 ο ο ο ο 095 904 92 80 
?60 31406 103 4101 o8 90 ο ο ο ο ο ο 81 
267 107 404 .02 ο ο 96 908 ο ο ο ο &8&8& 
268 108. 405 403 100 98 ο ο  Á98 98 97 ο 83 
2:9 409 314060 104 10ἱ 99 o8 100 099 099 98 00 84 
970 4410 407 405 10 10 ο 4o4 400 40 990 ο &85 
974 444 408 408 403 4do4 3400 410 4041 41404 1400 ο  Á860 
97929 449 1409 ιο 1404 402 404 3403 402 102 4101 99 87 
973 443 1ΙΙ0 108 405 108 409 404 4o3 403 4102 400 88 
974 444 4441 409 406 404 105 105 404 404 41403 401 89 
975 445 442 110 107 106 40$ 10 10 105 404 402 οὐ 
276 41416 13 ΙΙΙ 108 10 105 1407 10 ιο 31405 103 οἱ 
971 17 Ἱιιμ 4di2 4oo 107 ιο 108 407 4107 406 4104 92 
978 448 1445 d4di3 4410 0 407 ιο 4os 10 407 1405 93 
970 44190 4i!6 111 11 1090 41.08 410 409 409 408 106 94 
280 490 4471 4di5 112 4diO 10 dii 4di4À0 10ο 4090 ιο ο 
98A 494 448 446 4413 4di4 110 ιο /4d4 1 4110 408 ο 
282 422 3449 447 111 4di2 41 11 11 411 4d44 — 409 97 
983 31493 420b 118 115 τι 4di2 11 443 1195 442 4£40c 98 
284 494 449 4i6 4i4 443 4i5 444A 44A 113 99 
285  425d 490 147 1ἱ5 11ο dió 1415 ιτ 444 400 
280 491 14148 116 4417 446 446 115 404 
281 422  449f 417 418 447 A417 116 402 
288 123 418 419 418 448 411 403 
289 4124 419 420 449 119 41418 104 
200 425 420 421 120 120 119 105 
204 426 421 492 οἱ 124 420 406 
202 4121 4229 493 122 12 1424 407 
293 428 4294 423 1423 4122 408 
204 4129 42b5h 424 1ο 123 409 


(e) Zabulon mortuus απ. CXIV Lat.; in Greco 
ἑχατοστῷ τεσσαρακοστῷ xal δεχάτφ. [nepte, pro ἕκα- 
τοστῷ τεσσχρεσκαιδεχάτῳφ. Vicissim rectius in Greco 


L (a) Lei anno XCIV, nupsit Jochabed Amramo. 
ev. 12. 





(0) Simeon mortuus ann. vit. CXX, eodem quo 
mortuus est Joseph. Sim. 1, 8, Josephi ossa custo: 
diebant /Egyptii, quo minus deportarentur in He- 
bron, cum sepeliretur Simeon. &im. 1. Hinc etiam 
constat, eodem anno utrumque mortuum esse, pro 
hujus auctoris rationibus. 

(d Anno Levi CXVIII mortuus Josephus. Lev. 12. 

d) Ruben mortuus anno vite CXXV, post duos 
&nnos & morte Josephi. Rub. 1. 


: annis post mortem Josephi, quam in Latino 32. 
ab. 1. 

(f) Judas mortuus anno CXIX. Jud. 12, 26. Post 
Rubenem. Rub. 1. 
ῄ Issachar niortuus anno etat. CXXII. Issacb. 7. 
Dan mortuus anno etatis CXXV. Dan 1, 
Μιτὰ ταῦτα ἀνήνεγκαν τὰ ὁστᾶ αὐτοῦ, 














1151 CHRONOLOGIA TESTAM. XII PATRIARCH. 1158 
x ιο. 10.” 
E : "d τς 
Iz] 
33 ; E s do 5: 3j 
zd 4 z oO 3 à a4 4 
295 130 125 125a 124 110 844 321 
200 131 126 125 111 342 328 
2907 132 127 120b 112 343 329 
208 133 128 113 344 330 
209 4134 129 114 345 334 
300 135  130c 115 346 332 
301 136 11: 37 333 
302  1317d 117 848 334 
303 118 819 335 
304 119 320 336 
305 120 321 337 
306 121 322 338 
307 402 3923 339 
308 123 324. 340f 
309 124 325 
310 125e 320 


Situm patriarcharum plerumque ex anno emortuali Josephi elicuimus, Josephi autem natalem didi- 
cimus e natali Benjamini, et quo pacto fuerit cum Jacobi etate, promissionisque 8 Deo Abrahamo factae 
era committendus. Hzc invicem collata docent quem situm patriarche illi teneant in annis 430 a pro- 
missione illa numerandis. Si minus vere, at saltem pro hujus auctoris hypothesibus. Desunt autem, [8- 
teor, in aliis patriarchis note temporum accurata, et in harum defectu ratiociniis indulgendum est,que 
tamen e propriis ejusdem rationibus arcessenda sunt. Sic fuerit necessario Issacharis natalis ad annum 
aliquem medium inter Jude Zabulonisque natales referendus. Est autem obscurissimum, quod senserit 
noster de filiis ancillarum. Sic autem sunt collocandi, ut juniores fuerint Juda, et Josephum tamen omnes 
etate superarint. Nam post natum Judam Rachel ancillam marito dedit, suo tarnen ipsi nomine paritu- 
ram ; cum scilicet Lia parere desiisset. Genes XXIX, 35. Innuit profectio Liam uno saltem anno partum 
intermisisse.Itaque illo ipso anno,quem intermisit Lia, primum filium Rachel e Balla susceperit, nempe 
Danem, et sequenti secundum Nepthalimum. Sio duos babuerit Rachel fllios eo spatio quo unicum 
pepererit Lia Issacharem. Inde gloriatur victam & se in puerperii lucta illa sororem. Mox tamen sororis 
exemplum emulata Lia, ipsa quoque Zelpham ancillam marito collocavit ; adeo ut ille primus Zelphe 
fllius Gadus in eumdem cum Nephtalimo annum oconcurrerit, sio tamen, ut fuerit Nephtalimo paulo 
junior. Referentur ad sequentes annos Aser et Dina, quos Josepho majores fuisse docet textus Geneseos. 

ec ullus supererit hiatus inter Judar et Josephum. Sic annum egerit Dina, cum raperetur, XII, oum 
Levi frater ageret, pro nostri Auctoris mente, XX. Uno nimirum anno major etate nubili, pro more 
Romanorum. Sic incidet mors Gadi in annum Promissionis CGXCV. Annum scilicet ante reliquiarum 
translationem XLV. Credidit enim Auctor, post mortein Josephi, reliquias Josephi, no transferreptur in 
Hebronem, ab /Ezyptiis fuisse custoditas, propter quoddam, quod comminiscitur, Oraculum : nec inde 
licuisse Patriarchas alios, qui post illum obierunt, in Hebrone sepelire. Sic legimus in Testamento Si- 
meonis, o. 8. Patriarchas ergo illi superstites thecis reconditos fuisse ait, donec otium esset ab /Egy- 
ptiis, quo illos liceret in Hebronem deportare.Sic in Testamento Rubenis, cap. ult. : Et posuerunt eum in 
thecam, usque quo referrenles cum ez Egypto, sepelierunt tn Hebron in spelunca duplici, ubi patres ejus 
dormierunt. Et in Simeone, cap. 8 : Et posuerunl eum in thecum lignorum, qua non. yulrescunt, ut. redu- 
cerent ossa ejus in Hebron. In Levy c. ult. : Et posuerunt eum tn. lhecam, etpostea. sepelierunt eum in He- 
bron, etc. Videmus hio eamdemque operam fuisse in plurium Patriarcharum funeribus procurandis. 
Itaque hinc intelligenda sunt aliorum Testainentorum loca,in quibns idem innuitur,sed obscurius. Tem- 

us docemur in "lestamento Benjamini, quo Patriarchas omnes, excepto Josepho, in Hebronem transtu- 
erint Ieraelite : nempe annum fuisse ante exitum filiorum Israel ex /Egypto nonagesimum. Sic enim 
Codex uterque Grecus. Male ergo codices l.ntini qui unum preterea addunt annum. Est enim sane veri- 
simillimum, Robertum Lincolniensem non alio usum esse codice ad versionem suam concinnandam,quam 
Cantabrigiensi, vel qui ei admodum similis fuerit. Sed vicissim e Latinis corrigenda Greca : Kai εν τῷ 
L ἔτει τῆς ἐξόδου. Legendum πρὸ τῆς ἐξόδου. Annus ille ante Exodum nonagesimus, idem erat a Promis 
8ione Abrahamo facta et quadragesimus. Tum ergo translatz fuerint, si huic Auctori fides, Patriarcha- 


enerationis erant, Lev. 12. Nondum ergo nati li- 

eri e conjugio Amrami cum Jochabed, pro hujus 
auctoris hypothesibus.Nequidem nata Miriam,que, 
cum nasceretur Moses, erat adolescentula. 


(a) Gad mortuus anno et. CXXV. Gad. 1, At jux- 
ta codd. Lat. CXXVII ; vixit autem certe, pro nos- 
tri auctoris rationibus, post Josephum. Monet enim 
ille moriens de Zelpha tnatre, prope Ballam οἱ Ra- 


chelem sepelienda, Zelphe, ut videtur, filios, tam 
Gadum quam Aserum. Imo etiam post Rubenem 
yt. trumque enim alloquitur moribundus. 

ub. 4. 

(b) Mortuus Aser anno vit. CXXVI Gr. As. 1 Neo 
enim fidendum exemplari Roberti Lincoln, qua di- 
SCrepat a cod. Cantabrig. Certe post Josephum et 
Rubenem vixit, ut ex supra dictis patet. 

c) Nephthalim mortuus anno CXXX Grec. Oxon. 
CXXXII Ms. Trin. Neph. 1. 

(d) Levi mortuus anno vite CXXXVII. Lev. 19. 
Exod, VI, 16. Adhuc posteri ejus tertie duntaxat 


(e) Benjamin mortuus anno vite. CXXV. Benj. 1, 
12. Gr. Oxon. Deest in Latinis codicibus numerus 
postremus loco tantummodo priori. .. 

(f)Anno promissionis340 Patriarcharum reliquias 
in Hebronem transtulerunt Israelite, preterquam 
Josephi : Pro hujus nimirum auctoris rationibus. 
Moses natus est anno Promissionis 350.Nam annum 
egit 80 anno promissionis 430, quo dicessit ex /E- 
gypto. Sic fuerit Amramus annorum 121 cum na- 
sceretur Moses, pro hujus auctoris rationibus. Alia 
omnia de Amramo Demetrius, et profeoto verisi- 
miliora. 


1159 ANONYMI VIRI APOSTOLICI 1160 


rum reliquie. Reversos enim e Canaam Israelitas habitasse tradit in to usque ad diem exitus eo- 
rum. Ita testamentum ejusdem Benjamini. Tum bello aliquo occupatis ZEgyptiis, occasionem captasse 
refert Igraelitas, Patriarchas suos ad Hebronem trasferendi, opera tamen, ut vel ita /Egyptios laterent, 
clancularia. Ita Test. Simonis loc. cit. : Et reduxerunt ea clam in bello /£gyptiorum. Hunc annum cum 
&nno & morte Gadi V committit illius Testamentum. Sic enim habet : Καὶ μετὰ πέντε ἀνήγαγον αὖ- 
τὸν elc Χεθρών. Ita sentire ne quidem potuit Auctor. Sio enim natus fuisset post venditum Josephum, 
quem talem noster facit Josepho infensissimum. Faciie inde constat, deesse numerum majorem. Hescri- 
bendum ergo, Μετὰ τεασαράκοντα πέντε, vel, μετὰ u' πέντε. ita procedunt omnia, pro nostris calculis, 
rectissime. Obierit enim Dan anno Promissionis 225,qui erat annus ante reliquiarum deportationem XLV. 
Inde situs ille, quem Gado assignavimus, mirifice confirmatur. Ita ergo sentit noster Auctor, si quid sen- 
serit sibi consentaneum. Non tamen proinde pro vero mox habendum est, quod verum ipse crediderit.Id 
potius colligerem, Chronologiam illam de his temporis omnem, que sacro Textu non nititur, vel e 
ratiociniis hominum, vel fide mala oriundam esse. Noster certe alia omnia sentit a Demetrio apud Euse- 
bium lib. 1x De praparat Evangel. c. 21. Quod sane fleri vix potuit, si fuerint utrivis comva, qua nesci- 
mus, preter sacras litteras, monumenta. Hoc itaque operam dedimus, ut Auctori, qualescunque fuerint, 
sue saltem constarent rationes ; non autem, ut pro illis fide nostra juberemus. Erit autem ne quidem 
hoc inutile, ut intelligantur veteres, nostro tamen juniores, si forte venerandis Patriarcharum nomi- 
nibus hallucinati illum secuti fuerint, etiam errantem.Est autem admodum receptus apud nuperos Chro- 
nologos error, errorumque aliorum fons, quod ne quidem in veteribus satis accurate distinguant Histo- 
rica de rebus sibi exploratis Testimonia ab eorumdem veteruim conjecturis atque ratiociniis. Hac enim 
Bi internoscerentur, non que&libet eflata pro Historicis haborent Testimoniis. 


ANONYMI 


VIRI APOSTOLICI 


EPISTOLA AD DIOGNETUM 


DISSERTATIO PROCGEMIALIS 


(GarraND., Vet. Patr. Biblioth, I, Proleg., rxvi. 





I. De Anonymi viri apostolici Epistola ad Diognetum A cinnata ; oujus tandem exemplar quinque post an- 
us editiones (ur. ligue và Minus recie πο nos, sed minus emendate, Veneta expressit : qua 
.aüscripta censetur. Idque variis argumentis evin- ; ; : . 
Citur,e scriptoris charactere, temporum notatione ac proinde p osthabita, nostram ad praecedentis Bor 
mam exegimus; eaque insuper suis locis restitui- 


styli discrimine sumptis. - : 
Dum Epistole Ignatiane prelo committebantur, P308, QUs 8iVe addenda sive emmendanda monue- 
rat doctissimus editor. 


mentem subiit cogitatio de insignis Epistole ad 
Quamvis aulem eamdem Epistolam complures 


Diognetum auotore, qui seculo 1 floruisse compe- 
haud incelebres scriptores, seculo in primis supe- 


ritur. Verum cum ab Ignalii societate neque Poly- ^ i ue - i. 
carpus neque Papias essent omnino disjungendi, riore, S. Justino absque ulla hesitatione adjudica- 
Anonymo demum viro illi apostolico locum dare rint ; non defuere tamen alii, neque pauci, cum in- 


saltem post sanctum Hierapolitanum episcopum, 
opportunum daximus. 

Prestantissimam itaque hanc Epostolam primus 
Grece in lucem extulit, Latine vertit notisque il- 
lustravit Henricus Stephanus anno 1592, que dein- 


genio tum doctrina prestantes viri, qui ejus au- 
ctorem Justino multo antiquiorem esse existima- 
runt. Hoc inter primas tenet Tillemontius (1); 
quem deinde secuti sunt Norrius (2), Baraterius (3) 
et nuper demum Orsius (4), vir et litteris et digni- 


ceps S. Justini M. operibus addita, prodiit in edi- pj tate conspicuus. 


tionibus Heidelbergensi 1503, Parisiensibus 1615 
et 1636, Coloniensi seu Witebergensi 1680, atque 
in nupera Parisiensi 1742, omnium sane luculentis- 
sima, opera et studio V. C. Prudentii Marani con- 


CQ Tillem. Mém. eccles., tom. II, pag. 493, not.1, 
sur la persécut. de Néron. 

(2) Nourr. Appar. ad Bibl. PP., tom. I, pag. 445 
seqq. | 


Neque sane levia esse videntur, que ad hanc 
sententiam astruendam in medium proferuntur ar- 
gumenta, e scribentis potissimum charactere, ac 
temporum stylique discrimine elicita. 


(3) Barat. Disquis. chron., cap. 6, $ 4, pag. 76 
seq. 

4) Orsi, Istor. eccl. lib. 1, 8 26, tom. I, pagg. 
315-982, " 9 


4161 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. — PROOEMIA. 


1162 


Et primum quidem satis aperte prodit auctor(5), A pta (11) ; ut proinde argumentum illud quod ex eo 


apostolorum disciplina sese addixisse, eorumque 
exstitisse auditorem. Αποστόλων γενόμενος μαθητὴς, 
γίνομαι διδάσκαλος ἐθνῶν.« Cum fuerim apostolorum 
discipulus,fio gentium doctor.» Quod sane non nisi 
admodum improprie de Justino quis dixerit. 

Deinde Christianam religionem recens exortam 
sepius inculcat noster Anonymus. Alloquens enim 
Diognetum sub initium Epistolem (6) : « Video te, 
inquit, acerrimo studio teneri discendi, quis sit 
divinus Christianorum cultus, et cur novum hoc 
genus aut institutun,inconsuetudinem venire nuno 
coeperit, et non prius... » Τί δή ποτε xawóv τοῦτο 
γένος fj ἐπιτήδευμα εἰσῆλθεν εἷς τὸν βίον νῦν, xai 
οὐ πρότερον . Ex mox in eamdem sententiam (7): 
« Postquam factus fueris, velut ab initio,novus ho- 
mo, utpote sermonis novi, sicut et ipse confessus 
es, auditor futurus ».... Aóou χαινοῦ ἀκροατὴς ἐσόμε- 
voc. Nonnullisque interjectis, clarius adhuc idem 
confirmat his verbis (8) : « Cum superiori tempore 
Deus nos convicisset, non posse vitam consequi na- 
turam nostram, nuno autem Servatorem ostendis- 
set, qui servare posset ea etiam que servari non 
poterant, eto. » Nov τὸν Σωτῆρα δείξας, δυνατὸν σώ- 
ζειν καὶ τὰ ἀδύνατα, x. τ. À. Et paulo post (6): 
« Hie quisemper, hodie Filius habitus, per quem 
Ecclesia ditatur. » Οὗτος ὁ del, σήμερον Υἱὸς λο- 
γισθείς’ δι’ οὗ πλουτίζεται fj Ἐκκλησία. Que quidem 
omnia rite perpensa, etati Justini quadrare vix ac 
ne vix quidem putaverim. 

Quid quod,templo Hierosolymitano adhuc stante. 


Clementino loco ad temporis notationem deflnien- 
dam superius eruimus (12),idem quoque, ad nostri 
Anonymi etatem quod attinet,urgendum videatur: 
adeoque ipsius Epistola ut maxime Christi anno 69, 
illiganda, aut ocius etiam fortasse, quod magis 
placet, ut ex mox dicendis compertum flet. 

Aliud insuper, e£ meo quidem animo, haud leve 
indicium suppetit ex eadem Epistola, nemini quod 
sciam hactenus animadversum,quo conjectura pro- 
posita de ipsius auctore viro apostolico magis ma- 
gisque astruitur.Belli nimirum quod tunc temporis 
Judei simul et Greci adversus Christianos gere- 
bant, meminit noste» Anonymus hisce verbis (13) : 
Ὑπὸ Ἰουδαίων dq ἀλλόφυλοι πολεμοῦνται, καὶ ὑπὸ 
Ἑλλήνων διώκονται’ καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἔχθρας εἴπεῖν 
οἱ μισοῦντες οὐκ ἔχουσιν. « Advereus eos (Christia- 
nos) tanquam alienigenas Judei bellum gerunt, et 
Greci eos persequuntur: et 080568 eorum oausam 
inimicitiarum dicere nequeunt. » Paucisque inter- 
positis (14); (Οὐχ ὁρᾷς) παραθαλλοµένους θηρἰοις, ἵνα 
ἀρνήσωνται τὸν Κύριον, xal μὴ νικωµένους; Οὐχ 
ὁρᾷς, ὅσῳ πλείονες κολάζοντες, τοσούτῳ πλεονάζοντας 
ἄλλους : « Non vides objectos feris ; ut abnegent Do- 
minum, et non vinci ? Non vide, quo plures qui 
suppliciis afficiunt, eo majorem aliorum esse nume- 
rum ? » Quibus in verbis duo potissimum notanda 
putaverim. Et primum quidem loquitur auctor de 
Christianis exjudeis, sive de iis qui postquam 
exiissent ad Jesum extra castra, improperium ejus 
portabant, ut phrasi uter Paulina : testatur nam- 


hano ab se scriptam Epistolam auctor haud obscure C que, adversus eos tanquam alienigenas a Judas 


declarat? De Judeis namque verba faciens, eosque 
cum ethnicisconferens et Christianis,hec habet(10): 
« Judai.... qui per sanguinem οἱ nidorem et holo- 
causta, facere se Deo sacrificia putant, nihil mihi 
differre videntur ab iis, qui sensu carentia eodem 
honore studiose prosequuntur.» Subdi tque statim: 
« Αἱ eorum circa cibos meticulosam cautionem et 
superstitionem circa Sabbata,et jactantiam de cir- 
cumcisione, et que de jejunio ac noviluniis simu- 
lant, qu& ridicula sunt et relatu indigna, te ἃ me 
discere necesse habere non arbitror. » Mox vero: 
« Communi igitur(gentum)vanitate et impostura,et 
Judaeorum curiositate atque jactantia, jure Chri- 
stianos abstinere, te abunde didicisse arbitror. » 
Ἰουδαῖοι... ἀπέχονται.... ἀξιοῦσι.... τὴν θῥησκείαν 
προσάγουσι τῷ θεῷ ταύτην... διαµαρτάνουσι... δο- 
κοῦσι. Viden' hic omnia ita efferri, ut eo tempore 
quo scribebat Anonymus, cultus Judaicus adhuc 
viguisse oportuerit ? Loquitur enim haud secus ao 
Clemens Romanus in Epistola I Corinthiis inscri- 


bellum geri. Scilicet, inquit, qui exagitantur Chri- 
stiani, Hebremi sunt, Israelit:e. sunt, semen Abral.e 
sunt *, eodemque sanguinesati quo et eorum perse- 
outores Judei ; qui tamen eos insectantur 80 bello 
lacessunt,perinde acsi alienigens, ἀλλόφυλοι,θβθθηΕ, 
Et hoc sane sensu illam auctoris nostri sententiam 
esse accipiendam,nemo,ut equidem opinor,infloias 
ierit. Hic jam quero, quid aliud iis verbis innuisse 
putandus noster Anonymus, preterquam turbas 
illas ao seditiones quas ab Koclesie incunabulis 
adversus fideles ex circumcisione ciebant incessan- 
ter Judei quemadmodum tum ex Actis apostolo- 
rum passim *, tum ex Apocalypsi * plane constat ; 
quas item deinceps nonnunquam exoitasse perhi- 
bentur,ut ex Ecclesia Smyrnensis epistola in prin- 
mis liquet (15) ? HarumigiturJudaicarum persecu- 
tionum αὐτόπτης scriptor ipsemet apostolicus, ea 
litteris consignavit que modo retulimus ; quseque 
proinde haud equidem intelligo qua ratione Justini 
temporibus aptari possint. 


! Hebr. χιτ, 19. ? II Cor xz, 22. ? Act. xiu, 50 ; xiv, 2 ; xviri, 42 ; xxr, xxm, xxii, xxiv, zxv. * Apoc. 


n, 9 ; in, 9. 


d. Epist. ad Diognet., oap. 11. 
6) Ibid oap. Y 


10) bi , ; 99b. dl 3 et 4. 
PATROL. GR. Il. 


11) Clem. Epist. I ad Cor. cap. XLI. 
12) Prolegom., rm 9. 
19) Anon. Epist. Dioguet., cap. 5. 
14) Ibid., cap. 7 
15) Εοοὶ. smyr. Bpist. de S. Polycarp. martyr, 
cap. 12, 13, 1 


31 


U.4mt oco τε 


am 


1163 ΑΝΟΝΥΑΙ VIRI APOSTOLICI 1164 


Alterum vero duobus in locis allatis notatu di- A attribui.Enimvero post divinos scriptores, a quibus 


gnum illud occurrit,quod eodem tempore quoJudei, 
Greci quoque adversus Christianos pugnabant ; 
quos et feris objectos asserit Epistole auctor, et eo 
majorem illorum esse numerum pronuntiat, quo plu- 
res qui eos suppliciis afficiunt. Ecquis porro perse- 
eutionem Neronianam his characteribus apprime 
designatam non videat ? Primumsiquidem eamdem 
persecutioaem respiciens Herimas, scriplor alter 
apostolicus eademque tempestate florens qua scri- 
psisae censetur noster Anonymus,ut superiusosten- 
dimus (16), eorum meminit (17) qui jam meruerunt 
Deum,et passi sunt causa, nominis ejus feras bestias, 
flagella, carceres, cruces. Deinde ex Tacito erudi- 
mur (18), religionem Christianam sub eodem Ne- 
rone quo magis vexatam, eo majora in dies incre- 
menta cepisse. Repressa, inquit, in presens exitia- 
bilis superstitio, rursus. erumpebat, non modo per 
Jude?am originem hujus muli, sed per Urbem eliam, 
quo cuncta undique atrocia aut. pudenda confluunt 
celebranturque : ut proinde locutus esse de illa ipsa 
persecutione jure ac merito existimetur Epistole 
auctor. 

His demum accedit ejusdem Epistole stylus,mul- 
to floridior eo et elegantior, quo S. martyr in suis 
quotquot circumferuntur sinceris operibus usus 
comperitur. De stylo siquidem Justini summuscri- 
ticus Photius ita censuit (19): ᾿Ρητορικαῖς τέχναις 
οὐχ ἔσχε σπουδὲν ἐπιχρῶσαι τὸ ἔμφυτον αὐτοῦ τῆς 
Φιλοσοφίας κάλλος. Διὸ xal ol λόγοι αὐτοῦ ἄλλως ὄντες 
δυνατοὶ, xal τὸ ἐπιστημονικὸν διασώζοντες, τῶν ἐχεῖ- 
σθεν οὐχ εἰσὶν ἁποστάζοντες ἡδυσμάτων, οὐδὲ τῷ 
ἐπαγωγῷ καὶ θελκτηρίῳ τοὺς πολλοὺς τῶν ἀκροα- 
τῶν ἐφελχόμενοι, « Rethorico artificio, inquit, nati- 
vam philosophis sue pulchritudinem colorare nibil 
pensi habuit. Quamobrem etiam ejus oratio,pollens 
alioqui ac valida, scientificumque servans stylum, 
rhetorica illa condimenta non spirat, nec illecebris 
et blandimentis vulgus auditorum attrahit. » Quod 
sane judicium si quis conlerre velit cum illa pre- 
stanti elocutione qua utitur auctor Epistole,quam- 
vis fortasse reliqua deessent argumenta, illam ta- 
men Justino abjudicandam vel invitus fateatur 
oportet. Bt hao quidem difficultate adeo permotus 
fuit doctus editor Benedictinus, ut inter certissima 
S. martyris opera eamdem epistolarn eo loco haud 
collooarit, quem alioquin ipsi assignasset, nisi 
dubitatio pectore inflxa viro clarissimo hesis- 
set (20). 

« Neque vero, ut optime Nourrius (21),inde con- 
tinuo quis arguat,stylum tanto studio elaboratum, 
absumma orationis apostolice simplicitate magis 
abhorrere, quam ut alicui eorum discipulo possit 


16) Prolegom. cap. 2, 8 4. 

T Herm. Past... lib. I, vi&. 3, capp. 1 et 3. 

48) Tacit. Annal. lib. xv, cap. 44. 

| 19) Phot. Bibl., cod. 125. 

'27) Mnrnn. Preefat., part. 111/68Ρ, 3,8 5, pag. 75. 
(21) Nourr. Appar. ad bibl. PP.,tom. I. pag. 446. 


sancto aíflante Spiritu edita sunt sacra Scriptura- 
rum volumina, ingenio quisque indulsit suo, atque 
lucubrationes suas stylo alii elegantiori, alii simpli- 
ciori exurarunt. Fatendum tamen est, eos sepius 
simplicitati studuisse ; nec auctor noster absque 
gravi aliqua causa, fortassis ut veritatem Diogneto 
facilius persuaderet, his eloquentia artificiis atque 
ornamenlis usus fuerit. » Ilactenus vir eruditus. 
Qua dere pleraque habes, solertissimo Fabricio 
scite observata (22). 


lI. Nonnullis objectionibus occurritur. 

Que autem huc usque animadvertimus, si cui 
equo animo expendere libeat, vix dubito quin eo- 
rum sententiam amplectatur, qui hujus epistola 

B auctorem Justino M. multo vetustiorem esse defi- 
niunt. Nonnullis quidem viris criticis ex iis locis 
unum vel alterum aliter accipere placet, quo Justino 
epistolam asserant; sed vim inferre verbis viden- 
tur,ut ea sensum illum effundant quem intendunt; 
cum contra equabilius fluant omnia, ubi ad ea re- 
ferantur tempora que ex ipsocontextu extudimus. 
Neque demum quis jure sibi persuadeat Justinum 
M. aut alium quemvis ipso recentiorem, eam lo- 
quendi rationem in tota illa epistola usurpare vo- 
luisse, que ultimam antiquitatem sapiat, ut viris 
eruditis recle notatum (23). 

At enim auctor, tacito nomine Pauli, antonoma- 
stice Apostoli tituloipsum designat,quo non nisi post 
priora Ecclesie sxculainsignitus fuisse comperitur. 

C Quam facultatem, (24) inquit, cum perspezxisset Apo- 
stolus, 6 ᾿Απόστολος,... dicit : Cognitio inflat, dilectio 
autem  xdificat.Atqui ad hanc diftticultatem tollen- 
dam non eo sane utar effugio, quo extremam Epi- 
stole partem, ab his verbis οὔτος ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς ad 
finem ueque, ab alio fortasse assutam cum Ste- 
phano et Sylburgio (25) suspicer. Leve namque ad- 
modum illud est quod pretexunt,« Epistols auctori 
rem non fuisse cum Christiano, qui stq τοιαῦτε 
τῶν λόγων βάθη penetrare posset; sed cum Dio 
gneto, Christiane doctrine adhuc rudi. » Siquidem 
viro illi Christiane religionis cognoscende cupi- 
dissimo,pleraque iis affinia que sub Epistole finem 
occurrunt, in superioribus proponit auctor: cujus- 
modi sunt ea,quod Deus non rem creatam miserit, 
sed proprium Filium ;quod sero missus fuerit Filius 

D quo cognoscerent homines ex peccatis suis se vita 
indignos esse ; quod in alio quam in Christo justifi- 
cari homo non poterat, etc., ut proinde hujusuoJi 
mysteria edoctus Diognetus,illisquoque ipsuin im- 
bui haud incongruum erat, qua subdititia gratis 
existimantur. 

His itaque missis,illud potius cum viro docto di- 


(22) Fabr. Salut. luz Evang. cap. 9, 8 6) 
2 


P3) Barat. Disquis chron. cap. vi, 8 4, pag. 75. 
Orsi lstor. eccl. lib. u, ὃ 20, tom. 1I, p. 382. 

ος Anon. Epist. ad Diognet. cap. 12. 

(25) Steph. in not. et Sylburg. in adnot., pag.&3, 








1165 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. — PROOEMIA. 


1166 


cendum putaverim (26) « quod cum in tota Epi- Α vens spiritu loquebatur, et docebat. diligenter ea qux 


tola varii occurrant hiatus varimque lacune, alie 
breviores, longiores alie : propterea non ita certo 
deflniri potest, quenam ibidem desint, qua aliorum 
ms88. ope poterunt aliquando suppleri. Et vero ibi 
forsitan abrasa, vel omissa est, aut evanuit vox 
Paulus, que omnem procul dubio solvit hujusce 
difficultatis nodum. » Quibus addas maxime velim, 
curdemum antonomasia illauti haud potueritnoster 
Anonymus?Quod posterioribus Patribus Ecclesieque 
gcriptoribus sive licuit sive libuit, quidni et viro 
apostolico ? Deniquequid obstat quominusejusmodi 
loquendi morem ab eo primum invectum reliquos 
usurpasse putemus? Vere namque ac sapienter 
Chrysostomus (27) : Ὅταν ᾿Απόστολον εἴπης εὐθέως 
πάντες αὐτὸν ἐννοοῦσιν' ὥσπερ ὅταν Βαπτιστὴν, εὖ- 
θέως τὸν Ἰωάννην. « Quando Apostolum dixeris, 
Blatim omnibus ille (Paulus) in mentem venit: 
quemadmodum si Baptistam, statim Joannem in- 
telligunt. » Quid quod Apostolum simpliciter nomi- 
nat Athenagoras de Resurr, S8 xvii, pag. 53. 


III. Quis ejusdem Epistolze auclor fuerit, inquiritur. 
An Clemens Romanus? Fortasse potius Apollo, 
vir Alexandrinus, eloquens ac. disertus: cujus in 
Actis apostolorum εἰ in Epistolis Paulinis fre- 
quens menlio. De Diognelo cui Epistola inscribi- 
tur, deque ipsius Epistola przstantia, observatio. 


Hec vero de quibus hactenus edisseruimus, ani- 
mum alliciunt et quodammodo impellunt ad inqui- 
rendum, quisnam sit auctor Epistole: quo semel 
forte detecto, jam dictis lux major accedet. Unus 


Baraterius Clementem Romanum hanc perscri- C 


psisse conjecit (28), eo potissimum nomine, quod 
ille iis temporibus vitam egisse compertum sit, 
quibus floruisse perhibetur noster Anonymus. Ve- 
reortamen, ut illud satis firmum ratumque sit quod 
censuit vir eruditus, epistolam nempe qua de agi- 
mus, stylum Paulinum ita referre ut Pauli esse vi- 
deatur; adeoque Clementem auctorem prz se ferre, 
cujus stylum cum Paulino magnam habere affini- 
tatem plane constat. At ego, 8i quid sapio, in eam 
potius sententiam iverim, Apollo ejus scriptorem 
esse agnoscendum, de quo hec Lucas in Actis*: 
᾽Απολλὼς.... &vi)p λόγιος... δυνατὸς ὢν ἐν ταῖς l'oa- 
φαῖς. Οὗτος ἦν κατηχηµένος τὴν ὁδὸν τοῦ Κυρίου, 
xai ζέων τῷ πνεύµατι, ἐλάλει xal ἐδίδασκεν ἀχρι- 
θῶς τὰ περὶ τοῦ Κυρίου.... ὃς... 
πεπιστευχόσι.... Ἐὐτόνως γὰρ τοῖς Ἰουδαίοις διαχατη- 
λέγχετο δηµοσίᾳ, ἐπιδεικνὺς διὰ τῶν Γραφῶν, εἶναι 
τὸν Χριστὸν 'Incoov. Apollo... vir eloquens... potens 
in Scripluris. Hic eral. edoctus viam Domini, et fer- 


5 Act. xvin, 24-28. * I Cor. 1, 12; in, 4-6. 


(20) Nourr. Appar. ad bibl. PP., tom. I, pag. 440. 

(27) Chrysost. Hom. Lv in Acta, opp. nov. edit, 
tom. IX, pag. 415. 

28) Barat. Disquis. chron., cap. o $ 5, pag. 77. 
29) Nil lib. n, epist. 43, pag. 140 
(30) Anon. Epist. ad Diognet., capp. 1-12. 


'ICor. xvi, 72. 


suntde Domino... qui... contulit multumhis qui credi- 
derant...Vehementer enimJud os redarguebat publice 
ostendens per Scripturas esse Christum Jesum. Ita- 
que asi tantus vir erat Apollo, cum adhuc solis Chri- 
stiane fidei rudimentis esset imbutus et Joannis 
baptismate duntaxat intinctus; quantus porro eva- 
sisse putandus, postquam deinceps altioribus reli« 
gionis mysteriis a discipulis Domini, atque in pri- 
mis ab ipso gentium doctore fuit institutus? De eo 
sane testatur Ápostolus*, Ecclesiam Corinthiacam 
8 se plantatam, illum copioso sapientie ac eloquen- 
tie sue imbre adeo irrigasse, ut uberrimam sege- 
tem referens, schismatis occasio fuerit, Corinthio- 
rum aliis dictitantibus: Ego quidem sum Pauli: 
aliis vero: Ego autem Apollo Quidni ergo lucu- 
lentissimam scripserit epistolam vir Alexandrinus, 
eloquens potens in Scripturis, fervens spiritu et viam 
Domini edoctus ? Quidni vir ille apostolicus, βοΐθῃ - 
tia, fide ac pietate prestans ; qui ea diligenter doce- 
bat qui sunt de Domino, per Scripturas ostendens 
ipsum esse Christum; quique erat. λόγιος 6 ποτιστὴς 
τῶν Χριστοῦ μαθητῶν «eloquens rigator discipulorum 
Christi » ut S. Nili verba usurpem (29); sublimia 
illa mysteria de Filio Dei edisseruerit, que suavig- 
simo eloquio Diognetum ea in epistola edocet (30) ? 
Apollo enimvero cetera omnia congruunt,que modo 
ex ipsius Epistole contextu deprompta illustravi- 
mus; illudque potissimum, quod Paulum suppresso 
nomine Apostolum simpliciter appellarit; quem 
unum scilicet Ephesi conveniens? cum eoque ami- 
cissime agens, illius sollicitudinem omnium Eccle- 
starum * probe tenebat. 

Neque illud omittas velim ad temporis notatio- 
nem magis adhuc astruendum virum huno aposto- 
licum in vivis egisse anno 64 (31), νο] potius 65, de- 
sinente (32), quo suam scripsit Paulus ad Titum 
Epistolam : in ea enim dat ipsi mandatum de Apollo 
Creta Nicopolim premittendo, ubi hiemare statue- 
rat; ut proinde ineunte anno insequente 66, co- 
mitem sese adjunxerit apostolo ἱρβεταοί Apollo, 
adeoque suam Diogneto Epistolam sub idem tem- 
pus aut paulo serius inscripserit. 

Quis porro fuerit Diognetus ille, plane incomper- 
tum. Nequeenim, si quis pretii habeant que modo 
expendimus, fuisse is existimandus quem apud 


συνεθάλετο πολὺ τοῖς ῃ M. AureliumAntoninum plurimum valuisse testatur 


Capitolinus (33). Id unum novimus ex Epistole 
auctore (34) illum fuisse virum κράτιστον prz- 
stantissimum, qui magno Christiane religionis co- 
gnoscende desiderio flagrabat. Et plures quidem 


* II Cor. xi, 27; Tit. 111, 43. 


(31) Mill. Prolegom. ad N. T., 

(32) Pears. Annal. Paul., 2 
c 71 seq 

33] Cap itol. p Antonin. vit. cap. 4. 

En Anon. Epist. ad Diognet., cap. 1. 


22, οἱ Opp, pos- 


1167 ΑΝΟΝΥΜΙ VIRI APOSTOLICI 1168 


ejusdem nominis virus illustres exstitisse, ex vete- A — Ceterum plurimi ducenda potissimum hec Epi- 


rum monumentis perspicuum sit, ut videre est apud 
Fabricium (35) ; quibus etiam alii duo addendi co- 
gnomines, Archontes Athenienses, cl. Corsonio me- 
morati (30). Sed nullum uspiam adhuc detegere 
licuit, cui tempora et reliqua superius adnotata 
congruere noscantur. 


stola, quod ejus auctor quisquis demum fuerit, 
complura loca omni observatione dignissima pro- 
ferat, quibus haud pauca Christiane fidei summa 
capita tradat, illustret atque confirmet ; ut viris 
doctis, Nourrio in primis (37) et Bullo (38), &nimad- 
versum. 





ANONYMI 


VIRI APOSTOLICI 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. 


Ex interpretatione Henrici Stephani, pluribus locis emendata. 


(GALLAND., V et. Patr. Biblioth., 1 320.) 





Cap. I. Occasto Epistole. Diogneli questiones proponuntur: 1. In quo Deo scilicet. fiduciam habentes Chri- 
stíani, mundum αἱ mortem. contemnant. 2. Cur. Grecorum et Judzorum sacris. abjectis, novam religio- 
nem sectentur. 3. Unde ille amor, quo se muluo prosequuntur. À. Gur tam sero in. orbem terrarum inda- 


ctum sit hoc institutum. 


Quandoquidem video te, Diognete, vir prestan- B 


tissime, acerrimo studio teneri discendi quis sit 
divinus cultus Christianorum, ac valde aperte ac- 
curateque percontari de illis, in quo Deo fidu- 
ciam collocantes, et quam religionem colentes, et 
mundum ipsum aspernentur omnes, et mortem 
contemnant; ac neque eos qui a Grecis dii οχἰ- 
stimantur, pro diis habeant ; neque Judeorum su- 
perstitionem observent, et quis sit ille amor quo 
se mutuo prosequuntur, et cur novum hoo genus 
aut institutum in consuetudinem venire nunc co- 
perit, ao non prius; acceptum habeo tuum hoo 
desiderium, et peto a Deo, qui et loquendi et au- 
diendi nobis facultatem suppeditat, utab eo detur, 
mihi quidem, ita verba facere ut in primis con- 


tingat, te, postquam audieris, meliorem evadere; ῃ 


et tibi, ita audire, ut tristitia non affloiatur is qui 
verba fecerit. 


Ἐπειδὴ ὁρῶ, κράτιστε Διόγνητε, ὑπερεσπουδαχότα 
(39) σε τὴν θεοσέθειαν τῶν Χριστιανῶν μαθεῖν, xal 
πάνυ σαφῶς xal ἐπιμελῶς πυθανόµενον περὶ αὐτῶν, 
τίνι τε θεῷ πεποιθότες, καὶ πῶς θρησκεύοντες, αὖ- 
τόν τε χόσµμον (40) ὑπερορῶσι πάντες, καὶ θανάτου 
καταφρονοῦσι' καὶ οὔτε τοὺς νοµιζοµένους ὑπὸ τῶν 
Ἑλλήνων θεοὺς λογίζονται, οὔτε τὴν Ἰουδαίων δει” 
σιδαιµονίαν φυλάσσουσι καὶ τίνα τὴν φιλοστοργίαν 
ἔχουσι πρὸς ἀλλήλους, καὶ τί δή ποτε χκαινὸν τοῦτο 
γένος Ἡ ἐπιτήδευμα εἰσήλθεν elc τὸν βίον νῦν, xai 
o0 πρότερον ἀποδέχομαί vs τῆς προθυµίας cb ταύ- 
της, xai παρὰ τοῦ θεοῦ, τοῦ καὶ τὸ λέγειν xai τὸ 
ἀκούειν ἡμῖν χορηγοῦντος, αἱτοῦμαι δοθῆναι, ἐμοὶ 
μὲν, εἰπεῖν οὕτως ὡς μάλιστα ἂν ἀχοῦσαί (41) σε 
βελτίω γενέσθαι col τε, οὕτως ἀκοῦσαι, ὡς μὴ λ»- 
πἠθῆναι τὸν εἰπόντα. 


Ca». II. Ezponit auctor Epistols, cur Christiani simulacra non colant, αἱ Greci. 


Age igitur, postquam teipsum a cunctis cogita- 
tionibus mentem tuam preoccupantibus purgave- 
ris, et consuetudinem que te decepit, tanquam im- 


36 Fabric. Bibl. Gr., tom. II. pag: 226. 
30 Corsin. Fast. Attic. vol. IIl, p. 146, et IV, 
P ή Nourr. Appar. ad bibl. PP., tom. I pag. 447. 

38) Bull. Defens. fid. Νίο., sect. n, cap. 4, 8 8, 
et sect. 111, cap. 2, S 2, pagg. 09, 488 

39 Ὑπερεσπουδαχότα. Απίθ hanc vocem |6- 
ge atur ὡς in Beureri exemplari, quod ut prorsua 
nutile, videtur Stephanus expunxiase. 

(40) Αὗτόν τε κόσμον. Mallet Stephanus αὐτόν 
τε τὸν κόσμον. Sed haud soio an operam ludat do- 


"Aye^ 03, καθάρας σεαυτὸν ἀπὸ πάντων τῶν xpo- 
κατεχόντων σοῦ τὴν διάνοιαν λογισμῶν , καὶ τὸ 
ἀπατῶσάν σε συνήθειαν ἀποσκευασάμενος , xal Tt 


otiasimus grammaticus, dum in hoc scripto emen 
dando sic versatur, quasi Platonis esset aut De 
mosthenis opus. 

(M) ᾿Ακοῦσαι. Legit Stephan. ἀκούσαντα, tl 
paulo post tum ipse tum Sylburgius cot δὲ pro οί 
τε Non tamen repugnat illud ἀχοῦσαι, et mimt 
Stepano displicuisse. Mihi quidem ita defwr i 

ui, ut audiam in primis meliorem te esse [actas 
Similis precatio in exordio Cohortationis Justini & 
r&cos. 





1169 


EPISTOLA AD DIOGNETOUM. 


1170 


νόµενος, ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς ; καινὸς ἄνθρωπος, ὡς À pedimentum aliquod, rejeceris, et factus fueris, 


ἂν καὶ λόγου καινοῦ {καθάπερ xal αὐτὸς po - 
λόγησας ) ἀκροατὴς ἑσόμενος  ἴδε μὴ µόνον τοῖς 
ὀφθαλμοῖς, ἀλλὰ καὶ tfj φρονήσει, τίνος ὑποστά- 
σεως (42) ἡ τινος εἶδους τυγχάνουσιν οὓς ἐρεῖτε xal 
νομίζετε θεους. Οὐχ ὁ μέν τις, λίθος ἐστὶν, ὅμοιος 
τῷ πατουμένῳ ; ὁ δ᾽, ἐστι χαλκὸς, οὐ χρείσ - 
σων τῶν εἷς τὴν χρῆσιν ἡμῖν κεχαλχευµένων σκευῶν ; 
6 δὲ, ἔύλον, ἤδη καὶ σεσηπός ; ὁ δὲ , ἄργυ - 
poc, χρῄζων ἀνθρώπου τοῦ /φυλάξοντος (43), ἵνα 
μὴ κλαπᾷ ;ὁ δὲ , σίδηρος, ὑπὸ loo διεφθαρμὲ- 
νος; ὁ δὲ, ὄστρακον, οὐδὲν τοῦ κατεσκευασµένου 
πρὸς τὴν ἀτιμοτάτην ὑπηορεσίαν εὐπρεπέστερον ; οὐ 
φθαρτῆς ὕλης ταῦτα πάντα , οὐχ ὑπὸ σιδήρου καὶ 
πυρὸς κχεχαλκευµένα ; οὐχ ὃ μὲν αὐτῶν , λιθο - 
ξόος' ὃ δὲ, χαλκεύς' Ὁ δὲ, ἀργυροχόπος " ὃ δὲ, 
κεραμεὺς ἔπλασεν ; οὐ πρῖν (A4) fj ταῖς τέχναις 
τούτων elc τὴν μορφὴν τούτων ἐκτυπωβῆναι, ἦν ἔχα- 
στος αὐτῶν ἑκάστῳ ἔτι καὶ νῦν μεταμεμορφωμένον ; 
οὐ τὰ νῦν ἐκ τῆς αὐτῆς ὕλής ὄντα σκεύη γένοιτ 
Bv, εἰ τύὐχοι τῶν αὐτῶν τεχνιτῶν, ὅμοια τοιού- 
τοις (45) ; οὗ ταῦτα πάλιν τὰ νῦν Óg' ὑμῶν προσ- 
κυνούµενα, δύναιτ᾽ ἂν ὑπὸ ἀνθρώπων σκεύη ὅμοια 
γενέσθαι τοῖς λοιποῖς ; οὗ χωφὰ πάντα ; οὐ τυ- 
φλα ; οὗ ἄψυχα ; οὐκ ἀναίσθητα; οὐκ ἀχίνητα ; οὗ 
πάντα σηπόµενα ; οὐ πάντα Φφθειρόµενα ; ταῦτα θεοὺς 
καλεῖτε. τούτοις δουλεύετε, τούτοις προσκυνεῖτε' cÉ- 
λεόν τε (46) ἐξομοιοῦσθε διὰ τοῦτο μισεῖτ Χρι- 
στιανοὺς, ὅτι τούτους οὐχ ἡγοῦνται θεούς. Ὑμεῖς γὰρ 
oi νῦν νοµίζοντες xal οἰόμενοι, οὗ πολὺ πλέον αὐτῶν 
χαταφρονεῖτε ; οὐ πολὺ μᾶλλον αὐτοὺς χλευάζετε καὶ 


ὑθρίζετε ; τοὺς μὲν λιθίνους xal ὀστρακίνους cí6ov- C 


τες ἀφυλάκτους (47), τοὺς δὲ ἀργυρεῦς xal χρυσοῦς 
ἐγκλείοντες ταῖς νυξὶ , xal ταῖς ἡμέραις φύλακας 
παρακαθἰσαντες, ἵνα μὴ κλαπῶσιν. Αἷς δὲ δοκεῖτε 
τιμαῖς προσφἑρειν, sl μὲν αἰσθάνονται, χολάζετε 
μᾶλλον αὐτούς' εἰ δὲ ἀναισθητοῦσιν, ἑλέγχοντες, 
αἵματι xai Χνίσσαις αὐτοὺς θρησκεύετε' ταῦθ ὁ- 
μῶν τίς ὑπομεινάτω ; ταῦτα ἀνασχέσθω τίς iau - 
τῷ γενέσθαι ; ἀλλὰ ἄνθρωπος μὲν οὐδὲ elc ταύτης 
τῆς Χολάσεως ἑκὼν ἀνέξεται ( αἴσθησιν γὰρ ἔχει 
καὶ λογισμόν') ὁ δὲ λίθος ἀνέχεται ἀναισθητεῖ γάρ. 
Οὐκοῦν τὴν αἴσθησιν (48)... .. .ε... . ἐλέγ- 
χετε. Περὶ piv οὖν τοῦ μὴ δεδουλῶσθαι ΣΧρι- 


(3 Ὑποστάσεως. Vertit Stephan. subsistentiz; 
sed melius, opinior, reddidisset, substantiz. Paulo 


velut ab initio,novus homo, utpote sermonis novi 
(sicut et ipse confessus es) auditor futurus; vide 
non solum oculis, sed etiam prudentia, cujus sint 
substantie, aut cujus forme, ii quos vocatis et 
existimatis deos. Nonne eorum alius quidem est 
lapis,ei qui calcatur similis ? alius autem est ms,ni- 
hilo melius quam que in usum nostrum fabricata 
sunt vasa ? aliuslignum,et quidem etiam putridum? 
alius, argentum, cui opus est homine custodituro, 
ne furto auferatur? alius, ferrum rubigine corru- 
ptum ? alius testa,nihilo speciosior ea quae ad ab- 
jectissimum ministerium facta est?Nonne ex mate- 
ria corruptioni obnoxiasunt hec omnia? nonne ferri 
et ignis ope fabricata? nonne eorum aliud sculptor 
lapidum,aliud faber smrarius,aliud argentarius fa- 
ber, aliud figulus finxit ? minimeque in talem for- 
mam unumquodque mutatum erat,priusquam arte 
alicujus borum hec impressa ei fuisset ? Nonne 
qui nunc eadem e materiasunt vasa, similia his 
reddi queant, si eosdem artifices nanciscantur ? 
nonne bec qua avobis adorantur, ab hominibus 
vasa reliquis similia fleri rursum possint?nonne sur- 
da suntomnia? nonne caeca? nonnneinanima ? non- 
ne sensus omnis expertia ? nonneimmobilia?nonne 
omnia putrescunt ? nonne omnia corrumpuntur? 
Heo deos vocatis, his servilis, hec adoratis ; et 
omnino similes istis reddimini. Idcirco eunt vobis 
odio Christiani, quoniam hos es8e deos non arbitran- 
tur.Atqui vos qui esse deos nuno existimatis, an- 
non multo magis quam illi contemptui habetis? an- 
non multo magis quam illi, irridetis et injuria af- 
ficitis ? dum lapideos quidem et testaceos venera- 
mini, custodibus carentes ; argenteos autem et &u- 
reos includitis noctu, ac interdiu custodes apponi- 
tis, ne turto auferantur. Et veroillishonoribus qui- 
bus vos prosequi eos existimatis, potius supplicio 
afficitis,si quidem sensu predití sunt ; sin expertes 
sunt senaus, (hujus rei) convincentes, sanguineo et 
nidoribus eos colitis. Quis vestrum hec aufferat ? 
quis haec sibi fleri patiatur ?sed nullus quidem ho- 
minum hoc supplicium nisi invitus,patietur:(sensu 
enim et ratione est preditus : ) at lapis patitur, 
sensu enim caret. Quamobrum illos sensus expertes 


cra stabilitatem quamdam, utpote diis consecrata, 
acquisivisse. Quare observat auctor epistole hoo 


ost ἐρεῖτε recte dici contendit, videlicet ab D beneficium esse artificum, quibus quandiu carue- 


ῥέω; quo quidem de themate disseruisse se monet 
in Thesauro suo. 

(49) Φυλάξοντος. Sic posuit Stephanus pro eo 
quod erat in cod. mss. φυλάξαντος. 

(44) Οὐ πρὶν, etc. Sic totum hunc locum immu- 
tat Stephanus : Καὶ οὐ πρὶν, Ἡ ταῖς τέχναις τούτων 
εἰς τὴν μορφὴν τούτων ἐκτυπωθῆναι, ἦν ἕκαστον 
αὐτῶν Exdoci) εἴδει ὡς xal νῦν μεταμεμορφωμένον, 
Sed prorsus inutile videtur tot voces addere οἱ im- 
mutare, ubi unius littere emendatio commodam 
affert sententiam. Nam si legas ἕκαστον pro ἕκα- 
στος, Sio locus reddi poterit : Nonne prius quam 
horum artibus in has formas effigerentur, unum- 
quodque ab unoquoque artifice variis modis, idque 
eliam hactenus, immutabatur ? Videbantur simula- 


runt simulacra, tandiu iisdem mutationibus ob- 
noxia fuerunt ao alie res eadem «ex materia con- 
stantes. 

44) Τοιούτοις. Stephanus legendum monet 
τούτοις. Quod quidem ininime necessarium existi- 
maverim. 

(46) Τέλεόν τε. In Beureri apographo additur 
αὐτοῖς; atque ita legit Stephanus, In eodem Beu- 
reri exemplari alia manu legebatur τέλεον δὲ. 

(47) ᾿Αφυλάκτους. In Beureri apographo ἀφυ» 
λάκτως. uU 

(18) Αἴσθησι. In Beureri apographo αὐτοῦ 
ἑλέγχετε. Conjicit Stephanus scriptum fuisse, τὴν 
αἴσθησιν obx ἔχειν ἐλέγχετε. 


4111 


ANONYMI VIRI APOSTOLICI! 


1172 


esse convincitis. Ac de eo quod Christiani diis hu- A στιανοὺς τοιοῦτοις θεοις, πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα εἷ- 


jusmodi in servitutem addicti non sunt, multi qui- 
dem et alia habeam que dicam ; si cui tamen vel 


πεῖν ἔχοιμι εἰ δὲ τινι μὴ δοκοίη καὶ ταῦτα |- 
xavà , περισσὸν ἡγοῦμαι καὶ τὰ πλείω (49) X- 


hec ipsa sufficere non videantur, supervacaneum wttv. 


arbitror et plura dicere. 


Cap. III. Negat ipsos etiam Judaeos e superstitione immunes esse,dum iis Deum indigere putant, qux 
elhnici rebus sensu carentibus donabant. 


Deinceps autem de eo quod non est illis idem 
cultus divinus qui Judeis, te maxime cupidum 
esse audiendi puto. Judei igitur, quamvis absti- 
neant eo de quo verba feci cultu, οἱ Deum unum 
venerari,Dominumque omnium existimare velint ; 
si tamen eodem quo ii de quibus dictum est modo, 


Ἑξῆς δὲ περὶ τοῦ μὴ κατὰ τὰ αὐτὰ Ἰουδαίοις 
θεοσεθεῖν αὐτοὺς, οἶμαί σε μάλιστα ποθεῖν ἀκοῦσαι. 
Ἰουδαῖοι τοίνυν εἰ μὲν ἀπέχονται ταύτης τῆς προει- 
ρηµένης λατρείας , καὶ εἰς Θεὸν ἕνα τῶν πάντων 
σέθειν καὶ δεσπότην ἀξιοῦσι φρονεῖν (50): cl δὲ τοῖς 
προειρηµένοις ὁμοιοτρόπως τὴν θρησκείαν προσά- 


cultu illo eum prosequuntur, inerrore versabuntur. B Ύουσιν αὐτῷ ταύτην, διαμαρτάνουσιν’ "A γὰρ τοῖς 


Nam que Greci sensus expertibus et surdis offe- 
rentles, dementie dant argumentum ; hi dum 69 
Deo prebere ea cogitant, tanquam iis indigenti, 
stultitiam potius quam cultum divinum merito 
existiment (id quod faciunt.) Qui enim oclum et 
terram, atque omnia que in iis sunt condidit, et 
nobis omnibus ea suppeditat quibus indigemus, 
fieri non possit ut ullo eorum indigeat que ipse 
iis prebet qui se illi dare existimant. At ii qui per 
sanguinem et nidorem et holocausta facere se illi 
sacrificia putant, atque his eum honoribus or- 
nare, mihi videntur, dum putant se aliqua ρτῷ- 
bere ei, qui nullius rei indiguus est, nihil differre 
ab iis qui sensu oarentia eodem honore studiose 


ἀναισθήτοις καὶ κωφοῖς προσφέροντες οἳ Ἕλληνες 
ἀφροσύνης δεῖγμα παρέχουσι , ταῦθ) οὗτοι χαθά - 
περ προσδεοµένῳ τῷ θΘεῷ Λλογιζόµενοι παρέχει, 
µωρίαν εἰχὸς (51) μᾶλλον ἡγοῖντ) ἂν, οὐ θεοσέθειαν. 
'O γὰρ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν Tv, καὶ πᾶν- 
τα τὰ ἐν αὐτοῖς, καὶ πᾶσιν ἡμῖν χορηγῶν ὧν προσ- 
δεόµεθα, οὐδενὸς ἂν αὐτὸς προσδἐοιτο τούτων ὧν 
τοῖς οἰομένοις διδόναι παρέχει αὐτός . Οἱ δὲ γε 
θυσίας αὐτῷ δι’ αἵματος καὶ κΧνίσσης καὶ ὀλοχαυ- 
τωµάτων ἐπιτελεῖν οἱόμενοι, xai ταύταις ταῖς ti 
μαῖς αὐτὸν Ὑεραίρειν, οὐδὲν µοι δοκοῦσι διαφἑρειν 
τῶν sl; τὰ χωφὰ (02) τὴν αὐτὴν ἐνδειχνυμένοις φι- 
λοτιμίαν, τῶν μὴ δυναµένων τῆς τιμῆς µεταλαµ- 
θάνειν, τὸ δὲ δοκεῖν (53) τινὰ παρέχειν τῷ μηδενὸς 


prosequuntur, que percipere honorem hunc non C προσδεομενῳ. 


possunt. 


CaP. IV. Czxtera Judsgorum instituta non αρίίογα ad Deum colendum evincit. 


At eorum ciroa cibos meticulogam cautionem, 
et superstitionem circa Sabbata, et jactantiam de 
circumcisione, et que de jejunio 8ο noviluniis 
simulant, que ridicula sunt et relatu indigna, 
te 8 me discere necesse habere arbitror. Nam 
eorum qua a Deo in usum hominum creata sunt, 
alia quidem tanquam recte creata admittere ; alia 
vero ut inutilia θἱ supervacanea, recusare, quo- 
modo fas est ? De Deo autem hoo mentiri, eum ve- 
tare aliquid quod honestum sit facere die Sabbati, 
quomodo impium non sit ? jam vero οἱ de carnis 
imminutione, tanquam electionis testimonium sit 


(49) Πλείω. Hanc vocem addit Beureri apogra- 
phum, sicque legendum vidit Stephanus ex [itteris 
π et à, quarum vestigia in cod. mss. supererant. 
(50) Φρονεῖν.. Post hano vocem aliquid deesse 
existimat Stephanus, vel figuram esse que vocatur 
ἀνταπόδοτον. Sylburgius addendum putat ὀρθῶς 
φρονοῦσι. Sed nihil desiderabimus si illud εἰ μὲν 
eodem modo accipiamus, ac st xal, etsi, quamvis, 
ut in interpretatione emendavimus. Similem ha- 
bemus verborum constructionem initio Apologie 
rims Justini. Ibidem pro sl; Θεὸν ἕνα malunt 
tephbanus et Sylb. εἰ. Sed φρονεῖν hoc loco idem 
est 80 πιστεύειν. 
(51) Ε κός. Legendum censet Stephanus ὡς εἰκός 
vel εἰκότως Ibidem 5, pro οὐ legendum conjicit. 
Sed heo minime necessaria. 


D 


᾽Αλλὰ μὴν τόγε περὶ τὰς βρώσεις αὐτῶν ψοφο- 
δες, καὶ τὴν περὶ τὰ Σάθθατα δεισιδαιµονίαν, 
καὶ τὴν τῆς περιτομῆς (54) ἁλαζονείαν, καὶ τὴν 
τῆς νηστείας καὶ νουµηνίας εἰρωνείαν, καταγέλαστ: 
καὶ οὐοὲν ἄξια λόγου, νοµίζω σε χρήζειν παρ᾽ ἐμοῦ 
μαθεῖν . Τό τε γὰρ τῶν ὑπὸ τοῦ θεοῦ κτ'σθίν - 
τῶν εἰς χρῆσιν ἀνθρώπων, ἃ μὲν ὡς καλῶς κτι- 
σθέντα παραδέχεσθαι, à δ᾽, ὡς ἄχρηστα καὶ vt 
ρισσὰ, παραιτεῖσθαι, πῶς οὐ θέμις (55) dei; Τὸ 
δὲ καταψεύδεσθαι θεοῦ, ὡς χωλύοντος iv τῇ τῶν 
Σαθθάτων ἡμέρᾳ καλόν τι ποιεῖν, πῶς οὐκ doc 
θὲς ; τὸ δὲ καὶ τὴν µείωσιν τῆς σαρχὸς µαρτ)- 


(52) Ες τὰ χωφᾶ. Hanc prepositionem adden- 
dam monent Stephanus, Beur. et. Sylburg. Paulo 
post legendum, ut iidem monent, ἑνδεικννμένων 
et τὰ ur, δυνάµενα. 

(53) Τὸ δὲ δοχεῖν. Frustra hic lacunam suspi 
cantur Stephanus et Sylburgius. Satis est legerezw 
δὲ δοχτῖ, vel subaudire χατά ante hec verba, 
quorum is est sensus : ique stultum esse, rebus 
sensu carentibus sacrificia offerre, et Deo qui nulla 
το indiget, putare se aliquid prebere. Ipse Stepha- 
nus fatetur legi posse τῷ δὲ δοχεῖν, haec verba con- 
jungendo cum precedentibus. 

(45) 'l'4v τῆς περιτοµης. Stephanus addendum 
existimat οὐδὲ vel οὐδενὸς ἄξια λόγου οὐ νομίζω. 

(55) Hox οὐ θέµις. Delet οὐ Steph. vel legit d$ 
μιτουν. 














113 EPISTOLA AD DIOGNETUM. 1174 


piov (56) ἐκλογῆς ἀλαζονεύεσθαι, ὡς διὰ τοῦτο ἔξαι- A gloriari, et tanquam eam ob rem Deus eximio illos 


ρέτως ἠγαπημένους ὑπὸ θεοῦ, πῶς οὐ χλεύης ἄξιον ; 
τὸ δὲ παρεδρεύοντας᾽ αὐτοὺς ἄστροις xal σελήνῃ πκ- 
ρατήρησιν τῶν μηνῶν (57) καὶ τῶν ἡμερῶν ποιεῖ- 
σθα., xal τὰς οἰκονομίας Θεοῦ xal τὰς τῶν χχιρῶν 
ἀλλαγὰς κατά (58). ... πρὸς τὰς αὐτῶν ὁρμὰς, ac uiv, 
εἷς ἑωρτὰς, Gc δὲ, εἲς πένθη ^ τίς ἂν θτοσεθείας 
καὶ οὐκ ἀφροσύνης πολὺ πλέον ἡγήσεται τὸ δεῖγ- 
μα; τῆς μὲν οὖν χοινῆς εἰκαιότητος xoi ἁπάτης, xad 
τῆς Ἱουδαίω» πολυπραγμοσύνης xal ἁλαζονείας ὅτι 
ὀρθῶς ἀπέχονται Χριστιανοὶ , ἁρκούντως σε vopl- 
ζω μεμαθηκέναι. Τὸ δὲ τῆς ἰδίας αὐτῶν θεοσεθείας 
μυστήριον μὴ προσδοκήσῃς δύνασθαι παρὰ ἀνθρώ- 
που μαθεῖν. 


amore prosequatur, quomodo subsaanatione non 
sit dignum ? Quinetiam eos, (tanquam) assidentes 
astris et lunee, observationi mensium et dierum de- 
ditos esse,.et Dei c'conomias ac tempestatum mu- 
tationes ad ea accommodare ad que mentes sue pro- 
pense sint, alias quidem ad festos dies, alias vero 
ad luctus; quis divini cultus et non dementie multo 
magis indicium existimabit ? Communi igitur va- 
nitate et impostura, et Judeorum curiositate atque 
jactantia, jure Christianos abstinere, te abunde di- 
dicisse existimo. Sed divini cultus illis proprii my- 
Sterium ne te ab homine ullo doceri posse speres. 


Ca». V. Christianorum mores graphice depingil. 


Χριστιανοὶ γὰρ οὔτε Υῃ, οὔτε φωνῇ, οὔτε ἔθεσι B. Christiani enim neque regione, neque sermone, 


ὃ.ακεκριµένοι τῶν λοιπῶν εἴσιν ἀνθρώπων. Οὔτε γάρ 
που πόλεις ἰδίας κατοικοῦσιν , οὔτε διαλέκτῳ τι- 
vi παρηλλαγμένῃ χρῶνται, οὔτε βίον παράσηµον 
ἀσκοΏσιν * οὐ μὴν ἐπινοίᾳ τινὶ xal φροντίδι πο- 
λπραγμόνων ἀνθρώπων µαθήµατι (59) τοῦτ' (00) 
αὐτοῖς ἐστιν εἱρημένον' οὐδὲ δόγµατος ἀνθρωπίνου 
προεστᾶσιν , ὥσπερ ἔνιοι * κατοικοῦντες δὲ πό- 
Age Ἑλληνίδας τε καὶ βαρθάρους, ὡς ἕκαστος 
ἐκληρώθη , καὶ ἐν τοῖς (01) ἐγγωρίοις ἔθεσιν àxo- 
λουθοῦντες ἓν τε ἐσθητι καὶ διαίτῃ xal τῷ λοιπῷ 
βίῳ, θαυμαστὴν xai ὁμολογουμένως παράδοξον iv- 
διίχνυνται τὴν χατάστατιν τὶς ἑχυτῶν πολιτείας . 
Πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀἁλλ᾽ ὡς παροικοι ' µετ- 
έχουσι πάντων , ὡς πολῖται, καὶ πάνθ᾽ ὑπομέ - 
νοἈσιν ὡς ξένοι. Πᾶσα ξένη , πατρίς ἔστιν αὖ - 
τῶν * καὶ πᾶσα πατρὶς, ξένη. Γαμοῦσιν ὡς πάν - 
τες τεχνογονοῦσιν , GÀÀ' οὗ ῥίπτουσι τὰ γεννώ - 
μενα. Τράπιζαν κοινὴν παρατίθενται, ἀλλ᾽ (62)..... 
κοινήν. Ἐν σαρκὶ τυγχάνουσιν , ἀλλ᾽ οὐ κατὰ 
cioxz ζῶσιν, Ἐπὶ γῆς διατρίθουσιν, ἀλλ᾽ iv οὐ- 
ρανῷ πολιτεύονται. Ἰ]είθονται τοῖς ὠὡρισμένοις νό- 
µοις, καὶ τοῖς ἰδίοις βίοις νικῶσι τοὺς νόμους. 
Αγαπῶσι πάντας , καὶ ὑπὸ πάντων διώκονται . 
᾽Αγνοοῦνται, xai κατακοίνονται . θανατοῦνται, καὶ 
ζωοποιοῦνται' πτωχεύουσι (63), καὶ πλουτίζουσι πολ- 
λοῦς . Πάντων ὑστεροῦνται , xal ἐν πᾶσι περισ- 


neque politicis vite institutis & ceteris hominibus 
sunt distincti. Nam neque proprias civitates inco- 
lunt, neque sermone utuntur qui ab aliorum ser- 
mone differat, neque vite genus habent quod de re 
aliqua sibi peculiari sit notabile ; neque aliquid α 
curiosis hominibus excogitatum proponunt sibi di- 
scendum : neque alicui dogmati humano patroci- 
nantur, eicut nonnulli : sed incolentes partiun Gre- 
088, partim barbaras civitates, prout cujusque sors 
tulit, et indigenarum instituta sequentes in vestitu 
victuque, et ceteris qua ad vitam pertinent, mira- 
bilem et haud dubie incredibilem sue politis sta- 
tum oculis nostris proponunt. Patrias proprias ha- 
bitant; sed tanquam inquilini. Omnia cum aliis 
communia habent, tanquam cives ; et omnia pa- 
tiuntur, tanquam peregrini. Omnis peregrina regio, 
patria est eorum ; et omnis patria, est peregrina. 
Uxores ducunt, ut omnes, et liberos prooreant; 
sed non abjiciunt fetus. Mensam communem appo- 
nunt; minime vero cubile. In carne sunt; sed non 
secundum carnem vivunt. In terra degunt; sed 
in celo politiam suam habent. Obsequuntur legibus 
que sancitze sunt, et suo vita» genere leges superant. 
Amant omnes, et omnes illos persequuntur. Igno- 
rantur et condemnantur ; morte afficiuntur et vivi- 
ficantur. Mendicisunt, et multos ditant. Rebus omni- 


(56) Μαρτύριον. In cod. ms. erat tantum µαρ- [) que investigatione quadam et hominum curiosorum 


152, quemadmodum etiam paulo post x4. Utramque 

vocem explevit Stephan. legendo μαρτόριον et 
ε2ης. 

. (57) Μηνῶν. Sic pro µ Stephanus, Beur. οἱ Sylb. 

emendant. 

(08) Κατά. In apographo Beureri erat χαταδιαι- 
ρε». Legit Rteph. καταθὀυθµίζειν ; ὅτι additum ex 
Stephano et Beur. Mox Judaeorum curiositas intel- 
ligenda est : Curiosum studium varia ad Dei cultum, 
qualem sibi fingebanl pertinentia acervandi; 8ic ipse 
explicat Stephanus. 

59) Μαθήματι. lidem legunt μάθημά τι, et paulo 
post εὑρημένον pro εἰρημένον. Non displicet Syl- 

urgio ἠρημένον, electum. Legendum crediderim 
µάθηµα τοῦτο. Illud µαθήµατι ortum videtur ος si- 
mili casu vocum precedentium. 

(60) Μαθήµατι coot'. Legendo µάθηµα τοῦτο, 

ut legendum monui, sio reddendus hic locus : Ne- 


sollicitudine hzc. disciplina ab eis inventa. Manaw. 
in Emendandis. 

(61) Ἐν τοῖς. Delet Stephan. prepositionem. 

(62) 'AXA'... Stephanus et Beurerus legunt ἀλλ᾽ 
οὐ χοινήν. Mallet Sylburgius ἀλλ᾽ οὐ πάντη κοινήν 
vel ἀλλ᾽ ὁσίως χοινήν. Sed frigida prorsus hec ejus- 
dem vocis repetitio, et hoc perpolito scriptore 

rorsus indigna. Quamobrem, ni fallor, legendum 

λλ᾽ οὐ xoltnv: mensam communem apponimus, al 
cubile nequaquam. Quibus verbis et iniquos de 
Christianis rumores repellit, et quantum ab ethni- 
corum morihus discreparent, demonstrat. Simili 
prorsus gententia Tertullianus: Omnia, inquit Apol. 
390, indiscreta. sunt apud nos preter uxores. 1n isto 
solo consortium solvimus, in. quo solo caeri homi- 
nes consortium exercent. 

(63) Πτωχεύουσι. Dicere malim de Christianis : 
Pauperes sun! et multos ditant, quam, ut reddidit 


4116 


tur, et inter dedecora gloria aíficiuntur. Eorum fama 
laceratur, et justitie eorum testimonium perhibe- 
tur. Maledictis ac conviciis incessuntur, οἱ bonis 
verbis prosequuntur. Injuria afficiuntur, et honore 
prosequuntur. Cum se gerant ut probos decet, tan- 
quam improbi puniuntur: dum puniuntur, gaudent 
tanquam vivificentur. Adversus eos, tanquam alie- 


ANONYMI VIRI APOSTOLICI 


bus indigent, et omnia illis redundant. Dedecoran- A σεύουσιν . 


1116 


Ατιμοῦνται, xai ἐν ταῖς ἀτιμίαις 60 - 
ἑάζονται ' βλασφημοῦνται , καὶ δικαιοῦνται ^. λοι - 
δοροῦνται , καὶ εὐλογοῦσιν * ὑθρίζονται , καὶ τι - 
μῶσιν. ᾿Αγαβοποιοῦντες, ὣς xaxol κολάζονται’ χο- 
λαζόμενοι ὙΧαΐρουσιν, ὡς ζωοποιούμενοι. Ὑπὸ Ἰου- 
δαίων ὡς ἀλλόφυλοι πολεμοῦνται, καὶ ὑπὸ Ἑλλήνων 
διώκονται’ καὶ τὴν αἶτίαν τῆς ἔχθρας εἰπεῖν μισοῦντες 
οὐκ ἔχουσιν. 


nigenas, Judei bellum gerunt, et Greci eos persequuntur; et 980566 eorum causam inimicitiarum di- 


cere nequeunt. 


Cap. VI. Velut animam in corpore, Christianos in mundo versari probat. 


Atque ut semel omnia complectar, quod est in 
eorpore anima, hoo sunt in mundo Christiani. 
Dispersa est per omnia corporis membra anima; 
et Christiani per mundi civitates (dispersi sunt.) 
Habitat quidem in corpore anima, sed non est 
e corpore: (sic) et Christiani in mundo habitant, 
sed e mundo non sunt*?. Invisibilis anima in 
visibili corpore, tanquam in presidio, constituta 
est: (sic) et Christiani cognoscuntur, dum in 
mundo commorantur; sed invisibilis est eorum 
eultus divinus. Odio prosequitur animam caro, 
et bellum ei movet nulla affecta injuria, quod 
voluptatibus frui prohibeatur: odio prosequi- 
tur et mundus Christianos, nulla affectus inju- 
ria, quoniam voluptatibus repugnant. Anima car- 
nem emat, qua ipsam odit, et (amat) membra: 
(sic) etiam Christiani amant osores. Inclusa qui- 
dem est anima corpore, sed ipsa corpus conservat: 
(sic) et Christiani detinentur quidem in mundo, 


Ἁπλῶς δ᾽ εἰπεῖν ὅπερ ἐστὶν ἐν σώματι duy, 
τοῦτ εἶσὶν ἐν χόσμῳ Χριστιανοί. Ἕσπαρται κατα 
πάντων τῶν τοῦ σώματος μελῶν ἡ ψυχὴ, καὶ Xpc 
στιανοὶ χατὰ τὰς τοῦ κόσμου πόλεις. Οἶκεῖ μὲν b 
τῷ σώματι ψυχὴ, οὐκ ἔστι δὲ ἐκ τοῦ σώματος ' 
xal Χριστιανοὶ ἐν κόσμῳ οἰκοῦσιν, οὐκ εἰσὶ δὲ ἐκ 
τοῦ χόσµου. Αόρατος dj uy?) ἐν ὁρατῷ φρουρεῖται 
τῷ σώματι' καὶ Χριστιανοὶ Ὑγινώσκονται μένον - 
τες (64) iv. τῷ κόσµῳ, ἁόρατος δὲ αὐτῶν dj θεοσέθεια 
μένει. Μισεῖ τὴν ψυχὴν d σὰρξ, xal πολεμεῖ, μηδὲν 
ἁδιχουμένη, διότι ταῖς ἡδοναῖς χωλύεται χρῆσθαι' 
μισεῖ καὶ Χριστιανοὺς ὁ χόσµος μηδὲν ἀδικούμενος, 
ὅτι ταῖς ἡδοναῖς ἀντιτάσσονται, Ἡ φυχὴν τὴν μισοῦ- 
σαν ἀγαπᾷ σάρκα, xai τὰ µέλη’ xal Χριστιανοὶ τοὺς 
μισοῦντας ἀγαπῶσιν. Ἐγχέχλεισται μὲν ἡ quy) τῷ 
σώματι, σὐνέχει δὲ αὐτὸ τὸ σῶμα ' xxi Χριστιανοὶ 
κατέχονται μὲν ὡς ἐν φρουρᾷ τῷ χόσµῳ, αὐτοὶ δὲ 
συνέχουσι (65) τὸν κόσμον. ᾿Αθάνατος d duy? ἐν 
θνητῷ σκηνώματι κατοικεῖ * xal Χριστιανοὶ παροι- 


tanquam in custodia, sed ipsi mundum conservant.  χοῦσιν iv φθαρτοῖς, τὴν ἐν οὐρανοῖς ἀφθαρσίαν 


Immortalis anima in mortali tabernaculo habitat : 
et Christiani illa que corruptioni sunt obnoxia 
tanquam inquilini incolunt, incorruptibilitatem 
coblestem exspectantes. Anima, dum cibo et potu 
male tractatur, fit melior : et dum Christiani sup- 


προσδεχόµενοι . Καχουργουμένη σιτίοις καὶ ποτοῖς 
à φυχὴν, βελτιοῦται' καὶ Χριστιανοὶ κολαζόμενοι 
καθ ἡμέραν , πλεονάζουσι μᾶλλον . Εἰς τοσαύτην 
αὐτοὺς τάξιν ἔθετο ὁ θΘεὸς, ἣν οὐ θεμιτὸν αὗτοῖς 
παραιτήσασθαι. 


plioiis afficiuntur quotidie, numerus eorum orescoit. Deus illos tam insignem tenere locum voluit, 


quem illi nefas est defugere. 


Cap». VII. Hzc religio a Deo instituta, qui non rem creatam, sed proprium Filium misit uL salvaret. homines. 
Manifesta Filii adventus indicia. 


Non enim terrenum, ut dixi, inventum hoc illis Ώ Οὐ γὰρ ἐπίγειον, ὡς ἔφην, εὕρημα τοῦτ αὐτοῖς 


traditum est; neque mortalis est commentatio, 
quam &deo accurate custodiendam sibi censent ; 
neque humanorum mysteriorum «ooconomia illis 
commissa est; sed ipse vere Deus, qui est omni- 
potens, et omnium conditor, ac invisibilis, ο οςν- 
lis Veritatem et Verbum factum ac incomprehen- 
sibile inter homines locavit, et in cordibus eorum 
firmam habere sedem voluit: non, quemadmodum 
aliquis conjicere possit, misso hominibus ministro 


? Joan. xvi, 11, 14, 10. 


Stephanus, Mendici sunt. MARAN. ibid. — Hec scri- 
bens auctor epistole respexit ad II Cor. vr, 10 : ὡς 
πτωχοὶ, πολλοὺς δὲ πλουτίζονται: qua verba Vulg. 
interpres ita reddit: Sicut egentes, multos aulem 
locupletantes. Sic mox iníra pre oculis habuit idem 
auctor I Cor. 1v, 12, λοιδορούµενοι, εὐλογοῦμεν : 
Maledicimur, et benedicimus. 


παρεδόθη * οὐδὲ θνητὴν ἐπίνοιαν φυλάσσειν οὕτως 
ἀξιοῦσιν ἐπιμελῶς , οὐδὲ ἀνθρωπίνων οἰκονομίαν 
μυστηρίων πεπἰστευνται' ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ παντοκράτωρ 
καὶ παντοκτίστης xai ἀόρατος θεὸς, αὐτὸς ἀπ ob 
βανῶν τὴν ᾿Αλήθειαν καὶ τὸν Λόγον τὸν ἅγιον (06) 
καὶ ἀπερινόητον ἀνθρώποις ἑνίδρυται, καὶ ἔγχατε- 
στήριξε ταῖς καρδίαις αὐτῶν' οὐ , καθάπερ ἄν τις 
εἰκάσειεν, ἀνθρώποις ὑπηρέτην τινὰ πέμψας, fm 
γελον, 7, ἄρχοντα, Tj τινὰ τῶν διεπόντων τὰ Extyrss, 


64) Μένοντες. Bteph. mavult μὲν ὄντες. 
" 65 Συνέχουσι. Eadem habemus in Justini Apol. 
, n. 7. 
(60) Τὸν ἅγιον Monet Stephanus in cod. ms. 
vix aliud quam primam hujus vocis litteram de- 
prehendi. 


41T'T 


σεις, ἆλλ᾽ αὐτὸν τὸν τεχνίτην xal δημιουργὸν τῶν 
ὅλων' ᾧ τοὺς οὐρανοὺς ἔκτισεν, ᾧ τὴν θάλασσαν ἰδίοις 
ὅροις ἐνέχλεισεν ' ob τὰ μυστήρια πιστῶς πάντα 
φυλάσσει τὰ στοιχεῖα παρ) οὗ τὰ µέτρα τῶν τῆς 
ημέρας δρόµων εἴληφε φυλάσσειν (07) d πειθαρχεῖ 
σελήνη voxtl φαίνειν κελεύοντι * ᾧ πειθαρχεῖ τὰ 
ἄστρα, τῷ τῆς σελήνης ἀχκολουθοῦντα Opópup * dp 
πάντα διατέτακται καὶ διώρισται καὶ ὑποτέταχται , 
οὐρανοὶ καὶ τὰ ἐν οὐρανοῖς, γῆ xal τὰ ἐν τῇ Υῇ, 
θάλασςα καὶ τὰ ἐν τῇ θαλάσσῃ᾽ πῦρ, dp, ἄθυσσος» 
τὰ ἐν ὕψεσι, τὰ iv βάθεσι, τὰ ἐν τῷ μεταξύ. Τοῦτον 
πρὸς αὑτοὺς ἀπέστειλεν, ἄρά qe, ὡς ἀνθρώπων ἄν 
τις λογίσαιτο, ἐπὶ τυραννίδι καὶ φόδθῳ καὶ κατα- 
πλήξει ; Οὔμενουν, ἀλλ᾽ ἐν ἐπιεικείᾳ, πραύτήτι (68): 
ὡς βασιλεὺς πέµπων υἱὸν βασιλέα ἔπεμψεν' ὣς θεὸν 
ἔπεμψεν, ὡς πρὸς ἀνθρώπους ἔπεμψεν, ὡς σώζων 
ἔπεμψεν' ὡς πείθων , οὐ βιαζόμενος, βία γὰρ οὐ 
πρόσεστι τῷ θεῷ. Ἔπεμψεν ὡς καλῶν, οὐ διωχῶν' 
ἔπεμφεν ὡς ἀγαπῶν, οὐ χκρίνων. Πέμψει γὰρ αὐτὸν 
κρίνοντα, xal τίς αὐτεῦ τὴν παρουσίαν ὑποστήσε- 
ται (60) ; . . « « eene 5. 6 ο 9 ο 
αραθαλλοµένους θηρίοις, ἵνα ἀρνήσωνται τὸν Κύ- 
piov, καὶ po νικωµένους ; Οὐχ ὁρᾷς, ὅσῳ πλείονες 
κολάζοντες (70) , τοσούτῳ πλεονάζοντας ἄλλους ; 
Ταῦτκ ἀνθρώπου οὐ δοχεῖ (71) τὰ ἔργα, ταῦτα δύ- 
ναμίς ἔστι Octob * ταῦτα τῆς παρουσίας αὐτοῦ δεί- 
γµατα. 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. 


ἡ τινὰ τῶν πεπιστευµένων τὰς iy οὐρανοῖς διοική- A aliquo, aut angelo, aut principe, aut aliquo eorum 





1118 


qui terrena gubernant,aut quopiam eorum quibus 
commissa est rerum in oolis administrandarum 
cura; sed ipso opifice et creatore omnium ; quo 
ο]οβ condidit, quo mare suis terminis conclusit ; 
cujus mysteria fideliter ab omnibus elementis ob- 
servantur, & quo certa spatia diurnorum cursuum 
(801) observanda accepit, cui paret luna, jubenti 
eam lucere nocti : cui astra obtemperant, lune 
cursum sequenti ; & quo omnia disposita sunt, et 
suis limitibus circumscripta et oui sunt supposita 
coli et que in celis sunt, terra οἱ que in terra 
sunt, mare et que in mari; ignis, aer, abyssus; 
que in altitudinibus, que in profunditatibus, que 
in medio (locata sunt). Hunc ad eos misit : an, ut 
aliquis hominum cogitare possit, tyrannidis exer- 
cende et terrorem incutiendi causa ? Minime vero; 
sed in clementia, in lenitate, tanquam rex mittens 
filium regem, misit ; tanquam Deum misit, tan- 
quam ad homines misit, tanquam servans misit : 
tanquam oum obsequentibus agens, non tanquam 
violentiam adhibens : violentia enim Deo non inest. 
Misitutvocans,non persequens ; misit ut amans,non 
judicans; mittet enim eum condemnaturum ; et quis 
ejus adventum sustinebit ?....... Non vides objectos 
feris, ut abnegent Dominum, et non vinci? Non 
vides, quo plures qui supplicii afficiunt, tanto 
majorem aliorum esse numerum ? Hec non viden- 
tur ab homine fleri, hec sunt Dei potentia, heo 
adventus ejus sunt indicia. 


CAP. VIII. Quam miser hominum status ante Verbi adventum. 


Τίς γὰρ ὅλως ἀνθρώπων ἠπίστατο τί ποτ ἑσὶᾳ Nam quis ex omnibus hominibus noret quid 


θεὸς , πρὶν αὐτὸν ἐλθεῖν ; ἸΗ τοὺς χενοὺς xal λη- 
ρώδεις ἐκείνων λόγους ἀποδέχῃ τῶν ἀξιοπίστων φι- 
λοσόφων ; Dv ol μὲν πῦρ (72) ἔφασαν εἶναι τὸν θΘεὸν 
(o0 µέλλουσι χωρήσειν αὐτοὶ, τοῦτο χαλοῦσι Θεόν’) 
οἱ δὲ, ὕδωρ' οἱ δ᾽, ἄλλο τι τῶν στοιχείων τῶν Excio- 
µένων ὑπὸ θεοῦ. Kal col γε εἴ τις τούτων τῶν λόγων 
ἁπόδεχτός ἐστι, δύναιτ᾽ ἂν καὶ τῶν λοιπῶν κχτισµά- 
των ἓν ἕκαστον ὁμοίως ἀποφαίνεσθαι Θεόν . ᾽Αλλὰ 
ναῦτα piv τερατεία xal πλάνη τῶν γοήτων ἐστίν ’ 
ἀνθρώπων δὲ οὐδεὶς οὔτε εἶδεν οὔτε ἐγνώρισεν * 
αὐτὸς δὲ ἑαυτὸν ἐπέδειξεν. Ἐπέδειξε δὲ διὰ πίστεως" 


(07) Φυλάσσειν. Post hano vocem vel post εἴ- 
ληφε non dubitat Sthephanus quin ἥλιος vel ὁ ἥλιος 
& librario omissum fuerit. Στοιχεῖα hoc loco non 
quatuor elementa, sed astra intelligi debent, qua 
pontea enumerantur, nimirum, sol, luna et stelle. 

id. not. in 1 Theophili librum, num 44. 

(68) Πραύτητι. Stephanus observat addendum 
esse xal. 

(69) Ὑποστήσεται. Perantiqua heo lacuna ; si- 
quidem librarius, a quo scriptum exemplar Ste- 
phani, ad marginem monet se eam in antiquissimo 
codice invenisse. Non pauca deesse putat Stepha- 
π08, quibus et precedens sermo finiebatur,et alius 
inchoabatur. Legendum putat oy ὁρᾷς παραθαλλο- 
μένους, Hujus loci sensum explere potest decerpta 
ex Juslini dialogo. num.121 sententia, ubi S. mar- 
tyr, ez e0 quod inglorio εἰ informi et despecto 

hritsti primo adventu, tantus fuerit illius. splendor 


esset Deus, priusquam ipse venisset ? An vana et 
nugacia dicta illorum flde scilicet dignorum philo- 
sophorum approbas? quorum aliqui ignem esse 
Deum dixerunt (id ad quod profecturi sunt ipsi, 
Deum vocantes) ; alii aquam, alii eliud ex elemen- 
tis que α Deo sunt creata. Atqui si horum dicto- 
rum aliquod approbatione dignum est, possint et 
ceterarum rerum qua sunt oreatee unamquamque 
similiter pronuntiare Deum esse. Verum hi ser- 
mones sunt prodigiosa mendacia et imposture 
prastigiatorum : ac homiaum quisquam neque vi- 


et tanta potemlia, ut nulla in. gente ignoretur et ex 
omni genere homines pamnitentiam | agant, concludit 
quanta sit futura secundi adventus majestas. 

(70) Κολάζοντες. Observat Sylburgius non minus 
commode dici posse κολάζονται. Quo. plures suppli- 


cio Ji ciuntur. . 
(11) O0 δοκεῖ. Delet Stephanus οὐ, et sic resti- 
tuendum hunc locum existimat : Πας videntur ab 


. hominibus fieri ? Necesse non videtur quidquam 


mutare. H&o quoque in eorum numerum veniunt, 
qua Justini sententiis gemella sunt; simillima enim 
occurrunt Apol. Il, num. 10. 

(72) "Qv ot μὲν πῦρ. Nulla erat in Beureri apo- 
grapho lacuna, sed Stephanus ait nonnullas litte- 
ras in ms. exemplari ante ultimam vocem legi non 
potuisse. Quapropter scriptum fuisse putat ol μέν 
τινες. Mox Stephanus legit δύναιντ᾽ av. 


4:19 


ANONYMI VIRI APOSTOLICI 


1180 


Gi; ipsum, neque aliquam ipsius notitiam habuit; A 7j µόνῃ θεὸν ἰδεῖν συγκεχώρηται’ 9 γὰρ Δεσπότης 


eed ipse seircsum ostendit. Ostendit autem per 
fidem, cui soli Deum videre concessum est, nam 
Dominus et opifex omnium Deus, qui omnia fecit 
et auoquaque ordine disposuit,non solum hominum 
a:nator, sed patiens etiam fuit. Sed hic fuit qui- 
dem semper talis, estque, et erit, benignus et bo- 
nus, et ire expers, ac verax, et solus bonus; 
concepit autem menle aliquid magnum et ineffa- 
lile, de quo cum solo Filio communicavit. Quan- 
diu igitur suum prudens consilium in mysterio 
retinebat, neglectui nos habere, nullamque nostri 
curam gerere videbatur ;at postquam per dilectum 
Fiiium revelavit et patefecit quie jam inde ab 
initio erant preparata, omnia simul prebuit 
nubis : et frui suis beneficiis, et videre. Que 


καὶ Ünuitoupyóc τῶν ὅλων θεὸς, ὁ ποιήσας τὰ πάντα 
xai κατὰ τάξιν διακρίνας, οὗ µόνον φιλάνθρωπος 
ἐγένετο, ἀλλὰ καὶ µακρόθυµος. ᾽Αλλ’ οὗτος ἦν μὲν 
del τοιοῦτος, καὶ ἔστι, καὶ ἔσται, χρηστὸς xal ἀγα- 
θὸς (73) καὶ ἀόργητος χαὶ ἀληθής' καὶ µόνος ἀγαθός 
ἐστιν) ἐννοήσας δὲ µέγάλην καὶ ἄφραστον ἔννοιαν, 
ἣν ἐκοινώσατο µόνῳ τῷ παιδί. Ἐν ὅσῳ μὲν οὖν xat- 
εἴχεν iv. μυστηρίῳ καὶ’ διετήρει τὴν σοφὴν αὐτοῦ 
βουλὴν, ἀμελεῖν ἡμῶν xal ἀφροντιστεῖν ἐδόκει' ἐπεὶ 
δὲ ἀπεχάλυψε (74) διὰ τοῦ ἀγαπητυῦ παιδὸς , καὶ 
ἐφανέρωσε τὰ ἐξ ἀρχῆς ἠτοιμασμένα , πἀνθ ἅμα 
παρέσχεν ἡμῖν, καὶ μετασχεῖν εὐεργεσιῶν αὐτοῦ, 
καὶ ἰδεῖν (75)..... σαι. Τίς ἂν πώποτε προσεδόχτσεν 
ἡμῶν ; Πάντ᾽ οὖν δει map! ἑαυτῷ σὺν τῷ παιδὶ oi- 
κονομιχῶς. 


quisnam nostrum erpectavisset? Omnia igitur apud se sciebat una cum Filio, economica sua 


Scientia. 


Cap. IX. Filius sero missus, quia oportebat ut homines ex peccatis suis cognoscerent se vita indignos esse : 
nec ín alio quam in filio Dei justificari posse. 


Caeterum usquead superius tempus sivit nos pro B. Μέχρι μὲν οὖν τοῦ πρόσθεν χρόνου εἴασεν ἡμᾶς 


libito incertis motibus agitari, dum & volupta- 
tibus et cupiditatibus transversi raperemur ; non 
quidem quod ullo modo peccatis nostris gau- 
deret, sed ea tolerans; neque illud quo injustitia 
exercebatur tempus approbans, sed mentem ju- 
elitia creans: ut cum eo tempore convicti esse- 
mus e propriis operibus, vita esse indigni, nuno 
[οἱ benignitas nos ea dignaretur; et cum manife- 
sum fecissemus. non posse ex eo quod in nobis 
situm est regnum Dei ingredi, per potentiam Dei 
nnbis id posse daretur. Cum autem ad cumulum 
malitia nostra pervenisset, et plene manifestum 
faotuin foret, mercedem peccati esse supplicium, 
et mors expectatur : advenissetque tempus a 
D :o prestitutum ad suam deinceps benignitatem 
ac potentiam declarandam, et quomodo prre im- 
1nenso quo homines prosequitur amore, nos odio 
nou habuerit, neque rejecerit, neque improbitatis 
no:tre momorem se ostenderit, sed patienter eam 
tulerit ac sustinuerit; ipse peccata nostra suscepit, 
proprium ipse Filium pretium redemptionis pro 
nobis dedit, sanctum pro iis qui legem transgressi 


(I3) Καὶ ἀγαθός. Has voces expungendas putat 
Si^shanus, quia mox sequitur καὶ µόνος ἀγαθός, 
Se 1, ut obsrvat Sylburgius, nihil mutandum. 

(74) Ἐπεὶ δὲ ἀπεχάλυψε. E regione horum ver- 
b..rum ascriptum erat ad marginem ms. codicis: 
Ὅτι ἐκρύπτετο τοσούτους χρόνους τὸ µυστήριον τῆς 
ἁγίας Τριάδος µέχρι τοῦ βαπτίσματος τοῦ ἐν Ἰορ- 
01vT. 


M^lius cum Sylburgio legemus κατανοῖσαι. Ibidem 
Beureri apographum προσεδόκα, et mox ἐπιθυμίας 
xca A Aopvouc. 

(76) ᾽Αλλὰ τὸν νοῦν τῆς δικαιοσύνης δη ιουρ- 
γῶν. Sed mentem juslitiae creans. Id est, preparans 
illam justitiam, que non littera sed spiritu conti- 
netur, quaque est Juslilia Dei t ait Apostolus 
Ποιον τα, 22) per fidem Jesu Christi in omnes et 
super omnes qui credunt in eum, ManaN. in 
Addend. 


(75) Καὶ ἰδεῖν. Beurerus legit ἰδεῖν xai ποιῆσαι. 


ὡς ἐθουλόμεθβα ἀτάκτοις φοραῖς φέρεσθαι, ἡδοναῖς 
καὶ ἐπιθυμίαις ἀγομένους ' οὗ πάντως ἐφηδόμενος 
τοῖς ἁμαρτήμασιν ἡμῶν, ἀλλ᾽ ἀνεχόμενος οὐδὶ τῷ 
τότε τῆς ἀδικίας καιρῷ συνευδοκῶν, ἀλλά τὸν νοῦν 
τῆς δικαιοσύνης δη μιουργῶν (76) Ἵνα £v τῷ τότε χρόνφ 
ἐλεγχθέντες ἐκ τῶν ἰδίων ἔργων ἀνάξιοι Cue, viv 
ὑπὸ τῆς τοῦ θεοῦ χρηστότητος ἀξιωθῶμεν ^ xal τὸ 
καθ ἑαυτοὺς Φφανερώσαντες ἀδύνατον εἰσελθεῖν εἷς 
τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, τῇ δυνάµει τοῦ θεοῦ Duva- 
τοὶ γεντθῶμεν. Ἐπεὶ δὲ πεπλήρωτο μὲν ἡ ἡμετέρα 
ἀδικία, καὶ τελείως πεφανέρωτο ὅτι ὁ μισθὸς (77)..... 
κόλασις, καὶ θάνατος προσεδοχᾶτο' ἦλθε δὲ ὁ χαιρὸς 
ὃν θΞὸς προξθετο λοιπὸν φανερῶσα: τὴν ἑαυτοῦ χρτ- 
στότητα καὶ δύναμιν, ὡς... ὑπερθαλλούσης (78) φι- 
λανθρωπίας ula ἀγάπη..... οὐκ ἐμίσησεν ἡμᾶς, οὐδὲ 
ἀπώσατο, οὐδὲ ἐμνησικάχησεν. ᾽Αλλὰ ἐμακροθύμτσεν, 
ἠνέσχετο, λέγων αὐτὸς (70), τὰς ἡμετέρας ἁμαρτίας 
ἀνεδέξατο" αὐτὸς τὸν ἴδιον Υἱὸν ἀπέδοτο λύτρον ὑπὶρ 
ἡμῶν, τὸν ἅγιον ὑπὲρ ἀνόμων, τὸν ἄκαχον ὑπὲρ τῶν 
κακῶν, τὸν δίκαιον ὑπὲρ τῶν ἀδίκων, τὸν ἄφθαρτον 
ὑπὲρ τῶν φθαρτῶν, τὸν ἀθάνατον ὑπὲρ τῶν θνητῶν. 
Τί γὰρ ἄλλο τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἠδυνήθη καλύψαι f 

(77) Μισβός. Addit Stephanus τῆς ἁμαρτίας, 
sed melius in apographo Beureri μισθὸς αὐτῆς 
nempe injustitie, de qua paulo aate locutus est 
αυοίος Epiatole. 

(78) Ὡς. . . . ὑπερθαλλούσης. Legit Stephanus 
ὡς ὑπὸ τῆς ὐπερθαλλούσης φιλανθρωπίας xal dya- 
πης,ηΘΙΙΗΒ quam Beureri apographon,ó« τῆς ὕτερ- 
θαλλούσης φιλανθρωπίας µία ἀγάπη τοῦ θεοῦ oix 
ἐμίσησεν. Libenter legerem ὃ ὑπερθαλλούσης gt 
λανθορωπίας ola ἀγάπη. 

(70) Λέγων. Videtur hoc verbum additum fuisse 
&b aliquo existimante verba Isaie citari ex cap. 
Lit. Sed manifestum est non de Filio hic agi, sed 
de Patre, qui peccata nostra ipse suscepisse dici- 
tur, minus accurate id quidem,sed tamen eosensu, 
quod Filium suum pro nobis tradendo, ipse nobis 
victimam suppeditaviL qua peccata nosira expia- 
renuar. 





. 


1181 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. 


1182 


ἐκείνου δικαιοσύνη ; ἐν τίνι δικαιωθῆναι (80) δυνατὸν A erant: nihil minus quum malum pro malis, jus- 


τοὺς ἀνόμους ἡμᾶς καὶ ἀσεθεῖς, 73] ἓν µόνῳ τῷ Yl 
τοῦ θεοῦ; ὢ τῆς Ὑλυχείας ἀνταλλαγῆς, ὢ τῆς ἀνεξ- 
εχνιάστου δημιουργίας, ὢ τῶν ἀπροσδηκήτων εὖ- 
εργεσιῶν] ἵνα ἀνοωμία μὲν πθλλῶν ἐν δικαίῳ ἑνὶ 
κρυθῇ, δικαιοσύνη δὲ ἑνὸς πολλοὺς ἀνόμους δικαιώσῃ. 
Ἐλέγξας οὖν ἐν μὲν τῷ πρόσθεν χρόνῳ τὸ ἀδύνατον 
τῆς ἡμετέρας φύσεως εἷς τὸ τυχεῖν ζωῆς, νῦν δὲ 
τὸν Σωτῆρα δείξας, δυνατὸν σώζειν καὶ τὰ ἀδύνατα, 


ἐξ ἀμφοτέρων ἐθουλήθη πιστεύειν ἡμᾶς τῇ χρηστό- . 


τητι αὐτοῦ, αὐτὸν ἡγεῖσθαι τροφέα, πατέρα, διδά- 
σκαλον, σύμθουλον, ἰατρὸν, νοῦν, φῶς, τιμὴν, δό- 
ξαν, ἰσχὺν, ζωήν" περὶ ἐνδύσεως καὶ τροφής μὴ 
μεριμνᾶν. 


tum pro injustis, corruptionis nescium pro ob- 
noxiis corruptioni, immortalem pro mortalibus. 
Quid enim aliud peccata nostra potuit tegere quam 
ejus justitia? in quo alio nos iniqui et impii ju- 
Btificari possumus quam in solo Dei Filio? O dul- 
cem permutationem ! oimpervestigabile artificium ἶ 
ο beneflcia exspectationem omnem superantia ! ut 
iniquitas quidem multorum in justo uno ab:scon- 
datur, justitia autem uhius faciat ut multi injusti 
justificentur. Cum igitur superiori tempore (hujus) 
nos (rei) convicisset, non posse nostram naturam 
vitam consequi, nunc autem Servatorem ostendis- 
sel, qui servare posset ea etiam que servari non 


poterant; utrinque nos benignitali sue fidem habere voluit, ipsum existimare altorem, parentem, ma- 
gistrum, consiliarium, medicum, mentem, lucem, honorem, gloriam, robur, vitam: de vestitu et viciu 


sollicitos non esse. 


' Cap. X. Diogneto ostendit auctor, quot et quanta ad eum ventura sint bona, si fidem suscipiat. 


Ταύτην xal σὺ τὴν πίστιν ἐὰν mo0nc (81) καὶ B — Hujus etiam tu fidci si desiderio tenearis, et illam 


λάδης, πρῶτον μὲν ἐπίγνωσιν (82) π. . . «ει... 
ο...»  ὁ γὰρ θεὸς τοὺς ἀνθρώπους ἠγά- 
πησε, δι οὓς ἐἑποίησε τὸν χόσµον, οἷς ὑπέταξε 
πάντα τὰ ἐν .. . . . οἷς λόγιον ἔδωχεν, οἷς νοῦν' 
οἷς µόνοις (83) πρὸς αὐτὸν ὁρᾷν ἐπέτρεψε' οὓς ἐκ 
τῆς ἰδίας εἰκόνος ἔπλασε' πρὸς οὓς ἀπέστειλε τὸν 
Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ’ οἷς τὴν ἐν οὐρανῷ βασι- 
λείαν ἐπηγγείλατο, καὶ δώσει τοῖς ἀγαπήσασιν αὐτόν. 
Ἐπιγνους δὲ, τίνος οἴει πληρωθήσεσθαι χαρᾶς; fj 
πῶς ἀγαπήσεις τὸν οὕτως προαγαπήσαντά σε; ἆγα- 
πήσας δὲ, μιμἠτὴς ἔσῃ αὐτοῦ τῆς χρηστότητος' xal 
μὴ θαυμάσης, εἰ δύναται μιμητὴς ἄνθρωπος vevé- 
σθαι Θεοῦ. Δύναται, θέλοντος αὐτοῦ. OD γὰρ τὸ 
καταδυναστεύειν τῶν πλησίον, οὐδὲ τὸ πλέον ἔχειν 
βούλεσθαι τῶν ἀσθενεστέρων' οὐδὲ τὸ πλουτεῖν xal 
βιάζεσθαι τοὺς ὑποδεστέρους, εὐδαιμονεῖν ἐστιν' 
οὐδὲ iv τούτοις δύναταί τις µιµήσασθαι θεόν' ἀλλὰ 
ταῦτα ἐκτὸς (84) τῆς ἐκείνου µεγαλειότητος. ᾽Αλλ᾽ 
ὅστις τὸ τοῦ πλησίον ἀναδέχεται βάρος, ὃς ἐν d 
κρείσσων ἐστὶν, ἕτερον τὸν ἑλαττούμενον εὐεργετεῖν 
ἐθέλει, ὅσα παρὰ τοῦ θεοῦ λαθὼν ἔχει, ταῦτα ἔπι- 
δεομένοις χορηγῶν, θεὸς Ὑίνεται τῶν λαμθανόντων' 
οὗτος µιµητής ἐστι θεοῦ. Τότε θεάσῃ τυγχάνων ἐπὶ 
γῆς, ὅτι θεὸς ἓν οὐρανοῖς (85) πολιτεύεται' τότε 
μυστήρια Θεοῦ λαλεῖν ἄρξεῃ' τότε τοὺς κχολαζο- 
µένους ἐπὶ τῷ μὴ θέλει ἀρνήσασθαι θεὸν, xal 
ἀγαπήσεις καὶ θαυμάσει τότε τῆς ἀπάτης τοῦ 
κόσμου xai τῆς πλάνης χαταγνώσῃ ὅταν τὸ ἁλη- 
θῶς ἐν οὐρανῷ (tqv ἐπιγνώσῃ' ὅταν τοῦ δοκοῦντος 
ἐνθάδε θανάτου καταφρονήσῃς, ὅταν τὀν ὄντως θά- 


(80) Δικαιωθῆναι. Satis apte ad Calviniana com- 
menta reddiderat Stephanus, pro justís haberi: et 
paulo post δικαιώσῃ, faciat ut. pro justis habeantur. 

(84) Ποθῇς. Dubitat Stephanus utrum legatur in 
m8. ποθῇᾷς, an ποθήσῃς. 

(82) Ἑπίγνωσιν. Addit Sylburgius πατρός σοι 
παρέξει. Mox Stephanus πάντα τὰ ἐν χόσμῳ νε] iv 
τῷ a αγίου ius ἐν τῇ ὑπ᾿ οὐρανόν. 

(83) Μόνοις, Post hanc vocem erat in ms. oodice 
littera,quam Stephanus initium esse putat vocis ἄνω 


&ocipias, primum quidem cognosces Patrem. Deus 
enim homines dilexit, propter quus mundum 0Γ868- 
vit, quibus omnia subjecit que in mundo sunt, 
quibus rationem, quibus mentem dedit, quibus so- 
lis ad ipsum oculos attollere permisit, quos ad ima- 
ginem suam formavit, ad quos Filium suum unige- 
nitum misit, quibus celeste regnum promisit, et 
dabit, quod ipsum dilexerint. Postquam autem il- 
lum cognoveris, quanta te impletum iri letitia exi- 
stimas ? aut quantum diliges eum qui prior te ita 
dilexerit ? Cum autem diligere ceperis,imitator be- 
nignitatis ejus erie. Ac ne mireris posse hominem 
esse imitatorem Dei. Potest, eo volente. Non enim 
imperium in proximos obtinere, neque velle potio- 
re conditione esse quam ii qui eunt infirmiores, ne- 
que divitem esse, et vim inferre inferioribus, est 
beatum esse : neque in his Deum imitari quisquam 
potest ; sed haec extra ejus majestatem sunt. Αἱ qui 
proximi onus in se recipit ; qui qua in re superior 
est, alium qui est inferior, beneflcio vult afficere: 
qui quaecumque habet, a Deo accepta, ea indignis 
suppeditans, Deus fit eorum qui accipiunt: is Dei 
est imitator. Tunc perspicies, in terra degens, 
Deum in colis mundum, velut aliquam rempubli- 
cam, gubernare, tum mysteria Dei loqui incipies . 
tuno eos qui puniuntur quod abnegare Deum no. 
lint et diliges οἱ míraberis: tunc imposturam 
inundi errorem damnabis, cum vere in colo vi- 
vere didiceris : cum ejus que hio mors esse cense- 
tur, contemptor esse ; et mortem, que revera est 


aut ἀτενές. Habebat ἄνω apographon Beureri. 

(84) ᾽Αλλὰ ταῦτα ἑχτὸς, x. tT. ^. Sed hmc extra 
ejus majestatem sunt. Id est, contraria illius ditissime 
beneficentie, quam 1mitari debemus. MARANUS, tn 
Emendandis . 

(B5) Ἐν οὐρανοῖς. In hae voce librarios lapsos 
esse putat Stephanus ob scriptura similitudinem, 
et legendum ἐν ἀνθρώποις. Nam brevitatis causa 
scribi solet ἐν ἄνοις pro ἐν ἀνθρώποις, 


1183 


ANONYMI VIRI APOSTOLICI 


1184 


mors, formidare ceperis, que servatur iis qui ad Ανατον φοδηθῇς, ὃς φυλάσσεται τοῖς καταχριθησο 


ignem eternum damnabuntur, qui sibi traditos affi 
ciet supplicio ad flnem usque. Tunc admirationi 
tibi erunt qui pro justitia ignem patiuntur, tunc 
beatos predicabis, cum ignem illum cognove- 
ris. 


μένοις εἷς πῦρ τὸ αἰώνιον, ὃ τοὺς παραδοθέντας 
αὐτῷ μέχρι τέλους κολάσει' τότε τοὺς ὑπομένοντας 
ὑπὲρ δικαιοσύνης θαυμάσεις τὸ mop (86), τὸ... µ- 
καρίσεις ὅταν ἐχεῖνο τὸ πῦρ ἐπιγνῷς. 


Cap. XI. Quanti sint momenti ea coqnoscere,quxe Verbum incarnalum docuit. 


Non facio verba de rebus peregrinis, neque se- 
cus quam rationi consentaneum sit, qu*ro; sed 
cum apostolorum fuerim discipulus, fio gentium 
doctor; que tradita sunt (mihi), subrmrinistro iis 
.qui discipuli flunt digni veritate. Quis enim recte 
edoctus, et ab amico Verbo generatus, non studet 
dicere aperte qua per sermonem clare ostensa sunt 
discipulis, quibus declaravit sermo conspicuus fa- 
ctus: libere loquens, cum ab incredulis non intelli- 
βορείως, sed discipulis enarraret : qui fideles ab eo 
existimati, cognoverunt Patris mysteria. Cujus rei 
gratia sermonem misit, ut 8 mundo conspiceretur: 
qui a populo contemptus, apostolorum preeconio 
promulgatus, α gentibus est creditus. Hic ab initio 
erat, qui novus apparuit, et. . . inventus, et. sem- 
per novus in sanctorum cordibus nascens. Hic qui 
semper, hodie Filius habitus ; per quem Ecclesia di- 
tatur ; et gratia expansa, in sanctis incrementum 
accipit, prebens mentem, patefaciens mysteria, an- 
nuntians tempora,gaudens super fidelibus,queren- 
tibus donans ; quibus limites fidei non perfringun- 
tur neque limites patrum transiliuntur. Deinde me- 
tus legis decantatur, et prophetarum gratia cogno- 
scitur, et Evangeliorum fides stabilitur, et aposto- 


lorum traditio custoditur, et Ecclesie gratia exsul- C 


tat. Quam gratiam molestia non afliciens, cogno- 
8008 ea do quibus sermo instruit, per quos vult 
cum ei libet. Quecunque enim voluntate jubentis 
sermonis excitati sumus ad eloquendum, cum la- 
bore, ex dilectione eorum qua revelata sunt nobis 
sumus vobiscum participes. 


Οὐ ξένα ὁμιλῶ, οὐδὲ παραλόγως Γζητῶ' ἀλλὰ 
ἀποστόλων γενόμενος µαθητὴς, Ὑίνομαι διδάσκα- 
λος ἐθνῶν' τὰ παραδοθέντα ἀξίοις ὑπηρετῶ }ι- 
νοµένοις ἀληθείας μαθηταῖς τίς Ὑὰρ ὀρθῶς ὃδι- 
δαχθεὶς, xal λόγῳ προσφιλεῖ (87) γεννηθεὶς (88), 
οὐκ ἐπιζητεῖ σαφῶς μαθεῖν τὰ διὰ λόγου δειχθέντα 
φανερῶς µμαθηταῖς, οἷς ἐφανέρωσεν ὁ Λόγος φα- 
vel, παῤῥησίᾳ λαλῶν, ὑπὸ ἀπίστων μὴ νουῦμενος, 
μαθηταῖς δὲ διηγούµενος (89): oi πιστοὶ λογισθὲν- 
τες ὑπ αὐτοῦ, ἔγνωσαν Πατρὸς μυστήρια (90). OG 
χάριν ἀπέστειλε Λόγον, ἵνα χόσμῳ φανῇ’ ὃς, Ἄὅ- 
πὸ aoo ἀτιμασθεὶς, διὰ ἀποστόλων κηρυχθεῖς, 
ὑπὸ ἐθνῶν ἐπιστεύθη. Οὗτος ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς, ὁ και- 
νὸς φανεὶς (01), xxi... . « εὑρεθεὶς (92), καὶ 
πάντοτε νέος iv. ἁγίων καρδίαις Ὑεννώμενος. OS- 
τος ὁ ἀεὶ, σήμερον Υἱὸς λογισθείς' δι οὗ πλου- 
τίζεται ἡ Ἐκκλησία. Καὶ χάρἰς ἁπλουμένη, iv ἆ- 
γίοις πλιθύνεται, παρέχουσα νοῦν, Φφανεροῦσα µυ- 
στήρια, διαγγέλλουσα καιροὺς, Ὑχαίρουσα ἐπὶ πι- 
στοῖς, ἐπιζητοῦσι δωρουµένῃ (903) οἷς ὅρια πἰστεως 
οὐ θραύεται, οὐδὲ ὅρια πατέρων παρορίζεται. Εἷ- 
τα Φόθος νόµου ἄδεται, xal προφητῶν χάρις Υι- 
νώσκεται, xal ἘΕὐαγγελίων µπίστις ἵδρυται, καὶ 
ἀποστόλων παράδοσις φυλάσσεται, καὶ Ἐκκλησίας 
χάρις σκιρτᾷ. "Hv χάριν οὗ λυπῶν, ἐπιγνώσῃ & 
λόγος ὁμιλεῖ, δι’ ὦν βούλεται, ὅτε θέλει. "Όσα γὰρ 
θελήματι τοῦ κελεύοντος λόγου ἐκινήθημεν ἐξειπεῖν, 
μετὰ πόνου, ἐξ ἀγάπης τῶν ἀποχαλυφθέντων ἡμῖν 
γινόµεθα ὑμῖν κοινωνο[. 


Chap. ΧΙΙ, Vehementer interest hominibus veram scientiam percipere, quz in Ecclesia Ποπ sine vila et 
charitate comparatur. 


Qua cum legeritis et audieritis studiose, scietis 
quiecumque prebet Deus diligentibus recte; facti 
paradisus deliciarum, lignum genus omne fructus 


(86) Τὸ πῦρ. Ad oram codicis, quo usus est Ste- 


phanus ascriptum erat: Kai de ἑγκοπὴν εἶχε τὸ D 


αντίγραφον. Sic emendat Stephanus, τότε τοὺς ὑπο- 
μένοντας ὑπὲρ δικαιοσύνης τὸ πῦρ θαυμάσεις xai 
µσκαρίσεις ὅταν, etc. Legere mallet Sylburgius sine 
transpositione, τὸ πῦρ τὸ ἐπίγειον καὶ τότε αὐτοὺς 
µακαρίσεις ὅταν. 

(87) Προσφιλεῖ. 8ic habebat Beureri apographon : 
sed qui spatium erat in ms. inter προσφιλ. et ei, 
addendum putat Sylburgius xai ἀληθεῖ. 

(88) Προσφιλεῖ ἨὙεννηθείς. Legi etiam Posset 
προσφιλἠὴς γενηθείς. Et Verbo amicus factus. MAnRAN. 
in Addend. 

(89) Διηγούμενος. Scriptum fuisse putat Stepha- 
nus ἐκδιηγούμενος in codice ms. 

(90) "Έγνωσαν πατρὸς µυστήρια, x. t. À. Sic 
etiam videtur scribi et intelligi posse: ἔγνωσαν πα- 


Οἷς ἐντυχόντες, xal ἀκούσαντες μετὰ σπουδης, 
εἴσεσθε ὅσα παρέχει Ó θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν ὁρ- 
θῶς, ol Ὑενόμενοι (94) παράδεισος τρυφῆς, πἀγ- 


τρὸς μυστήρια, οὗ χάριν ἀπέστειλε Λόγον: Cognove- 
verunt Patris mysleria, nimirum qua de causa. ser- 
monem miserit. MARAN. ibid. 

(04) Οὗτος ὁ ἀπ᾿ dpyrc, ὁ καινὸς Φανείς. Le- 
gere malim, οὗτος ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς, χαινὸς Φανείς. Hic 
qui ab initio erat, novus apparuit. MaBaN. | ibid. 

(02) Εὐρεθείς. Legit Stephanus xai ἀρχαῖος ope 
θείς. Beurerus καὶ παλαιός. Mallem καὶ iv. χρόνῳ 
εὑρεθείς et ὑπ tempore inventus, aut aliquid simile 
quod nature divine eternitali opponatur. 

(95) Δωρουμένη. Vert etiam posset, donata, ut 
observat Stephanus. 

(94) Οἱ γενοµένοι. Miror doctissimum interpre- 
tem Stephanum reddidisse, qui fuistis, et mox qui 
produxistis, cum nihil magis sententie contrarium 
esso possit. Heec enim ad gentiles dicuntur. Non 
incommode deleretur articulus ante γενόµενοι. 








1185 


EPISTOLA AD DIOGNETUM. 


1156 ' 


καρπον ξύλον , εὐθαλοῦν , ἀνατείλαντες iv ἑαυ- A ferens, belle germinans, in vobis ipsis producen- 


τοῖς, ποικίλοις καρποῖς χεχοσμηµένοι. Ἐν γὰρ τού- 
tp τῷ χωρίῳ ξύλον γνώσεως xal ξύλον ζωῆς πε- 
φύτευται’ ἀλλ’ οὐ τὸ τῆς γνώσεως (95) ἀναιρεῖ, ἀλλ) 
ἡ παρακοὴ ἀναιρεῖ. Οὐδὲ γὰρ ἄσημα τὰ Ύεγραμ - 
μένα, ὡς θεὸς ἀπ᾿ ἀρχῆς ξύλον ζωῆς iv µέσῳ πα- 
ῥαδείσου ἐφύτευσε, διὰ Ἠνώσεως ζωὴν ἐπιδεικνύς * 
ᾗ μὴ χαθαρῶς χρησάµενοι ol ἀπ᾿ ἀρχῆς, πλάνῃ 
τοῦ ὄφεως γεγύμνωνται. Οὐδὲ γὰρ ζωὴ ἄνευ γνώ- 
σεως , οὐδὲ γνῶσις ἀσφαλὴς ἄνευ ζωῆς ἀληθοῦς . 
Διὸ πλησίον ἑκάτερον πεφύτευται. "Hv δύναμιν ivi- 
δὼν ὁ ᾿)Αποστόλος (06). τήν τε ἄνε ἀληθείας 
προστάγµατος εἲς ζωὴν ἀσκουμένην γνῶσιν µεμφό- 
µενος, λέγει Ἡ γνῶσις φυσιοῖ, dj δὲ ἀγάπη ot- 
κοδομεῖ. Ὁ γὰρ νοµίζων εἶδέναι τι ἄνευ γνώσεως ἆ- 
ληθοῦς xol μαρτυρουµένης ὑπὸ τῆς ζωῆς, οὖκ ἔγνω, 
ὑπὸ τοῦ ὄφεως (97) πλανᾶται, μὴ ἀγαπήσας (908) τὸ 
Civ. Ὁ δὲ μετὰ φόδου ἐπιγνοὺς, καὶ ζωὴν ἐπιζητῶν, 
ἐπ᾽ ἐλπίδι φυτεύει, καρπὸν προσδοχῶν. "IIo col xap- 
δία, γνῶσις ζωὴ δὲ, λόγος ἀληθὴς, χορούμενος" 
οὗ ξύλον φέρω), xal καρπὸν (00). . . ρῶν, τρυγή- 
σεις ἀεὶ τὰ παρὰ θεφῷ ποθούµενα ' ὦν ὄφις oby 
ἅπτεται, οὐδὲ πλάνη συγχρωτίζεται ' οὐδὲ Εὖα 
φθείρεται (00*), ἀλλὰ παρθένος πιστεύεται, xal σω- 
τήριον δείχνυται, καὶ ἀπόστολοι συνετίζονται, xal τὸ 
Κυρίου πάσχα προέρχεται, xai κηροὶ (100) συνάγον- 
ται, καὶ μετὰ κόσμου ἁρμόζεται' καὶ διδάσκων ἁγίους 
ὁ λόγος, εὑφραίνεται" δι’ οὗ Πατὴρ δοξάζεται. Ὦ ἡ δό- 
Ea εἲς τοὺς αἱῶνας. ᾽Αμήν. 


(95) ᾽Αλλ’ οὗ τὸ τῆς γνώσεως, κ. t. λ. Sic redden- 
dum crediderim : Verum non cognitionis lignum oc- 
cidit, sed. inobedientia. MARAN. in Emendand.. 

(96) "Hv δύναμιν ἐνιδὼν 6 ᾿Απόστολος, Id est: cum 
. perspexisset Apostolus quam vim habeat illa utri- 
usque ligni, nempe cognitionis et vitae, conjunctio. 
Obscura Stephani interpretatio: Quam facultatem 
cum perspezistel Apostolus. MARaN. tbid. 

) Ὑπὸ τοῦ ὄφεως. Premittit xal Beurerus. 

98) M3) ἀγαπήσας. Ita. Beurerus et Sylburgius : 
posterior littera hujus vocule µή legi non potuit 
ms. codice, sed tantum µ. Stephanus reddidit ob 
amorem vitae. Mox idem Beurerus ὕτω οὖν cot. 


tes, variis fructibus ornati. In hoc eniin loco lignum 
cognitionis et lignum vite plantatum fuit. Verum 
non quod est cognitionis,jd est quod e medio tollit; 
Bed inobedientia e medio tollit.Neque enim ea sunt 
obscura que scripta sunt, Deum ab inilio lignum 
vite in medio paradisi plantasse, per cognitionem 
vitam ostendentem ; qua cum pure usi non essent 
qui ab initio fuerunt, impostur& serpentis nudati 
fuerunt. Neque enim vita sine cognitione, neque 
cognitio tuta sine vita vera. Ideo in propinquo 
utrumque plantatum fuit. Quam facultatem oum 
perspexisset Apostolus, reprehendens cognitionem 
que sine veritate mandati in vitam exercetur, di- 
cit : Cognitio inflat, dilectio autem &dificat!?. Qvi 
enim putat se scire aliquid sine cognitione vera ef 
oui testimonium perhibetur & vita, non cognoscit, 
a gerpente decipitur, quia vitam non dilexit.At qui 
cum timore cognitionem est adeptus,et vitam que- 
rit, in spe plantat, fructum exspectans. Esto tibi 
cor, cognitio : vita autem, sermo verus qui reci- 
pitur. Cujus lignum ferens, et fructum, peroipies 
semper que apud Deum desiderantur,que serpens 
non attingit, neque impostura se illi applicat; ne- 
que Eva corrumpitur, sed virgo creditur ; et Salu- 
tare ostenditur,et apostoli intelligentia instruuntur, 
et Domini pascha progreditur, et chori congregan- 
tur, et decenter ordinantur: ac docens sanctos 
sermo laetatur; per quem Pater glorificatur. Cui 
gloria in secula. Amen. 


(99) Καὶ καρπὀν. Stephanus et Beurerus καὶ 
καρποῦ ἐρῶν. Melius Sylburgius xai καρπὸν 
ἐκπληρῶν. 


(99*) Οὐδὲ Εὖα φθείρεται. Clarior erit interpreta- 
tio, si sic reddamus : Ubi neque Eva corrumpitur. 
MaRAN., ibid 


(100) Κηροί. Vox corrupta, nec evidenter lecta in 
ms. codice. Non s&nabitur vulnus, si legamus cum 
Sylburgio χαιρο[. Sed si ponamus χοροί, nihil puto 
euperfuturum difflcultatis.Stephanus voces sequen- 
tes Bic reddit, et cum mundo coaptatur. Videtur le- 
gendum ἁρμόζονται, 








PRESBYTERORUM ET DIACONORUM 
ACHALE 


EPISTOLA DE MARHTYRIO S. ANDRE/E APOSTOLI 





VETERUM TESTIMONIA. 


(GarzAND., Veterum Patrum Biblioth., t. I. Venetiis, 4765, in-fol., p. 145.) 


I. 
DAMASUS, vel quisquis auctor sit, Carm. 1v, ex edit. Sarezanii, Rom 1638. 


Andrea, Christi apostole, 
Hoc ipso jam vocabulo 
Signaris 1sto nomine, 
Decorus idem mystice. 


Quem crux ad alta provehit, 
Crux quem beata diligit, 
Cui crux amara preeparat 
Lucis future gaudia. 


In te crucis mysterium 
Cluit gemello stigmate, 
Dum probra vincis per crucem, 
Crucisque pandis sanguinem. Bpist. cap. x. 


II. 
HigRoNYMUS, epist. rix al. cx,viit ad Marcellam, tum. 5, fom. I, pag. 328, edit. Veron. 1734. 
In omnibus locis versabatur (Jesus) : cum Tboma in India, cum Petro Rome, cum Paulo in Illyrico, 
cum Tito in Creta, cum Andrea in Achaia. Cap. n, etc. 
III. 
GaAUDENTIUS Brix., ín serm. habito in Dedicat. eccles. 
Joannes in Sebastena urbe provincie Palestine, Thomas apud Indos, Andreas et Lucas apud Patras 
Achaie civitalem, consummati releruntur. Cap. xit. 
IV. 
PAvLINUS NOLANUS, de S. Felice, Naíal. 1x, vers. 406, pag. 637, edit. Veron. 1130. 
Heic pater Andreas, heic qui piscator ad Argos 
Missus, vaniloquas docuit mutescere linguas: 
Qui postquam populos ruptis erroris iniqui 
Hetibus explicuit, traxitque ad retia Chrieti, 
Thessalicas fuso damnavit sanguine Patras. Cap. x. 
τεμ, íbid., Natal. x1, vers. 76-350, pag. 442, 468 οἱ 659. 


Sic Deus et reliquis tribuens pia munera terris, 

Sparsit ubique loci magnas sua membra per urbes. 

Sic dedit Andream Patris. . . . . . . . . 

08. n. 5. 5. 5. ο ὁ Íune Andream devexit Achivis. 


V. 
PETRUS CHRYSOLOGUS, sérfh. CXEXIII. 


Crucem quam refugerant (Petrus et Andreas), postea conjunctis viribus ardenter invadunt. — Petrus 
: namque crucem, arborem conscendit Andreas. Cap. x. 


* 


1189 PRESB. ET DIAC. ACHAL& EPIST. 3E XiATtT. S. ANDHREJE. — PROOEMIA. 1190 


VI. 


Aucron Incertus, lib. De vera et falsa poenitentia, cap. 8, num. 22, ín Append. ad lom. VI Opp. S. Au- 
gustini, pag. 236, edit. BB. Paris. 1685. 


In hoc desiderio erat Andreas, qui in cruce positus a Domino requirebat: Tempus es! ut commendes 
terre corpus meum. Volebat enim eum plebs de cruce deponere. Ipse autem capit Dominum rogare : Ne 
me permittas, Domine, descendere vivum, sed tempus est ut commendes terre corpus meum : tandiu 
enim jam portavi. tandiu super commendatum vigilavi, quod vellem jam ipsa obedientia liberari, et 
isto gravissimo indumento exspoliari. Recordor quantum in portando onerosum, in fovendo infirmum, 
In coercendo letum, in domando superbum laboravi. Scis, Domine, quoties & puritate contemplationis 
me retrahere conabatur, quoties a dulcissime quietis somno me excitare contendebat, quantum et quo- 
ties dolorem ingerebat. Qui igitur tandiu, Pater benignissime, pugnanti restiti et tua ope superavi, & 
te pio et justo remuneratore posco,ne mihi ultra commendes,sed depositum reddo. Com:inenda alii quein 
illud ultra non impediat, et. resurrecturum servet et reddat, ut et ipsum quoque meritum eui laboris 
recipiat. Terre me commenda, ut me ainplius vigilare non oporteat, et libere ad te fontem indeficientis 
gaudii ἰδπάθτθ anxiantem me non retrahat, nec impediat. Cap. χι. 


VII. 
Ex lib. Sacramentorum, inter opp. S. GaEcont M. tom. IL, pag. 143, edit. BB. Paris. 1705. 


Adest nobis (Pater omnipotens) dies magnifici votiva mysterii, qua venerandus Andreas apostolus 
germanum se gloriosi tui Petri, tam praedicatione Christi tui, quam conversatione monstravit : ut id 
quod libera predicaverat voce, nec pendens taceret in cruce. Cap. x. 

λα. et Librum Responsalem, sive Anliphonarium, inler opp. ejusdem S. Gnageonn M. tom. III, pag. 


VIII. 
Ez Missali Gothico apud Mabillonium Liturg. Gallic. lib. n1, num. 17, pag. 221, 222. 


Dignum et justum est, equum et justum est, pietati tue ineffabiles gratias referre, Omnipotens, sem - 
piterne Deus, et inestimabili gaudio passionem tuorum predicare sanctorum, per Christum Dominum 
nostrum. Qui beato Andree in prima vocatione dedit fidem, et in passione donavit victoriam. Acceperat 
hec utraque beatus Andreas | ideo habebat et in predicatione constantiam, et in passione tolerantiain. 
Qui post iniqua verbera, post carceris septa, alligatus suspendio se purum sacrificium tibi obtulit Deo. 
Extendit mitissimus brachia ad celos, amplectitur crucis vexillum, defigit in osculis ora, Agui cogno- 
acit arcana. Denique dum ad patibulum duceretur, in cruce suspenderetur, carne patiebatur et spiritu 
loquebatur. Obuviscitur crucis tormenta, dum de cruce Christum preconat. Quantum enim corpus ejus 
in ligno extendebatur, tantum in lingua ejus Christus exaltabatur: quia pendens in ligno, sociari se ei 
gratulabatur. Absolvi se non patitur de cruce, ne tepescat certamen in tempore. Turba circumspicit, 
et lamentat ; demitti & vinculo cupit, quem Reparatoris mentem intelligit. Luxari postulat justum, ne 
pereat populus hoc delicto. Interea fundit martyr spiritum, possessurus sempilerni Judicis regnum. 
Capp. 1x, X, ΧΙ, ΧΙΙ. 
IX. 
VxNANTIUS FonTUNATUS, Curmin. lib. vii, De senatu ία ccelestis, Ex Biblioth. Patrum. Paris. tom. Vlil, 
pag. y à 


Culmen apostolicum radianti luce coruscum, 
Nobilis Andream mittit Achaia suum. 


X. 
GnrGonIUS Turon., De gloria martyrum, lib, 11, cap. xxxi, pag. 754, edit. Paris, 1699. 
Andreas apostolus msgnum miraculum in die solemnitatis sue profert, hoc est manna in modum 
farine, vel oleum cum odore nectareo, quod de tumulo ejus exundal. — Hac autem aguntur apud pro- 


vinciam Achaiam in civitate Patras, in qua beatus apostolus sive martyr, pro Redemptoris nomine cru- 
cifixus, presentem vitam gloriosa morte finivit. Cap. x. 


XI. 
AUCTOR INCERTUS, (ib. De miraculis B. Andres apostoli, cap. xxxvi, in Append. opp. GnEGoni: Tunow. 
pag. . 


Post bec comprehensus beatus apostolus ab Egea proconsule, positus est in carcere, ad quem omnes 
conveniebant ut audirent verbum salutis. Αἱ ille non cessabat predicare nocte et die verbum Dei.Paucis 
vero diebus interpositis, eductus de carcere et gravissime caesus, cruce suspeneus est: in qua cum per 
triduum viv ns penderet,non cessabat predicare Dominum Salvatorem, donec tertia die populis flentibus 
spiritum exhalaret : quod lectio Passionis etiam ej"s plenissime declarat. Cujus beatum corpus Maxi- 
milla accipiens, conditum aromatibus recoudidit in sepulcro : assidue autem super illum deprecans Do - 
minum, ut ejus beatus apostolus memor esset, exorabat. Capp. vit, IX, X, Xii, Xril, 


Libellus De míraculis sancti 4ndrez laudatur in Chronici Fontanellensis cap. xiv. 


XII. 


MeNoroarUM GicoRUM, jussu Bastlii imperatoris Grace editum, ad d. xxx Novembris. Part. 1, pag. 291, 
edit. Urbin. 1727. 


ἼΑθλησις τοῦ ἁγίου xai πανευφήµου ἁποστόλου 'Av- Certamen sancti et clarissimi apostoli And:ee, 
δρίου, ἀδελφοῦ τοῦ μεγάλου Πέτρου. fratris magni Petri. 


191 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


^€oc--—— 


1193 


Οὔτος ἀδελφὸς γνήσιος ὑπάρχων τοῦ µεγάλου ἆπο- A — Hic germanus magui apostoli Petri, post Ascen- 


στόλου Πέτρου, μετὰ τὴν ᾿Αναληψιν τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκήρυξεν εἲς πᾶσαν τὴν παρ- 
ἆλιον τῆς Βιθυνίας, καὶ τοῦ Πόντου, xal τῆς θρή- 
χης, xai τῆς Σκυθίας. Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπῆλθεν ἐν 
Σεθαστουπόλει τῇ µεγάλη. — Elta ἀπῆλθεν ἐν Πά- 
τραις τῆς "Ayala elc Πελοπόννησον. Καὶ ἑςταυρώθη 


sionem Domini nostri Jesu Christi, preedicavit in 
tota maritima ora Bithynie, Ponti, Thracis et 
Scythie: deinde magnam Sebastopolim lustravit. 
— Postremo Patras Áchaie ia Peloponnesum rri- 
gravit, ubi ab /Egea proconsule in crucem subla- 
ius est: atque ita mortem obiit. Capp. i, x, 
XII. 


ὑπὸ Αἰγέα τοῦ ἀνθυπάτου' xal οὕτως ἑτελειώθη. 


XIII. 


ETHERIUS Uxainensis et BrATUs presbyter, lib.1, adversus Elipandum archiepiscopum "Toletanum. Ez 
Bibliotheca Patrum Parisiensi, fom. IV, part. ii, pag. 526, Α 

Agnus iste predam quam tenebas, exoussit, et argumentationes philosophie tus, simplicitatis sure 

innocentia omnino delevit. Iste est Agnus immaculatus, qui quotidie, ut beatus Andreas ait, in altare 

crucis sanctificatur: Cujus carnes posteaquam omnis populus credentium manducaverit et ejus sanguinem 

biberit, Agnus qui sacrificatus est, inleger perseverat et vivus : el cum vere sacrificatus. sil, el vere carnes 

ejus sint manducat a populo, εἰ vere sanguis ejus sit haustus : lamen, ut. dixi, integer manet, et immacula- 


tus el vivus. Cap. vi. 
XIV. 
FronUS, ín Auoctar. ad Martyrolog. BEp.e. Ex Actis Sanctorum Bolland. Mart. tom. II, pag. xc, 


In Achaia, civitate Patras, passio S. Andres apostoli : qui crucifixus pro Chrieti nomine, Suum com- 
plevit martyrium. Cap. x. 
XV. 
Miro, monachus Elnonensis, tn Vita S. Amandi epis. Traject. lib. 1, cap. 4. Ex Bolland. Febr. tom. 1 
pag. 9/5. 


Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam, 
Αο nomen proprium patrando viriliter implet. 


XVI. 
WALAFRIDUS SrRABO, Carm. de S. Audrea. Ez "Thesauro Canisii fom. 1I, part. m, pag. 258. 


Protinus Andreas compunctus voce Tonantis, 
Credidit eternum salvantem secula regem : 
Pendula capture contemnens retia sprete, 
Et dicto citius Christi precepta facesasit. 

Quis numeraure valet populosis oppida turmis 
lllius eloquio, que fana profana fricabant, 
Credula pandentes regi precordia Christo? 
Nempe vicem Domino solvebat calce cruenta, 
Dum crucis in patulo suspenaus stipite martyr 
Ultima mortalis clausit spiracula vite, 
Purpureas sumens Christo regnante coronas. 


XVII. 
RHABANUS, in. Martyrol. ad d. 30 Nov. Ex Thesauro Canisii tom. 1, part. 1t, pag. 348. 

Natale sancti Andree apostoli. — Hic praedicavit Scythiam et Achaiam, ibique in civitate Patras cruci 
suspensus occubuit. Cap. x. 

XVIII. 
UsvA4nDUS, in Martyrologio ad d. 30 Novemb., pag. 193, edit. BB. Paris. 1718. 

In civitate Patras provincie Áchaim, natalis sancti Andree apostoli, qui etiam apud Scytbiam predi- 
cavit. Hic beatissimus ab Egea proconsule comprehensus, rimo in carcere est clausus, 8ο deinde gre- 
vissime cesus ; ad ultimum vero in cruce appensus, biduo inibi supervixit. Capp. vii, IX, X, xil. 

XIX. 
R£M1GiUS, monachus ANTISIODORENSIS, Comment. in psalmum xxr. Exstat in Bibliotheca Patrum Lugdo- 
nensi, tom. XVI. 

Quamvis hoc sacramentum α pluribus accipiatur, non tamen, ut videtur, in partes est divisum, sed 
totum singulis est indivisum, Andrea apostolo sio testante: Agnus, quanquam sacrificatus est, inieger 
perseverat et vivus. Cap. v1. 

XX. 
JoANNES EUCHAITENSIS, ? Poematibus, pag. 70, edit. /Elonz, 1610. 
Σταυροῦσί τε τρεῖς ἄνδρες ὁμῶς "AvBplav. 
Tres simul viri cruciguut Andream 


1193 EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEVIA. 1194 


XXI. 
ManTrRoLoGdiUM metrioum Ecclesie Grece, ad. d. 30 Nov., ex edu. Siberi, Lipsis, 1727. 


᾽Αντίστροφον σταύρωσιν ᾽Ανδρέας φὲρει, 

Φανεὶς ἀληθῶς, οὐ σχιωδῶς, ὢν µύστης. 
Antistrophe fixus cruci fuit Andreas 
Sacerdos Christi verus, non umbratilis. 


XXII. 


LANFRANCUS archiep. Cantuar., lib. De corpore et sanguine Domini, cap. x, pag. 299, Edit Paris., 1048. 

Est igitur sacramentum el res sacramenti, id est corpus Christi. Christus tamen resurgens ex mortuis 
jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. v1, 9) Sed sicut dicit Andreas apostolus: Cum vere 
in terris carnes ejus sinl comesta, et vere sanguis ejus sit bibitus ; ipse tamen usque in lempora resiitutionis 
omnium, in calestibus ad dexteram Patris integer perseverat εἰ vivus. Cap. vi. 


XXIII. 


'"WorPHELMUS abbas Brunwillerensis ín Epistola ad. Meginhardum abbatem Gladebacensem, de sacramento 
Excharistie contra errores Berengarii. Exsfat apud Mabillonium seculo vi, Benedict. part. it, pag. 


Hoc &utem corpus, post expletam more catholico communionem, sanum et incolume, vivum et inte- 
grum se recipit ad Patrem. Sic enim testatur Ecolesia Achaise, beatum Andream apostolum dicere : 
Postquam omnis populus credentium Agni carnem comederil el sanguinem biberit. Agnus qui sacrificatus est, 
inleger perseverat et vivus ; et cum vere sacrificatus sit, et vere carnes ejus comest2. α populo, et. vere san- 
guis ejus sit bibilus, tamen, ut dizi, εἰ integer permanet, et immaculatus, eb vivus. Cap. ΥΙΠ. 


XXIV. 
Ivo CanNorENsIS Serm. De convenientia veteris et novi sacrificii. Ex Biblioth. Patrum Parisiensi, tom. X. 


Ecce ad memoriam veniunt verba beati Andres apostoli,quibus asserit et in ccelis esge corpus Domini, 
et de aliari posse sumi corpus Domini : Cujus, inquit, carnes cum sint comesLz in terris a populo, et san- 
guis ejus bibitus ; ipse lamen usque in tempora restitulionis omnium, in celestibus ad dextram Patris integer 
perseveral εἰ vivus. Cap. vi. 


XXV. 


BERNARDUS abbas Clars-vall., Serm. in Vigilia S. Andree apostoli, num. 3, opp. vol. I. pag. 1064. edit. 
Paris. . 


Andreas homo erat similis nobis, passibilis, et tam vehementi ardore spiritus orucem sitiebat, tam 
inaudito a seculis gaudio tripudiabat, ut cum paratum sibi eminus patibulum conspexisset : 0 crux, 
inquit, diu desiderata, et jam concupiscenti animo preparata ! Securus et. gaudens venio ad. te, ita ut. et tu 
exsultans suscipias me. Et paulo post, num. 4: Terrendum eum putat /Egess, crucis gupplicium mini- 
tans : sed non est ita. Accenditur magis in verbo hoc, et libere clamat : Ego si patibulum crucis expa- 
vescerem, crucis gloriam nan predicarem. At ubi paretum sibi lignum intuitus est, ex hoo jam plane 
totus ignescens applaudebat, et blandiebatur illi amate sue, officiosissime galutabat, devotissime sus- 
cipiebat, magnifice attollebat eam, et in ipsius preconio gloriabatur, clamans magis affectione quam 
voce : Salve, cruz pretiosa, qus decorem εἰ pulchritudinem de membris Dominicis accepisti ? Salve, cruz, 
qua in corpore Chrisli dedicata es, εἰ ex membris ejus tanquam margaritis ornata. Capp. viri, x. 


InEM, serm. 1, in festo in S. Andree, num: 1, pag. 1065. 


Cum duceretur ipse beatus Andreas &d crucem, populus qui sanctum et justum dolebat injuste dam- 
naci, prohibere voluit ne puniretur; sed magis ipse instantissim& prece prohibuit eos, ne non corona- 
retur, imo ne non pateretur. Desiderabat siquidem dissolvi,et cum Christo esse, sed in oruce quam sem- 
per amaverat : desiderabat regnum intrare, aed per patibulum. Quid enim dioit illi amate sue ? Per 
te, Inquit, me recipiat, qui per te me redemit. Cap. vit. 


IDEM, serm. 1, num. 3, ibidem, pag, 1069. 


Audistis certe, cum pervenisset beatus Andreas ad locum ubi crux parata erat, quomodo confortatus 
sit in Domino, et per Spiritum, quem una cum ceteris apostolis in igneis linguis acceperat, verba vere 
ignea loqueretur. — Ex abundantia cordis os locutum est ; et charitas qua fervebat in corde, quasi scin- 
tillas quasdam ardentissimas emitebat in voce. Quid enim beatus Andreas cum aibi paratam,ut dixi, oru- 
cem eminus cerneret, loquebatur? 0 eruz, inquit, diu desiderata, el. jam concupiscenti animo preparata ! 
Securus et gaudens vento ad te; ita ut tw exsullans suscipias me, discipulum ejus qui pependil tn £e : quia 
amator luus semper fui, et desideravi amplecti te. Cap. x. 


IDEM, £n serm. xvi, de diversis, num. 0 ; ibidem. pag. 1122. 


Nunquid non supra naturam beatus iste Andreas apostolus, cujus solemnitas pre manibus est, tran- 
silierut, qui dicebat: 0 bona cruz, diu desiderata, et jam concupiscenti animo preparata | Securus e£ gaudens 
venio ad te. Cap. x. 


PATROL. Gh, Il. 28 


1191 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1193 


Οὗτος ἀδελφὸς γνήσιος ὑπάρχων τοῦ μεγάλου ἆπο- A — Hic germanus magni apostoli Petri, post Ascen- 
στόλου Πέτρου, μετὰ τὴν ᾿Αναληψιν τοῦ Kuoploo sionem Domini nostri Jesu Christi, predicavit in 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκήρυξεν εἲς πᾶσαν τὴν παρ- tota maritima οτα Bithynie, Ponti, Thracis et 
ἆλιον τῆς Βιθυνίας, xal τοῦ Πόντου, xal τῆς Θρ6  Scythie: deinde magnam Sebastopolim lustravit. 
xc, καὶ τῆς Σχυθίας. Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπῆλθεν iv — — Postremo Patras Achaie ia Peloponnesum rri- 
Σεθαστουπόλει τῇ µεγάλη. — Elta ἀπῆλθεν iv Πά- —gravit, ubi ab /Egea proconsule in crucem subla- 
τραις τῆς "Ayala elc Πελοπόννησον. Καὶ ἑςταυρώθη — tus est: atque ita mortem obiit. Capp. n, x, 
ὑπὸ Αἱγέα τοῦ ἀνθυπάτου" καὶ οὕτως ἐτελειώθη. XII. 


XIII. 


ETBRERIUS Uxainensis et BrATOs presbyter, lib.1, adversus Elipandum archiepiscopum Toletanum. Ες 
Bibliotheca Patrum Parisiensi, tom. IV, part. ii, pag. 526, A. 


Agnus iste predam quam tenebas, exoussit, et argumentationes philosophie tue, simplicitatis sue 
innocentia omnino delevit. Iste est Ágnus immaculatus, qui quotidie, ut beatus Andreas ait, in altare 
crucis sanctificatur: Cujus carnes posteaquam omnis populus credentium manducaverit. et ejus sanguinem 
biberit, Agnus qui sacrificatus est, inleger perseveral et vivus : εἰ cum vere sacrificatus. sit, el vere carn& 
ejus sint manducat a populo, et vere sanguis ejus sit haustus : tamen, ut. dixi, integer manet, et immacula- 
tus et vivus. Cap. vi. 

XIV. 


FroRuS, ín Auctar. ad Martyrolog. BEp.e. Ex Actis Sanctorum Bolland. Mart. tom. II, pag. xt, 


In Achaia, civitate Patras, passio S. Andres apostoli : qui crucifixus pro Christi nomine, Suum Com 
plevit martyrium. Cap. x. 


XV. 
Miro, monachus Elnonensis, $n Vita S. Amandi epis. Traject, lib. 1, cap. 4. Ex Bolland. Febr. tom 
pag. 874. 


Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam, 
Αο nomen proprium patrando viriliter implet. 


XVI. 
WALAPRIDUS STRABO, Carm. de S. Audrea. ΕΦ Thesauro Canisii tom. II, part. i, pag. 258. 


Protinus Ándreas compunctus voce Tonantis, 
Credidit eternum salvantem secula regem : 
Pendula capture contemnens retia sprete, 
Et dicto citius Christi precepta facessit. 
Quis numerure valet populosis oppida turmis 
lllius eloquio, qua fana profana fricabant, 
Credula pandentes regi precordia Christo? 
Nempe vicem Domino solvebat calce cruenta, 
Dum crucis in patulo suspensus stipite martyr 
Ultima mortalis clausit spiracula vite, 
Purpureas sumens Christo regnante coronas. 


XVII. 
RHABANUS, £n. Martyrol. ad d. 30 Nov. Ex Thesauro Canisii tom. lI, part. 11, pag. 348 
Natale sancti Andres apostoli. — Hic preedicavit Scythiam et Achaiam, ibique in civitate Οι 
suspensus occubuit. Cap. x. 
XVIII. 
UsuARDUS, ín Martyrologio ad d. 30 Novemb., pag. 193, edit. BB. Paris. 1718. 
In civitate Patras provincie Achais, natalis sancti Andree apostoli, qui etiam apud Scyt 


cavit. Hic beatissimus ab Egea proconsule comprehensus, primo in carcere est clausus, ac 
vissime omsus ; ad ultimum vero in cruce appensus, biduo inibi supervixit. Capp. vit, tx, x 


XIX. 


REMIGIUS, monachus ANTIsIoDORENSIS, Comment. in psalmum xx:z. Exsfat in Bibliotheca P: 
ηθηβ!, (om. XVI. 


Quamvis hoc sacramentum a pluribus accipiatur, non tamen, ut videtur, in partes es 
totum singulis est indivisum, Andrea apostolo sic testante: Agnus, quanquam  sacrifical 
perseverat et vivus. Cap. v1. 


. XX. 


JoANNES EUCHAITENSIS, ?n Poematibus, pag. 70, edit. Alonz, 1010. - 


Σταυροῦσί τε τρεῖς ἄνδρες ὁμῶς ᾿Ανδρέαν. 
Tres simul viri crucifiguut Andream - 


1195 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1196 


XXVI. 
GaurnIDUS abbas, ín Declamat. Ίνα, exst. in volum. II Opp. 8. BraNaRDI, pag. 324, A. 


Gaudium sane non modo in spe glorie, sed etiam in tribulationibus. — Heo virtus ex alto, que An- 
dream fecit amplecti crucem. Cap. x. 


XXVII. 


Νισοιατυβ Clare-vallensis, serm. in festo S. ANpnE. Exst.i in volum. II. Opp. 8. BERNAnDI, 
pag. 128, A. 


Dominus noster, cujus schola est in terris et cathedra in colo,ex his omnibus quos elegit et preelegit, 
Andream elegit apostolum cujus eolemnit«tem et vocibus et cordibus inclamamus. O dulcis apostolus, 
et primitiva vocatio Domini Salvatoris : — cujus passio tanta spiritus devotione distillat,ut mentes au- 
dientium adipe et pinguedine replere videatur. Unde non immerito in singularem auctoritatis arcem 
suscepta est, quam qui viderunt scripserunt orbi, e ministri fuere sermonis. Cap. 1. 


Hio sermo, quem Mabillonius aliique tribuunt Nicorao Clarz-vallensi, occurrit etiam inter sermones 
B. PETRI DAMIANI, estque num. rviri, tom. 11, pag. 138, edit. Paris. 1642. 


XXVIII. 
PzTRUS ΒΚΕΡΕΝΒΙΒ, serm. 1v, in festo S. Andreee, pag. 174, edit. París. 1657. 


Andreas quasi sue conditionis oblitus, eummopere prmdioabat suavitatem et dulcedinem orucis. — 
Pre nimio ardore fidei et amoris, crucem salutat et dicit : Securus et gaudens vento ad le. Andreas pre- 
cipuam reputat voluptatem,si dimittatur in patibulo, donec in eo consummetur : et quod omnem forti- 
tudinem facultatis humane transcendit, quasi jam & corpore peregrinans cruciatum in cruce non sen- 
tit. — Andreas clamat : Salve. crux speciosa ! Securus et. gaudens ad. te venio : suscipe discipulum ejus qui 
pependit in te magister meus Chrislus. — Ardentissime affectat Andreas ascendere crucem : ut intra eam 
mundum et principem mundi despiciat ; ut inde quasi de eminentissima turre jacula inimici securus er- 
Cipiat. Cap. x. 

XXIX. 


AUcToR incertus. lib. Soliloquiorum anime ad Deum, cap. xxi. In Append. Opp. S. Augustini. 
tom. Vl, pag. 95. 
Ibat Andreas securus ad crucem et gaudens, quoniam ad tuam dulcedinem properabat. Cap. x. 


XXX. 


Lucas Tudensis, contra Albigenses lib. n1, cap. m ER Biblioth. Patrum Parisiensi, tom. IV, part. n, 
pag. 119, 
Quamvis multos martyrum legamus in sua passione gaudere, ut legitur de beato apostolo Andrea, qu 
cum duceretur ad mortem, dicebat : Securus et gaudens venio ad te ; hoc de gaudio spiritus intelligendum 
est, non de gaudio corporeo. Cap. x. 


XXXI. 
'THoMAS AQUINAS, serm. 11, de S. Andrea. Ex. edit. Romana 1570, tom. XVI, sub finem, pag. 48. 


Septem sunt gradus ascendendi in palmam, id est in crucem. Primus gradus, persecutoris aggressus. 
Secundus, devota martyrii processio ; de his duobus, in vita sua (8. Andr.). Tertius, devota de cruce 
predicatio; in Legenda, ibi : 0 si scires viriulem crucis ! etc. Quartus, carceris toleratio, ibi ; Jussit eum 
tn carcerem deirudi. Quintus, populorum eum liberare volentium prohibitio, ibi : Nolite sanctum, eic. 
Sextus, funium procellatio, ibi : Jussit eum funibus cedi. Septimus, devota ut pati mereretur oratio, ibi : 
0 beata cruz. — Circa passionem notandum quod passus est desideranter, ibi : Jam concupiscenti animo 
praparala ; confidenter, ibi : Securus ; letanter ibi : Gandens venio ad te; constanter, quia nunquam a 
predicatione cessabat ; longanimiter, ibi ; Bíduo ; gratanter, gratias agendo; perseveranter, quia nun- 
quam nisi mortuus descendere voluit. Capp. 11, ΥΠ, 1x, x, xi, ΧΙ. 


XXXII. 
BoNAVENTURA, serm. 1, de S. Andrea apostolo. Ez ejus Opp. edit. Lugdn. 1668, tom. Π1, 
pagg. 223, 224. 


: Beatus Andreas, sicut ejus Legenda dicit, materialem crucem in corpore passus fuit. — Sic curn cru- 
cem ascenderet,hano humilitatem sanotus apostolus se habere ostendit,cum JEgee de cruce sic ait : Eg 
crucis Chrisli servus sum, el crucis tropaeum diligere potius debeo quam timere. — Unde dictur in Legendi, 
quod exspoliavit se, et vestimenta sua tradidit carntficibus. — Quod apostolus dum attendit, mori pro 

hristo non timuit, sed pleno gaudio cordis ad crucem accessit. Unde videns crucem non timuit, non 
fugit, non oculos ab ea avertit, sed exclamavit et dixit : O0 bona cruz, di desiderata, sollicite quaesita, el 
&leo concupiscenti animo praparata ! lxtus et gaudens venio ad te, ita ut tu gaudens suscipias me, discipulum 
ejus qui pependit ín te. Salva me, inquit, crux pretiosa, etc. Capp. 1v, x. 


IDEM, serm. 111, ibidem, pag. 225. 


Hac compassione fraterna transfossus apostolus dicebat ρου : Ego de tuo interitu doleo, non de πα 
passione conturbor. Meus enim dolor unius diei, vel duorum, vel trium ; sed tuus interitus nec per millia as- 
norum poterit pervenire ad fimem. Cap. 1x. 








1197 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEMIA. 


1198 


XXXIII. 
SOoPHRONIUS, ul fertur, De vitis apostolorum, cap. 1. Apud Fabricium in Biblioth. Ecoles. pag. 224. 


Ανδρέας 6 ἀδελφὸς αὐτοῦ, ὡς οἱ πρὸ ἡμῶν παρα- A — Andreas frater hujus (Simonis Pétri, ut majores 


δεδώκασιν, Σκύθαις xal Σογδιανοῖς καὶ Σάχκαις ἑκή- 
ρυξε τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
καὶ ἐν Σεθαστοπόλει ἐχήρυξε τῇ µεγάλη, ὅπου ἐστὶν 
ἡ παρεμθολὴ ᾿Αψάρου xai Φάσις Ó ποταμὸς , ἔνθα 
οἰκοῦσιν Αἰθίοπες Οἱ ἑσωτέροι. Θάπτεται ἐν Πάτραις 
τῆς ᾽Αχαΐας, σταυρῷ παραδοθεὶς ὑπὸ Αἰγέα τοῦ βασι- 
λέως Ἐδεσσηνῶν. 


noslri prodiderunt, Scythis, et Sogdianis, et Sacois 
predicavit Evangelium Domini nostri Jesu Christi, 
et in Sebastopoli predicavit que oognominatur 
Magna, ubi est irruptio Apsari, et Phasis fluvius : 
illic incolunt ZEthiopes interiores. Sepultus est au- 
tem Patris civitate Achaie, cruois suffixus ab 
JEgea prefecta Edessenorum. 


Eadem ferme habet Anonymus apud OEcuMENiIUM in Acta apostol. eL Epistolas Pauli: apud quem tamen 
postrema verba reotius sio se habent : ὑπὸ Αἱἰγέα τοῦ ἀνθυπάτου σταυρωθείς, 


XXXIV. 


HiPPOLvTUS, seu quisquis sit auctor, De duodecim a ;ostolis, Apud Combefuium, Auctar. nov. tom. 11, 
pag. 831. 


Ανδρέας, Σχύθαις, θρῴχκαις κηρύξας, ἑσταυρώθη 


iv Πάτραις τῆς ᾽Αχαΐας ἐπὶ ἑλαίας ὄρθιος, καὶ θά- 
πτεται ἐχεῖ, 


Andreas, cum Scythis ac Thracibus predicasset, 


cruci affixus est Patris in Achaia, rectus In olea 


arbore, ibique sepelitur. Cap. x. 


XXXV. 
PsEuDo-DonornEvs Tyrius, ín Synopsi. etc. Ex edit. Fabricii De vita et morte Moysis, pag. A71. 


᾿Ανδρέας... ἑτάφη iv Πάτραις τῆς Αχαΐας σταυ- 
ρωθεὶς ὑπὸ Αἰγεάτου. 


Andreas... sepultus est Patris Áchaie urbe, cum 
a&b /Egeate in crucem actus fuissel. Cap. x. 


Quibus addesis pseudo-Abdiam in Histor. apostol. lib. 11, num. 39 et seq. peg. 507, edit. J. A, Fabricii - 


in Cod. apocr. Nov. Test. tom. 1I, et IsiponuM HisPALENSEM Juniorem, ut perh 


cium De vita et morte Moysis, pag. 545. 


ent, apud laudatum Fabri- 


Consulendus item NickrAs PaAPHLAGO, Ürat, in S. ΑΝΡΒΕΑΝ, apud Combefisium, tom. I Auctar. noviss.. 


pag. 335. 


XXXVI. 
NicEPHORUS, Hist. Eccles. lib. 11, cap. xxxix, pagg. 199 et 200 edit. Paris. 1650. 


Ανδρέας ὁ τοῦ κορυφαίου Πέτρου κασίγνητος... 
ὑπὸ τοῦ ἀνθυπάτου Αἰγαιἄᾶἄτου τῷ σταυρῷ xal οὗτος 
προσήλωται, ἔγχλημά οἱ ἐπαγαγόντος, ὅτι περὶ" τὴν 
γαμετὴν αὐτου Μαξιμίλλαν καὶ τὸν ἀδελφὸν Στρατο- 
Χλέα, Χριστῷ προσαγάγοι, τὴν ἐκείνου βδελυξαμένους 
δυσσέθειαν. 


Andreas, coryphei Petri frater,... a proconsule 
JEgeato in crucem quoque est actus: illo ei crimine 
objecto, quod conjugem ejus Maximillam fratrem- 
que Stratoclem, impietatem ejus detestari docuis- 
set, et ad Christi fidem adduxisset. Cap. x. 


XXXVII. 
LAURENTIUS JUSTINIANUS, serm. in festo S. Andres apostoli, ex edit. Venet. 1606, pag. 294, col. 4. 


Magnanimitatem hujus rubustissimi ducis, imperterritam mentem, passionis desiderium, spirituale- 
que lumen ipsius, ex sermonibus ejus attende. Cum enim duceretur ut crucis imponeretur patibulo, 
eamdem a longe prospiciens exolamavit, dicens : O bona crux, diu desiderata, εἰ jam concupiscenti animo 
praparata ! securus et gaudens venio ad te, ita ut lu exsullans suscipias me, discipulum ejus qut pe- 
pendit in te. Salve, o bona cruz, quz in corpore Christi dedicata es, el ex ejus membris tanquam mar- 
garitis ornata, accipe me ab hominibus, et redde me meo, ut per te me recipiat, qui per te me redemit. 


Cap. x. 
Diowrsrus quoque CARTHUSIANUS, sem. ret iv, de laudibus S. Andrez, plura describit ex Epistola pres- 
byterorum εἰ diaconorum Achaia. 


4199 





PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


1200 





GALLANDII PR/EFATIO 


In Epistolam Presbyterorum et Diaconorum Aehaice de martyrio S. Andree. 


(Vet. Patr. Biblioth., I, Proleg., p. xxxvi.) 


SYNOPSIS. 


I. Cur huic Epistola inter vetusta Ecclesise monumenta locus assignatus. 
II. De variis ejus editionibus, Mombritiana, potissimum et Lipomantana. 


IIT. De antiqua ejusdem Epistolz versione. 


IV. Hujus Epistols sinceritas variis nominibus agnoscenda videtur. Chrysostomi locus exp 


€n4us 


V. Solvitur objectio, ex voce τριάδος desumpta, quam fuisse usurpatam tertio, quin el secundo saeculo, evin- 


citur ex Patrum vetustissimis tum Gracis tum Laltnis. 


VI. Objectus locus de processione Spiritus sancti expenditur. Eadem phrasis in Grzca Dialogorum S. Grego- 
ril versione, cujus auctor Zacharias papa. Samuel Basnagius notatus. 

VII. Quaestio de /£gea memorato tn epistola Ecclesise Achaicz discussa. Locus Sophronio ascriptus, vindia- 
tur. Ejus pid Erasmus defenditur. Duplex Edessa distinguenda ; quarum altera recentior Üsrhoenica,na- 


tiquior altera 
fertur, Achaiz, proposite conjectura. 


acedonica, primitus /Egea dicta : cujus nominis occasior.e nonnullae de «ρεα proconsule, ui 


VIII. De tempore quo scripta censetur Epistola : simulque varia de Vespasiano persecutore. 


I. Quod superius in prefatione generali antiqui- À nibus distinctum, haud incongruum putamus, ex 


tatum ecclesiasticarum studiosis recepimus, Acta 
martyrum nos esse collecturos, pro temporum 
ratione digerenda ; id quidem prestare nuno inci- 
pimus, Epistolam encyclicam presbyterorum et dia- 
conorum Achaie de S. Andrez apostoli martyrio, in 
medium proferentes. Licet enim inter Acta marty- 
rum sincera, virorum eruditorum judicio haud 
fuerit hactenus hec Epistola recensita ; eam tamen 
omnino pretermittere religioni habuimus : sive 
quod ab antiquis temporibus Ecclesie catholice 
sententiae, digna fuerit existimata que in divinis 
officiis celebrandis publice usurparetur; quod in 
primis spectandum erat : sive quod nuper demum 
in lucem prodierit textus Grecus, quo magis ma- 
gisque vetustissima versio, Ecolesie jamdiu pro- 
bata: confirmatur : sive quod tandem viri eruditi 
Studio quamvis a catholica communione alieni, 
eadem Epistola paucis &bhino annis Grece ac La- 
tine in vulgus emissa, velut sincerus sacre anti- 
quitatis fetus fuerit propugnata. Quod si vero hanc 
Epistolam minus recte inter Aota martyrum nobis 
repositam quis arbitretur; illam saltem tanquam 
vetustum opus ecclesiasticum esse habendam, 
haud ierit inflcias : adeoque vel eo nomine in 
nostram bibliothecam jure inferendam existima- 
vimus. 

II. Illam autem primus in lucem emisisse com- 
peritur Boninus Mombritius patricius Mediolanen- 
Big, in Vitis sanclorum, sub flnem seculi xv typis 
consignatis; loci enim ac temporis nota nuspiam 
comparet. Quandoquidem vero inter rarissima re- 
censetur opus ejusmodi, duobus in-fol. volumi- 


(1) Lipom. Vit. SS., tom. VI, 
edit. Venet. 1581, fol. qua utor. 


ag. 197, & tergo 
rime autem edi- 


tionis, quam etiam pred manibus habeo, sed muti- : 


lam, quinque priora volumina in-4. prodiere iti- 


eo Epistole nostre initium hic describere,ut quod 

& reliquis editis, quin et ab ipso Greco exemplari 

aliquantulum discrepat. Sic autem se habet : 
PASSIO BEATI ÁNDREJE APOSTOLI. 

Diacones ecclesiarum Acahie (sio) scripsimus wni- 
versis Ecclesiis, qug sunt in. oriente et occidente, & 
meridie et. septentrione in Christi nomine constitu- 
(e : Pax vobis el. universis qui credunl. in unum 
eum (I. Deum) et in Trinitatem perfectam : verum 
Patrem ingenitum, et verum Filium unigenilum, 
el verum Spiritum sanclum, procedentem ος Palrt 
et Filio : εἰ hoc esse unigenitum Filium, quod cs 
et ille qui genuit. Hanc fidem didicimus, etc. Uhi 
meminerit lector horum verborum, procedeniem 
ex Patre et Filio, de quibus inferius dissewn- 
dum. 

Sesculo postero xvi currente, eamdem Epistolam 
iterum evulgavit Aloysius Lipomanus episcopns 
Veronensis, in opere Vitarum sanctorum priscorum 
Patrum ; sed alio a Mombritiano exemplari usus, 
&d Epistole initium saltem quod attinet. Estque 
hujusmodi (4) : Passionem sancti apostoli Andrez 
quam oculis nostris vidimus, omnes presbyteri el dio- 
cones Ecclesiarum Achaiz, scribimus universis Ecch- 
stis qux sunt tn oriente et occidente, et. meridiano d 
septenirione, in Christi nomine constitulis : Ρατ vobi 
et universis qui credunt. unum Deum in Trinitat 
per[ectum..... verum Spiritum sanctum, procede 
tem ex Patre, in Filio permanentem, wt ostendalv 
unus Spirilus esse in Patre et Filio ; et hoc esse, e. 


C Omnia pene ad Greci contextus amussim. 


Eodem seculo xvi, Laurentius Surius Carthusit- 


dem Venetiis ad signum spei ann. 1551-1556 tri 
vero leri. Rome apud Antonium Bladum, 
ann. 1558-1560. 











1901 EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREE. — PROOEMIA. 1203 


nus, in suis collectis undique tam 64 mss. codicí- A (irecis pressius inherere comperitur. Nuperi edi. 
bus quam ex editis auctoribus, probatis sanctorum — toris notas textum in primis respicientes selegi- 
Vitis, ut fert operis inscriptio, atque per anni mus, prolixioresque contraximus; quibus etiam 
seriem digestis, editionem Lipomanianam secutus ^ nonnullasobservationes attexuimus, plures fortasse 
es; (2). Eamdem quoque typis deinceps oonsigna- — haud contemnendas addituri, si opportunius codi- 
vit post medium insequentis seculi xvir, Andreas — cem ms. nobis evolvere licuisset, quem sero tan- 
du Saussay episcopus Tullensis, in opere haud — dem deteximus. Est autem codex Graecus Bomby- 
obvio ita inscripto: Andreas frater Simonis Peiri;  cinus num. crxxv, &, seculo xiv exaratus, inscri- 
seu De gloria S. Andrezx apostoli libri x (3).  ptusque: Heortología, seu Sermones et homiliz ín 
Neque tantum Epistolam nostram exhibuit scriptor — annua fesía; quem nobis suppeditavit locuples 
Gallus, ut reliqui precedentes editores, sed eam — Bernardi Nani senatoris quondam amplissimi bi- 
insuper « tam patenter assertam dedit, quam accu- —bliotheca *. 
rate vindieatam adversus varias novatorum argu- III. Jam vero ut de antiqua hujus Epistolse ver- 
tationes; quas congessitet auxit Edmundus Auber- sione verba faciamus, nullus profecto suppetit 
tinus in libro Geneve anno 1633, Gallice edito, cui — character satis flrmus, quo rite definire possimus, 
titulus est: Eucharist:w veteris Ecclesim. » Sic in ,. quam dudum fuerit illa confecta. At eam eese ve- 
fronte operis auctor. B tustiorem quam ut vulgo censeatur, quisque ar- 
Tum vero seculi currentis anno 1731, eamdem guere valet ex scriptoribus eoclesiasticis, quorum 
Epistolam Rome recudendam curavit Ludovicus — testimonia Epistole ipsi premisimus. Alii enim ex 
Andruzzi Santandrea (4); qui Lipomaniano exem- — ea vel locum passionis vel genus mortis eruisse 
plari preterito, Mombritianum describere maluit: haud obscure videntur. Alii vero locum aliquem 
quin et Saussayum plerumque assectatus, « Epi- —verbotenus describunt, sive ipsam Actorum híisto- 
stole sinceritatem gravissimis testimoniis compro- — riam excitantes, sive etiam quandoque tacito ejus 
bavit (5). » nomine ad illam respioientes; quod scilicet tan- 
Quinque autem hactenus recensitis editionibus — quam certum et exploratum monumentum passim 
Latine tantum evulgatis, sexta demum accessit G, — haberetur, ut reote Saussayus (6). Neque tamen 
L.,qus anno 1749 Caroli Christiani Woog cura  inticiari velim, nonnullos ex allatis scriptoribus 
et estudio Lipsie lucem aspexit. Textum Grecum .Grecum potius textum quam veterem ejus inter- 
descripsit ol. editor e codice Huntingdoniano 457, — pretem consulere potuisse. Sed, utut est, eorum te- 
bibliothece Bodleiane ; cum quo item Grabius  stimonia jam inde a smoulo 1v usque ad xv, con- 
Martyrium S. Theclz contulerat, ejusque ope curis  tinuo temporis ordine servato deducta, sive ad ver- 
gecundis perpoliverat, ut ex anouymi prefatione ( sionis antiquitatem sive ad ipsius Epistole sinceri- 
&d novam Spicilegii SS. Patrum Oxoniensem edi- tatem astruendam, haud parum conferre existi- 
lionem erudimur. In hoo porro egregio sacre anti- — mantur. 
quitatis monumento edendo atque adornando se- IV. De auctoritate autem hujus Épistols, varias 
dulam operam sibi adhibitam profitetur vir erudi- esse virorum eruditorum sententias nemo nescit. 
tus. Nimirum, ne littere quidem apicem mutavit, Alii namque velut supposititiam atque confictam 
nisi ubi dicendorum nexus, librarii oscitantia, et — prorsus rejiciunt; alii vero ejus auctoritatem in 
recta construendi scribendique ratio id expostula- — dubium revocant: alil denique tanquam sincerum 
rit; ubi vero vocabulum aliquod unius alteriusve — sacre antiquitatis fetum agnoscunt. Plura sunt 
littere mutatione, adjectione vel detractione cor- enimvero, neque levia, qus ad infringendam ejus 
ruptum invenit, suas emendationes in textum in- ἉὙνησιότητα objici solent. Potiora tamen huoc ad 
tulit, omnes tamen ms. codicislectiones mendosas — examen revocare animus est; eaque potissimum 
subjiciens. Textui Greco novam versionem appo- qus ab aliis vel omnino pretermissa, vel molli 
suit, ipsumque notis uberioribus illustravit. Reli- — brachio discussa noscuntur. 
qua omittimus recensere, que V. C. sive in operis Primum itaque, an re vera in Áchala et in Pa- 
limine, sive in calce reposuit; ea siquidem ad ῃ trarum urbe martyrium passus fuerit S. Andreas 
nostrum instijitum haud spectant. Hanc itaque ^ apostolus, dubitationem movit Florentinius (7); 
Lipsiensem editionem potissimum secuti sumus. Joannis Chrysostomi nimirum auctoritate permo- 
Novo interpreti veterem adjecimus, non Mombritia- tus, apud quem sio legimus (8): « Petri quidem, et 
num quidem, sed Lipomanianum, qui profecto ^ Pauli,et Joannis,et Thome manifestasunt sepulcra; 


(2) Bur. Fit. SS., tom. VI, pag. 6033, Colon. 1618. n Id. ibid., Ρας. 400 geqq. 
Heo est tertia editio Coloniensis, omnium optima; 6) Sauss., De glor. S. Andr., sub fin. in Vindic. 
prima enim prodiit ann. 15009, [ο]. pag. 23. 

(3) Saussay, De gloria S. Andr., post pag. 076, 7) Florent. Vet. occid. Eccl. martyr., pag. 117. 
Paris. 1656, fol. 8) Joan. Chrys. in Epist. ad Hebr., hom. 26, 

(4) Andruz. Stater verit., pag. 170. 8 2, opp. tom. XII, p. 237. 


* Editio nostra novam et auctiorem textus Actorum 8. Andres recensionem exhibet quam Lipsie nuper ex 
codicibus mss. evulgavit vir cl. Constentinus Tischendorl; eed cum Grece tantum hec Acta ediderit, versionem 
Latinam nove recensioni accomumodandam curavimus. Eprr. Pars. 


^ 


1203 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


^ EN 
- - 


1204 


aliorum autem cum sint tam multi, ausquam sunt À rum splendida sunt etiam sepulora, ut que urbem 


nota. » Hino vero quis conjectaret, inquit vir eru- 
ditus, festum Andree apud Patras fuisse potius 
ejus predicationis memoriam, seu episcopatus in- 
stitutionem aut natale, quam ejusdem martyrii 
celebritatem in eadem urbe consummati; siquidem 
Andree sepulcrum, quod adeo pervulgatum esset in 
Achaia, vix ignorare potuisset Chrysostomus, qui 
non longius & Grecia positus, imo Grecorum fue- 
rit patriarcha. Hmc Florentinius, cujus profecto 
dubitatio si vim aliquam habeat, corruat penitus 
Epistole nostre auctoritas necesse est. 

Hano autem difficultatem quam Tillemontium in 
primis 8ο Woogum preeteriisse mirari subit, facill 
negotio tolli existimavit Lequienius (9), si dicamus, 
Andree cujus corpus & Constantio imperatore fue- 
rat Constantinopolim translatum, propterea men- 
tionem haud fecisse Chrysostomum, quod utique 
non in urbe regia, sed Antiochie habuerit homilias 
in Epistolam ad Hebreos. Verum minus apposite 
id conjecisse vir doctus videtur, adeoque viget ad. 
huo objectio. Has enim homilias Constantinopoli 
habuisse Chrysostomum, cum jam esset episcopus, 
post Tillemontium (10) Montfauoonius evincit (11). 
Existimamus itaque potius vel locum esse 'corru- 
ptum, vel memoria lapsum sanctum doctorem. Et 
prior quidem conjectura in eo Innititur, quod ee- 
dem homilie, ἀπὸ σημείων 63 notis educte, post 
obitum demum Chrysostomi fuerint evulgate : ἐπὸ 
enusiov, inquam, seu ex ductibus calami breviori- 
bus, quibus voces et verba tachigraphi desoribe- 


prestantissimam ac regiam occuparint; et dies noti 
atque clari, qui festi & toto orbe celebrentur... At- 
que id non Rome solum fleri quispiam viderit, sed 
etiam Constantinopoli. Nam et hic quoque Constan- 
tinum Magnum fllius (Constantius) ita demum in- 
genti honore se affecturum existimavit, si eum in 
piscatoris (Andres) vestibulo conderet ; » in vesti- 
bulo scilicet ecclesie Apostolorum, ubi sanctorum 
Andres, Luce ac Timothei corpora recondita per- 
hibentur. Quo sane respiciens vetustus auctor ho- 
milis in illud, /n príncipio erat Verbum, inter ope- 
ra ipsius Chrysostomi (15), habite ut videtur anno 
381, hec habet: « Trinitas apostolorum (Andres, 
Luce 8ο Timothei) testis est celestis "Trinitatis. » 
Eodem plane sensu atque in eamdem sententiam, 
Gregorius quoque Nazianzenus (16): 

Μοῦνον δ’ ἄλγος ἔμεινεν ἐμοὶ, καϊγῆρας &vrppóv. 

"Q µοι ἐμῆς τριάδος. 

Ac mihi duntazat mansit dolor alque κεπεείν» 

molesta. 

Heu mea trías. 
Qui et alibi (17), ad eorumdem sanctorum corpo- 
rum irenslationem digitum intendens, eleganter 
dixit: « Valete, apostoli, preclara colonia certami- 
nis mei magistri. » Que cum ita sint, quis ergo 
rite dixerit ignorasse Chrysostomum, quod Grego- 
rius Nazianzenus, quod Paulinus, quod Hieronymus, 
quod reliqui antiqui scriptores ecclesiastici, de S. 
Andres apostoli corpore, Patris Achaim in urbem 
regiam translato, litteris tradiderunt ? Superest igi- 


bant, ut norunteruditi; ex quibus ergo notis plano C tur, quod modo dicebamus, ut suspicemur vel men- 


et vulgari modo litteris traditum opus, in lucem 
exinde fuit prolatum. His accedit, varia fuisse ha- 
rum homiliarum exemplaria, in quibus colligendis 
describendisque alii tunc temporis feliciorem quam 
Constantinus operam posuisse feruntur; qua de 
re plura doctissimus Chrysostomi operum edi- 
tor (12): ut proinde haud absona videatur suspi- 
. 6io, textum allatum librariorum culpa in mendo 
oubare; eo in primis nomine, quod de Petri qui- 
dem et Pauli et Joannis sepulcris dubitet nemo ; de 
Thome autem sepulcro non ita certum, ut ad eum 
locum recte adnotat Montfauconius. 

Quod si cui sententia istheo minus arrident, 
memoria hie lapsum S. Patrem opinari fas erit : 


dosum esse locum nobis objectum ; vel si mavis, 
memoria lapsum sanctum doctorem, dum ea verba 
e auggestu proferret. 

V. Inter objeotiones vero gravioris momenti ea 
potior existimatur, qua ex voce τριάδος desumitur 
sub Epistole initium occurrente ; quam, inquiunt 
censores, in vetustissimis eoclesiasticis monumen- 
tis vix ac ne vix quidem fortasse invenias ; perin- 
de ac si omnia scripta nobis superessent, que scri- 
ptores apostolici aut evo apostolico proximi, Pa- 
pias, Quadratus, Aristides, Agrippa Castor, Aristo 
Pelleus aliique litteris tradidere. Atqui antiquius 
est nomen τριάδος, quam ut passim existimetur; 
tertio enim, quin et secundo Ecclesie seculo usur- 


oujus rei exempla in aliis ejus operibus haud raro p, patum comperitur; quod sane miror fugisse Svi- 


deprehendas (13). Que quidem conjectatio magis 
placet. Quomodo enim Andree apostoli sepulerum 
potuit ignorasse Chrysostomus; quem nimirura cor- 
poris ejus translationem ex Achaia Constantinopo- 
lim a Constantio anno 357 peractam, haud latuisse 
demum liquet ? Sio enim ille (14): « Christi servo- 

9) Lequien., Or. Christ., tom. II, p. 954. 

dà Tillem. Mem. eccl., tom. Xl, p. 378. 

it Montf, Praefat. ad opp. Chrys., tom. XII, 
at Ibid., 85 seqq. 

m Montf., Przf. ad tom. X, 8 3 et alibi, 

14) Chrys., hom. 26, ín epist. IL αἱ Cor., n. 5, 


cerum (18). Dionysius Alexandrinus (19): Οὕτω 
μὲν ἡμεῖς εἲς τε τὴν Τριάδα τὴν µονάδα πλατύνομεν 
ἁδιαίρετον' xal τὴν Τριάδα πάλιν ἁμείωτον εἰς ziv 
µονάδα συγχεφαλαιούµεθα. Sic quidem nos indivisi- 
bilem unitatem in. Trinitatem dilatamus ;. et Trinits- 
tem ilerum quse imminui nequit, in. unitatem con- 


tom. X, p. 625. 

15) Chrys. opp. tom. XII, p. 421. 

16) Greg. Naz., carm. 9, tom. II, p.179. 

(17) Id. orat. 32, tom. I, p. 527. 

(18) Svicer., Thes. eccl., tom. II, p. 1288. 

(19) Apud Athan., Epist. de sent. Dion y3., tom. 1, 
p. 255. 








1205 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOGEMIA. 


[i 


1306 


£rahimus.Quo insuper vocabulo apud Basilium (20) A cum Daniele tres pueros in fide fortes et in captivi- 


iterum atque iterum utitur idem Dionysius. Huic 
episcopo Alexandrino σύγχρονος Gregorius Neoce- 
sariensis (21): Τριὰς τελεία, δόξῃ xal ἀἰδιότητι καὶ 
βασιλείᾳ, μὴ μµεριζοµένη, x. c. λ. Trinitas perfecta, 
qua gloria et dternitate ac regno non dividitur, etc. 
Origenes utroque antiquior (22) : Τάχα γὰρ xal τισι 
τῶν µακαρίων δυνάµεων, xal ἐπανάθεθηχυιῶν, συγ- 
χρίσει τῶν πολλῶν γενητῶν, τὰ κάτω τῆς ἀρχικῆς 
Τριάδος, λόγον ἔχει ὅλος ὁ ἐνεστὼς αἰὼν ὡς πρὸς τὴν 
ζωὴν αὐτῶν, ὃν λόγον ἔχει ἡ παρ) ἀνθρώποις ἡμέρα 
πρὸς ὅλον τὸν δυνατὸν ἀνθρώπῳ (fv χρόνον. Siqui- 
dem praesens s&tas eamdam fortasse rationem habet ad 
vitam beatarum quarumdam potestatum, quzque ge- 
nilis compluribus collatze, superiores his evaserunt 
qua infra rerum omnium moderationem Trinitatem 
posita sunt ; quam humanz vitz dies ad totum tem- 
pus rationem habet, ad quod hominis vita progredi 
potest. Neque hio solum, sed alibi quoque vocem 
eamdem ab eo subinde usurpatam videas (23). Ve- 
tustior adhuc Origene Clemens Alexandrinus (24) : 
Οὐκ ἄλλως ἔγωγε ἐξακούω, fj τὴν ἁγίαν Τριάδα µη- 
νύεσθαι’ τρίτον μὲν γὰρ εἶναι, τὸ Giov. Πνεῦμα" τὸν 
Υἱὸν δὲ, δεύτερον, δι’ οὗ πάντα ἐγένετο κατὰ βούλη- 
σιν τοῦ Πατρός. Equidem ista non nisi de sancta Tri- 
nilate accipio: et terlii quidem nomine, Spiritum 
sanctum ; secundi vero, Filium intelligo, per quem ex 
Patris voluudate facta sunt omnia. Clementinum huno 
locum exscripsit item Eusebius (25). His denique 
accedat Theophilus Antiochenus,qui ceteros etate 
anteit (260) : Ὡσαύτως καὶ αἱ τρεῖς ἡμέραι [πρὸ] τῶν 
φωστήρων Ὑεγονυῖαι, τύποι εἰσὶν τῆς Τριάδος, τοῦ 
θεοῦ, καὶ τοῦ Λόγου αὐτοῦ, xal τῆς Σοφίας αὐτοῦ. 
Similiter tres illi dies qui ante luminaria fuerunt, 
imago sunt Trinitatis ; Dei, ejus Verbi, ejusque Sa- 
pientia. 

Quid vero prohibet quin Ecolesie Greca scripto- 
ribus hactenus reocensitis, duos etiam Latinorum 
Patrum vetustissimos adjungamus? Tertullianus 
(27) : « Custodiatur economie sacramentum, que 
unitatem in Trinitatem disponit, tres dirigens, Pa- 
trem et Filium et Spiritum sanctum...Numerum et 
dispositionem "Trinitatis, divisionem presumunt 
unitatis: quando unitas ex semetipsa derivans Tri- 
nitatem,non destruatur ab illa,sed administretur.» 
Paucisque interjectis: « Trinitas per consertos et 


tate victores, horam tertiam,sextam, nonam; sacra- 
mento scilicet Trinitatis, que in novissimis tempo- 
ribus manifestari habebat.» Quibus demum addere 
libet aliud illustre testimonium ex Actis sinageris 
sanctorum martyrum Fructuosi, Augurii et Eulo- 
gii, evo Cypriani memorie traditis. Sio autem se 
habet (29): « Similes Ananis, Azarie et Misaeli 
exstiterunt, ut etiam in illis Trinitas divina cerne- 
retur. » 

Habes igiiur tum Grecos, tum Latinos Ecclesie 
Patres quibus τριάδος vobabulum jam inde a sacu- 
lo rt desinente,usurpatum comperitur.Quod si adhuo 
superarent vetustiorum scriptorum monumenta,non 
&d Theophili solum aut Tertulliani aetatem,sed alius 
etiam assurgendi nobis fortasse facultas suppeteret, 
&d antiquiorem ejusdem vocis usum a&sserendum: 

VI. Jam vero ad Greci textus integritatem as- 
truendam, illud quoque objectionis genus expen- 
dere interest quod ex verbis sub initium Epistole 
constitutis repetitur, prout exstant in versione Li- 
pomaniana que hio exhibetur, ubi de sancti Spiri- 
tus processione professio enuntiatur. Locum supe- 
rius $2 protulimus.Magnus quidem Baronius haud- 
quaquam rem actu tetigisse videtur, dum oonjecit 
in (30) illam versionem Grecismum irrepsisse de 
Spiritu sancto, procedente ex Paire el ín Filio per- 
manente ; adeoque ei preferendam esse Mombritia- 
ne editionis lectionem, qua eftertur Spiritus sano- 
tus procedere ex Patre et Filio. Verum hano in sen- 
tentiam profecto non descendisset eximius Anna- 
lium ecclesiasticorum parens,si oculis lustrare ipsi 
licuisset duo illa quorum supra meminimus Greca 


exemplaria, Huntingdonianum et Nanianum, que 


hoc loci corrupta et vitiata,ut asseramus, nulla no- 
bis ratio suppetit. Porro utrumque istud exemplar 
Lipomanianam lectionem firmat,exhibens Spiritum 
Benctum, ἐκπορευόμενον ἐκ Πατρὸς, καὶ iv Υἱῷ δια- 
µένον. Quod si Mombritiane lectioni vetusta exem- 
plaria, eodem Baronio teste, astipulantur, non de- 
sunt sane, quibus et Lipomaniana innitatur. Exstat 
enimvero in nostra bibliotheca (31) insignis codex 
membranaceus, elegantissime descriptus, atque 
&uro picturisque affabre delineatis exornatus : est- 
que Breviarium secundum consuetudinem Roman 
curiz.In eo autem post medium, ubi incipiunt 


connexos gradus a Patre decurrens, et. monarchis [) festivitates sanclorum, in festo S. Andree apostoli 


nihil obstrepit, et e&economism statum protegit. » En 
alterum Ecclesie Africane lumen, Cyprianus (28): 
« In orationibus celebrandis invenimus observasse 


(20) Basil. lib. De Spir S., cap. 29. Opp. tom. III, 
p. 64, edit. novias. 

(22) Greg. Neoc., Ezpos. fid., p. 1. 

(9 Origen., Comment. in Matih., tom. xv, n. 31, 
edit. noviss., tom. 11, p. 698. 

(23) Idem, hom. 9, in Γωοὰ., n. 3, hom. 11, ἐπ 
Num. n. 8, in psal. cxr1v, οἱ lib. iii, iR. Cant. cant., 
sid. Opp. tom. i1, p. 163, 310, 843, et tom. iu, p. 


94) Clem. ΑΙ., Strom., lib. v, p. 710, edit. Oxon. 
m j ' (pen 


sex lectiones habentur, ex Epistola Ecclesie Achai- 
cx» verbotenus desumpte ; in quarum prima, lectio 
Lipomaniana occurrit. 


6 (29) Euseb., Prep. evang., lib. xii, cap. 43, p. 
79. 


26) Theoph., ad Autol., lib. ii, 8 15. 
27) Tertull. adv. Prax., capp. 2, 3, 
38) Cypr., lib. De orat. Dom., pag. 

noviss. Paris. 

29) Ruinart., Acta Martyr., pag. 492, S 4. 

30) Baron., ad Martyr. d. 30 Nov., not. A. 

* Bibl. PP. Congr. Orat. Venet., plut. V, not, 


8. 
214, 215, ed, 








X 


1189 PRESB. ET DIAC. ACHALE EPIST. UE XiA RT. S. ANDHE/E. — PROOEMIA. 1190 


VI. 


Aucron Incertus, lib. De vera et falsa poenitentia, cap. 8, num. 22, in Append. ad tom. Vl Opp. S. Au- 
gustini, pag. 230, edit. BB. Paris. 1685. 


In hoc desiderio erat Andreas, qui in cruce positus a Domino requirebat: Tempus est ut commenrdes 
terre corpus meum. Volebat enim eum plebs de cruce deponere. Ipse autem coppit Dominum rogare : Ne 
me permittas, Domine, descendere vivum, sed tempus est ut commendes terre corpus meum : tandiu 
enim jam portavi. tandiu super commendatum vigilavi, quod vellem jam ipsa obedientia liberari, et 
isto gravissimo indumento exspoliari. Recordor quantum 1n portando onerosum, in fovendo infirmum, 
In coercendo letum, in domando superbum laboravi. Scis, Domine, quoties a puritate contemplationis 
me retrahere conabatur, quoties & dulcissime quietis somno me excitare contendebat, quantum et quo- 
ties dolorem ingerebat. Qui igitur tandiu, Pater benignissime, pugnanti restiti et tua ope superavi, a 
te pio et justo remuneratore posco,ne mihi ultra commendes,sed depositum reddo. Cominenda alii quein 
illud ultra non impediat, et resurrecturum servet et reddat, ut et ipsum quoque meritum sui laboris 
recipiat. Terre me commenda, ut me amplius vigilare non oporteat, et libere ad te fontem indeficientis 
gaudii tendere anxiantem me non retrahat, nec impediat. Cap. χι. 


VII. 
Rz lib. Sacramentorum, ínter opp. 8. GaEconm M. fom. III, pag. 143, edit. BB. Paris. 1705. 


Adest nobis (Pater omnipotens) dies magnifici votiva mysterii, qua venerandus Andreas apostolus 
germanum se gloriosi tui Petri, tam pr«edicatione Christi tui, quam conversatione monstravit : ut id 
quod libera predicaverat voce, nec pendens taceret in cruce. Cap. x. 

L3 deals et Librum Responsalem, sive Antiphonarium, inter opp. ejusdem S. Gnageonu M. tom. III, pag. 


VIII. 
Ea Missali Gothico apud Mabillonium Liturg. Gallic. lib. 11, num. 17, pag. 221, 229. 


Dignum et justum est, equum et justum est, pietati tue ineffabiles gratias referre, Omnipotens, sein- 
piterne Deus, et inestimabili gaudio passionem tuorum predicare sanctorum, per Christum Dominum 
nostrum. Qui beato Andree in prima vocatione dedit fidem, et in passione donavit victoriam. Acceperat 
hec utraque beatus Andreas ; ideo habebat et in predicatione constantiam, et in passione tolerantiain. 
Qui post iniqua verbera, post carceris septa, alligatus suspendio se purum sacrificium tibi obtulit Deo. 
Extendit mitissimus brachia ad ccelos, amplectitur crucis vexillum, defigit in osculis ora, Agui cogno- 
scit arcana. Denique dum ad patibulum duceretur, in cruce suspenderetur, carne patiebatur et spiritu 
loquebatur. Obiviecitur crucis tormenta, dum de cruce Christum preconat. Quantum enim corpus ejus 
in ligno extendebatur, tantum in lingua ejus Christus exaltabatur: quia pendens in ligno, sociari se ei 
gratulabatur. Absolvi se non patitur de cruce, ne tepescat certamen in tempore. Turba circumspicit, 
et lamentat ; demitti α vinculo cupit, quem Reparatoris mentem intclligit. Luxari postulat justum, ne 
pereat populus hoc delicto. Interea fundit martyr epiritum, possessurus sempilerni Judicis regnum. 
Capp. 1x, X, x1, xii. 
IX. 
γΕΝΑΝΤΙύΘ FonTUNATUS, Carmin. lib. vii, De senatu μία ccelestis, Ex Biblioth. Patrum. Paris. tom. Vli, 
pag. 817, E. 


Culmen apostolicum radianti luce coruscum, 
Nobilis Andream mittit Achaia suum. 


X. 
GnEGonRIUS Turon., De gloria martyrum, lib. 11, cap. xxxi, pag. 754, edit. Paris, 1699. 
Andreas apostolus magnum miraculum in die solemnitatis sue profert, hoc est manna in modum 
farine, vel oleum cum odore nectareo, quod de tumulo ejus exundat. — Hec autem aguntur apud pro- 


vinciam Achaiam in civitate Patras, in qua beatus apostolus sive martyr, pro Redemptoris nomine cru- 
cifixus, presentem vitam gloriosa morte finivit. Cap. x. 


XI. 
AUCTOR INCERTUS, /ib. De miraculis B. Andree apostoli cap. xxxvi, in Append. opp. GnrGonit Tunox. 
pag. . 


Post hec comprehensus beatus apostolus ab Egea proconsule, positus est in carcere, ad quem omnes 
conveniebant ut audirent verbum salutis. At ille non cessabat predicare nocte et die verbum Dei.Paucis 
vero diebus interpositis, eductus de carcere et gravissime cesus, cruce suspensus esl: in qua cum per 
triduum vivcns penderet,non cessabat predicare Dominum &8alvatorem, donec tertia die populis flentibus 
epiritum exhalaret : quod lectio Passionis etiam ej"s plenissime declarat. Cujus beatum corpus Maxi- 
milla accipiens, conditum aromatibus recondidit in sepulcro : assidue autem super illum deprecans Do- 
minum, ut ejus beatus apostolus memor esset, exorabat. Capp. vir, IX, X, χι, Xill, 


Libellus De miraculis sancti 4mdrez laudatur in Chronici Fontanellensis cap. xiv. 


XII. 


MexorooruM Ga&coRuM, jussu Basilii imperatoris Grace editum, ad d. xxx Novembris. Part. 1, pag. 2?1, 
edit. Urbin. 1727. 


"A0! neto τοῦ ἁγίου καὶ πανευφήµου &rostóAou 'Av- Certamen sancti et clarissimi apostoli And:ee, 
δρἑου, ἀδελφοῦ τοῦ μεγάλου Πέτρου. fratris magni Petri. 


4191 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1193 


Οὔτας ἀδελφὸς γνήσιος ὑπάρχων τοῦ μεγάλου ἆπο- A — Hic germanus magui apostoli Petri, post Ascen- 
στόλου Πέτρου , μετὰ τὴν ᾿Αναληψιν τοῦ Κυρίου — sionem Domini nostri Jesu Christi, predicavit in 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκήρυξεν εἲς πᾶσαν τὴν παρ- tota maritima ora Bithynie, Ponti, Thracis et 
ἅλιον τῆς Βιθυνίας, καὶ τοῦ Πόντου, xal τῆς Θρ4ά-  Scythie: deinde magnam Sebastopolim luatrevit. 
xc, καὶ τῆς Σκυθίας. Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπῆλθεν iv — — Postremo Patras Achaie ia Peloponnesum ri- 
Σεθαστουπόλει τῇ µεγάλη. — Elcta ἀπῆλθεν ἐν Πά- — gravit, ubi ab JEgea proconsule in crucem subla- 
τραις τῆς "Ayala elc Πελοπόννησον. Καὶ ἑςταυρώθη tus est: atque ita mortem obiit. Capp. n, rx, 
ὑπὸ Αἰγέα τοῦ ἀνθυπάτου" xal οὕτως ἐτελειώθη. XII. 


XIII. 


ETBERIUS Uxainensis et Βκατσθ presbyter, lib.1, adversus Plipandum archiepiscopum Toletanum. Ex 
Bibliotheca Patrum Parisiensi, tom. IV, part. ii, pag. 526, A. 


Agnus iste predam quam tenebas, exoussit, et argumentationes philosophie tus, simplicitatis sue 
innocentia omnino delevit. Iste est Ágnus immaculatus, qui quotidie, ut beatus Andreas ait, in altare 
crucis sanctificatur: Cujus carnes posieaquam omnis populus credentium manducaverit. et ejus sanguinem 
biberit, Agnus qui sacrificatus esL, inleger perseveral et vivus : εἰ cum vere sacrificatus. sil, el vere carnes 
ejus sint manducat α populo, εἰ vere sanguis ejus sit haustus : tamen, ut. dizi, integer manet, et immacula- 
tus el vivus. Cap. vi. 

XIV. 


Fronus, ín Auctar. ad Martyrolog. BEpae. Ez Actis Sanctorum Bolland. Mart. tom. II, pag. xt, 


In Achaia, civitate Patras, passio S. Andres apostoli : qui crucifixus pro Christi nomine, Suum com- 
plevit martyrium. Cap. x. 
XV. 
Miro, monachus Elnonensie, in Vita S. Amandi episc. Traject, lib. 1, cap. 4. Ex Bolland. Febr. tom. 1 
pag. . 


Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam, 
Ac nomen proprium patrando viriliter implet. 


XVI. 
WaLAPRIDUS STRABO, Carm. de S. Audrea. Ex Thesauro Canisii tom. II, part. n, pag. 258. 


Protinus Andreas compunctus voce Tonantis, 
Credidit eternum salvantem secula regem : 
Pendula capture contemnens retia sprete, 
Et dicto citius Christi precepta facessit. 

Quis numerare valet populosis oppida turmis 
lllius eloquio, quae fana profanu fricabant, 
Credula pandentes regi precordia Christo? 
Nempe vicem Domino solvebat calce cruenta, 
Dum crucis in patulo suspensus stipite martyr 
Ultima mortalis clausit spiracula vite, 
Purpureas sumens Christo regnante coronas. 


XVII. 
RHABANUS, in. Martyrol. ad d. 30 Nov. Ex Thesauro Canisii tom. II, part. 11, pag. 348. 

Natale sancti Andres apostoli. — Hic praedicavit Scythiam et Achaiam, ibique in civitate Patras cruci 

suspensus occubuit. Cap. x. 
XVIII. 
UsuanDus, in Martyrologio ad d. 30 Novemb., pag. 199, edit. BB. Paris. 1718. 

In civitate Patras provincie Achaim, natalis sancti Andree apostoli, qui etiam apud Scythiam predi- 
cavit. Hio beatissimus ab Egea proconsule comprehensus, primo in carcere est clausus, 8ο deinde gre 
vissime cesus ; ad ultimum vero in cruce appensusg, biduo inibi supervixit. Capp. vri, 1x, x, ΧΙΙ. 

| XIX. 


REMIGIUS, monachus ΑΝΤΙΦΙΟΡΟΒΕΝΡΙΒ, Comment. in psalmum xxr. Ezstat in. Bibliotheca Patrum Lugdu- 
nensi, tom. XVI. 


Quamvis hoc sacramentum a pluribus accipiatur, non tamen, ut videtur, in partes est divisum, sed 
totum singulis est indivisum, Andrea apostolo sio testante: Agnus, quanquam sacrificatus est, integer 
perseverat et vivus. Cap. v1. 

XX. 
JoANNEB EUCHAITENSIS, f Poematibus, pag. 70, edit. AElonze, 1610. 
Σταυροῦσἰ τε τρεῖς ἄνδρες ὁμῶς ᾿Ανδρέαν, 
Tres simul viri crucifiguut Andream 

















1193 EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — ΡΗΟ(ΕΜΙΑ. 1194 


XXI. 
ManTYROLOGIUM metricum Ecclesie Grece, ad. d. 30 Nov., ex edt. Siberi, Lipsis, 4727. 


᾽Αντίστροφον σταύρωσιν ᾿Ανδρέας φὲρει, 

Φανεὶς ἀληθῶς, οὗ σκιωδῶς, ὢν µύστης. 
Antistrophe fixus cruci fuit Andreas, 
Sacerdos Christi verus, non umbratilis. 


XXII. 


LANFRANCUS archiep. Cantuar., (ib. De corpore et sanguine Domini, cap. x, pag. 239, Edit Paris., 1048. 

Est igitur sacramentum et res sacramenti, id est corpus Christi. Christus tamen resurgens ez mortuis 
jam non moritur, mors illi ultra non dominabilur (Rom. v1, 9) Sed sicut dicit Andreas apostolus: Cum vere 
fn terris carnes ejus sint comesta, et vere sanguis ejus sit bibitus ; ipse tamen usque in lempora restitutionis 
omnium, in calestibus ad. dexteram Patris integer perseverat εἰ vivus. Cap. v1. 


XXIII. 


"WorPBELMUS abbas Brunwillerensis ín Epistola ad. Meginhardum abbatem | Gladebacensem, de sacramento 
Eucharistio contra errores Berengarii. Exsíat apud. Mabillonium seculo vi, Benedict. part. n, pag. 


Hoc autem corpus, post expletam more catholico communionem, sanum et incolume, vivum et inte- 
grum se recipit ad Patrem. 8ic enim testatur Ecolesia Achaime, beatum Andream apostolum dicere : 
Postquam omnis populus credentium Agni carnem comederit et sanguinem biberit. Agnus qui sacrificatus est, 
inleger perseverat et vivus ; et cum vere sacrificatus sit, et vere carnes ejus comestz2 a. populo, et. vere san- 
guis ejus sit bibilus, tamen, ut dizi, et integer permanet, et immaculatus, et vivus. Cap. viu. 


XXIV. 


Ivo CanNorENsIS Serm. De convenientia veteris et novi sscrifioi. Ex Biblioth. Patrum Parisiensi, tom. X. 
pag. 906, A. 


Ecce ad memoriam veniunt verba beati Andree apostoli,quibus asserit et in celis esse corpus Domini, 
et de allari posse sumi corpus Domini : Cujus, inquit, varnes cum sint comestze in terris a populo, et san- 
guis ejus bibitus ; ipse lamen usque in tempora restitutionis omnium, in celestibus ad dextram Patris integer 
perseveral εἰ vivus. Cap. vi. 


XXV. 


BERNARDUS &bbas Clare-vall., Serm. in Vigilia Es Andres apostoli, num. 3, opp. vol. I. pag. 1064. eit. 
aris. . 


Andreas homo erat similis nobis, passibilis, et tam vehementi ardore spiritus orucem sitiebat, tam 
inaudito a seculis gaudio tripudiabat, ut cum paratum sibi eminus patibulum conspexisset : 0 crux, 
inquit, diu desiderata, e£ jam concupiscenti animo preparata ! Securus et. gaudens venio ad. te, ita ut. et tu 
exsultans suscipias me. Et paulo post, num. 4 : Terrendum eum putat /Égess, crucis supplicium mini- 
tans : sed non est ita. Accenditur magis in verbo hoc, et libere clamat : Ego si patibulum crucis expa- 
vescerem, crucis gloriam nan predicarem. At ubi paratum sibi lignum intuitus est, ex hoo jam plane 
totus ignescens applaudebat, et blandiebatur illi amate sue, officiosissime salutabat, devotissime sug- 
cipiebat, magnifice attollebat eam, et in ipsius preconio gloriabatur, clamans magis affectione quam 
voce : Salve, οι pretiosa, quz decorem εἰ pulchritudinem de membris Dominicis accepisti ? Salve, crux, 
qua in corpore Christi dedicata es, εἰ ez membris ejus tanquam margaritis ornata. Capp. ΥΠ, x. 


InEM, serm. 1, in festo in S. Andree, num: 1, pag. 1065. 


Cum duceretur ipse beatus Andreas ad crucem, populus qui sanctum et justum dolebat injuste dam- 
naci, prohibere voluit ne puniretur; sed magis ipse Instantissima prece prohibuit eos, ne non corona- 
retur, imo ne non pateretur. Desiderabat siquidem dissolvi,et cum Christo esse, sed in cruce quam sem- 
per amaverat : desiderabat regnum intrare, aed per patibulum. Quid enim dicit illi amate sue ? Per 
te, Inquit, me recipiat, qui per te me redemit. Cap. vir. 


IDEM, serm. 1, num. 3, ibidem, pag, 1069. 


Audistis certe, cum pervenisset beatus Andreas ad locum ubi crux parata erat, quomodo confortatus 
sit in Domino, et per Spiritum, quem una cum ceteris apostolis in igneis linguis acceperat, verba vere 
ignea loqueretur. — Ex abundantia cordis os locutum est ; et charitas qua fervebat in corde, quasi scin- 
tillas quasdam ardentissimus emitebat in voce. Quid enim beatus Andreas cum sibi paratam,ut dixi, cru- 
cem eminus cerneret, loquebatur? 0 erux, inquit, diu desiderata, εἰ jam concupiscenti animo preparata ! 
Securus et gaudens venio ad te; ita ut tw exsultans suscipias me, discipulum ejus qui. pependit ín ie : quia 
amator tuus semper fui, et desideravi amplecti te. Cap. x. 


IDEM, in serm. xvi, de diversis, num. 0 ; ibidem. pag. 1122. 


Nunquid non supra naturam beatus iste Andreas apostolus, oujus solemnitas pre manibus est, tran- 
silierut, qui dicebat: 0 bona cruz, diu desiderata, el jam concupiscenti animo preparata ! Securus el gaudens 
venio ad te. Cap. x. 


PATROL. Gh, Il. 98 





1195 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1196 


XXVI. 
GaUrRIDUS abbas, in Declamat. rvii, exst. in volum. II Opp. 8. ΒΕΑΚΑΑΟΙ, pag. 324, A. 


Gaudium sane non modo in spe glorie, sed etiam in tribulationibus. — Heo virtus ex alto, que An- 
dream fecit amplecti crucem. Cap. x. 


XXVII. 


NiconATUS Clare-vallensis, serm. in festo S. ANDREX. Exst.if in volum. II. Opp. 8. ΒΕΒΝΑΒΟΙ, 
pag. 128, A. 

Dominus noster, cujus schola est in terris et cathedra in colo,ex his omnibus quos elegit et preelegit, 
Andream elegit apostolum cujus eolemnit«tem et vocibus et cordibus inclamamus. O dulcis apostolus, 
et primitiva vocatio Domini Salvatoris : — cujus passio tanta spiritus devotione distillat,ut mentes au- 
dientium adipe et pinguedine replere videatur. Unde non immerito in singularem auctoritatis arcem 
Buscepta est, quam qui viderunt scripserunt orbi, et ministri fuere sermonis. Cap. 1. 


Hio sermo, quem Mabillonius aliique tribuunt Nicorao Clarz-vallensi, occurrit etiam inter sermones 
B. PgzrRI DAMIANI, estque num. Lvii, tom. 11, pag. 138, edit. Paris. 1042. 


XXVII. 
PzrRUS BxzsEwSIS, serm. 1v, in festo S. Andrees, pag. 174, edit. París. 1657. 


Andreas quasi sue conditionis oblitus, summopere predioabat suavitatem et dulcedinem crucis. — 
Pre nimio ardore fidei et amoris, crucem salutat et dicit : Securus et gaudens venio ad le. Andreas p 
cipuam reputat voluptatem,si dimittatur in patibulo, donec in eo consummetur : et quod omnem forti 
tudinem facultatis humane transcendit, quasi jam 8 corpore peregrinans oruciatum in cruce non sen- 
tit. — Andreas clamat : Salve. crux speciosa ! Securus et. gaudens ad te venio : suscipe discipulum ejus qui 
pependit in ie magister meus Christus. — Ardentissime affectat Andreas ascendere crucem : ut intra eam 
mundum et principem mundi despiciat ; ut inde quasi de eminentissima turre jacula inimici securus e1- 
Cipiat. Cap. x. 


XXIX. 


AvucroR incertus. lib. Soliloquiorum anime ad Deum, cap. xxr. In Append. Opp. S. Augustini. 
tom. V1, pag. 95. 
Ibat Andreas securus ad crucem et gaudens, quoniam ad tuam dulcedinem properabat. Cap. x. 


XXX. 


Lucas Tudensis, contra Albigenses /ib. πι, cap. x ER Biblioth. Petrum Parisiensi, tom. IV, part. τι, 
pag. 710, B. 


Quamvis multos martyrum legamus in su& passione gaudere, ut legitur de beato apostolo Andrea, qu 
cum duceretur ad mortem, dicebat : Securus et gaudens vento ad te ; hoc de gaudio spiritus intelligendum 
est, non de gaudio corporeo. Cap. x. 


XXXI. 
'TROMAS AQUINAS, serm. n, de S. Andrea. Ex. edit Romana 1570, tom. XVI, sub finem, pag. 48. 


Septem sunt gradus ascendendi in palmam, id est in crucem. Primus gradus, persecutoris aggressus. 
Secundus, devota martyrii processio ; de his duobus, in vita sua (8. Andr.) Tertius, devota de cruce 

redicatio; in Legenda, ibi : 0 sí scires viriutem crucis ! etc. Quartus, carceris toleratio, ibi ; Jussit eum 
tn carcerem detrudi. Quintus, populorum eum liberare volentium prohibitio, ibi : Noltte sanctuni, etc. 
Sextus, funium procellatio, ibi : Jussit eum funibus cedi. Septimus, devota ut pati mereretur oratio, ibi: 
0 beata cruz. — Circa passionem notandum quod passus est desideranter, ibi : Jam concupiscenti animo 
praparata ; confidenter, ibi : Securus ; letanter ibi : Gandens vento ad. te ; constanter, quia nunquam à 
predicatione cessabat ; longanimiter, ibi ; Biduo ; gratanter, gratias agendo; perseveranter, quia nun- 
quam nisi mortuus descendere voluit. Capp. t1, vil, 1x, x, xi, ΧΙ. 


XXXII. 


BoNAVENTURA, serm. 11, de S. Andrea apostolo. Ez ejus Opp. edit. Lugdn. 1668, tom. 11, 
pagg. 223, 224. 


: Beatus Andreas, sicut ejus Legenda dicit, materialem crucem in corpore passus fuit. — Sic cum cru- 
cem ascenderet,hano humilitatem sanctus apostolus se habere ostendit,cum JEges de cruce sic ait : £g 
crucis Christi servus sum, et crucis tropaum diligere potius debeo quam timere. — Unde dictur in Legenda, 
quod exspoliavit se, et vestimenta sua tradidit carntficibus. — Quod apostolus dum attendit, mori pr» 

hristo non timuit, sed pleno gaudio cordis ad crucem accessit. Unde videns crucem non timuit, πο" 
fugit, non oculos ab ea avertit, sed exclamavit οἱ dixit : 0 bona cruz, dw. desiderata, sollicite quxsita, d 
ideo concupiscenti animo praparata ! lztus et gaudens vento ad te, ita ut tu gaudens suscipias me, discipulun 
ejus qui pependit ín te. Salva me, inquit, crux pretiosa, etc. Capp. 1v, x. 


IDEM, serm. 1u, ibidem, pag. 225. 


Hao compassione fraterna transfossus apostolus dicebat /Egee : Ego de tuo interitu doleo, non de et 
passione conturbor. Meus enim dolor unius diei, vel duorum, vel trium ; sed tuus interitus nec per nullia ae 
norum poterit pervenire ad finem. Cap. 1x. 











1191 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEMIA. 


1198 


XXXIII. 
SOPHRONIUS, ui fertur, De vitis apostolorum, cap. 1. Apud Fabricium in Biblioth. Ecoles. pag. 224. 


Ανδρέας 6 ἁδελφὸς αὐτοῦ, ὡς οἱ πρὸ ἡμῶν παρα- Α — Andreas frater hujus (Simonis Pétri, ut majores 


δεδώκασιν, Σκύθαις καὶ Σογδιανοῖς καὶ Σάχκαις boj- 
ρυξε τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
καὶ iv Σεθαστοπόλει ἑκήρυξε τῇ µεγάλη, ὅπου ἐστὶν 
ἡ παρεμθολὴ ᾿Αψάρου xal Φάσις ὁ ποταμὸς , ἔνθα 
οἰκοῦσιν Αἰθίοπες οἱ ἐσωτέροι, θάπτεται iv. Πάτραις 
τῆς ᾽Αχαΐας, σταυρῷ παραδοβεὶς ὑπὸ Αἰγέα τοῦ βασι- 
λέως Ἐδεσσηνῶν. 


ποβίἰσὶ prodiderunt, Scythis, et Sogdianis, et Saocis 
predicavit Evangelium Domini nostri Jesu Chriati, 
et in Sebastopoli predicavit que cognominatur 
Magna, ubi est irruptio Apsari, et Phasis fluvius : 
illic incolunt ZEthiopes interiores. Sepul(us est au- 
tem Patris civitate Achaim, crucis suffixus &b 
/Egea prefecta Edessenorum. 


Eadem ferme habet Anonymus apud OEcuMENIUM in Acta apostol. et Epistolas Pauli: apud quem tamen 
postrema verba rectius sio se habent : ὑπὸ Alyéa τοῦ ἀνθυπάτου σταυρωθείς. 


XXXIV. 


HiPPOLYTUS, s6U quisquis sit auctor, De duodecim 8 ;ostolis, Apud Combefisium, Auctar. nov. tom. II, 
pag. . 


Ανδρέας, Σκύθαις, θράκαις κηρύξας, ἐσταυρώθη 
ἐν Πάτραις τῆς ᾽Αχαίας ἐπὶ ἐλαίας ὄρθιος, καὶ θά- 
πτεται ἐχεῖ. 


Andreas, oum Scythis ac Thracibus predicasset, 


cruci affixus est Patris in Achaia, reotus in olea 


arbore, ibique sepelitur. Cap. x. 


XXXV. 
PsEUDo-DonoTnEvs Tyrius, in Synopsi. etc. Ex edil. Fabricii De vita et morte Moysis, pag. 471. 


᾿Δνδρέας... ἑτάφη iv Πάτραις τῆς 'Ayalac σταυ- 
ρωθεὶς ὑπὸ Αἰγεάτου. 


Andreas... sepultus est Patris Achaie urbe, cum 
ab /Egeate in orucem actus fuisset. Cap. x. 


Quibus addesis pseudo-Abdiam in Histor. apostol. lib. 11, num. 39 et seq. pag. 507, edit. J. A, Fabricii 
in Cod. apocr. Nov. Test. tom. II, et IsjiponuM HisPALENSEM Juniorem, ut perhibent, apud laudatum Fabri- 


cium De vita et morle Moysis, pag. 545. 


Consulendus item NickrAs PaPnHLAGO, Ürat. in. S. ANDREAM, apud Combefisium, tom. I Auctar. noviss.. 


pag. 335. 


XXXVI. 
NicEPRORUS, Hist. Eccles. lib. 11, cap. xxxix, pagg. 109 et 200 edit. Paris. 1030. 


Ανδρέας ὁ τοῦ κορυφαίου Πέτρου κασίγνητος... 
ὑπὸ τοῦ ἀνθυπάτου Αἱγαιἄτου τῷ σταυρῷ καὶ οὗτος 
προσήλωται, ἔγχλημά οἱ ἐπαγαγόντος, ὅτι περὶ’ τὴν 
Ὑαμετὴν αὐτοῦ Μαξιμίλλαν καὶ τὸν ἀδελφὸν Στρατο- 
πλέα, Χριστῷ προσαγάχοι, τὴν ἐκείνου βδελυξαµένους 
δυσσέθειαν. 


Andreas, coryphei Petri [Γ8ΐθ5,... 8 proconsule 
JEgeato in crucem quoque est actus: illo ei crimine 
objecto, quod conjugem ejus Maximillam fratrem- 
que Stratoclem, impietatem ejus detestari docuis- 
set, et ad Christi fidem adduxieset. Cap. x. 





XXXVII. 
LAURENTIUS JUSTINIANUS, serm. in festo S. Andres apostoli, ex edit. Venet. 1606, pag. 294, col. 4. 
Magnanimitatem hujus rubustissimi ducis, imperterritam mentem, passionis desiderium, spiriluale- 
que lumen ipsius, ex sermonibus ejus attende. Cum enim duceretur ut crucis imponeretur patibulo, 
eamdem a longe prospiciens exclamavit, dicens : O bona cruz, diu desiderata, el jam concupiscenti animo 
praparata ! securus et gaudens venio ad te, ita ut tu exsultans suscipias me, discipulum ejus qut pe- 
pendit in ie. Salve, o bona crux, que in corpore Christi dedicata es, et ex ejus membris tanquam mar- 
garitis ornala, accipe me ab hominibus, et. redde me meo, ut per te me recipiat, qui per te me redemit. 


Cap. x. 
Diowrerus quoque CARTHUSIANUS, sem. r et tv, de laudibus S. Andrez, plura describit ex Epistola pres- 
byterorum et diaconorum Achaia. 


1199 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHAL£ 1200 








GALLANDII PR/EFATIO 


In Epistolam Presbyterorum et Diaconorum Aehaic de martyrio S. Andres. 
(Vet. Patr. Bibléoth., I, Proleg., p. xxxvi.) 


SYNOPSIS. 


I. Cur huic Epistola inter vetusta Ecclesise monumenta locus assignatus. 

It. De variis ejus editionibus, Mombritiana potissimum et Lipomaniana. 

III. De antíqua ejusdem Epistola versione. 

IV. Hujus Epistolz sinceritas variis nominibus agnoscenda videtur. Chrysostomi locus expensus. 

V. Solvitur objectio, ez voce τριάδος desumpia, quam fuisse usurpatam tertio, quin el secundo saeculo, evin- 
cilur ex Patrum vetustissimis tum σγαοξς tum Lalinis. 

VI. Objectus locus de processione Spiritus sancli expenditur. Eadem phrasis in Grzca Dialogorum S. Grego- 
rii versione, cujus auctor Zacharias papa. Samuel Basnagius notatus. 

VII. Quaestio de /£gea memorato in epistola Ecclesise Achaicse discussa. Locus Sophronio ascriptus, víindica- 
tur. Ejus interpres Erasmus defenditur. Duplez Edessa dísiinguenda ; quarum altera recentior Üsrhoenica,aa- 
tiquior altera Macedonica, primitus /Egea dicla : cujus nominis occasior.e nonnul» de gea proconsule, ut 
fertur, Achaia, proposite conjectura. 

VIII. De tempore quo scripla censetur Epistola : simulque varia de Vespasiano persecutore. 


I. Quod superius in prefatione generali antiqui- A nibus distinctum, haud incongruum putamus, ex 
tatum ecolesiasticarum studiosis recepimus, Acta eo Epistole nostre initium hic describere,ut quod 
martyrum nos esse collecturos, pro temporum  & reliquis editis, quin et ab ipso Greco exemplari 
ratione digerenda ; id quidem prestare nunc Inci- aliquantulum discrepat. Sic autem se habet : 
pimus, Epistolam encyclicam presbyterorum et ἀία- PASSIO BEATI ÁNDREJE APOSTOLI. 
conorum Achaiz de S. Andrez apostoli martyrio, in Diacones ecclesiarum Acahie (sio) scripsimus wni- 
medium proferentes. Licet enim inter Acta marty- ^ versis Ecclesiis, qus sunt in. oriente el. occidente, d 
rum sincera, virorum eruditorum judicio haud meridie et septentrione in Christi nomine constitu- 
fuerit hactenus hec Epistola recensita; eam tamen — te : Paz vobis et. universis qui credunt. in unum 
omnino pretermittere religioni habuimus: sive eum (I. Deum) et in Trinitatem perfectam : verum 
quod ab antiquis temporibus Ecclesie catholice ^ Patrem ingenitum, et verum Filium unigenitum, 
sententia, digna fuerit existimata que in divinis ef verum Spiritum sanctum, procedentem ex Patr 
officiis celebrandis publice usurparetur; quod in κεί Filio : et hoc esse unigenitum Filium, quod esi 
primis spectandum erat : sive quod nuper demum — et ille qui genuit. Hanc fidem didicimus, ete. Ubi 
in lucem prodierit textus Grecus, quo magis ma- — meminerit lector horum verborum, procedeniem 
gisque vetustissima versio, Ecolesie jamdiu pro- p^ Patre et Filio, de quibus inferius disseren- 
bata: confirmatur : sive quod tandem viri eruditi dum. 

Btudio quamvis α catholica communione alieni, Seculo postero xvi currente, eamdem Epistolam 
eadem Epistola paucis abhino annis Grece ac La- — iterum evulgavit Aloysius Lipomanus episcopus 
tine in vulgus emissa, velut sincerus sacre anti- ^ Veronensis, in opere Vitarum sanctorum priscorum 
quitatis fetus fuerit propugnata. Quod si vero hane — Patrum; sed alio a Mombritiano exemplari usus, 
Epistolam minus recte inter Acta martyrum nobis — &d Epistole initium saltem quod attinet. Estque 
repositam quis arbitretur; illum saltem tanquam — hujusmodi (1) : Passionem sancti apostoli Andrez 
vetustum opus ecclesiasticum esse habendam, quam oculis nostris vidimus, omnes presbyteri et dia- 
haud ierit inflcias : adeoque vel eo nomine in cones Ecclesiarum Achaiz, scribimus universis Eccie- 
nostram bibliothecam jure inferendam existima- siis quz sunt in oriente el occidente, et. meridiano et 


vimus. septenirione, in Christi nomine constitutis : Pax vobis 
II. lllam autem primus in lucem emisisse com- — et universis qui credunt unum Deum in Trinitat 
peritur Boninus Mombritius patricius Mediolanen-  perfectum..... verum Spiritum sanctum, proceden- 


sis, in Vilis sanclorum, sub flnem seculi xv typis tem ex Patre, in Filio permanentem, ut ostendatur 
consignatis; loci euim &c temporis nota nuspiam — unus Spirilus esse in Patre et Filio ; et hoc esse, eto. 
comparet. Quandoquidem vero inter rarissima re- C Omnia pene ad Greci contextus amussim. 

censetur opus ejusmodi, duobus in-fol. volumi- Eodem ssculo xvi, Laurentius Surius Carthusis- 


(1) Lipom. Vit. SS., tom. VI, pag. 197, & tergo — dem Venetiis ad signum spei ann. 1551-1556 tria 
edit. Venet. 1581, fol. qua utor. Prime autem edi- vero posteriora Rome apud Antonium Bladum, 
tionis, quam etiam pre manibus habeo, aed muti- — ann. 1558-1560. 
lam, quinque priora volumina in-4. prodiere iti- 





1201 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREE. — PROOEMIA. 


- 


1203 


nus, in guis collectis undique tam 60 mss. codici- A (irscis pressius inherere comperitur. Nuperi edi. 


bus quam ex edítis auctoribus, probatis sanctorum 
Vitis, ut. fert operis inscriptio, atque per anni 
seriem digestis, editionem Lipomanianam secutus 
est (2). Eamdem quoque typis deinceps consigna- 
vit post medium insequentis seculi xvii, Andreas 
du Saussay episcopus Tullensis, in opere haud 
obvio ita inscripto: Andreas frater Simonis Petri ; 
seu De gloria S. Andres apostoli libri xu (3). 
Neque tantum Epistolam nostram exhibuit scriptor 
Gallus, ut reliqui precedentes editores, sed eam 
insuper « tam patenter assertam dedit, quam 8οοι- 
rate vindicatam adversus varias novatorum argu- 
tationes ; quas congessit et auxit Edmundus Auber- 
tinus in libro Geneve anno 1633, Gallice edito, cui 
titulus est: Eucharistia veteris Ecclesim. » Sio in 
fronte operis auctor. 

Tum vero sseculi currentis anno 17831, eamdem 
Epistolam Rome recudendam curavit Ludovicus 
Andruzzi Santandrea (4); qui Lipomaniano exem- 
plari preterito, Mombritianum describere maluit : 
quin et Saussayum plerumque assectatus, « Epi- 
stola sinceritatem gravissimis testimoniis compro- 
bavit (5). » 

Quinque autem hactenus recensitis editionibus 
Latine tantum evulgatis, sexta demum accessit G. 
L.,qus anno 1749 Caroli Christiani Woog cura 
et atudio Lipsie lucem aspexit. Textum Grecum 
descripsit ol. editor e codice Huntingdoniano 457, 
bibliothece Bodleiane ; cum quo item Grabius 
Martyrium S. Thecl contulerat, ejusque ope curis 


secundis perpoliverat, ut ex anouymi prefatione C 


ad novam Spicilegii SS. Patrum Oxoniensem edi- 
tionem erudimur. In hoo porro egregio sacre anti- 
quitatis monumento edendo atque adornando se- 
dulam operam sibi adhibitam profitetur vir erudi- 
tus. Nimirum, ne littere quidem apicem mutavit, 
nisi ubi dicendorum nexus, librarii oscitantia, et 
recta oonstruendi scribendique ratio id expostula- 
rit; ubi vero vocabulum aliquod unius alteriusve 
littere mutatione, adjectione vel ἀθίγαοίίοπο cor- 
ruptum invenit, suas emendationes in textum in- 
tulit, omnes tamen ms. codicis lectiones mendosas 
subjiciens. Textui Greco novam versionem appo- 
suit, ipsumque notis uberioribus illustravit. Reli- 
qua omittimus recensere, que V. C. sive in operis 
limine, sive in calce reposuit; ea siquidem ad 
nostrum ínstiijitum baud spectant. Hanc itaque 
Lipsiensem editionem potissimum secuti sumus. 
Novo interpreti veterem adjecimus, non Mombritia- 
num quidem, sed Lipomanianum, qui profeoto 


(2) Sur. Fit. SS., tom. VI, pag. 033, Colon. 1618. 
Heo est tertia editio Coloniensis, omnium optima; 
prima enim prodiit ann. 1509, fol. 

(3) Saussay, De gloria S. Andr., post pag. 676, 
Paria. 4656, fol. 

(4) Andruz. S$iater verit., pag. 170. 


* Editio nostra novam et auctiorem textus Actorum S8. Andres recensionem exhibet 


B 


toris notas textum 1n primis respicientes selegi- 
mus, prolixioresque contraximus; quibus etiam 
nonnullas observationes attexuimus, plures fortasse 
haud contemnendas addituri, si opportunius codi- 
cem ms. nobis evolvere licuisset, quem sero tan- 
dem deteximus. Est autem codex Graecus Bomby- 
cinus num. cLxxv, 4, seculo xiv exaratus, inscri- 
ptusque : Heortología, seu Sermones et homiliz in 
annua fesía; quem nobis suppeditavit locuples 
Bernardi Nani senatoris quondam amplissimi bi- 
bliotheca *. 

III. Jam vero ut de antiqua hujus Epistole ver- 
sione verba faciamus, nullus profecto suppetit 
character eatis firmus, quo rite deflnire possimus, 
quam dudum fuerit illa confecta. At eam esgse ve- 
tustiorem quam ut vulgo censeatur, quisque ar- 
guere valet ex scriptoribus eoclesiasticis, quorum 
testimonia Epistole ipsi premisimus. Alii enim ex 
ea vel locum passionis vel genus mortis eruisse 
haud obscure videntur. Alii vero locum aliquem 
verbotenus describunt, sive ipsam Actorum histo- 
riam excitantes, slve etiam quandoque tacito ejus 
nomine ad illam respicientes; quod scilicet tan- 
quam certum et exploratum monumentum passim 
haberetur, ut reote Saussayus (6). Neque tamen . 
ἱωβοϊασί velim, nonnullos ex allatis scriptoribus 
Grecum potius textum quam veterem ejus inter- 
pretem consulere potuisse. Sed, utut est, eorum te- 
stimonia jam inde a saculo 1v usque ad xv, con- 
tinuo temporis ordine servato deduota, sive ad ver- 
sionis antiquitatem sive ad ipsius Epistole sinceri- 
tatem astruendam, haud parum conferre existi- 
mantur. 

IV. De auctoritate autem hujus Epistole, varias 
esse virorum eruditorum sententias nemo nescit. 
Alii namque velut supposititiam atque confictam 
prorsus rejiciunt; alii vero ejus auctoritatem in 
dubium revocant : alil denique tanquam sincerum 
sacre antiquitatis fetum agnoscunt. Plura sunt 
enimvero, neque levia, que ad infringendam ejus 
γνησιότητα objici solent. Potiora tamen huo ad 
examen revocare animus est; eaque potissimum 
qua ab aliis vel omnino pretermissa, vel molli 
brachio discussa noscuntur. 

Primum itaque, an re vera in Achaia οἱ in Pa- 
trarum urbe martyrium passus fuerit S. Andreas 
&postolus, dubitationem movit Florentinius (7); 
Joannis Chrysostomi nimirum auctoritate permo- 
tus, apud quem sic legimus (8): « Petri quidem, et 
Pauli, et Joannis, et Thome manifestasunt sepulcra; 

5) Id. ibíd., pag. 190 seqq. 

te Ru8P., bs glor. S. πάν, sub fin. in Vindic. 

d Florent. Vei. occid. Eccl. martyr., 117. 
8j Joan. Chrys. in Epist. ad Hebr., , 
8 2, opp. tom. XII, p. 237. 


ag. 
om. 


uam Lipsie nuper ex 


codicibus mss. evulgavit vir cl. Constantinus Tischendorf; eed cum Grece tantum hec Acta ediderit, vercionem 
Latinam nove recensioni accommodandam curavimus. Eptz. PATA. 








PRESBYTERORUM ET DIACONORUM 
ACHALE 


EPISTOLA ΡΕ MARTYRIO S. ANDRE/E APOSTOLI 





VETERUM TESTIMONIA. 


(GartLAND., Veterum Patrum Biblioth., t. I. Venetiis, 4765, in-fol., p. 145.) 


I. 
DAMASUS, υ6ἱ quisquis auctor sit, Carm. tv, ex edit. Sarazanii, Roma 1638. 


Andrea, Christi apostole, 
Hoc ipso jam vocabulo 
Signaris 1sto nomine, 
Decorus idem mystice. 


Quem crux ad alta provehit, 
Crux quem beata diligit, 
Cui crux amara preparat 
Lucis future gaudia. 


In te crucis mysterium 
Cluit gemello stigmate, 
Dum probra vincis per crucem, 
Crucisque pandis sanguinem. Bpist. cap. x. 


II. 
HreBONYMUS, epist. Lix al. cxrvirt ad Marcellam, eum. 5, tom. T, pag. 328, edit. Veron. 1734. 


In omnibus locis versabatur (Jesus) : cum Thoma in India, cum Petro Rome, cum Paulo in Illyrico, 
cum Tito in Creta, cum Andrea in Achaia. Cap. n, etc. 


III. 
GaubpExTIUS Brix., in serm. habito in Dedicat. eccles. 
Joannes in Sebastena urbe provincis; Palestine, Thomas apud Indos, Andreas et Lucas apud Patras 
Achaie civitalem, consummati referuntur. Cap. xit. 
IV. 
PAULINUS NoLANUS, de S. Felice, Natal. 1x, vers. 406, pag. 637, edit. Veron. 1190. 
Heic pater Andreas, heic qui piscator ad Argos 
Missus, vaniloquas docuit mutescere linguas : 
Qui postquam populos ruptis erroris iniqui 
Hetibus explicuit, traxitque ad retia Chrieti, 
Thessalicas fuso damnavit sanguine Patras. Cap. x. 
IngM, ibid., Natal. x1, vers. 76-350, pag. 44), 468 οἱ 659. 


Sic Deus et reliquis tribuens pia munera terris, 

Sparsit ubique loci magnas su& membra per urbes. 

Sic dedit Andream Patris. . . . . . . .. 

e. s. 9 5. 55. . . tune Andream devexit Achivis. 
V. 

PETRUS CHRYSOLOGUS, serm. CXXXIIH. 


Crucem quam refugerunt (Petrus et Andreas), postea conjunctis viribus ardenter invadunt. — Petrus 
' namque crucem, arborem conscendit Andreas. Cap. x. 


4 


1189 PRESB. ET DIAC. ACHAL£E EPIST. Οἱ X:iART. S. ANDHE/JE. — PROOEMIA. 1190 


VI. 


AucroR Incertus, lib. De vera et falsa poenitentia, cap. 8, num. 22, in Append. ad lom. VI Opp. S. Au- 
gustini, pag. 236, edil. BB. Paris. 1085. 


In hoc desiderio erat Andreas, qui in cruce positus a Domino requirebat: Tempus es! ut commendes 
terri corpus meum. Volebat enim eum plebs de cruce deponere. Ipse autem cepit Dominum rogare : Ne 
me permittas, Domine, descendere vivum, sed tempus est ut commendes terre corpus meum : tandiu 
enim jam portavi. tandiu super commendatum vigilavi, quod vellem jam ipsa obedientia liberari, et 
isto gravissimo indumento exspoliari. Recordor quantum in portando onerosum, in fovendo infirmum, 
In coercendo laetum, in domando superbum laboravi. Scis, Domine, quolies a puritate contemplationis 
me retrahere conabatur, quoties a dulcissime quietis somno me excitare contendebat, quantum et quo- 
ties dolorem ingerebat. Qui igitur tandiu, Pater benignissime, pugnanti restiti et tua ope superavi, a 
te pio et justo remuneratore posco,ne mihi ultra commendes,sed depositum reddo. Com:inenda alii quein 
illud ultra non impediat, et resurrecturum servet et reddat, ut et ipsum quoque meritum sui laboris 
recipiat. Terre me commenda, ut me amplius vigilare non oporteat, et libere ad te fontem indeficientis 
gaudii tendere anxiantem me non retrahat, nec impediat. Cap. xi. 


VII. 
Ex lib. Sacramentorum, ínter opp. S. GaEconm M. fom. III, pag. 143, edit. BB. Paris. 1705. 


Adest nobis (Pater omnipotens) dies magnifici votiva mysterii, qua venerandus Andreas apostolus 
germanum se gloriosi tui Petri, tam praedicatione Christi tui, quam conversatione monstravit : ut id 
quod libera predicaverat voce, nec pendens taceret in cruce. Cap. x. 

λα... et Librum Responsalem, sive Antiphonarium, inler opp. ejusdem S. Gneconn M. tom. III, rag. 


VIII. 
Ez Missali Gothico apud Mabillonium Liturg. Gallic. lib. u1, num. 17, pag. 221, 222. 


Dignum et justum est, equum et justum est, pietati tue ineffabiles gratias referre, Omnipotens, sem- 
piterne Deus, et inestimabili gaudio passionem tuorum predicare sanctorum, per Christum Dominum 
nostrum. Qui beato Andres in prima vocatione dedit fidem, et in passione donavit victoriam. Acceperat 
hec utraque beatus Andreas ; ideo habebat et in predicatione constantiam, et in passione tolerantiatn. 
Qui post iniqua verbera, post carceris septa, alligatus suspendio se purum sacrificium tibi obtulit Deo. 
Extendit mitissimus brachia ad colos, sm lectitur crucis vexillum, defigit in oscuiis ora, Agui cogno- 
scit arcana. Denique dum ad patibulum duceretur, in cruce suspenderetur, carne patiebatur et epiritu 
loquebatur. Obuüviscitur crucis tormenta, dum de cruce Christum preconat. Quantum enim corpus ejus 
in ligno extendebatur, tantum in lingua ejus Christus exaltabatur: quia pendens in ligno, sociari se ei 
gratulabatur. Ábsolvi se non patitur de crure, ne tepescat certamen in tempore. Turba circumspicit, 
et lamentat ; demitti a vinculo cupit, quem BReparatoris mentem intelligit. Laxari postulat justum, ne 
pereat populus hoc delicto. Interea fundit martyr spiritum, possessurus sempilerni Judicis regnum. 
Capp. 1x, X, ΧΙ, ΧΙΙ. 

IX. 
VxNANTIUS FonrUNATUS, Carmin. lib. vii, De senatu curie coelestis, Ez Biblioth. Patrum. Paris. tom. Vlil, 
pag. 817, E. 
Culmen apostolicum radianti luce coruscum, 
Nobilis Andream mittit Achaia suum. 


X. 
GnrGoRIUS Turon., De gloria martyrum, (ib. 11, cap. ΧΧΧΙ, pag. 754, edit. Paris, 4699. 


Andreas apostolus magnum miraculum in die solemnitatis suse profert, hoc est manna in modum 
farina, vel oleum cum odore nectareo, quod de tumulo ejus exundat. — Hsc autem aguntur apud pro- 
vinciam Achaiam in civitate Pstras, in qua beatus apostolus sive martyr, pro Redemptoris nomine cru- 
cifixus, presentem vitam gloriosa morte finivit. Cap. x. 


XI. 


AUCTOR INCERTUS, /íb. De miraculis B. Andree apostoli, cap. xxxvi, in Append. opp. Gnrconit Tunox. 
pag. . 


Post hec comprehensus beatus apostolus ab Egea proconsule, positus est in carcere, ad quem omnes 
conveniebant ut audirent verbum salutis. At ille non cessabat predicare nocte et die verbum Dei.Paucis 
vero diebus interpositis, eductus de carcere et gravissime caesus, cruce suspensus esL: in qua cum per 
triduum viv« ns penderet,non cessabat predicare Dominum Salvatorem, donec tertia die populis flentibus 
epiritum exbalaret : quod lectio Passionis etiam ej"s plenissime declarat. Cujus beatum corpus Maxi- 
milla accipiens, conditum aromatibus recondidit in sepulcro : assidue autem super illum deprecans Do- 
minum, ut ejus beatus apostolus memor esset, exorabat. Capp. vii, IX, X, ΧΙ], ΧΙΙ, 


Libellus De miraculis sancti 4ndrez laudatur in Chronici Fontanellensis cap. xiv. 


XII. 


Μρκοιοαιυν Ga&conuM, Jussu Basilii imperatoris Grace editum, ad d. xxx Novembris. Part. 1, pag. 2?1, 
edit. Urbin. 1727. 


”"θλησις τοῦ ἁγίου xal πανευφήµου ἀποστόλου 'Av- Certamen sancti et clarissimi apostoli And:ce, 
δρἑου, ἀδελφοῦ τοῦ μεγάλου Πέτρου. fratris magni Petri. 


1194 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1193 


Οὗτος ἀδελφὸς γνήσιος ὑπάρχων τοῦ uevdÀou &mo- A — Hic germanus magni apostoli Petri, post Ascen- 


στόλου Πέτρου , μετὰ τὴν ᾿Ανάληψιν τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν ᾿]Ιησοῦ Χριστοῦ, ἐκήρυξεν εἲς πᾶσαν τὴν παρ- 
ἁλιον τῆς Βιθυνίας, καὶ τοῦ Πόντου, xal τῆς 0p4- 
xn«, xai τῆς Σκυθίας. Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπῆλθεν ἐν 
Σεθαστουπόλει τῇῃ µεγάλη. ---Εἶτα ἀπῆλθεν ἐν Πά- 
τραις τῆς 'Ayala elc Πελοπόννησον. Καὶ ἑςταυρώθη 
ὑπὸ Αἰγέα τοῦ ἀνθυπάτου" καὶ οὕτως ἐτελειώθη. 


sionem Domini nostri Jesu Christi, predicavit in 
tota maritima ora Bithynie, Ponti, Thracie et 
Bcythie: deinde magnam Sebastopolim lustravit. 
— Postremo Patras Áchaie ia Peloponnesum rmi- 
gravit, ubi ab /Egea proconsule in crucem subla- 
tus est: atque it& mortem obiit. Capp. τ, r, 
XII. 


XIII. 


ETRERIUS Uxainensis et BraTUs presbyter, lib.1, adversus Elipandum archiepiscopum "Toletanum. Ες 
Bibliotheca Patrum Parisiensi, tom. IV, part. ii, pag. 526, 


Agnus iste predam quam tenebas, excussit, et argumentationes philosophie tus, simplicitatis sue 
innocentia omnino delevit. Iste est Ágnus immaculatus, qui quotidie, ut beatus Andreas ait, in altare 
crucis sanctificatur: Cujus carnes posteaquam omnis populus credentium manducaverit. et ejus sanguinem 
biberit, Agnus qui sacrificatus est, integer perseverat et vivus : εἰ cum vere sacrificatus sit, el vere carnes 
ejus sint manducat α populo, et vere sanguis ejus sit haustus : tamen, ut dizi, integer manet, et immacula- 
tus et vivus. Cap. vi. 

XIV. 
FLoRUS, ín Auctar. ad Martyrolog. BED. Ez Actis Sanctorum Bolland. Mart. tom. II, pag. xz, 


In Achaia, civitate Patras, passio S. Andres apostoli : qui crucifixus pro Christi nomine, süüm com- 
plevit martyrium. Cap. x. 
XV. 
Miro, monachus Elnonensis, in Vita S. Amandi episc. Traject, lib. 1, cap. 4. Ex Bolland. Febr. tom. 1 
pag. 875. 


Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam, 
Ac nomen proprium patrando viriliter implet. 


XVI. 
WALAPRIDUS STRABO, Carm. de S. Audrea. Ex Thesauro Canisii fom. 1I, part. n, pag. 258. 


Protinus Ándreas compunctus voce Tonantis, 
Credidit eternum salvantem secula regem : 
Pendula capture contemnens retia spreta, 
Et dicto citius Christi precepta facessit. 

Quis numerare valet populosis oppida turmis 
Illius eloquio, quae fana profanu fricabant, 
Credula pandentes regi precordia Christo? 
Nempe vicem Domino solvebat calce cruenta, 
Dum crucis in patulo suspensus stipite martyr 
Ultima mortalis clausit spiracula vite, 
Purpureas sumens Christo regnante coronas. 


XVII. 
RHABANUS, in Martyrol. ad d. 30 Nov. Ex Thesauro Canisii tom. II, part. 11, pag. 348. 

Natale sancti Andree apostoli. — Hic predicavit Scythiam et Achaiam, ibique in civitate Patras cruci 
BUuspensus occubuit. Cap. x. 

XVIII. 
UsvAnDUSs, in Martyrologio ad d. 30 Novemb., pag. 193, edit. BB. Paris. 1718. 

In civitate Patras provincie Achaism, natalis sancti Andree apostoli, qui etiam apud Scythiam predi- 
cavit. Hic beatissimus ab Egea proconsule comprehensus, primo in carcere est clausus, &c deinde gra- 
vissime cesus ; ad ultimum vero in cruce appensus, biduo inibi supervixit. Capp. vii, ix, x, xit. 

XIX. 


REMIGIUS, monachus ANTIsIODORENSIS, Comment. in psalmum xxx. Exstat in Bibliotheca Patrum Lugdu- 
nensi, tom. XVI. 


Quamvis hoc sacramentum a pluribus accipiatur, non tamen, ut videtur, in partes est divisum, sed 
totum singulis est indivisum, Andrea apostolo sio testante: Agnus, quanquam sacrificatus est, integer 
perseverat οἱ vivus. Cap. v1. 

! XX. 
JoANNES EUCHAITENSIS, in Poematibus, pag. 70, edit. onze, 1610. 
Σταυροῦσί τε τρεῖς ἄνδρες ὁμῶς ᾿Ανδρέαν. 
Tres simul viri crucifiguut Andream 














1193 EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — ΡΒΟ(ΕΝΙΑ. | 1194 


XXI. 
ManrrRoLoaiuM metricum Ecclesie Grecs, ad. d. 90 Nov., ex edu. Siberi, Πρεία, 1727. 


᾽Αντίστροφον σταύρωσιν ᾿Ανδρέας φἑρει, 

Φανεὶς ἀληθῶς, οὐ σκιωδῶς, ὢν µύστης. 
Antistrophe fixus cruci fuit Andreas 
Sacerdos Christi verus, non umbratilis. 


XXII. 


LANFRANCUS archiep. Cantuar., lib. De corpore et sanguine Domini, cap. x, pag. 239, Edit Paris., 1648. 

Est igitur sacramentum el rea sacramenti, id est corpus Christi. Christus tamen resurgens ez moriuis 
jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. vi, 2) Sed sicut dicit Andreas apostolus: Cum vere 
in terris carnes ejus sinl comestz, et vere sanguis ejus sit bibilus ; ipse tamen usque in lempora restitutionis 
omnium, in calestibus ad dexteram Pairis integer perseverat et vivus. Cap. vi. 


XXIII. 


"WOLPHELMUS abbas Brunwillerensis ἐπ Epistola αἆ Meginhardum abbatem Gladebacensem, de sacramento 
Eucharistie contra errores Berengarii. Exstat apud Mabillonium seoulo vi, Benedict. part. 1, pag. 


Hoc autem corpus, post expletam more catholico communionem, sanum et incolume, vivum et inte- 
grum se recipit ad Patrem. Sio enim testatur Ecolesia Achais, beatum Andream apostolum dicere : 
Postquam omnis populus credentium Agní carnem comederit el sanguinem biberit. Agnus qui sacrificatus est, 
inleger perseverat et vivus ; et cum vere sacrificatus sit, et vere carnes ejus comestz a populo, et. vere san- 
guis ejus sit bibilus, tamen, ut dizi, et integer permanet, et immaculatus, et vivus. Cap. viu. 


XXIV. 


Ivo CagNorENSIS Serm. De convenientia veteris et novi, sscrifioii, Ex Biblioth. Patrum Parisienei, tom. X. 
pag. 996, A. 


Ecce ad memoriam veniunt verba beati Andres apostoli,quibus asserit et in ccelis esse corpus Domini, 
et de altari posse sumi corpus Domini : Cujus, inquit, varnes cum sint comest in terris a populo, et san- 
guis ejus bibilus ; ipse lamen usque in tempora restitutionis omnium, in calestibus ad dextram Patris integer 
perseveral εἰ vivus. Cap. vi. 


XXV. 


BERNARDUS &bbas Clare-vall., Serm, in Vigilia E: Andree apostoli, num. 3, opp. vol. I. pag. 1064. eit. 
aris. . 


Andreas homo erat similis nobis, passibilis, et tam vehementi ardore spiritus orucem sitiebat, tam 
inaudito a seculis gaudio tripudiabat, ut cum paratum sibi eminus patibulum conspezxisset : 0 crux, 
inquit, d£u desiderata, et jam concupiscenti animo preparata ! Securus et. gaudens venio ad. te, íta ut. et iu 
exsultans suscipias me. Et paulo post, num. 4 : Terrendum eum putat /Egeas, crucis supplicium mini- 
tans : sed non est ita. Accenditur magis in verbo hoc, et libere clamat : Ego si patibulum crucis expa- 
vescerem, crucis gloriam nan praedicarem. At ubi paratum sibilignum intuitus est, ex hoo jam plane 
totus ignescens applaudebat, et blandiebatur illi amate sus, officiosissime salutabat, devotissime sus- 
cipiebat, magnifice attollebat eam, et in ipsius preconio gloriabatur, clamans magis affectione quam 
voce : Salve, crux pretiosa, qua decorem et. pulchritudinem de membris Dominicis accepisti ? Salve, cruz, 
qua in corpore Chrisli dedicata es, εἰ ex membris ejus lanquam margaritis ornata. Capp. virt, x. 


Inr, serm. 1, in festo in S. Andree, num: 1, pag. 1065. 


Cum duceretur ipse beatus Andreas ad crucem, populus qui sanctum et justum dolebat injuste dam- 
nac, prohibere voluit ne puniretur; sed magis ipse instantissima prece prohibuit eos, ne non corona- 
retur, imo ne non pateretur. Desiderabat siquidem dissolvi,et cum Christo esse, sed in oruce quam sem- 
per amaverat : desiderabat regnum intrare, aed per patibulum. Quid enim dicit illi amate sue ? Per 
te, Inquit, me recipiat, quí per te me redemit. Cap. ΥΠ. 


InEM, serm. 1t, num. 3, ibidem, pag, 10069. 


Audistis certe, cum pervenisset beatus Andreas ad locum ubi crux parata erat, quomodo confortatus 
sit in Domino, et per Spiritum, quem una cum ceteris apostolis in igneis linguis acceperat, verba vere 
ignea loqueretur. — Ex abundantia cordis os locutum est ; et charitas que fervebat in corde, quasi scin- 
tillas quasdam ardentissimus emitebat in voce. Quid enim beatus Andreas cum sibi paratam,ut dixi, cru- 
cem eminus cerneret, loquebatur? O0 eruz, inquit, diu desiderata, et jam concupiscenti animo preparata ! 
Securus et gaudens vento ad te; ita ut tu exsullans suscipias me, discipulum ejus qui pependit ἐπ ie : quia 
amator tuus semper fui, et desideravi amplecti te. Cap. x. 


εν, in serm. xvi, de diversis, num. 6 ; ibidem. pag. 1122. 


Nunquid non supra naturam beatus iste Andreas apostolus, oujus solemnitas pre manibus est, tran- 
silierat, qui dicebat: 0 bona cruz, diu desiderata, et jam concupiscenti animo przparatg ! Securus et gaudens 
venio ad te. Cap. x. 


PATROL. GB. Il. 98 


419 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEMIA. 


1198 


XXXIII. 
SoPHRONIUS, uf fertur, De vitis apostolorum, cap. 1. Apud Fabricium ín Biblioth. Ecoles. pag. 224. 


Ανδρέας 6 ἀδελφὸς αὐτοῦ, ὡς οἱ πρὸ ἡμῶν παρα- A — Andreas frater hujus (Simonis Pétri, ut majores 


δεδώκασιν, Σκύθαις xal Σογδιανοῖς καὶ Σάχχαις ἑκή- 
ρυξε τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
καὶ iv Σεθαστοπόλει ἐκήρυξε τῇ µεγάλη, ὅπου ἐστὶν 
ἡ παρεμθολὴ ᾿Αψφάρου xai Φάσις ὃ ποταμὸς , ἔνθα 
οἰκοῦσιν Αἰθίοπες οἱ ἐσωτέροι. Θάπτεται ἐν Πάτραις 
τῆς ᾽Αχαΐας, σταυρῷ παραδοθεὶς ὑπὸ Αἰγέα τοῦ βασι- 
λέως Ἐδεσσηνῶν. 


noBlri prodiderunt, Scythis, et Sogdianis, et Ββοοἱθ 
predicavit Evangelium Domini nostri Jesu Christi, 
et in Sebastopoli predicavit que cognominatur 
Magna, ubi est irruptio Apsari, et Phasis fluvius : 
illio incolunt JEthiopes interiores. Sepultus est au- 
tem Patris civitate Achaie, cruois suffixus ab 
/Ege& prefeota Edessenorum. 


Eadem ferme habet Anonymus apud OEcuMzNiIUM in Acta apostol. et Epistolas Pauli: apud quem tamen 
postrema verba rectius sio se habent : ὑπὸ Αἱγέα τοῦ ἀνθυπάτου σταυρωθείς. 


XXXIV. 


HiPPoOLYTUS, seu quisquis sit auctor, De duodecim a ;ostolis. Apud Combefisium, Auctar. nov. tom. II, 
pag. 831. 


Ανδρέας , Σχύθαις, θράκαις χκηρύξας, ἑσταυρώθη 
ἐν Πάτραις τῆς ᾽Αχαΐας ἐπὶ ἑἐλαίας ὄρθιος, καὶ θά- 
πτεται ἐχεῖ. 


Andreas, cum Scythis ac Thracibus predicasset, 


cruci affixus est Patris in Achaia, reotus in olea 


arbore, ibique sepelitur. Cap. x. 


XXXV. 
PsrEuDo-Donornxus Tyrius, in Synopsi. etc. Ez edit. Fabricii De vita et morte Moysis, pag. 474. 


᾿Ανδρέας... ἑτάφη iv Πάτραις τῆς 'Ayalaq σταυ- 
ρωθεὶς ὑπὸ Αἰγεάτου. 


Andreas... sepultus est Patris Achaie urbe, cum 
ab /Egeate in crucem aotus fuissel. Cap. x. 


Quibus addesis pseudo-Abdiam in Histor. apostol. lib. 11, num. 39 et seq. pag. 507, edit. J. A, Fabricii 
in Cod. apocr. Nov. Test. tom, 1I, et IsipoRuM HisPALENSEM Juniorem, ut perhibent, apud laudatum Fabri- 


cium De vila et morle Moysis, pag. 545. 


Consulendus item NickrAs PAPHLAGO, Orat. in S. ANpREAM, apud Combefisium, tom. I Auctar. noviss.. 


peg. 335. 


XXXVI. 
NicEePBORUS, Hist. Eccles. lib. 11, cap. xxxix, pagg. 199 et 200 edit. Paris. 1630. 


Ανδρέας ὁ τοῦ κορυφαίου Πέτρου κασίγνητος... 
ὑπὸ τοῦ ἀνθυπάτου Αἰγαιάἄτου τῷ σταυρῷ καὶ οὗτος 
προσήλωται, ἔγκλημά οἱ ἐπαγαγόντος, ὅτι περὶ’ τὴν 
Ὑαμετὴν αὐτου Μαξιμίλλαν xai τὸν ἀδελφὸν Στρατο- 
πλέα, Χριστῷ προσαγάγοι, τὴν ἐκείνου βδελυξαμένους 
δυσσέθειαν. 


Andreas, coryphei Petri frater,... 8 proconsule 
JEgeato in crucem quoque est actus: illo ei orimine 
objecto, quod conjugem ejus Maximillam fratrem- 
que Stratoclem, impietatem ejus detestari docuis- 
set, et ad Christi fidem adduxisset. Cap. x. 


XXXVII. 
LAURENTIUS JUSTINIANUS, serm. in festo S. Andres apostoli, ex edit. Venet. 1606, pag. 294, col. 4. 


Magnanimitatem hvjus rubustissimi ducis, imperterritam mentem, passionis desiderium, spirituale- 
que lumen ipsius, ex sermonibus ejus attende. Cum enim duceretur ut crucis imponeretur patibulo, 
eamdem a longe prospiciens exclamavit, dicens : O bona cruz, diu desiderata, εἰ jam concupiscenti animo 
praparata ! securus et gaudens venio ad le, ita αἱ iu exsultans suscipias me, discipulum ejus qu£ pe- 
pendit in. tv. Salve, o bona cruz, que in corpore Christi dedicata es, et ex ejus membris tanquam mar- 
garitis ornata, accipe me ab hominibus, et. redde me meo, ul per te me recipiat, qui per te me redemit. 


Cap. x. 
Diowrsrus quoque CARTHUSIANUS, Sem. 1 et tv, de laudibus S. Andrez, plura describit ex Epistola pres- 
byterorum εἰ diaconorum Achaia. 


4199 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHAL£E 1200 








GALLANDII PR/EFATIO 


In Epistolam Presbyterorum et Diaconorum Aehaice de martyrio S. Andres. 
(Vet. Patr. Biblioth., I, Proleg., p. xxxv.) 


SY NOPSIS. 


I. Cur huic Epistolae inter velusta Ecclesíste monumenta locus assignatus. 

II. De variis ejus editionibus, Mombritiana potissimum et Lipomaniana. 

III. De antíqua ejusdem Epistolxe versione. 

IV. Hujus Epistolg sinceritas variis nominibus agnoscenda videtur. Chrysostomi locus expensus. 

V. Solvitur objectio, ex voce τριάδος desumpta, quam fuisse wsurpatam tertio, quin et secundo szculo, evin- 
citur ez Patrum vetustissimis tum Graecis tum Lalinis. 

VI. Objectus locus de processione Spiritus sancti expenditur. Eadem phrasis in Grzca Dialogorum S. Grege- 
rii versione, cujus auctor Zacharias papa. Samuel Basnagius notatus. 

VII. Quaestio de £gea memorato in epistola Ecclesise Achaicg discussa. Locus Sophronio ascríptus, vindic- 
tur. Ejus interes Erasmus defenditur. Duplez Edessa distinguenda ; quarum altera recentior Üsrhoenicass- 
tiquior altera ica, primitus /Egea dicta : cujus nominis occasione nonnullae de gea. proconsule, κ 
fertur, Achaiz, proposite conjectura. 

VIII. De tempore quo scripía censelur Epistola : simulque varía de Vespasiano persecutore. 


I. Quod superius in prefatione generali antiqui- A nibus distinctum, haud incongruum putamus, er 
tetum ecolesiasticarum studiosis recepimus, Acta eo Epistole nostre initium hic describere,ut quod 
martyrum nos esse collecturos, pro temporum a reliquis editis, quin et ab ipso Greeco exemplari 
ratione digerenda ; id quidem prestare nunc inci- — aliquantulum discrepat. Sio autem se habet : 
pimus, Epistolam encyclicam presbyterorum et dia- PASSIO BEATI ÁNDRE/E APOSTOLI. 
conorum Achai2 de S. Andrez apostoli martyrio, in Diacones ecclesiarum Acahie (sio) scripsimus υκί- 
medium proferentes. Licet enim inter Acta marty- ^ versis Ecclesiis, qua sunt. in. oriente εἰ occidente, à 
rum sincera, virorum eruditorum judicio haud meridie et septentrione in Christi nomine constih- 
fuerit hactenus heec Epistola recensita; eam tamen — te : Paz vobis et. universis qui credunt in unum 
omnino pretermittere religioni habuimus: sive — eum (I. Deum) et in Trinitatem perfectam : verum 
quod ab antiquis temporibus Ecclesie catholice — Patrem ingenitum, et verum Filium  unigenilsm, 
sententia, digna fuerit existimata quem in divinig ef verum Spiritum sanctum, procedentem ez Pan 
officiis celebrandis publice usurparetur; quod in et Filio : et hoc esse unigenitum Filium, quod σἳ 
primis spectandum erat : sive quod nuper demum — et ille qui genuit. Hanc fidem didicimus, etc. Uti 
in lucem prodierit textus Grecus, quo magis ma- — meminerit lector horum verborum, procedeniem 
gisque vetustissima versio, Ecolesie jamdiu pro- p^ Patre et Filio, de quibus inferius disseren- 
bata: confirmatur : sive quod tandem viri eruditi — dum. 
studio quamvis & catholica communione alieni, Seeculo postero xvi currente, eamdem Ejpistolun 
eadem Epistola paucis abhinc annis Grece ac La- iterum evulgavit Aloysius Lipomanus episcopus 
tine in vulgus emissa, velut sincerus sacre anti- ^ Veronensis, in opere Vitarum sanctorum priscorum 
quitatis fetus fuerit propugnata. Quod si vero hanc — Patrum; sed alio a Mombritiano exemplari usus, 
Epistolam minus recte inter Acta martyrum nobis αἆ Epistole initium saltem quod attinet. Estque 
repositam quis arbitretur; illum saltem tanquam — hujusmodi (1) : Passionem sancti apostoli Andrez 
vetustum opus eoclesiasticum esse habendam, quam oculís nostris vidimus, omnes presbyteri εἰ die- 
haud ierit inflcias : adeoque vel eo nomine in cones Ecclesiarum Achaiz, scribimus universis Ecci- 
nostram bibliothecam jure inferendam existima- siis qux sunt in oriente el occidente, δὲ meridiano d 


vimus. septenirione, in Christi nomine conslitutis : Ρατ voli 
Il. Illam autem primus in lucem emisisse com- — et universis qui credunt unum Deum in Trinitati 
peritur Boninus Mombritius patricius Mediolanen- perfectum..... verum Spiritum sanctum, ῥρτοαόα- 


sis, in Vitis sanclorum, sub finem seculi xv typis — tem ex Patre, in Filio permanentem, wt ostendalc 
consignatis; loci enim 80 temporis nota nuspiam — unus Spiritus esse in Paire et Filio ; et hoc esse, ei 
comparet. Quandoquidem vero inter rarissima re- C Omnia pene ad Greoi contextus amuseim. 

censetur opus ejusmodi, duobus in-fol. volumi- Eodem saeculo xvi, Laurentius Surius Carthusir 


(1) Lipom. Vif. SS., tom. VI, pag. 197, a tergo — dem Venetils ad signum spei ann. 1551-1556 tri 
edit. Venet. 1581, fol. qua utor. Prime autem edi- vero Roster. Rome apud Antonium Βἱαάσς. 
tionis, quam etiam pred manibus habeo, sed muti- - ann. 1558-1500. 
lam, quinque priora volumina in-4. prodiere iti- 





1901 EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJF. — PROOEMIA. 1203 


nus, in suis collectis undique tam &x mss. codici- A (iricis pressius inherere comperitur. Nuperi edi- 
bus quam ex editis auctoribus, probatis sanclorum — toris notas textum In primis respicientes selegi- 
Vitis, ut fert operis inscriptio, atque per anni mus, prolixioresque contraximus; quibus etiam 
seriem digestis, editionem Lipomanianam secutus — nonnullas observationes attexuimus, plures fortasse 
est (2). Eamdem quoque typis deinceps consigna- — haud contemnendas addituri, si opportunius codi- 
vit post medium insequentis seculi xvii, Andreas — cem ms. nobis evolvere licuisset, quem sero tan- 
du Saussay episcopus Tullensis, in opere haud dem deteximus. Est autem codex Grecus Bomby- 
obvio ita inscripto: Andreas frater Simonis Peiri; ^ oinus num. crxxv, &, seculo xiv exaratus, inscri- 
seu De gloria S. Andrez apostoli libri xu (3).  ptusque: Heortología, seu Sermones et homilize in 
Neque tantum Epistolam nostram exhibuit scriptor — annua festa; quem nobis suppeditavit locuples 
Gallus, ut reliqui precedentes editores, sed eam — Bernardi Nani senatoris quondam amplissimi bi- 
insuper « tam patenter assertam dedit,quam accu-  bliotheca *. 
rate vindicatam adversus varias novatorum argu- III. Jam vero ut de antiqua hujus Epistolas ver- 
tationes; quas congessitet auxit Edmundus Auber- X Bione verba faciamus, nullus profecto suppetit 
tinus in libro Geneve anno 1633, Gallice edito, cui — character satis firmus, quo rite definire possimus, 
titulus est: Eucharisi: veteris Ecclesim. » Sic in .. quam dudum fuerit illa confecta. At eam eese ve» 
fronte operis auctor. B tustiorem quam ut vulgo censeatur, quisque ar- 
Tum vero ssmculi currentis anno 1731, eamdem  guere valet ex scriptoribus ecclesiasticis, quorum 
Epistolam Rome recudendam curavit Ludovicus testimonia Epistole ipsi premisimus. Alii enim ex 
Andruzzi Santandrea (4); qui Lipomaniano exem- ea vel locum passionis vel genus mortis eruíisse 
plari preterito, Mombritianum describere maluit:  ha&ud obscure videntur. Alii vero locum aliquem 
quin et Saussayum plerumque assectatus, « Epi- —verbotenus desoribunt, sive ipsam Actorum histo- 
stole sinceritatem gravissimis testimoniis compro- riam excitantes, slve etiam quandoque tacito ejus 
bavit (5). » nomine ad illam respicientes; quod scilicet tan- 
Quinque autem hactenus recensitis editionibus — quam certum et exploratum monumentum passim 
Latine tantum evulgatis, sexta demum accessit G, — haberetur, ut reote Saussayus (6). Neque tamen 
L.,quse anno 1749 Caroli Christiani Woog cura  inflociari velim, nonnullos ex allatis scriptoribus 
et studio Lipsie lucem aspexit. Textum Grecum .Grecum potius textum quam veterem ejus inter- 
descripsit ol. editor e codice Huntingdoniano 457, ^ pretem consulere potuisse. Sed, utut est, eorum te- 
bibliothece Bodleiane ; cum quo item Grabius  stimonia jam inde a s»oulo 1v usque ad xv, con- 
Martyrium S. Theclz contulerat, ejusque ope curis  tinuo temporis ordine servato deduota, sive ad ver- 
secundis perpoliverat, ut ex anonymi prefatione (j sionis antiquitatem sive ad ipsius Epistola sinceri- 
ad novam Spicilegii SS. Patrum Oxonieasem edi- tatem astruendam, haud parum oonferre existi- 
tionem erudimur. In hoo porro egregio sacreanti- X mantur. 
quitatis monumento edendo atque adornando se- IV. De auctoritate autem hujus Epistole, varias 
dulam operam sibi adhibitam profitetur vir erudi- esse virorum eruditorum sententias nemo nescit. 
tus. Nimirum, ne littere quidem apicem mutavit, Alii namque velut supposititiam atque conflctam 
nisi ubl dicendorum nexus, librarii oscitantia, et — prorsus rejiciunt; alii vero ejus auctoritatem in 
recta construendi scribendique ratio id expostula- — dubium revocant : alil denique tanquam sincerum 
rit; ubi vero vocabulum aliquod unius alteriusve sacre antiquitatis fetum agnoscunt. Plura sunt 
littere mutatione, adjectione vel detractione cor- enimvero, neque levia, que ad infringendam ejus 
ruptum invenit, suas emendationes in textum in- — Yv»stótnta objici solent. Potiora tamen huc ad 
tulit, omnes tamen ms. codicislectiones mendosas — examen revocare animus est; eaque potissimum 
subjiciens. Textui Greco novam versionem seppo- qus ab aliis vel omnino pretermissa, vel molli 
suit, ipsumque notis uberioribus illustravit. Reli- — brachio discussa noscuntur. 
qua omittimus recensere, que V. C. sive in operis Primum itaque, an re vera in Áchaia οἱ in Pa- 
limine, sive in calce reposuit; ea siquidem ad ῃ trarum urbe martyrium passus fuerit S. Andreas 
nostrum instigutum haud spectant. Hanc itaque ^ apostolus, dubitationem movit Florentinius (7); 
Lipsiensem editionem potissimum secuti sumus. Joannis Chrysostomi nimirum auctoritate permo- 
Novo interpreti veterem adjecimus, non Mombritia- tus, apud quem sio legimus (8): « Petri quidem, et 
num quidem, sed Lipomanianum, qui profecto — Pauli, et Joannis, et Thome manifestasunt sepulcra; 


(2) Sur. Fit. SS., tom. VI, pag. 633, Colon. 1618. 8) Id. ἐδίά., peg 400 seqq. 
Hec est tertia editio Coloniensis, omnium optima; 6) Sauss., De glor. S. Andr., sub fin. in Vindio. 
prima enim prodiit ann. 1509, fol. pag. 23. 

(3) Saussay, De gloria S. Andr., post pag. 670, 7) Florent. Vet. occid. Eccl. martyr., pss. 117. 
Paris. 1656, fol. 8) Joan. Chrys. in pat. ad Hebr., hom. 26, 

(4) Andrusz. Stater verit., pag. 170. 8 7. 


* Editio nostra novam et auctiorem textus Actorum S8. Andres recensionem exhibet quam Lipsie nuper ex 
codicibus mss. evulgavit vir cl. Constantinus Tischendorf; eed cum Grece tantum hiec Acta ediderit, vercionem 
Latinam nove recensioni accommodandam curavimus. Epre. ΡΑΣΑ. 


, opp. tom. XII, p. 





1205 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEMIA. 


1206 


trahimus.Quo insuper vocabulo apud Basilium (20) A oum Daniele tres pueros in flde fortes et in captivi- 


iterum atque iterum utitur idem Dionysius. Huic 
episcopo Alexandrino σύγχρονος Gregorius Neoce- 
sariensis (21): Τριὰς τελεία, δόξῃ καὶ ἀῑδιότητι xal 
βασιλείᾳ, μὴ µεριζοµένη, x. v. λ. Trinitas perfecta, 
qua gloria εἰ &eernitate ac regno non dividitur, etc. 
Origenes utroque antiquior (22) : Τάχα γὰρ xal τισι 
τῶν µακαρίων δυνάµεων, xal ἐπανάθεθηκυιῶν, συγ- 
χρίσει τῶν πολλῶν γενητῶν, τὰ κάτω τῆς ἀρχικῆς 
Τριάδος, λόγον ἔχει ὅλος ὁ ἐνεστὼς αἰὼν ὡς πρὸς τὴν 
ζωὴν αὐτῶν, ὃν λόγον ἔχει fj παρ) ἀνθρώποις ἡμέρα 
πρὸς ὅλον τὸν δυνατὸν ἀνθρώπῳ ζῇν χρόνον. Siqui- 
dem praesens zlas eamdam fortasse rationem habet ad 
vilam beatarum quarumdam potestatum, quzque ge- 
nilis compluribus collatz, superiores his evaserunt 
qua infra rerum omnium moderationem Trinitatem 
posita sunt ; quam humanz vitz dies ad totum tem- 
pus rationem habet, ad quod hominis vila progredi 
potest. Nequo hic solum, sed alibi quoque vocem 
eamdem ab eo subinde usurpatam videas (23). Ve- 
tustior adhuc Origene Clemens Alexandrinus (24) : 
Οὐκ ἄλλως ἔγωγε ἐξαχούω, ἢ τὴν ἁγίαν Τριάδα µη- 
νύεσθαι" τρίτον μὲν γὰρ εἶναι, τὸ ἅγιον Πνεῦμα: τὸν 
Υ]ὸν δὲ, δεύτερον, δι οὗ πάντα ἐγένετο κατὰ βούλη- 
σιν τοῦ Πατρός. Equidem ista non nisi de sancta Tri- 
nitate accipio : et terii quidem nomine, Spiritum 
sanctum ; secundi vero, Filium intelligo, per quem ex 
Patris voluntate facta sunt οπιπέα. Clementinum huno 
locum exscripsit item Eusebius (25). His denique 
accedat Theophilus Antiochenus,qui ceteros etate 
anteit (26) : Ὡσαύτως καὶ αἱ τρεῖς ἡμέραι [πρὸ] τῶν 
φωστήρων Ὑγεγονυῖαι, τύποι εἰσὶν τῆς Τριάδος, τοῦ 
θεοῦ, καὶ τοῦ Λόγου αὐτοῦ, καὶ τῆς Σοφίας αὐτοῦ. 
Similiter tres illi dies qui. ante (υηιίπαγία fuerunt, 
imago sunt Trinitatis ; Dei, ejus Verbi, ejusque Sa- 
pientiz. 

Quid vero prohibet quin Ecclesi» Grece scripto- 
ribus hactenus recensitis, duos etiam Latinorum 
Patrum vetustissimos a&djungamus? Tertullianus 
(27) : « Custodiatur economie sacramentum, que 
unitatem in Trinitatem disponit, tres dirigens, Pa- 
trem et Filium et Spiritum sanctum...Numerum et 
dispositionem Trinitatis, divisionem praesumunt 
unitatis: quando unitas ex semetipsa derivans Tri- 
nitatem,non destruatur ab illa,sed administretur.» 
Paucisque interjectis: « Trinitas per consertos et 


tate victores, horam tertiam,sextam, nonam; sacra- 
mento scilicet Trinitatis, que in novissimis tempo- 
ribus manifestari habebat.» Quibus demum addere 
libet aliud illustre testimonium ex Actis sinoeris 
sanctorum martyrum Fructuosi, Augurii et Eulo- 
gii, evo Cypriani memorie traditis. Sio autem se 
habet (20): « Similes Ananism, Azarie et Misaeli 
exstiterunt, ut etiam in illis Trinitas divina cerne- 
retur. » 

Habes igiiur tum Grecos, tum Latinos Ecclesie 
Patres quibus τριάδος vobabulum jam inde a secu- 
lo rt desinente,usurpatum comperitur.Quod si adhuc 
superarent vetustiorum scriptorum monumenta,non 
ad Theophili solum aut Tertulliani astatem.,sed alius 
etiam assurgendi nobis fortasse facultas suppeteret, 
&d antiquiorem ejusdem vocis usum asserendum: 

VI. Jam vero ad Greci textus integritatem as- 
truendam, illud quoque objectionis genus expen- 
dere interest quod ex verbis sub initium Epistolae 
constitutis repetitur, prout exstant in versione Li- 
pomaniana que hio exhibetur, ubi de sancti Spiri- 
tus processione professio enuntiatur. Locum supe- 
rius $2 protulimus.Magnus quidem Baronius haud - 
quaquam rem actu tetigisse videtur, dum conjecit 
in (30) illam versionem Grecismum irrepsisse de 
Spiritu sancto, procedente ex Paire el in Filio per- 
manente ; adeoque ei preferendam esse Mombritia- 
ne editionis lectionem, qua effertur Spiritus sano- 
tus procedere ex Patre et Filio. Verum hano in sen- 
tentiam profecto non descendisset eximius Anna- 
lium eoclesiasticorum parens,si oculis lustrare ipsi 
licuisset duo illa quorum supra meminimus Greca 


exemplaria, Huntingdonianum et Nanianum, que 


που loci corrupta et vitiata,ut asseramus, nulla no- 
bis ratio suppetit. Porro utrumque istud exemplar 
Lipomanianam lectionem firmat,exhibens Spiritum 
8snotum, ἐκπορευόμενον ἐκ Πατρὸς, καὶ dv Υἱῷ δια- 
µένον. Quod ei Mombritiane lectioni vetusta exem- 
plaria, eodem Baronio teste, astipulantur, non de- 
sunt sane, quibus et Lipomaniana innitatur. Exstat 
enimvero in nostra bibliotheca (31) insignis codex 
membranaceus, elegantissime descriptus, atque 
auro picturisque affabre delineatis exornatus : est- 
que Breviarium secundum | consuetudinem Romanz 
curis.In eo autem post medium, ubi incipiunt 


connexos gradus a Patre decurrens, et monarchis [) festivitates sanclorum, in festo S. Andres apostoli 


nihil obstrepit, et economia statum protegit. » En 
alterum Ecclesie Africane lumen, Cyprianus (28): 
« [n orationibus celebrandis invenimus observasse 


(20) Basil. lib. De Spír S., cap. 29. Opp. tom. III, 
p. 61, edit. noviss. 
ο) Greg. Neoc., Expos. fid., p. 4. 
22) Origen., Comment. in Matth., tom. xv, n. 31, 
edit. noviss., tom. r1, p. 098. 

(23) Idem, hom. 9, tn Ézod., n. 3, hom. 11, ἐπ 
Num. n. 8, in psal. cxviv, οἱ lib. iii, ἐν Cant. cant., 
Ma Opp. tom. ii, p. 103, 310, 843, et tom. iui, p. 


ο Clem. Al., Strom., lib. v, p. 710, edit. Oxon. 
i5. μμ“. 


sex lectiones habentur, ex Epistola Ecclesie Achai- 
058 verbotenus desumpte ; in quarum prima, lectio 
Lipomaniana occurrit. 


edt) Euseb., Prep. evang., lib. xii, cap. 43, p. 


26) Theoph., ad Autol., lib. ii, 8 15. 

27) Tertull. adv. Praz., capp. 2, 3, 8. 

38) Cypr., lib. Deorat. Dom., pag. 214, 215, ed, 
noviss. Paris. 

29) Ruinart., Acta Martyr., pag. 492, S 4. 

30) Baron., ad Martyr. d. 30 Nov., not. A. 

2 Bibl. PP. Congr. Orat. Venet., plut. V, not. 





1201 


PRESBYTERORUM ΕΤ DIACONORUM ACHAL£E 


4208 


Quid queris ? Lectio istheo sensum sanum om- Α jungat Spiritum a Filio nunquam recedere; ut con- 


nino et catholicum habet : quippe que tametsi La- 
tinum de sanoti Spiritus processione & Patre et Fi- 
lio dogma non exprimat ; attamen neque Graicorum 
errorem de Spiritu sancto a solo Patre procedente 
ullo pacto insinuat. Quamobrem Patres Grei com- 
plures ejusdem modi aut affini loquendi ratione usi 
quandoque comperiuntur,quorum testimonia plera- 
que congessit in suís Epigraphis Joannes Veoccus 
(32). Neque aliter Greci orthodoxi recentiores, ut 
ex Constantini Meliteniote Orationibus vel maxime 
in promptu est colligere (33). Quin et nonnulli Pa- 
tres Latini locutionem eamdem usurpasse noscun- 
tur αἱ inter ceteros Gregorius Magnus, qui Díalo- 
gorum lib. 11, cap. 38, juxta Grecam Zaoharie pa- 
pee versionem sio ait : Φανερὸν οὖν ὑπάρχει, ὅτι Πα- 
ράκλῃτον Π[νεῦμα ἐκ τοῦ Πατρὸς προέρχεται, xai ἐν 
τῷ Τὶῷ διαμένει. Id est, si verbum verbo reddatur : 
Manifeslum est iyitur quod Paraclelus Spiritus a Pa- 
tre procedit, εἰ in Filio permanet. Quee est ipsissima 
Epistolae Achaios sententia, de qua agimus : quod 
quidem nemini hactenus animadversum. 

Neque vero ullo modo audiendus hio est (ut id 
obiter moneam Jacobus Basnagius, qui Zachariam 
pontificem Latina Gregorii I Grece reddentem, de- 
cessoris sui sententiam penitus immutasse conten- 
dit ; quique, quod gravius adhuc est, ipsum etiam, 
si diis placet, Grecorum contribulium suorum opi- 
nionem de sanoti Spiritus α solo Patre processione, 
Gregorio Magno contra ejus mentem adjudicasse as- 
severat (34). At quis demum de sanotissimo ponti- 


floe atque gravissimo,sibi hoc in animum inducat? C 


Illud potius dicendum foret, si re vera Greca ejue 
versio & Latino Gregorii textu discrepasset, eam 8 
Grecorum aliquo fuisse olim corruptam; presertim 
cum eo nomine Joannes diaconus jam dudum con- 
questus esse noscatur (35). At verisimilior mihi vi- 
detur hao de re οἱ. Lequienii sententiu,cujus proin- 
de verba huo afferre opere pretium duco (30): «Quod 
spectat, inquit, ad Gregoriii locum, qui habetur 
lib. 11 Dialog. cap.38,sincerus dicam,magis arridere 
lectionem quam prefert Greca translatio. Latinus 
contextus habet: Cum enim constet, quia Paracle- 
tus Spirilus a Patre semper procedat et Filio ; cur 
se Filius recessurum dicit, ut ille veniat qui α Filio 
nunquam recedit ? Greca vero translatio ; Φανερὸν 


sentanea sit illatio, videtur omnino dixisse Spiri- 
tum manere in Filio; velut nimirum lib. ii, Mo- 
ral., n. 92, ubi loquitur de modo quo Spiritus san- 
ctus in justis habitat, concludendo ait : Díssimiliter 
ergo tn illo (Filio) manet, a quo per naturam non re- 
cedit. Quodcirca dicendo in Dialogis,Spiritum ex Pa- 
tre procedere et in Filio manere nullatenus dissen- 
serit a Vigilio Tapsensi, qui lib. χι De Trínit., hec 
omnia complexus fuerat: Ego credo Filium in Pa- 
tre, inquit, et Patrem in Filio; Spiritum quoque san- 
ctum  Paracletum qui procedi α Patre, et Filii esse 
et Patris, quia εἰ a Filio procedit. Et paulo post: 
Quod idem Spiritus Filii sit, multis Scripturarum 
testimoniis probavimus, el quod tolus maneat in Fi- 
lio ; et sicut procedit a Deo Patre, tta -. procedit a Fi- 
lío, u& tota Trinitas unus credatur Deus. Hactenus 
vir doctissimus. 

VII. Age nuno, ad unam adhuc digrediamur dif- 
ficultatem enodandam, super /Eges officio ac digni- 
tate institutam: qua demum excusa, de reliquis 
levioribus lector eruditus judicium ferat. Scribit 
Sophronius (37), ut fertur, S. Andream cruci fuisse 
suffixum ὑπὸ τοῦ Αἰγέα τοῦ βασιλέως Ἐδεσσηνᾶν, ab 
θεα prafecto Edessenorum, interprete Εταβιυ. 
Scaliger, quantus vir! miratur (38), Ἀέρθαπι  pro- 
consulem Edessenorum regem Sophronio dictum, 
magteque miratur βασιλέα praefectum reddii ub Ere- 
samo. Blondellus item in omnimode antiquitatis 
indagatione rimator acerrimus, eatis fidenter sug- 
gillat auctorem, quem eliam aliud agens putat esse 
Pseudo-Dorotheum, dum scribit (39) ipsum nugari, 
Andream Patris &b /Egea Edesseuorum rege (quasi 


. ex ultimo oriente in Achaiam momento transvola- 


verit) orucifixum. Scaligero adheeit etiam accura- 
tissimus Tillemontius (40): eoque nomine Woogus 
insuper eumdem Sophronium ridet (41). Cseteros si 
qui sunt, idem sentientes, preterimus. 

Dolet enimvero viros eruditissimos alia multa 
cum &nimo agitantes, illud demum quo de agimus, 
&deo perfunctorie expendisse. Nimirum, una tan- 
tum Edessa Mesopotamie urbs, haud longe ab 
Euphrate sita, ipsis obversabatur; ut proinde So- 
phronium de illa fuisse locutum existimarint ; ne- 
que alterius Edesse meminere, Macedonie regum 
gepuloris clare, celebrateque in primis Josnni Can- 


οὖν ὑπάρχει, ὅτι τὸ Παράκλητον Πνεῦμα ἐκ τοῦ IIa- [) tacuzeno (42). De utraque plura pre czeteris Span- 


τρὸς προέρχεται, xai ἐν τῷ Υἱῷ διαµένοι, Constat 
igitur quod Spiritus Paracleius ex Patre procedit, 
el in Filio manet. Cum Gregorius moxinferendo sub- 


2) Vecc. apud Allat. Grac. orth., tom. 11, pag. 
et seqq. 

(oa Meliten., tbid., p. 786 seqq. 

34) Basnag., in Observ. ad Canisii Thes., tom. II, 
part.1, p. 88. 
σος) Joan. Diao., Vit. S. Greg. ΡΡ., lib. iv, cap. 
^36) Lequien., Dissert Damasc. 1, 8 23, p. 11. 
EH Sophr. apud Fabric. Bibl. eccles., pag. 225. 
38) Soalig. Animad. in Chrom. Euseb. ad ann. 
MMCCCLIXiv, pag. 2506. 


heuiius (43), Lequienius (44) et B&ayerus (45). Ve- 
lustior est autem, saltem nomine tenus, Macedo- 
nia Edessa: ex hac enim nuncupata fuit altera 


(39) Blond. Lib. de episc. et presb. apud Fabr. Dx 
vit. ef mort. Moysis, pag. 490. 

(40) 'l'illem. Mem. eccl., tom. I, pag. 320, not. 1. 

(41) Woog. exercit. ii, pag. 101. 

(42, Cantac. Hist. lib. 1, cap. 54, lib. 1v, cap. 19 
et alibi. 

(3) Spanh. De pra&st. numism., tom. 1, cap. 127, 


44) Lequien. Or. Chr., tom. II, pag. 79, 953. 
45) Baver. Hist. Osrhoen., pag. 13 seq, 











1209 


EPÍSTOLA DE MARTYRIO 8. ANDREE. — PROOEMIA. 


4210 


in regione Osrhoenica posita quee, teste Plinio (46), A vocavit.» Justino concinit Plinius, apud quem 


quondam Antiochia dicebatur, atque a fonte per- 
lucidis undis illic fluente, Callirrhoe: nomenque 
Edesse inditum eidem fuisse perhibetur a Macedoni- 
bus postquam ab Alexandri M. temporibus sunt illa 
potiti.Non est igitur cur in ultimum orientem cum 
Blondello transmigrare cogamur, ut Sophronii /E- 
geam Edessenorum regem invisamus.Discimus enim 
ex Tacito (47)Achaiam et Macedoniam imperio pro- 
consulari fuisse subjeotas.Hinc itaque mirari haud 
subit Zgeam,qui fertur proconsul Achais, censeri 
et Edesse Macedonice regem ;adeoque ab hac urbe 
digressum, Patras Acheas perrexisse, ut perhihet 
Epistola nostra. Proconsulis namque sedes Edessa 
fortasse fuerit eamque respexerit Sophronius ; 
Ecclesia vero Achaica in Epistola, non sedis qui- 
dem locum, sed munus quo et in Áchaise provincia 
fungebatur proconsul, attenderit. 


Neque vero quis putet anxio animo nos esse aut 
sollicito, quod /Egeam βασιλέα Sophronius appellet. 
Haud enim una esse hujus vocis signifloatio com- 
peritur; neque illa demum abutuntur vetusti seri- 
ptores, quo regem constanter exprimere velint, 
ut ex antiquis Lexicographis liquet. Hesychius: 
Βασιλεῖς, oi Buxaeval: παρὰ Ἡροδότῳ, oi βασιλεῖς 
παράνομον ἐργαζομένῳ ἐναντιούμενοι. Ad. quem Ἱο- 
cum plura erudite Joannes Alberti (48). Phavori- 
nus item : Βασιλῆας λέγει Ἡσίοδος τοὺς δικαστὰς 
xal τοὺς ἄρχοντας, Οὕτω γὰρ αὐτοὺς ἐκάλουν ol πα- 
λαιοὶ, ὡς Ὁμηρός, ᾽Αλλ’ ἦτοι βασιλῆες ᾿Αχαιῶν 
sls: καὶ ἄλλοι. Que quidem Homeri verba (49) 
loco de quo agimus, mire quadrare nemo non vi- 
det. Eamdem in sententiam Maussacus quoque ad 
Harpocrationem v. Βασιλικὴ διαδρομή, unum e no- 
vem magistratibus Atheniensibus βασιλέα fuisse 
4 ocatum, se latius docturum promiserat Υν.θεσµο” 
θέται Πολέμαρχος, quod tamen sui oblitus, haud 
prestitit. Hinc ergo liquido apparet immerito argui 
Erasmum eo nomine, quod βασιλέα Sophronii prz- 
fectum reddiderit. 


Verum in isto Sophroniano loco enucleando im- 
morari adhuc parumper liceat. Nobis nimirum dis- 
cutientibus Sophronii verba, deque Macedonica 
Edessa illa esse accipienda probe intelligentibus, 
illud etiam Trogi Pompeii apud Justinum (50) op- 
portune succurrit : « Caranus, inquit, cum magna 
multitudine Grecorum,sedes in Macedonia responso 
oraculi Jussus quaerere, cum in Emathiam venisset, 
urbem Edessam occupavit. Hanc autem urhem ob 
memoriam muneris, /Egeas ; populum, JEgeatas 


(46) Plin. Híst., lib. iv, cap 

(47) Tacit. Annal. lib. 1, ope. ο 80. 

(48) Alb. ad Hesych., im pag. 699. 

(49) Hom. Odyss., 

50) Justin. Hist., b. p cap. 1. 

51) Plin. Hist., lib. IV, cap. 

(82) Voss. ad Pomp. Mel., lib. 
140, edit. 

(53) Bophron., apud Fabrio. Bibl. eccles., pag. 


n, cap. 3, psg. 


occurrit (51) : « oppidum Ege, in quo ros sepeliri 
reges » Macedonum. Edessam itaque habemus in 
Macedonia sitam, primitusque vocatam /Egeam. 
Qua quidem urbs, Vossio monente (92), soriptori- 
bus Grecis dicitur Αἰγαὶ, Αἰγαία et Αἴγεια ; unde 
ἐθνικόν est Αἰγαιάτης, vel Αἱγειάτης. Haec vero dum 
recolo, varie mihi suborte suspiciones. Cum enim 
noverim proprium proconsulis nomen sub quo pas- 
gus perhibetur S. Andreas,diversimode apud Eccle- 
Bim scriptores efferri ; aliis namque vocatur 
Αἰγέας (53), aliis vero Αἱγαιάτης (54): quid demum 
ea de varietate augurabar dicere lubet. Sophronium 
nimirum, sive scriptorem vetustiorem quem ipse- 
met secutus fuerit, nomine proconsulis proprio 
preterito, hujusmodi verba, ὑπὸ τοῦ βασιλέως 
Ἐδεσσηνῶν, tantummodo litteris primo tradidisse 
putabam ;quem quidem locum ne quis acciperet de 
Osrhoenica Edessa, vir aliquis eruditus codicis So- 
phroniani ore alleverit vetus urbis nomen Alvaía, 
indeque formatum ροπ!ἱ]θΑ]γαιάτης' quorum unum 
alterumve postea librarius indoctus e textu exci- 
disse conjiciens, adeoque ipsi intexendum  existi- 
mans, exscripserit suoque exemplari inseruerit: 
atque ita deinceps velut proprium prwfecti urbis 
nomen habitum,a reliquis deinceps scriptoribus 
fuerit subinde usurpatum ; unde tandem in nostre 
quoque Epistole Achaice exemplaria dimanarit. 


At hoo demum est hariolari.lllud potius fortasse 
dicendum, /Egeam quidem fuisse vocatum qui 
Edesse ao Patris prefuerit ; verumtamen non ideo 
Btatim colligas velim ipsum gente fuisse Grecum, 
non Romanum ; adeoque proconsulis aut consulis 
munus eidem rite conferri haud potuisse. Romanos 
enim quandoque ab urbibuset populis nomina usur- 
passe, neque etiam & cognominibus Grecis sibi as- 
ciscendis abhorruisse,viri doctissimi Ursinus (55), 
Panvinius (56) et Bigonius prodiderunt : ut proinde 
ab θέα sive ab /Egeatis, Macedonicorum Edesse- 


norum urbe ao populo, JEgeas item noster appellari . 


potuerit. Si quis vero eum fuisse origine Grecum 
contendat ; quod sane fratris ejusnomen qui Strac- 
tocles audit, suadere videtur ; haud equidem repu- 
gnaverim. Neque enim demum insolens urbium 
regimen et Grecis tradidisse Romanos,ute nummis 
antiquis liquet: e quibus discimus (37) Aristar- 


D chum Damonis,Metrodorum Meneclis,Nicostratum 


Callistrati et /Eschrionem Lysie filios, Patreneium 
pretores fuisse. Qui ergo preerat Edessse noster 
/Egeas, Patrarum quoque prefeotus ,fuerit, non 


22b 
da eno! Grzc. ο αι 
Pseudo-Doroth. apud Can 
435 ; Niceph. Hist. eccl., lib. ας cap. 39, 
(55) F. Ursin. De famil. Rom., v. Pinaríam gent., 
tom. VII Thes. Antiqq. Rom., pag. 1297. 
(56) Panv. οἱ Sigon. De nom. Rom., 
Thes. Antiqq. Rom., pagg. 976. 1013. 
(57 Hard. Opp. select. pag.132. 


art. 1, pag. 221; 
* Óaron. Pasch., pag. 


tom. 1, 





1911 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE. .. 


( 2412 


dignitate proconsulari, sed consulis titulo insigni- A agente dispensatione id accidisse potuerit ; ut scili- 


ius, ut ex nostra Epistola constat: ubi non ἀνθύ- 
πατος, Sed ὕπατος tantum vocatur: quo quidem 
nomine viri primarii et proceres quandoque desi- 
gnantur: hisque passim, maxime urbium et civi- 
tatum prefectis,consularis dignitas ab imperatori- 
bus concessa legitur, ut videre est apud Cangium 
in utroque Glossario (58). At de his hactenus. Ce- 
tera enim leviora quas sive ad minuendam Ερἰρίο]ς 
nostre auctoritatem,sive ad ejus integritatem ever- 
tendam objici solent, consulto preterimus ; ne sci- 
licet minutiora persequi, neve nihil omittere velle 
videamur: si quis autem ea nosse cupit, nuperum 
editorem Lipsiensem adeat. 

VIII. Quod superest, in tempus inquisituris quo 
scripta fuit hec Epistola Ecclesie Achaice, nobis 
primum esset definiendum, quo demum anno B. 
Andreas apostolus martyrium passus cenaseatur;hoc 
enim semel explorato, illud etiam levi negotio 
statui posseintelligitur :siquidem ex eadem Epistola 
constat ab Achaie presbyteris et diaconis illam 
fuisse perscriptam, qui sancti apostoli certamini 
spectatores interfuisse perhibentur. Verum defi- 
cientibus penitus solidioris antiquitatis monumen- 
tis, conjecturis tantum rem transigunt criticorum 
filii. Alii siquidem (59) anno mre Christiane 660, 
aut 70 B. Andream passum existimant. Alii vero(60) 
anno imperii Vespasiani primo, vel saltem ipso 
adhuc imperante.Alii demum (61) sub Domitiano. 
Cum autem omnino inexplorata res habeatur, re- 
centioresque pro animi arbitrio huic vel illi seaten- 
tie adhereant: nos itaque, donec in obscuro tra- 
mite dux tutior preeat, cunctabundi licet, circa 
Christi annum 80 cruci affizum S. Andream apos- 
tolum martyrium consummasse,adeoque mox fuis- 
se perscriptam circumlatamque Ecclesie Achaice 
Epistolam existimamus. 

Mirabitur fortasse quispiam nos vel longiusquam 
par sit B. apostoli vitam protrahere, vel potius 
ipsum imperio Vespasiani desinente,martyrio sub- 
latum asserere, quem tamen Christianorum per- 
gecutorem fuisse nemo dixerit. Ad primum vero 
quod attinet,objectioni oceurrimus magnum Baro- 
nium assectati ; qui de novissimo lustro,et quidem 
sub Vespasiano peracto verba faciens (62), locum 
ex Plinio recitat ex quo plane comperimus,his ipsis 


cet Evangelii precicatio latius pateret in dies,Chris- 
Btianaque fides in animis credentium altiores age- 
ret radices, atque ita demum nascenti Christi Ec- 
clesie satis consultum foret. 

Neque magis urget altera objectio, ab imperio 
Vespasiani nomini Chrietiano haud infesto petita. 
Nullum quidem in Ecclesiam ab eo latum edictum 
uspiam occurrit, accedente in primis teste locuple- 
tissimo Tertulliano (63): « Quales, inquit, leges 
istze quas adversus nos,soli exsequuntur impii ?... 
quas nullus Vespasianus, quanquam Judeorum 
debellator... impressit ? » quo sane sensu accipien- 
dus etiam videtur Eusebius, ubi scribit (63) » Ve- 
spasianum μηδὲν καθ) ἡμῶν ἄτοπον animo agitasse.» 
Hinc tamen haud colligendum arbitror nunquam 
infenso atque inimico animo in Christianos fuisse 
Vespasianum, neque ulla omnino injuria eos ali- 
quando affecisse. Contrarium docet Hilarius (65): 
« Anne, ait... Paulus... Nerone se, credo, Vespa- 
siano aut Decio patrocinantibus tuebatur, quorum 
in nosodiisconfessio divinapredicationis effloruit?» 
Hilario astipulatur Theodoritus(60) : Tov δὲ ἁλιέων 
καὶ τελωνῶν καὶ σκηνοῤῥάφου τοὺς νόμους, οὗ Táioq 
ἴσχυσεν, οὗ Κλαύδιος καταλῦσαι, οὗ Νέρων ὁ μετ' 
ἐκείνους' καὶ ταῦτα, δύο τῶν νομοθετῶν τοὺς ἁρί- 
στους καταχοντίσας. xal γὰρ τὸν Πέτρον ἐχεῖνος καὶ 
τὸν Παῦλον ἀνεῖλεν' ἁλλ᾽ οὐ ξυνανεῖλε τοῖς νοµοθέταις 
τοὺς νόµους, οὐκ Οὐεσπασιανὸς, οὗ Τίτος, οὐ Δομε- 
τιανὸς, xal ταῦτα, πολλοῖς κατ αὐτῶν, xal παντο- 
δαποῖς χρησάµενος µηχανήμασι. Id est : Piscatorum 
autem εἰ publicanorum  tenloriorumque — sutoris 
leges, non Caíus, non Claudius dissolvere poluerunt, 
neque illorum successor Nero: hic enim tametsi 
duos optimos legislatores sustulerit ; Peirum namque 
ac Paulum interfici jussit; a£ certe leges cum legisla- 
toribus haud sustulit. Non Vespasianus, non Titus, 
non Domitianus ; quanquam multis ac omnigenis ma- 
chinationibus eas opugnare contenderit. 

Neque demum puteslaudatos Patres sibi invicem 
adversari;convenientenim,utrecte Havercampus(67) 
si dixeris id quod res est, Ecclesie persecutores ab 
Hilario 8ο 'Theodorito memoratos, tecte quidem 
omnes, non vero aperta vi,ut Nero, ut Domitianus, 
fuisse grassatos. Ad Vespasianum sane quod atti- 
net, magis adhuc in ea sententia confirmor er 


temporibus complures ultra centesimum annum ῃ Hegesippo; qui apud Eusebium testatur (68),eum- 


vitam duxisse ; ut proinde pro monstro haberi ne- 
queat, si ea tempestate nonnulli ex apostolis, ut 
de Joanneevangelista deque aliquot apostolorum 
discipulis saltem liquet, longeva etate decessisse 
dicantur : eo in primis nomine, quod divina etiam 


(58) Cang. Glos. Grzc., v. Ὕπατοι, et Latin. v. 
Hypatus. 

39) Tillem. Mem. eccl., tom. I, pag. 593, 

(60) Baill. Vies des Saints. tom. ΠΠ, pag. 401; 
Woog., exercit. u, pag. 409. 
ut Florentin. Vet. occid. eccl. Martyr., pag. 


(02) Baron. ad ann. 76, 8 2. 


dem imperatorem « post expugnatam Hierosolymo- 
rum civitatem, eos qui & Davide genus ducerent 
perquirijussisse,ne quisquam apud ζαάφου ex regia 
stirpe superesset,'eaque ex causa gravissimam 
rursus persecutionem Judeis illatam fuisse.» Quod 

63) Tertull. Apolog., cap. 5. 

64) Euseb. Hist. eccl., lib, πι, cap. 17. 

65) Hilar. lib. contr. Arían., n.3. — 
66) Theodor. Grac. affect. curat., dial. 1x, tom. 
V, p. 611. 

(9j Havere. Ad Teriull. Apolog., pag. 65, not. 


(08) Euseb. Hist. eccl., lib. n, cap. 12. 


— 





1213 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. — PROOEMIA. 


1214 


quidem iterum atque iterum a Domitiano atque Tra- À rum rituum conservator fuerit appellatus; attamen 


jano factitatum scribit idem Eusebius (69). Cum 
autem persecutio contra Judeos sub his duobus 
postremis imperatoribus, in Christianos etiam in- 
vaserit; quidni porro in Vespasianea quoque id ac- 
ciderit? In primis vero si attendas, tunc temporis 
et deinceps, Judaeorum nomine fuisse vocatos qui 
Christiana professione censerentur. Quibus addas 
maxime velim, Vespasianum propterea de Davidis 
progenie tollenda cogitasse, ut cum Baronio lo- 
quar (70), quia ex Josepho aliisque resciret, ora- 
cules prophetarum fuisse predictum, ex illius regis 
familia hominem regnaturum, cujus imperium esset 
elernum. Hinc ergo sibi suisque prospiciens idem 
imperator, ex Davidica stirpe prognatos fuit perse- 
cutus : adeoque ne apostolis quidem qui ex Judea 
erant, quique Christum regem a prophetis prenun- 
tiatum predicabant ubique,ipsemet pepercisse pu- 
tandus. 

Quid quod nonnulla in vetustis monumentis su- 
persunt adhuc vestigia, unde conjicere jure liceat, 
& Vespasiano aliquando in Christianos sevitum ? 
Exstat apud Gruterum (71) inscriptio hujusmodi : 


IMP. VEsPASIANO. Ανα. ΡΟΝΤ. Max. ΤΕΙΒ. Por. 
111 I, Cos. viri. Ώερια. νιῃ. I. P. Dp. 
SACRARVM AEDIVM 
RESTITYTORI 
ET. RITYVM. ANTIQYOR 
CONSERVATORLI 
SODALES. Tiri I 


Huic gemina ibidem alie duse occurunt (72). 
« Quarum inscriptionum sententia ul paleat, verbis 
utor eruditi Walchii (73), probe sciendum est, ve- 
teres plurium numinum cultores eam potissimum 
ob causam de strage cruenta Christianorum glo- 
riatos fuisse, quod illa patriam religionem optime 
conservari sibi persuadebant; ut, si majorumsacra 
ab injuria et contemptu defendere eorumque di- 
gnitatem tueri quis vellet, id sine Christianorum 
oppressione eorumque religionis eversione, nullo 
modo rite fleri posset...... Hec vero cum ita sint, 
qui non videat, arbitror, fore neminem, saxa in 
quibus propter conversationem antiqui numinum 
cultus, gratie imperatoribus ea tempestate per- 
&ote sunt, ab illis quc diserte de deleto nomine 
Christianoloquuntur, quatenus eorum argumentum 
8ο sententiam cogitamus, nulla ratione diversa 
fuisse; quoniam ipsa hec profane religionis de- 
fensio, in oppugnatione Christiane maxime posita 
erat. — Quare licet Vespasianus in lapide modo 
adducto non Christianorum hostis, sed antiquo- 


69) Euseb. Hist. eccl., lib. 11, capp. 19, 22. 

70) Baron ad ann. 75, 8 xi 

71) Grut. p. cczrim, insoript. 5. 

72 Ina. p. ccu. 'nseript. 7, et p. ccrxx, in- 


geri 
eB) w alat. Explan. persec. Neron., cap. 3, 8 6, 
p 
IW Aring. Rom. subterr., I. 11, c. 22, p. 602. 


B 


D 


tantum abest ut saxum hoc ad Christianos haud 
respiciat, ut potius ob eamdem causam propter 
quam et Neroni et Diocletiano tropea posita sunt, 
ob conservationem nimirum superstitionis numinum 
cultus, insculptum illud esse definiam. » Hzcalia- 
que plura in eamdem sententiam V. C. Que qui- 
dem magis magisque confirmat isle sepulcralis 
lapis, & nostro Aringo evulgatus (74) : 


SiC PREMIA SERVAS VESPASIANE DIRE 
(uVITAS UBI GLORIE TUE AUTORI 
PREMIATUS ES MORTE GAUDENTI LETARE 
ΡΒΟΜΙΘΙΤ ISTE DAT KRISTUS OMNIA TIBI 
QUI ALIUM PARAVIT THEATRUM IN CELO. 


Ubi consulesis eruditum editorem. Neque fortasse 
alienum erit, aliud in hanc rem testimonium petere 
&b Actis S. Apollinaris, nom illis quidem interpo- 
latis aut confictis, sed iis que medio seculo vir, 
Maurus archiepiscopus Ravennas laminis argenteis 
inscribi curavit, ut, refert Agnellus (75). Rem enar- 
r&t anonymus auctor Spicilegit Revennatis historiz 
hisce verbis (76) : « Due in eodem sepulcro inve- 
niuntur argentee lamina (anno 1173 ἀθίθοίθ)....... 
In prima legebantur ista : Onrus AB ÁNTIOCHIA 
BEATUS APOLLINARIS. — Πτα FUSTIBUS CJESUS EST. 
DIUTIUS SUPER PRUNAS STETIT NUDIS PEDIBUS EQUULEO 
APPENSUS, DENUO VERBERATUS, SUPER PLAGAS AQUAM 
RECEPIT FERVIDAM.... DEFUNCTUS EST SUB VESPASIANO . 
CaesARnE AuGUSTO X KALENDARUM ÁUGUSTARUM, » 
Haud equidem nescio Mamachium V. C. cum 
apud Hilarium loco superius adducto, tum in his 
S. Apollinaris Actis, Vespasiani vocabulo Domi- 
tianum designatum censere (77); quem quidem 
persecutorem fuisse, non item Vespasianum con- 
8tat: eo vol maxime, inquit, quod in antiquis mo- 
numentis Domitianusquandoque Vespasianus etiam 
vocitetur, ut patet ex inscriptione apud Hermolaum 
Barbarum Ad Plinii prefat., qu: sic se habet: 
ΙΝΡ. 0586. DoMiTIANUS Vesp. Ασα. GERM. Jovi. Vi- 
cronI. Ejusdem item sententie sectator fuerat Arin- 
gus, titulum sepulcralem modo allatum exponens. 
Quid loquar? Esto : patris nomen assumpserit 
suoque addiderit Domitianus, adeoque Domitianus 
Vespasianus fuerit aliquando appellatus; quod 
sane tum ex marmoribus, tum ex nummis de Tito 
etiam liquet. Verum ut rem tandem conficiat vir 
doctus, vimque auctoritatum atque inscriptionum 
quas in medium modo protulimus prorsus infringat, 
monumentum aliquod meo quidem judicio excitet 
necesse est indubitanter Domitianeum ; quo nimi- 
rum compertum fiat Domitianum, proprio nomine 


(75) Agnell. Lib: pontif. inter Sriptor. rer. ltal., 
tom. II, part. 1, p. 144. 

(76) Anon. Spicil. Ravenn. hist, ibid., tom. 1, 
part. ir, p. 544. Videsis que de Vespasiani jussione 
refert idem auctor. I. c. pag. 533. 

(77) Mamach. Origin. et antiqq. Christ., tom. I; 
p. 421, not. 6. 


1215 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


1216 


omisso, Vespasianum simpliciter fuisse vocatum. A χοντες, Sua veritas constet; nihil nos cogit, ut ad 


Interim vero donec id praestet. Vespasianum patrem 
allatis in locis accipere nobis per ipsum liceat. 

Vix dum hao scripseram, cum elegantem Lau- 
rentii Pataroli epistolam legere contigit (78), qua 
vir eruditus singulare numisma illustrans hujus- 
modi inscriptione signatum , ΟΧΕΣΠΑΣΙΑΝΟΣ 
NEOTEPOX, Tito Vespasiani filio ipsum asserit. 
' Aliter tamen statuerat doctissimus Harduinus, qui 
primus idem numisma vulgavit (79); cautius vero 
Frolichius, vir in re nummaria facile princeps (80). 
Verum utcunque demum res se habeat, hujusce 
numismatis auctoritate neque sententiam nostram 
de Christianorum persecutore Vespasiano everti, 
neque oppositam Mamaohii conjecturam fulciri 
nemo non videt: siquidein in monumentis ques 
attulimus, nullus character nullaque peculiaris 
nota perhibetur, ut hic sane vox NEQTEPOZ, 
cujus vi alium a Vespasiano patre agnoscere jure 
cogamur. 

Sed ecce tibi alium obicem, huno ipsum locum 
attingentem de quo agimus, haud sane pretergre- 
diendum. Observatnimirum Florenatinius(81), quem 
deinde secutus est Tillemontius (82). /Egeam pro- 
consulem ita sanotum apostolum fuisse allocu- 
tum (83): « Tu es Andreas, qui.... suades homi- 
nibus superstitiosam illam sectam quam nuper de- 
tectam Romani principes exterminari jusserunt? » 
Unde viro erudito verba illa in numero multitu- 
dinis Romani principes, Domitianum respiscere om- 
nino videntur, qui secundam, post Neronem perae- 


Domitiani usque tempus excurramus. imo vero 
nihil nos prohibet quin eadem verba sive de Ve- 
spasiano ejusque filiis Tito et Domitiano aocipia- 


mus; quorum hio usque ab anno 69 imperio Cz- 


sarea exornatus, ille vero ann. 71 imperii collega 
fuerat renuntiatus; quosque preterea junctim inter 
persecutores a Theodorito rescensgitos superius vidi- 
mus : siveilla, quod fortasse magis placet, de pre- 
fectis in urbe intelligamus, quorum summa erat 
auctoritas. Qua de re locus exstat insignis apud Cle- 
mentem Romanum (84), qui Paulum apostolum ἐπὶ 
τῶν ἡγουμένων martyrio sublatum πιοπιοτίω tra- 
didit: licet ex vetustis monumentis eum sub Ne- 
rone passum certo constet. Neque aliter 8. Cy- 
prianus (85) : « Huic, inquit, persecutioni quotidie 
insistunt prefeoti in urbe, ut si qui sibi oblati 
fuerint, animadvertantur, et bona eorum fisco &d- 
judicentur. » Quibus insuper addere libet Dionis 
verbs, digna plane que in eamdem sententiam 
pensitentur. Sio autem ille (86): Οὕτω μὲν — 53, τότε 
ἡ τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴ δύο αὐτοκράτορσιν Spa ἑδού- 
λωσε, Νέρωνι xal Ἡλίῳ. Viden' Helium sive su mma 
potestate, sive nominis dignitate N eroni compara- 
tum? Quorsum vero hec, inquies? Nimirum, ut 
evincamus, ex Epistole nostre verbis, Romari 
principes jusserunt, minus recte colligi Neronem et 
Domitianum iis necessarioindicatos,cum et prefecti 
urbis in primis significari posse videantur; qui vel 
ab uno imperatore de vexandis Christianis latas 
leges edictis suis exseoutioni mandandas indi- 


cationem movit: cumque haud verisimile censeat C cerent, vel novas etiam ferendi potestatem sibi su- 


&d tam longevam «etatem pervenisse sanctum apo- 
elolum, ut θδου]ο r exeunte, sub eo imperatore 
passus existimetur: hinc Epistole Ecclesie Achaice 
sinceritatem in dubium revocandi occasionem 
captat. AL isthec demum objectio tanti non est, ut 
negotium nobís facessere videatur. Quod enim ver- 
bis illis « Romani prinoipes, » sive ut in textu οἱ ἄρ- 


merent, ut de Helio compertum. Cetera preterimus 
qus alias presto essent ad sententiam nostram 
magis magisque astruendam ; ne videlicet Tullia- 
num illud nobis jure fortasse quis objiciat (87) : 
« Utitur in re non dubia testibus non necessariis. » 
Et hec quidem de Ecclesise Achaics Epistola satis 
gunto. 





EXCERPTUM 


Ex Prefatione clarissimi viri Constantini TISCHENDORF. 


(Acta apostolorum apocrypha, Lipsiee 1851,ín-8). 


De nova recensione textus Actorum sancti Andrea 


Fluxit editio nostra 60 duobus potissimum codicibus Graecis Parisiensibus. Alter wa nobis est Α) Regius 
est, nunc nationalis, num. 881, seculi undecimi, fol. 282-291 ; alter (apud nos est B). Coislinianus num. 121, 


anno 1343 scriptus, fol. 37-M. 


Huc accedit tertius (nobis est C) codex Baroccianus num. 180, 


ez Woogio, qui eo solo usus est, hausi- 


mus. (Quanto vero opere codicum nostrorum Parisiensium texlus Oxonienst codici Woogil praestet, memini 


(78) Diar. erud. ltal., tom. XXVIII, pag. 310 


geqq. 
(s Hard., Hist. Aug. inter opp., sel., pag. 733. 
80) Freel. Quat. tentam. Disserlat. de utilit. ret 
summ. 06/., cap. 3, pag. 15. 
(81) Florent. Festut.occid.Eccl.Martyr., pag. 119. 


82) Tillem., Mém. eccl., tom. I, pag. 501. 
la Epist. presb. Ach., cap. 2. 

(84) Clem. R. Epist. I ad Cor., cap. 5. 

85) Cypr. epist. 80, pag. 238, edit. Oxon. 1682. 
ie Dio lib. Lxrt, Bes. 720. 


87) Cic. De offic., lib. n, oap. 2. 


πώ»... 





1211 


EPISTOLA DE MARTYBIO S. ANDRE. - 


1918 


potest dubium esse: quod cum de toto. libello, tum maxime de ultimis partibus valet, quarum ín eo codice 
imperfectissima ralio est. Qua in re videndum est ne quis fallatur brevitate textus. in cod. Barocciano con- 
tcua. Illud enim plerumque in hujus deneris φορές accidit ut a pleniore tezxtu, in quo hzretéce originis 


equentiora vestigia esse solent, 


reviorem procederet catholicorum emendatorum studium. Praeterea 


Woogius Gr&co suo textui versionem Latinam α se factam addidit, subjectis insuper ín fine extremis iis que 
apud Surium leguntur inde a verbis : Et subinde alii et alii ingerentes se, quippe quibus $n. Graecis suis nihil 


plane * 


espondere vidisset. Commentarius historicus criticus, quem praposutt editioni suz, egregie facit ad 


cognoscendas atque illustrandas traditiones qux de Andrea apostolo apud antiquos circumferebantur. Expla- 
navít vero etiam. ipsum textum adnolatione uberrima varii generis. 

Denique ad editionem nostram adhibuimus Latinum textum a. Laur. Surio editum, apud quem legitur in 
Vitis S3. Golon. 10617, tom. VI, 1". 053 sqq., ad. diem 30 mens. Novembris (B8) ; nec non ez Pseudo- 


Abdiz historiis contulimus, si qu 


apte cum (γιοί componi poterat. Ibidem praterea plura. inde a se- 


ctione XXXV (apud Fabric. God. &apocr. II, p. 502), aliquem cum nostrorum Actuum hisloriis nexum ha- 


(88) Laur. Surius (primum prodiit opus ejus 1569, quartum 1617) secutus est Alo. Lipomannum in Vi- 


tis SS. 1551 s 
Legendario 8. Actis 8S. 1474. 


qq. tom. I, p. 1, pag. 507. Editio vero princeps Latini textus debetur Bonino Mombritio. in 





IIPAEEIZ ΚΑΙ MAPTYPION 


TOY ATIOY ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ' 


ACTA ET MARTYRIUM S. ANDRE/E APOSTOLI 


(ΤΙΒΟΒΕΝΡΟΒΕ, Ασία apost. apocr., Lipsle 1851. in-8, p. 105.) 


"Amep ? τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν ἐθεασάμεθα * πάντες A, — Que oculis nostris vidimus omnes presbyteri et 


ol τε * πρεσθύτεροι καὶ διάκονοι τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς * 
Αχαΐας, Ὑεγραφήχαμεν 9 πάσαις Ἰ ταῖς ᾿Ἐχχλησίαις 
ταῖς 9 àv τῷ τοῦ Χριστοῦ ὀνόματι καθισταμέναις 9 Ev 
τε 19 «jj ἀνατολῇ xal δύσει, ἄρκτῳ 14 καὶ µεσηµθρἰᾳ. 
Εἱἰρήνη ὑμῖν xal πᾶσιν !! τοῖς πιστεύουσιν εἷς ἕνα 
θεὸν, Τριάδα τελείαν 13, ἀληθινὸν {35 Πατέρα ἀγέννη- 
τον 36, ἀληθινὸν Υἱὸν μονογενῆ, ἀληθινὸν Πνεῦμα 
ἅγιον τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον xal ἐν τῷ 
Υ]ῷ διαµένον 16, ὅπως δειχθῃ 17 ἓν Πνεῦμα ἅγιον τὸ 
ἐν τῷ Πατρὶ καὶ Yl !5 ὑπάρχον ἐν θεότητι τιµίᾳ !*. 
Ταύτην τὴν πίστιν µεµαθήχκαμεν παρὰ τοῦ µακα- 
ρίου 39 ᾿Ανδρέου τοῦ ἁποστόλου τοῦ 3 Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστου, οὗτινος 33 καὶ τὴν πάθησιν 33 κατενώ- 
πιον ἡμῶν προκειµένην ἑωρακότες ** καθ) ὅσον δυνά» 
µεως ἔχομεν ἀναγράψασαθαι οὐκ ὠκνήσαμεν ?5. 


diaconi Ecclesiarum Achaie,scripsimus cunctis Ec- 
clesiis in oriente et occidente, in septentrionali et 
meridionali plaga, in nomine Christi constitutis. 
Pax vobis et omnibus qui credunt in unum Deum, 
perfectam Trinitatem, verum Patrem ingenitum, 
verum Filium unigenitum,verum Spiritum sanctum 
procedentem ex Patre, et in Filio permanentem, ut 
monstretur, unum esse Spiritum sanctum in Patre 
et Filio in veneranda divinitate. Hanc regulam fidei 
didicimus a beato Andrea, apostolo Domini nostri 
Jesu Christi, cujus passionem, quam astantes vi- 
dimus, pro posse nostro scriptis recolere non he- 
gitavimus. 


VARLE LECTIONES. 


! [ta A ; B: Πξριωδοι (sic) xai τελείωσις τοῦ ἁγίου ἀποστόλου καὶ πρωτοχλήτου ᾿Δνδρέου. C : Μαρτύριον 

τοῦ ἁγίου ἀποστόλου ᾽Ανδρείου. D : Passio S. Andres apostoli, per presbyteros et diaconos Ecclesiarum Achat 

scripta,  "Απερ cum AB ; C "A. ? ἐθεασάμεθα cum AB (item Leone Allatio) ; C ἴδωμεν. * ol τε cum B ; 

A εἴ τε; ϱ ol. * τῆς: BC om. 6 εγραφήκαµεν cum AB sed B add. καὶ ἀποστέλλωμεν. C γεγρά- 
. οὓσ 


jen T B ἁπάσαις. 9 ἐχχλησ. ταῖς: Ba 
D (in Christi nomine constitutis) post µεσημθρία. 
vau, !9 ἓν τε: BC om. τε. !! ἄρκτῳ : C ἄρκτρῳ, 
μι . 13 xal πᾶσιν cum BCD ; A om, xal. 15 Τρια 
rinttate perfectum. !* ἀληθινόν ter : C bis 


αις. * ἓν τῷ τοῦ Xp. óv καθισταµέναις: h. l. cum A ; 
C post µεσηµορ. habet ἐν ὀνόματι Χριστοῦ διακειμέ- 
A ἄκτρῳ, Ἡ ἀρίκτφ. Preterea C prem. xal, B καὶ 
δα (B εἰς τρ.) τελ. cum AB: CD τέλειον ἐν Τριάδι, in 
ληθῆ, tertio loco ἀληθές. 15 ἀγέννητος (D ingenitum) : C 


Ἰεννήτορα, B μονογεννῆ. 15 τὸ ἐκ usque διαµένον (AC. -νων) : C AE M ix Πατρὸς xai ἐν Υἱῷ διαμ. 


B ὅπως δειχβείη, C ἵνα γνωσθῇ. 


τὸ (B ἔσεσθαι, C. εἶναι) ἐν τῷ 


om.) Ἡατρ. x«t B add. τῷ) Υἱψ. 


10 ἄπάρχον (οοἀθχ-ρχων) ἐν θε. cu. cum A. BCD καὶ ταῦτον (Ώ τοσοῦτον, D hoc) εἶναι τὸν (B om.) µο- 


[Woog emendat e^). 
τινος : C οὗ. BCD D 
ἑωραχότες cum Α ; B 


axaplou : CD 


νπε 


"wer (B-Yevvj) υἱὸν ὅπερ ἐστὶν ἐκεῖνος ὁ η] (D quod est et ille qui genuit ; C ὅσον ὁ γεννήσας οἶδεν 
ο 3 lou, 3! Ἡ παρὰ τῷ µαχάρίῳ ᾿Ανδρέᾳ τῷ ἀποστόλῳ τοῦ. 33 οὗ- 
om. xal sequens, 3 πάθησιν cum ABO (passionem) :  µαρτυρίαν. ἂν κατενώτ. usque 


p κατεν. di. προκειµένων ἑωράκαμεν : C παρόντες ἴδωμεν : D quam coram po- 
sili vidimus. ** καθ ὅσον usque ὠκνήσαμεν : B καθ) ὅσον 


υνησώμεθα ἐκπληρώσωμεν : € ἔνοι (Woo 


vertit in annuam commemorationem) καὶ ἀφηγούμεθα : D prout possumus (Woog ἐνόν his expressum putat 


explicamus, | 


1219 


Proconsul itaque /Egeates, Patras civitatem in- Α 


gressus, ccpit compellere credentes Christo ad sa- 
crificia idolorum. Cui occurrens beatus Andreas 
dixit: Oportebat ut tu, qui judex esse hominum 
comprobaris, judicem tuum qui est in colo cogno- 
&ceres, et agnitum coleres; et colendo eum qui 
verue Deus est, &b his qui veri dii non sunt, ani- 
mum revocares. 


Cui /Egeas dixit: Tu es Andreas, qui destruis 
templa deorum, et suades hominibus illum cul- 
tium, quem nuper exortum Romani principes ex- 
terminare jusserunt ? 


Beatus Andreas dixit: Romani principes nun- 
quam cognoverunt veritatem ; et hoc pro salute 
hominum veniens Dei Filius manifeste docuit, ista 
scilicet idola non solum deos non esse,sed esse da- 
monia pessima et inimica humano generi que hoo 
docent homines, unde offendatur Deus, ut, dum 
offensus fuerit, avertatur et non exaudiat: et cum 
aversus fuerit et non exaudierit, habeantur a dia- 
bolo ipsi captivi, et adeo eos deludat, ut, quando 
exierint de corpore, inveniantur deserti et nudi, 
nihil secum preter peocata portantes. 


ZEgeates dixit : Ista superflua et vana verba aunt. 
Jesus enim vester dum talia predicaret Judeis, 
illum crucis patibulo affixerunt. 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


1220 


Ὁ ἀνθύπατος τοίνυν Αἰγεάτης 9ἱς Πάτρας τὴν πὀ- 
λιν εἰσεληλυθὼς 36 ἤρξάτο 9! συνωθεῖν 3 κοὺς πιστεύ- 
οντας τῷ Χριστῷ 39 εἰς τὴν τῶν εἰδώλων θρησκίαν 3, 
ρτινι ὁ µαχάριος 31 ᾿Ανδρέας προσδραμὼν εἶπεν 53, 
Ἔδει σε κριτὴν ὄντα ἀνθρώπων 3 τὸν κριτὴν coU 
ἐπιγνῶναι τὸν ὑπάρχοντα ἐν τῷ οὐρανῷ Ἡ, καὶ ἐπι- 
γνόντα 98 σεθασθῆναι 96, σεθόµενον δὲ 31 αὐτὸν 99 θεὸν 
ὄντα ἀληθινὸν 32 ἀπὸ τούτων τῶν μὴ τυγχανόντων ἁλη- 
θινῶν θεῶν 39 τὸν λογισµόν σου ἀναστεῖλαι M. 

Πρὸς ὃν ὁ Αἰγεάτης εἴπεν 43. Σὺ ct ᾿Ανδρέας ὁ 43 xa- 
ταλύων *5 τοὺς ναοὺς τῶν θεῶν ϱδ xai ἀναπείθων V 
τοὺς ἀνθρώπους περὶ τὴν θρησκίαν *' ἥνπερ ἔναγχος id 
φανεῖσαν 99 ol Ῥωμαίων βασιλεῖς 99 ἐξαφανίσαι 51 bd- 
λευσαν ; 

'O µακάριος 52 ᾿Ανδρέας εἶπεν Οἱ Ῥωμαίων βα- 
σιλεῖς οὐδέποτε ἐπέγνωσαν δὲ τὴν ἀλήθειαν, καὶ τοῦτο 
σαφῶς διδάσκει ὁ Γἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ διὰ τὴν σωτηρίαν 
τῶν ἀνθρώπων ἐλθὼν 8, ταῦτα τὰ εἴδωλα οὐ µόνον μὲ 
εἶναι θεοὺς 55, ἄλλα xal 5 δαιμόνια αἴσχιστα καὶ τῷ 
ἀνθρωπίνῳ γένει 5Ί ἐχραίνοντα, διδάσκοντα τοὺς dv- 
θρώπους 9 προσκρούειν τῷ θεῷ 99, ὡς ἐν τῳ προσ- 
κρούεσθαι αὐτὸν ἀποστρέφεσβαι xal μὴ εἰσακούειν 9* 
ἐν τῷ οὖν ἀποστρέφεσθαι xal μὴ εἰσαχούειν 8 ἐχέσθω- 
σαν αὐτοὶ τῷ διαθόλῳ 63 αἰχμάλωτοι, xal ἐπὶ τοσοῦ- 
τον αὐτοὺς διαπαίξοιεν 65 ὥστε, ἐξερχομένων τοῦ σώ- 
µατος, εὐρεθῆναι ἐρήμους καὶ γυμνοὺς 66, μηδὲν μεθ 
ἑαυτῶν πλὴν τῶν ἁμαρτιῶν βαστάζοντας. 

Ὁ Αἰγεάτης 95 εἶπεν ' Ταῦτα περιττὰ καὶ μάταια 
ῥήματα 95 τυγχάνουσιν. Ὁ γὰρ ὑμέτερος Ἰησοῦς € ἐν 
τῷ ταῦτα κηρύττειν 99 τοῖς Ἱσυδαίοις, τῷ τοῦ σταυ- 
ρου ξύλῳ αὐτὸν προσήλωσαν 59, 


VARLE LECTIONES. 


35 Ὁ &v& τοίν. Αἱγεάτης usque εἰσεληλυθώς cum AB ; C Αἱγαίας (sed alibi semper Αἰγέας) οὖν 6 ὕπατος 
τῇ τῶν Ηατρῶν πόλει εἰσελθών. D Proconsul itaque AEgeas Patras civitatem ingressus. Y B. ἤρξαντο. 9 
συνωθεῖν ; C κρατεῖν xal συνωθ. 33 C τοὺς τῷ Χρ. πιστ. 99 τὴν v. εἰδώλ. θρησκίαν oum A ; B τὰς τ. εἶδ. 
θρησκείας : C τὰς θυσίας τ. εἶδ. : D sacrificia idolorum. 3 µακάριος: CD. ἅγιος 3 προσδραµών : B 
εἰσοραμών, D occurrens, uterque post ᾧτινι; C om. 5 κριτὴν Όντα ἀνθρώπων cum CD : B ὡς ἄρχοντα 
τῶν ἀνθρώπων ἵνα (corrige ὄντα) καὶ δικαστήν : Α ἄρχοντα ὄντα. δὲ τὸν xp. σοῦ ἐπιγν. usque οὐρανῷ cum 
Α : Β zs Xp. σοῦ τὸν ὄντα ἐν τῷ οὐρ. ἐπιγινώσχειν E τὸν ἐπουράνιον xp. σοῦ inp. 95 ἐπιγνόντα (codex 
"γνῶντα) cum A ; B ἐπιγνούς ; C ἐγνωκότα. 3 C σέθεσθαι. ?' σεθόµενον δὲ cum À ; BC καὶ σεθόµενον (B 
PAM 3$ αὐτόν : G. om. 3 θεὸν ὄΌντα ἀληθ. cum Α ; B ὣς (corrige ὃς) ἐστιν θεὸς ἀληθινός ; C. τὸν 
ἀληθιν. Θεόν. *" ἀπὸ τούτων usque θεῶν cum AB, C ix τῶν i ὄντων ἀληθινῶν. 1 τόν λογ. c. 
ἀναστεῖλαι (B ἀνανεῶσαι) cum. ABD. (animum | revocares) : C. ἐπιστρέψαι. 9 Πρὸς 9v (B ᾧτινι. 

ὁ Aly. A (θέα) εἶπ. cum ABD :  Αἰγές εἶπεν . B. ὁ ᾿Ανδρές. ** καταλύων C κα - 
ταστρέφων. *"5 τοὺς να. t. θε. cum CD (lempla deorum) : AB τὰ ἱερὰ τῶν εἰδώλων. ** ἀναπείθων : 
Q πλανῶν. *" περὶ v. 0p. cum A ; πρὸς ἀναιδὴ θρησχείαν ; D superstitiosam illam sectam : B 
χαταλιπεῖν τὴν θρησκ  "* ἔναγχος (Α-γχῶς) cum AB;  ἁρτίως. * φανεῖσαν cum AD (detectam) : B 
θρησκεύειν : C. om. 9 C ol τῶν Ῥωμ. ἄρχοντες. 9 ἐξαφανίσαι (C ἐξαλειφθῆναι) ἐκέλ. cum. ABCD ; sed 

rem, προσέταξαν, τὴν δὲ σήν 9 µακάριος : C ἅγιος; D. om. 550 Οἱ τῶν Ῥωμ. ἄρχοντες ουπω (B 
οὐδέπω) ἔγνωσαν. δὲ καὶ τοῦτο usque ἐλθών cum A : B xal τοῦτο Όπερ διὰ τήν των ἀνθρώπων σωτηρίαν 
ἀνῆλθεν ὁ τοῦ θεοῦ Υἱὸς διδάσκων : C καὶ ὅτι ὑπὲρ σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων ἐλθὼν ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱὸς ἐδίδα- 
ξεν, item D sed om. τὴν ἀλήθειαν καί, C οὐχὶ µόνον. 55 C θεοὺς μὴ εἶναι, B μὴ εἶναι αὐτὰ θεούς. 55 ἀλλὰ 
xal : BC om. xal. *' C δἀιμόνια ὀλέθρια, E θραίνοντα (A ix0palv.) τῷ ἀνθρ. Ὑέν. 5 διδάσκοντα τ. ἀνθρ. 
cum A : C oi τοιαῦτα διδάσκουσιν τ. ἆνθρ. : B ὅπερ τοῦτο διδάξωσιν [corrige ὑφ dv τοῦτο διδαχθῶσιν 2) οἱ 
ἄνθρωποι. € προσκρούειν τῷ Θεῷ cum A : B ὅθεν προσκρούεται θεός : C ὅπως τῷ θεῷ προσκρούσωσι. 3 
ὡς (uterque codex ὁς) usque εἰσακούειν cum AB : Γ ἵνα iv. τῷ προσκροῦσαι αὐτοὺς αὐτῷ ἀποστραφῇ καὶ µη 
εἰσακούσή. 9! ἐν τῷ οὖν usque εἰσαχούειν cum A (B per inouriam om.) : C καὶ ἀποστραφέντος αὐτοῦ καὶ μὴ 
εἰσακούοντος. 93 ἐχέσθωσαν αὐτοὶ τῷ διαθ. (B τῷ διαθ. αὐτοὶ) αἰχμ. cum ΑΒ : OC καταχεθῶσιν (Woo 
emendat κατασχεθ.) ὑπὸ τοῦ διαθόλου au: 9 διαπαίξοιεν (Α-ξυεν) cum AB : 0 ἐμταίξι (Woog emenda 
-Ex). ** ὥστε usque γυμνούς cum A : BG ἐφ᾽ ὅσον (C ἕως οὗ) ἐκ τοῦ σώματος ἐξέλθωσιν ἔνοχοι (C καταχεχρι- 
μένοι) καὶ γυμνοί, iidem postea βαστάζοντες. D sio : Ista idola non solum deos non esse, sed. esse. daemonia 
pessima et tntmica humano generi : qua? hoc docent homines unde offendatur Deus, ut, dum offensus fuertl, 
avertatur et non exaudiat ; el cum arersus fuerit et non ezaudierit, habeantur a diabolo ipsi captivi, et tan- 
diu eos deludat quandiu de corpore exeant rei et nudi, eto. *5 Ὁ Αἴγεάτης : CD. Alytac, *5 Β περιττ. x. 
μάτ. εἴσιν ῥήματα, C ὑπέρογκα ῥήι p. καὶ µάτ. εἶσιν. 61 ὁ γὰρ (D ἐπεὶ ὁ) ὑμέτ. ᾿Γησοῦς (A θεός) cum AB (D); C 
ὁ γὰρ ὁ Χριστὸς ὑμῶν. ** C κηρύσσειν. ** C (D) ot Ἱουδαῖοι αὐτὸν ἐν τῷ σταορῷ προσήλ. 


1221 


EPISTOLA DE MARTYRIO 8. ANDREE. 


1222 


'O µακάριος 79 Ανδρέας ἀποχριθεὶς εἶπεν 71: Ὦ 3 Beatus Andreas respondit : O si velles scire my- 


gl βούλει ἐπιγνῶναι 33 τὸ µυστήριον τοῦ σταυροῦ, olg 
εὐλόγῳ 15 ἀγάπῃ ὁ ἀρχηγὸς τῆς ζωῆς c 09 τοῦ ἀνθρωπί- 
νου γένους 7€ ὑπὲρ τῆς ἀνακλήσεως 71 ἡμῶν τοῦτο τὸ 
ξύλον τοῦ σταυροῦ T? οὐχὶ ἀκουσίως ἀλλ᾽ ἑκουσίως 7? 
ὑπεδέξατο 99; 


'O Αἰγεάτης 9! εἶπεν Ὁπόταν παρὰ τοῦ ἑαυτοῦ 
μαθητοῦ προδοθεὶς καὶ ὑπὸ τῶν Ιουδαίων συσχεθεὶς 
τῷ ἡγεμόνι προσήχθη καὶ πρὸς τὴν αἴτησιν αὐτῶν 
ὑπὸ τῶν τοῦ ἡγεμόνος στρατιωτῶν προσηλώθη 83, 
ποίῳ 89 τρόπῳ σὺ λέγεις ἑκουσίως αὐτὸν τοῦ σταυροῦ 
τὸ ξύλον ὑποδέξασθαι t^ ; 


Ὁ ἅγιος ᾽Ανδρέας εἶπεν 99. Διὰ τοῦτο ἐγὼ 58 λέγω 
ἑχουσίως 9 ἐπειδὴ σὺν αὐτῷ ἥμην 99 Ev τῷ παραδίδο- 
σθαι αὐτὸν παρὰ τοῦ αὐτοῦ μαθητοῦ’ πρὶν γὰρ πα- 
ραδοθῇ εἶπεν ἡμῖν *9 ὡς ola παραδοθήσεταὶ καὶ 'σταυ- 
ρωθήσεται ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνβρώπων σωτηρίας, καὶ 99 
τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἁναστησόμενον ἔσεσθαι προείρη- 
κεν *!, Πρὸς ὃν 93 ὁ ἐμὸς ἀδελφὸς Πέτρος 35 λέλεχεν 9* 
λεός σοι ἔσται 95, Κύριε οὗ μὴ Ὑένηται τοῦτο 95, 
Καὶ ἀγανακτήσας οὕτως ἔφη τῷ Πἐτρῳ' Ὕπαγε ὀπίσω 
µου V, Σατανᾶ, ὅτι 3 οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ θεοῦ 99.100 
Καὶ ἵνα πληρέστατα ἐξαρτίσει ! ὅτι ἑκουσίως ? τὸ πά- 
θος ἀνεδέξατο, ἔλεγεν ἡμῖν 5. Ἐξουσίαν ἔχω θῆναι * 
τὴν ψυχήν µου, καὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν 8 
αὐτήν. Ἔσχατον δὲ 9 ἐν τῷ δειπνησαι αὐτὸν 7. μεθ’ 
ἡμῶν εἶπεν 9 ὅτι 9) Ei ἐξ ὑμῶν παραδώσει µε. 
Πρὸς ταύτην οὖν τὴν φωνὴν πάντων περιλύπων γε- 
ονότων 10, ἵνα dj ὑποφία ἀναμφίθδολος γένηται 11, ἀπε- 
φήνατο εἰπών !* "Qui ἐπιδώσω τὸ κλάσμα τοῦ 


(a) Matth. xx. 17, 18 ; Marc. x, 32, 33; Luc. xvii, 31, 32. 


Bterium orucis, quam rationabili charitate auctor 
vite humani generis pro restauratione nostra hoc 
crucis patibulum non invite, sed sponte suscepit ! 


JEgeates dixit: Cum traditus a suo discipulo, et 
& Judeis tentus presidi sdductus sit, et ad petitio- 
nem Judeorum a militibus presidis crucifixus: 
quomodo tu dicis eum sponte crucis suscepisse 
patibulum ? 


Sanctus Andreas dixit: Ideo ego dico sponte, 
quoniam simul cum ipso fui, cum a suo discipulo 


B traderetur ; antequam enim traderetur, dixit nobis 
.quod íradendus esset, et. crucifigendus pro salute 


hominum, et die terlia resurreclurum se esse pree- 
dixit (a). Cui frater meus Petrus dixit : Propitzus 
erit tibi, Domine ; non fiet. istud; οἱ indignatus sic 
Bit Petro: Vade retro, Satana. quia non sapis ea 
que sunt Dei (b). Et ut plenius demonstraret quod 
sponte passionem susciperet, dicebat nobis: Po- 
Lestatem habeo ponendi animam meam, et potesta- 
tem habeo iterum sumendi eam (c). Ad ultimum,dum 
ccnaret nobiscum, dixit: Unus vesirum me íradi- 
turus est ;igitur ad istam vocem cum omnes contri- 
staremur,ut suspicio omni dubio vacaret, revelavit, 
dicens : Cut dedero panis fragmentum de manu mea, 
1pse est qui tradit me(d). Cum igitur dedisset uni ex 
condiscipulis nostris,et futura quasi jam preeterita 


(b) Matth. xvi, 22, 23; Marec. vi, 33, 35. 


(c) Joann. x, 17. (d) Matth. xxvi, 2; Marc. xiv, 18; Luc. xxr, 21 ; Joan. xir, 21, 20. 


VARLE LEGTIONES. 


70 µαχάριος : QG ἅγιος, D om. 7?! ἀποκριθεὶς C om.) εἶπεν : Β ἀπεχρίνατο. 1 Ἡ qm AD; B add. 
Αἰγεάτα, C ἄνθρωπε. 73 εἰ βούλει ἐπιγν. cum. ΑΒ. C εἰ Y0sAec εἶἰδέναι, 7* ποίᾳ (B ὁποίφ) εὐλόγφ (D 
quam rationabili) cum ABD ; C ov [ερόπον, ut videtur] ἐπιθυμητῇ. 75 ὁ ἀρχηγ' τῆς ζωῆς (B om. τ. ζω. 
cum AB ; C ὁ κτιστής, D auctor. 19 τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων. 7 ὑπὲρ τῆς ἀνακλήσ. (B ἀνανεώσεως 
ἡμῶν cum AB : 0 ὑπὲρ συστάσεως ἡμετέρας : D pro restauratione nostra. Ἰδ B. τούτῳ τοῦ σταυροῦ ξύλῳ, ' 
{ τοῦτον τὸν σταυρόν. 79 C οὐκ ἄκων (in margine ἴσως ἀκούσιος) ἀλλ’ ἕκών. 39 ὑπεδέξατο (cum A ; C 
ἐδέξατο ; B προσηλώθη) : B add. ἐγώ σοι ἐρῶ, C ἐπίστευσας ἂν αὐτῷ : sed AD nil add. *! 'O Αἰγεάττς : 
CD Αἰγέας. 9? Ὁπόταν παρά usque προσηλώθη ex A : B Ἐν τῷ παραδίδοσθαι αὐτὸν ὑπὸ τοῦ lóloo µαθη- 
τοῦ καὶ ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων συσχεθῆναι καὶ τῷ Ἠγεμόνι προσαχθῆναι καὶ πρὸς τὴν αἴτησιν τῶν Ἰουδαίων 
παρὰ τῶν τοῦ i εµόνος στρατιωτῶν σταυρωθῆναι: Του παραδοθῆναι αὐτὸν παρὰ τοῦ μαθιτοῦ αὐτοῦ 
καὶ ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων κρατηθῆναι xal τῷ ἡγεμόνι προσενεχθῆναι καὶ τῇ αἰτίᾳ τῶν Ἰουδαίων παρὰ τῶν στρα- 
τιωτῶν τοῦ ἡγεμόνος σταυρρωθῆναι χελεύσαντος : D Cum traditus asseratur a suo. discipulo, etc. 35 xol 
(B ὁποίφ) : C πῶς. ** B ἑχουσίως τῷ τοῦ σταυροῦ αὐτὸν ὑποκεῖσθαι ξύλῳ : Q αὐτὸν προθέσει (codex προσ- 
θέσει) ὑπομεῖναι σταυρό. 95 'O &y. ᾿Ανδρ. εἶπεν (B ἀπεκρίνατο) : C nil nisi ᾿Ανδρίας, 35 ἐγώ cum 
BCD; A om. 51 ἐκουσίως : C αὐτὸν προθέσει. ἵὃ ἐπειδὴ σὺν (B μα) a. ἥμην : C ὅτι μετ αὐτοῦ ἥμην. 
€ iy τῷ παραδίδοσθ. (B -διδῶναι, corrige -δοθηναι) a. m. τοῦ (B τῷ) αὐτοῦ μαθητοῦ (B- τῇ). Πρὶν γὰρ 
(sic B : A πρινὴ τοιγαροῦν. D et antequam) παραδ. εἶπεν ἡμῖν : C καὶ μέλλων παραδίδοσθαι (codex διδῶ- 
σθαι) ὑπὸ τοῦ ἱδίου μαθητοῦ xal σταυροῦσθαι, προεῖπεν ἡμῖν. 9 C om. ὡς ola παραδ. καὶ σταυρ. ὑπὲρ 
t. τ. d. σωτηρίας, xal. Ὁ τῇ τρ. ἡμ. ἆναστ. ἔσεσθ. προείρηχεν cum B (D) : A ὅτι τῇ τρ. ἡμ. ἀναστήσε- 
ται. Ταῦτα πάντα προείρηκεν ἡμῖν : C. Orc μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγείρομαι. 33 πρὸς ὃν ; B qvi, 9? B om. 
Πέτρος. 9* λέλεχεν cum B; A ἔλεχεν (sic). 35 B om. ἔσται. 9* B οὗ μὴ ἔσταισοι τοῦτο 9" C post 
ἐγείρομαι sic pergit : ὅθεν (codex ὄτεν) τῷ ἀδελφῷ µου Ἠέτρῳ εἰπόντι "Ίλεώς σοι κύριε, οὐ μλ ἕσται cot 
τοῦτο, ἁγανακτῶν εἶπεν Ὀπίσω µου 39 ὅτι : B διότι. | 9-19 τὰ τοῦ θεοῦ cum Β0Ρ: Α add. ἀλλὰ τὰ τῶν 
ἀνθρώπων. 3 ἵνα πληρέστ. (B add. μὴ) ἐξαρτίσει (A add. μοι) cum A ; B ἵνα πλ. μῆ ἑξαρτ.; D ut. plentus 
nos instruere ; C πῶς τελείως ἡμᾶς ὑπεστήριξεν.  * ὅτι (B διότι) ἑκουσίως : C ct ἄκων. ὅ ἔλεγεν ἡμῖν 
eum ABD : C prem. οὐκ ἄν. * θῆναι: ita. ΑΒ. 5 λαθεῖν : C. ἄραι. 6 PL n B prem. ek) δε, D aa 
ultimum : C τέλος οὖν. 7 iy. τῷ δι αὐτόν : C. ἐν ὅσῳ ἑδείπνει. 9 εἶπεν : B xal λέγει. * BG om. ὅτι. 1 
B xal πρὸς ταύτ. v. φωνὴν πάντες συµπερίλυποι γεγονότες : C καὶ ταύτῃ τῇ φωνῃ θλιρῆναι πάντας ἐποίη- 
σεν. 34 ἵνα ἡ ὑπ. dvo po γη. cum À ; Β ἵνα παµφίλος (sic corrupte) Σέν. ἡ π.; D me suspensos cogiíatto 


trucidaret : C om. — 1* ἀπεφήν. elxov cum Α; B. ἀποτεμὼν ἔφη; C καὶ εἴρηκεν παλιν. 


^^. 


1223 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1994 


nürraret, docuit se voluntarie tradendum fore;cum A ἄρτου ix τῆς χειρός µου 15, αὐτός bor ὁ παρα: 


" non traditorem fugiendo deseruit, sed in locum διδούς µε 1*. Ἐν τῷ οὖν ἐπιδοῦναι ἐνὶ τῶν συµµα- 


ubi illum sciebat esse, veniens permansit. θητῶν ἡμῶν 15 xal τὰ μέλλοντα ὡς ἤδη παρφχηχότε 
διηγησαµένου 1* ἐδίδαξεν !7 ἑκουσίως ἑαυτὸν !* παραδοθησόµενον !9 οὐδὲ γὰρ τὸν προδότην ἀποδράσας 
ἐγκατέλειπεν 99, ἀλλ᾽ ἓν τῷ τόπῳ ἐν ᾧ ?! αὐτὸν ἐγίνωσκεν εἶναι παραγενόµενος 13 διέµεινεν 13. 


Jgeates dixit: Miror te prudentem virum, 'O Αἰἱγεάτης ** εἶπεν θαυμάζω σε, ἄνδρα φρόνι- 
istum velle quocumque pacto tueri; sive enim ^ pov ὄντα 33, τοῦτον ἐθέλειν σε ἐρείσασθαι 3’ τῷ οἱφδή- 
gponte sive invitum, oruoi tamen confiteris afflzum. ποτε !' συμφώνφ᾿ εἴτε γὰρ ἑκουσίως εἴτε ἀκουσίως M, 

ὅμως καθομολογεῖς αὐτὸν τῷ σταυρῷ  mposnayb- 
τα 30, 

Beatus Andreas dixit: Hoc est, quod dixi, si Ὁ µαχάριος 59 Ανδρέας εἶπεν ?1, Τοῦτό ἐστιν ὅπερ 
jam memor es,nempe quod magnum est mysterium Ἅλέλεχα, el ἤδη κατέχεις 33, ὅτι 53 μέγα ἐστὶν τὸ uo- 
crucis ; quod si forte volueris audire, resume me- στήριον τοῦ σταυροῦ 34. ὅπερ el θέλεις ὡς εἶκὸς ἀχοῦ- 


cum. p σαι, ἐπανάλαθὶ µοι 38, 
JEgeates dixit: Mysterium non potest dici, sed Ὁ Αἰγεάτης εἶπεν: Μυστήριον οὗ δύναται λέγεσθαι, 
gupplicium. ἀλλὰ κόλασις 35. 


'O µακάριος 37 Ανδρέας εἶπεν, Αὐτὴ ἡ κόλασις Ἡ 
Beatus Andreas dixit: Ipsum supplicium,myste-  µμυστήριόν ἐστιν τῆς ἀνθρωπίνης ἀνακτήσεως" εἶ σο- 
rium redemptionis humane, si patienter audias, φωτέρως ἀχούσῃ, συνδοκιµάσεις 39. 
comprobabis. *'O Αἰγεάτης εἶπεν ᾿Ἐγὼ μὲν *" µακροθύµως " 
JEgeates dixit: Ego quidem patienter te audiam: ἀχούσωμαι' σὺ δὲ 59 εἰ μὴ ἐμοὶ πειθαρχῶν 3 ὑπα- 
sed tu si me obtemperanter non audieris, ipsum µκούσῃς **, αὐτὸ τὸ τοῦ σταυροῦ µυστήριον *5 ἐν σταυ- 
crucis mysterium in te ipso excipies. τῷ ἀναδέξει 6, 


Beatus Andreas respondit: Ego si orucis pati- Ὁ µακάριος 57 ᾿Ανδρέας ἀπεκρίνατο" 55 Ἐγὼ ci 
bulum expavescerem, crucis gloriam non predioa- «à ξύλον τοῦ σταυροῦ 99 ἐδεδοίκειν 91, τὴν δόξαν τοῦ 


rem. σταυροῦ οὐκ ἂν 53 ἐκήρυττον. 

JEgeates dixit: Insanus sermo tuus, quia predi- Ὅ Αἰγεάτης εἶπεν Μανιώδης ὃ λόγος 3 σου, ὅτι 
088 orucem non esse supplicium, et per audaciam, (; κηρύττεις τὸν σταυρὸν μὴ εἶναι κὔλασιν καὶ διὰ τῆς 
ponam mortis non times. θρασύτητός σου τὴν τιµωρίαν οὗ δέδοικας τοῦ θα- 

νάτου 5, 
Sanctus Andreas dixit: Non per audaciam, sed Ὁ ἅγιος δὲ ᾿Ανδρέας εἶπεν Οὐχὶ 5 διὰ τῆς θρασύ- 


per fidem, ponam non timeo mortis; mors enim ^ τητος, ἀλλά διὰ τῆς πίστεως οὐ δέδοικα τοῦ θανάτου ἓ' 


VARLE LECTIONES. 


13 ᾧτινι usque ἐκ τῆς χειρός (B ἐπὶ τῶν χειρῶν) µου: Q ὅτι peg! οὗ ἐγὼ βάψω dv τῷ τρυθλίῳ τὴν χεῖρά µου. 
16 B om. ὁ παραδιδ. µε. 15 ἐν τῷ οὖν (B καὶ ^ τῷ) ἐπιὸ. ἑνὶ (b add. àx) d sided ο μῶν : C'om. ἂν ὡς fn 
παροχηκ. διηγησ. cum À ; B ὡσεὶ rapto rxóca dn διηγεῖσθαι; C. καθάπερ παρελθόντα εἰπών. !* ἐδίδαξεν 
(C ἔδειξεν) cum BCD ; A prem. σαφῶς. |!Σ ἐχουσ. αὖτ. (B α. ἐκ.): C. ἑαυτὸν προθέσει. ἵὃ παραδοθησόµενον 
cum A ; B ἔσεσθαι παραδιδόµενον ; CQ παραδοθέντα. 309 B ὁπόταν οὐδὲ τὸν προδ. ἀποδιδράσκων ἐνεγκατέλο- 
mtv (sic) ; C οὔτε γὰρ τὸν προδ. pore 3 ϱ à) εἷς τὸν τόπον ὅπου. ?* B aot! ἐγνώκει εἶναι παραγε- 
νόµενον, C ἐγίνωσκ. αὐτὸν ἐληλυθέναι. 3 C ἐπέμεινεν. ἂν Ὁ Αἰγεάτης : CD. Αἰγέας. Ita. ubique. « 
ἄνδρα (A ἀνδρέα) op. Όντα cum (A) BD : C τὸν φρόνιµον ἄνδρα. 36 τοῦτ ἐθ. σε (B σε θέλειν) ἐρείσασθ. 
(sic B; Α ορήσασθαι) cum AB; D tstum velle sectari : Q τοῦτον ὃν λέγεις. 11 C ἐν oli δήποτε. — 28. εἶτε γὰρ 
^ om.) ix. εἴτε dx. : CQ. Ἡ ἑχόντα Jj xal μὲ ixóvca, 39 D ὅμως τῷ στ, xaüop. αὐτ προσπαγ.; G ὅμως 

b τῷ στ. ὁμολογεῖς προσηλῶσθαι. 9?" CD om. 'O µακάριος. 3 εἶπεν : BD ἀπεκρίνατο. 9? Τοῦτό ict. 
usque χατέχεις cum Α; BD T. ἐστ. ὅπερ κἀμὲ λελεχέναι ἤδη κατέχεις (Hoc est quod. etiam me dixisse jam 
relines) ; Ὁ Τοῦτό ἐστιν ὃ npotirov: 3 BC (D) om. ὅτι. 30 C. μέγα µυσν. τὸ τοῦ σταυροῦ  3* ὅπερ usque 
pot cum AB (D quod sí forte volueris audire, retexam) : C 8 ἐὰν θελήσι (θελήσει ; Woog θελήστι) ἀχοῦσαι, 

ἐξω. 99 κόλασις : C. τιμωρία. 9 *O µακάριος: C. 'O. ἅγιος: D οπι. 3 Αὐτὴ (uterque codex αὗτι ἡ 
κάλασις (Ipsum supplicium) cum ABD : C Αὐτὴν τὴν τιµωρίαν. 39 µυστήριον usque σοφωτέρως (B -ώτε- 
poc) ἀκούσῃ (B -σαι, A -σας) συνδοκ. (A οὖν Sox.) cum ΑΒ: C µυστήριον οὔσαν καὶ ἀνάπλασιν τῆς dvüpo- 
πότητος, ἐπιγ.νώσχκωμεν ἐὰν νῦν ἐχῶς ἀκούσας (Woog emendat ἐπιγνωσόμεθα, ἐὰν νουνεχῶς ἀκούσῃς). 
D mysterium restaurationis humanz, δὲ patienter audias comprobabis. *" B om. Ἐγὼ μὲν. "! µακρο- 
θύµως : C νουνεχῶς (codex νῦν ἐχῶς). 3 σὺ δὲ : B ἀλλὰ a6. " C ἐὰν μὴ συγκαιρίως (ita Woog ; codex 
συνχεραστικῶς) ἀχούσῃς. *"* B ἐπακοῦσιας (9ἱ0). *5 A αὐτὸ τοῦ στ. d μυστ. ^55 ἀναδέξει cum AB: 
C -En. " 'O µακάριος: C Ὁ ἅγιος : Dom. !*. ἀπεκρίν, : C εἶπε. 5 Ἐγὼ εἰ: ἐγώ, Woog emen- 
dat εἰ (scribe ἐγὼ εἰ). 9 € τὸν σταυρόὀν. 9! ἐδεδοίχειν (B δείκειν) : C ἐδειλίουν. 91 οὐκ ἄν h. 1. cum BC; 
A nante τὴν δόξαν. 9? Q ᾽Ασαφής σου λόγος. ** ὅτι χηρύττεις usque 566. τ. θαν cum A (sed ponit τ. 
Qav. 8:0.) : B. ἐστὶν ὃν κηρύττεις, καὶ τὸν σταυρὸν μὴ εἶναι χόλασιν, ὅτι διὰ τῆς θρασύτ. σου τὴν τιµωρ' 
οὐ δέδεικας τοῦ (θανάτου : C κηρύττει σοι σταυρὸν χολάσεως, ὅτι διὰ κακοτεχνίας Χόλασιν οὐ φοθεῖσαι 
θανάτου : D preedicat gloriam supplicii, qui per audaciam panam mon times mortis. " 'O γιος: CD 
om. 9 Οὐχί: A Οὐ, €! C διὰ κακοτεχνίας ἀλλὰ διὰ πίστεως οὐ φοθοῦμαι κόλασιν θανάτου, 








4225 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDRE. 


1326 


τὴν τιμωρίαν' ὁ γὰρ τῶν ἁμαρτιῶν θάνατός ἐστιν À peccalorum,pessima (e).Et ideo audire te volo crucis 


πονηρός 59. Kal 59 διὰ τοῦτο ἀχοῦσαί σε βούλομαι 9 
τὸ τοῦ σταυροῦ 6! µυστήριον, ty 93 ἴσως ἐπιγινώσκων 
πιστεύσῃς, πιστεύων δὲ εἷς ἀνανέωσιν τῆς σῆς ψυχῆς 
ὁποἰῳδηποτοῦν τρόπῳ καταντήσῃς ὅδ. 

'O Αἰγεάτης εἶπεν * Εἰς ἀνανέωσιν τοῦτο ὃὅπερ 
ἀπόλλυσθαι διδάσκεται 55. Μήτιγε ἡ ψυχή µου ἀπόλ- 
λυται ἵνα πρὸς τὴν αὐτῆς 95 µε ἀνανέωσιν ποιεῖς 95 
ἐλθεῖν διὰ τῆς, οὐκ οἶδα ποίας, πίστεως ἧς σὺ ἔφης 61. 

'O µαχάριος 98 ᾿Ανδρέας ἀπεχρίνατο 99. Τοῦτό ἐστιν 
ὅπερ σε 7? μαθεῖν ἐπεθύμουν, ὃ καὶ διδάξας φανερώσω, 
ὅτι ἐν τῷ ἀπολέσθαι τὰς ψυχας τῶν ἀνθρώπων διὰ 
τὸ μµυστήριον τοῦ σταυροῦ ἀνακαινισθήσονται Ἡ. Ὁ 
γὰρ πρῶτος ἄνθρωπος διὰ τῆς τοῦ ξύλου παραθά- 
σεως 7? τὸν θάνατον 15 ἐπήγαγεν 7** xal χρεία ἦν τοῦτο 
τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει ἵνα διὰ τῆς τοῦ ξύλου παθήσεως Ἰ5 
ὁ θάνατος ἐξωσθῃ "9 ὁ εἰς τὸν κόσμον εἰσεληλυθώς 
xai ἐπειδὴ ἐκ τῆς ἁμωμήτου γῆς ἐγεγόνει ὁ πρῶτος 
ἄνθρωπος ὁ διὰ τῆς τοῦ ξύλου παραθάσεως τὸν θά- 
νατον εἷς τὸν κόσμον εἰσαγαγὼν, ἀναγκαῖον ὑπῆρχεν 
ἵνα ἐκ τῆς ἁμωμήτου παρθένου ὁ τοῦ θεοῦ Υἱὸς τὲ- 
λειος ἄνθρωπος Ὑεννηθῇ 7, ζωὴν αἰώνιον 75 ἤνπερ 
ἀπολωλέχεισαν 7 ol ἄνθρωποι διὰ τοῦ Δδὰμ 99 αὖ- 
τὸς ἀνακαινουργήσῃ 8! καὶ διὰ τοῦ 9? ξύλου τοῦ σταυ- 
ροῦ τὸ ξύλον τῆς ἐπιθυμίας ἀποχλείσῃ δ5. κρεµάµε- 
voc ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὰς ἁμωμήτους χεῖρας ἐξέτεινεν 
ὑπὲρ τῶν χειρῶν τῶν ἀκράτως ἐκταθεισῶν 8ὲ, ὑπὲρ 
τῆς Ἀδυτάτης βρώσεως τοῦ χωλυτικοῦ δένδρου χολὴν 
εἷς βρῶσιν ἐδέξατο 55, xal τὸ θνητὸν τὸ ἡμέτερον 86 
ἐδωρήσατο 97. 

'O Αἰγεάτης εἶπεν ' Ταῦτα τὰ ῥήματα ἐκείνοις 


mysterium, ut agnitum forsitan credas, et credens 
&d restaurationem tuse anime quocunque modo 
pertingas. ' 


JEgeates dixit : Restauratur hoc, quod periisse 
docetur : nunquid anima mea periit,ut ad ejus me 
restaurationem venire facias per fidem nescio qua- 
lem, quam tu asseris ? 

Beatus Andreas respondit : Hoo est, quod te di- 
scere desiderabam, quodque docens demonstrabo 
animas hominum perditas per mysterium orucis 
esse reparandas.Primus enim homo per ligni pre- 
varicationem mortem induxit : et necessarium hoc 
erat generi humano, ut per ligni passionem, mors 


p qe ingressa fuerat in mundum, pelleretur (f). Et 


quoniam de immaculata terra factus fuerat homo 
primus,qui per ligni prevaricationem mundo mor- 
tem intulerat : necessarium fuit, ut de immaculata 
Virgine nasceretur, perfectus homo, Filius Dei, 
vitam eternam quam per Ádamum perdiderant 
homines, repararet, ac per lignum crucis lignum 
concupiscentia excluderet ; suspensus in cruce 
immaculatas manus extendit,pro manibus inconti- 
nenter extensis; pro suavissimo cibo arboris ve- 
tite, escam fellis accepit ; et in se suscipiens 
mortalitatem noetram,suam nobis immortalitatem 
donavit. 
εἰς Ἑαυτὸν ἀναδεξάμενος τὴν αὐτοῦ ἀθανασίαν ἡμῖν, 


JEgeates dixit : Ista verba illis narrare poteris 


(e) Psal. xxxii, 22. (f) Gen. 1, 19 ; Rom. v, 42, 14, 17, 21. 


VARLE LECTIONES 


5 ὁ γάρ usque πονηρός cum Α; BG ὁ γὰρ 04v. τῶν ἁμαρτωλῶν πονηρός (B add. ἐστίν): D Mors 
enim justorum pretiosa esl, mors vero peccatorum pessima. 5ὸ C om. xal. *" B ἀκουστόν σοι θέλω 
ποιῆσαι. δι B βούλωμαι et τὸ µυστ. του σταυρ. δὲ (v' : Α om. (sed postea hahet el πιστεύσης el. xa- 
ταντήσῃς); C ὅπως. 599 B ἐπιγνοὺς ἴσως πιστ., καὶ πιστεύων εἷς ἄνακεφαλαίωσιν t. Gc. d. οἱφδήποτε 
συμφώνῳ καταντ. : C. διορθωσάμενός σε (Woog τε) καὶ πιστεύσας πρὸς οἰκοδομὴν τῆς c. Wy. ott δήποτε 
τρόπῳ καταλάθῃς τοῦτο. ** C om. Εἰς ἀναν. v. ὃπ ἀπόλλυσθαι (B ἀπολεῖσθαι) διδ.: D. Restauratur hoc 
quod periisse docelur. 5 αὐτῆς : ΑΒ αὐτοῦ. 9 B om. ποιεῖς, et post ἐλθεῖν pergit corrupte τἰς οὐκ otóx 
ποίας πίστεως παρασκε΄ασεν j σὺ ἔφης (A υφης corrupte). ' C. μὴ γὰρ ἡ ψ. µ. ἀπώλετο ἵνα πρὸς olxo- 
δομὴν αὐτῆς ἐλθεῖν πειρασθῶ διὰ πἰστεως ἧς Abyss ; D periit ut ad ejus me restaurationem venire per fidem 
nescio quam (u asseras. ** 'O µακάριος : CD om. 99 ἀπεκρ. : C εἶπεν. 7 C ὃ εἱρηκέναι σε (Woog aot) : D 
uod te discere. '! ὃ καὶ διδάξας usque ἀναχαινισθήσονται cum À : B ὥστε ἀπολεῖσθαι τὰς ψυχὰς πάντων ἀνθρώπων 
ιδάξω, καὶ τὸν ἀνακαινίσαι αὐτὰς μέλλοντα διὰ τοῦ μαρτυρίου τοῦ σταυροῦ φανερώσω : C ἵνα ἐν τῷ ἀπολωλε- 
χυίας (ita νο|-χέναι Woog. codex ἀπολελοκῦας) τὰς πάντων ἀνθρώπων ψυχὰς διδάξω δικαίαν τὴν οἰκοδομὴν 
αὐτῶν καὶ διὰ τοῦ μυστηρίου τοῦ σταυροῦ ἐφαπλώσω ταύτην : D ut dum perditas animas hominnm docuero, 
istam restauralionem earum per crucis myslerium pandam. ?? C διὰ τοῦ ξύλου τῆς παραδ., D per lignum 
pravaricationis. "5 τὸν θάνατον : C om. τόν. "* ἐπήγαχεν cum BC; A εἰσήγαγεν induxit. 75 ( καὶ 
ἀναγχαῖον ἦν ἵνα διὰ τοῦ ξύλου τοῦ πάθους, D et. necessariorum hoc erat. generi. humano ut per lignum  pas- 
sionis. 16 B ὁ θάνατος εἰσεληλυθὼς ἐξωσθείη (εοἀθχ-σθήει) : C ὁ εἰσελθώων θάνατος ἐκθληθῃ : D mors qux 
ingressa faerat pelleretur. ἹἹ καὶ ἐπειδὴ ἐκ... ὁ (B ὃς) διὰ τῆς.. τὸν θάν. εἷς t. κὀσμ. (Β τῷ χόσµῳ τὸν θάν.) 
εἰσχγαγὼν (B εἰσήγαγεν), ἀναγκ. ὑπ. tva. ἐκ usque γεννηθῇῃ (B ἀναγχαίως διὰ τῆς ἁμωμ. παρθ. γεννηθεὶς 
τέλειος ἄνθρωπος l τοῦ θε. Y ὁ τὸν πρῶτον ἄνθρωπον πεποιηκώς) cum Α (B): C xai ὅτι ἐξ ἁμώμου γῆς 
γἔγονεν ὁ πρῶτος ἄνθρωπος, ἀναγκαῖον ἣν ἐξ ἆμωμου παρθένου χυηθηναι τὸν τέλειον ἄνθρωπον, ἵνα ὁ τοῦ 
θεοῦ Υἱὸς ὁ πρώην ποιήσας τὸν ἄνθρωπον : D et quomodo de immaculata terra factus fuerat. homo primus, 
qui per lignum przvaricationis mundo mortem intulerat, necessarium fuit ut de immaculata Virgine natus 
Christus perfectus homo, qui est. Dei Filius, qui primum hominem fecerat ?* BG ζω. τὴν αἰώνιον. '9 ϱ 
Ἑν ἀπώλεσαν. 9 B ἀπὸ τοῦ 'Aóàu οἱ ἄνθρ. 9! B ἀνακαινουργεῖσαι, C ἐτοιμάσει, Ὦ repararet. 9? xai διὰ 
(B ἀπὸ) τοῦ : C εἶθ᾽ οὕτως διὰ τοῦ. 35 C ἀποκλείσει, B ἐναποκλεῖσαι,. ** B χρεµμάμµμµενος (sic) ἐπὶ τοῦ ξύλου 
τοῦ σταυροῦ τὰς ἆμ. χεῖρας ὑπὸ τῶν χειρῶν τῶν ἀχράτως ἐκταθεισῶν : C ἐκτείνει ἐν τῷ σταυρῷ τὰς ἀχράν- 
τους χεῖρας ὑπὲρ χειρῶν ἑκουσίως ἐκτεταμένων. 95 ὑπὲρ τῆς... Χχωλυτ. ὀένδρου (B ξύλου)... ἐδέξατο: (B 
δἐξασζαι oum AB: C ἀντὶ ἡδυτάτης τροφῆς τροφὴν χολῆς ἔλαθε. 99 D χαὶ εἰς ἑαυτὸν δεξάµενως τὸ θανατη- 

άρον ἡμῶν : C xal ἐν ἑαυτῷ δεξάµενος το θνητὸν ἡμῶν. 57 ἐδωρήσατο cum Α : B προσκομίσει ;  ἐχαρίσατο : 
b repararet... excluderet... panderet... acciperet... offerret. 


PATROL. GR. II. 99 


1221 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


- 


1228 


qui tibi credent : mihi autem nisi hoc consentias, À ἀφηγεῖσθαι δυνήσει οἵνινές σοι πιστεύσουσιν 38, ἐμοὶ 


ut sacrificium diis omnipotentibus offeras, in ipsa 
cruce quam laudas,te fustigatum affigi precipiam. 


δὲ εἰ μὴ τοῦτο συναινέσαι ἕλθης ὅπως 99 τοῖς παντο- 
δυνάµοις θεοῖς τὰς θυσίας προσενέγκῃς, ἐν αὐτῷ τῷ 


σταυρῷ ὅπερ ἐπαινεῖς μαστιχθέντα oe προσπαγῆναι προστάζω 99. 


Beatus Andreas dixit : Omnipotenti Deo qui 80- 
lus verus est, ego omni die offero hostiam, non 
thuris fumum, nec taurorum mugientium carnes, 
neo hircorum sanguinem,sed immaculatum agnum 
quotidie in altare crucis sacrificans ; cujus corpus 
posteaquam omnis populus credentium manduca- 
verit, et ejus sanguinem biberit : agnus qui sacri- 
floatus est,integer perseverat et vivus. Vere igitur 
sacrificatur, et vere corpus ejus manducatur a po- 
pulo, et sanguis ejus similiter bibitur ; tamen, ut 
dixi, integer permanet, et immaculatus, et vivus. 


JEgeates dixit : Quomodo potest hoc fieri ? 


Beatus Andreas dixit : Si vis discere, assume for- 
mam discipuli, ut possis doceri quod queris. 


JEgeates dixit: Ego a te tormentis exigam hujus 
rei notitiam. 

Beatus Andreas regessit : Miror te hominem 
prudentem, eo usque insipientie delapsum esse,ut 
oredas te mihi per tua tormenta persuadere posse 
ut tibi exponam divina sacrificia.Audisti mysterium 
crucis, audisti mysterium sacrificii. Si credideris 


in|Christum Filium Dei qui crucifixus est, pan- (1 


dam tibi quo ordine occisus vivat agnus : qui 
cum sacriflcatus fuerit et comestus, integer tamen 
et immaculatus in suo regno permanet. 


Ὁ µαχάριος 9! ᾿Ανδρέας εἶπεν. Ἐγὼ τῷ παντο - 
κράτορι θΘεῷ τῷ µόνῳ ἀληθινῷ ὑπάρχοντι xal ἱχά- 
στην ἡμέραν θυσίαν προσκοµίζω 353 οὗ λιδανου xa- 
πνὸν 95 οὐδὲ µυκωµένων ταύρων τὰς σάρχας οὐδὲ 
αἵμα τράγων, ἀλλ’ ἅμωμον 9* ἁμνὸν καθ ἑκάστην 8 
ἡμέραν ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ 39 τοῦ σταυροῦ *! Ἱερουρ- 
γῶν 95 οὗτινος τὸ σῶμα πᾶς ὁ τῶν πιστῶν λαὺς µε- 
ταλαμθάνων καὶ τὸ αἷμα αὐτοῦ πίνων, 5 Ἱερουυγηθεὶς 
ἁμνὸς μετὰ τοῦτο ὁλόχληρος διαμένει xal Quy 9-19, 
Αληθῶς οὖν Ἱερουργεῖται, καὶ ἀληθῶς τὸ cupa αὖ- 
τοῦ παρὰ τοῦ λαοῦ βιθρώσκεται, xai τὸ alum αὐτοῦ 
ὁμοίως πίνεται, ὅμως καθὼς ἔφην ὁλόκληρος διαμένει, 
καὶ ἁμώμητος xat ζῶν 3. 

'O Αἰγεάτης εἶπεν. Ποίῳ τρόπῳ ἃ τοῦτο δύναται 5 
γενέσθαι ; | 

'O µαχάριος * ᾿Ανδρέας εἶπεν 5. El. βούλει * γνῶ- 
ναι Ἰ, ἀνάλαθε μορφὴν * μαθητοῦ ὅπως δυνήσει * uz- 
θεῖν ὅπερ ἐπεζήτεις 10. 

'O Δἰγεάτης εἶπεν' Ἐγώ σε 4! διὰ βασάνων !Σ ἆται- 
τήσω χάριν 1? τῆς τοιαύτης γνώσεως. 

'O µακάριος 1* ᾽Ανδρέας ἀπεφήνατο 15. Θαυμάζω 
σε ἄνδρα φρόνιµον ὄντα 15 ctc !? τοσαύτην µωρίαν !* 
προσχυλινδούµενον ἵνα δυνηθῃς 19 µε διὰ τῶν βασά- 
νων σου πεῖσαι τὰ θεῖά σοι ἐχφάναι ἱερουργήματα. 
᾽Ακήχοας τὸ μυστήριον᾽ τοῦ σταυροῦ 39. ἀκήχοας τὸ 
μυστήριον τῆς ἱερουργίας Ἡ. Εὶ 53 πιστεύεις εἷς Npr- 
στὸν τὸν Yiàv τοῦ Θεοῦ τὸν σταυρωθέντα 3, ἐκφτνῶ 
σοι πάντως ?* ὁποίᾳ τάξει 35 σφαγιασθεὶς ζήσει ὁ dp- 
νὸς ὁ μετὰ τὸ ἱερουργηθῆναι xal βρωθῆναι αὐτὸν 


ὁλόκληρος καὶ ἀμώμητος ἐν τῇ αὐτοῦ βασιλείᾳ 3 διαµένων. 
VARIA LECTIONES., 


85 ἐχείνοις usque πιστεύσουσιν : C τοῖς πιστεύουαί σοι δυνήσει λαλεῖν. 99 εἰ μὴ τοῦτο 
αὐναινέσαι ἕλθης ὅπως cum B ; D nisi hoc consenlias ut : A εἰ μὶ πειθαρχῶν. εἰ μὴ 
ὅπως et pergit Quc(av τοῖς παντοκράτορσι θεοῖς προσενέγχῃς. ^ ds. 
9?! 'O µακάριος : C Ὁ ἅγιος : D om. ??* B Tip παντοχρ. θεῷ ὃς µόνος ἀληθινὸς Θεὸς ὑπάρχει 


(codex το τουτω 
πείθη (codex πιθεὶς 
σθέντα σε προσηλώσω. 


C d ἐπαινεῖς pa 
ἐγὼ καθ hx. 


fu. 0. πρ. : C Τῷ παντοκρ. 0. ἐγὼ πᾶσαν ἡμέραν θυσίαν ζῶσαν ἀναφέρω. 93 οὐ λιθ. καπνόν (À καρπὀν), ete 


, 


C οὐχὶ θυµιάµατος χαπνὸν οὐδὲ ταύρ, μυχ. σάρκας οὔτε t 
A.) du. 6 "f^ ἐν ὐυσιάστηρίῳ. ? 


(C om.) $4. cum BCD : Α om. 


39.100 οὗτινος τὸ GO 


Ράγων αἷμα. 


»Ὦ ἀλλ ἀμώμητον, Ὁ καθ bis. 
Α τοῦ σταυρ. αὐτοῦ. 99 ἱερουργῶν : C θεῷ ἀναφέρω. 


ue διαμένει καὶ ζῶν cum Α : B corrupte οὗτινος τὰς σάρχας ὣς μετὰ τὸ ἅπας ὁ λαός 


us 
τῶν πιστευόντων φάγει xal ποιεῖ αὐτοῦ τὸ αἷμα, ὁ ἁμνὸς ὁ ἱερουργ. ζῶν xal ὁλόκλ. διαμένει : C οὐ τὰς σάρκας 
X τὸν πιστὸν λαὸν φαγεῖν xai τὸ αἷμα αὐτοῦ πιεῖν ὁ θυθεὶς (codex τυθεὶς) àpvóc ἀκαίρεος διαμένει χαὶ 
ζῶν. D cujus carnes posteaquam omnis populus credentium manducaverit et ejus sanguinem biberit, agnus qui 


sacrificatus est integer perseverat et vivus. 


! ἀληθῶς οὖν usque ἀμώμῃτος καὶ ζῶν (et cum vere sacrificatus 


sit et vere carnes ejus manducat sint a populo εί vere sanguis ejus sit haustus, tamen ut dixi integer ptr- 


snanet οἱ immaculatus et vivus) cum AD : BC om. 


? Ποίῳ τρὀπ. : C 


lx. 26 δύν. τοῦτο, B ὀυνήσετα 


τοῦτο... * 'O µακάριος: C 'O ἅγιος: D οπι. ὅ εἶπεν : BD. ἀπεκρίνατο. 5 βούλει cum. B ; A floshn; 


C θέλεις. Ἱ γνῶναι cum A : BO εἰδέναι, 

δυνήσει (A -ση) µαθ. cum AB; C ἵνα διδαχθῆς. 
ζητεῖς,. Ι σε: C. παρά σου. 
tormentis. 
φανέρωσιν; D exigam hujus rei. notitiam. 


explvaxo ; Ώ εἶπεν. 36 C ἄνθρωπον οντα συνετόν, 


5 µορφήν cum B; D formam; A ταξιν; C πρόσωπον. ? 5s. 
eg ; P 

10 ὅπερ (A 6) ἐπεζήτεις (A -ζήτησας) cum. ΒΑ; CD ὅπερ 

13 διὰ βασάνων cum A; B 

13 ἀπ. χάριν τ. t. yv. cum B; C τοῦτο (Woog. τούτου) χάριν ἀπ.; A Gm. τῆς τοι. dv. τν 

1^ Ὁ µαχάριος : C Ὁ ἅγιος: D om. !5 ἀπεφήν. cum A; B àz- 

U εἰς : B πρός. 


ασανισμοῖς ; C. βασάνους (Woog. -νοις) ;. 


? µωρίαν (A τιµωρίαν) mpom.: 


C ἀσυνεσίαν ἐξοχείλαντα (codex ἐξωκήλ). 35 ἵνα δυν. usque ispoupy. cum B ; C ἵνα δυν. διὰ βασάνων 
µε ἐκφάναι σοι τὰ 6. Ἱερουργ., 0 τοῦ νοµίζειν σε διὰ βασάνων ἐφαπλῶσαι τὰς θείας θυσίας; D Ergo fv 


tormentis putas me divina tibi 


ἤκουσας τὸ µυστ. τῆς Ουσίας. 


BCD add. ὑπὸ (C add τῶν) Ιουδαίων 
πλώσω σοι; D pandam tibi : A (corrupte) nil habet. 


διαμένει τῇ αὐτοῦ βασιλείᾳ, 


pandere mysteria ? 
13 εἶἰ (B. prem. λειπων, corrige 
σταυρωθέντα cum AB; C ἐὰν πιστεύσις τὸν Xp. Υἱὸν τοῦ Gro εἶναι τὸν σταυρωθέντα. 

 λκηθινὸν (0-01) θεὸν εἶναι. 


50 dx. τὸ µ. τοῦ σταυροῦ cum AD : BC om. C 

λοιπόν ?) πιστ. εἰς Χριστ. (A om. τὸν... 
33 σταυρωθξπα' 
34 ἐκφανῶ σοι πάντως cum B; C ist 


35 ὁποίᾳ τάξει (A corrupte ὅπως τάξη) : Q of. τρό- 
πῳφ. 39 A ὁ ἀμνὸς σφαχιαζόµενος ὃς μοτὰ τὸ ἵερου novas καὶ βρωθηναι αὐτὸν ὁλόχ 
b σφαγιασθεὶς ζήσει (8 


καὶ ἁμωμ. 


j& τό ?) à ἁμνὸς ὁ μετὰ τὸ Vepoupy. ὁλόχλ. 


καὶ ἁμώμ. ἓν τῇ αὐτοῦ fac. διαµένων, C Qf ὁ ἀμνὸς ὃς (codex ὁ) μετὰ τὸ τυθῆναι (Woog. 9» 





1929 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREE. 


1230 


Ὁ Αἰγεάτης εἶπεν, Καὶ ποἰῳ τρόπῳ ὁ ἀμνὸς iv t$ Α /Egeates dixit : Cum sit occisus, et ab omni po- 


αὐτοῦ βασιλείᾳ διαμένει 37 ἓν τῷ σφαγιασθῆναι αὐτὸν 
xal ὑπὸ παντὸς τοῦ λαοῦ, ὡς σὺ ἔφης, βρωθῆναι 3; 

'0 µακάριος 3 ᾿Ανδρέας εἶπεν El πιστεύεις ἐξ 
ὅλης σου τῆς καρδίας, μαθεῖν δυνήσει 99. εἰ δὲ μὴ πι- 
στεύεις 91, οὐδέποτε 33 σὺ πρὸς τὴν εἰκόνα τῆς τοιαύ- 
της χαταντήσεις ἀληθείας 33. 

Τότε ὀργισθεὶς ὁ Αἰγεάτης ἐκέλευσεν αὐτὸν ἐν φυ- 
λαχῇ καθειρχθῆναι 3** ἔνθα ὄντος αὐτοῦ κατακλείστου 
συνῆλθεν πλῆθος λαοῦ πρὸς αὐτὸν σχεδὸν ἀπὸ πάσης 
τῆς ἐπαρχίας 35 ὥστε τὸν Αἰγεάτην βουλεύσασθαι ἀπο- 
χτεῖναι, τὸν δὲ µαχάριον ᾿Ανδρέαν τὸν ἀπόστολον τῶν 
θυρῶν τῆς φυλακῆς συνθλασθέντων λυτρώσασθαι 35, 

Οὓς ὁ µακάριος 3Ί ᾿Ανδρέας τοιούτοις 33 ῥήμασιν 59 
ἐνουθέτησεν 0 λέγων, Μὴ θελήσητε τὴν ἡσυχίαν τοῦ 
Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ elc στασιώδη καὶ *! διαθο- 
λικὴν ταραχὴν ἐξεγεῖραι 3. Ὁ γὰρ Κύριός µου παραδο- 
θεὶς 35 μετὰ πάσης μµαχροθυµίας ἦνεγκεν 49. Οὐκ 
ἀφιλονείκησεν , οὐκ ἐκραύγασεν 05, οὐδὲ ἐν ταῖς 
πλατείαις τις 5 αὐτοῦ κραυγάζοντος ἀχήχκοεν "'. 
Ἔχετε *5 οὖν καὶ ὑμεῖς 9. σιωπὴν, ἡσυχίαν καὶ εἱρή- 
νην 5 xal μὴ τὸ ἐμὸν δι μαρτύριον ἐμποδίσητε 93, 
μᾶλλον δὲ 55 καὶ ὑμᾶς ἑαυτοὺς ὡς ἀθλητὰς τῷ Κυ- 
pl προετοιµάσατε δν, ὅπως τὰς ἀπειλὰς ἀδειλάνδρῳ 
τῇ ψυχῇ 55 νιχήσητε, τοὺς δὲ αἰκισμοὺς διὰ τῆς ὑπο- 
μονῆς τοῦ σώματος ὑπερθάλητε 95. Ἡ γὰρ πρόσκαι- 
poc 9! αὕτη πτῶσις φοθητέα οὐ τυγχάνει" ἐκείνην 
χρὴ φοθηθῆναι τὴν τέλος μὴ ἔχουσαν. 'O τῶν áv- 
θρώπων οὖν φόθος δ8 ἐοικώς τινι Χαπνῷ, ὅστις ἐν ὅσῳ 
ἀθρόον διεγείρεται, ἀφανίζεται 9, Καὶ ὀδύνας 99 ἐκείνας 
χρὴ φοθηθῆναι τὰς µηδέποτε τέλος ἐχούσας. Alta: 


(0) Isa. xri, 2. 


pulo, ut asseris, devoratus,quomodo agnus integer ΄ 
perseverat in regno suo ? 

Beatus Andreas dixit : Si credideris ex toto corde 
tuo, discere poteris ; si non credideris, penitus tu 
nunquam ad imaginem hujus veritatis attinges. 


Tunc iratus /Egeates jussit eum in carcerem re- 
trudi. Ubi cum esset clausus, venit ad eum multi- 
tudo populi pene ex tota provincia ; ita ut /Egeatem 
vellent occidere,et beatum Andream apostolum fra- 
ctis januis carceris liberare. 


Quos beatus Andreashis verbis admonuit : Nolite 
quietem Domini nostriJesu Christi in seditiosum et 
diabolicum tumultum excitare.Nam traditus Domi- 
nus meus cum omni patientia sustinuit: non con- 
tendit, neque clamavit, neque in plateis aliquis eum 
clamantem audivit (g).Habete ergo et vos silentium, 
quietem et pacem : et martyrium meum noliteim- 
pedire ; sed potius vos ipsos quasi athletas Domini 
preparate, ut vincatis minas intrepido animo, pla- 
gas autem per tolerantiam corporis superetis.Tem- 
poraneum enim hocexitium non timendum est,sed 
illud timere oportet;quod finem non habet : nam 
humanus timor fumo similis est ; et subito cum ex- 
citatus fuerit, evanescit. Et dolores illi sunt formi- 
dandi, qui nunquam finiuntur. Isti enim dolores 
aut leves sunt, et tolerabiles; aut graves sunt, et 
cito animam ejiciunt. Illi autem dolores, eterni 
sunt; ubi est quotidianus fletus, et mugitus,et lu- 


VARLE LECTIONES. 


θῆναι) xal βρωθῆναι ως ἀκαίρεος καὶ ἅμωμος ἐν τῇ abt. Bas. διαµένη (Woog -ve). D vivat agnus 
qui cum sacrificatus fuerit ο comestus, inleger tamen et immaculatus in suo regno permanet. 3 C Καὶ 


ιαμενεῖ. 


πῶς ἁμνὸς ἐν» βασιλεί 


καθὼς σὺ... καταθρωθέντα; C σφαγῆναι καὶ παρὰ παντ. T. 
dv πιστεύσεις ἐξ ὅλης καρδίας, δυνήσῃ 


$3$* & 


C Ὁ ἅγιος : D om. 3 El, etc., cum B: C 


ὅλ. t. κ. σου, δύνασαι µαθῆναι. 3! πιστεύεις cum A : BC. πιστεύσεις (Β-σῃς). 


15 σφαγ. αὐτόν usque βρωθηνα, cum B; Α εἶναι αὐτὸν αραγιασθέντα,ν 


a. καθὼς λέγεις βρωθῆναι. 3) 'O µακχάριος : 
ή αθεῖν : A El p ἐξ 
33 οὐδέποτε cum AC; B 


prem. τὸ καθόλον; D penitus nunguam. 33 πρὸς... καταντ. ἀληθείας : (Β ἆλ. xav.) : C. δυνήσῃ καταλαθεῖν 


πρὸς τελείωσιν τῆς ἀληθείας. D tu ad indaginem (AB imaginem, εἰκόνα) hujus veritatis attinges. 
36 B ἔνθα ὡς εἶναι αὐτὸν κατάκλειστον ἐ,.ηλυθέναι πρὸς 


ος πολὺ σχενδὸν (ita) ἀπὸ m. τ. ἐπ. : C Ev ᾖ κατακλείστου (inepte editum est κατακλεὶς, τοῦ) 


λακῃ Ῥβρυρηθηναυ, Β πρὸς εἰρχτὴν καθειρχθέντα. 
αὐτὸν πλῆ 


3* C ἐν φυ- 


αὐτοῦ ὄντος TÀ0E πρ. αὐτ. τὸ m ῆθος πάσης τῆς χώρας : D ubi cum esset clausus, venit ad eum multitudo 


pene totius provincia. 
&£.. τῶν (up. τῆς 


3 ὥστε τὸν (B add. μὲν) Aly. βουλεύσασθαι (Β-εύεσθαι) ἀποχτ. (B φονεύειν), τὸν 
. συνθλ. (B θλασθέντων τῶν θυρῶν) λυτρ. cum AB item D. (tta ut /Egeatem vellent 


occidere, εἰ Andream apost. fractis januis carceris liberare) : C ὣστε θελῆσαι τὸν Αἱγέαν ἀποκτ. xal ᾿Ανδρ. 


τὸν ἀπ. τῶν θυρῶν κεκλεισμένων (efnenda κχεκλασμ. 
BD τούτοις τοῖς, 
^ elc στασ. xal (B om.) διαθ. «ap. (B om.) cum A (B); C εἷς ἀνασοθὴν (Woog. : 
5 Q διεχεῖραι. 
Μ πᾶσαν "wxxooguplav παρέσχεν, 


κάριος : OD ἅγιος 99 τοιούτοις : 
κάλει, 
atv ») διαθολικὴν ; D in seditionem diabolicam. 

οὖν παραδοθεὶς ὁ µαχάριός (corrige χύριός) µου, 
δείξατο. 05 C οὐκ ἔχραξεν. 
ἀχήκ. (C 


καὶ ὑμεῖς. 9 {σιωπ. καὶ clp* καὶ ἡσυχ. 5! B καὶ 


*6 οὐδὲ (A. add. τις) ἐν τ. πλ. τις ( 
ἤκουσεν κράζαντος) cum. BCD : A τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἤκουσεν. 8 έχετε: C 
μὴ µόνον. 


ut j&m Woogio videbatur) διασῶσαι. 2] µα- 
$9 ρήμασιν : λόγοι. Ὁ B. ἐνουθέτει 6 παρε- 
« forte ἀνασό η- 
*5 C xai γὰρ ὁ Κύριος παραδοθείς, B ἐπεὶ 
πᾶσ. ὑπομονὴν ἑνε- 
om.] cum (A) BCD.  " αὐτοῦ χκραυγαζ. 
ἐσχῆτε. ϱ CD om. 

δὲ A ἐνποδήσηται. 9S μᾶλλον δὲ : 6 ἀλλά, 


B ἀλλὰ γάρ. 5 ὑμᾶς (A ὑμεῖς, C om.) ἑαυτοὺς (B om.) ὡς (C καθάπερ) ἀθλητὰς (Α-ταὶ) τῷ (B αὐτοὺς τῷ) 


χυρ. προετοιµ. (C ἑτοιμ.). 8 BC. ὅπως νικήσ. τὰς (C om.) ἀπ. à8. τῇ quy. (C. ἐν ἀφοθίᾳ ψυχῆς). 
P n Ld (ita κ Ρ-βάλλητε) cum AB; C e δὲ πληγὰς διὰ τῆς ρώσεως, τοῦ uis ὑπενέγχητε. 


δὲ... ὑπερθά 


57 jj γὰρ πρόσκ. (B om.) αὑτη(Β τοιαύτη) πτ. φοο. οὐ (AB om. ; supplevi) τυγχ. (B ἐστιν): 


66 τοὺς 


κείνην... ἔχου- 


σαν (B ἐκεῖνος οὖν, spn, φοθητέος, ὁ θάνατος ὁ τέλος μὴ ἔχων) cum Α (B); C. et γὰρ ὁ φοθος i" ἐκεῖνος 


ὁ τέλος μὴ ἔχων ; D si enim terror timendus est, ille est ulique timendus qui finem non hab 
5? B ἐοιχώς ἐστιν χάπνῳ, ὅστις... αὖθις ἀφανίζεται : 


ἀἆνθρ. οὖν φόθ. cum A : BC. ἐπεὶ ὁ ἀνθρώπινος φόθ. 


€ καπνοῦ ὅμοιός ἐστιν, καὶ αἰφνὶς (Woog αἴφνης) διεγερθεὶς καταπραύνεται. 99 καὶ ὀδύνας (x. 


$ ϱ τῶν 


ὁδ, sup- 


plevi) ἐκείνας... ἐχούσας cum A ; B xai αἱ ὀδύναι φοδητέαι εἰσὶν αἱ οὕτως ὑπάρχονται, αἵτινες οὐδέποτε πε- 
ατοῦνται ; C xal ξάν εἶσι πόνοι, ἐκεῖνοί εἶσιν οἱ οὕτως ἀρχόμενοι ὡς µηθδέποτε τέλος ἔχειν; D. el si. dolores 
imendi sunt, illi sunt formidandi qui sic incipiunt ut nunquam finiantur. 


1331 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 1233 


ctus, et sine flne cruciatus ; ad quos proconsul A γὰρ αἱ ὀδύναι cl μὲν χουφότεραι τύχωσιν εἶναι, καὶ ὑτε- 
JEgeates ire non timet.Estote ergo magis parati ad µνέγκαι τις αὐτὰς δύναται’ c δὲ βαρεῖαί εἶσιν,τοχἑωςτὴν 
hoc, ut per tribulationes temporales ad eternam duy ἐκθάλλουσιν 63, ᾿Ἐκεῖναι δὲ αἱ ὀδύναι αἰώγοι 
quietem pertingatis, semperque floreatis et cum — toy &vouctv, ἔνθα καθημερινοὶ χκλαυθμοὶ καὶ οἶμωχαὶ 
Christo regnetis. καὶ ὀλολυγμοὶ καὶ ἀτελεύτητος βάσανος 63, πρὸς ἃς ὁ 
ἀνθύπατος Al γεάτης ἀπιέναι οὗ δέδοικεν 65. Γίνεσθε οὖν μᾶλλον ἔτοιμοι 6» πρὸς τοῦτο, ὅπως διὰ τῶν ἐπικαίρων 
θλίψεων πρὸς τὰς αἰωνίους ἀναπαύσεις χαταντήσητε 95 del τε ἐπανθήσητε xal Χριστῷ συµθασιλεύσητε V. 

Hic et his similiasancto Andrea apostolo per to- — Tara xal τὰ τούτοις ὅμοια τοῦ ἁγίου ἀπαστόλου 
tam nootem populum admonente, dum lux diei in — 'Avóptou δι’ ὅλης τῆς νυκτὸς τὸν λαὸν νουθετοῦντος, 
matituno prorumperet, misit Zgeates,et adduci ad ἐν τῷ τὸ φῶς τῆς ἡμέρας 97 διαυγάζειν, µεταπεμφά- 
se beatum Andream jussit,ac sedens pro tribunali, Ἅµενος ὁ Αἰγεάτης ἀχθῆναι πρὸς αὐτὸν τὸν µαχάριον 
dixit : Existimavi te nocturna cogitatione revocare Ἅ᾿Ανδρέαν προσέταξεν, xai χαθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος 
animum a stultitia,et a Christitui laude cessare,ut εἶπεν 8. Ἐλογισάμην σε διὰ τῆς νυκτερινῆς µερίµπς 
possis nobiscum esse et non amittere gaudia viti; ῥἐπιστρέψαι τὸν λογισµόν σου ἀπὸ τῆς µωρίας, xii 
staltum est enim, ultro velle ad passionem crucis ἀπὸ τοῦ ἐπαίνου τοῦ Χριστοῦ σου ἐνδοῦναι 95 ὅπως 
ire,et penis ac flammis se ipsum pessimisdestinare. δυνήσῃ μεθ) ἡμῶν εἶναι καὶ μὴ ἀποθάλλεσβαι τὰ τοῦ 
βίου χαρίεντα' µωρία γάρ ἐστιν προθέἑσει τινὰ πρὸς τὸ τοῦ σταυροῦ πάθηµα ἐλθεῖν καὶ ποιναῖς xal φλογαῖς 
αἰσχίσταις ἑαυτὸν παραπέμψαι 70. 

Sanctus Andreas respondit : Gaudia tecum ha- ἩὮ  ἅγιος "t ᾿Ανδρέας ἀπεκρίθη 7f. Τὴν χαρὰν uci 
bere potero, si credens Christo dimittas culturas σοῦ ἔχειν δυνήσοµαι ἐὰν πιστεύσῃς τῷ Χρισῷ xu 
idolorum.Christus enim me misit ad istam provin- ἀποθάλῃς τὴν τῶν εἰδώλων θρησκίαν. ᾽Απέστειλεν Tio 
ciam ; in qua non parvum populum ei acqui- ps ὁ Χριστὸς εἰς ταύτην τὴν ἐπαρχίαν, εἷς ἦν ox 
givi. ἐλάχιστον δῆμον τῷ Χριστῷ περιεποιησάµην "7. 

JEgeates dixit : Ideo te sacriflcare compello, ut 'O Λἰγεάτης εἶπεν Διὰ γὰρ τοῦτο σπεῖσαί σε v 
isti qui per te decepti sunt populi,relinquant vani- «ωθῶ, ὅπως οὗτοι ol ὑπὸ σοῦ ἁπατηθέντες λαοὶ ἔγχα- 
tatem tue doctrins,et ipsi diis offerant grata liba- µταλείψουσιν τὴν µαταιότητα τῆς σῆς διδασκαλίας χ:ὶ 
mina; nulla enim remansit in Achaia civitas, in αὐτοὶ προσκοµίσωσιν τοῖς θεοῖς χαρίεντας σπονδάς ". 
qua templa deorum derelicta non sint et deserta. οὐδὲ γὰρ µία πόλις ἀπέμεινεν ἐν τῇ "Ayala ἐν f 3 

- Nunc ergo per te restituantur culture deorum, ut τὰ Ἱερὰ αὐτῶν οὐκ ἐγκατελείφθηςαν xai Ἱρήμων - 





VARIA LECTIONES. | 


*! αὗται γὰρ... ἐκθάλλουσιν cum A. B corruptissime sio : αὕται δὲ αἱ ὠδύναι ᾗ κουφώτεραί ἦσιν καὶ ὑτ- | 
µαίνεσθαι δύνανται’ εἶται βαρίαι ἠσὶν καὶ ταχέως τὴν Yoyàv ἐκθαλοῦσαι. C οὗτοι γὰρ ol πύνοι ἐλαφροί cis | 
καὶ ὑπομονητικοί: εἰ δεινοὶ, καὶ τάχιον τὰς ψυχὰς ἐκφέρουσιν. D (sti enim dolores aut leves sunt e toleras- 
lur, aut graves sunt et cito animam ejiciunt. 6 ἐκεῖναι δὲ αἱ ὁδ. αἰώνιοι (B -νιαι) τυγχ. (B en] be 

B add. er) καθημ. (B ἡμερούσιος) χλαυθμοὶ (- μὸς B) κ. οἵμωγαὶ (B οἶμοχεί, i. 6. οἰμωγή) «. ὁλολνγμο' 
B -σμὸς) κ. dx. Báo. cum A (B) : € ἐκεῖνοι δὲ αἰώνιοί εἴσιν, ὅπου xa η μερινὺς ὀδυρμὸς xal αἱμωγαὶ (Wong 
αἱμωδιὰ) καὶ ὁλολυγμὸς καὶ ἀτελ. xploic ; D illi autem dolores zterni sunt, ubi est. quotidianus fletus d 
mugilus et lucius et sine fine cruciatus. 9 B πρὸς ὃν Alv. ὁ ἆνθ. ἀπ. οὐ δέδεικεν : C ἔνθα ὁ Αἰγάας ὃ 
ὕπατος πορευβῆναι οὐ πτοῆται, 95 C ἔτοιμει μᾶλλον. 95 ὅπως... ἀναπαύσεις (B χαράς, D gaudia) wr. 
cum ABD : C ἵνα à, τ. προσκαιρων θλ. εἰς τὴν αἰώνιον χαρὰν φθάσητε. 95 ἀεί τε ἐπανθήσητε (coder cr 
rupte πενθήσηται)... συµθασ. cum Α. B ἔνθα διὰ παντὸς εὐφρανθῆτε, del. τε ἐπανθήσητε, &pa σὺν Χρ. pr 
λεύσητε, C ἔνθα πάντοτε εὐφρανθῆτε, πάντοτε ἐξανθήσητε, del σὺν Xp. βασιλεύσητε. D ubi semper αλ 
semper floreatis semperque cum Christo regnelis. 8! Ταῦτα... ἀποστ. ᾿Ανδρέου (B 'AvBp. τοῦ ἀποστ.)... & 7v 
τὸ Ps τῆς ἡμέρας (ita B ; A τὴν ἡμέραν τὸ qc ; D dum lux diei in matutino prorumperet) διαυγ.οστη ADiD; 
C Ταῦτα τοῦ ἁγίου ᾿Ανδρέου OU ὅλης t. v. τῷ Aatp παραινοῦντος, Ev τῷ αὐγάζειν πρωὶ ἡμέραν. 55 µετατεμήαμ; 
voc... εἶπεν cum ΑΒ; CD ἀπέστειλεν ὁ Αἰγέας καὶ ἤγαγεν θρὸς ἕαυτον τὸν ἅγιον 'AvOp. καὶ καθίσας, elc. 
69 Ἐλογισάμην... µωρίας(Α add. ὀχείνης)... ἔνδουναι cum. ΑΒ. C. Δοχῶ διᾶ τῆς νυκτὸς ἐσκέψω (Wo 
ἐπισκέψεως) ἀποστρέψαι τὸν λογισµόν σου ἐκ τῆς ἀπαιδευσίας σου καὶ τῆς τοῦ Xp. cou αἱνέσεως mrj175. 
D. Eristimavi te M init e du. renorare animum luum a stulsitía εἰ a Christi ώς laude T 
πως δυνήσῃ (B δυνηθήσει) μεθ’ ἡμ. elv. καὶ (B om. µ. ε. xai) μὴ ἀποθ. τὰ τοῦ B. χαρ. (hac corrupa. 
Β τὰ τοῦ Mene ys) μωρία (B μωρὸν) Y. Ubri τινὰ (B à Jod [codex Aeziv, 5 
θέλειν), πρὸς... ἐλθεῖν (B ἐπιέναι).. αἰσχίσταις (οοἀεχ-στοις) ἔαυτ. (B ἑαυτ. αἰσχυντοῖς) παραπ. cum AX. 
C(D) ὅπως δυνήσῃ μεθ ἡμῶν τὰς (codex τὰ) τῆς ζωῆς μὴ καταλεῖψαι χάριτας. ἀθέλτερον (codez e 
τερον (Y&p ἐστιν «ou λοιποῦ θελῆσαι (D stultum est enim ultro velle) εἷς τὸ τοῦ σταυροῦ πάθος πορεθΣ 
καὶ πυραῖς καὶ φλοξὶ χαλεπαῖς (ita 00g ; codex ἐπυραῖς χαλαιπαῖςί ἑαυτὸν παραστῆσαι (D ef ignibus 5 

ammis te ipsum pessimis destinare.)  '! 'O ἆγιοτ D om. B ἀπεκρίνατο. 75 B Τὰς χαριτας ur 7 
ἔχειν δυνήσωµαι εἰ πιστεύσεις τῷ Χρ. µου xal... θρησχείαν. ἀπέστ... αὐτὴν τὴν imapy... τῷ Kop τῇ" 
ποιῄσωµαι: C. Χάριτας ἔχειν σὺν σοὶ δυνήσοµαι ἐὰν τῷ Xp. πιστεύων καταλείπεις (-πῃς Woog) 59 59 
τῶν εἰδώλων. ὁ γὰρ Xo. µε ἀπέσταλκεν elc ταύτην τὴν χώραν, elc ἣν (Woog ἐν ᾗ) οὐ μικρὸν Λαὸν ἐπ 
τῷ Κυρίῳ : D Gaudia tecum habere potero si credens Ghristo dimittas culluras idolorum, Christus ent. " 
aCquisivi. "* Λιὰ τοῦτό σε am. συνωῇ. ὅπως ooxo (ex Bsumpsi om. Α) οἱ διὰ σοῦ νωυθετηθέντες λ. ἔγκατα Aen 
διδαχῆς... Χαρίεντας (ex D sumpsi, om. Α) ax. : C Διὰ y. τ. σε συνωθῶ θὔςχι ἵνα οὗτοι ol D. σ. mavit 
À. καταλείπωσι τὴν... διδασκαλ. καὶ θύσωσι τοῖς θεοῖς : D Ideo. te sacrificare compello ul isti qui [ον 
decepti sunt populi relinquant vanitatem tux doctrina et ipsi diis o(ferant. grata, libamina. 7 οὐδὲ C7 
(BC µ, v.) πολ. (C post 'Ax. ponit) ἀπέμ. (B ἐνέμ., C. ἐγκατελείφθη) ἐν (A om.) τ. Αχ. b ᾗ (BU hi 







ο ο. - . E 


1233 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREAE. 


1334 


tat 76, Καὶ νῦν διὰ σοῦ πάλιν ἀνανεωθῶσιν τῇ τῶν cl- Α et dii qui contra te irati sunt placari possint, et tu 


δώλων θρησκίᾳ 7, ὅπως xat οἱ θεοὶ, οἱ κατὰ σοῦ θυ- 
µούμενοι, ἐπὶ τούτῳ ἀρεσθέντες 78 ποιῄσωσιν ἵνα καὶ 
εἰς τὴν αὐτων xal εἷς τὴν ἡμετέραν φιλίαν ὄννηθῃς 
ἐπανακάμψαι 79. El δὲ µή γε 99, διάφορα ὑπὲρ τῆς 


eorum amicitiam nostramque possis recuperare. 
Sin alias, diversa pro ultione deorum patieris sup- 
plicia ; et post omnia,crucis quam laudasti patibulo 
suspensus deficies. 


τῶν θεῶν ἐχδικήσεως ὑπομενεῖς χολαστήρια 91, καὶ μετὰ ταῦτα τῷ τοῦ σταυροῦ 3* ζύλῳ d ἐπαινεῖς 99 ἀναρτηθεὶς 


ἐχλείψεις 95, 

'O ἅγιος 955 “Ανδρέας εἶπεν 95. "Αχουε, υἱὸ τοῦ θα- 
νάτου 9! καὶ ἄχυρον τοῖς αἰωνίοις ἐτοιμασθὲν ἔμπυ- 
ρισμοὶς 95, ἐμοῦ τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ xal ἀποστόλου 
Ἰησοῦ Χριστοῦ 99 ἕως τοῦ νῦν µειλιχίως μετὰ coU 
συνέτυχον περὶ τῆς ἀκριθείας τῆς πίστεως 9», ὅπως τῆς 
ἀπολογίας δεκτικὸς, τῆς ἀληθείας ἔκδίχος ἀποτελε- 
σθεὶς, τὰ μάταια εἴδωλα καταφρονήστις 9! καὶ θεὸν 
τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς ὄντα προσκυνήσῃς 9?* ἐπειδὰν δὲ 
τῇ ἀναιδίᾳ τῇ abri μένεις διατελῶν καὶ ipi οἴει διὰ 
τῶν ἀπειλῶν σου ἐκφοθεῖν, ἐἴ xl σοι δοκεῖ ἐν χολα- 


Sanctus Andreas dixit : Audi, filli mortis, et sti- 
pula eternis parata incendiis, audi me servum Do- 
mini et apostolum Jesu Christi ; nunc usque mitius 
lecum egi de veritate fidei, ut rationis capax et ve- 
ritatis defensor effectus,idola vana contemneres, et 
Deum qui in ccelis est adorares ; sed quia in impu- 
dentia tua perseveras,et putas per minas tuas ter- 
rere me, si quid tibi videtur in suppliciis majus, 
hoc mihi inflige. Tanto enim meo Regi ero ac- 
ceptior, quanto pro confessione nominis ejus in 


στηρἰοις μεῖζον ὑπάρχειν, προσάγαγέ uot 9. Τοσοῦ- D tormentis constanter perseveraro. 
τον γὰρ ἔσομαι τῷ ἐμῷ βασιλεῖ εὐαρεστῶν, ὅσον ὑπὲρ τῆς τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ὁμολογίας iv ταῖς βασάνοις 


διακαρτερήσω 08, 

Τότε ὀργιαθεὶς ὁ ἀνθύπατος Αἰγεάτης ἐκέλευσεν 
τὸν ἀπόστολον τοῦ Χριστοῦ ταῖς βασάνοις καχωθῆναι. 
Ἐκταθεὶς οὖν ὑπὸ στρατιωτῶν ἑπτάχις τρισὶν καὶ 
εὐτόνως τυπτηθεὶς, χουφισθεὶς προσήχθη ἔμπροσθεν 
τοῦ ἀσεθοῦς Αἰγεάτου 35: πρὸς ὃν 96 δἐελέχθη οὕτως 3]. 
᾿Αχουσόν µου, ᾽Ανδρέα 95, καὶ ἀπὸ 99-100 τῆς ἐκχύσεως 
τοῦ αἴματός ! σου τὸν λογισμόν σου Σ ἀνάστειλον 3’ 
εἰ δὲ οὗ βούλει uot ὑπαχοῦσαι, ἐν τῷ τοῦ σταυροῦ 
ξύλῳ ποιήσω σε ἀπολέσβαι *. 


Tunc iratus proconsul /Egeates jussit apostolum 
tormentis affligi.Extensus igitur et per septem ter- 
niones militum violenter verberatus,elevatus est at- 
que adductus coram impio /Egeate. Qui dixit illi : 
Audi me,Ándrea,et ab effusione sanguidis tui con- 
silium revoca: quod si mihi obtemperare nolueris, 
crucis te faciam interire patibulo. 


VARLE LECTIONES. ; 

76 τὰ Ἱερ. a... νται (Α ἐρήμονται) (B εἱρήμονται cum AB (D) : C. οὐχ ἀπεύχτεα (Woog -κταῖα) xa 
κατεστραμμένα μμ eR αν pi " xal bv... θρησκίᾳ(8-σκείᾳ) cum AB (D): C male oma debebat enim 
ita fere scribi (vide que modo ex C allata sunt).. elei τὰ τῶν θεῶν ἱερά. xai νῦν διὰ σοῦ πάλιν ἀνανεωθῇ 
τῶν θεῶν τὸ σέθας. — 79 ὅπως... οἳ (A om.) x. c. θυµούμενοι (Α θυμώμ.) ἐπὶ τούτῳ (B om.) ἀρεσθ. cum AB : 
C ὅπως κ. οἱ θε. κατὰ σοῦ ὀργισθέντες,. — 79 ποιήσωσιν... ἐπανακάμψφαι cum A B : B. δυνηθῶσιν καὶ εἷς τὴν 
ἐμὴν φιλίαν ἐμμεῖναι, καὶ αὐτὸς δὲ πάλιν elc τὴν αὐτῶν διαμεῖναι : C εὐμενισθῶσι, καὶ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ δυνήσῃ 
ιλίᾳ διαμεῖναι : D. placari possint, el ἐπ nostra possis amicitia permanere. 9? εἰ δὲ µή ys (C om.) cum 
CD : A el δὲ μὴ βουληθῆς µοι ἐπακοῦσαι. — 51 διάφορα... ἐχδικ. ὑπομενεῖς (A -μείνης) xoÀ. (B ὑὁπομενῆς 
κολ. ἐχδικ.) cum AB (D) : € διαφόρους ὑποστήσῃ ἐκδικήσεως βασάνους. 3Σ{ καὶ τέλος ἐν τῷ σταυρῷ. 
83 ᾧ (A 8, B add. σύπερ) ἐπαινεῖς cum. ABC ; C quam laudasti. 3 àvaoxv (C κρεμάµενος) ἐχλείψεις (Α 
-Jow): D suspensus deficies. 95 Ὁ &yioc: D 0Π1, 86 εἶπεν: BD ἀπεχρίνατο. 57 Ci "Axoucov υἱὲ διαθόλου. 88 τοῖς 
αἶων. ἑτοιμ. ἐμπυρ. (zternis parata incendiis) cum BD: «ip αἰωνίῳ περὶ ἐτοιμ. :0 ηὐτρεπισμένον τῷ αἰωνίφ 
ἐμπυρισμῷ. 99 μοῦ (B ἄκουσον ἐμοί)τοῦ δ.τ.θ.(Β τῷ τοῦ Κυρίου δούλῳ) κ.ἀποστόλου (Β-λῳ, A αἀάἀ.τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν) "I. Χρ. cum AB : C ἐμοῦ τοῦ δούλου Χριστοῦ : D audi me servum Domini εἰ apostolum Jesu Christi. 
99 ἕως τ. v. µειλιχίως (codex corrupte µε ey: oc) μετὰ... πίστεως cum A : B νῦν ἕως πότε μηλιχίως μετὰ 
σοῦ πέπραχα τῇ ἀχριθίᾳ τῆς πἰστεως : C ἕως πότε πραέως μετὰ σοῦ διαλεχθήσοµαι περὶ τῆς πίστεως : D 
nunc usque milius lecum egi censura, fidei. 9! ὅπως... καταφρονήσῃς cum B: A ἴσος δεκτιχῶς (corrige 
ἴσως δεχτικὸς) τῆς ἀληθείας γενόμενος τῆς µαταιότητος τῶν εἰδώλων καταφρ. : C καθάπερ, τέλειος τῆς 
ἀληθείας ἔχδικος γενόμενος, ἔδει σε καταφρονῆσαι τῶν µαταίων εἰδώλων :D wt rationis capax et veritatis 
defensor effectus idola. vana. contemneres. ?* καὶ θΘεὸν.. προσκυνήσις cum ABD :{ xai θεὸν τὸν ὄντα 
προσκυνῆσαι 99 ἐπειδὰν... xal ἐμὲ οἴε (codex oi) διὰ προσάγ. µοι cum. A : B. GÀ' ἐν τῇ ἀναιδείᾳ σου 
διατελῶν ἐμοὶ εἰ (ἐμὲ  ἐμὲ ote. ᾗ Bóvaotat τὰς ἀπειλάς σου δειλανδρίσαι Émtvotic* εἶ τι οὖν σοι φαίνεται ἓν 
κολαστηρίοις μεῖζον (codex µε ovid, διαλόγισαι : (4 ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἐν τῇ ἀκαθαρσίᾳ σου ἐπιμένεις καὶ νοµί- 
ζεις µε τὰς ἀπειλάς σου πτοεῖσθαι, ὃ θοχεῖ σοι πρὸς τιµωρίαν µερίµνησον : D sed. quia. in. impudentia tua 
perdurans me putas minas tuas posse. formidare, quidquid tb, videtur in suppliciis majus, excogita. 
τοσοῦτον.. ὅσον (codex add. ἑνῆ πλεῖον) ὑπὲρ... διακαρτ. cum À : Β τοσοῦτον γὰρ τῷ i AS ἔσομαι 
δεχτέος, ὅσον ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἔσομαι διαµένων ttc τὰς βασάνους (codex add. Su) poAovnvác. C 
τοσούτω (Woog τοσοῦτον) γὰρ τῷ &. B. γενήσοµαι εὐπρόσδεκτος, ὅσον ὑπὲρ τοῦ Óv. αὖτ. διαµείνω ἐν βασά- 
νοις ὁμολογητής : D tanto enim meo regi ero acceplior,quanto pro ejus nomine fuero permanens in. lormentis 
confessor. 9* Τότε ὀργ. ὁ àv0. Aly.(Bó Atv. ἀνθ.) Ex£ . (B add. ὅπως)..χακωθῆναι (B κακώσει, corrige κακώσω- 
σιν). ἐκταθεὶς (A ἔχτανθ.) οὖν ὑπὸ στρ. ἐπτ. τρ. (B ὑπὸ bmc. τρισὶν στρατιώταις) κ. εὖτ. (B om.) τυπτ., 
κουφ. (B add. τε xai) προσήχθη (B προσαχθεὶς) ἔμπρ. τοῦ ἀσεθοῦς Αἱγεάτου (B ἔμπρ. αὐτοῦ) cum. AB : CD 
Τότε ὁ Alyiac ἐκέλευσεν αὐτὸν βασανίζεσθαι τεταμένον (flagellis cedi extensum : (Woog mavult τετασμένον), 
xal iy τῷ ἀπαλλαγῆναι ἑπτὰ τετραδίοις τοὺς τύπτοντας αὐτόν (Qui cum septem lerniones ἰγαπδίδδεί), ἀνέστη 
καὶ ἠνέχθη ἔμπρ. ico . 95 πρὸς ὅν : B ᾧτινι,. 97 διελ. οὕτως cum A: B οὕτως διελάλησεν ὁ ἀνθύπατος: CD 
Αἰγέας Ίπον. 9? ᾽Ανδρέα cum BCD : A add. συµθουλεύοντός σου. 99-19 ἀπό C ἐκ.  ! Bp τοῦ σοῦ αἵματος 
2 τὸν λογ. σου (C om.) : B τὴν συμθούλειαν : D consilium. 3 C ἀπόστρεψον ; B ἀνακάλεσαι ; D revoca. * εἰ 


4235 


vug Sum, et crucis tropeum optare potius debeo, 
quam timere ; tibi autem cruciatus eternus reser- 
vatur,quem poteris evadere, si postquam probave- 
ris perseverantiam meam, credideris Christo meo. 
Ego enim propter tuum interitum angustior : non 
de mea passione conturbor. Passio enim mea, aut 
unius diei spatium occupat,aut duorum ut multum: 
tuus autem cruciatus,per infinita secula non acci- 
piet terminum. Unde desine jam miserias tuas au- 
gmentare, et ignem «eternum tibimetipsi accen- 
dere. 

Tunc indignatus /Egeates, cruci beatum An- 
dream affligi precepit. 

Ile autem, omnibus relictis, ad crucem venit, 
eamque sic est voce magna allocutus : Salve,orux, 
que in corpore Christi dedicata es, et ex membro- 
rum ejus quasi margaritis ornata. Equidem prius- 
quam te ascenderet Dominus meus, timorem ma- 
gnum terrenum Mhabebas : modo vero coelesti 
amore plena erectionis tue desiderium excitasti. 
Didici enim & credentibus, quantas in te gratias 
habess, quanta munera preparata. Securus er- 
go et gaudens venio ad te, ita ut et tu exsul- 
tans suscipias me, discipulum ejus qui pependit 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 
Sanotus Andreas dixit: Ego crucis Christi ser- A 





1236 


Ὁ ἅγιος Ανδρέας εἶπεν. Ἐγὼ τοῦ σταυροῦ τοῦ 
Χριστοῦ δοῦλος τυγχάνω 5, xal μᾶλλον ὤφειλον εὖξα- 
cat ἐντυχεῖν τῷ τροπαίῳ τοῦ σταυροῦ περ δειλιᾶ- 
σαι 5* gol δὲ αἰώνιος ἀπόκειται βάσανος, ἦνπερ xai 
ἐκφυγεῖν δυνήσει μετὰ τὸ δοκιµάσαι σε τὴν ὑπομο- 
νήν µου, ἐὰν πιστεύσῃς τῷ Χριστῷ µου 7, Ἑγὼ γὰρ 
περὶ τῆς σῆς ἀπωλείας θλίδοµαι, καὶ οὐ περὶ τῆς 
ἐμῆς παθήσεως συνταράσσοµαι 5. Ἡ Ὑὰρ πάθτείς 


goo fj μιᾶς ἡμέρας διάστηµα καταλαμθάνει Ὁ ἢ δύο 


τὸ πολύ 19: ὁ δὲ σὸς βασανισμὸς !* clc ἀτελευτήτους 
αῶνας οὗ χαταλήψεται πέρας 13. "Όθεν τοῦ λοιποῦ 
παῦσαι ταῖς ταλαιπωρίαις σου προστιθῶν καὶ τὸ αἰώ- 
vtov πῦρ σεαυτῷ ἀνάπτων 15. 


Τηνικαῦτα οὖν ἀγανακτήσας ὁ Αἱγεάτης τὸν µακή- 


p? ᾿Ανδρέαν τῷ σταυρῷ προσπαγῆναι προσέταξεν ''. 


Ὁ δὲ ἀπολιπὼν πάντας πρόσεισι τῷ σταυρῷ καὶ φη- 
σιν αὐτῷ μετὰ λαμπρᾶς φωνῆς !* Χαΐροις ὦ σταυρὲ 
ὁ ἐν τῷ σώματι 16 τοῦ Χριστοῦ ἐγκαινισθεὶς καὶ ἐκ 
τῶν μελῶν αὐτοῦ ὠσεὶ µαργαρίταις 1! κοσμηθεὶς tt 
xai μὴν πρὶν fj elc σὲ ἀνελθεῖν τὸν Κύριόν µου πολὺν 
φόθον ἐπίγειον ἐσχήκεις 19, ἁρτίως 39 δὲ πόθον οὐρή- 
νιον κατέχων ?! ὑπὲρ εὐχῆς ἀνήρτησαι 33, Οἶδα γῷ 
ἀπὸ τῶν πιστευόντων πόσας εἷς αὐτὸν Ὑάριτας ἔχεις, 


πόσα δόµατα προητοιμασμένα 35. ᾽Αμέριμνος οὖν καὶ 


ΥΑΒΙΑ LECTIONES. 


δὲ... ἀπολέσθαι cum A : B ὅπερ el μὴ ποιήσῃς, τῷ τοῦ σταυροῦ ξύλῳ σε ποιήσαιµι ἀπόλλυσθαι : C εἶ δὲ μὲ, 
ἐν τῷ σταυρῷ σε ποιήσω τε ειωθῆναι | quod si non feceris, crucis te faciam interire patibulo. 
5C Ἐὼ τῷ σταυρῷ t. Χρ. δεδούλωμαι. — 5 καὶ μᾶλλ... τῷ τροπαίῳ (codex τὸ τρόπαιον... ἅπερ (codex 
εἴπερ δειλιᾶσαι (o ex δηλειᾶς) cum Α : B xal τῷ τροπαίῳ τοῦ στ. εὔξασθαι μᾶλλ ελον εἴπερ δεδιαϊνει 
(corrige ἥπερ δεδιέναι) : C καὶ τοῦ στ. τὸ τρόπαιον μᾶλλ. ἐπιθυμῆσαι ὤφειλον fj πτοῆσθαι. — 7 σοὶ δὲ... 3 
Χρ. µου cum A : B σὺ (corrige coi) δὲ αἰώνιος βασανισµός' ὥτινι (sic) χρεωστούµανος δυνήσει ἐκφυγεῖ, € 
μετὰ τὸ δοχιµάσαι τὴν ὑπυμονήν µου πιστεύσεις (codex — σης) τῷ Χρισῳῷ : C & αἰωνία χόλασις ἡ χε- 
δομημένη ὑποδέξεται, ἐὰν μετὰ δοχιµάσαι σε τὴν ἐμὴν ὑπομονὴν καὶ οὕτως μὴ πιστεύσεις τῷ Χρ.' 
libi autem cruciatus eternus qui debetur, poteris evadere si posiquam probaveris perseverantiam meam vd 
sic credideris Christo. 8 ἐγὼ γὰρ... θλίθοµαι καὶ οὐ (B δέδικα, οὐ]... συνταράσσ. (B νῦν ταράσσ.) cum 
AB : C ἐγὼ γὰρ διὰ τὸν σὸν ὄλεθρον φοθοῦμαι : D ego enim de tuo interitu timeo, non de mea passione con- 
turbor. * C om. καταλαμθάνει, 19 fj δύο τὸ πολύ (A τὸ πολεῖστον) cum AB : C 7j τὸ πολὺ δύο. 3! C ἡ δὲ τή 
Χόλασις. 13 εἷς ἀτελευτήτους... πέρας cum A : Βούδὲ χίλια ἔτη δυνήσειται (Bic) καταλαμθεῖν (sic) πέρας: 
C οὐδὲ διὰ χιλίων ἐτῶν δυνήσηται τελειωβῆναι : Dnec per millia annorum potest. pervenire ad. finem. 1! Wo 
ο... προστιθὼν (codex προστίθων, sic) xai... ἀνάπτων cum A : B ὅθεν παῦσαι λειπὼν * ταλαιπωρίᾳ 700 
προσθῦσαι (sic) xai τὸ... ἀνάψαι : C ὅθεν παῦσαι λοιπὸν ταῖς ταλαιπωρίαις μὴ (scribe τι τῬ) προσθῆναι xs: 
πῦρ σεαυτῷ αἰώνιον ἀνάψαι : D unde desine jam miserias tuas augmentare, εἰ 1gnem ipie tu tibi zternum ac 
cendere noli. 9 Τηνικαῦτα... 6 Αἰγεάτης (A ὁ ἀνθύπατος) τὸν... προσέταξεν cum ΑΒ : CD. Τότε Qupd: 
(D indignatus) ὁ Αἰγέας τῷ σταυρῷ αὐτὸν προσηλωθῆναι ἐκέλευσεν. Post hec CD, in quibus Τότε θυµωθες 
etc. ad sectionem nonam trahuntur,sic pergunt: οὕτως δηλώσας τοῖς κεντηρίοις (Sic codex: Woog« Υδἱ κεγ- 
τυρίοις ») ἵνα τεθεὶς τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας ὡς εἷς τριπάσσαλον τανυθῇ,ὅπως μὴ πολὺ ἐμπαρεθεῖς (codex iyzz- 
ρεις) τάχιον ἐκλείπει (Woog-mn) ἀλλὰ μᾶλλον κριθῇῖ μαχκρὰν χρίσιν. Ἐν τῷ οὖν ino ρειν αὐτὸν τοὺς ὑπη- 
έτας ἐγένετο συνδρομἡ, xat ἔλεγον' Δίχαιος ἄνθρωπος καὶ φίλος θεοῦ xl ἐποίησεν ἵνα ἐπενεχθῇ ἐν τῷ σταυρῷ ; 
O δὲ ἅγιος Ανδρέας παρεκάλει τὸν λαὸν λέγων ἵνα μὴ ἐμποδίσωσιν αὐτῷ' χαίρων γὰρ καὶ ἀγαλλιώμενος 
ἐπορεύετο val μὴ παυόµενος τῆς διδασκαλίας. (mandans hoc qwuestionariis wl ligatis pedibus εἰ πιαπί 
quasi in equuleo tenderetur, ne clavis affixus cito deficeret sed cruciaretur potius longo cruciatu. Cumque eun 
carnifices ducerent ut crucifigeretur, concursus factus est populorum. clamantium : Justus homo et. amicu 
Dei quid fecit μὲ ducatur ad crucem? Andreas vero rogabat populum ut non impedirent passionem ejus. Gas- 
dens enim et exsullaus ibat et a doctrina non cessans). Apud Abdiam lib. III, XL. (Fabric. Cod. apocr.! 
p. 920 sq.) similiter sic legitur:Sic proconsul septem eum ternionibus flagellorum czsum crucifigi przap, 
mandans nominatim quxstionariis wt ligalis manibus et pedibus el non clavis affizus suspenderetur, gu dis- 
Lino cruciatu deficeret. — 19 ὁ δὲ ἀπολ. (À ἀπολείπων δὲ) πάντας (A add. ὁ ἀπόστολος) πρόσεισι... λαμτρᾶ 
(A om.) φωνῆς cum AB : CD (incipiunt h. I. sectionem 10.) Ὡς δὲ ἦλθεν ὅπου (ad locum ubi) ὁ σταυρὸς t/ 
ἔτοιμος, ἰδὼν αὐτὸν µακρόθεν ἀνέκραξε φωνῇ µεγάλη (voce magna dicens). 19 ἐν τῷ σώματι 2 À εἲς τὸ 09 
ματι (sie). 1? ὡσεὶ μαργαρίταις (A ἱρίτας cum ΑΒ : C καθάπερ μαργαριτῶν. |ἵδ καταχοσµηθείς. 3 χα 
μὴν... ἀνελθεῖν (B ἀνιέναι)... εσχήκεις (A-xic, Ὦ-κης) : C πρὸ τοῦ ἀνελθεῖν ἐν coi τὸν Κύρ µου φόοον ἐπί. 
εἶχες. 3 B ἄρτι πὀθ. οὖρ. κατέχων (C ἐπέχ.) cum AC : B διὰ mólov οὐρ. κατέχων σε. 3 ὑπὶρ εγ- 
ἀνήρτησαι cum A ; D pr volo susciperis; Ὁ αντὶ δώρου (Woog ἀντίδωρον) κρέµασαι  Woog-ac8a:) ; C ὑπὲρ 
εὐχης ἀνήρτημαι εἰς σε. 39 oia... προητοιµασμένα cum AB; C ἐγνωσθεὶς (Scribe ἐγνώσθης 7) παρὰ τὸ 
πιστῶν ὁσας ἔχεις ἐν σοὶ χάριτας, πόσα δῶρα ἔτοιμα; D sciris enim credentibus quanta ; etc. 


1331 


EPISTOLA DE MARTYRIO 8. ANDREE. 


1938. 


χαΐρων ἥκω 3* πρὸς σὲ, ὅπως xal σὺ ἀγαλλιώμενος 35 A in te; quia fidelis mihi semper fuisti,et desideravi 


ὑποδέξτι 36 µε τὸν µαθητὴν τοῦ χρεµασθέντος 3 clc 
σὲ; διότι πιστός µοι dei. ἐγένου 39, xal ἐπεθύμτσα 
περιπλακῆναί σε 29. Ὦ ἀγαθὲ 30 σταυρὲ, ὁ εὐπρέπειαν 
xxi ὡραιότητα 3 ἐκ τῶν μελῶν τοῦ Κυρίου δεξα- 
µενος 3, ἐπὶ πολὺ ἐπιπόθητε καὶ σπουδαίως ἐπιθυ- 
μητὸ xal ἐκτενῶς ἐπιζητούμενε S3, xai ἤδη ἐπιποθού- 
σης σε τῆς ψυχῆς µου προητοιμασμένε 95, λάθε µε 


amplecti te. O bona crux,que decorem et pulchri- 
tudinem de membris Domini suscepisti,diu optata, 
sollicite desiderata, sine intermissione quaesita, et 
aliquando jam concupiscenti animo preparata ! 
Suscipe me ab hominibus, et. redde me Magistro 
meo, ut per te me recipiat, qui per {9 redemit 
me. 


ἀπὸ 39 τῶν ἀνθρώπωυ xal ἀπόδος µε 9 τῷ Διδασκάλῳ µου, ἵνα διὰ σοῦ ἀπολάθῃ us ὁ διὰ σοῦ µε λυτρωσά- 


µενος 37, 


Καὶ ταῦτα εἰπὼν ὁ µαχάριος Ανδρέας ἑστὼς ἐπὶ B. Cum hec dixisset beatus Andreas,stans oculis in 


τῆς γῆς xal ἀτενὲς ὁρῶν slq τὸν σταυρὸν ἐξέδυσεν 
ἑαυτὸν, καὶ δέδωκεν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ τοῖς δηµίοις, 
τοῖς ἀδελφοῖς παρακελευσάµενος τοῦ ἥχειν τοὺς δη- 
µίους xai ποιεῖν τὰ ἐγκελευσθέντα αὐτοῖς' πὀῤῥω 
γὰρ εἱστήχεισαν. Οἵτινες προσελθόντες ἐχούφισαν 
αὐτὸν ἐν τῷ σταυρῷ xal διατείναντες τοῖς σχοινίοις 
τὸ σῶμα αὐτοῦ µόνον ἀπέδησαν τοὺς πόδας αὐτοῦ, οὖκ 
ἀπέτεμον δὲ αὐτοῦ τὰς ἀγχύλας 35, ταύτην τὴν ἔντο- 
λὴν ἐσχηχότες παρὰ τοῦ ἀνθυπάτου) ἀνιάσαι γὰρ αὖ- 
τὸν ἐθούλετο ἀνηρτημένον, καὶ ἐν τῇ νυκτὶ ζώντα αὖ- 
τὸν ὑπὸ χυνῶν κρεμάμενον βρωβῆναι ?9. 

0 Παρισταμένου ** δὲ ὄχλου πολλοῦ τῶν ἀδελφῶν 
σχεδὸν ὡσεὶ χιλιάδων εἴκοσι 53, xal θεασάµενοι *$ τοὺς 
δηµίους ἀποστάντας καὶ μηδὲν πεποιηκότας περὶ τὸν 
µακάριον ὧν ** οἱ ἀνακρεμάμενοι πάσχουσιν, προσε- 
δόχουν τι 55 πάλιν ἀχούσεσθαι παρ᾽ αὐτοῦ. καὶ γὰρ 
χρεµμάµενος ἐχίνει τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ μειδιῶν. Καὶ 
ὁ Στρατόκλης ἐπύθετο αὐτοῦ. Τί μειδιᾷς, δοῦλε τοῦ 
Θεοῦ, Ανδρέα; ὁ γέλως σου ἡμᾶς πενθεῖν xal κλα[ειν. 
ποιεῖ, ὅτι σοῦ στερούµεθα 6, Καὶ ὁ µακάριος 
᾿Ανδρέας αὐτῷ ἀπεκρίνατο' Οὐ ϱἵ μὴ γελάσω, τἐχνον 
µου Στρατόχλη, τὴν κενὴν ἑνέδραν τοῦ Αἰγεάτου 95, 
δι’ ἧς οἴεται ἡμᾶς *9 τιµωρεῖσθηι; ἀλλότριοι αὐτοῦ 


crucem defixis, exspoliavit se, et vestimenta sua 
tradidit carnificibus ; fratres discedere hortatus, ut 
carnifices venirent facerentque quod jussi fuerant: 
longe enim steterant. Qui accedentes, levaverunt 
eum in crucem ; etextendentes funibus corpus ejus, 
pedes ejus tantum ligaverunt,non fregerunt autem 
ipsius genua:8sio enim preceptum fuerat a procon- 
sule,qui eum etiam crucifixum torqueri volebat, et 
per noctem vivum ἃ canibus devorari. 


Astabat autem multitudo magna fratrum, quasi 
viginti millium, qui cum animadvertissent ο8ς- 
nifices abscedere, nihil horum in beatum per- 
petrantes qui crucifixi pati solent, aliquid ab ipso 
rursus audire sperabant ;equidem crucifixus caput 
movebat subridens. Stratocles autem interrogabat 
eum, dicens : Quid subrides, serve Dei, Andrea? 
Risus tuus luctum nobis et gemitum parit,quia {9 
orbamur.Cui beatus Andreas respondit : Quomodo 
non rideam, fili mi Stratocles, malitiam JEgeatis 
qui nos punire credit? non ab ipso pendemus, 
neque sumus insidiis ejus obnoxii. Non potest me 


VARLE LEGTIONES. 


** χω : € ἔρχομαι. 35 ἀγχαλλιώμενος (Β-λλιῶν : 6 prem. yalpov xal. 
Χριστοῦ τοῦ χκρεµασθ., C τοῦ ἐν coi σταυρωθέντος, D ejus qui pependit in le. 


1:8 (| óttn, B ὑποδέξεσε. 3 B τοῦ 
39 πιστός µοι ἀεὶ ἐγένου cum 


Α : B ποθητός σου ἀεὶ ἐγενόμην : C ἀγαπητός σου (omissum ἀεί )) ἐγενόμην : D amator tuus semper fui. ** B 


ἔπεθ. τοῦ περιπλακ. σε. ἀγαθὲ : 


χάριε. 
ὡραιότητα, D decorem et. pulchritudinem. 


3 B ὑποδεξάμενος. 


3! B ὡραιότητα xai εὐπρέπειαν, C μεγαλοπρέπειαν καὶ 
b. 


33 ἐπὶ πολὺ... ἐπιζητούμενε (B ζητού- 


μενε) cum AB (D) : C πλειστάχεις ἐπιθυμητὲ xal ἀγρύπνως ἐκζητούμενε. ὃν B xal ποτε ἤδη ἐπιποθου- 


μένῃ τῇ yox προητοιµααμένε, D et aliquando Ίαπι concupiscenti animo praparala : C om. 
D M 3! λυτρωσάµενος : ita ABCD ; sod 


36 κα δος µε : B om. xal, C om. µε. 


95 ἀπό : C ἐκ 
AB add..yalpot; ὦ exvaup£* xal 


αἱροις ὄντως (B Ovcoc): εὖ (B σὲ) οἶδα" τὸ λοιπὸν οὖν ἀναπαύομαι (B οἶδα καὶ ἀναπαυσάμενόν σε λειπὸν) 


sug. 59 Kal ταῦτα.... ὁρῶν 


τοῦ... τὰ ἐγχελευσθ. αὖτ. (B & ἐκελεύσθησαν)" πόῤῥω (Ώ-ωθεν) yàp... 


γὰ 
Ὃ B ἐκ πολλοῦ χεκμηκὼς (B τετµηκότα), πεπηγµένος (B μνον τε) καὶ ἀναμένον (B -νοντα) µε. Ita p 
B ἐνορῶν).... τοῖς δηµίοις (B add. τοῦτο) τ. ἀἁδελφ. πορακ. αν παρακ. t. dO.) 


ror- 


διατείναντες {Α. διέτειναν) τοῖς 


B om.) σχοιν... τοὺς πὀδ. αὖτ. (B αὐτ. τ. πὀδ.), oüx ἀπέτ. δὲ αὐτ. τ. àyx. (B e τε μὴν τὰς dyx. abc. 
ω 


ἀποτεμόντες) cum AB : CD. Καὶ ταῦτα εἴπὼν ἀπεδύσατο τὰ Ἱμάτια αὐτοῦ xal παρὲ 


4 


κεν αὐτὰ (D exspolia- 


vit se et veslimenta sua tradidit) τοῖς ἑτασταῖς (D carnificibus): oi δὲ προσελθόντες ἦραν (D levaverunt) αὐτὸν 
ἓν τῷ σταυρῷ, xal τανύσαντες τοῖς σχοινίοις ἅπαν τὸ σῶμα αὐτοῦ, καθὰ ἦν αὐτοῖς κελευσθὲν, ἐκρέμασαν 
αὐτόν. 3 ταύτην τὴν... ἐθούλετο (B ἠθούλ.).. iv τῇ νυκτὶ (B νυκτὸς) ζ. αὐτὸν (B om.) 5. x. χρεμάμενον 
(B om.) βρωθ. cum AB : CD om. Pro tota sectione 11, quemadmodum ex AB exscripsi, CD hao ha- 
ent eaque ad sect. 40 trahunt: Προσέδραµεν δὲ ὄχλος ἱκανὸς ὡς εἴκοσι χιλιάδων (Astantes vero erant turbae 
ai viginti millia hominum), ἐν oi; ἦν καὶ ὁ ἀδελφὸς Alvía τοὔνομα Στρατόχλης, καὶ ἔχραξε (qui simul 
clamabat μετὰ τοῦ λαοῦ. "Αδικος κρἰσις(ὑπ]ισίυ jndicio sanclum virum hoc pati). Ὁ δὲ ἅγιος νύσσων τοὺς 
λογισμοὺς τῶν πιστῶν (Sanctus vero Andreas. confortabat mentes credentium | Christo) ἐνουθέτει (οἱ hortaba- 
£ur) ὑπομεῖναι τὸν πρόσκαιρον πειρασμὸν (ad tolerantiam temporalem), μηδενὸς εἶναι λέγων ἄξιον τὸ πάθος 
(codex τοῦ πάθους) πρὸς ἀντάρχειαν τῆς αἴωνιου ἀνταποδώσεως (sio ; D docens nihil esse dignum passionis 
&4d. zlernam remunerationis compensalionem). Apud Abdiam l. I., sectio XLI,sic incipit: Astante vero turba 
ingenti, viginli ferme millium hominum, inter quos etiam stabat frater /Egeatis Stratocles. 3 Παρισταμέ- 
νου : B παραστάντης. "3 B v, ἆδελφ. αὐτοῦ ὡσεὶ cix. χιλιάδων, καὶ πρὸς ὃν τάχα τὸν ἀριθμὸν δυνατὸν 
ἐξαριθμῆσαι. 3 καὶ θεασάµενοι: B θεασ. δὲ. 9 ὦν : B. ἐξ ὤν. 35 τι: Α τε. 
στερισκ.).  " Οὐ : Bom. 8 Αἰγεάτου ; A ἀνθυπάτου, — " ἡμᾶς : B ὑμᾶς. 


55 B στερικόµεθα (corrige 


4235 


vug8 sum, et crucis tropeum optare potius debeo, 
quam timere ; tibi autem cruciatus eternus reser- 
vatur,quem poteris evadere, si postquam probave- 
τὶς perseverantiam meam, credideris Christo meo. 
Ego enim propter tuum interitum angustior : non 
de mea passione conturbor. Passio enim mea, aut 
unius diei spatium occupat,aut duorum ut multum: 
tuus autem cruciatus,per infinita secula non acci- 
piet terminum. Unde desine jam miserias tuas au- 
gmentare, et ignem eternum tibimetipsi accen- 
dere. 

Tunc indignatus /Egeates, cruci beatum An- 
dream affligi precepit. 

Ille autem, omnibus relictis, ad crucem venit, 
eamque sic est voce magna allocutus : Salve,crux, 
que in corpore Christi dedicata es, et ex membro- 
rum ejus quasi margaritis ornata. Equidem prius- 
quam te ascenderet Dominus meus, timorem ma- 
gnum terrenum habebas : modo vero coelesti 
amore plena erectionis tus desiderium excitasti. 
Didici enim a credentibus, quantas in te gratias 
habeas, quanta munera preparata. Securus er- 
go et gaudens venio ad te, ita ut et tu exsul- 
fans suscipias me, discipulum ejus qui pependit 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 





1236 


Sanctus Andreas dixit: Ego crucis Christi ser- A Ὁ ἅγιος ᾽Ανδρέας εἶπεν. Ἐγὼ τοῦ σταυροῦ τοῦ 


Χριστοῦ δοῦλος τυγχάνω 5, xal μᾶλλον ὤφειλον εὖξσ- 
agat ἐντυχεῖν τῷ τροπαίῳ τοῦ σταυροῦ ἕπερ δειλ:ᾱ- 
σαι 6 gol δὲ αἰώνιος ἀπόχειται βάσανος, ἤνπερ καὶ 
ἐχκφυγεῖν δυνήσει μετὰ τὸ δοχιµάσαι σε τὴν ὕπομο- 
νήν µου, ἐὰν πιστεύσῃς τῷ Χριστῷ poo ?. Ἑγὼ γὰρ 
περὶ τῆς Gr ἀπωλείας θλίθοµαι, xai οὗ περὶ τες 
iurc παθήσεως συνταράσσοµαι 9. Ἡ γὰρ πάθτσἰς 
µου fj μιᾶς ἡμέρας διάστηµα χαταλαμθάνει 9 dj δύο 
τὸ πολύ {9- à δὲ σὸς βασανισμὸς !! εἷς ἀτελευτήτους 
αἸῶνας οὗ καταλήψφεται πέρας !*. “Όθεν τοῦ Ao:zo2 
παῦσαι ταῖς ταλαιπωρίαις σου προστιθῶν xal τὸ αἰώ- 
vtov πῦρ σεαυτῷ ἀνάπτων 13, 


Τηνικαῦτα οὖν ἀγανακτήσας ὁ Αἱἰγεάτης τὸν µακά- 
prov ᾽Ανδρέαν τῷ σταυρῷ προσπαγᾶναι προσέταξεν {5. 
'O δὲ ἀπολιπὼν πάντας πρόσεισι τῷ σταυρῷ καὶ er 
σιν αὐτῷ μετὰ λαμπρᾶς φωνῆς !* Χαΐροις ὦ σταυρὸ 
6 ἐν τῷ σώματι 16 τοῦ Χριστοῦ ἐγκαινισθεὶς καὶ ἐκ 
τῶν μελῶν αὐτοῦ ὠσεὶ μαργαρίταις {1 κοσμηθεὶς 55: 
xal μὴν πρὶν fj sic σὲ ἀνελθεῖν τὸν Κύριόν µου τολὺν 
φόθον ἐπίγειον ἐσχήκεις 19, ἀρτίως 3 δὲ πόθον οὖρᾶ- 
νιον κατέχων 3 ὑπὲρ εὐχῆς ἀνήρτησαι 3. Olóz γὰρ 
ἀπὸ τῶν πιστευόντων πόσας clc αὐτὸν χάριτας ἔχεις. 
πόσα δόµατα προητοιμασµένα 3. ᾽Αμέριμνος οὖν xz! 


VARLE LECTIONES. 


δὲ... ἀκολέσθαι cum A : B ὅπερ el 


ἐν «ip σταυρῷ σε ποιήσω τελειωθῆναι : 


εἴπερ 


ἡ ποιήσῃς, τῷ τοῦ σταυροῦ ξύλῳ σε ποιήσαιµι ἀπόλλυσθαι : C ct. δὲ μὴ, 
"D' quod si now [eceri, crucis t& faciam interire 1 
50 Ἐγὼ τῷ σταυρῷ t. Χρ. δεδούλωμαι. ϐ xal μᾶλλ... τῷ τροπαίψ 
ειλιᾶσαι (ρα ex ὀπλειᾶς) cum Α : B χαὶ τῷ τροπαίῳ 
(corrige ἅπερ δεδιέναι) : C καὶ τοῦ στ. τὸ τρόπαιον μᾶλλ. ἐπιθυμῆσαι ὤφειλον fj πτοῆσθαι. Ἱ 


(codex τὸ 
τοῦ στ. εὔξασθαι μᾶλλ 


τρόπαιον... limp codex 
. ov εἴ ιαῖναι 
ὤφελον eire Sehurivm 


Xp. µου cum A : B σὺ (corrige aoi) δὲ cios (sodes ao. ὥτινι (sic) χρεωστούμανος δυνήσει ἐκφυγεῖν, εἰ 


μετὰ τὸ δοκιµάσαι τὴν ὑπυμονήν µου πιστεύσεις (codex — σης) τῷ Χρισῳ:6 


εωστημένη ὑποδέξεται, ἐὰν μετὰ ὃ 
εἰδί autem cruciatus zlernus 
sic credideris Chrislo. 8 ἐγὼ 
4B : C ἐγὼ γὰρ διὰ τὸν σὸν ὄλεθρον 
turbor. 
χόλασις. 


οκιμάσαι σε τὴν 


αἰωνία χόλασις ἃ κε- 


ἐμὴν ὑπομονὴν καὶ οὕτως μὴ πιστεύσις τῷ Χο. : 
qui debetur, poteris evadere si postquam baveris ; 
γὰρ... θλίθομαι xai οὐ (B δὲδ 


ux, οὐ)... συνταρᾶσα, (B νῦν ταράσσ.) cum 


θοῦμαι : D ego enimde tuo interitu timeo, non de mea. passione con- 
* C om. καταλαμθανει. 19 ἢ δύο τὸ πολύ (A τὸ πολεῖστον) cum AB : C fj τὸ πολὺ δύο. 1! C d, δὲ σὲ 
1 εἰς ἀτελευτήτους... πέρας cum A : Βοὐδὲ χίλια ἔτη δυνήσειται (Sic) καταλαμθεῖν (sic) TEENS: 


C οὐδὲ διὰ χιλίων ἐτῶν δυνήῄσηται τελειωβῖναι : Dnec per millia annorum potest. pervenire ad. finem. 


—. προστιθὠὼν (codex προστίθων, sic) καὶ... 


cendere noli. 


ἀνάπτων cum Α : B ὅθεν παῦσαι λειπὼν τῇ ταλαιπιορίς 322 
προσθῦσαι (sic) xal τὸ... ἀνάψαι : C ὅθεν παῦσαι λοιπὸν ταῖς ταλαιπωρίαις μὴ (scribe τι] 

πυρ σεαυτῷ αἰώνιον ἀνάψαι : D unde desine jam miserias tuas augmentare, et ἴρπεπι i. 
!6 Τηνικαῦτα... ὁ Αἰγεάτης (À 6 ἀνθύπατος) τὸν... προσέταξεν cum 


) προσθῆναι xx: 
(u tibi eternum ac- 
B:CD Τότε θυμωεὶς 


(D indignatus) ὁ Αἰγέας τῷ σταυρῷ αὐτὸν προσγλωθῆναι ἐκέλευσεν. Post hec CD, in quibus Τότε θυµωθεὶς 


etc. ad sectionem nonam trahuntur,sic pergunt: οὕτως δηλώσας τοῖς χεντηρίοις (sic codex: Woog 


« velxcv- 


τυρίοις ») ἵνα τεθεὶς τὰς χεῖρας xai τοὺς πόδας ὡς εἷς τριπάσσαλον τανυθῇ,ὅπως μὴ πολὺ ἐμπαρεθεῖς (codex 


petc) τάχιον ἐκλείπει (Woog-rm) ἀλλὰ μᾶλλον κριθῇ 


* 
€ 
ἂν χρίσιν. Ἐν τῷ οὖν ἀποφέρειν αὐτὸν τοὺς bo 


βέτας ἐγένετο συνδρομὴ, xat ἔλεγον: Alxatoc ἄνθρωπος xat φίλος θεοῦ τί ἐποίησεν ἵνα ἐπενεχθῇ ἐν τῷ σταυρῷ, ; 


O δὲ ἅγιος Ανδρέας παρεκάλει τὸν λαὸν λ 


v ἵνα μὴ ἐμποδίσωσιν αὐτῷ χαίρων γὰρ - 
ἐπορεύετο γαὶ μὴ παυόµενος τῆς B δασαλίαν (mandans hoc quzstionariis μὲ ἰφαἰ pedibus et 


Àteypsvoz 


και αγ 
manibus 


quasi in eguuleo tenderetur, ne clavis affkcus cito deficeret sed cruciaretur potius longo cruciatu. Cumque eum 


carnifices ducerent ut crucifigeretur, concursus factus est populorum clamantium : Justus homo et. asnicus 
Dei quid fecit ut ducatur ad crucem? Andreas vero rogabat populum ut non impedirent passionem. ejus. Gau- 
dens enim et exsullaus ibat et a doctrina non cessans). Apud Abdiam lib. III, XL. (Fabric. Cod. apocr. I, 
p. 520 sq.) similiter sic legitur:Sic proconsul septem eum ternionibus flagellorum czsum crucifgi prac 
mandans nominatim quxslionariis ut ligatis manibus οἱ pedibus et non clavis affizus suspenderetur, guo αν - 
lino cruciatu deficeret. 5 ὁ δὲ ἀπολ. (A ἀπολείπων δὲ) πάντας (A add. ὁ ἀπόστολος) πρόσειδι.. λαμτρᾶς 
(^ om.) φωνῆς cum AB : CD (incipiunt h. I. sectionem 10.) Ὡς δὲ ἦλθεν ὅπου (ad locum wbi) à σταυρὸς τ’ 

οιµος, ἰδὼν αὐτὸν µακρόθεν dvéxpa£e φωνῃ P (voce magna dicems). '* ἐν «y σώματι; À sic το σω- 


pact (Bic). !" ὡσεὶ µαργαρίταις (Α-ρίτας) cum AB : C καθάπερ ῥργαριτῶν. 1 χατακοσμηθείς. — !? xz: 
μὴν... ἀνελθεῖν (B ἀνιέναι)... rpixere (Α-κις, B-xv) : C πρὸ τοῦ Fed ἐν goi τὸν Kóp µου φόοον £c. 
εἶχες. 3 B ἄρτι πὀθ. oop. xatíjwv (C ἐπέχ.ὶ cum AC: B διὰ πόθον oóp. κατέχων σε. 3 ὑπὲρ 5γ- 


ἂν ἤρτησαι cum A; D , [ro voto susctiperis; Ὁ αντὶ δώρου (Woog ἀντίδωρον) χρέµασαι Woog-209a:) ; C 3 
εὐχης ἀνήρτημαι εἷς σε. 33 οἴδα... προτητοιμασµένα cum AB; C ἐγνωσθεὶς (scribe £yvecOrc?) παρὰ τῶν 
πιστῶν ὁσας ἔχεις ἐν σοὶ χάριτας, πόσα δῶρα ἔτοιμα; D sciris enim credentibus quanta ; etc. 


1331 


EPISTOLA DE MARTYRIO 8. ANDRE. 


4238 


χαΐρων ἥκω 3 πρὸς σὲ, ὅπως xal σὺ ἀγαλλιώμενος *5 A in te; quia fidelis mihi semper fuisti,et desideravi 


ὑποδέξῃ 36 µε τὸν μαθητὴν τοῦ χρεµασθέντος f! εἰς 
σὲ’ διότι πιστός uoc dei. ἐγένου 3, xal ἐπεθύμησα 
περιπλαχῆναί σε 39. Ὦ ἀγαθὲ 5 σταυρὲ, ὁ εὐπρέπειαν 
xxi ὡραιότητα 9! ix τῶν μελῶν τοῦ Κυρίου δεξα- 
µενος S1, ἐπὶ πολὺ ἐπιπόθητε καὶ σποοδαίως ἐπιθυ- 
μητὲ xal ἐκτενῶς ἐπιζητούμενε 9, xai ἤδη ἐπιποθού- 
σης σε τῆς ψυχῆς µου προητοιμασμἑνε 9*, λάθε µε 


amplecti te. O bona crux,que decorem et pulchri- 
tudinem de membris Domini suscepisti,diu optata, 
sollicite desiderata, sine intermissione quisita, et 
aliquando jam concupiscenti animo preparata { 
Suscipe me ab hominibus, et redde me Magistro 
meo, ut per te mo recipiat, qui per te redemit 
me. 


ἀπὸ 35 τῶν ἀνθρώπωυ xal ἀπόδος µε 95 τῷ Διδασκάλῳ µου, ἵνα διὰ σοῦ ἀπολάθῃ us 6 διὰ coU µε λυτρωσά- 


µενος 51. 


Καὶ ταῦτα εἰπὼν ὁ µακάριος ᾿Ανδρέας ἑστὼς ἐπὶ Ὦ Cum hec dixisset beatus Andreas,stans oculis in 


τῆς γῆς xal ἀτενὲς ὁρῶν εἰς τὸν σταυρὸν ἐξέδυσεν 
ἑαυτὸν, καὶ δέδωχεν τὰ μάτια αὐτοῦ τοῖς δηµίοις, 
τοῖς ἀδελφοῖς παρακελευσάµενος τοῦ ἥκειν τοὺς δη- 
µίους καὶ ποιεῖν τὰ ἐγκελευσθέντα αὐτοῖς' πόῤῥω 
γὰρ εἱστήχεισαν. Οἵτινες προσελθόντες ἐχούφισαν 
αὐτὸν ἐν τῷ σταυρῷ καὶ διατείναντες τοῖς σχοινίοις 
τὸ σῶμα αὐτοῦ µόνον ἀπέδησαν τοὺς πόδας αὐτοῦ, οὐκ 
ἀπέτεμον δὲ αὐτοῦ τὰς ἀγκύλας 39, ταύτην τὴν ἔντο- 
λὴν ἐσχηχότες παρὰ τοῦ ἀνθυπάτου' ἀνιάσαι γὰρ αὖ- 
τὸν ἐθούλετο ἀνηρτημένον, xai Ey τῇ νυχτὶ ζώντα αὖ- 
τὸν ὑπὸ κυνῶν κρεµάµενον βρωβῆναι ?9. 

*9 Παρισταμένου 44 δὲ ὄχλου πολλοῦ τῶν ἀδελφῶν 
σχεδὸν ὡσεὶ χιλιάδων εἴκοσι 33, xal θεασάµενοι !5 τοὺς 
δηµίους ἀποστάντας xal μηδὲν πεποιηκότας περὶ τὸν 
µαχάριον ὧν ** οἱ ἀνακρεμάμενοι πάσχουσιν, προσε- 
δόκουν τι 55 πάλιν ἀκούσεσθαι παρ᾽ αὐτοῦ. xal γὰρ 
κρεμάµενος ἐκίνει τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ μειδιῶν. Καὶ 
ὁ Στρατόχλης ἐπύθετο αὐτοῦ. Τί μειδιᾷς, δοῦλε τοῦ 
θεοῦ, Ανδρέα; ὁ γέλως σου ἡμᾶς πενθεῖν xal κλα[ειν. 
ποιεῖ, ὅτι σοῦ στερούµεθα "5. Καὶ ὁ µακάριος 
᾿Ανδρέας αὐτῷ ἀπεχρίνατο' Οὐ 9 μὴ γελάσω, τέχνον 
µου Στρατόκλη, τὴν χκενὴν ἐνέδραν τοῦ Αἰγεάτου 55, 
δι’ ἧς οἴεται ἡμᾶς 59 τιµωρεῖσθηι; ἀλλότριοι αὐτοῦ 


crucem defixis, exspoliavit se, et vestimenta sua 
tradidit carnificibus ; fratres discedere hortatus, ut 
carnifices venirent facerentque quod jussi fuerant: 
longe enim steterant. Qui accedentes, levaverunt 
eum in crucem ;etextendentes funibus corpus ejus, 
pedes ejus tantum ligaverunt,non fregerunt autem 
ipsius genua:sio enim preceptum fuerat a procon- 
sule,qui eum etiam crucifixum torqueri volebat, et 
per noctem vivum a canibus devorari. 


Astabat autem multitudo magna fratrum, quasi 
viginti millium, qui cum animadvertissent car- 
nifices abscedere, nihil horum in beatum per- 
petrantes que crucifixi pati solent, aliquid ab ipso 
rursus audire sperabant;equidem crucifixus caput 
movebat subridens. Stratocles autem interrogabat 
eum, dicens : Quid subrides, serve Dei, Andrea? 
Risus tuus luctum nobis et gemitum parit,quia te 
orbamur.Cui beatus Andreas respondit : Quomodo 
non rideam, fili mi Stratocles, malitiam Egeatis 
qui nos punire credit? non ab ipso pendemus, 
neque sumus insidiis ejus obnoxii. Non potest me 


VARLE LECTIONFES. 


** ἥχω : C ἔρχομαι. 15 ἀγαλλιώμενος (Β-λλιῶν : C prem. Ὑαΐρων καὶ. 360 δέξῃ, B ὑποδέξεσε. 
σθ., C τοῦ ἐν coi σταυρωθέντος, D ejus qui pependit ἐπ le. 


Χριστοῦ τοῦ χρεµα 


7! B τοῦ 
35 πιστός µοι ἀεὶ ἐγένου cum 


A : B ποθητός σου ἀεὶ ἐγενόμην : C ἀγαπητός σου (omissum dst?) ἐγενόμην : D amator tuus semper fui. ** B 


ἔπεβ. τοῦ περιπλακ. σε. 9 ἀγαθε: (C µακάριε. 


ὥραιότητα, D decorem et. pulchritudinem. 


ος µε : B om. xat, C om. µε. 


3 B ὡραιότητα καὶ εὖὐπ 
51 D ὑποδεξάμενος. 
µενε) cum AB (D) : C πλειστάχεις ἐπιθυμητὲ xad ἀγρύπνως ἐκζητούμενε. 
μένῃ "5 5 προητοιµααμένε, D et aliquando jam. concupiscenti animo 

36 καὶ ἀπόδ $3! λυτρωσάμενος : ita ABCD ; sed AB add. χαίΐροις ὦ σταυρέ’ xal 


ἐπειαν, C. µεγαλοπρέπειαν καὶ 
33 ἐπὶ πολὺ... ἐπιζητούμενε (B ζητού- 
3$ B xal ποτε ἤδη ἔπιποθου- 
zparata : C om. 35 ἀπό : G ἐκ 


γὰρ ees ὄντως (B ὄντος). εὖ (Β σὲ) οἶδα" τὸ λοιπὸν οὖν ἀναπαύομαι (B οἶδα xal ἀναπαυσάμενόν σε λειπὸν) 
xat 


508. * Καὶ ταῦτα.... ὁρῶν 


τοῦ... τὰ ἐγχελευσθ. αὖτ. (B à ἐχελεύσθησαν)' πὀόῤῥω (Β-ωθεν) Τὰρ... 
B om.) σχοιν... τοὺς πὀδ. αὖτ. (B αὐτ. τ. πὀδ.), οὐκ ἀπέτ. à 
ἀποτεμόντες) cum AB : CD. Kal ταῦτα εἴπὼν ἀπεδύσατο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ xal παρ 


B ἐκ πολλοῦ χεκμηκὼς (B τετµηκότα), πεπηγµένος (B -μένον τε) καὶ ἀναμένον (B -νοντα) µε. Ita pror- 
B ἐνορῶν).... τοῖς δηµίοις (B add. τοῦτο) τ. ἀδελφ. πσρακ. 


Β mapa τ. ἆδ.) 
: νὰ: lA διέτειναν) τοῖς 
t αὖτ. t. ἀγχ. (B µήτε μὴν τὰς ἀγχ. aoc. 
A εξωκεν pum (D e olia- 


vit se et vestimenta sua tradidit) τοῖς ἑτασταῖς (D carnificibus): οἱ δὲ προσελθόντες ἦραν (D levaverunt) αὐτὸν 
ἓν τῷ σταυρῷ, xal τανύσαντες τοῖς σχοινίοις ἅπαν τὸ σῶμα αὐτοῦ, καθὰ ἦν αὐὗτοῖς κελευσθὲν, ἐκρέμασαν 
αὐτόν. 5 ταύτην τὴν... ἐθούλετο (B ἠθούλ.).. ἐν τῇ νυκτὶ (B νυκτὸς) ζ. αὐτὸν (B om.) ὁ. x. χκρεμάµενον 
(b om.) βρωθ. cum AB : CD om.  * Pro tota sectione 11, quemadmodum ex AB exscripsi, CD heo ha- 

nt eaque ad sect. 40 trahunt: Προσέδραμεν δὲ oy Aoc ἱκανὸς ὡς εἴκοσι χιλιάδων (Astantes vero erant turbae 
al viginli millia hominum), ἓν οἷς ἦν καὶ ὁ ἀδελφὸς Αἰγέα τοὔνομα Στρατόχλης, καὶ ἔχραξε (qui simul 
clamabat μετὰ τοῦ λαοῦ. "Αδιχος κρἰσις(ἐπ]ωσίυ jndicio sanctum virum hoc ρα). Ὁ δὲ ἅγιος νύσσων τοὺς 
λογισμοὺς τῶν πιστῶν (Sanctus vero Andreas confortabat mentes credentium | Christo) ἐνουθέτει (et. hortaba- 
tur) ὑπομεῖναι τὸν πρόσκαιρον πειρασμὸν (ad tolerantiam temporalem), μηδενὸς εἶναι λέγων ἄξιον τὸ πάθος 
(codex τοῦ πάθους) πρὸς ἀντάρχειαν τῆς αἴωνιου ἀνταποδώσεως (sic ; D docens nihil esse dignum passionis 
ad zternam remunerationis compensationem). Apud Abdiam l. I., sectio XLI, sic incipit: Asfante vero turba 
ingenti, viginti ferme millium hominum, inter quos etiam stabat fraler /Egeatis Stratocles. 3 Παρισταμέ- 
νου : B παραστάντας. 3 Βτ. ἆδελφ. αὐτοῦ ὡσεὶ εἴκ. χιλιάδων, καὶ πρὸς ὃν τάχα τὸν ἀριθμὸν δυνατὸν 
ἐξαριθμῆσαι. — 9 καὶ θεασάµενοι: B θεασ. δὲ. 9 ὧν : B ὦν. 35 τι: Α τε. 95 Β στερικόµεθα (corrige 
στερισκ.).  " O0; Bom. 89 Αἰγεάτου ; Α ἀνθυπάτου,. Ὁ ἡμᾶς : B ὑμᾶς. 


1239 


audire ; si enim audire posset,intelligeret,factisque 
disceret supplicia nihil posse in Jesu Christi ho- 
minem. 


His dictis, sermonem ad omnes astantes con- 
vertit : concurrerant enim populi de iniqua sen- 
lentia 7Egeatis indignabundi : O vos, inquit, qui 
me circumstatis, viri, femine, pueri, senes, liberi, 
gervi, et quicunque me audire vultis, oro vos, qui 
propter me huc convenistie, omnibus vite presen- 
tis valedicite, et festinate animam meam suscipere 
ad colestia tendentem, universa omnino tempora- 
lia contemnite, confirmantes propositum creden- 
tum Christo. Et exhortabatur omnes praedicans 
quod nonsuntcondigne passiones hujustemporalis 
vite, si ad retributionem faturam eterne vite 
conferantur (A). 


Populus autem, verba ejus excipiens, non rece- 
debat, beatusque Andreas pluribus eos alloqui 
gatagebat, sermonibusque ejus tanta inerat gratia 
et sublimitas ut, tribus diebus totidemque nocti- 
bus preterlapsis, nullus fatigatus  abscesserit. 
Quarta autem die, admirantes martyris fortitudi- 
nem, inflexam voluntatem, miram eloquentiam, 
exhortationes salutares, animum adeo constantem, 
prudentem,firmum,sincerumque sermonem, subito 
in /Egeatem ira accensi, unanimi impetu procon- 
gulis tribunal omnes invadunt, in quo eum seden- 
tem clamoribus impetunt, dicentes : Qualis est 
gententia tua,proconsul ? male judicasti,scelestum 
est tuum tribunal. Cujus iniquitatis reus est vir ? 
quid mali fecit ? conturbata est civitas, omnes nos 
affligis. Noli civitatis GCesariane fieri traditor, con- 
dona Achivis virum justum, condona nobis virum 
Dei cultorem, cave ne virum amicum Dei occidas. 
Quatriduanus in cruce suspensus vivit; nihil ipse 

(h) Rom. γη, 18. 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE 


1210 


À ἔσμεν καὶ τῶν ἐπιθουλῶν αὐτοῦ. Οὐκ ἔχει τὸ ἐχούειν' 
ἐπεὶ el εἶχεν, συνηκεν 50 ἂν ὅτι τοῦ Ἰησοῦ δὶ ἄνθρω- 
πος ἀτιμώρητός ἔστιν 53, διὰ τῆς πείρας τοῦτο µα- 
θών 53, 

Καὶ ταῦτα εἰπὼν xotvóv λόγον τοῖς πᾶσιν διελέχθη V. 
καὶ γὰρ ἔθνη συνέτρεχον ἀγανακτοῦντα 9 ἐπὶ τῇ 
ἀδίκῳ κρίσει τοῦ Αἰγεάτου 96, "Ανδρες, οἱ παρεστῶ- 
τές µοι καὶ γυναῖκες, καὶ παῖδες καὶ πρεσθῦται, δοῦ- 
λοι xai ἐλεύβεροι 9", κα) ὅσοι 95 µέλλετε ἀχούειν 5t, 

tont ὑμῶν, πάντα τὸν βίον τοῦτον 99 ἀπολίπετε ϐ, 

οἱ ἔνεκεν ἐμοῦ συνεληλυθότες ἐνταῦθα, xal σπεύσατε 
καταλαθεῖν τὴν ἐμὴν φυχὴν ἀπαγομένην 9 πρὸς τὲ 
οὐράνια, xal πάντων ἀπαξαπλῶς τῶν προσκαίρων 
καταφρονήσατε 99, ἐπιστηρίζοντες δὲ τὰς διανοίας 
τῶν ἍἨπιστευόντων τῷ Χριστῷ. Καὶ προετρέπετο 
πάντας 9 διδάσκων ὅτι οὐκ ἄξια τὰ παθήματα τς 
προσκαίρου ζωῆς 66 ταύτης πρὸς τὴν μέλλουσαν ἀντ- 
άμειψιν τῆς αἰωνίου ζωῆς. 

9! Οἱ δὲ ὄχλοι ἀκούοντες 95 τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ λεγομέ- 
νων 99 οὐχ ἀφίσταντο τοῦ τόπου, καὶ ὁ µαχάριος 
Ανδρέας μᾶλλον προσετίθει τοῦ λέγειν πρὸς αὐτοὺς 
πλείονα dw εἰρήχει. Τοσαῦτα δὲ ἦν τὰ ὑπ αὐτοῦ λε- 
γόµενα ὥστε τριῶν νυχθηµέρων ἀναλωθῆναι διά- 
στηµα 7, καὶ οὐδεὶς καμὼν T$ ἐχωρίζετο αὐτοῦ. Ὡς 
δὲ xal «m τετάρτῃ ἡμέρᾳ τὸ Ὑενναῖον αὐτοῦ ἐθεά- 
σαντο, xal τὸ ἀχαμπὲς τῆς διανοίας καὶ τὸ πολὺ τῶν 
λόγων καὶ τὸ χρηστὸν τῆς προτροπῆς καὶ τὸ εὐστα- 
θὲς τῆς ψυχῆς Ἰὰ καὶ τὸ σῶφρον τοῦ πνεύματος χαὶ 
τὸ ἑδραῖον τοῦ νοῦ xal τὸ εἰλικρινὲς τοῦ λόγου ", 
ἀγανακτήσαντες κατὰ τοῦ — Alyedvou ὁμοθυμαδὺν 
ἅπαντες 7* ἔσπευδον ἐπὶ τὸ βῆμα, xai καθεζομένου 
τοῦ Αἰγεάτου κατεθόουν λέγοντες 75. Tic 3d χρίσις 
σου, ἀνθύπατε ; καχῶς ἔχρινας, ἀνόσια τὰ δικαστήριᾶ 
σου "5. Τί ἠδίκησεν ὁ &vijp ; xl κακὸν ἐποίησεν 7 ; ἡ 
πόλις τεθορύθηται' πάντας ἡμᾶς λυπεῖς μὴ προδῷς 
τὴν Καΐσαρος πόλιν. Χάρισαι ᾿Αχαιοῖς ?* ἄνδρα ὁἷ- 
καιον, χάρισαι ἡμῖν ἄνδρα θεοσεθῆ, μὴ ἀποχτείνη 


6 


VARLE LECTIONES, 


9 συνῆκεν : B ἀχηχόη 
αὐτῷ γνωρισθῆς (sic). 
ἀκοῦσαι τα. 95 Αἰγεάτυς: Α ἀνθυπάτου. 
ἀχούειν : Α µε χλα[ετε' ἀχούειν. 


λύπεσθαι, 


5! τοῦ Ἰησοῦ : B Ἰησοῦς, 
* H ἀπεχρίνατο κοιν, 


60 πάντα τ. β. 


λόγον, omiss. t. πᾶσ. διελέχθη. 
57 B χαὶ δούλοι x. ἐλεύθ. 


63 ἀπαγομένην : B ἐπιγωμένην. δ καταφρονήσατε : 


8. ἐστιν : A ἔσται. 99 διὰ τ. π. τ. μαθών : B λειπὸν 
5 ἁμανακτοῦντα: Α 
B xai πάντες ὅσοι. — 9 μέλλεε 
: Bx. β. ὑμῶν 9! ἀπολίπετε (Α-λείπεται) : B- 


B πεφεύγετε. δὲ ἐπιστηρίζ. : B ἔπικρα- 


τοῦτον 


τείνεται. 5 B. om. πάντας. 5 B τὰ παραθύματα (corrige παθήματα) τοῦ καιροῦ ταύτης τῆς ζωτς. 
91 Οἱ δὲ ὄχλοι usque χηρύττειν οὐ παύεται ex AB. Comparanda cum eis sunt que in CD ineunte sectione 
XI, sic leguntur : Καὶ ἐν τούτοις ἀπέρχεται πᾶς ὁ λαὸς µετὲ κραυγῆς εἷς τὸν olxov τοῦ Αἰγέα καὶ πάντες 
ἔλεγον (Interen vadit... ad domum 4Egeatz, et omnes pariter clamantes. dieebant) Τὸν ἅγιον ᾿Ανδρέαν, ni 
λιον (codex vtpáAatov), τὸν ἐνάρετον, τὸν καλὸν διδάσκαλον (D add-píum, modestum, ralionabilem), μὴ £v 
τοῦτο παθεῖν, ἀλλ᾽ ὀφείλει (non. hoc debere pati, sed debere) ἐκ τοῦ σταυροῦ κατενεχθῆναι, διότι ὄευτερα 
ἡμέραν ἔχων ἐν αὐτῷ (in cruce positus) τὴν ἀλήθειαν κηρύττων οὐ παύεται. Apud Abdiam 1. f. XLI. confer 
h&c : Sequenti igitur die videntes ejus tolerantiam. et. animi constantiam, denique spiritus prudentiam d 
mentis robur, venerunt turb:x ad /Egeatem, ac sedente eo pro tribunali vociferantes dixerunt : Qaxe isla tua 
est tam crudelis sententia, proconsul, ut hominem probum, qui nihil mali commisit, crucis supplicio veli 
condemnari ? Perturbata est tota civitas, et simul cum ea omnes perimus. Quzsumus te ne Casaris lam (4- 
lebrem perdas civilatem. Concede nobis hominem justum, rede nobis hominem sanctum, ne interficias ho- 
minem Deo charum, ne perdas hominem mansuetum et pium. Biduo enim suspensus vivit, quz res mirac 

non, caret, el, quod plus est, loquitur adhuc et nos sermonibus reficit. Quare reddas nobis hunc virum, ul 0” 
mus ; solve pudicum, et omnes patrie (Patris ? patria ?) erunt iu pace. ὃδ ἀκούοντες : B-oavcez. — 99 Aeyogus- 
vov B εἰρημένων. "9cos29:4 usque διάστηµα : D (corrupte) xal τοσαῦτα T9 ὡς ἔστιν τεµίρασθαι τοὺς 
ἀκούοντας τριῶν νύχθ. αὐτοῖς ὁμιλῶν. 7! Ὦ οὐθεὶς χάµνων Όλος. 71 ψυχῆς :Ώ εὐχῆς. 7? Bom. καί τὸ 
£(À. t. Λόγου. 7* B dyavaxt. πρὸς τὸν Αἰγεάτην σὺν Evi πάντες 75 εσπευδον.., Χχτεθόουν (SiC À; p- 
όων) λέγοντες ex B : Α μετὰ σπουδῆς τὸ βήμα κατέλαθον, ἐκεῖσε αὐτοῦ καθεζοµένου, καὶ κατεθ. αὐτῷ λέγω» 
τες. 79 B καὶ καχῶς ἐδίκασας, ἀδίκως ἔκρινας, ἀνοσιώτατον τὸ δικαστήριόν σου. ᾖἹ B τὶ xax. ἔπραξεν 
1δ B ᾿Αχαιεῦσινῃ | 





1241 


EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJE. 


1242 


ἄνδρα ἔνθεον Ἰ, Tiacapac ἡμέρας 9" vosudusvoc À comedens nos saturavit.Tolle decruce virum hune, 


Ci μηδὲν φαγὼν πάντας ἡμᾶς ἐχόρτασεν' κάθελε 
τὸν ἄνδρα ἀπρὸ τοῦ σταυροῦ, καὶ πάντες φιλοσοφήσω- 
μεν’ λῦσον τὸν ἄνδρα 83. καὶ πᾶσα dj 9* Αχαΐα ἔλετ- 
θήσεται' οὗ δἐον ἐστὶν αὐτὸν τοῦτο παθεῖν 99, ὃτι 
χρεµάµενος 8 τὴν ἀλήθειαν κηρύττειν οὐ παύεται. 

56 Ὡς ób παρήκουσεν ὁ ἀνθύπατος, τὰ μὲν πρῶτα 
vh χειρὶ τῷ ὄχλῳ διανεύων τοῦ ἀναχωρεῖν αὐτοὺς, 
ἐτόλμων τι εἷς αὐτὸν, ὄντες τὸν ἀριθμὸν ὡς δισμύ- 
prot. Οὓς θεασάµενος ὁ ἀνθύπατος τρόπῳ twi ἔἐμμα- 
νεῖς γεγενηµένους, δεδοικὼς µή τι δεινὸν πάθοι, ἆνα- 
στὰς ἀπὸ τοῦ βήματος συναπίει σὺν αὐτοῖς, ὑπο- 
σχόµενος ἀπολύειν τὸν µακάριον ᾿Ανδρέαν. Ἔφθα- 
σαν οὖν τινες τῷ ἀἁποστόλῳ δηλοῦντες, καὶ τὴν αἱ- 
τίαν δι’ ἣν ἐπὶ τὸν τόπον παραγίνονται 95. 

Παντὸς οὖν τοῦ ὄχλου ἀγαλλιωμένου ὅτι ἤμελλεν ὁ 
µακάριος ᾿Ανδρέας ἀπολύεσθαι, παραγεναµένου' τοῦ 
ἀνθυπάτου xal πάντων τῶν ἀδέλφῶν χαιρόντων ἅμα 
τῃ Μαξιμίλλῃ, ὁ µακάριος ᾿Ανδρέας ταῦτα ἀχούσας 
εἶπεν τοῖς παρεστῶσιν ἀδελφοῖς: "A δεῖ µε πρὸς αὖ- 
τὸν εἰπεῖν, ἀναλύοντός µου πρὸς Κύριον, ταῦτα xal 
ip, Τίνος χάριν πάλιν ἦχες πρὸς ἡμᾶς, Αἰγεάτα ; 
τίνος Ένεχεν ἀλλότριος ἡμῶν προσέρχει ἡμῖν; τἰ 
τολμῆσαι πάλιν θέλων, cl. τεχνάσασθαι; εἶπέ. Λῦσαι 
ἡμᾶς Ἵλθες ὡς μετεγνωκώς; οὐδ ἄν σοι συνθήσο- 
pat, ὡς ἀληθῶς σου µετεγνωχότος. Οὐδ) ἄν σοι πι- 
στεύσω, ἴδιόν µου σαυτὸν λέγοντά σε. Λύεις δὲ, ἀνθύ- 
πατε, τὸν δεθέντα; οὐδαμῶς' ἔχω γὰρ ᾧ συνέσοµαι 
εἲς τὸ διηνεχὲς, ἔχω ᾧ συμπολιτεύσοµαι εἰς” ἄναρι- 
θµήτους αἰῶνας' πρὸς ἐχεῖνον ἄπειμι, πρὸς ἐκεῖνον 
ἐπείγομάι, τὸν xal σὲ µοι Ὑνωρίσαντα, τὸν εἰρηχκότα 
pov M, σε ἐκφοθείτω ὁ δεινὸς ἐκεῖνος' µή σε χρατεῖν 
νοµιζέτω ἐμὸν ὄντα' ἐχθρός σου γάρ ἐστιν. Τοιγαροῦν 
ἐπιγνούς σε διὰ τοῦ ἐπιτρέψαντός µοι ἀἁπαλλάσσομαί 
σου. El δὲ καὶ βούλει πιστεῦσαι τῷ Χριστῳ, ἀνεφχθή- 
σεταί σοι, καθὼς ὑπεσχόμην σοι, ὁδὸς συγχωρήσεως; 
εἰ δὲ πρὸς τὸ λῦσαί µε µόνον ἐλήλυθας, ἐγὼ τοῦ λοιποῦ 
ix τοῦ σταυροῦ τούτου ζῶν ἐν τῷ σώματι κατενεχθῆναι 
o9 δυνήσόµαι. Ἐγὼ γὰρ xal ol συγγενεῖς µου ἐπὶ τὰ 
ἡμέτερα ἐπειχόμεθα, ἑῶντες σὲ εἶναι ὅπερ cl καὶ 
9 μὴ ἐπίστασαί αὐτὸς περὶ σεαυτοῦ, δη γὰρ τὸν 
βασιλέα µου ὁρῷ, ἤδη προσκυνῶ, ἤδη ἐνώπιον αὖ- 
τοῦ παρίσταµαι, ἔνθα εἷσὶν αἱ τῶν ἀγγέλων ὁμό- 
νοιαι, ἔνθα αὐτὸς ὁ μόνος αὐτοκράτωρ βασιλεύει, 
ἔνθα τὸ φῶς ἄνευ νυκτὸς ὑπάρχει, ἔνθα τὰ ἄνθη οὐ- 
δέποτε µαραίνονται, ἔνθα ὀδύνη οὐδέποτε γινώσκε- 


et omnes sapientiam amplectimur ; solve illum, et 
universa Achaia misericordiam consequetur. Non 
debet talia pati vir qui in cruce guspensus verita- 
tem praedicare non cessat. 


Proconsule autem alia negligente, manuque 
turba» innuente ut discederet, grassabatur in eum 
audacia multitudinis ;erant enim viginti millia ho- 
minum. Quos animadvertens proconsul quasi fu- 
rore insanientes, timuit ne quid mali pateretur, 
surgensque e tribunali exivit sequens illos pro- 
mittensquese beatum Andream liberaturum.Quidam 
igitur precurrentes ad apostolum venerunt, cau- 
sam adventus sui significantes. 

Exsultabant igitur turbe de futura liberatione 
beati Andree ; adveniente autem proconsule et 
omnibus fratribus cum Maximilla gaudentibus, 
cum hec audisset beatus Andreas,fratribus astanti- 
bus dixit : Quod oportet me illi dicere, abeuntem 
ad Dominum,hoc dicam. Quamobrem iterum venis 
ad nos,/Egeates ? Ad quid, tu a nobis alienus, ad 
nos accedis ? quid novi ausurus, quid machinatu- 
rus? Dic. Venisne solvere nos quasi resipiscens ? 
neque 8ic tibi conciliabor, ceu sincere ponitenti ; 
non tibi orederem, etiamsi te mihi amicissimum 
diceres.Num me vinctum solvis, o proconsul ? mi- 
nime. Habeo enim cum quo ero in perpetuum, ha- 
beo cum quo conversabor per infinita secula. Ad 
ilum vado, ad illum propero, qui te mihi notum 
fecit, qui mihi dixit : Nihil te exterreat ferus ille 


C homo; non credat te qui meus es,a se vincendum; 


tibi enim inimicatur. Te igitur per illum cogno- 
scenes, tuam potestatem effugio. Si tamen Christo 
credere velis,patet tibi, sicut jam pollicitus sum, 
misericordie via. Si autem ideo solum venisti ut 
me solveres, te scire velim me ex hac cruce viven- 
tem in corpore tolli non posse, Ego enim et pro- 
ximi mei ad patriam nostram festinamus, te esse 
einentes quod es, circa teipsum cecutiens. Jam 
enim regem meum video, jam adoro, jam in con- 
spectu ejus adsum, ubi exsistunt angelorum chori 
unanimes, ubi ipse solus supremus Dominator re- 
gnat, ubi lux est sine nocte, ubi flores nunquam 
marcescunt, ubi dolor semper ignoratur, neque 
ipsuru morroris auditur nomen, uti letitia et ex- 


VARLE LEGTIONES. 


79 ἔνθεον : B add. μὴ ἀνελεῖς ἄνδρα εὐσεθῃ. 3ο B τέσσαρσιν ἡμέραις. 3 B om. ἀπὸ τοῦ σταυροῦ 
usque ἄνδρα. $* πᾶσα ἡ : A om. ἠ, *5 B αὐτῷ τοῦτο παθεῖν. 35 B κρεµάμµενος. Ita plerumque habet. 
*5 Ως δὲ usque ultima ὅταν οὐ δύνασαι ex AB. 56 In CD cum prioribus Ὡς δὲ... παραγίνονται confer quae 
illa : κηρύττων οὐ παύεται, excipiunt. Sunt autem hec : Τότε Αἱγέας φοθηθεὶς τὸν λαὸν ὑπέσχετο κατενε- 
γχεῖν αὐτὸν τοῦ σταυροῦ (codex τῷ σταυρῷ), ἅμα δὲ τοῦ ἄρξασθΏαι αὐτὸν πορεύεσθαι fie; vitiose). Tunc 
ZEgeates pavescens populum et promittens se eam deponere simul capit. ire. Apud Abdiam l. l., ineunte 
sectione XLII, confer hec : His commotus proconsul, cum et minas ac tumullum populi metueret, surgens 
de tribunali Andream solvere cogitabat : profectusque ad locum crucis, llo populo quod famulus Dei libe- 
raretur et frequenti comitante, (tristis et. facla pamnitens Audreaz suspenso appropinquabat. Ὡς δὲ... τὰ μὲν 
πρῶτα (A x. µ. πρ. post Ὡς δὲ pon.)... τῷ ὄχλῳ (Ajom. τ. 0.) διαν. τ. &vay. αὐτ. (A διαν, ἀνεχώρησεν 
τὸν ὄχλον, et add. θυμοῦ γὰρ πλησθέντες)... eie? αὐτόν (B add. πρᾶξαι)... ὡς (B ὡσεὶ)... γεγενηµένους 
(A Υενοµένους])... δεινὸν πάθοι (B δεινότερον πἀθγῃ), dv. ἀπὸ (A om.) x. f. συναπ. σὺν αὖτ. (A c. αὐτ. 
πορεύετο), ὑποσχ. (Α add. χαθελεῖν ἤγουν) ἀἄπολ. (A add. αὐτοῖς) τὸν... οὖν τινες τῷ (A οὖν τοῦτο 
αὐτῷ cip)... δι ἣν (A add. à ἀνθύπατος)... παραγίνονται (A. -γίνετα!). 


1243 PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALEÉ 1244 


sultatio sempiterna. O beata crux, sine tui amore A ται οὐδὲ ἠκούσβη ὄνομα λύπης, ἔνθα εὐφροσύνη καὶ 


nemo ad illam patriam pervenit. Sed miseriarum 
tuarum misereor, o /Egeates,quia tibi instat eterna 
pernicies ; curre igitur pro te ipso, miserande, 
donec potes, ne tum velis quando jam non po- 
teris. 


Cum autem proconsul ad orucem*accedere ausus 
esset, beatum Andream soluturus,quia tota civitas 
illum conturbabat,tunc voce magna sanctusAndreas 
dixit : Ne permittas, Domine, me Andream ligno 
tuo vinctum, solvi; noli me, mysterii tui partici- 
pem,impudenti tradere detractori : Jesu Christe,me 
propter te crucifixum inimicus tuus non solvat : 
Pater,illum qui cognovit magnitudinem tuam, mi- 
Ber ille non humiiiet. Mittentes autem manus ad 
crucem carnifices, non poterant penitus contingere 
eum.Bt subinde alii et alii ingerebant se ut solve- 
rent eum, et nullus poterat pertingere ad eum : 
stupebant enim brachia eorum. 


Tum beatus Andreas,contestans populum,dixit : 
Deprecor vos, fratres, ut sinstis me unam Domino 
meo supplicationem offerre, deinde solvite me. Sic 
igitur contestanti obtemperans "populus, quievit. 
Tum beatus Andreas,magna voce exclamans,dixit : 
Non permittas, Domine,famulum tuum ex hac hora 
8 te separari. Tempus enim est ut corpus meum 
terre reddatur,me autem ad te venire jubeas.O Do- 
mine,vitee eterne dispensator,Magister meus quem 


ἀγαλλίασις τέλος οὖκ ἔχουσα. "Q σταυρὲ µαχάριε, 
χωρὶς τοῦ σοῦ πόθου εἰς ἐκείνην τὴν χώραν οὐδείς 
εἰσπορεύεται' ἀλλὰ περὶ τῶν σῶν, Αἰγεάτα, ταλα:- 
πωριῶν ὀδυνῶμαι, διότι ἔτοιμός σε ἐκδέχεται αἰωνία 
ἀπώλεια. Δράμε οὖν ὑπὲρ σεαυτοῦ, ἐλεεινὲ, ἐν ὅσῳ 
ἔτι δύνασαι, µή πως τότε θελήσῃς ὅταν οὐ ὂν- 
vacat 97, 

88 Ὡς οὖν ἐκεῖνς ἐτόλμα τῷ τοῦ σταυροῦ ξύλῳ 
προσεγγίσαι ὥστε λῦσαι τὸν µακάριον ᾿Ανδρέαν, 
πάσης τῆς πόλεως θορυθούσης αὐτὸν, ὁ ἅγιος ᾿Αν- 
δρέας μετὰ μεγάλης φωνῆς εἶπεν' Τὸν ἐπὶ τοῦ σοῦ 
ξύλου δεθέντα ᾿Ανδρέαν μὴ ἐπιτρέφῃς Aura, δὲ- 
σποτα’ τὸν ἐπὶ τοῦ σοῦ μυστηρίου ὄντα, μὴ δῷς µε 
ἀναιδεῖ διαθόλῳ. Ἰησοῦ Χριστὲ, τὸν ἐπὶ τῆς σῆς χά- 
Ρριτος κρεµασθἑέντα, ὁ ἀντίδικός σου μὴ λυέτω με’ 
Πάτερ, τὸν ἐγνωκότα cou τὸ μέγεθος ὁ μιχρὸς οὔτος 
µηχέτι ταπεινούτω. Βάλλοντες οὖν τὰς χεῖρας ol 
δήµιοι οὐκ ἠδύναντο τὸ παράπαν προσφαῦσαι αὐτοῦ. 
”λλλοι οὖν καὶ ἄλλοι ἐπετήδευον τοῦ λῦσαι αὐτὸν, 
καὶ οὐδεὶς ὅλως ἠδύνατο προσεγγίσαι αὐτῳφ' ἑνάρ- 
χουν γὰρ οἱ βραχίονες αὐτῶν 99, 

Τότε 6 µακάριος ᾿Ανδρέας ἐνορκωσάμενος τὸν λαὸν 
εἶπεν Δυσωπῶ ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, ἵνα πρῶτον πρὸς τὸν 
Κύριόν µου µίαν εὐχὴν ποιήσω" εἶθ' οὕτως µε λῦσαι 
ἐπιτηδεύσατε. Πᾶς οὖν ὁ λαὸς διὰ τὸν ὄρχον ἡσύχα- 
σεν. Τότε ὁ µακάριος ᾿Ανδρέας σὺν μεγίστῃ χραυγβ 
εἶπεν. M?) παραχωρήσῃς, Κύριε, τὸν σὺν θεράποντα 
ἐκ ταύτης τῆς ὥρας ἀπὸ goo χωρισθῆναι' χαιρὸς 
γάρ ἐστιν ἵνα ἀποδοθτ τῇ Υῃ τὸ σῶμά µου, xaps 
πρὸς σὲ ἐλθεῖν προστάξεις. Ὁ ζωὴν αἰώνιον διδοὺς, 


dilexi, quem in hac cruce confiteor, quem] novi, C σὺ ὁ διδάσκαλὀς µου ὃν ἠγάπησα, ὃν iv τούτῳ τῷ 


VARLE LECTIONES. 
9" Παντὸς οὖν... παραγεναµένου (D.. νοµένου)... ἀδελφοῖς ^A δεῖ.. qo (B corrupte Ἔδει p* ne: a. 
μ. 


| λλότρ.) 


Tx.). ἀλλότρ. (B 
dao μ. oli b usque µε- 


λόεις τὸν ἐλευθερωβέντα ; ) οόδαιμῶς σα om.) : ἔχω usque διηνεκὲς (B νόµον ἔχω ᾧ συν ἤσομαι ες ἀεί), ἔχω 


(sic. de conjectura scripsi. Βἐπιτρεψαντός µε, A ἐπιγράψαντός µοι).. πιστεῦσαι (B -εύειν).. προς τὸ A p 


mttpbjavió, µοι 


EV 


Qv)... Χατενε(Ώ. (B καθελέσθαι) οὗ δυνήσοµαι (B -σωμαι).. ἡμέτερα (B ἡμῶν).. ὅπερ sl (B ὃ ὃς)... 
) u f β 


σταυροῦ τούτου (ego penitus hinc de ista cruce) ζῶν ἐν τούτῳ τῷ σώματι κατενεχθῆναι οὐ θέλω (nom potero). 


Τὸν τὰς (jam enim) βασιλέα µου θεωρῶ καὶ προσκυνῶ, καὶ λοιπὸν 


σῶν τα 


νώπιον αὐτοῦ παρίσταµαι. "AAA ἐκ τῶν 


. τοῦ σοῦ 


C σ. B om.) ξύλου.. ἐπιτρέψῃς (Α -ψεις) λυθῆναι (B add. πάλιν), δὲσπ. τὸν ἐπὶ.. ὄντα (B om. τὸν 








1310 


EPISTOLA DE MARTYRIO 6. ANDREA, 


1240 


σταυρῷ χαβόμολογῶ, ὃν οἶδα, ὃν ἔχω, δέξαι µε, δὲ- A quem possideo, suscipe me, Domine ; et quia ego; 


σποτα, xai χαθὼς ἐγὼ ὁμολογῶν ὑπήκουσά σοι, oU- 
τως ἄρτι ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ ἐπάκουσόν µου, xal πρὶν 
fj τὸ σῶμά µου ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καταθῄῃ, προσλαθοῦ 
µε πρὸς σὲ, ὅπως διὰ τῆς ἐμῆς ἐξόδου ἡ τῶν πολ- 
λῶν µου συγγενῶν σύνοδος πρὸς σὲ γένηται, ἀἆνα- 
παυοµένων ἐν τῇ af) µεγαλειότητι 9». 

Ὡς οὖν ταῦτα εἴρηκεν, ὀρώντων πάντων ἐγένετο 
χαίρων xai ἀγαλλιώμενος' λαμπηδὼν γὰρ σφοδροτά- 
τη ὡς ἀστραπὴ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐξελθοῦσα κατηύγα- 
σεν αὐτὸν, xal οὕτως αὐτὸν περιεκύκλωσεν ὥστε τὸ 
παράπαν ἐκ τῆς τοιαύτης λαμπβότητος μὴ δύνασθαι 
ὀφθαλμοὺς ἀνθρωπίνους βλέψαι αὐτόν. Διέμεινεν οὖν 
ἡ αἴγχλη ὣς ἡμιωρίου διάστηµα. Ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἷ- 
πόντος xal τὸν Κύριον ἐπὶ πλεῖον δοξάσαντος, ὑπο- 
χωροῦντος τοῦ φωτὸς παρέδωκεν τὸ πνεῦμα, xal σὺν 
αὐτῇ τῇ λαμπηδόνι ᾧχετο πρὸς Κύριον ἐπὶ τῇ εὖχα- 
Ρῥιστίᾳ αὐτοῦ 8. 

03 Μετὰ δὲ τὴν ἔξοδον τοῦ µακαριωτάτου ᾿Ανδρέου 
τοῦ ἄποστόλου ἡ Μαξιμίλλα, δυνατωτάτη οὖσα τῶν 
ἐπισήμων θηλειῶν καὶ ἐν τοῖς ἐληλυθόσιν διάγουσα, 
παραυτίκα ὣς ἔμαθεν τὸν ἀπόστολον πρὸς Κύριον πο- 
ρευθέντα, παραγεναμένη προσέχειτο τῷ σταυρῷ ἅμα 
τῷ Στρατόχλει, μηδὲν ὅλως τῶν παρεστώτων φρον- 
πίσασα, xai μετ εὐλαθείας καθεῖλεν τὸ σῶμα τοῦ 
µακαριωτάτου ἀποστόλου ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. Ὀψίας δὲ 
γενομένης τὴν ἀναγχαίαν αὐτῷ ἐπιμέλειαν προσάγουσα 
ἐκήδευσεν μετὰ ἀρωμάτων πολυτίµων, καὶ ἐν τῷ ἰδίῳ 
αὐτῆς κατέθετο µνήµατι. "Hv γὰρ χεχωρισένη τοῦ 
Αἰγεάτου διὰ τὴν θηριώδη αὐτοῦ γνώμην καὶ ἄνομον 
πολιτείαν, ἑλομένη δὲ βίον σεμνὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τῇ 


confessor tuus tibi obtemperavi, ideo hanc oratio- 
nem meam exaudi, et antequam corpus meum ab 
hac cruce deponatur, suscipe me apud te, ut per 
meum exitum, consanguireis meis,qui multi sunt, 
via sternatur ad te, sub protectione magnitudinis 
tux quiescentibus. 

Et cum hzc dixisset, in conspectu omnium gau- 
dio et exsultatione repletus apparuit.Splendor enim 
nimius sicut fulgur de ccelo veniens illuminavit 
eum, atque ita circumdedit, ut penitus pre ipso 
splendore oculi eum humani non possent aspicere: 
permansit autem splendor dimidie hore spatio. 
Cumque ille sic orasset,Dominum valde glorificans, 
abscedente lumine, emisit spiritum, et cum ipso 
splendore ad Dominum abiit,inter gratiarum actio- 
nes. 


Post exitum vero beatissimi Andres apostoli, 
Maximilla potentissima inter nobiles feminas, que 
inter eos qui ad martyrem concurrerant permanse- 
rat,statim ut cognovit apostolum perrexisse ad Do- 
minum, accessit ad crucem cum Stratocle, circum- 
stantium presentiam nikil curans, corpusque bea- 
tissimiapostoli de cruce cum omni reverentia depo- 
suit. Vespere autem facto, suprema illi officia exhi- 
bens sepelivit, cum aromatibus eximiis, et in pro- 
prio sepulcro deposuit. Adversata enim  /Egeati 
propter efferatum illius animumet iniquam agendi 
rationem, Christo autem charitate vehementer ad- 
haerens, vitam quietam et austeram feliciter inter 


τοῦ Χριστοῦ ἀγάπῃ κεκολληµένη, µακαρίως ἅμα τοῖς C fratres agebat. 


ἀδελφοῖς διῆγεν 99. 


VARLE LECTIONES. 

Τότε. . ᾿Ανδρέας (A add. ὁ ἀπόστολος) ivopxws. (B ὀρκίσας . . ἵνα πρῶτον usque ἐπιτηδεύσατε (hac 
ex B sunt. Α ΒΙΟ : παραχωρῆσαί µοι μικρὸν πρότερον μίαν εὐχὴν προσενέγκαι τῷ Κυρίῳ Ἰησοῦ Χριστῷ, καὶ 
εἶθ᾽ οὕτως ἐπιτηδεῦσαι xou λῦσαί με).πᾶς οὖν usque ἠσύχασεν (pro his B sio : αὐτοῦ μον αὐτοὺς ἐνορχύσαντος 
(ita) ἠρέμησεν à λαός]. τότε . . σὺν S σὺμ. .. ἵνα παραδοθᾷ (B παραθύσω) . . προστάξεις (B πρόσταξον) . * 
αἰών. Sa. (B διδ. αἰών.) . . µου ὃν ἠγάπησα (B ov ἐνθεασάμην, ᾧ $xoAoóo0noa, ov. ἐπέγνων), ὃν ἐν τ. τ. στ. 
καθομολογῶ (B καθωµολόγησα, ὃν ἠγάπησα) . . ἔχω (B add. ὃν φιλῶ, σοῦ εἶμί), δέξαι µε δέσποτα (B om.). x. 
καθ. ἐγὼ ὁμ.. ὑπ. σοι (B καθ. σοὶ Evi. λόγῳ ἐπήχκουσα), οὕτως . . . ἀπὸ (A ἐκ t. στ. χαταθῃ (A κατενεχθῇ) . . 
πρὸς σὲ (B om. πρ. σ.), . . ἐξόδου (B add. τῆς ἐπὶ σὲ). . µου (A om.) . . γένηται (B ἐπιστρέψει) ἀναπ. iB add. 
αὐτῶν) ἐν τ. c. µεγαλειότητι. Ad hec cf. D qui post solvendum eum sic pergit : Tunc voce magna sanctus 
Andreas dixit : Ne permittas, Domine Jesu Ghriste, me famulum tuum qui propler nomen tuum pendeo in 
eruce solvi; nec permitlas eum. qui jam per crucem tuam cognovit magnitudinem tuam ab. /Egeate homine 
corruptibili humiliari ; sed suscipe metu, magister meus Christe, quem dilexi, quem cognovi, quem confiteor, 
quem cernere desidero, in quo sum quod sum. Suscipe, Domine Jesu Christe, spiritum. meum in pace ; quia 
jam lempus est ul veniam, desiderans le videre. Suscipe ee, Domine Jesu Christe, magister bone, el jube me 
de isla cruce non deponi, nisi prius spiritum meum susceperis. In C vero nihil ejusmodi legitur. Apud Ab- 
diam I. 1, XLII, (post recedam) hec huc pertinent : Et cum populus ut. solveret. hominem juberet, sanctus 
Andreas exclamavit voce magna et dixit : Ne permittas famulum tuum, Domine Jesu Christe, qui propter 
nomen (iuum pendet in ligno solvi ; neque permitlas, quzso, Deus misericors, secretis tuis inhgrentem (cf. 
supra) humanis amplius eonversationibus tradi. Sed suscipe iu magister me, quem dilexi, quem cognovi, 
quem relineo, quem videre desidero, in quo sum quod sum. Suscipe exitum meum, Jesu. bone εἰ misericors. 
91 Ὡς οὖν c. εἴρηχεν (-xec B).. ὡς ἀστραπὴ (B om. ὡς ἀστρ.) ἐξελθοῦσα (A ἑἐλθοῦσα). . xal οὕτως 
α. περιεκ. (B om. x. οὔτ. a. πε.) .. διέµεινεν οὖν (B ὡς δὲ διέµεινεν) Ἡ.. ταῦτκ δὲ usque δοξάσαντος (B 
om, τα. δὲ usque δοξ.) ὑποχωροῦντος (Β-ριζομένου) τ. φωτὺς (A add. ἐχείνου) παρέδωχεν (B prem. δοξά- 
σας ἐπὶ πλείω τὸν Κύριον) τὸ.. ἐπὶ (B σὺν) τῇ coy. αὐτοῦ. Cum istis tantum non conveniunt que D post 
susceperis habet : Et cum hac dixisset, videntibus cunctis splendor nimius, sicut fulgur de celo veniens, ita 
circumdedit eum ut penitus pra» ipso splendore oculi eum humani non gossent aspicere. Cumque  permansisset.— 
splendor fere dimidiz horz spatio, abscedente lumine, emisit spiritum, simul cum ipso lumine pergens ad 
Dominum, cui est honor eL gloria in secula. saeculorum, Amen. vero brevissime sic pergit : ἐξιστατο ó$ 
τῷ φωτὶ πορευόµενος πρὸς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ᾧ ἡ δόξα εἲς τοὺς αἰῶνας, ἁμήν. Item abdias 
1. I. : Et haec dicens, diutissime Dominum clarificans et gaudens, nobis flentibus, reddidit spiritum. 3 Haec 
quoque sectio petita est tota ex codicibus AB. Plura consimilia habet D Latinus; item aliqua Abdie 
historia; paucissima codex C. 9?! Μετὰ .. Μαξιμίλλα (A -μίλη).. καὶ ἐν (B om.) τοῖς... ἀπόστολον (B 


mm 


1941 


(Quam /Egeates instanter sollicitans, ipsam om- A 


nium quia possidebat dominam constituturum pol- 
licitus est. Cum autem illam seducere non valeret, 
vehementer iratus, etiam contra populum dispone- 
bat contestationem publicam facere et ad Cesarem 
accusationem contra Maximillam et populum desti- 
nare.At vero interhec machinanda,in conspectu offi- 
cii sui, media nocte surgens, suis omnino insciis, a 
diabolo correptus,ab excelsissimo loco precipita- 
lus est, et in medio foro civitatis volutatus exspi- 
ravit. 

Nuntiatum est hoo fratri ejus Stratocli,qui misit 
Servos suos dixitque eis ut inter biothanatos sepeli- 
rent eum. Ipse autem de facultatibus ejus nihil 
quasivit, dicens : Non mihi permittat Jesus Chri- 
stus Dominus meus, cui credidi, ut. ego de bonis 
fratris mei aliquid contingam, ne polluat me cri- 
men ejus, quia apostolum Domini ausus est occi- 
dere. 


Hec autemgesta sunt apud Achaiam provinciam, 
civitate Patras, pridie Kalendas Decembris, ubi 
etiam prestanturejus beneficia usque in presentem 
diem ad gloriam et laudem Domini nostri Jesu Chri- 
gli, cui gloria in secula seculorum. Amen. 


PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ACHALE EPISTOLA. 


1248 
Ἑν πολλὰ λιπαρήσας ὁ Αἰγεάτης wai ὑποσχόμε- 


vog τῶν πραγμάτων αὐτοῦ δεσπόζειν αὐτὴν μὴ δυ- 
νηθεὶς δὲ αὐτὴν πεῖσαι µεγάλως ὠργίσθη, καὶ κατὰ 
παντὸς τοῦ δήμου δεετίθετο διαµαρτυρίαν ποιῆσαι δη- 
µοσίαν xai πρὸς Καΐσαρα κατηγορίαν κατά τε τῆς 
Μαξιμίλλης καὶ παντὸς τοῦ λαοῦ πἐµψαι. Ἐν δὲ τῷ 
ταῦτα διχτάσσεσθαι αὐτὸν κατενώπιον τῆς τάξεως 
αὐτοῦ, νυκτὸς ἀωρίᾳ ἀναστὰς xal διχλαθὼν πάντας 
τοὺς αὐτοῦ, ὑπὸ τοῦ διαθόλου ἐνοχληθεὶς ἀπὸ ὕψους 
μεγάλου κατηνέχθη, καὶ ἐν uten τῷ ἀγορῷ τῆς πὀ- 
λεως κυλιόµενος ἐξέπνευσεν 94. 

᾽Ανηγγέλθη δὲ τοῦτο τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ Στρατόκλει, 
καὶ ἀπέστειλεν τοὺς παῖδας αὐτοῦ εἰρηκὼς αὐτοῖς 
ὅπως μεταξὺ τῶν βιοθανάτων αὐτὸν θάψωσιν. Αὐτὸς 
δὲ ἐκ τῆς ὑπάρξεως αὐτοῦ οὐδὲν ἐζήτησεν, λέγων” 
Μή qot παραχωρησάτω ὁ Κύριός µου Ἰησοῦς Κρι- 
στὸς, ᾧτινι πεπίστευκα, ἵνα ἐγὼ ἐκ τῶν ἀγαθῶν τοῦ 
ἀδελφοῦ μού τί ποτε ἄψομαι, ἵνα μὴ μολύνῃ µε τὸ 
κατάχριµα αὐτοῦ, ὅστις τὸν ἁπόστολον τοῦ Κυρίου 
ἐτόλμησεν ἀνελεῖν 95. 

Ταῦτα ἐπράχθη ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ τῆς ᾽Αχαΐας εἷς 
Πάτρας τὴν πόλιν πρὸ μιᾶς Καλανδῶν Δεχεμθρίων" 
ὅπου εὐεργεσίαι παρέχονται μέχρι τῆς σήμερον cic 
δόξαν καὶ ἔπαινον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
(p ἡ δόξα εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν 95. 


VARL£E LECTIONES. 


&dd. τοῦ Χριστοῦ)... παραγεναμ. (B 
m add. sini) φροντ. Urt T d 


y.) yevog. (B Ὑεναμ.)... προσάγουσα (B προσαγάγουσα) ἐκήδ. y. 
τίµοις) .. . τῷ iólgusque µνήµατι jf 
κατέθεντο). Y γὰρ... γνώμµην d ψυχὴν 

(B τὴν) .. ἀγάπῃ (B - πην) XEX0À 


(B τῷ τόπῳ iv d αὐτοὶ 
καὶ ἄνομον 


ἧσυχιον (B ἄρεμον) x. τῇ 
. (B. κχεχωρηγμένη) . . διῆγεν, Istorum loco ^D Bic habet : Quadam 


om.) προσέχειτο (B πρόσεισι) ἅμα (B add. σὺν) τῷ... παρεστώτ. 
ων τάνης) 5). : ) duc 1 


δὲ (B καὶ 
ἀρ. πολ. (B ἐκήδ. ἀρώμασιν πολυ- 
χατεστήσαντο Οάπτεσθαι, ἐκεῖ αὐτὸν 


ἀπὸ c. σταυρ. (B om. & τ. στ. 


(B ἀνόσιον)... 


vero femina, nomine Maximilla, «οπαἰγία, in specu posita, diligens pudicitiam αἱ sanctitatem, statim wt 
cognovit apostolum perrexisse ad Dominum, accessit ad crucem, et suorum solatio cum omni reverentia depo- 
suit corpus, et condivit aromatibus, et ín loco quo se constituerat sepeliendam, illic eum sepelivit. Item Ab- 
dias I. 1. : Cujus corpus Maximilla proconsulis uxor accipiens conditum aromutibus celebri in loco sepelivit, et 


ez illo tempore pudicitiam et castitatem seroans, in fide quoque accep 
a" δὲ (B καὶ μὴ 99v.) αὖτ. πεῖσ. (B om. a. v.) ὀργίσθη (sic uterque) xai (A οσα... 
δηµοσ. (Α δήμου κατηγορἰαν δηµοσ.) xzl πρ. Καΐσ. κατηγ. (A om. x. πρ. Κ. 


λιπαρήσας.. μη δυν. 
ἡμου Ott. διαµ. ποιῆσ. 


ία constans permansit. Ὁν "Ην πολλὰ 


xat.) χατά τετ. Μαξιμίλλης (Α- μπε) . .Aaoü (A add. πρὸς Καΐσαρα) πέμψαι (A ἀποστεῖλαι ἐπηγγείλα- 


το) . . νυκτὸς (B add. τε) ἀωρίᾳ . . δια 


αθὼν (B λαθὼν) .. ὑπὸ (B xai ὑπὸ) .. 


κατηνέχθη καὶ (B xacearelo) 
εὐα contesta- 


iv . . κυλιόμενος (A - ὤμενος ἐξέπνευσεν. D sic : /Egeales vero iratus contra populum  dispon 
tionem publicam facere el ad Cxsarem accusationem contra Mazimillam et populum destinare. Sed dum or- 


dinat, in conspectu officii sui a diabolo arreptus esL et iu medio foro civitalis voluiatus 
dias l. I. : Ageates vero maritus illius, arreptus ea nocte a damonio, de loco alto se 
est. Item C (pretergressis illis etc τοὺς αἰῶνας, ἁμήν) : 'O οὖν Αἰγέας ληφθεὶς ὑπὸ 
των ῥαγεὶς ἐξέπνευσεν. ὁ δὲ ἁδελφὸς αὐτοῦ Στρατόχλεις (corrige- Χλης κρατῶν τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου 
95 ᾽Ανηγγέλθη.. εἰρηχὼς (B λέγων) αὐτοῖς (B om.).. βιοθανάτων (uterque βιωθαν;).. à 


δρέου διέλαθεν. 
καθάψωμµαι], ἵνα μὴ (D 
Cum istis consentit 


iravit. Item Ab- 
Coipitavit et mortuus 
αἴμονος ἐνώπιον πάν- 
Αν- 
Ψομαι (B 


µή πως) μολύνῃ µε (Α µολύνομαι)... ἑτόλμησεν (B add. ὑπὲρ φιλαργυρίας) ἀνελεῖν. 
hunc in modum : Nuntiatum est fratri ejus, cui nomen erat Stratoc 


vos σιιος dixilque eis ut inter biothanatos sepelirent eum. Ipse autem de facultatibus ejus nihil quesivit, di- 
cens : Non mihi permittat Dominus meus Jesus Christus, cui credidi, ut ego de bonis fratris mei aliquid con- 
lingam, ne polluat me crimen ejus, quia apostolum Domini ausus fuit pro amore pecuniz occidere. Cf. Abdias 
I. l., qui sic habet. Stratocles porro frater ejus cum hzc audivisset, de bonis proconsulis nihil contingere 
voluit, dicens : (ux (ua sunt, tecum pereant ; mihi suffi Dominus Jesus, quem cognovi per famulum ejus 
Andream. | ** Ταῦτα (B add. δὲ) ἐπράχθη ( -0nozv B) ἐν «jusque Πάτρας (B iv τῇ 'Ayalg c5 ἐπαρχίᾳ τῆς 
πόλεως Πάτρας). . Δεκεμθρίων (A- Bola), ὅπου usque παρ χονται ( ἐν ᾧ γίνονται Ἱάματα) .. σήμερον 
(B add. ἡμέρας) εἰς δόξ. καὶ usque ᾧ 4 δόξα (Α elc Bé. τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
νῦν xal ἀεὶ καὶ) εἷς τ. αἰῶν. c. al. ἁμήν. Exeunt hec acta in D : Hzc autem gesta sunt apud Achaiam pro- 
vinciam civitate Patras pridie Kalendas Decembris : ubi etiam prxstantur gloriosa ejus beneficia usque in 
prasentem diem. Tantus autem timor invasit omnes ut nullus remaneret qui non. crederet. Salvatori mostro 
Deo, qui vult omnes salvos fiet οἱ ad cognitionem veritalis venire. Ipsi gloria in. secula saculorum. Amen. 
C ita habet : Τοσοῦτος δὲ φόθος κατέσχεν ἅπαντας ὥστε μηδένα ἀπομεῖναι τῶν μὴ πιστευσάντων τῷ Κυρίφ 
σεως αὐτοῦ μηνὶ Νοεμθρίῳ λ,.βασιλεύοντος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶντας. 
τῷ θἐλοντι πάντας ἀνθρώπους suat καὶ ci; ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. Τελεῖται δὲ ἡ ἡμέρα τῆς τελειώ- 
Αμήν. Apud Abdiam denique hie actorum finis est : Est autem passus venerabilis et. sanctus Dei Andreas 
apostolus apud Achaiam 1n civitate Patris sub. /Egeale proconsule pridie Kalendas Decembris, regnante 
Domino Jesu Ghristo, cui sit gloria in secula seculorum. Amen. 


1249 


1250 








INDEX ANALYTICUS 


RERUM ET VERBORUM 


In S. Clementem Romanum et alios apostolicos Patres quorum scripta hicce tomus II 
complectitur. 


Prior numerus tomum, posterior columnas editionis nostra significat. 





Α 


Aaron chrismate unctus ad sacerdotium, II, 295, 806. 
" Aaron, figura episcoporum, et filii ejus; sacerdotum, 

3 9 

Abel. Istius nominis significatio, ejus et posterorum 
virtutes, II, 137. 

Abortio severe prohibetur, I, 999. . 

Aceusationes potius & spiritu invidie, quam charitatis 
procedunt, II, 794. 

Accueatoribus omnibus non credendum est, I, 690. 

Quantum sit crimen accusandi falso eacerdotes, II, 792, 


Adultera imponitens dimittatur a virosuo ; sed vir non 
ducat aliam, 1I, 919. 

Adulterium, crimen horrendum, I, 270, 987. 

Adulterii consectaria, I, 461 ; 1I, 171. 

Adventus Christi necessarius erat ad errorem e mundo 
depellendum, 1, 1215. Sine vero propheta, impossibile 
erat philosophis detegere veritatem, 1I, 83. Vide Jesus 
Christus. 

AEdificatio. Debemus fratribus nostris et ethnicis bono 
exemplo esse, I, 432, 434. 

AEgyptii, Egyptiorum errores circaDivinitatem, 1,1339. 

JEmulatio (scilicet invidia). Ietius effectus : effecit ut 
Cain occideret Abelem; utJoseph afratribus suis venditus 
fuerit. Invidia perdidit Dathan et Abiron. Davidem alie- 
nigenis et etiam Saule reddidit invisum. Invidia fuit 
causa persecutionum contra Christianos, I,248.Principium 
est divisiobis inter conjuges, et gentium subversionis, 1, 
222. Ad mortem eternam ducit, I, 227. Enumerantur 
effectus invidie iterum, II, 1047, 1050. 

JEones. De /Eonibus, juxta Simonem Magum, I, 994. 

uanimitas. Cum equanimitate gaudet Spiritus san- 
ctus 1I, 923, 926. 

vum. Vocatur femina evum presens ; mas nomina- 
tur evum futurum, II, 87. 

Agapes primorum Christianorum. Qualis ordo servan- 
dus in agapibus, I, 674. 

Allegorie quedam gentilium, I, 1441. 

Altercationes inter Christianos vitandee sunt, I, 706, 707. 

Arnon tristis exitus, I, 651. 

Anacletus. Anacleti pépr epistole, IT, 790. Ejusdem duo 
decreta de accusationibus episcoporum et de eorum.dem 
frrogrinatione ad limina SS. Apostolorum Petri et Pauli, 

, 811, 818. 

Andreas, unus ex duodecim Apostolis, interrogationem 
subit, et cum Christi doctrinam abnegare renuit, ad mor- 
tem damnatur, et cruci affigitur, II, 1226. 

Annubion philosophus, discipulus Simonis Magi, 11,162. 

Antiochime cives primum decepti a Simone Petrum cum 
gaudio suscipiunt, I, 1452. Plus quam decem millia homi- 
num 8 S. Petro Antiochie baptizantur,T, 1453. Antiochie, 
discipuli Christi primum Christiani appellantur, 1, 814. 
Vid. Petrus. 

Apostasja magnum crimen, I, 834, 835, 838. 

Apostolorum doctrina contra primos hereticos plane 
exponitur, I, 935, 938. Expertes artis dialecticie, sim- 
pliciter quee viderant, que audierant, exponebant apo- 
stoli, II, 66. 

Appion, Judaeorum osor, fit discipulus Simonis Magi, 
It, 162. Plures libros contra Judeos conscribit, 1I, 175. 
Quomodo per allegoriam, ex nominibus, geslis, origine 
deorura explicabat creationem, 1I, 195. 

Aqua. Ex antiquis philosophis virtus aque, I, 1385. 
S. Clemens, quo ex aquis omnia provenirent, opinaba- 
tur, I, 504. De benedictione aque, 1, 1126. Vid. Ba- 
ptismus., 


(4) Nondum definita erat ab Ecclesia doctrina opposita. 


Aquila. Quomodo cum fratre Niceta emitur a vidua 
Syrophonissa, a Domino sanata, et Simonis fit auditor, 
Il, 91. Vid. Clemens. 

Arbitrium liberum. Definitur liberum arbitrium, I, 
1293. Homo fruitur libero arbitrio, I, 1333; quod constat 
ex legibus institutisapud omnes populos, ex agendi modo 
Dei, qui remunerat virtutem et peccatum punit, I, 1415, 
1416. Isliusce veritatis negalionis consectaria, I, 1992, 
1293, 1294. 

Ascensio Domini. De tempore et modo hujus festi 93- 
lebrationis, 1, 895. 

Aser testamentum, II, 1119. Redarguit homines dupli- 
cis faciei; ad operandum recte et in simplicitate bonum 
hortatur filios, II, 1119, 1122, 1123. Prrienuntiat suorum 
crimina, captivitatem Israel, adventum Jesu Christi, in- 
credulitatem et ad consummationem seculi, conversio- 
nem Judaeorum, II, 1124, 1126. Moritur centesimo vice- 
simo anno vil», Il, 1126. 

Astrologia. Astrologorum falsa est et deceptrix scien- 
Lia, I, 1496, 1427. Constat ex diversis populorum moribus 
qui non sequuntur illa quee a constellatione sub qua nati 
sunt, inspirantur; qui mores suos sub eadem constella- 
tione mutant, qui sub diversa mores antiquos servant, 
I, 1405, 1408. 

Athenodorus, unus e primis hereticis, Simoni adhe- 
rens, II, 162. 

Aufidianus preses mittitur ad Chérsonem ; martyrium 
S. Clementis Jubet, V, 595. 

Augurium et divinatio prohibentur, I, 1003. 

Avaritia damnatur in pluribus Scripture locis, I, 559. 
Effectus avaritie, I, 559; II, 1079. De avaro, I, 810. 


B 


Baptismus necessarius est ad salutem, sive justis, eive 
injustis, I, 504, 505, 1242, 1214, 1359, 1353. Non diffe- 
rendus est baptismus, I, 950. Martyrio suppletur bapti- 
emus, I, 838. Necessaria est ad baptismum preeparatio, I, 
1368. Quinam suntadmittendiad baptismum,quinam eunt 
arcendi, ex 8. Paulo, T, 1127, 1130, 1131, 1134. Prepara- 
tío proxima ad baptismum, 1, 1011,1014, 1311. De admini- 
stratione baptismi primis ecculis, I, 493. Baptismus, nec 
alia sacramenta a mulieribus administrari debent, 1, 782, 
183, 786, 181; sed a solis episcopis et presbyteris, I, 787. 
Suscipere baptismum ab hereticis non licet ς baptismus 
iste nullus est, I, 947 (1). Rebaptizare non licet, I, 947. 
Baptismi ceremonies, I, 798, 1011, 1314; earum esignifi- 
catio, 1, 799, 1000. Significatio aque in baptismo adhibite, 
I, 504, 505, 1352, 1402. Aqua baptismi sepe in veteri 
lege prenuntiata, II, 755, 159, 159. 

arnabas. Barnabe predicatio, I, 1210, 1911, 1919. 
S. Barnabe epistola catholica, II, 727. 

Basilides, unus e primis hireticis, I, 926. 

Beneficia, tum naturalia, tum supernaturalia Domini 
erga nos, I, 330, 331. 

enjamin testamentum, II, 1142. Hortatur filios ad imi- 
tandum castum Joseph; dicit puram mentem nihil mali 
excogitare, nihil mali concipere, II, 1142, 11483, 1146. 
Prenuntiat suorum fornicationes, ad ventum, passionem 
mortem, et resurrectionem Filii Dei, Spiritum sanctum 
descendentem,carnis resurrectionem, judicium ultimum, 
Ἡ, 1146, 1147. Moritur anno centesimo vicesimo vitm 
αυ, 1I, 1149. 

Benjamin adjutor creatur Zacch:ieo, episcopo Cresnretce 
8 S. Petro instituto, I, 4913. 

Berenices suscipit Tyri Clementem et duos fratres, qui 
ad observandum Simonem veniebant, Il, 159, 162, 


LI 


1253 


Creatio. Omnia propter liominem creata sunt, I, 503, 
1351. Quomodo Deus potuerit creare eos quos previdebat 
peccaturos, I, 1324. Creationis varietas probat potentiam 
et sapientiam divinam, Il, 131, 134. Tota creatio sese ex- 
tollitcontra hominem ingrati animi erga Deum,11,282,283, 

Crux in veteri lege multe figure crucis, et Christi ab 
ea pendentis, Il, 759, 762, 763. 

Cultus. Deus exigit tum cultum internum, tum cultum 
externum, I, 334. Quod ingrati sunt, qui non Deo cultum 
prebent, I, 1351. Cultus idolorum infanda deflendaque 
consectaria. 1I, 287. 

Cupiditas. Duplex est cupiditas, boni et mali, II, 946. 
Utriusque effectus, II, 947. Cupiditatis bons opera facia- 
mus, et male opera fugiamus, Il, 947, 950. 


D 


Demon. Doctrina singularis circa originem demonum, 
JI, 238. Cur demones intrare in corpus hominum gau- 
deant, II, 241, 250. 

Dan. Testamentum Dan, 17, 1098. Ire et mendacii ef- 
fectus assignat, 1I, 1099, 1102. Prenuntiat tribus sue 
scelera, cum tribu Levi et Jude luctationem, eaptivita- 
tem Israel et adventum Filii Dei, qui in omni loco regna- 
bit, I, 1102, 1103. Moritur anno vite sue centesimo 
yicesimo quinto, II, 1103. 

Dapes communes inter fideles commendantur,I, 467. 

Decime. Clerici ex decimis a fidelibus oblatis vivere 
debent, et reliquias pauperibus distribuere, 1, 659, 662, 
663, 666. De obligatione solvendi decimas, I, 682, 683. 

De benedictione decimarum, I, 1/26. 

Deus unus est, ingenitus, creator, judex, I, 1265, 1267, 
4968, 1269, 1270, 4285 ; II, 315, 378, 319. Quo sensu au- 
dienda sunt hic verba : Faciamus hominem, 1, 374, 375. 
Deus est immensus : de immensitate Dei magnifica de- 
scriptio, II, 391, 394. Deus non tantum est bonus, sed αἱ 
justus agnosci debet, I, 1299. Plane evolvitur doctrina 

ustitie Dei, I, 84, 87; 1f, 104, 406. Si Deus non esset 
justus, non esset bonus, 1, 1299. Deus est dominus cceli 
et terrx, 1, 1336. Quonam sensu, illud quod vult Deus, 
est, I, 1293. Deus solus est adorandus, I, 1337, 1338, 
1339. Incommunicabile est nomen Dei, I, 1340, 1341. Ne- 
mo in carne potest videre Deum, Il, 399. Non indiget 
taudibus nostris, sed eas exigit ad nos retinendum in bo- 
na via, I, 1343 ; 1I, 1171. Non statim punit post peccatum, 
exspectans peccatores ad penitentiam, et quía tolleret 
liberüm arbitrium, I, 1342. Non suggerit menti omnia 
que cogitat, I, 1342. Si quis vultinvenire Deum, necesse 
est ut primum justitiam querat, I, 1399. Sine vero pro- 
pheta, nullus potest cognoscere Deum, I, 1399. Nullum 
malum de Deo affirmari potest, 1I, 106, 107. Deus formam 
habet ex Scripturis, sed non potest comparari cum loco 
in quo residet, Il, 390,391. Tribus modis Deus quis dici- 
tur, 1, 1268, 1269, 1339. 

Deorumgentilium origo ridicula, I, 1430, 1431. Stultitia 
eorum qui talibus diis venerationem prebent, 1, 1434, 
41436. Gentiles adorationem prebebant etiam hominibus, 
quasi diis, quos mortales cognoscebant, et quorum se- 
pulera monstrabantur, 1, 1474, 1435. Dii. gentium per- 
sape erant homines, tempore vitse sue magic dediti, IT, 
214. Quod si homines falsos deos imitati fuissent, aut 
regibustemporalibus ea tribuissent quae diieimputabant, 
supplicium solvissent, II: 215. Insanus deorum cultus: 
1, 1435, 1436. Detractionis malitia, II, 815, 816. A detra- 
ctionibus abstinendum est, et vitandi sunt detractores,Il, 
818, 24 915. Detractio cum patientia ferenda est; 1, 
193, 194. 

Diaconus. De ordinatione diaconorum, ex constitutione 
Philippi, I, 1115. Dignitas diaconi, 1, 678. Quales esse 
debent diaconi, I, 794,802.8uübmittanturin omnibus epi- 
scopis, I, 678, 619. Diaconorum officium, 1, 468, 469, 
492, 667, 103, 1126. Resumitur officium diaconorum in 
ministrando, I, 802. Cum quali zelo officio vacare debent, 
Jesum Christum imitantes, I, 802, 803. 

Diaconissa. De constitutione diaconisse, ex Bartholo- 
mao, 1, 1115. Diaconisse officium, I, 667; 795, 798, 1126. 

Dilatio. Ne differamus conversionem nostram, 1, 487, 
488, 1347, 1348. Nec senes, nec juvenes conversionem 
differant, I, 1442, 1443. 

Diluvium adpuniendas hominum iniquitates evenit, I, 
4320. Systema circa causam et modum corruptionis ho- 
minum aute diluvium, II, 231, 234, 335. 

Dissensiones vitande, I, 468. Qui dissentionibus favet 
inter fideles, distrahit membra Christi, I, 306. Dissensio- 

nes inter fratres sunt causa ruine, II, 4098. Punitio ho- 
mninie dissensionibus faventis, I, 306. 

Divitias temporales negligangus, ut ccelestium curam 
habeamus, Il, 953; 954. 


INDEX ANALYTICUS. 


1254 


Divortium condemnatur, I, 946, 917. 

Doctor. Falsorum doctorum doctrine vanitae, I, 406. 
Falsorum doctorum condemnatio ex Scriptura ; judicium 
duribsimum flet eis, I, 406. 

Doctrina. Necessitas doctrinam Christi ediscendi, I, 
493. Ut ediscatur, doctrina Christi, ordo servandus est in 
queestionibus,1,129,1298,Jesus Cbristus misit apostolos ad 
gentes docendas,11,390.O0portet docere qui JesusChristus 
docuit ; sine eorum scientia, nulla charitas, nulla vita, 1I, 
1183, 1186. Evidentia doctrine Christi, I, 1916, 1241.Effe- 
etus doctrineChristi,in hominibus bong voluntatis,I,4333 
1334. Cura ut doctrina tua fidelibus inserviat, I, 408. Qni 
malas doctrinasdocent,duplicemcondemnationem patien- 
tur, 1, 343. Juventus que in inala doctrinaalitor, corrum- 
pitur, et difficile ad meliores mores redit, II, 110. 

Dowinus scrutator cordis, I, 258. Sustinet justos, pec- 
catores flagellat, 1, 358. Officia dominorum erga famulos 
et vice versa, I, 823, 1007. ' 

. Dominicam diem celebrare debemus, I, 906. De modo 
istam diem celebrandi, I, 1022. In veteri lege prgnun- 
tiabatur Sabbato Dominicam diem snbstituendam esse, 


, 111. 
Dositheus, II, 92, 96. 


E 


Ebrietas vitanda, 1I, 1018, 1079. Effectus ebrietatis, II, 
1018, 1079. 

Ecclesia vocatur sponsa Christi, T, 467. Com tur 
navi, I, 469, 470, 471. Officia episcoporum, preebytero- 
rum; diaconorum in hacce navi, I, 479, 470. 471. Ecclesia 
comparatur turri edificate in mediocampi, super portam 
et petram, sex virginibus custodite, ab innumerabilibua 
operariis astructae, montibus duodecim circeumdate. Vir 
excelsus siedificationem dirigit cum aliis viris sublimibus. 
Signiflcatio turris, peire et porte: que sunt sex vir- 
gines; qui sunt operarii, qui est vir excelsus, sublimes 
Inter viros : significatio montium et lapidum justa colo- 
rem et formam, II, 981. Extra Ecclesiam nulla salus obti- 
neri potest, II, 222. 

Eleemosyna. Commendatur eleemosyna, I, 683, 766, 
167, 819, 822 ; II, 915, 1011. Quomodo facienda est elee- 
mosyna, I, 791. Eleemosynarum dispensatio credatur 
episcopis, 1, 686,671. A quibusdam peccatoribus publicis 
eleemosyna non sunt accipiendes, 1, 811, 814, 815, 818, 
819. Melius est ecclesiam perire, quam recipere ας tali- 
bus dona ; doraista mittantur ad carbones, I, 819, 822, 
Eleemosyne renumeratio, I, 766, 167. 

Elementa mundi non possunt esse Deus, II, 215. 

Ephraim, Chersonis archiepiecopus,miracula ad tumu- 
lum S. Clementis patrata testatur, Il, 634. 

Episcoporum et diaconorum antiquissima institutio, I, 
291, 294. Apostoli tradunt ordinem successionis in epi- 
scopatu ut vitentur contentiones, 1, 298. Cieremonis ad- 
hibende in ordinatione episcoporum, 1, 1070, 40741014, 
1123. De ordinatione episcoporum ex Anacleto, li, 802, 
Non ordinentur nisi ἃ tribus episcopis, 1l, 807. Non ad 
modicam civitatem episcopus ordinari debet, II, 812. 
Prima sedes episcoporum erat sedes Roms, secunda, 
Alexandrie, tertia, Antiochi: II, 812. Episcopus debet 
esse moribus irreprehensibilis, doctus, sermonis peritus, 
I, 594, 595. Ornari debet omnibus virtutibus Christianis, 
et sapiens esse administrator, conjux unius uxoris, I, 
598, 603. Non sit iracundus, avarus, 1, 599. Sit justus, 
sobrius, clemens, assiduus lector Scripture, 1, 602, liber 
ab omnibus curis secularibus,I, 602, 603. Episcopus non 
debet muneribus corrumpi, 1, 608, 610. Laicis seditiosis 
non adhaereat,I, 622.Ut posait peccatores castigare, sine 
peccato esse debet, 1, 621, 628. Non ignoscat facilius pec- 
catori, I, 610, 611. Et tamen misericorditer tractet pec- 
catores, I, 615, 617. Cum qua diligentia debet populum 
curare, tum justos, tum peccatores, I, 630. Qualitates 
episcopienumerantur in toto libro eecundo Constitutium 
apostolicarum. 

Episcoporum dignitas et potestas, I, 611, 615,678, 679, 
1123. Sunt claves ecclesie, I, 478. Episcopi sunt lux 
mundi, I, 478. Vocantur Thronus Dei, Il, 155. Locum te- 
nent duodecim apostolorum, II, 806, 807. Officia episco- 
porum, I, 470 et in tota prima epistola S. Clementis, I, 
684, 635, 638, 639, 662, 663, 605, et passim in toto libro 
secundo Constitutionum apostolicarum, l, 1123. Officia 
episcoporum indicantur, II, 151, 154. Cum quibus crere- 
moniis celebrare debet episcopus, Il, 795, 796. Quales 
esse debent qui sacriflcio intersunt. 51; 796, 791. Onus 
grave episcoporum, I, 666, 631 ; Il: 1 4. Qualem ratio- 
nem deposcetur a negligentibus epis opis, T, 631; 634. 
Indigni episcopi punientur, I; 1067, 1010. Non accusandi 
eunt episcopi,sed judicium eorum Deo relinquendum est, 








125ὔ 


II, 803, 804, 805. Quia Deus ut pupillam oculi eos conai- 
derat, II, 805. 

Etbnicorum vitandum commercium, I, 471, 487.In die 

jpdicii virtutibus suis nos condemnabunt ethnici, 1, 500; 

[, 298. Ethnicis annuntiandum erat verbum Dei, 1I, 339. 
Multis prophetiis e veterilege desumptis, preenuntiabatur 
ethnicos, non Judaeos, heredes futuros novi foederis,IlT, 
166. Ethnicorum conversio, praedicata a prophetis,1,915, 
918. Vocatio gentilium figurata, 1, 939, 942. . 
P remplum sanctorum ponitentium in nobis spem inji- 
cit, I, e 

Exhortatio. Quomodo debemus exhortari fratres,T,418, 

Exorcisamus. Quomodo exorcismi fleri debent, I, 410. 

Exorciste non ordinantur, sed simpliciter eliguntur, I, 

F 

Facies. Duplicis faciei arguuntur homines, II, 1122, 

Famem experiuntur homines, ut ad artes sese con ver- 
tant, I, 1402. 

Faustinianus, pater 8. Clementis edocetur a filiis suis 
et a Petro, I, 1430. Juxta aliam versionem Simon dispu- 
tat cum S. Petro coram Faustiniano, et iste convincitur 
audiens, IT, 367. Arte Simonis Magi ejus facies vertitur 
in faciem Simonis, 1,1446. Antiochiam proficiscitur cum 
sua uxore, geminis flliis, sub specie Simonis, I, 1450. 
Antiochi civibus persuadet se esse Simoner et decepto- 
rem, Petrum vero missum fuisse a vero propheta, I, 
1451, 1452. Recuperat suam faciem et baptizatur a S. Pe- 
tro, 1, 1453. Faustinianus, imperante Tiberio, ad Romam 
pergit, cum uxore sua : hic honoribus cumulatur, et lon- 
go tempore pie vivit, II, 575. 

Femiina, tota seductio, 1I, 127.Femin: doli ad capien- 
dos homines, II, 1043. 

Festorum obser vatio commendatur, I, 853. Quales dies 
festi observari debent. I, 1134, 1135. 

Fides ex Deo venit ; libere non per vim infiunditur, f, 
4420, 1421; II, 227. Ratio firma fidem, , 1280. Fides 
futurorum datur ex his que jam gesta sunt,I, 1295. Pre- 
destinatis semper praebet occasionem acquirende fidei 
Deus, I, 1421, 1422. Fides in Deum Patrem in Deum 
Filium, necessaria est ad salutem, I, 473. Fides nostra 
firma sit in Dei promissionibus, I, 343,346, 1007. Quisnam 
in fide sit ordo, I. 1215. Methodus testimonii, non inqui- 
sitionis adhibenda est in fide, II, 83, 84. Qualis felicitas 
hie qui suscipiunt fidem, II, 1182, 1183. 

Filiorum erga parentes officia, I. 1007. 

Firmamentum, cur factum fuerit α Deo, 1, 1295. Cur 
resolvendum sit, I, 1295. 

Εωάυβ. Novum feedus a prophetis praedictum fuerat, 
II, 738, 739, 742, 143. Feedus novum nobis est ad aalu- 
tem, Judaeis ad interitum, IT, 733, 734, 735, 7136, 738. 


G 


Gad testamentum.Odium suum revocat contra Josepb, 
Il, 1114. Detestatur odium, ejus enumerat e'fectus, et 
liberos suos ad fugiendum odium hortatur, 11,1115,1118, 
1119. Prenuntiat salvatoris nativitatem ex Juda. Mori- 
tur anno vile suc centesimo vicesimo septimo, 11,1119. 

Gamaliel aliquatenus comprimit furorem Judeorum 
adversus apostolos, 1,1211. Secreto inservit apostolis, I. 
1213, 1244, 1246. 

Generatio. Quid sit in Dco generatio, I, 1286, 1287. 

Genius. Duo sunt in homine genii, genius wquitatis 
e genius iniquitatis... Cujuscunque suggestiones, 1I, 937, 


Gigantes, T, 1223. Ex quibus nati, II, 234. 

Griecorum, circaorigiuem deorum οἱ furmalionem ho- 
minis, varia systemata, I, 1438, 1439. 

Gratiarum actionis formula, I, 1015, 1018 ; post com- 
munionem, I, 1018. 


H 


Horesis. Hereses vitande eunt, T, 910 ; quia, quamvis 
inter se differentes, una adversionem morumtenduntl, 
927, 915, 918. Hireseon quisnam fuerit pater, ]: 919, 
922, 923. Tempore S. Clementis h:reses, I, 918, 919, 
927; 915; 978. 

Helena, femina, qua in magiis utebatur Simon M agu 


Hermas. Hermm, viri apostolici. Pastor, IT, 893. 

Hesiodus. llesiodi eystema cirea creationem mundi, 
formationem hominis et originem deorum, I, 1497. 

Hierarchia ecclesiastica, ub nunc est inter nos, institu- 
ta, I, 415, 416; II, 809, 808. 


INDEX ANALYTICUS. 


1256 


Homicidium. Tria sunt homicidia: proprie dictnm; 
detractio ; odium, I, 480. 

Homo. Slulice opiniones philosophorum circa erealio- 
nem hominis, I, 1429. Hominis structura demonstrat Dei 
providentiam et sapientiam, 1,14 386, 1387. in homine 
colenda estimago Dei, I, 1341 ; Il, 379. Homo factusad 
imaginem Dei debet eum imitari, et ab eo omnia exspe- 
ctare, II, 797, 798, 799. Homo debet agere id ad quod 
destinatus fuit,et non mutare ordinem divinum, 11,1106, 
1107. Homa est parvus in alio mundus, I, 1386. Hominis 
regeneratio a Christo, II, 742. 

onor. Commendatur honor erga aeniores, I, 255. 

Hospitalitas. Quomodo colebatur hospitalitas tempore 
S. Clementis, I, 420, 422. Hospitalitatis Iructus : propter 
hospitalitatem Rahab meretrix servatur, I, 231. 

Humilitatis definitio ex Spiritu sancto,I,235. Commen- 
datur humilitas iis presertim quibus Deus largitur dona, 
I, 243, 246. Quo major quis esse videtur, eo humilior,I, 
310. Hnmilitatis exempla ia Abrahamo, Moyse, Job, De- 
vide, I, 243, 246, in adventu, in laboribus, in morte Jesu 
Christi, I, 239, 242. 

I 


Idololatria.Impietas estidololatria et maximaimpietas, 
I, 854 ; 1I, 2419. Impotentia idola sunt, I, 1337 ; 11,410; 
uoniam neque Φ8, neque aqua, neque ignis Deus sunt, 

; 503, ergo absurda est, 1, 1336 ; II, 267, 270, 211, 214. 
Deus permisit ut idololatriu fuerit absurda, ut facillios 
homines ab ea averterentur, I, 1440. Ingra'i sant erg 
Deum idolorum cultores, 1, 1345. Quomodo in idolola- 
triam prolapsi sunt homines,I,1319.0uomodo post dilu- 
vium denuo inidololatriam prolapsi sunt homines, Il: 
243, 246. Aslra οἱ ignis fuerunt prima idola, I, 1327, 
1328. Apostoli missi sunt ad evertendam idololatriam, 
4320, 1321. Cultui idolorum dediti fnerunt homines, 
propter festorum ludos et ebrietatea, [, 1320. Insane 
cieremobDise cultus idolorum, ], 1345. Cultus idolorum 
prava consectaria, I, 1345, 1346, 1329. 

Idololatria confunditur, I, 503. Jdololatrim varie puni 
tiones, I, 1319. 

1dolothytis abstinendum est, I, 1014. 

Ignatius (S.) 8 S. Petro Antiochie episcopus consli- 
tuitur, II, 814. 

Ignorantia quid eit, I, io-Triplicia generis ignorantia 
I, 1416. Effectus ignorantie, I, 494. 1333, 1334. Est fons 
omnis mali,1,1333.Per se perniciosa etcausa damnationis 
I, 1338. Inter ignorantiamet errorem discrimen, I1,$59. 

Imoginationis phantasie et vane fictiones eradicande 
sunt, I, 1278. Omne quod concipitur absolute possibile 
est, sed non existit semper, I, 1279. 

Immortalitas animi; probatur α justitia Dei, I, 1300. 
Doctrine oppositi? consectaría sunt omnium perturbatio 
et morum eversio, I, 1501. 

Impietas est unica malorum qui in mundo eveniunt 
causa, I, 1393, 1394. 

Inpius. Elementa mundi adversusimpios indignantur, 
J, 1243. Persspe impiiin hoc mundo non puniunturquia 
ad ignem seternum reservantur, I, 1405. Punitio impliin 
impietate morientis, I, 1243. 

Imfirmitates, morbi; mors subita ex intemperantia ho- 
minum proveniunt, I, 1403, 1404. 

Inimicos diligere debemus, 1, 562 ; eis ignoscere etlk 
benter ferre eoruminjurias, quia qui nobis nocet potius 
sibi ipsi nocet, 1I, 358, 362. Quomodo Deus condonalio- 
nem injuriarum remunerat, II, 1138. .. 

Intentio. Ad valorem etimputationem actus requiritur 
intentio, Il, 337. . 

Involuntarium non coinquinat hominem, sed sola im 
pietas, T, 999, 982. 

Ira Dei, quomodo justa est,T,1 £4 &.Iram contra se 1psos 
concipere debent qui in peccatis etignorantia diu versall 
gunt, I, 502. Ira quale est peccatum, II, 1099. Irz conse- 
ctaria, IT, 1099, 1102. Ira fugat Spiritum Sanctum, 11,922" 

Irrisor. Arguuntur irrisores, L, $14. 2n 

]ssachaz testamentum, lI, (086. Revocat nalivitals 
sui circumstantias; 1086. Dicit se semper in simpli- 
citate vixisse et sine peccalo ; prenunLiat peccata sug 
gentis ; simplicem vitam laudat et moritur in anno vitz 
sue centesimo vicesimo secundo, 1I; 1081, 1090. 


J 


Jejunium presertim consistit in abstinentia a malos 
in bonis operibus, II, 957, 958. Jejunium bonis o eribut 
et eleemosyua comitetur; lI, 731. Jejunium Qua rage 
male commendatur, 1, 859, 862 ; in quo consistebat !, 
862, 891. Jejunium Paschale commendatur ; in quo ο 
gistebat, 1; 867. De modo illud observandi, 1, 890; ὅν3. 





4951. 


Octave die poet Pentecosten, novum commendatur jeju- 
nium, 1, 902. Jejunium suadetur feria quarta el eexta et 
diversis diebus, I, 604. 19044, 1015. Alleruntur exempla 
jejunii, I, 902, 903. 

Jesus Christus. Cur vocatur Christus, I, 1333, 1231. 
Consecratio Christi raulto melior est quam consecratio 
Aaronis, I, 1234. Jesus Christus natus et genitus a Patre, 
I, 1234, Est Messias, quod probatur prophetiis de tem- 
pore adventus, de vita, de morte, in illo adimpletis, et 
miraculis ab ipso factis, I, 886, 1213, 1334, 1335. Jesus 
Christus coelum ipsum reddit testimonium, I, 146. Varie 
prophetie de potestate, de misericordia Jesu Christi, 
1, 895, 898, 899. Á prophetis multis praedicta fuerat passio 
Jesu Christi, II, 738, 739. Narratur passio Jesu Christi, 
], 874, 815, 878, 879. Jesus Christus passus eet pro 
nostra salute, et etiam ut ad exemplum ejus similia pa- 
tiamur, II, 123. Doctrina Jesu Christi circa veteres scri- 


pturas, Il, 143, 146, 147. Jesus Christus non citius appa- , 


ruit, ut homines intelligerent, se non posse consequi ve- 
ritatem, sine ejus presidio, 1I, 1179, 1182. . 

Joseph testamentum, 1I, 1126. Revocat vite sue preci- 
puos eventus, II, 1126... Sollicitationes uxoris Putiphar 
ad fornicationem, 1I, 1127, 1130, 1131. Dicit se castita- 
tem servavisse orationibus et jejunio, Il, 4130, 1131. 
Memorat omnia quie sustinuit ut non confunderet fratres 
suos, II, 1136, 1135, 1138. Eis ignovit, postquam eos re- 
cognovisset, Il, 1138. Prenuntiat agnum oriturum esse 
ex Juda, fortem utleo, etomnes feras devorantem,agnum, 
gaudium omnis terre, II, 4139. Predicit Zgyptiorum 
persecutionem et moritur, II, 14199. 

Josue nomine suo prenuntiabat Christum, II, 763; 

Judaei, ex prophetiis, post Jesum Chrietum jam non 

opulus Dei remanere debebant, I, 915, 918. Deflenda est 
udcorum obcecatio et pro eis precandum, T, 883, 880. 
Judesi a Romanis oppressi, I, 974, 915. 

Jude testamentum, II, 1070. Commemoratfortitudinem 
suam, prelia qua sustinuit, matrimonium cum Bessue,e 

ua suscepit Silom, II, 10710, 1074, 1014. Loquitur de Her, 
de Aunan, de Thamar, et eorum detestatur scelera, 1I, 
1014, 1075. Deflet incestum suum cum Thamar, ll, 1075. 
Ebrietatis consectaria assignat, II, 1078 ; avaritiam con- 
demnat, II, 1079. Prenuntiat principatum tribus sue et 
Levi sacerdotium, posterorum abominationes, II, 1082. 
Adventum Filii Dei predicit et doctrine ejus propagatio- 
nem, et moritur centesimo decimo nono anno vile sue, 
Ii, 1083, 1086. 

Judas qui et Barsabas, ad Ecclesiam Antiochie mitti- 
tur, I, 943. 

Judicium. Quisque ex actibus suis judicabitur, I, 622. 
623. In judiciis non debet esse acceptio personarum, I, 
111, '113. Severi judicii requiretur ratio, I, 640, 642. In- 
justi judicii tristes effectus, I, 639. De judiciis ecclesiasti- 
cis, IÍ, 799, 800. Cum qua prudentia ferenda sunt judicia 
eccleaiastica, I, 638, 639, 710, 111. Cause difficiles ad S. 
Sedem ultimo referende sunt, II, 800, 801, 815. Judicium 
temerarium prohibetur, I, 489, 687, 690. Judicii generalis 
jgnoratur tempus, I, 346. Que precedent judicium gene- 
rale, 1, 1022, 1023. Judicii ultimi memoria cupiditates 
comprimit, Í, 1406. Peccant homines, quia judicium ulti- 
mum non timent, II, 451. 

upper. Ejus flagitiosa acta, I, 1430, 1431, 1432, 1433, 
1 


Juramentum probibetur, I, 858. Formula juramenti 
pronuntiata ab iis qui libros predicationum apostolorum 
accipiebant, II, 30. 

Justificationem non per nosmetipsos obtinere possu- 
mus, sed per fidem et bona opera, I, 271 

Justus in terra sepe ab injuslo non potest secerni, II, 
935, 936, sed in venturo seculo agnoscetur, 11, 966, 
657, 958. 


L 


Lectores. De ordinatione lectorum, ex constitutione S. 
Matthaei I. 1118. 

Levi testamentum : Vieio quam habuit de sacerdotio 
tribus suse et de principatu Judz, IT, 1054. Ordo septem 
ceelorum quos vidit Levi, Il, 1054. Prenuntiatur ei semen 
suum illuminationem esse Israel usquedum veniat Filius 
Dei ; tunc in illum Judei manus injicient, IT, 1055, 1063, 
4066. Revocat trucidationem filiorum Emmor, propter 
Dinnaun,Il, 1055.Quomodo per visionem Levi coaseeratus 
fuit sacerdos, II, 1058, 1059. Prenuntiat impietatem et 
dispersionem Judeorum, lI, 1059. Indicat nepotes, annos 
sacerdotii, Ii, 1062. Tribus suce omnia nefanda prenun- 
tiat, II, 1063, 1066. Prophetat de sacerdotio usque ad 
adventum Christi, II, 1066; captivitaten Judaeorum et 
eversionem templi predicit, II, 1066; novi sacerdotii con- 


PaTROL. GA. Il. 


' INDEX-ANALYTICUS. 


1258 


atitutionem per totum orbem, II, 1067. Moritur centesimo 
tricenlesimo septimo anno vile sue, IT, 1067. 
Lex. Legi naturali precepta positiva, ritus et ceeremo- 
nie addita fuerunt a Deo, ad idololatriam et impietatem 

reveniendas, I, 963, 966, 967, 1320. Legi antique Jesus 

hriatus reddidit testimonium, T, 963. Jesus Christus 
legem antiquam, quoad ritualia et judiciali, abolevit tt 
paratur arborstabiliret, I, 971, 974. Lex Domini com- 
perfectionem imagne qua tegit omnem terram, II, 911, 
972, 973, 974, et cujus quisque fidelis accepit ramum ; 
signifleatio cujusque rami prout redditur, aut viridis, 
aut aridus, aut scissus, aut integer, aut ferens fructum, 
aut non ferens, II, 911... Scientia completa legis resumi- 
tur in cognitione Moysis et Jesu Christi, II, 230. 

Libri. Cum qua cautionetradendi erant libri predicatio- 
num apostolorum, II, 26, 27 ; et servandi ab his qui eos 
acceperant, II, 30. Abstinendum a libris gentilium qui 
detrahunt a fide, I, 510, 571. Cavendi libri apocryphi, I, 
950, 951, 954, 955. Postquam Moyses tradidissel ibros 
legis septuaginta electis, &cripta lex recipere potuit que- 
dam falsa contra Deum, Hj, 103, 106. In libris veteris legis 
Jesus Christus admittit quaedam esse falsa, II, 143. 

Liturgia S. Clementis, II, 606... 

Loquacitas reprehenditur in uxore Hermes, II, 898. 

Lux. De luce incomprehensibili à Simone Mago ad- 
missa, 1, 1271, 1272. Absurda est ista doctrina, I, 1274, 
1215, 1276, 1211. 

M 


Magia. Mesraim, filius Cham, post diluvium tradit di- 
sciplinam artis magicz, I, 1326. Sic magia fuit exordium 
idololatrie, 1, 1325. Magia condemnatur, I, 999. Artis 
magico injustitia, II, 178. 
alum. Est aliquid intrinsece malum, 1, 1424. Malum 
non venit a Deo, I, 1397, nec mali hominum cogitationes, 
II, 279. Malum αὉ homine provenit, I, 1393, 1394, 1395. 
De origine mali, Il, 435, 438. Quomodo Deus in utilita- 
tem vergit malum, I, 1324, 1325. Jesus Christus docuit 
malum esse diabolum, II, 423. A malis actibus abstinen- 
dum est, II, 931, 934, 935. 
Mamertinus, prefectus Rome, vult Clementern indu- 
cere ad sacrificandum diia, II, 594. 
Manasses rex in Deum peccat; ejus captivitas, conver- 
sio et liberatio, I, 642, 643, 646, 647, 650. 
Mansuetudo commeudatur, IT, 1099. 
Marcus, unus e primis hereticis, I, 926. 
Maro ordinatur 'Tripolis episcopus, I, 1906. 
Martyrum dignitas et sanctitas, I, 827, 830. Martyres in 
honore apud nos sint, I, 854. Ex substantia nostra mar- 
tyribus subvenire debemus, I, 830. Eis subveniendum est 
etiam cum periculo vite, I, 832, 834 
Matrimonium est legitimum, 1, 986. Vari, regule circa 
commercium viri cum femina, I, 986. Juvenes matrimo- 
nium contrahant ad vitandam fornicationem, II, 154. 
Menander, unus e primis hereticis, I, 926. 
Mendacium essentialiter malum, impossibile Deo, I, 
261. Quale ait peccatum mendacium, II, 918. 
Mendacii consectaria, II, 1099, 1102. 
Meretricis fallacie timende et vitandee sunt, I, 575, 578. 
Mesraim fllius Cham ex quo descendunt Egypti, Da- 
bylonii, Perse, II, 245. 
Metamorphoseon stultitia. I, 1435. 
Methodus. De methodo adhibenda in inquisitione ve- 
ritatis cirea Christum, I, 1264, 1265. 
Ministri Ecclesie. Adhibende sunt cautiones in eligen- 
dis ministris Ecclesim, I, 487. Vid. episcopus, presbyter, 
diaconus, clericus... Subjiciantur episcopis in omnibus, 
I, 497. Ecclesie ministr) fugere debent feminarum fre- 
quentationem, I, 486. Varie dispositiones circa ministros 
conjugatos, I, 486. 
iracula. Omnes non habent donum miraculorum, I, 
1062, 1063, 1066. Propter quam causam Deus concedit 
donum miraculofum, I; 1062. Non oportet sese extollere, 
ob hoc donum acceptum, I, 1066, 1067, 1010. Modus se- 
cernendi vera a falsis miraculis: falsa nulli prosunt, vera 
homiaibus prosunt, I, 1308; II, 100, 102. 
Misericordia commendatur, , 238. Misericordixlaudes, 
I, 1027... Misericordie Domini erga peccatores, I, 654, 
655, 658. Misericordie fructus, lI, 1094, 1095. 
Missio. Jesus Christus missus a Patre; apostoli missi 
a Jesu Christo, I, 991. 

Modestia commendatur, I, 515, presertim mulieribus, 
I, 586, 587. 

Morum corruptio impedit quin convertat cor ad veri- 
tatem, I, 1298, 1300. 

Moyses erat figura Christi, IT, 810. 

Munditia exterior commendatur, I, 505. 

Mundus non est &ternus, I, 1376, 1317, ergo demon- 


40 


- 


1261 


phi et sapientes antiqui, dearum, per allegoriam, suppo- 
suerunt originem ridiculam, et immania facta,sunt potius 
morum eversores, quam sapientes, II, 210, 211. 

Phoebus, discipulus S. Clementis, II, 598. 

Pietas. In*pietate peraeverandum est, I, 1010. 

Platonis testimonium circa creationem mundi.1,1381. 

Pcena accomodata sit culpe, I, 710. 

Peenitentia. In omni tempore, Deus vocavit homines 
&d penitentiam, I, 718, 7229. Absolute necessaria eat 
penitentia ad salutem, Il, 115. Agamus poenitentiam, 
dum vivimus, I, 342. De modo penitentie observato in 
Ecclesia primitiva, I, 626. Exempla poenitentise, I, 642, 
643, 646, 647, 692, 694. Effectus et fructus penitentie, 
I, 226, 642, 649, 646, 647, 650. Peccatori relapso ceni- 
tentia diffücillima, II, 919. Non uno instanti perficitur 
penitentia, II, 970, 971, 972. 

Possessio demonie, quomodo evenit, I, 1921, 13223 ; 
H, 241, Possessionis vurie species, II, 250, 251. Causa 
posseseronis est infidelitas et peccatum, 1,1332.Quomodo 

gantur demones, I, 1321, 1332. Non ideo gloriandum 
eat quod & nobis fuügantur demones, II, 258. 

Potenlim et sapientite divine magnifien descriptio et 
Jaudes, 1, 247... 1, 1026. 

Potentiana et Praxes, fllie Pudentis et Savinille, in 
castitote et lege divina erudite, bonasua erogant pau- 

eribus, II, 1021. Fontem baptismi dedicant, et in. hoc 

onte, in die sancto Pasche, baptizantur nonaginta et 

sex, 1I, 1022. Migrat Potentiana ad dominum sexdecim 
annos nata,Il, 1022.Ejus corpus transfertur in cemeterio 
Priscille, via Salaria, II, 1022. Reliquum vite sue 
tempus in pietate transigit Praxes, II, 1022. 

Preeceptum. Qui diligit Deum precepta servat, I, 414. 
Minima precepta servanda sunt, I, 342. Precepta Dei 
non sunt impossibilia, II, 947, 950. Quod si quis ultra 
precepta facit quid boni ad perfectionem, ei computa- 

itur, II, 959. 

Presidium spirituale. Nocentes sunt qui negligunt 
prebere presidia spiritualia, his quos diligunt, I, 1969. 

Presumptio quale sit vitium, I, 1333. 

Presbyteri quomodo ordinantur, ex constitutione Jo- 
annis & Domino dilecti, I, 1114, 1115. Presbyteri locum 
tenent septuaginta duorum discipulorum, Il, 807. Pres- 
byteri debent servare castitatem, Í, 466; colere orones 
virtutes, I, 492 ; edocere popolum, I, 492 ; administrare 
sacramenta, 1, 466, 467 ; 11, 154. Presbyteri indigni pu- 
nientur, I, 1067. 

Principibus obedire oportet, 1, 826. 

Principium unum est non duplex, I, 1285. 

Propheta verus. Omnia nos edocuit circa veritatis 
agnitionem, I, 1399, 1400. Characteres. veri prophete, 
Il, 80, 83, 119, 122, 123. Facilis inventu est jrophets, 
II, 83. Quando invenitur, ei eredendum est, II, 84. Dis- 
tinguuntur veri a faleis prophetis, spiritu et operibus, 
II, 943, 944. 

Pseudoprophete venient ad consummationem seculi, 
I, 962. À pseudoprophetis et falsis doctoribus cavendum 
est, I, 1330 ; II, 731, 732, 133. 134, 801. 

Purgatorium. Oratio pro defunctis commendatur, I, 
481. Oralio pro mortuis, I, 1143. In quibus diebus et 
quomodo oporteat mortuorum facere commemoratio- 
nem, I, 1146, 1147. 

Purificationes externe commendantur, ut signum pu- 
rificationis interne, I, 1353. A purificationis et obser- 
vantiis vanis Judseorum et paganerum abstinendum 
est, T, 979, 982, 990. 

Q e 


Questio. Abstinendum est a vanis questionibus, t. 
1299 ; preesertim circa Deum, I, 1398, 1399. 


R 


Ratio. Quod 80la ratione veritates cirea Deum, circa 
cultum et mores non dignosci possunt, I, 1399, 1400, 
1401. 

Regni celorum possessio acquiritur fide et operibus,I, 
382.Duo regna sunt, unum terrestre, alterum coeleste, 
Ii, 450. Qui regi terrestri obediunt, peribunt, qui vero 
coelesti, vitam eternam consequentur, 1I, 450. 

Religio. Vana excusatio eorum qui dicunt se tenere 
parentum religionem, 1I, 290, 291. 

Remuneratio. Ád obtipendam remunerationem vite 
eterne, devitanda vitia, colendeque virtutes, I, 278. 

Resurrectio insinuatur die et nocte sibi invicem succe- 
dentibus, I, 259 ; seminatione grani, quod germinat, I, 
262 ; resurrectione quadam avis, qua vocatur phoenix, I, 
269, 849, ex libris sybille, I, 843. Probatur Scripture 


INDEX ANALYTICUS. 


1262 


diversis locis,miraculis et ratione, I, 266. Jesus Christus 
est pignus resurrectionis nostre, I, 894. Qualitates cor- 
porum post resurrectionem, I, 839. 

Ileverentia erga parentes commendatur, I, 488. Erga 
episcopos et sacerdotes etiam malos, I, 414, 476, 478, 
&19, 480. Erga proximum generatim, I, 414. 

Ritus Judaici, post Jesu Christi adventum, jam non 
obligant, I, 939, 942, 943. 

Ruben testamentum, 1I, 1038. Deflet peccata et pre- 
serüim incestum, fornicationem detestatur, II, 1043. 
Filiis commendat ut audiant Levi, ut subjiciantur Ju- 
d&, cujus principatum prenuntiat, II, 1046. Moritur 
anno centesimo vicesimo quinto vit; suc, II, 1046. 


S 


Sacerdotes. De ordinatione sacerdotum ex Anaeleto 
II, 803. Sacerdotes preseferre debent scientiam et bo- 
nam vitam, I, 471. Debent edocere populos legem Do- 
mini, I, 491, 492, corripere fideles, I, 488, adhortari 
peccatores, I, 623, 626. Sacerdotum laudes, I, 479. Con- 
ira sacerdotes non insurgendum est etiam malos, sed 
potius Deo judicium eorum relinquendum est, lI, 815, 
816. Vid. Presbyteri. 

Sacerdotium. Quomodo sacerdotium in tribu Levi 
stabilitum fuit, I, 295. 

Sacrificta antiqu& legis,jam ante Christum Deo odiosa, 
abolevit Jesus Christus ut cor mundum repeteret, I, 967, 
970,971 ; II, 129, 730. Novi legis sacrificia a recte ordi- 
natis, et in locis ab episcopis permiseis solummodo of- 
ferri debent, 1, 498. Sine sacerdotibus, nullum sacrifl- 
cium offeratur, 1, 615. 

Sadducsei negabant resurrectionem, I, 1231. 

Salus. Per Jesum Christum salvi sumus, I, 279, 289. 
Salutem consequimur per exercitium bonorum operum, 
, 395, 338. 

Samaritani negabant resurrectionem, 1l, 1237. 

Saturninus, unus e primis hereticis, 1, 928. 

Scandalum. Cavendum est ne scandalizentur infirmi, 
vel vita nostra, vel verbis, I, 428, 430. Scandali pcena, 
I, 478. Quonam sensu audienda sunt verba: Si oculus 
luus dexter... 1, 1370. 

Schismata.Auctorem habentschismata spiritum nequi- 
tie, I, 918. Fugienda eunt schismata, I, 910, 1006. Auc- 
tores schismatum vitentur, I, 915. In Veteri Testamento 
punitiones schismaticorum, I, 910, 911, 9414. Puniuntur 

ui sese insurgunt adversus temporalem potestatem, a 
ortiori, qui contra ecclesiasticam, I, 911. 

Scientiam universalem homo non habet, I, 41427, 
428. 


Seripturam saeram oportet legere, I, 570, 511, 574, 
575. Non est explicanda juxta sensum uniüscujusque, 
sed ex traditione, I, 508, 1441, 1442. Sunt in Scripturis 
quedam obscura, ut, qui ingrati quarunt veritatem, non 
inveniant, Scripture autem eunt satis clar: hominibus 
bons volontatis, 11, 118, 374. Loca Scripturarum que 
aliquam in Deo imperfectionem supponunt, falsa sunt, 
II, 139. 

'Sermones impii severe redarguuntur, I, 418. 
IISerpentis antiqui seditiones, I, 1338. Persuadet ho- 
mini ut non querat veritatem, I, 1338; ut colat plures 
deos, I, 1344, 1342. Vid. Spiritus immundi, Demon. 

Servi. Officia servorum erga dominos suos, I, 1007. 
Verus servus Dei a malis liberatur, 1, 1346, 1347. Cur 
aliquando servus Dei a Deo probatur, I, 1346. Quod, 
exemplo Christi, non debemus erubescere fratrum servi 
esse, I, 1358. . 

Servitium. Serviamus Deo qui nos populum fecit elec- 
tionis sue, I, 270. Servitium Dei preferendum servitio 
hominum, I, 270. 

Silas mittitur ab apostolis ad Ecclesiam Antiochie 
regendam, I, 943. 

Simeonis testamentum, II, 1346. Punitur a Deo propter 
invidiam erga Joseph,fratrem suum ; detestaturinvidiam, 
II, 1047, 1050. Predicit filiorum luctationem contra fi- 
lios Levi, destructionem Chanangeorum et aliorum po- 
pulorum, Christi adventum, et idololatrie eversionem, 
Levi sacerdotium, et Jude principatum, 1l, 1050, 1051. 
Moritur auno vite suce centesimo vicesimo, ll, 1051. 

Simon Magus primus hereticus, 1, 922, 923. Confun- 
ditur a sancto Petro, I, 1258, Simon orator, dialectica 
nutritus, magus, I, 1250 ; sceleratus, 1251. Ejus vita, 
errores et. crimina, ], 12351...; II, 91, 92, 95, 96, 99, 
100, 218. Simonis heresis, ἔ, 1246, 1247, 1303 ; II, 91. 
92, 95, 96, 99, 100. Simonis Magi errores erga Deum. 
Romam proficiscitur et suorum scelerum officinam in 
mare projicit, I, 1310. Per provinciam Romanam Si- 
monis predicatio mendax, I, 1314. Asiante Petro, 





1263 


Simon proficiscitur Syriam, I, 1316. Antiochie cives ad. 
versus S. Petrum concitat, I, 1446. Juxta aliam versionem 
sic ordinantur peregrinationes Simonis : Simon Tyri ci- 
ves adversus Petrum concitat, et Clemens in hacce ur- 
be 8. Petrum praecedit cum suis geminis fratribus Aqui- 
la ei Niceta, 11, 158, 159, 162. E Tyro ad Sidonem au- 
fugit, et e Sidone, instante Petro ad Berytum, II, 219. 
Berytum relinquit cum suis discipulis, fustibus depul- 
eus, Il, 223 et ad Tripolim vadit, 11, 326. E Tripoli ad 
Syriam aufugit, II, 227, et ex Antiochia venit ad dis- 

utandum cum 8. Petro Laodice&, 1l, 368. Fugit ad 

udeam, 1, 467. Ex Antiochia proticisci cogitur, I, 
1441 et Judceam tangit, 1, 1417. Advereus seipsum ver- 
tuntur insidie Simouia, l, 1446, 1450. 

Simplicitas. Simplicis vitae laudes, ll, 1087, 1090. 

Sisinnius, amicus Tiberii, a S. Clemente adducitur 
ad veram religionem, et buptizalur cum tota eua domo, 
et multis illustrioribus civibus Roma, 1I, 390, 391. 

Sodomia crimen exsecraudum, I, 985, 999. 

Sobrietas commendatur presertim clericis et omni- 
bus, 1, 1147, 1150. 

Somnia non sunt certitudinis regula, 11, 398, 399. 
Non soli justi visiones vident, II, 399. 

Spiritus sanctus tenet ab Unigenito,quod iste ab Inge- 
nito. Expositio illius processionis, l, 1287, 1288. Duplex 
spiritus in homine, malus et bonus. Operibus secernendi 
eunt, II, 946. Ex septem spiritibus homini datis a Cre- 
atore ad opus bonum, procedunt ad opus malum sep- 
tem alii spiritus α Belial dati, 11, 1039, (049. 

Spiritus immundi, non sie ἃ Deo creati fuerunt, 1, 
1397. Deo permittente aliquando prophetant, I, 1323, 
4324 ; quia ssepe cognoscunt quod ignorant homines, I, 
1323 ; M, 254 ; sed non ideo aunt dii. Tentant homines, 
I, 1321, 1322, sed nullam habent potestatem in homines, 
nisi ex eorum consensu, I, 1330 ; Il, 238. Non timendi 
sunt, sed contemnendi, II, 930, 931, 950. 

Sponsa. Homo illuminatus doctrina veritatis vocatur 
sponsa Christi, II, 130. 

Suavitas servitii Domini, I, 1415. 

Subdiaconus. De ordinatione subdiaconorum ex cons- 
titutione S. Thome, I, 1118. Officium subdiaconorum, 
I, 1126. 

Subjectorum officia erga regein et magistratus, I, 1010. 

Superbiam vitare debemus et vanam laudem, I, 270, 


Symbolum. Ad salutem consequendum,necessaria est 
fides omnium, qui continentur in Symbolo,articulorum, 
I, 472, 413. . 


T 


Templum Hierosolymitanum destruendum erat, ut 
injucundum Deo. Sumus Dei templum, II, 774, 115. Ad 
iedificanda templa coinpellit fideles S. Clemens, I, 489. 
De structura templorum, I, 723. Templa eunt a fidelibus 
frequentenda, I, 743, 746, 147, 750. 

Tentationes. Deus permittit bonos tentari & malis, I, 
1306. Deus hic probat et punit fideles, ut devitentur ρᾳ- 
n mterne, II, 287,363. Insidie et tentationes a demo- 
nibus suggeste, II, 251. 

Testamentum quod fuerat a Moyse contritum, recupe- 
ravimus a morte Jesu Christi, 1l, 767. Testamentum 
duodecim patriarcharum, [l, 1038. 

Testes. Quales esse debent, I, 710, 711. Pro testibus 
non admittendi sunt entea inimici, II, 815. 

Theodora, conjux Bisiunii, sancta mulier, mariti con- 
versionem a Domino petit, 1I, 587. 

Theophilus ALtiochie suscipit S. Petrum, I, 1454. 

'Timor,Timeamus Deum criminis vindicem, 1, 267,270. 
Nulla est voluptas quae non resecetur a timore Dei, I, 
4405, 1406. Timoris Domini salutares effectus, II, 395, 
nos a malo detorquet el ad bonum impellit, I1, 930, 931. 
Rejiciatur vanus timor hominum,et solus Deus timeatur, 

, 1336. 

Tribulatio. Tribulationum commoda, I, 489. In vera 
religione quod ad uliquiu inserviunt, I, 1360. 

Tristitia contristat 5 pirituui sanetum in nobis habitan- 
tem, et nihil boni inspirat, Hf, 949, 9$2, 943. 


U 


Ultio prohibita, I, 562. Ultionem sape differt Deus,ad 
exapectandam peccatorum converaionem, I, 1444. 


INDEX ANALYTICUS. 


1264 


Uxor debet diligere et venerari maritum, 1, 518,579, 
986, 987. Ornatus vanos meretricibus relinquat, 1, 582. 
583. Pretium bonae uxoris, I, 579, 582. Uxoris, pudice 
pande 1l, 339, 342. Uxor mala quam intolerabilis, 1, 
583. 


V 


Vacca. Sacrificium vaccae erat typus Christi, I1,717,150. 

Vanitas. Vani sunt qui Deo resistunt, I, 286. 

Verbum Dei annuntiandum est, I, 703 ; sed ab omnibus 
non est explicandum neque annuntiandum, I, 667,715. 
Non ante impios habendunui est,ad devitandam profana- 
tionem, I, 499. Cum qua reverentia suscipiendum est 
verbum Dei; colendus est qui annuntiat verbum divinum 
I, 1006. Accurrunt omnes Ροραϊ (ex prophetis) ad au- 
diendum verbum Dei ; sed isti soli possunt illud cam 
fructu audire qui diligant animam suam, I, 1309, 1317, 
1318. Requiritur libertas mentis ad audiendum cum fra- 
ctu verbum Dei, 1I, 18. Punientur qui audiunt verbum 
Dei et non afferunt fructum, I, 1334. 

Veritas. Quam nocens est ille qui negligit inquirere 
veritatem, 1, 1305. 

Via. Duc sunt vii ; via vite, via mortia, I, 996, 998. 
Qualis sit via vitze, I, 998, 999. Qualis eit via mortis, |, 
1010 ; II, 222. Dus sunt τί: via lucis, via tenebrarum, 
II, 775. Via lucis est via boni, IT, 778, 179. Via tenebrarum 
est via mali, II, 779, 927. 

Viduas quomodo considerare debemus, I, 667. Quenam 
ease debent vidue, I, 766, 161, 769. Non sunt admittende 
in gradu viduarum juniores, I, 759, 762. Peccat vidua 
qu& secundum matrimonium contrahit, I, 759. Laudes 
viduitatis, I, 762. Exaudiuntur preces viduarum, I, Τ18, 
179. Defectus quos vidue vitare debent, I, 775, 790,791. 
Obligationes viduarum, I, 790. 

Vir. Quomodo vir debet agere cum uxore pudica, Il, 
342. Non temere emittendum est votum virginitatis, ], 
390, 326. Excellenti& virginitatis, I, 388, 390, &00.Vocan- 
tur virgines civitas Dei,luminaria mundi,semen cui bene- 
dixit Dominus, 1I,400.Jesus Christus praetulit virginitalem 
aliis etatibus,et commendavit ut perfectiorem, I, 392, 394. 
Bonis operibus vacare debent virgines, I, 382, quia sine 
operibus bonis ad nihil utilis est virginitas, I, 384, 385. 
Semper Deum habeat presentem virgo, I, 388 ; sit imits- 
trix Christi, I, 392. Virgines visitent orphanos, viduas, 
eragitatos a spiritibus malis, et generatim proximum 
aliquo dolore laboratum,fraternitatem hospitalitatemque 
colant, I, 408, 410. 412. Virginitas abdicavit istud ver- 
bum : Crescite et mulliplicamini... omnes curas et cogita 
liones mundi pariter abdicavit, I, 386 ; concupiscentias 
carnis a se removere debet, I, 396. Vitare debent virgine 
frequentationem diversi sexue, dapes, otium, coll 
vana, curiositatem, 1I, 402, 418, 492, 436, 438, 440, 4. 
Causa quie ruinam virginitatis procurat est frequentatio 
diversisexus ; qui talem frequeutationem devitarunt,per- 
severaverunt; qui neglexerunt hanc cautionem adhibere, 
vicginitatem amiserunt, duod probatur exemplo Joseph, 
I, 436, 438 ; Samsonis, I, 438 ; Davidis, I, 438, 440 ; 9410” 
monis, I, 442; duorum seniorum qui Susannam conslt- 
prare tentarunt, I, 442.Exempla afferuntur ex vita Moya, 
Aaron, Josue, prophetarum,Jesu Christi et apostolorum 
desumpta, quidevitarunt diversi sexus personas,et usque 
ad finem perseveraverunt, I, 444, 446, 450. Virginitsut 
remuneratio, I, 388, 390, 400. 

Voluptarius. Duplex genus voluptariorum : priores d 
perniciem destinati, posteriores ad poenitentiam. Quo- 
modo ist? tractantur, II, 964, 965, 966, 967. NE 

Voluptas. Memoria voluptatis longas peccatori infligil 
penas, lI, 967, 970. 


Z 


Zacchreus Caesaree episcopus ordinatur, I, 1311. 

Zabulou testamentuim, 1,1090. Revocat circumstanlits 
veuditionia Joseph, lI, 1091, 1094, 4095. Piscator fuit.!l. 
1895. Divisiones fugiendas esse dicit, quie sunt caus 
ruinm.Prenuntiateuorum scelera et conversionem, 
ventum Jesu Christi et moritur in vit& centesimo decim? 
quarto anno, II, 1098. . 

Zoroastres artem magicam docet; concrematur, 1,1225 
1321. Ut asidus adoratur, I, 1327 ; Π, 243. 





1305 


INDEX GR/ECITATIS. 


1266 








INDEX VERBORUM NOTABILIORUM 


Que in Clementinis leguntur. 


Hevocatur Lector ad notas numerales crassiori charactere in textu positas. 


Α 


"Αθδηρος 145. 

᾽Α6ελ 53, 91, 102, 379. 

ἸΑδιμέλεχ 349. 

᾿Αθραάμ 54, 16, 100, 102, 108, 

.. 483, 335, 349, 363, 402. 

᾽Αγγαῖος 45. 

ἀγγαρεύειν 276, 310, 311. 

᾽Αγχίνιος (7) 143. 

᾿Αγχίνοος (7) 143 adnot. 

ἀγωγή modus agendi 3, 4, 5, 0, 7. 

ἀγωνιᾷν expavescere 9 adnot.,257, 
contendere 120. 

ἀγωνίζεσθαι 9. 

Αδάμ 53, 16, 99, 101, 102, 320, 

335, 354, 355, 303, 400. 

ἀδελφογαμεῖν 120 adnot. 

ἀδελφοκοιτεῖν ibid. 

ἀδελφοκχτονεῖν ibid. 

ἀδελφοφθορεῖν 128. 

ἆδη μονεῖν 409. 

ἀδιαφόρως 283, 315. 

”Αδμητος 445. ΄ 

ἁδρανής {--- ἆσθενης) 16. 

ἀδυσώπητος 37. 

”Αδωνις 102. 

ἀθανασία 390. 

ἀθανατοποιός 8l. 

᾿Αθηνᾶ 156, 101, 165. 

Αθήναι 261, 260, 302. 

᾿Αθηναῖος 122. 

᾽Αθηνόδωρος ὁ Ἐπικούρειος 122, 
154, 173, 179, 316, 408, 411, 
444. 

Alaxóc 143. 

Αἰγίνη 143. 

Αἴγυπτος 28, 59, 170, 356. 

Alyvórttioc 66, 136, 170, 198, 200, 

22, 223, 305, 392. 

Αἴμων 145. 

Αἰνείας 45. 

αἰτίᾳ per, ob 44, 79,87, 112, 175, 
204, 209, 247, 344, 302, 376, 
385, 390, 392, 4060. 

Αἴτνη 143 adnot. 

ἀκαταληπτος 34, 342. 

ἀχαταπλύήχτως 33. 

ἀκατάσκόπος non observatus 290. 

»Axpletog 442. - 

AxóAac 45, 57, 69, 110, 183, 255, 
281, 285, 289. 

ἀκυροῦν 104. 

ἅλας ; ἅλες 9, 10, 122, 173, 252, 
287, 289, 303, 315, 395, 410. 

Αλεξάνδρεια 32, 46, 57. 

Αλεξανδρεύς 122. 

᾽Αλέξανδρος 170. 

ἸΑλκιθιάδης 147. 

ἸΑλκμήνη 143, 146. 

᾽Αμάλθεια 143. 

ἀμεταμέλητος 103, 104. 

᾽Αμμηνοί 45 adnot. 


᾽Αμοῤῥαῖϊοι 103. 

"ὌΑμπελος 145. 

ἀἁμύττος 49, 135, 147. 

'ApóxAas 145. 

᾽Αμϕιτρίτη 146. 

᾽Αμϕιτρύων 143. 

᾽Αμϕίων 143. 

ἀναγεννᾶν 0, 178, 247. 

ἀναγέννησις 6, 253. 

ἀναγνωρια óc 271, 289, 3006. 

ἀναίτιος 313. 

ἸΑνανίας 45. 

ἀνάπουσις 19, 22, 88, 92, 118, 290, 
42 


&varoÀctv in memoriam revocare 
333 


ἀναρμοστεῖν 390. 

ἀνατυποῦσθαι 304. 

Ανδρέας 259. 

ἀνδριὰς πήλινος βασιλέως 330. 
ἀνελλιπῶς 96. 

ἀνενδοιάστως 50, 210. 
ἀνεπισχέτως 132. 

ἀνθρωπότης bumanum genus 209 


ἀνθρώπων σάρκας ἐσθίοντες 388. 

ἀνθυποφέρειν 27. 

ἸΔννουδίων 122, 454, 173, 176, 305, 
306, 406, 409, 410, 411, 414. 

ἀνοικονόμητος 98. 

ἄνομος 4, 211. 

᾽Αντάραδος 255, 212. 

ἀντεξετάζεσθαί τινι certare cum 
aliquo 122. 

Αντιόπη 145. 

Αντιόχεια 254, 211, 306, 316, 406, 
407, 408, 412, AÍ4* A15, 416. 

᾽Αντιοχεύς 415. 

ἀνειπάδειαι 9T. 

ἀντίπνοιαι 20. 

ἀντιπυνθάνομαι 70. 

Αντισθένης 147. 

ἀντισυζυγία 95. 

ἀντιτυπία 343. 

"Avxlyptaxoc 54. 

᾽Αντώνιος 57. 

ἀνυπερθέτως 288. 

ἀνώτατος 57, 60 adnot. 78, 164, 
214, 332, 335, 352, 353. 

ἀνωτάτω 60, 353 adnot. 

ἀνωφέλητα 30. 

ἀπανοῦργος 34. 

ἀπανούργως 32. 

ἀπαξαπλώς 291, 219. 

ἀπαραθλήτως 71, 338, 369. 

ἀπαρασκευάστως 32. 

ἀπαρχή 10. . 

ἀπασχολεῖν τινά τινος detinere ali- 
quem aliqua re 14, 283. 

ἀπεμπολᾶν 10. 

"Απις 222. 

ἀπόγειος 20. 

ἀποχύημα 158. 

᾽Απόλλων 427, 144, 162. 


ἀποναργᾶν 37. 

ἀποσχολεῖν τινα elc ct, avocare ali- 
quem ad aliquid 25, 30. , 

ἀπυτελεστιχός 300. 

᾽Απτίων 122, 123, 132, 133, 134, 
135, 152, 153, 154,107, 172,173, 
177, 406, 409, 411, 414, 415. 

ἀπρόγνωστος 08. 

ἀπροσδεὲς 73. 

ἄραδος 263. 

"Apyoc 147. 

"Apne 150, 170. 

᾿Λλριάδνη 146. 

Αρίστιππος 147. 

Αρκάς 143, 146. 

&pr 128, 155. 

ἀῤῥενόθηλυς 459, 103. 

ἀῤῥενομιξία 167. 

ἀῤῥητουργεϊν 128. 

ἀῤῥητουργία 407. 

"Αρτεμις 102. 

ἄρχων ὁ καθεστὼς ἐν ὅδῃ 230. 

᾽Ασχληπιός 143 adnot. 145, 170. 

"Aaxpa. 150. 

ἀστρολόγος 300, 301. 305, 414. 

ἀσυλία 1106. 

ἀσχολεῖν 14, 31, 45, 40, 333, 338. 

ἀσχόλημα 14. | 

ἀσχολίαι negotia 13, 242. 

᾽᾿Ασωπός 143. 

ἄτλας 149. 

"Axpa 150 adnot. 170. 

᾽Ατύμνιος 145 adnot. 

αὐθέντης 302. 

αὐτεξούσιος 02, 234, 385, 390, 406. 

αὐτογέννητος 328. 

ἀφελληνίζεσθαι 288 adnot. 

᾿Αϕροδίτη 127, 447, 150, 156, 162, 
164, 1065, 166, 170. 

᾽Αχελῷφος 143. 

'"Ayspoucla λίμνη 150. 

Αχιλλεύς 145, 165, 170. 

ἀψευστεῖν 91. 

B 


Βαθυλών 326. 
Βαθυλώνιοι 108, 200. 
Βαλανίαι 281. 
Βαρνάθδας, 32, 36, 38, 39, 46, 47. 
βεδαιοῦν τι εἷς νοῦν 26. 
Βινιαμίν 45. 
Βερνίκη 119, 420, 122. 
Βηρύτιος 181. 
Βηρυτός 177, 179, 481. 

(Όλος 181. 

όθυνος, 5. 

ουκολεῖσθαι ἐλπίσιν 262. 
Βράγγος 145. 
Πρεταννοί 388. 
βοῦχειν ὀδόντας 395. 
μύὐθλος 181 adnot. 

Τ 

Γάθαλα 284. 
Γανυμήδης 144, 146. 


1261 


Γαριζίν 58. 

Uie (5 auapui ) 126, 298 
νεσις (— εἵμαρμενη , 

Y'209; S05, 414. j 


γενικός 89. 

γεννητοὶ γυναικῶν 94, 89, 107. 

T'ex0at 57 adnot. 

T7; 155. 

(γαντες 190, 492. 

Pe Qa 38; 96, 909, 274 
εσθαι , 202, 214. 

νόσος 73, 103. 

Γομόῤῥα 94. 

γονυχλινής 77. 

γυμνητεύειν 21. 


Aaó6l6 303. 

δαιμονᾶν 34, 228, 315, 334, 407. 

Δανάη 143, 146. 

Δαναός 137. 

Δάφνις 445. 

δεκάδαρχος 224. 

δελφίς 146. 

Δευκαλίων 53. 

δευτερεῖα 15. 

Δημήτηρ 128, 447, 155, 102. 

δημιουργεῖν A0, 69, 168, 398. 

δημιούργημα 198. — 

δηµιουργία 34, 168. 

δημιουργός 73, 99, 101, 127, 218, 
236, 511, 332, 335, 337, 344, 
352, 353, 301, 303, 364, 365, 
366, 369, 371, 386, 387. 

διάθεµα τῆς γενέσεως 301. 

διάχονοι 40, 14, 18, 20, 115, 118, 


254. 

διαλεκτικὴ τέχνη 32. 

διαμαρτυρία 8. 

διατάξεις, liber citatus 15 adnot. 
16 adnot. 17 adnot. 19 adnot. 

διαφωνεῖν evanescere, exstingui 
208, 209, 257, 385 adnot. 285, 
304. 

διβάλασσος 20. 

Δίκη 440. 

Διογένης 147. 

Source 224. 

Διονύσιος citatus 341 adnot. 

Διόνυσος 127, 144, 145, 140, 147, 
150, 156, 162, 170. 

Διοσπολίτης 122. 

διπρόσωπος 69. 

διχόνοια 18. 

Διώνη 128 adnot. 

δοκιμή 78, 79. 

δονούµενος ἐλπίσιν 31. 

Δοσίθεος 59, 00. 

Δρύοφ 145. 

δυἑχῶς 00. 

δυναστεία 122. 

δυσαῤῥώστως 134. 

δυσέχκλυτος 31. 

δυσµετάθλητος 129. 

δυσσυνειδησία 84. 

δυσσυνειδήτως 29, 69. 

Δωδώνη (7?) 128, 142. 

Δωσίθεος 59 adnot. 


E 
£ap' v1, τροπή 29. 
"^ Ἂ [4 
ἑθόυμκδος τὸ μυστήριον 312. 
ἑῤδομήχοντα, αἱ γλῶσσαι ο00. 


Σοδο μή κοντα oi 3, 4, 5, 69, 101, 
"EGpaioi 10, 32, 184, 229, 253, 


INDEX GRJECITATIS. 


356. 

ἐγχρονίζειν 111. 

εἶδεα 61 adnot. 

Εἰλείθυια 142. 

εἰλεῖσθαι 96. 

Εἴμα (?) 143. 

εἰμαρμένη 120. 

εἰσασωγή A0. 

ἑχατόνταρχος 221, 407. 

ἐχδικεῖν τι propugnare pro aliqua 
re 20, 41, 94, 336, 339, 360, 


361. 

ἐκδίκησις 330. 

εἰσευρίσχειν 82. 

ἐκθαθρεύεσθαι 334, 343. 

ἐκθράζειν 192, 245, 261. 

bod mela 3, 40, 11, 45, 17, 19, 23, 
24, 114, 115, 110, 118, 177, 
479, 253, 254, 291, 351. 

ἐχνυμφεύειν 144. 

ἐκπερινοστεῖν 166. 

Ἕκτωρ 170. 

ἐλευθεροπρεπεία 123. 

ἐλευθεροτροπεία 423 adnot. 

Ἑλένη 58, 60, 144, 146, 456. 

Ἐλιέζερος 45. 

Ἑλλάς 146. 

Ἕλληνες 48, 124, 425, 130, 132, 
190, 198, 233, 241, 309, 313. 

ἑλληνιχός 35, 57, 123, 128, 918. 

Ἐλισσαῖος 45. 

Ἐμμανουήλ 327. 

ἐμπερίτομος ϐ. 

ἐμπρόθεσμος 85, 87. 

ἐνάργεια ba] , 945, 346, 352. 

ἐναργής 392. 

ἐναργῶς 03, 345. 

ἐνδομοιχεῖν 233, adnot. 242 adnot. 
324 adnot. 

ἐνδομυχεῖν 202, 204, 210, 222,233, 
237, 240, 242, 32A 

Ἐνδυμίων 144. 

ἐνεργητιχός 89. 

Ἑνώχ 335, 363. 

ORE 42. 

ἐξοδεύειν 4. 

ἐπαδεῖν 237, 242. 

ἐπαναφορά 449. 

ἔπαχρος 22 adnot. 

ἔπαναιρεῖσθαι 7. 

ἐπαναχέω 158. 

ἐπαοιδή 97. 

ἐπαρχία 255, 407. 

ἔπαρχος 220. 

ἑπάσκησις 59. 

ἐπειγμοί induotiones (?) 225. 

ἐπιγράφειν τινά referre aliquid ad 
aliquem 208, 235, 262, ἐπιγρ. 


τι 209. 

Ἐπίδαυρος 170. 

ἐπιδικάζεσθαί τινος appetere ali- 
quid 23, 

ἐπιθολοῦν 40. 

Ἐπικούρειος 316. 

Ἐπίκουρος 122, 147, 286. 

ἐπιμορφοῦσθαι 144. 

ἐπίσκοπος 7, 8, 9, 11, 48, 20, 21, 
415, 117, 477, 179, 181, 254, 
416. 

ἐπίσκοπος ἐπισκόπων 10. 

ἐπιτεταμένως 39. 

ἐπιφωίνεσθαί xwwainvisere aliquem 
t], 19, 231, 279. 

ἐπιχορηγεῖν 86, 220. 


ἑπτὰ στῦλοι 304. 


ἐπῳφδή 405. 
Ἔρις 156, 105, 166. 


1208 


Ἑρμαφρόδιτος 145. 
Bois 444, 145, 150, 156, 165, 
7 


Ἑρμούπολις 180. 

ἑρσαῖος (1) 443. 

Ἔδρως 439, 440, 141, 142,118, 151. 

Ἑσπερίδες 156, 1606. 

ἑστώς 57, 59, 60, 362, 364. 

ἑτεροκλινία 20. 

eóplattaxoc 130. 

Εὐρυάλη 146. 

Εὐρυμέδουσα 143. 

Εὐρυσθεύς 145. 

Εὐρώπη 443, 1406. 

εὐσυνειδησία 343. 

εὐσυνειδήτως 68. 

εὐφρασία 45. 

εὐχρηστεῖν 83, 238. 

egamAodv 73, 245. 

Ἐφέσιος 208. 

ἐφοδιάζειν instruere aliquem 4,14, 
69, 261, 327 


Z 

Ζάχυνθος 144. 

Ζακχαϊῖος 4b, 56, 67, 93, 112, 113, 
117, 418, 333. 337. 

Ζαχαρίας A5. 

Ztóe, Διός, Zrva 127, 128, 133, 
14441, 144, 145, 146, 150, 155, 
156, 460, 1061, 165, 164, 108, 
169, 170, 171. 

Ζῆθος 143. 

Ζήνων 147. 

Ζωροάστρης 198, 199. 


H 
"H6» 142. 
Ἡλίας 54. 
mE 161, στης 88 
ἡμεροδθαπτιστής 95. 
ρα 428, 142, 147, 156, 161, 16, 


166. 
Ἡροιλῆς 128, 143, 145, 140, 166, 
7 


*Haatac 365, 366. 

Ἡσαῦ 54. 

Ἡσίοδος 157. 

"Hoatococ 142, 145, 200. 


θάλασσα 142. 

θεά 155. 

θέατρα 130. 

θεία 155 adnot. 

θεμέλιος 10, 354. 

θὲµις 446, 155. 

θεοθούλητος 11. 

θεογονία Ἡσιόδου 457. 

θεολογίαι 79. 

θέρσης 145. 

θέστιος 444. 

θέτις 156, 164. 

θῆθαι 150. 

θολοτικός 462 adnot. 

θολωτικός 162. 

θρόχη 150, 4770. 

θρυλλεῖν τινά 53. 

θρύλλος 36. 

θωμᾶς 45. 

I 

Ἰακώθ 54, 76, 408, 184, 327; 336, 
363, 366, 402. 

Ἰάκωθος 3, 6, 9, 24, 253, iniu 
πος 3, 0; ἐπίσκοπος ἐπισκόκων 


1. 
Ἰάμμηνοι 45. 








1269 


Ἰάμνηνοι 45 adnot. 
Ἰαπετός 155. 


ἰδέα 61, 206, 207, 324, 330, 334, 
334 


ἰδιολογεῖσθαι 124. 

ἰδιώτης 49, 129, 317. 

ἱερεῖς τῶν ἀναθημάσων πολλὰ ὑφαι- 
ροῦνται 227. 

Ἱερεμίας ἐν τοῖς ο ρήνοις 300. 

Ἱερουσαλήμ 58 252. 

ἱεροφάντης 20. 

Ἱησοῦς 3, 10, 11, 55, 406, 108, 
122, 184, 185, 336, 337, 340, 
301, 353, 356, 964, 364, 365. 

tÀcyE 20, 158. 

Ἱλιθῆα 142 adnot. 

Ἴλιον 170. 

"IpaAla 143 adnot. 

ἴνδαλμα 121. 

Ἰξίων 27, 145. 

Ἰούδα 105. 

Ἰουδαία 29, 31, 32, 37, 38, 296, 
409, 411, 415. 

Ἱουδαῖοι 20, 98, 127, 132, 133, 135, 
152, 176, 207, 241, 286, adnot., 
HA 319, 321, 322, 327 , 3063, 


Ἱοῦστα 55, 119, 120, 286. 
Ἱππόλυτος 145. 

Ἱσαάκ 54, 108, 184, 326, 363. 
ἰσάγγελος 348. 

Ἱσμαήλ 54. 

ἰσοδύναμος 383, 386, 387, 403. 
Bic 109, 322, 356, 366, 307, 


Ἱωσήφ 349, 405. 
Ἰώσηφος 45. 
ἰῶτα b, 106. 


K 


Κάδµος 144. 

καθέδρα 3, 5, 14, 12, 22, 23, 24, 
87, 141, 113, 117, 249. 

Katv 53, 90, 102, 379. 

Καϊσαρ 20, 123, 240, 211, 221, 
ἂν 235, 2600, 301, 304, 407, 

Καισάρεια Στράτωνος 38, 42, 120, 
172, 258, 286, 407. 

xaxonpa£ia 17, 19. 

κακουχεῖν 51, 277, 218, 280.Kaxou- 
x la 06, 203,259,276 adnot.,284. 

Καλλιστώ 143, 145, 146. 

κάνθαρος 248. 

χανὼν τῆς συζυγίας 55, 66. 

κανὼν προφητικός 93. 

Κάραι 450 adnot, 170. 

καρδία, ἡ τοῦ ἄνω xai κάτω 341, 
342 


Kapx& (?) 150. 

Κάῤῥαι 150 adnot. 

Κασσιόπεια 143. 

Κάστωρ 144, 140. 

χαταγοητεύειν 120. 

xatd spa 8. 

χαταιγίας 97. 

χατασιωπᾷν ad silentium redigere 
34 


καταστερίζειν 445, 149. 
κατἐγνωσμµένος 354. 


INDEX GRJECITATIS. 


κατενεχυράζειν 494. 

κατηχητής 448. 

κατηχοῦντες οἱ 19. 

Καυκάσια ὄρη 450. 

χεραία 5, 106. 

κήρμγμα 4, 51, 252,253, 299, 391 ; 
xnpovuaca 3, 4, 5, 6, 7, 8, 24. 

Κινύρας 144. 

Κλήμης 10, 11, 13, 16, 19, 41, 24, 
20, 38, 40, 45,40, 55, 02, 65,70, 
73, 74, 1, Το, 149, 123, 135, 
154, 183, 250, 208, 269, 270, 
280, 281, 295, 303, 309, 406, 
412, 415. 

Κοῖος 455. 

Κόρη 462. 

Κορνήλιος 407. 

4pavatoc 159. 

Κρῖος 155. 

Κρητες 170. 

Κρήτη 150. 

χρόμμυον 222, 223. 

Κρόνιος 143. 

Κρόνος 128, 133, 142, 150, 451, 
155, 159, 160, 103, 164, 169. 

χυνόσουρα 445. 

χυοφορεῖν 79, 86, 88. 

χυπάρισσος 145. 

Κύπρις 442. 

Κύπρος 150, 470. 

χύνες 389. 

χύτος 443. 

κώνωψ 33, 34. 


A 


Λάζαρος 45, 404, 405. 

Àatxóc 44. 

Λαΐς 147. 

Λαχεδαίμων 140. 

Λαμία 144. 

λάμπυρἰς 459. 

λαοδίχεια 255, 281, 410, 414, 445. 
Λαόνις 145. 

Λαχανον 298. 

λειποτάκτης, 18, 22. 


λιποτακτεῖν 244. 

λογιστεύειν 97. 

Λυχάων 4231. 

Λυκοῦργος 147 adnot. 

λύσσα 46, 115, 130, 131, 247. 
λυσσοῦν 131. 


λυσσώδης 226. 


M 


Μακεδών 170. 

μάνδρα 147. 

Μαρίαμ 350. 

Μαροόνης 182, 186, 254. 

ματαιοπονεῖν 27. 

Ματθιδία 260 adnot., 280 adnot., 
204 adnot., 303 adnot., 413, 
adnot. 

Ματτιδία 260, 280, 294, 303, 413. 

µαφόριον 310. 

µ υσος 76. 
εσοποταµία 170. 

Μεσραίµ 198 adnot. 

Μεστρέμ 198. 

μεταβῥυθμίζειν 4. 

µετασύγχρασις 405 adnot. - 

µετουσία 89, 341, 343. 


1210 


Μῆτις 128, 442, 450, 455, 161,169. 

Μίθρας 462. 

Μίνως 441, 145, 140. 

µισοϊουδατος 435. 

Μιχαίας 45, 399, 403. 

Μνημοσύνη 444, 455. 

μοναρχία 3, 78, 82, 410, 442, 198, 
219, 222, 316, 380. 

μοναρχικὴ θρησκεία 481, µοναρχι- 
κὸν φρόνηµα 453, μοναρχικὴ 
ψυχή 72. 

µονοειδής 95. 

Μοῦσαι 444. 

Μυρμιδών 443. 

µυσαρός 86, 88, 388. 

Moücr;, 3, 76, 403, 404, 107, 408, 
245, 327, 302, 402 ; Μωύσέως 5, 
6, 67, 69, 87, 404, 405, 417, 
185, 249, 354, 362, 404 : Μωύσεϊ 
133, 484 ; Meier 336, 350 ; 
Μωῦσέα 104, 405, 484, 485, 906. 


N 


Ναθουχοδονόσορ 405, 339. 

ναοὶ, νεκρῶν ἀνδρῶν µνήµατα 218. 

ναρκᾶν Á. 

ναυάχιον 262, 206, 262, 309. 

ναυστολόγοι 20. 

ναυτιᾷν 2l. 

ναυφράγχιον 2601, 262 adnot. 266, 
adnot., 272 adnot., 281 , 309, 
adnot. 

Νεθρώδ 498, 499. 

Νεῖλος 402. 

νεχροµαντεία 28. 

νεκυοµαντίἰα 28 adnot. 

Νέμεσις 449. 

νεοµηνία 392. 

Νηρεϊῖς 464. 

Νικήτης 45, 02, 64, 65, 420, 483, 

, , , 28 , 6. 

Νινευῖται 252. 

νομὴν λαθεῖν 45. 

νόμιμος 4, 56, 347. 

νοσοποιῦς 21. 

Νυκτεύς 142. 

νύμφη 43, 45, 92, 419, 280. 

νυµρίος 45, 92, 280, 292. 

Νῶε 76, 498, 335, 303. 


* 


ξόανον 78, 200, 201, 206, 207,227. 


᾿Ὀδρύσης 145. 

ὁλκότερος 207 ; ὁλκότατος 404. 

ὁλκότης 470. 

ὁλοχαύτωμα 109. 

s Oimpos 157. 

ὁμιλίαι 44, 20, 23, 24, 42. 

ὁμοδίαιτος 475, 494, 307. 

ὁμοεβνής 3, 37. 

ὁμόεθνος 3 adnot. 

ὁμοτράπεζος 474. 

ὀμόφυλος 3, 5. 

Ὀπούντιοι 170. 

ὁπτασία 337, 345, 346. 

ὁράματα xai ἐνύπνια 345, 368. 

Ὀρθωσία 254. 

ὁρμᾶσθαι ἀπὸ τῶν αὐτῶν 8; ὁρμώ- 
µενος ἐκ παιδείας κοσμικῆς 33, 


Ὀρφεύς 445, 457, 459. 
Ὄσιρις 462, 201. 

Ὁσπία (2) 443 adnot. 
Οὐρανός 428, 145, 455. 
οὐσίαι τέσσαρες 381, 382. 
οὐσιωδῶς 374, 378. 


1319 ORDO RERUM QU/E IN HOC TOMO CONTINENTUR. 12914 
ὑλάσσειν 30. 289, 206, 303, 304, 402. χάος 157. 

Ὑμέναιος 145. Φαῦστος 260, 303, 304, 310, 406, Ἁχάρυοδις 24. 

ὑπαρκτός 300. 401, 408, 409, 414. χειροθετεῖν 119. 

ὑπατικός 224. Φειδίας 263. χερσεύειν 19, 230. 

Ὑπερίων 155. Φθαέ 200, cfr. tamen adnot. χηρικόν 254. 


ὑπέχεσθαι εἰπεῖν idem signiflcans 
; a εἰπεῖν 30 ον. adnot. 
πόδησις (— ὑπ a) 258. 
ὑποδιαθάλλειν 5o. ! 
ὑπόθεσις 10, 44, 42, 43, 125, ad- 
not., 426, 139, 237, 362, ; ὑπο- 
θέσεις 20, 27, 41, 49, 167, 234. 
ὑπόνοια 59, 00, 124, 230, 232, 
231,357. ^ λυαρώδης 4. 
ὑπονόστησις 160. ο ογὸρ 104. 
ὑποπόδιον 109. Φοῖθος 140. 
ὑποστάθμη 160, 103, 171. 
ὑποσυλᾶν 58 


ὑποσχέσθαι do adnot. 


φθινοπωρινὴ 


Φοϊνιξ 343. 
Φόρθας 145. 
quK 


οχριδεῖσθαι 403. 


$ Φῶκος 143. 
Φάνης 159, 1063. φωστήρ 73. 
Φαραώ 327, 349. 
Φαρισαῖοι 87, 249, 355. Χάµ 108. 


Φαυστινιανός 200, 281, 285, 290, 
303, 304, 412. 
Φαυστῖνος 200, 281, 285, 280, 287, not. 


pomi . 
φιλανθρωπία 272, 273. 
φιλοκαθεδρεῖν 46. 
φιλοκρινεῖσθαι separatim existere 


Φιλοκτήτης 145. 
voy opp. φιλόσοφος 35, 49, 20, 22 ; 12, 57, 58,88,111, 114, 
cfr. 310. 


Φοινίκη 110, 119, 254. 


Χαναανῖτις 119, 120. 
Χανανῖτις 55, 1109 adnot. 120. ad- 


χιλίαρχος 224. 
χρηµατίζειν 206, 207, 208, 209, 
266, 302 


χρησιµεύειν prodesse 91, 97, 216, 
238. 
Χριστός 3, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 


115,116, 117, 122, 351, 363, 380. 
Χρύσιππος 147. 
Χρῦσος 149. 
Χώνος 145. 


V 


Ψευδαπόστολος 332. 
Ψευδοπροφήτης 20. 
Ψωρός 30. 

ü 
Ὠχεανός 155. 
ὨΏρίων 146. 


ὡροσκοπεῖν 199. 
ὡρονομεῖν 499 adn. 











ORDO RERUM | 


QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 





S. CLEMENS I PONTIFEX ROMANUS. 
CLEMENTINA. 
Testimonia veterum de Clementinis. 9 
Dissertatio procemialis Gallandii de Clementinis — 11 
HOMILLE VIGINTI CLEMENTIS ROMANI nunc pri- 
mum integre. 
Monitum ad Lectorem. 19 


Epistola Petri ad Jacobum. 25 
Epistola Clementis ad Jacobum. δι 
omilia prima. 51 
Homilia 1I. 78 
Homilie III. 112 
Homilia IV. 158 
Homllia V. 174 
Homilia VI. 195 
Homilia VII. 218 
Homilia VIII. 226 
Homilia IX. 242 
Homilia X. 959 
Homlília XI. 275 
Homilia XII. 302 
Homilia XIIf. 330 
Homilia XIV. 916 
Homilia XV. 355 
Homilia XVI. 3066 
Homilia XVII. 383 
Homilia XVIII. 403 
Homilia XIX. . 423 
Homilia XX. 147 
EPITOME CLEMENTIS DE GESTIS 8. PETRI. 469 
LITURGIA S. CLEMENTIS ROMANI. 603 
APPENDIX AD S. CLEMENTEM. 
Martyrium S. Clementis pape Romani. 617 


Ephraim archiepiscopi Chersonis narratio de miraculo 
quod in puero factum est a 8. Clemente martyre. 633 


S. BARNABAS APOSTOLUS. 


Prolegomena. 647 
Testimonia veterum de 8. Barnaba et ejus epistola, 
7 


Judicium Cotelerii de epistola S. Barnabe apostoli; 
Dissertatio D. Le Nourry de epistola 8. Barnabs, 
Articulus primus. — Analysis epistole 8. μπας. 


Articulus II. — Hanc epistolam eamdem esse, que ab 
antiquissimis Ecclesie Patribus laudatur. 674 
iculus III. — De auctore hujus epistole antiquorum 
Bcriptorum opiniones. 614 
Articulus IV. — Sententia recentiorum. 675 
Articulus V. — Primum argumentum examinatur. 


Articulus VI. — Secundum argumentum expenditur. 
Articulus VII. — Tertium argumentum exeminatur. 
Articulus VIII. — Moynii conjecture discutiuptur. 
Articulus IX. — Quandonam hec epistola scripta Sit 


679 

Articulus X. — Ad quos hec epistola scripta sit. 680 
Articulus XI. — De hujus epistole fortuna, et variis 
ejus editionibus. 681 
Articulus XII. — De notis et observationibus in banc 
epistolam. | 682 
Articulus XIII. — Nove observationes in hanc episto- 
683 


am. 
Dissertatio Gallandii de eadem epistola. 685 
Caput primum. — Num 8. Barnabas auctor sit epistole 
qua sub ejus nomine circumfertur. 685 
, Car. 1I. — Potiores objectiones diluuntur, eaque po- 
lissimum, qua hujus epistole integritas impetitur. 689 


U 


1215 
Car. II]. — Quo tempore «scripta fuerit, inqulritur. 


Car. IV. — Quantesit auctoritatis, et quanti aatimanda 
Car. V. Judicium Cl. Mazochii; cujus etiam erudite 
observationes in aliquot ejusdem epistole loca, reliquis 
editoribus preeterita, in medium adducuntur. 9 
Cap. VJ. — De varíis ejusdem epistole editionibus ac 
versionibus ; in primise vero de Latina vetere, ubi et 
psucula de cura Gallandii. 102 


EPISTOLA CATHOLICA 8. BARNABJE APOSTODS, 


I. — Salutatio Barnabee ad fratres. 721 
lI. — Sacrificia Judaica abolita sunt. 129 
ΠΙ. — Jejunia Judeornm non sunt vera nec Deo M^ 


ta. 
P ]V. — Antichristus ante portas: ergo fugiamus errores 
judaizantium et opera male vite 731 
V. — Novum foedus, i 
nobis ad salutem, Judiis ad interitum. 
VI. — Chrieti passio et novum fedus jam et prophetis 
annuntiatur. 131 
VII. — Jejunium et caper typus Christi. 743 
VIII. — Vacca rubra typus Christi. Tél 
ΙΧ. — De circumcisione auris et cordis, et de circum- 
cislone typica Abrahami. 749 
X. — Mandata de cibis, male & Judeis intellecta, Chri- 
stiapis sunt aperta. 754 
Xl. — Baptismum et crucem Deus jam in Vet. Test. 
remonetrevit. . T8 
I. — Crux Christi sepe in Vet. Test. annuntiata. — 
Josue typus Christi. ... 150 
XIII. — Christianos, non Judaeos, feederis divini esse 
heredes, jam in Vet. Test. annuntiatum est. . 165 
XIV. — Testamentum quod Moyses accepit et contrivit, 
Dominus nobis dedit. 761 
XV. — Sabbatum Judeorum non est verum ; Deo ac- 
ceptum Sabbatum. 
XVI. — Non templum Judeorum, sed spirituale eme 


plum Christianorum Deo placuit. 74 
XVII. — Epilogus partis prime. 715 
ΧΥΠΙ. — De duabus viis. TIS 
XIX. — De via lucis. TI 
XX. — De via tenebrarum. 719 
XXL -— Conclusio admonitoria. T79 


Dictum 8. Barnabe apostoli, quod in ejus catholica 
epistola non reperitur. 781 


S. MATTHIAS APOSTOLUS. 
Fragmenta. 788 
8. BARTHOLOM/EUS APOSTOLUS. 
Sententia brevis. 785 
ANACLETUS PAPA. 
Notitia. 781 
EPISTOLAE ET ΡΕΟΒΕΤΑ. 189 


Epistola prima. — De oppressione Christianorum et de 
accusatione episcopi,de ordinatione archiepiscoporum et 


cie&terorum,et deprimatibus et patriarchis, eorumque mi- 
nisterio. 189 
I. — Delis qui sacerdotes accusant. πι 


b n — Ut episcopus Deo sacrificans testes secum ο 
eat. 
III. — De peregrinis et provincialibus judicibus. 798 
IV. — Ut oppressus judicio ssscularium appellet judi- 
cium sacerdotum, et de majoribus causis ad sedem apo- 
stolicam referendis. 799 
Epist. II. — De ordinatione arehiepiscoporum et reli- 
quorum episcoporum atque sacerdotum, et de fide cete- 


risque causis. . 801 
I. — De ordinationibus episcoporum et omnium cleri- 
corum. 802 


II. — De accusationibus episcoporum. 802 
III. — Quod minus quam a tribus episcopis episcopus 
non debeat ordinari. 801 
JV. — [n quibus civitatibus primates, in quibus metro- 
politani esse debeant. 807 
Epist. IlI. — De patriarchis et primatibus, ac reliquis 
episcopis ; et quod Romana Ecclesia cardo sit et caput 
omuium ecclesiarum. 810 
I. — De bipartito ordine sacerdotum. . |. 812 
II. — De constitutione seu ordinatione episcoporum ac 
presbyterorum. 812 


ORDO RERUM 0054: IN HOC TOMO CONTINENTUR4 


assione ' Chrieti fundatum, gat 


1216 


IIl. — De discretione episcopornm et civitatum. 813 
IV. — Ut diffüciliores cause ad sedem apostolicam 
referantur. 816 
V. — Non admittendos ad accusationem sive ad testi- 
monium qui antea inimici fuerunt, et deextremo judicio. 
815 

Duo decreta Anacleti pape. 
I. — Quare laici in accusatione episcoporum non au- 
diuntur. 817 
II. — Singulis annis apostolorum limina visitent epi- 


scopi, qui ordinationibus apostolicis subjacent. 817 
SANCTUS HERMAS. 
Testimonia veterum de 8. Herma. 819 


Dissertatio de vita et scriptis 8. Herme a D. Le 
Nourry. 833 
Articulus primus. — Analysis operis S. Herme cui ti- 
tulus: Pastor. 833 
Articulus II. — Quis Hermas auctor hujus operis ; num 
sit frater Pii primi, summi pontificis. 
Articulus III. — Num Hermas fuerit discipulus Pull 


apoatoli. 
Artiénlus IV. —— Quo tempore hos libros scripserit. 
| 83 


Aiticulus V. — Num hi libri Grece primum scripti sint. 
838 


Articulus VI. — Num versio latina sit barbara, et Ana- 
stasius illius sit auctor. 
Articulus VII. — Num sit tantum epitome. 
Articulus VIII. — De titulo hujusce operis. 
Articulus IX. — De hujus operis divisione, capitibus 
et capitum argumentis. 841 
Articulus X. — Quid de his libris antiqui Patres sen- 
serint. 842 
Articulus XI. — Quant: sint utilitatis. 842 
Articulus XII. — Utrum antiqui Patres illos spreverint: 


8 
Articulus XIII. — Quam temere hi libri à quibusdam 
recentioribus contemnantur. 845 
Articulus XIV.— Hos libros plenos non esse heresibus, 
et primo quidem circa angelum bonum et malum sin- 
gulis hominibus tributum. 845 
Articulus XV. — Hos libros non favere Novatianis. 
846 


Articulus XVI. — Eosdem libros immerito aliorum 
quorumdam errorum incusari. 848 
Articulus XVII. — De variis editionibus et notis in 
hos libros. 849 
Articulus XVIII. — Novte observationes, ac primo de 
Christi sanctique Spiritus divinitate. 849 
Articulus XIX. — Utrum apostoli mortui predicaverint 
nomen Filii Dei iis qui apud inferos erant. B51 
Articulus XX. — Utrum Hegrin sit nomen angeli. 853 
Articulus XXI. — Num angeli omnia creaverint. 854 
Articulus XXII. — Qui doctores et presides ministe- 
riorum dicantur. 854 
Articulus XXIII. — De xerophagiis. 855 
Articulus XXIV. — De matrimonii vinculo nunquam 
solvendo. 856 
Articulus XXV. — De libro apocrypho de Heldam et 
Modal 859 


Judicium Cotelerii de S. Herme Pastore. 859 
Procmium Gallandii ad 8. Hermam. 863 
CaPur PAIMUR. — Quis cujasve fuerit Hermas. Distin- 
guendus tum ab Herme, Dalmatie, ut fertur, episcopo, 
tum ab Hermete pastore, Pii I fratre. 
Car. II. — Opus Hermae Pastor inscriptum. De Graecis 
ejus laciniis, deque- vetere Latina versione. 865 
Car.III. — Quantoin pretio apud Patrum vetustissimos 
habitum. Valde utile jure existimatum. Hinc immerito & 
nonnullis reprobatur. Sotvuntur aliquot objectiones, ab 
antiquornm Patrum auctoritate peüte. 866 
Car. IV. — Quo tempore scripserit Hermas disquiritor. 
9 
Car. V. — Quid opere in eius Pastorem nunc denuo 
evulgatum, impensum. 870 
De doctrina 8. Herme, auctore Lumper. 811 


SANCTI HERMAE& PASTOR. 

LIBER PRIMUS, qui inscribitur Visiones. 

Visio I. — Contra turpes et elatas cogitationes, et ne- 
gligentem Herme filiorum castigationem. 891 
. Visio 1I. — Rursum de negligenti uxoris loquacis et fi- 
liorum libidinosorum castigatione, et ejus moribus. 895 

Visio III. — De triumphantis Ecclesim structura, et 
variis hominum reproborum ordinibus. 899 

Vieio IV. — De tentatione et tribulatione hominibus 
euperventura, 909 











49271 ADDENDA. 12718 
LIBER SECUNDUS, qui inscribitur Mandata. ANONYMI TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM. 
Procmium. 913 Testi i . ) 1025 
Mandatum I. — De fide in unum Deum. 913 Dissertatio prom . 1025 
Mandatum II. — De fugienda obtrectatione, et eleemo- Dissertatio proc»mialis Gallandii. 1029 


syna facienda in simplicitate. 
Mandatum Π]. — De fugiendo mendacio, et Herme 
poenitentia ob simulationem. 917 
Mandatum IV. — De dimittenda adultera. 917 
Mandatum V. — De tristitia cordis, et patientia. 921 
Mandatum VI. — Deagnoscendis uniuscujusque homí- 
nis duobus geniis, et utriusque inspirationibus. 25 
Mandatum VII. — De timendo Deo, et demone non 
metuendo. 929 
Mandatum VIII. — Declinandum est a malo, et facienda 


ona. 931 
Mandatum IX. — Postulandum a Deo assidue, et sine 
haesitatione. 
Mandetum X. — De animi tristitia, et non contristando 
Spiritu Dei quí in nobis est. 939 
Mandatum XI. — Spiritus et prophetas probari ex ope- 
ribus, et de dapliei spiritu. 43 
Mandatum XII. — De duplici cupiditate. Dei mandata 
non esse impossibilia, et diabolum non metuendum cre- 
dentibus. 943 


LIBER TERTIUS, qui inscribitur Similitudines. 


Similitudo I. — Nos quia in hoc mundo permanentem 
civitatem non habemus, debere inquirere futuram. 951 
Similitudo II. — Ut vitis ulmo fulcitur, sic dives ora- 
tione pauperis juvatur. 953 
BSimilitudo IIl. — Ut hieme virides arbores ab aridis, 
sic in boc seculo justi ab injustis internosci non possunt; 


BSimilitudo IV. — Ut estate arbores ab aridis, fructu et 
virentibus foliia internoscuntur, sic in futuro ssmculo 
justi ab injustis beatitudine different. 95 

Similitudo V. — De vero jejunio, et ejus mercede; 
tum οἱ de corporis munditia. 951 

Similitudo VI. — De duplici genere hominum volupta- 
riorum, et eorum morte, defectione, et poenarum dura- 
tione. 963 

Similitudo VII. — Ponitentibus faciendos esse poni- 
tenti, dignos fructus. 9 

Similitudo VIII. — Electorum: et penitentium pecca- 
torum multa sunt genera; omnes autem, pro pcenitentiee 
et bonorum operum suorum modo, habebunt mercedem; 

97 


Similitudo IX. — 4Edificande militantis et triumphantis 
Ecclesie mysteria maxima. 919 
Similitudo X. — De penitentia et eleemosyna. 1009 


APPENDIX AD 8. HERMAM. 


Acta 88. Pudentiane seu Potentianese et Praxedis, au- 
ctore S. Pastore presbytero. Notitia in S. Pastorem. 1011 
Acta Sanctarum virginum Pudentiane et Praxedis, 





I. — Horum Testamentorum auctor Christianus füiase, 
illaque Grece scripsiese demonstretur. 1039 
Ill. — Ipsius eetas inquiritur, ejusque scriptionis consi- 
lium paucis aperitur. 1031 
IIl. — Operis pretium expenditur ; ex quo in primis & 
Grabio deprompta pro vera Christi deitate testimonia de- 
scribuntur. Hinc sententia de scriptore Christiano iterum 
confirmatur. 1033 
IV. — De variis mss. exemplaribus Grecis, deque an- 
tiqua Roberti Lincolniensis episcopi versione agitur. 


1036 
V. — De editione Grabiana hictypis expressa. 1037 
TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM filiorum Jacob 


ad filios &uos, interprete Roberto Lincolniensi episcopo. 
CaPUT PRIMUK. — Testamentum Ruben, deiis que mo- 
riturus in mente habuit. 1038 
Car. Il. — Testamentum Simeonis, de invidia. 1046 
Car. III. — Testamentum Levi, de sacerdotio et su- 
perbia. 1051 
Car. IV. — Testamentum Jude, de fortitudine, etava- 
ritia et fornicatione. 1070 
Car. V. — Testamentum Issachar, de simplicitate. 


4 
Car. VI. — Testamentum Zabulon, de commiseratione 
et misericordia. 1090 
Ca». VII. — Testamentum Dan, de ira et mendevío, 

8 

Ca». VIII. — Testamentum Nephthalim, de naturali 
bonitate. 1103 
Cap. IX. — Testamentum Gad, de odio. 4114 
Car. X. — Testamentum Aser, de duabus faciebus ma- 
litie et virtutis. 1119 
Cap. XI. — Testamentum Joseph, de castitate. 1126 
Ca». XII. — Testamentum Benjamin, de mente munda, 


Tabula chronologica Testam. XII patriarcharum. 1154 
ANONYMI EPISTOLA AD DIOGNETUM. 


Gallandii procmia. 1159 
EPISTOLA AD DIOGNETUM. 1167 
PRESBYTERORUM ET DIACONORUM 
ACHALAE. 
EPISTOLA DE MARTYRIO 8. ANDREE. 
Veterum testimonia. 1187 
Gallandii Preefatio. 1199 
Acta et Martyrium S. Andree apostoli. 1217 
Addenda. 1211 


LMAALAWAWA————— EXC 


ADDENDA. 
1. 
Varie Lectiones ad Constitutiones apostolicas, ex codicibus mss. (4) 


In codice bibliotheos montis Sinaitici, seculi fere decimi tertii, plura leguntur que ad Constitutiones 

apostolicas pertinent. Descripsi inde libri VIII capat 32 et que sequuntur. Soripturam codicis ita affe- 

ram ut que a textu Cotelerii quemadmodum recognovit doctissimus Ueltzenius differant, typis cursivis 

distinguam. 

HAYAOY TOY ΑΓΙΩΤΑΤΟΥ  AIIOZTOAOY  AIA- A xóvov προσαχέσθωσαν τῷ ἐπισχκόπῳ Ἡ τοῖς πρεσθυ- 
TAEIZ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΕΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ. τέροις, καὶ τὰς αἰτίας ἐξεταζέσθωσαν οὗ χάριν προσ- 


Οἱ (plura precedunt apud Cot. et Ue.) πρώτως — 7A8ov τῷ χυριαχῷ λόγῳ. Ot δὲ προσενέγκαντες µαρ- 
προσιόντες τῷ μυστηρίῳ τῆς εὐσεθείας διὰ τῶν δια- Ἅτυρείτωσαν (Cot. add. αὐτοῖς) ἀκριθώσαντες τὰ κατ’ 


(1) Hac, ut que sub numm. II et III sequuntur, ex libro oui titulus : Απεεάφία sacra εί profana ex Oriente εί 
Occidente allata... Edidit Const. Tischendorf, phil. et theol. Doctor, etc. Lipsie 1855, in-4. 


1379 


ADDENDA. 


1280 


αὐτούς. Ἐξεταζέσθω δὲ ἀκριθῶς ὁ τρόπος xal ὁ A Παῦλ. διατάσαοµεν ἐργάζεσθαι τοὺς λαοὺς πέντε 


βίος, καὶ εἰ δοῦλοί εἶσιν fj ἐλεύθεροι. 2. Καὶ ἐὰν fi 
τις δοῦλος, ἐρωτάσθω ὁ δεσπότης αὐτοῦ εἰ μαρτυ- 
ρεῖ αὐτῷ' εἰ δὲ μὴ, ἀποθαλέσθω, ἕως ἂν ἄξιον 
ἑαυτὸν ἐπιδείξηῃ τῷ δεσπότῃ' εἰ δὲ μαρτυρεῖ αὐτῷ, 
προσδεχέἐσθω. ᾿Εθνικοῦ οἰκέτης διδασκέἑσθω εὖαρε- 
στεῖν τῷ δεσπότῃ, ἵνα μὴ βλασφημεῖται ὁ λόγος. 3. 
Ei μὲν οὖν ἔχει γυναῖχα fj ἡ γυνὴ ἄνδρα, διδασκὲ- 
σθωσαν ἀρχεῖσθαι ἑαυτοῖς' εἰ δὲ ἄγαμοί εἶαι, µαν- 
θανέτωσαν μὴ πορνεύειν, ἀλλὰ γαμεῖν ἐν vópap, El δὲ 
ὁ δεσπότης αὐτοῦ πιστὸς ὢν xai εἶδὼς ὅτι πορνεύει, 
οὐ δίδωσιν αὐτῷ Ὑγυναῖκα ἢ τῇ υναικὶ ἄνδρα, ágo- 
ριζέσθωσαν. 4A. 'Edv (Cot. add. δὲ) τις δαίµονα 
ἔχῃ, διδασκέσθω μὲν τὴν εὐσέθειαν, μὴ προσδεχέσθω 
δὲ εἷς κοινωνίαν πρὶν ἂν καθαρισθῇ εἰ δὲ θάνατος 
κατεπείχει, προσδεχέσθω. 5. Et τις πορνοθοσκὸς, 
Tj παυσάσθω (Cot. add. τοῦ) µαστροπεύειν dj ἀποθα- 
λέσθω (sequuntur plura apud Cot.). Τῶν ἐπὶ σκη- 
νῆς ἐάν τις προσείη (sic) ἀνὴρ Tj vov?) fj ἡνίοχος fj 
μονομάχος fj σταδιοδρόµος f| λουδεμπιστὴς (codex 
στῆς) 3j ὀλυμπιχὸς Jj χοραύλης fj χιθαριστὴς (seq. 
alia apud Cot.) 73 αὔλησιν ἐπιδεικνύμενος, fj παυ- 
σάσθωσαν fj ἀποδαλέσθωσαν. 6. Στρατιώτης προσ- 
ιὼν διδασκέσθω μὴ ἀδικεῖν, μὴ συκοφαντεῖν, ἀρκεῖ- 
σθαι δὲ τοῖς διδοµένοις ὀψωνίοις' πειθόµενος προσδε- 
χέσθω, ἀντιλέγων δὲ ἀποθαλέσθω. ᾽Αῤῥητοποιὸς, xl- 
ναιδος, βλὰξ, μάγος, ὀχλαγωγὸς, ἐπαοιδὸς, λῶταξ, 
περιάµµατα ποιῶν, οἰωνιστὴς, σοµθολοδεἰκτης, παλ- 
μῶν ἑρμηνεὺς, φυλαττόμενος ἐν συναντήσει λωθὰς 
(sic) ὄψεων ἢ ποδῶν ύ ὀρνίθων ἢ γαλῶν fj ἐπιφωνή- 
σεων Tj παρακροαµάτων συμθολικῶν, χρόνῳ δοκιµα- 
ζέσθωσαν * δυσέχνιπτος . . " ἀποθαλέσθωσαν. 
Παλλαχὴ . . . ἀποθαλέσθω . . . cl μὲν δούλη ἐστίν 
oS. εἰ δὲ ἐλευθέρα, γαµείτω . . . ὁ (pro εἰ) δὲ μὴ, 
ἀποθαλέσθω. 8. Ἑλληνικοῖς . . . µετατιθέσθω 1] 
ἀποθαλέσθω . . . Ἱπποδρομικοῖς ἀγῶσιν . . . ámo- 
θαλέσθω. 9. Ὁ µέλλων . . . εὔνοιαν (codex ἄνοιαν) 
Ey» (Cot. add. περὶ τὸ πρᾶγμα) . . . 40. . . . λαῖ- 
κὸς εἴη. 11. Πᾶς πιστὸς . . . πρὸ τοῦ τὸ ἔργον χεῖ- 
pov ἐπιτελέσαι . . . cl δέ τις λόγος κατηχήσεως 
γίνεται, προτιµησάτωσαν . . . εὐσεθείας. 12. Πι- 
στὸς Tj πιστὴ . . . ἐπιστολαῖς διετάξαµεν. 

Inscriptum est Πέτρου xai Παύλου τῶν ἁγίων 
ἀποστόλων διάταξις (67). 

XXXIIL 1. Ἐγὼ Πέτρος καὶ (Cot. add. ἐγὼ) 


B ὅτι πάντα ἐκεχίνητο . . . 


Ἱ.α 


Ἡμέρας, σἀθθ. δὲ κ. χυρ. σχολαζέτωσαν (Cot. add. 
ἐν) τῇ ἐκκλησίᾳ . . . δηµιουργ. τρόπον ἔχειν . . . 
2. Tiv . . . ὁ συγχωρήσας (Got. add. Ἡ) καὶ &va- 
στήσας . . . πνεύματος τὴν δοθεῖσαν . . . iv αὐτῃ 
(Cot. add. τὴν) ἀπροσδόχητον Ὑάριν τοῖς ἀνθρώποις 
δεδόσθαι . . . λόγον (Cot. add. Ἰησοῦν Χριστὸν) ἐκ 

.. τὴν τῶν ἁγίων Θεοφανίων ἑορτὴν . . . S. 


Τὰς ἡμέρας . . . ἠξίωσαν ἁγίου. 
XXXIV, 1 (68). Εὐχὰς £m. ὄρθρως πρώτῃ pa, 


τρίτῃ τε xal ἔκτῃ κ. ἐνν. xal ἑσπέρας καὶ ἀἆλεχτο- 
ῥοφωνίας, Ὄρθρου μὲν (Cot. add. εὐχαριστοῦντες) 
ὅτι ἐφ. ? μᾶς (Cot. ὁμῖν, non Ue.) . . . νύχταν . . . 
ὅτι ἐν αὐτῃ ἀπόφασιν ἀπὸ Πιλάτου ἔλαδεν ὁ Κύριος 

. ἑσταυρώθη ὁ Χριστός ἐννάτῃ (Cot. add. δὲ) 
ἐφ᾽ ἑσπέρας δὲ εὖὐγ. ὅτι 
ἡμῖν (Cot. ὁμῖν, Ue. om.) ἔδωκεν ἀνάπαυσιν (Cot. 
&dd. τῶν) καθημερινῶν . . « τῆς παρουσίας . . . 
2. EL μὴ . . . προσιέναι . . . φευχτέος . . . οὕτως 
xai ol ἐναγεῖς µιαίνουσιν. 3. El δὲ µήτε ἐν ο-κῳ 
ἅμα µήτε ἐν ἐκκλ. (Cot. add. συναθροισθῆναι) δυνα- 
τὸν, ἕκαστος (Cot. add. παρ’) ἑαυτῷ ψαλλέτω . . . 
ἐὰν ὧσι (ita recte etiam Ue. oontr& Cot. «lsí) φησὶν 
ὁ Κύριος (item Ue., Cot. om) ... &. .. . κατ 
olx. προσευχέσθω (ab hoc προσευχ. scriba transiluit 
ad alterum) . . . 5... . δούλοις (ita recte Ue., 
Cot. δοῦλοι) . . . ἀποθαλέσθωσαν. Jam sequitur. ca- 
put xri, nullo titulo aut nota interposita."EvtteA«t- 
σθω (Cot. add. δὲ) τρίτα . . . ἐν aX p. (Cot. add. καὶ 
ἀναγνώσεσι) καὶ προσευχαῖς . . . xal τριακοστὰ . . . 
ὑπ. µνείας αὐτῶν διδόσθω ἐκ τι ὑπ. αὐτοῖς εἲς ἀν. 
αὐτῶν. 


XLIII, XLIV; 1. Ἐν δὲ ταῖς µνήµαις . . . πρε- 
σθύτεροι γὰρ . . . λέγει γὰρ. . . olvov (Cot. add. δὲ) 
μὴ .. . οὐ (Cot. add. μὴ) δύνωνται .. . μετὰ τὸν 
Θεὸν .. . οὐχ ἵνα μὴ πἰωσιν' ὅλως γὰρ οὐκ (ita 
etiam Ue., Cot. xal) . . . μὴ πίνειν οἶνον elc... 
τοῦ µεθύσου. 2. . . . τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν Ἰησ. Χρ. ... εἴρηκε Τΐνι .. . oó τῶν χρο- 
vif. ἐν οἵνῳ καὶ κατασκοπούντων m. m. γί. XLV. 

. προσίενται ... ἐφ᾽ ἑαυτοῖς . . . XLVI, 1. 
Τοῦτο δὲ κοινῃ πᾶσι . . .τῃ αὐτῷ δοθείστι τάξει . . . 
ὁ Δκούων γὰρ ὑμῶν, φησὶν ὁ Κύριος, ἐμοῦ . . . καὶ 
ὁ ἐμὲ ἀθετῶν, etc. 


II. 


Varie Lectiones ad Glementis Homilias et Epitomen. 


Inter viros doctos constat Clementis Romani que feruntur Homiliarum duo tantum hucusque co- 
dices inventos esse. Alter est Parisinus, ad finem mutilus, desinens in verba Homil. XIX, 14, ἡ ὕλη 


ὁπότε CT. ed. Dressel. pag. 383*, 12). Eo solo nitebatur editio Cotelerii et 
ati 


apostolicis opus emen 


ui totum ejus de patribus 


us repetiit Clerici, item nupera Schwegleri editio. Nuperrime autem alter acces- 


sit, Ottobonianus Vaticanus, ab Alberto Dressel inventus, et anno 1853 ad novam homiliarum editionem 


(67) Proximus titulus in tabula (πίναξ) est : περὶ 
τοῦ φυλάττειν ἕκαστον τάξιν καὶ λειτουργίαν. 


(68) Nulla textui inscriptio preposita est. 


* He sunt apud nos numerales note typis grandioribus expresse que textui Intermiscentur. Eprr. PATR. 


1281 ' ADDENDA. 1282 


adhibitus. [8 et integer est nec raro lectionis bonitate Parisino prestat. Nihilominus multum abest ut his 
duobus codicibus acquiescendum videatur aut editione Dresselit criticis rationibus jam sit satisfactum. 
Habent enim critica circa textum Homiliarum Clementinarum studia eo plus gravitatis quo magis nostra 
eietate intellectum est librum illum Clementis apocryphum in historia primavie eeclesie indaganda maximi 
faciendum esse. Que cum ita sint, magnopere gaudeo codices alios duo a me repertos esse, alterum 
in Italia, alterum in oriente. Quos quantopere sperandum sit valituros esse, cum ad restituendum textum 
antiquissimum tum ad historiam ejus libri illustrandam, satis apparebit ex prioribus prime Hornilie 
sectionibus locisque aliquot selectis. Dabimus autem ipsum continuum textum quemadmodum et in 
orientali et in 1talico legitur codice, lectiones Homiliarum ex editionibus Cotelerii et Dresselii unaque 
Epitomes que plernmque dicitur textum, ubi ad comparandum aptus est, sub textu notantes. 

Titulus libri in orientali codice hunc in. modum scriptus est: Βίος xai πολιτεία xai μαρτύριον τοῦ 
ἁγίου καὶ ἐνδόξου ἱερομάρτυρος Κλήμεντος, ἀρχιεπισκόπου Ῥώμης, μαθητοῦ τοῦ ἁγίου ἀποστόλονυ Πέτρου. 
Ad hec propius reliquis libris scriptis accedit soriptura quatuor Epitomes codicum, in quibus est, teste 
Cotelerio : Bloc τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος (μάρτυρος) Κλήµ. ἔπισκ. Ῥώμ. μαῦ, c. it ἀποστ. Πέτρ. Satia 
differunt reliqui tres apud Cotelerium Epitomes codices, quorum unus addita hec habet: Κλήμεντος τῶν 
Πέτρου ἐπιδημιῶν κηρυγµάτων ἐπιτομή, que quidem sola, quod mireris, titulo loco, premissis duabus 
epistolis, Homiliarum codices et Parisinus et Vaticanus habent. 


Κλήμης Ἰαχώθῳ τῷ κυρίῳ καὶ ἐπισκόπῳ (1) καὶ Α &*. μὴ τάχα σιγὴ καὶ λήθη: 7] xal (43) τάχα ἔσται τι 


ἐπισκόπων ἐπισκόπῳ, διέποντι δὲ τὴν ἐκ (2) Ἱερου- 
σαλὴμ. ἁγίαν τῶν Χριστιανῶν (3) ἐκκλησίαν xxt τὰς 
πανταχΏ θεού προνοίᾳ ἱδρυθείσας καλῶς Χριστοῦ τοῦ 
θεοῦ ἡμῶν ἐκκλησίας (4), σύν τε πρεσθυτἑροις καὶ δια- 
Χόνοις καὶ τοῖς λοιποῖς (orient, λυποῖς) ἅπασιν ἀἆδελ- 
φοῖς' εἰρήνη εἴη πάντοτε. 

Γνώριμον ἔστω σοι, κύρίέ µου, ὅτι ἐγὼ (5) Κλήμης 
Ῥωμαίων πολίτης Qv, καὶ τὴν πρώτην ἡλικίαν σω- 
φρόνως ζῆσαι δυνηθεὶς (0), τῆς ἐννοίας µου ἐκ παι- 
δὸς ἀπασχολούσης (7) τὴν ἐν ἐμοῖ ἐπιθυμίαν ctc τε ἆθυ- 
µίας xal πόνους' συνην γάρ µοι λογισμὸς, οὖκ οἶδα 
πόθεν τὴν ἀρχὴν λαθὼν, περὶ θανάτου πυκνὰς ποιού- 
µενος ὑπομνήσεις, ὅτι ἄρα (8) θανὼν οὐκ εἰμὶ, καὶ 
οὐδὲ µνήµην τις ποιήσει µου ποτέ (0), τοῦ ἀπείρου 
χρόνου πάντων τὰ πάντα elc λήθην φέροντος’ ἔσομαι δὲ 
οὐκ Qv, οὐκ ὄντας εἰδὼς, οὐ γινώσκων, οὐγινωσκόμενος. 
οὐ γεγονὼς, οὗ γινόµενος (10) καὶ ἄρα πότε (11) 
γέγονεν ὁ χόσµος, καὶ πρὸ τοῦ γενέσθαι τί ἄρα (12) 
Tw. El γὰρ ἦν del, καὶ ἔσται' εἰ δὲ γέγονεν, xai 
μετὰ (orient. addit τὴν) λύσιν xl ἄρα ἔσται πάλιν, 


(4) Καὶ ἐπισκόπῳ' ita etiam Epitome; codd. 
vero Cot. et Dr. — in inscriptione epistole Cle- 
mentis ad Jacobum — omittunt. 

(2) Ita etiam unus cod. Epitomes; textus vero 
Epit. apud Cot. τῷ τὴν Ἱερ. &y. τῶν Χρ. ἐκκλ. 
διέποντι. Codd. Cot. et Dr. omittunt ἐν. 

(3)Τῶν αρωτιανῶν' ita cum Epitome; cod. 
vero Cot. 'E6paluv [absque articulo); cod. Dr. 

lane omittit, quod idem ex Epitomes codice Cote- 
erius adnotavit. 

(4) Χριστοῦ ueque ἐκκλησίας' hec cum  Epi- 
tome ; in Cot. et Dr. codicibus desunt. 

(5) Hec prorsus conveniunt primis verbis Epi- 
tomes ; in Homiliis vero initium flt ab Ἐγὼ Κλή- 
pne, omissis prioribus. 

(6) Cotel. δεδύνηµαι; Dress. notat: « Scripse- 
rim cum Ottobon, δεδυνἠµένος, sed obstat xal co- 
pula praecedens. » Epit. consentit in hac forma δυνη- 

εἰς, sed singula verba contra Homiliarum cod. 
sic collocata babet : Suv. ζῆσαι σωφρόνως. Ceterum 
ab hie inde verbis Epitome discedit ab Homiliarum 
textu, pergens λογισμόν τε δεξάµενος οὐκ οἶδα πόθεν 
ἐπεισελθώντα pot xal περὶ (θανάτου πυχνὰς ποιούµε- 
vov ὑπομνήσεις, πόνοις τὸ λοιπὸν καὶ ἀθυμίαις cov- 
έζων, etc. 

(7) Ita uterque codex noster ; Cot. et Dr. ἀποσχο- 

οὐστης. 

9) Sic libri mei ; Got. et Dr. ρα. 

9) Hunc libri accentum habent ; non μού ποτε, 
a Ital. om. οὐ γεγον. οὐ γινόμ. 

11) Ita rureus cum libris scripsi; Cot. et D. dp 
ποτε. 


ὃ νῦν (1tal. τί οὖν) νοῆσαι οὐ δυνατόν. II. Ταῦτά τε 
καὶ τὰ τούτοις ὅμοια οὐκ οἶδα πόθεν ἁπαύστως bv- 
θωμούμενος (14) ὀδυνηρὰν .ἶχον λύπην τοσοῦτον (15) 
ὡς ὠ-κριακότα (Ital. ὠχριοχ.) µε τήκεσθαι καὶ τὸ 
δεινότατον, εἴ ποτε ἀπώσασθαι τὴν φροντιδα ὡς ἄνω- 
φελῆ ἐθουλευσάμην (16), ἀκμαιότερόν µοι μᾶλλον τὸ 
πάθος ἐγίνετο. Καὶ ἠχθόμην ἐπὶ τούτῳ, οὐκ εἶδὼς 
σύνοικον καλὴν ἔχων ἔννοιαν (17), ἀθανασίας ἀγα- 
θῆς (18) αἰτίαν pot γινομένην (19), ὡς ὕστερον τῇ 
πεἰρᾳ ἐπέγνων καὶ Θεῷ τῷ πάντων δεσπότῃ ηὐχαρί- 
ctrca" ὑπὸ γὰρ τῆς κατ ἀρχὰς θλιθούσης µε ἐννοίας 
εἰς τὴν τῶν πραγμάτων ζήτησιν καὶ εὕρεσιν ἠναγκά- 
σθην ἐλθεῖν, καὶ τότε ἐταλάνιζον οὓς τὴν ἀρχὴν Óv 
ἄγνοιαν µακαρίζειν ἐκινδύνευον (20). III. Ἐκ παιδὸς 
οὖν ἡλιχίας Qv ἐν τοῖς (21) τοιούτοις λογισμοῖς, χάριν 
τοῦ μαθεῖν τι βέβαιον εἰς τὰς τῶν φιλοσόφων ἐφοίτων 
διατριθάς' xal οὐθὲν ἕτερον ἑώρων Tfj δογμάτων 
ἀνασκευὰς καὶ κατασκευὰς καὶ ἔρεις καὶ φιλονεικίας 
xal συλλογισμῶν τέχνας καὶ λημµάτων ἐπινοίας (22). 
Καὶ moti μὲν (23) ἐπεχράτει, φἐρε λέγειν, ὅτι ἀθάνα- 


(12) Sic uterque noster cum Cotelerio ; item Epit. 
xl dpa xal ἦν. Contra Dress. τί ἔτος ἦν. 

(13) "H καί: sic rectissime uterque noster. Cot. 
om. 1j; cod. Ottob. καὶ 7j 

(14) Ita omnes Homiliarum eodices, contra Epi- 
tome, per cetera satis consonans, διενθυµούµενος. 

(15) [ta rursus omnes Homil. codd., contra Epit. 
ἄπαυστον εἶχον ἀεὶ τὴν λύπην, καὶ τοσοῦτον. 

(16) Consentiunt Homil. codices ; contra Epit. τὴν 
περὶ τούτων φροντίδα ὡς paxalav ἑλογισάμην. 

(17) ᾽Ακμαιότερον --- ἔννοιαν in his prorsus 
conveniunt Homil. et Epit. 

(18) ᾽Αγαθῆς' ita mei cum Cotelerio; Ottob. 
ἀγαθήν. Epit. omittit. 

(19) Γινομένην ita orientalis; Italicus cum 
Cot. γενομένην ; Dress. γενησομένην. 

(20) Cum his, in quibus consentiunt Homil. co- 
dices, conferre juvat textum Epitomes qui sic ha- 
bet: ὡς ὕστερον ἔγνων ἀπὸ τοῦ τέλους καὶ θεῳ τῷ 
πάντων ηὐχαρίστησα ποιητῃ’ ὑπὸ γὰρ τῆς xat' ἀρχάς 
µε πιεζούσης ἐννοίας ἠναγκάσθην εἷς τὴν τῶν πρα- 
γµάτων ἐλθεῖν ζήτησιν' xxt οὓς τὴν ἀρχὴν OU ἄγνοιαν 
µαχκαρίζειν ἐκινδύνευον, ὕστερον ταλανίζειν οὐκ ἐπαυ- 
σχμιν. e 

(21) Toic: ita uterque meus ; Cot. et. Dr. omit- 
tunt, item Epitome. 

(22) Καὶ οὐθὲν — ἐπινοίας' rursus in his plena 
codicum Homil. consensio ; Epit. vero sic : ἀλλὰ xal 
οὕτως οὐδὲν ἕτερον παρ᾽ αὐτοῖς τὸ σπουδαζόµενον ἑῶ- 
ρων 7j δογµ. ἀνασκ. x. κατασκ. ἔριδάς τε *. συλλ. 
τἐχν, καὶ δὴ xai Arpa. ext. 


(29) Ποτὲ μὲν... ποτὲ δὲ ita rectissime uter- 


4383 . ADDENDA. 1284 
τος (orient. addit 7v) ἡ φυχἠ, ποτὸ δὲ ὅτι θνητή. Καὶ A θῶς, καὶ παραδοθήσοµαι (41) xat! ἐνίων φιλοσόφων 


ὁπότε γοῦν (Ital. οὖν) (24) ἐπεχράτει λόγος ὅτι ἀθά- 
νατος ἡ ψυχἠ (25(, ἔχαιρον' ὁπότε δὲ ὅτι θνητὴ, ἕλυ- 
πούμην’ πλεῖον δὲ ἠθύμουν (20) ὅτι οὐδ' ὁποτέρων 
(ita Ital, orient. -τερον) τις τὸν ἐμὸν βεθαιῶσαι 
ναῦν ἠδύνατο (27). Πλὴν ἓν ἑνόουν (28), ὅτι αἱ δόξαι 
τῶν ὑποθέσεων παρὰ τοὺς ἐχδικοῦντας ψευδεῖς 1] 
ἀλτθεῖς ὑπολαμθάνονται, καὶ οὐχ ὡς ἔχουσιν ἀληθείας 
φαίνονται (29). Ἐπιστήσας οὖν ἤδη morb ἅτι οὗ παρὰ 
τὰς ῥἐχδικουμένας ὑποθέσεις ἡ κατάληψις Ὑίνεται, 
ἀλλὰ παρὰ τοὺς ἐκδικοῦντας αἱ δόξαι ἀποφαίνόν- 
ται (30), ἔτι μᾶλλον ἐλιγγίων (Ital. ἡλιγγ.) ἐν τοῖς 
πρἀγµασιν. Διὸ ἐκ τοῦ τῆς ψυχῆς βάθους ἑστέναζον' 
οὔτε γάρ τι βεθαιῶσαι οἷός τε (31) ἥμην, οὔτε τὴν 
τῶν τοιούτων φροντίδα ἀποσείσασθαι ἐδυνάμην (32), 
καἰπερ βουλόμενος, ὡς (33) φθάσας εἶπον. ὅτι ἐμαυτῷ 
πυκνότερον ἡσυχάζειν ἐπιτάσσοντι (34) οὐκ οἵδ' 
ὅπως (35) λανθανόντως μεθ) ἡδονῆς ὁ τῶν τοιούτων 
μοι (36) εἰσήρχετο λογισμός. IV. Καὶ πάλιν ἀπορού- 
µενας ἔλεγον ἐμαυτῷ' Τί ματαιοπονῶ, σαφοῦς ὄντος 
τοῦ πράγματος, ὅτι εἰ μὲν θανὼν οὐκ εἰμὶ, νῦν ὄντα 
µε λυπεῖσθαι οὐ προσῆχεν (37). Διὸ τηρήσω τὸ Àv- 
πεῖσθαι slc τὴν τότε (28), ὅτε οὐκ Qv οὐ (orient. pre- 
termittit) λυπηθήσοµαι. El δ᾽ ἄρα (orient. dpa) εἰμὶ, 
τί νῦν ἐκ περισσοῦ µοι πρόσεστι τὸ λυπεῖσθαι ; xal 
εὐθέως μετὰ τοῦτο ἕτερός µε εἰσῄει (orient. εἰσήιει) 
λογίσμός (39): ἔλεγον γάρ' MY, τί γε (40) τοῦ νῦν µε 
λυποῦντος ἐκεῖ χεῖρον παθεῖν ἔχω, μὴ βεθιωκὼς εὖσε- 
que meue cum Epitome ; Cot. ὅτε μέν et ὅτε δὲ, Ot- 
tob. ὁτὲ μέν et ὁτὲ δὲ, 

(24) Hec prestare videntur lectioni vulgate : εἴ 


ποτε οὖν, item leotioni Epitomes xai ὅτι μὲν (pergit ( 


λόγος ἐπικρατῶν Tiv). 

25) Ita nostri codd. cum Epitome; Cot. et Dr. 
omittunt ἡ Voy. 

(26) In cod. Cotelerii desunt ὅτι θνητή usque 
ἠθύμουν, Nostri vero cum Ottobon. consentiunt, 
quorum ad scripturam prope accedit Epitome. . 

(27) Etiam hac, quibuscum Epit. consentit, 

omnino prestant lectioni Cot. et Dr. que sic ha- 
bet: ὅτι ουδ ὁπότερον εἷς τὸν ἐμὸν βεθ. νοῦν ἠδυ- 
vápmv. 
(28) "Ev ivóovv ita adhibita Ruflni versione 
(sed hoc tantum intelligebam) scripsi pro eo quod in 
meis codd. pariterque a Cot. in. Epitome editum 
est, ἐνενόουν. In Homil. Cot. et Dr. ediderunt συν- 
ενόουν. 

(29) Hec Epitomator sio mutavit ut pro ὑπολαμθ. 
Bcriberet ἀποφαίνονται, ac pergeret xai οὐχ. ὡς ἔχ. 
αὐταὶ ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἀληθείας καταλαμθάνονται, reliqua 
vero qua in Homiliis sequuntur : ἐπιστήσας usque 
ἀποφαίνονται omitteret. Quem ad locum cf. Rutini 
versio. 

30) Ita nostri, in eumdemque modum legendum 
esse censuit Cotelerius ; codd. vero Paris. et Vatic. 
' &xotpovtat, 
1) Te: ita mei cum Parisino ; Ottobon. τ΄; idem 
οὐδὲ τήν pro ουτε τήν. 

(32) In his et iis que sequuntur ab Homiliarum 
textu satis differt Epitome. 

(33) Ὡς, ita nostri cum Parisino; Ottobon. 
omittit. 

(34) Sic uterque noster ; Cot. et Dr. ἐπιτάσσοντος. 
Vide infra ad μοι. 

(35) Ita nostri et Oltob. ; Cot οἶδά πως. 

(30) Mov: ita nostri et Parisinus ; Ottob. µε. 

(37) Ita omnes Homil.codices; Epitome προσήχει. 

(38) Ita rursus omnes ; Epitome vero τηνικαῦτα 
pro εἰς τ, ^. 


λόγους Πυριφλεγέθοντι καὶ Ταρτάρῳ, ὡς Σίσυφος ἢ 
Τιτύος (42) fj Ἰξίων Tj Τάνταλος, καὶ ἔσομα: ἐν ὅδου 
τὸν αἰῶνα κολαζόµενος; πάλιν τε (A3) ἀνθυπέφερον 
λέγων" Ἡ ἁδήλου ὄντος τοῦ πράγματος (44), ἀκινδυ- 
γώτερόν (45) ἐστιν μᾶλλον εὐσεθῶς βιῶσαί µε. Καὶ 
πάλιν (46) Πῶς δυνήσοµαι τοῦ δικαίου χάρω εἷς ἄδη- 
ov ἐλπίδα ἀφορῶν τῶν τοῦ σώματος κρατείν ἡδονῶν ; 
ἀλλ᾽ οὐδ' ὅτι (47) ποτέ ἐστι δίκαιον καὶ (48) ἀρέσχον 
θεῷ πεπληροφόρημαι, οὔτε εἰ ἡ quy, ἀθάνατος fj 
θνητὴ γινώσκω' οὔτε τις λόγος βέθδαιος εὑρίσκεται, 
οὔτε τῶν τοιούτων λογισμῶν ἡἠσυχάζειν δύναμαι. 
V. Τί οὖν χρὴ ποιεῖν Tj τοῦτο (40): clc Αἴγυπτον πο- 
ῥεύσομαι, xal τοῖς τῶν ἁἀδύτων ἱεροφάνταις τε (50) 
καὶ προφήταις φιλιωθήσομαι, xai µάγον ζητήσας καὶ 
εὑρὼν χρήµασι πολλοῖς πείσω ὅπως ψυχῆς dva- 
πομπὴν τὴν λεγομένην νεχυοµαντίαν (51) ποιήῄσῃ, 
ἐμοῦ ὡς περὶ πρἀγµατός τινος πυνθανοµένου (52): ἡ 
δὲ πεῦσις ἔσται περὶ τοῦ μαθεῖν cl ἀθάνατος ἡ ψυχή. 
Ἡ δὲ τῆς ψυχῆς ἀπόκρισις, ὅτι ἀθάνατός ἐστιν, οὐχ. ἐκ 
τοῦ λαλῆσαι T] καὶ ἀκοῦσαι ἔσται (53) uoc γνῶναι, ἀλλ” 
ἐκ τοῦ ὀφθῆναι µόνον, ἵνα αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδὼν αὖ- 
τὴν αὐτάρχη καὶ ἱκανὴν ἀπόφασιν ἔχω ἐκ τοῦ µόνον 
φανῆναι ὅτι ἔστιν' καὶ οὐχέτι δυνήσεται τὰ τῶν 
ὀφθαλμῶν ἴδια τὰ τῆς ἀκοῆς ἀνατρέψαι ἄδηλα ῥή- 
µατα (54). "Ope xal αὐτὴν ταύτην τὴν σκέψιν ἀντέ- 
θαλλόν (55) τινι συνήθει φιλοσόφῳ, ὃς συνεθούλευὲν 
μοι τοῦτο μὴ τολμῆσαι (56) κατὰ πολλοὺς vpó- 


(39) Hano Homilisrum lectionem mutavit Epi- 
tomator hunc in modum : ἕτερος ἐἔπεισῄει µοι Ào- 
γισµός. 

(40) Μή τί γε" ία nostri cum Ottoboniano, as- 
sentiente Epitome ; Cot. vero El ux. 

(41) Ab hoc inde loco Italicum tantum textum 
exscripsi. 

(42) Mirum in modnm accentus hujus nominis 
fluctuat. Secuti sumus Italicum codicem nostrum ; 
Cot. vero edidit Τίτυος, Dress. Τιτυός, 

; (43) Ita cum Cotelerio ; Ottobon. codex xai πά- 
ty τε, 

44) Ita fere cum Epitome, nisi quod ὡς pro ἡἦ 
habet. Cot. vero et Dr. sic : λέγων ᾽Αλλ) οὐκ ἔστι 
ταῦτα! καὶ πάλιν ἔλεγον' Εἰ δὲ ἔστιν; ἀδήλου (Cot. 
οὐ δήλου) οὖν ὄντος τοῦ mpáyu. ἔλεγον ᾿Ακινδ. 

(45) Ita codex ut passim libri scripti. Cot. et Dr. 
ἀκινδυνότερον. 

(46] Cot. οἱ Dr. omittunt πάλιν. Epit. omittit 
omnia inter βιῶσαι (Epit. βιῶναί) µε, xal et τῶν τοῦ 
σώματος. 

47) Cot. et Dr. οὐδέ τι. 

6 Ita cum Parisino ; Ottob. om. καὶ. 

49) Ita omnino ex auctoritate codicum scriben- 
dum est ut non distinguatur post ποιεῖν. Aliter Cot. 

90) Τε Ital. cum Ottob. addit ; Par. om. 

51) Ita cum Ottoboniano et codice Epitomes. Pa- 
risinus vero cum plerisque codd. Epitomes νεκρο- 
μαντείαν. | 

(52) Hec Epitomator sic reddidit : — πεισω πολ- 
λοῖς ψυχῆς ἀναπομπὴν... ἐργάσασθαι, ἐμοῦ δῇθεν ὡς 
περὶ πρ. τιν. πυνθάνεσθαι βουλομένου. 

(53) Ita cum Parisino ; Ottobon. ἔστι cum Epito- 
mes codd. 

(54) Hec Epitome sic habet : τοῦτο à$ πάντως οὐκ 
ἐκ του ἀποκρίνασθαι ὃτι ἀθ᾽ ἐστιν, ἔστι µοι γν. ἀλλ᾽ 
ἀπὸ τοῦ ὀφθῆναι µόνον ὅτι ἐστίν' ἰδὼν γὰρ αὐτὴν 
αὐτοῖς ὄμμασιν ἱκανὴν ἔξω πληροφορίαν, καὶ οὐχέτι 
πιστότερα ὀφθαλμῶν ra ποιήσοµαι. 

55) fta cum Parisino; Ottobon. ἀντέθαλον. 

96) Cot, et Dr. τολμᾶν. 











- 
— α 
ο 


- -ᾱ- κ 


1385. | | ADDENDA. —— s ' 4986 
πους (B7). Εἴτε γὰρ οὐκ εσακούσεται (58) ἡ ψυχἠ τῷ Α τὸ τοῦ θεοῦ βούλημα σιγᾶν [1] στέχειν (65) μὴ δυνα- 


μάγῳ, σὺ τοῖς ταῦτα ποιεῖν ἀπαγορεύουσιν νόµοις ὡς 
ἀντιπράξας δυσσυνειδήτως βιώσεις εἰ δὲ ἐπακούσε- 
ται, μετὰ τοῦ δυσσυνειδήτως σε βιοῦν οἶμαι τὰ τῆς 


εὐσεθείας σοι μηχέτι προχωρεῖν, οὗ εἵνεκεν καὶ ἑτόλ- 


µησας (59). Ἐχθραίνειν γὰρ τὸ θεῖον λέγουσιν ἐπὶ 
τοῖς τῇ λύσει θανόντων σωμάτων σκύλλουσι τὰς ψυ- 
χάς (60). Ἐγὼ δὲ ταῦτα ἀκούσας ὀκνηβότερος μὲν 
πρὸς τὸ τοιοῦτον ἐγχειρῆσαι ἐγενόμην, τῆς δὲ dm 
ἀρχῆς µου οὖκ ἐπαυσάμην βουλῆς, ἀλλ᾽ ὡς ἐμποδι- 
σθεὶς τῆς ὁρμῆς ἠθύμουν (61). VI. Καὶ ἵνα µή σοι τὰ 
τοιαῦτα μακρῷ διηγήσωµαι (69) λόγῳ, ἐν τοσούτοις 
λογισμοῖς καὶ πρἐγµασιν ὄντος µου, φήμη τις ἠρέμα 
ἐπὶ τῆς Τιθερίου Καΐσαρος βασιλείας, ἐξ ἑαρινῆς 
τροπῆς τὴν ἀρχὴν λαμθάνουσα ηὔξανεν ἑχάστοτε (03), 
καὶ ὡς ἀληθῶς ἀγαθὴ (oriént. ἀγαθὴ ἀληθῶς) θεοῦ 
(orient. omittit) ἄγγελος διέτρεχεν (04) τὸν κόσμον, 

Bis addam e variis locis excerpta hec. 

I, 8. (pag. 31, apud Dress.) in cod. meo orient. 
heec scripta sunt « Ταῦτα ἐγὼ λέγων περὶ ἄλλων καὶ 


ἐμαυτῷ ὀμί[λησα (Cot. et Dr. ὠμίλησα) λέγων: TU 


ἄλλους μέμφομαι, ἐν τῷ αὐτῷ τῆς ἀμελείας ὑπάρχων 
ἐγχλήματι (78); ἀλλ᾽ εἷς Ἰουδαίαν ὁρμήσω, πρότερον 
τὸν ἐμὸν διαθεὶς βίον (70).Καὶ δὴ οὕτως (80) βουλευσα- 
µένου µου πολὺς ὁ τῆς παρρλκῆς ἐγένετο (81) χρόνος, 
τῶν βιωτικῶν πραγμάτων δυσεχλύτων ὄντων. Πέρας 
γοῦν συννοήσας ὡδίποτε (82) τὴν τοῦ βίου φύσιν, ὅτι 
ἐλπίδι ἐμπλοκῶν (83) τοὺς σπεύδοντας ἐνεδρεύει, οὐ 
μὴν ἀλλὰ καὶ ὃν ποτε εἰσεγλάπην χρόνον ἐλπίσι δο- 
νούμενος, καὶ ὅτι οὕτως ἀσχολούμενοι ol ἄνθρωποι 


A 


µέγη. Ἑκάστοτε οὖν πλείων xal µείζων ἐγίνετο (66), 
λέγουσα ὥς τίς ποτε iv Ἰουδαίᾳ ἐξ ἑαρινῆς τροπῆς 
λαθὼν τὴν ἀρχὴν Ἰουδαίοις (67) τὴν τοῦ ἀῑδίου θεοῦ 
εὐαγγελίζεται βασιλείαν, Ti ἀπολαύειν λέγει Dv τις 
αὐτῶν προκατορθώσει (68) τὴν πολιτείαν’ τοῦ δὲ (09) 
πιστεύεόθαι αὐτὸν χάριν, ὅτι θεότητος (70) γέµων 
ταῦτα πνέει (74), πολλὰ θαυμάσια σημεῖά τε καὶ τὲ- 
pata διαπράττεται χελεύσει µόνῃ, ὡς ἔχων ἔξου - 
σίαν (72): κωφοὺς (73) ποιεῖ ἀχούειν, τυφλοὺς ἆνα- 
θλέπειν (74), κυλλοὺς ποιεῖ περιπατεῖν (75), χωλοὺς 
ἀνορβοϊ (76), πᾶσαν νόσον ἀπελαύνει, πάντα Oalpova 
φυγαδεύει' ἀλλὰ καὶ λεπροὶ (77) ἐκ διαστήματος µό- 
voy ἐνορῶντες αὐτῷ ἰώμενοι ἀπαλλάσσονται, νεκροὶ 
δὲ προσφερόµενοι ἐγείρονται, καὶ οὐδὲν ἐστιν ὃ ἆδυ- 
νατεῖ ποιεῖν. 


ἀποθνήσκομεν, τὰ πάντα µου ὡς ἔτυχεν ἀφεὶς εἷς 
Πόρτον (84) ὅρμησα (85). 

Homil. I, 40. fin. cf. ed. Dress. p. 34.) Εὔχαιρον 
τοῖς τὸν (86) ὅλων ἀγνοοῦτι θεόν. Ταῦτα αὐτοῦ λέγον- 
τος, ἐκ (87) συμφωνίας ἄτακτον ἠφίεσαν γέλωτα, 
κατασιωπᾶν xai ἀπορεῖν αὐτὸν πειρώµενοι ὡς βάρ- 
θαρόν τινα δαιμονῶντα. Ἐγὼ δὲ ταυτᾶ ὁρῶν, ζήλῳ — 
οὐκ οἵδ ὅπως ληφθεὶς, εὐσεθεῖ θυμῷ τοῦ λοιποῦ σι- 
γᾶν οὐκ ἑκαρτέρουν, ἀλλὰ μετᾶ παῤῥησίας ἐθόων AE- 
γων’ Εὐλόγως ὁ θεὸς ὑμῖν (88) ἀκατάληπτον τὴν αὖ- 
τοῦ βούλησιν ἔθετο, ἀναξίους προϊδὼν, ἐξ ὧν (89) νῦν 
τοὺς κριτικὸν νοῦν ἔχοντας πληροφορῶν Φαίνεται. 


(57) Epitomator hec ita expressit όμως φιλο- ϱ Ὑάζεται, ῥήματι µόνῳ χωφοὺς ἀκούειν ποιῶν. 
(73, C | 


σόφῳ τινὶ τῶν συνήθων xal ταύτην ἐκοινούμην τὴν 
γνώμην' à δὲ συνεθούλευέἑ µοι μὴ λυσιτελὲς εἶναι 
τοῦτο τολµῆσαι δυοῖν Évexa. 


(58) Cot. et Dr. addunt φησίν, item Epit. ἔφη post 
Pp. 
(59) Ita cum Cot. et Dr., sed Epitome : οὗ ἕνε- 


x&v τὰ τοιαῦτα ἑτόλμας, 

(60) Epit. sic: ἐπὶ τοῖς σκ. τὰς Ψυχ. μετὰ τὴν 
ἀπὸ τοῦ σώματος ἐκείνων διάλυσιν. 

(61) Hec Epitomator mutavit sio : — ὀχνηρ. μὲν 
ἐπὶ τὸ ἐγχείρημα ἐγενόμην' ἀλλὰ τῆς προτέρας ἐν- 
γοίας ἐκείνης παντάπασιν ἀποστῆναι οὐκ ἠδυνάμην. 

(62) Διηγήσωμαι: ita cum Italico etiam orienta- 


* lis meus ; Cot. et Dr. διηγήσοµαι Epitome : μακρὸν 


ἀποτείνω λόγον. 

(63) Epitome : ἠρέμα Τιθερίου Καΐσαρος τὰ Ῥω- 

(xà διέποντος σκῆπτρα ἔαρος ἤδη ἀρχοιένου ηῦ- 
bavey ὁπόσαι ἡμέραι, 

. (64) Ita οἱ Ital. et orient.cum Ottoboniano ; Pari- 
sinus διήρχετο Epitome διῄει. 

39) Σιγᾶν exíyew- ita (et Ital. et orient.) cum 
Parisino. Videtur ἤ post σιγᾶν excidisse. Ottobon. 
cum Epit. σιγῇ στἐχειν. 

(66) ta Ital. et orient. cum Ottoboniano; Paris. 
3j veto. Hunc locum Epit. sic cxpressit : μᾶλλον 
δὲ καὶ πλείων ἑκάστης ἡμέρας καὶ µείζων ἐγίνετο. 

.(67) Hac Ἰουδαίοις usque ποιεῖν ex. orientali co- 
dice sunt. 

(68) Similiter Cot. προσκατορθώσει, Ottob. προχα- 
τορθώσῃ. Epitome : ἧς ἀπολ. μέλλει (alii λέγει), ἐἑάν 
τις αὐτῷ ἀρίστην διὰ πάντων ἐπιδείξηται πολ. 

(60) A£* Ottobon. omittit. 

Qi Ita cum Epitome ; Cot. et Dr. θειύτητος. 

(74) Πνέει’ Epitome διδάσκει. 

(72) Cot. et Dr. ώς παρὰ θεοῦ εἰληφὼς τὴν ἔξου- 
σίαν. Epitome sic : πολλ. ῥαυμ. τὲρ. τε καὶ ap. ἑρ- 


ot. et Dr. addunt γάρ. 
(7A) Τυφλ ἀναθλ. in textu omissa supplentur in 
margine. 
79) Ita cum Parisino ; Ottob. om. ποιεῖ περιπ. 
6) Ottobon. óp8ot. 
71) Cot. et Dr. λεπροὶ ψωροί. Etiam Epitome om. 


ψωρο 
(78) Epitome sio : ἐν ἴσῳ τῆς ἀμελείας ὢν ἐκε[-. 
vote ἐγκλήματι. 

(79) Pro bis Epitome : καὶ οὐ πρότερον τὸν ἐμὸν 
διαθεὶς βίον, εἰς Ἰουδαίαν ἀφικνοῦμαι, μάρτυς τῶν 
τοιούτων αὐτὸς Tevneóuevoc. 

80) Ita cum Parisino ; Ottob. οὕτω. 

84) Cot. et Dr. ἐγενήθη. 
(82) In ipso codice est o: roce: Codd. Parisinus 
et Ottob. ὁ δή ποτε. Jam Davisius conjecit ὦ 
ποτε legendum esse. 

83) Parisinus ἐκπλέχων (Cotelerius conjeoit ἐμ- 


D πλέκων), Ottobon. ἐκπλοκῶν. 


(84) Πόρτον cum Ottobonians ; Coteler. Πόντον. 
Etiam Epitome Πόντον habet, sed ad eum locum 
jam Clericus Πόρτον conjecerat. 
(85) Cot. et Dr. ὥρμησα, 
(86) Tóv- ita codex noster pro τῶν in codd. Par. 
et Ottob. Inter variantes lectiones ad geminum 
Epitomes locum est τὸν τῶν. 

(87) Ἐκ, ita cum Epitome ; Cot. vero et Dr- ὡς 


ix. 
(88) Ὑμῖν' ita cum Parisino et. Epitome ; Ottob. 
ιν. 
iro Ἐξ ὧν, ita cum Epitome, quas in iis que 
paulo ante leguntur magnopere ab Homiliis disce- 
dit (καθάπερ BápÓapóv τινα xal µαινόµενον. Ἐγὼ δ. 
τ. ο. διαθερµαίνοµαι τὴν duri», καὶ ζήλῳ... ληφθεῖς, 
σιγᾶν οὐχ ὑπέμενον etc.), Paris., vero. ὡς ἐξ àv item 
ut videtur Ottob. 


1281 


ADDENDA. 19288 


Ἐπεὶ γὰρ νῦν τῆς αὐτοῦ βουλήσεως χήρυχες ἔξαπε- A οὐδὲ ἔσται' xal ἵνα μὴ τὸ κατ εἴδος λέγω, ταῦτά 


στάλησαν, οὐ γραμματικὴν ἐπαγγελλόμενοι τἐχνην, 
ἀλλὰ (90) ἁπλοῖς καὶ ἀπανούργοις λόγοις (91) τὴν 
αὐτοῦ βούλησιν ἐκφαίνοντες, ὡς πάντα (99) νοεῖν τὰ 
λογόμενα, καὶ οὐ μετὰ ἓξεώς τινος φθονερᾶς, παρέ- 
χοιν πᾶσίν ἑχυτὴν μὴ βουλομένης (03): πάρεστε 
ὑμεῖς πρὸς τὸ (04) µή νοεῖν τὸ ὑμῖν συμφέρον ἐπὶ τῇ 
ὑμετέρᾳ Βλάθῃ γελᾶν τὴν εἰς τὴν, etc. 

Homil. I, 12. fin. (cf. ed. Dress. pag. 30.) "λδικοι 
xal θεοστυχεῖς καὶ τὸν σώζοντα λογισμὺν εἰς ἀπι- 
στείαν (05) ἀπασχολοῦντες (06). Πῶς συγγνώµης τυ- 
χεῖν δυνήσεσθε , τὸν τὴν Δθειότητα (07) τοῦ θεοῦ 
ἐπαγγελλόμενον ὑμῖν εἶπεῖν ὁθρίζοντες, καὶ ταῦτα 
ἄνθρωπον [0v] (08) ἐχρῆν, ct καὶ μηδὲν ἀληθὲς λέ- 
γαντα (99), [διὰ] τὴν ἀγαθὴν αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς (1) 
ἀποδέξασθαι προαίρεσιν (2). 

Homil: I, 14 cf. ed. Dress. p. 37.) Τάχα δὲ xai 
συνοικήσω ὑμῖν τὸν πάντα µου τῆς ζωῆς χρόνον (3): 
αὐτὸς (4) ταῦτα ἀκούσας ἀπεκρίνατο" Σὺ ct μὲν ἵστο- 
ρῆσαι τὰ ἡμέτερα xal μαθεῖν τὸ συµφερον θέλεις, 
ἑξαυτῆς µοι (cod. µε) σύμπλευσον’ el δὲ οὐ (5) βού- 
λει (6), ἐλθὼν ἐπιστῆς ἡμῖν ; ἐγὼ γὰρ αὗριον πορεύ- 
σωμαι (7) ἐπὶ τὰ ἐμαυτοῦ. Καὶ δὴ ἀδυσώπητον ἰδὼν 
συνῆλθον αὐτῷ μέχρι τοῦ λιμένος, eto. 

Homil. I, 17. (of. ed. Dress. pag. 40.) Καὶ εἰ, τί 
ποτέ ἐστιν δίχαιον καὶ ἀρέσκον (B) θε’ xal εἰ γἐγο- 
νεν 6 κόσμος (0), καὶ διὰ τί γέγονε' καὶ εἰ οὐ λυθή- 
σεται͵ καὶ el λυβήσεται καὶ el κρείτων ἔσται, [| 


90) Cot. et Dr. ἀλλ". 
91) Λόγοις' it& cum Ottoboniano; apud Cotel. 
omissum est. 

(92) Cot. πάντα ὀντινανοῦν τὸν ἀκούσαντα, Dr. 
πἀνθ᾽ ὀντιναοῦν ἀκούσαντα, item Epit. πάντα ὀντιναοῦν 
τὸν ἀχούσαντα. 

(93) Ita cum Par. et Ottob. cujus in margine est 
βουλόμενοι, 

(94) Πρὸς τό cum Cotelerio; Dr. cum Epit. πρὸς 
ttp. 

95) Cot. et Dr. ἀπιστίαν, 
ος 1ίᾳ ut supra ; Cot. vero et Dr. rursus ἀπο- 
σχολοῦντες. 

(97) Ita cum Ottoboniano ; Cotel. θεότητα. 

98) "Ov in nostro cod. omissum est. 

(99 Ita cum Ottoboniano ; Cotel. 3).70c5ovcza.Illud 
δι qud sequitur, nec jn nostro nec in reliquis 
codd. legitur. 

(4) Cotel. et Dr. πρὸς ὑμᾶς. 

(2) Ha&c omnia longe aliter Epitome habet : Ex- 
trema sic: ὦ μεγάλης ἀδιχίας, ὅτι μέχρι φθόνου 


τε (10) καὶ τὰ τούτοις ἑπόμενα μαθεῖν ἄθελον (11). 
'O δὲ Πέτρος (12) πρὸς ταῦτα ἀπεχρίνατο": Συντό- 
µως σοι, ὦ Κλήμη (13), τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν πα- 
ρέξοµαι’ xai τὰ νῦν ἑξαυτῆς ἄκουσον. XVIII. Ἡ 
τοῦ Οεοῦ βουλἡ ἐν ἀδήλῳ γέγονε κατὰ πολλοὺς τρόπους 
τοῖς ἀνθρώποις (14). Τὰ μὲν πρῶτα διὰ τὸ κρατηθῆ- 
ναι αὐτοὺς (15) εἴσαγωγῃ καχῃ, συντροφίᾳ πονηρᾷ, 
συντθείᾳ δεινῇ, ὁμιλίᾳ οὐ καλῃ, προλήψει οὐκ ὀρθῇ; 
καὶ (46) διὰ ταῦτα πλάνη, ἔπειτα (17) ἀφοδία, ἀπι- 
στία, πορνεία, φιλαργυρία, χενοδοξία xal ἄλλα τοιαῦτα 
xaxà μυρία (18). 

Homil. II. 1, (cf. ed. Dress. pag. 45.) Καὶ μαθὼν 
τὸν Πέτρον ἐγρηγορότα xai τοῖς συνοῦσι περι θεολο- 
γίας (19) διαλεγόµενον, ot ἦσαν δέχα καὶ Ἐξ (20), àv 
καὶ τὰ ὀνόματα (21) ἐκθῆναι ἐθουλευσάμην ( 9)... xal 
Λάζαρος ὁ ἱερεὺς, Ov ἀνέστησεν ἐκ νεκρῶν τετραήµε- 
pov ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστός (23). 

Homil. IT, 241 sq. (cf. ed. Dress. p. 57.) Οἱ δὲ τὸν 
6:3» μαρτυράµενοι μηδὲν ψεύσασθαι ἐξετίθεντο. "Qv 
(24) πρῶτος ὁ ᾽Ακύλας ἤρξατο λέγειν οὕτως, 

Homil. II, 27. (cf. ed. Dress. pag. 62.) Ταῦτα τοῦ 
᾽Ακύλα εἴπόντιος, ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Νικήτης ἔφη " 
᾿Αναγκαῖόν ἐστιν, ἀδελφὲ ἡμῶν Κλήμη (25), τὰ πα- 
ραλειφθέντα τῷ ᾽Δκύλᾳ ἐμὲ ὑπομνῆσαι (20). 

Homil. 11, 40. (cf. ed. Dress. p. 100.) Et δὲ ὑφ' 
ἑτέρας δυνάµεως, ζητητέον καὶ παντὶ σθένει ἔξετα - 
στέον (ipse cod. ἐξετασθαῖον, sed καὶ m. cg. ἐξ. ge- 


11) Ita cum Epit.; Cot. et Dr. μαθεῖν εἶπον θέλειν. 

9) Nomen Πέτρος apud Cot. et Dr. deest. Cf.va- 
riantes lectiones ad Epit. 16 notatas. 

(13) Ita cum Epitome ; Cot. et Dr. ὦ Κλήμης, 

(14) Tot; ἀνθρώποις' ita cum Epitome ; Cot. et 
Dr. omittunt. 

(15) Ita rursus cum Epitome, nisi quod πρῶτα 
μέν pro τὰ µ. πρ. habet. Cot. vero et Dr. omittunt 
ιὰ τὸ xp. αὐτ. Atque ille quidem pergit εἰσαγωγὴ 
κακή usque πρόληψις οὐκ ὀρθή ;in cod. vero Ot- 
toboniano pergitur εἶἰσαγωγτ Χακῇ συντροφίας πο- 
vnpis, συνηθείᾳ δεινῃ, ὁμ. οὗ xaÀm, προλήψει οὐκ 


1. 
" 6 Kat cum Epitome ; Cot. et Dr. omittunt. 
m Ἔπειτα cum Epitome; Cot. et Dr. omit- 
tunt. 
(18) Cot. et Dr. μυρ. xaxd. Epitome vero, post- 
quam pro nominativis πλάνη ἀφοθία etc., dativos 
habuit πλάνγ ἀφοοίφᾳ, etc., pergit : xai ἄλλοις τοιού- 
τοις, ἃ δὴ καθάπερ. 

(19) Ἱία cum Ottoboniano ; Paris. θεοσεθείας, 


(φόνου) κινδυνεύουσιν οἱ τοῦ θεοῦ iai pores, καὶ ταῦτα Ὦ quod in nostri codicis margine in hunc modum 


πὸ τῶν εἷς σωτηρίαν καλουµένων ἀνδρῶν. 

(3) Sic codex noster, addita nota in margine: 
γρ. βίον. Cot. et Dr. βίον, sed ex Epit. χρόνον assu- 
Inendum 0886 jam Davisius monuerat. 

4) Cot. et Dr. ὁ δὲ pro αὐτός. 

lo Cot. et Dr. µή. Item Epitome XIII. 

(6) A βούλει priore ad. βούλει alterum librarius 
transilivisse videlur, si videmus textum Cotelerii 
et Dresselii. [bi enim sequitur : τὰ ἄλλα σημεῖα τῆς 
οἰκήσεώς µου καὶ ὧν θέλεις ἐγώ σοι σήμερον ἐρῶ, ἵνα 
τε βούλει. 

(7) 9 suprascriptum habet o. Cot. oet. Dr. πορεύ- 
σομαι. 

(8) Καὶ ἀρέσκον (hoc accentu ipse codex): Cot. 
et Dr. ἤ ἀρέσκον (Dr. ἄρεσκ.). 

2 Cot. et Dr. γέγονε κόσμος. 

10) Ita cum Ottoboniano ; Paris, om. τε. 


ascribilur : yg x«l θεοσεθείας. Etiam Epit. 20. 
θεοσεθείας tuetur. 

(20) Cot. et Dr. omittunt καί Epit. ἑκκαίδεχα τὸν 
ἀριθμόν. 

(21) Cot. et Dr. addunt ὡς ἕκαστον (Ottob. ἑκάστου) 
ἑξῆς χρόνου µαθών, Tum iidem ἐχβεῖναι, 

(22) Pro his Epitome : àv xai τὰ ὁν. tist ταῦτα. 
Ζακχαῖος, etc. 

(23) Hec admodum conveniunt cum Epitome 20, 
nisi quod ὁ ante Χριστός omittit, Cot. vero et Dr. 
ad Λάζαρος nihil addunt preter οἱ ἱερεῖς. 

(24) "Qv: Cot. et Dr. ὡς Ceterum ab his Epito- 
me satis differt, habet enim οἱ δὲ x. 0. µ. μηδὲν 
παρεχκλῖναι τῖς ἀληθείας, οὕτω τὰ xav' αὗτον ἐξετί- 
θεντο καὶ πρῶτος, etc. 

(25) Codex Κλήμη: Cot. et Dr. Κλήμης. 

(26) Of. ad heo Epit. 28. 





1289 


ADDENDA. 


4290 


cunda manu addita sunt), µή τις αὐτὸν µόνον ἆγα- À µησεν (42), δι’ ὀλίγων ἡμερῶν αὐτοῖς (ipse codex ἆσ- 


θὸν ὄντα ἐπὶ πᾶσι τοῖς καχοῖς ὑπέλαθεν (27) XLI. Καὶ 
6 Σίµων' ΠΗρόδηλος εἶ φεύγων ἀπὸ v. Υρ. ... καὶ à 
Πέτρος: Αὐτός uot φαίνει (28) τοῦτο ποιῶν' ὁ γὰρ τά- 
Ev ζητήσεως φεύγων ἐξέτασιν ἀληθῆ γενέσθαι οὐ 
βούλεται. "O8cv ἐγὼ... (XLIL.) Καὶ à. Πέτρος Πῶς 
καὶ τὸν νοῦν τυφλὸς εἶναι ἐδύνατο (29) ὁ πρὸ τοῦ 
εύσασθαι τοῦ φυτοῦ συμφώνως τῷ ατίσαντι αὖ- 
τὸν, θἱο. 

Hom. IV, 21. (cf. ed. Dress. p. 131.) Ὥσπερ γὰρ 
6 λυσσῶν κύων τούτους ἀναιρεῖ ὤνπερ ἂν φαύσῃ, τῆς 
ἀφανεστάτης λύσσης μεταδιδοὺς, οὕτως (30) καὶ τῆς 
µοιχείας τὸ κρύφιον κακόν (31). XXII. Ἐκεῖνο δὲ 
πάντες (32) ἴσμεν, ὡς ἐπίπαν ἐπὶ τούτῳ τοὺς ἄνδρας 
ἀνεπισχέτως δυσχεραίνοντας, πολέμους τε (33) ἐπὶ 
τούτων (34) ἐγηγερμένους, καὶ οἴκων Ὑενομένας 
ἀνατροπὰς, καὶ πόλεων ἁλώσεις, καὶ ἄλλα μυρία (35) 

Hom. VII, 4. (cf. ed. Dress. pag. {14.)Τῇ δὲ ἐπαύ- 
piov (30) προεληλυθότι τῷ Ἡέτρῳ ἁπήντων πλησιό- 
χωροί τε οὐκ ὀλίγοι καὶ αὐτῆς Τύρου πάμπολλοι (37), 
καὶ ἐπεφώνουν λέγοντες' Ὁ θεὸς, διὰ σοῦ ἡμᾶς ἐλεά- 
τω (38), διὰ σοῦ θεραπευέτω. Ὁ δὲ Πέτρος ἔστη ἐπὶ 
λίθου τινὸς ὑψηλοῦ πρὸς τὸ δύνασθαι πᾶσιν ὁρᾶσθαι, 
καὶ προσαγορεύσας θεοσεθεῖ νόµῳ οὕτως ἤρξατο (39). 

Hom. VII, 12. Κατορθώσας (40) καὶ βαπτίσας ἀπὸ 
τῶν ἑπομένων αὐτῷ πρεσθυτέρων ἕνα ἐπίσκοπον αὖ- 
τοῖς καταστήσας, tic τὴν Βύθλον (44) ἔξῄει. Καὶ γε- 
νόµενος ἐκεῖ, καὶ μαθὼν ὅτι Σίμων elc. Τρίπολιν ὥρ- 


27) Ita cum Epit. 38 fin. Cot. et Dr. ediderunt 


ὑπέθαλεν. . 
28) Ita codex ; Cot. et Dr. φαίνῃ. 


20) Ita omnes Homiliarum codices: Epitome C li 


: vero ἠδύνατο. 

30) Οὕτως cum Parisino ; Ottob. οὕτω. 

31) Apud Cot. et Dr. post x«xóv additur : x&v 
ἀγνοῆται, τῆς διαδοχής τὴν ἐκκοπὴν ἑἐξεργάζεται, 
XXII. ᾽Αλλὰ τοῦτο μὲν νῦν ἡμῖν παραλελείφθω. 

(32) Πάντες cum Ottoboniano, Paris. ἅπαντες. 

33) Τε cum Ottoboniano, Paris. omittit. 

n Ita cum Parisino ; Ottobon: ἐπὶ τούτῳ. 

(35) Hec omnia cum antecedentibus et sequen- 
tibus pluribus in Epit. pretermissa sunt Cf.epit. 51. 

(36) Ita cum Epit. 53; Cot. et Dr. sic : T3 (Cot. 
om.) τετάρτῃ δὲ hips "js ἐν Τύρῳ ἡμῶν ἐπιδη- 
plac, ὑπὸ τὴν (Ottob. τὸν) ὄρθρον. 

(55 Pro his Epitome : xal αὐτῆς δὲ τῆς Τύρου 
πολλο[. 

38) Cot. et Dr. ἐλεείτω, item Epitome. 

139] Ab his sic discedit Epitome : στὰς οὖν 6 Πέ- 
poc... πᾶσι xavaavijc εἶναι, καὶ προσαγ., etc. 


t 
(40) Paris. συνεθίσας, Ottob. συνεσθἰσας. Epit. 53. D 


καταρτίσας. 

41) Sio cum Epitome ; Cot. et Dr- Βίθλον, 

Qi Ita rursus cum Epitome. Cot. et Dr. ὅτι Σιµ. 
οὐδὲ μιᾶς ἡμέρας αὐτοῖς προσὲμει»εν' ἀλλ᾽ εὐθέως εἰς 
Τρίπ. ὤρμ. . . ] 

(43) Δι * Paris. et Ottob. omittunt. Epitome sio: 
αὐτὸς βραχὺ παραµεινας αὐτοῖς, et. pergit xai ερ. 
των ἐν Βύθλῳ πολλοὺς καὶ τὴν εὐσέθειαν αὐτοὺς ἐκ- 
διδάξας. 

(44) Δέ cum Paris. et Epit. 62; Ottoh. omittit. Ma- 
ῥοώνου eodem modo in Epitome editum est ; apud 
Cor. et Dr. Μαροόνου. 

(45) Ita codex noster. Paris. et Ottob. εἰς τὸν 
(ex Epit. corrigi voluerunt τόπον) ὕπαιθρον κεχη- 
πευµένον; Epit. vero elc Κεκηπενμένον τόπον καὶ 
ὕπαιθρον. 


PATROL. 8. Il. 


σοις) ἐπιμείνας (43) xal θεραπεύσας πολλοὺς xal ταῖς 
βἰθλοἰς αὐτοὺς ἑνασκήσας, κατ’ ἴχνος τοῦ Σίµωνος 
slc τὴν Τρίπολιν ἐπορεύετο. 

Hom. VIIT, 8. (cf. ed. Dress. pag. 186.) Too 
δὲ (44) Μαροώνου slc τὴν ὕπαιθρον κεκηπευμένον τό- 
πον (45) προάγοντος (46) εἴποντο οἱ ὄχλοι. Ὁ δὲ Πί- 
«poc ἐπί τινος βάσεως ἁνδριάντος οὐ πάνυ ὑψηλῆς (47) 
ἐπιστὰς, ἅμα τῷ (cod. τὸ) τὸν ὄχλον θεοσεθεῖ ἔθει 
προσαγορεῦσαι, eto. 

Hom. IX, 19. (cf. ed. Dress. pag. 209 sq.) Καὶ (48) 
τῷ δεδωκότι εὐχαριστήσετε (40), εἷς ἀεὶ τῶν ἀποῤ- 
ῥήτων ἀπολαύοντες (50) ἀγαθῶν, ἀπολουσάμενοι (5l) 
ἐπὶ τῇ τρισµακαρίᾳ ἐπονομασίᾳ (52): καὶ (53) οὗ µό- 
voy τὰ ἑνδομυχοῦνταὐμῖν πνεύματα ἀπελάσαι δυνή- 
σεσθε, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄλλων δαιμόνια χαλεπὰ (64) σὺν 
τοῖς δεινοῖς πάθεσιν ἀπελάσετε. 

Hom. ΧΙ, 25. (cf. ed. Dress. pag. 240.) Ἐλπίδος 
τυχεῖν δυνήσῃ voti. Ταύτῃ γὰρ μᾶλλον πλείονα óol- 
ξεις τὴν (85) κόλασιν, ὅτι καλὰ ἔργα οὖκ ἐποίησας 
καλῶς. Καλὴ γὰρ ἡ (50) εὐποιία ὁπδτ ἂν ὡς ὁ θεὸς 
ἐχέλευσεν γίνηται’ σὺ δὲ εἰ οὐ θέλεις ὡς ἐκείνῳ ἕδο- 
ξεν βαπτισθῆναι, τῷ σῷ θελήµατι ὑπηρετῶν ἔχθραί- 
νεις τῇ ἐχείνου βουλῇ (57). 

Hom. XI, 26. (apud Dress. pag. 247.) ᾽Αμὴν λέγω 
ὑμῖν (58), ἐὰν μὴ ἀναγεννηθῆτε δι) ὕδατος xal πνεύ- 
µατος (59), εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος (60), οὗ μὴ εἰσέλθητε etc. τὴν 


(46) Προάγοντος ια cum Ottoboniano; Paris. 
addit. αὐτόν, quod Epit. premittit. 

47) Omnino sic ; Épitome µετεώρου θἱ στάς. 
Kal cum Epitome ; Cot. et Dr. ἀλλά. 

49) Ita cum Epitome; Cot. et Dr. εὐχαριστή- 
σατε, additis µετα τοῦ τῆς εἱρήνής βασιλέως. 

(50) Ita cum Epitome; Parisin. βασιλενοῦντες, 
Ottobon. et conjectura Cot. βασιλεύοντες, 

(54) Cot. et, Dr. premittunt : iv δὲ τῷ παρόντι, 

n ἔπεί γε xiv θαλάσσῃ. Ho- 





ἀεννάψ ποταμῷ Tj πηγῇ 
rum nihil cum nostro codice Epitome. 

(52) Ita noster cum reliquis. Sed Epitome sic : τῇ 
µακαρία τῆς  TpiiBoc ἐπικλήσει πρότερον, st τις 
κηλίς, εἴτις σπῖλος ταῖς ὁμετέραις ἐπιπολάζει ψυ- 


aic. 
X e Kal- Cot. et Dr. omittunt; Epit. οὕτω γάρ. 

54) Cot. et Dr. ἀλλ᾽ αὐτοὶ µηχέτι ἁμαρτάνοντες 
καὶ Θεῷ ἀνενδοιάστως πιστεύοντε τὰ ἄλλων xaxà 
πνεύματα καὶ Dai χαλεπά, Epitome : ἀλλὰ καὶ τὰ 
ἑτέροις ἑνοχλοῦντα δαιμόνια. 

55) Cot. et Dr. omittunt. Habet vero cum no- 
stro codice Epitome, in qua totus locus sic legitur : 
ἐλπ. ἀγαθῆς τυχεῖν... πλείονα μᾶλλον 0o. x. κόλ. ὅτι 
καλοῖς ἔργοις οὖκ ἐχρήσω καλῶς. οὐδὲ γὰρ καλὸν τὸ 
καλὸν, ὅ φασιν, ὅταν μὴ καλῶς, γίνηται (sod. in var. 
lect. afferuntur pro καλοῖς ἔργοις nostris propiora.) 
Cf. Epit. 18. 

(56) Cot. et Dr. omittunt, item var. leot. Πρὶ- 
tomes. 

(57) Epit. σὺ δὲ... ὡς τῷ Oei δοκοῦν βαπτ. τῷ 
"i μᾶλλον ὑπηρετῶν θελήµατι, ἐχθρ. πάντως τῇ 

κ. β. 
) Ita cum Epitome ; Cot. et Dr. ὑμῖν λέγω. 

59) Δι UD. κ. πνεύματος ita cum Epitome 
Cot. et Dr. ὕδατι ζῶντι. 

(60) Cot. et Dr. sic : «lc ὄνομα Πατρὸς, Ytoo, ἁγίου 
Πνεύματος, que verba omnia Epitome omittit, cl. 
18 sub (inem. 


M 


bere d. 


4391 ADDENDA. 1292 


βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Διὸ πρόσελθε τῷ ὕδατι (01). A ἀκούσας cóvcpopoc ἐγενόμην καὶ ἐπίδαχρος olov 
Hom. XI. 29. (cf. apud Dress. pag. 249.) Ὅτι λόγον εἶπεν ἀνὴρ, οὗ πάντες ol τῆς νῦν γενεᾶς ἄν- 

καθαρίζετε τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψἰδος τὸ ἔξωθεν, θρωποι τῷ τῆς γνώσεως καὶ εὐσεθδείας λόγφ (cod. 

ἔσωθεν δὲ γέµει ῥύπου (02). Φαρισαῖε τυφλὲ, καθάρισον λόγοι) ἥττονες (04) τυγχάνουαιν. Ὁ δὲ ἰδών µε σύν- 

πρῶτον τοῦ ποτηρίου xal τῆς παροψίδος τὸ ἔσωθεν, δακρυν, τῶν δαχρύων ἐπύθετο τὴν αἰτίαν. Κἀγὼ ἔφην' 

ἵνα γίνηται καὶ τὸ ἔξωθεν αὐτοῦ καθαρόν (63). Tl τοιοῦτον Ἴμαρτον ἵνα (65) τοιοῦτον εἴκις λό- 
Hom. XII, 7. (of. ed. Dress. pag. 259). Ἐγὼ δὲ ἍτΊον (00); 


I1. 


Fragmenta ex Chronico Georgii monachi, cognomento Zamartoli, ex Clementinis, αἱ vide- 
tur, hausta. 





Apud Fabricium Harlessiumque Bibliothece Grece tomo XII, legitar « Leonis Allatii diatriba De 
Georgiis, hino inde contracta, cum notis Fabricii et G. C. Harless. » Ibi pag. 30. de Georgio monacho no- 
mine Hamartoli claro hec scripta sunt : « Chronicon et ipse scripsit ab exordio mundi ad Michaelem 
Theophili filium (imperio prefuit ab a. C. 844 ad 867), quando ipse vitam agebat, ex variis et diversis 
chronographis et interpretibus sacris contextum ; historia quidem non admodum opulentum, sed ad fir- 
manda fidei capita dissertationibus et sanctorum patrum auctoritatibus longiusculum. Pleraque sunt in eo 

ue in Cedreno, Theophane, Glyca aliisque iisdem pene verbis ac sententiis, paucissimis tamen exceptis 
descripta : ex hoo autem illos veluti e fonte suo, cum posteriores sint, hausisse nemo ambiget. Historiam 
ad aliorum scriptorum loca obsoura et ardua explananda apprime necessariam nos e Greca lingua multis 
abhinc annis vertimus in Latinam. Que utinam aliquando bono reipublice litterarie lucem videat! » 

Nota editorum ad hec sio habet : « Nec dum, quod dolendum, lucem vidit, neque Allatio neque alio 
editore, licet manu exarata in variis bibliothecis, ut Cesarea, apud Lambeo. VIII, p. 462. ») 

Hec quo jure dicta et adnotata sint, apparebit ex aliquot ejus chronici exemplis, desumptis ex codice 
Coisi. 9ὐδ. seculi fere decimi (ipse cbronici auctor vexit nono seculo), collato passim cod. Reg. sive Im- 
per. 4706 aliquot seculis recentiore. Primo loco que dabimus, eo gratiora theologis fore spes est cum 
maximam partem ex Clementinis hausta esse appareat. Conferenda autem sunt cum iis que Cedrenus 
utpote a Georgio Hamartolo mutuata habet editionis Paorisins pag. (205.) 206 seqq. (edit. Bonn. 


pag. 360 seqq. 

Μετὰ δὲ Κλαύδιον ἐθασίλευσε Νέρων (1706 add. 6), 
υἱὸς αὐτοῦ, ἔτη ιδ’ (1706 addita habel : ὃς πονηρό- 
τατος xal λάγνος ὢν τὴν μητέρα καὶ τὴν μνηστὴν 
ἀνελὼν εὐνοῦχον ἔγημεν' οὗτος ἀνεῖλε τοὺς ἀποστό- 
λους Πέτρον val Ηαῦλον, eto.) Ἠφ᾽ οὗ Σίµων ὁ Μάγος 
ἐλθὼν ἐν "Popp καὶ πολλὰ σημεῖα διὰ γοητείας xai 
φαντασίας τινὰς ἐπιτελῶν (4706 ἐκτελῶν) καὶ ἑαυτὸν 
θεὸν ὀνομάζων. Καὶ τοῦ μεγάλου Πέτρου τὴν 'ῬΡώ- 
µην τότε καταλαθόντος καὶ πρὸς τὸν µάγον ἀπελθόν- 
τος, εὗρε κύνα παμμεγίθη δεδεμένον ἀλύσεσιν ἐν τῷ 
πυλῶνι" ὃν ὁ Σίµων δεσµήσας ἐκώλυσεν (4706 ἑκώ- 
λυεν) πάντας οὓς οὐκ ἤθελε πρὸς αὐτὸν εἰσιέναι. Καὶ 
τοῦτο ἦν πρῶτον θαῦμα τῷ (1706 add. Πέτρῳ τῷ) 
μέλλοντι πρὸς Σίµωνα εἰσέρχεσθαι. Ὁ δὲ Πέτρος ἰδὼν 
τὸν κύνα οὕτω µέγαν καὶ ἀπηγριωμένον, καὶ μαθὼν 
ὅτι πολλοὺς ἀνεῖλεν ἐπιχειρήσαντας εἰσελθεῖν πρὸ τῆς 
ἐπιτροπῆς Σίµωνος, κρατήσας ἔλυσεν αὐτὸν' λέγων, 
Εἴσελθε πρὸς Σίµωνα xai εἰπὲ αὐτῷ ἀνθρωπίνη φω: 
vi Πέτρος, ὁ δοῦλος Χριστοῦ, εἰσελθεῖν σε θέλει. Καὶ 
τοῦ κυνὸς εὐθὺς δροµαίου εἰσελθόντος xa! οὕτω λα- 
λήσαντος, κατεπλάγησαν ol μετὰ Σίμωνος, λέγοντες. 
Τίς ἐστι Πξτρος, καὶ τίς ἡ τοσαύτη δύναμις αὐτοῦ ; 
Ἡρὸς οὓς φησὶν ὁ Σίμων, Τοῦτο ὑμᾶς μὴ ξενιζέτω" 
ὅπερ κἀχὼ ποιήσω. Καὶ προσκαλεσάµενος τὸν κύνα, 


(61) Cot. οἱ Dr. διὸ προσέλθετε absque τῷ ὕδατι, 
Epit. διὸ πρὀσελθε τῷ βαπτίσµατι. - 

(62) Ita cum Ottobon. et Epit. 68 ; Parisinus ῥύ- 
TOU. 
(03) Ita fere etiam Epit. 68, nisi quod τὸ ἔξω pro 
τὸ ἔξωθεν habet. Cot. vero et Dr. extrema sio edi- 
derunt: ἵνα γένηται καὶ τὰ ἕξω αὐτῶν (Oltobon. αὖ- 
τοῦ) καθαρά. 


καὶ ὡσαύτως προστάξας εἰπεῖν ἀνθρωπίνῃ φωτῇ τῷ 
Πέτρῳ εἰσελθεῖν. Καὶ τοῦτο ποιήσας πάλιν Ó κύων, 
εἰσῆλθε Ἠέτρος πρὸς Σίμωνα" xal συμθαλὼν μετ 
αὐτοῦ Σίµων εἲς θαυματουργίας, ἑνίκησε Πέτρος Ἰά- 
σεις ποιῶν, xai πολλοὶ πιστεύσαντες ἐθαπτίσθτσαν. 


Καὶ ἦν ἐν τῇ Ῥώμῃ ταραχλ 702123, (4700 μεγάλη) 


B καὶ σύγχυσις Évexev Πέτρου καὶ Σίμωνος, ὅτι κατὲν- 


αντι ἀλλήλων ἐποίουν (1706 add. τα) θαύματα. "Απερ 
μαθὼν ᾿Αγρίππας ὁ ἔπαρχος ἀνήγαγε τῷ βασιλεῖ 
Νέρωνι λέγων, Δύο τινές slow. ἄνδρες iv. τῇ πόλει 
0xjpata ποιοῦντες ἀπέναντι ἀλλήλων' ὁ μὲν λέγει 
ἑαυτὸν εἶναι τὸν Χριστόν ὁ δὲ ἄλλον εἶναι τὸν xai 
(1706 om.) ἑσταυρωμένον Ἰ]ησοῦν, οὗ (1706 om.) xal 
μαθητὴν ἑουτὸν εἶναι διισχυρίζετάι. Οὓς κελεύσας à 
Νέρων ἀγχθῆναι κατενώπιον αὐτοῦ, λέγει πρὸς Σίµω- 
να" Σὺ sU ὃν λέγουσι Χριστόν; Ὁ δὲ φησίν' Ἐγώ εἰμι. 
Ὁμοίως δὲ xal τὸν Πέτρον ἐπερωτήσας sl. ἀληθῶς 
οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός' Οὐκ ἔστιν οὗτος, ἔφη Πέτρος, 
μὴ γένοιτο' ἐγὼ γὰρ ἐχείνου µαθητής εἶμι τοῦ σταν- 
ρωθέντος καὶ ἀναστάντος καὶ εἷς οὐρανὸν ἀναληφθέν- 
τος. Ὁ δὲ Νέρων ὡς τερατολόγους ἀμφοτέρους εὖθὺς 
ἀτίμως ἓκ προσώπου αὐτοῦ θᾶττον ἐξήλασεν. Οἱ δὲ 
διάγοντες ἐν Ῥώμῃ ἑποίουν ἔτι θαύμαια κατέναντι 
ἀλλήλων. Καὶ ὁ μὲν Σίμων προστάξας xal ἀγχθέντος 


(64) ττονες, ita cum cod. Epitomes; Paris. 
$ctxov ; Ottobon. et Epit. ed. ἵττους. 

65) Cot. et Dr. addunt µοι. 

66) Epitome extrema ita habet : σύνδαχρυν, 
ἐπυνθάνετο τὴν αἱτίαν. Κἀγὼ πρὸς αὐτόν' Καὶ τί τοι- 
ο τον, ἥμαρτον, φημὶ, ἵνα καὶ τοιοῦτον ἀχοῦσαί µε 

ου. 





1293 


ADDENDA. 


1294 


μεγάλου ταύρου εἶπεν λόγον clc τὸ ὠτίον αὐτοῦ (1700 ΑΛ — Kal ὁ Σίμων orolv * El πρόγνωσιν εἶχεν (70). . . 


pig οὖν τῶν ἡμερῶν ποοστάξαντος τοῦ Σίμωνος 
ἀχθῆναι αὐτῷ ταῦρον παμµεγέθη , ἐλάλησεν εἷς τὸ 
οὓς αὐτοῦ), καὶ παραχρῆμα (1706 παρευθὺς) τἐθνη- 
xtv ὁ ταῦρος. Ὁ δὲ Πέτρὸς εὐξάμενος καὶ ἀναστήσας 
αὐτὸν, πάντες μᾶλλον ἐθαύμαζον, λέγοντες' Τὸ ζωο- 
γονῆσαι ὑπὲρ τοῦ θανατῶσαι μεϊζόν ἐστι (1706 add. 
τὸ) θαῦμα. Καὶ μέντοι xal ἄλλα σημεῖα πολλὰ ἑποίη- 
σαν, καὶ λόγους δογματικοὺς ἐλάλησαν ἀπέναντι ἆλ- 
λήλων, Οὐὖ µόνον ἐν Ῥώμῃ, ἀλλὰ xal ly Συρίᾳ πρὀτε- 
pov, ἄτινα Κλήμης ὁ Ῥώμαῖος xai πἀνσοφός τε xal 
μαθητὴς Ἠέτρου (1706 xai πάνσ, µαβ. Πέτρου) xal 
συνέκδηµος ἐπεζεργαστικώτερον (1706 ἑπεργαστικ. ) 
διηγησάµενος (1706 διηγούµενος) οὕτως ἔφη. 

Τοῦ γὰρ Πέτρου (67) ποτὶ διδάσκοντος ἐπὶ λαοῦ 
περὶ τοῦ μόνου Θεοῦ, ὁ Σίµων (1706 ToS µακαρίου 
Ili. τοῦ ἁποστόλου διδάσκοντος τὸν λαὸν σἐθεσθαι xal 
προσκυνεῖν τὸν ἐπὶ πάντων µόνον ἀληθινὸν θεὸν, 6 
Σίμ.) ἔξω τοῦ ὄχλου βοῇ µεγάλῃ χρησάµενος πρὸς τὸν 
Πέτρον εἴπεν' (1706 ἔξω τ. ὄχλ. ἑστὼς ἐθόησε: Τί (τί 
ψευδόµενος ἀπατᾶν θέλεις τὸν παρεστῶτά σοι ἰδιώτην 
ὄχλον, πείθων αὐτὸν θεοὺς μήτε νοµίζειν μήτε elvat, 
καίπερ τῶν παρ’ Ἑθραιοις βίθλων λεγουσῶν πολλοὺς 
θεοὺς εἶναι; Πλὴν οὖν περὶ οὗ ἔφης θεοῦ, δείξας ἐγὼ 
μὴ αὐτὸν εἶναι τὸν ἀνώτατον xai παντοδύναμον θεὸν, 
xaüà ἀπρόγνωστός ἐστι καὶ ἁτελὴς καὶ ἑνδεὴς xad 
οὐκ ἀγαθὸς, καὶ πολλοῖς ὑποκείμενος πάθεσι χατὰ τὴν 
ὑμετέραν γραφὴν, ἕτερος πάντως περιλείπεται προ- 
γνωστικὸς, τέλειος, ἀνενδεὴς , ἀγαθὸς, καὶ παντὸς 
πάθους ἀπηλλαγμένος. "Ov δὲ σὺ oic δημιουργὸν καὶ 
ὑπέρθεον, τοῖς ἑναντίοις ἀντικείμενος ὑπάρχει. 

Αὐτίκα γοῦν ὁ καθ) ὁμοίωσιν (68)... θανάτῳ κα- 
ταδικάζεται . . . ἐπεὶ μὴ πανταχοῦ βλέπει ἐπὶ τῇ 
τῶν Σοδόµων καταστροφῇ, λέγει: Καταθὰς ὄψομαι εἰ 
κατὰ... καὶ τὸ εἰπεῖν περὶ τοῦ ᾿Αδὰμ.., μήπως 
. .. χαὶ φαγὼν ζήσεσαι εἷς τ. αἰῶνα, ἀγνοοῦντος x. 
φθ. ἔστι σύμθολον. "Ὄσπερ καὶ τὸ Ἐνεθυμήθη... 
καὶ τὸ Ὀσφράνθη... καὶ τὸ τέλος τῆς mop. μὴ 
προειδότος, 

Ὁ δὲ Πέτρος ἔφη πρὸς αὐτόν (4706 πρ. τὸν Σίµω- 
να)’ Et τυφλὸς... πῶς ἐντελλόμενος ὁ θεὸς ἐδείκνυεν 
αὐτῷ λέγων ᾽Απὸ δὲ τοῦ [69])... καὶ ὁ Πέτρος, Πῶς 
e. εἶχον ἀνεωγότας.. . δῆλον ἐντεῦθεν * εἶδεν 
(1706 δήλον * ἰδοῦσα)... καὶ (1706 om.) ὡραῖόν 
ἐστι τοῦ χατανοεῖσθαι (170θ-νοῆσαι) .. . καὶ ἔδωχε 
(41706 &dd. καὶ) τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς μετ αὐτῆς (1706 


Καὶ ὁ Πέτρος (1706 add. εἴπεν).. φησὶ πρὸς τὸν 
(1700 φησὶ τῷ) ᾿Αθρ.' Γινώσκων γίνωσκε... δουλώ- 
σουσιν αὐτῷ (ita etiam 1700) ἔτη v' (1700 cy)... 
ἀποστραφήσονται ὧδε (71). Οὕπω γὰρ ἀναπεπλήρων- 
ται αἱ ἁμαρτίαι τῶν ᾽Αμοῤῥαίων ἕως τοῦ νῦν, Οὕτω 
δὴ καὶ πρὸς Μωύσέα φησίν' Ἰδοὺ σὺ κοἰμᾶσαι μετὰ 
τῶν πατέρων σου, xal ἀναστὰς ὁ λαὸς οὗτος ἔκπορ- 
νεύσει ὀπίσω θεῶν ἀλλοτρίων τῆς γῆς εἷς ἣν εἶσπο- 
ρεύεται ἐχεῖ, xal ἐγχαταλείψουσί µε, xal διασκεδάσου- 
σιν τὴν διαθήχην µου ἣν διεθέµην αὐτοῖς. Καὶ ὀργι- 
σθήσοµαι θυμῷ καὶ καταλείψω αὐτοὺς καὶ ἀποστρέ- 
qt τὸ πρόσωπόν µου ἀπ᾿ αὐτῶν, καὶ ἔσται κατάθρω- 
μα, xal εὐρήσουσιν αὐτὸν χακὰ πολλά. Οἶδα γὰρ τὴν 
πονηρίἰαν αὐτῶν, ὅσα ποιοῦσιν ds σήμερον πρὸ τοῦ 
εἰσαγαγεῖν µε αὐτοὺς εἷς viv γῆν τὴν ἀγαθὴν ἣν ὤμο- 
σα τοῖς πατράσιν αὐτῶν δοῦναι, γῆν ῥέουσαν γάλα 
καὶ μέλι. Καὶ φαγόντες καὶ ἐμπλησθέντες ἐγκαταλεί- 
ψουσί µε. Τί δὲ; οὐχὶ καὶ Μωύσῆς (4706 Μωσ.)... 
εἷς τὰ ἔθνη πάντα διασπορὰν... ὁ δὲ Μωῦὺσῆς καὶ 
oi (1706 om.) ἄλλοι... προῄδεισαν (1706 προεγί- 
νωσκον). πῶς. .. τὰ ἑσόμενα (1700 τὰ μέλλοντα) 

. καὶ piv (1700 μέντοι) ἤε καὶ τό Ἐπείραζε τ. 
'A6p. xal τό’ Ὀσφράνθη (** et 1706 ὠὦσφρι) καὶ ὅσα 
τοιαῦτα, συγκαταθατικῶς (4706 σωμστικῶς) διὰ... 
Μὴ φάγοµαι... πίομαι ; "Ogev ὁ ἐξ αὐτοῦ (1706 ἐξ 
αὐτ. 6) πρὸ τῶν... ὁ Πατὴρ ὑμῶν 6 oüp. ὅτι yp. 
τούτ. πάντων (1700 ἁπάντ.) πρὶν αὐτὸν αἰτήσησθε 
(1706 -σασθαι). Καὶ τοῖς (1706 add. μὴ) νοµίζουσιν 
ὅτι μὴ (4706 om.) πάντα. . . ἀποδώσει (1706 add. 
ὑμῖν) ἐν... διηγόρευεν (4706-ρευσεν) ὁ θεὸς ἔλεος 


C (1706-ον) θέλει (4706 θέλων) xal οὗ θυσίας. (4700 


-lay ut videtur) ... οἰχτίρμονες ὡς ὁ Πατὴρ ὑμῶν 
(nec 1706 add. ὁ) οὐράνιος,. Διὰ δὲ τοὺς ἆπατ. (1700 
add. καὶ ὁπολαμθάνοντας) πολλοὺς. .. ἵνα γινώ- 
σκωσι (4700 «-σκουσι) σὲ... πρὸς τὸν ἐπερωτήσαντα 
(1706 ipw.) Ποία ἐστὶ πρὸ corrige πρώτη ?) πάντων 
(1706 ἐστ. πρώτη, ΟΠΠἱβΒΟ πάντων) ἐντολὴ, ἀπεχρί- 
θη (4706 ἔφη) Πρώτη πάντων ἐντολή ἐστιν "Axous 
Ἱσραὴλ, Kóptoc... 

Ὁ δὲ Σίµ. συν. ὅτι Πέτρος αὐτὸν (1700 ἑαυτὸν) 
συνάγει (1706 add. ἐν) ταις γραφαῖς elc... οὕτως 
ἦν ἐξησχημένος ἐν ταῖς µαγείαις καὶ µεθοδείαις τοῦ 
Σατανᾶ, ὡς (4706 ἐν ταῖς διαθολικαῖς ἑνεργείαις καὶ 
µαγ. x. µεβ. ὡς)... σχεδὸν ἐπὶ ταῖς... ἵπτατο 
καὶ ix... ὁδράκων ἐγίνετο xal εἰς ἕτερα (Qoa µετε- 


om. μετ αὖτ.). El οὖν... γνῶσιν εἶχον καλοῦ τε [) µορφουτο' διπρόσωπος ἐγίνετο xal εἷς (1706 om. 


καὶ κακοῦ, ὄψιν δὲ (1706 καὶ ὅτι ὄψιν) ἔκαστον (1706 
στα). . . Ἠνῶσιν ἁδιάφθορον παρέσχεν... τυφλοῦ 
δίκην (1706 δίκ. τυφλ.)... καὶ τὸ (1706 τὸν) πάνυ 
γνώριµον. . . οὕτως οὖν xal 5 Αδὰμ. . . διεγέρθη- 
σαν (1706 διηΥ.)’ τὸ γὰρ' Διηνοίχθ. αὐτῶν οἱ ὀφθαλ- 
pol... ἐγγενομένην (4706 ἐγγινομ.). . . παρευθὺς 
γὰρ... πλήττεται. 


(67) Cf. ad hac Homil. III, 38. 

(68) Incipit h. 1. Homil. III, 39. Convenit autem 
haeo textus pars tantopere cum Cedreni libro ut ea 
tantum exseribere prestet que aliquo modo dif- 
ferant vel ad corrigendum Homiliarum textum va- 
lere videantur. 


ἵτερα ζῶα usque x. slc) yp. µετεθάλλετο' θύρας... 
ἤνοιγε καὶ σιδηρᾶ (1706 σιδήρων ) δεσµά... εἰδεῶν 
(1706 Ἰδεῶν) παριστῶν (1706 παρίστα)... φερόµενα 
(4706 φέρεσθαι) πρ. ὑπ. ἐποίει βλέπεσθαι (1706 om.) 
.. τῶν τεθνηχότων.,. πολλοὺς δὲ Ὑόητα... πει- 
ῥωμένους διαλλάξας... διαφόροις καὶ δυσιάτοις... 
πλεῖστα (1700 add. εἰργάσατν) καθυπουργ . αὐτῷ 


69 Cf. ad heo Homil. III, 42. 
| Cf. ad heo Hom. ΠΠ. 42. 





71) Sequentia usque dum est Τί δέ; in Cedreno 
non leguntur ; desunt etiam in cod. Imp. 1706. 
Prima : οὕπω... τοῦ νῦν cum Homil. l. I. conve- 
niunt. Cetera cf. oum Deuter. 31, 16 - 21. 





4395 


ADDENDA. 


1£96 


(4706 αὐτῶν) τῶν δαιµ. εἱργάζετο (1705 om.) κάν- Α τῶν διδασκάλων ἀγωνιζομένων ἢ θλιθοµένων, ὡς ἐν 


τεῦθεν οὗ µόνον ἑαυτὸν εἰς ἑτέρας μορφὰς μορφὰς ἀνθρ- 
πων τε xal ἁλόγων, ὡς ἔφην, µετεσχημµάτιζεν, ἀλλὰ 
καὶ οὓς ἤθελεν οὕτως ἐποίει, Καὶ γοῦν... περιθεὶς 


τῷ µαθητῇ Πέτρου Φαύστῳ (1706 Φαύστ. τῷ µαθ. ^ 


Πέ.)... πρὸς Πέτρον ἐνώπιον ἡμῶν ἔχων τὴν µορ- 
φὴν Σίµωνος, xal (1706 pro ἐνώπιον usque χαί ha- 
bet ἐδιώκετο) ὑπὸ πάντων ἀποσειόμενος xai µισού- 
µενος (1700 om. ἆποσ x. quio.) διὰ τ, ἄν. εἰδέαν τοῦ 
Σίμωνος (4706 ἰδέαν ἣν περιέκειτο) ἐμθλέψας (1706 
add. δὲ) ὁ Πέ.... ἰδὼν (4706 add. τοῦτον) λυπού- 
µενον καὶ δάκρυσι συνεχόµενον ἔφη. .. παραλλαγὴ 
(1706 ὑπαλλαγὴ)... Ὑέχονε διὰ ναχομηχανίας καὶ 
σατανικῆς ἐπινοίας τοῦ Ὑόητος (4706 om. διὰ usque 
γόητος)' ὑπὸ γὰρ Καΐσαρος ζητούμενος... ἵνα 
(1706 add. τοῦ) συσχ. κ. ἀναιρ. σου (1706 om.) λύ- 
πην... λαοπλάνου (1706 add. xal ἐχθροῦ τῆς ἆλη- 
θείας) Σίµωνος... ἰδίαν σου (4700 om.) παρέξει 
4706 add. σοι) τάχιον᾽ ὅπερ δὴ καὶ (1706 add. σὺν 
τῷ λόγφ) γέγονεν (1706 add. πάντων ἡμῶν θεωρούν- 
των). Καὶ ταῦτα μέντοι... γεγράφηκεν, ὡς ἔφην, 
Ελήμης ἐν Συρίᾳ (1706 om. &. Συρ.) λεχθῆναι xal 
διαπραχθῆναι (4700 add. ἐν Συρ.). 

Ἑν ὃν cp ᾿Ῥώμῃ μετὰ τὸ. . . ὡς εἴρηται... Eb 
ἔφης... καὶ ἰδὼν αὐτὸν Πέτρος... ἀπέθανεν . Toi 
δὲ μιαροῦ αὐτοῦ σώματος τεθέντος ἔνθα καὶ πέπτω- 
xtv, ἐκλήθη ὁ τόπος ἕκτοτε Σιµώνιον (1706 ὁ δὲ τό- 
πος ἕκτοτε ὁ δεξάµενος αὐτοῦ τὸ βέδηλον xal παµ- 
µίαρον σῶμα ἐχλήθη Σιµώνιον). Περὶ οὗ καὶ ἐν ταῖς 
ἀποστολικαϊῖς διατάξεσιν (72) ὁ αὐτὸς (1706 ὁ µέγας 
ἀπόστολος) Πέτρος... ἐσκύλευσε. . . ἐμπειρίας καὶ 
ἑνεργείας... 
θε. συµπαρ. (470) add. pot)... Zayxalou τοῦ ποτὲ 
τελώνου x, Βαρν. (1706 add. xal Νικήτα) xai ᾿Αχύλα, 
ἁδελφῶν Κλήμεντος, t. Ῥωμ. (1706 add. ἐπισκόπου 
τε xal πολίτου)... διαλεχθεὶς αὐτῷ εἷς τὸν περὶ 
τοῦ Εὐαγγελίου λόγον xal τῶν προφ. xal... ἡττή- 
σας (1706 ἤττησα) αὐτ. δυν. τοῦ Κυρίου (1706 add. 
ἡμῶν "Ins. Χρ.) xal εἷς ἀφ. καταθαλὼν φυγ. κατέ- 
στησα, εἰς τὴν Ἰταλίαν... πολλοὺς ἀνατρέπων ... 
τά τε ἔθνη ἑχστάνων (41706 ἐξιστάνων)... ἑνεργείᾳ 
(4700 «γείαις) ὡς (1706 om.) xal ποτε... Πάντων 
δὲ θαυμαζόντων... ὑπὸ δαιμόνων (4706-νίων) εἰς 
τοὺς (4700 om.) οὐρανοὺς... ἐπιχορηγήσειν (4706 
«γεῖν)' τῶν δὲ δήµων ἔπευφ, αὐτὸν (4706 om.)... 
ἱκέτευον (4706-τευσα) . . . καταῤῥάξαι (1106 κατα- 


pát.) τὸν λυμαιῶνα (4706 λυμεῶνα) καὶ τὴν ἰσχὺν τῶν p 


δαιμόνων περιχόψαι. Καὶ (1706 om.) ἀτενίσας (1706 
&dd. οὖν) τῷ Σίµ. εἶπον' Εἰ... μετὰ you... καὶ 
(1706 om.) τοῦ ὄχλου... ὃν (4706 add. ὁ Πέτρος) 
... ἀπέσθη (4106 ἀπεσθέσθη)... ἡμέραν ἐκείνην 
τοῦ... ot Ῥωμαῖοι. 

Que jam sequuntur in chronico Georgii Hamar- 
toli, ea apud Cedrenum non leguntur. Σάθθατον 
γὰρ ἦν d xal προσευχὴ xal νηστεία τοῖς πιστοῖς. 
Ἔθος γὰρ ἦν τὸ προσεύχεσθαι τὴν ἐκκλησίαν ὑπὲρ 


(72) Cf. Constit. apost. VI. 7, 8, 9. 
(73) Nonnulla que huc spectant vide apud. So- 


διαστρέφειν τὸν λόγον (1706 λαὸν) τ. C 


ταῖς Πράξεσι τῶν ἀποστόλων γέγραπται ὃτι προσευχὶ 

ἦν ἐκτενὴς γενοµένη (4706 γινομ.)] ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας 

ὑπὲρ τοῦ Πέτρου. Ὡς οὖν ἐν (1706 om.) ἐχείνῃ τῇ ἡμέ- 
pq τοῦ σαθθάτου γενομένης τῆς Χριστοῦ νίκης xal 

τῆς πτώσεως τοῦ ἀντιχρίστου (codex Coisl. ἀντι- 

χρήστου) Σίμωνος, ἐπιφανερῶς (ita 1706 ; Coisl. 

-poic) σάθθασι τὸ μνηµόσυνον ἐκτελοῦντες Ῥωμαῖοι 

νηστεύουσι καὶ συνάξεις φαιδρὰς ποιοῦσι, μέχρι viv 

τὴν παράδοσιν ἐκείνην φυλάττοντες. Καὶ γὰρ xai ἄλ- 

λαι τινὶὲς ἐκκλησίαι διάφορα παραφυλάττουσιν ἔθη, κα- 
θὼς οἱ τὰς ἐκκλησιαστικὰς ἱστορίας [γραψάμενοι ? ] 
ἀνεγράψαντο. Παρὰ Σκύθαις μὲν γὰρ, φησὶν, αἱ πό- 
Aet, πᾶσαι ἐπίσκοπον ἔχουσιν ἕνα καὶ µόνο. Παρὰ 
δὲ Κυπρίοις xal "Αραψιν καὶ idv ταῖς χώµαις εἰσὶν 

ἐπίσχοποι. Ὥσπερ οὖν xai παρὰ τοῖς iv Φρυγίᾳ Nxva- 

τιανοῖς καὶ Μοντανισταῖς καὶ παρὰ μὲν vq Ἐκκλησίᾳ 
Ῥώμης ἑπτὰ µόνον διάκονοι Ὑίνονται, παρὰ δὲ ras 
τοῖς ἄλλοις ἁδιάφορος ὁ τούτω, ἀριθμός ἐστι. Καὶ iv 
Ῥώμῃ πάλιν ἆπαξ μὲν (1706 om.) τοῦ ἐνιαυτοῦ λὲ- 
γεται τὸ ἀλληλούία, ἐν τῇ πρώτῃ τοῦ πάσχα ἡμέρῳ, 
καὶ οὐδεὶς ἐπ᾽ ἐχχλησίας διδάσκει ποτὲ, οὐδ' αὐτὸς ὁ 
ἐπίσχοπος. Ἐν δὲ ᾽Αλεξανδρείᾳ διδάσκει μὲν ὁ ἐπί- 
σκοπος ἐπ᾽ ἐχκλησίας, τῶν δὲ Εὐαγγελίων ἀναγινω- 
σκοµένων οὐκ ἁνίσταται τοῦ θρόνου. Kal τὴν τεσσα- 
ῥακοστὴν τῶν νηστειῶν ol μὲν ἑθδομάδας ς΄ νηστεύ- 
ουσιν, ὡς οἱ (1706 om.) ἐν τῷ Ἱλλυρικῷ καὶ Λιθήῃ 
καὶ Αἰγύπτῳ xal πάσῃ τῇ δύσει xai Ἡσλαιστίνῃ' iv 
δὲ (1706 add. τῇ) Κωνσταντινουπόλει καὶ πέριξ ἀχρι. 
Φοινίκης ἑθδομάδας ζ νηστεύουσιν' ἄλλοι δὲ τρεῖς 
µόνας ἡμέρας iv ταῖς ἓξ T] ἑπτὰ σποράδην νηστεύου- 
σιν, ἕτεροι δὲ τρεῖς ἑθδομάδας ἐφεξῆς πρὸ τοῦ πάσχα 
συνάπτουσιν’ (1706 addit ἄλλοι δὲ δύο, ὡς οἱ τὰ 
Μοντανοῦ φρονοῦντες) Ev. τισι δὲ πόλεσι τῆς Αἰγύπτου 
πρὸς ἑσπέραν ἠριστήκότε τῶν μυστηρίων µετα - 
λαμθάνουσι. Καὶ ταῦτα μὶν ὁ Σωκράτης (73) ἱστό- 
pnotv ὡς εἰκὸς τότε φυλαττόμενα πάντα: vov ἓξ 
πλείστη xai κατὰ µέρος ἐναλλαγὴ Υέγονεν ἐν (1706 
om.) τοῖς εἰρημένοις (4706 om.) ἔθεσιν. 

I8ta excipiunt ea que apud Cedrenum statim pos 
ἐπίσημον ἄγουσι Ῥωμαῖοι posita sunt, ad histo- 
riam de Simone Mago et Petro pertinentia. Ὁ 
μέντοι Νέρων ἀχούσας ὅτι πεφόνευται Σίμων ὑτὸ 
Πέτρου, xal ἀγανακτήσας, ἐκέλευσεν αὐτὸν στα»ρω- 
θῆναι. O δὲ Πέτρος, καρακαλέοας τὸν ἕἔπτρχον 
ἵνα μὴ ὄρθιος σταυρωθῇ ὡς ὁ Κύριος, κατὰ χεφα- 
Anc ἑσταυρώθη, καθὼς ἠξίωσεν ix πολλῆς µετριο- 
φροσύνης. Μετὰ δέ γε τὴν Πέτρου τελευτὴν bv τῷ 
δευτέρῳ ἔτει (1706 οπι. ἐν τ. E.) καθώς φησιν E 
σέθιος, Παῦλος ὁ ἁπόστολος κατὰ μὲν τὴν πρώτη 
ἀπολογίαν ἐλθὼν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας δέσµιος καὶ ἀπο- 
λογησάμενος Νέρωνι ἐπὶ τὴν διακονίαν τοῦ κηρύγμα- 
τος ἑστάλη (4706 ἀπεστάλη). Κάντεῦθεν ὡς ἔοικεν 
τὰς τῶν ἁποστόλων Πράξεις ἐπ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον 
Λουκᾶς περιέγραψε, μέχρις ὃτε (1706 ὅτου) συνῖν 
τῷ Παύλῳ' καθ ὃν δὲ καιρὸν ἐμαρτύρησεν, οὐ συµ- 


crat Híst. eccl. v, 22. Sed non ex uho certo Socra- 
tis loco hec omnia exscripta sunt. 








1291 


ADDENDA. 


1298 


παρῆν αὐτῷ, τοῦ ἀποστόλου σαφῶς καὶ τοῦτο (1700 A λαοῦ καὶ διχαιούνη. "Oc (ab hac inde voce cod. 


κ. t. σαφ.) λέγοντος ὅτι οὐδείς pot ἐν τῇ πρώτῃ µου 
ἀπολογίᾳ συµπαρεγένετο, ἀλλὰ πάντες µε ἐγκατέ- 
λειπον (1706 «λιπον)' μὴ αὐτοῖς λογισθείη. "Hv (cor- 
rigendum videtur,utapud Cedrenum editum θ8ὲ,τήν, 
aut alio modo locus sanandus est) δὴ πρὸς Τιμό- 
θεον δευτέραν ἐπιστολὴν δεσμοῖς κατεχόµενος ἔγρα- 
ψεν, ὁμοῦ σηµαίνων τήν τε προτέραν αὐτῷ γενοµέ- 
νην ἀπολογίαν πρὸς Νέρωνα, ὃν καὶ λέοντα διὰ τὸ 
ἀπάνθρωπον καὶ θηριῶδες τοῦ τρόπου καλῶς ὠνόμα- 
σε' καὶ τὴν παρὰ πόδας τελέίωσιν ἐπάγει φάσκων' 
Ἐῤῥύσθην ix στόµατος λέοντος. ᾽Αλλὰ καὶ ῥύσεταί 
µε Κύριος ἀπὸ παντὸς ἔργου πονηροῦ, καὶ σώσει εἷς 
τὴν βασιλείαν αὐτοῦ τὴν ἐπουράνιον, ὑπεμφαίνων τὸ 
παραυτίκα μαρτύριον, ὃ καὶ σαφέστερον ἐν τῇ αὐτῃ 
προσαγορεύει γραφῇ, λέγων. "Evo γὰρ ἤδη σπένδοµαι, 
καὶ ὁ καιρὸς τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκεν. ᾿Απο- 
λογησάμενος τοίνυν τὴν πρώτην ἀπολογίαν, καὶ αὖθις 
ἐπὶ τὴν τοῦ κηρύγματος διακονίαν στειλάμενος, εἶτα 
πάλιν τὸ δεύτερον ἐπιθὰς τῇ Ῥώμῃ δέσµιος, καὶ 
ὡσαύτως Νέρωνί παραδοθεὶς, τὸν διὰ ξίφους τοῦ µαρ- 
τυρίου στέφανον ἀνεδήσατο, μηνὶ Ἱουνίῳ κθ’. Καθ’ ἣν 
ἡμέραν καὶ Πέτρος ἐσταυρώθη, καθάπερ καὶ Μάρχος 
καὶ Λουκᾶς ol εὐαγγελισταὶ, xal Ἰάκωδος ὁ ἀδελφό- 
θεος. Ὁ οὖν Λουκᾶς ἐπὶ ἐλαίας καρποφόρου σταυρω- 
θεὶς, μὴ εὑρισκομένου ξύλου ζηροῦ πρὸς τὸ γενέσθαι 
σταυρὸν Ev τῷ τόπῳ, λαθών τις τὸ σῶμα καὶ μεταξὺ 
πολλῶν μνημείων θάψας ἄδηλον ἐποίησε τὸν τάφον. 
Tov δὲ μαθητῶν ἀναζητούντων μετέπειτα xal μὴ 
εὑρισχόντων αὑτοῦ τὸν τάφον διὰ τὸ πλῆθος τῶν µνη- 
µάτων, xal προσευξαµένων αὐτῶν (Coisl. προσευξά- 


µενοι) τῇ νυκτὶ (4706 add. ἐκείνῃ) κονλούρια (4706 C 


κουλλούρ.) βρέξας (1706 ἔθρεξεν) ὁ θεὸς ἰἱατριχὰ 
ἐπάνω τοῦ τάφου, σύµθολα τῆς ἐπιστήμης αὐτοῦ, δῆ- 
λον ἐποίησε τὸν τάφον (1706 pro δῆλον, θἱο., xai ix 
τούτου τοῦ σημείου γέγονε Ὑνώριμος ὁ τάφος). οὗ 
τὸ λείψανον Κωνστάντιος υἱὸς Κωνσταντίνου ἀνακο- 
µίσας iv Κωνσταντινουπόλει κατέθηχεν ἐν τῷ ναῦφ 
τῶν ἁποστόλων, ὄνπερ ᾠκοδόμησεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ 
μέγας Κωνσταντίνος (hoc accentu). Incidunt heo 
extrema in ed. Cedreni Paris. pag. 212; in editio- 
nis Bonnensis pag. 373. Que vero in codice de Ja- 
cobo justo sequuntur, ea Gedrenus paulo ante (cf. 
ed. Paris. p. 205 C; ed. Bonn. pag. 360) in rem 
suam convertit, scriptura saepe mutata, omnibus- 
que omissis que ex Jobi libro aliisque afferuntur. 
Scripta vero Bunt in chronico hunc in modum : 

'O δέ ve (1706 pac) Ἰάκωθος ἁγνὸς ὑπάρχων 
ix κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ, olov μὲν xal cíxtpa οὐκ 
ἔπιεν οὐδὲ ἔμψυχον ἔφαγεν, οὐδὲ βαλανείῳ ἐχρήσατο; 
τὰ δὲ γόνατα αὐτοῦ ἀπεσκληκότα δίκην καµήλου γε- 
όνασιν ἐκ τοῦ del κάµπτειν ἐπὶ γόυυ καὶ τῷ θιῷ 
προσκυνεῖν, Όθεν διὰ τὴν ὑπερθολὴν τῆς δ ἴκαιοσύντις 
αὐτοῦ καὶ θαυμαστῆς πολιτείας ἐκαλεῖτο δίκαιος xal 
ὁθλίας (ita Coigl., ἀθλ. 4706), ὅ ἐστι περιοχἡ τοῦ 


(74) Cf. Job. cap. χι et xit. Textus aronioci 
plura habet digna notatione critica. 

(75) Ita codex habet, sed ut clarum est, vitiose.In 
textu Vaticano legitur : καιοµένης πυρὶ ἀνθραχων, 


4706 omnia omittit usque verba ἐπεῖ οὖν αἰδέσιμος 
καὶ σεθάσµιος) γε µεγέλων καὶ θείων ὁράσεων ἀξιού- 
ενὸς ἑώρακέν ποτε προφανῶς τὸν διάθολον τὴν κατ 
αὐτοῦ γενησομένην µανίαν καὶ µιαιφονίαν τῶν 'Iou- 
δαίων ἀπειλοῦντα (ο0ἀ.-λῶν) iv ἐξαισίῳ καὶ φοθερο- 
τάτῳ σχήµατι, περὶ οὗ φησιν πρὸς τὸν Ἰὼθ (74) ὁ 
θεός: « 'I8ob δὴ 4; ἰσχὺς αὐτοῦ ἐπ᾽ ὀσφύτ' ἡ δὲ δύνα- 
µις αὐτοῦ ἐπ ὀμφαλοῦ γαστρός. Ἔστησεν οὐρὰν ὡς 
κυπὰρισσον, τὰ δὲ νεῦρα συμπέπλεχται' αἱ πλευραὶ 
αὐτοῦ χάλκειαι, ἡ δὲ ῥαχὶς αὐτοῦ σιδηρόχυτος. Τοῦτο 
ἐστιν ἀρχὴ πλάσματος Κυρίου, πεποιηµένον ἔγκατα- 
παίζεσθαι ὑπὸ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ. Πέποιθεν δὲ ὅτι 
προσκρούσει Ἰορδάνης εἰς τὸ στόµα αὐτοῦ, ἐν δὲ τῷ 
ὀφθαλμῷ αὐτοῦ δέξεται αὗτόν. Πὰν δὲ πλωτὸν συν- 
ελθὸν οὐ μὴ ἐνέγκωσι βύρσαν μίαν οὐρᾶς αὐτοῦ, καὶ 
ἐμ (sic codex) πλοίοις ἁλιέων κεφαλὴν αὐτοῦ. Τίς 
ἀποχαλύψει πρόσωπον ἐνδύσεως αὐτοῦ ; εἲς δὲ πτόξιν 
θώρακος αὐτοῦ τίς ἂν εἰσέλθοι ; πύλας δὲ προσώπου 
αὐτοῦ τίς ἀνοίξει ; κύκλῳ ὀδόντων αὐτοῦ φόθος. Τὰ 
δὲ ἔγκατα αὐτοῦ ἀσπίδες χαλκαϊ' iv πταρμῷ αὐτοῦ 
ἐπιφαύσκεται (descripsi ἐπιφάσκ.) φέγγος * ol δὲ 
ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ εἶδος ἑωσφόρου, ἐκ στόµατος αὐτοῦ 
ἐκπορεύονται λαμπάδες καιόµεναι, xat διαριπτοῦν- 
ται ἐσχάραι πυρός. Ἐκ μυκτήρων αὐτοῦ ἐκπορεύεται 
καπνὸς Χαμµίνου καιοµένης , x«i πυρὶ ἀνθράκων ἡ 
quj, (cod. -χὶ) αὐτοῦ (75): φλὸξ δὲ ix στόματος αὖ- 
τοῦ ἐξέρχεται' Ἐν δὲ τῷ τραχήλῳ αὐλίζεται δύναμις: 
ἔμπροσθεν αὐτοῦ τρέχει ἀπώλεια. Ἕστηκε δὲ ὥσπερ 
ἄκμων ἀνήλατος. Ἐὰν συναντήσωσιν αὐτῷ λόγχαι, 
οὐθὲν οὐ μὴ ποιήσωσιν' Ίγηται μὲν γὰρ σἰδηρον 
ἄχυρον, χαλχὸν δὲ ὥσπερ ξύλον σαθρόὀν. Καὶ οὐ μὴ 
τρώσει αὐτὸν τόξον χάλκειον' ἥγηται μὲν πετροθό- 
λον χόρτον. Ὡς καλάμη δὲ λογισθείησαν σφυραί' xa- 
τχγελᾷ μὲν σεισμοῦ πυρφόρου. Ἡ δὲ στρωμνὴ αὐτοῦ 
ὀθελίσκοι ὀξεῖς, "γηται μὲν τὴν θάλασσαν ὥσπερ 
ἐξάλειπτρον, τὸν δὲ τάρταρον τῆς ἀθύσσου ὥσπερ 
αἰχμάλωτον. Οὐκ ἔστιν ἐπὶ τῆς γῆς ὅμοιον αὐτῷ. Οἱ 
γὰρ δοῦλοι τοῦ θεοῦ ἄγγελοι πολλάχις ὀνομάζονται 
ὑπὸ τῆς θείας Γραφῆς διὰ τὸ ἀκούειν αὐτοὺς λόγους 
παρὰ θεοῦ xal ἀναγγέλλειν τοῖς λοιποῖς ἀνθρώποις, 
Φησὶ γὰρ 'Έσδρας. ᾽Απέστειλεν ὁ θεὸς πρὸς αὐτοὺς — 
τοὺς δούλους αὐτοῦ τοὺς προφήτας' αὐτοὶ δὲ ἔξεμυ- 
κτήριζον τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ. ᾿Ωσαύτως xal περὶ 
τοῦ προδρόµου λέγει Κύριος. Οὗτός ἐστιν περὶ οὗ γέ- 
γραπται’ ᾿]Ιδοῦ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν µου πρὸ 


Ὦ προσώπου σου. Καὶ οὐ µόνον ἄγγελοι λέγονται οἱ δί- 


χαιοι, ἀλλὰ καὶ θεοὶ, κατὰ τὸν λέγοντα' Ἐγὼ εἶπα᾽ 
θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες. Ἐπεὶ οὖν (76) αἷ- 
δέσιµος xal σεθάσµιος xal σφόδρα περιθόητος ὑπῆρ- 
χεν 9 ἰσάγγελος ᾿Ἰάχωθος ἑορτῆς Ὑενοµένης τοῦ 
Πάσχα καὶ πολλῶν µυριάδων συνελθόντων iv. τῷ vaip 
τῶν Ιουδαίων , καὶ τοῦτον ἀνενέγκαντες οἱ ἱερεῖς 
(in margine γραμματεῖς) ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ 
διασκεδάσαι βουλόμενοι τὸ χήρυγµα Χριστοῦ, εἶπον 


Ab his inde rureus cum Coislin, 305 Im-- 
er. 1700 facit ; item Cedrenus textus rursus con- 


ἡ vy?) αὐτοῦ ἄνθραχες. 
td 
r 
ferendus est, cf. ed. Paris, pag. 205. D. 


1299 


ADDENDA. 


1300 


µεγάλῃ τῇ φωνῇ’ ᾿Αξιοῦμέν σε, δίκαιε, εἰπεῖν τῷ λαῷ A τυῦτον ἐδέξατο, ἐκέλευσε δὲ μηδένα ἔμποδον γίνεσθαι 


ἵνα μὴ πλανῶνται ὀπίσω τοῦ λεγομένου Χριστοῦ" col 
γὰρ πάντες πειθόµεθα, γινώσκοντές σε δίκαιον ὄντα 
καὶ ἀπροσωπόληπτον. Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς ἔφη: Τί µε 
ἑπερωτᾶτε περὶ τοῦ Χριστοῦ, καὶ αὐτὸς χκαθέζεται iy 
δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ. Οἱ δὲ παράνομοι ἀρχιε- 
Ρεῖς καὶ Φαρισαῖοι ἔχραξαν' Ὅ ὦ (hoc accentu): val 
ὁ δίκαιος ἐπλανήθη. Καὶ εἶπαν πρὸς ἀλλήλους, Κακῶς 
ἐποιήσαμεν τοιαύτην µαρτυρίαν καθ) ἑαυτῶν ὑπὲρ 
τοῦ Ἰησοῦ παρασχόντες. Καὶ πολλοὶ ἐκ τοῦ λαοῦ 
ἀκούσαντες ἐπίστευσαν. Καὶ δὴ µανέντες οἱ ἐξάχι- 
στοι καὶ τοῦτον καταχρημνίσαντες, Χλίνας τὰ γόνατα 
ὑπὲρ αὐτῶν προσηύχετο. Kal προσεγγίσας τις τῶν 
υἱῶν Ῥιχὰθ καὶ ἀκούσας αὐτοῦ λέγει αὐτοῖς * TI 
ποιεῖτε; Ὁ δίκαιος μᾶλλον ὑπὲρ ὑμῶν (1706 ἡμῶν) 
εὔχεται. Καὶ δραμών τις κναφεὺς ἔδωχεν εἷς τὴν 
κεφαλὴν αὐτοῦ μετὰ τοῦ ξύλου ἐν ᾧ τὰ Ἱμάτια ἑκ- 
πιέζει (1706-ζειν εἴωθε), xal παραχρῆμα ἐτελεύτη- 
σεν ὁ δίχαιος. θάψαντες δὲ αὐτὸν παρὰ τῷ ναῷ ἀνή- 
γειραν αὑτου τὴν στήλην' μετὰ δὲ τὴν μµαρτυρίαν 
αὐτοῦ παρὰ πόδας Ἱερουσαλὴμ πολιορχεῖται. Φησὶ 
γὰρ Ἰώσηππος' Ταῦτα δὲ συµθέοηκεν Ἰουδαίοις κατ 
ἐχδίκησιν Ἰακώθου τοῦ δικαίου, ὃς ἦν ἀδελφὸς Ἰἡ- 
σοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ. ἐπειδή περ δικαιότατον 
αὐτὸν ὄντα Ἰουδαῖοι ἀπέκτειναν. Οἱ (77) τοίνυν Ἰου- 
δαῖοι μετὰ τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἀνάληψιν ἀπολέμη- 
τοι ἔτη μ΄ διέµειναν, τοῦ Χριστοῦ μακροθυμοῦντος 
ἐπὶ τῇ παρανοµίᾳ xal θεοµαχίᾳ αὐτῶν, ὅπως Ίνωσι- 
µαχήσαντες ἐπὶ τῇ τοιαύτῃ πλημμελείᾳ ἰσχυρὰν ποιή- 
σωνται τὴν µετάνοιαν. Ὅθεν αὐτοῖς φοθερὰ σημεῖα 
ἐπεδείχνυε τὴν μέλλουσαν καταλαμθάνειν αὐτοὺς ἅλω- 
etw προμηνύοντα. Ἐν γὰρ τῇ τῶν ἀζόμων ἑορτῇ περὶ 
ὥραν ἐνάτην τῆς νυκτὸς τοσοῦτον φῶς τὸν ναὸν καὶ 
τὸν βωμὸν περιέλαμψεν ἐπὶ ὥραν µίαν, ὡς δοκεῖν 
ἡμέραν γενέσθαι. Μετὰ δὲ τοῦτο ἐφάνη ἄστρον ὑπὲρ 
τὴν πόλιν ῥομφαίᾳ παραπλήσιον. 

Qui apud veteres de epistolis Abgari, regis Edes- 
seni, et Christi circumferebantur, ea 8 Cedreno re- 
lata sunt historia Christi exposita, cf. ed. Paris. 
pag. 175 ; ed. Bonn. pag. 308. Α quibus cum satis 
ditferat textus chronici, etiam hunc ascribere pla- 
cet, premissis iis quae eadem Cedrenus alio nexu 
(cf. ed. Paris. pag. 194 D; ed. Bonn. pag. 336) et 
Bcriptura passim differente de Tiberii circa Christi 
honorem studio narrat, Ai καὶ Πιλᾶτος (hoc accen- 
tu ipse codex) εἰδὼς αὐτοῦ τὸ φιλάληθες xal φιλοδ[- 


C 


τοῦ Χριστοῦ τῷ κηρύγματι, xol μὲν γε xai θάνατον 
προσηπείλησε τοῖς κατηγορεῖν κολμῶσι τοῦ χηρύγμα- 
τος. Οὕτω γοῦν τῇ θείᾳ Χριστοῦ δυνάμει ἀθρόως ἡ 
σύµπασα οἰκουμένη τῆς Ἱερᾶς (Bic) τοῦ κηρύγματος 
διὰ τῆς τῶν ἀποστόλων διδασκαλίας πεπλήρωται. Ἐξ 
ὦν θαδδαίου iv Ἐδέσσῃ τῇ πόλει κηρύσσοντος τὸν 
λόγον (78), καὶ ὁ ἐκεῖσε τοπάρχης, "Αθγαρος τοὔνομα, 
δεινῷ πάθει κατεχόµενυς xal φθειρόμενος, ἀκούσας 
τὸ ὄνομα Χριστοῦ καὶ τὰς δυνἆμεις συμφώνως ὑπὸ 
πάντων μαρτυρουμένας, ἱχέτης Χριστοῦ διὰ γραµ- 
µατηφόρου γίνεται, ἀξιῶν τῆς νόσου τυχεῖν ἁπαλλα- 
γὴν, γράψας διά τινος ᾿Ανανίου ταχυδρόμου slc Ἱε- 
ρουσαλὴμ. τάδε' « "Αθγαρος τοπάρχης, Ἰησοῦ σωτῆρι 
ἀγαθῷ ἀναφανέντι ἐν Ἱερουσαλὴμ, χαίρειν. "Πκουσταί 
μοι περὶ σοῦ xal τῶν σῶν ἱαμάτων ὡς ἄνευ φαρµά- 
xcv καὶ βοτάνων ὑπὸ σοῦ γινοµένων. Ὡς γὰρ λόγος, 
τυφλοὺς ἀναθλέπειν ποιεῖς καὶ χωλοὺς περιπατεῖν, 
καὶ λεπροὺς καθαρίζεις, καὶ ἀκάθαρτα πνεύματα ἐκ- 
θάλλεις, καὶ τοὺς ἐν µακρονοσίᾳ βασανιζομένους θε- 
ραπεύεις, καὶ νεκροὺς ἐγείρεις. ΄Απερ ἀχούσας, κατὰ 
νοῦν ἐθέμην τῶν δύο τὸ ἕτερον' fj ἆτι σὺ el ὁ θεὸς 
ἀπ᾿ οὐρανοῦ καταθὰς, jj Υἱὸς ὑπάρχεις τοῦ θεοῦ 
ποιῶν ταῦτα. Διὰ τοῦτο οὖν γράψας ἀξιῶ ἐλθεῖν σε 
πρὸς µε (ita codex) καὶ τὸ συνέχον µε πάθος θερα- 
πεῦσαι. Καὶ γὰρ ἤκουσα ὅτι καταγογγύζουσίν [cov] 
Ἰουδαῖοι καὶ βούλονταίΥ σε κακῶσαι' πόλις δέ pot 
µικροτάτη ἐστὶν, ἥτις ἐξαρχέσει ἀμφοτέροις. » Ὁ δὲ 
Κύριος ἀναγνοὺς ταῦτα ἀντιγράφει πρὸς αὐτὸν οὕτω" 
« Μακάριος ὁ πιστεύσας ἐν ἐμρὶ, κἂν μὴ ἑώρακέν µε. 
Περὶ δὲ οὗ ἔγραψας ἐλθεῖν µε πρὸς ok (ita), δὲον ἐστὶ 
πληρῶσαι πάντα δι’ ἃ ἀπεστάλην ἐνταῦθα, καὶ &va- 
ληφθῆναι πρὸς τὸν ἀποστείλαντά µε. Καὶ οὕτως &mo- 
στελῶ σοι τινὰ (8ἱ0) τῶν μαθητῶν µου, xai ἰάσεταί 
σου τὸ πάθος, καὶ ζωὴν col καὶ τοῖς σὺν col παρί- 
ξει. » Ταύταις οὖν ταῖς ἐπιστολαῖς ἔτι καὶ ταῦτα συν- 
fto τῇ τῶν Σύρων φωνῄ, θαδδαίου πράξαντος μετὰ 
τὴν ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου. Ὁ τοίνυν "Αθγαρος àxoó- 
σας τὴν ἐπιστολὴν Κυρίου μᾶλλον εἷς πόθον καὶ πί- 
στιν ἐξήφθη μείζονα, καὶ κἂν ἓν εἰχόνι τὸν Χριστὸν 
µόνον θεάσασθαι λίαν ἐφιέμενος, ἀποστέλλει ζωγρά- 
φον, ὥστε «5 θεῖον εἶδος ἐκείνου διαχαράξαντα πρὸς 
αὐτὸν κοµίζειν ὡς. τἀχιστα. Τοῦ δὲ διαμαρτῶντος 
(Bic) «99 σκοποῦ διὰ τὴν ὑπερθάλλουσαν τοῦ προσώ- 
που χάριν τε καὶ λαμπρότητα, αὐτὸς τῷ οἰκείῳ προσ- 
ώπῳ ὀθόνην ἐπιθεὶς ἑναπομάττει τὸ ἑαυτοῦ ὁμοίωμα 


χαιον τὰ τεράστια Χριατοῦ πάντα xal τὰ τῆς εὖσε- [) καὶ ἐκπέμπει τῷ ἐρῶντι τὸ ποθούμενον. Καὶ μέντοι 


θείας αὐτοῦ δόγµατα δι) ἐπιτομῆς ἀνεκοινώσατο αὖ- 
τῷ, καθὼς ἱστορεῖ Τερτυλιανὸς, ὁ τῶν 'Puopatxov 
νόµων ἐπιστήμων, ἓν τῇῃ ὑπὲρ τῶν Χριστιανῶν ἀπο- 
λογίᾳ, διεξιὼν καὶ ὅτι μετὰ θάνατον ἀνεθίωσε καὶ ἤδη 
παρὰ πᾶσι θεὸς εἶναι πιστεύεται , καὶ ὅτι Τιθέριος 
καταπλαγεὶς ἀνήγγειλε πάντα ἐπὶ τὴν σύγκλητον. "lI 
δὲ οὗ προσήκατο πειθαρχεῖν, νόµῳ παλαιῷ λέγουσα 
μὴ πρότερον θεοποιεῖσθαί τινα sl μὴ ψήφῳ xai δό- 
γµατι παρ’ αὐτῆς ἐγκριθείη. Ὁ δὲ τὸν μὲν νόµον 

(77) Que ab hoc inde loco sequuntur, apud Ce- 
drenum excipiunt eam quam supra vidimus de 


Luca historiam, desinentem verbis ὁ πατὴρ αὐτοῦ 
μέγας Κωνσταντίνος. 


καὶ πρὸ τούτου πάλιν ἱστόρηται ὡσαύτως, ὅτι περ τοῦ 
Κυρίου τεχθέντος ἐν Βηθλεὶμ, ὁ των Περσῶν βασιλεὺς 
εὐφυῆ τινὰ ζωγράφον ἐξέπεμψεν, ὃς τήν τε τοῦ το- 
χθέντος καὶ τῆς τεκούσης εἰχόνα διαγράψας πρὸς αὖ- 
τὸν ἤγαγεν. El δὲ οὗ πάντα κατὰ τὴν Εὐαγγελικὴν 
Ἱστορίαν ἀναγέγραπται, οὗ πάντως παρὰ τοῦτο καὶ 
ἄπιστα. Οὐδὲ γὰρ τἆλλα σημεῖα ἃ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς 
ἀθετητέον, πολλά γε ὄντα ὡς μηδὲ χωρεῖν τὸν κόσμον 
καθ’ ἓν γραφόμενα. 

(78) Βδο rerum conjunctio vulgate veterum tra- 


ditioni parum convenit. Ipsum enim Thaddeum 
Christus ad Abgarum legasse dicitur. 








* 


4301 


ADDENDA. 


13023 


------------------ι---------ς ο. '".. 


Aliquot Joannis Henrici Norru conjecture, 


emendationes, adnotationes in incerli auctoris 


epistolam, qu& ad Diognetum quemdam data est. 





Hanc epistolum bis edidit J. Th. C. Otto : prius A — Col. 4473, 1. 20 emendandum 


eam publicavit in tertio Corporis apologetar. Cbri- 
Btianor. szculi secundi volumine a p. 156-207, ed. IT. 
Denuo eam nimiis et sepius sat vulgaribus explica- 
tionibus instructam edidit Lips. 1842. De qua edi- 
tione quid sentiendum sit, uberius expliculmus in 
Annal. Theolog. Vindobon. vol. VI, faso. 1, p. 130 
seqq. 

Cot. 1168, 1. 214 mala est Steph. conjectura τὸν 
κόσμον. Cf. Krueger ad Dionys. Halicar. De comp. 
verb. p. ἀδὰ seqq. et Kueh. Gr. Gr. 6 454 Anmerk. 
t. II, p. 199. 

]. 27 emenda : ἀποδέχομαι τε; nam γε h. 1. ni- 
hil significare potest. Et cum ne bruta quidem so- 
nos nihil significantes edere verissime alicubi God. 
Hermannus dixerit, τε rescribendum est, quod se- 
quenti xa! respondeat. 

ibid. male nonnulli genit. προθ. ab omissa prem- 
pos. Évexa repetunt : tu cf. lexica in v. ἀποδέχομαι. 

I. 50 de ὡς cura infinit. constructo cf. Winer p. 
376 ed. V. Otto pro ἂν ἀχοῦσαί σε scripsit τὸν ἀκού- 
σαντα ; ἀκούσαντα iam Steph. coniecit. Dein λυπη- 
θῆναι Hoffnsnnus apud Hefel. Pat. ap. xcir,ed. IV, 
pena affici transfert. 

Col. 4169, 1. 18 ἕκαστον ita Bohl., Hefel., Otto. 

I. 19 Post ἑκάστῳ eecidisse ob homooteleuton 
ὡς I. l. suspicati sumus ; sed non opus est ea par- 
ticula. 

I. 28 τέλεον δ’ αὐτοῖς restitue ex codd. Argent. a 
Cunitzio in Ottonis usum collato. 

I. 33 vulgo male ἀργυρέους, 

I. 39 scribe : τις cf. Kueh. |. I, 1I, p. 56. 

Pen. οὐκοῦν cf. Kuehneri excurs. III ad Xenoph. 
Memorabil. 

Col. 1172 1, 2 xiv pro καὶ recte apogr. Beur. el 
cod. Argent. 

I. 12 φρονοῖεν ἂν conieo. Hoffm., sed ἀνταπόδο- 
τον h. I. esse iam vidit Steph. Glossemata esse καὶ 
post σέδειν et φρονεῖν h.l. diximus ; ὡς pro εἷς 
&nte νεὸν coniecit Otto. 

I. 26 emendavimus Ἱ. I. τῶν τοῖς Χωφοῖς τὴν αὖ- 
τὴν ἐνδεικνυμένων φ. τῶν μὴ δυναµένων (cf. Wi- 
ner p. 236 Anmerk. ed. V.) «. «. µεταλαμθάνειν... 
τῷ (ita iam Steph.) δὴ (hoo et Otto) etc. 

I. 30 lege ἀλλὰ μὴν τό τε περι. . . οὐδενὸς (ita 
cod. Argent.) ἄξιαλόγου, οὐ (quod propter homoo- 


est µάθηµα τοι- 
οὔτ), — tam excellens, egregium, preclarum, in quod 
et van Hengel incidit. 

l. 32 verisissima est Marani coniectura ; perfrigi-- 
dum et nimis longe quesitum est quod Ottoni in 
mentem venit. 

Col. 1176, 1. 32. πλεονάζουσι de Christianis in- 
terne crescentibus, sc. virtutibus, explicat Otto. 

I. 43 ἀληθῶς quod post αὐτὸς typographorum in- 
curia ex editionibus excidit, ex codice Argent. Otto 
in textu recte reposuit. 

I. 44 Rectius ἐνίδρυσε apog. Beur. et cod. Argent. 
exhibent. 

Col. 1177) Ἱ. 46 οὐ μενοῦν rescribas cum Hefeleo. 


I. 49 Que typographorum incuria exciderant ver- 


B ba : ἔπεμψε — διωκῶν, recte nunc in sedem suam 


restituta sunt. Dein κρινοῦντα reote coniecit Ste- 
phanus. Mox πλεονάζοντας, eodem modo, ut supra 
col. 1176, |. 33, explicare voluit Otto. Infra in initio 
cap. virt ἀξιοπίστων ironice dictum esse reote vide- 
runt interpretes. 

Col. 1480, l. 5 xal ἀγανὸς (— mitis) καὶ ἀόργ. 
Hoffmannum coniecisse Hefele ad hl. dixit. 

[. 8 loco ἣν Otto velit ταύτην scriptum esse. 

I. 23 ἀπαγομένους ex cod. Argent. recte resori- 
psit Otto. cum et Beur. apogr. ἀταλλομένους ha- 
beat. 

I. 25 τὸν νῦν recte Hefele rescripsit. 

L 35 scribas nobiscum. .. δύναμιν... ὡς (— 
quoniam) τῆς ὑπεθ. φιλ. µία ἀγάπη (subiectum est 
verbi ἐμίσησεν, eto.) τοῦ ϐ. οὖκ ἐμίσ. ἡμᾶς, οὐδὲ 
ἀπ., οὐδέ ἐμν. (attendas ad polysyndeton), ἀλλ᾽ 
ἐμακρ., ἠνεσχ., ἑκὼν vel ἐθέλων (of. Just. Expos. 
rect. fid. c. 11; codd. et. edd. λέγων, male) αὐτὸς 
(attendas ad subitam subiecti mutationem) τ. ἡ. á. 
ἀνεδέξατο" αὐτὸς (fortasse ex antecedentibus male 
hic repetitum) τὸν, eto. 

Col. 1181 I. 20 ἐπίγνωσιν πατρός (hoc vocab. 
habent apogr. Beur. et «4. Argent.). Ὁ γὰρ, eto. 

L 23 τὰ ἐν τῇ Υῇ, ita. preeunte Bochl., qui et iv 
αὐτῷ coniecit, textum constituerunt Olta et Hefele. 
Μος ex errore typograph. λόγιον loco λόγον in Ma- 
rani editionem irrepserat, quod iure correctum eat. 


I. 40 loco ὅσα iam anno 4843, cum primum hano 
epistolam legissemus, ὅς, à emendandum esse vi- 


teleuton excidisse iam vidit Stephan.)vop(to. Quod [) dimus: quam coniecturam nobis precepit van Hen- 


8i cui non placuerit, leget μὴ (que est particula in- 
terrogativa) loco μὴν et ponet post μαθεῖν signum 
interrogationis. | 

I. 38 emendes nobis praeeuntibus πῶς οὖν θέ- 


µις ἐστί; quod et Ottonem ooniecisse videmus. 


gel, vir nobis carissimus et maxime amieus. Verba 
ταῦτα ἔπιδ. x. incuria typograph. in edit. Maran. 
omissa recte Ín sedem suam restituta eunt. 


Col. 4184 1. 2 tic τὸ (τὸ habet reote ood. Argenf.) 
Up τὸ αἰώνιον. 


1908 ADDENDA. 1304 
I. 4 cum in codice Argent. aliquot vocabuli πρὸς A sitam ὑπό τε τοῦ recepit in textum Hefele.-Denique. 


vestigia adhuc appareant, reote Otto τὸ πῶρ τὸ πρόσ- 
Χαιρον in textu collocavit. 

I. 24 παλαιός et cod. Argent. exhibet. 

I. ult. male oi deletum voluit Maranus:tu trans- 
feras, quippe qui facti sitis. Verba : παγκ. .. . ἕαυ- 
τοῖς quo modo ποικίλοις x. Kex. faoti sint osten- 
dunt;que dus» sententie participales causam osten- 
dunt, ex qua illud ol yev. . . . τρ. procedat. Loco 
τρυφῆς Hoffmannum τρύγης (— messis) coniecisse 
refert Hefele, 

Col, 1185 1. 17 emendationem a nobis |. I. propo- 


[24 αἱρῶν quod et nos olim, cum Beur. apog. 
ἐρῶν exhiberet, coniecimus, Otto quoque conie- 
ctura assecutus est, quia piv in cod. Argent adhuc 


superesse et duas tantum litteras ante ρῶν evanidas - 


esse ipsi nuntiatum erat. 

Hec pauca, que ab honesto et reverendo huius 
libri editore rogati, ipsi, nonnullis in ipsa editione 
correciis in eamque additis, imprimenda tradidi- 
mus, in presens sufficiant. Nam quo minus plura 
eaque uberiora nunc dare possimus, multis aliis 
negotiis prohibemur. 


FINIS TOMI SECUNDI. 


,»* D 


Sancti Amand 5 y Ai 013. 








"v 


 -— 





2044 073 501 397 





| 





^ THIS VOLUME 
DOES NOT CIRCULATE 
OUTSIDE THE (18: 1.